Karol May

Pomarańcze i daktyle

Karawana zbójecka
Rozdział I Dżezzar-bej, dusiciel ludzi
O Afryko!
Witaj mi, kraino tajemnic! Mam na szlachetnym rumaku przejechać twoje nagie i 
puste 
stepy, na szybkim dromaderze twoją spiekła Hammadę, mam błądzić pod twoimi 
palmami, 
patrzeć na twoje fatamorgany i zieleniejące oazy, myśleć o twej przeszłości, 
ubolewać nad 
teraźniejszością i marzyć o twej przyszłości.
Witaj mi, kraino słonecznego żaru, tropikalnego tętna i fizycznej 
gigantyczności! Na 
lodowatej północy odczuwałem twe ciepło, przysłuchiwałem się przedziwnym 
dźwiękom twych 
baśni i słyszałem szmer dalekich psalmów, wznoszonych ku niebu przez twą 
przepotężną 
przyrodę. Tu morze gazeli zalewało równinę, hipopotam pasł się głęboko pod wodą, 
las łamał się 
pod stopami słonia i nosorożca, w bagnie przewalał się krokodyl, a pod 
kolczastymi mimozami 
chrapał śpiący lew. Nogi moje były skrępowane, lecz dusza rwała się do ciebie. 
Tu huczała 
rusznica Boera, tu świstały włócznie Hotentotów i Kafrów, czarne postaci wiły 
się 
w atletycznych zapasach, dźwięczały łańcuchy, wyli niewolnicy, a ciężko 
objuczona karawana 
ciągnęła ku wschodowi, zaś okręt ku zachodowi. W samotnej wsi brzmiał ku niebu 
chór 
muzykantów, z wysokiego minaretu muezzin wołał na modlitwę, u wrót pustyni 
trzeszczał sucho 
piasek, a przy dalekiej studni wielbłądy zginały kolana, synowie pustyni 
zwracali oczy ku 
wschodowi, a dżellab śpiewał nabożnie: „Lubekka Aliah himeh” – tu jestem, o mój 
Boże!
Witaj mi, kraino mej tęsknoty! Nareszcie widzę twoje wybrzeże, oddycham powodzią 
twej 
czystej atmosfery i piję słodki wiew twojej woni. Nie obce mi twoje języki, lecz 
ani jedno oblicze 
nie uśmiecha się do mnie ani jedna ręka nie ujmuje mojej, tylko z zielonego 
wybrzeża pochylają 
się ku mnie pióropusze palm, a wzgórza promienieją przychylnym blaskiem, wołając 
swe 
„habakek” – bądź pozdrowiony, cudzoziemcze!
Polowałem w Australii na emu i kangura, w Bengalii na tygrysa, a na preriach 
Stanów 
Zjednoczonych na szarego niedźwiedzia i bizona. Tam na far west spotkałem 
człowieka, który 
tak samo, jak ja, z czystej żądzy przygód, zapuszczał się sam jeden w ponure i 
krwawe ostępy 
obszarów indiańskich i był dla mnie przyjacielem we wszelkich 
niebezpieczeństwach. Sir Emery 
był Anglikiem krystalicznej czystości, dumnym, szlachetnym, zimnym, małomównym, 
odważnym aż do zuchwalstwa, przytomnym, silnym zapaśnikiem, zręcznym 
szermierzem, 
pewnym strzelcem, a przy tym człowiekiem gotowym do ofiar.
Obok tych licznych zalet posiadał zacny sir Emery pewne właściwości, które 
charakteryzowały go od razu jako Anglika i mogły czasem odstraszyć obcego, mnie 
jednak nie 
przeszkadzały, przeciwnie, były często powodem niejednej skrytej, lecz niewinnej 
uciechy. 
Rozstaliśmy się swego czasu w Nowym Orleanie, jako najlepsi przyjaciele, 
przyrzekając sobie 
nawzajem, że znowu się zobaczymy. Spotkanie miało dojść do skutku w Algierze.
To, że wybraliśmy Algier, Afrykę nie stało się bez powodu. Mój zacny Bothwell 
był tak 
samo, jak ja, obieżyświatem. Złaził wszystkie kąty na ziemi, lecz z Afryki 
zwiedził tylko 
Kapsztad na południu, a na północy „Gharb”, jak Arabowie nazywają wybrzeże od 
Maroka do 
Tripolisu. Oczywiście pragnął poznać także wnętrze tej części ziemi, Saharę i 
Sudan, a potem 
chciał przez Darfor i Kordofan powrócić Nilem do cywilizacji. W Algierze 
mieszkał jego 
krewny, u którego przebywał przez dłuższy czas, aby się nauczyć po arabsku. Był 
to jego wuj ze 
strony matki, Francuz, szef domu handlowego, utrzymującego zyskowne stosunki z 
Sudanem. 
Nazywał się Latreaumont i u niego właśnie mieliśmy się spotkać.
Co się mnie tyczy, to jeszcze za szkolnych czasów zajmowałem się ze szczególnym 
upodobaniem językiem arabskim, a potem starałem się niezbyt wielkie wyniki pracy 
w tym 
zakresie uzupełnić podczas pobytu w Egipcie. Przebywając razem na prerii, 
mieliśmy doskonałą 
okazję do dalszego ćwiczenia się w tym języku, dlatego odpłynąłem parowcem 
„Vulkan”, 
należącym do messagerie imperiale, z Marsylii z przekonaniem, że nie będzie mi 
trudno 
porozumieć się z dziećmi Sahary w ich ojczystym języku.
Afryka była dla nas, jak zresztą i dla wszystkich, krajem wielkich, 
nierozwiązanych zagadek, 
które mogły wzbudzić naszą ciekawość, ale i narazić na wiele niebezpieczeństw. 
Szczególnie 
ogarnął nas niezwykły zapał na myśl, że jak zabijaliśmy jaguara, szarego 
niedźwiedzia i bawołu, 
tak będziemy mogli spróbować naszych rusznic na czarnej panterze i lwie. Emery 
Bothwell 
słuchał jakby z zazdrością opowiadań o odważnym myśliwym, Girardzie, który 
wsławił się 
polowaniami na lwy, i postanowił także zdobyć kilka grzywiastych skór.
Od czasu naszego rozstania upłynął już cały rok, ale Emery Bothwell wiedział, 
kiedy mniej 
więcej przyjadę, a ponieważ mógł łatwo przypuścić, że przybędę na parowcu 
francuskim, przeto 
doznałem pewnego rozczarowania, gdy, wysiadając z okrętu, nie dojrzałem go w 
pstrym tłumie 
ludzi, czekających na brzegu lub spieszących w łodziach na przyjęcie znajomych.
Miasto Algier, położone na zachodniej stronie zatoki, ciągnącej się w kształcie 
półksiężyca, 
zwrócone ku statkowi całym frontem, przedstawiało się oczom widza jakby 
zaczarowane. Biała 
jak kreda, pnąca się po zielonym zboczu gór, masa domów bez dachów i okien 
patrzyła sztywno 
na przystań i wyglądała niemal jak skała wapienna, olbrzymia grupa gipsowa lub 
lodowiec 
w świetle słonecznym. Wysoko, na szczycie góry widniały baszty cesarskiej 
warowni, a u jej stóp 
rozciągały się oprócz fortecy Mersa Edduben rozmaite obwarowania.
Po wybrzeżu snuły się grupy postaci w białych burnusach, murzyni i murzynki w 
pstrych 
kostiumach, kobiety ubrane od stóp do głów w białe, wełniane szale, Maurowie i 
Żydzi 
w strojach tureckich, mieszańcy wszystkich barw, panowie i panie w strojach 
europejskich, oraz 
wojsko francuskie wszystkich stopni i rodzajów broni.
Kazałem swoje rzeczy odnieść do hotelu de Paris, położonego przy ulicy Bab-el-
Qued, 
a posiliwszy się tam wedle potrzeby, udałem się na ulicę Bab-Azoun, przy której 
znajdowało się 
mieszkanie Latreaumonta.
Oddałem moją kartę wizytową, a w drzwiach ukazał się natychmiast sam szef.
– Bienvenu, Herwenu monseigneur, ale nie tu, nie tutaj! Proszę, chodź pan ze 
mną, muszę 
bowiem przedstawić pana mej pani i córce. Od dawna już czekaliśmy z bólem na 
pana!
To niespodziewane przyjęcie zaskoczyło mnie trochę. Czekano bowiem na mnie, 
nieznajomego, z bólem. Z jakiego powodu?
Latreaumont, mały, bardzo ruchliwy człowiek wydostał się na szczyt szerokich, 
marmurowych schodów, zanim ja zdołałem przebyć połowę. Dom ten był niegdyś 
pałacem 
bogatego muzułmanina, a połączenie arabskiej architektury z francuskim 
urządzeniem wywierało 
osobliwe wrażenie. Przez wspaniały salon zaprowadzono mnie do pokoju rodzinnego. 
To 
wyróżnienie miało zapewne związek z bólem, z jakim na mnie czekano.
Madame, w sukni z czarnego jedwabiu, skrojonej po europejsku, siedziała na 
taborecie, 
przerzucając jakiś romans. Mademoiselle leżała na aksamitnej otomanie w wygodnym 
i malowniczym orientalnym ubraniu. Szerokie, jedwabne jej spodnie sięgały od 
pasa aż do 
kostek, a bosa noga tkwiła w niebieskim pantoflu, haftowanym złotem. Delikatne 
wstawki 
koronkowe, przetykane złotem, okrywały jej szyję i piersi. Ciemne włosy, z 
wplecionymi w nie 
sznurami pereł, obwiązane były niebieskim i różowym fularem.
Obie panie wstały na nasz widok, prawie nie mogąc ukryć swego zdziwienia z 
powodu 
towarzyskiego faux pas, popełnionego przez pana domu, który wpuścił obcego do 
tego pokoju, 
nie oznajmiwszy go uprzednio. Zaledwie jednak usłyszały moje nazwisko, 
zdziwienie ustąpiło 
miejsca nieukrywanej radości.
Madame podbiegła ku mnie i ujęła mnie za rękę.
– Co za szczęście, monseigneur, że pan nareszcie przybywa! Tęsknota nasza za 
panem nie 
miała granic, ale teraz odzyskamy z pewnością spokój, ponieważ pan pospieszy za 
naszym 
dzielnym Bothwellem i pomoże mu odszukać Renalda!
– Zapewne, madame, że uczynię to, skoro pani sobie tego życzy, proszę tylko 
powiedzieć, 
kto to jest ten Renald i jaki związek zachodzi między nim a Emerym, którego 
spodziewałem się 
tutaj zastać!
– Pan rzeczywiście nic jeszcze nie wie? Mon dieu, całe miasto mówi już o tym od 
dawna!
– Ależ, Blanko – wtrącił Latreaumont – zważ na to, że monseigneur przybywa 
właśnie 
z przystani!
– Vraiment, to prawda! Pan nie może jeszcze nic wiedzieć! Proszę natychmiast 
usiąść! 
Clairon, powitaj naszego gościa!
Młoda osoba skłoniła się z uprzejmością, pełną niemal szacunku, a matka 
zaprowadziła mnie 
do krzesła. Przyjęcie było tajemnicze, z niecierpliwością więc oczekiwałem na 
to, co dalej 
nastąpi.
– Zastaje nas pan w położeniu – zaczął Latreaumont – które nakazuje nam odstąpić 
od 
zwykłych form. Emery opowiadał nam o panu bardzo, bardzo wiele, a to wobec jego 
zamkniętego usposobienia skłania nas do zupełnego zaufania wobec pana.
– Tak, do zupełnego i niewzruszonego zaufania, monseigneur – potwierdziła 
madame, 
używając z uprzejmości wyrazu: monseigneur, zamiast monsieur. – Pan odważył się 
już 
dotychczas na tyle niebezpiecznych przedsięwzięć z naszym neveu, że spełnienie 
naszej prośby 
nie odstraszy pana z pewnością.
Śmiać mi się niemal chciało na myśl o tym, jak prędko ci mili ludzie zaczęli mną 
rozporządzać. Nie wiedziałem wprawdzie, o co idzie, lecz przysługa, której się 
ode mnie 
domagali, musiała być połączona z jakimś niebezpieczeństwem dla mnie.
– Mesdames i monseigneur, z całą ochotą i gotowością oddaję się na wasze usługi 
we 
wszystkim, czego sobie życzycie! – odpowiedziałem.
– Eh bien! Po tym, co usłyszeliśmy o panu, nie mogliśmy się niczego innego 
spodziewać, 
chociaż muszę powiedzieć na nasze usprawiedliwienie, że prośba nasza nie 
pochodzi wyłącznie 
od nas; podyktował ją nam sam Bothwell.
– Jeśli to jest w mojej mocy, to spełnię ją – zapewniłem panią domu.
– Dziękuję panu, monseigneur – oświadczył na to Latreaumont. – Ponieśliśmy 
wielką stratę, 
spotkało nas straszne nieszczęście…
– Straszne, okropne nieszczęście, monseigneur – wtrąciła madame, a łzy trysnęły 
jej z oczu.
Córka jej, Clairon, wydobyła także pachnącą chustkę, aby ukryć cisnące się 
gwałtem 
szlochanie.
– Proszę, niech pani mówi!
– Ja nie mogę opowiadać! Smutek odbiera mi słowa!
Ta mała, wątła kobieta okazała naraz wzruszenie tak głębokie, że przestraszyłem 
się niemal.
– Proszę, monseigneur, chciałbym coś o tym usłyszeć – zwróciłem się do 
Latreaumonta.
– Czy zna pan Imoszarów? – zapytał, dodając jednak natychmiast żywym południowym 
zwyczajem – ale nie, pan ich znać nie może, ponieważ dopiero co pan tutaj 
przybył. Zapewniam 
pana, że Imoszarowie, czyli Tuaregowie, są to straszni ludzie, a szlak karawan z 
Ain Salah do 
Ahir, Dżenneh i Sakkatu, którym wysyłam moje towary do Sudanu, prowadzi właśnie 
przez ich 
terytorium. Mój dom jest jedynym w Algierze, który utrzymuje bezpośrednie 
stosunki 
z Timbuktu, Pullo, Haussa, Bomu i Wadai, a ponieważ znajdujemy się z dala od 
gościńców 
i dopiero w Ain Salah, albo w Ghadames i Ghand mamy połączenie, przeto 
utrzymywanie takich 
niepewnych handlowych stosunków połączone jest często z ogromnymi ofiarami i 
stratami. 
Najcięższa jednak spotkała ostatnią karawanę.
– Napadli na nią Tuaregowie?
– Zgadł pan monseigneur. Zbójcy uderzyli na nich i wszystkich zabili. Jeden 
człowiek tylko 
zdołał umknąć dzięki temu, że zaraz na początku walki udał nieżywego. On 
przyniósł mi wieść 
o ciosie, jaki dotknął moją rodzinę.
– Pański dom odzyska to wkrótce, monseigneur!
– Dom tak, ale rodzina nigdy! Utratę dóbr można przeboleć, ale Renald, mój syn, 
mój jedyny 
syn, jechał z karawaną i nie powrócił.
Teraz nie zdołały już panie powstrzymać się od głośnego płaczu, a Latreaumont 
oddał się 
także boleści. Ja przez kilka chwil milczałem, a wreszcie spytałem:
– Czy nie otrzymaliście żadnej pewnej wiadomości o jego losie? Rozbójnicy 
pustyni zwykle 
nie znają pardonu.
– On jeszcze żyje!
– Ach! Możecie to uważać za cud, jeśli nie zaszła pomyłka!
– Żyje na pewno, gdyż otrzymaliśmy od niego wiadomość.
– Przez kogo?
– Przez pewnego Tuarega, wysłanego przez aguida, dowódcę rozbójników. Żądał 
okupu.
– I państwo zapłaciliście?
– Musiałem.
– Co się złożyło na ten okup?
– Towary, które polecono mi wysłać do oazy Melrir.
– A syn?
– Mimo to nie powrócił. Przeniewierczy rozbójnicy wystąpili z nowym żądaniem.
– Które pan również zaspokoił?
– Tak.
– I z tym samym skutkiem?
– Tego jeszcze nie mogę powiedzieć. Kiedy przybył drugi posłaniec, zjawił się 
Bothwell. 
Było to mniej więcej przed dziesięcioma miesiącami i…
– Więc Emery jest już od tak dawna w Afryce? – przerwałem mu. – Dopiero w tym 
miesiącu 
miał udać się do Algieru!
– Wypoczął tylko przez kilka tygodni w Anglii, a nie mogąc oprzeć się dawnej 
żyłce 
podróżniczej, przybył tutaj!
– Domyślam się już, co się dalej stało, monseigneur. Władze gubernialne nie 
pomogły panu, 
pomimo środków, jakimi rozporządzają. Musiał pan ograniczyć się do własnych 
możliwości, aż 
tu nasz Englishman zgodził się wziąć sprawę w swoje ręce.
– Tak jest.
– Co on zarządził?
– Kazał odesłać żądane towary, lecz sam udał się potajemnie za nimi.
– To śmiałe przedsięwzięcie! Z iloma towarzyszami wyjechał?
– Tylko z przewodnikiem i z jednym służącym arabskim.
– W którym kierunku pojechali?
– Tym razem towary miały trafić do oazy Łotr.
– Jakich towarów zażądano?
– Gotowych burnusów i chust na głowę, długich flint, noży, szeroko wyciętych 
butów, jakie 
zazwyczaj noszą Arabowie i mnóstwa dla nas bezwartościowych przedmiotów 
obozowych.
– Widzę, że banda chce pokryć całe zapotrzebowanie tą zdobyczą, a potem mimo to 
nie 
wydać panu syna. Oszustwa, dokonanego na niewiernym, Arab nie uważa za grzech. 
Ale, 
monseigneur, czy Emery kazał poznaczyć wszystkie towary?
– Skąd pan o tym wie? – spytał zdziwiony.
– Nie słyszałem tego od nikogo. On działa w tym wypadku jak amerykański westman, 
a z tej 
strony znamy się dobrze. Kto żył latami wśród plemion indiańskich dzikiego 
Zachodu i w każdej 
chwili był narażony na śmierć, ten nauczył się rozmaitych sztuczek, które mogą 
mu się przydać 
i na Saharze. Jaki to był znak?
– Inicjały mego imienia i nazwiska: Andre Latreaumont, a zatem A. i L. Te litery 
wypalono 
na kolbach i głowniach strzelb i noży, a z dodaniem arabeski wyszyto na 
kołnierzach burnusów, 
oraz w rogach chust i koców.
– Emery pozna po tym rozbójników. Jest jakaś wiadomość od niego?
– Bardzo nawet pewna. Przysłał mi ją przed dwoma tygodniami i od tego czasu 
czekam 
z utęsknieniem pańskiego przybycia, monseigneur.
– Mam za nim podążyć, nieprawdaż?
– Istotnie. Oto pismo, które przyszło od niego z Zinder! Papier leżał na stole, 
co było 
dowodem, jak często przez te dwa tygodnie spoczywały na nim oczy tych trzech 
osób. Bothwell 
napisał tylko kilka słów. Nie donosił wprawdzie, jakoby wynik jego starań był 
pocieszający, 
prosił jednak, by nie tracili nadziei, oraz wysłali mnie za nim, gdy tylko 
przybędę. W liście nie 
były podane ani czas, ani miejsce.
– Kto przyniósł ten list? – zapytałem.
– Arab z plemienia Kubabisz, który ma rozkaz czekać na pana tutaj i posłużyć 
panu za 
przewodnika.
– Gdzie on jest?
– Tu, w domu. Czy monseigneur każe go zawołać?
– Proszę!
Musiałem sobie powiedzieć po cichu, że jestem dzieckiem szczęścia, gdyż zaledwie 
postawiłem nogę na ziemi afrykańskiej, a już wciągnięto mnie w sprawę, która 
mogła obfitować 
w najbardziej zajmujące wypadki. Latreaumont zadzwonił na Araba, a panie, 
ciekawe rozmowy, 
która miała nastąpić, zapomniały o swym bólu.
Podczas mego pobytu w Egipcie przedsięwziąłem wycieczkę do Siut, Dakhel, Kardżeh 
i Soleb aż do oazy Solimeh i wtedy zetknąłem się z kilku Arabami Kubabisz, 
których poznałem 
jako dzielnych wojowników i doskonałych przewodników. To też czekałem na rozmowę 
z Kubabiszim nie bez zaciekawienia.
Wreszcie wszedł. Arabowie rzadko bywają wyżsi nad wzrost średni, a są przeważnie 
smukli 
i chudzi. Tego człowieka jednak można było nazwać olbrzymem. Był tak wysoki i 
tak szeroko 
rozrośnięty, że omal nie wyrwał mi się okrzyk zdumienia. Jego długa i gęsta 
broda, w połączeniu 
z uzbrojeniem robiła zeń postać bardzo marsową. Był to towarzysz taki, że 
lepszego życzyć sobie 
nie mogłem, gdyż sam jego widok musiał nieprzyjacielowi napędzić strachu.
Skłonił się z rękoma skrzyżowanymi na piersiach i powitał nas głębokim, do 
grzmotu 
podobnym basem:
– Sallam aalejkum, pokój z wami!
– Marhaba, bądź pozdrowiony! – odpowiedziałem. – Jesteś synem walecznych 
Kubabisz?
Błysnęło ku mnie dumne spojrzenie jego ciemnych oczu.
– Kubabisz są najsławniejszymi dziećmi wielkiego Abu Cett, zihdi. Ich szczep 
obejmuje 
więcej, niż dwadzieścia plemion, a najwaleczniejsze z nich to En Nurab, do 
którego ja należę.
– En Nurab? Znam to plemię! Szejkiem jego jest mądry Fadharalla – Uealad-Salem, 
obok 
którego klaczy jeździłem.
– Bismillah, to dobrze, zihdi, gdyż teraz wolno mi słuchać twojego głosu, 
chociaż jesteś 
niewiernym z biednego Frankistanu!
– Jak ci na imię?
– Imię moje jest trudne dla języka Ingleza. Nazywam się: Hassan-Ben-Abulfeda-
Ibn-Haukal 
al Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al Duli.
Śmiać mi się chciało. Przede mną stał jeden z tych Arabów, którzy do swego 
pojedynczego 
imienia przyczepiają całe drzewo genealogiczne, częścią, by uczcić swoich 
przodków, 
przeważnie jednak po to, by na słuchającym wywrzeć wrażenie. Toteż 
odpowiedziałem:
– Hassanie-Ben-Abulfeda-Ibn-Haukal al Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al 
Duli! 
Język Ingleza potrafi wymówić twoje imię, sięgające, gdy się je napisze, od 
Bengazi aż do 
Kaszenah, mimo to ja będę cię zwał tylko Hassanem, gdyż Mahomet powiada: „Nie 
mów 
dziesięciu słów tam, gdzie jedno wystarczy”.
– Ucho moje będzie zamknięte, jeśli będziesz mnie wołał: „Hassanie”, zihdi. Ci, 
którzy mnie 
znają nazywają mnie: Hassan el Kebihr, Hassanem Wielkim, gdyż musisz wiedzieć, 
że jestem 
Dżezzar-bej, dusiciel ludzi!
– Allah akbar, Bóg jest wielki; zna go każde stworzenie, ale o Dżezzar-beju, 
dusicielu ludzi, 
nie słyszałem jeszcze ani słowa! Kto cię tak nazwał?
– Każdy, kto mnie znał, zihdi.
– A ilu ludzi zadusiłeś?
Z zakłopotaniem spuścił oczy ku ziemi.
Step się trzęsie, a Sahel drży, gdy się Dżezzar-bej pojawi, zihdi, lecz serce 
jego jest pełne 
łaski, cierpliwości i miłosierdzia, gdyż: „niechaj dłoń twoja będzie silna, jak 
łapa pantery, lecz 
miękka, jako źdźbło trawy na polu”, uczy pobożny Abu Hanifa, któremu posłuszny 
jest każdy 
wiemy.
– W takim razie imię twoje jest makasz – nic, ja więc użyję go dopiero wówczas, 
gdy się 
przekonam, że na nie zasługujesz!
Zacząłem nabierać pewności, że poczciwy Hassan el Kebihr pomimo swej olbrzymiej 
postaci 
i arsenału broni, jaką się obwiesił, był całkiem niewinna ludzką istotą. 
Pustynia ma tak samo 
swoich blagierów, jak piwiarnia lub salon.
– Zasłużyłem na nie, w przeciwnym razie bowiem nie miałbym go, zihdi – odparł 
dumnie. – 
Patrz na tę strzelbę, te pistolety, na ten nóż, miecz i włócznię, przed którą 
nawet odważny 
Uealad-Sliman umyka! A ty nie chcesz uznać mojego imienia? Nawet zihdi Emir nie 
odmawiał 
mi go!
Zihdi Emir? Czyżby zmienił angielskie Emery na wschodnie Emir?
– Kto to jest zihdi Emir?
– Rabbena chaliek, niech Bóg zachowa ciebie i twój rozum, zihdi! Czy obce jest 
ci imię tego, 
który mnie przysyła do ciebie?
Rzeczywiście, Hassan zrobił z naszego Emery’ego emira! Miłe życzenie, z którym 
wygłosił 
swoje zdziwienie, rozbawiło mnie niemało, przybrałem jednak ton poważny, aby go 
utrzymać 
w ryzach.
– Opowiedz mi o zihdim Emerym!
– Byłem w Bilmie, skąd wyruszała karawana do Zinder, a ja ją prowadziłem. Musisz 
wiedzieć, zihdi, że Hassan el Kebihr, Hassan Wielki, to słynny przewodnik 
karawan, obeznany 
z wszystkimi drogami Sahary, którego wzroku nie ujdą najmniejsze ślady i tropy.
Jeśli tak było w istocie, to jego towarzystwo mogło mi rzeczywiście przynieść 
wielką 
korzyść. Postanowiłem wypróbować go natychmiast, by wiedzieć, co o nim sądzić.
– Czy mówisz prawdę, Hassanie? – zapytałem.
On zaś przybrał, jak mógł, najdumniejszą postawę i odrzekł:
– Czy wiesz, co to jest hafiz, zihdi?
– Taki, co umie na pamięć koran.
– Jesteś mądry, chociaż pochodzisz z Frankistanu. A zatem dobrze, zihdi! Hassan-
Ben-
Abulfeda-Ibn-Haukal al Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al Duli jest 
hafizem, który 
może ci wygłosić wszystkich sto czternaście sur i wszystkich sześć tysięcy 
sześćset sześćdziesiąt 
sześć ajatów koranu; ty zaś jesteś giaurem. Czy możesz wątpić o prawdziwości 
słów wierzącego 
muzułmanina?
– Trzymaj język na wodzy, Hassanie, gdyż nie przywykłem do tego, żeby mnie 
ktokolwiek 
obrażał, choćby to był dziesięć razy hafiz i sto razy muzułmanin! Wytęż swą 
pamięć, 
a przypomnisz sobie, że chrześcijanie nie są niewiernymi, gdyż tak samo, jak wy, 
otrzymali 
swoją świętą księgę. Tak mówią wszyscy mądrzy nauczyciele od pierwszego emira el 
Mumiain 
aż do pobożnego Abu Hanify, którego słucha każdy wierny, jak przedtem 
powiedziałeś. Uczyłeś 
się koranu, lecz czy znasz także ilm teffir el kuran (komentarz do koranu)? Tam 
napisano, że 
tylko Parsi i bałwochwalca jest giaurem!
– Jesteś mądry jak teolog, zihdi, lecz byłbyś jeszcze mędrszym, gdybyś wierzył 
moim 
słowom.
– Uwierzę, jeśli mi powiesz, które oazy tworzą klucz do Rifu.
– Ain es Salah, Ghadames, Ghat, Murzuk, Audżelah i Siut.
– A do Sudanu?
– Aghades i Ahir, Bilma, Dongola, Khartum i Berber.
– Którędy się jedzie z Kordofan do Kairu?
– Z Lobeid do Khartum przez Kurssi, Sanzir, Koamat i Tor el Khada. Podróż trwa 
dziesięć 
dni. Albo jedzie się z Lobeid do Debbeh przez Barah, Kaymar, Dżebel, Haraza, Way 
i Ombelillah. Ta droga jest o osiem dni dłuższa, lecz lepsza od poprzedniej.
– Ile czasu potrzeba na odbycie drogi z Soaken do Berberu?
– Droga prowadzi obok słynnej krynicy Ruay, przez terytorium Amawrów, Hadendoów 
i Omramów, którzy są nubijskimi pasterzami. Możesz ją przebyć w dwunastu dniach, 
zihdi.
Arab dawał odpowiedzi szybko, dokładnie i z widocznym zadowoleniem z powodu 
świetnego wyniku tego krótkiego egzaminu.
– Wierzę ci, Hassanie – rzekłem po prostu. – Teraz opowiadaj dalej! Prowadziłeś 
więc 
karawanę do Zinder!
– Z Bilmy do Zinder. Tam spotkałem zihdi Emira. On dał mi wszystko, czego mi 
było 
potrzeba, i posłał tutaj, gdzie miałem zastać dzielnego zihdi z Germanistami, 
którego kazał mi 
zaprowadzić do siebie.
– Gdzie się z nim spotkam?
– Koło Bab el Ghud, gdzie dochodzi się z ruchomych piasków do skał Seriru. Czy 
słyszałeś, 
zihdi, o złych dżinnach pustyni?
– Znam je. Czy boisz się ich, Hassanie?
– Hassan el Kebihr, Hassan Wielki, nie boi się ani szejtanów, ani złych dżinów, 
bo wie, że 
one uciekają, jeśli się odmówi surat en nas i surat el falak. Ale ty jesteś 
chrześcijaninem i nie 
umiesz odmawiać sur, ciebie więc połkną, kiedy wejdziesz na Serir.
– Dlaczego w takim razie pozwoliłeś zihdi Emirowi iść do Bab al Ghud? Pewnie go 
połkną, 
zanim się doń dostaniemy!
Ta niespodziana odpowiedź wprawiła go w pewien kłopot, ale sobie poradził:
– Pomodlę się za niego!
– Za niewiernego? Dobrze, Hassanie, widzę, że jesteś pobożnym synem proroka. 
Zmów za 
niego surat en nas, a za mnie surat el falak, a wtedy nie będziemy potrzebowali 
obawiać się 
dżinów pustyni. Wyruszę jutro, gdy się słońce podniesie.
– Allah akbar, Bóg jest wielki, zihdi! On tylko potrafi wszystko i jemu tylko 
wolno 
wszystko, człowiek zaś musi mu być posłusznym i nie może rozpoczynać podróży z 
zorzą 
poranną. Na to jest pora o trzeciej po południu. To jest święty assr, dwie 
godziny przed 
wieczorem.
– Zapominasz, Hassanie, że ten czas obowiązuje karawany, a poszczególni podróżni 
mogą 
jechać, kiedy im się podoba.
– Zihdi, jesteś naprawdę wielkim uczonym. Ja opłakuję godzinę, która dała ci 
Franka za ojca, 
a chrześcijankę za matkę. Widzę, że jesteś hafizem, który umie na pamięć nie 
tylko koran, lecz 
także ilm teffir el kuran, będę ci więc wierny, posłuszny i zaprowadzę cię, 
gdzie tylko zechcesz!
– Czy masz jakieś zwierzęta?
– Nie, zihdi. Wyjechałem z dwoma wielbłądami z Zinder; jeden padł mi na pustyni, 
a drugi 
był po przybyciu tutaj tak zdrożony, że musiałem go sprzedać.
– Więc pojedziemy pocztą stepową stąd do Batny, a stamtąd pocztą pustynną przez 
Dżebel-
bou-Rezal do osiemnastu oaz Sibanu, gdzie w Biskara możemy sobie kupić dobre 
wielbłądy. 
Bądź zatem gotów do wyruszenia o wschodzie słońca, a jeśli w drodze do Bab el 
Ghud 
przekonasz mnie o swej waleczności, nie omieszkam nazywać cię Dżezzar-bej i el 
Kebihr!
– Czy sądzisz może, zihdi, że jestem tchórzem? Nie boję się ani lwa, ani węża; 
chwytam 
antylopy i strusie, poluję na gazelę i gnu, a zabijam panterę i niedźwiadka. Gdy 
głos mój 
zabrzmi, drży wszystko, a ty nie odmówisz mi należnego imienia. Sallam aalejkum, 
pokój 
z wami!
Opuścił pokój z głębokim ukłonem.
Pani Latreaumont przystąpiła do mnie znowu i ujęła mnie za rękę.
– A więc naprawdę spełni pan naszą prośbę, monseigneur, chociaż jest tak wielka 
i wymaga 
tyle odwagi? I zaraz jutro chce pan odjechać, nie zażywszy naszej gościnności?
– Madame, położenie nasze wymaga szybkiego działania. Jeśli mi państwo 
pozwolicie, to po 
powrocie skorzystam z waszej gościnności. Czy będzie mi wolno zostawić u państwa 
te 
z wartościowych rzeczy, których nie mogę zabrać z sobą?
– Oczywiście, monseigneur! Poślę natychmiast na statek i wszystko, co…
– Pardon madame, zajechałem już do hotelu de Paris.
– Rzeczywiście? Wie pan, monseigneur, że to nas wysoce obraża! Musiałem 
wysłuchać 
trochę uprzejmych wyrzutów, po czym całą sprawę oddano jednemu ze służących. 
Miałem 
właśnie pójść do przeznaczonego dla mnie pokoju, kiedy oznajmiono Araba, który 
chciał 
rozmówić się z panem domu. Człowieka tego przyjęto w mojej obecności.
Na długiej, chudej i żylastej jego postaci wisiał bardzo sterany burnus. 
Wystrzępione sznury 
z wielbłądzich włosów opadały mu z kaptura, a w każdym calu widać było syna 
pustyni, nie 
lękającego się żadnego niebezpieczeństwa i umiejącego ze spokojem ducha znosić 
wszelkie 
niewygody.
– Sal aalejk! – pozdrowił, skracając słowa, przy czym nie schylił nawet głowy. 
Kolba jego 
długiej strzelby uderzyła z dźwiękiem o marmurową posadzkę, a ciemne jego oko 
przebiegło od 
jednego z nas do drugiego z wyrazem wyższości człowieka wolnego i prawowiernego.
– Pomów pan z nim, monseigneur – szepnął mi Latreaumont. – To Tuareg, który był 
u mnie 
z powodu Renalda.
Nic nie mogło mi być bardziej na rękę nad to, że ten posłaniec przybył dziś 
jeszcze.
– Sal aal! – odwzajemniłem się jeszcze krócej, wiedząc, że Beduin tym sposobem 
wyrażania 
się okazuje stopień szacunku osobie, do której przemawia. – Czego chcesz?
– Ty nie jesteś tym, z którym mam mówić!
– Nie masz mówić z nikim innym, tylko ze mną!
– Nie przychodzę do ciebie.
– To możesz odejść!
Ja odwróciłem się, a reszta towarzystwa skierowała się także ku drzwiom.
– Zihdi! – zawołał. Ja szedłem dalej.
– Zihdi! – rzekł natarczywiej.
Na to odwróciłem tylko głowę.
– Czego chcesz?
– Pomówię z tobą!
– Staraj się być uprzejmym, bo każę ci wyjść na ulicę. Jak się nazywasz?
– Mahmud Ben Mustafa Abd Ibrahim, Jaakub Ibn Baszar.
– Imię twoje dłuższe niż powitanie. Wasz prorok, wielki Mohammed Ib Abdallah el 
Haszemy, powiada: „Bądźcie uprzejmi nawet z niewiernymi i nieprzyjaciółmi, ażeby 
nauczyli się 
czcić waszą wiarę i Kaabę!” Zapamiętaj to sobie! Jesteś Tuareg?
– Tuareg i Imoszar.
– Z którego szczepu?
– Hedżan-bej, dusiciel karawan, nie pozwala swoim wojownikom wymieniać szczepu 
wobec 
Franków.
Ogarnął mnie prawie lekki przestrach na te słowa. A więc Renald był w niewoli 
osławionego 
Hedżan-beja! To była najgorsza wiadomość, jaką mogłem otrzymać. Słyszałem daleko 
stąd 
o tym zarówno okrutnym, jak śmiałym rozbójniku pustyni, który był postrachem 
karawan. Nikt 
nie wiedział, do jakiego szczepu właściwie należał, a cała pustynia była dlań 
terenem łowów. Od 
algierskiego stepu aż na dół do Sudanu i od oaz egipskich aż po Wadan i Walada w 
zachodniej 
Saharze, znane było jego imię. Wynurzając się tu i ówdzie, znikał potem równie 
szybko, jak 
przychodził, lecz wszędzie i zawsze, gdzie się tylko pojawił, zbierał ofiary z 
mienia i życia 
ludzkiego. Niewątpliwie miał ukryte miejsca pobytu, rozsiane po całej Saharze i 
agentów, którzy 
donosili mu o każdej znaczniejszej karawanie, oraz pomagali w zbyciu zrabowanych 
towarów. 
Ale osobę jego i czyny osłaniała tajemnica, której dotychczas niepodobna było 
rozjaśnić. 
Uznałem za stosowne udać wobec jego posłańca, że nic o nim nie słyszałem.
– Hedżan-bej? Kto to?
– Nie znasz dusiciela karawan? Czy ucho twoje jest głuche, że nic o nim nie 
słyszałeś? On 
jest panem pustyni, strasznym w gniewie, okropnym w złości, przerażającym w 
nienawiści 
i niezwyciężonym w walce. Młody niewierny jest u niego w niewoli. Roześmiałem 
się.
– Niezwyciężonym w walce? Walczy więc chyba z małym szakalem i tchórzliwą hieną? 
Żaden z Franków nie obawia się jego gniewu, ani jego bandy. Czemu nie wypuścił 
dotąd 
pojmanego? Czy nie otrzymał dwa razy okupu?
– Pustynia wielka, a Hedżan-bej ma wielu ludzi potrzebujących odzieży, broni i 
namiotów.
– Dusiciel karawan jest kłamcą i oszustem. Jego serce nie zna prawdy, a język 
jego jest 
fałszywy i ma dwa końce, jak język węża, któremu rozdeptuje się głowę. Z jakim 
żądaniem 
przybywasz?
– Daj nam burnusów, obuwia, broni, prochu, ostrz do włóczni i płócien na 
namioty!
– Już dwa razy to otrzymaliście. Nie dostaniecie ani kawałka płótna, ani ziarnka 
prochu!
– To jeniec umrze!
– Hedżan-bej nie wyda go nawet wtedy, jeśli dostanie czego żąda.
– On daruje mu wolność. Dusiciel karawan będzie łaskawy, skoro otrzyma okup.
– Ile żąda?
– Tyle, ile już dostał.
– To dużo. Czy ty masz zabrać towary?
– Nie. Poślesz mu je, tak jak poprzednio.
– Dokąd?
– Do Bab el Ghud.
Była to ta sama miejscowość, do której kazał mi przybyć Emery! Był to przypadek, 
czy też 
może on wiedział, że rozbójnik będzie się tam znajdował?
– Czy spotkamy tam jeńca i odzyskamy go za okup?
– Tak.
– Czy mówisz prawdę?
– Nie kłamię!
– Dwa razy już tak powiedziałeś, a jednak skłamałeś. Przysięgnij!
– Przysięgam.
– Na duszę twego ojca!
– Na duszę… mojego… ojca! – wybuchnął z wahaniem.
– I na brodę proroka?
Teraz był już całkiem zakłopotany.
– Przysiągłem i dość już tego!
– Przysiągłeś na duszę ojca, która nie warta więcej niż twoja. Za obie razem nie 
dam ani 
jednego daktyla. Czy przysięgniesz na brodę proroka?
– Nie.
– W takim razie słowo twoje jest kłamstwem i obłudą, a ty nie zobaczysz już 
nigdy gwiazd 
pustyni.
Oko jego błysnęło gniewem.
– Wiedz o tym, niewierny, że dusza jeńca pójdzie do piekła, jeśli na czas nie 
przybędę do 
Hedżan-beja. Na to mogę ci przysiąc na brodę proroka, który umie chronić swych 
wiernych!
– W takim razie dusza twoja pójdzie naprzód, a kości dusiciela karawan i jego 
bandy zbieleją 
w żarze słonecznym. Przysięgam ci na Jezusa, syna Maryi, którego wy nazywacie 
Iza Ben 
Marryam; On jest mocniejszy od waszego Mahometa, gdyż sami mówicie o Nim, że 
usiądzie 
kiedyś na meczecie Omajadów w Damaszku, aby sądzić wszelkie stworzenia ziemi, 
powietrza 
i wody!
Arab podrzucił głowę w górę i wsunął palce prawej ręki pod brodę, co u Beduinów 
oznacza 
zupełną pogardę.
– Przyniesiecie wszystko, czego żądamy! Byłem u was dwa razy i nie poważyliście 
się 
podnieść ręki na posła Hedżan-beja, a dziś także tego nie uczynicie. Stu takich, 
jak ty, nie 
zdołałoby go zwyciężyć, a tysiąc takich, jak ty, nie pokonałoby jego karawany, 
ponieważ jesteś 
giaurem!
Przystąpiłem doń natychmiast z podniesioną pięścią.
– Czy twoja głowa jest pusta, a duch twój wysechł, że ośmieliłeś się powiedzieć 
mnie to 
słowo, ty który nie jesteś niczym więcej, jak tylko psem, którego się powala na 
ziemię?
Upuścił od razu strzelbę na ziemię i wzniósł obie ręce. U obu przegubów zwisały 
mu ostre 
kussa, długie na osiem cali. Zwyczajny Beduin nosi tylko jeden taki nóż, 
rozbójnik z pustyni 
używa ich dwóch w ten sposób, że obejmuje rękami przeciwnika i wbija mu oba noże 
w plecy. 
Mój Tuareg przygotował się do tego kroku.
– Czy odwołasz to słowo? – zapytałem.
– Powiadam jeszcze raz, giaurze!
– To upadnij przed giaurem!
Zanim zdołał się poruszyć, uderzyłem go pięścią w czoło tak, że zgiął się, a 
potem padł 
nieprzytomny na ziemię. Był to ten sam cios myśliwski, dzięki któremu nazywano 
mnie na prerii 
Old Shatterhand.
– O mon dieu! – krzyknęła madame. – Pan zabił tego człowieka. On nie żyje, nie 
żyje!
Mademoiselle leżała na pół zemdlona na otomanie, a Latreaumont nie mógł 
przemówić 
i miał taką minę, jak gdyby piorun trzasnął mu pod nogami.
– Bez obawy, madame – pocieszyłem ją – ten ananas żyje, chociaż na pewien czas 
opuściła 
go przytomność. Znam dobrze moją pięść; gdybym chciał go zabić, byłbym się 
zamierzył 
cokolwiek dalej.
Te słowa wróciły oddech przestraszonemu Francuzowi.
– Ależ z pana to Goliat prawdziwy! Ja musiałbym zadać przynajmniej kilkaset 
uderzeń, aby 
położyć takiego olbrzyma.
Francuz, który sięgał mi zaledwie do ramienia, a miał ręce dziecka, mówił 
słusznie. Mógłby 
całymi miesiącami grzmocić po czaszce Tuarega i nie sprawiłby mu przykrości.
– Proszę, monseigneur – odrzekłem – postaraj się pan o to, żeby tego Beduina 
związano 
i oddano policji. Jej władza nie sięga wprawdzie aż na pustynię, tu jednak 
będzie chętnie na 
pańskie usługi.
Spojrzał na mnie zdziwiony.
– Czy to prawda, monseigneur}
– Oczywiście!
– Mon ciel, tego nie możemy zrobić, bo straszliwy Hedżan-bej zabije naszego 
biednego 
Renalda! Co więcej, zdaje mi się, że to okropne uderzenie jest już nadzwyczajną 
śmiałością!
– Wytłumaczę powody mego kroku, proszę jednak postąpić tak, jak radzę. 
Oświadczył pan 
przedtem, że posiadam u pana zupełne zaufanie?
– Rozumie się, rozumie się, monseigneur. Chcę właśnie zawołać służbę.
Pobiegł do dzwonka, a na jego niezwykle donośny głos wpadła służba, jaka tylko 
była do 
rozporządzenia.
– Zwiążcie tego człowieka i wrzućcie go do piwnicy, zanim nie nadejdzie policja! 
– rozkazał 
pan domu z miną, jak gdyby to on powalił tego draba.
Z iście południową żywością rzucono się na nieprzytomnego i w mgnieniu oka 
związano tak 
ciasno, że po odzyskaniu przytomności nie będzie się mógł poruszyć. Następnie 
pochwyciło 
jeńca osiem rąk, aby go wywlec. Jeden ze służących zatrzymał się w drzwiach i 
nie brał udziału 
w wysiłkach reszty. Była to oryginalna figura, o twarzy nie nadającej się do 
orientalnego stroju. 
Zauważywszy z jakim trudem tamci ciągnęli Tuarega do drzwi, przystąpił bliżej i 
odsunął ich na 
bok.
– Maszallah, do tysiąca diabłów, a to ciąganie i szarpanina! Wynoście się 
nicponie, ja sam to 
zrobię!
Za jednym szarpnięciem i silnym rozmachem zarzucił Tuarega na ramię.
Usłyszawszy swój język ojczysty, oniemiałem z radości i pozwoliłem służącemu 
wybiec 
z pokoju, nie zatrzymawszy go wcale.
– Stać! – zawołałem, kiedy już był za drzwiami. – Czy jesteś Niemcem?
W jednej chwili odwrócił się do mnie, pomimo ciężaru na plecach, a jego szeroka 
twarz 
rozjaśniła się od ucha do ucha.
– Tak panie, a czy pan także?
– Właśnie. A skąd pochodzisz?
– Z Bawarii.
– Z Bawarii? A czemu masz inny akcent?
– Tak, panie… ale weźcie go sobie! Wleczcie go tam, gdzie wam się podoba – 
przerwał, 
upuszczając Tuarega na ziemię.
Araba wyniesiono, a mój ziomek zwrócił się do mnie, podał mi serdecznie rękę i 
mówił 
dalej:
– Tak, teraz mam znów wolne ręce. Witam pana w Afryce! Tak, jestem z Bawarii. 
Tam jest 
piwo, piwo, powiadam, lecące do gardła, jak mysz do dziury. Byłeś pan tam? No, 
to pięknie, to 
wspaniale! Wymowę popsuli mi tu inni rodacy.
– Są tu więc jeszcze inni z naszych stron?
– Dość, aż nadto, panie. Są tam we wsi Dely Ibrahim koło El Biar, gdzie znajduje 
się klasztor 
Trapistów. A skąd pan jest?
– Ja jestem Sasem.
– Maszalleh, do tysiąca diabłów, nasz sąsiad! Czy wolno zapytać, jak długo pan 
tu zabawi?
– Jutro rano odjeżdżam.
– Już? A dokąd?
– Na Saharę.
– Do nory piasków i morderców? Byłem tam już kawałek, a mianowicie w Farfar i 
dawno 
chciałem znowu pojechać. Maszallah, panie, czy weźmiecie mnie z sobą?
– Poszedłbyś rzeczywiście?
– Zaraz i z przyjemnością!
– Czy jeździsz konno?
– Jeździć konno? Jak diabeł, panie! Przybyłem tu z legią cudzoziemską i służyłem 
przy 
chasseurs d’Afrique.
– Umiesz po arabsku?
– Tyle, ile potrzeba.
– Kim byłeś przedtem?
– Stolarzem. Nauczyłem się też czegoś, panie, szczególnie dobrze umiem bić. 
Potem 
dostałem się do legii, niech ją kaczka kopnie! Następnie pracowałem w Dely 
Ibrahim, dopóki nie 
wstąpiłem tutaj do służby. Niech pan spyta pana, niewątpliwie jest ze mnie 
zadowolony.
– Pójdziesz ze mną! Wyjednam ci u niego pozwolenie.
– Maszallah, to całkiem tak, jakby podarek na gwiazdkę. Czy pójdzie także ten 
wielki Hassan 
z długim imieniem?
– Tak, on nas poprowadzi.
– Hejha! On mi się już podoba! Od kiedy jest tutaj, nie robimy obydwaj nic, 
tylko cieszymy 
się i żartujemy. Pójdę z panem, pójdę, może mi pan wierzyć!
Mlaskając językiem i kłapiąc wszystkimi palcami, wybiegł za drzwi.
Rozdział II Assad-bej, dusiciel trzód
Step!
Rozciąga się on na południe od Atlasu, Gharianu i gór Derny i – jak trafnie mówi 
poeta – od 
morza do morza, a kto przeszedł przezeń, tego przejmuje dreszcz strachu. Leży 
przed Bogiem 
w swej pustce, jak próżna dłoń żebraka, a przepływające go strumienie, bruzdy, 
wyjeżdżone 
kołami i ślady łap zwierzęcych, to zmarszczki na tej ręce, wyżłobione przez 
niebo.
Sięgając od Morza Śródziemnego aż do Sahary, a więc leżąc pomiędzy symbolem 
urodzajności i cywilizacji a widomym znakiem nieurodzajności i barbarzyństwa, 
tworzy ten step 
szeroki szereg wyżyn, których łyse góry wznoszą się z pustych równin, jak smutne 
westchnienia 
niewysłuchanej modlitwy. Ani tu domu, ani drzewa! Co najwyżej jakiś na pół 
zapadły 
karawanseraj (zajazd) użycza oku miłego wypoczynku i tylko w lecie, kiedy nędzna 
roślinność 
wydobędzie się z wyschłego gruntu, wlecze się w górę kilka szczepów arabskich z 
namiotami 
i trzodami, aby swoim wychudłym zwierzętom dać choćby jaką taką paszę. W zimie 
natomiast 
step spoczywa zupełnie opuszczony pod powłoką śniegu, który i tutaj, mimo 
bliskości Sahary 
miecie wirami płatków przez zamarłe pustkowie.
Dokoła nic nie widać prócz piasku, skał i kamieni. Gruz krzemienny i 
ostrokanciaste 
rumowisko pokrywa ziemię, a wędrowne ławy piaszczyste posuwają się krok za 
krokiem przez 
smutną płaszczyznę, gdzie zaś się pokaże woda, to chyba tylko kałuża, z wodą 
wypełniającą jej 
łożysko, jak martwa masa, z której zniknął wszelki błękitny ton, ustępując 
miejsca sztywnej 
i brudnej szarzyźnie. Te kałuże wysychają w letniej spiekocie, nie zostawiając 
po sobie nic, 
oprócz koryta pokrytego grubą warstwą soli kamiennej.
Niegdyś znajdowały się tu także lasy, lecz dzisiaj nie ma już tych zbawczych 
regulatorów 
wodnych. Łożyska rzek i strumieni, zwane wadi, ciągną się z gór jako ostre 
wcięcia i skaliste 
parowy, a ich groźnej plątaniny nie zakrywa nawet śnieg w zimie. Kiedy jednak 
stopi się nagle 
w cieple pory gorącej, wówczas w ich głąb rzuca się rozszalała masa wody, 
niszcząc wszystko co 
zawczasu nie zdoła uratować się ucieczką. Wtedy Beduin chwyta swych 
dziewięćdziesiąt 
dziewięć kulek różańca, by podziękować Allahowi, że nie kazał mu się zetknąć z 
rozszalałą wodą 
i ostrzega zagrożonych okrzykiem: „Uciekajcie ludzie, wadi nadchodzi!”.
Te chwilowe powodzie i stojące wody kałuż wywabiają z ziemi na brzegach jezior i 
rzek 
kolczaste krzaki mimozy, które wielbłądy, dzięki swym twardym wargom, obgryzają 
dla 
zaspokojenia głodu. Pod ich osłoną śpią także lwy i pantery, odpoczywając po 
swoich nocnych 
wyprawach.
Jak postanowiono, wyruszyłem rano z Kubbaszim Hassanem i ze stolarzem, Józefem 
Korndorferem i udałem się pocztą stepową do Batny. Tu jednak stanęła nam na 
drodze 
nieprzewidziana przeszkoda.
Miałem jeszcze świeżo w pamięci prawdziwie karkołomną jazdę z włoskim vetturinem 
z Alp 
do Lombardii, wciąż jeszcze brzmiało mi w uszach jego przerażające: „allegro, 
allegrissimo!”, 
które zawsze wykrzykiwał, ilekroć poprosiłem go, aby jechał wolniej i 
ostrożniej. Stara kareta, 
szarpana przez pędzące cwałem konie z jednej strony skalistej drogi na drugą, 
leciała nad 
krawędzią okropnych przepaści tak, jakbym wybrał się w podróż tylko po to, by 
roztrzaskać się 
w głębi jakiegoś górskiego parowu. Kiedy wreszcie cało zjechałem na równinę, 
zdawało mi się, 
że uniknąłem niebezpieczeństwa, przeciw któremu nie było żadnego sposobu.
Czym jednak była ta jazda „allegrissimo” wobec podróży pocztą stepową! Dyliżans 
zaprzężony był w osiem koni. Gościńca nie było ani śladu, jechało się przez 
jamy, łożyska rzek, 
pod górę stromymi parowami i na dół po spadzistych zboczach. Co chwila 
musieliśmy wysiadać 
i z rozrzewniającą cierpliwością łączyć nasze siły z siłami nieszczęśliwych 
koni, ilekroć trzeba 
było wydobyć wóz z jakiejś dziury lub przenieść przez wzgórek, niedostępny nawet 
dla piechura. 
Już po pierwszych godzinach byłem jak zbity. Korndorfer raz po raz wołał: 
„Maszallah!”, 
a Hassan el Kebihr oddawał się tej zajmującej rozrywce, która towarzyszy 
zazwyczaj morskiej 
chorobie. Poczciwy Arab ze słynnego szczepu Kubabisz jeszcze nigdy nie jechał 
wozem; mimo 
woli przypomniało mi się jego buńczuczne zapewnienie: „Step się trzęsie a Sahel 
drży, kiedy się 
ukaże Dżezzar-bej!”. Teraz trząsł się on, drżąc na całym ciele.
Złości swej z powodu tego niegodnego stanu ulżył dopiero w Batnie.
– Allah kerihm, Bóg jest łaskaw i dzięki niemu moja skóra wytrzymała! Czy 
Hassan-Ben-
Abulfeda-Ibn-Haukal al Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al Duli jest 
pijawką, żeby 
musiał oddawać, co spożył? Przysięgam na brodę proroka, że Hassan el Kebihr nie 
wsiądzie już 
nigdy do domu na kołach, gdzie tak mu się robi, jak gdyby dostał się między 
palaczy haszyszu. 
Ojczyzną Dżezzar-beja, dusiciela ludzi, jest siodło. Doprowadzisz go zihdi do 
Bab el Ghud tylko 
pod tym warunkiem, że pozwolisz mu jechać wierzchem.
– Hassan ma słuszność – potwierdził stolarz. A to dopiero było trzęsienie i 
trzeszczenie w tej 
starej budzie, którą przezywają dyliżansem. Jadę ośmioma końmi i sam jeszcze mam 
być 
pociągowym bydlęciem? Tego nikt nie zniesie! Wolę jeździć na najgorszej bestii, 
niż raz jeszcze 
zajrzeć do tej budy!
Musiałem przyznać słuszność obu rozgoryczonym pasażerom, zwłaszcza że sam 
postanowiłem wyrzec się dyliżansu. Nie mogąc się zatrzymać w Batnie, wynająłem 
Beduina 
z końmi dla mnie i dla moich towarzyszy, mieliśmy jechać aż do Biskary, gdzie 
miałem zamiar 
kupić wielbłądy na dalszą drogę. Ów Beduin poradził mi jednak, żebym tego nie 
czynił, lecz udał 
się przez góry Aures do arabskiego duaru, gdzie znajdę tańsze, a zarazem lepsze 
wielbłądy, 
aniżeli w Biskarze.
Posłuchałem jego rady, uprzedziłem go jednak, że chcę dostać się w góry przez 
Fuhm es 
Sahar – Usta Pustyni, by jak najdłużej nie porzucać zwykłej drogi. 
Przypuszczałem wprawdzie, 
że w duarze dostanę żwawsze i mniej znużone wielbłądy, aniżeli w mieście, gdzie 
je tylko od 
biedy podkarmiano, miałem jednak jeszcze jeden powód dla którego poszedłem za 
zdaniem 
przewodnika. W dzikich dolinach gór Aures lwy nie są rzadkością i chociaż nie 
planowałem 
polowania, to mogłem przynajmniej natrafić na ślady króla zwierząt albo usłyszeć 
jego ryk. 
Zresztą minęła już prawie wieczność od czasu kiedy ostatnio strzelałem, 
tęskniłem więc 
rzeczywiście za hukiem mej strzelby i sposobnością wzięcia na cel stworzenia 
godnego kuli. 
W górach w każdym razie łatwiej było o taką sposobność, dlatego wydobyłem 
rusznicę i sztucer 
Henry’ego.
Wyprzedziliśmy dyliżans i nie daliśmy się doścignąć. Konie nasze należały do 
małych 
zwierząt rasy berberyjskiej, ale wytrwałość ich stała w odwrotnym stosunku do 
wielkości. 
Siedzieliśmy już ze dwanaście godzin w siodłach, a mimo to kłusowały bez zarzutu 
w kierunku, 
w którym mieliśmy jechać jeszcze przez cztery godziny. Nawet mały deresz, z 
którego grzbietu 
zwisały niemal do ziemi nogi „Wielkiego Hassana” niezbyt odczuwał swój ciężar, 
bo nie 
zostawał ani na krok w tyle.
Przed nami w żółtawym świetle tonął step. Jak okiem sięgnąć płaskowzgórze było 
zupełnie 
nagie i puste, mimo to krajobraz przedstawiał widok pełen życia. Usta Pustyni 
wyrzuciły na step 
wielką liczbę beduińskich pasterzy j którzy pędzili swe trzody ku kałużom i 
wadiom, aby tam 
pasły się skąpą roślinnością. Objeżdżając na szybkich koniach swoje owce i 
wielbłądy, 
powiewając burnusami i połyskując włóczniami, posuwali się razem z żonami i 
dziećmi, 
siedzącymi na pstro przystrojonych dromaderach.
Łańcuchy wzgórz otaczających szeroką równinę jęły się teraz zbliżać do siebie, 
aż w końcu 
połączyły się tworząc zwężającą się, coraz bardziej skalistą płaszczyznę. Wzrok, 
który 
dotychczas mógł patrzeć w dal nieskończoną, zatrzymywał się na nagich i łysych 
zboczach 
wznoszących się prawie prostopadle z dna doliny. Jechaliśmy między nimi a 
przepaściami, 
w których głębi dostrzegało się szaro-żółtą wodę górskiego strumienia. W czasie 
tej podróży 
musieliśmy się cztery razy przezeń przeprawiać. Był to Wed-el-Kantara, w którego 
nurtach 
znalazł śmierć śmiały myśliwy Jules Gerard, sławny z polowań na lwy. W miejscu, 
w którym 
wszedł w rzekę, oddział francuskich żołnierzy postawił skromny pomnik z kamieni. 
Tam 
kazałem się zatrzymać.
– Czy słyszałeś o pogromcy lwów Gerardzie? – spytałem stolarza.
– To się rozumie, panie! – odpowiedział. – Był to Francuz, który wpadł do wody i 
nędznie 
utonął.
– Czy znasz emira el Areth, „władcę lwów”, Hassanie? – spytałem Kubbaszego.
– Był to niewierny, lecz prawie taki waleczny, jak Hassan el Kebihr – odrzekł 
dumnie. – 
Samotnie, w nocy, wyszukiwał lwa, lecz król oaz, rozszarpał go przecież, 
ponieważ nie był 
muzułmaninem.
– Mylisz się Hassanie, Emira el Areth nie rozdarł lew, który prędzej zdławiłby 
stu 
muzułmanów, aniżeli jednego chrześcijanina. Ów emir zginął tutaj w nurtach Wed-
el-Kantara, 
a jego bracia postawili mu pomnik. Weźcie do rąk strzelby, niechaj głos ich 
oznajmi jego 
duchowi, że wędrowiec zna władcę „pana z grubą głową”.
– Czy moja rusznica ma zabrzmieć w uszach ducha, nie znającego widoku Boga, 
zihdi? – 
spytał Hassan.
– Chrześcijanin żyje także w świetle Boga, gdyż Bóg jest wszędzie, na wszystkich 
gwiazdach 
i we wszystkich niebiosach. Czyż prorok nie mówi o Jezusie i Jego Matce, którzy 
mieszkają 
w niebie i oglądają Boga?
– Zihdi, głos twój jest jak głos khatiba, odmawiającego modlitwę w meczecie. 
Uczynię czego 
ode mnie żądasz.
Z czterech luf – gdyż przewodnik spełnił także moją wolę – huknęła trzykrotna 
salwa na 
cześć myśliwego. Następnie pojechaliśmy dalej ku wąwozowi Kantara.
Tu ściany skalne zbliżyły się aż do brzegów rzeki, zapełniając całą szerokość 
wąwozu. 
Musieliśmy z kwadrans jechać w wodzie, poczym dostaliśmy się do dzikiej, ale 
zarazem 
wspaniałej kotliny.
Niemal ku niebu wznosiły się czarno-żółtawe ściany łupku, pokryte u stóp gruzem 
kamiennym, tworzące na południu wielki parów, podobny do otwartej rany na głowie 
gór.
To było Fuhm-es-Sahar, wiodące w dół do oaz Sibanu. Strome skały po prawej 
stronie 
należały do gór Aures, a ciemne ściany łupkowe po lewej stanowiły początek gór 
Dżebel Sułtan. 
Między nimi leżał karawanseraj El-Kantara, gdzie wstąpiliśmy na noc.
Gospodarz przyrządził nam prawdziwą turecką kawę, a po spożyciu skromnej 
wieczerzy 
zapaliliśmy fajki. Ja oparłem się o ścianę, przysłuchując się rozmowom 
podróżnych, z wyjątkiem 
nas i dwu Żydów z Tolgi, samych Arabów, których drogi zetknęły się tutaj w 
Ustach Pustyni.
Najwięcej mówił mój poczciwy Hassan el Kebihr, zadając sobie niemało trudu, żeby 
wpoić 
w swoich słuchaczy przekonanie, że powinni nazywać go Dżezzar-bejem, dusicielem 
ludzi. 
Korndorfer natomiast siedział cicho koło mnie i z nudów zamknął oczy. Otwierał 
je tylko 
czasem, a wówczas dolatywało mnie albo westchnienie, wywołane znużeniem, albo 
gniewne 
„Maszallah” z powodu samochwalstwa Kubbaszego.
Wtem rozmowa zeszła na temat, który mnie zajął niezmiernie. Oto gospodarz miał 
trzodę 
jagniąt, z których – pomimo, że zamknięte były w pobliżu domu – pantera 
zabierała sobie co 
nocy po jednej sztuce.
– Seraidżi! – zawołałem.
– Zihdi! – odrzekł gospodarz, przystępując bliżej.
– Czy wiesz na pewno, że to była pantera?
– Tak, zihdi, widziałem ślady. Jest to wielka i zła samica, którą oby Allah 
potępił! Jestem 
biedny i mam tylko dwadzieścia trzy owce. Czy ta morderczyni nie może pójść do 
bogatszych? 
Samiec nie zagrabiałby trzody biedaka!
Rozgniewany muzułmanin nie miał widocznie uprzejmego wyobrażenia o poczuciu 
sprawiedliwości u żeńskiej części świata zwierzęcego.
– Czemu jej nie zabijesz? – spytałem.
– Zabić żonę czarnej pantery, zihdi? Czyż nie wiesz, że pod jej skórą mieszka 
szejtan, 
rozdzierający każdego, kto chciałby ją uszkodzić?
– A ty wiesz o tym, że u ciebie pod skórą mieszka szatan strachu, który połknął 
twe serce 
i wypił krew twoją? Jesteś wiernym, a obawiasz się samicy? Niechaj Allah osłania 
dom twój, bo 
do seraju wejdzie pantera, żeby wyspać się na twoim dywanie i napić się kawy z 
twej czaszki!
– Ona pożre moją trzodę, lecz nie zbliży się do mego domu, zihdi! Czyż nie 
wiesz, że jest 
bezpieczny ten, kto trzy razy na dzień odmawia surat el ikhlass?
– Surat el ikhlass jest dobra, gdyż prorok was jej nauczył. Dopóki odmawiasz ją 
trzy razy 
dziennie, czarny kot cię nie pożre; ja jednak posiadam surat, mocniejszą od 
wszystkich ajatów 
waszej świętej księgi; ona niszczy każdego wroga, gdy ją odmawiam.
– Powiedz mi ją, żebym się nauczył odmawiać ją, zihdi!
– Nie powiem ci jej, lecz pokażę!
Wziąłem rusznicę do ręki i wymierzyłem do niego.
– Oto moja sura przeciwko wszystkim wrogom. Gospodarz odskoczył przerażony.
– Be issm billahi radjal, na miłość Boga, ludzie uciekajcie! Ten zihdi postradał 
rozum. 
Uważa swoją rusznicę za surat el ikhlass i chce nas wymordować!
Odłożyłem strzelbę na bok.
– Siedźcie spokojnie. Mój rozum nie opuścił mnie jeszcze, ponieważ nie uważam 
żony 
pantery za szejtana, lecz za kota, którego zabiję moją surą.
Podnosząc się zaś, dodałem:
– Seraidżi, pokaż mi zagrodę, w której znajdują się twoje owce.
– Czy oszalałeś, zihdi, że każesz mi pójść z sobą do zagrody? Noc jest ciemna, a 
żona 
pantery nie przychodzi nad ranem, jak inne zwierzęta kradnące mięso, lecz zawsze 
koło północy. 
Niech pożre moje owce, byle mnie nie rozdarła!
– To opisz mi miejsce, gdzie mam szukać zagrody!
– Znajdziesz ją o sto kroków od seraju, ku północy, gdzie leżą kamienie.
Przewiesiłem rusznicę i wziąłem w rękę sztucer Henry’ego. Nóż tkwił już za 
pasem. Sztucer 
nie dawał wprawdzie tak pewnego i dalekonośnego strzału, jak rusznica, ale był 
mi potrzebny na 
wypadek, gdybym z rusznicy nie zabił zwierzęcia od razu.
Zaledwie się podniosłem, zerwał się Hassan.
– Allah akbar, Bóg jest wielki, zihdi; on może zabić lwa i zgubić panterę, ty 
zaś jesteś 
człowiekiem, którego mięso smakuje kotom. Zostań tu, bo cię pożrą, a my nie 
znajdziemy jutro 
z ciebie nic, oprócz podeszwy twego buta!
– Znajdziesz rano nie tylko obuwie, lecz i człowieka który je nosi. Weź swoją 
broń i chodź 
ze mną!
Wielki człowiek aż podskoczył ze strachu, rozłożył wszystkie palce i 
wyprostowawszy ręce, 
zwrócił je ku mnie.
– Hamdulillah, dziękuję Bogu za życie, którego mi użyczył, ale nie oddam go 
nigdy 
zwierzęciu!
– Czy Hassan el Kebihr boi się kota?
– Jam jest Dżezzar-bej, dusiciel ludzi, a nie Hassan pożeracz panter. Zażądaj, 
żebym walczył 
ze stu nieprzyjaciółmi, a wybiję ich do nogi. Ale wierny gardzi nocnymi 
schadzkami z kobietą, 
a tym bardziej z sułtanką dzikiego zwierza!
– To zostań!
Chciałem go tylko wystawić na próbę i skierowałem się ku wyjściu. Wtem 
usłyszałem, że 
ktoś idzie za mną. Był to Korndorfer.
– Czy ja mogę pójść z panem?
– Po co?
– Po co? Maszallah, do tysiąca diabłów! Czy będę się przypatrywał, jak kot was 
rozedrze? 
Na cóż mam nóż i flintę? Gdzie mój pan, tam i ja; to się rozumie samo przez się!
– Dziękuję ci Józefie, ale dam sobie radę bez ciebie.
– Jak to?
– Ponieważ nie jesteś myśliwym, naraziłbyś się niepotrzebnie na 
niebezpieczeństwo i w 
najlepszym razie spłoszyłbyś zwierzę.
Z wielkim trudem udało mi się tego wiernego i odważnego człowieka odwieść od 
jego 
zamiaru, po czym wyszedłem, by w ciemności wyszukać zagrodę.
We wskazanej stronie leżały zwały olbrzymich głazów, a do nich przylegała 
zagroda, 
utworzona z trzech boków z pali, połączonych za pomocą sznurów. Owce spoczywały 
spokojnie 
wewnątrz tego prostego ogrodzenia, w czym nie przeszkodziło im bynajmniej moje 
wejście. Noc 
była tak jasna od gwiazd, że widziałem dokładnie zarysy skał. Między dwiema z 
nich znajdowała 
się szczelina, w której mógł się zmieścić niezbyt gruby człowiek. To było dla 
mnie 
najdogodniejsze miejsce do czekania na drapieżcę. Osłaniało mnie z trzech stron, 
a z czwartej 
miałem widok na zagrodę. Gdyby pantera rzeczywiście nadeszła, mogłem ją stąd 
wziąć na cel 
bez obawy o siebie. Zabić ją nie było więc żadnym bohaterstwem.
Usadowiłem się dość wygodnie w szczelinie. Z rusznicą w ręku i sztucerem na 
kolanach 
czekałem, nadsłuchując, czy nie odezwie się jakiś szmer na milczącym stepie. 
Minęła północ. 
Jeśli zwierzę miało dzisiaj przyjść, to musiało ukazać się niebawem.
Wtem powstał jakiś ruch wśród owiec. Zbliżywszy do siebie głowy, zaczęły wśród 
oznak 
strachu cisnąć się do skały. Wytężałem wzrok, by zobaczyć przyczynę, ale nic nie 
zauważyłem. 
Wtem usłyszałem nad sobą nadzwyczaj słaby szmer, jak gdyby coś pełzało. To 
zwierzę stało na 
skale, gotując się do skoku. Potarło jeszcze pazurami o kamienie, a potem 
skoczyło w dół. 
Zabrzmiał krótki, przedśmiertny bek, pantera stanęła w samym środku zagrody, a 
pod jej 
przednią prawą łapą leżała zabita owca. Była to rzeczywiście samica, niezwykle 
wielka i potężna, 
rozmiarami przechodząca niemal jaguara.
Podniósłszy łeb, wydała okrzyk zwycięstwa, owo straszliwe, gardłowo brzmiące: 
a…uuh…a…oorrr, kończące się zazwyczaj mruczeniem. Dźwięk ten jeszcze nie 
przebrzmiał, 
kiedy huknęła moja strzelba. Szeroko otwarte zielonawe oczy zwierzęcia były mi 
celem. Po 
strzale ryk ucichł, pantera skoczyła nagle ku rozpadlinie i upadła u moich stóp. 
Jak się później 
przekonałem, kula wbiła jej się w oko.
Ale wystrzał miał jeszcze inny skutek. Z daleka krzyknęło chrapliwie, dziko, 
inne zwierzę, 
a w kilka sekund dał się słyszeć przeciągły ryk. To zbliżał się samiec, zwabiony 
na pomoc 
hukiem mej strzelby.
Dla ostrożności wziąłem już do rąk sztucer, aby w tym celu zachować sobie kulę w 
rusznicy. 
Teraz czym prędzej chwyciłem ją z powrotem i złożyłem się do strzału. W długich 
skokach 
nadbiegło wysmukłe i gibkie zwierzę i zatrzymało się za zagrodą, naprzeciw mnie. 
Pomimo 
bladego światła gwiazd pantera musiała mnie zobaczyć, gdyż z gniewnym parskaniem 
przysiadła 
do ziemi, gotując się do skoku. Ujrzałem parę świecących oczu, które w chwili 
skoku musiały się 
zamknąć. Wypaliłem i w blasku strzału zobaczyłem, jak zwierzę podskoczyło do 
góry i upadło 
na ziemię tuż przed szczeliną. Natychmiast chwyciłem za sztucer, wymierzyłem 
prosto w głowę 
i strzeliłem kilka razy. Już pierwszy strzał był śmiertelny, chociaż nie od razu 
poskutkował. 
Zwierzę rzucało się w konwulsyjnym drganiu, poczym legło bez ruchu, wyciągnąwszy 
się 
u moich stóp.
Nabiwszy jeszcze raz strzelbę, wyszedłem ze szczeliny. Gdzieś z daleka 
zaszczekał szakal. 
Wiedział, że pantery są w pobliżu i zdawało mu się, że może spodziewać się 
deseru. To wierny, 
lecz bojaźliwy towarzysz wielkich rabusiów świata zwierzęcego, przyjmujący 
chętnie okruchy ze 
stołu możnych.
Przybywszy do seraju, zastałem wszystkich gości. Było to dla nich rzeczą nie do 
uwierzenia, 
że ktoś sam jeden wypuścił się w ciemną noc, aby zapolować na panterę. Ciekawość 
i strach nie 
dały im spać, a gdy usłyszeli wystrzały sądzili, że przynajmniej nie dałem się 
bez walki połknąć 
„straszliwej kobiecie”.
Gdy wchodziłem, patrzyli na mnie, jak na widmo.
– Maszallah, do tysiąca diabłów, to on, jako żywo! – zawołał Korndorfer, 
przyskakując do 
mnie z radością.
– Marhaba, zihdi, bądź pozdrowiony, panie – rzekł Wielki Hassan. – Postąpiłeś 
rozumnie. 
Głos twoich wystrzałów doszedł do naszych uszu, a żona pantery, która także je 
słyszała, nie 
przyjdzie już tej nocy do zagrody.
– Dziękuję ci, zihdi! – gospodarz przyłączył się do ogólnego uznania – że 
obroniłeś moją 
trzodę. Rabusie już dziś nie przyjdą, gdyż poszedłeś w ciemność i ostrzegłeś ich 
głosem strzelby!
Zdawało im się zatem, że strzelałem dla odstraszenia zwierząt.
– Żona pantery przyszła ze swoim małżonkiem – odpowiedziałem – i zabiła ci jedną 
owcę. 
Musisz pójść po nią, bo w pobliżu jest szakal, który ją pożre.
– Niech ją pożre! Allah niechaj uchroni nogę moją od tego, żebym miał wychodzić 
do 
państwa śmierci, gdzie zostałbym rozdarty!
– Nie zostaniesz rozdarty, ponieważ pantera nie żyje, a pan jej leży obok niej 
ze strzaskanym 
czołem.
– Allah kerihm, Bóg jest łaskawy! Czy mówisz prawdę, zihdi?
– Słowo moje jest prawdziwe! Czy widzisz to obuwie, Hassanie? Jest nieuszkodzone 
i ani 
jeden włos nie spadł mi z głowy, ale moja sura zabrzmiała i oba zwierzęta 
powaliła pięść śmierci. 
Pomóżcie mi, ludzie, przynieść je tutaj!
Słowa moje wywołały wśród wszystkich nadzwyczajne poruszenie. Wierzyć mi nie 
chcieli, 
długo musiałem ich przekonywać, zanim ostatecznie zgodzili się pójść ze mną.
Gdyśmy zbliżali się z zapalonymi pochodniami do zagrody, owce stłoczyły się 
przestraszone 
ogniem. Zaledwie Arabowie ujrzeli zabite pantery, rzucili się na nie, zaczęli 
okładać je pięściami, 
kopać obcasami, miotać przezwiska, w jakie tylko mowa arabska jest bogata. 
Hassan el Kebihr 
był najgłośniejszy. W końcu zwrócił się do mnie:
– Zihdi, jesteś największym myśliwym, jakiego moje oczy widziały. Jesteś jeszcze 
większym, aniżeli Gerard, który był panem lwów. Będę wysławiał twe imię przed 
uszami 
wiernych.
Korndorfer także nie mógł ukryć swego zdumienia.
– Maszallah, do tysiąca diabłów, a to dopiero był strzał! Jeden kot dostał w 
samo oko, a drugi 
także nie gorzej. Nie widziałem jeszcze nigdy takiego bydlęcia i nie wierzyłem, 
żeby pantera 
mogła być aż takim potworem. Strzelba byłaby mi chyba zadrżała w ręku, gdybym 
był tu razem 
z panem!
W triumfalnym pochodzie zaniesiono zwierzęta do seraju, gdzie pozdejmowałem z 
nich 
skóry, po czym udaliśmy się na spoczynek.
Nazajutrz przed wyruszeniem wynikła sprzeczka między Korndorferem a Hassanem el 
Kebihr. Pierwszy włożył skórę samicy pod moje, a samca pod swoje siodło, na co 
Kubbaszi nie 
chciał się zgodzić.
– Ty jesteś Frankiem, który jeszcze nigdy nie przestąpił progu meczetu – mówił 
Arab – 
a chcesz oszukać wiernego. Czy widziałeś kiedy niewiernego, który jeździł na 
skórze pantery?
– Czy ty ją zabiłeś Dżezzar-beju, dusicielu ludzi? – śmiał się Korndorfer.
– Zabił go zihdi, ponieważ Hassan el Kebihr, przed którym drżą wszystkie 
zwierzęta, był 
przy nim. Skóra musi pójść pod moje siodło, bo czym ty jesteś wobec Hassana en 
Nurab? Czy ja 
nie służyłem przy słynnej wszechnicy meczetu El Azhar w Kaihrze, które wy 
nazywacie Kair? 
Widziałem białych mężów, którzy tam wchodzą i wychodzą, a ty kogo widziałeś, w 
jakiej byłeś 
szkole?
– Widziałem naszego zihdi, u którego w głowie więcej mądrości, niż w całym 
waszym 
meczecie El Azhar w Kahirze, a byłem w szkole w mojej ojczyźnie, gdzie wasi 
uczeni siedzieliby 
w ostatniej ławie – bronił się Bawarczyk, uśmiechając się ciągle.
– Dobrze! A czy znasz moje imię? Nazywam się Hassan-Ben-Abulfeda-Ibn-Haukal el 
Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al Duli. A ty jak? Imię moje jest długie 
jak rzeka, 
tocząca się przez góry, twoje zaś krótkie, jak brudna kropla, spadająca z 
liścia!
– Nie szargaj mojego nazwiska, bo ono nie twoje! Ja nazywam się Jussuf, tak samo 
jak ty.
– Czy wiesz, że tylko wierny może mieć imię Jussuf, a ty jesteś Frank i nazywają 
cię Józef. 
Zapamiętaj to sobie! Masz więc tylko jedno imię!
– Oho! Czy nie wiesz, że nazywam się także Korndorfer?
– A gdzie imię twojego ojca?
– On nazywał się także Korndorfer.
– A jego ojciec?
– Również Korndorfer.
– A jego ojciec?
– Tak samo.
– A gdzie mieszkał?
– W Kaltenbrunn.
– W Kah-el-brunn? Nazywasz się więc Józef-Koh-er-darb-Ben-Koh-er-darb-Ibn-Koh-
er-
darb-Abu-Koh-er-darb el Kah-el-brunn. Czy nie wydaje ci się śmieszne własne 
imię? I ty mi 
skóry odmawiasz? Daj mi ją zaraz!
– Słuchaj, Hassanie! Józef-Koh-er-darb-Ben, Ibn i Abu-Koh-er-darb z Kah-el-brunn 
zatrzyma skórę. Oto nadchodzi zihdi. Zwróć się do niego!
Kubbaszi zastosował się do tej rady. Wielki Hassan chciał tym czaprakiem chełpić 
się przed 
tymi, których spotykałby w drodze. To dało mi sposobność do ukarania go za 
wczorajsze 
tchórzostwo.
– Jussuf – rozstrzygnąłem ten spór, mówiąc umyślnie Jussuf, zamiast Józef – 
chciał ze mną 
strzelać do pantery, ty zaś bałeś się kota. Jemu tedy należy się skóra, a nie 
tobie!
Mrucząc z niezadowolenia, poddał się temu wyrokowi i mrucząc opuścił z nami 
seraj.
Niebawem znaleźliśmy się wśród parowów i rozpadlin gór Aures i wzdłuż nich 
posuwaliśmy 
się aż do wieczora, aby potem przez ich grzbiet przedostać się na Saharę. U stóp 
ich leżała wieś, 
która była celem naszej dzisiejszej podróży. Arabowie przyjęli nas gościnnie. 
Przed wieczorem 
jeszcze stałem się właścicielem trzech wielbłądów wierzchowych i tyluż jucznych, 
wraz 
z wszystkimi rzeczami i zapasami potrzebnymi w podróży do Bab-el-Ghud, a 
przynajmniej do 
Ain-es-Salah.
Nazajutrz jechaliśmy podnóżem gór, aby – nie zatrzymując się w Biskarze – dostać 
się na 
szlak karawanowy do Ain-es-Salah.
Dzień był gorący, a około południa słońce paliło takim żarem, że wbrew 
zwyczajowi 
postanowiłem urządzić mały postój i w tym celu zaczęliśmy rozglądać się za 
odpowiednim 
miejscem. Wtem Hassan, jadący przodem i wciąż jeszcze zagniewany na Józefa, 
zatrzymał się 
i wskazał w dół.
– Patrz, zihdi, oto kałuża.
Znajdowaliśmy się jeszcze ciągle na wzniesionym terenie, utworzonym przez 
górskie 
odnogi. U stóp takiego pasma wzgórz połyskiwała ku nam błyszcząca się 
powierzchnia wody, 
a na jej brzegu zauważyłem kilka krzaków.
– To nie jest kałuża, Hassanie, lecz jezioro położone za wzgórzem tak, że 
widoczna jest stąd 
tylko jedna zatoka. Zaraz ci powiem, jak ono się nazywa.
Rozwinąłem mapę, którą zawsze miałem przy sobie i znalazłem na niej jezioro. Był 
to jeden 
z owych martwych zbiorników, w których zamiast ryb lub w najgorszym razie 
traszek, żyją 
miliardy brzydkich robaków, nazywanych przez Beduinów thud.
– To jest Birket el fehlatn – Martwe Jezioro. Zejdźmy ku niemu!
– Ten rozkaz, zihdi, wart więcej, aniżeli cena dziesięciu wielbłądów. Moje 
serdż, które ty 
siodłem nazywasz, piecze mnie jak gdybym siedział na kawałku dżehenny. Rozbiorę 
się 
i wzmocnię moje ciało przy pomocy kąpieli.
Zwróciwszy się ku jezioru, dostaliśmy się tam w kwadrans. Nie było to zwykłe 
jezioro, lecz 
jak słusznie zauważyłem, martwe jezioro. Hassan wyprzedził nas, nie mogąc 
doczekać się 
kąpieli. Przybywszy na brzeg, odwrócił się, jakby z rozczarowaniem.
– Zihdi, to nie jest woda do kąpieli, lecz bahr el thud – morze robactwa, a 
popatrz, tam leży 
duar o przeszło dwudziestu namiotach, które użyczą nam cienia!
Istotnie między górną częścią jeziora a wzgórkiem zobaczyłem szereg namiotów, 
pomiędzy 
którymi leżały konie i wielbłądy. Inny oddział wielbłądów, w liczbie pięciu, 
obgryzał mięsiste 
liście krzaków. Poznałem na pierwszy rzut oka, że nie były to zwykłe juczne 
wielbłądy, jakie 
można dostać po czterysta piastrów za sztukę, lecz bez wyjątku wierzchowe, 
prawdziwe hedżiny, 
za które płaci się po kilka tysięcy piastrów. Były to może biszarin hedżiny, 
najszlachetniejsza 
rasa wielbłądów, które bez żadnych wymagań dla siebie potrafią przez cały 
tydzień robić po 
czternaście do piętnastu mil dziennie. U Tuaregów spotyka się nawet wielbłądy, 
które mogą 
dokonać jeszcze więcej. Poznałem tę rasę po zgrabnych kształtach, szerokim 
czole, zwisającej 
dolnej wardze, krótkich, stojących uszach, krótkim, gładkim włosie i jego 
barwie, która u tych 
wielbłądów bywa biała, jasnoszara, a czasem płowa lub plamista jak u żyrafy.
Te drogocenne zwierzęta nie należały zapewne do tej biednej wsi, lecz były 
własnością 
Beduinów, bawiących w duarze w gościnie.
Zbliżyliśmy się do duaru.
Dla właściciela pierwszego namiotu, obok którego przejeżdżaliśmy, byłoby obrazą 
nie do 
przebaczenia gdybyśmy dopiero w którymś z dalszych szukali schronienia. 
Mieszkaniec stepu 
jest z urodzenia złodziejem i rabusiem, ale gościnność jest dlań tak wielką 
świętością, jaką była 
dla jego przodków, od których ród swój wywodzi.
Kiedy zatrzymaliśmy się przed nim, odsunęło się podarte płótno, zasłaniające 
wejście, a na 
powitanie nasze wyszła dziewczyna, bez zasłony na twarzy, gdyż kobiety Arabów z 
pustyni są 
mniej nieprzystępne od kobiet Maurów, czyli Arabów miejskich. Włosy miała 
splecione 
w warkocze, poprzetykane czerwonymi i niebieskimi wstążkami. Dokoła bioder biegł 
rahad, 
wąski pas, z którego zwisało mnóstwo rzemieni tworząc w ten sposób spódnicę, 
ozdobioną 
koralami, kawałkami bursztynu i muszlami. Na szyi nosiła sznur szklanych pereł i 
rozmaitych 
monet. W małych uszach tkwiły ogromne złote pierścienie; na nogach powyżej 
kostek błyszczały 
srebrne obrączki, a przeguby zgrabnych rąk, z palcami zabarwionymi henną, 
owijały grube 
pierścienie z kości słoniowej, odbijające bardzo ładnie od ciemnych tonów 
brunatnej skóry, nie 
ustępującej przed najpiękniejszym florentyńskim brązem.
– Marhaba ia zihdi, bądź pozdrowion, o panie! – powitała nas i dla stwierdzenia 
tych słów 
podała memu wielbłądowi garść daktyli waedy.
Za nią ukazał się stary mężczyzna i zaczął nam się przypatrywać ciekawym, 
zdziwionym 
wzrokiem. Twarz jego, pełna zmarszczek, była opalona, a postać wychudła i 
pochylona. Mógł 
mieć dziewięćdziesiąt lat.
– Sallam aalejkum! – pozdrowiłem go, podnosząc rękę do piersi. – Czy moglibyśmy 
w twym 
namiocie złożyć głowę na krótki spoczynek?
– Marhaba ia zihdi, bądź pozdrowion, o panie! W naszym ubogim namiocie gości już 
trzech 
ludzi, lecz i dla ciebie znajdzie się miejsce. Zsiądź i pozwól, że zabiję dla 
ciebie jagnię!
– Serce twoje pełne jest dobroci, a twój namiot stoi dla wędrowca otworem; 
jesteś dobrym 
synem proroka i ulubieńcem Allaha, który użyczył ci wielu lat życia, lecz 
niechaj goście twoi 
posiadają twoją dobroć w całości. Pozwól mi udać się do innego namiotu!
– Czy chcesz mnie zelżyć, zihdi? Co ci zrobiłem, że gardzisz moim namiotem? 
Zsiądź ze 
zwierzęcia, które jest już gościem córki mego syna i połóż się u mnie na 
spoczynek!
Wziął wielbłąda za uzdę i wołając głośno: „khe-khe”, kazał mu przyklęknąć do 
ziemi.
Zsiadłem z siodła, poczym wprowadzono mnie do namiotu, gdzie wkrótce przyszli za 
mną 
Józef i Hassan. Wzdłuż ściany ciągnął się dokoła serim – niskie rusztowanie z 
lekkiego drewna, 
pokryte rogożami i baranimi skórami. Stanowiły one kanapę, a zarazem łoże dla 
całej rodziny 
i gości. W tyle namiotu leżały siodła i tarcze, a na słupach wisiała broń, rury 
i wiadra skórzane, 
oraz narzędzia gospodarcze wszelkiego rodzaju, ściany zaś były ozdobione 
żyrafimi skórami, 
bukietami ze strusich piór, a przede wszystkim rozmaitymi dzwonkami. Arabowie 
zawieszają je 
bardzo chętnie w namiotach, czym powodują muzykę podczas burzliwych nocy, bardzo 
niemiłą 
dla znużonych wędrowców. Wiatr bowiem porusza namiotem, dzwonki zaczynają 
dzwonić, co 
w połączeniu z grzmotami, stękaniem wielbłądów, beczeniem owiec, szczekaniem 
psów i rykiem 
dzikich zwierząt, tworzy przykrą harmonię.
Usiadłem na rogożach. Stary zauważył skóry panterze, ale prawa gospodarza nie 
pozwoliły 
mu zapytać o moje imię i pochodzenie, wolno mu jednak było dowiedzieć się jak 
zostałem 
posiadaczem tych cennych skór. Z chytrością, właściwą ludziom niecywilizowanym, 
potrafił 
sprowadzić rozmowę na ten temat.
– Odpocznij, zihdi, dopóki mięso i kuskus nie będą gotowe! Kuskus jest ulubioną 
potrawą 
Arabów z grubo mielonej pszennej mąki.
– Dziękuję ci, ojcze – rzekłem. – Jadam mięso i kuskus tylko wieczorem, po 
skończeniu 
drogi. Daj mnie i moim służącym trochę bzissa (chleb z mąki i suszonych 
daktyli).
Dziewczyna przyniosła bzissa.
– Woda z birket niedobra, zihdi. Może wypijesz czarkę wielbłądziego mleka albo 
soku 
daktylowego? – spytała.
– Daj mi soku daktylowego, ozdobo dziewcząt!
Przyniosła skórzany kubek tego orzeźwiającego napoju. Starzec zaczekał, aż 
wypiłem, 
a potem spytał:
– Czy zostaniesz parę dni w chacie twego przyjaciela?
– Opuszczę ją, skoro tylko wypocznę.
– Chcesz więc jechać nocą, kiedy brzmią głosy dzikich zwierząt, a pantera 
rozdziera ludzi 
i wielbłądy? Pozostań u nas, zihdi, gdyż śmierć twoja spadnie na mą duszę!
Musiałem poczciwcowi ułatwić przesłuchanie.
– Pantera mnie nie rozedrze. Czy nie widziałeś szat jej na moich zwierzętach?
– Widziałem szaty pantery i sułtany pantery.
– Widzisz tedy! Zabiłem je przy świetle gwiazd koło Fuhm-es-Sahar.
– Straszliwą panterę z Fuhm-es-Sahar, straszniejszą aniżeli wszystkie pantery 
stepowe? 
Zihdi, ty jesteś bohaterem, jesteś wielkim wojownikiem! Ilu ludzi było przy 
tobie?
– Nikt. Sam jeden rozmawiałem z obiema panterami.
– Sam jeden? Allah akbar, Bóg jest wielki, a ty jesteś towarzyszem emira el 
Areth, który 
utonął w Wed-el-Kantara.
– Jestem Frankiem, jak on, i mam strzelbę, która mówi te same słowa.
– Jesteś Frankiem i myśliwym, jako emir el Areth? W takim razie muszę ci 
powiedzieć coś, 
co ucieszy twoją duszę.
Spoważniał nagle i przystąpił do mnie z tajemniczą miną. Zwinąwszy dłonie, 
przyłożył mi je 
do ucha, a z drugiej strony swoje usta i mówił głosem tak cichym, że ledwie go 
rozumiałem:
– Czy znasz assada, wzburzyciela?
Skinąłem głową i czekałem z ciekawością.
– Czy znasz assad-beja, dusiciela owiec? – zapytał w ten sam sposób.
Skinąłem głową powtórnie, a on mówił dalej:
– Szedł już od dawna za naszą trzodą i porwał nam najlepsze zwierzęta. Właśnie 
ubiegłej 
nocy zabrał znów wołu dla siebie i swojej żony; aaib aaleihu, hańba mu.
Pojąłem tę cichość szeptu, gdyż Arab czuje nadzwyczajny respekt dla lwa. Dopóki 
zwierzę 
żyje, nadaje mu najwznioślejsze i najczcigodniejsze nazwy, ażeby go nie obrazić 
i nie wyzwać 
jego zemsty, gdy go jednak zabiją, obrzuca go najbardziej upokarzającymi 
przezwiskami i lży go, 
jak tylko może. Obawia się siły i wytrzymałości lwa i pozwala mu się długo 
ograbiać, zanim 
odważy się na atak, który u Arabów wobec ich sposobu postępowania kosztuje 
zwykle kilka 
istnień ludzkich.
Waleczny zresztą i nieustraszony syn pustyni nie ośmieli się nigdy, jak strzelec 
europejski, 
zaatakować lwa w pojedynkę. Zazwyczaj schodzą się wszyscy, zdolni do noszenia 
broni, 
wyszukują legowisko zwierzęcia, wywabiają go krzykiem, rykiem, świstem, 
strzelaniną 
i kłapaniem, a potem pakują mu w ciało ze swoich długich, niepewnie niosących 
flint, tyle kul, 
ile tylko mogą. Lew, ranny nawet śmiertelnie, ma zawsze jeszcze w sobie tyle 
życia i siły, że 
rzuca się na jednego lub kilku ludzi, aby jeszcze przed śmiercią zemścić się 
krwawo.
Obawa Arabów przed lwem jest nawet tak wielka, że podczas przygotowań do ataku 
mówią 
po cichu, bo przypuszczają, że może to słyszeć i uprzedzić ich. Dlatego i ten 
starzec mówił po 
cichu, bo assad-bej, wzburzyciel i dusiciel trzód, mógł usłyszeć jego słowa.
Teraz dopiero uderzyło mnie to, że nie zauważyłem w duarze ani jednego mężczyzny 
zdolnego do noszenia broni. Tylko kilka ciekawych głów kobiecych widać było 
między 
zasłonami namiotów.
– Czy wszyscy wasi mężowie wyszli, aby go zabić?
– Wszyscy mężowie i młodzieńcy, razem z gośćmi, śmiałymi synami Uelad Sliman.
Na tę wieść opuściło mnie całkiem znużenie.
– W takim razie ja także pójdę zobaczyć zihdi-el-salssali, pana trzęsienia 
ziemi!
Wiedziałem, że tak nazywają lwa z powodu siły jego głosu.
– Be issm lillahi, na miłość Boga, mów ciszej! – prosił trwożnie starzec. – Gdy 
on to usłyszy, 
będziesz zgubiony! Przyjdzie i rozszarpie cię na sztuki.
– Czy oszalałeś, zihdi – lamentował Hassan el Kebihr – że chcesz sobie dać 
podrzeć ciało 
i potrzaskać kości przez „pana z grubą głową”, który ma więcej siły, aniżeli 
dziesięciu szejtanów 
i stu diabłów razem? Zabiłeś panterę i żonę pantery, lecz assad-bej szydzi z 
twej kuli i śmieje się 
z noża; skóra jego twardsza od tarczy Nuraba-Tor-el-Khadra.
– Przez twoje usta mówi obawa, a mowa twoja pełna jest strachu, Hassanie. Allah 
stworzył 
kobietę i dał jej twą postać.
– Gdyby mi to powiedział ktoś inny, zadusiłbym go na miejscu. Hassan-Ben-
Abulfeda-Ibn-
Haukal al Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Fos-lan-Ben-Ishak al Duli nie zna obawy ani 
strachu, ponieważ 
jest Dżezzar-bejem, dusicielem ludzi, ale nie jest już ani młody, ani tłusty. 
Lew go już nie pożre!
– Nie będzie mógł cię pożreć, gdyż zostaniesz tu z Jussufem przy zwierzętach – 
pocieszyłem 
go.
Był wyraźnie zadowolony z tego rozkazu, Korndorfer mniej.
– To być nie może, panie – zaczął się sprzeciwiać memu postanowieniu. – Ja idę 
także. Nie 
wolno mi było pójść na pantery, chcę więc przynajmniej dziś spróbować strzelby. 
Jeżeli jej lew 
nie zje, to niech skosztuje, jak ja mu będę smakował. Jestem pańskim sługą, moje 
miejsce tam, 
gdzie mój pan.
– To chodź – rzekłem, ucieszony tym dowodem odwagi. Hassan usiłował mnie jeszcze 
zatrzymać i rozwodził się nad niebezpieczeństwem w najdosadniejszych słowach, 
ale nic to nie 
pomogło.
– Hamdulillah, dzięki Bogu – zawołał natomiast gospodarz. – Allah jest 
miłosierny 
i łaskawy, on przysłał cię tu do nas i pobłogosławi twoją broń, abyś mógł ocalić 
naszych mężów 
od pazurów zwierzęcia.
Człowiek na Wschodzie uważa każdego Franka, noszącego strzelbę, za 
nadzwyczajnego 
strzelca. Starzec zaś spodziewał sicw duchu, że lew rozszarpie mnie i Józefa, 
zamiast któregoś 
z jego ludzi.
– Gdzie przebywa lew?
– Wyjdź przed namiot, a pokażę ci, zihdi. Zabrałem broń i wyszedłem za nim.
Od jeziora ciągnęło się ku szczytowi wzgórza rozszerzające się coraz bardziej 
wgłębienie; 
było to wyschłe wadi. Szepcąc wciąż jeszcze, starzec wskazał zapełnione głazami 
łożysko.
– Całkiem na górze, wśród tych głazów jest legowisko assad-beja. Ludzie udali 
się na górę, 
by go stamtąd wypędzić. Zihdi, idź prędko, żebyś nie przyszedł za późno, bo 
wtedy nie mógłbyś 
wysłać go do dżehenny.
– Chodź, Józefie!
Byłem pewien swojej rusznicy. Nie zawiodła mnie nigdy, a każda wystrzelona z 
niej kula 
spełniła swoją powinność. Spodziewałem się, że i dziś nie odmówi mi swej służby.
Aby jak najszybciej dostać się na górną część parowu, poszedłem od namiotów 
prosto 
w górę, mijając zakręty, które tworzył. Przybywszy na górne wadi, usłyszałem 
okropny zgiełk 
wydobywający się z głębi parowu. Szybko pobiegłem nad leżącą przede mną krawędź, 
skąd 
mogłem objąć okiem całą sytuację.
Na stromym zboczu naprzeciwko mnie ciągnęły się krzaki jałowca i kolczastych 
mimoz, 
które otoczyli Arabowie. Lew musiał się ukrywać w tych krzakach, gdyż ludzie 
staczali tam 
kamienie, aby go wypłoszyć. Tańczyli i wywijali flintami, dodając sobie odwagi 
wrzaskliwymi 
okrzykami. Ten nierozumny sposób polowania na zwierzę, które najłatwiej zabić 
bez zgiełku, 
w nocy, oko w oko, wywarł na mnie szczególne wrażenie.
Wtem dostrzegłem w zaroślach jakiś ruch, który wzmógł się po chwili, aż w końcu 
wyszedł 
z nich lew, nie nagle, w skoku lub pędem, jak inne koty, lecz powoli, pewnym, 
majestatycznym 
krokiem. Duża, ciemna grzywa okrywała mu łeb i przednią część ciała, a ogon z 
grubą kiścią 
wlókł się daleko za nim. Był to istotnie wspaniały widok. Szlachetne, potężne 
zwierzę stało 
pewne siebie i spokojne wśród wymierzonych doń strzelb. W jego dużych oczach 
odbijała się 
jakby pogarda. Słyszałem wiele o tym królu zwierząt, a jeszcze więcej czytałem, 
ale widziałem 
tylko kilka sztuk w ogrodach zoologicznych. Żaden z nich nie dałby się jednak 
porównać z tym 
potężnym zihdi-el-salssali, którego widok przeszedł wszelkie moje oczekiwania. 
Ta pełna 
charakteru głowa, o wysokim i szerokim czole, chwiejąca się jakby pod wpływem 
zdziwienia 
z powodu zuchwalstwa Arabów, ten nieugięty kark, ten krótki szeroki grzbiet, 
potężne boki 
i łapy, po których znać, że jedno ich uderzenie wystarczy, aby wołu powalić, to 
groźne 
otwieranie chrapów, to wszystko skojarzyła natura, aby przedstawić dziką siłę 
fizyczną. Lew 
podniósł głowę i dobył owych straszliwych tonów, z powodu których syn pustyni 
nazywa go 
„panem trzęsienia ziemi”, a przed którymi, jak mówi poeta, umyka w przerażeniu 
człowiek 
i wszelkie zwierzę.
Zdawało mi się istotnie, że ziemia drży pod moimi nogami na skutek tego 
zaczynającego się 
cicho, a potem wzmagającego się ryku, zwanego trafnie przez Arabów „rad”, czyli 
grzmot.
Wtem błysnęło ze wszystkich luf i kilka kul dosięgło lwa, nie raniąc go jednak 
ciężko. Lew 
przysiadł i jednym olbrzymim skokiem rzucił się pomiędzy napastników. Dwaj z 
nich padli pod 
jego łapami. Nie mogłem się już dłużej ociągać. Zsuwając się raczej, aniżeli 
schodząc, rzuciłem 
się z Korndorferem w dół po stromym zboczu wadi. Arabowie, którzy w tej chwili 
podnieśli 
wrzask nie zauważyli nas. Jeden z nich jeszcze do tej pory nie wystrzelił. 
Odważniejszy od 
innych, którzy po salwie zwrócili się do ucieczki, zatrzymał się, zmierzył i 
wypalił. Trafił, ale nie 
śmiertelnie. Zwierzę drgnęło, skoczyło w górę i powaliło strzelca. Postawiwszy 
mu obie przednie 
łapy na piersiach, lew ryknął jeszcze straszniej niż przedtem. W następnej 
chwili rozszarpałby 
tego człowieka.
W szybkich skokach podbiegłem bliżej i ukląkłem o kilka kroków przed królem 
pustyni. 
Lew spostrzegł mnie i odstąpił od swej ofiary, co zdarza się bardzo rzadko. 
Wymierzyłem 
uważnie w jego głowę. Uczucie, które mnie teraz opanowało, nie było ani 
strachem, ani obawą. 
Nie ma wprost słów na opisanie tego uczucia, które napięło we mnie wszystkie 
nerwy. Straszliwe 
oczy iskrzyły się, ogon zginał się zdradziecko, potężne łapy kurczyły się do 
skoku, pochylające 
się cielsko zadrgało niebezpiecznie. Wypaliłem i odskoczyłem natychmiast na bok, 
wyciągając 
nóż z pochwy.
Lew podskoczył w górę i runął na ziemię, zaczął się po niej tarzać i legł po 
chwili bez ruchu. 
Kula wbiła mu się w oko i pozbawiła życia.
– Hamdulillah!Allah akbar, dzięki Bogu, Bóg jest wielki – zabrzmiało ze 
wszystkich stron. – 
Haza nessieb, to Bóg zrządził; kelb, pies, syn psa, wnuk psiego syna nie żyje; 
padł nędznie, runął 
i zdechł, jak niewierny bez chwały i czci. El thibb, szakal i el tabea, hiena, 
pożre jego ciało, a el 
bidż, sęp brodacz, niechaj porozcina jego tchórzliwe serce, a el rassahl, 
gazela, niechaj zelży jego 
ojców i jego samego, który bez walki i obrony odszedł ze świata żyjących. Teraz 
ten, który kazał 
zwać siebie el jawuhs, okrutnym, musi wyjść ze swego ciała. Sprowadź haririch, 
muzykantów, 
niechaj na nogarze wybębnią jego hańbę, a na rababie wygwizdają wstyd jego!
Takie okrzyki brzmiały ze wszystkich stron. Kopano martwe ciało, bito je 
pięściami, 
potrącano kolbami i pluto na nie wzgardliwie. Moje nerwy uspokoiły się znacznie, 
czułem, że 
uszedłem nieuniknionego niebezpieczeństwa śmierci i oddychając głęboko, 
podziwiałem 
rozgorączkowanych synów przepełnionej żarem krainy, którzy, pastwiąc się nad 
zabitym 
zwierzęciem, w swym zapale zupełnie o mnie zapomnieli.
– Maszallah, do tysiąca diabłów! – rzekł Józef. Co za zgiełk, co za wrzaski! 
Ciekaw jestem, 
czy przynajmniej podziękują!
– Ama di bacht, wielkie szczęście, że jeszcze na czas przybyłeś – dało się 
słyszeć koło mnie.
To zbliżył się ten, który leżał pod lwem. Postać jego była długa, chuda i 
żylasta, a twarz 
opalona niemal na czarno. Jego duże, bystre i ciemne oczy gorzały szczególnym 
światłem. 
Gniewne spojrzenie tych oczu mogło nawet śmiałego człowieka wyprowadzić z 
równowagi.
– Oddaj cześć nie mnie, lecz Bogu, który cię ocalił! – odparłem, może mniej 
uprzejmie niż 
zamierzałem. Tego człowieka jednak nigdy nie obdarzyłbym zaufaniem.
– Tak, cześć Allahowi, a tobie dzięki! – potwierdził, zmierzywszy mnie bystro 
wzrokiem – 
Czy jesteś obcy wśród dzieci pustyni?
– Przybyłem z Frankistanu, by zabić assad-beja, dusiciela trzód.
– Zabiłeś go. Allah użyczył ci zbawienia i łaski. Potem zwrócił się do ciągle 
jeszcze 
krzyczących Arabów:
– Dajcie już wreszcie pokój panu z grubą głową! Usłyszał już dość o swej hańbie, 
dusza jego 
wejdzie teraz w skórę pchły. Dalej ludzie, podziękujmy Allahowi za ocalenie. 
Uklęknijcie wraz 
ze mną i odmówmy świętą fathę!
El fatha, otwarcie, jest pierwszym rozdziałem koranu, który w religijnych 
obrzędach 
muzułmanów gra główną rolę. Wszyscy uklękli, zwróciwszy twarze ku wschodowi, i 
zaczęli się 
modlić monotonnie.
– Chwała i dzięki panu świata, wszechmiłosiernemu, który zapanuje w dzień sądu. 
Tobie 
jedynie chcemy służyć i ciebie błagać, abyś wiódł nas drogą prawą, drogą tych, 
którzy cieszą się 
twoją łaską, a nie drogą tych, na których się gniewasz i drogą błądzących!
Po modlitwie zajęli się moją osobą. Pytaniom i pochwałom nie było końca. 
Wreszcie jeden 
z nich wziął mnie za rękę i odciągnął na bok.
– Ty chciałeś odpocząć tylko pod dachem Araba, tymczasem my prosimy cię, żebyś 
został 
u nas wiele dni! Jestem bej-el-urdi, naczelnik obozu, zamieszkasz w moim 
namiocie, dopóki ci 
się będzie u nas podobało.
– Dziękuję ci, przyjacielu wędrowca, lecz moja droga jest długa, a kres jej 
daleki jeszcze. 
Zabiorę skórę lwa i ruszę dalej.
– Jak się zowie kres twej drogi? – zapytał ten, który poprzednio ze mną mówił.
– Timbuktu – odpowiedziałem, nie chcąc podawać Bab-el-Ghud.
– W takim razie ze mną mógłbyś pojechać, gdyż ja należę do wojowników Uelad 
Sliman, 
mieszkających na południu. Muszę tu jednak zaczekać na jednego z naszych ludzi, 
który pojechał 
z pewną wiadomością do miasta Franków.
Te słowa zajęły moją uwagę. Był to jeden z gości, o których mówił starzec.
– Ja nie mogę czekać, ale ty masz lepsze wielbłądy i dopędzisz mnie.
– Ilu ludzi towarzyszy ci w drodze?
– Dwu.
– I ty się nie boisz z tak małą liczbą wyruszać na pustynię, na „morze bez 
wody”!
– Ja nigdy się nie boję.
– Nie boisz się także Hedżan-beja, dusiciela karawan? Możesz się łatwo spotkać z 
jego 
oddziałem!
– On mnie puści spokojnie, gdyż w przeciwnym razie stałoby się z nim to, co z 
assad-bejem, 
dusicielem trzód!
Na te słowa w jego oczach wystąpił osobliwy blask.
– Zabiłeś wprawdzie assad-beja, cudzoziemcze, ale Hedżan-bej zmiażdżyłby cię od 
razu. On 
jest straszniejszy niż głośny jak grom Areth.
– Czy go znasz?
– Zna go każdy Tuareg i Tebu. Czemuż ja miałbym go nie znać. Czyż nie mówią o 
nim 
wszędzie?
– W takim razie także Imoszar Mahmud Ben Mustafa Abd Ibrahim Jaakub Ibn Baszar 
jest ci 
znany? – spytałem, patrząc skrycie na jego oblicze.
Pobladł, mimo swej ciemnej cery.
– Kto jest ten mąż?
– To nie mąż, lecz baba, której język nie potrafi milczeć. Spotkałem go, a on mi 
powiedział, 
że jako posłaniec Hedżan-beja udaje się do pewnego Franka z żądaniem okupu.
Brwi Araba ściągnęły się ponuro.
– Allah, inhal el kelb, niechaj Bóg zgubi tego psa! A ty poszedłeś do Franka, 
żeby go 
ostrzec?
– Dlaczego ja? Imoszar już sam z nim pomówi!
– Zihdi, postąpiłeś roztropnie i mądrze, gdyż mowa to srebro, ale milczenie to 
złoto!
Wiedziałem już dość. Ten Arab był na pewno jednym z ludzi Hedżan-beja i czekał 
tutaj na 
posłańca, którego tymczasem trzymano w Algierze, bej el urdi zaś był pewnie 
tajnym 
sprzymierzeńcem dusiciela karawan. Nie mogłem tedy skorzystać z gościnności tych 
ludzi, gdyż 
należało przypuszczać, że będę może musiał przeciwko nim wystąpić. Postanowiłem 
więc 
wyruszyć stąd natychmiast.
Przy pomocy Józefa ściągnąłem z lwa skórę i wróciłem wśród radosnych okrzyków 
wszystkich mężczyzn do duaru. Szczęśliwe polowanie nie zabrało ani jednego życia 
ludzkiego, 
gdyż nawet ci, których lew powalił na ziemię, doznali tylko skaleczeń, chociaż 
tak ciężkich, że 
musiano ich zanieść do wsi.
Wielki Hassan wybiegł na moje spotkanie z objawami radości.
– Ty żyjesz, zihdi, jesteś tutaj z powrotem i zabiłeś pana z grubą głową! 
Hamdulillah, dzięki 
i chwała Bogu, który ci był ochroną! Drżałem o ciebie, jak źdźbło trawy, kiedy 
samum przeciąga 
przez oazę.
– Maszallah, do tysiąca diabłów, a to porównanie: źdźbło trawy i Dżezzar-bej, 
dusiciel ludzi! 
– odpowiedział Józef za mnie. – Czy nie wstydzisz się Hassanie el Kebihr, czyli 
wielki zającu? 
Właź prędzej na wielbłąda, bo ruszamy w dalszą drogę!
Kiedy już chciałem się pożegnać, Uelad Sliman zaprowadził mnie do swoich 
wielbłądów.
– Zihdi, ty nie masz takiego wielbłąda, jakiego ci potrzeba. Twoja ręka ocaliła 
mnie od 
śmierci. Przypatrz się temu zwierzęciu! To hedżin, biszarin hedżin, jakiego nie 
znajdziesz w całej 
Saheli. Maktub ala salamtek, zapisany jest na twoje imię. Daruję go tobie!
Wyobrażałem sobie, że to dar zbyt kosztowny, jak na stosunki tego człowieka i 
chciałem się 
sprzeciwić jeszcze z tego powodu, że musiałem w przyszłości narazić się na jego 
nieprzyjaźń, on 
jednak skinął na mnie, jak władca udzielny, ażebym milczał i wydobył potem koral 
osobliwego 
kształtu.
– Nauczyłeś się trzymać usta zamknięte. Weź ten znak, a gdybyś spotkał oddział 
Hedżan-
beja, pokaż go. On ciebie osłoni, ponieważ ty ocaliłeś wiernego od pazurów lwa. 
Wsiądź i jedź 
bez obawy!
Przyjąłem wielbłąda, nie chcąc rozgniewać Araba lub wzbudzić w nim podejrzeń. W 
rogu 
derki siodłowej zobaczyłem arabeskę z literami: A. i L., były to inicjały 
nazwiska Andre 
Latreaumonta.
Podziękowałem starcowi i dziewczynie za przyjęcie w namiocie, poczym bej-el-urdi 
odprowadził mnie z kilkoma ludźmi przez część drogi. Rozstając się ze mną rzekł:
– Zihdi, jesteś walecznym wojownikiem, lecz Hedżan-bej jest potężniejszy od 
ciebie. 
Widziałem jednak, że dostałeś znak. Będzie ci teraz bezpiecznie wszędzie, jak 
daleko sięga 
pustynia. Sallam aalejkum, pokój i zbawienie niech będzie z tobą!
Rozdział III Hedżan-bej, dusiciel karawan
Pustynia!
Od pónocno-zachodniego wybrzeża Afryki ciągnie się z małymi przerwami aż do 
Azji, do 
potężnego łańcucha gór Chinggan, szereg pustych, nieuprawnych okolic, które 
przewyższają 
siebie nawzajem pod względem okropności. Wielkie pustynie stałego lądu 
afrykańskiego 
przeskakują przez cieśninę Suezką, jako puste płaszczyzny Arabii skalistej, z 
nią łączą się 
wyschłe przestrzenie Persji i Afganistanu, poczym wznoszą się w Bucharze i 
Mongolii, tworząc 
pełną okropności pustynię Gobi.
Na obszarze ponad 120 000 mil kwadratowych rozciąga się Sahara, od przylądka 
Blanco aż 
do górskich ścian doliny Nilu i od Rifu aż po pełne gorących wyziewów lasy 
Sudanu. Jej podział 
jest bardzo różnorodny. Przytykająca do Nilu pustynia libijska przechodzi na 
zachodzie w tę 
część Sahary, o której mówi poeta, że w rozżarzonym jej piasku nie znajdziesz 
trawki zielonej.
To Hammada, od której biegnie Sahel dalej aż do wybrzeża Oceanu Atlantyckiego. 
Arab 
rozróżnia pustynię zamieszkałą (Fiafi), niezamieszkałą (Khela), pokrytą krzakami 
(Haitia), lesistą 
(Ghoba), kamienistą (Serir), zasypaną głazami (Warr), górzystą (Dżebel albo 
Neszed), płaską 
(Sahel albo Thama) i z wędrownymi ławicami piasku (Ghud).
Zapatrywanie, jakoby Sahara tworzyła nizinę, położoną poniżej powierzchni morza, 
jest 
zupełnie błędne. Przeciwnie, pustynia ta jest wyżyną, dochodzącą do wysokości od 
jednego do 
dwóch tysięcy stóp i nie jest bynajmniej tak mało urozmaicona pod względem zmian 
w ukształtowaniu terenu, jak się do niedawna sądziło.
Odnosi się to szczególnie do wschodniej części, do właściwej Sahary, która 
wędrowcowi 
okazuje więcej życzliwości, niż część zachodnia Saheli, tworząca prawdziwy grunt 
okropności 
pustynnych, lotnego piasku, układanego przez wiatr w posuwające się naprzód fale 
i wędrującego 
powoli przez pustynię, skąd też jej nazwa Sahel, morze wędrowne. Ta ruchliwość 
piaszczystego 
gruntu przeszkadza oczywiście wzrostowi roślin, do czego przyczynia się także 
nadzwyczajny 
brak źródeł i studzien, bez których powstanie oazy jest niemożliwe. Wśród tego 
piasku znajdują 
lichą podstawę bytu zaledwie niewiele warte słone rośliny, trochę ostów i 
kolczastych, 
karłowatych mimoz. Lew nie odwiedza tej rozżarzonej pustyni, chociaż nazywa się 
jej królem, 
żmije tylko, niedźwiadki i ogromne pchły żyją wygodnie na tym gorącym gruncie. 
Nawet mucha 
lecąca przez pewien czas w pustynię, w pogoni za karawaną, ginie w drodze 
niebawem. Mimo to 
człowiek zapuszcza się w ten żar słoneczny i stawia czoła niebezpieczeństwom 
grożącym mu ze 
wszystkich stron. Opisy tych niebezpieczeństw są oczywiście często przesadne, 
ale sprowadzone 
nawet do właściwej miary, potrafią obrzydzić tęsknotę za jazdą przez pustynię, 
której ofiary 
częściej spotyka się na Saheli, aniżeli w obfitszej w wodę właściwej Saharze. Na 
Saheli leżą 
wysuszone trupy ludzi i zwierząt. Jeden trzyma jeszcze wór na wodę w bezmięsnych 
rękach, 
drugi, jak szalony, kopał pod sobą ziemię, aby jakoś się ochłodzić, trzeci 
siedzi jak mumia na 
wybielałym szkielecie wielbłąda, z turbanem na nagiej czaszce, a czwarty klęczy 
w piasku 
z twarzą zwróconą na wschód ku Mekce i rękoma, skrzyżowanymi na piersiach. Jego 
ostatnia 
myśl unosiła się, jak przystało na prawego muzułmanina, do Allaha i jego 
proroka.
A jednak pustynia spełnia ważne zadanie w gospodarstwie natury. Tworzy piec, z 
którego 
wydobywają się rozżarzone prądy powietrzne i ciągną na północ, gdzie, opadając 
na ziemię, 
ogrzewają i ożywiają tamtejsze krainy. Mądrość Stwórcy nie znosi nadmiaru i 
postarała się zaraz 
na początku o wyrównanie wszelkich przeciwstawieństw i o-stateczności.
Osławione Bab-el-Ghud leży mniej więcej pod dwudziestym pierwszym stopniem 
szerokości 
na granicy pomiędzy Saharą a Sahel, gdzie stykają się także obszary Tuaregów lub 
Imoszarów 
z terytorium Tebu albo Teda.
Te stosunki graniczne zawierają w sobie tak co do krajobrazu, jak co do ludzi, 
jakąś jakby 
gotowość do walki. Wędrowne góry piaskowe posuwają się pod wpływem wiatrów 
zachodnich 
coraz to dalej na wschód i napotykają w Bab-el-Ghud na skały Seriru. Wspinając 
się po nich 
w górę, wypełniają z nieubłaganą dokładnością doliny, parowy i inne przerwy, 
tworząc głębokie 
pokłady piasku, które wskutek braku wilgoci nie łączą się w zwartą masę. Biada 
podróżnemu, 
który się znajdzie na takim zdradzieckim jeziorze. Przed chwilą jeszcze czuł 
jego dromader pod 
stopami silny, skalisty grunt, nagle zapada się po brzuch w drobny, lekki 
piasek, robi wysiłki, aby 
zawrócić i dostaje się przez to jeszcze głębiej w rozpalone nurty drobnego pyłu. 
Jeździec boi się 
zsiąść ze zwierzęcia, bo utonąłby, walczy więc ze szponami piasku, które owijają 
się dokoła 
niego coraz to mocniej i mocniej. Dromader wkopuje się z każdą chwilą głębiej, w 
końcu znika 
całkiem. Bab-el-Ghud, morze ławic, sięga do jeźdźca, coraz to wyżej i wyżej, 
chwyta go za nogi, 
biodra, potem plecy, wreszcie uniemożliwia mu wszelki ruch. Arab zwraca głowę ku 
wschodowi, 
do świętej Kaaby, a blade, wyschłe wargi jego szepcą: „Allah kehrim, tak Bóg 
chce, Bóg jest 
łaskaw!”. W końcu piasek zamyka mu usta, ławica ściska jego piersi, powieki 
opadają na oczy, 
anioł śmierci przelatuje z szelestem, a wysoko w powietrzu unosi się sęp 
brodaty. Przypatrywał 
się ostatniej walce wędrowca, lecz w powolnej linii spiralnej odlatuje w dal. 
Wie, że ławica 
pochłonie swą ofiarę zupełnie i nie dopuści go do udziału w zdobyczy.
Taką jest Bab-el-Ghud. Kto zapuszcza się między jej skały i fale piaszczyste, 
tego zmuszają 
chyba jakieś niezwykłe powody.
A jednak znajdują się dzikie osobniki, które nie lękają się niebezpieczeństw, 
czerpiąc 
odwagę w strasznym ed dem b’ed dem – en nefs b’en nefs, oko za oko, ząb za ząb, 
krew za krew. 
Obok prawa gościnności krwawa zemsta jest pierwszym prawem pustyni, a chociaż 
zdarza się 
pomiędzy pokrewnymi plemionami, że za mord płaci się diyeh, cenę krwi, to nie 
zdarza się to 
nigdy, jeśli zbrodnię popełni członek obcego lub wrogiego narodu. W takim 
wypadku wina 
domaga się krwawego odwetu, który przenosi się tu i tam, dopóki w końcu nie 
obejmie całych 
szczepów i nie doprowadzi do otwartej lub ukrytej rzezi, jakich widownią jest 
Bab-el-Ghud. Tu 
prawo krwi mocniejsze jest od przyrody, wysilającej się na wszelkie okropności 
celem 
rozdzielenia nieprzyjaciół. Te okropności właśnie nadają wrogim występom takiej 
grozy, że 
walki dzikich hord indiańskich nie dorównują im pod tym względem.
Od ostatniej naszej przygody minęło kilka tygodni. W tym czasie okazało się, że 
Hassan jest 
rzeczywiście doskonałym przewodnikiem, a ta okoliczność pogodziła mnie poniekąd 
z jego 
brakiem odwagi. Nie tylko znał dobrze drogi, lecz umiał także tak wszystko 
zarządzić, że 
dotychczas niczego nam nie brakło i nie ponieśliśmy żadnej szkody. Jego 
przywiązanie do mojej 
osoby zwiększyło się bardzo, byłbym mu nawet zupełnie zaufał, gdyby nie 
nadzwyczajne jakieś, 
trwożne podniecenie, na które cierpiał od pewnego czasu co rano. Siadał wówczas 
na swej 
rogoży, z której niepodobna było go ściągnąć, płakał, szlochał, śmiał się i 
cieszył, nazywał siebie 
bohaterem, to znów mazgajem, prawym muzułmaninem i nieposłusznym, który musi 
pójść do 
dżehenny. Wyglądało to tak, jak gdyby dostał pewnego rodzaju obłąkania, którego 
przyczynę 
postanowiłem wyśledzić. Na razie jednak trzeba było oddać się przewodnictwu 
umysłowo 
chorego człowieka, przy zachowaniu wszelkiej ostrożności, co mnie bardzo bolało 
wobec faktu, 
że z drugiej strony zasługiwał na pełne zaufanie.
Było nas ciągle jeszcze tylko trzech. Mieliśmy dostateczną ilość jucznych 
wielbłądów, aby 
podzielić na nie ciężary, więc jechaliśmy z dwa razy większą szybkością niż 
zwykła karawana 
i byliśmy już pewni, że po trzech dniach drogi dostaniemy się do Bab-el-Ghud. 
Ponieważ mój 
hedżin biegł najlepiej ze wszystkich wielbłądów, przeto wyruszałem rano zawsze 
później, aniżeli 
Józef i Hassan, a dopędzi-wszy ich wyprzedzałem o kawałek drogi, aby – zanim się 
zbliżą – 
wypalić spokojnie czibuk lub wzbogacić jakimś okazem mój zbiór natur aliów.
Tak i teraz niósł mnie mój wielbłąd samego między ławicami, od czasu do czasu 
zatrzymywałem go, aby przysłuchać się osobliwemu dźwiękowi piasku, który, choć 
prawie 
niedosłyszalny, dawał się jednak uchwycić wprawnemu uchu. Poszczególne ziarnka 
dotykały się, 
popychały w górę po zachodniej stronie ławic, potem spadały na dół, wywołując ów 
szczególny, 
śpiewny prawie szmer, podobny do tajemnego szeptu miliona lilipucich 
gardziołków. Te 
niezliczone miliardy ziarenek piasku toczyły się ciągle, chociaż nie zauważyłem 
najmniejszego 
powiewu. Raz wprawione w ruch zachowywały go nawet w tak małych drgnieniach 
powietrza, 
że ich skóra ludzka nie czuła.
Wtem pomiędzy dwoma wzniesieniami gruntu dostrzegłem wzgórek piaskowy, który nie 
mógł powstać w sposób naturalny. Kazałem hedżinowi uklęknąć i zsiadłem, aby 
zbadać teren. 
Mój domysł okazał się słuszny. Tu leżał trup Araba razem ze zwłokami wielbłąda, 
a wędrowny 
piasek już je zagrzebał. Zwierzę – był to prawdziwy biszarin i, jak teraz 
dopiero zauważyłem, 
dostał kulą w czoło. Czyżby zaszedł tu wypadek krwawej zemsty? Odsunąłem jeszcze 
bardziej 
piasek, aby przypatrzeć się jeźdźcowi. Znalazłem go w pełnym ubraniu i 
uzbrojeniu. Na kapturze 
burnusa miał wyszyte A. L., a obie litery wypalone były także na kolbie strzelby 
i rękojeści noża. 
O cal nad nasadą nosa znalazłem okrągłą dziurę, spowodowaną przez kulę, która 
nieszczęśliwcowi wbiła się w głowę przodem, a wyszła tyłem.
– Emery Bothwell! – zawołałem, chociaż w pobliżu nie było nikogo, kto mógłby 
mnie 
usłyszeć.
Znałem ten niezrównany strzał, widziałem podobną dziurę w czole niejednego 
Indianina, 
który zbliżył się zanadto do niechybnej rusznicy mego przyjaciela. Nie wątpiłem 
ani na chwilę, 
że to on był tu strzelcem. Znajdował się widocznie w Bab-el-Ghud, a od czasu, 
gdy padł ten 
strzał musiały upłynąć ze trzy tygodnie, jeśli uwzględniło się wysokość 
nasypanego piasku. 
Pomyślałem sobie zaraz, że z pewnością nie tylko ten człowiek, ugodzony kulą 
„prawdziwego 
Englishmana”, złożył swe białe kości na pustyni. Ów nieszczęsny znak sprowadzał 
śmierć na 
każdego, kto nosił go na swoich szatach lub broni.
I pod tym względem przypuszczenie moje się sprawdziło, gdyż nieopodal znalazłem 
drugie 
i trzecie zwłoki z kulą w czole, o cal nad nasadą nosa. Hedżan-bej zyskał więc 
strasznego, 
nieubłaganego wroga, który z pewnością postanowił nie spocząć, dopóki nie 
znajdzie lub nie 
pomści Renalda Latreaumonta.
Trochę dalej zauważyłem świeży darb, ślad przecinający skośnie naszą drogę. 
Pozostawiło 
go jedno zwierzę, pozostawiające tak małe odciski, że z pewnością należało do 
hedżinów 
biszarin, a przynajmniej mehara, jakie hodują Tuaregowie. Taki mehari przewyższa 
pod 
względem szybkości i skromnych wymagań wielbłądy z Biszara, a szczególnie za 
klacze płaci się 
wprost niewyobrażalne sumy.
Była to także klacz, gdyż tylne nogi miały ślad szerszy niż przednie. Odciski 
nie były zbyt 
głębokie, lecz i nie płytkie; wielbłąd więc niósł ciężar średni, czyli jeźdźca. 
Był to zatem albo 
człowiek ścigany, albo rozbójnik, albo jeden z kurierów, przebiegających a swych 
szybkich 
wielbłądach pustynię. To ostatnie wydawało mi się nieprawdopodobne, gdyż ślad 
prowadził 
wprost na Serir, gdzie kurier nie ma po co jechać. Ale czego chciałby rozbójnik 
tam, gdzie nie 
ma zdobyczy? Musiał to być tylko zbieg szukający ukrycia, może mściciel krwi, 
który znalazłszy 
samotny bir, studnię, stąd urządzał swoje okrutne wyprawy.
Ślady były zupełnie czyste. Ani jedno ziarno piasku w nich nie leżało i żaden z 
odcisków nie 
miał ogona, czego nie można uniknąć w biegu. Jechał zatem powoli i był tu przed 
pięciu 
minutami. Taki samotny jeździec w samym środku pustyni był niezwykłym 
zjawiskiem, nic też 
dziwnego, że zajął zupełnie moją uwagę. Zrobiłem na moim tropie znak, żeby moi 
towarzysze 
jechali bez obawy w tym samym kierunku, a sam zwróciłem się w bok znalezionym 
śladem.
– Hhejn, hhejn!
Na ten okrzyk mój wielbłąd położył głowę na karku i pomknął jak burza między 
ławicami 
piasku. Gdyby teren był równy zobaczyłbym tego, którego ścigałem w ciągu 
dziesięciu minut, 
ponieważ jednak piaszczyste wzniesienia zasłaniały mi widok, przeto ujrzałem go 
dopiero, gdy 
znalazłem się całkiem blisko niego.
– Rrree, stój – zawołałem nań.
Usłyszawszy mój okrzyk zatrzymał swego, istotnie bardzo pięknego mehara, 
zawrócił go, 
a spostrzegłszy mnie, pochwycił natychmiast długą flintę.
– Sallam aalejkum, pokój między mną a tobą! – pozdrowiłem go, nie sięgając po 
broń. – 
Powieś swoją strzelbę na siodle, gdyż pozwalam, żebyś nazywał mnie swoim 
przyjacielem.
Spojrzał na mnie dużymi, zdziwionymi oczyma.
– Ty mnie pozwalasz? Skąd wiesz, czy ja pozwolę ci na to pozwolenie?
– Ja go nie potrzebują, gdyż sam już sobie pozwoliłem!
– Jak ci na imię i jak się nazywa szczep, do którego należysz? Mój wygląd 
zewnętrzny 
i uzbrojenie uprawniały go do wniosku, że jestem Arabem. On, jak poznałem na 
pierwszy rzut 
oka był Tebu. Ciemna, prawie czarna cera, krótkie, kędzierzawe włosy, pełne 
wargi i wystające 
kości policzkowe odróżniały go znacznie od Beduina i Tua-rega. Czyżby krwawa 
zemsta 
zapędziła go w Bab-el-Ghud? Nie mogłem przypuścić, żeby tu między wędrownymi 
ławicami 
było jakieś źródło, jednak on nie wiózł z sobą wielkiego worka na wodę, lecz 
małe cemcemieh, 
naczynie na wodę ze skóry gazeli. Oprócz długiej flinty miał całe uzbrojenie 
wojenne. Postać 
jego osłaniał szeroki, biały burnus, a pod nim przylegająca do ciała bluza ze 
skóry wołowej, 
służąca jako pancerz przeciwko broni siecznej i noszona tylko przez Tuaregów.
– Przybywam z dalekiego kraju, Germanistami, gdzie nie znają szczepów ani 
ferkah. Ty 
jesteś Tebu?
Pominął to pytanie milczeniem i zawołał zdziwiony:
– Z Germanistami? Czy znasz zihdi Emira?
– Znam – odrzekłem zaskoczony tym niespodziewanym pytaniem. – Czy go widziałeś?
– Czy ty jesteś szejkiem z Germanistami, na którego on czeka?
– Ja.
– Habakak, bądź więc pozdrowiony, zihdi! On mnie wysłał, żebym na ciebie tu 
zaczekał.
– Gdzie jest zihdi Emir?
– W dalekim Bab-el-Ghud. Tam znajdziesz znak, gdzie bawią jego stopy.
– Podziękuj Allahowi za to, że wpadłem na twój darb i udałem się nim, bo mogłem 
przejść 
i nie byłbyś mnie zobaczył.
– Byłbym cię znalazł zihdi. Chciałem tylko w Serirze napoić moją mehari i nabrać 
wody dla 
siebie. Potem byłbym wrócił na drogę, którą miałeś przybyć. Twoim darbem 
podążałbym za 
tobą, dopóki bym się nie przekonał, kim jesteś.
– Znasz więc źródło w tej pustyni?
– Znam wiele źródeł, które tylko moje oko widziało, zihdi.
– A jesteś Tebu?
– Odgadłeś. Jestem Tebu z plemienia Beni Amaleh.
– Jak ci na imię?
– Nie mam imienia, zihdi. Imię moje zagrzebane pod dachem mego namiotu, dopóki 
nie 
spełnię przysięgi, złożonej na brodę proroka i na sąd wieczny. Nazywaj mnie Abu 
billa Beni – 
Ojciec bez synów.
To życzenie powiedziało mi właściwie już wszystko, mimo to pytałem dalej:
– Pozabijano ci synów?
– Trzech synów, zihdi, trzech synów, którzy byli moją radością, moją dumą i moją 
nadzieją. 
Byli wysocy i smukli, jak palmy, mądrzy jak Abu Bekr, mężni jak Ali, silni jak 
Khalid, 
a posłuszni jak Sadik szczery. Pędzili moją trzodę do biru, zwłoki ich 
znalazłem, lecz zwierząt 
nie zdołałem odszukać.
– Kto ich zabił?
– Hedżan-bej, dusiciel karawan. Zabrał moje mehary, by nosiły rozbójników, a 
moje bydło 
i owce na pożywienie dla morderców. Opuściłem mój duar, moje plemię, moją żonę i 
córki 
i poszedłem za nim od jednej oazy do drugiej. Moja włócznia pożarła trzech, 
strzała czterech, 
a nóż sześciu z jego ludzi, jego samego jednak chroni szejtan, wskutek czego oko 
moje nie mogło 
go zobaczyć, ani ręka dosięgnąć. Ale on mimo to pójdzie do dżehenny, gdyż jeśli 
moja ręka 
okaże się za krótka, to ty go ugodzisz, ty i zihdi Emir, którego nazywają Behlu-
wan-bej, dusiciel 
zbójów.
– Gdzie spotkałeś zihdi Emira?
– Przy źródle Khoohl, gdzie kula jego zabiła trzech Hedżanów noszących 
śmiertelny znak.
– Kto był z nim?
– Sługa i przewodnik. Czy nie znalazłeś po drodze trupów z przestrzelonymi 
czołami: 
jeźdźców i zwierząt?
– Znalazłem.
– To zihdi Emir, Behluwan-bej, pozbawił ich życia. Kula jego jest jak gniew 
Allaha; nie 
chybia nigdy celu. Hedżan-bej i jego banda znają tę rusznicę. Przeklinają zihdi 
Emira, ale 
spokojny pasterz wspomina go ze słowem błogosławieństwa na ustach. On jeździ po 
tropach 
rozbójników, a oni chcą go schwytać i zabić, lecz Bóg jego jest potężny, jak 
Allah, robi go 
niewidzialnym i strzeże przed wszelkim niebezpieczeństwem. W każdej uah 
rozbrzmiewa jego 
chwała, nad każdym bir dżwięczy jego sława; pustynia jest dumna z jego imienia, 
a powietrze 
roznosi blask jego czynów. On jest sędzią grzeszników i ochroną sprawiedliwych; 
on przybywa 
i odchodzi, a nikt nie wie skąd i dokąd. Ja jednak zaprowadzę cię do niego, 
ażeby imię twoje tak 
urosło jak jego.
Był to prawdziwy hymn na cześć Emery Bothwella! Ten Tebu był w każdym razie 
odważniejszy od Hassana, mogłem więc bez obawy powierzyć się jego przewodnictwu.
– Jak daleko jeszcze do Bab-el-Ghud? – spytałem.
– Dzień, a potem jeszcze jeden dzień. Gdy potem na wschód padnie cień twój, trzy 
razy 
dłuższy od twojej stopy, uklęknie twój biszarin pod Bab-el-Hadżar, abyś wypoczął 
w cieniu.
Mieszkaniec pustyni nie zna kompasu ani zegarka. Gwiazdy wskazują mu drogę, a po 
długości cienia oznacza on czas. Ma w tym taką wprawę, że bardzo rzadko się 
myli.
– To chodź na spotkanie moich ludzi!
– Woda mi się kończy, zihdi.
– Znajdziesz u mnie tyle, ile ci potrzeba.
Udał się za mną, a niebawem ujrzeliśmy Józefa i Hassana, którzy zrozumieli mój 
znak 
i zachowali kierunek drogi. Zdziwili się niemało, widząc, że znalazłem 
towarzysza w pustyni.
– Maszallah, do tysiąca diabłów! – rzekł Korndorfer. – Cieszę się, że dostajemy 
towarzysza! 
Kto jest ten czarny?
– Abu billa Beni, który nas zaprowadzi do Bab-el-Ghud. Na to ściągnęły się 
ponuro brwi 
Hassana.
– Kim jest ten Tebu, że chce znać drogę lepiej niż Hassan Wielki, którego 
wszystkie dzieci 
pustyni nazywają Dżezzar-bejem, dusicielem ludzi? Jaka matka go urodziła i ilu 
poprzedzało go 
ojców? Niechaj on sobie pójdzie, gdzie mu się podoba, zihdi; ja zaprowadzę cię 
do Bab-el-Ghud 
i bez niego. Popatrz na jego włosy, policzki i usta; czy to prawdziwy potomek 
Izmaila, 
prawdziwego syna praojca Abrahama?
Tebu popatrzył mu w oczy ze spokojnym uśmiechem.
– Nazywasz się Hassan el Kebihr i Dżezzar-bej, dusiciel ludzi? Ucho mego dżemela 
nie 
słyszało jeszcze nigdy tych imion. Jak się nazywa twój szczep i ferkah?
– Jestem Kubaszi z ferkah en Nurab. My zabiliśmy panterę i żonę pantery, oraz 
assad-beja, 
a kogo ty zabiłeś? Jesteś ojcem bez synów i Tebu bez odwagi. Ja poprowadzę 
zihdi, a ty możesz 
się trzymać ogona mego wielbłąda!
Tebu nie stracił równowagi i po tej obeldze.
– Jak ci na imię? – spytał.
– Ono większe, niż liczba twoich krewnych i dłuższe od twej pamięci. Nazywam 
się: 
Hassan-Ben-Abulfeda-Ibn-Haukal al War di-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al 
Duli.
– No dobrze Hassanie-Ben-Abulfeda-Ibn-Haukal al Wardi-Jus-suf-Ibn-Abul-Foslan-
Ben-
Ishak al Duli, zsiądź ze swego dżemela, bo mam ci coś do powiedzenia!
Zsiadł, wydobył nóż i usiadł na piasku.
Arabski pojedynek! Spodziewałem się tego i dlatego pozwoliłem na małą sprzeczkę. 
Wiedziałem, że Wielkiego Hassana czeka upokorzenie. Ten, zobaczywszy co mu 
grozi, 
odpowiedział:
– Kto ci pozwolił zsiąść z wielbłąda? Czy nie wiesz, że tu tylko zihdi ma prawo 
rozkazywać? 
Jemu zaś pilno do Bab-el-Ghud!
– Pozwalam wam zsiąść, Hassanie – odrzekłem. – Jesteś dzielnym Kubaszi en Nurab 
i masz 
ostry nóż, broń więc swego honoru!
– Ależ nam szkoda czasu, zihdi. Cienie robią się coraz dłuższe!
– Dlatego zsiądź i spiesz się!
Teraz nie mógł już uczynić nic innego. Zsiadł, zajął miejsce naprzeciwko Tebu i 
wyjął nóż.
Nie mówiąc ani słowa, Tebu odsunął szarawary z łydki, przyłożył do niej koniec 
noża i wbił 
ostrze w ciało aż po nasadę. Następnie popatrzył spokojnie i z oczekiwaniem w 
oczy Hassana.
Kubaszi, chcąc ratować swoją cześć, musiał się pchnąć tak samo. W ten sposób 
kaleczą sobie 
dwaj walczący nieraz wiele mięśni, nie drgnąwszy nawet powieką przy tych 
bolesnych 
zranieniach. Kto dłużej wytrzyma, ten zostaje zwycięzcą. Synowie dziczy uważają 
za hańbę 
poddać się bólowi.
