MARINA & SIERGIEJ DIACZENKO HENRY LION OLDI ANDRIEJ WALENTINOW

GRANICA
ZIMĄ JEST POPYT NA SIEROTY

Przełożył Andrzej Sawicki
KSIĘGA PIERWSZA
ZIMĄ JEST POPYT NA SIEROTY
Ostatniej to granicy kurz
Gdzieśmy są jeszcze, a nie - już...
Niru Bobowaj
PROLOG W NIEBIESIECH
Chwalą B-żą głoszą niebiosa, a o dziełach rąk Jego świadczy
ziemia cała. Dzień przekazuje słowo dniu następnemu, a noc przed
nocą otwiera wrota wiedzy.
Na początku stworzył Święty, Który Jest, niebo i ziemię.
II
I nastał dzień, w którym przyszli synowie B-ży, by stanąć przed
P-nem: Mikael, Książę Prawicy - woda i grad, Gabriel, Książę Le-
wicy - ogień, i Rachab, i Samael, i Aza, i Azel, i wielu innych;
a między nimi przyszedł i Ten, Co Się Przeciwił.
I oto rzekł Święty, Który Jest: "Ustanowię na ziemi namiest-
nika". I odpowiedziano Mu: "Czyżbyś chciał ustanowić na niej tego,
który będzie tam tworzył nieszczęścia i przelewał krew, podczas
gdy my głosimy Twoją chwałę i święcimy Imię Twoje?". Odpo-
wiedział im: "Zaprawdę, wiem o człowieku, czego wy nie wiecie!
Człowiek, którego zamierzam stworzyć, mądrzejszy jest od was.
I wynijdą zeń sprawiedliwi". I pokazał aniołom Święty, Który Jest,
drogę sprawiedliwych. Nie odkrył im jednak tego, że wynijdą
z człowieka i niesprawiedliwi. Bo gdyby im ukazał to, że wynijdą
z niego niesprawiedliwi, nie daliby mu aniołowie człowieka stwo-
rzyć.
I stworzył Święty, Który Jest, człowieka z prochu ziemskiego,
i tchnął w niego oddech życia, i stał się człowiek duszą żyjącą.
III
Święty, Który Jest, uformował z ziemi wszelkie dzikie zwierzęta
polne i wszelkie latające stworzenia niebios i przyprowadził je do
człowieka, żeby zobaczyć, jak nazwie każde z nich.
I przyprowadził przed aniołów wszelkie stworzenie, zwierzęta
i ptactwo i powiedział: "Rzeknijcie mi ich imiona, jeżeli jesteście spra-
wiedliwi".
Odpowiedzieli mu: "Chwała Ci! Wiemy tylko to, czegoś nas
nauczył".
Przyprowadził przed człowieka. Powiedział: "Człowiecze, powiedz
mi ich imiona".
I nadał człowiek imiona wszelkiemu bydlęciu i ptakom niebie-
skim, i dzikim zwierzętom polnym; i nie znalazł człowiek pomocnika,
który był mu podobny.
IV
A potem rzekł aniołom Święty, Który Jest: "Pokłońcie się czło-
wiekowi!" - i oddali mu pokłon, wszyscy oprócz Tego, Co Się Prze-
ciwił; ten ci jednak przed nikim karku nie zginał.
I rzekł mu: "Czemuś się nie pokłonił, skórom ci kazał?" A ten
odpowiedział: "Lepszym od niego, boś mnie stworzył z ognia, a jego
z gliny".
I rzekł mu: "Precz stąd! Nie godzi się tobie wywyższać! Odejdź:
wśród nędzarzy żyć będziesz!"
V
Kiedy P-n stworzył człowieka w ogrodzie Eden, dał mu sie-
dem przykazań. Zgrzeszył on i został z ogrodu wypędzon. A dwaj
aniołowie, których imiona były Aza i Azel, powiedzieli Świętemu,
Który Jest: "Gdybyśmy to my byli na ziemi, nie bylibyśmy zgrze-
szyli". I rzekł im: "A czy potraficie się przeciwstawić złym chuciom?"
Odpowiedzieli Mu: "Potrafimy". Tedy zesłał ich B-g na ziemię.
A kiedy zeszli na ziemię, wstąpiły w nich złe chuci.
VI
A gdy zaczęło przybywać ludzi na powierzchni ziemi, zrodziły
im się córki, a wtedy synowie B-ży, zwani Aza i Azel, ujrzeli córki
ludzkie, jako że były piękne i pojmowali za żony wszystkie, które
sobie wybrali.
Onego zaś czasu, kiedy spuszczali się na dół, odziewali się
w materię świata tego, jako że inaczej nie mogli istnieć w tym świe-
cie, a świat nie zniósłby ich obecności.
W owych dniach żyli na ziemi giganci, osobliwie od owego
czasu, kiedy synowie B-ży zaczęli nawiedzać córki człowiecze i one
rodziły im synów; byli to mocarze, którzy istnieli od dawna, ludzie
sławni.
VII
Patrzący na nich z zorzy Ein-Sof mówili przy tym inni anioło-
wie: "Oto potomkowie Azy i Azela siłą rządzą synami człowieczymi.
Czyż taki był zamysł P-na?". I w dumie swojej uznali, że pojęli jego
zamysł i postanowili naprawić ów błąd. Zachowując świetlistą na-
turę opadli aniołowie na świat materialny i rozdzielili go na części
Granicami, żeby choć na miarę swoich sił oddzielić wolnych synów
człowieczych od władzy gigantów. A samych Azę i Azela w ich cie-
lesnych formach przykuli aniołowie żelaznym łańcuchem [ponieważ
iście wierzyli, że mają prawo sądzić Jego Imieniem] do skały Kaf,
żeby więcej nie płodzili potomstwa; i po dziś dzień stoją tam zbun-
towani aniołowie; a ci z ludzi, którzy znają tę prawdę i szukają zaka-
zanej wiedzy, przychodzą do nich, by zdobywać wiedzę wbrew woli
P-na.
VIII
I zatrzęsła się, zakołysała ziemia, drgnęły i wypiętrzyły się ko-
rzenie gór, jako że rozgniewał się Święty, Który Jest. Gniew jego
spadł na ziemię dymem i ogniem. Nachylił niebiosa i z nich zstąpił
- a mrok legł pod jego stopami.
IX
I stanął B-g wśród bezliku aniołów i ustanowił nad nimi sąd:
"Otom rzekł: jesteście aniołami i synami najwyższego - wszyscy jak
jeden; ale pomrzecie śmiercią człowieczą i upadniecie, jak każdy
z książąt!".
X
I wywiódł Święty, Który Jest, dziesięć ustrojów i nazwał je
dziesięcioma Sefirotami, żeby przy ich pomocy władać światami
ukrytymi, które się nie otwierają, i żeby wiedzieć, jak się rządzą na
górze i na dole. Ukrył się też przed aniołami i synami człowieczymi,
rozkazawszy Samaelowi strzec Granic, iżby nie przebył ich nikt bez
jego wiedzy.
XI
I zawołali wyżsi - mieszkańcy Raju, do niższych - mieszkań-
ców ognia: "Znaleźliśmy prawdę w tym, co obiecał nam P-n; a czy-
ście wy znaleźli prawdę w tym, co wam obiecał P-n?" I odezwali
się wśród nich heroldowie: "Przekleństwo P-na niech spadnie na
niesprawiedliwych, którzy porzucają prostotę ścieżek P-na i starają
sieją obrócić w krzywizny!".
XII
A między nimi - zasłona. A na przegrodzie - synowie człowie-
czy.
XIII
A wonczas, kiedy Mosze spisywał Torę, notował sprawy każ-
dego dnia tworzenia. Doszedłszy do miejsca, w którym miał zapi-
sać: "I rzekł Święty, Który Jest: «Uczyńmy człowieka na obraz nasz,
podobnego do nas» - odezwał się Mosze: "O Panie Świata! Dziwię
się, dlaczego tworzysz powód heretykom do rozmyślań". Usłyszał
w odpowiedzi: "Pisz. Ten, kto chce się pomylić, niechaj się myli..."
Wszystko to powiedziano tymi oto słowami w księgach Pi-
sma Świętego: Berejtit Inaczej Byt, Tegilim, inaczej Księga Psal-
mów, i w Księdze Hioba, i w księdze Koran, w rozprawach mędr-
ców Miszny i w wielkiej księdze Zohar, co znaczy "Zorza" a dla
wiedzących ,, Niebezpieczna Zorza". A pojmujący je wstają niczym
blask na niebiesiech, a wiodący innych ku prawdzie -jak gwiaz-
dy w wieczności wieków...
K/IĘ&A PIERW/ZA
ZIMĄ JE/T POPYT
NA JIEROTY
Dobrze mi, bom sierota!
Szolom Alejchem
Księga powstała wyłącznie jako fantazja autorów.
Nie zawiera żadnych bluźnierstw.
Zatwierdzona przez cenzurę.
czą/ć pierwjza
BOHATER I CZUMAK
PROLOG NA ZIEMI
Magnolie nie chciały płonąć.
Dom, spowity czarnymi kirami dymu, nie zamierzał się podda-
wać. Wszystkie te stare gobeliny, naczynia ze srebra i porcelany,
wszelkie tkaniny i rzeźbione drewno, dębowe wsporniki i belki stro-
powe, oraz malowane tynki sklepień - wszystko stawiało opór ognio-
wi, choć różowe marmury ogrodowych posągów dawno już poczer-
niały od sadzy.
Setki kręconych świec - białych, używanych na co dzień i aro-
matycznych świątecznych - płonęły w salonie, w jadalni, sypialniach,
w komorze, i paliły się tak, jakby nic niezwykłego się nie działo, jakby
się nie waliły stropy, nie pękały lustra, jakby nie ginęły w ogniu cy-
prysy, jakby ktoś potrzebował światła, wiele światła - i to od razu...
Szkatułkę z kolekcją szlifowanych soczewek przydeptano bu-
tem.
Psa zabito. Koty się rozbiegły. Odleciała gdzieś oswojona sowa,
a białe myszy zostały w domu.
Płonie trawa. W ogniu gorzeje nieznany i niewidoczny świat,
palą się tysiące żuków i gąsienic, zapadają się podziemne pałace.
Różowy marmur. Tłuste sadze. Na ganku zwalone na bezładny
stos książki, wiatr przewraca ich strony, jakby chciał je przejrzeć przed
oddaniem dzieł płomieniom.
W poprzek wysypanej żwirem dróżki leży ciężkie, tęgie ciało
ciotki. Nieco dalej, babcia - a nianię dokądś wloką, wykręcając jej
cienkie, ozdobione miedzianymi bransoletami ręce.
Na setki wiorst wokół nie masz ani jednego mężczyzny.
Ani jednego; tylko spocone hieny w stalowych koszulach, kilka
kobiet, już martwych albo czekających na swoją kolej, płonące
magnolie - i on, który obmyślił sobie, że będzie się bronił jedwabną
siateczką na motyle.
Nie boi się bólu ani wstydu. Przez dwanaście lat życia nie zdążył
poznać ani jednego, ani drugiego. Jedynym bólem, jaki przeżył, było
pszczele żądło w dłoni, jedynym wstydem - zmoczona pościel we
wczesnym dzieciństwie.
A teraz ciotka leży w poprzek drogi, a babka nie czuje sypią-
cych się na jej nagie przedramię iskier - a niania już nie krzyczy.
Magnolie zaś już się dopalają, niechętne, ale się dopalają...
I oto tamci przypomnieli sobie o nim. W jednej chwili kilka mord
zwróciło się w jego stronę, a spośród rzadkiego zarostu błysnęły
białe zęby. Któryś z nich, na chwilę porzuciwszy zagrabione dobro,
ruszył w jego stronę - niespiesznie, normalnym krokiem, jakby mi-
mochodem, bo w końcu cóż to za sprawa, złapać za kołnierz onie-
miałego ze strachu chłopaczka, smarkacza, który nie potrafił urato-
wać nawet swojego psa.
A ciocia leży w poprzek dróżki i już niczego nie widzi. Babce
wszystko jedno. A niania...
Biały platan za jego plecami poddał się wreszcie i zapłonął od
dołu do góry, jakby go kto polał olejem. Razem z nim zapłonęła dziupla,
gniazdo bagiennego bąka i mrowisko.
Wiedział, że nie zdoła odmienić tego, co się stało, a na to, by
zostawić wszystko jak jest, też się nie zdobędzie. Po co on tu, sko-
ro nie potrafił obronić swego domu, babki, niani i ciotki?
Cofnął się o krok. I jeszcze jeden. Siatka na motyle zadrżała
w jego dłoniach. Hieny wyszczerzyły kły w krzywych uśmiechach,
on jednak akurat ich się nie bał.
Nienawidził siebie. Wstyd mu było własnej słabości... i za-
pragnął, sam do końca nieświadomy tego, że pragnie. Ale zapragnął
ze wszystkich sił...
I wstąpił w ognisko...
Objął płonący platan i odwrócił się ze środka gorejącego piekła.
Gęby hien drgały i wyginały się na poły rozmyte w gorącym
powietrzu - jemu jednak było już wszystko jedno, ponieważ akurat
w tej chwili na jego głowie zajęły się włosy.
Nad domem zarwał się dach - czemu towarzyszyło głuche stęk-
niecie i obłoki iskier, które frunęły ku niebu i nisko wiszącym chmu-
rom.
"W złą godzinę, chłopcze, usłyszane zostało twoje życzenie.
W złą godzinę."
Rio, heros do wynajęcia
Jeżeli podejść do sprawy uczciwie, tośmy trochę zapomnieli,
że droga prosta nie zawsze jest najkrótszą. I dlatego ruszyliśmy przez
Pustać - chociaż moglibyśmy ją ominąć.
Poszczęściło się nam i w tym, że podczas drogi przez las na-
tknęliśmy się tylko na dwie zasadzki. Pierwsza zresztą okazała się
zorganizowana wyjątkowo głupio i niegroźnie.
Napastnikami okazały się leśne karłowate krungi - dzicz fatal-
nie szyjąca z łuków i kompletnie nie nadająca się do zwarcia z bli-
ska. Liczebność chmary napastników równoważyło ich wrodzone
tchórzostwo; należy się wręcz dziwić, skąd biorą się w każdym osiedlu
karłowatych krungów sterczące na honorowym miejscu włócznie
z odrąbanymi głowami podróżnych - dziesięć, a czasami i dwadzie-
ścia czerepów.
Krungi zaatakowały nagle i ze wszystkich stron. Chmary wy-
puszczanych przez nie strzał wbijały się w pnie drzew - co było
równie widowiskowe, jak nieskuteczne. Nie próbowałbym nawet
odgadnąć, jak to się działo, że przy takiej celności napastnicy nie
powybijali się wzajemnie...
- Od miecza! - warknąłem, obnażając swoją broń i Chostik
z k'Ramolem posłusznie zsunęli się z siodeł i legli w trawie, dając mi
możliwość popisania się swoim kunsztem.
Rutyna.
Młóciłem lecące strzały, które przerąbywane na pół padały na
drogę, usypując kopczyki najeżone czarnym pierzem. Ulewa strzał
szybko się skończyła, za to w poszyciu ze wszystkich stron poja-
wiły się maleńkie, sięgające mi po pierś, pękate i zgarbione cienie.
Leśni krungowie tradycyjnie budzą popłoch wśród kupców i pod-
różnych - ich oczy goreją, niczym zielone świeczki... Jeżeli się nad
tym zastanowić, to w rzeczy samej paskudne z nich stwory - ale ja
nie miałem czasu na filozoficzne namysły.
"Życie bohatera do wynajęcia uczyniło zeń człeka pozbawio-
nego uczuć niczym czerstwy chleb i stanowczego, jak podniesiony
w górę topór..." Tfu, psia... znów popisuję się banałami.
Zamiast szlachetnych mieczów napastnicy wywijali kolczastymi
kulami na sznurach. Żelaznych jeżów w lesie znajdziesz, ile chcesz,
a po wypatroszeniu takiego jeża i naciągnięciu jego skóry na ka-
mień, niezbyt wybredny krung otrzymuje straszną broń o igłach
długich na palec. Powiadają, że jak się dobrze zamachnąć, to igły
żelaznego jeża przebiją każdą kolczugę.
Co prawda, jak dotąd nie znalazł się nikt, kto chciałby to spraw-
dzić.
Cztery kolczaste jeże wbiły się igłami w drogę, tam, gdzie aku-
rat prostowały się przygniecione przeze mnie przed sekundą źdźbła.
trawy. Piąty jeż niezbyt energicznie liznął bok mojej kolczugi - co
nie było zbyt przyjemne - ale dwie z igieł żelaznej kuli z trzaskiem
się złamały. W sekundę później świsnął mój miecz, co krung skwi-
tował miauknięciem przestrachu - i natychmiast wszystko ucichło.
Słychać było tylko parskanie lekko przestraszonych koni i niezbyt
głośne przekleństwa, którymi sypał k'Ramol.
Odetchnąłem.
Na placu boju zostały dwie kolczaste kule i nieruchome ciało
pechowego napastnika. I otóż macie - główne niebezpieczeństwo
we wszelkiego rodzaju takich awanturach. Zwykły człowiek od ta-
kiego uderzenia by nie skonał - ale któż wie, jaka jest fizjologia
karłowatych krungów?!
Aaa! To dlatego im tak błyszczą oczy! Na zewnętrznej stronie
powiek drań przykleił sobie płytki błyszczącej miki...
- Chłopaki, do roboty...
Chostik podniósł się pierwszy. Podszedł i pochylił się nad cia-
łem. Chrząknął i odwrócił się do k Ramola, a ten się skrzywił:
- A warto? Ręce sobie brudzić... tracić opatrunek...
Jasne, zawsze to samo. Wziąłem konia za uzdę i nie oglądając
się wstecz, ruszyłem przed siebie. W pobliżu z pewnością nie zo-
stał ani jeden krung. A słuchać sporu wspólników absolutnie mi
się nie chciało. Lepiej już odeprzeć kilka napaści...
Pomyślałem tak w złą godzinę.
Kłótnie na drogach i zasadzki w lesie - to nieuniknione zło. Będąc
na służbie, umieszczam je w rubryce "koszty transportu" i biję się
wtedy nawet z pewną satysfakcją, wiedząc, że wszystkie te wysiłki
zostaną opłacone. A kiedy szukamy zamówienia -jak na przykład teraz
- trzeba się bić nie za pieniądze, ale o własne życie. Żadnego zado-
wolenia, a satysfakcji jeszcze mniej. Ale koniec końców, któż nam
przeszkadzał w objechaniu idiotycznej Pustaci bokiem?
"Twarz jego, szlachetna niczym stalowy herb, a surowa jak
zgrzebne płótno, nie wyrażała w tej chwili niczego, oprócz zmęcze-
nia i irytacji..."
Jak się zestarzeję, zacznę pisać pamiętniki.
Oczywiście, o ile los da mi szansę się zestarzeć...
W drodze minął dzień, a druga zasadzka okazała się znacznie
groźniejszą od pierwszej. Tym razem napastnikami byli chrongowie
- plemię chytre, złośliwe i podstępne, uwielbiające ostrzeliwanie
podróżnych zatrutymi igiełkami.
Swoją broń pełnoletni chrong nosi w ustach. Zatrute igły trzy-
mane są pod policzkami w specjalnych futerałach i wojownicy szkolą
się całe lata w sztuce wyciągania językiem, ze zręcznością godną
wirtuoza, maleńkich kolców z miniaturowych pochewek - tak sprytnie,
żeby samemu nie ucierpieć od pokrywającej ostrza trucizny. Doro-
sły chrong potrafi plunąć kolcem na odległość porównywalną ze
strzałem z kuszy - i przy celnym trafieniu ofiary nie uchroni żadna
zbroja. Chrongowie godzą bowiem w twarz i oczy.
W torbie miałem maskę, przygotowaną akurat na taki wypa-
dek. Ale... nie chciało mi się jej zakładać zawczasu, a chrongowie
nie zadbali o to, by uprzedzić mnie o swoich zamiarach - po prostu
plunęli salwą i tyle.
Och, konie, nasze konie!
Chostik, mówiąc między nami, jest geniuszem intuicji. Mgnie-
nie oka przedtem dał koniowi ostrogę, k'Ramol bez namysłu kopnął
się za nim i chmara strzałek, przeznaczonych dla moich wspólników,
opadła razem z pyłem na drogę.
Moja klacz zarżała boleśnie. Jad chrongów nie działa na konie
tak fatalnie, jak na ludzi, ale kilka kolców w bok jej się dostało,
a takie coś z pewnością do przyjemności nie należy!
Runęliśmy na ziemię - ja i mój koń. Zdążyłem tylko wyrwać
nogę ze strzemiona i szarpnąć ją wstecz, by padająca klacz nie przy-
gniotła jej swoim bokiem, ale we wszystkim pozostałym zachowa-
łem się niczym niedawny nieboszczyk.
Chrongowie to ludek ostrożny, ale wszelka ostrożność ma swoje
granice: ostrzelawszy starannie moje nieruchome ciało - z każdym
uderzeniem jeżyłem się wewnętrznie, czując, że lada moment jakiś
grot przebije moją kolczugę na wylot - napastnicy zdecydowali się
wreszcie wysunąć nosy spod osłony lasu.
I co teraz? Kontrolny strzał z przyłożenia? Albo może spróbują
mi zdjąć pokryte stalową plecionką rękawice? Strzelą w oko?
Ile czasu potrzebuje chrong, by wyłowić za policzkiem kolejną
jadowitą igiełkę, nabrać powietrza w płuca i plunąć? Z pewnością
nie więcej niż trzeba obciążonemu kolczugą wojownikowi, by nie-
spodzianie zerwać się na nogi.
Ktokolwiek inny na moim miejscu byłby już załatwiony - ale
ja nie jestem ktokolwiek inny. Gdyby chrongowie wiedzieli, jaki ze
mnie ptaszek, nie robiliby zasadzki.
Chwyciłem najbliższego wroga za szyszkowate kolano, szarp-
nąłem go ku sobie i przykryłem się nim jak tarczą. Tarcza owszem,
maleńka i niezbyt pewna - chrong zawył wściekle i przeciągle.
W pierwszej chwili zdziwiłem się jego dziwacznej wymowie, ale za-
raz potem sobie przypomniałem, że od nieustannych ćwiczeń z ukry-
tymi pod policzkami igiełkami języki chrongów stają się rozdwojo-
ne jak u żmij - co mocno psuje im dykcję.
Dwie czy trzy jadowite igiełki brzęknęły o kolczugę - nie ude-
rzały jednak na wprost, ale się po niej ześlizgnęły. Ot macie, malu-
chy, ćwiczone jęzory, doskonalone w śmiercionośnym pluciu, ale
kiedy w bitwie los odwróci się do was swoim obszernym zadkiem,
to i z dwóch kroków haniebnie chybicie.
Dziś jest mój dzień.
Kiepsko wymierzone pociski ugodziły w żywą tarczę - w pe-
chowego chronga, który natychmiast ucichł. A gdy kompani nie-
boszczyka wściekle poruszali paszczami, usiłując przeładować swoją
broń, mój miecz zdążył trzykrotnie błysnąć w powietrzu.
Ci z chrongów, którzy mogli jeszcze stać - oczywiście było ich
więcej niż pochlastanych, ale znacznie mniej niż przed chwilą- dali nura
w chaszcze. Zapadła cisza, w której słychać było tylko kukanie jakiejś
wytrwałej kukułki. Wokół leżały ciała -jedno martwe, należało do mo-
jego pechowego przyjaciela, którym się zasłoniłem - a pozostałe naj-
wyraźniej szykowały się na spotkanie z surowymi bogami chrongów.
Gdzież się podziali moi wspólnicy, te tchórzliwe łajdaki?
- Chosta! Ramol! Chosta! Ram!
Moja klacz z trudem dźwignęła się na nogi. Popatrzyła na mnie
mętnym wzrokiem... No, wybacz, moja droga. Może kiedyś się za-
hartujesz, wagi masz dość, a po za tym, jak powiadają, konie potra-
fią sobie znaleźć trawkę odtrutkę.
Ale zechciej wybaczyć... juki, siodło i zapasową zbroję ci zdej-
mę. I tak na nic ci się teraz nie przydadzą...
Chrongowie wciąż charczeli.
- Chostik! Ram!
Odpowiedzią był daleki, ale wyraźnie zliżający się stuk końskich
kopyt.
Moi wspólnicy jak do tej pory zawsze zjawiali się w porę...
spodziewajmy się więc, że zdążą i teraz.
- ...a na takie wypadki, jak mówią, dobrze jest brać ze sobą
kota. Łownego kota, żeby uprzedzał, kiedy ktoś czai się przy dro-
dze. Wtedy i maskę wdziać zdążysz i w ogóle...
K'Ramol promieniując wprost autorytetem, zamknął swoją le-
karską walizeczkę. Przytroczył ją do siodła; a ja bezceremonialnie
wziąłem jego konia za wodze. Niech jadą razem z Chostikiem, mnie
jest potrzebny koń, sam z siebie ciężki jestem, a jeszcze zbroja...
- No to jak, Rio, kupimy sobie kota? 
Chrząknąłem. Kiedyś już dałem się nabrać na obiecanki naga-
niacza i kupiłem łownego kota, którego przyuczono podobno do
uprzedzania o niebezpieczeństwach. Mówi się, że takie koty są wierne
swoim panom aż do śmierci - co jest wrednym łgarstwem. Tak czy
owak kotuś okazał się nie tylko niewiernym, ale i wyjątkowo pa-
skudnym tchórzem - ledwo go spuszczono ze smyczy, dał nura
w chaszcze i pokazał się dopiero w południe, kiedy było już po walce
i wszyscy zabierali się do obiadu.
A sprzedawca zaciekle upierał się przy swoim! "Łowne koty
nie ustępują w wierności nawet oswojonym nietoperzom! Wierność
mają we krwi i nie będziecie musieli chować go od małego albo le-
czyć, kiedy zachoruje! Potrzymacie go tylko pól godziny za pazuchą
- i proszę! Oto wasz przyjaciel i obrońca!"
Gdyby udusić wierne stworzenie i sprzedać na targu jego skó-
rę, można by choć po części powetować sobie straty - ale tylko
moralne, niestety! Kot zresztą pewnie wyczuł moje zamiary, bo tego
samego wieczoru zmył się bezpowrotnie. Wcale bym się nie zdzi-
wił, gdyby wrócił do swego pana, który pewnie sprzedał go kolej-
nemu łatwowiernemu nabywcy.
K'Ramol i Chostik z trudem zmieścili się na jednym koniu. Ja
ruszyłem przodem na rumaku Rama. O zmierzchu opuściliśmy Pu-
stać, a po dalszej godzinie podróży trafiliśmy na wioskę.
Naprzeciw nam wyszedł sam wioskowy starosta, a sądząc z tego,
jak uniżenie witał "panów bohaterów", natychmiast się domyśliłem,
że jeżeli nie czeka na nas Wielkie Zamówienie, to przynajmniej nie-
zły zarobek...
Starosta ponownie zatarł spocone łapki.
- 1 słuchać go też nie należy. Tym chłopakom, co klatki pil-
nują, uszy woskiem pozatykałem. I każdemu dałem po gwizdku do
gęby, żeby świstaniem pokusy odpędzali.
Spojrzeliśmy po sobie -ja i k'Ramol, Teraz przynajmniej stało
się wiadome, co to za rozdzierające duszę dźwięki dochodziły
z podwórka za chatą; Chostik trzymał się na uboczu i pozornie do
niczego się nie wtrącał. Co prawda, za jego obojętnością mogło kryć
się niejedno.
K'Ramol zmarszczył czoło i niczym wcielenie wątpliwości po-
ruszył ramionami.
- Ładny ci więzień... nie patrz na niego, nie słuchaj... A jak go
złapaliście? Czy może sam po ciemku wlazł wam do klatki?
Starosta westchnął sążniście. Wąsy mu się podniosły i opa-
dły.
- Znaczy, tak. Jesteście przejezdni... Ehem... mieliśmy tu, nie-
daleko, glinianą odkrywkę. No i... nie macie pojęcia, co się tam nie-
dawno nagle zaczęło wyrabiać! Myśmy tu, w wiosce, myśleli, że
przyszła już na nas ostatnia godzina! Trąby powietrzne tam hulały,
pioruny waliły jeden za drugim, rękę czarną widziano, co z nieba
sięgała w dół - łapa jak sosna, która trzy setki lat w niebo patrzy!
Nic innego, tylko demon demona chciał przygwoździć! A już po tym
wszystkim, jak się uspokoiło - znaleźliśmy w dole onego; leżał jak
ogłuszony, bez ducha. No tośmy go... tego... powiązali ze strachu.
Sami teraz wiemy, że lepiej byłoby go zostawić!
Starosta nagle popadł w złość. Zdarł z głowy "cień korony"
- drewnianą kopię książęcej korony; okazała się grabiami, dziw-
nym kaprysem zwiniętymi w obręcz. Każdy przedstawiciel władzy,
choćby nie wiedzieć jak mizernej, jest przede wszystkim cieniem
kniazia władcy. Starosta przygładził sobie resztki włosów, które
ocalały po bokach spoconej i opalonej łysiny. My wyczekująco
milczeliśmy.
Gładzenie się po głowie pomogło staroście wziąć się w garść.
Uspokoiwszy się nieco, godnym gestem wetknął sobie koronę na
miejsce.
- Taaaa... a teraz siedzi w klatce. Obłożyliśmy ją żelaznymi pły-
tami. Zagoniliśmy do tego kowali z całej okolicy. Tydzień tam siedzi
i cały ten czas - żebym tak pękł! - oczu nie zamknął! Dlatego i za-
bić go nie da rady, chyba, że z dzwonnicy zrzucisz, ale gdzie w naszej
wsi znajdziesz dzwonnicę? A na razie, póki my tu dzwonnicę wznie-
siemy, on żelazo poprzegryza...
- Sto monet! - spokojnie oznajmił k'Ramol.
Starosta drgnął, jakby go ktoś kolnął szydłem.
- Sto monet! - powtórzył Ram, podejrzewając najwidoczniej,
że rozmówca nagle ogłuchł.
Starosta wciągnął głowę w ramiona. Zwykłe skąpstwo i nie-
ustanny brak środków nie pozwalały mu przystać na tak niesłychaną
dla maleńkiej wioski sumę; z drugiej strony widać było, że zmożony
strachem chłop gotów jest sam zaprzedać się w niewolę, byle tylko
pozbyć się więźnia z jego klatką, wichrami i błyskawicami, potęgą
i bardziej niż prawdopodobną chęcią zemsty.
- Ale my nie jesteśmy konwojentami! - zgodnie z prawdą przy-
pomniał staroście k'Ramol.
Stojący za mną Chostik odwrócił się i wyszedł. Wyszedł cicho,
ale nie bezszelestnie, co oznaczało, że zaprasza mnie, abym za nim
poszedł, bo chce pogadać bez świadków.
Gapie, którzy obsiedli ganek, natychmiast zaczęli udawać obo-
jętność; panny jak na komendę pokraśnialy i wbiły wzrok w ziemię,
dzieciaki pootwierały gębusie, a dorośli ciekawscy, których też nie
brakowało, pospiesznie powdziewali na twarze miny obojętne i za-
iVXł\ju vj. a"*xŁ4.v.
razem rzeczowe: ot, przechodzą sobie obok i zatrzymałem się na chwilę,
bo akurat niczego lepszego nie mam do roboty.
Na Chostika patrzono raczej ze zgrozą. Na mnie -jak zwykle.
Tak się patrzy na "panów bohaterów".
Na dziedzińcu z tyłu chaty świszczały świstawki. Klatkę, którą
przekształcono w żelazną szkatułkę, otaczał niezbyt głęboki, biały
rowek. Dwa czy trzy koty o sennych ślepiach leniwie mlaskały jasną
ciecz, ja zaś nie bez zdziwienia zrozumiałem, że od magicznego uro-
ku ratują się tu jak za dziadów i pradziadów - rozwodnionym mle-
kiem czarnej krowy...
Stojący na warcie kmiotkowie z pozalepianymi woskiem usza-
mi melancholijnie dęli w świstawki. Jeden z nich, wyróżniający się
przepięknie podbitym okiem, od czasu do czasu rzucał w koty ka-
wałkiem drewna, za każdym razem bezwstydnie chybiając. Gdy po-
deszliśmy bliżej, świstawki ucichły, a strażnicy wbili w nas pytające
spojrzenia. Chostik kiwnął głową; nie krępujcie się, chłopy, róbcie
swoje. Wartownicy spojrzeli nań uważnie, przyjrzeli mu się i jak
dziewice, powbijali wzrok w ziemię, a potem zaczęli dąć ponownie,
ale ze zdwojoną energią.
Pozamykana ze wszystkich stron żelazna skrzynka nie pozwa-
lała zamkniętemu w niej człowiekowi (czy był to naprawdę czło-
wiek?) na to, by się wyprostował czy choć rozłożył ręce. W po-
dobnej szkatule, o ile dobrze pamiętam, skarbnik państwowy trzy-
ma liczne kniaziowe pieniążki... Więźniowi nie można się było do-
brze przyjrzeć, ale za żelaznymi płytkami dawało się odgadnąć jakiś
ruch - miarowe i powolne kołysanie, a cała klatka ledwo zauwa-
żalnie podrygiwała.
- Na co nam to? - ponuro zapytał Chostik.
Zacisnąłem wargi.
Koniecznie potrzebowaliśmy usług kowala, siodlarza, szewca
i krawca. Jeżeli zamierzamy załapać się na Wielkie Zamówienie, musimy
w porę dostać się do stolicy i godnie się zaprezentować - biedni
oberwańcy u nikogo nie budzą zaufania. Ale jeśli k'Ramol wytar-
guje choć dziewięćdziesiąt monet...
- Rio, naprawdę tego potrzebujemy?
Chostik z przyzwyczajenia mówił szeptem, choć akurat tutaj
mógłby sobie dać spokój z ostrożnością - na tle tych okropnych
świstawek jego głos i tak ledwo było słychać.
- A co, Chosta, uważasz, że konwojowanie jest poniżej naszej
godności?
- Ja nie o tym... - machinalnie przestąpił przez obżartego
i wylegującego się kota. I wydał krótkie westchnienie; zdążyłem się
już nauczyć właściwie odczytywać te jego westchnienia. To akurat
znaczyło mniej więcej: "Jeżeli ten w klatce w istocie jest tym, za kogo
go uważają, to ja bym go zostawił".
Chłopi brali bowiem swojego więźnia za Glinianego Szakala.
Możliwe, że się mylili. Być może był to zupełnie przypadkowy
włóczęga, który w złą godzinę postanowił załatwić potrzebę w gli-
nianej odkrywce, a wszystkie te pioruny i błyskawice, które przed-
tem tam waliły, nie miały z nim niczego wspólnego. Co prawda...
zwykły włóczęga nic wytrzymałby tygodnia w klatce bez jedzenia
i picia. Nie mówiąc już o tym, że pojmany i zamknięty w klatce włó-
częga zaczyna wrzeszczeć i sypać przekleństwami, a potem zaczyna
wyjaśniać swoim ciemięzcom, że pojmano go przez pomyłkę. A ten
- nic. Cisza. Tylko miarowy ruch, jakby stojący na czworakach czło-
wiek rytmicznie i miarowo kołysał klatką. Do przodu i do tyłu. Do
przodu i do tyłu...
W wielkich miastach nie wierzą w Gliniane Szakale. Ale życio-
we doświadczenie wybiło ze mnie młodzieńcze przekonanie, że aku-
rat tam, w wielkich miastach, mieszka prawdziwa mądrość.
- A co, nie damy rady?
Pytanie najwidoczniej było dostatecznie drażliwe, by Chostik
podniósł oczy w górę. Miał na myśli to, że najprawdopodobniej
sprawimy się z zadaniem, pozostaje jednak otwarte pytanie, czy nam
to potrzebne?
Istoty, które potrafią miotać błyskawicami, od czasu do czasu
staczają pojedynki. Albo walczą z większą liczbą przeciwników -jeżeli
wierzyć chłopom, to Gliniany Szakal padł ofiarą kogoś znacznie odeń
potężniejszego i tylko "rodzinne ściany" - gliniana, otwarta z góry
jama - uchroniły go od śmierci. Gdyby gdzieś niedaleko trafiła się
wysoka dzwonnica, problemu by nie było - chłopstwo chętnie
dokończyłoby dzieła rozpoczętego przez nieznanego miotacza bły-
skawic i gromów; ale dzwonnicy nigdzie nie znaleziono, a od poje-
dynku minął tydzień. Szakal z pewnością po cichu regeneruje siły...
- Zrobimy tak... - odezwałem się po chwili namysłu. - Jeżeli
k'Ramol wytarguje więcej niż dziewięćdziesiąt monet, bierzemy ro-
botę. A nie, to nie. Zgoda?
Chostik tylko się uśmiechnął. Był pewien, iż starosta zdoła zbić
cenę.
Mój wspólnik potrafił pięknie i wymownie milczeć. A milczeć
przychodziło mu przez większą część życia, winien był temu jego
głos, a właściwie barwa głosu; tym, którym zdarzyło się usłyszeć
głos Chostika, woleliby raczej nieustanny zgrzyt żelaza po szkle. Sam
utrzymywał, że w dzieciństwie głos miał piękny i wyrazisty, a nawet
śpiewał w chórze, ale pewnego dnia się przeziębił i ochrypł. Kłamie
i wie, że nikt mu nie wierzy. Albo ktoś rzucił urok na jego brzemienną
matkę, albo sam w dzieciństwie rozgniewał jakąś wiedźmę... tak czy
owak, kariera chórzysty przed Chostikiem jest raczej zamknięta.
Na progu chaty pojawili się k'Ramol i starosta. Drewniany "cień
korony" zjechał mu na ucho, a nasz przyjaciel nie krył zadowolenia.
Nie trzeba było pytać - wszystko jasne.
- Dziewięćdziesiąt dwie! Umówiliśmy się na dziewięćdziesiąt
dwie monety!
Chostik westchnął. Było to krótkie westchnienie, brzmiące jak
sążniste przekleństwo.
Drewniane koła mocno wrzynały się w drogę. Klatka okazała
się za ciężka; za nami, jak za pługiem, ciągnęły się dwie głębokie
koleiny, fura skrzypiała niemiłosiernie na każdym wyboju, a konie
dawno już przeklęły wszystko - i ze wszystkim się pogodziły.
Poruszaliśmy się z szybkością pijanego piechura. Nie zalane-
go w trupa, ale solidnie podchmielonego, który idzie z czerwoną
gębę i wszystkie swoje wysiłki ogranicza do tego, żeby nie zejść
z prostej i nie lec gdzieś na poboczu. Dokładnie jak my. Chostik
trzymał lejce, a my milcząc, jechaliśmy po bokach.
Słońce poruszało się po niebie jeszcze wolniej, ale w końcu
bez najmniejszego wysiłku nas wyprzedziło. Do celu - okręgowego
ośrodka z wydziałem sądowym i "wysoką dzwonnicą" - została jeszcze
ponad połowa drogi, a słońce już kończyło swoją drogę, wisiało
nad wierzchołkami drzew dalekiego lasu i nie trzeba było proroka,
by odgadnąć, że przyjdzie nam nocować w gołym polu, z hipote-
tycznym Glinianym Szakalem...
Nad drogą przeleciał, nie poruszając skrzydłami, wieczorny
stworek niedosyt. Rząd zębostałe, rodzina żywołyki...
Potrząsnąłem głową.
Zmierzch jest porą, w której zbiera się na cudze wspomnienia.
Jakby cudze. Zbroja robi się ciężka i zaczyna ugniatać ciało, jak pieczęć
gniecie rozgrzany lak. Po co, do licha, jadę pośrodku czystego pola
w pełnej zbroi?
Słońce patrzyło krzywo, z ukosa. Nasze długie cienie połykały
przydrożny pył. Westchnąłem głęboko. Płyty pancerza lekko się
rozeszły, i ponownie się zamknęły.
- Mam pietra - oznajmił niezbyt głośno k'Ramol. - Boję się
o tę przednią oś. Jak myślisz, Rio, \yytrzyma?
Na drogę wyskoczył pasikonik. Z rozpędu i głupoty, rzecz ja-
sna. Skoczył ponownie, tym razem się uratował - ale znów skoczył
nie tam, gdzie powinien. Nie chciałbym, gdyby los stworzył mnie
pasikonikiem, zatrzymać się na drodze skrzypiącego drewnianego koła...
...na różowym marmurze. Nie wiadomo czemu, wszystko było
wtedy marmurowe, ale nie zimne, ponieważ za dnia słońce nagrze-
wało kamienie tak mocno, że do samego świtu nie zdążyły osty-
gnąć- ¦ ¦ J oto siedział sobie na różowym marmurze - szarozielony
pasikonik o sękatych nogach, a ja podchodziłem go na czwora-
kach, w prawej ręce miałem siatkę, a w lewej grubą, szlifowaną
soczewkę szkła powiększającego...
- Rio!
K'Ramol, jak się okazało, od kilku chwil jechał obok mnie
z charakterystyczną miną lekarza - lekko zaniepokojoną i jednocze-
śnie stanowczą.
- Czym się tu niepokoić, Ram? - mruknąłem kątem ust. - Zła-
mie się oś, to wtedy się pomyśli...
- Rio? - zapytał niepewnym głosem. - Jesteś pewien, że nikt
ci nie narzuca żadnych wizji?
Chostik łypnął na nas okiem z wysokiego kozła. Usłyszał. Słuch
ma Chosta - w przeciwieństwie do głosu - wyśmienity, niczym ryś.
Uśmiechnąłem się.
- Jestem pewien, Ram. Pewien jak nigdy.
Wizje, ulubiona broń Szakali. Ale pasikonik na różowym mar-
murze, to moja osobista sprawa, trafiająca się niezależnie od pory
dnia, niezależnie od tego, co w danej chwili robię i oczywiście ab-
solutnie niezależna od żelaznej klatki.
-No, uważaj, Rio...
Kiwnąłem głową.
- Dobrze. Będę uważał.
Chłopi dali nam bańkę mleka od czarnej krowy, żebyśmy mogli
się bronić przed Szakalem. Rankiem, gdy tylko opuściliśmy wioskę,
k'Ramol wrzucił do bańki jakąś swoją przyprawę - i teraz z przyjem-
nością wypiliśmy każdy po kubku pysznego kwaśnego mleka. Trzeba
podziękować tym chłopom - ugościli nas zupełnie bezinteresow-
nie...
Glinianego Szakala nie da się zabić mieczem. Bronić się przed
nim też nie sposób - gdybym nie był tym, kim jestem - za nic nie
podjąłbym się tej roboty. A tym biedakom, którzy będą podnosić
klatkę na szczyt dzwonnicy, a potem ją rozklepywać i wyjmować
z niej Szakala - naprawdę nie ma czego zazdrościć...
Najprościej byłoby go zrzucić razem z klatką.
Tylko... czemu miałbym się tym przejmować?
Obaj moi towarzysze rozłożyli się na nocleg pod gołym nie-
bem. Nawet gdyby miało lać, żaden z nich nie da nura pod furę.
Spanie pod zadkiem Glinianego Szakala jest raczej wątpliwą przy-
jemnością. A jak jeszcze zacznie kapać z rozklekotanych desek...
K'Ramol okutał się w ciepłą opończę. Chostik został na warcie
- usiadł nastroszony i od czasu do czasu dorzucał do ognia drew-
niany drobiazg. Chostik może nie spać całymi tygodniami - kiedy
brałem go na kontrakt, ta jego cecha rzuciła mi się w oczy przede
wszystkim.
W mroku ciężko stąpały niewidzialne, ale doskonale słyszalne
konie.
Posłanie rozłożyłem sobie nieco z boku, w pewnej odległości
od fury. Położyłem się na grubej rogoży i po same uszy owinąłem
się opończą. Prosto przed moim nosem kołysały się i buchały wonią
"dziewczęce oczka". Rząd przydrożne, rodzina krzyżokwiatowe...
Natrętne myśli - jak szczury - w razie konieczności przecisną
się i przez gardziel butelki. Zamknąłem oczy.
Przed dwoma tygodniami z kniaziowego gołębnika wzbiło się
jednocześnie dwanaście białych gońców, które pomknęły do dwu-
nastu siedzib zarządów okręgowych, omijając jastrzębie szpony
i strzały myśliwych... Choć nie ma chyba nikogo, kto by nie wie-
dział, że strącenie strzałą gońca niosącego wieści oznacza ściągnięcie
klątwy na trzy kolejne pokolenia potomków. Potem każdy z wiodą-
cych gońców wszedł do swej klatki -jedne wyszły po trzech dniach,
inne po całym tygodniu. A możliwe, że niektóre nie wylazły w ogó-
le. To ostatnie było, co prawda, mało prawdopodobne - dobry goniec
potrafi kontynuować misję i jako trup.
Wyznaczeni do tego świątynni słudzy uwolnili posłańców od
brzemienia linki i papieru. I na dwunastu placach, wobec wielkiego
zgromadzenia ludu, odczytano jeden i ten sam tekst - w tym sa-
mym czasie, w którym ptak doręczyciel, w całości upieczony na rożnie,
podawany był na stół lokalnego namiestnika. I każdy z dwunastu
namiestników, protekcjonalnie się uśmiechając, kiwnął na swojego
syna - zgodnie z tradycją, kosteczki zmęczonego gońca powinien
obgryźć spadkobierca tego, komu doręczono wiadomość.
Ja swego czasu też zjadałem twarde ptasie mięso. Nie było
to miłe: po pierwsze, ze względu na zęby, które można było sobie
połamać; po drugie, głupio jakoś pożerać uczciwie i ciężko pracu-
jącego ptaka. Nie wiadomo dlaczego, wśród przedstawicieli władz
uchodzi za osobliwy szyk odpłacanie złem za dobro. Rożen - za
oddanie...
Ostatnią wieścią ze Stolicy nie był edykt ani prawo, czy zarzą-
dzenie. Kniaź wzywał chętnych do wykonania Wielkiego Zamówie-
nia - przy czym pretendentom rozbójnikom obiecywano łaskę, bę-
dącym w państwowej służbie urlop, a na bohaterów do wynajęcia
czekały zachęcające dary.
Odwróciłem się na drugi bok. Pachnące pięknie "dziewczęce
oczka" znalazły się za moimi plecami.
...Ileż na tej łączce cykad. Gdy tylko nauczyłem się chodzić,
poświęciłem trzy wieczory na to, by zobaczyć choć jedną. Zoba-
czyłem. I przestraszyłem się.
No, ale potem miałem mrowisko w ogromnej szklanej bani,
a trzy cykady mieszkały w specjalnie dla nich wydzielonym pomiesz-
czeniu i śpiewały w mojej obecności, w ogóle się nie krępując.
Deszcz siąpił miarowo. Opończa nasiąkała wilgocią powoli, ale
nieodwracalnie; cykady umilkły, mrówki skryły się pod ziemią, i mogłem
się spodziewać, że już niedługo moje okrycie przygniecie mnie ni-
czym mokra ziemia.
Drgnąłem i usiadłem.
Skąd deszcz, skoro niebo usiane jest gwiazdami jak świątynne
sklepienie złotymi blaszkami? Cykady...
Drą się jak oszalałe.
Rozejrzałem się wokół.
Znikło gdzieś ognisko, fura i moi towarzysze. Były tylko gwiazdy,
ledwie wyczuwalny wiatr i zapach "dziewczęcych oczek".
Dłoń sama skoczyła do rękojeści miecza. I znów nic - nie było
miecza, pasa ani ubrania. Stałem w mroku nagi, i czułem pod dłonią
gęsią, ostrą niczym tarka skórkę.
Spokojnie. Najważniejsze w takiej sytuacji, to nie wpaść
w panikę. Byliśmy, widzieliśmy, znamy...
Ale co znamy?!
Ciszę przerywały tylko przypadkowe wybuchy energii cykad.
Wdech, wydech. Spojrzenie na niebo.
Mogli mnie uśpić, pozbawić broni, odciągnąć gdzieś daleko,
a potem i rozebrać do naga. Wszystko to było możliwe, choć mało
prawdopodobne. Ale podmiana gwiazdozbiorów to sztuczka, której
nie dokazałby nawet Gliniany Szakal.
Intuicyjnie i odruchowo, nawet o tym nie myśląc, wymamrota-
łem króciutką modlitwę-przebudzankę. Wargi nie bardzo chciały słu-
chać, ale wypowiedziałem cały tekst do końca i... nic się nie stało.
Wdech, wydech.
Znaczy, śpię.
Padłem ofiarą zaklęcia "mnogich przebudzeń". Wtedy sny siedzą
jeden wewnątrz drugiego i przeglądają się jeden w drugim niczym
zwierciadło w zwierciadle. Człowiek się budzi, trafia w objęcia kolej-
nego snu i nie może się ocknąć.
Ponownie położyłem się na rogoży. Ciągnęło od niej chłodem
i wilgocią. Pod dotykiem była całkowicie realna, nie jak we śnie,
a na ja...
Wdech, wydech.
Zawsze jest możliwość ratunku, choć wolę porządną bitwę od
walki z kaprysami losu. A teraz trzeba będzie przyjąć narzucone przez
kogoś innego reguły...
Zamknąłem oczy.
Nie, liczyć do kilku tysięcy nie ma co. Do rana doliczę, a nie
zasnę.
Jest taka dziecięca kołysanka, której co prawda w żadnym
wypadku nie powinno się nucić dzieciom. O tym, jak to mały głupi
borsuczek nie chce spać, odrzuca jedną za drugą usługi pragnących
go uśpić nianiek, a potem zjawia się podziemny Ych i uśpiwszy
głuptaska, zaczyna go pożerać.
Hm... ależ idiotka była z tej borsuczcj mamy. A każdej niani,
która śpiewa maluchowi na noc "Borsuczka", należałoby zaszyć gębę...
Różowy marmur. Różowy...
Wysiłek woli.
Spać. Spać...
Ten, kto trafiwszy do mnogiego snu, przestraszy się, gwałtem
zacznie się budzić, szczypać, krzyczeć, pakować dłonie w ogień - ten
przepadł z kretesem. Z każdym kolejnym przebudzeniem będzie się
pogrążał w coraz głębszy sen i nigdy nie wróci do rzeczywistości.
Na obudzenie się ma szansę tylko ten, kto namówi samego siebie
na ponowne zaśnięcie.
Spać...
Mrówki biegające po stole...
Motyl pomiędzy ciemnoszarymi marmurowymi żyłkami...
Spać!!!
Odwróciłem się na drugi bok.
Nie da się zasnąć. Ostry kamień wgryza się w biodro, rosa
chłodzi gołą skórę... i nie wiadomo czy to rosa, czy zimny pot...
Za morzami, za lasami, za szerokimi dołami, żył chłopczyk
w białej fortecy. Miał ciotkę, babkę i dobrą nianię, ale nie miał ojca
ani matki...
Pewnego razu postanowił zbudować młynek na strumyku. Nie
dlatego, że nie miał chleba, ale po to, żeby popatrzeć, jak woda obraca
łopatkami młyńskiego koła...
W pierwszej łopatce był rowek wygryziony przez jakiegoś czer-
wia. Druga miała opalone brzeżki, trzecia była czysta jak marmur, na
czwartej zastygła kropelka krwi, piąta miała dziurę po sęczku, szósta...
Szum wody ucichł nagle. Podniosłem głowę.
Z boku migotało ognisko. Siedział nad nim ponury Chostik,
tyle że nagromadzona przezeń kupa chrustu do podsycania ognia
bvła dwukrotnie mniejsza niż przedtem.
Przez chwilę leżałem bez ruchu. Potem rozchyliłem zaschnięte
wargi i wymamrotałem modlitwę-przebudzankę. Gdzieś w mojej krtani
wezbrała gorąca fala, która obmyła mnie aż do samych pięt. W gło-
wie natychmiast mi się rozjaśniło; przebudzanka zadziałała, znaczy
żyję i jestem przytomny.
Obita żelazem klatka zasłaniała sobą poranną gwiazdę, która
o tej porze wisiała nisko nad horyzontem. Wewnątrz klatki nic się
nie ruszało.
A przecież z tych, którzy zasnęliby na tej rogoży, dziewięciu
chłopa na dziesięciu nie zdołałoby się przebudzić. To, że teraz mru-
gam w ciemności oczami, musi być dla Szakala nowością i zasko-
czeniem.
A może nie? Może po prostu próbował, do czego jestem zdol-
ny?
Powiadają, że daleko na wschodzie są osady, całkowicie pod-
porządkowane Szakalom. Mówi się, że ludzie, którzy kiedyś wpadli
w szakalową jamę, wracają senni, zamyśleni, dużo jedzą, nie płodzą
potomstwa, a po śmierci rozpadają się na kupkę potrzaskanej gliny...
Powiadają też, że Szakale posyłają pomiędzy ludzi własnych
wyrodków, których nie sposób odróżnić od normalnych ludzi, poza
tym, że wykazują niepowstrzymane upodobanie do sprawowania
władzy. Mówi się też, że taki szakali podrzutek w ciągu kilku lat potrafi
zostać co najmniej wioskowym starostą, a gdy tylko nałoży swój
"cień korony", wioska pada ofiarą rozmaitych chorób, nieurodzaju,
mieszkańcy popadają w szaleństwo i piją na umór, a także zaczy-
nają się okropnie lenić - co prawda mnie zawsze się wydawało, że
ta legenda wypływa wtedy, gdy trzeba zmienić kolejnego starostę
niedojdę.
Ale o tym, żeby Szakale bez wysiłku potrafiły pogrążać ludzi
w wielopiętrowym śnie - nie słyszałem nigdy wcześniej.
Chostik czuwał - widziałem, jak błyszcząjego zwrócone na ogień
oczy. K'Ramol... niedobrze z nim będzie, jeżeli zasnął i nie może się
wyrwać.
Wstałem cicho. Chciałem zawołać naszego strażnika, ale z ja-
kiegoś powodu się rozmyśliłem i poszedłem ku ognisku po obsy-
panej rosą trawie...
Bardzo interesujące.
Pod moimi stopami ścieżka wygięła się jak żywa. Jakbym szedł
po wijącym się robaku; nie skręciwszy nigdzie i nie cofnąwszy się
ani o krok, stwierdziłem nagle, że idę prosto ku klatce, a przy tym
wszystkim odczuwam wcale nie strach, tylko raczej życzliwe rozba-
wienie.
Chostik nawet się nie obejrzał. Chyba w ogóle mnie nie wi-
dział.
Nie bez wysiłku zatrzymałem własne kroczące uparcie nogi. Do
klatki mogłem już sięgnąć ręką- ale za żelaznymi ściankami nie tyl-
ko nie wyczuwało się żadnego ruchu... wyglądało na to, że nie było
tam nikogo żywego.
Obudzić Ramola. Boleśnie dźgnąć w bok Chostika i przywró-
cić rnu przytomność. Odczołgać się dalej i z pierwszymi promienia-
mi słońca - w drogę...
A cóż to, jestem wiejskim przygłupem, by łazić wokół ze świ-
stawką i ratować się zamówionym mlekiem?
Zacisnąłem zęby. Mój słuszny gniew, wściekłość, chęć natych-
miastowego zerwania się na nogi, na przekór wszystkiemu - czy
były moimi? A może ktoś zręcznie zasiał je w moim mózgu?
Odwróciłem się. Wbiłem wzrok w plecy siedzącego nierucho-
mo Chostika, zrobiłem krok, potem drugi... Ognisko przysunęło się
posłusznie, uśmiechnąłem się z satysfakcją - i w tejże chwili zda-
łem sobie sprawę z faktu, że stoję prawie przed samą klatką, pod
ciężarem której fura aż się ugięła i lada moment trzaśnie, że ognisko
zostało za moimi plecami, a na żelaznych płytach kładzie się blady
odblask ognia i mój własny cień.
Ależ nam się trafiła "robótka na boku"! Ot, domowa chałtura...
-Rio...
Udało mi się nawet nie drgnąć.
Głos szedł nie wiadomo skąd.
Na placu odbywała się egzekucja wrogów srebrnego wień-
ca - to znaczy buntowników większego, okręgowego kalibru;
przyjezdny rycerz postanowił ucieszyć oczy widowiskiem, dlatego
młody i rudy giermek z odstającymi haniebnie uszami, który nie
żywił najmniejszej sympatii dla tego typu wydarzeń, chcąc nie
chcąc, musiał patrzeć także.
Buntowników było dwóch i rzeczywiście knuli przeciwko na-
miestnikowi - w każdym razie odczytanie listy ich przewinień
i przestępstw zajęło pół godziny i wywołało mrukliwy sprzeciw ze-
branego i coraz bardziej znudzonego tłumu. W końcu wyczerpano
wszystkie formalności. Osądzeni - obaj żółci i chudzi jak tyki, na-
dęci do ostatniej chwili arystokratyczną dumą - opadli na kolana,
a gdy dwaj oprawcy jednocześnie unieśli miecze w górę i opuścili
je na karki ofiar, miody giermek drgnął nagle i odwrócił wzrok.
- Interesujące - mruknął sam do siebie przyjezdny rycerz, ale
z powodu głuchego ryku, jaki wydał usatysfakcjonowany wresz-
cie tłum gapiów, nikt go prawie nie usłyszał.
Po jakimś czasie - gdy plac opróżnił się do połowy, zadowo-
lony z siebie namiestnik odjechał do swego pałacu, a robotnicy
zdążyli już zabrać się do rozbiórki składanego szafotu - rycerz
z giermkiem trafili przed wejście do pewnej piwniczki, której dę-
bowe drzwiczki na głucho zapierał ogromny zamek. Dziś jednak
- może przypadkiem - pomiędzy drzwiami i futryną otwierała się
szczelina, a nie nasmarowane zawiasy poskrzypywały w takt prze-
ciągu - skrzyp-skrzyp... skrzyp-skrzyp...
Rycerz zastukał, pokazał swój pierścień, powiedział potrzebne
słowo, wyciągnął właściwą ilość monet; młody barczysty chłopak
otwierający skrzypiące drzwi przepuścił rycerza i jego towarzy-
sza w dół, po wąskich kamiennych schodkach.
W wilgotnej komnatce zobaczyli ciągnącą się pod ścianami
ławeczkę, parę pochodni i jeszcze jednego chłopaka - kopię pierw-
szego i jego brata bliźniaka, bladego, nastroszonego i ponuro pa-
trzącego podkrążonymi oczami. W niedbale rzuconych na ławę
szmatach kłapouchy giermek ze strachem rozpoznał zachlapane
krwią katowskie kaptury.
Rycerz kiwnął głową i dał bliźniakom jeszcze po pieniążku. Pierw-
szy wziął z podziękowaniem, drugi jednak nawet nie podniósł tyłka
z ławy, tylko z dość obojętną miną zaczął oglądać wytarty krążek.
Zapalono nową pochodnię.
W odległym kącie piwniczki, pod niskim sklepieniem, przy-
kryte rogoża leżały dwa ciała, które z powodu spoczywających
oddzielnie głów wydały się patrzącemu na nie giermkowi niepo-
miernie długie. Młodzik znieruchomiał ze zgrozy.
Rycerz władczo kiwnął obu oprawcom, wskazując im drzwi;
pierwszy poddał się poleceniu niechętnie, ale drugi nawet nie raczył
wzruszyć ramionami. Giermek poszedłby za nimi z wielką ochotą,
ale zatrzymało go spojrzenie rycerza.
Podszedłszy do stołu, rycerz oszczędnym i rzeczowym ruchem
odrzucił precz rogożę i odsłonił dwie odrąbane głowy. Giermek
miał ochotą się odwrócić, a jednak patrzył jak zaczarowany.
Pierwsza głowa okropnie szczerzyła zęby.
Druga...
Giermek wstrzymał oddech, bo coś ze straszną siłą ścisnęło
mu pierś. Serce mu zamarło, zastygłe w bolesnym skurczu.
Drugi ze ściętych poruszył powiekami - przy czym pomiędzy
odrąbaną szyją a krtanią został spory, wielkości dłoni, kawał
okrwawionej deski.
- Ot tak... - głuchym głosem odezwał się rycerz. Najwidocz-
niej i jemu odjęło oddech. - Oto gdzie...
Skazaniec otworzył oczy. W jego wzroku był ból... i drwina.
- Pójdziesz do mnie na pierścień? - ochrypłe zapytał rycerz.
Powieki leżącego na stole drgnęły i powoli opadły.
Rycerz podniósł rękę; dłoń z wielkim pierścieniem na wska-
zującym palcu wyraźnie drżała, choć rycerz starał się ją utrzymać
w bezruchu.
Młodego giermka oblał zimny pot.
Czerwony, bezimienny kamień nikło błysnął w złotej opra-
wie. Nieruchoma dotąd głowa na stole rozwarła szczękę i osta-
tecznie zmartwiała, szybko powlekając się trupią sinością.
Kamień raz jeszcze zamigotał blaskiem - i zmatowiał.
Obita żelazem klatka wyglądała niczym opancerzony potwór.
Na jej bok nadal padał odblask ogniska - ale mój cień się przesunął,
jakby ognisko przemieszczało się po okręgu, niczym słońce.
- Dlaczego? - zapytałem na głos.
Poczułem się tak, jakby po krtani pogłaskała mnie niewidzialna,
zimna łapka. Zakrztusiłem się. Zamruczałem słowa modlitwy-podpórki
- z przestrachu zacząłem od razu od najsilniejszej, jaką znałem.
Przed oczami wciąż jeszcze miałem czerwony klejnot, martwą
głowę i bladą twarz rycerza-czarnoksiężnika.
Dlaczego tak łatwo odebrać mi władzę nad ciałem i pokazać mi
bajkę, nie mającą żadnego związku ze sprawą?!
- Rio...
W ledwie słyszalnym głosie nie było groźby. Było smutne stwier-
dzenie faktu.
- Rio... Nie jestem Szakalem... Jestem...
I powietrze znów zadrgało mi przed oczami.
Wiry i wybuchy. Wrażenie lotu i upadku; ogniste pasy peł-
znące leniwie po korycie rzeki, czas sprasowany w kształt nie-
zbyt gęstej, bladej siatki. Tę sieć przerywa coś niewyobrażalnie
potężnego. Przestrzeń ocieka ciężkimi, stopionymi kroplami. Na-
przeciwko powstaje przeciwna siła, zderzenie, zwarcie, utarcz...
Dreszcz w całym ciele. Cisza. Oczekiwanie.
Cóż on ze mną wyrabia? I czemu to wszystko ma służyć?!
Fala rozdrażnienia - obcego. Budzę niezadowolenie. Widocz-
nie jestem niedostatecznie pojętny.
Usiane gwiazdami niebo pociemniało.
Jedna z istot przypominała garść iskier, migotliwych węgiel-
ków, siejący blaskiem obłoczek; druga wydała się kłębem dymu,
nieustannie zmieniającym kształt. Obie zwarły się w walce na
śmierć i życie, w boju, z którego nie można się było wycofać,
a polem ich bitwy był jasny prostokąt, ograniczony nie wiado-
mo dlaczego naciągniętymi linami. Świetlista istota co chwila
traciła jedną ze swoich iskier - jego bezkształtny przeciwnik
w takich momentach odskakiwał i spieszył zadeptać ogieniek,
ugasić go uderzeniem ciężkiej macki, pojawiającej się i znikają-
cej błyskawicznie, ponieważ niekształtna istota ani przez chwi-
lę nie mogła wytrwać bez metamorfozy...
Potem ten, który iskrzył się blaskiem, popełnił błąd i zaczął
przegrywać. Wynik walki byljuż tylko kwestią czasu; ciężki i mrocz-
ny przeciwnik nacierał, przyciskał iskrzaka do lin i dobijał.
W pewnej chwili ten szarpnął się resztką sił, i cisnął jeden ze swoich
ogieńków daleko za liny, w pustkę... i tam ogieniek się zachował,
samotny, przygaszony, zagubiony...
Jego przeciwnik odwrócił się - tak to przynajmniej wyglą-
dało, jakby nieustannie zmieniające formę ciało ostro odwróciło
się w tył, gdzie poleciała iskierka. Ale zamiast rzucić się jej śla-
dem, mroczny ze zdwojoną energią uderzył na ginącego przeciw-
nika. I w pewnej chwili niemal fizycznie odczułem miażdżący cios...
Gwiazdy. Znów zobaczyłem usłane jasnymi plamkami niebo.
- Ktoś ty? - spytałem, czując, jak opornie porusza się w mojej
gębie wyschnięty na wiór język.
- Ten, co przegrał - padła pełna smutku odpowiedź z klatki.
- To nie moja sprawa - odpowiedziałem ochrypłym głosem
i odstąpiłem na krok.
Klatka natychmiast zbliżyła się do mnie gwałtownym szarpnię-
ciem.
Ażebyś skapiał, potworze!
W nosie zakręciło dymem.
Nie tak pachnie ognisko. Nie tak pachną popioły. Tak pachnie
pogorzelisko, różowy marmur osmalony aż do czerni i...
Brygadier Złota Uzda z zadowoleniem ściągnął z nogi but
i rozwinął onucę. Przez chwilę leniwie poruszał palcami i nasłu-
chiwał - we dworze przenikliwym głosem darła się jakaś kobieta.
Wszystkim sprawnie dowodził podbrygadek Gudż - pod oknami
rozpalały się już kolczaste krzaki, dymił się chrust, ale na razie nie
było się do czego spieszyć.
Sięgnąwszy nieprawdopodobnie długą ręką, brygadier wy-
ciągnął ze stosu aromatycznych drobiazgów jedwabną chustecz-
kę haftowaną w białe listki i czerwone, cienkonogie ptaszki.
Podrzucił w górę - lekki niczym puch jedwab na długo zawisł
w powietrzu, wionęło od niego niezwykłą wonią, która jednak szybko
rozmyła się w smrodzie onucy.
I w zapachu dymu, ponieważ dom już płonął.
Brygadier jednym szarpnięciem rozerwał chusteczkę na dwie
części. Pomrukując z zadowoleniem, owinął sporządzoną z niej
onucą, twardą jakby z kamienia wyciętą stopę. I niespiesznie zaczął
zdejmować drugi but.
Nie dało się wyciągnąć z domu wszystkiego, co było warte
uwagi kupców i sklepikarzy. Niech chłopcy wezmą, co się da;
brygadier nie potrzebował niczego. Rozkaz już wykonał - mają-
tek został wypatroszony i wywrócony na nice, jak zawszona czapka.
Płomienie zaś wzbijają się coraz wyżej.
W poprzek ścieżki leżała martwa baba. Brygadier Złota Uzda
przekroczył padlinę. Obcas jego buta zgniótł ze zgrzytem kilka
porcelanowych odprysków, które niedawno jeszcze były naczyniami.
Brygadier obejrzał się, szukając wzrokiem podbrygadka...
Na niesamowicie zielonej trawie, na równo przyciętym klombie
stał ten sam smarkacz. W dłoniach trzymał zabawny pręt z jedwab-
nym kołpaczkiem, a jego krótkie, aksamitne porteczki nie wiedzieć
czemu zostawały suche. Chłopak nie odrywał spojrzenia okrągłych
oczu od podbrygadka Gudzia, który szedł ku szczeniakowi; ale
nie było potrzeby osadzenia podwładnego - główne zadanie wy-
konane, a czasu trochę zostało...
Za plecami chłopaczka nagle zajęło się ogniem wielkie drzewo.
No, teraz, żeby się nie poparzyć, z pewnością smark ruszy ku pod-
bry gadkowi...
Ogłupiały szczeniak drgnął, wypuścił z rąk swoją pałkę i sko-
czył w ogień. Brygadier aż otworzył usta - czegoś takiego jeszcze
w życiu nie widział!
Nad domem zawalił się dach. Towarzyszył temu huk, od któ-
rego podskoczył nawet głuchawy podbrygadek.
A brygadier aż zmrużył oczy.
Rozdygotane powietrze paskudnie zeń zadrwiło. Wydało mu
się, że chłopak stoi w ogniu, obejmując płonący pień, włosy na
jego głowie płoną żywym ogniem, a chłopaczek, zamiast krzywić
się z bólu, władczym głosem wykrzykuje jedno i to samo słowo,
powtarzając je jak rozkaz...
Brygadier niczego więcej nie zobaczył. Była to ostatnia rzecz,
którą ujrzał i zapamiętał do końca życia.
Iskry płonącego domu jeszcze się wzbijały w niebo - a z ogni-
ska, w które przekształciło się drzewo z otaczającymi je krzakami
i mrowiskiem, kroczył już ku brygadierowi jego własny zły los.
***
...Mokry byłem od głowy po pięty. I już nic mi się nie chciało.
Nie chciało mi się sprzeciwiać ani rozgryzać zagadki. Ani wal-
czyć o Wielkie Zlecenie. Żyć też mi się nie chciało - ot, przysiąść,
przytulić się do czegokolwiek i zamknąć oczy...
On rzeczywiście nie był Szakalem. On był kimś znacznie waż-
niejszym!
Nigdy przedtem nie miałem wizji o takiej sile i wyrazistości.
I to nie okrutna śmierć brygadiera mnie poraziła - chusteczka bab-
ci, rozerwana na onuce...
Żelazny bok klatki miałem tuż przy twarzy. Wystarczyło tylko
wyciągnąć rękę...
- Czego chcesz ode mnie, ty...
- Rio... R-rio... posłuchaj mnie...
Doskonale wiedział, kim jestem. Na ułamek sekundy zobaczy-
łem siebie jego oczami - kamienny posąg na mogile. Rzeźba gnio-
tąca swoim ciężarem i pagórek mogiły, i kruche kości zmarłego...
- Posłuchaj, Rio... Właśnie tamtego dnia... Właśnie tamtego
dnia narodziłeś się ponownie, zostałeś zaklęty i przeklęty. Wiecznie
błąkać się po drogach... żyć z miecza i nim zdobywać środki utrzy-
mania. Zadawać śmierć... ale cudzymi rękoma, jakbyś spuszczał psa
ze smyczy - a swoich nie brudzić... do czasu. Ta, która siedzi na
twojej głowni, to śmierć zaklęta, zabroniona, jeżeli ją uwolnisz, jeśli
z twojej ręki zginie choć jedna istota... świat stanie dęba - tak ci
powiedziano. Świat stanie dęba, a ty sam umrzesz. Nie zabijać sa-
memu, ale wiecznie się błąkać. Bić się, wojować... I biada ci, jeżeli
się sprzeciwisz... gdzieś się zatrzymasz... zechcesz porzucić wędrówkę...
Zakryłem oczy z bezsilnej wściekłości.
Próbowałem, a jakże. Po wykonaniu szczególnie wygodnego
zamówienia, kupiłem domek w małym miasteczku, k'Ramol otworzył
małą lecznicę, Chostik znalazł pracę u miejscowego rzeźnika...
Okrutna zapłata nie kazała na siebie czekać. Okryty wrzodami,
śmierdzący, niemal umierający, z trudem wdrapałem się na konia,
przypasałem miecz...
I na drugi dzień wszystko przeszło, jak ręką odjął. Rany zago-
iły się bez żadnych blizn. K'Ramol przysięgał, że takiej choroby po
prostu nie ma i już.
"Zaklęty i przeklęty". Sam to wiem, Szakal nie musi tego mó-
wić.
- 1 co z tego?
Nad klatką zielonkawą łuną wstało znużenie. Posiwiało w po-
wietrzu i legło mi na ramieniu - nogi się pode mną ugiqły i usia-
dłem.
- Ri-o... Ja umieram...
Milczałem. Czegoś podobnego właściwie należało się spodzie-
wać. Okropnie natarczywy i konsekwentny był ten ciemny, zmien-
nokształtny przeciwnik.
- Pomóż mi, Rio... Pomóż mi!
A to mi nowina! Ja mogę pomóc jemul
Znów ujrzałem siebie jego oczami - stalowa powłoka, zamyka-
jąca wewnątrz siebie maleńkiego, na poły żywego więźnia.
- Dawno temu... w ogniu... wezwałeś Niewiadomego... Zapra-
gnąłeś siły... którą ci dano w zamian za inny dar. Dar, którym włada-
łeś z prawa urodzenia... przypomnij sobie!
Zacisnąłem zęby.
Doskonale pamiętam, że świat był inny. Mogłem myśleć lek-
ko, długo, wyłącznie o przyjemnych i wyjątkowych sprawach. Myśli
docierały z zewnątrz - i rodziły się we mnie; to drugie było bar-
dziej zajmujące, przypominało lot na skrzydlatych żaglach, świat
zaś wydawał się uporządkowany, skomplikowany i piękny, niczym
wzór na motylim skrzydle, niczym konstrukcja latającego aparatu,
złożonego własnoręcznie i wypróbowanego tylko raz, nad jezio-
rem...
Świat był barwny. Teraz, mówiąc o barwie, mam na myśli tylko
rozmaite odcienie szarości - a wtedy słowo "różowy" nie było
pustym dźwiękiem. Teraz moje myśli biegną wąską, wydeptaną
dróżką, wewnątrz ciasnej nory, ręce same wiedzą, jak trzymać miecz,
każdy mięsień wie, co ma robić, myśli się toczą niczym pusta fura,
a ja nawet nie próbuję sobie przypomnieć, jakim był świat, po-
nieważ "wzór na skrzydle" - to tylko pozbawione znaczenia sło-
wa.
Nigdy już nie wróci ten, kim byłem. Choć Szakal doskonale wie,
jak bardzo chciałbym nań spojrzeć oczami tamtego - bodaj na chwilkę,
na minutkę...
- Więc czego ode mnie chcesz?
- Spójrz za siebie.
Spojrzałem.
Stał w odległości kilku kroków ode mnie. Za jego plecami mi-
gotały płomyki ogniska, przy którym spokojnie chrapał Chostik
- nigdy nie zasypiający wartownik.
Był wysoki, mojego wzrostu. Twarzy nie było widać, ręce skrzy-
żował na piersi - na prawej miał cztery palce, na lewej sześć. Był
podobny do człowieka. Najwyraźniej ten jego iskrzący się wizeru-
nek był tylko alegorią, obrazkiem...
- Pomóż mi, Rio. A ja w zamian pomogę tobie... zdejmę z ciebie
klątwę.
- Łżesz - warknąłem, oblewając się zimnym potem. - Nie wie-
rzę.
Wysunął w bok dłoń o czterech palcach; pojawił się na niej
ogieniek, maleńki i żółty, i ten, który nie był Szakalem, podniósł płomyk
do twarzy, a ja zobaczyłem haczykowaty nos i długie, wąskie oczy
- od nosa po same skronie.
- Pomogę ci, Rio... Podaruj mi...
Umilkł.
- Co? - zapytałem odruchowo.
- Podaruj mi... jedną rzecz. Dobrze zapłacę... zdejmę zaklęcie.
Uwierz mi, że mogę to zrobić.
Gdzieś daleko odezwał się puchacz. Wbrew samemu sobie
zobaczyłem piękną wizję - oto muska mnie czarodziejska pałeczka
i z żelaznego potwora zamieniam się w maleńkiego chłopczyka
w krótkich porciętach, z siatką na motyle w ręce...
Choć nie. Dawno już powinienem dorosnąć.
NIEWIERZE!
Wierzę... wierzę! Chcę wierzyć.
Niepojęta, potężna istota. I na domiar wszystkiego, konająca.
Przecież on umierał - teraz i ja poczułem nieuchronność śmierci, która
zawisła nad nim niczym katowski topór.
- Pomóż mi, Rio. Podaruj mi... tę rzecz. Nie oszukam cię.
- Nie mam niczego, co mógłbym ci...
- Owszem, masz.
Posłał mi nową wizję i w pierwszej chwili wydało mi się, że chce,
abym go zabił.
W sekundę później, gdy nogi niosły mnie ku ognisku, a miecz,
który sam bezszelestnie wsunął mi się w rękę i przymierzał się do
karku siedzącego bez ruchu Chostika - dopiero wtedy pojąłem, czego
on ode mnie chce. Rozjuszyłem się i resztką siły ponownie wsadzi-
łem miecz w pochwę - tak, że usłyszawszy głuchy stuk ogłupiały
Chostik ocknął się i odwrócił ku mnie. Jego oczy pod światło wy-
dały mi się absolutnie czarnymi.
-Rio? Ty...
Ten, kogo chłopi wzięli za Szakala, w istocie chciał, żebym zabił.
Ale nie jego.
Żebym po prostu kogoś zabił.
Chciał dostać śmierć, siedzącą na mojej głowni. Na mojej głowni,
w mojej ręce... Oto, co miał na myśli!
Po co mu ona? Co chce z nią zrobić?
Chostik tymczasem wcale nie zamierzał się sprzeciwiać. Naj-
pewniej jeszcze nie minęło mu senne oszołomienie; kosmaty łeb mojego
wspólnika pochylił się, usłużnie podstawiając kark pod cięcie.
Cykady umilkły. Nad klatką wstała wreszcie jutrzenka - pewny
znak tego, że niebo lada moment zacznie się rozjaśniać.
- Bydlę - sapnąłem, choć nie bardzo wiedziałem, pod czyim
adresem. Moim albo Szakala.
"Złam zakaz - bezgłośnie rozkazał mi ten, który stał teraz
za moimi plecami. - Złam go teraz, w tej chwili, a ja ci pomogę!
Przekrocz linię, która ci wzbrania zabójstwa - nic się nie stanie,
ponieważ zdejmę z ciebie zaklęcie. To co wyzwolisz swoim ude-
rzeniem, zostanie przy mnie, zabiorę to i odejdę, zostawiwszy ciebie
z twoją prawdziwą osobowością, barwnym światem i odrodzoną
pamięcią".
- Bydlę - powtórzyłem, patrząc na pokornie podstawiony przez
Chostika kark.
Znów miałem miecz w dłoni. Bezimienny. Pozbawiony własnej
woli czy charakteru. Miecz nie może mieć woli - to nie stal szuka
krwi, to moja dłoń z trudem wstrzymuje się przed oddzieleniem gło-
wy Chostika od tułowia. Nie Szakal prowadzi moją rękę, lecz moja
własna, nieodparta chęć. Uwolnić się...
A Chostik, jeżeli dobrze się zastanowić, absolutnie zasłużył sobie
na śmierć. Iluż on ludzi pozbawił żywota, jeszcze gdy był miejskim
katem, przed wstąpieniem do mnie na służbę. Nie da się ich poli-
czyć!
Miecz poszedł w górę.
Osławieni mistrzowie pojedynków kiwając głowami mówili, że
podczas walki poruszam się "pomiędzy sekundami". Miecz w jed-
nej chwili był tu, i już jest tam, i możesz zobaczyć tylko rozmazaną
stalową smugę w powietrzu...
Miecz opadł w dół.
Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.
Pierwszą osobą, na którą natknął się Griń w rodzinnych stro-
nach, była kulawa żona młynarza, Łyszka. Leniwa jak zawsze, nie
chodziła do studni, tylko wolała nabierać wodę pod samą zaporą
- dlatego gadatliwe sąsiadki od dawna utrzymywały, że u Łyszki
skrzeczą w barszczu małe żabięta. W odpowiedzi na powitanie mły-
narka burknęła coś ponurego i nieprzyjaznego - ale w sekundę później
otworzyła ze zdziwienia gębę:
- Griń! Ojcowie Przenajświętsi, Griń! A ja, głupia, nie pozna-
łam! Ot, myślę sobie, chłopak jakiś tu lezie, biesagi ma na ramieniu,
niechybnie złodziej... A co, Griń, wiele zarobiłeś? Prezenty niesiesz?
Łyszka miała oczy jak dwa węże - czarne i ruchliwe. Poła dłu-
giej sukni opadła w stojące u jej nóg wiadro, ale młynarka nawet
tego nie zauważyła; zamiast tego łapczywym wzrokiem mierzyła
przybysza z góry na dół, żeby natychmiast, zapomniawszy o wia-
drze, kopnąć się co tchu w piersiach przez wioskę, roznosząc nowi-
nę.
- Dzień dobry, cioteczko Łyszko. Czy moja matka żyje w zdro-
wiu? - Griń przesunął torbę, by wygodniej mu leżała na ramionach.
Na dnie czarnych oczu młynarki coś mignęło. Jakby nietoperz
machnął skrzydłem.
- A jakże, zdrowa. Zdrowa Jaryna... Bóg dał...
Nagle umilkła, jakby się ugryzła w język, nie chcąc powiedzieć
czegoś nieprzyzwoitego. A potem pospiesznie chwyciła za koromy-
sło.
- No, czas na mnie. Żegnaj Griń.
- Żegnajcie - odpowiedział lekko zaskoczony czumak.
Ostatni raz szedł tą uliczką prawie przed rokiem.
Znajome zakręty. Przełazy wycierane teraz cudzymi portkami,
skrzyżowanie, i studnia, przy której zwykle siedziały dwie albo trzy
młódki.
Tym razem zebrały się w sile sześciu. Cały tłum; wszystkie, jak
na komendę, zaczęły się gapić na Grinia, on jednak na próżno starał
się uwięzić wzrokiem spojrzenie którejś z nich - ich oczy, niby przy-
padkiem, uciekały w bok.
Podszedłszy bliżej, zdjął czapkę.
- Zdrowia życzę, cioteczki. Oto jestem... wróciłem.
Pospieszne szepty. Spojrzenia... jedna na drugą.
- I ty bądź zdrów, Griniu - jakby wbrew swej woli odezwała
się diaczycha, rozłożysta niczym pole, urodziwa, w obszernym żół-
tym kożuchu. - Witaj, skoroś wrócił...
Griń ukłonił się, jak nakazywała uprzejmość. Ponownie zarzu-
cił sobie na ramię podróżny wór-biesagi i odszedł, ciągnąc za sobą
spojrzenia bab, które przylgnęły wzrokiem do jego pleców. Miał
ochotę wzruszyć ramionami i odwrócić się - ale tego robić nie
należało.
Niedobre przeczucie, które zrodziło się jeszcze na grobli, rosło
i rosło, aż przemogło radość z powrotu. I jednocześnie wzmacniało
w nim przekonanie, że on, Griń, nigdzie nie wyjeżdżał, nic się bo-
wiem nie zmieniło - znajomy kamień leżał po prawej przy bramie,
Browko zaszczekał jak zwykle; zuch Browko, przeżył, nie zdechł
podczas tego roku!
Wrota nie były zamknięte.
- Mamo!
W okienku widać było światło. Na niebieskim pod zmierzch
śniegu leżał żółty, ciepły krąg blasku. Z komina walił dym - och,
gotuje się woda w łaźni, jakby czekała, aż żarem bucha...
- Mamo!!!
Palec sam nacisnął znajomy zatrzask. Jakby wcale nie było
minionego roku.
Drzwi ustąpiły lekko. W przedsionku tak zapachniało dzieciń-
stwem, że Griń aż zmrużył oczy. Ostrożnie zamknął za sobą drzwi
zewnętrzne i delikatnie pchnął drzwi do izby.
Przy wejściu leżała nowa, czyściutka wycieraczka. Griń zatrzy-
mał się, nie chcąc jej zbrukać mokrym butem; przesunął wzrok po
pstrokatej dróżce, przeszukał spojrzeniem znajomą izbę, wysprzątaną
dokładnie i odświętnie, jak przed jakąś rodzinną uroczystością.
Matka stała przy oknie w odległym kącie. W dłoni trzymała
zwierciadło na długiej rączce; na sobie miała cienką, nocną koszulę
do kostek, a jej czarne włosy, bez jednego siwego włosa, były znacznie
krótsze niż kiedyś. Drzwi skrzypnęły znajomo i matka się odwróciła
- Griń w pierwszej chwili pomyślał, iż matka nań czekała. Że -jak
w bajkach -wyczuła z oddali jego przyjazd, a teraz tylko się uśmiechnie
i powie bez zdziwienia: nareszcie jesteś!
Uśmiechnęła się.
W następnym ułamku sekundy jej uśmiech zmartwiał. Jakby
zamiast rodzonego syna na progu stanął obcy, nieznajomy i wcho-
dzący bezgłośnie mężczyzna.
"Czyżbym aż tak się zmienił?" - pomyślał zaskoczony Griń.
Matka przełknęła ślinę. Potem znów się uśmiechnęła - ale
uśmiech był nikły i jakby wymuszony.
- Synku...
Zapomniawszy o czystości dywanika, Griń w dwu krokach
pokonał dzielącą ich odległość i padł na kolana, a potem ukrył twarz
w dłoniach matki.
Padał śnieg.
Griń kroczył poprzez śnieżycę, a jego nogi, które przemierzały
wzdłuż i wszerz cały step, teraz były odrętwiałe, jakby utoczono je
z kłębów waty.
Wielokrotnie sobie wyobrażał, jak to będzie. W myślach nie-
raz stukał we wrota, czekał na zaproszenie, wchodził i kłaniał się
rodzicom Oksany. Wyciągał podarki, jakich we wsi jeszcze nie wi-
dziano. Malowana złotem szkatułka, a w niej wyszywana srebrną
nicią chustka i ciężkie, drogie naszyjniki.
Rozległo się szczekanie psów - najpierw w obejściu, a potem
w całej okolicy. Griniowi wydało się, że wszystkie psy we wsi zmó-
wiły się, by powiadomić Oksanę o powrocie jej narzeczonego.
- Kto tam?
Jeszcze im nie doniesiono? Nowina z pewnością już rozeszła
się po wsi i chyba tylko głusi jej nie słyszeli.
- Ciotko Jawdocho, to ja, Griń.
Milczenie. Wrócił strach, który zrodził się w duszy czumaka
jeszcze wczoraj, ale ustąpił wobec radości z powrotu. Matka Oksa-
ny nie powinna milczeć... powinna otwierać wrota, natarczywie
dopytywać się o zarobek chłopaka, kiwając głową wysłuchać od-
powiedzi, a potem wezwać Oksanę...
- Jesteś sam?
Griń przestąpił z nogi na nogę, czemu towarzyszyło niezbyt
głośne skrzypnięcie śniegu. A co, czyżby trzeba było od razu przyjść
ze swatami?
- Sam, cioteczko Jawdocho.
Wrota uchyliły się nieco, pozwalając Griniowi na to, by wcisnął
się niemal bokiem. I od razu się za nim zamknęły.
Cioteczka Jawdocha, matka Oksany, okrywszy głowę chustą,
stała prosto niczym sosna i patrzyła na Grinia tak dziwnym wzro-
kiem, że jego ściskające czapkę dłonie od razu pokryły się wilgocią
potu.
- Z matką się widziałeś?
Griń zatrzepotał oszronionymi rzęsami. Jawdocha westchnęła,
spojrzała przelotnie na trzymaną przez gościa szkatułkę, zmarszczy-
ła brwi.
- Ty, Griń, nie myśl, że mam ci cokolwiek za złe... Nie puszczę
cię do chaty. Zawołam Oksanę, a ty tu na razie sobie postój.
Odwróciła się i weszła do chaty, ciężko zatrzasnąwszy za sobą
drzwi. Łańcuchowe psy warczały głucho, oszronione okna domu
nadawały mu wygląd siwego starucha, łypiącego na Grinia źrenicą
oczka, które robi się w miejscu, gdzie na szybę ktoś dmucha cie-
płym oddechem.
Wielokrotnie wyobrażał sobie, jak to będzie. Wcale nie tak. Nie
tak to miało wyglądać...
Skrzypnęły drzwi. Zgrzytnął rygiel. Griń przełknął ślinę.
Oksana zmieniła się. A jednocześnie tylko ona była taka, jaką
być powinna, z tego marzenia, które Griń wypieścił w sobie, mie-
rząc step krokami i wsłuchując się w skrzyp kół jadącego obok wozu.
Nie była już podlotkiem. Uszyty z owczego kożuszka bezrękaw-
nik ledwo się dopinał na strzelistej piersi, twarz dziewczyny utraciła
dziewczęcą pulchność... z dawnej Oksany zostały tylko wielkie,
zdziwione jakby oczy i miękkie, pełne wargi.
I policzki, które na mrozie natychmiast powlekły się rumieńca-
mi. I brwi, jak dwa węgliste pasma. Dobrze, że Griń miał podarunek.
Gdyby nie szkatułka, nie wiedziałby, co rzec ani gdzie podziać oczy.
- O! - i wyciągnął szkatułkę ku dziewczynie.
Oksana wzięła jakby niechętnie i z namysłem.
- Popatrz, jaka szkatułka. Żar-ptaki namalowane... i zobacz, co
pod wieczkiem!
- Długo cię nie było - odezwała się dziewczyna, nie patrząc
na dar.
Griń rozdął nozdrza.
- Długo? Drugiego sobie znalazłaś?
Słowa te same wyrwały mu się z ust. Dało o sobie znać coraz
większe napięcie.
Oksana podniosła wzrok. Oczy były takie, że Griń oniemiał.
- Czekałam na ciebie.
Maleńkie okienko w pokrytej szronem szybie było trzecim uczest-
nikiem rozmowy. Griń nieustannie czuł na sobie uważne spojrzenia.
- Mówię, że czekałam na ciebie.
Milczenie. Oksana patrzyła w śnieg, przyciskając szkatułkę do
piersi.
- Więc posyłać swatów? - zapytał Griń, pojmując już, jaki jest
głupi.
Oksana przecząco potrząsnęła głową. Chustka zsunęła się jej
na ucho; Griń poczuł, że drętwieją mu policzki.
- Więc nie pójdziesz za mnie?
Dziewczyna znów podniosła nań wzrok. Jej oczy były niczym
węgle - wrogie... i wilgotne:
- Twoja matka.... z nieczystym się zeszła. Z tym, co siedzi
w skale. Ze znikajączcm. Ojciec powiedział, że mnie nie odda za czar-
ciego pasierba. Ja sama nie chcę... po co mi wiedźma za świekrę?
Śnieg sypał coraz gęściej. Opadał na ramiona Grinia i tajał na
dziewczęcych rzęsach. A na psiej sierści już nie tajał - pies leżał,
przykrywszy nos kosmatym ogonem i powoli przekształcał się
w niewielką zaspę.
"Nieprawda" - chciał zaprzeczyć Griń.
Za czarną źrenicą, wytopioną w warstwie szronu ludzkim od-
dechem kryło się czyjeś natrętne oko.
- Zarobiłem wiele grosza - odezwał się Griń, nie wiadomo po
co.
Oksana milczała.
- Ja... sto jarmarków obszedłem. Cały step, od końca do koń-
ca...
Cisza.
- Kocham cię przecież - wymamrotał Griń, któremu wydało się
teraz, że na barkach legł mu cały śnieg, jaki miał spaść tej zimy...
Oksana spojrzała na szkatułkę. Przez chwilę Griń sądził, że dziew-
czyna ją odda - ale się na to nie zdobyła, zbyt pięknie żar-ptak
tańczył na wieczku. Złota i srebrna obwódka, czarne oczy, czerwo-
ne pióra...
Oksana spuściła wzrok i przytuliwszy szkatułkę do piersi, cof-
nęła się do chaty.
A śnieg sypał i sypał...
- Mamo!
Idąc do domu, Griń nawet nie zajrzał do szynku. I przedtem
nie lubił jego gwaru i dymu, a teraz trzeba byłoby znieść pełne
pozornie życzliwej ciekawości spojrzenia mieszkańców wsi. Którzy
zresztą pewnie tylko czekali na to, by syn Jaryny zjawił się w karcz-
mie, aby utopić w szklanicy swój niespodziewany smutek.
- Mamo!!! - Griń trzasnął drzwiami. Wszedłszy do izby zosta-
wił na pasiastym dywaniku grudy mokrego śniegu. - Mamo!!!
- Czego krzyczysz?
Matka, odziana tym razem w zwykłą suknię, odłożyła widły do
garnków, którymi dopiero co wyciągnęła z piecyka kociołek z kaszą.
Obrzuciła Grinia zmęczonym i nieco rozdrażnionym spojrzeniem.
- Czego krzyczysz?
Griń stał pośrodku izby. Śnieg tajał mu na ramionach, włosach,
butach, mokrymi płatami spadał na podłogę, gdzie topił się w nie-
wielkie wodne oczka.
Matka odwróciła się. Pochyliwszy się, podniosła widełkami drugi
kociołek, a gdy go wyciągnęła, po całej izbie rozszedł się pyszny
zapach natartego przyprawami mięsa.
Griń podszedł do ławy, usiadł na niej i nawet nie zdjąwszy
kożucha, zaczął zzuwać buty.
Matka milczała. Czekała na coś; jej kibić opinał fartuch i Griń
z nagłym przerażeniem dopiero teraz spostrzegł, że zgrabną figurę
matki psuje teraz wyraźnie zaokrąglony brzuch. I że tylko ślepiec
albo dubeltowy idiota nie zobaczyłby tego od razu...
Słowa utkwiły mu w przełyku. Griń siedział, dziecinnie otwo-
rzywszy usta, wyciągnąwszy przed siebie nogi - na jednej wciąż
miał jeszcze mokry, nie zzuty but.
- Na co się patrzysz, synku?
Griń przełknął ślinę.
- Nie patrz tak, Griniusza, nie patrz tak. Nie tobie matkę są-
dzić, więc lepiej nic nie mów.
Griń przypomniał sobie oczy Oksany. Złe i wilgotne.
- Kiedy umrę, stanę przed sądem - matka postawiła miskę na
stole. - Zjesz obiad?
Griń uciekł spojrzeniem w bok.
Obok, na wieku skrzyni, stały czerwone buciki - drogi poda-
runek, który czumak przywiózł z daleka. Z mięciutkiej skóry, z wy-
sokimi cholewkami i podkutymi żelazem obcasami.
Sam nie wiedząc, po co, Griń wziął buciki do ręki. Stopy matka
miała zaskakująco drobne, szewc tylko kręcił głową, przyjmując za-
mówienie...
Czumak nagle zapragnął cisnąć te buciki matce w twarz. Zrzu-
cić na podłogę gorące naczynia i długo, z satysfakcją deptać odłamki
i dymiącą jeszcze kaszę.
Zamiast tego ponownie postawił podarek na wieku skrzyni.
Odwróciwszy się, poszedł ku drzwiom, coś sobie przypomniał, wrócił,
podniósł but i wzuł go w sieni.
Śnieg sypał coraz gęściej.
Szynkarz uśmiechnął się. Griń wiedział, że gdy wypije jeszcze
kubek lub dwa, zabierze się do bicia szynkarza. Zdąży raz, może dwa
razy strzelić go w pysk, a potem ich rozdzielą. Szynkarz będzie miał
dość. Zaleje się krwią i zacznie skamleć obrzydliwym, babskim gło-
sem.
Siedział w kącie za pustym stołem. W szynku było tłoczno
i duszno, sąsiedzi gnietli się jeden obok drugiego na szerokich ław-
kach - ale do Grinia nikt się nie przysiadał. Tylko szynkarz podcho-
dził od czasu do czasu i usłużnie pytał, czy czegoś nie podać.
Nie w tym rzecz, że nikt na Grinia nie zwracał uwagi. Niektórzy
nawet go pozdrawiali i pytali o sprawy - a czumak odpowiadał
monosylabami. Wszyscy jednak gapili się na niego uporczywie; trzeba
było wstać i wyjść, ale nie miał dokąd pójść, dlatego siedział i pił.
Pieniędzy na szczęście miał pod dostatkiem.
Wokół ludzie poruszali szczękami, a w ich wąsy zaplątywały
się okruchy. Griń pijąc ze wstrętem, wycierał wargi; naprzeciwko
rozsiedli się towarzysze jego dziecięcych zabaw - Matnia, Kołgan
i Wasylek. Przyjaciele patrzyli na siebie znacząco i wcale się z tym
nie kryli, trącali się też pod stołem nogami. Podczas jego nieobec-
ności jakby wydorośleli. Matnia niezmiernie rozrósł się w barach,
Kołgan bez przerwy poszczypywał gęsty wąs, a Wasylek upodob-
nił się do swojego ojca cieśli, o którym mówiono: "ryło, że tylko
bić".
Griń pił i nie mógł się upić. A przyjaciele byli coraz bardziej
podchmieleni, ich gęby zdążyły się już zaczerwienić, mówili też co-
raz głośniej:
- A co, zapytam!
- Ojczulkiem go nazywa, czy jak?
- No to zapytaj, zapytaj...
Matnia chybnął się i wstał. Z trudem wylazł zza stołu - Griń
od razu pojął, dokąd i po co idzie.
- Aaaa... - zaczął przebiegle Matnia, zatrzymując się przed
dawnym przyjacielem. - Wieleś zarobił, czumaku?
- Wystarczy - odparł Griń, stawiając przed sobą pusty kubek.
- Aaaa... za tydzień przepijesz? Może za dwa?
- Choćbym i miał przepić, tobie nic do tego. Nie z tobą będę
pił.
- A czemuż to? - Matnia uśmiechnął się dawnym, przyjaznym
uśmiechem. - Nawet dawnych kompanów nie ugościsz?
Griń długo patrzył mu w twarz. Potem bez słowa nalał z butelki
do pustego kubka i podsunął Matni:
- No to masz, pij!
Matnia skrzywił się.
- Po tobie pił nie będę, obrzydzenie bierze. Możeś ty się już
całował z twoim nowym ojczymem?
Griń przycisnął dłonie do stołu. Przylgnęły, jakby ktoś pod nie
nalał mocnego stolarskiego kleju.
- Duszno tu - syknął po chwili przez zęby. - Wyjdziemy?
Matnia uśmiechnął się złowrogo, jakby właśnie na to czekał.
- Wyjdziemy.
Kołgan i Wasylek także się podnieśli. Wszyscy w szynku wi-
dzieli, jak wychodzą - pierwszy szedł Griń, blady i z ustami wykrzy-
wionymi grymasem gniewu, a za nim uśmiechnięci dawni przyjacie-
le.
Śnieg przestał padać. Pośrodku nieba wisiał żółty półksiężyc.
Griń zatrzymał się na środku ulicy. Psy naszczekiwały przez chwilę,
ale zaraz się uspokoiły.
Griń spojrzał na Matnię, z namysłem dobierając słowa. Nie zdążył;
Matnia odezwał się pierwszy. Kołgan i Wasylek stanęli za nim.
- I co, czarci pasierbie? Czemu wytrzeszczasz gały jak sowa
na świętą paschę?
Griń milczał. Kiedyś z Matnią dostali baty tymi samymi lejca-
mi, kiedy pop przyłapał ich na kradzieży jabłek.
- Będziesz niańczył wiedźmiego bękarta? - to Kołgan.
- Nie powinieneś tu wracać, czumaku - dodał od siebie Wa-
sylek. - Lepiej by było, żeby cię gdzieś fura przygniotła...
Za Wasylka kiedyś Griń bił się z dwoma chłopakami z sąsied-
niej wsi, którzy złapali obcego na swojej miedzy i postanowili mu
porachować zęby.
- I co się gapisz? Twoja matka...
Matnia nie dokończył, bo Griń bez rozmachu wbił mu niewy-
powiedziane słowo z powrotem w gębę. Bić bez rozmachu, jak ude-
rza wąż, nauczył Grinia żylasty woźnica Krut, u którego czumak długo
pracował jako pomocnik.
Matnia zrobił tak straszną minę, jakby połykał własny język.
Jego oczy zaszły bielą - co było widać nawet przy blasku księży-
ca.
Wasylka Griń odrzucił, ale Kołgan zdążył dać byłemu przyja-
cielowi w ucho tak, że noc się rozdzwoniła. Psy natychmiast się
ocknęły; Griń zdołał odbić w bok drugie uderzenie Kołgana i na-
tychmiast rąbnął sam. Psy zaniosły się jazgotem, ale drzwi szynku
zostały zamknięte, jakby nikogo nie interesowało, co się dzieje na
ulicy. Wasilek i zalany krwią Matnia rzucili się jednocześnie i zwalili
Grinia w śnieg. Podskoczył Kołgan i zaczął bić pod żebra czubkiem
buta. Griń stęknął głucho i zerwał się na nogi, ale Wasylek podciął
mu nogi z tyłu, Matnia pchnął, a Kołgan strzelił butem prosto
w twarz.
I nagle wszystko się skończyło. Tylko zachrzęścił śnieg pod
nogami trzech uciekających chłopaków. Griń usiadł i patrząc przez
zalewającą mu oczy krew zdążył jeszcze zobaczyć, jak dwu biegną-
cych precz ulicą pomaga w ucieczce trzeciemu.
"Matnia... - pomyślał Griń. - Trochę silniej i byłby urwał mi
łeb".
Biały śnieg zbryzgały czarne plamy. Griń nie myśląc już o ni-
czym podniósł boleśnie zimną grudę i przyłożył ją do czoła...
I nagle dotarło do niego, że psy milczą jak zaklęte. Choć przed
chwilą darły się jak oszalałe.
Obejrzał się za siebie.
W odległości trzech kroków, pod płotem z chrustu, stała pod-
pierając księżyc ramieniem wysoka, ciemna sylwetka. Griń siedział,
wytrzeszczał oczy, a drobniutkie iskierki śniegu wokół miesiąca za-
lewały noc miękką poświatą.
- Wstań.
Dreszcz przebiegł mu po skórze. Griń - sam nie wiedząc, dla-
czego - obejrzał się za zbiegłymi chłopakami, ale ulica była pusta,
i psy milczały jak zaklęte.
Śnieg iskrzył się mrozem. Griń podniósł się najpierw na czwo-
raki, a potem wstał całkowicie. W skroniach stukało mu coś szybko
i gorąco.
- Dobrze ci? W rodzinnym domu? - padło pytanie z ciemno-
ści.
- Źle - odpowiedział Griń i aż się zgiął, tak go targnęło bólem
w boku.
- No to odejdź, skoro ci źle. Zdrowy chłop z ciebie, nie ma się
co czepiać matczynej szyi.
Griń przełknął ślinę pomieszaną z krwią.
Wśród czumaków zasłynął niemal jako sknera. Inni robociarze
połowę całego zarobku zostawiali w worku szynkarza albo pod
materacem jakiejś wesołej wdówki - a Griń zaciskał zęby i oszczę-
dzał. Po to, żeby stać się godnym Oksany. Po to, żeby matka na
starość nie zaznała biedy.
Nie wisiał matce u szyi od tego dnia, kiedy po raz pierwszy
włożono mu portki i wyprawiono na pasanie świń. Poczucie urazy
okazało się silniejsze od strachu i bólu; Griń zrobił krok ku przodo-
wi i stanął twarzą w twarz z mrocznym przybyszem.
- Nie odejdę! Sam się wynoś! Popa wezwę, niech okadzi obej-
ście... Wygnam precz, czarcie jeden!
Stojący przed nim rozchylił ciemne, niczym u psa, wargi.
Przy świetle księżyca i odbijającej się od śniegu poświaty Griń
zobaczył, że przybysz ma oczy wąskie i długie, od garbu nosa po
same uszy. Nieznajomy stał ze skrzyżowanymi na piersi rękoma. Jedna
miała cztery palce, a druga sześć.
Griń umilkł, bo słowa zamarły mu w krtani. Może wszystko co
widzi, to tylko majaki pobitego łba?
- Odejdź - odezwał się stojący przed nim piekielnik. - Lepiej
ci będzie, gdy odejdziesz... odejdź z wioski. Niech tu po tobie i ślad
nie zostanie...
Odwróciwszy się, wstąpił w cień i znikł.
Drzwi szynku otworzyły się i prosto w śnieg wytoczył się
z nich jakiś pijanica.
- Ojcowie przenajświętsi! A kto ci tak kości porachował?!
Griń długo stał przed drzwiami, nie mogąc się zdecydować na
przestąpienie progu ojczystego domu - ale matka usłyszała, wy-
biegła, wzięła go pod rękę, wciągnęła do izby, posadziła na ławie
i z trudem zdjęła mu buty.
- Och, Griń, syneczku głuptasie! Wciąż cię ręce swędzą? Ech...
zjesz coś?
Jakby wbrew samemu sobie przecząco machnął głową. Jecha-
ło od niego gorzałką, jak swego czasu od ojca, kiedy ten wracając
z udanego jarmarku, stawał na progu i toczył po izbie mętnymi,
wytrzeszczonymi oczami.
- Połóż się, Grinieczka. Śpij, synku... rano zobaczymy, co ma
być... rankiem porozmawiamy.
Kryła się ze spojrzeniem, choć w izbie było teraz znacznie ciemniej
niż na ulicy, pod usianym gwiazdami niebem.
Położyła Grinia na ławie i troskliwie okryła kożuchem; sama
jeszcze się przez chwilę krzątała, a potem wspięła się na piec. Długo
się tam kokosiła, wzdychała i przewracała z boku na bok.
Za oknem rozdarły się głupie koguty. Jeden, drugi, trzeci...
Rozpuścił dziób w stodole stary krzykacz, ten sam, którego jeszcze
przed rokiem, gdy Griń wyjeżdżał, matka chciała wsadzić do garnka.
No i proszę, przeżył, dziadyga...
- Przecież on jest paskudny jak grzech śmiertelny - wystękał
Griń rozbitymi wargami. - Jakże wy... mamo...
W domu zapadła cisza. Takiej ciszy nigdy nie uświadczysz,
kiedy ludzie śpią. Przed świętymi obrazami tliła się świeczka - wy-
glądało na to, że ikony też nie są dla niego przeszkodą czy zaporą!
- Mamo! - jęknął Griń, niespodziewanie cienko i żałośnie.
I umilkł.
Ciężki kożuch gniótł pierś, a oddychać i bez niego było cięż-
ko.
- Mamo... ja przecież chciałem... chcę... żonę, żeby ci pomaga-
ła... Oksanę. Pieniądze już mamy, żylibyśmy... do ojca na mogiłę...
Krzykacz znów się rozdarł - zwycięsko. Jakby nie był starym,
łykowatym kogutem, który wkrótce przywita się u kłody z toporem
- jakby był sokołem na ramieniu władcy.
Niedługo miało świtać.
Rio, bohater do wynajęcia.
Wszystkie miasta tego świata, okręgowe i wojewódzkie ośrodki
- są tylko cieniem wielkiej Stolicy. Ten kto jej nie widział, nie może
w pełni pojąć prawdziwości tego twierdzenia.
Wkraczający do miasta przybysze myli buty w specjalnym
baseniku, a konie i wozy przeganiano przez szeroki kanał z czystym
piaskiem na dnie. I nie był to głupi wymysł straży, ale prawdziwa
konieczność.
Ulice w Stolicy były wyłożone mozaikami - płytka w płytkę.
Na peryferiach mozaikowe obrazy zachwycały scenami pracy - kowali,
oraczy, garncarzy, cieślów, garbarzy i farbiarzy; bliżej ku środkowi
zaczynały się sceny z życia kupiectwa, a centralny plac, jak mówio-
no, był kroniką rodziny władającego księcia. Przyjezdni nie rozglą-
dali się na boki - wszyscy jak jeden patrzyli pod nogi i idąc, często
wpadali na innych; na naszych oczach jakiś krótkowzroczny jeź-
dziec omal nie spadł z siodła - tak bardzo go zainteresowała scena
kąpieli dorodnej kupcowej, złożonej z wypolerowanych do blasku
kawałeczków marmuru, czarnego granitu i miki. Z drugiej strony
architektura Stolicy godna była uwagi nic mniej niż brukowe mo-
zaiki - na boki też warto się było pogapić.
Patrzyłem więc, a zwykły spokój, który podczas minionych lat
stał się główną częścią mojej natury, teraz ustąpił rozdrażnieniu.
K'Ramol jechał, odchyliwszy się nieco w tył w siodle i zadarł-
szy podbródek - bardzo nie chciał, żeby go któryś z przechodniów
wziął za prowincjonalnego lekarza. Chostik udawał obojętność - ale
zdradzało go spojrzenie oczu, którymi co chwila strzelał na boki. Ludzie
spoglądali na k'Ramola z zainteresowaniem, na Chostika z przestra-
chem, a na mnie - jak zwykle.
Konwojowany przez nas więzień umarł. Kiedy dwaj kowale
w rejonowym centrum rozkuli w końcu klatkę, na żelaznej podłodze
zobaczyli zimnego już trupa i lokalny namiestnik sypnął przekleń-
stwami pod adresem tępego chłopstwa, które dla zadośćuczynie-
nia idiotycznym zabobonom wykończyło zwykłego wyrodka z nie-
równą ilością palców na dłoniach i stopach. Był człowiekiem oświe-
conym i pozbawionym uprzedzeń - ale gdy tylko ciało mniemane-
go Szakala zwalono na ziemię, ta się rozstąpiła niczym trzęsawisko.
Może przez sekundę było jeszcze widać na jej powierzchni dwie
kurczowo zgięte dłonie - a potem i one znikły. Niewolni kowale, którzy
połowę życia spędzili w poddaństwie i niejedno w tym czasie zdą-
żyli zobaczyć, padli na ziemię, straciwszy ze strachu przytomność,
a namiestnik zbladł, jakby mu kto twarz mąką posypał. Przez długą
chwilę milczał i poruszał tylko wargami, a potem wystękał z siebie,
że nas przy tym nie było i niczego nie widzieliśmy.
Wszyscy się z tym zgodziliśmy.
Kiedy mój miecz opadł, na poły rozrąbał grubą kłodę, na której
podstawiwszy kark siedział Chostik...
Powiadają, że każdy szanujący się bohater od czasu do czasu
zmienia wspólników. Jak rękawiczki. Przy pomocy porządnego cio-
su mieczem.
Kłoda rozpadła się na połowy, a Chostik się ocknął. Drgnął
i podniósł głowę. Spojrzeliśmy sobie w oczy...
Poczucie utraconej szansy, jedynej w życiu złotej szansy - nie
jest miłe, takie, które by się chciało zapamiętać. Nie jest...
Szakal nie dostał tego, co siedziało na mojej klindze. Rozcza-
rował się i skonał - w gniewie i rozpaczy.
Na mgnienie oka przed śmiercią zdążył mi tylko pokazać, że
wszystkie moje wysiłki zmierzające do zdjęcia zaklęcia spełzną na
niczym. Rozwieją się jak dym - smrodliwy dym tlącego się gałga-
nu. Znaczy, do końca życia będę żył jako pancerna maszyna z zaka-
zem zabijania. I będę za sobą taszczył dwóch durniów - jednego
lekarza, drugiego kata.
Odetchnąłem.
