James Herbert

ROK 1948

Tłumaczył Paweł Korombel
Dla Kitty, która znała niejedną Tyne Street. 
Wyrazy miłości i szacunku od nas wszystkich...
1
Co to, do diabła, było?
Rozwarłem szeroko powieki i oderwałem policzek na cal od 
podłogi. W głowie mi huczało, o myśleniu nie było mowy.
Zsunąłem z siebie okrycie, trącając butem pustą butelkę (na-
uczyłem się spać w butach); przetoczyła się po zakurzonym dy-
wanie. Puste szkło zadzwoniło głucho o stolik na środku pokoju. 
Dźwignąłem głowę o kolejny cal. Napięty, łowiąc uchem najcichsze 
szelesty, spojrzałem w lewo, w prawo, nawet na wymyślny sufit. 
Blask jutrzenki napływał przez uchylone drzwi balkonowe, ścierając 
się z ponurym mrokiem zaległym za roletami. Ze światłem 
wślizgiwał się lekki, skażony wonią zgnilizny powiew wiatru.
Nasłuchiwałem.
Cagney, który spoczywał w ciemnym kącie — lubił cienie, są-
dząc widocznie, że jeśli nie rzuca się w oczy, ma większą szansę na 
przetrwanie — wydał groźny warkot, raczej basowe ostrzeżenie niż 
sygnał do ucieczki. Dałem mu znak, by był cicho. Usłuchał. 
Obserwował mnie tylko jarzącymi się w mroku ślepiami.
Kiedy oparłem się na łokciu, narzuta opadła ze mnie zupełnie. 
Ostry nóż przewiercił obolałą głowę — kara za wczorajszy brak 
umiaru. Leżałem w wianuszku pustych brązowych butelek. Świad-
czyły dobitnie, że przyszedł kres mojej długiej niechęci do angiel-
skiego piwa. Otarłem wyschnięte wargi, szczecina zaszeleściła pod 
dłonią.
Nagle ocknąłem się całkowicie i zerwałem na nogi, przebiegłem 
ku światłu, skulony i bezszelestny, sprawdzając, czy nikt w naj-
mniejszym chociaż stopniu nie naruszył mojego azylu. Ominąłem 
stolik i zatrzymałem się przy drzwiach balkonowych, nie wysuwając 
nosa poza ościeżnicę, ukryty za gnijącą roletą. Mimo wczesnej pory, 
suchy letni żar wpełzał przez uchylone skrzydło, łagodny przeciąg 
niósł pyłki kurzu i kwaśny odór zrujnowanego miasta. Wyjrzałem na 
dwór i natychmiast schowałem się z powrotem. Jeszcze raz 
wyjrzałem, ogarniając wzrokiem szerszą połać miasta.
Ostatnie balony zaporowe wisiały nad pejzażem zniszczenia jak 
spuchnięci wartownicy. O wiele bliżej, dokładnie naprzeciwko 
mojego schronienia, szare, zabrudzone trio na pamiątkowym cokole 
wstydliwe chyliło głowy. Słowa: „Prawda, Miłosierdzie, Spra-
wiedliwość" utraciły już sens.
Długą, szeroką, obsadzoną drzewami aleję wypełniały metalowe 
szkielety pojazdów.
Więc co to było? Wybrałem pałac, ponieważ z balkonowego 
pokoju był dobry widok na główne wejście; poza tym miałem tu 
wiele pomieszczeń do zabawy w chowanego, mnogość pokoi, holów, 
korytarzy, labirynt kryjówek. Pasował mi jak ulał.
Ale ktoś odkrył moje sanktuarium; kundel nie warczałby bez 
przyczyny. Może to szczury przemykające się zaułkami, już nie 
lękające się ludzi. Może pies, może kot. Ale nie spodziewałem się 
zwierząt. Instynkt mówił mi, że to stworzenia innego gatunku. In-
stynkt i Cagney. Nauczyłem się polegać na tym pierwszym i na 
drugim.
Nie marnowałem więcej czasu.
Motocykl stał tam, gdzie go zostawiłem wczoraj wieczorem; 
dywan zmarszczył się pod kołami. Na nim również mogłem polegać 
— jednocylindrowy matchless G3L, płowożółtej barwy, prze-
widziany do walk na pustyni, tyle że nigdy nie wysłany na Saharę. 
Przeżył. Jak i pies.
Porwałem z podłogi kurtkę lotniczą i narzuciłem ją na siebie w 
biegu. Ciężar w wewnętrznej kieszeni dodawał nieco otuchy. Kątem 
oka dojrzałem, że Cagney wstał i był gotowy do działania, ale wciąż 
czekał na mój znak. Zjeżył gruby kikut ogona. Pies wyczuwał, że coś 
się święci. Zepchnąłem motocykl z widełek, wsko-
czyłem na sidełko i przekręciłem kluczyk. Kopnąłem starter mocno, 
ale płynnie. Tak wyczuwasz maszynę, kiedy znasz ją do ostatniej 
śrubki, kiedy kochasz każdy tłok i zawór! Silnik ryknął natychmiast 
(ten piękniś kosztował mnie masę roboty).
Koła osmaliły dywan. Ruszyłem przed siebie, ku dwuskrzyd-
łowym drzwiom, które właśnie zaczęły się otwierać.
Wryłem się w nie z całej mocy i z zewnątrz poleciała nielicha 
wiązanka. Ktoś dostał po mordzie aż miło. Czyjeś łapska próbowały 
mnie dosięgnąć, gdy wystrzeliłem przez próg, ale matchless już 
nabrał prędkości i złapały tylko powietrze. Poczułem ich smród i, 
wierzcie mi, nie był przyjemny. Faszysta stojący nieco dalej 
wyskoczył przede mnie, machając rękami jak jakiś obłąkany gliniarz 
z drogówki, więc ustawiłem motor bokiem i uniosłem nogę. Nie 
jestem pewien, w co go kopnąłem, w krocze czy biodro, ale zgiął się 
wpół i zawirował jak bąk, a jego gwałtowne stęknięcie sprawiło mi 
nie lada przyjemność. Jednak trwała ona krótko, ponieważ motor 
wpadł w poślizg i sunął po wielkich falach dywanu. Kurz 
nagromadzony przez kilka lat wzbił się w powietrze, gdy usiłowałem 
opanować maszynę.