Hassan obnażył powoli łydkę i przyłożył do niej koniec noża. Skóra zagięła się, 
gdy lekko 
spróbował wbić nóż. Lecz Dżezzar-bej zmiarkował, że to boli. Zrobił więc okropną 
minę i chciał 
już broń odjąć od ciała, kiedy nastąpiło intermezzo, na które był najmniej 
przygotowany. Józef 
Korndorfer zsiadł także, aby wygodnie przypatrzeć się pojedynkowi, stanął tuż za 
Kubaszim, 
a gdy ten chciał wyrzec się pojedynku, pochylił się i uderzył tak silnie pięścią 
w rękojeść noża 
unoszącego się jeszcze nad łydką, że ostra stal wbiła się po jednej stronie 
łydki, a drugą wyszła.
Hassan zerwał się ze strasznym okrzykiem.
– Be issm lillahi ia kir, na miłość Boga, drabie, czy zwariowałeś? Co tobie do 
mojej nogi? 
Czy to twoja łydka, czy moja? Ty wszo, ty pchło, ty jeżu, ty ojcze jeża, ty 
stryju i wuju ojca jeża! 
Czy pożyczyłem ci nogi, żebyś na mojej łydce pokazywał, jaki jesteś waleczny, ty 
giaurze, ty 
synu i wnuku giaura, ty… ty… ty Jussefie-Koh-er-darb-Ben-Koh-er-darb-Ibn-Koh-er-
darb el 
Kah-el-brunn!
Ten wybuch wściekłości był okropny, a ja mimo to musiałem się roześmiać na widok 
olbrzyma, który z nożem w łydce wykonywał najdziwaczniejsze skoki na jednej 
nodze i pomimo 
złości nie odważył się porwać na Korndorfera.
– Maszallah, wstydżże się do głębi duszy, ty Dżezzar-beju, ty dusicielu ludzi! – 
odrzekł 
Józef, który chciał Araba tylko lekko zadrasnąć, tymczasem z powodu zbyt 
wielkiej siły wbił mu 
nóż za głęboko. – Chodź tu, trzeba wyjąć nóż!
Pochwycił Kubaszego i z towarzyszeniem nowego ryku wyciągnął mu nóż z rany. Gdy 
Hassan zobaczył krew, padł jak długi na ziemię, a powrócił do przytomności 
dopiero po 
owinięciu rany. Widok własnej krwi wywarł na nim takie wrażenie, że głośny gniew 
ustąpił 
miejsca milczącej złości, do czego zresztą przyczynił się może i wstyd.
Józef otrzymał oczywiście naganę, którą przyjął bez wielkiej skruchy, poczym 
ruszyliśmy 
w dalszą drogę.
Zatrzymawszy się wieczorem, rozbiliśmy namioty, a po ułożeniu rogóż nakarmiliśmy 
zwierzęta. Po skromnej wieczerzy, która składała się z garści mąki, kilku 
daktyli i z kubka wody, 
udaliśmy się na spoczynek.
Rozumie się samo przez się, że postanowiłem, by każdy z nas kolejno czuwał nad 
bezpieczeństwem naszego życia. Hassan wyprosił sobie, jak zwykle, ostatnią 
wartę. Nadzieja 
rychłego spotkania się z Emerym zbudziła mnie już wcześnie ze snu. Wstawszy, 
wyszedłem 
z namiotu, aby wziąć z worka garść wody i umyć się.
Naraz uderzył mnie szczególny widok. Przy zdjętych ze zwierząt jukach, siedział 
plecami do 
mnie długi Kubaszi, trzymając przy ustach butelkę ze spirytusem. Ta baryłka, 
owinięta troskliwie 
plecionką łykową, służyła mi do przechowywania okazów przeznaczonych do zbiorów 
przyrodniczych. Oprócz owadów znajdowały się w niej wszelkiego rodzaju płazy, 
żmije, traszki 
stepowe, żaby, A teraz Hassan, prawdziwy muzułmanin, siedział na ziemi 
rozkoszując się sosem, 
w którym pływały te stworzenia. Poznałem też od razu, że nie była to pierwsza 
jego libacja 
ofiarna, ponieważ musiał dobrze podnosić baryłkę, aby wysączyć z niej jeszcze 
kilka kropel. 
Teraz dopiero zrozumiałem, jakiego rodzaju było jego obłąkanie, na które zdawał 
się cierpieć 
w ostatnim czasie. Poczciwy Hassan po prostu upijał się nadmiernie.
Podszedłszy do niego skrycie, uderzyłem go ręką po ramieniu. Upuścił ze strachu 
baryłkę 
i zerwał się na równe nogi.
– Co tu robisz?
– Piję, zihdi! – rzekł zupełnie oszołomiony tą niespodzianką.
– A co pijesz?
– Ma-el-cat.
Muzułmanie używają po kryjomu wina i napojów wyskokowych, chrzcząc je rozmaitymi 
nazwami, aby uspokoić swe sumienie. Według ich logiki wino przestaje być winem, 
jeśli się 
inaczej nazywa.
– Ma-el-cat, woda opatrzności? Kto ci podał tę nazwę napoju znajdującego się w 
tym 
naczyniu?
– Ja go znam, zihdi. Gdy ludzie byli niegdyś smutni, Opatrzność spuściła nukthę, 
kroplę 
rozweselenia na ziemię. Kropla ta nawodniła kraj i naraz wyrosły rozmaite 
rośliny, których sok 
ma w sobie część nukthy. Dlatego napój, rozweselający człowieka, nazywa się ma-
el-cat, woda 
opatrzności.
– To ja ci powiadam, że to nie ma-el-cat, lecz spirytus, zawierający w sobie 
jeszcze gorszego 
ducha, aniżeli wino, którego ci pić nie wolno!
– Nie pijam wina ani spirytusu, wypiłem ma-el-cat!
– Lecz i to jest zabronione!
– Mylisz się, zihdi. Muzułmaninowi wolno ją pić!
– Czyż nie słyszałeś, co mówi prorok: „Kullu muskirin, haram, wszystko, co 
upaja, jest 
zakazane”.
– Zihdi, ty jesteś mędrszy ode mnie, ty znasz nawet ilm el tauah-hid, naukę o 
jednym Bogu, 
i prawa pobożnego Szafeya, lecz ja mogę pić ma-el-cat, ponieważ mnie to nie 
upaja.
– Upajało cię już przez kilka dni, a i teraz duch wódki trzyma twoją duszę w 
niewoli.
– Dusza moja jest swobodna i żwawa, jak gdyby napiła się z cemcemieh!
– To powiedz mi surat el kafirun!
Jest to sto dziewiąta sura koranu, a muzułmanie używają jej często w osobliwym 
celu. Oto 
muzułmanin musi odmówić ten rozdział, kiedy go podejrzewają, że jest pijany. 
Poszczególne 
wiersze różnią się od siebie tylko tym, że te same wyrazy występują w nich w 
różnych miejscach, 
wskutek czego pijany rzadko zdoła ich nie pomieszać. Oto słowa wspomnianej sury: 
„Mów: 
O niewierni, ja nie czczę tego, co wy czcicie, a wy nie czcicie tego, co ja 
czczę, i nie będę też 
czcił tego, co wy czcicie, a wy nie będziecie czcili tego, co ja czczę. Wy macie 
swoją religię, a ja 
moją”. Dobrze wygłosić tę surę w języku arabskim jest nawet o wiele trudniej.
– Ty nie masz prawa zihdi, żądać ode mnie surat el kafirun, ponieważ nie jesteś 
muzułmaninem, lecz chrześcijaninem.
– Odmówiłbyś ją, ale nie potrafisz. Czy sądzisz, że muzułmaninowi nie wolno 
posłuchać 
chrześcijanina? Czemuż tedy zostałeś moim sługą? Nie uważasz za zbrodnię pić ma-
el-cat, ale 
nie zaprzeczysz, że mi ją ukradłeś. Koran karze złodzieja, a ciebie także spotka 
kara!
– Czy ty możesz karać prawowiernego, zihdi? Udaj się do sędziego!
– Ja nie potrzebuję twojego sędziego.
Hassan był tylko naszym przewodnikiem, a ponieważ nadzór nad pakunkami należał 
do 
Korndorfera, przeto Kubaszi nie wiedział, co oprócz spirytusu zawierała baryłka. 
Wziąwszy nóż 
rozciąłem górne obręcze, a po odbiciu denka podsunąłem Hassanowi pod nos brzydko 
wyglądające, a jeszcze brzydziej pachnące robactwo.
– Oto twoja ma-el-cat, Hassanie!
On rozstawił nogi, podniósł ręce w górę i zrobił minę, w której odbiły się 
wszystkie 
znajdujące się w naczyniu poczwary.
– Bismillah, zihdi, co ja wypiłem! Allah inhal el ruszar, niech Allah zniszczy 
tę beczkę, gdyż 
w gardle robi mi się tak, jak gdybym połknął całą dżehennę z dziesięcioma 
milionami duchów 
i diabłów.
– To jest pierwsza część twojej kary, a drugą niech będzie rana, którą wczoraj 
zadał ci Józef. 
Wobec tego rachunek nasz jest wyrównany!
– Zihdi, rana nie jest tak zła, jak ma-el-cat. Patrz, ona mnie już za chwilę 
zabije!
Nie chciałem dłużej oglądać tego smutnego widoku i rozkazałem Józefowi, który 
zbudził się 
tymczasem, żeby przełożył okazy do zapasowej beczułki.
Ruszywszy w dalszą drogę, jechaliśmy aż do południa. Ku naszemu zdumieniu 
natknęliśmy 
się w tym czasie na ślady licznej karawany.
– Allah akbar, Bóg jest wielki – rzekł Hassan, który dotychczas zachowywał 
milczenie – on 
nie doznaje nigdy pragnienia, jemu wiadome są wszystkie drogi na pustyni, ale 
czego chce ta 
kaffila w Ghud, gdzie znajduje się źródło zdolne zaledwie napoić dwa wielbłądy?
– Policzcie ślady! – rozkazałem.
Znaleźliśmy odciski nóg ludzkich, końskich i wielbłądzich. Dżemele były 
przeważnie ciężko 
objuczone, mieliśmy więc przed sobą karawanę handlową. Dokładny przegląd wykazał 
sześćdziesiąt wielbłądów jucznych, jedenaście wierzchowych, dwóch piechurów, 
oraz trzech 
jeźdźców na koniach. To upewniło nas, że karawana zbłądziła, gdyż w tych 
stronach nie było 
wody nawet dla jednego konia.
– Ta kaffila idzie z Air i zmierza do Safileh lub nawet do Tibesti – stwierdził 
Tebu.
– W takim razie powierzyła się niedoświadczonemu przewodnikowi, skoro tak daleko 
zabłądziła.
– Khabir nie może być niedoświadczony, zihdi, odrzekł ze szczególnym uśmiechem. 
– 
Hedżan-bej nie przyjmuje do swojej bandy ludzi nie znających pustyni.
Co on chciał przez to powiedzieć? Ach, teraz domyślam się potwornej rzeczy!
– Czy sądzisz, że khabir wrowadza w błąd karawanę?
– Tak, zihdi. Khabir może się pomylić o kilka stóp cienia, ale nigdy nie zamieni 
Safileh 
z Bab-el-Ghud. Jeśli czego nie wie, to ma swego szecha el dżemali (przywódcę 
poganiaczy 
wielbłądów), którego może zapytać. Czy widzisz ten darb, zihdi? Dżemele nie szły 
już, lecz 
wlokły się zaledwie. Co to, czy to nie próżny wór od wody, stwardniały jak 
drzewo? Kaffila nie 
ma już wody. Khabir prowadzi ją do Hedżan-beja i ona zginie, jeśli nie 
przyjdziemy jej 
z pomocą.
– Wobec tego naprzód, żebyśmy ją doścignęli!
Chciałem już pospieszyć, lecz Tebu pochwycił mojego wielbłąda za uzdę.
– Rabbena chaliek, niech cię Bóg zachowa, zihdi, bo idziesz na 
niebezpieczeństwo, którego 
jeszcze nie widziałeś nawet oczyma ducha. Co powiesz khabirowi, gdy cię spyta, 
co robisz 
w morzu piaszczystym?
– Że przybywam z Sehliet, aby udać się do Dongoli i że zbłądziłem. Albo nic mu 
nie 
powiem, gdy mi się spodoba. Niebezpieczeństwo, w jakie zawiedzie mnie ten khabir 
nie 
dorównuje wielkością gwoździowi w podeszwie mojego buta. Gdy nań nastąpię, musi 
być 
posłusznym. Hhejn!
Wielbłądy Hassana i Józefa nie były tak rącze, jak mój i Tebu, toteż kazałem im 
jechać 
wolniej za nami.
Kaffila, idąca przed nami, musiała rzeczywiście cierpieć niedostatek, gdyż tu i 
ówdzie 
znajdowaliśmy przedmioty porzucane ze znużenia i rozpaczy. Odciski wskazywały, 
że zwierzęta 
traciły z każdym krokiem siłę i szły coraz wolniej. Szczególnie zdawało się, że 
konie padną lada 
chwila, gdyż potykały się bardzo często.
Nareszcie ujrzeliśmy pomiędzy ławicami piasku kilka białych kapturów, a wkrótce 
potem 
zbliżyliśmy się do ostatnich jeźdźców karawany, których zwierzęta, najbardziej 
znużone, 
z wielkim trudem wlokły się za tamtymi. Gdy zobaczyli nas, zdumieli się z 
radości, 
odpowiadając z ożywieniem na nasze pozdrowienie.
– Kto jest khabirem tej kaffili? – spytałem.
– Daj nam pić, zihdi! – brzmiała odpowiedź.
Miałem z sobą jeden z moich wielkich worków i podałem im wodę. W tej chwili 
zgromadzili 
się dokoła mnie wszyscy członkowie karawany, domagając się także wody. Z dala 
pozostali tylko 
dwaj: Tuareg, jadący na znakomitym biszarinie i Beduin, pieszo prowadzący 
pochód; 
domyśliłem się, że to szech-el-dżemali. Obaj przypatrzyli mi się wzrokiem na 
poły zdumionym, 
a na poły ponurym.
Dałem każdemu tylko tyle się napić, żeby wystarczyło dla wszystkich i 
powtórzyłem pytanie:
– Który z was jest khabirem?
Wtedy człowiek na biszarinie podjechał bliżej.
– Ja. Czego chcesz ode mnie?
– Pozdrowienia. Czy nie słyszałeś, że usta moje powitały całą kaffilę, czy nie 
widziałeś, że 
ręka moja napoiła każdego, kto żądał wody? Od kiedy to zamknięte są usta 
wiernego, gdy 
wędrowiec życzy mu zbawienia i pokoju?
Tebu spojrzał na mnie ze zdziwieniem. Był wprawdzie waleczny, ale tym tonem nie 
przemówiłby przecież do Tuarega. Oczy khabira zrobiły się jeszcze większe, niż 
oczy Tebu.
– Sal-aalejk – pozdrowił mnie tak samo krótko, jak posłaniec dusiciela karawan w 
Algierze. 
– Ile żyć ty masz, że język twój wymawia takie słowa? – dodał dumnie.
– Sal-aal. Tylko jedno, tak samo, jak ty, lecz moje wydaje mi się droższym, niż 
twoje tobie.
– Czemu? – wybuchnął. Musiałem trochę zawrócić.
– Ponieważ zbłądziłeś w tej pustyni i zginiesz jeśli nie znajdziesz dobrej 
drogi.
– Ja nigdy nie błądzę – odparł, nie mogąc ukryć poważnego zakłopotania, gdyż 
obawiał się, 
żebym teraz nie powiedział, że karawana obrała fałszywy kierunek. – Allah dał 
suche powietrze, 
woda nam się skończyła, lecz jutro zaprowadzi nas do studni.
– Dokąd dążyła kaffila?
– Czy musisz to wiedzieć?
– Czy masz powód do zatajenia?
– Idzie do Safileh.
Skinąłem głową, jakby na znak, że odpowiedź mnie zadowoliła.
– Ja także idę do Safileh. Czy przyjmiesz mnie do swego towarzystwa?
Odetchnął uspokojony. Lecz widziałem, że nie potrafił sobie wytłumaczyć, 
dlaczego nie 
wykryłem jego zdrady.
– Jak ci na imię i do jakiego szczepu należysz?
– Jestem Frankiem, którego imienia nie wymówi twój język.
– Jesteś Frankiem, chrześcijaninem? – zapytał, a zwróciwszy się do swoich ludzi, 
dodał: – 
Przyjęliście wodę od giaura!
Ci odstąpili ode mnie, ja zaś przycisnąłem się do niego tak blisko, że pochwycił 
za nóż.
– Nie zapomnij tego słowa, khabirze, gdyż musisz za nie odpokutować!
Od chwili kiedy się otwarcie przyznałem, że jestem niewiernym, czuł się 
pewniejszy siebie. 
Mogłem nań rzucić podejrzenie, lecz fanatyczni muzułmanie, z jakich składała się 
karawana, nie 
uwierzyliby mi. Teraz i on wyjawił mi powód, dla którego zachowywali się tak 
podejrzliwie 
wobec mnie, kiedy się pojawiłem.
– Od kogo masz tego biszarina? Muzułmanin nie sprzeda niewiernemu takiego 
zwierzęcia!
– Otrzymałem go w darze od wiernego, którego ocaliłem z paszczy lwa.
– Kłamiesz! Giaur boi się pana trzęsienia ziemi, a ten, do którego należy ten 
biszarin hedżin, 
nie dostanie się w łapy lwa.
Na to ja pochwyciłem harap.
– Słuchaj, ben kelb, psi synu! Jeśli jeszcze raz powiesz, że kłamię, dam ci tym 
harapem 
w twarz, a ty wiesz, że wedle słów koranu: Mikail, Dżebrail, Issrafil i Asrail, 
czterej 
archaniołowie, nie wpuszczą do raju wiernego obitego przez chrześcijanina.
Była to najgorsza obelga, jaka mogła go spotkać. Znużeni jeźdźcy, których 
dopiero przed 
chwilą napoiłem, zbliżyli się do mnie groźnie, a khabir sięgnął za pas po 
pistolet.
– Zsiadaj z dżemela, giaurze, gdyż zanim zdołasz polecić duszę Bogu, szejtan 
porwie cię 
w powietrze!
Naciągnął kurek. Dzielny Tebu stanął tuż obok mnie i pochwycił włócznię, aby 
mnie bronić. 
Teraz mogłem spróbować mocy znaku, który otrzymałem nad Birket el fehlate. 
Khabir poznał 
mego biszarina, musiał więc także znać tego, który mi go podarował. Nadto 
zauważyłem u niego, 
jak i u szecha-el-dżemali zdradzieckie litery A. L., które wyjaśniły mi resztę.
Wyciągnąłem koral i pokazałem mu.
– Schowaj broń, bo szejtan dostanie twą duszę! Posłuchasz, czy nie? Arab 
przeraził się 
niezmiernie.
– Allah akbar, Bóg jest wielki, zihdi, a ty pozostajesz pod osłoną większą, 
aniżeli potęga 
szatana. Widzę, że mówisz prawdę. Ty ocaliłeś nieznanego z lwiej paszczy i 
dostałeś za to jego 
hedżina. Chodź z nami, dokąd ci się spodoba!
Tego sobie właśnie życzyłem. To pozwolenie robiło mnie członkiem karawany, a 
zarazem 
dawało mi prawo mówić i działać dla jej dobra przeciw khabirowi.
– To jedź dalej! Moi słudzy nas dościgną.
– Ilu służących masz z sobą, zihdi? – zapytał znów podejrzliwie.
– Dwóch, oprócz tego. Oni byli przy tym, jak zabiłem pana trzęsienia ziemi. 
Skoro nadjadą, 
zobaczysz jego skórę i skóry dwóch panter, które dosięgła moja kula.
– Co robisz na pustyni?
– Chcę zabić assad-beja i pomówić jeszcze z innymi bejami. Zadowolony tą 
odpowiedzią, 
dał znak, by ruszano w dalszą drogę. Ja wraz z Tebu trzymałem się na końcu 
powoli 
posuwającego się pochodu.
– Allah kerihm, Bóg jest łaskaw, zihdi. On chroni wiernych. Ty jednak jesteś 
chrześcijaninem i narażasz swe życie, chociaż Allah nie użycza ci pomocy.
– Allah nie jest potężniejszy od mego Boga, który mieszka w niebie. On ma 
wszelką władzę, 
a my jesteśmy jego dziećmi.
– Ale żaden Arab nie powiedziałby do khabira takich słów. Anioł śmierci unosił 
się nad 
twoją głową. Ty jesteś mocny i śmiały, jak zihdi Emir, Behluwan-bej.
– Jeden odważny palec więcej wart niż dwie ręce pełne broni. Ty jesteś także 
dzielny 
i wiemy. Powiem o tym zihdi Emirowi. Czy w Bab-el-Ghud znajdziemy wodę?
– Są tam dwa ukryte źródła, z których może napić się dziesięć wielbłądów.
– W takim razie kaffila będzie mogła się trzymać, dopóki nie nadejdzie pomoc, 
jeśli Hedżan-
bej jej nie zniszczy.
– Co zrobisz, by ją ocalić?
– Muszę wpierw zapytać o to moją duszę. Czy zihdi Emir jest w Bab-el-Ghud?
– On tam czeka, ponieważ wie, że masz nadjechać. Nie wiedząc jednak, kiedy to 
nastąpi, 
mógł się na krótki czas oddalić.
– Czy kaffila dojdzie do wrót ławic?
– Nie. Khabir poprowadzi ją w bok między ławice i tam na nią napadną.
Ja także domyślałem się tego samego i zacząłem się zastanawiać, jak można ocalić 
karawanę, 
oraz dostać rozbójników w swe ręce.
Mogłem po prostu zastrzelić khabira i szecha-el-dżemali. To jednak było wobec 
Arabów 
rzeczą niebezpieczną, dopóki nie miałem mocnych dowodów, że przewodnik jest 
sprzymierzeńcem Hedżan-beja. W ten sposób więc na razie nie osiągnąłbym 
zamierzonego celu. 
Należało pochwycić beja, celem uwolnienia Renalda Latreaumonta i starać się 
spotkać 
z Emerym.
Tymczasem doścignęli nas Józef i Hassan. Kazałem im zachować dla nas jeden wór z 
wodą, 
a resztę zapasu rozdzielić między członków karawany. Wielki Hassan zawarł 
wkrótce z nimi 
bliską znajomość, wychwalał siebie i swoje imię, i nie zaniedbał żadnej 
sposobności, żeby 
zdobyć także dla mnie należyty szacunek. Korndorfer natomiast pozostał przy mnie 
i Tebu.
Wtem przewodnik zatrzymał wielbłąda, puszczając karawanę obok siebie, dopóki nie 
nadjechałem.
– Czy znasz zihdi, imię tego, który darował ci tego dżemela? – zapytał, zostając 
ze mną 
w tyle.
– Chrześcijanin dopomaga bliźniemu, nie pytając o jego imię.
– Nie wiesz więc także, kim on jest?
– Wiem.
– To powiedz!
– Jest tym, kim ty.
– A ty także, zihdi. Masz jego znak, a za to, on cię chroni, musisz czynić, co 
on rozkaże. Czy 
znasz ścieżkę, którą was wiodę?
Ten człowiek wygłosił zdanie zupełnie niezgodne z moim. Ja miałbym być jego 
wspólnikiem 
w nagrodę za znak Hedżan-bej? Nie miałem wcale na to ochoty. Ty masz jego znak – 
powiedział. 
Czyżby to „jego” znaczyło, że ten, który mi go dał, sam był tym bejem? W takim 
razie byłbym 
niebacznie pozwolił, żeby wymknęła mi się znakomita zdobycz. Teraz dopiero 
przyszła mi na 
myśl ta możliwość, gdyż podrzędnemu rozbójnikowi nie przysługiwało prawo 
rozdzielania 
znaków, brakowałoby mu też środków na to, aby podarować cennego biszarin 
hedżina. Musiałem 
wybadać khabira.
– Znam ją. Ona nie wiedzie do Safileh, lecz do Bab-el-Ghud.
– Nie dojdziemy do Bab-el-Ghud, lecz rozłożymy się obozem w morzu piasku. Potem 
zjawi 
się bej.
– Bej? Czyż on nie czeka w dalekim duarze, gdzie leżał pod panem z grubą głową?
– Czyż on nie powiedział ci, że jest dwóch Hedżan-bejów, i że są braćmi?
Oto tajemnica, dzięki której rozbójnik mógł z taką szybkością pojawiać się w 
różnych 
stronach! Miałem już jednego z braci w mojej mocy, ale ten mi się wymknął. 
Drugiego musiałem 
za to dostać w swoje ręce.
– Nie mieliśmy czasu na wiele słów – odrzekłem. – Czy bej wie, gdzie spotka 
kaffilę?
– Czeka na nią już od kilku dni. Skoro tylko wszyscy zasną, przyjdzie, aby 
dowiedzieć się 
ode mnie, ilu ludzi liczy kaffila. Oddział jest silny, zihdi, i nie spodziewa 
się oporu. Może jednak 
nadejść nieprzyjaciel silniejszy od wszelkiego niebezpieczeństwa. Czy użyczysz 
nam swej ręki 
przeciwko niemu?
– Ręka moja należy zawsze do moich przyjaciół – odparłem dwuznacznie. – Któż 
jest ten 
straszny nieprzyjaciel?
– To Behluwan-bej. Słyszałeś o nim, zihdi?
– Kto to jest?
– Tego nikt nie wie. Jedź przez Serir, Bab-el-Ghud, krainę ławic, przez Sahel, a 
wszędzie 
zobaczysz kości naszych, których dosięgła kula. On znajduje się wszędzie, a 
jednak nikt go nie 
widzi. Jego dżemel ma osiem nóg i cztery skrzydła, jest rączy, jak błyskawica i 
nie zostawia 
śladów za sobą. Behluwan-bej nie potrzebuje jadła ani napoju, a mimo to jest 
olbrzymem, gdyż 
ciało jego ma wysokość trzech ludzi. To szejtan, to upiorny anioł Eblis, który 
nie chciał się 
poddać Adamowi, a teraz przebywa na ziemi, by mordować dusze wiernych.
Bawiło mnie, że takimi własnościami wyposażyły zacnego „En-glishmana” zabobon 
i nieczyste sumienie Arabów, jednak nie starałem się ani słowem zwalczać tych 
zapatrywań. 
Nazwa Behluwan-bej, „najwyższy z bohaterów”, dowodziła dostatecznie, jakie 
poważanie 
zdobył sobie Emery u mieszkańców pustyni.
– Czy sądzisz, że on się zjawi? – spytałem.
– Nie wiem. On zbliża się, skoro tylko dostanie kulę ulaną w dżehennie. Zna 
każde zwierzę 
i każdego człowieka z oddziału, wszystkie nasze studnie i obozowiska. Tylko na 
zamku nie był, 
ponieważ pobożny marabut zabezpieczył go przeciw wszystkim złym duchom.
Była to dla mnie bardzo cenna wiadomość. Znak działał silniej, niż mogłem się 
spodziewać. 
Ufając mu, dał się nierozważny khabir skłonić do wynurzeń zbyt niebezpiecznych 
dla jego 
władcy.
Starożytni Rzymianie dotarli w głąb Sahary dalej, aniżeli się zwykle 
przypuszcza, a kiedy 
wojownicze hordy kalifów pędziły przez cieśninę Sueską, rozlała się po pustyni 
prawdziwa 
wędrówka ludów. W starożytności więc i w wiekach średnich wzniesiono tu i ówdzie 
w cichej 
uah i w samotnych warr niejeden budynek, który potem opuszczony, został zasypany 
przez 
piasek, albo rozpadł się w gruzy, które jednak mogą jeszcze służyć za kryjówkę 
zgrajom 
rozbójników. Widziałem już kilka takich kasr albo ksur, a w ich pobliżu zawsze 
znajdowały się 
studnie.
Jeśli banda posiadała taką kryjówkę, to nie należało jej chyba szukać w Bab-el-
Ghud, lecz 
w Serirze. Można też było przypuścić, że pojmany Renald Latreaumont jest tam 
więziony.
– Będę u beja w kasr – rzekłem. – Ile czasu potrzebuje hedżin, by się tam 
dostać?
– Jeśli staniesz, zihdi, na Bab-el-Hadżar, w Bramie kamieni, i pojedziesz w 
kierunku twojego 
cienia, kiedy o wschodzie słońca będzie dwa razy dłuższy od lufy twojej 
strzelby, to 
przybędziesz nazajutrz wieczorem pod Dżebel, górę Serir, dźwigającą mury naszego 
kasr.
Chciałem go pytać dalej, lecz jego obecność stała się potrzebna karawanie, gdzie 
Hassan 
narobił wielkiego nieszczęścia. Wbrew mojemu rozkazowi, aby nie wyjaśniał 
ludziom, czy jadą 
we właściwym kierunku wygadał się i posprzeczał z szechem-el-dżemali, wskutek 
czego 
musiano zawołać khabir a.
– Czy nie powiedziałeś, bronił się dowódca poganiaczy wielbłądów – że należysz 
do 
Kubabisz? Ich duary są w Kordofanie. Jak możesz drogę do Safileh znać lepiej od 
Tuarega, który 
nią jeździł sto razy? Kubabisz, znaczy pasterz owiec. Oni właśnie pasą owce, 
romawiają 
z owcami, jadają owce i odziewają się nawet skórami i wełną owiec. Nic więc 
dziwnego, że stali 
się owcami, nie mającymi rozumnej duszy, lecz beczą głupstwa, jak owce. Wstydź 
się i zamknij 
gębę, Kubaszi!
Hassan otwierał już usta do siarczystej repliki, gdy zaszło coś, co zmusiło go 
do milczenia 
i zajęło powszechną, a szczególnie moją uwagę.
Oto nagle, nadjechało w szybkim biegu czterech jeźdźców, którzy zatrzymali się 
na chwilę 
na widok stojącej karawany, potem zaś zbliżyli się do niej. Wszyscy siedzieli na 
biszarinach, a w 
jednym z nich poznałem Uelad Slimana, który mi podarował wielbłąda, w drugim zaś 
posłańca, 
którego uwięziliśmy w Algierze. Widocznie wydostawszy się w jakiś sposób na 
wolność, 
powrócił do duaru w górach Aures, a jeden z braci-opryszków puścił się zaraz ze 
swoimi 
w drogę, by donieść o tym, że poselstwo się nie powiodło. Może znali już cel 
mojej podróży, ale 
jeśli nawet tak nie było, to znajdowałem się teraz w niebezpieczeństwie. 
Skinąłem na Józefa 
i Tebu, żeby stanęli u mego boku.
– Sallam aalejkum! – pozdrowił głośno Uelad Sliman, nie zauważywszy mnie i 
Józefa, 
ponieważ staliśmy za innymi. – Kto jest khabi-rem tej kaffili?
– Ja – odpowiedział Tuareg z podstępnym błyskiem oczu.
– Dokąd dążycie?
– Do Safileh.
– Bismillah, to dobrze. Ja także zmierzam do Safileh i pojadę z wami.
Tak więc bez pytania i prośby zaczął ten człowiek obchodzić się z karawaną jak 
ze swoją 
własnością. Wtem spostrzegł Wielkiego Has-sana, który przewyższał wszystkich o 
głowę 
i natychmiast ku niemu podjechał.
– Ty byłeś z Frankiem, który zabił lwa?
– Tak!
– Gdzie jest twój pan?
– Tam! – odrzekł Kubaszi, wskazując na mnie.
Bej utkwił we mnie wzrok, potem zwrócił się do posłańca:
– Czy to był ten?
– Tak, on mnie powalił!
Na to on skierował wielbłąda ku mnie, a za nim jego trzej towarzysze. Także 
przewodnik 
i szech-el-dżemali zbliżyli się do nas. Miałem przeciwko sobie, nie licząc 
karawany, sześciu 
dobrze uzbrojonych ludzi. Korndorfer pochwycił strzelbę, Tebu trzymał w garści 
swój giętki 
dziryt bambusowy, ja zaś lewą ręką wyciągnąłem rewolwer zza pasa, a w prawej 
zatrzymałem 
harap, tak by wyglądało, że nie jestem przygotowany do natychmiastowej obrony 
przed 
napastnikami.
– Ty mnie znasz? – spytał.
– Znam – odrzekłem spokojnie i zimno.
– Ty masz mój znak?
– Tak!
– Oddaj go!
– Masz!
Rzuciłem mu ten kawałek koralu, a on pochwycił go i schował.
– Ty ocaliłeś mnie od lwa, a ja darowałem ci najlepszego hedżina. Rachunek nasz 
jest 
wyrównany.
– Dobrze! Życie twoje nie warte więcej od życia wielbłąda. Słusznie tedy 
powiedziałeś: 
rachunek nasz wyrównany.
Oczy mu zabłyszczały.
– Czy znasz tego człowieka?
– Znam!
– Uderzyłeś go tak, że ducha utracił. To był posłaniec, a wyście go pojmali. 
Giaur, który 
uderzy wiernego, traci prawą rękę, powiada koran. Poniesiesz więc za to karę!
– A kto przelewa krew ludzką, tego krew powinna być przelana, powiada biblia, 
święta 
księga chrześcijan. Spotka cię zatem kara He-dżan-beju!
Te słowa zrobiły takie wrażenie, jak gdyby piorun uderzył w członków karawany. 
Trudy 
i niedostatki osłabiły ich i zniechęciły, a głód i pragnienie skręcały im 
wnętrzności. Byliby 
pewnie nie stawiali rozbójnikom oporu, skoro samo to imię zwaliło ich niemal z 
wielbłądów 
i koni.
Uelad Slimana także zaskoczyło to niespodzianie. O tym, że khabir się wygadał, 
nie mógł 
jeszcze nic wiedzieć, lecz zobaczył wrażenie, jakie wywarło jego imię, miał przy 
sobie pięciu 
odważnych ludzi, a na wszelki wypadek spodziewał się, że brat jego i cała banda 
jest w pobliżu, 
miał więc odwagę nie wypierać się swojego imienia, lecz przyznał się do niego.
– Allah kerihm, Bóg jest łaskaw, a ja jestem Hedżan-bej. Kaffila zajdzie jutro 
cało do 
Safileh, jeśli mi wyda Franka i jego sługi. Złaź z dżemela giaurze i ucałuj moje 
buty!
Wszyscy Arabowie odstąpili od nas, tak dalece lękano się tego człowieka.
– Ty jednak zabijesz kaffilę – odpowiedziałem spokojnie. – Ten khabir jest 
zdrajcą; on 
zaprowadzi ją do Bab-el-Ghud, gdzie zostanie napadnięta dzisiejszej nocy.
– Kłamiesz! – huknął.
– Człowiecze, strzeż się byś jeszcze raz nie nazwał mnie, chrześcijanina kłamcą, 
bo…
– Psie, język twój jest trucizną – przerwał mi jeszcze głośniej. – Ty kłamiesz!
Mój wielbłąd stał tuż obok niego. Zaledwie wymówił ostatnie słowo, świsnął w 
powietrzu 
mój harap i trzasnął go po twarzy tak, że krew trysnęła mu z nosa, ust i 
policzka. Zbiegły 
posłaniec, który stał obok niego, zmierzył do mnie w tej chwili ze strzelby, 
lecz ja uprzedziłem 
go i, podnosząc rewolwer do jego czoła, wypaliłem.
– Czy znasz ten strzał o migdał powyżej nasady nosa, dusicielu karawan? Ty 
jesteś bratem 
Hedżan-beja, a ja jestem bratem Be-hluwan-beja. Idź do dżehenny i donieś 
szejtanowi, że banda 
przyjdzie tam za tobą!
Drugi mój strzał ugodził go w to samo miejsce na czole, trzeciego powaliła kula 
Korndorfera, a czwartemu Tebu przebił pierś włócznią.
Wszystko to było dziełem kilku sekund, wskutek czego khabir i szech-el-dżemali 
nie zdołali 
nawet zrobić użytku z broni. Następnie wymierzyłem do nich z rewolweru.
– Oddajcie broń, bo przysięgam na brodę proroka, że pożre was kula Behluwan-
beja!
Na dany znak przystąpił do nich Korndorfer i rozbroił ich.
– Zwiąż ich, by nie uciekli!
Uczynił to bez przeszkody z ich strony. Behluwan-bej wywarł na nich takie samo 
piorunujące wrażenie, jak Hedżan-bej na członków karawany. Teraz mogłem 
rozpocząć 
przesłuchanie.
– Zsiądżcie ze zwierząt i posłuchajcie jak Frank odbywa sąd nad rozbójnikami i 
zdrajcami!
Wszyscy poszli za moim rozkazem i stanęli kręgiem wokół mnie i obwinionych. Az 
do tej 
pory Hassan krył się za innymi, teraz jednak odzyskał odwagę. Wyciągnął długi 
pałasz, 
prawdopodobnie jeszcze zabytek z arsenału Matuzalema, stanął przed jeńcami z 
możliwie 
najbardziej odstraszającą miną cerbera i przemówił grzmiącym basem:
– Posłuchajcie słów moich i głosu mego, wy rozbójnicy, mordercy, łotrzy, draby, 
hołoto, 
potomkowie hołoty i ojcowie hołoty! Jestem Kubaszi ze słynnego ferkah en Nurab, 
a imię moje 
brzmi: Hassan-Ben-Abulfeda-Ibn-Haukal al Wardi-Jussuf-Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak 
al Duli. 
Dzieci walecznych zowią mnie Dżezzar-bejem, dusicielem ludzi, a ja zdławię was i 
zmiażdżę, 
jeśli zrobicie coś, co mi się nie spodoba. Allah oddał was w moje ręce, ja zaś 
powierzam was do 
osądzenia temu zihdi z Germanistami, który zabił pana trzęsienia ziemi, panterę 
i żonę pantery. 
Otwórzcie usta i mówcie prawdę, bo was złość moja zmiażdży, a gniew mój 
zniszczy, albowiem 
jestem Hassan el Kebihr!
– Nie uczyniliśmy nic złego – twierdził khabir – i nie pozwolimy, żeby niewierny 
nas sądził. 
Jeśli macie jakąś skargę, to postawcie nas przed sędzią; jemu odpowiemy, ale wam 
nie!
– Już ty mi odpowiesz – rozstrzygnąłem – mój bicz otworzy ci usta!
– Tobie nie wolno bić wiernego!
– Kto mi zabroni? Czy mój bicz nie dosięgnął dusiciela karawan?
– Ci ludzie tego nie ścierpią, to muzułmanie.
– Skoro są muzułmanami, to znają prawo, które powiada: „krew za krew”. Chciałeś 
ich 
zaprowadzić w objęcia śmierci, życie więc twoje teraz do nich należy.
– Prowadziłem ich dobrą drogą. Czyż Hedżan-bej nie powiedział, że jutro będziemy 
w Saflleh?
– Czyż ty sam nie wyjawiłeś mi, że dzisiaj, kiedy wszyscy zasną, nadejdzie 
banda?
– Ja nic nie powiedziałem. Ty jesteś niewiernym i chcesz nas zgubić.
– Nie kłam, khabirze! Śmierć wyciąga rękę po ciebie, a prorok mówi: „Jeśli nigdy 
nie 
mówisz prawdy, to powiedz ją przy śmierci, aby cię Allah zobaczył bez plamy!” 
Jesteśmy pod 
Bab-el-Ghud, a Safileh leży stąd daleko na północ. Słyszałeś, że jestem bratem 
Behluwan-beja, 
mocniejszego, aniżeli wasza banda. On i ja mamy przy sobie ducha, który nas 
pouczy 
o wszystkim, co nam będzie potrzebne. Oto przypatrz się mu! W tym małym domku 
jest jego 
mieszkanie, a ja go spytam, gdzie leży Safileh.
Wydobyłem kompas. Arabowie są nadzwyczaj zabobonni. Przewidywałem więc, że ten 
nieznany, mały przyrząd wywrze większe wrażenie, aniżeli wszystkie napomnienia i 
groźby.
– Czy widzisz, jak wskazuje północ? Zobaczcie wszyscy! Choćbym jego mieszkaniem 
obracał na wszystkie strony, on zawsze wskazuje tę samą drogę.
Wszyscy przypatrzyli się kompasowi ze zdumieniem i pełną szacunku obawą, a nawet 
długi 
Hassan, który dotychczas nań nie zważał, nie mógł ukryć swego zdumienia.
– Zihdi, ty jesteś wielkim czarodziejem! Nikt ci się nie zdoła oprzeć! – 
zawołał.
– Czy widziałeś już kiedy u wiernego, tego ducha, khabirze? Chrześcijanie są 
mędrsi 
i potężniejsi od muzułmanów, a jeśli nie będziesz posłuszny, to wyciągnę ci 
ducha z ciała 
i zamknę go jeszcze ciaśniej, aniżeli tego tu, który niegdyś był także 
zdradzieckim khabirem, 
a teraz siedzi w niewoli po wszystkie wieki, by pokazywać wędrowcowi drogę.
– Pytaj, zihdi, ja wyznam prawdę – przyrzekł ze strachu przed groźbą, z której 
śmiałby się 
nawet najnaiwniejszy Europejczyk.
– Czy prawdą jest, że razem z szechem-el-dżemali należysz do ludzi Hedżan-beja?
– Tak.
– Czy banda miała dziś napaść na tę karawanę?
– Tak.
– Czy wszyscy mieli zginąć?
– Tak – rzekł z wahaniem.
– Ilu ludzi liczy oddział?
– Nie wiem, zihdi, czy wszyscy dżemalan są razem. Oddział ma wszędzie wielu 
ludzi.
Był to nowy przyczynek do rozwiązania zagadki wielkiej ruchliwości karawany 
zbójeckiej. 
Hedżan-bej jeździł z miejsca na miejsce i zastawał wszędzie ludzi, gotowych do 
rozboju, a że 
było dwóch braci, mogło się zdawać, że straszliwy rozbójnik jest wraz ze swą 
bandą, 
wszechobecny.
– Czy znasz młodego Franka, którego bej trzyma w niewoli?
– Tak. On jest w el kasr.
– Ile wejść prowadzi do tego zamku?
– Jedno przez bramę, zihdi, i jedne schody podziemne, wiodące do jeziora.
– Gdzie banda czeka na karawanę?
– Jeśli teraz pojedziesz ku wschodowi, to dostaniesz się tam, kiedy cień twój 
będzie dwa 
i pół raza większy od ciebie.
– Bej miał przyjść, aby pomówić z tobą przed napadem. Gdzie masz się z nim 
spotkać?
– On zobaczy nadchodzącą karawanę i będzie wiedział, gdzie rozłoży się obozem. 
Gdy 
wszyscy zasną da się słyszeć wołanie hieny. To będzie jego znak.
– Czy to pierwsza karawana, którą prowadzisz na zgubę? Milczał.
– Jesteś wielkim grzesznikiem, khabirze, ale nie zginiesz, jeśli mi będziesz 
posłuszny 
i zaprowadzisz do zamku.
– Rhemallah, niech Bóg broni! – zawołał Tebu. – Czy widziałeś, zihdi, moich 
synów, moje 
łzy? Czy czułeś ból mego serca i słyszałeś przysięgi mej duszy? Ślubowałem na 
osiem niebios 
Allaha i siedem piekieł szatana, że zginie każdy, kto jest mordercą. Ed dem b’ed 
dem, en nefs 
b’en neis, krew za krew, życie za życie! Czy oddasz mi tych ludzi, zihdi?
– Ich życie nie należy do mnie, nie mogę więc go darowywać!
– W takim razie ja mam do nich prawo!
Zanim zdołałem temu przeszkodzić, wbił włócznię w pierś khabira, a w następnej 
chwili 
przeciął gardło szechowi-el-dżemali.
– Hamdulillah, dzięki Bogu, który sądzi sprawiedliwie na niebie i na ziemi – 
tryumfował. – 
Zemsta moja pożerać będzie morderców, dopóki banda nie zamieszka w dżehennie.
Nie mogłem się z nim sprzeczać, chociaż obaj zabici byliby się nam bardzo 
przydali. Na 
karę, która ich tak rychło dosięgła, zasłużyli wprawdzie, jeśli uwzględniło się 
ofiary, które wydali 
pod nóż Hedżan-beja.
– Czy nie wiesz, Abu billa Beni, że prorok mówi: „niechaj twój czyn będzie 
szybki, lecz 
myśl twoja przedtem powolna”. Ci zdrajcy byli nam potrzebni, by pochwycić bandę. 
Teraz ich 
usta milczą, a noga ich nie zawiedzie nas do rozbójników.
Tymczasem wszystko, co zabici mieli na sobie, znalazło się w rękach Arabów. 
Uelad Sliman 
wiózł jeszcze dość znaczny zapas wody i żywności. Kazałem wszystko rozdzielić, a 
biszarin 
hedżiny poległych zabrałem sobie jako zdobycz.
Kaffilahowie naradzali się przez czas jakiś po cichu, poczym jeden z nich 
przystąpił do mnie.
– Bądź nam khabirem, zihdi! Ty masz ducha, który zaprowadzi nas do Safileh.
– Czy chcecie być posłuszni temu duchowi?
– Tak. Przekaż nam jego rozkazy!
Nie dojdziecie do Safileh, jeśli zostawicie za sobą bandę; ona was doścignie i 
zniszczy. Jeśli 
jednak jesteście walecznymi Arabami, to pozabijamy rozbójników, a pielgrzym 
będzie mógł 
potem spokojnie iść przez pustynię.
– Jesteśmy waleczni i nie znamy obawy, lecz zbójcy mają więcej od nas ludzi i 
łatwo nas 
zwyciężą.
Musiałem dodać im odwagi.
– Mój duch mi mówi, że nikt nas nie pokona. Jestem bratem Behluwan-beja, który 
czeka na 
mnie w Bab-el-Ghud. On powali rozbójników jak zeschłą pszenicę. Popatrzcie: te 
dwa 
rewolwery, o których nie słyszeliście jeszcze nigdy, pożerają dwunastu mężów, ta 
rusznica 
wysyła dwóch do szejtana, a ten sztucer, którego imię nie dotarło jeszcze nigdy 
do waszych uszu 
pozbawia życia dwudziestu pięciu bandytów. Jeśli mam być waszym khabirem, to 
mówcie 
prędko, bo w przeciwnym razie sam z moimi ludźmi pójdę szukać karawany 
zbójeckiej, a was 
zostawię na pustyni!
– Będziemy ci posłuszni, zihdi!
– Tak, będziemy ci posłuszni, zihdi – potwierdził Hassan z zapałem. – Ty jesteś 
najmędrszym z mądrych i bohaterem nad bohaterami. Patrzcie, ludzie, ja jestem 
Dżezzar-bej, 
dusiciel ludzi. Ta szabla rozetnie brzuch dziesięciu rozbójników, ten sztylet 
przekłuje gardło 
dwudziestu mordercom, a ta flinta, ta włócznia i te pistolety zniszczą wszystko, 
wam zaś 
pozostanie tylko obowiązek wychwalania naszych czynów i opiewania naszego 
męstwa. A gdy 
wrócicie do swych synów i córek, wasze namioty rozebrzmią chwałą Hassana el 
Kebihr 
i wielkiego zihdi z Germanistami, który zabija areth, pana trzęsienia ziemi, i 
połknął czarną 
panterę razem z żoną pantery!
– Maszallah, do tysiąca diabłów, ten ma pysk! – rzekł z gniewem Józef. – Gdy zaś 
przyjdzie 
co do czego, to Wielki Hassan zrobi się taki mały, że go widać nie będzie!
Słońce przebyło już trzecią część swej drogi i wzywało do wyruszenia. Trupy 
pozostawiono 
w dotychczasowym położeniu. Grabarze pustyni: piasek i brodate sępy uwalniały 
nas od 
obowiązku pochowania zwłok. Wiedziałem, że nie można zdać się na Arabów, lecz 
niebezpieczeństwo nie wydawało mi się większe od innych, które szczęśliwie 
przeżyłem. 
Hedżan-bej nie był dla mnie straszniejszy od zwykłego Araba, a gdzie nie 
starczyłaby odwaga, 
mogłem się uciec do podstępu. Znak schowałem, mógł mi się jeszcze przydać.
Rozdział IV Behluwan-bej, dusiciel zbójów
Fatamorgana!
Przez zionące żarem pustkowie wlecze się powoli dżellaba, karawana pielgrzymów. 
Jest już 
w drodze od wielu miesięcy. Bogaci Arabowie Uelad z Belad es Sudan jadą obok 
zdanych na 
dobroczynność wiernych, idących pieszo, biedaków, których całe mienie stanowi 
jeden talar, 
przeznaczony na zapłacenie przejazdu przez Morze Czerwone. Młodzieńcy, którzy 
wyszli 
zaledwie z wieku chłopięcego, wędrują obok zwiędłych starców, którzy przed 
śmiercią pragną 
zobaczyć świętą Kaabę. Żółci Beduini, brązowi Tuaregowie, ciemni Tebu i 
kędzierzawi Tekrur, 
jak nazywają czarnych pielgrzymów, zdążają do Mekki, mruczą w melancholijnych 
tonach 
nabożne pieśni lub zachęcają się głośnymi okrzykami: „La illaha ii Allah u 
Mohammed rassul 
Allah, nie ma Boga oprócz Boga, a Mahomet jest prorokiem Boga!”
Niebo gorzeje jak roztopiony brąz, a ziemia pali jak płynne żelazo. Samum 
wysyszył wory 
na wodę, a do następnej uah jeszcze daleko. Samotny bir nic im nie pomoże, gdyż 
odrobina lichej 
wody wystarczy zaledwie na zwilżenie języków ludzkich i pysków wielbłądzich. 
Zwarta 
z początku karawana rozdzieliła się już dawno na poszczególne oddziały, 
posuwające się 
z mozołem za sobą. Chleba, daktyli i mąki jest pod dostatkiem, ale za łyk wody 
spragnieni 
oddaliby kilka miesięcy życia. Ten i ów chwyta po kilka razy próżne naczynie, 
przykłada je 
pożądliwie do ust i odkłada ze słowami pełnymi żalu: „bom bosz, całkiem próżne!”
Modlitwy cichną, okrzyki stają się coraz rzadsze, a przyschnięty do podniebienia 
język 
potrafi jeszcze z biedą odmówić tylko surę jezin, trzydziesty szósty rozdział 
korami, zwany przez 
muzułmanów „Kwelb el Kuran”, serce korami, wygłaszany w niebezpieczeństwie 
śmierci.
Wtem daje się słyszeć głośny okrzyk.
Nad przysłoniętym widnokręgiem wynurzają się z dawna oczekiwane zarysy oazy. Na 
wysmukłych kolumnach rozchylają się wspaniałe korony palm daktylowych, 
powiewające 
w świeżym wietrze. Między zielonymi gajami połyskuje coś, jakby zmarszczki fal 
ożywczego 
jeziora, a powietrze wilgotnieje od wodnych oparów. Korony palm odbijają się w 
błyskotliwej 
powierzchni wody, wielbłądy brodzą w nurtach, pochylając swe długie szyje, aby 
zaczerpnąć 
orzeźwiającej wilgoci.
– Hamdulillah, dzięki Bogu! To jest oaza! Pan nas ocalił. Chwała Jemu i dzięki!
Uradowani, chcą skłonić zwierzęta do szybszego biegu, lecz one zwieść się nie 
dają, gdyż 
ostry ich węch byłby dawno już im powiedział, jeśliby w pobliżu znajdowała się 
prawdziwa 
woda.
– Hauehn aalejhu ia Allah, dopomóż im Boże! – prosi doświadczony przewodnik 
karawany. 
– Z pragnienia i z gorąca postradali rozum i za rzeczywistość uważają 
niebezpieczne odbicie, 
fatamorganę.
Słowa jego wywołują podwójne przygnębienie. Coraz to nieśmielej i powolniej 
posuwa się 
słabnący korowód, może ku okropnemu losowi zatracenia w stężałej pustyni, jak 
woda z wadi, 
pochłonięta przez żar słoneczny. Wówczas dżellaba wchodzi do Mekki, ale 
zbudowanej wysoko, 
ponad gwiazdami a nie w Arabii.
Takie odbicie zdarza się rzadziej, aniżeli się zazwyczaj przypuszcza. Ja 
oglądałem je dopiero 
dwa razy i za pierwszym razem dałem się wprowadzić w błąd. Dzisiaj miałem 
doświadczyć, że 
w pewnych okolicznościach, może ono się nawet przydać.
Wedle wskazówki khabira zachowałem wschodni kierunek. Cienie nasze wydłużały się 
coraz 
bardziej, aż w końcu przerosły nas dwukrotnie. Wtem nad przeciwległą stroną 
widnokręgu 
ukazało się osobliwe zjawisko.
Promienie słoneczne drżały nad ziemią jak wysokie na kilka stóp morze 
mikroskopijnych 
iskier. Mimo, że wieczór był niedaleki, panowała spiekota prawie nie do 
zniesienia, a znużona 
kaffila wyglądała jak gdyby miała utonąć w coraz głębszym piasku. Zbliżaliśmy 
się do 
terytorium walk pomiędzy Ghud i Serir, ławic piaskowych i skał, jadąc na 
buchających parą 
zwierzętach, bądź to przez nagie, kamienne płaszczyzny, bądź też przez ławice 
piasku. Wtem 
przed nami, zaczęły wyrastać z powietrza potężne góry. Zarysy górskich olbrzymów 
rozpływały 
się w drżącej atmosferze, a u ich stóp ujrzeliśmy blask wielkiego jeziora, do 
którego uchodziło 
kilka rzek. Brzegi jego były nagie i puste, bez śladu roślinności.
– Maszallah, do tysiąca diabłów – rzekł Józef – a to dziwna historia! Góry 
stanęły na głowie 
i patrzą szczytami w dół. Jeśli tak dalej pójdzie, to Wielki Hassan będzie 
chodził do góry nogami.
Wtem podniosła się jedna olbrzymia figura, potem druga. Mimo, że kontury się 
rozpływały, 
rozpoznaliśmy wielbłąda leżącego na ziemi i stojącego obok niego Araba. 
Przedmioty tego 
obrazu musiały się znajdować za ciągnącymi się przed nami ławicami. Arab nie 
mógł być nikim 
innym, jak tylko posterunkiem Hedżan-beja, wystawionym dla obserwowania 
zbliżającej się 
karawany. Fatamorgana zdradziła przed nami bandę, gdy tymczasem naszego obrazu 
strażnik nie 
mógł zobaczyć, ponieważ znajdowaliśmy się przed słońcem.
Był to szczególny, podobny do widma, obraz odwróconego, unoszącego się w 
powietrzu, 
olbrzymiego wartownika karawany zbójeckiej.
– Rrree, stać! – rozkazałem. – Banda jest przed nami, zsiadajcie i rozbijajcie 
obóz!
Podczas tego zajęcia zachodziło słońce, a zjawisko unosiło się powiększając swe 
kształty. 
Wyglądało to tak, jak byśmy znajdowali się przed olbrzymią ciemnią optyczną, 
której soczewka 
zyskiwała z każdą chwilą na grubości i zdolności powiększania.
Wtem za powietrznym obrazem Araba ukazała się nowa postać, wyrosła obok niego z 
ziemi. 
Podniosła ręce i zwróciła ku głowie stojącego na straży jakiś długi, cienki 
przedmiot. Powietrze 
zachwiało się w szczególny sposób i Arab runął na ziemię.
– Allah kerihm, Bóg jest łaskaw i litościwi – zawołał Hassan. – Chwała 
prorokowi, że ten 
obraz nie przedstawia mego ciała, gdyż tam jeden człowiek zastrzelił drugiego!
Miał słuszność. Gdyby też odległość nie była zbyt wielka, słyszelibyśmy strzał.
Kto mógł być zabójcą? Jego powiększona postać pochyliła się nad poległym, a 
potem 
skierowała ów długi przedmiot, który mógł być tylko strzelbą, ku głowie 
wielbłąda, odbicie znów 
się zachwiało, zwierzę zerwało się nagle i padło.
Ogarnęło mnie przeczucie.
– Patrzcie, ludzie, widzicie go? – zawołałem. – To Behluwan-bej, dusiciel 
zbójców. Wysłał 
strażnika w krainę śmierci. Zostańcie tutaj! Dalej Abu billa Beni, dalej 
Józefie, chodźmy do 
niego!
W chwilę później siedzieliśmy na wielbłądach i pędziliśmy w stronę obrazu.
Im dalej posuwaliśmy się naprzód, tym bardziej opadały jego linie. Figura tego, 
którego 
uważałem za Behluwan-beja, zniknęła wkrótce po drugim wystrzale. Z powodu 
grząskiego 
piasku i konieczności objeżdżania ławic, zbliżaliśmy się, mimo pośpiechu, bardzo 
powoli. 
Wreszcie odbicie zniknęło, co świadczyło o tym, że znaleźliśmy się w polu 
widzenia tego 
miejsca, w którym ów czyn popełniono.
Szukaliśmy długo, zanim natrafiliśmy na to miejsce, gdzie rzeczywiście okazało 
się, że 
przypuszczenie moje było słuszne. Na piasku leżał Tuareg z czołem przestrzelonym 
o cal nad 
nasadą nosa, wielbłąd był tak samo śmiertelnie ranny. Na kołnierzu burnusa i w 
rogu derki 
widniały litery A. L., przekaz niejako na niechybną kulę ze strzelby 
Englishmana, który zdobył 
sobie zaszczytne miano Behluwan-beja. Czy powinienem był za nim pojechać? Kilka 
kroków 
zrobionych jego śladem, przekonało mnie, że z wielką przebiegłością wyszukiwał 
sobie takie 
miejsca na ziemi, gdzie nie zostawały ślady lub gdzie wysoki piasek zaraz je 
zasypywał. 
Niełatwo więc byłbym go dopędził, a wobec tego, że wkrótce miała zapaść noc 
byłbym zgubił 
drogę do karawany. Ponadto należało się spodziewać, że Anglik zostanie w pobliżu 
bandy, ja zaś, 
zetknąwszy się z nią, spotkam się także i z nim. Zważywszy to wszystko nie 
pojechałem za nim.
Teraz jednak co innego wpadło mi na myśl.
Oto zabity strażnik miał przy sobie tylko kilka łyków wody, co wskazywało pewnie 
na 
rychły powrót, albo na zmianę straży. W każdym razie musiano zauważyć jego 
śmierć. 
Niewątpliwie w pobliżu musiały znajdować się jeszcze inne posterunki, które 
Hedżan-bej 
osobiście odwiedzał. Czyż więc mogłem odejść stąd bez dalszych środków 
ostrożności? Co 
należało zarządzić? W tym ostatnim przypadku mogłem mieć szczęśliwy połów, lecz 
zarazem 
narazić się na niebezpieczeństwo, którego niepodobna było uniknąć.
Piasek był lotny, w kilka więc minut pokrył Tuarega i wielbłąda. Następnie, 
zacierając ślady 
za sobą, udaliśmy się do karawany .Przyjęto nas pytaniami, czy widzieliśmy 
Behluwan-beja.
– Wielbłądzica dusiciela zbójów jest rącza, jak ptak w powietrzu – 
odpowiedziałem. – Już 
zniknął. Ale ja znam myśli mojego brata. On nie odstąpi od bandy, dopóki jej nie 
wymorduje. 
Wkrótce ujrzycie jego oblicze i usłyszycie jego głos.
Słońce zaszło. Ziemia dyszała zdwojonym żarem. Przywiązawszy wielbłądy do 
kołków, 
zjedliśmy nader skromną wieczerzę. Sen, który mógł nam dodać sił, umykał z 
powiek. Na niebie 
ukazały się gwiazdy i nadeszła północ. Emery popsuł swym strzałem moje rachuby. 
Gdyby 
Tuareg spostrzegł karawanę i doniósł o tym, Hedżan-bej już dawno by się do nas 
zbliżył. Czy 
mogłem ośmielić się poszukać rozbójnika, a karawanę zostawić samą?
Wydałem swoim zaufanym towarzyszom, Józefowi i Tebu, odpowiednie rozkazy, a sam 
wyszedłem w cichą noc na pustynię.
Było tak jasno od gwiazd, że w przezroczystym powietrzu pustynnym mogłem 
dokładnie 
rozeznać się w otoczeniu i mimo podobieństwa ławic, dostać się do miejsca, w 
którym Emery 
zabił Tuarega. Teraz musiałem podwoić ostrożność. Położyłem się indiańskim 
sposobem na 
ziemi i zacząłem czołgać bez szmeru.
W tym samym miejscu, gdzie czuwał zabity, stali nieruchomo dwaj ludzie. 
Przysunąłem się 
do nich i podniosłem w górę. Zlękli się i odskoczyli chwytając za broń.
– Rrree, stój! Kto jesteś? – zapytał jeden z nich, mierząc do mnie ze strzelby.
– Gdzie Hedżan-bej? – odpowiedziałem im również pytaniem.
– Czy znasz go? Należysz do jego ludzi? Wydobyłem znak.
– Przypatrz się temu koralowi! Gdzie on? Obaj pochwycili koral, by mu się 
przyjrzeć.
– Masz znak i jesteś nasz – rozstrzygnął ten, który pierwszy przemówił. – Czy 
znasz 
karawanę, na którą czekamy?
– Znam, bo z nią przyszedłem.
– Gdzie khabir? Dlaczego nie przybywa? Czemu nie zatrzymał się na miejscu 
wskazanym 
przez Hedżan-beja?
– Twój oddech jest długi, a pytań wiele. Zaprowadź mnie do beja, to usłyszy moją 
odpowiedź!
– Noga twoja nie śmie przystąpić do oddziału, dopóki on nie pozwoli. Zawołam go 
i powiem 
mu twoje imię.
– Allah i mnie także dał usta; bej usłyszy moje imię z moich ust.
– Usta twoje są jak bir billa ma, studnia bez wody, a język twój nie lubi kropel 
mowy. Ale 
ona popłynie, ponieważ idę do beja.
Odszedł, ja zaś zostałem z drugim, który ani słowem nie próbował nawiązać 
rozmowy. 
Dokoła panowała cisza tak zupełna, że słychać było dźwięk piasku, wędrującego z 
lekkim 
tchnieniem nocnego wiatru. Wtem do uszu moich doszedł odgłos, który mnie zmusił 
do 
nadsłuchiwania.
Gdzieś padł strzał, daleko wprawdzie, lecz z odgłosem tak wyraźnym, że nie 
mogłem się 
mylić. Zabrzmiał ze strony przeciwległej karawanie. Warta zerwała się także i 
zajęła uważną 
postawę.
– Czy słyszałeś głos śmierci pustyni? – zapytałem.
– Noc milczy dla oka, ale mówi do ucha. Słyszałem ten głos.
– Czy znasz go?
– Jesteś przyjacielem beja, a nie znasz go? Powiedz swej duszy, aby odmówiła 
surat jezin, to 
kwelb el kuran, serce świętej księgi, ocala wiernego od śmierci.
– A kto chce mu zadać śmierć?
– Czyż nie znasz Behluwan-beja, dusiciela naszej bandy. To przemówiła jego 
strzelba.
– Jak mam ją znać, skoro przybywam z daleka?
– To proś Allaha, żeby cię chronił przed nim, bo dusza twoja stanie się łupem 
śmierci, a ciało 
twoje pokarmem zwierząt. El thibb, wilk pustynny i el bidż, sęp brodaty, wypiją 
twą krew 
i wyjedzą ci oczy, el taben, hiena, skosztuje twojego mięsa, a abu ssuf, lis, 
połknie twe serce. 
Behluwan-bej jest ojcem stracenia, a śladem jego chodzi śmierć.
– Ja się go nie boję. Jeśli śmierć chodzi jego śladem, to i jego także 
doścignie.
– Behluwan-bej nie umrze; ciało jego nie jest z mięsa i nie zabija go kula, ty 
go nie widzisz, 
a on jedzie u twego boku. Przychodzi kiedy o nim nie myślisz i znika, zanim 
sobie przypomnisz, 
że należało go zatrzymać. To nie jest człowiek, lecz najważniejszy z dżinów, 
któremu nie oprze 
się nikt ze śmiertelników, a rusznicę jego sporządził szejtan, który mieszka w 
piekle. Wysyła on 
kule po całej Saharze i dosięgnie cię, choćbyś się schował pod ziemię. Czy 
pustynia nie pokazała 
ci jeszcze ani jednego zabitego z raną nad nosem, w samym środku czoła?
– Widziałem kilku.
– Oni polegli z jego ręki. On jest wszechwiedzący, zna wszystkich z oddziału i 
nie zabija 
nikogo innego.
Gdyby ten strażnik wiedział, że ta wszechwiedza opiera się na nieszczęsnym znaku 
A. L., 
awanturnicze wyobrażenie o zacnym E-merym byłoby się niebawem zmieniło.
– Co złego wyrządziła mu banda?
– Ja nie wiem i nikt ci tego nie powie. Sam go zapytaj!
– Uczynię to, skoro go tylko spotkam.
– Zakaż tych słów swojemu językowi! Czyż nie wiesz, że duchy przychodzą, gdy się 
je 
zawoła? Słuchaj! On się zbliża! Czy słyszałeś go?
Padł drugi strzał i to bliżej. Teraz byłem już pewien, że strzelcem jest Emery. 
Wprawne ucho 
zdoła całkiem dobrze odróżnić huk jednej strzelby od drugiej, ja zaś zbyt często 
słyszałem głos 
tej niezawodnej kentuckiej rusznicy, by nie rozpoznać go od razu. Było jasne, że 
Anglik ze 
zwykłym zuchwalstwem krążył dokoła oddziału, szukając celu dla swojej strzelby, 
a ci dwaj, 
których dosięgnął, należeli z pewnością do rozstawionych przez Hedżan-beja 
straży. Jeśliby 
zachował dotychczasowy kierunek, byłby musiał także przejść obok miejsca, w 
którym staliśmy 
teraz.
W tym wypadku trzeba było i mnie dobrze mieć się przed nim na baczności, gdyż 
nie 
pozostawało mu nic innego, jak wziąć mnie za bandytę.
Wtem usłyszeliśmy kroki i dwa białe burnusy wynurzyły się spomiędzy ławic. 
Strażnik 
wracał z jeszcze jednym Arabem, który natychmiast do mnie przystąpił, 
przypatrując mi się 
badawczo, o ile ciemność na to pozwalała.
– Sallam leilet; szczęśliwej nocy – pozdrowił. – Chcesz się widzieć z Hedżan-
bejem?
– Tak. Czy ty nim jesteś?
– Nie. Bej nie opuści teraz oddziału, dopóki nie odejdzie dusiciel, który gdzieś 
tu krąży.
Wódz rozbójników bał się zatem Behluwan-beja i pod pozorem obrony swych ludzi 
został 
pod ich osłoną. Dobrze by było spotkać się z nim już teraz, ale ponieważ w 
pobliżu znajdował się 
Bothwell, przeto wolałem najpierw połączyć się z nim.
– Mam mówić tylko z nim, a nie z tobą. Czemu on się kryje? Czy strach przed 
dusicielem 
skrępował mu nogi?
– Skrępuj swój język! Hedżan-bej nie zna strachu ani obawy; on ma władzę nad 
wszystkimi 
szilugh i amazigh, wolnymi ludźmi, a ja jestem mudirem, pułkownikiem, tego 
oddziału. Pokaż 
znak!
– Masz go! – krzyknąłem prawie, cofnąwszy się i wymierzywszy do niego ze 
strzelby. – 
Skoro jesteś mudirem, to idź pierwszy do dżehenny!
Chciałem wypalić, lecz ci trzej stali przede mną tacy osłupiali i bezbronni, że 
opuściłem 
strzelbę.
– Czyś zmysły postradał, człowiecze? – spytał dowódca tonem najwyższego 
zdumienia. – 
Masz znak i grozisz mi śmiercią? Czy moja kula ma ci rozszarpać serce?
– Czy moja nie byłaby ciebie pierwej ugodziła, rozbójniku? Czy strzał nie 
obezwładnił ci 
członków, że się nie mogłeś poruszyć? Wiedz o tym, że zanim podniesiesz 
strzelbę, wszyscy 
trzej będziecie martwi! Bej boi się dusiciela, a ty dowiedz się, że ja jestem 
bratem Behluwan-
beja, który zniszczy bandę do ostatniego człowieka.
Wytrzeszczył na mnie oczy, jakby istotnie uważał mnie za o-błąkanego.
– Allah akbar, Bóg jest wielki, może on dać rozum i odebrać go, kiedy mu się 
podoba. Ale 
prorok każe oszczędzać wariata. Chodź z nami!
– Drogi nasze są różne; moja prowadzi do el kasr, wasza natomiast do śmierci.
– Duch twój jest cierny jak noc, w której nie świecą gwiazdy. Czego chcesz w el 
kasr?
– Duch mój jest jasny jak dzień, w którym wszystko widać. Nie jestem 
muzułmaninem, lecz 
chrześcijaninem i udaję się do el kasr, aby uwolnić Franka, którego trzymacie 
tam w niewoli.
– Jesteś giaurem i masz znak. Giń, zdrajco!
Podniósł strzelbę, lecz w tej chwili huknęła moja rusznica, a on padł na ziemię. 
Drugi strzał 
ugodził strażnika, a drugiego położyłem trupem kulą rewolwerową. Uspokoiłem moje 
sumienie 
tym, że nie zabiłem ich, dopóki najpierw nie powiedziałem, że jestem ich 
nieprzyjacielem.
Ledwie przebrzmiały moje strzały, doszedł mnie z niedaleka donośny głos:
– Hallo-i-oh!
Było to hasło myśliwskie, które zamienialiśmy zwykle z Emerym, ilekroć szliśmy 
rozdzieleni lasem lub prerią. Jak ja poznałem jego strzelbę, tak on poznał moją, 
a następujący po 
niej wystrzał z rewolweru, upewnił go, że się nie myli.
– Hallo-i-oh! – odpowiedziałem mu, nie troszcząc się o Hedżan-beja i jego bandę.
Idąc ku sobie powtórzyliśmy jeszcze ten okrzyk, a po chwili, dwaj ludzie, którzy 
w Stanach 
Zjednoczonych dali sobie słowo, że zobaczą się w Afryce, stali przed sobą w 
samym środku 
Sahary.
Anglik wziął mnie za ramiona, spojrzał mi w twarz i przycisnął do siebie w 
długim, mocnym 
uścisku.
– Welcome in the Sahar! – pozdrowił mnie w końcu.
Nie padło ani jedno pytanie o przeszłość; teraźniejszość zajęła całkiem naszą 
uwagę.
– Nabić! – rzekł krótko swoim zwyczajem.
Z radości istotnie zapomniałem o tym, co nigdy mi się nie zdarzało. Naprawiłem 
oczywiście 
natychmiast to zaniedbanie.
– Trzy strzały i trzech zbójów? – spytał.
– Tak.
– Ja tylko dwóch. Gdzie obozujesz?
– Z karawaną, o dziesięć strzałów stąd.
– Ilu ludzi?
– Siedemnastu beze mnie.
– Tchórzliwi Arabowie?
– Tak i dwaj służący, którym można zaufać, Tebu i Niemiec.
– Khabir należy do Hedżan-beja?
– Tak. On i szech el dżemali nie żyją.
– Za twoją sprawą?
– Za moją. Czy wiesz gdzie jest Renald?
– Nie.
– Czemu umówiłeś się ze mną w Bab-el-Ghud?
– Bo zbóje w pobliżu muszą mieć gdzieś swoją kryjówkę.
– Ja znam tę kryjówkę; to el kasr i tam znajdziemy Renalda. Pomimo, że zawsze 
zachowywał 
zimną krew, Anglik wydał teraz okrzyk zdziwienia.
– Ty wiesz o tym, a ja nie, choć dopiero przybywasz!
– Wydobyłem to z khabira, który mi ufał, ponieważ mam znak beja.
– Masz jego znak? Kto ci go dał?
– On sam. Zabiłem lwa, pod którym leżał.
– Ty zabiłeś lwa? Człowieczej masz ogromne szczęście! Krew wzburzyła się w 
poczciwym 
Angliku.
– Lwa i parę czarnych panter. Zobaczysz skóry.
– Pshaw! One przecież nie moje! A beja spotkałeś przy lwie? Gdzie?
– W górach Aures.
– To niemożliwe, on jest teraz w Ghud.
– Jest ich dwu braci.
– Ach! – zawołał zdumiony. – A gdzie teraz drugi?
– Nie żyje.
Opowiedziałem mu w skrócie całą historię.
– Masz istotnie nieludzkie szczęście! – zawołał, kiedy skończyłem. – Naprzód, 
muszę 
znaleźć trzeciego, a co dalej, to potem zobaczymy!
– Ilu ludzi ma banda?
– Dziś rano było czterdziestu trzech, teraz pięciu sprzątnięto, zostaje 
trzydziestu ośmiu.
– Gdzie twoi towarzysze?
– Całkiem blisko. Okrążę bandę, a potem przyłączę się do nich. Każdy strażnik, 
którego 
spotkam, zginie.
– Czemu tylko strażnicy? Jeśli zechcesz, to możemy dziś dostać całą bandę.
– Well, w takim razie zechcę!
– Chodź!
Poszedłem jeszcze kawałek i stanąłem. Jeśli straż była w pobliżu, to na umówiony 
znak 
powinna była odpowiedzieć. Przyłożywszy ręce do ust, udałem wycie hieny, 
powtarzając wyraz: 
„ommu, ommu”.
Nie pomyliłem się, gdyż nieopodal zabrzmiał ten sam głos.
– Zostań tu! – poleciłem Emeryemu i poszedłem dalej. Naprzeciw mnie zjawił się 
Arab.
– Gdzie Hedżan-bej? – zapytałem.
– Czy jesteś khabirem?
– Tak – potwierdziłem.
– Strzeż się Behluwan-beja! Czy nie słyszałeś jego strzałów?
– Słyszałem i widziałem jego samego; zamordował trzech ludzi z oddziału, przy 
których 
stałem. Powiedz bejowi, że muszę z nim pomówić.
– Czemu zatrzymałeś karawanę w niewłaściwym miejscu? – zaczął teraz badanie.
– Czy mogę ją prowadzić tam, gdzie jest Behluwan-bej?
– Masz słuszność, zaczekaj tu!
Odszedł, lecz wrócił wkrótce, czego się zresztą spodziewałem.
– Pokaż mi drogę do karawany! – podjął rozmowę na nowo. – Jeśli dusiciel się 
więcej nie 
odezwie, pojawi się oddział.
Na to wskazałem ręką kierunek, mówiąc:
– Stoimy tam, dwadzieścia razy tak daleko, jak doniesie twoja strzelba.
– Ilu ludzi jedzie z kaffilą?
– Siedemnastu, zmęczonych pragnieniem i wysiłkiem.
– Mówiłeś z mudirem?
– Tak. Kula dusiciela zabiła go i tamtych dwóch.
– Dziękuj Allahowi i chwal go za to, że umknąłeś. Wracaj i czuwaj, abyś słyszał, 
gdy 
nadejdziemy.
Ten strażnik był zapewne nowym członkiem bandy, skoro nie znał khabira. Wróciłem 
do 
Emeryego i poszedłem z nim między ławice, gdzie pod strażą służącego i 
przewodnika stała jego 
mehara. Stamtąd zaprowadziłem ich do karawany. Towarzysze moi usłyszeli strzały 
i niepokoili 
się o mnie.
– Hamdullillah, dzięki Bogu, zihdi, że się zjawiasz! – rzekł wielki Hassan. – 
Słyszałem pięć 
wystrzałów i sądziłem, że Hedżan-bej zabił cię pięciokrotnie.
– Zihdi Emir, Behluwan-bej! – zawołał Tebu, zobaczywszy Anglika.
Na ten okrzyk wszyscy członkowie karawany spojrzeli z pełnym szacunku niepokojem 
na 
wysoką postać Anglika.
– Tak, ludzie, ten zihdi, to Behluwan-bej, którego kule pożarły prawie całą 
bandę. Ona 
nadejdzie by na nas napaść, przygotujcie się więc na jej przyjęcie! – 
rozkazałem.
Wiadomość ta wywołała niemałe poruszenie. Arabowie uzbrojeni od stóp do głów 
zachowywali się, jak owce, obawiające się wilka. Lecz znane, a zabawne 
pośrednictwo kompasu 
dodało im cokolwiek odwagi. Nikt się tak bardzo na nich z tego powodu nie 
oburzył jak Hassan.
– Allah akbar! Bóg jest wielki! – huknął na nich. – On dodaje serca odważnym, a 
bohaterom 
siły. Wy zaś jesteście jako pchły, uciekające przed ruchem palca. Czyż nie 
powiedziałem wam, 
że nazywam się Hassan-el-Kebihr, a jestem Dżezzar-bejem, dusicielem ludzi? 
Dalejże, dlaczego 
się trwożycie? Bójcie się mnie, a nie zbójów, których mięso zjem, a krew wypiję.
– Stul gębę! – upomniał go Korndorfer. – Ty sam jesteś prawdziwym tchórzem, a 
banda 
pożre cię, nie pozostawiając nic prócz wielkiej gęby, której nie przełknęłoby 
dziesięć tysięcy 
mężów. Zobaczę, gdzie będziesz siedział, gdy zacznie się strzelanina.
– Milcz! – wybuchnął zelżony. – Jam jest Kubaszi en Nurab, a ty tylko Jussef 
Koh-er-darb, 
zaś ojciec twój nazywał się tak samo jak ty. Czy wiesz, co to jest hadżi, 
pielgrzym, który był 
w Mekce? Byłem dwa razy w Mekce, mieście proroka, a raz w Medynie, chwałą 
okrytej; 
modliłem się w Dżiddzie, gdzie pochowana jest Ewa, matka rodu ludzkiego, długa 
na pięćset 
stóp, a na dwanaście szeroka. A ty co uczyniłeś, gdzie byłeś, w jakim, Bogu 
miłym, miejscu? 
Jesteś Frankiem, który jada świńskie mięso i musi udawać się do kraju wiernych, 
jeśli chce 
zobaczyć ziemię proroka. Powinieneś był raczej zostać w Koh-el-brun, a teraz 
zamknij usta 
i zamilknij!
– Maszallah, do tysiąca diabłów, a to zły, że nie może jeść wędliny. Za to pije 
ma-el-cat, 
czyli sok żabi i jaszczurzy, i rozpycha się jak hipopotam. W Mekce i Medynie nie 
byłem, to 
prawda, ale skoro ci się dlatego zdaje, że jesteś lepszy ode mnie, 
chrześcijanina, to tak ci dam po 
gębie, że zrobi się trzy razy dłuższa i szersza od twojej pięćsetkrotnej matki 
rodu ludzkiego 
w Dżiddzie!
Mężny Kubaszi wolał się teraz nie odzywać.
Po krótkiej wymianie zdań postanowiliśmy z Emerym wziąć zbójów w dwa ognie. W 
tym 
celu rozdzieliliśmy się w ten sposób, że on, aby obecnością swą utrzymać ducha w 
członkach 
karawany, został przy niej, ja zaś z jego towarzyszami, z Tebu i Józefem, a więc 
w pięciu, 
wyszedłem między ławice, by tam zaczekać na bandę i uderzyć na nią z tyłu.
Strzały nasze widocznie dobrze nastraszyły Hedżan-beja, gdyż upłynęło sporo 
czasu, zanim 
usłyszeliśmy zbliżających się zbójców.
Dwu z nich szło przodem na zwiady, a reszta w pewnym oddaleniu za nimi. 
Przemknęli 
obok, nie spostrzegłszy nas wcale, chociaż byliśmy tuż za nimi. Obaj przewodnicy 
pochodu 
obeszli obóz karawany dokoła. Panował tam taki spokój i bezwład, że zdawało się 
jakoby 
wszystko zasnęło. Rozbójnicy zeszli się, by wysłuchać rozkazów wodza. Ściśnięta 
grupa ludzi 
przedstawiała nawet dla lichego strzelca pewny cel. Gdybyśmy ich wpuścili do 
obozu, 
zwycięstwo byłoby połączone z większymi ofiarami. Emery musiał być tego samego 
zdania, 
gdyż zaledwie zdałem sobie sprawę z tej myśli, zabrzmiał jego rozkazujący głos:
– Rrree, stać, mordercy! Zemsta Behluwan-beja wisi nad wami. Ognia, ludzie!
W następnej chwili z tej i z tamtej strony huknęła salwa. Trzy dwururki wysłały 
już po dwie 
kule, pochwyciłem więc za sztucer. Zaledwie jednak drugi raz wypaliłem, miejsce 
było 
oczyszczone. Emery, Tebu i Korndorfer rzucili się na zaskoczonych napastników, 
lecz nie mieli 
już nic do roboty, gdyż, skoro tylko przeminął pierwszy strach, a Hedżan-bej 
zobaczył liczbę 
tych, którzy leżeli na ziemi ranni lub nieżywi, zawołał:
– Allah inhal, niech Bóg ich zniszczy! Uciekajcie, uciekajcie stąd! Rozbójnik 
pustynny 
napada na wędrowca dla łupu, a jeśli grożące mu przy tym niebezpieczeństwo jest 
większe niż 
wartość zdobyczy, porzuca swój zamiar. Brak mu tej odwagi, która działa sama z 
siebie, a nie dla 
zysku. Wobec nadzwyczajnego strachu, jakiego napędzała banda, nie natrafiła ona 
jeszcze na 
opór godzien wzmianki, teraz zaś wystarczyła minuta do jej rozproszenia. 
Straszni podwładni 
Hedżan-beja zniknęli między ławicami nie uszkodziwszy ani włoska na głowie 
naszych ludzi.
Nie myśleliśmy nawet o pościgu, ponieważ byliśmy pewni, że spotkamy niedobitki 
bandy.
Karawana podniosła teraz naprawdę ogłuszający okrzyk, a Tebu w swojej milczącej 
zawziętości rzucił się na rannych by wywrzeć na nich zemstę.
– Maszallah, do tysiąca diabłów, a to była potyczka! – zrzędził Korndorfer. – 
Oni mają być 
zbójcami? Na zdrowie! To nicponie, którym należałoby oćwiczyć podeszwy. Człowiek 
cieszył 
się nadzieją porządnej bijatyki, a teraz stoi, oblizuje się jak kot, któremu 
wymknął się ptaszek. 
Ale gdy spotkam bandytów raz jeszcze, nie wezmę strzelby, lecz będę od razu 
walił pięściami!
Wtem odchyliła się zasłona mego namiotu a z niego wychyliła się głowa, 
rozglądając 
ostrożnie dokoła i badając, jak rzeczy stoją. Potem ukazał się za nią długi 
korpus, który szybkim 
skokiem wpadł pomiędzy Arabów, wykrzykując z radości. Był to Hassan, który ukrył 
się na czas 
potyczki.
– Hamdulillah, dzięki Bogu, który dał nam moc przeciwko naszym nieprzyjaciołom! 
– ryczał 
głośnie) od wszystkich. – Przyjęliśmy ich jak bohaterowie; oni zaś drapnęli jak 
tchórze. 
Przeraziły ich nasze oczy a nogi ich uciekły przed naszym męstwem. Zobaczyli 
Hassana el 
Kebihr i przelękli się, ujrzeli Dżezzar-beja, dusiciela ludzi, i zdjęło ich 
przerażenie, spostrzegli 
Hassana el Kebihr i zawyli ze strachu. Jego kula weszła im w serce, a nóż jego 
poprzecinał im 
gardła. Teraz leżą martwi na ziemi. Cześć i chwała Allahowi, dzięki i sława 
niechaj zabrzmi dla 
Hassana el Kubaszi z ferkah en Nurab!
– Czy będziesz cicho, ty tchórzu z ferkah mazgajów! – odparł rozzłoszczony 
Józef. – Kto 
dotąd siedział w moim namiocie? Widziałem dobrze, jak tam wlazłeś, ty beju 
strachu, ty 
dusicielu ma-el-cat!
– Co to za żaba skrzeczy? – spytał dumnie Kubaszi. – Czy to Frank, który to 
uważa za 
prawdę, co mówi Pismo Święte? Ja jestem muzułmaninem, który modli się wedle 
korami. Czyż 
nie wiesz, że Allah stworzył Adama w piątek? Kobieta natomiast została powołana 
na świat 
w sobotę, który to dzień jest także dniem twoich urodzin, ty babo, ty synu baby 
i stryju babskiej 
córki. Czy słyszałeś już kiedyś, żeby Kubabisz się kryli? Czy ja nie zabiłem 
dziesięciu zbójów, 
kiedy ty, giaurze, kryłeś się za moimi plecami?
Tego poczciwemu Józefowi było już za wiele. Rzucił się ku Hassanowi, by ukarać 
go za 
kłamstwo, Arab jednak odskoczył daleko i pomknął za najbliższy namiot, dokąd 
podążył za nim 
natychmiast rozgniewany „stryj babskiej córki”. Widocznie pochwycił tam 
wielkiego Hassana, 
gdyż dały się naraz słyszeć znane dobrze odgłosy, jakie silna dłoń wywołuje 
przez zetknięcie się 
z ludzkim policzkiem. Powrócił zadowolony po kilku chwilach, a Hassan wyszedł 
dopiero po 
pewnym czasie i skrobiąc się w brodę, przystąpił do mnie.
– Zihdi, ty jesteś mądry i sprawiedliwy. Na co zasłużył niewierny, który pobił 
wiernego?
– Na tyle uderzeń, ile sam dał. Idź i oddaj mu!
– Każ mu więc stać cicho!
– A ty stałeś?
– Nie, broniłem się mężnie, jak przystoi Arabowi Uelad.
– To i on może się bronić, jak przystoi Frankowi Uelad.
– W takim razie poleć, żeby go bił kto inny! Ja tego nie uczynię, ponieważ nie 
jestem katem, 
który spełnia rozkaz prawa.
– Czy dżezzar nie znaczy kat, a ty sam przecież nazywasz się Dżezzar-bejem, 
najwyższym 
z katów. Idź i obij go! Ja nie zmienię mego wyroku!
– Jesteś surowym sędzią, zihdi, lecz ja jestem łaskawy i miłosierny i daruję mu 
karę, gdyż 
ręka moja spadłaby nań tak ciężko, że zmiażdżyłaby go doszczętnie!
To rzekłszy odszedł w dumnej postawie.
Nie mogąc przez resztę nocy nic przedsięwziąć przeciw rozbójnikom, rozstawiliśmy 
straże 
i udaliśmy się na spoczynek. Przedtem jednak usiedliśmy z Emerym, żeby sobie 
opowiedzieć 
nawzajem co przeżyliśmy od czasu rozstania się, i ułożyć plan postępowania na 
jutro.
On chciał natychmiast puścić się w pogoń za zbójcami, ja zaś radziłem, żeby 
podążyć do 
Bab-el-Ghud, a stamtąd do el kasr, gdzie niewątpliwie udali się rozbójnicy. 
Emery zgodził się 
w końcu, ponieważ jemu, tak samo jak mnie zależało na tym, żeby przyjść 
Renaldowi jak 
najrychlej z pomocą. Członków karawany, którzy natychmiast ograbili zabitych 
zbójów, 
opanował dzięki zwycięstwu odważny i stanowczy nastrój, toteż gotowi byli pójść 
z nami.
Czas do rana minął bez żadnego wypadku, potem zaś ruszyliśmy w drogę.
Zdarza się nieraz, że wielbłąd stanie w miejscu i nie można go stamtąd ruszyć. 
Gdy wówczas 
jeździec zsiądzie, aby rzecz zbadać, znajdzie zawsze wilgotny piasek, tym 
wilgotniejszy, im 
głębiej kopie, dopóki w głębi kilku stóp nie natrafi na wodę. Dziki Tuareg 
zataja takie studnie 
skrupulatnie. Nakrywa wodę skórą, zasypuje potem troskliwie piaskiem, wskutek 
czego miejsca 
takiego nie sposób odróżnić od otoczenia. Takie tajemne źródło umożliwia mu 
utrzymanie się 
w ukryciu przez dowolny czas wyprawy, z której zawsze do niego powraca.
My znaleźliśmy także taką studnię. Zwierzęta orzeźwiły się wodą, a ponieważ 
nadto na 
zdobyte poprzedniego dnia wielbłądy przełożyliśmy część ciężarów, przeto 
jechaliśmy teraz tak 
szybko, jak sobie tego życzyliśmy i dostaliśmy się do Bab-el-Ghud wkrótce po 
nastaniu nocy.
Już od pewnego czasu ławice wikłały się coraz bardziej, a wielbłądy musiały 
niemal do kolan 
brodzić w gorącym piasku, tu zaś pod Bab-el-Ghud natrafiliśmy na chaos skał i 
piasku, którego 
groza wzmagała się jeszcze w ciemnościach nocy. Od zachodu wysokie fale uderzały 
o skały 
Seriru, zatrzymując się w chwili największego wzburzenia, jakby na rozkaz 
potężnego ducha, na 
ostrych skałach kamienistej pustyni, których nie zdołały zatopić. Tylko dzień 
mógł nam ukazać 
szczegóły tej walki piasku ze skałami. A jednak nawet w tej dziczy Bóg 
dobrotliwy postarał się 
o studnie, podobne do wyżej opisanych. Tebu odkrył jedną i zaprowadził nas do 
niej, tam też 
rozbiliśmy namioty.
Nazajutrz udaliśmy się do Bab-el-Hadżar, czyli najokropniejszej części Bab-el-
Ghud, która 
słusznie zupełnie nosiła nazwę „Wrót kamiennych”.
Czy to tytani czasów przedhistorycznych spiętrzyli tu, w tej części pustyni 
skały, by stąd 
szturmować niebo Jowisza? Może giganci zbudowali tu zamek, ze szczytami wśród 
gwiazd 
migoczących, do którego wzięły się potem tysiące lat, aby mury rozsypać po 
pustyni, a zostawić 
tylko portal, gdzie się zatrzymaliśmy, jak karły pod łukiem olbrzymiej twierdzy? 
Dwa słupy 
grubości kilkuset stóp, ustawione z kilku głazów, wznosiły się ku niebu i 
nachylały w górze ku 
sobie, tworząc ostry łuk, jakiego ręka ludzka wznieść by nie zdołała. 
Poszczególne kamienie 
ponadgryzał w wielu miejscach ząb czasu, zdawało się, że jeden nie utrzyma 
drugiego, a mimo to 
całość zapewniała niejako widza, że zachowa swoją siłę jeszcze przez niejedno 
stulecie.
To była Bab-el-Hadżar, przez którą wedle wskazówek khabira musieliśmy się udać w 
drogę 
do el kasr.
Jechaliśmy ostro na wschód. Pustynia piaszczysta kończyła się powoli, ustępując 
miejsca 
owej równinie kamiennej, którą Arab z powodu rozsianych na niej głazów nazywa 
„Warr”. Tu 
nie powstrzymywała nas już głębia piasku, dlatego jechaliśmy jeszcze szybciej, 
aniżeli dnia 
poprzedniego. Teren podnosił się widocznie, a pod wieczór ujrzeliśmy przed sobą 
wynurzające 
się pasmo górskie, którego masy, utworzone z wapnia, błyszczały w świetle 
zachodzącego 
słońca.
– To musi być Dżebel-Serir, o których mówił khabir – powiedziałem.
– Well! – potwierdził Emery. – Czas się zgadza. Zbliżyliśmy się do gór. 
Wydobyłem 
rewolwer, a Bothwell zrobił to samo.
– El kasr – rzekł po chwili, wskazując ręką na środek pasma, rozciągającego się 
przed nami 
w kształcie podkowy.
Ja także rozpoznałem wznoszące się tam wysoko mury. Były to widocznie bezokienne 
ruiny 
budynku, podobnego do zamczyska zbudowanego przed dawnymi czasy, jakby na dowód, 
że 
niektóre części pustyni nie były ongiś tak bezludne jak dzisiaj, kiedy kultura 
próbuje na nowo 
podjąć przerwaną walkę z nieurodzajnością.
– Czy mogę prosić o lunetę? – zapytał Józef, widząc, że ja prawie nie odrywam 
jej od oczu.
Gdy mu podałem, Hassan odezwał się pokornie:
– Zihdi, ja bym także chciał zobaczyć, co tam jest w środku. Spełniłem z 
uśmiechem to 
życzenie i podtrzymałem mu lunetę przed okiem.
– Allah akbar, Bóg jest wielki, zihdi, lecz ty, jesteś największym z mędrców na 
ziemi, gdyż 
w twojej rurze siedzi forteca tak wielka, że może w niej stanąć tysiąc ludzi!
Luneta poszła z rąk do rąk, jeden okrzyk zdumienia następował po drugim, co 
świadczyło 
wyraźnie o tym, jak rósł dla nas szacunek Arabów.
– Z el kasr zobaczą nas – zauważył Emery.
– Teraz nas jeszcze nie rozpoznają. Musimy zmienić kierunek.
– Jak? Wejście jest z pewnością po tej stronie.
– Khabir mówił o schodach podziemnych, prowadzących od jeziora. Tymczasem ja 
stąd nie 
widzę ani jeziora, ani w ogóle wody, musi się ona zatem znajdować po przeciwnej 
stronie góry.
– Słusznie. Objedźmy wzgórze!
Zwróciliśmy się na prawo. Dnia pozostawało już niewiele, a przed nocą należało 
koniecznie 
dojść do jakiegoś wyniku. Wytężyliśmy więc wielbłądy, one zaś ze zdwojoną 
szybkością 
poniosły nas dokoła wzgórza, które porozpadało się tu w wielu miejscach. 
Dojechawszy do 
środka, spostrzegliśmy parów, którym mieliśmy pójść dalej. Skręciliśmy weń i 
dostaliśmy się do 
skalistej kotliny w samym środku gór. Większą część jej dna zajmował słony staw, 
zapełniający 
ją po brzegi. Ponieważ słońce nie miało tu prawie wcale dostępu, woda nie 
parowała tak, jak na 
otwartej Saharze. Skały, tworzące kocioł, sterczały prostopadle ku niebu, a 
naprzeciwko nas leżał 
el kasr.
– Uciążliwy teren! – mruknął Emery.
– Wątpię, czy dostaniemy się na drugą stronę tak, żeby nas nie spostrzegli z 
góry.
– Mógłby tego dokonać co najwyżej jeden lub dwaj, umiejący podchodzić.
– Do nocy czekać tutaj nie możemy. Ja spróbuję.
– Well, ja także!
Zsiedliśmy z dromaderów i kazaliśmy naszym ludziom cofnąć się do parowu, aby nie 
zobaczono ich z góry. Korndorfer obawiał się, że spotka mnie jakieś 
niebezpieczeństwo, i upierał 
się, by mi towarzyszyć. Z wielkim trudem skłoniłem go do zaniechania tego 
zamiaru. Natomiast 
poczciwy Hassan został bez wahania; ani mu przez myśl nie przeszło wpraszać się 
na 
towarzysza, chociaż zapewnił mnie, że uważa mnie za największego mędrca na 
świecie.
Skaliste mury kotliny miały dość wyskoków i szczelin, aby przy należytej 
ostrożności 
z naszej strony dać nam dobrą osłonę. Posuwaliśmy się, bądź czołgając się 
powoli, bądź skacząc 
szybko naprzód i dostaliśmy się do wąskiej i głębokiej szczeliny, wcinającej się 
w skałę tuż pod 
samym el kasr. Z niej to musiały prowadzić w górę ukryte schody. Innej 
możliwości nie było.
Wszedłszy w szczelinę znaleźliśmy potwierdzenie naszego domysłu, gdyż niebawem 
ujrzeliśmy niski, do drzwi podobny, otwór w skale, od którego prowadził szereg 
schodów, 
wiodących w górę.
– Na górę! – rozkazał Emery.
– Jeszcze nie! – sprzeciwiłem się. – Musimy się najpierw przekonać, dokąd ta 
szczelina 
prowadzi.
– Well, to idźmy dalej!
Postąpiliśmy znowu naprzód, lecz tylko kilkanaście kroków, gdyż rozpadlina 
skończyła się 
wkrótce, a na jej końcu przedstawił się nam niesamowity widok. Oto na kilka stóp 
wysoko leżały 
tam czaszki i kości ludzkie, na których widać było ślady, że obgryzały je hieny 
i szakale, albo 
sępy ścierwożerne. Podarte strzępy odzieży walały się pomiędzy kośćmi, a kilka 
takich strzępów, 
wiszących nad nami na ostrych krawędziach skały, pouczyło nas, w jaki sposób 
dostały się tu te 
kości. Znajdowaliśmy się na miejscu sądu Hedżan-beja, który przeznaczonych na 
śmierć kazał 
strącać ze skały w rozpadlinę. Działo się to z pewnością nie rzadko, gdyż 
naliczyliśmy ponad 
dwadzieścia czaszek.
– Oto los jego jeńców! – rzekł Emery.
– A może także tych z jego ludzi, którzy w jakiś sposób uchybili przeciw 
posłuszeństwu. 
Sądzę, że to się już nie powtórzy!
– To mu się nie uda, gdyż dziesięciu takich Hedżan-bejów nie dorówna jednemu 
wodzowi 
Siuksów. Ale pójdźmy na schody!
Skierowaliśmy się do wejścia. Zdawało się, jak gdyby tu trzęsienie ziemi 
podziałało na 
zwartą masę skalną. Szczelina, którą szliśmy, była niewątpliwie jego 
następstwem, a wejścia na 
górę także nie wykuto. Wydarte przez naturę posłużyło potem do założenia 
schodów.
W każdej chwili musieliśmy być przygotowani na spotkanie rozbójnika idącego po 
wodę, 
wchodziliśmy więc nadzwyczaj ostrożnie i bez szmeru. Szczelina była tak wąska, 
że szliśmy 
jeden za drugim, w razie zaś wrogiego spotkania, nie moglibyśmy sobie nawzajem 
pomóc. 
Wyrównywała to jednak okoliczność, że przeciwko nam mogła stanąć tylko jedna 
osoba. 
Spotkanie nie nastąpiło, a my po długim i uciążliwym wchodzeniu dotarliśmy 
wreszcie do końca 
schodów.
Drzwi, z powodu braku w tych stronach drewna, nie spodziewaliśmy się, mimo to 
zastaliśmy 
zamknięte wejście. Przed nim znajdował się głaz, zasuwany od wnętrza za pomocą 
jakiegoś 
niewidocznego mechanizmu. Wszelkie wysiłki celem odsunięcia go były daremne.
– Co teraz poczniemy? – spytał Bothwell. – Wejść przecież musimy!
– Albo zdobędziemy kasr od zewnątrz.
– Tylko w razie koniecznej potrzeby. Nie znamy siły załogi, a choć jechaliśmy 
prędko, bej 
razem z resztkami bandy mógł już przybyć. Wolę podstęp niż przemoc.
– Więc i tu poradzi znak.
– Ach! A jak?
– Nocy jeszcze nie ma, a mój hedżan jest rączy. Pojadę na zamek i otworzę go od 
środka.
– To zbyt niebezpieczne!
– Nie takie, jak się wydaje. A może sądzisz, że jest czego się bać?
– Pshaw! Czy jednak wiesz, na jakie natrafisz okoliczności i przeszkody?
– Mam koral i mam dobrą broń!
– Well, ale ja pójdę z tobą!
– Nie! Czy zostawiłbyś ludzi bez dowództwa?
– Słusznie! Ci Arabowie są tacy niezdarni, że trudno im zaufać.
– Korndorfer będzie mi towarzyszył.
– Dobrze, niech tak się stanie! Ale powiadam ci, że rozszarpię beja i jego 
łotrów na kawałki, 
jeśli cię tam tylko dotkną!
– Nie przewiduję nic takiego. Do północy rozejrzę się w położeniu; potem 
wejdziesz 
z ludźmi, a ja was wpuszczę.
– A jeśli nie zdołasz?
– To resztę zostawiam tobie. Nie mogę nic na ten wypadek z góry postanowić.
– Ja zaczekam tu do godziny pierwszej; jeśli nie otworzysz, to będziemy w 
godzinę potem 
przed zamkiem, a ja krzyknę jak sowa, aby dać ci znak. Jeśli nie wyjdziesz, to 
będzie oznaczało, 
że znajdujesz się w niebezpieczeństwie, a wtedy ja wtargnę do el kasr. Chodź!
Wróciliśmy na dół i dostaliśmy się cało do naszych ludzi. Kiedy Tebu usłyszał, 
że udaję się 
z Korndorferem na zamek, prosił żeby mógł mi towarzyszyć. Musiałem jednak 
odmówić jego 
życzeniu, gdyż kiedy ścigał bandę, kilku ludzi widziało go i mogli go poznać w 
el kasr, a to by 
udaremniło lub przynajmniej utrudniło realizację naszych planów.
Ja wsiadłem na mego biszarina, a Józef wziął od Emeryego meharę i ruszyliśmy 
czym 
prędzej ku celowi naszej wyprawy. Przybywszy na odnogę podkowy okrążyliśmy ją 
i pojechaliśmy prosto na zamek.
Słońce zapadało właśnie za widnokręgiem, kiedy dotarliśmy do wysokiego, 
otwartego 
wejścia. Aż do tej pory nie zauważyliśmy, mimo uważnej obserwacji murów, ani 
jednego 
człowieka, z czego wnosiłem, że nie spostrzeżono naszego przybycia. Mieliśmy 
właśnie 
przekroczyć wejście, kiedy zza kolumn wystąpili czterej ludzie i wyciągnęli ku 
nam swoje długie 
flinty.
– Rrree, stój! Czego tu chcecie, cudzoziemcy?
– Jesteśmy w podróży, nie mamy jadła ani wody, chcemy tu zostać na noc i kupić 
od was, 
czego nam potrzeba.
– Jak weszliście tutaj i kto wam powiedział, że mieszkają tu ludzie?
– Widzieliśmy na równinie ślady waszych zwierząt. Wpuśćcie nas! Spojrzeli 
pytająco po 
sobie, poczym jeden z nich odpowiedział:
– To wejdźcie!
– Czy przyjmiecie nas w imię koranu i proroka?
– Chodź!
Odkryliśmy ich siedzibę, żywi więc nie mogliśmy opuścić el kasr. Wyczytałem to z 
ich 
twarzy. Mimo to, nie tracąc pewności siebie, pytałem dalej:
– Czemu nie odpowiadasz na moje pytania?
– Powiedziałem ci, że masz wejść!
– Czy koran osłoni mnie u was?
– Czy uważasz nas za zbójców, którzy zabijają swoich gości?
– Bądźcie sobie, czym chcecie! Nie pozdrowiliście nas, dlatego was żegnamy!
– Stój, musicie zostać! Tu mieszka Hedżan-bej. Nie zobaczycie już nigdy Sahary!
Nie dobyłem broni, lecz tylko zauważyłem:
– Czy oślepłeś, że śmiesz mi grozić? Czy nie widzisz strzelb, które mamy ze 
sobą? A może 
sądzisz, że się tylko nimi bawimy? Czyż nie znasz zwierzęcia, na którym siedzę? 
Allah dał ci 
oczy, lecz one nie patrzą!
Teraz dopiero spojrzeli na mego dromadera.
– To biszarin beja. Kto ci go dał?
– On sam. Ocaliłem go z pazurów lwa, kiedy z dala stąd, na północy czekał na 
Mahmuda 
Ben Mustafa Abd Ibrahim Jakub Ibn Ba-szar, którego posłał do miasta Franków. 
Patrzcie, oto 
jego znak!
To długie, dobrze im znane, imię i koral przekonały ich, lecz ich oblicza 
zostały nadał 
pochmurne.
– Do jakiego szczepu należysz?
– Jestem Frankiem.
– Niewierny? Co robisz na pustyni?
– Przybywam w gościnę do beja, z którym mam o czymś pomówić.
– To zatrzymaj się tutaj. Nie stanie ci się nic złego, dopóki on nie powróci.
Kazałem wielbłądowi uklęknąć i zsiadłem, a Józef poszedł za moim przykładem. Nad 
el kasr 
sęp zakreślał szerokie koła. Czyżby przeczuwał, że znajdzie nas jako żer w 
rozpadlinie? 
Chwyciwszy strzelbę, wystrzeliłem i ściągnąłem go trupem na ziemię. Rozbójnicy 
nie dokazaliby 
tego ze swoich flint, przeto zdumieli się, a ja właśnie tego chciałem.
– Wargi wasze nie pozdrowiły nas! Strzeżcie się przed moim okiem i moją kulą!
– Masz znak i grozisz nam? Ty go ukradłeś, giń giaurze! Złożył się, lecz ja 
szybciej 
wypaliłem dwukrotnie z rewolweru, Korndorfer przeszył kulą trzeciego, a 
czwartego powalił 
kolbą.
Nabiwszy zaraz ponownie, zaczekaliśmy najpierw chwilę, czy nie pokaże się nowy 
nieprzyjaciel, ale na dziedzińcu nic się nie poruszyło. Czyżby Hedżan-bej 
zostawił tylko czterech 
ludzi na straży? Wobec odosobnienia i pewności położenia zamku było to bardzo 
możliwe, ale 
należało rzecz zbadać.
Wnętrze ruiny było lepiej zachowane niż wydawało się z zewnątrz. Przed nami 
wznosiła się 
wsparta na kolumnach sala, a do niej przytykały prawdopodobnie inne komnaty. Tak 
sama sala, 
jak owe boczne pokoje, były puste, nadto te ostatnie nie miały drzwi. Tylnym 
wejściem udaliśmy 
się na drugi dziedziniec. Gmach musiał powstać w ósmym wieku, kiedy potężny 
Uelad Mussa 
zalali Serir. Chciałem już wstąpić na dziedziniec, kiedy Korndorfer pochwycił 
mnie za ramię:
– Stójcie, panie! Czy nie widzicie, tam za kolumną jakiegoś draba? Odwrócony 
jest do nas 
plecami i nie zauważył nas jeszcze.
Zanim zdołałem odpowiedzieć, rozbójnik zwrócił się do nas, w tej chwili błysnął 
wystrzał, 
a kula drasnęła Józefa w ramię.
– Maszallah, a to nieostrożność z jego strony, jak łatwo mógł mnie zastrzelić!
Z tym okrzykiem na ustach Józef rzucił się w wielkich skokach przez dziedziniec 
i porwał 
Araba za gardło. Ja pobiegłem za nim i w ostatniej chwili zapobiegłem uduszeniu 
go.
– Puść! Moża nam będzie potrzebny.
Józef odjął rękę od gardła, ale trzymał go mocno.
– Czemu strzelasz do gościa Hedżan-beja? – zapytałem pojmanego.
Byłem już pewien, że oprócz niego nie ma w zamku nikogo. Zanim się odezwał, 
zaczerpnął 
głęboko powietrza.
– Gościa, gdzie są ci, którzy was oczekiwali? Słyszałem strzały. Kto wy?
– Masz tu koral! Ilu ludzi jest na zamku?
– Pięciu, dopóki bej nie powróci.
– Mylisz się! Jesteś tutaj sam, gdyż czterech zginęło od naszych kul, ponieważ 
przyjęli nas, 
jak nieprzyjaciele.
– Macie koral, a zabijacie ludzi bejowych! Co wy za jedni?
– Jestem bratem Behluwan-beja i przychodzę po Franka, którego tu trzymacie w 
niewoli. 
Gdzie on jest?
– Mówisz nieprawdę! Czy człowiek może być bratem ducha?
– Spytaj samego dusiciela! Przyjdzie tu, skoro go tylko zawołam! Gdzie jest 
Frank?
– Tego nie wyjawię.
– To sam go znajdę, ale ty zginiesz!
– Bej mnie pomści!
– On nie może cię pomścić. Behluwan-bej pobił go i uśmiercił szesnastu ludzi. 
Brat jego zaś, 
mudir, khabir i szech-el-dżemali padli od tej rusznicy. Ciebie także pochłonie 
dżehenna, jeśli mi 
nie będziesz posłuszny.
– Udowodnij mi, że mówisz prawdę, a uczynię, czego żądasz.
– To chodź, pokażę ci dusiciela!
Przelazłem przez wyłom w murze na krawędzi kotliny, na wprost parowu, gdzie 
czekał 
Emery. Rozbójnik poszedł za mną z wahaniem.
– Hallo-i-oh! – zawołałem z góry i natychmiast ukazał się Emery. – Chodźcie na 
górę!
– Wszystko bezpieczne?
– Kasr jest w mojej mocy!
Na to wystąpili także ludzie z karawany i podnieśli okrzyk radości. Było jeszcze 
tak jasno, że 
można było widzieć wszystko, co się działo. Emery zostawił zwierzęta pod 
nadzorem trzech 
ludzi, a reszta udała się do wejścia, w którym były schody.
– Widzisz, że mówię prawdę? Czy będziesz więc mi posłuszny?
– Tak, zihdi.
– To odsuń kamień od schodów!
Odebrałem mu broń, poczym on wszedł do pokoju, z którego przyniósł pochodnię z 
łyka 
daktylowego i zapalił ją. Następnie udał się do ciemnej bramy, pod którą stał, 
kiedy go 
zaskoczyliśmy. Schody wiodły w dół do podziemnej komnaty, zapełnionej aż pod 
powałę 
rozmaitymi towarami. Tu Hedżan-bej składał swoją zdobycz. W najdalszym rogu 
leżał głaz na 
dwóch walcach, przymocowany sznurami do ściany.
– Oto są schody, zihdi! – oświadczył jeniec.
Z powodu tych sznurów nie mogliśmy z Emerym ruszyć kamienia. Dopiero, gdy je 
zdjąłem, 
wspólnie odsunęliśmy głaz. W kilka minut cała kaffila znalazła się w el kasr. 
Pouczyłem 
Bothwella w kilku słowach, o co mi chodzi i zwróciłem się znów do jeńca.
– Gdzie jest Frank?
– Czy ja muszę to powiedzieć? Myśmy przysięgli, że będziemy milczeli.
– Musisz! Tu stoi Behluwan-bej, który zażąda od ciebie duszy, jeśli się będziesz 
ociągał.
– To chodźcie!
W drugim rogu sklepionej komnaty wykuta była niska nisza, zamknięta kilkoma 
tobołami 
towarów. W niej, na gołej ziemi, leżała skrępowana sznurami jakaś postać.
– Renaldzie!
Światło pochodni padło na wysoką postać Anglika.
– Emery! – wykrzyknął radośnie więzień.
– Wychodź prędzej, chłopcze!
Kilku szybkimi cięciami uwolniliśmy go z więzów, a w chwilę potem przyjaciele 
padli sobie 
w objęcia.
W pół godziny później, przy świetle pochodni, przeszukaliśmy cały zamek. Wysłano 
posłańca, aby sprowadził zwierzęta, ponieważ dowiedzieliśmy się od jeńca, że 
banda zaprowadzi 
swoje wielbłądy do jeziora, a potem wejdzie na zamek schodami.
Radość ocalonego młodzieńca, który uważał się już za zgubionego, była oczywiście 
nadzwyczajna. Wdzięczność jego nie mogła znaleźć słów. Do późnej nocy 
siedzieliśmy potem 
razem, opowiadając o radościach i bólach, jakich wszyscy doznaliśmy. Potem 
udaliśmy się na 
spoczynek. Wystawione straże zabezpieczały nas przed niespodziewanym 
niebezpieczeństwem.
Kiedy wstawszy nazajutrz, wyszedłem na dziedziniec, spotkałem Tebu przy okropnej 
robocie. Oto zamordował on w nocy rabusia i stał teraz na krawędzi muru, aby 
zakrwawionego 
trupa strącić w rozpadlinę. Gdy rozgniewany, pociągnąłem go do 
odpowiedzialności, 
odpowiedział mi tylko jedno:
– Ed dem b’ed dem, en nefs b’en nefs, życie za życie, krew za krew, zihdi; 
przysiągłem 
i dotrzymuję przysięgi!
Nasze zwierzęta nadeszły, a wielki Hassan przystąpił zaraz do mnie.
– Hamdulillah, dzięki Bogu, zihdi, że znowu jesteśmy razem, bo beze mnie nie 
byłbyś… 
Allah inhal el bej, niech Bóg zniszczy beja! – przerwał nagle sam sobie. – 
Widzisz go? Oto tam 
nadchodzi!
Rzeczywiście, na dole zdążał przez równinę szereg Arabów. Poruszali się pieszo, 
musieli 
więc już posłać wielbłądy do jeziora. Czekało ich niespodziewane przyjęcie. 
Hassana, który 
w walce nie przydałby się nam na nic, wysłałem na mur, żeby obserwował jezioro, 
my zaś 
stanęliśmy ze strzelbami gotowymi do strzału. Ja ukryłem się razem z 
Korndorferem za kupą 
kamieni, wznoszącą się przy samym wejściu. Kto raz wszedł do el kasr, ten już 
wyjść nie mógł!
Nie czekaliśmy długo, a chociaż nieobecność pięciu strażników powinna była 
zaniepokoić 
przybywających Arabów, mimo to bez obawy wstąpili na dziedziniec. Przeszli go 
już prawie 
w połowie, kiedy naprzeciwko nich ukazał się nagle Emery. Przybysze osłupieli.
– Rrree, stać! Jam jest Behluwan-bej; niechaj wasza banda idzie do piekła! 
Ognia!
Huknęło ze wszystkich strzelb.
– Ja nie strzelam więcej, idę z pięścią! – zawołał Józef, odrzucił strzelbę i 
znalazł się 
z Emerym i z Tebu w największej kupie nieprzyjaciół. Mój sztucer nie wpuszczał 
nikogo przez 
bramę, w dziesięć minut byliśmy panami placu.
Wtem zabrzmiał grzmiący głos Hassana:
– Allah akbar, Bóg jest wielki, zihdi; oni nadchodzą ze zwierzętami, a bej jest 
z nimi. 
Poznałem go po pancerzu!
Rzeczywiście, wielbłądy stały w wodzie, a przy nich trzej ludzie. Jeden z nich 
zdjął burnus, 
a jego łańcuszkowy pancerz migotał z dołu jak czyste złoto. Umył się, zarzucił 
burnus na siebie 
i skinął na ludzi, żeby szli za nim. Wszyscy skierowali się ku wejściu, z 
którego prowadziły na 
górę schody.
– Ten już należy do mnie, muszę go dostać żywcem! – zawołał Bothwell. – 
Cofnijcie się do 
komnat!
Ja zbiegłem na dół, żeby otworzyć wejście i wróciłem na górę.
Renald prosił mnie jeszcze wczoraj o rewolwer. Szukałem go teraz, ale nie mogłem 
znaleźć. 
Wtem dał się słyszeć odgłos kroków. Z bramy na dziedziniec wyszedł bej z dwoma 
towarzyszami. Musiała go uderzyć jego pustka, bo przystanął. Podobny był 
zupełnie do tamtego, 
którego spotkałem w górach Aures, a potem zastrzeliłem. Bystro patrzył dokoła, a 
wargi 
rozchyliły się od okrzyku zdumienia. Naraz, z krużganka podskoczył do niego 
Renald 
z rewolwerem w ręku. Domyśliłem się, co miało nastąpić i podniosłem dwururkę.
– Stój, zostaw go mnie! – zawołał Emery, przebiegając obok mnie.
– Jestem wolny, rozbójniku, giń! – krzyknął Renald i wypalił do beja.
Kula odbiła się od pancerza, a bej pochwycił lewą ręką niskiego i szczupłego 
Francuza, 
zamierzywszy się prawą do śmiertelnego ciosu. Ale nie zdołał go zadać, gdyż w 
tej chwili Emery 
pochwycił go z tyłu.
Towarzysze beja, widząc jak się rzeczy mają, zwrócili się do bramy, lecz nie 
dostali się do 
niej. Dwoma kulami położyłem ich trupem. Emery trzymał beja w żelaznym uścisku.
– Czy znasz moje imię, zbóju? Jam jest Behluwan-bej. Idź za swoimi ofiarami!
Straszne uderzenie pięścią w czoło ogłuszyło beja, poczym Anglik poniósł go do 
muru 
i zrzucił w szczelinę, gdzie leżały kości pomordowanych przez niego. Banda była 
wytępiona do 
ostatniego człowieka…
…W czternaście dni później przeszliśmy Serir, a przed nami roztoczył się cudowny 
obraz. 
Kilka tysięcy palm powiewało ciemnolistnymi koronami na smukłych pniach, 
lśniących złotawo 
od słońca. Stopy pni stały w ogrodzie bladoróżowych kwiatów brzoskwini, białego 
kwiecia 
migdałów i jasnej zieleni liści figowych, w których słowik odzywał się 
zachwycającym głosem. 
Była to oaza Safilah, do której szczęśliwie doprowadziliśmy karawanę.
Tu rozstał się z nami także Tebu.
– Niech Allah będzie z tobą, zihdi – rzekł przy pożegnaniu. – Wzbogaciłeś ludzi 
z karawany 
łupem z el kasr, ale sam nic sobie nie wziąłeś. Nie mam już synów, lecz mam 
błogosławieństwo. 
Zabierz je z sobą do kraju Franków, których Bóg jest także naszym Bogiem: Baid 
el bela alik, 
wszelkie zło niechaj będzie z dala od ciebie!
…W kilka tygodni później wróciliśmy do Algieru, gdzie z nieskończoną radością 
przyjęła 
nas rodzina Latreaumont. Hassan towarzyszył nam aż tutaj, a Korndorfer nie 
chciał mnie już 
opuścić i ze mną oraz Emerym, który dla mnie zmienił swój plan podróży, powrócił 
do ojczyzny.
Dla Latreaumonta i jego rodziny rozstanie z nami było dość bolesne, a walecznemu 
Kubaszemu en Nurab, także broda drżała potężnie.
– Zihdi, ty odchodzisz i może nie zobaczymy się już nigdy. Spodziewam się 
jednak, że i we 
Frankistanie przypomnisz sobie z radością Hassana-Ben-Abulfeda-Ibn-Haukal al 
Wardi-Jussuf-
Ibn-Abul-Foslan-Ben-Ishak al Duli i zawsze będziesz go zwał Hassanem-el-Kebihr i 
Dżezzar-
bejem, dusicielem ludzi, który razem z Behluwan-bejem dopomógł ci zabić assad-
beja i Hedżan-
beja.
– Ja także nie zapomnę o tobie, Hassanie – zapewnił go Korndorfer – lecz opowiem 
rodakom 
o ma-el-cat-beju, dusicielu spirytusu!
– Język twój jest pełen jadu i nikt ci nie uwierzy. Przeciwnie ludzie z twojej 
ojczyzny 
powiedzą na ciebie: „Oto jest Jussef-Koh-er-darb-Ben-Koh-er-darb-Ibn-Koh-er-darb 
el Koh-el-
brun, oszczerca, niewierny, szakal, który jada świńskie mięso!” Zakazuję ci 
mówić o mnie teraz 
i po wszystkie wieki. Ale my, zihdi, będziemy opowiadali o sobie, a imię moje 
rozebrzmi po 
wszystkich oazach i pod wszystkimi namiotami twojego kraju. Sallam aalejkum, 
pokój 
i zbawienie niech będzie z tobą!
Chrystus czy Mahomet?
Rozdział I
Ilekroć Marsylijczyk znajdzie sposobność do opowiadania o zaletach i pięknie 
swego miasta, 
mówi zazwyczaj tak: „Gdyby Paryż miał Cannebiere, byłby małą Marsylią.” 
Porównanie to jest 
przesadne, lecz nie pozbawione pewnej słuszności. Cannebiere jest największą, a 
przynajmniej 
dawniej było najpiękniejszą ulicą Marsylii, przecina całe miasto i prowadzi do 
przystani. 
Mieszkaniec największego miasta południowej Francji może być z niego dumny. Ma 
ono 
łagodny, wspaniały klimat, jasne noce, jak w Egipcie, a pomimo południowego 
położenia 
powietrze wiecznie jednakowej świeżości. Tu spływają narody z całego świata: 
poważny, zapięty 
na wszystkie guziki Englishman, ognisty Włoch, sprawny Jankes, chytry Grek, 
przebiegły 
Ormianin, Turek o gęstej krwi, małomówny Arab, szczupły Hindus, Chińczyk z 
potężnym 
warkoczem i mieszkaniec środkowej Afryki, o barwie skóry mieniącej się od 
brudnobrunatnej aż 
do najbardziej ciemnej.
W pstrej mieszaninie ras, barw, strojów i języków, przeważa typ wschodni, 
nadając Marsylii 
owego azjatycko-afrykańskiego charakteru, którego na próżno by szukać w innych 
francuskich 
miastach portowych. Kto chce się dostać do Algieru lub do Tunisu, ma tutaj 
najlepszą 
sposobność do przygotowania oka do barw, a ucha do dźwięków przeciwległej części 
świata.
Co do mnie, to niedawno jeszcze nie przypuszczałem, że tak rychło znajdę się nad 
Morzem 
Śródziemnym. Przyjaciel mój, kapitan Frick Turnerstick, znany jako dzielny 
żeglarz 
i wszechstronny geniusz językowy, wyrwał mnie ze spokoju domowego ogniska 
następującym 
pismem, wysłanym z Harwich:
Kochany Charley! Stoję tu na kotwicy, a od dziś quinze jours to weight anchor 
pożegluję do 
Antwerpii, aby was zabrać stamtąd od grootvater Leidekker. Jadę przez Marsylię 
do Tunisu 
i pogardziłbym Wami po prostu, gdybyście zostali at home i nie wsiedli jako mój 
gość na pokład. 
Bądźcie zdrowi i przybywajcie! Oczekuję was z security.
Your old Frick Turnerstick
Co miałem robić? Zostać w domu i pozwolić sobą „pogardzić po prostu”? Nie! Było 
to 
poniekąd sprawą mego serca, żeby się zobaczyć z zacnym towarzyszem, podróż zaś 
do Tunisu, 
a może i dalej, obiecywała tyle zajmujących rzeczy. Przyjąłem zaproszenie i 
spakowawszy 
rzeczy, przybyłem do Antwerpii jeszcze przed terminem. Dwa dni straciłem tam na 
odszukanie 
„Grootvadera Leidekkera”. Mieszkał on w Burgerhout i był właścicielem małego, 
ale znanego 
zajazdu, w którym bywają zazwyczaj kapitanowie okrętów. Trzeciego dnia zjawił 
się 
Turnerstick. Radość jego z tego, że spełniło się jego życzenie, była zarówno 
wielka, jak szczera. 
Wypiliśmy w pośpiechu na powitanie, po czym poszliśmy obejrzeć jego nowy statek 
„the 
curser”, zbudowany wedle jego wskazówek w słynnych dokach w Baltimore. 
Turnerstick 
rozpływał się wprost od pochwał, nazywając statek najszybszym żaglowcem 
marynarki 
handlowej wszystkich narodów. Ładunek składał się z broni, tkanin angielskich i 
towarów 
żelaznych, które zamierzał zyskownie sprzedać w Tunisie. W Antwerpii chciał 
nabrać koronek 
i nici, jako artykułów poszukiwanych przez Maurów i Berberyjczyków. W Marsylii 
miał jeszcze 
załadować jedwabie, artykuły garbarskie, biżuterię, mydła i świece. Zamówione 
wcześniej 
towary załadowano wkrótce na pokład, po czym statek ruszył w dół przez Wester-
Schelde na 
Morze Północne i ku Kanałowi.
Turnerstick chwalił swego „cursera” zupełnie słusznie. Barka bowiem zbudowana 
była 
w stosunku 1:8 i posiadała linię, która musiała budzić podziw każdego znawcy. 
Budowa statku 
świadczyła o niepośledniej umiejętności projektanta, zaopatrzenie zaś i 
urządzenie było przy 
całej swej celowości tak zgrabne, że kapitan mógł być dumny z tego, że sam to 
stworzył. Przy 
nieustannie pomyślnym wietrze płynęliśmy nadzwyczaj szybko i przybiliśmy o całe 
dwa dni 
wcześniej, aniżeli zapowiedział Turnerstick, do portu de la Joliette w Marsylii.
Kiedy kapitan załatwiał swe powinności, ja chodziłem po mieście, by obejrzeć 
nową 
wspaniałą katedrę, kościół gotycki św. Michała, Hotel-Dieu, a przede wszystkim 
bogatą 
bibliotekę, znajdującą się we wspaniałym gmachu „Ecole des beaux arts”. Gdy 
Turnerstick 
znalazł trochę wolnego czasu, poszliśmy razem w to miejsce, które go najbardziej 
zajmowało, 
a mianowicie do ogrodu zoologicznego, położonego za najwspanialszym gmachem 
Marsylii, 
chateau d’eau lub Palais de Longchamp.
Przeszliśmy go wzdłuż i wszerz, po czym zmęczeni do cna, zaczęliśmy rozglądać 
się, gdzie 
można wypocząć. Wnet znaleźliśmy ławkę pod platanem, który rósł na skraju małego 
gaiku. Po 
drugiej jego stronie wznosił się nad gałęziami niskich zarośli drewniany krzyż z 
wizerunkiem 
Zbawiciela. Napis na przytwierdzonej do krzyża tabliczce objaśniał, że na tym 
miejscu rozdarła 
dozorcę pantera, której udało się wymknąć z klatki. Z tym łączyła się prośba o 
modlitwę za 
nieszczęśliwego. Odkrywszy głowy, zmówiliśmy modlitwę i usiedliśmy na ławce po 
drugiej 
stronie krzaków.
Ponieważ był to dzień powszedni, przeto w ogrodzie znajdowało się stosunkowo 
mało ludzi 
i rzadko kiedy ktoś przechodził obok tego odosobnionego zakątka. Turnerstick 
opowiadał mi, co 
przeżył w ostatnich czasach i raz tylko przerwał na chwilę, kiedy podawał mi 
cygaro sam biorąc 
drugie. Zapalając, usłyszeliśmy dzięki ciszy wyraźne kroki dwu osób, które 
zbliżyły się z tamtej 
strony krzaków, zatrzymując się przed krzyżem.
– Oby Allah zniszczył ten kraj! – odezwał się jeden z nich po arabsku. – 
Wszędzie te bożki, 
które są zgrozą dla prawdziwego wiernego.
– Nie zapominaj, że ja także jestem chrześcijaninem – zauważył drugi w tym samym 
języku, 
ale bardzo łamanym. Słychać było, że zwykle posługiwał się tzw. lingua franca.
Na to pierwszy odpowiedział:
– Ty masz tyle rozumu, żeby uznać to bałwochwalstwo za zgubne. Ty jesteś greko-
katolikiem i nie chcesz nic wiedzieć o papieżu, siedzącym w Romie na fałszywym 
tronie. Jedynie 
prawdziwą jest nauka proroka. On zakazał stawiać wizerunki, a dokąd tylko dotarł 
islam, tam 
popalono i zniszczono obrazy i figury. Czy potrafisz przeczytać, co napisano pod 
krzyżem?
– Tak. Pantera wyrwała się z klatki i rozszarpała w tym miejscu dozorcę ogrodu. 
Dlatego 
postawiono krzyż z prośbą o modlitwę za zabitego.
Mówiący te słowa objaśniał to ze śmiechem na ustach, mimo że sam był 
chrześcijaninem. 
Muzułmanin rzekł na to pogardliwie:
– O Allah, jacy to głupcy z tych chrześcijan! Zasługują, by na nich naplwać. Czy 
wasz 
Chrystus mógł ocalić tego człowieka? Nie! Tymczasem gdy nieszczęśliwy został 
rozszarpany, 
stawiają krzyż. Modlitwa przychodzi za późno. Co ona teraz pomoże?
– Czyni się to dla zbawienia jego duszy.
– Nie bądź śmieszny! Dla duszy chrześcijanina nie ma zbawienia, ponieważ wszyscy 
zwolennicy tego bałwochwalstwa muszą powędrować do piekła. Gdybym ja był owym 
zabitym, 
wzywałbym imienia proroka i pantera uciekłaby ze strachu. Zaś modlitwy 
chrześcijanina nawet 
kot się nie boi. Jak bezsilny jest wasz Jezus razem z waszymi krzyżami, zaraz 
się przekonasz. 
Zobaczymy, czy mnie ukarze, jeśli mu się nie spodoba to, co teraz zrobię.
Wyrzucił jeszcze kilka bluźnierstw, których niepodobna przelać na papier, a 
równocześnie 
dał się słyszeć trzask i łomot, z czego wywnioskowałem, że chyba chce przewrócić 
krzyż. 
Natychmiast zerwałem się by mu w tym przeszkodzić, lecz Turnerstick, który nie 
rozumiał tych 
słów, zatrzymał mnie, żebym mu po cichu wytłumaczył ich znaczenie. Objaśniłem mu 
wszystko 
jak najprędzej i podniosłem się, ale już za późno. Część krzyża, wkopana w 
ziemię, była 
przegniła i złamała się wskutek silnego uderzenia, a gruby i na pięć łokci długi 
krucyfiks poleciał 
na naszą stronę i upadł kapitanowi na głowę. Turnerstick krzyknął z bólu i ze 
złości, zerwał się 
i poszedł prędko za mną, na drugą stronę gaiku, gdzie stali owi dwaj ludzie.
W jednym z nich poznałem po jastrzębim nosie i rysach twarzy, Ormianina. Ubrany 
był 
w baranią czapkę, krótką bluzę, szerokie spodnie i buty z cholewami, za pasem 
miał nóż. Drugi 
był widocznie Beduinem. Wiek jego oceniłem na pięćdziesiąt lat. Długa, 
grubokoścista jego 
postać otulona była w biały burnus. Na głowie miał czerwony fez, owinięty chustą 
turbanową tej 
samej barwy. Chuda twarz świadczyła, że to twardy i ślepo wierzący mahometanin. 
Na nasz 
widok nie okazał bynajmniej strachu, lecz spojrzał na nas prawie szyderczo.
– A wam co! – zawołał amerykańską angielszczyzną, rozgniewany kapitan. – Jak 
śmieliście 
przewrócić na mnie ten krzyż?
– Czego ten człowiek chce? – spytał muzułmanin, zwracając się do towarzysza, 
który był 
widocznie jego tłumaczem. Zamiast niego odpowiedziałem ja:
– Dopuściłeś się właśnie takiego czynu, za który tutaj surowo karzą. Zhańbiłeś 
wizerunek 
Ukrzyżowanego. Jeśli oskarżymy cię przed władzami, dostaniesz się do więzienia.
Ormianin zmierzył mnie od stóp do głów spojrzeniem, które miało być zabójczym, i 
zapytał:
– Kim jesteś, że pozwalasz sobie odzywać się do mnie w ten sposób?
– Jestem chrześcijaninem, a jako taki mam obowiązek donieść sędziemu o takim 
czynie, jak 
twój obecny.
– Jesteś chrześcijaninem, a jednak mówisz językiem wiernych, jak prawdziwy 
muzułmanin! 
Jesteś zatem podobny do węża, którego jadowity język ma dwa końce! Nie znasz 
mnie i nie 
dostąpisz nigdy tej łaski, żeby dźwięk mego imienia zabrzmiał w twoich uszach. 
Wiedz 
natomiast, że jestem mężem, przyzwyczajonym spluwać wzgardliwie, ilekroć szczeka 
nań 
parszywy pies chrześcijański.
Splunął ku mnie po trzykroć tak, że ślina padła na mnie za trzecim razem. Jestem 
bardzo 
spokojnym człowiekiem i nie unoszę się zwykle gniewem, a ilekroć na obelgę 
odpowiadam 
równie szybko i silnie, to nie dzieje się to z nagłego rozdrażnienia, lecz z 
poczucia własnej 
godności. Tu nie tylko mnie obrażono, lecz zbezczeszczono rzecz najświętszą dla 
chrześcijanina, 
a sposób i rodzaj tego napadu nie pozwalał na obronę delikatną, w zgrabnie 
ułożonych słowach. 
Zaledwie ślina jego dotknęła mej odzieży, dostał pięścią w twarz i runął na 
ziemię. Zerwawszy 
się szybko, rzucił się ku mnie, lecz Turnerstick pochwycił go w tej chwili za 
kark i przygniatając 
do ziemi, zawołał do mnie:
– Charley, sprowadźcie policję! Ja tymczasem tak ściągnę żagle temu drabowi, że 
przez 
godzinę ani o cal nie posunie się naprzód.
Tłumacz tak osłupiał, że nie mógł się poruszyć. Ja zawahałem się, czy posłuchać 
rady 
kapitana. Byłbym może pozwolił muzułmaninowi ujść z nauczką, którą dopiero co 
dostał, lecz 
w tej chwili, jakby na zawołanie zjawił się intendent ogrodowy. Ujrzawszy 
niezwykłą grupę, 
podszedł szybciej i zapytał o przyczynę. Kiedy Turnerstick trzymał złoczyńcę 
marynarskimi 
pięściami przy ziemi, ja opowiedziałem, co się stało. Tłumacz usiłował sprawę 
upiększyć, ale 
wobec przewróconego krzyża nie dopiął swego. Wreszcie udaliśmy się z urzędnikiem 
do 
dyrektora, który wysłuchał naszych zeznań i wypuścił nas z podziękowaniem. 
Tamtych dwu 
zatrzymał u siebie, aby ich, jak się wyraził, surowo ukarać.
Wstąpiwszy do restauracji, znajdującej się blisko wyjścia z ogrodu, usiedliśmy 
przy stoliku 
na wolnym powietrzu, aby wypić po szklance wina. Może w kwadrans potem 
ujrzeliśmy ku 
naszemu zdumieniu obu winnych, spacerujących na wolności z wyrazem zadowolenia 
na 
twarzach. Oni także nas spostrzegli. Muzułmanin zbliżył się ku nam na odległość, 
jaką mu 
wskazał wzgląd na własne bezpieczeństwo, i syknął do mnie zajadle:
– Dwadzieścia franków kary chętnie daruję Francji, ale tobie nic nie będzie 
darowane! 
Uderzyłeś muzułmanina i żadne krzyże chrześcijańskie nie obronią cię przed moją 
zemstą!
Ja zachowałem się tak, jak gdyby go wcale nie było, on zaś odszedł w dumnej 
postawie 
i pełnym godności krokiem, jak gdyby wyszedł zwycięsko z tego zatargu. 
Turnerstick, gdy mu 
powtórzyłem groźbę Beduina, oświadczył:
– Gdyby mnie to powiedział, na miejscu bym go przejechał. Teraz sunie z dumą, 
jak 
pancerna fregata, i myśli, że go się Bóg wie jak boimy!
– Obawy nie czuję, ale trzeba się mieć na baczności. Nie jesteśmy wprawdzie w 
arabskim 
duarze, ale po takim Beduinie można się spodziewać, że nie będzie na to zważał. 
Według jego 
wyobrażeń otrzymany policzek można zmyć jedynie krwią.
Wkrótce potem wstaliśmy od stołu, aby udać się do portu i na statek. Wtem, koło 
pewnego 
domu, ujrzeliśmy naszych wrogów. Przepuścili nas obok siebie i poszli potem za 
nami. 
Krążyliśmy różnymi drogami, lecz mimo to nie udało nam się ich zgubić. 
Turnerstick poradził 
wobec tego, żebyśmy przedsięwzięli wycieczkę łodzią do zamku If. Czytał on swego 
czasu 
„Hrabiego de Monte Christo” Dumasa i pragnął zobaczyć podziemne więzienie 
bohatera tej 
powieści. Znajduje się ono w zamku If i każdemu pokazują je za małą opłatą. Mnie 
nie podobają 
się powieści Dumasa, ale ponieważ znajduje się tam także cela, w której siedział 
Mirabeau, 
uwięziony w roku 1774, przeto zgodziłem się towarzyszyć kapitanowi. Wzięliśmy 
więc małą 
łódź, aby popłynąć do zamku i uwolnić się od ścigających.
Turnerstick zajął się tak dalece swoim hrabią de Monte Christo, że niepodobna go 
było 
wydobyć z rzekomego więzienia. Nadto człowiek, który pokazywał nam tę norę, tyle 
miał do 
opowiadania, że ściemniło się prawie, kiedy odbiliśmy od wyspy du chateau d’If. 
Kapitan usiadł 
przy sterze, a ja wiosłowałem z właścicielem łodzi.
Wyspa If leży o dwa kilometry od wybrzeża, odległość zaś od naszego statku w 
porcie la 
Joliette wynosiła dwa razy tyle. W mieście świeciły się już latarnie, wywołując 
wrażenie morza 
świetlnego. Morze rzeczywiste było spokojne, gdyż był to czas między przypływem 
a odpływem. 
Mimo to nie widać było w pobliżu żadnych statków. Dopiero po jakimś czasie 
kapitan mruknął:
– Czemu ten gałgan nie ustępuje, stoi na naszej drodze i nie rusza się z 
miejsca.
Zwrócony twarzą do przodu, kapitan musiał zobaczyć jakąś łódź. Ja z właścicielem 
siedziałem zwrócony w przeciwnym kierunku. Turnerstick przełożył nieco ster, by 
ominąć 
przeszkodę, ale po kilku uderzeniach wioseł zawołał gniewnie, w kierunku tamtej 
łodzi:
– Co to? Czyś oślepł? Trzymaj się trochę bokiem, bo się zderzymy! Obejrzawszy 
się, 
zobaczyłem bardzo małą łódź, a w niej jednego, ciemno ubranego człowieka. 
Przepływaliśmy tak 
blisko niego, że mogłem ręką dosięgnąć jego łodzi. W chwili, kiedy on przechylił 
się na bok, 
wydało mi się, że poznałem twarz muzułmanina. Tylko to się nie zgadzało, że 
tamten miał na 
sobie burnus. Nieznajomy zawrócił prędko i zaczął z całych sił wiosłować za 
nami. Było to 
bardzo podejrzane. Po co się zatrzymał, jak gdyby czekając na naszej drodze, a 
dlaczego potem 
przechylił się ku nam tak bardzo? Czyżby chciał zobaczyć, gdzie siedziałem? 
Wreszcie dopędził 
nas. Wciągnął prawe wiosło do łodzi, sięgnął po coś, a potem podniósł rękę 
wymierzoną wprost 
we mnie. Rzuciłem się błyskawicznie na dno łodzi, a w tej chwili huknął strzał, 
po którym zaraz 
nastąpił drugi.
– Hola, co to jest? – zawołał Turnerstick. – Tu strzelają!
– To muzułmanin – odrzekłem. – Przytrzymajmy go. Dał dwa strzały i nie ma już 
naboju.
– Well! Postaramy się, żeby w ogóle więcej nie mógł strzelać! Weźcie się z 
całych sił do 
wioseł.
Przez to, że rzuciłem się na dno i wypuściłem rzemień, wypadliśmy z kursu i 
zrobiliśmy pół 
zwrotu. Sprawca zamachu zadał sobie niemało trudu aby umknąć. Nasz marynarz 
znieruchomiał 
i stracił na skutek strzałów mowę, lecz zaraz zaczął wiosłować, jak gdyby 
chodziło o to, żeby 
uciec przed tajfunem. Ja także wytężyłem wszystkie siły i łódź nasza pomknęła za 
zbiegiem jak 
strzała. Nie mogłem go zobaczyć, ponieważ siedziałem odwrócony plecami, 
zauważyłem jednak, 
że Turnerstick nie sterował w prostym kierunku, lecz zakreślał łuk.
– Czy ten człowiek płynie w kółko – zapytałem – czy też okrążamy go z innego 
powodu?
– Zaraz zobaczycie, usłyszycie i poczujecie ten powód – odpowiedział. – Tylko 
tak dalej! 
Nie oglądajcie się i nie spadajcie z ławek!
