Eryk Ragus
Pytanie o piekło
 
 
Chłopak zaczynał odzyskiwać przytomność. Pierwsze, co dotarło do jego świadomości, to 
pisk zardzewiałej huśtawki, a dopiero po chwili zdał sobie sprawę z tego, że na niej siedzi. 
Zeskoczył na ziemię. Choć przesycony zapachem zimy wiatr nie wiał mocno, ruch łańcuchów 
nie ustawał. Ostry dźwięk rozchodził się we wszystkie strony parku, pomiędzy puste ławki 
i ogołocone z liści drzewa, a jego niemal nadnaturalny rytm kazał sądzić, iż ta noc, noc 
Zaduszek, jest pod wieloma względami wyjątkowa.
Chłopak nie wiedział, skąd się tu wziął. Nie pamiętał, kim był, co robił, gdzie mieszkał, 
nie pamiętał niczego oprócz własnego imienia. Ten pozornie mało istotny fakt nabrał dla 
niego ogromnego znaczenia – stanowił zarys ręki w ciemnościach i choć Jarek nie mógł tego 
nawet podejrzewać, to miał pewność, że ona doprowadzi go do światła, czymkolwiek miałoby 
być. Musiał w to wierzyć, ponieważ nie posiadał innego punktu zaczepienia, a w miarę 
odzyskiwania świadomości potrzebował go coraz bardziej.
Mozaika świateł w oknach położonych w oddali bloków jednoznacznie kojarzyła się ze 
światem żywych. Zadał sobie pytanie, czy właśnie tam powinien się teraz udać, ale nie 
potrafił znaleźć żadnego argumentu, nie było żadnych "za" ani "przeciw". Gdy zawiódł 
umysł, poddał się instynktowi, który rozkazał uciekać od wszystkiego, co ludzkie.
Biegnąc ścieżką, prowadzącą z placu zabaw na niewielki skwer, minął altanę 
przypominającą grzyba, którego trzon stanowił pień ściętego dębu. Ścieżka dochodziła do 
szerszej, błotnistej drogi, zoranej przez koła rowerów i dziecięcych wózków. Skręcił 
w prawo, na asfaltowy placyk z klombem w centrum. Chciał biec dalej, ale zorientował się, że 
drogę znów torują mu światła, tym razem samochodowe. Szum silników zagłuszał coraz 
odleglejszy pisk huśtawki i Jarek poczuł dziwny niepokój. Zadrżał, lecz bynajmniej nie 
z zimna, choć miał na sobie tylko spodnie od dresu, podkoszulkę i trampki.
Powoli zaczynał zdawać sobie sprawę z nadzwyczajności dźwięku huśtawki. W jakimś 
sensie był przeznaczony wyłącznie dla niego, tak jak gwizdanie konkretnego człowieka ma 
przywoływać tylko jednego psa, choć dla wszystkich znaczy dokładnie to samo. Gdy ulicą 
przejeżdżał tir, rytmiczny pisk został niemal całkiem zagłuszony przez warkot silnika, ale 
właśnie wtedy wołanie stało się tak natarczywe, że Jarek nie potrafił mu się oprzeć. Zawrócił.
Gdy odgłosy ulicy przycichły, ustało również wołanie. Jarek usiadł w altanie, której 
spadzisty, nisko opuszczony dach, podtrzymywany przez konary, zasłaniał część oddalonych 
bloków. Skwer otaczały ławki i do połowy wkopane w ziemię opony, z boku stała 
rdzewiejąca karuzela z powyrywanymi siedzeniami. Pod naporem wiatru, który nagle się 
zerwał, nieznacznie drgnęła. Przy wtórze głośnego szumu zatańczyły gałęzie drzew, 
wyginając się na wszystkie strony i uderzając o siebie. Równie niespodziewanie pogoda się 
uspokoiła, a w ciszy, która zapanowała tak nagle, słychać było wyraźne szmery.
Brzmiały jak kilka szepczących jednocześnie osób, ale przestraszony Jarek nie potrafił 
wychwycić żadnego słowa. Nie miał natomiast wątpliwości co do tego, że dochodziły tuż zza 
jego pleców. Ostrożnie wstał, zrobił dwa kroki przed siebie i odwrócił się. Serce zabiło mu 
jeszcze mocniej, bo nie zobaczył niczego, co mogłoby być ich źródłem. Gdyby trwały 
wiecznie, to najprawdopodobniej skamieniałby w przyjętej pozie, ale w pewnym momencie 
zaczęły cichnąć i w końcu zamilkły całkiem. Nie potrafiąc znaleźć innego wytłumaczenia, 
uznał całą sytuację za złudzenie. Potrzebował uchwycić się jakiejś racjonalnej myśli, bo do tej 
pory wiódł go instynkt, za pomocą którego nie był w stanie uzyskać żadnych odpowiedzi. 
Teraz też nie miał podstaw, aby sądzić, że szepty były tylko wytworem jego wyobraźni, co 
więcej – przeczuwał coś wręcz odwrotnego. Mimo to z powrotem usiadł w altanie, jakby 
chciał sam siebie przekonać, iż tutaj obowiązują te same prawa, co w świecie, który dobrze 
znał – te same wszechobecne, podobno od urodzenia znane prawa myślenia, pozwalające 
każdy wyjątek od reguły kwitować puknięciem się w czoło.
Racjonalność Jarka nie była jednak na tyle niewzruszona, aby mogła opanować drżenie 
ciała, szybki oddech i mocne bicie serca. Wmówił ją sobie, chcąc uciec przed niewygodnymi 
pytaniami i jeszcze bardziej niewygodnymi odpowiedziami. O ileż prościej coś sobie po 
prostu wmówić! I nie chodziło bynajmniej o jakiś rodzaj dumy czy o nieprzyjemną 
konieczność przyznania się do błędu – chodziło o coś zdecydowanie większego, o strach 
przed katastrofą z mozołem wybudowanego systemu przekonań.
Choć przez następne kilka minut szmery się nie powtórzyły, Jarek nie przestawał czuć się 
niepewnie. Z sekundy na sekundę nie przerywana nawet szumem wiatru cisza coraz bardziej 
budziła jego niepokój, choć właściwie jeszcze przed chwilą tylko jej pragnął. Zakrył dłońmi 
twarz i pochylił się. To jest obłęd, myślał, z jednej skrajności popadać w drugą, a potem 
jeszcze raz, tak można bez końca! Przecież to niemożliwe tak nagle stracić całego siebie, 
musi być jakiś sposób, żeby wrócić, żeby sobie przypomnieć...
Szept. Jarek otrzeźwiał w jednej chwili.
– Jesteś tu? – usłyszał.
Z trudem przełknął ślinę.
– Jesteś?
Obrócił się najpierw w prawo, potem w lewo, ale tak, jak wcześniej, nie zobaczył nikogo. 
Na końcu, tknięty przeczuciem, spojrzał w górę.
– Słyszysz mnie?
W chwili, gdy słowa te były wypowiadane, konary podtrzymujące dach wyraźnie się 
poruszyły. Jarek ostrożnie odwrócił się i dotknął kory pnia. Poczuł ciepło, a po chwili – choć 
w to nie wierzył i próbował sobie wmówić, że to złudzenie – puls. Przytknął do drzewa głowę 
i usłyszał ciche bicie.
– Jesteś tu? Powiedz, jeśli jesteś!
– Tak – odpowiedział, przymuszony rozkazującym tonem.
– Wiedziałem, że przybyłeś, długo szeptał o tym wiatr. No, co tak siedzisz plecami do 
mnie? Odwróć się, chcę popatrzeć, kto tym razem... Ach, znów taki młody? Któżby inny 
zresztą, wieczorową porą... Moja mama tak mawiała, gdy ktoś pukał nocą do drzwi – kogóż 
to niesie wieczorową porą. A twoja?
Jarek odruchowo sięgnął myślami do pamięci, ale nie pojawiły się żadne sceny ani 
obrazy, ani nawet pojedyncze słowa. Nie odczuł z tego powodu żalu, żałować można tego, co 
się utraciło, a on nie był pewien, czy kiedykolwiek matkę miał – nie tę, która go zrodziła, ale 
tę, która macierzyństwo ma w gestach i uśmiechu. Pozostawał natomiast strach, oscylujący 
wokół wciąż nowych pytań. Teraz ponownie przeniósł się na to fundamentalne – kim jestem?, 
a następnie na wszystkie inne, które pociągało.
– Nie pamiętam, jak mawiała ani jak wyglądała. W ogóle nie pamiętam matki – 
odpowiedział spokojnie, już się nie obawiając tego, z którym rozmawiał, bo w tej chwili tylko 
on posiadał zdolność odpowiadania.
– A co pamiętasz? Nie, nie mów, ja powiem – ty niczego nie pamiętasz i niczego nie 
wiesz, czy tak? Tak, tak właśnie myślałem... W takim razie czeka cię tej nocy wiele 
niespodzianek. Chcesz teraz pytać, czy miłych... Cóż, i tak, i nie. Których więcej? To się 
jeszcze okaże, sam zobaczysz, sam sobie dopowiesz. Co prawda mamy tu jednego, co się nie 
potrafił posiąść z radości, ale ty... Ty nie wyglądasz na kogoś, kto by miał interes 
w umieraniu.
W pierwszej chwili Jarek oniemiał. Zorientował się, że sam, nie naprowadzany przez 
nikogo, nigdy nie zadałby sobie takiego pytania – czy żyję. Było w nim coś zupełnie 
absurdalnego, zaprzeczenie podstawowej zasady, wedle której już samo myślenie stanowi 
o istnieniu. Jednocześnie jednak przeczuwał, że powodem znalezienia się w tym miejscu była 
jakaś zmiana i że tylko ona mogłaby go pozbawić wszelkich wspomnień i przekonań. 
Umarłem – jakkolwiek głupio to brzmiało, stanowiło pewien punkt odniesienia, z pozycji 
którego mógł próbować wszystko wyjaśniać. Ale czy powinienem się bać wyniku takiego 
eksperymentu? Nie potrafił odpowiedzieć na to pytanie, natomiast jednego był pewien – 
potrzebowałby całego mnóstwa dowodów, aby ten punkt traktować poważnie poza sferą 
teoretycznej spekulacji.
– Zaskoczony? – ciągnął Głos. – Chyba jednak nie do końca, no ale cóż, trudno, trudno... 
Zresztą, nikt nie był, jeśli mnie pamięć nie myli, a mam całkiem dobrą pamięć. No bo i jakże, 
czy nowonarodzone dziecko może być zdziwione tym, że się narodziło? Nie, nie mów, że ono 
nie ma świadomości, bo niby czego ty jesteś świadom? Czy pamiętasz, abyś kiedykolwiek 
żył, odpowiedz mi, pamiętasz? A skoro nie, to czy możesz być świadom tego, że umarłeś, że 
skończyłeś żyć, kiedykolwiek, wczoraj albo jeszcze dawniej? Tak, słyszę, słyszę twoje 
wątpliwości, ale nie martw się, zrozumiesz wszystko z czasem, czas, tylko jego potrzebujesz, 
czasu, którego nie ma...
Jarek miał mnóstwo wątpliwości, ale nie potrafił wyrazić ich teraz słowami. Coś 
powstrzymywało go od mówienia o nich, od mówienia w ogóle, rozkazywało słuchać, więcej 
– wsłuchiwać się w znaczenie zdań, mimo że nawet pojedyncze zwroty brzmiały 
niezrozumiale. Wiedział tylko tyle, że gdyby nie był tu obecny, tych wątpliwości nie byłoby 
także.
– W pewnym sensie masz rację – ciągnął Głos. – Bo co to znaczy – żyć, nie żyć... Kwestia 
nomenklatury. Gdyby się dobrze zastanowić, to faktycznie – jeślibyś nie żył, nie moglibyśmy 
teraz ucinać sobie tej miłej pogawędki. A ucinamy sobie, słowami, zdaniami... zawartymi 
w znakach zapytania, tak, właśnie tak rozmawiamy.
– Ale przecież to ja!, siedzę tu, widzę siebie, swoje ręce i dłonie, widzę własną twarz 
odbitą w kałuży...
– A ty mnie?
– Trudno nie zauważyć dębu!
– Dąb? Dobre sobie! Więc rozmawiasz z dębem! Sam już nie wiem, jesteś martwy, czy 
szurnięty? Pewnie jedno i drugie.
Stopniowo wszystko ulegało zmianie. Wielka przepaść dzieli nieznajomość żadnego faktu 
od znajomości jednego – jakkolwiek nietrwały był to fundament, umożliwiał stawianie 
konstrukcji, zaczynał pojmować Jarek. Jednocześnie zdawał sobie sprawę z konieczności 
ostrożnego postępowania, gdy każdy pochopny krok mógł spowodować katastrofę. Wiedział, 
że te myśli są wynikiem strachu, co samo w sobie stanowiło kolejne ważne odkrycie.
Był także świadom, że cisza, która zapanowała, zwiastowała nadchodzącą burzę i właśnie 
w tym fakcie miała swe źródło potrzeba poznania zarówno chwili obecnej, jak i przeszłej. 
Coraz częściej dopuszczał do głosu umysł, przez co pytania zaczynały nabierać kształtu: 
dlaczego nic nie pamiętam, nie odczuwam zimna, boję się ludzi, dlaczego coś mnie trzyma 
w miejscu... Powstało tych pytań zbyt wiele na raz, aby na którekolwiek mógł uzyskać 
odpowiedź, ale one same powoli układały się w pewną całość. Zbyt ogólną, by podlegała 
prawom myślenia, toteż paradoksalnie na jej ocenie ponownie zaważył instynkt.
– Gdybym tylko więcej pamiętał... – powiedział głośno, nie chcąc zawierać słów 
w kolejnych znakach zapytania.
– Ach, daj temu spokój! Bo co prawda z czasem zaczniesz sobie przypominać różne 
sceny, pozornie ze sobą niezwiązane, zobaczysz twarze i usłyszysz głosy, ale... Ale jeśli 
będziesz miał szczęście i dość rozsądku, przestaniesz myśleć o przeszłości, choć między 
Bogiem a prawdą – a, rozumiesz, tutaj to powiedzonko ma podwójne znaczenie – prędzej czy 
później przypomnisz sobie wszystko. Odwlekaj ten moment, jeśli tylko potrafisz. To rada 
kogoś, komu się nie udało i kto ma w tej kwestii spore doświadczenie.
– Kiedy właśnie pamięci najbardziej potrzebuję, nie rozumiesz? Co mam robić bez niej, 
gdzie indziej szukać?
– Jak najbliżej. Szukaj tylko tego, co możesz namacać.
– To znaczy?
– Czy jest tutaj coś, co cię trzyma, a gdy próbujesz uciekać, ciągnie z powrotem? Nie, nie 
musisz odpowiadać, nie ważne, co konkretnie. Pamiętaj, że pewnych rzeczy już nie 
dosięgniesz i właśnie tych rzeczy wystrzegaj się jak ognia. Niemniej jest jedna rzecz, o której 
nie wolno zapomnieć i właśnie o niej ci opowiem.
Uwielbiam patrzeć na gałęzie drzew, szczególnie wtedy, gdy wieje wiatr, gdy się kołyszą 
pod wpływem jego silnych podmuchów. Patrzę na nie cały czas, nie odwracam nigdy wzroku 
i ja je zrozumiałem, rozumiem je, gdy do mnie mówią, a mówią tak wiele, że wciąż muszę 
patrzeć. Muszę i chcę, bo gdy mówią, gdy patrzę i słucham, wtedy wszystko inne cichnie, 
odchodzą inne myśli, i pytania też, i wątpliwości...
Ten wiatr, który nimi kołysze – jest jak podmuch przejeżdżającego, od dawna 
oczekiwanego pociągu, który ma cię zabrać z dala od tego wszystkiego, co nie jest warte 
pamięci. A ty stoisz, i stoisz, i czekasz, aż się zatrzyma... Miałeś taki pociąg?
 