Nadaremnie. Uciekła mi. Puściłem kierownicę z obawy, że motor 
przygniecie mi nogę, kiedy runiemy na podłogę. Wykorzystałem 
rozpęd, zrobiłem przewrót, kuląc ramiona i rozluźniając resztę ciała, 
tak jak mnie szkolono. Byłem na nogach, przykucnięty i sprężony, 
zanim motocykl wpadł na komódkę stojącą pośrodku pokoju, 
druzgocąc jej malowane boki i złoconą snycerkę.
Jeden z intruzów, kulas o twarzy zeszpeconej brudem i wściek-
łością, rzucił się w moją stronę. Jego dwaj kumple lizali rany za 
wyłamanymi drzwiami. Cagney przybiegł truchtem i zatrzymał się, 
ciekaw rozwoju sytuacji.
Już miałem na karku kolejnego faszystę. Trzymał Ml, ale nie 
celował we mnie. Były dwie możliwości: albo miał tak zamieszane 
w głowie, że zapomniał, do czego służy karabin, albo zakazano mu 
strzelania do mnie. Druga możliwość była bardziej prawdopodobna. 
Wiedziałem już, że jego szef, Hubble, pragnie mnie żywego: krew 
ma większą wartość, gdy jest ciepła i świeża. Macie
pojęcie? Byłem mu potrzebny w zwariowanym celu. Naprawdę 
zwariowanym. Ale i zostali sami wariaci. Wariaci i ja. Kto jednak 
mógł przysiąc, że byłem zdrowy na umyśle?
A, pieprzę cię, Hubble, ciebie i twoich faszystów! Prędzej piekło 
będzie zimniej sze niż tyłek pingwina, zanim złapiesz mnie żywego.
Komandos Hubble'a dostrzegł zimny błysk w moich oczach i 
postanowił zlekceważyć rozkazy. Zmierzył się do strzału.
Na szczęście zachowywał się ospale, jak gdyby najpierw musiał 
przemyśleć każdy ruch. Dotarło do mnie, że pewnie jest oszołomiony 
nie tylko przebiegiem wydarzeń, ale i wpływem pełznącej śmierci. 
Był cały w sińcach, które pokrywały coraz rozleglejsze fragmenty 
skóry; pod oczami miał ciemne podkowy, a czubki palców sczerniałe 
od zastygłej krwi. Jednak to wcale nie znaczyło, że był niegroźny — 
jedynie trochę powolny.
Mój colt, samopowtarzalny pistolet kalibru 0.45 cala, standar-
dowe wyposażenie armii Stanów Zjednoczonych, czekał w kaburze 
przyszytej do podszewki kurtki. Może rewolwerowiec z Dzikiego 
Zachodu sięgnąłby po niego, ale ja nim nie byłem. Zrobiłem, co 
mogłem i umiałem.
Rzuciłem się szczupakiem przed siebie, schodząc faszyście z linii 
celu. Schowałem głowę, podwinąłem nogi. Kiedy tylko walnąłem 
plecami o podłogę, wyrzuciłem nogi w górę, trafiając przy-głupa w 
podbrzusze. Zgiął się wpół. Niewiele brakowało, a padłby na mnie, 
ale odrzuciłem go na bok. Wydał dźwięk jak zepsuty klakson i upadł 
bezwładnie. Dopadłem go, żeby nie zdążył złapać oddechu. Może 
spodziewał się, że spróbuję wyrwać mu karabin, jednak ja, wręcz 
przeciwnie, wbiłem go w niego. Zamek rozłupał szczękę. Faszysta 
rozluźnił chwyt na kolbie i lufie. Dopiero teraz mu go wyrwałem i 
przyłożyłem kolbą w policzek. Głowa poleciała na bok. Napastnik 
przestał się ruszać.
Odrzuciłem karabin i popędziłem do matchlessa. Cagney u-znał, 
że sprawy układają się pysznie, i pognał ku mnie, szczekając z 
aprobatą, gdy mijał rannych faszystów. Polizał mnie, na co nie 
zwróciłem uwagi, wyciągając motocykl spod szczątków komódki.
"
Utraciłem dobre schronienie i byłem wściekły. Moja główna kry-
jówka poszła w diabły. Niebawem miało zaroić się tu od Czarnych 
Koszul. Będą mnie szukać, przeczesywać każdy pokój, każdy ko-
rytarz, każdy cholerny zakątek, choćby miało to trwać wieczność.
Postawiłem motor i przerzuciłem nogę przez siodełko. Z pokoju 
balkonowego, mojego straconego obozowiska, dobiegły mnie głosy. 
To cholerny oddział Hubble'a przeprowadzał manewr oskrzydlający, 
przeczesując pałac z obu stron. Jak, do diabła, mnie wywęszyli? 
Mogłem zaszyć się w każdym punkcie tego cholernego miasta — 
stało w nim jeszcze wiele budynków — a jednak mnie namierzyli. 
Zasrany brak szczęścia. Ktoś musiał mnie śledzić albo zauważył, jak 
wślizgiwałem się do środka. Zły i przestraszony kopnąłem starter, 
ale tym razem silnik nie zaskoczył. Głosy zbliżały się i faceci, z 
którymi się tarmosiłem — poza tym, którego załatwiłem kolbą — 
dźwigali się z nienawiścią w sercach i przezornością w oczach. 
Spróbowałem po raz drugi, dorzucając przekleństwo na szczęście. 
Silnik ruszył, maszyna ożyła z rykiem. Muzyka dla moich uszu.
Za najbliższymi drzwiami zatupotały nogi; tamci też usłyszeli te 
basy. Cagney wziął nogi za pas, nie oglądając się na mnie; znikł, 
jakby to jego goniono. No cóż, może nie był daleki od prawdy — 
rozwaliliby go dla czystej przyjemności.