– Z ławek? A więc będzie zderzenie? Chcecie go wrzucić do morza? Czy ma utonąć? 
Na to 
nie zgodzę się pod żadnym…
Nie dokończyłem, gdyż kapitan przerwał mi, ujął silnie ster w rękę i wykonał 
nagły zwrot.
– Hallo! Ani pisnąć, tylko wiosłować! Mamy go już. Dalej! Dalej!
– Allah kerihm, Allah kerihm! – zabrzmiał przed nami głos ściganego.
Chciał zawołać po raz trzeci: Allah, lecz w tej samej chwili nastąpił trzask, a 
nasza łódź 
podniosła się dziobem tak wysoko, że omal nie pospadaliśmy z ławek.
– Wciągnąć wiosła – zakomenderował Turnerstick – i patrzeć kiedy wynurzy się 
jego głowa!
Kapitan dopiął celu: najechaliśmy z boku na łódź muzułmanina i przewróciliśmy 
ją. Teraz 
pływała obok naszej dnem do góry. Na próżno jednak czekaliśmy, kiedy z wody 
wychyli się nasz 
nieprzyjaciel. Raz tylko wydało mi się, jakbym w dali zobaczył coś kulistego, 
podobnego do 
głowy ludzkiej, lecz było to zapewne złudzenie, gdyż odpłynąć pod wodą tak 
daleko od miejsca 
wypadku mógł tylko znakomity pływak.
– Może jest pod łodzią? – rzekł Turnerstick. – Przewróćmy ją!
Dokonaliśmy tego bez trudu. Zaginionego jednak nie było, tylko jego wierzchnie 
ubranie, 
które zdjął z siebie, zawisło na widełkach od wiosła. Okazało się, że to biały 
burnus. Teraz już 
nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że istotnie mieliśmy do czynienia z 
muzułmaninem. Śledził 
nas, widział, że popłynęliśmy na zamek, i to naprowadziło go na myśl zaczajenia 
się na nas, gdy 
będziemy wracali. By nie mieć żadnych świadków nie wziął ze sobą tłumacza. 
Ponieważ musiał 
być przygotowany, że zamach może się nie udać, można było na pewno twierdzić, że 
był nie 
tylko szalenie śmiałym człowiekiem, lecz i doskonale umiał pływać. Wobec tego, 
może ów 
okrągły przedmiot, który widziałem na morzu, był jednak jego głową.
Zatrzymaliśmy się na miejscu jeszcze przez pół godziny, pływając w różnych 
kierunkach, 
lecz nic nie znaleźliśmy. Wtedy, gdy wynurzył się z morza, widziałem, że miał 
obnażoną głowę. 
Gdzie więc zostawił turban? Pewnie leżał razem z burnusem w łodzi i poszedł pod 
wodę. 
Niezadowolony z tego wyniku nie zdołałem powstrzymać się od zarzutu pod adresem 
Turnersticka:
– Dlaczego koniecznie chcieliście nań najechać? Czy nie było innego sposobu 
dostania go 
w ręce?
– Owszem, był! Ale kto ma przy sobie pistolety, ten ma pewnie i nóż. Gdybyśmy 
sięgnęli po 
niego, mógł nas pchnąć nożem. Wrzucony jednak do wody, ucieszyłby się gdybyśmy 
go 
wyciągnęli.
– Jego noża nie trzeba się było obawiać. Gdybyśmy go zapędzili na brzeg, 
znalazła by się 
tam policja i sto innych rąk do schwytania go.
– Jaka szkoda, że o tym nie pomyślałem. Ma pan rację. Może stałem się mordercą. 
To bardzo 
nieprzyjemne uczucie. Skoro jednak zważymy, że on poprzysiągł wam zemstę i 
strzelał do was, 
to zdaje mi się, że nie powinienem robić sobie zbyt wielkich wyrzutów. Ten łotr 
wpadł we 
własne sidła i utonął.
– Messieurs – odezwał się teraz właściciel łodzi – najlepiej wrócić na ląd i 
zapomnieć o całej 
sprawie. Taką radę muszę panom dać ze względu na siebie.
Skorzystaliśmy z tej rady, bo była słuszna. Kiedy wróciliśmy do portu de la 
Joliette 
i mijaliśmy szereg stojących obok siebie okrętów, zauważyliśmy bryg, ze 
zwieszonymi z boku 
schodami, po których wchodził właśnie na górę wysoki mężczyzna z gołą głową 
i przylegającymi do ciała, zmoczonymi spodniami i bluzą.
– Może to on? – zapytał Turnerstick. – Wczoraj przypatrywałem się temu brygowi. 
Ma on 
dwie nazwy, francuską „Le vent” i jakąś drugą, której nie mogłem przeczytać z 
powodu obcego 
mi pisma. Jutro zbadamy to dokładniej.
Lecz nazajutrz bryg odpłynął. Na nasze pytania odpowiedziano nam, że był to 
okręt 
z Tunisu. Obcy napis brzmiał po arabsku „El Hawa”, co oznacza to samo co le 
vent, 
a mianowicie: wiatr.
Rozdział II
Złociste morze! Żadne inne morze świata nie zasługuje w tym stopniu na to 
określenie, co 
Morze Śródziemne, jeśli wzburzone huraganem nie rzuca spienionych fal na 
pobliskie wybrzeże. 
Kiedy słońce stoi wysoko na niebie, morze roztacza się przed dziobem 
najczystszym lazurem, 
a woda jest tak przezroczysta, że widać pod nią przeświecające miedziane obicie 
przepływającego obok okrętu. A gdy słońce zajdzie, woda przybiera coraz 
jaśniejsze, złocistsze 
barwy. Powietrze jest tak czyste, łagodne i orzeźwiające, że płuca oddychają 
głębiej, a pierś 
wzbiera rzadko odczuwaną rozkoszą.
Tak działa na człowieka to niezwykłe morze. Nieraz już pozostawałem pod jego 
wrażeniem, 
a teraz znowu nasycałem się jego widokiem. Siedziałem na pokładzie, pod 
namiotem, wyrzekłszy 
się na całe godziny palenia cygar, by oddychać pysznym powietrzem morskim.
Kapitan jednak nie był w tak dobrym nastroju. Nie troszczył się o to, czy taki 
szczur lądowy, 
jak ja, jest zadowolony z siebie, lecz przechadzał się ze ściągniętymi brwiami, 
patrząc to na 
morze, to na niebo i mrucząc pod nosem jakieś słowa. Sternik miał także nietęgą 
minę, a służba, 
leżąc na pokładzie, ziewała lub przerzucała kawałkiem żutego tytoniu z jednej 
strony ust na 
drugą, patrząc na siebie znudzonym lub nawet stroskanym spojrzeniem.
– Co się z wami stało, kapitanie? – zapytałem Turnersticka. – Żujecie coś, co 
wam nie 
smakuje.
– Co się ze mną stało? – odrzekł, wchodząc do mnie do namiotu. – Nic się nie 
stało, ale może 
się łatwo stać.
– Cóż takiego? Może burza? Wszystko dobrze wygląda.
– Tak, słusznie, wygląda, ale też tylko wygląda. Wiecznie uśmiechnięte oblicze 
jest fałszywe 
i podstępne. Tak samo jest z morzem. Ilekroć ustawicznie się śmieje, można 
przysiąc, że zacznie 
nagle wściekle gderać. Opuszczając Francję mieliśmy wiatr północno-zachodni; 
dobrze, to 
piękny wiatr do wyjazdu z Marsylii na pełne morze. Ale północno-zachodni i wciąż 
północno-
zachodni tu, gdzie wiatry się ciągle zmieniają, to budzi pewne wątpliwości.
– Ale to jest właśnie wiatr bardzo dla nas dogodny.
– Bardzo słusznie! Płyniemy doskonale, moglibyśmy się nawet ścigać ze steamerem, 
ale ja 
bym wolał, żeby ten wiatr się trochę zmienił. To psuje humor mnie i moim 
chłopakom. Do tego 
jeszcze doszła ta historia z muzułmaninem! Nie mogę pozbyć się myśli, że jestem 
mordercą.
– Ja także czynię sobie wyrzuty. Mówiłem już, że nie należało na niego 
najeżdżać, lecz 
zapędzić go na ląd.
– Byłoby się lepiej stało, o wiele lepiej. Mamy wprawdzie na statku jego burnus, 
ale jego 
samego prawdopodobnie jedzą teraz ryby. Dałbym sobie uciąć palec, a nawet dwa za 
to, żeby ta 
historia wcale się nie wydarzyła. Nawet we śnie ukazuje mi się ten człowiek i 
zakłóca spokój 
sumienia! Może na lądzie będzie inaczej.
– Kiedy, waszym zdaniem, będziemy w Tunisie?
– Jutro wieczorem, jeśli wiatr się nie zmieni! Miejmy nadzieję, że nas nie 
zwiedzie.
Opuścił namiot, przeszedł się znowu kilka razy i zatrzymał się, by po raz setny 
zbadać 
widnokrąg. Naraz podniósł głowę do góry, przysłonił sobie dłonią oczy, spojrzał 
na zachód 
i rzekł do mnie:
– Otóż jest! Moje przeczucie się sprawdzi. Tam w tyle coś nie na żarty gotuje 
się dla nas.
Wyszedłszy na pokład, popatrzyłem w oznaczonym kierunku. Na niebie ukazała się 
jasna 
chmurka wielkości orzecha włoskiego. Mimo, że nie byłem wilkiem morskim, to 
doświadczyłem 
już nieraz, że taki mały twór, zdoła w krótkim czasie okryć całe niebo 
ciemnością.
– Tak, tak! – skinął głową Turnerstick. – Za godzinę się zacznie, jeśli nie 
szybciej. 
Przygotujmy się, a ja spodziewam się, że mój „courser” z łatwością wytrzyma tę 
próbę.
Namiot schowano pod pokład, a wszystko co tylko było ruchome, przymocowano. 
Jeszcze 
jakiś czas okręt płynął pod pełnymi żaglami, kiedy jednak pierwotna chmurka 
rozciągnęła się jak 
czarna ściana nad zachodnim horyzontem, kapitan rozkazał pościągać żagle. Burza 
nie nadeszła 
jednak tak szybko, jak się tego obawiał. Upłynęła godzina, zanim owa ściana 
chmur zajęła trzecią 
część nieba. Teraz zwinięto wielkie żagle, zostawiając brygowi tylko tyle, ile 
było trzeba, by ster 
mógł go utrzymać w posłuszeństwie.
Zbliżał się wieczór. Na takim morzu burza jest o wiele niebezpieczniejsza w 
nocy, aniżeli 
w dzień. Mimo tego przeświadczenia nie opanowała mnie troska o mój los, gdyż 
statek był 
wspaniały, a Turnerstick był żeglarzem, któremu można było się powierzyć.
Niebo stawało się coraz ciemniejsze i wkrótce w podskokach zaczęły zbliżać się 
kurczątka 
matki Karey. Tak nazywa marynarz krótkie fale, które poprzedzają właściwy szał 
wzburzonego 
orkanem morza. Za kurczątkami pospieszyły fale wysokie, wiatr wzmógł się, a z 
fal porobiły się 
bałwany… Nadeszła burza.
Wiatr niemiłosiernie miotał wszystkim po pokładzie. Trzeba było dobrze się 
trzymać, żeby 
nie dać się porwać. Barka mknęła pod małymi żaglami to w górę, to w głąb fal. 
Zapanowała taka 
ciemność, że widać było tylko na odległość kilku kroków.
– Charley, idźcie do kajuty! – radził mi kapitan podczas przerwy, w której burza 
nabierała 
oddechu.
– Zostanę na górze – odrzekłem.
– Spłucze was!
– Przywiążę się do masztu.
– Głupie gadanie! Ja rozkazuję, a wy musicie słuchać. Marsz na dół!
W ślad za tym rozkazem dwaj majtkowie ujęli mnie z lewej i prawej strony. Jedna 
ręka 
każdego z nich miała taką średnicę, jak moje obydwie. Zaprowadzili mnie na 
schody i, 
zepchnąwszy na dół, zamknęli otwór nade mną. Wszelki opór byłby daremny, a nawet 
śmieszny. 
Siedziałem więc na dole sam, ponieważ wszyscy byli na pokładzie, i słuchałem, 
jak wściekłość 
żywiołów łamała się o cienkie burty. Były to zgrzyty, syki, szumy, wycia i 
łoskoty, o jakich może 
mieć pojęcie tylko ten, który był na morzu. Okręt trzeszczał we wszystkich 
spojeniach. Pioruny 
huczały i grzmiały nieustannie, a błyskawice bawiły się w berka dookoła statku.
Minuty wydawały mi się tygodniami, a kwadranse latami. Myślałem, że nie zniosę 
samotności w tym ciasnym miejscu, a jednak musiałem wytrzymać. Po upływie 
trzech, a może 
czterech godzin, burza trochę się uspokoiła i Turnerstick zszedł na dół. Był 
przemoczony do nitki 
i wyglądał, jak gdyby przychodził wprost z głębi morza. Tylko twarz promieniała 
mu 
zadowoleniem.
– Wszystko idzie znakomicie – roześmiał się do mnie. – Mój „courser” przynosi 
zaszczyt 
swej nazwie i pędzi przez fale jak prawdziwy wyścigowiec.
– Więc nie ma już obawy?
– Zupełnie. Fale nas kilka razy zalały i na tym koniec. Była to tylko mała 
burza. Musiałem 
oczywiście być ostrożny, gdyż trudno było uniknąć zboczenia z właściwej drogi. 
Znajdujemy się 
pomiędzy przylądkiem Teulada a Cap de Fer, a stąd moglibyśmy łatwo dostać się na 
głębie 
Gality. Wiatr zmienił kierunek i wieje z południowego zachodu, muszę więc 
skręcić, żeby nie 
stracić kierunku. Burza nie potrwa już długo, była to tylko dłuższa chmura 
piorunowa 
i przyniosła niewiele wody. Wrócę tu za dwie godziny, aby napić się grogu, który 
wy dla siebie 
i dla mnie łaskawie przyrządzicie.
Udał się znów na górę. Mała burza! Jak skromnie wyrażał się ten człowiek! Ale 
miał 
słuszność. Po upływie oznaczonego czasu skończyło się dzikie szamotanie 
żywiołów, grzmoty 
zamilkły, a wiatr wiał stale z jednego kierunku. Turnerstick przyszedł, żeby się 
pokrzepić 
grogiem, a mnie pozwolił wyjść na górę.
Teraz na dworze wszystko wyglądało zupełnie inaczej aniżeli poprzednich nocy. 
Niebo było 
jeszcze ciemne od chmur, a bałwany wznosiły się równie czarno po bokach okrętu, 
rzucając na 
pokład fosforyzującą pianę. Burza przeszła, ale morze jeszcze szalało. Połowie 
załogi wolno było 
zejść na dół, wszyscy zaś otrzymali w nagrodę za trud podwójną porcję rumu. 
Obowiązkowy 
Turnerstick pozostał także na górze. Ponieważ ja nie mogłem się tu na nic 
przydać, udałem się po 
jakimś czasie na dół, by się położyć.
Gdy mnie zbudzono, zdawało mi się, że spałem zaledwie godzinę, tymczasem na 
dworze był 
już dzień, a kiedy wszedłem na pokład, ujrzałem nad sobą świeże niebo poranne, 
bez żadnej 
chmurki, a dokoła prawie całkiem spokojne morze.
– Skończyło się szczęśliwie i znowu znajdujemy się na dobrej drodze – rzekł 
Turnerstick. – 
Ale wątpię czy wszystkie statki dały sobie tak dobrze radę, jak nasz. Dlatego 
zwracam się teraz 
na Galitę i Fratelli, aby zobaczyć czy ktoś nie wpadł tam na skały.
Jak szczęśliwy był ten pomysł, okazało się już w dwie godziny potem. Wtedy 
bowiem, 
majtek z bocianiego gniazda doniósł, że widać jakiś statek. Zwróciliśmy w tym 
kierunku lunety, 
a równocześnie kapitan dał nam rozkaz, żeby skręcić w tę stronę i wyrzucić 
ołowiankę. 
Przekonano się, że woda była tu tak płytka, iż niebezpiecznie było zbliżać się 
bardziej do statku, 
który sterczał z wody, jak ciemne, trójkątne ciało. Masztów wcale nie było 
widać, a i ludzi z tej 
odległości nie mogliśmy zobaczyć nawet przez lunetę. Mimo to, na polecenie 
Turnersticka 
spuszczono wielką łódź ratunkową, na której kilku wioślarzy, pod dowództwem 
sternika 
popłynęło ku zagrożonemu statkowi. Ja także popłynąłem z nimi.
Im byliśmy bliżej statku, tym wyraźniej występowały jego zarysy. Wreszcie 
rozpoznaliśmy 
przód okrętu, którego część środkowa i tylna znajdowała się całkiem pod wodą. 
Maszty i żagle 
opadły na pokład.
– Co to mógł być za statek? – zapytałem sternika.
– Trudno to już teraz stwierdzić – odpowiedział. – Widać tylko pół dzioba i 
boku. Ale wnet 
się dowiemy, gdyż są tam, jak mi się zdaje, ludzie.
Istotnie, przez lunetę naliczyłem trzech ludzi, którzy widząc jak nadpływamy, 
wymachiwali 
ustawicznie rękami. Dziób statku wystawał z wody na tyle, że widać było 
umieszczony na nim 
napis. Jak się zdumiałem, przeczytawszy nazwę „Le vent” literami łacińskimi i 
arabską „El 
hawa”. Był to więc ów bryg, który za wcześnie dla nas opuścił Marsylię. Niebawem 
zdumienie 
moje ustąpiło miejsca radości, kiedy w człowieku, stojącym na dziobie, poznałem 
sprawcę 
zamachu na nas, muzułmanina, którego uważaliśmy za nieboszczyka. W tej chwili 
wszystko 
zostało mu przebaczone, gdyż odtąd na pewno nie byliśmy już mordercami i 
mogliśmy spać 
spokojnie.
Szczęściem fale nie były zbyt wysokie, dzięki czemu łódź z łatwością podpłynęła 
do statku. 
Woda zalała go aż po górną część dzioba, dlatego niepodobna było dostać się do 
wnętrza, aby 
stamtąd cokolwiek wydobyć. Musieliśmy ograniczyć się do wybawienia tylko tych 
trzech ludzi.
Co działo się w duszy muzułmanina, tego nie mogłem wiedzieć. On udawał, że mnie 
nie zna, 
ba nawet zachowywał się tak, jak gdyby mnie tam wcale nie było. Siedząc w łodzi 
przede mną, 
przemoknięty, podobny był zupełnie do owej osoby, która w Marsylii wchodziła na 
statek po 
zwodzonych schodkach. Zamieniłem cicho kilka słów z jego towarzyszami, którzy 
zaczęli na 
mnie ukradkiem, a badawczo spozierać. Sternik zadał im po drodze kilka pytań, 
lecz otrzymał 
mrukliwą odpowiedź, której nawet ja nie zrozumiałem. Co do mnie, to postanowiłem 
na razie 
milczeć, by się przekonać, co ten człowiek dalej pocznie.
Łatwo sobie wyobrazić, jak uradował się Turnerstick, gdy ujrzał, kogo 
przywieźliśmy 
z rozbitego statku.
– Charley – zawołał z zachwytem – wszystko się znakomicie składa. Ponieważ widzę 
już 
w dzień tego chultaja, to nie będzie mi się ukazywał w nocy. Jeśli jego 
prorokowi zawdzięczamy 
rozbicie statku, to go sobie chwalę. Allah ii Allah, wszędzie Allah!
Ocalonych trzeba było oczywiście o niejedno zapytać. Turnerstick wziął się do 
tego na swój 
sposób, lecz ciągle mu odpowiadano „non comprender” albo „no capire”. Wobec tego 
zdał na 
mnie badanie. Obaj majtkowie przedstawili się jako Tunetańczycy, lecz mówili po 
arabsku tak 
przewrotnie, że mnie wydało się, że są Grekami, a zarazem łotrami, którzy ze 
słusznego powodu 
lub namówieni przez muzułmanina zatajali prawdę. Wymienili nazwisko właściciela 
statku 
i opowiedzieli, jak utknął na dnie. Z tego sprawozdania wynikało, że kapitan był 
chyba 
niezdolny, ja jednak przypuszczałem co innego. Oto chodziło tu o umyślne 
rozbicie, celem 
zdobycia wielkiego odszkodowania, tymczasem nagła burza zabrała się do dzieła i 
pozbawiła 
życia całą załogę z wyjątkiem trzech ocalonych przez nas ludzi.
– A kim jest ten człowiek, o którym nie wspomnieliście dotychczas? – zapytałem 
ich, 
wskazując na muzułmanina.
– Nie znamy go – brzmiała odpowiedź.
– Jak to? Przecież płynął z wami!
– Nie znamy go, bo był podróżnym i rozmawiał tylko z kapitanem.
– Ale słyszeliście, jak go kapitan nazywał?
– Zawsze mówił do niego tylko: sahib, pan.
Na to zwróciłem się wprost do Araba i zapytałem, jak się nazywa. Całe jego 
ubranie 
stanowiła koszula, spodnie i bluza. Resztę stracił podczas katastrofy. Nogi miał 
bose, 
a ostrzyżoną głowę bez nakrycia, bez którego muzułmanin nie pokazuje się nikomu. 
Mimo to 
usiadł na uboczu i przybrał postawę, jak gdyby był właścicielem naszego statku. 
Zanim raczył 
odpowiedzieć, musiałem powtórzyć pytanie.
– Czy to u Franków w zwyczaju, pytać gościa o jego imię? Jak tym chrześcijanom 
brak 
uprzejmości!
– Zapytałem bardzo uprzejmie, miałem do tego prawo. Wszystko co się dzieje na 
statku musi 
być zapisane w księgach okrętowych.
– Natychmiast?
– Tak.
– I moje imię?
– Oczywiście.
– To zapisz: Ibrahim.
– A dalej?
– Nic więcej.
– Stan i ojczyzna?
– Żyję z tego, co posiadam, a mieszkam w Tunisie.
– To wystarczy.
– Zostaw mnie więc w spokoju!
Powiedział to głosem surowym i w sposób odpychający, ja zaś mówiłem spokojnie 
dalej:
– Dobroć twoja pozwoli, że zadam jeszcze jedno pytanie. Czy byłeś w Marsylii?
– Tak.
– A w ogrodzie zoologicznym?
– Nie.
– Czy nie miałeś wypadku z łodzią pomiędzy zamkiem If a portem de la Joliette?
– Nic o tym nie wiem.
– Czy również nie przypominasz sobie, że mnie tam widziałeś?
– Nie widziałem cię jeszcze nigdy, nie znam cię i nie chcę zawierać znajomości 
z chrześcijaninem.
– Powinieneś był oświadczyć to wcześniej, bylibyśmy cię zostawili na rozbitym 
statku.
– Allah przebaczy mi to, że zetknąłem się z niewiernym. On jest wielki, a 
Mahomet to jego 
prorok. Gdy przywieziecie mnie do Tunisu, odbędę pielgrzymkę do świętego Keruan, 
aby się 
oczyścić.
Keruan albo Kairwan, to miasto w Tunezji, do którego nie wolno wejść 
niemahometaninowi. 
Tamtejszy meczet Okba jest najświętszym miejscem w całej Berberii, pochowany 
jest w nim El 
Wajb, serdeczny przyjaciel i towarzysz Mahometa.
Chciałem się już odwrócić od muzułmanina, kiedy sam mnie zagadnął:
– Odstąpisz mi kajutę i dasz mi mięsa, mąki, daktyli i wody, których nie tknął 
niewierny. 
Chcę mieszkać w odosobnieniu, a ujść wzroku ludzi, gdyż spojrzenia chrześcijan 
zanieczyszczają 
ciało sprawiedliwego.
Czy miałem go wyśmiać, czy też dać mu jeszcze raz poczuć moją rękę? Ani jedno, 
ani 
drugie. Zbyt rozgniewany byłem na to, by się śmiać, z drugiej strony zbyt 
ceniłem swoją rękę, 
żeby go nią bić. Odpowiedziałem więc bardzo uprzejmie:
– Jeśli nie chcesz być wrzuconym do morza, to musisz zadowolić się miejscem, na 
którym 
siedzisz! Sam je sobie wybrałeś. Jeść i pić dostaniesz razem z majtkami, którym 
zawdzięczasz 
życie. Ocalony nie może uważać się za lepszego od tego, który go ocalił.
Na to on ofuknął mnie ze złowrogim błyskiem w oczach:
– Kto mnie ocalił? Powiedz! Wisząc ponad wodami wołałem: „Sa’id’ ni ja nebi, ja 
Muhammed. Ocal mnie, proroku Mahomecie.” On was przysłał, abyście dostąpili 
łaski przez 
podanie mi pomocnej ręki.
– Czemu ci nie przysłał muzułmanów?
– Ponieważ nie było ich w pobliżu.
– Wobec tego Jezus, przeciwko któremu bluźniłeś, jest potężniejszy od niego, bo 
sprowadził 
nas w pobliże. Skończyłem z tobą i spodziewam się, że na zawsze!
– Jeszcze nie wszystko skończone. Ty jedziesz do Tunisu, a ja tam mieszkam! 
Spotkamy się 
jeszcze! Teraz jednak dasz mi coś do okrycia nagości mojej głowy i moich stóp.
To była wyraźna bezczelność. Jednym tchem obrażał, groził i żądał jeszcze 
przysług ode 
mnie. Odpowiedziałem przeto:
– Nie mogę tego uczynić, ponieważ ciebie plami wszystko, co pochodzi z rąk 
chrześcijanina.
– Czy chcesz abym w Tunisie wysiadł z obnażoną czaszką?
– Nie, z litości nad tobą uszanuję twoją wiarę, która zabrania ci pokazywać się 
z nagą głową. 
Masz tu okrycie, to twoja własność!
Turnerstick posłał przedtem po biały burnus, który teraz dałem muzułmaninowi. 
Wziął go 
ode mnie, ale nawet nie drgnął na twarzy, i rzekł:
– To jest szata wiernego, dlatego mogę ją wziąć. Obuwia pożyczy mi jeden z 
majtków. Ale 
twoja dusza niechaj będzie jako dym, który uchodzi aby nie wrócić!
Z kapitanem postąpił tak samo jak ze mną. Gdy przetłumaczyłem kapitanowi 
rozmowę, nie 
wiedział czy kazać tego człowieka zrzucić z pokładu, czy też go wyśmiać. Na moje 
postanowienie co do niego zgodził się całkowicie. Bezczelny osobnik musiał się 
wyrzec kajuty, 
ale nie zażądał jadła ani napoju. Rozdarł burnus i połową owinął sobie głowę, na 
nogi zaś włożył 
pożyczone wydeptane trzewiki, które można było raczej nazwać pantoflami. 
Siedział tak 
nieruchomo i wpatrywał się w dal, nie troszcząc się pozornie o to, co się dokoła 
niego dzieje.
Od chwili, w której ocaleni dostali się na statek, płynęliśmy znowu pod pełnymi 
żaglami. 
Zaraz po południu minęliśmy przylądek Sidi Ali, a tuż przed wieczorem minęliśmy 
Cap Kartago 
i zbliżyliśmy się do przystani Goletty, przedmieścia Tunisu. Niebawem 
zarzuciliśmy kotwicę 
w porcie handlowym, położonym na południe od wojennego. Muzułmanin poruszył się 
wtedy po 
raz pierwszy. Przystąpił do mnie i Turnersticka i rzekł, wskazując na obu 
majtków:
– Pójdziecie natychmiast z tymi ludźmi do naszego konsula i potwierdzicie, że 
bryg zatonął. 
Konsul da wam swój podpis.
Ja zaś położyłem mu rękę na ramieniu i powiedziałem:
– A ty co zrobisz tymczasem?
– Wysiądę na ląd.
– Czy sądzisz, że ci na to pozwolimy?
– Pozwolicie? Wy nie możecie mi nic pozwalać, ani rozkazywać. Jesteście tutaj 
obcy, a ja 
jestem panem!
– Odwrotnie! Ty znajdujesz się na naszym statku i jesteś na nim obcy, a my 
jesteśmy 
panami. Mamy najzupełniejsze prawo zatrzymać cię jako mordercę, dopóki nasi 
konsulowie 
czegoś nie zarządzą. A może wciąż jeszcze jesteś takim tchórzem, że wypierasz 
się, jakobyś do 
mnie strzelał?
Nieopisanie dumny i wyniosły uśmiech przemknął mu po twarzy.
– Ja tchórzem? – wybuchnął. – Wy robaki! Tak, strzelałem do ciebie i uczynię to 
znowu, 
skoro tylko poważysz się ze mną spotkać. Zatrzymaj mnie! Powiadam ci, że 
wystarczy mi 
podnieść głos, a znajdzie się natychmiast stu mężów, by mnie zabrać stąd z 
honorami. Ty nie 
wiesz jeszcze kim ja jestem i biada ci, jeśli mnie poznasz!
– Ba! Znam cię dobrze. Domyśliłem się zaraz, że nie podałeś mi prawdziwego 
nazwiska 
i stanu. Bądź, kim chcesz. My się ciebie nie boimy. Gdybyśmy cię chcieli 
zatrzymać, to i stu 
ludzi nie zdołałoby nam w tym przeszkodzić. Mieliśmy już do czynienia z takimi 
ludźmi jak ty 
i wymusiliśmy na nich szacunek dla siebie. Ale my jesteśmy chrześcijanami, a 
wiara nasza 
nakazuje nam postępować dobrze nawet z nieprzyjaciółmi. Dlatego przebaczymy ci 
morderczy 
zamach i pozwalamy odejść w pokoju. Możesz odejść!
– Tak, jesteście chrześcijanami – śmiał się szyderczo. – Chrześcijanami, którzy 
modlą się za 
drugich dopiero wtedy, kiedy ich rozszarpią pantery. Wasza nauka jest śmieszna, 
a wasza wiara 
próżna. Wasi kapłani głoszą nieprawdę, a wy wierzycie w to, co wam oni mówią. 
Pogardzam 
wami i rozdepczę was, jeśli się ośmielicie pokazać mi na oczy.
Podniósłszy prawą rękę jak do przysięgi, odszedł ze statku z tą groźbą.
Rozdział III
Czasy się zmieniają, a wraz z nimi narody i ludzie. Prawdę tych słów uzna każdy, 
kto 
postawi stopę na ziemi Afryki Północnej. Jeszcze niedawno żeglarskie ludy Europy 
drżały przed 
rozbójniczymi feluk-kami państw Barbaresków. Członków cywilizowanych narodów 
ograbiano 
bez miłosierdzia, zabijano, lub wleczono w dożywotnią niewolę. Nie było przeciw 
temu innego 
sposobu niż wykup za bardzo wysokie sumy. Półksiężyc urągał tu krzyżowi, a bej 
lub dej małego 
rozbójniczego kraiku szydził z potężnych książąt i królów, którzy spod ziemi 
wydobywali armie, 
żeby się nawzajem zwalczać.
Jakże inaczej przedstawiają się tam stosunki dzisiaj, i to po upływie stosunkowo 
niedługiego 
czasu. Maroko cierpi na wewnętrzne wycieńczenie, a o Tripolisie nawet nie ma co 
mówić. 
Algierię „wykadzono”, a Francja położyła już swą dłoń i na Tunisie. Cywilizacja 
francuska stąpa 
tam olbrzymimi krokami. Wszak zbudowano już nawet kolej, a przeraźliwy gwizd 
lokomotywy 
przerywa muezzinowi, gdy ten, z wysokiego minaretu, nawołuje wiernych do 
modlitwy.
Mimo to Tunis ma wygląd bardziej wschodni niż Algier a nawet Kair. Wpada to w 
oko 
dopiero wtedy, gdy się wejdzie do centrum miasta. W porcie przyjmują podróżnego 
najpierw 
celnicy, niezbyt surowi i niezdolni zapanować nad wzruszeniem na widok jednego 
lub kilku 
franków. Potem Europejczyk musi się mieć na baczności przed tragarzami, którzy 
często znikają 
razem z powierzonymi im rzeczami. W hotelu „d’Orient” lub „de France” rzadko 
można dostać 
dobre jadło i czystą pościel, ale za to o każdej porze chętnie wyjaśnią, co 
znaczy na wschodzie 
słowo: bakszysz, napiwek.
O samym mieście mało da się powiedzieć. Jest podobne do innych wschodnich miast 
i nie 
posiada żadnych osobliwych zalet. Muzułmanin oczywiście żywi o nim tak 
wygórowane 
mniemanie, że nazywa je miastem szczęśliwości. Europejczyk godzi się na to 
określenie, gdy ze 
wzgórka oliwnego, zwanego Belvedere, widzi przed sobą w świetle zachodzącego 
słońca, 
wysmukłe minarety i płaskie dachy, na których bieli igrają złociste barwy. Ale 
na pewno zmieni 
to zapatrywanie, gdy tylko wejdzie do środka miasta. Ulice krzywe i ciasne, 
wszędzie gruz, 
rumowiska i cuchnący brud. Szeregi domów schodzą się często tak blisko, że 
jednym krokiem 
można przejść z dachu po jednej stronie ulicy na dach po drugiej. Walących się 
budynków nikt 
tam nie naprawia. Rozpadają się one powoli, a tymczasem ludzie stawiają obok 
nowe domy, 
ponieważ miejsca tu nie brak. Tak sąsiadują z sobą ruiny, dobrze utrzymane domy, 
naprędce 
rozpięte namioty, świadcząc o historii rozwoju miasta od czasów najdawniejszych 
do obecnych. 
Cesarz Karol V kazał, po zwycięstwie pod Keleah, zbudować więzienie, do którego 
budowy 
mieszkańcy musieli wyłamywać bloki z kartagińskiego wodociągu, a z marmurów 
Kartaginy 
wypalać wapno. Ten zamek leży już także w gruzach. Jedynym godnym uwagi 
budynkiem jest 
pałac beja na placu Kasbah, którego jednak bardzo rzadko się używa.
Dawniej mieszkańcy oddzielali się od siebie ściśle według ras i wiary. Dziś już 
tak nie jest, 
mimo to przedmieścia i dolną część miasta zajmują przeważnie chrześcijanie i 
Żydzi, górną 
zamieszkują tzw. Kulugli, potomkowie Turków, a środkową Maurowie, przeważnie 
potomkowie 
wypędzonych z Hiszpanii Morisków. Wspomnieć jeszcze wypada, że wieczorem, każdy 
obowiązany jest nosić ze sobą latarnię.
Bej mieszka w swym zamku Bardo, położonym o godzinę drogi od miasta, w kierunku 
zachodnim. By się tam dostać trzeba minąć łuk wspaniałego akweduktu, który 
niegdyś 
zaopatrywał w wodę Kartaginę. To Bardo jest grupą różnorodnych budynków, w 
których 
rezyduje nie tylko bej, lecz mieszkają także jego urzędnicy, dostojnicy i 
służba.
Do ruin Kartaginy prowadzi droga przez pole bitwy pod Zamą, gdzie Scypion 
Afrykański 
pobił Hannibala. Największa część ruin pochodzi z czasów późniejszych, a za 
prawdziwe 
szczątki dawnej Kartaginy można uważać chyba tylko ów wodociąg, złożony z 
osiemnastu 
ogromnych cystern.
Z tymi godnymi widzenia osobliwościami przyjezdny załatwia się bardzo szybko. Ja 
zająłem 
się teraźniejszością; życie i praca obecnej ludności zaprzątały mnie bardziej, 
aniżeli zakazane tu 
szukanie starożytności. Toteż rozstałem się z Turnerstickiem, który miał bardzo 
dużo pracy 
i zamieszkałem w śródmieściu u golarza, którego dom składał się z dwu wytwornych 
salonów, 
przedzielonych zasłoną, na całą szerokość i wysokość budynku. Pałac ten miał 
osiem kroków 
długości, a sześć szerokości, dach był słomiany, a ściany z gliny i słomy. Celem 
uniknięcia 
wydatku na drzwi zrezygnowano z budowy jednej ściany. Zasłona zrobiona była 
bardzo sprytnie 
z kawałków papieru rozmaitego gatunku, wielkości i barwy. Podłogę tworzyła 
poczciwa matka 
ziemia. Siedziałem tu na kanapie, to jest na moim worku podróżnym, jedynym 
sprzęcie w tym 
domu i zaglądałem przez otwory w zasłonie do drugiego salonu, gdzie golarz 
oddawał się swym 
zajęciom, jednak nie sam, lecz ze swoim haremem. Była to siedemdziesięcioletnia 
może kobieta, 
której głównym zajęciem było pieczenie cebuli. Salon nie był ani na chwilę 
próżny. Mój 
gospodarz miał widocznie liczną klientelę, ale nie zauważyłem żeby ktokolwiek 
płacił. Patrzeć 
na niego, gdy wykonywał swoje rzemiosło było prawdziwą rozkoszą. Szczególnie 
wzruszyła 
mnie dokładność, z jaką gromadził pianę mydlaną, zeskrobaną z twarzy i czaszek, 
aby nią potem 
z prawdziwą lubością smarować inne twarze i czaszki.
Za mieszkanie miałem płacić cztery franki za miesiąc, czyli franka tygodniowo z 
góry. Gdy 
staremu dałem dwa franki i oświadczyłem, że zostanę tutaj tylko przez tydzień, 
uważał mnie za 
księcia z tysiąca i jednej nocy i okazał gotowość golenia mnie za darmo, czego 
się oczywiście 
wyrzekłem.
Sprowadziłem się tu tylko po to, żeby przez jakieś dwie godziny dziennie 
przypatrywać się 
życiu w tunetańskiej golami. Resztę czasu spędzałem na przechadzkach po okolicy 
lub mieście, 
a w nocy spałem na statku.
Przez pierwszych pięć dni nie spotkałem się z wrogim muzułmaninem. Jeśli chciał 
mnie 
ścigać, to szukał niewątpliwie w dzielnicy francuskiej a nie tutaj. Szóstego 
dnia wypadło mi się 
spotkać z nim w sposób niespodziewany. Oto, gdy przyszedłem poprzedniego dnia na 
statek, 
Turnerstick oznajmił mi z radością:
– Charley, miałem dziś szczęście, wielkie szczęście. Zobaczę harem.
– Nic wielkiego! Ja go widuję codziennie!
– Gdzie?
– U mojego golibrody.
– Nie gadajcie głupstw! Nie zazdroszczę wam tej praciotki rozrabiacza mydła. 
Zresztą skoro 
już mówimy o mydle, to wiedzcie, że sprzedałem już swoje, a na resztę towarów 
też mam zbyt, 
czego zaś tu nie wezmą, zawiozę do Sfaksu, gdzie jest dobry targ. Chcę się tam 
udać, żeby się 
trochę zorientować. Czy pojedziecie ze mną?
– Oczywiście! Może skorzystamy z linii Societa Rubattino?
– Owszem. Pojutrze wieczorem odpływa stąd parowiec. Przygotujcie się do tego 
czasu!
– Jestem gotów w każdej chwili. Ale wspomnieliście coś o haremie?
– Nie tylko o haremie, ale o domu w ogóle. Od dawna pragnąłem zobaczyć wnętrze 
tunetańskiego domu, ale handlowcy, z którymi mam do czynienia urządzają swe domy 
po 
francusku. Jeden z tych panów ma mauretańskiego buchaltera, który mieszka u 
swego szwagra. 
Ten szwagier posiada piękny dom, urządzony na sposób wschodni, a buchalter chce 
mi go 
pokazać jutro przed południem.
– Jak się nazywa ten szwagier?
– Abd el Fadl.
– To znaczy tyle co: sługa dobroci. Imię piękne i obiecujące wiele dobrego. Czy 
zgadza się 
żebyśmy go odwiedzili w jego domu?
– Niewątpliwie.
– A kim jest ten człowiek?
– Nie wiem. Wiadomo wam przecież, że tu nie można dopytywać się o stosunki 
krewnych 
bez uchybienia zwyczajom. Buchalter zabierze nas z okrętu.
– No, a harem?
– Zobaczę także, ale tylko pokoje, ponieważ tej pani nie wolno się pokazywać.
– Co wam z tego, że obejrzycie mieszkanie bez właścicielki?
– A co wam z tego, że widzicie klientów golibrody? Chcę wzbogacić moje 
wiadomości tak 
samo, jak wy wasze. A więc pójdziecie ze mną?
– Tak, ale tylko ze względu na was.
– Jak to?
– To może być zasadzka, z której trzeba będzie was wydobyć.
– Co wam przychodzi do głowy! Ten młody buchalter to uczciwy człowiek. O 
zasadzce nie 
ma mowy, a zresztą kapitan Turnerstick nie jest z tych, którzy by się bali.
Na tym rozmowa się skończyła. Ja widziałem dość wschodnich domów i tylko troska 
o bezpieczeństwo przyjaciela skłoniła mnie do towarzyszenia mu.
Nazajutrz rano na pokładzie zjawił się buchalter. Był to młody Maur o wyglądzie 
budzącym 
zaufanie. Okazał się bardzo uprzejmy i skromny, i oświadczył, że szwagier 
wprawdzie nic nie 
wie o zamierzonym zwiedzaniu domu, ale w przypadku obecności na pewno by na nie 
zezwolił. 
Zapewnienie to wypowiedział z takim przekonaniem, że się uspokoiłem. Poszliśmy, 
ale ja 
oczywiście z rewolwerem.
Udaliśmy się ulicą wychodzącą na plac Kasbah. Tam stał dom, którego ścianę od 
strony 
ulicy stanowił mur. Jedynym otworem w tej ścianie były drzwi. Buchalter zapukał, 
do wnętrza 
wpuścił nas murzyn. Wnętrze nie różniło się niczym od innych domów orientalnych.
Budynki takie składają się zawsze z otoczonego izbami lub innymi 
pomieszczeniami, 
dziedzińca na środku którego znajduje się studnia. Różnice polegają na większej 
lub mniejszej 
kosztowności urządzenia, na mniej lub więcej widocznym zaniedbaniu budynków, ale 
typ jest 
zawsze ten sam.
Tak było i tutaj. Wszystkie drzwi czworobocznego budynku otwierały się do 
dziedzińca, a w 
studni była woda, co zdarza się bardzo rzadko, ponieważ wodotryski z jakiegoś 
powodu 
najczęściej nie działają. Umeblowanie stanowiły dywany i poduszki do siedzenia; 
więcej 
mieszkaniec Wschodu nie potrzebuje. Ponieważ można było przejść dookoła z 
jednego pokoju do 
drugiego, przeto łatwo można było dostać się do mieszkania żony. Ale jej 
wystarczało wyjść 
następnymi drzwiami, aby przez całą drogę znikać nam z oczu. Na górze znajdowało 
się tylko 
kilka izb dla służby.
Szliśmy tak więc z izby do izby i wstąpiliśmy wreszcie do haremu. Tutaj również 
nie 
zobaczyliśmy nic znaczniejszego oprócz dywanu, tapczanu i kilku poduszek. Izby 
były podobne 
do siebie, a różnica zaznaczała się tylko w barwach. Z ostatniej izby haremowej 
dostaliśmy się 
znowu do pokoju, od którego zaczęliśmy zwiedzanie. Turnerstick chciał być 
dokładny i poprosił, 
żeby mu pozwolono udać się także na górę, na co nasz przewodnik się zgodził. 
Mnie nie zależało 
na tym, żeby zobaczyć kilka izb zamieszkałych przez czarnych, dlatego zawahałem 
się na chwilę. 
Wtem usłyszałem za sobą, jak otwierają się drzwi, a potem zabrzmiał dziecięcy 
głos:
– Nuzrani, nuzrani!
To znaczy chrześcijanin, chrześcijanin. Odwróciwszy się ujrzałem w drzwiach, 
małego, 
bardzo ładnego chłopca. Jego oczy błyszczały, policzki mu pokraśniały, a dokoła 
ust igrał 
filuterny uśmiech. Jaka wielka różnica była między nim, a niedołężnymi, leniwymi 
dziećmi, 
które spotyka się zwykle na Wschodzie.
– Karrib, to’a lahaun, pójdź bliżej, tutaj! – szepnął do mnie z wymownym wyrazem 
twarzy, 
jak gdyby chciał pokazać lub powiedzieć mi coś niesłychanie ważnego. Zgiął przy 
tym 
wskazujący palec i przyzywał mnie do siebie, kiwając rączkami.
– Ty chodź do mnie! – rzekłem, gdyż on znajdował się jeszcze w ostatnim z 
haremowych 
pokoi.
– Czy wolno mi? – zapytał, kiwając głową.
– Oczywiście.
Przybiegł w podskokach, objął mnie oburącz za kolana i znów zawołał:
– Nuzrani, nuzrani! Zapytałem go znowu:
– Czy wiesz że jestem chrześcijaninem?
– Tak.
– Od kogo?
– Od kalady.
– Kto to?
– Matka. Ona was widziała.
– Czy to ona przysłała cię do mnie?
– Nie. Ja sam przyszedłem. Jej nie ma. Chodź, usiądź przy mnie. Chcę ci coś 
opowiedzieć.
Pociągnął mnie na tapczan pod ścianę. Czemu nie miałem zrobić mu tej 
przyjemności. Nie 
byłem już w haremie i mogłem, tak samo jak na dziedzińcu, oczekiwać powrotu 
Turnersticka 
i jego towarzysza. Usiadłem więc, a malec usadowił mi się na kolanach i z 
chwalebną 
gorliwością zajął się moją brodą.
– Jak się nazywasz? – spytał.
– Nuzrani – odpowiedziałem.
– A ty?
– Asmar.
Imię to oznacza bruneta i odpowiadało wyglądowi chłopca. Wschodnie rysy jego 
twarzy 
i lekko przyciemniona cera przypominały mi słowa pisma świętego, opisującego 
późniejszego 
króla Dawida jako chłopca „czarnego i pięknego”.
– Tak mnie musisz nazywać! – dodał. – No, powtórz moje imię! Spełniłem jego 
życzenie 
i podniosłem jego twarz do siebie, a on przesunął wargami po moim wąsie, 
podobnie, jak się to 
czyni przy ostrzeniu brzytwy. W każdym razie miał być to pocałunek. Niestety nie 
doznałem 
całej jego rozkoszy, gdyż nagle usłyszałem głośny okrzyk niewieści, a kiedy 
spojrzałem przed 
siebie, zobaczyłem w drzwiach najbliższego, lecz nie haremowego, pokoju młodą i 
piękną 
kobietę. Stała patrząc na nas, a w jej wzroku odbijał się na poły strach, a na 
poły radosne 
zdziwienie. Twarz jej była odkryta, a zasłona zwisała z głowy. Nieznajoma stała 
jak osoba, która 
nie wie, czy ma uciec, czy się zbliżyć. Nie zrobiwszy jednak ani jednego, ani 
drugiego, zarzuciła 
na twarz zasłonę, wskutek czego nie można już było rozpoznać jej rysów. Potem 
podniosła 
w górę wskazujący palec i rzekła:
– Asmarze, pomódl się!
Chłopak wymknął mi się, stanął na ziemi i złożywszy ręce, zaczął się modlić:
– Ia ‘abana’ Iledsi fi’ s-semevati jata haddeso’ smoka…
Co za niespodzianka! Toż to był Ojcze nasz! Czyżby to była chrześcijanka? 
Kobieta 
widocznie wyczytała w mojej twarzy to pytanie, gdyż skoro tylko malec skończył 
się modlić, 
rzekła do mnie, jakby w odpowiedzi:
– Ja nie jestem nuzrana. Chciałabym bardzo nią zostać, lecz nie wolno mi.
– Kto ci zabrania?
– Mój władca.
– Czy to muzułmanin?
– Najsurowszy, jaki być może.
– Gdzie nauczyłaś się tej modlitwy, którą odmówił twój syn?
– Na dachu. Nasz dom styka się z dachem sąsiedniego, a tam mieszkała Franka, 
która była 
nuzraną. Rozmawiałam z nią codziennie, a ona opowiadała mi wszystko, co 
wiedziała z pisma 
świętego.
– A ty temu wierzyłaś?
– Czemu nie miałabym wierzyć?
– To dobrze. Jedyna i wieczna prawda zawarta jest w słowie Bożym, nie zaś w 
koranie i w 
pismach jego tłumaczy.
– Ja wiem, panie, wiem o tym. Wy chrześcijanie jesteście całkiem inni…
Zatrzymała się, jak gdyby chciała powiedzieć jakieś zakazane słowo, po czym 
zaczęła mówić 
dalej:
– Po dłuższym czasie chciałam zapoznać mego władcę z tymi świętymi opowieściami. 
Ale 
niestety z tą samą chwilą nie było mi wolno wychodzić na dach, a mąż mojej 
przyjaciółki musiał 
opuścić Tunis.
– Kto go do tego zmusił?
– Mój pan.
– Czy ma taką władzę?
– Tak. Czego chce mój władca, na to zgadza się rządca Tunisu. Wobec tego jej 
mąż, Abd el 
Fadl, był chyba ministrem lub innego rodzaju wysokim doradcą beja. Byłbym 
chętnie się jej o to 
zapytał, lecz krępowałem się nieco. Co za różnica! Ona nazywała swego męża panem 
i władcą, 
a męża chrześcijańskiej przyjaciółki jej małżonkiem. Oto wyborna charakterystyka 
położenia 
kobiety chrześcijańskiej i mahometańskiej. Skąd jednak wzięło się to, że ta 
kobieta ośmieliła się 
rozmawiać ze mną wbrew surowym zakazom haremu? Ta kobieta odgadywała prawie moje 
myśli, gdyż znowu pojęła wątek rozmowy, jak sobie tego w duchu życzyłem:
– Przebacz panie, że nie uciekłam! Ujrzawszy chłopca na twoich kolanach, nie 
mogłam 
odejść. Zatrzymałam się także z innego powodu. Słuchałam chrześcijańskiej 
niewiasty 
i wierzyłam jej, lecz kobieta nie jest uczoną ani nauczycielką. Mężczyzna wie 
lepiej co jest 
fałszem, a co prawdą. Ty jesteś chrześcijaninem i mężczyzną. Powiedz mi, na 
wszystkie nieba, 
kto ma słuszność, Chrystus czy Mahomet?
– Chrystus, gdyż on jest Bogiem odwiecznym, a Mahomet był tylko grzesznym 
człowiekiem. 
Mahomet jadał haszysz i wyśnił swoje sury. Chrystus zaś umarł na krzyżu, by 
wziąć na siebie 
grzechy całego świata. Kto w niego wierzy, będzie zbawiony.
Na to ona złożyła ręce i zawołała głosem, w którym słychać było wzruszenie:
– Wobec tego ja pozostanę wierną Chrystusowi, choćby mój władca miał mnie zabić. 
On 
kocha mnie bardzo, a nasz chłopiec jest dla niego wszystkim, lecz nie wolno mi 
wymówić 
imienia Zbawiciela.
– Czy twój pan jest taki okrutny?
– Przyzwyczajony do męczenia drugich, ponieważ jest dżelladem naszego beja. 
Dusza jego 
należy do mnie, a moja także musi należeć tylko do niego, nie zaś do Chrystusa, 
bo… precz, 
precz! Panie, bądź zdrów! Dziękuję ci!
Czym prędzej pochwyciła chłopca i zniknęła w haremie, gdyż z zewnątrz dał się 
słyszeć 
odgłos kroków.
Teraz wszystko się wyjaśniło, dżellad znaczy tyle, co kat, sądowy wykonawca 
rozkazów 
władcy. Urząd dżellada jest na Wschodzie urzędem honorowym, a piastujący go ma 
najczęściej 
większą władzę niż wezyr. Zrozumiałem także tę świeżość ducha i żywość chłopca; 
był 
dzieckiem matki sprzyjającej chrześcijaństwu, która darzyła go serdeczną opieką 
i prawdziwą 
miłością.
Teraz przyszli po mnie Turnerstick i buchalter, który zaprowadził nas jeszcze 
raz na 
dziedziniec, gdzie zgromadziła się służba, czekając na bakszysz. Rozdaliśmy 
wśród nich kilka 
monet i skierowaliśmy się już ku wyjściu, kiedy ktoś zapukał do bramy. Murzyn 
pobiegł 
otworzyć i jeszcze w rogu dziedzińca spotkaliśmy się z przybyłym. Był to nasz 
wróg, 
muzułmanin, który do mnie strzelał w Marsylii.
Ujrzawszy nas, zatrzymał się na kilka sekund, skamieniały z osłupienia, ale po 
chwili 
wybuchł wściekłością. Wydał jakiś nieartykułowany okrzyk, pochwycił mnie lewą 
ręką za 
gardło, wymierzył w moją pierś i wypalił, oczywiście nie trafiając, gdyż w 
ostatniej chwili 
wytrąciłem mu broń i wyrwałem się z jego uścisku.
Turnerstick chciał mi przyjść z pomocą, lecz słudzy, którzy dopiero co otrzymali 
odeń 
napiwek, rzucili się na niego tak, że ledwie zdołał się obronić. Mój przeciwnik 
dobył noża, aby 
znów napaść na mnie, gdy wtem otwarły się drzwi haremu i na dziedziniec wyszła 
jego żona, 
która usłyszała wystrzał. Widząc, że mąż dobył na mnie noża, krzyknęła w 
przerażeniu:
– Ja issai-jidi, ja Jezuji, ja Messihji, wakkif, wakkif, o Najświętsza Panno, o 
mój Jezu, o mój 
Mesjaszu, wstrzymaj się, wstrzymaj!
Wyciągnęła błagalnie ręce, na co muzułmanin wypuścił nóż z ręki. Jego żona, 
zasłonięta 
wprawdzie, ukazała się nam obcym, ujęła się za nami, wymawiając przy tym imiona, 
które były 
jej surowo zakazane. Mąż wpatrywał się w nią przez chwilę, jakby nieobecny 
duchem, 
a następnie rozkazał:
– Do środka, natychmiast!
– Nie, nie – odparła. – Puść najpierw tych ludzi! Niech tu nie dojdzie do 
morderstwa!
On poruszył się, jak gdyby chciał skoczyć ku niej, lecz ja pochwyciłem go za oba 
ramiona, 
przycisnąłem mu je mocno d piersi i spytałem:
– Ty więc jesteś katem beja?
– Tak, jam jest dżellad. Musicie zginąć – odrzekł, usiłując się wyrwać.
– Zabij nas, jeżeli potrafisz! – powiedziałem, puszczając go i wydobywając 
rewolwer. – 
Twoje życie za nasze!
W rysach jego twarzy widać było ślady gwałtownej walki wewnętrznej; po chwili 
wskazał na 
wyjście i zawołał:
– Precz, precz psy i psie syny! Najpierw dowiem się, czego szukaliście tutaj, a 
potem was 
osądzę. Byłoby lepiej, gdybyście nigdy się nie urodzili.
Odeszliśmy, nie odrzekłszy nic na jego groźby.
Rozdział IV
Wierni postanowieniu udaliśmy się parowcem Societa Rubattino z Tunisu do Sfaksu, 
gdzie 
Turnerstick znalazł obfite żniwo. Sprzedał nie tylko resztę towarów, 
zostawionych pod opieką 
sternika, lecz jeszcze mógł przywieźć nowy ładunek. Był to człowiek zarówno 
sprytny w handlu, 
jak dzielny na morzu, a dzięki powodzeniu wpadł w szampański humor, odwiedzał 
ciągle 
znajomych, odbywał konferencje, a ze mną rozmawiał tylko wieczorami. Wobec tego 
postanowiłem w inny sposób skorzystać z wolnego czasu i zobaczyć pobliskie, 
bardzo zajmujące, 
wyspy Karkehna. Maltańczyk Mandi, najzacniejszy handlowiec w całym mieście, u 
którego 
właśnie przebywaliśmy, oddał na moje usługi swoją barkę żaglową z kilku ludźmi 
do obsługi. 
Zabawiłem tam cztery dni i wróciłem dopiero piątego dnia wieczorem. Spędziwszy 
godzinę na 
naprawie nadwerężonego ubrania, poszedłem do Mandiego, aby mu podziękować. 
Tymczasem 
na dobre zapadł wieczór, a na niebie pojawił się księżyc. Służący, którego 
zapytałem o pana, 
oświadczył, że ten wyszedł właśnie do ogrodu. Wobec tego tam się udałem.
Należy wspomnieć, że Sfaks posiada bardzo piękne sady, ogrody warzywne i 
kwiatowe. 
Mieszka tu wielu Europejczyków, szczególnie Francuzów, Włochów i Maltańczyków, 
co nadaje 
europejskiego charakteru towarzyskiemu życiu miasta.
Ogród naszego gospodarza leżał samotnie, otoczony z jednej strony domem a 
wysokim 
murem z trzech pozostałych stron. Rozglądając się za Mandim, miałem jeszcze 
tylko przeszukać 
ostatni zakątek, aby zaś tam się dostać, musiałem przejść przez mały, otwarty 
placyk, oświetlony 
jasno przez księżyc. Zaledwie jego światło padło na mnie, usłyszałem dziecięcy 
głos:
– El nuzrani, el nuzrani!
Czyżby był to mały Asmar, syn kata? Po chwili nie miałem wątpliwości, gdyż mały 
przybiegł do mnie prędko i wziął mnie za rękę.
– Gdzie jest twój ojciec? – zapytałem.
– Tam! – odrzekł, wskazując na dom.
– A Kalada, matka?
– Chodź, zaprowadzę cię!
– Kto jest przy niej?
– Nie ma nikogo, jest sama.
Nie wahałem się pójść do biednej, godnej pożałowania kobiety. Siedziała na 
kamieniu 
w głębokim cieniu jaśminu. Pozdrowiłem ją, lecz ona nie odpowiedziała; obawa, 
żeby jej nie 
zastano tu ze mną odebrała jej mowę.
– Wybacz, że idę za głosem twojego dziecka! – prosiłem. – Czyż byłby to tylko 
przypadek, 
że spotykam cię tu tak niespodzianie i niepostrzeżenie? Zostanę przy tobie tylko 
chwilę, dopóki 
się nie dowiem tego, co mnie najbardziej interesuje. Jakie skutki miały dla 
ciebie nasze 
odwiedziny?
– Nie przyznałam się, że mówiłam z tobą – odrzekła z wahaniem. – Złość mego 
władcy 
ugodziła w brata, który was sprowadził do domu, lecz i mnie spotkał gniew za to, 
że w strachu 
wymówiłam imię Jezusa i Najświętszej Panny. Dlatego władca mój pojedzie teraz ze 
mną i z 
dzieckiem do Keruanu, gdzie mam tę winę zmazać modłami i surami oczyszczenia. 
Chłopca 
postanowili mi odebrać, ponieważ odmawia już Ojcze nasz. Zostanie on w Keruanie, 
aby stać się 
tam nabożnym marabutem, ascetycznym pustelnikiem.
– Dlaczego twój mąż nie udał się prosto z Tunisu do Keruanu? Czemu jedzie tam 
przez 
Sfaks?
– Ponieważ przywiózł zlecenie beja dla dowódcy tutejszych wojsk. Mój władca 
mieszka 
zawsze u Mandiego i dlatego dziś tu jesteśmy.
– Kiedy odjeżdżacie?
– Jutro rano na wielbłądach, z trzema służącymi.
– Czy twój mąż wie, że przebywam razem z przyjacielem w Sfaksie?
– Nie, tego nie przypuszcza.
– W takim razie wiem dość. Dziękuję ci! Miej ufność w Panu, który szczęściem 
twoim 
i twojego dziecka kieruje tak samo pewnie, jak prowadzi gwiazdy na niebie. Bądź 
zdrowa! Może 
zobaczymy się kiedyś.
Służący, który polecił mi pójść do ogrodu, stał jeszcze w drzwiach. Powiedziałem 
mu, że 
pana nie znalazłem i poprosiłem o zawiadomienie go, że Abd el Fadl nie powinien 
nic wiedzieć 
o naszej obecności. Potem wróciłem do mieszkania, które dzieliłem z 
Turnerstickiem i zastałem 
go już w pokoju. Na mój widok zerwał się i przyjął mnie ze słowami:
– Witam was, Charley! Dobrze, żeście wrócili. Przyszła mi do głowy świetna myśl. 
Ponieważ interesy moje są już prawie załatwione, przeto zamierzam zrobić konną 
wycieczkę 
o dwadzieścia godzin stąd.
– Dokąd?
– Kolosalna ruina, olbrzymi amfiteatr, walki lwów, tygrysów i słoni, jak w 
czasach 
rzymskich!
– Macie na myśli El Dżem?
– Co? Wy to znacie?
– Trochę.
– Nadto olbrzymia grota, teraz niestety zasypana, ale mimo to godna obejrzenia.
– Czy Mahara er rad, grota piorunowa?
– Znacie ją także?
– Byłem tam raz, kiedy z Krumiru jechałem na południe. Wiem nawet, dlaczego ta 
olbrzymia 
jaskinia nagle się zapadła. Tam był ukryty wodospad, którego łoskot Beduini 
uważali za 
grzmoty. Stąd nazwa jaskini.
– To pyszne, że ją znacie! Wobec tego nie potrzebujemy przewodnika. Sami, we 
dwóch, 
dobrze uzbrojeni, puścimy się na odległość dwudziestu godzin drogi, między 
szczepy Beduinów! 
Jedziecie?
Oczywiście, że zgodziłem się z ochotą. Przed chwilą opanowało mnie jakieś 
przeczucie. Jak 
bardzo chciałem pomóc Kaladzie! Byłbym musiał zostawić ją opatrzności Bożej, 
gdyby nie 
propozycja kapitana. Chcąc obejrzeć sławne ruiny, trzeba było udać się tą samą 
drogą, co kat. 
Czyżby to był także przypadek?
Turnerstick tak się ucieszył moją zgodą, że poszedł natychmiast kupić żywność i 
dobre 
konie. Wprawdzie nazajutrz już wczesnym rankiem byliśmy gotowi do drogi, ale nie 
wyjechaliśmy od razu, ponieważ chcieliśmy, żeby kat nas wyprzedził. Tymczasem 
dowiedzieliśmy się, że wyruszył przed świtem, wobec tego puściliśmy się w drogę 
o trzy godziny 
później.
Poczciwy kapitan wyobrażał sobie jazdę bardziej zajmującą, aniżeli była w 
istocie. Zaraz za 
Sfaksem rozpoczyna się okolica płaska, piaszczysta i nieurodzajna. Rzadko kiedy 
natrafia się na 
płynącą wodę, która wkrótce i tak znika w piasku. W takich miejscach rośnie 
trawa, na której 
wypasają się trzody Beduinów. Między Bah fetuin a Bah merai ciągną się wzgórza, 
należące do 
Beduinów szczepu Metelit. Zatrzymawszy się u nich, dowiedzieliśmy się, że kat 
przejechał 
właśnie z całym towarzystwem. Niebawem zobaczyliśmy go na własne oczy. Miał dwa 
wielbłądy dla siebie i żony z dzieckiem, służący zaś szli piechotą. Gdyśmy teraz 
zakreślali 
cwałem wielki łuk, by wyprzedzić naszego nieprzyjaciela, spotkaliśmy kilku 
biednych Beduinów 
Selass, którzy się nam poskarżyli, że muszą się wynosić, ponieważ duża pantera 
dziesiątkuje im 
trzody.
Po jakimś czasie powietrze wydało mi się nadzwyczaj ciężkim. Zaniepokoiłem się, 
gdyż to 
zjawisko było mi znane. Na południowym zachodzie niebo zaczęło się zabarwiać, na 
widnokręgu 
leżała warstwa powietrza, górą żółtawa, a dołem srebrzysta.
– To zaubaa el milh, burza solna! – zawołałem. – Dajcie koniowi ostrogi, a za 
kwadrans 
będziemy w jaskini!
Turnerstick nie słyszał jeszcze nic o burzy solnej. Jest to wicher pustynny 
przesuwający się 
po szotach, czyli słonych jeziorach. Jeśli z jakichkolwiek powodów sól się 
rozprószy, a samum 
porwie ją z sobą, powstaje bardzo niebezpieczna burza solna. Sól wciska się w 
oczy i w uszy, we 
wszystkie otwory i pory ciała, kłuje jak igły, człowiek odczuwa pieczenie i 
kąsanie, zdolne 
przyprawić o szał nawet panterę i lwa. Taka burza właśnie nadchodziła. 
Srebrzysta warstwa 
zawierała sól, a żółtawa nad nią, lekki piasek pustynny.
Nie dotarliśmy jeszcze do jaskini, kiedy burza się zaczęła. Nie był to orkan 
wśród wycia 
i szamotania się żywiołów, lecz jednostajny, równy wiatr, lecący z ciężkim 
szumem przez Sahel. 
W jednej chwili mieliśmy usta i nosy pełne soli, zaczęliśmy kichać i kaszleć. Z 
końmi było tak 
samo, dlatego próbowały nam uciec. Zaledwie o dziesięć kroków przed sobą 
mogliśmy 
rozpoznać przedmioty, tak było ciemno. Ja jednak znałem położenie jaskini i 
dzięki temu w pięć 
minut dostaliśmy się do niej.
Wąskie wejście zaprowadziło nas do pieczary, której podstawa wynosiła może 
pięćdziesiąt 
stóp kwadratowych. Im dalej szło się w głąb, tym pieczara była coraz węższa i 
kto jej nie znał, 
mógł pomyśleć, że wnet się skończy. Była tam jednak szczelina, przez którą nawet 
koń mógł się 
przecisnąć, a kto się przez nią przedostał, stawał pod wysokim sklepieniem. Tam 
więc 
wcisnęliśmy się, żeby zabezpieczyć się przed solą.
Zaledwie się usadowiliśmy, ujrzeliśmy, jak przez szczelinę, wbiegały do jaskini 
inne 
stworzenia, szukając w niej schronienia. Najpierw pokazało się kilka szakali, 
potem coraz to 
więcej i więcej. Przyłączyły się do nich nawet dwie hieny. Strach pogodził jedne 
z drugimi, przez 
co nie rzuciły się na siebie. Przez szczelinę widzieliśmy sól przelatującą 
grubymi strugami. Biada 
temu, kto musiał przeczekać burzę pod gołym niebem!
Wtem wydało mi się, że wśród szumu przeleciał krzyk dziecka. Głos ten zbliżał 
się ciągle. 
Przed wejściem zatrzymały się dwa wielbłądy i trzej ludzie. Najpierw zsiadł kat, 
a potem żona 
z płaczącym dzieckiem. Wszyscy schronili się do środka, nawet wielbłądy. Szakale 
i hieny 
wypadły bojaźliwie z jaskini.
Całe towarzystwo zajęło przednią jaskinię, gdyż o jej przedłużeniu, nikt, jak 
się zdaje, nie 
wiedział. My nie daliśmy żadnego znaku, chcąc śledzić zachowanie się nowych 
przybyszów.
Dziecko ciągle jeszcze płakało, a matka uspokajała je, jak umiała. Wtem mąż 
odezwał się 
szyderczo:
– No, módl się teraz do swojego Jezusa, żeby zakazał podnosić się soli! Czy 
zdoła co na to 
poradzić? Twoja wiara jest…
Słowo uwięzło mu w gardle, a mnie serce także mocniej zabiło, gdyż przed 
wejściem 
ukazało się zwierzę, szukające schronienia w jaskini. Była to olbrzymia czarna 
pantera, 
z wywieszonym od zmęczenia językiem. Weszła do środka bez obawy, kaszląc i 
parskając. 
Zaledwie sól osypała jej się z oczu, rzuciła się na wielbłąda, rozbiła mu łapą 
kręgi szyjne 
i przegryzła gardło. Potem, nie troszcząc się o ludzi, zaczęła pożerać swój łup. 
Zgrzyt i trzask 
kości brzmiały przerażająco.
– Strzelamy? – zapytał cicho Turnerstick.
– Nie – odpowiedziałem. – Zły strzał kosztowałby za dużo krwi. Zaczekajmy!
Pięcioro ludzi w pierwszej jaskini siedziało bez głosu i ruchu. Matka trzymała 
dziecię 
w objęciach. Kat spróbował wstać, lecz drapieżne zwierzę podniosło natychmiast 
głowę i ryknęło 
z gniewu, wobec czego nie ruszył się z miejsca. Ci ludzie byli w niewoli i nie 
mogli się bronić. 
Trzej służący wcale nie mieli strzelb, a rusznica kata leżała daleko z boku.
Położyłem się teraz na lewym boku, aby się przekonać, czy potrafię dobrze 
wymierzyć. Było 
to rzeczą trudną, ponieważ panował tu mrok, a musiałem bezwarunkowo posłać kulę 
w samo 
oko.
Wtem wpadła do środka hiena, rzuciła się niemal przez panterę i wyleciała z 
powrotem. 
Rozgniewane tym zwierzę, ryknęło tak, że ściany prawie zadrżały. Tego było już 
za wiele dla 
nerwów Kalady. Rozłożyła mimo woli ręce, aby zasłonić sobie oczy, a dziecko 
stoczyło jej się 
z kolan w stronę pantery. W tej chwili zabrzmiało kilka okrzyków, a między nimi 
był i mój.
Scena, która teraz nastąpiła, nie da się opisać. Na szczęście chłopak zemdlał z 
przerażenia.
– Allah, o Allah, ratuj, ratuj! – jęknął ojciec, co nie przeszkadzało widocznie 
panterze.
Matka zakryła sobie oczy rękoma, a ojciec, w swej bezsilności siedział blady jak 
trup.
– O Allah, Allah, dopomóż! O Mahomecie, ty jasny, ześlij ocalenie! O święci 
kalifowie, 
pocieszcie mnie! – jęczał ciągle.
Służący zachowywali się całkiem cicho. Im szło o własne życie.
Naraz Kalada spróbowała, czy zwierzę pozwoli odebrać sobie dziecko. Nie 
podnosząc się, 
wyciągnęła po nie rękę, lecz pantera mruknęła i przednią łapą pociągnęła dziecko 
bliżej siebie. 
Uważała je już widocznie za swoją własność. Wzmogło to przerażenie rodziców.
– O Mahomecie, proroku proroków, ratuj, zmiłuj się! – wołał kat.
– Jezusie, Zbawicielu świata, zmiłuj się! – modliła się matka. – Święta Matko 
Zbawiciela, 
módl się za moje dziecko!
– O Mahomecie, Mahomecie! – powtarzał ojciec. – O Abu Bekrze, o Ali, wielcy 
kalifowie! 
O Mahomecie, ratuj, jeśli to w twojej mocy!
– To nie jest w jego mocy! – zawołała żona.
– Czy Iza, twój Chrystus, potrafi nas ocalić? – spytał na pół szyderczo, a na 
pół z nadzieją.
– Z pewnością!
– Zobaczymy! Uwierzę w tego, który przyniesie ocalenie!
W tym wypadku nie można było pomyśleć o niczym innym, jak o rozstrzygnięciu przy 
pomocy mojej kuli. Zachodziło tylko pytanie, kiedy potwór się podniesie, gdyż 
tylko wtedy 
mogłem być pewien strzału. Zastrzeliłem już lwa i czarną panterę w nocy, byłem 
pewny mej 
strzelby i nie bałem się, że chybię.
– O Mahomecie, panie proroków, wysłuchaj mnie – błagał kat drżącym głosem. 
Kochał 
swoje dziecko, nawet wydawało mi się, że słyszę, jak ze strachu dzwonił zębami. 
– Oddaj mi 
syna, albo cała twoja nauka nic nie warta!
Zaczekał chwilę, a gdy nic się nie stało, odezwał się do żony:
– Podpowiadaj mi słowa!
– Módl się tak! – odrzekła, podpowiadając mu poszczególne słowa. W tej samej 
chwili 
dziecko odzyskało przytomność i usłyszało, jak matka powiedziała: „Módl się 
tak”. Słyszało ono 
już nieraz to wezwanie i zaczęło odmawiać głośno swoje „Ja abana Iledsi”, Ojcze 
nasz. Tak więc 
trzy głosy równocześnie modliły się żarliwie.
Pantera zajęta była jeszcze ciągle jedzeniem, widocznie nie przeszkadzały jej 
głosy tych 
ludzi. Kiedy jednak usłyszała obok siebie jasny, delikatny głos dziecka, 
podniosła się do postawy 
siedzącej i zaczęła wyć z zamkniętymi oczyma. Moja strzelba była gotowa, a 
zaledwie zwierz 
otworzył oczy i ujrzałem ich żółtozielony blask, huknął mój wystrzał. Pantera 
poleciała na bok 
od dziecka, jak gdyby uderzyło ją coś w łeb. W tej chwili ojciec i matka porwali 
chłopca. Pantera 
tarzała się jeszcze przez chwilę, potem wyprężyła nogi i zdechła.
Jakaż radość zapanowała dokoła! Nikt nie myślał o tym, że padł strzał, że mógł 
wypaść ze 
strzelby, która musiała mieć właściciela. Matka pierwsza zaczęła o tym mówić, a 
ojciec zbadał 
panterę i przekonał się, że kula trafiła ją w prawe oko.
– Kto to strzelił? – zapytał.
– Ja wiem, ja wiem, ja przeczuwam! – zawołała. – To jest obcy effendi, gdyż on 
chciał mi 
dopomóc.
– Jaki effendi?
– Pokażę ci go. Kula mogła paść tylko z tyłu, i tam on z pewnością jest. 
Poszukam go zaraz.
Tymczasem Frick Turnerstick postarał się już o to, żeby nas z łatwością 
znaleziono. Jakże 
zdumiał się na nasz widok kat! Nie mógł wydobyć z siebie słowa. Ująłem go za 
ramię 
i zapytałem:
– Czy i teraz jeszcze będziesz godził na moje życie?
– Nie, nie, nie, na Allaha! – wyjąkał. – Chciałem cię zabić, a ty ocaliłeś mi 
dziecko. Jak ci 
mam za to dziękować?
– Dziękuj nie mnie, lecz Bogu i zapytaj sam siebie, czy muzułmanin przebacza tak 
rychło, 
jak chrześcijanin. Czy teraz będzie wolno twojej żonie modlić się tak, jak jej 
nakazuje serce?
– Tak, wolno jej, a ja pomodlę się razem z nią, ponieważ nasz prorok nie chciał 
usłyszeć 
mego głosu.
I ten, z początku tak odpychający człowiek, wziął mnie w objęcia, żona jego 
podała mi rękę, 
a on nie patrzył już na to ponuro, mały Asmar zaś musiał mnie pocałować.
Wrażenie, jakie wywarło na kacie ocalenie dziecka, było widocznie doniosłe, 
oświadczył 
bowiem, że zaniecha podróży do Keruanu i powróci do Sfaksu, czym nikt się tak 
nie ucieszył, jak 
Kalada.
Ruszyliśmy w drogę i pod wieczór dotarliśmy do Sfaksu, gdzie Mandi zdziwił się 
niepomiernie, ujrzawszy znowu kata z żoną i dzieckiem.
– Powróciłem – rzekł muzułmanin – ponieważ nie chcę już nic wiedzieć o tym 
świętym 
mieście. Poznałem dzisiaj, że Allah nie dał najmniejszej władzy prorokowi ani 
kalifom. Kto się 
do nich modli, ten nie bywa wysłuchany, natomiast Iza Chrystus ma wszelką władzę 
w niebie 
i na ziemi, a kto z ufnością zwróci się do niego, ten będzie wysłuchany. Sam 
tego doznałem 
i odtąd będę wierzył tylko w niego.
Słowa te stały się prawdą. Z Szawła zrobił się Paweł, skutkiem przebytego w 
jaskini strachu. 
Wrócił ze mną i z Turnerstickiem na naszym statku do Tunisu, a po drodze 
zauważyłem, że 
zachowywał się wobec żony z delikatnością i uprzejmością, obcą przedtem jego 
istocie.
Turnerstick wziął w Tunisie nowy ładunek. W tym czasie mieszkaliśmy u kata, a u 
jego żony 
wolno nam było bywać, jak u Europejki. Darowałem mu biblię, drukowaną w języku 
arabskim, 
z której czytałem mu rozmaite ustępy. On przysłuchiwał się moim objaśnieniom z 
taką samą 
uwagą, jak Kalada. Nie myślałem namawiać go otwarcie i bezpośrednio do zmiany 
wyznania, 
lecz czyniłem, co tylko mogłem, aby przygotować grunt łasce.
Kiedy potem, w dzień wyjazdu, pożegnaliśmy się z Kalada i Asmarem, kat 
odprowadził nas 
na pokład, podał mi swój notatnik i poprosił:
– Effendi, napisz mi tu swój adres! Może później będę ci mógł donieść o czymś, 
co cię 
ucieszy.
Dotrzymał słowa i napisał do mnie. List jego leży przede mną, a ja odpisuję go 
dosłownie, 
oczywiście w tłumaczeniu:
„Tunis ifrikija, 12-go kaum ittani. Abd el Fadl, nawrócony, do swego przyjaciela 
Mauwatti el 
Parseffendi, zabójcy pantery.
Pozdrowienia i życzenia! Pozdrowienia także od żony Kalady i syna Asmara, którzy 
Cię 
miłują. Siedzę na skórze pantery i piszę do Ciebie. Jeszcze raz życzenia! Władca 
usunął mnie ze 
służby, ponieważ zostałem chrześcijaninem. Pobożni ludzie pouczyli mnie i 
odpowiedziałem na 
pytania kapłana. Za trzy dni otrzymam chrzest i będę nazywał się Józef. Żona 
moja nazywa się 
Maria, a syn Karol, ponieważ to Twoje imię, które jest w wielkiej czci w naszym 
domu. Moi 
dotychczasowi przyjaciele pogardzają mną, ale dusza moja raduje się, bo znalazła 
prawdziwą 
drogę. Żniwo było tutaj obfite i dobre. Jak obrodziły daktyle w Twojej 
ojczyźnie? Źrebięta są 
także zdrowe, a po wsiach mnożą się trzody. Czy Twoje także? Jeszcze raz 
życzenia! Czy Twój 
władca jest łaskaw dla ciebie? Spodziewam się, że użycza dość paszy Twoim 
wielbłądom. Oby 
ognisko w Twoim namiocie nigdy nie zgasło, a kocioł był zawsze pełen kuskusu. 
Wnet zakwitną 
pomarańcze. Odwiedź mnie wkrótce. Kwaśne mleko orzeźwia ciało; oby Ci go nigdy 
nie brakło! 
Miłuję Cię i wspominam. Bądź błogosławiony!”
Krumir
Rozdział I Saadis el Chabir
Była wprawdzie dopiero godzina dziewiąta przed południem, lecz promienie 
afrykańskiego 
słońca paliły już niemiłosiernym żarem położoną przed nami dolinę. Obaj 
schroniliśmy się 
dobrze przed spiekotą. Nad naszymi głowami roztaczał się olbrzymi mastyks, w 
którego 
pierzastym listowiu szemrał lekki północny wietrzyk, a korzenie jego kąpały się 
w chłodnej 
wodzie strumyka, spieszącego szybkim biegiem ku rzece.
Przybyliśmy z prowincji Konstantyny, a przekroczywszy granicę Tunisu pomiędzy 
Dżebel 
Dr ima a Dżebel Maalega, poszliśmy na przełaj przez Wadi Melis. Wśród stromych 
zachodnich 
zboczy Dżebel Gwibub rozłożyliśmy się na nocleg pod figami i granatami, a dziś 
ruszyliśmy 
w kierunku wschodnim przez wzgórza i zatrzymaliśmy się właśnie na krótki 
odpoczynek.
Chcieliśmy przed wieczorem dostać się do Seraia bent i w tym celu musieliśmy 
przeciąć 
Wadi Mellel, pokryte cyprysami i krzakami migdałów.
– Jak daleko jeszcze do Kef? – zapytałem służącego.
– Według miary Franków, może być dwadzieścia pięć kilometrów, zihdi – 
odpowiedział.
Był on przez długi czas w Algierze i dlatego znał się na miarach francuskich.
– A do Seraia bent?
– Osiem kilometrów w prostej linii. Jak słyszałem znajdują się tam na 
pastwiskach Arabowie 
Uelad Sebira. Panie, zobaczę nareszcie moich ukochanych, ojca, matkę i…
Ostatniej osoby nie wymienił.
– Kogo jeszcze? – zapytałem.
– Zihdi, nie pytałeś mnie dotąd nigdy, czy mam żonę. Wiem, dlaczego tego nie 
uczyniłeś, 
powiadam ci jednak, że Beduini nie uważają za grzech mówić o kobietach i 
pokazywać ich 
oblicza. Żony i córki Uelad Sebira mają serce gołębia, lecz oczy ich nie są jak 
u tancerek, nie 
potrzebują więc zasłaniać twarzy.
– Jest więc dwoje głębokich oczu, których spojrzenie rozjaśnia twoją duszę?
– Nie mam jeszcze żony, lecz szejk Ali en Nurabi ma córkę. Nazywa się Mochallah, 
pachnąca. Nogi jej są jak nogi gazeli, włosy podobne do splotów Dżeherazady, 
oczy jako 
gwiazdy na niebie, głos jej przyjemny jak śpiew piasku o północy, a chód jej jak 
krok królowej, 
kiedy stąpa pośród swoich niewolnic. Allah ii Allah, Bóg jest jeden, ale jedna 
jest także 
Mochallah. Zobaczysz ją, zihdi, a język twój wysławiać będzie szczęście moje, 
szczęście wyższe 
od nieba, głębsze od nurtów morza i szersze od pustyni es Sahar i wszystkich 
krajów na ziemi.
Podniósł się na siodle. Oczy mu się świeciły, brunatne policzki pociemniały, a 
ręce 
towarzyszyły słowom w żywej gestykulacji.
– Czy Mochallah, pachnąca, będzie twoją żoną? – pytałem dalej.
– Będzie moją żoną. Ona jest słońcem dni moich, snem moich nocy, chlubą mych 
czynów 
i celem wszystkich myśli moich. Zihdi, byłem ubogi, lecz żeby ją pozyskać 
poszedłem od 
namiotów dzieci es Sebira. Hamdulliłlah, dzięki Bogu, że pobłogosławił moją rękę 
i nogę! 
Zarobiłem dużo franków i piastrów, ale najdobroczynniej przyświecała mi twoja 
łaska, effendi, 
mogę więc teraz zapłacić szejkowi to, czego żądał ode mnie za swoją córkę. 
Jestem Achmed es 
Sallah i będę najszczęśliwszym ze śmiertelnych, jeśli się Bogu spodoba!
– Allah kerihm, Bóg jest łaskaw, ale przeznaczenie człowieka zapisane jest w 
księdze. Oby 
drzewo twego żywota pachniało jak kwiat el Mochallah, która oczarowała twoją 
duszę!
– Effendi, drzewo mego żywota będzie jako drzewo raju, pokryte zawsze kwieciem 
i owocem, a z jego korzeni wypłyną tysiące chłodnych źródeł. Tam wznosi się 
długie pasmo 
Dżebel hemormta wergra; aż do jego podnóży moi bracia pasą swoje trzody. 
Ruszajmy, żebym 
nie utracił ani kropli z morza szczęśliwości, którego szum już mnie dolatuje!
– Czy nie powinniśmy dać jeszcze koniom wypocząć, Achmedzie?
– Koniom, zihdi? Czyż twój kary ogier nie był najlepszym koniem Arabów el 
Haddedihn, 
między rzekami Eufrat i Tygrys? Czyż nie nazywa się Rih, wiatr, ponieważ jest 
szybszy 
i mocniejszy niż wicher, lecący z gór Aures? Moja zaś kasztanka czy nie urodziła 
się w Wadi 
Serrat, słynnym ze swoich wspaniałych zwierząt? Możemy dzisiaj jeszcze dostać 
się do Kef, 
pomimo gór i rzek, leżących na naszej drodze.
– Dobrze, wsiadajmy!
Miał słuszność. Co do mego konia, to byłbym nie zamienił go na żadnego innego na 
świecie, 
a jego należał do najlepszych, jakie kiedykolwiek widziałem. On sam był także 
człowiekiem, 
którym można się było cieszyć. Średniego wzrostu, lecz silnej i pięknej budowy 
ciała, wyglądał 
w swoim białym haiku, z powiewającą chustą turbanową i z obitą mosiądzem bronią 
jak postać 
z czasów Saladyna Wielkiego. Był przy tym wierny, uczciwy, prawdomówny, otwarty, 
zahartowany na wszystkie trudy, nieustraszony i zuchwały w każdym 
niebezpieczeństwie. 
Oprócz tego mówił nie tylko wszystkimi narzeczami krajowymi, lecz także po 
turecku. Z tych to 
powodów był dla mnie bardzo cennym towarzyszem, z którym obchodziłem się raczej 
jak 
z przyjacielem, aniżeli ze sługą. Żal mi było serdecznie, że już niebawem miałem 
go utracić.
Zjechaliśmy wzdłuż potoku po krótkim zboczu aż na dół, po czym ruszyliśmy doliną 
prosto 
ku rzece. Woda Wadi Mellel nie rozlewała się szeroko; z łatwością przedostaliśmy 
się na drugi 
brzeg, a tam na niezbyt wielką, zupełnie równą polanę, otoczoną rzadkimi 
zaroślami.
– Maszallah, cud boski, co to jest, zihdi? – zapytał nagle Achmed, wskazując na 
lewo.
Spojrzałem we wskazanym kierunku, czyli powyżej naszego stanowiska, i zobaczyłem 
trzódkę gazeli, wypadającą z zarośli. W tej chwili obudziła się we mnie pasja 
myśliwska.
– Idą wprost na nas, Achmedzie. Uciekają!
– Tak jest, zihdi. Czy widzisz lamparta, który teraz wyskakuje za nimi z 
zarośli? Co teraz 
zrobimy?
– Zastąpimy antylopom drogę i zapolujemy także. Mój koń jest szybszy od twego. 
Ty 
zatrzymaj się tu, przy rzece, a ja pojadę na prawo.
– Ależ, zihdi, czy możemy sobie na to pozwolić? Ten fahad należy pewnie do 
jakiegoś 
szejka, a może nawet do emira z Kasr el Bordż!
– Bądź spokojny. Jazda!
Jak wyrzucony cięciwą przebiegł mój koń przez równinę. Gazele były zapewne 
bardzo 
wystraszone, bo nie dostrzegły nas, chociaż byliśmy niedaleko. Miały rogi 
powyginane w kształt 
liry, grzbiety jasnobrunatne, brzuchy białe, ogony i pasy na bokach 
ciemnobrunatne. Mieliśmy 
więc przed sobą antilope dorcas L. Naliczyłem czternaście sztuk, a wobec tego 
zostawiłem 
dwururkę na plecach, a pochwyciłem sztucer Henry’ego, z którego mogłem strzelać 
bez nabijania 
za każdym razem. Strzelba ta oddała mi wielkie usługi w Ameryce, Australii i 
Azji i wywołała 
podziw u dzielnego Achmeda.
Lampart dopadł właśnie ostatnią gazelę, rzucił się na nią w wielkim skoku i 
powalił. Ja 
zatrzymałem konia i pokazałem mu strzelbę, a on stanął w tej chwili nieruchomo, 
jak odlany ze 
spiżu. Teraz mogłem nawet przez godzinę siedzieć na nim i strzelać, a on nawet 
by głową nie 
poruszył, tak znakomitą tresurę arabską przeszedł w swej dalekiej ojczyźnie. 
Huknął mój 
pierwszy wystrzał a równocześnie zajaśniał błysk ze strzelby Achmeda: dwie 
antylopy padły na 
ziemię. Wtem rozwarły się znowu zarośla, wyrzucając z siebie sześciu jeźdźców, 
pięciu 
w strojach arabskich, a szóstego w kapiącym od złota mundurze oficera 
tunetańskiego. Na lewej 
jego pięści siedział sokół. Na nasz widok oficer zatrzymał się na chwilę, potem 
zdjął ptakowi 
z głowy kapturek i podrzucił go w górę. Sokół uderzył natychmiast na jedną z 
gazeli, ale 
nieszczęśliwym trafem na tę, którą właśnie wziąłem na cel. Nie zdołałem już 
odjąć palca 
i wypaliłem, a oba zwierzęta zaczęły tarzać się po ziemi. Nie troszcząc się 
wcale o nie, 
zwróciłem się za uciekającymi gazdami i wystrzeliłem jeszcze dwa razy. Wtem 
usłyszałem za 
sobą tętent koni, a jakaś ręka pochwyciła moją.
– Chammar el kelb, ty psie pijaka, jak śmiesz tutaj polować i strzelać do mojego 
sokoła? – 
huknął na mnie.
Odwróciwszy się, zobaczyłem przed sobą oficera. Oczy iskrzyły mu się gniewem, 
końce 
wąsów drgały gwałtownie, a jego zapewne dobroduszna zazwyczaj twarz, 
poczerwieniała. Nie 
miałem bynajmniej ochoty pozwolić, żeby do mnie w ten sposób mówiono, 
strząsnąłem więc 
jego rękę z mojej, mówiąc do niego głośno i z naciskiem:
– Hawuahsz, daj mi spokój! Powiedz jeszcze jedno takie słowo, a zwalę cię z 
konia tą 
pięścią!
– Allah ajenak, Boże dopomóż ci! – odparł, chwytając za rękojeść sztyletu. – 
Człowiecze, 
czyś zwariował? Czy wiesz kim jestem?
– Właścicielem niezręcznego sokoła i nikim więcej!
– Ten człowiek gani mego sokoła – zawołał oficer. – Allah istaffer, niech mu Bóg 
przebaczy! 
Czy zsiądziesz natychmiast z konia, by mnie przeprosić?
– Allah kerihm, Bóg jest łaskaw. Oby pokierował twoimi myślami tak, żebyś się 
nie 
ośmieszał! Czyś ty może Mohammed es Sadak bej, władca Tunisu, lub nawet sułtan 
ze Stambułu, 
że wymagasz, żebym cię prosił o przebaczenie?
– Nie jestem ani sułtanem, ani bejem Tunisu, któremu oby Allah błogosławił, ale 
jestem jego 
apha el harass, dowódcą jego gwardii przybocznej. Dalej z konia, jeśli nie 
chcesz skosztować 
sztyletu!
W najwyższym zdumieniu cofnąłem konia.
– Allah akbar, Bóg jest wielki! Czy rzeczywiście jesteś bej el memluk władcy 
Tunisu?
– Tak powiedziałem! – odparł wyniośle.
Co za spotkanie! Ten człowiek to był „Krüger-bej”, oryginalny dowódca gwardii 
tunetańskiej. Słyszałem o nim bardzo wiele. Nie był bynajmniej Afrykaninem, 
pochodził 
z Europy, a był synem piwowara. W latach trzydziestych trafił do Tunisu, 
przeszedł na islam, 
czym zdobył sobie łaskę proroka i wszystkich kalifów, do tego stopnia, że 
awansował coraz 
wyżej, aż w końcu otrzymał zaszczytne zadanie bronienia na czele przybocznych 
mamelaków 
drogiego życia Mohammeda es Sadak baszy. Lecz ze strony ojczyzny, której się 
wyparł spotkała 
go sroga kara. Oto w Afryce zapomniał wiele ze swego ojczystego języka i ilekroć 
chciał się nim 
posłużyć, musiał się dobrze napocić i nasmażyć w piekielnym ogniu gramatyki.
– Do stu kaduków, panie pułkowniku, gdybym wiedział, że z panem mam zaszczyt 
mówić, 
nasza rozmowa wyglądałaby zupełnie inaczej – wyraziłem swe zdumienie po 
niemiecku.
Usłyszawszy swój język ojczysty, którym już od dawna się nie posługiwał, 
rozdziawił usta 
i wytrzeszczył oczy.
– Maszallah, do pioruna! Jest więc pan… ach tak omal się nie przemówiłem! Pan 
chyba 
nawet Niemiec?
– Właśnie.
– Allah, wallah, billah, tillah – nie pojmuję tego, to całkiem niemożebne!
– Dlaczego?
– Dlatego… bo… o ile… no, Allah jest wielki i wyprowadza wspaniale swoich i 
waszych. 
Czegóż pan chce w Tunisie?
– Odświeżyć dawne wspomnienia, a przy okazji poznać kraj i ludzi.
– Dawne wspomnienia, kraj i ludzi? Czy pan już kiedyś był tutaj?
– Tak.
– Gdzie?
– Dalej na południu, nad jeziorami. Jechałem wówczas do Trypolisu, Barki i 
Egiptu.
– Trypolis, Barka, Egipt? Wallahi, tallahi, do kroćset batalionów, to większa 
przechadzka 
aniżeli z Berlina do Koepeniku. A skąd pan dziś tu przybył?
– Przybywam przez Dżebel…
Dalslzy ciąg uwiązł mi w gardle, gdy rzuciłem okiem na twarz człowieka, który 
zsiadłszy 
z konia, zajął się zabitym sokołem, a teraz zwrócił się do nas i podszedł 
bliżej. Gdzie ja już 
widziałem tego człowieka, nieskończenie długiego i tak chudego, że omal się nie 
złamał? Czyżby 
rzeczywiście był to lord Dawid Percy, osobliwy oryginał, syn Earla Forfaxa? On 
zatrzymał się 
i spojrzał na mnie z wielkim zdumieniem.
– Good luck! To wy, czy nie wy, old Rifleman? – zapytał.
– Lord Percy, czy to być może?
– Egad! – potwierdził. – Welcome amidst this tedious part of the world, witam w 
tej nudnej 
części świata!
Podał mi rękę, którą ja uścisnąłem serdecznie.
– Nudnej? – zapytałem. – Dlaczego?
– Hm! Przyjechałem tutaj, aby strzelać do lwów, tygrysów, nosorożców, słoni 
i hipopotamów. Dotychczas nie widziałem nic oprócz pcheł pustynnych i 
jaszczurek. Nudny kraj!
– Ja nie uważam go za nudny.
– Tak, sir, z wami co innego. Wy sięgniecie ręką, gdzie wam się spodoba i macie 
przygodę. 
Mnie tak szczęście nie sprzyja. Well! Muszę się znowu do was przyłączyć, jak w 
East Indiens.
– Byłoby mi bardzo miło i na rękę, sir. Może przedstawicie mnie łaskawie temu 
gentlemanowi? Nie wymieniłem jeszcze swojego nazwiska.
– Yes! Niech tak będzie!
Wykonał jeden ze swych olbrzymich ruchów ręką i przedstawił mnie dowódcy 
gwardzistów, 
po czym dodał:
– To był dobry strzał, sir. Nie jesteście winni, że trafiliście ptaka. Miał to 
być sokół, a był 
chyba szczygieł lub gęś. Był źle wytresowany, niezręczny i wziął gazelę za 
gardło, zamiast 
powyżej oczu. Wasza kula musiała go dosięgnąć. Well!
– Panowie się znacie? – zapytał Krüger-bej.
– Tak. Zwiedziliśmy obaj dobry kawał Indii – odpowiedziałem.
– Maszallah, niech mnie kaczka kopnie, to zdumiewające! Znali się w Indiach i 
spotykają się 
w Tunisie! Jestem dobrym muzułmaninem, ale to już coś więcej, niż przeznaczenie; 
to 
przypadek, który mnie nieco zastanawia. Szkoda, że pański przyjaciel umie tylko 
po angielsku 
i niewiele po arabsku. Niepodobna z nim się rozmówić.
– Gdzie się pan z nim spotkał?
– Przedstawił mi się w Tunisie i poszedł potem ze mną do twierdzy, która leży 
niedaleko 
stąd. Musiałem się tam udać z masztalerzem, aby kupić konie. Dzisiaj chcemy 
zapolować i w ten 
sposób połączyć przyjemne z pożytecznym. Teraz pojedziemy jeszcze do Seraia 
bent, które 
czasem nazywa się Mozole.
– Do Seraia bent? – spytałem ucieszony.
– Tak, rozłożył się tam obozem szejk en Nurabi, który podobno ma kilka 
wspaniałych koni 
i musi mi je pokazać.
– To dobrze, bo i ja jadę do Mozole.
– Wspaniale! Jedziemy razem. Ale jak tam z gazelami, he?…
– Należą oczywiście do pana. Ale z powodu sokoła proszę się nie gniewać. Był źle 
wytresowany i uderzył w niewłaściwej chwili. Gdyby uderzył we właściwym miejscu, 
nic by mu 
się nie stało.
– Nie szkodzi. W Egipcie łowią ich więcej. Bej otrzymuje je często od wicekróla. 
Ale gazele, 
które pan zastrzelił, są pańskie; nie chcę inaczej. Widzi pan, oto nadchodzi 
jeszcze dwóch moich 
masztalerzy, a każdy ma po jednym sokole i jednej gazeli. Mam więc dziczyzny pod 
dostatkiem.
– Dobrze, dziękuję serdecznie i daruję te zwierzęta szejkowi en Nurabi.
– Słusznie! Całkiem praktycznie! Co się tyczy mnie, to odeślę zbytecznych ludzi.
Tymczasem lampartowi założono kaptur, a jeden z ludzi wziął go na konia i 
odjechał 
z pachołkami do twierdzy. Reszta towarzyszy pułkownika zebrała pozostawioną 
zdobycz 
myśliwską, po czym zwróciliśmy się ku wznoszącej się na wschodzie bocznej 
ścianie doliny. Nie 
była ona zbyt stroma i łatwo się było na nią wydostać, ponieważ na górę 
prowadziło coś na 
kształt drogi. Na górze znaleźliśmy małą bezdrzewną równinę, poza którą teren 
znowu się 
wznosił. Rosły tam krzaki i las, a ponieważ słońce stanęło właśnie w zenicie, 
postanowiliśmy 
odpocząć przez krótki czas.
Rozmowa, która od chwili wyruszenia utknęła trochę, ożywiła się teraz znowu. 
Lord Percy 
był z natury milczący, ale za to Krüger-bej chciał wszystko wiedzieć.
Musiałem mu opowiadać o ojczyźnie, o moich podróżach i o rozmaitych rzeczach, a 
gdy 
ruszyliśmy w dalszą drogę, poklepał mnie po ramieniu i rzekł:
– Rzadko kiedy bywało mi tak dobrze jak teraz. Na Allaha, niech mnie kaczka 
kopnie! 
Powiadam panu, że nieprędko pana od siebie puszczę! Nie biorę panu za złe, że 
kocha pan 
ojczyznę, ale byłoby dla pana dobrze zostać w Tunisie. Wprawdzie nie każdy 
awansuje tak 
wysoko, ale człowiekowi z pańskimi zdolnościami nie będzie trudno dojść do 
dobrego 
stanowiska. Niech mi pan poda rękę. Wystarczy mi słówko, a zrobię z pana coś 
lepszego, niż 
może pan zostać w swoim kraju.
– Serdeczne dzięki, panie pułkowniku! Rozważę gorliwie pańską ofertę.
– To słuszne! Człowiek nie powinien nigdy omijać takich okazji. Mam zaszczyt już 
uważać 
pana za obywatela Tunisu. O Mahomecie możemy sobie kiedyś pomówić. Mimo to nie 
nawrócę 
pana na islam, ponieważ chrześcijanin musi sam uwierzyć, że prorok i kalifowie 
byli 
rzeczywiście na świecie. Ale teraz chciałbym wiedzieć, gdzie musimy jechać – na 
prawo, czy na 
lewo?
– Mój służący zna dobrze te strony.
– Czy był już tutaj?
– Pochodzi z Uelad Sebira, do których się udajemy.
– Przywołaj go pan! Czy to zacny chłop?
– Uważam go raczej za przyjaciela, aniżeli za podwładnego.
– To proszę mi go przedstawić!
Przywołałem Achmeda skinieniem. Krüger-bej przypatrywał mu się z miną łaskawcy 
i zapytał go po arabsku:
– Czy na imię ci Achmed?
Zapytany zrobił dumny ruch ręką i odpowiedział:
– Nazywani się Achmed es Sallah Ibn Mohammed er Raham Ben Szafel el Farabi Abu 
Muwajid Khulani.
Wolny Arab jest dumny ze swoich przodków i nie omieszka nigdy w odpowiednim 
czasie 
wyliczyć ich przynajmniej do dziadka. Im dłuższe imię, tym zaszczytniejsze, a 
krótkie uważa się 
niemal za hańbę.
– Pięknie! – rzekł bej mameluków. – Imię twoje jest dobre, a pan twój jest z 
ciebie 
zadowolony. Będę cię więc…
– Mój pan? – wpadł mu Achmed w słowo. – Ty możesz mieć władcę, ale ja jestem 
wolny 
syn Beni Rakba ze szczepu Uelad Sebira. Ja nie mam pana, kocham tylko tego 
zihdi, ponieważ 
jest nie tylko mądrzejszy i waleczniejszy od wszystkich innych, lecz także 
dobrotliwszy. Czego 
sobie życzysz ode mnie effendi?
– Jak dostaniemy się do Uelad Sebira, na prawo czy na lewo?
– Jedź na prawo! Skoro tylko zdołasz objąć okiem dolinę, zobaczysz ich namioty.
Zawrócił, a my poszliśmy za jego wskazówką. Krüger-bej przyjął spokojnie tę małą 
nauczkę 
Araba.
– Dumni hultaje ci Beduini – rzekł. – Żaden inny książę nie ma takich poddanych!
– Poddanych? – zapytałem z uśmiechem. – Czy są rzeczywiście posłuszni baszy 
Mohammedowi es Sadak?
Zapytany przybrał minę wysoce dyplomatyczną i odpowiedział:
– Oczywiście, że uważają go za swego władcę, to rozumie się samo przez się. A 
może jest 
kto inny, na czyje panowanie byłby pan skłonny się dla nich zgodzić?
– Nie znam istotnie nikogo.
– A widzi pan! Bej Mohammed es Sadak nie panuje ani za pomocą rózg, ani za 
pomocą 
skorpionów jak ów król Rehabraham, czy Jerobraham z Izraela, jak mówi koran. A 
może to jest 
w biblii? On jest rozumny, a dzięki temu Bedunini wcale nie czują, że mają 
zaszczyt być jego 
poddanymi.
– Ale jeśli w bardo, gdzie każdej soboty zasiada w sądzie, rozdaje baty lub 
skazuje na 
stryczek, wtedy to poznają, prawda?
– Mahlesz, to nic nie znaczy. Chłosta i szubienica są zapisane w księdze żywota 
i nikt nie 
może im ujść. Kto nie chce słuchać, ten musi czuć! To stara prawda, zrozumiano?
– A co będzie z chłostą, którą ja dopiero co miałem otrzymać?
– To skończone i przedawnione. Allah kerihm, Allah jest miłościwy, a moja dusza 
też lubi 
łaskę. Jesteśmy przyjaciółmi i nie potrzebujemy obijać sobie podeszew. Ale tam w 
dole stoją 
namioty. Zdaje mi się, że wnet dojedziemy do celu.
Anglik, który jechał obok nas w milczeniu, także zobaczył namioty, rozsypane po 
równinie.
– Czy to Uelad Sebira, sir? – zapytał mnie.
– Przynajmniej jakiś oddział. Należą do wielkiego szczepu Rakba, który może 
wystawić 
ponad dziesięć tysięcy wojowników.
– Waleczne zuchy?
– Tak słyszałem.
– Rozbójnicy?
– Hm! Beduini są i byli nimi wszędzie i zawsze.
– Well! Czy będzie wobec tego jakaś przygoda?
– Poczekajmy trochę.
– Ja chcę mieć przygodę, sir, rozumiecie? Z wami przeżywa się nieco inne rzeczy, 
aniżeli 
z tym pułkownikiem gwardii przybocznej. Ja nie odejdę już od was.
– Chętnie was widzę.
– Jaką sobie obraliście trasę?
– Chcę udać się przez Kef na równinę słynnych Uelad Ayar, a stamtąd przez góry 
Melbili 
i Margeli do wielkich duarów Feriany, a potem przez Gaffa, Seddada, Tozer i 
Nefta nad jezioro 
Dżerid. Na tym jeziorze, przed laty, omal nie utraciłem życia, pragnę teraz 
przypatrzyć się temu 
miejscu.
– Przygoda? Opowiedzcie ją!
– Nie ma na to czasu. Patrzcie! Już nas zauważono i wychodzą naprzeciw.
Pomiędzy namiotami pasło się wiele owiec, koni i wielbłądów, przed każdym zaś z 
białych 
mieszkań letnich wbita była w ziemię włócznia, a do niej przywiązany 
wierzchowiec właściciela. 
Na nasz widok wyjęto włócznie z ziemi, około osiemdziesięciu wojowników 
utworzyło oddział, 
który ruszył pędem naprzeciw nas. Ludzie ci wydali głośny, wyzywający okrzyk, 
wymachiwali 
włóczniami i zaczęli strzelać do nas z długich flint. Sir Dawid Percy sięgnął po 
rusznicę 
i rozluźnił pistolety za pasem.
– Oni zachowują się wrogo. Nareszcie będzie wielka przygoda!
– Nie cieszcie się zbyt wcześnie! Widzą przecież, że jest nas tylko siedmiu i 
nie żywimy 
względem nich wrogich zamiarów. Przyjmą nas arabskim zwyczajem wojenną 
„fantazją”, lecz 
o jakiejś walce nie ma mowy.
– To głupie, nadzwyczajnie głupie – mruknął. Zwróciłem się do Krüger-beja:
– Czy pan w swoim mundurze jest tutaj pewny gościnnego przyjęcia?
– Tak. Rakba są naszymi przyjaciółmi. Ich zadaniem jest pilnować drogi 
karawanowej, 
idącej z Tunisu przez Testur, Nebor i Kef do Konstantyny i otrzymują za to 
podarunki. Nic nam 
nie grozi z ich strony. Zresztą szejk Ali en Nurabi zna mnie dobrze, ponieważ 
był już raz ze mną 
w Tunisie. Ucieszy się, gdy mnie zobaczy. Może mi pan wierzyć. A jeśli mu pana 
przedstawię 
jako swego ziomka, to będzie bardzo zadowolony. O, właśnie nadjeżdża na czele 
swojego 
szwadronu. Poznał mnie już. Proszę, najedźmy na nich cwałem, gdyż taki jest 
zwyczaj arabski.
Pędziliśmy ku sobie wyciągniętym cwałem, przy czym obie strony krzykiem i 
strzelaniem 
narobiły ogromnego zgiełku. Wyglądało to tak, jak byśmy chcieli na siebie 
najechać, lecz 
w ostatniej chwili przed zderzeniem każdy zawracał swojego konia i zabawa 
zaczynała się na 
nowo. Wygląda to bardzo wspaniale, ale nadweręża koniom nogi, czasem nawet 
zwierzęta 
padają. Pędziliśmy w tej pozornej bitwie przez obóz, ożywiony przez kobiety, 
starców i dzieci, 
i zeskoczyliśmy przed namiotem, którego rozmiary i ozdoby pozwalały się 
domyślać, że należy 
do szejka. Mężczyźni otoczyli nas półkolem. Do tej chwili nie padło ani jedno 
słowo 
pozdrowienia, teraz dopiero Ali en Nurabi przystąpił do dowódcy przybocznych 
mameluków 
i podał mu rękę.
– Pustynia cieszy się deszczem, zaś Ibn es Sahar swoim przyjacielem. Marhaba, 
bądź 
pozdrowiony. Wejdź do namiotu swego brata i zobacz, jak cię miłuje!
Szejk był prawdziwym Beduinem. Miał na szyi zawieszony koran co wskazywało na 
to, że 
był w Mekce i Medynie. Krüger-bej zachował się z wielką godnością i tak 
odpowiedział:
– Księżyc otrzymuje światło od słońca, a dla mnie nie ma radości bez przyjaciela 
mej duszy, 
Imię twoje jest wielkie w górach, a klacz twoja słynie na dolinach. Ojciec twój 
był 
najmężniejszym z bohaterów, a dziad twój najmędrszym z mędrców. Oby synowie twoi 
byli 
mocni jak Chalid, a synowie synów twoich waleczni jako ogier, broniący swoich 
żon i dzieci! 
Przyprowadzam ci dwu mężów z Zachodu. Są oni wielkimi emirami u swoich i 
przychodzą do 
ciebie, by poznać twoją potęgę i uprzejmość, a potem wysławiać ją w krajach, 
kędy słońce 
zachodzi.
– Ty będziesz moim przyjacielem, a ty moim towarzyszem – rzekł szejk, podając 
rękę 
najpierw Anglikowi, a potem mnie. – Jesteście w moim namiocie tak bezpieczni, 
jak gdyby 
chronił was pałasz proroka. Wejdźcie proszę i podzielcie się ze mną chlebem!
Weszliśmy do namiotu. Towarzysze Krügera zostali na dworze, a z nimi Achmed, 
którego 
szejk nie powitał ani słowem, ani skinieniem głowy. Czy stało się tak dlatego, 
że szejk musiał 
najpierw uczcić swoich gości? A może miał inne, mniej przychylne dla Achmeda, 
powody?
W głębi namiotu stało niskie, drewniane rusztowanie, pokryte rogożami, czyli tak 
zwany 
serir, na którym wszyscy usiedliśmy. W namiocie nie było osobnego pomieszczenia 
dla kobiet. 
Żeńscy członkowie rodziny szejka mieszkali zapewne w mniejszym namiocie, 
położonym obok 
wielkiego. Ze szczytu namiotu zwisało na zielonym jedwabnym sznurze szklane 
naczynie, które 
szejk zdjął, by je nam podać. Zawierało drobno tłuczoną sól ze słonych jezior 
południa, a obok 
leżała porcelanowa łyżeczka. Zarówno szklana czara, jak i porcelanowa łyżeczka 
były tu 
zbytkiem, z którego szejk był widocznie nadzwyczaj dumny. Zjedliśmy po kilka 
grudek soli, Ali 
en Nurabi uczynił to samo i rzekł uroczyście:
– Nanu malahin, zjedliśmy ze sobą sól. Jesteśmy braćmi i żadna nieprzyjaźń nie 
zdoła nas 
rozłączyć.
Następnie zdjął ze ściany trzy fajki, napchał je własnoręcznie, podał nam i 
zapalił. Potem 
oddalił się na krótki czas. Kiedy wrócił, weszła za nim starsza kobieta i młoda 
dziewczyna. 
Pierwsza niosła stolik miedziany, który postawiła przed nami. Drugą można było 
nazwać 
skończoną pięknością. Miała czarne włosy, splecione w długie i grube warkocze, 
przetykane 
srebrnymi sznurami, a dokoła pełnej, jasnobrunatnej szyi układał się sznur 
korali, na którym 
wisiała złota moneta. Otulała ją śnieżnobiała koszula, wycięta na szyi w ten 
sposób, że spod niej 
widniał czerwony jedwabny gorset. Bardzo szerokie rękawy koszuli tak były 
rozcięte, że 
odsłaniały rękę po łokieć. Koszula sięgała w dół, aż po kolana, spadając na 
spodnie w białe 
i czerwone pasy. Nagie stopy tkwiły w błękitnych pantofelkach, a na przegubach 
rąk i nóg 
błyszczały metalowe pierścienie, do których przytwierdzonych było kilka talarów 
Marii Teresy 
i złota pięciopiastrówka.
Dziewczyna niosła w rękach sporą tacę z grubego włókna palmowego, pełną 
rozmaitych 
przekąsek, które obie kobiety poukładały później na stoliku.
Były tam słodycze, kawałki pieczonego mięsa, syrop z winogron, mieszanina z 
ogórków, 
granatów i melonów oraz rozmaite gatunki daktyli, z których moją uwagę zwróciły 
el szelebi, 
gdyż są na dwa cale długie, mają małe ziarenka oraz wspaniały smak i zapach. 
Gatunek ten 
pochodzi z Medyny, jest więc stosunkowo drogi. Jeżeli szejk mógł tymi daktylami 
raczyć gości, 
to musiał być człowiekiem zamożnym.
Kobiety nie powiedziały ani słowa, a skoro się oddaliły, szejk wskazał na 
potrawy i rzekł:
– Skosztujcie łaskawie nieco z tego, zanim zarżną i przyrządzą jagnię!
– Hamdullilah! – odezwałem się, sięgając po jedzenie. – Twoje serce jest dobre, 
o szejku, 
a ręce twoje otwarte dla gości. Przyjmij i ty od nas mały dar. Polowaliśmy na el 
rassahl, gazelę 
i zabiliśmy kilka sztuk. Leżą przed twym namiotem i są twoją własnością.
– Rabbena chaliek, ia sidi, niech cię Bóg zachowa, zihdi! – odpowiedział. – 
Przybywasz 
z dalekiej Belad er Rumi, Europy, a mimo to znasz przykazania koranu, który 
powiada, że Allah 
wynagradza każdy dar dziesięciokrotnie. Przyjmuję gazele, a wy spożyjcie je z 
nami.
Wtem Krüger-bej zapytał:
– Widziałem bent es Sebira, najpiękniejszą córę twego szczepu, lecz nie 
widziałem twoich 
synów. Czemu nie przyszli pokazać mi swego oblicza?
– Odeszli do el Hamza. Moi wywiadowcy usłyszeli, że synowie Uelad Hamema 
przybyli, 
aby napaść na karawanę, której oczekujemy tutaj. Dlatego wysłałem część młodych 
wojowników, żeby zbadali gdzie znajdują się nieprzyjaciele.
– Beni Hamema? Czyż ci rozbójnicy zachodzą az tak daleko na północ?
– Oni są wszędzie, gdzie tylko można coś złowić. Szejk ich jest synem diabła. 
Jego ręce 
ociekają krwią. On nie oszczędza kobiet ani dzieci – hańba mu!
– Już go Mohammed es Sadak-bej potrafi odszukać!
– Tak sądzisz? Nikt go nie złapie. Szczep jego ma wiele strzelb, a najgorszym ze 
wszystkich 
rozbójników jest jego towarzysz.
– Co za towarzysz?
– Czyż nie słyszałeś o Saadisie el Chabir?
– O Saadisie, Krumirze z ferkah ed Dedmaka? Jest osławiony w całym kraju. Musiał 
uciec 
z ojczyzny, ponieważ przelał krew a teraz ściga go zemsta. Jest to chabir el 
chabir, największy 
z dowódców. Zna wszystkie doliny i góry, wszystkie źródła i rzeki w całym kraju. 
Jeżeli Beni 
Hamema jemu się powierzą, to będą jeszcze groźniejsi niż zwykle.
– Obrali go swoim dowódcą, wczoraj widziano go nad Bah el Halua. To zły znak dla 
karawany. Niech ją Bóg chroni!
Chociaż nie brałem udziału w tej rozmowie, jednak zajmowała mnie ona nadzwyczaj, 
ponieważ i ja niejedno słyszałem o Saadisie el Chabir. Mówiono o nim w każdym 
namiocie 
i przy każdym ognisku. Imię jego żyło w ustach gawędziarzy i kobiet, które 
chciały zmusić dzieci 
do posłuszeństwa. Krüger-bej sprowadził po pewnym czasie rozmowę na cel swojej 
wizyty, 
a szejk zaprosił nas, abyśmy przyjrzeli się jego koniom.
Opuściwszy namiot, dosiedliśmy koni i w towarzystwie wszystkich Arabów udaliśmy 
się na 
miejsce, gdzie pasło się stado. Widok koni wprawił Anglika w euforię. Był on 
znawcą 
i namiętnym miłośnikiem tych najszlachetniejszych ze zwierząt domowych.
– Behold! – zawołał. – Jakie wspaniałe okazy! Przypatrzcie się tej białej 
klaczy. Zapłaciłbym 
za nią tysiąc funtów.
– Nie dostaniecie jej i za dwa tysiące, sir – odpowiedziałem mu. – A jednak 
znajduje się tutaj 
zwierzę, może jeszcze cenniejsze, chociaż nie takie drogie.
– Które?
– Popielaty hedżin z tamtej strony. Ma tę samą barwę, która nawet włosom kobiet 
użycza 
tyle piękności. Przypatrzcie się jego głowie, oczom, piersiom i nogom! To 
biszarin hedżin 
i prawdopodobnie znakomity biegun.
– Dajcie mi spokój ze swoimi wielbłądami! Czy siedzieliście już kiedyś na takiej 
bestii, sir?
– Hm! Nawet często. Wszak wiecie, że już przedtem byłem kilka razy na Saharze.
Wśród wyciągniętego cwału Ali en Nurabi zatrzymał klacz przed nami i zapytał 
Krüger-beja 
z błyszczącymi oczami:
– Ta klacz nazywa się Jaskółka. Jak ci się podoba?
– Może nosić proroka w raju. Czy mi ją sprzedasz?
– Czy chcesz mnie obrazić, pułkowniku? Czy nie wiesz, że syn Sahary prędzej 
zabije siebie, 
swoją żonę i dziecko, niż odda swoją klacz za pieniądze?
– Wiem o tym, szejku. Czy znasz konia, który dorównałby jaskółce?
– Nie ma do niej podobnych.
– Przypatrz się temu ogierowi, na którym siedzi effendi!
– Żaden effendi z Frankistanu nie może mieć konia, którego oczy mogłyby spocząć 
na 
Jaskółce. Mimo to ten ogier jest zapewne niezłym koniem, skoro pan jego owinął 
go tak 
troskliwie. Jak się nazywa?
– Jego poprzedni właściciel nazywał go Rih – odrzekłem. To zafrapowało trochę 
pytającego.
– Rih, to słowo arabskie – rzekł. – Czy pan tego konia był Beduinem?
– Był to Mohammed Emin, szejk Haddedinów ze szczepu Szammara.
– W takim razie twój ogier jest zwyczajnym zwierzęciem, gdyż nikt z Szammarów 
nie 
sprzeda dobrego konia.
– On go nie sprzedał, lecz ofiarował. Czy to lichy koń, zaraz zobaczysz.
Zsiadłem z konia i skinąłem na Achmeda, który przysłuchiwał się z zajęciem 
naszej 
rozmowie, a teraz pospieszył z radością, by zdjąć z karego osłonę, już dumny ze 
zwycięstwa, 
którego spodziewał się po moim ogierze.
– Wallahi, billahi! – zawołał szejk, kiedy koc opadł na ziemię. – Ten koń ma 
nozdrza 
czerwone jak krew, a zbudowany jest, jak es Saleh, ulubiony koń Haruna el 
Raszyda. To radzi 
pak, najczystszej krwi. Żaden Beduin nie darowałby nikomu takiego skarbu. Ten 
koń poszedł za 
tobą bez wiedzy swego pana!
Znaczyło to innymi słowy, że go ukradłem. Takie słowa mogły paść z ust szejka 
tylko na 
skutek uczucia niezwykłego podziwu. Usłyszawszy to, ściągnąłem brwi i położyłem 
rękę na 
sztylecie.
– Czy wiesz, co mówisz, szejku Ali en Nurabi? – zapytałem. – Czy tu na Dżebel 
Gwibub jest 
zaszczytem zaliczać się do koniokradów?
– Słusznie! Jakże wam było, kiedyście pod swoimi biednymi zwłokami mieli taki 
garb?
– Bardzo dobrze.
– Naprawdę? No, to się zgadza z waszą naturą! Wiem, że wasze nerwy są ze skóry 
hipopotama. Kiedy ja po raz pierwszy wsiadłem na takie stworzenie, spadłem 
najpierw z tyłu, 
a potem z przodu. Później trzymałem się trochę lepiej, lecz nie zapomnę tej 
jazdy przez całe 
życie. Opanowało mnie potem coś gorszego niż choroba morska. Zdawało mi się, że 
połknąłem 
tysiąc diabłów, które chciały polecieć ze mną na cztery wiatry. Nigdy już nie 
dosiądę takiej 
nędznej kreatury!
Podczas tego zaklęcia rozczapierzył odpychająco wszystkie dziesięć palców i 
rozstawił 
swoje nieskończenie długie nogi, jakby miał jeszcze pod sobą wielbłąda, o którym 
mówił.
Przed nami przeprowadzono jedno po drugim najlepsze ze znajdujących się tam 
zwierząt. 
Krüger-bej był także zachwycony ową białą klaczą. Dobroduszna jego twarz 
promieniała 
rozkoszą.
– Czy widział już pan kiedyś takiego konia? – zapytał mnie. – Niech mnie kaczka 
kopnie, 
jeśli to nie prawdziwy rawuan. Takiej nie ma nawet następca tronu, zihdi Ali-
bej, w swojej stajni 
w el Marfa.
– Słyszałem, że dużo wydaje na konie.
– Bardzo dużo, ogromnie dużo, na konie, powozy i kobiety. Ma trzysta kobiet, ale 
takiego 
siwka nigdy jeszcze nie miał.
– Czy uważa pan tego konia rzeczywiście za niezrównanego?
– Wolę jego aniżeli wszystkie trzysta kobiet zihdi Ali-beja.
– To przypatrz się pan łaskawie mojemu karemu ogierowi!
– To nie takie proste. Tak go pan zawinąłeś w derkę, że widać mu tylko nogi i 
nos.
– To przypatrzy mu się pan potem.
– Jego chód i postawa już mi wpadły w oko. Niewątpliwie ma dużo ducha i ognia. 
Ale 
dlaczego go pan tak nakrywa?
– W ostatnim czasie musiał jadać durrha, a to mu trochę zaszkodziło. Ale, uważaj 
pan!
Szejk dosiadł siwki, by ją przećwiczyć. Zwierzę okazało się znakomite, chętnie 
puściłbym je 
w szranki z moim karym, gdybym nie był gościem właściciela siwki, a wiadomo, że 
dla Beduina 
nie ma większego strapienia, gdy jego ulubiony koń musi innemu ustąpić 
pierwszeństwa.
Wśród wyciągniętego cwału Ali en Nurabi zatrzymał klacz przed nami i zapytał 
Krüger-beja 
z błyszczącymi oczami:
– Ta klacz nazywa się Jaskółka. Jak ci się podoba?
– Może nosić proroka w raju. Czy mi ją sprzedasz?
– Czy chcesz mnie obrazić, pułkowniku? Czy nie wiesz, że syn Sahary prędzej 
zabije siebie, 
swoją żonę i dziecko, niż odda swoją klacz za pieniądze?
– Wiem o tym, szejku. Czy znasz konia, który dorównałby jaskółce?
– Nie ma do niej podobnych.
– Przypatrz się temu ogierowi, na którym siedzi effendi!
– Żaden effendi z Frankistanu nie może mieć konia, którego oczy mogłyby spocząć 
na 
Jaskółce. Mimo to ten ogier jest zapewne niezłym koniem, skoro pan jego owinął 
go tak 
troskliwie. Jak się nazywa?
– Jego poprzedni właściciel nazywał go Rih – odrzekłem. To zafrapowało trochę 
pytającego.
– Rih, to słowo arabskie – rzekł. – Czy pan tego konia był Beduinem?
– Był to Mohammed Emin, szejk Haddedinów ze szczepu Szammara.
– W takim razie twój ogier jest zwyczajnym zwierzęciem, gdyż nikt z Szammarów 
nie 
sprzeda dobrego konia.
– On go nie sprzedał, lecz ofiarował. Czy to lichy koń, zaraz zobaczysz.
Zsiadłem z konia i skinąłem na Achmeda, który przysłuchiwał się z zajęciem 
naszej 
rozmowie, a teraz pospieszył z radością, by zdjąć z karego osłonę, już dumny ze 
zwycięstwa, 
którego spodziewał się po moim ogierze.
– Wallahi, billahi! – zawołał szejk, kiedy koc opadł na ziemię. – Ten koń ma 
nozdrza 
czerwone jak krew, a zbudowany jest, jak es Saleh, ulubiony koń Haruna el 
Raszyda. To radzi 
pak, najczystszej krwi. Żaden Beduin nie darowałby nikomu takiego skarbu. Ten 
koń poszedł za 
tobą bez wiedzy swego pana!
Znaczyło to innymi słowy, że go ukradłem. Takie słowa mogły paść z ust szejka 
tylko na 
skutek uczucia niezwykłego podziwu. Usłyszawszy to, ściągnąłem brwi i położyłem 
rękę na 
sztylecie.
– Czy wiesz, co mówisz, szejku Ali en Nurabi? – zapytałem. – Czy tu na Dżebel 
Gwibub jest 
zaszczytem zaliczać się do koniokradów?
Tam, gdzie ja się urodziłem, jest to hańbą. Gdybym był nie zjadł z tobą soli, to 
żelazo 
tkwiłoby już w twoim sercu. Bądź ostrożniejszy na przyszłość!
Oczy szejka zajaśniały także. Gdybym nie był jego gościem, doszłoby zapewne do 
walki na 
noże. Opanował się jednak i zapytał:
– Czy twój ogier ma tajemnicę?
– Ma ją, jak każdy koń czystej krwi.
– Czy znasz tę tajemnicę?
– Znam.
– W takim razie przebacz mi! Nikt nie zdradzi tajemnicy swojego konia; dopiero 
na łożu 
śmierci przekazuje ją swojemu spadkobiercy. Kto zna tajemnicę swojego konia, ten 
musiał 
otrzymać go w sposób rzetelny. Jeśli jednak szejk Haddedinów darował ci tego 
ogiera z własnej 
woli, to i ty musisz być wielkim szejkiem lub emirem!
– Szejk Haddedinów był moim przyjacielem i to niech ci na razie wystarczy. Może 
wieczorem opowiem ci w jaki sposób otrzymałem konia.
– Sądzisz, że on dorówna mojej klaczy?
– Sądzę.
– To dosiądź go i udowodnij, że tak jest!
– Nie wolno mi zmartwić klaczy człowieka, w którego namiocie mam spocząć.
– Wolno ci, effendi. Żądam tego od ciebie, by ci pokazać, że moja Jaskółka jest 
szybsza, niż 
twój Wiatr.
Wahałem się jeszcze, gdy Krüger-bej zauważył:
– Wszak sam tego chce! Do pioruna, ja także jestem ciekaw, jakie to będą 
wyścigi! Gdy 
zobaczyłem pańskiego ogiera, zdumiałem się nad własną ślepotą. Szejk nie 
powinien się 
gniewać, jeśli zwyciężycie, gdyż sam was o to prosi. Puść pan diabła w taniec. 
Powiadam panu, 
że ucieszę się, jeśli pańskiemu Wiatrowi nie zabraknie wiatru.
Sir Dawid Percy niezupełnie wprawdzie zrozumiał naszą rozmowę, lecz na widok 
mojego 
konia kilka razy wydał głośny okrzyk podziwu; przeczuł o co chodzi i rzekł do 
mnie:
– A to koń! Będziecie się ścigali z szejkiem?
– Zgadliście.
– Zróbcie to, zróbcie! Przypuszczam, że kary może pójść w zawody z siwka!
– Pod względem chyżości i wytrzymałości przewyższa ją nawet, ale obawiam się, że 
obrażę 
szejka, jeśli zawstydzę jego klacz.
– Ale, co za gadanie! Sława takiego konia więcej warta, aniżeli ten brunatny 
chmyz!
„Tajemnica” konia, to rzecz całkiem szczególna. Każdy Arab przyzwyczaja swego 
konia do 
pewnego znaku, na który zwierzę ze spotęgowaną chyżością pędzi, dopóki nie 
padnie. O tym 
znaku Arab nie mówi nikomu, nawet synowi ani najlepszemu przyjacielowi, a używa 
go tylko 
wtedy, kiedy życie jego jest w największym niebezpieczeństwie, lub kiedy chodzi 
o zdobycie 
nagrody cenniejszej dla niego, aniżeli zwierzę. Mój znak polegał na tym, że 
głośno wymawiałem 
słowo „rih” i lewą dłoń kładłem ogierowi między uszami. Doświadczyłem już 
nieraz, że wtedy 
trudno było jakiemukolwiek jeźdźcowi mnie doścignąć. Nie bałem się też klaczy 
szejka, ale nie 
chciałem zranić jego dumy. Ucieszyłem się przeto przerwą, jaka na razie 
odwróciła naszą uwagę 
od próby z końmi. Oto jeden z Arabów krzyknął głośno i wskazał ręką na północ, 
gdzie 
ujrzeliśmy kilkanaście punktów, zwiększających się szybko w miarę zbliżania się 
do nas. Byli to 
jeźdźcy szczepu, u którego bawiliśmy właśnie w gościnie. Zaledwie szejk to 
rozpoznał, dał znak, 
by jechać za nim i popędził z zawrotną niemal chyżością.
– Za nim, za nim! – zawołał do mnie Krüger-bej. – Doścignij go pan! To 
najpiękniejsza 
sposobność do pokazania przewagi ogiera nad klaczą!
Zrobiłem ręką odmowny ruch i zachowałem to samo tempo co inni. Zbliżających się 
do nas 
jeźdźców było około dwudziestu. Prowadzili w środku Araba, przywiązanego do 
konia sznurami 
z łyka palmowego. Dwu z nich podjechało szybciej do szejka i zatrzymało przed 
nim konie. Byli 
to jego synowie.
– Hamdullillah! – zawołał jeden z nich. – Dzięki Allahowi, który oddał nam w 
ręce 
największego rozbójnika i mordercę!
– Kim jest ten jeniec? – zapytał szejk.
– To Krumir Saadis. Allah inhal el kelb, niech Bóg zniszczy tego psa, jego i 
cały ferkah ed 
Dedmaka! On zastrzelił Abu Ramzę, walecznego wojownika i kilku z nas pokaleczył. 
Oby jego 
imię zostało zmazane a krew jego niechaj zapłaci za winę, która go zawiedzie do 
piekła!
Tym jeńcem był więc słynny Krumir, o którym rozmawialiśmy przedtem. Ręce jego 
przywiązane były do tylnej części arabskiego siodła, a obie nogi skrępowane 
sznurami, 
przechodzącymi pod brzuchem konia. Mimo to siedział prosto na siodle, zwróciwszy 
na szejka 
ostre, kolące spojrzenie. Niskie czoło z cienkimi, szczecinowatymi brwiami, 
ostre kości 
policzkowe, cienki jastrzębi nos, obrzękłe wargi i silnie rozwinięta dolna 
szczęka nadawały mu 
wyrazu nieczułości i okrucieństwa.
– Abu Ramza nie żyje? Gdzie on? – zapytał szejk.
– Tam go wiozą.
Mówiący to wskazał ręką za siebie, gdzie ukazali się dwaj jeźdźcy, prowadzący 
między sobą 
konia, do którego przywiązany był trup zastrzelonego.
– A kto zraniony? – zapytał szejk znowu.
Dwaj jeźdźcy wskazali w milczeniu na krwawe plamy, widoczne na białych 
płaszczach.
– Opowiedz, jak spotkaliście się z nim! – rozkazał Ali en Nurabi. Syn zaczął 
opowiadać:
– Jechaliśmy w dół Wadi Milleg i zatrzymaliśmy się nad Fum el Hadżal. Wtem 
nadjechał ten 
potomek psa parszywego. Siedział na koniu, oczy jego szukały czegoś, jak oczy 
szpiega, a jazda 
jego była jak chód zdrajcy. Naraz ujrzał nas i zwrócił się do ucieczki, my 
jednak dopędziliśmy go 
wkrótce. Zanim zdołaliśmy go pojmać, zastrzelił nam towarzysza, a tych dwu 
zranił. Ed dem 
b’ed dem – en nefs b’en nefs! – zawołały głosy dokoła.
Szejk nakazał milczenie.
– Zebranie naradzi się nad nim – rzekł. – Czy przyznał się wam, gdzie jego 
ludzie?
– Nie. Nie powiedział ani słowa. Usta jego są jako wargi śmierci, która milczy 
na wieki.
– Ostrza naszych włóczni i noży nauczą go słów, których zażądamy od niego. 
Zaprowadźcie 
go do obozu!
Podczas tej niedługiej rozmowy Krumir nawet nie drgnął powieką i przypatrywał 
się 
z nietajonym podziwem naszym koniom, siwce i karemu. Twarz jego została 
nieruchoma, 
a kiedy przejeżdżaliśmy obok trzody, lekkim naciskiem kolan zatrzymał konia, aby 
z zachwytem 
przypatrzyć się popielatemu wielbłądowi. Zdawało się, że o los swój zupełnie się 
nie troszczy.
Kilku Arabów pospieszyło naprzód do obozu, aby zanieść wiadomość, że najgorszy z 
ich 
nieprzyjaciół dostał się do niewoli. Cała ludność powitała nasz orszak okrzykami 
radości. 
Jeźdźcy przebiegali obok siebie w śmiałych podskokach, a reszta klaskała 
radośnie w ręce, 
okazując co chwila pogardę jeńcowi. On sam nie drgnął na twarzy nawet wówczas, 
kiedy przed 
namiotem szejka zabrano się do odwiązywania go od konia. Zaledwie jednak 
rozwikłano ostatnie 
węzły, zeskoczył potężnym susem, odrzucił na bok otaczających go ludzi i w 
jednej chwili 
znalazł się przy bocznym namiocie, w którego drzwiach stała córka szejka. W 
mgnieniu oka 
pochwycił ją i postawił przed sobą jak tarczę.
– Dakila ia szejk, jestem wybawiony! – zawołał – i natychmiast opadły wszystkie 
ręce, które 
wyciągnęły się za nim.
Stało się to tak szybko, że niepodobna było temu przeszkodzić. Na wszystkich 
twarzach 
odbiło się gniewne zdumienie, lecz nikt nie odważył się podnieść ręki na tego, 
który wymówił 
uświęcone słowo, chroniące nawet najgorszego złoczyńcę przed zemstą 
nieprzyjaciół.
– Eddini szarbat, ia ambrel banaht, daj mi się napić, ozdobo dziewcząt! – rzekł 
do Mochallah.
Ona spojrzała pytająco na ojca. Dokoła odezwał się lekki pomruk, szejk jednak 
nie zważał na 
to i rozkazał córce:
– Daj mu wody, lecz ani chleba ani soli! Starszyzna osądzi, co się z nim stanie.
Dziewczyna zniknęła wewnątrz namiotu dla kobiet, a zaraz potem wyszła z czarką 
wody, 
którą podała Krumirowi.
– Weź i pij, wrogu mojego szczepu! – rzekła.
– Piję! – odpowiedział dumnie. – Oby moi nieprzyjaciele zniknęli, jako krople 
tej wody, 
a napój ten niech będzie wodą zbawienia dla Saadisa el Chabir, syna Beni 
Dedmaka!
– Allah jenahrl el Dedmaka, Allah niech potępi Dedmaka – odezwał się jakiś głos, 
pełen 
gniewu.
Słowa te wymówił mój służący, Achmed es Sallah. Szejk zmarszczył groźnie brwi 
i odpowiedział:
– AHah iharkilik, oby Bóg spalił ciebie, ciebie i twój język! Czyż nie 
widziałeś, że ten 
człowiek wypił kroplę wspaniałości, z córką twojego szczepu? Ale ja wiem, że 
udałeś się na 
obczyznę, aby zapomnieć o zwyczajach i prawach swojego narodu, a teraz nie wiesz 
już o tym, 
że Beduin powinien słuchać, kiedy mówi pan wsi. Przekleństwo proroka spotyka 
człowieka, 
który hańbi swojego gościa, a ja powiadam wam, że zabiję każdego, kto ośmieliłby 
się strącić 
włos z głowy tego Dedmaka, zanim zebranie starszyzny nie naradzi się, co z nim 
zrobić!
O biada! Z tych słów poznałem, że szejk nie jest zbyt dobrze usposobiony do 
biednego 
Achmeda. Co mogło się teraz stać z miłością obojga ludzi? Oczy Achmeda 
zaiskrzyły się. Słowa 
wyrzucone przeciw Krumirowi, niewątpliwie podyktowała mu zazdrość. On nie 
dostąpił 
szczęścia, żeby zamienić słowo z ukochaną, a ten zbój i morderca bezkarnie ją 
dotykał i pił z jej 
rąk. To go z pewnością dręczyło, ale teraz był na tyle rozsądny, że nie poddał 
się wpływowi 
uczuć, lecz cofnął się z gniewem do namiotu.
Na skinienie szejka dwaj wojownicy wzięli Krumira między siebie i zaprowadzili 
do 
szejkowego namiotu. Krüger-bej położył mi dłoń na ramieniu, mówiąc:
– No, teraz rozpocznie się narada, czyli my jesteśmy tu zbyteczni. Może będzie 
mi pan 
towarzyszył?
– Dokąd?
– Trochę na przechadzkę, aby rozruszać nogi. Będzie to rodzaj uprzejmości wobec 
szejka, 
ponieważ potrzeba mu teraz namiotu na naradę. Za kwadrans wszystko się skończy, 
będziemy 
więc mogli powrócić.
– Zabierzmy ze sobą Anglika!
– To rozumie się samo przez się. Któż miałby go wezwać, żeby z nami poszedł, 
jeśli nie my?
Skinąłem na sir Dawida Percy. Powierzyliśmy Achmedowi nadzór nad końmi i 
zwróciliśmy 
się ku grupce palm, których korony obiecywały trochę chłodnego cienia.
– Co to za drab, którego pochwycił Uelad Sabira, sir? – zapytał mnie Percy. – 
Widziałem 
wprawdzie wszystko, ale nic nie rozumiałem.
– To Krumir z ferkah ed Dedmaka, wysoce niebezpieczny rozbójnik karawanowy. Do 
jego 
ręki przylgnęła niejedna kropla krwi ludzkiej.
– Hm! Jak nazywa się ten człowiek?
– Saadis el Chabir.
– Co to znaczy?
– Saadis jest właściwym jego imieniem i znaczy: „szósty”. Ten człowiek zna 
dzięki 
wyprawom po Algierze i Tunezji każdą górę i każde wadi. To najpewniejszy 
przewodnik 
w całym kraju, a od wybrzeża Morza Śródziemnego aż po Belad el Dżerid ma 
licznych przyjaciół 
i sprzymierzeńców, jak londyński złodziej kieszonkowy ma swoich towarzyszy od 
Holborn aż do 
Isle of Dogs. Podobno nawet na niebezpiecznych słonych jeziorach południowych, 
czuje się tak 
pewnie jak jeździec w siodle. Dlatego rozbójnicze plemiona Beduinów wynajmują go 
często na 
przewodnika.
– Hm! Słyszałem już raz to imię, lecz nie wiedziałem, że ten Saadis i ów 
opryszek, to jeden 
i ten sam łajdak.
– Więc widzieliście go już, sir? – zapytałem.
– Yes! – potwierdził Anglik.
– Gdzie?
– W Tunisie, albo raczej koło Tunisu.
– Kiedy?
– Przed trzema tygodniami. Spotkałem się z nim w ogrodach pod Tunisem. Siedział 
na 
przepysznym srokaczu i cwałował ku górom Saghoan. Przybywszy do Bardo, 
rezydencji beja, 
dowiedziałem się, że właśnie skradziono konia bejowi, sześcioletniego srokacza. 
Zeznałem, co 
widziałem i przyłączyłem się do pogoni za łotrem, ale kiedy dojechaliśmy do 
Manuby, on dostał 
się już na Dżebel Saghoan. Niepodobna już było go dopędzić.
– I poznaliście go teraz na pewno? Nie mylicie się?
– To stanowczo jest on. Tej fizjonomii nie można zapomnieć i założę się o 
wszystko, że się 
nie mylę.
– Czy Krüger-bej wie o kradzieży?
– Oczywiście. On był w tym czasie w Bardo.
– A wy nie powiedzieliście mu jeszcze, że ten Saadis jest owym łotrem, którego 
spotkaliście 
wówczas?
– Nie.
– To niechaj zaraz się dowie!