* * *
 
Ostatnie ciepłe, słoneczne dni przypadły na sierpień, natomiast wrzesień straszył 
nieprzerwaną pluchą. Jeśli nie padał deszcz, to tylko po to, aby za chwilę mógł lunąć, jeśli nie 
wiał wiatr, to po to, aby niespodziewanie porwać wszystkie parasole. Pogoda dała się 
mieszkańcom Bytomia we znaki i jeśli do tej można było postrzegać to miasto jako mało 
atrakcyjne, to teraz stało się zupełnie nieznośne. Ulice ożywały tylko dlatego, że praca w takie 
dni pozostawała obowiązkowa, lecz wszelkie tak zwane siedziby kultury (oraz jej braku, ale 
również służące rozrywce) przestały być odwiedzane, nie licząc tych, dla których z różnych 
powodów były domem.
W piątek, grubo po północy, Jarek wracał z prawie pustego pubu do domu. Przeklinał 
głośno zimny wiatr, który wdzierał się za koszulę mimo postawionego kołnierza kurtki. 
Latarnie, neony i wystawy sklepów dawały dużo światła, ale miasto sprawiało wrażenie 
bardziej martwego, niż pustynia w samo południe. Jeśli w piątkowe wieczory ludzie nie 
chodzą do knajp, myślał Jarek, to miasto rzeczywiście jest martwe, ludzkość, która nie 
odreagowuje stresów codzienności przy pomocy ambrozji za trzy pięćdziesiąt, jest ludzkością 
martwą. Musiała się za tym kryć jakaś prawda, bowiem ludzie istotnie pili – z radości, ze 
smutku i ze zobojętnienia – lecz w domowych zaciszach, gdzie okna ze szparami 
pozaklejanymi brązową taśmą przynajmniej częściowo ujarzmiały wiatr.
W rzeczywistości jednak to nie uczucie przygnębiającej pustki było powodem frustracji 
Jarka. Ono ją tylko potęgowało, natomiast prawdziwy powód znajdował się w miejscu, do 
którego w tej chwili zmierzał – zapytany o szczyt ironii, musiałby odpowiedzieć, że jest nim 
wycieraczka z napisem "home, sweet home" przed drzwiami jego mieszkania. I choć 
właściwie mógł je omijać szerokim łukiem, choć dysponował czasem wedle własnego 
uznania, to każdego wieczora jakaś wewnętrzna siła zmuszała go do powrotu. Często pytał 
sam siebie, dlaczego nie potrafi się jej przeciwstawić. Nie wiedział, czy jest to forma obrony, 
próba ratowania własnej godności, czy też walka poprzez ukazanie nieustępliwości. A może 
po prostu głupia odwaga. Zależnie od samopoczucia dawał różne odpowiedzi i tylko jedną 
wykluczał – że znajduje przyjemność w cierpieniu, nie w znaczeniu seksualnym, lecz 
moralnym. Cierpienie nigdy nie dało mu poczucia bliskości jakiejś wyższej siły, bo w żadną 
bezkrytycznie nie wierzył ani też nigdy nie sądził, iż biernie je przyjmując, staje się lepszy od 
większości ludzi, którzy się opierają i krzywdzą w ten sposób innych.
Przy urzędzie miejskim przeszedł na Wrocławską. Nie chciał iść przez park, choć 
właściwie zawsze tamtędy wracał do domu, niezależnie od pory dnia. Nie zastanawiał się 
dłużej nad zmianą decyzji, widocznie tym razem było tam zbyt cicho, ciemno i ponuro. Na 
Wrocławskiej, w bramie przy sklepie całodobowym zobaczył dwóch pijaczków, pierwszych 
ludzi od momentu wyjścia z pubu, jeśli nie liczyć tych w jadącym na Gliwice autobusie. Ich 
obecność odczarowała martwotę miasta – po chwili ulicą przemknęła kawalkada aut. Potem 
było ich mniej, ale pojawiały się regularnie.
Jarek skręcił na Didura. Dopiero na widok świateł w oknach mieszkania naszły go 
wątpliwości. Stanął pod klatką i długo się wahał, mając nadzieję, że za chwilę zgasną, dzięki 
czemu przy odrobinie szczęścia dotrze do swojego pokoju niezauważony. Paliły się jednak 
dłużej, niż ta nadzieja trwała.
Żarówka na klatce była przepalona i musiał szukać zamka w drzwiach po omacku. 
Przekręcił klucz. Nacisnął ostrożnie na klamkę. Wyłączywszy szum telewizora, w mieszkaniu 
panowała cisza, ale ojciec był w domu – przy komodzie leżały jego buty. Drewniana podłoga 
skrzypiała pod naciskiem stóp i przy każdym kroku Jarek zaciskał zęby. Dopiero wtedy, gdy 
wszedł do swojego pokoju i zamknął za sobą drzwi, odetchnął z ulgą. Opadł plecami na 
łóżko. Wprost na jego stopy padała smuga światła księżyca, który na chwilę wyłonił się zza 
chmur. Jarek przyglądał się, jak jasna plama ucieka w kierunku palców, kurczy się coraz 
bardziej, pokrywa materiał skarpet na szerokość paznokci... Nim znikła całkiem, zasnął.
Wcześnie rano obudziły go hałasy, dochodzące z kuchni. Jeszcze zanim zupełnie 
oprzytomniał, zdał sobie sprawę z ich przyczyny. Zrzucił z siebie ubranie i wczołgał się pod 
kołdrę, choć doskonale wiedział, że w razie czego tak czy inaczej nie będzie potrafił ani 
nawet mógł udawać, że śpi. Odgłosy brzęczących naczyń i trzaskających szafek mieszały się 
z coraz głośniejszymi przekleństwami, dźwięk słów nabierał ostrości, materializował się 
gdzieś w okolicach tchawicy, utrudniając oddychanie. Gdy drzwi trzasnęły o ścianę, a ojciec 
wpadł do pokoju, strach już nie dusił, ale zaczynał sprawiać fizyczny ból.
– Dlaczego nie ma nic do picia? Znowu zapomniałeś kupić? Zapieprzaj do sklepu, tylko 
nie zapomnij o fajkach. Pamiętasz jeszcze, kurwa, jakie palę? Umiesz chociaż tyle 
zapamiętać, debilu? No to rusz wreszcie dupę, nie mam zamiaru czekać cały dzień.
Ojciec wyszedł, drzwi ponownie trzasnęły. Jarek momentalnie wyskoczył spod kołdry, 
ubrał spodnie, koszulę i sweter, wypadł do przedpokoju, chwycił kurtkę, założył buty i nawet 
ich nie wiążąc, wybiegł z domu. Gdy tylko ujrzał niebo, strach uleciał, choć wystarczył rzut 
oka za siebie, aby znów poczuł jego oddech na karku.
Było nieco zimniej, niż poprzedniego dnia, ale przynajmniej nie padało, choć ciemnoszare 
niebo nie wróżyło w tej kwestii niczego dobrego. Pogodę czynił nieznośną porywisty, mroźny 
wiatr, przed którym cienka kurtka, jedyna, jaką Jarek posiadał, stanowiła niewielką ochroną. 
Postawił kołnierz do góry, ręce schował w kieszenie i ruszył w kierunku najbliższego sklepu. 
Z Didura skręcił na Pułaskiego, gdzie zaraz za podstawówką stał spożywczy – mała budka 
bez wejścia dla klientów, za to z okienkiem, przez które podawała towary i wydawała resztę 
niziutka kobieta, jakby specjalnie stworzona do roli ekspedientki w sklepie pochodzącym 
z bajki o krasnoludkach.
Jarek wyciągnął z kieszeni portfel, zanim jednak zdążył sięgnąć do środka, uświadomił 
sobie coś, co mogłoby się zdarzyć tylko w niemej komedii – nie miał przy sobie pieniędzy. 
W tej samej chwili ze zdwojoną siłą wrócił strach, którego przed chwilą się pozbył. 
W pierwszym odruchu dokładnie przetrząsnął kieszenie, ale prócz garści papierków z gum, 
starych ściąg z matematyki oraz niezapłaconego rachunku za telefon znalazł zaledwie 
kilkanaście groszy.
Momentalnie wszystkie myśli oprócz jednej zeszły na dalszy plan, oprócz pytania, skąd 
wziąć pieniądze na papierosy – już, teraz, w tej chwili, nie za godzinę czy choćby piętnaście 
minut. Powrót do domu nie wchodził w grę, choć pewnie miał tam jakieś zaskórniaki. Ten 
pomysł odrzucił już na starcie jako niedorzeczny, choć z obiektywnego punktu widzenia 
najbardziej oczywisty. Problem polegał na tym, że papierosy były warunkiem powrotu, 
rodzajem przepustki, kupić papierosy miał właśnie po to, żeby wrócić, tak więc wracanie bez 
nich było w jakimś sensie pogwałceniem zasad gry, zagrywką nie fair.
Czy inne były fair, nad tym Jarek na początku ani przez chwilę się nie zastanowił – byleby 
prowadziły do osiągnięcia celu. Kradzież!, zawołał w myślach, przez moment tylko zdając 
sobie sprawę z tego, co tak naprawdę zamierza zrobić. Świadomość jednak za bardzo 
przeszkadzała mu w aktualnej sytuacji i szybko odprawił ją z kwitkiem. Tylko kogo okraść? 
Tę starszą panią w szarym płaszczu? Albo tego mężczyznę, tego, który przechadza się po 
drugiej stronie ulicy, paląc papierosa. A może ten chłopiec? Skąd ja go znam... aha, mieszka 
niedaleko, jego rodzice jeżdżą maluchem. Tych dwóch nie, zbyt niebezpiecznie, tamten mnie 
zna, a te, co się tak śmieją? Może one? Dziewiętnaście albo czternaście lat, trudno 
powiedzieć, ubierane jak panny lekkich obyczajów, powiedziałaby babcia, gdyby żyła, bo do 
jej słownika nie pasowało słowo "dziwki".
Gdy znów jakby na sekundę zorientował się, o czym w tej chwili myśli oraz, przede 
wszystkim, jak poważnie myśli, rozzłościł się na siebie, z drugiej strony jednak zaczął 
odczuwać ciekawość, może nawet więcej – podniecenie. Próbował odrzucić to uczucie, 
którym się brzydził i które poczytywał sobie za słabość, a przynajmniej tak sobie wmawiał. 
Był pewien, że w innych okolicznościach nigdy nie dopuściłby go do głosu i z tego powodu 
być może trudno zrozumieć, dlaczego mimo to ruszył wolno za dwoma wymalowanymi 
dziewczynami.
Jarek sam nie rozumiał, nawet nie starał się zrozumieć, uznał arbitralnie, że ma 
wytłumaczenie – nieistotne, czy zasadne, czy wręcz przeciwnie. Jeśli nawet zdawał sobie 
z tego sprawę, to tylko przelotnie, zbyt krótko zajmowała go ta myśl, by wnioski mogły 
przeniknąć do świadomości. Szedł za dziewczynami z pochyloną głową, głębiej wsuniętą 
w kołnierz kurtki. Nie było to potrzebne, bo dziewczyny klęły, krzyczały, śmiały się głośno 
i nawet, gdyby machał do nich rękoma, nie zwróciłyby na niego uwagi. Za kościołem skręciły 
w prawo, w stromo opadającą, często wyludnioną uliczkę.
Szły zaledwie kilka kroków przed nim, a mimo to nie zdradzały swoim zachowaniem 
najmniejszych podejrzeń. Niższa trzymała za pasek małą, skórzaną torebkę, wymachiwała nią 
podczas marszu w przód i w tył. Ulica była pusta, wystarczyło więc chwycić, mocniej 
szarpnąć i uciec, zanim zrobi się za dużo hałasu i ludzie w mieszkaniach wybiegną do okien. 
Jarek już miał zamiar wyciągnąć rękę, gdy z bramy, obok której przechodził, doleciał go 
okrzyk:
– Hej stary! – Grzesiek, kolega Jarka jeszcze z czasów podstawówki, uśmiechał się 
szeroko. – Dawno cię nie widziałem, co u ciebie?! Wiem, wiem, słyszałem, strasznie mi 
przykro... Najlepiej nie gadajmy o tym, co? Tak, też tak myślę. A poza tym? Rozumiem, 
wiem, jak się czujesz, to znaczy nie wiem!, nie mam pojęcia, ale podejrzewam, że jest 
cholernie ciężko... Yhm, no właśnie, może wyskoczylibyśmy na piwko na przeciwko? No, 
u mnie też z kasą ciężko, ale mogę postawić... Zadzwonisz, jak znajdziesz chwilę? Świetnie, 
dzwoń najlepiej pod wieczór, wiesz, panienki, te sprawy... Czy mam?... Aha, ok, spoko, 
trzymaj, oddasz przy okazji. Jakby co, sam się upomnę, ha ha ha! No, to na razie.
Zniknięcie Grześka było równie niespodziewanie, jak jego pojawienie się i gdyby nie 
zawartość wciąż wyciągniętej dłoni, Jarek wziąłby go za wymysł własnej wyobraźni. To 
jednakże nie miało żadnego znaczenia, liczył się tylko fakt, że przypadkiem, zrządzeniem 
losu czy celową działalnością jakiejś siły wyższej zdobył potrzebne pieniądze, garść monet 
pobrzękujących prawie jak dzwony w dzień chwały Pańskiej.
Przeżegnał się, szybkim krokiem przechodząc obok kościoła, a zaraz za fryzjerem wszedł 
do spożywczego po papierosy. Dobre samopoczucie nie opuszczało Jarka aż do momentu, 
kiedy zatrzymał się przed drzwiami klatki. W tym miejscu za każdym razem dopadały go 
wątpliwości, tu, na granicy oddzielającej zwykły, szary świat od realnego odpowiednika 
świata dziecięcych koszmarów. Za każdym razem dodawał sobie otuchy myślami, że przecież 
tak nie może być zawsze, że ojciec – że każdy człowiek – ma prawo czuć rozgoryczenie 
i trzeba mu wybaczyć, po prostu czekać, aż się ze sobą pogodzi. Nie mógł znać odpowiedzi 
na pytanie, kiedy do tego dojdzie, mógł co najwyżej zgadywać z odrobinę większym 
prawdopodobieństwem trafienia, niż wygranie szóstki w totka, ale przecież ludzie w te szóstki 
wierzą, więc i on mógł w swoją.
Gdy wszedł do domu, ojciec siedział na krześle w kuchni z głową opartą o framugę okna 
i przymkniętymi oczami. Na widok Jarka jego twarz ożyła, wyraz zobojętnienia momentalnie 
przeszedł w zawziętość, jak gdyby uśpienie było jedynie pozą, dzięki której mógł wykonać 
druzgoczącego atak podczas chwili nieuwagi zwierzyny.
– Coś się tak wlókł? Chyba, kurwa, pół godziny już czekam! Jakbyś lepiej pamiętał 
o swoich obowiązkach, to by nie było teraz problemu... Dawaj te fajki, no szybciej! 
Człowieku, co jest z tobą?! Widziałeś, jaki masz burdel w pokoju? Dupę w troki i zasuwaj, 
ma być czysto wieczorem. I niech te naczynia znikną ze zlewu, wygląda tu jak w chlewie... 
Matko Boska, co ty byś beze mnie zrobił? Nic, gówno byś zrobił!
Twarz ojca poczerwieniała, oczy jakby zaszły mu mgłą, bo nagle przestał dostrzegać 
otoczenie, wszystko, co widział, składało się na tarczę z czarnych okręgów, a w samym jej 
środku najwyżej punktowane miejsce – Jarka. Te ataki zawsze trwały długo, bo Jarek 
przybierał skrajnie defensywną postawę, nigdy, w żaden sposób nie próbował kontrować, 
a równocześnie był na tyle wytrwały, by cierpliwie zbierać razy. Właśnie to było powodem 
wściekłości ojca, ta kamienna poza bezruchu i pozornej obojętności, jakby słowa rozbijały się 
o mur, jakby Jarek na moment odpychał od siebie świadomość. Tylko że on słyszał, i to aż za 
dobrze, rejestrował z wytężoną uwagą każde słowo, każdy, nawet najdrobniejszy gest.
– No i na co się tak gapisz?! Może źle mówię, co? Kretynie jeden, tylko byś się po 
knajpach włóczył, a robotą w domu nie ma kto się zająć! Widzisz, jak tu wygląda? To 
wszystko jest twoja wina, rozumiesz?, wszystko! Wszystkie spierdoliłeś, wszystko pierdolisz 
i wszystko będziesz pierdolił! Bo jesteś debilem, rozumiesz?, kretynem i idiotą! Jakim cudem, 
do cholery, jak to jest w ogóle możliwe!, że ty jesteś moim synem?!
Dalej dokładnie tak samo, standardowo, te same epitety, wysłuchiwane przez Jarka po 
tysiąc razy, który, zamiast się do nich przyzwyczaić i puścić je mimo uszu, zaczynał w nie po 
prostu coraz głębiej wierzyć. Może działo się tak dlatego, że całkowicie się im poddawał, 
pozawalał wyrywać je sobie w umyśle jak epitafium na nagrobku z jego imieniem i dzisiejszą 
datą zgonu. Emocje powoli opuszczały ojca, krzyczał coraz ciszej, coraz wolniej, z coraz 
mniejszym zapałem, ale nadal bez zawahania. Na to jedno nigdy by sobie nie pozwolił, na 
umożliwienie wyczytania z tonu lub mimiki niezdecydowania, albo więc myślał dokładnie 
tak, jak mówił, albo został stworzony do poniżania innych. Albo, być może, z jakiegoś 
powodu za punkt honoru postawił sobie zgnojenie własnego syna. Na końcu spauzował, żeby 
chwilę potem parsknąć pogardliwie:
– Spierdalaj mi z oczu, nie chcę cię oglądać.
Jarek posłusznie odszedł do swojego pokoju, zamknął drzwi i padł na łóżko, zdruzgotany, 
a jednocześnie szczęśliwy, że już koniec, już cisza, spokój, samotność... Chciał o tym jak 
najszybciej zapomnieć, ale myśli przychodziły same, nie potrafił pohamować ich napływu. 
Męczyła go sama ich obecność, niezależnie od bólu, jaki sprawiały, bo do bólu zdążył się 
przyzwyczaić przynajmniej do tego stopnia, że jakoś go po prostu znosił. Jarek pragnął 
pustki, braku słów i pojęć, braku przyczyn, skutków, możliwych i niemożliwych rozwiązań, 
nawet marzeń, które uznawał za śmieszne, bo nie bardziej realne od sennych rojeń.
Zapadł w cichy i ciemny sen, właśnie taki, jaki lubił najbardziej. Gdy się obudził dwie 
godziny później, był o wiele spokojniejszy, dręczące go myśli nie napływały już potokiem. 
Otworzył okno. Ciemne chmury i wiatr wieściły nadejście ulewy, toteż ulice były prawie 
zupełnie wyludnione. Mieszkańcy miasta pozaszywali się w domach w obawie przed czymś, 
co wedle wszelkich znaków miało przyjść nieuchronnie, ale jakby im na przekór pogoda nie 
ulegała zmianie i Jarek, zapatrzony w miejski krajobraz, utwierdził się w przekonaniu, że nie 
zawsze to, co wydaje się oczywiste, jest takie w istocie, że w każdym łańcuchu przyczyn 
i skutków można natrafić na pęknięte ogniwo. Zadał sobie pytanie, czy w jego sytuacji to 
dobrze, czy źle. Ale przecież, myślał, to jest w gruncie rzeczy retoryczne pytanie, przecież 
wszystko zależy od punktu widzenia.
Zapalił lampkę na biurku. Światło oblało jasnobrązowe ściany, kilka topornych 
w kształtach mebli – biurko, szafę, regały zapełnione książkami i wysłużoną kanapę. Jarek 
czuł się lepiej, na tyle dobrze, że nie miał ochoty sprawdzać, czy ojciec jest w domu. Usiadł 
przy biurku i z dolnej szuflady wyciągnął stare, pobrudzone farbami gazety, pudełko modelu 
Spitfire’a, klej, farby, pędzle, pilniki, nożyki i całe mnóstwo innych modelarskich akcesoriów.
Modelarstwem pasjonował się od dawna, od którejś-tam-klasy-podstawówki, gdy razem 
z kolegami sklejał na zajęciach z ZPT swoje pierwsze modele. Tylko jemu do tej pory nie 
przeszło, pozostali w końcu rzucili tę zabawę – właśnie, zabawę – w pogoni za 
dziewczynami, trawą i alkoholem, co dla Jarka było dość zrozumiałe, a w pewnym sensie 
nawet prawidłowe. Dla niego to nie była jednak zabawa, a sposób na wyciszenie, odzyskanie 
wewnętrznej równowagi porównywalnej ze stanem oderwanej od rzeczywistości medytacji, 
latania myślami gdzieś w przestworzach, gdzie nic nie jest białe ani czarne, a po prostu bliskie 
i na swój sposób kojące. Nie dobre, nie radosne, nie – te określenia tworzyły kontrasty, 
przypominały, że nie wszystko jest piękne, że dom, ojciec... Jarek ponad wszystko cenił 
idealną ciszę – niezakłóconą nawet brzmieniem własnych myśli.
Pasjonował go więc sam proces, a nie uzyskany efekt – ten miał tak naprawdę niewielkie, 
jeśli jakieś znaczenie. Nie wiedział ani nie chciał wiedzieć nic o Spitfire’ach, 
Messerschmitt’ach czy jakimkolwiek innym sprzęcie wojskowym, przy którego modelach 
dłubał z takim zapamiętaniem, zawsze śmieszyły go rozmowy kolegów o parametrach, 
osiągach, ilościach strąceń; pełne emocji, ale w gruncie rzeczy jałowe dyskusje o liczbach, 
jakby one cokolwiek zmieniały, skoro i tak wszyscy doskonale wiedzą, kto wygrał, a kto 
przegrał.
Spędził nad modelem dobrych kilka godzin. Szarość nieba zdążyła przejść w czerń, 
rozświetliły się uliczne latarnie. Samolot był już prawie gotowy, jeszcze tylko kilka 
pociągnięć pędzelkiem, potem, gdy farba przeschnie, oznaczenia... i na półkę, biurko, do 
szuflady, gdziekolwiek. Tylko wcześniej pokazać ojcu. To był jeszcze jeden powód, dla 
którego uwielbiał modelarstwo – ojciec pasjonował się militariami, sam kiedyś sklejał 
i oglądanie efektów pracy syna zawsze sprawiało mu dużą przyjemność, a ostatnimi czasy 
była to jedyna rzecz, której nie krytykował i która potrafiła napełnić go prawdziwie ojcowską 
dumą – oczywiście, bardzo skrzętnie skrywaną i krótkotrwałą.
Jarek nie mógł się doczekać, aż farba wyschnie i pomimo tego, że model dopraszał się 
jeszcze o kilka kosmetycznych zabiegów, wychylił głowę przez drzwi.
– Tato, chodź szybko, właśnie skończyłem tego Spitfire’a! – zawołał, ale nie doczekał się 
odpowiedzi.
Dopiero po chwili uświadomił sobie, że przecież nie wie, czy ojciec w ogóle jest w domu. 
Najwyraźniej nie, skoro nie reagował, ale Jarek wolał sprawdzić – być może przez cały czas 
spał, a być może...
Leżał w salonie na kanapie. Przecierał nieogoloną twarz, najwyraźniej dopiero co się 
przebudził. Spojrzał na syna mętnym wzrokiem i wyartykułował coś zupełnie niezrozumiale, 
potrącając ręką leżącą na stole butelkę. Naczynie uderzyło z brzękiem o podłogę i zaczęło się 
toczyć. Ojciec patrzył na nie jak zaczarowany, śledził wzrokiem powolny, ale nieubłagany 
ruch, dopóki nie zatrzymało się na palcach stóp syna. Wtedy spojrzał wyżej, na jego twarz, 
próbując skupić wzrok, wybełkotał coś gniewnie, niezrozumiałą wiązankę przekleństw, zanim 
skończył jedno, już zaczynał następne. Z trudem podniósł się, zachwiał na granicy upadku 
i nieporadnie ruszył w kierunku drzwi. Minął Jarka, jakby w ogóle nie istniał, upadł pod 
drzwiami na wycieraczkę, chwycił buty. Minęła dobra chwila, nim udało mu się je włożyć, 
druga, nim dał radę wstać. Jeszcze na odchodnym wygłosił mowę, z której Jarek zrozumiał 
jedno zdanie, mniej więcej: "ty gnoju, kiedyś cię zapierdolę", po czym wyszedł na klatkę, 
sturlał się ze schodów, jakimś cudem pozbierał do kupy i wytoczył na ulicę.
 