Motocykl stanął dęba; musiałem położyć się na baku i przygnieść 
go do podłogi. Za moimi plecami trzasnęły wystrzały, a przede mną 
eksplodowała osnuta pajęczynami tarcza stojącego zegara. Rzeźbione 
pozłacane postaci okryte kurzem rozpaczliwie modliły się o 
przeżycie, gdy stary czasomierz rozdźwięczał się i rozdygotał od 
wybuchów. Strzelec albo był gówniany, albo tylko chciał 
wyprowadzić mnie z równowagi. Być może ostrzegał innych, że 
jadę.
Z łomotem przejechałem przez otwarte drzwi i musiałem ostro 
zahamować, żeby nie wypaść przez okno; w tym miejscu zachodnia 
fasada stykała się z północnym skrzydłem. Lewym obcasem roz-
orałem podłogę, zataczając krąg motocyklem. Wyrzuciłem w po-
wietrze mały stoliczek oraz ozdobną i niewątpliwie bezcenną (choć
w dzisiejszych czasach bezwartościową) wazę. Roztrzaskała się na 
podłodze. Nie miał kto po niej płakać.
Z powodu zaciemnienia całe wnętrze pałacu było pogrążone w 
mroku, ale szpary i pęknięcia wpuszczały dość światła, by rozjaśnić 
mi drogę. Labirynt apartamentów i korytarzyków, w który 
wjechałem, zwiastował niedaleką klatkę schodową. Na nieszczęście 
była zbyt stroma i wąska dla motocykla, a ja nie miałem ochoty 
pokonywać jej na piechotę. Szybkość była moim sojusznikiem — jak 
zawsze od pewnego czasu — i musiałem trzymać się przewidzianej 
drogi ucieczki. Poza tym, biegnąc, byłbym łatwiejszym celem dla 
każdego snajpera na klatce.
Kolejny pocisk minął ze świstem drzwi i z hukiem wbił się w 
ścianę obok okien; ale zapanowałem nad motorem i wystrzeliłem w 
długi korytarz ciągnący się przez północne skrzydło. Na szczęście 
pałac oczyszczono z trupów i przeprowadzono ewakuację, kiedy 
tylko główni lokatorzy — niech Bóg ma w opiece ich biedne 
duszyczki — uciekli, więc nie musiałem się przejmować, że zgniłe 
ciała zablokują mi drogę. Otworzyłem do końca przepust-nicę, 
smoląc dywan i wzbijając kurz. Ściany wibrowały od ryku silnika. 
Dotarcie do zachodniego skrzydła zabrało niewiele czasu. Prawdziwa 
zabawa dopiero się zaczynała.
Obrałem za cel główne schody, gdyż wiedziałem, że matchless 
stosunkowo łatwo da sobie tam radę. Po drodze hamowałem tylko na 
tyle, żeby nie wyłożyć się na zakrętach. Wjechałem w długą galerię z 
obrazami. Wyższy bieg, gazu, gazu! Przemknąłem obok 
Rembrandtów, Vermeerów, Canalettich (spędziłem niezły kawałek 
czasu w tym muzeum, pod wyłożonymi glazurą łukowymi skle-
pieniami, przesiadując na niskich kanapach, na których zwiedzający 
mogli rozkoszować się arcydziełami, zachwycony, ale zgorzkniały, 
teraz bowiem warte były tyle co nic), kiedy ktoś wyskoczył z lewej 
strony, w połowie długości galerii.
Tylko drasnął mnie w ramię, gdy przelatywałem obok niego, ale 
to wystarczyło. Straciłem równowagę i maszyna ustawiła się w 
poprzek, obalając jeden ze stoliczków. Wpadłem na kanapę. 
Opanowałem jednak motor, mimo że prawa noga zaklinowała się
między osłoną silnika a sofą, rozdarłem spodnie i przypaliłem sobie 
skórę. Przeklinając na czym świat stoi, nabierałem szybkości. Mar-
murowa posadzka czy polna droga, jeden diabeł.
Ale znów musiałem ostro przyhamować. Trzech mężczyzn po-
jawiło się w małym holu kończącym galerię. Nacisnąłem hamulec 
ręczny na ułamek sekundy przed depnięciem nożnego i położyłem 
się na ramie, tak że motocykl zatrzymał się z piskiem opon idealnie 
pod kątem prostym w stosunku do kierunku jazdy.
Siedziałem tak dobrą chwilę, ściskając mocno rączki na wy-
ciśniętym sprzęgle. Pot zalewał mi czoło, ściekał po plecach. Cały 
trząsłem się od wibracji silnika. Trzy Czarne Koszule przyglądały mi 
się z holu. Jeden faszysta nawet szczerzył zęby w uśmiechu, 
świadom, że znalazłem się w potrzasku. Wszyscy byli uzbrojeni, ale 
żaden nie zadał sobie tego trudu, żeby wziąć mnie na cel. Mieli 
krótko, po wojskowemu obcięte włosy, nosili koszule — naturalnie 
czarne, ale nieefektowne, bo zakurzone i wymięte — i luźne czarne 
spodnie; ponure mundury arogancji, szaty zniszczenia. Chorzy de-
generaci, wciąż nie dostali takiej nauczki, na jaką zasługiwali.
Za nimi poruszyły się cienie, a potem pokazała się twarz kobiety. 
Uśmiechnęła się, kiedy oceniła sytuację.
Spojrzałem w lewo. Faszysta, który wcześniej próbował mnie 
złapać, podnosił się i krzywił, zawiedziony. Za nim wyłonił się 
kolejny. Tłukł w otwartą dłoń styliskiem kilofa, a akustyka długiego 
pomieszczenia wzmagała głuche ŁUUUP. Przyglądał mi się z 
błyskiem w oku i ohydnym krzywym uśmiechem. Trudno by nazwać 
tę minę przyjemną. Jakby dla potwierdzenia, że nie miałem żadnych 
szans, z głębi galerii doleciał mnie tupot nóg. Robal, który dał sygnał 
do pościgu, wyrósł w otwartych drzwiach i również się nie spieszył, 
smakując nowy etap zabawy.
Odwróciłem się do czwórki, która wypełzła z holu. Zatrzymali 
się, jakby mój widok ich zamurował. Teraz już wszyscy szczerzyli 
zęby, podczas gdy ja tylko gazowałem silnik. Myśleli, że mnie mają.