Szakalowi było zresztą znacznie gorzej niż mnie. Teraz pewnie
już się nigdy nie dowiem, kim albo czym był. I czy uratowałby swo-
je życie, gdyby otrzymał to, czego się ode mnie domagał? A może
"ta rzecz" była mu potrzebna do czegoś innego - do zemsty, na
przykład...
- Plac - z zachwytem w głosie oznajmił k'Ramol. - Rio, skrę-
caj!
Kopyta naszych koni stukały w batalistyczną scenę, wyło-
żoną bazaltem i górskim kryształem. Księcia i jego wojsko można
było łatwo odróżnić od wrogów po odzieży i sztandarach; arty-
ści, którzy przed stu laty mościli ulicę bazaltowymi płytami, twar-
do trzymali się głównej zasady: nie kłaść na bruku twarzy osób
rządzących. Po twarzach deptać nie wolno - ale ogólna scena
batalistyczna to co innego. Albo dworski bal, polowanie, pościg
za wrogiem czy urodziny następcy - plan ogólny, z mnóstwem osób
towarzyszących, pomiędzy którymi niełatwo odszukać dostojne
osoby...
W odległości dziesięciu kroków od nas patrol pałacowej stra-
ży złapał akurat chłopa, który zjawił się na uświęconym placu
w niedostatecznie czystym obuwiu. Nie ma zmiłuj - dla mieszkań-
ców miasta czystość obuwia to problem bolesny.
Chostik skrzywił się. Moja próba odrąbania mu głowy dodała
nerwowości charakterowi mojego i tak skrytego pomocnika - teraz
co chwila się wzdrygał, słysząc głośne dźwięki i nie mógł ścierpieć
scen gwałtu, kiedy - jak teraz, na przykład - dwaj strażnicy wlekli
chłopa na rozprawę, a ten bębnił rozpaczliwie gołymi piętami po bruku
- brudne buty bowiem mu zdjęto.
Droga do Stolicy poczęstowała nas jeszcze jedną zbrojną
utarczką - tym razem ze zwykłymi opryszkami. Napastnicy domy-
ślili się, że lepiej będzie wziąć nogi za pas, kiedy mój miecz zdążył
już trzech polizać; dwóch opatrzył k'Ramol, starannie namaściwszy
im rany balsamem, a trzeciego trzeba było dobić, co Chostik zrobił
jak zwykle obojętnie, choć przez chwilą wydało mi się, że jego trzy-
mająca sztylet ręka lekko zadrżała...
Potrząsnąłem głową i przegoniłem natrętne myśli...
Byliśmy już przed pałacem. W tym miejscu bruk ulicy wyginał
się jakby ku górze, płynnie przechodząc w mozaikową scenę, od-
grodzoną od gawiedzi wiszącą w odległości kilku kroków przegrodą
z aksamitnego sznura zawieszonego na miedzianych kolumienkach.
Podejście do ściany było zabronione, ponieważ nieznani nam mi-
strzowie przeszli tu od scen ogólnych do portretów - można więc
było zobaczyć wizerunki wszystkich zasiadających kiedykolwiek na
tronie kniaziów, okręgowych namiestników w srebrnych koronach,
namiestników rejonowych w koronach brązowych i wykonanych
z białej kości, zarządców i wioskowych wójtów w koronach z czer-
wonego drewna, lipy i jałowca - wszyscy gromadzili się tu ramię
w ramię i patrzącemu mogło się wydawać, że nawet poskładani
z niewielkich kawałków ametystu i jaspisu nieustannie się przepy-
chają, odpierając niższych rangą na dalszy plan.
Bowiem miejsca na ścianie nie było za wiele, a na prawym
skrzydle zostawiono wolny plac dla władców, którzy dopiero przyjdą.
- Przechodzić, przechodzić... Nie zatrzymywać się, każdy ma
ochotę popatrzeć!
Odwróciłem się ku strażnikowi i ten przygryzł sobie język. Tym
bardziej, że obok mnie stał Chostik: a z nim sprawa to nie to samo,
co uczyć chłopów, jak się czyści buciory.
No, ale długo się zatrzymywać i tak nie było po co. Z tyłu
napierał tłum, a sprawa nie cierpiała zwłoki - i tak zjawiliśmy się
w mieście z opóźnieniem.
Powiodłem wzrokiem po twarzach władców drugiego i trzecie-
go rzędu. Szukałem ojca i pewnie byłbym go poznał, gdyby wize-
runki były wierne - ojciec jednak nigdy nie pozował żadnemu por-
treciście, a to znaczy, że figura wyobrażająca namiestnika Rio nosi
tu zupełnie przypadkową, cudzą twarz.
Popatrzyłem na władców w złotych koronach, którzy zajmowali
pierwszy plan ogromnego mozaikowego obrazu. Popatrzyłem i ponow-
nie zachwyciłem się kunsztem starych mistrzów - a zresztą nie tak
chyba starych... Obecnie panującego kniazia ktoś całkiem niedaw-
no podmalował - jego twarzy dodano powagi przychodzącej z wie-
kiem; wpatrując się w tę twarz uświadomiłem sobie nagle, że już go
widziałem i to nie tak dawno. Najpewniej zobaczyłem gdzieś przy-
padkowo wizerunek władcy, prawdziwy, nie skażony ze strachu przed
głupim przesądem - rysować portrety niepodobne, żeby potem trud-
niej było zauroczyć.
Przeniosłem wzrok na poprzedniego kniazia, który był ojcem
aktualnego władcy. Przyjrzawszy się uważniej, wzdrygnąłem się
nagle; tę twarz też już gdzieś widziałem, choć stary kniaź zupeł-
nie nie był podobny do panującego. Stary miał twarz lekko na-
brzmiałą - mistrzostwo artysty pozwoliło na nieznaczne upięk-
szenie rysów bez uszczerbku dla podobieństwa - i był mężczyzną
stosunkowo niewysokim. Prawą rękę trzymał na ramieniu chłop-
ca, którym był nasz aktualnie i miłościwie nam panujący w dzie-
ciństwie... Większość przedstawionych na mozaice władyków
trzymała dłonie na ramionach synów i tylko ci, co umarli, prze-
kazując tron braciom albo krewnym, trzymali dłonie na rękoje-
ściach mieczów. Dłoń aktualnego kniazia wisiała jakby w powie-
trzu - należało się spodziewać, że już niedługo pojawi się obok
wizerunek chłopaczka, ale ponieważ spadkobierca ma dopiero trzy
latka, na umieszczanie go w mozaikowej kronice jest jeszcze za
wcześnie.
Należało już iść, ja jednak nie wiedzieć czemu nie mogłem ode-
rwać wzroku od znajomych mi kamiennych twarzy. Z jakiegoś po-
wodu budziły we mnie strach, ale doskonale wiedziałem, że jego
przyczyny i tak teraz nie odkryję; patrzyłem więc tylko, żeby je sobie
jak najgłębiej wryć w pamięć, żeby potem, w wolnej chwili, móc je
szybko sobie przypomnieć.
Poprzedni ja, ten, który nigdy się nie wyrwie na wolność, miał
świetną pamięć wzrokową - tylko raz wystarczyło mu popatrzeć na
czyjąś twarz, żeby jej nie zapomnieć do końca życia. Nauczyciele
spoglądali na siebie znacząco; kiedyś przeczytałem książkę i zapa-
miętałem ją na zawsze.
- Chodźmy, Rio - odezwał się k'Ramol.
Poszliśmy.
-Zaczekajcie no... Rio, Rio...
- Tak nazywano srebrnego namiestnika Trój rzeczą. Był taki
rejon, zanim każda z rzek otrzymała samodzielność.
Kniaź nieznacznie się nachmurzył.
- A-a-a...
I już się nie odezwał. Jakby wszystkie emocje związane ze sprawą
Trójrzecza mogło w sobie pomieścić tylko to niegłośne westchnie-
nie.
Władca był podobny do swojego wizerunku. Nie drobiazgo-
wo, ale podobieństwo było solidne; patrząc, jak się uśmiecha i kiwa
kolejnemu pretendentowi do otrzymania Wielkiego Zamówienia,
odczuwałem lekki chłód pod żebrami.
Dlatego, że nagle zaczęło mi się wydawać, iż lada moment przy-
pomnę sobie, gdzie widziałem jego twarz... Nie, nie na portrecie.
W rzeczywistości.
Między rudawymi brwiami kniazia zarysowały się dwie niezbyt
głębokie zmarszczki. Prawdopodobnie przypomniał sobie, czym skoń-
czył się pobyt rodziny Rio na dobrowolnym wygnaniu.
- Hm... mówiono mi kiedyś, że syn dostojnego namiestnika Rio...
Zająknął się, jakby umyślnie dając mi możliwość przerwania
i bez tego niedokończonej wypowiedzi.
- Fałszywe pogłoski o mojej śmierci rozeszły się już w dniu
moich narodzin - uśmiechnąłem się z przymusem. - Na nieszczę-
ście, ów dzień okazał się ostatnim w życiu mojej matki.
Kniaź ze współczuciem pokiwał głową i przeszedł do kolejne-
go pretendenta - a my, poszukiwacze i rywale staliśmy w nierów-
nym szeregu, jakby zupełnie swobodnie, a jednocześnie w czymś
na podobieństwo szyku. W terminie zdążyło złożyć papiery uwie-
rzytelniające dwunastu ludzi; każdemu towarzyszyła niewielka świta,
i moi k'Ramol z Chostikiem doskonale wpisywali się w ogólne tło.
- ...jestem zmuszony uprzedzić, że aktualne -jeżeli wolno mi
tak rzec - zamówienie, ma swoją specyfikę. Może się też okazać, że
wymaga od panów bohaterów trochę niezwykłych... hm... umiejęt-
ności i nawyków...
- Magia - odezwał się niegłośno stojący na prawo ode mnie
świński blondyn do swego towarzysza. - Zaproponuje zabawę
z magicznymi sztuczkami.
Z jakiegoś nieznanego mi powodu byłem pewien, że kniaź cze-
ka akurat na podobne słowa. Co prawda siłacz mówił cicho i od
władyki dzieliła go dobra połowa sali balowej.
- Być może, przyjdzie zająć się magią... ale tylko mimochodem,
panowie, tylko mimochodem. Oczywiście, wykonanie zamówienia
dokładnie w terminie będzie wynagrodzone nie tylko pieniędzmi. Tuzin
pretendentów - to dobry znak. Panowie, przyznaję nie bez skruchy,
że zebrałem o was wiadomości. Możliwe, że mi się powiodło jak
nikomu na świecie, ponieważ znajduję się w jednej sali z całym za-
stępem wyjątkowych ludzi. Siedmiu spośród dwunastu nosi miano
Niezwyciężonego...
Po tłumie zebranych przeleciał szmerek. Bohaterowie zaczęli się
odwracać i patrzeć po sobie; wszyscy doskonale wiedzieli, co zna-
czy miano "Niezwyciężonego". Ktoś się komuś sprzedał, ktoś coś
poświecił albo czymś zapłacił za swoją niezwyciężoność; pytanie,
czy na długo - pierwsza porażka staje się dla Niezwyciężonego
ostatnią, a zdarza się to tym częściej, im więcej żąda witeź od losu.
- Dwaj z obecnych tu panów, to Smokobójcy...
Szmer przybrał na sile. Sam obejrzałem się z napięciem - kto?!
Oto paskudne miano i może się okazać, że nosi je stojący obok...
Poczułem skurcz odrazy.
- A trzej z zebranych tu panów, zechciejcie mnie dobrze zrozu-
mieć, zostali... zaklęci. Wiem, nie jest przyjęte, by o tym głośno mówić,
pozwólcie jednak, że skorzystam z praw, jakie mi nadaje władza, by
podkreślić, jak niezwykłe zebrało się tu towarzystwo.
Zrobiło mi się nieswojo; w tym ciasnym światku nie sposób
zachować tajemnicę. Jeżeli tylko bohater nie siedzi w norze, a coś
niecoś robi, to świadków jego dokonań zawsze zbierze się tylu, że
wszyscy ostatecznie zgadzają się co do jednego: zaklęcie!
- Do wykonania zadania przystąpi jednak tylko jeden i tylko jemu,
wybrańcowi, ujawnię istotę rzeczy. Na razie zaś zaproponuję wam pewną
próbę: tego z was, kto wedle mojej opinii sprawi się z nią lepiej od in-
nych, czeka dalsza rozmowa. A teraz panowie, odpocznijcie. Przygoto-
wano dla was najlepsze komnaty w najlepszym zajeździe.
Co okazało się prawdą. Wespół z moimi pomocnikami zatrzy-
maliśmy się w skromnej gospodzie przy moście, ale wystarczyło, że
zarejestrowałem się jako pretendent do Wielkiego Zadania, a na-
tychmiast zjawił się z niskimi ukłonami zarządca najlepszego zajaz-
du w mieście i zaprosił nas do swoich najlepszych komnat i to na
koszt skarbu. Długo się nie namyślaliśmy i po upływie pół godziny
czarująca służąca, która nie bez strachu popatrywała na Chostika,
podawała nam kolację w apartamencie.
Naszymi sąsiadami okazali się współzawodnicy w poszukiwaniach
i konkurenci. Służba padała z nóg, usiłując zadowolić całą czeredę
bohaterów i ich towarzyszy; okazało się też, że z pół tuzina przebie-
głych pretendentów siedzi już tu od tygodnia, a książęcy skarbiec sprawnie
opłaca ich potrzeby łoża i stołu... a nawet niektóre kaprysy.
K'Ramol przydybał jakąś służącą pod schodami i rozpoczął
z nią wstępną rozmowę o medycynie. Okazało się, że miła dziewecz-
ka ma mnóstwo najrozmaitszych bolączek jawnych i ukrytych; gdy
tylko się ściemniło i bieganina w zajeździe się uspokoiła, Ram wziął
pod pachę swoją lekarską walizeczkę i ruszył do oficyny, gdzie miesz-
kała służba.
- Oto, co znaczy prawdziwy lekarz - stwierdziłem, kiedy za
naszym medykiem zamknęły się drzwi. - O każdej porze dnia i nocy,
na pierwszy zew bliźniego swego, spieszy wykonywać swoje obowiąz-
ki, jakkolwiek ciężkie by się nie okazały!
Chostik nawet się nie uśmiechnął.
Ostatnio mocno zmizerniał; jego broda, i bez tego zmierzwio-
na, nabrała paskudnego wyglądu, haczykowaty nos wysunął się
ku przodowi, a oczy przeciwnie, zapadły w głąb twarzy. Boleśnie
przeżył zdradę - moją zdradę; sam - o czym doskonale wiedziałem
_ w żadnych okolicznościach nie podniósłby miecza na mnie ani
na Rama. To co zaszło pomiędzy nami w pobliżu żelaznej klatki przy
ognisku, stworzyło nieprzebytą przepaść pomiędzy naszymi daw-
nymi i obecnymi wzajemnymi stosunkami.
Nie próbowałem nawet wyjaśniać Chostikowi, ile mnie koszto-
wało wstrzymanie ręki i nie zwalenie mu z ramion kosmatego łba.
Usprawiedliwienia były kruche - i w końcu co z tego, że nie pod-
dałem się Szakalowi?
Oszczędziłem Chostika wcale nie dlatego, że był moim przyja-
cielem; gdyby na tej kłodzie siedział karłowaty krung, też bym go
oszczędził. Bałbym się naruszyć zakaz zabijania! A może bym się
nie przestraszył? Oto w czym bieda - sam do końca nie byłem tego
świadom. Tamtej nocy zrobiło mi się żal Chostika czy samego sie-
bie? A może po prostu podporządkowałem się regułom narzuconym
z zewnątrz?
Tak czy inaczej, od pewnego czasu zostawanie sam na sam
z Chostikiem stało się dla mnie uciążliwe; powoławszy się wiec na
zmęczenie, poszedłem do swojej komnaty i palnąłem się spać.
Przed oczami natychmiast pojawiły mi się twarze z odświętnej
mozaiki. Wyrostki, kandydaci do złotej korony, patrzyli smutnymi
oczami tresowanych małpek; szukałem twarzy ojca, ale widziałem
tylko miejsce, gdzie była przed chwilą. Wezwałem...
I nagle obudziłem się oblany zimnym potem.
Przypomniałem sobie, gdzie widziałem twarz aktualnie panują-
cego kniazia.
W wizji, którą mi narzucił Szakal. Na stole w kostnicy; głowa
kniazia leżała oddzielona od ciała, ale jego oczy żyły.
"Pójdziesz do mnie na pierścień?"
Zgiń, przepadnij, siło nieczysta!
Zgiń!
Grubo po północy ktoś zapukał do drzwi. Nie spałem jeszcze
- leżałem w pościeli z rękami pod głową i gapiłem się w mroczny
sufit. Na stole ledwo tlił się ogarek lampy.
Nieśmiałe początkowo stukanie robiło się coraz bardziej natar-
czywe.
- Kto tam? - krzyknąłem ochryple. Akurat teraz niepotrzebne
mi było towarzystwo.
- Otwórzcie panie, proszę...
Gdzieś trzasnęły jakieś drzwi i rozległ się czyjś rozdrażniony
głos - wydało mi się, że poznaję jasnowłosego siłacza, który nie
wątpił, że zlecenie kniazia wiąże się z magią.
Wstałem i licząc piętami chłodne płyty posadzki podszedłem
do drzwi, by je otworzyć.
W półmroku korytarza było dość tłoczno. Pierwsza stała nie-
zbyt urodziwa młoda kobieta o krągłych jak czarne guziki oczach,
przyciskająca do piersi oseska, a za jej spódnicą kryło się jeszcze
co najmniej dwoje dzieci.
- Panie... pozwólcie choć pod ścianą przenocować... deszcz...
a tu dziecko przewinąć trzeba...
- Gdzie się podział zarządca? - warknął ktoś z apartamentu po
prawej. - Gdzie gospodarz? Gdzie te darmozjady? Dam ja im... knia-
ziowi się poskarżę!
Któryś z Niezwyciężonych?
- Przegońcie ją- poradzono dobrodusznie z lewej. W drzwiach
apartamentu pojawił się jeden ze współzawodników, wysoki, bar-
czysty mąż o długich do ramion włosach. - Przegońcie tę żebracz-
kę. Kto wie, jak się tu dostała - a cały zajazd już huczy, niczym ul.
Spojrzałem mu w twarz. Zaklęty? Może Smokobójca?
Skądś z dołu nadbiegł schodami zarządca. Razem z nim zjawili
się trzej wyjątkowo poirytowani bohaterowie. Dwaj go tylko besz-
tali, ale trzeci w milczeniu częstował go kuksańcami pod żebra,
a rządca podskakiwał i stękał boleśnie.
- Panowie! W tej chwili, natychmiast! Wszystko zostanie za-
łatwione!
- Zamknąć to gniazdo robactwa... - zawarczał ktoś złowrogo
w końcu korytarza. - Zamknąć i spalić razem z robactwem... Żeby
pośrodku nocy do komnat szlachetnych panów pakowało się na-
chalne babsko!
Oczy przyczyny całego zamieszania zrobiły się jeszcze bardziej
okrągłe. Przytuliła do siebie oseska tak, że pisnął cichutko, a pozo-
stała dwójka - może trójka? - oberwańców czepiających się mat-
czynej sukni jednym głosem buchnęła płaczem; niektórzy z obudzo-
nych bohaterów parsknęli kwaśnym śmiechem, kilku trzasnęło drzwia-
mi, ktoś zaklął sążniście i ordynarnie - ja bym potrafił tak sypnąć
przekleństwami tylko w zapale pojedynku.
Poganiany kopniakami i kuksańcami rozjuszonych gości zarządca
dotarł wreszcie do nas. W półmroku korytarza wydało mi się, że jego
twarz jest ciemnoszara.
- Ach ty, suko! Ach ty...
Chwyciłem go za podniesioną rękę. Brakowało tylko jeszcze
tego, żeby w mojej obecności bito kobietę.
Dzieci ryknęły głośniej, choć przed chwilą wszyscy obecni
przysięgliby, że to niemożliwe.
- Pa...panie...
Zarządca aż się zachłysnął, pewnie zbyt mocno zgniotłem mu
rękę. Miał pecha, biedak - z tego wszystkiego lada moment mógł
go jeszcze trafić szlag!
-A wy...
Trzech rozdrażnionych bohaterów - nie, teraz już sześciu
- patrzyło już nie na żebraczkę, ale na mnie.
- Spokój, panowie - uśmiechnąłem się rozbrajająco i puściłem
rękę zarządcy, który spiesznie odpełzł na czworakach.
- Poszła precz - zwrócił się do żebraczki siódmy współzawod-
nik, mój barczysty i długowłosy sąsiad. Kobieta obejrzała się z prze-
strachem, a potem bokiem, ciągnąc za sobą oberwańców, zaczęła
cofać się ku schodom.
- Poczekajże - rozległ się czyjś wesoły głos z tłumu gości.
- Na ulicy leje jak z cebra, gdzie się z maluchami podziejesz?
Zapadła cisza. Urwało się na moment posapywanie bohater-
skich pomagierów, którzy powoli nadciągali z niżej położonych i nie
tak wykwintnych apartamentów. Uspokoiła się i rycząca dziatwa
- w ciszy zaś wszyscy wyraźnie usłyszeli równomierne bębnienie
deszczu w dach i okienne szyby...
Chrząknąłem. "Panie... pozwólcie choć pod ścianą..."
- No dobra, właź - nogą pchnąłem w tył drzwi komnaty za moimi
plecami.
Żebraczka łypnęła czarnymi okrągłymi oczami. Bohaterowie,
którym niepotrzebnie i niezbyt grzecznie przerwano sen, zaczęli ponuro
pomrukiwać.
- To mój apartament i zapraszam, kogo chcę - oznajmiłem po-
irytowanym konkurentom.
Nikt już nie skomentował moich słów. Ktoś z tyłu zaczął coś
mruczeć na temat wszy, inny polecił słudze natychmiast pakować toboły,
ktoś zagroził rządcy, że jutro wyniesie się precz... I na tym się skoń-
czyło. Na korytarzu zostałem ja, żebraczka ze swoją gromadką, skulo-
ny w kącie zarządca i jeden z moich rywali - łysawy, choć młody chłopak
z mocno wystającymi kośćmi policzkowymi. Ten sam, który zawołał:
"Poczekajże!". Wymieniliśmy spojrzenia. Nie, żebyśmy popatrzyli na
siebie przyjaźnie, ale przynajmniej ze zrozumieniem.
Oberwańców za suknią było nie dwóch, lecz troje. Wszyscy
pochrapując, spokojnie dotrwali do świtu - a kiedy wreszcie usną-
łem, wynieśli się bezszelestnie z matulą, nie powiedziawszy "dzień
dobry", "do widzenia" ani tym bardziej "dziękuję".
Rankiem służąca, marszcząc nos, zabrała z kąta brudne szmaty.
W pół godziny później zapomniałem o całym wydarzeniu - i nawet
bym o nim sobie nie przypomniał, gdyby nie gniewne, niewyspane
gęby moich rywalów.
A po śniadaniu posłaniec przyniósł mi osobiste zaproszenie
od kniazia. Polecono mi zjawić się na przesłuchanie - nie do pała-
cu, a pod adres zapisany na zaproszeniu. Napisano też, żeby nie
brać ze sobą współpracowników.
Przegnałem precz z pamięci wspomnienie o zakrwawionej gło-
wie na deskach stołu w kostnicy. Poleciłem pomocnikom, by czeka-
li, nie ruszając się z miejsca - i poszedłem tam, dokąd mnie wezwa-
no.
Dom stał na przedmieściu i był miejskim przytułkiem. Tak przy-
najmniej wynikało z wywieszki na bramie.
- Tędy, proszę...
Personel pachniał czystym suknem. Najprawdopodobniej wszyst-
ko już było przygotowane wcześniej, pobielono i pomalowano ściany,
wszyscy się też wymyli i odziali w nowe suknie...
Sam kniaż powitał mnie w komnacie zarządcy. Kłaniając się na
powitanie, starałem się nie patrzeć mu w twarz, ale dziwactwo to
nie uprzejmość; nie wytrzymałem i spojrzałem mu w oczy.
I natychmiast zapragnąłem wynieść się stąd czym prędzej,
zapominając o Wielkim Zadaniu i czekającej mnie próbie. To prze-
cież te same, wtedy mętne, a teraz jasne i lekko kpiące oczy - to
jego łeb zdejmą mieczem i przykryją rogoża!
Czyżby dopiero to miało nastąpić!
Możliwe, że Szakal po prostu mącił mi w głowie. Dlaczego
miałbym mu wierzyć? Kto zrozumie, w czym był istotny sens wi-
dzenia?
Wszyscy ryzykujemy głową. Jedni na pniaku, inni na wielkiej
drodze dla Wielkiego Zamówienia.
- A to wasz rywal.
Obejrzałem się.
Ten sam łysawy, który wczoraj w nocy powiedział: "Poczekaj-
że... Na ulicy leje jak z cebra, gdzie się z maluchami podzięjesz?"
I dopiero teraz dotarło do mnie, że pozostałych rywali tu nie
ma. Obejrzałem się nawet z niedowierzaniem, jakbym się spodzie-
wał, że kryją się za zasłonami i lada moment wyskoczą, żeby zakpić
z mojego zaskoczenia.
- Z przykrością muszę stwierdzić, że pozostali kandydaci nie
przeszli przez pierwszą próbę. Tak jest, panowie, uprzedzałem prze-
cież, że zadanie jest specyficzne i wybór wykonawcy nie odbędzie
się poprzez pojedynki ani turnieje... Cóż, każdy z was ma jednako-
we szansę na otrzymanie Wielkiego Zadania i wszystko zależy od
was, panowie.
Łysawy mrugnął ku mnie okiem. No proszę, mówiła jego szczera
i lekko drwiąca w wyrazie twarz. Nie wiesz, gdzie znajdziesz, a gdzie
się potkniesz!
Odpowiedziałem mu wymuszonym uśmiechem.
Kniaź coś jeszcze mówił, ale niczego nie słyszałem. Wskazy-
wał coś ręką, a na jego palcu...
Tego pierścienia nie pomyliłbym z żadnym innym. Wizja, którą
nasłał na mnie Szakal, była tak wyrazista...
Pierścień z matowym, czerwonym kamieniem. Matowym, jak-
by utajonym, i jednocześnie tak czerwonym, że nawet ja, z moim
czarno-białym widzeniem rozpoznałem jego gorejące piękno.
Ale pierścień miał człowiek, który przyszedł do kostnicy!
A głowa leżała na stole. Jak to się stało, że pierścień i głowa nale-
żały teraz do jednego człowieka?!
- Co wam jest, szlachetny Rio? - kniaź się uśmiechał.
- Bezsenna noc - uśmiechnąłem się przelotnie. Tak napraw-
dę, żeby mnie złamać, trzeba byłoby przynajmniej trzech bezsennych
nocy.
- Mam nadzieję, że nie będzie przeszkód... próba... zdecydo-
wać...
Kiwnąłem głową, prawie nie słuchając.
Wiedziałem już, że w tej próbie przegram. Nie przejdę w kon-
kursie; popędzą mnie precz, Wielkie Zamówienie i związane z nim
zaszczyty i nagrody otrzyma łysawy. W złą godzinę podjęliśmy się
ze wspólnikami konwojowania klatki z Glinianym Szakalem - wszystko,
co zaszło pomiędzy Chostikiem a mną, wszystko, co rozegrało się
w moim sercu... i w końcu spotkanie z odrąbaną głową na cudzych
ramionach i z pierścieniem na cudzym palcu...
Mój rywal coś powiedział. Obejrzałem się.
Była to pewnie największa sala w tym smutnym budynku
0 nazwie przytułku. Teraz nie było tu mebli, tylko ławki pod ściana-
mi, podłoga lśniła niczym lustra i nikogo, oprócz mnie i łysawego
rywala.
Bezszelestnie otworzyły się drzwi i weszło trzydzieścioro dzie-
ci w wieku od trzech do dziesięciu lat. Widać było, że boją się wejść,
ale cofać się też nie mogły - wydano im polecenie.
Drzwi się zamknęły. Jakby ktoś wpuścił małe zajączki do klatki
z dwoma pytonami.
Przez kilka chwil dzieciaki stały w zwartej grupce, a potem mój
rywal zwrócił się do nich, wypowiadając jakieś nic nie znaczące zdanie.
Miał łagodny i wzbudzający zaufanie głos; maluchy zaczęły łypać
oczami jeden na drugiego. Łysawy przysiadł w kucki, wyjął miecz,
1 zaczął poruszać rękojeścią, aż się zaiskrzyły wprawione w nią ka-
mienie. Skinieniem ręki zaczął kusić ciekawskich, żeby podeszli
i przyjrzeli się z bliska. Dzieciaki były nieśmiałe i nie bardzo wie-
działy co począć, ale zwabiła je wielka pokusa i najpierw najodważ-
niejsze, a potem i pozostałe podeszły bliżej i zatrzymały się w odle-
głości dwóch kroków, pochłaniając wzrokiem pięknego rycerza i jego
zdumiewający oręż.
W pewnej chwili mignęła mi niesamowita myśl, że łysawy wabi
maluchów mieczem, żeby ich zarąbać. I akurat na tym polega próba
- ale w następnym okamgnieniu myśl prysła jak mydlana bańka,
a ja otarłem z czoła zimny pot, który pojawił się na nim, nie wiado-
mo kiedy.
Można się było z grubsza domyślić, na czym polegała próba
nocna. To że z dwunastu kandydatów zostało dwu, też było jasne.
Nie wiadomo, kim trzeba być, by nie wpaść w rozdrażnienie, kiedy
się zostanie obudzonym pośrodku nocy przez nachalną żebraczkę
ze sforą dzieciaków czepiających się matczynej spódnicy. Też bym
się wściekł, gdyby mnie obudzono w taki sposób. Na szczęście nie
spałem.
Jakież to Wielkie Zadanie szykuje kniaź? Czyżby coś związa-
nego z dzieciakami? Wtedy logiczna jest i druga próba - dzieci
z przytułku są jednocześnie nieufne i natarczywe, obu nas widzą
po raz pierwszy; kto zaskarbi sobie ich sympatię, ten wygra.
Odszedłem na bok i usiadłem na ławeczce.
Nigdy w życiu nie umiałem sobie radzić z dzieciakami. Znaczy,
w moim obecnym życiu. Tam, gdzie żył mój pierwotny ,ja", chyba
też nie było żadnych dzieci. Zresztą, sam wtedy byłem dzieckiem.
Teraźniejszy ja, ten, którym już na zawsze zostanę, nie widział
w dzieciach niczego, oprócz źródła uciążliwości. Czasowej, ma się
rozumieć, i zupełnie mi obcej, ponieważ sam dzieci nie miałem i praw-
dopodobnie nigdy mieć nie będę.
W kompanii urwisów, które obstąpiły łysonia, wystąpiło dwóch
hersztów, którzy rywalizowali ze sobą o prawo dotknięcia rękojeści
miecza. Łysoń wielkodusznie zgodził się, żeby zrobili to po kolei -
jeden z hersztów mimo wszystko odepchnął drugiego, ten zaś nie
chcąc się tak po prostu pogodzić z porażką, bokiem zaczął zbliżać
się do mnie.
Łypnął oczami. Na chwilę się zagapił, patrząc na moje buty,
bandolet i pochwę; a potem zuchwale podsunął się jeszcze bliżej.
Spojrzałem na niego. Tylko spojrzałem - a on natychmiast dał
nura w tłum kompanów i skrył się za ich plecami, a ci z nich, którzy
przypadkiem trafili wzrokiem na moje spojrzenie, też odwrócili wzrok.
Wstałem. Zostawiłem zwycięskiemu rywalowi gruchanie w kręgu
smarkaczy, wyszedłem z sali i ruszyłem z powrotem. Pomysł by za-
łapać się na Wielkie Zadanie nie był całkowicie beznadziejny - ale
stał się taki po spotkaniu z Glinianym Szakalem.
Na niedawno pomalowanym progu stał kniaź. I uśmiechał się
tak, że i ja przystanąłem.
- Szanowny Rio, gotów jestem złożyć zamówienie. Wielkie
Zamówienie. Właśnie u was.
Zrozumiałem nie od razu. A kiedy zrozumiałem, za bardzo się
nawet nie ucieszyłem.
Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.
Dziewczyny rozbiegły się od studni na wszystkie strony - a ospo-
wata Chywra nawet nie zdążyła nabrać wody i śmigała z pustymi wia-
drami. Została tylko Oksana, która na znak uporu wysunęła lekko pełną,
dolną wargę.
- Matka powiedziała... że wyda mnie za ciebie.
Griń stał, nie wierząc własnym uszom.
- Tak - Oksana potrząsnęła głową, jakby ponaglając samą siebie.
- Powiedziała, że się zgodzi... jeżeli wypędzisz z domu swoją wiedź-
mę. Jeżeli sam będziesz w chacie gospodarzem, a nie wiedźma i czarci
wyskrobek. Słyszysz?
Griń milczał. Czuł w piersiach taki ból, że trudno mu było od-
dychać.
- Chłopaki... mocno cię pobili? - spytała cichutko dziewczyna.
Griń nadal milczał. Oksana powiodła palcem po starym koro-
myśle. Najwyraźniej na coś czekała.
- No, czemu milczysz? Słyszałeś, co powiedziałam?
Zza chmur wyjrzało słońce. Jego promienie odbiły się od roz-
tańczonej powierzchni wody w drewnianych wiadrach, padły na
rumiane policzki Oksany, błysnęły na jej białych zębach i czarnych
jak śliwy oczach.
- Ty się zastanów - poprosiła nerwowo. - Bo... matka mówi,
że jeszcze tej zimy mnie wyda. Kasjan chce swatów przysyłać...
- Pójdziesz za Kasjana? - zapytał Griń, z trudem rozdzielając
zdrętwiałe wargi.
- A żebyś wiedział, że pójdę! - Oksana uniosła podbródek.
- Lepiej przepaść z niekochanym, niż z wiedźmą w jednej chacie!
- Moja matka nie jest wiedźmą!
- Tylko się z czartem zadała!
- Milcz!
Oksana umilkła. Jej czarne oczy pokryły się wilgocią, a maleń-
ki nosek poczerwieniał.
- Nie idź za Kasjana - odezwał się Griń ochryple. - Zbudują
własną chatę. Będziemy żyć oddzielnie...
Oksana pokiwała głową, jakby sprawa była już przesądzona.
- Nie. Rodzice wydadzą mnie jeszcze tej zimy. A zresztą... tak
czy owak, jesteś wiedźmim synem.
Chlipnęła. Podwiesiła wiadra na koromyśle i odeszła, wychlu-
stując wodę na śnieg.
Na Grinia patrzyły dziesiątki oczu... zza wszystkich furtek
i okiennic.
Hej hop, dziś, dziś, obcasami iskry krzeszą!
Tej jesieni Griniowi akurat sypnął się wąs.
Przez dwa tygodnie harował u popa, świata nie oglądał - ale
teraz zjawił się na wieczornicy, prowadząc za sobą muzykantów.
A niech sobie ludziska gadają, że się chłopak wygłupia. Ojca
pochowano, w chacie pusto, a sierota za zarobione pieniążki muzy-
kę zamawia. Niech gadają! Młodzi się cieszą, dziewczęta strzelają
oczami, a chłopakom zazdrość!
Muzykanci rżną do tańca - a Griń idzie przez cały plac ku dziew-
czętom. I bez tego rumiane policzki krasawic stają w pąsach, ale Griń
idzie i się nie zatrzymuje i dopiero stanąwszy przed Oksaną, wycią-
ga rękę:
- Może zatańczymy...
A ona, niby to zmieszana, wyraża zgodę kiwnięciem główki...
Hej hop, dziś, dziś...
Świat jest piękny. Świat jest żółty, niebieski, pstry, kręci się,
wiruje... i nieruchome są tylko zakochane oczy Oksany.
Pęka naszyjnik z czerwonej jarzębiny.
Jęczą cymbały, chrypi lira, zabawnie popiskują dudy. Griń
tak strzela butami w ziemię, że od starego buta odpada podków-
ka - która zostaje w pyle, pośród rozdeptanych jagód jarzębino-
wych...
Woda w przerębli była czarna niczym smoła. Od brzegu cią-
gnęła się ku niej wąska ścieżka - schodziła tu młynarzowa Łyszka.
Griń stał i patrzył na zimną taflę.
Był jeszcze chłopcem, kiedy zimą utopiła się tu sąsiedzka cór-
ka, Kilina. Mówiono, zadała się z przejezdnym pięknisiem - zawoła-
nym awanturnikiem, i wydęło jej brzuch, ale nie wytrzymała wstydu
i hyc, w przerębel...
Tamtego zucha widział potem Griń na czyimś weselu. Tańczył
jak sam diabeł, zamiatał ulicę czerwonymi portkami; baby coś tam
szeptały, chłopi popatrywali na siebie ponuro, ale rozeszło się po
kościach, nie wygonili precz...
A Kilina leżała na wozie, cała oblepiona lodem. Wyłowili ją gdzieś
tam w dole rzeki, przykryli rogoża i tak przywieźli - a mróz był trza-
skający i kiedy Griń, zręczny i wiedziony ciekawością przebił się przez
tłum na placu przed cerkwią, a ojciec Kiliny lekko podniósł rogo-
źę... Griń zdążył zobaczyć i na zawsze zapamiętał. Dziewczyna leżała
jak żywa, z długimi, pokrytymi lodem włosami, cała w lodzie... i mia-
ła lód w otwartych oczach.
Czarna woda w przerębli zadrżała... Griń płakał.
Wszedł niczym gospodarz. Zzuł buty, usiadł na ławie, wparł
dłonie w kolana.
Matka stała koło skrzyni. Wieko było otwarte, a oddzielnie leżały
na nim odświętne suknie, koszula, pas i kolorowa chusta; oddzielnie
zaś wisiały koszulki dziecięce z cieniutkiego płótna, jeszcze Griniowe...
- Byłem na cmentarzu - odezwał się Griń cichym głosem.
Matka spojrzała nań jakby z przestrachem, ale się nie odezwała.
- Byłem na cmentarzu. Na mogile ojca.
Matka pochyliła się ciężko i wyciągnęła ze skrzyni jakiś zwój.
Potrząsnęła nim i Griń zobaczył, że to płótno na pieluchy. Żółtawe,
cienkie, wielokrotnie prane.
Griń zacisnął zęby.
Naskoczyć. Uderzyć. Capnąć za włosy, powlec przez całą kom-
natę, wyrzucić prosto w zaspy...
Matka wstrzymała oddech; była już mocno ociężała i Griń
z przerażeniem nagle pojął, że brzuch matki znacznie się powiększył
- raptem w dwa dni!
- Kiedy mi podarujecie braciszka? - zapytał jakimś obcym,
skrzypiącym głosem.
Matka odwróciła się.
- W przyszłym tygodniu...
- W przyszłym tygodniu?!
Matka starannie rozkładała stare ubranka i rozwieszała je na
krawędzi wieka skrzyni.
- Och, wraży wyskrobek... - cichutko jęknął Griń. - Szybko-
ście go wyhodowali... Niczym szczurka!
Matka zamarła na chwilę w bezruchu, a potem ponownie za-
brała się do swojej pracy. Jej dłonie poruszały się szybko, pewnie,
zręcznie... znajome, kochane...
- Wyskrobek wraży! - syknął Griń, wstając. - Za nogi go
i w przerębel! Chcecie, żeby wasz bękart żył, wynoście się z ojco-
wej chaty, żeby tu po was śladu nie zostało.
Zasłona nad piecem powoli się odsunęła. Wyjrzały zza niej kosę,
żółtawe oczy; ale wbrew temu, czego mógłby się spodziewać, Griń
się nie przestraszył. Przeciwnie - gdy ujrzał znikacza, grzejącego
grzbiet na ojcowskim piecu, nabiegające mu do oczu łzy natych-
miast wyschły.
- No proszę... Znaczy, tak...
Ruszył ku drzwiom i otworzywszy je kopnięciem, wpuścił do
komnaty kwaśnawy zapach przedsionka.
- Precz! Z ojcowej chaty... oboje poszli precz!
Matka zamarła nad skrzynią. Potem zgniotła jedną z Griniowych
dziecięcych koszulin i wtuliła w nią twarz.
Znikacz zwiesił nogi z pieca. Był bosy. Na prawej stopie miał
cztery palce, na lewej sześć.
Zeskoczył na podłogę. Teraz, przy świetle, nie wyglądał tak
strasznie -jego długie, wąskie oczy były zmrużone, jak u krótkowi-
dza, a czarne, psie wargi podwinął osobliwie, jakby chciał gwizd-
nąć albo splunąć.
- Ja się ciebie nie boję! - stwierdził Griń, czując, jak mu zimny
dreszcz przebiega po skórze. - Zabieraj ją w swoją skałę. W skałę,
w której siedzisz! Niech tam niańczy swego bękarta!
Ręka znikacza wyciągnęła się, jakby przez całą izbę. Czterema
długimi palcami ścisnął pasierba za gardło. Griniowi pociemniało
w oczach.
Mrok.
Rio, bohater do wynajęcia
Ulewa ustała przed chwilą, a chmury znów zaczęły zbierać się
w gromadę i jasne było, że zaraz znowu lunie.
Po ulicach krążyli zamiatacze z miotłami z lipowego łyka. Sta-
rannie oczyszczali mozaikę z naniesionego przez wodę piasku i rzad-
kiego błocka. Pożytku z ich pracy było niewiele, ponieważ wszyscy
wiedzieli, że gdy tylko zacznie lać, oczyszczone mozaiki znów za-
ciągną się błotem, tym niemniej zamiatacze z uporem godnym lep-
szej sprawy krążyli po ulicach i robili swoje.
Kilka godzin poświęciłem na bezcelową włóczęgę po mieście.
Względna pustka na ulicach pozwoliła mi na spokojnie obejrzenie
mozaiki; szedłem, spoglądając na przemian pod nogi i na boki, do-
tarłem na przedmieście, minąłem kilka kwartałów i zawróciłem ku
środkowi... Mozaika interesowała mnie coraz mniej.
Jeżeli gdzieś na ulicy natkniecie się na dom, niegdyś bogaty,
a teraz opuszczony, jeżeli zobaczycie porzuconą kuźnię albo znisz-
czony przez pożar sklep - nic szczególnego sobie nie pomyślicie,
w wielkim mieście trafiają się ludziom wzloty i upadki. Ale jeżeli
porzucone domy, opuszczone warsztaty i sklepy trafiają się co krok
- to mimo woli gęba zaczyna się wam wyciągać.
Szczegóły. Przywykłem do zwracania uwagi na szczegóły; dziw-
nie jakoś popatrzyła na mnie kobieta, która przeganiała z ulicy ba-
wiące się dzieci. Wzdrygnął się rzemieślnik, którego zapytałem o drogę.
Nad miastem wisiała ciężka, ciemna chmura. Im dłużej space-
rowałem, tym ciężej robiło mi się na duszy, jakby ta chmura przy-
niosła ze sobą nie tylko deszcz, ale i strach połączony z poczuciem
bezsilności i braku wszelkiej nadziei.
Może wszystkiemu jest winne moje przyjazne nastawienie? Albo
po prostu mi się wydaje?
Znów lunęło. Zbliżała się wyznaczona przez kniazia godzina
audiencji.
Gapiów na placu centralnym było mniej niż zwykle. Zatrzyma-
łem się przed mozaikową ścianą - aksamitne sznury ogrodzenia
namokły, obwisły i kapała z nich woda. Krople padały na ukos na
twarze złożone z agatów, ametystów i jaspisów - ale jakoś wcale mi
się nie wydawało, że mozaikowi władcy płaczą. Raczej się pocili, jakby
tam, po drugiej stronie ściany panował nieznośny żar.
Stałem i patrzyłem na kniazia. Na jego lekko odremontowane,
szlachetne oblicze - większość gapiów nawet się nie domyśliła, że
kniazia odnowiono; ja zresztą też bym się nie domyślił, gdyby nie
nawyk zwracania uwagi na najdrobniejsze pozornie szczegóły.
(Poprzedni ja, który nigdy już nie wróci, też nie zwracał uwagi
na szczegóły. Widział rzeczy w całości i nie wdawał się w drobiazgi,
i nawet by nie spostrzegł, że roztwór wzmacniający drobne kamien-
ne odłamki na obliczu kniazia jest nieco ciemniejszy. Z drugiej stro-
ny, ten poprzedni ja natychmiast by zwrócił uwagę na pewną nie-
zgodność, nieprawidłowość i może nawet domyśliłby się w czym
rzecz).
Przeniosłem spojrzenie na starego kniazia. Który, złożony
w rodowej krypcie, od sześciu lat spoczywa w pokoju.
A tuś mi!
Rycerz z widzenia Szakala, ten sam, który polazł do kostnicy
natychmiast po egzekucji. Oto, do kogo był podobny! Do zmarłe-
go władcy - jak ojciec do syna!
Ręka kniazia nieboszczyka leżała na ramieniu chłopaka. Pod-
rostka.
Szybko przeniosłem wzrok na wizerunek panującego kniazia.
Żadnego podobieństwa. Ślady poprawek, ale to zupełnie inna
twarz. Przypomina mi się głowa na zakrwawionych deskach.
A na wskazującym palcu, złożony z odłamków nieznanego mi
kamienia, ciemnym punktem zaznaczał się wielki pierścień.
- Bohatera, takiego jak wy, Rio, trudno zbić z tropu. Ale jed-
nak jesteście zdziwieni?
Ukłoniłem się, żeby nie odpowiedzieć ani twierdząco, ani prze-
cząco.
Kniaź uśmiechnął się kątem ust.
- Sprawa, która przed wami stoi, wymaga wyjątkowych cech
charakteru. Wyjątkowych naw^et dla bohatera.
Podniosłem w górę jedną brew.
- Jak się już pewnie domyśliliście... bo przecież się domyślili-
ście. Chodzi o dziecko. Z woli losu urodzone nie tam, gdzie powin-
no było się urodzić i nie w stanie, jaki mu przystoi. Powinniście nie
tracąc ani minuty, ruszyć w drogę i przywieźć mi to dziecko.
Wydało mi się, czy głos kniazia w rzeczy samej drgnął?
- Zechciejcie mi wybaczyć, Rio, że nie wprowadzę was całko-
wicie we wszelkiego rodzaju intrygi... i perypetie poprzedzające uro-
dziny tego dziecka. To... sprawa osobista. Można by rzec, rodzin-
na. I to nie tylko moja tajemnica, Rio; spróbujcie się domyślić, kim
jest dla mnie to dziecko? - kniaź smutno się uśmiechnął.
Moja twarz nawet nie drgnęła. Zastanawiać się będziemy potem;
i bez tego za wiele tu domysłów, aluzji i niewyjaśnionych faktów. Mój
żywioł to bitwa, działanie, jestem wojownikiem, a nie śledczym.
Kniaź przeszedł się po gabinecie. Jego miękkie buty nie wyda-
wały przy tym żadnego dźwięku, a korona - cienka, złota obręcz
z mnóstwem ząbków - leżała na ciemnowłosej głowie wygodnie
i dobrze, jak zwykła czapka.
- W takiej sprawie - zacząłem ostrożnie - lepszy byłby tabor
medyków. Wygodna podróżna kolebka, oddana niańka karmicielka
- ale w żadnej mierze nie najemny bohater, którego dłonie przywy-
kły do...
Kniaź kiwnął głową przecząco.
- Możliwe. Gdyby dziecko znajdowało się w jednym z okolicz-
nych zamków albo w chatce pasterza kóz, albo w innym, choćby
odległym, lecz zwykłym miejscu. - Odwrócił się na piętach. - Rio,
malec jest za Granicą. Zdarzyło się wam zawędrować za Granicę?
- Nie - odpowiedziałem po chwili milczenia.
Kniaź kiwnął głową, jakby moja odpowiedź w pełni go zado-
woliła.
- Otóż i wyjaśnienie, dlaczego nie posyłam zaufanej niańki,
ale bohatera. Dobrze mówię?
Znowu odpowiedziałem ukłonem. Gdyby mój rozmówca nie był
kniaziem, być może nawet bym gniewnie warknął: "Od tego trzeba
było zacząć!"
Trzeba było powiedzieć, że droga wiedzie za Granicą, a czy chodzi
o dziecko, zbiegłego przestępcę czy worek złota - to już nie takie
ważne.
Nie miałem doświadczenia w stosunkach z nosicielami koron.
Ci, co "cień korony" mieli z drewna czy miedzi, nie liczyli się; na
wszelki wypadek nie odezwałem się.
- Ja wam pomogę, Rio. Dam wam wizę uprawniającą do prze-
jazdu przez Granicę, przewodnika i wsparcie magiczne. Wszelkie
rozmowy o zachowaniu tajemnicy uważam za zbyteczne. To... spra-
wa wyjątkowo tajna. A jednocześnie niezwykle pilna, bo idzie o życie
dziecka. Grozi mu śmiertelne niebezpieczeństwo, Rio. Musicie zdą-
żyć. Zaklinam was... na pamięć waszego ojca.
Kniaź spojrzał mi prosto w oczy i długo nie cofał spojrzenia,
więc w końcu wzrok musiałem odwrócić ja.
Kiedy mój ociec wstępował na szafot, miałem wszystkiego trzy
latka. I pewien godny zaufania człowiek, który cały czas był przy
nim, przekazał potem mojej babce, że ojciec myślał tylko o mnie
- żeby mnie nie odnaleźli, żeby do mnie nie dotarli, żebym mógł
dorosnąć... i pomścić go, jeżeli będzie okazja...
Obecny kniaź nigdy nie znał mojego ojca. Ale chciał na mnie
zrobić wrażenie... i to mu się udało.
- Zdążę - odpowiedziałem powoli.
A jednak się zemściłem. Dwie dziesiątki dwunogich hien
z brygadierem Złotą Uzdą na czele - choć ani jednemu nie za-
dałem śmierci własną ręką. Rola kata przypadła chmarze dra-
pieżnego ptactwa.
Ale rozkazodawcom do skóry dobrać się nie zdołałem. Wyrż-
nęli się wcześniej, zanim ich zdążyłem dopaść - ale tak czy ina-
czej dług spłaciłem, i nie umarłem. Choć należałoby rzec, że umarłem
- w połowie...
Władca podszedł do okna. Na zewnątrz siąpił deszcz, w kom-
nacie zrobiło się już ciemno, zupełnie jak w zimie, czas było zapalić
lampy.
- Rio... - głos kniazia znów się zmienił, teraz był suchy i rze-
czowy. - Przyjechaliście z daleka... niczego nie zauważyliście?
- Zauważyłem - stwierdziłem po chwili milczenia.
- Chmury - kniaź popatrzył na niebo, ale było oczywiste, że
nie pogodę ma na myśli. - Chmury... coraz trudniej oddychać.
Czekałem, aż powie coś jeszcze, ale milczał. Stał, zwrócony do
mnie tyłem, i błyskał jasnym plackiem na ciemieniu. Nie doczekaw-
szy się odpowiedzi, przemówiłem sam:
- Czy władca zna przyczynę?
Odwrócił się ostro. Podszedłszy do mnie, położył mi rękę na
ramieniu; mimo woli się wzdrygnąłem, bo jego ręka była niespodzie-
wanie ciężka.
- Rio... przywieźcie mi to dziecko.
Zdjął mi dłoń z ramienia, a potem zawołał głośno, zwracając
się w pustkę:
-Sale!
Otworzyły się boczne drzwi.
Wyszła z nich ta sama żebraczka, która niedawno wrzaskami
swojego licznego i oberwanego potomstwa podniosła na nogi naj-
lepszy zajazd w mieście. Teraz stała przede mną w podróżnym ubra-
niu. Włosy miała równiutko ułożone pod kapeluszem i nie było przy
niej żadnych dzieciaków.
- To magiczne wsparcie, które wam obiecałem, Rio. Jest też
przewodniczką i będzie waszym doradcą.
Kobieta ukłoniła się spokojnie i z godnością:
- Nazywają mnie Sale. Nie myszkujcie tak wzrokiem, nie mam
i nigdy nie miałam żadnych dzieci. Zawodowa sztuczka i maskara-
da.
Z powietrza wyjęła zawiniątko z pojękującym berbeciem, po-
kołysała go w rękach i niedbale wypuściła - a zawiniątko rozpłynę-
ło się w nicość. Kobieta uśmiechnęła się ze znużeniem.
- Ot, tak...
Przez dziesięć minut milczałem. Potem odwróciłem się ku cier-
pliwie czekającemu kniaziowi.
- Ale... ja i współpracownicy już dawno się zgraliśmy, i obec-
ność obcej osoby...
- Taka już specyfika zamówienia - zimno i absolutnie rzeczo-
wym tonem przerwał władca. - Wielki okręt nie wyjdzie z zatoki, je-
żeli niewielka łódka nie wskaże mu przejścia przez rafy. Wracajcie
jak najszybciej, Rio. Wierzę, że wam się uda.
Staruszek w sukiennych zarękawkach długo przyglądał się mojej
lewej dłoni. Kilkakrotnie mlasnąwszy wargami, wyciągnął ze szka-
tułki igłę, długą niczym narzędzie tortur, ale przy tym najwyraźniej
złotą. Przymierzywszy się, wsadził mi ją w nasadę kciuka - nie bo-
lało, ale pokazała się krew.
- Życzę udanego przejścia przez Granicę. Macie do tego wszyst-
ko, czego wam trzeba.
Za moimi plecami czekali na swoją kolej k'Ramol i nachmurzo-
ny Chostik.
Udało nam się.
Zwykłemu człowiekowi dotarcie do staruszka ze złotą igłą
i otrzymanie wizy do przejścia przez Granicę, zajmuje ponad pół roku,
nie mówiąc już o poniesionych wydatkach i nie zawsze da gwaran-
cję-
A nam, wskutek bezpośredniego rozkazu kniazia, dali wizę
bezpłatnie i od razu.
Patrząc na swoją lekko spuchniętą dłoń pomyślałem, że teraz
zacznę chodzić przez Granicę chyba co piątek. Popatrzę sobie na
rozmaite światy...
- Powodzenia - rzucił za nami staruszek.
Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.
W nocy na obozowisko czumaków napadli rozbójnicy - ale
zaskoczyć ich nie zdołali. Poranili mocno siwowąsego Bryła, przy-
grzali w łeb rówieśnikowi Grinia, Luśni - i odstąpili, domyśliwszy
się, że nie znajdą tu łatwego zarobku. W końcu wstał ranek nad
czarnymi resztkami ogniska i nad zestawionymi w krąg wozami, przy
których zebrali się posępni, przywykli do najróżniejszych niespo-
dzianek losu ludzie. Brył stękał na wozie a Luśnia trzymał się za rozbity
łeb. Jeden rozbójnik leżał otoczony chmurką much i zdjęto już mu
nawet buty; drugi, mocno związany lejcami, wodził ogłupiałym wzro-
kiem dookoła. W odróżnieniu od Grinia, wiedział, co z nim będzie.
Wujaszek Paciuk, który miał bary szersze od wozu, a ręce zwi-
sały mu prawie do kolan, zlał resztki wody ze skórzanego woreczka
do sagana po kaszy i każdy z czumaków - oraz Griń! - w złowrogim
milczeniu sypnął mu tam po garści szarej soli. Paciuk pomieszał ki-
jaszkiem, rozprowadzając sól w ciepłej wodzie; potem wziął blasza-
ny lejek i w towarzystwie trzech najsilniejszych chłopaków podszedł
do skazanego opryszka.
Luśnia ledwo trzymał się na nogach, ale też podszedł, by po-
patrzeć. Griń się odwrócił - rozbójnikowi wlano w gardło gęsty, słony
roztwór. Potem mu związano ręce i nogi i rozciąwszy portki konop-
nym sznurem, zamknięto ujście słonej cieczy.
Woły powoli ruszyły naprzód. Zaskrzypiały koła, zachwiała się
faska z dziegciem; wstrząśnięty Griń szedł z wytrzeszczonymi ocza-
mi i otwartą gębą nie słuchając głupawych czumackich żartów.
Wstawało słońce. Skazanego rozbójnika czekała długa, powolna
śmierć.
Potem w jednym z wozów złamała się oś. Woły się zatrzymały,
poganiacz z wujem Paciukiem zaczęli sprzeczkę, kucharz Piętro zabrał się
do gotowania krupniku - tymczasem rozładowywano uszkodzony wóz,
zdejmowano koła, wymieniano oś, klnąc nieuczciwego kołodzieja.
Griń przez cały czas się oglądał. Nawet mu się wydawało, że
słyszy pierwsze wrzaski konającego rozbójnika.
Postój się przeciągał. Wstawiwszy oś na miejsce wszyscy usiedli
do śniadania, na skrawku ręcznika obok bochna chleba, kilkunastu
cebul i kęsa słoniny leżał długi, rzeźnicki nóż.
Wiatr zmienił kierunek - i Griń usłyszał wycie. Tym razem wca-
le mu się nie wydawało!
Kiedy kucharz odkrył stratę noża - Griń biegł nisko pochylo-
ny, kryjąc się w trawie, wracał na miejsce noclegu. Dobiegł i zatrzy-
mał się, czując, jak mu bije serce - a echo uderzeń huczy w głowie,
w piersi i w rękach.
Rozbójnik spojrzał na niego mętnym, pozbawionym iskierki
rozumu wzrokiem. Krążyły nad nim muchy; Griń zamarł z otwartymi
ustami, kurczowo zgniatając w garści rękojeść noża. Dopiero teraz
zadał sobie pytanie: po co tu było wracać?
Rozbójnik jęknął i wyciągnął szyję. Niby jagnię przed rzeźni-
kiem, jagnię z podgoloną szyją, które pokornie podsuwa ją pod rzeź-
nicki nóż.
Ciemny plac wydeptanej trawy. I mało powietrza, mało, choć
wokół pusty step.
Griń biegiem wrócił do swoich. Uspokoiwszy oddech wrócił
jakby nic się nie stało, jakby odszedł za potrzebą; okazało się zresztą,
że jego nieobecność spostrzegł nie tylko wujaszek Paciuk - wszy-
scy doskonale wszystko widzieli i zrozumieli.
Potraktowano go stosunkowo łagodnie - dostał lejcami po
grzbiecie, żeby nauczył się szanować stepowe prawa. Najbardziej
wściekał się kucharz Piętro - z powodu noża, który Griń zostawił
gdzieś w stepie.
- Syneczku, Griniusza... och, nieszczęście, nieszczęście...
Otworzył oczy. Wisiał nad nim matczyny brzuch. Ni widział
niczego innego - ani zapłakanej twarzy, ani wyciągniętych rąk, tyl-
ko ten wydęty brzuch, gdzie skrył się bękart rosnący nie w ciągu
dni, a w ciągu godzin.
- Puszczajcie!
Wyrwał się matczynym pieszczotom. Usiadł, podniósł się i boso
wybiegł na dwór - za potrzebą.
Pod twardymi stopami, które prawie natychmiast mu zdrętwia-
ły, tajał śnieg. Rano? Wieczór? Błękitnieje niebo, bieleją słupki dymu
nad kominami chat, czernieje samotna wrona nad chruścianym pło-
tem...
Czyżby znikacz wyrzucił go z domu? A może on wyrzucił zni-
kacza? On tylko pokrzyczał, przestraszył, a ten diabli syn go od razu
za gardło - cap!
Wrócił do chaty. Nie odzywając się słowem, nie patrząc na mat-
kę, wziął torbę, z którą wrócił z wędrówki za chlebem. Sięgnął do skrytki
za piecem i wyjął z niej woreczek z pieniędzmi. Zamyślił się chwilę.
Odliczył połowę i rzucił na stół - matce. Mocniej zaciągnął rzemień
i wsunął resztę za pazuchę. Wzuł buty, potem wziął czapkę i kożuch.
- Griniusza - odezwała się matka głosem cienkim, jak dziew-
czynka. - Nie chowaj do mnie urazy w sercu! Na tamtym świecie za
wszystko zapłacę... och jak zapłacę. Ale ty mi wybacz.
Griń milczał i zaciągał pas.
- Chłopak z ciebie urodziwy, pracowity, niegłupi... Znajdziesz
jeszcze szczęście w życiu!
Griń nie wytrzymał i uśmiechnął się krzywo.
- Znajdziesz, znajdziesz! A jak przyjdziesz na grób ojca, po-
wiedz mu, żeby się nie gniewał...
Czumak zamknął za sobą drzwi, nie pożegnawszy się jednym
słowem.
Przed progiem leżał głęboko wryty w ziemię stary odłamek
młyńskiego kamienia. Od stu lat tak leżał; najpierw przed starą chatą,
a gdy budowano nową, kamień także przetaszczono. Griń, gdy tyl-
ko nauczył się chodzić, zaczął się wdrapywać na ten kamień. Jak
przed nim wdrapywał się ojciec, a jeszcze przedtem dziadek.
Zabrać by ten kamień ze sobą, ale sił brak. Tak jak brak sił na
wyrzucenie z domu tej żmii, swojej matki...
Cała wieś popatrywała zza okiennic, przez oszronione okna;
słupy dymu podpierały niebo jak kolumny w tej białej świątyni, którą
Griń widział raz w życiu - w niewiarygodnie dalekich stronach. Chciał
opowiedzieć matce, marzył o tym, że się pochwali Oktanie...
Zatrzymał się przed wrotami chaty Oksany, ale nie zastukał.
Poczekał, aż psy ochrypną i się uspokoją; wreszcie drzwi skrzypnę-
ły i wyszedł ojciec Oksany - niestary jeszcze mężczyzna, wysoki
niemal jak znikacz.
- Nie oddawajcie Oksany za Kasjana - odezwał się Griń przez
zaciśnięte zęby, ciągnąc słowa jak przypalany na torturach. - Po-
stawię bogaty dom za rzeką, w Kopińcach. Poczekajcie jedną zimę.
Ziemię kupię... będę pracować, choćby mnie miało pogiąć... będzie
dokąd żonę wprowadzić! Nie oddawajcie Oksany!
- Obiecanki cacanki, chleba nimi nie posmarujesz - powoli
odpowiedział ojciec Oksany. - Mam cztery córki, Oksana najstar-
sza. Za drugą już chłopaki łażą, a nie mogę jej oddać, skoro Oksana
w domu siedzi. A zresztą słyszał to ktoś - wiedźma teściową!
Griń niczego na to nie mógł odpowiedzieć. Oblizał tylko wargi
i poprawił torbę na plecach; ojciec Oksany odczekał chwilę, a po-
tem cofnął się za wrota, a przechodząc mimo krzyknął na psa, by
przestał szczekać.
Na zamarzniętym szkle okna widać było okrągłe oczko do
wyglądania na zewnątrz. Czarne, zapłakane...
Griń już trzeci dzień siedział w szynku w Kopińcach, gdy do
sali wpadła zasapana szynkarka. Nie wiadomo po co rozejrzawszy
się na boki, oznajmiła wszystkim, że za rzeką, jak mówią, jedna baba
rodzi maleńkiego czorta i tak wyje, że zbiegła się cała wieś!
Czutnak był ociężały z przejedzenia i przepicia, a nowina jesz-
cze przygniotła go do stołu niczym but muchę.
Znów się na niego gapiono - ludzie nie umieli ukryć ciekawo-
ści; wszyscy od dawna wiedzieli - i co to za baba, i skąd się wziął
maleńki czort, a teraz niespiesznie komentowali, pykając w fajeczek
i gładząc wąsy:
- Czarta, wiadomo, trudno urodzić... rogami się zapiera!
- Nie ma on rogów! Młynarzowa, powiadają, widziała jego ojca,
znikacza. Nie ma rogów ani ogona. Nos jak u czapli, oczy ma żółte
niczym sowa, a poza tym nic szczególnego, tylko chłop jak byk!
- Cicho... Cicho, mówię! Widzisz, jak się rozgadali... jeszcze
licho jakie wywołacie. Zapamiętajcie moje słowa... licha lepiej nie
budzić!
- Racja! Zamknąć gęby! Nie ma o czym gadać!
Griń sam później nie wiedział, czemu przede wszystkim zaczął
sprawdzać, czy ma przy sobie pieniądze. Miał. Koszula się już na-
wet przetarła w tym miejscu, gdzie ocierał ją mieszek.
Wziął z ławy torbę. Postawił ją ponownie; powiódł po szynku
mętnym wzrokiem, czekając, by ktoś wyszczerzył zęby i zaczął drwić
z niego, Grinia, i jego matki. Czekał i drżał z ochoty do bójki - pięści
go swędziały, aż dusza piszczała. Bardzo chciało się jego duszy, by
pięści pohulały sobie do woli, żeby trzaskały cudze zęby i chrzę-
ściły wyłamywane nosy.
Ale też wszyscy, którzy tego dnia znaleźli się w szynku, rozu-
mieli doskonale, co dzieje się w Griniowej duszy. Wszyscy opuścili
wzrok, poukrywali uśmieszki i nikt nawet nie spojrzał w jego stronę
- jakby go w ogóle nie było. W szynku zrobiło się cicho, spokoj-
nie, słychać było tylko chrzęst żujących coś tam szczęk, a na pro-
gu mył się kot - oblizywał się szorstkim, różowym języczkiem.
Griń od dziecka jeszcze nigdy nie kopnął kota. Zarzucił więc
torbę na ramię i wyszedł, trzasnąwszy drzwiami.
Pod mostem, w przerębli grzebała się młynarzowa Łyszka.
Zobaczywszy Grinia otworzyła gębę, żeby podzielić się z nim no-
winą- ale złowiła wzrokiem jego spojrzenie i szybciutko podreptała
po śniegu, nie bacząc na to, że wiadra były ciężkie.
Griń szedł po znanej sobie ulicy.
Biegiem.
Biegł, torba ciężko waliła go po plecach, śnieg bryzgał mu spod
butów, czapka zjechała na czoło, więc Griń zrzucił ją prosto w jakąś
zaspę.
Przed domem stała luźno grupka sąsiadów. Kowalicha, bednarz
z żoną, Czub mający szesnastu synów, Gleczik, posiadacz najwięk-
szego we wsi pola...
Ujrzawszy Grinia, wszyscy rozstąpili się bojaźliwie.
Przeszedł pomiędzy ich spojrzeniami, jak w tkackim warsztacie
czółenko przechodzi między nićmi osnowy. Gdy podszedł do drzwi,
te same się otworzyły i wyszła Baba Rutka, akuszerka, która przyj-
mowała nie tylko Grinia, ale chyba i jego ojca.
Baba Rutka potrafiła "zawiązywać pępek", ale nie tak zwykle,
ale "na szczęsną dolę". Matni, na przykład, zawiązała na obuchu
- żeby miał zręczne do narzędzi dłonie. Griniowi, na prośbę matki
- na książce, żeby był uczony. Co prawda Matnia do dziś ma dwie
lewe ręce, a Griń, choć w szkole nie żałowano mu rózg - dobrze się
nawet czytać nie nauczył.
Teraz Griń stał przed Rutką i zastanawiał się, na czym zawiąza-
ła pępek synkowi znikacza. Na krowim kopycie?
- Umarła - obojętnym głosem stwierdziła baba Rutka. - Za stara
już była do rodzenia... Uwolniła się, biedaczka... Dość już się umę-
czyła...
Za plecami Grinia rozległy się niespokojne szepty.
Oszołomiony Griń długo stał, jakby mu nogi wrosły w ziemię.
1 stał tak, niczego me widząc ani słysząc, dopóki w chacie, w głębi
pohańbionego ojcowskiego domu nie zapłakał niemowlak...
Po pogrzebie Griń ugościł ludzi wszystkim, co znalazł w komo-
rze. Wypili, otarli wąsy, posiedzieli w milczeniu, a potem się roze-
szli; ludzi przyszło niewielu - najbliżsi sąsiedzi i pijanice, którzy za
poczęstunkiem polezą choćby do piekła.
Pop nie spieszył się z odejściem. Dopił drugi kieliszek i osobli-
wie spojrzawszy na Grinia spod brwi, stęknął:
- Trzeba nam pogadać, czumaku...
Griń wyszedł z nim do sieni, a potem na dwór. Słońce pięknie
zachodziło, rzucając ostatnie promienie na śnieg i barwiąc go pur-
purą, żółcią i różem.
Griń czuł ogromną wdzięczność dla popa. Za to, że nie wzgar-
dził, że przyszedł i odprawił wszystko, jak należało. Za to, że po-
zwolił matkę pochować na cmentarzu - prawda, w najdalszym za-
kątku, na oddzielnym miejscu, ale wewnątrz cmentarnego ogrodze-
nia.
Pop się zatrzymał. Zmarszczywszy czoło, popatrzył Griniowi
w oczy. Griń spodziewał się tej rozmowy, ale mimo wszystko wciągnął
głowę w ramiona.
- Co... z dzieckiem?
Dziecko, noworodek i braciszek Grinia, słodko przespało całą
stypę. Za piecem, w przygotowanej przez matkę kołysce. W suchych
pieluszkach. Wielu uczestników stypy w ogóle nie miało pojęcia,
że dzieciak przeżył - jakoś tak wszyscy niemal uznali, że dziecko
zakopano razem z matką.
Griń przemógł odrazę i uważnie braciszka obejrzał. Malec nie
miał rogów, kopytek ani ogonka. Ładny chłopczyk, tyle że na pra-
wej ręce miał cztery palce, a na lewej sześć, To samo było z nogami.
- Nieczyste jest to dziecię, czumaku... Źle się stało, że Jaryna
umarła, a ten się został. Nic dobrego z tego nie będzie.
- Okadziliśmy chatę - odpowiedział Griń, z trudem rozdziela-
jąc wargi. - I jego pokropiliśmy, poświęciliśmy. Nic mu się nie sta-
ło.
- Żeby to było takie proste - pop znów zmarszczył brwi.
- W chacie były przecież obrazy... a ten... lepiej nie wymawiać jego
imienia... chodził jak u siebie.
- No to co mam zrobić, ojczulku? - spytał Griń. - Do klaszto-
ru bym go oddał, ale tam dwa dni drogi, a zima... zamarznie.
- Karmisz go? - ostro zapytał pop.
Griń przełknął ślinę.
- Mlekiem. I jeszcze... lalkę mu zrobiłem z przeżutym chlebem.
- Karmisz... - powtórzył pop z jakąś osobliwą intonacją. - No...
to karm...
Wróciwszy do domu, wyszedł po kilku chwilach - sąsiadów
pobłogosławił, a w stronę Grinia nawet się nie odwrócił.
T wkrótce potem Griń został w chacie sam - płomyk pod iko-
nami, noworodek w kobiałce i stół z resztkami stypy.
Griń długo stał nad kołyską trzymając świeczkę w dłoniach.
Twarzyczka noworodka, wczoraj jeszcze pomarszczona i czerwona,
teraz była gładziutka i różowa. Na czole malec miał czarny kędzio-
rek. Poruszał wargami, jakby ssał pierś niewidzialnej matki. W pew-
nej chwili wyczuwszy światło, a może wzrok Grinia, otworzył po-
dłużne oczy. Nie były już mętno niebieskie, jak wczoraj, ale ciemne,
jak griniowe.
"To karm" - powiedział pop.
Osesek zapiszczał. Nie bezmyślnie, jak wczoraj, ale smutno. Griń
wyjął z dzbanka "lalkę", czystą szmatkę zawiązaną w węzeł z mleczną
kaszą i przeżutym chlebem.
-Żryj!
Osesek zaczął ssać. Griń patrzył na niego - a im dłużej patrzył,
tym większy ogarniał go mrok i tym bardziej się utwierdzał w prze-
konaniu. No proszę, nawet podobny do matki. I do samego Grinia
- a jak tylko otworzy oczka, czart wygląda z maleńkiej twarzyczki,
znikacz przeklęty, który z nienawiści do rodzaju ludzkiego zgubił
matkę, i Grinia.
- Ssij, ssij... i nie śliń mi się tutaj! Żryj, braciszku, żryj, wyrod-
ku, u siebie jesteś, nie krępuj się...
Pomrukując gniewnie pod nosem, Griń przymocował do kobiałki
dwa drewniane uchwyty. Przykrył ją z wierzchu ciepłą matczyną chustą
- a potem zarzucił ją sobie na plecy, jakby torbę z dobytkiem.
Malec cmokał pod chustą, jakby mu było wszystko jedno. Griń
zostawił chatę otwartą - i tak nikt do niej nie wlezie.
Noc była ciemna. Niebo pokryło się chmurami, nie było widać
żadnej gwiazdki ni blasku; psy naszczekiwały leniwie - nic takiego,
ot, pijak jakiś zasiedział się w szynku i wraca po północy... Mróz
był taki, że aż ciągnęło, żeby się zakopać w zaspę i zasnąć - tyle, że
rano, gdyby budzili, to nie dobudzą.
Im dłużej Griń szedł, tym lżej mu było stawiać kolejne kroki.
Na duszy też mu się lżej robiło, ciężar zmniejszał się z każdym kro-
kiem, a śnieg nie wydawał mu się już taki głęboki, był też coraz le-
piej udeptany.
Gdy dotarł na brzeg, okazało się, że panuje tu nieprzenikniony
mrok. Tylko wedle starej, pochodzącej jeszcze z dzieciństwa pamię-
ci, zdołał odszukać most i ścieżkę, która wiodła w dół, tę samą, po
której chodzi młynarka Łyszka.
Trzykrotnie się potykał i przewracał, śnieg jednak był miękki,
a osesek w kobiałce tylko raz zapłakał. Wstąpiwszy na lód, Griń zaczął
kroczyć ostrożnie - łatwo tu można było wpaść w przerębel.
Tafla wody wysiadała jak czarne okno Griń usłyszał, jak ci-
chutko chlupie pod lodem woda - nie może się doczekać lata.
Zdjął z ramienia kobiałkę. Otarł czoło, choć wcale się nie spocił
- przeciwnie, brwi okrył mu szron. Spojrzał w niebo - czarne, tyl-
ko gdzieniegdzie przebijała się przez chmury księżycowa poświa-
ta.
Noworodek poruszył się w kobiałce, jakby przeczuł coś nie-
dobrego. A może po prostu mróz przeniknął pod ciepłą chustę
-jedyne, co bękartowi zostało po matce. Jakby matka okrywała ko-
białkę, nie dając dziecku zamarznąć.
Dopiero teraz Griń przypomniał sobie, że nie wziął kamienia ani
sznura. Ale zaraz potem pomyślał, że w przerębli kamień niepotrzebny
- rzucić z prądem pod lód i wszystko potrwa tylko chwilę.
A jutro, kupiwszy nowy kożuch, pas i czapkę, pójść do Oksa-
ny. Rzucić na stół woreczek ze złotem, a nowiutką czapkę rodzicom
dziewczyny pod nogi: dajcie córkę! I niech spróbują nie oddać!
Czumak zsunął chustę z kobiałki. Wsunął ręce w wilgotne pie-
luchy, mocno ujął braciszka w pół ciałka, wyciągnął z kobiałki i poniósł
ku przerębli.
Noworodek nie piszczał. A Griń bał się tego pisku - zacznie
gaworzyć, jak ludzkie dziecko, przestraszy, rozpędzi zdecydowa-
nie...
Noworodek milczał. Nie cmokał, nie stękał i nie beczał. Griń
w mroku nie widział nawet jego gębusi ani oczu diabelskich, ani
rączek, jednej z czterema, drugiej z sześcioma paluszkami.
Nadleciał wiatr...
- No uspokójże się! Uspokój się, uspokój...
Okazuje się, że matka zawczasu przygotowała i lubczyk, i ru-
mianek, i miętę, i w ogóle wszystkie zioła, w których kiedyś kąpała
Grinia.
- Uspokój się...
Griń wytarł wrzeszczącego dzieciaka i owinął w czyste pielu-
chy. Położył go w poprzek skrzyni - noworodek umilkł natychmiast,
jakby go udusili. Czumak nawet podszedł, by zobaczyć, czy nic mu
się nie stało - ale nie, dzieciak po prostu spał, posapując cichutko
we śnie.
Griń usiadł za nie sprzątniętym jeszcze po stypie stołem i oparł
głowę na dłoniach. Zapiały koguty, w budzie rozdarł się stary pies.
Ryknęła nie wydojona krowa; dopiero wtedy Griń wstał, jak pogrą-
żony we śnie poszedł do obory, wydoił Łyskę, a potem długo pa-
trzył bezmyślnie na skopek pełen parującego mleka.
Za plecami skrzypnęły drzwi Griń obejrzał się-nikogo Brow-
ko macha ogonem, a on z pewnością by nie milczał, gdyby w obej-
ściu pojawił się ktoś obcy.
- Zabrałbyś syna - odezwał się Griń ochryple.
Milczenie.
- Zabrałbyś syna... uduszę go niechybnie... zbiorę siły - i uduszę!
Podmuch wiatru przypomniał mu noc, plusk wody w przerębli
i własny, dziki strach. Powodem strachu był fakt, że dzieciak, który
powinien drzeć się na całe gardło, patrzył nań i milczał.
Niewiele brakło, a byłby to zrobił. Byłby to zrobił - teraz zgro-
za przejmuje go na samo wspomnienie, ale byłby to zrobił - a po-
tem sam rzuciłby się w przerębel. I stanęliby obaj przed Bogiem
- zabójca i ofiara, obaj okuci lodem.
Przecież i wtedy, w stepie, kiedy wracał z nożem do skazanego
przez towarzyszów rozbójnika, chciał tamtego wypuścić, poprzecinać
pęta, o niczym innym nie myślał. Dopiero kiedy rozbójnik podstawił
mu szyję i pokazał, co trzeba zrobić - wtedy się zdecydował, przypo-
mniawszy sobie, jak zarzyna się owce. Sam zresztą przy tym pomagał.
Ma już na swoim sumieniu jedno zabrane komuś życie. Ale
tamten był rozbójnikiem, którego Griń wybawił od męki, a tu...
Matka przygotowała dziecku lubczyk. A Griń chciał jej synka
w lodowatą kąpiel, żeby popychadłem u wodnika został, żeby cze-
kał na brata w księżycowe noce.
I pewnie by się doczekał...
- Zabierz małego, słyszysz... Czarcie jeden...
Wysoki cień zadrżał, jakby się odbijał w wodzie.
Griń rozchylił usta. Przywidzenie! Widmo. Święty, święty...
Osesek leżał na stole pomiędzy pustymi butelkami. Bez pieluch,
leżał już na brzuszku i próbował raczkować; na szyi coś tam mu
dyndało. Griń znieruchomiał... podszedł i przyjrzał się z bliska...
Medalion był okrągły i ciężki. Griń w życiu nie widział czegoś
takiego. Wewnątrz, na maleńkiej poduszeczce leżała... osa; mister-
nie wyrzeźbiona z najczystszego złota.
Rio, bohater do wynajęcia
Jechałem przodem. Chostik zostawał o pół długości konia za
mną, a z tyłu k'Ramol usiłował skłonić do rozmowy nieoczekiwaną
towarzyszkę podróży. Sale odpowiadała monosylabami, nie żeby
ponuro, ale i niezbyt przyjaźnie. Dość szybko przestałem się przy-
słuchiwać ich rozmowie - sam miałem sporo do przemyślenia.
Więc tak: tajemniczy dzieciak, drogi kniaziowi jak rodzony syn.
Dlaczego drogi9 Tak mi sie wydało 7a każdym razem. sdv kniaż
zaczynał mówić o przedmiocie naszych poszukiwań, zmieniał mu się
głos; logicznie zatem można przypuścić, że los tego dziecka nie jest
kniaziowi obojętny.
Potomek? Krewniak? Wnuk? Przecież, jeżeli już popuszczać
wodze fantazji, to czemuż kniaź nie miałby mieć syna z nieprawego
łoża? Ten syn, trafiwszy za Granicę, mógłby rzucić nasienie w od-
powiednią glebę - nasiona kniaziowego rodu są zbyt cenne, żeby
je ot tak, rozrzucać na prawo i lewo...
No, ale ten bękart musiałby być krzepki i niezwykle śmiały
- przejść przez Granicę, to nie to samo co przekroczyć chłopską mie-
dzę, a zresztą i dla wielu wielkich Granica okazała się zbyt wysoka!
Trzeba powiedzieć, że kniaź działa stanowczo, zręcznie i śmia-
ło. W ciągu krótkiego czasu udało mu się zwerbować dwunastu
najlepszych bohaterów kraju; a pewien jestem, że pomniejszych asów
zebrała się setka. Teraz zaś, wspominając wszystko szczegółowo,
pojąłem, że pierwotny wybór kniazia ograniczył się tylko do jednej
cechy. Jakkolwiek różnili się pomiędzy sobą przedstawiciele całej
doborowej dwunastki, mieli jedną wspólną cechę, Każdy z nas miał
wystarczające doświadczenie, żeby przedostać się przez Granicę bez
zbędnych ceregieli.
Szkoda, że bohaterowie nigdy nie działają w grupie. Skuteczni
są tylko w pojedynkę, i dlatego kniaź znów musiał się uciec do wyboru;
co prawda kryteria, wedle których przeprowadził ostateczne elimi-
nacje, nie były dla mnie wystarczająco jasne. Można byłoby pomy-
śleć, że wśród zatwardziałych w bojach bohaterów kniaź wybierze
dobrotliwego "przyjaciela dzieci". Ale wtedy zamówienie należało-
by przedstawić mojemu łysawemu rywalowi. To on sobie zapraco-
wał na to miano, nie ja.
Wyprawę za Granice Chostik i k'Ramol powitali raczej z entu-
zjazmem niż z obawą. Okazuje się, że przez całe życie skrycie marzy-
li o tym, żeby tam zajrzeć.
A kto, pytam, nie marzył?
Zdjąłem rękawicę i uważnie przyjrzałem się świeżemu znamie-
niu u nasady kciuka. Na razie nie ma się czym martwić. Wszystko
idzie, jak należy; wykonawszy wielkie Zamówienie, jednocześnie
przysłużymy się kniaziowi i zarobimy tyle, że do końca życia bę-
dziemy mogli już podróżować tylko po dobrych drogach i w kare-
cie. A kniaź ze swoimi dziwactwami ani mi bratem, ani swatem. Sza-
kal zaś ze swoimi wizjami... Co tam myśleć o Szakalu! Trafił pod zie-
mię i kamień mu poduszką.
Westchnąłem głęboko i obejrzałem się, prostując w siodle.
- ...nie salamandry, a salamandrzaki. - Sale miała głos niski,
spokojny i lekko zachrypnięty - Nie trzeba ich patroszyć nie mają
zresztą podrobów, tylko grubą skórę, którą trzeba ściągać od razu,
dopóki nie ostygła. Głód uśmierza na dobę, sił dodaje i oczywiście
męskiej dzielności od niej przybywa...
No proszę! K'Ramol i Sale znaleźli jednak temat do rozmowy.
Wieczorem na popasie sam na własne oczy zobaczyłem korzy-
ści wynikające z łowów na salamandrzaki.
Pod nadzorem Sale Chostik rozpalił wielkie ognisko, w niezbyt
głębokiej ziemnej jamie, pomiędzy dwoma grubymi zwalonymi pnia-
mi. Kobieta bardzo starannie potraktowała dobór paliwa i porządek,
w jakim należy go dokładać; potem podkasała spódnicę, podcią-
gnęła rękawy jak zawołana rybaczka i zabrała się do roboty.
Miała dość osobliwy haczyk, potrójny z zadrami, odkuty z ja-
kiegoś ciemnego metalu. Haczyk zwisał na czarnym łańcuszku, któ-
ry pozostawał zimny, nawet wtedy, gdy jego koniec opuszczony
w ogień robił się ciemnoczerwony od żaru.
Płomień pluskał, niczym wrząca woda w korycie. Sale mrucza-
ła półgłosem zaklęcie; to znaczy początkowo myślałem, że to zaklę-
cie, dość szybko jednak się zorientowałem, iż jest to zwykła pio-
senka z tych, jakie podśpiewują zabobonni rybacy: "Bierz szybciej,
bierz mocnej, słodki haczyk, smaczna przynęta..."
Tą zaś była stara połowa podkowy. Patrzyłem, zapomniawszy
0 innych sprawach, nawet mało z natury ciekawy Chostik przyszedł
się przyjrzeć, a k'Ramol - no, temu to się gęba nie zamykała, bez
przerwy podsuwał dobre rady.
Minęła jedna minuta, druga, przeszło pół godziny, w końcu każdy
z nas wrócił do własnych zajęć i tylko Sale została przy nie doga-
szonym ogniu... pomrukując coś niezrozumiałe, ciągle dorzucała drew.
K'Ramol uśmiechał się i popatrywał na jej proste plecy - i niżej.
Dobrze, że Sale nie widziała tego uśmiechu. Chostik z rezygnacją
rozpalił drugie ognisko - mniejsze, gospodarcze i wkrótce, nie mo-
gąc się doczekać powrotu Sale, sami zajęliśmy się przygotowania-
mi do kolacji.
- Nie widzę radości na twojej twarzy, Rio -jakby mimochodem
rzucił k'Ramol. - Czyżbyśmy to nie my zdobyli Wielkie Zamówie-
nie? Wybiliśmy się na czoło, jedziemy za Granicę...
Chostik westchnął.
Wyciągnąłem się na trawie. Popatrzyłem w pełne gwiazd nie-
bo, przeniosłem spojrzenie na k'Ramola, musnąłem wzrokiem Cho-
stika.
- Chłopaki... Czv ktoś z was wie coś... o takim stworze, który
może żyć i w jakimś przedmiocie... na przykład w pierścieniu... ale
1 w człowieku też może... istnieje coś takiego?
- Nie rozumiem - odpowiedział k'Ramol.
Chostik poruszył wargami. Wszystko może się zdarzyć, prze-
czytałem. Odpowiedź w stylu Chostika.
- Wykonano wyrok śmierci na pewnym arystokracie - zaczą-
łem, mimo woli zniżając głos, żeby tego co mówię nie słyszała Sale.
- Jego głowa przez pewien czas żyła bez ciała. Potem pojawił się
człowiek z czerwonym pierścieniem na palcu. Zapytał: "Pójdziesz do
mnie na pierścień?". I odrąbana głowa się zgodziła.
- To bajka? - po chwili milczenia zapytał k'Ramol.
-Nie.
- I co, chodził z odrąbaną głową na palcu? - k'Ramol rado-
śnie wyszczerzył zęby. - Na niteczce?
- Nie - odpowiedziałem spokojnie i cierpliwie. - Głowa po tym
przestała żyć. Ożył pierścień.
- Bajka - odpowiedział k'Ramol i ziewnął, przykrywając usta
dłonią, jak człowiek dobrze wychowany.
- Nie - odezwał się Chostik i obaj z k'Ramolem zwróciliśmy
na niego zdziwione spojrzenia.
- Nie... - Chosta mówił cicho, ale to wystarczyło, żeby ton
jego głosu wywołał ciarki na naszych grzbietach. - To Żyjawiec.
Tak nazywają tę istotę w naszych stronach. Powiadają, że czasami
żyje w starych zwierciadłach. W zwierciadłach, złych miejscach...
na przykład w zhańbionej lub przeklętej broni. Czasami wciela się
w człowieka... i gasi nosiciela. Wypiera go. Powiadali ludzie, że...
W tejże chwili rozległ się dziki wrzask Sale. Ułamek sekundy
- i wszyscy trzej staliśmy na nogach -ja z mieczem w dłoni, Cho-
stik ze sztyletem, a k'Ramol z pierwszą lepszą leżącą pod ręką lagą.
Sale tańcowała radośnie wokół ogniska, a na jej haczyku...
O czymś takim kiedyś zdarzyło mi się słyszeć, ale widzieć ni-
gdy tego nie widziałem. Oderwany kawał łańcuszka dymił i podska-
kiwał na trawie, podkowy na nim nie było, za to szarpał się i rzucał
jakiś łuskowaty stwór wielkości niedużego szczupaka.
Sale zapiszczała ponownie. Chostik splunął i schował sztylet,
Ram zachichotał. Schyliliśmy się nad zdobyczą tak, że niemal stuk-
nęliśmy się głowami.
Stwór miał na grzbiecie kolczasty grzebień. Wąskie oczka po-
krywały się już mgiełką, dwupalczaste łapy kurczowo przyciskał do
brzuszka. Kawał podkowy utknął mu w gardle - dosłownie i w prze-
nośni. Zwierz zdychał; uporawszy się z emocjami, Sale obwiązała
sobie dłonie szmatkami i zręcznie, niczym doświadczony rzeźnik,
zaczęła skórować tusze. K'Ramol zaiął sie skóra - a ja wziąłem Cho-
stika za rękaw i pociągnąłem na stronę, od ogniska.
Towarzysz nie patrzył mi w oczy.
- Chosta... nie można żyć i przez całe życie pamiętać komuś
zło. Szczególnie podczas wyprawy. A już osobliwie w drodze za
Granicę. Ja dc cieWe niczego nie mam...
Popatrzył na mnie z gorzkim wyrzutem.
- ...chociaż cię rozumiem - dodałem szybko. - Ale wzięliśmy
się za poważną sprawę. Mam do ciebie zaufanie. Do Rama też. Pro-
szę, i ty mi zaufaj, bo w przeciwnym razie...
Milczał.
- Chosta... - zmieniłem ton. - Ty takiego... Żyjawca... kiedy-
kolwiek widziałeś? Czy tylko słyszałeś opowiadania?
- Sam nie widziałem - odpowiedział po chwili. I dodał niemal
bezgłośnie: - Nie macie powodu, by mi...
Przy ognisku k'Ramol sypał dowcipami - w rzeczy samej bar-
dzo mu poszła w smak świeżutka skórka salamandrzaka. Jak mówiła
Sale: "Głód uśmierza na dobę, sił dodaje i oczywiście męskiej dziel-
ności od niej przybywa..."
Smacznego, przyjacielu.
Tylko żebyś się nie przejadł.
Rankiem, jeszcze o rosie, obudziliśmy śpiącego przewoźnika na
promie i przedostaliśmy się przez leniwie płynącą, usianą pasmami
mgieł rzekę. Lewy jej brzeg był przeciwieństwem prawego - na
wszystkie strony ciągnęły się surowe, kamieniste wzgórza, żadnych
lasów; pojedyncze rachityczne drzewka tuliły się gdzieniegdzie do
siebie, jak oderwani od swoich i otoczeni przez wrogów żołnierze
cofającej się armii.
- Granica już blisko - odezwała się Sale, nie kierując swoich
słów do nikogo w szczególności.
Nikt jej też nie odpowiedział.
Droga przed nami wiodła przez długi jar o stromych ścianach,
barwny, porośnięty przez licznych przedstawicieli miejscowej ste-
powej flory i pełen brzęku cykad. Wjechawszy w jar, upodobniliby-
śmy się do potoku w stromym korycie albo koła jadącego głęboką
koleiną- można tylko w przód albo w tył i ani kroku na boki. Ścia-
ny jaru były stromymi osypiskami i podróżny, chcący wpiąć się na
gorę, szybko by się zsunął - ale ze skręconym karkiem.
- No, to jazda - skręciłem ku wąwozowi. Sale spochmurniała,
ale się nie odezwała. Chostik i k'Ramol jak zwykle zostali w tyle.
Bardzo długo nic się nie działo. Nad naszymi głowami niczym
lakierowana wstęga wiło się południowe niebo, kamieniste ściany
wznosiły sie ku górze no bokach - wąwóz starał się zasłużyć sohie
na miano rozpadliny. Nad kępami dzikich kwiatów krążyły najroz-
maitsze motyle wszystkich klas i rzędów - w życiu bym nie uwie-
rzył, że jest ich tyle. Poprzedni ja, ten potrafiący rozróżnić barwy,
skonałby na miejscu z zachwytu, skoczyłby w trawę ze swoją sia-
teczką i goniłby zaciekle, nie dbając o podrapane nożyny.
Aż się zgarbiłem pod ciężarem bojowego żelastwa.
Ale czegóż w końcu żałuję? Jakiegoś smarkacza... No cóż, każ-
dy dorosły może wzdychać za tym maluchem, którym był kiedyś -
chłopaczek był czysty duchem, bardziej utalentowany i szlachet-
niejszy. Prawda, Szakalu?
"Nie - odpowiedział ten, którego z nawyku nazywałem Szaka-
lem. - Ty jesteś w końcu tylko zwykłem żelaznym manekinem wy-
trenowanym do walki wręcz. A tamten, w krótkich spodenkach... był
darem dla świata, cudem... tacy jak on rodzą się nawet nie raz na
pokolenie i jeżeli ten nieszczęsny chłopak dożyłby lat męskich, kto
wie, jak by dziś wyglądał ten świat."
- Tak czy owak, nie dożył - mruknąłem na głos.
"Owszem - odpowiedział Szakal. - Ale to mimo wszystko nie-
miłe... być żywą mogiłą!"
- Stać! - zawołała dźwięcznie Sale i szarpnęła lejcami. Prawie
jednocześnie podniósł rękę Chostik.
Wokół zaległa cisza - o ile można nazwać ciszą nieustanny szum
cykad. Jakiś wąż nie opodal szlaku starał się zniknąć w trawach,
zmykając z naszej drogi.
- Co jest, Sale?
Kobieta z napięciem patrzyła przed siebie, tam, gdzie wśród
kamieni wiła się ledwie zauważalna droga.
- Chosta, czujesz coś?
- Za zakrętem - odpowiedziała kobieta bardzo spokojnym gło-
sem, choć czuło się, że jest to naciągany spokój. - Zasadzka...
dwadzieścia sztuk...
Niczym niewzruszony Chostik wyciągnął sztylet. Ja westchnąłem
tylko przez zęby:
- Zwykła rzecz, Sale, Rutyna. Nie przejmuj się...
W następnej sekundzie ci, co się na nas zasadzili, wyszli zza
zakrętu.
Tak, Granica była blisko. Nigdy przedtem nie zdarzyło mi się
widzieć takich stworów, które wyglądały egzotycznie nawet w po-
równaniu z karłowatymi krungami.
Przypominały z grubsza wielkie jeże, które powstawały na tyl-
ne łapy. Ale były to jeże na schwał - chciałbym zobaczyć krunga,
co spróbowałby zedrzeć skórę z takiego jeżyka. Głowy tych istot
zlewały się w jedno 7 korpusami, a mordy miałv jakieś nie to że ludzkie,
ale takie lalkowate, przy czym zamiast oczu błyskały w nich jakby
paciorki. Piersi i grzbiety stworów porastała gęstwina igieł, na któ-
rych mogłaby się stępić całkiem niezła klinga.
- No, tośmy się wpakowali - melancholijnie oznajmił k'Ramol.
Jeży było dużo. Sale miała rację.
~-----~---------------J
Pomyślałem przez chwilę i zeskoczyłem z konia. Wszystko
wskazywało na to, że jedynym podatnym na rany miejscem prze-
ciwników były ich brzuchy, a walenie z góry w kolczaste łby wyda-
ło się stratą czasu.
- Chosta.
Ten i tak wiedział, co ma robić. Stał za mną, jak sama Śmierć.
Ja mam tylko bić i ranić, a sprawą Chosty jest zadbanie o to, żeby
żaden z biednych jeży nie zszedł z tego świata od mojej ręki. On ma
nadążyć z dorzynaniem przeciwników.
- Przepuśćcie nas - chyba się nawet zdobyłem na uśmiech.
- Wiecie, wedle dawnego kniaziowego ukazu wszystkie drogi uwa-
ża się za wspólne dobro. Osadnicy powinni przepuszczać podróż-
nych przez swoje tereny, a jeżeli nie zechcą ich przepuścić, to trze-
ba ich uznać nie za spokojnych osadników, ale za niecywilizowa-
nych dzikusów i zgodnie z tym odpowiednio potraktować. Czy mówię
zrozumiale?
Podczas tej przemowy uważnie śledziłem ich manewry. I sytu-
acja wydała mi się niezbyt jasna - mój miecz był znacznie dłuższy
od ich igieł, ale paru osobników miało kolce niewiele ustępujące
mojej klindze.
U zwykłych jeży igły są środkiem obrony. A u tych?
Jakby w odpowiedzi na moje pytanie młodziutki zapaleniec
stojący na lewym skrzydle ich szyku spróbował dostać cofającego
się k'Ramola. Skoczywszy przed siebie zwinął się w kłębek - igły
wściekle zawirowały, koń k'Ramola stanął dęba, a na twarzy jeźdź-
ca pokazała się panika.
-Rio!
Z k'Ramola taki wojak, jak ze mnie lekarz. A do tego jeszcze
Sale...
Młodziutki jeż z trudem utrzymał się na nogach - bezwładność
żelaznego futra niemal zwaliła go na ziemię. Inni będą się trzymać
mocniej - na przykład jeż przywódca ma nogi jak pnie, takiego
i taranem nie ruszysz!
Sam na sam herszt nie byłby dla mnie przeciwnikiem. Ale tro-
chę ich za wielu, przegrodzili wąwóz, a od żelaznego szczęku i ja-
zgotu aż uszy bolą.
W konie - i precz, tak podpowiada zdrowy rozsądek. Trzeba
szukać jakiegoś obejścia, jestem w knńni hnMterem, a nie pogromcą
P żelaznych jeży... a zresztą, gdyby jeżyki skoczyły na nas z zasadzki,
do której się szykowały, wyprawa mogłaby się zakończyć tu i teraz.
W każdym razie bez strat by się nie obeszło.
Herszt zrobił krok ku przodowi. Pochylił łeb, jakby zamierzał
mnie zaatakować niczym byk; igły porastające mu ciemię mierzyły
teraz prosto w moją twarz. I po kiego czorta nosi ktoś na sobie taką
kupę żelastwa?
- Rozejdźmy się po dobroci - zaproponowałem, sam nie wie-
rząc w możliwość takiego rozwiązania sprawy.
Jeż runął na mnie.
Zaatakował nie obracając się wokół osi, jak młody zabijaka,
a koziołkując niczym cyrkowy akrobata - i warto to było zobaczyć.
Króciutkie nóżki jeża mignęły w powietrzu; Sale kwiknęła dziko - ta
kobietka zupełnie nie potrafi zapanować nad swoimi emocjami!
Odskoczyłem przed dwoma dziesiątkami spadających kling; za mo-
imi plecami rozległ się tętent końskich kopyt - postępując jak naj-
bardziej racjonalnie, k'Ramol opuszczał pole walki. Powinien był
jeszcze zabrać ze sobą Sale.
Ułamek sekundy. Kaskada śmiercionośnego żelastwa, świst
rozcinanego kolcami powietrza - i odsłonięty pasek jeżowego brzucha
na odległości klingi.
Trafiłem.
Miecz zabarwił się ciemną cieczą. Jeż machnął jeszcze jednego
kozła, ale wylądował już na czworakach, skulił się i przycisnął do
brzucha maleńkie, trójpalczaste rączki. Spróbował się jeszcze zwi-
nąć w kłębek.
Rąbnąłem, tnąc po igłach. Okazało się, że grzbiet jeża pokry-
wają kościste płytki; Chostik z zimną krwią wsadził ostrze swej mi-
zerykordii w odsłaniającą się akurat szyję. Odskoczyłem w bok.
Umożliwiająca zasadzkę forma wąwozu okazała się jednocześnie
dla nas zbawcza. Jeże po prostu nie miały miejsca na rozwinięcie szy-
ku, a ja rąbałem i rąbałem, poruszając się "pomiędzy sekundami". Cho-
stik sprawnie kłuł sztyletem - ale przeciwnik gniótł nas liczbą, w jarze
grzechotało i brzęczało niczym w kuźni, drapnęło mnie raz i drugi, na
razie niegroźnie, ale sytuacja coraz bardziej zaczynała przypominać rzeź.
Tuż przede mną pojawił się pysk młodego jeża - oceniłem go
tak, ponieważ skórę na policzkach miał zupełnie gładką, a paciorko-
wate oczy głupie, niczym mały szczeniak. Jeż patrzył gdzieś z na-
pięciem za moje plecy; nie odwracając się pchnąłem mieczem - nie
mnie nabierać na stare sztuczki!
W następnej sekundzie miałem przed sobą tylko szybko od-
dalające się grzbiety. Przeciwnik odstępował, ale nie w panice - ot,
po prostu każdy 7 jeży przypomniał sobie nagle, że w norce zosta-
wił kociołek z mlekiem na ogniu.
Obejrzałem się- i zobaczyłem rozpływający się już fantom: pyzatą
jeżycę w otoczeniu znikających jeżątek. Jeżyca w nieuchwytny spo-
sób przypominała Sale - może dlatego, że osłony iluzji już puszcza-
ły: w sekundę później na miejscu pani jeżowej stała niezbyt urodzi-
wa kobieta, przyciskająca do piersi powietrze. Oczy miała okrągłe,
jednocześnie przestraszone i radosne.
Zrobiłem krok ku niej, żeby ją uściskać niczym starego towa-
rzysza broni. I wyjaśnić, że doskonale się spisała, okazując zdumie-
wającą pomysłowość, wyobraźnię i domyślność.
W tej samej chwili Chostik parsknął śmiechem.
Rechotał uradowany i w dość nieprzyzwoity sposób pokazy-
wał na Sale palcem, a jego śmiech echami odbijał się od ścian wą-
wozu. Znamienity głos Chostika, którego nie zapomnisz po wiek
wieków, skoro go raz usłyszałeś. Głos, który zmuszał do ucieczki
hordy rozbójników - i głos, z powodu którego Chosta niemal nie-
ustannie milczy.
Sale zadrżały wargi. Zbladła jak kreda i kurczowo zakryła uszy
dłońmi - a ja z pewnym opóźnieniem zrozumiałem, że do tej pory
Sale uważała naszego przyjaciela za niemową.
Chostik przestał się śmiać. Wytarł wargi grzbietem dłoni, ob-
rzucił Sale spojrzeniem pełnym poczucia winy i ruszył przez pole
pełnić swoją misję rzeźnickiego miłosierdzia.
Jeżyków zostało na placu mniej, niż myślałem. Wydawało mi
się, że położyłem przynajmniej dziesięciu, ale na szczęście okazało
się, żem się pomylił. Przywódca, co prawda, leżał tam, gdzie padł
i dwóch innych było w beznadziejnym stanie, ale młody jeż, moja
ostatnia ofiara, dawał jeszcze oznaki życia.
- Stój że, Chosta!
Uniesiony w górę sztylet zamarł w powietrzu. Zaskoczone
spojrzenie - warto zawracać sobie głowę?
-Poczekaj...
Tętent kopyt. Ram doszedł do wniosku, że pora wracać i sta-
wić czoła wydarzeniom.
- Hej, lekarzu! Chodź no tutaj! Masz robotę!
- Tych mam leczyć? - k'Ramol omal nie spadł z siodła. - Prze-
cież oni by nas...
- Chodź no tutaj, słyszysz czy nie?
Ram już więcej nie protestował.
Być może, młody jeżyk wyjdzie z tej przygody z życiem.
Prawie na pewno wyjdzie.
- I co, Sale? Wychodzi na to, że teraz jesteśmy kompanami?
Mijał piąty dzień wyprawy. Sale trzymała się bardzo dobrze
- i rzeczywiście był z niej pożytek, przydawała się nie tylko do łowie-
nia salamandrzaków. Czas mijał, za kilka dni trzeba nam będzie brać
Granicę - z tego zaś wynikało, że pora pogadać.
- W rzeczy samej - kobieta podchwyciła mój ton.
Chostik i k'Ramol jechali przodem, jakby na zwiad.
- Może zadam ci kilka pytań, a potem, jeżeli zechcesz, ty wy-
pytasz mnie?
- A gdzie siq podzieję? - uśmiechnęła się bez cienia kokieterii.
Do k'Ramola, na przykład, uśmiechała się zupełnie inaczej.
- Co jeszcze potrafisz? Oprócz tworzenia i narzucania ludziom
iluzji?
Zadając to pytanie, nie spodziewałem się, że mi odpowie.
- Tropić i znajdować ślady - Sale wykwintnie wzruszyła zgrab-
nym ramieniem. - Wyczuwam niebezpieczeństwo. Przeprowadzam
przez Granicę... Znajduję zgubione. I jeszcze parę innych sztuczek,
ale to w zasadzie wszystko. Zadowoliła cię moja odpowiedź?
- Owszem, dziękuję - rzeczywiście byłem jej wdzięczny. Wy-
gląda na to, że odpowiedziała szczerze i otwarcie. - U kniazia daw-
no służysz?
- Od pięciu lat.
Konie rozpychały piersiami wysoką trawę. Z prawej i lewej,
jak okiem sięgnąć, rozciągało się morze traw i tylko od czasu do
czasu, jakby dla podkreślenia jego zwartości, trafiały się pasma
solnisk.
- Sale... Ta pierwsza próba dla pretendentów, w zajeździe... Kniaź
ci polecił wybór*}
Spojrzała na mnie dość osobliwie... i odwróciła wzrok.
-Widzisz, Rio...
- Rozumiem. Pośród twoich umiejętności jest jeszcze nos do
bohaterów...
- Umiem rozpoznać, kto ma szczęście i komu się wiedzie - przy-
znała się Sale niezbyt chętnie. - Ty i tamten łysawy, mieliście tego
najwięcej.
- A czemu kniaź zrezygnował z łysonia?
- Skąd mam wiedzieć?
Lekko wzruszyła ramionami. I pewnie znów mówiła szczerze
- cechy, dla których wybrał mnie kniaź, wcale jej widać nie intere-
sowały.
Trawy szeleściły uspokajająco. Przechodziły po nich kolejne
fale wiatru; konie Chosty i k'Ramola utonęły w nich po brzuchy.
Sale, powiedz mi... kniaź miał takiego giermka 7 odstający-
mi uszami... gdzie on się podział?
Pytanie zadałem umyślnie obojętnym tonem; jakbym pytał
o starego znąjomka - ale efekt przeszedł wszelkie moje oczekiwa-
nia. Sale wzdrygnęła się i spojrzała na mnie tak, jakby była pora
chwytać za miecz.
Najwyraźniej miała problemy z panowaniem nad sobą. Odcze-
kałem chwilę, aż rozmówczyni weźmie się w garść, a potem zapyta-
łem najspokojniej i najłagodniej, jak mogłem:
- Chyba cię nie uraziłem?
- Nie. - Widać było, że jest zła na samą siebie za okazany przed
chwilą brak opanowania. - Ale skąd wiesz o tym giermku? Przecież
go ścięto jeszcze przed czterema laty?
- Ścięto go?!
- No tak... zdrada. Choć według mnie, ktoś go oczernił... zdra-
da zupełnie do niego nie pasowała... a zresztą, za młody był na zdradę.
Więc coś tam u nich z tym giermkiem było. Kiedy niezbyt uro-
dziwa dziewczyna zakocha się w chłopaku, który zostanie ścięty
w wyniku spisku - tragedia może złamać jej życie...
- Przykro mi - odezwałem się po chwili milczenia. - Nie chcia-
łem przywoływać smutnych wspomnień. Wybacz...
I pomyślałem, że kniaź darzy Sale bezwarunkowym zaufania,
a ona ma podstawy do tego, żeby go znienawidzić. Jeżeli młodzień-
ca rzeczywiście fałszywie oskarżono... A zresztą, nie porzuciła służ-
by u kniazia, a ten jąjednak z jakiegoś powodu zatrzymał, choć Sale
nie potrafi ukrywać swoich uczuć. No, chyba że to maska?!
Teraz patrzyła na mnie, nie odrywając ode mnie oczu. I dość
podejrzliwie.
- Co się stało? - spytałem najbardziej przyjaznym tonem, na
jaki mogłem się zdobyć.
- Skąd wiesz o tym giermku?
- Widziałem. - Potrafię łgać bez mrugnięcia okiem, ale w tym
przypadku kłamstwo nawet nie było potrzebne. - W mieście... po-
czekajże... wyleciała mi nazwa tego ośrodka okręgu... była tam jakaś
sławna egzekucja, dwóm arystokratom naraz głowy zdejmowano!
- Ochod - powiedziała Sale cichym głosem.
- O to, to! -jednocześnie się ucieszyłem i nastroszyłem. No,
nie może być ta dziewka aż tak głupią! A zresztą, któż to wie... Mówią,
że głuptakom magia łatwiej przychodzi niż innym.
Przez jakiś czas jechaliśmy w milczeniu. Płynęliśmy po morzu
wysokiej trawy.
- Wybacz, Sale. A przedtem, zanim wstąpił na służbę u knia-
zia, ten chłopak nie pracował u kogoś innego?
Sale w milczeniu zaprzeczyła mchem głowy Jeszcze jedno
pytanie i pośle mnie do wszystkich diabłów. Nie wiedzieć czemu
miałem świadomość, że kląć to ona potrafi! Ale nie będę już zada-
wać pytań. I tak kręci mi się od tego wszystkiego we łbie - wyglą-
da na to, że rycerzem z mojej wizji, rycerzem, któremu usługiwał giermek
z odstającymi uszami, był kniaź!
Trzeba będzie dokładnie wypytać Chostika, co wie o Żyjaw-
cach. Co prawda to nie moja sprawa, kniaziem jest ten, który ma na
łbie koronę, a ten, kogo uznałem za Szakala, mógł mi po prostu mącić
w głowie...
- Potrafię rzucić czar i na siebie, stać się piękną - przyznała
się Sale znużonym głosem.
- Po co? - moje zdziwienie było całkowicie szczere.
- No właśnie, po co? - Sale westchnęła. - A kniaź bardzo ufał
Klikowi... i wszędzie go za sobą ciągnął.
Umilkła nagle, jakby sama sobie przerwała. Wyprostowała się
w siodle.
- No, o co jeszcze chciałeś zapytać?
- Czy kniaź zmienił się podczas ostatnich lat? - zapytałem
z udanym roztargnieniem. - Trzeba aż było zmieniać mozaikę?
Sale nie odpowiedziała.
Spojrzałem na nią i zrozumiałem, że odpowiedzi nie otrzymam.
Przez Granicę nigdy wcześniej przejeżdżać mi się nie zdarzyło.
-No, właźcie...
Chłopina wyglądał zupełnie normalnie. Gdybyś takiego spo-
tkał gdzieś przy drodze, nawet byś nie odwrócił głowy; inną sprawą
było pytanie, skądżeś ty się wziął, chłopie, pośrodku usianej wzgó-
rzami równiny, na szerokim skrzyżowaniu dróg, gdzie wznosi się
wygięta podkowa zardzewiałych, żelaznych wrót?