* * *
 
– Oczywiście, że miałem taki pociąg – odpowiada automatycznie Jarek, choć jeszcze 
przed sekundą nie zdawał sobie z tego sprawy. Oświecenie przyszło niezauważalnie, 
spowodowane przez samo pytanie, jakby to ono było jednocześnie jedyną i wyczerpującą 
odpowiedzią. W jednej chwili zobaczył wszystkie te myśliwce, czołgi i działa samobieżne, 
niszczyciele, pancerniki, lotniskowce. Równocześnie przypomniał sobie związane z nimi 
uczucia: wyciszenie podczas procesu powstawania, pragnienie, by się dzielić i tragizm 
umierającej nadziei. Gdy zupełnie utraci tę ostatnią maszynista wypadnie przez okno i pociąg 
będzie gnał, gnał coraz szybciej, czy się zatrzyma?, czy ja tego chcę? – Ten pociąg... – 
tłumaczy Jarek, samemu nie wiedząc – sobie czy komuś? – ...on nie jest całkiem taki, jakim 
chciałbym go widzieć.
– Jest piękny, świeżo pomalowany farbą zieloną jak soczysta trawa, błyszczący w pełnym 
słońcu jak zwilżona kroplami potu skóra opalającej się obok kobiety, której pożądasz do 
utraty zmysłów, ale nie ważysz się jej tknąć, bo przecież te krople już nigdy się tak samo nie 
ułożą. Po co niszczyć, po co udowadniać ulotność czegoś, co można siłą woli przedłużyć 
w chwile długie jak wieczność, budzące jeszcze większe pożądanie? Życie trzeba rozdawać, 
a nie odbierać, bo obcowanie ze śmiercią nieuchronnie pozbawia nas uczuć, aż w końcu sami 
stajemy się trupami.
– Kiedy właśnie brak mi tych kropel, jakby już wyschły na słońcu, nie ma czego 
podziwiać ani czego przedłużać...
– Może się dopiero pojawią? Muszą, cierpliwości.
– Ale przecież twierdziłeś, że z czasem jest coraz gorzej, więc czy nie powinno być 
zupełnie odwrotnie? Najpierw krople, a potem ich wysychanie i ja, patrzący, jak się kurczą, 
zamieniają w parę...
– Myślisz, że nie chciałbym, żeby tak właśnie było? Ale nie, nie!, proszę, o nic więcej nie 
pytaj, ponad twoje doświadczenie jest w tej chwili rozumieć. Zresztą, po co mówić o kształcie 
czegoś, czego można po prostu dotknąć? Kiedy dziecko chwyta za nóż, nie krzyczysz: jest 
ostry!, krzyczysz: nie dotykaj! A więc dobrze: nie myśl, nie dociekaj, nie szukaj prawdy, 
nigdy nie patrz za siebie.
– Wiesz, że to niemożliwe.
– Wiem. I właśnie dlatego nie warto nic tłumaczyć, do wszystkiego trzeba dojść samemu. 
Choć bardzo chciałbym cię ostrzec, uchronić, tylko jak? – nie mam pojęcia. To chyba 
niemożliwe albo nieprawidłowe, a tutaj jest inaczej, niż w życiu, tym dawnym, tym 
materialnym, tam były zasady, których łamać nie było wolno, teraz zaś po prostu łamać się 
ich nie da.
– Ostatnie pytanie.
– Oczywiście, że wiem.
– To znaczy... co? Nie rozumiem.
– Wiem, w jaki sposób zginąłeś, bo właśnie o to chciałeś zapytać, czyż nie? Nie 
odpowiadaj, ostatnie pytanie zawsze brzmi tak samo. To mnie trochę bawi, że niektórzy 
ludzie, postawieni w obliczu problemu ponad ich siły, zadają sobie kolejno pytania coraz 
bardziej odległe od sedna sprawy, aż w końcu dochodzą do absurdów – skąd się wziąłem? po 
co istnieję? Jeśli odpowiem na twoje pytanie, zapytasz – ale dlaczego tak? czym zawiniłem? 
A to są właśnie pytania, na które odpowiedź nie istnieje. Więc po co pytać?
– Bo tak mi każe sumienie.
– Zaraz sumienie! Zwykła ciekawość, pierwszy stopień do... Ale zaraz, ten zapach, 
czujesz? Uwielbiam to drapanie i duszność! Przemieszcza się do płuc, wnika w komórki ciała 
i ucieka, a ja go wciągam jeszcze raz, i jeszcze, raz za razem, bez końca... dym z ogromnego 
komina nadjeżdżającego pociągu. Nie pozwolę mu uciec, rozumiesz, póki tu jest, nie 
pozwolę! Będę go łapał, kiedy się tylko pojawi. Nie mogę odejść, muszę czekać tu, w cieniu, 
w ukryciu, on może wrócić w każdej chwili... Nie ciągnij mnie za sobą, proszę, najlepiej 
odejdź, już, teraz!, bo go przegapię! Odejdź, słyszysz?! Odejdź!!!
Było w tym krzyku coś tak przenikliwego – nie groźba, ale wręcz psychiczny gwałt – że 
Jarek, ściskając oburącz głowę, bez chwili zwłoki odbiegł od altany. Zatrzymał się dopiero 
kilkanaście metrów dalej, w miejscu, z którego dostrzegał huśtawkę, piszczącą właśnie w tej 
chwili. Nie zwrócił na to najmniejszej uwagi – dla niego piszczała przez cały czas.
Spojrzał w kierunku altanki, mając nadzieję ujrzeć coś niezwykłego – chodzące drzewo 
albo wyłaniający się znikąd pociąg. Ujrzał jednak wyłącznie gruby pień dębu, nakryty 
drewnianym dachem, dokładnie tak samo zwyczajny, jak wtedy, gdy go zobaczył po raz 
pierwszy. Przez chwilę nawet przemknęła mu przez głowę myśl, że to wszystko, co się przed 
chwilą działo, było wymysłem jego chorej wyobraźni. Wrócił się więc w miejsce, w którym 
siedział, ostrożnie dotknął drzewa, przytknął do kory ucho. Niczego nie poczuł ani nie 
usłyszał, nie licząc szumu gałęzi. Więc może jednak, pomyślał Jarek, może faktycznie 
miałem sen na jawie albo rozmawiałem sam ze sobą... Wzruszył ramionami, jakby nie miało 
to żadnego znaczenia.
Przestało mieć znaczenie, bo huśtawka znów nawoływała, lecz nie tak, jak wcześniej – 
teraz cicho i delikatnie. Czy może się pan przysiąść?, zdawała się pytać onieśmielona, a głos 
taki słodki – czy można odmówić? Zrobiło się błogo, myśli pouciekały niewiadomo dokąd, 
poukrywały się w ciemnych zakamarkach umysłu i chichotały, a gdy świadomość o nich 
wygasła, pozostał tylko śmiech. Taki przyjemny, taki ach, och!, bez przyczyny, całkiem jak 
po trawie.
 