A kiedy ja również wyszczerzyłem zęby, uśmiechy spełzły im z 
twarzy.
Odwróciłem motocykl, rysując ścianę, i skierowałem się prosto 
na nieszczęśnika, który dopiero co pozbierał się na nogi. Otwarł 
szeroko oczy, najpierw zaskoczony, potem spanikowany. Ryk silnika 
ogłuszał, odbijając się od ścian i zaokrąglonego sufitu. Zdołał 
odskoczyć, wpadając w ramiona kumpla, który rozdziawił ze zdzi-
wienia usta. Stylisko kilofa uwięzło między nimi. Zanim się roz-
platali, dawno mnie nie było. Skręciłem w lewo i znikłem (na 
szczęście dla mnie w galerii było aż nadto wejść i wyjść).
Znalazłem się w pomieszczeniu z wielkim wykuszowym oknem. 
Gdyby nie rolety stosowane podczas zaciemnienia, byłby z niego 
widok na rozległe połacie zarosłych trawników i zachwaszczonych 
ogrodów. Wysokie czarne pilastry po obu stronach pojedynczego 
okna sięgały kopuły sufitu; nad białym marmurowym kominkiem 
pyszniły się wielkie, zakończone łukiem zwierciadła w gipsowych 
ramach. (Obejrzałem sobie to wszystko pewnego dnia, mniej 
przepełnionego zajęciami.) Jechałem mniej więcej po elipsie, za-
czynając od balkonowego pokoju; opony darły bogate posadzki. 
Przyspieszyłem w sąsiedniej sali, pewien rozkładu nawet w przy-
ćmionym świetle. Zostawiłem za sobą korynckie kolumny, długie 
aksamitne portiery; rozkołysałem nisko wiszące, oplecione paję-
czynami kryształowe kandelabry; minąłem złoto-błękitne foteliki, 
wielkie malowidła dawnych monarchów wiszące na gołąbkowych 
ścianach, marmurowy pozłacany zegar z trzema tarczami, granatową 
porcelanową wazę, kilka eleganckich kątnych stoliczków, także z 
marmuru i złoconego brązu; okrążyłem stół stojący na jednej nodze, 
zanim popędziłem przez zwierciadlane drzwi do sypialni. 
(Wiedziałem dokładnie, dokąd jadę, gdyż wcześniej miałem dużo 
czasu. Z natury przezorny wytyczyłem sobie niejedną drogę 
ewakuacyjną i zadbałem o uchylenie drzwi, żeby mieć wolny prze-
jazd.)
Istotne było tylko to, by te zakute pały nie próbowały odciąć mi 
drogi, a raczej podążały za mną, ponieważ gołąbkowy pokój był 
położony równolegle do galerii. Szybko obejrzałem się przez lewe 
ramię, tuż przed wpadnięciem do wspanialej jadalni, i zauważyłem, 
że salka połączona zarówno z galerią, jak z i pokojem,
stoi pusta. Dobrze. To znaczyło, że połknęli haczyk — gonili mnie, 
zamiast poczekać.
Wazony z wyschniętymi kwiatami, owalna waza i zniszczone 
srebrne dzbany z żaglami pajęczyn ciągnących się do matowego 
blatu, mówiły same za siebie: wielkość ustąpiła miejsca rozkładowi. 
Zakurzone czerwone ściany i dywan mdliły swoim widokiem. Moż-
na by pomyśleć, że mijam ropiejącą otwartą ranę, podczas gdy zim-
ny wzrok dawno odeszłych członków rodzin królewskich śledził 
mnie ze złotych ram o przyćmionym blasku. Te zwariowane odczu-
cia były najprawdopodobniej spowodowane nadmiarem adrenaliny; 
ale do diabła z tym, dzięki niej ostrzej widziałem i słyszałem.
Znów przyhamowałem, szykując się do ciasnego zakrętu, i nie-
mal zatrzymałem się w niedużym przedpokoju, pomiędzy wielkimi 
arrasami. Przednim kołem usunąłem z drogi rokokowy stoliczek. 
Znalazłem się w wąskim przechodnim pokoiku i, podpierając się 
na lewej nodze, skręciłem do kolejnej galerii. W głębi były sze-
rokie, opadające schody — mój cel. Zagryzłem wargi i mocniej 
ścisnąłem rączki kierownicy, przemykając obok kolejnej wystawy 
arcydzieł, świadomy, że jadę za szybko, ale zdecydowany nie zwal-
niać — wiedziałem, że zostanę zlokalizowany, gdy tylko pościg 
usłyszy rosnący warkot motocykla. W ostatniej chwili zahamowa-
łem ostro.
To była jazda jak po wybojach, mimo że matchless GL3 jako 
jeden z pierwszych brytyjskich motocykli wyposażono w hydrau-
liczne teleskopy, a schody wyłożono czerwonym pluszem. Walczy-
łem z ostrą pochyłością, ręce mi sztywniały, tylkiem ledwie doty-
kałem siodełka, nogi skakały jak opętane. Tylny hamulec wcisnąłem 
niemal do oporu. Głowa i kończyny latały mi jak u zwariowanej 
marionetki. Wydałem dziki urywany pisk (nigdy wcześniej nie po-
konywałem tych schodów w takim tempie), po czym motocykl na 
krótko znalazł się na równym terenie i pisk przeszedł w okrzyk 
triumfu lub ulgi — tak naprawdę, sam nie wiedziałem czego.
Po obu stronach miałem majestatyczne schody. Dochodziły 
do balkonu, z którego można było obejrzeć czekający mnie ciąg 
schodów. Z tamtego podestu przechodziło się do galerii z obraza-
mi, w której Czarne Koszule miały nadzieję mnie złapać. Już za-
wróciły i wybiegały na podest. Prowadzący zdążył unieść broń nad 
balustradą z brązu i strzelił na oślep, zanim otworzyłem przepust-
nicę i dałem susa w dół, nie dotykając ani jednego stopnia. Mój długi 
okrzyk triumfu przeszedł we wrzask, kiedy kule przeleciały 
niebezpiecznie blisko, wybijając werbel na osłonie łańcucha.