Rozejrzałem się machinalnie, jakbym szukał obok jakiejś izby
lub wartowni. No, albo choćby strumyka, z którego Graniczna straż
mogłaby od czasu do czasu zaczerpnąć wody.
Niczego nie zobaczyłem - wszędzie tylko kamienie, trawa, ważki,
cykady i motyle.
- No, właźcie, właźcie! Chyba żeście się rozmyślili...
Sale przełknęła ślinę. Twarz Chostika jak zwykle niczego nie
wyrażała, a k'Ramol, nawet jeżeli odczuwał strach, to bardzo umie-
jętnie go skrywał.
W podobne do podkowy wrota wkroczyłem pierwszy.
I natychmiast zmrużyłem oczy - ze wszystkich stron lunęła na
mnie powódź białego światła.
Tuż obok mnie stuknęła Sale. Głośno sapnął k'Ramol, tylko
Chostik jak zwykle nie wydał dźwięku.
- Dzień dobry, panom... Witajcie na Odprawie. Zechciejcie ujaw-
nić punkt docelowy.
Niewiele brakło, a byłbym oderwał dłonie od oczu i zatkał nimi
uszy. Co prawda nie zmieniłoby to efektu - głos wibrował w całym
ciele, odzywał się w kościach, w skrzydełkach nozdrzy, pod czaszką
i w piersi.
Jak się umówiliśmy, odpowiedziała Sale. Ona jedna miała do-
świadczenie w podróżach za Granicę, a wymówienie nazwy miejsca,
do którego się udawaliśmy, sprawiłoby kłopot nawet i niezwykle
skądinąd wymownemu k'Ramolowi.
- Poproszę o przedstawienie dokumentów...
Z prawej strony podpierało mnie ramię Chostika, z lewej - k'Ra-
mola. Za nim stała Sale. Zdołałem lekko rozchylić powieki. Tulili-
śmy się do siebie jak dzieci czekające na nieuniknioną chłostę.
- Prosimy o okazanie wiz...
Wydało mi się, że w powietrzu przed Sale pojawiło się znikąd
coś w rodzaju pysznej puchowej poduszki i nasza przewodniczka
bez wahania wetknęła w nią swoją lewą rękę. Zaraz potem podusz-
ka porosła wiosenną trawką i rozsypała się w proch, i w tej samej
chwili dokładnie takież poduszki pojawiły się przed k'Ramolem
i Chostikiem. Moi współpracownicy niezbyt pewnymi gestami po-
szli za przykładem Sale, przy czym Ramo wzdrygnął się z obrzydze-
niem, a Chostik wyszczerzył zęby. Poduszka k'Ramola pokryła się
psią sierścią, Chostika rybią łuską, a w następnej sekundzie obaj
"poszkodowani" wycierali energicznie dłonie o spodnie i wyłogi kur-
tek.
- Jesteście głową delegacji? Okażcie...
Białawy zgęstek powietrza pojawi! się wprost przede mną, a ja
na sekundę się zmieszałem. Moja ręka jakby utonęła w grzęzawisku
- wrażenie rzeczywiście nie należało do miłych.
Większości poszukiwaczy przygód, którzy decydowali się na
przekroczenie Granicy bez należytych przyczyn, nikt nigdy już po-
tem nie widział. A spośród tych, którzy zostali zdyskwalifikowani
podczas Odprawy i wrócili, nie znalazłoby się nawet ochotników
na powtórne zbliżenie do Granicy.
Mieliśmy powody i wizę, zostawioną przez złotą igłę staruszka
pełnomocnika. Nikt z nas nie próbował przewieźć przez Granicę
skradzionych myśli czy zabronionych zaklęć. Za siebie, Chostika
i k'Ramola mogłem ręczyć choćby głową. A Sale... wie przecież le-
piej od nas, co wolno przewozić przez Granicę, a czego nie wolno?!
- Dziękujemy. Przedstawcie osobowości do Odprawy.
Sale ciężko stęknęła. Zachwiała się i chwyciła za Rama; prze-
sunęła dłonią po twarzy - uspokoiła się, ale teraz z kolei sapnął
k'Ramol. Co on pokazuje - kolekcje zdeprawowanych dziewic? Zbiór
dowodów wdzięczności uratowanych pacjentów?
Chostik opuścił ramiona. Zachwiał się, ale utrzymał na nogach;
rozumiem, że jest mu trudno. W jego bagażu jest tylu dobitych...
Nie zdążyłem doprowadzić tej myśli do końca. Odprawa zajęła
się mną, ostre światło zastąpił mrok, a w tym mroku rozległ się czyjś
głos - suchy i skrzypiący:
- Usiłujecie przewieźć przez Granicę drugiego człowieka? Drugą
osobowość? Bez wizy, bez dokumentów, nawet bez linii życia?
- To także ja - stwierdziłem, z trudem rozdzielając wargi. - On...
to też ja... Jestem pod zaklęciem.
- A czy wam wiadomo, że osoby pod takim, jak wasze, zaklę-
ciem, nie mają prawa do przekraczania Granicy?
- Myślałem...
Niczego nie myślałem. Po raz pierwszy o czymś takim słyszę.
Nikt mnie nie uprzedził!
- To zaklęcie noszę już od bardzo dawna - stwierdziłem, nie
dbając o to, że mogą mnie usłyszeć towarzysze. - Ten, kim byłem...
umarł. Teraz jest tylko cieniem, wspomnieniem... a nie żywym czło-
wiekiem. Bardzo proszę, przepuśćcie mnie. Ja muszę...
- Każdy musi - odpowiedział zjadliwie głos. - A czy wam wia-
domo, że osoby przyłapane na naruszaniu reguł przyznawania wiz
podlegają karom administracyjnym?
Nie odpowiedziałem.
Ot, masz złe przeczucia. Masz spotkanie z Szakalem; k'Ramol,
Chostik i Sale zostaną po tej stronie Granicy, a mnie najprawdopo-
dobniej już nikt nigdy nie zobaczy.
Niesławny, bezsensowny finał.
Moja ręka spoczęła na rękojeści miecza. Po prostu, odrucho-
wo - doskonale wiedziałem, że siłą tu się niczego nie załatwi.
- No? -zjadliwie zapytał skrzypiący głos.
- Co? - odpowiedziałem pytaniem na pytanie.
Milczenie. Czerń, zawrót głowy; głucho, jakby spod ziemi
wydobywający się głos Sale... słów zresztą i tak nie zrozumiałem.
- Na drugi raz bądźcie bardziej... domyślni - poradził skrzy-
piący głos.
Przełknąłem gęstą ślinę.
Mrok się rozjaśnił; światło uderzyło mnie w oczy i trzeba było
osłonić je dłonią. Patrząc przez palce, zobaczyłem bladą twarz k'Ra-
mola, czerwoną Sale i niewzruszoną gębę Chostika.
- Pomyślnej drogi za Granicą!
Ostre białe światło złagodniało, zmieniło się na zwykłe dzienne.
Staliśmy w śniegu. I nasze konie też stały w śniegu. Śnieg walił
malowniczymi kosmatymi płatkami i mocno pachniało dymem.
Znów przytknąłem dłoń do załzawionych oczu.
- Trzeba było uprzedzić - głuchym głosem odezwała się Sale.
- Niewiele brakło, abyśmy wsiąkli.
- Coś ty mu dała? - zapytał natarczywie k'Ramol.
Sale w milczeniu wdrapywała się na siodło.
- Coś ty mu dała?!
- Łapówkę - odpowiedziała znużonym głosem. - No, ruszaj-
my, trzeba nam do osady.
- Jesteśmy już za Granicą?
Tchnący radością głos Chostika ciął niczym żelazo po szkle.
Odjąłem dłonie od twarzy.
Nasz kat, przez całą drogę niewzruszony niczym głaz, stał pod-
stawiając dłonie pod opadające płatki śniegu, a całą jego twarz
opromieniał dziecięcy uśmiech. Za Granicą... No patrzcie go, wy-
rwał się!
- Ja rozumiem, że dałaś mu łapówkę - k'Ramol nie dał się zbić
z tropu. - Ale chciałbym wiedzieć, co konkretnie mu dałaś?
Sale przez chwilę milczała, jakby się zastanawiała, czy w ogóle
warto odpowiadać. Potem westchnęła i ruszyła ramionami.
- Artefakt... żelazny haczyk do łowienia salamandrzaków. To
drobiazg, zażądam od kniazia nowego. Ale jak będziemy załatwiać
wizę dla dzieciaka, to trzeba coś wymyślić i dla Rio, bo jak nie, to
nie ma co nawet się poddawać kolejnej Odprawie.
Sale patrzyła na mnie. Z pytaniem i naganą w oczach.
- Nie wiedziałem - odparłem ponuro. - Nie miałem pojęcia
o tym, że takie są tu przepisy!
Czy zrozumiała, o co mieli do mnie pretensje na Odprawie?
A jeżeli zrozumiała - to jak przyjęła tę nowinę? W stosunku do Za-
klętych zawsze było wiele uprzedzeń...
- No, bierzmy się do wykonania naszego zadania - odezwa-
łem się ochrypłym głosem, wspinając się na siodło. - Najpierw znajdź-
my dzieciaka... a potem się zobaczy.
Chostik patrzył z uśmiechem w pochmurne niebo. Uśmiech ten
mocno odmienił jego twarz - wyglądało to mniej więcej tak, jakby
wiekowy Sfinks nagle wysunął z surowej kamiennej gęby różowy,
wilgotny jęzor.
Czumak Griń, syn wdowy Kiriczychy.
Znikacz więcej się już nie pojawił. Jakby wrócił do swojej skały.
Minął tydzień; malec żarł jak nienasycony, a rósł tak, że nie-
mal skóra na nim pękała. Usiłował już siadać, raczkował zaciekle na
czworakach i wsuwał się w najbardziej odległy kąt na zapiecku; Griń
zaczął się też obawiać, że wkrótce kolebka będzie po prostu za cia-
sna.
Któregoś dnia, possawszy swoją kukłą dzieciak się rozchoro-
wał - dostał rozwolnienia, zmętniały mu oczka, ciałko rozgrzało się
jak roztopiony wosk. Griń znalazł wśród innych ziół jedną "na brzuch",
ale wywar nie pomógł; dzieciak nieustannie piszczał i głos miał
chorobliwie słaby. Griń siedział obok kolebki zwiesiwszy ręce nie-
mal do podłogi i myślał o tym, że otóż i następuje koniec kłopotów,
że mimo woli wykończył braciszka, a teraz pragnie jedynie, żeby dziecko
się nie męczyło i by wszystko poszło jak najszybciej.
Minął jeszcze jeden dzień. Malec zmizerniał tak, że na jego bo-
kach można byłoby dokładnie policzyć wszystkie żebra, i nawet przestał
już płakać. Griń poszedł do znachorki - stara Iwdia początkowo nie
chciała wpuścić "czarciego pasierba" za próg, ale potem jakoś się
ulitowała, dała mu nowy zestaw ziół i "zamówione" rdzawe ziarenko.
A następnego dnia malcowi się poprawiło. Odzyskał apetyt,
zaczął się wiercić w pieluchach i uwalniać rączki. Griń zerknął na
różowe łapki o różnej ilości paluszków - i wyszedłszy na dwór, usiadł
na progu. Ukrywszy twarz w dłoniach przesiedział tak do wieczora.
Rodzinę miał dziadek liczną, gąb do wyżywienia wiele, a ziemi
mało. Żonatym synom nie spieszyło się do opuszczenia ojcowskiej
chaty; Griń jeszcze nie nosił porciąt, jak zaczęto go brać na żniwa
- a budzili nocą, kiedy sen najbardziej smakuje. Na środku po-
dwórza stał wóz, już gotowy i zaprzężony. Dziad, babka i stryjo-
wie Grinia, z których najmłodszy był jego rówieśnikiem, jego oj-
ciec i matka, a także przyrodnie siostry - wszyscy odwracali się
ku wschodowi słońca i słuchali, jak dziadek błogosławił nowy
dzień, czekającą ich zbiórkę plonów oraz wszystkich pracujących
- i prosi o dobrą pogodę, zdrowie dla żeńców i miłość od pola.
Równo ze świtem wszyscy wychodzili za wrota i dopiero tam
wsiadali na wóz. Ojciec już trzymał lejce, kobyła stąpała z dumą
i godnością, jakby rozumiała, że przed chwilą i ją pobłogosła-
wiono. Ze wszystkich zagród, ze wszystkich bram wyjeżdżały za-
przężone wozy. Cała procesja ruszała na pole. Podczas przejazdu
sąsiedzi mierzyli się zawistnymi spojrzeniami i obserwowali, jak
kto się przygotował i w co się zaopatrzył, ilu wystawił żeńców
i czy w ogóle zdążył w porę się sprawić na ten jeden jedyny, naj-
ważniejszy w roku poranek.
Dotarłszy do swojej miedzy wszyscy złazili z wozu Stawali
w półkręgu i patrzyli na plon - wystarczy go czy nie? Jaki będzie
rok, syty czy głodny?
A potem mężczyźni brali sierpy, kobiety zaczynały wiązać snopy,
a malcy tacy jak Griń ruszali na posyłki - przynosili wszystko, co
było potrzebne.
/ dopiero, kiedy słońce podniosło się wysoko, a na stepie
pojawiły się już pierwsze snopy - dopiero wtedy dziad zabierał
się do gotowania krupniku w kociołku, po czym wszyscy zasia-
dali do śniadania... a od tych śniadań bardziej smakowała Gri-
niowi tylko woda w czumackim stepie.
Griń ocknął się nagle. Podniósł głową i przez chwilę nasłuchi-
wał. Dzieciak spał, najadłszy się do syta.
W stepie też jedli krupnik, czumacki, na słoninie; słonina była
prawdziwie stara, ciemna, poryta dróżkami robactwa. A czasami
trafiał się żywy "chrobaczek" i Brył o siwych wąsach żartował,
że bez żywca słonina nie jest słoniną.
Uwiązany Browko zaskomlił i targnął łańcuchem. Griń wpatrzył
się tępo w swoje dłonie.
Iść do Oksany?
Co robić? Gdyby była w okolicy jakaś wróżka, to by do niej
poszedł.
Do matki na grób?
Ależ piękna była matka! A ojciec zazdrosny... Griń pamiętał, jak
ten gonił z knutem matkę po podwórku.
A przecież matka nigdy nie interesowała się innymi chłopami.
I ojciec często nawet po pijanemu ją przepraszał, tłumacząc, że
wszystkiemu są winni bezwstydni chłopi i młodzieńcy, których wciąż
ciągnie do Jaryny, jakby całe obejście było miodem posmarowane.
A Jaryny nie ma co winić, nie...
Dokąd iść?
Griń wrócił do domu.
Dzieciak spał, cmokając przez sen wargami, a obok w pielusz-
kach leżał medalion na za długim łańcuszku. Griń nieraz próbował
go zdjąć - dziecko mogło się udusić we śnie!
Próbował, ale się do tego nigdy nie zabrał. Jakby go coś po-
wstrzymywało.
- Wyjdź, czumaku. Musimy pogadać.
- Wejdźcie do domu, okażcie łaskę.
Griń nie bardzo rad powitał diaka u wrót. Sam nie wiedział, czemu
tak niedobrze drgnęło mu serce; a diak uśmiechnął się i spojrzał w bok:
- Nie, to ty wyjdź, czumaku.
Griń syknął na Browkę i wyszedł, zamknąwszy za sobą furtkę.
I natychmiast spostrzegł, że w głębi ulicy czekają chłopi, którzy
poukrywali dłonie w rękawach. Bliżsi i dalsi sąsiedzi, w sumie
z dziesięciu chłopa.
Drgnął, ponieważ zobaczył wśród nich ojca Oksany.
- Czumaku, dobry z ciebie chłopak. I twój ojciec też był do-
brym chłopem. Choć mu się nie przelewało, składał ofiary na cer-
kiew. A za matkę to ty się módl... Módl się, Grińka... ale żeby grze-
chu nie hodować, diablika tego trzeba poddać egzorcyzmom... Wygnać
z powrotem do piekła. Żyje ten diablik?
- Żyje - odparł Griń, smagnięty po grzbiecie zimnym dresz-
czem.
Diak przestąpił z nogi na nogę, aż skrzypnął mu śnieg pod
butami.
-Grzech, Grińka...
Griń przełknął ślinę.
- Wiem, że grzech. A co, mam go nie karmić? Płacze przecież...
- Grzech - powtórzył diak, nie patrząc Griniowi w oczy. - Za-
czną się napady na wioskę... nieurodzaj będzie albo susza. Jak tam-
tego roku, kiedy Bóg zabrał twoich. Pamiętasz.
Griń wiele by dał za to, żeby zapomnieć.
Ziemia-karmicielka poczerniała wtedy i wyschła; wyjechawszy
na żniwa wszyscy długo patrzeli na martwe pole. Ojciec długo bro-
dził i płacząc, szukał choć kilku ziarenek. W zimie sprzedali wszyst-
ko, co mieli. A na wiosnę zaczęli umierać - dwóch Griniowych braci
i siostra. Ostatni umarł ojciec i nawet chyba nie z głodu, a przybity
ogromem nieszczęścia.
- A tamtego roku... - Griń nie poznał własnego głosu - jaki
grzech popełniono?
Diak zmrużył oczy jak sowa.
- Nie wszystko nam dano wiedzieć. Może jakaś baba po kry-
jomu czarta przyhołubila. Albo jakaś dziewka z leszym zgrzeszyła.
Może zdarzyło się jeszcze coś innego... Strach pomyśleć, ile naro-
du pomarło. Ty, Grińka, nawet się nie wahaj. Dawaj diable dziecię
- a my już sami wymyślimy, co z mm zrobić.
- Zabijecie? - cicho zapytał Griń.
Diak zmarszczył czoło.
- Nie gap się tak! Przecież nie jesteśmy zwierzętami. Powie-
działem - eg-zor-cyz-my!
Słowo było złe. Ciągnęło od niego rozpalonym żelazem, łańcu-
chem i płonącym stosem.
Griń milczał.
-No, na co czekasz, czumaku. Ludzie się zebrali... dalejże, wynoś
diablika.
- To mój brat - odezwał się Griń, zaskakując nawet samego siebie.
Diak otworzył gębę:
- Coooo?
Griń milczał, przestraszony własną odwagą.
- Ty, czumaku... uważaj. Sprawa jest poważna. Jak się już zda-
rzy jakieś nieszczęście, to diabełka palić będzie za późno... Docze-
kasz się, że ci chałupę spalą. Ze wszystkimi w środku... Słyszysz?
Griń znów przełknął ślinę.
-Znaczy... grozicie mi?
- Dureń - diak splunął sążniście. - Dureń, dureń... Dureń! Kto
ci grozi? Staniesz przeciwko całej wsi? Twój ojciec w grobie się
przewróci, choć i tak już pewnie to robi. Dureń jeden!
Zebrani w głębi ulicy chłopi zaczynali się już niecierpliwić
i pomrukiwali coraz głośniej. Podeszli też bliżej - Griń zobaczył wśród
nich Kasjana i jego ojca, którzy obaj o czymś rozprawiali zawzięcie
z ojcem Oksany.
- Muszę pomyśleć - odparł czumak zduszonym szeptem.
- No, to pomyśl - zaskakująco łatwo zgodził się diak. - Wiem,
że rozumny z ciebie chłopak i wymyślisz coś mądrego. Jak wymy-
ślisz, przyjdź do mnie. A jak nie, to my przyjdziemy do ciebie...
Griń odwrócił się i cofnął w głąb domu - wbrew zasadom uprzej-
mości nie odwrócił się nawet i nie ukłonił zebranym.
A wszyscy patrzyli za nim.
Brat.
Griń zawsze był starszym, najstarszym z braci, którzy mysz-
kowali po dworze, siostra darła się w kobiałce, rodziców nie było
cały dzień, trzeba było kołysać i uspokajać, kołysanki śpiewać aż
do bólu w gardle, wyciągać uparciuchów z psiej budy, wycierać
im smarki, lać po tyłkach witką, znowu wycierać, pocieszać. Sprawszy
z gniewem po tyłku młodszego braciszka, Griń już po kilku chwi-
lach go przepraszał, żal mu się robiło malucha, który pogrążony
w nieszczęściu płakał żałośnie, podnosił go więc z trudem na ręce,
a ten obejmował go za szyję i wtykał mu mokry pyszczek w poli-
czek...
Ale siostry jakoś nie pokochał. Zawsze się darła, przeszkadza-
ła zasnąć i wypluwała "kukłę", gdy tylko Griń starał się zatkać jej
gębę. "Luli-luli!" - wykrzykiwał i kołysał kolebką tak, że niewiele
brakło, by dziecko wypadło. - "Luli-luli! Zamknij się, bo uduszę!"
Potem wszystko poszło w niepamięć. Przypomniało mu się tego
dnia, kiedy ją chowano - pierwsza nie wytrzymała głodu, od dziec-
ka była drobna i chorowita...
Griń odkrył, że stoi z dzieckiem na ręku pośrodku izby. Malec
gaworzył coś po swojemu, usiłując wytargać Grinia za wąsy. Ma-
lenki czart był cieplutki i bardzo podobny do matki Grinia. Tylko te
jego rączki, jedna z czterema, druga z sześcioma palcami...
I medalion ze złotą osą.
- Luli-luli, brat cię przytuli... co ja mam z tobą zrobić... co
z tobą zrobić...
Chodził po izbie i chodził, powtarzając swoje pytanie raz za razem,
i od częstego powtarzania słowa przekształciły się w dźwięki po-
zbawione sensu. Malec nie odpowiadał, uspokoił się i zasnął przy-
tulony do piersi brata. Griń w końcu włożył go do kobiałki, którą
przystroił przygotowaną przez matkę zasłonką.
I długo siedział na ławie, skrzyżowawszy dłonie pomiędzy
kolanami.
- Jutro Kasjan przysyła swatów.
Wbrew temu, czego się spodziewał, Grinia wpuszczono do
chaty. Na piecu kokosiły się siostry Oksany. Oksana stała z boku
i dziobała wapno z pieca, choć było jeszcze wcześnie - i jutro, kie-
dy przyjdą swaci, też będzie je dziobać.
Griń przysiadł na krawędzi stołka. Rodzice Oksany usiedli ra-
mię w ramię na ławie - byli niemal jednego wzrostu, oboje szczupli,
surowi, ze zmarszczonymi brwiami.
- Odprawcie Kasjana z kwitkiem - poprosił Griń.
- A to czemu?
- Sam przyślę swatów.
- Co za nieszczęście! - stwierdziła z żalem matka Oksany.
- Umęczył dziewczynę czekaniem, usychać kazał. I pieniądze już są...
tylko gdzie dziewkę oddawać? Do chaty, naznaczonej czarcim piętnem?
- Wyrzuć precz czarcie nasienie - ciężko sapnął ojciec. - We-
zwij popa, niech okadzi i odprawi wszystko, jak trzeba. Jak obie-
casz, że zrobisz to jeszcze jutro, odprawimy Kasjana z kwitkiem.
Oksana oparła czoło o piec i zamarła w bezruchu, na nikogo
nie patrząc.
- Obiecujesz, czumaku? Że jeszcze jutro...
Griń milczał.
- A jak nie, to wynoś się precz! - matka Oksany nagle zawrza-
ła gniewem. - Duszę wyciągnąć z dziewczyny... żeby tu twoja noga
więcej nie postała1
- On obieca - odezwała się Oksana, a w jej głosie słychać było
tłumione z najwyższym trudem łkanie.
- Milcz, kiedy starsi mówią! - ojciec Oksany walnął pięścią
w stół, aż zadzwoniły miski i kubki.
Griń przełknął ślinę.
- Obiecujesz? - łagodnie, prawie błagalnie spytała matka.
Griń milczał.
Ojciec Oksany wstał z ławy. Otworzył szeroko drzwi - w cha-
cie zaciągnęło chłodem. Stary wskazał Griniowi wyjście:
- Precz!
Griń nawet się nie ruszył.
- Won, świńskie plemię! Wiedźmi syn, czarci synowiec, won...
nie chcemy cię tu widzieć!
Griń wstał i wyszedł.
Za jego plecami trzasnęły drzwi; po przejściu kilku kroków potknął
się o sag drewna - wstał i ze zdziwieniem spojrzał przed siebie, nie
bardzo pojmując, jak można było minąć bramę...
-Grińka...
Wybiegła za nim Oksana, bez chustki i na bosaka.
- Griniusza, no co ty... ot tak, po prostu ze mnie rezygnujesz?
Ja na ciebie czekałam, aż wrócisz od czumaków, modliłam się, na
drogę wychodziłam, oczy wypatrywałam. Cały czas myślałam, ja-
kież to będzie weselisko... jak wejdę do twojego domu. Grińka, nie
chcę iść za Kasjana... wyprzyj się matki wiedźmy, bajstruka diabel-
skiego, weź mnie ze sobą... przecież obiecałeś!
- Obiecałem - odparł Griń drewnianymi wargami.
- Więc wyprzesz się bajstruka?
Griń wstrzymał oddech. Położył dłonie na ramionach Oksany
- dziewczynie przecież zimno bez chusty.
Tego dnia ojciec go sprał, jak się okazało, bez przyczyny. Griń
siedział w burzanach pod czyimś płotem i ryczał wniebogłosy, nie
tyle z bólu, co ze zranionego do głębi poczucia sprawiedliwości.
Podeszła - warkocz do pasa. W zaciśniętej pięści, w czystej szmatce
- miała skarb.
- A ja mam jabłko!
- No i co z tego! - żachnął się Griń przez łzy. - U nas na
podwórku cała jabłoń stoi!
- Wy macie dziczkę - zaśmiała się dziewczynka. - A to jabł-
ko z pańskiego sadu!
I rozwinęła szmatkę. Griń wytrzeszczył oczy - takiego cuda
jeszcze nie widział, dorodne, lśniące jak z wosku, żółto różowe
jabłko z maleńkimi szarymi plamkami. A zapach... zapach!
- Nie rycz! - z godnością poleciła mu maleńka Oksana.
- Ty... no... chcesz, dam ci ugryźć?
- Griniusza... oddaj bajstruka.
Milczał, słuchając, jak wali jej serce.
- Odd... Oddam.
- Obiecujesz?
- Obiecuję...
- Mamo! - Oksana pognała ku domowi, potykając się w śnie-
gu. - Mamo, tatko! On obiecuje.
Sierko ziewnął w swojej budzie tak głośno, że rozległo się
w całym obejściu.
Znaczy, taki los...
Taki wypadł ci los. Spłodził cię znikacz, urodziła cię moja mat-
ka, a tyś ją zabił. Zniszczyć swoje życie, a jeszcze i Oksany... wiele
żądasz braciszku. Tak wiele, że się nie okupisz i złotym medalionem.
Griń ledwo dowlókł się do domu. Chodził w koło, odwlekał czas,
kiedy trzeba będzie wejść, przewinąć malca i zanieść go na rozpra-
wę, na eg-zor-cyz-my.
A jeżeli to prawda, że przez tego malucha nowa susza może
spaść na wieś?! Kto ma pięcioro dzieci, zostanie mu dwoje albo jedno...
O wiele prosisz, braciszku. Nie jesteś aż taki cenny. Nie ponio-
sę cię nigdzie... Dam znać diakowi, niech sam przychodzi z ludźmi
i bierze. A ja muszę się umówić ze swatami - żeby jeszcze jutro po-
szli do Oksany... jutro!
Nie dla psa kiełbasa, Kasjanku. Nie dla ciebie dziewka. Bierz sobie,
którą chcesz, tylko nie tę. Priska już dojrzała, Sekleta, Odarka...
Zaczęło się ściemniać.
Griń długo stał przed własnymi wrotami. Nie mógł się zdecy-
dować, żeby wejść; dziwnie i zajadle szczekał Browko na krótkim
łańcuchu: gospodarza nie poznawał czy zmarzł?
Wszedł. Zatrzymał się na środku podwórka. Albo mu się wy-
dało, albo drzwi były otwarte?!
"Chatę wyziębisz! - krzyczała gniewnie matka. - Szybciej, za-
mykaj drzwi!".
W chacie rzeczywiście było zimno. Resztki ciepła wywiał prze-
ciąg; Griń jeszcze w sieni zapalił świeczkę.
Kobiałka stała na stole pusta. Wyszyta przez matkę zasłonka
leżała obok.
Griń uderzył głową w pułap.
A więc to tak.. Przyszli i wzięli. O proszę, ślady buciorów na
pasiastej wycieraczce... Przyszli i wzięli. Griń od razu może zająć się
swatami, jeszcze nie tak późno, zmrok zapadł dopiero co...
O niczym już nie myśląc, Griń zajrzał za piec i sięgnął do schowka.
Pieniądze były na miejscu, nic nie zginęło. Wystarczy na nakrycie
stołu i wynajęcie muzykantów. Wystarczy, żeby dokupić ziemi i ni-
gdy już nie zaznać nędzy, żeby żonę rozpieszczać podarkami, a dzie-
ciom kupować pierniki.
Czy nie po to piekł się na stepowym słońcu?! Czy nie dlatego
ryzykował życiem, bijąc się z rozbójnikami i spierając z oszustami?
Zdjął buty. Przewinął onuce i nie wiedząc sam, po co, ponow-
nie wzuł obuwie. Pochylił się nad pustą kobiałką - teraz Oksana
będzie mogła składać w niej czystą bieliznę.
Kobiałka pachniała dzieckiem. Lekko kwaśnym, mlecznym za-
pachem.
Znalazł ich na placu przed cerkwią. Pochodnie płonęły, jak
podczas święta; księżyca nie było widać, ale obfitość gwiazd spra-
wiała, że niebo wyglądało jak płachta kościelnego brokatu.
Osesek darł się rozpaczliwie.
Ryczał z zimna, strachu czy z głodu; diak czytał coś z księgi,
ale ochrypł, starając się przekrzyczeć dziecko.
- Co wy wyprawiacie! - zawołał Griń, jeszcze biegnąc. - Cze-
mu, zasłaniając się Bożym Słowem, męczycie podle, jak złodzieje,
niewinną ludzką istotę?
Stojący na placu natychmiast się odwrócili. W stronę Grinia
wionęło ponurą determinacją, gniewem i wrogością.
- Odejdź, czumaku!
- Odejdź, bo i na ciebie spadnie przekleństwo... Dom spalimy,
z torbami pójdziesz...
- Nowego nieurodzaju ci się zachciało? A może dżumy, co?
W pierwszej chwili zebrani wydawali się Griniowi czarną tłuszczą
- ale zaraz dojrzał w tłumie Wasylka z ojcem, Kołgana, Matnię
i Kasjana z braćmi, a także pozostałych sąsiadów chłopów. Bab nie
było. Ani jednej. To nie babska sprawa.
- Nie męczcie dziecka!
- A po co ci ono, czumaku? Twoje czy co? Utknął w krtani
tobie i wszystkim czarci pomiot, złe nasienie! No, czego chcesz?
Griń zatrzymał się.
Niepotrzebnie tu przyszedł. Och, naprawdę niepotrzebnie - na
jednej szali wagi Oksana i wszystko... a co na drugiej?! Niepotrzeb-
nie leczył dzieciaka z biegunki, niepotrzebnie poił mlekiem, niepo-
trzebnie brał na ręce...
- W ogień wrzucicie? - zapytał Griń, nie zwracając się do ni-
kogo konkretnie.
- W jaki ogień? - zdziwił się jeden z sąsiadów, który przypad-
kiem znalazł się tuż obok. - Czytać trzeba, dopóki nie ucichnie. Czarta
gnać. To nie dziecko tak się drze, tylko siedzący w nim diabeł.
Malec ponownie zaniósł się płaczem. Griń zachwiał się na nogach,
nabrał tchu w płuca - i bez rozmachu strzelił sąsiada w pysk.
Dobry był kindżał. Wujaszek Paciuk sam go wybrał dla Gri-
nia i poradził, by nie żałować pieniędzy. Krzywa głownia przeci-
nała włos w powietrzu. Paciuk jeszcze nauczył Grinia, jak uży-
wać tej broni, nauczył różnych sztychów, zasłon - i przydała się
ta nauka, och jak się przydała, szczególnie na wiosnę, kiedy roz-
bójnicy zlecieli się niczym wrony.
- Nie zbliżać się! Zabiję!
Diak odskoczył i wypuścił swoją księgę w śnieg. Złowrogo
uśmiechnął się Matnia, łypnęli oczami Kasjanowi bracia - w blasku
pochodni wszędzie było widać wrogie spojrzenia sąsiadów.
- Wszyscy precz!
Griń nakrył malca swoim kożuszkiem. Dzieciak, jak na rozkaz,
umilkł - a ludzie zaszeptali:
- Diabeł...
- Swego czuje... czart jeden...
- I tego już dostali...
- Czartowski synowiec!
Matnia uchwycił wygodniej pochodnię. Poszedł na Grinia
bokiem, odsunął pochodnię, ale go powstrzymali. Ojciec kazał mu
wrócić - Matnia wyszczerzył zęby, ale się cofnął.
Krzywy kindżał błyszczał ponuro. Starsi chłopi widywali takie
głownie - a ze sposobu, w jaki Griń ją trzymał, jasno wynikało, że
nie w babcinej skrzyni znalazł tę broń. Chłop z niego bywały...
- Kamieniami go... - poradził ktoś z tyłu.
- Cicho! - pop postąpił ku przodowi. - Grińka, odejdź. Przyj-
dziesz do spowiedzi, błagaj o przebaczenie za grzechy... Odejdź.
A nie, to źle z tobą będzie, słyszysz, Grińka?!
- Nie dam dziecka! - zawołał czumak łamiącym się głosem.
- Nie wolno zadawać mąk dzieciom! Swoje sobie męczcie, jak który
zdoła urodzić!
Popa odepchnięto w tył. Chłopi zaczęli się schylać i szukać
w śniegu kamieni; a tych pod płotami było aż nadto.
- Zabijemy obu! - odezwał się Matnia ochrypłym głosem.
- Odejdź od szczeniaka, jeśli ci życie miłe!
Griń przełknął ślinę.
A co ma do stracenia? Niech wszystko diabli wezmą! Oksa-
ny nie zobaczy. W ojcowskiej chacie nie pożyje... Tylko się
w przerębli utopić, ale lepiej zginąć w walce, jak czumak, jak męż-
czyzna.
Matnia rzucił pierwszy - ale Griń zdołał się uchylić. Następny
kamień rzucił ktoś w dzieciaka - czumak zdążył go odbić pięścią,
ale dłoń od razu mu zmartwiała.
Potem kamień ugodził go miedzy łopatki.
Potem w ramię...
Potem jednocześnie w pierś, kolano i w plecy. Potem w czoło
- Graniem chybnęło, ale utrzymał się na nogach. Kindżał był bezu-
żyteczny - chłopi obstąpili ofiary szerokim kręgiem. Griń pochylił
się nad malcem, żeby go zasłonić własnym ciałem.
I nagle zrobiło się jasno.
- Co tu się dzieje?!
Kamienie przestały nadlatywać i Griń podniósł głowę.
-CO TU SIĘ DZIEJE?!
W świetle nowych, jaśniej płonących pochodni, pojawiło się
czworo ludzi patrzących na zebrany tłum. Pierwszy z nich, zakuty
w niewidziany w tych stronach giętki pancerz, dosiadał ogromne-
go białego rumaka i trzymał w ręku nahajkę, u pasa zaś miał lśniący
miecz. Jego dwaj towarzysze trzymali się o pół długości konia za
nim -jeden, zarośnięty aż po same brwi, miał czarną odzież i gębę
jak z dziecięcego koszmaru, drugi odział się w zieleń, miał bladą twarz,
wyniosły uśmieszek i też trzymał w dłoni bicz.
I kobieta. Wyglądała tak, jak zwykle przedstawiano wiedźmy
- smagła na gębie, z oczami niczym dwa węgle i na domiar wszyst-
kiego w męskim ubraniu.
Chłopi rzucili się do ucieczki.
Wiali w milczeniu, potykając się i depcząc tych, co upadli; diak
zmykał pierwszy, a jego księga z egzorcyzmami została w śniegu.
Dobiegłszy do cerkwi dał nura do środka i zatrzasnął za sobą drzwi.
Griń odetchnął przez nos i wciągnął krew.
Malec zapłakał. Początkowo płakał cichutko, ale z każdą chwilą
darł się głośniej.
CZĘ/Ć DRUGA
PANNA I KON/UL
PROLOG NA ZIEMI
Magnolie tu nie rosły.
Nie miał sadu ani domu z różowymi kolumnami. Niani też nie
było. Maleńka chatka na przedmieściach Humania, wiśnia rosnąca
przy wejściu i jedyny sługa łapserdak z łatami na łokciach, który
mu się dostał od szczodrego wujka Eli.
- Wasz syn, szanowny rebe Josifie, zostanie wielkim nauczy-
cielem! Może nawet głównym rawem w samym Krakowie! Chciał-
bym, żeby te moje wyrośnięte drągale znały i rozumiały Torę choć
w połowie tak dobrze, jak on. A przecież wasz syn ma, tfu, tfu, żeby
nie zauroczyć, wszystkiego dwanaście lat!
W rzeczy samej, zdążył skończyć dwanaście lat, kiedy prze-
klęty Żeleźniak wdarł się do Humania.
Ojciec nie wierzył i zrezygnował z możliwości ucieczki. A po-
tem już było za późno. Rodzina zdążyła wydostać się za północną
bramę tylko po to, by dać się ogarnąć przez kolejną hajdamacką
watahę - ludzie Żeleźniaka spieszyli do płonącego, ginącego mia-
sta.
- Patrzcie, chłopcy! Przecież to parchy! Nuże, brać to bydło!
Ojcu się udało - cięty szablą zginął od razu. Matka też miała
szczęście - przebito ją osadzoną na sztorc kosą. I Lew Akaem, na-
rzeczony starszej siostry zginął bez mąk - rzucił się na wrogów
i natychmiast go zarąbano.
A jemu powiodło się gorzej... Jemu, siostrom i braciom.
Lea, młodsza, umarła dość szybko - pod trzecim czy czwartym
bydlakiem znęcającym się nad jej młodym ciałem. A Rachela żyła
jeszcze długo - i przez cały czas krzyczała... och, jak krzyczała...
Kiedy jedni dobijali siostry, pozostali rozpalali ognisko. Drwa
nie za bardzo chciały się palić, niedawno padało.
- No, Zydzięta, gadajcie zaraz, gdzie wasz tatko ukrył czerwonce?
Bose nogi - i w ogień.
Straszny smród przypiekanego ludzkiego ciała.
I krzyk... najpierw skonał Izaak, najmłodszy, a potem Szlomo.
W końcu umilkła i Rachel - strasznie wyglądała, zupełnie nie
była do siebie podobna. Ktoś machnął szablą, podniósł jej głowę
i wsadził na spisę. Na chłopca spojrzały szeroko otwarte martwe
oczy siostry.
Roześmiane mordy zbliżyły się do niego i ktoś mu plunął
w twarz.
- Teraz twoja kolej, Żydziaku! No, ale może coś nam powiesz
przed śmiercią?
Wiedział, że nie zdoła odmienić tego, co się stało, ale zostawić
wszystkiego tak jak było, też nie mógł. Po co tu był, i kimże był,
jeżeli nie zdołał obronić swojego domu, narodu czy rodziny? Nie-
nawidził siebie. Wstyd mu było własnej słabości... i zapragnął, sam
do końca nieświadomy tego, że pragnie. Ale zapragnął ze wszyst-
kich sił...
I wstąpił w ogień.
Gęby hajdamaków drgały i wyginały się na poły rozmyte
w gorącym powietrzu - jemu jednak było już wszystko jedno, po-
nieważ akurat w tej chwili na jego głowie zajęły się włosy.
"W złą godzinę, chłopcze, usłyszane zostało twoje życzenie.
W złą godzinę."
Jaryna Zagarżecka, córka setnika
- Panienko! Panieneczko! Wstawcie się za nami!
Cudze dłonie chwyciły za uzdę. Pełnej krwi siwek nie wytrzy-
mał - targnął się w bok i zarżał gniewnie. Jadąca wierzchem dziew-
czyna w szarym, pokrytym drogim czerkieskim suknem kożuszku,
zachwiała się w siodle i lekko zmarszczyła płaski, kaczy nosek.
Wparłszy obcasy czerwonych bucików w końskie boki, utrzymała
rumaka na miejscu.
- Panienko!
- Hej, precz, szejtany! Do kogo mówię? Precz! Precz od ha-
num-panny!
Drugi z jeźdźców, barczysty, jednooki Tatar w niebieskim żupanie
machnął krótkim nahajem. Błagalnicy - trzej pospolitacy w długich
kożuchach, cofnęli się o krok.
- Panienko, wstawcie się za nami!
Dziewczyna przytrzymała konia i obejrzała się.
Ulica - może z powodu zapadającego już wieczoru - była pu-
sta. Podczas dnia śnieg zdążył lekko odtajać i zaciągnąć się brud-
nawym nalotem. W maleńkich okienkach płonęły mizerne świateł-
ka, przy wysokich dębowych wrotach stał rosły strażnik, niedbale
wspierający się na drzewcu spisy.
- Achmet, poczekaj!
Tatar gniewnie mruknął coś pod nosem, ale posłusznie opu-
ścił nahajkę. Ci, którzy zatrzymali jadącą środkiem ulicy pannę,
podeszli bliżej, gniotąc w dłoniach wcześniej już pozdejmowane czapki.
- Panienko Jaryno! Wstawcie się! Pan Łukian nas pod dach
nie wpuścił! Zginąć nam przyjdzie, panienko!
Jaryna Zagarżecka z rozdrażnieniem wzruszyła ramionami i rzuciła
spojrzenie na zamknięte wrota.
- Skąd?
- Z Gontowego Jaru! Z Gontowego Jaru, panienko Jaryno!
- zaterkotały kożuchy. - Przepaść nam przyjdzie, nieszczęsnym! Pan
pisarz sotenny nawet nie raczył nas wysłuchać! Wstawcie się za
nami. Twój bat'ko dobry był dla nas, i ty okaż serce!
Dziewczyna fuknęła z niezadowoleniem i kątem oka zerknęła
na swojego towarzysza. Tatar wyszczerzył zęby i mruknął coś po-
średniego pomiędzy: "Che!" i "Chy!". Kiepsko stoją sprawy kożu-
szaków, skoro powołują się na dobroć pana setnika.
- Nie wiecie, że bat'ko wyjechał? - dziewczyna z westchnie-
niem zmarszczyła płaski nosek. - Pod jego nieobecność wszystko
na głowie pisarza.
- Ujmijcie się za nami, panienko Jaryno! Zginiemy! Cała wieś
pójdzie na zatracenie!
Dziewczyna wzruszyła ramionami i zeskoczyła z siodła. Tatar
zmierzył niechętnym spojrzeniem natarczywych chłopów i chcąc nie
chcąc, poszedł za przykładem pani.
- Achmet, poczekaj tu na mnie!
Jaryna rzuciła wodze swojemu towarzyszowi i ruszyła ku wro-
tom. Wartownik pospieszył z ukłonem i otworzył furtkę.
- Pan pisarz u siebie?
- Tak jest, panno setniczanko!
Dziewczyna szybko przecięła dziedziniec. Wbiegła na wysoki
ganek, stuknęła obcasami, otrzepując buciki ze śniegu i zdecydo-
wanym ruchem pchnęła drzwi. W twarz wionęło jej ciepłym zapa-
chem mieszkalnego domu. Naprzeciwko wyszedł jeszcze jeden re-
gestrowy, tym razem bez spisy, który poznawszy wchodzącą nisko
się ukłonił.
- Do pana Łukiana! Gdzie on?
- W sali, panno Jaryno!
- Nie musisz mnie prowadzić! Znam drogę!
W przedpokoju płonęły nikłe świece, nie woskowe, których
używano do oświetlenia komnat. Łukian Jenocha, pisarz wałeckiej
sotni, nie lubił się wdawać w drobiazgi. Nowy dom wystawił wszyst-
kiego przed rokiem, a już pomyślał o przybudówce, postawił też
spichlerz pod dachem z cisowych klepek i stajnię. Dziewczyna przy-
pomniała sobie, jak ojciec śmiał się czytając pisarzową "łzawą proś-
bę", w której ten prosił, by mu jeszcze pozwolić na postawienie młyna,
"aby nas nędzarzy mógł wykarmić". Pośmiał się ojciec, ale młyn
postawić pozwolił. A teraz, kiedy pan Longin Zagarżecki, setnik
wałeckiej sotni ze swoimi regestrowymi czerkasami hula gdzieś za
Dunajem, pan pisarz w ogóle został jakby królewskim kumem i swa-
tem samego hetmana.
Dziewczyna pchnęła drzwi - ciężkie skrzydło ustąpiło niechęt-
nie. W oczy uderzyło ją ostre światło. W sali paliły się już nie świe-
ce, ale niemieckie dziwo - lampa olejna z różowego szkła. Jaryna
mimo woli zmrużyła oczy.
- To ty, Jaryno Longinowna? Wejdź proszę i siadaj!
Łukian Jenocha siedział za wysokim, przykrytym wyszywanym
obrusem stołem. Przed nim leżała gruba, drukowana, oprawna w skórę
księga. Nie dowierzając niemieckiej lampie, pan pisarz wetknął so-
bie na nos wielkie okulary, które go czyniły podobnym do pucha-
cza.
Dziewczyna podeszła ku przodowi, położyła dłoń na skórzane
oparcie krzesła, ale nie usiadła.
- Dobry wieczór, wujku Łukianie! Czemuż to u ciebie ludzie
po prośbie marzną przed bramą.
- Jacy ludzie? Z Gontowego Jaru?
-Nie inaczej.
Pan pisarz wcale się nie zdziwił. Pod jego czarnymi, lekko po-
siwiałymi wąsami przemknął uśmiech.
- Nie do mnie mają sprawę. Powinni iść do archimandryty. Do
ojca Melchizedeka. Widzisz, w ich wiosce pojawiły się diabły.
- Diabły?
Pisarz niespiesznie zamknął księgę i zdjąwszy okulary, wsunął
je w skórzany, obszyty bisiorem futerał.
- Pamiętasz, jak w zeszłym tygodniu ludzie gadali, że w Gon-
towym Jarze baba czarciego syna urodziła? A teraz u nich zjawiła
się cała gromada diabłów. Jeden czart na białym koniu, drugi na ka-
rym...
Dziewczyna szybko się przeżegnała. Pisarz poszedł za jej przy-
kładem, ale uśmiech z ust mu nie zniknął - przeciwnie, jeszcze się
pogłębił.
- No więc przerażone mugiry przybiegły tutaj, prosić o pomoc
przeciw nieczystej sile. I co poradzisz, Jaryno Longinówno?
Dziewczyna spojrzała na uśmiechniętego pana pisarza nicze:
go nie pojmującym wzrokiem. Aż wreszcie sama się uśmiechnęła.
- Uważasz, że łżą, wujku Łukianie?
- Nie, żeby od razu łgali... Jaryno, siadaj i zdejmuj czapkę. Gorąco
tutaj. Zjesz kolację?
Dziewczyna posłusznie zdjęła czapkę, rozpięła kołnierzyk, ale
nadal nie siadała.
- Kolacja - później. Ale tam się przecież coś stało! Po cóż by
tu przybiegli?
- Rzecz w tym, że mamy do czynienia z owocami niewiedzy,
podpartymi głupimi przesądami...
Dziewczyna szybko się obejrzała. Do komnaty cichcem wszedł
wysoki, niezbyt zgrabny chłopak - także w okularach - który teraz
nie bez życzliwego zainteresowania spoglądał na rozmówców, pa-
trząc przez grube szkła.
- Prawdę mówił mój nauczyciel, błogosławiony mąż Grigor
Warsawa: jeżeli nie oświecimy ludu, będziemy zmuszeni tkwić
w głupich przesądach, podobnych do zabobonów etiopskich albo
zamorskich Indusów... Witaj, Jaryno!
- Dobry wieczór, Chwedirze Łukianyczu! - wejście przybysza
wcale dziewczyny nie zdziwiło. - Więc cóż się tam u nich stało?
Okularnik ciężko usiadł na ławie i westchnął:
- A niech ich tam... łapciuchów jednych!
- Jak to, "niech ich tam!" - dziewczyna uniosła się gniewem.
- Bez przyczyny ci ludzie nie stoją na mrozie z gołymi głowami!
- Wszystko to głupstwo - uśmiechnął się pisarz. - Teodorze,
opowiedz... tyś przecie z nimi gadał!
Adresat tak osobliwego wezwania niespiesznie zdjął z nosa
okulary, przetarł je i ponownie włożył na nos. Widać było, że temat
za bardzo go nie interesuje.
Chwedir Jenocha, młodszy syn pana pisarza wrócił do Wa-
łek podczas minionej jesieni, po sześciu latach nauk w Mohylew-
skim Kolegium. Podczas tych lat nabrał paskudnego nawyku
posługiwania się książkowymi słowami i zaczął okropnie zadzie-
rać nosa - czego wyrazem było odpowiadanie tylko na imię " Teo-
dor", które znacznie bardziej przypadło mu do gustu od zwykłe-
go " Chwedira ". Noszenie okularów było koniecznością, ale wszyst-
ko inne budziło uśmieszki - u jednych dobroduszne, u innych zło-
śliwe, choć chłopak nikomu nie czynił niczego złego. Dobrego
zresztą też nie - łaził po okolicy, czytał książki i fatalnie fałszu-
jąc, grał na fujarce. Bat 'ko, sotenny pisarz, nie spieszył się z szu-
kaniem panny dla chłopaka. Niektórzy powiadali, że na wiosnę
znów go pośle do Kolegium - chłopak miał się uczyć na filozofa.
- Wiadomo powszechnie - Chwedir podniósł wskazujący pa-
lec w górę - że w ludowych wymysłach, obecnie zwanych folklo-
rem...
- Chwedir! - Jaryna tupnęła bucikiem o podłogę. - Jeszcze
raz coś powiesz po bursacku, to przejdę na tatarski!
Groźba nie była daremną. Ojcowski sługa, Achmet, nauczył swoją
wychowankę nie tylko tatarskiego, ale i tureckiego.
- Barszczyczku dziennie porcje trzy - niewzruszenie odciął się
Chwedir-Teodor - sercowy pulsik wali zdrowo, kiszeczkureczka
smacznie śpi, nic nie zaburczy przymusowo.
Dziewczyna nie wytrzymała i parsknęła śmiechem. Chłopak
westchnął, wzruszył ramionami i pokiwał głową:
- I tak zawsze! Nic szczególnego się tam nie wydarzyło, Ja-
rynko! Wdowa Kiryczycha zeszła się z jakimś obcym, urodziła baj-
struka i sama przy tym umarła, świeć Panie nad jej duszą...
Przeżegnał się pospiesznie, a pozostali obecni poszli za jego
przykładem.
- Dziecko zostało sierotą, przy bracie. A brat, proszę ciebie,
starszy od malucha o dwadzieścia lat - czumak i rezun, bez noża na
ulicę nie wychodzi. No i poszła po wsi gadka, że ów dzieciak czar-
cim jest synem, i że przez tego diablika cała wieś ucierpi. Popem
jest tam ojciec Gerwasij, ciemny jak tabaka w rogu, a diakiem Juzko
Szałyj, uczony i durny. Nasłuchał się różnych głupot i doszedł do
wniosku, ze dziecku trzeba przeczytać księgi, żeby czarta wygonić.
Znalazł się egzorcysta od siedmiu boleści! Porwali dzieciaka i wy-
taszczyli na plac przed cerkwią. Brat, ten czumak, do noża, a oni go
kamieniami. I wtedy, gdy zamęt był największy, na całą uroczystość
trafiło czterech przyjezdnych. "Co robicie?" - pytają. A mugirstwo
w nogi.
- Ale czemu wzięli ich za czartów? - zdziwiła się Jaryna.
- Temu, że durnie! - pewnym siebie głosem oznajmił sam pan
pisarz. - Widzisz, jeden z zagraniczników miał konia białego, drugi
gniadego, a trzeci karego. A czwarta w ogóle jakby na bezbarwnym
koniu przyjechała. Masz pojęcie, co ci kmiotkowie sobie pomyśle-
li? Ja tych wsioków pytam po dobroci: czy przyjezdni mają jakąś
broń? Może to rozbójnicy? Nie, upierają się chłopi, bez broni przy-
jechali, powiadają, tylko szable mają, ale wzrok u nich taki, że strach
pomyśleć, a baba z nimi - wiedźma i tyle! Pamiętasz, Jarynko, jak
zeszłego roku w Konotopie wiedźmę łapali?
Dziewczyna kiwnęła główką i roześmiała się dźwięcznie. Słu-
chy o konotopskiej wiedźmie rozeszły się po całej Hetmańszczyź-
nie. I nie tylko słuchy - setnika Halawskiego za głupotę i nadmierną
inicjatywę pozbawiono władzy i kazano zapłacić takie pogłówne, że
do końca życia spłacał będzie.
- Ale mimo wszystko, tak się nie godzi, wujku Łukianie - oznaj-
miła, przestawszy się śmiać. - A może rzeczywiście coś się tam nie-
dobrego dzieje? Przecież słyszeliście - doszło do noża i kamieni!
Pisarz westchnął i pokiwał okularami:
- Jarynko, kiedy twój ojciec ruszył na wyprawę, zostawił mi
z dziesięciu abszydowych staruchów i kilkunastu młodzików, któ-
rzy nawet szabli jeszcze w ręku nie trzymali. A w razie czego, z kim
będę Wałek bronił? Źli ludzie w lot skorzystają z okazji - tylko pa-
trzeć, jak się nam zwalana karki. Wielkie mi rzeczy, kamieniami się
obrzucali...
- Bafko, pozwólcie więc, że ja sam pojadę do Gontowego Jaru
- dość niespodziewanie zaproponował Chwedir. - I tak nie mam tu
nic lepszego do roboty! Zorientuję się w sprawie i przy okazji zo-
baczę, co to za czarty. Kmiotkom się powie, że w sprawie wiedźm
jestem zawołanym autorytetem. Przeczytam trzykrotnie "Ojcze Nasz",
to się pospólstwo uspokoi. A potem w Kolegium opowiem chłopa-
kom, to się razem pośmiejemy.
- Na noc chcesz jechać? - pan pisarz zmarszczył brwi z nieza-
dowoleniem. - A jeżeli to jacyś źli ludzie? Sam wiesz, jaki z ciebie
wojak!
Chwedir tylko westchnął. W rzeczy samej, wojak z niego był
żaden. Szablą machać to nie to samo, co skrobać piórem i pisać
wiersze.
- Razem pojedźmy! - uśmiechnęła się Jaryna. - Wujaszku
Łukianie, powierzycie mi komendę nad tym wojakiem?
- Tobie? - siwawe brwi pana pisarza popełzły w górę. - To-
bie, Jarynko, powierzyłbym i sotnię, tylko co to za zwyczaje - na
każdy kmiecy lament męczyć konie*7 Wszystkim i tak nie dogodzisz!
- Bat'ko tak nie uważa - głos dziewczyny nagle zadźwięczał
twardo i uśmiech znikł z jej twarzy. - Bat'ko utrzymuje, że my, rege-
strowi, hetmańscy czerkasi - powinniśmy osłaniać i bronić pospól-
stwo. Do kogóż mają się zwracać w potrzebie, jeżeli nie do nas?
Karmią nas za to i pracują na naszych polach...
"My, regestrowi" - zabrzmiało w ustach dziewczyny tak, że panu
pisarzowi przez myśl nie przeszło, by się uśmiechnąć. Charakter
i upodobania Jaryny Zagarżeckiej, jedynej córki zacnego i krzep-
kiego pana setnika były mu doskonale znane -jak zresztą i wszyst-
kim innym mieszkańcom powiatu. Longin Zagarżecki marzył o synu,
a urodziła mu się córka. Niezbyt urodziwa dziewczyna z perkatym
noskiem od dziecka uczyła się dosiadania koni pełnej krwi i rąbania
łóz tatarską szablą. Niektórzy bez najmniejszego śladu uśmiechu
zaczynali już przebąkiwać, że dziewczyna kiedyś zostanie setnikiem
- rzecz niesłychana, ale w końcu nie takie rzeczy już świat widywał.
Mówcie co chcecie, większe dziwy już bywały. Rzadko, ale bywały.
- No dobra! - pan pisarz westchnął ponownie i odwrócił się
do syna. - Weź ze sobą Maleją i Łucyka. Tylko uważaj, żebyś się
nie zagalopował! I uważaj na tę wiercipiętę, bo w razie czego jej bafko
skórę ze mnie zedrze.
Dziewczyna spłonęła rumieńcem, ale powstrzymała się od dal-
szych uwag. Chwedir uśmiechnął się z zadowoleniem i w tej samej
chwili stęknął boleśnie - maleńka, ale twarda piąstka rąbnęła go celnie
tuż pod żebra. Pan Łukian pokiwał głową z niezadowoleniem, ale
postanowił się nie wtrącać, doszedłszy do jedynie słusznego wnio-
sku, że młodzi i bez niego wszystko sobie wyjaśnią.
- A po Kolegium co? Popem zostaniesz?
- Popem? - Chwedir zamyślił się i pogładził zbolały bok.
- Akurat, nie chcę być popem! Trafi mi się taka popadicha jak ty,
to po miesiącu kopyfa wyciągnę!
- A co, bardzo boli? No... przepraszam!
- Z wami tak zawsze! Biją, a potem przepraszają!
Droga była pusta, a śnieg głęboki. Trzeba było jechać kole-
inami wygniecionymi przez płozy sań, po dwóch jeźdźców obok siebie
i niespiesznie. Obaj czerkasi, starsi już wojacy o posiwiałych wą-
sach, ale bujnych jeszcze czuprynach przykrytych wysokimi, czar-
nymi czapkami, jechali z tyłu. Maleńki oddziałek zamykał jednooki
Achmet, który nieustannie oglądał się wstecz i kręcił głową z nieza-
dowoleniem. Było widać, że nie w smak mu jazda pod wieczór. Nie
tylko zresztą jemu - Malejowi i Łucykowi chciało się już spać,
a i konie szły niechętnie, bez ochoty.
- Jak nie chcesz popem zostać, to po co do Kolegium się wy-
brałeś?
Chwedir uśmiechnął się i wzruszył ramionami.
- Ojciec mnie posłał, to co miałem robić? Jestem przecież trze-
cim synem, jak zaczną dzielić ojcowy majątek, dla mnie nic nie zo-
stanie. A tak... jak nie pop, to choć diak ze mnie będzie... może mi
się uda i w Kolegium zostanę lektorem albo i nauczycielem Słowa
Bożego...
Dziewczyna z niedowierzaniem łypnęła oczkiem na swojego
towarzysza, ale się nie odezwała. Dla niej, wnuczki i prawnuczki
dzielnych czerkasów, Kolegium było czymś w rodzaju przytułku
- dla tych, którym szabla źle w dłoni leżała.
- A co, Jarynko, myślisz, że nie ciągnęło mnie do czerkasów?
Ale gdzie mi tam do nich? Pamiętasz, już w dzieciństwie bez okula-
rów kroku zrobić nie mogłem...
Jaryna kiwnęła główką, tym razem nie bez współczucia. Jako
dzieci przyjaźnili się - to znaczy prali się regularnie, przy czym
Chwedirowi dostawało się znacznie więcej niż zwinnej i szybkiej córce
setnika. Pierwsze okulary Chwedir rozbił zaraz po tym, jak je we-
tknął na nos. Drugie i trzecie przetrwały może do tygodnia...
- Bat'ko chce mnie żenić - niespodziewanie oznajmił Chwedir.
- Na teologiczny ani filozoficzny kawalerów nie biorą, znaczy, do
lata trzeba będzie wyprawić weselisko.
I tym razem dziewczyna znów spojrzała koso na ponurego
bursaka, pogładziła nie wiedzieć czemu swój kaczy nosek, ale nie
odpowiedziała.
- Mówiono, że w tę wiosnę i ciebie swatali?
- A swatali - uśmiechnęła się dziewczyna. - Stiepan Klimow-
ski chciał mnie dla swojego starszego, Maksyma. Bafko nawet słyszeć
o tym nie chciał.
- Który to Maksym? Ten co pieśni układa?
- Ten sam - kiwnęła główką Jaryna. - Ale ci Klimowscy to
golce, nawet chutor swój sprzedali. A Maksym - zarozumialec, dziew-
czyny go rozpuściły... Ale to wszystko bzdury!
Odwróciła się i zaczęła patrzeć na drogę. Droga zaś była nieda-
leka i od dzieciństwa znajoma. Wąwóz, niewielki zagajnik, jeszcze jeden
wąwóz, wzgórze, a za nim wieś. Gdyby nie śnieg, można byłoby tam
dotrzeć za pół godziny. Zresztą po śniegu też niewiele dłużej.
- A co to takiego "folklor"?
Zdziwiony Chwedir zamrugał oczami krótkowidza.
- Co? Skąd ty... Ach, tak, zrozumiałem! Folklor, Jarynko, to po
naszemu jakby ludowe bajdy. Te opowieści, którymi kmiotkowie dzieci
straszą. Znaczy, czarty, wiedźmy, martwiaki przeklęte...
Dłoń dziewczyny uniosła się ku czołu - Jaryna zamierzała się
przeżegnać, ale podchwyciwszy wzrokiem ironiczne spojrzenie Chwe-
dira, opuściła rękę.
- Naszym profesorem retoryki jest pan Grimm z Niemiecczy-
zny. Polecił, żeby na wakacjach podczas pobytu w domu każdy
z nas zapisał jakąś historię, ale nie z tych zasłyszanych, tylko taką,
której sami byliśmy świadkami.
- Aaaa... to dlatego się wyrwałeś, żeby jechać!
- No przecie nie dla czego innego! Tyle razy już tych kmiot-
ków oglądałem, co mi to za pożytek? A tak, to choć bajka jakaś
z tego będzie. Czarty, czarcięta, mówią, że na dodatek nawet jakiś
znikacz...
Jarynie zrobiło się jakoś nieswojo. Nie to, żeby się bała - nie
godzi się córce i wnuczce setników strach okazywać z takiego po-
wodu! Ale z drugiej strony... Późny wieczór, pusta droga, a przed
nimi wieś będąca siedliskiem czartów.
- A ty sam nie wierzysz? W czarty?
Chwedir pokręcił głową i tylko się uśmiechnął.
Wzgórze pokonali już w ciemnościach. Prawda, pomógł iskrzący
się śnieg, a i wioskę zauważyli od razu. Pół setki chat otoczonych
palisadami, a za nimi wąska smuga zamarzniętej rzeki. Jaryna mimo
woli wstrzymała konia i obejrzała się za siebie.
- Eeeej! Poczekaj, hanum-panna!
Achmet uderzył obcasem swojego karego inochodźca i podje-
chał ku przodowi.
- Teraz, hanum-panna, moja pierwszy jechać! Twoja jechać
z tyłu i słuchać!
Obaj wąsacze - Malej i Łucyk - zgodnie pokiwali głowami
i też bez słowa wyjechali naprzód. Malej pogrzebał w jukach i wyjął
z torby przy siodle coś kosmatego, z daleka podobnego do puszy-
stej myszy i pokazał towarzyszom. Ci mruknęli coś z aprobatą i się-
gnęli po noże.
- Panowie, o co chodzi? - zdziwiła się dziewczyna, ale nikt jej
nie odpowiedział. Puszysty przedmiot zaczął przechodzić z rąk do
rąk, ostre noże odcinały kawałek za kawałkiem.
- Toż to wilczy ogon! - domyślił się Chwedir. - Na przybitkę,
prawda?
Nikt nawet nie raczył mu odpowiedzieć. Resztki wilczego ogo-
na włożono ponownie do torby, po czym wąsacze, naradziwszy
się szeptem z Tatarem, zadowoleni sapnęli zgodnie i ruszyli ku
wsi.
- A, rozumiem! - bursak zatarł dłonie i zwrócił się do Jaryny
szeptem, starając się, żeby go nie usłyszeli jadący przodem. - To,
Jarynko, też folklor, najprawdziwszy z prawdziwych! Żeby zabić czarta,
trzeba mieć przybitkę z wilczej sierści. Można i srebrnym talarem
- zamiast kuli. Podobno wymyślił to sam Siemion Palej. No, nie spo-
dziewałem się, że zobaczę to na własne oczy!
Jaryna uśmiechnęła się w odpowiedzi, ale uśmiech szybko znikł
z jej twarzyczki. Dłoń dziewczyny zwykłym gestem opuściła się sama
ku olstrom przy siodle, by sprawdzić, czy pistolety są na miejscu.
Są, niezawodne, niedawno naoliwione i nabite. A oto i ładownica,
pełna i ciężka. Prawda, przybitki nie z wilczej sierści, ale to nic...
w razie czego też się przydadzą...
Szabla też była na miejscu - "karabelka", ojcowski podarunek.
Zacharko Nagnibaba, dziad setnika, zdobył ją w zaciekłej bitwie.
Dawno to było, jeszcze za Starych Panów, kiedy hetman Zenobi
podniósł czerkasów do obrony wiary i ziemi...
- A ty co? - zdziwił się Chwedir. - Na wojaczkę ci się zebrało?
Z kim?
Dziewczyna tylko pokręciła główką. Same zalety ma ten chło-
pak - rozumny, dobry i nawet nie tchórz - tyle, że nie czerkas. Ot,
nawet na koniu siedzi, wstyd powiedzieć, niczym pies na płocie.
Chwedir zresztą też się przygotowywał - po swojemu. Zza
pazuchy wyciągnął skórzany futerał, a z futerału - okulary. Długo
je przecierał, a na koniec wetknął je sobie na nos. Uczynił to w sama
porę: maleńki oddziałek podjeżdżał już do wsi.
Jaryna uśmiechnęła się przekornie.
Pierwszy spostrzegł ich pop. Ojciec Gerwazy był bez czapki,
ale za to uzbroił się w wielki, miedziany napierśnik. Czarne, siwawe
włosy otaczały jego głowę niczym niesforna korona, a kosmyki
zmierzwionej brody sterczały mu na wszystkie strony.
- Boże! Boże wielki! Czyżbyś raczył wysłuchać mnie, grzesz-
nego? Zaprawdę?
Głos też się zmienił popowi - zamiast dudnić jak dawniej, pew-
nym siebie, gęstym basem, pop piał ochryple i cienko łamiącym się
głosikiem.
Jaryna zeskoczyła z siodła, rzuciła wodze, nie patrząc nawet
komu, w nadziei, że Achmet, jak zwykle, zdąży je złapać. I pochyliła
główkę.
- Ojcze, pobłogosław...
Dłoń popa drgnęła i nie bez trudu nakreśliła w powietrzu znak
krzyża.
- Dobry wieczór, ojcze Gerwasiju!
- Dobry... Córko moja! Jaryno Longinówna! Panowie! Nie cof-
nijcie się! Stańcie w naszej obronie!
- Gdzież to rzeczeni przewrotni wrogowie rodzaju ludzkiego
przebywają akuratnie? - zaciekawił się Chwedir, zsuwając się nie-
zdarnie z siodła. Pozostali już zdążyli otoczyć Jarynę. W dłoniach
czerkasów nie wiadomo kiedy pojawiły się krótkie rusznice janczar-
ki. Achmet machał jakby od niechcenia krzywą, turecką szablą.
- W...wrogowie... - pop przełknął ślinę. - Przebywają w cha-
cie czarciego pasierba Grigorija Kiryczenki, zwanego także Czuma-
kiem.
- A reszta chłopów gdzie? - przerwała mu Jaryna. - Przy cha-
cie?
Pop ponuro pochylił kosmaty łeb i wszystko stało się jasne.
- No to chodźmy! - dziewczyna uniosła podbródek. - Prowadź-
cie, ojcze Gerwasiju!
- C...córko moja! Panno setniczanko! Panowie czerkasi! - pop,
któremu polecenie wyraźnie nie poszło w smak, zadreptał w miej-
scu. - Poczekajmy może na jakąś pomoc... bo straszni są ci rozbój-
nicy, niczym wojsko piekielne...
W odpowiedzi rozległ się cichy śmiech. Śmiali się czerkascy
weterani. Achmet także skrzywił się pogardliwie. Jaryna machnęła rączką.
- Ojcze, nie widzicie? Jest z nami pan retor Teodor Jenocha,
pierwszy do walki w wiedźmami i czartami!
Chwedir wypiął pierś i pogładził dopiero zaczynające mu się
sypać wąsiki. Pop westchnął, ale dał spokój sprzeciwom.
Poszli pieszo, prowadząc konie za sobą. Wieś była jak wymar-
ła, nie zaszczekał nawet żaden z psów. Ale oto zza jakiegoś płotu
wysunęła się głowa w czapce, a za nią druga w czepcu...
Jaryna tylko cmokała językiem. Chłopi, jak to chłopi... czegóż
od nich wymagać? Kupą na jednego - to potrafią. Dopóki jakiś
czerkas nie gwizdnie w palce...
Chata, ku której zmierzali, stała prawie na końcu wsi. Zwykła
chata, bielona, z zasypaną śniegiem słomianą strzechą. Furtka w płocie
stała otworem, a w oknie płonęło jakieś światełko.
- Otóż i macie! - westchnął pop, kryjąc się za najbliższego konia.
- Czarcie gniazdo!
I jakby w odpowiedzi rozległo się niezbyt głośne, ale groźne
warczenie. Ogromny pies podbiegł do furtki kołyszącym się krokiem
i wyszczerzył białe kły. Pop kwiknął i znikł - jakby go tu w ogóle
nie było.
- I był ten Cerber srogi wielce i zgryźliwy - uśmiechnął się
Chwedir. - Panowie, znajdzie się u kogoś kawałek kiełbasy?
- Ej, a po co? - Achmet tylko chrząknął. - Źle świnia jeść
- zjesz świnia, sam świnia zostaniesz... Poczekaj chwila!

Podszedł do furtki. Lewa dłoń Tatara drgnęła, jakby gładząc
powietrze. Potem rozległ się przeciągły gwizd. Pies niezbyt pewnie
potrząsnął kilkakrotnie kudłatym łbem, znieruchomiał, a potem przy-
jaźnie wyszczerzył zęby i energicznie zamachał ogonem.
- Szejtan z ciebie, Achmetku! - stwierdził nie bez satysfakcji
jeden z weteranów.
Jaryna wcale się nie zdziwiła. Stary Tatar i ją uczył tej sztuczki.
Uczył, ale bez skutku. Najwyraźniej nie tak świstała.
- Czemu zaraz szejtan? - zdziwił się Achmet. - Pies głupi -jak
ty. Świnie jesz i głupim będziesz!
Weteran o siwych wąsach mruknął coś pod nosem, ale odpo-
wiedzieć już nie zdążył.
Skrzypnęły drzwi.
Czerkasi jednym gestem podnieśli janczarki.
- Poczekajcie, panowie! - odezwała się Jaryna. - Ja sama...
Nie dokończyła zdania, bo w drzwiach stanął jakiś człowiek.
Samotny.
Jaryna nigdy w życiu nie widziała Grinia Czumaka, ale natych-
miast zrozumiała, że to nie on. Nie mieszkaniec wsi, nie miejscowy...
Dziewczyna zagryzła wargi. No proszę, oto jak wyglądają czar-
ty!
Nieznajomy miał na sobie ciemną opończę, zawiązaną pod szyją,
a pod nią widać było pancerz - ni to kirys, ni dziadową kolczugę.
U boku też miał coś dziwnego - pałasz albo zamorską szpadę...
- Czego chcecie?
Obojętny głos nieznajomego jakby uderzył w uszy słuchaczów.
Jarynie wydało się nawet, że słowa zabrzmiały inaczej, ale natych-
miast przełożył je jakiś niewidoczny tłumacz.
Jeden z weteranów drgnął, ale Jaryna położyła mu rękę na ra-
mieniu.
- Ja sama! Cel na drzwi!
Nieznajomy stał spokojnie, jakby był absolutnie pewien swo-
jej przewagi. Na jego młodej i szczerej twarzy nie było widać żad-
nych uczuć, oprócz nie ukrywanego znudzenia.
- Stój na miejscu! - dziewczyna przez chwilę zwlekała, potem
zrobiła krok ku przodowi i stanęła. - Jestem Jaryna Zagarżecka, córka
możnego i dobrego pana Longina Zagarzeckiego, setnika wałeckie-
go. Ktoś ty i co tu robisz?
Nieznajomy odpowiedział nie od razu, jakby czekał, żeby nie-
widzialny tłumacz przełożył mu obcą mowę. W końcu kiwnął głową
w niezbyt pokornym ukłonie.
- Dobry wieczór, panno Jaryno. Mam na imię Rio, a sprowa-
dziły mnie tu ważne sprawy.
Dziewczynie znów się wydało, że słowa dziwnego pana Rio
zabrzmiały zupełnie inaczej. Ale nie czas był akurat o tym myśleć.
- Panie Rio, proszę okazać glejt podróżny. Na siebie i swoich
towarzyszów.
Na urodziwej twarzy przybysza mignęło zdziwienie. Pan Rio
zamyślił się jakby, a potem sięgnął za pazuchę.
Jeden z czerkasów kaszlnął ostrzegawczo, ale dziewczyna na-
wet nie drgnęła. Co on tam może mieć? Bandolet? Przecież chyba
nie jest szaleńcem?
Nieznajomy nie miał za pazuchą bandoletu. Zamiast niego
w jego dłoni pojawił się jakiś zwój - dziwaczny rulon z twardego
materiału. Czyżby pergamin? Ależ staroć!
Dziewczyna wyciągnęła rękę. Pan Rio postąpił krok do przo-
du, ich palce się zetknęły i Jaryna ze zdziwieniem pojęła, że się czer-
wieni!
- Proszę bardzo, panno Jaryno! - nieznajomy uśmiechnął się,
a dziewczyna wrogo zmarszczyła brwi. Widzisz go, bawidamek się
znalazł!
Zwój w rzeczy samej okazał się pergaminem, z ciężką złotą pie-
częcią. Jaryna tylko pokiwała głową. Kto teraz takie glejty wysta-
wia? Pieczęć carska? Cesarska? Nie, tam mają pieczęci zwykłe, ołowia-
ne albo lakowe.
Dziewczyna rozwinęła zwój, wpatrzyła się w pismo i zmarsz-
czyła nosek. Ciemno! Widać jedynie litery nagłówka. Pięknie wypi-
sane, złotym i czerwonym atramentem.
- Zaraz przyniosę ognia, panienko!
Pan Rio uśmiechnął się, ale jego uśmiech wcale nie poprawił
sytuacji. Coś było nie tak! Nieznajomy zachowuje się tak, jakby był
tu gospodarzem. A sam gospodarz, gdzie? Słyszał to ktoś, żeby goście
wychodzili na próg innych gości witać?
Pan Rio znikł i prawie natychmiast wrócił - już ze świecą. Na
pergamin padły promienie drgającego światła.
W niczym nie poprawiło to sytuacji. Litery okazały się zupeł-
nie Jarynie nieznane: nie swoje, ruskie, i nie polskie, łacińskie. I nie
żydowskie. t
- Achmet!
Tatar jakby czekał - natychmiast zjawił się u jej boku. Dziew-
czyna podniosła dokument do światła:
- Popatrz! Nie tureckie to pismo?
Achmet spojrzał i pokręcił głową:
- Jok, hanum-panna! Nie turecki, nie tatarski! Achmet takiego
nie widzieć!
Pozostało tylko wezwać wszechwiedzącego Chwedira, ale ten
był już obok. Błysnęły ostro grube szkła jego okularów. Bursak spojrzał
i cmoknął językiem:
- Kojne! Dialekt starogreckiego! A to ci dopiero!
- Przeczytasz?
- Spróbują.
Chwedir pochylił się nad pergaminem. Pan Rio czekał, nie ru-
szając się z miejsca, a jego spokój - nie wiedzieć czemu - z każdą
chwilą podobał się Jarynie coraz mniej. Gdzie gospodarz? Gdzie Griń
Czumak? W chacie panowała cisza, ale zza drzwi dobiegał osobli-
wy dźwięk - jakby kocie miauczenie. Dziecko? A, oczywiście, bę-
kart wdowy Kiriczychy! Ten czarci potomek!
- Napisano tutaj... - Chwedir podniósł głowę i niepewnie po-
ruszał wargami. - Jakiś samowładca... władyka albo kniaź... posyła
bohatera Rio...
- Jak powiadasz? - zapytała dziewczyna, pewna, że źle usły-
szała.
- Bohatera - bursak wzruszył ramionami. - Tak tu pisze - szla-
chetnego bohatera Rio. Posyła się go z jakimś zadaniem w towa-
rzystwie trzech pomocników i uprasza się wszystkich o okazanie
pomocy. Niżej imię i podpis sekretarza. No i jeszcze pieczęć.
- Jasne!
Jasnego co prawda było niewiele. Dokument był dość typo-
wy (o ile zapomnieć o "szlachetnym bohaterze"). Rzecz w tym, że
nie został zatwierdzony - ani w hetmańskiej, ani w pułkowej kance-
larii. A przecież bez tego "bohater Rio" żadną miarą nie dostałby jię
do Gontowego Jaru; ani od północy, ani od południa. Skąd więc
się tu wziął?
- Panie Rio, trzeba wam będzie pojechać ze mną do Wałek
- dziewczyna uśmiechnęła się i podała dokument Achmetowi. - Rządzi
tam teraz pan Jenocha, pisarz sotenny. Niech on o wszystkim zde-
cyduje.
-Nie...
- Jak to, nie?
Z tyłu dobiegł groźny pomruk. Weterani też pewnie usłyszeli
odpowiedź bohatera. Usłyszeli - i z pewnością natychmiast pod-
nieśli janczarki.
- Nie - powtórzył pan Rio. - Panno Jaryno, ja... Musimy za-
czekać tutaj. W ciągu doby pojawi się tutaj nasz konsul... przed-
stawiciel. Od niego powinniśmy dostać pozwolenie... wizę na wy-
jazd...
Tym razem niewidzialny tłumacz jawnie się nie popisał. Jaryna
wyraźnie usłyszała obcą mowę, niezwykłą i dziwną. Wychodzi na to,
że tak właśnie jest - rozmawiają z nią w nieznanym jej języku, a jakiś
czakłun przekłada w locie! I to tak, że słowa same wpadają w uszy!
Na ułamek sekundy ogarnął ją strach. Zamknęła oczy i ode-
tchnęła. A może posłać go do diabła, tego bohatera? Niech sobie
idzie w to swoje piekło!
Ale strach natychmiast rozwiał się zastąpiony przez złość.
Nastraszyć mnie chciałeś? Nic z tego, panie bohaterze!
- Panie Rio, pozwolenia u nas wydaje nie konsul, a miejscowa
władza. A ja mówię w jej imieniu. Nie wierzysz, to pomożemy - pod
ręce weźmiemy i zaprowadzimy, gdzie trzeba.
Uśmiech na twarzy nieznajomego jeszcze się pogłębił. A jego
dłoń, jakby sama z siebie, ześlizgnęła się na pas, ku rękojeści dziw-
nej szpady.
- Panno Jaryno! Nam nie są potrzebne pozwolenia miejscowej
władzy. Wszystko, co trzeba, zostało już załatwione, w przeciwnym
razie nie zdołałbym trafić do waszego świata... w tę okolicę i na tę
ziemię. Ani nam, ani wam nie są potrzebne nieprzyjemności... trud-
ności... komplikacje...
Niewidoczny tłumacz starał się jak mógł, ale Jaryna wszystko
już zrozumiała. Z własnej woli ten Rio do Wałek nie pojedzie. Nie
pojedzie... i na dodatek śmie grozić. To tak?
Odwróciła się, żeby wydać rozkaz czerkasom, kiedy nagle we-
wnątrz chaty rozległ się jakiś hałas, stłumiony krzyk i odgłosy sza-
motaniny. Usłyszała nie tylko ona - pan Rio wzdrygnął się i poło-
żył dłoń na rękojeści....
Za późno! Na progu pojawił się wysoki, mocno zbudowany
młody człowiek w ciemnym kożuchu. Na jego ramię opadła czyjaś
doń, on jednak się szarpnął, uwolnił i skoczył naprzód.
- Pomóżcie! Panowie, pomóżcie! Oni braciszka... braciszka
mojego!
Trzasnęły drzwi i zgrzytnęła zasuwa.
Pan Rio znikł.
- Pomóżcie!
Młodzieniec cofnął się, padł w śnieg, ale natychmiast się zerwał.
- W tył! Wszyscy w rył!
Achmet chwycił młodzika za rękę i szarpnął za Kołnierz. Chwe-
dir zatrzymał się na moment, ale zaraz go ktoś pogonił, pchnąwszy
w plecy. Jaryna cofnęła się ostatnia, żałując szczerze, że nie wzięła
ze sobą pistoletów. Zaraz ktoś do nich wygarnie z okna!
Malej i Łucyk stawiali już konie -jednego obok drugiego, bokiem
do chaty, żeby skryć się za nimi od wystrzałów. Janczarki już mie-
rzyły ku chacie - ale wewnątrz panowała cisza.
- Jest drugi drzwi? Jest. baczka9 - Tatar trząsł trzymanym za
kołnierz chłopem, ten jednak tylko kręcił głową. W końcu przyszedł
do siebie i odetchnął:
- Nie ma! I okna wąskie, nie wylezą!
Zadowolona z odpowiedzi Jaryna kiwnęła głową. Szybko my-
śli ten młody. Zuch!
- Ty jesteś Griń Czumak?
Szybkie kiwnięcie głową. Na twarz chłopaka nieprzyjemnie było
patrzeć: siniak pod okiem, drugi na czole, z rozciętego policzka są-
czyła się krew... dziewczyna zmarszczyła brwi i natychmiast jej się
przypomniało, że mówiono o kamieniach! Chłopak był w nie lada
opałach...
- Ja jestem Zagarżecka, córka...
- Wiem! Panna setniczanka, słyszałem! - przerwał jej szybko
Griń. - Szlachetna panienko! Panowie! Ratujcie mojego braciszka!
On nie winien! Niczemu nie winien! Czyż można karać dziecko za
cudze grzechy?
- Poczekaj! - Łucyk, jeden z wąsatych weteranów, szarpnął
go za ramię. - Konie! Gdzie ich konie?
- Za chatą! Tam obora...
Jaryna sklęła się w duchu za brak domyślności. No przecież!
Przede wszystkim konie! Jakim by pan Rio nie był bohaterem, bez
koni po śniegu daleko nie ujdzie...
Wąsacze łypnęli jeden na drugiego. Łucyk wskazał dłonią ku
lewej, wzdłuż płotu, a Malej kiwnął potwierdzająco głową. Jaryna
zrozumiała - trzeba się rozstąpić, żeby kogoś nie dziobnęła kula
z okna.
- Achmet! Drzwi! Mierz w drzwi.
Tatar kiwnął głową i uniósł rusznicę. I w tej samej chwili Jary-
na usłyszała skrzypnięcie drzwi, któremu towarzyszył rozpaczliwy
wrzask Grinia:
-Nie! Nie! Stójcie!
Achmet zaklął ochryple - i opuścił janczarkę.
Na progu stanęła kobieta. Niewysoka, szczupła, z wielkim pisz-
czącym zawiniątkiem w rękach. Nie miała czepca ani chusty - gę-
ste, smoliste włosy opadały luźno na jej ramiona.
- To ta wiedźma! -jęknął Griń. - Z moim braciszkiem! Nie strze-
lajcie!
Czerkasi niechętnie opuścili rusznice. Czarniawa kobieta prze-
szła przez próg. Za jej plecami pojawił się ktoś znajomy. Jaryna skrzy-
wiła się pogardliwie. Też mi bohater, kryjący się za babskimi pleca-
mi!
Okazało się, że Rio nie jest sam. Zaraz za nim z chaty pokazało
się budzące strach samym wyglądem brodate chłopisko z czymś
przypominającym szydło w ręku; a za nimi - chuderlawy fircyk
w zielonej opończy.
- Zaraz sobie stąd pójdziemy! - głos Rio dźwięczał spokojnie,
ale słychać w nim było drwinę. - Nie warto nas prześladować...
doganiać, panno Ireno!
Dziewczyna rozejrzała się dookoła, szukając wzrokiem kogoś,
kto by jej podpowiedział, co robić. Strzelać nie można - dostanie
się dzieciakowi. Do koni tez się nie dobiorą...
- Stójcie! Nie macie prawa!
Chwedir! Jaryna jęknęła cichutko, rzuciła się naprzód, ale nie
zdążyła. Poprawiając zsuwające mu się z nosa okulary, bursak wszedł
na podwórze.
- Nawet rozbójnicy nie ruszają dzieci, panie Rio. Bójcie się
Boga! A jeżeli Bóg wam niestraszny - to poczujcie strach przed
Szatanem!
Stanęli twarzą w twarz: barczysty "bohater" w lśniących pły-
tach i niezdarny seminarzysta^ zwykłym, ciemnym kożuchu. Jary-
na zawahała się, ale tylko na chwilę! Zuch Chwedir-Teodor! Dopó-
ki będzie mówił...
Achmet też w lot dostrzegł okazję - i niepostrzeżenie ruszył
wzdłuż płotu.
- My temu dziecko nie zrobimy żadnej krzywdy - urodziwą
twarz pana Rio wykrzywił nagły grymas. - Ja... my nie krzywdzimy
dzieci. Odstawimy go do jego krewnych... do bliskich... Otrzyma
należne wychowanie... opiekę...
Niewidzialny tłumacz znów się nie popisał. Przez nasłane cza-
rami otumanienie wyraźnie słychać było obcą mowę - dziwnie
wymawiane gardłowe słowa z osobliwym akcentem.
- Wedle Litewskiego Statutu nie można dziecka, które przy-
szło na świat z wolnych rodziców, zabierać gdziekolwiek bez zgody
jego najbliższych. A jego brat, ten tu Grigorij Kiriczenko zwany Czu-
makiem, swojej zgody nie wyraził, przeciwnie...
Jaryna aż się uśmiechnęła - odważny chłopak! Gdyby nie
okulary, wspaniały byłby z niego czerkas! Szkoda, żeby został po-
pem, z głupią popadichą u boku na dodatek!
Achmet był już za chatą, przy stajni. Jeszcze kilka kroków...
Ostry krzyk - brodaty postrach dzieci machnął dłonią wstecz,
ku chacie. Tym razem tłumacz się nie odezwał - i tak było jasne:
spostrzegli się!
Reszta była dziełem jednej sekundy. Czarniawa podniosła dziecko
i zasłoniła się nim jak tarczą. Pan Rio szybko się cofnął...
I natknął się na Chwedira. Nie wiadomo kiedy niezdarny bur-
sak zdążył mu zastąpić drogę.
- ...i dlatego, z bojaźni Bożej, panie Rio, zostawcie dziec-
ko...
Nie zdążył dokończyć. Czarnobrody błyskawicznie wyrzucił rękę
ku przodowi. Błysnęła wąska klinga...
- Chwedir!
Chłopiec zachwiał się, ale obcy nie pozwolili mu upaść. Pan
Rio wespół z trzecim przybyszem, tym w zielonym płaszczu, pochwycili
młodzieńca pod ręce i zasłonili się jego bezwładnym ciałem.
- Nie strzelać! - zawołała dziewczyna, pojmując, że i tak się
spóźniła. Stojący obok czerkasi klęli, aż śnieg zadymił. Wrogowie
cofali się - zręcznie i sprawnie. Rozległo się rżenie koni i tętent
kopyt.
- Braciszek! Braciszka uwożą! - Griń skoczył naprzód, ale ni-
czego nie wskórał. Zza chaty wypadli jeźdźcy. Przodem, na ogrom-
nym siwym rumaku pędził pan Rio, za nim, na bułanej klaczy gnała
czarna wiedźma z dzieckiem na ręku.
Wystrzał zagrzmiał zupełnie niespodzianie - ostry, niczym trzask
bicza. Achmet uśmiechnął się ponuro, opuszczając rusznicę, z któ-
rej lufy snuło się pasmo dymu. Jaryna początkowo nie zrozumiała,
ale natychmiast ujrzała trzeciego konia z pustym siodłem. Stary Tatar
nie chybił!
Ostatni pędził fircyk w zielonej opończy - na karym niczym
węgiel argamaku. Gniady pomknął za nim, ale nagle zatrzymał się,
uderzył niepewnie kopytem w ziemię i zawrócił...
Na zbryzganym krwią śniegu leżało dwóch ludzi - Chwedir, bez
czapki, w okrwawionym kożuchu i ten, który go ugodził - ponurak
ze zjeżoną, czarną brodą.
- Żyjesz? - Jaryna rzuciła się ku chłopakowi, ale któryś z we-
teranów, Łucyk czy Malej, położył jej ciężką łapę na ramieniu.
- Nie pchaj się, panienko. My sami!
Dziewczyna przygryzła wargi, ale posłusznie się cofnęła. Chwedir
został podniesiony i ktoś rozsunął mu poły kożucha. Chłopak stęknął
boleśnie.
- Do chaty! Szybko wnieście go do chaty! - Griń zdążył się
już opamiętać i podbiegłszy, pomagał nieść rannego. - Tu zamarz-
nie!
- Nie... nie trzeba! Ja sam! Żyję!
Jaryna westchnęła z ulgą. Wyglądało na to, że Chwedir jesz-
cze nie wybierał się na tamten świat.
Ostrożnie postawiono bursaka na nogi. Chwedir otworzył swe
krótkowzroczne oczy i zamrugał powiekami
- Okulary! Jarynko, każ im, żeby poszukali...
Dziewczyna kiwnęła główką, nie omieszkawszy odnotować
w pamięci "Jarynki". Poczuła się tak samo, jak w dzieciństwie, kie-
dy po bójce z Chwedirem trzeba było szukać zaginionych okularów
w krzakach albo w strumieniu. Zdążyła zauważyć wielką, czerwoną
plamę na lewym ramieniu chłopaka. Rana nie była śmiertelna. Żeby
tylko jakoś udało się zatamować upływ krwi.
Okulary leżały w śniegu, całe, tylko lekko zgięte.
Spłoszony Griń pokręcił głową:
- Babki trzeba. Babka Rutka potrafi krew zatrzymać! Mieszka
tutaj, obok. Tylko się boję, że nie zechce przyjść...
- Przyjdzie, a jakże! - Achmet wyszczerzył krzywe zęby. - Sama
nie przyjdzie, na sznurze babka przywleczem!
Jaryna wyraziła zgodę machnięciem ręki. Tymczasem jeden
z weteranów pochylił się nad brodaczem.
- Panienko Jaryno i ten żyje! Dorżnąć go?
Dziewczyna podeszła bliżej. Ponurak leżał na ziemi. W jego
otwartych oczach płonęła nienawiść.
- Widzicie go, wilkiem patrzy! - dodał drugi czerkas. Co praw-
da, dobić go nie można. Nie czas wojny... a szkoda. Zbierzemy to-
warzystwo na rozprawę, wtedy się łajdaka osądzi!
- No, dobrze - westchnęła Jaryna. - Tego też zanieście do chaty.
A rozejrzyjcie się za jakimiś saniami.
Wokół panowała cisza. Pod kopytami koni chrupała szreń.
Poprzez rzadkie chmury ostrożnie wyglądał księżyc. Konie szły stę-
pa - podróżni mieli przed sobą daleką drogę i trzeba było oszczę-
dzać siły.
- Znajdziemy ich! - Jaryna skinieniem głowy wskazała drogę przed
sobą. Za szerokim jarem widać było skupione przy drodze chaty. - Nie
ukryją się zbóje! Droga prosta, a śnieg głęboki - nie zjadą w step!
- Oby tak było, panienko! - westchnął, poprawiając się w sio-
dle Griń, który był dość kiepskim jeźdźcem. - Żeby tylko do Min-
kówki nie dojechali - tam się droga rozwidla...
Dziewczyna wzruszyła ramionami. Wrogowie uciekali na połu-
dnie, ale do kordonu było jeszcze daleko, a po drodze musieli na-
tknąć się na wioski, w których każdy podejrzany niechybnie zosta-
nie zatrzymany. A jeżeli się nie zatrzyma, pójdzie za mm pościg.
Rannych odprawiono do Wałek. Okazało się, że Chwedir ma
przebite ramię, a brodaczowi kula utkwiła w boku. Babka Rutka za-
trzymała krwawienie, mówiąc: "Czart i bursak - jeden wart drugie-
go!" Ośmieleni ucieczką gnębicieli chłopi jeden przez drugiego ofia-
rowywali się z pomocą, Jaryna jednak wzięła tylko Grinia - a to dla
dwóch przyczyn. Po pierwsze, nie okaże strachu - gna go chęć
ratowania braciszka. A po drugie, dla spokoju - żeby pospólstwo
znów nie wzięło się do kamieni.
- A no, opowiedz wszystko jeszcze raz! - rozkazała panna set-
niczanka.
- Więc... - Griń znowu westchnął. - Pojawili się nie wiadomo
skąd i od razu zaczęli wypytywać: "Co tu się wyrabia"? Potem do
mnie: "Żyje braciszek?" Od razu się zorientowałem - nieczysta sprawa.
Tego w pancerzu nazywają pan Rio; ten, co dźgnął pana bursaka
to Chwaścik; a ta wiedźma przeklęta - Griń nie wytrzymał i splunął
sążniście - ma na imię Sadło.
Dziewczyna uśmiechnęła się mimo woli. Niezłe imiona. Niem-
cy? Wątpliwe...
- Ten młody - to jakby lekarz, choć nazywają go Ramolem.
Jak wróciliśmy do chaty, to razem z wiedźmą zajął się moim bracisz-
kiem. Mówił, że nie zachorował. A jak zobaczyli te złote cacko, ura-
dowali się bardzo i pokazali hersztowi, temu Rio. A on też bardzo
się ucieszył.
Wieś była coraz bliżej. Obok pierwszej z chat mignęła czyjaś
ciemna sylwetka. Dziewczyna zasępiła się i sprawdziła dłonią olstra,
w których czekały na swój czas pistolety.
- Z tego wszystkiego, panienko Jaryno, zrozumiałem, że oni
czekają na jakiegoś przewodnika...
Jaryna kiwnęła głową - coś podobnego mówił i pan Rio.
- Hola, wy tam! Stać!
Zza najbliższego płotu wysunęło się czterech ludzi, którzy za-
stawili sobą drogę.
- Co za jedni?
Okazywanie przestrachu czy sięganie po pistolety byłoby bez-
celowe. Ludzie byli swojakami - byli to miejscowi, czerkascy pod-
siadkowie, których zerwały ze snu odgłosy alarmu.
Ścigający obcych szybko się opowiedzieli. Jaryna nie pomyli-
ła się: strażnicy widzieli zbiegów. Nie tylko zresztą ich widzieli, ale
próbowali zatrzymać. Nic z tego nie wyszło: miejscowi pospolitacy
nie mieli koni pod wierzch, a jeźdźcy pognali dalej na południe - ku
Minkówce.
Pościg ruszył rysią. Minkówka była tuż tuż - za wzgórzem.
A tam już zbiegom skryć się nie ma gdzie. We wsi też jest straż, ale
już nie złożona z podsiadków, ale regularnych czerkasów. Ci ich nie
przepuszczą.
- Griń, jak myślisz, po co im twój brat?
Chłopak zmarszczył brwi i odwrócił twarz.
- Tak... wstyd mówić, panno setniczanko. Jego ojcem był zni-
kacz z czarciego plemienia... A ci, też chyba stamtąd przyszli. Krew-
niacy!
Jaryna z trudem ukryła uśmiech. Jak to nazwał biedaczysko Chwe-
dir? Folklor? O, właśnie, folklor! Ale pergamin ze złotą pieczęcią...
o, nad tym warto było pomyśleć. Pozornie wszystko było zwykłe
- ot, zjawił się w Gontowym Jarze obcy, znajduje sobie żonę, rodzi się
synek. Potem obcy gdzieś znika i... Po syna przyjeżdżają - też z dale-
ka! Przyjeżdżają i patrzą na zostawiony przez ojca amulet. Ciekawe,
w jakich to krajach na listach podróżnych wieszają złote pieczęcie?
- Słuchaj, Griń, a gdzie się podział tatko twojego braciszka?
Czumakowi najwyraźniej nie w smak były te pytania. Westchnął
i lekko się skrzywił:
- My z nim... No, pokłóciliśmy się. Ocknąłem się, a jego nie
ma. Potem tylko raz się pojawił, złote cacko braciszkowi zostawił.
Dziewczyna kiwnęła główką - wszystko się zgadzało. Nie ina-
czej, ukrywał się obcy. Schował się daleko, ale i tu go znaleziono.
Uciekł wreszcie, ale zostawił synka. Myślał pewnie, że noworodka
nikt nie ruszy. Nie wyszło!
- A ten rodzic... ojciec, znaczy... po naszemu mówił? Prawo-
sławny był?
- A gdzie tam prawosławny? - Griń znów się skrzywił, jakby
octu się opił. - Czart jeden... żeby choć raz się przed obrazem prze-
żegnał! A mówił po naszemu, ale jakoś dziwnie. Jak pan Rio.
I to się zgadzało! Też się nie obeszło bez niewidzialnego tłu-
macza. Kimże oni są?
- W tym pergaminie stało, że pana Rio jakiś władyka posyła
- stwierdziła dziewczyna na głos. - Władyka albo kniaź. Znaczy,
ten czarci syn albo jest jego krewniakiem, albo śmiertelnym wro-
giem. Dobrze mówię, Griń?
Czumak nie odpowiedział, tylko się szybko przeżegnał. Jaryna
uśmiechnęła się. Najwyraźniej chłopak przypomniał sobie, kto jest
kniaziem i władyką wszystkich czartów.
Folklor!
Przy wjeździe do Minkówki znów ich zatrzymano. I nie okrzy-
kiem, tylko wymierzonymi w brzuchy lufami. Jaryna nawet nie zdą-
żyła się przestraszyć. Tamci nadbiegli, wymierzyli rusznice, ale za-
raz je opuścili i zaczęli przepraszać - poznali swoich. Dowodzący
wartą stary czerkas z głęboką szramą na całym policzku rozkładał
ręce i prosił "panieneczkę Zagarżecką" o wybaczenie. Zakpili ze
starego! I to jak zakpili!
Uciekinierzy byli w Minkówce mniej więcej przed półgodziną.
Wjechali pokrzykując, potem wezwali starszego i zaczęli się skar-
żyć, że są zamorskimi kupcami, ograbionymi przez złych ludzi. Owe
łotry wszystko im zabrali - wozy, złoto, posiadane przez nich doku-
menty - a teraz ich jeszcze, nieszczęśników, ścigają. Zabito im to-
warzysza, dziecko się przestraszyło i płacze. A zajadli złoczyńcy wciąż
. ich gonią i nie dają odetchnąć.
Podczas gdy stary zajął się gromadzeniem zbrojnych i wysta-
wianiem posterunków, a ludzie ładowali rusznice i ustawiali na dro-
dze zasieki, zbiegowie gdzieś przepadli. Uciekli nie głównym szla-
kiem, wiodącym na południe, bo tam warta, która bez pozwolenia
nikogo nie przepuści - ale drogą ku lasowi.
Teraz stary siwe wąsy sobie wyrywał i usprawiedliwiał się przed
setniczanką. I rzeczywiście, skąd miał wiedzieć? Uciekinierzy nie mieli
broni palnej ani zbroi, tylko szable, i nawet nie szable, ale jakieś
zamorskie zabawki. Była z nimi baba z dzieckiem. Jak tu nie uwie-
rzyć?
Co prawda nie było jeszcze za późno na pogoń. Odjechali zu-
pełnie niedawno, a droga kiepska, wąska i pokryta śniegiem. I wie-
dzie nie do miasta ani nawet do wsi, a do Dzikiego Pana.
Jaryna wyprawiła Grinia w obchód - obejrzeć ślady - a sama
wezwała starych, bywałych czerkasów. Ci przywlekli się z ponury-
mi minami. Nie bali się zbiegów - tu sprawa była prosta. Dwóch
chłopów i baba - wojsko niewielkie i jeszcze bez rusznic... Ale Dziki
Pan...
O Dzikim Panu Jaryna słyszała już wcześniej. Słyszała i nawet
zdążyła go poznać, kiedy ten pojawił się w Walkach. Co prawda,
powtórne spotkanie wcale jej się nie uśmiechało.
Czerkasi wzdychali i uciekali spojrzeniami w bok. Achmet też
się chmurzył i kręcił głową. Jaryna czuła się nieswojo, ale rezygna-
cja z pościgu wcale jej się nie uśmiechała. Wrócić do domu, stanąć
przed wujkiem Łukianem i rozłożyć bezradnie ręce? A potem wyja-
śnić Chwedirowi, że ona, córka setnika, przestraszyła się jakiegoś
Dzikiego Pana? Za nic!
Tymczasem stary czerkas, który wciąż jeszcze nie mógł się
pogodzić z tym, że ktoś go okpił, zaproponował konie na zmianę.
To akurat było sensowne - konie ścigających zdążyły się już zmę-
czyć. Wierzchowce uciekinierów zresztą też. Znaczy, łatwiej będzie
ich gonić.
Jaryna poczekała, aż wróci zasapany Griń, a potem poleciła,
by wszyscy naładowali rusznice i zbierali się w drogę. Nikt się nie
sprzeciwił, tylko dwaj weterani, jak umówieni, przeżegnali się, i ktoś
(chyba Achmet) cicho mruknął coś o "szejtan-bagadyrze".
Teraz wokół siebie mieli mroki leśne. Droga zrobiła się węższa,
ale mimo to jechali po dwoje w rzędzie, ramię w ramię. Konie trącały
się bokami. Tym razem starzy czerkasi Jaryny przodem nie puścili.
Nie puścili jej i z tyłu - przyszło jej jechać pośrodku, obok ponure-
go, mrocznego Achmeta. Grinia weterani wyprawili przodem - i nie
bez powodu. Wiadomo to, co może czarciemu pasierbowi strzelić
do łba? W razie czego dostanie pierwszą kulę!
Jaryna nawet nie próbowała się spierać. Tu, w lesie, pośród skutych
lodowymi pancerzami drzew, wszystko wyglądało inaczej. Same dzi-
wy... No, dobrze, przyjechali obcy po dziecko, starli się przypadkowo
z czerkasami... Ale czemu uciekają do Dzikiego Pana? Przecież ta dro-
ga nigdzie indziej ich nie zaprowadzi! Wiedzą o tym czy nie?
Strach, który aż do tej pory krył się gdzieś na dnie duszy,
podniósł łeb i zaczął się rozrastać. Może te kmioty z Gontowego
Jaru nie były aż takimi durniami, jak się wydawało? Dobrał się nie-
czysty do wdowy, spłodził diablika, a potem zjawiła się pomoc
z niewidzialnym tłumaczem. Gdybyż pieczęć na pergaminie była choć
srebrna! Ale nie, dali złotą! A jeżeli jest jeszcze gorzej - umówili się
pan Rio z Griniem Czumakiem, żeby ten zwabił głupią panienkę pro-
sto w zasadzkę?
Wystrzał zagrzmiał niespodziewanie - ostro i ogłuszająco. Ja-
ryna zmrużyła oczy i nieświadomie szarpnęła wodze.
- Ach, szejtan!
W ręku Achmeta już tańczyła janczarka. Weterani też mieli
w dłoniach rusznice, ale strzelanie nie miało sensu. Całą grupę ota-
czali jeźdźcy - z przodu, z tyłu, widać ich było też pomiędzy drze-
wami.
- Stać! Stać! Hersz-tu?
Nieznajomy gardłowy głos sprawił, że Jaryna drgnęła. Opamię-
tawszy się, błyskawicznie wyrwała z olstra pistolet - i natychmiast
opuściła rękę. Za wielu ich! Tuzin? Dwa? Przysadziści chłopcy
w siwych żupanach, poobwieszani bronią. Szable u pasów, w ręku
samopały wymierzone prosto w twarz.
- Opuścić broń!
Achmet obejrzał się, wyszczerzył zęby niczym wilk i niechęt-
nie zarzucił janczarkę na plecy. Weterani poszli za jego przykładem.
Griń znieruchomiał z czapką zsuniętą na czoło.
- Coście za jedni?
Gardłowy głos zabrzmiał tuż obok. Jaryna nabrała tchu w piersi
i odetchnęła. Jeżeli nie strzelają, tylko pytają, znaczy, że nie zbóje.
- Jaryna Zagarżecka ze swoimi ludźmi.
Jej głos zabrzmiał niespodziewanie głośno i dziewczyna nieco
się stropiła. Wyszło tak, jakby nie odpowiadała na pytanie, a darła
się ze strachu.
- Panna setniczanka? No, no, co za spotkanie!
Teraz w głosie nieznajomego zabrzmiała wyraźna drwina. Roz-
legł się tętent kopyt - i jeździec na karym źrebcu podjechał bliżej,
lekko się kłaniając.
- Może więc miłościwa panienka zechce mi wyjaśnić, czemuż
to walkowscy czerkasi naruszają obyczaje i najeżdżają konno i zbrojno
dziedziny przełożonego mojego, zacnego pana Macapury-Kołożań-
skiego?
Jaryna próbowała zajrzeć w twarz mówiącemu, ale krył ją sku-
tecznie leśny mrok. Ale... nie wiedzieć czemu wydało jej się, że człek
ów jest stary - pomimo chwackiej postawy doświadczonego jeźdź-
ca i dźwięcznego głosu.
Zacisnęła zęby i ponownie głęboko odetchnęła.
- Jestem Jaryna Zagarżecka, córka wałeckiego setnika. Są ze
mną moi czerkasi, mój sługa i chłop z Gontowego Jaru. Przygnał
nas tu obowiązek i konieczność względem państwa! A tyś co za
jeden? I jakim prawem twoi ludzie zatrzymują nas na prostej dro-
dze?
Odpowiedzią był śmiech - szczery i serdeczny.
- Panna setniczanka raczy się złościć? Aj waj, nie złośćcie się
panienko Jaryno, bo od tego tylko zmarszczek na twarzyczce przy-
bywa. Jestem Judka, nadworny setnik zacnego pana Macapury-
Kołożańskiego, za mną stoją moi serdiucy, a ta ziemia należy do
mojego pana.
- Od kiedyż to? - najeżyła się dziewczyna. - Chyba sama wiem,
gdzie się zaczynają włości twego pana?
- Oj, chyba nie wiesz... - ochoczo stwierdził gardłowy głos.
- Ale nie będziemy się spierać, zacna panienko! Strzeżemy drogi
przed złymi ludźmi, a nie przed wałeckimi czerkasami. Jeżeli mogę w
czymś pomóc - rozkazuj!
Jaryna westchnęła z ulgą. W rzeczy samej, czego tu się bać?
Macapura-Kołożański choć i jest Dzikim Panem, to przecie nie za-
cznie sporu z walkowską sotnią.
- Panie Judka, gonimy rozbójników. Jest ich troje, w tym jed-
na kobieta. Porwali dziecko...
- Aj waj! - Judka wyraźnie się zdziwił. - Więc oni przed wami
uciekali? No, no, coraz bardziej ciekawe to wszystko się robi... Po-
jedź za mną, to popatrzysz na swoich zbójów!
Achmet warknął coś gniewnie, ale dziewczyna nie słuchała.
Serdiuków Macapury się nie bała. A zresztą, najważniejsze, że zbie-
gowie są tuż obok.
- Tędy! - Judka skinął ręką - Tam jest polana!
Jaryna kiwnęła główką, uderzyła obcasem zgrzany koński bok.
Judka dostosował konia.
- Jechaliśmy w patrol, panno setniczanko. Patrzymy, a ci jadą!
Nie strzelaliśmy - zwaliliśmy na drogę drzewo i przycisnęliśmy
gołąbeczków!
Dziewczyna kiwnęła głową, zanotowawszy w pamięci pewną
niezgodność. Do zwalenia drzewa trzeba czasu! Chyba, że było już
wcześniej podcięte?
Na polanie było jaśniej. Dziewczyna odwróciła się, żeby obej-
rzeć towarzysza. Szary żupan serdiuków, czapka z błękitnym den-
kiem, szabla u pasa i rusznica na plecach. Ale... coś w tym człowie-
ku było nie tak.
- Czemu się dziwisz, panienko? - Judka znowu roześmiał się
wesoło. - Żyda z szabliskiem nie widziałaś?
Jaryna zmrużyła oczy. W rzeczy samej, miała przed sobą Żyda.
Nos z nieznacznym garbkiem, ciemne, nieco wyłupiaste oczy
- i rudawe, przyprószone już siwizną pejsy, zwisające spod czapki.
I oczywiście broda, szeroka, puszysta. Jasna sprawa, Judka!
- Zechciejcie wybaczyć, panie... Judka. W rzeczy samej, nie
widziałam.
Widzieć nie widziała, ale słyszeć się zdarzyło. Od dawna mówili
ludzie, że u Dzikiego Pana pojawił się nowy setnik. Nie czerkas, nie
zbiegły Moskal i nawet nie Turczyn - ale parch. Kto on i skąd go
przyniosło, nikt nie wiedział, krążyły jednak wśród ludzi gadki, że
setnik pochodzi z daleka - z zadnieprzańskich hajdamaków czy
z karpackich opryszków... Rozbijał się pono na bitych szlakach,
a gdy te ziemie trafiły się Wojsku Zaporoskiemu, wyniósł się stamtąd,
żeby licha nie kusić. Mówili o nim jeszcze (ale tylko półgębkiem), że
jest czarownikiem. I nie takim sobie zwykłym czarownikiem...
Jaryna o tym wszystkim słyszała, ale nie dawała wiary. Cze-
muż to parch miałby się brać za szablę, a nie za dukaty? A jed-
nak ludzie mieli rację! Nawet jeżeli część tych opowieści była
zełgana, to nie wszystkie.
Judka uśmiechnął się i nagle dziewczyna zrozumiała, że ma przed
sobą nie chłopca, ale dorosłego mężczyznę, znacznie od niej star-
szego. Jego twarz wyglądała młodo, głos też był młody, ale oczy...
I ten uśmiech... Ileż on ma lat?
- Sama widzisz! Zacna panienka nie widziała Żyda z szablą,
a Żyd z szablą nie widział młodziutkiej panienki z pistoletami w ol-
strach!