Powiedziałem pułkownikowi gwardii o tym, co usłyszałem od Anglika. To zaskoczyło 
go tak 
niespodzianie, że aż usta otworzył ze zdumienia i przez długi czas nie mógł ich 
zamknąć.
– Co? – zawołał w końcu. – Ten Saadis el Chabir, ten arcyłotr, to był on? Czy 
lord się nie 
mylił?
– Nie myli się na pewno!
– Do stu piorunów! To dobrze! To będzie połów, za który mi Sadak-bej ofiaruje 
największą 
wdzięczność. Ale gdzie srokacz?
– Pewnie sprzedany, skoro Krumir nie jechał dzisiaj na nim.
– Niech diabeł porwie tego draba! Dopóty będzie brał chłostę w podeszwy, dopóki 
się nie 
przyzna, gdzie schował srokacza. Proszę pana, zawróćmy czym prędzej, abyśmy 
przyszli zanim 
tego łotra ułaskawi zebranie starszyzny i weźmie pod swoją opiekę!
– Czy pozwolą nam stanąć przed zebraniem? Krüger-bej zatrzymał się i zamyślił.
– Nie – odrzekł potem – i to jest przykre. Mimo to wracajmy, ponieważ nigdy się 
nie wie, co 
w takiej sprawie może znaczyć jedna chwila i jaki skutek może pociągnąć za sobą 
zaniedbanie 
czegoś. Cały batalion w tył zwrot i marsz!
Udaliśmy się czym prędzej do duaru. Achmed pilnował pasących się koni. Stanąłem 
przy 
nim, a tamci dwaj poszli dalej. Widocznie Achmed otrzymał jakąś przyjemną 
wiadomość, gdyż 
twarz jego błyszczała od zachwytu.
– O zihdi! – rzekł – słońce wzeszło nad twoim przyjacielem i sługą, a Allah 
wylał nań pełnię 
szczęścia!
– Czy wolno wiedzieć, jakiego posła użył Allah, by cię obdarzyć tym szczęściem?
– Tobie wolno, lecz tylko tobie. Mochallah, najpiękniejsza z hury-sek, 
przechodziła tędy, by 
zobaczyć, co się dzieje z wielbłądami szejka. Musiała być bardzo ostrożna, ale 
przecież 
powiedziała mi, że o północy będzie na mnie czekała pod palmami. Szejk gniewa 
się na mnie, 
ponieważ jako wolny człowiek poszedłem do wielkich miast i zostałem nawet sługą 
niewiernego. 
Pomówimy o tym, jakby ułagodzić jego gniew.
– Gniewa się na ciebie z mojego powodu? To obraza, za którą się zemszczę!
– O zihdi! Oszczędź go! Ramię twoje jest silne, a twój nóż nigdy nie chybia 
celu, ale szejk 
jest ojcem Mochallah, którą ja miłuję! Ty nie zasmucisz mojego serca!
– Eh! Ja go przecież nie chcę zabić! Wszak wiesz, że jestem chrześcijaninem i 
moja biblia 
zabrania przelewać krwi bez koniecznej potrzeby.
– Cóż więc uczynisz effendi?
– Zemszczę się na nim w ten sposób, że ja, niewierny, wstawię się za tobą. 
Poproszę go, żeby 
oddał ci za żonę twą „pachnącą”.
– Czy to prawda? O zihdi, czy zrobisz to rzeczywiście? – pytał uradowany.
– Tak. I ciekaw jestem, czy każe licom moim spłonąć ze wstydu. Wiem przecież, że 
prorok 
zabrania zawstydzać gościa.
– Panie, jeśli to zrobisz, to będziesz gotów spełnić jeszcze jedną moją prośbę, 
a ja wielbić 
będę twą dobroć przez wszystkie pokolenia!
Hm! Poczciwy Achmed mówił już o swoich potomkach. Miłość to rzecz szczególna, 
zarówno w Laponii jak w Tunisie, nad Missisipi i u Papuasów; najlepiej 
pozostawić jej własną 
wolę. Zapytałem więc mego Araba:
– Jakie masz życzenie?
– Czy nie sądzisz, że mogliby mnie zaskoczyć z Mochallah?
– To bardzo możliwe.
– Zihdi, ja nie mam nikogo innego! Niechaj twoje oko strzeże nas, abyśmy byli 
spokojni!
Aha! To było niezłe! Mój poczciwy Achmed ufał widocznie memu dobremu sercu. Ale 
czemu nie miałem wyświadczyć mu tej drobnej przysługi? Gdyby na mnie pod palmami 
czekała 
Mochallah, on byłby także z radością czuwał nad bezpieczeństwem naszego rendez-
vous.
– Achmedzie es Sallah – odpowiedziałem mu na to – idź śmiało pod daktyle. Ja 
potrafię 
przytrzymać każdego zdrajcę!
– O zihdi, łaska twoja jest wielka, jak drzewo esz sziab, na którym spoczywa 
ziemia, a litość 
twoja sięga tak daleko, jak daleko latają rajskie ptaki. Oddam ci życie, jeżeli 
zechcesz!
– Zachowaj je dla Mochallah! Powiedz jej, że jestem twym przyjacielem, który 
przemówi za 
wami do jej ojca!
Po tej rozmowie poszedłem do namiotu szejka, gdzie byli już Percy i Krüger-bej. 
Ledwie się 
zatrzymałem przed namiotem, otworzyło się wejście i pojawił się szejk razem z 
Krumirem 
i starszyzną.
– Co postanowiliście o tym człowieku? – zapytał pułkownik gwardii.
– Zgromadzenie było dla niego łaskawe – rzekł Ali en Nurabi. – On wypił wodę 
pozdrowienia, lecz nie jadł chleba ani soli gościnności. Przez trzy dni będzie 
bezpieczny 
w naszych namiotach i na naszych pastwiskach; jednak po upływie tego czasu, a 
nawet przedtem, 
skoro przekroczy nasze granice, podpadnie pod krwawą zemstę.
– On ucieknie!
– Konia jego strzegą nasi ludzie.
– On mimo to ucieknie. Czy wiesz, szejku, że on należy nie tylko do was lecz 
także i do 
mnie?
– Dlaczego?
– Zaraz się o tym dowiesz!
Krumir nie słyszał pozornie ani słowa z tej rozmowy. Wzrok jego spoczywał na 
przywiązanej w pobliżu siwce en Nurabiego, następnie prześlizgnął się po 
namiocie dla kobiet, 
przed którym Mochallah zajęta była mieleniem durhy. W spojrzeniu jego malował 
się wyraz 
pożądliwości i szyderstwa, a ja wyczytałem w nim, że zarówno koń jak i piękna 
dziewczyna były 
czymś, o co warto się było pokusić. Po ostatnich słowach Krüger-beja zwrócił się 
do niego 
z dumnym wyrazem twarzy.
– Byłeś przed trzema tygodniami w Tunisie? – rzekł doń pułkownik gwardii.
– Co obchodzą cię moje drogi? – odparł.
– Więcej aniżeli przypuszczasz! Czy zaprzeczysz, że tam byłeś?
– Nie chcę ani zaprzeczać, ani odpowiadać ci na to pytanie. Jestem wolnym synem 
Dekmaka, 
ty zaś niewolnikiem baszy. Zaczekaj, dopóki mi się nie spodoba z tobą pomówić!
– Musi ci się spodobać, ty wolny ed Dekmaka, który jesteś jeńcem walecznych 
Uelad es 
Sebira. Ten obcy emir z Inglistanu widział cię w Tunisie.
– Niech sobie widzi kogo chce! Co mnie to obchodzi?
– Jechałeś na srokaczu!
Coś, jakby wyraz przerażenia, przemknęło po obliczu Krumira, zapanował jakby nad 
sobą 
i odpowiedział:
– Czy ten obcy emir przybył tylko po to z Inglistanu, żeby oglądać srokacze?
– Skradziono go baszy, a ty jechałeś na nim z Bardo przez Manubę do gór Saghoan. 
Nie 
mogliśmy już ciebie doścignąć.
Krumir zaśmiał się krótko i złośliwie.
– W takim razie ten srokacz był bardzo dobrym koniem! – rzekł. – Ten, kto go 
ukradł, jest 
widocznie lepszym jeźdźcem, od tych którzy go ścigali.
– A jednak dopędzili go, jak teraz widzisz. Saadisie el Chabir, gdzie ukryłeś 
skradzionego 
konia?
– Ja?… Czy samum, zły wiatr pustynny, mózg ci wysuszył, że ośmieliłeś się 
wypowiedzieć 
to pytanie?
Na te słowa pułkownik położył dłoń na rękojeści jataganu i zawołał:
– Kelb, ibn el kelb – psie i psi synu, czy ty mnie znasz?
– Znam, ponieważ widziałem cię w el Marfa na ulicy zihdi Morgiani i przed domem 
beja na 
czele niewolników. Pochodzisz z północnych krajów, gdzie mieszkają niewierni, 
których oby 
Allah potępił! Czy jesteś jeszcze na tyle obcy w krainie wiernych, że odważasz 
się nazywać psem 
Krumira z ferkah ed Dedmaka? Czy nie wiesz, że tylko z tym możesz się obchodzić 
jak ze 
złodziejem, kogo bezpośrednio po kradzieży złapiesz na kradzionym koniu? Gdybyś 
nawet 
dzisiaj zobaczył u mnie srokacza, nie byłby on skradziony, bo mogłem go otrzymać 
w podarunku, zamienić lub kupić. Gdybyś nie był gościem tych ludzi, u których 
piłem wodę, 
ugodziłbym cię nożem. Ale powiedz jeszcze jedną obelgę, a dusza twoja pójdzie do 
ojców. Syn 
Krumirów nie pozwala obrażać się po raz wtóry. Zapamiętaj to sobie!
Ta groźba nie wywarła żadnego wrażenia na czcigodnym Krüger-beju, bo przystąpił 
o krok 
bliżej i zapytał:
– Ty śmiesz kłamać, że nie ukradłeś konia?
– Nie mam potrzeby kłamać, ani przyznawać się do niczego. Mów z kim chcesz, 
tylko nie ze 
mną!
– No, to dobrze, niech się spełni twoje życzenie, ale nie sądź, że mi umkniesz! 
– rzekł 
Krüger-bej, po czym zwrócił się do Alego en Nurabi. – A więc ten Saadis el 
Chabir jest 
rzeczywiście pod waszą opieką?
– Tak; przez trzy dni może wolno i bez przeszkód chodzić wśród nas, jak gdyby do 
nas 
należał. Czwartego dnia w porze feczeru, pierwszej modlitwy, otrzyma swego konia 
i będzie 
mógł się od nas oddalić. Ale wraz z zorzą poranną popędzimy za nim, a jeśli go 
dościgniemy, 
zabierzemy jego krew! Tak postanowiła rada starszych.
– Lecz on przedtem ucieknie!
– Przysiągł, że tego nie zrobi.
– Jaką złożył przysięgę?
– Na Allaha, na proroka i na wszystkich świętych kalifów.
– W takim razie dochowa przysięgi. Ja jednak nie przyłączam się do waszego 
postanowienia, 
gdyż nie przyrzekałem mu pozwolić na ucieczkę między mrokiem nocy a zorzą 
poranną. 
Zaczekam nań na granicy waszych pastwisk, by go tam pojmać i zabrać do Tunisu.
– Na to musimy się zgodzić – odrzekł szejk – ale, zanim ty go zabierzesz do 
Tunisu, padnie 
od naszych kul. Teraz wejdźcie do namiotu! Dolatuje mnie już woń owcy, zabitej 
dla was.
Krumir odszedł z podniesioną głową, my zaś udaliśmy się do namiotu, gdzie 
obsługiwały nas 
Mochallah i jej matka. Ani szejk, ani nikt z jego ludzi nie wziął udziału w 
uczcie. Zwyczaj 
zakazywał im jeść przed pochowaniem zabitego towarzysza.
– Nad czym naradzał się pułkownik z szejkiem? – zapytał mnie sir Percy podczas 
jedzenia.
Gdy mu wytłumaczyłem całą sprawę, odpowiedział:
– Hm! To nędzny drab, ten Krumir! Taki łotr nie powinien nam umknąć! Yes! Ja 
także 
pomogę zabrać go do Tunisu.
– Zdaje mi się, że chcieliście przyłączyć się do mnie?
– Ach, słusznie! Wy udajecie się na południe, a ja z wami, ale przedtem możemy 
przyczynić 
się do pojmania tego ptaszka.
– Zobaczymy! Ja nie wierzę ani jemu ani jego przysiędze. Może jeszcze przed 
upływem 
umówionych trzech dni zajdzie coś nadzwyczajnego.
Zanim jeszcze przestaliśmy jeść, dały się na dworze słyszeć żałobne wycia. To 
zabierano się 
do grzebania zabitego. Jako goście mieliśmy obowiązek przyłączenia się do tej 
żałobnej 
uroczystości, opuściwszy więc namiot, wyszliśmy przed obóz, gdzie wszyscy 
zgromadzili się 
dokoła zwłok, leżących w białym całunie obok płytkiego dołu. Tuż przy zwłokach 
stali krewni, 
a reszta stanęła dokoła wielkim kręgiem. Kobiety i dziewczęta lamentowały 
przeraźliwymi 
głosami, mężczyźni zaś stali w posępnym milczeniu, ze spojrzeniami żądnymi 
zemsty. Krumira 
nie było widać; miał na tyle rozsądku, że się nie pokazał.
Ponieważ we wsi nie było kapłana, szejk zastępował go przy obrzędzie. Podniósł 
rękę 
i natychmiast zapanowała zupełna cisza. Zwrócił twarz w stronę Mekki i zaczął:
– W imię Boga wszechmiłosiernego. Na mądry koran, tyś jest jednym z posłańców 
Boga, 
który ma nauczyć drogi prawdziwej. To objawienie wszechmocnego i 
wszechmiłosiernego Boga, 
aby ostrzegł naród, którego ojcowie nie byli ostrzeżeni i dlatego żyli bez 
troski i lekkomyślnie. 
Wyrok na nich już zapadł, dlatego nie mogę wierzyć…
To był początek trzydziestej szóstej sury, którą Mahomet nazwał kwelb el kuran, 
czyli 
sercem koranu. Odmawia się ją w godzinie śmierci lub na pogrzebie. Podczas słów: 
„Znakiem 
zmartwychwstania niechaj mu będzie martwa ziemia, którą deszcz ożywia na nowo”, 
położono 
trupa w grobie, twarzą ku Mekce. Przy słowach zaś: „Zahuczą trąby i patrz, oto 
powstali 
z grobów. Oto, co nam wszechmiłosierny obiecał. Jeden tylko dźwięk trąby i 
patrz, wszyscy już 
zgromadzeni przed nami”, zaczęto rzucać ziemię na umarłego. W tym czasie szejk 
odmówił surę 
do końca. Obok leżały przygotowane kamienie, z których ułożono nad grobem 
mogiłę. W końcu 
szejk odmówił jeszcze surę siedemdziesiątą piątą i zakończył pogrzeb 
mahometańskim 
wyznaniem wiary: „Bóg jest jeden, a Mahomet jego prorokiem”. Kobiety zaczęły 
chodzić dokoła 
grobu, a mężczyźni występowali szeregiem jeden po drugim i wbijali noże w ziemię 
na znak, że 
śmierć towarzysza broni ma być pomszczona.
Gdyby Krumir był obecny przy tej osobliwej przysiędze, może nie potrafiłby 
zachować 
dumnej i pewnej postawy. Gdy weszliśmy do namiotu szejka, zastaliśmy go tam na 
serirze. 
Sądził z zupełną słusznością, że mu tam najbezpieczniej. Pomimo swego niezbyt 
miłego 
położenia nie okazywał nam żadnych względów. Leżał wyciągnięty i obojętny, jak 
gdyby nie 
widział nas wcale. Ja i Krüger nie zważaliśmy na to, gdyż wystarczyło nam 
miejsca na to, żeby 
przykucnąć na sposób turecki, lecz sir Dawid Percy nie był przyzwyczajony do tej 
pozycji, którą 
na wschodzie nazywają rahat otturmak, spokój członków.
– Zabierz nogi, master łajdaku! – rzekł niestety po angielsku, lecz z ruchem 
ręki, który 
Krumir bezwarunkowo musiał zrozumieć.
Mimo to nie ruszył nogą, aby zrobić miejsce Anglikowi.
– Well! Skoro nie chcesz, to się posankuj!
Wziąwszy przy tych słowach Krumira za nogi, zrzucił go szybkim ruchem z seriru 
aż pod 
wejście do namiotu. W tejże chwili napadnięty zerwał się z ziemi i skoczył ku 
Anglikowi. Sir 
Percy, jako zręczny bokser, na przyjęcie napastnika uderzył go tak mocno pięścią 
w twarz, że ten 
stracił przytomność, a w następnej chwili wyleciał z namiotu.
Spotkanie przeciwników odbyło się tak szybko, że niepodobna mu było 
przeszkodzić. Percy 
usiadł na serirze, ja zaś dobyłem noża, by mu dopomóc, gdyż spodziewałem się, że 
Saadis el 
Chabir poszuka sobie jakiejś broni i wtargnie znów do namiotu. Uderzenie jest 
dla Beduina 
największą obelgą, a zmyć ją można tylko krwią.
– Coście zrobili, sir? – zapytałem. – Teraz życie wasze jest w 
niebezpieczeństwie!
Anglik wyciągnął spokojnie jeden z pistoletów, odwiódł kurki i odrzekł chłodno:
– Moje życie w niebezpieczeństwie? W takim razie ja wpierw jego trochę zabiję. 
Nie mogę 
pozwolić koniokradowi na to, żeby się ze mną brutalnie obchodził.
– Na miłość Boga, nie strzelajcie! On pozostaje teraz pod osłoną całego szczepu 
i śmierć 
jego sprowadziłaby na was zemstę krwi.
– Pshaw! Czy może sądzicie, że Englishman zna to głupstwo, które się zowie 
strachem lub 
obawą? Ten człowiek obraził mnie wedle zwyczajów mego kraju, za to ja obraziłem 
go wedle 
jego zwyczajów. Tym samym sprawa między nami załatwiona. Jeśli mu to nie 
wystarczy, to już 
będzie jego rzeczą. Yes!
Obawy moje co do wtargnięcia Krumira do namiotu nie spełniły się na szczęście. 
Krüger-bej 
potrząsnął na to głową, mówiąc:
– Ten de Dedmaka stracił chyba poczucie własnej godności, inaczej bowiem 
naraziłby życie, 
byle pomścić tę obelgę. Czy Anglik zastrzeliłby go?
– Boję się o to.
– W takim razie musimy się zastanowić jak temu zapobiec. Gdyby ten drab odważył 
się 
wejść do namiotu, przytrzymamy go natychmiast, żeby nie mógł się ruszyć. Potem 
zawołamy 
szejka i oddamy mu jeńca, aby w ten sposób go unieszkodliwić.
Lecz nie doszło do wykonania tego planu, ponieważ Krumir się nie zjawił. 
Dopiero, gdy 
nadszedł szejk, dowiedzieliśmy się, że Saadis skarżył się przed nim na nas i 
zagroził nam ciężką 
zemstą. Na czas pobytu we wsi dano mu inny namiot.
Tymczasem upłynęło całe popołudnie, a z daleka zabrzmiały słowa: „Hai aal el 
sallah, tak, 
gotuj się do modlitwy, kiedy słońce zanurza się w morzu piaszczystym!”
To nadszedł mogreb, czyli pora modlitwy o zachodzie słońca. Zanurzyliśmy więc 
ręce 
w wodzie, wyszliśmy przed namiot, z wyjątkiem lorda, który został w namiocie, i 
upadliśmy na 
ziemię. Podczas moich wędrówek pośród muzułmanów nie wykluczałem się nigdy z ich 
modlitw, a zdaje mi się, że mimo to pozostałem dobrym chrześcijaninem.
Po modlitwie szejk dosiadł konia, by postarać się o zabezpieczenie trzód. 
Przyłączyłem się 
doń, ponieważ zależało mi na tym, by pomówić z nim w cztery oczy o moim 
służącym, który 
pozostał w duarze przy moim koniu.
– Achmedzie es Sallah – zawołałem nań – nie odstąpisz od konia ani na chwilę i 
przywiążesz 
go na noc podczas snu do siebie!
– Rozumiem cię, zihdi – odpowiedział. – Nie tylko przywiążę go do siebie, lecz 
nadto głowa 
moja spoczywać będzie na nim, kiedy ułoży się do snu.
– Na co ta ostrożność? – spytał mnie szejk, jadąc dalej. – Czyż nie jesteś moim 
gościem, 
którego mienie jest bezpieczne, dopóki znajduje się u mnie?
– Czy oddasz mi mego ogiera, jeśli go jutro rano nie znajdziemy?
– Któżby go mógł uprowadzić?
– Saadis el Chabir.
– Mylisz się, on nas nie okradnie. Zresztą przysięga zatrzyma go u nas przez 
trzy dni.
– Ty możesz mu ufać, ale ja nie wierzę w ani jedno jego słowo. Czy jesteś 
pewien, że 
w Wadi Milleg był sam?
– Gdyby nawet miał towarzyszy, nie ośmieliliby się napaść na obóz Alego en 
Nurabi. Oni 
mnie znają. Jutro pojedziemy do Wadi Milleg, aby ich poszukać, jeśli się tam 
znajdują. Czy 
pojedziesz z nami effendi?
– Nie.
– Dlaczego? Koń twój wypocznie do tego czasu.
– Ani ja, ani mój koń nie potrzebujemy wypoczynku. Zostanę u ciebie jutro 
dlatego, że nie 
chcę abyś popełnił wielki błąd.
– O jakim błędzie mówisz?
– Czyż nie uważałeś tego za wielki błąd, że Achmed jeździł ze mną? A teraz sam 
chcesz, 
żebym ja był z tobą! O szejku, od kiedy to w kraju Uelad es Sebira panuje 
zwyczaj zasmucania 
gości? Przejechałem Saharę od Dżebel Abiad na zachodzie do Wah el Dakel na 
wschodzie, od 
Dżebel Aldeda w kraju Krumirów na północy do straszliwej pustyni Tintuma na 
południu. Byłem 
w Egipcie, w świętym kraju el Arab, potem dalej na wschodzie aż u Kurdów i 
Persów, byłem 
w takich krajach i pośród takich ludów, których nazw ty nigdy nie słyszałeś, ale 
nigdzie nie 
spotkałem szejka, który pozwolił policzkom gościa spłonąć ze wstydu. Ja wiem, że 
mój kary 
zwyciężyłby twoją siwkę, zaniechałem jednak zakładu, gdyż mieszkam pod twoim 
dachem. 
A ty? Udam się stąd do krajów Kramemssa, Segrelma, Meszeer i Neszaima, pójdę 
nawet przez 
wielki szot, by odwiedzić jeszcze raz dzieci Merasigów. Cóż im wszystkim powiem, 
gdy mnie 
zapytają o szejka Alego en Nurabi z ferkah Uelad es Sebira? Będę musiał im 
powiedzieć, że 
obrażasz swoich gości, że nazywasz mnie giaurem, ponieważ modlę się do Iza Ben 
Marryam. Ale 
co mówi o Nim twój prorok? Czyż święci i nauczyciele islamu nie uczą sami, że 
Iza Ben 
Marryam zejdzie w dzień sądu ostatecznego na meczet Ommajadów w Damaszku, aby 
sądzić 
żywych i umarłych? Dlaczego tedy nazywasz niewiernym tego, który modli się do 
Niego? 
Odpowiedz mi, szejku Ali en Nurabi?
Wyczytałem z jego twarzy, że słowa moje sprawiły mu wielki kłopot.
– Kto ci powiedział, że nazwałem cię giaurem? – zapytał po chwili milczenia.
– Dlaczego pytasz, skoro wiesz dobrze, że tak zrobiłeś? Patrz, tu na mojej szyi 
wisi święta 
księga; jestem hafizem, czyli człowiekiem znającym koran na pamięć. Przyznaj 
teraz, czy 
zasługuję na nazwę giaura?
– Nie. Nie jesteś kafirem, ani giaurem!
– Dlaczego więc, z mojego powodu gniewasz się na Achmeda es Sallah?
– Nie ze względu na ciebie, lecz za to, że opuścił duar aby pójść do miast.
– Wszak sam go wypędziłeś. On zaś poszedł, żeby zapracować sobie na cenę, której 
żądasz 
za Mochallah. A może uważasz to za grzech, jeśli ktoś opuści ojczyznę? Czyż sam 
prorok nie 
mówi: „Widzisz wędrowca, idącego przez kraje i Allah jest z nim. Widzisz statki 
prujące wodę, 
abyście z dostatków Boga dostąpili bogactw i byli mu za to wdzięczni!” Czyż więc 
Achmed, 
opuszczając duar, działał przeciwko woli proroka?
– Nie.
– Dlaczego więc gniewasz się na niego?
– Nie gniewam się na niego.
– A czemu odmawiasz mu Mochallah, duszy jego życia?
Szejk poczuł, że zapędziłem go w kąt, dlatego odpowiedział z wahaniem:
– Ja jestem szejkiem, a on tylko wojownikiem.
– Niech Allah kieruje twoimi myślami! Czyż Achmed ciebie chce za żonę? On 
pragnie twej 
córki, a ona nie jest szejkiem! Bóg tylko może wywyższać i poniżać. Achmed to 
człowiek 
mężny, wierny, prawdomówny, nabożny i rozumny. Nie chcę już dziś o tym więcej 
mówić! 
Pomyśl nad tym, o szejku, a uznasz, że jest godzien posiadać kwiat Uelad es 
Sebira.
Na tym rozmowa się urwała. Objechaliśmy obóz wielkim łukiem i powróciliśmy w 
porze 
modlitwy wieczornej. Po skromnej wieczerzy rozniecono w środku duaru wspaniałe 
ognisko, 
dokoła którego zgromadzili się mężczyźni aby przy dymie fajek usłyszeć po raz 
setny starodawne 
bajki i pieśni, śpiewane przy bezpretensjonalnych dźwiękach cytry. W godzinę 
potem wszyscy 
udali się na spoczynek.
W namiocie szejka porozkładano koce, które miały nas uchronić przed chłodem 
nocnym.
– Śpijcie spokojnie i bezpiecznie pod moim dachem – rzekł Ali en Nurabi. – Allah 
będzie 
z wami. Leilkum zaaide, życzę wam błogosławionej nocy!
W kilka chwil potem szejk chrapał na wszystkie możliwe tony. Krüger-bej poszedł 
za jego 
przykładem, Anglik zaś również wkrótce zasnął, co było można poznać po długich, 
półgłośnych 
oddechach. Ja zabrałem rewolwery i wysunąłem się z namiotu.
W obozie panowała zupełna cisza. Z dala dolatywały głębokie, pospieszne „ommu, 
ommu” 
hieny, na które odpowiadał szakal swoim „i-a-u”, a gdzieś bliżej odzywało się 
krótkie szczekanie 
lisa pustynnego. Achmeda zastałem na tym samym miejscu, na którym wedle mego 
rozkazu miał 
się znajdować. Leżał pomiędzy moim koniem a swoim, owinąwszy sobie dokoła ciała 
sznur, 
który łączył oba zwierzęta.
– Hamdullillah, dzięki Bogu, że przybywasz! – powitał mnie. – Czekałem na 
ciebie, jak noc 
na rosę.
– Dlaczego? Czy ci tak pilno? Północ jeszcze nie nadeszła.
– Nie, ale Mochallah, korona cór, już nadeszła i czeka tam pod palmami. 
Przechodziła 
o minutę przed tobą.
– Minutę? Całą minutę? To okropne! Teraz nie dziwię się, że czekałeś na mnie jak 
noc na 
rosę.
– Zihdi, czy mówiłeś już z szejkiem?
– Tak.
– Cóż on na to?
– Nic. Ale o tym możemy porozmawiać później. Spiesz się teraz, żeby „korona cór” 
nie 
pogniewała się na ciebie!
– Effendi, muszę ci przedtem coś powiedzieć!
– Co?
– Gdy nadszedł wieczór, usłyszałem na dole w krzakach akacji i migdałów 
śpiewającego 
słowika, a ponieważ lubię go słuchać, podszedłem bliżej. Stałem z końmi w 
zaroślach 
i zobaczyłem umykającego człowieka; nie był to nikt inny tylko Saadis el Chabir.
– Czy poznałeś go?
– Tak.
– A on ciebie widział?
– Nie.
– Czy zdaje ci się, że uciekł?
– Nie; wszak przysiągł, że pozostanie.
– W takim razie wyjście jego nie jest podejrzane. W duarze nikt nie chce o nim 
wiedzieć, 
nudy więc wypędzają go w pole.
– Panie, ja w to nie wierzę. Ten Krumir jest niebezpieczniejszy od żmii.
– Zgadzam się z tobą pod tym względem. Czy wrócił potem do duaru?
– Nie wiem, zihdi, gdyż musiałem wrócić tutaj, abyś mógł mnie odszukać.
– To idź teraz. Gdybym coś zauważył, co mogłoby wam przeszkodzić, wydam cichy 
głos 
hieny, zbudzonej ze snu.
– Jak długo będziesz miał dla nas cierpliwość, zihdi?
– Dopóki Mochallah nie otrzyma od ciebie ostatniego pocałunku. Allah kerihm, Bóg 
jest 
łaskaw, ale nie dla mnie, gdyż nie obdarzył mnie ani jedną Mochallah.
– Effendi, ty znajdziesz jeszcze bardzo wiele, gdyż ja rozniosę twą sławę po 
wszystkich 
krajach ziemi. Możesz mi wierzyć!
Poczciwy Arab poszedł do swej „pachnącej”, ja zaś, jego pan i władca, jego zihdi 
i effendi, 
musiałem zostać przy koniach. O losie, czy było to słuszne i sprawiedliwe z twej 
strony? 
Owinąłem się haikiem i przytuliłem do ciepłego ciała mojego konia, szepcząc mu 
do ucha sury 
korami, a on słuchał ich w spokoju. Przejąłem od jego poprzedniego właściciela 
ten zwyczaj, 
który okazał się bardzo pożyteczny, gdyż rączy jak ptak karosz nie uznawał 
nikogo za swego 
pana, kto wieczorem nie szeptał mu w ten sposób do ucha. To było także częścią 
„tajemnicy” 
tego konia.
Pod palmami pewnie sur nie szeptano, nie zazdrościłem jednak dzielnemu Achmedowi 
es 
Sallah. Nade mną rozpięło się sklepienie głęboko granatowego nieba południowego 
z błyszczącymi iskrami węża, strzelca, niedźwiadka i wilka. Gwiazdy te tak samo 
czarowały, jak 
owe dwie, w których uroczym świetle tonął teraz mój służący.
Czekałem pół godziny, potem całą i znowu pół, a w końcu jeszcze pół… Mochallah, 
gdzież 
ten ostatni pocałunek, do którego przyrzekłem zaczekać? Aby się pozbyć urzędu 
strażnika, 
chciałem właśnie dać umówiony znak, kiedy na prawo ode mnie dał się słyszeć 
jakiś lekki szmer. 
Przyłożyłem ucho do ziemi, a mogłem się na nie całkiem zdać, gdyż wyćwiczyło się 
dostatecznie 
na preriach północnoamerykańskich i usłyszałem odgłos kroków, zbliżających się 
od strony palm 
i zmierzających ku namiotom. Czyżby to była Mochallah? Wydało mi się to 
wątpliwe. Zdjąłem 
z siebie czym prędzej biały burnus i równie jasną chustę, moje ciemnoniebieskie 
tureckie spodnie 
i bluzę trudno było odróżnić od otoczenia, położyłem się plackiem na ziemi i 
podczołgałem 
sposobem indiańskim w stronę, skąd doszedł mnie odgłos kroków.
Jakiś mężczyzna przesuwał się ostrożnie między namiotami. Ruszyłem za nim, 
korzystając 
z każdej osłony i starając się ciągle mieć namiot pomiędzy nim a sobą. Przed 
namiotem szejka 
przywiązane były jego ulubione zwierzęta: biała klacz i popielaty biszarin 
hedżin, a za namiotem 
dla kobiet leżała lektyka oraz kilka siodeł, którym się ten człowiek 
przypatrywał. Zobaczyłem 
jego twarz – był to Krumir Saadis el Chabir.
Wracał tak późno z przechadzki. Dlaczego nie udał się zaraz do przeznaczonego 
dla siebie 
namiotu? Czemu szpiegował tutaj? W jakim celu wykradł się znowu z obozu? 
Postanowiłem się 
dowiedzieć i dlatego jak najostrożniej udałem się za nim. Skierował się ku 
krzakom akacji 
i migdałów, o których wspominał przedtem Achmed. Zaledwie zrozumiałem, że tam 
zmierza, 
popędziłem w bok, żeby dostać się tam przed nim. Zatoczyłem dość wielki łuk, 
żeby nie mógł 
mnie poznać i popędziłem wielkimi skokami, choć niedosłyszalnie, ku zaroślom.
Stanąłem tam, wyprzedziwszy go o trzydzieści kroków, i położyłem się na ziemi. 
On 
zatrzymał się na skraju zarośli, zaledwie o trzy kroki ode mnie i cicho klasnął 
w dłonie. Na ten 
znak usłyszałem szelest, zbliżający się do nas. Cofnąć się już nie mogłem, 
skoczyć w bok lub 
naprzód także nie, wpadłem więc w pułapkę bez wyjścia.
Wtem z zarośli wysunęło się kilka osób, a jedna z nich potknęła się o mnie. 
Zerwałem się 
natychmiast z obydwoma rewolwerami w rękach, aby ich uprzedzić, ale szczęście 
zawiodło mnie 
tym razem, Beduini natomiast zachowali całą przytomność umysłu. Zanim jeszcze 
zdołałem 
wymówić: „kto tu?”, uderzono mnie strasznie w głowę, rewolwery wypadły mi z rąk, 
a ja 
runąłem jak nieprzytomny na ziemię…
Rozdział II Abu ‘I Afrid
Nie był to pierwszy cios myśliwski, który mi owej nocy podstępnie zadano. 
Dobroczynna 
natura osłoniła mój mózg dość odporną warstwą kości i dzięki temu pokonywałem 
zazwyczaj 
szybko skutki takiego uderzenia. Tak stało się i tym razem. Przytomność wróciła 
mi niebawem, 
choć nie tak prędko, jak sobie tego życzyłem. Kiedy bowiem przyszedłem do 
siebie, klęczało na 
mnie cztery czy pięć osób, które właśnie wsuwały mi knebel w usta, wiążąc 
jednocześnie ręce 
i nogi tak mocno, że ruszyć się nie mogłem. Saadis el Chabir stał przy tym i 
kierował tą niemiłą 
dla mnie czynnością.
Dlaczego ci ludzie nie zabili mnie natychmiast? Skoro się tak nie stało, to 
najlepiej było udać 
omdlenie, w nadziei, że może usłyszę jakieś słowo, dotyczące mego przyszłego 
losu. To 
postanowienie okazało się już po kilku chwilach korzystne, gdyż usłyszałem 
pytanie Krumira:
– Rusza się?
– Nie – odpowiedział jeden z ludzi. – Jest sztywny jak włócznia. Dobrze 
ugodziłem go kolbą. 
Pewnie już nie żyje, ale ja wolę go jeszcze pchnąć nożem w serce.
– Nie czyń tego! Słyszałem z rozmów Uelad Sebira, których oby Allah potępił, że 
ten 
człowiek jest bogatym emirem z Zachodu. Jeśli się obudzi, zabierzemy go z sobą i 
zażądamy 
potem wielkiego okupu. Na razie jest w naszych rękach i nie będzie nam szkodzić.
– Czego on tu mógł chcieć?
– Nie wiem. Może to poeta, który chciał mówić z księżycem, bo ci synowie książąt 
z obcych 
krajów podobno wszyscy są poetami. Zostawcie go tak; zajrzymy tu później.
– A co teraz rozkażesz? Czy rzeczywiście zabierzemy białą klacz?
– Nie tylko ją.
– A którego jeszcze konia?
– Karego ogiera, o wiele cenniejszego od tej klaczy. Należy do tego cudzoziemca.
– Hm, wszyscy bracia będą nam zazdrościli zdobyczy!
– I jeszcze coś. Mamy córkę Sebiry, piękniejszą nad wszystko, co widziałem 
dotychczas. 
Podsłuchałem, że znajduje się tam pod palmami.
– Sama?
– Niej jest przy niej jeden z młodzieńców…
– Którego zabijemy.
– Nie. Najmniejszy szmer mógłby nas zdradzić. On nie wróci z nią do duaru, 
ponieważ ma 
pilnować ogiera. To córka szejka Alego en Nurabi. Zaczaimy się na nią, kiedy 
będzie wracała do 
domu i nie pozwolimy jej wydać z siebie głosu. Jeden z was ją uprowadzi. My 
zabierzemy klacz 
i pysznego hedżina, przywiązanego także pod namiotem szejka. Obok leży lektyka.
– Usłyszą nas. Szejk trzyma niewątpliwie dobre psy.
– One mnie już znają, gdyż leżałem przy nich w namiocie. Jeden uprowadzi 
dziewczynę, 
jeden zabierze klacz, a jeden lektykę. My pójdziemy potem za duar po ogiera i 
będziemy musieli 
oczywiście zabić dozorcę.
– Gdzie się zbierzemy?
– Wprost na południu przed obozem, u wejścia do pierwszego parowu, schodzącego 
na dół 
do rzeki.
– A jeśli nas usłyszą i odkryją?
– Wstydź się, chłopcze! Czy kogoś z nas kiedyś odkryto? Czy oczy nasze nie są 
jak oczy 
pantery, a stopy nasze nie są niedosłyszalne jak stopy fenneka, albo kota. Czy 
nie ma dość koni 
do ucieczki, zanim jeden Sebira zdoła podnieść strzelbę do strzału? A może 
sądzisz, że należy 
postępować jeszcze ostrożniej? W takim razie dobrze. Porwiemy najpierw córkę 
szejka, 
Mochallah, i poślemy w bezpieczne miejsce. Potem zakradniemy się we trzech pod 
namiot 
szejka, a reszta tam, gdzie stoi ogier. Wreszcie na dany przeze mnie znak Beni 
Hamemów każdy 
z nas spełni zlecone mu zadanie. Ostatni pospieszy tutaj po tego Franka, którego 
jednak 
porzucimy na wypadek niebezpieczeństwa.
– A potem nie wrócimy do Bah el Halua?
– Nie. Przyrzekłem to już tym, którzy czekają na karawanę. Udamy się natychmiast 
na 
południe, przejdziemy przez Bah Abida i skierujemy się w poprzek przez pustynię 
er Ramada do 
Dżebel Tibuasz, za którymi leżą duary Beduinów Meszeer, a ci uchronią nas 
pewnie, gdyby es 
Sebira chcieli nas ścigać. No, czas na nas, abyśmy się nie spóźnili na powrót 
dziewczyny!
W następnej chwili wszyscy zniknęli, nie wydawszy z siebie głosu, ja zaś leżałem 
skrępowany i zakneblowany, bezsilny jak dziecko, a nawet gorzej, bo nawet 
krzyczeć nie 
mogłem.
Znajdowałem się rzeczywiście w okropnym położeniu. Znałem cały nikczemny plan 
tych 
ludzi, a nie mogłem mu przeszkodzić! A więc dobrze osądziłem Krumira! Miał 
zamiar złamać 
przysięgę a oprócz tego uprowadzić z obozu trzy najlepsze zwierzęta, córkę 
szejka i mnie. 
W dodatku miano zabić poczciwego Achmeda. Znając chytrość i przezorność, z jaką 
syn pustyni 
dokonuje takich zuchwałych przedsięwzięć, nie wątpiłem ani na chwilę, że zamach 
się uda. Ani 
Indianin, ani żaden europejski opryszek nie dorówna Arabowi pod tym względem; 
przewyższyć 
go może chyba tylko rodowity Hindus.
Wytężyłem wszystkie ścięgna i mięśnie i podniosłem się w pętach tak, że wcięły 
mi się 
głęboko w ciało, ale nie puściły. Próbowałem językiem wypchnąć z ust knebel, ale 
na próżno, 
gdyż przymocowany był chustą, którą obwiązano mi nos i usta. Musiałem ze zgrozą 
wyrzec się 
wszelkich wysiłków, gdyż groziły mi uduszeniem. Jedno tylko postanowiłem i 
mogłem uczynić: 
ukryć się tak, żeby mnie Krumir nie znalazł. Gdyby mi się to udało, wówczas 
można było 
naprowadzić Uelad es Sebira na ślad zbójców i nie tylko pomścić śmierć Achmeda, 
lecz także 
odebrać Mochallah i zwierzęta. Spróbowałem więc potoczyć się z tego miejsca na 
inne. Powiodło 
mi się i niebawem znalazłem się tak daleko od pierwotnego miejsca, że czułem się 
bezpieczny. 
Najważniejsze zaś to, że tocząc się, nacisnąłem ciałem na rewolwery, które mi 
przedtem 
wypadły. Ponieważ ręce miałem związane tylko w przegubach, przeto po pewnym 
wysiłku 
zdołałem jakoś pochwycić rewolwery palcami i utrzymać w garści. Jeśli nie wróci 
po mnie 
więcej rozbójników, tylko jeden i gdyby ten znalazł mnie na nowym miejscu, 
spróbowałbym 
mimo niekorzystnego położenia rąk strzelić do niego… Strzelić? Czyż miałem 
czekać dopóki 
mnie nie znajdą? Czy nie mogłem zapobiec całemu napadowi?
Ledwie mi to przyszło na myśl, już wprowadziłem postanowienie w czyn. Nadawszy 
lufie 
rewolweru położenie, wykluczające wszelkie niebezpieczeństwo dla mnie, wypaliłem 
wszystkie 
sześć naboi. Strzały zahuczały w cichą noc tak ostro i jasno, że musiały obudzić 
najgorszego 
śpiocha. Zaledwie przebrzmiał ostatni wystrzał, doleciał mnie krzyk sępa 
brodacza. Czyżby był 
to znak Beni Hamemów, o którym wspominał Krumir? Jeszcze przez pół minuty 
panowała 
zupełna cisza, a potem usłyszałem wystrzał pistoletowy, jeden i drugi, po czym 
podniesiono 
w obozie głośne wołania i wrzaski. Wszyscy się obudzili, rozpoczął się zgiełk, 
wzmagający się 
z każdą chwilą.
Kto mógł dać ostatnie strzały? Krumir? Mogłem się założyć, że rozpoznałem dobrze 
głos 
pistoletu, z którego padły strzały. Był to pistolet Achmeda. Wrzaski zmieniły 
się wkrótce 
w wycie wściekłości, a po chwili zagłuszył wszystko głos szejka, wołającego 
Mochallah, klacz 
i wielbłąda. Potem doleciał mnie głośny krzyk Achmeda, pytającego, czy mnie ktoś 
gdzieś nie 
widział.
Na to ja wypaliłem pierwszy raz z drugiego rewolweru. Nastąpiła chwila ciszy, a 
potem 
zawołał Achmed:
– Zihdi! O, to mój effendi, gdyż żaden z nieprzyjaciół nie ma takiego rewolweru. 
Zihdi, 
zihdi!
Strzeliłem po raz wtóry.
– Czemu nie odpowiada ustami? – wołał wierny sługa. – Allah kehrim, Bóg jest 
łaskaw! Mój 
effendi nie może przemówić; jest widocznie w niebezpieczeństwie! Trzymajcie jego 
konia, ja 
muszę spieszyć do niego!
Podziękowałem Bogu za ocalenie Achmeda i konia, a usłyszawszy z zarośli odgłos 
wielu 
zbliżających się kroków, wypaliłem po raz trzeci.
– Tutaj! – krzyczał Achmed. – Chodźcie mu na pomoc.
Z gotową do walki bronią Arabowie wtargnęli do zarośli. Zdawało im się, że 
walczę z jakimś 
nieprzyjacielem, lecz zatrzymali się, przypuszczając podstęp. Tylko dzielny 
Achmed parł 
naprzód. Czwarty strzał wskazał mu jeszcze raz właściwy kierunek, a niebawem 
wierny sługa 
stanął przede mną.
– Maszallah, skrępowany! – zawołał, schyliwszy się i obmacawszy mnie. – Zihdi, 
effendi, 
czy to ty? To ty strzelałeś? Wallahi, billahi, tallahi, oni mu zatkali usta!
W jednej chwili usunął mi knebel, a poznawszy mnie po głosie, krzyknął z radości 
i szybko 
poprzecinał więzy.
– To on, to on, hamdullillah, to on! Chodź tutaj szejku! On nam wszystko 
wyjaśni!
Nie czekałem na to, lecz wybiegłem z zarośli na wolne pole, gdzie było więcej 
miejsca. Tam 
pochwycił mnie Ali en Nurabi.
– Effendi – spytał gwałtownie – gdzie jest moja Mochallah, dziecko duszy mojej? 
Gdzie 
moja klacz i gdzie mój biszarin hedżin?
– Najpierw ty mi powiedz, gdzie jest Saadis el Krumir! – odpowiedziałem.
– Nie ma go!
– Jak to? Uciekł?
– Tak.
– Mimo przysięgi?
– Złamał ją. Oby go Allah potępił!
– Widzisz więc szejku, że miałem słuszność. Krumira oko było okiem zdrajcy. 
Giaur 
dotrzymuje słowa, a ten muzułmanin składa przysięgę na brodę proroka i na 
wszystkich świętych 
kalifów, a potem ją łamie. Aaib aaleihu, hańba mu! Lecz on nie tylko złamał dane 
słowo, porwał 
także twoją córkę i dwoje najlepszych zwierząt.
– Więc to prawda, effendi?
– Tak.
– Niechaj niebo zapadnie się nad tym kłamcą i zbójem, niechaj się ziemia otworzy 
i pochłonie go razem z jego ojcem i ojcem ojca i wszystkich jego przodków aż do 
Adama, 
którego są potomkami.
– Zapominasz, że ty także jesteś potomkiem Adama.
– Wszystko mi jedno. Mnie porwano klacz, wielbłąda i córkę. Co mnie obchodzą 
wszyscy 
przodkowie i potomkowie całego świata! Effendi, dopomóż mi! Ty jeden wiesz, 
gdzie on z nimi 
umknął!
– Namyślmy się najpierw spokojnie nad wszystkim! Ja sądzę, że… Przerwał mi 
gwałtownie:
– Namyślać się? Effendi, zanim się namyślimy zbój nam ucieknie! Dalej, mężowie, 
bohaterowie, w pogoń za nimi!
– Gońcie! – odparłem spokojnie. – Ale mnie pozwólcie położyć się i wypocząć. Ani 
kropli 
snu nie miałem dzisiaj w oczach.
– Panie, czy nie żartujesz przypadkiem?
– Nie żartuję wcale.
– Chcesz jako mój gość spać, kiedy ja krzyczę za moim dzieckiem, klaczą i 
wielbłądem? Czy 
nie wiesz, że spotkałaby cię pogarda wszystkich Bedawi?
– Nie boję się o to, gdyż prześpię się wprawdzie, lecz potem sprowadzę ci córkę 
i zwierzęta. 
Ty natomiast przewrócisz świat, lecz nie odzyskasz straconych.
– To powiedz mi, co mam począć? Będę ci we wszystkim posłuszny.
– Większa część twoich wojowników nie znajduje się tutaj, lecz w obozie. 
Zobaczymy czy 
nie brak człowieka, zwierzęcia, czy jakiej rzeczy! Potem niechaj się zejdą 
wszyscy mężowie, by 
wysłuchać dalszego planu działania. Tymczasem zbierze się dżemma, narada 
starszych. Weźmie 
w niej udział jeszcze czterech ludzi, a mianowicie bej mameluków, emir z 
Inglistanu, ja 
i Achmed es Sallah.
– Achmed es Sallah? Dlaczego on?
– Ali en Nurabi, powiadam ci, że tylko wówczas odzyskasz córkę i zwierzęta, 
jeśli 
wyświadczysz Achmedowi ten sam zaszczyt, jaki spotyka innych wojowników. Czyń, 
co chcesz!
– Niech się stanie, jak rzekłeś. Chodźcie wszyscy!
Popędził przodem, a jego ludzie za nim. Po drodze przyłączył się do mnie mój 
wierny sługa. 
Słyszał każde moje słowo i domyślił się, że zamierzam coś, co jemu miało wyjść 
na korzyść.
– Achmedzie, czy mój koń jest bezpieczny? – zapytałem. – Słyszałem twój głos, 
jak 
oddawałeś go jednemu z ludzi.
– Tak jest, zihdi. Możesz być spokojny. Patrz, tam między namiotami stoi twój 
ogier!
– Dziękuję ci! Opowiedz mi prędko, co się stało! Ja czuwałem przy koniach, 
zobaczyłem 
Krumira, idącego od palm, gdzie was podsłuchiwał i poczołgałem się za nim aż do 
zarośli, gdzie 
jego ludzie powalili mnie i związali.
– Powalili i związali? Ciebie, zihdi? To pierwszy raz cię zwyciężono!
– Zaskoczyli mnie tylko, a nie zwyciężyli. Teraz ja mam zwycięstwo w ręku. 
Opowiadaj 
więc!
– Kazałem Mochallah odejść do namiotów i zaczekałem jeszcze trochę. Kiedy potem 
wróciłem do koni, leżały jak przedtem, ale ciebie nie było. Bardzo mnie to 
zaniepokoiło. 
Wiedząc, że nie dowierzałeś Krumirowi, doszedłem do przekonania, że zostałbyś 
przy koniach, 
gdyby nie wydarzyło się coś ważnego. Wziąłem pistolety do rąk i wpatrywałem się 
w ciemność. 
Wtem usłyszałem sześć strzałów z twego rewolweru, a zaraz potem zabrzmiał okrzyk 
el bidża, 
wielkiego sępa brodacza. Musiał to być znak, gdyż el bidż nie gada tak po nocy. 
Równocześnie 
wypadli z obozu trzej ludzie i podbiegli ku mnie. Pomyślałem sobie, że to zbóje 
i zastrzeliłem 
jednego a drugiego zraniłem. Kiedy podniosłem drugi pistolet, raniony zniknął 
razem z trzecim.
– Czy ten człowiek rzeczywiście nie żyje?
– Tak.
– Czy przypatrzyłeś mu się dobrze?
– Całkiem dokładnie. Kula przeszła mu przez serce.
– Czy to Krumir?
– Nie. Uelad Hamema.
– Zapamiętaj sobie, że krzyk el bidża, to znak do ataku Beni Hamemów. Może 
później to się 
nam przyda. Teraz chodź na zgromadzenie!
– Zihdi, wyświadczyłeś mi tym największą łaskę, że zmusiłeś szejka do wezwania 
mnie 
między starszyznę!
– Ciesz się! Odbierzemy Mochallah, a potem zostanie twoją żoną.
– Czy to możliwe, o panie?
– Spodziewam się, jeśli nadal będziesz wierny i waleczny.
– Effendi, ja przewrócę góry el Hanenni i Aures, jeśli dzięki temu zdołam 
odzyskać królową 
córek, Mochallah!
Nakazałem Beduinowi, trzymającemu mego konia, nie spuszczać go z oka i trzymać 
ciągle 
w moim pobliżu. Następnie poszedłem przed namiot szejka, gdzie właśnie wzięto 
się do 
rozniecania ogniska i ułożenia tapczanów dla dżemmy. Szejk, targany niepokojem, 
z całych sił 
walczył z ogarniającą go rozpaczą. Starym zwyczajem przyniesiono fajki i 
zapalono, zanim padło 
pierwsze słowo. Ja usiadłem na honorowym miejscu, obok szejka, a koło nas Percy 
i Krüger-bej. 
Achmed es Sallah zajął miejsce całkiem na końcu. Ali en Nurabi nie mógł już 
dłużej wytrzymać. 
Narada była bardzo ważna, musiano więc odmówić fatchę „otwarcie”, pierwszą surę 
koranu. Ali 
rozpoczął:
– W imię Boga wszechmiłosiernego! Chwała i dzięki Bogu, panu światów 
i wszechlitościwemu, który panować będzie w dzień sądu. Tobie pragniemy służyć, 
błagać, abyś 
nas prowadził drogą prawa, drogą tych, którzy cieszą się twoją łaską, a nie 
tych, na których się 
gniewasz, nie drogą błądzących!
Potem usiadł znów na kolanach i zwrócił się do mnie:
– A teraz mów, effendi! Dusza moja pić będzie każde słowo, a serce moje pragnie 
każdego 
dźwięku z ust twoich!
– Gdzie widziano dziś Krumira? – zapytałem szejka.
– Nad Bah el Halua.
– Tam ukryli się synowie Hamemów, by napaść na karawanę. Jak ją obronisz?
– Ależ, panie, teraz mamy mówić nie o karawanie, lecz o pogoni za Krumirem. Radź 
prędko, 
jeśli nie chcesz, żeby zabiła mnie niecierpliwość!
– Ali en Nurabi, szejkowi i doświadczonemu wojownikowi przystoi niewzruszone 
oblicze 
i spokojna mowa, nawet jeśli samum szalał w jego duszy. Nie zawsze najszybszy 
biegun 
przybywa pierwszy do celu. Pozwól, że ci opowiem pewną historię.
– Effendi, ty chcesz opowiadać historię, a tymczasem mnie zabija niepokój!
– Wiem, że nie umrzesz! Po drugiej stronie wielkiego morza jest kraj szeroki, 
zamieszkują 
go dzicy ludzie i dzikie zwierzęta. Walczyłem z tymi ludźmi, przeżyłem z nimi 
wiele przygód 
i zabijałem te zwierzęta. W owym kraju złoto rośnie pod ziemią, a wielu udaje 
się tam aby je 
zbierać. Jechałem raz z trzema myśliwymi przez puszczę i przybyłem wieczorem na 
miejsce, 
gdzie mieszkało wielu ludzi wykopujących złoto. Poprosili nas, żebyśmy zostali 
ich gośćmi. 
Jedliśmy więc, piliśmy, paliliśmy i spaliśmy u nich. Postawiony przez nich na 
straży człowiek 
zasnął, a kiedy przyszedł drugi, by go zastąpić, złoto było już skradzione. 
Wszyscy mężowie 
pochwycili za broń aby ścigać złodzieja. Ja radziłem, żeby zaczekali do rana, 
kiedy będzie widać 
jego ślady. Lecz oni nie posłuchali mnie i pospieszyli za złodziejem. Zostali 
tylko dwaj do 
pilnowania obozu. Nazajutrz wyruszyłem z trzema myśliwymi, aby szukać złota 
skradzionego 
ludziom, z których gościnności korzystaliśmy. Znaleźliśmy złoto, walczyliśmy ze 
złodziejami, 
a zabiwszy kilku odebraliśmy im zdobycz. Już trzeciego dnia przynieśliśmy złoto 
do obozu. 
Natomiast ci, którym było tak pilno, wrócili dopiero za tydzień. Byli zmęczeni 
trudami, głodem 
i pragnieniem, lecz złota nie odszukali. Czy domyślasz się szejku, po co 
opowiadam ci tę 
historię?
On zaś skinął niecierpliwie głową i zapytał:
– Sądzisz więc, że powinniśmy pójść za Saadisem el Chabir dopiero z brzaskiem 
dnia?
– Tak, dopiero o świcie, a może nawet później.
– Panie, w takim razie umknie nam! – wybuchnął.
– Czy wiesz, w jakim kierunku ucieka?
– Nie. Kiedy wyszedłem z namiotu, nie było już klaczy ani wielbłąda, a potem 
zauważyłem 
także brak córki mego serca, Mochallah. Nie widziałem żadnego z rozbójników.
– Czy wiesz zatem, gdzie się masz skierować, żeby ich znaleźć?
– Nie, ale ty wiesz.
– Wiem, ale musisz zaczekać, dopóki nie przeszukają obozu. Teraz odpowiedz mi, 
jak 
zamierzasz bronić karawany?
– Co mnie obchodzi karawana?
Na to Krüger-bej podniósł rękę i rzekł:
– Co cię obchodzi karawana? Bardzo powinna cię obchodzić, Ali en Nurabi. Ja 
siedzę tutaj 
w imieniu mojego władcy. Mohammed es Sadak-bej, pan na Tunisie, powierzył 
wojownikom es 
Sebira obronę karawan. Czy chcesz jego gniew sprowadzić na swoją głowę i na 
głowy twoich 
ludzi?
– Ja nie jestem szejkiem wszystkich Sebira!
– Ale na twoim gruncie ma nastąpić napad. A może Bah el Halua leży na terytorium 
innego 
szejka?
– Leży na moim. Allah jednak oświeci twoją duszę, żebyś poznał, że potrzebuję 
dziś 
wojowników do ścigania Krumira.
– Wszystkich?
– Wszystkich!
– On ma przy sobie tylko pięciu ludzi! – wtrąciłem.
– Mimo to potrzeba mi wszystkich ludzi. Chcąc go dopędzić, musimy się 
rozdzielić, aby 
odciąć mu wszelkie możliwe drogi. Także przy trzodach musi pozostać pewna liczba 
wojowników.
– Nie będziemy się rozdzielać – odrzekłem. – Lecz o tym pomówimy później. Oto 
nadchodzą ludzie, którzy doniosą nam o wyniku poszukiwań.
Miałem rację. Nadeszło kilku ludzi, którzy oświadczyli, że oprócz córki i 
zwierząt szejka 
brak tylko kilku bezwartościowych dywanów, które rozwieszono wieczorem.
– A gdzie lektyka? – spytałem szejka.
– Jaka lektyka?
– Twoja, która była za namiotem.
– Co się z nią stało?
– Czy jest, czy jej nie ma?
Powstał, aby zobaczyć, i powrócił zaraz z wiadomością, że lektyki nie ma.
– Krumir zabrał ją ze sobą – wyjaśniłem mu. – Ponieważ zaś potrzebował koców do 
przymocowania lektyki na wielbłądzie, przeto wziął także dywany. Pozwólcie, że 
opowiem teraz, 
co przeżyłem wtedy, gdy spaliście!
– Opowiedz, opowiedz! – zawołano dokoła.
– Saadis el Chabir nie spodobał mi się od razu. Nie wierzyłem jego przysiędze, a 
widziałem 
spojrzenia podziwu, jakie rzucał na mojego konia. Mój wierny Achmed czuwał 
wprawdzie przy 
koniu, ale ja mimo to wstałem, gdy spaliście, aby przejść się po duarze. Wtem 
spostrzegłem 
Krumira idącego przez obóz do krzaków, w których potem mnie znaleźliście. 
Poszedłem za nim, 
by go podsłuchać, nie wiedziałem jednak, że spotkam tam sześciu Uelad Hamemów, 
którzy 
napadli na mnie z tyłu i powalili na ziemię. Kiedy odzyskałem przytomność, 
sądzili, że jeszcze 
mi nie wróciła, dlatego udało mi się podsłuchać cały plan, o którym rozmawiali.
– Jaki mieli plan? – pytał szejk.
– Chcieli porwać Mochallah, twoją klacz, hedżina i mego karego, a ponieważ 
wiedzieli, że 
Achmed es Sallah dobrze strzegł mojego konia, przeto postanowili go zabić. Nie 
udało im się to 
jednak, gdyż Achmed był wierny i waleczny i zmusił ich do ucieczki.
– Czy więcej nic nie słyszałeś, effendi? – zapytał Ali en Nurabi.
– Namyślę się jeszcze nad tym. Hamemowie związali mi ręce i nogi, a potem 
wsadzili w usta 
knebel. Ułożyli sobie, że mnie potem zabiorą, żebym zapłacił wysoki okup. Skoro 
się tylko 
oddalili, pochwyciłem związanymi rękami rewolwery, które mi wypadły, kiedy mnie 
uderzono 
w głowę i obudziłem was ze snu sześcioma strzałami. Teraz wiecie już wszystko.
– Ale ty wiesz, dokąd udał się Krumir?
– Pomyślę o tym. Szejku, podziękuj Achmedowi es Sallah, że nie zasnął, lecz 
czuwał! Jego 
oba wystrzały huknęły silniej niż moje. Masz mu dużo do zawdzięczenia.
– Czy ocalił mi córkę, klacz i hedżina?
– Tego nie mógł uczynić, ale może ci dopomóc w ich odzyskaniu.
– On?
– Tak, on!
– Dowiedź tego, effendi!
– Nikt z was nie wie, dokąd zwrócił się Krumir, na północ, na południe, na 
wschód, czy też 
na zachód, dlatego musicie zaczekać do jutra rana, aby odczytać jego ślady. Czy 
jest w waszym 
szczepie człowiek, który nigdy nie myli się w rozpoznawaniu tropu?
– Wszyscy umiemy odczytywać ślady ludzi i zwierząt – odrzekł szejk, a po minach 
innych 
poznałem, że byli tego samego zdania.
Gdyby ci Beduini zobaczyli kiedyś Apacza lub Komańcza „na tropie”, nabraliby 
pewnie 
o sobie nieco pokorniejszego wyobrażenia. Ja jednak nie dałem nic po sobie 
poznać i rzekłem:
– W takim razie, nie obawiaj się szejku. Możemy spokojnie położyć się spać, gdyż 
rano 
wszyscy wojownicy poznają trop, a ty szybko odzyskasz swoją własność.
– Nie wierz w to, panie! – zawołał. – Rosa i wiatr nocny wnet zatrą ślady. Czy 
nie wiesz, że 
trop można dokładnie odczytać tylko przez godzinę?
– Ja znam takiego, który potrafi odczytać każdy ślad jeszcze po tygodniu. Kogo 
on ściga, ten 
nam nie ujdzie, choćby uciekał przez całą Saharę.
– Kogo masz na myśli, effendi? Ten człowiek ma chyba oczy jak Archanioł Gabriel, 
widzący 
przez skały.
– Jest nim siedzący tu mój przyjaciel i towarzysz, Achmed es Sallah.
Wszyscy spojrzeli ze zdumieniem na poczciwego Achmeda, on zaś rzucił na mnie 
spojrzenie, które omal nie doprowadziło mnie do śmiechu. Wszak o prawdziwym 
tropieniu nie 
miał on większego pojęcia, niż każdy Beduin.
– Czy to prawda? – zapytał szejk z podziwem.
– Czy wątpisz może? W owej dzikiej krainie, o której wam opowiadałem, szedłem 
nieraz 
miesiącami za tropem, dopóki nieprzyjaciel nie wpadł mi w ręce. Ścigałem go 
przez pustynie 
i bagna, przez bory i przez łąki, przez skały i góry, przez doliny i parowy, 
przez skały i potoki, 
przez wsie i przez miasta. Nieraz dzieliła mnie od niego przestrzeń całych 
tygodni, a często 
ledwie godzina drogi. Pytałem o niego liście drzew, źdźbła trawy, zwierzęta 
leśne, woń ognia, 
wodę potoków, mech po jaskiniach, rumowiska na zboczach i śnieg w górach. 
Wszędzie 
otrzymywałem dokładną odpowiedź i dostawałem wreszcie w ręce tego, którego 
szukałem. Czy 
sądzicie, że Achmed es Sallah, który jeździł ze mną długo po tutejszym kraju, 
nic się nie nauczył 
od swojego mistrza? Achmedzie, odpowiedz sam: czy spodziewasz się odnaleźć 
Krumira?
Pytanie to dławiło go przez chwilę, lecz potem odpowiedział tonem pewnym siebie:
– Na brodę proroka! Znajdę go, choćby poszedł nie wiadomo dokąd.
Na to szejk zwrócił się do niego:
– Czy znajdziesz także moją klacz, wielbłąda i moją córkę? Poczciwy Achmed 
najpierw 
rzucił na mnie pytające spojrzenie.
Zaczynał rozumieć moje postępowanie, a kiedy dostrzegł zachętę w moich oczach, 
odrzekł 
bardzo stanowczo:
– Ja znajdę wszystko!
– Achmedzie es Sallah, jeśli sprowadzisz moją córkę i zwierzęta, a zabijesz 
rozbójnika, 
otrzymasz za to ode mnie dwa konie, trzy wielbłądy i pięć owiec – przyrzekł 
szejk. – Czy 
będziesz z tego zadowolony?
A ty stary, skąpy potomku Hagary i Izmaela! Czekaj bratku, zaraz wyśpiewam ci 
inny 
rachunek! Przybrawszy wyraz wielkiego zdumienia, zapytałem:
– Ali en Nurabi, ile wynosi disza, cena krwi, za dorosłego wojownika? Słyszałem, 
że 
u czterech plemion Krumirów, do których należy Saadis el Chabir i u dziewięciu 
szczepów beni 
Rabka, do których wy się zaliczacie, płaci się pięćdziesiąt wielbłądów albo 
trzysta owiec.
– Tak jest!
– To dobrze! Saadis el Chabir zabił jednego z waszych ludzi, zawisła więc nad 
nim zemsta 
krwi. A zatem już samo pochwycenie go przedstawia dla was wartość pięćdziesięciu 
wielbłądów 
albo trzystu owiec. Powiedz teraz szejku, jak wysoko cenisz swoją córkę, klacz i 
wielbłąda? 
Jeżeli Achmed es Sallah pokona Krumira i odbierze mu jego łup, ty nie zdołasz mu 
tego 
wynagrodzić nawet wielu trzodami. A ty, Ali en Nurabi, obiecujesz mu tylko dwa 
konie, trzy 
wielbłądy i pięć owiec! Co mówi o tym prorok w koranie? Czytamy tam: „Kto tu na 
ziemi daje 
bratu swemu mniej, aniżeli powinien, temu odbiorą przy zmartwychwstaniu sto razy 
tyle; 
albowiem Allah jest sprawiedliwy i jeden wart w obliczu Jego tyle, co drugi, a 
wszystko co 
posiadacie, On wam pożyczył”. Tak głosi wasz prorok. Jesteś niewiernym, skoro 
nie postępujesz 
wedle jego przykazań. Czyż nie odmawiałeś przedtem świętej el fatcha, czy nie 
powiedziałeś 
przy tym: „Nie prowadź nas drogą tych, na których się gniewasz, ani drogą 
błądzących!” Czy 
chcesz wbrew własnym modłom pójść drogą błądzących?
Arab spojrzał przed siebie ponuro, lecz zauważył wrażenie, jakie moje słowa 
wywarły na 
innych.
– Panie – odezwał się po krótkim milczeniu – wiem, że jesteś hafiz, że znasz na 
pamięć 
koran i wszystkie słowa proroka i jego następców, wiadomo ci jednak także, że 
Allah jest 
łaskawy i miłosierny. Czy chcesz być okrutny względem tego, który ci użyczył 
swojego 
namiotu? Czy Achmed es Sallah nie może mówić sam za siebie?
– Słowa twoje brzmią mądrze, a mowa twoja jest mową męża, któremu Allah dał 
łaskę 
myślenia. Ale ja nie jestem na drodze niesprawiedliwości, moja noga stąpa 
ścieżką pokoju. 
Achmed es Sallah to mąż i wojownik, który potrafi mówić za siebie, teraz jednak 
ja biorę słowa 
z jego ust i kładę na swoich. Gniewałeś się dziś na niego, a mnie nazwałeś 
niewiernym, usta moje 
więc będą zamknięte. Kto inny przemówi za nami, tego będziesz musiał wysłuchać 
i odpowiedzieć. Myślę o walecznym beju gwardii przybocznej, który siedzi tu 
między nami.
Krüger-bej zwrócił się szybko do mnie i zapytał:
– Do pioruna, co to jest? Pan wygłosił tu mowę, która zrobiła potężne wrażenie, 
lecz ja jej 
niestety nie zrozumiałem. Ja mam przemawiać? O czym?
– Posłuchaj pan, panie pułkowniku! – odrzekłem. – Jak to już panu powiedziałem, 
służący 
mój kocha córkę szejka…
– Wiem o tym. Ja także pokochałbym ją, gdyby miłość nie miała czasem zwyczaju, 
nie 
doznawać wzajemności. Spóźniony wiek i inne okoliczności nie całkiem tak bywają 
kochane, 
jakby się chciało, żeby były. Zrozumiano?
Omal nie parsknąłem śmiechem. Ten bej gwardii przybocznej wyrażał się z 
klasyczną prawie 
dokładnością o właściwościach miłości. Zapanowałem jednak nad sobą i mówiłem 
dalej:
– Szejk zrobił mu niegdyś nadzieję i wyznaczył cenę, za którą miał dziewczynę 
otrzymać.
– Czy on zdoła zapłacić tę cenę?
– Tak. Był w Konstantynopolu i w Algierze, aby sobie na nią zarobić. Teraz zaś, 
kiedy 
powrócił, może nie dostać dziewczyny za to właśnie, że był na obczyźnie i jest 
moim sługą.
– Pańskim? Czemu właśnie dlatego?
– Ali en Nurabi nazwał mnie niewiernym.
– Do pioruna! Niech go kaczka kopnie! Niewiernym można nazwać tylko tego, kto 
albo 
prawdziwej wiary nie ma, albo ma własną bez kościoła i bez meczetu.
– Całkiem słusznie, panie pułkowniku! Teraz ja i dzielny Achmed mamy do pana 
prośbę, 
abyś stawił się za nim u szejka. I to zaraz. Wiem, jaką wagę będą miały pańskie 
słowa oraz jak 
pan potrafi przemówić do serca, a w końcu przypuszczam, że przyda się to panu 
samemu.
– Mnie samemu? Wytłumacz mi pan ten niezrozumiały wyraz!
– Bez Achmeda es Sallah niepodobna pochwycić Krumira, ujęcie zaś tego łotra leży 
także 
w pańskim interesie, ponieważ on ukradł konia baszy Mahammeda es Sadak.
– To słuszne, a także słowa wasze o serdeczności i głębi serca nie są pozbawione 
racji. 
Z tego też powodu przyjmuję z radością pańskie polecenie. Ponieważ zaś nie 
cierpi ono zwłoki, 
przeto pozwoli pan łaskawie, że zaraz zacznę przemowę. Proszę uważać, jaki 
szacunek sobie tym 
zdobędę!
Był już najwyższy czas, aby pułkownik zabrał głos, gdyż szejk nie mógł już 
zapanować nad 
zniecierpliwieniem. Kiedy Krüger-bej stanął przed nim i szczególnym ruchem ręki 
nakazał 
milczenie, byłem głęboko przekonany, że dokona czegoś większego, niż to, co 
poprzednio 
w ojczystym języku skleił w rozmowie ze mną.
– Posłuchajcie mnie – rozpoczął wreszcie – najstarsi z ferkah Uelad es Sebira, a 
ty Ali en 
Nurabi użycz mi swego ucha! Stoję tu jako wierny sługa proroka, oraz osłona i 
tarcza mojego 
władcy, który się zowie Mohammed es Sadak-basza. Ty siedzisz tutaj szejku; setki 
wojowników 
słuchają słów twych, a tysiące dusz należą do ciebie. Słowo twoje jest jako 
przysięga, a do 
końców twej brody nie przywarło niespełnione przyrzeczenie. Tu siedzi młody, 
dzielny 
wojownik twojego szczepu. Słyszałem kiedyś jego imię, które brzmi Achmed es 
Sallah Ibn 
Mohamed er Raham Ben Szafei el Ferabi abu Muwajid Khulani. Sztylet jego ostry 
jak promień 
słońca, a kula pewna jak sprawiedliwość sądu ostatecznego. On przywiózł wielkie 
dobra 
z obcych krajów, posiada szacunek przyjaciela, słynnego emira i zabił dziś 
nieprzyjaciela, który 
chciał was ograbić. Ali en Nurabi, ten dzielny wojownik twojego szczepu darował 
serce swoje 
najpiękniejszej z pięknych, Mochallah, która wyszła z twych bioder. On chce 
teraz zapłacić cenę, 
której odeń żądałeś, i uszanuje córę twoją w starości jako Abraham czcił żonę 
swoją Sarah. 
Słyszę, że mu odmówiłeś, lecz dusza moja nie wierzy temu, gdyż słowo es Sabira 
jest potężne 
i pewne jak tron Boga, el aresz, wsparty na ośmiu tysiącach kolumn i trzykroć 
stu tysiącach 
stopni, wysokich na jeden cały dzień drogi. Stoję tu zamiast niego i w jego 
imieniu proszę o rękę 
twojej córki. Jego honor jest moim honorem, a jego hańba moją hańbą! Serce twoje 
pogrążyło się 
dzisiaj w smutku, lecz Achmed es Sallah jest człowiekiem zdolnym rozświecić 
duszę twoją 
radością. On to zwróci tobie wszystko, co utraciłeś, jeśli mu oddasz za żonę tę, 
którą musi sobie 
najpierw wywalczyć. Namyśl się nad tym szejku! Zważ także, iż każde słowo, które 
powiesz do 
niego, we mnie także ugodzi! Ty jesteś moim przyjacielem, a ja twoim. Oby Allah 
dał, iżbyśmy 
zostali nadal przyjaciółmi! Słyszałeś mowę moją, a ja jestem teraz gotów 
wysłuchać twojej!
Gdy skończył i siadł, musiałem mu uścisnąć z wdzięczności rękę, bo istotnie 
lepiej nie mógł 
przemówić. Sprawę Achmeda zrobił swoją sprawą i odmowa była teraz całkiem 
niemożliwa. 
Szejk czuł to dobrze. Powinien był właściwie powstać i natychmiast odpowiedzieć, 
lecz 
przedtem jeszcze zwrócił się do mnie:
– Zihdi, czy rzeczywiście tylko on może ścigać rozbójnika?
– On przyrzekł – odpowiedziałem. – Czy masz kogoś, kto tak potrafi?
– Tak.
– Kto?
– Ty, gdyż on nauczył się tego od ciebie.
– Masz słuszność, szejku. Lecz ja stawiam także pewien warunek. Chciałeś 
wiedzieć, czy 
mój ogier jest taki rączy, jak twoja klacz, a ja wyrzekłem się zakładu, by nie 
zasmucać twojej 
duszyr Ale teraz dowiedz się, że nie miałem powodów do obawy. O świcie twoja 
klacz będzie 
o kilka godzin drogi przed nami, a ja mimo to doścignę ją, jeśli zechcę. Jeśli 
sobie życzycie, 
żebym czytał dla was trop, domagam się także w nagrodę Mochallah, ale nie dla 
siebie, tylko dla 
Achmeda es Sallah. Wybieraj prędzej, gdyż sam rozumiesz, że nie mamy już czasu 
do stracenia!
Na to szejk podniósł się wreszcie, położył ręce na brodzie i oświadczył:
– Przysięgam na święty koran, na brodę proroka, na brody wszystkich kalifów i 
moich 
ojców, a zarazem na moją, że Achmed es Sallah dostanie Mochallah za żonę, skoro 
tylko 
sprowadzi ją razem z klaczą i wielbłądem. Jeśli jednak tego nie zrobi, nie 
będzie jej mężem. 
Wszyscy słyszeliście moje słowa!
Tak Achmed odzyskał łaskę szejka. Wszyscy podaliśmy mu rękę, a Krüger-bej rzekł 
do 
mnie:
– Mogę się pochwalić, że dotrzymałem słowa i nie darmo obiecywałem swoje 
pośrednictwo. 
Moja mowa poruszyła tak głęboko wszystkich słuchaczy, że te trudne konkury nigdy 
by się beze 
mnie nie udały!
– Dokonał pan, panie pułkowniku, rzeczy prawie niemożliwej. Dziękuję panu z 
całego serca!
– No, pańskie słowa także wywarły wrażenie, po którym można było się spodziewać 
dobrego 
skutku. Obydwaj więc możemy się radować przeświadczeniem, że wytworzyliśmy dla 
kochanego bliźniego stan, którego dla szczęścia serca i długiego trwania 
małżeństwa, nikt inny 
nie zdołałby wytworzyć.
W końcu zabrał głos także Anglik, który dotychczas musiał zachowywać milczenie:
– Ależ, sir, wytłumaczcie mi te ściskania rąk. Siedzę tu jak na tureckim 
kazaniu. Przemówcie 
wreszcie do mnie choć parę słów.
Wyjaśniłem mu wszystko, on zaś roześmiał się, wyciągnął swoje nieskończenie 
długie nogi 
i rzekł:
– Well! To mnie cieszy! Zaręczyny, wesele, małżeństwo, wyprawa! Dam temu zacnemu 
Achmedowi es Sallah pięćdziesiąt funtów, jeśli Krumir rzeczywiście dostanie się 
do naszej 
niewoli, ale stawiam warunek.
– Jaki?
– Muszę wziąć udział w wyprawie.
– Ja także jestem za tym. Chcecie rzeczywiście pojechać ze mną?
– To się rozumie!
– Ale, niebezpieczeństwa…
– Thunderstorm! Czy chcecie się ze mną boksować?
– Innym razem. Pozwólcie, żeby i inni ode mnie coś usłyszeli! Zwróciłem się do 
szejka:
– Domyślam się, że rozbójnicy pójdą przez Bah Abida na pustynię er Ramada, aby 
potem 
przez Dżebel Tibuasz dostać się do Uelad Maszeerów, którzy są z nimi w 
przyjaźni.
– Skąd to przypuszczenie?
– Podsłuchałem kilka słów z ich rozmowy. Mogli się wprawdzie rozmyślić, ponieważ 
grabież nie całkiem im się udała, ale musimy się na tym oprzeć, żeby coś 
postanowić. Czy 
jesteście znani w tamtych stronach?
– Tylko na wielkich drogach.
– Ale oni tych właśnie będą unikali, jesteśmy więc zdani na ich ślady. Czy 
żyjecie w zgodzie 
z Meszeerami?
– Nie dzieli nas konieczność krwawej zemsty, ale od czasu do czasu giną na 
granicy 
zwierzęta.
– Musimy zatem być ostrożni. Nie możemy wyruszać z wielkim wojskiem, gdyż w 
wyprawie 
naszej idzie tylko o Krumira. Beduinom Hamema nie możemy się pokazywać, jeśli 
będą 
w większej liczbie od nas, ponieważ Achmed zabił jednego z nich. Wyobrażam 
sobie, że cel nasz 
dałby się osiągnąć na kilka sposobów. Albo więc ja, mając konia, na którym można 
dopędzić 
Krumira, pojechałbym za nim sam i zastrzelił go z konia, albo…
– Panie, oni by ciebie zabili! – zawołał szejk.
– Załóżmy się o to! – odpowiedziałem. – Jeśli mnie zabiją, utracę życie, jeśli 
zaś ja ich 
zabiję, ty utracisz klacz, która wtedy będzie należała do mnie!
Wyciągnąłem do niego rękę, lecz on namyślił się i oświadczył:
– Jesteś moim gościem, a moje życie jest twoim. Nie puścimy cię stąd samego.
Ponieważ wszyscy to potwierdzili, także musiałem się zgodzić. Podjąłem więc 
dalszy ciąg 
mych rad:
– Moglibyśmy również starać się wyprzedzić Krumira przez Kef, Caafran, Dżebel 
Szefara 
i Dżebel Dildżil. Przyjechalibyśmy wówczas o jeden dzień prędzej do Meszeerów, 
staralibyśmy 
się pozyskać ich przyjaźń i przyjęlibyśmy potem nieprzyjaciół, gdyby przybyli.
Wszyscy potrząsnęli głowami, a jeden ze starszyzny przemówił:
– O effendi, ważysz się na więcej, aniżeli nam wolno. Kto może ufać przyjaźni 
Beni 
Meszeerów!
– Nie pozostaje nam zatem nic innego, jak trzymać się tropu zbójów i uderzyć na 
nich tam, 
gdzie ich znajdziemy.
– A czy ich dopędzimy? – zapytał szejk z niepokojem.
– Przypuszczam – odrzekłem. – Wprawdzie tylko mój koń zdoła doścignąć klacz i 
wielbłąda, 
lecz oni mają oprócz tego pięć innych koni, a może nawet i sześć, ponieważ 
jednego z ich ludzi 
zastrzelono.
Jest bardzo prawdopodobne, że mają o jednego człowieka więcej, ponieważ podczas 
napadu 
musiał ktoś zostać przy koniach. Wreszcie Mochallah będzie się domyślała, że 
pospieszymy za 
nimi i uczyni, co będzie mogła, dla powstrzymania ucieczki.
– Effendi! – zawołał szejk. – Słowa twe są mądre i sączą mi w duszę pociechę!
– Nie obawiaj się, dostaniemy wszystko, jeśli będziemy przezorni. Byłoby 
oczywiście lepiej, 
gdybyśmy mieli więcej dobrych koni, na których mogłoby pojechać kilku z nas i 
śledzić 
Krumira. Ilu ludzi weźmiesz ze sobą Ali en Nurabi?
– Wszystkich!
– Maszallah! Czy chcesz z orłem polować na komara? Ścigamy co najwyżej siedmiu 
ludzi. 
Czyliż synom es Sebira tak bardzo brak odwagi, że potrzeba stu na jednego?
– Panie, zważ, że musimy zdusić wroga bez walki!
– Czemu?
– Skoro Krumir zobaczy, że grozi mu atak z naszej strony, będzie wolał 
zastrzelić klacz, 
wielbłąda i Mochallah, aniżeli nam oddać.
– Czy zduszenie obeszłoby się bez ataku? Czy kilku ludzi nie może tak urządzić 
napadu, 
żeby zwyciężyć, zanim wróg zacznie się bronić? Czy chcesz u szczepów, które w 
drodze 
miniemy, wywołać obawę, że żywimy względem nich wrogie zamiary? Jeśli spotkamy 
Uelad 
Szeren i Uelad Kramemssa, czy uwierzą nam, że prowadzimy tylu ludzi by schwytać 
sześciu czy 
siedmiu opryszków?
– Nie zetkniemy się z nimi.
– Spotkamy ich na pewno. Tak wielki orszak, jaki ty chcesz utworzyć, nie zdoła 
się ukryć. 
Zważ, że musiałbyś zabrać wiele wielbłądów, które niosłyby żywność, namioty i 
wiele innych 
rzeczy, a tego przy mniejszej liczbie nie będzie potrzeba.
– Ma słuszność! – rzekł Krüger-bej. – Stu ludzi całkiem wystarczy.
– I stu ludzi będzie za wiele! – odrzekłem.
– Ilu, twoim zdaniem, musimy wziąć wojowników, effendi? – zapytał szejk.
– Nie więcej, niż dwudziestu.
– Panie, to za mało!
– Nie! Zważ, że idziesz także ty, Achmed es Sallah, ten waleczny emir z 
Inglistanu i ja. My 
sami potrafilibyśmy pokonać Krumira.
Napaść podczas noclegu na tych sześciu, czy siedmiu wrogów, na to wystarczy 
trzech 
doświadczonych strzelców. Nie zapominaj zresztą, że większości ludzi 
potrzebujesz do obrony 
karawany!
Temat ten pochwycił natychmiast Krüger-bej. Narada się ożywiła, ponieważ każdy 
ze 
starszych chciał popisać się swoim zdaniem, a kiedy ją ukończono, wynik nie był 
pocieszający. 
Stu pięćdziesięciu ludzi miało pod wodzą jednego z synów szejka pójść naprzeciw 
karawanie, 
a do naszego oddziału przeznaczono sześćdziesięciu ludzi. Reszta miała pod wodzą 
drugiego 
syna zostać dla obrony obozu. Sir Percy uśmiechnął się pogardliwie, kiedy mu 
przedstawiłem 
wynik narady.
– Pshaw! – rzekł. – Ci Beduini to tchórze! Pokazują wielką fantazję i tańce 
wojenne, a boją, 
się gdy przychodzi do czegoś poważnego!
– Ja bym tego nie powiedział, sir. Arab nie jest przyzwyczajony, jak Indianin 
ścigać wroga 
w pojedynkę. Beduin lubi walkę, ale nie skrytą, a nadto połączoną z wielką 
pompą. Jestem 
pewien, że z dziesięcioma ludźmi łatwiej by nam było pochwycić Krumira, niż 
z sześćdziesięcioma.
– Well! Chodźcie, sir! Pójdziemy sami naprzód i załatwimy całą rzecz bez nich.
– I ja już o tym myślałem, ale dałem słowo, że zostanę przy ekspedycji.
– Niech i tak będzie. Ja jednak powiadam, że poszedłbym sam, gdybym dobrze znał 
arabski.
Czym prędzej poczyniono potrzebne przygotowania, zapakowano żywność i amunicję, 
zabrano pewną ilość worów na wodę, by je napełnić przed drogą przez pustynię er 
Ramada. 
Kiedy ukończono przygotowania nadeszła pora modlitwy porannej. Poranek 
zarumienił się na 
wschodzie, a Beduini padli obok koni na kolana, aby z twarzą zwróconą ku Mekce 
odmówić 
pierwszą modlitwę.
Nadszedł czas, by przekonać się, czy Krumir wyruszył rzeczywiście w kierunku, 
którego się 
domyślaliśmy.
– W jaki sposób przekona się pan o tym? – spytał mnie Krüger-bej.
– Nic łatwiejszego – odrzekłem. – Niech pan zobaczy naczynie do pojenia obok 
namiotu 
szejka. Ma ono dwie części, jedną dla ulubionego konia, drugą dla wielbłąda, 
ponieważ rasowy 
koń nie chce pić z naczynia, z którego pił już wielbłąd. Rozlana woda zmiękczyła 
ziemię 
i odcisnęły się w niej kopyta. Widzi pan?
– Przyznaję, widzę dokładnie.
Wyjąłem z torby nożyczki, a z kieszeni papier i mówiłem dalej:
– Teraz wykroję te ślady z papieru, o tak… Niech pan siada na konia i jedzie 
razem ze mną. 
Achmed niechaj nam towarzyszy!
Dosiedliśmy koni i oddaliliśmy się z obozu. Wyjechałem na czoło i pocwałowałem 
prosto na 
południe, ku wąwozowi, o którym mówił Krumir. W pięć minut byliśmy na miejscu, 
mimo że 
leżało o pół godziny drogi od duaru. Tam zsiadłem z konia i zbadałem teren. W 
niespełna dwie 
minuty znalazłem to, czego szukałem.
– Niech pan zsiądzie z konia, panie pułkowniku, i przystąpi bliżej! – 
poprosiłem. – Niech pan 
przypatrzy się temu miejscu!
– Widzę trawę, która była, jak się zdaje, pognieciona.
– Była istotnie pognieciona i to w czworobok; wprawne oko zobaczy jeszcze 
całkiem 
wyraźne brzegi tego czworoboku. A tu, co to jest obok tamtego boku?
– Tutaj ktoś grzebał w trawie i czegoś szukał.
– Widzi pan: tu leżała na ziemi czworoboczna dera, a na niej spoczywał człowiek. 
Nogi 
wystawały mu poza derę i w ten sposób za każdym poruszeniem tarły sandałami o 
trawę. Czy 
rozumie pan?
– Skoro mi pan to powiedział, to wydaje mi się już całkiem jasne.
– Ten człowiek oczywiście nie był tutaj sam. Prawdopodobnie musiał pilnować 
koni, 
należących do Krumira i jego Uelad Hamemów. Gdzie mogły być te konie?
– Tego mój duch nawet we śnie nie może się domyślić.
– Kto ma pilnować koni, ten musi zwrócić się do nich twarzą, przeto one mogły 
stać po tej 
stronie, gdzie leżały jego nogi, a więc chyba przy tamtym krzaku. Chodź pan! O 
widzi pan, tu 
jest stratowana ziemia, a kilka gałęzi złożonych w pętle. Te pętle służyły do 
przymocowania 
cugli; jest ich siedem, a więc tyle z pewnością było koni. Czy i to już pan 
pojmuje?
– Niech pan pozwoli, że mu złożę gratulacje z powodu ogromnej bystrości. Ale jak 
pan 
odszuka wielbłąda, klacz i porwaną dziewczynę?
– Może i to mi się uda. Rozbójnicy jechali pewnie środkiem parowu, gdzie na 
twardym 
i kamienistym gruncie nie zostają ślady. Należy jednak spodziewać się, że 
najpierw napoili 
dostatecznie klacz, a zwłaszcza wielbłąda, zanim przywiązali do niego lektykę. 
Tu nie mogli tego 
uczynić, ponieważ brzegi potoku są za wysokie. Chodźmy więc
– Musimy się jeszcze przekonać, czy odeszli z tych stron wzdłuż potoku, dlatego 
pójdziemy 
trochę dalej.
Ruszyliśmy głębiej w parów i znaleźliśmy dużo śladów, które utwierdziły nas w 
naszych 
domysłach. W końcu wróciliśmy do duaru, gdzie czekano na nas z utęsknieniem.
– Effendi, odjeżdżamy już! – prosił szejk. – Może dopadniemy rozbójników jeszcze 
dziś.
– Nie wydaje mi się. Oni mogą jechać prosto, tymczasem my musimy tracić dużo 
czasu na 
szukanie śladów. Jakiego masz konia?
– Ten kasztan jest bardzo dobry, chociaż nie tak rączy, jak kasztan, którego mi 
uprowadzili.
– Achmed i emir z Inglistanu jadą także na dobrych koniach. Będziemy więc mogli 
oddzielić 
się od reszty.
– Oddzielić się? – spytał. – Po co?
– Czy nie wiesz, że każde wojsko wysyła przed sobą oddział, który jedzie 
przodem, bada 
okolicę i stara się o bezpieczeństwo wszystkich ludzi? My właśnie utworzymy taki 
oddział. 
Twoich sześćdziesięciu wojowników może jechać za nami, a my będziemy im ciągle 
zostawiać 
znaki, w którym kierunku się poruszamy. Umówmy się z nimi co do znaków, i 
pożegnajmy, bo 
czas już wreszcie zabrać się do dzieła!
Szejk pojął szybko moje rady i posłuchał ich.
Dowódca gwardii tunetańskiej nie mógł oczywiście do nas dołączyć. Wrócił ze 
swoimi 
towarzyszami, z wyjątkiem Anglika, do twierdzy, odbywając część drogi z 
wojownikami, którzy 
wyruszyli na spotkanie karawany.
– A teraz kolej na pana – rzekł, pożegnawszy się z innymi. – Niech mi pan 
wierzy, że 
rozstanie to najnieprzyjemniejszy wynalazek, jakiego kiedykolwiek dokonano. Czy 
się jeszcze 
kiedyś zobaczymy?
– Inszallah – jeśli się Bogu spodoba. Drogi ludzkie zapisane są w księdze.
– Wiem, że stał się pan moim przyjacielem, czy zechce mi pan wyświadczyć pewną 
grzeczność?
– Bardzo chętnie, jeśli tylko potrafię.
– Niech pan będzie tak dobry i nie zastrzeli Krumira na śmierć, lecz pośle mi go 
do Tunisu! 
Tam pokażemy mu, co znaczy kraść konie! Gdyby pan kiedyś sam przyjechał do 
Tunisu, to niech 
mnie pan nie zapomni odwiedzić. A teraz do widzenia! Niech Allah i prorok będą z 
panem! Miej 
się pan na baczności przed Uelad Hamema i nie dalej! Jestem pewien, że 
znajdziemy ślady, jeśli 
tylko dostaniemy się na miejsce, gdzie brzegi potoku nie wznoszą się tak wysoko.
Przypuszczenie moje sprawdziło się wkrótce. Potok zataczał dość płasko położony 
łuk, 
okalający mały półwysep, na którym leżał gruboziarnisty piasek, pomieszany z 
grubszymi 
odłamkami kamieni. Wśród nich widać było skąpą trawę. Na tego rodzaju gruncie 
odbijał się 
najlżejszy odcisk i na długo się zachowywał.
Powyżej tego miejsca droga była bardzo rozkopana.
– Widzi pan, panie pułkowniku? Tutaj zatrzymało się owych siedem koni. A tutaj, 
widzi pan 
ten odcisk na piasku? Tu stała lektyka, zanim przymocowano ją do wielbłąda. Czy 
dostrzega pan 
tu, nad wodą, ślady wielbłąda i konia? Przyłożę do nich moje papierowe odciski. 
Widzi pan jak 
dokładnie pasują? Tu była klacz, a tutaj hedżin, tu zaś… Co ma znaczyć ta 
czerwona nitka?
– Tego wiedzieć ani odgadnąć nie może nikt inny oprócz pana.
– Na tej nitce jest krew. Podarto jakąś tkaninę, aby zawiązać ranę tego, który 
dostał kulą od 
Achmeda. Przy tym mała nitka uczepiła się na drzewie. Tu na prawo, pod tą młodą 
pinią ktoś 
leżał. Ach, to była Mochallah!
– Do stu piorunów! Skąd pan wie to tak dokładnie?
– Czy nie widzi pan, że z tej gałęzi zdarte są prawie wszystkie igły? Dziewczyna 
wzbraniała 
się iść i trzymała się gałęzi; oderwano ją przemocą, przy czym ona ściągnęła 
szpilki.
– Allah akbar, Allah jest wielki, ale pańska przytomność umysłu budzi zdumienie 
i podziw!
– Maszallah! – zawołał Achmed, który wprawdzie nie zrozumiał ani słowa z naszej 
rozmowy, ale śledził uważnie wszystkie ruchy naszych rąk. – Zihdi, popatrz, co 
to?
Znalazł pod pinią kawałek gliniastego łupku i podał mi go. Na jednej stronie 
tego kamyka 
wyryte było niepewną ręką dość wyraźne arabskie „m”, a więc pierwsza litera 
imienia 
Mochallah.
– Nie wiesz, czy Mochallah miała przy sobie coś ostrego? – zapytałem Achmeda es 
Sallah.
– Panie, ona nosi zawsze na szyi mały nożyk.
– Wie, że będziemy ścigali rozbójników i chciała nam dać jakiś znak. Oby tylko 
częściej to 
czyniła!
– Ona będzie to robić! Ten kamień zachowam dla siebie, dopóki jej nie odnajdę.
– Musimy się jeszcze przekonać, czy odeszli z tych stron wzdłuż potoku, dlatego 
pójdziemy 
trochę dalej.
Ruszyliśmy głębiej w parów i znaleźliśmy dużo śladów, które utwierdziły nas w 
naszych 
domysłach. W końcu wróciliśmy do duaru, gdzie czekano na nas z utęsknieniem.
– Effendi, odjeżdżamy już! – prosił szejk. – Może dopadniemy rozbójników jeszcze 
dziś.
– Nie wydaje mi się. Oni mogą jechać prosto, tymczasem my musimy tracić dużo 
czasu na 
szukanie śladów. Jakiego masz konia?
– Ten kasztan jest bardzo dobry, chociaż nie tak rączy, jak kasztan, którego mi 
uprowadzili.
– Achmed i emir z Inglistanu jadą także na dobrych koniach. Będziemy więc mogli 
oddzielić 
się od reszty.
– Oddzielić się? – spytał. – Po co?
– Czy nie wiesz, że każde wojsko wysyła przed sobą oddział, który jedzie 
przodem, bada 
okolicę i stara się o bezpieczeństwo wszystkich ludzi? My właśnie utworzymy taki 
oddział. 
Twoich sześćdziesięciu wojowników może jechać za nami, a my będziemy im ciągle 
zostawiać 
znaki, w którym kierunku się poruszamy. Umówmy się z nimi co do znaków, i 
pożegnajmy, bo 
czas już wreszcie zabrać się do dzieła!
Szejk pojął szybko moje rady i posłuchał ich.
Dowódca gwardii tunetańskiej nie mógł oczywiście do nas dołączyć. Wrócił ze 
swoimi 
towarzyszami, z wyjątkiem Anglika, do twierdzy, odbywając część drogi z 
wojownikami, którzy 
wyruszyli na spotkanie karawany.
– A teraz kolej na pana – rzekł, pożegnawszy się z innymi. – Niech mi pan 
wierzy, że 
rozstanie to najnieprzyjemniejszy wynalazek, jakiego kiedykolwiek dokonano. Czy 
się jeszcze 
kiedyś zobaczymy?
– Inszallah – jeśli się Bogu spodoba. Drogi ludzkie zapisane są w księdze.
– Wiem, że stał się pan moim przyjacielem, czy zechce mi pan wyświadczyć pewną 
grzeczność?
– Bardzo chętnie, jeśli tylko potrafię.
– Niech pan będzie tak dobry i nie zastrzeli Krumira na śmierć, lecz pośle mi go 
do Tunisu! 
Tam pokażemy mu, co znaczy kraść konie! Gdyby pan kiedyś sam przyjechał do 
Tunisu, to niech 
mnie pan nie zapomni odwiedzić. A teraz do widzenia! Niech Allah i prorok będą z 
panem! Miej 
się pan na baczności przed Uelad Hamema i nie zapominaj pan, że jako dobry 
znajomy 
zgodziłem się być pańskim przyjacielem!
Odpowiedziałem równie serdecznie na jego słowa i rozeszliśmy się: jedni na 
północ, drudzy 
na południe. Nie widziałem potem nigdy już tego dzielnego człowieka, ale w mej 
duszy pozostał 
jego obraz tak wyraźny, jak gdybym się z nim dopiero wczoraj pożegnał.
Niebawem dostaliśmy się do parowu. Tu wyjaśniłem krótko szejkowi znaczenie 
znalezionych śladów i ruszyliśmy dalej. Trzymać się tropu na skalistym gruncie 
nie było 
zadaniem łatwym, dopomogła mi w tym jednak znajomość kierunku drogi Krumira.
Powiedział on, że przekroczy Bah Abida, leżącą prostopadle do naszej drogi mniej 
więcej 
o trzydzieści kilometrów. Ponieważ musieliśmy objechać kilka większych wzgórz i 
przepłynąć 
parę rzek, należało liczyć przynajmniej pięćdziesiąt kilometrów. Dodawszy zaś do 
tego stratę 
czasu na szukanie śladów, potrzebowaliśmy dobrych piętnastu godzin, by dostać 
się do Bah 
Abida.
Przejechawszy przez Hemormta Wergra, przepłynęliśmy Anneg, a wkrótce potem dużą 
Milleg i zatrzymaliśmy się na krótki spoczynek w poprzecznej dolinie Dżebel 
Tarf. Na tym 
samym miejscu odpoczywał również Krumir. Ślady były całkiem wyraźne. Dolina ta 
ma pięć 
godzin drogi długości ku wschodowi, a przecina ją potok wypływający z Bah Abida. 
Mieliśmy 
więc tę górę prosto przed sobą, na lewo Bu Baheur, Mezarę i Bordż Bir bu Hamed, 
a na prawo 
kraj Szerenów i Uelad Kramemssa. Nie znając usposobienia tych ludzi, musieliśmy 
być bardzo 
ostrożni. Tak samo widocznie myślał Krumir, bo nie poszedł dalej doliną, lecz 
wydostał się na 
płaskowzgórze, aby po nim wyjechać do Bah Abida. Tam, na górze ciągnął się 
szeroki 
płaskowyż aż po Wadi Serrat, o godzinę drogi zaś wznosiła się Bah Abida. Trop 
był tutaj 
nadzwyczaj wyraźny, ponieważ ścigani jechali cwałem, aby zostawić otwarty teren 
jak 
najszybciej za sobą. Jak poznałem ze śladów, wyprzedzili nas zaledwie o trzy 
godziny drogi. Gdy 
to powiedziałem szejkowi, zawołał:
– Hamdullillah, dzięki Bogu! Dościgniemy ich jeszcze dzisiaj!
– Mylisz się, Ali en Nurabi – rzekłem – chyba że klacz twoja jest tak licha, iż 
da się w tak 
krótkim czasie dopędzić.
– Będziemy jechali przez całą noc!
– Czy rozpoznasz w nocy ślady?
– Masz słuszność. Oby Allah potępił ciemności! Spieszmy naprzód!
Popędziliśmy znowu tak, jak gdyby nas ktoś ścigał. Mój kary parskał z 
zadowolenia, jakby 
chciał pokazać, że mógłby z łatwością podwoić obecną szybkość.
Tak gnaliśmy po równym terenie przez pewien czas, wkrótce jednak konie zaczęły 
pienić się 
i parskać ze zmęczenia. Jeden po drugim zostawały w tyle, tylko klacz Achmeda 
trzymała się 
dzielnie. Szejk nie posiadał się z gniewu, że jego kasztan był tak słaby.
– Czy widziałeś kiedyś konia – zapytał mnie – który by tyle obiecywał, a 
zawodził 
w potrzebie? Był to jeden z najlepszych moich koni, lecz od dzisiaj ma diabła w 
sobie. Ale 
będzie musiał jeszcze pędzić i pędzić, dopóki nie padnie!
– Wtedy weźmiesz siodło na plecy i spróbujesz, czy nie pójdziesz prędzej na 
własnych 
nogach.
– Ty szydzisz ze mnie, effendi!
– Nie, gdyż i mnie jest nieprzyjemnie, że koń odmawia ci służby. Ty powinieneś 
jechać ze 
mną na przedzie, tymczasem teraz jest tylko trzech takich, którzy by potrafili 
tego dokazać.
– Kto?
– Ja, Achmed i co najwyżej Anglik.
– Panie, nie opuszczaj nas! Nie wiemy co nas może spotkać, kiedy ty będziesz na 
przedzie. 
Moglibyśmy też z łatwością zgubić twój ślad.
– W każdym razie, byłoby lepiej, gdyby…
Przerwałem, zanim jeszcze zacząłem wyliczać powody, gdyż z prawej strony 
wyłonili się 
dwaj jeźdźcy, którzy na nasz widok zatrzymali się, a potem zniknęli równie 
szybko, jak się 
ukazali.
– Co to byli za ludzie? – zapytałem.
– Beni Szeren albo Kramemssa – odparł szejk.
– To źle, ale może są sami i nie będą nas napastowali. Jedźmy prędzej!
Łatwiej to było powiedzieć, niż wykonać. Już przed upływem dziesięciu minut 
podniosła się 
z prawej strony chmura pyłu, poza którą należało się domyślać większej liczby 
jeźdźców. Jechali 
przez pewien czas równolegle z nami, a potem przeszli w szybsze tempo, aby 
zagrodzić nam 
drogę.
– Czy to nieprzyjaciele, sir? – zapytał Anglik.
– Może.
– High-day! Nareszcie jakaś przygoda! Czy nie powiedziałem, że wystarczy jechać 
z wami, 
aby coś przeżyć? Mam dwururkę, dwa pistolety i dwa rewolwery, to znaczy 
osiemnaście 
strzałów, nie licząc noża. Będzie przepyszna awantura!
Z uciechy zaczął wymachiwać długimi rękoma, jak gdyby chciał na wzór świętej 
pamięci 
Don Kichota walczyć z wiatrakami.
– Nie cieszcie się zbyt rychło, sir – upomniałem go. – Naszym zadaniem jest 
pojmanie 
Krumira, musimy zatem unikać wszelkiej straty czasu i wszelkiej walki.
– Well! To słuszne! Ale przejeżdżając obok, możemy przecież trochę postrzelać. 
Nie?
– Mam nadzieję, że nie zmuszą nas do tego.
Nieznani jeźdźcy wyprzedzili nas tymczasem i zagrodzili nam drogę. Był to 
oddział dość 
znaczny, liczący ponad sto głów. Dowódca ustawił ich w szereg bojowy i rezerwę i 
czekał na nas 
w pewnym oddaleniu przed frontem. Szejk Ali en Nurabi nakazał zatrzymać się 
swoim ludziom 
i podjechał do dowódcy, a ja przyłączyłem się do niego.
– Czy znasz go? – spytałem.
– Teraz dopiero widzę jego rysy i poznaję go dobrze.
– Kto to?
– To nieprzyjaciel, Hamram el Cagal, najokrutniejszy szejk Kramemssów. Widziałem 
go 
w Ain Juhsuf i Zegrid. Żąda on opłaty od każdego wstępującego na jego 
terytorium, a kto nie 
może nic dać, musi z nim walczyć. Zabił już wielu ubogich ludzi, którzy nie 
mogli mu się 
opłacić. Od nas będzie się domagał wielkiego daru.
– Od czego zależy wysokość opłaty?
– Od bogactwa podróżnych i od liczby głów.
– Gdybyś zamiast sześćdziesięciu ludzi wziął dwudziestu, wypadłoby taniej.
– Ja nic nie zapłacę.
– Zważ, że nie mamy czasu do stracenia, a Kramemssa są dwa razy silniejsi od 
nas!
– Czy ty się boisz, effendi?
– Ach!
Dojechaliśmy do szejka Hamrama, z przydomkiem el Cagal, waleczny.
– Sallam aalejkum! – pozdrowił Ali en Nurabi, wstrzymując konia.
– Kto jesteś? – spytał przeciwnik, nie odpowiadając na pozdrowienie.
– Czy mnie już nie znasz? Jestem Ali en Nurabi, szejk Rakba z ferkah Uelad 
Sebira.
– A jam jest Hamram el Cagal, Ben hadżi Abbas er Rumir Ibn Szehab Abil Assalet 
Abu 
Tabari el Faradż. Jestem panem i dowódcą tych walecznych wojowników szczepu 
Kramemssa 
i pytam się ciebie, czego szukasz w moim kraju?
– Ścigamy zbója, który porwał moją ulubioną klacz, najlepszego wielbłąda i 
córkę. Prosimy 
cię, abyś pozwolił nam przejechać przez twoją ziemię.
– Kto pozwala ukraść sobie klacz, dżemmela i córkę, ten nie godzien niczego 
innego, jak 
tego, co go spotkało. Czy Uelad Sebira nie mają oczu ani uszu? Kto chce 
przejechać przez mój 
kraj, musi zapłacić haracz.
– Ile żądasz?
– Kim jest ten zbój, którego szukasz?
– To Saadis el Chabir, Krumir z ferkah ed Dedmaka. Prowadzi z sobą jeszcze kilku 
jeźdźców, należących do Beni Hamema.
– Saadis el Chabir przejeżdżał tędy i mówił ze mną. Nie miał przy sobie żadnego 
łupu. To 
mój przyjaciel. Jeśli chcesz przejechać, musisz dużo zapłacić.
Dzielny Kramemssa kłamał; gdyby bowiem rzeczywiście zetknął się z Krumirem, 
rozpoznałbym to po tropie. W ogóle robił wrażenie ordynarnego, dzikiego 
człowieka. Barczysty, 
z nadzwyczaj rozwiniętymi mięśniami, przewyższał o głowę swoich ludzi. 
Uzbrojenie jego 
składało się z dwu strzelb, sztyletu, pistoletu, maczugi i z kilku dzirytów. 
Widok jego musiał 
zaniepokoić nawet odważnego człowieka.
– Ile żądasz? – zapytał Ali po raz drugi.
– Kim jest ten człowiek obok ciebie?
– Emir z krainy Franków.
– Giaur? Niechaj go Allah zniszczy! A ten, który stoi przed twoimi ludźmi?
– Emir z Inglistanu.
– Także niewierny? Oby ich Allah zmiażdżył! Posłuchaj, co ci powiem: Każdy z 
twoich 
ludzi da owcę, ty dasz dwadzieścia owiec, a obaj niewierni po pięćdziesiąt 
owiec.
– To znaczy prawie dziesięć razy po dwadzieścia owiec. Tylu zwierząt nie mógłbym 
dać, 
nawet gdybym je miał ze sobą.
– To zapłacisz połowę i wrócisz!
– Chcesz opłaty nawet w wypadku, gdybyśmy zawrócili?
– Czy sądzisz, że pozwolę wam ujść za darmo?
– Zmniejsz swe żądanie!
– Ani o jedną owcę! Co raz powiedział Hamram el Cagal, to stać się musi. A może 
chcesz ze 
mną walczyć?
Te układy zniecierpliwiły mnie wreszcie, dlatego postanowiłem je jak najprędzej 
skrócić, nie 
wątpiłem bowiem, że Ali en Nurabi nie mógłby zwyciężyć tego olbrzyma. 
Podjechawszy więc 
o krok bliżej, przemówiłem:
– Chcesz z jednym z nas walczyć? Czy cię Allah wykreślił z grona żyjących, że 
ważysz się 
na takie słowa? Co znaczy twoich stu Kra-memssów wobec moich walecznych Sebirów 
i czym 
ty jesteś wobec emira z kraju bohaterów?
Użyłem naumyślnie przesadnego języka synów pustyni. Walczyłem już i mocowałem 
się 
z nie takimi jak on, i wiedziałem, że mam nad nim przewagę, starałem się więc 
odwrócić uwagę 
od Alego, a podrażnić go przeciwko sobie. Udało mi się to doskonale, bo podniósł 
się na siodle 
i wpatrzył we mnie z wielkim zdumieniem.
– Thibb el kelb – ty psi szakalu! – zawołał. – Obliż mi natychmiast rękę, żebym 
ci mógł 
przebaczyć!
– Jeśli twa ręka brudna, to sam ją sobie obliż! Masz na to dość wielki pysk. Jak 
śmiesz żądać 
ode mnie pięćdziesięciu owiec? Patrz, tam za mną stoi sześćdziesięciu 
wojowników, ale nawet 
gdybym był sam, nie dostałbyś ani włoska owczego. Widać po was, że odwaga wasza 
mniejsza 
od waszych słów.
Oczy mu się zaiskrzyły, wargi zadrgały, a z piersi wyrwał mu się ochrypły okrzyk 
wściekłości:
– Człowiecze, czyś obłąkany? – ryknął. – Ty się nie boisz mówić czegoś podobnego 
Hamramowi el Cagal? Dobrze, będziesz ze mną walczył, jednak nie o żądany okup, 
lecz o życie!
– Jestem gotów, ale ciebie przestrzegam! Koń mój lepszy od twego, a i broń 
także.
– Widzę, że masz broń Franków – zaśmiał się szyderczo – ale jej nie użyjesz. Koń 
i broń 
zwyciężonego należą do zwycięzcy. Odłóż ją i zsiądź z konia, jak ja to czynię. 
Będziemy 
walczyli tylko rękami, dopóki jeden drugiego nie zadusi.
– Niech się stanie zadość twojej woli, el Cagalu. Będziemy obaj walczyli 
uczciwie, ale tak 
samo ludzie nasi muszą wobec siebie zachować się uczciwie.
– Co mają znaczyć te słowa?
– Żądamy praw wolnych ludzi. Jeśli ty mnie zwyciężysz, to wszystko, co należy do 
mnie 
stanie się twoją własnością, a towarzyszący mi Uelad Sebira zapłacą ci okup. 
Jeśli natomiast ja 
zwyciężę ciebie, to wezmę sobie twego konia i broń i przejedziemy przez twoją 
ziemię bez 
opłaty.
Oczy jego spoczęły pożądliwie na moim koniu.
– Zgadzam się na te warunki – odpowiedział.
– Czy przyrzekasz, że będzie pokój między waszymi a moimi ludźmi, jeśli jeden z 
nas 
padnie?
– Przyrzekam!
– Przysięgnij!
– Przysięgam na Allaha i wszystkich muzułmanów, którzy już żyli i będą jeszcze 
żyć.
– Czy i twoi ludzie przysięgną?
– Moja przysięga ma także dla nich znaczenie.
– To zsiadaj!
Skinąłem na Achmeda i na Anglika, aby im oddać broń i konia. Wyjaśniłem przy tym 
Anglikowi, o co chodzi.
– Dałbym za to sto funtów, żeby być na waszym miejscu – krzyknął.
– Przypatrzcie mu się, sir. Taki chód nie jest całkiem bezpieczny!
– Zdejmuje haik. Co za muskuły! Ten stary boy ma ręce jak słoń. Uważajcie sir, 
ta sprawa 
mnie zastanawia. Dajcie mu porządny cios w żołądek, aby mu dusza uciekła, tak 
będzie najlepiej!
– Ba! Widzieliście przecież w Indiach mój cios myśliwski! Sądzę, że jeden taki 
wystarczy.
– Pięść sobie rozbijecie, sir!
– Przypuszczam, że głowa tego Kramemssy nie jest twardsza od czaszek Indian, 
którym już 
dogodziłem w ten sposób. Gdyby mi się jednak coś przydarzyło, zachowajcie pokój, 
ja to 
przyrzekłem!
Zrzuciłem także z siebie haik i stanąłem naprzeciwko Kramemssy. Zdawało się, że 
olbrzym 
będzie miał nade mną przewagę, a on sam widocznie był tego pewien, bo bez 
przygrywek ruszył 
natychmiast do ataku. W dalekim i silnym skoku rzucił się, by mnie pochwycić i 
ułatwił mi w ten 
sposób walkę. Skręciłem czym prędzej w bok, a kiedy on machnął rękoma w 
powietrzu, 
uderzyłem go pięścią w prawą skroń, z taką siłą, że w tej chwili runął na 
ziemię. Z obu stron 
zerwały się głośne wrzaski, ale przeciwnicy, wierni przysiędze wodza, nie śmieli 
ruszyć się 
z miejsca.
Ukląkłem na zwyciężonym nieprzyjacielu i pochwyciłem go za gardło. Drugie 
uderzenie 
byłoby go zabiło, lecz nie było to bynajmniej moim zamiarem. Wkrótce przyszedł 
do siebie 
i usiłował się podnieść, lecz ja trzymałem go mocno pod sobą. Wytężył wszystkie 
siły, by zrzucić 
mnie z siebie, ale mnie wystarczyło zacisnąć silniej palce dokoła jego szyi, by 
złamać wszelki 
opór.
– Czy uznajesz się zwyciężonym? – spytałem.
– Zabij mnie, psie! – jęknął.
Na to odjąłem odeń rękę i powstałem.
– Podnieś się, Hamramie el Cagal. Nie pożądam twojego życia!
– Weź je! Ja go już nie chcę!
– Powstań! Zapewniam cię, że nie jest hańbą zostać zwyciężonym przez emira z 
Frankistanu.
– Lecz hańbą jest utracić konia i broń!
– Zatrzymaj je sobie jako dar ode mnie!
Dotąd leżał na ziemi, lecz na te słowa zerwał się szybko.
– Czy to prawda? Zostawisz mi wszystko?
– Wszystko! Obraziłeś mnie wprawdzie, nazwałeś psem i szakalem, ale prorok 
powiada: 
„Kto dumny jest z tego, że wyświadczył przyjacielowi coś dobrego, niechaj będzie 
cicho, kto 
jednak okazuje litość wrogowi, dla tego ręka Boga otwarta”. Chodź, weź i jedz; 
bądźmy odtąd 
przyjaciółmi!
Poszedłem do konia, wyjąłem z torby kilka daktyli, połamałem je i podałem mu 
jedną 
połowę, a sam zjadłem drugą. On pozwolił się zaskoczyć i włożył daktyle do ust. 
Teraz byliśmy 
już pewni wygranej. Arab wziął swoją broń, dosiadł konia i rzekł:
– Jadłem z tobą i zawarłem z tobą przyjaźń. Chodźcie teraz ze mną do duaru i 
zostańcie 
wszyscy moimi gośćmi!
– Pozwól nam to uczynić, gdy będziemy wracali. Nie możemy tracić czasu, jeśli 
chcemy 
doścignąć tych ludzi, których szukamy.
– Zasmucasz moją duszę, emirze! Ale powiedz mi, czy krwawa zemsta nakazuje wam 
ich 
ścigać?
– Tak! Krumir zabił jednego Sebira.
– To spieszcie za nim. Haraczu nie zapłacicie. Niechaj zapanuje pokój między 
Sebirami 
i Kramemssami. Oby Allah chronił was w waszej wyprawie!
W ten sposób zakończyła się tak groźna z początku przygoda. Zauważyłem też, że 
wzrósł 
znacznie mój autorytet wśród towarzyszy. Jechaliśmy zatem dalej bez przeszkód, 
Kramemssowie 
zaś wrócili do swego obozu bez łupu.
Jeszcze raz zaproponowałem szejkowi, że pojadę z Achmedem naprzód, ale on będąc 
pod 
wrażeniem ostatniego wypadku, nie chciał o tym słyszeć. Pędziliśmy przez równinę 
dość szybko, 
zbliżając się coraz bardziej do Bah Abida, która z każdą chwilą wyraźniej 
występowała na 
widnokręgu. Dojechaliśmy tam wkrótce po modlitwie popołudniowej, a dążąc za 
tropem, 
wydostaliśmy się na nią po zachodnim zboczu, tak łatwo, że o zachodzie słońca 
stanęliśmy na 
szczycie.
Ku wschodowi góra opada bardzo stromo ku równinie. Na północnym wschodzie 
ujrzeliśmy 
szczyty Caafram, płonące w blaskach zachodzącego słońca, u naszych stóp 
roztaczała się zaś 
pusta Ramada. Ze wschodu jaśniał ku nam wysoki Maktyr.
– Czy rozbijemy obóz? – spytał szejk.
– Rozpoznaję jeszcze ślady, a tu na górze będzie w nocy za zimno. Ruszajmy 
dalej! – 
odpowiedziałem.
Z chęcią usłyszałbym zdanie trapera lub Indianina o tropie, za którym właśnie 
szliśmy. Gdy 
bowiem Beduini nic nie widzieli, ja znajdowałem co dwadzieścia kroków jakiś znak 
niezawodny. 
Północnoamerykański westman stara się wszelkimi siłami zatrzeć za sobą ślady, 
Krumir 
natomiast zwracał całą swoją uwagę na to, żeby posuwać się jak najszybciej 
naprzód. Ponieważ 
teren schodził w tym miejscu stromo w dół, przeto kopyta jego koni orały po 
prostu ziemię, 
wobec czego nie było nam wcale trudno o zachowanie właściwego kierunku jazdy.
Tak przybyliśmy nad małą rzekę, która płynąc z góry, wyżłobiła sobie łożysko, 
prowadzące 
na dół, aż do stóp góry. Właściwości terenu pozwalały przypuszczać, że Krumir 
nie opuścił tej 
doliny, dlatego jechaliśmy nią dalej, nawet wtedy, gdy ciemności nocne zasłoniły 
trop przed 
moimi oczyma.
– Czy pustynia er Ramada zaczyna się zaraz u stóp tej góry? – zwróciłem się do 
szejka.
– Dlaczego pytasz?
– Jeśli zaczyna się zaraz to możemy niebawem spotkać się z nieprzyjacielem. 
Sądzę bowiem, 
że nie rozbije obozu noclegowego na stepie.
– Pustynia zaczyna się dalej. Przed nią ciągną się jeszcze pastwiska Zwarihn.
– Jak daleko jest od Bah Abida do Dżebel Tibuasz?
– Jedzie się przez Zwarihn i er Ramada dwanaście godzin. Następnie droga 
prowadzi między 
górami Rokada i Sekarma na miejsce, gdzie zaczyna się kraj Meszeerów.
– Zdaje mi się, że zaczyna on się dopiero za Dżebel Tibuasz i za górami Haluk el 
Mehila.
– Jeśli pasza jest dobra, Meszeerowie przychodzą na tę stronę gór.
– Czy byłeś już tam kiedyś?
– Nie.
– Nie znasz nikogo z Meszeerów?
– Znam wielu. Spotykałem ich w kraju es Sseers i Uelad Aun. Ale nie wiem, czy 
nas przyjmą 
uprzejmie.
– Sześćdziesięciu gości na raz to i dla przyjaciela za wiele. Musimy się starać, 
aby złapać 
Krumira jeszcze przed górami Rokada. Spieszmy!
Po dwugodzinnej uciążliwej jeździe, podczas której przyświecały nam tylko 
gwiazdy, 
dostaliśmy się na równinę. Tam napoiliśmy konie i daliśmy im karmę z daktyli, a 
sami zjadłszy 
po kilka daktyli, położyliśmy się na spoczynek. Każdemu z nas był on tak bardzo 
potrzebny, że 
nikt nie myślał o nawiązywaniu rozmowy.
Zbudziwszy się raz w nocy, usłyszałem daleki ryk, a to mi przypomniało, że 
okolice stepu er 
Ramada słynęły z wielkiej liczby lwów. Mimo to zasnąłem wkrótce na nowo, nie 
przeczuwając, 
że nazajutrz przyjdzie mi zetrzeć się z krewnym „króla pustyni”.
Zaledwie ranek zaszarzał, byliśmy gotowi do drogi. Wyjechałem na równinę i 
natrafiłem 
wkrótce na trop, którym ruszyliśmy w dalszą drogę.
Wisząc prawie na koniu, sposobem indiańskim, żeby nie przeoczyć żadnego śladu, 
prowadziłem pochód. Kilka strumyków pozwalało wnosić o bliskości rzeczki. Teren 
był 
urodzajny, trawiasty, a ślady kopyt odbiły się na nim wyraźnie. Posuwaliśmy się 
szybko na 
wypoczętych koniach i mniej więcej w półtorej godziny dotarliśmy do oczekiwanej 
rzeczki, 
biegnącej w prawo ku Bah bu Szerif. Tu nocował Krumir ze swoimi ludźmi. Trawa 
była 
stratowana i położona na ziemi, widać było nawet dokładnie miejsca, gdzie stały 
przywiązane 
poszczególne zwierzęta.
– Effendi – ozwał się szejk, – czy zdołasz odnaleźć miejsce, na którym spała 
Mochallah?
Zacząłem szukać.
– Tu jest to miejsce. Spała w lektyce.
– Skąd o tym wiesz?
– Czyż nie widzisz, że tu stała lektyka?
– Tak, lecz Mochallah mogła spać w innym miejscu.
– Przypatrz się! Wyciągnęła rękę z lektyki i gdy wszyscy spali wycięła w trawie 
literę „m”.
– Maszallah, to prawda! Panie, ona zdrowa, dała nam znak, wie, że nadejdziemy. 
Spieszmy 
się zatem!
Woda w rzeczce nie była głęboka, dzięki temu dostaliśmy się z łatwością na drugą 
stronę. 
Tam zbadałem dokładnie nowe ślady.
– Czego jeszcze szukasz, zihdi? – zapytał Achmed es Sallah.
– Chcę wiedzieć, kiedy stąd wyruszyli. Z miejsca obozu noclegowego wnoszę, że 
będą od 
nas teraz tak daleko, jak my od Bah Abida. Jeśli jednak mam wnioskować ze stanu 
trawy, to 
powiedziałbym, że odjechali przed nami, jeszcze w nocy. Zbiegowie są o przeszło 
dwie godziny 
przed nami.
W ciszy ruszyliśmy kłusem naprzód, tak szybko, jak tylko nasze konie mogły 
nadążyć. 
Okazało się niestety, że bieguny Krumira miały nad nami przewagę, kiedy bowiem 
po upływie 
trzech godzin zsiadłem z konia, by zbadać trop biegnący teraz po piaszczystym 
gruncie, 
przekonałem się, że nie zbliżyliśmy się do ściganych nawet na tyle, żeby pościg 
mógł się wnet 
skończyć.
– Tak ich nie dopędzimy – rzekłem do szejka. – Pozwól, żebym pojechał z Achmedem 
naprzód. Za cztery godziny spotkamy się z nimi; będzie to najwyższy czas, gdyż 
inaczej dojadą 
do Dżebel Szefara.
– Ja pojadę z wami – odpowiedział szejk.
– Twój koń nie nadąży.
– To zawsze będzie jeszcze czas pozostać w tyle.
Anglik także nie dał się odwieźć od wzięcia udziału w przyspieszonej jeździe. 
Wydawszy 
Sebirom konieczne rozkazy, puściliśmy się w czwórkę, ze zdwojoną szybkością. 
Przeszła 
godzina, potem druga. Słońce prażyło już tak, że musieliśmy zatrzymać się na 
chwilę, aby napić 
się wody i napoić konie. Wodę mieliśmy w workach, które rano napełniliśmy w 
rzece. I znów 
ruszyliśmy naprzód. Dokoła nas leżała równina. Wędrowne ławice piasku i 
rumowiska skalne 
bez drzewa, krzaka, bez źdźbła trawy, oto był otaczający nas widok, a ponad 
ziemią drgał żar, jak 
widoczne przezroczyste fale. Konie szejka i Anglika zaczęły się potykać, a klacz 
Achmeda także 
utraciła pewność w nogach. Wtem, daleko przed nami, na widnokręgu, wynurzył się 
wysoki mur, 
podobny do ruin staroangielskiego opactwa. Lecz nie były to mury, tylko skały, w 
których 
stulecia wyłamały takie awanturnicze wyrwy i szpary. U stóp ich dostrzegłem 
poruszające się 
białe i kolorowe punkty. Wziąwszy do ręki lunetę, zwróciłem ją na to miejsce i 
wydałem głośny 
okrzyk radości.
– Czy to oni, effendi? – zapytał szejk.
– Oni, wielbłąd z lektyką i siedmiu jeźdźców, a jeden z nich na białej klaczy.
– Hamdullillah, dzięki Bogu, mamy ich!
– Jeszcze nie. Ich jest siedmiu, a nas czterech.
– Czy się ich boisz? – spytał rozdrażniony.
– Ali en Nurabi, już wczoraj zadałeś mi raz to pytanie, a potem przekonałeś się, 
czy się 
obawiam!
– Wybacz panie, ale dlaczego się lękasz?
– Nie lękam się wcale. Myślę jedynie nad tym, żeby nie zranić cennej klaczy i 
wielbłąda.
– Panie, masz słuszność! Co zrobimy?
– Musimy się na to przygotować, że Krumir zabije prędzej oba zwierzęta, niż je 
odda. 
Jedźcie wolniej. Ja pojadę wielkim łukiem, by ich wyprzedzić. Potem wy 
popędzicie na wprost 
nich, a ja zastąpię im drogę.
– Nie czyń tego, effendi, nie opuszczaj nas! Razem ich dościgniemy, a potem ja 
tak z nimi 
pomówię, że wnet się z nimi załatwimy!
– Jak chcesz. Oni nic mojego nie porwali.
Ruszyliśmy znowu prędzej naprzód. Krumir zamierzał właśnie wyruszyć w drogę, 
kiedy go 
ujrzeliśmy. Zanim ze swoimi ludźmi zniknął za skałami, obejrzał się, przypatrzył 
nam się przez 
chwilę i skręcił czym prędzej poza kamienie. W dziesięć minut dobiegliśmy do 
nich i ujrzeliśmy 
Hamemów, pędzących cwałem przez równinę.
– Za nimi, choćby konie miały popadać – zawołał szejk. Podniósł się w siodle, by 
ulżyć 
koniowi ciężaru i istotnie dotrzymał nam kroku. Krumir obejrzał się znowu i 
poznał, że go 
dościgniemy. Kazał się zatrzymać, ale tylko na chwilkę, wielbłąd przyklęknął 
tak, że jeźdźcy go 
zasłonili, potem wstał i cały oddział rozproszył się na wszystkie strony. Krumir 
puścił się prosto, 
wielbłąd na prawo, a reszta jeźdźców na lewo.
– Panie – zawołał szejk – zostaw klacz mnie, a sam bierz hedżina z Mochallah!
– Zostaw klacz mnie, ty jej nie dopędzisz! – odrzekłem, lecąc prawie nad ziemią.
– Nie potrzebuję jej dopędzać. Wystarczy mi tak się zbliżyć, żeby usłyszała mój 
głos. Ona 
ma tajemnicę, a gdy zawołam to słowo, zawróci i przyjdzie do mnie.
– Powiedz raczej mnie tę tajemnicę!
– Nikt nie może jej posiąść!
Ścisnął swego kasztana ostrogami tak, że dokazał rzeczy prawie niemożliwej. Ja 
skręciłem 
w prawo, żeby postąpić wedle jego woli. Achmed pozostał w tyle, a za Anglikiem 
nie oglądałem 
się wcale. Mlasnąłem cicho językiem i zdawało mi się, że koń mój nabrał dwa razy 
więcej siły. 
Kopyta jego pożerały niemal odległość i w pięć minut znalazłem się obok 
wielbłąda pędzącego 
jak burza.
– Rreeh, rreeh, stój! stój! – zawołałem.
Na skutek okrzyku wielbłąd zatrzymał się, a w tej chwili z lektyki padł strzał i 
kula świsnęła 
mi tuż nad głową. Krumir był chytry, wziął Mochallah do siebie na konia, a w 
lektyce usadowił 
jednego z Hamemów. Ten miał tylko dwururkę i nie był już dla mnie niebezpieczny.
– Khe, khe! – zawołałem na wielbłąda, chwytając go za uzdę. Było to wezwanie, 
żeby 
ukląkł. Zwierzę posłuchało, lecz Hamema wyskoczył na drugą stronę lektyki. W tej 
samej chwili 
padł strzał. To Achmed mnie dopędził i położył go trupem.
– Gdzie Mochallah? – spytał przerażony.
– U Krumira na koniu – odrzekłem. – Ja pędzę za nim, ty weź wielbłąda!
Nie słyszałem już, co odpowiedział, gdyż szarpnąłem konia i puściłem się znowu 
na lewo. 
Zobaczyłem szejka, jadącego w oddali, a daleko przed nim Krumira. Sir Percy 
został u boku 
pierwszego. Teraz nadeszła pora, żeby użyć tajemnicy konia. Położyłem mu dłoń 
między uszami 
i zawołałem:
– Rih!
Kary drgnął, wydal z siebie głos podobny do dźwięku trąby i poleciał, aż 
zakręciło mi się 
w głowie. Brzuchem niemal dotykał ziemi a nogami poruszał prawie niewidocznie. 
Chyżość, 
z jaką wszystko mijałem, była nadzwyczajna, wprost demoniczna, ja zaś siedziałem 
nie 
odczuwając niemal ruchu, jakby na strzale, przecinającej w locie powietrze. W 
kilka chwil byłem 
już obok szejka.
– Allah akbar, maszallah ia radżal! – zawołał ze strachu. Przejechałem obok 
niego i leciałem, 
jak gdyby pustynia mijała mnie na skinienie. Ale biała klacz także rozumiała 
swoją powinność, 
bo dopiero po kwadransie znalazłem się o pięć długości konia za Krumirem.
– Stój! – zawołałem do niego.
Odwrócił się na mój okrzyk i ze zgrzytem wykrztusił słowo:
– Giaurze!
Ujrzawszy w następnej chwili nóż w jego ręce, podniosłem pistolet, aby go 
zestrzelić 
z siodła, w przekonaniu, że cios był przeznaczony dla Mochallah, opuściłem go 
jednak, gdyż 
Krumir pchnął lekko konia, by go zmusić do szybszego biegu. Siwka rzuciła się 
kilka razy, jakby 
w drgawkach przed siebie i wysunęła się o jedną długość naprzód. Mimo to mój 
kary musiał ją 
doścignąć. Czy miałem zastrzelić tego człowieka? Ta myśl nie satysfakcjonowała 
mnie. 
Trzymając dziewczynę, Krumir mógł się dobrze bronić; nie widziałem też, żeby 
pochwycił jakąś 
broń.
Wtem krzyknął głośno i skręcił w lewo. Podczas tej wytężonej jazdy skończył się 
piaszczysty grunt, a ukazała się rzadka z początku, a potem coraz gęściejsza 
trawa. Najpierw nie 
zwróciłem na to uwagi, a teraz ujrzałem pasące się trzody, w głębi zaś namioty. 
Krumir byłby 
prawdopodobnie ocalony, gdyby do nich się dostał. Już nawet zobaczyłem jeźdźców, 
zbliżających się ku nam.
– Stój, bo zestrzelę cię z konia! – zawołałem, podnosząc pistolet. Na to Krumir 
objął 
Mochallah i przyłożył jej nóż do piersi.
– Strzelaj, psie, jeżeli ją także chcesz zabić! – zagroził mi z wściekłością.
Na to nie mogłem się odważyć. Położyłem karemu jeszcze raz dłoń między uszy, ale 
słowa 
„Rih” nie powiedziałem, gdyż Krumir byłby je usłyszał. Przelecieliśmy pomiędzy 
trzodami 
i jeźdźcami ku namiotom z szybkością myśli. Wtem znalazłem się obok Krumira i 
pochwyciłem 
go za rękę, on jednak szarpnął konia wstecz tak, że popędziłem dalej oderwany od 
niego siłą 
pędu.
Za mną zabrzmiał szyderczy śmiech, a równocześnie usłyszałem okrzyki:
– Saadis el Chabir! Saadis el Chabir!
Zwolniłem biegu mego konia i zawróciłem. Znajdowałem się w środku obozu 
Beduinów, 
a sto strzelb skierowało się ku mnie, wszelki opór był daremny. Byli to znajomi 
Krumira i ocalić 
mnie mogło u nich tylko to, co jego u Sebirów. Niedaleko ode mnie otworzył się 
właśnie namiot, 
a w drzwiach ukazała się kobieta, obok niej zaś młoda, może siedemnastoletnia 
dziewczyna, 
w szerokich pantalonach i krótkiej bluzce bez rękawów. Złote bransolety zdobiły 
jej przeguby 
rąk i kostki, na szyi miała łańcuch z kawałków srebra, a w długie warkocze 
wplecione były perły 
i małe monety. W jednej ręce trzymała długą szatę, a w drugiej przetykany 
blaszkami szalik. 
Zeskoczyłem natychmiast z konia, roztrąciłem stojących mi na drodze ludzi i 
podskoczyłem ku 
kobietom.
– Fi hard el harime – jestem pod osłoną kobiet! – zawołałem i wpadłem do 
namiotu.
Z zewnątrz doleciały mnie okrzyki gniewu. Obie Beduinki weszły za mną i 
spojrzały na mnie 
bezradnie.
– Czy jesteś żoną? – zapytałem dziewczynę.
– Nie.
– Czy jesteś narzeczoną młodzieńca?
– Nie.
– To bądź dla mnie siostrą, jak ja dla ciebie będę bratem!
Przyciągnąłem ją do siebie i pocałowałem w czoło, przez co pozwoliłem sobie na 
coś więcej 
niż śmiałość. Gdyby nie udał mi się mój zamiar, byłbym zgubiony. Odwiązałem pas, 
za którym 
przechowywałem różne drobiazgi, przeznaczone na okolicznościowe podarunki.
Były tam rozmaite tanie rzeczy, które w tamtych stronach mają wysoką wartość. 
Wyjąłem 
łańcuch na szyję z fałszywych korali i dwie spinki do włosów. Łańcuch zawiesiłem 
jej na 
pięknej, pełnej szyi, a szpilki wetknąłem we włosy.
– Czy przyjmujesz to i będziesz moją siostrą? Powiedz „tak”, najmilszy kwiecie 
tego kraju!
Zapłonęła aż pod gorset, ja zaś nachyliłem ku niej ucho:
– Czy to ma do mnie należeć? – zapytała.
– Tak, to już twoje, czy mogę być twoim bratem?
– Możesz! – szepnęła.
– To wdziej szatę i chodź za mną!
Teraz byłem już pewien swego. Dotknąłem ustami jej czoła, a ona przyjęła 
podarunek.
– Czy powiesz mi, jak ci na imię? – poprosiłem.
– Nazywam się Dżumejla.
– Chodź ze mną Dżumejlo! Gdzie mieszka szejk tego obozu?
– Tutaj.
– Tutaj? Czy to twój ojciec?
– Nie, to brat mego ojca, szejka Meszeerów Hadżeb el Aiun i Hamra Kamuda.
– Więc sama jesteś gościem w tym namiocie?
– Tak.
To było mi jeszcze bardziej na rękę, ponieważ przyjaciel gościa doznaje 
większego 
poszanowania, aniżeli własny przyjaciel i gość. Zarzuciłem na dziewczynę szatę i 
wyciągnąłem 
ją z namiotu. Na dworze stał mój koń, ograbiony już dawno do samej skóry. 
Zgromadziło się 
dokoła niego wielu Beduinów, badając budowę jego członków. U wejścia do obozu 
ukazał się 
właśnie szejk Ali en Nurabi i Anglik, obydwaj jako jeńcy.
– Od kiedyż to waleczni Beni Meszeer przyzwyczaili się ograbiać swych gości? – 
zawołałem 
głośno. – Gdzie bej el urdi, pan i dowódca tego obozu?
Wystąpił stary Beduin.
– Ja nim jestem. Czego chcesz? – spytał.
– Patrz, oto Dżemejla, róża z Hamra Kamuda! Nazywa mnie swoim bratem i nosi mój 
dar we 
włosach. Ona przyjęła mnie w swoim namiocie, a ty pozwalasz swoim ludziom 
obdzierać mojego 
konia? Patrz szejku na cień swego namiotu! Jeśli posunie się jeszcze o piędź z 
tego miejsca, 
gdzie teraz wbijam nóż w ziemię, zginie od tego noża każdy, kto cokolwiek mieć 
będzie jeszcze 
z mojej własności!
Głośny pomruk odezwał się dokoła, a z gromady odezwał się głos:
– Nie wierz mu szejku! To kłamca, giaur, a w jego ciele mieszka szatan!
To Krumir wypowiedział te słowa, ja jednak puściłem je mimo uszu. Szejk zwrócił 
się do 
dziewczęcia:
– Córko mojego brata, czy przyjęłaś te dary od niego?
– Tak, on jest gościem zesłanym przez Boga i pozostaje pod twoją opieką.
– Ty ściągasz troski na moją głowę, lecz twoje słowo jest moim słowem, a twój 
brat moim 
bratem. Oddajcie mu wszystko, coście zabrali! On jest jako syn Uelad Szeren!
Potem przystąpił do mnie i podał mi rękę.
– Habakek – bądź nam pozdrowion! Stopa twoja może u nas wchodzić i wychodzić, 
jak jej 
się podoba! Twój przyjaciel jest moim przyjacielem, a twój wróg moim wrogiem. 
Takie prawo 
należy ci się jako gościowi.
– Wierzę i ufam ci, szejku. Ale dlaczego bierzesz moich przyjaciół do niewoli? – 
zapytałem 
wskazując na Alego en Nurabi i na Anglika.
– Czy ci ludzie są twoimi przyjaciółmi?
– W istocie, są moimi przyjaciółmi.
– Ja nie wiem jeszcze, skąd przyszli do obozu. Byłem przy trzodach i zjawiłem 
się tu, kiedy 
ty wyszedłeś z namiotu. Zbadam co w tej sprawie jest słuszne i sprawiedliwe. 
Zwołać starszyznę 
na naradę!
Wtem od strony wejścia do obozu doleciał krzyk przerażenia. To Achmed es Sallah 
wpadł na 
wielbłądzie pomiędzy namioty z taką furią, że wszyscy się porozbiegali. Mając 
odwiedzione 
kurki od pistoletów wołał:
– Zihdi, zihdi! Gdzie mój effendi? Tutaj Achmed es Sallah! Skoczyłem naprzód i 
skinąłem 
na niego. Natychmiast wstrzymał wielbłąda, kazał mu klęknąć, zeskoczył i wziął 
mnie 
w ramiona. Poczciwiec kochał mnie rzeczywiście z głębi serca.
– Jesteś pojmany, zihdi?
– Nie.
– A tamci?
– Tylko na razie.
– Gdzie porwana Mochallah?
Wskazałem na Krumira, stojącego z posępnym wzrokiem obok kilku Meszeerów. Achmed 
chciał się rzucić na niego.
– Ja go zmiażdżę! – zagroził.
– Stój! – rzekłem, wstrzymując go – On jest tak samo przyjacielem Beni 
Meszeerów, jak ja. 
Dżemma o nim postanowi.
– Niechaj rychło postanawia, bo pochłonie go moja zemsta! Obu jeńców 
zaprowadzono do 
namiotu i postawiono przy nich straż. Achmeda zostawiono w spokoju. Meszeerowie 
stali 
w grupach, bądź grożąc nam ponuro, bądź też patrząc z ciekawością. Hedżin leżał 
nietknięty na 
ziemi, a na mym koniu, jak się teraz przekonałem, znalazło się znów wszystko, co 
mi zabrano. 