Wstrząs przy lądowaniu niemal wyrzucił mnie w powietrze, ale 
utrzymałem się w siodełku; koła opaliły dywan, kiedy hamowałem, 
starając się utrzymać maszynę w linii prostej. Wydaliśmy nieziemski 
pisk (zgadza się, my, motor i ja), zatrzymując się w ogromnej sali, 
kilka cali przed schodami idącymi w górę.
Nabrałem powietrza w płuca, po czym wbiłem pięty w sfałdo-
wany dywan, cofając matchlessa do nawrotu. Okrzyki i tupot za 
plecami zdradzały, że tłum gna kręconymi schodami. Ktoś wypuścił 
serię, niewątpliwie ze stena. Kiedy się obejrzałem, zobaczyłem, że 
podziurawiono obrazy, wiszące na ścianach. Może strzelec chciał 
mnie wystraszyć, może skłonić do poddania się, a może po prostu był 
nielicho wkurzony.
Miałem już dość miejsca, żeby się rozpędzić, kiedy usłyszałem 
niedalekie szczekanie. Szybko poszukałem wzrokiem Cagneya, był 
jednak niewidoczny. No cóż, kundel mógł dać sobie radę sam — 
przecież nie miał nic przeciwko temu, żeby cała uwaga skupiła się na 
mnie, podczas gdy sam wymknął się chyłkiem inną drogą. Znów 
dodałem gazu. Matchless obrócił się zgrabnie, ocierając o dolny 
stopień, i przedostałem się do marmurowego holu. Tam wreszcie 
pokazał się Cagney — pokonywał długimi susami przestrzeń, w 
której niegdyś gromadzili się zaproszeni goście. Trzymał się 
czerwonego dywanu, unikając marmuru zbyt zimnego lub zbyt 
gładkiego dla poduszeczek jego łap. Zatrzymał się, machając na mój 
widok kikutem ogona, na co wrzasnąłem, żeby spływał do 
wszystkich diabłów. To przemówiło mu do rozumu i pies popędził 
przede mną do drzwi wejściowych.
Zatoczywszy krąg, znalazłem się pod schodami, nad którymi 
niedawno dałem szaleńczego susa. Ukazał mi się bynajmniej nie 
zachęcający widok: trzech ścigających pochylało się nad balustra-
dą, mierząc we mnie, podczas gdy następni zbiegali za ich plecami. 
Kąt był zbyt ostry dla celujących, a zresztą nie czekałem, aż złożą się 
do strzału. Kule rozszarpały dywan i podziobały marmurowe 
kolumny, ale mnie już nie było — zgarbiony nad kierownicą mi-
jałem drzwi wejściowe, za którymi znajdował się elegancki przed-
sionek.
Ryjąc prawą nogą beton, przemknąłem wokół kamiennych ko-
lumn portyku i niebawem znalazłem się na otwartej przestrzeni; 
znów skręciłem w lewo i przed sobą zobaczyłem kwadratowy plac 
otoczony czterema wiekowymi budynkami. Za rozległym placem, 
dokładnie naprzeciwko portyku, była wąska, sklepiona brama prze-
jazdowa z dwoma jeszcze węższymi pasażami dla pieszych, za nią 
dziedziniec i otwarta kuta brama. W lepszych czasach brama prze-
jazdowa służyła dworskiej karecie, lecz teraz musiała zadowolić się 
tylko jednym motocyklistą i jego psem. Cagney był już w połowie 
drogi, a ja doganiałem go szybko, kiedy zauważyłem w oddalonym 
kącie placu ciężarówkę wojskową marki Bedford. Nie stała tam 
poprzedniego wieczoru ani wcześniej, tak więc uznałem, że to 
Czarne Koszule przyjechały nią tego ranka — niegdyś wojskowy 
pojazd znakomicie odpowiadał charakterowi ich operacji.
Samotny faszysta, zapewne kierowca, oparty o ściętą maskę, 
wyprostował się. Rozdziawił usta, gubiąc papierosa. Broń musiał 
trzymać w środku, gdyż złapał za klamkę szoferki. Odgadł moje 
zamiary, a ja tymczasem zabrnąłem już za daleko, żeby zmienić 
kierunek ucieczki. Wskoczył do kabiny.
Cagney już znikł w cieniach sklepionej bramy (tak się złożyło, że 
była pod balkonową komnatą, służącą mi przez kilka ostatnich dni). 
Przyspieszyłem, za wszelką cenę chcąc się z nim zrównać.
Obudzony do życia bedford zadygotał i ruszył. Ach, facet przej-
rzał mój plan. Ja z kolei —jego: szykował się zablokować wyjazd. 
Zęby jeszcze bardziej utrudnić mi życie, z okna szoferki wyłoniła się 
uzbrojona ręka i czarny metaliczny otwór lufy skierował się w moją 
stronę.
Może w ostatniej chwili dałbym radę zmienić kierunek: prze-
jechałbym przez tylny dziedziniec mojej prawej stronie, a potem
w ulicę (dwie inne sklepione bramy zabarykadowano workami z 
piaskiem), ale, jak powiedziałem, zabrnąłem już za daleko. Poza tym 
musiałbym zwolnić, wystawiając plecy na strzał. Gdyby nawet 
kierowca chybił za pierwszym razem, załatwiłby mnie drugi strzał. 
Nie, naprawdę miałem tylko jedną szansę, a poza tym pokonałem już 
dwie trzecie placu. Reszta to pestka.
Z ciężarówki trysnął jasny błysk i nawet hałasujące 347 cen-
tymetrów sześciennych silnika motocykla nie zagłuszyło WIUUUM! 
powietrza rozstępującego się przed kulą.
Zakołysałem się trochę, utrudniając mu celowanie, wielce za-
dowolony, że jednoczesne prowadzenie samochodu i strzelanie nie 
jest specjalnością tego bohatera. Ta radość nie trwała długo — było 
jasne, że ciężarówka dotrze do bramy przede mną. Gruchnął kolejny 
strzał, równie nieprecyzyjny jak pierwszy, ale kula uderzyła o metal i 
osłona reflektora poleciała w diabły. Spróbowałem wymyślnego 
zygzaka, ale wspólny cel z każdą sekundą zbliżał nas do siebie i 
niebawem kierowca miał dostać mnie jak na widelcu. Wysyczałem 
przekleństwo — to znaczy początek przekleństwa — kiedy maska 
bedforda zasłoniła pierwszy pasaż; przekleństwo zamieniło się w ryk 
gniewu, gdy ciężarówka dotarła do bramy.