* * *
 
Tato się uśmiecha, obraca model w dłoni, wszystko sprawdza dokładnie i widać, że nie 
ma nic do zarzucenia. Prościutko, czyściutko, bez żadnej skazy, bez włoska, bez pyłku kurzu! 
Nawet pilot w kabinie wygląda jak żywy, o, chyba będzie startował! I proszę, już odleciał, ale 
nie, to nie model, to tatusiowi odleciała duma, odleciał dobry humor, więc uśmiecha się 
sadystycznie i chwyta za skrzydła – jak sześciolatek, który złapał pierwszą w życiu biedronkę 
– i wyrywa, a jak mu się podoba, jak wzdycha przy tym, ach, och! I proszę, z pięknego 
myśliwca została kupa złomu, zestrzelono go jak zwykle nad Nadziejolandią.
 
* * *
 
Jarek uciekał. Cichnący głos huśtawki na początku prosił, ale bez skutku, toteż zaczął 
nakazywać z rosnącym zdecydowaniem. Jarek biegł przed siebie, walcząc z nim z całych sił, 
aż do psychicznego bólu, do zwariowania. Ciemność gęstniała, światła z odległych budynków 
w szybkim tempie bledły, choć cały czas były widoczne między pniami rzadko rosnących 
drzew.
Przystanął. Jednak nie zgasły całkiem. Ledwo dostrzegalne, ale mimo wszystko obecne 
zdawały się mówić, że tutaj i teraz nic nie mija do końca. Gdzieś z oddali dobiegało 
pojękiwanie huśtawki, dosłownie na granicy słyszalności. A może to tylko moja wyobraźnia?, 
pytał Jarek. Bo przecież wygrałem, pokonałem go, więc czego jeszcze chce? Czyżby 
przypominał, że będzie czekał cierpliwie?
Ścieżka prowadziła lekko pod górę. Po obu jej stronach co kilka metrów stały brudne 
ławki, pokryte siatką wydrapanych grypsów i numerów telefonów do Baśki, Zośki i Hanki, 
pięknych i łatwych dziewczyn. Po prawej leżała niewielka łąka, po lewej – staw zasłonięty 
krzakami, pomiędzy którymi znajdowało się zejście na kamienny podest usytuowany nad 
brzegiem.
Jarek zszedł po schodkach i przyklęknął nad wodą. Gdy się pochylił, zobaczył twarz 
falującą na zmarszczkach wody, wielkie, czarne oczodoły, prawie białą skórę, a może kości 
czaszki – nie widział wyraźnie, odbicie się rozmazywało. Po chwili zorientował się, że fal nie 
wywołuje wiatr, bo gałęzie drzew pozostawały w bezruchu, nim jednak zaczął się 
zastanawiać nad innymi przyczynami, ruch wody ustał.
Jednocześnie znikło odbicie. Jarek zanurzył palec w czarnej otchłani, potem dłoń, 
w końcu przedramię aż po łokieć. Nie czuł zimna ani ciśnienia wody, tylko ruchy 
wykonywało się z większym oporem, choć w końcu i to wrażenie minęło i zaczęło mu się 
wydawać, że miesza ręką powietrze. Wyciągnął ją, przytknął do policzka. Nie była mokra ani 
sucha, miękka ani twarda, być może nie było jej wcale, choć przeczył temu zmysł wzroku; 
być może nie istniało nic, oprócz myśli, choć przeczył temu zdrowy rozsądek. Ludzki 
rozsądek, myślał Jarek, a jakie znaczenie ma on teraz, kiedy już nie jestem człowiekiem, 
a przynajmniej nie w sensie, który potrafiłbym pojąć?
Klęczał nad brzegiem jeszcze długo z nadzieją, że odbicie znów się ukaże i w mało 
wiarygodny, ale widoczny sposób da mu do zrozumienia, iż nie stracił z siebie tak wiele, iż 
coś zostało z tego chłopaka, którego dobrze znał. Woda zafalowała raz i drugi, lecz odbicie 
się nie pojawiło i Jarek był bliski utraty tej niewielkiej nadziei, gdy nagle usłyszał dziwny 
szum. Dźwięk stopniowo stawał się klarowniejszy, zdawał się dochodzić z głębi stawu. 
Istotnie, gdy Jarek zaczął rozróżniać pojedyncze słowa, woda w miejscu, w którym szukał 
odbicia, gwałtownie zabulgotała. I nagle wszystko ustało, nie licząc napływających słów.
– Hej, stary, co słychać?
Głos zupełnie wyraźny, tak jakby ktoś szeptał prosto do ucha albo wręcz w nim siedział. 
Mimo to Jarek nie miał wątpliwości, że dochodzi z dołu, choć powierzchnia stawu 
pozostawała niezmącona.
– Piękną mamy nockę, co nie? W sam raz na małą kąpiel, ściągaj gatki i wskakuj. Co? 
Czemu nie? Jak sobie chcesz, ale mówię ci – świetnie działa na kości. Ha ha! Kości! 
Kapujesz? Kości, dobre sobie... Muszę to zapamiętać. No, starczy tych żartów. Dali mi cynk, 
że wpadniesz, co prawda trochę mi było nie na rękę, ale jak mus to mus.
– Kto oni?
– Jak to kto? Po prostu oni, znasz jakichś innych "onych" oprócz tych?
– Nie znam tu żadnych "onych", poznałem jednego, w altanie, mówił do mnie z... albo 
może w ogóle nie mówił.
– A, tego skurczybyka. No, to tak jakbyś poznał ich wszystkich, oni są dokładnie tacy 
sami.
– Pod jakim względem?
– No, jakby to powiedzieć, nienormalni, wszyscy szurnięci, zbzikowani, zdrowo 
popieprzeni i tak dalej, wiesz, gadki o poszukiwaniu prawdy, o rozterkach, cierpieniu, 
filozoficzne pierdu-pierdu... Kogo to właściwie obchodzi?! Całe to towarzystwo topi się 
w szambie własnej paplaniny, w – jak ja to słyszałem? – teoriach kulturalnego pierdzenia 
i etycznego kopania w tyłek? Dla mnie to zwykłe durnie, żałosne, przemądrzałe durnie! No, 
sam powiedz – o czym ci tamten nagadał?
– Że mam sobie dać spokój, niczego nie szukać...
– Poważnie?
– ...ale jednocześnie zapytał mnie o coś, co przywróciło mi część wspomnień.
– Ha! A nie mówiłem? To się właśnie nazywa etyczny kop w tyłek? "Nie szukaj, nie ma 
po co, tylko załapiesz doła", a za chwilę: "ale sam pomyśl, jak do tego doszło, co ci zostało, 
tylko ten pociąg z wieeelkim kominem"! No i dokąd cię ten pociąg zawiózł? Jak myślisz, że 
ja jestem Stacja Oświecenie, to się grubo mylisz! Czego ode mnie wymagają? Że cię 
wprowadzę w tajniki pozagrobowego życia? A w co tu wprowadzać, do cholery?! To nie jest 
jakaś fabryka czekolady, tu się miesza składniki, a tam formuje tabliczki.
– Łatwo powiedzieć, budzisz się nagle nie wiadomo gdzie, po co ani dlaczego...
– No, to jest akurat jedyna rzecz, która powinna być dla ciebie jasna – dostałeś pstryczka 
w nos od brzydkiego pana, co za różnica, czy on przypadkiem pstryknął za mocno, czy zrobił 
to specjalnie?
– Nie rozumiem... To znaczy, domyślam się, ale...
– Więc ci nie powiedzieli?! Banda filozofów od siedmiu boleści, o wszystkim mogą 
rozprawiać godzinami, tylko nie o konkretach! Trzymaj się teraz, bo to będzie mocne: 
wszyscy, którzy tu są, których znasz i których dopiero poznasz, zostali zabici – zabici przez tą 
samą osobę. Zanim zaczniesz zawracać mi tyłek, odpowiadam – sam się przekonasz, przez 
kogo w odpowiednim momencie. Żadnych podpowiedzi, żadnej gry w podchody!
– Czy to ma jakiś związek ze mną?
– No stary, przecież tłumaczę – chodzi o gościa, który cię za-je-bał! Jak myślisz, ma to 
coś wspólnego z tobą? Nie jesteś pewien? Może powtórzę: facet, który cię za-je-bał, za-je-bał, 
za...
– ...jebał.
– Dokładnie! Szybko chwytasz, o co mi chodzi, ha! Sam powiedz – czy to naprawdę ma 
znaczenie, kto to był ten facet, skoro i tak już nigdy go nie zobaczysz?
– Ma.
– E tam, gadanie. Jak dla mnie wszystko jest jasne – albo przejmujesz się czymś, co 
wszyscy inni już dawno olali, albo sam na to lejesz i masz święty spokój.
– Na co mam lać? Na te wszystkie pytania, które same się cisną na usta, na obsesję 
poznania przeszłości, na coś, co się dzieje we mnie, chociaż poza moją świadomością?
– No, tak właśnie, dokładnie tak, jak mówisz, tylko chyba prościej.
– Czyli na wszystko to, co mnie popycha do szukania jakiegoś sensu teraz, gdy nie wiem, 
po co tu w ogóle jestem?
– Ba, też mi wielkie rozterki... Po cholerę to wiedzieć? Jak się znajdzie jakiś cel, to trzeba 
do niego dążyć, a to jest najczęściej dość męczące. Zimno ci? Nie. Jesteś głodny? Nie. 
Niczym się nie musisz martwić, żadnymi chorobami, żadnymi pierdołami, no to ja się pytam 
jeszcze raz – po co ci jakiś cel, jakiś sens? Korzystaj z tego, co masz, a masz całkiem sporo, 
więcej, niż kiedykolwiek udałoby ci się uzyskać tam – czy wtedy, mniejsza o to, jak to 
powiesz. Póki co, ja korzystam. Cholera wie, kiedy to się skończy.
On się myli!, musi się mylić!, krzyczał rozpaczliwie w myślach Jarek, jakby od tego 
zależało co najmniej jego istnienie. Bo w pewnym sensie zależało – skoro tu jestem, myślał, 
to przecież właśnie w jakimś celu, skoro mam tu być zawsze – choć nie mogę tego wiedzieć 
na pewno, ale coś mi mówi, że tak jest, że będę tu już zawsze, cokolwiek to "zawsze" oznacza 
– to chyba nie po to, aby po prostu być! Nic nie istnieje dla samego faktu istnienia, wszystko 
zdąża w jakimś kierunku, albo do przodu, albo do tyłu, albo się rozwija, albo cofa; wszystko 
przybiera jakąś formę i od dziś biegnie do jutro, albo odwrotnie; wszystko... co ma początek 
i koniec... Początek i koniec – te dwa słowa nagle nabrały dla Jarka ostatecznego znaczenia, 
jakby poza nimi nie było już nic. Stanęły mu przed oczami niezwykle wyraziste, jak napis na 
klepsydrze, informujący o jego własnej śmierci – bo jeśli się nie myliłem, jeśli będę tu 
zawsze, to stracą swoje ostateczne znaczenie, poza którym nie ma już nic! Czy mogę się 
wiecznie rozwijać, czy mogę wiecznie iść do przodu? Czy możliwe jest wtedy dojść 
dokądkolwiek? Odpowiedział błyskawicznie – nie, ponieważ kres takiej wędrówki umyka 
w nieskończoność, nigdy się nie zbliża ani w ogóle nie jest blisko czy daleko, bo jakże 
obliczyć odległość do nieskończoności? Pozostaje wyłącznie tu i teraz i w tym kontekście 
słowa, którym przed chwilą z taką gorliwością zaprzeczał, okazywały się jedyną prawdą.
– Ale nawet, jeśli o tym wiem, to jak powstrzymać się od szukania sensu? To we mnie 
tkwi, w mojej naturze, to się budzi instynktownie.
– No, to już pytanie nie do mnie. Ja nie wiem, bo sam nigdy nie miałem takich 
problemów, trochę głupio mi o tym gadać, ale tak chyba było zawsze, jeszcze jak żyłem 
normalnie, no wiesz, w ciele, zawsze na wszystko wzruszałem ramionami, zawsze na 
wszystko lałem, nie wiem – może tak było najprościej? No i mi zostało – jestem tu i dalej na 
wszystko leję.
– Jak można tak żyć, bez wiary w cokolwiek?
– No, nie mówię, że w nic nie wierzyłem, co to, to nie! To pewnie nie widać tak 
z wierzchu ani w tym, co mówię, ale ja zawsze wierzyłem w Boga. To znaczy nie tak, jak 
wszyscy i chyba nie w tego Boga, co księżunio o nim mówił, to jest w niego, ale inaczej, nie 
jak kazali. Wierzyłem, że Bóg jest i on wszystko wie – po co ja jestem i tak dalej, wie, co ze 
mną będzie, więc skoro on się o to musi martwić, to ja już nie muszę i on załatwi wszystko 
tak, jak ma być, jak to już jest ustalone od początku. Dalej tak uważam, choć go tu nie ma ani 
go nie widziałem, ale nikt nie mówił, że tutaj to już jest koniec, on nadal gdzieś z góry patrzy 
i wie, co ze mną będzie, więc po co ja mam się tym przejmować?
A ty, po co się przejmujesz? Przecież on wszystko za ciebie załatwi.
 