Teraz wyciągnąłem sztylet z ziemi.
Dżumejla weszła znów do namiotu i stamtąd, jak to zauważyłem, przypatrywała się 
nam 
przez szparę. Teraz chodziło jeszcze tylko o Sebirów, których zostawiliśmy w 
tyle.
– Gdzie twój koń? – zapytałem Achmeda.
– Na równinie. Wiedziałem, że mogę ci powierzyć Mochallah, przywiązałem 
znużonego 
konia do kamienia i ruszyłem za Hamema-mi, zdążającymi do tego obozu.
– Allah kerihm, coś ty uczynił? Czy zabiłeś którego z nich?
– Nie, ponieważ pomyślałem sobie, że są przyjaciółmi tych ludzi. Uciekli na 
pustynię, a ja 
ścigałem ich tak daleko, jak mogłem. Chciałem tylko zobaczyć ciebie i Mochallah, 
a teraz wrócę 
po konia.
Ten Achmed miał w sobie istotnie małego diabła.
– Idź! – rzekłem. – Ale nie prowadź go tutaj!
– A dokąd, zihdi?
– Nie wiem jeszcze, jak potoczą się sprawy. Spiesz naprzeciw towarzyszy i 
sprowadź ich tak 
blisko, żeby mogli widzieć wieś. Niech tam czekają i będą gotowi do walki!
Achmed wsiadł na wielbłąda, ale gdy zwierzę się podniosło, Krumir zawołał:
– Stój! Ten człowiek jest w niewoli, ja nie pozwolę mu odejść. Na to ja zdjąłem 
z siodła 
rusznicę i zmierzyłem do Krumira.
– Achmedzie, jedź!
Służący zastosował się do rozkazu, ja zaś opuściłem strzelbę dopiero wtedy, 
kiedy go już 
straciłem z oczu. Zauważyłem jednak, że to zachowanie rozgniewało jeszcze 
bardziej 
Meszeerów. Kilku z nich dosiadło koni i pojechało za Achmedem. Przywiązałem 
karego tuż 
u wejścia do namiotu i wszedłem do środka.
– Sallam aalejkum – pokój z wami! Nie miałem przedtem czasu was pozdrowić – 
rozpocząłem od usprawiedliwienia.
Arabki nie odpowiedziały nic. Widocznie kobieta robiła dziewczynie wymówki.
– Pić mi się chce – powiedziałem i usiadłem, a Dżumejla przyniosła mi wody.
– Pij! – rzekła. – Czy zjesz coś?
– Nie. Nic nie włożę do ust, dopóki dżemma nie wypowie swego zdania o mnie.
– Z jakiego jesteście szczepu?
– Jeden z jeńców jest szejkiem Uelad Sebira, drugi to wielki emir z Inglistanu, 
a ja jestem 
bejem z Dżermanistanu.
– Czy ten kraj leży daleko stąd?
– Leży na północy, daleko za morzem, stąd o przeszło osiemdziesiąt dni drogi.
Klasnęła w dłonie ze zdziwienia i rzekła:
– Z tak daleka przybywasz? Czego chcesz u nas?
– Oswobodzić dziewczynę, którą porwał matce zły człowiek.
To zajęło także i starą. Darowałem jej pięciopiastrówkę i opowiedziałem, to co 
uznałem za 
stosowne, o porwaniu Mochallah. Zdobyłem tym całkiem ich serca. Dżumejla 
postanowiła zaraz 
pójść do Mochallah, a stara jej pozwoliła. W chwili, kiedy dziewczyna wychodziła 
z namiotu, 
wszedł po mnie szejk, żebym stawił się przed dżemmą, która zgromadziła się na 
wolnym placu. 
Był tam także Krumir, Anglik i Ali en Nurabi. W ciągu narady przybyli także 
Hamemowie, 
którzy tymczasem dojechali do obozu.
Sprawa była bardzo trudna jak na tamtejsze stosunki. Krumir był gościem 
Meszeerów, ja tak 
samo, a z tego powodu uznano także Alego en Nurabi i Anglika za wolnych gości. 
Aż do tych 
granic obie strony były sobie równe. Kiedy jednak szejk zażądał zwrotu córki i 
konia, natrafił na 
silny opór. Oświadczono mu, że uprowadzenie dziewczyny nie jest zbrodnią, lecz 
czynem 
rycerskim i że taka dziewczyna należy do bohatera, skoro tylko przekroczy 
granice swego 
szczepu. Krumir przyznał się też z całym spokojem, że zabrał białą klacz, gdyż w 
pośpiechu nie 
mógł od razu znaleźć swego konia, który zresztą był tej samej wartości. Na to 
dżemma odrzekła, 
że w tej sprawie nie ma nic do powiedzenia i postara się tylko o to, żeby goście 
opuścili obóz na 
tych samych zwierzętach, na których przybyli. Co do przysięgi i złamania jej 
potem, to Krumir 
stanowczo temu zaprzeczył.
Rozprawa z każdą chwilą stawała się coraz burzliwsza. Szejk był bardziej po 
naszej stronie, 
inni po stronie Krumira. Już miano nam oznajmić uchwałę, że zbój może bez 
przeszkody oddalić 
się ze swoim łupem, a my zostaniemy zatrzymani, dopóki nie znajdzie się w 
bezpiecznym 
oddaleniu, kiedy powstałem. Skinąwszy ręką, aby się uciszyli, wziąłem w 
milczeniu sztucer, 
który w tym celu przyniosłem ze sobą i wymierzyłem do włóczni, tkwiącej w ziemi 
w dość 
znacznym oddaleniu. Korzystałem już nieraz z tego sposobu, aby zaniepokoić ludzi 
nieobeznanych ze strzelbą, wyrzucającą bez nabijania dwadzieścia pięć kul. Ten 
sztucer już nie 
raz wprawił w podziw Apaczów, Komanczow, Chińczyków, Malajów, Hotentotów, 
Turków, 
Kurdów i Persów. Czemu nie miałby także i tutaj spełnić swojej powinności?
Wypaliłem dwanaście razy w równych odstępach i celowałem przy każdym strzale o 
kilka 
linii niżej. Następnie odłożyłem sztucer i wskazałem w milczeniu na włócznię. 
Wszyscy wstali 
i pospieszyli, żeby się jej przypatrzeć. Nawet Krumir poszedł za nimi. Naraz 
podniosły się głośne 
okrzyki zdumienia, ja zaś skorzystałem z czasu i nabiłem strzelbę na nowo. Na 
włóczni było 
dwanaście dziur w równej odległości od siebie. Czegoś takiego Beduini jeszcze 
dotychczas nie 
widzieli. Wyciągnięto włócznię z ziemi i podawano ją sobie z ręki do ręki w 
całym obozie.
Spozierając na mnie trwożnie, starszyzna usiadła na swoich miejscach.
– Emirze, jaka to strzelba? – zapytał szejk. – Czy zrobił ją czarodziej?
– Wiesz, że o czarodzieju nie wolno nic mówić – odrzekłem wymijająco. – Z tej 
strzelby 
trafiam jaskółkę, sępa, panterę, tygrysa a nawet lwa. Każde dzikie zwierzę i 
każdy człowiek, 
który chce być moim wrogiem, zginie, gdy ją podniosę. Wystrzeliłem z niej 
dwanaście razy, czy 
mam jeszcze wystrzelić dziesięć, piętnaście, dwadzieścia razy?
– Panie, ta flinta więcej warta, aniżeli wszystkie strzelby, jakie kiedykolwiek 
widziałem. Czy 
można ją wziąć do ręki?
– Nie. Nikt oprócz mnie nie wie, jak ją brać do rąk. Co znaczą wszystkie wasze 
flinty, 
włócznie i noże wobec tej strzelby? Dosiądźcie koni i zaatakujcie mnie! Będę 
stał cicho 
i powystrzelam was, zanim wy zdołacie mnie zadrasnąć. Czy widzicie te małe 
strzelby za pasem? 
Uważajcie! Nie nabijając będę strzelał do tej tyki w namiocie. Raz, dwa, trzy, 
cztery, pięć, sześć! 
Idźcie i policzcie dziury! Ten emir z Inglistanu ma także takie cudowne 
pistolety. Czy widzicie je 
u niego? Gdyby nas było tylko dwóch, nie balibyśmy się was, ale tam przed obozem 
stoi 
sześćdziesięciu ludzi z dobrą bronią. Spójrzcie tu, między namioty! Czy widzicie 
głowy naszych 
jeźdźców? A wy mimo to chcecie bronić tego rozbójnika? Mimo to ma on zatrzymać 
klacz 
i dziewczynę, należące do szejka es Sebira? Allah kerihm – Boże miłościwy, bądź 
nam łaskaw 
i pokieruj waszymi myślami, ażeby kule nasze nie wysłały was tam, skąd już nie 
ma powrotu! 
Przybyliśmy jako wasi przyjaciele. Czy mamy zostać waszymi wrogami z powodu 
zbója? Nie 
chcę, aby w tej dolinie wzniosły się okrzyki żałoby i żeby od Dżebel Szefara 
odbiły się echem 
pośmiertne wołania Meszeerów. Uszy wasze słyszą moje słowa. Otwórzcie wasze 
serca dla mojej 
mowy, którą was ostrzegłem!
Usiadłem, wywoławszy głębokie wrażenie, które wzmocniło się jeszcze, gdy ludzie, 
którzy 
wyjechali za Achmedem, wrócili teraz i donieśli, że wielka liczba jeźdźców stoi 
przed duarem. 
Z naszego miejsca widać było ich głowy i groty włóczni. Obrady rozpoczęto na 
nowo, lecz 
niestety nie z tym wynikiem, którego się spodziewałem. Uchwalono wysłać ludzi do 
Hadżeb el 
Aiun, Hamra Kamuda, Kazaat el Aatasz i Sidi bu Ghamen po starszyznę tych 
szczepów. Oni 
mieli rozstrzygnąć tę trudną sprawę, a do tego czasu wszystko miało pozostać w 
zawieszeniu. 
W każdym razie zdobyliśmy kilka ustępstw. Oto Krumirowi nie wolno było opuszczać 
obozu, 
Ali en Nurabi i Achmed mogli odwiedzić Mochallah, a sześćdziesięciu Sebirom 
pozwolono 
wjechać do obozu. Biała klacz została oczywiście nadal własnością Saadisa, jemu 
też poruczono 
nadzór nad Mochallah. Ja sam byłem gościem szejka, Anglik zaś wolał z Sebirami 
nocować na 
wolnym powietrzu. Wielbłąd przeszedł znowu na własność Alego en Nurabi.
Narady zajęły sporo czasu. Gdy do obozu wjechali Sebirowie słońce chyliło się 
już ku 
zachodowi. Widziałem jak znoszono wielkie kupy trawy halfa i kolczastej mimozy, 
aby za 
nadejściem ciemności rozniecić znaczną ilość ogni. Przed namiotem stał szejk 
Mohammed er 
Raman w kręgu wielu mężczyzn. W ręku trzymał kilka źdźbeł trawy i kazał im je 
wyciągać. 
Przystąpiwszy doń, spytałem:
– Po co ciągniecie losy?
– W przykrej sprawie. O, gdyby dopomogła nam w tym twoja strzelba!
– Powiedz, przeciwko komu ma pomóc?
– Mogę ci to powiedzieć tylko całkiem cicho – rzekł, a zbliżywszy się do mego 
ucha 
przyłożył rękę do ust i wyszeptał – Przeciwko arethowi, lwu!
Beduin, wskutek szczególnego zabobonu wymawia słowo areth po cichu, wierzy 
bowiem, że 
gdy lew je usłyszy, przyjdzie następnej nocy. Rozmaite przydomki lwa wymawia się 
głośno tylko 
w niektórych okolicach.
– El areth tutaj? – spytałem. – Gdzie przebywa?
– Allah illa Allah, ia Ałlah, ii Allah! Mów ciszej, emirze, bo przyjdzie i 
połknie nas – 
zawołał z przestrachem. Paśliśmy trzody na Dżebel Tibuasz, gdy wtem zjawił się 
pan z grubą 
głową i zaczął pożerać nasze woły i owce. Wtedy uciekliśmy na Dżebel Semata, a 
on puścił się 
za nami i niszczył nawet naszych synów. Cofnęliśmy się na Dżebel Rokada, ale on 
i tu przyszedł 
za nami i dusi nam owce jeszcze zawzięciej, aniżeli przedtem.
– Dlaczego nie zabiliście go?
– Wyruszyliśmy przeciwko niemu w stu dwudziestu ludzi, jednak zraniliśmy go 
tylko, on zaś 
rozdarł czterech naszych wojowników. Reszta uciekła. O, emirze, to straszne! 
Wróciliśmy potem 
tutaj pod Dżebel Szefara, sądząc, że mu się to nie spodoba, bo tu jest mało 
wody, a król grzmotu 
bardzo lubi ją pić. Lecz on mimo to nas nie opuścił. Teraz wziął sobie żonę, ma 
dzieci 
i potrzebuje bardzo dużo mięsa, po które przychodzi co noc. Allah odwrócił od 
nas swoje 
oblicze. Będziemy zgubieni, jeśli nie pójdziemy dalej w głąb pustyni, lecz wtedy 
trzody nasze 
zginą z pragnienia.
Wierzyłem każdemu słowu tej skargi. Arab nie odważy się nigdy stanąć przeciwko 
lwu 
w pojedynkę, jak mieszkaniec północy. Dopiero, kiedy król pustyni wygubi mu 
znaczną część 
trzody, zwołuje towarzyszy na polowanie. Wówczas zbiera się jak najwięcej 
Beduinów, aby 
razem udać się do legowiska lwa. Podnoszą piekielny wrzask, rzucają kamieniami i 
miotają 
najbardziej obelżywe przezwiska. Gdy lew się pokaże wszyscy pędzą na niego w 
największym 
rozdrażnieniu. Strzelają na chybił trafił, rzucają włóczniami i wypuszczają z 
wielkiej odległości 
nieszkodliwe strzały. Ostatecznie lew ginie z powodu upływu krwi z wielu małych 
ran. Nigdy nie 
pada od kuli, posłanej z zimną krwią, a śmierć jego opłaca się zawsze życiem 
kilku ludzi. 
Arabowie uciekają zwykle z jednej okolicy do drugiej, lew jednak kroczy ciągle 
za nimi i porywa 
zwierzęta.
– Zostańcie tutaj i zabijcie go! – rzekłem spokojnie.
– Próbowaliśmy, effendi, ale on nie chce zginąć. A teraz jest jeszcze gorzej niż 
przedtem. Do 
assad-beja, dusiciela trzód, dołączył o wiele gorszy wróg.
– Jaki?
– Czy wiesz, które zwierzę jest o wiele straszniejsze od pana z grubą głową?
– Pantera, czarna pantera. To najokrutniejsze zwierzę na świecie.
– Masz słuszność. Czarna pantera, którą my nazywamy abu ‘l afrid, ojciec 
najwyższego 
diabła, jest daleko okropniejsza, aniżeli król zwierząt. On zabiera tylko tyle 
mięsa, ile mu 
potrzeba. Pantera zaś morduje, dopóki jej się podoba, ślepnie z chciwości krwi, 
a gdy raz 
skosztuje ludzkiego mięsa, nie chce innego.
– I abu ‘l afrid jest tutaj?
– Tak, ona i pan trzęsienia ziemi.
– Oboje razem? To rzadko się zdarza!
– O, emirze, one nie mieszkają na jednym miejscu. Król grzmotów ma swój pałac 
pomiędzy 
skałami na pustyni, pantera zaś przychodzi tu z daleka, z Dżebel Berberu. 
Najpierw zabiła cztery 
owce, następnie krowę, a potem konia. Kiedy przestało jej to smakować, zabrała 
sobie człowieka 
i teraz chciałaby pić tylko ludzką krew. Dziś już każdy boi się czuwać przy 
trzodach. Byliśmy 
u wielkiego, słynnego marabuta w Semela el Feraszisz i prosiliśmy go o radę. On 
nam 
powiedział, żebyśmy losowali, kto ma pójść na wartę co wieczór. Z siedmiu 
potrzebnych do tego 
ludzi, dwu staje przy owcach, dwu przy bydle, a trzech przy koniach. Każdemu z 
nas marabut dał 
amulet, a mimo to abu ‘l afrid pożarł znowu młodego wojownika, a pan z grubą 
głową zabrał 
sobie wielbłąda.
– Czy wielbłądy stoją z owcami?
– U nas taki zwyczaj.
– A teraz losujecie, kto z was ma objąć straż dziś wieczorem?
– Tak, pierwszy los padł na mego syna.
– Który to?
– Jego tu nie ma, ja ciągnąłem los za niego. Pojechał do Kas bu Falha i powróci 
niebawem.
– Ja będę także na straży.
– Naprawdę, emirze?
– Tak, ja i emir z Inglistanu.
– Z twoją czarodziejską strzelbą?
– Mam jeszcze drugą, z której można zabić panterę. Wnet zapadnie zmrok, 
zaprowadźcie 
mnie więc na to miejsce, gdzie w nocy znajdują się trzody!
– Pozwól, że zakończę losowanie!
Poszedłem zaraz do lorda Percy. Siedział obok Achmeda es Sallah, rozmawiając z 
nim 
okropną arabszczyzną.
– Hola, sir, jest przygoda! – zawołałem.
– Well! Cieszę się! Jaka?
– Mamy zastrzelić „pana trzęsienia ziemi”.
– Kogo? – spytał zdumiony.
– I „ojca najwyższego diabła”, nie obrażając nikogo.
– Idźcie sami do diabła ze swoimi żartami!
– To nie żart, sir! Panem trzęsienia ziemi nazywają tu lwa, zaś ojcem 
najwyższego diabła, 
czarną panterę!
– Lew? Czarna pantera? Czy to naprawdę nie żarty?
– Mówię zupełnie poważnie!
– Te bestie będą zastrzelone. Hurra! Ale kiedy i gdzie? Podskoczył z radości, 
zaczął 
podrzucać nieskończenie długimi rękami tak, że Beduini spojrzeli nań z trwogą.
– Kiedy? Dziś w nocy – odrzekłem. – Szejk Mohammed er Raman zaraz pokaże nam 
miejsce.
Powtórzyłem Anglikowi wszystko, co usłyszałem od szejka i tak go rozbawiłem, że 
śmiał się 
serdecznie, szczerząc żółte zęby. Mimo swoich dziwactw Percy był dzielnym i 
odważnym 
myśliwym. Polowaliśmy razem na Cejlonie na słonie a w Indiach na tygrysy, 
w najniebezpieczniejszych okolicznościach poznałem jego myśliwskie zalety. 
Dobrze się stało, 
że był obok mnie przed zamierzonym polowaniem.
Szejk przyszedł do nas i zaprowadził nas przed obóz, gdzie właśnie postanowiono 
spędzić 
rozproszone zwierzęta. Nagromadzono tutaj także mnóstwo paliwa, aby za pomocą 
ognia 
odstraszyć dusicieli trzód. Teren był zupełnie otwarty i wolny od załomów 
skalnych.
– Czy zawsze spędzaliście zwierzęta w trzy oddzielne grupy? – spytałem szejka.
– Tak.
– Jeśli mamy zastrzelić panterę lub lwa, to musisz zrobić to, czego żądam.
– Zrobię to na pewno!
– Najpierw ustawisz konie wzdłuż obozu długim szeregiem, potem wielbłądy, a na 
końcu 
bydło i owce. Miejsce, na którym spoczną zwierzęta musi tworzyć trójkąt. Jeden 
jego bok będzie 
przytykał do obozu, a pozostałe utworzą kąt odstający od obozu. W tych dwu 
bokach staną tylko 
owce, a reszta pójdzie do środka, bo jest cenniejsza. W samym środku trójkąta 
roznieci się 
wielkie ognisko, oświetlające cały trójkąt.
– Gdzie umieścimy dozorców?
– W środku, między trzodami. Powinni się tak ustawić, żeby pan trzęsienia ziemi 
nie mógł 
się do nich dostać. Ja i ten emir położymy się na zewnątrz przed trzodami, każdy 
z nas na jednym 
boku trójkąta. Dozorcom powiedz, żeby nie strzelali pod żadnym pozorem, chyba 
żeby się sami 
znaleźli w największym niebezpieczeństwie.
– Panie, twój plan jest dobry i mądry, jak plan wodza. Oczywiście, że plan ten 
był bardzo 
korzystny dla niego i Beduinów. Z jednej strony trzodę osłaniały namioty, a z 
drugiej i trzeciej ja 
i Percy. Arabowie cieszyli się, że my dwaj postanowiliśmy wziąć na siebie całe 
niebezpieczeństwo.
Gdy powróciliśmy do obozu, staliśmy się przedmiotem zdumionych spojrzeń. Ci 
ludzie nie 
rozumieli tego, że we dwóch można porwać się na lwa i panterę. Przechodząc obok 
Krumira, 
zauważyłem w jego oczach szydercze i złośliwe spojrzenie. Może spodziewał się, 
że pantera lub 
lew uwolnią go od dwóch niebezpiecznych wrogów.
Szejk chciał mnie zaprowadzić do swojego wielkiego namiotu, stojącego obok tego, 
w którym byłem u kobiet. Achmed es Sallah zatrzymał mnie po drodze.
– Zihdi, czy rzeczywiście chcesz zabić panterę i lwa? – spytał z niepokojem.
– Tak.
– O zihdi, ja wiem, że w Algierze zabiłeś już i jedno i drugie, że kilku panów 
trzęsienia ziemi 
zastrzeliłeś w kraju, gdzie mieszkają Kafrowie, lecz u nas król grzmotów jest 
inny. Tu musi go 
ugodzić wiele kul, zanim zginie, a pantera jest jeszcze gorsza. Ciało jej ma 
tysiąc żyć, w duszy jej 
siedzi tysiąc diabłów, paszcza jej miażdży żelazo, a pazury ma jak u smoka. 
Zostań tu i nie 
wychodź!
– Obiecałem i muszę dotrzymać słowa!
– To weź mnie ze sobą!
– Na nic mi się nie przydasz, a możesz tylko zaszkodzić.
– Będę się więc modlił do Allaha i do proroka, żeby oślepił oczy pantery i lwa, 
żeby poszły 
innymi drogami.
Z tym zapewnieniem odwrócił się ode mnie ze smutkiem. Gdy przechodziłem obok 
kobiecego namiotu, usłyszałem ciche wołanie:
– Emirze!
Wszedłszy, zastałem Dżumejlę samą.
– Panie, chcesz walczyć z zihdi es salssali? – zapytała z trwogą.
– Tak.
– I z ojcem diabła? – Tak.
– Allah illa Allah! Nie czyń tego!
– Czemu?
– Zginiesz!
W drżącym jej głosie wyrażała się istotnie poważna i serdeczna troska. 
Pochwyciwszy jej 
małą, brunatną rączkę, zapytałem:
– Czy obawiasz się o mnie Dżumejlo?
– Bardzo!
Przyciągnąłem ją lekko do siebie.
– Bądź spokojna! Ja się nie lękam aretha.
– Ale ja się boję. Czyż nie powiedziałeś, że jesteś mi bratem?
– Jestem twoim bratem.
– Dlaczego więc chcesz mnie zasmucić swoją śmiercią?
– Czy moja śmierć zasmuciłaby ciebie?
Dziewczyna nie odpowiedziała ani słowa, tylko przytuliła głowę do mej piersi. 
Równocześnie owładnęło mną jakieś szczególne, obce mi wzruszenie. Ta młoda 
Beduinka była 
jedyną duszą wśród Meszeerow, która naprawdę się o mnie troszczyła. Z 
wdzięczności 
podłożyłem jej dłoń pod brodę, podniosłem twarz i pocałowałem w ciepłe usta.
– Niech cię Allah błogosławi, różo z Aiun, za te przyjazne słowa! Czy jednak nie 
wiesz, że 
przeznaczenie człowieka zapisane jest w księdze? Nieraz już walczyłem z lwem i 
zawsze 
zwyciężałem. Dziś on także ulegnie.
– Panie, usta moje są ciche, lecz dusza moja drży o ciebie. Powróć, bo Dżumejla 
płakałaby 
za tobą!
Wyszedłem. To dziewczę postępowało zgodnie z potrzebą serca, nie mając o tym 
pojęcia, że 
można by je nazwać „niepoprawnym”. Gdybym był Beduinem, Dżumejla łatwo mogłaby 
się stać 
moją Mochallah.
Gdy wstąpiłem do namiotu szejka, zastałem jego żonę zajętą sporządzaniem 
wieczerzy. Tej 
okoliczności zawdzięczałem, że Dżumejla była sama u siebie. Głównym daniem 
wieczerzy było 
pieczone jagnię, przystawek było niewiele. Na koniec Dżumejla przyniosła jeszcze 
suszone 
winogrona i morwy, polanę słodką śmietaną. Smakowało mi to głównie ze względu na 
ręce, które 
to przyrządziły. Po jedzeniu wyszliśmy z namiotu i usiedliśmy przy ognisku, 
roznieconym 
wewnątrz obozu. Panowało tu wielkie ożywienie, ponieważ Achmed es Sallah 
opowiadał nasze 
przygody. Wśród licznych objawów szacunku zrobiono nam miejsce, potem kilku 
Beduinów, 
przebranych w stroje kobiece, wykonało dziwaczny taniec, którym usiłowali nas 
zabawić. Z kolei 
nastąpiły opowiadania o przygodach myśliwskich, które wprawiły nas w odpowiedni 
nastrój. 
Kiedy na półtorej godziny przed północą, powstaliśmy z Anglikiem od ogniska, ze 
wszystkich 
stron zabrzmiało zapewnienie, że nikt się nie położy.
Chętnie w to wierzyłem, wszak spodziewali się wydarzenia, jakiego nie zaznali 
jeszcze 
w życiu. Oddałem Achmedowi broń z wyjątkiem rusznicy i noża, a zarazem poleciłem 
jego 
opiece konia i resztę mojego mienia. Sir Dawid Percy uzbroił się w znakomitą 
rusznicę na słonie 
i zatknął za pas zatruty malajski sztylet.
– Na którą stronę pójdziecie, sir? – spytał.
– Losujmy!
– Yes! – rzekł na znak zgody.
– Odwróćcie się! Potrzymam mój nóż tak, że albo rękojeść będzie skierowana na 
prawo, 
a ostrze na lewo, albo odwrotnie. Co wybieracie?
– Ostrze!
– To popatrzcie: ostrze wskazuje na prawo, pójdziecie zatem na prawo. Wpierw 
jednak 
trzeba zbadać teren.
Ruszywszy z rusznicami na ramieniu między namioty, wyszliśmy tam, gdzie leżały 
zwierzęta. Przekonałem się, że zarządzenia moje wykonano dokładnie. W środku 
płonęło potężne 
ognisko, którego blask jasno oświecał bliższe zwierzęta, dalsze zaś grupy leżały 
otulone 
w fantastyczne cienie. Siedmiu dozorców siedziało tuż przy ognisku, gdzie im 
oczywiście było 
najbezpieczniej. Psy czuwały także przy nich, cała więc osłona trzód spoczywała 
wyłącznie na 
nas. Percy udał się w prawo, ja zaś na lewo. Na razie nie spodziewaliśmy się lwa 
ani pantery, 
dlatego obszedłem spokojnie moją przestrzeń, by zobaczyć, czy zwierzęta trzymają 
się razem. Na 
szczęście sam instynkt trzymał je w pobliżu ognia. Wielbłądy i bydło leżało na 
środku, 
przeżuwając spokojnie, owce zaś, które zajmowały najniebezpieczniejsze 
stanowisko, stłoczyły 
się tak, jak gdyby słyszały głos potężnego wroga.
Była to pora nowiu. Gwiazdy błyszczały jasno, lecz ich światło gubiło się w 
migotliwym 
blasku ogniska. Doszedłszy do końca trójkąta, dojrzałem Anglika, który tak samo 
jak ja zajęty 
był zwiedzaniem swojej linii. Rozumie się, że zachowaliśmy jeszcze inne środki 
ostrożności, 
między innymi zostawiliśmy w obozie burnusy i chusty turbanowe, aby już z dala 
nie zwracać na 
siebie uwagi zwierząt, na które mieliśmy polować.
Uznawszy za odpowiednie nie sadowić się zbyt blisko trzody, oddaliłem się od 
niej tak, że 
nie drażnił mnie blask ognia. Z tego miejsca jednym rzutem oka mogłem objąć całą 
linię, 
powierzoną mej pieczy. Położyłem się płasko na ziemi z nożem i strzelbą 
przygotowanymi do 
walki.
Zarówno lew jak i pantera, zanim zabiorą się do mięsa, idą najpierw pić, a 
podczas tego 
wydają z siebie głosy. Równina, na której znajdował się „pałac pana trzęsienia 
ziemi” leżała po 
stronie Anglika. Można się było spodziewać, że ryk lwa ostrzeże go dość 
wcześnie. Moje 
stanowisko było niebezpieczniejsze. Pantera, która zapewne napiła się już w 
Dżebel Berburu, 
skąd nie można było usłyszeć jej głosu, musiała zbliżyć się cicho. Szczęściem, 
dzięki moim 
włóczęgom, miałem bardzo wyostrzony wzrok i słuch, a oprócz tego zdolność 
wietrzenia, którą, 
jak wiadomo posiadają wszyscy dzicy mieszkańcy Ameryki Północnej. Wreszcie 
ufałem 
w pewnej mierze przeczuciu, które, choć niewytłumaczalne dla nas, daje nam znać 
o zbliżaniu się 
niebezpieczeństwa już wtedy, kiedy jeszcze zmysły nie mogą go zauważyć. To 
przeczucie 
zawsze zmuszało mnie do przyjęcia zapatrywania, że człowiek w porównaniu z 
większością 
stworzeń, jest lepiej wyposażony, aniżeli się zazwyczaj przypuszcza.
Tak upływał czas w nieprzerywanej niczym ciszy. Wtem zabrzmiał w oddali ów 
głęboki, 
nieopisany grzmot, zwany przez Arabów „rrad”, od którego lew otrzymał nazwę 
zihdi el salssali, 
„pan trzęsienia ziemi”. Lew stał nad wodą i zawiadamiał trzody z królewską 
otwartością, że jest 
głodny. Jeszcze raz i drugi powtórzył się ryk, którego nie można porównać z 
żadnym innym 
głosem, a potem wszystko ucichło.
Tak minął kwadrans, gdy wtem ku memu przerażeniu, głos króla zwierząt zagrzmiał 
po 
drugiej stronie trzody, w odległości co najwyżej tysiąca kroków. Gdyby był po 
mojej stronie, 
byłaby mi nawet powieka nie drgnęła, tak jednak trząsłem się niemal na myśl o 
tym, co mogło 
nastąpić.
Owce stłoczyły się jeszcze bardziej, ani jedno zwierzę, choć było ich tak wiele, 
nie wydało 
z siebie głosu, nawet psy zachowywały się cicho. Lęk przed potężnym władcą 
przejął wszystko, 
co żyło. Ja nasłuchiwałem dalej z zapartym oddechem. Wtem doleciał mnie jeszcze 
jeden 
przeraźliwy, krótki głos, od którego ziemia prawie zadrżała, a zaraz potem 
szelest, jak gdyby ktoś 
z wysoka skoczył na ziemię. Nastąpił trzask i chrzęst kości, huknął strzał jeden 
i drugi, po czym 
znów wszystko ucichło. Nie mogłem dłużej wytrzymać i chociaż było to wielką 
nierozwagą 
z mej strony, zawołałem głośno:
– Sir Percy!
– Yes! – odpowiedział znany mi głos z tamtej strony.
– Nieuszkodzony?
– Well!
– Czy był?
– Był.
– Co zabrał?
– Młodego wielbłąda.
– Trafiony?
– Spodziewam się!
– Zostańcie tam! Może nadejść lwica!
– Well!
A więc stary Dawid Percy nie strzelił dobrze. Jak to się stało? Przecież zawsze 
można mu 
było śmiało zaufać! Gdyby i mnie teraz nie udało się dobrze strzelić, albo 
gdybym wcale nie 
strzelił, skompromitowalibyśmy się wobec Beduinów.
Czy po mojej stronie nie miało istotnie się nic pokazać? Wtem… Co to było? 
Przyłożyłem 
ucho do ziemi i rzeczywiście usłyszałem dźwięk, jakby ktoś w wielkim oddaleniu 
przesunął 
szybko laską po zamkniętej okiennicy. Znałem ten dźwięk, bo słyszałem go w 
Pampasach, gdzie 
jaguar puszczał się wieczorem na wycieczkę i ćwiczył swój głos w milowym 
oddaleniu. Z bliska 
brzmiało to oczywiście zupełnie inaczej.
Czy może była to pantera, schodząca z Dżebel Berburu? Cofnąłem się jeszcze 
trochę, aby 
leżeć zupełnie w cieniu. Upłynął jeszcze jeden kwadrans, potem drugi i trzeci.
Jest to nie lada zadanie wytrwać tak długi czas, gdy zmysły i nerwy napięte są w 
najwyższym 
stopniu. Czy się pomyliłem, czy też zwierzę zwróciło się w inne strony? Czy 
pantera nie 
oznajmiłaby się rykiem, gdyby była w pobliżu? Na Boga, tam się rusza coś przed 
pierwszym 
namiotem obozu! Spojrzałem bystrzej i poznałem, że to człowiek, jakaś postać 
kobieca 
przykucnęła pod namiotem. Kto to był? Czego tu chciała ta kobieta?
Nie było czasu do namysłu, gdyż w tej samej chwili poczułem w powietrzu ów 
szczególny 
zapach, wydzielany przez każde dzikie zwierzę, żyjące na wolności. Ten zapach 
jednak rozpozna 
z daleka tylko taki myśliwy, który dużo miał do czynienia z dzikimi bestiami. 
Zwróciłem czym 
prędzej twarz w tamtą stronę i jednym rzutem oka dostrzegłem dwa ciała, sunące 
bez szmeru po 
ziemi. Jedno, odwrócone ode mnie posuwało się ku wystającemu kątowi trójkąta, a 
drugie 
skierowało się cicho ku mnie. Samiec prowadził więc z sobą samicę, a oboje 
podeszli ku mnie 
cicho i podstępnie, nie zdradziwszy się najlżejszym szmerem, rzeczywiście jak na 
pantery 
przystało, po diabelsku.
Oczywiście na rozmyślania nie było czasu, bo pantera stała przede mną o 
dwadzieścia 
kroków. Leżąc płasko na ziemi, wziąłem prędko nóż w zęby, a podparłszy się lewym 
łokciem, 
podniosłem lufę i wymierzyłem.
Zwierz zauważył ten ruch i zatrzymał się na chwilę. Podnosząc się na tylnych 
łapach, schylił 
się przodem. Oczy jego, otwarte szeroko gorzały zielonkawo-żółtym żarem, a potem 
zaczęły 
powoli się zwężać i maleć. Wiedziałem, że kiedy utworzą jedną wąską kreskę, 
zwierz skoczy. 
Wycelowałem w prawe oko i wypaliłem, rzuciwszy się równocześnie tak gwałtownie w 
bok, że 
zatrzymałem się dopiero o osiem kroków od tego miejsca, na którym leżałem.
Po strzale nastąpił tylko jeden ryk, ale tak przejmujący i okrutny, że psy 
zaczęły wyć przy 
ognisku.
Wystarczył mi jeden rzut oka, żeby poznać, że pantera nie żyła. Kula spełniła 
swoją 
powinność.
Ale co się stało z drugą? Spojrzałem na koniec trójkąta. Zwierz stał tam 
wyprostowany 
i patrzył w stronę, z której doszedł go śmiertelny ryk towarzysza. Namyślał się, 
a może czekał na 
powtórny ryk. Skorzystałem z tego i powtórnie nabiłem wystrzeloną lufę, 
troskliwie, choć 
z gorączkowym pośpiechem. Następnie cofnąłem się i ukląkłem. Wszystko to odbyło 
się 
oczywiście prędzej, niż da się opisać.
Wzrok miałem ciągle zwrócony na wroga i tylko na chwilę spojrzałem ku pierwszemu 
namiotowi. Przeraziłem się okropnie, owa postać kobieca stała tam wyprostowana, 
oblana 
światłem ogniska i patrzyła ku mnie. Czego tam chciała? Wszak niewątpliwie 
byłaby zgubiona, 
gdyby pantera ją zobaczyła! I rzeczywiście zwierz ją dostrzegł, bo poruszył się 
i zaczął ku niej 
sunąć. Czy należało na nią zawołać, ostrzec ją?
Wtem pantera zatrzymała się, gdyż doleciał ją zapach krwi. W kilku długich 
skokach 
znalazła się przy zabitym zwierzęciu. Jednak tylko przez chwilę je obwąchiwała, 
po czym 
z wściekłym rykiem popędziła ku kobiecie. Puściłem się natychmiast za panterą, w 
długich 
skokach, jakich nigdy w życiu nie udało mi się powtórzyć. Na sto kroków przede 
mną zwierz 
dopadł kobietę i powalił na ziemię, skoczył jednak za daleko i runął poza nią. W 
tej chwili 
zatrzymałem się, a pantera skierowała się ku swej ofierze. Wtem huknął mój 
strzał i zwierzę 
drgnęło. Był to strzał niebezpieczny, gdyż łatwo mogłem zranić niewiastę. 
Pantera na pewno 
dostała kulę, a zauważywszy w błysku wystrzału moją postać, domyśliła się, że ja 
ją zraniłem, 
i nie zważając już na tamtą zdobycz, pobiegła ku mnie.
W strzelbie pozostał mi tylko jeden nabój. Niecelny strzał przypłaciłbym życiem. 
Chodziło 
o to aby zwierzę zatrzymało się przede mną, żebym mógł dobrze wymierzyć. Trwało 
to zaledwie 
kilka chwil, ale było okropne. Na szczęście wyszedłem z tego położenia obronną 
ręką. Zwierzę, 
nauczone poprzednim doświadczeniem, kiedy uczyniło za wielki skok, stanęło może 
o osiem 
kroków przede mną. Mnie wystarczyła teraz jedna sekunda. Oczy rozwścieczonego 
drapieżcy 
jarzyły się po prostu w ciemności, tworząc tak wyborny cel, że lepszego nie 
mogłem sobie już 
życzyć. Huknął strzał, a ja rzuciłem się w bok, ale mimo to poczułem, że coś 
drasnęło mnie po 
ramieniu. Wobec tego opuściłem strzelbę i chwyciłem za nóż. O dwa kroki ode mnie 
drgała 
pantera, wydała krótkie, przytłumione charczenie i umarła.
Tych pięć minut, gdyż wszystko odbyło się w tak krótkim czasie, było chwilą 
ciężką 
i niebezpieczną. Przetrwałem je z pomocą Bożą, jak inne, może cięższe minuty i 
godziny 
w dawniejszych czasach. Nabiwszy jeszcze raz obie lufy, pobiegłem ku kobiecie. 
Kto to był? 
Dżumejla! Leżała nieprzytomna na ziemi, ale ani zranienia, ani kropli krwi na 
niej nie 
zauważyłem. Pantera nie powaliła jej widocznie łapami, lecz ciałem. Gdy 
podniosłem jej głowę, 
otworzyła oczy. Nie było to więc omdlenie, a oczy zamknęła ze strachu, że 
straszne zwierzę za 
chwilę ją rozszarpie.
– Emirze! – zawołała radośnie i objęła mnie rękoma za szyję.
– Dżumejlo! Co tu robisz?
– Bałam się o ciebie!
Co za poczciwe serce i jaka nieostrożność! Czy jednak miałem się na nią gniewać, 
czynić jej 
za to wyrzuty? Chyba nie!
– A gdyby pantera cię zabiła?
– Allah był przy mnie, i ty, emirze!
Wtem podniosła się i ująwszy mnie za ramię, zawołała:
– Krew! Jesteś zraniony, panie!
Ja sam jeszcze tego nie zauważyłem. W śmiertelnym skoku zwierzę skaleczyło mi 
ramię.
– To nic, to drobnostka, Dżumejlo – uspokajałem ją.
– Czy rzeczywiście? Nie boli cię wcale?
– Nie! Czy możesz pokazać się tutaj? Wkrótce nadejdą ludzie. Czy żona twego 
stryja wie, że 
nie ma cię w namiocie?
– Nie. Ona śpi za zasłoną, owinięta chustami, ponieważ boi się pantery i lwa.
– Pantera nic wam już nie zrobi. Zabiłem jego i jego żonę.
– Oboje, panie? – zapytała zdumiona.
– Oboje. Ale teraz wróć do namiotu, gdyż ja muszę odejść!
– Panie, jesteś wielkim wojownikiem, jesteś bohaterem, jakiego u nas nie ma. 
Dżumejla 
nigdy cię nie zapomni!
Odeszła cicho. Czemuż nie byłem Beduinem? Albo czemu ona nie była córką innego 
kraju? 
Ja jej również nie zapomniałem do dzisiaj!
Zbadałem najpierw oba zwierzęta. Ich wielkość przeszła moje wyobrażenie, mogły 
się 
mierzyć z tygrysem bengalskim.
Strzały moje i cisza, która po nich nastała, zaniepokoiły widocznie Anglika, 
gdyż uczynił to 
samo, co ja przedtem:
– Halo, sir! – zawołał.
Ja zaś zacząłem naśladować go w odpowiedziach:
– Yes!
– Czy był?
– Well!
– Trafiony?
– Nie!
– Do diabła!
– Yes!
– Czy przyjdziecie tutaj, czy ja mam…?
– Bierzcie nogi za pas!
W dwie minuty później zobaczyłem go skręcającego zza rogu trójkąta, a po upływie 
trzeciej 
stał przy mnie.
– Przeklęte koty – mruknął.
– Nędzne!
– Mój kot nie wróci także!
– Jak wielkie było wielbłądzie?
– Hm, może dwuletnie.
– No, master Percy – śmiałem się – wasz kot pewnie nie wróci; dwuletnim 
wielbłądem 
pożywi się razem z rodziną. Ale czemu nie trafiliście tego zwierzątka?
– Zwierzątka? Niech was diabeł porwie! Ten drab był taki, jak 
osiemdziesięcioletni słoń!
– Hopphopp!
– Yes! Nie przypuszczałem nigdy, żeby lew mógł być taki wielki. Wyobrażałem 
sobie 
zawsze koty takimi, jakie się widuje w ogrodach zoologicznych. Przy tym wybrałem 
sobie 
bardzo niestosowne stanowisko. Lew wpadł w trzodę zanadto na lewo ode mnie, a 
blask ognia 
raził mnie w oczy. Ale trafiłem go, to wiem na pewno.
– Czy widzieliście, jak krwawi?
– Nie. Nie schodziłem wcale z mojego stanowiska.
– Mimo, że było tak nieszczęśliwie wybrane? Trzeba wam było stanąć na lepszym 
miejscu, 
mniej więcej na takim, jak moje, to bylibyście także coś zastrzelili.
– Także? Pshaw! Przecież wy także nic nie macie!
– Hm! Chodźcie tutaj! Co to jest?
– Bydlę! – zawołał pochylony.
– Tak jest, czarna pantera. Chodźcie jeszcze o kilka kroków. Co to?
– Znowu bydlę!
– Także czarna pantera, samiec i samica, abu i om el afrid – ojciec i matka 
najwyższego 
diabła, jak mówią Meszeerowie.
– Powiedzieliście przecież, że nic nie trafiliście!
– Chciałem się przekonać, co na to powiecie. Ponieważ wasze kule nie dokazały 
niczego, 
przeto ja musiałem spełnić moją powinność, bo byliby nas wyśmiali!
– Hm! Właściwie powinienem się złościć! Piekielnie mi się powiodło!
– Nie martwcie się, sir! Odszukamy jutro za dnia „pana trzęsienia ziemi” razem z 
jego 
rodziną. Weźmiecie udział w tej wyprawie?
– Yes! Well! – powiedział z radością. – Będę musiał się poprawić. Gdzie 
trafiliście te bestie? 
One podobno mają twardsze życie niż lew.
– W oko.
– Obie?
– Tak jest.
– Wszyscy diabli. Opowiedzcie, jak to się stało!
Zdałem mu obszernie sprawę z całej przygody, tylko o Dżumejli nie wspomniałem 
ani 
słowem.
– Człowiecze – zawołał – to było wcale zajmujące!
– Tylko zajmujące? Hm, ja sądziłem, że było czymś więcej!
– Istotnie. Mogli was rzeczywiście rozszarpać ci rodzice diabła, ale do tego 
trzeba się 
przyzwyczaić.
– Przyzwyczaić? Ja sądzę, że człowiek uczy się tego za pierwszym razem! Ale czy 
wam się 
nie zdaje, że powinniśmy teraz narobić gwałtu?
– Nie mam nic przeciwko temu!
Anglik złościł się jednak porządnie, że mu szczęście nie dopisało i w milczeniu 
szedł ze mną 
do obozu. Było tam zupełnie pusto, gdyż nawet ci, którzy mieli podsycać płonące 
ogniska, 
siedzieli po namiotach, albowiem lew albo pantera mogły zamiast do trzód udać 
się do obozu. 
Wszedłem do namiotu szejka. On leżał na serirze, przy świetle glinianego 
kaganka.
– Emirze! – zawołał, zrywając się.
– Sprowadź swoich ludzi!
– Czy zwyciężyłeś pana trzęsienia ziemi?
– Jest tylko zraniony i zginie jutro, ale pantera i jego żona nie żyją.
– Prawda to, panie?
– Ja to mówię!
– Hamdullillah! Chwała i dzięki Bogu wszechmogącemu, który dał ręce twojej siłę 
i błogosławieństwo! To bowiem, że zabiłeś panterę i jego żonę, to jeszcze 
większy cud, aniżeli 
gdybyś zabił dziesięciu panów z grubą głową. Pozwól, że natychmiast uderzę w 
bęben.
Wyciągnąwszy miedziany kocioł, obciągnięty skórą jak bęben, wyszedł z nim przed 
namiot. 
Ledwie zabrzmiały pierwsze uderzenia, pootwierały się wszystkie namioty i zeszli 
się wszyscy 
mieszkańcy wsi, mężczyźni, kobiety i dzieci. Teraz okazało się, że nikt nie 
spał. Słyszeli nasze 
strzały, a teraz czekali z niecierpliwością na wynik. Wszyscy zeszli się 
zaciekawieni i milczący, 
aby usłyszeć, co im szejk oznajmi.
– W imię Boga wszechmiłosiernego! Zaprawdę użyczyliśmy ci jawnego zwycięstwa – 
zaczął 
od pierwszych słów czterdziestej ósmej sury koranu – aby Bóg przebaczył ci dawne 
i późniejsze 
grzechy i dokonał łaski swojej na tobie i sprowadził cię na dobrą drogę i 
dopomógł ci swą 
potężną mocą! Tak napisano w księdze świętej i to spełniło się dzisiaj na nas 
przez czyny 
cudzoziemców z Zachodu. Słuchajcie wierni, synowie i córki Meszeerów: abu ‘l 
afrid zabity 
razem z żoną, matką najwyższego diabła. Weźcie pochodnie i mocne sznury z 
włókien 
palmowych i każcie się tym bohaterom zaprowadzić na miejsce śmierci, ażeby 
martwe ciała ojca 
i matki diabła zawlec do duaru i obrać skórę z ich członków, które oby się 
piekły w dżehennie. 
Allah ila Allah we Mohammed rasul Allah – Allah jest Bogiem, a Mahomet prorokiem 
Allaha!
Niepodobna opisać huraganu radości, jaki wybuchł po tych słowach. Brano się w 
objęcia, 
życzono sobie szczęścia, krzyczano i ryczano do proroka, Allaha, do wszystkich 
kalifów, do 
mnie i do Anglika, słowem powstał zgiełk niebywały. Przyniesiono i zapalono 
mnóstwo 
pochodni, zabrano sznury i wszyscy ruszyli przed obóz. Ja i Percy szliśmy na 
czele, a obok nas 
kroczył Achmed es Sallah, pełen radości, że widzi mnie żywym i całym. Hałaśliwy 
nastrój 
udzielił się także trzodom. Raz po raz rozbrzmiewało rżenie koni, ryk bydła, 
wrzask wielbłądów, 
beczenie owiec, szczekanie i wycie psów. A już to, co się działo, kiedy 
przybyliśmy na miejsce, 
gdzie leżały pantery, przechodziło wszelkie pojęcie ludzkie.
Z początku Arabowie nie śmieli przystąpić do zwłok zwierzęcych. Dopiero, gdy bez 
przeszkody przewróciłem je kilka razy na jedną i drugą stronę i przekonałem ich 
w ten sposób, że 
rzeczywiście nie żyją, rzucili się na nie wszyscy, kopiąc je nogami, bijąc 
pięściami, plując im 
w pysk i oblewając powodzią obelg i grubiaństw, jakich obfitość i drastyczność 
posiada tylko 
język arabski. Musiałem wytężyć naprawdę wszystkie siły, aby uchronić piękne 
futra od 
podarcia.
Nareszcie uciszono się, a szejk wezwał mnie, abym opowiedział, jak się wszystko 
odbyło. 
Opowiedziałem w skrócie, a gdy przekonano się, że obie pantery otrzymały strzał 
w oko, 
zdumieniu nie było końca. Zdobycz powleczono do duaru, a tymczasem ja, Percy, 
Achmed, Ali 
en Nurabi z szejkiem i kilkoma ludźmi, niosącymi pochodnie udaliśmy się w drugą 
stronę, aby 
poszukać śladów lwa.
Istotnie „pan trzęsienia ziemi” był trafiony, nawet niebezpiecznie, gdyż krwawił 
silnie. Szejk 
zgodził się chętnie, gdy postawiłem wniosek, żebyśmy za dnia poszli śladem króla 
pustyni. Był 
to okaz nadzwyczajnych rozmiarów, co można było poznać po wielkości śladów. 
Zabrany 
przezeń wielbłąd należał do szejka.
Kiedy wróciliśmy do duaru, zdejmowano już skóry z panter. Oddano mi je jako 
sprawiedliwie zdobytą własność. Szejk przypatrywał im się łakomie.
– Szejku Mohammedzie er Raman, czy spełnisz moją prośbę?
– Mów, ja słucham! – odpowiedział.
– Weź sobie tę z tych skór, która ci się bardziej podoba i zachowaj ją dla 
siebie. Ilekroć ją 
zobaczysz, przypomnij sobie mnie, którego wówczas nie będzie przy tobie.
– Emirze, czy to prawda? Czy rzeczywiście chcesz mi darować drogocenną skórę abu 
‘l 
afrida?
– Daruję obie.
– Obie?
– Tak, gdyż nie mogę ich zabrać ze sobą.
– Kto ma otrzymać drugą, panie?
– Dżumejla.
– Dżumejla? Czemu? – spytał zdziwiony.
– Czy to nie ona wzięła mnie w opiekę, kiedy zawisło nade mną niebezpieczeństwo? 
Allah 
wynagradza wszystko co dobre i wszystko co złe. Czemu człowiek nie miałby być 
wdzięczny? 
Daj drugą skórę córce swego brata. Niechaj kwiat Hamra Kamuda spoczywa na niej i 
wspomina 
cudzoziemca, który został dzisiaj jej przyjacielem i bratem!
– Dziękuję ci, emirze! Serce twoje jest pełne dobroci, a ręka błogosławieństwa. 
W zamian 
otrzymasz klacz i córkę, porwane szejkowi Sebirów…
Rozdział III Ruhh es sebcha
Zanim położyłem się na spoczynek, szejk opatrzył mi małą ranę na ramieniu, a 
bluzę wziął, 
aby kazać żonie ją naprawić. W duarze panowało przez całą noc tak wielkie 
ożywienie, że 
spałem bardzo mało. Rozmawiano o bliskim polowaniu na lwa i o czynach 
bohaterskich, jakich 
zamierzano przy tym dokonać. Meszeerowie, mając nas teraz przy sobie, zrobili 
się naraz bardzo 
odważnymi i przedsiębiorczymi myśliwymi.
Zaledwie zbudził mnie głośny pomruk porannej modlitwy, wszedł szejk, aby mi 
donieść, że 
wszystko przygotowane do wyruszenia.
– Czy Krumir idzie także? – spytałem.
– Nie. Wiesz panie, że nie wolno opuszczać mu obozu.
– A jednak wolałbym go widzieć przy nas.
– Czemu, emirze?
– Czy jesteś pewien, że podczas twej nieobecności nie przedsięweźmie czegoś 
niedozwolonego?
– Dał przecież słowo.
– Nie dotrzyma go tak samo, jak złamał je u Sebirów. W sercu jego mieszka fałsz, 
a na jego 
wargach siedzi kłamstwo.
– Przyrzekam ci, że ludzie którzy zostaną będą go dobrze pilnowali. Córka Alego 
en Nurabi 
i jego koń będą przy nich bezpieczne.
– Bardzo zależy mi na tym, aby tak się stało. Chodźmy!
– Czy pojedziesz na swoim ogierze?
– Tak.
– Pozwól, że dam ci jednego z moich koni. Pan z grubą głową lubi rzucać się na 
konia, by 
zabić jeźdźca. Twój ogier jest zbyt cenny na to, by być rozszarpanym.
– Nie mam zwyczaju polować konno na lwa. Zsiadam zwykle i czekam na niego 
stojąc. 
Dzięki ci za twoją dobroć, ale pojadę na moim koniu. Ilu bierzesz wojowników?
– Połowę moich ludzi.
– W takim razie ja podzielę także Sebirów. Połowa będzie nam towarzyszyć, a 
reszta 
zostanie w obozie, by pilnować Krumira.
– Godzę się na wszystko, co postanowisz, emirze. Jesteś moim bratem i 
przyjacielem, 
ocaliłeś nas od pantery, pragnę więc, abyś rozstał się z nami w miłości i 
pokoju.
Wyszedłszy z namiotu spotkałem szejka Alego en Nurabi, przekazałem mu moje 
zarządzenia, po czym wyruszyliśmy w towarzystwie około dwustu Beduinów.
Ślady lwa znaleźliśmy bardzo prędko. Iść za nimi było łatwo, gdyż utracił bardzo 
wiele krwi. 
Mimo to wlókł wielbłąda jeszcze z pięćset kroków, zanim wypoczął trochę po tym 
wysiłku. 
W tym miejscu zobaczyliśmy wielką kałużę krwi, co bardzo nas ucieszyło.
– Trafiliście go więc nie tak źle, jak początkowo przypuszczałem – rzekłem do 
Anglika – Ta 
masa krwi, którą utracił, każe przypuszczać, że rana nie jest wcale lekka.
– A mimo to miał dość siły, by wlec dalej wielbłąda – zauważył Percy. – Czyżby 
doniósł go 
aż do swojego legowiska?
– Wątpię. Lew, jeśli żyje w rodzinie, ma zwyczaj wychodzić na żer w 
towarzystwie. Lwica 
idzie za nim z małymi, jeśli umieją już chodzić, zatrzymuje się w odpowiednim 
miejscu i czeka 
na jego powrót z łupem. Dzięki temu lew nie potrzebuje tak daleko wlec swej 
zdobyczy. Tu 
odbywa się wspólna uczta, po czym rodzina wraca syta do legowiska. Kości i 
odpadki mięsa, 
jeżeli zostają, padają łupem szakali, hien albo sępów. Jedźmy dalej!
Dalsze ślady prowadziły ku ciemnemu pasowi, który, gdyśmy się doń zbliżyli, 
okazał się 
grupą rzadkich i zmarniałych zarośli fig i tamarynd. Meszeerowie chcieli w nie 
wtargnąć, lecz ja 
nie dopuściłem do tego, wołając:
– Stać! Nie wiemy co się znajduje w zaroślach. Zaczekajcie, dopóki nie wrócę!
Objechałem krzaki z Anglikiem, on udał się na prawo a ja na lewo. Spotkawszy się 
za 
krzakami natrafiliśmy tam na ślady lwicy i dwojga młodych. Trop był podwójny. 
Dawniejszy 
prowadził do zarośli a świeższy z zarośli i z powrotem. Było więc jasne, że lew 
ukrywał się tam 
jeszcze, nie mogąc z powodu ran pójść z rodziną do legowiska.
Wróciwszy do Beduinów, kazaliśmy im obstawić całe zarośla i wypuścić zabrane 
psy, aby 
wypłoszyły lwa. Psy, które dotychczas z trudem wstrzymywano, rzuciły się naprzód 
i wkrótce 
usłyszeliśmy wściekłe wycie z zarośli.
– Sir, proszę was, zostawcie go mnie! – rzekł Percy.
– Dobrze! – odpowiedziałem – Ja strzelę tylko w razie koniecznej potrzeby.
Zsiedliśmy i oddaliśmy konie Achmedowi es Sallah, prosząc aby się z nimi 
oddalił. Ze 
strzelbami gotowymi do strzału, czekaliśmy, jednak lew się nie pokazywał.
– Czyżby już zginął? – zagadnąłem Anglika.
– Zobaczymy – odparł ten, ruszając ku zaroślom.
– Ostrożnie, sir! – zawołałem. – Sprawa jest niebezpieczna.
– Pshaw! – odrzekł, wdzierając się pomiędzy krzaki figowe.
Nie pozostało mi nic innego jak pójść za nim. On przedzierał się przez zarośla, 
a ja tuż za 
nim, następując mu niemal na pięty. Dotarliśmy aż do stanowiska psów, które 
otaczały grupę 
tamarynd, ale nie miały odwagi pójść dalej.
– Co teraz? – zapytał Percy. – Czy posłać mu kulę do środka? Położyłem się na 
ziemi, gdzie 
gałęzie nie przeszkadzały wzrokowi i ujrzałem strasznego króla pustyni, jak 
leżał na boku ze 
zgasłymi oczyma i wszystkimi czterema łapami, wyciągniętymi przed siebie.
– Sir, wasz strzał był jednak dobry. On już nie żyje.
– Nie żyje? Rzeczywiście?
– Tak.
Podczas tych słów postąpiłem naprzód i rozchyliłem gałęzie. Zwierzę było wprost 
olbrzymie. 
Silnie zaciśnięte wargi pokryte były krwawą pianą, a potężne łapy zakrzywiły się 
do środka 
w walce ze śmiercią. Wielka kałuża stężałej krwi otaczała go dokoła, obok zaś 
leżały resztki 
wielbłąda, pozostawione przez lwicę i młode.
– Najwyższy czas! – rzekł Anglik. – Nareszcie padł ten stary kocur! Ale gdzie ja 
go 
właściwie trafiłem?
– Patrzcie, tu za przednią łapą pomiędzy żebra. Kula musiała dosięgnąć go w 
skoku.
– No to się cieszę. Teraz nie będzie można się ze mnie śmiać! Yes!
Psy już także śmielej zbliżyły się ku lwu i byłyby go dobrze urządziły, gdybyśmy 
temu nie 
zapobiegli. Zawołaliśmy Beduinów, a gdy nadeszli, powtórzyła się ta sama 
historia, co w nocy 
nad trupami panter. Gdy króla zwierząt dostatecznie już wyszydzono i zelżono, 
powiązano psy 
i ruszyliśmy na poszukiwanie lwicy. Przy lwie zostało kilku ludzi, by z konarów 
i gałęzi zrobić 
rodzaj sań i zawlec je potem przy pomocy koni do duaru.
Lwica opuściła dopiero niedawno swojego małżonka, gdyż ślady jej były jeszcze 
świeże. 
Byłaby może wytrwała przy zabitym, gdyby nie męczyła jej troska o bezpieczeństwo 
młodych. 
Miała przed sobą daleką drogę, gdyż jechaliśmy ze trzy kwadranse, zanim 
dostaliśmy się do 
skalistej doliny, w której znajdował się pałac „pana z grubą głową”.
Ujrzawszy ją, Mohammed er Raman zatrzymał konia i rzekł, wskazując na puste 
zwały 
skaliste:
– Tu jest Battn el Hadżar, Brzuch kamieni, emirze, gdzie król grzywy ma żonę i 
dzieci. Czy 
sądzisz, że jego żona będzie tak odważna, jak on sam?
– Z pewnością! Gdy lwica broni swoich młodych, trzeba obawiać się w dwójnasób.
– Kto ją zastrzeli, my czy wy?
Aha! Meszeera zaniepokoiła widocznie ta podwójna straszliwość.
– My! – odpowiedziałem. – Obstawcie tylko dolinę tak, żeby lwica nie mogła 
umknąć. 
Zostańcie tutaj, dopóki nie obejrzymy dokładnie tego miejsca!
Zsiadłem z Anglikiem, konie oddaliśmy Achmedowi i poszliśmy za tropem.
Dolina tworzyła niezbyt wielki, podłużny kocioł o jednym wyjściu. Wyglądała 
zupełnie tak, 
jakby powstała przez nagłe zapadnięcie się wielkiej szczeliny. Ściany wznosiły 
się bardzo 
stromo, a dno zapełniały złomy skał, pomiędzy którymi szarzało trochę trawy. W 
głębi paprocie 
i kolczaste zarośla tworzyły trudną do przebycia gęstwinę.
– Tam siedzą te koty, nieprawdaż, sir? – zapytał Percy.
– Najprawdopodobniej. Przynajmniej wszystkie ślady tam prowadzą, a jest ich 
sporo.
– Tu nie możemy użyć psów. Wypędzimy zwierzęta kamieniami. Well.
– Czy ja mam wziąć lwicę, sir?
– Nie, zostawcie ją mnie!
– Zgoda! Można ją położyć trupem prawie bez niebezpieczeństwa. Zostawimy konie 
i otoczymy całą dolinę. Możecie ustawić się na uskoku skalnym, skąd będzie ją 
można 
dosięgnąć, gdy wyjdzie z zarośli. Ja zagrodzę jej drogę od strony doliny. 
Gdybyście wy nie 
trafili, to ja się nią zaopiekuję. Młode nie są niebezpieczne. Niewiele jeszcze 
widocznie 
wychodziły, bo ślady świadczą o tym, że są niezgrabne.
Wróciliśmy do Beduinów, żeby im wydać stosowne zarządzenia. Niestety, nie 
zdołaliśmy ich 
nakłonić do tego, żeby pozsiadali z koni. Myśleli, że w ten sposób łatwiej 
uciekną, a nie liczyli 
się z tym, że lwica jest dość rącza, by doścignąć najszybszego konia. Otoczyli 
kotlinę ze 
wszystkich stron, ustawiając się tuż nad jej krawędzią. Tylko kilku, ustawionych 
na tylnej 
krawędzi, zsiadło z koni, aby kamieniami wypędzić zwierzęta z legowiska.
Lewa ściana doliny miała wysoki i wąski uskok, podobny do kazalnicy, na który z 
dołu nie 
można było wcale się dostać, a z góry tylko z wielką ostrożnością. Percy wdrapał 
się tam i mógł 
teraz strzałami objąć cały teren. Ja położyłem się w wejściu do doliny, za 
skałą. Kilku 
Meszeerów trzymało psy. Niedaleko mnie, tam gdzie ściana tworzyła pochyłe 
zbocze, zatrzymał 
się szejk Mohammed er Raman. Wybrał ten punkt, aby przy zupełnym bezpieczeństwie 
zachować pozory odwagi.
Gdy się w ten sposób ustawiono, Percy dał znak i natychmiast rzucono z góry 
mnóstwo 
kamieni. W pierwszej chwili odpowiedziało na to głośne prychanie i mruczenie. 
Pochodziło ono 
od młodych, później dopiero odezwała się stara. Nie był to ów potężny, piersiowy 
ryk samca, ale 
mimo to tak przejmujący, że ludzie pobledli a konie zadrżały.
Nowy grad kamieni spadł na dolinę. Percy leżał na skale gotów do oddania 
śmiertelnego 
strzału. Wtem zarośla poruszyły się i wylazło z nich jedno młode. Stara nadal 
się nie pokazywała. 
W kilka chwil potem wyszło także drugie młode.
– Mierzcie do małych, ludzie! – zawołał szejk.
Posłuchano tego wezwania, jeden kamień ugodził małą lwicę. Ta wrzasnęła 
boleśnie, 
a równocześnie prawie wypadła stara, nie majestatycznym krokiem i z pogardliwym 
spojrzeniem, 
jakby to uczynił samiec, lecz ostrożnie, przyciśnięta do ziemi, zupełnie jak 
kot. Mogłem ją 
zobaczyć ze swego nisko położonego stanowiska, przed Anglikiem natomiast 
zasłaniały ją liście 
paproci. Oczy jej, zwrócone na jeźdźców, stojących w przedzie kotliny, gorzały z 
gniewu. 
Zdawało się, że mierzy odległość i bada czy potrafiłaby wyjść po stromych 
ścianach. Mohammed 
er Raman także nie mógł jej widzieć. Podprowadził konia na samą krawędź doliny i 
zawołał:
– Ludzie, jeszcze raz w młode, jeśli je…
Nie skończył rozpoczętego zdania. Wysunął się zanadto naprzód, sypki piasek 
poddał się, 
koń stracił grunt pod nogami i runął. Spadając, szejk wyskoczył z siodła, ale 
swego nie dopiął. 
Koń i jeździec stoczyli się w dolinę, a równocześnie zabrzmiał dokoła okrzyk 
przerażenia. Oto 
zaledwie lwica spostrzegła spadającego Beduina, wyleciała spod paproci z taką 
szybkością, że 
Anglik nie mógł dać pewnego strzału. Wypalił wprawdzie, ale kula nie dosięgła 
lwicy. 
Rozjuszona samica w strasznych skokach rzuciła się ku szejkowi, który usiłował 
właśnie 
podnieść się z ziemi.
– Allah illa Allah! – zawołał w rozpaczliwej trwodze i rzucił się znów na 
ziemię.
Lwica zaraz znalazła się przy nim, a kiedy jej łapy dotknęły ziemi po raz 
ostatni, wypaliłem. 
Dostała kulą w trakcie skoku i dzięki temu rzuciła się nieco w bok. W tej chwili 
huknął drugi 
strzał, a szejk krzyknął z bólu. Zwierzę padło tuż obok niego i dotknęło pazurem 
jego nogi. 
Bezwiednie raczej, aniżeli z namysłu, stoczył się w bok, a lwica szarpała przez 
chwilę ziemię, 
wydała ostatni ryk i wyprężyła potężne członki.
Leżałem od niej zaledwie o dwadzieścia kroków i przyskoczyłem do niej z nożem. 
Było to 
już zbyteczne, bo nie żyła.
– Wstań, szejku! – rzekłem. – Sittua areth nie żyje!
– Czy naprawdę nie żyje? – zapytał z pobielałymi ze strachu wargami, zrywając 
się z ziemi.
– Tak.
– Emirze, ona chciała mnie pożreć!
– Istotnie, i to razem ze skórą i z włosami. Nie miałbyś nawet czasu na 
odmówienie sury 
przedśmiertnej. Teraz ona poszła na tamten świat ze wszystkimi swoimi grzechami.
– Zamieszka w piekle, dziś i po wszystkie wieki!
Po głośnym okrzyku przerażenia zapanowało dokoła milczenie, a teraz dopiero 
zerwał się ze 
wszystkich stron ogłuszający wrzask radości. Spieszono z prawej i lewej strony, 
aby dostać się 
do parowu, który mógł się stać tak nieszczęsnym dla szejka Meszeerów.
Szczęściem nie poniósł on żadnej szkody, a rana na prawej nodze była tylko 
lekkim 
rozdarciem. Koń wyszedł także cało. Najgorszy los spotkał lwicę, której cześć 
zrujnowano 
zupełnie pogardliwymi słowami. Młode pojmano i skrępowano celem uświetnienia 
tryumfalnego 
pochodu.
Wszyscy, z wyjątkiem Anglika, byli zadowoleni z wyniku wyprawy myśliwskiej. On 
także 
przyszedł i stanął obok mnie.
– Vexatious, immense vexatious! Sprawa irytująca, ogromnie irytująca! – mruczał. 
– Ten 
nędzny kot wymknął mi się spod kuli!
– Pocieszcie się sir! – odrzekłem. – Przecież ją jeszcze trafiono!
– O to właśnie chodzi! Zaćwiczyłbym ją na śmierć, gdyby jeszcze żyła. Zabita, 
ale nie przeze 
mnie!
– Zapewniam was, sir, całkiem szczerze, że ja z waszego miejsca także bym jej 
nie trafił. 
Wypadła z gąszczy tak nagle, że minęła was, zanim zdołaliście przyłożyć palec do 
cyngla. 
Wierzcie mi, że nikt nie pomyśli, że jesteście złym strzelcem.
– Spodziewam się! Zaboksowałbym każdego, kto ośmieliłby się drwić ze mnie. Well! 
Ale to 
porządne bydlę z tego kota! Niewiele mniej niż osiem stóp długości.
Ponieważ nie było tu materiału na nosze, ściągnięto z lwicy skórę a mięso 
zostawiono. 
Ruszyliśmy z powrotem, a szejk Mohammed er Raman jechał obok mnie.
– Emirze, – mówił – zawdzięczam ci moje życie. Niechaj cię Allah błogosławi! 
Powiedz mi, 
co mam uczynić, by ci okazać, jak bardzo cię polubiłem?
– Jeśli ci się rzeczywiście zdaje, że mi jesteś coś winien, to postaraj się, aby 
szejk Ali en 
Nurabi odzyskał dziecko i klacz!
– Już ci to przyrzekłem i słowa dotrzymam. Pozwól mi namyślić się jeszcze nad 
sposobem 
okazania ci mojej miłości. Co byłoby teraz ze mnie, gdyby nie twoja kula! 
Ocaliliście nas od 
panter i lwów. Trzody moje teraz mogą paść się spokojnie, a synów Meszeerów nikt 
nie będzie 
rozdzierał ani pożerał. Dzisiaj odbędzie się wielka uczta na cześć twoją i emira 
z Inglistanu. Moje 
życie jest twoim życiem, moja śmierć jest twoją śmiercią.
Gdy wracając dojechaliśmy do zarośli, w których znaleźliśmy lwa, już go tam nie 
zastaliśmy. 
Szeroki ślad wskazywał drogę, którą udali się Meszeerowie z „królem pustyni”. Co 
się tyczy tego 
określenia, to stwierdziłem, że nie jest ono trafne. W rzeczywistej pustyni lew 
nigdy ukazał się 
z kotłem. W dwie minuty potem zgromadzili się wszyscy wojownicy. Krótkie 
przesłuchanie 
wyjaśniło sytuację.
Wkrótce po naszym odjeździe przybył Meszeer z Aiun i doniósł, że Omar Altantawi 
zamierza skorzystać z gościny duaru. Tego szejka lubiano bardzo w obozie, 
dlatego jego 
przybycie bardzo podnieciło mieszkańców. Nikt nie chciał się wyłączyć i pozostać 
w obozie, 
nawet Krumir wyjechał ze wszystkimi. Po drodze oświadczył, że chce udać się do 
szejka 
Mohammeda er Raman i zawiadomić go o przybyciu brata. Ponieważ nikt o tym 
zawiadomieniu 
nie pomyślał, pozwolono mu to uczynić. Jego Hamemowie zostali z resztą 
wojowników, nie 
podejrzewano więc nikogo.
Tymczasem Krumir, skoro tylko zniknął im z oczu, pojechał prosto do duaru i 
osiodłał 
szejkowego bułana, czego nie zauważyła żona szejka. Naraz zabrzmiał głośny 
krzyk, a kiedy 
zorientowano się, skąd pochodził, zobaczono Krumira, spieszącego ze skrępowaną 
Mochallah. 
Kobiety chciały go zatrzymać, lecz gdy zagroził im bronią, opuściła je odwaga. 
Krumir włożył 
Mochallah knebel w usta, przywiązał ją do konia i zabrał woreczek daktyli. Potem 
umknął na 
południe, ku Dżebel Tiuasz.
Tymczasem Meszeerowie i Sebirowie spotkali się z szejkiem Altantawi i zaczęli 
wielkie 
powitanie. Podczas tej pozornej potyczki Hamemowie wypłoszyli dzikiego zająca i 
zaczęli go 
ścigać na żarty, oddalając się coraz bardziej na swych lekkonogich koniach, aż 
zniknęli w końcu 
zupełnie. Gdy Meszeerowie wrócili ze swoim gościem do obozu, dowiedzieli się o 
ucieczce 
Krumira i domyślili się zaraz, że zniknięcie Hamemów było rozmyślne. Plan musiał 
im podać 
Krumir, a zając przydał im się bardzo, gdyż posłużył do zamaskowania zamiaru.
Teraz dopiero wszystkich zdjęło ogromne przerażenie. Kilku puściło się 
natychmiast 
w pogoń za Krumirem, drudzy sądzili, że należy nas wpierw zawiadomić, jeszcze 
inni woleli 
udawać, że nie wiedzą o niczym. Zaczęto się sprzeczać i na tym zeszło dużo 
cennego czasu. 
Potem przywleczono lwa, którego ukazanie się tak zajęło cały obóz, że zapomniano 
o Krumirze. 
Kiedy w końcu znów o nim pomyślano, postanowiono przedstawić sprawę szejkowi 
Omarowi 
Altantawi i prosić go, żeby czym prędzej udał się do nas i przyjął na siebie 
pierwsze gromy 
czekającej ich burzy. Tymczasem my powróciliśmy. W ten sposób popełniono cały 
szereg 
błędów, których nie sposób było naprawić.
Mohammed er Raman szalał z gniewu, jak postrzelony zwierz. Przeklinał 
wiarołomnego 
Krumira i lżył swoich niedbałych Meszeerów. Szejk Ali en Nurabi przysięgał na 
wszystkie brody 
całego świata, że pozabija swoich Sebirów. Biedny Achmed es Sallah szukał 
pociechy i pomocy 
u mnie. Najspokojniej zachowywał się Anglik. Leżał wygodnie na starym dywanie, 
założył 
nieskończenie długie nogi jedną na drugą i rzekł, uśmiechając się ze złośliwą 
radością:
– Pięknie, znakomicie! Awantura znowu się zacznie. A mogło być już po wszystkim. 
Diabelski drab, ten Krumir! Ten łajdak bardzo mi się podoba! Yes!
Ucieczka Saadisa el Chabir zmieniła za jednym zamachem oblicze obozu. Nikt już 
nie 
myślał o naszych myśliwskich sukcesach. Zamiast zapowiedzianej uczty odbyła się 
burzliwa 
narada, zamiast radości panował gniew, a zamiast spokojnego nastroju, słychać 
było wzajemne 
wyrzuty, nie pozbawione co prawda słuszności. Największy gniew okazywali obaj 
szejkowie, Ali 
en Nurabi i Mohammed er Raman. Pierwszy zgromadził swoich trzydziestu wojowników 
i wypalił im kazanie, które nie pozostawiało nic do życzenia. Drugi zrobił to 
samo ze swoimi 
Meszeerami i powiedział im pod zaklęciem, że są psy, stare baby, wszy, ropuchy i 
świnie, które 
właściwie powinien pożreć abu ‘l afrid i el areth. Równocześnie uganiano się za 
bronią i końmi, 
aby czym prędzej rozpocząć pościg za tym człowiekiem, który dopuścił się tak 
strasznej zbrodni, 
jaką jest złamanie przysięgi i okradzenie gospodarza.
Omar Altantawi zadawał sobie niemało trudu, aby wprowadzić w ten chaos nieco 
porządku, 
a ja go w tym gorliwie popierałem. Z niechęcią dali się przekonać, że najpierw 
należy się 
naradzić, gdyż nierozważna i zbyt pospieszna pogoń mogłaby wszystko popsuć. Z 
tego powodu 
starszyzna odłączyła się od reszty i zgromadziła na naradę.
– Mów ty, emirze! – rzekł do mnie Mohammed er Raman. – Ty zabiłeś ojca 
najwyższego 
diabła, pochwycisz więc także złodzieja mego konia. Ja wiem, że pochwyciłbyś go 
jeszcze zanim 
dostał się do naszego duaru, gdybyś był wówczas znalazł posłuch.
Było to powiedziane rozumnie i obudziło we mnie nadzieję, że nie wydadzą już 
nieodpowiednich zarządzeń.
– Jesteś ulubieńcem proroka, szejku – rzekłem uroczyście – gdyż oko twoje 
otwarte jest na 
to, co dobre i zbawienne. Uwolnijcie serca wasze od gniewu, aby myśli wasze 
postanowiły tylko 
to, co najlepsze. Posłuchajcie mojej rady i baczcie, żebyście ją spełnili. 
Posłuchaliście mnie, 
kiedy wyprawialiśmy się na lwa i panterę, dlatego zwyciężyliśmy je, jeśli teraz 
postąpicie wedle 
moich rad, to sądzę, że złapiemy rozbójnika. Powiadam wam jednak, że nie mam 
ochoty 
przedsięwziąć czegokolwiek, o czym bym przypuszczał, że się nie uda. Jeśli wasze 
postanowienia będą dobre, pojadę z wami, jeśli nie, zostanę.
– Mów! – zabrzmiało dokoła.
– Moim zdaniem Krumir umknął na południe. Musimy utworzyć dwa oddziały; jeden 
ruszy 
wprost za nim, by go pochwycić, a drugi uda się do Hamemów, by go uprzedzić tam, 
gdzie 
mógłby się schronić. Czy Meszeerowie są w przyjaźni z Hamemami?
– Żyjemy z nimi w zgodzie – odrzekł Mohammed er Raman. Omar Altantawi dał zaś 
odpowiedź brzmiącą jeszcze lepiej:
– Bemi Hamema mieszkają teraz za Dżebel Rakmat i Dżebel Sidi Ali Ben Aun. Wsie 
ich 
ciągną się między górami Segedal, el Bageri, el Meheri a wielkim Sebcha el 
Dżerid aż do kraju 
Neffettich i do morza, które ludzie z Zachodu nazywają Zatoką Gabes. Słynnym ich 
szejkiem jest 
stary Jamar es Sikkit, a znajduje się teraz w obozie Sellum, położonym ku 
Ferianie.
– Przecież Sellum i Feriana nie należą do terytorium Hamemów – przerwałem mu.
– Masz słuszność – odrzekł – ale tam odbywa się wielki targ koni i wielbłądów, 
na którym 
Hamemowie są pierwsi. Przybywają tam zwykle o trzy tygodnie przed innymi 
szczepami. 
Krumir zna ten targ, przypuszczam więc, że zwróci się stąd ku Dżebel Sellum.
– Czy znasz Jamara es Sikkit?
– To mój przyjaciel, zamieniliśmy z sobą krew z rąk naszych.
– To nam się przydasz. Czy masz z sobą dobre konie?
– Mam cztery konie tak dobre, jak bułan brata, którego zabrał mu Krumir, ale te 
konie 
zostały w Feszii.
– Potrzeba nam ich, by doścignąć Krumira. Czy pożyczysz nam ich Omarze 
Altantawi?
– Pożyczyć? Ja sam pojadę z wami. Ty ocaliłeś dziecko moje, Dżumejlę. Gdzie ty 
jesteś, tam 
ja być muszę. Czy weźmiecie mnie z sobą?
– Będzie nam bardzo przyjemnie! Mohammedzie er Raman, czy masz konie tak 
szybkie, aby 
mogły dopędzić bułana?
– Mam jeszcze pięć takich zwierząt, ale bułan będzie miał nad nimi przewagę.
– Nie zapominaj, że Krumir prowadzi ze sobą Hamemów, nie posiadających tak 
dobrych 
koni. Połączyli się z nim na pewno, musi więc zmniejszyć swój pośpiech, aby 
zatrzymać ich dla 
swego bezpieczeństwa. Posłuchajcie, co wam poradzę: nie możemy brać zbyt wielu 
ludzi i do 
tego jeszcze na gorszych koniach. Dlatego naszych sześćdziesięciu Sebirów 
powróci zaraz do 
duaru w Seraia bent.
Ali en Nurabi nie chciał się na to zgodzić, ale go przegłosowano. Meszeerowie 
byli tego 
samego zdania, co ja, a mianowicie, że kilku śmiałych jeźdźców na dobrych 
koniach łatwiej 
potrafi pojmać rabusia i odebrać mu zdobycz, aniżeli wielka gromada, budząca 
podejrzenia 
u wszystkich, z którymi się spotka. Ponadto Ali en Nurabi otrzymał zapewnienie, 
że 
Meszeerowie będą walczyli w jego sprawie tak, jak gdyby byli jego podwładnymi. 
Ten punkt 
zatem przyjęto.
– Teraz się rozdzielimy. – mówiłem dalej – Mój koń, Achmeda, pięć koni stąd i 
cztery 
z Feszii to razem jedenaście, czyli wystarczająca liczba do pościgu za Krumirem. 
Z pięciu koni 
tutejszych jednego dostanie Mohammed er Raman, jednego emir z Inglistanu, który 
tymczasem 
swojego zostawi tutaj, szejk Ali en Nurabi dosiądzie także świeżego konia. Dwa 
zostaną dla dwu 
walecznych wojowników, wybranych z duaru. Wyruszymy natychmiast śladem Krumira, 
a szejk 
Omar Altantawi pojedzie czym prędzej do Feszii, aby przyłączyć się do nas ze 
swymi czterema 
końmi, do których dobierze sobie jeszcze trzech swoich ludzi. Jak daleko stąd 
jest Feszii?
– Zajadę tam za godzinę i pół – odrzekł Omar. – Zwykle jedzie się przeszło 
cztery godziny. 
Czy mam wyruszyć zaraz?
– Zaczekaj jeszcze! Musimy się dowiedzieć, w jaki sposób masz nas doścignąć. 
Trzeba także 
posłać wojowników do Abaid, Melhila, Tiuasz, Karaat el Aatasz, Margeba, Safia, 
Rakmat, Sidi 
Ali Ben Aun, Gwasera, Segedal, el Bagera i Meheri, aby ostrzec te duary przed 
przyjęciem 
rozbójnika. W ten sposób zostanie bez ochrony i wpadnie w nasze ręce. Dla 
bezpieczeństwa 
posłańców Mohammed er Raman i Omar Altantawi dadzą im poświadczenia. Nas 
jedenastu 
uzbroi się dobrze, zabierze ze sobą jak najwięcej żywności i amunicji, żebyśmy 
przez dłuższy 
czas mogli być niezależni. Oto rady, które wam miałem dać. Postanówcie prędko, 
gdyż czas 
wyruszać!
Omar Altantawi i Mohammed er Raman zgodzili się natychmiast, wobec czego reszta 
także 
się nie sprzeciwiała. Z największym pośpiechem poczyniono przygotowania. 
Najpierw zebrali się 
wojownicy Uelad es Sebira, aby wyruszyć z powrotem. Wzięli udział w dalekiej 
jeździe, nie 
przydawszy nam się na nic. Obawiali się trochę tego, jak zachowają się 
Kramemssowie w razie 
spotkania z nimi, lecz uspokoiło ich przypomnienie obietnicy szejka Kramemssów. 
Odzyskanego 
biszarina zabrali ze sobą, ponieważ nam był niepotrzebny.
Następnie rozesłano ludzi do różnych duarów, wreszcie i my dosiedliśmy koni. 
Przedtem 
oczywiście pożegnałem się z Dżumejlą, co odbyło się bardzo prędko z powodu 
obecności ojca. 
Dała mi na drogę najlepsze życzenia i obiecała modlić się za mnie.
Było nas teraz ośmiu jeźdźców. Trop Krumira znaleźliśmy bardzo szybko. Prowadził 
do 
potoku i przez godzinę ciągnął się wzdłuż niego. W pobliżu Dżebel Rokada skręcił 
na prawo ku 
zachodowi. Widać było, że Saadis el Chabir zamierzał objechać Rokada i Semata, 
aby potem 
dostać się na Dżebel Margeba, albo przez Sidi bu Ghanem na Dżebel Sebess. Tę 
drogę obrał na 
pewno, jeśli rzeczywiście chciał się dostać na targ w Sellum. Jednak wbrew 
mniemaniu szejka 
Omara Altantawi, nie wydawało mi się to zbyt prawdopodobne, gdyż Sellum, jako 
punkt zborny 
członków rozmaitych szczepów, nie mogło być dla zbója bezpiecznym schronieniem.
Aż do teraz Omar jechał z nami tą samą drogą, niebawem jednak my musieliśmy 
zboczyć na 
zachód, a cel jego drogi był na południu.
– Gdzie mam was szukać z moimi czterema końmi? – zwrócił się do mnie.
– Trop nasz okrąży góry Rokada, a potem zwróci się na południe aż do Semata. 
Jeśli z Feszii 
pojedziesz prosto na zachód, natrafisz pewnie na nasze ślady. Od czasu do czasu 
wetkniemy 
w ziemię gałązkę, żebyś nie zabłądził.
– Czy sądzisz, że was nie minę?
– To niemożliwe. Jak długo jedzie się z Feszii, położonej w górach, zanim 
dostanie się na 
zachodnią równinę?
– Godzinę.
– W takim razie nie będziemy długo czekali na ciebie, ponieważ dla skrócenia 
sobie drogi 
zatoczymy łuk.
On ścisnął konia ostrogami, a my uczyniliśmy to samo i niebawem straciliśmy się 
nawzajem 
z oczu. Wkrótce potem natknęliśmy się na ślady sześciu Uelad Hamema, które 
schodziły się 
z tropem Krumira. Następnie przeszliśmy przez drogę karawanową, przecinającą 
południową 
Ramada i łączącą Hamada el Uelad Ayar z Makten i Ras bu Falha przez Haru el 
Haszem 
z algierską Tebessą. Zaraz za nią trop skręcał na południe, co potwierdzało moje 
przypuszczenia. 
Dziwne było, że Saadis el Chabir wcale nie myślał o ukryciu ani zatarciu swego 
śladu, który był 
ciągle tak wyraźny, że nawet człowiek niedoświadczony z łatwością by go 
odszukał. Wszak nie 
raz już się przekonał, że tego rodzaju nieostrożność nie wychodziła mu na dobre.
Niebawem jednak musiałem zmienić swoje zdanie o nierozwadze Krumira. Oto, gdyśmy 
dojechali tak daleko, że ukazały się przed nami przedgórza płaskowyżu Sidi bu 
Ghanem, grunt 
zaczął robić się skalisty, a ślady poznać było można tylko od czasu do czasu po 
kamyku, 
wytrąconym z poprzedniego położenia, lub po obsunięciu się kopyta po kamieniu. 
Musiałem 
wysilać całą swoją uwagę, by nie przeoczyć śladów i dlatego posuwaliśmy się 
naprzód bardzo 
powoli. Nareszcie po upływie pół godziny przybyliśmy znowu na grunt ziemisty, 
ale tam 
zatrzymałem się natychmiast, gdyż spostrzegłem ślady tylko dwóch koni.
– Stać! – rozkazałem. – Nie dotknijcie mi tego tropu! Zsiadłem z konia i 
odmierzyłem ślad. 
Krumir wpadł w końcu na dobrą myśl zmylenia nas.
– Co widzisz? – spytał Mohammed er Raman.
– Że jesteśmy na fałszywym tropie.
– Maszallah, dałeś się oszukać?
– Ja się nigdy nie mylę! Wróćcie o jakieś sto kroków! Muszę dokładniej zbadać tę 
skałę. 
Achmed es Sallah niech zostanie ze mną.
Zrobiłem tak naumyślnie, ażeby wzbudzić mniemanie, że poczciwy Achmed 
rzeczywiście 
zna się na odnajdywaniu tropów.
Skręciłem na prawo z dotychczasowego kierunku, lecz mimo mojej gorliwości nic 
nie 
zauważyłem. Zawróciłem więc na lewo i w tej stronie zacząłem szukać. Zadanie nie 
było łatwe, 
ponieważ konie ściganych nie były podkute i nie zostawiły wyraźnych odcisków. 
Nareszcie po 
długim badaniu spostrzegłem ważne dla mnie wskazówki.
– Achmedzie, podejdź bliżej! – rzekłem. – Chcę zobaczyć czy potrafisz odnaleźć 
ślady. 
Poszukaj tutaj!
Spróbował, ale na próżno.
Omar Altantawi i Mohammed er Raman zgodzili się natychmiast, wobec czego reszta 
także 
się nie sprzeciwiała. Z największym pośpiechem poczyniono przygotowania. 
Najpierw zebrali się 
wojownicy Uelad es Sebira, aby wyruszyć z powrotem. Wzięli udział w dalekiej 
jeździe, nie 
przydawszy nam się na nic. Obawiali się trochę tego, jak zachowają się 
Kramemssowie w razie 
spotkania z nimi, lecz uspokoiło ich przypomnienie obietnicy szejka Kramemssów. 
Odzyskanego 
bi-zarina zabrali ze sobą, ponieważ nam był niepotrzebny.
Następnie rozesłano ludzi do różnych duarów, wreszcie i my dosie-dliśmy koni. 
Przedtem 
oczywiście pożegnałem się z Dżumejlą, co odbyło się bardzo prędko z powodu 
obecności ojca. 
Dała mi na drogę najlepsze życzenia i obiecała modlić się za mnie.
Było nas teraz ośmiu jeźdźców. Trop Krumira znaleźliśmy bardzo szybko. Prowadził 
do 
potoku i przez godzinę ciągnął się wzdłuż niego. W pobliżu Dżebel Rokada skręcił 
na prawo ku 
zachodowi. Widać było, że Saadis el Chabir zamierzał objechać Rokada i Semata, 
aby potem 
dostać się na Dżebel Margeba, albo przez Sidi bu Ghanem na Dżebel Sebess. Tę 
drogę obrał na 
pewno, jeśli rzeczywiście chciał się dostać na targ w Sellum. Jednak wbrew 
mniemaniu szejka 
Omara Altantawi, nie wydawało mi się to zbyt prawdopodobne, gdyż Sellum, jako 
punkt zborny 
członków rozmaitych szczepów, nie mogło być dla zbója bezpiecznym schronieniem.
Aż do teraz Omar jechał z nami tą samą drogą, niebawem jednak my musieliśmy 
zboczyć na 
zachód, a cel jego drogi był na południu.
– Gdzie mam was szukać z moimi czterema końmi? – zwrócił się do mnie.
– Trop nasz okrąży góry Rokada, a potem zwróci się na południe aż do Semata. 
Jeśli z Feszii 
pojedziesz prosto na zachód, natrafisz pewnie na nasze ślady. Od czasu do czasu 
wetkniemy 
w ziemię gałązkę, żebyś nie zabłądził.
– Czy sądzisz, że was nie minę?
– To niemożliwe. Jak długo jedzie się z Feszii, położonej w górach, zanim 
dostanie się na 
zachodnią równinę?
– Godzinę.
– W takim razie nie będziemy długo czekali na ciebie, ponieważ dla skrócenia 
sobie drogi 
zatoczymy łuk.
On ścisnął konia ostrogami, a my uczyniliśmy to samo i niebawem straciliśmy się 
nawzajem 
z oczu. Wkrótce potem natknęliśmy się na ślady sześciu Uelad Hamema, które 
schodziły się 
z tropem Krumi-ra. Następnie przeszliśmy przez drogę karawanową, przecinającą 
południową 
Ramada i łączącą Hamada el Uelad Ayar z Makten i Ras bu Falha przez Hani el 
Haszem 
z algierską Tebessą. Zaraz za nią trop skręcał na południe, co potwierdzało moje 
przypuszczenia. 
Dziwne było, że Saadis el Chabir wcale nie myślał o ukryciu ani zatarciu swego 
śladu, który był 
ciągle tak wyraźny, że nawet człowiek niedoświadczony z łatwością by go 
odszukał. Wszak nie 
raz już się przekonał, że tego rodzaju nieostrożność nie wychodziła mu na dobre.
Niebawem jednak musiałem zmienić swoje zdanie o nierozwadze Krumira. Oto, gdyśmy 
dojechali tak daleko, że ukazały się przed nami przedgórza płaskowyżu Sidi bu 
Ghanem, grunt 
zaczął robić się skalisty, a ślady poznać było można tylko od czasu do czasu po 
kamyku, 
wytrąconym z poprzedniego położenia, lub po obsunięciu się kopyta po kamieniu. 
Musiałem 
wysilać całą swoją uwagę, by nie przeoczyć śladów i dlatego posuwaliśmy się 
naprzód bardzo 
powoli. Nareszcie po upływie pół godziny przybyliśmy znowu na grunt ziemisty, 
ale tam 
zatrzymałem się natychmiast, gdyż spostrzegłem ślady tylko dwóch koni.
– Stać! – rozkazałem. – Nie dotknijcie mi tego tropu! Zsiadłem z konia i 
odmierzyłem ślad. 
Krumir wpadł w końcu na dobrą myśl zmylenia nas.
– Co widzisz? – spytał Mohammed er Raman.
– Że jesteśmy na fałszywym tropie.
– Maszallah, dałeś się oszukać?
– Ja się nigdy nie mylę! Wróćcie o jakieś sto kroków! Muszę dokładniej zbadać tę 
skałę. 
Achmed es Sallah niech zostanie ze mną.
Zrobiłem tak naumyślnie, ażeby wzbudzić mniemanie, że poczciwy Achmed 
rzeczywiście 
zna się na odnajdywaniu tropów.
Skręciłem na prawo z dotychczasowego kierunku, lecz mimo mojej gorliwości nic 
nie 
zauważyłem. Zawróciłem więc na lewo i w tej stronie zacząłem szukać. Zadanie nie 
było łatwe, 
ponieważ konie ściganych nie były podkute i nie zostawiły wyraźnych odcisków. 
Nareszcie po 
długim badaniu spostrzegłem ważne dla mnie wskazówki.
– Achmedzie, podejdź bliżej! – rzekłem. – Chcę zobaczyć czy potrafisz odnaleźć 
ślady. 
Poszukaj tutaj!
Spróbował, ale na próżno.
– Zihdi, ja nic nie widzę. Skała jest twarda, tu kopyto nie mogło zostawić 
śladu.
– A jednak popatrz tu, na dół. Co widzisz? Pochylił się i patrzył bystro.
– Troszeczkę piasku, jakby ze zmielonego kamyczka.
– Słusznie! Tu rzeczywiście zmielono kamyczek. Zobacz dokładnie, jak go 
roztarto! Czy 
stało się to przez uderzenie wprost z góry, czy też w inny sposób?
– To wygląda tak, jakby ten kamyczek roztarł ktoś, obracając się na nim na 
pięcie.
– Tak jest. Ktoś nań nastąpił i obrócił się przy tym na pięcie. Przy jakiej 
sposobności mogło 
stać się coś podobnego?
– Zihdi, skąd ja to mogę wiedzieć? Nie byłem przy tym.
– Gdy ktoś bardzo ostrożnie i powoli zsiada z konia, dotyka ziemi prawą stopą, a 
wyciągając 
lewą ze strzemienia, aby ją postawić na ziemi, musi prawą trochę przekręcić, 
przy czym wywiera 
wielki nacisk, ponieważ cały ciężar ciała na niej spoczywa. Jeśli ta prawa stopa 
nastąpiła 
przypadkowo na kamyczek, a grunt składał się z takiej twardej skały jak ta 
tutaj, to musiała 
kamyczek rozgnieść i rozetrzeć. Z tego wynika, że jeden z jeźdźców zsiadł tutaj 
bardzo ostrożnie 
z konia. Ale po co tak ostrożnie, Achmedzie?
– Aby kopyto konia nie wycisnęło śladu. Czy zgadłem, zihdi?
– Tak. To zupełnie ten sam powód, dla którego jeździec w ogóle zsiadł, chciał 
ulżyć koniowi, 
aby uniknąć odcisków kopyt. Ale teraz musimy zbadać, czy inni także zsiadali z 
koni.
– Jak się o tym dowiesz?
– Poszukam.
Badałem dalej i niebawem znalazłem coś nowego.
– Popatrz, Achmedzie! – rzekłem. – Co to?
– Wąż narysowany nożem na kamieniu.
– Nie nożem, lecz albo ostrzem włóczni, albo kolcem, przytwierdzonym do pięty. 
Hamemowie mają zamiast ostróg żelazne kolce, jak to sam pewnie widziałeś. Jeden 
z nich zsiadł 
tutaj i poślizgnął się, przy czym zarysował kolcem kamień. Linia ta mogła także 
powstać w ten 
sposób, że ten człowiek oparł się przy zsiadaniu na włóczni, która się obsunęła. 
Dwu zsiadło tu 
z koni, a zatem pewnie i reszta uczyniła to samo. Zwierzęta miały stąpać tak 
lekko, jak tylko 
mogły. Powiedz naszym, żeby powoli jechali za nami!
Ruszyłem dalej w tym samym kierunku i w pięć minut potem, w miejscu gdzie kamień 
przechodził w miększy grunt, ślady dwóch koni. Teraz odgadłem już wybieg Krumira 
i przywołałem towarzyszy do siebie.
– Co znalazłeś? – zapytał Ali en Nurabi.
– Krumir nie był tak nieostrożny, jak mi się zdawało – odrzekłem. – Zadał sobie 
wiele trudu, 
żeby wyprowadzić nas w pole.
– Czy zgubiłeś jego ślad?
– Nie. Przypatrzcie się okolicy! Skalisty grunt, leżący za nami, przechodzi tu w 
miększy. 
Granica między kamieniem a ziemią jest dość ostra i zwraca się tutaj na lewo 
tworząc półkole. 
Aby nas zmylić Saadis el Chabir zsiadł ze swoimi ludźmi z koni, aby zwierzęta 
lżej stąpały, 
posunął się twardym gruntem wzdłuż tej granicy i odsyłał od siebie co pewien 
czas po dwu 
jeźdźców. W ten sposób musiały powstać cztery różne tropy, a każdy z nich 
biegnie w innym 
kierunku. Później albo połączą się, albo Krumir pojedzie już sam z Mochallah, w 
nadziei że 
udamy się jednym z tamtych tropów i pozwolimy mu w ten sposób umknąć. Dwa tropy 
już 
odnalazłem, a resztę także pewnie niebawem ujrzymy, trzymając się ciągle granicy 
pomiędzy 
skałą a twardym gruntem. Krumir nas nie oszuka! Chodźmy dalej.
Poszedłem przodem i spostrzegłem wkrótce trzeci trop. Przyłożywszy papier 
przekonałem 
się, że zostawili go Hamemowie. Teraz należało spodziewać się jeszcze czwartego, 
pochodzącego już na pewno od Krumira.
Idąc dalej w tym samym kierunku, ujrzeliśmy za sobą wynurzających się czterech 
jeźdźców. 
Był to Omar Altantawi z trzema Meszeerami, siedzącymi, jak się okazało, na 
niezwykle dobrych 
koniach. Po przywitaniu i powiadomieniu ich o przyczynach naszego powolnego 
pochodu, 
zaczęliśmy na nowo poszukiwania.
Po długim czasie wpadły mi nareszcie w oko odciski kopyt. Papier mój przystawał 
całkiem 
dokładnie do śladów jednego konia. Dla jeszcze większej pewności wydarłem kartkę 
z notatnika, 
aby sporządzić sobie dokładny rysunek kopyt bułana.
Teraz ruszyliśmy ze zdwojoną szybkością nowo odkrytym tropem, gdyż mieliśmy do 
odrobienia znaczną stratę czasu. Byłem bardzo ciekawy, jaki kierunek obrał teraz 
Krumir, gdyż 
z tego mogliśmy wnosić o jego planach. W przeciągu niespełna godziny wyrobiłem 
sobie o nich 
dokładne pojęcie.
Z Dżebel Sebissa na granicy algierskie), naprzeciwko Tebessy, ciągnie się mało 
znane 
dotychczas zlewisko rzek, w poprzek Tunezji aż do Sebcha Sidi el Hani, zwanego 
także jeziorem 
Keruanu, a położonym na wschodzie. Kilka nieznacznych rzek spływa na ten obszar 
z północy 
i południa. Najważniejszą jest Sufletwa, która bierze początek w Dżebel Semeta, 
toczy się potem 
ze czterdzieści kilometrów na południe i skręca na wschód pod miejscowością 
Sbeitla albo 
Sufletwa. Zobaczyliśmy, że Krumir jechał ciągle prawym brzegiem w dół rzeki. 
Była to droga na 
Dżebel Margeba, u którego podnóży pasł trzody ferkah Meszeerów. Tam udali się 
także nasi 
posłańcy i chodziło tylko o to, kto prędzej przybył: on, czy oni. On miał lepsze 
konie, oni zaś 
prostą drogę przez Tiuasz i południowo-zachodni płaskowyż Haluk el Melbila. Oni 
też jechali 
przez całą noc, on zaś oszczędzając dziewczynę, musiał rozbić obóz na nocleg.
Teraz mogliśmy zdecydowanie przyspieszyć i pomimo uwagi zwróconej na trop, 
robiliśmy 
po mili geograficznej na godzinę. Przed zachodem słońca przybyliśmy do 
wschodnich 
przedgórzy Semmema Amram, a kiedy się ściemniło, zatrzymaliśmy się na noc w 
pobliżu drogi 
karawanowej pomiędzy Sbeitla a Semela de Feraszisz.
O świcie byliśmy znów na koniach. Kraj był tu pokryty trawą i dlatego widać było 
jeszcze 
wczorajsze ślady Krumira. Ku memu zdziwieniu jednak nie wiodły one do Margeba, 
lecz 
zbaczały w prawo na Belad Aatasz. Widocznie ścigany zamierzał ominąć wszystkie 
plemiona 
Meszeerów i udać się wprost do Hamemów po drugiej stronie Sidi Ali Ben Aun. 
Zależało mi na 
tym, żeby upewnić się co do jego planów, zwłaszcza, że gdy przybywszy na miejsce 
jego 
noclegu, poznałem, że odpoczywał tylko przez krótki czas i już przed północą 
wyruszył w dalszą 
drogę, przez co powiększył odległość między nami a sobą o przynajmniej trzy 
godziny.
Dążąc naprzód z nieustającym pośpiechem dotarliśmy wkrótce do doliny rzeki 
Aatasz, 
przeprawiliśmy się przez jej niezbyt głęboką wodę i dotarliśmy jeszcze przed 
południem na 
wysokość gór Nuba. Stąd ślady prowadziły na południowy wschód ku równinie ed 
Daban, teraz 
więc byłem już pewny swego.
Zatrzymałem się i zsiadłem, by dać wypocząć koniom przez kilka minut.
– Szejku Omarze Altantawi – zapytałem – czy wiesz na pewno, że Jamar es Sikkit, 
stary 
szejk Hamemów znajduje się na targu w Sellum?
-Tak.
– Ile czasu potrzebujesz, żeby się tam dostać?
– Jedzie się zwykle pięć godzin, ale w razie potrzeby i dwie wystarczą.
– A jak daleko jest stąd do pierwszego duaru Hamemów, który leży po drugiej 
stronie 
równiny Ben Aun?
– Jedzie się tam przez siedem godzin, ale przy naszej szybkości będziemy za 
trzy.
– Krumir pojechał tędy na lewo ku Ben Aun i zapewne jest już pod osłoną Hamemów, 
ponieważ wyprzedził nas o około pięć godzin, a posłańcy nasi nie mogli tam 
jeszcze przybyć.
– Emirze, w takim razie musimy czym prędzej jechać do Sellum po starego szejka!
– Chciałem to samo powiedzieć. Tylko on może nam pomóc. Aż do czasu jego 
przybycia 
musimy jednak schwytać Krumira i dobrze pilnować. Dwaj dadzą sobie radę w drodze 
do 
Sellum. Ty weź jednego ze swoich Meszeerów i jedź w swoim kierunku, a my puścimy 
się tędy 
dalej. Jeśli to, co mówisz o odległościach, jest słuszne, to z Sellum do Ben Aun 
będzie można 
dostać się za sześć godzin, tak więc przed zachodem słońca będziesz przy nas 
razem z szejkiem.
– O, effendi, z Sellum do Ben Aun prowadzi bardzo dobra droga karawanowa. Jeśli 
od razu 
znajdę Jamara es Sikkit, przybędę do was jeszcze wcześniej. Bądźcie dobrej 
myśli! Hamemowie 
znają tych dwu moich ludzi, którzy są z wami, i nie zawahają się uczynić tego, 
czego od nich 
zażądacie.
Odjechał z jednym z Meszeerów na prawo. Daliśmy koniom trochę daktyli i 
ruszyliśmy 
naszą drogą. Wszystko poszło tak, jak przypuszczałem, a na krótki czas przed 
południem 
ujrzeliśmy w oddali pierwszego jeźdźca, którego widok kazał nam się domyślać 
istnienia 
w pobliżu duaru. Niebawem przyłączyło się do niego jeszcze kilku i powstał 
oddział, który puścił 
się naprzeciw nas wyciągniętym cwałem. Gdy już nas otoczyli, głos zabrał Ali en 
Nurabi:
– Sallam aalejkum! Do jakiego szczepu należycie?
– Jesteśmy Hamema z ferkah Feran – odpowiedział jeden z nich.
– Jak się nazywa wasz szejk?
– Jamar es Sikkit Ben Mulej Halefis Bukadani. Ja jestem Sar Abduk Ben Jamar es 
Sikkit, 
dowódca tych ludzi.
– Jesteś więc synem szejka. Słyszeliśmy, że on znajduje się w obozie w Sellum?
– Słyszeliście dobrze. Czy jedziecie do niego?
– Nie, chcemy dostać się do pierwszego waszego duaru i poprosić was o chleb i 
sól.
– Kto wy jesteście?
– Ja jestem Ali en Nurabi, szejk Rakba z ferkah Uelad es Sebira. Ten szejk to 
Mohammed er 
Raman, wódz Meszeerów z Dżebel Szefera, ci dwaj to emirowie z dalekiego Zachodu, 
a reszta to 
towarzyszący nam Meszeerowie.
– Ja was znam – odrzekł dumnie Hamema. – Nie spożyjecie z nami ani soli, ani 
chleba, gdyż 
jesteście nieprzyjaciółmi naszych przyjaciół!
– Ty się mylisz. Przybywamy…
– Milcz! – przerwał mu groźnie Sar Abduk. – Powiedziałeś, że jesteś Ali en 
Nurabi, szejk 
Uelad es Sebira. Czy wy nie jesteście nieprzyjaciółmi Hamemów Uelad Mateleg, 
których chcecie 
zwalczać na drodze karawanowej z Testur do Kef?
– Oni chcą ograbić karawanę znajdującą się pod naszą opieką!
– Kto oddał ją wam pod opiekę? Mohammed es Sadak basza! Jesteście parobkami 
baszy 
i przelewacie krew w obronie nędznych kramarzy za jeszcze nędzniejsze pieniądze. 
Jesteście 
naszymi nieprzyjaciółmi, a chcecie jeść z nami chleb i sól! Ścigacie naszego 
przyjaciela i brata 
Saadisa el Chabir i żądacie od nas gościny? Ośmielacie się nawet do nas 
sprowadzać dwu 
giaurów z Frankistanu i zanieczyszczać nasze namioty, duar, kobiety i dzieci! 
Niechaj Allah 
potępi te psy niewierne! Prawy muzułmanin spluwa przed nimi i przywiązuje ich…
– Spluń tylko, chłopcze! – przerwałem mu.
Za jednym skokiem konia znalazłem się obok niego, a porwawszy go za kark, 
pociągnąłem 
do siebie i przyłożyłem mu nóż do gardła. Gdybym pozwolił na tak ciężką obelgę, 
sprawa nasza 
byłaby już stracona raz na zawsze. W jednej chwili wszyscy Hamemowie chwycili za 
broń, ale 
moi ludzie byli już także gotowi do strzału. Napad mój odbył się tak szybko, 
niespodzianie 
i silnie, że Sar Abduk dostał się w moje ręce, zanim zdołał pomyśleć o obronie. 
Przytknąłem mu 
do gardła ostrze noża i rzekłem:
– Gdybyś nie był synem szejka Jamara es Sikkit, którego czczę i poważam, 
posłałbym cię 
tym nożem na most es Ssirat, wiodący zmarłych na sąd ostateczny. Przestrzegam 
cię: jeżeli 
powiesz jeszcze jedno słowo, które mi się nie spodoba, to twą duszę porwie anioł 
śmierci. Idź 
i wsiądź znowu na konia.
Puściłem go, a on zsunął się z konia i stanął na ziemi blady ze strachu, wstydu 
i złości 
i patrzył się tępo we mnie. Potem wydobył sztylet i zagroził mi:
– Na co ty się odważyłeś, cudzoziemcze? Czy mam cię zakłuć? Na to wymierzyłem 
weń 
rewolwer.
– Ty mnie? – zawołałem. – Czy nóż mój nie był już na twoim gardle? Podnieś tylko 
rękę, 
jeśli chcesz pójść do swoich przodków! Lepiej będzie dla was, jeśli w spokoju 
wysłuchacie, 
czego od was żądamy. Nie boimy się was, chociaż jesteście liczniejsi od nas. 
Jeszcze przed 
zachodem słońca przybędzie Jamar es Sikkit, by wam powiedzieć, że jesteśmy 
waszymi gośćmi.
– On nie przybędzie!
– Ja mówię, że przybędzie! Czy znasz Omara Altantawi, szejka Meszeerów z Hadżeb 
el Aiun 
i Hamra Kamuda?
– Znam.
– Czy to wasz nieprzyjaciel?
– To nasz brat.
– To dobrze. On był z nami i pojechał do Sellum po twojego ojca, Jamara es 
Sikkit.
– Czy mówisz prawdę?
– Emir z Frankistanu nigdy nie kłamie! Przypatrz się tym dwóm Meszeerom z ferkah 
szejka 
Altantawi! Czy znasz ich?
Moja nieustraszoność wzbudziła w nim widocznie podziw, skoro mi tak dobrowolnie 
odpowiadał. Kiedy zaś dobrze przypatrzył się obu ludziom, wydało mi się, że się 
zakłopotał.
– Znam – odrzekł.
– Strzeż się zatem, żebyś przeciwko nam wrogo nie występował, dopóki nie 
usłyszysz 
rozkazów swojego ojca.
– Czego chcecie od nas?
– Wpierw odpowiedz na moje pytanie: czy Saadis el Chabir, Krumir z ferkah ed 
Dedmaka 
jest u was?
– Jest.
– On porwał nam dwa konie i dziewczynę. Żądamy abyś go nam wydał razem z łupem.
– On był nam przewodnikiem w wielu naszych wędrówkach, dziś spożył z nami znowu 
chleb 
i sól i pił wodę, nie wydamy go zatem nikomu!
– W takim razie przyjmiesz na siebie odpowiedzialność za wszystkie skutki tego 
kroku.
– Przyjmuję. Wy jesteście naszymi wrogami, podpadliście krwawej zemście, 
ponieważ 
zabiliście Hamemę w duarze Seraia bent.
– On był rozbójnikiem, chciał porwać tego konia, na którym siedzę i zabić 
jednego z naszych 
ludzi.
– Mimo to krew jego musi być pomszczona!
– Ale nie przez was. On nie należał do was, lecz do ferkah Uelad Mateleg, którzy 
spokrewnieni są z wami bardzo daleko.
– Był jednak Hamema. Zatrzymamy was i wydamy Hamemom Uelad Mateleg.
– Gdyby się nawet zeszli wszyscy Hamemowie by nas zatrzymać, nie zdołaliby tego 
dokonać. Zostaniemy u was dobrowolnie i zaczekamy na twego ojca. Zaprowadź nas 
do duaru!
– Tego nie zrobię! Dopóki szejk Jamar es Sikkit nie postanowi, co się z wami ma 
stać, 
dopóty będziemy was uważali za wrogów. Zaprowadzimy was przed duar i będziemy 
tam 
pilnowali, dopóki szejk nie nadjedzie.
– Możesz to uczynić, ale nie waż się wypuścić Krumira. Niech pozostanie pod 
waszą opieką, 
dopóki szejk nie objawi swej woli w tej sprawie!
Hamemowie wzięli nas w środek i zaprowadzili przed duar, położony na otwartej 
równinie. 
Na południowym wschodzie wznosiły się na widnokręgu Dżebel Gwassera, na południu 
Dżebel 
Maszura, a między nimi samotne pasmo Dżebel Segedel.
Rozłożywszy się obozem, puściliśmy konie, żeby pasły się dokoła nas. 
Przeważająca liczba 
uzbrojonych Hamemów otoczyła nas zaraz, nikt jednak nie zbliżył się, by 
przemówić choć słowo 
lub podać nam łyk wody. Rozmowa nasza obracała się wyłącznie wokół tematu, czy 
Hamemowie 
pozwolą umknąć Krumirowi, a obawy nasze okazały się niestety nie całkiem płonne. 
Tak mijała 
godzina za godziną, słońce zniżało się coraz to bardziej a wraz z nim opadała 
też nasza 
cierpliwość. Nareszcie, po ruchu wśród Hamemów, poznaliśmy, że na równinie coś 
się dzieje. 
Mały oddział odłączył się od reszty i powrócił niebawem z trzema jeźdźcami. W 
jednym z nich 
poznaliśmy Omara Altantawi, a trzecim był niewątpliwie wyczekiwany z taką 
tęsknotą szejk 
Jamar es Sikkit. Był to starzec lat około siedemdziesięciu, o wysokiej, lecz nie 
pochylonej 
postawie. Pomarszczona twarz, opalona od słońca, przybrała barwę wyprawionej 
skóry, a długa, 
jak śnieg biała broda spadała mu na piersi.
Powstawaliśmy z ziemi, on zaś zeskoczył z konia i podniósł ręce na powitanie.
– Bądźcie pozdrowieni, bracia mojego przyjaciela. Słońce niechaj przyświeca 
waszym 
drogom, księżyc niechaj strzeże waszego spoczynku w nocy. Ojcowie wasi cieszą 
się waszym 
życiem, a synowie biorą sobie za przykład czyny waszych rąk. Który z was jest 
szejk Ali en 
Nurabi, wódz Sebirów?
– Ja – odrzekł wezwany.
– Podaj mi rękę. Dusza twoja jest zasmucona wielką stratą, ale pociesz się, 
albowiem oddam 
ci wszystko, co ci zabrano! Który jest Mohammed er Raman, szejk Meszeerów?
-Ja.
– I ty podaj mi rękę, albowiem jesteś bratem tego, którego ja miłuję! Bądź 
pozdrowion teraz 
i po wszystkie czasy! Gdzie są dwaj emirowie z krainy Franków?
– Oto oni – rzekł Omar Altantawi. – Ten mówi językiem wiernych, tamten zaś nie.
Stary przypatrywał mi się długo od stóp do głów, a potem przemówił w te słowa:
– Emirze, słyszałem dużo o tobie. Ty nie boisz się całej gromady nieprzyjaciół, 
ty zabiłeś lwa 
i panterę, ty czytasz ślady jak uczoną księgę. Kiedy wieczorem zabrzmią przy 
ognisku pieśni 
o walecznych i bohaterskich czynach usłyszy się twoje imię. Niechaj Allah 
błogosławi twe 
wejście do mojego obozu, chociaż ty wielbisz go w inny sposób. Lecz Allah Ula 
Allah – Bóg jest 
Bogiem, tym samym, jakiekolwiek nadanoby mu imię. Powiedz emirowi, nie 
rozumiejącemu 
moich słów, że mile witam go ja i moi ludzie.
– Dziękuję ci, Jamarze es Sikkit! Serce twoje jest pełne dobroci, a dusza twoja 
jest 
mieszkaniem mądrości i rozumu. Twoi ludzie nas nie przyjęli, lecz ty oddasz nam 
sprawiedliwość i uczcisz prawdę jak prorok nakazał. Zaprowadź nas do swego 
namiotu, gdyż 
pragnę zamienić słowa przyjaźni z najmędrszym i najsłynniejszym szejkiem 
Hamemów!
– Wsiądźcie na konie! – poprosił. – Tacy goście nie powinni okrywać swych nóg 
pyłem, 
wchodząc do duaru Jamara es Sikkit.
Dosiedliśmy więc znowu koni i pojechaliśmy do obozu. U wejścia czekał na nas syn 
szejka, 
Sar Abduk. Minę miał posępną, a widząc, jak uprzejmie zostaliśmy przyjęci przez 
ojca, ukrył 
swoje zakłopotanie na niechętnym obliczu.
– Synu mój – rozkazał es Sikkit – pozdrów moich gości, gdyż są zarazem twoimi!
Wezwany posłuchał i podał nam wszystkim rękę, po czym przyłączył się do nas, 
kiedy 
jechaliśmy przez obóz. Przed wielkim namiotem szejka zsiedliśmy z koni, a na 
skinienie 
dowódcy wyciągnęło się wiele rąk aby odebrać od nas konie i przynieść rogóżki do 
siedzenia. 
Wszystko wyglądało prawdziwie patriarchalnie. Gdyby jeszcze rosły tam palmy, 
można byłoby 
pomyśleć, że przyjmowano nas w gaju Mamre u Abrahama. Jamar skinął na młodego 
Beduina 
i rzekł:
– Niechaj zabiją jagnię i przyrządzą dla moich gości wieczerzę, jako się głodnym 
należy!
Uznałem za stosowne sprzeciwić się temu na razie.
– O szejku, bądź pewny, że strawa nie przejdzie przez nasze usta, dopóki nie 
zostanie 
załatwiona sprawa, dla której przybyliśmy tutaj!
– Panie – odrzekł – widzę, że działasz jak mąż, któremu Allah użyczył siły woli 
i czynu. Ja 
uczyniłbym tak samo jak ty. Życzenie twoje spełni się niebawem.
Zwrócił się do syna i rzekł:
– Zawołać Krumira Saadisa!
Twarz młodzieńca drgnęła w szczególny sposób. Dopiero po chwili odpowiedział:
– Jego tu nie ma.
Na te słowa przystąpiliśmy bliżej, a stary szejk zmarszczył brwi i zapytał:
– Nie ma? A gdzie jest?
– Odjechał.
– Allahi! Czemu?
– Ponieważ usłyszał, że ci mężowie tu przyjechali.
– Co zabrał z sobą?
– Dziewczynę.
– I oba konie, na których przybył?
– Tak.
– Allah ‘l Allah, ia Allah! A ty go puściłeś? – wybuchnął szejk. – Czy twój 
rozum się zaćmił, 
że twoje myśli błądzą tak fałszywymi ścieżkami? Ty niszczysz moje imię i burzysz 
chwałę 
mojego domu. Jesteś najstarszym z moich synów, ale najmłodszy postąpiłby 
mądrzej!
Oczy Abduka zaiskrzyły się wyraźnie.
– Czy mogłem go zatrzymać? – zapytał z gniewem. – Był naszym gościem i bratem. 
Co mnie 
obchodziły sprawy tych ludzi, którzy zdarli mnie z konia i zagrozili mi nożem!
– Kto to uczynił?
Ma to gniewne zapytanie szejka, odpowiedziałem:
– Ja to uczyniłem. Sar Abduk nazwał nas giaurami, życzył nam aby nas Allah 
potępił i chciał 
nas opluć. Czy ty byś to ścierpiał szejku? Allah udzielił mi siły w rękach, 
jakiej nie ma żaden 
z Hamemów, pochwyciłem więc bluźniercę z konia i przyłożyłem mu nóż do gardła, 
aby mu 
pokazać, na co właściwie zasłużył. Lecz jako syna Sikkita puściłem go wolno. On 
zaś zamiast 
podziękować, oskarża mnie teraz za to, że byłem dlań dobrotliwy i miłosierny.
Szejk patrzył długo przed siebie. Ani jeden grymas twarzy nie zdradził jego 
myśli, ani 
poruszających go uczuć. Potem zapytał syna:
– Czy wiedziałeś, że Omar Altantawi udał się po mnie?
– Wiedziałem – rzekł Sar Abduk z wahaniem.
– W takim razie nie powinieneś był się do niczego mieszać przed moim przybyciem. 
Zawstydziłeś twarz moją i będziesz musiał to odpokutować. Dokąd zwrócił się 
Krumir?
– Stąd zmierza na Dżebel Sidi Aisz, potem do Uelad Szahia, a następnie przez 
Seddadę, 
Tozer, Neftę, Sidi Khalifat i Tarsud do Tuggurtu.
– Czy podał ci fałszywą drogę?
– Nie.
– Teraz posłuchaj, jaką ci zadam karę: weźmiesz nasze najszybsze konie i tylu 
wojowników, 
ilu ci będzie potrzeba, i popędzisz za nim w tej chwili. Gdziekolwiek go 
spotkasz, pochwycisz 
go, albo zabijesz. Nie pokażesz mi się więcej na oczy, chyba że razem z 
dziewczyną i oboma 
końmi. Przysięgam na Allaha i proroka Mahometa!
– Pochwycić go albo zabić? – zawołał syn. – On jest naszym gościem!
– Nie. Już nim nie jest. Gdyby dotychczas był naszym gościem, byłby musiał oddać 
swoją 
zdobycz, a jego nikt nie śmiałby tknąć. Teraz jednak opuścił nasze namioty i 
pozostaje pod 
własną ochroną.
– On był naszym przewodnikiem!
– Był, ale już nie jest. Dwukrotnie złamał przysięgę i dwukrotnie zapłacił za 
gościnę 
rabunkiem. Dowiedziałem się o tym od Omara Altantawi. Niechaj więc teraz będzie 
jako hiena, 
której nie zabija się kulą, lecz kijem. Każ siodłać konie, ponieważ nie ma czasu 
do stracenia. 
Przysięgę moją słyszałeś. Na kości przodków moich, ja jej dotrzymam!
Sprzeciwił się temu Mohammed er Raman:
– Zostaw tu swoich wojowników, o szejku! Czy sądzisz, że możemy zdać na kogoś 
innego 
to, do czego nam samym siły nie brak? Czy mamy tutaj siedzieć bezczynnie, jak 
tchórze i ginąć 
z niecierpliwości? Nie, my sami popędzimy za Krumirem. Czy słusznie 
powiedziałem, mężowie?
W odpowiedzi zawtórowaliśmy mu głośnymi okrzykami. Szejk chciał się dalej 
sprzeciwiać:
– Nie znacie okolicy!
– Ten emir umie czytać ślady – odparł Ali en Nurabi. – Pojedziemy tuż za 
zbiegiem, dopóki 
nie wpadnie nam w ręce.
– To wypocznijcie przynajmniej i spożyjcie u mnie ucztę gościnności!
– Wybacz, Jamarze es Sikkit – odrzekłem – wszak wiesz, jak droga jest nam każda 
minuta. 
Musimy ruszać w drogę!
– To przyjmijcie ode mnie, czego serce wasze pożąda! Mój syn będzie z wami, gdyż 
szejk 
Hamemów jeszcze nigdy nie cofnął słowa. Klacz jego jest szybka jak piorun i 
rozbójnik jej nie 
ujdzie. Jest jeszcze u mnie druga, której dotąd żaden koń nie dogonił. Pożyczę 
wam ją, jeśli 
któreś z waszych zwierząt jest zanadto zmęczone.
Była to propozycja niezwykle wielkoduszna, nie omieszkałem tedy skorzystać z 
niej 
natychmiast.
– Serce twoje, o szejku, hojne jest w dobrodziejstwa – rzekłem – jak noc pełna 
rosy! 
Przyjaciel mój i towarzysz, waleczny Achmed es Sallah, niewątpliwie znużył 
zanadto klacz 
swoją z wadi Serrat, mogłyby ją opuścić siły, kiedy ich najbardziej będzie 
potrzeba. Zatrzymaj 
jego klacz tutaj, a pożycz mu swojej. Będzie ją miłował i hodował, jak swoją, a 
potem wymieni 
za swoją, kiedy wrócimy.
Zależało mi na tym, żeby Achmed odegrał ważną rolę przy pochwyceniu Krumira, 
ponieważ 
miał zasłużyć sobie na Mochallah. Musiałem przeto postarać się dlań o konia, 
który prędzej niż 
jego własny pozwoliłby mu na doścignięcie upragnionego celu.
– Niechaj ją weźmie – odpowiedział szejk. – Nikt z Bedawich nie pożyczyłby swej 
klaczy, 
ale moi ludzie naruszyli wasze prawo, dlatego nie pożałuję starań, żeby zostało 
wam to 
wynagrodzone.
– Jak dawno Krumir wyjechał z duaru? – zapytałem Abduka.
– Słońce przebiegło od tego czasu piątą część swojego łuku.
– Czy są pochodnie w obozie? – Są.
– Trzeba je zabrać, żebyśmy mogli jechać nocą.
W ten sposób znowu zawiedliśmy się w oczekiwaniu, że dostaniemy Krumira w swoje 
ręce, 
zachowanie się jednak zacnego szejka uniemożliwiło wszelkie wyrzuty. Syn jego 
pogodził się 
spokojnie ze swym losem, a pogoń za rabusiem zaczęła go nawet z wolna zajmować.
Dzielny Achmed siedział z prawdziwie królewską miną na szlachetnym koniu, 
jakiego nigdy 
jeszcze nie miał pod sobą i płonął niecierpliwą żądzą zobaczenia Krumira. Gdyby 
go spostrzegł 
byłby w pogoni nie pozostał w tyle.
Na godzinę przed zachodem słońca opuściliśmy duar. Sar Abduk chciał jako 
przewodnik 
jechać na czele, musiał jednak zaniechać tego zamiaru, gdyż więcej ufałem 
śladom, aniżeli temu 
co powiedział Krumir.
Trop znalazł się wkrótce. Ponieważ chcieliśmy wykorzystać godzinę, która została 
nam 
jeszcze do wieczora, pędziliśmy przez równinę jak wicher, nie oszczędzając koni, 
ze 
świadomością, że odpoczną wkrótce przez kilka godzin. Kiedy nastał krótki w 
owych okolicach 
zmierzch, przebyliśmy połowę czteromilowej drogi do Sidi Aisz.
Wreszcie zapadła noc. Po odmówieniu modlitwy zapaliliśmy pochodnie, aby nie 
przerywać 
jazdy, choć odbywała się ona znacznie powolniej. Do Dżebel Aisz przybyliśmy 
dopiero po dwu 
godzinach. Za tymi górami, na zachód od nich, rzeka Tarfani toczy swe czyste 
wody ku 
południowi. Wytryskuje w paśmie górskim ciągnącym się od Dżebel Szambi z 
północnego 
wschodu na południowy zachód, mija Ferianę, zatacza pod Gafsą ostry łuk ku 
zachodowi 
i uchodzi potem do małego szotu Baadża, położonego na południe od Dra el Haua.
Kiedy dojechaliśmy do rzeki Tarfani trop nagle zniknął. Domyśliłem się od razu 
podstępu 
używanego czasem przez Indian i północnoamerykańskich myśliwców. Zsiadłem z 
konia, 
kazałem sobie podać pochodnię i poświeciłem w wodę. Rzeczywiście! Przy świetle 
zobaczyłem 
przez przezroczyste fale bardzo wyraźne odciski kopyt dwu koni. Krumir obrał 
więc sobie drogę 
przez łożysko rzeki. Aby nie stracić śladu wystarczyło nam dobrze uważać na oba 
brzegi.
Całą godzinę ścigany jechał rzeką, a potem wyjechał z wody i ruszył prosto ku 
zachodowi. 
Mniej więcej o milę na zachód za Tarfani płynie ku południowi, równolegle z nią, 
inna rzeczka, 
która łączy się z nią powyżej Gafsy. Rzeczką tą jechał Krumir, tak samo jak 
poprzednio przez 
wody Tarfani. Wreszcie opuścił rzeczkę i ruszył w kierunku Uelad Szahia.
Tymczasem pochodnie wypaliły się do końca. Zbliżała się północ, a zarówno nam, 
jak 
i koniom potrzeba było spoczynku. Rozbiliśmy obóz, postawiliśmy warty i 
spróbowaliśmy 
zasnąć. Udało się to wszystkim z wyjątkiem Alego en Nurabi, którego kilkakrotne 
niepowodzenie naszych wysiłków przyprawiło o rozdrażnienie, nie pozwalające mu 
usnąć. Kiedy 
zbudzono nas o świcie, szejk jeszcze nie zamknął oczu.
Po odmówieniu modlitwy porannej wypiliśmy trochę wody, zagryźliśmy daktylami, 
a osiodławszy konie rozpoczęliśmy jazdę na nowo.
Zbliżaliśmy się do owych mniej odwiedzanych krain, w których leży sporna jeszcze 
do 
dzisiaj granica między Algierią a Tunezją. Mieszkający tu i ówdzie Beduini 
prowadzą z sobą 
ustawiczne spory. Jest to w ogóle okolica niebezpieczna i przesiąknięta krwią, 
gdyż krwawy 
odwet pożera tam rokrocznie więcej ofiar, niż można przypuszczać. Musieliśmy być 
bardzo 
ostrożni.
I Krumir miał się na baczności. Okazał wprost zdumiewającą znajomość kraju i 
udowodnił 
tym, że zasłużył w zupełności na miano el Chabir. Nie ominął najmniejszej 
wklęsłości gruntu, 
najbardziej samotnego krzaka, żeby nie pozyskać go jako osłony przed 
niepowołanymi oczami. 
Pokonywał wszelkie trudności z przewidującą pewnością, godną podziwu i 
świadczącą niezbicie, 
że nie po raz pierwszy przejeżdżał przez te strony. Należało także wziąć pod 
uwagę to, że 
Mochallah niewątpliwie bardzo utrudniała mu ucieczkę, dlatego można było 
przypuścić, że 
przywiązał ją w ten sposób do konia, iż była zupełnie w jego mocy.
Około południa dostaliśmy się do gór Szahia, skąd przez Dra el Haua można 
spojrzeć 
w najniebezpieczniejszą część Tunezji. Jest to kraina szotów i sebch. Hen, w 
dole, wprost na 
południe, przeżyłem raz na szocie Dżerid tak okropną przygodę, że na jej 
wspomnienie, jeszcze 
dzisiaj włosy stają mi dęba na głowie. Nie ma nic tak podstępnego jak szoty. 
Leżą sobie tak jasne 
i pogodne, lodowata ich powierzchnia połyskuje tak zapraszająco, a jednak pod tą 
uśmiechniętą 
powierzchnią czyha śmierć.
Na południe od Dżebel Aures i wschodnich odnóży tego masywu górskiego, rozciąga 
się 
falista równina, pokryta pokładami soli. Jako pozostałości dawnych wielkich 
jezior noszą one 
w Algierii nazwę szotów, w Tunezji zaś sebch, a składają się, licząc od zachodu 
na południe, 
z trzech wielkich szotów: Melrir, Rarsa i Dżerid, zwanego także el Kebir. 
Ponieważ w pobliżu 
znajduje się strefa piaszczystych ławic, z której wiatr południowy niesie 
ustawicznie lotny 
piasek, przeto wszystkie wklęsłości szotu pokryte są głębokimi ruchomymi masami 
piasku, 
a tylko w samym środku zachowała się znaczna ilość wody. Pokrywa ją skorupa 
soli, a pod nią 
znajduje się na głębokość jednego metra jasnozielona woda. Potem na pięćdziesiąt 
i więcej 
metrów w głąb sięga miałki piasek, który z cichą, iście diabelską pewnością 
zatrzymuje i chowa 
w sobie wszystko, pod czym załamie się solna skorupa.
Powłoka ta nie tworzy, tak jak lód, równej, gładkiej płaszczyzny, lecz zagina 
się w szereg 
falistych zagłębień i wypukłości. Grubość jej wynosi przeciętnie dwadzieścia, 
często jednak tylko 
dziesięć, a nawet i mniej centymetrów, a barwa jej podobna jest do niebieskawo 
połyskującej 
powierzchni roztopionego ołowiu. Idąc po niej wolniej, wywołuje się krokami 
odgłos, podobny 
do dźwięku ziemi w Solfatarze pod Neapolem. Lotny piasek, będący w ustawicznym 
ruchu, 
zabarwia ciemniej zagłębienia w skorupie, potem nabiera coraz to więcej ciężaru, 
aż w końcu 
przedziera się pod skorupę i zostawia po sobie nowe białe miejsce. Kiedy samum 
dmie od 
południa, sól trzeszczy i zgrzyta, spiekota wyżera dziury i szpary, wskutek 
czego cała budowa się 
zmienia. Jeszcze gorzej działa pora deszczowa. Wilgotne opady rozpuszczają sól 
na głębszych 
miejscach, skorupa zapada się w wodę i utrzymuje na pływającym piasku albo jeśli 
piasek ten 
jest bardzo lekki i drobny, wydostaje się na górę i nadaje takiemu miejscu 
pozoru zupełnej 
zwartości. Wchodzić można tylko na niektóre miejsca szotów i to z największym 
narażeniem 
życia. A jednak, chociaż trudno w to uwierzyć, kilka dróg prowadzi w poprzek tej 
podstępnej 
pokrywy solnej, a to dzięki ożywionemu handlowi między Tunisem a słynnymi z 
obfitości 
daktyli krainami Suf i Belad el Dżerid. Drogi te są jednak co najmniej tak 
niebezpieczne, jak 
zdradzieckie ścieżki na bezdennych bagnach Laponii. Mając zaledwie stopę 
szerokości zmieniają 
się one w sposób niespodziany, a trudny do zauważenia i wywołują w przechodniu 
uczucie, 
jakiego by doznał, gdyby w zimie musiał przejść po zlodowaciałym, gładkim i 
wzniesionym na 
kilka pięter szczycie dachu. Często ścieżka zapada się tak głęboko, że woda 
dochodzi koniowi 
powyżej brzucha, czasem w bok sprowadza wędrowca zwodnicza fatamorgana, prosto w 
objęcia 
śmierci. Bród taki oznaczają często małe grupki kamieni, zwane przez Beduinów 
„gmair”, lecz 
znaki te pochłania często woda, albo syn pustyni z zemsty nadaje im inne 
położenie. Biada 
wówczas nieostrożnemu, jeśli o jeden krok zboczy z drogi, sebcha się otwiera, 
człowiek znika, 
pływający piasek obejmuje go w ciężkim, mokrym uścisku, a nad nim zamyka się 
papkowata, 
lecz pozornie silna i twarda skorupa.
Kto chce puścić się taką ścieżką, musi mieć pewnego i przytomnego przewodnika, 
w przeciwnym razie będzie zgubiony. Jako przewodnicy po szotach, czyli 
chabirowie, słyną 
Merazigowie, mieszkający na południowym brzegu szotu. Jeśli jakieś towarzystwo, 
albo 
karawana chce przejść przez sebchę, musi najpierw wybłagać sobie pomoc Allaha. 
Potem 
przewodnik rusza przodem, sondując dokładnie drogę. Za nim idą z poganiaczami 
wielbłądy, 
jeden za drugim, a nawet z głową przywiązaną do ogona poprzednika. Ilekroć 
pokażą się miejsca 
niebezpieczne, przewodnik się waha, wielbłądy i konie parskają trwożnie, lecz 
wszyscy muszą 
iść naprzód, bo ani na chwilę nie można się zatrzymać na chwiejnym i cienkim 
gruncie. Jest to 
zataczanie się nad grobem, nad piekłem, a kiedy wreszcie uczuje się drugi brzeg, 
wszyscy 
oddychają głęboko, a mężczyźni zwracają się twarzą ku wschodowi, aby zawołać 
„hamdullillah” 
i podziękować Bogu na kolanach za to, że nie pozwolił otworzyć paszczy 
potworowi. Na 
początku ubiegłego stulecia przechodziła przez szot el Kebir karawana złożona z 
przeszło tysiąca 
wielbłądów i wielu ludzi. Nieszczęśliwym trafem zapadło się kilka gmairów, 
prowadzący 
wielbłąd zboczył ze ścieżki i zniknął w głębi a za nim poszły inne. Wszystko 
zginęło w ciągnącej 
się papce, która zamknęła się nad karawaną, a w pół godziny potem skorupa solna 
wyglądała tak, 
że nic nie świadczyło o straszliwym wypadku. Tak utonęły tysiące w tej mydlastej 
otchłani, 
a ilekroć ktoś nie wrócił już do duaru, jego najbliżsi odmawiali surę śmierci, 
dodając jeszcze te 
słowa: „Ruhh es sebcha, duch szotu sprowadził ich z drogi i wpadli w pływający 
ogród 
piaszczysty. O Allah, zbaw ich!”
Wedle wierzeń ludzi, mieszkających dokoła szotu, ruhh es sebcha przebywa w 
głębinach 
wody i otwiera wrota śmierci, ilekroć na sebchę wstąpi człowiek, który nie 
zwrócił wpierw 
w modlitwie twarzy ku Mekce. Jeśli niewierny albo wielki grzesznik kroczy ponad 
głębią, 
podnosi się duch szotu, ukazuje nad wyziewami błyszczące miasto lub kwitnącą 
oazę, a kiedy 
uwiedziony tym człowiek chce pospieszyć do zwodniczego obrazu, pada w ramiona 
niemego 
Anioła śmierci.
To wszystko przyszło mi na myśl, kiedy stanęliśmy na wyżynie Szahia. Aż do tej 
chwili 
Krumir jechał zupełnie tak, jak powiedział Abdukowi. Jeśli te słowa miały się 
sprawdzać nadal, 
musiałby się zwrócić na południe i dążyć przez Dra el Haua i Dżebel Tarfani do 
Seddady. 
Widocznie jednak znalazł jakiś powód do zmiany kierunku, gdyż ślady skręciły na 
południowy 
zachód, a potem wprost na zachód.
Jechaliśmy tymi śladami między Szahia i Dra el Haua aż do wieczornego zmroku, 
kiedy 
znowu skierowały się na południowy zachód. Zmęczyliśmy i siebie i zwierzęta, a 
dokładne 
badanie tropu wykazało, że zbieg był przed nami tylko o godzinę drogi. Skłoniło 
nas to do 
zatrzymania się z chwilą, gdy ciemność zaczęła zapadać. W nocy łatwo było go 
minąć, mógł nas 
spostrzec i bylibyśmy go stracili. Postanowiliśmy dołożyć starań, żeby doścignąć 
go nazajutrz 
przed południem.
Rozsiodłaliśmy konie i urządziliśmy sobie z siodeł i der posłania.
– A jednak on mnie oszukał – rzekł Sar Abduk. – Nie pojedzie przez Seddanę i 
Neftę, lecz 
przez Asludż do Tuggurtu.
– Czy także zna tę drogę? – spytałem.
– On zna tu wszystkie ścieżki. Przecież to chabir. Nawet na szocie zna wszystkie 
gmairy 
i głębie. Jego ruhh es sebcha nie zmyli; on prowadził podróżnych przez szot 
Rarsa i szot Dżerid. 
Ja sam jechałem z nim przez Rarsa i koń jego ani razu nie stąpnął fałszywie.
– Ja jechałem już także przez Dżerid. To przez sebchę Rarsa wiodą także ścieżki?
– Dokoła tej sebchy mało jest miejscowości i dlatego nie ma tam pewnych ścieżek. 
Tylko 
bardzo śmiały Bedawi puści się w tą niebezpieczną drogę.
– Jak daleko stąd do Asludż, które dzieli sebchę Rarsa od Melriru?
– Musiałbyś jechać od rana do wieczora.
– A do najbliższego punktu Rarsy?
– Możesz się tam dostać za trzy godziny.
– Wobec tego musimy spróbować odciągnąć Krumira od szotu, bo puści się na sól, a 
my 
wtedy nie będziemy mogli ścigać go dalej.
– Nie odważy się na to.
– Czemu nie?
– Musi prowadzić jednego konia, a ścieżka jest za wąska dla dwu zwierząt.
– Sądzisz więc, że nam nie ujdzie, jeśli zapędzimy go na szot?