Jaryna nie wytrzymała i parsknęła śmiechem. Wygląda na to,
że Judka nie taki straszny, jak o nim mówiono. Dziwny jest, ale mało
to dziwnych ludzi chodzi po świecie?
Sam o sobie powiedział: nadworny setnik... warto się spierać?
- Ojciec na wojnie - wyjaśniła. - Pan Jenocha, sotenny pisarz,
wysłał mnie go Gontowego Jaru, a tam, jak się okazało, byli źli ludzie.
- No właśnie, sam się zastanawiałem, dlaczego nie bacząc na noc,
wiozą gdzieś małego bąjstruka - kiwnął głową setnik. - A otóż i oni!
Zbiegowie zgromadzili się na skraju polany - pan Rio w swo-
jej dziwacznej zbroi, Ramol w zielonym płaszczu i wiedźma zwana
Sadło. Dziecko też tu było - czarnowłosa trzymała je na rękach.
Konie zatrzymanych stały nieco z boku, a wokół rozstawiło się
dziesięciu serdiuków w siwych żupanach, trzymających gotowe do
strzału rusznice. Jaryna mimo woli uśmiechnęła się - doigrali się,
gołąbeczki!
- Myśmy już chcieli ich puścić - stwierdził Judka, zręcznie
zeskakując z konia. - Niechby sobie wracali! No, ale skoro ty, pa-
nienko, twierdzisz, że te rezuny porwały dziecko...
I nagle Jaryna zrozumiała, że setnik kłamie. Przeciwnie, wcale nie
chcieli tamtych wypuścić! Coś tam sobie umyślili, tylko nie zdążyli...
- No i jak się jechało, panie Rio? - Jaryna rzuciła wodze jed-
nemu z serdiuków i zrobiła krok ku przodowi.
Rio nie odpowiedział - odwrócił twarz w bok. Porwane dziec-
ko zapiszczało cieniutko, a wiedźma pochyliwszy się nad nim, po-
spiesznie wyszeptała coś uspokajającego.
- Panie Judka! - dziewczyna odwróciła się do dziwnego set-
nika. - Te zbóje porwały dziecko - braciszka Grinia Czumaka z Gon-
towego Jaru, raniąc przy okazji mojego człowieka i postępując wbrew
moim rozkazom. Żądam zatem, żeby ich wydać mnie i odstawić pod
strażą do Minkowki.
Judka zamyślił się i rzucił szybkie spojrzenie na jeńców.
- Cóż wy na to. panowie?
- To dziecko należy do nas - odpowiedział pan Rio niezbyt
głośno, nie podnosząc głowy. - Skoro jesteśmy na ziemiach wa-
szego pana, niech on nas rozsądzi!
- Tam, powiadacie? - setnik pogładził w zadumie swoją pu-
szystą brodę. - Racja, panienko Jaryno! Skoro są na ziemiach pana
Macapury, niechże on sam sąd uczyni!
Wargi setnika rozciągnął lekki uśmieszek -1 dziewczyna wszystko
natychmiast pojęła. Zmówili się z tamtymi! Zatrzymanie zbiegów to
tylko pozór! Czy nie po to wyjechał setnik na patrol, nie bacząc na
zbliżającą się noc?
- To nie są włości twego pana - westchnęła Jaryna. - Zgod-
nie 7 uniwersałami hetmanów Zenobiego i Iwana Lacha, ten las należy
do sotni wałeckiej.
Judka znów się uśmiechnął - wesoło i szeroko.
-No... to już niech panowie sami pomiędzy sobą rozsądzą! Jako
podwładny robię, co mi każą! Tak więc, zacna panienko, odwiozę
tych przybłędów do mojego pana Macapury-Kołożańskiego, on zaś
listownie wyjaśni z dowództwem waszej sotni, co i jak. Niech sami
to wszystko sobie wyjaśnią z panem pisarzem.
Jaryna rozejrzała się, szukając wzrokiem pomocy. Jej ludzie byli
daleko, a zresztą co by wskórali? Niechby z nią była cała sotnia
- przecież nie można imać się szabli z tak błahego powodu! Judka
miał rację - zawsze tak było: wykonywano rozkazy, a potem zaczy-
nały się korowody z wyjaśnieniami, które trwały niekiedy rok,
a czasem dziesięć lat. Jej bat'ko i jego dziad starali się nie zadzierać
z takimi, jak pan Macapura.
I nagle sobie przypomniała - dziecko! Przecież ten Judka nie
jest dzikim zwierzem!
- Panie setniku nadworny, a jakże będzie z dzieckiem? Jest ze
mną jego brat. Godzi się dziecko oddawać nie wiadomo komu i uwozić
nie wiadomo gdzie?
Judka znów musnął brodę krzepką ręką. Setnik zamyślił się
- albo raczej udawał, że się namyśla. Potem jego ciemne oczy bły-
snęły przebiegle.
- Niech starszy brat jedzie z nami! Postanowimy wspólnie!
Machnął dłoniąjednemu z serdiuków i coś mu powiedział. Ten
kiwnął głową i ruszył z kopyta.
Czekali w milczeniu. Jaryna starała się odgadnąć, co też pan
setnik sobie umyślił. Czyżby zamierzali jej oddać dziecko? Przecież
rozbójnicy tak nie postępują!
Podjechał Griń, skłonił się krótko i znieruchomiał, ujrzawszy
porywaczy. Dziecko jakby usłyszało brata i znów zaczęło płakać.
- O, to, to! - Judka, widocznie rad z siebie, kiwnął głową. - Ty
jesteś Grigorij, zwany Czumakiem?
Griń potwierdził skinieniem głowy, nie odrywając wzroku od
płaczącego na rękach czarnowłosej wiedźmy braciszka.
- Ten malec jest twoim bratem? - ręka z nahajką kiwnęła
w stronę zanoszącego się płaczem zawiniątka.
- Tak, panie - odparł zapytany zdławionym głosem. - To mój
brat. Syn mojej matki.
- Czy to prawda, panie Rio?
Setnik odwrócił się ku zbiegom i jego twarz na chwilę stężała,
przybierając jawnie wrogi wyraz. Jarynie jednak znów się wydało,
że wszystko to jest tylko udane.
- Owszem, panie Judka - spokojnie odpowiedział pan Rio.
- Ale my mamy prawa do tego dziecka.
Dziewczyna chciała coś wtrącić, ale Judka nie dopuścił jej do
słowa:
- Skoro tak, to niech rozstrzyga sąd! A na razie, niech twoja to-
warzyszka, panie Rio, odda dziecko jego bratu, czumakowi Grigorijowi.
Nikt się nie sprzeciwił. Griń nieufnie łypnął okiem na setnika,
zeskoczył z konia i podszedł do kobiety, która bez słowa podała mu
zawiniątko. Griń westchnął głęboko i przytulił braciszka do piersi.
Ten, jakby wszystko zrozumiał - natychmiast się uspokoił.
- Czy... mogę jechać? - młodzieniec niespokojnie spojrzał na
setnika, a potem na Jarynę.
- A kto cię trzyma, czumaku? - Judka wzruszył ramionami
i chrząknął nie bez kpiny. - Wracaj do swego Gontowego Jaru! Myślę,
że twoi ziomkowie zdążyli już zebrać kamienie. Aj waj... może nawet
chatę chrustem już obłożyli?
Griń skamieniał. Jaryna sama się wzdrygnęła. A przecież Judka
miał rację! Grinia i tak uznano za czarciego pasierba, a teraz, po
najeździe "diabłów" i po tym, jak się tam polała krew!
- Ja... udam się do sąsiadów - niepewnym głosem odparł Griń.
- Do Kopiniec albo do Minkowki...
Judka uśmiechnął się szeroko. Jaryna sama pojęła: nic z tego!
Słuchy o czarciej rodzinie rozeszły się już po okolicy. Nawet ci, co
nie uwierzyli, będą się bali dać braciom schronienie. A jeżeli "czar-
ty" pojawią się ponownie?
- No to co mam robić? - Griń odwrócił się ku Jarynie, patrząc
na nią jak ogłuszony.
Dziewczyna sama nie bardzo wiedziała, co odpowiedzieć. Od-
wieźć chłopca do Wałek? A czemuż to jej sąsiedzi mieliby okazać
się odważniejsi od innych? Gdyby choć ojciec był w domu, ale go
nie masz... i nikt tchórzom nie doda odwagi.
- Grigorij, może byś tak pojechał z nami? - Judka zamrugał
oczami, jakby ta myśl przyszła mu do głowy dopiero teraz, ale
nie wytrzymał i uśmiechnął się szeroko. - W imieniu mojego pana
obiecuję, że nikt cię nie ruszy palcem. Nic nie grozi ani tobie,
ani twojemu braciszkowi. Znajdziemy mu nawet babę, żeby go
karmiła... przecież tak się nie godzi... ileż można dziecko trzymać
na mrozie?
Jaryna w tej chwili zrozumiała ostatecznie - zmówili się wcze-
śniej ! Chytry pan Rio musiał coś setnikowi obiecać. Tak to urządzi-
li, że nie sposób się sprzeciwić! Obaj są w prawie, i Judka i Griń
Czumak!
- To może... na dzień czy dwa? - Griń znów łypnął okiem na
dziewczynę. - Niech się we wsi trochę uspokoi. Jak myślicie, pan-
no setniczanko?
Jaryna zrozumiała: chłopak ma już dość! Dość ma już bycia
"czarcim pasierbem". Nie ma sił do walki - ani za siebie, ani za
brata. Po raz pierwszy ktoś mu obiecał, że się za nim ujmie i go
obroni.
- Jak chcesz, czumaku!
Odwróciła się, sama nie wiedząc, co powiedzieć. Działo się tu
coś niedobrego, może nawet strasznego, ale nie sposób było tego
pojąć ani wyjaśnić. Nawet szable tu na nic.
- A więc postanowione, zacna panienko? - Judka podje-
chał bliżej i znów się uśmiechnął. - Czumak z braciszkiem u nas
posiedzą, żeby głupiego chłopstwa na pokuszenie nie wodzić,
a rozbójników, którzy dziecko chcieli porwać, mój pan sprawie-
dliwie osądzi.
Setnik rzucił szybkie spojrzenie na niewzruszonego pana Rio
i Jaryna poczuła, że ogarniają gniew. Straszny i poniżający gniew
niemocy. Wszystko było nie tak. Wszystko obracało się przeciw-
ko niej.
- Nasza czwórka przeciwko twojej sotni - odparła cicho, sta-
rając się nie widzieć uśmiechu Judki. - Gdybym miała jeszcze kilku-
nastu chłopców...
- Zacna panno, nas jest tu tylko trzy dziesiątki. Ale masz ra-
cję. Tylko...
Setnik umilkł na chwilę. Znikł jego uśmiech, a w oczach poja-
wiła się powaga, a nawet surowość.
- Jaryno Longinówna, nie chcę, żebyś żywiła do mnie urazę!
Każdy wykonuje swoje rozkazy, a jeżeli coś było nie tak, to wy-
bacz! Kto wie, może przy następnym spotkaniu ty sama mi głowę
zdejmiesz szabelką!
I nagle dziewczyna zrozumiała: setnik wcale nie żartuje. I wte-
dy, kiedy prosi o przebaczenie i wtedy, gdy mówi o szabelce.
Gniew znikł, jakby go nigdy nie było. Nagle zwaliło się na nią
zmęczenie, ołowiane i nieznośne. Cały dzień w siodle, potem wie-
czór i noc...
- Panie Judka, dlaczego mielibyśmy się na śmierć ścinać? Czy
twój pan jest wrogiem czerkaskiego wojska? Ale masz rację, jeszcze
się spotkamy...
- Z pewnością...
Słowa padły ciężko, niczym kamienie w czarną wodę. Za-
brzmiały jak wyrok. Jaryna znów poczuła się nieswojo. Do czego
setnik pije? I dlaczego ona sama tak niechętnie myśli o przyszłym
spotkaniu?
Śnieg zachrzęścił pod końskimi kopytami. Polana została za nimi,
ale dziewczyna długo jeszcze czuła na sobie ciężkie spojrzenie, któ-
rym odprowadzał ją Judka. Tak patrzą na Śmierć, która zjawiła się
przedwcześnie, ale obiecała, że wróci...
Judka Duszogub
Moja Śmierć odjeżdżała.
Chuda Śmierć o kaczym nosie, pięknie dosiadająca rumaka pełnej
krwi. Niezbyt urodziwa dziewczyna, która jeszcze niczego nie wie,
ale już zaczyna się domyślać.
Mógłbym ją zabić - bez trudu, jednym machnięciem głowni.
Mógłbym ją osadzić w lochu, a wyjście zamurować szarym
kamieniem - na wieki wieków, dopóki stoją zamkowe mury.
Tylko po co? Śmierci się nie wywiniesz!
Przymknąłem oezy, przeganiając Cienie. Polana zalśniła bielą
i tylko oddalająca się sylwetka świeciła złym, migotliwym błękitem.
Jakże dawno nie widziałem żadnych barw. Tak jest, wszystko, jak
obiecano - Śmierć oblecze się w błękit...
Dobra, wystarczy!
Wiedziałeś, że tak będzie, Judo ben-Josif, smarkaty chłopacz-
ku z Humania. Wiedziałeś o dniu, w którym spotkają się Śmierć,
Wtórnik i Jeniec - Dniu Spotkania. I teraz nie ma się czego bać!
- Panie setniku!
Michał, młody dziesiętnik, którego przed czterema laty znala-
złem za Dnieprem, skinieniem ręki wskazał drogę.
Tak! Już pora!
Śmierć odeszła - by wrócić o właściwej porze i czasie. I tylko
Świętemu, Który Jest, wiadomo, kiedy to nastąpi - jutro czy za pół
wieku. Ile lat ma ta dziewczyna? Osiemnaście, a może mniej?
Kiwnąłem głową i Michał zaczął zbierać chłopców. Dzień Spo-
tkania jeszcze się nie skończył. Pan Stanisław czeka, a ja muszę podjąć
decyzję.
Czy można oszukać Granicznych Malachów i czy trzeba to robić?
Czy chcesz wystąpić przeciwko B-gu, głupi Judka?
Oddział stał już w szyku, a gości umieszczono tam, gdzie trze-
ba - pośrodku. Machnąłem ręką i Michał ruszył ku przodowi, by
stanąć na czele kolumny. Co prawda, w tym lesie nie sposób na-
tknąć się na jakiekolwiek niebezpieczeństwo, choćbyś nie wiadomo
jak długo błąkał się po zaśnieżonych chaszczach.
Najbardziej niebezpieczne stworzenia - to my.
Z kim pierwej porozmawiać? Ze smagłą babą czy z Wtórnikiem?
Najlepiej z nim. On jest przywódcą całej grupki.
Skierowałem konia ku gościom. Chłopcy zrobili mi miejsce
i dostosowałem konika do rumaka pana Rio. Zrozumiał. Czy nie?
Chyba nie. Znaczy, można zacząć od głupstw.
- Chciałbym wam podziękować, panie setniku...
- Nie ma za co, panie Rio!
Cudza mowa sama trafiała do ucha. Czytać o czymś takim czy-
tałem często, ale rzadko się z tym zjawiskiem spotykałem. Przejrzy-
ste Słowo, zdolne sprawić, że pojmuje się każdą mowę. Prawie każdą.
Czy oni wiedzą?
- Panie Rio, dlaczego skręciliście do lasu?
Lekkie wzruszenie ramion. Wyglądało na to, że sam nie wie.
- No... za nami szedł pościg, panie Judka! Pomyślałem...
- To ja pomyślałam! I nie pomyliłam się, prawda?
Obejrzałem się za siebie. Smagła baba uśmiechała się - ona
wiedziała! No cóż, tak nawet będzie prościej. Jakże ją nazywają? Sale?
Tak, chyba tak.
- W takim wypadku, panowie, nie możecie się uskarżać, że za
późno was spotkano.
Smagła kiwnęła głową i uderzywszy konia obcasami, podjechała
obok.
- Znaczy, trudności z wizą nie będzie?
Zaskoczony Rio zamrugał powiekami. No, teraz już wszystko
wiadome - nie wie. Znaczy, Sale to Kewal - Przewodnik. Tak wła-
śnie myślałem.
- W takim razie, panie Rio, pozwólcie, że przedstawię się jesz-
cze raz! Nie jestem tylko setnikiem, ale i konsulem Granicy.
- Miło mi poznać, panie konsulu!
Pogodził się z tą rewelacją zaskakująco szybko. No tak, mój
Wtórnik to w końcu nie byle kto! Jedna rzecz jest tylko dziwna...
- Panowie, zanim przejdziemy do sprawy, pozwólcie, że o coś
spytam. Czemu nie wzięliście ze sobą choćby jednej rusznicy? To
nie jest zabronione.
- Nie wzięliśmy... czego?
Tak, tego nie znał.
- W waszym Naczyniu... w waszym świecie nie ma broni pal-
nej?
- Z przykrością stwierdzam, że nie ma - zamiast Wtórnika odpo-
wiedziała Sale. - W przeciwnym razie nie stracilibyśmy Chosty... nasze-
go towarzysza. Pochwycili go ci zbóje i zdaje się, że poważnie ranili...
Niewiele brakło, a byłbym się roześmiał. Z czego tu się jednak
śmiać? Obce Naczynie, inne porządki, a oni nie spędzili tu jeszcze
nawet doby.
- Szanowna pani, to nie byli żadni rozbójnicy. Ta panienka
z płaskim noskiem - to córka miejscowego setnika...
- Ale przecież to wy jesteście setnikiem - wmieszał się do roz-
mowy trzeci z przybyszów, jegomość w zielonej opończy. - Jeste-
ście sługą tutejszego kniazia!
- Niezupełnie jest tak, jak myślicie...
Dopiero teraz zrozumiałem w pełni, co znaczy trafić do obcego
Naczynia. Ciekaw jestem, jak bym sam sobie radził w ich świecie
- choćby z rusznicą i pistoletami. A może w ich Naczyniu proch
w ogóle się nie pali?
- W naszych ziemiach władzę sprawuje hetman, a tutaj,
w Walkach, setnik. Panna Jaryna Zagarżecka to jego córka. Zaś mój
pan, Macapura, jest zacnym i dobrym władyką, ale jednak nie knia-
ziem. Wasz przyjaciel chyba jednak trafi pod sąd...
Spojrzeli na siebie, a pan Rio zacisnął wargi.
- Ja... bardzo bym nie chciał, żeby przydarzyło mu się coś złe-
go. Jeżeli będzie trzeba, sam stawię się przed sądem i złożę wyja-
śnienia.
Mogłem tylko wzruszyć ramionami. Długo byś, przyjacielu,
musiał wszystko wyjaśniać!
- Panowie, będzie jeszcze czas, żeby o tym porozmawiać.
A teraz najważniejsze. Zlecono mi potwierdzenie waszych powrot-
nych wiz przez Granicę. Mogę to zrobić w dowolnej chwili, choćby
dziś. Dla was - i dla dziecka.
Rio kiwnął głową, a ja pomyślałem, że Wtórnik rzeczywiście
jest do mnie podobny. Wyrwać dziecko z rąk brata - i nawet nie
mrugnął okiem! Zdobyłbym się na coś takiego? Pewnie tak...
- Dziękujemy, panie Judka! Przypuszczam, że trzeba też wydać
wizę jego starszemu bratu.
Ach, tak? Pan Rio postanowił okazać serce? Zachciało mu się
odegrać rolę dobrodzieja? Waj... nie ma tak dobrze!
- Niestety, jak właśnie przed chwilą powiedziałem pannie Za-
garżeckiej, wszyscy podlegamy pewnym rozkazom. Mogę tylko dodać,
że niekiedy wykonujemy je z przykrością. Mam pełnomocnictwa do
wystawienia wiz waszej czwórce i jego braciszkowi. Griń Czumak
nie ma prawa przekroczenia Granicy.
- A kto o tym decyduje? To nasze żądanie!
W głosie pana Rio zabrzmiał gniew, ja zaś ponownie musiałem
ukrywać uśmiech. Wtórnik w istocie niczego nie wie o Malachach.
Ciekawe, czy Sale celowo utrzymuje go w nieświadomości?
Rozejrzałem się dookoła. Droga była pusta, zasypany śniegiem
las ogarnęły cisza i spokój. A otóż i Wesoły Dąb! Mówią, że za bat'ki
pana Stanisława jego gałęzie nigdy nie były puste, a wieszali nie
rzadziej niż raz w tygodniu. Teraz zaś tylko zwisa zeń zardzewiały
łańcuch. Pan Stanisław rozkazał, by go zostawić: niech ludziska patrzą.
Patrzą, przypominają sobie dawne czasy... i wszyscy na tym korzy-
stają.
- Wy pierwszy raz za Granicą?
- Ja, nie - niezbyt głośno odpowiedziała smagła i wszystko
stało się jasne. Kiedyś ja też byłem taki, jak mój Wtórnik. Stawiać
żądania Malachom? Dobre sobie!
- Ale... jak zrozumiałem, jego brat ma pewne... nieprzyjemno-
ści - niepewnym głosem ciągnął pan Rio. - Może byłoby lepiej,
gdybyśmy go odwieźli w jakieś bezpieczne miejsce?
W jego głosie słychać było niepokój i z trudem się powstrzy-
małem od zapytania: czy sam ma braci? Chociaż kto wie? Gdyby
mnie samemu zaproponowali wysłanie gdzieś Icka albo Szlomy
z takim panem Rio? Ale nikt mi tego nie zaproponował...
- Jest coś jeszcze, panowie...
Westchnąłem i znów zamknąłem oczy, żeby odegnać Cienie.
Ostre, białe światło, dziko i pusto. Wiedziałem jednak, że mnie słyszą.
Czy można oszukać Malachów?
- Pani Sale, ma pani dobre Przejrzyste Słowo! Doskonale działa!
Uśmiechnęła się, dziękując wzrokiem za pochlebstwo, choć
w zasadzie nie było w tym niczego osobliwego. Rabbi Mosze Kor-
dower pojmował dowolny język bez żadnych sztuczek. I rabbi Izaak
Lurie - też.
- A czy zrozumiesz to, co teraz ci powiem? Bo nie wszystko
co przejrzyste, jest przejrzyste!
Pan Rio rozejrzał się niepewnie, chciał o coś spytać, ale go
powstrzymałem, podnosząc ostrzegawczo rękę. Z moim Wtórnikiem
sprawa była prosta - nie wie. Nie zna języka, w którym teraz prze-
mówiłem, nie wie niczego o Wielkim Wyjątku. Teraz interesował mnie
nie on, ale smagłolica.
- Wydaje mi się... - zacisnęła wargi i przez chwilę milczała.
- Wydaje mi się, że rozumiem. Trochę mnie tego uczono. Ale czy
język ma jakiekolwiek znaczenie?
Westchnąłem z ulgą. Czy łatwo jest oszukiwać Malachów?
Czasami łatwo, osobliwie, gdy znasz Język Wyjątku.
Język, którego nie pojmują aniołowie.
- Sale, posłuchaj mnie uważnie. Słuchaj i nie przerywaj, w prze-
ciwnym razie za nasze głowy - twoją i moją - nie dadzą złamanego
szekla.
Gdzieś w przedzie rozległ się okrzyk. Uniosłem się w siodle
- podjeżdżamy! Straż jest na miejscu. Ale czy zastaną pana Stani-
sława w domu? Wydawało mi się, że zamierzał zajrzeć do zamku.
- Język, którym teraz mówimy, jest jedynym, jakiego nie znają
Malachowie. U nas nazywają go aramejskim. Zapisano w nim na-
sze święte księgi.
Zmusiłem się, by przerwać. Jakiż jest sens w opowiadaniu
smagłolicej dziewce o księdze Zohar? Jeżeli istnieje w jej Naczyniu,
to jej o niej powiedzą, w swoim czasie. Jeżeli jej u nich nie ma - to
też nie ma o czym mówić.
- Malachowie (u nas nazywają ich aniołami) - to strażnicy Granic.
Wykonują ich wolę. Ale ja jestem człowiekiem i wy jesteście ludź-
mi, dlatego też postanowiłem zdradzić wam tajemnicę. A teraz naj-
ważniejsze. Nie powinniście prosić o wizę. Zrozumiano?
Zastanowiła się i kiwnęła głową. Tylko błysnęły jej ciemne oczy.
- Ty się chyba domyślasz, w czym rzecz, Sale. Naruszyliście
reguły Odprawy. Dałaś strażnikom łapówkę. Ten, który naruszył
obowiązki, został już ukarany, a teraz Malachowie czekają na oka-
zję, żeby ukarać was - i to tak, żeby dać nauczkę wszystkim innym.
Zrozumiałaś?
Sale znowu kiwnęła głową, a potem przeniosła niepewne spoj-
rzenie na pana Rio.
- Jemu opowiesz potem: zrozumiałem. A jeszcze lepiej, jeżeli
napiszesz, tak żeby do tego nie używać głosu. Na razie trzeba wam
będzie zostać tutaj.
- Na zawsze? - jej głos drgnął.
Doskonale ją rozumiałem. Zostać w obcym Naczyniu to gor-
sze, niż zostać w obcym kraju. Ale cóż robić? Malachowie nie znają
miłosierdzia. Czterdzieści tysięcy ludzi zginęło, kiedy ktoś zbyt ciekawy
spróbował zajrzeć do Arki.
- Sale, pomówimy o tym później. Są drogi okrężne. Ja ich nie
znam, ale może je znać pan Stanisław - mój władyka. Ale o tym
- później.
Znów kiwnęła głową. Odwróciłem się, żeby nie patrzeć w jej
twarz. Tak z pewnością wyglądałem ja sam, kiedy mój wzrok zetknął
się ze spojrzeniem Jaryny Zagarżeckiej i zrozumiałem, kim ona jest...
Pan Stanisław nie spał. W tym akurat nie było niczego dziw-
nego - jego osobliwe nawyki znane były wszystkim w powiecie.
Spać za dnia, a czuwać po nocach - tak, jak mówią, żył jeszcze jego
ojciec. Prawda, że noce zwykle spędza w zamku, ale dziś akurat został
w domu, ja zaś odetchnąłem z ulgą. Pewne decyzje trzeba podjąć
natychmiast. Choćby po to, żeby donosiciele i zausznicy nie zdą-
żyli potem wszystkiego po swojemu pokręcić. Oczywiście, pan
Macapura darzy mnie zaufaniem, ale mój poprzednik też był o tym
przekonany. A teraz nikt nawet nie wie, gdzie gniją jego kości
- wątpliwe jest zresztą, czy w ogóle jakieś po nim zostały...
Serdiuk przy drzwiach biblioteki, wpuszczając mnie do środka,
służbiście strzelił obcasami. Jestem jedynym z domowników, który
może odwiedzać pana Stanisława o dowolnej porze dnia i nocy. Do
zamku jednak wejścia nie mam - ale i za bardzo się nie napraszam.
Im mniej wiesz, tym dłużej żyjesz! A ja i tak wiem wiele o panu
Macapurze-Kołożańskim! Kto wie, czy nie za wiele!
Pan Stanisław siedział w kącie pod lampą z zielonego szkła
i czytał "Gazetę Limburską". Gdyby w tej chwili zobaczyli go nawet
najbardziej zajadli z wrogów, musieliby ugryźć się w języki: stare,
masywne krzesło wypełniało wcielenie dobroduszności. Grube, lekko
wywinięte wargi gospodarza rozciągnięte były w miłym uśmiechu,
na pulchnych policzkach widać było dołeczki, szkła okularów za-
krywały zwykle kłujące spojrzenie maleńkich oczu, i nawet koniuszki
barwionych czernidłem wąsów jakby opadły bezsilnie w dół. Oto
tęgi, dobroduszny pan, trochę znużony życiem, usiadł sobie, by
poczytać gazetę. Z pewnością nie może zasnąć - zmęczony cało-
dziennym czynieniem miłosierdzia i wycieraniem wdowich łez.
- Szolem, panie Stanisławie!
Oczka dobrodusznie zamrugały, a uśmiech dobrego pana jesz-
cze się pogłębił.
- Dobry wieczór, panie Judka! Tam, na stoliku, w karafce jest
gdańska wódka - napijże się, z mrozu przyszedłeś. Napij się i sia-
daj.
Wódka zapiekła w gardle, a ja tylko pokręciłem głową. Ależ
trunek! Gdzież tam do niego miejscowej gorzałce czy nawet pejsa-
chówce!
Pan Stanisław z westchnieniem odłożył gazetę, spojrzał na
odstawioną przeze mnie karafkę, wyciągnął ku niej dłoń - ale zaraz
ją opuścił.
- Co za dużo, to niezdrowo. A ja, sam widzisz, nudzę się!
Takie stwierdzenie nie wymagało odpowiedzi, w milczeniu więc
przysiadłem na ciężkim, dębowym taborecie. I natychmiast spostrze-
głem, że krzesło, w którym rozsiadł się dobry pan Macapura, zosta-
ło przestawione. Przedtem stało bliżej ku oknu, a teraz - nie wiado-
mo kiedy - znalazło się prosto pod starym portretem.
Portret ten był dla mnie zagadką. Prowadzony pewną ręką pędzel
przedstawił na nim szczupłego młodzieńca o wąskich ramionach,
odzianego w hiszpański strój, z wielką kryzą, jakie noszono przed
półwieczem. U boku miał szpadę, a w ręku wielką księgę o złoco-
nych brzegach. I nie byłoby w nim niczego dziwnego, gdyby nie
herb Abdank w górnym rogu - herb rodu Macapurów. Nie tylko
herb, ale i łacińskie litery "L. M.-K." I łańcuch - znany wszystkim
złoty łańcuch na piersi. Ten łańcuch z ogromnym czerwonym ka-
mieniem pan Macapura często zakłada - osobliwie wtedy, gdy
zjeżdżają się goście. Najwyraźniej - rodzina. Co prawda na portre-
cie kamień wygląda inaczej - nie tak go przedstawił artysta! Jasna
sprawa, portret krewniaka i to bliskiego. Bat'ko pana Stanisława miał
podobno na imię Leopold, więc w istocie nie byłoby w tym nicze-
go dziwnego, gdyby nie...
Gdyby w domu były jakieś inne portrety. Gdyby nie zgodny
chór tych wszystkich, którzy pamiętali staruszka. Leopold Maca-
pura był barczysty, tęgi i mordziasty - syn zaś wdał się w tatkę.
A jego twarz wcale nie była podobna do twarzy z portretu! War-
gi, oczy, nos... Może to nie portret ojca, a wuja albo stryka... ja-
kiegoś, powiedzmy, Leona? Wszystko jedno, nie mogłem tego zro-
zumieć. Żeby w takim domu był tylko jeden jedyny portret - i to
nie w sali głównej, a w bibliotece! Bywałem w domach, gdzie wisiały
całe galerie portretów, którym przyglądali się goście, a służba na
pamięć się uczyła, czym który przodek się wsławił...
- Ależ głupie te wsiowe dziewuchy, panie Judka! Leży ci taka
pod tobą jak kłoda, tylko sapie, a potem zaczyna jęczeć: "Za mąż
wyjść chciałam, za mąż, nieszczęsna...!" Języki im wycinać czy co?
Pan się uśmiechał, znaczy, raczył żartować. Nie wiadomo cze-
mu jednak wcale nie było mi do śmiechu.
- I kogóż ty mi dziś przywiozłeś?
Głos zabrzmiał jak przedtem, obojętnie, nawet z nutką znudze-
nia, ale spostrzegłem szybkie spojrzenie znad grubych szkieł. Na-
tychmiast wszystko zrozumiałem - ktoś już zdążył donieść. Ktoś,
kto miał pięty sadłem smarowane...
- Czworo gości, panie Stanisławie. I dziecko - osesek przy
piersi.
- Dziecko?
Ciężkie cielsko jakby niechętnie dźwignęło się lekko, a potem
ponownie opadło w głębiny krzesła.
- Dziecko, to dobrze. Każ je zaraz odnieść do zamku.
Drgnąłem - wiedziałem! Pan Stanisław lubi dzieci!
- A goście? Co za jedni? Zdaje się, jest wśród nich jakaś baba?
Uśmiechał się już jak przedtem - dobre, grube panisko, drę-
czone bezsennością.
- Nie baba - odpowiedziałem, siląc się na spokój. - Pani! Jed-
nym z gości jest wieśniak z Gontowego Jaru, ale pozostali trzej, zacni
państwo. Dokładniej - dwóch panów i pani.
- Jak myślisz, wielki dadzą za nich okup? - jakby mimocho-
dem rzucił pan Stanisław, biorąc ponownie gazetę do ręki.
Rozmowa miała się ku końcowi.
Wygląda na to, że pan już wszystko przemyślał, a nawet wię-
cej - podjął decyzję. Ile już razy tak było - dzieciaka do zamku,
a gości tutaj. I słusznie - kto zdrowy na umyśle sam przyjeżdża
w gości do pana Macapury? A jeżeli jesteś "cudrajterem", toś sam
sobie winien.
- To nie takie proste, panie Stanisławie...
Gazeta wolno opadła na stół. Spod szkieł błysnęło ku mnie
zdziwione spojrzenie maleńkich oczek:
- To jacyś hetmańscy krewni? A może hołysze bez portek?
Z trudem wstrzymałem uśmiech. Każdy o swoim. Zełgać, wy-
myślić jakąś bajeczkę? Nie, nie wolno!
- To goście z innych krajów, panie Stanisławie. Z bardzo da-
lekich krajów.
- No to co? - pulchna dłoń uniosła się ku okularom. - Tym
lepiej!
Westchnąłem. Uwierzy czy nie?
- Panie Stanisławie, świat jest wielki! A w tym świecie więcej
jest Naczyń, niżby kto mógł pomyśleć. To szczególni goście. Moi.
Rozumiecie, o czym mówię?
Uśmiech pana znikł, jakby go kto starł mokrą ściereczką. Na
zmienionej nie do poznania twarzy zapłonęły złym blaskiem wilcze
oczy.
- Jesteś... jesteś pewien, panie Judka? Jesteś pewien?
Uśmiechnąłem się, choć akurat wcale nie było mi do śmiechu.
- Szczególni goście... Czyli odezwali się! A nie łżesz czasem?
Teraz uśmiechnąć się nie wolno. Znieruchomieć i wytrzymać
jego spojrzenie. Mówią, że nie każdy je wytrzymuje.
- Nie łżesz, widzę! Opowiadaj!
Grube, rozlazłe panisko gdzieś przepadło. Ogromne cielsko
nabrało mocy, szerokie łapska zwarły się w pięści, a twarz... Takie-
go Stanisława Macapurę nie co dzień można oglądać. I nie każdy
go takim widzi. A kto zobaczy - nikomu już nie opowie.
- Przybyli z innego Naczynia. Z jakiego, trudno powiedzieć.
Malachowie pozwolili im przejść przez Granicę. Przyjechali po dziecko
- owszem, po to dziecko...
Pan Stanisław milczał, a ja sobie przypomniałem nasz spór.
Rzadko kto się na to ważył z Macapurą-Kołożańskim, ale istnieją
pytania, na które nawet on potrzebuje prawdziwych odpowiedzi,
a nie pokornego bełkotu. W żaden sposób nie potrafiłem go prze-
konać, że mimo wszystko istnieje szlak pomiędzy sferami i że moż-
na przechodzić przez Granicę. Przejście istnieje nie tylko dla dusz
czy bezcielesnych Malachów, ale i dla ludzi. Niegłupi jest ten pan
Stanisław i ma rozległą wiedzę. Ale jako goj nie ma dostępu do księgi
Zohar.
- No, mówże! Nie pomiń żadnego szczegółu!
No, teraz trzeba będzie ważyć każde słowo. Nie łgać - pan
Stanisław niczym zwierz wyczuje każde kłamstwo. Me z całą prawdą
nie ma też co się spieszyć. Nie ma co opowiadać mu o gniewie
Malachów. Wystarczy mu wiedzieć, że przejście przez Granice jest
trudne i bez odpowiedniej pomocy nie da się jej pokonać.
- Tak-tak! - pan Stanisław szarpnął wąs i drgnął mu przy tym
policzek. - Powiadasz, wojak, lekarz i czarownica? A ładna choć ta
czarownica?
Wrócił do żartów. Przypomniałem sobie smagłolicą i też się
uśmiechnąłem. Może u siebie Sale uchodzi za ładną. U nas - nie za
bardzo. Tak czy owak, nasz pan w takich nie gustuje.
- A z tym dzieckiem jak wyszło? Co o tym myślisz, panie Jud-
ka?
Wzruszyłem ramionami. A cóż tu myśleć?
- Panie Stanisławie, osądźcie sami. W Gontowym Jarze poja-
wia się obcy. Nie zwykły przybysz z innego powiatu, ale całkiem
obcy, nietutejszy. Pospólstwo uznało go za czarta - i pewnie nie
bez powodu. Wkrada się w łaski jakiejś baby, robi jej brzuch, a potem
znika. I proszę, po dziecko przyjeżdżają aż stamtąd...
Pan Macapura myślał o tym wszystkim przez chwilę, a wresz-
cie kiwnął głową.
- Owszem, to się trzyma kupy. Znaczy tak - dziecko na razie
zatrzymamy. Granica i tak jest zamknięta. A co z bratem tego diabli-
ka?
- Poczekajmy - podsunąłem mu. - Grinia Czumaka bardzo
skrzywdzili sąsiedzi. Z takich niezłe chwaty serdiuki wychodzą.
Kolejne kiwnięcie głową. Pan Stanisław zamknął oczy i znów
stał się zacnym, zmęczonym człowiekiem, którego dręczy bezsen-
ność w chłodną, zimową noc.
- Ech, same troski walą w człeka na tym świecie! I nie masz
kiedy odetchnąć! Ta dziewka, którą z Kołodyńców przywieźli, by-
dlę niewdzięczne, chciała mi, wystaw sobie, pazurami oczy wydra-
pać! Trzebajej było kleszczami paznokcie powyrywać i gębę zaszyć,
żeby się nie darła! A ta druga, z Chorłów, leżała jak kłoda! Obejmu-
jesz ją, milczy, batem sieczesz, milczy. Zawyła dopiero, gdy jej pięty
przypiekłem...
Na coś takiego odpowiadać raczej nie trzeba. A zresztą, cóż tu
rzec'' To zabawy pana Stanisława, on wie lepiej
- A wiesz, że w gazecie piszą, iż wojna za Dunajem do wiosny
się nie skończy? Może nawet potrwa jeszcze z roczek...
Oczy miał zamknięte, jak przedtem, ale natychmiast zrozumia-
łem, że mówi o najważniejszym. Dlatego właśnie czekał na mnie wśród
nocy, nie poszedł do zamku, tylko poczytywał limburską gazetkę...
- O tym gadają i w powiecie - kiwnąłem głową. - Myślę, że
wałecka sotnia prędko nie wróci. Pytanie, czy w ogóle wróci. Mówią,
że za Dunajem dżuma...
- Znaczy, co? - jego twarz drgnęła, a dołeczki na policzkach
znikły bez śladu. - Pora?
- Tak, panie Stanisławie, pora.
Znów się zamyślił, a ja poczułem nagle znajomy zapach - strasz-
ny, przyprawiający o szaleństwo smród palonego mięsa. Ileż to już
lat minęło, zapomnieć się chciało... a nie wyszło. Znaczy - zapamię-
tam go na zawsze.
- Jak myślisz, gdzie powinniśmy zacząć?
Gdzie? Rozmawialiśmy o tym nieraz i o wszystkim dawno już
zdecydowano. Pytanie padło ot tak, dla podtrzymania rozmowy...
- Od Chitców, panie Stanisławie.
- Od Chitców? No, jeżeli tak mówisz...
Zapach palonego mięsa przybrał na sile i na chwilę pożałowa-
łem nawet, że Śmierć - ta chuda, płaskonosa dziewczyna - tej nocy
zamarudziła. Czegóż jeszcze chce ode mnie Święty, Który Jest?
Odpowiedź nie została mi dana, ja jednak już się jej domyśla-
łem. Wtórnik! Wtórnik - i Jeniec. Diablik z Gontowego Jaru. Nie
bez powodu spotkali się tej nocy - Śmierć, Jeniec i Wtórnik.
Nie bez powodu.
Jaryna Zagarżecka, córka setnika
Znajomy piegowaty czerkas mruknął: "U siebie" - i odwrócił
się. Kto dokładnie - Jaryna wolała się nie dopytywać. Potrzebni jej
byli obaj - i pan pisarz, i jego syn nieudacznik.
Służbowy się nie pomylił - Łukian Jenocha był na miejscu, za
swoim stołem i nawet miał przed sobą tę samą co przed tygodniem
grubą, drukowaną księgę. Dziewczynie mignęła przez głowę myśl,
że księga, podobnie jak podstawka z gęsimi piórami, potrzebna jest
panu Jenosze wyłącznie dla pozoru. Przeczytanych stron podczas
minionego tygodnia nie przybyło.
- I co, wiercipięto, nudno ci?
Pan Jenocha nie bez niechęci oderwał wzrok od ozdobnych
inicjałów, zdjął okulary i ziewnął.
- Nudno? - dziewczyna aż się zachłysnęła z irytacji. - Prze-
cież pojechałam z podjazdem do Pierepilicowki! Wstałam przed pierw-
szymi kurami!
- No, jasne - pisarz przetarł zaspaną twarz i z trudem powstrzymał
kolejne ziewniecie. - Z powodu głupiej głowy...
Jaryna westchnęła. Cokolwiek by nie zrobiła, nikt nie chciał
traktować panny setniczanki poważnie. Dziewczyna to dziewczyna,
tylko ją wydać za mąż, co prawda na razie nie ma za kogo.
- W Pierepilicówce widziano jakichś jeźdźców. Jechali do Chit-
ców.
- Wiem. Już mi doniesiono. Żeby zdobyć takie wieści, Jaryno
Longinówna, nie trzeba męczyć koni. Masz sprawę do Teodora?
Dziewczyna wzruszyła ramionami. Do pana pisarza zajrzała, żeby
jako przełożonemu zameldować mu jak należy o wynikach patrolu.
I proszę, jak ją potraktowano!
- Jest w piwnicy. Siedzi z tym zbójem - Chwaścikiem. Mogła-
byś go stamtąd wyciągnąć? Po co się cacka z tym łotrem? Usiedli-
byśmy tutaj, miodu grzanego popili. W warcaby pograli...
Propozycję grzanego miodu i gry w warcaby Jaryna puściła
mimo uszu - nie jest dzieckiem, żeby zajmować się dziecięcymi za-
bawami. Ale co do reszty...
Chwedir wstał już trzeciego dnia - przedziurawiony mięsień
ramienia goił się szybko i bez kłopotów. Wstał - i zamiast pójść do
cerkwi, żeby zapalić świeczkę w podzięce za zdrowie, polazł do lo-
chu, w którym zamknięto czarnobrodego rezuna.
Tamtemu dostało się gorzej. Kula z janczarki przebiła mu bok
i miejscowy znachor kręcił tylko głową, radząc, żeby się szykować
do pochówku - z osikowymi kołkiem i makiem. Na drugi dzień jed-
nak czarnobrody otworzył oczy, a na czwarty spróbował wstać.
Wąsacze weterani, którzy niejedno już w życiu widzieli, tylko roz-
kładali ręce, doszedłszy do wniosku, że z wyroków losu rozbójnik
ma zawisnąć na stryku - i dlatego nie ubiła go kula.
Chwedir-Teodor jednak ponownie wszystkich zaskoczył. Po
rozmawie z jeńcem kategorycznie oznajmił, że nie będzie przeciwko
niemu zeznawał w sądzie i prosi o to pozostałych uczestników
wyprawy do Jaru. Tego Jaryna pojąć już nie mogła. Jakże można
żałować rezuna? A przede wszystkim - o czym ten Chwaścik z Chwe-
direm rozmawiali, jeżeli wzajemnie nie mogą się zrozumieć? Niewi-
doczny tłumacz przepadł razem z tajemniczym panem Rio i smagłą
wiedźmą. Z Chwaścikiem próbowali rozmawiać pan pisarz - po polsku
i niemiecku, Achmet - po tatarsku i turecku, a zawołany strzelec
Waniucha Pierścień - po moskiewsku Zaczynali rozmowy - i wszyst-
ko na nic, Chwaścik tylko oczy wytrzeszczał i bełkotał coś niezro-
zumiale. I to jak bełkotał - nie był to głos, ale jakieś piekielne po-
mruki, od których ciarki po skórze biegały. Wystarczy raz usłyszeć,
żeby się przeżegnać - a po dwu razach masz ochotę wleźć pod ławę.
W jakimże więc języku bursak z nim rozmawiał? Po łacinie?
Pan pisarz mówił prawdę. Chwedira rzeczywiście znalazła
w piwnicy, przy jeńcu. Ten leżał na ławie, a pan bursak, ułożywszy
wygodniej ranną rękę, przysiadł obok na kulawym taborecie i coś
do więźnia cicho mówił. Straszydło milczało - słuchało i chyba ro-
zumiało!
Zobaczywszy Jarynę, Chwedir machnął zdrową ręką, jakby chciał
rzec: "Nie przeszkadzaj, poczekaj chwilę". Dziewczyna zaczęła się
zastanawiać, czy okazać urazę, czy w rzeczy samej poczekać, a tym-
czasem odezwał się więzień. Jaryna nie wsłuchiwała się w jego sło-
wa (głos miał rzeczywiście okropny!), ale wydało jej się, że czarno-
brody mówi jakoś inaczej, nie tak, jak przedtem. Czyżby rzeczywi-
ście znaleźli wspólny język?
- No dobra! Potem!
Bursak wstał i niezbyt głośno powiedział pięć, może sześć słów
w jakimś nieznanym języku. Rezun zrozumiał - kiwnął głową i na-
wet się uśmiechnął. Najwyraźniej rzeczywiście się dogadywali.
- Czego chcesz, Jarynko?
- Jak to, czego?
Wyglądało na to, że trzeba będzie się obrazić. Przecież przyszła
nie tylko do pana pisarza, ale i do tego drągala. Nie tylko zapytać
o zdrowie, ale i tak, po prostu pogadać. Są przecież przyjaciółmi!
- Ciekawa sprawa, Jarynko... No, dobrze, chodźmy stąd. Wszyst-
ko ci opowiem!
Poszli nie do sali, żeby nie narzucać się panu pisarzowi, a na
drugie piętro, gdzie w maleńkiej izdebce mieszkał Jenocha-młodszy.
Dokładniej rzecz biorąc, nie mieszkał, tylko się w niej zatrzymywał,
gdy przyjeżdżał z Kolegium. Jaryna bystrym, doświadczonym wzro-
kiem natychmiast spostrzegła pajęczyny w kątach, kurz na książ-
kach - i tylko westchnęła. Źle jest żyć bez matki! Pani Jenoszyna
zmarła przed dwoma laty, a swojej matki dziewczyna w ogóle nie
pamiętała. Niedobrze się dzieje w domu, w którym nie masz kobie-
cej ręki!
Chwedir zsunął z krzesła jakąś księgę w popękanej, skórzanej
oprawie.
- Siadaj!
Sam opadł prosto na łóżko, też zasłane jakimiś foliałami. Jary-
na ponownie westchnęła - ależ bałagan! Ona od razu zrobiłaby tu
porządek! Nawet myszy każdego ranka musiałyby stawać na zbiór-
kę!
- Nie możesz zawołać służącej? - nie wytrzymała. - Jak można
tak żyć, Chwedir?
- A co? - zdziwił się chłopak. - Wszystko jest na miejscu
i pod ręką. Służących nawet za próg nie wpuszczam. Wszystko po-
przekładąją i do lata się w tym nie połapię!
- No, nic, mamunia popadia szybko cię nauczy porządku
- stwierdziła dziewczyna, nie bez złośliwej satysfakcji stwierdzając,
że Chwedir drgnął jak kolnięty szydłem. A może poczuł jakiś prze-
ciąg?
Na początek chciała zapytać o ranę, o to, czy mu nic nie dole-
ga w nocy, ale zwyciężyła ciekawość.
- Po jakiemu ty z nim rozmawiasz... znaczy, z tym zbójem?
Chwedir uśmiechnął się i podrapał po końcu nosa.
- Nie uwierzysz! Po aramejsku!
Rzecz nie w tym, uwierzyć czy nie, ale w tym, że dziewczyna
w ogóle nie wiedziała, że taki język jak aramejski istnieje! Co praw-
da nie miała podstaw, aby nie uwierzyć - mało to języków na świe-
cie?
- Rozumiesz... próbowali z nim rozmawiać i bat'ko i twój Ach-
met - i wszystko na nic. Ja zacząłem od łaciny - też nic z tego nie
wyszło. A potem sobie przypomniałem o tamtym pergaminie! No,
o tym, co go pokazywał pan Rio!
Dziewczyna kiwnęła główką. Pergamin ze złotą pieczęcią prze-
kazano panu pisarzowi, który go starannie zamknął w wielkiej skrzyni
stojącej w rogu świetlicy.
- No i pomyślałem: a może spróbować po helleńsku? No, to
taki język dawnych Greków. Tam teraz mówią w kojne, to trochę
bardziej skomplikowane, ale mam gramatykę Pijarów, którą wydano
dla ojców bazylianów.
Chwedir zapalił się, mówił szybko i z przejęciem. Jaryna uśmiech-
nęła się mimo woli. Czego ich tam nie uczą w tym Kolegium? I po
co? Chłopak będzie popem w Walkach albo w którejś wsi, jeżeli nie
znajdzie się dlań miejsca tutaj. Z kim on w tym kojne będzie rozpra-
wiał? Z ojcem Gerwasijem?
- No, krótko mówiąc, greki on też nie zna. Ale kojne, to wła-
ściwie nie język, tylko mieszanina, luźny zlepek różnych słów i reguł,
podobny do tego, jakim mówię u nas w Białogrodzie - trochę po
naszemu i trochę po moskiewsku. I proszę, niektóre słowa zrozu-
miał - aramejskie!
- Więc co to za język9 - przerwała dziewczyna. - Jakby ten...
ormiański?
O Ormianach słyszała i nawet ich raz widziała - w Głuchowie
na jarmarku.
- No, coś w tym rodzaju - zaśmiał się Chwedir. - Ale inny.
Masz pojęcie, Jaryno?! Mówiono nim w dawnych czasach, biblij-
nych. Aramejczycy to plemię, z grubsza spokrewnione z dawnymi
mieszkańcami Babilonu! Sam Nabuchodonozor, o którym można prze-
czytać w Starym Testamencie...
Solidne pacnięcie w czoło położyło tamę potokowi słów, leją-
cych się z ust bursaka.
- Następnym razem rozbiję ci okulary! - stwierdziła rzeczowo
dziewczyna, dmuchając na opuszki palców.
- Okulary zostaw w spokoju! - westchnął Chwedir. - Przecież
mówię: język stary. Mówi się, że Ewangelia Mateusza została spi-
sana właśnie po aramejsku, tylko że potem przełożono ją na grecki.
No, aramejskiego prawie nie znam, on zaś, pan Chwaścik, też nie za
bardzo - bredzi czasami bez sensu, ale jakoś się dogadujemy.
- I dlatego nie będziesz zeznawał przeciwko niemu w sądzie?
- nie wytrzymała dziewczyna.
Nie nadaje się chłopak na czerkasa! Prawdziwy czerkas najpierw
wrogowi łeb szablą zdejmuje, a dopiero potem pyta o nazwisko
i ród!
- W jakim sądzie! - chłopak machnął ręką. - Sam się nadzia-
łem! A zresztą, on to tylko sługa, jego sprawa: bronić pana. Jeżeli
już, to od pana trzeba by zacząć.
Z tym akurat Jaryna gotowa była się zgodzić. Z o wiele większą
przyjemnością patrzyłaby na zamkniętego w loszku pana Rio. Przy-
pomniała sobie dziwaczne słowa z pergaminu. Bohater! Dobry so-
bie bohater, który zajmuje się porywaniem niemowląt!
- Chwedir, skąd on pochodzi?
Bursak uśmiechnął się i podniósł w górę palec.
- Dowiedz się więc, że to wielka tajemnica. Ale, przy właści-
wym podejściu do sprawy i odpowiednim zestawieniu...
- Okulary! - przypomniała mu dziewczyna.
- Ehm... - Chwedir odchrząknął i pogłaskał się po ciemieniu.
- No... zacząłem go wypytywać i nawet pokazałem atlas Merkatora.
Nic z tego! Jasne jest tylko, że tam, skąd pochodzi, jest cieplej. Śnieg
zobaczył chyba po raz drugi w życiu. Więc zrozumiałem... Bić nie
będziesz?
Jaryna westchnęła, ale nie wytrzymała - musiała się uśmiech-
nąć.
- Niech tam, nie będę!
Palec Chwedira znów frunął w górę.
- Zaprawdę powiadam, przybysz ów jest nikim innym, jak An-
typodem!
-K... kim? Anty...
- ...podem. Przybył do naszego kraju z ziemi zwanej Terra Au-
stralia, a w mowie prostackiej - Południowym Kontynentem.
Dziewczyna spróbowała powtórzyć, zająknęła się i poprosiła
błagalnie:
- Chwedir, nie bądź taki! Powiedz po ludzku!
Chłopak tylko rozłożył ręce.
- Aha! Wymówisz to tylko po sześcioletniej nauce wiązania
języka w supły! No dobra, spróbuję... Więc tak: na południowej półkuli,
jeszcze bardziej na południe od Afryki, sądząc ze wszystkich da-
nych, leży ogromny kontynent. Znacznie większy, od Europy. Pisał
0 nim jeszcze grecki geograf Ptolemeusz. Pomyślałem więc sobie:
jeżeli znali go Grecy, ten kontynent, znaczy, to może i tam o nas
pamiętają? Stąd ten starogrecki i aramejski.
Na tym, oczywiście, się nie skończyło - Chwedir musiał szcze-
gółowo wyjaśnić, kim był Ptolemeusz i pokazać Jarynie atlas Merkatora
z wielką, białą plamą na południowej półkuli. W końcu Jaryna kiw-
nęła główką nie bez satysfakcji.
- Zrozumiałam. Więc myślisz, że oni są stamtąd?
- Skądinąd już chyba przybyć nie mogli - niezbyt pewnym
głosem stwierdził bursak. - Imię Rio, oczywiście, brzmi z hiszpań-
ska, ale...
Jaryna zamyśliła się. Ponieważ dziwaczni obcy nie mieli kopyt
ani rogów (ogonów zresztą też), gotowa była uwierzyć nawet w te...
antypody. Ale i w tym przypadku zagadka pozostawała zagadką.
Niechby pan Rio przybył tu nawet z nieznanego Południowego
Kontynentu, ale i Antypod nie mógłby trafić do Gontowego Jaru
bez odpowiednich dokumentów podróżnych, podbitych w pułko-
wej kancelarii. No, chyba że oni tam, na południu, potrafią latać
w powietrzu. Ale przecież przyjechali konno!
Przemyśleć tego istotnego pytania Jaryna nie zdążyła. Drzwi
rozpaczliwie zaskrzypiały (czemu tu nikt nie smaruje zawiasów!?)
1 stanęły otworem.
- Ta-ak! Gruchacie tu sobie, gołąbeczki?
W drzwiach stał, wziąwszy się pod boki, sam pan Łukian Je-
nocha.
Chwedir zmieszał się i podskoczył, aż spadły mu z nosa okulary.
- Widzę - niewzruszenie stwierdził pan pisarz i zwrócił się do
Jaryny.
- Oto, co ci powiem, wiercipięto! Nie wracaj do siebie do domu,
zostań tutaj. A i tego nigdzie nie wypuszczaj. Zrozumiałaś?
- A to dlaczego? Wujku Łukianie, co się stało?
Dziewczyna też zerwała się z miejsca, ale nie ze zmieszania, lecz
prawdziwie poruszona.
- Nigdzie nie wyjeżdżaj i już! - pan pisarz westchnął i zmarsz-
czył czoło. - Dlatego, Jaryno Longinówna, że trzeba mi jechać.
W Chitcach coś się kroi. Przysłali gońca - podobno widziano w
pobliżu Tatarów.
- Tatarów?!
Zaskoczeni Jaryna i Chwedir spojrzeli wzajemnie na siebie.
Ostatni raz ordę widziano pod Walkami przed dwudziestu laty. Chwedir
akurat wtedy przyszedł na świat, a Jaryny na nim jeszcze nie było.
- Bóg raczy wiedzieć, skąd się tam wzięli - pisarz wzruszył
ramionami. - Powiadają, że komunik w tatarskich tołubach. Tak czy
owak, jechać trzeba. Ludzi mało, w Walkach zostawię więc tylko trzech
i twojego Achmeta na dokładkę, pozostałych wezmę ze sobą. A wy
siedźcie oboje w domu!
- Jakże to? - irytacja panny Jaryny wcale nie znikła, przeciwnie,
wzbiła się pod niebiosa. - Wujku Łukianie! Jakże to tak? Co ja, konno
jeździć nie umiem? Z zawiązanymi oczami pręt łozinowy przecinam!
Pan Jenocha z aprobatą kiwnął głową.
- No właśnie, twój tatko też mi o tym pręcie mówił. "Nie ze-
chce cię moja Jaryna słuchać" - mówił - "weź pręt łozinowy i spierz
japo pośladkach! I nie bij od łokcia, ale wal zza ramienia, żeby przez
rok usiąść nie mogła! A potem spierz ją jeszcze raz i solą posyp
tyłek, żeby ryczała wniebogłosy!" Powiedziałem, siedźcie w domu
- znaczy, macie siedzieć! A ty, Chwedirze, jako starszy, odpowia-
dasz za wszystko!
- Ja... tatko... ja...
Bursak zamrugał oczami, ale odpowiedziało mu trzaśniecie drzwi.
Chwedir zrobił kilka niepewnych kroków, a potem machnął ręką
i walnął się na łóżko. Jaryna pomyślała przez chwilę, a potem usia-
dła obok.
- Tatarzy? Skąd tutaj Tatarzy? - zaczął się zastanawiać chło-
pak. - Przecież z chanem mamy pokój, a i granica pilnie strzeżona.
Gdyby jeszcze mówiono o Turkach...
Dziewczyna westchnęła i nagle, nie mogąc się powstrzymać,
pogładziła chłopca po policzku.
W sali panował półmrok. Nie zapalono niemieckiej lampy, wy-
starczyła świeca; jedna, która z trudem rozpraszała nocne ciemno-
ści. Chwedir usiadł na ojcowskim miejscu - obok zamkniętej księgi.
Jarynka wcisnęła się w kąt, gdzie panował najgłębszy mrok.
W domu było cicho.
Cicho - i trochę straszno.
Pan Łukian nie wrócił - przysłał tylko gońca, że zostanie
w Chitcach, ponieważ w pobliskim lesie istotnie widziano obcych;
nie dziesięciu czy dwudziestu, ale więcej. Od tamtej pory żadnych
wieści nie było, choć noc miała się ku końcowi i gdzieś niedaleko
zapiał już pierwszy kur...
Chwedir wstał i podszedł do maleńkiego, pokrytego szronem
okienka.
- Idż spać, Jarynko. W razie czego cię obudzę.
Dziewczyna pokręciła głową - spać jej się nie chciało.
- Sam idź spać! A ja dopilnuję, żeby Tatarzy cię nie porwali!
Żartowała, choć wcale nie miała ochoty na żarty.
Jaryna, oczywiście, nie wytrzymała. Przez cały wieczór w to-
warzystwie wiernego Achmeta objeżdżała Wałki, żeby dodać otu-
chy babom i dzieciakom, i samej zorientować się w sytuacji. Mia-
steczko prawie wymarło - pan Łukian zabrał ze sobą nie tylko
czerkasów, ale i z tuzin podsiadków, a także zwykłych ochotni-
ków. Pozostali pozamykali się w chatach, bojąc się wytknąć nosa
za próg. Nawet rogatki postawione w poprzek szlaku zostawiono
bez ochrony. Kto miał ich zresztą bronić? W miasteczku przed wojną
mieszkało mniej niż tysiąc ludzi, a czerkasów - w służbie i abszy-
dowych - było niewielu ponad stu. Teraz nawet tych zabrakło.
Reszta, to zwykłe chłopstwo, bojące się nawet spojrzeć na szablę.
Dziewczyna poczuła, że strach, tkwiący do tej pory gdzieś na
dnie jej serca, zaczyna wypływać na wierzch.
- Chwedir! - nie wytrzymała. - Nie siedź tak w milczeniu!
Opowiedz cokolwiek!
- O czym?
Głos bursaka świadczył o tym, że chłopak też nie czuł się zbyt
pewnie.
- No... o tym swoim folklorze. Napisałeś bajkę? O Gontowym
Jarze?
- A-aa! - tym razem odpowiedzią był cichy śmiech. - Napisa-
łem! Spodoba się panu Grimmowi. Przedwczoraj z Gontowego Jaru
przyjechał do ojca delegat - chodziło o jakieś dokumenty związane
z gorzelnią. Wiesz, o czym tam gadają?
- Znowu czarci do nich zajrzeli?
Jaryna nie wiedziała, czemu tak się dzieje, ale w obecności
Chwedira rozmowa o takich rzeczach wcale nie była straszna - na-
wet po ciemku
- Nie, o czym innym - chłopak znów się uśmiechnął. - Ale
może lepiej nie mówić? Noc, jeszcze strach cię obleci...
- Ach ty! - dziewczyna zerwała się na nogi i machnęła ręką.
- A kto nam jeszcze w dzieciństwie przed snem opowiadał o Czar-
nej Ręce? I o Łysym Upiorze? Zapomniałeś?
Sama Jaryna zapomnieć nie mogła. Po każdej z tych opowieści
zakopywała się pod pierzyną i pół nocy trzęsła się ze strachu.
A następnego wieczoru znów prosiła o kolejną opowieść - i znów
dygotała w łóżku...
- ...przyszła Czarna Ręka - zadudnił grobowym głosem Chwe-
dir- i zaczęła szukać maleńkiej Jarynki... A wiesz, to jest myśl! Wyobraź
sobie, Jaryno, zapisać coś takiego! Pan Grimm spadnie z katedry,
jak to usłyszy! A w Gontowym Jarze opowiadają rozmaite brednie.
W Griniowej chacie jakoby jakieś głosy się rozlegają, a wokół jeżdżą
niewidzialni jeźdźcy. I jego matka ponoć przychodziła...
- Matka? - zdziwiła się dziewczyna. - Przecież umarła. Urodzi-
ła i umarła...
- No właśnie mówię... Sąsiedzi opowiadają, że przychodziła.
Chatę obeszła dookoła, potem zajrzała do środka... jakby szukała
dziecka. A rankiem zdechł pies. Pamiętasz go? Achmet go zauroczył...
Jaryna zagryzła wargi. Strach, którego nic już nie mogło ode-
przeć, skuł lodem jej serce i przeciągnął po plecach zimnymi palca-
mi. Martwa matka szuka zaginionego syna. Szuka - i nie znajduje...
- A następnej nocy znów ją widzieli. Pop - ojciec Gerwasij
-nie uląkł się i wyskoczył z krzyżem. Na to ona zgrzytnęła zębami,
wyciągnęła rękę, ale nie sięgnęła, a potem znów powlokła się na
cmentarz. A rankiem...
- Przestań! - nie wytrzymała dziewczyna. - Jak możesz mówić
takie rzeczy!
- A co? - Chwedir zdziwił się mocno. - Zwykła historia! U tych
prostaków matka zawsze odwiedza syna z cmentarza... albo pocho-
wany mąż nawiedza żonę... Dlatego jest zwyczaj, żeby nieboszczy-
ka za długo nie opłakiwać...
- Przestań! - powtórzyła Jaryna. Pomyślawszy chwilę, doda-
ła: - Bałwan!
Bursak z niedowierzaniem wzruszył ramionami, ale umilkł. Ja-
ryna odwróciła się - straciła ochotę na słuchanie strasznych histo-
rii.
- No, co ty? - Chwedir podszedł bliżej i usiadł obok. - To tyl-
ko chłopskie brednie! Ciemni oni jak tabaka w rogu!
- Patrzcie go, oświecony się znalazł! - odcięła się dziewczy-
na.
- No. nie taki znów ze mnie oświecony - chłopak rozłożył ręce
- Ale w te bajki nie wierzę. Jeżeli jest coś niezwykłego, to nie czarty
i widma, ale niewidzialne pasma energii, otaczające nasz świat. Pisał
o nich błogosławiony mąż, mój nauczyciel Grigor Warsawa.
Strach znów gdzieś przepadł i Jaryna nagle poczuła, że powie-
ki same jej się zamykają. Sen tylko czekał - przed oczami dziewczy-
ny zaczęły przepływać srebrzyste nici, które wirując, zwijały się
w kokony. Czy nie o nich właśnie rozprawiał Grigor Warsawa?
- Jaryno! Zbudź się, Jaryno!
Dziewczyna otworzyła oczy. W świetlicy dniało - przez okien-
ka sączyło się światło świtu. Wygląda na to, że zasnęła na siedzą-
co. Otulona była kocem - widać Chwedir ją okrył.
- Jarynko! - odezwał się chłopak zdławionym głosem - Oj-
ciec... Bat'ko zginął!
- Co takiego?!
Na podłodze widać było mokre ślady. Chwedir stał przed nią
w narzuconym na ramiona kożuchu. Niedbale narzuconym, na ukos,
nawet nie zapiął go pod szyją. Z oczu chłopca przez grube szkła
wyglądał strach.
- Bat'ko... zginął. Wszyscy zginęli...
- Mój... Mój ojciec? I sotnia?
Z jakiegoś powodu natychmiast pomyślała o setniku Zagar-
żeckim. Zza Dunaju od dawna nie było wieści, a te, które przycho-
dziły, nie cieszyły serc.
Chłopak westchnął i pokręcił głową. Okulary zsunęły mu się
z jednego ucha.
- Mój ojciec - Łukian Oleksiejicz. I wszyscy, którzy z nim po-
jechali do Chitców. I cała wieś. Przepadła wieś.
Jarynie nagle wydało się, że wciąż jeszcze ogląda straszny sen,
z którego nie sposób się obudzić. A jednak trzeba się obudzić, jak
najszybciej się obudzić...
Nie udało się...
Judka Duszogub
Zrzuciwszy zakrwawiony żupan wprost na podłogę, spojrza-
łem na ręce. I one były pokryte krwią - ale nie moją.
Cudzą.
Na szablę nawet nie spojrzałem - choć przecierałem ją śnie-
giem, niewiele to dało.
Chciało mi się paść na tapczan, tak jak stałem, nie zzuwając
butów i runąć w czarną pustkę. Jak to dobrze, że nigdy mi się nic
nie śni! Tam, w tej czarnej przepaści, nikt mnie nie może dosięgnąć
- ani pan Stanisław, ani ci, którzy podczas minionych lat spotkali
się z moją szablą, ani wszystkowiedzący Malachowie.
Zasnąć!
Wiedziałem jednak, że nie czas na sen. Choć pan Macapura
został już o wszystkim powiadomiony - specjalnie posłałem przo-
dem chłopaka na świeżym koniu - ale meldunek przyjdzie złożyć
samemu. Taki porządek i obyczaj. Nie jesteśmy w wojsku, ale nie-
wiele do tego brakuje.
Zawołałem dżuraka, oddałem mu szablę - czyścić do słonecz-
nego blasku! - i kazałem przynieść konew z ciepłą wodą. Krew kiepsko
się zmywa, osobliwie zimą, a już szczególnie wtedy, kiedy jest zmie-
szana z błotem.
Z błotem i popiołami.
Teraz - czysta koszula, spodnie, kaftan z białym podbiciem,
jarmułka. Poprzedni lokaj nieustannie marszczył pysk; nie godzi się,
powiadał, przed zacnym panem stawać z nakrytą głową! Lepiej by
0 swojej głowie pomyślał, zanim zaczął głupoty gadać! I gdzież ona
teraz, ta jego głowa?
Zapinając guziki i owijając się pasem, ponownie odtworzyłem
w pamięci wszystko, co trzeba było powiedzieć panu. Kiedy wstę-
powałem do niego na służbę, pan Stanisław mnie uprzedził: mówić
trzeba tylko o tym, co najważniejsze, wyraźnie i bez zbędnych słów.
1 rzeczywiście tak jest - tyle że on sam lubi czasem pogawędzić
0 banialukach. I nie wiadomo, czy zacny pan jest po prostu cieka-
wy, czy w niektórych drobiazgach widzi coś ważnego, czego my,
mizeraki, nie dostrzegliśmy. Pytał na przykład, czy głowa mrugała
oczami po tym, jak spadła w śnieg? Jak w przypadku tego lokaja.
A to już trzy lata temu, mróz był wtedy trzaskający...
Może pan Macapura w dzieciństwie lubił straszne bajki?
- Panie Judka! Panie nadworny setniku!
Zamyśliłem się. Nie usłyszałem nawet, jak dżurak zastukał
1 otworzył drzwi.
- Panie Judka! Pan Stanisław wzywa was pilnie do sali bie-
siadnej. Jest tam z gośćmi. I prosi o pośpiech!
Mimochodem zanotowałem w pamięci: "prosi". Dziwna spra-
wa, ale pan Stanisław w istocie jest uprzejmy! Nie tylko w stosun-
ku do mnie. Nie zapomina o uprzejmości nawet wobec tych, któ-
rych wloką do zamku na łańcuchu.
Więc... wzywa.
Pan zwykle nie je śniadań ani obiadów - odsypia noc, a gości
sprasza dopiero na kolację Dziś coś się zmieniło1 Co prawda, go-
ście, jak wiadomo, różni bywają.
Mimo wszystko spóźniłem się. Goście dawno już się porozsia-
dali, a pan Stanisław zajął swoje zwykłe miejsce - rzeźbiony fotel
pod przybitymi do ściany, ogromnymi jelenimi rogami. Pamiętam,
jak jeden gość odważył się na uśmiech i nawet z tego zażartował.
No, ochota na żarty szybko mu przeszła - osobliwie, gdy żartowni-
siowi podano na kolację jego własny język.
Gotowany i z musztardą.
Wszyscy są już na miejscach - pan Stanisław, pan Rio, pan
k'Ramol i oczywiście wiedźma. Na domiar wszystkiego, o ile męż-
czyzn posadzono na miejscach gościnnych, to pani Sale siedzi obok
pana Macapury - i to nie na krześle gościnnym, ale przeznaczo-
nym dla gospodyni, z wysokim oparciem.
No, jio... do czego to doszło.
Nie pozwolono mi na długie pokłony i przeprosiny. Pan Stani-
sław był tego ranka w niezłym nastroju. Koniuszki jego czarnych
wąsów mierzyły w górę, oczka mu błyszczały - wręcz przypominał
uśmiechnięte dziecko.
- Częstuj się, panie Judka! Ostygnie!
Spojrzałem na najbliższy talerz nie bez obawy. Zdarzyło się raz,
że spróbowali mi podsunąć wieprzowinę. Kucharz (śmiech powie-
dzieć, taki sam parch, jak ja!), kiedy go w stajni sieczono batem,
cały czas się darł, że mięso było koszerne, ponieważ świnia z ryja
wyglądała jota w jotę jak melamed z charkowskiego chederu.
Wesołek byl z tego kucharza!
Był.
Obecny na takie żarty sobie nie pozwala. Na talerzu leżała
cielęcina, na sąsiednim ryba. A... u gojów dziś dzień postny! Ni-
jak nie mogę się przyzwyczaić. Ależ wymyślili, ten Mojżesz z Je-
shuą ben-Pandirem! Nie mogliby się ugodzić, żeby choć pościć
razem?
Słudzy czekali nieruchomo niczym czyhające w zasadzce wilki.
Czekał pan, czekali goście. Mój żołądek też musiał poczekać, choć
ostatnia okazja, by coś przekąsić, zdarzyła się wczoraj rano. Żeby
nie myśleć o cielęcinie w sosie, z ukosa, by nie okazać chamstwa,
zacząłem przyglądać się gościom. Tak, tak... pani Sale wdziała nową
suknię, białą i haftowaną złotogłowiem. Tak naprawdę suknia nie
była nowa - pochodziła z komory pana Stanisława. Aj, waj, co za
suknia! A wjakich szmatach tu przyjechała! Szczodrą naturę ma pan
Stanisław! Sam pan Stanisław włożył kontusz - aż oczy rwał wy-
glądem! Kontusz, złoty kolczyk w uchu, łańcuch...
Łańcuch?!
Patrzcie, patrzcie... ten sam łańcuch, co w bibliotece. Dawno
go pan Stanisław nie wkładał, z rok albo więcej... Bogaty łańcuch,
jakby zakonny, i kamień w nim zacny - ogromny, czerwony...
...Czerwony! Znów chyba zaczynam rozróżniać barwy! Tak,
kamień jest czerwony, ma gęstą, soczystą barwę. Strach pomyśleć,
ile takie cacko może kosztować. Wieś można by kupić... i to nie-
małą!
Wszyscy na coś czekaliśmy, cielęcina wabiła zapachem (obec-
ny kucharz zna się na rzeczy, choć goj!), i nagle spostrzegłem pewną
osobliwość. A właściwie nie tyle spostrzegłem, co wyczułem. Wszyst-
ko jak należy - pani gospodyni pięknie się prezentuje, mimo że chuda
jak suszony karaś, a pan Stanisław toczy wokół orlim wzrokiem. Ale
coś tu... Co? Kolczyk? Kontusz?
Znów spojrzałem spod oka na pana Stanisława i nagle zrozu-
miałem. Łańcuch! Owszem, taki jak na starym portrecie, tylko ka-
mień w nim inny. Tamten chuderlak w hiszpańskim stroju miał łań-
cuch z białym kamieniem, a pan Stanisław...
Czerwony! Jak wino, jak zastygła krew!
Jak miło znów rozróżniać barwy!
Czerwony?
Samo w sobie nie byłoby to dziwne: mało to może strzelić do
łba takiemu malarzynie? Ale ja znam te zacne i władne paniczęta!
Żeby na rodzinnym portrecie pomylić barwę klejnotu? Nie może to
być!
A może zamieniono kamień w łańcuchu?
Drzwi otworzyły się cicho i do sali biesiadnej sztywnym kro-
kiem wszedł pan Przekulczycki. Wszedł, nie patrząc na nikogo skło-
nił się jak manekin i ruszył w stronę wysokiego krzesła, na którym
rozpierał się pan Stanisław.
Westchnąłem z ulgą. No, oczywiście! To na niego wszyscy
czekali!
Pan Przekulczycki znów się skłonił i stanął tam, gdzie należało
- za oparciem pańskiego krzesła. Potrafił tak stać godzinami - i nawet
powieką nie mrugnął.
To już wszystko, można brać w ręce noże i widelce.
Widziałem coś takiego jeszcze na Zadnieprzu. Prawdziwy pan
z dobrego rodu i kęsa chleba nie spróbuje, jeżeli za jego plecami
nie będzie stał drugi pan. I nie byle jaki, tylko urodzony szlachcic,
herbowy i przy szabli. Mówią, że niektórzy biorą za to po garści
złota dziennie!
Dlatego wszyscy czekali na pana Przekulczyckiego!
Dziwny człek z niego. Słowa 7 nikim nie zamieni, wina nie wypije,
nikogo nawet nie zaklnie jak należy. Przez pierwsze pół roku usiło-
wałem zapamiętać jego nazwisko, a potem cały rok mu się przyglą-
dałem - nie mogłem zrozumieć, a gdy zrozumiałem...
...Gdy zrozumiałem, zacząłem szanować pana Stanisława jesz-
cze bardziej. Nie to, żeby w panu Przekulczyckim było coś osobli-
wego (widziałem, jak za krzesłem jednego knezia aż trzech panów
stało!), ale wszystko jedno, nieźle to wyglądało! Mądrala z pana
Stanisława!
Słudzy przemykali bezszelestnie, podając potrawy i dolewa-
jąc wina, pan Stanisław uśmiechał się i cicho rozmawiał z panią
Sale, która śmiała się w odpowiedzi, pan Rio całą uwagę poświe-
cił rybie, pan k'Ramol marszczył brwi, a mnie nagle okropnie za-
chciało się spać. Nie wolno! Śniadanie to dopiero początek, po-
tem przejdziemy do spraw naprawdę ważnych. Skoro pan Stani-
sław zaprosił mnie na śniadanie, z pewnością zechce ze mną póź-
niej porozmawiać.
I nie będzie to łatwa rozmowa!
- Więc powiadasz, że wszystko w porządku?
- Tak, panie Stanisławie. Straciliśmy trzech chłopców, a pięciu
zostało rannych...
- To nic. Ludzi mamy wielu, baby nowych narodzą...
Znów się rozsiadł pod starym portretem, tylko że teraz trzymał
w ręku ogromną, glinianą fajkę. Siny dym powoli wzbijał się w górę
i chmurą zbierał się pod stiukami sklepienia.
- Nowi goście, czy są już w zamku? Znaczy, ci sprowadzeni
z Chitców?
- Tak jest...
Pan Stanisław kiwnął głową i zadowolony błysnął oczkami.
- No-no! Wieczorem zobaczę, kogoś ty mi przywiózł. A nie
chciałbyś wieczorkiem zajrzeć ze mną do zamku, żeby się zabawić?
Aż się wzdrygnąłem. Do zamku? Wybaw mnie Święty, Któryś
Jest!
Pan Stanisław zrozumiał - i zaśmiał się wesoło, jakby rzeczy-
wiście tylko żartował.
- A zauważyłeś, jak pan lekarz patrzył na nas, gdyśmy z panią
siedzieli?
Przypomniałem sobie posępną minę k'Ramola i uśmiechnąłem
się lekko.
- Nie dla psa kiełbasa! A wiesz ty, panie Judka, że ta pani ma
styl? Widziałeś?
Wyciągnął przed siebie prawą rąkę. Na nadgarstku widać było
krwawe ślady - czyjeś paznokcie ostro wbiły mu się w skórę.
Nie trzeba było zgadywać, czyje...
- Kiedy będzie pan ponownie prał tego kota - westchnąłem
- niech go pan nie wykręca, tylko od razu powiesi na sznurze, żeby
wysechł.
Chichotał długo i trzęsąc policzkami, bił się po brzuchu. W końcu
machnął ręką.
- Dobra, powieszę! Ale wiesz co, panie Judka, to nie tak było,
jak myślisz. Sprawa wygląda inaczej. Postanowiłem sprawdzić, z jakiego
ciasta jest ta pani. Powiodłem ją, by jej majątek pokazać - i zapro-
wadziłem na miejsce. A tam akurat jedną dziewkę batem rozumu uczyli.
Kraść jej się zachciało, diablicy! Kazałem ją powiesić na hakach pod
dzwonami - dopóki nie zdechnie. I co powiesz? Ta pani Sale do
samego końca wytrzymała, oczu oderwać nie mogła. Wzięła mnie
za rękę - i patrzyła.
Podniósłszy podrapaną rękę, podkręcił wąsa.
- To lubię! Światowa pani! I zacna czarodziejka! Czytała księ-
gę Rafii i Zadeę, i Sirin. Mówi tylko, że one się u nich inaczej nazy-
wają.
To aż tak? Ciekawe, czy jest w ich Naczyniu księga Zohar?
- Panie Judka, jedna rzecz mnie zastanawia. Jeżeli oni wybrali
się do nas po dziecko, czemu nie pomyśleli o drodze powrotnej? Ja
się coś niecoś w tym orientuję, Rafii przeglądałem... Niełatwa to
sprawa, przedostać się przez tę Granicę! A oni - skoczyli prosto
w odmęty.
Nasze spojrzenia się spotkały. Trudno łgać komuś takiemu, jak
pan Macapura!
Trudno - ale można. Ten goj nie musi wiedzieć o wizach
i o tym, że w każdym Naczyniu jest konsul. Sale milczy - to i ja
będę milczał.
- Widać, że to dziecko jest im bardzo potrzebne, panie Stani-
sławie.
- Widać...
Umilkł, zmarszczył brwi, a ja znów popatrzyłem na portret. Czyż-
by ten jegomość w hiszpańskim stroju i z białym klejnotem na łańcu-
chu był jego ojcem? Jak to się mówi - nie w ojca się wdał, a w prze-
jezdnego zucha!
- Dobrze byłoby, panie Judka, gdyby nam samym udało się
odszukać przejście w tamten świat! Gdybyśmy tylko my o tej dro-
dze wiedzieli... a? Wtedy się zorientujemy z tym dzieciakiem - komu
ono tam potrzebne i po co.
Tego akurat mówić nie musiał! Od razu się domyśliłem, czemu
pan Stanisław zaczął uwodzić panią Sale. Ona - co zrozumiałe!
- ma swoje interesy, ale naszego pana nie oszukasz. Akurat przyda
jej się biała suknia! Pochowają ją w niej, gdy tylko otworzy się dro-
ga przez Granicę!
- Mam pomysł, jak sobie z tym poradzić! Przecież oni tam rusznic
nie mają!... Tak... a tego dzieciaka widziałeś?
- Owszem, panie Stanisławie - zdziwiłem się. - Choć mu się
nie przyglądałem. Dziecko jak dziecko!
Znów się zamyślił. Wypuścił kłąb sinego dymu, pokręcił głową.
- Niezupełnie! To, że ma różną liczbę palców u rąk - niewiele
znaczy. Nie takie się rodzą! Ale ile mu będzie lat?
- Jak to ile? Co pan ma na myśli? - zdziwiłem się jeszcze bar-
dziej. - Griń Czumak sam powiedział - dziecko urodziło się dwa
tygodnie temu...
- Dwa tygodnie, powiadasz? - pan Stanisław odłożył fajkę.
- A ty byś sobie popatrzył teraz na tego bajstruka! Ma nie mniej
niż pół roku! Niedługo zaczną mu się wyrzynać zęby!
Pół roku! Przypomniałem sobie zawodzące zawiniątko na ręku
u pani Sale.
Pół roku?
Gdybym był gojem, to bym się przeżegnał.
Kim ty jesteś, Jeńcu?
- A z jego bratem, panie Judko, zrobimy tak... rankiem przy-
biegł do nas chłopina z Gontowego Jaru i coś niecoś nam opowie-
dział. Tamtejsze łapeiuchy całkiem powariowały. Chatę, w której żył
chłopak, spalili, a jego matkę wyrzucili z cmentarza...
- Co takiego? - wydało mi się, że źle usłyszałem. - Wyrzucili
z cmentarza?
- Wykopali, przebili kołkiem, a potem spalili - żeby z grobu
nie wstawała i z czortami się nie stykała. Czego chcieć od ciemnego
chłopstwa? Durnie! O tym wszystkim powiemy czumakowi. Sam
mówiłeś - będzie z niego serdiuk jak ta lala! Zostanie przy bracie
- i przy mnie!
Doskonale to sobie pan Stanisław obmyślił. Teraz czumak sam
szabli będzie szukał.
- Oto, jak będzie! A jak pójdziemy za Granicę, weźmiemy i jego
- zamiast psa. Jak myślisz, przepuszczą nas twoi aniołowie?
Tym razem nie wytrzymałem i drgnąłem. Pan Stanisław
uśmiechnął się przelotnie, ale uśmiech zaraz znikł z jego oblicza.
- Czy ich da się... przekupić - albo zastraszyć?
Przekupić? Pani Sale próbowała - i teraz przyjdzie jej zapłacić
głową. A nastraszyć...
- Rabbi Szymon bar-Jochai przepędził kiedyś Malacha-Nisz-
czyciela - zacząłem ostrożnie - Przepędził i zabronił mu wracać. Ale
ja nie jestem bar-Jochai, panie Stanisławie. I pan zresztą też nie.
- A... jakoś się dogadać? - zapytał szybko. - Przecież oni muszą
czegoś potrzebować...
Zamknąłem oczy. Błogosławieni ubodzy duchem! Z kim się
dogadywać? Z gromem, błyskawicą i z potopem?!
Z Granicznymi Malachami?!
Na mgnienie oka wszystko znikło - znów znalazłem się w zim-
nym, mokrym lesie przy starej drodze na Humań. Zapiekły mnie
związane sznurem nadgarstki, zachłysnąłem się okropnym, duszą-
cym smrodem palonego żywcem ludzkiego mięsa. W oczy uderzył
mnie oślepiający blask -jaśniejszy od ognia i słońca: biały, przeni-
kający przez powieki.
- ...twoje życzenie zostało wysłuchane, Judo ben-Josif. Niech
będzie, jak chcesz. I wiedz, że za późno już na to, by żałować!
Jaryna Zagarżecka, córka setnika
Pełnej krwi bułanek niecierpliwie przebierał cienkimi w pęcinach
nogami, nie bardzo pojmując, czego chce pani. Rozdymał gorące
chrapy i uderzał kopytami w śnieg.
Jaryna obejrzała się z roztargnieniem. Oto jeszcze jedne sanie,
załadowane po brzegi, za saniami biegnie ogłupiały koziołek, a baba
trzyma na rękach rudego kota.
Uciekają!
Od samego rana uciekają - jedni do Połtawy, drudzy do bliż-
szego Charkowa. Opuszczają Walki!
Dziewczyna spojrzała z ukosa na Chwedira. Chłopak zgarbił się
i siedział na koniu, trzymając się grzywy zdrową ręką. Koń, wyczu-
wając nastrój jeźdźca, zwiesił głowę i ponuro patrzył w zdeptany
śnieg.
Podczas tego całego strasznego dnia chłopiec jakby się po-
starzał - a w kąciku ust pojawiła mu się zmarszczka. Nieszczęście
- a nie masz kiedy się wypłakać.
Kolejne sanie, a na nich baba z dziećmi. Mąż tuż obok - siedzi
na koźle w rozpiętym kożuchu.
Uciekają!
Ciało pana pisarza przywieziono późnym rankiem, porąba-
ne szablami, z wypalonymi oczami. Paskudną śmierć miał Łukian
Jenocha! Pozostałych złożono w Chitcach - w spalonej cerkwi.
Nie miał ich kto zresztą opłakiwać - we wsi nie została jedna żvwa
dusza. Kto nie zginął porąbany i poszatkowany szablami lub za-
strzelony, ten przepadł, wywieziony nie wiadomo dokąd.
Nie ma już Chitców! Na okolicę padł blady strach. Nie ma
się do kogo odezwać, nie ma kto stanąć w obronie...
- Może wyjechać? - wyrwało się dziewczynie. - Chwedir, co
robić?
Bu ,>ak pokręcił głową i zacisnął zęby.
- Dopóki ojca nie pochowam, nigdzie nie wyjadę. A zresztą...
dokąd uciekać? Zima! W lesie pewna śmierć, a w polu dogonią.
Dziewczynie zrobiło się wstyd. Bursak w okularach udziela jej
lekcji odwagi! I ma rację!
Rozległ się szybki tętent końskich kopyt. Zza rogu wypadł
Achmet na swoim karoszu, podjechał i machnął ręką.
- Idą tu, hanum-panna! Powiedziałem, żeby szybko szli! Do
ciebie, hanum Jaryna!
Jedyne oko Tatara płonęło złym ogniem. Achmet nie czuł stra-
chu. Nie bał się - i pierwszy wpadł na pomysł, co trzeba zrobić.
Jaryna uśmiechnęła się - a pewnie! Niech przyjdą, zobaczymy, co
z tego wyniknie!
Tłum wlewał się już na majdan - chłopy, baby, młodzi chłopcy
i nawet dzieci. Na czele ciężko przestępował z nogi na nogę wałecki
deputowany - tęgi staruch, który - jak dziewczyna sięgała pamię-
cią - umiał tylko kłaniać się i przytakiwać. Dlatego wybrano go
deputowanym.
Ludzie zapełniwszy majdan, otoczyli jeźdźców. Ktoś wyciągnął
rękę ku wodzom bułanka, ale Achmet świsnął nahajką - i bezczelny
śmiałek szybko się odsunął.
- Panno setniczanko! Co robić? Powiedz, co robić? Niech po-
wie!
- A po co pytać? - odpowiadali natychmiast inni. - Uciekać!
Natychmiast uciekać! Z Minkówki już uciekają, z Pierepilicowki też!
Jaryna czekała. Strach podchodził jej pod gardło i z tęsknotą
myślała o ojcu. Pan Longin Zagarżecki szybko by powiedział tym
kmiotom, co trzeba robić. Ale bat'ko był daleko, a nieszczęście
- tuż za progiem.
Ponownie spojrzała na Chwedira. Chłopak patrzył w dół, pod
końskie kopyta. Tak, żaden z niego wojak! Jego bracia, jeden
w drugiego, czerkasi zawołani. Ale oni też są tam, za modrym Du-
najem.
- Cisza! - Jaryna uniosła się lekko w siodle, jej ręka z kara-
belką frunęła ku szarym, nisko wiszącym chmurom. - Cisza, pano-
wie zuchy! Czego się drzecie jak cały kahał parchów? Przyszliście
słuchać, to słuchajcie, co powiem!
Wrzawa ucichła - zastąpiło ją zimne, ciężkie milczenie. Dzie-
siątki oczu skierowały się na szczupłą dziewczynę o płaskim nosku,
odzianą w szary kożuszek i czerkaską czapkę z białym denkiem.
Jaryna odczekała chwilę i odetchnęła zimnym powietrzem.
Pora!
-1 co, walkowscy obywatele? Uciekać wam się zachciało? Wilki
karmić po chaszczach? Wy uciekniecie, sąsiedzi uciekną - i kraj
zamieni się w pustynię. Po to nasi pradziadowie zasieki tu stawiali
i wycinali w pień tatarskie czambuły? Czyżby napłodzili samych
tchórzy?
Odpowiedziała jej cisza. Chłopi uciekali spojrzeniami w bok,
wbijali wzrok w ziemię, odwracali głowy.
- Panno setniczanko, twój bat'ko daleko - odpowiedział ktoś
wreszcie. - On nad Dunajem, a my tutaj. I Tatarzy też. Zginął pan
pisarz i wszyscy jego czerkasi. Kto ma Wałek bronić?
- A pewnie, pewnie - podchwycili inni. - Co tam słuchać smar-
kuli! Uciekać trzeba, uciekać!
- Cisza! - karabelka znów frunęła w górę. - Tchórzy nie za-
trzymuję - droga wolna! A kto nie tchórz, niech mnie posłucha!
Umilkła na chwilę, dając przestraszonym ludziom możliwość
zebrania myśli. Smarkula? A niechby i smarkula... ale mająca w żyłach
krew, nie skiśniętą wodę!
- Ejże, panowie zuchy, walkowscy obywatele, chłopy, świnio-
pasy, gorzelnicy i smolarze! Dość chowania się pod pierzynami, dość
zalewania strachu gorzałką, dość dygotania po zapieckach i czeka-
nia na świst tatarskiego arkana! Kto odważny - za mną, setniczanką
Jaryną Zagarżecką do obrony Wałek! A kto tchórz, niech nabierze
odwagi i też idzie z nami! Czy nie nasi dziadowie pod hetmanem
Zenobim Starych Panów pogromili pod Piławcami, a Szlak Iziumski
usłali tatarskimi trupami? Nie pójdziecie za mną, po wsiach się prze-
jadę i zbiorę dziewki z widłami, ale powiem jedno: wrogów do Wa-
łek nie wpuszczę! Daję na to czerkaskie słowo! Rozumiecie?
Dziewczyna zachłysnęła się i opuściła dłoń z szablą. W gardle
ją piekło - pewnie sobie głos naderwała. To nic, byle usłyszeli!
Usłyszeli! Ciszę zastąpił gniewny pomruk i głosy chłopów
zabrzmiały inaczej. Ocknęli się, opamiętali!
- A kto będzie setnikiem? - przed tłum wysunął się wysoki
chłopak w przykrótkim kożuszku. - Panno Jaryno, nie można bez
setnika!
Jaryna poznała w nim Misko Szwieca, golca bez żadnego ma-
jątku. Rok temu prosił się do czerkasów - ale go nie wzięli. Co to za
czerkas bez konia?
Dziewczyna zamyśliła się na chwilę. Rzeczywiście, kto? Nie masz
w Walkach pisarza, esauła, i ani jednego rejestrowego czerkasa.
- A choćby on! - kiwnęła ręką, wskazując ponurego Chwedi-
ra. - Czerkas z urodzenia, a jego bat'ko, świeć Panie nad jego duszą,
był sotennym pisarzem!
Chwedir nawet nie podniósł głowy - jakby w ogóle tego nie
słyszał. W tłumie rozległy się śmieszki.
- Nie, tak się nie godzi! - Misko Szwiec odrzucił w tył bujną
czuprynę. - Niech pan bursak na razie zajmie się, jak jego ojciec,
sprawami pisanymi. On - człek uczony, znaczy, być jemu pisarzem.
Dobrze mówię?
Tłum odpowiedział pomrukiem - przyjaznym i zgodnym. Jaryna
odetchnęła z ulgą. Skoro zaczęli od przydziału funkcji, znaczy, nie uciekną!
- A setnikiem tyś powinna być, Jaryno Longinówna! Nie masz
od ciebie nikogo lepszego!
Dziewczyna mimo woli zarumieniła się, a w jej skroniach szyb-
ciej zatętniła krew. O czymś takim nie myślała. Nie marzyła nawet.
Co tam setnik! Żeby choć raz jąbafko wziął na wyprawę... ale nie,
w domu siedzieć kazał!
- Ależ to dziewka! - rozległ się czyjś rozsądny bas. - Dziew-
czyna sławna, dzielna, do boju się rwie, ale czy można dziewczynę
zrobić setnikiem?
Jaryna westchnęła. Wszystko to racja. Zamarzyło się jej, głu-
piej...
- Kto śmie tak mówić? - Misko rozejrzał się wyzywająco
i parsknął pogardliwie. - Wszyscyśmy tu baby, ona jedna dzielna
się znalazła, jedna na całe Walki! Kto chciał uciekać i jak chomiki
kryć się po norach, co?
Obok Szwieca stawali już jego rówieśnicy: jeden w drugiego
rosłe, barczyste chłopaki. Niektórych z nich Jaryna nawet sobie
przypominała. Wszyscy z biedoty - żaden nie miał na sobie po-
rządnego kożucha.
- Jaryna Zagarżecka setnikiem! - huknął któryś, a cały maj-
dan odpowiedział przyjaznymi okrzykami:
- Sława jej! Sława! Nie uciekniemy! Nie poddamy się!
Dziewczyna szybko się opamiętała. Krzykami niewiele się wskóra.
Za dzień, czy dwa, z Połtawy przyślą kogoś z mianowania, ale tak
czy owak czekać nie można.
- Teodorze Łukianyczu!
Chłopak podniósł głowę i spojrzał na nią nie bez zdziwienia.
- Jedź do zarządu sotni i zapisz wszystkich ochotników, po-
tem otwórz magazyny z zapasami i piwnicę z prochami. Zrozumia-
łeś, panie pisarzu sotenny?
Bursak pomyślał i kiwnął głową. Jaryna odwróciła się do Szwieca.
- A ty, panie Misko, będziesz moim sotennym zastępcą i to-
warzyszem. Zadbaj o to, żeby na ulicach porządek był i żeby mi nikt
nie strzelał na darmo! I pomyśl o tym, których mianować esaułami.
Mianuje się ich wieczorem.
- A głowy golić? - zapytał ktoś kogucim falsetem. - Zimno,
panno setniczanko!
- Golić, jasna sprawa! - huknęli wszyscy chórem. - Głowy golić,
zostawiać tylko czuprynę i wąsy. Zrób sobie zapas pszenicy, sadła,
i bierz łyżkę z kociołkiem. Trudno - nie jesteś już chłopem, tylko
czerkasem!
Jaryna tylko się uśmiechnęła
- Broni jest sporo, Jarynko - Chwedir westchnął ze znużeniem,
odkładając gęsie pióro. - Tylko że wszystko to rupiecie. Nie ma
sprawnych rusznic, nie masz janczarek. Same guldynki, fuzje bez
sprężyn i skałkówki. Jedne zardzewiałe, inne bez krzemieni. Szable
też pordzewiałe. Mamy i harmatę, ale bez kul.
Chłopak zdjął z nosa okulary zdrową ręką, przetarł je i rozejrzał
się z roztargnieniem.
- Przetrzeć by je... Pomóż mi!
Jaryna sklęła w duchu swój brak domyślności i wzięła okulary
- by wytrzeć do blasku szklane spodki. Noc minęła, świtało. Zro-
biono wiele, ale czy to pomoże? Ludzie są - zaciągnęło się osiem-
dziesięciu. Tylko co to za ludzie? Sama biedota - bez koni, bez bro-
ni i wyszkolenia. Tylko pięciu służyło kiedyś, ale nie w czerkasach,
tylko na wschodzie, w miejskich formacjach strzeleckich. Czy to jest
wojsko?
- Koni też mało - Chwedir ponownie włożył okulary na nos
i spojrzał na spisaną pięknie listę. - Osiem koni bojowych, a reszta
to wiejskie chmyzy, nie pojeździsz na nich...
- To nic! - dziewczyna zmusiła się do uśmiechu. - Nie w tym
nasza siła!
Tak, trzeba przyznać, że walkowscy obywatele nie byli szkole-
ni, broń była stara, a bojowych koni nie mieli. Ale na wszystkich
drogach wjazdowych i wyjazdowych postawiono już zasieki, a za
nimi chłopaków z fuzjami. W okolicy pozakładano skryte posterun-
ki, żeby wróg z nagła nie zaskoczył miasteczka, a działo załadowa-
no gwoździami i hufnalami. Trafi w korpus - skutek będzie strasz-
ny.
- Miskę Szwieca posłałam do Minkówki i Pierepilicowki, żeby
ludzi organizował. - Dziewczyna przysiadła przy stole i szybko przej-
rzała sporządzoną przez Chwedira listę. - Trzeba by ten proch spraw-
dzić... Piszesz "trzy baryłki", a co jest w tych baryłkach...
Bursak już otworzył usta, żeby się usprawiedliwić, ale nie zdą-
żył. Niegłośno skrzypnęły drzwi.
- Hanum-panienka! Mówić trzeba!
Do komnatki wszedł Achmet, rozpiął żupan i rzucił nieufne
spojrzenie na porozkładane papiery.
- Po co oczy psujesz, baczka Chwedir? Moja jedno oko ma,
lepiej widzi niż twoje dwa!
Bursak tylko rozłożył ręce. Achmet nie zdejmując czapki, przy-
siadł na ławie i szeroką dłonią klepnął się w kolano.
- W Chitcach był. Wszystko patrzył, dobrze patrzył. Nie na-
sza to był. Nie Tatar!
Jaryna i Chwedir spojrzeli na siebie. Oboje nie bardzo chcieli
wierzyć w ordyńców, którzy wzięli się nie wiadomo skąd. Ze wszyst-
kich mieszkańców Chitców ocalała tylko trójka - którzy na samym
początku uciekli w las. To oni opowiadali o Tatarach: mówili o ta-
tarskich chałatach i łukach. Jaryna sama oglądała strzały - było ich
wiele. Jedne powbijane w ściany, inne tkwiące w ciałach pomordo-
wanych.
- Nie nasza, nie Tatarzy! - na posępnej twarzy Achmeta poja-
wił się przebiegły uśmiech. - Szejtan mądry, ale i moja nie głupi!
Ślady patrzył - nie nasze konie! Luźnych nie było - a nasza bez
luzaków na wyprawę nie idzie. A najważniejsze - rusznice! Skąd
rusznica u krymski Tatar? Nasza z łuk i sajdak idzie, a rusznic jok
- wcale nie ma!
- Znaczy, nie Tatarzy - dziewczyna zamyśliła się, zacisnąwszy
wargi. - Któż więc to mógł być?
- Może Moskale? - niezbyt pewnym głosem podsunął bur-
sak. - U nich w wojsku służy wielu Tatarów, i mają rusznice.
- Wszystko jedno kto - Jaryna wstała i zmęczonym ruchem
przetarła dłońmi twarz. - Przyjdą, to sami zobaczymy.
- Teraz sanie przyjechać - Achmet skinieniem głowy wskazał
drzwi. - Od Dziki Pan przyjechać. Beczułek proch przywozić, rusz-
nica pięć raz przywozić. Bar jakszi!
Dziewczyna ze zdziwieniem pokręciła głową. To tak? No, dzię-
ki niech będą panu Macapurze!
- Oni od razu odjechać, a dwa tu zostawać. Ciebie, hanum-
panienka, chcą widzieć. Kazałem ich straż pilnować, nigdzie nie
puszczać.
- Dlaczego? Z pomocą przyjechali!
Nie wiadomo czemu od razu przyszedł jej na myśl pan Judka.
On by się tu przydał, z tuzinem lub dwoma, serdiuków! Żadnych
Moskali z Tatarami w pobliże by nie dopuścili!
- "Z pomoc"? - Tatar uśmiechnął się krzywo. - Znaj nasza
tych "pomoc"! Hanum-panienka i pan Chwedir dobrze pan Rio pa-
miętać?
- Kogo?
Na majdanie zebrali się chłopcy - niektórzy z muszkietami, inni
z fuzjami, a jeszcze inni po prostu z pikami. Niewielka, pociemniała
od wieku beczułka z prochem stała prosto na śniegu.
Jaryna podeszła i pokiwała głową.
- Ej, kto tu dowodzi?
Podbiegł do niej nieznajomy chłopak bez wąsów i wyprę-
żywszy się jak struna, stuknął końcem drzewca piki o zamarznię-
ty śnieg.
- Mianowany esauł Klimko Czałyj, panno setniczanko!
Dziewczyna westchnęła. I z takimi przyjdzie wojować! Esauł
grubym strugiem ciosany...
- Kto tak proch marnuje? Nuże, szybko z nim do piwnicy
i zamknąć dobrze, a straż pewną postawić! Gdzie goście?
- Tam! - podstrzyżony dziesiętnik westchnął i obrócił się wska-
zując kierunek. - O, tam!
Chłopcy się rozstąpili. Jaryna, nie bardzo jeszcze wierząc no-
winie, ruszyła ku przybyszom.
Pan Rio? Czy to on?
Nie inaczej! On sam!
A dokładniej, oni.
Pan Rio nie miał już na sobie dziwacznego płaszcza i pancerza,
ale drogi żupan i futrzaną czapę z niebieskim denkiem. Jego towa-
rzysz też się przebrał. Tego chudego fircyka z nachmurzoną twarzą
Jaryna już spotkała. Pod chatą Grinia Czumaka. Odjechał stamtąd
galopem na karym koniu. Jakże go Griń nazywał? Ramol? Tak, le-
karz Ramol. Ależ imię!
Dziewczyna miała ochotę przetrzeć oczy albo jeszcze lepiej
- przeżegnać się. Patrzcie państwo! Sami przyjechali!
- Dzień dobry, panom. Przyjechaliście, żeby się oddać w ręce
sądu?
Na urodziwej, nieruchomej twarzy pana Rio me drgnął nawet
jeden mięsień. Ukłonił się tylko - uprzejmie, ale niezbyt nisko. Ra-
mol nie raczył się ukłonić, tylko kiwnął podbródkiem.
Pan Rio odczekał chwilę, a potem wystąpił naprzód.
- Dzień dobry, pani Ireno. Trzeba nam porozmawiać... porozu-
mieć się... naradzić...
Niewidzialny tłumacz znów był na miejscu. Jaryna kątem oka
zerknęła na Chwedira. Bursak zrozumiał nieme polecenie, kaszlnął
i odezwał się wolno w dziwnej, gardłowo brzmiącej mowie. Pan Rio
drgnął i wymienił szybkie spojrzenia z Ramolem.
Jaryna uśmiechnęła się - proszę bardzo, panowie!
Tym razem obeszło się bez tłumacza. Rozmawiali dość długo
- i pan Rio, i bursak powoli wybierali potrzebne słowa. W końcu
Chwedir kiwnął głową i odwrócił się do dziewczyny.
- Chodźmy do chaty, panno setniczanko. Jest o czym poroz-
mawiać.
Goście wymówili się od poczęstunku. Rio po prostu podzię-
kował, a Ramol nie wytrzymał - zmarszczył nos i odstawił kubek
z miodem na bok. Jaryna poczuła się trochę dotknięta - znakomity
miód, sycony! Mógłby się choć nie krzywić, prostak jeden!
- Mój przyjaciel jest lekarzem - pan Rio po raz pierwszy się
uśmiechnął. - Uważa, że tutejsze napitki są niebezpieczne dla zdro-
wia.
- Jak wy to możecie pić? - Ramol westchnął i pokręcił głową.
- Jeżeli zechcecie, pani Ireno, zostawię wam receptę... przepis...
Niewidzialny tłumacz miał problem co się zowie. Dziewczyna
czekała. Czyżby mieli mówić o miodach i nalewkach?
- Pan Rio uważa, że proch w beczułce został celowo nasączo-
ny wodą - półgłosem odezwał się Chwedir.
- Co takiego!?
Gość kiwnął głową - już bez uśmiechu.
- Nie znam jeszcze dobrze waszego... systemu broni, pani Ire-
no, ale - o ile dobrze zrozumiałem, proch powinien być suchy.
- Skąd wiecie? No, o tym, że go zmoczono?
Pan Rio wymienił szybkie spojrzenia z lekarzem. Ten zmarsz-
czył brwi.
- Nasza... znajoma zaprzyjaźniła się z panem Macapurą. Dziś
rano... pan Macapurą sądząc... że ona jeszcze śpi... wydał rozkaz
swojemu słudze. Ona... wszystko usłyszała... i mi opowiedziała...
Tłumacz najwyraźniej miał trudności - albo się zmęczył, albo
sam Ramol miał trudności z odpowiedzią. Jaryna usiłowała zrozu-
mieć, o kim mowa. Czyżby o smagłej wiedźmie? A, tak - teraz wszyst-
ko jest zrozumiałe. Jakże to ją nazywają? Sadło, zdaje się? Wycho-
dzi na to, że kot Macapurą połaszczył się na zamorskie sadło! Czy
nie dlatego pan Ramol marszczy brwi?
- I dlatego przyjechaliście, panowie? Przecież sami z pewno-
ścią byśmy ten proch sprawdzili.
Zaraz potem Jaryna zrozumiała, że niezupełnie ma rację. Kto
wie, może tego prochu nikt by nie sprawdził? Gdyby baryłkę otwo-
rzono przed samą walką - to wszyscy mogliby tylko bezradnie roz-
łożyć ręce.
Pan Rio odpowiedział nie od razu. W końcu kiwnął głową.
- To nie był jedyny powód. Nasz towarzysz.., nazywają go
Chostik... on przebywa tu w miejscu zamknięcia... wiezieniu... aresz-
cie... Przyjechaliśmy poprosić pannę Irenę, żeby... okazała łaskę...
zlitowała się...
Aha! Dziewczyna chrząknęła - no, nareszcie zagranicznicy
przeszli do rzeczy. Że towarzysza nie zostawili w biedzie - to jasne,
tak się godzi, ale cała reszta...
- Rozumiemy, że wedle waszych praw... zwyczajów... reguł...
nasze zachowanie wygląda na nieprawidłowe... błędne. Ale gotowi
jesteśmy wszystko wyjaśnić... wyłożyć...
- To już naszemu panu pisarzowi sotennemu objaśniajcie!
- Jaryna wstała i skinęła główką ku Chwedirowi, który podczas tej
całej dziwnej rozmowy siedział i milczał. - Wasz Chwaścik zostawił
mu po sobie znak na całe życie. Rozmowa będzie więc długa i po-
ważna! Ale teraz na mnie czas. Porozmawiamy wieczorem!
- Pani Ireno! - Ramol szybko zerwał się na nogi i rzucił szyb-
kie spojrzenie na Chwedira. - Jestem lekarzem. Niezłym lekarzem!
Gotów jestem podjąć się kuracji... leczenia...
Jaryna tylko machnęła ręką - też się lekarz znalazł! Czymże to
leczą u tych antypodów? Niechybnie przykładają do rany obdarte-
go ze skóry szczura!
Do izby wszedł Achmet, łypnął nieufnie na gości i zamruczał
coś gniewnie. Jaryna kiwnęła głową.
- Siodłaj konie! Jedziemy!
Do Wałek udało im się wrócić dopiero pod wieczór, kiedy
w maleńkich okienkach zapłonęły żółte światełka. Straż była na miej-
scu, przy szablach i z rusznicami. Misko Szwiec postarał się i zna-
lazł w jakiejś piwnicy dwie stare, żeliwne hakownice i rozstawił je
tak, że możne było ostrzeliwać ulice kartaczami. Wiadomość spra-
wiła Jarynie radość, ta jednak nie trwała długo. Więcej radosnych
wieści nie było.
W Minkówce i Pierepilicówce chłopi i podsiadkowie z podko-
mornikami nie próżnowali - też wystawili rogatki z rusznicami. To
akurat nie było dziwne, wioski były czerkaskie z dziada pradziada.
Ale w innych miejscach sprawy wyglądały gorzej. Znaczy, w ogóle
nie wyglądały Chłopi krzywili się niechętni kręcili głowami, ale broni
nie brali, wymawiając się, że nie są szkoleni, żony im zabraniają,
i o dzieciach myśleć trzeba. W Gontowym Jarze było jeszcze gorzej
- chłopi z deputowanym i ojcem Gerwasijem na czele poprosili "pa-
nieneczkę setniczankę" grzecznie, ale stanowczo, żeby się szybko
stamtąd zabierała i więcej do nich nie przyjeżdżała, ponieważ są ludźmi
nastawionymi pokojowo - a ich żony są przeciwne wojennym awan-
turom.
Jaryna nawet nie poczuła urazy, tylko się zdziwiła. Czyżby
durnym chłopom przyszła ochota oddać żony i dzieci wrogom na
pohańbienie?
Zdziwiła się, ale szybko jej wyjaśniono, w czym rzecz.
Nie zjawiła się tam pierwsza. Jeszcze rankiem we wsi zjawił się
oddział krzepkich mołojców na szybkich koniach - serdiucy pana
Macapury-Kołożańskiego. Przyjechali bez podarków, ale z dobrym
słowem od swojego pana, który obiecywał bronić wieś pewną ręką
przed wszystkimi wrogami. Dawał na to swoje słowo, prosząc
w zamian o drobiazg - czwartą część przyszłorocznych plonów, wygon
za wsią i prawo do łowienia ryb w rzece i stawach. Polecił, żeby to
przemyśleli - i to szybko. Najważniejsze z zaleceń pana Maeapury
dotyczyło tego, żeby z czerkasami wałeckimi w żadne układy nie
wchodzić, ponieważ sił u nich mało, a kłopotów ci czerkasi spra-
wiają co niemiara.