* * *
 
Przez pierwsze dwa tygodnie października pogoda nie ulegała zmianom – siąpił deszcz, 
wiał wiatr i było wciąż tak samo zimno, około dziesięciu stopni, czasem dwa czy trzy mniej 
lub więcej. Pustka ogarnęła większość ulic, pubów i dyskotek, jakby Bytom przetrzebiła jakaś 
zaraza, której sprzyjała wszechobecna wilgoć oraz osłabienie organizmów ludzi znużonych 
jesienną pluchą.
Grzesiek zadzwonił do Jarka w czwartek po południu i złożył mu propozycję, która – co 
zaznaczył – była nie do odrzucenia. Jarek długo się wahał, czy z niej skorzystać, bo od 
dłuższego czasu zupełnie nie miał ochoty na spotkania towarzyskie i skutecznie ich unikał 
przez miesiąc z nawiązką, nie licząc przypadkowych zderzeń ze znajomymi na ulicy. Nie 
mógł jednak odmówić, o czym się zorientował, usłyszawszy w słuchawce kategoryczne: 
idziesz, Grzesiek bowiem słynął z tego, że nie rzuca słów na wiatr.
W piątek Jarek wyszedł z domu wcześniej, bo miał ochotę przespacerować się po parku, 
ale w ostatniej chwili zrezygnował i dość okrężną drogą dotarł do centrum na dwie godziny 
przed umówionym spotkaniem. Po pół godzinie krążenia w kółko wszedł do księgarni na 
Dworcowej i, zamyślony, zaczął przeglądać książki, które nigdy by go nie zainteresowały, na 
czym zleciały mu kolejne dwa kwadranse.
Z księgarni skierował kroki bezpośrednio do pubu. Ludzi było mało, jedna para miętosiła 
się w zacienionym kąciku, a dwóch mężczyzn przy barze namiętnie o czymś dysputowało, co 
i rusz rzucając niedyskretne spojrzenia na głęboki dekolt blond barmanki. Z głośników 
sączyła się cicha, spokojna muzyka, w sam raz do przytulania. Jarek powiesił kurtkę na 
oparciu krzesła i zamówił grzane wino.
Usiadł, postawił przed sobą dymiący kubek i głęboko wciągnął w nozdrza zapach 
rozgrzanego alkoholu, zmieszany z aromatem przypraw. Po kilku pierwszych łykach popadł 
w stan dziwnej apatii, oparł łokcie na blacie i wpatrzył się w nieokreślony punkt 
w przestrzeni, wyłączył wszystkie zmysły, pozostała tylko ulotna świadomość płynącego 
czasu.
Ktoś dotknął jego ramienia.
– Hej, stary. Nad czym żeś się tak zamyślił? – zapytał Grzesiek.
– Co? Sam nie wiem, ja się zamyśliłem? Siedzę tu po prostu i... siedzę. Nie myślałem 
o niczym konkretnym.
– Wpadłem wcześniej, bo coś podejrzewałem, że już będziesz, no i się nie pomyliłem. 
Dobra, to posiedź jeszcze minutkę, a ja skoczę po piwko.
Odwiesił kurtkę, przygładził włosy – zawsze to robił, choć były tak krótkie, że nie miał 
czego przygładzać – i podszedł do baru. Przez chwilę rozmawiał z barmanką, żywo 
gestykulując i uśmiechając się kusicielsko. Po chwili zdecydowanie dłuższej, niż minutka 
wrócił do stolika z dwoma pokalami, choć Jarek o piwo nie prosił i nie był pewien, czy ma na 
nie ochotę.
– I jak się układa? – zagaił Grzesiek.
– Jeśli mam być szczery, nijak. Całkiem, jak pogoda – nie dość, że chujowo, to w dodatku 
nie widać szansy na poprawę.
– Wczoraj mówili w prognozie, że w przyszłym tygodniu ma się polepszyć.
– To chyba najlepszy dowód, że się nie polepszy?
– Coś mi się widzi, żeś w nieciekawym nastroju.
– Jeśli to cię pociesza, to sam chciałbym być w lepszym. A co u ciebie?
– Po staremu.
– Matka musi być z ciebie dumna...
– Żartujesz? Z tym trzecim w trakcie rozwodu, z radości przepija całą kasę. Wcale bym 
się nie zdziwił, jakby tu dzisiaj wpadła – odparł bez skrępowania i zaczął się śmiać.
– Zamierzasz w przyszłości pobić jej rekord?
– No coś ty, ja w ogóle nie mam zamiaru mieszać się w takie pierdoły.
– Zupełnie cię to wszystko nie wzrusza?
– Jej sprawa. Trochę mi szkoda, bo facet forsiasty, a jak sobie wypije, to się pozbywa 
wszystkiego jak święty Franciszek w dniu nawrócenia. Na trzeźwo rzadko bywa taki 
bogobojny. – Znów się roześmiał, a Jarek nie wiedział, co go tak bawi – sytuacja, cudownie 
nawrócony czy Bóg, może wszystko na raz, a może śmiał się tylko po to, by nic nie stracić ze 
swojej gęby.
Gęba Grześka była swojska, szczera i zawsze uśmiechnięta, wyrażająca gotowość na 
zbratanie się z dosłownie wszystkimi, zaś w pierwszej kolejności – z alkoholem. Po dwóch 
godzinach gadania o niczym – o podrywach, o laskach, które się podrywa i o laskach, które 
laski robią po podrywie – nie potrafił utrzymać w miejscu wzroku ani rąk, a nogi trzymał 
prosto tylko dlatego, że piwo przynosiła barmanka, której nikt o to nie prosił, Jarek założył 
mu kurtkę i, chwyciwszy pod ramię, delikatnie wyprowadził z pubu.
Odprowadził go do domu i pomógł otworzyć drzwi. Mieszkanie nie było puste, ojczym 
Grześka siedział w fotelu i bełkotał do telewizora, który uparcie nie chciał nawiązać dialogu. 
Jarek rzucił przyjaciela na łóżko i już miał wyjść, gdy nagle wielka łapa z impetem spadła na 
jego ramię. Odwrócił się. Ojczym Grześka zionął czystą bez zapitki, oczy błyszczały mu 
pijackim zrezygnowaniem. Zaczął coś bredzić tak niezrozumiale, że trudno się było dziwić 
telewizorowi. Pijacki monolog nie miał końca i Jarek stwierdził, że w jakiś sposób musi go 
przerwać, bo nie wyjdzie stąd w ciągu najbliższej godziny. Coś powiedział, sam dokładnie nie 
wiedział, co, coś krzepiącego – jutro będzie lepiej i nie ma się o co martwić – i twarz 
mężczyzny pojaśniała, jeszcze bardziej zaszkliły mu się oczy, lecz teraz z radości.
Korzystając z sytuacji, Jarek szybko wyszedł z mieszkania, zbiegł po schodach i dopiero 
przed klatką głęboko odetchnął. Ruszył bez celu w kierunku centrum, z przeświadczeniem, że 
im dalej od domu, tym lepiej. Znów trafił na Dworcową, którą wałęsali się nisko pochyleni 
ludzie, dokładnie tak samo, jak wcześniej. Zmylony tym podobieństwem chciał wejść do 
księgarni i dopiero kłódka na drzwiach uświadomiła mu, która jest godzina. Zaczął oglądać 
książki na wystawie, przez co po chwili wpadł w szał. Nie potrafił znieść tej powtarzalności, 
robienia rzeczy, które prędzej czy później budzą krótkie, ale treściwe pytanie: po co? 
Najgorsze było jednak to, że nie miał jak z tym walczyć, bo co prawda ruszył się spod 
witryny i szedł energicznym krokiem, ale dokąd i w jakim celu – tego już nie wiedział. To 
dlatego, myślał, że wszystko układa się nie tak, jak powinno, całe moje dotychczasowe życie 
zostało wywrócone do góry nogami. A przecież to jest niemożliwe, żeby z dnia na dzień stać 
się zupełnie kimś innym.
Robiło się coraz zimniej i Jarek miał ochotę się gdzieś schronić, ale nie miał pomysłu, 
gdzie. Nie chciał wstępować do kolejnej knajpy, nie odpowiadała mu perspektywa spędzenia 
reszty wieczoru w zadymionym, głośnym pomieszczeniu, choć przecież wiedział, że klientela 
barów ostatnimi czasy znacznie się skurczyła. Coraz bardziej brzydził się ludźmi, a że nigdy 
nie był rasistą, brzydził się wszystkimi dokładnie tak samo, niezależnie od koloru skóry czy 
wyznania. Brzydził się nawet wspomnieniem Grześka i to nie tyle jego pijaństwem i brakiem 
przyzwoitości, gdy na środku ulicy zaczął sikać pod nogi przechodzących obok ludzi, co 
brakiem jakiejkolwiek ideologii. Tak, właśnie tak, chciałby, żeby Grzesiek sikał w imię 
jakiejś wyższej idei, propagowania powrotu człowieka do korzeni czy czegokolwiek innego. 
Tymczasem Grzesiek robił to dla samego robienia, całe jego życie było wyłącznie życiem dla 
życia, bez marzeń, bez celu. Ten całkowity brak zasad był dla Jarka czymś niepojętym, 
dziwiło go to, a jednocześnie irytowało. Gdy próbował odpowiedzieć sobie na pytanie, 
dlaczego, dochodził do wniosku, że być może mu zazdrości, bo gdyby sam tak potrafił, nie 
miałby problemów, przez które teraz musi marznąć.
Po kilku minutach wałęsania się mrocznymi uliczkami doznał olśnienia – o tej porze 
nigdzie w mieście nie było miejsca cieplejszego i zarazem bardziej wyludnionego od 
kościoła. Co prawda Bóg odpychał go ostatnio tak samo, jak ludzie, a może nawet mocniej, 
ostatecznie jednak potrzeba ciepła przezwyciężyła niechęć.
Pchnął ciężkie drzwi, zawiasy zaskrzypiały. Zamknął za sobą ostrożnie w absurdalnym 
przekonaniu, że jest tutaj intruzem i najmniejszy nietakt może sprowokować siły niebiańskie 
do poszczucia go uskrzydlonymi bullterierami. Niemal na palcach, ze wzrokiem utkwionym 
w posadzce podszedł do ostatniej ławki, uklęknął, zwrócony w stronę ołtarza, ale z głową 
wciąż opuszczoną i przeżegnał się szybkim, wstydliwym ruchem.
Usiadł. Nie było tu tak ciepło, jakby sobie tego życzył, ale przyjemniej mógł się nacieszyć 
samotnością bez potrzeby stawiania kołnierza kurtki dla ochrony przed wiatrem. Przez chwilę 
rozglądał się po otoczeniu. Widok witraży, rzeźb, zdobionego ołtarza jeszcze bardziej 
pogłębił w nim poczucie nicości, choć przez cały czas próbował sobie wmówić, że to on jest 
wielki, bo zna sekret tego miejsca, polegający na tworzeniu nastroju za pomocą kilku tanich 
chwytów.
Jakkolwiek mocne miała ta koncepcja podłoże teoretyczne, nie sprawdzała się w praktyce, 
a mimo to Jarek nie chciał jej zarzucić. Boga uważał za największe kłamstwo w historii 
ludzkości, co jednocześnie było największym kłamstwem w jego prywatnym wszechświecie. 
Pragnął go odrzucić, ale do końca nie potrafił, ten Bóg w szczątkowej formie wciąż 
rezydował w jego świadomości. Myślał o sobie jako o człowieku, który chce napluć na ołtarz, 
ale powstrzymuje go przed tym jakieś nie do końca uświadomione uczucie. Miłość? 
Szacunek? A może coś w rodzaju zakładu Pascala.
– Gdzie jest ten Bóg, który przynosi ukojenie? – zapytał na głos.
– Jestem cały czas przy tobie – odpowiedział Bóg.
– Więc czemu cię nie czuję?
– Ponieważ tego nie chcesz.
– A gdybym chciał?
– To wiedziałbyś, że nie opuszczam cię nawet na krok.
– Jeśli to od moich chęci zależy, czy cię wyczuwam, czy nie, czy jesteś przy mnie, czy cię 
nie ma, to tak naprawdę to ja jestem Bogiem.
– A czy gdy człowiek od urodzenia ślepy wierzy, że istnieje coś poza ciemnością, to czy 
znaczy, że on jest tego czegoś twórcą?
– Nie, ale jeśli sądzi, że jest w stanie sobie to coś wyobrazić, to jest zwykłym głupcem. 
Może wierzyć w istnienie kolorów, konturów czy światła, jeśli wszyscy ludzie mu o tym 
mówią, ale nigdy nie będzie potrafił wyobrazić sobie nawet namiastki tego wszystkiego. 
Ludzie mówią mi, że jesteś wszechmocny i miłosierny, ale przecież oni wszyscy są ślepi. To 
zwykli głupcy.
– To ty jesteś ślepy, bo masz zamknięte oczy. Wystarczy, że je otworzysz.
– Może ja się urodziłem ślepy i ślepy pozostanę. Nie można winić dziecka za to, że 
przyszło na świat bez oczu, nie możesz mnie za nic winić! To ja powinienem winić ciebie za 
to, że mnie okaleczyłeś...
– A może ty po prostu nie chcesz ich otwierać?
– Gdybym nie chciał, nie byłoby mnie tutaj.
– Kiedy przyszedłeś do mnie właśnie po to, by zamknąć je jeszcze mocniej.
– Przecież właśnie ty powinieneś wiedzieć najlepiej, jak ja bardzo potrzebuję cię 
zobaczyć! Żaden normalny człowiek nie działa świadomie na własną niekorzyść, jeśli nie ma 
w tym żadnego celu, a jaki miałbym mieć ja?
Jarek nie odpowiedział sobie na to pytanie. Być może odpowiedź nie istniała, ale 
niezależnie od tego ani przez chwilę nie wątpił, że jednak nie wszystko jest najlepsze na tym 
najlepszym z możliwych światów, a przynajmniej nie w jego pojęciu dobra. To dobro znał 
tylko z autopsji, bo – co do tego również nie miał wątpliwości – kochał naprawdę, nigdy 
jednak nie spotkał się z choć jednym niezaprzeczalnym dowodem wzajemności. Może 
pokochałem niewłaściwą osobę?, zastanawiał się. Bądź co bądź lepiej już kochać Boga – on 
co prawda również tego uczucia nie odwzajemni, ale przynajmniej będzie trzymał gębę na 
kłódkę.
W tym samym momencie, w którym Jarek o tym pomyślał, z cienia nawy wyłoniła się 
zgarbiona postać w szarym płaszczu z kapturem zarzuconym na głowę. Szła powłóczystym 
krokiem, choć nie było słychać szurania butów, z rękami złączonymi do modlitwy, niby 
pielgrzym wędrujący przez pustynię w odrętwieniu spowodowanym kilkudniową mordęgą. 
Jarek pochylił się w ławie, mimo że tajemnicza postać, jeśli tylko nie była głucha, od dłuższej 
chwili zdawała sobie sprawę z jego obecności. Wierzył jednak, że może się przed nią 
schować, a jeszcze bardziej, że powinien. Czuł się teraz jak intruz w kraju, którego wiary nie 
pojmuje, a ktoś zbliża się do niego i za chwilę każe mu odprawiać niezrozumiałe obrzędy. Co 
zrobić? Najlepiej machnąć ręką i się odwrócić, ale kto wie, czy wtedy Jarek nie padnie na 
ziemię z nożem akolity obcej wiary, sterczącym między łopatkami. Lepiej się schować, zanim 
podejdzie i zacznie coś mówić. Nie podszedł, znikł za drzwiami, które powinny były 
zaskrzypieć.
Jarek wstał, mając już dość przesiadywania w tym miejscu, ale zanim zdążył zrobić krok, 
drzwiami prowadzącymi na plebanię wszedł ksiądz. Spojrzał w stronę Jarka, na krótką chwilę 
zawiesił na nim wzrok, po czym ruszył w kierunku ołtarza. Tymczasem Jarek pomyślał – to 
jakiś znak, bo przecież nie zbieg okoliczności, że on tutaj wszedł właśnie w tej chwili, jakby 
miał mi o czymś przypomnieć albo może raczej na coś naprowadzić. I nagle zdał sobie 
sprawę, jak to wszystko działa – teraz się wszędzie za wszystko płaci i jemu też muszę 
zapłacić, jeśli oczekuję pomocy, bo jeśli już w ogóle ktoś będzie prosił o tę pomoc dla mnie, 
to na pewno nie ja sam, ja nie potrafię. A on właśnie od tego jest, niech prosi, niech błaga, 
niech skamle na kolanach!
Ruszył w kierunku ołtarza, ale zatrzymał się jeszcze przed prowadzącym doń podestem, 
bo wydawało mu się, że tędy przebiega granica, którą przekroczyć mogą wyłącznie ci będący 
z Nim w konszachtach.
– Przepraszam... – powiedział.
Duchowny wyprostował się i uśmiechnął. Zanim zdążył się odezwać, Jarek wyciągnął 
z portfela pięciozłotówkę, obola, za którego jakiś chrześcijański Charon uchroni go przed 
wieczną tułaczką albo który przynajmniej w tym życiu uspokoi jego sumienie. Miał 
świadomość, że dzięki temu gestowi nigdy więcej nie będzie musiał tu wracać, bo przecież za 
przewóz przez Styks płaci się tylko raz. Ksiądz wziął pieniądze.
– Dziękuję – powiedział i skinął głową, ale nie odszedł, tylko patrzył na obcego 
pytającym wzrokiem.
Stropiony Jarek wlepił oczy w podłogę. Nie wiedział, co w tej sytuacji zrobić, a nie 
potrafił tak po prostu odejść, obecność księdza trzymała go w miejscu i stał tak kilka sekund, 
aż w końcu zdał sobie sprawę, że jedynym wyjściem z sytuacji jest doprowadzić tę sprawę do 
końca.
– Czy ksiądz myśli, że po śmierci czeka mnie wreszcie uczciwe życie? – Podniósł głowę. 
Nagle wyraz jego twarzy stracił wszystko z wcześniejszego zakłopotania, stał się zawzięty, 
a nawet gniewny.
Duchowny zmierzył Jarka przenikliwym wzrokiem, na ile tylko pozwalała mu na to 
dogmatyczna natura. Pomyślał – oto zbłąkana owieczka, której trzeba dopomóc, gotowa 
bowiem wyrządzić sobie krzywdę. – Oczywiście, synu – odparł, zamiast – Wszystkich nas 
czeka wyłącznie to, na co zasłużyliśmy.
 