– Na pewno nie ujdzie.
– Poświęci jednego konia z dziewczyną, a sam wstąpi na szot; wówczas umknie nam 
z bułanem, na którego siądzie.
– To zestrzelimy go z siodła.
W odpowiedzi tej brzmiała taka pewność siebie, że sam w to uwierzyłem.
– Zihdi – zapytał Achmed es Sallah – czy spełnisz jedną moją prośbę?
– Owszem, jeśli tylko potrafię. O co ci chodzi?
– Ty strzelasz lepiej od nas wszystkich. Weź na siebie Krumira, a mnie zostaw 
Mochallah!
– Chętnie, o ile to będzie możliwe. Jeśli jednak nie zajdzie konieczna potrzeba, 
nie będę 
strzelał. Nie należy na próżno przelewać ludzkiej krwi. Wolę go dostać żywcem.
– To zrań go, a potem go osądzimy.
Z tej i innych rozmów widać było, że na jutro spodziewano się końca pościgu. 
Anglik także 
tak myślał.
– Hm! – rzekł, kiedy zawiadomiłem go o zamiarach towarzyszy. – A więc jutro 
skończy się 
ta sprawa? Szkoda!
– Jak to?
– Gdzie znajdziemy potem nową przygodę?
– Jakoś to będzie. Zresztą, czy ciągle musimy mieć przygody?
– A cóż? Jeździć może każdy, jeść i pić także. Yes! Zostawcie Krumira mnie! 
Wypróbuję na 
nim moją rusznicę.
– Tego nie zrobimy, sir! Warto przecież dostać go nieuszkodzonego.
– Ale jak? Nie będzie przecież taki głupi i nie stanie spokojnie, kiedy 
zechcecie go pojmać!
– Tu nic z góry nie da się przewidzieć, trzeba czekać, jak się sprawy potoczą.
– To słuszne, ale hm! Coś mi przychodzi na myśl.
– Co takiego?
– Znacie chyba sznur skórzany, zwany lassem. Można sobie zrobić coś takiego i 
pochwycić 
go na to.
– Sir, to niezła myśl! Nie ma tu wprawdzie rzemieni, ale są silne sznury z 
włókna 
daktylowego. Umiem władać lassem. Może uwijemy sobie coś takiego?
– Well!
W kwadrans potem miałem mocne lasso, aby się zaś przekonać, czy potrafię nim 
pewnie 
rzucać, ćwiczyłem się pomimo ciemności na gałęziach krzaku. Próba wypadła 
zadowalająco. 
Miałem zatem broń, za pomocą której mogłem dostać Krumira żywcem.
Postawiwszy straż, położyliśmy się spać z miłą nadzieją, że jutro o tym czasie 
nasze zadanie 
będzie zakończone. Ponieważ zasnęliśmy bardzo wcześnie, nazajutrz zbudziliśmy 
się jeszcze 
przed świtem, a chociaż tropu raczej się domyślałem, niż go widziałem, 
wyruszyliśmy w dalszą 
drogę.
Może po godzinie jazdy dostaliśmy się do małej dolinki, porosłej krzakami 
akacji. Tu Krumir 
spędził noc. Czuł się tu tak bezpiecznie, że nawet rozniecił ognisko. Mochallah 
przywiązana była 
do drzewa, co łatwo było poznać po śladach. Ostatnie ślady, pozostawione przez 
ludzi 
i zwierzęta, były tak świeże, że Krumir mógł być zaledwie o pół godziny przed 
nami.
Ruszyliśmy więc naprzód ze wzmożonym zapałem. Z doliny wjeżdżało się na wzgórze, 
a kiedy dostaliśmy się na szczyt, zatrzymaliśmy mimo woli konie. Od południa 
błyskał ku nam 
z dalekiego widnokręgu szot Rarsa. Od sebchy aż do nas ciągnęło się rozległe 
morze piasku, 
prawie bez roślinności, a po prawej ręce kłusowały dwa konie: siwy i bułan. Na 
pierwszym 
z nich siedziała kobieta, na drugim Krumir, którego poznaliśmy natychmiast.
– Allah ‘l Allah – zawołał Ali en Nurabi w radosnym triumfie, zerwał strzelbę z 
rzemienia 
przy siodle i puścił się pędem po zboczu.
Ta nieostrożność miała się niebawem na nim zemścić. Powietrze poranne zaniosło 
okrzyk 
szejka do uszu Krumira, bo odwrócił się zaraz, a spostrzegłszy nas ruszył z 
galopa oboma końmi.
Wszyscy ruszyli w ślad za szejkiem, tylko Achmed trzymał się przy mnie.
– Czemu nie jedziesz z nimi? – zapytałem go z uśmiechem.
– Ponieważ ty zatrzymałeś się tutaj – odpowiedział. – Z pewnością wiesz, 
dlaczego to 
czynisz.
– Pewnie, że wiem. Popatrz, jaki łuk zatacza sebcha na prawo; po tym łuku oni 
pojadą. My 
natomiast ulżymy sobie i podążymy wprost na koniec łuku. W ten sposób nadrobimy 
ten kawał 
drogi, o który Krumir jest jeszcze przed nami. Naprzód!
Ruszyliśmy w opisanym właśnie kierunku, najpierw kłusem, potem krótkim, a w 
końcu 
wyciągniętym cwałem. Klacz Achmeda była znakomita, a ponieważ dotąd nie 
wysilałem zbytnio 
karego, toteż oba konie biegły równo. Piasek stawał się z wolna coraz głębszy, 
mimo to nie 
zmniejszyliśmy prędkości. Krumir uważał tylko na tamtych prześladowców, nas 
jeszcze nie 
spostrzegł, chociaż byliśmy dlań niebezpieczniejsi. Można było przewidzieć, że 
go nie dościgną; 
biała klacz i bułan przewyższały ich konie rączością, chociaż zniosły już 
niemałe trudy.
Wtem Krumir zwrócił się na prawo i zobaczył nas. Odrzucił w tył głowę i popędził 
konie. 
Jechał równolegle z brzegiem szotu, a ponieważ miał pod sobą piasek głębszy niż 
my, nie 
musiałem jeszcze użyć tajemnicy mojego ogiera. Krumir był jeszcze ciągle przed 
nami. Jadąc 
ciągle po cięciwie łuku, nie wątpiliśmy, że go dościgniemy.
Tak upłynęło z pół godziny. Coraz to bardziej zbliżaliśmy się do błyszczącego 
zwierciadła 
szotu. Zostawiwszy już dawno za sobą naszych towarzyszy, dotarliśmy do zatoki, 
wysuwającej 
się z szotu w głąb lądu. Krumir był tuż przy niej, ja w tej samej odległości, 
tylko kilometr od 
niego, a przy mnie wciąż jeszcze Achmed. Wtem zmienił się przed nami krajobraz. 
Szot cofnął 
się nagle, ustępując miejsca szerokiemu półwyspowi, wcinającemu się weń daleko. 
Krumir 
podniósł się na siodle, wydał głośny okrzyk radości i machnął wzgardliwie ręką. 
Następnie 
zwrócił nagle konie na lewo i popędził wprost ku szotowi.
– Allah kerihm! – krzyknął Achmed. – Pędzi na sól!
Nie odpowiedziałem wcale, ponieważ nie było czasu na słowa, szarpnąłem tylko 
konia 
w tym samym kierunku i położywszy mu rękę między uszami, zawołałem:
– Rih, Rih, Rih!!!
Koń przestraszył się dźwięku mego głosu. Zdawało się, że całkiem nie dotyka 
ziemi. Poznał 
po krzyku, że nadszedł dlań czas udowodnienia, że na prawdę jest „Wiatrem”. 
Domyśliłem się, 
że Krumir szuka ścieżki przez szot, a gdyby się Mochallah raz tam dostała, 
byłoby po niej. 
Musiałem więc ich dopędzić, zanim dojadą do brzegu sebchy. Miałem wrażenie, że 
przestrzeń 
znajdującą się przede mną, rzucał ktoś poza mnie, a chociaż półwysep wchodził 
daleko w solne 
jezioro, niknął po prostu w mych oczach. Zbliżałem się coraz bardziej do 
ściganego, stopniowo 
dzieliło mnie od niego dziesięć, osiem, pięć, trzy, wreszcie tylko jedna długość 
konia.
Podniosłem prawą ręką lasso, ale nie mogłem mierzyć w jeźdźca, bo w takim 
przypadku 
przepadłby drogocenny koń, który pobiegłby w szalonym pędzie na sól. Musiałem 
więc zarzucić 
pętlę przez głowę bułana. Wtem dobiegłem do Krumira i zawołałem:
– Stój!
– Masz, szatanie! – odpowiedział.
Krzyknąwszy te słowa podniósł rękę z pistoletem do góry. Ja rzuciłem lasso w 
powietrze, 
a w tej chwili huknął strzał. Pochyliłem się szybko i szarpnąłem konia w bok, 
aby pętla się 
zaciągnęła, ruch ten ocalił mi życie, ponieważ kula przeleciała przede mną. Mój 
kary nie był 
ujeżdżony do lassa, nie mogłem więc nagle go zatrzymać, gdyż przewróciłby się. 
Powstrzymałem tylko jego bieg. Naraz pętla zacisnęła się, bułan stanął dęba i 
runął.
Krumir nie widział jeszcze nigdy lassa, dlatego brakło mu koniecznej w takim 
przypadku 
przytomności umysłu, którą byłby okazał, gdyby przeciął sznur. Wszelako był na 
tyle zręczny, że 
wyskoczył z siodła podczas upadku. Dostał się wprawdzie nieuszkodzony na ziemię, 
ale klacz, 
którą prowadził za cugle, powlokła go kawał drogi za sobą. Gdy zaś na chwilę 
stanęła, wskoczył 
na siodło za Mochallah i pognał dalej.
To wszystko stało się tak szybko, że nie mogłem temu przeszkodzić, ponieważ 
pętla lassa 
okręciła się dokoła kuli od siodła, czyli przywiązany byłem do bułana. Zanim 
opanowałem mego 
ogiera i dobyłem noża, aby przeciąć lasso, Krumir siedział już na klaczy, a w 
kilka sekund potem 
wpadł na solną skorupę, dźwięczącą jasno pod kopytami jego konia. Ruszyłem za 
nim 
natychmiast. Nie myśląc o niebezpieczeństwie tej jazdy, nie spuszczałem tylko z 
oka tego, który 
jak strzała mknął przede mną po zwierciadlanej płaszczyźnie. Ruhh es sebcha 
wabił mnie do 
siebie. Ale czy tylko mnie? Usłyszałem za sobą tętent, obejrzałem się i 
zobaczyłem Achmeda, 
pędzącego za mną na swojej klaczy. Ta krótka chwila, którą straciłem przy 
przewróconym 
bułanie, pozwoliła mu mnie doścignąć.
– Zawracaj! – zawołałem, a właściwie ryknąłem na całe gardło.
– Allah akbar, zihdi, ja ciebie nie opuszczę! – doleciała mnie jego odpowiedź.
Nie troszczyłem się już dalej o niego, bo musiałem całą uwagę skupić na sobie i 
Krumirze. 
Dotychczas skorupa była równomiernie mocna, naraz spostrzegłem wynurzający się 
szereg 
gmairów, jako nieomylny znak, że niebezpieczeństwo jest bliskie. Równa dotąd 
skorupa, zaczęła 
faliście wznosić się i zagłębiać; wypukłości błyszczały metalicznie, a w 
zagłębieniach leżał 
podstępny lotny piasek. Mimo to gnaliśmy przez te wzniesienia i doliny. Grunt 
dudnił, grzmiał, 
zgrzytał i trzeszczał pod nami. Nie był to już ów dźwięk pełny, brzmiący 
uspokajająco, lecz 
dziwnie płaczliwy i świszczący. Wkrótce zrobiło się jeszcze gorzej. Doliny fal 
zaczęły wyglądać 
gąbczasto, jak topniejący śnieg, były często pod wodą, która bryzgała nam ponad 
głowami. Całe 
płaszczyzny trzęsły się i chwiały, kipiąc pod kopytami rozszalałych koni. Śmierć 
leciała z nami, 
przed nami, obok nas i pod nami. Nie odwracałem wzroku od Saadisa el Chabir, 
naszego 
przewodnika, jedynego chabira, który mógł nas ocalić. Gdzie on podrywał konia, 
tam ja czyniłem 
to samo, naśladowałem każdy jego ruch, kierowałem ogiera w te same miejsca, po 
których 
przechodziła jego klacz. To samo czynił za mną Achmed. Była to moja 
najstraszniejsza jazda 
w życiu. Zdawało mi się, że to jakiś okropny sen. Tętno biło mi gwałtownie, 
skronie paliły, 
porwała mnie jakaś gorączka i miałem wrażenie, że lecę z tym szalonym łowcą 
przez zwały 
chmur, pozbawionych podstawy. Brzegi zniknęły już dawno, znajdowaliśmy się na 
samym 
środku bezdennego zatracenia, a każdy krok zwiększał we mnie przekonanie, że 
gdyby 
przerażająca szybkość koni zmniejszyła się choć trochę, musielibyśmy utonąć. 
Skorupa soli była 
miejscami tak cienka, że tylko przez jedno mgnienie oka mogła na sobie utrzymać 
mknące po 
niej kopyta. Nie miałem czasu spojrzeć na zegarek. Lecieliśmy tak może 
dwadzieścia minut, lecz 
mnie wydały się one dwudziestu wiecznościami.
Wtem zauważyłem, że jego klacz zmęczyła się pod wpływem podwójnego ciężaru. 
Krumir 
postanowił jej ulżyć, ale gdy zobaczyłem, co chciał w tym celu zrobić, włosy 
stanęły mi dęba. 
Postać jego zasłaniała mi dotychczas Mochallah, teraz jednak ujrzałem, że 
kierując konia lewą 
ręką, prawą rozluźniał więzy, trzymające dziewczynę na koniu. Potem doleciał 
mnie okrzyk 
śmiertelnego strachu. Krumir poderwał Mochallah z siodła, by zrzucić ją z konia, 
ona jednak 
przyczepiła się do niego, uwiesiła rękoma u prawej nogi i wlokła tak za koniem. 
Na to zbój 
podniósł pięść i uderzył dziewczynę w głowę; ręce jej puściły się natychmiast, a 
ona spadła nie 
na ścieżkę, lecz obok niej. Jej nogi nie znalazły oparcia, płynna sól poddała 
się i dziewczyna 
zaczęła tonąć. W tej samej chwili nadbiegł tam mój ogier, schyliłem się i 
pochwyciłem 
dziewczynę prawą ręką za ramię. Nie puściłem jej, a szybkość biegu dopomogła 
sile mej ręki, 
lekka postać dziewczyny zatoczyła przede mną łuk i upadła na siodło.
Było to dziełem dwu sekund. Za mną zabrzmiał głośny, radosny okrzyk Achmeda. 
Krumir 
ulżył siwce, mój kary nie odczuł widocznie zwiększonego ciężaru, dzięki czemu 
pogoń na śmierć 
i życie nie przerwała się ani na chwilę. Jak długo jednak można było jeszcze 
wytrzymać?
Nie było widać żadnego znaku, ani jednej kupki kamieni, nic, tylko falujące pola 
stężałej 
soli, przewalające się szumowiny piasku, rozbryzganą wodę i podlatujące w górę 
fontanny piany.
Wtem ujrzałem przed sobą ciemny pas, który, choć początkowo bardzo oddalony, 
zbliżał się 
do nas szybko. Dzięki Bogu! Krumir obrał drogę, przecinającą tylko część sebchy. 
Gdyby chciał 
jechać przez całą szerokość szotu, wynoszącą w tym miejscu około trzydziestu 
kilometrów, 
bylibyśmy zgubieni. Upłynęła jeszcze minuta, potem druga, pas był już całkiem 
blisko, grunt 
trząsł się jeszcze, pienił i trzeszczał pod nami, ale naraz wydał dźwięk twardy 
i mocny. 
Pędziliśmy po mocnej skorupie ku pewnej w podstawach ziemi.
– Allah ‘l Allah! – zawołał Krumir.
– Hussah, skacz za mną Achmedzie! – krzyknąłem.
Kary przeleciał jak ptak przez szeroki, bagnisty brzeg szotu, dzielący skorupę 
solną od 
stałego gruntu, a zaraz za mną szczęśliwie wylądował Achmed. Konie nasze ubiegły 
jeszcze 
kawałek, zanim stanęły. Lecz gdzie podział się Krumir? Biała klacz tkwiła zadem 
w bagnie, 
o kilka kroków przed nią leżało jego ciało.
Zsiedliśmy i pomogliśmy koniowi wydobyć się z błota. Potem przystąpiliśmy do 
jeźdźca. 
Zmęczona klacz skoczyła za blisko, a wyrzucony z siodła Krumir uderzył głową o 
ziemię 
i skręcił kark.
– Boże bądź miłościw jego duszy! – rzekłem zaczerpnąwszy głęboko powietrza.
– Allah jenarl al barrasz – Niech Bóg potępi tego trędowatego! – dodał Achmed i 
przystąpił 
do Mochallah, którą ja tymczasempołoży-lem na piasku.
– Zihdi, ona nie żyje! – zawołał przestraszony. Zbadawszy dziewczynę 
oświadczyłem:
– Żyje, tylko zemdlała!
Na to Achmed wziął ją na ręce i zaczął całować w oczy, usta i policzki, dopóki 
się nie 
przebudziła. Ja tymczasem zająłem się końmi, które stały z szeroko rozwartymi 
nozdrzami 
i robiły silnie bokami. Natarłem je mocno i zwróciłem się znów do Achmeda. 
Poczciwcowi łzy 
stanęły w oczach, chciał rozmawiać z Mochallah, lecz nie dostawał odpowiedzi. 
Ona na razie nie 
rzekłszy ani słowa, zawisła mu na szyi i wydawała z siebie tylko nieartykułowane 
dźwięki.
– Oszczędzaj ją, Achmedzie es Sallah! – prosiłem. – Wycierpiała bardzo wiele, a 
ostatnie pół 
godziny wyczerpało ją bardziej niż kobieta zdoła znieść bez ciężkich skutków.
– Tak, zihdi, to było okropne! Czym jest lew i pantera wobec tej sebchy! Duch 
sebchy 
pozwolił nam ujść, gdyż nie jesteśmy złoczyńcami, lecz Krumira przecież w końcu 
zatrzymał. 
Oby dusza jego zamieszkała w dżehennie razem z najgorszymi diabłami! Nigdy nie 
zapomnę tej 
jazdy!
– Ja także nie, możesz mi wierzyć! Zdaje mi się, że runąłem z tysiąca minaretów, 
nie 
poniósłszy żadnej szkody.
– A ja, zihdi, dziękuję ci, że ocaliłeś perłę córek, Mochallah, kiedy Krumir 
chciał ją strącić 
w otchłań!
– Nic o tym nie mów! My dwaj jesteśmy rozdrażnieni i nie tak prędko odzyskamy 
spokój. 
Pomóż mi przywiązać Krumira do klaczy, potem weźmiesz Mochallah do siebie na 
konia 
i pojedziemy poszukać naszych ludzi.
– Czy znasz, zihdi, kierunek, w którym mamy się udać?
– Znam. Jechaliśmy na południowy zachód, musimy więc wracać ku północnemu 
wschodowi.
Wkrótce ruszyliśmy z powrotem. Ja jechałem na przedzie, prowadząc za cugle białą 
klacz, 
a za mną szczęśliwy Achmed es Sallah. Ze skarbca słów wybierał najsłodsze 
wyrazy, aby 
pokazać „perle córek”, jak nieskończenie czuje się szczęśliwy.
Już po południu dostaliśmy się do tej części półwyspu, z której zaczęła się 
nasza straszliwa 
jazda. Kiedy skręcaliśmy dokoła ostatniego rogu, nasi ludzie jeszcze nas nie 
zauważyli, ponieważ 
wszyscy siedzieli na brzegu, nie odwracając oka od błyszczącej powierzchni. 
Wystrzeliłem 
w powietrze, a wszyscy poderwali się z ziemi, gdy zaś nas dostrzegli, zabrzmiał 
jeden wielki, 
nieopisany krzyk radości. Niebawem otoczono nas kołem i zasypano tysiącem pytań. 
Tylko jeden 
stał na uboczu i trzymał w objęciach uratowaną córkę i patrzył na swoją klacz 
rozpromienionymi 
oczyma; był to Ali en Nurabi.
– Hamdullillah, odzyskałem obie! – zawołał w końcu. – Achmedzie es Sallah, ty 
dotrzymałeś 
słowa, ja także pamiętam o moim. Niechaj Mochallah, córka mego serca, będzie 
twoja! Ale teraz 
opowiedzcie nam, jak was Allah prowadził i kto wziął duszę temu zbójowi, na 
którym nie widać 
rany.
– Pozwól mnie opowiedzieć, zihdi! – poprosił Achmed.
– Dobrze! – odpowiedziałem.
Uczyniłem chętnie zadość życzeniu zacnego i wiernego człowieka, w nagrodę za to, 
na co się 
odważył. Sam usiadłem obok Anglika, aby mu w jego ojczystym języku opowiedzieć o 
naszej 
jeździe. On podkurczył długie nogi, zaplótł ręce na kolanach i słuchał z 
największym 
zaciekawieniem. Kiedy skończyłem, odetchnął głęboko i przyznał się szczerze:
– Wiecie, sir, że lubię przygody, ale takiej nie życzyłbym sobie! Najlepiej mieć 
pod nogami 
trochę stałej ziemi, jeśli idzie się na przechadzkę. Yes! Ale ten Achmed, to 
diabeł nie człowiek; 
pojechał za wami na ten staw! Ale nareszcie ma swą Mochallah, a teraz zaręczyny, 
wesele 
i wyprawa! Czy wiecie co ja mu obiecałem?
– Wiem.
– No?
– Pięćdziesiąt funtów.
– I dostanie je, gdyż zasłużył sobie na nie rzetelnie. Well!
W godzinę potem staliśmy na silnej skorupie szotu i wybiliśmy w niej dziurę.
– Ludzie – rzekł Omar Altantawi poważnie – weźcie jego ciało i rzućcie w otchłań 
lotnego 
piasku, gdzie chciał wtrącić dziecko naszego brata. Niech ruhh es sebcha ma jego 
kości, zaś 
dusza jego niech baczy na to, czy przejdzie przez most, wiodący do raju! On 
złamał przysięgę, 
bluźnił przeciwko Bogu i prorokowi, a to najcięższy ze wszystkich grzechów. 
Allah illa Allah, 
we Mohammed rassul Allah!
Łowcy niewolników
Rozdział I Abu Djom
Przetrwaliśmy szczęśliwie bardzo wyczerpującą jazdę, przybyliśmy bowiem aż z Dar 
Abu 
Urna, oddalonego od Nilu o sto mil geograficznych, a mieliśmy jeszcze z pół dnia 
drogi do 
zachodniej jego odnogi, Bahr el Abiad. Mówiąc w liczbie mnogiej mam na myśli 
oprócz siebie, 
jeszcze małego, dzielnego, hadżiego Halefa Omara, długoletniego mego służącego i 
Murzyna 
z Fori, nazwiskiem Marraba, który sobie ślubował, że sam odbędzie pielgrzymkę do 
Mekki 
i prosił nas, żebyśmy zabrali go z sobą, ponieważ spodziewał się przy nas 
ochrony przed łowcami 
niewolników. Spełniłem jego prośbę, a że znał dokładnie okolice aż do Nilu, mógł 
nam się 
przydać jako przewodnik. Biedak ubrany był w bawełnianą koszulę, a siedział na 
naszym 
jucznym koniu, który tym razem nie miał nic innego do dźwigania. Broń jego 
składała się ze 
starego noża i z jeszcze starszej piki, ale nie było obawy, żeby jedna lub druga 
broń wyrządziła 
komuś szkodę, zaraz bowiem pierwszego dnia okazał się ich właściciel bardzo 
poczciwym, ale 
nadzwyczajnym tchórzem. Halef i ja jechaliśmy na młodych, ale bardzo silnych 
ogierach Fada-zi, 
które rozwijają wielką szybkość na piasku pustynnym, a w wodzie pływają jak 
ryby.
Od rana mieliśmy dzisiaj daleko przed sobą bezwodny teraz Nid e’ Nil po prawej 
ręce, 
spodziewałem się zatem, że dojedziemy do Bahr el Abiad w okolicy wyspy Abu Nimul 
lub 
Miszrah Omm Oszrin. Była to kraina zupełnie równa, a step zieleniejący w porze 
deszczowej, 
przedstawiał się nam teraz jako łysa, wysuszona płaszczyzna, bez źdźbła trawy, 
którym można 
by nacieszyć oczy. W dodatku słońce paliło takim żrącym żarem, że musieliśmy 
zatrzymać się 
w południe, by przeczekać największą spiekotę i dć koniom wypocząć.
Siedząc cicho obok siebie, jedliśmy daktyle, które nam jeszcze pozostały, gdy 
wtem Halef 
wskazał na wschód i rzekł:
– Zihdi, tam na widnokręgu widzę biały punkt. Czy to nie jeździec?
Ponieważ byłem odwrócony plecami do wskazanego kierunku, wstałem i obejrzałem 
się.
– Widzisz go? – pytał dalej Halef.
– Widzę – odpowiedziałem. – Punkt, o którym mówisz, porusza się ku nam. Ten 
biały połysk 
pochodzi od burnusa. Ruch jest tak szybki, że jest to z pewnością jeździec a nie 
piechur.
– Czy uzbrojony? – zapytał Murzyn trwożliwie.
– Oczywiście! Wiesz przecież, że każdy chodzi tu uzbrojony.
– O Allah, Allah, chroń mnie przed diabłem o dziewięciu ogonach! Czy sądzisz 
panie, że ten 
jeździec na nas uderzy, zakłuje albo zastrzeli?
Trwoga rozszerzyła mu źrenice i rozczapierzyła palce, jakby dla odegnania 
niebezpieczeństwa. Widząc to Halef huknął nań gniewnie:
– Uskut, gerbu – milcz, tchórzu! Jak jeden człowiek może się ośmielić napaść na 
nas trzech! 
Gdyby ich było nawet dwudziestu lub pięćdziesięciu, to jeszcze byśmy się ich nie 
bali. My 
zabiliśmy lwa a nawet czarną panterę, polowaliśmy na słonie i hipopotamy, ja i 
mój zihdi 
staliśmy sami naprzeciw stu nieprzyjaciół, a sercom naszym nie przyśniło się 
nawet szybciej 
uderzać. Powiadam ci, że dopóki z nami jesteś, dopóty żaden nieprzyjaciel nie 
zdoła ci strącić 
z głowy jednego włoska. Ale niestety, na twojej głowie rośnie wełna owcza 
zamiast pięknej 
ozdoby dzielności męskiej. Dlatego jesteś owcą i zostaniesz nią, póki Allah nie 
wyprawi cię do 
twoich ojców, jeśli w ogóle miałeś ojca, gdyż tylko waleczni mężowie mogą mówić 
o ojcach!
Nie było to wprawdzie powiedziane uprzejmie, ale usprawiedliwione było tym, że 
mój hadżi 
najbardziej nie lubił tchórzostwa. Słowo obawy albo czyn tchórzliwy wprawiały go 
często we 
wściekłość. Tymczasem zbliżył się już obcy jeździec, a zobaczywszy nas, 
przystanął, namyślając 
się widocznie, czy ma nas ominąć, czy też zwrócić się do nas. Siedział na 
bułanym koniu, Beni-
Szankol, w białym burnusie, zarzuconym w ten sposób, że wystawała spod niego 
tylko długa 
flinta, którą trzymał w ręku, a nie widać było broni tkwiącej za pasem.
Zatrzymał konia tuż przed nami i zaczął nam się przypatrywać wzrokiem bynajmniej 
nie 
przychylnym. Wtem spytał krótko, tonem rozkazującym:
– Kto wy jesteście?
Mnie i Halefowi ani przez myśl nie przeszło odpowiadać, a Murzyn skurczył się 
jak kura, 
nad którą przelatuje jastrząb.
– Kto wy jesteście? – powtórzył Beduin jeszcze ostrzej niż przedtem.
Na to wstał z ziemi mały Halef, a wyciągnąwszy nóż, przystąpił doń i oświadczył:
– Zleż z konia, dobądź noża i stocz ze mną walkę, a potem dowiesz się kim i czym 
jesteśmy. 
Zsiądź tylko, a ja cię nauczę uprzejmości! Pamiętaj o tym, że przy spotkaniu 
należy pozdrawiać, 
a pytania można stawiać dopiero po zjedzeniu i wypiciu na powitanie!
– Nie mam na to czasu! – mruknął obcy. – Jestem wojownikiem walecznego szczepu 
Bakkara, wy jesteście na naszym terytorium, mam więc prawo zapytać, co wy za 
jedni.
– Teraz się dowiesz, ponieważ sam wpierw powiedziałeś kim jesteś. Ten człowiek, 
siedzący 
za mną, przybywa z Dar-for i zmierza do świętego miasta Mekki, by tam uczcić 
Allaha i proroka. 
Ten dostojny pan obok mnie, to słynny i niezwyciężony emir hadżi Kara Ben Nemzi, 
a ja, czy 
wiesz, kto ja jestem?
– Nie.
– Otwórz więc uszy twoje i usłysz z poważaniem imię moje. Nazywam się hadżi 
Halef Omar 
Ben hadżi Abul Abbas Ibn hadżi Dawud al Gossarah. Czy imię twoje jest także tak 
długie 
i piękne?
Trzeba wiedzieć, że Beduin dołącza do swojego imienia imiona przodków. Kto, nie 
znając 
swoich przodków, nie może tego uczynić, tym pogardzają. Halef nie był dumny, 
przeciwnie, był 
to najbardziej dobroduszny człowiek na świecie, ale Bakkar nie pozdrowił nas, a 
to go 
rozgniewało do tego stopnia, że rozpuścił gębę bardziej, aniżeli wypadało. 
Kochał on mnie nade 
wszystko, bardzo często narażał dla mnie swoje życie, a w ogóle widział we mnie 
uosobienie 
wszelkich cnót i zalet. Nic więc dziwnego, że wpadł w złość głównie z tego 
powodu, że Bakkar 
nie uznał mnie za godnego pozdrowienia.
Bakkar jednak nie dał się zastraszyć, bo odpowiedział spokojnie i zimno:
– Przybywam znad wód Nilu i zdążam na pustynię, gdzie towarzysze moi polują na 
gazele. 
Wiecie już o mnie wszystko, a teraz wy powiedzcie mi, skąd przybywacie i dokąd 
idziecie.
– Przyjeżdżamy z Dar Abu Uma, a udajemy się nad rzekę.
– Na które miejsce?
– Sami tego jeszcze nie wiemy.
– Czy szukacie może muallima el milla el mesihija?
Po arabsku znaczy to: nauczyciel chrześcijaństwa. Czyżby w pobliżu był gdzieś 
misjonarz? 
Zajęło mnie to nadzwyczajnie, dlatego wtrąciłem się do ich rozmowy, 
odpowiadając:
– Właśnie jego szukamy. Czy mógłbyś nam powiedzieć, gdzie on przebywa?
– Znam miejsce jego pobytu. Osiedlił się na wyspie Aba, aby zwodzić 
mieszkających tam 
wiernych. Niechaj Allah go zniszczy!
– Z jakiego kraju tu przybył?
– Z Anglii. Jeśli pojedziecie stąd na północny zachód, będziecie jutro u niego. 
Może wy 
także jesteście przeklętymi chrześcijanami?
– Ja jestem chrześcijaninem! – odparłem spokojnie.
– W takim razie smaż się w największej głębi piekieł!
Dał koniowi ostrogę i pojechał dalej w step w tym samym kierunku, co przedtem.
– Zihdi, czy mam puścić się za nim i poczęstować go harapem? – zapytał Halef z 
gniewem, 
wyciągając równocześnie zza pasa swój bicz ze skóry hipopotama.
– Daj pokój! Taki człowiek nie może mnie obrazić.
– Tak, ty stoisz zbyt wysoko, byś mógł zauważyć, że taka żaba na ciebie 
rechocze, taki 
nicpoń, który nie nauczył się jeszcze dobrze używać konia. Czy nie spostrzegłeś, 
że zgubił 
podkowę?
– Tak, z prawego tylnego kopyta. Nie troszczmy się więcej o tego człowieka!
Bakkarowie są znakomitymi jeźdźcami, dzikimi i zuchwałymi łowcami, wojownikami 
i rozbójnikami. Uważani są powszechnie za najniebezpieczniejszych Arabów nad 
górnym Nilem 
i to nie bez słuszności, jak to się niejednokrotnie okazało. To, że ten którego 
teraz spotkaliśmy, 
jechał tylko na trzech podkowach, niczego jeszcze nie dowodziło. Świadczyło co 
najwyżej o tym, 
że nie szczędził swojego konia. Niebawem jednak miała ta okoliczność nabrać dla 
nas większej 
wagi.
Dwie godziny po południu ruszyliśmy znowu w drogę, nie pojechaliśmy jednak na 
północny 
zachód jak nam Bakkar radzi, lecz na wschód, w pierwotnym naszym kierunku, gdyż 
w ten 
sposób spodziewaliśmy się prędzej dostać nad rzekę. Trzymając się jej biegu, 
mogliśmy potem 
dotrzeć także do wyspy Aba i do misjonarza.
Dotychczas droga wiodła pustym i wyschłym stepem. Grunt był twardy, lecz pod 
kopytami 
koni rozgniatał się na pył. Nic też dziwnego, że mniej więcej w godzinę potem z 
łatwością 
spostrzegliśmy ślady biegnące z południowego zachodu. Było ich dużo, dlatego 
zsiadłem z konia, 
aby je zbadać. Podczas wieloletnich moich podróży po dzikich krajach nie 
omijałem nigdy 
śladów bez zwrócenia na nie uwagi i temu może zawdzięczam, że jeszcze żyję. 
Dokładne 
badanie wykazało, że były to ślady przynajmniej sześćdziesięciu koni i 
wielbłądów, które 
prowadziły ku Nilowi w tym samym, co nasz kierunku.
Byli to niewątpliwie Bakkarowie, którzy zazwyczaj posługują się wołami, a 
dosiadają koni 
tylko na wyprawach wojennych i myśliwskich. Należało się więc przekonać, czy 
była to 
wyprawa myśliwska czy wojenna. Rozstrzygnąć ten problem było dość łatwo, 
ponieważ na 
polowanie nie zabiera się tylu wielbłądów. Ci, którzy tędy jechali, powracali 
widocznie z wojny, 
a że w tamtych stronach wojna znaczy to samo, co grabież, szczególnie chwytanie 
niewolników, 
nabrałem przekonania, że byliśmy na tropie ghazuah, czyli wyprawy wojennej w 
celu schwytania 
Murzynów i zrobienia z nich niewolników.
Staliśmy jeszcze na tym samym miejscu, gdy naraz, na południowym zachodzie 
dojrzeliśmy 
ze dwudziestu jeźdźców, zbliżających się do nas w cwale.
– Zihdi, to są Murzyni – rzekł Halef. – Widzę z daleka czarną barwę ich twarzy. 
Z jakiego 
mogą być szczepu? Tu nie ma innych Murzynów oprócz Szilluków.
– To nie są Szillukowie; oni zamieszkują tylko wybrzeża Nilu, a ci, których 
przed sobą 
widzimy, przybywają ze stepów. Trzymają się troskliwie tropu, z czego domyślam 
się, że to 
pogoń za rozbójnikami, łowcami niewolników, którzy tędy przechodzili.
– Wobec tego możemy być przygotowani na nieprzyjazne spotkanie!
– Oczywiście, ale mimo to zaczekamy tutaj na nich.
– Nie, nie, uciekajmy, uciekajmy! – zawołał Murzyn. – Ja muszę być w Mekce, ja 
chcę żyć 
i nie dam się zastrzelić ani zabić! Niech mnie Allah uchroni przed diabłem o 
dziewięciu ogonach! 
Odjeżdżam. Po co miałby mój koń cztery nogi, skoro nie mógłby na nich biegać!
Chciał rzeczywiście drapnąć, ale Halef pochwycił jego konia za cugle i huknął 
gniewnie:
– Jeśli chcesz zmykać, tchórzu, to goń na własnych nogach, ale nie na nogach 
konia, który 
nie należy do ciebie! Zostajemy!
– Ależ oni nas pozabijają! – wrzeszczał przerażony Murzyn.
– Ani im to przez myśl nie przejdzie!
– Przeciwnie! Czyż nie widzisz, że chcą nas osaczyć? O Allah, Allah! O jaki to 
strach, jakie 
nieszczęście i jaki ból! O Mahomecie, o święci kalifowie, bądźcie miłościwi i 
otoczcie swoją 
opieką moje ciało, ducha, duszę i życie!
Zeskoczył z konia, wlazł pod niego i usiadł jęcząc, jakby zamierzał tam czekać 
końca swoich 
dni. Odrzucił także nóż i włócznię, aby nie wzięto go za wrogo usposobionego.
Murzyn jednak dobrze przewidywał. Czarni rozdzielili się i biegli do nas cwałem, 
by nas 
otoczyć. My ze swej strony nic przeciwko temu nie zrobiliśmy. Wygląd 
nadjeżdżających był 
szczególny, bo tylko jeden z jeźdźców miał na sobie wełnianą koszulę, a u reszty 
tylko przepaski 
biegły dokoła bioder. Konie ich były zdrożone i w ogóle niewiele warte, 
pochodziły bowiem 
z nizin Bahr Seraf, Bahr el Ghazal i Bahr el Dżebel, gdzie konie wcale się nie 
chowają, albo tylko 
liche. Broń ich składała się z noży, ciężkich maczug z drzewa hegelik i długich 
włóczni. Tylko 
ten, który ubrany był w koszulę, miał strzelbę. Był to prawdziwy olbrzym, o 
wiele wyższy 
i szerszy ode mnie. Głębokie blizny po ospie nadawały jego twarzy przerażającego 
wyglądu. 
Czoła wszystkich innych szpeciły trzy blizny po nożu, które miały być ozdobą i 
odznaczeniem. 
Głowy ich posmarowane były tak grubo mieszaniną popiołu i krowiego moczu, że 
włosy niknęły 
pod tym zupełnie, jakby pod dużymi czapkami. Cel tego smarowania jest podwójny: 
podniesienie 
męskiej piękności i ochrona przed robactwem. Te hełmy z popiołu i blizny na 
twarzy 
powiedziały mi, że ci Murzyni należeli do szczepu Nuehr.
Pozwoliliśmy spokojnie, żeby nas otoczyli, ale ja rozluźniłem tymczasem 
rewolwery za 
pasem i położyłem sztucer w poprzek siodła, na kolanach. Gdy czarni potrząsnęli 
groźnie 
włóczniami, wyjąc przeraźliwie, nadeszła krytyczna chwila, bo nagle zamilkli, 
stojąc już dokoła 
nas, a ospowaty zatrzymał się przede mną i huknął łamaną arabszczyzną:
– Kto wy jesteście? Co tu robicie? Mów prędko, bo cię zaduszę!
– Jesteśmy obcy i chadzamy spokojnymi drogami – odpowiedziałem.
– Kłamiesz! Wy jesteście Bakkarowie! – syknął, podjeżdżając bliżej.
– Mówię prawdę. Nie należymy do Bakkarów, a ja w ogóle nie jestem Arabem, lecz 
Europejczykiem.
– Psie! Ośmielasz się mnie zwodzić? Europejczycy mają twarze jak barwa piany 
wodnej, a ty 
jesteś ciemny i chcesz mnie oszukać! Ja cię zadławię!
Z tymi słowami na ustach, przysunął się koniem tuż do mnie i wyciągnął ręce do 
mojej szyi. 
Musiałem się bronić tak, żeby go nie zranić, a zarazem tak zapanować nad 
położeniem, żeby nikt 
nie porwał się na mnie. Aby więc mieć wolne ręce, rzuciłem Halefowi sztucer, 
podniosłem się 
w strzemionach i w chwili, kiedy czarny chciał mnie chwycić za gardło, uderzyłem 
go pięścią 
w głowę z taką siłą, że od razu stracił przytomność. Był to mój cios myśliwski, 
dzięki któremu na 
preriach amerykańskich otrzymałem przydomek Old Shatterhand. Równie szybko, jak 
uderzyłem, pochwyciłem go za pas i szarpnąłem mocno ku sobie tak, że padł przede 
mną na 
siodło. Przytrzymałem go lewą ręką, a prawą dobyłem noża, skierowałem w leżącego 
i zawołałem groźnie do jego ludzi:
– Uciszcie się! Stójcie spokojnie, bo go przebiję! Jeśli się nie ruszycie, nic 
mu się nie stanie! 
Jestem przyjacielem Nuerów, mieszkałem przez wiele tygodni u szczepu Lak, Eliab 
i Agonik 
i zbratałem się z nimi, ale was nie znam. Jak się nazywa wasz szczep?
Pytanie to zwróciłem do młodego, bardzo silnie wyglądającego jeźdźca, 
odważniejszego 
widocznie od innych, gdyż zamierzył się na mnie włócznią i cofnął się tylko 
dlatego, że mój nóż 
zawisł nad ospowatym.
– Należymy do szczepu Eliab – odpowiedział ponuro.
– W takim razie powinniście mnie znać, gdyż byłem u was nad Bahr el Dżebel.
– Nasz oddział wyruszył z Bahr el Ghazal – oświadczył.
– Słyszałem o tym. Wasz dowódca nazywa się Abu Djom, ojciec wiatru, ponieważ w 
walce 
zwycięża z szybkością wiatru; to najwaleczniejszy i najsilniejszy wojownik ze 
wszystkich 
szczepów Nuerów.
– A mimo to zwyciężyłeś go z jeszcze większą szybkością!
– Ja? Jak to? – spytałem zdziwiony. – Czy ten jeniec w moich rękach to Abu Djom?
– Tak jest, to on, mój ojciec. Jesteś silny i szybki jak Abu es Sidda, Ojciec 
siły, o którym 
mówili nam bracia znad Bahr el Dżebel.
– Abu es Sidda? To jestem ja. Miano to nadali mi Eliabowie. Na to młody Murzyn 
wykonał 
ruch, jak człowiek bardzo zdumiony i zawołał:
– Tak, to się zgadza! Prawda, że tego małego człowieka stojącego obok ciebie 
nazywano 
Abu Kalinin?
– Istotnie – odpowiedziałem.
Mój hadżi Halef Omar miał nadzwyczaj skąpy wąs, składający się z niewielu 
włosów, ale 
mimo to był zeń niezmiernie dumny. Eliabowie nazywali go Abu Kalinin, co znaczy 
ojciec 
niewielu, mianowicie włosów. Mój mały nie był zadowolony z tej nazwy, ale 
przecież zawołał 
teraz, gdy ją usłyszał:
– Tak zwano mnie u Eliabów. Znacie więc mnie i mojego sławnego zihdi? Wobec tego 
przekonacie się, że jesteśmy wprawdzie wielkimi wojownikami, ale równocześnie 
waszymi 
braćmi, których nie potrzebujecie się obawiać.
– Tak, jesteście naszymi przyjaciółmi i nie tylko wypuścicie mego ojca na 
wolność, lecz 
także udzielicie nam pomocy przeciwko Bakkarom. Pozwólcie, że was pozdrowię w 
imieniu 
wszystkich naszych wojowników!
Przystąpił najpierw do mnie, a potem do Halefa i plunął nam najpierw w twarz, a 
potem 
w prawą rękę, my zaś odwzajemniliśmy się natychmiast za ten objaw towarzyskiej 
grzeczności. 
Śliny nie mogliśmy zetrzeć, musieliśmy czekać, aż sama wyschnie, jakkolwiek 
bowiem ten 
rodzaj powitania jest rzeczywiście wstrętny, to jednak ma wielkie znaczenie, bo 
zawiera się 
przezeń sojusz na śmierć i życie. Kto chce pozostawać z dzikimi ludami na stopie 
przyjacielskiej, 
musi być przygotowany na niejedno, za co w zwykłych warunkach odpłaciłby 
policzkiem.
Rozumie się samo przez się, że teraz wszyscy zsiedliśmy z koni, a ja ostrożnie 
spuściłem 
wodza na ziemię. Przyszedł wkrótce do siebie i przebaczył mi uderzenie, skoro 
tylko się 
dowiedział, kim jesteśmy. Nastąpiło oczywiście drugie opluwanie się, co dziś nie 
powinno być 
już tak odrażającym, mogę bowiem zapewnić z czystym sumieniem, że od owego czasu 
w ciągu 
długiego szeregu lat myłem się już kilka razy.
Nikt nie cieszył się tak bardzo niespodzianym porozumieniem, jak Murzyn Marraba. 
Śmiał 
się z zachwytu całą twarzą, przewracał białkami tak, że mu oczy omal nie wypadły 
z orbit 
i pokazywał przy tym zęby, jakich nie powstydziłby się jaguar.
Teraz dowiedzieliśmy się, że mój domysł co do ghazuy był słuszny. Byliśmy na 
tropie 
wyprawy po niewolników, którą Bakkarowie przedsięwzięli na Bar el Gazal. 
Mieszkający tam 
oddział Nuerów Eliab był niezbyt liczny, a dorośli mężczyźni wyjechali na 
polowanie. 
Bakkarowie podczas napadu na wieś nie spotkali się więc z należytym oporem. 
Starców i dzieci 
pozabijali w najokropniejszy sposób, praktykowany przy takich polowaniach na 
niewolników, 
a młodsze kobiety, chłopców i dziewczęta zabrano, by ich potem sprzedać 
handlarzom.
Nie jest to rzeczą łatwą ani bezpieczną, ale i dziś jeszcze dość sposobności do 
zbytu tego 
„towaru”. Ilekroć transport przedostanie się za Nil i znajdzie się na wschodnim 
jego brzegu, 
uważa się wyprawę za udaną. Tam jeden Murzyn kosztuje około sześćdziesięciu 
franków, a im 
dalej na północ, tym bardziej wzrasta jego wartość. Przeprowadzanie niewolników 
połączone jest 
wprawdzie z trudnościami, nie jest jednak niebezpieczne. Właściwe 
niebezpieczeństwo zaczyna 
się dopiero w pobliżu rzeki i podczas przeprawy, tam bowiem pełnią służbę 
urzędnicy, którzy 
z pomocą wojska mają polować na łowców i handlarzy niewolników. Kto jednak zna 
poczucie 
obowiązku tych ludzi, ten wie, że poczucie to nie potrafi oprzeć się złotemu lub 
srebrnemu 
uściskowi dłoni. Najokropniejsze w takich ghazuah jest to, że na jednego 
upolowanego 
niewolnika przypada przeciętnie trzech ludzi zamordowanych przy tej sposobności. 
Afryka traci 
w ten sposób rocznie dwa miliony istot, które są tak samo jak my obrazem i 
podobieństwem 
Boga i tak samo jak my odczuwają radość i strapienie!
Nuerowie Eliab zastali po powrocie z polowania, spaloną i zburzoną wieś, a wśród 
zgliszczy 
trupy lub zwęglone ich resztki. Zdjęła ich groza, a po niej nastąpiła wściekłość 
i pragnienie 
zemsty. Zaopatrzyli się, jak mogli, i wyruszyli na zmęczonych polowaniem koniach 
w pogoń za 
rozbójnikami. Niestety, a może na szczęście, nie zdołali ich doścignąć. Nie 
ulegało bowiem 
wątpliwości, że ich było tylko dwudziestu, a Bakkarów znacznie więcej.
To wszystko opowiedział mi dowódca Abu Djom. Ludzie jego siedzieli podczas tego 
dokoła 
w głuchym gniewie. Kiedy skończył, zerwał się i zawołał:
– Siadajcie na konie, mężowie! Musimy spieszyć dalej, bo inaczej przyjedziemy za 
późno!
– Stać, zaczekajcie! – poprosiłem. – Macie jeszcze czas!
– Czekać? Emirze, czy nie żartujesz? Gdy jeńcy dostaną się za rzekę, będą dla 
nas straceni!
– Nie. Trop, który tutaj widzimy, ma przeszło dzień. Karawana przeszła tędy 
wczoraj 
w południe i wieczorem dotarła do rzeki. Jeśli niewolników od razu przeprawiono 
przez Nil, to 
teraz nie zdołamy już temu przeszkodzić, jeśli zaś były powody do tego, żeby ich 
zatrzymać na 
brzegu, to powody te z pewnością trwają jeszcze do teraz i krewni wasi nie 
przeprawili się 
jeszcze.
– Dlatego właśnie musimy się spieszyć! Dusza moja pragnie zanurzyć nóż we krwi 
zbójów 
i morderców!
– Czy chcesz, żeby ich nóż zanurzył się w twoim sercu? Znajdujemy się w kraju 
Bakkarów, 
których tutejszy oddział liczy przynajmniej pięciuset ludzi, a was jest tylko 
dwudziestu.
– Sądzę, że nam dopomożesz, emirze!
– Dopomogę wam, gdyż jesteście moimi braćmi.
– Słyszałem o was, że nigdy nie liczycie nieprzyjaciół, choćby były ich setki. 
Jeśli staniecie 
przy nas do walki, nie będziemy potrzebowali się obawiać. Wiem, że masz strzelbę 
czarodziejską, z której możesz ciągle strzelać, nie nabijając. Czymże są wobec 
nas Bakkarowie, 
choćby nawet w liczbie pięciuset?
Mówiąc o strzelbie czarodziejskiej miał na myśli mój sztucer Henry’ego na 
dwadzieścia pięć 
strzałów.
– Istotnie nie mamy zwyczaju liczyć naszych nieprzyjaciół – odpowiedziałem – 
ponieważ 
mniej zdajemy się na siłę, a więcej na podstęp. Strzelba moja daje mi wielką 
przewagę, nie mogę 
jednak zabijać ludzi, jeśli to nie jest konieczne i jeśli mogę osiągnąć swój cel 
bez rozlewu krwi.
– Nie możesz zabijać? – zapytał zdumiony. – Na co innego zasłużyły te psy, jeśli 
nie na 
dziesięciokrotną śmierć?
– Jestem chrześcijaninem, a my chrześcijanie pozostawiamy karanie Allahowi i 
władzy. 
W dodatku Bakkarowie nie zrobili mi nic złego, dlatego nie myślę niepotrzebnie 
przelewać ich 
krwi. Jeśli chcesz naszej pomocy, to słuchaj mnie, a skoro ocalenie waszych 
będzie możliwe, to 
ich ocalę. Jeśli zaś nie chcesz zastosować się do moich uwag, to jedź dalej bez 
nas, ale pamiętaj, 
że jeszcze dziś wieczorem możecie paść w objęcia śmierci. Was niewielu będzie 
między 
Bakkarami jako dwadzieścia szakali między pięciuset hienami.
Abu Djom patrzył długo i posępnie przed siebie, a z ludzi jego nikt także nie 
rzekł słowa. 
Nuerowie nie są mahometanami, lecz poganami, dlatego wódz nie mógł pojąć moich 
łagodnych 
zapatrywań chrześcijańskich. Zdaniem jego czyn Bakkarów wołał o krew, którą 
powinna przelać 
jego własna ręka. Starałem się wpłynąć na jego postanowienie, nalegając:
– Wybieraj pomiędzy podstępem a przemocą i bądź albo z nami albo bez nas! W 
pierwszym 
przypadku ocalisz prawdopodobnie niewolników, w drugim będą zgubieni, a wy razem 
z nimi!
– Pozwól emirze, muszę pomówić wpierw z moimi wojownikami!
– Dobrze, ja zaczekam – odpowiedziałem powstawszy i oddaliłem się nieco z 
Halefem.
Po pewnym czasie zawołano nas z powrotem. Nuerowie podnieśli się z ziemi, a 
dowódca 
rzekł do mnie:
– Emirze, prosimy cię, żebyś nas nie opuszczał. Chcemy odzyskać nasze żony, 
córki i synów 
i zastosujemy się do twoich rad. Nie chcemy przelewać krwi, lecz umówimy się z 
Bakkarami 
o cenę. Jeśli jednak odrzucą i jedno i drugie, będziemy walczyć, chociażbyśmy 
mieli wszyscy 
w tej walce zginąć. Jak ty postąpisz w tym drugim wypadku?
– Dopomogę wam, gdyż jesteście moimi braćmi!
– Bądź, panie naszym szejkiem i emirem! Będziemy tobie posłuszni!
– W takim razie żądam, żebyście wykonali każdą moją wskazówkę. Jeśli się tak nie 
stanie, 
przedsięwzięcie nasze skończy się naszą zgubą.
Wszyscy dosiedliśmy koni i odjechaliśmy tropem, ja na czele, a obok mnie Halef. 
Nuerowie 
rozmawiali z sobą po cichu, a ilekroć się odwróciłem, widziałem po ich 
znaczących spojrzeniach 
i pełnych szacunku minach, że to nasze osoby były przedmiotem ich rozmów.
Rozdział II Abu el Mawadda
Aby pojąć wrażenie, jakie z hadżim Halefem Omarem wywarliśmy na Nuerach i 
zrozumieć 
gotowość, z jaką oddali się pod moje rozkazy, należy wziąć pod uwagę to, że 
rodowity 
afrykański Murzyn, zwykł każdego białego, a zwłaszcza Europejczyka, uważać za 
istotę bardziej 
uzdolnioną. Do tego wypada dodać, że nad Bar el Dżebel okazaliśmy pewną odwagę, 
a ponadto 
Halef miał zwyczaj – chociaż zakazywałem mu tego surowo – przedstawiać mnie jako 
największego uczonego i najsłynniejszego bohatera. Powtarzano to sobie potem z 
ust do ust, 
wszędzie wdmuchiwano trochę powietrza w tę bańkę naszej sławy i tak powiększała 
się ona 
coraz bardziej. Nic więc dziwnego, że Nuerowie okazali tyle przychylnego 
usposobienia 
i gotowość poddania się moim rozkazom. Było to dla nich szczęściem, gdyż w 
przeciwnym razie, 
jak im to otwarcie powiedziałem, popędziliby na własną zgubę.
Po godzinie może od naszego wyjazdu spostrzegłem trop jeźdźca, łączący się z 
naszym od 
lewej strony. Zsiadłem z konia, aby mu się przypatrzyć i zauważyłem natychmiast, 
że koń tego 
jeźdźca nie miał prawej tylnej podkowy. Gdy to powiedziałem Halefowi, zawołał:
– To ten Bakkar, z którym dopiero co rozmawialiśmy! Wrócił do rzeki. Ale po co 
zakreślił 
łuk, dlaczego tak daleko okrążał?
– Aby się ukryć przed nami – odrzekłem – usiłuje zwrócić na nas uwagę swoich, 
chce ostrzec 
ich przed nami, ale w ten sposób, żebyśmy nic o tym nie wiedzieli.
– Dlaczego? W takim razie musimy mieć się dobrze na baczności. Będą na nas 
czekali, by na 
nas napaść.
– Napaść na nas! – stęknął Marraba, pełen strachu. – O Allah, Allah, chroń nas 
przed 
diabłem o dziewięciu ogonach! Jeszcze nas zastrzelą, zakłują lub nawet 
zamordują!
– Nie bój się – pocieszyłem go. – Bakkar sądzi, że jedziemy prosto na wyspę Aba 
do 
angielskiego misjonarza. Zagrodzą nam więc północno-wschodnią drogę, ale na 
próżno, gdyż my 
udamy się prosto na wschód, tam, gdzie prowadzą ślady ghazuy. Jedźmy dalej!
Niebawem znowu ujrzeliśmy jeźdźca, zmierzającego ku nam z przeciwka. Siedział na 
wielbłądzie wierzchowym a jucznego prowadził obok siebie. Pakunki na drugim 
wielbłądzie 
owinięte były rogóżkami z sitowia. Nasz widok nie zatrwożył go wcale, gdyż nie 
przystanął ani 
na chwilę, lecz podjechał ku nam bez namysłu. Dopiero przed nami zatrzymał się, 
przyłożył rękę 
do piersi na powitanie i powiedział:
– Sallam! Czy pozwolicie mi na pytania, które usta moje chcą wygłosić?
– Sallam! – pozdrowiłem go. – Jesteśmy gotowi odpowiedzieć na twoje pytania.
Nie wyglądał na Beduina, a z jego twarzy nie można było wyczytać inteligencji.
– To powiedzcie mi, kto wy jesteście i skąd przybywacie? Nie mogąc powiedzieć mu 
prawdy, odrzekłem:
– Należymy do szczepu Rizekat, przybywamy z Dżebel Tugur i chcemy przeprawić się 
przez 
Nil, aby odwiedzić przyjaciół, Beduinów Abu Roof.
– Czy nie widzieliście dwóch białych jeźdźców i Murzyna, którzy obozowali na 
stepie?
Miał na myśli mnie, Halefa i Marrabę.
– Widzieliśmy – skinąłem głową twierdząco – ale teraz ich tam nie ma, bo 
odjechali.
– Dokąd?
– Na wyspę Aba, w celu odwiedzenia mieszkającego tam chrześcijanina.
– Widzę, że mówisz prawdę. Ci ludzie nie znajdą tego, którego szukają, ponieważ 
nie 
mieszka na wyspie Aba, lecz na przystani Omm Oszrin.
– Wskazano im przecież wyspę!
– Ponieważ to są psy, które chcą kąsać, ale postarano się już o to, żeby więcej 
szkodzić nie 
mogły.
– Czy wiesz na pewno, że chrześcijanin, o którym mówisz, mieszka na przystani?
– Naturalnie, że wiem, bo to misjonarz, a ja jestem jego służącym. Przybyłem tu 
z nim 
z Chartumu, a dziś wysłał mnie do Tassimu, gdzie mam oddać te pakunki.
– Co one zawierają?
– Biblie w języku arabskim.
– Jak się nazywa misjonarz?
– Gibson. Tu jednak nazywają go Abu el Mawadda, ojcem miłości, ponieważ nauka 
jego jest 
nauką miłości. Jeśli chcecie go zobaczyć, to spotkacie go na przystani.
– Czy to jeszcze daleko stąd?
– Przyjedziecie tam o zmierzchu, jeśli dalej pojedziecie tym śladem, co 
dotychczas.
– Kto wydeptał te ślady?
– Ghazuah, którą Bakkarowie przedsięwzięli do kraju Nuerów. Powrócili zwycięsko.
– Gdzie znajdują się schwytani niewolnicy?
– Na małej wyspie, niedaleko od przystani. Nie powiedziałbym wam tego, gdybyście 
nie 
należeli do szczepu Rizekat, zaprzyjaźnionego z Bakkarami. Ale muszę już jechać. 
Chatir kum fi 
aman Allah – bądźcie zdrowi, polecam was opiece Allaha!
– Allah jekun ma’ ak, tarik es salame – niech Allah będzie z tobą, szczęśliwej 
drogi! – 
odpowiedziałem na pożegnanie.
Kiedy odjechał, hadżi Halef zaśmiał się pod wąsem i powiedział:
– Zihdi, to był wielki głupiec. Mógł przecież wziąć nas za tych o których pytał, 
a tymczasem 
powiedział wszystko, czego nam było potrzeba. Na wyspę Aba poszedł z pewnością 
oddział 
Bakkarów, aby nas tam wrogo przyjąć. Jak zamierzasz postąpić?
– To będzie zależało od warunków, jakie zastanę na przystani.
– W każdym razie uwolnimy pojmanych niewolników?
– Rozumie się. Lecz teraz jedźmy dalej!
W tamtych stronach słońce zachodzi już o szóstej wieczorem. Ponieważ teraz 
według czasu 
europejskiego było między czwartą a piątą, do przystani musieliśmy mieć jeszcze 
półtorej 
godziny drogi.
Wkrótce zaczęła się zaznaczać bliskość Nilu. Wilgoć w powietrzu wywabiła z ziemi 
zieleń, 
z początku skąpą, lecz z każdą chwilą coraz gęstszą i soczystszą. Potem 
zobaczyliśmy 
pojedyncze krzaki, a na wschodnim widnokręgu wynurzył się czarny pas lasu, 
porastającego 
brzegi Nilu.
Prosto do przystani jechać nie mogliśmy, gdyż jeńców mieliśmy oswobodzić 
podstępem. 
Dlatego też może pół godziny przed Nilem zboczyliśmy z tropu na prawo ku 
południowi, aby 
powyżej przystani dostać się nad wodę. Stamtąd zamierzałem się zakraść do tej 
miejscowości.
Musieliśmy oczywiście unikać wszelkich spotkań, toteż ucieszyliśmy się, kiedy 
wjechaliśmy 
na teren porośnięty krzakami, gdzie zarośla dawały nam dostateczną osłonę. Potem 
przyjął nas 
pod swoje skrzydła las sunutów, gdzie znaleźliśmy kryjówkę dla Nuerów. Po 
przywiązaniu tam 
naszych koni, kazałem Nuerom zachowywać się całkiem cicho aż do naszego powrotu 
i oddaliłem się wraz z Halefem w kierunku północnym. Dostawszy się na skraj 
lasu, ujrzeliśmy 
po prawej stronie wielką płaszczyznę Nilu, a przed sobą namioty i chaty 
Bakkarów. Z lewej 
strony pędzono właśnie z wysokiego brzegu zwierzęta, aby je napoić. Niespełna o 
sto kroków od 
brzegu leżała wyspa z brzegami obramowanymi sitowiem. Tam niewątpliwie 
znajdowali się 
jeńcy i ich stróże. Dalej przy brzegu stało ogromne czółno, zbudowane z pni 
ambagowych, które 
mogło unieść około pięćdziesięciu ludzi.
Leżeliśmy pod drzewem hegelikowym, którego spadające ku ziemi konary tworzyły 
doskonałą kryjówkę.
– Wrócimy teraz do Nuerów – powiedziałem do Halefa – a następnie ja sam pojadę 
do 
przystani, gdzie podam się za handlarza. Ty wrócisz potem pod ten hegelik, ja 
cię tu potajemnie 
odszukam, aby ci powiedzieć, co macie robić.
– Zihdi, to niebezpieczne! Czy nie byłoby lepiej, gdybyś wziął mnie z sobą?
– Nie, ty musisz zostać przy Nuerach, gdyż bez ciebie nie mógłbym się na nich 
zdać.
– A jeśli spotka cię jakieś nieszczęście?
– Nie troszcz się o mnie! Znasz mnie i wiesz, że potrafię sam ustrzec się przed 
niebezpieczeństwem.
– Wiem o tym, zihdi, ale najodważniejszy i najmędrszy może się czasem 
przeliczyć. Biada 
Bakkarom, gdyby ci coś złego zrobili!
Wróciwszy do czarnych towarzyszy, wziąłem jednego z ich koni, a długą flintę 
dowódcy 
zamiast mojej strzelby. Chodziło mi o to, żeby mnie nie poznali, a Bakkar z 
pewnością po 
powrocie dał dokładny opis mego uzbrojenia i konia. Nie bałem się tego, żebym go 
spotkał na 
przystani, ponieważ musiał pojechać z innymi na wyspę Aba.
Pouczywszy Halefa i Nuerów, jak się mają zachować, odjechałem, wynurzyłem się z 
lasu, 
minąłem zarośla i zdążałem do przystani. Kiedy się tam dostałem, słońce tonęło 
już na 
zachodnim widnokręgu.
Najpierw zobaczyłem pastwiska koni, bydła i owiec i zapamiętałem sobie 
szczególnie dobrze 
stanowisko koni, ponieważ później były nam potrzebne dla uwolnionych jeńców. Na 
przystani 
mogło teraz mieszkać około dwustu ludzi. Naprzeciwko mnie wybiegły z krzykiem 
dzieci, 
kobiety wyglądały ciekawie z otworów drzwi, a mężczyźni zebrali się by mnie 
przyjąć pełnymi 
oczekiwania spojrzeniami.
– Sallam aalejkum! – pozdrowiłem ich donośnym głosem. – Kto z was jest szejkiem 
tego 
obozu?
– Szejka tu nie ma – odrzekł starzec z siwą brodą. – Czego chcesz od niego?
– Jestem Selim Mefarek, handlarz z Tomatu nad rzeką Sedit i proszę, żebym mógł 
przez tę 
noc pozostać tutaj.
– A czym handlujesz?
– Wszelkimi towarami każdego rodzaju i każdej barwy. Zrobiłem tym aluzję do 
niewolników.
– A czarnej także? – zapytał stary, przymykając znacząco prawe oko.
– Tej najchętniej.
– W takim razie jesteś tutaj mile widziany i zamieszkasz u największego 
dostojnika w całym 
obozie. Zsiądź z konia, zaprowadzę cię do Abu el Mawadda.
Tego sobie właśnie życzyłem. Miałem zamieszkać u misjonarza, którego bardzo 
pragnąłem 
poznać. Zajmował on dość obszerną chatę, zbudowaną z namułu nilowego. Powitał 
mnie na 
progu z wielką godnością. Był to człowiek niesłychanie wysoki i chudy, ubrany w 
czarny burnus, 
a w niewzruszonych, surowych jego rysach odbijało się wielkie namaszczenie. 
Spojrzał na mnie 
badawczo ostrym wzrokiem, a gdy stary wymienił mu moje nazwisko, zawód i rodzaj 
mej 
prośby, rzekł do mnie łamanym arabskim:
– Witaj mi, Selimie Mefareku! Wejdź do mnie! Może przybycie twoje przyniesie 
korzyść 
nam i tobie.
Kiedy znaleźliśmy się sami w chacie, zapuścił rogożę, która stanowiła drzwi i 
zapalił 
gliniany kaganek napełniony olejem sezamowym. Przy tym świetle zobaczyłem na 
ścianie krzyż 
i rozmaite liche obrazy z historii biblijnej. Gdy obaj usiedliśmy, misjonarz 
podał mi nabitą fajkę, 
sam zapalił drugą i rozpoczęła się rozmowa, której celem było dokładne wybadanie 
moich 
zamiarów. Lecz ja tak samo dokładnie wywiodłem go w pole, dzięki czemu nabrał 
pewności, że 
istotnie jestem handlarzem niewolników. Ostatecznie tak mi zaufał, że 
powiedział:
– Jesteś człowiekiem, jakiego nam właśnie potrzeba. Mamy dwudziestu ośmiu 
niewolników 
i chcemy ich sprzedać.
– Panie – odparłem na to zdumiony – nazywają cię ojcem miłości i powiadają, że 
jesteś 
misjonarzem. Mnie się zdaje, że chrześcijanom nie wolno łowić, ani sprzedawać 
niewolników.
On zaś roześmiał się bezdźwięcznie i odrzekł:
– Czarni nie są takimi ludźmi jak my, nic nie myślą ani nie czują. Niewola jest 
dla nich 
dobrodziejstwem. Jestem wprawdzie chrześcijaninem, ale nie jestem misjonarzem. 
Nauczam co 
prawda, ale tylko na pozór, aby oszukać łowców, polujących na handlarzy 
niewolników. Żaden 
z nich nie przypuści, żeby tu, gdzie mieszka misjonarz, uprawiano niewolnictwo. 
Od kiedy tu 
jestem, Bakkarom udały się wszystkie połowy, a ja dobrze także na tym wyszedłem. 
Nawet 
słynnego raisa Effendina potrafiłem oszukać. Czy słyszałeś już o nim? Jest 
wysokim urzędnikiem 
wicekróla i trudni się tylko chwytaniem łowców i handlarzy niewolników. Złapał 
już wielu. 
Pomocnikiem jego był przed niejakim czasem Kara Ben Nemzi i jego chytry 
towarzysz Halef 
Omar. Dzisiaj obaj ukazali się znowu. Nasz szejk spotkał się z nimi i poznał 
ich, ponieważ podali 
mu swoje nazwiska. Szejk zachował się wobec nich pozornie obojętnie i zwabił ich 
na miejsce, 
gdzie ich pochwyci. Wyruszył tam właśnie z oddziałem wojowników.
Opowiadanie misjonarza zajęło mnie nadzwyczajnie! A więc Bakkar, z którym 
rozmawialiśmy, był szejkiem! Jakie to szczęście, że go teraz tutaj nie było! 
Można sobie 
wyobrazić, jakie uczucia żywiłem względem Anglika, który jednak Anglikiem nie 
był i tylko za 
takiego się podawał. Nie zdradziłem się oczywiście przed nim, on zaś tak mi 
zaufał, że nawet 
ubił ze mną interes. Zgodziliśmy się na trzysta piastrów za każdego z dwudziestu 
ośmiu 
niewolników. Dziesięciu Bakkarów miało ich przeprawić przez Nil do Karkog, gdzie 
miałem 
wypłacić pieniądze. Nie mogło to jednak stać się prędzej, niż po powrocie 
szejka, ponieważ 
potrzebne było jeszcze jego przyzwolenie. Rzekomemu Anglikowi miałem przed 
wyjazdem 
wręczyć potajemnie po dwadzieścia piastrów za każdego niewolnika.
Po zawarciu umowy udaliśmy się na wolne powietrze, gdzie z powodu nastania nocy 
płonęło 
już kilka ognisk. Bakkarowie ucieszyli się, dowiedziawszy się, że targ doszedł 
do skutku. Zabili 
kilka jagniąt na wieczerzę i przynieśli kilka dzbanów upajającej merissy.
Niewielkim czółnem zawieziono na wyspę żywność dla jeńców. Ja popłynąłem także. 
Kupiłem ich przecież, więc mogłem ich zobaczyć. Niewolnicy byli przywiązani do 
słupów, 
a trzej Bakkarowie stali na straży. Jedzenie ich stanowiły twarde placki, 
pieczone z mąki durry.
Wróciwszy na brzeg udałem się niepostrzeżenie do Halefa, który czekał na mnie 
pod 
hegelikiem, poleciłem mu, żeby o północy był tutaj z czterema Nuerami, i 
wróciłem do obozu.
Bakkarowie jedli i pili. Mało kto uwierzyłby, ile taki Beduin potrafi zjeść. Ja 
siedziałem 
z „ojcem miłości” przed jego chatą, zjadłem kawałek mięsa i popiłem kilku łykami 
wody. On 
opowiadał mi o sobie same chwalebne rzeczy, ja zaś dosłuchałem się spomiędzy 
słów, że był 
właściwie marnotrawnym synem i awanturnikiem, dla którego nie było nic świętego. 
Potem 
rozmowa zeszła na raisa Effendinę i jego wspólnika, Karę Ben Nemzi. Łotr nie 
przeczuwał, że to 
ja byłem tym wspólnikiem, bo nie wybuchnąłby gniewną groźbą:
– Biada temu hultajowi i jego Halefowi! Jutro ich złapią i powieszą natychmiast!
– Hm! – rzekłem po namyśle. – Z tego, co o nich od ciebie słyszałem, wnoszę, że 
są bardzo 
chytrzy i podstępni i nie dadzą się tak łatwo pojmać. Co będzie, jeśli oni 
pochwycą szejka, 
zamiast on ich?
– Co ci przychodzi na myśl! Wierz mi, że zanim słońce zajdzie, diabli wezmą ich 
do piekła!
– Czy życzysz sobie tego, chociaż jesteś tak samo chrześcijaninem jak Kara Ben 
Nemzi?
– Życzę sobie nawet bardzo, gdyż takie robactwo należy tępić!
Chętnie bym mu odpowiedział, gdybym mógł sobie na to pozwolić! Musiałem być 
jednak 
ostrożny. Kiedy potem wszedł do chaty, aby udać się na spoczynek, nie wzbudziło 
w nim 
podejrzeń to, że ja chciałem spać na wolnym powietrzu. Uważał mnie widocznie za 
tubylca, 
któremu zatrute mgły nad Nilem nie mogły zaszkodzić.
Około północy w obozie nastała cisza. Bakkarowie powłazili do chat i namiotów, a 
tylko 
straże przy trzodach czuwały na wysokim brzegu. Zaczekawszy jeszcze chwilę, 
zakradłem się do 
hegeliku, gdzie zastałem Halefa z Nuerami i zawiadomiłem ich o moim zamiarze.
Oprócz wielkiego czółna znajdowało się przy brzegu kilka łódek. Boki ich 
związane były 
tylko łykowymi sznurami. Postanowiłem na jednej z łódek udać się na wyspę, a 
Halef miał tam 
po pewnym czasie podążyć razem z Nuerami i przybić do brzegu na południowym 
końcu wyspy. 
Wszystkich trzech dozorców należało unieszkodliwić. Po dokonaniu tego chcieliśmy 
odwiązać 
pojmanych i zawieźć w bezpieczne miejsce na wielkim czółnie.
Gwiazdy świeciły jasno. Zdradzieckie ich światło łatwo mogło nas zgubić. Na 
szczęście 
niebawem pojawiła się lekka mgła, która ciągle gęstniejąc, stanowiła dla nas 
doskonałą osłonę. 
Przekonawszy się, że nikt nie pilnuje brzegu, wsiadłem do łódki i popłynąłem na 
wyspę. Jeden 
z dozorców zawołał na mnie, lecz uspokoił się, kiedy mnie poznał. Byłem już 
przecież 
właścicielem niewolników i miałem prawo spędzić z nimi noc. Drugi i trzeci 
dozorca przystąpili 
do mnie także. Łatwo przyszło mi ich uciszyć. Trzema szybkimi uderzeniami kolby 
powaliłem 
ich w trawę i zostawiłem ogłuszonych, a gdy przybył Halef, związaliśmy ich i 
zatkaliśmy im 
usta, ażeby nie mogli krzyczeć. Potem zdjęliśmy więzy z wymęczonych straszliwie 
jeńców. Gdy 
usłyszeli, że przyjechaliśmy, by ich ocalić, ogarnął ich taki zachwyt, że z 
trudem tylko zdołałem 
ich zmusić do milczenia.
Potem w sześciu udaliśmy się po wielkie czółno i dzięki mgle sprowadziliśmy je z 
łatwością, 
gdyż wioseł mieliśmy pod dostatkiem. Zabraliśmy oswobodzonych, odbiliśmy od 
wyspy 
i popłynęliśmy z prądem, aby trochę poniżej przystani przybić do brzegu. Tam, 
pomimo 
ciemności, przedarliśmy się przez las, ruszyliśmy znów w górę rzeki, okrążyliśmy 
łukiem 
przystań i zatrzymaliśmy się w zaroślach na południe od niej. Halef poszedł do 
Nuerów, którzy 
stali ze swoimi i naszymi końmi. Dopiero, kiedy oni przybyli, mogłem 
wyswobodzenie uznać za 
udane. Teraz miały się zacząć radosne okrzyki, podziękowania i tym podobne 
objawy radości, 
lecz wezwałem wszystkich do zachowania spokoju, ponieważ chodziło jeszcze o 
konie, 
potrzebne do przewiezienia uwolnionych. Poszedłem więc z Halefem, aby wybadać 
możliwość 
ich uzyskania. W miejscu, które zapamiętałem płonęło ognisko, przy którym 
siedziało dwóch 
dozorców. Dwa uderzenie kolbą ogłuszyły obydwu, a Halef powrócił po Nuerów. W 
kwadrans 
potem wszyscy zaopatrzeni już byli w konie, ale bez siodeł, ponieważ te 
znajdowały się 
w namiotach i chatach, gdzie nie mogliśmy wtargnąć.
Wszyscy Nuerowie, nawet chłopcy i dziewczęta umieli dobrze jeździć na koniach. 
Najpierw 
więc oddaliliśmy się od przystania potem zatrzymaliśmy się, żeby ocalonym dać 
czas na radość 
z powodu odzyskania wolności. Użyli też sobie tak, że mało mi bębenki w uszach 
nie popękały. 
Gdy po jakimś czasie uspokoili się, odbyliśmy naradę nad tym, dokąd mieli się 
teraz udać.
Nuerowie nie mogli żadną miarą ruszyć od razu do ojczyzny nad Bahr el Ghazal, 
gdyż nie 
byli przygotowani do tak dalekiej podróży. Ja nie mogłem im tam towarzyszyć, 
gdyż moja droga 
wiodła w przeciwnym kierunku, na północ. Tam, o dobry dzień drogi od przystani, 
leżała wieś 
Kwana, gdzie rząd posiadał największe nad Nilem składy, a Nuerowie mogli znaleźć 
ochronę 
i wsparcie. Zgodzono się więc na mój wniosek, żeby tam pojechać.
Gdy ruszyliśmy w drogę zaczynało już świtać. Jechaliśmy tak szybko, jak tylko 
było można, 
gdyż ze strony Bakkarów można było się spodziewać pościgu. Niestety jazda na 
oklep opóźniała 
ucieczkę, więc już po trzech godzinach ujrzeliśmy za sobą pogoń. Ze czterdziestu 
jeźdźców, 
dobrze uzbrojonych, pędziło na koniach, zmuszając je batami do pośpiechu.
– Niech przychodzą! – rzekł ospowaty Abu D jom, wywijając długą strzelbą. – 
Pozabijamy 
ich wszystkich!
– Nie wierz w to – odparł Halef. – Jesteś walecznym wojownikiem, ale czym są 
wasze noże 
i włócznie wobec ich strzelb, z których kule lecą dalej, aniżeli wy potraficie 
dorzucić dzirytami. 
Tu będzie musiał dopomóc mój zihdi swoim sztucerem.
– Jak to uczyni?
– Zaraz zobaczysz – wtrąciłem, zatrzymując konia. – Każ nieuzbrojonym kobietom 
i chłopcom jechać dalej, a mężczyźni zatrzymają się tutaj z nami. Weźmiemy 
Bakkarów na 
siebie.
Wymienieni ruszyli naprzód, a dwudziestu uzbrojonych stanęło. Zsiadłem z konia i 
wziąłem 
sztucer do ręki. Skoro tylko Bakkarowie zbliżyli się na odległość strzału, 
wymierzyłem 
i strzeliłem szybko pięć razy, raz za razem, na skutek czego runęło pięć 
pierwszych koni. Nie 
strzelałem do ludzi, ponieważ krwi ludzkiej nie powinno się przelewać bez 
koniecznej potrzeby. 
Mimo to ścigający jechali dalej. Pięć czy sześć dalszych strzałów powaliło znów 
tyle koni. To ich 
wreszcie powstrzymało. Zawyli wściekle i zaczęli się naradzać. Ja na nowo 
nabiłem sztucer, 
a podczas tego usłyszałem kilka razy wymienione z gniewem imię Selim Mefarek, 
które sobie 
przybrałem. Potem podjechał powoli ku nam „ojciec miłości”, który był z nimi i 
dał mi znak 
ręką, że przybywa jako parlamentarzysta. Przypuściliśmy go całkiem blisko do 
siebie.
– Co to ma znaczyć? – wybuchnął z gniewem. – Najpierw kupujesz niewolników i nie 
płacisz za nich, a potem uwalniasz ich i kradniesz nam konie!
– Mylisz się grubo! – odparłem z uśmiechem. – Kupił je Selim Mefarek, a nie ja!
– Przecież ty jesteś Mefarek!
– Nie, on był wczoraj u ciebie. Ja jestem Kara Ben Nemzi, a tu obok mnie widzisz 
hadżiego 
Halefa Omara. Mieliśmy dziś przed zachodem słońca być w piekle. Wiecie może, 
mister Gibson, 
czy to wy się tam nie znajdziecie?
Patrzył na mnie przez kilka chwil w osłupieniu, po czym twarz jego poruszyła się 
gwałtownie. Rzucił jakieś wściekłe przekleństwo i dodał:
– Więc to ty jesteś tym psem! W takim razie musisz ruszać do piekła i to zaraz!
Wymierzył do mnie błyskawicznie ze strzelby, lecz jeszcze prędzej huknął strzał 
za mną, 
strzelba wysunęła mu się z ręki, łotr zachwiał się i spadł z siodła na ziemię. 
Strzałem w serce 
zabił go Abu Djom.
Ujrzawszy to, Bakkarowie rzucili się naprzód z przeraźliwym krzykiem, lecz nie 
dojechali 
daleko, gdyż mój sztucer zrobił między końmi porządek. Padło sześć, osiem, 
dziesięć, potem 
dwanaście zwierząt i to pomogło. Ci, którym zabiłem konie, zaczęli z wyciem 
uciekać, a jeźdźcy 
zawrócili i podążyli za nimi. Teraz pozbyliśmy się ich na pewno. To wzmogło 
żądzę walki 
u Nuerów i chcieli ruszyć za nimi, udało mi się jednak ich powstrzymać. Zbadałem 
„ojca 
miłości”, ale przekonałem się, że już nie żył. Życzyłem mu, żeby nie poszedł 
tam, gdzie mnie 
wczoraj wieczorem wysyłał. Zostawiliśmy go na ziemi Bakkarom, którzy pewnie 
później po 
niego wrócili.
Wieczorem przybyliśmy do Kwaua, gdzie urzędnicy zajęli się Nuerami. Później 
dowiedziałem się, że dostali się oni szczęśliwie nad Bahr el Ghazal i po 
zwycięskiej wyprawie 
wojennej zmusili Bakkarow do zapłacenia wysokiej ceny krwi za pomordowanych 
podczas 
napadu, urządzonego przez nich dla połowu niewolników. Od tego czasu nie 
przyszło już 
Bakkarom na myśl wyprawiać się do Nuerów po niewolników…
Światło niebios
Rozdział I Nur esz szems
Było to w połowie grudnia. Jechałem z moim wiernym sługą, dzielnym Halefem 
(Dinarem, 
z Bagdadu do Amada el Ghandur, szejka Haddedinów z wielkiego arabskiego szczepu 
Szammarów. Przed laty byliśmy u Haddedinów i zostawiliśmy po sobie dobre 
wspomnienie, 
dlatego spodziewaliśmy się radosnego przyjęcia z ich strony.
Było to właściwie małą próbą odwagi, że we dwójkę ośmieliliśmy się przejechać 
wzdłuż 
prawie całej Mezopotamii. Na otwartych równinach między Eufratem a Tygrysem 
mieszka wiele 
plemion arabskich, które nie tylko ustawicznie walczą ze sobą, lecz toczą także 
spory z tureckimi 
władzami, a każdego obcego podróżnego uważają za swoją zdobycz. Mimo to nie 
baliśmy się 
niczego. Mieliśmy pod tym względem własne doświadczenie i wiedzieliśmy, że w 
każdym 
niebezpieczeństwie możemy liczyć na siebie. Woleliśmy w każdym razie jechać 
sami, aniżeli 
pod tak zwaną osłoną żołnierzy tureckich, których obecność mogła nam raczej 
zaszkodzić niż 
pomóc, gdyż przekonaliśmy się o tym niejednokrotnie.
Najkrótsza droga prowadziła w górę rzeki. Ponieważ jednak hordy Beduinów, 
których 
chcieliśmy uniknąć, snuły się w jej pobliżu, jechaliśmy najpierw z biegiem małej 
Dijali, a potem 
wzdłuż Adhemu, aby w okolicy Dżebel Hamrin skręcić na zachód i koło Tekritu 
przeprawić się 
przez Tygrys.
Co się tyczy zaopatrzenia na taką podróż, to mieliśmy dobre konie i znakomitą 
broń. Mój 
amerykański sztucer Henry’ego utrzymał już w szachu niejednego przeciwnika. Jako 
żywność 
wieźliśmy z sobą kilka worków mąki i daktyli, a dla koni mieliśmy soczystą 
zieleń Dżesireju, 
który o tej porze nie cierpiał na brak deszczu. Czego nam jeszcze było potrzeba?
Pewnego dnia przed południem ujście Adhemu mieliśmy już daleko za sobą 
i spodziewaliśmy się pod wieczór zobaczyć wzgórza Dżebel Hamrin. Step nie był w 
tych 
stronach zupełną równiną i miał sporo wzniesień, choć nieznacznych, a między 
nimi wiele dolin 
poważnej szerokości i głębokości. Rowy te z pozapadanymi ścianami były 
pozostałością 
dawnego systemu wodnego, który Dżesireh zmienił w najżyźniejszą krainę całego 
państwa 
perskiego.
Przejechaliśmy także przez kilka kotlinek, które jeszcze za czasów kalifów 
służyły jako 
wielkie zbiorniki na wodę. Niektóre z nich były tak głębokie, że ich dnem 
jechaliśmy jakby 
między wielkimi górami.
Była połowa grudnia, a mimo to było tak ciepło jak u nas w lipcu lub sierpniu. 
Zaczęło to 
dokuczać koniom, zatrzymaliśmy się więc koło południa, ażeby odpoczęły. Sami 
usiedliśmy na 
brzegu jednego z takich rowów, które ongiś służyły do nawodnienia i wydobyliśmy 
fajki, 
napełnione tytoniem przywiezionym z Bagdadu. Podczas tego Halef wskazał na 
wschód 
i powiedział:
– Patrz, zihdi! Czy to nie są jeźdźcy?
Siedziałem zwrócony twarzą na zachód, obejrzałem się więc we wskazanym kierunku 
i odrzekłem:
– Tak, są to, jak się zdaje, dwaj jeźdźcy i prowadzą jucznego konia. Nie widać 
wyraźnie, bo 
za daleko.
– Kto to może być?
– Wnet się dowiemy. Dążą w tym samym kierunku co my, a że jadą powoli, 
dościgniemy ich 
niebawem. Ponieważ nie są w znaczniejszej liczbie, nie potrzebujemy się ich 
obawiać.
Ruszywszy po dwóch godzinach w drogę, natknęliśmy się wkrótce na ślady tych, 
których 
widzieliśmy przedtem. Ślady wskazywały, że jechali potem znacznie prędzej. Nie 
mając powodu 
ścigania ich, nie spieszyliśmy się, lecz trzymaliśmy ich tropu, gdyż dążyli 
rzeczywiście w tym 
samym kierunku. Pod wieczór ujrzeliśmy Dżebel Hamrin, którego wzgórza ciągnęły 
się ku 
północnemu zachodowi, i dostaliśmy się na jedną ze wspomnianych poprzednio 
dolin, gdzie 
postanowiliśmy przenocować. Przepływała przez nią rzeczka, była więc woda dla 
nas i dla koni.
Dolina zakreślała łuk, nie mogliśmy więc zobaczyć jej końca, rozłożyliśmy się 
więc 
u wejścia. Wysokie ściany osłaniały nas przed chłodnym wiatrem nocnym.
Halefowi ani przez myśl nie przeszło złazić po drodze z konia, aby odprawić 
przepisane 
przez islam modły, a teraz także nie odmówił ani modlitwy wieczornej, ani aszii 
czyli modlitw 
podczas zachodu słońca i w godzinę po nim. Dawniej był on bardzo gorliwym 
mahometaninem, 
lecz przez pożycie ze mną stał się wewnętrznie chrześcijaninem, chociaż jeszcze 
nazywał siebie 
wiernym wyznawcą proroka. Zmieszawszy trochę mąki z wodą, zjedliśmy to i trochę 
daktyli, 
potem spętaliśmy koniom przednie nogi, żeby mogły się paść nie oddalając, i 
położyliśmy się 
spać.
Ponieważ wcześnie udaliśmy się na spoczynek, nazajutrz obudziliśmy się bardzo 
rano. 
Robiło się szaro, kiedy spożywszy po kilka daktyli, osiodłaliśmy konie i 
puściliśmy się w dalszą 
drogę. Zbliżaliśmy się właśnie do zakrętu doliny i chcieliśmy go objechać, kiedy 
naraz 
usłyszeliśmy z drugiej strony donośny głos:
– Hai alas salah ia mu minin! Allah akbar, Allah akbar! – Dalej do modlitwy, 
wierni! Bóg 
jest wielki! Bóg jest wielki!
Cofnęliśmy się natychmiast, zsiedliśmy z koni i poszliśmy ostrożnie naprzód, aby 
z ukrycia 
zobaczyć, kogo mamy przed sobą.
Widok, który ukazał się naszym oczom nie był pocieszający. Obozował tam oddział 
złożony 
z dwudziestu bardzo dobrze uzbrojonych ludzi. Ze zwierząt naliczyłem szesnaście 
wielbłądów 
wierzchowych, a osiem jucznych, nadto siedem koni. Dlaczego aż tyle? Było 
przynajmniej o trzy 
konie za wiele. Jeźdźcy klęczeli teraz na modlitewnych dywanach i odmawiali 
fegr, czyli 
modlitwę podczas zorzy porannej. Wszystkie zwierzęta były rozsiodłane i pasły 
się w pobliżu. 
Obok leżały przedmioty, przeznaczone dla wielbłądów jucznych: szesnaście 
drewnianych 
trumien, po dwie na każdego wielbłąda. Mieliśmy więc przed sobą tak zwaną 
karawan el amwat, 
czyli karawanę umarłych. Za trumnami dostrzegliśmy dwóch ludzi, leżących na 
ziemi ze 
związanymi rękami i nogami. To wyjaśniło nam zagadkę nadliczbowych koni. Oto ci 
dwaj 
jeźdźcy, których widzieliśmy wczoraj spotkali się tu z karawaną i zostali przez 
jej członków 
pojmani.
Uczestnicy karawany nie byli sunnitami, lecz szyitami. Sunnici, których można by 
nazwać 
starozakonnymi mahometanami, uznają za kalifów Abu Bekra, Omara i Osmana, szyici 
natomiast odrzucają ich i uznają tylko Alego oraz jego następców. Między jednymi 
a drugimi 
panuje zawzięta nienawiść, która wybucha jasnym płomieniem zwłaszcza podczas 
szyickich 
pielgrzymek. Nienawiść ta jest wynikiem cierpień, jakie ponieść musieli synowie 
Alego. 
Młodszego z nich, Husseina, zamordowano i pochowano w Kerbeli, stąd miasto to 
jest 
najświętszym celem pielgrzymek szyitów, którzy sprowadzają tu z daleka swoich 
zmarłych, 
ażeby ich tam pogrzebać. Zwłoki przechowuje się aż do odpowiedniej sposobności, 
po czym 
wiezie się je w mniejszych lub większych karawanach do Kerbeli. Podczas tych 
pochodów 
pogrzebowych ich uczestnicy znajdują się w największym podnieceniu religijnym, 
które graniczy 
z obłędem i czyni ich zdolnymi do najokropniejszych czynów względem innowierców. 
Na 
dowód tego patrzyliśmy właśnie teraz.
– Siham Allah fi ada ed din. – Niechaj Allah przebije tych nieprzyjaciół 
religii! – szepnął 
Halef. – To przeklęci szyici! Oni napadli na tych dwu jeźdźców, a z nami zechcą 
pewnie uczynić 
to samo, gdy nas dostrzegą. Zihdi, co poczniemy?
– Uciekniemy czym prędzej – odparłem, by go wystawić na próbę. Stało się to, co 
przypuszczałem. Dzielny hadżi odrzekł z gniewem:
– Uciekać? Tacy dwaj jak my? Przed tymi pospolitymi grabarzami? Tak, rozumnie 
byłoby 
ich ominąć, ale czy nie powinniśmy przyjść z pomocą tym jeńcom? Ucieczka byłaby 
tchórzostwem! Kto wie, co szyici zamierzają z nimi zrobić? Ci obłąkani wyznawcy 
szii gotowi 
ich zabić w męczarniach. Musimy ich ocalić. Spodziewam się zihdi, że zgodzisz 
się na to!
– Rozumie się, ale w takim razie nie możemy tu pozostać. Musimy sobie znaleźć 
punkt, 
który dawałby nam większe bezpieczeństwo. Chodź!
Dosiadłszy znowu koni, wróciliśmy do wejścia do doliny, skręciliśmy poza nią 
tak, że 
wydostawszy się na jej krawędź mogliśmy się znaleźć tuż nad karawaną. Tam 
zeskoczyliśmy 
z koni i odegnaliśmy je trochę dalej, by nie dostrzeżono ich z dołu. Położywszy 
się potem na 
ziemi, poczołgaliśmy się ostrożnie na brzeg, aby spojrzeć w dół w dolinę.
Znajdowaliśmy się nad zboczem, wysokim może na dwadzieścia łokci, wprost nad 
środkiem 
obozu, który był taki mały, że moim sztucerem mogłem trzymać w szachu dziesięć 
razy większą 
przestrzeń. Po modlitwie szyici zdjęli jeńcom z nóg pęta, otoczyli ich i 
naradzali się wśród 
dzikich okrzyków, jaki im zgotować los.
Właśnie błysnął pierwszy promień słońca, kiedy jeden z posłańców podniósł 
skrępowane 
dłonie i zawołał:
– Ia szems, ia szems! Ia szems, ii hamdulillah. – O słońce, o słońce! O słońce, 
dzięki Bogu! 
Ty nas ocalisz od okropnej śmierci, ponieważ jesteśmy w nur es szems, pod twoim 
światłem 
i opieką! Nie posyłaj nas już teraz przez most czinewad do wieczności, lecz 
odpędź promieniami 
swymi złe duchy Arymana i przyślij nam z pomocą czystych aniołów Ormuzda!
Odpowiedział mu głośny, szyderczy śmiech, po czym nastąpiły takie ryki i 
wrzaski, że nie 
mogliśmy rozróżnić ani zrozumieć poszczególnych słów i okrzyków. Usłyszeliśmy 
tyle tylko, że 
był to Pars, a więc wyznawca Zoroastra, którzy czczą słońce i ogień jako symbole 
dobrego boga 
Ormuzda. Gdy wrzaski ucichły na chwilę, jeniec znowu zawołał z podniesionymi 
rękoma:
– Ia szems, ia ilaha, ia nefisa, ia challasa! – o słońce, o boski, wspaniały 
zbawco! Musisz nas 
ocalić i ocalisz, ponieważ noszę twój talizman na sercu!
Znowu odpowiedziano mu śmiechem, po czym dowódca karawany rzekł:
– Uporajcie się szybko z tymi psami niewiernymi! Niech się stanie to, co już 
wczoraj 
nakazałem. Mamy tu przecież dość miejsca na okrąg!
Co to miał być za okrąg? Co rozumiał przez to słowo, zobaczyliśmy wkrótce. 
Związano 
razem kilka sznurów i jeden koniec połączono z rzemieniem na końskim nosie, 
drugi koniec ujął 
jeden z szyitów. Potem krótszymi sznurami skrępowano jeńcom ręce i przymocowano 
je 
z prawej i lewej strony do rzemieni na brzuchu konia.
– O Allah! Chcą ich na śmierć zawłóczyć! Widzisz to, zihdi? – zapytał Halef.
Widziałem to oczywiście. Konia miano na długim sznurze pędzić w kółko, jak na 
lonży, a za 
koniem mieli się wlec obaj biedacy, dopóki by nie zginęli. Nie mogliśmy się 
dłużej wahać, gdyż 
kilku szyitów przygotowało już swoje długie włócznie, ażeby ich ostrzami 
pobudzić konia do 
biegu.
– Zaczynajcie! – rozkazał dowódca. – Dlaczego się ociągacie? Na to podnieśliśmy 
się obaj 
z Halefem, a ja zawołałem:
– Stójcie, na Allaha, wstrzymajcie się, jeśli sami nie chcecie zginąć! Wszyscy 
odwrócili się, 
a spojrzawszy w górę, oniemieli ze zdziwienia.
– Odwiążcie natychmiast tych ludzi i puśćcie ich wolno, w przeciwnym razie nie 
oni umrą, 
lecz wy pójdziecie do dżehenny!
Wszyscy milczeli jeszcze przez chwilę, a potem dowódca zapytał:
– Kto wy jesteście, że ośmielacie się nam przeszkadzać?
– Jesteśmy zbawcami w potrzebie i nikt nam się nie zdoła oprzeć. Sama strzelba 
moja 
wystarczy do zabicia was w ciągu minuty. Uważajcie, zaraz wam to pokażę! Z 
tamtej strony tkwi 
w ziemi włócznia. W niej wystrzelę sześć dziur, nie nabijając za każdym 
wystrzałem.
Często robiłem takie próby ze sztucerem i zawsze udawało mi się zastraszyć 
przeciwników. 
Teraz także spodziewałem się, że oswobodzę jeńców i uniknę rozlewu krwi. 
Wymierzyłem zatem 
i wypaliłem sześć razy. Po ostatnim wystrzale szyici pobiegli prędko, aby 
obejrzeć włócznię, a ja 
uzupełniłem w tym czasie wystrzelone naboje. Naraz zabrzmiały głośne okrzyki 
podziwu, a gdy 
się uciszyły, dowódca powiedział:
– Niech nas Allah zachowa! To dżit es sir, czarodziejska strzelba, której nie 
potrzeba nabijać, 
a mimo to trafia do celu.
– Słusznie powiedziałeś – odrzekłem. – Jedna minuta wystarczy, aby was 
wszystkich 
położyć trupem na trawie. Ta strzelba czarodziejska strzela tak szybko i pewnie, 
że nikomu z was 
nie pozostałoby czasu na ucieczkę. Puśćcie więc wolno pojmanych, bo zaraz 
strzelam!
– Czy was jest tylko dwóch na górze?
– Dwóch, czy stu, to wszystko jedno; wystarczy sama moja strzelba!
– My także będziemy strzelali!
– Spróbujcie! Wasze flinty leżą obok trumien. Kto zrobi jeden krok, żeby się do 
nich dobrać, 
dostanie ode mnie pierwszą kulę, a potem strzelba czarodziejska nie przestanie 
wysyłać kul, 
dopóki wszyscy nie padniecie.
– Jesteś chyba szatanem we własnej osobie, bo inaczej nie miałbyś takiej 
strzelby i nie 
mógłbyś nam tak nieustraszenie grozić!
– Jeśli tak sądzisz, to spiesz się! Daję wam tylko tyle czasu, ile potrzeba na 
trzykrotne 
odmówienie fathy. Potem strzelam!
– El kuwwe a leija – przemoc jest przeciwko mnie. Niech cię Bóg spali! Muszę się 
naradzić 
z moimi ludźmi!
– A ja tymczasem odmówię trzy razy fathę. Gdy skończę, pierwsza kula ugodzi w 
konia, do 
którego jeńcy są przywiązani, a druga w ciebie!
Żal mi było zwierzęcia, lecz przewidywałem, że będę musiał je poświęcić, żeby 
napędzić 
strachu szyitom i uniknąć w ten sposób rozlewu krwi. Ci naradzali się półgłosem 
wśród dzikiej 
gestykulacji, ja zaś czekałem ze dwie minuty, a potem zawołałem:
– Czas się skończył, ja zaczynam!
Wymierzyłem do konia i wypaliłem. Zwierzę zachwiało się kilka razy w obie strony 
i runęło, 
poruszając jeszcze przez chwilę nogami. Potem zwróciłem strzelbę ku dowódcy.
– Battil – wstrzymaj się! – krzyknął widząc, co czynię. – Darujemy tym psom 
wolność!
– Czy zaraz?
– Natychmiast!
– Razem z końmi i ze wszystkim coście im zabrali?
– I tego żądasz?
– Tak. Jeśli nie otrzymają z powrotem choćby jednej rzeczy, nie usłyszycie już 
ode mnie ani 
słowa, ale za to tym więcej strzałów!
– Jil’ an daknak, addak el hemm – przeklęta niech będzie broda twoja i niech cię 
nieszczęście 
spotka!
– Nie przeklinaj, lecz spiesz się, bo strzelę! Ci dwaj niechaj potem czym 
prędzej ruszają 
w drogę!
Co też potrafi sprawić taka broń u ludzi nieświadomych i zabobonnych! Szyici 
rozwiązali 
jeńców i oddali im konie. O resztę przedmiotów odbyła się dłuższa sprzeczka, 
ponieważ już je 
rozdzielono. Mimo to upłynął zaledwie kwadrans od ostatniej groźby, a uwolnieni 
odzyskali 
wszystko i mogli odjechać. Zanim ruszyli z miejsca, jeden z nich zawołał ku nam:
– Ia sedżid, ia weli en niam, Allah żebarik fik; Allah żeselimak. – O panie, o 
dobroczyńco, 
niech ci Allah błogosławi, niechaj cię Allah zachowa!
– Jedźcie, zobaczymy się jeszcze! – odpowiedziałem im, po czym oni puścili się w 
drogę 
takim cwałem, na jaki stać było ich konie.
Kiedy zdawało się nam, że ocaleni są już dość daleko, wsiedliśmy także na konie 
i udaliśmy 
się za nimi. Szyici nie ścigali nas, a gdyby okazali do tego ochotę, 
utrzymalibyśmy ich łatwo 
w bezpiecznej odległości za pomocą naszych strzelb.
Ocaleni nie zniknęli jeszcze na widnokręgu, a my cwałowaliśmy już za nimi. 
Spostrzegłszy 
nas, stanęli aby na nas zaczekać. Ten, który mówił do nas w owej dolinie, był 
lepiej odziany niż 
jego towarzysz. Zanim zbliżyliśmy się do nich zawołał:
– Jedziecie za nami? Serce moje raduje się tym, bowiem mogę wam teraz lepiej 
podziękować, aniżeli poprzednio.
– Podziękuj Bogu, nie nam! – odpowiedziałem. – On to sprowadził nas zawczasu do 
doliny. 
Czyn nasz był tylko spełnieniem obowiązku, a za to nikt nie może żądać 
podziękowania.
– To prawda. Wasze poczucie obowiązku naraziło was jednak na tak wielkie 
niebezpieczeństwo, że stu innych ulękłoby się. Przyjm moją rękę, zihdi, i 
powiedz czym mogę ci 
usłużyć?
– Miło mi uścisnąć twoją rękę. Czy obraziliście czymś tych Persów?
– Nie. To nie są Persowie. To mieszkańcy okolic Sulejmanii, położonej jeszcze po 
tej stronie 
granicy. Spotkaliśmy się z nimi w chwili, kiedy rozkładali się obozem. 
Pozdrowiwszy ich 
chcieliśmy ich minąć, lecz oni zatrzymali nas, sądząc, że jesteśmy sun-nitami. 
Kiedy im 
oświadczyłem, że jestem Pars, ich nienawiść się wzmogła. Pojmali nas aby 
pozbawić nas życia 
za śmierć swego Husseina.
– Skąd przybywacie?
– Z Bagdadu. Mój ojciec jest kupcem i nazywa się Wikrama, mnie na imię Alam. 
Udajemy 
się do Arabów Anezej, ażeby wyswobodzić ojca z ich niewoli.
– Jak to? Jest w niewoli u zbójeckich Anezejów? Jak mógł on, kupiec bagdadzki, 
dostać się 
w ich ręce?
– Jechał do Mossulu, żeby przyjacielowi zawieźć wielką sumę pieniędzy, lecz po 
drodze 
napadnięto nań i ograbiono doszczętnie. Anezejowie nie zadowalają się jednak tą 
sumą i żądają 
ponadto wysokiego okupu. Jeśli do określonego czasu nie będzie zapłacony, zabiją 
mi ojca.
– Czy wieziesz dla nich pieniądze?
– Tak, ale nie całą żądaną sumę, bo nie zdołałem tyle zebrać. Przez stratę, 
którą poniósł 
ojciec, zubożeliśmy, gdyż to co zabrali mu Anezejowie, stanowiło prawie cały 
jego majątek. 
Pożyczyłem, ile tylko mogłem, lecz ta kwota nie stanowi nawet połowy wymaganego 
przez 
Beduinów okupu, ale spodziewam się, że się nią zadowolą. W przeciwnym razie 
zwrócę się do 
słynnego pustelnika na skale Wahsija, o którym słyszałem, że ma wielką władzę 
nad nimi.
– Jak możecie być tak nieostrożni, żeby opowiadać tutaj o pieniądzach! A 
gdybyśmy tak byli 
rozbójnikami i zażądali ich was?
– Nie znaleźlibyście ich tak samo, jak szyici. Są dobrze schowane. Zresztą 
jesteście naszymi 
zbawcami, którym można zaufać, a na wszelki wypadek mam przy sobie dwa 
talizmany, które 
ocalą mnie w każdym niebezpieczeństwie.
– Nie wierz talizmanom, ani amuletom, młodzieńcze! Tylko Bóg może wybawić 
człowieka 
z nieszczęścia! Modlitwa więcej wskóra, aniżeli wszystkie talizmany świata.
– Moje talizmany są właśnie modlitwami. Jeśli prawą rękę położę na miejscu, w 
którym się 
znajdują, nadchodzi ocalenie. Kiedy przedtem wzywałem słońca i położyłem 
skrępowane ręce na 
piersiach, gdzie spoczywają moje talizmany, przysłało was natychmiast, byście 
nas wyzwolili. 
Skąd przybywacie i dokąd dążycie, zihdi?
– Jedziemy z Bagdadu, a udajemy się do Haddedinów, żeby odwiedzić ich szejka, a 
naszego 
przyjaciela. Mnie nazywają Kara Ben Nemzi, a to jest mój towarzysz, hadżi Halef 
Omar.
– Do Haddedinów? Musicie w takim razie pojechać do Terkitu i przeprawić się 
przez 
Tygrys?
– Tak, potem puścimy się w górę rzeki Tartaru.
– Nam także tamtędy droga! Zihdi, czy pozwolisz nam przyłączyć się do was?
Nie zależało mi na tym, by mieć przy sobie tych dwu młodych, niedoświadczonych 
ludzi. 
Nie mogli się nam przydać, ale mimo to odpowiedziałem:
– Jeśli zgodzicie się na nasz sposób odbywania podróży, to będziemy was mile 
widzieli. 
A zatem naprzód do Terkitu, by nie tracić czasu!
Popędziłem konia, a nowy towarzysz podjechał zaraz do mnie i rzekł:
– Nie pożałujesz tego, że nas do siebie przyjąłeś. Droga nasza prowadzić będzie 
przez 
okolice, w których wiele niebezpieczeństw czyha na podróżnego. Ale moje 
talizmany ochronią 
nas, a przydadzą się także i tobie. Jeden, to talizman słońca; jestem w nur esz 
szems, w świetle 
i pod osłoną słońca, któremu oddajemy cześć i żaden wróg nic przeciwko nam nie 
wskóra.
– Słońce jest dziełem wszechmocnego Stwórcy, bez którego byłoby niczym. Kto dąży 
w jego 
świetle, ten jest pod najwyższą opieką, jaka być może na niebie i ziemi!
Rozdział II Nur el hilal
Było to kilka dni po uwolnieniu Parsów z rąk szyitów. Minęliśmy już Tekrit, 
miejscowość 
małą obecnie i nieznaczną, a przeprawiwszy się na trzcinowych łodziach przez 
Tygrys, 
wjechaliśmy jeszcze trochę na zachód w step, a wreszcie znaleźliśmy się nad małą 
rzeką Tartar 
i puściliśmy się w górę wzdłuż jej brzegu. Wody i paszy było tam pod dostatkiem, 
mogliśmy 
więc w razie wrogiego spotkania zwrócić się w każdym kierunku, co nie dałoby się 
zrobić nad 
brzegiem Tygrysu.
A spotkanie takie było bardzo prawdopodobne. Dowiedzieliśmy się bowiem w 
Tekricie, że 
między tamtejszymi Beduinami wybuchły spory. Pierwszym powodem były grabieże Abu 
Hammedów, popełnione na Alabeidach. Oba te szczepy pościągały zaprzyjaźnione 
oddziały 
i niepokoiły te strony wzajemnymi podjazdami.
Ja i Halef musieliśmy szczególnie wystrzegać się Abu Hammedów, gdyż byliśmy tam 
przed 
laty, kiedy Haddedinowie zwyciężyli ich i ciężko upokorzyli. W razie dostania 
się w ich ręce nie 
mogliśmy się spodziewać niczego dobrego. Zachowywaliśmy więc wszelkie środki 
ostrożności.
Co się tyczy naszego towarzysza, Alama, to pogodziłem się zupełnie z jego 
obecnością. Był 
wprawdzie młody, niedoświadczony i nieostrożny, mimo to przedstawiał dla mnie 
zajmującą 
osobowość. Miał ojca Parsa, a urodził się w Bagdadzie z matki mahometanki. Z 
tego powodu 
przyznawał się do wiary ojca, a w duchu trzymał się wiary matki. Na poły 
czciciel słońca i ognia, 
a na poły muzułmanin, nie był przecież ani jednym, ani drugim, a dusza jego 
spragniona była 
światła i prawdy, których on sam niestety znaleźć nie umiał. Odczuwał pęta 
zabobonu, który go 
więził, chciał się z tego uwolnić, ale nie mógł.
Nic więc dziwnego, że w tej wewnętrznej rozterce, sprowadził rozmowę na religię. 
Uważał 
mnie za muzułmanina, a gdy usłyszał, że jestem chrześcijaninem, zrobił się 
jeszcze szczerszy, niż 
przedtem i przedłożył mi mnóstwo pytań z zakresu wiary. Odpowiadając mu na 
wszystko ani 
przez chwilę nie zamierzałem grać roli misjonarza. Byłoby to błędem nie do 
darowania. Nie 
wspomniałem słowem o mojej wierze, obrałem wprawdzie nie bezpośrednią, lecz tym 
skuteczniejszą drogę udowodnienia mu za pomocą krótkich, a jasnych uwag, że 
wiara jego jest 
bezpodstawna.
Nie mówiliśmy prawie o niczym innym od rana do wieczora. On wpadał coraz to 
częściej 
w zadumę, a świadczyło to, że słowa moje utkwiły w jego sercu. W ten sam sposób 
nawróciłem 
także swego czasu mojego Halefa, który gwałtem chciał ze mnie zrobić 
muzułmanina. Ten mały, 
wierny towarzysz w milczeniu przysłuchiwał się naszym rozmowom, kiedy jednak 
znalazł się 
sam obok mnie, nie mógł powstrzymać się od tego, żeby mi w tajemnicy powiedzieć:
– Zihdi, czy przypominasz sobie, jak starałem się nawrócić ciebie na islam, bez 
względu na 
to czy tego chciałeś, czy nie?
– Przypominam sobie, Halefie.
– Teraz twoja wiara jest mi milsza od naszej, chociaż jeszcze się kryję z tym 
przed ludźmi. 
Uważam, że ten Pars pewnego dnia także tak będzie myślał, mimo talizmanów, które 
nosi przy 
sobie.
Halef zauważył więc w Alamie to samo, co ja. Dodać jeszcze wypada, że towarzysz 
Parsa, 
człowiek młody, był teraz w służbie u niego, a dawniej uprawiał coś w rodzaju 
handlu okrężnego 
wśród Beduinów, znał więc okolicę i jej mieszkańców i był niezłym przewodnikiem. 
Dla mnie 
ten prosty i zupełnie naiwny człowiek nie mógł mieć żadnego znaczenia. Jechał 
też ciągle bardzo 
skromnie za nami.
Rzeka Tartar toczy w lecie bardzo mało wody, albo też wcale jej nie ma, a wtedy 
tylko na 
brzegu znajduje się trochę zieleni, na stepie zaś rośliny zamierają zupełnie, a 
Beduini trzymają 
się z trzodami blisko Tygrysu, lub udają się nad płynący po zachodniej stronie 
Eufrat. Teraz 
w łożysku Tartaru była woda, choć nie tyle, żeby to nam utrudniło przeprawę. 
Mogliśmy się 
przenosić z jednego brzegu na drugi, w miarę, jak tego wymagało nasze 
bezpieczeństwo.
Aż dotychczas nie spotkaliśmy nikogo, dzisiaj jednak, kiedy słońce ubiegło już 
trzy czwarte 
swojego łuku, dostrzegliśmy czterech jeźdźców, dążących w kierunku południowo-
zachodnim, 
ze stepu ku rzece, gdzie musieli się z nami spotkać. Zauważywszy nas, zatrzymali 
się na chwilę 
celem naradzenia się, potem zaś puścili konie cwałem, wprost ku nam. My 
jechaliśmy dalej, 
ponieważ nie musieliśmy obawiać się czterech ludzi. Dopiero gdy się całkiem do 
nas zbliżyli, 
stanęliśmy, jak nakazywała uprzejmość. Wyglądali jak wszyscy Beduini, nic też 
podejrzanego 
w ich postaciach nie dostrzegliśmy. Pozdrowili nas uprzejmie, a myśmy się 
odwzajemnili. 
Beduini byli młodzi, najstarszy z nich mógł liczyć dwadzieścia pięć lat i ten 
zapytał nas, do 
którego szczepu należymy.
– Jesteśmy tutaj obcy – odrzekłem niejasno. – Ojcowie nasi nie mieszkali na 
pustyni, lecz 
w miastach.
– A dokąd dążycie?
– Do pobożnego samotnika na skale Wahsija. Widzisz, że podróż nasza jest z 
natury 
pokojowa.
Musiałem tak odpowiedzieć, nie wiedząc jeszcze, do jakiego szczepu należeli ci 
ludzie.
– Czy ślubowaliście sobie, że odwiedzicie pustelnika? – pytał dalej.
– Nie. Chcemy mu tylko zanieść podarunek i prośbę. Przy którym szczepie stoją 
wasze 
namioty?
– Należymy do potężnego plemienia Alabeidów.
– Alabeidów? – zawołał Halef z radością. – Gdzie to plemię teraz przebywa?
– Niedaleko stąd, nad rzeką. Dostaniemy się do obozu jeszcze przed wieczorem – 
odpowiedział Beduin nieostrożnemu ciekawskiemu.
– W takim razie pojedziemy z wami, gdyż jesteśmy dawnymi znajomymi i 
przyjaciółmi 
waszego szczepu.
– Wy? Jak to?
Halef wskazał na mnie i odparł dumnie:
– Tu widzicie słynnego Kara Ben Nemzi. Czy znacie go? A ja jestem hadżi Halef 
Omar, jego 
przyjaciel i towarzysz. Jesteście młodzi i nie braliście udziału w walce w 
Dolinie Stopni, kiedy to 
z Haddedinami i z wami walczyliśmy przeciwko Abu Hammedom, Dżiowarim i Obeidom. 
Było 
to wielkie zwycięstwo, a wiecie zapewne, że zawdzięczacie je temu emirowi, Karze 
Ben Nemzi.
Na dźwięk mego imienia czterej jeźdźcy wydali okrzyk zdumienia. Spojrzeli po 
sobie 
wzrokiem wyglądającym na radosne zakłopotanie, później jednak dowiedzieliśmy 
się, że było to 
inne uczucie. Gdy Halef skończył swoją górnolotną przemowę, zabrał głos rzekomy 
Alabeida:
– Hamdullillah! Dzięki Allahowi, że pozwolił nam spotkać was tutaj! Tak, wówczas 
nie 
byliśmy jeszcze wojownikami, ale słyszeliśmy o tej wielkiej chwale. Szczepy 
nasze zawdzięczają 
wam to zwycięstwo. Jakże ucieszą się nasi mężowie, kiedy doniesiemy im, jakich 
sprowadzamy 
im gości! Emirze, Kara Ben Nemzi, oto moja ręka! Bądź naszym gościem przez 
wiele, wiele dni! 
Czy sprawisz nam rozkosz swą obecnością?
Zobaczyłem blask oczu jego i towarzyszy, podałem mu więc rękę na znak zgody. 
Uważałem 
ten blask oczu za oznakę radości. Istotnie była to radość, tylko zupełnie różna 
od tej, jakiej się 
spodziewaliśmy. Nieostrożni wpadliśmy z całym zaufaniem w pułapkę, nastawioną na 
nas, a w 
dodatku przez tak młodych ludzi!
Jadąc dalej rozmawialiśmy o ówczesnych przejściach wojennych. Rzekomych 
Alabeidów 
cieszyło szczególnie to, że tak skarciliśmy wówczas Abu Hammedów. Ja byłem 
jeńcem tego 
szczepu, lecz umknąłem im, a szejka ich, Zedara Ben Huli, zabił potem jeden z 
moich 
towarzyszy. Abu Hammedowie musieli ulec Haddedinom i Alabeidom oraz oddać im 
jako haracz 
najlepszą część swoich trzód. Nasi towarzysze zachowywali się tak, że nie 
powzięliśmy żadnych 
podejrzeń. Panowali nad swoimi słowami i gestami.
Później jeden z nich odłączył się od nas, aby zawiadomić swoich o przybyciu tak 
miłych 
gości. Może na pół godziny przed zachodem słońca ujrzeliśmy czarne namioty 
obozu, dokoła 
którego pasły się trzody pod strażą pasterzy. Był to obraz pokoju. Naprzeciw nas 
wyszła wielka 
liczba kobiet i dziewcząt, powtarzając często na powitanie słowo: „marhaba!” 
Wtórując im, szli 
za nimi młodzieńcy. Dorosłych mężczyzn zauważyłem niewielu, wojownicy bowiem, 
jak 
słyszeliśmy, znajdowali się na wyprawie przeciwko Abu Hammedom, a spodziewano 
się ich 
powrotu na trzeci dzień. Przyjęto nas nadzwyczajnym wrzaskiem radości, jaki 
przypada 
w udziale tylko bardzo upragnionym gościom. Zniesiono nas po prostu z koni i 
zaprowadzono 
w tryumfie do namiotów. Wtem jeden ze starych wojowników wyrwał Halefowi 
strzelbę, i zanim 
zdołałem wykonać jakiś ruch obronny, uderzył mnie kolbą w czoło tak mocno, że 
zrobiło mi się 
ciemno przed oczami. Drugim uderzeniem powalił mnie na ziemię, a wtedy straciłem 
już 
przytomność.
Nie wiem, jak długo trwałem w omdleniu, ale kiedy się obudziłem, otaczała mnie 
ciemność. 
W głowie miałem uczucie, jak gdyby była pustym arbuzem, w którym brzęczały 
miliony much. 
Przez ten brzęk słyszałem jakby z daleka głosy ludzkie. Leżałem na ziemi ze 
związanymi rękami 
i nogami. Wytężyłem uwagę i dopiero po jakimś czasie wydało mi się, że poznaję 
głos Halefa.
Wreszcie rozjaśniło się i weszło kilku mężczyzn. Jeden z nich trzymał w ręku 
glinianą 
lampkę oliwną. Przystąpił do mnie, a jeden z nich, widząc że mam oczy otwarte, 
rzekł:
– Dzięki Allahowi, że ten psi syn jeszcze żyje! Nie zabiłem go na szczęście!
Zwróciwszy się zaś do mnie dodał:
– Ty jesteś Kara Ben Nemzi, który podszedł nas wtedy w Dolinie Stopni, a dzisiaj 
my 
zwiedliśmy ciebie. Nie należymy do Alabeidów, których oby Allah spalił, lecz do 
Abu 
Hammedów, którym wyrządziłeś wówczas tak wielką szkodę. Zwabiono cię do nas, a 
mózg twój 
był dość słaby, aby poznać, że nie jesteśmy Alabeidami. Zabiliście wówczas 
naszego szejka, 
Zedara Ben Huli, a teraz poleżycie tutaj, dopóki nie powrócą nasi wojownicy i 
dla zemsty krwi 
nie odbiorą wam duszy!
Kopnął mnie i oddalił się ze swoimi ludźmi. Przy wątłym świetle zobaczyłem, że 
leżę 
z towarzyszami w namiocie. Byli tak samo skrępowani i rozmawiali z sobą, ja zaś 
słyszałem ich 
rozmowę z powodu uderzeń w głowę, jakby z wielkiego oddalenia.
Kiedy znaleźliśmy się znowu sami zacząłem pytać o nasze położenie. Dowiedziałem 
się, że 
Alabeidzi uważając mnie za najniebezpieczniejszego, uderzyli mnie, żeby 
spowodować utratę 
przytomności, towarzyszy zaś powalili na ziemię i związali. Po związaniu nas 
odbyli taniec 
radości, połączony z wrzaskiem i wyciem, a oprócz tego bili nas i kopali, plując 
na nas raz po 
raz, w końcu zawlekli nas do tego namiotu, przed którym stali dwaj strażnicy.
– Ja jestem temu winien, zihdi – przyznał Halef. – Nie powinienem był powiedzieć 
tak 
prędko, kim jesteśmy!
– To prawda. Wyrzuty jednak nie przydadzą się na nic. Ja także byłem 
nieostrożny. 
Oczywiście ograbiono nas?
– Nie. Gdy kilku zamierzało wypróżnić nam kieszenie, zabronił tego zastępca 
szejka. 
Twierdził, że może to nastąpić dopiero p powrocie wojowników.
– Wiedział, że teraz wszystko by zniknęło, a tylko szejk ma prawo rozdzielić 
zdobycz. To dla 
nas korzystne, ale co stało się z bronią?
– Zabrano i zaniesiono do namiotu szejka.
– Czy wiesz, który to namiot?
– Nie, ale słyszałem, że miano ją tam przechować.
– Hm! Leżysz obok mnie. Jak cię związali?
– Z przodu.
– Ja mam ręce na plecach. Czy możesz ruszać palcami?
– Mogę.
– To przysuń się bliżej i spróbuj czy potrafisz rozplatać mi węzeł! Widać, że 
mamy do 
czynienia z ludźmi niedoświadczonymi. Gdyby każdego z nas zamknięto gdzie 
indziej, nie 
moglibyśmy sobie udzielić nawzajem pomocy.
Halef wykonał moje polecenie, wprawdzie z trudem i powoli, ale w pół godziny 
potem 
miałem już wolne ręce.
– Teraz ty rozwiąż mnie i tamtych – wezwał Halef.
– Ani myślę! Byłoby to największą głupotą! Zwiąż mi raczej ręce na powrót! To 
była na 
razie próba. Czy słyszysz hałas na dworze? Jeszcze za mało są senni. Potem 
zobaczę, jakie są 
szansę ucieczki. W każdym razie nie odejdę bez strzelby.
– A moje siodło juczne? – szepnął Pars skwapliwie.
– Dlaczego właśnie to siodło?
– Bo pieniądze schowane są w jego poduszkach! Powiedz mi zihdi, czy Abu 
Hammedowie 
chcą nas zabić?
– Bez miłosierdzia!
– Czy sądzisz, że zdołamy uciec?
– Mam nadzieję.
– Chwała Allahowi! To wpływ moich talizmanów. Powiedziałem ci już, że ocalą nas 
w każdej potrzebie!
Milczałem, bo Pars znał już moje zdanie o działaniu talizmanów.
Czekaliśmy, czas upływał, a na dworze robiło się coraz ciszej. Ci, którzy byli 
przedtem, 
przyszli jeszcze raz by się nam przypatrzeć i znaleźli nas w tym samym 
położeniu, co 
poprzednio. Sądząc, że nie potrafimy się uwolnić, oddalili się, nakazawszy nowym 
strażnikom, 
żeby dobrze uważali. Strażnicy sumiennie pełnili swe obowiązki, bo od czasu do 
czasu 
obchodzili namiot dokoła, co można było poznać po odgłosie kroków.
Wreszcie nadeszła pora działania. Halef rozwiązał mnie znowu, co tym razem udało 
się 
prędzej. Mając wolne ręce, mogłem sobie sam zdjąć więzy z nóg.
– Zihdi, dokąd pójdziesz? – zapytał Pars.
– Poszukam namiotu szejka.
– Poszukaj i mego siodła! Położę rękę na talizmanie słońca, który mam po prawej 
stronie na 
piersi. On cię ochroni. Niechaj Ormuzd pośle ci swoje czyste duchy na pomoc!
Polazłem cicho ku tylnej ścianie namiotu i wyjąłem z ziemi jeden kolek. W ten 
sposób 
mogłem już podnieść płótno i wyjść przez mały otwór. Niebo się zachmurzyło, 
jakby miał padać 
deszcz. Wskutek tego panowała taka ciemność, że widać było zaledwie na kilka 
kroków. Było mi 
to na rękę, choć z drugiej strony utrudniało znalezienie namiotu szejka. 
Wysunąłem się spod 
płótna namiotu i odbiegłem od razu o kilka kroków, żeby oddalić się od 
strażników. Położywszy 
się następnie na ziemi, poczołgałem się dalej. Musiałem przejść przez cały obóz, 
spodziewałem 
się jednak, że namiot szejka będzie się czymś odróżniał od innych.
Nieco dalej płonęło ognisko. Siedziało tam kilku mężczyzn, którzy zapewne mieli 
objąć 
dalszą straż. Musiałem tak przejść, żeby blask ognia nie padł na mnie. Czołgałem 
się więc 
ciemną stroną, przyglądając się każdemu namiotowi tak dokładnie, jak tylko 
pozwalały na to 
ciemności. W jednym miejscu stał namiot większy od innych, a ponad nim sterczały 
w górę dwie 
włócznie z buńczukami z włókien palmowych. Czyżby był to namiot, którego 
szukałem?
Właśnie chciałem się ostrożnie podsunąć ku jego przedniej stronie, kiedy 
doleciał mnie 
szmer. Jakiś człowiek wyszedł zza namiotu. Ponieważ znajdowałem się właśnie pod 
jego 
nogami, nie miałem już czasu usunąć mu się z drogi, on postąpił jeszcze krok 
naprzód, potknął 
się o mnie i upadł. Równocześnie ja potoczyłem się, jak mogłem najdalej, potem 
pobiegłem 
chwilę na rękach i nogach, a w końcu podniosłem się i puściłem czym prędzej do 
naszego 
namiotu, tą samą drogą, którą przyszedłem.
– Zbudźcie się, ludzie! – ozwał się donośny głos i przeleciał po całym obozie. – 
Ktoś był 
w namiocie szejka!
W całym obozie od razu zawrzało. Dla mnie było rzeczą najważniejszą dostać się 
do naszego 
namiotu. Byłem już bardzo blisko, po tylnej stronie rzędu namiotów i położywszy 
się na ziemi 
polazłem dalej. Szczęściem strażnikom nie przyszło na myśl zajrzeć tutaj. Wstali 
i poszli kilka 
kroków ku namiotowi szejka. Przesunąłem się pod płótnem i z powrotem wbiłem 
kołek 
w ziemię. Potem związałem sobie sznurem nogi, a Halef skrępował mi ręce na 
plecach. Skoro 
tylko położyłem się na poprzednim miejscu, zjawiło się kilku Beduinów z lampą i 
zaczęli nas 
oświetlać jednego po drugim.
– Ci leżą bezpiecznie, żaden z nich nie może ujść! – brzmiał wyrok inspekcji. – 
To nie był 
człowiek lecz jeden z psów.
Oni się oddalili, a w obozie powoli uciszyło się. Teraz cichym głosem 
opowiedziałem 
towarzyszom, co się stało.
– Mój talizman słońca nie poskutkował – rzekł Pars. – Drugi talizman, to tilzim 
el hilal, 
talizman półksiężyca, zrobiony dla muzułmanina. Jestem więc także w nur el 
hilal, w świetle 
i pod opieką półksiężyca. Czy ośmielisz się wyjść jeszcze raz, zihdi?
– Tak, musimy narazić choćby życie dla wolności, i to jeszcze tej nocy; jutro 
byłoby 
prawdopodobnie za późno.
– Gdy odejdziesz, położę rękę na drugim talizmanie, który noszę na lewej stronie 
piersi.
Zaczekałem, dopóki nie zmieniono straży, uwolniłem się znowu od więzów i odbyłem 
w ten 
sam sposób poprzednią drogę. Wiedziałem już teraz, że był to rzeczywiście namiot 
szejka, 
a nadto tym razem miałem więcej szczęścia. Namiot szejka był właściwie tylko 
selamlikiem, 
namiotem do przyjęć, rodzina zajmowała drugi, stojący obok. Niestety, siedział 
tam dozorca, 
pewnie dlatego, że w namiocie znajdowały się nasze rzeczy. Był to ten sam 
człowiek, który 
przedtem potknął się o mnie.
Tu także wyjąłem kołek z ziemi, wczołgałem się do środka i zacząłem macać dokoła 
w ciemności, ale tak cicho, że strażnik nic nie usłyszał. W pewnym miejscu 
poczułem pod 
palcami nasze siodła, a obok broń. Wreszcie doszukałem się sztucera, zabrałem go 
i wylazłem 
z namiotu.
Teraz przynajmniej ja byłem ocalony. Strzelba w ręce dawała mi poczucie 
zupełnego 
bezpieczeństwa. Powróciwszy do naszego namiotu, rozwiązałem towarzyszy i kazałem 
iść za 
sobą. Ponieważ tylko ja i Halef umieliśmy się skradać posuwaliśmy się bardzo 
powoli.
Przybywszy do namiotu szejka wlazłem tam najpierw sam, oni zaś musieli zaczekać. 
Czołgałem się powoli naprzód, aż do wejścia i odchyliłem chustę tworzącą drzwi. 
Drzwi 
pilnował strażnik, którego należało zmusić do milczenia. Siedział tak blisko, 
jak tylko mogłem 
sobie tego życzyć. Pochwyciłem go z tyłu lewą ręką za gardło, ścisnąłem mocno i 
uderzyłem 
prawą pięścią w skroń dwa czy trzy razy tak, że rozciągnął się na ziemi i 
stracił przytomność.
Teraz mogli wejść moi towarzysze. Związaliśmy strażnika i wpakowaliśmy mu w usta 
koniec turbanu jako knebel. Następnie zabraliśmy nasze rzeczy, kierując się przy 
tym zmysłem 
dotyku. Tylną ścianę namiotu przeciąłem od góry do dołu, abyśmy mogli wydostać 
się 
z siodłami. Pars i jego towarzysz mieli sporo do dźwigania, bo aż trzy siodła i 
kilka pakunków 
z towarami, które wieźli na jucznym koniu, aby w braku pieniędzy zaspokoić nimi 
potrzeby 
Anezejów. Utrudniało nam to drogę, pomogliśmy im jednak z Halefem i ostatecznie 
wydostaliśmy się szczęśliwie z obozu.
Teraz trzeba było postarać się o konie. Nie musieliśmy w tym celu koniecznie 
odzyskiwać 
naszych. Kiedy dziś wieczorem zbliżaliśmy się do obozu, widzieliśmy, po której 
stronie pasły się 
konie Abu Hammedów. Tam zanieśliśmy nasze rzeczy, położyliśmy je na trawie, a ja 
poszedłem 
na zwiady.
Psów się nie bałem, ponieważ zwykle są przy kozach i owcach. Minąłem wielbłądy 
i ujrzałem konie spoczywające na trawie. Czołgając się na brzuchu, podsunąłem 
się dalej, aż do 
pasterza, który leżał z łokciami opartymi o ziemię, a głową na dłoniach. 
Okrążyłem go, aby zajść 
z tyłu, i złapałem go za szyję. Chłopak zamarł ze strachu. Przyłożywszy mu nóż 
do piersi, 
pozwoliłem mu odetchnąć i rzekłem:
– Nie mów głośno, na Allaha, bo cię przebiję! Jeśli skłamiesz, także dostaniesz 
nożem. Ilu 
pasterzy jest przy koniach?
– Tylko ja jeden – szepnął drżąco.
– Wstań i chodź ze mną! Jeśli zachowasz się cicho, nic ci się nie stanie.
Posłuchał mnie. Przytrzymując go, zaprowadziłem go do towarzyszy, gdzie 
związaliśmy go 
własnym pasem. Pars i jego towarzysz musieli go pilnować, ja zaś z Halefem 
wybrałem się po 
pięć koni. Odbyło się to w ciągu krótkiego czasu. Osiodłaliśmy konie, 
zakneblowaliśmy 
pasterzowi usta, żeby nie mógł krzyczeć zaraz po naszym odejściu, wsiedliśmy na 
konie 
i ruszyliśmy w drogę tak szybko, jak na to ciemność pozwalała.
Z początku nikt nie odezwał się ani słowem, kiedy jednak byliśmy już dość 
daleko, Halef 
zawołał tonem ulgi:
– Chwała i dzięki Allahowi, który nas ocalił! Zihdi, byłoby już po nas, gdyż 
wojownicy Abu 
Hammedów, na pewno by nas zamordowali!
– Nie, żadnego niebezpieczeństwa nie było – oświadczył Pars.
– Nie? – spytał hadżi ze zdziwieniem.
– Nie, bo ja mam dwa talizmany. Wprawdzie talizman esz szems nie poskutkował tym 
razem, ale za to drugi talizman, el hilal, tym lepiej spełnił swoją powinność. 
Ja jestem w nur esz 
szems i w nur el hilal, czyli pod opieką i w świetle słońca i półksiężyca, mnie 
więc nic się stać 
nie może, zarówno jak i wam, ponieważ znajdujecie się ze mną.
– Gdyby tu jednak nie było mojego zihdi, to nie byłoby ocalenia – zauważył Halef 
z zapałem. – Czy sądzisz, że zihdi poddaje się pod rozkazy słońca lub 
półksiężyca? To 
chrześcijanin, żyjący w innym świetle niż twoje. Ono także stało się moim 
światłem, za co 
dziękuję prorokowi!
Dziękował więc prorokowi za to, że wewnętrznie został chrześcijaninem! Tego mu 
jednak 
nie można było wziąć za złe.
Rozdział III Nur es sema
Anezejowie są jednym z najstarszych koczowniczych plemion arabskich. Powiadają, 
że są 
potomkami wielkiego szczepu Rebija, który jeszcze przed Mahometem mieszkał w 
południowym 
Nedżdzie. Kilka gałęzi szczepu pozostało tam, inne mieszkają w Hedżazie, a 
oprócz tego kilka 
wypasa swe trzody niedaleko Dżebel Szammar. Hordy te są bardzo chciwe grabieży 
i zapuszczają się daleko aż do Mezopotamii. Im to wpadł w ręce Wikrama, ojciec 
naszego Parsa.
Nie wątpiłem ani przez chwilę, że synowi nie udałoby się wyswobodzić ojca, nawet 
jeśli 
posiadałby cały okup, a nie tylko jego część. Ci chciwi ludzie biorą zazwyczaj 
okup, ale zamiast 
puścić wykupionego na wolność, stawiają nowe żądania. Alam nie posiadał 
zdolności takiego 
postępowania z Beduinami, które mogły przyczynić się do osiągnięcia celu.
Za mojego dawnego pobytu w tych stronach nie słyszałem nic o pustelniku ze skały 
Wahsija. 
Ta samotna skała leży na południe od góry Sindżar, gdzie mieszkają także 
chrześcijanie. Byłby to 
pustelnik chrześcijański? Raczej nie, bo w takim razie nie zyskałby u ludności 
mahometańskiej 
takiej sławy, sięgającej aż do Bagdadu. Skoro miał władzę nawet nad 
złodziejskimi Anezejami, 
musiał być muzułmaninem, jednym z pobożnych ascetów, których w północno-
zachodniej 
Afryce nazywają marabutami.
Od naszego spotkania z Abu Hammedami upłynęło już kilka dni. Znajdowaliśmy się 
na 
terytorium miasta Mossulu, choć na stepie, w miejscu pobytu Beduinów, gdzie nie 
sięga władza 
mutessaryfa z Mossulu. Poprzedniego dnia spotkaliśmy dwu Obeidów, którzy żyli 
wtenczas 
w przyjaźni z Haddedinami, i dowiedzieliśmy się od nich, gdzie mamy szukać 
Haddedinów. 
Dzisiaj właśnie zbliżaliśmy się do ich pastwisk.
Już koło południa zobaczyliśmy step, jakby skoszony, co było oznaką, że 
Haddedinowie byli 
tutaj niedawno i, jak wskazywały ślady, odeszli z wolna na północ. Następnie, 
zaraz po południu, 
zobaczyliśmy na północnym widnokręgu dwóch jeźdźców, pędzących na młodych 
koniach. Oni 
dostrzegli nas także i ruszyli ku nam pędem.
Byli to Haddedinowie. Z daleka widać było, że to najlepsi jeźdźcy w tych 
stronach. 
Podjechali do nas z nastawionymi włóczniami i osadzili konie wprost z cwału, tak 
blisko nas, że 
ostrza włóczni dotknęły prawie piersi mojej i Halefa. Jest to manewr bardzo 
niebezpieczny, nie 
wolno przy tym drgnąć nawet powieką, jeśli nie chce się uchodzić za tchórza.
Byli to dwaj starzy wojownicy, których dobrze znałem, gdyż nie raz siadywałem z 
nimi przy 
obozowym ognisku. Jaką niespodzianką był dla nich nasz widok! Zeskoczyli 
natychmiast z koni, 
pochwycili moje strzemiona i całowali końce butów, co wobec niesłychanej dumy 
tych ludzi, 
było dowodem, jak bardzo mnie miłowali. Potem dosiedli znowu koni i popędzili, 
by nas 
oznajmić.
– Zihdi – zapytał Pars – czy długo zabawisz u Haddedinów?
– Pewnie kilka tygodni.
– Przypuszczam, że będziesz mi towarzyszył do Anezejów, ponieważ sądzisz, że nie 
zdołam 
sam uwolnić ojca.
– Przyrzekłem ci i słowa dotrzymam.
– W takim razie możesz tu zabawić zaledwie dzień. Powiedziałem ci, że termin 
upływa 
piątego dnia miesiąca safar.
– Pojadę z tobą, a potem do nich wrócę.
– Czy piąty dzień safaru wedle księżyca nie jest w tym roku wedle słońca 
dwudziestym 
piątym grudnia? – zapytał Halef.
– Tak jest.
– Na ten dzień przypada u chrześcijan id el milad, Boże Narodzenie.
– Istotnie.
– A ty chcesz wielkie święto obchodzić w ten sposób, że udasz się do 
nieprzyjacielskich 
Anezejów i narazisz tam swoje życie?
– Chodzi o to, żeby wybawić nieszczęśliwego i zapobiec morderstwu. To najlepsze 
uczczenie chrześcijańskiego święta.
– Dobrze, zihdi. A czy ja mogę pojechać z tobą?
– Owszem, zobaczysz, że wrócimy całkiem zdrowi.
Wtem, przed nami, na północy ukazała się wielka gromada jeźdźców, którzy pędzili 
ku nam 
krzycząc i strzelając. Gromada ta rozdzieliła się w pewnej odległości od nas, 
jeźdźcy objechali 
nas i zatrzymali się utworzywszy krąg, z którego tylko jeden przycwałował do 
nas: bohaterski 
szejk Amad el Ghandur. Zeskoczywszy z koni, uścisnęliśmy się i ucałowali, a 
podczas tego 
wszyscy inni wykrzykiwali nieustannie: „marhababak”, pozdrowienie ci!
Był to młodszy sobowtór mego przyjaciela, a swego ojca Mohammed Emina. Równie 
wysoki i silnie zbudowany, o tych samych szlachetnych i poważnych rysach twarzy, 
posiadał, co 
u Beduinów jest rzadkością, piękną ciemną brodę, spadającą mu aż na piersi. 
Broda jego ojca 
była tak samo gęsta i długa, tylko srebrzyście biała.
Na co mam opisywać wzruszające sceny, jakie teraz nastąpiły? Każdy domagał się 
ode mnie 
uścisku ręki lub słowa i długo trwało, zanim zawrócili, aby nas w tryumfie 
odprowadzić do 
obozu. Można tych ludzi przedstawiać jako półdzikich, nieokrzesanych, niegodnych 
zaufania, 
wiarołomnych i tak dalej. Kto ich jednak dobrze zna, ten wie, że tacy nie są. To 
przyjaciele dla 
przyjaciół a wrogowie dla wrogów. Kto przychodzi do nich bez chęci uznania ich 
odrębności, 
komu się zdaje, że może patrzeć na nich z pogardą z wyżyny swojej kultury, 
wyzyskiwać ich 
jako przebiegły handlarz, lub dowodzić im, że Mahomet nie był prorokiem, lecz 
oszukańczym 
fantastą, ten oczywiście zawiedzie się na nich i nie pozna nigdy ich dodatnich 
stron.