Sprawa się wyjaśniła -jeżeli nie całkowicie, to w dużej mierze.
Serdiucy pana Maeapury najpewniej nie tylko w Gontowym Jarze
się zjawili. A przebiegłe chłopstwo zaczęło myśleć. Może i rzeczy-
wiście lepiej broni do rąk nie brać, a wykpić się pastwiskiem i ura-
tować karki, nie złażąc z pieca.
Jaryna nawet nie próbowała ich przekonywać. Wiedziała, że nic
z tego nie będzie. Mugir to mugir - chciwy, a dusza zajęcza! I broń-
że takich!
Obok domu pana pisarza sterczała i nudziła się straż, na czele
ze starym znajomym - esaułem Kliniko. Esauł dosiadał już konia
- co prawda nie był to rumak bojowy, a klacz od pługa z owczą
skórą zamiast siodła. Ujrzawszy pannę setniczankę, żachnął się tak,
że niewiele brakło, a zwaliłby się na ziemię, ale jakoś utrzymał się
w siodle, machnął spisą i podjechał, by się zameldować.
Niczego nowego Jaryna się nie dowiedziała. Wszędzie cisza,
spokój, nagotowano kaszy ze słoniną; a pan Teodor Jenocha jest
w dorńu - rozmawia z gośćmi.
Bursak rzeczywiście był w domu - w tej samej sali, w której
lubił przesiadywać jego bat'ko. Prawda, krzesło pana pisarza było
puste, a czytywana przezeń księga leżała zamknięta Chwedir przy-
siadł z boku, na ławie przy panu Rio. Pomiędzy nimi leżała pękata
książeczka. Jaryna przyjrzała się jej i natychmiast ją poznała. Atlas
Merkatora!
- A gdzie pan Ramol? - zapytała dziewczyna, z wysiłkiem ściąga-
jąc kożuszek. Zdrewniałe z zimna palce nie bardzo chciały jej słuchać.
- On... - zbity z tropu pytaniem Chwedir, zamrugał niepewnie
oczami. - Jest u pana Chwaścika, robi mu okłady z ziół na ranę.
-Rozumiem...
Przysiadła obok rozmówców i skinieniem podbródka wskazała
atlas.
- I co? Wiecie już? Wy, panie Rio, naprawdę jesteście tym...
antypodem?
Bursak nagle zmieszał się, a pan Rio błysnął w uśmiechu bia-
łymi zębami.
- Po części tak, pani Ireno! Pan Chwedir prawie odgadł, tylko
że mój kraj... moja ziemia... znajduje się nieco dalej.
-1 dlatego postanowiliście nas nawiedzić? A może już nie macie
gdzie rabować i chodzić na rozbój? U siebie możecie dzieci kraść!
- Jaryna, nie trzeba tak! - zaczął Chwedir, ale dziewczyna go
ofuknęła i bursak pokornie umilkł.
- Wedle naszych obyczajów i Statutu Litewskiego, trzeba by
was, panie Rio, razem z Ramolem zakuć w żelazo i odstawić na sąd
do Połtawy! To, żeście przybyli z daleka, w żadnej mierze was nie
usprawiedliwia!
- Wiem! - pan Rio kiwnął głową, a uśmiech znikł z jego warg.
- Wiem, pani Ireno! Dlatego właśnie przyjechałem, żeby złożyć
wyjaśnienia. Zechcecie ich wysłuchać?
Dziewczyna westchnęła i ze znużeniem przymknęła oczy. Och,
przespać by się choć z godzinę! Łatwo to nie spać przez całą noc,
a potem cały dzień tłuc się w siodle?
- Dobrze, panie... antypodzie. Tylko krótko, proszę.
Pan Rio znów kiwnął głową i na chwilę się zamyślił.
- Postaram się, pani Ireno! Przybyliśmy z bardzo dalekiej zie-
mi... dalekiego świata. Mój ojciec, jak i twój, był namiestnikiem...
władcą. Dawno już zginął. A ja jestem żołnierzem... bohaterem...
- Szlachetnym? - dziewczyna parsknęła niczym kotka, przy-
pomniawszy sobie treść pergaminu. - A kto was nim mianował?
Rio przez chwilę milczał, przysłuchując się słowom niewidzial-
nego tłumacza, a potem się uśmiechnął.
- A, zrozumiałem! To słowo... w naszym języku ma ono nieco
inne znaczenie. Bohater, to wolny człowiek, który potrafi wojować...
bić się. Biorą go na służbę...
- Panie Rio - westchnęła dziewczyna - U nas ktoś taki na-
zywa się najemnikiem albo serdiukiem. A u Niemców, to landsknecht
albo żołdak. Znaczy, jesteście na służbie?
- Tak, pani Ireno, u naszego władcy... knezia. Dał mi Wielkie
Zamówienie... zadanie. Powinienem dostać się na waszą ziemię... do
waszego świata.... i dostarczyć mu stąd pewne dziecko. Naszemu
kneziowi jest ono bardzo potrzebne. Kneź powiedział, że dziecko
z pewnych przyczyn... okoliczności... uwarunkowań... urodziło się
w obcym świecie i grozi mu niebezpieczeństwo. I okazało się, że to
prawda, pani Ireno! Chciano je zabić - dziecko i jego brata, pana
Grinia! Więc wystąpiliśmy... obroniliśmy obu. Nie wiedzieliśmy, że
nie chcecie go skrzywdzić! Przykro mi, że Chosta przez pomyłkę ranił
pana Teodora.
Jaryna zamyśliła się na chwilę. Wszystko niby się zgadzało
- ale to przecież wbrew prawu! Co oni sobie myślą, że tu Dzikie
Pola czy co? Ot, przyjeżdżają sobie i zabierają dziecko?
- No, powiedzmy, żeście się wytłumaczyli, panie Rio. Pan Teo-
dor Jenocha ma dobre serce - nie chce was ciągać po sądach! Je-
żeli i Griń Czumak skargi na was nie złoży, to i ja nie będą wam krzy-
wa. Zresztą, nie mamy czasu - wisi nad nami nieszczęście. Słysze-
liście może?
- Słyszałem...
Pan Rio powoli wstał i spojrzał Jarynie prosto w oczy.
- Pani, dlatego właśnie przyjechałem! Weźcie nas na służbę.
Nie prosimy o wiele - tyle, żeby starczyło na chleb.
W pierwszej chwili dziewczynie wydało się, że źle usłyszała
albo że niewidzialnemu tłumaczowi wszystko się pomieszało. Tych
włóczykijów - na służbę? Oszalał pan Rio czy co?
- Z powodu pewnych okoliczności... uwarunkowań... reguł...
nie mogę żyć w jednym miejscu długo bez służby. A Wielkie Zamó-
wienie... teraz nie jestem pewien... do końca. Nie mamy możliwości,
by odjechać, trzeba nam poczekać... Pani Sale i pan Macapura obiecali,
że znajdą nam szlak... drogę...
Jaryna parsknęła nieufnie. Akurat, pan Macapura! Ten, który
mokry proch rozdaje! Tak, on z pewnością pomoże.
- No to idźcie na służbę do pana Macapury, skoro jesteście
jego przyjaciółmi!
Rio pokręcił głową i odpowiedział, starannie dobierając słowa.
- My... My nie jesteśmy przyjaciółmi pana Macapury. Obiecał
nam pomoc, bo to leży w jego interesie. Tak mi się w każdym razie
wydaje. Pani Sale została z nim... to jej sprawa. Ale służyć panu
Macapurze... nie chciałbym... nie życzę sobie...
- Jaryno, może się zgodzimy? - wtrącił się Chwedir. - Potrzebni
Mm są doświadczeni ludzie
- Doświadczeni? - dziewczyna wzruszyła ramionami. - Więc
powiedzcie, panie Rio, jeżeli waszą sotnię w otwartym polu zaata-
kuje jazda, jak najlepiej sprawić szyk? W "żmijkę", w linię czy
w czworobok?
Pan Rio pokręcił głową i roześmiał się.
- Ma pani rację, pani Ireno! W moim kraju bijemy się inaczej,
nie mamy rusznic i harmat. Ale ja naprawdę wiele wojowałem, pan
Chosta jest zawołanym rębajłą, a k'Ramol to doświadczony lekarz.
Lekarza przecież potrzebujecie?
Dziewczyna zerknęła na Chwedira i na jego przewiązane ramię.
Lekarz w istocie jest im potrzebny! A na szpiega pan Rio w żadnym
razie nie wygląda. Może rzeczywiście ich wziąć?
- A jeżeli pan Macapura wezwie was do siebie?
Pan Rio ponownie się zamyślił, a po jego twarzy przemknął
niezbyt wesoły uśmiech.
- Wrócimy do niego tylko wtedy, gdy pomoże pani Sale otwo-
rzyć potrzebne nam przejście... drogę. Służyć mu nie będę. Ostatnie
wydarzenia... sprawy... obudziły moją podejrzliwość...
Jaryna i Chwedir wymienili porozumiewawcze spojrzenia. No tak!
Napad "Tatarów", zmoczony proch, objeżdżający wsie serdiukowie...
Za rękę nikogo nie złapano, ale lepiej mieć się na baczności.
- Jeszcze jedno. Bardzo mi się nie podoba kamień, jaki on nosi
na piersi.
- Jaki kamień, panie Rio? - zdumiał się bursak.
- Ciemny. Kiepsko rozróżniam barwy, ale wydaje mi się, że jest
czerwony. Ten klejnot przypomina mi coś bardzo znajomego...
Judka Duszogub
- A tu, Grigorij, wzmocniona straż. Zmiana co sześć godzin.
Zadanie - nie wpuszczać nikogo, oprócz pana, mnie i następnej
zmiany.
Griń Czumak kiwnął głową i z ciekawością popatrzył na zamek.
Posterunek wartowniczy umieszczono w odwachu przy bramie.
Pomiędzy zewnętrznymi wrotami, dębowymi, okutymi żelazem,
a przejściem do zachodniego skrzydła (jedynego, które teraz było
zasiedlone) była pusta przestrzeń. Równa i gładka. Kiedyś był tu
ponoć sad, ale pan Stanisław kazał drzewa pościnać i nawet wykar-
czować.
- Warta stoi w bramie. Do środka nie wchodzić. Zmiana - tyl-
ko na tajne hasło. Jasne?
- Jasne, panie nadworny setniku1
Spojrzałem na chłopaka z aprobatą. Zuch! W serdiuckim żupa-
nie i z szablą u pasa niczym już nie przypomina tego wystraszone-
go wsioka, który szukał obrony u mojego pana. Szablą, co prawda,
jeszcze bije się kiepsko i w bój brać go za wcześnie, ale do służby
wartowniczej nadaje się w sam raz.

- Przez bramę nikogo nie wypuszczać, oprócz pana. Jeżeli nie
będzie sam, poczekać, dopóki nie podejdzie do was. Wpuszczać tak
samo. Zrozumiałeś?
Griń znów kiwnął głową i z ciekawością popatrzył na zamek.
- Zrozumiałem, panie setniku nadworny. A co to za twierdza?
Westchnąłem. No i przechwaliłem tego goja! Zaczyna zadawać
pytania. Zamek, co prawda, został odbudowany przez ojca pana
Stanisława na miejscu dawnych ruin i wiejskiemu chłopakowi może
się wydać twierdzą.
Jeżeli przyjrzeć się staranniej, to z baszt tylko jedna nadaje się
do obrony; do naprawy murów zbieraliśmy się co roku, ale jakoś
się nie składało... wzmocniliśmy je tylko i zostawiliśmy.
Tak czy owak, w razie poważnego oblężenia zamku utrzymać
się nie da... brak dostatecznej ilości ludzi do obrony.
Ale to już nie te czasy.
- Jaka tam twierdza? Grigorij, tu nie ma żadnej twierdzy! Jest
brama, wartownia i straż. Więcej nie ma niczego!
- Aaa...
Chłopak miał tak ogłupiałą minę, że z trudem ukryłem uśmiech.
Ale śmiać się nie było z czego - sam kiedyś taki byłem. Dobrze
chociaż, że nie mogę wchodzić do środka... Dobrze.
- Nie ma tu żadnej twierdzy - powtórzyłem. -1 niczego tu nie
widzisz, czumaku! Niczego! Ani muru, ani narożnych baszt...
Uśmiechnął się i kiwnął głową - zrozumiał, chwała Świętemu,
Który Jest! Zrozumieć zrozumiał, ale znam ja tych młodych! Zacznie
rozpytywać kogo popadnie, i ktokolwiek doniesie panu Stanisła-
wowi.
- No dobrze, Grigorij! Po raz pierwszy i ostatni. Usłyszysz
- i natychmiast masz zapomnieć...
O zamku można by długo opowiadać. Nie jest taki stary, zbu-
dowali go mniej więcej półtora wieku temu poprzedni właściciele
tych ziem. Ich miano poszło w zapomnienie, może jeszcze pamięta
je tylko pan Stanisław. Ktoś ze Starych Panów - tych, co to cho-
dzili w kapiących od złota kontuszach, a w wąsy wplatali brylan-
ty. Ale nie pomogły im zamki i mury. Kiedy hetman Zenobi (niechaj
za niewinną krew mojego ludu na wieki przeklnie go Święty, Który
Jest1) przysłał tu swoich rzeźników, zamek zdobyto z marszu - któ-
ryś z chłopów otworzył chyłkiem wrota. Mówią, że zamek płonął
cały tydzień - razem ze wszystkimi, którzy w nim się znaleźli. Krzyk
był taki, że dreszcz przejmował tych, co słuchali. A potem, kiedy
wojna się skończyła, zawładnął tymi ziemiami były setnik, Petro Ma-
capura - dziad pana Stanisława, albo jego pradziad, nikt nie wie
niczego pewnego. Zawsze tak się dzieje - przepadli Starzy Pano-
wie, przyszli Nowi! Petro Macapura w martwym zamku żyć nie ze-
chciał - pobudował dom i chutor wokół domu. I zamek został taki,
jaki był - tylko ruiny i zgliszcza, puste od ognia i czarne... dopóki
batiuszka pana Stanisława nie wezwał kamieniarzy z Połtawy.
Pracowali długo i uparcie. Co mogli, zrobili. Powiadają, obiecał
im pan Leopold miski napełnić bitymi talarami. Może i napełnił
- ale przepadli gdzieś kamieniarze; stąd wyszli, a do Połtawy nie
dotarli. A przy odbudowanych wrotach pojawiła się straż.
I stoi do tej pory.
Pan Leopold w zamku też nie zamieszkał - kiedy po europej-
skich krajach się włóczył, zajeżdżał tu czasami, czasami na chwi-
lę, czasem na całą noc. I pan Stanisław też tu zachodzi. Bywa, że
do zamku przywozi gości - rozmaitych. To wsiową dziewkę, to mo-
łodycię krasawicę, to dziecko. Niewiele brakło, a trafiłby tam
i Griniowy braciszek - a także pani Sale. Innym się za to udało
- zostali zaproszeni do środka. Dobrze im się tam wszystkim wi-
dać żyje - bo jeszcze nikt nie próbował wyjść na zewnątrz... A może
i próbują, ale pan nie puszcza. Lubi gości nasz pan!
Wszystkiego mu nie opowiedziałem - po co prostemu serdiu-
kowi takie rzeczy wiedzieć? Przekazałem mu tylko najważniejsze: zamek
należy do pana Stanisława, który odwiedza go czasami i zagląda do
środka - i niczego więcej wiedzieć Griniowi nie trzeba. Przyjdzie
- wpuścić, wychodzi - też przepuścić. Najważniejsze - o nic nie
pytać, niczego nie mówić, nawet nie wspominać.
- Zrozumiałeś, czumaku?
- Tak jest!
Wydaje się, że zrozumiał. No i dobrze, dłużej pożyje chłopczy-
na!
- To pięknie, Grigorij! Jutro staniesz na warcie. Jak służba,
podoba się?
- Podoba się, panie setniku nadworny!
Zabrzmiało to niezbyt raźno. Znów spojrzałem na chłopaka.
Prawda, niezbyt tęgą ma minę. Jakby z pogrzebu wrócił.
- Co jest, czumaku? Z bratem coś nie tak?
Ciężkie westchnienie. Griń uciekł ze wzrokiem w bok, wargi mu
drgnęły.
- Z bratem też...
Postanowiłem, że nie będę drążył tematu. Dziwnego brata ze-
słał czumakowi Święty, Który Jest! Przebywa tu nieco dłużej niż
tydzień, a już przestał gaworzyć i próbuje mówić. I rośnie - w ciągu
dnia tyle, ile inne dzieci wyciągają w dziesięć dni! Strach pomyśleć
- baba, którą przysłano do karmienia, następnego dnia poprosiła,
by ją uwolniono od tego obowiązku!
Straszne to i dziwne. Dziecko do tej pory nie ma imienia. Pan
Stanisław ochrzcić go chciał, popa wezwać z Minkówki, ale Griń
się sprzeciwił - za wcześnie, powiada. Dobre sobie - za wcześnie!
Jak tak dalej pójdzie - chłopak za miesiąc na konia wsiadać za-
cznie!
I zrozum tu tych gojów!
- Panie setniku nadworny! Ja... nie wiem, jak to powiedzieć...
No tak, chłopakowi coś doskwiera. Wiele się na niego zwaliło,
ale widać to jeszcze nie wszystko. Nie na darmo ludzie powiadają:
przyszło nieszczęście, otwieraj wrota...
- Wyście... wyście mnie uratowali, panie Judko! Mnie i bra-
ciszka. Ja za was będę się modlił przez całe życie!
Poczułem wstyd. Aj waj, nie módl ty się, chłopcze, za mnie do
Świętego, Który Jest! Wcale cię nie uratowałem! I braciszka twoje-
go też nie uratowałem! Może lepiej by dla was było, gdybyście obaj
zginęli pod zwałem kamieni albo z panem Rio hulaką do obcego
Naczynia się przesiedlili.
Dziwne... od wielu lat już nad nikim się nie litowałem.
Zapomniałem, jak to się robi!
- Panie Judko, spadły na mnie wielkie nieszczęścia! Chatę mi
spalili, matkę z cmentarza wyrzucili, a teraz...
Z trudem wyrzucał z siebie słowa, a każde z nich było niczym
armatni pocisk.
- Mam... miałem znaczy, kobietę. Oksana jej na imię. Przypa-
dliśmy sobie do gustu... myślałem, swatów poślę...
Tak to? Zaczynałem rozumieć. Biednemu się żenić nie dali...
No, ale co racja, to racja -jaki goj wyda córkę za czarciego pasier-
ba!
Uśmiałbym się - ale śmieszne to wcale nie było.
- Nijak jej za mąż nie chcą wydać? Co, Grińka?
Kiwnął głową, a w oczach błysnęły mu łzy.
- Wydają! Za Kasjana, naszego sąsiada! Panie Judko, ona go
nie kocha! Ale to wiecie... ojcowskiej woli się nie sprzeciwisz.
Czy wiem? Oj tak. Mateczka długo namawiała ojca, żebyśmy
z Humania uciekali, dopóki jeszcze można było. Nie zdołała go prze-
konać - choć wiedziała, co nas czeka. Uparty był mój ojciec, Josif
ben-Szymon!
- Wesele... Jutro postanowili wyprawić. W niedzielę po Tłu-
stym Czwartku. Chcą zdążyć przed Wielkim Postem.
Jutro? Znaczy, dziś szabat! Aj waj, Judo ben-Josif, zupełnie
się w grzechu pogrążyłeś! Ileś ty razy micwy złamał? Czy można
w szabat sprawdzać posterunki? Co prawda w Misznie powiedzia-
no: jeżeli nie wolno, ale jest pilna potrzeba...
No, rzeczywiście nie wiodło się w życiu chłopakowi. Chociaż...
zależy, jak na to popatrzeć. Jeżeli dogada się z panem Stanisławem...
Akurat dziś rano polecił, by ponaglić głupie chłopstwo, żeby za długo
się nie zastanawiało. Chcieliśmy zacząć od Kałandiejców, ale Gon-
towy Jar wcale nie gorszy. A Griń panu Stanisławowi jest potrzeb-
ny i jako stróż przy bracie, i jako wierny pies, który na słowo pana
każdego chłopa zagryzie.
- Więc tak, mój sławny panie Grigoriju. Znaczy, ty ją kochasz,
a i ona nie jest ci przeciwna... Pozostało tylko rodziców przekonać.
Ciężkie westchnienie. Czumak odwrócił głowę i machnął ręką.
- A gdzież ich tam przekonasz, panie Judko! Przedtem nie mo-
głem, a co dopiero teraz...
Spojrzałem na zamek. Czyżby to jego widok podsunął mi tę myśl?
Nawet na ściany patrzeć było nieprzyjemnie. Próbowałem zamykać
powieki, przeganiając Cienie precz, ale niczego nie mogłem zoba-
czyć - sam mrok i czerń.
- Przekonywać można na różne sposoby. Czasami słowem,
a czasami szablą.
Drgnął i szybko się odwrócił. I ruszył ręką - jakby w rzeczy
samej za szablę chwytał.
- A może, czumaku, żal ci twoich sąsiadów? Dobrzy sąsiedzi,
takich ze świecą szukać...
W jego oczach rozbłysły wilcze ogniki. Błysnęły i zgasły. No
tak, zmienił się chłopak.
-Nie, panie nadworny setniku, wcale mi ich nie żal. Tylko... że
to gwałt.
- I jeszcze jaki! - uśmiechnąłem się. - Długo będą pamiętać!
I to, jak was z bratem pozabijać chcieli, i to, jak waszą matkę...
- Tak.
Milczał... a na szczękach grały mu mięśnie.
- Tak! Niech zapamiętają! Na długo! Kiedy... kiedy ruszamy?
Aj waj! Nie spiesz się tak, chłopcze! Nie pora ci jeszcze ruszać
na takie wyprawy! I nie pora dowiadywać się, że nie zapamiętają
twoi zbierający się do wesela sąsiedzi naszego okrucieństwa: nie
będzie komu pamiętać!
Biada ci, miasto krwi!
Biada!
Kopyta biły w zmarzniętą ziemię, a ja z trudem się powstrzy-
mywałem, żeby nie pognać swojego deresza. Zimny wiatr w twarz,
para z końskich chrapów, turecka szabla przylgnęła do biodra
- czekamy!
Doczekamy się!
Już niedługo!
Dla tych właśnie chwil żyję. Dlatego nie umarłem wtedy, na
zalewanej strugami deszczu drodze, obok ojca, matki, braci i sióstr.
I teraz głos ich krwi dźwięczy w każdym uderzeniu mojego serca
i w łoskocie kopyt mojego konia.
To mój czas!
Mój!
,, Za późno na żal" -powiedzieli mi Malachowie, aleja nie żałuję.
Biada ci, miasto krwi! Biada ci Babilonie, który zabijasz mój lud!
Biada!
I niech teraz nie liczą na łaskę ze strony Judy ben-Josifa,
maleńkiego żydowskiego chłopaczka, którego nie zabili od razu,
żeby się do woli nad nim poznęcać.
Nie zabili od razu - i popełnili błąd.
Konie rwą przed siebie, chłopcy w milczeniu szczerzą zęby,
a prowadzę ich ja, Judka Duszogub; ten co wyblagal u Świętego,
Który Jest jedno wielkie prawo - prawo Zemsty.
Za mój lud i za moją rodzinę.
Za mnie.
Biada ci, miasto krwi!
Błogosławiony, kto weźmie i porozbija główki dzieci twoich
0 kamienie!
Ocknąłem się, odetchnąłem czystym, zimnym powietrzem
1 poklepałem konia po zgrzanym kłębie. Spokojnie, Judka, spokoj-
nie, wierny sługo dobrego pana Macapury! Twój krwawy chleb został
już wypieczony. Trzeba odłamać kęs - i wgryźć się weń zębami, żeby
najeść się do syta.
Chleb Wstydu - to, o co prosimy Świętego.
Ale ja wcale się nie wstydzą.
Wyjechaliśmy pod wieczór. Tym razem nikt się nie przebierał
w tatarskie chałaty - nie było potrzeby. Rację ma pan Stanisław
- dość już ukrywania się1 I tak się domyślają- o ile jeszcze wszyst-
kiego nie pojęli. Tak będzie nawet lepiej - wszyscy, którzy ocaleją,
opowiedzą innym, jak niedobrze jest wchodzić w spory z panem
Macapurą-Kołożańskim!
Nasz pan obmyślił to wszystko już dawno temu! W innym
okolicach, gdzie czerkasi są bardziej skłonni do współpracy, wszystkie
wioski dawno należą do takich jak pan Stanisław. Tylko nam trafił
się sąsiad wyjątkowo niepojętny. Dwa razy pan Stanisław rozma-
wiał z wałeckim setnikiem. Proponował podział wsi i chłopów. Ale
pan Longin uparł się, nie chciał naruszać "wolności" - jakby het-
man Zenobi do tej pory rządził Ukrainą. Uparł się - na swoje nie-
szczęście. Teraz on jest daleko, my tutaj i nikt się nie przeciwstawi
naszym szablom!
A zresztą chłopi i wsie - to troska pana Stanisława. Ja potrze-
buję czegoś innego. Zupełnie innego!
Michał, mój dziesiętnik, zaproponował, by pojechać na wprost,
przez Minkówkę i Kopińce, ja jednak wolałem ostrożność. Minków-
ka leży tuż obok Wałek, a niepotrzebne nam poranne spotkanie z panną
Jaryną i jej posiwiałymi w bojach czerkasami. I nie dlatego, że się ich
boimy. Na wszystko jest odpowiedni czas. Najpierw alef, potem bejt...
A zresztą, dróg jest wiele, a chłopcy nie na darmo niemal co-
dziennie ćwicząjazdę. I konie mamy dobre. Każdy opłacony nie złotem,
ale krwią!
Mój pan nie należy do skąpych!
Za mną - pole, ośnieżone i gołe; przede mną wzgórze, a za nim
już Gontowy Jar. Polnymi drogami jechać trudno, ale za to nikt
kmiotków nie uprzedzi.
Podczas pierwszych lat po tym, jak mi spadła z oczu purpu-
rowa piana, zwątpiłem. Ci, dla których zwróciłem się do Świętego,
Który Jest, już nie żyli, a moja szabla nasyciła się ich brudną krwią.
Czy nie zjadłem już dość mojego Chleba Zemsty? Przecież głupie
kmioty w głuchych wsiach nawet nie słyszeli o Humaniu i krwa-
wym psie, Żeleźniaku!
Owszem, zwątpiłem. Zwątpiłem, ale potem zrozumiałem.
Są winni!
Wszyscy są winni - synowie, wnuki i prawnuki morderców.
Tych, co mordowali mój lud. A ich dzieci? Czyżby one miały wzra-
stać bez grzechu? Nie, moja droga wcale się nie kończy! Wszyst-
kich! Wszystkich, do siódmego pokolenia, jak każe Pismo!
Tym bardziej, że czasu zostało już niewiele.
Już się spotkali - Śmierć, Wtórnik i Jeniec.
Ziarenka piasku spadają, i nie będę się wahać. Słusznie mówił
Jeshua ben-Pandira: ci galicjanie nie są bardziej grzeszni od innych,
ale i oni pójdą na zatracenie - jeżeli się nie pokajają. Oni jednak się
nie kajają, znaczy - nie mam czego żałować!
- Panie setniku! Panie setniku! Którędy teraz?
Ach tak! Przyjechaliśmy! Oto i Gontowy Jar!
Potrzebną nam chatę znaleźliśmy od razu - stała prawie w samym
środku, niedaleko cerkwi. Nawet nie musiałem patrzeć na rysunek,
który nam zrobił Griń Czumak. Zwykła chata, kryta słomą strzecha
pokryta śniegiem, oszronione okna...
Chata zwykła, ale wokół niej ludno jak na jarmarku. Pospól-
stwo z zapadnięciem mroku kryje się i zamyka drzwi - przed złymi
ludźmi i własnym strachem. Dziś jednak na ulicy stoi tłum. Widać
sanie, obok nich drugie, w końskich grzywach zaplecione wstążki.
Drzwi otwarte, obok nich zebrali się przyjaciele i druhny...
Znaczy, wszystko tak, jak mówił... Wesele!
- Z koni!
Obejrzałem się za siebie - serdiukowie jak zwykle zamykali ulicę,
a Michał rozstawiał mołojców wokół chaty. Nikt nas tu nie napad-
nie, ale ryzykować nie należy. Licho nie śpi. A jeżeli mój wrażliwy
pan Grigorij w ostatniej chwili się rozmyślił i posłał gońca do pan-
ny Jaryny? No, nic! Rusznice gotowe, a szable pod ręką.
- Michał! Czekać mi tutaj i nikogo nie przepuszczać!
Poprawiłem czapkę i strząsnąłem śnieg z ramion. No, mimo
wszystko, jedziemy na wesele!
- Pierwsza dziesiątka - za mną!
Ci, co tłoczyli się u drzwi, natychmiast pojęli, co się święci
- i rozbiegli się, szukając kryjówek w nocnym chłodzie. Uśmiech-
nąłem się do siebie - niech uciekają! Ktoś przecież powinien zo-
stać, żeby innym opowiedzieć.
Odwróciłem się i machnąłem ręką.
- Zarąbać wszystkich, którzy wyskoczą. I znajdźcie jakąś słomę!
- Panie setniku, a dziewki? - zapytał ktoś, nie bez oburzenia
w głosie.
Oto, co im pachnie! Oczywiście, chłopcy chętnie by się zaba-
wili, ale nie można się zatrzymywać. Tylko patrzeć, jak na weselisku
zjawią się inni goście!
- Zabierzemy kilka ze sobą - postanowiłem. - I tak trzeba bę-
dzie gdzieś zatrzymać się na popas. Michał, znajdź ze dwie dla pana,
poszukaj co gładszych.
- No, tak to co innego!
Dziś w zamku mojego pana będą nowi goście. I Griń Czumak
się ucieszy - też pięknie!
Wyjąłem szablę i przestąpiłem próg. W twarz wionęło ciepłem
i zapachem warzonego w domu piwa. Na ułamek sekundy poczu-
łem się nieswojo Kimkolwiek byli ci, co mieli zaraz zginąć, to prze-
cież ludzie, stworzeni przez B-ga. I wesele, też b-ża sprawa!
I w tej samej chwili wszystko mi się przypomniało.
Nie, nie przypomniało mi się!
Zawsze o tym pamiętam!
Zawsze!
Rachel, starsza siostra, wysoka, czarnooka, najpiękniejsza
z całej rodziny. Też czekała na wesele - miało się odbyć za ty-
dzień. Jej narzeczony był nie lada kim - Lew Akaem, ojcowski uczeń.
Dobry chłopak, akurat wrócił z Krakowa, chciał zostać melame-
dem w naszym chederze.
Zarąbali go na oczach siostry. Początkowo krzyczała... a po-
tem ucichła...
Poprawiłem czapkę i gorzko się uśmiechnąłem.
Biada wam, córki babilońskie!
Dziewczyna tańczyła na śniegu - naga, w jednym wianku na
głowie z długimi wstążkami. Dzwoniąc naszyjnikiem z ciężkich du-
katów, drobiła bosymi nogami w śniegu.
- Dalej, dalejże, suczko! Dopóki tańczysz, będziesz żywa!
Chłopaki rozhulali się na całego. Któryś poświstywał do tak-
tu, inni zakładali się o to, jak długo jeszcze wytrzyma. Jej przyja-
ciółki leżały już pokotem, nagie, z bezwstydnie porozrzucanymi nogami.
One już nie zatańczą.
Odwróciłem się. Czasami samemu robi mi się niedobrze od tego
wszystkiego. Ale cóż zrobić - wyszkoliłem stado wilków. Wciąż jeszcze
słyszałem wycie - okropne wycie palonych żywcem. I czułem smród
- znajomy smród przypiekanych ludzkich ciał...
- Kręć się, kręć, ścierwo! Panie setniku, może weźmiemy ją ze
sobą? Mocna jucha, wystarczy dla wszystkich!
Nie wytrzymałem i odwróciłem się precz. Dziewczyna (była to
chyba przyjaciółka panny młodej, już sam nie pamiętam) nie krzy-
czała ani nie wyła - tylko popiskiwała cienkim głosikiem. Oczy mia-
ła zupełnie puste - nie było w nich nawet strachu. Ale tańczyła, nie
zatrzymując się ani na chwilę. Tak, chęć przetrwania, przeżycia, jest
silniejsza od wszystkiego - od bólu, strachu, wstydu. Nawet teraz,
pobita i zhańbiona, chce żyć...
A piękna z niej dziewczyna!
Żal?
Nie, nie żal. I brać jej ze sobą nie można. Panu - taka jak jest
- na nic się już nie przyda, a w majątku dla obcych miejsca nie masz.
No cóż... Konie odpoczęły, pora wracać. Ale przedtem...
- Michał!
Chłopak podbiegł do mnie, szeroko się uśmiechając. W dłoni
trzymał naszyjnik - taki sam, jaki miała dziewczyna - z ciężkich, starych
dukatów.
- Na rozkaz, panie setniku!
- Dawaj tu pannę młodą! Oksanę!
- Chyyy!
- I nie "chykać" mi tutaj! - uciąłem z miejsca. - Macie się
z nią obchodzić uprzejmie! Zrozumiałeś?
Michał podrapał się po głowie, ale na sprzeciw się nie zdobył.
- A wy, chłopaki, zbierać się! I kończyć z tą... pospieszcie się!
Dziewczyna chyba odgadła, co ją czeka - zachwiała się, padła
w śnieg, wstała... I zaczęła krzyczeć - okropnie, przeciągle i ochry-
ple.
- Panie setniku... A może ją puścimy? Niech sobie ucieka! Dotrze
gdzieś do ludzi - jej szczęście!
Dotrze, a jakże! Dziesięć wiorst po śniegu, goła i bosa!
- Pospieszcie się! - powtórzyłem i nie oglądając się, ruszyłem
w stronę, gdzie zostawiliśmy konie. Krzyk trwał jeszcze przez chwi-
lę - i nagle się urwał.
Koniec!
Doigrała się!
Przy koniach sterczał znudzony i zły wartownik, który pewnie
klął w żywy kamień swój los; niedaleko leżeli powiązani jak barany
goście - ci jeszcze poigrają i zatańczą w zamku, szkoda, że tego nie
zobaczymy...
- Oto ona, panie setniku!
W chacie nie zdążyłem się przyjrzeć pannie młodej. A zresztą,
po co? Teraz... Teraz patrzeć na nią też mi się nie chciało. Dziewka,
jak dziewka, tylko na głowie zamiast wieńca miała czepiec zawiąza-
ny pod brodą. Kiedyśmy weszli, akurat go jej wkładano...
- Ty jesteś Oksana? Narzeczona Grigorija Kiryczenki?
Nie odpowiedziała. W oczach miała pustkę, taką samą, jak tamta
dziewczyna...
- Ogłupiała, panie setniku!
Spojrzałem uważniej. Nie ogłupiała - gorzej. Wyciągnęli ją
z chaty, zanim wzięliśmy się za szable, ale dość było i tego, co zdą-
żyła zobaczyć!
- To nic, panie setniku! Czumak narzekał nie będzie!
Michał znów się uśmiechał. Fakt, świetna zabawa - porwać pannę
młodą spod czepca. Pannę porwać, a pana młodego powiesić
u powały na jego własnym, haftowanym pasie...
Blade wargi dziewczyny drgnęły, a w jej oczach błysnęło coś
rozumnego, jasnego...
- Bestie! Potwory!
Opuszczał ją rozum, uciekając w głęboką przepaść, z której nie
było powrotu. Tak, nie ucieszy się Griń! Ona zaś mu nie wybaczy!
Tam, w chacie, została cała jej rodzina!..
- Cofnąć się! Wszyscy macie się cofnąć o dwadzieścia kro-
ków! Ale już!
Zdziwieni chłopcy zaczęli się oglądać jeden na drugiego. Mi-
chał chrząknął znacząco. Konie zarżały niecierpliwie - dość już
postoju, pora jechać...
Odczekałem chwilę i zamknąłem oczy.
Precz, Cienie!
Teraz przed oczami miałem biel i niejasną, rozmytą sylwetkę
z ciemną plamą w okolicy serca.
To jej dusza - i jej szaleństwo.
Strach można przepędzić, ale to nie był strach, lecz coś znacz-
nie gorszego. Znaczy, zwykłe środki na nic. Zostaje tylko jedno
- Słowo Tasfet, Wielka Przydawka. Odrobiny cudzej duszy prze-
pędzą szaleństwo i staną się częścią jej samej.
Owszem, tak się stanie. I nie będzie już Oksany, Czumakowej
narzeczonej. Będzie ktoś inny... I Oksana.
Teraz tylko niczego nie pomylić i prawidłowo dobrać słowa.
Kiedyś rabbi Lew z Pragi zażartował. Nakleił kartkę ze Słowem na
glinianą kadź i otrzymał golema. Mój gospodarz też dla żartu stwo-
rzył pana Przekulczyekiego. Do tej pory nie wiem, czego użył - beczki,
drewna czy świeżego trupa. Sama wygoda - stoi za krzesłem i nie
żąda za to złota!
No, pora już!
Na bieli pojawiły się Słowa - kanciaste czarne litery. Z prawej
ku lewej - jedna za drugą. Czerń znikała, zastępowana przez sza-
rość. Jakby duszę spowijał kokon.
Jest!
Teraz ostatnie, ale bardzo ważne!
Otworzyłem oczy. Biel znikła, przepadły i czarne litery. Przede
mną stała kukła - żywy golem z pustymi oczami. Dolna warga ob-
wisła, z kącika ust zwisała niteczka śliny.
- Panienko Oksano!
W oczach dziewczyny coś błysnęło. Przypomniała sobie swo-
je imię.
Na razie - tylko imię.
- Jesteś Oksana, narzeczona Grinia Czumaka. Bardzo go ko-
chasz. Wkrótce będzie twoje wesele. Zrozumiałaś? Jeżeli tak, kiwnij
głową!
Głowa drgnęła - ruch był martwy, drewniany; znów sobie przy-
pomniałem pana Przekulczyekiego. Coś takiego potrafi zrobić i pan
Stanisław. Ale co komu po golemie?
- Pani Oksano! Gdy doliczę do trzech, ockniesz się i będziesz
pełna radości i wesela. Wkrótce się spotkasz ze swoim narzeczo-
nym, ale słuchać będziesz tylko mnie. Zrozumiałaś? Jeżeli zrozumia-
łaś, kiwnij głową.
Głowa znów drgnęła. Ech, gdybyż teraz zobaczył pan Grigorij
swoją narzeczoną!
Teraz ostatnia część Imienia. Ta, której nie zna pan Macapura.
Trzeba ją wyrecytować, patrząc prosto w oczy. W puste, szeroko
rozwarte oczy nowo narodzonego dziecka.
- A teraz... Raz... Dwa...
- Gdzie? Gdzie ja jestem?
Głos był lekko zdziwiony, ale pozbawiony nuty strachu. Uśmiech-
nąłem się, podziwiając swoje dzieło. Ta, która była Oksaną, znów się
nią stała. Prawie taką samą, jak poprzednio...
- Gratuluję, pani Oksano! Jestem Judka, przyjaciel waszego
narzeczonego.
Uśmiechnęła się niepewnie i rozejrzała dookoła. Zdziwiona, nie
poznawała nikogo i niczego...
- Dobry wieczór, panie Judka. A gdzie Griń? Ja chcę do Grinia!
Jaryna Zagarżecka, córka setnika
- Panno setniczanko! Panno setniczanko! Gwałtu!
Tego chłopca nie znała. Maleńki, z odstającymi uszami, w zsu-
niętej na nos futrzanej czapie i przywleczonej za sobą szabli. Ale
żołnierz!
- Gwałt człowiekowi zadają!
Tego tylko jeszcze brakowało! Cały dzień w siodle, zmęczona,
konia prawie na śmierć zajeździła, myślała, że choć w Walkach bę-
dzie spokojnie...
- Gwałt, panno setniczanko! Ramola biją!
Jaryna z początku nie zrozumiała -jakiego ramola? Ale natych-
miast sobie przypomniała.
Konował!
- I gdzież to go biją, chłopcze?
Za co biją, nie zapytała. W Walkach ludzie sprawiedliwi. Jeżeli
biją, to był powód.
- U Pawki Garncarza! Za rogiem, blisko!
D7iewc7yna westchnęła i przetarła twarz dłonią. Taki ciężki dzień,
jeszcze tylko gwałtu brakowało!
- A beze mnie sobie nie poradzicie?
Z twarzy chłopaczka w lot wyczytała, że nie poradzą. A jak sobie
poradzą - to w najlepszym wypadku z panem Ramolem.
- No dobra!
Wiedziała, gdzie szukać Pawki Garncarza. Zresztą co z niego
za Pawka - dawno jest już Pawłem Sewastianyczem, mającym dwóch
synów, z których każdy ma pięści jak bochny. Jeżeli to oni zaczęli
bić...
Tłum był niewielki - wszystkiego ze trzy dziesiątki ludzi. Chło-
paki, mołodycie i dzieciaki. Stali zebrani w krąg - i patrzyli.
A było na co.
Na śniegu leżał koński czaprak - stary i pogryziony przez mole,
obok ktoś rzucił bezładnie niebieskie szarawary z tkanym pasem
i smuszkową czapką. Właściciel tego leżał rozciągnięty na czapra-
ku.
Bez spodni.
Leżąc w taki zimny wieczór bez spodni na czapraku pośrodku
ulicy, można zamarznąć, więc pana lekarza przyjaźnie rozgrzewano.
Na dwie ręce.
Kańczugami. Porządnymi, skórzanymi kańczugami.
Jaryna mimo woli zjeżyła się. Och, piękna to rzecz - skórzane
kańczugi. Od samego świstu dusza ucieka w pięty!
- Dwadzieścia pięć! - liczono w tłumie. - Dwadzieścia sześć!
Gęściej walcie! Gęściej! Po pośladkach go!
Z czapraka niosło się stłumione pojękiwanie. Gołe nogi drgały
w takt "rozgrzewki".
- Dwadzieścia siedem! Dwadzieścia osiem!
Jaryna podrapała się po koniuszku nosa. Usilnie leczą pana
lekarza! Nie chwyci go żaden zamróz! Wtrącić się? Czy poczekać,
aż dojdzie do połowy setki?
- Trzydzieści siedem! - oznajmił ktoś. - Ach, jak prażą, aż miło
popatrzeć!
- Dość! Dość, mówię!
Jaryna podjechała bliżej i zeskoczyła z konia. Poznano ją na-
tychmiast - chłopaki zaczęli ściągać czapki i nawet Pawka Garncarz
zatrzymał uniesioną w powietrze łapę.
- Cóż tu się wyrabia, dobrzy ludzie? Nie znacie porządku, czy
co?
Pawka splunął i chciał odpowiedzieć, ale go uprzedzono.
- A gdzież to taki porządek, żeby dziewczyny na złą drogę
sprowadzać? Mało mu swoich, paskudzie niewiernej? Co się gapi-
cie, chłopy9 Dajcie mu tak, żeby po wiek wieków popamiętał1
Przed tłum wysunęła się tęga baba w zsuniętym na bok czep-
cu. Wsparłszy się pod boki, błysnęła jasnymi, nieco wyłupiastymi
oczami.
To tak? Jaryna mimo woli uśmiechnęła się. Ciotka Garncarzy-
na! No, teraz to się zacznie!
- Sama rozsądź, panno Jaryno! Córunia u nas jedyna, kocha-
na, niczym jabłuszko wielkanocne! A ten poganin niewierny...
"Niewierny poganin" zorientowawszy się, że razów więcej nie
będzie, wstał na czworaki i zaczął wciągać portki.
- Ej ty, nie wstawaj! - Ciotka Garncarzyna odwróciła się groź-
nie ku nieszczęsnemu Ramolowi i tknęła go drewnianym chodakiem
w bok. - Nie puścimy, dopóki nie dostaniesz setki! Najpierw sto
bizunów, a potem do popa, ikonę całować!
Wyglądało na to, że lekarz wpadł jak śliwka w kompot. Jaryna
chciała zapytać o jego zbrodnię, ale nie zdążyła.
- Ratujcie, dobrzy ludzie, ratujcie! Och, co też mu, antychry-
stowi do głowy strzeliło! Och, dzieciątko moje, dzieciątko! I cóż teraz
będzie?
Z chaty wyjrzało "dzieciątko" - piegowata dorodna dziewoja
z piersiami jak dzwony, w narzuconym na koszulę kożuchu, zapła-
kana i z nabrzmiałymi wargami.
- Do chaty marsz, bezwstydnico jedna, nie śmiej się ludziom
na oczy pokazać! - zagrzmiała Garncarzyna. - Na ławę się kładź
i spódnicę ściągaj, sama po tyłku cię siec będę, paskudo! Rąk nie
pożałuję! A jak się zmęczę, sąsiadów na pomoc zawołam!
"Dzieciątko" znikło, jak wichrem porwane. Tymczasem sąsie-
dzi, którzy zdążyli już trochę ochłonąć, zaczęli wyjaśniać "pannie
setniczance", w czym rzecz. Lekarza i dziewkę przyłapano w sianie
na stryszku, przy czym jednego spojrzenia na koszulę Garncarzo-
wej córy dość było, by stwierdzić, że na ratunek za późno.
Ramol tymczasem zdołał jakoś wciągnąć portki i już chciał
czmychnąć w tłum - gdy w porę go pochwycono.
Na pana lekarza żal było popatrzeć. Jaryna nie wytrzymała
i odwróciła się. Połaszczył się kot na śmietanę! I żeby śmietana była
choć słodka!
- Więc tak, panno Jaryno! - Pawka Garncarz zdjął czapkę
i pokłonił się z godnością. - Batożyć go, paskudnika, już nie bę-
dziemy, ale puścić - nie puścimy. Najpierw zaprowadzimy go do cer-
kwi, do ojca Nifonta - i ochrzcimy bisurmana. A potem niech ikonę
całuje i przysięga, że ożeni się z moją Hapką. Po Wielkim Poście
wyprawimy wesele. Niech bezwstydnik grzech odpokutuje!
Dziewczyna westchnęła. Spierać się nie ma co, Garncarz był
w swoim prawie. Co tam kańczugi, mogli się wziąć i do dębowych
kijaszków!
Z tyłu rozległ się tętent końskich kopyt. Achmet podjechał na
karym inochodźcu i sfrunął z siodła, jakby go wicher zmiótł.
- Hanum-panienka! Czemu bez konia chodzi! Czemu od Ach-
meta uciekaj?
- Achmetku! Chodźże tutaj! - rozległy się głosy z tłumu. - Dawaj
nahajkę, nahajką będzie wygodniej!
Okazało się, że Chwedir jest na miejscu - siedział w świetlicy
na ojcowskim fotelu. Niemiecka lampa płonęła pełnym blaskiem. Lekko
zgarbiony bursak wodził piórem po stronie otwartego kajetu. Pan
Rio siedział obok i wyjaśniał mu coś po cichu.
Dziewczyna tylko pokręciła głową. Trafił swój na swego! Je-
den bajki opowiada, a drugi je zapisuje! Jak dzieci!
- Jaryna! - chłopak zerwał się i zamknął kajet. - My tu...
- Widzę...
Czapka spadła na ławkę i ciemne włosy rozsypały się po ra-
mionach. Jaryna westchnęła. Warkocz by zapleść, ale nie ma kiedy.
- Do Połtawy napisaliście, panie pisarzu?
- Jeszcze rankiem - odpowiedział pospiesznie Chwedir. - Po-
słałem przez umyślnego i dałem mu nawet dobrego konia. Myśla-
łem, czy samemu nie pojechać, ale ty, panno setniczanko, przecież
byś nie pozwoliła.
- To dobrze...
Jaryna nie bez trudu rozpięła kożuszek i spróbowała go zdjąć.
Zmarznięte dłonie nie bardzo chciały okazać posłuszeństwo. Pan
Rio podskoczył i pomógł.
-Dziękuję...
Dziewczyna podeszła do kominka, wyciągnęła ręce ku ognio-
wi i zmarszczyła brwi.
- Lepiej byście, panie Rio, zamiast opowiadać bajki panu pi-
sarzowi, Ramola popilnowali! A może w waszym kraju każdemu nic-
poniowi wolno dziewki psować?
Dziwna sprawa: pan Rio się zmieszał - po raz pierwszy ujrzała
na jego twarzy zmieszanie...
- Ja... ja mu powiem, panno Ireno! Ram... znaczy, pan k'Ramol
niekiedy pozwala sobie...
Jaryna nie wytrzymała i parsknęła. Przypomniała jej się groźna
mina ciotki Garncarzyny. No, z taką teściową skończy mu się uży-
wanie!
- Moglibyście z nim porozmawiać, panie Rio i go pocieszyć.
Achmet was zaprowadzi.
-Hmm...
Rio zamyślił się i westchnął - najwyraźniej się czegoś domy-
ślał. Dziewczyna poczekała, aż zamknie za sobą drzwi i zwróciła się
do Chwedira:
- No i jakąż to bajkę usłyszał dziś pan Teodor?
Bursak, podobnie jak przed chwilą Rio, zrobił zmieszaną minę,
ale szybko przybrał poważny wyraz twarzy.
- Nie bajkę, Jaryno Longinówna, ale starą legendę ze swoje-
go kraju. I nie zajmowaliśmy się tym cały dzień, tylko godzinę, nie
więcej. Za dnia nie próżnowaliśmy. Pokazywałem panu Rio, jak strzela
się z fuzji, żeby mógł sprostać wrogom...
Jaryna tylko zamrugała oczami. Świat na głowie staje! Bursak
i okularnik uczy "szlachetnego bohatera" władania rusznicą!
- I... jak poszło?
- Tak jak należało się spodziewać - chłopak z powagą poki-
wał głową. - Pan Rio trafiał, ja nie. Dopiero teraz, w wieczornym
czasie, opowiedział mi dziwną historię o przewrotnych wrogach
ludzkiego rodzaju, zwanych Żyjawcami. Taki przeklętnik, Żyjawiec,
opanowuje człowieka i wypiera zeń duszę, swoją osobą ją zastępu-
jąc.
- Jak czart, gdy opęta człowieka? - dziewczyna parsknęła
z niewiarą w głosie. - Ech, panie bursaku...
Chwedir tylko się uśmiechnął.
- No, przecież to folklor! Zapiszę, niechże się pan Grimm ucie-
szy. Zmęczyłaś się, Jarynko?
-Zmęczyłam...
Dziewczyna opadła na krzesło i zamknęła oczy. Chwedir nie-
pewnie przestąpił z nogi na nogę, podszedł do niej i pogłaskał ją
po ramieniu.
- No, co ty... Odpocznij!
- Gontowy Jar spalili... - Jaryna zacisnęła wargi i pokręciła
głową. - Dwa dziesiątki zabitych na miejscu, dziewczyny upro-
wadzone do lasu. Znaleziono je rano, zgwałcone i pomordowa-
ne.
- Wiem...
- Wiesz? A wiesz ty, że wszyscy milczą? Pytam: czyje to dzie-
ło?! - a oni tylko uciekają spojrzeniami w bok. Jakby to nie ich
sąsiadów pomordowano, żywcem paląc! Matka, której porwano córkę,
posiwiała w ciągu jednej nocy, staruchą się stała...
Zmęczona Jaryna zamknęła oczy. Ojciec mówił: wojna strasz-
na rzecz. Czy miesiąc temu mogłaby przewidzieć, że zobaczy coś
takiego własnymi oczami? I nie w obcym kraju - u siebie!
- Przyjeżdżał jeden podkomornik. - Chwedir obejrzał się i zaczął
mówić szeptem. - Z Mierły. Znowu pojawili się tam serdiucy Ma-
capury. Zapisujcie się w poddaństwo naszego pana, powiadali, on
was obroni1 Jak się nie zapiszecie, koniec z wami będzie. Byli
w Kałandiejcach i w Cyrkunach. W Cyrkunach rada się zebrała
i postanowili pójść pod pana Macapurę.
Dziewczyna kiwnęła główką. Szeroko otwiera paszczę pan
Macapura! Najpierw chciał tylko pastwiska, a teraz - całą wieś
z chłopami próbuje połknąć!
- Znaczy, oto kim byli ci "Tatarzy!"
Jaryna domyślała się już wcześniej, ale teraz wszystko stało się
jasne. Oto dlaczego podesłano im przemoczony proch! Spłoną Wal-
ki, zginą wszyscy, a potem, gdy z Połtawy przyjedzie mianowany setnik,
Macapura tylko ręce rozłoży: Nie moja to wina, nawet proch im po-
słałem, od serca sobie odejmując. A to, że chłopstwo milczy - też jest
zrozumiałe. Tatarzy daleko, a Dziki Pan nad karkami wisi!
- Śnił mi się bafko - westchnął Chwedir, który nagle posmut-
niał. - Cały czarny, oczy martwe, straszne... Widać, nie zaznał spo-
koju...
Dziewczyna usiadła obok, chcąc coś powiedzieć, ale jakoś nie
mogła znaleźć słów. Jakże tu pocieszać? Jedyna pociecha - wroga
dopaść i skąpać się w jego krwi. Ale czy dosięgniesz pana Maca-
purę?
- Bat'ko... chciał swatów do ciebie słać, gdy sotnia wróci.
W imieniu Mykoły...
- Twojego starszego brata?
-Owszem, jego...
Dziewczyna nawet się nie zdziwiła, bo czegoś takiego się spo-
dziewała. Mądry był pan Łukian Jenocha! Nie ma synów pan set-
nik Longin, a przecie po jego śmierci ktoś setnikiem zostać musi.
A zresztą, żeby wpaść na taki pomysł, nie potrzeba szczególnej prze-
biegłości.
Mykołę Jaryna znała niezbyt dobrze, choć wyrastali obok sie-
bie. Chłopak jak chłopak: wesoły, z czarnym wąsem. Dobry czerkas.
- Za Mykołę, znaczy? A ty?
Natychmiast ugryzła się w język. I to nie ot tak sobie - ale do
bólu.
- Ja? - chłopak uśmiechnął się niewesoło. - Mnie, Jarynko,
znajdą jakąś wdowę popadichę. I nie ma o czym gadać.
Dziewczyna spojrzała na Chwedira z ukosa. Owszem, chłopak
ma same zalety - ale nie jest czerkasem. Walnąłby pięścią w stół, aż
drzazgi by się sypnęły z powały! Chociaż... co jej chodzi po gło-
wie? Może pan bursak w ogóle o tym nie pomyślał?
Ot, do czego dochodzi, jak głupi człowiek zacznie sobie coś
wyobrażać!
Wstała ostro, odwróciła się i spojrzała w ciemne okno. No, dość
rozmów o głupotach! Nie po to ją okrzyknięto setnikiem!
- Jeździłam dzisiaj i wszystko obejrzałam. Nie wiem, za co się
brać. Jesteśmy jak ślepcy, Chwedirze! Macapura może się tu zwalić
w każdej chwili, a my nawet nie wiemy, do kogo zwrócić się o po-
moc?
Bursak wzruszył ramionami, zdjął okulary, obrócił je w palcach
zdrowej ręki i znów włożył je na nos.
- Pan Rio mówił bardzo podobnie. Ma tylko nadzieję, że zdoła
przekazać wiadomość pani Sadło.
Jaryna zmarszczyła brwi. Dziwnie się sprawy układają. Pan Rio
ćwiczy strzelanie z fuzji, a pani Sadło, mówią, pana Stanisława
w pościeli raduje i hołubi. Po cóż jej czerkasom pomagać? Ma na
oku inne sprawy. A może i pan Rio coś zamyśla? Przyjechali, by
swojego Chwaścika z obieży wyciągnąć. A jak tylko ten będzie mógł
na konia się dźwignąć...
- Jak myślisz, nie zdradzi nas pan Rio?
-On?!
Bursak pogładził się po podstrzyżonym karku i poprawił oku-
lary.
- Jarynko, on nie jest taki! On jest jakby rycerzem, a tacy zdra-
dzać nie umieją...
Rycerz! Dziewczyna się uśmiechnęła. W pancerzu i przy mie-
czu. Dziwny ten jego miecz. Widziała takie tylko na starych obra-
zach.
- Jak zrozumiałem - złożył przysięgę: Nie może żyć bez służby.
Jak Don Kichot. Pamiętasz tę książkę?
Jaryna uśmiechnęła się i kiwnęła główką. Dobrze jeszcze,
że pan Rio nie ma ochoty na bitkę z wiatrakami! Ależ byłby
kłopot!
- Nie może też wrócić do domu. Mówi, że potrzeba do tego
czarów. Otóż ten Żyjawiec... wiesz, pan Rio myśli, że i u nas mogą
się trafiać takie Żyjawce. I dlatego...
- Chwedir! Przestań! - maleńki obcas ostro uderzył o podło-
gę. - Wciąż tylko ci bajki w głowie!
- Kto wie? - uśmiechnął się bursak. - Może to bajki, a może
skomplikowane sprawy, o których mój nauczyciel...
Jaryna chciała sapnąć, ale nie wytrzymała i parsknęła śmie-
chem.
Co z nim zrobić? Folklorysta się znalazł!
Skrzypnęły drzwi. Wszedł pan Rio, zdjął czapkę i pokręcił głową.
Usiadłszy przy stole, znów nią pokręcił
Jaryna odwróciła się, by nie roześmiać mu się w twarz.
- Więc jak będzie, panie rycerzu? Może zechcecie przyjąć obo-
wiązki drużby na weselisku pana Ramola?
_------------------------------------------------------------------------------
Judka Duszogub
Serdiuk - bary na sążeń szerokie, niebieskie wytrzeszczone oczy
- wyprężył się i trzasnął obcasami.
- Tędy proszę, panie setniku! Czekają!
Trzaskać obcasami i prężyć się nie ja go uczyłem. Tu nikt nie
pyta, ktoś ty i skąd przyszedłeś, ale mówią, że służył chłop w gwar-
dii samego króla Prus. Służył, uciekł i trafił akurat do pana Stanisła-
wa.
Też sobie znalazł schronienie, bałwan jeden!
Kiwnąłem gwardziście głową i otworzyłem znane mi drzwi. Je-
żeli pan Macapura już jest...
i - Dobry wieczór, panie Judka!
Rozejrzałem się - w bibliotece było pusto. Skąd...
- Tu jestem!
Zza krzesła wyłoniła się pani Sale, trzymająca w dłoni wielką
księgę oprawioną w aksamit.
- Pan Stanisław prosił, żebyście poczekali, niedługo się zjawi.
Zechciejcie usiąść, panie Judka!
Z trudem powstrzymałem uśmiech. Gdybym nie wiedział, kim
jest, głowę bym dał, że przede mną knehini! Gesty, postawa... a jak
głowę trzyma. Trafiła się gratka panu Stanisławowi! To nie jakaś
tam wiejska dziewka, co tylko lamentuje z powodu utraconej nie-
winności! Ta umie się pokazać!
Dama!
Powiadają, że pan Stanisław już jej klucze od domu powierza.
Nie wszystkie, oczywiście, ale jednak...
- Być może razem z panem Stanisławem będziemy potrzebo-
wali waszej rady...
Aha! "Razem z panem Stanisławem!" Ąj waj, szybko jej po-
szło.
Była pewna ważna rzecz, o którą chciałem ją zapytać, ale ścia-
ny - jak wszystkim wiadomo - mają uszy. Zwłaszcza tutaj.
- I co pani czyta?
W milczeniu podała mi księgę. Zerknąłem na otwartą stronę.
Aha! To nie księga, ale album. Dziwne, ani razu go nie widziałem.
Rysunki były bardzo dobre. Chociaż Święty, Który Jest, nie pozwa-
la na pokazywanie synów Adama, ale portrety zawsze mi się podo-
bały.
Jak ten, co wisi tuż obok.
W albumie nie było obrazów olejnych, a same akwarele. Nie-
znajome twarze, domy, morskie fale...
Dłoń pani Sale delikatnie musnęła moje ramię, a potem jej pal-
ce przewróciły kilka stron.
No, no!
Stary znajomy! I nie sam!
Podniosłem głowę, porównując rysunek z obrazem na ścianie.
Dobre oko ma pani Sale! Natychmiast spostrzegła podobieństwo!
Tak, to on, ten sam nieznajomy arystokrata, tylko nie w hiszpań-
skiej odzieży, a w wizytowym surducie i kapeluszu. A obok...
Drugim był dwunastoletni chłopiec. Nie trzeba było być wróż-
bitą, by w obu odgadnąć ojca i syna. I twarze, i oczy...
Podpisu nie było, ale z boku spostrzegłem maleńkie, ledwie
widoczne literki. Przyjrzałem się pilniej i przeczytałem: Paris.
Paryż!
Szkoda, że nie było roku ani nazwiska. Ale jeżeli na wielkim
płótnie jest tatko pana Stanisława, to i tu oczywiście powinien być
on. A chłopak... Czyżby to był sam pan Stanisław?
Aj waj, zarżnijcie mnie, głupiego nierozumnego parcha, jeżeli
to on!
Pani Sale podniosła paluszek do ust, zamknęła album i odłoży-
ła na bok.
To znaczy, że nie tylko ja to zauważyłem!
No, dobra!
Zaryzykować?
Zaryzykować!
Język Wyjątku, mowa nie znana aniołom.
- Pani, czy wasze poszukiwania zakończyły się powodzeniem?
Znaleźliście drogę?
Zamyśliła się i zacisnęła wargi.
- Prawie. W księdze Zadea opisano pewien obrzęd. Nazywają
go "Purpurowe Wrota".
I nagle poczułem, że powietrze w komnacie zgęstniało. Nie trzeba
nawet przeganiać Cieniów, żeby zrozumieć, że jesteśmy podsłuchi-
wani. Opuszczenie Granicy jest dla Malachów niemal niemożliwe
i związane ze strasznym ryzykiem, ale na przykład złowienie odgło-
su wibracji, wniknięcie i zorientowanie się o czym mowa... Jedna
korzyść - słuchają, ale nie pojmują. Tak, nie wszystko jest dostęp-
ne nawet dla Granicznych Malachów! Dlatego też Święty, Który Jest
stworzył śmiertelnika Adama.
- To bardzo dziwny obrzęd i przerażający. W księdze zapisa-
no, że otwiera drogę do Szeolu, ale według mnie jest to nielegalna
droga przez Granicę do nas.
Mimo woli uśmiechnąłem się. Żeby trafić do Szeolu, nie są
potrzebne żadne obrzędy. Zresztą wszystko to bzdury, bajki dla
szewców i krawczyków. Nie masz Szeolu, nie masz i Raju. Jest coś
innego... zupełnie innego.
- Ale... - pani Sale nachmurzyła się i pokręciła głową - tam
napisano, że do obrzędu potrzebna jest "czysta krew". Pan Stani-
sław uważa, że to krew dzieci. Powiada, że taka krew potrzebna jest
do wszystkich obrzędów związanych z wyjściem poza granice tego
Naczynia...
A owszem, tak uważa. Tymi dziećmi, które trafiły do zamku,
można by całe miasteczko zapełnić. Potrzebne mu zresztą nie zwy-
kłe niemowlaki, ale te najmniejsze, prosto od akuszerki. Ale to o nas,
parchach, mówi się, że ciasto na macę zarabiamy krwią chrześcijań-
skich niemowląt!
- Panie Judka, popełniłam wielkie głupstwo. Kiedyśmy prze-
chodzili przez Granicę, straż... Malachowie niemal zatrzymali pana
Rio. Postanowiłam ich przekupić i oddałam swój amulet - haczyk,
na który można łowić cudze zaklęcia.
Wtórnika nie chcieli przepuścić? Ot co... zapamiętamy sobie.
Wychodzi na to, że Malachom nie w smak dodatkowa dusza! Zna-
czy, i ja się przez Granicę nie przedostanę - zwykłą drogą.
Zwykłą nie - ale są inne.
- I podjęła pani ryzyko, dobrodziejko?
Pani Sale nie odpowiedziała, ale zrozumiałem. Podjęła.
Nie przerażająjej "Purpurowe Wrota". I krew też jej nie przeraża.
- Wydaje mi się, że mój pan chce wam towarzyszyć?
Uśmiechnęła się nieznacznie i nie bez pewnej dozy pogardy.
- On jest bardzo ciekawy, ten pan Stanisław. I chciwy. Ale czegóż
on tam może dokonać - sam? A nawet niechby i wziął ze sobą swoich
żołnierzy.
Nie chciałem się spierać, choć mógłbym. Stu chłopaków
z muszkietami w Naczyniu, w którym nie znają prochu! Zresztą,
i jeden człowiek zawsze może coś zrobić. Życie uratować, na przy-
kład. A do tego wszystkiego jeszcze ten dzieciak - brat Czumaka.
Jeniec!
Nie na darmo wysłali pana Rio, żeby go odszukał!
Posłali jego - a z dzieciakiem wróci pan Macapura-Kołożań-
ski. Wróci - ale malca nie odda. Przebiegły jest pan Stanisław. Żeby
złapać za rękę, nie potrzebuje palca - cień palca mu wystarczy.
- A wasi przyjaciele, łaskawa pani?
Kolejny uśmiech, tak samo wyniosły i pełen nieuchwytnej
pogardy. Zrozum, jak chcesz: albo zamyśla oszukać pana Stanisła-
wa, albo chce tu zostawić pana Rio czerkasom na pożarcie.
A może sprawa jest jeszcze bardziej prosta: kazano jej, żeby
wróciła sama - tylko z dzieckiem.
Sama!
Oddała amulet? Nieszczęścia nie ma - odwróci się do niej pan
Stanisław plecami w łożu...
Aj waj, ja bym się nie odwracał!
Cicho trzasnęły drzwi. On!
Nie wstałem - żeby pan Macapura nie powziął niepotrzebnych
podejrzeń. W końcu nic złego się nie dzieje - siedzi sobie nadwor-
ny setnik i zabawia gościa rozmową.
A że Malachowie podsłuchują rozmowę i zębami zgrzytają, tego
mój pan się nawet nie dowie.
- Hu-u! Hu-u!
A jednak podskoczyłem, takie to było niespodziewane. Co
znaczy: "Hu-hu?"
-Hu-hu! Da... da! Daj!
Tupot drobnych nóżek. Ktoś maleńki, w krótkiej koszulinie,
zataczając się lekko, przebiegł po komnacie i zatrzymał przy stoliku.
-Daj! Daj!
"Daj!" najwyraźniej odnosiło się do wachlarza. Ile razy tu zaglą-
dałem, zawsze ten wachlarz leżał na tym samym miejscu. I nikt oprócz
pana Stanisława już nie powie, skąd się tu wziął - lekki, delikatny,
z motylami namalowanymi na cienkich, bambusowych płytkach.
-Daj!
Maleńka rączka wyciągnęła się w górę - i opadła, nie sięgnąwszy
stołu. Maleńka dziecięca rączka o czterech paluszkach.
Jeniec!
Tak, źle jest być parchem - nie możesz się nawet przeżegnać!
Przecież ten maluch przyszedł na świat niespełna miesiąc temu!
-Daj!
Spojrzenie nieludzkich - od skroni po garb noska - oczu nie-
mal mnie spopieliło, jakby spojrzał na mnie Płomień Ein-Sofu.
Oczy dojrzałe.
Straszne.
I twarz... dzieci nie miewają takich twarzy.
Usłyszałem znajomy śmiech. Pan Stanisław podszedł do stoli-
ka i podał dziecku wachlarz.
- Trzymaj!
Chłopak sapnął zadowolony i przycisnął zdobycz do piersi.
- Hu-hu! Hu-Hu!
- Pani i panowie, proszę o wybaczenie! Ten chłopczyk zatrzy-
mał mnie na chwilę.
Pan Stanisław się uśmiechał, a na jego policzkach występo-
wały znajome mi już dołeczki. Ot, dobroduszny dziadunio, który
radośnie wita pierworodnego wnuka.
Ciekawe, czy tak samo się uśmiecha, kiedy leje "czystą krew"
w kąty pentagramu?
- Ten maleńki pan bardzo jest wszystkiego ciekaw. No, podejdź
do pana Judki! Możesz go potargać za brodę, on się nie obrazi!
Powinienem się roześmiać. Po pierwsze dlatego, że pan Stani-
sław żartuje. Po drugie... dlaczego w końcu nie wytargać pana Jud-
ki za brodę?
Powinienem się roześmiać - ale nawet nie drgnęły mi usta.
On zrozumiał!
Dziecko, które widziało mnie zaledwie kilka razy w życiu - zro-
zumiało! Usłyszałem tupot maleńkich nóżek. Jeniec podbiegł do mnie
- obce oczy spojrzały na mnie twardo, bez jednego mrugnięcia.
Przełamując strach, pochyliłem się i uśmiechnąłem sztywnymi
wargami.
No, masz, ciągnij za brodę!
Malec wyciągnął rączkę ku górze. Tę drugą - nie z czterema,
a z sześcioma palcami. Zacisnąłem zęby. Święty, Któryś Jest! Nie
dopuść!
Sześciopalca dłoń zamarła w powietrzu i powoli opadła.
- Hu-u! Hu!
Czegoś ode mnie żądał. Jego dziwne oczy spojrzały prosto
w moje.
I Cienie natychmiast znikły.
Byłem tutaj, jak przedtem.
Ale to już nie byłem ja...
W starym krześle siedział ktoś inny.
Nie! Nie siedział!
Stał!
Wokół był nieznany sad, obce twarze - i poznałem tylko sta-
rego znajomego; zapach spalenizny.
Palił się dom i płonął sad...
Magnolie nie chciały płonąć.
Dom, spowity czarnymi kirami dymu, nie zamierzał się pod-
dawać. Wszystkie te stare gobeliny, naczynia ze srebra i porcela-
ny, wszelkie tkaniny i rzeźbione drewno, dębowe wsporniki i bel-
ki stropowe, oraz malowany sklepień - wszystko jak umiało sta-
wiało opór ogniowi, i różowe marmury ogrodowych posągów
dawno już poczerniały od sadzy.
Szkatułkę z kolekcją szlifowanych soczewek przydeptano bu-
tem.
Psa zabito. Koty się rozbiegły. Odleciała gdzieś oswojona
sowa, a białe myszy zostały w domu.
W poprzek wysypanej żwirem dróżki leży ciężkie, tęgie ciało
ciotki. Nieco dalej babcia - a nianię dokądś wloką, wykręcając
jej cienkie, ozdobione miedzianymi bransoletami ręce.
Na setki wiorst wokół nie masz ani jednego mężczyzny.
Ani jednego; tylko spocone hieny w stalowych koszulach, kilka
kobiet, już martwych albo czekających na swoją kolej, płonące
magnolie - i ja, który obmyśliłem sobie, że będę się bronił jedwabną
siateczką na motyle.
I oto tamci sobie o mnie przypomnieli. W jednej chwili kilka
mord odwróciło się w moją stronę, a spośród rzadkiego zarostu
błysnęły białe zęby. Któryś z nich, na chwilę porzuciwszy zagra-
bione dobro, ruszył ku mnie - niespiesznie, normalnym krokiem,
jakby mimochodem, bo w końcu cóż to za sprawa, złapać za koł-
nierz oniemiałego ze strachu chłopaczka, smarka, który nie po-
trafił uratować nawet swojego psa.
A ciocia leży w poprzek dróżki i niczego już nie widzi. Babce
wszystko jedno. A niania...
Biały płatan za moimi plecami poddał się wreszcie i zapłonął
od dołu do góry, jakby go kto polał olejem. Razem z nim zapłonę-
ła dziupla, gniazdo bagiennego bąka i mrowisko.
Wiedziałem, że nie zdołam odmienić tego, co się stało, ale na
to, by zostawić wszystko jak jest, też się nie zdobędę. Po co tu
w ogóle jestem i kimże jestem, skoro nie potrafię obronić swego
domu, babki, niani i ciotki?
Cofnąłem się o krok. I jeszcze jeden. Siatka na motyle zadrżała
mi dłoniach. Hieny wyszczerzyły kły w krzywych uśmiechach, ja
jednak akurat ich się nie bałem.
Nienawidziłem siebie. Wstyd mi było własnej słabości...
i zapragnąłem, sam do końca nieświadomy tego, że pragnę. Ale
zapragnąłem ze wszystkich sił...
I wstąpiłem w ognisko...
Włosy natychmiast zajęły się ogniem, ból wpił się w policzki
i w koniuszki palców...
Szarpnąłem się, spróbowałem wyrwać, wyburzyć z głębin strasz-
nej wizji.
Szarpnąłem się...
- Panie Judka? Co wam jest?
Tuż obok siebie zobaczyłem twarz pani Sale - zatrwożoną i nieco
zdziwioną.
- Zaraz coś zrobimy! Mam tu sole trzeźwiące...
No, no! Nigdy bym nie pomyślał, że w bibliotece pana Stani-
sława znajdą się trzeźwiące sole! Skąd?
Odetchnąłem głęboko, pozbywając się resztek koszmaru.
Cudzego koszmaru.
Cudzego - ale jakże znajomego.
Wstałem, uśmiechnąłem się i poprawiłem osuniętą na ucho
czapkę.
- Proszę o wybaczenie dostojnego pana i szlachetną panią...
- To ja o wybaczenie proszę, panie Judka! - pan Stanisław
uśmiechnął się i poklepał mnie po ramieniu. -Nie wstawaj, nie wstawaj!
To moja wina, zagoniłem cię! Nie szanuję dna sobotniego ani nie-
dzieli...
Pan Stanisław kręcił głową, uśmiechał się przyjaźnie, aleja nie
wierzyłem ani jego uśmiechowi, ani uprzejmym słowom.
Obejrzałem się - Jeniec znikł.
Jasne...
Pan Macapura nie przestawał się uśmiechać i mówił coś o tym,
jak niedobrze jest nie spać trzy noce pod rząd, ale ja już go nie słu-
chałem. Mądry jest mój pan! Najpewniej z nim było podobnie
- spojrzał w oczy Jeńcowi, przypadkowo albo powziąwszy jakieś
podejrzenia - i runął w przepaść.
W cudzą przepaść.
W bezdenne otchłanie czyjejś pamięci.
Tak, mądry jest pan Macapura! Nie przestraszył się i postano-
wił to sprawdzić.
Na mnie.
Na swoim wiernym psie, Judce.
Tak, tak...
Ciekawe, co zwidziało się mojemu panu. Nie! Nie zwidziało się!
Co on mu pokazał?
Kimże ty jesteś, Jeńcu?
Nie miałem ochoty na wąchanie soli, odmówiłem też wypicia
kieliszka znajomej mi już gdańskiej "wódki". Pan Stanisław zresztą
nie nalegał. Usiedliśmy przy stoliku, na obrusie legła gruba księga
z pokrytymi śniedzią miedzianymi okuciami.
Poznałem - księga Zadea.
Po to właśnie się zebraliśmy. Pan Stanisław i to dobrze sobie
obmyślił. Pani Sale w swoim Naczyniu jest nekromantą i nie z tych
ostatnich. Sam pan Macapura niejeden już rok takie księgi czyta.
No i ja, głupi Judka...
O "Purpurowych Wrotach" niemiło było słuchać. Czytać też.
A tym bardziej - patrzeć na rysunki. I nie tylko z powodu "czystej
krwi". Nie jestem człowiekiem przesadnie delikatnym; a ludzi, którzy
trafiali do zamku i tak nie można było ratować. Mówią (a raczej mó-
wili kiedyś), że w naparze z takiej krwi pan czasami nogi wygrzewa.
Żeby pozbyć się bólu w stawach.
Może ludziska łżą?
Nie podobało mi się co innego. "Purpurowe Wrota" są jak topór
w rękach jubilera. Albo krawca. Zamiast delikatnej obróbki, zamach
znad ramienia.
Chociaż...
Ponownie wpatrzyłem się w wymyślne zakrętasy pospiesznie
kreślonych notatek, spojrzałem na gęsty cynober rysunków. Trzy
kręgi: bluźnierstw, Imion i krwi. I droga - też z krwi. Prymitywne!
Bardzo prymitywne!
Ale kto wie?
Nie zamierzałem pozbawiać ich nadziei. Może wyjdzie. Chwała
Świętemu, Który Jest, za to, że czymś takim zajmować się nie mu-
szę.
I nie będę!
Pani Sale zaczęła coś opowiadać o prawdziwych Wrotach
- tych, których strzegą Malachowie - ale ja już nie słuchałem.
Zechcą ryzykować - niech sobie ryzykują! Na moją pomoc
niech nie liczą. Co innego mnie dręczyło i niepokoiło.
Jeniec!
Czego on ode mnie chciał? Pomocy? Może mi po prostu gro-
ził? Albo?...
***
Drzwi skrzypnęły, a pan Stanisław odchylił się na oparcie krzesła
i uśmiechnął się dobrotliwie.
- Panie Judka, naprawdę powinieneś odpocząć! Jutro pośpij,
a pojutrze znajdę dla ciebie zajęcie.
Wzruszyłem ramionami. Nie pierwszy to raz.
Macapura spojrzał na drzwi, za którymi znikła pani Sale i nie-
spodziewanie mrugnął do mnie porozumiewawczo:
- Chytra baba. A przecież łże! Czuję - łże! I ty łżesz, panie Judka!
Zrozumiał. Co prawda zrozumieć nie sztuka. Pani Sale, mimo
wszystko jest kobietą - zagalopowała się i zdradziła o Granicy jakąś
wiadomość, którą lepiej byłoby przemilczeć.
- Znaczy, twoi Malachowie niektórych przepuszczają za dar-
mo?
Tak, czegoś tam się pan Stanisław jednak domyślił. Ale nie
załapał wszystkiego. Tego, że ma przed sobą konsula Granicy, jed-
nak się nie domyślił.
- Dobra, porozmawiamy później. A teraz o sprawie. Czas skoń-
czyć z Walkami. I to szybko.
Kiwnąłem głową, przypomniawszy sobie szczupłą, nieładną
dziewczynę, zgrabnie siedzącą w siodle. Moja Śmierć. Czy można
skończyć ze Śmiercią?
- Rano przyjechał goniec - Cyrkuny godzą się iść pod moją
rękę. I Mierła też.
- Winszuję łaskawemu panu!
Targnął szczęką, a jego ogromna łapa przecięła powietrze.
- Czego? Dwie wsie - czy tego akurat chcieliśmy? Przeklęte
chłopstwo! Zaryli się w swoich norach i czekają, kto weźmie górę!
A tylko patrzeć, jak z Połtawy nadjedzie mianowany setnik. Tamtej-
szy pułkownik nie jest durniem - wie, jak dźwięczą talary, ale i on
przeciągać sprawy za długo nie może.
Zamyśliłem się. Łatwo panu rozkazywać!
- Wałek z marszu wziąć się nie da - zacząłem ostrożnie. - Min-
kówki też. Ale to też łaskawemu panu niepotrzebne. Czerkasów tam
nie masz i wszystko się dzieje za sprawą panny Zagarżeckiej.
- O, toś w sedno trafił! - zachichotał pan Stanisław. - Ty, pa-
nie Judko, przywieź mi ją żywą! Zanim z niej skórę zedrę, chcę wie-
dzieć, jak ta skóra pachnie!
Przed moimi oczami znów pojawiła się jej twarz - płaska i nie-
zbyt urodziwa. I oczy - ciemne jak noc. Jak tamta noc, kiedym spo-
tkał wszystkich troje - Śmierć, Jeńca i Wtórnika.
Wtórnik!
Chłopczyk mi pokazał!
- Czemu milczysz, panie Judko?
Zmusiłem się do uśmiechu.
- Potrzebna panu Zagarżecka? Pan ją dostanie. Ale ona nie
będzie pieścić łaskawego pana.
Pan zachichotał - głośno, aż do łez. A potem machnął szeroką
dłonią:
- Co ty nie powiesz! Spróbuję nahajki albo rozpalonego żela-
za - i od razu nabierze ochoty! A nie - to ręce zwiążę i gębę zatkam.
Nie w tym rzecz!
Owszem, nie w tym. Nie przeżyjesz swojej Śmierci. Znaczy?
Znaczy, nadeszła moja godzina?
Straszno ci, głupi Judka?
- Pan Stanisław powiedział: pojutrze... - wstałem i spojrzałem
mu prosto w oczy. - Znaczy, będzie pojutrze. Pan mnie zna.
Chciał coś rzec, ale się powstrzymał. Owszem, zna mnie. Juda
ben-Josif wykona pańską wolę. I nie dlatego, że jest mu oddany
- zacnemu panu Stanisławowi Macapurze-Kołożańskiemu, wście-
kłemu psu, który moczy nogi w ciepłej krwi. Po prostu przed losem
nie uciekniesz, a długi trzeba płacić.
Mój Los jest tuż obok - tylko wyciągnąć rękę.
I ja ją wyciągnę.
Ale przedtem...
A Dawid odpowiedział Filistyńczykowi: ty wyszedłeś do mnie
z mieczem, oszczepem i z włócznią, a ja wyszedłem do ciebie
w imieniu Pana Zastępów, B-ga szeregów izraelskich...
Średni trójkąt - Gewura, Teferet, Hesed.
Gewura - gwiazdozbiór Szot, mocarny Byk.
Teferet - Kcszet, Strzelec-szyjący-z-4uku
Hesed - Moznaim, B-ża Waga...
Niezbyt jasno płonie siedmioramienny świecznik, wyraźnie rysują
się białe linie na drewnianej podłodze i wchłaniając w siebie uświę-
cony ogień, oddają blask z powrotem.
Pragnienie Oddawania - to, o co się troskał Święty, Który Jest,
stworzywszy świat z samego Siebie.
Niższy trójkąt - God, Jesod, Niecah...
Nie spieszę się. Czas też jest posłuszny, można go ścisnąć albo
rozciągnąć niczym nocne niebo.
A Dawid odpowiedział Filistyńczykowi...
Magen Dawid - Tarcza Dawidowa, wielki obraz Stworzenia,
droga do Dwejkutu - Jedności. Sześć promieni - sześć dróg.
God - gwiazdozbiór Arie, Lew o bujnej grzywie.
Jesol - Betula, niebiańska Panna.
Niecah - Cdi, Koziorożec o szerokim czole.
Linie się zamknęły i światło, do tej pory powstrzymywane,
wypełniło izbę Nie był to ogień świecznika, ale płomień Sfirot, odblask
Wiecznego Ognia.
Sześć promieni, sześć gwiazdozbiorów, sześciu proroków. Je-
steście ze mną, Izaaku, Jakubie, Abrahamie, Mojżeszu, Józefie
i Aaronie!
Wspomnij o mnie i Ty, B-że moich ojców!
Pora!
Wstąpiłem na sam środek, do twierdzy Malhut, w ognisko
Dawidowe, jaśniejące pod płomieniem Stwórcy. Kosmos rozpostarł
się wokół - nieskończone słoje sfer. Od Świata Malhut - sfery
Działania, do Świata Keter - Wielkiej Korony.
I objął mnie Kosmos.
Zamknąłem oczy - zwykły wzrok był już na nic. Cienie znikły
i ujrzałem nieskończoną biel. Świat czekał na moje słowa i na mgnienie
oka moją duszę przepełniła pycha, nieprawdopodobna, niezmierna,
niczym morze, w którym do czasu krył się Lewiatan.
MOGĘ WSZYSTKO!
WSZYSTKO!
Ja, maleńki chłopczyk z Humania, ja, Juda ben-Josif...
Ocknąłem się.
Westchnąwszy głęboko wydobyłem się z Otchłani Lewiatana.
Święty, Któryś Jest, wybacz mnie grzesznemu!
Niepotrzebny był mi płomień sfer, niepotrzebne usługi anio-
łów. Czas mój bliski, a tak wiele jeszcze trzeba mi się dowiedzieć!
Kiedy po raz pierwszy otworzyłem wielką księgę Zohar, to chcia-
łem stać się równym samemu Szymonowi bar-Jochai, pokój niech
będzie jego duszy, który wiedział wszystko o Ziemi i Niebiosach.
Ale nie zdążyłem nawet poznać samego siebie - i pewnie już nie
zdążę.
Czas mój bliski, a droga już mi się ściele pod nogami!
Pora!
Podniosłem rękę i skupiłem się na wizerunku tego, który powi-
nien przyjść do mnie.
Wtórnik!
Twoją to duszę wzywam!
Przybądź!
Biel drgnęła i zaczęły po niej pełzać jakieś punkty. Usłyszano
mnie - i mnóstwo dusz odpowiedziało na mój zew. Ale potrzebna
mi tylko jedna - dusza tego, który jest do mnie tak bardzo podob-
ny. Wtórniku! Zaklinam cię na Imię i Siłę B-żą!
Odezwij się!
Odezwij się Odezwij Odezwij
Niewidzialny wiatr sfer porwał obce dusze i przez biały blask
zaczęła się przedzierać ku mnie nierówna plama, podobna do koko-
nu; wewnątrz niej, za na poły nieprzezroczystą błoną widać było
ciemną plamę serca, niczym pestkę w dojrzałej wiśni.
Dobrze odgadłem.
To on!
- Jestem... Już jestem...
Głosu nie słychać, słowa pojawiają się same z siebie, ciężko
i powoli.
- Ktoś ty, i po co mnie wezwałeś?
Przedstawić się? Wyjawić swoje imię? Nie, jeszcze za wcześnie!
- Jestem tym, który wie o płonącym domu i maleńkim chłop-
czyku, co nie mogąc znieść swej słabości, zwrócił się do Niepozna-
walnego, prosząc o Siłę...
Ciekawe, czy on mnie widzi? Pewnie nie. Teraz noc, Wtórnik
śpi i tylko jego dusza...
- Do kogóż więc się zwracasz? Do chłopczyka czy do mnie?
Tak, nie pomyliłem się: w jego duszy, niczym w skorupie, za-
mknięta jest druga - dusza malca z płonącego sadu.
- Do ciebie. Chcę otrzymać odpowiedzi.
- Po co ci one?
Nagle wydało mi się, że słyszę głos starca. Zmęczonego życiem
starucha, któremu jest już wszystko jedno. A przecież Wtórnik jest
młody: dwakroć młodszy ode mnie!
- Już niedługo odejdę. Śmierć, Wtórnik i Jeniec już się spo-
tkali. Ale nie chcę zniknąć, nie dojadłszy Chleba Hańby do ostatka.
Milczenie... Biały kokon ledwo zauważalnie się zakolebał, jak-
by popchnięty przez niewidzialny wiatr.
- O czym ty mówisz? Nie rozumiem...
Ależ tak! Próbowałem z nim mówić językiem niezrozumiałym
w jego Naczyniu. Na dodatek jest młody - a mądrość przychodzi
dopiero z wiekiem.
- Wtórnik, to ty - którego dusza tak jest podobna do mojej.
Śmierć - to dziewczyna, którą znasz. A Jeniec? O niego właśnie chcę
zapytać... Kim on jest?
Znowu milczenie. I nagle zupełnie odechciało mi się tej rozmowy.
Od wielu już lat usiłuję poznać samego siebie. W czym mi może pomóc
chłopiec, który spłonął żywcem w ogniu ostatniej błagalnej modlitwy?
Czy ja sam mogę sobie pomóc?
- Jeniec... to dziecko, po które mnie posłano?
-Tak...
Przypomniały mi się oczy - straszne, niepodobne do dziecię-
cych, oczy zdolne do ciśnięcia duszy w głębiny cudzej pamięci. Nie
wierzę w czartów, których się boją głupi goje. Ale w tamtej chwili
gotów byłem uwierzyć choćby w rogatych biesów.
- Kneź mnie wybrał, żebym dostarczył dziecko do naszego
świata. Myślę, że jest ono którymś z kniaziowych krewniaków. Może
wnukiem.
Nie uwierzyłem. Wnuk drobnego książątka przebywa Granicę
i przeszywa krańce sfer?
- Ale kniaź... on nie jest zwykłym człowiekiem. Może w ogóle
nie jest człowiekiem. Wiesz coś o duchu, który potrafi żyć i w ka-
mieniu, i w ludzkim ciele. Żyć - a potem zająć miejsce tego, w czyje
ciało wtargnął?
Zrozumiałem, że stoję na brzegu rzeki. A na drugi brzeg nie
przedostanę się - za późno już na to. Wtórnik poznał coś ważnego,
ujrzał rąbek tajemnicy, która na razie jest niejasna i dla mnie same-
go-
- Usłyszałeś, co chciałeś? Jeżeli tak, to mnie uwolnij.
Miał rację. Otworzyłem oczy, żeby choć na chwilę odetchnąć
od bezlitosnej bieli. Niczego się nie dowiedziałem i niczego już się
nie dowiem. Tym razem Chleb Hańby dostał się nie mnie...
- Wybacz, że cię niepokoiłem. Odejdź, Wtórniku... i żegnaj!
Jasny kokon drgnął. Pojmana dusza - maźnięcie czerni - pod-
sunęła się na sam jego brzeżek i znów się skurczyła.
- Odejdę. Ale najpierw odpowiedz. Czy ty zrozumiałeś, co się
stało z tobą - i ze mną?
On też jest ciekawy. Jak i ja. Wiele lat straciłem na próby zrozu-
mienia - dopóki nie otworzyłem pierwszych stron wielkiej Księgi.
- Dobrze! Posłuchaj, Wtórniku! Nie wiem, czy zrozumiesz moje
słowa, ale opowiem tak, jak to widzę. Wiele dzieci ginie, błagając
Świętego, Który Jest, o Siłę i Zemstę. Wiele - i zostaje po nich tylko
proch. Ty i ja jednak nie urodziliśmy się bez powodu. Każdy z nas
niósł brzemię, jeszcze nam nieznane, ale ważne dla rodzimego Na-
czynia...
- Tak...
W jego bezdźwięcznym głosie był ból. Znów przypomniałem
sobie moje widzenie - bezbronny chłopak wobec obleczonych
w stal morderców.
- Ja byłem zwykłym chłopaczkiem z maleńkiego miasteczka. Nie
wiem, kim bym został - ojciec hołubił nadzieję, że będę wielkim
cadykiem, nauczycielem Tory i może nawet podejmę dzieło samego
bar-Jochaia, niechaj będzie z nim B-że błogosławieństwo! Mówił,
że właśnie mnie przypadnie w udziale budzenie Drzemiącego Lwa.
Urwałem, zmuszając się do milczenia. Po cóż opowiadać temu
obcemu przybyszowi o moim narodzie, o jego wielkim i strasznym
losie? To mój ból.
Kiedy spadło na nas nieszczęście, miałem dwanaście lat. Wiek,
w którym Ziarno Duszy szykuje się do wzrostu i wypełnienia Łupi-
ny. I kiedy zbliżyła się do mnie Śmierć - rzuciłem zew i zostałem
usłyszany. Ziarno wyrosło, ale nie tak, jak się spodziewało. Dano
mi drugą Duszę i drugi Los. Prosiłem o Zemstę - i dano mi się nią
sycić.
Zabrakło mi sił, by mówić dalej. Mokra droga, zapach palonych
ludzkich ciał, wrzynające się w nadgarstki pęta sznurów...
- Ja też miałem dwanaście lat - jego głos brzmiał spokojnie,
ale gdzieś tam, w głębi duszy, jak przedtem dźwięczał ból. - Urodzi-
łem się, by dokonać czegoś ważnego. Nie pamiętam już, co to miało
być. Ale dano mi co innego - prawo do zwycięstw. Zwyciężam, nie
mogąc zadawać śmierci!
Mimo woli uśmiechnąłem się - gorzko i bezgłośnie. To i tak
bywa?
- Masz ode mnie więcej szczęścia, Wtórniku! Mnie dano co
innego - mam prawo nieść zemstę bez miłości. Jestem Śmiercią
- i będę nią, dopóki nie przyjdzie po mnie moja własna Śmierć.
Milczenie. Biały kokon zaczął tracić wyrazistość i rozpływać
się w roziskrzonym tle. Wtórnik odchodził, a ja nie miałem powodu,
by go dłużej zatrzymywać.
- Żegnaj - wyszeptałem samymi wargami. - Oby Święty, Któ-
ry Jest, zesłał ci pokój, który dla mnie jest niedostępny!
***
W miarę jak świece gasły, białe linie na podłodze ciemniały,
stając się zwykłym rysunkiem. Kosmos znikł, przekształcając się
w nierówno nakreśloną sześcioramienną gwiazdę.
To wszystko...
Powoli opadłem na kolana i zakryłem twarz dłońmi. Czego się
dowiedziałem? Prawie niczego. Droga, którą ukazał mi Jeniec, pro-
wadziła donikąd. Szkoda mi było sił, daremnie utraconych. Nie wia-
domo z jakiego powodu wydawało mi się, że Jeniec stanie się Ke-
walem - przewodnikiem do Naczynia, w którym będę mógł rozerwać
straszną pajęczynę mojego losu.
Nie! Już tego nie dokonam.
Przed oczami znów stanął mi widok strasznego sadu, a w gar-
dle poczułem drapanie gęstego, tłustego dymu. Kimże ty powinie-
neś zostać, Wtórniku? Wielkim uczonym? Wielkim władcą?
Nie zostałeś żadnym z nich - tak jak ja.
Tyle, że ja nie miałem sadu ani domu o kolumnach z różowego
marmuru. Maleńka chatka na przedmieściach Humania, wiśniowe
drzewo przy wejściu i jedyna wyświechtana kurtka z łatami na
łokciach, którą dostałem od hojnego wujka Eli...
Wasz syn, szanowny rebe Josif, zostanie wielkim nauczycie-
lem! Może nawet głównym rowem w samym Krakowie! Chciałbym,
żeby te moje wyrośnięte drągale znały i rozumiały Torę choć
w połowie tak dobrze, jak on. A przecież wasz syn ma, tfu, tfu, żeby
nie zauroczyć, wszystkiego dwanaście lat.
Rzeczywiście, zdążyłem skończyć dwanaście lat, kiedy przeklęty
Żeleźniak wdarł się do Humania.
Ojciec nie wierzył - i zrezygnował z możliwości ucieczki. A potem
już było za późno. Rodzina zdążyła wydostać się za północną bra-
mę tylko po to, by dać się ogarnąć przez kolejną hajdamacką wata-
hę - ludzie Żeleźniaka spieszyli do płonącego, ginącego miasta.
- Patrzcie, chłopcy! Przecież to parchy! Nuże, brać to bydło!
Ojcu się udało - zginął od razu cięty szablą. Matka też miała
szczęście - przebito ją osadzoną na sztorc kosą. I Lew Akaem, na-
rzeczony starszej siostry zginął bez mąk - rzucił się na wrogów
i natychmiast go zarąbano.
A nam powiodło się gorzej - mnie, siostrom i braciom.
Lea, młodsza, umarła dość szybko - pod trzecim czy czwartym
bydlakiem znęcającym się nad jej młodym ciałem. A Rachela żyła
jeszcze długo - i przez cały czas krzyczała... och, jak krzyczała...
Kiedy jedni dobijali siostry, pozostali rozpalali ognisko. Drwa
nie za bardzo chciały się palić, niedawno padało.
- No, Żydzięta, gadajcie zaraz, gdzie wasz tatko ukrył czerwonce?
Bose nogi - i w ogień.
Straszny smród przypiekanego ludzkiego ciała.
I krzyk...
Do tej pory słyszę ten krzyk!
Najpierw skonał Izaak, najmłodszy, a potem Szlomo.
W końcu umilkła i Rachel - strasznie wyglądała, zupełnie nie
była do siebie podobna. Ktoś machnął szablą, podniósł jej głowę
i wsadził na spisę. Spojrzały na mnie jej szeroko otwarte martwe oczy...
Sznury wpiły mi się w nadgarstki. Zrozumiałem, że śmierć jest
o krok. Strach jednak znikł, została tylko nienawiść i moja posępna,
targana sprzecznymi uczuciami dusza, która zapragnęła Zemsty!
Za moją rodzinę. Za mój naród. Za mnie.
Roześmiane mordy zbliżyły się do mnie i ktoś mi plunął w twarz.
- Teraz twoja kolej, Żydziaku! No, ale może coś nam powiesz
przed śmiercią?
I wtedy zwróciłem się do Nieba, do nisko zwisającego, pokry-
tego chmurami Nieba.
Do Niego!
Do B-ga Abrahama, Izaaka i Jakuba, do B-ga mojego ludu.
Sznury rozgorzały ciemnym płomieniem. Zapłonęły - i opadły
na ziemię. Moja dłoń skoczyła ku przodowi i porwała czyjąś szablę.
- ...twoje życzenie zostało wysłuchane, Judo ben-Josif! Niech
będzie, jak chcesz! I wiedz, że już jest za późno! Od tej chwili bę-
dziesz Śmiercią, Mścicielem twego ludu, dopóki się nie spotkają
Śmierć, Wtórnik i Jeniec. Niech tak się stanie!
I oto - spotkali się.
Jaryna Zagarżecka, córka setnika
Podczas ostatnich dni Jaryna rzadko zaglądała do ojcowskie-
go domu. Co tam zresztą miałaby do roboty? Pusto, cicho, komna-
ty pozamykane, a z całej służby została tylko wiecznie zaspana Głasz-
ka, której nigdy nie można było znaleźć, gdy była potrzeba. Nawet
nocować było strasznie, jak w dzieciństwie, kiedy ze wszystkich kątów
mrocznej komnaty wypełzały upiory z czartami, a nad łóżkiem zwie-
szała się Czarna Ręka. Trafiało się to najczęściej po wysłuchaniu
strasznych bajek wielce wymownego Chwedira - a ten już umiał
się postarać!
Tego wieczoru trzeba było jednak komnaty otworzyć i stół
przykryć adamaszkiem. Głaszka - która i tak nie całkiem zdołała się
ocknąć - wystawiła zieloną butelkę z reńskim winem, czajnik z wrząt-
kiem i słynny miód, sycony jeszcze przez nieboszczkę małżonkę pana
Longina.
Do tego wszystkiego - poczęstunek jak się patrzy. Racuchy,
pieczeń, kwaśny żur i pierożki z mięsem. Jest czym dogodzić brzu-
chowi!
A wszystko z powodu gości. A właściwie jednego - pana Rio.
Widywali się - co w końcu było zrozumiałe - codziennie, ale
Jaryna pamiętała o starym obyczaju. Skoro wybrano ją setnikiem,
to jej obowiązkiem jest zaproszenie do domu tego, kogo przyjmuje
na służbę i ugoszczenie go całym sercem. A pan Rio nie był zwy-
kłym serdiukiem. Pochodził z dobrego, szlacheckiego rodu i przy-
bywał z daleka.
Dziewczyna zaprosiła też pana Ramola, ale lekarz się wymówił.
Nie inaczej - nie mógł usiedzieć w krześle - kańczugi Petra Garnca-
rza!
Jaryna nie przyjmowała gości sama, ale 7 Chwedirem Był tak-
że Achmet, który z nachmurzonymi brwiami stał za jej krzesłem.
Brakowało może tylko armatnich salw po każdym toaście. Pito zresztą
niewiele, a do potraw goście nie za bardzo się kwapili (Głaszka, któ-
ra na tę okazję wdziała odświętny kubrak z nienoszonym wcześniej
czepcem, wręcz się obraziła). Ale nastrój nie skłaniał do obżarstwa
- Chwedir-Teodor milczał, Jarynie też nie chciało się mówić, a pan
Rio, choć się uśmiechał i usiłował zabawiać gospodynię rozmową,
też nie zdradzał oznak przesadnej wesołości.
Posiedziawszy zgodnie z obyczajem, podnieśli czarki i uderzy-
li denkami w stół.
Chwedir zaraz potem wstał i poszedł do siebie - szykował kolejne
pismo do Połtawy. Achmeta Jaryna wysłała w miasto, żeby spraw-
dził warty i straże na posterunkach. Powinna była sama się tym zająć,
ale w końcu miała gości!
I tak zostali we dwójkę. Zostali - i rozgadali się.
Dziwna sprawa - okazało się, że pan Rio potrafi opowiadać
prawie równie ciekawie jak Chwedir. Tyle, że bursak mówił o tym,
co wyczytał w mądrych księgach, a gość na własne oczy oglądał
wszystko, o czym opowiadał. Jaryna słuchała i nie mogła się nadzi-
wić. Każdy kraj ma swoje obyczaje i osobliwości. A tu jeszcze jeże
wielkie jak wilki i leśne karły, i Dziwo Gliniane, które na ludzi strasz-
ne widzenia nasyła...
Słuchała i we wszystko wierzyła. Dlatego, że i sam pan Rio dziwił
się wielu rzeczom, które zastał tutaj - ognistej broni, drukowanym
książkom i czerkaskim porządkom oraz wolności. O czymś takim w
jego dalekim kraju nie słyszano. A gdy Jaryna wspomniała o dziwie
ponad dziwy, które powstało niedawno we francuskiej ziemi - mont-
golfierze-lataczu - gość tylko rozłożył ręce. Dziewczyna nie wytrzy-
mała i przyniosła warszawską gazetę, gdzie dziwo pokazano na ry-
sunku. Pan Rio zdumiewał się, Jaryna zaś aż pokraśniała z zadowo-
lenia. U nas co prawda leśnych karłów nie znajdziesz, ale też mamy
się czym pochwalić.
Potem zaczęli rozmowę o życiu. Pan Rio opowiedział jej o so-
bie, ona zaś jemu też opowiedziała o sobie.
I znów usłyszała dziwne rzeczy.
O tym, że bat'ko pana Rio był możnym człowiekiem, Jaryna
wiedziała wcześniej. Wiedziała - i za nic nie mogła zrozumieć, dla-
czego pan Rio po obcych krajach jeździ? Gospodarz powinien sie-
dzieć w domu, nie na służbie wojennej!
Teraz zrozumiała - bat'ko pana Rio tamecznego hetmana roz-
gniewał, za co został pokarany na gardle. Ale teraz przecież banicja
została chyba odwołana? Czemuż to pan Rio nie może wrócić do
swego majątku? Że wrogowie dom spalili - nieszczęście, ale prze-
cież ludziom gorsze trafiały się rzeczy. Dom można odbudować,
a potem żonę sobie znaleźć, dzieci zaraz też się znajdą...
Może srebra mało? Czy nie dlatego pan Rio serdiukiem został?
Gość uśmiechnął się, zaczął wyjaśniać, ale i w tym przypadku
niewidzialny tłumacz nie znajdował czasem słów.
- W naszej ziemi... w naszym świecie... są trochę inne porząd-
ki... - pan Rio zamyślił się, zastanowił nad doborem właściwych słów
i westchnął. - Trudno to wyjaśnić. Ale wydaje mi się, że w moim
świecie prawa czarodziejskie, magiczne mają... większą siłę niż fizyczne.
U was coś takiego jest wyjątkiem - a u nas to reguła. Rozmawiali-
śmy o tym z panem Teodorem i on wysunął przypuszczenie, że mój
świat leży bliżej Sfery Wewnętrznej, dlatego więcej w nim subtelnej
materii...
Jaryna aż zamrugała oczami z przestrachu. No to koniec, do-
szło do subtelności! Dostanę cię ja, Chwedirze jeden!
Gość zrozumiał i nawet się uśmiechnął.
- Powiedzmy, że nasz świat jest bardziej... czarodziejski.
Dziewczyna nie odpowiedziała. Może i tak, ale mimo wszystko
to dziwne.
- Chociaż kto wie, jak jest naprawdę? - pan Rio wstał, pod-
szedł do okna i dotknął dłonią grubej szyby. - Dziś mi się coś śniło...
Bardzo dziwny to był sen... wizja. Jak gdyby ktoś wypytywał... moją
duszę... Ktoś czarny...
Jarynie zrobiło się nieswojo. Pogrążona na poły w mroku sala,
gęste cienie po oknach, za oknami - siny wieczór.
Brrr!
- Sny, oczywiście, bywają różne - gość podszedł bliżej
i uśmiechnął się. - Czasami obce życie przyśni się jak swoje. Ale
ten... czarny... On mi powiedział coś bardzo ważnego...
- Niechże wam będzie, panie Rio! - dziewczyna zmusiła się do
uśmiechu. - Sny zsyła Bóg. A jeżeli niektóre nie od Boga pochodzą,
to trzeba pójść do cerkwi i świeczkę zapalić. Jak wy tam u siebie
bez Boga żyjecie?
Gość rozłożył ręce -jakoś żyjemy!
- Jak rozumiem, pan Teodor ma zostać kapłanem... człowiekiem
świętym?
Jaryna kiwnęła główką.
- Słyszałem, że waszym kapłanom... bożym sługom... nie wol-
no się żenić. Jakiż to dziwny obyczaj!
- Wcale nie u nas - obruszyła się dziewczyna. - To u łacinni-
ków, a oni zapomnieli o prawdziwym Bohu i popadli w herezję.
U nas tylko mnisi pozostają w stanie bezżennym, a kapłani się żenią.
Pan Chwedir, na przykład..
Urwała w pół zdania, umilkła i ze zdumieniem stwierdziła, że
się rumieni!
Skąd jej się to wzięło?
Gość uśmiechnął się, co tylko pogłębiło dziewczęce zawsty-
dzenie.
Chciała wyjaśnić, że przecież wcale jej nie chodzi o Chwedira
i tę głupią popadichę, która na niego poluje...
Nie zdążyła.
- Hanum! Hanum-panienka!
Dziewczyna drgnęła. Achmet? Kiedy on zdążył wejść? No, widać,
nieźle się zamyśliła!
- Mówić trzeba, hanum-panna - Tatar wyszedł z mroku, skło-
nił się i podejrzliwie łypnął jedynym okiem na gościa. - Skrycie mówić!
Szybko skrycie!
Pan Rio zrozumiał - też się skłonił.
- Szanowna pani Ireno! Nie śmiem się dłużej narzucać...
- Ależ skądże! - obruszyła się dziewczyna. - Jesteście moim
gościem! Zostańcie, szybko wrócę. A ty, Achmet, co mi chciałeś
pokazać?
- Szybko skrycie! - sługa znów nieufnie spojrzał na pana Rio.
- Chwedir czeka na bok!
***
Bursak nie był sam. Obok niego stał ktoś znajomy, w nowym
żupanie i serdiuckiej czapce z niebieskim denkiem.
Ujrzawszy Jarynę, Chwedir otrząsnął się z zadumy. Błysnęły
szkła jego okularów.
- Jarynko! Jaryno Longinówna! Przybiegłem natychmiast...
Chłopak podszedł bliżej. I złożył ukłon - niski, uprzejmy.
- Panno setniczanko? Bardzo się cieszę...
Jaryna w pierwszej chwili zdziwiła się, ale w sekundę później
go poznała.
Griń!
Griń Czumak!
- Griń, ja też się cieszę, że cię widzę. No, jak tam twoje spra-
wy? Co u brata?
- Dobrze! Wszystko dobrze, panno setniczanko! Zawdzięczam
to wam i paniczowi Chwedirowi. A ja, głupi, nawet wam nie zdąży-
łem podziękować. Szczególnie wam, dobra panienko! To nawet dziwne,
macie na imię tak samo, jak moja nieboszczka mama... nieprzypad-
kowo Bóg tak to urządził! Dziękuję!
Chłopak się uśmiechnął i dziewczynie, nie wiadomo dlaczego,
od razu zrobiło się przyjemniej. Nie są sami! Dobrze, kiedy ludzie
na świecie pamiętają o dobrych uczynkach.
I nagle twarz czumaka spoważniała i przybrała surowy wy-
raz.
- Służę teraz w serdiukach u pana Macapury. Nie bardzo mi to
po sercu, ale nie mam się gdzie podziać, panno Jaryno. Więc tak
- dowiedziałem się, że pan Stanisław zamierza spalić Kałandiejce. Ju-
tro...
Dziewczyna drgnęła, ale zaraz potem poczuła przypływ gnie-
wu - i nieznane sobie przedtem zdecydowanie. Szeroko zarzuca sieci
Dziki Pan - ale może się przydym potknąć!
- Pojedzie tam dziesięciu ludzi - z panem Judką. Wioska ma-
leńka, pan Stanisław powiada, że dziesięciu będzie aż nadto...
Jaryna się uśmiechnęła - nie, nie będzie! Teraz walkowscy
nie będą już musieli działać na oślep! Teraz można uderzyć z całej
siły!
- Kiedy to będzie?
Griń zamyślił się i nie wiadomo czemu, potarł podbródek.
- Myślę, że po południu albo pod wieczór. Pan Stanisław po-
czeka, aż wszyscy zbiorą się w cerkwi.
- Jasne...
Myśli goniły jedna drugą. Dziesięciu serdiuków to niewielu.
Po drodze lepiej ich nie zaczepiać - uciekną, a zresztą chłopcy pana
Macapury dobrze się bijana szable. Ale gdyby tak ukryć się w cerkwi,
a przodem wystawić hakownicę... Dziesięciu ludzi w cerkwi, drugich
dziesięciu ukryć za domami, żeby nikt nie uszedł...
- No, dziękuję ci, Griniu! Dziękuję ci też w imieniu tych, któ-
rych od śmierci uratowałeś...
Czumak zmieszał się i pokręcił głową.
- To ja wam dziękuję, panno setniczanko! Pojadę już, bo jak
się spostrzegą...
Znów się pokłonił, oddzielnie Chwedirowi-Teodorowi, oddziel-
nie Jarynie, zrobił krok w ciemności...
I przepadł.
- No co, panie pisarzu sotenny? - Jaryna głęboko odetchnęła
zimnym powietrzem i uśmiechnęła się do Chwedira. - Doczekaliśmy
się...
Konie były kiepskie - i szły po głębokim śniegu. Jeźdźcy sie-
dzieli w byle jakich siodłach, a niektórzy jechali na narzuconych na
końskie grzbiety derkach. Jaryna obejrzała się i pokręciła głową
- ależ wojsko jej się trafiło! Co prawda, nie można powiedzieć, że
chłopaki się nie starają.
Sama jechała przodem, obok wiernego Achmeta. Nie w pierw-
szym szeregu. Tam jej nie wpuszczono - przeciwnie, przypomnia-
no jej, że miejsce setnika jest za czujkowym, a jeszcze lepiej, z boku
i bliżej ku środkowi. Trzeba się było zadowolić widokiem na sze-
rokie plecy pana Rio. Ten sam się zaofiarował, że pojedzie przo-
dem. Achmet skwitował tę propozycję gniewnym pomrukiem, gość
jednak tylko łagodnie się uśmiechnął i przypomniał, że i on ma
dwoje oczu.