* * *
 
– Kiedy on nic nie załatwił, wszystko jest dokładnie takie, jakie było wcześniej – 
odpowiedział Jarek.
– Może to ty coś zepsułeś albo jeszcze musisz czekać? Ja takich rzeczy to akurat nie 
wiem, wiem, że on wszystko ustala i wszystko się dzieje właśnie tak, jak to jest ustalone.
– A ty? Jeszcze czekasz?
– Na co?
– Skąd ma wiedzieć? Coś się tutaj zmieniło, jest inaczej?
– Ciężko powiedzieć. Mnie to akurat łaska spotkała już wcześniej. On ustalił, że będę miał 
dobre życie, no i miałem, i tutaj też mam. Na co czekać?
– Więc on ustalił, że będę miał złe życie, no i miałem, i tutaj też mam.
– Tak nie jest na pewno, bo on jest w nieskończoność dobry i dla wszystkich chce 
najlepiej, nigdy by nie sprawił, żebyś ciągle cierpiał. Ja tam się nie znam na tym i nie mogę 
oceniać, ale może ty po prostu byłeś złym człowiekiem?
– Być może, nie pamiętam, bym kiedykolwiek spotkał dobrego, więc brak mi porównania.
– Myślę, że tobie przede wszystkim brakuje wiary.
– Najwidoczniej za mało jej pragnąłem.
– To tylko w części zależy od ciebie, bo to jest tak jakby prezent od Niego, nie każdy 
może ją otrzymać, nie wystarczy tylko chcieć.
– Ale powiedziałeś, że on dla wszystkich chce jak najlepiej i nigdy by nie sprawił, żebym 
cierpiał! A teraz cierpię, bo nie otrzymałem od niego wiary?!
– Ja nie mogę przecież wiedzieć wszystkiego! Nie jestem nim, on ma swoje tajemnice, 
niedostępne dla zwykłych ludzi... Mówię tak, jak mi się wydaje, mogę się mylić albo nie 
tłumaczyć dokładnie tak, jak to ma być. Ale mógłbyś być bardziej wdzięczny i słuchać, 
zamiast wszystkie moje słowa krytykować! W końcu z nas dwóch to ty masz problem, a więc 
ty musisz się mylić, co nie?!
Po wodzie rozeszły się kręgi, gdzieś z głębin doszedł Jarka szum, a gdy ucichł, 
powierzchnia stawu była już gładka jak lód. Wiedział, że ten, z którym rozmawiał – 
kimkolwiek był – już tu nie wróci, zniknie tak, jak poprzedni. Dlatego nie wołał go, choć 
nadal miał wiele pytań, bo tak naprawdę rozumiał teraz niewiele więcej niż wtedy, gdy 
rozbudził go pisk huśtawki. Tej samej, która znów zaczynała nawoływać, ale jeszcze nie tak 
nachalnie, aby musiał wracać. Na razie tylko przypominała o swym istnieniu, szeptała mu 
kokieteryjnie do ucha: to ja, jestem tu, to ja, jestem tu, to ja...
Robiła to tak cudownie, że Jarek, wsłuchując się w jej rytm, na chwilę zatracił 
świadomość, a gdy oprzytomniał, na powierzchni wody dostrzegł odbicie swojej twarzy – 
jeszcze bardziej niewyraźne, niż za pierwszym razem, bardziej blade i zamazane, jakby czas 
tutaj spędzany jednak dokądś zmierzał. W końcu odbicie zniknie zupełnie, nie zostanie po 
nim najmniejszy ślad, wszystko to, co jeszcze mnie określa, przestanie istnieć, myślał Jarek. 
Wszystko, bo tylko twarz mi została, zbyt dużo rzeczy pozostaje niejasnych, abym mógł 
powiedzieć o sobie coś pewnego.
Ruszył znad jeziora wzdłuż ścieżki. Dotarł do mostku, za którym skręcił w lewo. Ujrzał 
kamienny podest, fundamenty jakiegoś budynku i przypomniał sobie, że dawno temu stał tam 
mały kościółek, którego drewniane ściany nie stawiły żadnego oporu ogniowi. Nawet siła 
boska, myślał, na niewiele się zdała, choć podobno jest dużo potężniejsza od azbestu. Spłonął 
boży dom i teraz Bóg nie ma gdzie mieszkać, błąka się jak menel po parku, nikt nie wie, gdzie 
go znaleźć.
Jarek jest ostatnią osobą, która mogłaby to zrobić, nigdy Boga nie widział i nie 
rozpoznałby go nawet wtedy, gdyby dostał od niego kopa w tyłek. Pamiętał, a może tak mu 
się tylko wydawało, że modlił się, gdy był jeszcze małym chłopcem i że te modlitwy były 
odmawiane szeptem, którego się wstydził. Pamiętał to, bo cały czas obecny dźwięk huśtawki 
brzmiał bardzo podobnie, równie cicho i wstydliwie. Gdy to zauważył, pisk zaczął 
przemieniać się w słowa, w monotonne, równo odmierzone sylaby: ojjjjj... czeee... naaasz... 
któóó... ryyyś... jeeest... wnieee... bieee... przyyyjdź... króóó... leees... twooo... twooo... jeee... 
bąąądź... wooo... laaa... twooo... jaaa...
 
* * *
 
Taaa... tooo... przyyy... chooo... dziii... do pokoju, ubrany w szarą, potarganą, sięgającą do 
kostek szatę, ma taką długą białą brodę i zmarszczki na twarzy, jakby się postarzał o dwieście 
lat albo i więcej. Staje na środku pokoju, otacza go niebiańskie światło, uśmiecha się samą 
dobrocią i wyciąga przed siebie wszechmogące ręce. Mówi: tak tak, jestem Bogiem, potrafię 
wszystko i nikt mnie nie powstrzyma, władam ziemią i wodą, powietrzem i ogniem, i tobą też 
władam, skurwysynu, twoim nędznym życiem.
 
* * *
 
Jarek nie wiedział, dokąd uciekać. Nie miało to sensu, bo już zdawał sobie sprawę z tego, 
że głos huśtawki jest w nim i nie odstąpi go ani na krok. Ale gdzieś tu w pobliżu czeka na 
mnie ktoś, myślał, kto otworzy przede mną nowe wspomnienia, które dodadzą odrobinę 
otuchy. A jeśli nawet nie, to przynajmniej pomogą wyrwać się z tego świata, obdarzą krótką 
chwilą zapomnienia. Pragnął jej, choć zdawał sobie sprawę z jej ulotności i nicości, potrafił 
sobie wyobrazić, ile to jest odcinek na skali nieskończoności. Pragnął jej, choć nie miał 
złudzeń, że być może jedyne, co otrzyma w zamian, to nowe powody do marzeń o cichym, 
ciemnym śnie.
Biegł ścieżką wydeptaną przez niepokornych spacerowiczów i w końcu usankcjonowaną 
krawężnikami, która dochodziła do głównej alei. Kiedy stopa Jarka dotknęła asfaltowej 
powierzchni, ciągnące się wzdłuż niej lampy eksplodowały światłem. Odruchowo zamknął 
oczy, a gdy je otworzył, otoczenie było na powrót pogrążone w ciemnościach. Jeszcze przez 
chwilę stał w miejscu, oczekując jakiejś zmiany, ale nic się nie działo. Ruszył dalej.
Już po kilku krokach przekonał się, że instynkt go nie zawiódł. Jedna z lamp, oddalona 
o kilkanaście metrów, zaczęła migotać. Coś się ruszało obok ławki, na którą padało światło, 
lecz jego rozbłyski były zbyt krótkie, aby z całą pewnością stwierdzić, co. W pierwszej chwili 
odniósł wrażenie, że to pies, ale oczy najwyraźniej próbowały spłatać mu figla – najpierw 
zobaczył coś zupełnie małego, jak szczeniak, co po chwili osiągnęło rozmiar bernardyna, by 
na końcu przybrać pośredni, mniej więcej podwórkowego kundla. Trwało to nie dłużej, niż 
kilka sekund, po upływie których zwierzę znikło, choć Jarek zdawał się słyszeć jego dyszenie, 
a w pewnym momencie poczuł, jakby coś delikatnie otarło się o jego nogę.
Bez zastanowienia usiadł na ławce i czekał, aż znów się pojawi i przemówi ludzkim 
głosem, zdziwił się więc, gdy zamiast tego usłyszał zwykłe ujadanie. Zaśmiał się – chyba po 
raz pierwszy w tym miejscu – na myśl, że zaskoczyło go szczekanie, które nie jest ludzką 
mową i że z drugiej strony uważa za oczywisty fakt, iż dochodzi znikąd. Jednocześnie jednak 
nie miał wątpliwości co do tego, że za chwilę pozbawione znaczenia dźwięki przemienią się 
w słowa, a słowa w pytania, na które będzie musiał odpowiadać.
– Czuję ich, przyznaj się, rozmawiałeś z nimi, prawda? Z tym spróchniałym klocem 
i śmierdzącą rybą.
– A ty kto jesteś, zawszony kundel?
– Zawszony kundel, dobre sobie! Widzę, chłopczyku, że masz cięty język. Ale ja się 
cieszę, lubię tych, co się nie boją iść na wymianę ciosów. No to jak, odpowiesz mi?
– Rozmawiałem z nimi.
– Ba!, oczywiście, że tak, oni się wszędzie wtrynią i namieszają ci w głowie, aż w końcu 
nie wiesz, gdzie niebo, a gdzie ziemia. Widzisz, tutaj trzeba wiedzieć, kogo pytać, inaczej 
prędzej czy później zagubisz się w gąszczu sprzeczności wypowiedzianych ustami osób 
niekompetentnych do udzielania odpowiedzi na te pytania.
– A ty, domyślam się, jesteś dokładnie tą osobą, której szukam.
– Trafiony-zatopiony! Nikt szybciej ode mnie nie doprowadzi cię do światła prawdy, 
którego tamci pokazali ci zaledwie marne odblaski. Zamiast błądzić po omacku, zadawaj 
pytania, a ja rozprawię się z nimi z finezją nie gorszą od tej, z jakiej słynęli trzej 
muszkieterowie w posługiwaniu się szpadą!
– W takim razie odpowiedz mi, po co...
– Nie, przestań, błagam! Nie wstyd ci tak bez żenady wyciągać werbalny młot kowalski 
na mój kunszt? O nie!, drogi chłopcze, nam potrzeba odrobiny subtelności, bo przecież temat 
naszej rozmowy jest więcej niż delikatny!
– To jak mam pytać? Nie potrafię inaczej i nie mogę potrafić, bo żeby pytać o subtelności, 
trzeba je najpierw znać, a ja nie jestem pewien najbardziej podstawowych rzeczy.
– A o czym rozmawiali z tobą tamci? Coś przecież mówili...
– Mówili: jeden o nadziei, drugi o wierze, ale one nic albo prawie nic nie znaczą, 
przypomniałem to sobie. Dlatego chcę wiedzieć, co w tym miejscu ma jakieś znaczenie, 
czego się można złapać, żeby nie utonąć.
– No widzisz, zaczynamy do czegoś dochodzić. Nie mogę się jednak zgodzić z tym, że 
nadzieja i wiara nic nie znaczą – znaczą bardzo wiele, ale musisz odnaleźć do nich klucz. Sam 
przyznaj, że to by było zbyt proste i nudne, gdyby wszystko ukazywało nam się od razu 
w pełni, nie kryło w sobie żadnych tajemnic, które można odkrywać?
Przynajmniej w jednym ma rację, pomyślał Jarek, wszystko to, co mnie otacza, to jedna 
wielka tajemnica. Tajemnicze przyczyny, tajemnicze skutki, tajemniczy cel, a ja w samym 
centrum tej gry bez żadnej taryfy ulgowej. Nawet jej zasad nie znam, a wszystkie te 
wskazówki, których mi tak chętnie udzielają, świadczą chyba tylko na korzyść teorii chaosu. 
Chciał przerwać tę farsę, ale nie potrafił, wolał trwać w złudzeniach, bo człowiek może nie 
rozumieć niczego, ale wszystko potrafi sobie wmówić. Cały skomplikowany mechanizm 
systemu nerwowego służy nadawaniu kłamstwom rangi prawdy i Jarek pod tym względem 
wciąż pozostawał do cna ludzki.
– Ten klucz na pewno nie leży w zasięgu mojej ręki ani wzroku, ani nawet myśli. Jeśli to 
jest wszystko, co chciałeś mi powiedzieć, to nie powiedziałeś więcej od poprzednich, bo to, 
że muszę szukać, wiedziałem od samego początku.
– Bo ja nie jestem tutaj od podawania rozwiązań na talerzu. Nie wiem, czy to jest jakiś 
sprawdzian, ale ode mnie żadnej ściągi na pewno nie dostaniesz. Tylko malutką, maluteńką 
podpowiedź, więc dobrze się zastanów nad tym, co za chwilę powiem.
– Cały zamieniam się w słuch.
– Miłość.
– Miłość?
– Dokładnie. To prawda, tamci mówili o wierze i o nadziei, ale odpowiedz mi szczerze: 
znałeś kiedykolwiek człowieka, który potrafiłby żyć samą nadzieją albo wiarą?
– Znałem ich całe mnóstwo.
– Nieprawda. Nawet śmiertelnie chorzy, którzy kurczowo trzymają się życia, czekając na 
cud, muszą to życie kochać, aby wytrwać. A ci, dla których życie jest bezustanną modlitwą, 
muszą Boga miłować, aby nie stracić wiary. Ani nadzieja, ani wiara nie istnieją bez miłości, 
bo obie te rzeczy są tylko jej odmianą. Ale najprawdziwsza miłość to taka, która ci odpowiada 
nie złudzeniami, ale czułym dotykiem słodkich ust i słowami pełnymi zrozumienia. Miałeś 
taką miłość?
 