Grzechot wystrzałów z tyłu przypomniał mi, że kierowca cię-
żarówki nie był jedynym uczestnikiem tych zawodów. Grad nie-
celnych kul zrył mur przede mną. Goniące mnie Czarne Koszule były 
zbyt daleko i może zbyt podniecone, by celnie złożyć się do strzału, 
kiedy wybiegły z portyku. Niemniej jednak było jasne jak słońce, że 
ich obecność w żadnej mierze nie poprawia mojej sytuacji. Na 
szczęście strzelali nieco za bardzo w prawo, gdyż nie chcieli trafić w 
bedforda, a z ich pozycji ciężarówka i motocykl wydawały się bliskie 
jak cholera. Kolejne kawałki tynku odpadły z muru przy bramie i w 
każdej chwili — mówimy tu o ułamkach sekundy — spodziewałem 
się kuli w plecach.
Niech to szlag! Ciężarówka zasłoniła bramę i kierowca hamował, 
blokując mi drogę. Pojazd sunął tylko siłą rozpędu. Kolejny strzał, 
tym razem wyraźny jak głos dzwonu pogrzebowego — do diabła, 
byłem na tyle blisko, że widziałem rozradowane oczy kie-
rowcy — i poczułem, że trzaska skóra na ramieniu kurtki. Żadnego 
odrętwienia, żadnego bólu, a więc żadnej prawdziwej szkody.
Przekręciłem kierownicę na ułamek cala, gdy tymczasem maska 
ciężarówki zamykała mój wyjazd na wolność. Wiedziałem jednak, 
że już nie ma mowy, abym się zatrzymał, nawet gdybym chciał.
Nadal się darłem, otwierając szeroko usta, zwężając oczy i za-
ciskając kurczowo ręce na kierownicy, kule opluwały mur nade mną 
i obok, ciężarówka sunęła siłą bezwładu, dłoń z bronią kiwała się, 
celując we mnie, otwór w murze malał, malał...
I nagle wleciałem w niego, sunąc jednym łokciem po masce 
ciężarówki, drugim zdzierając tynk ze ściany. Byłem w chłodnym 
cieniu krótkiego pasażu dla pieszych. Mój krzyk nabrał głuchego 
brzmienia i znów znalazłem się w jasnym, cudownym blasku słońca, 
mknąc przez szeroki dziedziniec frontowy do otwartej kutej bramy o 
zardzewiałych złoconych prętach. Wysokie ogrodzenie okazało się 
bezwartościową ochroną przed śmiercią, która zgłosiła swoje prawa 
do niemal wszystkich ludzi, kiedy okazało się, że przywilej życia 
nadaje nie kolor krwi, lecz taka, a nie inna jej grupa.
Przejechałem przez bramę, okrążyłem pomnik dawnej królowej, 
posągi kobiet i dzieci, którym przyglądałem się z balkonu niecałe 
dziesięć minut temu, po czym znalazłem się tam, gdzie siadywała 
sama Wiktoria, naprzeciwko obsadzonej wiązami i lipami 
promenady, The Mail. Przysięgam, nadal czułem jej smutny wzrok 
na plecach, kiedy uciekałem z pałacu Buckingham, kierując się do 
innego sanktuarium w tym wymarłym mieście. Pół wieku temu była 
dumną matką bajkowego imperium i wielkiego kraju. Teraz nic nie 
pozostało z imperium i niewiele więcej z kraju. Lepiej, że te oczy 
były tylko z kamienia.
Kanonada przerwała ulotną myśl. Miałem przed sobą prostą i 
wykorzystałem to do maksimum. Matchless osiągał siedemdziesiąt 
mil na godzinę i wiedziałem, że wycisnę z niego więcej.
Jeśli miałem zgubić tych drani, nie było żadnej sprawy.
2
St James Palące i Clarence House po mojej lewej, zarośnięty park 
i jezioro po prawej stronie. Sally i ja karmiliśmy tam łabędzie i 
leżeliśmy na wilgotnej wiosennej trawie. Ale to było inne życie, inna 
epoka, a teraz to teraz. Wariactwo, że wspomnienia potrafią zasłonić 
wszystko inne i nawet w takich chwilach narzucają się, kiedy chcą, 
bezlitosne dowody naszej skłonności do samotorturowania. Jednak 
wiązały mnie z przeszłością, moim jedynym majątkiem.
Ominąłem kilka samochodów parkujących wzdłuż i w poprzek 
ulicy; drzwi były otwarte, jakby kierowcy hamowali z pośpiechem i 
próbowali ucieczki, zanim pani z kosą skończy swoje. Prawdo-
podobnie w niektórych nadal leżały trupy — zgniłe albo wyczy-
szczone do kości — ale nie przyglądałem im się. Miałem inne 
sprawy na głowie.
Kundel obejrzał się, słysząc warkot motoru. Piaskowobrązowe 
futro błyskało wilgotnym złotem w blasku słońca. Nie zwolnił ani 
trochę, ale wydawał się zadowolony z mojego widoku.
— Nie ma cię, idioto! — wrzasnąłem, zrównując się z nim. — 
Wynoś się stąd!
Skręciłem, żeby go wystraszyć. Popędził w bok kamiennymi 
schodami odbijającymi od głównej trasy. Odprowadziłem go wzro-
kiem i znów skupiłem się na tym, co przede mną, akurat na czas, 
żeby nie wjechać w wolseleya zaparkowanego w poprzek The Mail. 