Pan Rio nie jechał sam. Z jego lewej strony ciężko siedział
w siodle barczysty Chostik-Chwaścik, a z prawej sterczał niczym
tyka pan lekarz. Jarynka nie chciała ich zabierać na wyprawę: je-
den - z nie do końca zaleczoną raną, drugi - kiepski jeździec. Obaj
jednak - rzeźnik i drapichrust - oznajmili zdecydowanie: gdzie pan
Rio, tam i oni. To rozstrzygnęło sprawę.
Kiedy wszyscy trzej wsiedli na konie, dziewczynie wydało się
nagle, że gdzieś już widziała tych dziwnych wojaków. Nie przy cha-
cie Grinia Kiryczenki, nie w lesie - ale wcześniej. Przypomniała so-
bie dopiero za Walkami, gdy oddział skręcił w las. No oczywiście!
Drzeworyt wiszący w ojcowskiej świetlicy! Wisi od tak dawna, że
mocno już spłowiał. Sprzedał go im Moskal domokrążca, który przy-
padkiem trafił kiedyś do Wałek.
Tak, obrazek był drukowany i barwny. Widać na nim było trzech
jeźdźców bohaterów, w kolczugach i z mieczami. Jeden dłoń przy-
kłada do oczu, wypatrując czegoś w oddali, drugi ściska rękojeść
obnażonego miecza...
Niewiele brakło, a Jaryna parsknęłaby śmiechem. W rzeczy samej!
Pan Rio-Muromiec, Chwaścik-Dobrynia i Ramol-Popowicz! Mają
miecze i kolczugi. Tyle, że za plecami pana Muromca - muszkiet,
a pan Dobrynia ma szydło i fuzję. Poza tym - podobieństwo zdu-
miewające!
Nastrój od razu jej się polepszył. Przedtem zresztą też nie
był zły. Cóż to, ona, setnikowa córka, miałaby się bać bitwy? Dość
ma ludzi - dwudziestu chłopców przy szablach, mają rusznice
i nawet hakownicę wloką ze sobą! A najważniejsze, że nie jadą
na ślepo! Dzięki niech będą czumakowi! Zuch chłopak!
Niepokoiło ją tylko jedno. Tuż przed wyjazdem Chwedir od-
prowadził Jarynę na stronę i zaczął pleść jakieś bzdury, że jechać
- mówił - niebezpiecznie, Griniowi ufać za bardzo nie można, a jej
samej grozi niebezpieczeństwo. A jeżeli już jechać, to z całą sotnią
i z nim, Teodorem, na dokładkę.
Dziewczyna nie chciała tego nawet słuchać. Jeżeli nie wierzyć
Griniowi, to komu? A branie całej sotni nie ma sensu. Po pierwsze
- do pełnej obsady jeszcze im trochę brakuje, mają wszystkiego
osiemdziesięciu ludzi. Po drugie, nie można zostawić Wałek.
W Walkach jest miejsce i robota akurat dla Chwedira - niech sie-
dzi, przeciera okulary i pilnuje porządku.
Pokłócili się. Doszło nawet do wymiany obelg.
I tak wyjechała.
Teraz, za jasnego dnia, Chwedirowe obawy w ogóle wydały
jej się śmieszne. Ot, przejadą przez las, a za nim już Kałandiejce. Przede
wszystkim pchnąć zwiadowców naprzód, a potem do cerkwi...
Z tyłu ktoś się roześmiał, a potem świsnął zawadiacko.
- Panno setniczanko, a może piosenkę?
Jaryna uśmiechnęła się - dobrze, że chłopcy mają bojowy
nastrój!
- Dalejże!
Znów ktoś tam świsnął przeraźliwie i młody głos wzbił się
w powietrze - głośny i zadzierzysty:

Jedzie Kozak w obce kraje,
Pocałunek dziewce daje!
Hej wy, konie, wy cisawe!
Wieźcież wy mnie w świat!
Pieśń była swojska, walkowska. Ułożył ją Maksym Klimowski,
ten, co do Jaryny swatów przysyłał. Dziewczyna tylko pokręciła głową:
- zarozumialec był z niego, że strach! Ale piosenka dobra, wszyscy
ją teraz znają: i w Połtawie, i w Charkowie.
Czekaj, wstrzymaj się Kozacze
Twoja dziewka gorzko plącze.
Jakże możesz mnie porzucić,
I odjechać rad!
Śpiewali wesoło, na dwa dziesiątki gardeł, a dziewczyna po-
myślała, że hulaka Maksym trafił w sedno. On sam teraz jest za
Dunajem, z jej bafką i Chwedirowymi braćmi. I piosenka też tam
jest...
Białych rączek nie załamuj,
Siwych oczek nie wypłakuj.
Kiedy wojna się zakończy,
Wróci do cię chwat!
Dziewczyna sama nie spostrzegła, kiedy też zaczęła podśpie-
wywać. Dobrze, kiedy ludzie śpiewają przed walką! Śpiewają - zna-
czy, nie boją się...
- Hanum!
Ostry głos Achmeta ciął jak batem. Jaryna aż się wzdrygnęła
i odwróciła ku Tatarowi.
- Hanum-panna! Patrz!
Ręka z nahajką wskazywała gdzieś w przód. Dziewczyna unio-
sła się w strzemionach...
I ujrzała zaniepokojoną twarz pana Rio.
- Pani Ireno! Trzeba się zatrzymać... zastanowić się...
Pan Rio też patrzył w tamtą stronę! Las jak las, dochodzi do
samej drogi, na skraju nie widać nikogo i niczego...
Pan Rio szeptem naradził się z Chwaścikiem i znów odwrócił
się ku dziewczynie.
- Przejedziemy przodem. Chostik coś poczuł. Ptaki...
Ptaki? Jaryna zdziwiła się i już zamierzała zapytać...
...kiedy gruchnęły wystrzały.
Najpierw drgnęła ziemia. Potem - runęła jej na spotkanie. Ra-
mię boleśnie uderzyło o bruzdę skamieniałego i przyprószonego
śniegiem błota. Wargi przeszył ból, a usta natychmiast wypełniły
się czymś ciepłym i słonym...
...Wystrzały grzmiały blisko, zupełnie blisko...
- Hanum-panna! Hanum!
Achmet! Dziewczyna uniosła nieco głowę- i znieruchomiała. Prosto
na nią patrzyło końskie oko. Oko było pełne bólu i przerażenia...
- Hanum!
Jaryna wreszcie się ocknęła. Zorientowała się, że leży na dro-
dze, obok konia. Nieco dalej widziała czyjeś ciało w niebieskim żupa-
nie...
Dźwignęły ją czyjeś mocne ręce i odciągnęły na bok, za przy-
drożny rów.
- Leż, hanum-panna! Leż!
Leżeć? Dziewczyna chciała się sprzeciwić, odepchnęła sługę...
I zamarła.
Oddziału nie było.
Na drodze poruszała się niemrawo jakaś straszna, bezładna kupa
- byli w niej ludzie, konie i rusznice. Trzech jeźdźców, ledwo trzy-
mających się w siodłach, gnało z powrotem do Wałek.
...Huk wystrzału! Jeszcze jeden... i jeszcze... Ostatni z jeźdźców
zamachał rozpaczliwie ramionami...
...Nie wierząc jeszcze, że to wszystko, co widzi, dzieje się na-
prawdę, odwróciła się ku Achmetowi - i westchnęła ze zgrozą.
Tatar leżał na śniegu, trzymając w jednej zaciśniętej ręce pi-
stolet. Jego szabla leżała tuż obok.
- Pani Ireno! Pani Ireno!
Pan Rio? Żyje?
Coś świsnęło tuż obok jej skroni. Dziewczyna wtuliła się w zimną
ziemię, ale zaraz lekko się uniosła...
...Martwe konie... Czyjaś uniesiona ręka. Pan Ramol? A oto
i pan Chwaścik - ze swoim szydłem w dłoni. Jaryna poznała go po
ubraniu - miał całkowicie zalaną krwią twarz.
- Pani Ireno!
Pan Rio upadł tuż obok i wysunął przed siebie lufę muszkietu.
- Zapomniałem... zapomniałem, jak to się zapala! Krzemień...
Dziewczyna targnęła głową i wyrwała mu broń z ręki.
A tymczasem z lasu sypnęli się jeźdźcy.
Zwycięzcy.
Mocne, krzepkie chłopaki na koniach pełnej krwi. Znajome szare
żupany i łatwe do rozpoznanie czapki - z niebieskimi denkami. Na
czele - pan Judka, ryża, lekko posiwiała broda, w ręku - znajoma,
turecka szabla.
- Dziewka, szukajcie dziewki!
Gardłowy głos jakby ją sieknął po uszach. Jaryna zagryzła rozbite
wargi. Dziewki ci się zachciało, panie setniku?
Kątem oka spostrzegła, że pan Rio ma w ręku pistolet. Wziął
od Achmeta, nie mogło być inaczej.
- Kurek odwieść trzeba - krzyknęła, nie bardzo nawet licząc
na to, że ją usłyszy. - Z tyłu, ten wygięty!
Lekki szczęk.
Usłyszał.
Serdiucy pozsiadali z koni i zabrali się do przeszukiwania zakrwa-
wionych ciał. Do pana Judki podjechał na siwku ktoś bardzo znajomy.
- Szukać! - nadworny setnik gniewnie dźgnął szablą powie-
trze. - Pomóż im, Grigorij!
Grigorij? Griń Czumak?
Jaryna znieruchomiała, wciąż jeszcze nie wierząc. Wszystko
mogło być dziełem przypadku: jeżeli Czumak służy u Macapury, mogli
go tu przysłać...
Mogli, oczywiście!
Prawda jednak powoli zaczynała już do niej docierać - naga
i straszna, niczym obnażony trup.
"A ja, głupi, nawet wam nie zdążyłem podziękować".
Takież to twoje podziękowanie, czumaku?
Imię mam, znaczy, jak twoja mama?
Na chwilę zrobiło jej się wstyd - do bólu, do mrozu w sercu.
Uwierzyła! Nabrali ją jak głupią smarkulę!
Griń stał przy drodze - razem z tymi, co przeszukiwali trupy.
Dziewczyna odwróciła się ostrożnie i dotknęła twardej, ciepłej dło-
ni pana Rio.
- Tego... czarciego pobratymca!
Rio uśmiechnął się posępnie. Ręka z pistoletem podniosła się
powoli...
Jaryna przyłożyła policzek do zimnej kolby muszkietu. Gdzieś
ty, panie Judko? Szkoda, że sam pan Stanisław nie zechciał się tu
pofatygować...
Setnik odwrócił się.
Znieruchomiał.
Zobaczył?
Nagle coś jej się zwidziało... A może łzy zalały jej oczy?
Zamiast barczystego, siedzącego zgrabnie na koniu mężczy-
zny o rudej brodzie, z chłodnego, mroźnego powietrza wysnuł się
ktoś inny, zupełnie nieznany...
Chłopaczek!
Chudy, rozczochrany chłopak z przerażeniem w oczach. Na
kościstych nadgarstkach miał pęta z nadpalonych sznurów...
Strzał!
Griń czumak chybnął się w tył i chwycił za pierś.
Zuch pan Rio!
W tejże samej chwili i Jaryna spuściła kurek. Zdążyła tylko jeszcze
zobaczyć, jak rozbłysły ogromne czarne oczy, jak dłoń targnęła się
ku górze, by zakryć ranę...
I cały świat okrył się mrokiem...
Kap... kap... kap...
Miarowe, lekkie uderzenia drażniły, nie pozwalały zasnąć i znaleźć
ukojenia w zimnym, głuchym mroku.
Kap., kap...
Jaryna jęknęła i odetchnęła głęboko.
Kap...
Poczuła nagłe uderzenie bólu.
Rozrywało jej głowę, w skroniach huczała krew...
- Proszę się nie ruszać, mademoiselle! Zaraz... tylko wzmocnię
węzeł!
Niczego jeszcze nie pojmując, dziewczyna podniosła ciężkie,
jakby wypełnione ołowiem powieki.
Światło!
Niezbyt jasne i jaskrawe, bardziej podobne do świetlistej mgły.
Czyjaś ciemna sylwetka tuż obok, ciepłe dłonie...
- Lepiej niech się mademoiselle nie rusza. Rana jest niezbyt
głęboka, ale uderzenie było bardzo silne.
Głos brzmiał dziwnie - był ochrypły i jakby... martwy. I słowa
wymawiał dość osobliwie: zrozumiale, ale brzmiały jakoś obco.
Coś opasało jej pękającą od bólu głowę. Jaryna szybko się
domyśliła - opatrunek. Ktoś ją mocno uderzył, pewnie rękojeścią
szabli. Zaszli ją od tyłu...
Pan Rio? Gdzie się podział pan Rio?
I pozostali?
Chwedir?
Gdzie jest ona sama?
Kap... kap... kap...
Odwilż? Czyżby już była wiosna?
- Niech mademoiselle trochę poleży, zaraz przyniosę wody...
Nagle jej się wydało, że mówiący jest bardzo stary. Jak grani-
towe głazy, które wiszą nad jej głową.
Dziwne, czemu akurat przyszły jej na myśl kamienie?
Do jej warg przytknięto zimny, wilgotny brzeg kubka. Dziew-
czyna zachłysnęła się i z trudem powstrzymała jęk bólu.
- Dziękuję...
- Lepiej, niech mademoiselle nic nie mówi! Zaraz was okryję...
Mgła już się rozwiewała. Ze świetlistej pustki powoli wyłania-
ły się ciężkie, nierówne występy stropu.
Ot, czemu jej przyszły na myśl kamienie!
Jaryna wreszcie ocknęła się całkowicie.
Pochodnia, niezbyt jasna i trochę skwiercząca. Lekki, przyjem-
ny zapach smoły. Chłód... Chłód i wilgoć...
Zacisnęła zęby i spróbowała się podnieść.
- Mademoiselle, lepiej będzie leżeć!
Chude ręce ostrożnie wsparły jej plecy.
Najpierw zobaczyła brodę, siwą, długą i starannie rozczesaną.
Takie same włosy - długie i białe, opadały na plecy.
Duże, jasne oczy...
I wargi, wąskie i bezkrwiste.
- Gdzie jestem?
Blade wargi lekko drgnęły. Pojawił się na nich uśmiech; gorzki
i bliższy raczej grymasowi.
- Mademoiselle, piekło ma dziewięć kręgów. To jest dziewiąty.
Mimo wszystko udało jej się podnieść. Potem usiadła i zaczę-
ła się rozglądać.
Piekło było kamienne - miało nisko zwisający strop i połysku-
jącą wilgocią podłogę. Pośrodku stropu widać było okrągły właz.
Właz był wysoko - ani doskoczyć, czy dosięgnąć. W kącie, prawie
niewidoczny w mroku, ział czarny otwór. Studnia?
Ten, kto jej pomógł, odziany był dość dziwacznie - miał na sobie
gruby, wiejski kożuch, a pod nim delikatną koszulę z wzorzystym,
kolistym kołnierzem. Na szczupłych palcach widać było złote pier-
ścienie.
- To zamek pana Macapury, mademoiselle. Jesteśmy w lochu,
na niższym poziomie.
Wszystko znalazło się na swoich miejscach. Znaczy, żyje? Ale
czy długo to potrwa?
Dziewczyna ponownie się rozejrzała, szukając jakiejś drogi ra-
tunku. Nierówne ściany, sączące się z nich krople wody, czarny otwór
studni...
- Jest tu tylko jedno wejście i jedno wyjście - nieznajomy
natychmiast pojął jej spojrzenie. - Wejście przez właz w sklepieniu.
Wyjście może pani zobaczyć w tamtym kącie. To studnia na wypa-
dek oblężenia - i bardzo głęboka. Nawet nie słychać plusku wrzu-
conego do niej kamienia.
- A wy... dawno tu jesteście? - spytała lekko drżącym głosem.
- Dawno...
Słowo padło ciężko, niczym kęs granitu.
- A co jest na górze?
Nieznajomy znów gorzko się uśmiechnął i pokręcił czapą si-
wych włosów.
- Naprawdę chce pani wiedzieć, mademoiselle?
Jaryna chciała, jak zwykle, potrząsnąć uparcie główką, ale tym
razem nie mogła się powstrzymać od jęku.
- Naprawdę - udało jej się odpowiedzieć, choć nie obeszło
się bez wysiłku. - Niech pan odpowie, dobrodzieju!
Ciężkie westchnienie. W jasnych oczach pojawił się ból.
- Tam umierają. Tutaj też. Mademoiselle się udało - dano jej
możliwość wyboru. Strasznego, ale jednak wyboru.
Słowa brzmiały ponuro i ostro, ona jednak już się domyśliła.
Studnia. Bezdenna studnia - jedyny wybór, jaki jej zostawiono.
- Dlatego ani was, ani mnie nie skuto łańcuchami. Mamy wol-
ność - w tych murach. Ci na górze są w gorszym położeniu.
- W gorszym?
Jaryna wparła się łokciem w zimny kamień podłogi i spróbo-
wała wstać.
- Co może być gorszego?
Siwa głowa znów się chybnęła.
- Lepiej się nie dowiadywać, mademoiselle. Gorzej jest bez-
bronnym dziewczynom, przywiązywanym do posadzki i dręczonym,
dopóki jeszcze tli się w nich choć iskra życia. Gorzej, kiedy krew
leje się z żył, a ciało płonie na ogniu...
Jaryna nie uwierzyła. Brednie! Ten nieszczęśnik po prostu stracił
rozum. Co zresztą nie powinno dziwić w tych ścianach.
- Ten właz u góry - to jedyne wyjście?
- Owszem. Czasami trafiają mi się goście - jak wy, na przy-
kład. Tutejszy gospodarz nie chce, bym zwariował w samotności.
Potem ich zabierają - o ile sami się nie domyśla w porę, że lepiej
odejść. Nie śmiem doradzać, ale...
Dziewczyna nawet się nie rozgniewała. O nie, tak łatwo sobie
z nią nie poradzą! Skoro żyje - to jakieś wyjście się znajdzie. Wy-
dostanie się stąd! Nie może to być, żeby ona, Jaryna Zagarżecka,
zginęła w tej idiotycznej, pełnej wilgoci piwnicy!
Przecież ma dopiero siedemnaście lat!
Strach gdzieś znikł, a razem z nim znikło poczucie zagubienia.
Ból nie przeszkadzał jej w myśleniu. Owszem, do włazu się nie do-
sięgnie. Ale przecież ktoś tędy schodzi, pewnie spuszczają z góry
drabinę - sznurową albo drewnianą. Ten straszny starzec powinien
to wiedzieć...
- Jeszcze się panu nie przedstawiłam - dziewczyna spróbo-
wała się uśmiechnąć. - Proszę zatem o wybaczenie. Jestem córką
wałeckiego setnika...
- Wiem, kim jesteście, mademoiselle - blade wargi znów wy-
krzywił gorzki uśmiech. - Pozwólcie zatem, że was przywitam
w murach mojego zamku. Stanisław Macapura-Kołożański, do wa-
szych usług, panno Ireno!
Wielkie jasne oczy patrzyły bez drgnienia...
Uwierzyła.
Uwierzyła - i nie wiedzieć czemu, nawet się za bardzo nie zdzi-
wiła.
Zdumiał ją za to własny brak zdumienia.
- Pomyśleliście sobie pewnie, mademoiselle, że macie przed sobą
szaleńca?
-Nie...
Dziewczyna ruszyła przed siebie i gorącym czołem wparła się
w lodowato zimne kamienie.
- Nie wyglądacie na szaleńca... panie Stanisławie. Znaczy, ten
na górze jest uzurpatorem?
- Niestety, nie do końca... tymczasem radzę usiąść.
Dziwne, ale w tym lochu było krzesło - ciężkie, z ciemnego,
polerowanego drewna. Od masywnych poręczy ku oparciu i pod-
główkowi wiły się rzeźbione liście.
- Nie wiem, ile mamy czasu, mademoiselle. Myślę, że on po-
stanowił poznać nas ze sobą, kierowany - jakby tu rzec - pychą.
Przecież ja trochę znałem waszego batiuszkę. Jesteście dla niego
cenną zdobyczą. A zresztą, jeżeli chcecie, opowiem. Doprawdy, to
historia wzięta żywcem z utworów pana Cazotte'a. Nie czytaliście?
I bardzo dobrze, to opowieści nie dla młodych dziewcząt...
Mówiący umilkł na chwilę i zacisnął wargi. Jego oczy pociem-
niały. Jaryna zrozumiała nagle, że ten człowiek wcale nie jest stary
- ma nie więcej, jak czterdzieści lat i gdyby nie siwe włosy i bro-
da...
- Przed trzydziestu laty byłem z ojcem w Paryżu...
Pan Stanisław umilkł, jakby wspominał. Wychudzona dłoń
zwinęła się w pięść, długie paznokcie wbiły się w skórę.
- Pewnego razu ojciec zaprowadził mnie na Plac Greve. Odby-
wała się tam egzekucja - ćwiartowano jakiegoś zbója. Jeden Bóg
raczy wiedzieć, dlaczego ojcu zachciało się zaprowadzić mnie aku-
rat tam. Nie bałem się i nawet nie przymykałem oczu. - Opowiada-
jący znów umilkł i westchnął. - Nie powinno się nigdy prowadzić
dziecka, by mu pokazywać, jak się zabija ludzi! Ten zbój był praw-
dziwym niegodziwcem. Wyrzekł się spowiedzi, odepchnął mnicha
i cisnął krzyż na pomost. Straszny człowiek! Bardzo silny, barczy-
sty, z czerwoną gębą... nawet się ucieszyłem, kiedy zaczął krzyczeć.
Długo krzyczał, bo kat umyślnie robił wszystko powoli. Najpierw
odciął mu rękę... potem nogę... potem drugą rękę...
Słowa padały ciężko, miarowo, a dziewczyna poczuła, że po
plecach przebiega jej dreszcz. A może po prostu zrobiło jej się zim-
no w kamiennym lochu?
- Wreszcie wszystko się skończyło. Pospólstwo zaczęło się
rozchodzić, ale myśmy zostali. Ojciec podszedł do oprawcy i zaczął
z nim o czymś rozmawiać. Odrąbana głowa leżała tuż obok, na kole.
Wiecie, to takie wielkie, drewniane koło, jakie robią do wozów. Było
mi straszno, ale mimo tego podszedłem bliżej. I nagle zobaczyłem,
że głowa otworzyła oczy...
CZĘŹĆ TRZECIA
ZNIKACZ I CZAROWNICA
PROLOG POMIĘDZY NIEBEM I ZIEMIĄ
Tym razem na niego czekano.
Długo wznoszono ściany pułapki. Na jej podstawę złożyło się
wszystko: doniesienia Straży Granicznej, meldunki posterunków na
styku Naczyń, kosę, zwodnicze przelotne spojrzenia, jakie rzucano
za nim, gdy błyskawicznie przenosił się przez portale.
A dziś pułapka się zatrzasnęła.
Naprzeciwko, zamykając wyjście, świecił kłębiącym się tuma-
nem ten, którego nazywano Samaelem. Ten, który swoją i cudzą siłą
od dawna trzymał Granicę zamkniętą, który wszelką swobodę, nie
mogącą znieść zakazów i przedziałów traktował jak osobistą, głę-
boką obrazę.
Samael się śmiał.
Przejrzysta dawniej Granica niespodziewanie przekształciła się
w splot grubych, sprężystych lin, obstawionych zasiekami z kol-
czastych, żelaznych drutów, stała się ścianą błękitnego mrozu, bla-
skiem, z którego z trzaskiem uderzały błyskawice o siedmiu kłach,
nie pozwalając na zbliżenie i odrzucając wstecz. Burzliwą chmurą
u wyjścia kłębiła się beznadziejność.
A Samael wciąż się śmiał.
Dlatego, że daleko stąd, nad taflą wody zwlekał czumak, który
szykował się do wrzucenia oseska odmienca, przęklętnika, syna swojej
przewrotnej matki i jej piekielnego kochanka. Czumak stał daleko,
a Samael był tutaj, zagradzając drogę; trzeba się było pospieszyć,
ale też spieszyć się nie było dokąd.
- Zabrałbyś syna... - doniosło się z daleka, niczym zimny, drwią-
cy świst przeciągu - uduszę go niechybnie... zbiorę siły - i udu-
szę!
Po raz pierwszy w życiu poczuł nienawiść i ból. Po raz pierw-
szy w zdumiewającym życiu, w którym jedynym bólem była niespo-
dziewana śmierć Jaryny, a nienawiści nie znał w ogóle. Jego we-
wnętrzny blask wylał się na zewnątrz, czyniąc go podobnym kłę-
biącej się lawie. Poprzednio odszedł lekko i bez wysiłku, a młody
strażnik Granicy, który zaciekle się weń wczepił, w materialnym świecie
rozpłynął się nagłym, drżącym i migotliwym błyskiem. Potem nawet
zrobiło mu się żal głupiego smarkacza, co prawda nie za bardzo
i nie na długo.
Teraz nie było mu żal nawet samego siebie.
Zetknęli się na Pograniczu, uderzyli piersią o pierś i natych-
miast zrozumiał, że odejść się stąd już nie da. Mrok dławił i odcinał
wszelkie drogi, dokładnie zadeptując wszelkie iskierki; Samael miał
na swoje usługi załogi celnych składów wszystkich Granic, nabi-
tych po brzegi zajętymi dobrami przemytników. Imiona i Słowa chla-
stały na odlew, a czarna tafla w dali milcząc, czekała na swój łup.
Sprężyste wici krępowały go kolejnymi pierścieniami, dławiąc wolę...
nie, stąd już nie ucieknie...
W takiej postaci i taki jak jest, nie ucieknie.
Wiedział, że nie zdoła zapobiec nieuniknionemu - ale też wie-
dział, że nie zdoła wszystkiego zostawić tak, jak jest. Kimże on
w końcu jest, skoro nie potrafi uratować swojej śmiertelnej kochanki?
Skoro nie może uratować swojego syna?! Nienawidził samego sie-
bie. Wstydził się swojej obecnej słabości i niemocy; i zapragnął
- sam do końca nie pojmując istoty swojego pragnienia... Zapragnął
ze wszystkich sił. I wypowiedział zakazane Imię. Wyostrzonym czu-
ciem umierającego poczuł, że wrota losów stają otworem, pojął że
Ktoś daje mu posłuch - i wykrzyknął to najgłębsze pragnienie, któ-
re jeszcze go trzymało na krawędzi istnienia.
1 zachłysnął się własnym krzykiem.
- Zabierz małego, słyszysz... - wplątało się echem w jego krzyk.
- Czarcie jeden...
W chwili zrozumienia wyraźnie pojął, że i ta, ostatnia igiełka
została przygotowana zawczasu, że była ukrytą sprężyną pułapki
- ale ułamek migającej świadomości niczym meteor wleciał w otwie-
rające się rozprucie Granicy, łapczywie plusnęła tafla wody wypusz-
czająca zdobycz; a w ślad za uciekinierem poleciał głos, który roz-
brzmiewał ze wszystkich stron:
"W złą godzinę, włóczęgo, usłyszane zostało twoje życzenie.
W złą godzinę..."
Marnotrawny kaf-Malach,
znikacz z Gontowego Jaru
Złoto.
W górze, w dole, z lewej, z prawej... wszędzie. Złote okręty
płyną po złotych przestworzach, złote chmury płyną po złotych
niebach, złote pyłki tańczą w złotych promieniach, nici drogocen-
nego deszczu ciągną się ku ziemi, pęki żółtych liści dzwonią na
żółtych drzewach, na złotym Drzewie-Sfirot, uwięzione zostały
w martwym metalu sfery Malhut-Królestwo, God-Wielkość i Niech-
Wieczność, nie pozwalając się podnieść, poruszyć, a sfera Jesod
starannie zakuła w złoty pancerz płodne łono, zamykając ośrodek,
jądro niższego trójkąta... wyżej, wyżej, szybciej w górę, dopóki
jeszcze ogień zmierzchu niczym oszalały linoskoczek tańczy na
szczycie drzewa, ozdabiając żywą purpurą wyższą sferę Keter-
Koronę, dopóki słońce jeszcze nie zwaliło się za złoty horyzont!
Wyżej! Ale pustka kłuje w pierś, w ręce, w ręce moje mocarne
- bezmyślne ciążenie, ponieważ średni trójkąt Gewury-Siły, He-
sed-Miłości i Teferet-Piękna spoczywa w sarkofagu, z którego nie
masz wyjścia i tylko w zwieńczającym całość trójkącie, w potrój-
nej jedności sfer Biny-Rozumu, Hohmy-Mądrości i purpurowej
Korony tańczy jeszcze konający przy bój, targany skurczami roni
ostatnie krople i opada w pianę...
Ciągnę na tym, na czym jeszcze mogę - na resztkach woli.
Z pluskiem wydostaję się ze złota - dokąd?
Niczym ognisty szlak pełznę i czołgam się po tajnych kana-
łach obcego i jednocześnie osobliwie znajomego mi własnego cia-
ła, podczas gdy chciałbym lecieć niczym pustynny samum, przeci-
nając trzysta dziewięćdziesiąt nieboskłonów, napełniając sobą wszyst-
ko i wszystkim - siebie; pełznę, ciągnę się, namawiam, by mnie
przepuszczano, gdzie wcześniej łamałem zapory i zamki; przesączam
się po kropelce, gdzie wcześniej wdzierałem się jak fala; a spojrzeć
na świat cudzymi oczami jest trudniej, niż przedtem ze śmiechem
przebijać Granice i uchodzić przed pościgiem.
Patrzę.
Krzyczą z moich oczu - w oczy.
Przede mną - Zaklęty.
...co?! Rio, to ty? Czyżbyśmy nie skończyli rozmowy?!
Cudze oczy kiepsko widzą.
Szamoczą się w nich, jak szamotała się kiedyś wyschnięta mumia
w grzebnych bandażach (było!... pamiętam!... stałem wtedy i śmia-
łem się w głuchej ciszy piramidy...). Ale mrok w nie moich oczach
jest czysty i chłodny, nie ma w nim nawet odrobiny, śladu pyłku
przeklętego złota.
Z tej zbawczej zimnicy ciskam w Zaklętego garściami widze-
nia-błagania, jego własne wspomnienia ze starannie zamkniętej, nie-
czułej skrzyni pamięci z podwójnym dnem. Rzucam w oblicze jego
duszy dym z magnolii i chrzęst rozgniatanej butami porcelany, światło
białego platanu i nienawiść przerastającą poczucie nieuniknionej
zguby; ze wszystkich sił błagam go, by naruszył warunek Zaklęcia,
żeby dokonał wyboru, ratując siebie i mnie. Krzyczę bezgłośnie, jak
krzyczałem doń i wcześniej, umierając nie w złocie, ale w kretyń-
skiej klatce po nierównej walce ze sforą Samaela, dumnego Mala-
cha, którego władza zasadza się na sile...
Krzyczę resztkami sił.
Dopóki nie dociera do mnie straszna prawda: wszystko się
zmieniło.
To zupełnie inny Zaklęty. Nie głupi heros Rio, a z jego klingi
najmniej ze wszystkiego potrzebna mi śmierć - od jego klingi po-
trzebuję zmiłowania...
Każdy Zaklęty ma swój Zakaz... i swój sposób jego narusze-
nia.
Milknę i wracając, pogrążam się w płynnym metalu niepamięci.
Na dno.
Za późno.
Złote okręty płyną po złotych toniach, złote chmury suną po
złotych niebach, złote pyłki tańczą na złotym promieniu, nici dro-
gocennego dżdżu ciągną się ku litej skale, pęki żółtych liści dzwo-
nią na żółtych drzewach, na złotym Drzewie Sfirot... nie, już jest za
późno.
- Panie Judka? - huczą echa pytania znikąd. - Co wam jest?
"Już nic!", chcę odpowiedzieć, ale nie mogę.
I wcale nie dlatego, że pytanie skierowane jest nie do mnie,
ale do Wtórnika, w którego daremnie ciskałem dymem magnolii
i chrzęstem porcelany, kiedy trzeba było weń walić strasznym smro-
dem palonego ludzkiego mięsa i milczeniem siostry Racheli, która
na swoje nieszczęście wykazała większą niż zwykła kobieta wytrzy-
małość...
Nie.
Mimo wszystko za późno.
Nie dosięgnę...
***
Przy kominku siedzi bardzo stary człowiek, który kołysząc się
monotonnie w przód i w tył, nuci pieśń bez celu i sensu.
Stoję obok, na poły pogrążony w ścianie.
- Ale dlaczego? - mówię ponownie. - Raw Elisha, dlaczego
nazywasz mnie kaf-Malachem, podczas gdy wszystkich pozosta-
łych z Granicy nazywasz bejt-Malachami? Odpowiedz! Odpowiedz
mi, a przyniosę ci pełne garście światła!
W kąciku płonie maleńki kaganek, rzucając ruchome cienie.
Wewnątrz i na zewnątrz panuje upał, który obojętny jest mnie
i starcowi przy kominku.
- Głupi kaf-Malach - w nie mającą sensu i celu pieśń wplata
się ochrypły śmieszek, a cień na białym tynku, kołyszący się jakby
targał nim ukryty podmuch przeciągu, powiększa się i maleje. - Po
cóż mi twoje światło, po cóż mi twoje dłonie? Odejdź w ścianę, nie
przeszkadzaj staremu w umieraniu. Mało ci, że i bez tego nagrodzili
mnie przezwiskiem "Obcy", a sługa w synagodze pluje za mną, kie-
dy przejeżdżam na ośle? Mało? A przecież mój osiołek wcale nie
jest gorszy od oślic rabbiego Pinchasa i poganina Balaama i nie-
wiele brakuje, żeby wygłaszał kazania i cytował ludowi pismo! Odejdź
w ścianę, niezguło, i zapomnij drogę, która do mnie wiedzie...
- Dlaczego? - gotów byłem odejść i nie przeszkadzać staremu
w rozpamiętywaniu przeszłości, ale dopiero po usłyszeniu odpowiedzi.
- Głupi kaf-Malach - cichutko chichocze pieśń. - Zna sto ję-
zyków i jeszcze jeden, Język Wyjątku, którego używają mędrcy, by
się kryć przed gniewem i zazdrością aniołów! Przechodzi z Naczy-
nia do Naczynia, jak prawnuk zmurszałego rawa Elishy-Obcego, hula
i bawi się wśród drzewek granatu za miastem! Kręci sobie laleczki
z tronów i wrót, z czasu i przestrzeni... Ale nie: mało mu tego, musi
jeszcze pomęczyć biednego rawa Elishę głupimi naleganiami! Zro-
zum, drwino z materii, której nigdy nie miałeś - pierwsza z ksiąg
Pentateuchu zaczyna się właśnie od litery Bejt, podstawy wszyst-
kiego, co istnieje, a oznacza ona: "Właśnie tak!". A Wielka Kabała,
droga poszukujących Tego, Który Jest, leży pod znakiem litery Kaf,
oznaczającej: "A jeżeli..." Oto dlaczego ty, niegodny zabójco star-
ców, nazywasz się kaf-Malachem, a Istoty Służby Granicznej nazy-
wają się bejt-Malachami, ponieważ oni są czymś stałym, a ty je-
steś osobliwym przypadkiem! Przepadnij w ścianie i daj odpocząć
przed śmiercią...
Cień kolebie się na białym tynku, to zmniejszając się do małej
kropki, to rosnąc do ósmego nieboskłonu, ja zaś pojmuję: raw Eli-
sha tylko żartuje...
Dlatego, że ja przechadzam się tam, gdzie on tkwi zawsze, nie
wstając z przeżartego solą cynowego wiadra.
- Więc dlaczego wdajesz się w rozmowę tylko ze mną? - nie
ustępuję. - Dlaczego ani razu nie odpowiesz na zew Granic? Ty,
który wszedłeś do Sadu Sensów i wyszedłeś nie z pokojem, ale
z wiedzą?!
- Dlatego, że myląc Bejt i Kaf można naruszyć Fundamenty
Świata - z nagłą surowością odpowiada pieśń. Więcej już nie udaje
mi się z niej niczego wycisnąć.
Odchodzę w ścianę.
Mimo wszystko przyniosłem mu dłonie pełne światła - to je-
dyne, co ode mnie przyjmuje.
***
I znów - złoto.
Dziecięce paluszki (na lewej dłoni - cztery, na prawej - sześć)
obracają moim ciasnym więzieniem, przewracając je z boku na bok...
Promień słońca, bijący ku zenitowi gdzieś daleko - może o tysiąc
Granic stąd, nurkuje w witrażu okiennego szkła (czuję!... klnę się
na Trzech Rozmówców, czuję!... tak się cieszy ślepiec z jasnego punktu
w mroku) i wchłania tworzącą wszystko tęczę. Szkarłat aspektu Bria
zlewa się z delikatnym błękitem aspektu Jecira, trzecim z ukrytych
barwników; zachodni kraniec ich stopu lekko zasnuwa się łupkową
czernią Asii, i chłód rozsądku parzy złotą osę w złotym medalionie,
przeszywając drżeniem złoty odwłok.
Osa - to ja.
Ostatki.
Wszystko, co zdołałem odrzucić precz w chwili śmierci, kiedy
na mgnienie oka udało mi się wyrwać spod ciężaru Samaelowej sfory.
Palce nieustannie obracają, kręcą, i bawią się; palce mojego
syna, poczętego przez głupiego kaf-Malacha w łonie śmiertelnicz-
ki! Co ty robisz, dziecko?!
Odskakuje zatrzask.
Owiewa mnie czyste powietrze. Błyskawicznie unoszę się
i wsłuchuję - na wylot, jak bywało przedtem. Z trwogą pojmuję, jak
mało ze mnie zostało. Przedtem bez najmniejszego wysiłku chwyta-
łem grzechot używanych do gry kości w woreczku, kiedy dwuna-
storęki Góral w którejś z tawern Kajlasy napomykał o doskonałej
okazji, by przegrać do niego jedną lub dwie garści pyłku Drzewa
Życzeń; o, przedtem...
A jednak medalion otworzył się nie na próżno.
Obok - całkiem niedaleko - drgnęły trzy sfery z dziesięciu, jakby
dzięki sile Świata Zewnętrznego szykowały się do naruszenia wpływu
wierzchu na podstawy, co z perspektywy Naczyń stwarza możliwość
narodzin Malacha, a z perspektywy Wielobarwia - nadzieję na błysk
Cudu.
Raw Elisha ben-Abuja, Obcy prześmiewco z nocnika, na pew-
no skląłbyś mnie sążniście za takie potraktowanie Najcenniejszej Księgi
Sfiry de-Cniuta.
Wybacz mi, mędrcze, ale w tej chwili nadzieja potrzebna jest
mi stokroć bardziej od wszelkich ceremonii.
A zresztą, cóż mi zostało oprócz nadziei?
Sfery drgnęły raz jeszcze, znieruchomiały na dobrą chwilą, jakby
się wahając, a potem huknęły gromko - po czym znów zapadła ci-
sza.
Czy się ośmielę? Ja, taki, jakim teraz jestem?
- Leć...
W pierwszej chwili nie uwierzyłem samemu sobie. Przejrzyste
skrzydła pchnęły powietrze, rozbryzgując pył i stęchliznę drogocenną
miką. Po raz pierwszy w życiu, zdumiewającym życiu, w którym czas
znaczył mniej niż garść pyłu, a odległość ocierała się o nogi niczym
posłuszny pies - po raz pierwszy poczułem strach. Wracać, natych-
miast wracać w ciepłą złotą mgiełkę, do nory schronienia, w którym
nie znajdzie mnie Samaelowa sfora, gdzie pstry jastrząb nie zdmuchnie
w locie mojej ostatniej iskierki, gdzie lekko się żyje i nie umiera
- bez myśli, bez bólu... Wracaj, głupi kaf-Malachu!
- Leć...
Widział mój strach. Widział go, mój syn spłodzony ze śmier-
telniczką z Adamowego plemienia, widział strach swego ojca, sły-
szał ten strach, wdychał go z powietrzem, odczuwał go ze mną ca-
łym swoim jestestwem i pojmował, nie wydając sądów. Raw Eli-
sha często mi mówił o Chlebie Wstydu, pokarmie silnych; a ja
kiwałem w odpowiedzi głową, myśląc, że to po prostu piękna ale-
goria...
Teraz okazało się to równie proste, jak błyskawicznie użądlić
aż do chrzęstu pod ciężką podeszwą losu. Złota osa wyrwała się
z medalionu i zakręciła się po komnacie.
Mój syn podszedł do łóżka, zasłanego atłasową pościelą i położył
się na plecach na haftowanych żar-ptakach. Otwarty medalion spo-
czywał na jego wąskiej piersi, on zaś bezmyślnie bawił się moim
otwartym na oścież więzieniem i schronem, a twarz dzieciaka była
w tej chwili podobna do oblicza jego matki. Tak wyglądała Jaryna,
kiedy nie patrząc na mnie, leżała na wznak, a ja śmiejąc się, sięgną-
łem za Trzy Granice i wyjąłem kubek z poranną rosą prosto z rąk...
czyich rąk? Nie pamiętam... wtedy się nie przyglądałem.
Nie było warto.
Osa krążyła po komnacie, nie mogąc zdecydować się na wy-
frunięcie za częściowo uchylone okno.
Jak długo mógłbym utrzymać się na zewnątrz?
Ale tam, tuż obok, jak ręce zagorzałego pijaka, drży trzecia sfera,
obiecując Cud w aspekcie Wielobarwia! Czyż nie dlatego siedmio-
barwni bejt-Malachowie, Istoty Prawdziwie Służebne, ze wszyst-
kich barw rozróżniają tylko biel i czerń, ponieważ dla nich nie ma
i nie będzie żadnych cudów?
Zatrzymałem się nad okiennym parapetem, znów oblekłszy się
w szkarłat, zieleń i czerń; a potem wyfrunąłem precz.
Złota osa leciała nad równiną pokrytą twardym śniegiem, nad
rzadkimi zaroślami rosnącymi w pobliżu zasypanej po sam zrąb studni,
gdzie głodny pies nieufnie podrapał się w ucho tylnią łapą, i na
wszelki wypadek skwitował jej przelot leniwym szczeknięciem.
Pies doskonale wiedział, że te kąśliwe bestyjki zimową porą nie
latają.
Najmniej zaś psa interesowało to, że pod złotą osą mknął po
śniegu zdumiewający cień - podobny do długiej, czarnej sylwetki
człowieka, który miał cztery palce u lewej ręki i sześć palców u pra-
wej.
Kiedy gruchnęły strzały - nie pierwsza salwa, która poderwa-
ła z gałęzi wrony, ale dwa samotne, jeden nieco wcześniejszy od
drugiego - drzewo Sfirot drgnęło tak mocno, że niewiele brakło,
a byłbym zaczął sobie roić, że wszystko jest jak przedtem. Nawet
skutą błękitnawym lodem rzeczułkę, nad którą akurat przelatywa-
łem, ujrzałem nagle na wskroś. No, niezupełnie na wskroś, ale tak
gdzieś na dziesięć, dziewięć Granic - na siódmej przebitce był czer-
wiec, po wodzie brodzili rybacy, a jakiś gruby wodnik przyglądał
się spod kamienia tęgim łydkom praczek.
Widzenie pojawiło się i znikło, pozostawiwszy mi tylko gorz-
kie rozbryzgi smutku.
Okazało się, że nie, nie jestem już tym, kim byłem kiedyś - ot,
wrona wśród innych wron, poderwę się do lotu i usiądę, może na
inne Drzewo, nieco dalsze, ale to wszystko.
Nie dociągnę, nie schronię się w obcym czerwcu.
A nawet jeśli dociągnę i ucieknę - to kimże się tam stanę? Osą
na kolczastym krzaku? Pyłem, gdy byłem już wiatrem? Dożyję do
jesieni i padnę w liście, złotem w złoto?
W odpowiedzi na moje rozterki sfery targnęły psem, okropnie
zachwiawszy przy tym poziomem portali. Trzeba się było pospie-
szyć. Czyżby rzeczywiście szykowało się złamanie Zakazu, na co
nie mogłem namówić gruboskórnego bohatera Rio, który niegdyś
zamienił barwny świat na możliwość dostrzegania jedynie czerni
i bieli?!
Tym bardziej należało się spieszyć.
Osa zamachała skrzydełkami i brzęcząc, groźnie pomknęła przed
siebie - tam, gdzie śmieszne ołowiane osy żądliły znacznie mocniej,
niż ja mógłbym to zrobić w mojej obecnej postaci.
Tam, gdzie nad okrwawionymi ciałami niósł się teraz gardłowy
okrzyk:
- Żywcem! Żywcem brać oboje - pana i pannę!
Krzepcy chłopcy w niebieskich żupanach zeskakiwali z siodeł,
z chrzęstem łamiąc skutą mrozem powierzchnię śniegu, spokojnie
wyjmowali z pochew krzywe szable i rozstawiwszy się łukiem, ru-
szyli na przydrożny rów. Tam, gdzie leżała zwinięta jak dziecko
w matczynym łonie zgrabna panieńska figurka, a nad nią, jak na obrazie
kiepskiego salonowego pacykarza, spokojnie stał z mieczem w ręku
bohater Rio. Bohaterski od pięt po czubek głowy, ponieważ taki był
warunek jego Zaklęcia, które kiedyś przekształciło cudownego chło-
paczka we własny pancerny kurhan - po trzykroć niestety, ponie-
waż mógłbym go namówić już podczas naszego pierwszego zetknięcia.
Szkoda.
Nie cierpię bohaterów - nieustannie świerzbią ich miecze
w pochwach.
Włochaty arkan śmignął w powietrzu niczym czarna żmijka. Za
nim pofrunął drugi... ale pierwszy chybił, a drugi trafił na śmigłe ostrze
i przecięty w locie, opadł na dno rowu.
Widziałem wszystko bardzo wyraźnie: aura wokół atakujących,
początkowo zalana gęstą, zdrową szkarłatną kipielą, powoli blaknie
i pokrywa się coraz ciaśniejszą siecią niebieskich żyłek niezdecy-
dowania - tak właśnie więdną piwonie i gladiole. Proste istoty
o prostych pragnieniach, i dusze w ich młodych ciałach żyły pro-
sto, zabarwiając zewnętrzne światło piękną bezmyślnością - rozkaz
to rozkaz, rąb z ramienia, dopóki krew gorąca, ale po co głupio pchać
się na rożen w zręcznej dłoni przybyłego z daleka zabijaki.
Jeden z serdiuków nagle przeskoczył przez rów, na ułamek
sekundy łamiąc krzywiznę łuku. Przykucnąwszy na szeroko rozsta-
wionych nogach, skulił się w kłębek i chytrze spróbował dosięgnąć
kolana wroga, miecz jednak zręcznie śmignął w dół, niczym wicher
targnął podstępnie uderzającą szablę zimnym błyskiem kunsztow-
nego młynka - zgrzyt, brzęk - i zabijaka odrzucony na poprzednie
miejsce z rozmachem siada w śnieg.
Bez broni, ale za to z rozciętą górną wargą.
Rio noskiem szykownego buta trącił złamaną szablę i zrzuciw-
szy ją do rowu, na leżący już tam rozcięty arkan, rozciągnął wargi
w paskudnym uśmiechu.
Może te niezdarne tłuki w końcu jednak zirytują mojego hero-
sa? Nie ma przy nim kata ani lekarza - zawrze w nim dusza, nie
wytrzyma... Ach, pięknie by było! Szkoda, że w Rio dawno już nie
ma duszy, został tylko jej pozór, nie ma co wrzeć, wszystko dawno
już spłonęło w ogniu białego platanu i w płomieniu ostatniego życze-
nia. Resztki tego, co zostało, chętnie bym rozpalił w solidny ogień,
ale na razie jakoś mi nie wychodzi...
Któryś z chłopaków nie wytrzymał, zaklął ordynarnie i wy-
szarpnął zza pasa pistolet.
- Żywcem, psie syny!
Psie syny spojrzały jeden na drugiego i doszły do wniosku,
że nie ma się co spieszyć.
Przysiadłszy na gałązce kolczastego krzaka, patrzyłem na tę
dziecięcą zabawę i zastanawiałem się: co może zmusić sfery do drgnię-
cia? Co?
I chyba niczego bym nie spostrzegł, gdyby drugi z Zaklętych
nie wymówił w tej chwili osobistego znaczenia szóstego z dziesię-
ciu Nieścieralnych Imion. Jeszcze jeden ranny, nic więcej. W zawie-
ruchę się nie pcha, siedzi na śniegu obok swego konia i trzyma się
za ramię. Krzywi się z bólu. To właśnie on, Wtórnik, wołał przed
chwilą: "Żywcem brać!". I mimo wszystko... Pora, nie bez wstydu,
przypomnieć sobie dawnego siebie, kiedy nawet mistrzowskie płaszcze
osłon narzuconych na wewnętrzne światło nie mogły skryć przed
moim przenikającym na wskroś wzrokiem istoty osobowości. A te-
raz, kiedy Wtórnik na mgnienie oka odsłonił się do wymówienia
Imienia, prawie niczego nie zdążyłem zauważyć! Niczego! A prze-
cież Nieścieralne Imiona... to stopień wtajemniczonego rawa! Raw
Elisha zawsze mi powtarzał: jeśli w jednym z takich Imion zostanie
popełniony błąd przy jego wymawianiu, wypowiadający je straci
pięć lat życia za błąd w wymowie "sensu'" i dziesięć za błąd przy
wymowie "korony"! Jeżeli pomyłki dopuści się niezdarny pisarz -
musi natychmiast rozpocząć czterdziestodniowy post, a zwoju nie
można oszukańczo poprawiać, ponieważ jeszcze przed zachodem
słońca musi zostać oddany ziemi z całym pogrzebowym ceremonia-
łem...
Nie, mimo wszystko rudobrody Wtórnik nie jest rawem...
a w każdym razie nie jest rawem wyświęconym i wtajemniczonym.
Widzę to wyraźnie.
Jak i to, że nazywają go... Jehuda?
Owszem, Jehuda ben-Josif.
"Panie Judka? Co wam jest?!"
Pamiętam, pamięci moja, cholerę ci w bok! - i dym magnolii
pamiętam zamiast smrodu palącego się ludzkiego mięsa, moją przy-
padkową pomyłkę...
Patrzyłem z niedowierzaniem, jak Judka wstaje. Wyglądało na
to, że rana już mu nie dolega - i nie będzie dolegać aż do wieczora,
a potem trzeba posłać po lekarza, jeżeli życie miłe. Na ułamek se-
kundy chwyciłem spojrzenie rudobrodego na wskroś: tam, w czar-
ne*j otchłani chlupało zaskoczenie trzykrotnie większe od mojego!
Jak gdyby pan Judka, znawca Nieścieralnych Imion, zdziwił się jak
małe dziecko: żyję? Jeszcze żyję? Jakże to?
"...przecież jeżeli Śmierć, Wtórnik i Jeniec..." - złowiłem ury-
wek myśli, który wymknął się spod osłony, ale pokrywy zaraz po-
tem ponownie zatrzasnęły się z głuchym szczękiem. Niestety, trze-
ba kogoś większego, niż mizerna osa, by się przez nie przebić.
Widziałem kiedyś boga, który usnął na wieki.
Teraz śmiertelnie mu zazdrościłem - on mógł chociaż wybierać
sny.
Serdiucy ochoczo się rozstąpili, przepuszczając dowódcę na-
przód. Pan Judka - teraz imię Jehuda ben-Josif nadawało się dla
niego mniej więcej tak, jak mnie myśli o zemście nad Samaelem
- stanął nad rowem i rozłożył ręce, demonstrując swoje pokojowe
zamiary.
Heros Rio nie opuścił miecza.
Ryża broda lekko się nastroszyła - pan Judka się uśmiechnął.
- Mój zacny panie! - śmiech przekształcił się w słowa, ale
pozostał śmiechem. - Mój sławny panie! Po cóż nam zbędne swa-
ry? Nie proszę nawet, byście złożyli broń, zachowajcie ją sobie na
zdrowie, sami przecież jesteście bronią, czy z żelazem w ręce, czy
bez... Posłuchajcie starego Żyda, dobrze znającego życie: jedźcie
z nami z dobrej woli! I panienkę weźcie ze sobą, inaczej dobry pan
Longin krwawymi łzami będzie opłakiwać córunię! Co wy na to,
sławny panie?
Bohater odmownie pokręcił głową.
- Wdzięczny wam jestem, panie Judko, za tak wspaniałomyślną
propozycję. Ale wstąpiłem na służbę do pani Ireny, a obowiązkiem...
Umilkł. Albo szukał potrzebnego mu słowa, albo chciał zastą-
pić jedno drugim, bardziej zjadliwym niż czerwony pieprz.
Rudobrody go nie ponaglał, kryjąc uśmieszek w splotach za-
rostu.
- ...obowiązkiem najemnika -jest służba aż do końca. Raz jeszcze
proszę o to, byście mi wielkodusznie wybaczyli... i wydajcie ludziom
rozkaz! Czekam!
- Aj waj, szlachetny panie! A może jeszcze podkręcicie wąs
i powiecie: "Po moim trupie!" - a ja zatańczę frejlechs, jak na weselu
rodzonej córki! Ale zechciejcie mi rzec: czy staremu Żydowi się wyda-
je, czyście już wcześniej mieli okazję najęcia się na służbę? Czy to nie
wam polecono dostarczenie waszemu kniaziowi pewnego niemowlę-
cia? Nie wyście otrzymali do tego wizę przez Granicę? A może się mylę?
Miecz w dłoni bohatera drgnął.
- Macie rację, panie Judko. Ale...
- Mój drogi panie, jakież tu mogą być "ale?" Sami wiecie: jed-
nego tyłka w dwóch siodłach posadzić się nie da. To nieszlachet-
ne... i mówiąc po ludzku, niewygodne!
I nagle Judka spoważniał, błyskawicznie przeistaczając się
w Judę ben-Josifa; a ja znów nie zdążyłem spostrzec zmiany jego
zewnętrznego światła - a świat wewnętrzny miał taki, jak każdy Za-
klęty.
Jak grób, w którym pogrzebano kogoś żywcem - taki jest ich
świat.
- Miłościwy panie Rio! Myślę, że dość już tej jałowej dyspu-
ty. Skoro nam obu sądzone było zostać wśród żywych, składam na-
stępującą propozycję: razem z panną setniczanką zdajecie się na łaskę
pana Macapury-Kołożańskiego, mojego seniora. Miejscowe spra-
wy nie powinny pana dotyczyć. Po przyjeździe do pana Stanisława
dołożę wszelkich starań, żebyście z panną setniczanką nie doznali
żadnych krzywd. Co wy na to?
Przez chwilę wyglądało na to, że heros gotów jest odmówić
i szykuje się do skoku przez rów.
Ale stało się coś nieprzewidzianego, o czym zdążyłem już za-
pomnieć: drżenie sfer. Przy czym rozwiązanie niższego Zjednocze-
nia trwało dostatecznie długo, by aspekt Ukrytej Mądrości spocząw-
szy na białym ogniu, zdążył przybrać postać Głosu Wielkiego -jeszcze
tylko chwila, a ujawniłaby się energia Wyroku.
Dziwne było, że nie ja jeden to spostrzegłem.
Pan Judka natychmiast się sprężył, zapomniawszy o herosie
Rio i jego śmiesznym mieczu, a sam heros zachwiał się i aż do krwi
zagryzł wargi. Spojrzenie Rio na oślep zaczęło błądzić po twarzach
chłopców z szablami, mimochodem przemknęło po gębie rudobro-
dego i przesunęło się dalej - gdzie były konie i nieruchome ciała na
śniegu...
Tak ślepiec szuka rozsypanych w pyle monet jałmużny...
I nagle spojrzenie herosa zatrzymało się, znieruchomiało
- i buchnęło od środka niezrozumiałym strachem i męką...
- Ratujcie... ratujcie go! - głos bohatera pełen był rozpaczy,
chłopięcej rozpaczy, która niekiedy zmusza do odpowiedzi nawet
Granice. - Zgadzam się! Na wszystko się zgadzam, tylko go uratuj-
cie! Albo nie! Ja sam... sam!
Rzuciwszy się przed siebie, Rio bez wysiłku roztrącił serdiu-
ków, którzy chcieli zastąpić mu drogę i w następnej chwili runął na
kolana obok leżącego w głębi ciała w szarym, znajomym żupanie.
Obok, parskając czasem, pasł się deresz.
- Nie umieraj! - krążące po niebie wrony odpowiedziały na
okrzyk drwiącym krakaniem. - Nie umieraj, przeklętniku jeden! Gdzie
jesteś, k'Ramol? K'Ramol!
Przed panem Rio leżał do połowy zanurzony w rowie pierwo-
rodny mojej Jaryny - czumak Griń. Którego kiedyś omal nie zabi-
łem - i darowałem mu życie tylko ze względu na jego matkę. To nad
nim teraz kręcił się huragan sfer, który chwiał Drzewem aż do sa-
mych korzeni, to nad nim, nad konającym młodzieńcem płonął teraz
biały ogień wlewający się w portale Wielkim Głosem, to jego rana
i utrata przytomności wyrwały mnie z medalionu i pchnęły na po-
szukiwania upragnionego.
Klnę się na Trzech Rozmówców - błogosławiona niech będzie
kula, którą tak celnie wymierzył bohater! Po trzykroć niech będzie
błogosławiona, ponieważ Czumak zaraz umrze od wystrzału Rio
i Zakaz zostanie złamany, śmierć zaś zeskoczy w świat nie z głowni,
ale z rąk Zaklętego. I stanę się taki, jakim byłem przedtem! I będę...
- Nie umieraj!
Na twarzy herosa zaczynały już dominować rysy chłopaczka
z ognistej kąpieli. Jego krzyk momentami załamywał się w dziecięcy
falset, i serdiukowie mimo woli zaczęli odstępować, niezbyt wpraw-
nie się żegnając.
- Nie umieraj, mówię ci! Żyj!.. Ratujcie go! Albo chociaż niech
go który dobije!
Czekałem, czując, jak powoli budzi się dolny trójkąt, a echo
kolebanych portali wpływa we mnie ożywczym strumieniem...
Teraz!
Teraz...
- Pan Rio przysięga, że zda się na łaskę pana Stanisława? Je-
żeli tak, to stary parch gotów jest do rokowań.
- Przysięgam! Przysięgam na pamięć ojca! Ale zróbcie cokol-
wiek!
Z Tehudy ben-Josifa spadły nagle pokrywy, obnażając blask
zewnętrznego światła - i woda słów obficie wdarła się pod korze-
nie Drzewa, kojąc bicie oszalałego pulsu.
- Zaprawdę powiadam wam: rozkazał Święty, Który Jest ko-
ściom suchym: "Oto składam w was ducha, a wy ożyjecie!" Imie-
niem Aw, którego liczba siedemdziesiąt dwa i imieniem Sag, którego
liczba sześćdziesiąt trzy, i jeszcze imionami Ma i Ban, których ma-
cierze dają czterdzieści pięć i pięćdziesiąt dwa...
Rozbryzgując topniejący już lekko śnieg, Griń zaczął się nagle
miotać, jak wyrzucona na brzeg ryba. Z jego krtani rozległo się
gardłowe charczenie.
- Żyj! - szeptał klęczący nad czumakiem Rio, dramatycznie
przewracając przy tym oczami, jak ojciec nad ciałem konającego
syna.
- ...i nie skryje się prawda przed wzrokiem twoim, pobiegniesz
i się nie potkniesz, i pewnie powiedzie cię droga... albowiem Hesed
- ręką jest prawą, a Gewura - lewą, Malhut - ustami, i Bina - ser-
cem; a szlak świata Acilut to rosa Drzewa, jego korzeni i gałęzi, ono
zaś od tego rośnie...
Sfrunąłem z gałązki i odleciałem precz.
Z powrotem w medalion.
Zakaz pozostał nienaruszony.
Pode mną, niczym drwiące przypomnienie losu, ciągnął się cień
mojego dawnego jestestwa.
Stary, bardzo stary człowiek, owinięty w pasiasty pled z frędz-
lami, siedzi przy kominku, od czasu do czasu popijając coś z wy-
szczerbionego kubka.
Ma mokre wargi.
Stoję obok, na poły pogrążony w ścianie.
- Ale dlaczego? - pytam. - Dlaczego nie pozwoliłeś mi zadrwić
z tego parszywego psa?
Mokre wargi rozchylają się, poruszając siwymi pasmami wą-
sów.
- Głupiś ty, głupi, kaf-Malach! - śmieją się wargi. - Mądry
nauczyciel Tory wobec wszystkich oznajmił, że w dniu śmierci rawa
Elishy będzie miał na ustach pieśń zamiast łkań i płaczu, a w sercu
radość zamiast smutku! I co z tego? Nawet jeżeli zebrani kiwali gło-
wami i trzęsąc brodami twierdzili, że heretyk-Obcy zapomniał
0 Świętym, Który Jest - to co z tego? Nawet jeżeli ludowi izrael-
skiemu oznajmiono głośno, że raw Elisha narusza wszystkie dwie-
ście czterdzieści osiem przykazań "tak" wedle liczby mięśni Adama
1 łamie trzysta sześćdziesiąt pięć przykazań "nie" wedle liczby ścię-
gien Adama, i pluje na świętość szabasu - to co z tego, pytam?
Czy to powód, by urządzać pośmiewisko z tych, którzy i bez two-
ich sztuczek śmieszni są w swoim gniewie?
Milczę.
Nie rozumiem tego starca.
Gdyby nie jego zakaz, mądry nauczyciel Tory już dziś przygry-
złszy swój podwójny język, chrząkałby jak świnia i srałby koszer-
nymi kiełbasami.
Albo krwawymi kiszkami z czosnkiem.
Ach, gdyby...
- Jestem twoim uczniem - mówię. - Powinienem...
- Nic nie powinieneś! - mokre wargi już się nie śmieją. - Nic
nie powinieneś, dziecię przypadku i naruszenia reguły; i nie jesteś
moim uczniem!
- Kimże więc jestem dla ciebie?
- Jesteś ptakiem, który stanął przed osłem z żądaniem, by osioł
mu wyjaśnił, dlaczego on, ptak, lata. Nie nauczył go latania, bo ptak
zrodzony jest do lotu, ale wyjaśnił, jak to się dzieje, że lata?! Jesteś
rybą, która kiedyś podpłynęła do trzciny, żeby trzcina jej wyjaśniła, jak
to się dzieje, że umie pływać? Tyś jest ten, który umie, a chce wiedzieć.
Tyś jest światłem zewnętrznym, które zapragnęło władać światłem
wewnętrznym! Tyś jest duchowy potomek Azy i Azela, krnąbrnych
Malachów, którzy przychodzili do ludzi w ludzkiej postaci, którzy brali
sobie nasze córki za żony i za to do Sądnego Dnia tkwią skuci żela-
znym łańcuchem w Górach, które nie mają nazwy! Zrozumiałeś?
Kręcę głową.
Niczego nie zrozumiałem. Raw Elisha nie ma racji.
- I ty umiesz latać - mówię. - Latasz, nie wstając ze swojego
nocnika. Latasz, nie ruszając się z miejsca, latasz, męcząc się ze swoimi
na poły sparaliżowanymi nogami, a gdy ci proponuję, że je uleczę,
miotasz we mnie przekleństwa, z jakich byłby dumny poganiacz
mułów. Ja tak nie umiem.
-1 nie trzeba - wargi starego znów zanurzają się w kubku, potem
rozciągają się w uśmiechu. - Gdybyś nauczył się kląć jak pogania-
cze mułów, uschłoby Drzewo Sfirot.
Milczę.
- Głupiś ty, głupi, kaf-Malachu - ledwo słyszalnie mamrocze
staruch, ja jednak mogę złowić uchem szelest trącanych wiatrem trzcin
nad jeziorem o dwadzieścia Granic stąd; co znaczy, że słyszę wszystko.
- Przyleciał raz ptak do osła, przypłynęła raz ryba do trzciny... a kiedyś
jeszcze, znacznie wcześniej, pewien Zaklęty przestąpił linię Zakazu
lewą nogą, przestąpił i prawą i przestał być łonem dla zarodka
Malachów, przestał być swoją własną mogiłą, zgniłym mięsem,
w którym Istoty Służby składają larwy...
Milczę.
Czekam.
- ...i zamiast bejt-Malacha na świecie pojawił się kaf-Malach.
Zamiast służby - wolność, zamiast obowiązku pojawił się wiatr, dmący
w uszy starego raw Elishy... O Święty, Któryś Jest, B-że ojców moich,
oni przecież nie wiedzą, jak jesteś dobry, nie wiedzą, że w Tobie nie
masz niczego, oprócz dobroci - oni po prostu zaślepieni fałszywy-
mi prawdami wznoszą Granice, daremnie próbując uporać się z za-
daniem podczas sześciu tysięcy lat naprawy; oni...
Wychudzonym ciałem starca wstrząsa kaszel, a z jego warg lecą
do kubka bryzgi śliny.
Odchodzę w ścianę.

Przyniosę mu muszlę, z której krzyczą mewy i zalatuje słona-
wym zapachem przyboju - zawsze udaje, że nie dostrzega mojej
muszli, odwraca się i marszczy gniewnie czoło, ale przestaje kasz-
leć, a na jego wargach pojawia się cień uśmiechu.
A potem zasypia.
Mógłbym go zrobić młodym... ale wtedy spaliłby mnie Imio-
nami.
...szczęka zatrzask medalionu.
Złoto.
Sale Kewal, zwana Laleczką
Już po obudzeniu i otwarciu oczu leżała przez pewien czas
nieruchomo, patrząc w pustkę nieobecnym wzrokiem. Człowiek? Ciało
bez duszy, bez rozumu? Lalka w pomiętej pościeli?
Nie ma odpowiedzi.
W tych wlokących się nieznośnie porannych chwilach, kie-
dy zimne, rozproszone światło jakby znikąd wpełzało do sypialni
przez szczeliny w pospiesznie zaciągniętych zasłonach, pozwalała
sobie na niezbyt długie pozostawanie bez ubrania. Ubranie to
banalna codzienność. Pozbawiona osobowości. W tej chwili nikt
jej nie widział - pan Stanisław, odwróciwszy się do niej plecami,
pochrapywał słodko przez sen, a puchowa pierzyna miarowo się
podnosiła i opadała w takt potężnego oddechu zacnego i dobre-
go pana... który zresztą prosił, by go nazywać po prostu Stasiem,
szczególnie przy obcych.
Ciekawe, co się stanie, jeżeli w istocie spełni jego prośbę? Pan
Stanisław roześmieje się dobrodusznie czy rozepnie ją na kole?
Sprawdzać jakoś jej się nie chciało.
Śpi. Niech sobie śpi. A jeżeli udaje (Sale nie mogła tego wy-
kluczyć) i podstępnie zdoła jej zajrzeć w oczy w chwili wewnętrznej
nagości - pomyśli co najwyżej, że wszystkie baby są głupie.
Ot, zagapiła się i tyle...
A w rzeczywistości Sale czuwała - zimna i niewzruszona, ni-
czym rzeka pod lodem. O tym, jaką była naprawdę, wiedziały tylko
dwie osoby - ona sama i jej pan. Człowiek, któremu z rozkoszą
wetknęłaby w serce sztylet. A lepiej nie w serce - lecz w wątrobę.
Żeby zdychał długo i boleśnie. Nienawidziła pana, jak nikogo na
świecie - to przecież przez niego stracono Klika! Ale nienawiść
-jedyne wyraziste uczucie w jej życiu, jeżeli nie brać pod uwagę...
nie brać pod uwagę!., zapomnieć, zamknąć się, bo inaczej... mówiąc
zwięźle, nienawiść była obezwładniająco bezsilna, ponieważ... po-
nieważ. A pan o tym wiedział.
Dlatego też dał jej przezwisko - Laleczka.
Miał, jak zwykle, rację; choć wielu nie uznawało tego żartu za
osobliwie zabawny. Mylili się - żart był zabawny. Od czterech już
lat Sale chodziła w masce. Karnawałowa suknia z ludzkich uczuć,
wad i zalet, błyski uśmiechów, serpentyny trwogi i strachu, konfet-
ti roztargnienia, naiwności i szczerości, fajerwerki namiętnych wes-
tchnień w pościeli... wszystko to było niemal prawdziwe. Niemal.
Cekiny, po których depczemy, gdy ciężkim łbem rankiem wracamy
z zabawy. A wewnątrz tego kokonu, w tym niezbyt urodziwym cie-
le, czasami czującym, czasami skłonnym do czułości, żyła druga Sale.
Ta, która teraz patrzyła w pustkę nieruchomym spojrzeniem, dla-
tego, że przebudzone o świcie wszystkie baby okazują się głupie.
Prawdziwa Sale rzadko wynurzała się na powierzchnię i obser-
wowała z boku, jak jej ciało jedzie gdzieś konno albo niczym na-
miętna kotka przeciąga się na łożu. Czasami bywało to nawet inte-
resujące. Nauczyła się nawet wybierać niektóre z przyjemności
doznawanych przez ciało i później, gdy jej się nudziło, przeglądała
je w pamięci, jak garść ładnych, ale tanich szkiełek.
Czasami zadawała sobie pytanie: dlaczego w ogóle jeszcze trzyma
się życia? Dlaczego wykonuje polecenia swego pana zabójcy? Po
co nosi maskę, je, pije, śmieje się, kładzie się do łoża z rozmaitymi
mężczyznami. Po co to wszystko? Czyżby wewnątrz tej prawdziwej,
pustej, wypalonej Sale, coś jednak jeszcze się tliło? A może ta pust-
ka też jest swojego rodzaju otuliną? Kokon w kokonie, w którym
gąsienica nie kryje się przed innymi, ale przed samą sobą?
Przed głębiną w głębinie? Nie, inaczej - przed otchłanią w głę-
binie?
Ale jeżeli tam, za tymi zasłonami kryła się nawet prawda, to
Sale nie mogła do niej dotrzeć. Próbowała - i za każdym razem tra-
ciła oddech. Jakby zanurzała się w mroczną, lodowatą wodę - chwyta
człowieka kurcz, ręce zaczynają uderzać na oślep i zwierzęcy strach
wypycha na powierzchnię. Znaczy, może odczuwać strach? Znaczy,
tam, w otchłani jest coś, czego należy się bać?
Brak odpowiedzi.
Trzeba było żyć. Nosić przyrośniętą do twarzy maskę, wyko-
nywać rozkazy, dokądś jechać, ratować siebie, towarzyszy... i cze-
kać.
Na co właściwie miała czekać... Sale nie wiedziała. Próby od-
gadywania już ją zmęczyły, teraz więc po prostu starała się nie na-
bijać sobie głowy podobnymi myślami. Żyła w smutnym półśnie,
instynktownie podążając za niosącym ją potokiem wydarzeń.
Trzymała się z boku.
Na razie.
Ta, która przyczaiła się w zapomnianym zakątku jej duszy, cze-
kała na swój czas...
Kobieta zamrugała oczami i w jej oczach, bez żadnych etapów
przejściowych, pojawił się wyraz skupienia. W kukiełkę-laleczkę
tchnięto duszę - i ożyła. Jak pierwszy, stworzony z gliny człowiek,
o czym piszą w miejscowych świętych księgach. Jak ten martwiak,
który stoi za krzesłem miłego Stasia podczas posiłków. Jak... cieka-
we, czy ona już udaje, czy jeszcze nie?
Sale przeciągnęła się słodko i wysunęła spod pościeli.
Wiecznie zziębnięty gospodarz zawsze zamiast kołdry przykrywał
się drugą pierzyną. A przecież nie widać po nim, że zmarzluch - na
oko chłop jak tur! Każdego przeżyje.
Ranek, jak się okazało, nie był wcale rankiem, a już na pewno
nie wczesnym. Żyjąc z panem Stanisławem, który z każdego punktu
widzenia był wielkim oryginałem, bez trudu można było pomylić noc
z dniem! Sam zacny pan Macapura-Kołożański dawno już przywykł
do wysypiania się za dnia i czuwania po nocach, ale Sale jakoś nie
mogła się z tym słowiczym życiem pogodzić. W połowie dnia zwy-
kle wyglądała jak zaspana mucha - dopiero pod wieczór jako tako
wracała jej energia. A gospodarz dopiero wtedy zbierał się do życia
- i cała karuzela zaczynała się od nowa.
Zanim sługa zdążył podgrzać wodę do mycia i napełnił nią
ogromną beczkę, zanim Sale doprowadziła się do porządku, zanim
podano jej zimny szponder, jak tu nazywano szpikowany czosnkiem
boczek, od którego wykrzywiało szczęki, słońce zdążyło już minąć
zenit. Gdzieś w głębi domu słychać było tupot nóżek - rosnący nie
w ciągu dni czy tygodni, ale z godziny na godzinę chłopczyk, hulał
po korytarzach przyległych do przydzielonej mu komnaty. Głośno
tykał wysoki, stojący zegar w kunsztownie rzeźbionej, bejcowanej
dębowej obudowie. Więcej głosów sienie słyszało; służba pojawiała
się i znikała niczym bezcielesne widma, które jak wiadomo, nóg nie
mają i mieć nie będą - wesoły Staś doskonale wyszkolił swoją cze-
ladkę!
A może faktycznie otaczają ją widma?
Do przebudzenia pana Stanisława należało przejrzeć kilka ksiąg,
których jeszcze do tej pory nie miała w rękach. Co prawda księgi
nie uciekną, a i sam pan Macapura nie będzie jej w tym przeszka-
dzał. Ale wyjść na zewnątrz, odetchnąć mroźnym, czystym powie-
trzem, żeby w głowie ostatecznie się rozjaśniło - a, to trzeba było
zrobić koniecznie!
Narzuciwszy lekką szubę z czarnego, podpalanego srebrem lisa
(w domu można byłoby kupić za nią dobrą wieś!) prosto na cie-
niutką niczym papier bluzeczkę, Sale wyszła na ganek.
Dwaj wąsaci serdiukowie, którzy do tej pory zaciekle rżnęli
zatłuszczonymi kartami w "chlusta", natychmiast przerwali grę
i z szacunkiem jej się pokłonili. W innych warunkach, być może,
nawet by się jej to spodobało. Tam, gdzie miała nieszczęście się uro-
dzić, niezbyt często jej się kłaniano. Ale teraz... dość miała innych
trosk, by przejmować się tym, co myślą o niej inni!
Mroźne powietrze szczypało w policzki i jakby parzyło. Po tamtej
stronie Granicy nigdy nie bywało tak zimno. Sale zręcznie przykuc-
nęła, nabrała w garść chrupiącego śniegu i ulepiwszy twardą śnie-
żkę, cisnęła nią we wrota, czemu towarzyszyło dobroduszne pochrzą-
kiwanie serdiuków.
Trafiła.
Nożami i klinami do miotania też rzucała bardzo celnie, choć
niewielu ludzi wiedziało o tym jej talencie. Ci, co wiedzieli, z wielu
powodów woleli o tym milczeć.
W głębi ulicy rozległ się stuk końskich kopyt i wesołe poświ-
stywanie. Wracali chłopcy, posłani rano na zasadzkę w lesie. Wy-
gląda na to, że nie poszczęściło się czerkasom setnikowej córeczki!
Przebiegły jest pan Judka, w tajnych sprawkach wykazuje ogromny
spryt... Doskonale wiedział, czym kupić Grinia! Widzisz swoją Oksanę?
Zdrowa, żywa, z tęsknoty za tobą usycha. No, to teraz podjedź bez
przymusu do panny setniczanki, przekaż jej co trzeba - ale postaraj
się, by uwierzyła! - i zabieraj sobie dziewkę. Wesele wyprawimy
choćby jutro!
I nie jej, Sale Kewal, chłopaka sądzić! On oddał się Śmierci
i zdradził obcych, by uratować swoją ukochaną, a ona sama-co?
Co zrobiła, żeby uratować swojego Klika? Co tam na obcych irriierć
sprowadzać, świat cały by spaliła - i wszystko na nic. Rób co chcesz,
pal, siecz, na pół się przerwij - nie można było pomóc chłopakowi
o odstających uszach... nijak nie można było.
Dość! Dość tego! Nie wspominać!
Jej oczy chyba na moment znów ożyły - nie bez powodu star-
szy serdiuk dziwnie spojrzał na stojącą na ganku babę. Ze współ-
czuciem? Ze strachem? Podejrzliwie?
No i co? Niech sobie patrzy!
Sale zmusiła się, by spojrzeć na nadciągających jeźdźców
z odwieczną babską ciekawością - i niewiele brakło, a byłaby krzyk-
nęła. Tak krzyczy dziecko, które niespodzianie dla samego siebie
wetknie rączkę w pokrzywy; tak reaguje ktoś, kto przypadkiem na-
stąpił na żmiję. Zwykły wzrok nieco się spóźnił i dopiero w sekun-
dę później Sale uświadomiła sobie, co ją przestraszyło; sinoczarna
zorza nad jeźdźcami, która i bez tego ją niepokoiła - jest podwójna!
Pierwszy język kłębił się nad saniami z których wystawały dwie pary
nóg, a drugi łapczywie oblizywał rudobrodego mężczyznę, jadące-
go na czele kawalkady.
Judka!
Konsul był ranny - a rana była poważna... Jeżeli w porę nie
udzieli mu się pomocy.
Spojrzenie kobiety niemal natychmiast przeniosło się na dłu-
gonogiego wojaka z prostym, niepodobnym do tutejszych szabel,
mieczem u pasa. Obok niego, trzymając dłonie na rękojeściach pi-
stoletów, jechało trzech, uśmiechających się pod wąsem serdiuków.
Rio!
Znaczy, gdzieś tu powinien być i k'Ramol, któremu ci miejsco-
wi szarlatani i znachorzy nawet butów czyścić nie byli godni. Jud-
kę trzeba ratować, on koniecznie musi żyć. Konsul jest im potrzeb-
ny jak powietrze, bez niego...
W zasadzie nie bardzo rozumiała, co dokładnie oznacza owo
"bez niego", ale serce jej podpowiadało: stracić konsula w obcym
Naczyniu, i to takiego konsula, który wbrew przepisom uprzedził
przybyszów o spisku Malachów - to głupota i poważny błąd.
I żeby tylko...
-Rio?! Gdzie jest k'Ramol?
W pierwszej chwili wydało jej się, że spojrzała w zaczarowane
zwierciadło - takie puste i wypalone było spojrzenie, które wybie-
gło jej naprzeciwko z oczu bohatera.
- Zastrzelili go, Sale. Rozumiesz... zabili go. I Chostę... też.
Na mgnienie oka straciła nad sobą kontrolę. Wewnątrz niej niemal
stopił się oblany łzami kawał lodu - nie pomogły ani maska, ani
pustka. Weź się w garść! Natychmiast weź się w garść! Teraz po-
trzebny tu lekarz. I jeżeli z woli niebios pożeracza serca, k'Ramola,
nie ma już wśród żywych...
Odwróciła się ku jadącym za wozem i zadowolonym z siebie,
nie podejrzewającym niczego serdiukom.
- Sprowadźcie lekarza, piorunem!
- Dzięki za troskę, łaskawa pani - nie bez wysiłku uśmiechnął
się Judka. - Temu chłopakowi na saniach też przyda się jakiś medyk!
Kogo on chce oszukać? Sale doskonale wiedziała, że konsul
trzyma się resztką sił. A, tam do kata! Idiotka nieszczęsna! On prze-
cież podtrzymuje jeszcze i rannego serdiuka, nie tylko siebie...
Zbiegłszy z ganku, zatrzymała się przed zmieszanym jeźdźcem
w sinym żupanie, szerokich czarnych szarawarach i atłasowej czapce.
Wbiła spojrzenie w wybałuszone w nią, zdumione jasne oczy.
Nie cofnęła wzroku.
- Jedź po lekarza! W skok!
Konny ruszył tak, że spod kopyt trysnęły kłęby śniegu.
Tak, jej niewielkie siły marnieją tu jak mleko na słońcu, ale na
coś takiego, grzech ich skąpić... w przeciwnym razie ten bałwan
dziesiętnik do wieczora nie byłby się zdecydował na sprowadzenie
jakiegoś medyka!
Z konia konsul zsunął się sam.
- Panie Judka, ależ ty jesteś ranny!
W drzwiach stał sam pan Stanisław w pogniecionej koszuli
nocnej i narzuconej na nią niedźwiedziej szubie, bez czapki i w spi-
czastych domowych kapciach włożonych na bose nogi.
Zatroskany ojciec rodziny! Jak oni mówią? Ach tak, pan do-
brodziej.
- Aj waj, panie Stanisławie, czy niezamężne dziewki potrafią
ranić? Śmiech, nie rana...
- No, no... - pan Macapura-Kołożański w lot wszystko zro-
zumiał - i to, że rana jest poważna, i to, że Judka nie chce niczego
pokazać po sobie przy serdiukach. - I jak, udane było polowanie?
Gęby serdiuków natychmiast się rozjaśniły. No, nareszcie: wrócili
zwycięsko, a zadowolony ze sług pan, raczy żartować!
- Udane, panie Stanisławie, a jakże! Zechciejcie spojrzeć, jaką
sarenkę złowiliśmy!
Judka powoli, noga za noga, powlókł się ku domowi. A Sale
nie wytrzymała i za panem Macapurą podeszła do stojących sań.
Na pomiętych płaszczach leżały dwie osoby: Griń, brat małe-
go odmieńca i setniczanka, którą Sale raz już widziała. Czumak i panna
byli nieprzytomni. "Dziewczyna po prostu została ogłuszona i szybko
do siebie dojdzie - stwierdziła w duchu. - Ale z chłopakiem kiep-
sko. Trzyma go tylko Słowo konsula".
- Ależ to panna Jarynka! - pan Stanisław rozłożył ręce z tak
naturalnym zaskoczeniem, że zwiódłby każdego, kto nie znał weso-
łego Stasia: ot, zacny pan jest szczerze zdziwiony i zasmucony przy-
krym położeniem, w jakim znalazła się dziewczyna. - Nuże chłopcy,
żwawo! Rannego do chaty, niech się nim zajmie medyk, a o pannę
Jarynę już ja sam zadbam...
Pan Stanisław już siadał na saniach, tak jak stał w koszuli,
papciach i futrze. Usadowiwszy się na ławeczce, wziął w dłonie bat
i odwrócił się ku stojącej obok Sale.
- Do zamku ją odwiozę, tam się nią zajmą - wargi pana Maca-
pury rozciągnął dobroduszny uśmiech. - Opatrzą ją i winem napoją,
żeby się nie wykrwawiła. Krew młoda, czysta, nie wolno dopuścić
do tego, by panienka ją straciła - nijak nie wolno!
I Sale zrozumiała, co pan Stanisław ma na myśli.
Wtedy, przy pierwszym spotkaniu, poznała konsula od razu.
No... mało powiedziane, że go poznała! - wyprowadziła towarzy-
szów prosto na niego, jak gończy pies, idąc po niewidocznej ni-
teczce szybko niknącego śladu. Tak, tu jej zdolności wsiąkały ni-
czym woda w piasek - zdążyła jednak dociągnąć górnym węchem.
Zdążyła i potem pozwoliła sobie na to, by rozluźnić czujność, do-
szedłszy do wniosku, że jej misja - ostatnia misja! -jest praktycz-
nie zakończona.
Akurat!
Okazało się, że to dopiero początek!
Co prawda, wszystko zaczęło się pewnie jeszcze wcześniej.
Kto mógłby się na przykład spodziewać, że ten ironiczny pięk-
niś Rio, dobroduszny rębajło, nieśmiały dobroczyńca wielodzietnych
żebraczek - jest człowiekiem o podwójnej duszy?
To znaczy, że heros jest pod wpływem Zaklęcia, Sale oczy-
wiście wiedziała - ale do głowy by jej nie przyszło, że sprawa
jest aż tak poważna! Przecież wtedy, podczas Odprawy, gdy roz-
legło się surowe: "Usiłujecie przewieźć przez Granicę drugiego
człowieka? Drugą osobowość?" - kompletnie się zgubiła. I prze-
straszyła się. Wtedy, kiedy Malach-Nadzorca zapytał: "A czy wam
wiadomo, że osoby przyłapane na naruszaniu reguł przyznawa-
nia wiz, podlegają karom administracyjnym?"
Zdarzyło jej się kiedyś zobaczyć, co dzieje się z tymi, którzy
próbują przejść nielegalnie przez Granicę. W uszach do tej pory słyszy
jeszcze czasami wycie nieszczęśnika, któremu się wydawało, że może
bezkarnie minąć odprawę. Był pewny siebie. I przemycał towar, za
który każdy czarodziej ochoczo opróżniłby swój skarbiec; liczył na...
no, przeliczył się.
Długo wrzeszczał i próbował się opierać. Potem na tę stronę
Granicy, na którą tak bardzo chciał się prześlizgnąć, przeleciała jego
pusta powłoka.
Jak rybi pęcherz, z którego ktoś wypuścił powietrze.
Wielkim magom z pewnością udaje się czasami przemknąć przez
Granicę - na siłę albo dzięki oszustwu. Sale niekiedy słyszała nieja-
sne plotki o takich wyczynach, choć Malachowie bardzo nie lubią
rozprawiać o swoich niepowodzeniach. Ale żywego osobnika, któ-
remu udała się taka sztuka, nie spotkała.
Na chwilę wpadła w paniką i ogromnie ją zaskoczyły skiero-
wane tylko do niej słowa Malacha-Nadzorcy:
- W zasadzie, moglibyśmy dla waszego towarzysza pójść na
pewne odstępstwo od reguł...
Sale nie uwierzyła swemu wewnętrznemu słuchowi. Malach
proponował jej...
- Macie pewną rzecz, która mogłaby nam pomóc w pracy.
Z jej pomocą znacznie łatwiej moglibyśmy odszukiwać przedmioty
i wibracje, których nie wolno przewozić.
Sale natychmiast zrozumiała, do czego pije Malach. Kobiecia-
rzowi k'Ramolowi i prostodusznemu Rio rzuciła pierwsze kłamstwo,
jakie jej przyszło na myśl: "Haczyk do łowienia salamandrzaków"!
Co prawda w istocie był to haczyk, ale łowiła na niego zdobycz
znacznie cenniejszą. Obce Słowa, nawet te niewypowiedziane na głos
(albo, jak je nazywa konsul - Imiona). Artefakt, który można było
przewieźć przez Granicę jedynie bardzo naciągając przepisy; a i to
tylko wtedy, gdy się go wpisało do deklaracji z warunkiem okaza-
nia przy powrotnym przekraczaniu Granicy.
Nie zawahała się nawet na mgnienie oka, ponieważ tego mgnienia
jej po prostu nie dano. I nawet się nie spostrzegła, kiedy razem
z towarzyszami znalazła się za Granicą - bez haczyka, ale (jak się
później okazało) nadziana na haczyk. W tamtej chwili nie mogła myśleć
o niczym, a w głowie niczym natrętna mucha, tłukła się jej jedna
myśl: "Udało się!".
Potem była obca wieś, biegający wokół ludzie, pobity młodzieniec
z dziwacznym dzieckiem na rękach, chata, uzbrojeni goście, grzmot
ognistych samostrzałów (coś takiego Sale widziała nie po raz pierwszy,
w jednym z oddalonych Naczyń mieli podobne sztuczki i to znacz-
nie bardziej niebezpieczne); i na koniec spotkanie z konsulem.
Powodzenie?
Klęska?
Konsul, oczywiście, knuje coś na własną rękę - dobrze jesz-
cze, że ją uprzedził! Dopiero teraz Sale zrozumiała, jak zręcznie ich
wystawili! I to kto? Sami Graniczni Malachowie! Przypięli się do
Rio o podwójnej duszy, zmusili do wręczenia łapówki - i masz!
Zamknięto im powrotną drogę! Przekleństwo, dała się podejść jak
płaczliwa smarkula, która ze strachu gotowa się zgodzić na wszystko
wobec wszystkich. Kretynka! Dubeltowa kretynka! Trzeba było
machnąć ręką na Rio, wrócić i wziąć tego łysawego Smokobójcę
albo, gdyby zlitowano się nad Rio, wypisać na niego drugą wizę.
Czas... owszem, straciliby trochę czasu, ale za to załatwiliby wszystko
tak, że największy skrupulant nie mógłby się do niczego przycze-
pić! Chociaż... jeżeli tamci postanowili ich wystawić, to i tak by
wystawili.
Jedna rzecz jest dziwna: kto jest powodem całego zamiesza-
nia? Ona? Sale-Laleczka? Ale komuż ona jest potrzebna, niedouczona
czarownica? Bohater o dwóch duszach? To czy nie prościej byłoby
od razu zastosować "karę administracyjną"; z miejsca byłoby po
wszystkim! Towarzysze Rio w ogóle się nie liczyli...
Znaczy, został tylko dzieciak...
Malachowie nie chcą, żeby został z tej strony granicy!
Tyle że przedtem ci sami Malachowie wydali polecenie, by
dzieciaka dostawić do miejscowego Naczynia!
Od tego wszystkiego może się zakręcić w głowie... No co,
Laleczko, poskaczemy jeszcze?
Sale uśmiechnęła się krzywo. Doskonale zdawała sobie spra-
wę z tego, że mogą jej też nie dać czasu na "poskakanie".
- Nu, kto tu wołał o medyka?
W drzwiach komory, w której leżał złożony niemocą nadworny
setnik, stanął gruby, owczy kożuch obszyty wełną. Z dołu i z góry
kożuch uzupełniały odpowiednio: rozdeptane łapcie z grubego fil-
cu i zuchowato przekrzywiona barania czapa z nausznikami. Wewnątrz
tych obszerności, niby kaczan w główce kapusty, krył się zdumie-
wająco rumiany dziadyga, który chytrze łypał maślanymi oczkami
spod oszronionych krzaczastych brwi.
"Kiedy on tu zdążył trafić? - przeleciało przez głowę Sale.
- Posłaniec ledwie zdążył odprowadzić konia do stajni, a ten już
tutaj! Drugi raz nie słychać było tupotu kopyt! Przybiegł na pie-
chotę? Przyleciał na tym pęcherzu z powietrzem, o którym konsul
opowiadał?"
- Ty jesteś lekarzem? - zapytała, niezbyt przyjaźnie.
Z tonu jej głosu od razu można było się domyślić, że mówiąca
nie ma za grosz zaufania do medycznych umiejętności dziadygi.
- W życiu! Jaki tam ze mnie lekarz, jasna pani! - szczerze zdzi-
wił się dziad, który tymczasem zdążył się wydostać z kożucha i te-
raz pociągał raźno bulwiastym nosem. - Pasiecznik jestem, Rudy
Pańko i oprócz was zna mnie tu każda psina! I pan Judka mnie zna,
my pana Judkę z Bożą pomocą już trzeci raz za pejsy z cmentarza
wyciągamy! Ty, jasna pani, nie trap się serdeńko, ja nie lekarz, i nijak
mu nie zaszkodzę!
- Wpuść go! - wychrypiał leżący na łóżku Judka i Sale na-
tychmiast go usłuchała.
Pasiecznik, który -jak się okazało, pod kożuchem miał bardzo
przyzwoitą i nawet - można powiedzieć - fantazyjnie uszytą cza-
markę na wacie, migiem znalazł się przy łóżku. I natychmiast zaczął
wyjmować z przyniesionej przez siebie torby jakieś szklane bute-
leczki, torebki i węzełki, ustawiając je na stoliku w sobie tylko zna-
nym porządku.
- Nieźle cię postrzelili, parchu, nieźle, łysy bies kichał im
w kaszę! - burczał dziadyga, zręcznie zdzierając przyschnięty opa-
trunek z rany i oglądając ją fachowym okiem. - Kto to tak cię trafił?
Aż zazdrość bierze...
Sale przysiadła w kacie, patrząc i słuchając. Dziad z pewno-
ścią nie był zwykłym dziadem, ale kobiecie nie chciało się wierzyć,
że ten omszały chytrus zdoła postawić konsula na nogi. Lepiej zo-
stać na miejscu. Nie wiadomo, co się może zdarzyć. A nuż znachor
zażąda pomocy? Na lekach Sale trochę się znała, choć z pewnością
nie na tyle, żeby wytaszczyć konającego - co do tego akurat wąt-
pliwości nie miała - konsula z tamtego świata.
- Setnikowa córka, Jaryna, z muszkietu mnie dostała - Judka
się rozkaszlał i na wargi, plamiąc przy okazji wąsy, wystąpiła mu krwawa
piana.
Sale porwała się na nogi, ale Rudy Pańko nawet się nie od-
wracając, machnął w jej stronę ręką.
- Siedźcie, jasna pani, porzućcie smutek i żal, wszystko do-
brze będzie! Pan Judka taki orzeł, że choć słoniny nie je, za to go-
rzałkę kuflami goli i ani chrześcijańska, ani żydowska śmierć go nie
weźmie - udławią się!
Zdumiewająca rzecz: w tych stronach Słowo Przejrzyste, obo-
wiązkowo dodawane do każdej wizy, działało nienajlepiej, a już
w przypadku starego pasiecznika prawie całkowicie zawodziło. Trzecia
część tego, co mówił, była nie za bardzo zrozumiała i wielu rzeczy
trzeba się było domyślać.
Sale usiadła, ale siedziała nadal jak na szpilkach.
- Krew ni z popa, ni z diaka, a jakby z buraka - terkotał jak
młynek Pańko, wtykając niemal brodę w otwartą ranę. - Taką krwią
by leczyć rany młodego junaka... Pierwszy niech w góry spieszy...
trzeci w oczerety niech leci... a piąty - diabłu w kąty...
Sale wsłuchiwała się z coraz większym zdumieniem i nawet bez
udziału woli przyswajała sobie rytm... Pasiecznik recytował zaklę-
cie! I to nie z tych prostych! Takiej sztuce nie sprostałby chyba
i nieboszczyk k'Ramol... żeby nie zniekształcając obcego Słowa, kon-
tynuować swoje!
- Nieźle ci dziewczyna przyłożyła, szczęścia jej za to i chłopa
zacnego... - wyciągnął Pańko dość nieoczekiwaną konkluzję, zakoń-
czywszy poszeptywanie i zająwszy się wreszcie samą raną.
W drzwiach tymczasem pojawił się sługa, który bez słowa ustawił
obok łóżka miskę z gorącą wodą i tak samo bezszelestnie znikł. Sale
nie słyszała, żeby Rudy Pańko kogokolwiek wzywał. Albo sługa sam
się domyślił, czego trzeba staremu, albo dziadyga wydał polecenie
jeszcze na ganku.
W ruch poszły teraz rześko pachnące maści, miodowe plastry
i szary proszek o zapachu kwiatowego pyłku. W torbie znalazły się
też zaskakująco czyste bandaże do opatrunku.
Kula z muszkietu, która nie wiadomo jak trafiła do ręki dziady-
gi, została przezeń starannie owinięta w chusteczkę i ukryta za pa-
zuchą.
- No, a teraz przygotujemy wywar, napoimy cię, panie Judka
- i jeszcze zatańczysz ty hopaka u mnie w chacie!
Pańko odwrócił się ku buchającej parą misie i mimochodem
musnął spojrzeniem znieruchomiałą w kącie Sale. I dopiero teraz
dotarło do niej, że woda w misce wrze i nawet nie myśli, żeby się
uspokoić! A to ci dziadyga!
Dziad tymczasem pilnie wrzucał do wrzątku garści suszonych
trawek, jednocześnie terkotał bez przerwy, zwracając się na przemian
do Sale i do miski (wyglądało na to, że konsul zna na pamięć wszystkie
opowieści Pańki, bo beztrosko stracił przytomność):
- Jasna pani niech się o pana Judkę nie troska! Rudy Pańko
żywego wyleczy i martwego z trumny podniesie! Chociaż martwiaki
- inna to sprawa, o nich najbardziej pan Stanisław lubi słuchać...
wezwie do siebie i prosi (zważ, jasna pani, nie rozkaże - a prosi!):
"Nuże, dziadu, opowiedz mi jakąś straszną bajkę o upiorcach!". Znaczy,
o utopcach albo o łysym didku, lub czarcie-niemcu... Rudy Pańko
zna wiele bajek: o tym co sam widział, o tym co jeszcze jego dzia-
duś wieczorami bajał, o tym co tatko... Lubi on, pan Macapura, bajki
o martwiakach, bardziej od bab i gorzałki lubi! Tak samo, jak panicz
z Wielkich Soroczyńców - pamiętam, wciąż mnie o te bajki wypyty-
wał i gęsim piórem w małej książeczce coś malował. Potem pojechał
do Moskali, aż do samego Peterburka; mówią, że bajki moje tam
drukuje, o duszach martwych, a ludziska czytają i nachwalić się nie
mogą: "No popatrz, mówią, jak ci to zmalował!" No i panicz w dumę
się wbił: płaszcz wdział, nos w górę zaczął zadzierać i po tamecz-
nym Newskim Prospekcie łazi dumny jak gągoł - hop, kumie, nie
chmurz czoła, dziewka hoża już cię woła!
Sale mało interesowała historia niegodziwego panicza z Wiel-
kich Soroczyńców, i niezbyt jasna dziadowa gadanina. Znacznie
bardziej zajmował ją stan pana Judki - a wyglądało na to, że konsu-
lowi zaczyna się poprawiać. Policzki ponownie mu się zaróżowiły,
smętnie obwisła broda dziarsko się nastroszyła, po chwili zaś pan
Judka otworzył oczy, zakaszlał, a potem podniósł się na łokciu:
- Ty, Pańka, samemu tureckiemu sułtanowi mógłbyś baki krę-
cić! Wywar gotów?
- Gotów, gotów, panie Judka! Pij na zdrówko! A powiedzcież,
panie Judko, wielu ludzi dzisiaj pobito?
- No, ze dwie dziesiątki by się zebrało - konsul lekko się za-
krztusił i na moment oderwał usta od ogromnej michy, z której ha-
łaśliwie siorbał lek.
- A prawda to, co ludzie gadają? Że położyliście tam dwóch
cudzoziemców? - w tenorku pasiecznika niczym piskorze w stru-
mieniu mignęły osobliwe nutki, jakby nie mające nic wspólnego
z jego poprzednim bełkotem. - Powiadają, że dusze to przepadłe,
niechrzczone... bez urazy szanownego pana...
- A owszem, Pańko, położyliśmy dwóch obcych. Zostali na
przecince w śniegu.
- Dobrze, dobrze - dziad pokiwał głową. - Trzeba tam będzie
zajechać, popatrzeć... może się na co przydadzą. Kożuszki im pod
głowę podłożyć, żeby ich później mole nie żarły albo łoziną obło-
żyć do nowych uli...
"A to ci dziadyga! - zdumiała się Sale w duchu. - W tym
Naczyniu sami nekromanci się zebrali, czy co?!"
- A przejedź się - obojętnie kiwnął głową Judka, zwracając
pasiecznikowi pustą misę. - Czekaj! Krzyknij tam po drodze na kogoś,
niech mi przyniosą kubek wódki i naleśników z nadzieniem... mogą
być z karasiami. I chrzanu niech nie żałują, goje nieobrzezane!
"Wyżyje!" - westchnęła z ulgą Sale.
Mimo wszystko pogrzebała trochę w księgach i coś niecoś
znalazła. Dość wcześnie tu zmierzchało, ale domyślny sługa milczek
w porę przyniósł trzy kute w srebrze kandelabry, każdy na siedem
świec, i tak zręcznie je poustawiał, że Sale nawet nie musiała prze-
rywać poszukiwań, choć co prawda tym razem na nic szczególnie
ciekawego nie trafiła. O ile nie liczyć dwu wzmianek, pośrednio
wskazujących na to, że pan Macapura pomylił się, przekładając
dosłownie pojęcie "czystej krwi". Piszący o czystej krwi w opisie
obrzędu "Krwawych Wrót", autorzy mieli raczej na myśli krew dzie-
wicy.
"No, mnie to przynajmniej nie grozi" - krzywo uśmiechnęła się
Sale.
Niedawny wyjazd milutkiego Stasia z ranną dziewczyną na
saniach mówił o jednym: zacny i dobry pan zdążył już sobie ten
błąd uświadomić. I jeżeli zdoła jakoś opanować swoją iście zwie-
rzęcą chuć.
No, jutro wszystko się wyjaśni.
Kobieta zabrała się do gaszenia świec. Zamierzała podjeść co
nieco na kolację - czy może było to śniadanie? - wszystko już się
jej pomieszało - i położyć się samotnie spać. Gospodarz postano-
wił najwyraźniej zanocować w zamku, co jej bardzo odpowiadało.
Niepokoiło ja co innego: wiersz na stronie, założonej od góry piór-
kiem:
...noc, podczas której zaświatowe siły na krótko przenikają
do świata człowieczego, a moc wszelkiego czarodziejstwa wielo-
krotnie wzrasta...
Pospiesznie zatrzasnęła księgę. Płomienie świec drgnęły, za-
kołysały się cienie na ścianach i Sale na ułamek sekundy wydało
się, że zadrżał cały dom, od fundamentów po dachy. Oczywiście,
było to tylko złudzenie.
O cudownej nocy mówił jej już Macapura. Jak to on powie-
dział? "Noc na Jana Kupałę?" wyglądało na to, że pan Stanisław
dobrze wie, o czym mówi: w tę noc ich szansę na nielegalne prze-
dostanie się przez Granicę znacznie wzrastały. Tyle że... dzięki nie-
zbyt skomplikowanym obliczeniom Sale zdołała ustalić, iż noc Ku-
pały, na którą trzeba było czekać jeszcze z pół roku, nastanie równo
na jedną dobę przed wyczerpaniem terminu ich wizy. Oczywiście
ani heros o dwu duszach, dzielny Rio, ani jego obecnie martwi to-
warzysze nie wiedzieli, co się kryje pod pojęciem "wyczerpania ter-
minu wizy".
Ukłuty złotą igłą, który nie wracał o czasie, po prostu umierał.
A śmierci tej nie nazwałby lekką nawet dobroduszny pan Macapu-
ra.
Obudziła się, gdy było jeszcze ciemno - dwie godziny przed
świtem, jak to sobie nakazała, zasypiając. W alkowie panował kom-
pletny mrok: świece pogaszono, drzwi było zamknięte, zasłony na
oknach szczelnie pozaciągane - żeby do środka nie wpadła nawet
iskierka światła gwiazd!
Pora.
Pora wcielić w życie obmyślony wcześniej plan.
Kilka razy głęboko odetchnęła. Zamykanie oczu w tych ciem-
nościach nie miało sensu - ale zrobiła to z przyzwyczajenia. Powie-
ki się zetknęły, myśli jedna za drugą popłynęły w dół, w ciemną otchłań
wewnętrznego bezmiaru, i znikły w nim bez śladu; w mrok przed
oczami powoli zaczęło się sączyć zewnętrzne światło, padające stamtąd
- zza krawędzi materialnego świata.
Kewal - oznacza "Przewodnik".
Marnotrawny kaf-Malach,
znikacz z Gontowego Jaru
...zostaw mnie!
Nie słyszy.
Odejdź! Daj mi zdechnąć!
Nie chce słyszeć.
Nie jesteś mi synem! Jesteś katem, zabójcą matki, który mi odebrał
Jarynę; jesteś podłym wyrodkiem, który urągliwie rozgrzebuje grób
swego ojca, bawi się jego nagim czerepem, siłą budzi w resztkach
potworną podobiznę życia... odejdź ode mnie!
Ciepłe paluszki ostrożnie, ale władczo otwierają zatrzaski dro-
gocennej muszli; wyjmują złotą osę z medalionu.
Czego ty chcesz, mały potworku?
Za jedynym oknem kłębi się sinawa mgła. Do wschodu słońca
brak jeszcze co najmniej dwóch godzin, Drzewo Sfirot spływa męt-
nym kisielem, sokiem, który nawet zastygłszy, nie stanie się na pniu
kroplą bursztynu - mgła powolutku obleka wszelkie śpiące życie,
w dali ledwo widać czarne szkielety topoli, które wystają z sawan-
ny jak bezsilnie wyciągnięte w górę ramiona trupa.
No, wypuść mnie... błagam!
Pozwól nie być...
Pod przeciwległą ścianą, na dębowym łóżku z rzeźbionym opar-
ciem, na zmiętej pościeli siedzi naga kobieta. Nieznana, obca. Sie-
dzi, bezwstydnie skrzyżowawszy nogi. Ciasno zamknęła ciężkie
powieki, poprzecinane niebieskimi nitkami żyłek. Pod oczami ma
ciemne woreczki. Śmieję się bezgłośnie. Synu mój i wrogu, co ty
robisz w tych komnatach, razem z tą kobietą? Nie odpowiada. Za-
marł w drzwiach jak mały posążek, trzymając w dłoniach złotą osę
i co chwila oblizuje wywinięte wargi. Synu mój i wrogu, nie tylko
z twarzy jesteś do mnie podobny, nieprawdaż? Tobie też się podo-
bają córy Chawy? Nie odpowiada. Oczywiście, przecież nie dano ci
jeszcze kochać naprawdę, nie skończyłeś jeszcze trzynastu miesię-
cy, odpowiadających trzydziestu latom śmiertelników, po których
ich "ner-dakik", duchowe jądro, staje się prawdziwą duszą, podsu-
mowaniem pełnoletności... więc po co tu przyszedłeś i po co pa-
trzysz? Dlaczego i mnie zmuszasz do patrzenia?.
Dłoń ciepła, pewna, o sześciu delikatnych palcach lekko zgię-
tych w stawach, jakby trzymała nie osę, a dojrzałą brzoskwinię - aż
się boję, że za chwilę zgnieciony, bryznę wonnym sokiem.
Dlaczego?
W odpowiedzi część synowskiego ciepła wlewa się we mnie
niczym nieoczekiwany podarunek. Sprzeciwiam się. Jak mogę, jak
potrafię stawiam przegrodę za przegrodą. Niestety, moje wysiłki są
daremne - ciepło płynie wbrew mojej woli. Poddaję się i ogrzewam,
przełknąwszy dumę; jem Chleb Wstydu, parzy mnie, dławię się nim,
i iskierka zewnętrznego światła sama się budzi w resztkach... tego,
co zostało z kaf-Malacha.
Węgielek w popiele ogniska pogrzebowego, który zaczyna się
czerwienić, pod wpływem przypadkowego promyka miłosierdzia.
Patrzę.
Kobieta jest brzydka. Nie tylko z twarzy; ciało też ma niezbyt
kształtne. Białe piersi zezują na boki oczkami sutek, które nie zazna-
ły dotyku warg noworodka, gęsto pokryte jasnym puszkiem ręce
leżą na kościstych biodrach niczym dwa strącone w locie ptaki,
a fałda prześcieradła ledwo tyka odsłoniętego łona. Aura nad ko-
bietą też jest niepiękna: znajomy kisiel, matowy, blady, jakiego peł-
no za oknem - bez lazurowych marzeń, bez krwawego piętna żądzy,
bez ażurowej zieleni tęsknot...
Pustka, pomiędzy północą i wschodem.
Przyglądam się uważniej.
Owszem, prawda. Kobieta przebywa gdzie indziej. Tu jest tyl-
ko jej ciało, kruche, którego nagość jest bezużyteczna i przypadko-
wa. Tknij to ciało rozpalonym żelazem, rzuć na plecy i zgwałć, uderz
na odlew w twarz - nawet nie zauważy.
W jakim celu tu przyszliśmy, mój synu?
- Leć...
Dokąd?!
Dłoń rusza do przodu. Wczepiam się łapkami w linie życie i we
wzgórki zalet, jakbym chciał zmienić los dziecka; wściekle biję skrzy-
dłami, burzę powietrze w śmiechu warte wiry; i wstrząsam przestrzeń
gniewnym brzęczeniem.
Daremnie - po prostu mnie strząsają.
Siedzę na kobiecym obojczyku. Nade mną - podbródek. Nie-
spodziewanie twardy i ostro zarysowany Skóra pode mnąjest jeszcze
sprężysta, ale nie na długo. Wszystko nie na długo - i ja też. Nagle
czuję, że całego i bez reszty napełnia mnie rozdrażnienie, płynie we
mnie mętny jad, mętna mgła pozbawiająca nadziei na świt, suche
ręce mnie-poprzedniego wyciągają się z urazą ku pokrytemu chmu-
rami niebu i czuję, że nie mam już sił na powstrzymywanie gniewu.
Żądło wbija się w nieczułą skórę.
Tnę tym, czym mogę!
I nie kryję ulgi.
Aura wokół kobiety zwija się nagle w potężny wir, wciąga mnie
w swoje jądro, ale ułamek sekundy przed ostatecznym zachłyśnię-
ciem się tą mętną zgnilizną spostrzegam jeszcze, że mój syn stoi na
progu z przechyloną ptasio głową na ramię.
Uśmiecha się
***
* Pod nogami mlaska błoto. Lekkie pantofelki na szpilkowych
obcasach nie nadają się do chodzenia po moczarach, wilgotnych
zboczach i zwałach osuwającej się gliny - ale mimo to i lepka gruda
nie wiedzieć czemu nie przylega do atłasowej, lakierowanej skóry.
Nieco dalej, do połowy pogrążone w grzęzawisku, stoją rzędem pła-
czące wierzby - zwiesiwszy żółknące warkocze aż do ziemi, zdumio-
ne patrzą za idącą...
Patrzę i ja.
Na lekkie pantofelki, na białą pianę koronek na fiszbinowej
siateczce, na przepych sukni z różowej tafty, której szmizetkę po-
krywa haft z szafirów i brylantów, a nad wszystkimi tymi wspania-
łościami króluje blask perłowych sznurów wplecionych we włosy.
Patrzcie i podziwiajcie - młodziutka ślicznotka biegnie po kępach
mchu i kałużach, niczym wiśniowa iskra pomyka nad zaroślami ostu,
jak motylek przefruwa nad zdradliwymi miejscami i śmieje się nad
rozpostartymi witkami kolczastej tarniny..
Owszem, rozumiem...
Ona - ta brzydka niewiasta w pościeli, taką się widzi tutaj, na
Pograniczu.