* * *
 
Z końcem października przyszło oziębienie, średnia temperatury spadła znacznie poniżej 
normy, a prognozy nie zapowiadały poprawy. To, co działo się u Jarka w domu, trudno było 
nazywać oziębieniem, bo dla stopni ujemnych dawno zabrakło skali, zaś odrobinę cieplejsze 
wiatry powiewały coraz rzadziej. Bywał tam już tylko nocami, za dnia wałęsając się po 
pustych dzielnicach miasta, za każdym razem przemarzając do szpiku kości. Przyzwyczaił się 
do zimna, już nie szukał przed nim ucieczki, a jeśli od czasu do czasu zatrzymywał się 
w jakiejś knajpce, to tylko po to, by spróbować – zawsze bezskutecznie – przezwyciężyć 
uczucie monotonii.
Był poniedziałek, gdy podczas jednej z takich tułaczek późnym popołudniem runął 
deszcz, którego hałas wzmagały uderzenia piorunów. Wszedł do jednego z wielu chylących 
się ku upadkowi bytomskich pubów. Ludzi nie było prawie wcale, przy stoliku zawalonym 
pięćdziesiątkami przysypiał jakiś samotny strzelec, a przy barze siedziało dwóch mężczyzn 
i dziewczyna między nimi. Czekając, aż barmanka naleje piwo, Jarek czuł na sobie ich wzrok.
Z kąta, w którym usiadł, widział ich doskonale – mężczyzn o twarzach bez wyrazu 
i dziewczynę o dużych, lśniących oczach, patrzących wprost na niego. Uśmiechnęła się 
i odwróciła. Jarek też się odwrócił, w pierwszej chwili zawstydzony, w drugiej zaś 
niedowierzający – bo przecież nie mogła tak patrzeć na tego Jarka. Zaczął niby przypadkiem 
zerkać w jej stronę znad pokala, a ona odwzajemniała te spojrzenia, za każdym razem 
uśmiechnięta.
To było właśnie "to coś", w przypadku Jarka czynnik do końca uświadomiony. Ludziom, 
którzy potrafili się szczerze uśmiechać, ufał niemal bezgranicznie. Sądził, iż w ten sposób 
potrafią się uśmiechać tylko szczęśliwi, a więc i dobrzy, bo źli nigdy nie zaznają 
prawdziwego szczęścia. Ona zaś robiła to tak pięknie, że sama była pięknem, a przynajmniej 
tak się Jarkowi wydawało, gdy patrzył jej prosto w oczy. Myślał – ten uśmiech jest dla mnie 
zarezerwowany, więc i to piękno musi być, ona cała musi, bo jest samym uśmiechem, jego 
kwintesencją, jego ideą.
Mężczyźni nie zwracali na niego uwagi, co powinno dodać mu pewności siebie, ale tak 
naprawdę onieśmielało, bo im większą miał szansę jej zdobycia, tym bardziej bał się popełnić 
głupi błąd. W końcu strach sparaliżował nawet jego myśli, zaś czas bezlitośnie upływał.
Tego wieczora los uśmiechnął się jednak do Jarka raz jeszcze. Przyszedł Grzesiek, 
krzyczał, że jest zaskoczony, cóż to za zrządzenie losu, krzyczał długo i w kółko to samo, a na 
koniec przygładził włosy i usiadł. Jarkowi było to zdecydowanie nie na rękę, ale zaczęli 
rozmawiać i od słowa do słowa nawiązali do dziewczyny przy barze. Grzesiek zaczął się 
śmiać, mówił:
– Ach, ona, znam ją, pewnie, Gośka, fajna laska, ja z nią nigdy co prawda nic ten tego, bo 
chyba nie w moim typie (raczej ty nie w jej, myśli Jarek z satysfakcją), no ale poza tym ful 
wypas, wszystko na miejscu, gadkę też ma, studiuje coś tam, słowem – nic tylko brać. 
Mówisz, że ona tak na ciebie...? Słuchaj, to się wszystko zaraz ustawi... Że niby ma być 
przypadkiem? No problem, stary, klient nasz pan, he he. Jasne, jasne, ja się stleniam, przecież 
przeszkadzać nie będę, co ty gadasz. Dobra, to czekaj, zaraz wszystko będzie picuś glancuś.
Jeśli charakter Grześka wydawał się Jarkowi odpychający, to przynajmniej jedno zawsze 
w nim podziwiał – skuteczność w wypełnianiu przyrzeczeń. Wszystko było picuś glancuś 
szybciej, niżby się mógł spodziewać. Grzesiek puścił do Jarka oko z rodzaju tych 
niedyskretnych, tych: patrzcie, jaki ze mnie chojrak, komu jeszcze dupę na wieczór 
załatwić?!, poczym – dopełniając obietnicy – skutecznie się stlenił.
Jarek siedział naprzeciw Gośki kilka minut w milczeniu, przerywanym krótkimi, 
urywanymi zdaniami. Już myślał – nic z tego i nawet nie zauważył, kiedy zaczęli rozmawiać. 
Gdy wreszcie na chwilę zapadła cisza, spojrzał na zegarek i okazało się, że minęły niemal 
dwie godziny. Dowiedział się, że to coś, co studiuje Gośka, to filologia angielska, że lubią tę 
samą literaturę, te same filmy, muzykę i tak dalej, że generalnie mają ze sobą bardzo wiele 
wspólnego. I po tych dwóch godzinach, gdy zapadła cisza, siedzieli wpatrzeni w siebie, czy 
raczej: "uśmiechnięci w siebie", a milczenie nie było już ani trochę krępujące.
Jarek odprowadził ją do domu, niewiele po drodze mówiąc, zbyt zajęty myśleniem o tym, 
jak wszystko się może teraz zmienić. Gośka też się nie odzywała, co stanowiło dla niego 
oczywisty dowód na to, że myślą o tym samym. Nie potrzebował żadnego więcej, lecz ona 
mimo to zafundowała mu jeszcze jeden pod drzwiami swojej klatki, namiętnością daleko 
przekraczający to, na co nieśmiało liczył.
Następne dwa tygodnie sprawiały wrażenie jeszcze bardziej nierealnych. Choć Jarek 
zapominał o tych złych rzeczach najwyżej na krótką chwilę, Gośka pomagała mu przetrwać je 
z nadzieją, której od dawna nie miał prawie wcale. Potrafiła słuchać i zawsze wiedziała, kiedy 
się uśmiechnąć. Mówił do niej długo, z mozołem, powtarzał w kółko te same zdania, których 
ostanie słowa nie pozwalały przejść do następnych, a ona nie opuszczała go ani na sylabę. 
Kiedy zaś kończył, doskonale wiedziała, co zrobić, by ani jednego z tych słów nie żałował. 
Słuchała go nawet wtedy, gdy milczał albo gdy tylko lekko rozchylał usta, oddychając szybko 
i głęboko.
Któregoś dnia wrócił do domu dużo wcześniej, niż zazwyczaj – zamyślony po drodze, 
zorientował się dopiero wtedy, gdy stanął przed drzwiami klatki. Bał się, ale mniej, niż 
zwykle, na klamkę nacisnął zdecydowanie, nogi mu nie drżały i nie starał się zachowywać 
cicho, kiedy wchodził do pokoju. Legł na łóżko i pomyślał: to jest coś pięknego, że Gośka jak 
dobry duch prowadzi mnie do domu i że potrafi go dla mnie uczynić lepszym. Pięknie jest 
umieć marzyć o domu.
Tego wieczoru ojciec znowu krzyczał, ale robił to jakoś ciszej, a momentami wydawał się 
Jarkowi po prostu żałosny. Bo w gruncie rzeczy Jarek wiedział, że przyjęty przez niego 
sposób ataku jest głupi. Zwykłe, pojedyncze słowa bez związku, choćby nie wiadomo jak 
obraźliwe i bolesne, pozostawały wciąż tylko słowami bez związku, potokiem epitetów nie 
bardziej sensownym od nurtu rzeki; jedne pociągały za sobą następne, aż do wylania się 
w morze obojętności, gdzie z braku sił kończyły swój bieg. Co z tego jednak, skoro prawie 
zawsze w krytycznych momentach Jarek nie umiał się zdobyć na racjonalność i te ataki 
okazywały się aż nadto skuteczne? Wciąż zarzucał sobie to, że nie potrafi przyjąć obojętnej 
postawy i nawet, gdy myśli – przecież on nie mówi prawdy! – to wyczuwa w tym 
stwierdzeniu jakieś kłamstwo.
Mimo wszystko tym razem zniósł to lepiej i choć różnica nie była wielka, to stanowiła 
pierwszą zmianę na plus od niepamiętnych czasów. Gdy ojciec wreszcie umilkł, gdy 
rozjuszony trzasnął drzwiami, Jarek wrócił do pokoju, położył się i nie płakał ze szczęścia 
tylko dlatego, że zapomniał, jak się to robi. Długo myślał o tym, jak wiele radości może dać 
jeden promień słońca, a im dłużej, tym mocniej uosabiał go z Gośką, aż w końcu tylko 
powtarzał jej imię i zasnął z nim na ustach.
Dokładnie dwa tygodnie później spotkali się w tym samym pubie, w którym zobaczył ją 
po raz pierwszy i usiedli przy stoliku, przy którym wtedy rozmawiali. Milczeli długo, w czym 
Jarek nie zauważyłby niczego dziwnego, gdyby nie fakt, że Gośka wyraźnie unikała jego 
wzroku. Była zdenerwowana, widział to coraz wyraźniej, ale o nic nie pytał. Czekał, aż powie 
sama, bo tak się umawiali – żeby nigdy niczego nie wyciągać na siłę, nie przymuszać i dać 
komfort wyboru najodpowiedniejszej chwili. Minął jednak przeszło kwadrans, a Gośka nadal 
milczała i Jarek odniósł wrażenie, że z minuty na minutę zapada w to milczenie coraz głębiej, 
aż w końcu zacznie się dławić.
– O co chodzi? – zapytał w końcu.
Wtedy ona podniosła głowę, spojrzała mu prosto w twarz i odpowiedziała drżącym 
głosem:
– Spotykam się z innym facetem. To koniec – dodała po chwili, jakby z obawy, iż 
pierwsze zdanie nie dość przejrzyście implikuje drugie.
Gdy to oświadczyła, Jarek skamieniał. Nie wiedział, co myśleć ani mówić, nie wiedział 
nawet, czy ma w to wszystko wierzyć, czy może źle usłyszał albo zrobiła mu wyjątkowo 
głupi kawał. Wystarczyło jedno spojrzenie w jej oczy – to nie były już te wielkie, lśniące 
oczy, które dwa tygodnie wcześniej przyciągnęły jego uwagę, a na jej twarzy nie było tego 
uśmiechu. Oboje odwrócili głowy i Jarek pomyślał, że ich wzrok już nigdy więcej się nie 
spotka.
Gośka nie wstawała. Czuła się źle, bo zdawała sobie sprawę, że jeśli istnieje na Ziemi 
jakiś mężczyzna, którego nie powinno się w taki sposób krzywdzić, to jest nim właśnie Jarek. 
Wyrzuty sumienia nie pozwalały jej odejść, choć wiedziała, że nic lepszego nie może w tej 
chwili uczynić. W końcu przemogła się, wstała i jeszcze chwilę patrzyła na niego, ale on nie 
podnosił głowy, chciał zapomnieć o jej istnieniu.
– Może się jeszcze kiedyś spotkamy.... – powiedziała i odeszła.
Wrócił do domu nad ranem z pamięcią utopioną w alkoholu. Zasnął prawie natychmiast, 
a gdy się obudził, znów miał ją przed oczyma. O dziwo jednak nie czuł się już skrzywdzony, 
żal odszedł, pozostała tylko gorzka ironia: zakochałem się jak szczeniak i postanowiłem być 
jej wierny jak pies, tak wierny, że się nim najwyraźniej stałem, skoro potraktowała mnie jak 
śmierdzącego kundla.
 
* * *
 
– Nie wiem, czy miałem taką miłość – odpowiedział Jarek.
– To w takim razie nie miałeś, bo o tym się wie na pewno.
– Mam wątpliwości, bo nie wiem, jaka jest ta twoja.
– A jaka była twoja?
– Piękna i krótka.
– Wszystkie są krótkie, i te, które trwają dziesięć minut, i te, które całe życie.
– W takim razie miałem, ale nie wiem, jak to się ma do tego, o co pytałem. Jeśli to ma być 
ten twój klucz, to on otwiera drzwi do pokoju, z którego ja właśnie chcę wyjść.
– Przecież ostrzegałem, że nie jestem tu od podawania rozwiązań na talerzu! Niby pytasz, 
niby szukasz rozwiązania, a sprawiasz wrażenie, jakbyś myślami był zupełnie nie w tej bajce!
– Sam nie wiem, dlaczego ja jeszcze słucham i zadaję pytania. Przecież ty nie wiesz 
więcej od tamtych, wiesz dokładnie tyle samo, czyli nic. I tak samo próbujesz ukryć to za 
zasłoną pięknych słów, ale ja już nie mam wątpliwości, że ta wasza nadzieja, ta miłość i wiara 
– to jest nic, przebrzmiały dźwięk pstryknięcia palcami. Powiedz mi o zeszłorocznym śniegu 
i ja też będę chciał w to uwierzyć, bo w czym jest ten śnieg gorszy od wszystkiego innego, co 
być może brzmi piękniej, poważniej i wiarygodniej, ale tak samo szybko stopniało? Stopniała 
wiara, stopniała miłość, jest jeszcze odrobinę nadziei, ale kiedy stracę ją tam, to tutaj też 
zniknie. I co wtedy zostanie?
– Wtedy zostanie złość na samego siebie, że zamiast złapać się koła ratunkowego, które 
jest na wyciągnięcie ręki, płynąłeś przez wzburzone morze w poszukiwaniu brzytwy.
– To twoje koło, ta... miłość – ona nie istnieje, ja w nią nie wierzą i nie mam na nią 
nadziei. To śmieszne, że cię słucham, bo od początku wiedziałem, że jesteś nic nie wart.
Gdy Jarek skończył mówić, nie został trafiony celną kontrą prosto w serce. Zapadła cisza, 
w której pobrzmiewało wyłącznie warczenie wściekłego psa, którego się nie bał, bo wiedział, 
że jest ono tak samo puste jak wszystko, co zostało dotychczas powiedziane. Cokolwiek 
miało być jeszcze powiedziane, niczego nie zmieni, wszystko to będzie tylko zwykłym psim 
ujadaniem.
– Chcesz wiedzieć, jaka jest prawda? – usłyszał. – Pewnie zauroczyłeś się w jakiejś taniej 
plastikowej cizi spod bloku, ona ci dawała najpierw buzi, a potem dupy i myślałeś, że w takim 
razie to musi być wielka miłość, bo żadna inna wcześniej ci nie dała. Ja się z tobą puszczać 
nie będę, więc żegnam, raz na zawsze!
Jarek zaczął się śmiać tak głośno, jak jeszcze nigdy dotąd, a potem nagle umilkł, bo 
zrozumiał, z kogo tak naprawdę się śmieje. Siedział jeszcze chwilę na ławce, powtarzając 
w myślach to jedno słowo: miłość, miłość, miłość... traktowane przez dojrzałych ludzi jak 
święty Mikołaj przez dzieci – pewnego dnia przybędzie i podrzuci worek pełen prezentów, 
w dodatku całkiem za darmo. Gdy Jarek miał kilka lat, był zbyt naiwny, aby zrozumieć, że 
święci Mikołajowie istnieją, ale rozdają tylko to, czego nikt nie chciałby otrzymać. I nagle 
uświadomił sobie, że właśnie przez miłość się tutaj znalazł, a skoro tak, to pomylił się – ona 
jednak istnieje. W gruncie rzeczy to jednak niczego nie zmieniało, bo jaka jest różnica między 
miłością nieistniejącą a istniejącą, ale pozbawioną tego znaczenia, które chce się jej 
przypisywać, a co konsekwentnie robią wyłącznie kiepscy poeci?
Tylko nadzieja jeszcze mu pozostawała, choć zamiast zmniejszyć, pogłębiała jego 
cierpienie, z czego od dawna zdawał sobie sprawę. Trzymał się jej jednak kurczowo, bo 
wychodził z założenia, że aby coś odrzucić, trzeba to najpierw dobrze poznać i tak jak 
większość ludzi nie brał pod uwagę tego, ile może go kosztować sam ten proces. Nadawał 
nadziei cechy, których nie posiadała i o czym wciąż próbował go pouczyć głos huśtawki, 
wołający: wracaj tu, niczego tam nie znajdziesz, wracaj... Właśnie przez ten brak szczerości 
wobec samego siebie musiał wciąż uciekać.
Musiał uciekać nawet teraz, gdy był tak blisko prawdy, nawet teraz się okłamywał. Zaczął 
biec, ale huśtawka piszczała tym głośniej, im mocniej pragnął przestać ją słyszeć. Nie 
poddawał się, jakby licząc, że w końcu nastąpi punkt krytyczny, po przekroczeniu którego 
głos zamilknie i będzie dokładnie tak, jak w cichym, ciemnym śnie. Ten głos nie miał jednak 
prawa zamilknąć.
Gdy Jarek zupełnie stracił siły, gdy wreszcie zrozumiał, jak mało ma to sensu, usiadł, 
spuścił głowę i zasłonił dłońmi twarz. Chciał płakać, ale brakło mu łez, chciał krzyczeć, ale 
nie miał głosu, chciał zapomnieć, ale nie posiadał czasu. Mógł tylko poddać się bezwolnie 
temu, co i tak prędzej czy później go dopadnie. Podniósł głowę i zorientował się, że siedzi na 
huśtawce, która szepcze: to wszystko jest twoje, więc patrz.
Przypomniał sobie, że wtedy, gdy Grzesiek mówił...
 