Okno pasażera nagle wleciało do środka, a blachę na drzwiach zryły 
kule. Strzały padały na oślep, co nie znaczyło, że któryś nie mógł 
trafić. Jechałem prosto, wykorzystując wolseleya jak tarczę. Czarne 
Koszule zachowywały się jak kochani chłopcy ze starego Południa 
goniący za czarnuchami, rozochocone chamstwo z miejscowym 
szeryfem na czele. Wtedy, w kraju, udawaliśmy, że nie ma mowy o 
takim fanatyzmie — zresztą tamci żyli w innym stanie, prawie 
obcym państwie — a kiedy gazety i radio informowały nas o czym 
innym, byliśmy cholerni pewni, że jakiś murzyński ogier zgwałcił 
białą dziewczynę, więc razem ze wszystkimi czarnymi kuzynami 
dostawał idealnie to, na co zasłużył. Można powiedzieć,
że moja opinia w tych sprawach uległa drobnej zmianie, zwłaszcza 
że zająłem miejsce tamtego czarnego chłopaka.
Przede mną wyrósł Łuk Admiralicji, stosy worków z piaskiem 
zastawiały wejścia i okna budynków wokół; czerwone londyńskie 
autobusy i inne pojazdy rysowały się wyraźnie po drugiej stronie. 
Podążałem w obranym kierunku, zwiększając szybkość i dystans od 
ciężarówki. Tunele pod łukiem uległy zwężeniu, zastawione drutem 
kolczastym i budkami strażników, ale to nie był problem dla 
motocykla — przemknąłem na drugą stronę w mgnieniu oka i 
znalazłem się na wielkim placu.
Bezwładna, zastygła masa pojazdów na Trafalgar Sąuare wyglą-
dała niczym jeden z obrazów oglądanych dawniej na ekranie kino-
wym: w każdej chwili akcja znów miała się potoczyć — wszystko 
rusza, silniki warczą, klaksony trąbią, ludzie gwałtownie ożywają, 
jakby ktoś wytrącił ich z paraliżu. Gdy Sally przyprowadziła mnie tu 
po raz ostatni — zachowywała się jak podekscytowany dzieciak 
pokazujący najpiękniejsze widoki miasta — plac i niebo były pełne 
szarych gołębi; teraz nawet one przepadły. Wyschnięte fontanny z 
milczącymi syrenami pod Kolumną Nelsona otaczał drewniany płot. 
Niektóre deski odsłaniające ceglane schrony wyłamano lub 
rozleciały się same. Zamierzałem wykorzystać jeden z nich albo 
choćby ukryć się za parkanem, ale kiedy lawirowałem między sa-
mochodami, taksówkami i autobusami, kątem oka dojrzałem jakiś 
ruch.
Nigdy nie udało mi się ustalić, ilu niedobitków Hubble zwer-
bował do swojego faszystowskiego oddziału — Czarne Koszule 
zawsze pokazywały się w niewielkich grupkach — ale uznałem, że 
jest ich około setki, i wyglądało na to, że dzisiaj przeprowadzili 
zmasowany atak. W moim kierunku podążał pojazd. Kamuflaż 
sygnalizował, że również należał do wojska. Zatrzymałem się na tyle 
długo, by rozpoznać markę — humber, czterodrzwiowy terenowy 
furgon dla siedmiu pasażerów. Tak jak mój matchless był 
przeznaczony do kampanii w Afryce Północnej, ale nigdy nie 
popłynął za morze. Wpadł na plac od strony Strandu, odrzucił na bok 
czarną taksówkę i ominął piętrowy autobus.
Pognałem w przeciwnym kierunku, klucząc między zastygłymi 
pojazdami. Dostrzegłem pod Łukiem Admiralicji bedforda pędzą-
cego moim śladem między zasiekami z drutów kolczastych. Hum-
ber i bedford musiały utrzymywać łączność radiową, może za po-
mocą walkie-talkie, lecz zachowałem spokój. Byłem szybszy od 
obu pojazdów, a motocykl idealnie nadawał się do lawirowania za-
blokowanymi ulicami i przeskakiwania przez stosy gruzów. Gdyby 
nie racjonowanie benzyny, ulice byłyby o wiele bardziej zatłoczo-
ne, woda na mój młyn. Ale i tak miałem przewagę nad pościgiem.
Plakat na autobusie dopytywał się, czy myłem dziś zęby Mac-
leanem, a tablica pod Kolumną Nelsona głosiła, że Anglia oczekuje 
ode mnie, iż zgłoszę się do wojskowej komendy uzupełnień. Je-
chałem swoją drogą, wokół dziwacznej angielskiej taksówki wy-
glądającej jak otwarte pianino na kółkach, o maskowaniach reflek-
torów w kształcie wąskich krzyży, minąłem vana marki Dodge 
z megafonem na dachu, przeciskałem się obok ciężarówki dźwiga-
jącej wielkie beczki Bóg wie czego. Wszystkie te pojazdy zostały 
porzucone przez szoferów i pasażerów trzy lata temu, ofiary krwa-
wej śmierci, które nie pojmowały, co się z nimi dzieje, dlaczego 
ich główne naczynia krwionośne nagle twardniały, puchły i sztyw-
niały pod skórą; dlaczego dłonie czerniały, kończyny się rozdy-
mały, mniejsze żyły rosły, pęczniały, a następnie pękały pod skórą; 
dlaczego krew zaczynała ciec strużkami z każdego otworu ciała' 
z uszu, oczu, nozdrzy, ust, genitalii, odbytnicy, z każdego pora 
skóry? Nie zdawali sobie sprawy, że arterie zaczynają się zaskle-
piać, a główne organy: mózg, serce i nerki koagulowały*, co po-
wodowało natychmiastowe krwotoki w jednych miejscach i śmier-
telne opuchlizny w innych. Kurcze w klatce piersiowej i kończy-
nach przynosiły ból nie do zniesienia, skóra pękała, główne układy 
podtrzymujące życie przestawały funkcjonować. Zdziwienie, zdu-
mienie, lęk i panika trwały ledwie chwilę, gdyż krwawa śmierć 
nie znała cierpliwości ani litości. Każdy umierał tam, gdzie padł.
I to byli szczęśliwcy — ich groza trwało krótko, cierpieli przez
* Koagulacja to inaczej stężenie, skrzepnięcie. (Wszystkie przypisy pochodzą 
od redakcji.)
moment; naprawdę nieszczęśliwe, chociaż nieliczne ofiary umierały 
dłużej, czasem latami. A reszta — my, mniejszość — przeżyła, aby 
opłakiwać zmarłych.