I tego jej zazdroszczę - mnie nigdy nie udało się zobaczyć siebie
poprzedniego nawet w marzeniach...
Zobaczyć, to znaczy takim się stać, a to już utraciłem bezpow-
rotnie.
Nieco dalej, nieopodal leszczynowego zagajnika, wychylają się
z mgły drewniane słupy. Długi, nieskończony szereg; kolejni bro-
dzący katorżnicy. Współczuję im; niedawne drzewa, jesteśmy jed-
nej krwi, przelanej na pociechę wrogom. Pomiędzy słupami rozcią-
gnięto metalowe żyły, najeżone ostrymi kolcami Ogrodzenie moc-
no już ponadgryzała rdza, która wszystko zaciągnęła rudą skórą,
a dolny rząd żył tonie w błocku, stopiwszy się z nim w jedność.
Z tamtej strony tak samo ciągną się błota, wzgórza, drzewa i uschnięte
krzewy. Wszystko jest takie, jak tutaj, ale kobieta w balowej sukni
patrzy tam z tęsknotą w oczach. Dałaby życie za to, żeby znaleźć
się tam, za żyłami z metalu, za kunsztownie plecionymi stalowymi
rzepami.
Owszem, rozumiem.
Ona - ta brzydka niewiasta w pościeli, tak widzi z zewnątrz
Granicę.
Zaśmiałbym się, ale nie mam czym.
Przecież mnie tu nie ma, jestem tu przypadkiem, jako żądło
w cudzej aurze.
Pantofelki fruną jak dwie oszalałe łódeczki, rękawy sukni ni-
czym sztandary trzepoczą na wietrze - szybciej, jeszcze szybciej!
I dopiero teraz słyszę odległe szczekanie licznych psich pysków,
w którym gra falująca i bardzo wyrazista groźba: tam, we mgle, ślad
podjęła już gończa sfora. Sfora tropi dziewczynę ze sznurami pereł
we włosach, brzydką kobietę siedzącą w zmiętej pościeli; istotę, która
nie mając nadziei na to, by się przedostać i uciec, zaryzykowała
pojawienie się na Pograniczu.
Córo ciekawej Chawy, cóż ty tu robisz?
Szczekanie nagle cichnie, jakby niewidoczne psy straciły ślad.
Ale powodów do radości nie ma; z tamtej strony Granicy, zza przy-
sadzistego pagórka wyjeżdża samotny jeździec. Jego czarny jak łupek
rumak dumnie stąpa po ziemi; sam jeździec nie wiadomo dlaczego
odziany jest w paradne szaty kastylijskiego szlachcica, jakich wielu
przyjeżdżało, iżby patrzeć, jak płoną na stosach współplemieńcy
starego rawa Elishy. Niczego niby mu nie brakuje: jest skóra i je-
dwab, aksamity i atłasy, sprzączki i epolety, u biodra pochwa dłu-
giej szpady, lakierowane cholewy butów i pyszne pióro nad kape-
luszem o szerokim rondzie. Ma nawet płaszcz barwy świeżych róż,
jaką uzyskuje się, jedynie mieszając karmin z perskim kobaltem... ale
brak mu najważniejszego.
Nie ma twarzy i rąk - zamiast odsłoniętego ciała, pustka wy-
pełniona drżącym, niebieskawym blaskiem.
Światło odziane w materialną odzież, jadące na rumaku utka-
nym z mroku.
Owszem, i to rozumiem.
Ona, ta brzydka kobieta w zmiętej pościeli, tak widzi Samaela,
dumnego Malacha, którego władza opiera się na sile... Owszem,
rozumiem.
I 7 trudem powstrzymuję się od krzyku, choć krzyczeć nie mam
czym.
Mnie tu nie ma, jestem tu przypadkiem...
Samael podjeżdża do najbliższego pnia. Zsiada z konia. Spod
mankietu kurtki leniwie wycieka światło, które muska metal drutu
i pieści rdzę. Przestrzeń pomiędzy krawędzią kołnierza a kapeluszem
bucha blaskiem niczym płomień świecy o białym szczycie - które-
go istotą jest Dobro, błękitnym środku, którego istotą jest Unice-
stwienie i czerwonej podstawie, której istotą jest - Wsparcie. Mgła
wokół Malacha rzednie, rwie się na strzępy, ale na niebie, zamiast
gwiazd, pojawiają się migotliwe litery. Jod, Szin, znowu Jod i znowu
Szin, i jeszcze raz - słowo Istnienie, wielokrotnie powtórzone na nie-
boskłonie.
Piękna dziewczyna staje.
Jej bieg się skończył.
- Podejdź, Przewodniku, nie bój się - mówi Samael.
Echem wtóruje mu rżenie karego źrebca.
Balowa suknia jest już przy słupie. Po tej stronie. A we mgle
zupełnie ucichły psy. Jakby doświadczeni szczwacze targnęli za
smycze i odciągnęli drapieżnych wychowanków od zdobyczy. Roz-
mówcy patrzą na siebie, ale rozdziela ich kłująca pajęczyna: Istota
Służebna i jedna z cór Chawy.
Wszystko wokół wygląda tak, jak chce to widzieć śmiertelniczka.
- Ty się jednak boisz, Przewodniczko? - pyta Samael. - Nie
spodziewałaś się, że mnie tu spotkasz?
- Owszem, boję się - odpowiada piękna dziewczyna.
Jej głos jest przytłumiony. Jak światło przenikające przez upstrzo-
ne muszymi odchodami szkło.
- Dlaczego?
Szkło łamie się z trzaskiem i z ust dziewczyny wyrywa się krzyk
rozpaczy.
- Dlatego, żeś mnie zdradził! Dlatego, że wypełniając twój
rozkaz, o potężny Samaelu, wyprawiłam się tutaj po to dziecko!
A ty... ty mi obiecałeś, że będzie to moje ostatnie, najbardziej
bezpieczne i spokojne ze wszystkich dotychczasowych zadanie,
że potem mnie zabierzesz z martwego świata, z pękniętego Na-
czynia. Obiecałeś, zaklinając się na niewymawialne Imię Stwór-
cy, które składa się z pięciu liter! I co? Teraz Granica została na
głucho zawarta przed przestępczynią, a mnie od śmierci dzieli mniej
niż połowa roku! Gdzie sprawiedliwość?! Jesteś kłamcą, wielki
Malachu! Słyszysz? Ja, Sale Kewal, Przewodnik, rzucam ci w twarz:
Aniele Siły, jesteś kłamcą!
Cisza.
Tylko ogień Samaelowego oblicza nabiega purpurą.
- Czy to wszystko, Przewodniczko? Wszystko, co mi chciałaś
powiedzieć, ty, która zjawiłaś się na Pograniczu podstępnie?
Sale Kewal (teraz już wiem, jak nazywa się brzydka kobieta
siedząca na pomiętej pościeli) milczy. Wygląda na to, że się wypa-
liła.
Do cna.
Naprzeciwko niej stoi wysoki wojownik: podwójny pancerz
z purpurowymi sznurami wdziany na czarno-błękitny kaftan, roga-
ty hełm z pięciorzędowym kołnierzem typu "dziczą grzywa", na błysz-
czących płytach nabioderników pysznią się po trzy motyle z pole-
rowanej miedzi. U pasa - miecz w pochwie obleczonej w niedźwie-
dzią skórę; na plecach łuk, ciasno obciągnięty lakierowanym pal-
mowym włóknem.
Pomiędzy okapem hełmu a górną częścią kołnierza - światło.
Martwe, zimne światło liter na niebie.
- Nigdy nie kłamię, Przewodniczko. Nie umiem, nie jestem do
tego zdolny. I nigdy się nie usprawiedliwiam - zapamiętaj to sobie,
jeżeli nie chcesz śmierci straszniejszej niż zwykle umieranie. Ja, to-
warzysz Gabriela, książę z książąt Lewicy, który niejeden raz zamy-
kałem Granicę własnym blaskiem, jak przedtem, żądam od ciebie
jednego. Żebyś sprowadziła szczenię Zbłąkanego Malacha tam, skąd
pochodzi. Właśnie dlatego, że czas życia Naczynia, które nazywasz
ojczystym, policzony został i odmierzony. Właśnie dlatego, że tę-
cza już nie pierwszy rok wisi na waszym niebie, i nie tylko po desz-
czu. Znaczy, umowa zerwana, a obrońcy nie ma...
Ogromny nietoperz za panem wydaje złowrogi jęk i niecierpli-
wie trzepocze skórzastymi skrzydłami.
Przedtem był karym źrebcem.
- Tak być powinno i tak będzie - konkluduje Samael po dłu-
gim milczeniu. - Ale Jutrzenka w postaci tego starowierca-Rahaba,
tego wcielenia tchórzostwa i oczekiwania, którego istotą jest Nad-
zór i szperanie w cudzych kieszeniach... a zresztą, to nie twoja spra-
wa, Przewodniczko. Zapomnij. Zrozumiałaś mnie?
- Zrozumiałam, wielki Malachu - Sale zagryza wargę i nieśmiało
kiwa głową.
Bunt kobiety dobiegł końca, zanim się zaczął.
Tak milknie zniewolony bluźnierca, gdy nad jego głową zbie-
rają się ciężkie, kosmate, brzemienne gromami chmury.
- Zapamiętaj, Przewodniczko - to, co się wam przydarzyło
podczas Odprawy, to pomyłka. Pomysł ostrożnego Rahaba i moje
mimowolne niedopatrzenie. Mam wielką władzę, ale niestety nie mogę
tego naprawić. Dlatego zwykła droga powrotna jest dla ciebie za-
mknięta. Czy znasz inne drogi? Czy potrafisz poprowadzić towarzy-
szów przez Pogranicze?
- Purpurowe Wrota - szepce kobieta ledwo dosłyszalnie, ale
Samael słyszy i z zadowoleniem kiwa głową.
Słucham i ja... ale przecież mnie tu nie ma, mnie w ogóle nie
ma.
Słucham, dławiąc się Chlebem Wstydu, ponieważ rad jestem,
że Anioł Siły nie widzi mnie w mojej obecnej postaci.
Rację miał raw Elisha, po tysiąckroć miał rację, klnąc mnie
najgorszymi słowami i nazywając gadułą! Wykrakał! - podsłuchali.
Graniczni bejt-Malachowie zaczęli pościg za moim synem w tym
samym niemal momencie, w którym się urodził.
- Dobrze, Przewodniczko. Nie zwlekając, otwórz Wrota dowol-
nym sposobem. Rozkażę całej Lewicy, żeby bez przeszkód przepusz-
czono cię przez pas Pogranicza. Ciebie, dzieciaka i tych śmiertelni-
ków, których wskażesz mi wcześniej. Pozostali... przypuszczam, że
wiadomo ci, co dzieje się z tymi, którzy próbują przekroczyć Granicę
bez zezwolenia. Sama przecież w pewnym sensie do nich należysz...
Naprzeciwko Sale - surowy żołnierz, opięty w mundur barwy
błota, którego pagony zdobią błędne gwiazdy: litery Jod i Szi. Skó-
rzany pas z mosiężną klamrą, cienkie skrzyżowane na piersi rzemie-
nie, lakierowana kabura niewielkiego pistoletu i lśnienie butów
z wysokimi cholewami.
Między stojącym kołnierzem i daszkiem kolistej czapki - blask.
Ciepły, różowy - jak suknie bezcielesnej piękności.
- Śmiej się! Przewodniczko! Śmiej się ze mną, ponieważ czas
już bliski! Zaprawdę, czy nie jest to śmieszne? Skarbnice Granicy
trzeszczą od skonfiskowanych Imion, zdolnych aż do Dnia Sądu
podnosić martwych z grobu, a Rahabowi słudzy ścigają cię z po-
wodu jakiegoś haczyka do śledzenia astralnego pyłu! Śmiej się,
powiadam ci! Istoty Służebne spiskując, zniżyły się do podstępne-
go oszustwa, czyniąc tobie podobnych wspólnikami waśni - a to
mi dopiero radość! Rozkazuję: śmiej się!
Z piersi Sale Kewal wyrywa się nikły śmieszek. Nadlatujący
znikąd wiatr porywa go, jak palce staruchy targają batystowe płót-
no; coś warczy ponuro w brzuchu żelaznego potwora, który stoi za
Samaeiem.
Cisza.
Pod nogami kobiety zaczyna kipieć błoto, zatapiając łódeczki
pantofelków, wspina się po wyszywanej srebrem krawędzi sukni...
mlaskająca łapczywie błotna paszcza unosi się ku kasakowi, szmi-
zjerce... dusi krzyk mdlącym, lepkim pocałunkiem. Cięgnie się ku
perłowym sznurom we włosach...
Cis/a
Litery Jod i Szi patrzą z niebios z potępieniem w dół.
Mnie tu nie ma, jestem tu przypadkiem... mnie tu nie ma.
- Co... co ty tu robisz, mały draniu?!
Brak odpowiedzi.
- Podpatrywałeś? Nigdy nie widziałeś nagiej kobiety?!
Mój syn kiwa głową, szczęka zatrzaskiem medalionu i rusza
korytarzem, zostawiwszy za sobą komnatę, gdzie kobieta, która
powróciła, wciąż jeszcze siedzi w zmiętej pościeli.
Ja jestem już w środku.
Przebieram, niby gałki liczydeł, słowa Samaela, tego Dumnego
Malacha, którego władza opiera się na sile:
Ja, towarzysz Gabriela, książę z książąt Lewicy, który nieje-
den raz zamykałem Granicę własnym blaskiem, jak przedtem, żądam
od ciebie jednego. Żebyś sprowadziła szczenię Zbłąkanego Mala-
cha tam, skąd pochodzi. Właśnie dlatego, że czas życia Naczynia,
które nazywasz ojczystym, policzony został i odmierzony. Właśnie
dlatego, że tęcza już nie pierwszy rok wisi na waszym niebie, i nie
tylko po deszczu. Znaczy, umowa zerwana, a obrońcy nie masz...
Wygląda na to, synu mój, że teraz trzeba mi przeżyć nie tylko
ze względu na siebie samego.
Czy to nie śmieszne?
Bardzo stary człowiek siedzi w sadzie na kamiennej ławeczce,
bezmyślnie obracając w palcach suchą gałązkę wiciokrzewu.
Ja siedzę naprzeciwko, na brzeżku basenu fontanny.
- Dlaczego ja? - pytam. - Czemuś nie kazał wstać jemu i pójść!
"Mój prawnuk umarł" - milczy w odpowiedzi żal na ławeczce.
- Przecież mógłbyś?..
"Mój prawnuk umarł - odpowiada milczenie. - Jakież ma teraz
znaczenie: mogłem czy nie?"
Nie rozumiem.
Kiedy mogę, znaczy, czynię.
"Głupiś ty, głupi, kaf-Malachu... Sądzisz, że wolność, to dzia-
łanie? Sądzisz, że to, co ukryte, koniecznie powinno się ujawnić?
Tak kiedyś uważał zapalczywy syn Josifa i Miriam, który odszedł
z Sanhedrynu, by otwarcie wykorzystywać znajomość Kabały: "Ten,
co Mnie szuka dla Mnie samego, nazywa się Synem Stwórcy, god-
nym słów: - Oto Człowiek!" Dla tej prawdy nakarmił tysiące ludzi
pięcioma bochenkami chleba i zmuszał umarłych, by wstawali z mar!
Dla tej prawdy rozrzucał Imiona na lewo i prawo, jak niedoświad-
czony oracz ciska ziarna na ugór, co nie zaznał lemiesza! Daremnie
nauczyciele prawili mu: "Dopiero w 5755 roku od Stworzenia Świa-
ta, w dwa tysiące bez pięciu lat po twoich narodzinach, synu Josifa
i Miriam, kiedy oblicze pokolenia upodobni się do psiej mordy, wiedza
Kabały otworzy się dla wielu!" On zaś odpowiadał nauczycielom:
"Nie troskajcie się o dzień jutrzejszy, ponieważ on sam zadba o sie-
bie, dość ma każdy dzień swoich własnych trosk". I co? Kto do-
strzegł jakiś sens w tych wszystkich cudach, które tworzył? Jed-
nostki, jak zawsze i wszędzie, jednostki... Słowo "Kabała" znaczy
"Otrzymanie", a ten, co otrzymał, nie ma prawa na oślep rozdawać
tego, co dostał, niczym szaleniec rozdający lekarstwo na ból w sta-
wach tym, których dręczą skrofuły! Sprowadzi to światłość? Nie,
takie dary prowadzą tylko do Chleba Wstydu..."
Milczę.
On płacze bez łez, a ja milczę.
Chciałem rozpiąć tęczę na nieboskłonie nad pogrzebowym or-
szakiem prawnuka raw Elishy, starzec jednak mi tego zabronił. Po-
wiedział, że wystarczą mu słowa, którymi odpowiedział mądry na-
uczyciel Tory na pytanie, zadanie mu przez jego własnego syna.
Zapytał syn:
- Czy po mnie będą tak samo żałośnie rozpaczać, jak nad pra-
wnukiem tego heretyka i odstępcy?
- Nie - odpowiedział nauczyciel. - Tyś jest lwem, synem lisi-
cy, on zaś jest lwem, potomkiem wielu lwów.
Sale Kewal, zwana Laleczką
Gdybyż Sale choć rozumiała... ale nie. Niczego nie rozumiała,
absolutnie niczego; a nawet jeszcze mniej - skąd, z jakiej brudnej
kloaki wypełzł ten koszmar.
A początkowo wszystko szło bardzo dobrze.
Ocknąwszy się z transu i przegoniwszy z pogardą bezczelnego
dzieciaka odmieńca, który ośmielił się podglądać jej obnażone ciało,
znużona do cna natychmiast ponownie zwaliła się na pierzynę i po-
grążyła we śnie. W zwyczajnym, przywracającym siły i dającym uko-
jenie śnie. Zwykle po wizytach na Pograniczu spała bez żadnych snów,
dziś jednak, po złośliwej sztuczce Samaela z błotem, która zastąpiła
zwykły powrót, stało się inaczej: przyśniły jej się ręce. Ciepłe ręce,
boleśnie przypominające ręce Klika - niewidzialne, lekko muskające
nagie ciało, zwilżone balsamem dłonie niczym płatki róż wnikały
w najbardziej sekretne miejsca. Sale ogarnęła męcząca rozkosz, po-
grążając ją w delikatnym mchu przyjemnego niebytu, w mgiełce za-
pomnienia, a dłonie nieustannie sięporas7ały, pieściły, zwilżały ją wonną
cieczą - potem rozległ się trzask okiennej ramy, owionął ja powiew
świeżego powietrza i Sale wcale się nie zdziwiła, odkrywszy, że leci.
Leci w gwiezdnej kąpieli.
Na zewnątrz, w niebiosach, królował zamiast świtu nieprzenik-
niony mrok.
"Sny mają swoje prawa i swój czas" - zdążyła leniwie pomy-
śleć Sale, zanim oddała się ramionom wiatru włóczęgi, który unosił
ją nad senną ziemią. Tęskniła za dłońmi, wzywała, żeby wróciły, one
jednak już się nie pojawiły, a ciszę rozdarł odległy gwar, w którym
słychać było setki głosów i nie wiadomo dlaczego - wyraźne chrzą-
kanie wieprza. "Nie chcę!" - żachnęła się Sale, mając pretensje do
snu o wyraźny brak smaku i taktu. - "Nie chcę! Precz ze świnią!
Szumu też nie chcę!"
Sen, niestety, upierał się przy swoim, tocząc się dalej wedle
własnego uznania.
Niebiosa dość nagle i boleśnie przekształciły się w ziemię, zimną
i kamienistą, a spokój zastąpiło szaleństwo błazeńskiego karnawału.
Dla uzyskania sił Sale kilka razy wespół z mistrzem brała udział
w żywiołowych orgiach, ale tu, w przeklętym śnie-malignie, działo
się coś absolutnie nidozwolonego, i co ważniejsze, zupełnie bezmyśl-
nego. Wokół niej nieustannie kłębiły się wszelkiego rodzaju oślinio-
ne mordy i to takie, że w innych warunkach dałby człek nie wiadomo
co, byle tylko uniknąć znajomości; nad samym jej uchem ktoś nagle
dziarsko świsnął w kułak i roześmiał się perliście. - "I bez twoich łap
zimno, plucho złośliwa!" - pisnął tuż obok jakiś dziewczęcy głosik.
-"Widzisz ją, jędzę!"-padło w odpowiedzi. -"Aria rogi nie chcesz,
wiercipięto?!" Sale odskoczyła odruchowo i prawie natychmiast po-
tknęła się o pęk wideł, najwyraźniej zaklętych do samego rdzenia, bo
ich dotyk odezwał się jej natychmiast kłuciem w boku. Z czarnej paszczy
niebios jedna za drugą zwaliły się na ziemię i rozpadły z trzaskiem
trzy trumny. "Nowicjuszka? Przyniosłaś Szefowi kiełbasę? Uważaj, żeby
była bez soli! - pospiesznie zapytał Sale jeden barczysty umarlak,
który znacząco zadzwonił łańcuchami, rzucając przelotne spojrzenie
na brzuch swojej rozmówczyni. "Nuże, dziewko, podnieś mi powie-
ki!" - przysadzisty, prawie kwadratowy brzydal, podobny do prze-
sadnie otłuszczonego karłowatego krunga, wsunął w ręce Sale od-
kute z jednego kawałka żelaza grabie i natychmiast podstawił jej bia-
ławą mordę. Wykręciwszy grabiami chwyt "Potężna wiewiórka krad-
nie orzech Jor" dziewczyna odrzuciła natręta precz i zaczęła gwałtownie
rozpychać tłum, myśląc tylko o jednym: żeby się obudzić, natych-
miast obudzić - i nagle okazało się, że stoi w pustym miejscu.
Sama, samiusieńka.
Tuż przed nią wznosiło się krzesło z wysokim oparciem, odla-
ne jeśli nie z czerwonego złota, to z pewnością z czerwonej miedzi,
wypucowanej do niemal nieznośnego połysku. W krześle rozwalił
się - oparłszy kopyta na maleńkim, czerwonym podnóżku - rosły
kozioł, który butnie spoglądał na Sale mądrymi, przenikającymi ją
na wskroś oczami.
Na kudłatej koźlej piersi wisiał łańcuch zakończony cynowym
talerzem, na którym wycyzelowano jakiś herb; Sale nie mogła jed-
nak rozpoznać, jaki.
- Podarki! Podarki dawaj! - zagwizdał jej wprost do ucha zna-
jomy tenorek. - Dawaj gorzałkę! Pieróg z cebulą! Kiełbasę! Michę
gołąbków! I kłaniaj się, kłaniaj! Masz ci los, durna baba! Nie wzięła
niczego!
Rogacz czekał, leniwie kiwając koźlą bródką. Na koniec znu-
dziło mu się czekanie i tupnął kopytem o podnóżek. Sale poczuła,
że chwytają ją silne łapska, które błyskawicznie powlokły ją za oparcie
krzesła, spocona dłoń mocno naparła na jej kark, ktoś kopniakiem
załamał pod nią kolana - i dziewczyna z trwogą odkryła, że klęczy
nago, na czworakach, a gwałciciele wciskają jej głowę pod siedze-
nie krzesła. "Całuj! No, całujże, koci pomiocie!" - warczał tuż obok
kastrat-doradca, bryzgając jej śliną w policzek. - "Całuj!" - pisz-
czał natarczywie. Krzyk zamarł Sale w krtani, dziewczyna szarpnęła
się jak piskorz, usiłując się wyrwać: z góry, przez specjalny otwór
w krześle, zamiast koziego zadka spoglądała na nią zimno jej wła-
sna twarz, a z lekko rozchylonych ust zalatywało bimbrem.
Wilgotne wargi zbliżyły się do niej... i reszty Sale już nie pa-
miętała.
- Durnie! Jełopy! Trzy setki czartów wam w bok! Gdzie pan
Macapura, pytam!
Krzyczą. Głośno, niezrozumiale. To na zewnątrz. A co wewnątrz?
Wewnątrz błądziło żałosne echo koszmaru, napełniając ciało odra-
żającą słabością. Sale otworzyła oczy i przez pewien czas leżała
w bezruchu.
Cisza.
Potem przyszła jej do głowy osobliwa myśl: "Jeżeli milutkiemu
Stasiowi co noc śni się taka obrzydliwość, to nic dziwnego, że woli
się wysypiać za dnia!"
Myśl mignęła i znikła, zostawiwszy posmak nieprześcignione-
go głupstwa.
Posmak kwasu.
- Żeby wam klepki we łbach popękały, bałwany jedne! Bie-
gnijcie 7a panem, mówię!
"Patrzcie go, jaki ważny!", chlipnęło ledwo słyszalnie pod sa-
mym oknem. - "Przeklina, aż ręce swędzą!..."
Czując się całkowicie rozbitą, Sale zsunęła się z łóżka i po-
kaszlując wstydliwie jak starucha, zaczęła się ubierać. Z półotwartego
okna ciągnęło przenikliwym chłodem; co zresztą akurat nie było
złe, bo powoli zaczynało jej się przejaśniać w głowie. W stawach
nieznośnie ją łamało, koszulę wdziała kosztem wielkiego wysiłku,
a już wciągniecie na nią kaftanika i zapięcie wszystkich licznych
guziczków było męką. Mordując się z kaszmirową suknią, odkryła,
że jej nogi do samych bioder pokryte są siniakami i śladami uszczyp-
nięć.
Myślenie o przyczynach tych okaleczeń było bolesne i przej-
mowało ją grozą. Kobieta wsunęła stopy w buciki, wzięła półszub-
kę i postękując, wyszła na ganek.
Dzień miał się ku wieczorowi.
Oprócz tego na zewnątrz darł się na całe gardło podstarzały
dziadyga, który co chwila wycierał rękawem podobny do niebieskawej
śliwy nos. Klnąc w żywy kamień, nazywał wartowników "durniami"
i Jełopami", obiecywał ich ojcom solidne "przetrzepanie" na tym
świecie, a matkom plamistą "trastię" i sto czartów z widłami na do-
datek. Dziadyga żądał natychmiastowego widzenia z panem Maca-
purą-Kołożańskim, widzenia - jak mówił "niezwłocznego", a jeżeli
pan Macapura jest zajęty, to niech do niego, dziada o pijackim nosie,
wyjdzie osobiście pan nadworny setnik; a jeszcze lepiej - niech go,
dziadka, wpuszczą do ciepłej chaty, do pana Judki, to on już opo-
wie coś bardzo ważnego.
Stojący na warcie serdiukowie patrzyli jeden na drugiego
i chrząkali w wąsiska. Pan Stanisław do tej pory nie wrócił z zamku,
a posyłać tam kogoś po zacnego i dobrego pana mógłby chyba tylko
ktoś bez rozumu. Co się zaś tyczyło pana setnika, to wątpliwe było,
czy po otrzymanej ranie może wysłuchiwać najważniejszych choć-
by doniesień od podejrzanego dziadygi.
O ile w ogóle był jeszcze żywy.
Branie odpowiedzialności na siebie, wysłuchiwanie doniesień
i podejmowanie potem jakichkolwiek decyzji... to akurat żadnemu
z serdiuków się nie uśmiechało.
- O, otóż i pani! - pojawienie się Sale wlało radość w serca
wartowników. - Słyszysz, pyskaczu, pogadaj z jaśnie panią! Albo
zmiataj stąd, pókiś cały, jeżeli łżesz!
Dziad pociągnął swoją śliwą i niepewnie łypnął okiem na Sale.
- O co chodzi?! - z nieco przesadnym grymasem niesmaku
spytała Sale, wkładając w swoje pytanie całe rozdrażnienie spowo-
dowane dzisiejszą zwariowaną nocą. - Słucham.
- Chwedir pisarczyk do samej Połtawy pojechał - ni z tego, ni
z owego oznajmił dziadyga po chwili namysłu, ponuro wlepiwszy
wzrok w najbliższą zaspę, jakby zobaczył w niej dawno niewidzia-
nego kuma. - Pojmujesz, pani? Ot tak, wziął i pojechał z drużyną
chłopaków. Tym tu mówisz: "Wezwijcie pana Macapurę!", a ci dur-
nie milczkiem patrzą, żeby ich w piekle smażyli...
--1 co z tego?
Wyprawa jakiegoś tam Chwedira interesowała akurat Sale naj-
mniej.
- A to, łaskawa pani, że do Wałek dwóch jeźdźców przyjecha-
ło. Jeszcze wczoraj, pod zachód. Konie ochwacili, i te pod siodłem
i luzaki, ale przyjechali. Gońcy od setnika Longina: esauł Ondrij
Szmalko, a z nim ataman kurzeniowy, bat'ka Diaczenko. Powiadają,
że na Dunaju z Turkami antychrystami pokój zawarto, czy coś tam
jeszcze... I sotnię longinowską na czas Wielkiego Postu odesłano
do domu, żeby się odkarmili. Na miejsce poległych regestrowych
wpisano dwa tuziny młodych dżuraków, a na dodatek za pozwole-
niem pana hetmana dodano jeszcze watahę siczowych. Oto jak wyszło,
łaskawa pani! Siczowcy wszyscy jeden w drugiego zabijaki zawoła-
ne, z niejednego pieca chleb jedli, w niejednym ogniu byli, a i czer-
kasi pana Longina też nie palcami robieni. Gońcy sotnię wyprzedzi-
li o dwa tygodnie, może półtora... znaczy, setnik Longin teraz się
przez Dniepr przeprawia. Już niedługo w domu się zjawi, z pierożka-
mi i gołąbkami. Jasne?!
Nie trzeba było mieć pięciu piędzi w czole okrytym futrzaną
czapą Rudego Pańki, by pojąć, do czego pił dziadyga. Powrót do
domu dzielnego setnika Longina na czele posiwiałych w bojach
weteranów, którzy przeszli przez ogień, wodę i miedziane kotły, tym
bardziej, że w sotni, według tego, co mówił sam pan Stanisław,
wojaków było ponad dwie i pół setki... Niech no tylko zjawi się tu
pan Longin i trafi w najgorętszy war terytorialnych podbojów
Macapury-Kołożańskiego, a jeszcze do tego się dowie, że jego córka
siedzi w pańskich lochach - z zamku Macapury nie zostanie ka-
mień na kamieniu!
Usta Sale drgnęły w niedostrzegalnym uśmiechu.
Jakakolwiek przyczyna, w związku z którą najmilszy Staś nie
zechce zwlekać z otwarciem "Purpurowych Wrót" do nocy Kupały,
bardzo jej odpowiadała.
- Masz coś jeszcze? - kobieta z udaną troską wbiła wzrok
w dziada. - Mów!
- Ten ci Chwedir, powiadam... Do Połtawy pojechał z pokło-
nami. Walki zostawił na głowie esauła i pognał. Jaki tam, powiada,
ze mnie wojak, śmiech jeden i to... jak to on?., dziwne umysłów po-
mieszanie! On, bursacza jego dusza, jak czasami coś palnie, to aż
człeka w dołku ściśnie! Razem z chłopcami i bat'ką kurzeniowym
wysmarował papier do Połtawy. Opowiadał, że w pierwszym rzędzie
złoży skargę pułkownikowi na Macapurzą samowolę; a potem - do
samego władyki pójdzie. Niech, powiada, każe władyka popom rzu-
cić na pana Macapurę anatemę po wiek wieków, za ciężkie jego grze-
chy niech go ogłoszą upiorem, krwawym łotrem, i za to także, że
wdał się w konszachty ze Złym! Chwedir, on człek uczony, potrafi
składnie mówić, tylko patrzeć, jak przekona władykę...
- A nie słyszałeś przypadkiem, czy z Połtawy nie wybierali się
na spotkanie panu Longinowi? - spytał ktoś słabym głosem zza
pleców Sale.
Kobieta odwróciła się.
W drzwiach, trzymając się futryny, stał pan Judka. "Popatrzcie
tylko! - rozległy się szepty wśród serdiuków. - Biały, jak kreda!".
Faktycznie, wyglądał pan setnik jak niedawno ożywiony niebosz-
czyk, ałe na nogach się trzymał, nie padał, a czarne na bladej twa-
rzy oczy Jehudy ben-Josifa żyły swoim życiem, jasnym i strasznym.
Dziad aż się żachnął i natychmiast się przeżegnał.
- Toż słyszałem, panie Judka, jakże nie słyszeć - zabębnił, ni-
sko się kłaniając. - Chwedir na radzie mówił wyraźnie: on zatrzyma
się w Połtawie, a bat'kę kurzeniowego pośle z powrotem do pana
Longina! Niech się pan setnik pospieszą, jeżeli nie chcą córce na
pogrzeb, zamiast na wesele przyjechać!
- To oznacza dziesięć dni - stwierdził pan Judka po chwili
namysłu, zaciągając szary żupan na piersi. Widać było, że w tej chwili
mróz jest ostatnią z trosk pana setnika i gest ten był raczej machi-
nalny, odruchowy. - A jeżeli konie będzie ostro poganiać...
- Będzie! - ochoczo potwierdził dziadyga. - Będzie gnać,
a jakże! Kurzeniowy Diaczenko w siodle się urodził, i w siodle go
chrzcili, pod nim armagaki jak muchy zdychają!
- Znaczy, tydzień - bezbarwnym głosem podsumował Judka.
- Aj waj, nie w porę...
Sale kiwnęła głową, kryjąc radość głęboko tam, gdzie nie mógłby
jej wyśledzić posępny wzrok konsula, który cudem wstał z martwych.
Podniosły go z nich cud, Imiona, i starania Rudego Pańki,
rumianohcego dziada gaduły.
- ...no, chodź, chodź do mnie, gołąbeczko moja! Hopsa-sa!
Rozkulbaczcie konie, chłopcy, i kładźcie się na odpoczynek... do
Sądnego Dnia! Hopsa-sa!
Kolano pana Stanisława było twarde i grube, jak każde pań-
skie kolano. Poruszało się pod Sale, siedzącą na nim bokiem, miaro-
wo, jak ławeczka chłopskiej ciężkiej fury, co czarnowłosa wiedźma
kwitowała wymuszonymi uśmiechami. Tuż obok połyskiwały grube
szkła okularów. Cała scenka do złudzenia przypominała zabawy
III
kochającego tatki z rozpieszczaną przezeń córką w domowej biblio-
tece, tuż przed lekturą grubego foliału, który pęka od nadmiaru
mądrych i szlachetnych myśli. Uśmiechaj się, Laleczko, uśmiechaj...
i baw się, oby cię pokrył Cień Korony!
Słyszysz!
- I co, panie Judko, podłożył nam pan pisarczyk świnię co się
zowie, prawda? Jesz słoninę czy nie, a trzeba ją będzie przełknąć! Turcy
też dobrzy... pokoju im się zachciało, oby im się wszystkim Mahomet
powtórnie obrzezać kazał! No, dobrze, w kancelarii u pułkownika mam
swoją łapę... Piękna łapa, włochata, ze złotymi cekinami w garści. Szkoda,
że władyka Połtawski ma łapę trzy razy bardziej włochatą! I urazę do
Pana Macapury-Kołożańskiego, który mu drzazgą w tej łapie tkwi!
Uraza dawna, zdążyła nieźle się rozjątrzyć... A jak rzeczywiście anate-
mę rzuci, stary pijaczyna? I na ciebie, panie Judko... Słyszysz? Bę-
dziesz pierwszym pejsatym, na którego władyka z ambony klątwę rzuci!
Jak mi herb Abdank miły! Wszystkie parchy zawyją z radości! Żartu-
ję... żartuję... Hopsa-sa, koniki po śniegu!
Lampa z zielonego szkła płonęła bezszelestnie, rzucając cienie
na ozdobioną sępim nosem twarz Judy ben-Josifa. Z rozkazu pana
serdiukowie przytaszczyli do biblioteki zbity z desek tapczan i postawili
go przy ścianie, pod rodzinnym portretem, narzuciwszy nań niezbyt
grubą pierzynę i kołdrę z wiśniowego atłasu. Judka długo protesto-
wał i się sprzeciwiał, argumentując, że nie godzi mu się wylegiwać
w obecności miłościwego pana, ale Macapura by nieubłagany.
W rezultacie tego wszystkiego ranny konsul leżał, pan Macapura
zamiast na ulubionym krześle rozsiadł się na dębowym taborecie,
a Sale, spełniając prośbę niewyczerpanego w pomysłach Stasia, zmu-
szona była usiąść mu na kolanie. Kiedyż on, u licha, zmęczy się
i będzie miał dość tej idiotycznej zabawy?
Wyglądało na to, że jeszcze nieprędko.
- No dobrze, będziemy się spieszyć. Nie lubię, ale będziemy...
Hop-sa! Szybciej konie! Przyjdzie ci, moja milutka, drugą noc beze
mnie spędzić -ja do zamku wrócę, dróżkę ku Wrotom tworzyć będę!
-1 z pierwszym śnieżkiem siekniemy konie batożkiem. Nie bój się,
miła, bez ciebie do nich nie zastukam. Bez ciebie, bez pana Judki,
a i serdiuków tuzin weźmiemy, i bez naszego kochanego maluszka!
Hop-sasa, koniki... a powiedzże mi, milutka, twój kniaź da jakiś ma-
jątek panu Macapiirze za malucha? Nieduży majątek, na koci pazur,
żeby tylko chatkę postawić?
Sale kiwnęła głową - i omal sobie nie przygryzła języka, tak
mocno podrzuciło ją kolano.
- Koronę da z białej kości, nie poskąpi - powiedziała, stosu-
jąc się do nowego rytmu. - Prawdę mówię, da...
- Z kości? Kość - to dobrze, to wspaniale... ale czyja to kość?
No, zobaczymy... znaczy, do Nocy Kupały czekać nie będziemy!
Cieszysz się, moja krasawico? Nie zsiadaj, daj się staremu Stasiowi
nacieszyć! Ej, panie Judko, nie pamiętasz, jakież to nas niedługo
czekają znaczniejsze święta?
Oczy konsula patrzyły w pułap. Sale zebrała się na odwagę,
spojrzała z ukosa i wydało jej się, że w zdumiewająco czarnej głębi-
nie, na samym jej dnie, aż do tej pory kryje się niegasnąca iskierka
zdumienia: "Jeszcze żyję? Jak to? Dlaczego?" Delikatne palce, które
zamiast trzymać rękojeść broni powinny wtykać gęsie pióro w kała-
marz, w zadumie gładziły płomieniście rudą brodę.
- Święta, panie Stanisławie? Tak od razu trudno mi odpowie-
dzieć... Miesiąc luty, ósmy dzień? W tym tygodniu był "Tu-bi Szwat-
Erec Izrael", "Nowy rok Drzew", do marca cicho, a tam już zaraz
"Purim"! "Adamowe uszy" piec trzeba, podarki hołocie rozdawać...
- A cóż ty mi wasze parchate święta pod nos podsuwasz!?
Rozwalił się przed panem, koci wypierdek, żarty głupie sobie stroi...
Wstać!
Sale poczuła, jakby rzucił pod nią zadem narowisty rumak. Od-
leciała ku ścianie, cudem utrzymawszy się na nogach, i boleśnie uderzyła
ramieniem o krawędź ramy portretu. Chuderlawy młodzianek z por-
tretu uśmiechnął się współczująco: "Cierp, laleczko, cierp, mnie się
gorzej trafiło - tyś żywa, a ja..." Szyję młodzianka obciążał łańcuch
z białym kamieniem, przywodzący Sale na myśl nie ozdobę, a ciężar,
jaki kat przywiązuje do szyi skazanemu na topiel. Głęboki wdech,
powolny, opróżniający wydech; i gdy wreszcie Sale poczuła goto-
wość do odwrócenia się w tył, za plecami zahuczało uspokajająco:
- No dobrze, panie Judko, nie bierz sobie urazy do serca! Sam
rozumiesz, jak to teraz jest... czasami nie wytrzymasz i z rozpędu
obsobaczysz wiernego sługę. Leż, leż... nie drażnij rany.
Obrazek, który ujrzała Sale, był taki sam, jak przedtem: pan
Stanisław na taborecie, pan Judka na tapczanie. Szczęśliwy, rodzin-
ny wieczór. Cicho pali się lampa, w milczeniu spogląda na wszyst-
ko chłopiec z portretu. Choć w powietrzu wisi cierpki, oszałamiają-
cy zapach... niebezpieczeństwa? Krwi? Brak odpowiedzi. Wygląda
na to, że im dalej, tym mniej odpowiedzi, a więcej pytań.
Pan Stanisław wstał i poprawił okulary na nosie.
- Sam pan powiedział, panie Judka - rzucił z dobrodusznym
uśmiechem - na dworze miesiąc luty. Znaczy, w jego dzień trzyna-
sty, w poniedziałek, baby podadzą na obiad placki postne i same
postawią przed mężami gorzałkę - do płukania gęby, żeby ni okru-
szyny nie zostało! Wielki Post trzynastego się zaczyna, panie Jud-
ka, od Chudego Poniedziałku, jak to u nas, dobrych chrześcijan
mówią... A słyszałeś ty, panie Judko, jak to święto tutejsi, i jeszcze
mieszkańcy Taurydy po swojemu nazywają? Kiedy boży ludzie nie
słuchają?
- Martwy Wielkodzień - obojętnym głosem odpowiedział konsul,
poprawiając się na poduszce. - Inaczej Święto Nawii.
- Pięć dni zostało, znaczy... Nam pięć dni, setnikowi Longino-
wi - pięć; i władyce połtawskiemu też pięć, na to, żeby anatemą
mnie obłożyć za... jak to mówił nasz niuchacz?
- Za ciężkie jego grzechy niech go ogłoszą upiorem, krwawym
łotrem, i za to także, że wdał się w konszachty ze Złym, wrogiem
rodzaju ludzkiego - ze skrytą uciechą słowo w słowo powtórzyła
Sale i nagle przypomniała sobie, że chciała zadać miłemu Stasiowi
jedno pytanie. - Panie Stanisławie, a co to znaczy "upiór"? Ktoś
w rodzaju Glinianego Szakala?
Odpowiedział jej gromki śmiech. Wyśmiawszy się, pan Maca-
pura podszedł drobnym kroczkiem do lewego regału, długo w nim
grzebał, skrywszy się z głową, bo sięgał do drugich rzędów i wresz-
cie cisnął kobiecie podniszczoną księgę, założoną na środku jedwab-
nym paskiem.
- Czytaj, milutka, czytaj! Czytaj na głos; tak, żebyśmy się mo-
gli pośmiać razem z panem Judką.
- "Promemoria wojskowej kancelarii generalnej w sprawie Sie-
miona Kaliniczenki - zaczęła Sale, klnąc w duchu siebie za zadane
nie w porę pytanie - i klnąc Przejrzyste Słowo za dość częste błędy
w przekładzie. Gdybyż wiedziała, że dalszy tekst będzie zrozumiały
zaledwie w jednej trzeciej...
- Daj no!
Niecierpliwy Macapura wyrwał jej z rąk księgę i zaczął czytać
sam, głośno, na całe gardło, udając placowego herolda:
- "Roku tego, piętnastego dnia czerwca, pułkownik Antonij
Tański przysłał do wojskowej kancelarii generalnej człowieka Sie-
miona Kaliniczenkę, a przy tym jego zeznania, w których Siemion
przyznał, że jest upiorem i jakoby na miasta Głuchowo i Łochwicę,
w przeddzień święta Zbawiciela tego roku spadnie morowe powie-
trze. Przeto z generalnej kancelarii wojskowej rzeczony Kaliniczen-
ko i jego osobiste zeznania do kolegium się posyła. Co się tyczę
upiora onego, wojskowa generalna kancelaria orzeka, iże jest umy-
słu niestałego, i dlatego jego zeznanie świadczy o pewnym rozumu
pomieszaniu. O czym kolegium wiedzieć powinno". Pojęłaś, milut-
ka? "...jego zeznanie świadczy o pewnym rozumu pomieszaniu". Otóż
i masz oświecenie! I płody jego słodkie.
Leżący na tapczanie konsul chrząknął znacząco. Najwyraźniej
pojął z tego bełkotu znacznie więcej, niż Sale.
Ciężkie cielsko Macapury opadło na taboret i biedny mebel
jęknął boleśnie, ale wytrzymał. Książka szeleszcząc stronicami, po-
leciała w kąt - po ścianie przemknął cień ogromnego motyla, który
rozbił się o krawędź regału. W okularach błysnęło zielonkawe odbi-
cie światła lampy, przekształcając twarz Stasia w owadzie oblicze ważki;
Sale machinalnie osłoniła się uśmiechem - i bardzo surowo rozka-
zała sobie w duchu, by nigdy, przenigdy nie prowadzić z panem
Stanisławem zbędnych rozmów o czymkolwiek; w każdym razie przed
powrotem do ojczyzny.
A tam się zobaczy, kto kogo pobuja na kolanie.
Wsłuchana w oddalający się tętent koni najmniej ze wszyst-
kiego żałowała tego, iż drugą już noc przyjdzie jej spędzić bez ko-
chającego miłosne zapasy Stasia.
Do nocy, co prawda, zostało jeszcze trochę czasu. Zatrzymawszy
się na chwilę prze zewnętrznych drzwiach, Sale zastanowiła się: wyjść
czy nie? Odetchnąć świeżym powietrzem przed snem czy pomyśleć
spokojnie o przyszłości? - ale jej rozmyślania przerwał znajomy,
rozlegający się na ganku tenorek.
Aż dreszcz ją przeszył. "Podarki! Podarki dawaj! Dawaj gorzał-
kę! Pieróg z cebulą! Kiełbasę! Michę gołąbków! I kłaniaj się, kła-
niaj! Masz ci los, durna baba!..." Zamrugała oczami, uspokoiła od-
dech i pchnęła drzwi, klnąc w duchu swoje głupie serce za bezpod-
stawne lęki.
Przedtem zawsze była spokojna... a może to ta druga, skryta
Sale, otchłań w głębinie, zaczęła objawiać się częściej?
Na ganku grał w durnia z dwoma stojącymi na warcie serdiu-
kami nie kto inny, jak Rudy Pańko we własnej, rumianolicej osobie.
Spod jego zuchowato rozchełstanego kożucha widać było czerwoną
niczym poranna zorza świtkę, rzadka bródka pasiecznika nastroszy-
ła się zapałem hazardu, a słone od potu karty z trzaskiem uderzały
o deski ganku.
- Koronny tromf! - bryzgając śliną, wrzeszczał dziad, a jego
oczka spod krzaczastych brwi błyskały niczym bagienne ogniki, spro-
wadzające podróżnych na manowce. - Co, wziąłeś? A, koci wypierdku!
A asa nie chcesz? As, dupek1 Dureń jesteś, chłopie, dureń jak ta
lala, a i kompan twój to dureń z dziada pradziada. Nadstawiaj nos!
Pojawienie się Sale uratowało nos pechowego serdiuka od
egzekucji. Wcale się nie zmieszawszy, Rudy Pańko wstał, obciągnął
kożuch i ukłonił się kobiecie do ziemi, wcześniej zdjąwszy czapę ze
łba.
- Możesz mnie, jasna pani, obwinie o hultajstwo i chełpliwość!
Kocham, stary szelma, w karcięta rżnąć, och, jak ja to kocham! Prze-
chodziłem sobie... no i pomyślałem, zajrzę i zapytam o zdrowie pana
Judki. Jak on tam?
Mowa pasiecznika dziś była znacznie bardziej zrozumiała. Albo
Słowo zmądrzało, albo stało się coś jeszcze...
- Pan Judka już wstał - odpowiedziała zimno kobieta, całą swoją
postawą dając wyraz niechęci do jakichkolwiek rozmów z dziadygą.
- Teraz zasnął i przykazał, żeby go nie budzić. Przyjdź jutro. Co, nie
zapłacono ci jak należy?
Biorąc rzecz na rozum, Sale doskonale wiedziała, że powinna
być dziadowi wdzięczna za uratowanie konsula. Nijak jednak na
wdzięczność zdobyć się nie mogła. W pasieczniku drażniło ją wszyst-
ko: kretyńska świtka, która bardziej pasowałaby do błazna, bezczelny
sposób prowadzenia rozmów, porozumiewawcze mruganie okiem, i...
no, krótko mówiąc - dosłownie wszystko!
- Ha? - Rudy Pańko przyłożył dłoń do ucha, udając że nie
dosłyszał. - Śpi? No i niech sobie śpi na zdrowie! A ja już sobie
idę, pani jasna... precz idę... hop i już mnie nie ma...
Cofając się tyłem ku wrotom, nie wiadomo po co wsunął sobie
lewą dłoń pod pachę i ten idiotyczny gest wywołał u Sale wybuch
furii. Nie pojmując przyczyn ogarniającej ją niczym ogień kupę chrustu
wściekłości, skoczyła za dziadem, dopadła go już za wrotami i chwy-
ciła za połę kożucha.
- Czemu tu przyłazisz, stary puchaczu? - z niezrozumiałą dla
niej samej satysfakcją syknęła prosto w rumianą twarz Pańki.
- Podsłuchiwać przyszedłeś? Podglądać? Precz stąd i żebym cię tu
już nie...
Pańko wyrwał się bez najmniejszego wysiłku, czy oznak stra-
chu, i wyciągnąwszy rękę spod pachy, pokazał Sale potężną figę.
Dziwna sprawa, kobieta natychmiast zapomniała o gniewie, po któ-
rym zostało jej tylko zdumienie: to ja krzyczałam? Przeklinałam? Ja?
Naprawdę ja?
- Więc ty, jasna pani, nie jesteś wiedźmą urodzoną, tylko uro-
bioną? - zapytał Pańko, patrząc Sale prosto w oczy. - Urobioną,
ulepioną, za trzy kopy kupioną? Nu, tak właśnie zrozumiałem... uro-
biona, a jeszcze wołociuga - telepiesz się tędy i owędy, biedaków
za nos po bezdrożach wodzisz...
- Co? O czym ty mówisz?
- Co mówię, to moje, pani jasna... Nie zdarzyło ci się słyszeć,
że jeżeli przy urobionej wiedźmie kułak z figą wsuniesz sobie pod
pachę, to ona natychmiast wpadnie we wściekłość? Kto cię ura-
biał, że tego nie powiedział... a jeszcze trzeba cię było nauczyć, że
podnieść rękę na wiedźmistrza - to już lepiej w piec ją wsadzić!
A ty dziada za kożuch... Czyżby pan Macapura cię urobił dla swojej
zabawy? Przecież tyś sama z dobrej woli na szabasie się nie zjawiła,
Pana naszego nie uszanowałaś i upierałaś się, niczym durna koza...
no, teraz czekaj, jasna pani, nieszczęście cię nie minie. Podziękuj, że
kijaszka nie wziąłem i po wsi nie pogoniłem! Och, panie Macapu-
ro-Kołożański, mało ci, żeś ziemię zagarnął, jeszcze i cudzej siły ci
trzeba?! Czy to darmo Pan nasz w twoją stronę szczyptę soli rzu-
cił... no, znaczy, co ma być, to będzie.
Sale słuchała starucha z sercem zamarłym z trwogi.
- Uciekaj, pani jasna - niespodziewanie zakonkludował Rudy
Pańko. - Zbieraj manatki i natychmiast się stąd wynoś. Inaczej...
Czekaj niedługiego rewanżu. Pan Macapura niechby się lepiej bał
Pana naszego niż połtawskiego władyki... ech, przekorne pani-
sko!
Staruch machnął ręką i szybko odszedł, nie oglądając się za
siebie.
Jego sylwetkę oświetlała wieczorna zorza, przekształcając ko-
żuch w coś podobnego do purpurowej świtki, skrytej teraz pod
podwójnym owczym tołubem.
...serdiukowie, w milczeniu przepuściwszy kobietę między sobą,
spojrzeli pytająco jeden na drugiego.
Warto powiedzieć jasnej pani, że Rudy Pańko, chwilę przed grą
w durnia, dobre pięć minut bawił się na podwórku z czarcim dzie-
ciakiem?
Może nie warto?
E, chyba nie warto.
Marnotrawny kaf-Malach,
znikacz z Gontowego Jaru
Złota ciemnica lekko się trzęsie.
Ciasno obleka ją eteryczny dreszcz niczym jakaś istota, iskier-
kami zewnętrznego światła przypomina nieco mnie w mojej poprzedniej
postaci, usiłuje nie ciałem, ale samym swoim jestestwem przenik-
nąć przez lśniące martwą wspaniałością ściany sarkofagu.
Nikły dreszcz drgań na granicy najbliższych sześciu portalów
poziomu Malhut - na poziomie Bria ich liczba wzrasta dziesięcio-
krotnie i stukrotnie na czarnym poziomie Asii. Wcześniej nie zwró-
ciłbym na to uwagi, tak jak potomek Adama nie zwraca uwagi na
tchnienie wietrzyku wywołanego przez skrzydła przelatującego obok
motyla. Ale teraz... O, teraz to drżenie przenika mnie na wskroś ni-
czym klin, porusza tajne głębiny i staram się odpowiedzieć, puściwszy
echo przez ruiny samego siebie, łowiąc słodki oddźwięk wibracji
- rozpaczliwa próba wyciśnięcia czegokolwiek z przypadku, nakar-
mienia mizernego ciałka osy choć kruszyną miłosierdzia.
Podobnie pijak odwraca puste naczynie dnem do góry, błaga-
jąc los o choćby jedną kroplę jeszcze.
Po części mi się nawet udało. Gasnąca już iskierka zamigotała
znowu i ostrożnie się rozjarzyła. Nie, z tej iskierki płomienia nie będzie,
do płomienia potrzebne mi Nieskażone Światło, w porównaniu do
tych oblewających mnie teraz kropli rosy podobne do wielkiego
oceanu. Ale mimo wszystko, dziękuję ci, nieznany dobroczyńco, który
dałeś mi choć te krople...
Dałeś?
Porzuć nadzieję! - mizerne resztki siły raz jeszcze potwierdzają:
mam rację, nic się nie dzieje przypadkowo.
Ten, kto próbuje dotrzeć do mnie po omacku, jest po prostu
ciekaw: co to za niezwykły medalion wisi na szyi niesamowitego
malca? I postukuje w moje więzienie po swojemu, szukając pustki,
tak jak w pełni sił potrafiłem robić i ja, jak w potrzebie potrafią czy-
nić Graniczni bejt-Malachowie; i jak w pewnym stopniu - prymi-
tywnie, z trudem, jak ślepiec stukający kosturem o drogę - potrafią
to robić niektórzy ze śmiertelników.
Ludzie.
A ja po prostu pochłonąłem, skradłem, przyswoiłem sobie część
skierowanej na mnie cudzej uwagi!
Interesuje się mną człowiek... Człowiek? Wibracja jest zbyt słaba
i nieuporządkowana, żeby...
- Ale piękne masz cacko, chłopcze! Dobre cacko! A w środku
pszczółka! - czyżby bat'ko synkowi podarował?!
Światło. Ale nie to, Prawdziwe - zwykłe, słoneczne. Trochę już
przyćmione, bo na zewnątrz panuje wieczór; choć po tym złotym
śnie i ono wydaje się niemal oślepiające. Niedaleko - człowiek.
Widziałem go już wcześniej.
Jak to mówią śmiertelnicy: "trochę się już zdążyliśmy poznać".
Niezbyt trafne słowa.
- Oj, czego też ludzie nie wymyślą! Takie piękno! Jak żywa,
prosto ją do ula... a może, chłopcze, ona jeszcze miód daje9
Nie, wiedźmistrzu. Nie, Rudy Pańko, wodzu miejscowego Kon-
wentu, nie dam ci miodu. Marszcz gębę, ile chcesz, uśmiechaj się
w swoje kłączaste wąsy, mrugaj okiem - nie dam. Tym bardziej, że
wcale nie żartujesz, doskonale wiesz, z kim masz do czynienia, łowisz
echa tych wibracji eteru, których nie potrafiłem pochłonąć całko-
wicie. Dla każdego członka Konwentu, nie mówiąc o jego wodzu,
cielesny wygląd nie ma żadnego znaczenia.
Poznałeś mnie przecież, prawda, wiedźmistrzu?!
- Daj dziadkowi zabawkę, chłopcze! No, daj obejrzeć, nie za-
biorę ci przecież!
Mój syn w odpowiedzi przecząco kręci głową i cofa się o krok.
- No daj, dziadek jest pasiecznikiem, pszczółki dziadka lubią,
że strach!
Zuch synek... nie dawaj. Nie jestem wrogiem miejscowego
Konwentu, dokładniej rzecz biorąc, nie byłem nim, kiedy mogłem
- ale takiemu jak ten dziad lepiej nawet palca nie podawać. Szcze°-
gólnie, jeżeli nie został ci nawet palec... Może wczoraj jeszcze było-
by mi wszystko jedno, ale dziś gotów jestem zapłacić każdą cenę,
byle tylko przeżyć!
Kocham życie nie tylko ze względu na mnie samego... kocham
je za dwóch.
- Widzisz go, jaki chytrus! - Pańko żartobliwie grozi mojemu
synowi palcem jak z drewna wyrzeźbionym; ale nie idzie za nim.
- No, dobra, jak tam sobie chcesz, chłopcze. Stój tam sobie, a ja
z twoim bafką i stąd pobałakam!
Krzepki staruch! Nie tylko mnie poznał, ale i rozumie, że go
słyszę. I pewnie mogę odpowiedzieć. Mogę? Czy...
"I co, znikaczu, podstawił ci haka twój los? - uśmiech znikł nagle
z gęby wiedźmistrza. Milczy, serdiukowie na ganku nudzą się śmier-
telnie, a ja słucham jego milczenia. - Niewiele z ciebie zostało, och,
wszystko prawie schrupano i zjedzono. Ale mimo wszystko poznać
można... Pańki nie oszukasz... Wiem, wiem, nie zamierzałeś mnie wy-
prowadzić w pole...Pamiętasz, mówiłem ci: niepotrzebnieś się do Ja-
ryny przyczepił, niepotrzebnie jej dziecko zmachałeś... nie uwierzyłeś
Pańce, i z tego się wzięły twoje kłopoty i przypadłości. Znów mi nie
wierzysz? No i nie wierz sobie, twoja sprawa! Niech ci będzie, przy-
sługa za przysługę, ty mnie pomożesz, i ja dla ciebie, kumasz, coś
wymyślę! A potrzebuję od ciebie byś dziś w nocy, około północy,
zajrzał, co się w komorze u przyjezdnej panienki wyprawiać będzie.
Popatrz tylko, a potem rozgryź rozumkiem. Dla ciebie to żadna spra-
wa, a mnie przysługę oddasz. A ja nie zostanę ci dłużny! Wiele nie
obiecuję, ale coś niecoś potrafię ci podsunąć. No jak, umowa stoi?"
Milczę.
"Stoi, czuję, że stoi. Więc masz Słowo na zakąskę; możesz
z jego pomocą przez trzy dni po niebie się bujać!" - i Pańko jed-
nym tchem wyrzuca z siebie niezrozumiałą serię szybko po sobie
następujących sylab, która dusi chichot serdiuków, a całe moje osie
ciało przenika na wskroś dreszczem.
Istotnie, na trzy dni wystarczy.
Jedno mnie smuci: czy się zgodzę pomóc wiedźmistrzowi
w nadziei na przyszły rewanż i pomoc, czy nie - istoty sprawy to
nie zmienia. Ukryć niczego przed nim nie zdołam. Ot i teraz - wy-
starczyło, że pomyślałem, co chcę mu powiedzieć - a on już wie-
dział, co mu powiem.
Straciłem znacznie więcej, niż początkowo mi się wydawało.
Dlatego z pewnością znów nocą nawiedzę komnatę, w której
śpi kobieta o imieniu Sale Kewal; ale częściowo i dla swoich wła-
snych pobudek.
To, co interesuje wodza Konwentu, niewątpliwie może zacie-
kawić też resztki kaf-Malacha.
...wciąż jeszcze nie wiem, kim jest to dziecko, które przycho-
dząc na świat zabiło Jarynę.
Mój syn.
Czy wątpię w to, że jest moim synem? Nie. Zewnętrznie jest
bardzo podobny do mnie, gdy byłem mały, taki kaf-Malach; ja jed-
nak, jak nikt inny wiem, że wygląd zewnętrzny jest niczym. Po czę-
ści dlatego, że w ogóle może być złudzeniem, a jeżeli nawet nie jest,
to może się pod nim ukrywać wszystko, co chcecie, aż do komplet-
nego braku czegokolwiek wewnątrz.
Czy mój syn pojmuje wiele z tego, co się wokół niego dzieje?
I najważniejsze, jak on to pojmuje? Jak dziecko? Jak dojrzały czło-
wiek? Jak ja? Ja ten, jakim byłem, czyja ten, jakim jestem obecnie?
A może po prostu nie mam z czym porównywać jego sposobu poj-
mowania?
Ale w każdym razie mój syn nie działa przeciwko mnie. Można
by rzec, że nawet mi pomaga. Gdybyż nie ta podła myśl: "On pro-
wadzi swoją grę! Od samego początku, od łona kobiety, która umarła
po to, by mógł żyć! Czy to możliwe, że dziecię kaf-Malacha i córy
Chawy nie wtrąca się w bieg wydarzeń tylko dlatego, że jak na ra-
zie wszystko się dzieje po jego myśli?
A może właśnie się wtrąca?! Przecież chyba nie bez powodu
wypuścił mnie z medalionu w komnacie kobiety imieniem Sale Ke-
wal, kiedy jej dusza zmierzała na Pogranicze?! Widziałem Judę ben-
Josifa synowskimi oczami, potem swoimi własnymi, potem widzia-
łem pogranicze i Samaela oczami kobiety-Przewodniczki... Co z tego
wszystkiego widział mój syn? Czyimi oczami to widział?
Brak odpowiedzi. Po pierwszym, przypadkowym przebiciu, jego
jaźń jest dla mnie na głucho zamknięta.
A czy moja dla niego?
A przecież i Rudy Pańko jego nie widział na skroś\ Mnie wi-
dział, a jego nie! Wzdrygam się nagle, dojmująca i nieprzyjemna
świadomość obcej władzy nad sobą nieoczekiwanie miesza się
z nowym, niezwykłym i nieznajomym mi wcześniej uczuciem.
Uczuciem dumy za mojego syna.
Rodzice są pierwszymi zabawkami dzieci.
Wygląda na to, że po raz pierwszy poczułem się ojcem.
Wieczko medalionu lekko się uniosło.
Północ.
Pora wykonać swoją część umowy z wiedźmistrzem.
***
Drzwi do komory, w której śpi kobieta, nie są zamknięte; widać
wąską szczelinę. Ciągnie stamtąd niemiłym chłodem. Podtrzymywa-
ne zaklęciem wodza Konwentu ciało osy lekko zawisa w powietrzu
i na mgnienie oka czuje dziką radość. Radość - i wstyd z tego, że się
cieszę. Na Trzech Wielkich Rozmówców! -jakże niewiele trzeba do
tego, żeby się cieszyć. Ja, który jak wolny wiatr przenikałem przez
portale, który wzdłuż i wszerz przemierzałem koronę drzewa Sefirot,
który się pławiłem w blasku Prawdziwego Światła, czerpałem je gar-
ściami i obdarowywałem nim, kogo tylko zapragnąłem; ja, który śmiałem
się z Granic i ich straży - teraz cieszę się właściwie z niczego: okazuje
się, że moje mizeme resztki chwilowo mogą pokonywać dziesiątki kroków
i nawet - przekleństwo! - osa może latać!
Jestem śmieszny.
Jako skrzydlaty podpatrywacz jestem nie mniej śmieszny niż
człowiek, który akurat pełznie teraz od schodów wzdłuż korytarza.
Chciałeś wiedzieć, wiedźmistrzu, co tu się będzie działo o północy?
- o północy po korytarzu pełzają jacyś ludzie. A właściwie jeden
człowiek. Dziwny. Nieruchomy. Wewnętrznie nieruchomy. To zna-
czy, ze chyba nie powinien się poruszać i na zewnątrz. A jednak
porusza się...
Pełznie z uporem, którego można by mu pozazdrościć.
Nogi mu odjęło, nieszczęśnikowi, czy co?
Zatrzymał się.
Skrzypią drzwi, za którymi śpi kobieta w zmiętej pościeli - prze-
ciąg z ulgą wygwizduje się na wolność.
Człowiek na progu komory odwraca głowę i bojaźliwie ogląda
się przez ramię - a ja podchwytuję jego spojrzenie. Wzrok ma mar-
twy, jak ryba od dwóch dni leżąca na zalewanym słonecznym bla-
skiem piasku. Zgniły wzrok.
I razem ze skrzypnięciem, razem z martwym spojrzeniem noc-
nego gościa, nagłym błyskiem oświeca mnie zrozumienie: trzeba się
pospieszyć. Wiedźmistrz posłał mnie po to, bym obserwował, tylko
obserwował i niczego więcej nie robił, ale jeżeli tylko do tego się
ograniczę, nigdy już nie zostanie mi przywrócona dawna postać
i moc! A dziwny człowiek-robak pełznie powoli - trzeba mu jeszcze
pokonać próg, a potem się przeczołgać przez całą niemal komnatę.
Zdążę!
Lecę - korytarze, schody, pierwsze piętro... Na zewnątrz, przed
drzwiami, śpią wartownicy - nie widzę ich, ale odczuwam migota-
nie mnogiego snu w śpiących ciałach; na piątym poziomie śni im
się, że uczciwie pełną straż przy wrotach, a na szóstym i siódmym
- że piją na umór u jakiejś szynkarki Baśki! W sumie oznaczało to
spokój płynący z dobrze wypełnionego obowiązku i niechęć do
przebudzenia.
Mądrze.
Wodzu Konwentu, nie uprzedziłeś mnie o tym, że ktoś tu się
zechce tak zabawiać!
Oto są... drzwi, za którymi mieszka Zaklęty, towarzysz Przewod-
niczki - i cel mojego lotu. Zamknięte! Nie mogę, nie zdołam prze-
niknąć do środka! Ja, którego przedtem nie mogły zatrzymać grani-
ce sfer, nie mogę przeniknąć przez zwykłe, i chyba nawet niezamknięte
drzwi! Ja, który...
Bez paniki.
Tylko bez paniki.
- Leć...
Dłoń o sześciu palcach lekko popycha drzwi. Patrzy na mnie
mój syn - długim, uporczywym spojrzeniem - a potem w milczeniu
odwraca się i odchodzi. Idzie bezszelestnie - ani jedna klepka nie
śmie skrzypnąć pod jego stopami.
On już wcześniej tu na mnie czekał, stojąc w niszy za portierą.
Wiedział.
W tej chwili prawie kocham mojego syna.
Nie mogąc już stłumić pełnego podniecenia bzyku, złota osa
błyskawicznie wleciała w otwarte drzwi.
Pod lecącą ku łożu iskierką, wbrew brakowi światła, mknął po
podłodze zdumiewający cień - czarna sylwetka człowieka mające-
go ręce o różnej ilości palców.
Zaklęty spał. Spał ciężko, niespokojnie, a jego rozdwojoną
niczym język żmii buntowniczą duszą targały dzikie widziadła z prze-
ciwstawnych aspektów. Bezcielesne, delikatniejsze od duchów czy
tworów eteru śnione obrazy często przychodzą zza Granic. Dlacze-
go posępna jaźń Zaklętego przyciąga ku sobie wciąż tę samą wizję:
dym płonących magnolii, chrzęst porcelany, białą świecę platanu?
I dlaczego po obudzeniu kryje on to w sobie do kolejnego snu?
Zresztą, to akurat nie jest ważne. Kiedy Zaklęty się zbudzi, czeka
go koszmar na jawie!
Wbijam żądło. Jad sączy się w człowieka o imieniu Rio, pod
obronne pokrywy, jednocześnie i od razu w obie splecione ze sobą
dusze (choć to wcale nie są dusze!) - jad rzeczywistości. Patrz!
- czujna straż pogrążona w mnogim śnie, po korytarzu pełznie czło-
wiek o martwym spojrzeniu, a bezbronna kobieta śpi, miotając się
bezsilnie w pościeli na dębowym łożu... patrz, herosie!
W innych okolicznościach można by rzec: "Bohater podsko-
czył jak użądlony!". Innych okoliczności jednak nie miałem - nie-
wiele brakło, a bym się spóźnił. Niełatwo było pochwycić moment
przebudzenia, a jeszcze trudniej pojąć, w którym okamgnieniu Za-
klęty, tak jak stał - nagi - znalazł się na korytarzu, porwawszy pier-
wej miecz ze ściany. Mimo wszystko dobry jest ten pogrzebowy
kurhan! I jeżeli uda mi się sprawić, żeby stał się taki, jak przedtem,
a jego...
Kiepsko mi się myślało. Potrzebowałem wszystkich sił do jed-
nego, jedynego celu: by nie zostać z tyłu za bohaterem...
Straciłem siły, ale zdążyłem.
- Puść ją! Słyszysz, bydlaku?!
Mimo wszystko minęło trochę więcej czasu, niż myślałem.
Chciałeś, wiedźmistrzu, wodzu tutejszego Konwentu, żebym tylko
patrzył?
Proszę bardzo: patrzę.
Nieruchomy od środka zdążył jednak dobrać się do łóżka. Te-
raz zwalił się na Sale całym ciałem i przylgnął ustami do zagłębiania
pomiędzy szyją i ramieniem, martwym chwytem objąwszy szamoczącą
się rozpaczliwie kobietę. Gwałci? A może... A zresztą heros Rio jest
tuż tuż. W mroku widzi znacznie gorzej ode mnie, ale bohaterom,
jak wiadomo, wystarczy widok sylwetek i własna wyobraźnia. Szarp-
nięcie za włosy, uderzenie pod żebra rękojeścią miecza, a właściwie
jej graniastym, ciężkim zwieńczeniem - i obcy, brudny, kosmaty, leci
w kąt.
Tylko po to, by błyskawicznie wstać, niczym gliniany golem.
Wstać?!
Człowiek o martwym spojrzeniu nie zwraca żadnej uwagi na Rio
- niezginające się niczym drewniane szczudła nogi znów go niosą
ku łożu. Palce herosa jak kleszcze wpijają mu się w ramię, ale czło-
wiek o martwym spojrzeniu macha tylko ręką - i tym razem w kąt
leci bohater, cudem tylko nie nadziawszy się na własny miecz. No,
dalej, Rio, wstawaj! On wstał, znaczy, potrafisz i ty! Nie widzisz, że
nie można go zatrzymać, nie zabijając! Zabij! spuść na świat szczodrą
śmierć ze swojej klingi! Złam Zakaz! Inaczej... spójrz, kobieta ma krew
na szyi! Krew! Ty co, do cna oślepłeś?
Zaklęty odpowiada uderzeniem z podłogi; rzuca mieczem
- i znów trafia miedzianym jabłkiem zwieńczającym rękojeść. W plecy.
Gdyby cios dotarł do celu - człowiek o martwym spojrzeniu
runąłby na ziemię ze złamanym kręgosłupem, sparaliżowany - ale
żywy!
Ale szczęście wreszcie uśmiechnęło się i do mnie: nocny gość
jakby wyczuł niebezpieczeństwo i w ostatniej chwili zaczął się od-
wracać, wobec czego cios poszedł bokiem i rozerwał mu tylko ubranie
razem ze skórą grzbietu. Ku twarzy Rio wyszczerzyły się żółtawe
kły, a z przypominających jamę grobu ust wysączyła się niteczka
krwawej śliny. Ostrze miecza groźnie wparło się w pierś obcego, tuż
pod sercem - wstrzymaj się! stój! zginiesz! poddaj się! - dwie łapy
w odpowiedzi chwyciły klingę, ale nogi, niepokorne nogi, zawiodły
swego pana.
Człowiek o martwym spojrzeniu runął do przodu.
I miecz wynurzył się pomiędzy jego łopatkami.
Fundamenty świata drgnęły nagle! Wichry eteru uderzyły ze
wszystkich stron, zmiatając zasłony, przenikając Granice, łącząc
możliwe z niemożliwym! - teraz, zaraz woda naruszenia zakazu ru-
nie pod korzenie Drzewa Sfirot, otworzą się nabrzmiałe pączki na
gałęziach, torując drogę Prawdziwemu Światłu - jak to się już kie-
dyś zdarzyło - i wreszcie odzyskam dawną postać... Szybciej, szybciej,
zmęczyło mnie już czekanie!
Ale dlaczegóż to niewidzialny wicher słabnie i zamiera, czemu
marnieje woda cudu, dlaczego ponownie się zamyka zaczynająca
już pękać skorupa, dlaczego... Nie, nie! Czyżby ponownie...Oto macie
zabitego, leży na podłodze z mieczem w sercu, a nad nim zamarł
oszołomiony bohater Rio, który złamał, złamał - ZŁAMAŁ! - wa-
runek Zaklęcia!
Dlaczego?!
Zaklęty pochyla się nad leżącym.
- Martwy - mówi, i drga mu przy tym policzek - Driwne, zdą-
żył już nawet zesztywnieć...
Zesztywnieć?
Zabity przed chwilą zdążył zesztywnieć?
Leżąca na podłodze istota drgnęła i Rio mimowolnie odsko-
czył. Przerażona śmiertelnie kobieta w pościeli pisnęła przenikliwie,
i przyłożyła dłoń do szyi. Człowiek o martwym spojrzeniu jednym
szarpnięciem wyrwał sobie z piersi miecz, starannie ułożył go pod
ścianą i usiadł.
- Uciekaj, Sale! - w głosie herosa zabrzmiała prawdziwa roz-
pacz.
- Sale? Nie! Sale, to ty?
Noc nagłym zgrzytem rozdarł głos - ochrypły i jednocześnie
przenikliwy - i nawet Rio znieruchomiał, jakby wpadł nagle na nie-
widzialną ścianę.
Tego głosu nie sposób było nie poznać.
- Chosta?! - sapnął heros, a ja przekląłem szczęśliwy traf, który
się nagle okazał potworną drwiną losu - dwakroć prosić Zaklętego
o śmierć tego samego człowieka i dwakroć nie osiągnąć zamierzo-
nego celu.
- Chosta?!! Co z tobą? Ty... ciebie przecież zabili, sam widzia-
łem!
Nagi Rio przysiadł w kucki przed żywym trupem. Kobieta chy-
ba zaczęła powoli odzyskiwać rozsądek, ale jak przedtem nie mogła
wymówić ani słowa. Zamiast zbędnych słów wyciągnęła rękę ku
wezgłowiu łoża, gdzie stał ciężki siedmioramienny świecznik i leżało
krzesiwo.
Ja tymczasem zdążyłem się usadowić na haku ściennego wie-
szaka i nie musiałem się już bać, że ktoś mnie spostrzeże w rozja-
śnionej blaskiem świec sypialni.
- Zabili - wyszeptał ten, którego kiedyś nazywano Chosta,
starając się stłumić nieprzyjemne brzmienie swego głosu. Nie bar-
dzo mu to wychodziło. - Zabili mnie, Rio. Zimno mi. Jestem mar-
twy. Myśli... zgniły... Sale... a ty zostałaś przy życiu?
Zapłonęła świeca, potem druga i dwoje ludzi mogło się wresz-
cie przyjrzeć martwiakowi.
- Żywa - zaskrzypiał martwiak i w jego mętnym spojrzeniu
niczym dwa robaki splotły się ulga i ból. - Straciłem rozum... Po
śmierci tak bywa. Jestem katem; słyszałem. Dobij mnie, Rio! Ja dla
ciebie dobijałem, dobij i ty mnie... dla mnie. Krwi wypiłem niewiele.
Lada moment pamięć znów mnie opuści - i ponownie się na was
rzucę. Odrąb mi głowę, Rio... proszę. Nie bój się, odrąbać głowę
nieboszczykowi, to głupstwo! Wiem, byłem katem...
- Ja... nie mogę, Chosta! Nie mogę!
- Dobij! - były kat niespodziewanie wczepił się w rękę swoje-
go niedawnego towarzysza iście martwym chwytem. - Obdarz spo-
kojem moją duszę! Nie chcę tak...
- A jakże ty chcesz, katowski pachołku? - rozległo się wesołe
pytanie od drzwi. - Do bożego raju ci się zachciało? Niechrzczona
dusza, pochowana w obcej ziemi, zabita przez obcych - nie, nie masz
raju dla takich...
Na progu stał stary wiedźmistrz. Chytrze mrużąc oczy, patrzy
na nieprzyzwoite widowisko - nadzy mężczyzna i kobieta, oraz oży-
wiony martwiak na podłodze.
Jedna rzecz jest dla mnie niejasna: do czego ci, Pańko, potrzebny
jestem jako świadek?
- No i co, wiedźmo urobiona, sama nie poradziłaś sobie z moim
upiorcem? - uśmiechnięty pasiecznik drapie się grubym paznokciem
po brodzie. - Mówiłem ci, żebyś się stąd wynosiła, a ty się upie-
rasz, leziesz w piekło przed swoim bat'ką! Niech będzie, jasna pani,
tym razem Pańko cię tylko straszył, żebyś na drugi raz się zastano-
wiła, gdy ci przyjdzie chętka za kożuch wiedźmistrza targać... Dam
ci tydzień, ani dnia więcej, na pozbieranie manatków. Zrozumiałaś,
jasna pani?
- Dlaczego... dlaczego tyś go... - zamiast odpowiedzieć na
otwartą groźbę, kobieta kiwa w stronę skulonego w kłębek i milczą-
cego Chosty. - Dlaczego?!
- Ja? - wódz miejscowego Konwentu wzrusza ramionami.
- Toż wasz przyjaciel i bez Pańki był gotowym upiorcem, kiedy tam przy-
szedłem. Nu, trochę mu pomogłem, bez tego się przecie nie obeszło...
- A drugi? Lekarz? - bohater miał coraz większe trudności
z utrzymaniem siebie w ryzach.
- A, ten chłop, co go Ramolem nazywali? Ten umarł zupełnie.
Jak porządni ludzie. Zdążyli go ochrzcić, więc umarł jak każda du-
sza chrześcijańska. Lekarzem był, mówisz? Jeżeli dobrym, to teraz
w raju pierożkami się objada!
- Może mu ucho odrąbać? - znudzonym głosem zwrócił się
Rio do kobiety. - Albo jęzor mu wyrwę, żeby głupot nie gadał? Co
o tym myślisz, Sale?
No, zdaje się, że wreszcie do Pańki dotarło. Zrozumiał: zabić
go heros nie zabije, ale język mu wykroi i nawet okiem nie mrugnie.
- Ty, chłopcze, pomyśl, zanim coś palniesz - mruknął, ucieka-
jąc spojrzeniem w bok. - Żebyś jeszcze nie pozazdrościł temu bur-
sakowi, co trzy noce modlił się w cerkwi nad martwą panienką...
- A ty myśl o tym, co robisz, gdy nieboszczyków niepokoisz!
Mów zaraz, jak teraz można Choście pomóc?
- A jak można pomóc upiorcowi? - szczerze się zdziwił pasiecznik.
- Chyba że naprowadzić go na kogoś, by sobie krwi popił? No, to
go naprowadziłem!
- A pokój możesz mu dać?
-Nu...
- Nie "nukaj", ale rób, co ci kazano!
- Aleś ty chybki, chłopcze! Dobry upiorzec zawsze się przyda
w gospodarstwie! Pokój, widzisz go... Może i dam mu ukojenie, je-
żeli się stąd wyniesiecie bez ceregieli i nie będziecie za dużo gadać.
A waszemu przyjacielowi i tak się poszczęściło! Był katem, rezunów
rozmaitych na tamten świat wyprawiał - a teraz co? To samo robi!
Nie musi się nawet przyzwyczajać. No, dobrze, dobrze, już idę.
- Pańka najwyraźniej spostrzegł, jak Rio zmienił się na twarzy. - No
co, zgoda? Wy się stąd wyniesiecie do tygodnia, a ja jego może
i uspokoję!
Wiedźmistrz przysiadł, zręcznie zarzucił sobie na plecy chylą-
cego się ku niemu nieboszczyka i podreptał ku wyjściu.
Wyleciałem za nim.
Zrozumiałem, co chciał osiągnąć stary wiedźmistrz, zaprasza-
jąc mnie na świadka. Miejscowy Konwent wydał wyrok na nieskłon-
nego do kompromisów pana czarnoksiężnika, zaczynając od rzeczy
pierwszej i najprostszej - przeszkodzenia mu w jego planach, i były
kaf-Malach powinien o tym wiedzieć.
Po co?
Żebym przekazał coś synowi?
Bardzo stary człowiek przeklina.
- No proszę, i tak zawsze: wystarczy, żeby chory Żyd, które-
mu dawno już pora na tamten świat, zechciał się zdrzemnąć, a na-
tychmiast zjawiasz się ty! I swoją głupią gadaniną pozbawiasz go
chęci do snu. Co cię tym razem gryzie, hańbo Stworzenia Świata?
Może chcesz, bym przed tobą odsłonił wszelkie tajemne zamiary
i pragnienia Świętego, Który Jest? Od razu cię więc rozczaruję: nie
wiem, jakie są Jego myśli i dążenia! - z popękanego dzbana star-
czego mamrotania kapią krople złośliwej nadziei. - Jeżeli akurat tego
chciałeś, z miejsca możesz się wynosić, a ja zdołam ukraść Wiecz-
ności choć odrobinę snu...
Rozmawia ze mną, leżąc na cyprysowym tapczanie, obitym
cynową blachą i narzuconą na nią derką z wielbłądziej sierści. Nie
chce mu się nawet wstać i doskonale go rozumiem. Wyłaniam się
z kolumny portyku i przysiadam obok u wezgłowia, by nie wznosić
się nad starcem niczym Wieża Babel.
Woskowe powieki zwierają się jeszcze ciaśniej; ale on nie śpi,
oczywiście, że nie śpi. Mimo wszystko ciekaw jest przyczyny, dla
której dziś się zjawiłem.
- Powinszuj mi, raw Elisha. Już niedługo urodzi mi się syn!
- Zawsze podejrzewałem, że nie jesteś osobliwie mądrym kaf-
Malachem - jedno oko się otwiera i spogląda na mnie z wilgotnym
smutkiem. - Ale dziś potwierdziłeś moje podejrzenia z nadmiarem!
Kto się chwali głośno nie urodzonym jeszcze dziecięciem, bez oba-
wy, że skusi licho! Każde słowo ma swój oddźwięk, a gdy mowa
o tym, co się jeszcze nie zdarzyło, szczególnie o skrytych narodzi-
nach... Głupiś ty, głupi, kaf-Malachu! Kim ona jest, skoro się już
0 tym zgadało?
Nie od razu pojąłem treść pytania. Z szanownym raw Elishą
tak zawsze: przed chwilą mówił zupełnie zrozumiale - a oto już mil-
czy, pozwalając zaskoczonemu rozmówcy tępo mrugać oczami.
- Kobieta. Śmiertelniczka. Nie stąd.
- Oczywiście, oczywiście - staruch kiwa głową z satysfakcją,
znów skrywszy oczy za zasłonami powiek.
- Co jest oczywiste?
- Że to kobieta. Śmiertelniczka. I nie stąd. Takich jak ty, za-
wsze ciągnęło ku córom człowieczym.
- Masz rację, raw Elisha. Ale czemu tak jest? Widziałem te, które
zwano boginiami - były istotnie piękne! Spotykałem się z tymi, które
nazywano demonicami - i były czułe, pełne żądzy i biegłe jak nikt
w szukaniu i dawaniu cielesnych rozkoszy. Widziałem te, dla któ-
rych jeszcze nie znaleziono imion i nazw w ludzkich językach, i wiem,
że ich wygląd może każdego oczarować. Ale gdy tylko w pobliżu
znajdowały się śmiertelne córy człowieka...
-1 ty się z tym pytaniem zwracasz do starego człowieka, prze-
pełnionego szlachetnością?! Odejdź precz, bezwstydny wyrzutku
nie wiedzieć czyjego łona! Odejdź ode mnie! Myślałem, że chcesz
mnie spytać o zamysły Świętego, Który Jest - i miałem nadzieję, że
się ciebie łatwo pozbędę! A ty... - Starzec wreszcie pozwolił sobie
na otwarcie oczu -jedno i drugie się ze mnie śmieje. - No, dobrze,
ze względu na twojego pierworodnego, po trzykroć tfu! tfu! tfu!
w stronę jego biednej matki!., i niestety, nadmiernie gadatliwego ojca!
- przyjdzie mi zacząć jednak o3 Jego zamysłów...
Oto, co powiedziano w wykładni kabalistów Cfatu, których imion
nie wypowiada się na głos i Księdze Bereszit, inaczej zwanej Księgą
Bytu:
"Kiedy przystępował Święty, Który Jest, do stworzenia Ada-
ma, zobaczył sprawiedliwych i łotrów, którzy się z niego zrodzą.
1 powiedział: ,, Jeżeli go stworzę, zrodzą się zeń źli. A jeżeli go nie
stworzę, to skąd wezmę sprawiedliwych? Cóż więc zrobił Święty,
Który Jest? Odwrócił swe oblicze od drogi złych ludzi. A tworząc
Adama dał mu Miłosierdzie. Napisano o tym w Tegilimie, inaczej
w Psałterzu: "...Ponieważ zna Pan drogę sprawiedliwych, a droga
złych wiedzie ku zatraceniu... ". A przystępując do tworzenia pierw-
szego Adama, poradził się bejt-Malachów, inaczej Aniołów Służeb-
nych. Powiedział im: "Oto stworzę człowieka na obraz i podobień-
stwo Swoje". I spytali Go: "Adama? A jakiż on będzie?" I jeszcze
Go spytali: "Kimże jest ten człowiek, że o niego pytasz? " On zaś im
odpowiedział: " Człowiek, którego zamierzam stworzyć, mądrzejszy
będzie od was". I jeszcze im powiedział: " Wynijdą zeń sprawiedli-
wi ". Powiedziano zaś o tym: zaprawdę zna Pan drogę sprawiedli-
wych. I ukazał Pan drogę sprawiedliwych bejt-Malachom, inaczej
Aniołom Służebnym. A "droga złych przepadnie... " znaczy, że nie
odsłonił przed nimi Święty, Który Jest, iż wynijdą z Adama niespra-
wiedliwi. Bo gdyby odsłonił przed bejt-Malachami, że wynijdą nie-
sprawiedliwi z niego, którego stworzono na obraz i podobieństwo,
nie pozwoliłaby mu Sprawiedliwość na stworzenie Adama...
Kiedy Adam zgrzeszył, porzuciwszy wespół z Chawą ogrody
Edenu, i zaczęli się rozrastać po Ziemi potomkowie Adama, wśród
nich zaś sprawiedliwi i grzesznicy - ujrzawszy to powiedzieli dwaj
z Istot Służebnych, zwani Azą i Azelem: "gdybyśmy byli na Ziemi,
nie bylibyśmy zgrzeszyli!". I przybrawszy na zawsze cielesne po-
staci, iżby nie kusił ich powrót w światłość, zstąpili na ziemię Aza
i Azel, a przychodząc do córek człowieczych, płodzili z nimi gi-
gantów.
A patrzący na to ze światłości Ein-Sof mówili inni będący
Istotami Sądu: " Oto potomstwo Azy i Azela siłą rządzi synami
Adama. Czyż taki był zamysł Świętego, Który Jest?!" I w pysze
swojej uznali, że zgłębiwszy jego zamysł, naprawić muszą pomył-
kę. Pozostawszy światłem, spadły Istoty Sądu na świat material-
ny i rozdzieliły go na części Granicami, iżby w miarę sił swoich
odgrodzić wolnych synów Adama od dziedzin i władzy gigantów.
A samych Azę i Azela w ich cielesnej formie przykuły Istoty Sądu
żelaznym łańcuchem (ponieważ uznały, że mają prawo sprawować
sądy w Jego imieniu) do skały Kaf, żeby nie płodzili więcej po-
tomstwa; i po dziś dzień stoją tam spętani buntowniczy anioło-
wie, a świadomi ludzie, którzy poszukują sekretnej wiedzy, przy-
chodzą do nich, by uczyć się tego, co zakazane.
Ale ogarnięci zapałem bejt-Malachowie, nawet zostawszy
światłem, pozbawili się możliwości powrotu, dopóki istnieją lu-
dzie, i dopóki jest co i przed kim ochraniać. Smutny to los: służyć
potomkom Adama, nie kochając ich, jako że powiedziane zosta-
ło: "Człowiek, którego zamierzam stworzyć, mądrzejszy będzie od
was". Krom tego zaś wiadomo Istotom Sądu o tym, że z końcem
czasu zniknie świat materialny, a razem z nim ludzkie ciała, du-
sze zaś wrócą do światłości Ein-Sof, sprawiając, że zbędne staną
się Granice i służba bejt-Malachów. Teraz zaś opiera się świat
na sprawiedliwych, i gdy tylko ich liczba stanie się mniejsza od
koniecznej - nastanie koniec ziemskiego padołu.
Takie więc były rachuby Istot Sądu: "Podzieliliśmy świat
Granicami, żeby oddzielić jednych od drugich, siły od sił, a wiedzę
od wiedzy. Ale przecież może się zdarzyć, że wewnątrz którejś
z oddzielonych cząstek znajdzie się mniej sprawiedliwych, niż po-
trzeba do podtrzymania świata na krawędzi otchłani? Wtedy znik-
nie ta część w ogniu Jego gniewu, a ludzkie dusze, uwolnione
od brzemienia grzesznych ciał, podążą ku Światłu - i otóż mamy
sposób, by pomóc w spełnieniu zamysłu Świętego, Który Jest!
Wybawimy całość od brzemienia grzesznych ciał, oczyszczając ją
część po części!
Mnożąc powody odgradzania - króla od króla, demona od
demona, kapłana od ofiary i mędrca od głupca - bejt-Małacho-
wie zaczęli mnożyć Granice, i w rzeczy samej działo się tak, iż od-
grodzone cząstki ginęły w ogniu Jego gniewu, ponieważ brakło
sprawiedliwych, by ratowali cząstkę od jej losu.
Kiedy rozdarły się niebiosa w powszechnym potopie, urado-
wały się Istoty Służby, mówiąc: "Oto się stało! Teraz się uwolni-
my od służby!" Wody jednak wysychały, odsłaniając nowe poła-
cie ziemi. "Idźcie i rozmnażajcie się!" - brzmiało nad światem
i zaczęło bejt-Malachom brakować sił, by podtrzymywać wszyst-
kie istniejące Granice, a cóż dopiero tworzyć nowe! I wtedy wła-
śnie poczuli głęboką zawiść wobec buntowniczych Azy i Azela,
i ich potomstwa, dzieci wolnego wyboru. Ponieważ ten, kto wy-
brał Wolność zamiast Służby, bliższy jest Adamowi niż Istotom Sądu,
dlatego też ciągnie dziedziców Azy i Azela, spadkobierców ich
buntu, do śmiertelnych kobiet, a nie do bogiń, demonie czy bezi-
miennych stworzeń! Samym zaś Istotom Sądu potomstwo nie zo-
stało dane: pozostające światłem są bezpłodne!"
- Jesteś zadowolony?
- Nie, o mądry raw Elisho. Nie jestem zadowolony. Dla odpo-
wiedzi na proste pytanie: "Czemu mnie ciągnie ku śmiertelnym ko-
bietom?" powiedziałeś zbyt wiele. I jednocześnie zbyt mało - po-
nieważ twoja odpowiedź zrodziła we mnie kolejne pytania. Jeżeli liczba
Granic nieustannie rośnie,, a bejt-Malachowie nie mogą mieć po-
tomstwa z córami człowieczymi, to jak oni, Aniołowie posługi, wy-
pełniają przykazanie: "Idźcie i rozmnażajcie się"?!
Brak odpowiedzi.
Słychać tylko ciche pochrapywanie.
Cofam się w głąb kolumny.
Przyniosę mu najbardziej kojący sen, jaki zdołam znaleźć
- oczywiście, o ile zdążę.
Sale Kewal, zwana Laleczką
Przeciąg szeleścił stronicami. Sale wyciągnęła rękę i ten bastard
wiatru i szczeliny przylgnął do niej, chłodząc nadgarstek.
"I cóż tam u was, najdroższa Sale?" - bezdźwięcznie zapytał
przeciąg, pieszcząc gładką skórę.
Kobieta odpowiedziała tylko uśmiechem.
Chłód okazał się nawet przyjemny.
Jeżeli do tej pory nie bardzo rozumiała, czym Chudy Poniedziałek
albo Martwy Wielkodzień różni się od zwykłych piątków, czwart-
ków czy wtorków razem wziętych, to dziś wszystkiego się dowie-
działa. W skroniach nieustannie odczuwała suche łupanie, bez przerwy
chciało jej się pić i uporczywie drgała jej żyła pod lewą powieką
- co nadawało Sale wygląd mrugającej kokietki.
Sale zmusiła się do przejrzenia jednego, a potem drugiego roz-
działu. Mowa była o pechowym szlachcicu, niejakim Matkowskim,
którego spalili przesądni mieszkańcy wsi Humeniec, obwiniając
o sprowadzenie zarazy. Ponieważ biedny szlachciura nieustannie się
tłumaczył, że po prostu chodził po polach, szukając zbiegłego ko-
nia, postanowiono zatkać mu gębę wilgotnym jeszcze nawozem,
a oczy zawiązać szmatką zmoczoną w dziegciu. Jedno z drugim po-
mogło i Matkowski przestał wydziwiać. Sprowadzony do niego ksiądz
oznajmił Humeńczakom co następuje: "Ja się zajmę duszą, a wy cia-
łem - i palcie, byle ^zybko!"
Kobieta ziewnęła i przerzuciła kilkanaście kartek.
Zabijanie czasu nie za dobrze jej wychodziło. Minuty ciągnęły
się jak godziny, a godziny rozwlekały się w tygodnie. Z trudem udało
jej się przeczytać jeszcze jeden rozdział, którego treścią były pery-
petie czernihowskiego pułkownika, a później generalnego oboźne-
go, Wasilija Burkowskiego. Zasłynął on w dwóch sprawach: za życia,
pod rozkazami hetmana Mazepy, którego za uleganie kobietom na-
zywano Martytańcem, brał udział w rozgromieniu pod Połtawą wojsk
"Moskiewskiego Smoka", a po śmierci w sześciokonnej karecie rozbijał
się po Czerwonym Moście, dopóki pod ciężarem klątwy nic zwalił
się do Stryja.
Życiorys chwackiego pułkownika (włączając w niego część jego
życia pozagrobowego), a także wyliczenie niektórych jego dziwnych
zwyczajów, także nie zainteresowały Sale. Po bliskiej znajomości
z wesołym Stasiem... Z pewnością dobrze jednak było, że podczas
Z/O lVl.t_X> O. Ulavi.viu^w, i - bi ~^**
tych wszystkich dni pan Stanisław praktycznie nie wysuwał nosa
z zamku. Ciekawe, co on tam je, pije, i z kim śpi?
No nic, dziś to wyjaśnimy, chyba że mnie zemdli.
Zatrzasnąwszy nudną księgę, Sale podeszła do znajomego
portretu.
Chuderlawy młodzik tym razem patrzył jej w oczy z irytującym
współczuciem. Niewidoczny ręcznik wokół jej głowy nagle się zro-
bił lodowato zimny, młociarze pod czaszką ostro zastukali oskarda-
mi. Plac Greve... - podchwyciła nagle Sale dzięki osobliwie wyczu-
lonej od samego rana intuicji; a potem znacznie ciszej, dotarło do
niej ponownie: - Plac... Greve...
Zmrużyła powieki i jak zwykle skupiła się.
Istotnie, pan Stanisław miał rację: dzień był dziś szczególny.
Od czwartku ani razu nie udało jej się naprawdę wyjść poza prze-
działy własnego ciała. Przez cały czas rozpaczliwie, doprowadzając
się do otępienia i utraty przytomności, usiłowała nawiązać kontakt
z Samaelem, uprzedzić Anioła Siły o czasie nielegalnego wyjścia na
Pogranicze i o towarzyszach, których należało przepuścić bez wy-
boru, w odróżnieniu od innych. Wszystkie wysiłki spełzły na ni-
czym. Za każdym razem wynosiło jej duszę wysoko pod nocne nie-
bo, gdzie bezmyślnie unosiła się na bezmyślnym wietrze. Świecił
księżyc, duchy żywiołu prześladowały ją chichotem, a wokół niej
kłębiły się jakieś rogate błazny o psich mordach. Świta, gapie, eskorta?
Na koniec jeden z nich, najbardziej zuchwały i natrętny, odziany
w mundur z drugimi połami, chwycił księżyc i wsadził go sobie za
pazuchę - zrobiło się ciemno, że choć oko wykol, i Sale z krzykiem
runęła w mrok.
I tak raz za razem.
Nie trzeba było zgadywać, czyja to sprawka.
Plac Greve... - rozległo się znowu. I prawie natychmiast mrok
się rozjaśnił. Ala zamiast Pogranicza Sale zobaczyła plac pełen lu-
dzi. Ludzie już się rozchodzili, zaciekle o czymś rozprawiając. Obok,
na wysokim, zbitym z desek pomoście, z katem w czerwonym kap-
turze rozmawiał jakiś człowiek, trzymający za rękę mniej więcej dwu-
nastoletniego chłopaczka, bardzo podobnego do młodzika z por-
tretu. Rozmowa miała się ku końcowi, kat wyciągnął dłoń i wziął
pękaty aksamitny woreczek - a mężczyzna odwrócił się do koła tortur.
Sale poczuła, że przeszywa ją dreszcz. Obok koła leżało bez-
głowe ciało, a odrąbana głowa, która odturlała się trochę w bok,
leniwie mrugała powiekami.
Ciało było mocne i krępe. Nawet gdyby nie grube, mięsiste wargi
żywej głowy, krzywiące się w znajomym uśmiechu, jaki przystoi
szanownemu ojcu rodziny.,.
Ścięty skazaniec podobny był do zacnego i możnego pana
Macapury-Kołożańskiego, jak podobni są do siebie rodzeni bra-
cia. Nie bliźniacy - nie można było o nich powiedzieć, że mają tę
samą twarz - ale podobieństwo było niewątpliwe.
- Pójdziesz do mnie na łańcuch? - ochrypłym głosem zapytał
człowiek, który zapłacił katowi.
Powieki leżącego obok koła znowu drgnęły - i opadły jakby
w znaku potwierdzenia.
Więcej Sale niczego już nie zobaczyła.
Za oknem bezlitośnie poganiał serdiuków pan Judka, rześki jak
nigdy. Wydawało się, że jest wszędzie: przed chwilą jego gardłowy
głos słychać było w stajniach - i oto grad straszliwych przekleństw
sypał się na głowę leniwego kucharza, który do tej pory nie napeł-
nił juków suchym prowiantem. Można by pomyśleć, że Judka ni-
gdy w życiu nie był ranny i do tej pory byczył się na łożu, groma-
dząc siły i energię na ten jeden występ.
Sale wzruszyła ramionami, odegnała wizję publicznej kaźni
i wyszła z biblioteki na korytarz.
Młodzik z portretu smętnie popatrzył za nią w ślad. Jakby li-
czył na pomoc i został podle oszukany...
Plac - ledwie słyszalnie tchnęło jej w plecy. - Plac Grev...
Sale wyszła, nawet się nie odwracając.
Rzeczy spakowała jeszcze przed obiadem. Prawdę mówiąc, nie
było tego za wiele... Wziąć nudną księgę, która kiepsko, ale jakoś
pomagała jej zabić kilka godzin czas? W domu będzie mogła zaba-
wiać chętnych do słuchania bajkami o spalonych bez powodu szlach-
cicach i pułkownikach, którzy po śmierci rozbijają się karocami. Boki
pozrywają ze śmiechu...
Nie tylko w tutejszym Naczyniu lubią "bajki o upiorach"; co
prawda tu kochają je bezinteresownie, miłością czystą i szczególną.
Wszystko na to wskazuje.
Do wyznaczonego czasu wyjazdu zostało najwyżej dwie go-
dziny: za oknem zapadał już zimowy zmierzch, okrywający świat li-
liowym mrokiem. Sale westchnęła. Odczuwała w duszy pustkę obo-
jętności i nic więcej. To w zasadzie dobrze. Zawsze tak czuła się
przed poważną akcją. Inni starali się zapamiętać każdy, najdrobniej-
szy szczegół, planując i obmvślajac wszelkie możliwe posunięcia
wytężali wyobraźnię albo palili się z niecierpliwości, chciwi działa-
nia i przedsmaku akcji, ona zaś...
Ona w tym czasie przekształcała się w postać z sennego wi-
dzenia i snuła się z kąta w kąt z nieruchomą, pozbawioną wszelkie-
go wyrazu twarzą...
Potrafiła mądrze czekać, od środka i z zewnątrz otuliwszy się
kokonem obojętności. Tego nauczył ją pan, oby go przeklęto...
Z komory, w której usadowił się heros Rio, rozlegał się dźwięczny
szczęk metalu. Bohater od samego ranka walczył ze swoim żelastwem,
szykując się do włożenia zbroi. To też było zgodne z porządkiem
rzeczy. To także uspokajało. Brać trzeba tylko swoje - zwykłe i od
dawna znane. Cudzemu się nie wierzy - każdy Przewodnik dosko-
nale zna tę banalną prawdę. Tym bardziej, że przed obiadem jeden
z serdiuków wybranych przez Judkę do eskorty, okazując przypływ
niespodziewanej hojności, przyniósł przybyszowi pistolet, długo go
namawiając, by wziął ze sobą "wierną i niezawodną broń". Kiedy
przyjezdny pan uprzejmie, ale stanowczo odmówił przyjęcia prezentu,
usłużny serdiuk długo naradzał się szeptem w kącie z kompanami,
dochodząc w końcu do osobliwego wniosku: podarowanie takiego
wielkiemu panu małokalibrowego pistoletu, choćby i tureckiego,
stanowi dlań ciężką obrazę, jaką zmywa się krwią. Przyniesiono rusznicę
skałkówkę z rurą jak armata i róg z prochem. W rezultacie Rio nie
mówiąc słowa, wypchnął darczyńcę za próg razem z jego darem.
Narada oczywiście nie została przerwana i z arsenału na boży świat
wytaszczono przedpotopową hakownicę o niespotykanym kalibrze,
razem z ogromnym forkietem.
Serdiuk odchrząknął, dumnie podkręcił wąsa i poszedł z poda-
runkiem.
Nieco później rozległ się trzask, łoskot, sypnęły się przekleń-
stwa... i serdiuk wyfrunął na dziedziniec przez okno. Dość długo
jeszcze potem chromał i z niedowierzaniem opowiadał kompanom
o pańskim rozdrażnieniu.
- Nie masz u nas garłacza! - serdiuk unosił ręce ku niebu,
wzdychając i demonstrując jednocześnie niezłą znajomość broni palnej.
- I moździerza nie ma! Skądże ja mu...
Kiedy o całym wydarzeniu zameldowano panu Judce, konsul
długo chichotał, ocierając łzy, ale niczego nie powiedział.
Sale przez jakiś czas stała jeszcze na korytarzu.
Wreszcie wróciła do biblioteki, do natrętnego portretu, ten jednak
już milczał. Obraził się.
Bez widocznej przyczyny przypomniało jej się, że poprzednie-
go wieczoru bohater upił się na umór. Sale nie wiedziała, czy zrobił
to ŚwiadomiCj C7y przypadkowo Choć dobrze bvłoby wiedzieć. Po
prostu w niedzielę, pod wieczór, na niskich szerokich saniach za-
przężonych do kosmatej kobyłki, przyjechał przeklęty wiedźmistrz.
Rudy Pańko zachowywał się jakby nigdy nic, nisko się pokłonił
,jasnej pani" i natychmiast podreptał do kuchni. Zaraz potem ser-
diukowie przytaszczyli tam dwa worki z solą i mnóstwo glinianych
dzbanów z miodem. Pańko kręcił się jak fryga i darł się, żeby gry-
czany stawiono oddzielnie, lipowy oddzielnie, a jakiś "sasannik"
- zupełnie gdzie indziej, do osobistego użytku pana Stanisława.
W chwilę później na zewnątrz wytoczył się gruby kucharz
i rozpoczął z dziadem długi i niezwykle hałaśliwy spór.
- Półtora karbowańca? - ryczał, rzuciwszy czapką o ziemię
i depcząc ją buciorami. - Oszalałeś, dziadu? Toż za półtora karbo-
wańca dobrze wypasionego wieprzka kupię! Kożuch podwójny kupię
i do tego czapkę smuszkową!
- A sól, sam popatrz, jaka?! - nie poddawał się Pańko, które-
mu rozweseleni serdiukowie dobrodusznie podbechtywali kupiecką
ambicję. - No, popatrz, błaźnie ty jeden, czyż to "krymka?!" To sama
"bachmutka", oczyszczona! Popatrz, weź na język! Widzicie go,
kożuch kupi... papachę kupi... figę z makiem kupi za półtora karbo-
wańca, albo i tego nie!..
Kucharz po raz setny wysuwał jęzor, krzywił się... i zaciekły
targ rozpoczynał się od nowa.
Kiedy wreszcie jakoś się dogadano w kwestii pieniężnej, Pań-
ko zaczął się zbierać do powrotu. Dziadyga najwyraźniej był rad
z wyniku transakcji, bo na koniec wysunął ku serdiukom butelkę z...
Sale wydało się, że z wodą.
- Wypijcie, chłopcy - mruknął wiedźmistrz z zadumą w głosie,
targając się za rzadką bródkę. - Wypijcie za spokój duszy, nie bacz-
cie na to, że to samogon... dobra gorzałka, podwójnie pędzona...
- Czyjej duszy? - kilka rąk od razu wczepiło się w butlę tak, że
nie sposób było ją im wyrwać.
Rudy Pańko tylko głębiej wcisnął na łeb kosmatą czapę i po-
lazł ku saniom.
Jak to mówią: Co wy, chłopy! Byle gorzałka była, bo jakaś dusza
do wypicia za jej spokój zawsze się znajdzie!
Kiedy dziad wyniósł się, a serdiucy zdążyli już na początek
wygolić po kubku lub dwóch, na dziedzińcu pokazał się pan Rio.
Postał przez chwilę, patrząc przed siebie, jakby zapomniał, po co
wyszedł z komory, a potem podszedłszy do serdiuków, obiema rę-
koma podniósł butlę. Pił z gwinta, obficie oblewając sobie pierś,
a w oczach zebranych wokół zuchów rodził się nieogarniony, czy-
sty, niczym niezakłócony zachwyt.
Podwójnie pędzona...
Sale pomyślała, że takimi oczami wiejskie dzieciaki patrzą na
linoskoczków i wędrownych żonglerów.
- Słoniną, słoniną zagryźcie, wasza miłość!
Nawet kucharz wyłonił się ze swego królestwa, by wziąć udział
w tym cudzie: pan zabawia się wespół z serdiukami!
- Zagryźcie! Wasza miłość nie pogardzi...
Heros zagryzł, otarł łezkę i przysiadł się do gromady.
Z okna u góry wysunął głowę pan Judka, obrzucił całą scenę
dość ponurym spojrzeniem, ale niczego nie powiedział.
Ma on bary niby baba,
I oczyska jakby żaba,
Niby rak wąsaty jest,
A zły niczym wściekły pies! -
ogłuszającym rykiem skwitowali serdiucy reakcję pana setni-
ka, znacząco łypiąc oczami w stronę okna.
A zły niczym wściekły pies! -
radośnie wtórował im bohater do wynajęcia, ocierając łzy.
Nieco później cała kompania opuściła dziedziniec, śpiewając
na całe gardło i omawiając soczyście wszystkie wspaniałości szyn-
kareczki Baśki, a także wesołej wdówki Sołochy, do których wła-
śnie się wybierali, zamierzając kontynuować zabawę we wszystkich
jej aspektach. Wrócili mocno po północy, a kiedy dokładnie, tego
Sale nie wiedziała, bo położyła się wcześniej spać. Rozbudziło ją
miarowe sapanie i łoskot na korytarzu. Wyjrzawszy tam w nocnej
koszuli, ujrzała odzianego w kompletną zbroję herosa, który bez celu
i bez sensu maszerował uporczywie z jednego krańca korytarza na
drugi.
- A... S-Sale... - bohater chciał się uśmiechnąć i niespodzia-
nie czknął. - Jeżyca Sale o stalowych igiełkach... N-nie możesz
zasnąć? J-ja też nie m-mogę... ż-żeby to pokręciło!
I maszerował dalej.
- Połóż się lepiej - w pierwszej chwili Sale chciała powiedzieć
Rio, co sądzi o jego odbywanych jakże nie w porę wędrówkach, ale
ugryzła się w język.
Powstrzymanie się od kąśliwości przyszło jej bez trudu - co ją
samą lekko zdziwiło.
Gdzieś tam przemknęła myśl: w końcu i jej samej przydałoby
się spić do utraty przytomności! Czemuż wcześniej nie wpadła na
tak proste wyjście ze ślepego zaułka? - upić się, zapomnieć o wszyst-
kim i po prostu bezmyślnie błąkać się po pustym korytarzu, nie
pozwalając uczciwym ludziom na pogrążenie się nocą w uczciwym
zapomnieniu.
- Zamówienie! - oznajmił nagle heros, siadając z łoskotem
wprost na podłodze. - Wielkie Zamówienie! Nie uwierzysz, Sale, jak
bardzo go pragnąłem... jak czekałem... no i się doczekałem! K'Ra-
mol też się doczekał... i Chostik... T-teraz pewnie się cieszą! Nagła
śmierć w bok! Powiedz, Sale... komu ja przeszkadzam na tym świe-
cie? Komu? No, powiedz? Jechałem i myślałem sobie: zarobię tro-
chę grosza... i na obce światy się napatrzę... A jakże! Napatrzyłem
się! Dość już mam tych widoków, uszami mi się wylewają! Przecież
i ty przeze mnie zdechniesz, a ja zostanę i będę żył, błąkając się po
świecie i pilnując, by nie złamać tego mojego zakazu zabójstwa! Te
chłopaki poszły na baby, a ja poszedłem z nimi... Sale, powiedz mi,
po co ja z nimi poszedłem?!
- Rio, uspokój się... - kobieta usiadła obok, czując ciągnący
od posadzki chłód.
Żeby się tylko nie przeziębić przed samym wyjazdem!
- Uspokój się i połóż spać. Po co mężczyźni chodzą na baby?