Jakież było poruszenie w duarze, wsi zbudowanej z namiotu, kiedy weszliśmy! 
Mężczyźni 
wyjechali naprzeciw nas, a teraz przyszła kolej na kobiety, stare i młode, na 
chłopców 
i dziewczęta! Chcąc mnie od nich uwolnić, szejk próbował mnie wepchnąć do swego 
namiotu, 
lecz mu się to nie udało. Dziesięć, dwadzieścia osób wciągało mnie do swego 
grona i nie 
wypuszczano mnie prędzej, dopóki ostatni bachor nie otrzymał ode mnie 
przynajmniej 
przyjacielskiego klapsa. Potem dopiero Ahmad el Ghandur mógł uważać mnie za 
swojego 
gościa. Uroczystość mojego przybycia musiało niestety niejedno tłuste jagnię 
uczcić swym 
szlachetnym życiem. Cóż robić. Taki to już porządek na świecie, że radość 
jednego jest 
cierpieniem drugiego! Zasiedliśmy z szejkiem do smakowitej uczty, którą 
starodawnym 
zwyczajem spożywaliśmy przy pomocy pięciu palców. Palce nie rdzewieją, chociaż 
się ich 
przeważnie nie czyści.
Teraz dopiero mogła rozpocząć się rozmowa o tym, co nas tu sprowadziło i dokąd 
się stąd 
udajemy. Gdy opowiedziałem Amadowi el Ghandur o Parsie i jego ojcu, ten odrzekł:
– Dobrze się stało, przyjacielu mej duszy, że nie pojechałeś natychmiast do 
Anezejów. 
Spotkałaby cię śmierć, gdyż oni wściekli są na wszystko, co nie jest Beduinem. 
Mutessaryf posłał 
do nich swoich żołnierzy, aby przemocą wydobyć od nich pogłówne i kazał im 
pozabierać 
najlepsze i najpiękniejsze zwierzęta, teraz więc grożą śmiercią każdemu obcemu, 
gdyż każdy 
obcy jest dla nich Turkiem. Wikramy, którego chcecie wykupić, nie wypuszczą na 
wolność, 
choćbyście zapłacili cały, a nawet podwójny okup. Jeśli go dotychczas nie 
zabili, to wezmą 
pieniądze i zamordują jego i was. Ale ty, Kara Ben Nemzi, jesteś mi bratem, 
dlatego ja wam 
dopomogę. Czy wiesz już o tym, że teraz prowadzimy z nimi spór?
– Nie.
– Jest zapowiedziany, choć nie wybuchnął jeszcze. Gdy im zabrali tyle zwierząt, 
porwali się 
na nasze trzody i nie chcą nam ich zwrócić. Jesteśmy o wiele silniejsi i 
potężniejsi od nich 
i odbijemy je sobie. Kiedy upływa termin dla jeńca?
– Piątego dnia safar.
– Tak szybko? Wobec tego musimy się spieszyć. Dziś jeszcze roześlę posłów i każę 
zwołać 
wojowników z różnych oddziałów Haddedinów. Potem ruszymy ku skale Wahsija.
– Czy Anezejowie tam obozują?
– Tak.
– Słyszałem o sławnym pustelniku, który tam podobno mieszka. Czy znasz go?
– Nie byłem jeszcze nigdy u niego. W ogóle nie widział go jeszcze nikt oprócz 
dwóch 
małych chłopców, których matka mieszka u podnóża skały. Wchodzą oni do niego na 
górę dwa 
razy dziennie, rano i przed wieczorem, aby usłyszeć święte słowa i zanieść je 
wiernym 
czekającym na dole. Ze wszystkich stron ściągają pielgrzymi, którzy powierzają 
mu swoje 
prośby i otrzymują odpowiedzi. Nikt, nawet rozbójnik lub inny złoczyńca nie 
poważy się 
postąpić wbrew wskazówkom, otrzymanym od pustelnika. Celę jego zobaczysz z 
daleka, ale nie 
będzie ci wolno wejść na górę. Wstrzymalibyśmy się jeszcze jakiś czas z 
ukaraniem Anezejów, 
ale skoro przybyłeś, to upieczemy dwie pieczenie przy jednym ogniu; ukarzemy 
łupieżców 
i uwolnimy Wikramę. Czy posłać ludzi na zwiady?
– Poślij! Musimy się dowiedzieć, czy rzeczywiście znajdują się pod skałą 
Wahsija, i otoczyć 
ich, jeśli to będzie możliwe. Niech wywiadowcy postarają się także o to, żeby 
wyprawa nasza 
odbyła się w tajemnicy.
– Zaraz po uczcie wybiorę ludzi, najbardziej do tego odpowiednich i dam im 
najszybsze 
konie.
Już w godzinę potem wywiadowcy odjechali, a równocześnie z nimi posłańcy, którzy 
mieli 
sprowadzić wojowników z innych oddziałów. Nikt nie ucieszył się bardziej tym 
pośpiechem niż 
Alam, którego słowa szejka nabawiły wielkiej trwogi o życie ojca.
Zaraz następnego wieczora zapłonęło dokoła obozu mnóstwo ognisk, a wokół nich 
zebrało 
się sześciuset dobrze uzbrojonych Haddedinów. Nazajutrz rano wyprawa się 
rozpoczęła. 
W południe wrócił jeden z wywiadowców, donosząc, że Anezejowie, w sile trzystu 
dorosłych 
mężów, obozują z żonami i dziećmi, namiotami i trzodami pod skałą i nie 
przeczuwają, że 
Haddedinowie tak szybko wyruszą po zemstę. Reszta ludzi wysłanych na zwiady, 
śledziła ich 
z daleka, nie pokazując się zupełnie.
Z tego doniesienia wynikało, że mieliśmy nad nimi podwójną przewagę. Ponadto u 
nas byli 
sami wojownicy, u nich zaś kobiety i dzieci, które w razie, gdybyśmy ich 
otoczyli, mogły stać się 
dla nich wielką przeszkodą.
Następnego ranka dotarliśmy już tak daleko, że należało się zatrzymać, Pars 
bowiem musiał 
sam pojechać naprzód, jeśli ojciec jego miał być ocalony. Podczas napadu w tylu 
ludzi, 
Anezejowie na pewno by go zamordowali. Rozumie się, że stosownie do obietnicy 
poszedłem 
razem z nim. Sam pewnie by się do nich nie wybrał. Mój dzielny Halef uparł się, 
żeby mi 
towarzyszyć, my zaś zgodziliśmy się na to. Przewodnika perskiego nie zabraliśmy 
z sobą, gdyż 
nie mógł się nam na nic przydać.
Amad el Ghandur patrzył na mój odjazd niechętnie, lecz nie sprzeciwiał mu się 
wyraźnie. 
Przyłączyłem się zresztą do Parsa nie tylko z powodu obietnicy, miałem jeszcze 
inny zamiar. 
Haddedinowie, pałając żądzą zemsty, postanowili niezłomnie napaść na Anezejów, 
sądziłem 
więc, że będąc tam zdołam w jakiś sposób przeszkodzić rozlewowi krwi.
We trójkę opuściliśmy miejsce, na którym rozłożyli się obozem przyjaciele. 
Przedtem 
oczywiście omówiłem z Achmedem el Ghandur plan, który moim zdaniem należało 
przeprowadzić. Znałem okolicę, w której leżała skała, nie mogliśmy więc 
zabłądzić.
Towarzystwo moje i Halefa dobrze działało na Parsa, bo miał dobrą minę, a nawet 
oświadczył:
– Wszak nie obawiasz się, zihdi! Nie ma czego się lękać. Przecież ja noszę przy 
sobie dwa 
amulety, jesteśmy więc w nur esz szems i w nur el halil; ochroni nas światło 
słońca i półksiężyca.
Dotychczas nie dowiadywałem się o to, ale teraz zadałem mu pytanie:
– Skąd masz te talizmany?
– Wiesz o tym – rzekł – że między Bagdadem a Basrą pływa siedem tureckich i dwa 
angielskie parowce. Na jednym z angielskich służy pewien marynarz, którego znam 
bardzo 
dobrze. Wozi on cudotwórcze pisma, z których robi talizmany na sprzedaż. Aby być 
całkiem 
pewny, wziąłem od niego dwa, jeden dla Parsów, drugi dla Mahometan. 
Doświadczyłeś już sam, 
że oba nas ocaliły.
– Ty w to wierzysz, ale ja nie. Talizmany nie mogą wpływać na losy ludzkie. Może 
mi je 
pokażesz?
– Zdaje mi się, że nie wolno tego robić, dlatego opiszę ci je. Na talizmanie 
Parsów 
wyobrażony jest Zerduszt, twórca naszej religii, jako nowo narodzone dziecko, do 
którego 
przychodzą sąsiedzi, by się modlić. Obok znajduje się pismo, którego nikt nie 
potrafi przeczytać. 
Na talizmanie muzułmańskim przedstawiony jest Mahomet, jako dziecko, które czci 
jego matka 
Amina. I pod tym jest pismo, którego nikt nie rozumie. Czy ci to wystarczy?
– Nie. Sądzę bowiem, że okpił cię jakiś oszust.
– Czemu?
– Czy nie wiesz, że Mahomet zabronił robić obrazy? Na muzułmańskim talizmanie 
miałby 
być jednak wizerunek jego i matki? To jest oszustwo! Wyciągnij te amulety!
Musiałem go kilkakrotnie prosić, zanim spełnił moją wolę i wyciągnął spod 
ubrania dwie 
małe paczki papieru. Na jednej wyrysowane było atramentem słońce, a na drugiej 
półksiężyc. 
Jedno i drugie wyglądało tak, jakby pochodziło z ręki dziecka. Otworzyłem je, i 
ku memu 
zdziwieniu, znalazłem dwie ryciny do wierszy z angielskiego czasopisma. Na 
„mahometańskim” 
talizmanie znajdował się wizerunek Matki Boskiej z dzieciątkiem Jezus, a perski 
talizman 
przedstawiał szopkę z wierszem na Boże Narodzenie. Obrazki te niewątpliwie 
pochodziły 
z ojczyzny angielskiego marynarza, który z żalu lub dla zysku, zużytkował je 
jako amulety.
– Prawda, zihdi, że to nie jest oszustwo? – zapytał Pars.
– Oszustwo, mimo to treść tego obcego pisma jest talizmanem w życiu i w godzinie 
śmierci. 
Nie ma tu mowy o żadnym nur esz szems ani o nur es hilal, o żadnym świetle 
słońca ani 
półksiężyca, lecz o prawdziwym nur es sema, o świetle niebios, które wzeszło 
niegdyś nad 
Betlejem i oświeciło cały świat. Weź te obrazki i przypatrz im się dokładnie! Ja 
ci je objaśnię 
i pomówię z tobą o nur es sema. Jutro obchodzimy uroczystość tego dnia, w którym 
wzeszło to 
światło.
Zacząłem z nim rozmawiać o wierze chrześcijańskiej, on zaś godzinami 
przysłuchiwał mi się 
z nabożeństwem i przerywał pytaniami, które świadczyły, że słowa moje 
zapuszczały w sercu 
jego korzenie. Wreszcie ściemniło się i musieliśmy rozłożyć się obozem.
Niebo roziskrzyło się gwiazdami, a w duszy moich słuchaczy wzeszły inne gwiazdy, 
prawdziwe światło niebios. Nie spaliśmy, rozmawiając do północy. Kiedy kładłem 
się spać, Pars 
rzekł:
– Zihdi, twoja wiara jest pełna miłości, prosta, a jednak tak cudowna! Tak, kto 
tę wiarę ma 
w sercu, temu nie potrzeba amuletu ani talizmanu, gdyż nad nim czuwa wieczysta 
dobroć 
i miłość! Oszukano mnie, a mimo to zachowam sobie te kartki do końca życia 
albowiem 
zaprowadziły mnie one do prawdziwego nur es sema, światła niebios!
Halef nic nie powiedział, uścisnął tylko moją rękę, a ja go zrozumiałem. Potem 
zasnęliśmy, 
a nazajutrz ruszyliśmy w dalszą drogę. Niebawem wynurzyła się przed nami skała 
Wahsija, a u 
jej podnóża namioty Anezejów, dokoła których pasły się zrabowane trzody.
Wahsija, samotnia, nie była to właściwie góra, lecz skała, która u swoich stóp 
miała 
z kwadrans drogi w obwodzie i z osiemdziesiąt łokci wysokości. Z biegiem stuleci 
porosły ją nie 
tylko krzaki, lecz nawet drzewa. Pomiędzy drzewami snuła się w górę ścieżka. Pod 
samym 
szczytem znajdowała się jaskinia, przed którą stało jakieś drzewo iglaste. Z 
dołu nie można było 
rozpoznać gatunku. Tam, gdzie droga schodziła na równinę, stała niewielka 
chatka, a w niej 
mieszkała wspomniana już wdowa z dwoma chłopcami. Żyła z darów pielgrzymów 
przybywających do pustelnika.
Kilku Beduinów zagadnęło nas, zapytując szorstko, czego żądamy. Gdy powiedziałem 
na to, 
żeby nas zaprowadzono do szejk, posłuchali od razu, wskazując jego namiot. Szejk 
przyjął nas na 
siedząco, mruknął coś pod nosem na nasze pozdrowienie i nie prosił nas, żebyśmy 
usiedli. Ja 
jednak zająłem miejsce obok niego, a skinąwszy na Halefa i Alama, żeby uczynili 
to samo, 
zapytałem:
– Czy masz u siebie człowieka, który nazywa się Wikarama?
– Czego chcecie od niego? – spytał.
– Chcemy zapłacić za niego okup.
– To jego szczęście, bo jutro ostatni dzień. Dajcie ten okup!
– Czy on jest tutaj?
– Tak, dawajcie!
– My odpowiemy ci tak samo krótko: dawaj go!
– Najpierw pieniądze, potem on!
– Najpierw on, a potem pieniądze. Nie płaci się nigdy, dopóki się nie widzi, co 
się kupuje.
– Ja nie jestem handlarzem ani sprzedawcą, lecz szejkiem Anezejów. Ale kto ty 
jesteś i jak 
się nazywasz?
– Nazywają mnie Kara Ben Nemzi… Zerwał się i przerwał mi:
– Kara Ben Nemzi? Więc to ty jesteś owym chrześcijaninem, który wygrał dla 
Haddedinów 
bitwę w Dolinie Stopni?
– Tak.
– Niech cię Allah przeklnie po tysiąc razy! My byliśmy sprzymierzeni z Abu 
Hammedami, 
lecz przyszliśmy im za późno z pomocą. Jesteście pojmani i nie umkniecie nam!
Z tymi słowami na ustach wyskoczył z namiotu. Zrozumiałem, że sprawa bierze zły 
obrót, 
którego nie spodziewałem się wcale, gdyż nic złego szejkowi nie zrobiłem. 
Tymczasem na 
dworze zabrzmiał jego głos zwołujący wojowników. Dzielny Halef zapytał odważnie:
– Zihdi, może zastrzelimy dwudziestu lub trzydziestu z nich i odjedziemy?
– Na Allaha, tylko tego nie róbcie – zawołał Pars – wszyscy zginęlibyśmy wtedy!
– Tu nie pomógłby ci amulet – odpowiedziałem. – Bądź jednak spokojny o siebie! 
Tobie nic 
się nie stanie.
Odchyliłem rogożę i stanąłem z Halefem w wejściu do namiotu. Anezejowie stali 
zgromadzeni głowa przy głowie, a szejk o kilka kroków przed nimi. Panował wielki 
gwar, lecz 
na mój widok wszystko się uciszyło. Trzymając sztucer w prawym ręku, a w lewym 
jeden 
z rewolwerów, zapytałem donośnym głosem:
– Uważasz więc nas za swoich jeńców?
– Tak – odrzekł. – Poważ się zrobić krok, a będziesz trupem!
– Słyszałeś o mnie. Czy powiedziano ci także, że mogę z mojej czarodziejskiej 
strzelby 
strzelać godzinami bez nabijania?
– Wahajati el baruda el dżehennem – na moje życie, to piekielna strzelba!
– A z tych małych pistoletów strzela się także tyle razy. Uważaj! Dam sześć 
strzałów do kuli 
u siodła na bocznym namiocie!
Wystrzeliłem sześć razy, czym wywołałem powszechne zdumienie.
– Widzisz – mówiłem dalej – mógłbym odejść wbrew twemu zakazowi, gdyż zanim 
któryś 
z twoich ludzi podniósłby przeciw mnie strzelbę, zginąłby on i dziesięciu 
innych. A sam nie 
jestem. Moi towarzysze także strzelają. Nie myślę jednak wcale uciekać przed 
wami. Przybyłem 
tu po Wikramę i nie odejdę bez niego. Zostaniemy w twoim namiocie, dopóki się 
nie namyślisz. 
A teraz was przestrzegam: Liczę powoli do dwudziestu, kto potem będzie bliżej 
namiotu niż na 
pięćdziesiąt kroków, dostanie niechybną kulę w łeb. Przysięgam to na brodę 
waszego proroka!
Wróciłem z Halefem do namiotu i zapuściłem zasłonę. Z dworu dolatywały nas głosy 
i kroki 
oddalających się ludzi. Wyciąłem dziurę w prawej, a Halef w lewej ścianie 
namiotu 
i zobaczyliśmy, że Anezejowie cofnęli się wprawdzie, ale nie tak daleko, jak im 
wyznaczyłem. 
Gdy wysunęliśmy lufy strzelb natychmiast zaczął się odwrót, a szejk rejterował 
na czele. 
Ubawiliśmy się tym doskonale. Anezejowie nasłuchali się dużo o moim sztucerze i 
nie mieli 
jeszcze do czynienia z odważnym Europejczykiem, zaczęli więc uciekać. Bardzo 
łatwo mogliśmy 
teraz umknąć, gdyż nie odważyliby się zbliżyć do nas, a ich bardzo długich, lecz 
bardzo lichych 
strzelb nie potrzebowaliśmy się wcale obawiać. Nie chciałem jednak aby mówiono o 
mnie, że 
uciekałem przed synami Mahometa. Wiedzieliśmy zresztą, że około południa nadjadą 
Haddedinowie i ze wszystkich stron otoczą obóz.
Pars drżał o życie swego ojca, lecz ja uspokajałem go, jak umiałem, gdyż jeńcowi 
rzeczywiście w tej chwili nie groziło nic złego. Anezejowie odbywali wielką 
naradę.
Było to w dzień wigilii. Gdy wkrótce potem zaczęła się nagła bieganina i 
nawoływania, 
wychyliliśmy się przez otwory i zobaczyliśmy Haddedinów nadjeżdżających ze 
wszystkich stron. 
Jeszcze daleko, kiedy nie byli widoczni, utworzyli dokoła obozu pierścień i 
zacieśniali go teraz, 
zbliżając się szybko. Nadszedł czas, żeby przeszkodzić rozlewowi krwi. Wziąłem 
strzelbę, 
odrzuciłem zasłonę i wyszedłem. Szejk stał przy swoich, gestykulując żywo 
rękoma. Wezwałem 
go do siebie, a on pospieszył, wołając już z daleka:
– Kara Ben Nemzi, czy wiesz, kim są ci jeźdźcy?
– Tak, to sześciuset Haddedinów z tyloma dobrymi strzelbami. Przybywają zemścić 
się na 
was za grabież, której dopuściliście się na nich. Jesteście przez nich osaczeni 
i nie zdołacie uciec. 
Jeśli nie poprosisz ich o łaskę, spadnie wiele razy po sześćset kul na gromadę 
waszych żon 
i dzieci. Ja ujmę się jednak za wami i wyślę posłańca do Amada el Ghandur, by 
odłożył atak. 
Potem będziesz mógł się z nimi układać.
– Zaczekaj jeszcze trochę! – odrzekł, zgrzytając zębami. Pobiegł zapytać 
starszych o radę, ale 
pierścień zaciskał się tak szybko i groźnie, że było jasne, iż wszelki opór był 
daremny. Szejk 
zawołał mnie:
– Wypraw posła, ale prędko!
Halef był już pouczony; wziął strzelbę i pospieszył nie zatrzymywany przez 
nikogo. Ja 
stałem przed namiotem, czekając na wynik. Dokoła panowała głęboka cisza. Wtem 
zabrzmiał na 
skale głos dzwonka, a wkrótce potem chłopak zaczął się wspinać na górę po 
ścieżce. W górze 
zniknął nam z oczu, a niebawem zszedł na dół i udał się do szejka. Skinąłem na 
obydwu 
i zapytałem:
– Czego życzy sobie ten świątobliwy człowiek?
– Chce wiedzieć, jaka tu będzie walka i o co – odparł szejk.
– Dowie się o tym ode mnie. Czy umiesz czytać?
– Tak.
– To zaczekaj!
Usiadłem zaraz, wyrwałem kartkę z notatnika i napisałem ołówkiem krótką, ale 
wyczerpującą odpowiedź. Szejk przeczytał ją i oddał chłopcu, by zaniósł ją na 
górę wraz 
z ołówkiem. Teraz miało się okazać, czy ów sławny człowiek umie przynajmniej 
pisać. 
Podpisałem się Kara Ben Nemzi. Haddedinowie stali prawie na odległość strzału, a 
zatrzymali się 
tylko dlatego, że usłyszeli dźwięk dzwonka i zobaczyli posłańca pustelnika. Tym 
razem zabawił 
on dłużej niż poprzednio. W końcu przyniósł nam kartkę, a pod moimi wierszami, 
ku mojemu 
zdumieniu przeczytałem następujące słowa w języku arabskim:
„Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli!”
Słowa pieśni anielskiej! W dzisiejszym dniu! Od słynnego wśród Mahometan 
pustelnika! 
Musiał to być bezwarunkowo chrześcijanin. Dałem te słowa do przeczytania 
szejkowi, który nie 
przeczuwał, że pochodzą z biblii. Ale sens ich zrozumiał, bo rzekł:
– Święty człowiek nakazuje nam zawrzeć pokój. Czy sądzisz, że Amad el Ghandur 
się 
zgodzi?
– Tak, a gdyby był zbyt surowy, to ja przemówię za wami.
– Udasz się więc do niego?
– Ja i ty.
– Ja także? On mnie weźmie do niewoli!
– Nie, jesteś pod moją opieką. Przyrzekam ci, że wrócisz, kiedy ci się spodoba.
Nie dowierzał, lecz po dłuższej rozmowie odważył się wreszcie pójść.
„Pokój na ziemi!” Tego nakazu posłuchano. Układy trwały wprawdzie do wieczora, 
ale 
sprowadziły w końcu zgodę. Wikramę wypuszczono bez okupu, a Haddedinowie 
otrzymali swoje 
zwierzęta, za co Amad el Ghandur dał słowo, że się nie zemści. Potem nastąpiło 
zbratanie się 
wrogów, z początku trochę wymuszone, potem jednak swobodniejsze i coraz 
serdeczniejsze. 
Haddedinowie weszli do obozu, gdzie dla utwierdzenia zgody i zabawienia gości 
zarżnięto sporo 
jagniąt i upieczono przy ogniskach.
Przedtem jednak stało się coś, czego nikt się nie spodziewał. Gdy chłopcy tuż 
przed nocą 
wyszli na górę, pustelnik wypytał ich o wynik układów między Haddedinami i 
Anezejami. Nadto 
kazał prosić o świece, jakie Anezejowie robią z łoju baraniego, ja zaś 
otrzymałem wezwanie, 
abym przyszedł do niego nazajutrz rano. Byłem oczywiście bardzo zaciekawiony tą 
wizytą. 
Należy jeszcze wspomnieć, że obydwaj Parsowie wielce się uradowali, gdyż znowu 
znaleźli się 
razem i nie musieli płacić okupu. Rozumie się, że Wikramie musiano wydać 
odebraną mu sumę.
Kiedy wieczorem siedzieliśmy przy ognisku, spożywając ucztę pokoju, zabrzmiał 
znów 
dzwonek. Spojrzeliśmy w górę, a tam na drzewie iglastym zaczęły pojawiać się 
światełka, jedno 
po drugim. Pustelnik obchodził wigilię przy choince. Co za cud, tu na Wschodzie, 
pośród 
Beduinów! A jaki to widok dla mnie, który nie mogłem wyobrazić sobie Bożego 
Narodzenia bez 
drzewka! Arabowie patrzyli w milczeniu na to obce dla nich widowisko, Alam zaś 
powiedział do 
mnie:
– Zihdi, to jest drzewo, o którym wczoraj mówiłeś. Jakie ono piękne! Mówi do 
mnie o nur es 
sema, które wzeszło w mej duszy!
Kogo zastałem nazajutrz w chacie na górze i czego się dowiedziałem, o tym 
opowiem 
miłemu czytelnikowi może innym razem!…
Aniele, stróżu duszy!
– Chodeh t’ aweczket; aaleik sallam, u rahmet Allah – niechaj Bóg cię zachowa; 
pokój 
i miłosierdzie Pana niech będzie z tobą!
Szejk Melef, do którego powiedziałem te słowa pożegnania podał mi rękę ze swego 
siwka. 
Rzadka broda zadrgała mu dokoła wąskich ust, a skóra przy kącikach oczu 
skurczyła się 
w drobniutkie zmarszczki, które wcale mi się nie podobały.
– Ac kolame tah; bu kalmeta ta siuh taksir nakem; atina ta, ansciallah kheira – 
jestem twoim 
sługą i nie szczędzę niczego, aby ci tylko służyć; oby dał Bóg, żeby odwiedziny 
twoje były 
szczęśliwe! – odpowiedział.
Uścisnął mnie za rękę bardzo przyjaźnie, a spojrzeniem w bok dał znak swemu 
orszakowi, że 
może się także ze mną pożegnać.
– Chodeh scogoletah rast init – niech ci Bóg dopomaga w twoich zamiarach! Chodeh 
ecz tah 
raczibit – oby Bóg był z ciebie zadowolony! Chodeh da uleta ta macen beket – 
niech pokój 
będzie z tobą, drogi przyjacielu!
Te i tym podobne okrzyki zabrzmiały dokoła mnie, a dwadzieścia rąk starało się 
uścisnąć 
moją dłoń. Mówili zeszpeconym dialektem Kurmangdżi, a tak samo wątpliwym jak ten 
dialekt, 
wydał mi się ich charakter, podczas mego czterodniowego pobytu u nich. Cieszyłem 
się, że 
uchodziłem cało i starałem się w miarę możności skrócić pożegnanie. Podawałem 
rękę wokoło, 
mój służący Arab czynił to samo, po czym odjechaliśmy w towarzystwie jeźdźca, 
który najlepszą 
drogą miał nas zaprowadzić przez Wielki Cab do Kurdów znad górnego Zibaru.
Człowiek ten był szczególnie odziany. Do czerwonej czapki przyczepione były 
skórzane 
paski, zwisające jak nogi olbrzymiego pająka na twarz i szyję. Spodnie miał 
szerokie, czarne 
w żółte pasy, a dwa płaty skóry przywiązane do nagich stóp, tworzyły obuwie. 
Górną część ciała 
okrywało zielone ubranie w białą kratkę, na pół kamizelka a na pół bluza, z 
której otworów 
wystawała para nagich rąk, kosmatych jak u goryla. Miał on jednak szczerą twarz 
i uczciwe oczy, 
którymi od czasu do czasu badał mnie dokładnie.
– Zihdi – zapytał mój służący po półgodzinnej jeździe w milczeniu – co znaczy po 
kurdyjsku 
hultaj?
– Herambaz.
– Dziękuję. To każdy z tych Kurdów jest herambaz.
– Mów ciszej!
– Dlaczego zihdi, czy aby mnie ten Kurd nie słyszał? Gdyby nawet umiał mówić po 
arabsku, 
nie zrozumiałby mojego narzecza, gdyż umyślnie mówię językiem mogreb; tu go nie 
znają 
a wszyscy Kurdowie to zbóje. Bóg jest wszechwiedzący i wie, że ze strony szejka 
Szirwanich nie 
można spodziewać się niczego dobrego. Czy widziałeś jego krzywy nos i wąskie 
oczy? Dusza 
jego jest duszą lisa.
– Wiem o tym, Halefie. Nie mamy już z nim nic do czynienia.
– Hamdullillah, dzięki Bogu, żeśmy się od niego zabrali! Czy zauważyłeś jednak, 
że przed 
naszym wyjazdem ze wsi wyruszyli dwaj jeźdźcy?
– Nie. Czy ta okoliczność napełnia cię trwogą?
– Trwogą? Czy wiesz kto ja jestem? Jam jest hadżi Halef Omar Ben hadżi Abu Abbas 
Ib 
hadżi Dawud al Gossarah. Służyłem ci wiernie i walecznie przez całe lata, byłem 
z tobą na 
Saharze, w Egipcie, w Belad el Arab, w Mossulu i u czcicieli diabła i nie 
odstąpiłem cię 
w żadnym niebezpieczeństwie. Czy widziałeś mnie kiedy w trwodze?
– Nie, mój dzielny Halef nie bał się nigdy.
Podkręcił w górę z zadowoleniem wąsa, który z jednej strony składał się z 
niewielu, a z 
drugiej z kilku włosów, odsunął turban z czoła, uniósł jak mógł najwyżej swoją 
szczupłą postać 
i rozluźnił okute mosiądzem pistolety. Po tym imponującym wstępie rzekł:
– Prawdę mówisz, zihdi. Jesteś najmędrszym człowiekiem i największym wojownikiem 
Zachodu, masz tęgą strzelbę do zabijania lwa, czarnej pantery i niedźwiedzia, 
oprócz tego masz 
drugą, z której możesz strzelać wiele razy, i masz pistolety, które walą po 
sześć razy na minutę. 
Ja jednak jestem twoim przyjacielem i obrońcą i pod moją opieką było ci 
bezpiecznie jak pod 
tarczą Allaha i proroka. Dziś będę także czuwał nad tobą, aby nieprzyjaciel nie 
strącił ci włosa 
z głowy.
– Tego się po tobie spodziewałem – odpowiedziałem bardzo poważnie, chociaż nie 
mogłem 
ukryć lekkiego uśmiechu.
Mały Halef często lubił blagować. Nie raziło mnie to, gdyż wiedziałem, że 
istotnie mogę na 
nim polegać pod każdym względem. Już otwierał usta, aby w dalszym ciągu 
wysławiać moją 
osobę, kiedy przerwał mu nasz towarzysz.
Odjechaliśmy ze wsi Szirwanich przed świtem, a szejk towarzyszył nam przez część 
drogi. 
Teraz niebo na wschodzie rozjaśniło się, pierwszy promień słońca wystrzelił ku 
nam i obsypał 
fale Cabu drgającymi światłami. Na ten widok nasz przewodnik zeskoczył z konia, 
ukląkł twarzą 
ku wschodowi i, rozkrzyżowawszy ramiona, zawołał:
– Ia szems, ia szems, ia szems – o słońce, o słońce, o słońce! Klęczał dalej, 
dopóki kula 
ognista nie wzniosła się całkiem nad widnokręgiem, potem wsiadł znowu na konia. 
Jego 
zachowanie zaskoczyło mnie, dlatego zwróciłem się doń z pytaniem:
– Jesteś Dżezidą, czczcicielem diabła?
– Tak nas nazywają, panie – odrzekł, a po chwili dodał: – Teraz zapewne nie 
zechcesz mi 
ufać?
– Dlaczego tak sądzisz?
– Czy nie słyszałeś nigdy, jak źle o nas mówią?
– Słyszałem nieraz, lecz mimo to ufam ci. Znalazłem między Dżezidami więcej 
dobrych 
ludzi, niż wśród dzieci mahometan, a wielu ich szejków i kawałów stało się moimi 
przyjaciółmi.
Spojrzał na mnie zdziwiony.
– Panie, ty znasz najstarszych i kaznodziejów Dżezidów?
– Tak. Byłem na wielkiej uroczystości w Baadri i w gościnie u szejka Adi.
– Wybacz, panie! Na wielkie święto nie dopuszczą mahometan.
– Nie jestem mahometaninem lecz chrześcijaninem, ale mój służący hadżi Halef 
Omar jest 
merd el islam, a mimo to go dopuszczono.
Widząc niedowierzającą minę Dżezidy wyjąłem melek ta-us, którego miałem pod 
ubraniem, 
zawieszonego na szyi. Zaledwie spostrzegł tę małą figurkę, zawołał z oznakami 
najwyższego 
zdumienia:
– Melek ta-us, który otrzymują tylko najbardziej zaufani Mir Szejk Chana! Panie, 
jeśli 
rzeczywiście jesteś chrześcijaninem, t nazywasz się Kara Ben Nemzi.
– Tak nazywają mnie w tym kraju.
– Ty więc jesteś owym cudzoziemcem, który walczył z naszymi przeciwko żołnierzom 
muttesaryfa z Mossulu.
– Tak. Na pożegnanie dał mi Mir Szejk Chan melek ta-usa jako znak, gdybym 
potrzebował 
kiedy usług Dżezidy.
– Panie, każdy Dżezida będzie za ciebie gotów oddać życie, skoro tylko zobaczy 
ten 
drogocenny znak. Rozkaż, co mam uczynić dla ciebie, a zrobię wszystko!
– Życzę sobie tylko, byś mnie bezpiecznie zaprowadził do Kurdów Zibar.
– Tak będzie, panie. Tu jest rzeka, a tam na brzegu leży czółno, które nas 
przeniesie przez 
wodę.
– Do kogo należy czółno?
– Zbudował je nezanum, najstarszy we wsi, ale każdy z mieszkańców może go 
używać.
– Nikt inny?
– Nikt.
– W takim razie przejechali tędy przed nami mieszkańcy wsi.
– Dzisiaj?
– Tak. Patrz tu na świeże ślady dwóch koni! Na prawo leżało czółno, a tutaj 
jeźdźcy zsiedli 
z koni. Wilgotne źdźbła już się prawie podniosły, zdeptano je przed godziną. Co 
ci dwaj mają 
tam do roboty? Rzeka tworzy tutaj granicę, mogli się więc udać do Kurdów Zibar. 
Jeżeli tak, to 
dlaczego nie pojechali razem z nami?
– Panie, to muszą być ludzie z innej wsi lub członkowie innego szczepu, którzy 
tylko 
przypadkowo znaleźli czółno i użyli go dla siebie.
– Nie. To dwaj ludzie z waszej wsi. Mój służący widział ich, gdy odjeżdżali.
Dżezida patrzył przez pewien czas w zamyśleniu przed siebie, po czym mimowolnie 
położył 
dłoń na rękojeści noża, który był jedyną jego bronią.
– Panie – rzekł ze szczerym spojrzeniem – ja nic o tym nie wiem. Czy 
rzeczywiście mi 
ufasz?
– Tak, zupełnie.
– Być może, że znajdujesz się w niebezpieczeństwie, gdyż szejk bardziej miłuje 
zdradę niż 
wierność. Macie z sobą kosztowną broń i inne rzeczy, których tutaj się nie 
widuje, a i kupić ich 
nie można. Dopóki byliście jego gośćmi, nie mógł ich wam odebrać, lecz teraz 
może zrobić, co 
mu się spodoba.
– Cóż z nami zrobi?
– Zapewne zawiadomił szejka Zibarów, żeby wam odmówili gościny, a potem obydwaj 
podzielą się waszym mieniem.
– W takim razie szejk nie wrócił do wsi, lecz jedzie za nami potajemnie.
– Tak sądzę. Co w tej sytuacji uczynisz?
– Przekonam się, czy domysł nasz był słuszny, a jeśli się okaże prawdziwy, to 
cię odeślę.
– Panie, tego nie zrobisz!
– A jednak zrobię. Szejk jest twoim panem, wbrew jego woli nie możesz nic 
przedsięwziąć.
– On nie będzie dłużej moim panem, ja nienawidzę tych Kurdów. Chciałem już dawno 
odjechać od nich na Zachód, lecz nie puściliby mnie.
– A twoja rodzina?
– Panie, nie mam ojca, ani matki, ani żony, ani dziecka, nie posiadam nic oprócz 
tego, co 
mam przy sobie. Koń należy do szejka. Chcę pójść do Baadri do Mir Szejk Chana. 
Zabierz mnie 
z sobą, a ja będę ci dziękował do końca życia!
– Wiem, że uważają cię prawie za niewolnika i że z pewnością czujesz się 
nieszczęśliwy, ale 
o spełnieniu twego życzenia mogę postanowić dopiero później. Czy umiesz pływać?
– Tak, panie. Czy mam sprowadzić czółno?
– Nie. Wy przepłyniecie teraz na drugi brzeg i ukryjecie się tam w zaroślach 
łoziny, a ja 
tymczasem zawrócę, by zobaczyć czy szejk jedzie za nami. Naprzód!
Skierowali konie ku wodzie, a ja zawróciłem kłusem do najbliższego wzniesienia, 
z którego 
przed chwilą zjechaliśmy, i rzeczywiście zobaczyłem Melefa ze wszystkimi 
Szirwanami. 
Skręcali właśnie w parów powyżej mego stanowiska i zatoczyli łuk, aby się nam 
nie pokazać. 
Chcąc uczynić to samo nie mogłem tracić czasu. Pojechałem cwałem ku rzece, a gdy 
koń wszedł 
do wody, podniosłem broń do góry, aby uchronić ją od zamoknięcia.
– Panie – zawołał do mnie Dżezida – czy idą za nami?
– Tak.
– To będziemy zgubieni!
– Nie!
– Spójrz tam na górę!
Wskazał na pasmo wzgórz otaczające dolinę rzeczną po tej stronie Cabu. Zjeżdżał 
stamtąd 
ku nam oddział złożony z około trzydziestu jeźdźców.
– Czy to Zibarowie?
– Tak, panie.
– Sądzę, że ci dwaj Szirwani nie mogli jeszcze dojechać do najbliższego obozu 
Zibarów.
– Widocznie przypadkiem spotkali ten oddział wojowników. Już nas dostrzegli, co 
rozkażesz 
panie?
– Czy znasz drogę przez góry Tura Gara do warowni Ara, albo do źródeł rzeki 
Akra?
– Znam. Czy chcesz się tam udać?
– Czekają tam na mnie przyjaciele. Musimy stąd zawrócić na prawo i może zdołamy 
umknąć.
– Nie ujdziemy im, panie, ponieważ dolina z tamtej strony zamknięta jest 
skałami, 
sięgającymi aż do wody. Żaden koń nie wedrze się na nie.
– To jedźmy naprzeciw nich!
– A potem?
– Zobaczymy. Ty zachowasz się w każdym razie spokojnie. Jesteś wprawdzie naszym 
przewodnikiem, lecz nie ich wrogiem. Tobie się nic nie stanie.
– Panie, odkąd wiem, że posiadasz melek ta-us nie jestem już ich towarzyszem. 
Jeśli 
potrzeba będę walczył po twojej stronie.
– Tego ci zabraniam! Jesteś, jak widzę, odważnym człowiekiem, ale twój nóż na 
nic się nam 
nie przyda.
– To daj mi jakąś broń!
– Nie wiesz, jak się obchodzić z tą bronią.
– Czyń, co ci się podoba. Przysięgam ci na święte miejsce w Adi, że cię nie 
odstąpię!
Zacny Dżezida był pomimo wyrzeczonych przeze mnie słów i mimo swego noża, 
sprzymierzeńcem nie do pogardzenia. Był odważny, a muskularne jego ramiona 
wskazywały, że 
posiadał niedźwiedzią siłę.
Przed nami szło trzydziestu Kurdów, a za nami dwudziestu, nasze położenie nie 
było więc 
przyjemne. Tylko nasza broń dawała nam przewagę nad ich bronią, chociaż nie było 
jeszcze 
dowiedzione, że będą względem nas wrogo usposobieni. Bywałem nieraz w daleko 
gorszym 
położeniu i zawsze udało mi się wyjść z niego obronną ręką.
Wyjechaliśmy więc na wzgórze, wprost naprzeciw Kurdów. Oni, ujrzawszy nas, 
zatrzymali 
się i utworzyli półkole, w środku którego znajdował się dowódca. Zwyczajem 
kurdyjskim miał 
na głowie olbrzymi turban, prawie na cztery stopy średnicy, ciasne tureckie 
ubranie, przewiązane 
skórzanym pasem ozdobionym srebrnymi blaszkami, a na tym szeroki kaftan w 
czerwone 
i czarne pasy. Za pasem tkwił nóż i stary pistolet, a w ręku długa perska 
flinta, która nie 
wzbudzała we mnie ani trochę respektu. Jego towarzysze, ubrani przeważnie tak 
samo, siedzieli 
na chudych i zdrożonych koniach, trzymając w rękach strzelby z lontami lub 
długie włócznie 
bambusowe. W ogóle robili na mnie wrażenie raczej gromady żebraków, niż 
wojowników.
Rzuciwszy okiem poza siebie, przekonałem się, że Szirwani dotarli już także do 
przeciwległego brzegu rzeki.
– Czy posłańcy twojego szejka są między Zibarami? – zapytałem czciciela diabła.
– Nie, panie. Musieli zostać w tyle, żeby się nie zdradzić. Zbliżywszy się do 
półkola na 
dwanaście długości konia, zatrzymaliśmy się przed Zibarami.
– Sabah ‘l ker, dzień dobry! – pozdrowiłem dowódcę.
– Chodeh t’ aweczket, niech cię Bóg uchowa! – odrzekł dwuznacznie. – Kto jesteś?
– Kto ja jestem? Słyszałeś to już od dwu ludzi, których ci posłał szejk Melef. 
Ale kto ty 
jesteś?
Zakłopotał się widocznie, lecz zapanował szybko nad sobą i odrzekł:
– Kto tu ma prawo mówić: „tu ki-e, kto jesteś”, ty czy ja?
– Tylko ja, ponieważ ty mnie znasz, a ja ciebie nie! Powiedziałem te słowa 
pewnym głosem, 
bawiąc się jednocześnie sztucerem. Szirwani przekonali się, że to bardzo 
niebezpieczna strzelba, 
niewątpliwie też posłowie szejka zwrócili głównie uwagę Zibarów na naszą broń i 
ostrzegli ich. 
Moja odpowiedź wywarła istotnie wrażenie, gdyż dowódca odrzekł:
– Jestem dowódcą obozu położonego tam za górami, a nazywają mnie Szeri Szir, 
bohater 
lew.
– Masz piękne, wspaniałe nazwisko, gdyż bohater jest gościnny a lew silny i bez 
fałszu. 
Szejk Melef zapewne ci doniósł, że życzę sobie wstąpić do ciebie jako gość. 
Zapłacę ci za 
wszystko, czego mi potrzeba, a jutro ruszę dalej w pokoju.
– Mylisz się. Szejk Melef kazał mi powiedzieć, że jesteś giaurem, który 
zanieczyszcza 
mieszkanie prawdziwego wiernego. Zobaczysz nasz obóz, lecz tylko jako jeniec.
– To pozwól mi pomówić najpierw z szejkiem!
W tej właśnie chwili Szirwani wjechali w wodę, a ja postanowiłem czym prędzej 
wyzyskać 
tę okoliczność, aby pokazać Zibarom, jak niebezpieczną mamy broń. W jednej 
chwili zawróciłem 
konia i pognałem ku rzece. Halef ruszył za mną, za nim Dżezida, a potem 
Zibarowie. Szejk 
Melef był w wodzie na przedzie swego oddziału.
– Wracaj zdrajco – zawołałem doń – bo napijesz się wody! Ponieważ nie zważał na 
te słowa, 
wymierzyłem do niego ze sztucera. Nie chcąc przelewać krwi ludzkiej, trafiłem 
jego konia 
w oko, tak że zniknął razem z nim pod wodą. Strzeliłem jeszcze z sześć razy, 
zawsze z tym 
samym skutkiem. Jeźdźcy, pozbawieni koni, popłynęli na przeciwległy brzeg, a 
reszta, nie 
namyślając się wiele, podążyła za nimi. Wszystko to stało się w ciągu zaledwie 
jednej minuty, 
podczas której Halef pochwycił również swoją dwururkę, by zabezpieczyć mi tyły 
od Zibarów, 
którzy jednak trzymali się w przyzwoitej odległości. Teraz znowu zwróciłem się 
do nich:
– Sześć koni powaliłem, nie nabijając. Czy widziałeś? Mogłem powystrzelać 
wszystkich, 
gdybym chciał. Wystarczy mi podnieść strzelbę, aby każdego z was zrzucić z 
konia. 
Zapamiętajcie to sobie! Nie boimy się waszej broni, a kto nam pierwszy zagrozi, 
ten pierwszy 
zginie. Ale ja nie przybyłem do was jako nieprzyjaciel i dlatego nie 
potrzebujecie się nas 
obawiać. Chciałem jeść wasz chleb i napić się wody, ponieważ jednak odmawiacie 
głodnemu tej 
dobroczynności, którą Mahomet nakazał wszystkim wiernym, kopyta naszych koni 
muszą się od 
was odwrócić. Niechaj Allah poprawi was i dzieci wasze!
Podczas tych słów nie zapomniałem o ponownym naładowaniu sztucera, której to 
czynności 
Kurdowie nie zrozumieli. Następnie zwróciłem konia na prawo, lecz oni zagrodzili 
mi drogę, 
a dowódca powiedział:
– Panie, jesteś wielkim bohaterem, pojedziesz z nami!
– Nie. Jeńcem Zibarów nie będę!
– Nie puścimy was!
– Czy sądzisz, że się was boimy? Konie nasze przeniosą nas ponad waszymi 
głowami. 
Przypatrz się mojemu ogierowi, a pewnie uwierzysz!
Zauważyłem jego pełne podziwu spojrzenie, którego nie mógł oderwać od konia. Ci 
Kurdowie znani są z zamiłowania do cudzych koni.
– Czy sam wychowałeś tego karego? – zapytał wódz.
– Nie. Otrzymałem go w darze.
– Panie, takiego konia nikt nie darowuje!
– Możesz wierzyć moim słowom lub nie.
– Od kogo go masz?
– Od Mohameda Emina, szejka Haddedinów, z plemienia Szammar.
Na te słowa poderwał się na siodle.
– Czy ten ogier nazywa się Rih?
– Tak.
– W takim razie jesteś cudzoziemcem, który brał udział w bitwie w pustynnej 
dolinie Deradż 
i dostał za to najlepszego konia z tamtej strony rzeki!
– Istotnie.
– A ten człowiek to twój służący, którego miałeś z sobą.
– To on.
– Pozwól mi wobec tego pomówić z moimi ludźmi.
– Zgadzam się.
Kurdowie zaczęli równie cichą jak gorliwą naradę. Nie rozumiałem ani słowa, 
patrzyłem 
tylko bystro na ich miny. Dowódca zmienił widocznie swoje nieprzychylne dla nas 
usposobienie, 
namawiał ich do czegoś z zapałem i widocznie w końcu przekonał ich, bo zwrócił 
się do mnie ze 
słowami:
– Panie, myśmy słyszeli, że Haddedinowie zwabili do doliny trzy szczepy i wzięli 
je do 
niewoli. Nikt u nas nie chciał w to wierzyć, ale ty przyjdziesz do nas i 
opowiesz nam o tym.
– Czy możemy iść z wami jako wasi przyjaciele?
– Jako przyjaciele. Ser sere men alt, bądźcie mi pozdrowieni!
– A Szirwani z tamtej strony, którzy chcieli mnie zdradzić?
– Nie mamy z nimi nic wspólnego.
– Gdzie ich posłańcy?
– Powrócili przez rzekę, tam dalej.
– Postąpili niemądrze. Gdyby znowu posłużyli się czółnem, nie wiedzielibyśmy, że 
poszli do 
was. Podajcie nam ręce na znak przyjaźni, a potem pojedziemy razem z wami.
Podano sobie ręce, przy czym nie zważano na Dżezidę.
– Panie – rzekł dowódca – ten człowiek zapewne wróci do Szirwanich?
– Dano mi go na towarzysza, zostanie więc przy mnie, dopóki mi się spodoba.
– Ale to niewierny. Czczci szatana i będzie smażył się w piekle!
– Be chodera dżen’ et u dżehen eme czeban, raj i piekło powstały przez Boga; on 
tylko może 
oznaczyć, kto osiągnie wieczną szczęśliwość, a kto będzie skazany na potępienie. 
Ten człowiek 
jest teraz moim towarzyszem, a jeśli ja jestem wam przyjacielem, to i on także. 
Podajcie mu ręce, 
jeśli nie chcecie, żebym was opuścił!
Żądałem od nich bardzo wiele, uczyniłem to jednak, żeby dowieść zacnemu 
Dżezidzie, że 
jestem mu przychylny, oni zaś posłuchali mojego wezwania, chociaż z ponurymi 
minami. Potem 
ruszyliśmy w drogę. Dowódca jechał ze mną na przedzie, potem Halef z Dżezidą, na 
końcu 
Kurdowie, tworząc bezładną gromadę.
Przez całą jazdę trzymałem oczywiście rękę na rewolwerze, Halef zaś przez cały 
czas jechał 
skośnie, by mieć baczenie na jadących za nim Kurdów.
Jechaliśmy przez skalne rumowiska ku zachodniemu pasmu górskiemu. Stanąwszy na 
górze, 
zatrzymałem mimo woli konia, by nasycić się roztaczającym się przede mną 
widokiem. Na 
wschodzie i południowym wschodzie wznosiły się góry Sidaka i Sar Hazan, pomiędzy 
którymi 
leży Rowandiz, a na południu Gara Surg. Na północy sterczały wzniesienia Baz i 
Tkoma, a na 
zachodzie Tura Gara i Dżebel Hair. Tam leżała też Akra, dokąd musiałem się udać. 
Czy jakiś 
Europejczyk widział przede mną te góry? Nie przypuszczałem, lecz niebawem miałem 
się 
przekonać, że nie miałem racji.
Przejechawszy po małym płaskowyżu, zwróciliśmy się ku dolinie. Dotychczas 
napotykaliśmy tylko niskie krzaki, lecz wkrótce poczęły się one zbijać w wysokie 
grupy drzew. 
Były tu dzikie figi, śliwy, pomarańcze, orzechy, jawory i drzewa morgowe, dokoła 
nich wiły się 
winogrona i melony lub rosły oliwki, dęby lub drzewa terpentynowe, tłocząc się 
pod nimi lub 
obok. Nareszcie ukazała się także droga, tak szeroka, że dwa konie mogły iść 
obok siebie. 
Wiodła ona potem przez błota i bagniste równiny, aż w końcu zaczęła się wznosić 
nad szerokim, 
szumiącym strumieniem.
Dotychczas zachowywaliśmy zupełne milczenie, każdy zajęty był swoimi myślami. Ja 
zwróciłem całą uwagę na niebezpieczeństwo, grożące nam na każdym kroku, albowiem 
trzema 
strzałami lub trzema celnymi rzutami włóczni mogli nas zabić jadący za nami 
Kurdowie. Z mojej 
jednak postawy wywnioskowali, że w takiej sytuacji zginąłby przynajmniej jadący 
obok nas 
dowódca. Udawał on, że nie zauważył rewolweru, który dawno wydobyłem zza pasa. 
Dopiero po 
długim milczeniu zapytał:
– Czy twoje pełne imię brzmi Kara Ben Nemzi?
– Tak. Kto ci je podał?
– Obaj posłańcy szejka Szirwanów. Jesteś cudzoziemcem z doliny Deradż. 
Opowiadają 
o tobie, że sam jeden zabiłeś lwa wśród ciemnej nocy.
– Istotnie, zabiłem lwa ze strzelby, którą widzisz u mnie na plecach.
– Czemu nosisz ze sobą dwie strzelby?
– Większa jest na bardzo wielkie zwierzęta i wielkie odległości, tę mniejszą 
zaś, tu przy 
siodle, biorę w rękę, gdy nieprzyjaciel jest blisko i w wielkiej liczbie. 
Nabijać jej nie potrzebuję.
– U nas nie ma takiej broni. Twój naród jest zapewne bardzo rozumny. Powiedziano 
mi, że 
jesteś chrześcijaninem, a mimo to nosisz koran na szyi, podobnie jak pielgrzymi, 
którzy byli 
w Mekce.
– Czczę Allaha i byłem w świętych miastach. Allah illa Allah, Bóg jest Bogiem, 
czy się go 
nazywa Allah czy Chodeh. Czy nie tak?
– Tak jest. Czy znasz także proroka?
– Znam. To Mohammed, co znaczy „uwielbiony”. Ojcem jego był Abdallah Ibn Abd al 
Muthallib z rodziny Haszem szczepu Koreisz.
– Jesteś dobrym muzułmaninem, chociaż przybywasz z kraju Franków, którego nie 
znam. 
Będziesz u mnie gościł i opowiesz mi o dalekich krajach i o wszystkim, czego w 
życiu 
doświadczyłeś. Czy widzisz te gniazda, tam na prawo na górze?
– Widzę.
– To są nasze letnie mieszkania, gdzie skrywamy się przed upałami.
– Jesteś nezanum, szejkiem swojej wsi. Czy masz władzę ochronić obcego przed 
tymi 
ludźmi?
– Mam – odparł z dumą, lecz dźwięk jego głosu wydał mi się niepewnym.
Równocześnie ścisnął konia nogami, żeby popędził naprzód. Wyglądało to tak, 
jakby Kurd 
chciał uniknąć podobnych pytań.
Jazda od Cabu tutaj zajęła nam dwie godziny drogi. W dziesięć minut potem 
zobaczyłem 
zasieki z grubych pni, ciągnące się na przełaj przez drogę, aż do lasu. Gdy do 
nich dojechaliśmy, 
na głośny okrzyk dowódcy, otworzyły się wąskie przejścia, przez które 
wjechaliśmy do wsi. Tu 
roztoczył się przed nami widok polany, ciągnącej się prawie na szczyt góry. Na 
niej stały 
bezładnie chaty wiejskie, które należałoby raczej nazwać domkami zrębowymi. 
Największa 
wyglądała jak mała forteca, zbudowana z pni.
Zbliżając się do tej chaty, doznałem osobliwego uczucia. Zdawało mi się, że moje 
położenie 
nie różni się niczym od położenia myszy w pułapce i najchętniej zaraz bym 
zawrócił. We wsi 
mieszkało około trzystu osób, a wszyscy: mężczyźni, kobiety i dzieci zbiegli się 
teraz, by 
przypatrzyć się niezwykłemu połowowi, który udał się ich ludziom.
– Oto mój dom – rzekł nezanum, zsiadając z konia. – Wejdźcie ze mną do środka!
– Powiedz mi najpierw, że jestem twoim gościem!
– Czyż nie nazwałem cię już przyjacielem?
– Czy dla Kurdów Zibar gość i przyjaciel znaczy to samo?
Zmarszczył brwi.
– Jestem twoim przyjacielem, niech ci to wystarczy. Wchodźcie! Zrozumiałem, że 
znalazłem 
się w pułapce. Ale cóż miałem robić?
Byliśmy otoczeni przez mnóstwo ludzi, a gdybyśmy nawet zdołali utorować sobie 
drogę 
bronią, to jednak zasieki były tak wysokie, że chyba tylko mój ogier potrafiłby 
przez nie 
przeskoczyć. Halef i Dżezida musieliby zostać. Jeśli zabilibyśmy choć jednego 
Kurda, 
mielibyśmy w razie szczęśliwej ucieczki, całą zgraję za sobą. Z zemstą krwi nie 
żartują w tych 
górach. Użycie przemocy nie było więc wskazane, ale też najmniejszy objaw trwogi 
byłby 
ogromnym błędem.
– Twoje szczęście, jeśli twoje słowo się sprawdzi – odpowiedziałem. – Idź 
naprzód!
Zsiadłem z konia i wziąłem go za uzdę, a obaj moi towarzysze poszli za tym 
przykładem.
– Konie zostaną na dworze – rzekł Szeri Szir. – W domu nie ma dla nich miejsca.
Pomijając już to, że bez koni bylibyśmy bezsilni, nie myślałem rozstawać się z 
mym karym, 
prędzej zastrzeliłbym z tuzin Kurdów.
– Konie zostaną przy nas – odparłem. – Naprzód! Odsunąłem szejka na bok i 
wstąpiłem do 
domu, ciągnąc konia za sobą. Halef i Dżeziba szli za mną. Budynek podobny był do 
naszej 
stodoły. Składał się z dwu części. Jedna, po prawej stronie służyła zapewne do 
zebrań i narad, 
druga, po lewej była mieszkaniem. Małe, prostokątne otwory, zastępowały okna. 
Dziedzińca 
prawdopodobnie nie było, gdyż nie zauważyłem już dalej żadnych drzwi. Obie izby 
przedzielała 
cienka plecionka. W głębi stała drabina wiodąca na niski strych. Nie ulegało 
wątpliwości, że była 
to prawdziwa pułapka. Znalazłszy się w środku, czekaliśmy co dalej nastąpi.
Pierwszą osobą, którą tam ujrzeliśmy była młoda Kurdyjka. Miała na sobie wąskie, 
tureckie 
spodnie, pomarszczone nad zgrabnymi kostkami, a spod nich wychylały się małe 
nóżki 
w ładnych pantofelkach. Błękitny, haftowany gorset otaczał jej kibić, a na to 
założony był, aż do 
kolan długi, rozpięty kaftan. Czarne jak skrzydła kruka włosy zaplecione były w 
warkocze, 
w których połyskiwały złote i srebrne monety. Była to kobieta bardzo piękna, 
lecz najpiękniejsze 
były duże błękitne oczy, zwrócone na mnie na pół z ciekawością a na pół z 
niepokojem. Na ręku 
trzymała milutką dziewczynkę, z takimi samymi jak u matki błękitnymi oczyma. Za 
nią podniósł 
się z ziemi młody Kurd, a podobieństwo do Szera Szeri wskazywało, że musiał być 
jego synem. 
Był to mąż młodej kobiety.
– Ni wro’ l ker, dzień dobry! – pozdrowiłem. Oboje skinęli w odpowiedzi głowami.
– Sallam aalejkum! – powitał ich Halef po arabsku, ponieważ nie umiał po 
kurdyjsku.
– Aalejkum sallam! – odpowiedziała kobieta skwapliwie.
Halef przybrał minę człowieka zaskoczonego miłą niespodzianką.
– Co? Ty mówisz językiem koranu i prawdziwych wiernych? – zapytał.
– Tak – odrzekła.
– Hamdullillah, dzięki Bogu, gdyż nie muszę już milczeć jak wrota el dżehennem.
– Kto ty jesteś? – pytała dalej.
– Wiedz, różo tej doliny, gwiazdo tego jilaku, że jestem hadżi Halef Omar Ben 
hadżi Abul 
Abbas Ibn hadżi Dawud al Gossarah, towarzysz i obrońca tego wielkiego bohatera, 
który stoi tu 
przed tobą. Dokonaliśmy wielu czynów i przeżyliśmy wiele przygód, a potem…
– Zaprowadźcie konie na tył! – przerwał mu ostrym głosem pan domu, który wszedł 
za nami 
i potajemnie dał swym ludziom znak, żeby nie obsypywali nas nadmierną 
uprzejmością. 
Zauważyłem ten znak, dlatego odpowiedziałem równie ostro:
– Szeri Szirze, postaraj się, żeby nasze trzy konie dostały wody i paszy. 
Zapamiętaj też sobie, 
że mój służący zastrzeli każdego Kurda, który poważyłby się ich dotknąć. Ja sam 
wejdę jako 
gość do twego mieszkania, by w nim wypocząć.
Po kilku krótkich wskazówkach udzielonych Halefowi, wszedłem do izby 
mieszkalnej. Na 
twardo ubitej ziemi leżały wzdłuż ścian grube rogoże ze słomy i sitowia, a w 
środku ściany 
głównej znajdowało się wzniesienie, nakryte dywanem. Było to zapewne miejsce 
honorowe, lecz 
ja nie wahałem się ani przez chwilę i usadowiłem się na nim wygodnie. Położywszy 
obie strzelby 
tuż obok siebie, usiadłem w tej postawie, którą na Wschodzie nazywają rahat 
otturmak, 
spoczynkiem członków.
– Pozwól, że przechowam twoją broń! – rzekł pan domu, który udał się za mną 
razem 
z synem i jego żoną.
Na to ja odpowiedziałem:
– Myśliwy nigdy nie rozstaje się ze swoją bronią, tak samo jak jeździec ze swym 
koniem. 
Kto się ośmieli dotknąć mego konia lub broni, zginie, a ty poniesiesz winę za to 
nieszczęście.
– Dlaczego?
– Nie dopełniłeś obowiązku przyjaciela i nie powitałeś mnie w twoim hani. 
Zmuszasz mnie 
do tego, żebym ciebie i twoich ludzi uważał za podejrzanych.
– Jestem twoim przyjacielem i nie doradzę ci nic takiego, co mogłoby narazić 
twoje życie na 
niebezpieczeństwo.
– Teraz zaczynasz być rozumnym. Wiedz, że emir Kara Ben Ne-mzi nie potrzebuje 
żadnych 
rad. Życie moje jest w ręku Boga, on dał mi tę broń, bym bronił mego życia. Tu 
stoją dzbany 
z wodą i chleb na wiele dni. Czy mam cię poczęstować kulą, a potem użyć tego 
domu jako 
fortecy, z których będę mógł łatwo wysłać twoich Zibarów do dżehenny?
– My także mamy broń!
– Sus ol, cicho bądź! Wasza broń na nic wam się nie przyda. Moja nie chybia 
nigdy. Zanim 
poruszyłbyś palcem, poszedłbyś do swoich ojców. Kim jest ten młody wojownik?
– To mój syn.
– A ta kobieta?
– Jego żona.
– Bacz więc na to, żebyś ich także nie doprowadził do zguby! Nie jestem 
chłopcem, z którym 
można żarować.
– Panie, ja nic nie mogę uczynić, zanim nie zapytam moich ludzi. Nawet szejk nie 
może nic 
przedsięwziąć bez zezwolenia wojowników.
– W takim razie w dolinie powiedziałeś nieprawdę. Posłuchaj, co postanowiłem: 
Ten dom 
należy teraz do mnie, pozwalam tu wchodzić tylko tobie, twemu synowi i jego 
żonie. Wejście 
jest prosto przede mną. Zastrzelę każdego, kto spróbuje tutaj wejść. Ty i synowa 
możecie 
swobodnie wchodzić i wychodzić, lecz syn zostanie w tej izbie, a jeśli do czasu 
kiedy słońce 
stanie najwyżej, nie przyniesiesz mi wiadomości, że jestem twoim gościem, 
zastrzelę go 
natychmiast. Patrz, mam już strzelbę w ręku…
Chciał mi przerwać, lecz ja podniosłem się szybko i nakazałem mu milczenie.
– Cicho! Idź teraz, albo, na Boga wszechmogącego, jeśli powiesz jeszcze słowo, 
położę was 
obu trupem!
Postąpiłem sobie rzeczywiście zuchwale i to z całą świadomością, gdyż nigdy nie 
należałem 
do tych, którzy mniemają, że podróżnik powinien pokornie i z poddaniem 
przekradać się między 
spotykanymi ludami. Trzeba umieć bystro odróżnić, co gdzie może doprowadzić do 
celu: odwaga 
czy podstęp, nóż czy też sakiewka. Tym razem nie przeliczyłem się, bo naczelnik 
wsi patrzył 
przez chwilę na wylot skierowanej w niego lufy, zakłopotał się wyraźnie, a 
wreszcie zawołał:
– Panie, idę! Odwrócił się i poszedł.
Teraz byłem pewien wygranej. Zwróciłem wylot strzelby na jego syna, stojącego 
bez broni 
i rozkazałem mu:
– Siądź w tamtym kącie!
Stał mimo to uparcie dalej, a oczyma wodził po ścianie, pod którą siedziałem. 
Wisiała tam 
broń.
– Liczę do trzech – dodałem. – Raz, dwa…
Dopiero teraz odwrócił się powoli i usiadł na wskazanym miejscu. Młoda jego żona 
stała 
jeszcze przede mną trupio blada, a w oczach jej widniały łzy i trwoga.
– O panie, czy chcesz nas rzeczywiście zastrzelić? – spytała cicho.
– Allah yahh fedak, niech cię Bóg chroni! – odrzekłem po arabsku. – Wojownik nie 
zabija 
kobiety.
– Ale zabijesz Hamzę Mertala, mojego męża!
– Zabiję, jeżeli zgromadzenie nie postanowi, że mam być wolny.
– Czy znasz zwyczaje Kurdów, effendi?
– Znam.
– Czy wiesz także, że jest pewnym życia ten, kto uda się pod opiekę kobiet?
– Wiem.
– Czy mam obronić ciebie?
– Mnie, moich ludzi, zwierzęta i całe moje mienie.
– Dobrze.
– To przynieś chleb!
Wzięła z rogoży okrągły bochenek, wyrwała ze środka kawałek, sama zjadła część i 
podała 
mnie.
– Podaj mi rękę i chodź ze mną – rzekła potem. – Dam także twoim ludziom i 
koniom!
Na razie więc byłem o siebie zupełnie spokojny, ale bezpieczeństwo nasze byłoby 
jeszcze 
wątpliwe, gdyby zjadła tylko skórkę od chleba. Gdy wyszliśmy z drugiej izby, 
Hamza Mertal 
opuścił już swój kąt.
– Idź i powiedz swojemu ojcu, co widziałeś! Jak się nazywa kwiat twojego domu? – 
zapytałem.
U Kurdów o kobietach mówi się swobodniej niż u innych ludów mahometańskich.
– Szefaka, Jutrzenka.
– Opowiedz więc wojownikom, że jestem pod osłoną Jutrzenki i że zawiesiłem moją 
broń 
obok twojej! Teraz pozwalam im wejść do tego domu.
Powiesiwszy swoją broń na ścianie, sięgnąłem za pas po naszyjnik, zrobiony z 
kulek 
zwierciadlanych, podobnych do tych, jakie w Paryżu kupuje się za franka, i 
zarzuciłem go 
pięknej Kurdyjce na szyję.
– Weź to, Szefako! Niechaj blask twego lica i promień oczu twoich zawsze świeci 
na te 
perły!
Policzki jej zarumieniły się z zachwytu.
– Dziękuję ci, effendi! Mieszkaj u mnie tak bezpiecznie, jak na łonie praojca 
Abrahama. 
Pozwól, że przyniosę ci jadło i napój, a potem spocznij i zamknij oczy bez 
troski.
Stało się, jak powiedziała. Pożywiwszy się tym, co mi przyniosła, położyłem się 
spać. Kiedy 
się przebudziłem, panowała w domu głęboka cisza, tylko z dworu dolatywał mnie 
donośny głos, 
wzywający wiernych do odmówienia modlitwy. Spałem długo, a wszyscy starali się 
nie 
przeszkadzać mi w spoczynku. Kiedy wszedłem do drugiej izby zastałem tam także 
Halefa 
i Dżezidę, śpiących między końmi. Schowawszy nóż i rewolwery wyszedłem przed 
dom. Było 
już po modlitwie, a wojownicy zasiedli wkoło wraz z moimi gospodarzami i 
zapalili fajki. Gdy 
mnie zobaczyli, Szeri Szir powstał, a inni uczynili tak samo, podali mi ręce i 
poprosili bym usiadł 
koło nich.
– Co postanowiliście? – zapytałem.
– Jutrzenka świeci nad tobą – odrzekł. – Jesteś bezpieczny u nas, dopóki 
będziesz się 
znajdował we wsi.
– Dziękuję ci! Postaram się także o swoje bezpieczeństwo, gdyż już jutro 
opuszczę waszą 
wieś. Popatrz na ten pierwszy liść na dębowej gałęzi! Strzelę sześć razy, a w 
liściu będzie szereg 
dziur z sześciu kul.
Dobywszy rewolweru, wystrzeliłem, a po szóstym wystrzale wszyscy zerwali się z 
miejsc. 
Odcięto liść i zaczęto go sobie podawać z ręki do ręki. Zdumienie ich nie da się 
opisać. Nie 
mogli pojąć zarówno pewności strzału, jak i tego, że strzelałem bez nabijania. 
Powaga moja rosła 
równie szybko jak ich trwoga. Wreszcie po długich objawach zdumienia zajęli 
swoje miejsca. 
Hamza Mertal przyniósł mi fajkę, a ojciec jego poprosił, bym opowiedział, 
stosownie do 
przyrzeczenia danego mu rano, o swoich przygodach. Rozmowa zakończyła się 
dopiero w czasie 
modlitwy wieczornej, w której ja także wziąłem udział. Bóg nie policzy tego za 
grzech 
chrześcijaninowi, że pomodli się do Niego między mahometanami.
Po zaproszeniu najwybitniejszych wojowników na wieczerzę, wróciliśmy we trzech 
do 
domu. Towarzysze moi byli zajęci karmieniem koni, a Szefaka czekała na nas z 
kawą. Kiedy 
piliśmy i paliliśmy, ustawiła z dwu tyk, prostopadłej i poprzecznej coś w 
rodzaju parawanu, za 
którym zniknęła z dzieckiem. W kilka chwil potem usłyszałem cichy szept, a 
następnie jasny 
głosik dziewczynki. Co to było? Czy słyszałem to naprawdę, czy też wyobraźnia 
nadawała 
fałszywego znaczenia dziecięcemu jąkaniu? Nie było to po kurdyjsku ani po 
persku, ani po 
arabsku, ani po turecku. Czy ja sam nie paplałem ongiś tych dźwięków na ręku 
kochanej babki, 
gdy mnie układała do snu? Nadsłuchując dalej, doznałem dziwnego wrażenia: 
zdawało mi się, że 
zabraknie mi oddechu i że tętno mi stanie.
– Co robi dziecko? – spytałem.
– Modli się – odrzekł Hamza Mertal – bo idzie spać.
– A co odmawia?
– Modlitwę ojca mojej żony.
– Gdzie on jest, gdzie żyje?
– Już nie żyje.
– Czy to był muzułmanin?
– Nie wiem, bo go nie znałem.
– Wybacz! Skąd masz żonę?
– Zabrałem ją podczas naszego napadu na wieś Abu Salmanów.
– Czy mogę ją wypytać o niektóre rzeczy? – poprosiłem, kiedy Szefaka wyszła zza 
parawanu.
– Możesz.
– Powiedz mi Jutrzenko, co odmawiała teraz twoja pociecha?
– Modlitwę, której nauczył mnie ojciec – odpowiedziała, rumieniąc się.
– Jakie słowa zawiera ta modlitwa?
– To język obcy, którego nie znam. Ty go także nie zrozumiesz.
– O, powiedz mi ją, powiedz zaraz!
Złożyła ręce, spuściła z zakłopotaniem powieki i zaczęła recytować modlitwę z 
obcym 
akcentem i z błędami, lecz dla mnie zawsze jeszcze zrozumiale:
Aniele, Stróżu duszy,
Z pokorą błagam Cię:
Gdy myśl ziemska mnie wzruszy,
Ach nie opuszczaj mnie!
Niech pod skrzydłami Twemi
Złych marzeń pierzchnie rój!
Ach, wspieraj mnie na ziemi
Aniele, Stróżu mój!
Gdy skończyła, zerwałem się z miejsca i złożyłem ręce tak samo, jak ona. Nie 
wstydzę się 
przyznać, że mi łzy pociekły z oczu. W dzikich Górach Kurdystanu, pośród 
fanatycznej 
muzułmańskiej ludności, usłyszałem modlitwę, którą sam odmawiałem w 
dzieciństwie. Nie 
pamiętam już, jak się zachowałem i co mówiłem w następnych chwilach, wiem tylko, 
że nawet 
Kurdowie byli wzruszeni. Halef zaś i Dżezida stali w drzwiach i ze zdziwieniem 
przysłuchiwali 
się naszej rozmowie.
– Kim był twój ojciec? – zapytałem w końcu Jutrzenkę.
– Umarł, kiedy byłam małą dziewczynką; tej modlitwy nauczyłam się właśnie od 
niego, ale 
ojciec mojej matki opowiadał mi o nim. Przybył on w towarzystwie kilku jeszcze 
ludzi 
z dalekiego miasta Stambułu i grał z nimi na skrzypcach. Allah nie był dla nich 
łaskawy, on więc 
udał się z pewnym Inglisem do Salem, Halep i do Mossulu. Inglis opuścił go, a on 
został 
żołnierzem mutessaryfa. Kiedy miał walczyć przeciwko Abu Salmanom, wzięli go do 
niewoli. 
On został u nich, a córka mojego dziadka wyszła za niego. Więcej nic nie wiem.
– Szefako, twój ojciec pochodził z mego kraju, skąd wielu mężczyzn i kobiet, 
chłopców 
i dziewcząt, wyjeżdża w obce kraje śpiewać i grać na różnych instrumentach.
– Allah akbar, Boże wielki! – zawołała składając dłonie. – Ty znasz kraj mojego 
ojca? Czy to 
być może? Ty mówisz językiem, w którym ułożona jest ta modlitwa? To może 
przeczytasz mój 
talizman?
– Jaki?
– Dał mi go ojciec mojej matki, była to jedyna rzecz, jaką ojciec mój miał 
jeszcze ze swego 
kraju. Są tam linie i kropki, a na tym pismo, którego nikt nie może przeczytać.
– Pokaż!
Odeszła za parawan, z czego wywnioskowałem, że nosiła „talizman” na piersi. Gdy 
wróciła, 
podała mi kartkę nutowego papieru, złożoną i owiniętą w czworokątny kawałek 
owczej skóry. 
Rozwinąwszy papier znalazłem piosenkę o Hanusi, ułożoną w D-dur na mieszany 
kwartet. 
Podpisu ani nazwiska nie znalazłem na papierze.
– Szafeko, ja przeczytam ten talizman, bo pisany jest w moim języku. Ale tego 
się nie mówi, 
lecz śpiewa. Czy mam ci to zaśpiewać?
– O, gdybyś chciał to uczynić, effendi!
– Posłuchaj!
Odśpiewałem jej wszystkie wiersze piosenki. Jeszcze nigdy przedtem nie śpiewałem 
tak 
chętnie i z takim przejęciem jak teraz. Kiedy skończyłem, cała druga izba i plac 
przed domem 
pełne były ludzi. Nikt nie odezwał się ani słowem. Potęga pieśni zawładnęła 
surowymi duszami 
kurdyjskimi, chociaż nikt nie rozumiał treści pieśni.
– Szefako – zapytałem – czy mam ci opowiedzieć o kraju i narodzie twojego ojca? 
Czy mam 
ci zaśpiewać inne pieśni, które on śpiewał i grał na skrzypcach?
Błękitne jej oczy zajaśniały radosnym spojrzeniem.
– Proszę cię o to effendi, a ja dopóki życia mego stanie, będę modliła się za 
tobą do Allaha 
i proroka!
– Tak, zrób to, panie! – prosił także Hamza Mertal, mąż pięknej wnuczki 
dalekiego kraju. – 
Wyjaśnij nam słowa tego talizmanu i bądź naszym gościem, gościem całego szczepu, 
dopóki ci 
się spodoba!
Ta para kochała się wzajemnie. Któżby zresztą nie kochał Szefaki, Jutrzenki. 
Stary „bohater 
lew” powstał także i ujął mnie za rękę.
– Panie, żona mojego syna nazywa cię effendim. Tak, ty jesteś effendim, wielkim, 
uczonym 
i walecznym wojownikiem, nie znającym trwogi, godzien więc jesteś wejść pomiędzy 
wojowników Zibari. Oszczędziłeś życia Kurdów, pomimo że cię zdradzili i zdani 
byli potem na 
twoją łaskę. Tam na Zachodzie muszą być mądrzy myśliciele, dzielni wojownicy, 
litościwi 
zwycięzcy i piękne, wierne kobiety, a pieśni wasze łagodne są jak szelest liści, 
a potężne jak lew 
ryczący. Opowiedz nam o tych krajach i narodach! Jesteś naszym gościem i włos ci 
z głowy nie 
spadnie. Pożądaliśmy twego karego i waszej broni, lecz niechaj przy was zostaną, 
a kiedy od nas 
odjedziesz, odprowadzimy cię daleko przez góry i doliny, dopóki nie będziesz 
pewny swego 
bezpieczeństwa. Sere men, na moją głowę przysięgam!
* * *
Od tego czasu upłynęło już wiele lat, ale dziś jeszcze, gdy słyszę paplaninę 
dziecięcego 
głosu, przypominam sobie ten wieczór w bocznej dolinie Cabu. Czy owi wojownicy, 
czy owa 
piękna kobieta także kiedyś o mnie pomyślała? Chodeh te b’ elit, niech cię Bóg 
chroni, 
Jutrzenko!
Mater dolorosa
Rozdział I Fatima Marryah
– Jesteś szalony, effendi, dziesięciokrotnie szalony, tysiąckrotnie szalony, 
postradałeś 
ostatnią odrobinę rozumu, skoro się upierasz przy swoim postanowieniu. Czy 
chcesz żonę moją 
zrobić wdową, a dzieci sierotami? Czy twoje kobiety i dzieci mają także utonąć w 
falach łez 
i nurtach strapienia? Jeśli chcesz koniecznie jechać dalej wzdłuż tej rzeki 
nieszczęścia, to 
niebawem znajdziemy nasz grób w żołądkach sępów, szakali i hien!
– Ja nie mam żon ani dzieci – odpowiedziałem mówcy. – Nikogo nie zasmuciłbym 
swoją 
śmiercią.
– Allahi, wallahi, tallahi! Jeśli ciebie nikt nie będzie opłakiwał, to jeszcze 
nie powód, żeby 
zmuszać innych do płaczu za moją straconą duszą. Wiesz, że jestem człowiekiem 
odważnym, ale 
iść do Kurdów, to znaczy rzucić się w paszczę śmierci!
– To zostań, tchórzu! – zawołał z gniewem mój mały, kochany hadżi Halef Omar. – 
Jesteś 
synem trwogi, a wnukiem zwątpienia. Nazywasz się odważnym, ale serce drży ci ze 
strachu, gdy 
chcemy choć na krok zboczyć z szerokiej drogi. Dodano cię nam do obrony, a ty 
kłapiesz zębami 
z przerażenia, ilekroć zobaczysz obcą strzelbę. Wstydź się! Chodź zihdi; jedźmy 
dalej, a tego 
dziadka bojaźni zostawmy tutaj samego!
Byliśmy z Halefem w Kerkuk, w gościnie u mutessaryfa, który przyjął nas bardzo 
uprzejmie, 
a przy odjeździe narzucił nam gwałtem kawasa. Wprawdzie nie miałem najmniejszej 
ochoty 
zadawać się z tego rodzaju niepotrzebnym mi „obrońcą”, ponieważ nie podróżuję 
tak jak inni, 
i wiedziałem że w drodze będę musiał być obrońcą obrońcy; mutessaryf jednak 
oświadczył, że 
bez kawasa przepadnę między Kurdami i tak długo nalegał na mnie, że wreszcie 
zgodziłem się 
tylko dlatego, żeby nie uchodzić za niewdzięcznego.
Przewidywania moje sprawdziły się niestety; okazało się bowiem, że Kazem – tak 
nazywał 
się nasz kawas – bał się wszystkiego, a w dodatku nie władał językiem 
kurdyjskim. Gdybym nie 
znał dialektu Saza i Kurmangdżi, musielibyśmy wyrzec się dalszej jazdy. 
Szczęściem kawas miał 
jedną zaletę, która wynagradzała mi wady jego charakteru. Oto miał dobre serce i 
przyjmował 
wyrzuty, którymi obsypywał go mój hadżi, nieubłagany wróg tchórzostwa, z takim 
spokojnym 
uśmiechem, jak gdyby wcale nie odnosiły się do niego.
Z Kerkuk pojechaliśmy do Sulejmanii, a stamtąd do Rewandis, aby potem dostać się 
na 
terytorium perskie i dotrzeć do jeziora Urmii. Kawas doradzał nam obrać w tym 
celu drogę 
wzdłuż Sawi, głównej odnogi górnego Cabu. Ponieważ jednak w takim razie trzeba 
było 
nadkładać drogi, obstawałem za tym, by jechać wzdłuż rzeczki Sidaka, gdyż tą 
drogą mogliśmy 
szybciej dostać się za granicę. Kawas, nasz „obrońca”, sprzeciwiał się temu z 
obawy przed 
Kurdami Kos-naf, którzy podówczas obozowali nad brzegiem Sidaki. Kurdowie ci 
cieszą się 
sławą skłonnych do rozboju fanatyków, ale ponieważ wszyscy Kurdowie są mniej 
więcej tacy 
sami, nie zmieniłem swego zamiaru, za co spotkały mnie ze strony Kawasa 
przytoczone na 
wstępie wymówki. Halef zgadzał się ze mną i dlatego, skarciwszy kawasa za jego 
tchórzostwo, 
zwrócił konia na prawo w kierunku biegu Sidaki, a ja uczyniłem to samo. Wobec 
tego także 
kawas musiał ruszyć za nami. Nie omieszkał jednak ostrzec nas przed Kurdami:
– Będziecie zgubieni, jeśli nie posłuchacie mego głosu. Ja znam tych zbójów 
Kosnafów, 
którzy nawet pomiędzy sobą żyją w wiecznej krwawej zemście. Dzielą się na dwa 
szczepy: Mir 
Mahmalli i Mir Yussufi; pierwsi wypasają swe trzody po lewej, drudzy po prawej 
stronie rzeki. 
Między oboma szczepami panuje ustawiczna waśń i nienawiść; ilekroć jednak 
nadarzy się 
sposobność ograbienia obcego, tylekroć łączą się ze sobą. Wracajcie, wracajcie, 
bo wobec nich 
na nic się zda cała moja władza!
– Nie mów o swojej władzy! – odpowiedział Halef. – Władza twego Mutessaryfa nie 
rozciąga się na dzikich Kurdów, którzy nawet padyszacha się nie boją. Nie 
wyobrażam sobie, 
jakbyś mógł okazać tę władzę nad nimi. Ciebie nawet w Kerkuk nikt nie słucha. 
Wola twoja 
równa się woli komara, którego mój oddech unosi daleko ode mnie.
Ja cierpiałem kawasa jako bezużyteczny ciężar i milczałem, kiedy Halef się z nim 
sprzeczał. 
Teraz także nie wtrącałem się do ich kłótni, wiedząc przecież, że kawas nie mógł 
nagle stać się 
innym niż był.
Wczesnym rankiem opuściliśmy Rewandis, a teraz minęło już południe. Trzymając 
się biegu 
rzeki, nie jechaliśmy utartą drogą, ponieważ takiej tam nie było. Konie szły po 
żwirze, 
pozostawionym na brzegach przez powódź wiosenną. Do pasa żwiru przytykał zaraz 
gęsty las 
dębowy, który wznosił się w górę po obu stronach rzeki. Jazda była wobec tego 
uciążliwa dla 
zwierząt, a dopiero później, gdy dolina rzeki się rozszerzyła i pokryła trawą, 
konie szły 
wygodniej. Czasem musieliśmy przeciskać się przez zarośla, które ciągnąc się od 
lasu aż do 
rzeki, zagradzały nam drogę.
Jechałem z Halefem na przedzie, a kawas nieco za nami, z miną wielce 
zaniepokojoną. 
Ponieważ nie dostrzegłem na trawie śladów ludzi ani bydła, uważałem na razie 
spotkanie 
z Kurdami za wykluczone, omyliłem się jednak, gdyż nie uwzględniłem tej 
okoliczności, że oba 
plemiona żyły ze sobą w ciągłej nieprzyjaźni. Zapomniałem zaś o tym dlatego, że 
wrogie sobie 
oddziały zwykle rozgraniczają się od siebie większą odległością, niż szerokość 
małej rzeczki. 
Później rzeczywiście przekonałem się, że Mir Mahamalli i Mir Yussufi nie 
spędzali swoich trzód 
w dolinę rzeki. Stali obozem w lesie, a zwierzęta trzymali na polanach, gdzie im 
łatwiej było ich 
pilnować.
Przejeżdżaliśmy właśnie przez gęste zarośla, kiedy z oddali usłyszałem wołanie o 
pomoc. 
Był to głos kobiecy. Przypuszczając, że ktoś jest w niebezpieczeństwie, 
popędziłem przez krzaki, 
a Halef tuż za mną. Natomiast kawas, który to zobaczył i słyszał krzyki o pomoc, 
zatrzymał się 
i zawołał trwożnie:
– Zatrzymajcie się, stójcie! Effendi, proszę cię najusilniej, zostań tutaj i 
ukryj się w krzakach! 
Niechaj sobie krzyczy, kto chce! Kto się naraża na niebezpieczeństwo, tego pożre 
ono całego!
Nie zważając oczywiście na tę przestrogę, pojechałem dalej. Okrzyki świadczyły 
coraz 
wyraźniej o wielkim przestrachu i zbliżały się do nas. Wydostawszy się na skraj 
zarośli, ujrzałem 
przed sobą brzeg rzeki, będący w tym miejscu długą łąką otoczoną z prawej strony 
wodą, z lewej 
zalesionym wzgórzem, a z przodu takimi zaroślami, jak rosnące za nami. Łąka 
miała może 
z osiemset kroków długości, a po niej uciekała z całych sił jakaś kobieta, 
wołając ciągle o pomoc, 
jak gdyby ścigała ją jakaś wroga istota. A jednak, jak daleko okiem sięgnąć, nie 
widziałem 
nikogo.
Kobieta, wybiegłszy z przeciwległych zarośli, oddaliła się już od nich o sto 
pięćdziesiąt 
kroków. Z początku biegła prosto przed siebie, teraz jednak skierowała się ku 
rzece, aby nią 
oddzielić się od grożącego niebezpieczeństwa. Gdy zaś zobaczyła mnie i Halefa, 
wróciła do 
pierwotnego kierunku i pędziła ku nam, krzycząc nieustannie. Kawas ośmielił się 
wyjść za nami 
aż na skraj zarośli, a ujrzawszy kobietę, zawołał ze śmiechem:
– Allahi, wallahi, tallahi! Ta baba zwariowała. Woła o pomoc, choć nie jest 
w niebezpieczeństwie.
Ale zaraz w następnej chwili okazało się, że jej okrzyki nie były bezpodstawne. 
Oto 
z leżących za nią zarośli wyskoczył pies, a za nim drugi i trzeci. Były to 
olbrzymie, szare 
kurdyjskie charty, zwane tam tazi. Taki pies ma wysokość dużego cielęcia i 
wprawdzie lichy 
węch, ale raz postawiony na tropie, nie porzuca go, dopóki temu, na kogo go 
poszczuto, nie 
przegryzie krtani. Uciekająca kobieta znajdowała się w największym 
niebezpieczeństwie. Gdyby 
bowiem psy ją dopędziły, byłoby po niej. Musiałem jej przyjść z pomocą i 
popędziłem 
naprzeciw.
– Stój, na Allaha, stój! Te psy ściągną cię z konia i rozszarpią – wołał za mną 
kawas.
Nie zważałem na niego, lecz gnałem naprzód, by zmniejszyć odległość dla pewności 
strzału. 
W stosownej odległości zatrzymałem się i wziąłem sztucer do ręki. Gdy 
wymierzyłem, kary 
stanął jak mur, wiedząc, że mam strzelać i nie wolno mu się ruszyć. Dałem trzy 
strzały, szybko 
jeden za drugim, a psy które dobrze wziąłem na cel tarzały się już po trawie. 
Kobieta uciekała 
mimo to dalej. Zabiegłem jej z Halefem drogę i dopędziwszy ją, rzekłem w 
dialekcie 
Kurmangdżi:
– Zatrzymaj się! Jesteś ocalona! Psy już nie żyją.
Kobieta posługiwała się widocznie tym dialektem, bo zaraz stanęła, obejrzała się 
za siebie, 
a widząc psy na ziemi, zawołała:
– Ghajne chodeh kes nehkame – Boże wszechmocny, on mnie ocalił! Chwała mu za to 
i dzięki!
Miała oddech tak przyspieszony, że wypowiedziała te słowa z przerwami. Kładąc 
obie ręce 
na piersi, usiłowała się uspokoić. Była już niemłoda, miała może ze czterdzieści 
lat, a liczne 
zmarszczki, spowodowane raczej troskami niż wiekiem, poorały jej twarz w 
głębokie bruzdy. 
Ubranie jej stanowiła niebieska szata w rodzaju koszuli, a głowę okrywała stara 
zasłona, która 
teraz zsunęła się jej z twarzy.
– Czy sama rozdrażniłaś psy, czy też poszczuto je na ciebie? – spytałem.
– Poszczuto, poszczuto! – odpowiedziała, wciąż jeszcze nie mogąc złapać tchu. – 
Miały mnie 
rozszarpać.
– Czyje były?
– Szira Seleki, wodza Mir Mahmallich, tych zbójów i morderców, którzy nie 
oszczędzają 
nawet życia biednej kobiety.
– Czym rozgniewałaś tego człowieka?
– Rozgniewałam? On zabija bez gniewu, bo mordowanie sprawia mu przyjemność. 
Zgubiła 
mi się jedyna koza, moje kochanie, której mlekiem żyjemy, bo jesteśmy bardzo 
biedni. Szukając 
jej przybyłam nad rzekę i zobaczyłam ją na drugim brzegu. Poszłam za nią przez 
wodę i miałam 
ją właśnie zabrać i przyprowadzić z powrotem, kiedy nadjechał Szir Selek, ten 
nieubłagany, 
największy morderca, z gromadą wojowników Mahmalli. Błagałam go o litość, gdyż 
mamy 
z jego szczepem krwawy spór, on jednak wyśmiał moją prośbę i zakłuł moją kochaną 
kozę. 
Potem naradzili się, co ze mną zrobić. Te potwory nie chciały wprawdzie 
zanieczyszczać broni 
krwią kobiety, ale mimo to miałam zginąć. Postanowili poszczuć mnie psami, żeby 
mnie 
rozszarpały. Pozwolili mi pobiec do najbliższych zarośli przed wypuszczeniem 
psów. 
Popędziłam do krzaków, potem przez nie dalej i wołałam w śmiertelnym przerażeniu 
o pomoc do 
Boga. On usłyszał moje wołanie i ocalił mnie przez ciebie panie. Chwała Jego 
imieniu na wieki!
– W takim razie Mir Mahmalli jadą za tobą?
– Przyjadą pewnie, żeby moje rozszarpane zwłoki…
Naraz przestała mówić; na skutek mego pytania spojrzała mimo woli za siebie. 
Zobaczyła 
oddział jeźdźców, którzy wypadłszy z zarośli, zatrzymali się na nasz widok.
– O, tam nadchodzą, tam! – krzyknęła z przestrachem. – Uciekaj zaraz, bo 
zginiesz! Ja także 
uciekam!
Popędziła prosto do rzeki, aby szukać ocalenia na drugim brzegu. Kawas był 
jeszcze ciągle 
daleko za nami i ryknął do nas:
– Niech się Allah zmiłuje nad nami! Wracajcie, musicie uciekać!
Kurdowie zobaczyli zabite psy na ziemi, zawyli wściekle wymachując bronią i 
ruszyli do nas 
pędem. Było ich dwunastu. Halef zdjął z ramienia dwururkę i zapytał spokojnie:
– Nie będziemy chyba uciekać, zihdi?
– Nie! Odstąp nieco ode mnie i strzelaj, jeśli nie staną, ale tylko w konie. Nie 
dopuścimy do 
tego, żeby nas osaczyli!
Włożyłem w sztucer trzy nowe naboje w miejsce wystrzelonych i trzymałem go 
w pogotowiu. Kiedy Kurdowie byli od nas oddaleni tylko o sto kroków, zawołałem:
– Stać, ani kroku dalej, bo strzelamy!
Ich było dwunastu a nas dwóch, odpowiedzieli więc szyderczym śmiechem i jechali 
dalej. Ja 
nie obawiałem się ani strzelb, które siedmiu z nich posiadało, ani włóczni, 
które pozostali 
nastawili do ataku na nas.
– Pal w konie dwu pierwszych włóczników! – zawołałem do Halefa, a sam dałem 
równocześnie trzy strzały. Padło pięć koni, a jeźdźcy pozlatywali na ziemię. 
Dalsze dwa czy trzy 
konie potknęły się o leżące na ziemi i padły także, wskutek czego prawie cały 
oddział nie mógł 
się dalej ruszyć. Ci, którzy jeszcze siedzieli na siodłach, zatrzymali się o 
mniej więcej trzydzieści 
kroków od nas, tamci zaś podnieśli się z mniejszym lub większym trudem i klnąc 
strasznie, 
przypatrywali się swoim koniom.
Widok tych drabów nie budził we mnie najmniejszej ufności, ale uzbrojenie ich 
nie 
napełniało mnie obawą, bo włócznie były teraz nieszkodliwe, broń palna była 
chyba 
średniowieczna, miała kamienne zamki lub lonty. Ubrania tych „wojowników” 
mieniły się 
wszelakimi barwami, Kurd bowiem lubi się pstro ubierać. Jeden z nich, właściciel 
pistoletu, miał 
na głowie turban przynajmniej trzech stóp średnicy. Był to dowódca. Wyjechał 
naprzód o kilka 
kroków i huknął na nas:
– Niech was Allah potępi! Czy postradaliście rozum, że ośmielacie się do nas 
strzelać na 
naszym terytorium? Kto wy jesteście, psy?
– Jesteśmy obcy – odpowiedziałem, nie zważając na ostatnie jego słowo.
– To się rozumie samo przez się, bo nie odważylibyście otwierać sobie wrót 
pewnej zguby. 
Dusze wasze należą już do piekła! Gińcie od naszych kul!
Chciał już wymierzyć, lecz ja natychmiast zwróciłem nań lufę sztucera i 
zawołałem:
– Strzelba na dół, bo ci śmierć w mózg wpakuję!
– Samochwalco! – roześmiał się. – Strzelby wasze już wystrzelone!
– Moja strzela nieustannie. Uważaj!
Wystrzeliłem trzy razy do jego konia, wskutek czego zwierzę legło bez życia. 
Kurd spadł 
i zgubił strzelbę.
– Allah, Allah! – ryknął wściekle, wstając z ziemi. – Skąd masz tę strzelbę? Czy 
diabeł zrobił 
ją dla ciebie? Jak się nazywasz?
Podanie prawdziwego mojego nazwiska nie było tu wskazane, dlatego wymieniłem to, 
które 
swego czasu otrzymałem od mego arabskiego towarzysza podróży.
– Jestem chrześcijaninem, pochodzę z dalekiego kraju, a nazywają mnie Kara Ben 
Nemzi.
– Pies chrześcijański? Niech cię Allah przeklnie! Giń z mojej ręki! Porwał 
strzelbę, aby do 
mnie wycelować, lecz w tej chwili jeden z włóczników pochwycił go za rękę i 
zawołał 
z dosłyszalną trwogą:
– Wstrzymaj się, bo zabijesz nas wszystkich! Strzelba tego chrześcijanina 
wyrzuca tysiąc 
i sto kul bez nabijania! On wystrzela nas wszystkich, zanim zdołamy pociągnąć za 
cyngiel.
– Co… co… ty mówisz? – zapytał wódz, spuszczając strzelbę i patrząc na mówiącego 
z otwartymi ustami.
Wojownik odpowiedział mu tak cichym głosem, że nie mogłem go zrozumieć, a potem 
przemawiał jeszcze gorliwie przez długą chwilę. Skorzystał z tego Halef i nabił 
ponownie swoją 
strzelbę. Kurdowie słuchali przemowy z widocznym zdumieniem, mierząc mnie 
spojrzeniami, 
jak gdybym był ósmym cudem świata. Ja sam byłem ciekaw się dowiedzieć, gdzie ten 
człowiek 
mnie poznał. Gdy skończył mówić, odbyła się krótka i równie cicha narada, po 
czym wódz 
zwrócił się do mnie:
– Panie, czy byłeś kiedyś u Kurdów Zibar?
– Tak.
– Byłeś gościem ich wodza?
– Zwykłem mieszkać tylko u wodzów – odpowiedziałem dumnie.
– Jesteś więc tym cudzoziemcem, który ocalił od zguby szczep Haddedinów w ten 
sposób, że 
zwabił nieprzyjacielskie szczepy dolinę Deradż, gdzie musiały się poddać?
– Tak, ja nim jestem.
– Czy ten mały człowiek obok ciebie to twój służący, hadżi Halef Omar, który 
przeżył z tobą 
to wszystko?
– Tak, to on.
– Skoro to wy jesteście, to przebaczymy wam, jeśli spełnisz nasze żądanie.
– Czego żądasz?
– Zapłacisz najpierw za konie, które nam pozabijałeś.
– A za psy także?
– Naturalnie! Po drugie darujecie nam całą broń, jaką macie przy sobie.
– A po trzecie?
– Nic więcej. Widzisz, jak mało żądamy. Jeśli zgodzisz się na te warunki, 
będziesz moim 
gościem i przyjacielem, będziecie mogli, dopóki się wam spodoba, mieszkać u nas 
bezpiecznie, 
jakbyście należeli do naszego szczepu.
– A jeśli się nie zgodzę?
– To postąpimy z wami jak ze śmiertelnymi wrogami, a słońce dnia dzisiejszego po 
raz 
ostatni zaświeci wam w oczy. Radzę ci żebyś przyjął moje słuszne i łatwe do 
spełnienia warunki!
– Dla mnie są one zbyt wygórowane. Dowiodę wam, że będziecie jeszcze o wiele 
skromniejsi.
– Mylisz się! Kto ci pozwolił zabić moje psy?
– Czy miały rozszarpać tę kobietę?
– Tak! Między nami panuje teraz prawo krwawej zemsty. Ponadto jest ona przeklętą 
szyitką, 
która czasem mówi nawet o zbawicielu chrześcijan. Krew jej psom się należy. 
Nazywa się 
Fatima Marryah i będzie wyła w najgłębszej otchłani potępienia.
A więc ta kobieta była szyitką! Sunnici nienawidzą szyitów i postępują względem 
nich 
z większą pogardą, aniżeli względem „niewiernych”. Mówiła także o Zbawicielu! 
Czyżby 
wiadomości o Odkupieniu dotarły do jej uszu i serca? W takim razie mogłem się 
cieszyć 
w dwójnasób tym, że ją ocaliłem.
– Ja jestem chrześcijaninem – odpowiedziałem – a ona wspomina czasem o moim 
Zbawicielu; cieszę się zatem bardzo, że zastrzeliłem twoje bestie. Gdybyś ich 
nie poszczuł na tę 
biedną kobietę, żyłyby jeszcze. Sam więc winien jesteś ich śmierci. A konie mam 
także zapłacić? 
Czy nie kazałem ci stanąć i nie zagroziłem z góry strzelaniem? Ńie 
usłuchaliście, dlatego 
musieliśmy strzelać. Kto zatem spowodował śmierć waszych koni?
– Ty, nie my! Kto ci pozwolił do nas strzelać?
– Ja sam sobie daję pozwolenie. Gdy mnie kto napadnie muszę się bronić. 
Dziękujcie 
Allahowi, że jestem chrześcijaninem. Gdybym był muzułmaninem, celowałbym do was, 
a nie do 
koni. Chcecie posiąść naszą broń, aby nas potem zabić? Ja gardzę gościną i 
przyjaźnią człowieka, 
który każe rozszarpywać psom bezbronne kobiety. Hańba tobie i zguba!
– Milcz! – ryknął do mnie. – Powiedz jeszcze jedno takie słowo, to dziś jeszcze 
lub jutro 
pożrą cię robaki!
– Ez be the tesza-u-utim, żal mi ciebie! Niemoc twoja nie dopuści do wykonania 
tych słów. 
Z tej strzelby ugodziłem trzy psy i trzy konie, a potem twój koń otrzymał 
jeszcze trzy kule. Czy 
widziałeś, żebym nabijał? Czy mam może jeszcze wypalić dwanaście razy i 
poprzestrzelać wam 
wszystkim łby?
– Diabeł ci ją zrobił! – mruknął z przytłumioną wściekłością. – A który 
muzułmanin zdoła 
walczyć z diabłem? Nie chcesz więc nam zapłacić?
– Nie.
– Ani pójść z nami?
– Ani mi się śni!
– Dokąd jedziecie?
– Dokąd nam się podoba. Tego nie musisz wiedzieć. Zaczekamy jeszcze pięć minut, 
żebyście 
oddalili się od nas, bo tego wymaga wzgląd na nasze bezpieczeństwo. Kto po tych 
pięciu 
minutach będzie jeszcze tutaj, dostanie ode mnie kulą w łeb.
– Ty żartujesz!
– Mówię całkiem poważnie!
– Musimy zabrać zabite konie, a przynajmniej pozdejmować z nich uprząż.
– W tym celu możecie przyjechać później. Zaręczam ci, że nie powiem już do was 
ani słowa 
więcej. Wynoście się! Patrz, moja strzelba jest w was wymierzona! Przekroczcie 
czas pięciu 
minut, a wypali na pewno!
Zwróciłem w jego stronę wylot lufy, a Halef poszedł za moim przykładem. Obawa 
przed 
moim sztucerem wywołała odpowiedni skutek. Kurdowie rzucali wprawdzie na mnie 
zajadle 
spojrzenia, lecz nie odważyli się stawić oporu. Szepnęli do siebie kilka cichych 
uwag i zabrali 
się, jedni konno a drudzy pieszo. Kiedy dojechali do zarośli, w których się 
przedtem ukazali, 
dowódca odwrócił się, potrząsnął groźnie strzelbą i zawołał:
– Khu in sohre. Baweze ser maran. Krew jest czerwona. Strzeż się węży!
Była to z jego strony nieostrożność, ponieważ zdradził się przed nami, że 
zamierza się 
zemścić. Wiedzieliśmy więc, że musimy mieć się na baczności. Nie zabiliśmy 
wprawdzie ludzi, 
tylko zwierzęta, ale mimo to nie wątpiłem, że skutek tego naszego kroku będzie 
jednakowy.
Rozdział II Yussuf Ali
Kiedy Mir Mahmalli zniknęli nam z oczu, Halef uśmiechnął się i rzekł z 
zadowoleniem:
– Nie ma więc tych dwunastu bohaterów, którzy umknęli przed dwoma ludźmi! Czy 
nie 
powinni się tego wstydzić, zihdi, zarówno oni, jak i ich dzieci i wnuki? My 
natomiast nie 
ustąpiliśmy ani na cal. Zwyciężyliśmy jednak tylko dlatego, że oni bali się 
twojej strzelby. Ten 
człowiek, który cię znał, musiał być u Kurdów Zibar. Byłoby z nami źle, gdyby 
nie zwrócił 
uwagi wodza na twój sztucer.
– Nie byłoby tak bardzo źle. Kosztowałoby to tylko trochę krwi ludzkiej, chociaż 
może nie 
naszej. Dopóki otwarcie stali wobec nas, można było nie obawiać się niczego. 
Teraz jednak, jak 
zapowiedział wódz, popełzną za nami jak węże, a to dla nas o wiele 
niebezpieczniejsze.
– Sądzę raczej, że zaczają się na nas, gdy teraz pojedziemy dalej. Przypuszczam 
bowiem, że 
obierzemy drogę przez ich terytorium.
– Czy rzeczywiście sądzisz, że mogę tędy jechać dalej? Myślałem, że znasz mnie 
lepiej. Po 
tej stronie mieszkają Mir Mahmalli, a po tamtej Mir Yussufi, do których 
prawdopodobnie należy 
Fatima Marryah. Wyświadczyliśmy jej wielką przysługę, można więc być pewnym, że 
jej 
współplemieńcy przyjmą nas uprzejmie, a w razie potrzeby obronią przed Mir 
Mahmallami. 
Przeprawimy się teraz przez wodę.
Mówiąc to obejrzałem się za kawasem. Wobec tego, że nigdzie go nie było widać, 
wróciliśmy za nim i znaleźliśmy go tylko dzięki temu, że pilnie szukałem jego 
śladów. 
Zaprowadził konia w zarośla i tam go przywiązał, a sam ze strachu wlazł w 
kolczastą gęstwinę, 
aby nie pokazać się Kurdom.
– Czy już ich nie ma? – zapytał, gdy go wywlokłem za nogi. – Ty żyjesz effendi? 
A więc nie 
zamordowali ciebie?
– Owszem! Położyli mnie trupem.
– Ale stoisz przecież przede mną!
– Nie, to tylko mój duch, który będzie cię ścigał dniem i nocą za zuchwalstwo, z 
jakim nas 
broniłeś.
– A mój duch będzie cię prześladował po dziesięć i dwanaście razy na godzinę, ty 
dziadku 
i pradziadku trwogi! – dodał Halef. – Dlaczego zostałeś w tyle, dlaczego się 
ukryłeś?
– Tylko ze względu na was. Kurdowie nienawidzą kawasów wielkorządcy. Gdyby 
zobaczyli 
mnie z wami, nie uszłoby wam na sucho.
– A mutessaryf dał nam ciebie dla obrony. Niechaj go Allah zamieni w jeża z 
kolcami do 
środka, aby przez całe życie kłuły i dręczyły jego duszę. Któż rozumny dla 
osiągnięcia 
zamierzonego celu czyni coś zupełnie przeciwnego temu celowi? Gdy nasza podróż 
się skończy, 
każę was obu przybić do desek i będę was pokazywał jako osobliwości!
Machnął pogardliwie ręką i ruszył za mną ku rzece, która miała zaledwie pół 
stopy 
głębokości. Kurdyjka mogła więc z łatwością przebyć ją w bród. Istotnie, nie 
było już jej teraz 
widać.
Przybywszy na drugą stronę, jechaliśmy w górę, trzymając się jednak z dala od 
wody, gdyż 
Kurdowie mogli się zaczaić po tamtej stronie i strzelać do nas. Jechaliśmy 
brzegiem doliny, pod 
lasem, między drzewami, których gałęzie nieco nas osłaniały.
Ten środek ostrożności okazał się wkrótce uzasadniony, albowiem nie odjechaliśmy 
jeszcze 
daleko, gdy po drugiej stronie zarośli padł strzał, który jednak nikogo z nas 
nie dosięgnął. 
W kilka chwil potem doleciał nas huk drugiego wystrzału, ale nie z tamtej 
strony, lecz poza nami. 
Odwróciwszy się szybko, zobaczyłem kawasa, który dla spokojnego mierzenia zsiadł 
z konia, 
a teraz stał przy nim opuściwszy strzelbę po strzale. Po drugiej stronie rzeki 
Kurdowie wydali 
wściekły wrzask. Chcąc uprzedzić moje słowa, kawas czym prędzej zawołał:
– Zastrzeliłem go, effendi! Ujrzałem go w zaroślach, jak strzelał, posłałem mu 
więc kulę 
i widziałem jak upadł.
– Który to był? Czy może wódz?
– Nie. Jakiś inny. Czy widzisz teraz, że jestem odważnym i walecznym 
wojownikiem?
– Nie. To nie sztuka strzelić do kogoś z zasadzki. Dlaczego mnie najpierw nie 
zapytałeś? 
Twój pośpiech może nam przynieść ogromną szkodę. Po krzyku Kurdów należy sądzić, 
że 
trafiłeś. Czy nie pomyślałeś o krwawej zemście?
– Krwawej zemście? O Allah, zapomniałem o tym! Czy sądzisz, że oni przyjdą aby 
się 
zemścić?
– Oczywiście! Żaden naród nie trzyma się tak mocno krwawego odwetu, jak ci 
Kurdowie. 
Nie będę miał nic przeciw temu, jeśli ci utną głowę!
Nie traktowałem tych słów poważnie, ale rzeczywiście rozgniewałem się na kawasa. 
Groziło 
nam niebezpieczeństwo, które przez nierozsądny jego krok mogło się tylko 
zwiększyć, zwłaszcza 
że rzeka zakręcała w tym miejscu i płynęła tak blisko zbocza, że pomiędzy nim a 
brzegiem był 
tylko wąski, otwarty pas murawy, po którym musieliśmy przejechać. To miejsce 
mogło być dla 
nas fatalne, gdyż byliśmy wystawieni na kule Kurdów, zaczajonych w zaroślach po 
drugiej 
stronie. Wolałem więc ukryć się w lesie rosnącym nad zboczem. Zmuszeni zwrócić 
się w górę, 
pozsiadaliśmy z koni, ponieważ teren był skalisty i wznosił się stromo. 
Prowadząc konie 
wydostaliśmy się na górę i natknęliśmy, ku mojemu zdziwieniu, na coś w rodzaju 
ścieżki 
prowadzącej wzdłuż krawędzi wzgórza. Poszliśmy tą ścieżką bez obawy przed 
nieprzyjacielskim 
spotkaniem, gdyż na tym brzegu mieszkali Mir Yussufi, o których sądziłem, że nas 
przyjmą 
uprzejmie.
Tu dosiedliśmy znowu koni, lecz nie ujechaliśmy jeszcze daleko, a już musieliśmy 
się 
zatrzymać. Oto znaleźliśmy się przed skałą, która w miejscu gdzie kończyła się 
ścieżka, tworzyła 
rodzaj bramy. W bok zejść nie było można, gdyż z lewej strony teren opadał nagle 
w dół, a z 
prawej wznosił się tak stromo, że niepodobna było przejść. Otwór, który nazwałem 
bramą, 
zamknięty był kolczastą plecionką. Zapytałem donośnym głosem, czy tam ktoś jest, 
a z wnętrza 
odpowiedział mi głęboki i silny bas:
– Kto tam jest? Co za jedni jesteście?
– Jesteśmy obcy i przybywamy z Rewandis.
– Dokąd jedziecie?
– Przez granicę.
– Jakiej wiary? Sunnici czy szyici?
– Ja jestem chrześcijaninem, moi towarzysze zaś to muzułmanie sunniccy. Czy 
możemy tej 
nocy być waszymi gośćmi?
– Otworzę wam! Przywiążcie konie!
Odsunięto kolczaste drzwi, a w otworze ukazał się mężczyzna kształtów tak 
olbrzymich, 
jakich jeszcze nie widziałem. Był o wiele wyższy i szerszy ode mnie, a na 
nieokrytej, do skóry 
ostrzyżonej głowie miał tylko cienki kosmyk włosów, zwany temeli, spadający z 
tyłu na plecy. 
Bardzo szerokie spodnie w czarne i czerwone pasy były na dole przewiązane 
rzemieniem. Bose 
nogi były jeszcze większych rozmiarów niż potężne ręce, których pozazdrościłby 
mu nawet 
irlandzki marynarz. Z ramion zwieszał mu się skórzany kołnierz, pocięty w pasy 
tak, że spod 
niego widać było obrosłą włosami pierś i muskularne ramiona. W jednej ręce 
trzymał nóż. 
Przypatrzył nam się ponurym wzrokiem i rzekł:
– Wejdźcie i zaczekajcie tutaj. Zawiadomię o waszym przybyciu naczelnika wsi.
Zniknął za drugą kolczastą bramą, którą odsunął z zewnątrz, my zaś, zostawiwszy 
konie na 
wolnym polu, weszliśmy do czworoboku o nieregularnych liniach, w którym mogło 
się wygodnie 
pomieścić ze dwadzieścia osób. Ściany jego były wyłożone taką samą kolczastą 
plecionką, której 
przeznaczenie mieliśmy poznać dopiero później. Zamiast stołków leżało na ziemi 
kilka kamieni, 
na których usiedliśmy. Nie zauważyłem tam nic oprócz grotu, który Kurd 
prawdopodobnie 
strugał.
Swoim zwyczajem miałem wielką ochotę zbadać dla ostrożności to miejsce, ale 
właśnie ta 
ostrożność powstrzymała mnie od tego. Ktoś mógł nas podpatrzeć, a ja nie 
chciałem rozgniewać 
naszych gospodarzy. Jedynie na wszelki wypadek uzupełniłem sztucer nowymi 
nabojami.
Ledwie skończyłem tę czynność, otworzyły się tylne wrota i wszedł olbrzym z 
drugim 
Kurdem, którego nazywał naczelnikiem. Był to mężczyzna średniego wzrostu, 
wyglądający 
zuchwale i przebiegle zarazem. Miał na głowie olbrzymi turban, jego ciało 
okrywał turecki strój 
w czerwono-żółty deseń. Za pasem miał nóż i pistolet, którą to broń posiadają u 
Kurdów 
przeważnie wodzowie. Rzucił na nas badawcze i, jak mi się zdawało, wymuszone 
uprzejme 
spojrzenie, po czym zapytał:
– Czy ci dwaj ludzie są sunnitami?
– Tak.
– My wyznajemy świętą szic i obchodzimy uroczyście dzień śmierci męczennika 
Husseina. 
Ale ty jesteś chrześcijaninem i nosisz hamail!
Hamail jest to koran pisany w Mekce, gdzie pielgrzymi, którzy tam byli, 
jednocześnie dość 
zamożni, żeby go kupić, zawieszają go sobie na pamiątkę pielgrzymki na szyi.
– Kupiłem go sobie w Mekce. – odpowiedziałem.
Spojrzał na mnie wzrokiem, którego znaczenia nie zdołałem odgadnąć i poszedł ku 
wejściu, 
aby przypatrzeć się naszym koniom. Zaledwie wzrok jego padł na mojego karego, 
oczy zabłysły 
mu radością i zawołał:
– Ia Hassan, ia Hussein! To kary ogier najczystszej krwi. Jak się nazywa?
– Rih – odpowiedziałem.
– Rih? Od kogo go masz?
– Od Mohammeda Emina, szejka Haddedinów z plemienia Szammar.
– Ja znam Haddedinów i ich losy. Jesteś więc chyba tym chrześcijaninem, któremu 
szejk ów 
darował tego konia za to, że ocaliłeś jego ludzi od trzech nieprzyjacielskich 
szczepów?
– Tak.
– Potem przejechałeś przez Kurdystan i walczyłeś w obronie czcicieli diabła?
– Pomagałem im, bo mieli rację.
– Ale przeciwko wyznawcom proroka! – wybuchnął niemal z gniewem.
– Pomoc moja przeszkodziła wielkiemu rozlewowi krwi – broniłem się.
– Słyszałem, co opowiadano o tobie – mówił już spokojniej. – Posiadasz strzelbę, 
z której 
można nieustannie strzelać bez nabijania. Czy masz ją jeszcze?
– Tak, oto ona – oświadczyłem, wskazując na sztucer.
– Daj ją tu! Chcę się jej przypatrzeć!
– Wypuszczam ją z ręki tylko wtedy, gdy wiem, że chce ją obejrzeć przyjaciel. 
Czy 
przyjmiesz nas jako gości?
Ta strzelba była dla mnie najlepszą ochroną, lecz zarazem niebezpieczeństwem, 
gdyż każdy 
chciał ją posiadać.
– Pokaż mi ją, a potem odpowiem!
– Odpowiedz, a potem ja pokażę!
– Ty mi nie dowierzasz? – huknął na mnie z gniewem i klasnął w ręce. – Przekonaj 
się jaki to 
pociąga za sobą skutek!
Klaśnięcie było umówionym znakiem, a głośne słowa miały zagłuszyć to, co się 
teraz działo. 
Mimo to usłyszałem szmer, jakby odsuwano kolczastą ścianę. Gdy się czym prędzej 
odwróciłem, 
nie zauważyłem już ściany, natomiast stało tam dziesięciu czy dwunastu Kurdów. 
Kilku z nich 
było już przy nas. Chciałem odskoczyć i wymierzyć ze sztucera, ale było już za 
późno, gdyż 
Kurd, który nas wpuścił, w chwili, gdy się od niego odwróciłem, pochwycił 
drzewce włóczni 
i uderzył mnie w głowę tak mocno, że upadłem na ziemię.
Nie widziałem już, ani nie słyszałem, co się dalej działo, gdyż zemdlałem na 
skutek 
strasznego uderzenia. Gdy odzyskałem przytomność, przekonałem się, że nie 
znajdowałem się 
już tam, gdzie mnie powalono, lecz na otwartym polu ze związanymi rękami i 
nogami, rozebrany 
do koszuli i spodni. Obok mnie leżeli Halef i kawas, tak samo skrępowani i 
rozebrani. Wszystko, 
co mieliśmy, zabrano nam.
Był jeszcze dzień, mogłem więc wyraźnie widzieć moje otoczenie. Był to 
czworoboczny 
wyrąb w lesie. Ścięte drzewa ułożono razem z koronami na bokach wyrębu w ten 
sposób obok 
siebie i na sobie, że powstało z tego ogrodzenie prawie nie do przebycia, z 
wejściem tak wąskim, 
że tylko jeden jeździec mógł się przez nie przedostać. Później dowiedziałem się, 
że było drugie 
wejście, a mianowicie owa skalna brama, którą nas wpuszczono. Była ona w ten 
sposób 
wyłożona kolczastą plecionką, że wyglądała jak izba, otwarta od strony lasu. 
Zwiodło mnie to, 
gdyż otworów było aż trzy. Jednym weszliśmy my, drugim naczelnik, a trzecim ci, 
którzy na nas 
napadli.
Na wyrębie stały chaty Kurdów, zbudowane z pni i z konarów. Wnętrza ich można 
było 
dzielić na dowolną ilość izb za pomocą przesuwalnych ścian. Trzody, które tu 
spędzano na noc, 
znajdowały się teraz pod strażą wielu uzbrojonych pasterzy w lesie i na 
otwartych pastwiskach. 
Wewnątrz ogrodzenia było teraz może trzydziestu mężczyzn, którzy zasiedli dokoła 
nas. 
W znacznie większej liczbie uwijały się kobiety z zasłoniętymi twarzami i 
dzieci, przypatrujące 
się nam nieprzychylnie. Konie nasze przywiązano niedaleko od nas do słupów. 
Pośród 
wspomnianych wyżej dziesięciu ludzi znajdował się także naczelnik i Kurd, który 
nas przyjął. 
Z odzieży i z uzbrojenia jego wywnioskowałem, że był najuboższy. Kiedy szejk 
spostrzegł, że 
otworzyłem oczy, zagadnął mnie nieprzyjaznym tonem:
– Widzisz, do czego doprowadziła twoja nieufność. Będziecie musieli umrzeć.
– Gdybym ci nawet zaufał, leżelibyśmy teraz tutaj tak samo – odpowiedziałem. – 
Chcieliście 
mieć naszą własność, a szczególnie mojego konia i strzelbę, było więc wszystko 
jedno, czy 
zaufalibyśmy wam, czy nie. Mamy jednak nadzieję, że nie umrzemy.
– Mylisz się. Skoro wieczór zapadnie i zejdą się wszyscy nasi ludzie, 
przystąpimy do 
stracenia. Jesteście przeklętymi chrześcijanami i sunnitami, którzy nie mogą 
spodziewać się 
łaski. Kto was zabije, temu Allah doda stu wieczności.
– A ja ci mówię, że nikt z was nie ośmieli się nas dotknąć.
– Ja zaś przysięgam na Allaha, na Hassana i Husseina…
– Stój, nie przysięgaj, bo przysiągłbyś fałszywie – przerwałem mu. – Jeśli 
rzeczywiście 
o mnie słyszałeś, to musisz chyba wiedzieć, że znajdowałem się już w daleko 
większych 
niebezpieczeństwach i nie uległem. Nie pozbawisz mnie życia tak łatwo. Na co ci 
się przyda 
zdobycz, którą nam odebrałeś? Mój koń nie będzie ci posłuszny, a mego sztucera 
nie potrafisz 
użyć. Ręka twoja nie spowoduje ani jednego strzału.
Przed nim leżał mój sztucer. Na tym właśnie oparłem cały mój plan ocalenia. 
Chciałem nasze 
uwolnienie zawdzięczać sobie, a spotkanie z Fatimą Marryah wygrać tylko jako 
ostatni atut. 
Halef, leżący po mojej prawej ręce, powiedział do mnie po moich ostatnich 
słowach w narzeczu 
mogrebin, którego Kurdowie nie rozumieli:
– Zihdi, on już w czasie, kiedy leżałeś nieprzytomny próbował wielokrotnie 
wystrzelić ze 
sztucera, ale mu się to nie udało. Bądź rozumny i udawaj, że chcesz mu pokazać. 
Potem nas już 
ocalisz.
– Taki właśnie jest mój plan – odpowiedziałem Halefowi w tym samym narzeczu – 
Ja…
– Milcz! – huknął na mnie szejk. – Nie wolno wam mówić do siebie językiem, 
którego my 
nie rozumiemy. Co się tyczy twojej strzelby, to musisz mi pokazać jak się jej 
używa.
– A jeśli tego nie zrobię?
– To zginiesz śmiercią dziesięciokrotną. Macie być rozstrzelani; jeśli zaś nie 
powiesz mi 
tego, co chcemy wiedzieć, to przywiązany cię do drzewa i spalimy na wolnym ogniu 
podłożonym od dołu.
Po Kurdach można się spodziewać takiego okrucieństwa. Udałem przestrach, lecz 
mimo to 
na pozór opierałem się przed spełnieniem życzenia, dopóki nie zaostrzył swej 
groźby i nie zmusił 
mnie do uległości. Powiedziałem mu jednak, że skrępowanymi rękoma nie mogę mu 
pokazać, 
jak się używa strzelby.
– Ja uwolnię ci ręce – odrzekł uradowany. – Sam rozwiążę rzemień.
Przyszedł do mnie z pośpiechem, rozkrępował mi ręce i podał strzelbę. Teraz 
wygrana była 
po naszej stronie. Mogliśmy sobie pójść kiedy i gdzie by nam się podobało. 
Wstałem, złożyłem 
się i rzekłem:
– Uważaj, jak strzelam! Popatrz tam na tę najdłuższą dębową gałąź na dole. Są na 
niej cztery 
żołędzie, które zestrzelę. Uważajcie!
Dąb stał w odległości siedemdziesięciu kroków. Siedzący obok nas Kurdowie 
zerwali się 
i pobiegli tam, a za nimi kobiety i dzieci. Tylko szejk został przy nas. Śmiać 
mi się chciało 
z radości. Z tej odległości żołędzie wyglądały jak ziarenka pieprzu i zdawało 
się, że trafić w nie 
niepodobna. Wystrzeliłem cztery razy, a okrzyki doniosły o wyniku. Nie zważając 
na to 
odłożyłem błyskawicznie strzelbę, pochwyciłem szejka, przyciągnąłem do siebie, 
ująłem go za 
gardło lewą ręką, prawą wyrwałem mu nóż zza pasa, przeciąłem rzemień na moich 
nogach, 
a potem na rękach Halefa i zawołałem do wiernego sługi:
– Masz tu nóż i porozcinaj więzy sobie i kawasowi, a potem odwiąż konie od 
drzew!
Halef wziął nóż, ja zaś mając wolne ręce, podniosłem się, poderwałem szejka, 
puściłem go, 
podniosłem sztucer, wymierzyłem do niego i krzyknąłem:
– Ręce przy sobie i ani się rusz, bo dostaniesz sto kul z jednej diabelskiej 
strzelby!
Posłuchał, trzęsąc się niemal. Wszystko to stało się w ciągu minuty. Kurdowie 
widząc to 
z dala, nadbiegli z krzykiem, lecz ostrzegłem ich:
– Zatrzymajcie się, stójcie, bo natychmiast zastrzelę wam szejka! Kto z was 
podniesie na nas 
broń, będzie miał ołów w głowie!
Posłuchali i stanęli ze strachu przed moim sztucerem. Tymczasem Halef i kawas 
przyprowadzili już nasze konie.
– Czy widzisz teraz, że przysiągłbyś fałszywie? – spytałem szejka. – Nie 
jesteśmy ludźmi, 
z którymi można robić, co się komu podoba. Każesz przynieść wszystko, co nam 
zabrałeś i…
– Chodeh ih Chodeh! – przerwał mi kobiecy głos za mną. – Boże, o Boże, co się tu 
dzieje?
Obejrzałem się i ujrzałem Fatimę Marryah, która weszła właśnie przez bramę 
skalną.
– Pojmany nas i ograbiono, aby nas potem zamordować – odpowiedziałem jej. – My 
jednak 
uwolniliśmy się i wystrzelamy wszystkich, jeśli nie pozwolą nam odejść.
– Pojmano… ograbiono… aby was zabić, moich obrońców i zbawców, którym 
zawdzięczam 
życie?
Zbliżyła się całkiem i tak skwapliwie i szybko zaczęła mówić do szejka i jego 
ludzi, że nie 
mogłem jej zrozumieć, chociaż znałem dialekt Kurmangdżi. Jeszcze nim skończyła, 
podszedł do 
mnie Kurd, który mnie powalił i zawołał:
– Panie, ty ją ocaliłeś! Nazywam się Yussuf Ali, a ona jest moją żoną. Pozwól mi 
stanąć 
obok siebie i być waszym obrońcą. Na Hassana i Husseina, zaręczam moim życiem za 
wasze 
życie i wasze mienie!
Jest to najświętsza przysięga szyitów, dlatego skinąłem mu głową, a on stanął 
obok mnie. 
Kiedy żona jego umilkła, on także zaczął przemawiać za nami i to w sposób, z 
którego poznałem, 
że dotrzyma przysięgi. Sądziłem, że po mowie jego nastąpi najpierw narada, 
zawiodłem się 
jednak i to szczęśliwie, gdyż tylko Yussuf Ali przestał mówić, szejk zwrócił się 
do mnie:
– Panie, ja nic o tym nie wiedziałem, dlatego musisz nam przebaczyć. Ocaliliście 
życie 
jednej z naszych kobiet i was dwóch zwyciężyło przeklętych Mir Mahmallich. Jakże 
możemy 
być waszymi wrogami! Nie, my to wy, a wy to myj jesteśmy sobie braćmi. 
Przysięgam na 
Mahometa, na Hassana i Husseina, którzy padli pod razami sunnitów! Chodźcie do 
mego domu! 
Tam znajdziecie wszystko, co mieliście ze sobą!
– Nie! – zawołał Yussuf Ali. – Oni ocalili moją żonę, dlatego będą moimi gośćmi. 
Ja mam 
do nich pierwsze i największe prawo!
Z początku ci ludzie chcieli nas zabić, a teraz sprzeczali się o zaszczyt 
goszczenia nas 
u siebie. Ponieważ nie mogli się pogodzić, poprosili mnie o rozstrzygnięcie 
sporu, ja zaś 
postanowiłem, że Halef z kawasem zamieszkają u szejka, a ja u Yussufa Alego. To 
zadowoliło 
obie strony.
Tymczasem zapadł już zmrok, a pasterze spędzali niezbyt liczne trzody. Mir 
Yussufi 
mieszkają częściowo na perskim, a częściowo na tureckim terytorium, ponieważ 
Persowie są 
szyitami, nic też dziwnego, że kilka rodzin tego szczepu przeszło na szic i 
oddzieliło się od 
reszty. U takiego to szyickiego szczepu właśnie się znajdowaliśmy. Żyli oni z 
dochodów ze 
swoich małych trzód, ze zbioru żołędzi, tworzących jak wiadomo artykuł 
eksportowy i… 
z rabunku, co było u nich czymś naturalnym, ponieważ Kurd uważa grabież za 
rycerskie 
rzemiosło.
Gdy pasterze dowiedzieli się o tym, co się stało, byli dla nas pełni pochwał i 
wyrazili swą 
złość w stosunku do nieprzyjacielskich Mahmallich, którzy niewątpliwie to 
słyszeli, gdyż 
mieszkali w tej samej zagrodzie na wzgórzu po drugiej stronie rzeki. Widziałem 
ją przedtem, 
kiedy jeszcze było jasno, a teraz widniały stamtąd płonące ogniska.
U nas także przed każdym domem zapalono stos drzewa, a dokoła zebrali się 
mieszkańcy, by 
przyrządzić wieczerzę. Dom Yussufa Alego był najmniejszy. Można go było co 
najwyżej nazwać 
chatą, podzieloną za pomocą plecionki na dwie izby. Jedną z nich, komnatę dla 
pań, harem, 
oddano mi dziś do rozporządzenia. Mój gospodarz miał tylko jedną kozę, którą 
zabili Mir 
Mahmalli. Żył jej mlekiem i ze sprzedaży żołędzi. Oprócz tego dostawał mały 
udział z każdego 
łupu za obowiązek strzeżenia skalnej bramy.
Co miał mi podać, jako wysoce szanownemu gościowi? To pytanie nie sprawiło mu 
kłopotu. 
Ilekroć biedny koczownik, Beduin, Kurd czy Kirgiz ma gościa, a nie ma mu co dać 
jeść, idzie po 
prostu do pierwszego lepszego sąsiada lub najbogatszego człowieka w obozie i 
dostaje 
natychmiast od niego to, czego mu potrzeba. Yussuf Ali poszedł do szejka, 
przyniósł mąkę, ryż 
i zarżnięte tłuste jagnię. O głodzie nie było więc mowy.
Niestety, brakło rzeczy najważniejszej: tytoniu. Ziele to nie należy do rzeczy, 
których można 
żądać od sąsiadów dla gościa. Mój gospodarz chwytał co chwila swoją starą fajkę 
i przypatrywał 
mi się z zakłopotaniem. Ja zaś widząc to, rozsiodłałem mojego konia, wydobyłem z 
torby 
u siodła czibuk i worek z tytoniem i pokazałem Yussufowi Alemu. Na to on z 
rozpromienionym 
obliczem zawołał:
– Co za szczęście, panie, że masz zapas tego źródła rozkoszy. Już się martwiłem, 
że nie będę 
ci mógł tego użyczyć, ale teraz moje zmartwienie zmieniło się w rozkosz. Chodeh 
dauleta ta 
macen beket, jahrimen ahcic – niechaj Bóg pomnoży twoje bogactwo, drogi 
przyjacielu!
Rozdział III Hussein Iza
Gdy my, mężczyźni oddawaliśmy się z zapałem czynności, prozaicznie zwanej na 
Zachodzie 
„kurzeniem”, a przez Turków określanej jako tiutiun iczmek, „picie tytoniu”, 
Fatima Marryah, 
z grubą zasłoną na twarzy, zajęta była przyrządzaniem wieczerzy. Musiała upiec 
placek, 
ugotować ryż i usmażyć jagnię na rożnie. Ponieważ łatwo nabieram wstrętu do 
potraw, jeśli nie 
są przyrządzone jak należy, dokładnie przypatrywałem się jej pracy. Fatima była 
o wiele 
czystszą, niż się spodziewałem po tej Kurdyjce. Mogłem więc jeść z apetytem. Gdy 
ona 
pracowała w milczeniu, ja rozprawiałem z jej mężem o różnych rzeczach, które 
zajmowały jego 
i mnie. Spytałem go w trakcie rozmowy, czy Allah zupełnie odmówił mu szczęścia 
ojcowskiego. 
Na to pytanie jego twarz, tryskająca dotąd zadowoleniem, nagle spochmurniała, 
spojrzał 
w zadumie przed siebie i odpowiedział:
– Nie, panie, Allan nie odmówił mi tego szczęścia, które powinienem był raczej 
nazwać 
nieszczęściem.
– Nieszczęściem? W takim razie wybacz, że o tym wspomniałem! Jeśli umarło ci 
ukochane 
dziecię, to wiedz, że jest u Allaha. Nie mówmy o tym!
– Owszem, mówmy! Jesteś mądry, może potrafisz udzielić mi rady, która ulżyłaby 
mojemu 
sercu. Mam syna, który nie umarł, ale już może nie żyje.
– Może? A więc nie wiesz na pewno? Czy poszedł w obce kraje i nie powrócił?
– Jest na obczyźnie. Przyjeżdża tutaj często, by nas odwiedzić, ponieważ kocha 
nas bardzo 
i przywozi wszystko, co zaoszczędzi. A zatem żyje, ale dla nas może już umarł.
– Jak mam to rozumieć?
– Zaraz ci powiem. Kiedy na próżno spodziewaliśmy się dziecka, złożyliśmy śluby, 
że jeśli 
urodzi się nam syn, będzie żył i działał tylko dla Allaha. Na to Allah się 
zlitował i dał nam syna, 
rozkoszne dziecko. Chłopak miał oczy jak diamenty, twarz jak uśmiech zorzy, 
serce pełne 
miłości, a rozum wzrastający z roku na rok. Oddaliśmy go słynnemu uczonemu w 
Diarbekir. 
Znosiliśmy głód, aby opłacić tego człowieka, lecz czyniliśmy to chętnie. Kiedy 
po trzech latach 
syn powrócił, umiał na pamięć koran i wszystkie jego objaśnienia. W głowie miał 
wszystkie 
święte księgi, a historii kalifów był tak pewny jak historii własnego życia. 
Byliśmy zachwyceni, 
dziękowaliśmy Allahowi na kolanach i prosiliśmy o dalsze błogosławieństwo. Syn 
nasz, którego 
nazwaliśmy Hussein Iza, miał…
– Hussein Iza? – przerwałem mu, zdumiony imieniem, gdyż Iza znaczy Jezus.
– Tak, Husseinem nazwaliśmy go po naszym największym świętym kalifie, którego 
sunnici 
zamordowali pod Kerbelą, a imię Iza otrzymał po założycielu chrześcijaństwa, 
który, uważany 
u nas za proroka, był istotnie potężnym człowiekiem. Słowa jego były jak 
promienie słońca, 
oświetlające serce i jako miecze, przenikające przez duszę. Takim mówcą, takim 
prorokiem, 
nawet mahdim, miał zostać nasz syn i dlatego do imienia Hussein dodaliśmy mu 
jeszcze imię Iza.
– To szczególne! Czyżby był to omen, kismet!
– Co chcesz przez to powiedzieć?
– Imiona was trojga brzmią: Yussuf Ali, Fatima Marryah i Hussein Iza. Każde z 
was ma 
jedno imię muzułmańskie, a jedno chrześcijańskie. Ali i Fatima byli rodzicami 
Husseina, którego 
zamordowali jego przeciwnicy, a Yussuf i Marryah rodzicami Izy, którego 
ukrzyżowali 
nieprzyjaciele. Czy to nie jest osobliwe?
– Panie, nie przyszło mi to dotąd na myśl, lecz teraz obciąża mi duszę jeszcze 
bardziej. Ty 
zaś mi przerwałeś, kiedy chciałem opowiedzieć, że syn nasz miał udać się do 
Meszhed-Ali, aby 
tam nauczyć się głębszych nauk szyitów. Wyposażyliśmy go i posłaliśmy ze 
znajomymi, 
jadącymi do Mossulu z żołędziami. Wróciwszy, znajomi donieśli nam, że syn dostał 
się 
szczęśliwie na miejsce. Potem inni ludzie twierdzili, że widzieli go w Mossulu. 
Nie chcieliśmy 
temu wierzyć, lecz wkrótce otrzymaliśmy wiadomość od niego samego, że nie 
pojechał do 
Meszhed-Ali, lecz został w Mossulu jako sługa patriarchy z el Kosz. Czy znasz 
może tego 
człowieka?
– Tak. Byłem u niego i rozmawiałem z nim. To bardzo pobożny człowiek, którego 
wielce 
poważam. El Kosz jest także sławne. Powiadają, że tam urodził się prorok Nahum.
– Jeśli byłeś u patriarchy, to musiałeś widzieć naszego syna.
– Może. Patriarcha ma wielu służących, ale widziałem tylko dwóch. Mów dalej! Ta 
historia 
zajmuje mnie nadzwyczajnie.
– O, gdyby Allah zechciał uczynić ją nie tak smutną! Mój syn, który miał 
zamieszkać 
w Meszhed-Ali, by zostać wielkim nauczycielem szii, nawet może mahdim, jest 
teraz 
u chrześcijańskiego patriarchy w Mossulu! To straszne! Dowiedziawszy się o tym, 
sam 
wybrałem się w drogę do niego. Prosiłem i gniewałem się, ale na próżno. Syn 
przypadkowo 
wyświadczył patriarsze przysługę i musiał go odwiedzić. Ten stary człowiek, ten 
giaur, którego 
niechaj Allah zabije, wywarł na nim takie wrażenie, że niepodobna było zabrać go 
od niego. 
Zasmucił mnie twierdzeniem, że zaczyna mu teraz wschodzić światło, którego dotąd 
szukał 
daremnie. Wróciłem do domu, nic nie wskórawszy, a on tam został. Czasami 
odwiedzał nas 
i przywoził rozmaite dary. Prosiłem go, żeby nas już nie opuszczał, groziłem mu 
czym mogłem, 
ale na nic się to nie zdało. Odpowiadał mi długimi przemowami, których nie 
mogłem zrozumieć 
i wracał do Mossulu. Posyłałem kilka razy żonę, przypuszczając, że może prędzej 
posłucha 
matki, niż ojca, tymczasem nie ona jego, lecz on ją wziął do niewoli. Żona 
zaczęła mówić 
o świetle, które wzeszło ku nawróceniu wszystkich narodów i pogan, i o 
gwieździe, którą mieli 
widzieć trzej królowie ze Wschodu. Jeśli tak dalej pójdzie, to nasz syn dla nas 
umrze i…
– Dla mnie nie! – przerwała mu żona, wybuchając płaczem. – To moje dziecko, moje 
jedyne, 
ukochane dziecko i będzie nim, dopóki życia mego stanie!
Widziałem, jak podczas opowiadania męża kilkakrotnie sięgała pod zasłonę, 
prawdopodobnie by otrzeć łzy. Teraz nie mogła już zapanować nad sobą, przemówiła 
i to głosem 
tak rozdzierającym, że oczy mi zaszły wilgocią.
– Kobieto, milcz! – zawołał mąż. – On ciebie także uwiódł. Czy chcesz zostać 
chrześcijanką 
i modlić się do ukrzyżowanego? Iza był wielkim mówcą i prorokiem, lecz czymże 
jest wobec 
Mahometa, wobec Alego, wobec Hassana i Husseina? Czy chcesz bronić syna 
odstępcy? Biada 
mu, jeśli nadejdzie! Porzucił mnie, a teraz stara się odebrać mi żonę! Ja wiem w 
co mam wierzyć 
i…
Przerwał mu okrzyk, który zabrzmiał od ostatniego ogniska. Wołano go, dlatego 
wstał 
i poszedł w stronę, z której doszło wezwanie.
– Panie – mówiła z płaczem żona – wszystko jest tak, jak on powiedział, a jednak 
nie 
zupełnie tak samo. Wylałam wiele łez za Hassanem i Husseinem, których zabito, bo 
myślałam 
o Fatimie, ich matce. Teraz płaczę za Izą ukrzyżowanym, który umarł za 
wszystkich ludzi, bo 
myślę o Marryah, matce boleści, która stała pod krzyżem. Mój syn opowiadał mi 
wiele o Izie, 
a ja wierzę synowi, ponieważ go kocham. Powtarzałam to często mężowi. 
Zauważyłam, że 
zachował to w swoim sercu, gdyż sam często wspominał o Izie i Marryah. W jego 
duszy 
powstała rozterka, ale Mahomet jeszcze w niej silniejszy od Zbawiciela świata. 
Ja jednak modlę 
się po cichu do Boga, żeby pokonał Mahometa i dopomógł ojcu mojego syna do 
zdobycia 
jasności, którą ja uważam za wieczną prawdę. O Boże, Boże, kogo on tu prowadzi!
Spojrzałem w stronę, którą wskazała Kurdyjka. Ona stanęła sztywna, nie wiem czy 
ze 
strachu, czy z radości. Ku domowi szedł jej mąż, a u jego boku ktoś jeszcze, 
kogo nie mogłem 
dobrze rozpoznać. Za nimi szli Kurdowie i Kurdyjki. Wtem Marryah zawołała 
głośno:
– Mój syn, mój syn! To on, to on!