* * *
 
– Jak dawno cię nie widziałem, stary, co u ciebie?! Wiem, wiem, słyszałem, strasznie mi 
przykro...
 
* * *
 
...to chciał chwycić go za szyję i dusić tak długo, aż oczy wyskoczą mu z orbit, a z ust 
popłynie ślina. Przypomniał sobie, że gdy ksiądz mówił...
 
* * *
 
– Oczywiście, synu. Wszystkich nas czeka wyłącznie to, na co zasłużyliśmy...
 
* * *
 
...to chciał przybić go zardzewiałymi gwoździami do krzyża, oblać benzyną, podpalić 
i patrzeć, jak się wije, słuchać, jak wrzeszczy w agonii, jak skwierczy jego ciało. Przypomniał 
sobie, że gdy Gośka mówiła...
 
* * *
 
– Może się jeszcze kiedyś spotkamy...
 
* * *
 
...to chciał wyrwać jej serce i ściskać w dłoni tak długo, aż przestanie bić dla 
kogokolwiek, aż zrobi się zimne i twarde jak głaz. Przypomniał sobie, że dwa serca przestały 
bić dla niego. Pierwsze, gdy prowadził samochód, było ciemno, bo latarnie nie działały i stało 
się coś, na co nie mógł mieć wpływu. Jechał szybko, ale nie za szybko, widział na 
skrzyżowaniu zielone światło. Gdy odzyskał świadomość, otaczała go czerwień, mokra, lepka 
czerwień, tylko że nie pamiętał, aby wiózł ze sobą sok malinowy. Za to głowa mamy 
wyglądała jak rozbity słoik, a na drodze leżało coś, co wyglądało jak kupa zgniecionych, 
ociekających sokiem malin.
To drugie serce przestało dla niego bić niedługo później, ale wciąż żyło, więc miał 
nadzieję, że któregoś dnia wszystko wróci do normy. Teraz wiedział, jak płonna to była 
nadzieja, bo przypomniał sobie coś jeszcze.
 
* * *
 
Jedenastego listopada było ciemno, zimno i przez cały dzień padał deszcz. Dopiero 
późnym wieczorem, gdy Jarek kończył malować model, chmury się rozstąpiły. Na chwilę 
odłożył pędzel i wpatrzył się w niebo, chcąc wyczytać z gwiazd swoją przyszłość. Czy 
wreszcie zaświeci słońce?, myślał. Czy zrobi się trochę cieplej i nie będę musiał spacerować 
po mieście w cienkiej kurtce z postawionym kołnierzem? A może wcale nie będę musiał 
wychodzić z domu, może obudzę się rano, przeleżę cały dzień i pójdę wieczorem spać, ani 
razu nie przestępując przez próg wyjściowych drzwi.
To było piękne marzenie, ale nie wierzył, aby mogło się ziścić, dlatego podniósł pędzel 
i wrócił do malowania. W zasadzie nie musiał już niczego poprawiać, wykańczał detale, na 
które i tak nikt nie zwróci uwagi, ale to właśnie one sprawiały mu najwięcej przyjemności. To 
one świadczyły o tym, że modelarstwo jest dla niego czymś więcej, niż tylko sposobem na 
przyjemne spędzanie czasu i lubił to sobie wciąż udowadniać. A może ojcu, nie potrafił się 
zdecydować.
Godzinę później odłożył pędzel. Model wyglądał najlepiej z dotychczasowych, Jarek 
siedział nad nim dłużej, niż nad poprzednimi i choć podczas sklejania zawsze był 
perfekcjonistą, tym razem dopieścił wszystkie szczegóły aż do granicy absurdu. Widział 
w nim ukoronowanie swojej pracy i nie mógł się doczekać, aż pokaże go ojcu.
Zdawał sobie sprawę, że tego wieczora lepiej to sobie odpuścić, bo ojciec i tak nie będzie 
miał zielonego pojęcia, na co patrzy, ale kusiło go coraz mocniej, aż w końcu uległ. Na 
chwilę zapomniał o całym świecie, wszystko przestało się liczyć oprócz modelu 
i wyobrażenia uśmiechającego się z dumą taty. Właśnie te chwile, kiedy nadzieja stawała się 
rzeczywistością, tak bardzo kochał i doceniał.
Ojciec jeszcze nie spał, leżał na kanapie, bezmyślnie wpatrzony w migoczące na ekranie 
telewizora obrazy. Do połowy opróżniona butelka tkwiła w jego ręce, nie mógł być więc 
jeszcze pijany, ale z pewnością nie był też trzeźwy. Jarek, zanim się odezwał, zadał sobie 
pytanie, na którą stronę przechyla się wskazówka – na tę jeszcze rozumną i świadomą, czy na 
tę, której wolał nie nazywać po imieniu.
– Tato?
Ojciec się odwrócił, jego wzrok był wyostrzony, czujny i zaskoczony tym Jarek nie 
wiedział, co dalej mówić. W końcu jednak coś powiedział albo wykonał jakiś gest, nie 
pamiętał, tak był przerażony, tak mocno biło mu serce. Strach ulotnił się w chwili, gdy ojciec 
przekroczył próg jego pokoju i gdy Jarek delikatnie wręczył mu model, tę wychuchaną do 
ostatniego detalu kwintesencję nadziei.
Z radością patrzył, jak ojciec obraca model w dłoniach, przygląda mu się z każdej strony, 
jak okiem fachowca ocenia każdy szczegół. To było coś niesamowitego, móc stanąć przed 
nim nie po to, by po raz kolejny wysłuchiwać tych samych słów ze zwieszoną głową. I choć 
dla Jarka było aż nazbyt oczywiste, że ta magiczna atmosfera za chwilę się ulotni i wszystko 
wróci do normy, to w najmniejszym stopniu nie umniejszało to jego radości, ba, nawet ją 
zwielokrotniało. Im krócej trwa twoje szczęście, tym bardziej musisz je doceniać, im dłużej 
będziesz musiał na nie czekać, tym mocniej musisz odcisnąć w pamięci jego obraz. Każdy 
człowiek powinien przestrzegać tego jednego przykazania: wmawiaj sobie, iż jesteś 
szczęśliwy, a jeśli nie potrafisz, to przynajmniej tyle, że kiedyś szczęśliwy będziesz. Nikomu 
bowiem nie uwierzysz szybciej, niż sobie.
W tej chwili nie liczyło się nic, oprócz słów ojca, na które Jarek z upragnieniem czekał, 
a im to oczekiwanie trwało dłużej, tym większej spodziewał się pochwały. Myślał tak, 
ponieważ nie miał wątpliwości, że ojciec teraz podziwia, że milczy tak długo, ponieważ nie 
potrafić znaleźć słów adekwatnych do tego, co widzi. Może nawet nie istniały słowa, którymi 
potrafiłby oddać cały swój zachwyt.
Podniecenie Jarka sięgało szczytu i choć zawsze czekał cierpliwie, tym razem chciał 
zapytać: no i co?!, no i co?! jak ci się podoba?! Nie zdążył, ojciec go uprzedził:
– I co to ma kurwa być? Te twoje pie... pierdolone modele... Nigdy mi się nie podobały, 
plastikowe gówna. – Upuścił samolot na podłogę i wyszedł z pokoju.
 
* * *
 
Przypomniał sobie, że tym drugim sercem było jego własne i że oprócz tych dwóch – jego 
i matki – żadne inne nigdy dla niego nie biło. Nie mógł oczekiwać jakiejkolwiek zmiany, nic 
nie mogło wrócić do normy, bo wszystko było tak normalne, jak to tylko możliwe. 
Przypomniał sobie, że gdy usłyszał od ojca słowa, które tak dobitnie o tym świadczyły, coś 
w nim pękło. Teraz nie wiedział, czy przestraszył się wtedy samotności, czy pogrążyła go 
świadomość tego, jak długo się oszukiwał. Właściwie to już nie wiedział, czy to wszystko 
było prawdą, czy jego majakiem, co do jednego tylko nie miał wątpliwości – teraz już nic nie 
można zmienić. Przypomniał sobie, że...
 
* * *
 
Biegł co tchu przez ciemny park, było zimno, wiał silny wiatr, a on miał na sobie tylko 
podkoszulek. Ściskał coś w dłoni, ale nie wiedział co i nawet nie chciał spojrzeć, jakby 
przeczuwał, że wszystko się wyjaśni w odpowiedniej chwili. Nie miał pojęcia, jak się tutaj 
znalazł ani dokąd zmierza, całą przeszłość i przyszłość przesłaniała mgła, przez którą mógł 
tylko biec, aż cel w końcu sam się z niej wyłoni.
Zobaczył huśtawki. Stanął na zawieszonej niżej i wspiął się na wyższą, na tę, którą ktoś 
poprzerzucał nad belką, na której zawieszono łańcuchy. Niższa piszczała, silne podmuchy 
wiatru nie pozwalały się jej zatrzymać. Przewiązał nad nią sznur tak szybko, jakby trenował 
od dawna. Włożył głowę w pętlę, zaczerpnął powietrza, nie zdążywszy pomyśleć, że już go 
nie będzie potrzebował i zeskoczył.
Tego nie trenował. Zaczął się dusić, wierzgać nogami, palce jego stóp dzieliły od deski 
zaledwie centymetry. Trwało to długo, a on nic nie mógł zrobić, nie mógł stanąć, nie mógł się 
podciągnąć, nie mógł odciąć sznura. Powoli tracił siły, pociemniało mu przed oczami, 
odrętwiały ręce, którymi darł szyję.
A gdy się już poddał, gdy już tylko czekał, aż to wszystko się skończy, zdało mu się, że 
widzi ojca, który szepcze: Jarek, zejdź stamtąd, Jarek, zejdź, Jarek...
 
* * *
 
Stali przed nim wszyscy trzej, choć wcale ich nie widział. Nie mieli czegoś, co można by 
nazwać formą czy materią, co dziwne, bo odczuwał ich obecność w sposób wyraźnie 
materialny, widzialny, słyszalny, odczuwalny, na wszystkie te sposoby na raz. Najbardziej 
jednak czuł tę obecność myślą i zastanowił się, czy to nie jest właśnie tak, że umysł chce ich 
materializować, ale jednocześnie sam nie jest w stanie tego zaakceptować. Coś się zmienia, 
mówił do siebie Jarek, tkwię w tym świecie coraz głębiej, to zaś, co do niego nie należy, 
odchodzi i nigdy już nie wróci.
– To koniec? – zapytał.
– Tu nie ma końca, tak jak i początku. Jest tylko teraz – odpowiedzieli.
– Więc teraz już wiem.
– Co? – zapytali zgodnie, choć przez chwilę Jarkowi wydawało się, że słyszy tylko jeden 
głos.
– Wiem, że wieczność to nieskończony upływ czasu tej samej chwili, a wieczne cierpienie 
– nieskończone przeżywanie tego momentu, w którym jest się o krok od postradania 
zmysłów, lecz wciąż posiada się ich na tyle, aby nie utracić świadomości własnego ja. Wiem, 
że niewiedza budzi pragnienie poznania, chcesz wiedzieć coraz więcej i więcej, bo tak 
naprawdę wiesz coraz mniej. Na samym końcu nie wiesz już nic, pamiętasz tylko ludzi, 
których skrzywdziłeś, a oni nie zdążyli wybaczyć, albo którym sam nie zdążyłeś wybaczyć 
i nigdy nie zdążysz, choć wiecznie będziesz próbował...
– Mylisz się. Tutaj pragnienie nie ma nic do rzeczy, tu się nic nie zmienia, teraz jest 
dokładnie tak, jak było i będzie zawsze. Jeśli pytałeś, to tylko po to, aby zrozumieć, że już to 
wszystko wiesz. Nie ma wyborów, nie ma alternatyw, nie ma niczego, co mogłoby być czymś 
innym, niż jest, rozumiesz? – Nie, pomylił się, nie mówił jeden, to wszyscy mówili jednym 
głosem.
– Chciałbym, żeby się to wszystko skończyło. Urwało jak kiepski film. Żeby nie było nic, 
tylko ciemność i cisza, żeby...
– Żeby był tylko sen, cichy i ciemny sen – dokończył, a Jarek wreszcie zrozumiał, że 
nigdy nie było czterech osób, była tylko jedna.
– Będzie tak kiedyś?
– Cóż, myślę... – I cisza. Odszedł. Ten, który tak bardzo był Jarkiem i nagle stał mu się 
tak bardzo obcy; który był wielością w jedności, który nosił wiele imion (nigdy żadnego nie 
zapytałem o imię!), a każde odpowiadało mu tak samo, jak pozostałe, choć były tak różne: nie 
tylko Jarek, nie tylko Nadzieja, Wiara i Miłość, ale Rozum, Zwątpienie i Nienawiść, i tysiące 
innych. Wszystko to odeszło i został tylko on, czyli pytanie, które tak długo sobie zadawał 
i na które tak trudno było znaleźć odpowiedź.