Też sobie znalazłeś pytanie, głupi! Jutro wyjeżdżamy, wracamy do
domu i wszystko wróci na swoje miejsca. Idź spać, bohaterze.
- Wszystko wróci na swoje miejsca, powiadasz? I Chostik
wróci? I Ram? I my z tobą?! Łżesz, Sale, doskonale wiesz, że łżesz...
i ja też to wiem. No dobra... faktycznie pora spać... bohaterowi pora
spać...
Zgrzyt i jęk metalu - Rio wstał i ruszył ku schodom.
Stanąwszy na pierwszym stopniu, odwrócił się nagle.
- A ja przecież... - zupełnie już niezrozumiale dodał, patrząc
gdzieś obok Sale. - Ja z kobietami jeszcze nigdy... ani razu. Przecież
ja tak naprawdę nie mam jeszcze trzynastu lat... Chłopaczek ze mnie...
Sale. Mały chłopczyk...
I zupełnie bezgłośnie poszedł do swojej komnaty.
Wysoki wojownik obleczony w bojowe żelastwo; zmęczony
chłopczyk, pochowany za życia w ciele zabójcy, któremu nie wolno
zabijać...
Ostatnia myśl, która pojawiła się znikąd, rozpaliła Sale tak, że
ciągnący od podłogi chłód stracił znaczenie.
Gdy po mniej więcej dziesięciu minutach podeszła na palcach
do drzwi komory, w której spał heros, okazało się, że są od środka
zaryglowane.
Zastukała cichutko, ale nikt jej nie otworzył.
- ...panie setniku! Panie Judka, strzelanina w okolicy!
Z zadumy wyrwały Sale krzyki licznych głosów.
Z daleka, od zachodnich, porośniętych gęstym lasem rubieży
chutoru ciszę zmierzchu rozdarł trzask wystrzału, przypominający
smagnięcie wilgotnego ręcznika; zaraz potem rozległ się drugi wy-
strzał, nieco bardziej na północy, nieopodal zamarzniętego stawu.
Sale za późno zrozumiała, że nie są to bynajmniej pierwsze
wystrzały.
Na pierwszy, niezbyt donośny jeszcze huk dwóch, trzech wy-
strzałów po prostu nie zwróciła uwagi; co należało przypisać nie-
znajomości takich metod prowadzenia wojny.
Natychmiast zapomniała o ostentacyjnie obojętnym, okazywa-
nym przez nią braku pośpiechu. Piorunem rzuciła się do biblioteki,
gdzie leżały zebrane wcześniej węzełki i kopnęła zbędne przedmioty
nogą na bok - niech przepadną, wcale ich nie żałuje! Zapięła wokół
kibici pas z ostrzami do miotania i wsunęła za niego dwie klingi bez
pochwy, a potem narzuciła na siebie krótką szubę i wypadła na
dziedziniec.
Zdumiało ją to, że nikt nie okazuje paniki.
Kierowani krótkimi, ostrymi rozkazami nadwornego setnika
wybrani do eskorty serdiukowie wyprowadzali ze stajen osiodłane
konie, dwóch silniejszych zuchów ustawiło się w gotowości przy
zasuwach bramy, a kilku strzelców z gwintówkami zręcznie wyska-
kiwało z okien na poddaszu dworu, układając się i kryjąc starannie
za kominami i oblodzonym okapem.
Obronę domu najwyraźniej przećwiczono wcześniej i to niejed-
nokrotnie.
Oprócz tego wielu serdiuków kwaterowało w chatach po
całym chutorze (liczni mieszkali z żonami i dziećmi), i po prostu
mieli obowiązek zatrzymać lub choćby opóźnić natarcie napast-
ników.
- Co to za jedni, panie konsulu? - kobieta chwyciła Judkę za
rękaw żupana. - Pisarczyk sprowadził pomoc z Połtawy?
Odpowiedziało jej pochmurne spojrzenie spod oka.
- Czerkasi pana Longina - odparł Judka, upewniwszy się pier-
wej, że konie czekają w gotowości, wrota można w każdej chwili
zatrzasnąć, a strzelcy na dachu zręcznie dobijają ładunki stemplami.
- Sprawnie biją, salwami. Aj waj, kto to mógł przypuścić? No, jed-
no w tym wszystkim jest dobre - konie mają z pewnością zgrzane
do cna! Powinniśmy się przedrzeć do jaru, a tam...
Sine, jakby nabrzmiałe gniewem po pijackim, głębokim śnie
chmury zwiesiły się nisko nad horyzontem. Widoczność i bez tego
była nie najlepsza, a tu jeszcze jak na złość wiatr rzucił Sale w twarz
garść mokrego śniegu Rzęsy iei sie skleiły; kobieta osłoniła twarz
grzbietem dłoni i nagle poczuła, że nie zdobędzie się już na żaden
większy wysiłek.
Nadciągała zamieć.
A z nią rozmaite rzeczy...
- Czerkasi?! Sotnia Longina Zagarżeckiego?
- Jakaż tam, mać ich taka i owaka, sotnia! Z sotnią szedłby jesz-
cze trzy dni! Widać, że Longin zostawił obóz za Dnieprem i ruszył tu
z małym oddziałem... chciał zdążyć na początek Wielkiego Postu! No,
dość o tym, chwytaj bajstruka - i na siodła! I ruszaj się, bo ci kat
poświeci, czerkasi pograniczne posterunki w mig pozdejmują!
- A zdążymy?
- Powinniśmy! Zanim tu dotrą, zanim dom wezmą i chutor prze-
szukają... powinniśmy zdążyć!
Tuż obok brzęknęło żelastwo.
Heros Rio trzymał wodze podprowadzonego mu już wierzchowca.
Patrzył gdzieś w bok; biec za Sale i pomagać jej w łapaniu
dzieciaka najwyraźniej nie zamierzał. No, jak sobie chcesz, potem
się zobaczy, kto był herosem, a kto zarył w trawę nosem...
Sale na łeb, na szyję, kopnęła się w głąb domu. Próba przedar-
cia się z chutoru do zamku pana Stanisława, a stamtąd chyłkiem
przez Pogranicze, zostawiwszy tu na pastwę losu dzieciaka odmieńca,
który był głównym celem Wielkiego Zadania? Takie żarty były
śmiertelnie niebezpieczne. Tyle, że śmierć mogła się odwlec na pe-
wien czas, aby skazaniec zdążył się przygotować na nieuniknione
spotkanie.
Uderzywszy się kilkakrotnie i boleśnie ramieniem o ściany,
niczym czarny cień przefrunęła korytarze.
Zewnętrzna zasuwa ze szczękiem odskoczyła w bok. Trzasnę-
ły drzwi i Sale, ciężko oddychając, rozejrzała się dookoła.
Komora, w której zamknęła dziecko zaraz po obiedzie, była pusta.
Gdzież on przepadł?! Przecie nie zapadł się pod ziemię?!
Co prawda po tym, czego ostatnio była świadkiem, nie dało
się wykluczyć i tej możliwości.
- Ej, maleńki, gdzie jesteś?
Pod łóżkiem rozległo się ciche chlipnięcie, jakiś szelest - i znów
zapadła cisza. Sale padła na podłogę, jak wąż wsunęła się pod łóżko
i po sekundzie namacała ręką kruche ciałko.
- Chodź... chodź tu, kochany! Chodź do mamusi...
- Puszczaj! - nieoczekiwanie wrzasnęło dziecko, zajadle się
opierając. Sale prawie rozluźniła palce; tak wstrząsające było wra-
żenie, jakie zrobił na niej ten wyraźny i zupełnie niepodobny do
dziecięcego okrzyk. - Puszczaj mnie!
Dzieciak nie powiedział już niczego więcej. tvlko zaczął się zaciekle
opierać i sapać. Niestety, siły były nierówne. Gryzącego i drapiące-
go odmieńca wywleczono spod łóżka i wzięto na ręce. Ale wsiąść
z nim na konia i utrzymać się w siodle z szarpiącym się brzemieniem
oczywiście by się nie dało, tym bardziej że Sale nigdy się nie uwa-
żała za dobrego jeźdźca.
Oddać zaś chłopczyka w cudze ręce... choćby to były ręce
bohatera czy pana konsula... Nie, na to za nic nie mogła się zgo-
dzić!
Serdiuków w ogóle nie brała pod uwagę.
Zapominając na chwilę o szarpiącym się w jej ręku chłopacz-
ku, Sale prawą ręką z całej siły szarpnęła okienną zasłonę.
Rozległ się trzask, któremu zawtórował huk wystrzałów.
Po drugim szarpnięciu część haczyków puściła. Po trzecim,
zasłona spadła Sale na ręce - i dzieciak błyskawicznie został spo-
wity w grubą tkaninę.
Spod tkaniny zamiast płaczu wydobywało się teraz ochrypłe
skomlenie - jakby Sale zechciała zanieść podrośniętego szczeniaka
do przerębli.
- No, cicho... cicho...
Cicho nie wyszło. Żadną miarą. Co prawda patrzącemu z boku
mogłoby się wydawać, że to oszalała z trwogi matka wynosi z po-
żaru śmiertelnie przestraszone dziecko, ukrywszy swój skarb przez
żarem i iskrami pod suknem. Choć na razie dom nie płonął. Biegnąc
korytarzem, Sale uśmiechnęła się krzywo - na ogień długo nie bę-
dzie trzeba czekać. Niedługo już wpadną tu czerkasi pana Longina,
który zajeździł spienione konie, by zyskać dwa dni.
Ogień buchnie, jak się patrzy... no, cicho, cicho, przestań się
szarpać, koci wypierdku... no, przestań, mówię!
- Szybciej, Przewodniczko! - rozległ się gardłowy okrzyk za
oknem, i prawie natychmiast zawtórował mu dźwięczny niczym
bojowa trąbka głos: - Sale, pospiesz się!
Wypadłszy na ganek, kobieta na moment zmrużyła oczy. Za-
mieć rozhulała się nie na żarty, śnieżne baty cięły na odlew, nie
wybierając kto winien, kto nie winien, i komu dostało się przypad-
kiem. Patrzeć zwykłym wzrokiem było trudno, a na coś więcej bra-
kło sił. To Naczynie nie zostało stworzone dla takich jak Sale Ke-
wal. Dla kogóż więc zostałeś stworzone?.. Czyżby dla takich jak Rudy
Pańko i wesoły Staś? Choć to wątpliwe, po prostu kniaziowym
wysłannikom nie powiodło się z miejscowymi...
Ktoś podprowadził jej już osiodłaną klacz i podstawił dłonie
dla oparcia stopy. To ostatnie bardzo się przydało - pchnięcie
w górę i Sale znalazła się w siodle, na oślep szukając wodzów.
Kokon, który trzymała przyciśnięty do piersi, początkowo
zachowywał się cicho, teraz jednak nagle zaczął się wściekle sza-
motać. Spomiędzy fałdów portiery, jak gąsieniczka z kapuścia-
nych liści, wysunęła się najpierw zaciśnięta w piąstkę rączka
owinięta zwojami złotego łańcuszka, a potem wyłoniła się twarz.
Rozchyliły się wąskie niczym okopy i długie do skroni oczy,
i Sale poczuła, że owiewa ją straszny płomień wcale nie dziecię-
cego spojrzenia.
Niewiele brakło, a puściłaby swoje brzemię.
Nagły zamach rączki - i drogocenna iskierka poleciała, wirując
w śnieżną zamieć.
- Bat'ko! Leć, leć, bafko!
Krzyk przeklętego berbecia zlał się w jedno z gwizdem wiatru,
który zdradziecko zaciął z boku. Zamrugawszy kilkakrotnie powie-
kami, by oczyścić je z płatków śniegu, Sale zobaczyła obok siebie
herosa Rio, też już w siodle. Kniaź nie pomylił się w wyborze: trzy-
mając jedną ręką w ryzach rozhukanego wierzchowca, bohater po-
kazywał Sale pochwycony w locie medalion.
Ten, który dzieciak odmieniec cały czas nosił na szyi, wybu-
chając okropnym wrzaskiem, gdy tylko ktoś chciał się przyjrzeć cacku,
albo - chrońcie niebiosa! - go dotknąć...
Skarb, rozumiesz...
- Zostaw! - Sale omal nie naderwała sobie głosu, przekrzyku-
jąc wycie wichury. - Sobie go zostaw!
Bohater kiwnął głową. Plunąwszy przez zęby sążnistym i pię-
trowym przekleństwem, Rio rozciągnął łańcuszek, który jak żywa istota
wydłużył się pod naporem jego palców; przymierzył na oko - i zde-
cydowanym gestem wsunął głowę w powstałą pętlę.
W następnym mgnieniu oka medalion już postukiwał o lśnią-
ce zwierciadło zbroi.
-Bafko, leć! Leć!... leć...
Zasłona bez trudu stłumiła krzyk dziecka.
Konie ostro ruszyły z miejsca, a za plecami uciekinierów zło-
wrogo szczeknęły rygle.
"Czumaka... szkoda czumaka - schwytała Sale urywek myśli
konsula. - Przecież go zarżną bez pardonu..."
Sale mocniej przycisnęła do siebie zawiniątko z dzieckiem.
Nie żałowała czumaka zdrajcy, który leżał nieprzytomny w nie-
wielkim pokoiku oficyny, pod opieką ukradzionej kobiety.
Nikogo jej nie było żal, nawet siebie.
Ta szalona nocna jazda przez zamieć i wystrzały miała na za-
wsze zostać w pamięci Sale.
Klacz niosła jak wiatr, uderzając o ziemię drobnymi kopytami
i wszystkie wysiłki Przewodniczki szły na utrzymanie się w siodle,
utrzymanie w ręku zawiniątka i utrzymanie się za gnającym przed
nią Rio. Gdzieś w tej śnieżnej zawierusze czerwonawymi oczami
potworów płonęły okienka nielicznych chat; dwukrotnie konie prze-
skakiwały ponad płotami, na które powtykano jakieś garnki, roz-
pryskujące się zabawnie od uderzenia końskim kopytem - wszystko
to razem zapierało dech w piersiach, ale na złapanie tchu nie było
ni czasu, ni sił. Potem z mgły, niczym oszalały meteor, błysnęła
twarz konsula. Judka szczerzył zęby, jego pejsy przy skroniach
wisiały jak dwie rude rurki, a wypukłe zwykle oczy teraz niemal
wyskakiwały mu z orbit. - "Za mną!..." - Sale nie pojęła nawet,
czy ten straszny szept należał do przywidzeń, czy usłyszała go na
własne uszy.
Czyjaś ręka szarpnęła wodze kłaczki, kalecząc koński pysk
wędzidłem, a z boku, z jakiejś chaty, wypadł w kalesonach i rozpię-
tym kożuchu serdiuk osadnik, paląc z dwóch luf gdzieś w zamieć.
Trzymany przez Sale na ręku dzieciak ucichł, zwinąwszy się w cie-
pły kłębek; i wiedźmie wydało się, że wiezie własne, wyrwane z piersi
serce.
Serce, którego dawno już nie miała.
Pod końskimi kopytami ziemia drżała i tętniła, jak rozkołysany
dzban. "Tak giną Naczynia!., tak giną..." - dokończyć tej myśli jej
się nie udało. Na kołnierzu krótkiej szuby narosła śnieżna zaspa,
której ciężar gniótł ją ku ziemi, lodowate strugi topniejącej wody
spływały jej na kark i plecy, szalona jazda ciągnęła się bez końca...
zadymka, ucieczka... szaleństwo... w oddali czekał zamek, wesoły
Staś... i urażony w milczeniu Samael, Anioł Siły, który niczym nie
mógł jej pomóc w tej wściekłej gonitwie przez zamieć...
Wiatr ukośnym uderzeniem skrzydła rozdarł zasłonę zamieci
z lewej i przed nimi.
W pierwszej chwili Sale wydało się, że kaprys losu zaniósł ją
na czoło kawalkady i że to właśnie na nią z kłębów zamieci wypada
ogromny jeździec bez czapki, z czerkaskim kosmykiem na głowie,
wymachujący krzywą szablą.
Z boku wyskoczył jeden z serdiuków eskorty, który błyska-
wicznie zerwał z ramienia rusznicę.
Wystrzał niemal ogłuszył Sale, ale czubaty znikł i przepadł
w zamieci, a zamiast niego pojawiła się na jej drodze dwukonna bryczka.
Lekki wóz, z tych, jakie Sale już tu widywała - pan Stanisław i miej-
scowi nazywali je "czortopchajkami". Konie zarżały, czortopchajka
błyskawicznie zawróciła w miejscu, i z jej tyłu błysnęły ku Sale śle-
pia zespolonych hakownic, gotowych lada moment pociąć świat rojem
drobnych kartaczy.
"Zawracaj! Zawracaj, pani!", zasyczało coś i zabulgotało tuż
przy uchu Sale, klacz zaniosła się przeraźliwym rżeniem i zdążyła
wcisnąć się w prześwit na ułamek sekundy przed hukiem salwy.
Serce Sale runęło w przepełnioną gwizdem i chichotem prze-
paść, otchłań w bezdennej głębinie, tę samą, w której do tej pory
kryła się dawna, prawdziwa Sale - a nawisła zaspa przyjęła w siebie
kobietę i dziecko. Tuż obok szamotała się w agonii nieszczęsna klacz,
a przy płocie heros Rio siłą utrzymywał swego konia na nogach
- najwidoczniej jego rumakowi też się dostało. Zza najbliższego chle-
wa, który przylegał do chaty z kładzionych na zrąb belek, słychać
było gardłowe wołanie, ale wiatr rwał je na kawałki.
Podnosząc się ze śniegu i mocno przyciskając do siebie roz-
grzane zawiniątko. Sale Kewal zrozumiała: nie uciekną.
Nawet jeżeli Rio wstrzyma pogoń, ająz dzieckiem weźmie ktoś
na siodło - nie uciekną.
Decyzja pojawiła się sama.
- Za chlew! - krzyknęła, licząc na to, że jej okrzyk usłyszą ci,
dla których był przeznaczony. - Kryć się za chlewem!
W następnej sekundzie rozchełstana, z rozwianymi włosami
i trzymając w ramionach dziecko, pognała na spotkanie prześladow-
ców.
Czortopchajki - jak się okazało - były dwie, i przednia omal jej
nie rozjechała.
- Panowie! Panowie czerkasi!
Rżące głośno konie, wstrzymane wprawną ręką zatrzymały się
w miejscu, a kobieta zobaczyła jeźdźców (dwóch? trzech?) gnają-
cych za bryczkami.
- Panowie czerkasi! Ratujcie! Te potwory, bydlaki przeklęte,
pojechali tam! Mateńkę moją, staruszkę, postrzelić chcieli! Burka
stratowali... ratujcie! Oni tam... tam się chowają!
- A nie łżesz ty czasem?
- Na Chrystusa, Pana naszego! - przypomniało jej się w porę
miejscowe porzekadło, które od niedawna słyszała przy każdej okazji,
sypali nim wszyscy, poczynając od kucharza, a skończywszy na
serdiukach; może tylko pan Judka i wesoły Staś używali innych
słów.
Ręka kobiety raz jeszcze wyciągnęła się ku czarnemu wyloto-
wi przejścia pomiędzy chatą a chlewem.
- No, babo! Co za baba! Nuże, chłopcy!
- Panie esaule, z czortopchajką nie przejedziemy!
- Diabli z nią! Zaraz wrócimy!
Czerkasi zeskakiwali z bryczki, gniewnie ciskając na podłogę
wypalone pistolety i guldynki o krótkich lufach; krzywe klingi sza-
bel połyskiwały skąpo, opuszczając pochwy. Jeźdźcy kopnęli się
pierwsi, a piesi tuż za nimi.
Trzech czerkasów z ostatniej bryki trochę zamarudziło. Młody
woźnica niezbyt zręcznie zeskoczył na ziemię, a nabrawszy w buty
kilka garści śniegu; serdecznie klepnął Sale po ramieniu.
- Ech, ty, babo! Niech cię Bóg strzeże! No, babo...
I nagle umilkł, przez chwilę tylko oddychał ciężko i ze świ-
stem.
Wzrok woźnicy wbił się w zawiniątko, trzymane przez kobie-
tę.
W całym tym zamieszaniu Sale zapomniała o malcu - i oto tka-
nina się rozsunęła, a na młodego czerkasa spojrzały wąskie, długie
oczy - od garbka nosa, do skroni.
A pomiętą tkaninę trzymała dłoń o sześciu palcach.
- Babo! Przecież ty w tych pieluchach masz małego czarta...
słyszysz? Babo...
Sale Kewal, nazywana Laleczką uśmiechnęła się do oszołomio-
nego czerkasa i postąpiła do przodu.
Marnotrawny kaf-Malach,
znikacz z Gontowego Jaru
Złote Drzewo Sfirot nabrzmiewało kwiatami zamysłów Świę-
tego, Który Jest. Kwiaty opadały zamiecią płatków, tworząc za-
wiązki Naczyń; zawiązki szczodrze syciły się sokiem włożonego
w nie Światła, rosły, ale szybko zaczynały czernieć, podgryzane
od wewnątrz przez czerwie - robactwo przeciwstawnych dążeń
i pragnień, które rozdzierały Naczynia na części. I oto już sadzonki-
portale nie mogą utrzymać ciężaru owoców, nabrzmiałych gęsty-
mi sokami grzechu, a Naczynia jedno za drugim odrywają się od
gałęzi i lecą w dół, w antracytową czerń niebytu, a podczas lotu
zapadają się same w siebie i obracają w nicość.
Owoce zostały dwa, może trzy, ale te ostatnie trzymały się ze
wszystkich sił. A na samym szczycie, zapomniany w szeleście wiecznie
zielonej korony, kurczowo trzymał się życia maleńki kłębek, bez-
nadziejnie marszcząc się w oczach. Podmuch wiatru, muśnięcie
skrzydłem przelatującego mimo ptaka - i spadnie, zamieni się
w proch i przestanie istnieć...
Wiedziałem, że śpię i oglądam sen. Dawniej, kiedy byłem sobą,
nigdy nie spałem - i nie umiałem zrozumieć, po co to komu potrzebne.
Teraz jednak... Za odpowiedź na to pytanie zapłaciłem konieczno-
ścią oszczędzania swoich mizernych sił, tak jak nędzarz skrzętnie
zbiera w garść okruszki chleba.
Siły wkrótce mi się przydadzą.
Wszystkie, bez reszty.
Skąd to wiem? A skąd wiatr wie, że jeżeli przestanie dąć, to
umrze? On tego nie wie. On po prostu dmie, leci, bawi się liśćmi
drzew; nikt mu nie wyjaśniał, że odpoczynek, zatrzymanie się w locie,
to dla niego śmierć... Śmierć? koniec? odpoczynek?.. Znaczy, że
umarłem. Nauczyłem się spać jak śmiertelnicy - ale przecież coś
jeszcze z dawnego, wolnego kaf-Malacha we mnie zostało. Czuję,
przeczuwam, ponieważ niedawno jeszcze minuty-lata-wieki nie miały
dla mnie żadnego znaczenia, tu jednocześnie oznaczało teraz, a tam
mogło być jutro i wczoraj.
A teraz zabrano mi "wczoraj" (zostawiwszy tylko pamięć - nie
da się stamtąd niczego wywlec, wyciągnąć, ani tam odejść!) - pozosta-
ło mi tylko "teraz" i ,jutro". Zamiast wolnego "tam", zostałem ska-
zany na wieczne "tutaj" i nawet jeżeli gdzieś lecę jako złota osa - to
cały czas pozostaję "tutaj", przenoszę się tylko na kilka kroków
w lewo albo w prawo.
W lewo, w prawo, niżej, wyżej...
Ubogie słowa, ciasne pojęcia...
Przywykaj, marnotrawny kaf-Malachu, bo innych już nie po-
znasz.
Śpię.
Ciekawe, czy ludzie śpią inaczej?
Widzę sny.
Niepokoję się - pokryty zmarszczkami owoc coraz słabiej trzy-
ma się portalu i gałązki drzewa Sfirot... śpię, pojmując, że śpię... znani
mi ludzie opisywali sen inaczej.
I kolejne pytanie: czy we śnie można odczuwać niepokój?
Nie wiem.
Skorupka snu miota się jak łódka na wodzie, pęknięcia na jej
powierzchni poszerzają się coraz bardziej - ale złoty zaczep jeszcze
się trzyma. Złoty? Czemu skorupa snu też jest ze złota? Jak ścianki
mojego medalionu-schronu? A może moim wiezieniem w rzeczywi-
stości coś trzęsie, i to wcale nie jest sen, a po prostu...
Naprężam wszystko, co mam - wolę...
Resztki woli.
Wynurzam się ze złota - dokąd?
Rwę się na zewnątrz, spodziewając się zetknięcia ze zwykłą
barierą, którą wzniósł wokół mnie mój syn. I nie nadążam nawet
z uświadomieniem sobie, że żadnej bariery nie ma, a jest ktoś zna-
jomy, kogo pamiętam... on także potrafi stawiać bariery, tylko teraz
nie ma czasu, żeby się mną zajmować, ponieważ...
Wyrwałem się! Nie, wdarłem się!
Otwiera się przede mną szalony, czarno biały świat - świat, na
który patrzą znajomym spojrzeniem.
Wiatr chłoszcze w oczy śnieżną kaszą.
Zamieć rozdarł oślepiający błysk.
Przede mną ktoś pada - pan Judka nie chybił.
To nie moja myśl! Po prostu nie mogę pamiętać...
Uderzenie miecza łamie szablę czerkasa na dwie części. Stalo-
wa błyskawica dwukrotnie przecina przeciwnika, stawiając na nim
krzyż - i jego ręce zwisają bezwładnie. Dobiją go serdiucy - a nie
dobiją, to wyżyje.
Zna swoją robotę, ten heros o imieniu Rio, mocno trzyma
w dłoni wodze śmierci, która rozsiadła się na sztychu jego głowni.
"Zabij!" - chcę mu krzyknąć bezgłośnie w głowie, ale opamię-
tawszy się, w porę dławię w sobie ten krzyk. Każde wmieszanie się
w jego myśli w tej chwili doprowadzi tylko do tego, że heros naj-
zwyczajniej w świecie zginie, nie złamawszy wcale Zakazu. Rio daje
koniowi ostrogę, zwala na ziemię pieszego wąsacza, skręca za róg
brudnego, krytego słomą chlewu... i widzę...
Raczej... widzimy...
Razem.
- Babo! Przecież ty w tych pieluchach masz małego czarta...
słyszysz? Babo...
Czerkas, który przed sekundą zeskoczył z bryczki, patrzy ze
zdumieniem w oczach na szpetnego chłopczyka, którego trzyma na
ręku kobieta o imieniu Sale. Poryw wiatru rozwiał kotarę, odsłoniw-
szy dłonie o różnej liczbie palców i ostre rysy smaganej huragano-
wym śniegiem twarzy...
- Toś ty, zarazo, wiedźma!
Przekrzykując wycie zamieci, młody chłopak wznosi szablę do
cięcia.
Rzucamy się z koniem naprzód, pojmując, że możemy nie zdą-
żyć - czerkasów przy bryczce jest trzech, a wystarczyłby i jeden...
My.
Razem
Kobieta o imieniu Sale wciska sobie dziecko pod ramię, jak niemy
tobołek. Krótki ruch oswobodzoną ręką - na twarzy czerkasa nie-
ruchomieje zdumienie i osłupienie, uniesiona szabla zamiera w śnieżnej
karuzeli, a kobieta o imieniu Sale robi krok ku przodowi i pistolet,
który wróg wiedźm zatknął sobie za pas, zmienia właściciela.
Wystrzał.
Kobietę osnuwa obłok dymu, który wiatr w następnym ułam-
ku sekundy unosi precz. Dwaj ludzie jednocześnie walą się na zie-
mię - pieszy zuch ze sterczącą z piersi rękojeścią noża, a jego przy-
jaciel na bryczce leci w dół z przestrzeloną głową.
- Ach ty, wiedźmo przeklęta! Chłopcy, ta baba Ostapa zastrze-
liła! Zaraz ci ten czarci czerep na kawałki rozwalę!
Wystrzelony pistolet leci w głowę trzeciego czerkasa, ale ten
zręcznie się uchyla. Kobieta mocniej chwyta dziecko i odskakuje
w bok, a potem daje nura pod bryczkę; szabla wtóruje wiatrowi
i tnie ze świstem powietrze, spóźniając się może o uderzenie serca...
- Nie uciekniesz, ścierwo! Dostanę cię!
Czemu ta bryczka i bawiący się wokół niej w śmiertelnego berka
ludzie zbliżają się tak wolno? A może ta zdradziecka śnieżyca umyślnie
gromadzi przed koniem śnieżny mur, siecze twarz lodowymi igłami,
stara się odepchnąć precz, nie dopuścić?
Wychodzę wprost z siebie, żeby Rio zobaczył na skroś.
Choćby odrobinę, choćby trochę...
...Czerkas już jest na bryczce. Czeka, z której strony wychynie
kobieta z czarcim odmieńcem. Ale mądrala Sale wcale nie zamierza się
pokazywać - także czeka, na która stronę zeskoczy jej przeciwnik.
W uszy wali huk gromu.
Policzek muska gorąca fala. Czerkas bezwładnie pada na bryczkę
i drgnąwszy kilka razy, nieruchomieje.
Odwracamy się wstecz.
Za nami stoi jeden z serdiuków, który uśmiechając się krzywo
opuszcza lufę fuzji, z której wije się smużka dymu.
Kiwamy mu głową z uznaniem.
My.
Jest mi absolutnie obojętne, kto tu z kim wojuje i z jakich przy-
czyn. Mojego syna przed chwilą uratowano od niechybnej śmierci,
co oznacza, że jest potrzebny żywy kobiecie o imieniu Sale i obu
Zaklętym.
I to mi wystarcza.
Całkowicie.
-Stój! Kto idzie?!
Droga była straszna. Konie ślizgały się na oblodzonych zbo-
czach, z rozjarzonego mroku sypały się śnieżne osy, które kłębiły
się wokół grupki śmiałków, co się odważyli na rzucenie wyzwania
wściekłej zawierusze. Bryczka dwukrotnie omal się nie wywróciła.
Ranny w udo serdiuk, który podjął się powożenia, klął barwnie na
czym świat stoi - i nieustannie łypał na boki przebiegłym spojrze-
niem zielonych oczu. Czego wypatrywał w tej zamieci, wiedział je-
dynie Święty, Który Jest, a może i to nie. Końskie pęciny więzły w
zaspach niczym w paszczach gończych psów, chwytających nogi
biegunów lodowatymi szczękami szronu, z tyłu zamieć niosła echo
okrzyków i huk wystrzałów, które wiatr chwytał i w locie rwał na
strzępy.
- Naprzód, naprzód - uporczywie mamrotał obok biedny Jud-
ka, z chrzęstem obrywając lód z wąsów i brody. - Trzeba się spie-
szyć, chłopcy... spieszyć... aj waj, czerkasi, obrzydłe plemię, kisz mirin
tuches zaj gizunt! Naprzód!
I maleńki, otulony wściekłą mgłą orszak uparcie pełzł przed siebie,
dopóki spomiędzy zabudowań chutoru nie wyłoniła się czarna bry-
ła zamku, która zapytała ze strachem:
- Stój! Kto idzie?! - i natychmiast potem dodała: - Stać, mó-
wię! Będę strzelał! Masz ci los, strzelam!
Dopiero w tym miejscu razem z herosem Rio oderwaliśmy się
od niewesołych rozmyślań.
Każdy z nas myślał o swoich sprawach, ale nasze myśli nie
były przesadnie optymistyczne. Herosie, jesteśmy do siebie podob-
ni... tyle, że ty jesteś jeszcze, a ja - już\ Co prawda, gdybyś... no,
dobrze, zmilczę! Zostawmy to na lepsze czasy, nie będziemy sobie
truli tym dusz, których ty masz dwie, a w sumie ani jednej. Pozwól,
że spróbuję ci pomóc w utrzymaniu się przy życiu, uratować... chcesz?
Milczysz? Czyżbyś zamierzał się targować, jak uliczny przekupień:
"A co potem?". Potem nic, zupełnie nic, a jeżeli się uda - to gdzie
ty się przede mną podziejesz, bohaterze? Otom i jest - jarzmo na
twym karku i piętno na twym czole, pieczęć na sercu i ogień w twoim
losie.
- Ja ci tu strzelę, durna pało! Nadworny setnik ze swymi ludź-
mi! Wrota otwieraj, a żywo - mamy na karkach longinowską sotnię!
Nikt się nie ważył sprzeciwić Judce. Przez nasilającą się zamieć,
która zasnuwała wszystko białym całunem, zarysowała się ogrom-
na, szara ściana. Z położonej na uboczu wartowni wyskoczyli jak
oparzeni trzej serdiukowie, którzy natychmiast pospiesznie rozsu-
nęli dębowe skrzydła okutych żelazem wrót.
- Czortopchąjkę na dziedziniec! - rzeczowym tonem zarządził
Judka. - Koło ganku stawiajcie! Ech, bryczko-siostrzyczko, odwróć
się do nas przodkiem, a ku wrogom zadkiem! Hakownice na wrota
wymierzyć! Aj, tępaki, dajcie... ja sam!
Zuch z waści, panie nadworny setniku! Gdybyś miał więcej ludzi,
ani chybi byłbyś się obronił. Mając taką broń, trzeba by pochod-
nie na mur; a do szczelin serdiuków z rusznicami... ale ludzi mało!
Nie utrzymacie się...
To nie ja! To nie moje myśli! A może moje? Nasze? Wygląda
na to, że z trudem już rozróżniam, gdzie Rio, a gdzie ja! Jeżeli tak
dalej pójdzie...
- Panie Judka? Co tu za brewerie wyprawiasz?
Na mgnienie oka wszystko zamiera w bezruchu.
Odwracamy się.
U wejścia do zachodniego skrzydła, przylegającego do naroż-
nej baszty, stoi pan Macapura-Kołożański we własnej osobie. Dzi-
siaj, w Martwy Wielkodzień, pan-dandys. Ma na sobie kontusz
0 długich połach ze szkarłatnego atłasu zapinany na brylantowe guzy,
każdy w cenie dobrej wsi. Pod kontuszem żupan z błękitnego je-
dwabiu, opasany takim pasem, że gdyby się pan owinął w tęczę,
nie zrobiłby lepszego wrażenia. Na tym wspaniałości jego stroju się
nie kończyły; patrzcie tylko! - pąsowe szarawary i podbite złotymi
blaszkami buty ze lśniącego, żółtego safianu.
Dłoń wspierał wesoły Staś na wyłożonej sobolową skórką rę-
kojeści rodowej karabeli w ozdobnej pochwie, zakończonej kitą białej
czapli.
Co prawda, pawia wspaniałość stroju Macapury zwróciła na
siebie moją uwagę w daleko mniejszym stopniu niż łańcuch na jego
byczym karku. Łańcuch z kamieniem o głębokiej, ciemnoczerwo-
nej niczym wino, barwie. Wiatr targa włosy na głowie pana Stani-
sława, nawiewając na kędziory śnieżne kryształki, śniegiem obsy-
pało cały kontusz, plecy, rękawy - a na łańcuchu i kamieniu nie
masz ani jednej śnieżynki. Tak, nie mylę się - ten kamień to Na-
czynie. Niewielkie, ale nie mniej interesujące od innych. Wokół mnie
wzdryga się, mrugając z niedowierzaniem oczami, heros Rio; wsłu-
chuje się w samego siebie - a ja mimo woli zamieram ze zdumie-
nia.
Czyżby on był zdolny do tego, żeby choć w części chwytać
moje wibracje, jak ja chwytam jego?!
Czyżby na chwilę zobaczył ten cały przepych barw?! A prze-
cież zdążył już przywyknąć do świata czarno białego...
- To żadne brewerie, panie Stanisławie - odpowiedział ponu-
ro Judka, który oparł się o bok czortopchajki. - To pożar, potop
1 trzęsienie ziemi w jednym, longinowscy czerkasi spadli jak grom
z jasnego nieba... kto mógłby się spodziewać, że zjawią się akurat
dzisiaj? Z trzech stron wdarli się do chutoru. Ze mną siedmiu ludzi,
w tym dwóch rannych, a oprócz tego pan Rio, pani Sale i ten baj-
1Y1.O6 O. Uiawcunu, li.
struk z gołym tyłkiem. Pozostali już pewnie w piekielnej smole siedzą,
chyba że który uciekł!
- Jasne... - twarz zacnego i dobrego pana na moment skamie-
niała i wionęło od niej gorszym chłodem niż od walącej na zamek
zamieci. - Jak myślisz, setniku - ile mamy czasu?
- Z pół godziny... zanim dom przeszukają, zanim tu się zjawią...
no, a potem, to już zależy, jak długo zdołamy zamek utrzymać.
- Ludzi, powiadasz, mało?
- Mamy tych, o których mówiłem i jeszcze trzech na poste-
runku przy bramie. Kazałem zdjąć wartę i zamykać wrota, o, tam są,
co prawda łydki im się trzęsą...
- Mało. Ach, jak mało... A u Longina?
- Nie wiem, panie Stanisławie. On widać obóz z młodymi czu-
rakami porzucił, a ze sobą wziął starych wygów, a i to nie wszyst-
kich... musiał kilku zostawić, ludzi zawsze brak. No i chyba wziął
siczowców, tych. których im przydzielili. Ja bym najego miejscu wziął,
choć siczowcy nie lubią szybkiej jazdy. Myślę, że ma przynajmniej
ze trzy, cztery dziesiątki ludzi, a może nawet pięć.
Pan i jego sługa rozmawiali teraz półgłosem, żeby ich nie sły-
szeli serdiukowie, aleja się zatroszczyłem o Rio, by heros przypad-
kiem nie został w nieświadomości.
Pańko, wiedźmistrzu, czemuś ty poskąpił i nie dodałeś mi jesz-
cze odrobiny miłosierdzia? Wstyd, aj, jaki wstyd.
- Pół godziny, mówisz... - pan Macapura mówił przeciągle
i lekko zagryzał wargi. - A potem, możesz jeszcze utrzymać zamek
przez następną połowę godziny, setniku?
- Ręczyć nie mogę, panie Stanisławie... ale się postaram. Bar-
dzo się postaram.
- Ty się w rzeczy samej postaraj, mój parchu. Bardzo się posta-
raj. Wtedy my z panią Sale też się postaramy. Jak dobrze pójdzie,
uciekniemy i Longin z niczym zostanie. A jak nie... sam rozumiesz.
Judka kiwnął głową i przez chwilę obaj milczeli.
- No, to wydawaj rozkazy. Obrona na twojej głowie.
- Trzeba pochodnie na mury - Judka z kolei, jakby czytał
w myślach moich i Rio. - Jest tylko jeden problem: wiatr je będzie gasił...
Macapura uśmiechnął się szeroko i klepnął swojego setnika
po ramieniu.
Ten aż się zakolysał.
- Nie pogasi. Co, ja mam cię uczyć, jak wiatrodmucha zakli-
nać? No, dobrze, tobie jeszcze siły się przydadzą... Sam się tym zajmę.
I znikł za drzwiami. Sale z moim synem na rękach pospiesznie
ruszyła za nim. Niewiele brakło, żebym pchnął Rio za nimi, ale nam
przeszkodzono.
- No cóż, panie bohaterze, przyszła pora, by odpracować chlebek
- spod ryżej brody Judki błysnął lód wyszczerzonych w uśmiechu
zębów. - Tam na górze, myślę, obejdą się bez Żydów i bohaterów.
No, chyba że jesteście czarownikiem...
Pan Rio czarownikiem nie był.
Pan Rio poszedł za nadwornym setnikiem, który zajął się roz-
stawianiem serdiuków.
Pan Rio gotów był odpracować chlebek.
Bardzo stary człowiek jest rozdrażniony. Przeklina.
Co prawda ostatnio prawie zawsze jest rozdrażniony i przeklina.
- Nie mam czasu na to, by rozprawiać z tobą o koszałkach-
opałkach, ty natręcie! - słyszę od progu.
"Od progu", to raczej poetycka metafora niż prawda. Ani razu
jeszcze nie przestąpiłem progu jego chatki, ni podczas odwiedzin,
ni wtedy, gdy odchodzę. Zwykle wynurzam się ze ściany albo
z kolumny. Osobliwa sprawa - im twardsze zewnętrznie są material-
ne przedmioty tego Naczynia, tym łatwiej mi przez nie przenikać!
Trzeba się będzie tym kiedyś przy okazji zainteresować.
- Dlaczego? - pytam, wiedząc, że pytanie to działa na starego
raw Elishę jak zapach wina na pijaka nałogowca
- Co: "Dlaczego?", pomyłko Świętego, Który Jest? No proszę,
przez ciebie zaczynam bluźnić... Co "dlaczego", pytam się ciebie?
To dobrze.
Teraz to on mnie pyta. Czyli, wszystko idzie dobrze.
- A przy okazji, można ci już składać powinszowania? - bar-
dzo stary człowiek żachnął się jak ktoś, kto popełnił gafę. - Masz
już potomstwo?
To nie takie proste. On zresztą sam wie doskonale, że czas
nic nie znaczy ani dla mnie, ani dla niego. Dla niego moja Jaryna
wiecznie będzie brzemienna, i on się nie doczeka urodzin - tylko
dlatego, że dla jednych czas płynie, dla drugich gna jak szalony,
a dla jeszcze innych...
- Co to takiego: "czas"? - pytają tamci.
- Głupi, głupi kaf-Malach, który jeszcze nie wypełnił przyka-
zania: "Idźcie i rozmnażajcie się" - śmieję się, na poły zanurzony
w ścianie - Ale ten głupi kaf-Malach chciałby wiedzieć, jak owo
przykazanie wypełniają inne Istoty Służebne, które gromadzą Gra-
nicę na Granicy!
- Jesteś pełnoletni? - pyta w odpowiedzi starzec.
Wzruszam ramionami.
- Wiedziałem, wiedziałem...
- Co dokładnie?
- Że czekasz, żeby stary człowiek zaczął ci opowiadać nieprzy-
zwoite rzeczy, żebyś mógł słuchać i brzydko się uśmiechać! Nic
z tego! Ponieważ bejt-Malachowie rozmnażają się na sposób (z ich
punktu widzenia!) absolutnie przyzwoity. Czy ci wiadomo, że do
trzynastego roku życia w człowieku nie ma jeszcze duszy, a jest
jedynie jej zarodek, iskierka "ner-dakik", która w dniu osiągnięcia
dojrzałości przyciąga ku sobie duszę z kręgu "gilgulim", gotową do
wcielenia dla poprawy?!
- Owszem, rawie Elisha. Raz mi już o tym mówiłeś, mówiłeś
też, że wyjściowa liczba dusz jest skończona, niekiedy zmuszone
są one do tylko częściowego wcielania się... - ale pozwól, pytałem
przecież o coś innego!
- On pytał! No nie, dobrzy ludzie, posłuchajcie tylko, o czym
mówi ten niezguła! On pytał! A o to, że świat opiera się na sprawie-
dliwych, na tych cadykach, którzy - sami o tym nie wiedząc - uspra-
wiedliwiają istnienie świata w oczach Świętego, Który Jest - o to
nie pytałeś?! O tym, że większość sprawiedliwych w oczach innych
ludzi to jawni grzesznicy, jak faryzeusz Saul, który bardzo lubi rzu-
cać kamieniami albo rabbi Akiba, który trzecią część życia traci na
pijaństwo i rozpustę - o to także nie pytałeś?!
Milczę.
W przeciwnym razie zamilknie on.
- A to, że przyszły cadyk, przed osiągnięciem pełnoletności, przed
przyjęciem prawdziwej duszy, znajdzie się w sytuacji bez wyjścia, która
grozi mu śmiercią, jeżeli będzie przy tym odczuwał udrękę nie tylko
na ciele, ale i na duszy, nie mogąc pomóc sobie i swoim bliskim,
i jeżeli bardzo silnie zapragnie... Pytałeś, co wtedy?! Pytałeś, co się
stanie, jeżeli krzyk takiego chłopaczka sięgnie niebios - i w odpo-
wiedzi uzyska spełnienie życzenia?! Ty... ty...
Bardzo stary człowiek długo kaszle.
Po raz pierwszy nie odtrąca mojej ręki, kiedy sięgam za dwana-
ście Granic i wyciągam ku niemu czarę napełnioną chłodną wodą
z wodospadów Dżur-Dżur.
Krople wilgoci spływają na zmierzwioną brodę.
Cisza.
- On pytał... głupi kaf-Malach! - darmowy ser trafia się tylko
w pułapkach na myszy! Za spełnienie życzeń przychodzi płacić
i najczęściej płaci się samym sobą. Naiwni ludzie! Trzeba mieć bar-
dzo bogatą wyobraźnię, by wymyślić Diabła i jego służalców. Trze-
ba nadać swej duszy ogromną wartość - w tym mają rację, choć
nieustannie nurzają ten skarb w błocie! - żeby sobie wyobrazić
rogatego handlarza używanym towarem.
Czekam.
- Zrozum, bezcielesny włóczęgo: taki chłopiec nigdy, przenig-
dy już nie osiągnie dojrzałości. Nigdy nie przyjmie w siebie praw-
dziwej duszy, a to gniazdo jego duszy, ta iskierka "ner-dakik", któ-
ra tliła się w jego ciele, przekształci się w kukiełkę, larwę, zarodek
Istoty Służebnej! Od tej pory niegdysiejszy chłopiec będzie musiał
żyć z Zakazem. Może zostać wielkim wojownikiem, mędrcem o roz-
ległej wiedzy albo... Ale samym sobą być przestaje, a świat przy-
oblecze się w jego oczach jedynie w czerń i biel - bo tak widzą go
bejt-Malachowie. Głupcze, i na cóż ci ta wiedza? Po co ci to wie-
dzieć?!
Rzucam się do ucieczki.
Ale i za stoma Granicami słyszę cichy, rwący się głos starego
człowieka, który kaszle w duchocie swojego domu.
- ... a i kiedy brzemienne ciało Zaklętego umiera, wyłania się
z niego bejt-Malach, żeby samym sobą wzmacniać Granice między
Naczyniami... a świat staje się o jednego sprawiedliwego uboższy,
a na niebie coraz częściej zawisa tęcza, która mówi bezgłośnie: "Umo-
wa naruszona, a następcy nie masz".
Uciekam.
Nie, nie zdołam uciec od tej wiedzy: jak się rodzą tacy jak ja?
Jeżeli Zaklęty naruszy Zakaz, jakim by on nie był, jeżeli nie-
gdysiejszy chłopiec zamieni Służbę na Wolność, znowu stając na
krawędzi unicestwienia, jeżeli...
Uciekam.
Sale Kewal, zwana Laleczką
Sala była pięciokątna i miała okrągłe sklepienie.
Na poziomie mniej więcej drugiego piętra opasywała ją gale-
ryjka, z dołu też widziana jako ażurowy pentagram i taki sam penta-
gram, tyle że znacznie mniejszy, był pośrodku, w postaci inkrusto-
wanej posadzki.
Wewnątrz drugiego znaku, bliżej rogów, wbito pięć zaostrzo-
nych osinowych kołków.
W witraże strzelistych okien dęła zamieć.
Jakby oszalała wiedźma starała się roznieść na strzępy tęczo-
wy przepych, zaskakujący w miejscach, w których należałoby się
raczej spodziewać wąskich szczelin strzelniczych.
Pan Stanisław klasnął w dłonie. Prawie natychmiast w odle-
głym kacie otworzyły się niewidoczne drzwi i wyszedł z nich czło-
wiek. Nie, nie człowiek. Były człowiek, od dawna już człowiekiem
nie będący. Drewnianym krokiem imć Przekulczycki podszedł do
swego pana i jak zwykle stanął za jego plecami.
- Pójdziesz ze mną - pan Stanisław nawet się nie odwrócił do
martwiaka. - Do lochów. Ja zabiorę dziewkę, a tego, który tam zo-
stanie... zabij. Nie trzeba, żeby znaleźli go czerkasi. Tylko...
Tubalny głos Macapury nagle się załamał i trzasnął jak pęk-
nięta klinga.
Na zewnątrz wyrwały się obce nutki, których nikt by się po
panu Stanisławie nie spodziewał: litość? Niepewność, jęk od daw-
na martwego sumienia?
- Zabij go tak, by nie cierpiał. Zrozumiałeś? Nie chcę, żeby
cierpiał! I bez tych twoich... znam cię!
Pan Przekulczycki w odpowiedzi ruszył szczęką i niezręcznie
się ukłonił.
Sale przeszła się wzdłuż ściany obitej błękitnym jedwabiem,
przetykanym złotymi nićmi. Tanie świece, płonące w licznych kan-
delabrach, rzucały blask na węzły wzorów, jakie kobieta często wi-
dywała w sekretnych komnatach mistrza. Naczynia bywają rozma-
ite, ale nalane do nich wino pozostaje winem. Oto "pościg za białą
żmiją", a tam "przeglądająca się w zwierciadle piękność", a tam jeszcze
nie wiadomo co, o czym rzec można tylko jedno: lepiej tego nie dotykać
gołymi rękoma.
Szczególnie w taki dzień, jak dzisiaj.
Zresztą świec też lepiej nie tykać... wiemy, z jakiego tłuszczu
się je wytapia.
Wprost nad kominkiem wisiała dziwaczna statuetka z drewna:
nagi człowiek przybity do krzyża. Przybity do góry nogami. Wokół
dziwacznej rzeźby kłębił się taki mrok, że Sale szybciutko cofnęła
się i od kominka, i od statuetki.
Na wszelki wypadek.
W jej mózgu tańczyły rozbawione diablęta.
- "Uzdeczki" pleść potrafisz? - zapytał od drzwi pan Stani-
sław, który akurat wychodził z sali w towarzystwie martwiaka.
Gruby paluch wesołego Stasia wskazywał na trójnożny stolik,
gdzie leżały pasma długich włosów: najliczniejsze były smoliście
czarne, ale trafiały się i rude jak płomień.
Na cebulkach niektórych widać było jeszcze zaschniętą krew.
Sale skinęła głową.
- No to popracuj, miła, popracuj...
Trzasnęły drzwi.
Sale podeszła do stolika, przysunęła sobie nogą kulawy tabo-
ret, który wprawdzie - sądząc na pierwszy rzut oka - nie powinien
się znaleźć w tej pełnej przepychu sali, ale kiedy przyjrzało się uważ-
niej... Wymamrotawszy odpowiednie w tym miejscu Słowo, Sale
usiadła i wzięła się do roboty. Mały wyrodek cichutko pojękiwał
w kącie; nie próbował uciekać ani w czymkolwiek przeszkadzać.
Mocne palnięcie w ucho zawsze skutkuje.
Splatanie "uzdeczek" zajęło sporo czasu - niektóre włosy ze-
brano z kobiet zamężnych, na dodatek w momencie kobiecej nie-
czystości, co wymagało bardzo starannego wyboru i ostrożności.
Dobrze chociaż, że po tym wszystkim byłym właścicielkom włosów
poobcinano jak należy paznokcie... a może sam pan Staś wyrywał
je im osobiście? Palce Sale zręcznie splatały włosek z włoskiem, na
pięć czarnych, jeden rudy - i kobieta oddzielnie układała cieniut-
kie, półtorałokciowej długości pasemka, pierwsze, drugie... piąte...
Akurat przy piątym wrócił pan Stanisław.
- Zuch! Zuch! - sapnął, przytrzymując lewą ręką zwisającą mu
bezwładnie z ramienia dziewczynę. - Dobra jesteś, milutka, widzę,
żeś się postarała!
I podchwyciwszy spojrzenie Sale ,wyjaśnił nie bez żalu w gło-
sie:
- Kiepsko pan setnik córeczkę wychował! Och, bardzo się szar-
pała, gołąbeczka synogarliczka! Trzeba było piąsteczką w ciemię,
niezbyt mocno, tak tylko, żeby ucichła na chwilę. No, w Boga du-
szę mać! Zacznijmy od błogosławieństwa!
Martwiaka przy wesołym Stasiu nie było.
Został na krótko w lochach.
Na zewnątrz komnaty chichocze zamieć, wplatając w swój dzi-
ki śmiech odgłosy tętentu końskich kopyt - a tuż obok, zupełnie
blisko! - słychać wrzawę głosów ni to ludzkich, ni to rozhulanego
przy święcie paskudztwa.
- ...dokument! - weseli się zamieć, miotając bezmyślnie uryw-
kami cudzego, ochrypłego od mrozu i długotrwałej jazdy wierzchem
głosu. - Dokument od połtawskiego pułkownika! Pozew... na sąd...
na sąd!
Pan Stanisław z urazą kręci głową i zaczyna rozbierać do naga
dziewczynę, która do tej pory nie odzyskała przytomności.
- Ach, mości setniku, panie Longinie! Kto chyżo dąży, nie-
chybnie zdąży! - mamrocze, układając nagą dziewczynę pośrodku
pentagramu, rozsuwając jej bezwstydnie nogi i rozkładając ręce tak,
by jej głowa, kostki i nadgarstki znalazły się przy osinowych koł-
kach. - I zdążyłeś, żebyś od razu do raju trafił! Trzymaj się, mój
Żydzie, trzymaj się... odwlekaj, ile się da!
- A co w tym dokumencie napisano?! -jakby w odpowiedzi
na pańskie polecenie rozlega się gardłowe, drwiące pytanie zamie-
ci.
Przejmujący szept pana Stanisława - i na chwilę wszystko ucicha.
Jakby cały zamek z zewnątrz otulił ktoś pięcioma warstwami
wojłoku.
- "Uzdeczki"! Dawaj "uzdeczki!" Pętać będziemy!
Kobieta w milczeniu podaje pasma plecionych włosów: pierw-
sze, drugie... piąte.
W kącie cichutko zawodzi wyrodek.
Nad chłopczykiem, na czarno szkarłatnym kobiercu, ukryta niemal
całkowicie w gęstym włosie podobnym do futra drapieżnika, wisi
broń. Niewiele jej, ale każda klinga, jeżeli dobrze się w nią wsłuchać,
a osobliwie w Martwy Wielkodzień, wiele kosztowała. Ot, ten ogromny
dwuręczny miecz odrąbał nogi własnemu panu; wąskie ostrze, po-
dobne do szpady, wypiło tyle dusz, że gdzie tam do niego innemu
czarnoksiężnikowi... dwie lekkie szable, od których idzie silna woń
ojcobójstwa... ogromna halabarda, która kiedyś ciężko pracowała
w katowskim ręku...
Niezła kolekcja.
Zbierano ją widać latami.
Macapura na okamgnienie przerywa swoje mamrotanie i spo-
gląda na pas Sale, zza którego sterczy krzywy nóż i głownie kling
do miotania.
- Potrafisz? Rzucasz jak mistrzyni czy zatknęłaś je sobie dla
fasonu?
Sale kiwa głową i, jak przedtem, milczy.
Słowa są teraz zbędne.
Co więcej - są niebezpieczne.
- Doskonale, milunia! Znaczy tak: ja zaczynam, a ty - ledwo
poczujesz wewnętrzny chłód - bierzesz do każdej dłoni po jednej
głowni, stajesz pod tą ścianą, gdzie najwięcej wzorów, i wsadzaj to
swoje bogactwo prosto... ikonki widzisz?
Przejrzyste Słowo znów spisuje się nie najlepiej: zupełnie nie
wiadomo, co to są "ikonki". Ale gruby paluch wesołego Stasia
bezbłędnie wskazuje róg, gdzie pośrodku wzoru "Kocie Oko" wiszą
dwa obrazy w bogatych ramach.
Młoda kobieta o smutnej twarzy karmi piersią jakiegoś oseska;
brodaty męczennik w łachmanach patrzy na Sale surowym wzro-
kiem.
Co prawda nie bardzo mu to wychodzi. Może dlatego, że oba
obrazy, jak i drewniana statuetka nad kominem, wiszą do góry no-
gami. I jeszcze dlatego, że podobiznę książęcego wieńca z kolcza-
stych cierni wkłada się na pośmiewisko zbójcom katorżnikom.
- W twarz, celuj w twarz. I nie waż się chybić, tu za chybiony
rzut trzy skóry zdzierają... Zrozumiałaś? Nie zawiedziesz starego Stasia?
Kamień na piersi pana Stanisława drgnął nagle i zatętnił ni-
czym wyrwane z piersi serce, rozsiewając porcje krwawego blasku.
- Pytam, czy zrozumiałaś?!
Sale zrozumiała.
Wszystko zrozumiała: będzie mierzyła w twarz i nie chybi.
Dlatego że za nietrafny rzut drą trzy skóry.
Na górze, na pięciu promieniach ażurowej galeryjki, skąpa-
ne w purpurowych odblaskach zgromadziły się zamkowe widma:
rozwarte w krzyku usta, wyskakujące z orbit oczy, ręce wyłama-
ne torturami albo uniesione w ostatnim błaganiu... niegdysiejsi
uczestnicy, obecni widzowie, przywleczeni siłą na niebywałe wi-
dowisko.
Za oknem tańczył'w zamieci Martwy Wielkodzień.
Święto.
Mimo wszystko nie chybiła. Kiedy chłód wymówionych Słów
przeniknął ją do głębin duszy niczym lodowaty, namoczony
w przerębli sztych, wojłok za oknami rozerwał ogłuszający huk.
Szkła witraży sypnęły się na posadzkę deszczem tęczowych odłam-
ków. Sale zagryzła wargi, zmrużyła powieki i cisnęła obie klingi,
jedna za drugą - w twarz karmiącej panny i w oblicze surowego
katorżnika.
Nie widziała, że maleńki wyrodek wydostał się ze swego schro-
nienia i podnosząc ostry skrawek szkła, pełznie ku dziewczynie, która
zdążywszy oprzytomnieć, daremnie szarpie teraz cienkie i delikatne
z pozoru "uzdeczki".
Od wewnątrz "uzdeczek" rozerwać się nie da.
Ale maleńki wyrodek parł przed siebie, zraszając polerowane
klepki parkietu bursztynowym, iskrzącym się płynem.
Krwią z własnych, poprzecinanych palców.
Marnotrawny kaf-Malach,
znikacz z Gontowego Jaru
Za oknami - śnieżna mgła. Zrobiło się ciemno. Całkowicie. Trzeba
hojnie szafować siłami, żeby mój heros zdołał cokolwiek zobaczyć
w tej zamieci, napełnionej po sam szczyt kłującą białą kaszą.
Przygłuszony świst wiatru.
Rudopomarańczowe kule płonących pochodni.
Ochra? Purpura? Szkarłat?
Rio nie odróżnia barw i odbieram mu niepotrzebny podarunek.
Po prostu ogień, i to w zupełności powinno mu wystarczyć.
Zajadła zamieć rwie płomienie lodowatymi szponami, usiłując
unieść zdobycz w noc, która nie stała się jeszcze ostateczną nocą,
choć bardzo się o to stara. Miesiąc luty, luty miesiąc... Płomienie
gwałtownie się sprzeciwiają i powiewają na wietrze rozczochranymi
czuprynami.
Nie gasną, uparciuchy.
Słowo pana Macapury warte jest złota.
Nienawidzę złota, nienawidzę, nienawidzę, nie...
Łoskot kopyt. Trudno powiedzieć, ilu ludzi tu spieszy, ale jest
ich wielu. Na nas z pewnością wystarczy.
W strzelnicach rozsiedli się serdiukowie z rusznicami. Jest ich
tylko trzech. Tylko trzech. I to, że każdy ma po trzy rusznice i na
dodatek po parze pistoletów, nie ma znaczenia. Ludzi w zamku mało
i dlatego pan Judka nikogo nie posłał na mury. "Mądrze" - myśli
Rio i ja się z nim zgadzam. Z całą pewnością mądrze. Sęk w tym, że
zamek nie bardzo nadaje się do obrony - mury niezbyt wysokie,
część z nich jest szczerbata niczym szczęka wiekowego starucha,
fosy i zwodzonego mostu w ogóle nie ma, strzelców można osadzić
tylko na jednej wieży... wygląda na to, że gdy ojciec pana Stanisła-
wa odbudowywał te mury, to w ogóle nie myślał o poważnym ob-
lężeniu.
Kupa nieszczęścia, nie twierdza.
Razem z konsulem stoimy nieopodal grupki serdiuków, na górnej
galerii przy oknie. Jest to zwykłe, dwuskrzydłowe okno. Śmieszne:
nie przypadła nam w udziale nawet zwykła strzelnica. Mamy się trzy-
mać. Mamy się trzymać, dopóki pan Stanisław z Sale nie otworzą
"Szkarłatnych Wrót". Nie mam pojęcia, jak sieje otwiera, wiatr ni-
gdy nie potrzebował szczudeł czy kul, ludzie jednak do takich za-
baw zawsze muszą mieć krew. Dobrze, że nie wie o tym mój heros,
bo na łeb, na szyję rzuciłby się do ratowania ofiary i pewnie wszystko
by zepsuł...
Nie, lepiej niech podtrzymuje obronę, wespół z panem Judką,
który me takie rzeczy już widywał!
...nie myśleć! Nie myśleć tak głośno! Niczego już nie jestem
pewien...
- I cóż, panie Rio, goście ku nam jadą? - krzywy uśmieszek
jak wąska szczelina rozrywa brodę nadwornego setnika. - Gości
u nas pieśnią się wita! Hej, czerkasie, nie leź tu w zawieruchę! Sza-
bla parcha zaraz pozbawi cię ducha...
- Ja mam swój Zakaz. Nie mogę nikogo zabić - Rio bez naj-
mniejszego szacunku przerywa pieśń. - Tam, kiedy my... kiedy ra-
towaliśmy się ucieczką, chyba obyło się bez tego. A teraz... mój kat
i lekarz zginęli.
- Lekarz ci teraz, miłościwy panie, niepotrzebny. Ale kat... Może
ja się nadam? Chyba nie pogardzisz?
Znów szczelina uśmiechu.
- Nie, dlaczego miałbym pogardzić? Nadasz się. Dziękuję - Rio
mówi z powagą i jak zawsze z nienaganną uprzejmością.
Nie kłamie.
On rzeczywiście jest wdzięczny panu Judce za tę propozycję.
Szkoda.
- W takim razie, dajcie rękę, miłościwy panie! Dobrana z nas
para: wam nie wolno zabijać, a ja nie mogę okazywać litości!
Heros o imieniu Rio obrzuca brodatego kpiarza ostrym spoj-
rzeniem - i odwraca się, nie powiedziawszy ani słowa więcej.
- Hola, panie Stanisławie, otwieraj!
To od bramy.
Głuche uderzenia, które natychmiast porywa i tłumi wiatr.
Zewnętrzne wrota są mocne - z rozpędu się ich nie wyłamie.
A zaczną leźć przez mur, to wystawią się na strzały serdiuków z okien.
Co prawda widać kiepsko, szczyt muru nie jest oświetlony, trzeba
mierzyć na wyczucie!
- Panie Macapuro! Otwieraj po dobroci! Mamy papier od po-
łtawskiego pułkownika! Pozew - masz się stawić na sąd! Otwieraj,
póki grzecznie prosimy!
- Chłopcy, gotuj się! - cicho, ale z naciskiem mówi Judka.
- Jeżeli nad murem pojawi się choć czapka, ognia!
I nagle, nie uprzedzając nikogo, otwiera okno na oścież.
Śnieżny wicher uderza w twarz, niesie kłęby zamieci nad pod-
łogą, wichrzy się białymi nićmi.
- A coście wy za jedni, że nie bacząc na noc, dobijacie się do
wrót zacnego pana i gospodarza na sąd pozywacie?
Od tubalnego ryku nam obu z Rio zadzwoniło w uszach.
Heros marszczy się i odstępuje w bok.
Dalej od Judki o grzmiącym głosie i rwącej się do zamku za-
mieci.
- Setnik Longin ze swoimi czerkasami, oto z kim macie spra-
wę! Myślisz, że nie wiemy, jakie łajdactwa się tu wyrabiają?! To ty,
Judka? Wezwij pana Macapurę albo sam każ otwierać! Jeżeli moją
donie wydacie żywą i zdrową - klnę się na Chrystusa, Pana Nasze-
go, że nikomu nie stanie się krzywda! Nawet tobie, parchu bezec-
ny! A pana Macapurę do pułkownika na sąd nietkniętego odstawi-
my. Bez kajdan, macie na to moje słowo. A tam już - jak sąd posta-
nowi...
- Więc, panie setniku, mówicie, że macie dokumenty od same-
go pułkownika? - w głosie Judki dźwięczało niekłamane zaintere-
sowanie.
Mówił tak, jakby do wrót nie podchodzili zbrojni czerkasi i jakby
za kilka chwil nie czekała go walka na śmierć i życie...
Lecz takie sprawy to dlań nie pierwszyzna.
Dawno już sam się pogrzebał i nie miał niczego do strace-
nia.
- Oczywiście! Mamy dokument!
- A co w nim napisano?
- Ty co, kpisz czy o drogę pytasz, parszywy wiarołomco? Na-
pisano w nim, że jegomość pułkownik rozkazuje panu Macapurze-
Kołożańskiemu niezwłocznie stawić się przed nim w Połtawie na
rozprawę sądową! Powodem są rozboje, jakich z pańskiego rozkazu
dopuścili się jego ludzie!
- Rozboje? O jakich rozbojach mówicie?
- Ty mi tu piasku w oczy nie syp, pejsata mordo! Myślisz, że
nie wiemy? O wszystkim wiemy! Chwedir pisarczyk nam opowie-
dział, i waszego zdradzieckiego posłańca pojmaliśmy, Grinia czuma-
ka, z jego uprowadzoną kobietą. Nieźle sobie na weselu u tej dziewki
pohulaliście, nie ma co!
- A nie łżecie wy, panie setniku? Jeżeli prawdę mówicie, to być
może pan w rzeczy samej każe drzwi otworzyć.
Judka drwi już całkiem otwarcie.
Ale widać, pan setnik też miał jakiś swój plan, ponieważ
- zamiast obsypać "wiarołomnego parcha" czerkaskimi, piętrowymi
klątwami - Longin Zagarżecki wybrał dalsze pertraktacje.
- Ja łgarz? Ja, otrzaskany w bojach setnik, miałbym łgać? Ja ci
z grzbietu pasy drzeć każę! Griń, psia mordo! Sam tu, potwierdź temu...
- Panie Judka... Panie Judka, ja im wszystko opowiedziałem!
I o wsi, i o Oksanie... I o tym, coście mi, Judaszowi jednemu, kazali
powiedzieć Jarynie Longinównie! Wszystko powiedziałem, jak na
łożu śmierci! Poddajcie wy się lepiej, panie Judka, co? Życie zacho-
wacie... i mój braciszek żyw zostanie...
Zamieć bawiła się słabym, piskliwym krzykiem Czumaka, jak kot
z myszą.
Popuści trochę, i znów łapą przydusi...
- Poddać się, mówisz? No, o tym to już zacny pan Macapura,
nie ja, zdecyduje. Poczekajcie. Ej wy, słyszycie tam? Poczekaaajcie!
Pójdę i mu powiem...
- Długo czekać nie będziem! - warknął z dołu Longin. - Skoń-
czył się wasz czas, zaprzańcy jedni, przyszła na was czarna godzi-
na! Jeżeli w ciągu trzech minut nie otworzycie i nie wydacie nam
mojej Jarynki, całej i nietkniętej - wysadzamy wrota do czarciej mąci
i całą waszą diabelską kompanię bierzemy na szable!
- A prochu wam na to wysadzanie bramy wystarczy? - zainte-
resował się dobrodusznie pan Judka, który widać wcale nie zamie-
rzał wlec się do pana Stanisława po odpowiedź.
Doskonale wiedział, co usłyszy.
- Wystarczy! Nie takie bramy wysadzaliśmy! - padła pełna
skrywanej uciechy odpowiedź gdzieś z boku.
Longin natychmiast to podchwycił.
- O! Słyszałeś? To puszkarz Moskal, Dmitro Grom, czaro-
dziej, który cuda wyprawiać umie z minami i podkopami! Co za-
chcesz, w powietrze ci wysadzi: zamek, cerkiew, Wieżę Babel
- wszystko jedno! Rozwalić wasze wrota, to dla niego jak koma-
ra przytrzasnąć! Dobrze wam czumak powiedział: rzucajcie broń
i poddawajcie się. Szmalko, gdzie leziesz?!! Stój, stary bałwanie!
Stój!
- Panie setniku, ja tylko popatrzę, co oni tam mają! Coś mi ten
parch za bardzo się stawia! Ja tu... mam linę z potrójnym hakiem...
- Ty gdzie, czort ci łysy w bok... Cofnąć się, chłopcy! Precz
stąd, mówię!
Wszystko dzieje się niemal w tej samej chwili.
Nad murem pojawia się jednocześnie kilka głów w kosmatych
czapkach - i w tymże momencie zamieć na prawo i lewo od nas
rozświetlają czerwone kwiaty.
Jeden, drugi, trzeci grzmot.
Czapki z muru znikają.
- Ondrij! Esaule, żeby cię pogięło! Żyjesz?
- Żyję, panie setniku, żyję... co mi mogli, staremu, zrobić? Ale
Świerzbiguzowi się dostało... I Niestierenko... Załatwili biedaka!..
- Niestierienkę zabili? No to koniec z wami, sucze syny! Mó-
dlcie się! Dymitro, rób swoje!
Zamek podskoczył w górę. Towarzyszył temu bezgłośny, prze-
kraczający wszystko inne huk - fala sprężystego grzmotu wszyst-
kim zatkała uszy. Z potłuczonych okien sypnęło się szkło. W miej-
scu bramy wybrzuszył się ognisty kłąb - frunęła w górę zamarznię-
ta ziemia zmieszana ze śniegiem i popękanymi drewnianymi szcza-
pami.
W ułamek sekundy później, mnie i panu Rio wydało się, że
"czarodziej, który cuda wyprawiać umie z minami i podkopami", chełpił
się swoim kunsztem bezpodstawnie - wrota owszem, silnie wygię-
ło do środka, ale się ostały. Zaraz potem jednak oba ciężkie skrzy-
dła z trzaskiem odleciały na boki pod naporem idących do szturmu
czerkasów i okazało się, że Dmitro zna się na swojej robocie - wy-
buch uniósł wrota i wyrwał ciężkie sztaby, które je zamykały od we-
wnątrz. Zrobiono to rzeczywiście po mistrzowsku - kto inny tylko
nadaremnie by zmarnował ognisty proszek.
Rozlega się kolejny grzmot i naprzeciwko kozakom lecą snopy
ognia - serdiukowie rąbnęli salwą z ustawionej koło ganku czor-
topchajki.
Ze strzelnic idzie nieustająca palba.
Ktoś tam pada z okrzykiem bólu.
- Na dół, panie Rio. Teraz nasza kolej.
Pod nogami migają wąskie stopnie. Nadworny setnik po dro-
dze gasi rzadkie świece i w zachodnim skrzydle zalega mrok. Zo-
stawieni na dole serdiukowie pospiesznie zamykają ciężkie wej-
ściowe drzwi za towarzyszami, którzy zdążyli wpaść do środka
w ostatniej chwili - tymi, co walili z ustawionej pod gankiem
czortopchajki.
- Rąbać drzwi!
- Siekiery! Dawać tu siekiery!
To na zewnątrz. Przygłuszona palba. Drzwi się trzęsą, ale na
razie trzymają.
- Zdejmijcie tego z góry!
- Stańcie po bokach, żeby któryś nie oberwał zbłąkaną kulą
- wydający rozkazy Judka zdawał się być wcieleniem spokoju.
- Tamci zaczną strzelać, jak tylko wywalą drzwi. A my poczekamy,
dopóki nie opróżnią luf pistoletów i guldynek... i dopiero jak skoczą
na nas - to ich powitamy...
Cofamy się. Ustawiamy się za kolumną, nie wiadomo po co
wzniesioną pośrodku obszernego przedsionka. Za nami schody na
drugie piętro. Akurat tych schodów trzeba nam bronić. W razie czego,
cofać się też będziemy po nich. Do sali, gdzie teraz - podobnie jak
atakujący nas czerkasi - usiłują wyłamać "Purpurowe Wrota" Sale
Kewal i pan Macapura-Kołożański.
Teraz już nawet nie próbuję się rozeznać, które myśli są moje,
a które Rio.
Przyjmijmy, że są wspólne.
- W Humaniu był pewien kantor - ni z tego ni z owego odzy-
wa się pan Judka, wbiwszy wzrok w posadzkę. - Kantor Lewi...
wszyscy tak na niego mówili: kantor Lewi. Nie śpiewał w synago-
dze, żył na cmentarzu. Cały czas siedział na mogile syna. A może
wnuka, już nie pamiętam. Ojciec mówił, że pamiętał go wyłącznie
jako starca. Dziadek mówił to samo. Gdy tylko trafiał się jakiś po-
grzeb, Lewi przychodził i śpiewał kadisz - chcesz czy nie, a pła-
czesz. Pieniędzy nigdy nie brał... potem mu chyłkiem podkładali. Nasi
mówili, że hajdamacy trzy razy go zabijali...
- A ja miałem kolekcję - ni w pięć, ni w dziewięć odezwał się
heros. - Kolorowe kryształy soczewek... szlifowane... rozgnietli je
butami...
- Dlaczego?
- Bez powodu. Ot, tak sobie.
Głuche łupnięcie w drzwi.
Jęk rozpychanych skrzydeł.
- Pochodnie! Chłopcy, zapalać pochodnie, a żywo!
Zza drzwi w ślad za śniegiem wpadają do środka smugi roz-
tańczonego światła - któryś z czerkasów zdążył zapalić pochodnię.
W prześwicie drzwi raz po raz błyskają ogniki wystrzałów, grad
kul bębni o ściany, dwie albo trzy dźwięcznie trzaskają o kolumnę,
za którą się kryjemy.
Pora!
Oddaję Rio wszystko, co mogę, co miałem i co dostałem od
Rudego Pańki, z trudem się wstrzymując od zostawienia sobie odro-
binki na czarną godzinę.
...i w gorączce walki popchnąć tego Zaklętego z Zakazem Za-
bójstwa... popchnąć odrobiną, maleńko...
Nie można!
A może jednak...
Palba cichnie na moment i natychmiast w drzwi wali tłum czer-
kasów, za których plecami tańczą płomienie licznych już pochodni
- a z prawej i lewej huczą wystrzały.
Nasi biją niemal z przyłożenia.
Ktoś wali się na wznak. Szczęk stali... okrzyki. W drzwiach
- zaciekła rąbanina.
Nadworny setnik przytrzymuje za ramię rwącego się do bitki
bohatera.
- Nie czas jeszcze, panie bohaterze. Jeszcze chwilkę wytrzy-
majcie. Niech wystrzelają wszystkie ładunki i niech wejdą do środ-
ka. Wtedy zacznie się sam cymes...
- Ale tam są nasi ludzie! Giną!
- I tak już z nimi koniec. Zresztą z nami chyba też. Do piekła
człek zawsze zdąży, panie Rio, nie ma się co spieszyć. Nikt się tam
jeszcze nie spóźnił.
Z potoku światła wyłaniają się wykrzywione wściekłością wą-
sate gęby, odblask płomieni tańczy na głowniach szabel i ostrzach
bojowych czekanów.
Zgrzyt, chrzęst... ochrypłe przekleństwa.
- A teraz, proszę... pora!
Judka z zimną krwią wyciąga zza pasa dwa długie pistolety.
Trzeci, maleńki, ale za to o dwu lufach, zatyka sobie za pas, z tyłu
na plecach.
Zapobiegliwy człowiek z tego pana Judki!
- Szukajcie piwnicy! A wy za mną, na górę!
Nadworny setnik bez słowa pali do najbliższego człowieka
- i najwyraźniej w odblasku wystrzału dostrzega nowy, odpowied-
ni cel, bo prawie natychmiast strzela znowu.
Wystrzelone pistolety lecą w mrok.
- Tam są, chłopcy! Rąbać paskudników!
Pierwszemu czerkasowi Rio jakby od niechcenia wytrącił szablę
i na odlew trzasnął guzem rękojeści w skroń, ciskając nieszczęśnika
prosto na głownię tatarskiego kindżału w lewej dłoni pana setnika.
Świst, chrzęst, charkot...
- Pochodnie! Dawać tu pochodnie!
Ramię w ramię walczą dwa rozjuszone huragany, dwaj Zaklęci,
dwaj doświadczeni zabijacy, dwaj pogrzebani za życia chłopcy
- a drugi z nich zabija za obu.
Niemożliwe - ale tak właśnie jest.
I nagle wszystko się kończy.
Obok nas nie ma nikogo.
Niemożliwe - ale tak właśnie jest.
Wrogowie odstąpili, nie chcąc mieć do czynienia z dwoma
szaleńcami, czy...
- Cofamy się - cedzi cicho przez zęby nadworny setnik, splu-
wając krwią. - Ku schodom. Powoli...
Cofamy się.
Powoli.
- Jak myślicie, panie Judka... tam na górze może już skończy-
li? - pyta półgłosem Rio.
- Niestety nie, panie Rio. Poczułbym. Wy zresztą też... Myślę,
że jak Wrota się otworzą, to wszyscy zauważą...
W tym oczywiście ma rację.
Jesteśmy już na schodach. Tu, w ciasnym przejściu, może się
bić najwyżej dwóch ludzi, nie więcej. Znaczy, jeszcze powojujemy...
dopóki tamci nie nabiją pistoletów.
Czerkasi tymczasem się nie spieszą: zebrali się w mroku i coś
tam szepczą. Ostatkiem swoich sił wytężam słuch Rio, żeby usły-
szeć, co knują- ale w tejże chwili z odległego korytarza wiodącego
ku lochom pod wieżą, rozległ się wrzask, który natychmiast zniwe-
czył moje wysiłki:
- Panie setniku! Panie setniku! Znaleźliśmy piwnicę, a w niej
dwa trupy!
-----------------------J
- Jarynka! - okrzyk setnika mrozi krew w żyłach.
- Nie, panie setniku! Oba trupy mają wąsy! A jeden to nawet
ma brodę, i wygląda dostojnie, jakby pop, świeć Panie nad jego
duszą. Drugi, bydlę nieczyste, nawet się stawiał! Choć od razu wi-
dać było, że nie żyje! Sztywny, ze złamaną nogą, a niewiele brakło,
udusiłby Tarasa Bulbeńkę! No, tośmy go szabelkami poszatkowali,
znaczy, nie Bulbę, oczywiście, a ten wciąż się rusza! Wygląda na
to, że jeden nieboszczyk drugiego załatwił... znaczy, ten drugi tego
pierwszego... rezun jeden, mać jego sobacza! A poza tym, ni chu-
chu, panie setniku!
- Znaczy, Jarynkę Macapura, wilcze nasienie, trzyma na gó-
rze! Ej wy, rębacze! Wiem, niewielu was tam siedzi, dość ceregieli!
Rzućcie broń! Darujemy wam życie, nic nam po waszych głowach!
Nie odpowiadamy.
Longin dla porządku czeka jeszcze przez chwilę.
- No, jak sobie chcecie, duszoguby jedne! Chłopcy, dawać
pochodnie!
Z cofającego się błyskawicznie mroku uderza w oczy blask
płomieni.
Obaj z Rio zdążyliśmy spostrzec, że jakiś zapobiegliwy czło-
wiek biega po zamkowym przedsionku i od niewielkiego łuczywa
zapala skrzętnie znajdywane w przyściennych lichtarzach świece.
- Ognia, bracia straceńcy!
Zanim rozkaz Longina wykonali trzej czerkasi, którzy zdążyli
przeładować swoje guldynki, dwukrotnie strzela Judka. W ręku ma
pistolet o dwu lufach, który - jako środek ostateczny - zatknął so-
bie z tyłu za pas. Widać, nadszedł czas na takie środki.
Huk wystrzałów.
Nad samym uchem - moim i Rio.
Najbliższy czerkas z guldynką charczy i wali się na plecy,
wystrzelona przezeń kula nieszkodliwie odbija się od sklepienia
schodów.
Pan Judka coś majstruje przy swoim pistolecie.
Znowu huk - teraz palą wszyscy, którzy mają w ręku zdatną
do tego broń.
Ołowiana osa tnie nas w policzek, druga z brzękiem odbija się
od zwierciadlanego pancerza. Pan Judka stęka, chwyta się za bok
i przez chwilę patrzy na umazaną we krwi dłoń.
- Kiepsko strzelacie! - ryczy wyzywająco, zwracając gębę ku
światłu i dymom. - Aj waj, kiepsko! Panna Jarynka lepiej się posta-
rała, kurwie syny!
I milknie, bo pod naporem wału najeżonego stalą i sypiącego
przekleństwami musimy się cofnąć schodami ku górze. Odstępuje-
my, odcinając się zajadle i starając się nie upaść. Nie bardzo już
pojmują, kogo obejmuję pojęciem "my": siebie i Rio; siebie, Rio
i pana Judkę; Rio i Judkę, Judkę i siebie... Świadomość ulatuje, roz-
mywa się, nie odróżnia już ,ja" od "nie ja", ale coś jeszcze trzyma
marnotrawnego kaf-Malacha w tym świecie, coś czego nigdy nie
miałem w poprzedniej postaci... poprzedni ja oddałby prawie wszyst-
ko, żebym ja obecny mógł posiąść ten ostatni, przenikliwy dar losu...
Zgrzyt metalu.
Iskierki przed oczami.
Walka.
Wydaje mi się, że to wciąż wiecznie trwająca walka na Granicy
ze sforą Samaela, moja miniona i jedyna w życiu walka.
Zakute w pancerz ciało porusza się samo, miecz raz po raz
próbuje smaku podatnego ciała, odrzuca na boki lekkie krzywe głow-
nie, często razem z rękami; a obok kończy robotę nadworny setnik
Macapury-Kołożańskiego.
Nie wolno zabijać.
Nie wolno okazywać litości.
Niczego nie wolno.
Walka.
Zdumiewająca, potworna.
Miecz Rio przelotnie całuje szyję czerkasa, który zapędził się
za daleko - ten zaś, jeszcze nie zrozumiawszy co się stało, usiłuje
zacisnąć ranę dłonią i patrzy na nas z dziecięcą urazą w oczach, które
zasnuwa już mgła. Ogarnia mnie fala dzikiej nadziei - czyżby? te-
raz? - ale natychmiast zmiata ją w nicość świst karabeli Judki, która
wyprawia konającego do raju.
Głowa czerkasa podskakując na schodach, toczy się pod nogi
jego towarzyszy.
- Słowo cenię wyżej od złota - przez wyszczerzone zęby splu-
wa drwiną Judka.
I wydaje się, że to już wszystko.
Koniec.
Obaj Zaklęci położą się na stopniach, a ja nie zdążę nawet wrócić
do złotej kryjówki w medalionie - za późno!..
Schody pod naszymi stopami kończą się, a plecy trafiają na
drzwi.
Drzwi zamknięte - a za nimi drżą w panice otwierające się wbrew
swej woli "Purpurowe Wrota"!
Tak!
Pan Judka... nie, w tej chwili Juda ben-Josif - niespodziewa-
nie wsuwa spokojnie swoją wyszczerbioną "karabelkę" do pochwy.
Grymas wyszczerzonych zębów przekształca się w przebiegły uśmie-
szek, przekrwione oko mruga porozumiewawczo do Rio i rudobro-
dy zabójca zaczyna tańczyć, zmuszając swoim szaleństwem czerka-
sów do cofnięcia się w dół.
Rudobrody tańczy, zatknąwszy palce pod pachy, odstawiw-
szy łokcie na boki i podśpiewuje przy tym gardłowym, ochrypłym
głosem:
Abram, Abram, dziadku ty nasz!
Izaak, Izaak, staruszku ty nasz!
Jakub, Jakub, ojcze ty nasz!
Chaim, Chaim, pastuszku ty nasz!
Śpiewając i tańcząc, wyrzuca w górę kolana, a czerkasi patrzą
nań w niemym zdumieniu, zapominając o nabiciu pistoletów, który-
mi chcieli dobić obu straceńców.
- Śmierć widać parch poczuł! - stary wojak mimo woli się żegna.
-1 całkiem mu od tego odbiło! Matko Boża, módl się za nami grzesz-
nymi...
Wszystko wskazywało na to, że tylko ja jeden prawidłowo
pojąłem postępek Judy ben-Josifa. Naiwna, śmieszna, niezdarnie
złożona piosenka to jedno z dzieł wielkiego rabbi Beshta i jego
uczniów, którzy uważali, że tajemnice Kabały powinny iść "pomiędzy
ludzi" pod postacią obrzędów, tańców i przyśpiewek, kryjących
pod pozorami istotną treść. Abraham, władca kręgu Hesed-Miło-
ści, Izaak, władca kręgu Gewury-Siły, Jakub - którego dwunastu
synów to dwanaście miesięcy i dwanaście znaków Zodiaku, od
Barana do Ryb...
Miłość, Siła i Obrona.
Czerkasi patrzą na tańczącego Żyda i kręcą palcami kółka na
czołach.
...czemuż się nie modlicie, czemuż się nie modlicie,
czemuż się nie modlicie za nas do pana B-ga?
By nasze domy pobudowali, naszą ziemię odkupili
I nas tam odprowadzili
Do naszej ziemi, do naszej ziemi, hen!
Czuję, że ogarnia mnie przypływ nowych sił, dając mi więcej
niż to, co dostałem z łaski Rudego Pańki. Podobne do powiewu wiatru
skrytego wśród liści, do światła błyskającego zza chmury i nadziei
w mroku, dźwięczy moc imienia Ain, którego liczba siedemdziesiąt,
i imienia Dalet, którego liczba cztery, imion Jod i Gej, których ma-
cierze odpowiadają dziesięciu i pięciu... w śmiesznej piosence Je-
hudy ben-Josifa dżwięczy poskromienie wroga, poskromienie i stwo-
rzenie niezawodnej obrony przed odejściem.
- Przed śmiercią na tańce ci się zebrało?
Na schody wstępuje rosły czerkas w bogatym, atłasowym
żupanie i niezmiernie obszernych szarawarach. Czapkę gdzieś po-
siał w bitewnym zapale i na jego łysej głowie tańczy odblask pło-
mieni pochodni, co wygląda, jakby miał głowę w ogniu.
Setnik Longin? Prosimy, prosimy...
- Owszem, jak do piekła, to z przytupem!
Na szalonego tancerza patrzy lufa pistoletu.
Zamek drgnął od fundamentów po dachy.
Granice sfer rozeszły się jak krawędzie rany, niewidzialny wi-
cher przeniknął na wskroś szereg otwierających się portalów, zmu-
szając całe moje jestestwo do wyrażającego głód pulsowania. Ogłu-
szający grzmot rozpruł chyba same niebiosa. Drzwi wyrwało z za-
wiasów razem z futryną - staliśmy w nurcie gwałtownego potoku,
który bił z otwartych szeroko Wrót, a śpiew Jehudy ben-Josifa
oddzielał nas od szaleństwa żywiołów, od kamieni i szczap drzewa,
które jakimś cudem omijały ciała śmiertelników.
Balustradę górnej galerii, na której się teraz znajdowaliśmy, zniosło
precz, czerkasów zdmuchnęło w dół, ktoś na łeb na szyję potoczył
się po schodach, ktoś grzmotnął plecami w płyty przedsionka.
Moja świadomość rozpływała się i topniała - wszystkie siły
oddałem Rio, żeby przeżył nierówne starcie - i on przeżył, a ja...
W ostatniej chwili, na krawędzi mojego niknącego ,ja", odbił
się obraz, który niespodzianie nasycił się barwami. Widziałem teraz
nie oczami bohatera-Zaklętego, ponieważ świat znów nabrał barw,
pozwoliwszy kaf-Malachowi widzieć na skroś. Przez kilka portalów
- targany skurczami odcisk gasnącej pamięci, która rozpaczliwie
czepiała się źdźbeł istnienia.
Pośrodku sali Stanisław, który trzymał pod pachą mojego wy-
rywającego się syna, bił się na szable z nagą furią, w której łatwo
było poznać ogarniętą wściekłością córkę setnika Longina. Panna
Jaryna była już ranna, zaschnięta krew znaczyła jej ranę na ramie-
niu i biodrze, krew plamiła też wyłożony na posadzce wzór Znaku
- ale Jaryna Longinówna depcząc po symbolu, biła się o swoje życie
z determinacją rozpaczy właściwej tylko ludziom.
Nie opodal znieruchomiała porażona trwogą i zdumieniem Sale
Kewal - odwracała się ku nam, odwracała - i w żaden sposób nie
mogła się odwrócić.
Na krawędzi schodów, gdzie ułamek sekundy wcześniej ramię
w ramię bili się dwaj Zaklęci i jeden konający kaf-Malach, na brzeż-
ku rozstępującego się niczym wrzód Pogranicza, kusztykał przygię-
ty, jakby weń celowano, ostrzyżony "pod garnek" bursak ze śmiesz-
nymi szkiełkami na nosie i niezgrabnym, ciężkim pistoletem zatknię-
tym za pas długiego kaftana.
Nieco dalej, ledwo trzymając się na nogach, usiłował dotrzy-
mać bursakowi kroku mój stary znajomy, Griń czumak. "Braciszka,
braciszka mi oddajcie! Judasz jestem, zdrajca, dusza przepadła...
oddajcie, błagam!" - szeptały blade, bezkrwiste wargi nieszczęśni-
ka - a może tak mi się tylko wydało. Obok zaś, podtrzymując czu-
maka pod rękę i pomagając mu iść... kroczyło widmo tej, która umarła
rodząc mojego syna, widmo mojej ziemskiej ukochanej! Przez syl-
wetkę Jaryny, imienniczki tej furii, której szabla świszczała teraz wokół
Macapury-Kołożańskiego, widać było surowe płyty zamkowej ściany,
mglista kobieta kolebała się i drżała. Martwa, wykopana z grobu
i spalona matka szła w sukurs swojemu synowi!
Obu synom.
A potem odszedłem.
Niebyt?
Sen?
Śmierć?
Brak odpowiedzi.
Sale Kewal, zwana Laleczką
...ostra krawędź szkła musnęła splecionych z włosia więzów
- i "uzdeczka" krepująca prawą rękę pękła.
Zawierucha, która zuchwale wdarła się przez rozbite okno, ru-
szyła w tan białymi obłoczkami mroźnej kurzawy, zakręciła, szarp-
nęła urywkiem, czarne z rudym... Eeech! Podkóweczki, krzeszcie ognia,
tancereczka tego godna!
Ułamek sekundy później trzasnęła "uzdeczka" jednym końcem
umocowana do osinowego kołka, drugim wczepiona w kosmyk dzie-
wiczych kędziorów.
- Co ty wyprawiasz, czartowskie nasienie!
Pierwszy ocknął się pan Stanisław. Na jego szczęście akurat
uporał się z tkaniem słownej więzi, przygotowującej otwarcie porta-
lów, bo inaczej ten okrzyk w najlepszym kosztowałby go życie.
Sale Kewal pogubiła się w tym wszystkim. Pewnie dlatego, że
interesowało ją akurat coś zupełnie innego: oto Macapura-Koło-
żański milknie, ociera pot z czoła i odsłania Jarynie żyły, pragnąc
skropić Znak "cieczą czystą" i otworzyć sekretną drogę przez Gra-
nicę - a ostatnie z ostrzy Sale pofrunie ku celowi, dając jej możli-
wość przejścia przez Granicę we dwójkę z dzieckiem, bez zbędnego
towarzystwa.
Na herosie bowiem dawno już postawiła krzyżyk.
Szkoda, oczywiście... choć co prawda w miejscowym Naczy-
niu krzyż oznacza coś innego, co niełatwo objaśnić... i co przekształciło
narzędzie tortury w symbol zbawienia.
- Precz, bękarcie! Precz, bo zabiję!
Bajstruk tymczasem, nie zwracając żadnej uwagi na groźby tnie
już trzecią "uzdeczkę". Pełen bólu okrzyk - odłamek szkła wypadł
z sześciopalczastej dłoni, ale chłopiec natychmiast go podniósł, pla-
miąc bursztynową krwią klepki parkietu wewnątrz pentagramu.
Cała sala wygięła się nagle, jak wyrzucona na siatkę podbiera-
ka ryba.
Sale boleśnie uderzywszy się, padła na kolana. Ścisnęła moc-
no dłońmi skronie, dławiąc rodzącą się gdzieś w głębi umysłu sła-
bość omdlenia. To nie kowale, sam Inar Gromodzierżca uderzył
w sklepienie jej czaszki błyskawicą o siedmiu zębach. Ból, który prze-
toczył się gdzieś w głębi, skwitował tylko ochrypły jęk i zaciśnięte
szczęki ofiary; zmrużyć oczy udało się bez trudu, ale rozchylić oło-
wiane powieki, wypuścić uwięzione spojrzenie na wolność...
"Posiwiałam! - przemknęła spłoszona myśl. - Przekleństwo,
z pewnością zupełnie posiwiałam!"
Kiedyś Sale widziała, jak poraża człowieka czarodziejski trąd,
który potrafi w ciągu kilku chwil pożreć całe ciało. Teraz działo się
coś podobnego - mlaskając łapczywie, mokre wargi szczeliny wsy-
sały podłogę, odległa ściana ciężko się wypuczyła niczym zbocze
wzgórza porośniętego kolczastymi krzakami, z wici których splata-
no wieńce dla katorżników, ściany tu i tam pokrywały się już fałda-
mi kory drzew, górna galeria w ogóle rozrosła się w sklepienie gałę-
zi, w których gdzieniegdzie zaplatały się widmowe fragmenty zam-
ku, bezdźwięcznie rozwierając gęby.
Po grząskim błocie, do kąta gdzie opierał się jeszcze przemia-
nie czerwono czarny dywan, poturlało się nagie ciało dziewczyny
sypiącej przekleństwami, jakich nie powstydziłby się bywały esauł.
Popękane uzdeczki na oczach patrzącej Sale zmieniły się w zwoje
wianków ozdobionych kwiatami o soczystej, białej barwie - które
oczywiście nie mogły niczemu przeszkodzić i nikogo zatrzymać.
- Stój, paskudo! Stój, mówię!
Panna setniczanka zerwała się na nogi i trzema ruchami zrzuciła
z siebie rośliny. W następnym mgnieniu oka lekka szabla jakby
przefrunęła z wiszącej na ściennym kilimie pochwy w dłoń nie-
doszłej ofiary. Sale ujrzała twarz dziewczyny - było to wszyst-
kiego jedno mgnienie, ale zobaczyła rysy Jaryny bardzo wyraź-
nie. - "Jesteśmy do siebie podobne! - zrodziło się w niej ziarn-
ko pełnej zdumienia pewności. - Podobne... obie niezbyt uro-
dziwe, tyle że ona jest młodsza... obie skrzywdzone przez los
bierzemy udział w cudzych rozgrywkach w nadziei, że za bardzo
się nie osmalimy..."
-Zwariowałaś, dziewko! Rzuć szablę! Rzuć, mówię!
Zamiast odpowiedzi naga śmierć rzuciła się na pana Stanisła-
wa.
Macapura ryknął jak zwierzę, porwał z podłogi dziecko i we-
tknął je sobie pod pachę jak bezwładną lalkę. Rodzinna szabla
Macapurów-Kołożańskich ze świstem wyskoczyła na wolność
- i dwie głownie ruszyły w tan, zawirowały w niesamowitych splo-
tach, wtórując rozradowanej śnieżycy. Nie, nie śnieżycy! - z okry-
tego ołowianymi chmurami nieba, w które przekształciło się skle-
pienie, lały się strumienie dżdżu jesiennej burzy; całe niebo przeci-
nały szukające ludzkich ofiar błyskawice... ulewa, gromy i niesamo-
wity bój na Pograniczu...
Pozbawiona wszelkiej pomocy Sale Kewal patrzyła, jak weso-
ły Staś zabija pannę setniczankę. Dziewczyna z pewnością uważała
się za doświadczonego zabijakę i niewątpliwie miała po temu po-
wody, na dodatek powodowała nią straszna, bezgraniczna wście-
kłość; ale oto już krwawy pocałunek zostawił znak na jej ramieniu,
oto już szabla Macapury liznęła ją niżej, szkarłatnymi wargami mu-
skając biodro... Pan Stanisław bił się z zimnym wyrachowaniem,
wkładając w każde uderzenie swoją nienaruszoną przez wiek siłę
i niewielki ciężar "czarciego nasienia" w ogóle mu nie przeszkadzał.
Wybrać moment i cisnąć nożem? Nie, to zbyt niebezpieczne, można
trafić w dziecko i własnymi rękoma zniszczyć przepustkę na bez-
pieczne przejście. Po raz pierwszy Sale nie wiedziała, co zrobić. Po
raz pierwszy znalazła się w roli postronnego obserwatora, który nie
może w nic się wmieszać; a wokół władczo panoszyło się Pograni-
cze, dopełniając przekształcenia.
Ulewa...
Błoto, chlapa...
Pan Stanisław z lekkością zadziwiającą u kogoś o jego wadze,
przysiadł nagle w rozkroku, przepuszczając nad głową gniewnie
świszczące ostrze szabli, która zdążyła już kiedyś poznać smak oj-
cobójstwa. I natychmiast odpowiedział błyskawicznym wypadem.
Ostrze rodzinnej karabeli liznęło dziewczęcą nogę na dłoń nad piętą...
rozległ się ledwo słyszalny jęk... i panna setniczanka bokiem zwa-
liła się w lepką kałużę.
Z przeciętym ścięgnem nie da się tańczyć.
Sale zdążyła jednak cisnąć swoim klinem. Niespodziewanie
w walce mignęła krótka, niemal nieuchwytna pauza, Staś stanął plecami
do wiedźmy i Sale zaryzykowała. Okazało się: nadaremnie. Wszyst-
ko zdało się psu na budę. Głupio było nie doceniać Macapury-
Kołożańskiego i daremne okazały się nadzieje, że zapomni choć na
chwilę o widzach. Ostrze klina rozerwało tylko rękaw pańskiego
kontusza, a spojrzenie, jakie cisnął Sale w odpowiedzi, dało jej do
zrozumienia, że przeklętnik odgadł jej zamiary długo przed rozpo-
częciem całego obrzędu.
Pozostało tylko podziękować maleńkiemu wyrodkowi za uwol-
nienie przyszłej ofiary, a ofierze, za to, iż nagle przekształciła się
w szalonego mściciela.
W przeciwnym wypadku wesoły Staś natychmiast poracho-
wałby się za cios w plecy z Sale Kewal, zwaną Laleczką, mimo wszyst-
kich jej poprzednich starań...
- Ach, ty kurwo! A masz!
Panna w ostatniej chwili zdążyła odturlać się w bok. Pręgowa-
ny kamień do połowy pogrążył się w błocie, przyjąwszy cios szabli
przeklętnika. Okazało się też, że pan Macapura-Kołożański będzie
musiał poszukać sobie nowej rodzinnej głowni.
Ze starej została mu tylko rękojeść i kawałek klingi, nie dłuż-
szy niż na łokieć.
- Co tu się wyrabia, Przewodniczko?
Potężny głos wzbudził głośne echa.
Sale odwróciła głowę.
Tam, gdzie niedawno płonął kominek i wisiał rozpięty do góry
nogami na krzyżu męczennik, leżały teraz poprzewracane paliki.
Kolczasta zapora była poskręcana, poprzerywana, przewrócone
podpórki powciskały druty własnym ciężarem w błoto... i w Gra-
nicznym ogrodzeniu ziało przejście.
Przejście, które uczynili oni sami.
A nieopodal czekała na odpowiedź światłość obleczona
w materialne kształty.
Światłość była zaskoczona, nie pojmowała, czemu nikt jej wcze-
śniej nie uprzedził - i jej ubranie igrało tęczowymi barwami niczym
kalejdoskop. Obszyty mundur zastąpiła kuta kolczuga, płaski hełm
z misiurką na oczach patrzących przekształcił się w furażerkę,
a natychmiast potem w husarski szyszak, a buty w skórzane san-
dały z brązowymi okuciami.
- Pytam, co tu się wyrabia? Dlaczego milczysz, Przewodnicz-
ko? Dlaczego mnie nie uprzedziłaś?
Samael się gniewa.
Samael jest wściekły.
Kobietę porwał histeryczny śmiech, który wyrwał się na ze-
wnątrz jako zawstydzający chichot. Książę z Książąt Lewicy, Anioł
Siły, wszechmocny i nieskazitelny Malach, nie wiedział, co robić!
Dokładnie tak samo, jak przed chwilą jeszcze nie wiedziała ona sama,
nędzna i nic nie znacząca Sale Kewal. Otchłań w głębinie, była Sale
niespodzianie wydobyła się na zewnątrz, władczo objawiła swoje
prawa i niesamowity śmiech był tego wyrazem!
Śmiech.
Ulewa.
Błoto...
Pan Stanisław niczym rozjuszony drapieżnik wyszczerz,, I zęby,
chwycił wygodniej dziecko, a potem przytknął do cienkiej, dziecię-
cej szyjki ostrze ułamka szabli.
- Zostań, gdzie stoisz! Słyszysz, szatanie?! Klnę się na widły
twoich służalców, że go zarżnę jak weselne prosię!
Unosząc histerycznie krzyczącą przepustkę, ruszył tyłem , \
przerwie w ogrodzeniu. Ale daleko uciec wesoły Staś nie zdołał. Nagie
ciało rozciągnęło się w rozpaczliwym rzucie, zgięte niczym szpony
palce wczepiły się w nogi zacnego pana tuż nad krawędzią cholew
butów, a szczupłe ręce napięły się niczym struny.
Zapomniawszy o wszystkim, rozjuszona córka setnika Longi-
na wgryzła się we wroga zębami.
- Judkaaaa! - piskliwie zawył pan Stanisław, targając nogą
i starając się zrzucić oszalałe brzemię. - Judka, parchu przeklęty, nie
stój jak słup! Zabij tę świńską córkę! Zabij!
Od zagłębienia pomiędzy dwoma pagórkami, gdzie wcześniej
rysowały się drzwi do pięciokątnej komnaty, nadbiegał Judka. Szedł
zgarbiony, przyciskając zakrwawioną dłoń do boku, charcząc prze-
raźliwie wypluwał strzępy burej flegmy; jeszcze jeden krok, drugi,
trzeci... i czubek jego buta uderza w skroń Jaryny Longinówny,
a palce dziewczyny otwierają się powoli...
- Wybaczcie, panie Judka, ale nie mogę na to pozwolić!
- Aj waj, sławny i szlachetny panie! Posłuchajcie starego Żyda
i biegnijcie, dopóki nie jest za późno! Nie czas na to, by kręcić wąs
i chełpić się swoją szlachetnością i psiego łajna niewartym szlachec-
twem...
- Panie konsulu! Proszę was, nie róbcie tego! Panie konsulu!
Wstrzymajcie się!
Sale Kewal, Sale Przewodniczka, którą nieliczni znali pod za-
bawnym imieniem Laleczki, starająca się rozpaczliwie zdążyć za zni-
kającym w przerwie Macapurą, obejrzała się za siebie.
Rozpływały się zarysy wzgórz niknących w strugach ulewy,
która zdążyła się już przekształcić w potop, opadała kora z drzew,
obnażając poszarpane wykładziny ścian, kolczaste zarośla zlewały
się w nierówny tynk ścian, błocko wysychało w oczach, przeista-
czając się w spękane klepki parkietu i paliki balustrady galeryjki;
milczał slcryty gdzieś w zasłonie mgieł Samael, Anioł Siły - a po-
środku pomiędzy "tu" i "tam", nad nagą, brzydką dziewczyną stało
dwóch ludzi. Konsul i heros.
Tak właśnie zapamiętała to Sale, zanim ostatecznie straciła przy-
tomność.
PROLOG NA ZIEMI
- Panie setniku! Panie setniku, ten tu żyje!
- Ktoś? Ktoś ty?! Odpowiadaj, psi synu!
Brak odpowiedzi.
ŚRÓDSŁOWIE:
a mówiąc prościej, uwagi w połowie
Oj, łaskawi czytelnicy, czuło serce moje: niepotrzebnie tłoczo-
no papier pod tę książkę, na darmo darto pióra z gęsi! Mówiłem
paniczom-pismakom: miejcież wstyd, nie rozśmieszajcie uczciwych,
ciężko pracujących ludzi! Golnijcie sobie po kielichu gorzałki z pie-
przem, zakąście słoniną i - bez urazy! - rzućcie tę zabawę w rzadką
cholerę, albo jeszcze dalej!
Gdzież tam! Akurat, posłuchają tacy prostego pasiecznika!
Panicze się ponadymali, a dumna pani w ogóle nie raczyła zwracać
na starego uwagi! A przecież mogli by sobie klecić książki powo-
lutku, jak robią to inni rozumni ludzie: oto wredny czarnoksiężnik
siedzi na skale, zdradę czarną knuje, a sławny rycerz Kononienko
już w ósmej księdze drużynę na tego drania zbiera... ale nie! Naz-
myślali mądrości! Może jeden pan rektor kijowskiej bursy w tym
się rozezna, a i on podczas czytania wiele razy po łysinie będzie się
musiał drapać!
I oto ludzie zaczną szczerzyć zęby: żebyż to choć lokajstwo
godne albo sam pan komisarz - ale nie, każdy szczyl z gołą dupiną,
który powinien jeszcze z kijkiem po podwórku ganiać, przystanie,
siąknie zasmarkanym nosem i zacznie zadawać pytania: "Dokąd? Po
co? Ale nakręcili, żeby im wargi popękały!"
Czysta komedia, ze wstydu na oczy ludziom pokazać się nie
można będzie! Znam ja was, pisarczyki i księgoluby jedne: zacznie-
cie wyśmiewać starego, a innych znajomków, których na tych stro-
nach całą gromadę spotkacie, paluchami wytykać będziecie: zobacz,
brachu, jak to ich obsmarowali!
Żegnajcie! Do rychłego się niezobaczenia!
A na koniec ręce bezradnie rozłożę: są w tej książce, fruk jej
w rzętak, rozmaite słowa, które nie każdy zrozumie. Więc niżej znaj-
dziecie wszystkie prawie wytłumaczone... a już czy zrozumiecie, czy
nie, to wasza sprawa. Sam niektórych nie znałem, więc bez krępacji
pytałem raw Elishę albo pisarza książęcego... w końcu stary już
jestem...
Kreślę się tym jako wasz dobry przyjaciel
Rudy Pańko, pasiecznik
KONIEC TOMU PIERWJZEGO
ciąg dalszy i zakończenie w tomie "Czas łamania zakazów"
już w czerwcu tego roku
TEZAURUJ:
czyli
OBJAŚNIENIE SŁÓW
Krungowie - drobne leśne paskudztwa
Chrongowie - cóż, jeszcze gorsze draństwo
Bajstruk - dziecko z nieprawego łoża, bękart
Raw [rabbi] - tytuł żydowskiego mędrca w Babilonie [w ziemi Izra-
ela]
Hajdamacy - rozbójnicy [i co w nich panowie pismacy znaleźli pięk-
nego?]
Czerkas - Kozak. Rejestrowiec [Kozak regestrowy] - żołnierz regu-
larnej formacji. Podsiadek [podkomornik] - Kozak bez majątku, osie-
dlony u majętnego i zobowiązany stawać za niego na wojnę.
Mugir - chłop [pogardliwie]
Rezun - wiadomo. Charakternik - o, ten to dwa razy gorsze ziółko!
Zagranicznik - przybysz zza Granicy
Abszyd - rezerwa. Abszydowy - spisany ze stanu do rezerwy.
Rusznica - broń palna [guldynka, janczarka, fuzja i co tam jeszcze...]
Czakhin - czarownik
Żupan - okrycie wierzchnie. Podobnie jak kontusz czy czamarka
Serdiuk - najemnik
Pejsy - loki na skroniach
Malach - anioł
Kewal - przewodnik
Wódka - wszystkie słowa w cudzysłowie i pisane kursywą, w ory-
ginale mają polskie brzmienie, choć pisane są głagolicą, stąd auto-
rzy uznali za konieczne włączenie ich do słownika. W tym przypad-
ku chodzi oczywiście o gorzałkę, [przyp. tłum.]
Cudrajter - wariat, ryzykant
Goj - nie Żyd ["choć jesteś gojem, to dobry z ciebie człowiek"]
322
M.& S. DiaczenKo, n.u.
Dżurak [czurak] - młody czerkas, najczęściej pełniący obowiązki
ordynansa
Kaptan - kaftan
Melamed - nauczyciel w chederze
Cheder - żydowska szkoła
Kneź - książę
Harmata - działo, armata
Szabat - sobota
Miewa - przykazanie
Gratullować - składać powinszowania
Gwałt - szum, krzyk. Zgwałcić - pohańbić, pozbawić czci.
Knehini - żona księcia, księżna.
Ein-Sof - Absolut, Nieskończoność
Sfirot [Sefirot] - dziesięć uniwersalnych zasad Budowy Świata.
Samego słowo Sfira [Sefira], nie da się dokładnie przetłumaczyć. Słowa
pokrewne: Sefer [Księga], Mispar [Liczba], Sapir [Szafir], i Sfera [Sfera,
a cóżby innego!].
Raw [rabbi] - tytuł żydowskiego mędrca w Babilonie [w ziemi Izra-
ela]
Banacja - banicja, kara wygnania
Frejlechs - żydowski hopak
Gągoł - ptak brodzący, po rosyjsku "Gogol". W ogóle cały ten frag-
ment można przypiąć do Gogola - "Martwe Dusze", "Płaszcz", "Nos"
[przyp. tłum.]
Trastia - to, czego w złości życzy się czyjejś matce.
Wołociuga - włóczęga, wędrowiec
Wiedźmistrz - to przecie ja, dobrzy ludzie. Jakby komisarz nad tu-
tejszym paskudztwem wszelakim.
Konwent - zatwierdzony prawnie spis i zbiór miejscowych wrażych
sił.
Cfat - miejscowość w Górnej Galicji, do której wyemigrowali liczni
żydowscy mistycy w rezultacie prześladowań za panowania Ferdy-
nanda Hiszpańskiego.
Kisz mirin tuches zajn gizunt - a znajdźcie sobie mądrego Żyda i
sami go spytajcie, bo mnie wstyd mówić...
Cadyk - mąż, człowiek sprawiedliwy
Kadisz - żałobna pieśń żydowska
Cymes - słodka potrawa, rarytas