Podbiegła ku niemu, objęła go rękoma za szyję i przycisnęła do piersi. Teraz i 
ja poznałem 
tego młodzieńca. Widziałem go swego czasu u czcigodnego patriarchy z El Kosz, 
lecz wówczas 
nie przypuszczałem, że odegra taką rolę w jednej z moich późniejszych przygód. 
Widzowie 
cofnęli się nieco, gdyż syn i matka ucałowali się publicznie, co u Mahometan 
jest grzechem nie 
do przebaczenia. Yussuf Ali rozłączył ich gniewnie i zawołał:
– Co robicie? Co wam się stało? Czy już tak dalece zapomnieliście o 
przykazaniach naszej 
wiary, że dajecie ludziom takie przedstawienie? Chodź tu i powitaj najpierw tego 
obcego pana, 
który dzisiaj ocalił życie twojej matki! Potem muszę z tobą poważnie pomówić.
Posunął ku mnie syna, który mnie poznał. Wyciągając do mnie rękę, rzekł:
– Co za niespodzianka i radość, że cię tu widzę, effendi! Ojcze, ten effendi był 
gościem 
mojego patriarchy, który go tak poważał, że możesz być dumny z tego, iż wolno ci 
siedzieć z nim 
przy jednym ognisku! Cóż to było z matką? Czy groziło jej jakieś 
niebezpieczeństwo?
– Tak, miały ją rozedrzeć psy Mir Mahmallich. Ale o tym dowiesz się później, a 
teraz 
odpowiedz mi na jedno pytanie! Czy wrócisz do patriarchy, czy zostaniesz u nas?
Skrzyżował ręce na potężnych piersiach i stanął wyprostowany przed synem, który 
zdziwił 
się wprawdzie, że zamiast pozdrowienia usłyszał to pytanie, lecz odparł 
natychmiast spokojnie:
– Ojcze, chętnie wróciłbym do was na zawsze, ale teraz jest to prawie 
niemożliwe.
– Nie? A to czemu?
– Bo wy macie przyjść do nas!
– My?… Może do patriarchy?
– Tak. On przysłał mnie po was. Jesteście ubodzy i żyjecie w nędzy w tych 
lasach. 
Pragnąłem zawsze zająć się wami i chcę teraz urzeczywistnić ten zamiar. 
Patriarcha zrobił mnie 
na razie swoim pisarzem, mam więc piękne duże mieszkanie i wszystko, czego dla 
nas potrzeba. 
Później będzie nam jeszcze lepiej.
– Jeszcze lepiej? – spytał olbrzym szyderczo. – O ile?
– Ponieważ później nie będę już pisarzem lecz ka… kassisem. Nie wymówił tego 
słowa od 
razu, ponieważ kassis znaczy kapłan.
– Kassisem! – wrzasnął ojciec. – Chcesz zostać chrześcijańskim kapłanem! Masz 
być 
przywódcą tych niewiernych psów! Chcesz się wyrzec islamu?
– Ojcze, nie gniewaj się na mnie i przebacz mi! Nie mogłem inaczej postąpić. Ja 
już 
wyrzekłem się islamu. Otrzymałem chrzest.
– A więc… zostałeś… rzeczywiście zostałeś już… przeklętym giaurem? – wybuchnął 
stary, 
mówiąc tylko urywanymi słowami, wskutek złości, która go ogarnęła.
– Musiałem, ojcze, musiałem! Stałem między Mahometem a Izą Ben Marryah i 
zmagałem 
się z obydwoma po całych dniach i nocach. Mahomet mnie opuścił; Iza natomiast 
przyjął mnie 
na łono wdzięcznej prawdy, do blasku wiecznej nadziei, nie zawodzącej nikogo. 
Ja…
– Wstrzymaj się! – przerwał mu ojciec niemal rykiem. – Jesteś chrześcijaninem i 
nie możesz 
już wrócić do wiary proroka? Czy tak?
– Tak, jestem chrześcijaninem i zostanę nim.
– Bądź więc potępiony i przeklęty na wieki wieków…
– Ojcze! – krzyknął syn, rzucając mu się do nóg. – Wstrzymaj się! Nie wygłaszaj 
tego 
okropnego słowa. Teraz jesteś w gniewie, ale skoro się uspokoisz, będziesz 
inaczej myślał 
i mówił. Nie chciałem ci tego wszystkiego powiedzieć, nie przygotowawszy cię 
wprzód na to, ale 
zmusiłeś mnie do tego pytaniami. Zapanuj nad sobą! Nie myśl tylko o mnie, lecz i 
o matce, która 
leży u twoich stóp!
Żona padła przed mężem na ziemię i objęła go za nogi. On odepchnął ją od siebie, 
podniósł 
rękę, rzucił się na syna i krzyknął:
– Ja mam zapanować nad sobą! Ty mnie to mówisz, syn ojcu, ty płazie, psie! Czy 
przysięgniesz natychmiast wyrzec się ukrzyżowanego Izy, bo…
Wstałem od ognia, gdyż rozdrażniony Kurd zamierzał uderzyć syna. Chcąc temu 
przeszkodzić, wszedłem między obydwu i powiedziałem uspokajając:
– Yussufie Ali, czy chcesz sprawę należącą do twoich czterech ścian, załatwiać 
publicznie? 
Posłuchaj mojej rady…
– Milcz! – huknął na mnie. – Ty jesteś także takim giaurem, takim psem, którego 
ścierwa nie 
jadłby żaden sęp. Słowa twoje uderzają mnie smrodem. Powiedz jeszcze jedno 
słowo, a zapomnę 
że jesteś moim gościem!
– Ty już o tym zapomniałeś!
– Zapomniałem? Tak? No, to mogę już teraz dokończyć. Masz… Urwał przerażony. 
Uczynił 
coś, czego sam nie chciał – uderzył mnie. Ponieważ nie spodziewałem się czegoś 
podobnego, nie 
broniłem się i dostałem olbrzymią ręką w twarz. Zatoczyłem się i sięgnąłem ręką 
do oka. Był to 
cios zadany w nos, przy czym kciuk zsunął się z nosa i uderzył mnie w oko. Krew 
puściła mi się 
z nosa, a na prawe oko nie widziałem zupełnie. Gdy go dotknąłem, wyszło do 
połowy 
z oczodołu.
Dokoła zabrzmiał jeden okrzyk, złożony z wielu głosów. Gospodarz zelżył 
najpierw, a potem 
uderzył swojego gościa! Coś podobnego nie zdarzyło się jeszcze u nich. Yussuf 
Ali sam przeraził 
się swojego postępku. Opuścił ręce, wpatrzył się we mnie, potem wziął syna za 
ramię i rzekł, 
ciągnąc go za sobą:
– Chodź! On ma rację. Ta sprawa obchodzi tylko nas. Sam z tobą pomówię.
Zniknęli razem, a żona położyła mi ręce na ramionach i rzekła szlochając:
– Panie, przebacz mu, on nie wiedział co czyni. Jest zawsze taki dobry, ale 
jeśli wpadnie 
w gniew, nie można mu się sprzeciwiać. Czy bardzo cię uderzył? Czy boli?
– Chodź do domu i podaj mi wody!
Udałem się z nią do domu, aby zejść z oczu innym, zarówno ze względu na jej 
męża, jak i na 
samego siebie. Towarzyszył nam Halef. Sam wcisnąłem oko na swoje miejsce, potem 
Halef 
zatrzymał mi krwotok i zrobił okład. Podczas tego usłyszeliśmy przeciągły krzyk, 
na który nie 
zwróciliśmy uwagi. Potem przyszedł szejk i zaprosił mnie do siebie w gościnę. 
Nie wzbraniałem 
się oczywiście, gdyż u Yussufa Alego nie mogłem dłużej zostać. Kiedy wyszliśmy z 
domu, 
siedział sam przy ognisku. Minęliśmy go, nie zwróciwszy nań uwagi.
Szejk prosił, bym usiadł przy jego ognisku i zjadł z nim, lecz ja straciłem na 
to ochotę. 
Bolały mnie nos i oko, a gdy pomyślałem o Husseinie Izie i jego matce, nie 
mogłem wziąć do ust 
ani kąska. I tutaj więc wszedłem do domu i usiadłem w przeznaczonej dla mnie 
izbie, a troskliwy 
Halef robił mi nieustannie zimne okłady.
Na tym upłynęło sporo czasu. Nagle doleciał mnie z oddali hałas podobny do 
szyderczego 
śmiechu. Przed domem ozwały się donośne głosy. Sprzeczano się widocznie, lecz ja 
na to nie 
zważałem. Wtem wszedł szejk i powiedział do mnie:
– Panie, Yussuf Ali chce z tobą rozmawiać. Odprawiłem go, ale on się upiera. 
Żona jego 
także usilnie cię prosi, abyś spełnił jego życzenie.
– Zaraz wyjdę.
Nie spodziewał się widocznie tej gotowości z mej strony, wyszedł jednak naprzód, 
nie 
rzekłszy ani słowa, a ja za nim razem z Halefem. Na dworze stał Yussuf Ali ze 
swoją żoną. 
Reszta Kurdów i Kurdyjek trzymała się z dala od nich.
– Panie, pomóż nam. Pojmano naszego syna! – zawołała do nas Fatima Marryah, 
padając 
przede mną na kolana i składając błagalnie ręce.
– Pojmany? – zapytałem, podnosząc ją z klęczek. – Przez kogo?
– Przez Mir Mahmallich.
– Skąd o tym wiesz?
– Krzyczeli do nas z tamtej strony.
– Aha! Słyszałem wycie.
– Słyszałeś? Krzyczeli ciągle: Hussein Iza pojmany! Hussein Iza pojmany!
– Jak dostał się w ich ręce? Czy oddalił się z tego miejsca?
– Musiał. Kiedy Yussuf uderzył ciebie, wyprowadził go za bramę i zakazał mu 
wracać. Syn 
odszedł. Mir Mahmalli byli gdzieś w pobliżu, bo zaraz usłyszałam okrzyk 
przerażenia.
– Skradali się z mojego powodu. Ja także słyszałem ten krzyk, ale nie domyślałem 
się jego 
znaczenia.
– I ja nie, gdyż później dopiero dowiedziałam się od męża, że syn odszedł. 
Pochwycili go 
w polu, a gdy zaczął krzyczeć, uprowadzili. Potem wołali do nas, że go pojmali. 
Pomóż nam, 
panie! Ty jeden potrafisz nam pomóc!
– Ja? Dlaczego tylko ja? Tu stoi przeszło stu pięćdziesięciu uzbrojonych ludzi. 
Dalej, szejku! 
Musimy czym prędzej przejść na drugą stronę i ocalić go, gdyż Mir Mahmalli, po 
tym co się 
dzisiaj stało, nie zawahają się ani na chwilę przed zabiciem młodzieńca.
Szejk potrząsnął głową i rzekł:
– Jeśli go zabiją, to dobrze zrobią. On stał się chrześcijaninem i nic już nas 
nie obchodzi.
– Ale to jest człowiek i na dodatek z waszego szczepu!
– Był, ale już nie jest. Szczep go odepchnął.
– Wyrzekacie się go zupełnie?
– Najzupełniej!
– Pomnijcie na to, że jestem waszym gościem! Oświadczam, że on jest moim bratem. 
On 
porzucił Mahometa, niechaj go więc ocali Iza, w którego teraz wierzy!
Yussuf Ali, który milczał dotychczas, powtórzył te słowa ponurym głosem:
– Porzucił Mahometa; niechaj go Iza ocali! Iza nie potrafi tego dokonać. Mir 
Mahmali są 
zbyt chciwi krwi i zbyt silni!
– Lecz Iza jest mocniejszy od nich i od wszystkich ludzi – odparłem. – Halefie, 
pójdziesz ze 
mną?
– Tak – rzekł natychmiast dzielny hadżi.
– Uważaj, narażamy życie i nie znamy tych okolic!
– Okolicę wnet poznamy, a gdzie ty ważysz się na coś, tam i ja być muszę! Idę po 
moją 
strzelbę.
– Zbyteczna, zarówno jak pistolet. Dam ci moje rewolwery, a ty masz swój nóż, to 
wystarczy 
zupełnie.
Ponieważ zwrócono nam uczciwie całe nasze mienie, odzyskałem także rewolwery. Z 
domu 
Yussufa zabrałem jeszcze sztucer. Gdy wychodziliśmy stamtąd, Yussuf Ali 
powiedział:
– Panie, ja idę z wami, muszę odzyskać syna!
– Zostań! – rozkazałem mu. – Na nic nam się nie przydasz.
Nie chciał posłuchać, lecz gdy mu wytłumaczyłem, że będzie przeszkadzał, 
zaniechał 
swojego zamiaru. Odprowadził nas z żoną do wejścia, by nas wypuścić. Kiedy 
byliśmy już za 
ogrodzeniem, uścisnął mi rękę i powiedział:
– Uczyń, co możesz, panie, lecz oszczędzaj i siebie. Bóg będzie ci towarzyszył i 
ocali mego 
syna przez ciebie. Będę się modlił za ciebie i za niego, dopóki nie powrócisz.
Rozdział IV Es salib
Szczerze mówiąc, niezbyt dobrze się czułem. Gdybym przynajmniej był zdrów i 
cały, 
tymczasem nos mnie bolał, a oko piekło jak ogień. A jak bardzo potrzebowałem 
teraz wśród 
ciemnej nocy i nieznanej okolicy dobrego wzroku! Do tego należy dodać, że Mir 
Mahmalli nie 
posiadaliby się z zachwytu, gdyby im się udało nas pojmać. Puszczaliśmy się już 
nie na śmiałe 
lecz zuchwałe przedsięwzięcie. Ale czasu do namysłu nie było. Jeśli chcieliśmy 
rzeczywiście 
ocalić młodego Kurda, musieliśmy działać jak najszybciej.
Jeszcze za dnia widziałem na zalesionej górze polanę, a potem wieczorem płonące 
na niej 
ogniska, znałem więc przynajmniej kierunek drogi. To niestety było wszystko. 
Pominąwszy już 
niebezpieczeństwo śmierci, trzeba było iść gęstym lasem, po stromym, skalistym 
zboczu, z jak 
największym pośpiechem i w absolutnej ciszy!
Na razie nie byliśmy jeszcze tak daleko. Zanim można się było zacząć wspinać po 
drugiej 
stronie, musieliśmy wpierw zejść po tej, a następnie przejść przez rzekę. 
Schodząc nie 
zadawaliśmy sobie wiele trudu z unikaniem hałasu, gdyż niepotrzebnie by to nas 
wstrzymywało. 
Zdawszy się na zmysł dotyku, szedłem przodem a Halef za mną. Ilekroć poczułem 
jakąś 
przeszkodę, dawałem mu o niej znać. Potrącałem o drzewa, zsuwałem się pomiędzy 
krzaki 
i zawisałem na konarach i gałęziach. W ten sposób złaziliśmy coraz dalej i 
dalej, aż dotarliśmy 
do trawiastego brzegu. Teraz przyszło nam wejść w rzekę, a nie mieliśmy czasu 
szukać płytkiego 
miejsca. Woda dochodziła nam do bioder, ale za to rzeka w tym miejscu była 
wąska, prędko więc 
dostaliśmy się na drugą stronę. Okład na oku wysechł mi, a zwilżenie go według 
wszelkich 
prawideł trwałoby zbyt długo. Schyliwszy się, zanurzyłem więc całą głowę i 
zamoczyłem w ten 
sposób razem z okładem. Potem ruszyliśmy szybko na przeciwległy skraj lasu a 
następnie w górę 
pod drzewami.
Teraz musieliśmy zachować większą ostrożność, lecz o Halefa się nie bałem, gdyż 
podczas 
naszych wędrówek nauczył się nieźle podchodzić. Trzymał się tuż za mną, a mimo 
to prosił 
mnie, bym stąpał cokolwiek mocniej, ponieważ nie słyszał moich kroków i nie 
wiedział, gdzie 
jestem. To biegnąc, to znowu idąc pomału wspinaliśmy się raz na nogach, raz na 
czworaka, 
w zależności od ukształtowania terenu. Było rzeczą wielce wątpliwą, czy w tej 
ciemności 
zdołamy zachować kierunek. Nasze nosy musiały być także przewodnikami i śledzić 
zapach 
dymu z ognisk. Z moim było niestety niedobrze. Z powodu uderzenia pięścią puchł 
z każdą 
minutą bardziej i żadną miarą nie chciał sobie przypomnieć, że jego 
przeznaczeniem jest 
odróżniać woń sera od woni kwiatu rezedy. Musiałem wobec tego zdać się na nos 
Halefa, który 
mi też w końcu doniósł, że poczuł dym i że ta woń wzmaga się z każdym krokiem.
Szliśmy jednak jeszcze przez kwadrans, zanim dotarliśmy do celu naszej wyprawy. 
Znaleźliśmy się przed ogrodzeniem z drzewa, poza którym leżała polana.
– Czy musimy wejść do środka, zihdi? – zapytał Halef.
– Najpierw wdrapiemy się na to drzewo – odrzekłem. – Gdy zobaczymy jak rzeczy 
stoją, 
dowiemy się także, co dalej począć.
Staliśmy pod jaworem, nie grubym wprawdzie, ale tak wysokim, że wznosił się 
ponad 
ogrodzeniem. Zdjąwszy z ramienia niewygodny sztucer, wylazłem z Halefem na górę. 
Stamtąd 
mogliśmy objąć wzrokiem cały obóz, daleko większy od obozu Mir Yussufich, ale 
założony tak 
samo. Na prawo od nas, wzdłuż jednego boku leżały trzody i tam znajdowały się 
kolczaste wrota. 
Przed nami, wzdłuż przeciwległego boku oraz po lewej stronie stały domy i chaty. 
Czwarty bok 
był wolny z wyjątkiem rosnącej tuż przy ogrodzeniu pistacji. Na środku 
obszernego placu 
zauważyliśmy także letnie domy i chaty. Miejsce dokoła pistacji zarezerwowane 
było widocznie 
na zgromadzenia. Tam właśnie stali mężczyźni, kobiety i dzieci, w liczbie około 
trzystu i robili 
przeraźliwy zgiełk, dochodzący mi do uszu, których poczciwy ojciec Yussuf Ali 
nie rozwalił mi 
szczęśliwym przypadkiem. Do kogo odnosiły się te wrzaski, zobaczyliśmy wkrótce, 
gdyż do 
drzewa przywiązany był nasz biedny Hussein Iza.
– O, tam go trzymają – powiedział hadżi. – Jak się do nich dostaniemy i jak go 
wydobędziemy we dwóch wobec tylu ludzi, zihdi?
– Najpierw chodźmy tam, ale nie do środka – odpowiedziałem. Zsunęliśmy się z 
jawora, ja 
podniosłem strzelbę i poczołgaliśmy się wzdłuż ogrodzenia, a po obejściu 
pierwszego i drugiego 
rogu zaczęliśmy przekradać się na drugą stronę, aż do miejsca, gdzie rosnąca 
wewnątrz pistacja 
wznosiła swoją koronę wysoko nad ogrodzeniem.
Stojąc za ogrodzeniem słyszeliśmy hałasy wyprawiane przez Kurdów, ale nie 
mogliśmy nic 
widzieć, ponieważ tutaj, z zewnątrz obozu także była polana, na której rosły 
wprawdzie drzewa, 
ale tak cienkie i niskie, że gdybyśmy nawet na nie weszli, na niewiele by się to 
przydało. Była tu 
tylko jedna droga, przez ogrodzenie, które należało zbadać.
Pnie położono tutaj tak samo jak u Mir Yussufich. Ponieważ nie mogliśmy się 
przez nie 
przedostać musieliśmy szukać miejsca z koroną. Szczęście nam sprzyjało. Tuż 
między nami 
a pistacją leżała niezbyt gęsta korona topoli, której miękkie drzewo nie 
stawiało naszym nożom 
większego oporu. Odłożyłem strzelbę, po czym obaj zaczęliśmy rozcinać gałęzie w 
ten sposób, 
że utworzyliśmy sobie dojście na dwa łokcie szerokie, a na jeden wysokie. Było 
to może 
najsłabsze miejsce z całego ogrodzenia.
Po upływie kwadransa posunęliśmy się tak daleko, że nie chcąc pokazać się 
Kurdom, 
musieliśmy zostawić resztę gałęzi. Oczywiście wycięliśmy nie tylko koronę 
topoli, lecz także 
chwasty i resztę roślinności, gęsto z nią splątanej. Dzięki tej pracy mogliśmy 
już nie tylko 
widzieć, lecz także i słyszeć. Ja właściwie nie mogłem powiedzieć o sobie, że 
widzę. Okład mi 
wysechł, ból w uszkodzonym oku stał się nieznośny, zajął także drugie oko, 
wskutek czego 
trzymałem je przeważnie zamknięte.
Byliśmy oddaleni od pistacji może o dwanaście metrów. Po jednej stronie stali 
Kurdowie 
a po drugiej pokonany przez nas dzisiaj szejk z czterema jeszcze ludźmi, którzy 
prawdopodobnie 
tworzyli jego „radę gminną”. Lud zachowywał się teraz spokojnie, lecz tym 
głośniej rozmawiali 
panowie rajcy, odsunąwszy się od reszty celem postanowienia o losie jeńca. W 
chwili właśnie, 
kiedy wleźliśmy w otwór, doleciały nas słowa szejka:
– On się tym chlubi, że jest ochrzczony i że jest wyznawcą krzyża chrystusowego. 
Zdradził 
się z tym, że zna obcego effendi, który pozabijał nam psy, konie i jednego 
wojownika. Zresztą 
jest to przeklęty szyita i syn Mir Yussufich, których krew pić musimy, a 
kobietę, która 
przyprawiła nas dziś o takie straty, nazywa swoją matką. On musi umrzeć, a 
ponieważ czci tak 
wysoko salib Iza, niech więc skosztuje jego słodyczy i skona na krzyżu. Kto ma 
coś przeciwko 
temu, niechaj się zgłosi!
Zgłosili się, ale nie żeby się sprzeciwiać. Wszyscy się uradowali i przyklasnęli 
nieludzkiemu 
wnioskowi.
– Na krzyż z nim! Stawiajcie krzyż! Ukrzyżujcie go! – wołało kilkaset głosów.
– Nie stawiać! – przekrzyczał ich szejk. – Przywiązać mocny drąg w poprzek pnia 
i krzyż 
będzie gotowy.
Nastąpił nowy wybuch radości, a równocześnie Halef mnie zapytał:
– Gzy to nie diabelstwo, zihdi? Weź czym prędzej sztucer. Musimy natychmiast 
wtargnąć do 
środka!
– Nie – odparłem – to doprowadziłoby nas do zguby. Za dużo ich na nas dwóch. Nie 
zdołalibyśmy go ocalić a sami zginęlibyśmy razem z nim.
– Cóż więc poczniemy?
– Ja pospieszę do Mir Yussufich, którzy nam bezwarunkowo muszą dopomóc. Ty się 
tu 
zatrzymasz, aby donieść nam, co się tymczasem wydarzyło.
– Mam więc zostać tu, w tym otworze?
– Nie – odrzekłem, nie dowierzając hadżiemu, który przy swej dobroci i 
zuchwalstwie mógł 
wskoczyć do środka. – Wleziesz na jawor, na którym siedzieliśmy poprzednio i tam 
będziesz 
czekał, dopóki nie wrócę.
Cofnęliśmy się do wspomnianego drzewa, a Halef wspiął się na nie. Podałem mu mój 
sztucer, żeby mi łatwiej było biec i odszedłem.
Jakim cudem dostałem się w pięć minut do rzeki, do dziś jest dla mnie zagadką. 
Włożyłem 
najpierw głowę do wody aby ochłodzić oczy, potem wskoczyłem w rzekę i pobiegłem 
na drugą 
stronę, przez las na górę. W ciągu następnych pięciu minut byłem u wejścia. 
Ponieważ było 
zamknięte, zawołałem, wpuszczono mnie, a w otworze stał Yussuf Ali z żoną.
– Gdzie syn – zapytała Fatima Marryah.
– Nie mogłem go jeszcze przyprowadzić. Potrzeba mi pomocy waszych wojowników.
– O Boże! To z nim źle! Modliłam się bez ustanku, żegnałam się krzyżem i 
wzywałam 
Matkę Bolesną tak, jak on mnie nauczył. Nic nie pomogło. Zupełnie nic.
– Módl się dalej, módl się nieustannie, a pomoże! Popędziłem dalej, a oni za 
mną. Biegnąc, 
Yussuf Ali jęczał:
– Ja modlę się też do Boga i robię znak krzyża, jak pokazała mi żona, kiedy 
ciebie nie było. 
To ja jestem wszystkiemu winien. O Boże, jaka trwoga mnie trapi!
Mir Yussufi siedzieli przy ogniskach. Zwoławszy ich przemówiłem z wielkim 
naciskiem:
– Słuchajcie, wojownicy! Jeśli jesteście ludźmi dzielnymi i chcecie, żebym wami 
nie 
pogardził, to musicie teraz pójść ze mną, bo męczeńska śmierć waszego brata 
spadnie na wasze 
dusze. Oni go chcą ukrzyżować. Słyszycie? On ma umrzeć na krzyżu! To 
najstraszniejszy rodzaj 
śmierci…
Tu przerwał mi nagle Yussuf Ali, który krzyknął okropnie i popędził w stronę 
obozu Mir 
Mahmallich. Żona pobiegła za nim. Nie mogłem już temu przeszkodzić, gdyż chcąc 
biec za nimi, 
by ich doścignąć, straciłbym zbyt wiele czasu. Mówiłem dalej, co mi obawa o 
Husseina Izę na 
myśl przyniosła, lecz nie mogłem jakoś poruszyć zimnych słuchaczy. W końcu 
doprowadziłem 
do tego, że zarządzono naradę, której wynik oznajmił mi szejk w tych słowach:
– Panie, ty jesteś naszym gościem i doznasz od nas wszelkich dowodów przyjaźni i 
miłości; 
Hussein Iza przeszedł jednak na salib Iza i jeśli teraz ma być ukrzyżowany, to 
my widzimy 
w tym tylko słuszną karę Mahometa, stojącego przed tronem Allaha. Popełnilibyśmy 
największy 
grzech, gdybyśmy dopomogli odstępcy. Ty nie wyznajesz naszej wiary i jeśli 
chcesz go ocalić, to 
zrób to, lecz oszczędź nam swoich próśb, brzmiących niemal jak groźby, które ci 
jednak 
przebaczamy.
Nie było już żadnej nadziei. Musiałem się zdać na siebie i Halefa. Wróciłem do 
niego czym 
prędzej. Przez to, że wzywałem pomocy Yussufich nie tylko nic nie wskórałem, 
lecz 
pogorszyłem nawet położenie, gdyż należało przypuszczać, że Yussuf Ali i jego 
żona popełnią 
głupstwo. Nie troszczyłem się o to, że zastałem wejście otwarte i otwarte 
zostawiłem za sobą. 
Pospieszyłem w dół zboczem, jak mogłem najszybciej, rozważając gorączkowo, jak 
ocalić 
uwięzionego. Nie zważałem też na to, że kilka razy upadłem, podarłszy sobie 
ubranie i skórę. 
Przybywszy nad rzekę, zanurzyłem głowę w wodzie, gdyż oczy piekły mnie jak 
ogień… Ach, 
ogień! To słowo zawierało ocalenie! Tylko z pomocą ognia można było uratować 
Husseina Izę, 
ja zaś miałem przy sobie zapałki.
Przebrnąwszy rzekę, usłyszałem na górze okrzyki radości Mir Mahmallich. Czyżby 
schwytano rodziców Husseina? Nieco później doleciało mnie szczekanie psów. Teraz 
może 
wszystko już było stracone. Jeśli nieprzyjaciele znaleźli ich oboje, spuścili 
pewnie charty, sądząc, 
że w pobliżu jest więcej Yussufich. Gdyby tak psy wytropiły Halefa lub natknęły 
się na mnie, 
mającego tylko nóż przy sobie! Nie wiadomo ile ich było, z dwoma poradziłbym 
sobie bez 
ołowiu i prochu. Oczywiście należało na razie unikać strzałów, gdyż 
przedwcześnie zdradziłyby 
naszą obecność.
Wszystkie te rozważania latały mi po głowie podczas szybkiego wchodzenia na 
górę. 
Szczekanie ustało, a to uspokoiło mnie cokolwiek. Wreszcie przybyłem do 
ogrodzenia, lecz nie 
trafiłem od razu do jaworu i musiałem go szukać.
– Halefie, jesteś tam jeszcze? – zapytałem, stanąwszy pod drzewem.
– Tak, mów ciszej i wchodź czym prędzej na drzewo, bo nadbiegną psy!
– W kilka sekund siedziałem obok Halefa.
– Już po wszystkim, zihdi! – rzekł. – Popatrz w tamtą stronę! Zdjęło mnie 
przerażenie, 
jakiego jeszcze nie doznałem. Hussein Iza wisiał na krzyżu a jego rodzice 
przywiązani byli do 
pnia pistacji.
– Może on już nie żyje? – zapytał Halef. – Wisi już od kwadransa. Zaraz potem 
rodzice 
zażądali wpuszczenia.
– Głupi! Jak go przymocowano?
– Rzemieniami.
– Czy go przekłuli?
– Nie.
– To nie umrze przed upływem dnia. Mnie odmówiono pomocy, ale my dwaj 
wyswobodzimy jego i rodziców, mój kochany Halefie. Jak jest z psami? Ile ich i 
gdzie siedzą?
– Trzy. Wypuszczono je zaraz po przybyciu rodziców. Z początku zaczęły szczekać, 
ale 
potem umilkły, pędząc dokoła ogrodzenia. Nie znalazły mnie, mają zły węch.
– Węch mają dobry, ale dopiero wtedy, gdy się je skieruje na trop. Słuchaj!
Nagle przebiegł jeden pies. Ucieszyłem się, że były wytresowane w ten sposób, 
żeby nie 
trzymać się razem.
– Posłuchaj teraz mojego planu! – mówiłem dalej. – Przede wszystkim musimy 
usunąć psy. 
Zleziemy, ale strzelać nie będziemy. Ty staniesz za mną. Pochwycę każdego, który 
nadbiegnie 
a ty pchniesz go nożem w serce.
– Nie, effendi, nie! One zębami wyrwą ci krtań z gardła!
– Nie obawiaj się o mnie! Psy nic mi nie zrobią. O, gdybym mógł tak widzieć 
obojgiem 
oczu! Gdy psy będą zabite, przystąpimy do dzieła z pomocą ognia. Podpalimy 
wyschnięte 
ogrodzenie aby odwrócić ich uwagę od Husseina.
– Oni go zabiją zanim tutaj pospieszą!
– Sztucerem nie dopuszczę do tego.
– Stojąc po tej stronie?
– Ja będę z tamtej strony w dziurze, którą wycięliśmy. Aby wszystko dobrze się 
ułożyło, 
nastąpiło odpowiednio po sobie i żeby ogień zaczął się palić w stosownym czasie, 
będę musiał 
przejść ze sztucerem na tamtą stronę, a ty zostaniesz tutaj. Przygotujesz sobie 
suchego drzewa, 
podpalisz je jak tylko usłyszysz trzykrotne szczekanie szakala, postarasz się 
żeby nie zgasło 
i popędzisz do mnie.
– Zapalę kilka ognisk!
– Masz tu zapałki, a teraz chodź!
Zleźliśmy na dół. Zdjąłem bluzę, zwinąłem ją w długi wałek i obwiązałem mocno 
dokoła 
szyi, a Halef wydobył nóż. Wkrótce potem doszło nas z lewej strony sapanie.
– Baczność, jeden nadchodzi! – upomniałem hadżiego, który stanął za mną gotów do 
walki.
Ogniska płonące w obozie rzucały aż do nas słabe światło. Dzięki temu można było 
rozpoznać nadzwyczajnej wielkości charta z gatunku kurdyjskich tazi. Sapanie 
jego przybliżało 
się szybko, pies nadbiegł cwałem, spostrzegł mnie i nie wydawszy głosu, rzucił 
mi się potężnym 
skokiem do gardła. Równocześnie ja rozwarłem ramiona, pochyliłem się do przodu, 
żeby mnie 
nie przewrócił i objąłem go rękoma za szyję w chwili, kiedy miał mnie ugryźć. 
Zęby utkwiły 
w grubym wałku z bluzy i nie mogły mi zrobić nic złego, ja zaś przycisnąłem 
rękami szyję 
i głowę psa tak mocno do piersi, że stracił oddech, a ciało jego obwisło.
– Pchnij go teraz, Halefie!
Hadżi wbił psu nóż w serce, po czym puściłem go na ziemię. Nawet się nie ruszył.
– Hamdullillah, udało się! – westchnął Halef z ulgą. – Nie uważałem tego za 
możliwe, zihdi. 
Jeśli tamte…
– Cicho! – przerwałem mu. – Nadchodzi drugi, ale tym razem z prawej strony.
Zwróciwszy się w tamtym kierunku, uporaliśmy się z drugim psem tak samo, z tą 
tylko 
różnicą, że w chwili kiedy ścisnąłem go za szyję, w śmiertelnym strachu zadrapał 
mi głęboko 
nogę. Dopiero po dłuższej chwili nadbiegł ostatni pies. I tego uczyniliśmy 
nieszkodliwym tak 
samo jak tamte, tylko bez szkody dla siebie. Teraz dopomogłem Halefowi w 
szukaniu chrustu 
aby od razu zapalić kilka ognisk, żeby ogień mógł się rozszerzyć. Następnie 
wziąłem sztucer 
i poszedłem na drugą stronę kurdyjskiego obozu. Wlazłem znowu do otworu i 
stanąłem wobec 
sceny ukrzyżowania.
Iza, który miał zostać światłem islamu, wisiał teraz z powodu swego 
chrześcijańskiego 
wyznania na zaimprowizowanym krzyżu, ale nie jak Zbawiciel przymocowany 
bolesnymi 
gwoździami, lecz przywiązany rzemieniami. Mimo to głowa pochyliła mu się już 
lekko, twarz 
wykrzywiła od nadzwyczajnej męki, a mięśnie drgały mu w skurczach, ściągających 
całe ciało. 
Rodziców przywiązano tak wyrafinowanie do pnia pistacji, że mieli twarze 
zwrócone do syna, 
a więc i do siebie nawzajem. Zostawiono im też wolne przedramiona by mogli 
siebie dotykać, ale 
nie zdołali sobie dopomóc.
Wielu Kurdów, napatrzywszy się dość, oddaliło się na razie. Reszta utworzyła 
półkole po 
tamtej stronie drzewa, skąd z przodu mogli patrzeć na scenę i napawali się 
obrazem duchowych 
i cielesnych męczarni, których nieszczęśliwi nie mogli ukryć.
Jeńcy nie milczeli, rzucali sobie nawzajem słowa pociechy i nadziei, krytykowane 
szyderczo 
przez widzów.
– Wytrzymaj! – prosiła matka syna. – On pewnie nadejdzie, przyrzekł cię ocalić. 
Znasz tego 
pana, on dotrzymuje swoich przyrzeczeń!
Potem płakała dalej, modliła się i żegnała znakiem krzyża. To samo czynił Yussuf 
Ali, 
a potem przerwał modlitwę, aby zawołać do syna:
– Ja sam jestem winien, ja sam! Chciałem się trzymać proroka, który cię przecież 
nie ocali. 
Teraz cierpienia moje są większe od twoich, ale może pan przyjdzie z pomocą. 
Jeśli to zrobi, 
wykroję sobie nożem salib Iza na piersi na pamiątkę tej godzin bólu, strasznej, 
niewysłowionej.
– Nie płacz, matko! – prosił Hussein Iza. – Matka Boska zniosła tysiąc razy 
większe 
męczarnie. I ty ojcze nie płacz; jestem godzien zazdrości, gdyż męczeńska śmierć 
otwiera wrota 
do raju. Nie dbam o siebie, chodzi mi tylko o was. Przyszliście by mnie ocalić, 
a sami teraz 
zginiecie. Ale ten pan nadejdzie, żeby przynajmniej was uwolnić z niewoli. Będę 
błagał Boga, 
aby go przysłał.
Podniósł głowę w górę i modlił się głośno do Boga, wołając o pomoc Matki 
bolejącej, na co 
Mir Mahmalli robili szydercze uwagi. Nie mogłem już dłużej czekać, chociaż nie 
wiedziałem, 
czy sam albo nawet z Halefem zdołam tych troje uwolnić z więzów. Złożywszy 
dłonie naokoło 
ust, szczeknąłem jak najgłośniej trzy razy, naśladując szakala. Patrząc bystro 
na przeciwległą 
stronę, zobaczyłem jeden płomyczek. Za nim ukazał się drugi, trzeci, czwarty i 
piąty, które 
z chrustu przeniosły się szybko na ogrodzenie. W pół minuty potem ze dwadzieścia 
łokci 
ogrodzenia gorzało jasnym płomieniem, który jak szalony leciał coraz dalej i 
dalej.
Widok ognia sprawił zamierzone wrażenie. Wszyscy zaczęli wrzeszczeć i wyć, 
ryczeć 
i pędzić po wodę. Zwierzęta, leżące na lewo po tamtej stronie, spłoszyły się i 
gnały pomiędzy 
chaty i ludzi. Przerażeni Kurdowie pobiegli do swoich mieszkań aby ratować swoje 
mienie. Nikt 
nie zważał już na pistację, pod którą znalazłem się w jednej chwili, wyciąwszy 
tylko kilka 
przeszkadzających mi gałęzi topolowych.
– Jestem! – pocieszyłem wszystkich troje. – Najpierw prędko wy dwoje, a potem 
syn!
– O święta Marryah, Matko boleści, jakże ci dziękuję! – zawołała Kurdyjka, gdy 
więzy jej 
opadły pod cięciem ostrego noża. – Matką bolejącą nazwał cię mój syn, a ja 
odstępuję ci go na 
służbę!
– O salib Iza – zawołał mąż – ty jesteś rzeczywiście mocniejszy od półksiężyca 
proroka. 
Żono, ja nie znam jeszcze tak jak ty Matki bolejącej, lecz będę ją czcić od 
dzisiaj!
Oboje byli wolni. Jedno cięcie oswobodziło nogi syna. Wziąwszy nóż w zęby, 
wylazłem 
zaraz na pień pistacji, a potem na lewe ramię poprzecznego drąga. Wtem przez 
dziurę wlazł 
Halef i przybiegł do nas.
– Prędzej, na drugie ramię krzyża! – zawołałem nań. – Musimy go odciąć 
równocześnie, bo 
złamałby sobie z pewnością rękę. Ociec jego jest dość silny by go pochwycić gdy 
spadnie.
Mały hadżi wdrapał się jak wiewiórka, a Yussuf Ali stanął na dole z rozłożonymi 
rękoma. 
Nastąpiły dwa cięcia z jednej i z drugiej strony, po czym Iza spadł w ramiona 
ojca, który 
przycisnął go do potężnej piersi i krzyknął głośno z radości. Matka ujęła obydwu 
rękami 
i krzyczała także. Nagle ujrzałem, że nas zauważono. Kilku Mahmallich zostawiło 
wszystko 
i zaczęło pędzić ku nam, a reszta ruszyła za nimi. Zeskoczyliśmy z Halefem z 
drzewa, a ja 
podniosłem sztucer, który przedtem odłożyłem.
– Czym prędzej uciekajcie w ciemny las i do naszego obozu! – rozkazałem szybko. 
– Nie 
troszczcie się o mnie, osłonię wam odwrót. Mnie nic się nie stanie.
Posłuchali. Hussein Iza nie mógł sam iść, ojciec musiał go nieść. Nie patrzyłem 
na to jak 
wyszli, gdyż Mahmalli byli już blisko. Szczęściem nie mieli przy sobie strzelb. 
Zmierzywszy do 
nich, kazałem im stanąć, a gdy mimo to biegli naprzód, wystrzeliłem trzy razy w 
nogi nie chcąc 
nikogo zabić. Ugodzeni padli na ziemię, a reszta zatrzymała się na miejscu, 
rycząc z wściekłości. 
Było mi to na rękę, że stanęli, gdyż nie widząc na prawe oko, musiałem mierzyć 
lewym, w czym 
nie byłem dostatecznie wyćwiczony. Następnie przelazłem przez dziurę i nikt nie 
odważył się 
pójść za mną.
Gorzały już całe dwa boki ogrodzenia. Jak daleko dochodziło światło, jasno było 
w lesie jak 
w dzień. Nie obawiając się już nieprzyjaciół biegłem o ile możności prosto ku 
rzece, 
przeprawiłem się przez wodę, a potem ruszyłem zboczem po drugiej stronie, gdzie 
było jeszcze 
jaśniej niż w dolinie. Natknąłem się na Halefa i troje ocalonych w chwili, gdy 
przechodzili przez 
wejście do obozu.
Mir Yussufi stali i patrzyli na pożar, którego nie mogli pojąć. Yussuf Ali 
przeszedł wśród 
nich z synem na ręku, nie zważając na ich pytania, gdyż od Halefa dowiedział 
się, że nie chcieli 
przyczynić się do ocalenia jego syna. Ja szedłem za nim i za jego żoną. Hadżi 
Halef nie mógł 
jednak wytrzymać i stanął, by ich zawiadomić, jak się wszystko odbyło.
Udaliśmy się do chaty Yussufa, gdzie zaraz zapalono dwie lampki oliwne, żebym 
mógł 
zbadać stan syna. Szczęściem nie wisiał długo na krzyżu, ścięgna i muskuły miał 
więc całe. 
Bolało go wprawdzie wszystko i czuł się jak rozbity, ale prawdziwie 
niebezpiecznego 
uszkodzenia nie znalazłem u niego.
Co do mnie, to przeląkłem się samego siebie, gdy zobaczyłem się w naczyniu z 
wodą, które 
mi zastąpiło zwierciadło. Oko i nos tworzyły razem sinoczerwone wzgórze na 
twarzy, nie 
wątpiłem jednak, że zimne okłady i spokój przywrócą jedno i drugie do normalnego 
stanu. 
Yussuf Ali nie usprawiedliwił się jeszcze przede mną za to, że mnie uderzył, 
teraz jednak prosił 
o przebaczenie. Spełniłem jego prośbę, zwłaszcza, że zmienił się zupełnie.
Gdy nadszedł Halef, wyszła Fatima Marryah aby na nowo rozniecić ogień i dopiec 
jagnię. 
Tak nieszczęśliwie przerwana wieczerza zmieniła się w ucztę, którą spożyliśmy 
sami, gdyż 
gniewaliśmy się na Mir Yussufich i nie wpuściliśmy do chaty nikogo.
Po jedzeniu Hussein Iza położył się spać, my zaś długo jeszcze siedzieliśmy 
omawiając 
ostatnie zdarzenia. Gdy się już z tym uporaliśmy musiałem im opowiedzieć o 
Przenajświętszej 
Rodzinie, o cieśli Yussufie, o Błogosławionej Panience Marryah i o Dziecięciu 
Boskim Izie. 
Przedstawiłem życie Zbawiciela aż do jego śmierci, zmartwychwstania i 
wniebowstąpienia, 
a opowiadałem jak dzieciom, gdyż ten sposób najlepiej nadawał się do sił 
umysłowych tych 
ludzi.
O takich uroczystych i świętych godzinach niepodobna pisać. Słuchacze moi byli w 
tak 
uroczystym nastroju, że chyba żaden misjonarz nie mógłby się pochwalić lepszymi 
wynikami. 
Yussuf Ali utożsamił się całkiem z cieślą Józefem i był wprost dumny z tego, że 
był ojcem 
takiego pobożnego, a nawet krzyżowanego chrześcijanina. Postanowił też 
niezłomnie udać się do 
Mossulu i zawołał w końcu z zapałem:
– Panie, dzisiejszy dzień poróżnił mnie z Mahometem na wieki. Zostaję 
chrześcijaninem 
i uważam to za wielkie szczęście, że zobaczę syna kapłanem. Amen!
Fatima Marryah padła mu z płaczem na szyję i pocałowała go w obecności mojej i 
Halefa. 
Syn opowiadał jej już przedtem o Matce bolejącej, a ona to wiernie zachowała w 
pamięci. Ze 
wszystkich świętych osób, o których jej opowiadałem, najbardziej umiłowała obok 
Zbawiciela 
jego matkę. Płacząc ściskała mnie za ręce i mówiła:
– Dzisiaj odczułam co wycierpiała Matka bolejąca. Najświętsza Panna odwróciła 
ode mnie 
cierpienie; niech mój syn wyłącznie do niej należy, a ja nie będę nikim innym 
jak jego i jej 
służącą. Oto ślub mój, którego dotrzymam.
Nad ranem udaliśmy się na spoczynek. Kiedy zbudziliśmy się koło południa, 
Hussein Iza 
czuł się znacznie lepiej, a moja twarz także cokolwiek się poprawiła i przybrała 
bardziej żółtą 
barwę. Oko wyzierało już, chociaż mętne było ze spuchlizny.
Ponieważ nie mogliśmy zaraz odjechać, musieliśmy zawrzeć z Yus-sufimi jakieś 
porozumienie. Halef z dzielnym kawasem został nadal gościem szejka, ja zaś 
mieszkałem 
u Yussufa Alego, któremu szejk dostarczał potraw. Kurdowie byli z nas bardzo 
dumni, gdyż we 
dwóch wydobyliśmy troje ludzi spośród trzystu. Dodać należy, że po drugiej 
stronie las płonął 
jeszcze przez kilka dni. Mir Mahmalli utracili mnóstwo zwierząt i wiele innych 
rzeczy, 
a ponieważ spłonęło im letnie mieszkanie, musieli szukać nowego i nie mogli już 
wyrządzać 
szkód Mir Yussufim. Nasi Kurdowie zawdzięczali nam dużo, okazywali też nam 
wielką 
wdzięczność.
Ja wracałem prędzej do zdrowia niż Hussein Iza. Gdy moje oko odzyskało pierwotny 
kształt, 
a nos nie tylko znów stał się piękny, lecz nawet umiał odróżnić rezedę od 
zgliwiałego sera, 
Hussein Iza wciąż jeszcze czuł osłabienie we wszystkich członkach. Musiał więc 
pozostać tu 
dłużej. Postanowił niezłomnie zabrać z sobą rodziców, ja zaś poprosiłem go, żeby 
przy tej 
sposobności odstawił także mężnego kawasa. Mój obrońca ucieszył się tym 
nadzwyczajnie, 
ponieważ stracił ochotę do jeżdżenia z człowiekiem, który codziennie dopuszczał 
się zbrodni, 
zaczepiając się z tuzinem Kurdów, a potem podpalając ich domy, płoty i lasy. 
Oczywiście dostał 
ode mnie bakszysz, z którego był bardziej zadowolony niż ze mnie.
Wreszcie któregoś rana odjechałem z Halefem. Wszyscy Mir Yussufi odprowadzali 
nas 
przez część drogi. Gdy się żegnali, Fatima Marryah ucałowała mnie w obie ręce i 
poprosiła:
– Pamiętaj o mnie, panie, jak ja będę o tobie po wszystkie czasy pamiętała! Nie 
masz żony, 
lecz matkę. Pozdrów ją ode mnie! Będę się zawsze modliła za ciebie i za nią.
Yussuf Ali podniósł skórzane pasy kołnierza, wydobył nóż, wykroił sobie na 
piersi dwie 
głębokie, przecinające się rany i rzekł:
– Ślubowałem tak. To moje znamię: es salib, krzyż, es salib Iza, krzyż 
chrystusowy; pod tym 
znakiem odtąd żyć będę i umrę. Tobie to zawdzięczam. Jedź z boską pomocą i bądź 
tak 
szczęśliwy, jak ja teraz!
Hussein Iza pożegnał się, jak ukochany przyjaciel, jak brat. Przyrzekł mi kiedyś 
donieść 
o sobie i rzetelnie dotrzymał słowa. Mir Yussufi, jeden za drugim, podawali nam 
rękę 
z podziękowaniem, a kiedy po tym rozstaniu znaleźliśmy się z Halefem sami na 
drodze, mały 
hadżi powiedział:
– Zihdi, ongiś chciałem zrobić z ciebie muzułmanina, a stało się przeciwnie. Ja 
także sądzę, 
że krzyż jest potężniejszy od półksiężyca. Pomówię z Hanneh, najpiękniejszą z 
cór i matek. Nie 
zostanę wprawdzie kapłanem, ale w każdym razie kimś innym niż teraz jestem!
Przeklęty
Rozdział I
Przez całe trzy tygodnie bawiłem w Angorze, stolicy małoazjatyckiego wilajetu o 
tej samej 
nazwie i postanowiłem wreszcie pożegnać się z gościnnym gospodarzem. Była to 
najwyższa 
figura w całej prowincji, znany z surowości i straszny dla wszystkich Said Kaled 
basza, którego 
podwładni przezwali: sert jumruk, czyli „twarda ręka”. Podczas mego pobytu byłem 
kilkakrotnie 
świadkiem jego rozpraw sądowych i miałem rzeczywiście dowody, że nie bez 
słuszności nadano 
mu ten przydomek. Chociaż surowa jego sprawiedliwość graniczyła niemal z 
bezwzględnością, 
był on dlatego właśnie człowiekiem odpowiednim do swego stanowiska.
Ludność Angory jest bardzo mieszana. Sunnici i szyici, chrześcijanie 
ormiańskiego 
i greckiego obrządku, żyją w ustawicznej nieprzyjaźni, często chwytając za nóż, 
gdy chcą 
rozstrzygnąć pytanie, która wiara jest lepsza. Tam, gdzie stykają się tak ostre 
przeciwieństwa, 
gdzie każdy mężczyzna i każdy wyrostek nosi przy sobie broń, tam trzeba istotnie 
twardej i silnej 
ręki, aby utrzymać w karbach te niesforne i gwałtowne duchy. Poprzednikami baszy 
Said Kaleda 
byli ludzie słabi, którzy przyszli tam z wahaniem i z radością odeszli. Wobec 
tego sułtan 
przypomniał sobie dawnego ulubieńca i wysłał go do Azji Mniejszej, aby 
zaprowadził tam 
porządek. Starzec był ferykiem, czyli generałem dywizji, przeniesionym z powodu 
rany w stan 
spoczynku, mimo to z radością usłuchał wezwania padyszacha. Już po krótkim 
urzędowaniu 
widać było owoce jego działalności. Kij zaczął swoje panowanie, setki ludzi 
dostawało chłostę, 
a kto przelał krew tego wieszano bez większych ceregieli. Dzięki temu 
społeczność ta nabrała 
nieco posłuszeństwa, chociaż na razie tylko powierzchownie, nienawiść religijna 
pozostała 
jednak taka sama jak była. Obawiano się baszy i nienawidzono go, a przez cały 
czas mego 
pobytu nie spotkałem ani jednego człowieka, który byłby mu przychylny.
Względem mnie basza okazywał wprost niezwykłą uprzejmość. Dopytywał się często 
jak mi 
się powodzi, a służbie nakazał spełniać wszelkie moje życzenia. Mogłem go 
odwiedzać w biurze, 
kiedy mi się podobało, oraz przypatrywać i przysłuchiwać się wszystkiemu co się 
tam działo. 
Wieczorem siadywaliśmy razem, paląc fajki i rozmawiając o wszystkim, co nas 
zajmowało. 
Wtedy nie był nigdy taki wstrzemięźliwy, jak bywają zwykle prawowierni 
muzułmanie wobec 
chrześcijan i darzył mnie zaufaniem, z którego mogłem być dumny. Brak mi 
miejsca, by 
opowiedzieć, w jaki sposób zdobyłem gościnę u tego człowieka i jego przyjaźń, 
musiałem jednak 
o tym wspomnieć, gdyż przychylność jego okazana mi przed odjazdem, wyglądałaby 
trochę 
niewyraźnie.
Oddałem moje niewielkie mienie służącemu i poleciłem mu, by osiodłał konia i 
przywiązał 
potem wszystko do siodła. Następnie udałem się do baszy, aby mu podziękować i 
pożegnać się 
z nim. W przedpokoju stali dwaj wysocy Arnauci, Uzbrojeni od stóp do głów, 
którzy pozdrowili 
mnie po wojskowemu i wskazali biuro. Obie izby nie były oddzielone ścianą, lecz 
cienką 
muślinową kotarą tak, że w jednej można było słyszeć, co się mówi w drugiej. Ta 
okoliczność nie 
wydawała mi się teraz tak obojętna, jak dawniej.
Wali stał w oknie bez szyb i patrzył przez drewniane okratowanie na dziedziniec, 
gdzie 
właśnie dał się słyszeć tętent mojego konia. Nie kazał mi czekać, przerwał moje 
podziękowanie 
energicznym ruchem ręki i zapewnił mnie, że byłoby mu bardzo przyjemnie, gdybym 
chciał 
pozostać dłużej. Po kilku jeszcze dalszych wyrazach uprzejmości, przystąpił 
znowu do okna, 
wskazał na dziedziniec i powiedział:
– Widzę twojego konia, effendi. Zatrzymałbym go chętnie na pamiątkę. Gzy mi go 
sprzedasz?
Chociaż nie byłem zamożny chętnie ofiarowałbym mu go w darze, gdyby nie wziął 
tego 
kroku za zbyt śmiały.
– Życzysz go sobie? – zapytałem. – Oznacz sam cenę! Ja sobie kupię innego.
– To zbyteczne. Dam ci ten rozkaz na piśmie, dzięki któremu, gdzie tylko 
przyjedziesz razem 
z towarzyszami, dostaniesz osiodłane konie, mieszkanie, jadło i wszystko, czego 
wam będzie 
potrzeba. Ten rozkaz nie odnosi się tylko do mego wilajetu, lecz także do Adanah 
i Haleb. Potem 
będziesz już u pasących trzody plemion arabskich, gdzie za niską cenę otrzymasz 
lepszego konia, 
niż tutaj.
– Powiadasz z towarzyszami? Jadę sam.
– Nie. Ci dwaj Arnauci, których widziałeś przed wejściem mają rozkaz odprowadzić 
cię do 
granic prowincji i troszczyć się o ciebie pod każdym względem. Ich konie są już 
osiodłane, 
a obok stoi także koń dla ciebie. W Jachszah-Chan, w Balczyku lub w Denek Maden 
możecie 
sobie wziąć świeże, jeśli się wam spodoba. Dziękuję za prawo oznaczenia ceny. 
Przewidziałem 
to i włożyłem ją do sakiewki. Schowaj ją sobie!
Podał mi małą jedwabną sakiewkę, a potem dokument, o którym mówił. Kiedy 
dziękując 
chowałem to do kieszeni, basza rzekł:
– A teraz prosiłbym cię o pewną przysługę, której mi chyba nie odmówisz, chociaż 
zmuszę 
cię przez to do nadłożenia drogi. Chcesz udać się najpierw do Kaisarijeh, 
powinieneś więc jechać 
przez Sofular i Mudżur; ale ja mam w Urumdżili dawnego przyjaciela, któremu chcę 
przez ciebie 
coś posłać. Czy się tego podejmiesz?
– Bardzo chętnie!
– Powiem ci więc, o co chodzi, abyś wiedział, że będziesz przezeń mile widziany, 
chociaż on 
żyje bardzo samotnie i jest wielkim wrogiem chrześcijan. Był pułkownikiem w 
wojsku 
wielkorządcy, walczył mężnie pod sztandarem proroka i odszedł ze służby z 
honorem, ale nigdy 
nie otrzymał pensji. Prosił o nią, a gdy prośby nie poskutkowały, jął się 
domagać, ale na próżno, 
gdyż miał do czynienia z nieuczciwymi ludźmi. Pensję wypłacano w Stambule przez 
piętnaście 
lat, ale on nigdy nic nie dostawał. Kiedy zrobiono mnie walim w Angorze, zwrócił 
się do mnie, 
a ja zbadawszy całą sprawę, doniosłem o tym wielkorządcy. Wczoraj wieczorem 
otrzymałem 
odpowiedź: mam wypłacić pułkownikowi pensję za piętnaście lat razem z odsetkami. 
Gdyby ten 
rozkaz nadszedł wczoraj, oddałbym pieniądze jego synowi, który był u mnie, ale 
teraz chcę 
skorzystać z tego, że jedziesz do Kaisarijeh, i pytam czy zrobisz mi tę 
grzeczność i zawieziesz 
pieniądze memu przyjacielowi i towarzyszowi broni.
– Chętnie, jeśli mi je powierzysz.
– W twoich rękach będą pewniejsze, niż w kieszeni uzbrojonej sztafety. Pułkownik 
nazywa 
się Osman Bej i mieszka nie w samym mieście Urumdżili, lecz w jego pobliżu. 
Znają go lepiej 
pod imieniem pustelnik, gdy więc będziesz pytał o jego mieszkanie, musisz 
wymienić ten 
przydomek. Jeśli będziesz mógł przed nim zataić, że jesteś chrześcijaninem, zrób 
to, ponieważ 
zajadle nienawidzi zwolenników tej wiary. Krzyż przyniósł mu największe 
nieszczęście, jakiego 
może doświadczyć człowiek i ojciec, toteż posyłam cię do niego nie tylko z 
powodu pieniędzy, 
lecz i dlatego, że cię poznałem i sądzę, że uda ci się może złagodzić jego 
boleść. Posiadasz dar 
mówienia, który głęboko wnika w serce.
– Czy mogę zapytać jakiego to rodzaju nieszczęście dotknęło tego człowieka?
– Jeśli on zechce, byś o tym wiedział, sam ci opowie, mnie nie wolno tej rany 
dotykać nawet 
z oddalenia. Jednak on sam, jeśli tylko usłyszy, że jesteś chrześcijaninem, nie 
powie ci nic, 
dlatego przemilcz to. Daję ci tę radę jeszcze dlatego, że to właśnie czas 
gromadzenia się 
tutejszych pielgrzymów do Mekki. Jest to okres religijnego podniecenia i 
nietolerancji. Ponieważ 
spotkasz się z takimi ludźmi wszędzie i na wszystkich drogach, będzie więc 
lepiej, jeśli nie będą 
wiedzieli, że jesteś innego wyznania.
Dziwne było istotnie, że ten wysoki urzędnik ostrzegał mnie przed prawowiernymi 
muzułmanami, do których sam przecież należał i że niemałą kwotę wolał powierzyć 
mnie, niż 
muzułmańskiemu kurierowi. Spotkanie z pielgrzymami nie napełniało mnie obawą, 
niepokoiło 
mnie raczej to, że stojący w przedpokoju Arnauci słyszeli każde słowo naszej 
rozmowy, 
wiedzieli więc, że mam zawieźć znaczną sumę pieniędzy. Byli to żołnierze, kapral 
i sierżant 
i wedle pojęć europejskich zasługiwali na zaufanie, ale Arnauta to rabuś z 
urodzenia i człowiek 
skłonny do gwałtownych czynów. Poza tym Arnauta jest najbardziej muzułmański ze 
wszystkich 
muzułmanów, niezbyt mi było więc na rękę mieć tych dwóch drabów za towarzyszy 
podróży. 
Zwierzyłem się z tym po cichu mudirowi, który odpowiedział na to:
– Nie obawiaj się! Zobowiążę ich przysięgą, a ta jest dla nich tak święta, że 
nie złamią jej 
pod żadnym warunkiem.
Mimo tego zapewnienia, moje słowa odniosły taki skutek, że nie mówił już tak 
głośno, 
a pieniądze wyliczył mi tak cicho, że w przedpokoju niepodobna było tego 
usłyszeć. Znajdowały 
się one w mocnym, skórzanym pasie, którym miałem opasać się pod kamizelką. 
Musiałem to 
wszystko zrobić w jego obecności, potem on zawołał Arnautów, by im mnie 
przekazać. 
Przysięgli mu na proroka, że będą czuwali nad moim bezpieczeństwem, jak nad 
swoim własnym, 
dopóki będę pod ich opieką. To usunęło moje wątpliwości, chociaż spodziewałem 
się po nich 
wszystkiego, to przecież nie mogłem przypuścić, żeby złamali takie 
przyrzeczenie.
Następnie wali wyprowadził mnie aż na dziedziniec i stał tam, dopóki nie 
odjechałem, czym 
oddał mi taki zaszczyt, jaki mało komu dostawał się w udziale.
– Niech cię Allah prowadzi i opiekuje się tobą! – zawołał za mną, chociaż byłem 
niewiernym. Nie wiedział wtedy, jak potrzebna miała wkrótce stać się ta opieka.
Najpierw, zaraz za miastem, przekonałem się, jak surowymi mahometanami byli obaj 
Arnauci. Zaledwie minęliśmy ostatni dom, zsiedli z koni, a sierżant poprosił:
– Effendi, pozwól nam odmówić modlitwę podróżną! Każdy prawdziwy wierny wyrusza 
w taką drogę o popołudniowej modlitwie, my zaś wyjechaliśmy przed południem. 
Jako 
chrześcijanin nie wiesz, że ściągnęliśmy tym na siebie gniew Allaha, musimy go 
więc przebłagać 
tą modlitwą.
Poodpinali czapraki, żeby ich użyć jako dywanów do modlitwy, czego jeszcze nigdy 
przedtem nie widziałem, uklękli na nich i odprawili, z twarzą zwróconą ku Mekce, 
modły, które 
przedstawili mi jako pilne. Czy była to istotnie sprawa ich uczuć, czy też 
chcieli mi zaraz na 
początku podróży pokazać, że uważają mnie wprawdzie za oddanego ich opiece, lecz 
równocześnie za giaura? Jako żołnierze podlegali dyscyplinie, a więc przywykli 
do wyruszania 
nie tylko o popołudniowej porze. Konieczność wojskowa wymagała często obejścia 
obrzędów 
religijnych.
Pozwoliłem im, nie mówiąc ani słowa, a uzyskany w ten sposób czas wolny zużyłem 
na 
obejrzenie pisma otrzymanego od walego. Na mocy tego pisma mogłem żądać tego 
wszystkiego, 
co należało s, kurierowi padyszacha. Było mi to bardzo na rękę. Ciekawość 
skłonił mnie także do 
otwarcia sakiewki, w której znajdowała się zapłata za konia. Był to wierzchowiec 
całkiem 
zwykły, a kwota w sakiewce przekraczała ośmiokrotnie jego wartość. Wali nie mógł 
go 
potrzebować dla siebie i kupił go tylko dlatego, żeby mi w ten sposób zrobić 
podarunek. Nie 
przyszło mi więc wcale na myśl gniewać się na niego.
Gdy w dziesięć minut potem skończono modlitwę, pojechaliśmy dalej. Arnauci 
zachowywali 
względem mnie zupełne milczenie. Mówili do mnie tylko wtedy, kiedy ich o coś 
zapytałem, 
a odpowiadali tak krótko, iż wiedziałem, że nie zależy im na tym, aby poznać 
mnie jako 
człowieka rozmownego. Rozmawiając ze sobą nie używali ani języka tureckiego ani 
arabskiego, 
lecz narzecza Mireditów, z którego rozumiałem wszystkiego ze trzydzieści słów. 
Jechali albo za 
mną albo przede mną i nie troszczyli się o mnie więcej niż o zeszłoroczny śnieg. 
Kiedy około 
południa kazałem się zatrzymać w pewnej wsi i zażądałem od sołtysa obiadu, 
chcieli zabrać się 
do jedzenia, skoro je tylko przyniesiono, jak gdyby mnie wcale nie było lub jak 
gdybym miał 
zadowolić się resztkami. Sierżant, nie troszcząc się o mnie, wziął miskę od 
sołtysa, usiadł z nią 
obok towarzysza i wyciągnął już palce, by do niej sięgnąć, kiedy ja, nie 
rzekłszy ani słowa, 
odebrałem im miskę, a odszedłszy na bok, usiadłem, wziąłem ją między nogi, 
wydobyłem łyżkę 
i zacząłem jak najspokojniej jeść.
– Effendi, jedzenie należy także do nas! – zawołał gniewnie sierżant.
– Zaczekajcie! – odparłem krótko, jedząc dalej.
– Jesteśmy prawowiernymi muzułmanami. Nam nie wolno spożywać tego, co zostawi 
chrześcijanin!
– A ja jestem prawowierny chrześcijanin, który wyświadczyłby wam cześć, 
pozwalając wam 
jeść z sobą, gdybyście byli oficerami. Basza Said Kaled oddał mi was pod 
rozkazy, a nie mnie 
wam. Zapamiętajcie to sobie!
Zamilkli i odeszli do domu, aby kazać podać sobie coś innego do jedzenia, ale 
odtąd 
zachowywali się wobec mnie jeszcze bardziej odpychająco. W Jachsza-Chan nie 
widziałem ich 
od chwili, kiedy zsiedliśmy z koni aż do następnego rana, kiedy dosiadłem konia, 
by ruszać 
w dalszą drogę. Do obrony ich nie potrzebowałem, gdyż sam się umiałem obronić, a 
ponieważ 
raczej mi przeszkadzali, niż przydawali się na coś, wolałem ich wcale nie brać. 
Zwłaszcza 
w drugim dniu zauważyłem, że wszędzie gdzie się zatrzymaliśmy, mówili o mnie 
jako 
o chrześcijaninie. Mogło to mieć dla mnie nieprzyjemne skutki.
W Jachsza-Chan dostaliśmy świeże konie, a nazajutrz znowu potrzebowałem 
świeżych, 
zwłaszcza że dzisiejsza jazda była bardzo forsowna, gdyż dopiero pod wieczór 
przybyliśmy przez 
Balczyk do Paszakoi. Znajdował się tam chan, przed którym zsiedliśmy z koni.
Ponieważ moim obrońcom ani na myśl nie przeszło troszczyć się o mnie, sam 
zawołałem 
oberżystę i przedstawiłem moje życzenia.
Ujrzawszy dokument walego, poskrobał się z zakłopotaniem w głowę za uszami 
i powiedział:
– Jeść dostaniecie, ale czy konie także, w to wątpię. Tutaj jest już effendi, 
który także ma 
pismo walego i także zamówił konie dla siebie.
– Ile?
– Dwa.
– Mnie potrzeba trzech. Tyle chyba dostanę?
– Spróbuję, ale on weźmie najlepsze, bo przybył prędzej od ciebie. Pewno zna się 
na 
koniach, gdyż widziałem w jego piśmie, że jest kierownikiem stadniny z 
Malatijeh.
Wszedłem do budynku, by porozumieć się z tym effendim i zastałem tam młodego 
Turka 
o poważnej powierzchowności, który przypadkiem zmierzał także do Kaisarijeh i 
gotów był 
odbyć drogę razem ze mną. Tylko tyle mówiliśmy z sobą, gdyż on okazał się bardzo 
małomówny 
i powściągliwy, a ja byłem tak znużony, że spożywszy tylko kilka kąsków 
położyłem się zaraz.
Nazajutrz rano moi Arnauci nie pokazywali się. Gospodarz powiedział, że wzięli 
dwa 
najlepsze konie i odjechali. Sądziłem, że uważali to za poniżenie swej 
mahometańskiej godności, 
gdyby mieli odprowadzać mnie dalej, dowiedziałem się jednak ku mojemu zdumieniu, 
że nie 
pojechali z powrotem w kierunku Andory, lecz dalej naszą drogą. To mnie 
zastanowiło. 
Wiedzieli, że wiozłem pieniądze, postanowiłem więc mieć się na baczności.
Celem drogi na dziś było Boghaslajan, a kierownik stadniny zgodził się na to. 
Dostaliśmy 
wprawdzie trzy konie, ale bardzo liche. Ja potrzebowałem jednego, on dwóch, bo 
miał z sobą 
pakunki. Bardzo mi to było na rękę, gdyż znał dobrze drogę, lecz poza tym nic mi 
nie przyszło 
z jego towarzystwa, gdyż był co najmniej tak samo małomówny, jak wczoraj. 
Zauważyłem, że 
mierzył mnie skrycie badawczym wzrokiem i że twarz jego nie okazywała przy tym 
nieprzyjaznego wyrazu. Czuł widocznie ochotę do zawarcia ze mną bliższej 
znajomości, ale nie 
znajdował widocznie szczególnego powodu do tego.
Dzisiaj zaznaczyło się silniej, niż poprzednich dni, że zbliżał się czas 
pielgrzymek. Mijaliśmy 
poszczególne grupy i całe orszaki pobożnych mahometan, dążących do punktu 
zbornego tej 
prowincji.
Pozdrawiałem na wszystkie strony, lecz nie odpowiadałem okrzykami na zwrócone do 
nas 
okrzyki. Dziwiłem się, że mój towarzysz zachowywał się tak samo. Nie słyszałem 
ani razu, żeby 
zawołał uświęconym zwyczajem „Allahu!”. Ludzie uważali to nasze zachowanie się 
za 
niereligijne i byliby nas zaczepiali, gdybyśmy ich czym prędzej nie mijali. Raz 
tylko około 
południa uderzył mnie postępek pewnego człowieka, należącego do takiej właśnie 
małej 
pielgrzymki, którą właśnie mijaliśmy. Ujrzawszy mego towarzysza, zawołał głośno:
– Es sabbi, es sabbi! Patrzcie na niego! Spluńcie przed nim! Naplwajcie na 
niego! Ściągnijcie 
z konia tego odszczepieńca, który odsunął się od Allaha i proroka! Przekleństwo 
na jego duszę!
Towarzysze tego człowieka zawtórowali mu wrzaskiem i chcieli uczynić zadość temu 
wezwaniu, lecz Turek puścił konia cwałem, a ja uczyniłem to samo. Pędząc szybko 
jeszcze długo 
za sobą słyszeliśmy wycia: „Przekleństwo na jego duszę, przekleństwo na jego 
duszę!”. Dopiero, 
kiedy odjechaliśmy tak daleko, że nic już nie było widać i słychać, mój 
towarzysz zwolnił biegu 
i rzekł z zakłopotaniem:
– Musimy się rozstać, effendi, gdyż obecność moja może narazić cię na 
niebezpieczeństwo.
– Dlaczego? Czemu oni cię obrażają?
– Ponieważ zdaje im się, że mają do tego prawo. Byłem ongiś muzułmaninem, lecz 
teraz 
jestem chrześcijaninem, katolikiem, który uważany tutaj jest za coś gorszego niż 
chrześcijanin 
grecko-orientalny lub ormiański. Teraz już mnie znasz i możesz splunąć przede 
mnie!
– Tego nie zrobię, gdyż musiałbym plunąć na samego siebie, albowiem także jestem 
chrześcijaninem.
Na to mój towarzysz wyprostował się w siodle, spojrzał na mnie wesołymi oczyma i 
zawołał:
– Ty chrześcijanin? A ja uważałem cię za bardzo surowego wyznawcę proroka, gdyż 
powiedziałeś mi wczoraj, że masz wstąpić do abdala Osmana Beja. Ten człowiek nie 
chce mówić 
z chrześcijanami.
– To, co ja mam mu powiedzieć, jest tego rodzaju, że rozmówi się ze mną.
– W takim razie jest to chyba coś bardzo dobrego. Spodobałeś mi się od razu, gdy 
cię 
wczoraj zobaczyłem. Gdybym wiedział, że także jesteś chrześcijaninem, inaczej 
byłbym się 
zachował. Przebacz mi to, effendi!
Podał mi rękę, którą ja uścisnąłem.
– Ty podobałeś mi się także – odpowiedziałem mu – jeśli więc pozwolisz, to 
zostanę z tobą. 
Niech sobie lżą ci ludzie. Przecież mogą nas dosięgnąć tylko słowami, ale nie 
grożą nam żadnym 
niebezpieczeństwem. Wspomniałeś o abdalu Osmanie, czy znasz go może?
– Spojrzał przed siebie i zawołał:
– Czy go znam? To twórca mojego życia, ojciec mój, a ja jestem jego synem, 
jedynakiem.
– Jak to? Więc to ty byłeś u walego?
– Tak. Wali jest przyjacielem mojego ojca, a mnie także lubi, chociaż gniewa się 
na mnie za 
moje odstępstwo. O effendi, jakże uszczęśliwiła mnie ta religia, a jak 
unieszczęśliwiła boleść, 
którą musiałem sprawić mojemu ojcu i matce! Ty tego pojąć nie zdołasz!
– Pojmuję. Twój ojciec jest bardzo surowym i gorliwym wyznawcą islamu, a ty jako 
jedyne 
dziecko porzuciłeś koran. Ja znam biblię i koran, jasne ożywcze światło 
chrześcijaństwa 
i rozżarzony, palący pożar nauk Mahometa. Znam także serce ludzkie i rozumiem 
to, że cię 
ojciec odepchnął.
– On mnie nie tylko odepchnął, lecz nawet przeklął. Wszak słyszałeś, że nazywano 
mnie es 
sabbi, przeklęty!
Był to człowiek silnego charakteru, a jednak łzy stanęły mu w oczach, gdy mówił 
dalej:
– I nic go ze mną nie zdoła pogodzić, chyba tylko mój powrót do nauk islamu. 
Tego jednak 
zrobić nie mogę!
– Pozostań wiernym! Ojciec niebieski stoi nieskończenie wyżej od ziemskiego, a 
miłość 
Boża zastąpi ci ludzką, którą utraciłeś.
– Utraciłem ją, ale także zyskałem. Miłość ojca zamieniła się w nienawiść i 
klątwę, lecz 
w zamian za to zdobyłem inną miłość i ona to doprowadziła mnie do prawdziwej 
wiary. Czy 
chcesz, żebym opowiedział ci, jak to się stało?
– Bądź pewien, że zajmie to mnie w najwyższym stopniu!
– Dowiedz się zatem, że tak samo jak ojciec, byłem oficerem. Nazwisko ojca i 
przyjaźń 
baszy Said Kaleda były dla mnie takim poparciem, że prędko awansowałem. Miałem 
dwadzieścia cztery lata, kiedy zostałem kapitanem angorskich dragonów w 
Kaisarijeh. W służbie 
dostałem się do domu konsula francuskiego, katolika. Poznałem jego córkę, 
pokochałem ją, 
zdobyłem jej wzajemność i doszedłem dzięki niej do prawdy wiary 
chrześcijańskiej. Wybacz, że 
opowiem obszernie! Były to ciężkie czasy walk i wątpliwości, szczęścia i 
największej boleści. 
Miłość była mi przewodniczką, a przekonanie podporą, której się mocno trzymałem. 
Porzuciłem 
dotychczasową wiarę, nie z przywiązania do ukochanej, lecz w pełnym przekonaniu, 
że nie droga 
Mahometa, ale droga Chrystusa prowadzi do nieba. Ojciec mnie odepchnął i 
przeklął, musiałem 
odejść z wojska, lecz narzeczona dochowała mi wiary, a konsul przyrzekł mi rękę 
córki, skoro 
tylko znajdę coś w zamian za utraconą posadę. Starałem się przez wiele, wiele 
miesięcy, lecz 
wszędzie odmawiano odstępcy i przeklętemu. Wreszcie zwróciłem się do baszy Said 
Kaleda, 
mego dawnego protektora, który został tymczasem walim w Angorze. Gniewał się na 
mnie, nie 
mógł przebaczyć odstępstwa, ale lubił mnie i kazał przyjść do siebie. Teraz jadę 
od niego i mam 
w kieszeni dekret na kierownika stadniny w Malatijeh. Ta stadnina sułtańska 
znajduje się 
niedaleko stąd, ale w innej prowincji, nie mam więc już powodu obawiać się 
prześladowania, 
a mimo to będę blisko ojca, by móc pochwycić każdą sposobność do pogodzenia się 
z nim. 
Niechaj Bóg błogosławi walemu; to surowy człowiek, ale wiemy i prawdziwy 
przyjaciel!
– Tak, on jest taki. Polecił mi przecież pomówić z twoim ojcem o tobie i 
nakłonić go, jeśli się 
da, do zgody.
– Rzeczywiście prosił cię o to?
– Tak. Nie mówił wprawdzie wyraźnie, nie chcąc wkładać ręki w cudzą ranę, teraz 
jednak 
wiem już, co miał na myśli. Jeśli pozwolisz chętnie wywiążę się z tego 
polecenia.
– Raczej nie czyń tego, effendi! Próba się nie uda i wszystko mogłoby się 
popsuć. Gdybyś 
nie był chrześcijaninem, to byłaby inna sprawa! Ojciec cię przyjmie u siebie 
jako posła od 
walego, ale skoro tylko dowie się, że jesteś chrześcijaninem, poszczuje cię 
psami!
– O to się nie boję, gdyż niosę mu wesołą wiadomość, na którą czeka daremnie od 
piętnastu 
lat.
– Od piętnastu lat? To chyba ta wiadomość dotyczy jego pensji!
– Tak, przyznano mu ją, a ja mam przy sobie całą kwotę z procentami i procentami 
od 
procentów za piętnaście lat.
– Co za szczęście, co za szczęście! Mój ojciec został pustelnikiem i 
mizantropem, nie tylko 
z gniewu o to, że odmówiono mu wypłaty, lecz także dlatego, iż był tak ubogi, że 
bez pensji 
zaledwie zdołał wyżyć. Ja sam dzieliłem się z nim moim żołdem, który potem 
utraciłem. Tak, 
teraz także już wierzę, że cię przyjmie uprzejmie i że będziesz mógł pomówić z 
nim o mnie. Daj 
Boże, żeby to odniosło skutek!
– Przyszło mi na myśl coś jeszcze. Czy nie byłoby lepiej, gdybyś ty zaniósł te 
pieniądze?
– Nie, nie! On gotów ich nie przyjąć. Ty musisz mu je zanieść, a nie ja. Jedno 
tylko mogę 
uczynić; oto zatrzymam się gdzieś w pobliżu, abyś mógł mnie zawiadomić, jeśli 
powiodą się 
twoje starania.
– Czy jest tu jakieś miejsce nadające się do tego?
– Tak. Zaraz ci pokażę. Jak to dobrze, wspaniale, że się spotkaliśmy! Może 
przyniosę 
narzeczonej nie tylko posadę, lecz i zgodę z ojcem. Powiedz, co mogę dla ciebie 
uczynić, 
effendi? Będę ci przyjacielem do końca życia!
– A ja ofiaruję ci moją przyjaźń, chociaż po rozstaniu się nie zobaczymy się już 
prawdopodobnie nigdy. Ojczyzna moja jest daleko!
– Gdzie?
– W Alemanii, gdzie prawdopodobnie nigdy nie będziesz. Mimo to wspominać cię 
będę 
serdecznie.
Łatwo sobie wyobrazić, że teraz zachowywaliśmy się wobec siebie inaczej niż 
przedtem. 
Mój młody towarzysz ożywił się tak, jak rzadko widzi się to u Turka, i w ciągu 
krótkiego czasu 
opowiedział mi historię całego swojego życia. Niestety kilka razy przerywano nam 
rozmowę 
nienawistnymi okrzykami. Im bardziej zbliżaliśmy się do Boghaslajan, tym więcej 
spotykaliśmy 
udających się na pielgrzymkę mahometan, którzy go znali, musiał więc wysłuchiwać 
najnikczemniejszych obelg. Skręcaliśmy więc często w pole, aby uniknąć tego 
rodzaju 
przykrości. W Boghaslajan nawet oberżysta nie chciał go przyjąć i dopiero po 
kilkakrotnym 
powołaniu się na pismo walego, ze strachu przed karą, poczuł się zmuszony dać 
nam kwaterę, 
jadło i postarać się nazajutrz o trzy świeże konie. Zbudziło to we mnie 
przeczucie, że może 
będzie nam jeszcze gorzej.
Rozdział II
Nie z troski o nasze bezpieczeństwo, lecz ze względu na siebie i spokój domowy 
gospodarz 
zwrócił nam uwagę, że nie powinniśmy pokazywać się innym gościom. Ostrzegł nas, 
że izba jest 
pełna pielgrzymów, którzy tu zostaną na noc i zaprowadził nas za dom, na miejsce 
otoczone 
czterema na pół zwalonymi glinianymi ścianami, które nazwał ogrodem kwiatowym. 
Był tam 
prawie zeschły krzak jaśminu, zwiędła cytryna i róża z dwoma pączkami, z 
robakami w nich 
i niezliczonymi mszycami na liściach. Jeden kąt nakryty był płótnem i miał 
zastępować namiot, 
altanę, czy też coś podobnego. W drugim kącie rosła taka masa trawy, że jeden 
królik zjadłby ją 
w ciągu pięciu minut.
– Tu musicie się przespać, jeśli nie chcecie by wam przeszkadzano – rzekł 
gospodarz, 
wskazując na płótno. – Każę tu przynieść wasze rzeczy, a potem postaram się o 
jedzenie.
Po tych słowach odszedł, gdyż wydało mu się niemożliwe, żebyśmy mogli mieć 
jeszcze 
jakieś życzenia. Co do mnie, mogłem w tym niezwykłym ogrodzie spać tak samo 
chętnie jak 
wewnątrz brudnego domu, a Turek nie myślał teraz o niczym innym jak o pogodzeniu 
się 
z ojcem. Wszystko inne było mu obojętne.
Wkrótce oberżysta przywlókł rzeczy mojego towarzysza, gdyż ja swoje od razu 
wziąłem ze 
sobą, a potem podał nam jadło: suchy i łykowaty placek nasycony spleśniałą 
oliwą. Woda 
znajdowała się w dzbanku z odbitym brzegiem i bez ucha, co na Wschodzie nie 
pozbawia jeszcze 
naczynia jego doskonałości. Podając nam te delikatesy, powiedział z miną wielce 
poważną:
– Cieszcie się, że was tutaj zaprowadziłem! Właśnie znowu pytali o was dwaj 
Arnauci.
– Jacy Arnauci? – zapytałem, gdyż znów we mnie wstąpiło podejrzenie.
– Byli tu dziś po południu. Pytali o was zaraz po przyjeździe, szczególnie o 
ciebie – odparł, 
zwróciwszy się do mnie. – Ostrzegali mnie, żebym cię nie przyjmował, ponieważ 
jesteś 
chrześcijaninem i chcesz się przyłączyć do pielgrzymów, aby poznać święte 
obrzędy i wyszydzić 
je potem.
– Tak, chrześcijaninem jestem, to prawda, ale właśnie dlatego nie mam nic 
wspólnego 
z waszymi świętymi obrzędami. Ty nie powiedziałeś jeszcze tym Arnautom o naszym 
przybyciu?
– Nie.
– To nie mów im tego! Jeśli się wygadasz, doniosę o tym walemu, od którego mam 
polecenie. Gdzie ci Arnauci?
– W stajni, całkiem w tyle, tam gdzie znajduje się pasza.
– Ukryli się?
– Tak.
– Czy to dla ciebie nie dowód, że zamierzają coś złego i mają nieczyste 
sumienie?
– Nie, gdyż powiedzieli mi, że ich wysłano za wami, żeby was pilnowali, a w 
razie potrzeby 
uwięzili.
– To straszne kłamstwo, gdyż o moim towarzyszu nic właściwie nie wiedzą, a mnie 
wali 
oddał ich na służbę, jak to możesz wyczytać w moim piśmie. Oni woleli jednak 
uciec, 
a dlaczego, o tym się jeszcze dowiem. A zatem nie mów nic o naszej obecności, bo 
mogłaby cię 
spotkać za to kara. A na jutro przygotuj zawczasu konie, bo chcemy bardzo 
wcześnie wyruszyć.
Odszedł. Nie bałem się niczego i ani przez myśl mi nie przeszło stchórzyć przed 
Arnautami, 
ale moje domysły i obecne wiadomości kazały mi jak najszybciej pozbyć się 
pieniędzy, które 
z sobą wiozłem, dlatego chciałem jutro wyruszyć jak najwcześniej.
O jedzeniu nie było mowy. Zbadaliśmy zaraz wnętrze namiotu, aby ułożyć się do 
snu. Stała 
tam ławka, na której nie było miejsca nawet dla jednego człowieka, 
rozciągnęliśmy się więc na 
dworze i zasnęliśmy niebawem snem sprawiedliwych, chociaż niezupełnie byliśmy 
bezpieczni 
wobec Arnautów, którzy mogli przypadkowo wejść do ogrodu. Zdałem się jednak na 
mój dobry 
słuch, który zbudziłby mnie za najlżejszym szmerem.
Wstaliśmy, mimo niewygodnego posłania, później niż zamierzaliśmy. Był już jasny 
dzień, 
a do naszego ogrodu dolatywały głosy pielgrzymów szykujących się do wyruszenia. 
Ponieważ ze 
względu na Turka nie mogliśmy się im pokazać, zaczekaliśmy dopóki nie ucichło i 
dopiero 
wtedy wyszliśmy z ogrodu na dziedziniec. Pierwszymi, których dostrzegliśmy byli 
Arnauci. Stali 
w otwartej bramie i spoglądali w stronę, z której się nas spodziewali, chociaż o 
tej godzinie 
trudno było liczyć na nasze przybycie.
– Tam stoją! – rzekł mój towarzysz. – Wróćmy do ogrodu!
– Nie. Oni tu mogą stać jeszcze godzinami. Gdybyśmy chcieli zaczekać, póki nie 
odjadą, 
stracilibyśmy zbyt wiele czasu. Zresztą skoro już nastał dzień, nie zależy mi na 
tym, czy nas 
zobaczą, czy nie.
Poszliśmy więc przez dziedziniec ku domowi. Usłyszawszy nasze kroki Arnauci 
obejrzeli się 
i zdziwili się niemało ujrzawszy nas nadchodzących. Sierżant ruszył się, by się 
oddalić i zniknąć 
między domami, lecz ja zawołałem do niego:
– Stój! Dokąd idziesz? Czy nie wiesz, że należysz do nas? Odwrócił się i zbliżył 
powoli. 
W twarzy jego można było wyczytać ponury opór. Kapral ruszył za nim, by mu pomóc 
w obronie.
– Pojechaliście sobie na przechadzkę, nie spytawszy się nas o pozwolenie – 
rzekłem. – Said 
Kaled basza pouczy was o tym, czy możecie bezkarnie pozwalać sobie na coś 
takiego.
– Powiedz mu o tym! – odparł sierżant.
– Tak, doniosę mu o tym.
– Ale szybko, bo mogłoby być za późno!
– Postaram się o to, żeby nie zaszło nic takiego, co uwolniłoby was od 
zasłużonej kary.
– Czyń, co chcesz; nas to nie obchodzi. Nie będziemy towarzyszyli giaurowi, a ty 
nie masz 
prawa nam rozkazywać. Ty pojedziesz, gdzie się tobie spodoba, a my zrobimy 
także, co nam się 
zechce.
– Pewnie, że zrobię, co mi się spodoba, ale czy wam się także uda zrobić to, co 
wy chcecie, 
to inna sprawa. Mógłbym wam odebrać konie, bo ja je zarekwirowałem, zostawię was 
jednak tak 
i życzę, żeby wam się gorzej nie powiodło.
Gdyby byli rozumni, domyśliliby się o czym mówiłem. Odwróciłem się od nich i 
poszedłem 
do domu, by poszukać gospodarza. Znalazł się wkrótce i oświadczył nam, że w 
stajni znajdują się 
świeże konie. Wypiwszy kawę, którą nam podał, udaliśmy się do stajni, żeby 
obejrzeć konie. 
Zastaliśmy trzy wierzchowce, ale po bliższym zbadaniu przekonałem się, że tylko 
jeden był 
świeży. Gdy zaraz zapytałem o powód tego stanu rzeczy, dowiedziałem się, że 
Arnauci odjechali, 
kiedy piliśmy kawę. Zabrali najlepsze konie, a nam zostawili zdrożone, na które 
chcąc nie chcąc 
musieliśmy wsiąść, ponieważ w tej małej norze nie było więcej koni. Nie 
rozpaczałem z tego 
powodu, gdyż tego dnia zamierzaliśmy dostać się tylko do Urumdżili, dokąd z 
Boghaslajan 
można zajechać w pięć godzin.
Droga wiodła nas poboczną rzeczką Tarli. Przez pewien czas mieliśmy przed sobą 
otwarte 
pole. Gdy potem Turek powiedział, że niebawem będziemy przejeżdżali przez duży i 
gęsty las, 
odrzekłem:
– Musimy być bardzo ostrożni, gdyż zapewne tam ukryli się nasi Arnauci.
– Ukryli się, w jakim celu?
– Aby nas zamordować.
– Zamordować? Czy dobrze słyszę? Czy mówisz to poważnie, ef-fendi?
– Tak.
– Uważasz więc za morderców tych, którzy mieli nas bronić?
– Za morderców i rabusiów. Nie powiedziałem ci bliższych szczegółów, ale 
ponieważ moim 
zdaniem nadchodzi chwila rozstrzygająca, pouczę cię o wszystkim. Oni byli przy 
tym, kiedy wali 
mówił o pieniądzach przeznaczonych dla twego ojca i wiedzą, że je wiozę. O taką 
sumę mogą 
pokusić się nawet uczciwsi ludzie niż Arnauci.
– Przerażasz mnie! Czyżby dla pieniędzy oddalili się od nas, a nie dlatego, że 
jesteśmy 
chrześcijanami?
– Z pewnością.
– Ależ oni otrzymali od Said Kaleda surowe rozkazy, a jako żołnierze musieliby 
w dwójnasób odpokutować za nieposłuszeństwo!
– Do tego złożyli nawet przysięgę, że spełnią swoją powinność. Jeśli jednak 
sobie dobrze 
przypominam, to tekst owej przysięgi był taki, że da się obejść. Przysięgli, że 
dopóki będę pod 
ich osłoną będą troszczyli się o moje bezpieczeństwo jak o swoje. Ponieważ zaś 
rozstali się ze 
mną, uważają się za zwolnionych z tego przyrzeczenia.
– To są podejrzenia, których ja nie podzielam. Wszak są to osoby godne zaufania.
– Na jakie zaufanie zasługują pokazali nam już wyraźnie. Jeśli zamierzali tylko 
odłączyć się 
od nas, to mogli wrócić do Angory i powiedzieć tam, że ich odesłałem do domu. 
Czemu jednak 
puścili się w dalszą drogę, a co najważniejsze, czemu nie jechali za nami, lecz 
przed nami? 
Jestem pewien, że chodzi im o pieniądze.
– Pozwól mi jeszcze na jedną uwagę. Oni są twoimi obrońcami i gdyby ci się coś 
stało, na 
nich padłoby podejrzenie walego. Oni wiedzą o tym tak samo, jak ja, który ci o 
tym mówię.
– Zważ, że mają wielki wybór wymówek. Powiedzieliby, że napadnięto na mnie, 
ponieważ 
się od nich odłączyłem. Zresztą suma, jaką wiozę przedstawia dla tych ludzi 
majątek, nawet 
gdyby się nią podzielili. Nie wróciliby wcale do służby, lecz udali się 
gdziekolwiek, żeby ich nie 
znaleziono, co wobec wielkości sułtanatu i panujących w nim stosunków byłoby 
drobnostką. Ty 
możesz wątpić, ja jednak jestem pewien, że się nie mylę.
– W takim razie musimy się starać ich unikać.
– Czy jest inna droga do Urumdżili?
– Stąd właściwie nie ma, możemy jednak pojechać w prawo do Hadżi Bektasz, a 
potem 
w połowie drogi zawrócić przez lasy i góry.
– Do tego nie czuję ochoty. Jak długo trzeba by okrążać?
– Przybylibyśmy do celu dopiero wieczorem.
– Mielibyśmy więc stracić pół dnia z powodu opryszków? Nie, jedziemy dalej!
– A jeśli rzeczywiście zaczają się na nas w lesie? Wprawdzie chodzi im tylko o 
ciebie, ale 
mnie także będą chcieli zabić, gdyż świadczyłbym przeciwko nim gdybym został 
przy życiu.
– Byłeś oficerem, spodziewam się więc, że nie będziesz się bał!
– Zaiste, nie znam trwogi, nie chcę tylko być nierozmyślny. Przeciwko kuli 
ukrytego w lesie 
mordercy nie pomoże najbardziej bohaterska odwaga.
– Wiem o tym i nie wymagam też bohaterstwa. Wystarczy trochę przezorności.
– Czy przezorność powie ci, gdzie siedzi morderca, żebyś go mógł uniknąć?
– Tak. Nie obawiaj się! Mam w takich rzeczach więcej doświadczenia, niż 
przypuszczasz. 
Przypatrz się drodze, którą jedziemy! Grunt jest tutaj miękki, a na nim ślady 
wszystkich, którzy 
przeszli tędy dziś rano. Jeszcze wyraźniej odcisnęły się ślady kopyt. Dopóki 
mamy te ślady, 
jesteśmy bezpieczni, gdyż zanim Arnauci się zaczają, muszą sprowadzić konie z 
drogi, aby je 
ukryć.
– Masz widocznie lepsze oczy ode mnie, gdyż ja nie mogę odróżnić śladów kopyt od 
śladów 
ludzkich. W każdym razie niebezpiecznie iść za nimi.
– Nie. Gdy wjedziemy w las, zostaniesz nieco za mną i będziesz bezpieczny. 
Resztę zostaw 
mnie.
Nie wątpiłem, że mój towarzysz nie był tchórzem, ale musiałem go jeszcze długo 
przekonywać, zanim mi zaufał i puścił się ze mną w dalszą drogę. Nie należy 
sądzić, że 
jechaliśmy po utartym gościńcu. Była to droga udeptana przypadkowo. Można było 
iść szeroko 
i dowolnie z niej zbaczać. Później zwęziła się i przybrała wyraźniejszą 
szerokość, gdyż 
prowadziła przez las. Tworzyły go z początku niskie zarośla, z których wznosiły 
się 
poszczególne drzewa.
Z boku mieliśmy małą rzeczkę, dzięki której grunt był jeszcze wilgotniejszy niż 
przedtem, 
a odciski kopyt zrobiły się jeszcze wyraźniejsze. Gdy już wjechaliśmy w las, 
zatrzymałem się, 
zsiadłem z konia, odpiąłem pas i założyłem go koniowi na szyję, potem 
przywiązałem strzemię 
do gurtu siodłowego i wskoczyłem znowu na konia. Oddawszy Turkowi strzelbę, żeby 
mi nie 
zawadzała, powiedziałem mu, żeby postępował za mną powoli, a ja pojadę naprzód. 
Domagał się 
wyjaśnienia, dlaczego to czynię, lecz ja nie chciałem teraz wdawać się w 
rozmowę.
Należało wybadać miejsce, w którym ukryli się Arnauci, aby nie pokpić całej 
sprawy, 
w każdym razie niebezpiecznej. Musiałem więc jechać sposobem indiańskim tak, 
żeby mnie 
osłaniał brzuch konia. Po stronie rzeczki pewnie się nie ukryli, po tej więc 
stronie włożyłem rękę 
za pas, a z drugiej strony nogę w przymocowane do siodła strzemię. W ten sposób 
jedna noga 
spoczywała na siodle, a druga wisiała w powietrzu. Trzymając się ręką pasa, a 
więc szyi 
końskiej, nie siedziałem na koniu, lecz wisiałem mu na boku, co go tak 
zmieszało, że z początku 
nie chciał iść. Posłuchał jednak wreszcie, a gdy raz ruszył z miejsca, łatwo dał 
sobą kierować.
Nie oglądając się na prawo ani na lewo, miałem oczy zwrócone w ziemię, żeby nie 
przeoczyć 
żadnego śladu. Arnauci jechali wolno, aby nie doścignąć znajdujących się przed 
nimi 
pielgrzymów. Ponieważ my odjechaliśmy z Boghaslajan wkrótce po nich, byliśmy od 
nich dość 
blisko. Należało się spodziewać, że wkrótce osiągnę mój cel.
Jechałem cwałem, gdyż w tej pozycji było to dla mnie najwygodniejsze tempo. 
Głowę 
trzymałem pod szyją konia i dokładnie widziałem ślady, dopóki nagle nie zboczyły 
z drogi w las. 
To mi wystarczyło. Zawróciłem konia i puściłem się z powrotem. Niedaleko od 
miejsca, 
w którym zawróciłem konia usłyszałem krótki okrzyk. Znajdujący się tam Arnauci 
dostrzegli 
osobliwego jeźdźca, lecz nie poznali mnie, ponieważ pokazałem się im tylko na 
krótką chwilę.
Teraz wyprostowałem się w siodle i wróciwszy do Turka, oznajmiłem mu, że udało 
mi się 
znaleźć miejsce zasadzki. Teraz łatwo mogliśmy ją ominąć. Przebrnąwszy przez 
rzeczkę, 
zsiedliśmy tam pod drzewami z koni i prowadziliśmy je przez pół godziny przez 
las. Kiedy 
byliśmy już pewni, że niebezpieczne miejsce jest daleko za nami, wróciliśmy na 
drogę, na drugą 
stronę rzeczki i wydostaliśmy się z lasu, w którym czekała nas prawie niechybna 
zguba. 
Towarzysz mój, który Arnautów nie widział, dotychczas nie był jeszcze 
przekonany, że 
rzeczywiście żywili względem nas złe zamiary.
Odtąd droga prowadziła przez okolicę pagórkowatą, ożywianą na przemian to 
łąkami, to 
małymi laskami. Czasem dostrzegliśmy z boku wioskę, lub samotny dom, unikaliśmy 
jednak 
osad ludzkich, gdyż Turek, jako znany tutaj, nie chciał by go lżono. Nie 
wszystkich oczywiście 
spotkań można było uniknąć. Za każdym mimowolnym spotkaniem następowała scena, z 
której 
uchodziliśmy szczęśliwie.
– Es sabbi, es sabbi, przeklęty, przeklęty! – wołano za moim pożałowania godnym 
towarzyszem. – Oplwajcie go, ukamienujcie go, zwleczcie go z konia! Oby go Allah 
potępił, oby 
go spalił, oby go zniszczył!
Im dalej się posuwaliśmy, tym więcej ludzi spotykaliśmy po drodze, tym większy 
wydawał 
się ich fanatyzm i podniecenie. Wszyscy zmierzali do Kaisarijeh, gdzie, jak 
później zobaczyłem, 
gromadzili się pielgrzymi z całej okolicy. Biada człowiekowi, który nierozważnym 
czynem lub 
niebacznym słowem obraziłby wzmożoną czułość religijną tych ludzi! Kto nie jest 
mahometaninem woli ukrywać się między czterema ścianami. Nie widzieliśmy też ani 
jednej 
osoby, u której po ubraniu lub jakiejś innej oznace można by domyślić się, że 
jest 
chrześcijaninem.
Z czasem tyle gromad pielgrzymów zalewało drogi, że niepodobna już było ich 
omijać. 
Wszyscy spieszyli do Urumdżili, aby skorzystać z promu kursującego tu po rwącym 
Kizil Irmak 
pomiędzy Urumdżili a Kaisarijeh. Nie widziałem wśród nich ani jednego jeźdźca, w 
czym był 
dowód, że mieliśmy przed sobą najgorszą zbieraninę, którą najłatwiej wzburzyć. 
Tylko tu 
i ówdzie pędził ktoś nędznego osiołka z jeszcze nędzniejszym tobołkiem na 
grzbiecie.
Południe już minęło, kiedy ujrzeliśmy pierwsze uprawne pole. Zza płotów i drzew 
owocowych wznosiło się coś ceglanego, co miało wyobrażać minaret. Znaleźliśmy 
się w pobliżu 
Urumdżili.
Na prawo, może o dwa kilometry od miasta zauważyłem grupę kilku dębów 
azjatyckich 
z wielkimi owocami. Pod nimi stał między oliwkami i morwami domek, otoczony 
murem. Dalej 
czernił się smugą lasu horyzont. Turek wskazał na dom i powiedział:
– Tam mieszka mój ojciec, pustelnik. Możesz się tam z łatwością dostać między 
zagonami 
tytoniu i szafranu. Gdyby wyjątkowo brama była otwarta, nie wchodź na 
dziedziniec, bo psy by 
cię rozdarły. Zapukaj w miednicę wiszącą przed bramą!
– Dobrze. A gdzie ty będziesz tymczasem?
– Pojadę do lasu, który widzisz tam dalej. Jeślibyś mnie potrzebował, zawołaj, a 
ja cię 
zobaczę, gdy będziesz nadchodził. Jeśli dziś nie dasz znaku, to przypuszczę, że 
przenocujesz jako 
gość u ojca i zwrócę już jakoś na siebie twoją uwagę.
– Nie masz co jeść, a nie jedziesz do miasta. Będziesz tutaj głodny.
– Gdyby miasto nie było zapełnione pielgrzymami, pojechałbym do narzeczonej, ale 
na to 
będę mógł się odważyć dopiero, gdy nastanie wieczór. Głodny nie będę, bo na 
polach rośnie dość 
melonów, którymi się nasycę. Niech cię Bóg wspiera w twoich zamiarach!
Uścisnął mi rękę i odjechał ku lasowi, ja zaś zwróciłem konia pomiędzy zagony, 
aby dostać 
się do domu.
Stał on samotnie w skwarze słonecznym, a z koron drzew, wychylających się zza 
muru, 
zwieszały się powiędłe liście. Mur był bardzo wysoki i gruby, a w przedniej 
części znajdowały 
się drewniane wrota, teraz zamknięte. Obok nich wisiała na murze mała miednica z 
młotkiem. 
Zapukałem, a za murem rozległo się natychmiast szatańskie wycie psów, które 
trwało z pięć 
minut, a potem umilkło na wołanie jakiegoś głosu ludzkiego. Potem ten sam, 
kobiecy głos, 
zapytał czego żądam?
– Czy były pułkownik Osman Bej jest w domu? – odrzekłem.
– Ktoś ty?
– Wysłannik jego przyjaciela, baszy Said Kaleda, walego z Andory.
– Zaczekaj!
– Zeskoczyłem z konia i czekałem. Gdy minęło może pół godziny, usiadłem w bujnej 
trawie 
obok bramy. Znowu upłynęło z pół godziny. Zniecierpliwiony zadzwoniłem drugi raz 
i po 
nowym wyciu psów zapytał ten sam głos:
– Kto tam?
– Wciąż jeszcze poseł walego.
– Zaczekaj!
Usiadłem znowu i czekałem trzy godziny. Wtem przez pola nadeszło stare, 
pochylone, 
brudne i okryte łachmanami indywiduum, zatrzymało się przede mną, przypatrzyło 
mi się 
posępnym, kolącym wzrokiem kaprawych oczu i nie rzekło przy tym ani słowa.
– Czy jesteś z tego domu? – spytałem. Skinął głową, co miało oznaczać: tak.
– Czy pułkownik w domu?
Potrząsnął głową, czym chciał widocznie odpowiedzieć: nie.
– Mam z nim pomówić. Gdzie on jest?
Znów potrząsnął głową, na co ja wystrzeliłem ostatni nabój:
– Przynoszę mu pieniądze, dużo pieniędzy!
Strzał był celny, gdyż zaledwie przebrzmiało czarodziejskie słowo „pieniądze”, 
starzec 
zawołał cienkim głosem:
– Pieniądze, dużo pieniędzy? Czekaj, mój synku, zaczekaj odrobinę, ulubieńcze 
Allaha, 
posłańcze szczęśliwości! Idę po pułkownika. Jest teraz w mieście i wygłasza do 
pielgrzymów 
święte mowy. Jest przełożonym w sekcie czok keskinler, bardzo surowych i ma 
obowiązek razem 
z braćmi zakonnymi podnosić w wiernych zapał do świętej podróży.
Oddalił się bardzo szybko.
– Jak długo mam jeszcze czekać? – zdołałem za nim zawołać.
– Kilka minut, kilka minut! – odrzekł i zniknął.
Było mu widocznie bardzo pilno. Dziwna rzecz, jak wielką siłę mają pieniądze.
A więc pustelnik był przełożonym bardzo surowych mahometan. W takim razie miałem 
do 
czynienia z wielkim fanatykiem. Radość z posiadania nie była u niego mniejsza od 
pobożności, 
kiedy bowiem zdawało mi się, że posłaniec pewnie teraz dochodzi do miasta, już 
ujrzałem 
obydwóch nadchodzących stamtąd.
Pułkownik miał około sześćdziesięciu lat, wysoki wzrost, silną budowę ciała i 
surowy, 
ascetyczny, lecz przy tym śmiały wyraz twarzy. Przypatrywał mi się przez kilka 
chwil, a potem 
rzekł:
– Przynosisz mi pieniądze? Dawaj je tu! Od kogo?
– Od baszy Said Kaleda.
– Aha, to dar dla moich braci zakonnych. Daj mi je tu! Wyciągnął rękę.
– To nie dar, lecz coś zupełnie innego.
– Powiedz zatem co to za pieniądze.
– Tutaj nie powiem. Chciałbym o tej sprawie pomówić z tobą w mieszkaniu.
– To niemożliwe, bo ja nie wpuszczam do domu nikogo obcego.
– W takim razie żałuję. Poseł walego z Andory nie jest człowiekiem, którego 
można 
odprawić spod bramy, jak żebraka. Odchodzę.
Wsiadłem na konia, czemu on nie przeszkodził i dodałem:
– Pieniądze są twoją pensją, którą nareszcie otrzymałeś. Bądź zdrów!
– Stój! – zawołał na to, chwytając konia za uzdę. – Moja pensja? Zsiądź i wejdź 
do środka. Ja 
nie mogę cię puścić.
Zsiadłem, ociągając się pozornie, on zaś otworzył bramę kilku niezrozumiałymi 
dla mnie 
ruchami i wymówił kilka słów do trzech olbrzymich psów, stojących na czatach, na 
skutek czego 
odeszły. Starzec z kaprawymi oczami wziął mego konia i poszedł za swoim panem do 
wnętrza, 
urządzonego tak ubogo, że nie zasługiwało na nazwę domu. Jedynym urządzeniem 
izby, do 
której weszliśmy, był stary dywan. Na tym dywanie usiedliśmy.
To ubóstwo może być miarą tego, w jaki zachwyt wpadł pustelnik, kiedy mu 
wyliczyłem 
pensję za piętnaście lat razem z procentami i procentami od procentów. Rozpływał 
się 
z rozkoszy, pobiegł zawiadomić o tym żonę i wrócił, by oznajmić, że muszę być 
jego gościem 
i pójść z nim do miasta w celu powitania poszczególnych gromad pielgrzymów i 
poświęcenia 
chorągwi.
Nie była to oczywiście słynna chorągiew, którą corocznie wiozą do Mekki na 
białym 
wielbłądzie, mimo to wzięła mnie ochota, żeby skorzystać z zaproszenia.
Najpierw ugoszczono mnie pospiesznie tym, co było w chacie najlepszego, to jest 
mlekiem 
i kilkoma owocami. Podczas tego pułkownik obchodził się ze mną z taką 
uprzejmością, na jaką 
stać takiego odlud-ka, czyli żadną. Tylko na chwilę okazał swą radość, poczym 
znów wróciła mu 
dawna sztywność. Właściwej rozmowy nie było, a o synu niepodobna było także 
teraz zaczynać. 
Na pół syty zaledwie musiałem pójść z nim do miasta. Była to nora, w której 
właściwie więcej 
było rumowisk i zwalisk, niż kamieni, więcej upojonych duchowo mahometan niż 
ludzi.
Przyjęcie nadchodzących po sobie gromad pielgrzymich składało się przeważnie z 
ryku 
„Allah”, a o poświęcaniu chorągwi wolę wcale nie wspominać. Ludzie byli wprost 
wściekli 
z religijnego zapału, wrzeszczeli jak tygrysy, ranili się, aby poświęcić 
prorokowi swą krew 
i popełniali rozmaite wariactwa, które budziły odrazę. Ucieszyłem się też, kiedy 
o zmierzchu 
wezwał mnie pułkownik, abym poszedł z nim do domu na wieczerzę. Zwątpiłem 
prawie, żebym 
zdołał osiągnąć mój cel dotyczący jego syna. Nie tylko bowiem ojciec miał 
nieczułe serce, ale 
nad to był tak skostniałym islamistą, że o przebaczeniu można było myśleć tylko 
przy zbiegu 
jakiś nadzwyczajnie korzystnych okoliczności. Mimo to postanowiłem niezłomnie 
zaraz po 
jedzeniu lub podczas wieczerzy spróbować szczęścia. Jednak ta sprawa miała 
rozstrzygnąć się 
jeszcze przedtem.
Gdy wchodziliśmy przez bramę znowu musiano trzymać psy z dala ode mnie. Przy 
bladym 
jeszcze świetle księżyca ujrzałem mojego konia, używającego sobie na trawie. 
Siodło i uzda 
wisiały na kołku wbitym w ścianę domu. Mir alaj zaprowadził mnie do pokoju, w 
którym byłem 
już przedtem, i oddalił się, prawdopodobnie do żony, by zobaczyć czy jedzenie 
gotowe. Zaledwie 
wyszedł, zabrzmiał z tej strony, w którą się udał, okrzyk wściekłości. Poznałem 
jego głos. Ryczał 
jak szaleniec. Nie zrozumiałem potoku słów, słyszałem tylko powtarzające się 
wyrazy: es sabbi, 
przeklęty, i Allah parczalamah: „Niechaj Bóg cię roztrzaska!”.
Jak się później dowiedziałem, syn jego czekał na mnie z niecierpliwością, a gdy 
pociemniało, 
nie mógł zapanować nad sobą i przyszedł do domu ojca. Jako obeznany z 
mechanizmem bramy, 
sam ją sobie otworzył, a jako były mieszkaniec nie bał się psów, które go znały. 
Nie zastawszy 
mnie ani ojca, poszedł do matki, gdzie go teraz stary przyłapał, rzucił się na 
niego z pięściami, 
powalił na ziemię i bił klnąc i rycząc jak zwierzę. Matka chciała temu 
przeszkodzić, lecz 
odepchnął ją z taką siłą, że upadła w kąt i zaczęła jęczeć. Syn poderwał się, 
aby utrzymać ojca 
z dala od siebie. To tak dalece spotęgowało jego wściekłość, że porwał strzelbę 
ze ściany 
i wymierzył do niego. Byłby go niezawodnie zastrzelił, lecz syn zrozumiał, że 
niepodobna się po 
dobremu układać z takim doprowadzonym do szaleństwa człowiekiem i umknął. Aby 
się 
wydostać z domu musiał przebiec przez izbę, w której siedziałem. Wbiegł jedną 
stroną i chciał 
wybiec drugą, kiedy zobaczył mnie i przystanął. Wtem ukazał się za nim ojciec ze 
strzelbą 
i znów wymierzył. Ja przyskoczyłem, odtrąciłem mu na bok lufę, huknął strzał, a 
kula przeleciała 
tuż obok głowy syna i ugrzęzła w ścianie.
– Co ty robisz nieszczęsny! – zawołałem. – Chcesz zamordować własnego syna?
– Milcz! – huknął na mnie. – Dlaczego przeszkadzasz mi w ukaraniu tego odstępcy, 
tego psa, 
który odszedł od Allaha, tego straconego i przeklętego, którego czeka tylko 
piekło ze wszystkimi 
mękami!
– To syn twój, a tyś jego ojciec!
– Niech mi Allah przebaczy, że jestem jego ojcem, ale skąd ty wiesz o tym? Czy 
znasz go?
– Jechałem z nim przez kilka dni.
– Wiedziałeś zatem, że się tutaj znajduje, i że chciał przybyć do mnie?
– Tak.
– I nie powiedziałeś mi o tym! W takim razie on zataił chyba przed tobą, że 
został giaurem 
i psem chrześcijańskim?
– Nie. Powiedział mi o tym.
– A ty go nie oplwałeś, nie zapędziłeś go do diabła i do wszystkich złych 
aniołów?
Wszystkie te słowa wyrzucał z wielkim pośpiechem, stojąc przede mną pochylony 
naprzód 
i patrząc we mnie błyszczącymi oczyma, jak gdyby mnie chciał spalić. Był gotowy 
do wszelkich 
gwałtownych czynów, ale ja mimo to powiedziałem spokojne:
– Jak miałem to uczynić, skoro nie mogę mu odmówić słuszności? Ja sam jestem 
chrześcijaninem.
– Ty… ty… ty, chrześcijaninem? – wykrztusił z trudem, oczy wyszły mu wyraźnie na 
wierzch, a twarz pociemniała. Sycząc jak wąż, mówił dalej: – I ty śmiałeś 
przyjść do mnie, 
którego nazywają pustelnikiem, do najwyższego z najsurowszych i byłeś ze mną 
przy 
poświęceniu chorągwi? Precz stąd obaj, natychmiast precz!
Nie zaczekał aż sami wyjdziemy, lecz wybiegł i zawołał psy.
– Na miłość Boga, broń się! – wezwał mnie przerażony syn, dobywając noża. – 
Jeśli 
poszczuje na nas te diabły, to nawet mnie nie oszczędzą!
Stary poszczuł je na nas rzeczywiście. Olbrzymie psy nadbiegły tak prędko, że 
ledwie 
miałem czas pochwycić strzelbę opartą o ścianę. Gdy wpadły jeden za drugim do 
izby, nie było 
czasu do namysłu ani do wyboru. Zastrzeliłem dwa pierwsze, a trzeciego powaliłem 
kolbą. Wtem 
pojawił się stary, a widząc zabite psy, rzucił się na mnie. Musiałem obejść się 
z nim jak 
z obłąkanym i przyjąłem go uderzeniem kolby, którym powaliłem go na ziemię, jak 
jego psa. Za 
nami rozległ się okrzyk boleści. Była to żona zwabiona moimi strzałami. Ponieważ 
nie mogła 
pokazać się mnie, obcemu, wyszedłem, osiodłałem konia i zaczekałem na syna. On 
wyszedł 
niebawem i oznajmił:
– Uspokoiłem matkę. Ojciec nie jest ranny, tylko ogłuszony. Musimy odjechać 
zanim 
przyjdzie do siebie.
Otworzył bramę i zaprowadził mnie ku miastu, aż do miejsca, gdzie kazał mi na 
siebie 
zaczekać, gdyż musiał pójść po konia. Gdy wrócił, pojechaliśmy do miasta, aby 
wydostać się na 
drogę do Kaisarijeh. Nie dotarliśmy jeszcze do pierwszych domów, kiedy minęliśmy 
dwóch 
jeźdźców, którzy na nasz widok usunęli się z drogi tak, że nie mogliśmy im się 
przypatrzeć. 
Wydało mi się jednak, że byli to Arnauci.
Rozdział III
Turek najadł się rzeczywiście melonów, ale ja byłem głodny. Przybywszy do miasta 
poszedłem do jedynego piekarza, aby kupić coś do zjedzenia. Pielgrzymi jednak 
tak wyczerpali 
jego zapasy, że właściwie nie miał już nic na sprzedaż. Szczęściem widział mnie 
z pustelnikiem, 
a uważając mnie za jego przyjaciela, odstąpił mi z czystej grzeczności wschodni, 
a więc 
niestrawny, placek. Potem ruszyliśmy dalej, gdyż mój towarzysz nie chciał 
zatrzymywać się 
w Urumdżili.
Chętnie spędziłbym noc gdzieś po drodze, lecz on doradził mi jechać prosto do 
Kaisarijeh, 
ponieważ tutaj wszędzie go znano. Nie chcąc narażać go na nieprzyjemności, 
przystałem na jego 
radę.
Droga wynosiła sześć mil, co dla naszych koni nie było łatwym zadaniem, ponieważ 
należał 
im się tej nocy odpoczynek. Droga wiodła przez Kizil Irmak, gdzie trzeba było 
przeprawić się 
promem.
Gdy stanęliśmy nad rzeką, przewoźnik nie spał, gdyż przez całą noc przybywali 
pielgrzymi, 
których musiał przewozić. Wielu pielgrzymów stało grupkami na brzegu, czekając 
ranka. Prom 
zbudowany był z nadmuchanych skór, wymoszczonych trzciną. Wraz z nami wsiadło 
kilku 
pielgrzymów. Już przewoźnik miał odbić od brzegu, kiedy nagle jeden z nich 
zawołał:
– Stać! Czy chcecie obrazić Allaha i proroka jadąc z es sabbi, z przeklętym? Oto 
stoi pośród 
was! Niech go Allah potępi!
Wszyscy odsunęli się od niego, kilku splunęło nań i odeszło na brzeg. Tylko 
dzięki mojemu 
ordynarnemu wystąpieniu, okazaniu pisma i sowitej zapłacie, przewoźnik 
przeprawił nas na drugi 
brzeg. Zapewnił nas, że musi obmyć i oczyścić prom odmówieniem ustępów z koranu, 
żeby 
prawowierny muzułmanin mógł nań wsiąść. Scena ta rozgniewała nas, lecz później 
wyszła nam 
na dobre.
Ponieważ księżyc świecił z bezchmurnego nieba, jazda nocą nie sprawiała nam 
żadnych 
trudności, ale jasność miała także ten skutek, że kilku pielgrzymów, których 
prześcignęliśmy, 
poznało Turka. Słyszeliśmy więc stale te same przekleństwa i obelgi, poza tym 
jednak nie 
zdarzyło się nam nic godnego wzmianki aż do Kaisarijeh.
Późno już przed południem dostaliśmy się do tego miasta, położonego u północnych 
podnóży 
Ardżiszu. Jest to miasto prastare i nazywało się dawnymi czasy Mazaca, później 
Caesarea 
Eusebia albo Caesarea ad Argaeum montem i jest najsławniejszym ze wszystkich 
miast, które 
nazywały się Caesarea. Rezydujący tu później metropolita grecki nosił tytuł 
Hypertinorum 
hypertinus et totius Orientis exarchus. Miasto ma wąskie, brudne ulice, 
zauważyłem jednak kilka 
dobrze zbudowanych domów, a wśród nich dom zamieszkały przez francuskiego 
konsula. Przed 
bramą tego domu zsiedliśmy z koni.
Turek zapewnił mnie, że przyjmą mnie tam jak dobrego znajomego lub przyjaciela, 
a rzeczywistość to potwierdziła. Konsul, wielki handlowiec, był pobożnym, 
poważnym, a przy 
tym bardzo poczciwym człowiekiem; żona jego uprzejma i mila, córka zaś, 
prawdziwa piękność, 
była ze względu na serce i umysł jasnym promieniem słońca. Nic też dziwnego, że 
zabrała 
całkiem dla siebie serce mego nowego przyjaciela.
Najpierw musieliśmy oczywiście opowiedzieć o naszej wczorajszej przygodzie, nad 
którą 
gospodarze ubolewali, potem zjedliśmy wyśmienitą kolację, a w końcu poszliśmy 
spać, ponieważ 
przez całą noc byliśmy w drodze. Turek położył się z radością w sercu, gdyż 
posiadając już 
postawioną za warunek posadę, otrzymał od konsula zapewnienie, że dziś jeszcze 
lub jutro 
oznaczy się dzień wesela.
Zasnąłem szybko, lecz niebawem zbudził mnie ogromny zgiełk przed domem. Wstałem, 
by 
dowiedzieć się, co nadzwyczajnego się wydarzyło i chciałem właśnie wyjść 
drzwiami, kiedy 
nagle wpadł konsul i zawołał z miną wielce strapioną:
– Pan już nie śpi? To dobrze! Pomyśl pan sobie, oto pan i mój zięć macie być 
aresztowani. 
Przed domem stoją policjanci z ogromnym tłumem ludzi.
– Aresztowani? Za co? – spytałem.
– Zarzucają wam, że dzisiaj w nocy włamaliście się do pustelnika, okradli go, a 
nawet zranili. 
Otrzymał on wczoraj dużo pieniędzy, a wy mieliście mu je zabrać. Przybył tutaj 
za wami 
i doniósł o tym kadiemu.
– Tak! To sprawa w najwyższym stopniu zajmująca. Najpierw wiozę mu pieniądze 
czterdzieści mil geograficznych, a potem włamuję się do niego, by mu je ukraść.
– Tak, to niedorzeczność, ale poważna i wysoce niebezpieczna dla pana.
– Jak to?
– Pan się jeszcze o to pyta? Tak, pan opiera się na tym, że jest cudzoziemcem, a 
ja konsulem. 
Mogę odmówić wydania pana, to prawda, ale zważ pan, że to czas hadży. 
Mahometanie są 
nieobliczalni. W mieście znajdują się setki pielgrzymów i obozują na ulicach i 
placach. Niechaj 
mała iskierka padnie na te łatwo zapalne masyj a może powstać pożar, którego 
skutków 
niepodobna przewidzieć.
– Zdaje mi się, że czwarta część mieszkańców składa się z chrześcijan.
– Tak, lecz ormiańskich, którzy względem nas, kilku katolików, są bardziej wrogo 
usposobieni od mahometan. Ileż to razy ci Ormianie przerywali nam nabożeństwo, 
które 
musieliśmy odprawiać w ukryciu, ile razy grozili nam spaleniem naszej małej 
kapliczki! Im 
wcale nie możemy zaufać. Przyznaję, że jestem w wielkim kłopocie!
– Który skończy się bardzo szybko, gdyż nie mam zamiaru sprawiać panu trudności 
moją 
osobą. Niech mi pan powie tylko jedno, czy może im pan odmówić wydania Turka?
– Nie, on jest poddanym tureckim.
– W takim razie proszę nas wydać.
– Tak pan mówi, ponieważ nie docenia pan niebezpieczeństwa, w jakim się pan 
znajduje. 
Słyszy pan?
Zwrócił moją uwagę na zgiełk na dworze, skąd doleciały mnie wołania:
– Es sabbi, es sabbi! Kristianlar dyszary, dyszary kristianlar! Przeklęty! 
Przeklęty! 
Chrześcijan wydać, wydać chrześcijan!
Brzmiało to rzeczywiście niebezpiecznie. Gdybyśmy się dostali w ręce 
podnieconego 
pospólstwa, nie bylibyśmy pewni naszego życia.
– Czy pański dom ma tylko jedno wyjście? – zapytałem z tego powodu.
– Nie. Można przez ogród wyjść na ulicę z drugiej strony domu.
– A ilu policjantów przysłał kadi?
– Sześciu.
– W takim razie niechaj trzech wyprowadzi nas przez ogród, a trzech niech 
uspokoi tłum, 
mówiąc, że jesteśmy już u kadiego.
– Tak będzie dobrze, monsieur! Aby zaś pan nie myślał, że chcę pana opuścić, 
będę panu 
towarzyszył do kadiego.
– Bardzo dobrze, monsieur! Niewinność nasza musi się w każdym razie okazać, może 
być 
jednak, że nie obędę się bez pańskiej pomocy!
W dwie minuty później przeszliśmy w towarzystwie trzech policjantów przez ogród, 
a potem 
przez kilka małych, ożywionych ulic do mieszkania kadiego. Miałem z sobą 
wszystko, co 
wiozłem, a więc i moją dwururkę. Przeprowadzono nas przez wielki dziedziniec, na 
którym stał 
tłum ludzi. Był to dzień rozpraw, które na Wschodzie równają się przedstawieniom 
teatralnym. 
Ludzie przysłuchują się wyrokom i przypatrują natychmiastowemu ich wykonaniu. 
Potem 
weszliśmy do większej komnaty, która była pokojem urzędowym kadiego.
Przedstawicielem wielkorządczej sprawiedliwości był gruby Turek o dobrodusznym 
wyrazie 
twarzy, który siedział sam w tej izbie. Przywitał się z konsulem, uścisnąwszy mu 
rękę i wskazał 
na szereg fajek, leżących na dywanie obok miski z jarzącymi się węglami. Na 
Turka, jako 
odstępcę, nie popatrzył nawet, udając, że go nie widzi, a na mnie spojrzał ostro 
i rzekł:
– Jeśli ukradłeś pieniądze, to przyznaj się zaraz. Ja i tak wydobędę z ciebie 
zeznanie zgodne 
z prawdą.
Zamiast odpowiedzi podałem mu moje pismo i usiadłem obok konsula, aby sobie tak 
samo, 
jak on, zapalić fajkę. To zachowanie się i treść pisma zakłopotały kadiego. 
Potarł sobie czoło, 
potem nos, poskrobał się za uchem i powiedział:
– Ta sprawa rzeczywiście wygląda całkiem inaczej, niż myślałem!
– Może – odparłem. – A jak ją sobie wyobrażałeś?
– Że jesteś łajdak.
– Tak, to było oczywiście bardzo proste! Postanowiliście pewnie dać mi porządne 
baty, 
a potem zamknąć na szereg lat. Ale niestety przede wszystkim nie jestem 
łajdakiem, a po wtóre 
jestem cudzoziemcem i sprawę tę musianoby sądzić gdzie indziej.
– Ale byłeś wczoraj u Osmana Beja, byłego pułkownika, zwanego też pustelnikiem?
– Tak. Przywiozłem mu pieniądze, powierzone mi dla niego przez baszę Said 
Kaleda.
– Opowiedz kiedy do niego przybyłeś, kiedy odszedłeś i co się przez ten czas 
wydarzyło!
Uczyniłem zadość temu żądaniu i obszernie zdałem sprawę. Na końcu wspomniałem 
o owych dwu jeźdźcach, spotkanych przy pierwszych domach Urumdżili i wziętych 
przeze mnie 
za Arnautów. Kadi przysłuchiwał mi się uważnie, przeczytał jeszcze raz pismo, 
uderzył ręką 
w papier i powiedział:
– Twoje opowiadanie i to pismo dowodzą wszystkiego. Człowiek, któremu wali z 
Andory 
powierza tak wielką sumę nie może być opryszkiem. Każę przyjść pustelnikowi.
Skinął na jednego z policjantów, którzy nas sprowadzili i czekali z nami w 
środku. Człowiek 
ten odszedł, a po kilku chwilach zjawił się z pustelnikiem. Ujrzawszy nas 
starzec rzucił się 
najpierw na swego syna, uderzył go prawą pięścią (lewą miał na temblaku) w twarz 
i krzyknął:
– Przeklęty odszczepieńcze, psie ograbiający własnego ojca! Niech cię Allah 
roztrzaska! 
Dawajcie pieniądze! Gdzie je macie? Podzieliliście się nimi!
Potem skoczył do mnie, stanął przede mną, wyciągnął pięść i zawołał:
– Zdrajco, kłamco, morderco, powiedz natychmiast, gdzie są, bo zaraz będzie po 
tobie! Przed 
domem stoją setki pobożnych pielgrzymów, którzy cię rozszarpią jeśli się nie 
przyznasz!
Ja oczywiście nie odpowiedziałem, a kadi huknął nań zamiast mnie:
– Milcz półgłówku! Ten effendi to sławny uczony z Frankistanu, nie złodziej. On 
cieszy się 
zaufaniem nawet sławnego Said Kaleda i ani mu przez myśl nie przeszło porywać 
się na twoje 
piastry!
– To on, ja wiem, na pewno! – odrzekł pustelnik. – Chciał mnie zastrzelić, lecz 
zranił mnie 
tylko w rękę. Kula przeszła mi przez mięsień i spłaszczyła się na ścianie. Ja 
mam z sobą świadka, 
który może dowieść, że ten pies chrześcijański z Frankistanu miał w kieszeni 
wielkie, a zatem 
moje pieniądze.
Stary przedstawił kadiemu stan faktyczny i musiał to jeszcze raz powtórzyć w 
naszej 
obecności. Rzecz miała się następująco: W godzinę po naszym odjeździe poszedł 
spać, 
a pieniądze po przeliczeniu ich przed żoną, schował do szafki. Szafka ta stała 
na dywanie sypialni 
pomiędzy nim a żoną. Wkrótce po zaśnięciu obudził go szmer, sięgnął więc do 
szafki i pochwycił 
rękę człowieka, który chciał ukraść szafkę. Nastąpiło mocowanie, przy czym 
okazało się, że było 
tam dwóch włamywaczy. Jeden z nich umknął z szafką, a drugi przytrzymał starca; 
potem uciekł, 
a widząc, że go ścigają wystrzelił z pistoletu. Strzał zranił pustelnika i 
odstraszył od dalszego 
pościgu. Złodzieje niewątpliwie wleźli przez mur i podpatrzyli go, gdy liczył 
pieniądze. Drzwi 
domu nie miały zamków, a włamanie udało się złodziejom dzięki temu, że 
pozabijałem psy.
Pustelnik pokazał spłaszczoną kulę pistoletową, tymczasem ani ja ani syn 
pustelnika nie 
mieliśmy pistoletów. Świadkiem był ów pielgrzym, który zelżył nas na przewozie. 
Zeznanie jego 
było raczej korzystne dla nas, gdyż dzięki niemu dowiedzieliśmy się, że w chwili 
dokonania 
rabunku byliśmy już dawno za rzeką. Mimo to starzec obstawał przy swoim. 
Przysiągł, że 
jesteśmy złodziejami, lecz kadi skarcił go ostro i kazał mu się oddalić. Gdy 
mimo to lżył dalej, 
kadi zagroził mu więzieniem i chłostą, jeśli powie mi jeszcze jedno obelżywe 
słowo. Wskutek 
tego zwrócił całą swoją złość wyłącznie przeciw synowi, za którym kadi się nie 
ujął. Nie 
powiedział on do Turka w ogóle ani słowa. Dla niego, jako prawowiernego 
mahometanina 
„przeklęty” wcale nie istniał.
– Sabbi, ohydny sabbi, ograbiłeś i okradłeś własnego ojca! – krzyczał stary, 
bijąc syna po 
twarzy i plując na niego. – Allah parczalamah, niech cię Allah roztrzaska! Nie 
wiem, czy kiedyś 
niebo mi się dostanie, bo jesteś moim synem i pozbawiłeś mnie szczęśliwości 
wiecznego życia 
i rozkoszy raju! Oby cię szatan pochłonął!
Tak zachowywał się jeszcze przez chwilę. Jego syn, jako uwięziony nie mógł się 
oddalić, 
a jako synowi nie wypadało mu porywać się na ojca, musiał więc pozwolić na jego 
słowne 
i czynne obrazy. Kadi nie przeszkadzał temu i godził się na karę, jaka spotkała 
odstępcę. Ale 
mnie było już tego za wiele. Wstałem, wsunąłem się między ojca i syna i huknąłem 
na starca:
– Milcz już! Wszystko, co zarzucasz twemu niewinnemu synowi, muszę także ja 
wziąć na 
siebie. Czy mam wezwać pomocy kadiego?
To poskutkowało. Starzec odwrócił się od syna do mnie i odparł:
– Tak, ja muszę milczeć, gdyż oczy sądu poraziła ślepota, lecz Allah rozsądzi 
między wami 
a mną dziś jeszcze. Allah parczalamah, niech was Allah roztrzaska!
Odszedł i to w samą porę, gdyż kadi poczuł się dotknięty słowami: „oczy sądu 
poraziła 
ślepota”, pozwolił mu jednak oddalić się bezkarnie. Urzędnik ten uznał za swoją 
powinność 
przeprosić, że nam się naprzykrzał i uczynił to w sposób wschodni tak rozwlekle, 
że 
wypuszczono nas po upływie godziny.
W tym czasie pustelnik czynił co mógł, by podjudzić przeciwko nam tłum. Kiedy 
wyszliśmy 
na dziedziniec przyjęto nas przekleństwami. Nie mogliśmy wyjść bramą frontową, 
gdyż dzikie 
wrzaski na dworze wskazywały wyraźnie na to, co nas tam czekało. Zwróciliśmy się 
zatem ku 
tylnemu wyjściu, którym nas wprowadzono. Dostaliśmy się też do niego, lecz 
rozgoryczeni 
ludzie pchali się za nami i kiedy znaleźliśmy się w bocznej uliczce, ujrzeliśmy 
po prawej stronie 
gromadę, która na nas czekała i ruszyła ku nam z dzikim wrzaskiem. Na jej czele 
znajdowali się 
obydwaj Arnauci! Na lewo droga była wolna, popędziliśmy więc w tę stronę, gdyż 
jasne było, że 
chciano nas zlinczować.
– Trzymajcie niewiernych, przeklętych! – ryczał kapral, pędząc za nami. – 
Wkrótce zastąpiła 
nam drogę druga gromada, wobec czego skręciliśmy czym prędzej w boczną ulicę, 
biegliśmy tak 
dalej, dopóki nie udało nam się ich zmylić. Wreszcie zatrzymaliśmy się, aby 
zaczerpnąć 
powietrza. Znajdowaliśmy się na południowym końcu miasta. Nieustanne i donośne 
wrzaski 
świadczyły, że wszyscy mieszkańcy byli na nogach, by nas pochwycić.
– Wracać stanowczo nie możecie – powiedział konsul – Idźcie na górę do 
kapliczki; tam 
będziecie bezpieczni, a ja was zawiadomię, kiedy będziecie mogli zejść. W 
mieście istna 
rewolucja, obawiam się o innych katolików. Spróbuję pójść do domu, żeby ich 
ostrzec.
Musieliśmy się rozstać. Ja poszedłem z Turkiem, który znał otoczenie miasta, na 
górę, gdzie 
ukryliśmy się dość dobrze w zaroślach.
Góra Ardżisz, pod którą leży Kaisarijeh, zwana w starożytności Mons Argaeus, 
jest to 
olbrzymi wygasły wulkan, stromy, porznięty w dzikie rozpadliny i sięgający swymi 
kraterami 
i poszarpanymi skałami w dziedzinę śniegów. Towarzysz prowadził mnie wąską, lecz 
dobrze 
wydeptaną ścieżką. Obchodząc skały, musieliśmy się zwracać to w prawo, to w 
lewo, 
a zatrzymaliśmy się przed drewnianym budynkiem, stojącym na występie skalnym w 
rodzaju 
ambony. Była to kapliczka, w której katolicy z miasta odprawiali nabożeństwa. Z 
przodu i na 
prawo skała opadała stromo w dół.
Po lewej ręce znajdowała się szczelina osłonięta prawie całkiem krzakami. Turek 
wsunął 
w jeden z nich rękę i pociągnął za ukryty tam sznur. Na nim wisiała deska, 
długości może trzech 
łokci, którą położył nad szczeliną. Po tym moście przeszliśmy na drugą stronę, 
poczym Turek 
przeciągnął ją na drugą stronę.
– Tak. Teraz nikt tu do nas nie przyjdzie, tu jesteśmy zupełnie bezpieczni. 
Tylko dwoje ludzi 
zna tę kryjówkę, ja i moja narzeczona. Most z deski sam wymyśliłem, tutaj 
nauczała mnie ona 
prawd świętej religii.
Usiedliśmy na krawędzi skały. Tuż pod nami leżało miasto. Widzieliśmy stamtąd 
dokładnie 
ludzkie mrowie na ulicach, którego rozdrażnienie wzmogło się jeszcze bardziej. 
Patrząc na 
kaplicę po drugiej stronie szczeliny, zobaczyłem od razu, że stała w miejscu 
bardzo 
niebezpiecznym. Występ skalny unoszący ją na sobie był popękany i rozsypywał się 
widocznie. 
Kapliczkę mógł jeszcze unieść, ale czy także większą liczbę ludzi, to wydawało 
mi się wątpliwe. 
Gdy zwróciłem na to uwagę Turka, odrzekł, że mu to także przychodziło na myśl, 
ale jednak 
przyzwyczaił się już do widoku niebezpieczeństwa. Zanim jeszcze dokończył tej 
odpowiedzi, 
usłyszeliśmy głosy po drugiej stronie szczeliny. Wyjrzawszy przez krzaki 
dostrzegliśmy naszych 
prześladowców, a więc pustelnika, Arnautów i wielu innych tłoczących się za 
nimi. Słychać było 
o czym z sobą mówili. Myliliśmy się zatem sądząc, że zgubili nasz trop. 
Wiedzieli, że weszliśmy 
tutaj i niebawem zapełnili kaplicę i miejsce przed nią. Gdyby nas znaleźli 
bylibyśmy zgubieni, 
lecz oni nie widzieli nas i z wściekłości podpalili kapliczkę. Pośród radosnych 
wrzasków 
i bluźnierczych okrzyków stali, patrząc na wznoszące się płomienie. Wtem 
spostrzegłem cienką 
szparę, której przedtem nie widziałem, a która teraz rozszerzała się gwałtownie… 
skała się 
załamała. Zapominając o własnym położeniu, krzyknąłem głośno, żeby ich ostrzec, 
ale w tej 
chwili ujrzałem próżnię; skała zniknęła razem z kaplicą i ludźmi, znajdującymi 
się na niej. 
W chwilę później usłyszeliśmy z głębi huk, jak gdyby cała góra runęła. Turek 
skoczył, zasłonił 
sobie twarz rękoma i krzyknął:
– Mój ojcze, mój ojcze! Bóg naszą sprawę rozsądził i to straszliwie! Chciał biec 
na dół, lecz 
go powstrzymałem. Nie było już nic do ocalenia, bo ludzie, którzy pospadali z 
tej wysokości, 
musieli się roztrzaskać. Tylko my mogliśmy się uratować, dzięki temu że 
zostaliśmy w ukryciu.
Następne godziny nie dadzą się wprost opisać. Zdawało się, że na dole 
zgromadziła się cała 
ludność miejska, aby wydobywać trupy spod kamiennych gruzów. Towarzysz mój był 
w okropnym stanie. Pod wieczór doleciało nas wołanie kobiecego głosu. 
Odpowiedziawszy na 
ten głos, zeszliśmy za jego dźwiękiem. Była to narzeczona mego towarzysza, która 
na jego widok 
rzuciła mu się ze szlochem na szyję. Dopiero po jakimś czasie zdołała nam 
opowiedzieć co się 
stało. Przypuszczano oczywiście, że i my spadliśmy w przepaść. Przybył sam kadi, 
by kierować 
robotą i rozpoznać zwłoki. Wielu niepodobna było rozpoznać, a kiedy spod zwalisk 
wydobyto 
także dwu Arnautów, urzędnik przypomniał sobie moje podejrzenie i kazał im 
przeszukać 
kieszenie. Znaleziono przy nich pieniądze i to dowiodło naszej niewinności. Mimo 
to nie 
wydawało mi się jeszcze słusznym pokazywanie się tłumowi. Fanatyzm podsuwał im 
pewnie 
zdanie, że choć niewinni, byliśmy przyczyną śmierci tylu ludzi. Znaleziono także 
ciało 
pustelnika, ale w okropnym stanie. Konsul kazał je zabrać do swego domu.
Młoda Francuzka wróciła, by powiedzieć rodzicom, że żyjemy. Gdy się ściemniło, 
nadszedł 
po nas sam konsul, po czym dostaliśmy się szczęśliwie i niepostrzeżenie do jego 
domu. Turek 
chciał przede wszystkim zobaczyć ojca i poszedł do izby, w której leżały zwłoki.
„Allah parczalamah, niech cię Allah zdruzgocze!” To przekleństwo powtarzał 
starzec 
najczęściej, a teraz sam leżał zdruzgotany. Ani jeden członek ciała nie był 
cały. „Allah rozsądzi 
między wami a mną i to dziś jeszcze”, powiedział. Z jaką okropną dokładnością 
spełniły się jego 
słowa! Allah rozsądził!
Nazajutrz rano pochowali przełożonego „najsurowszych” przy świetle księżyca… 
katolicy. 
Konny posłaniec sprowadził jego żonę.
Syn zgruchotanego przez Allaha jest do dzisiaj zarządcą stadniny w Malatijeh i 
doprowadził 
ją do wielkiego rozgłosu. Jego narzeczona pozostała dlań nadal tym czym była, to 
jest 
promieniem słońca. Szczęście i błogosławieństwo spoczywa na wszystkim co on 
czyni i dawno 
już zapomniano o wstrętnej nazwie, wypisanej na początku i na końcu tego 
opowiadania: es 
sabbi, przeklęty…