Jechałem dalej, odpychając myśli, koncentrując się na ucieczce. 
Pomysł był taki: dać nogę do wymarłego miasta, zaszyć się w jakiejś 
ciemnej norze i czekać. Taki był pomysł. Przyszłość okazała
się inna.
Z naprzeciwka podążał ku mnie czarny ford. Czyżby Hubble 
obstawił wszystkie ulice? Ford się nie spieszył, niemniej jednak 
sprawnie połykał przestrzeń, klucząc między unieruchomionymi 
pojazdami, jak gdyby jego kierowca bawił się slalomem. Znikł za 
autobusem z napisem POJAZD EWAKUACYJNY, a następnie jego 
dach pojawił się nad plątaniną innych samochodów, przeciskał się 
między nimi, z każdą chwilą coraz bliższy. Ktoś za mną nacisnął 
klakson. Ostry złowrogi dźwięk sygnalizował innym, że jestem 
okrążany. Łatwo było wyobrazić sobie te szczerzące się mordy.
Ale do końca gry było jeszcze daleko. Miałem dwie możliwości: 
wyminąć forda i ukryć się za innymi pojazdami, gdyż inaczej 
faszyści niebawem mieli przerobić mnie na rzeszoto, albo przeciąć 
plac.
Najbliższy odcinek płotu był cały, jednak deski wyglądały marnie 
— kilka wietrznych zim pełnych deszczów i śniegu nadwątliło je, aż 
przegniły, nie malowane. Nie zastanawiałem się długo.
Stanąłem na podnóżkach, odciążając motocykl przed krawęż-
nikiem, po czym usiadłem pewnie, garbiąc ramiona i chyląc głowę, 
gdy motor i ja pomykaliśmy obok lwów z brązu strzegących gi-
gantycznej kolumny, postumentu dla jednookiego marynarza. Ude-
rzyłem w spróchniałe drewno. Stawiło minimalny opór i pękło na 
kawałki. Osiągnąłem tak dużą szybkość, że ledwo zdążyłem minąć 
wyschniętą fontannę. Niewiele zwalniając, objechałem jeden ze 
schronów. Zmierzałem do szerokich schodów prowadzących na 
wyższy poziom placu, obok wielkiego muzeum sztuki. Modliłem się, 
żeby matchless dał sobie z nimi radę, a uparty głosik w głowie 
powtarzał mi, że zwariowałem: schody może i nie są strome, ale
za to tak twarde, że popękają mi na nich kości, i tym razem nie ma 
dywanu, który złagodziłby upadek.
Znów uniosłem się w „strzemionach", podrywając kierownicę, 
zachęcając motor do fruwania. Uderzyliśmy w stopnie...
...za szybko, za mocno...
Matchless wtoczył się do połowy, ale przednie koło znarowiło się 
i kierownica wyskoczyła mi z rąk. Polecieliśmy w tył, maszyna 
spróbowała salta, chociaż ze wszystkich sił starałem się ją do tego 
zniechęcić. Jednak tak naprawdę nie miałem żadnego wyboru, mu-
siałem ją puścić. Silnik zawył, kiedy, chroniąc głowę ramionami, 
ześliznąłem się z siodełka i stoczyłem w dół, byle dalej od schodów i 
spadającej maszyny.
Motocykl przewrócił się do góry kołami i spadł w poprzek 
schodów, rozbijając z metalicznym hukiem kamień. Przetoczyłem się 
dalej, podczas gdy on gonił mnie susami. Zajęczał silnik i za-
dzwoniły miażdżone elementy, kiedy znieruchomiał w miejscu, które 
dopiero co opuściłem. Miałem dość oleju w głowie, żeby nie 
próbować go zapalić — był bezpowrotnie zniszczony. Moja sytuacja 
stała się nie do pozazdroszczenia.
Przykucnąłem. Okazało się, że to nie lada wyczyn. Zajęczałem, 
czując ból w lewej nodze i plecach, ale nie traciłem czasu na jego 
rozpamiętywanie. Wdarłem się na górę, pracując zarówno rękami, 
jak i nogami, zakręciłem i pokonałem następny, krótszy dystans po 
schodach. Wyprostowałem się dopiero na szczycie.
Kolejne piski hamulców powiedziały mi to, czego wolałbym nie 
wiedzieć. Ze Strandu wyjechał furgon, okrążając plac pod prąd. 
Zapewne miał odciąć mi drogę. Jeszcze dobrze się nie zatrzymał i 
chwiał się cały, kiedy otwarły się drzwi, wysypując czarno odziane 
postaci. Jedna z nich wycelowała we mnie z karabinu. Kucnąłem, 
przylegając plecami do balustrady nad schodami. Równocześnie 
sięgnąłem do kieszeni kurtki.
Błyskawicznie odwróciłem się z powrotem, ale nie podnosząc 
się, żeby nie wystawiać się na strzał, i posłałem im kilka kul. 
Rozsypali się: dwóch dało nura za karetkę ze szpitala Świętego Jana, 
trzech za swój pojazd. Wyskoczyłem z ukrycia. Pochylony
pobiegłem, celując w ich kierunku, żeby mieli się nad czym za-
stanawiać. Byli na tyle rozsądni, że nie ryzykowali; trzymali się 
osłony, od czasu do czasu tylko wychylając głowę i kontrolując moją 
pozycję. Posłałem im kolejną kulkę, żeby wiedzieli, że zachowują 
się rozsądnie.
Nie miałem żadnego specjalnego planu, zamierzałem tylko prze-
mieszczać się, wykorzystując wszelkie możliwe osłony. Pocisk za-
brzęczał o metal nad moją głową, przez co prawie opadłem na 
kolana. Inny roztrzaskał przednią szybę pobliskiej taksówki. Po tej 
stronie placu stało niewiele pojazdów i wiedziałem, że niebawem 
zabraknie mi tarczy. Czarne Koszule coraz śmielej przemykały 
labiryntem metalowych blach, jak krople oliwy cieknące prze-
wodami.
Przede mną otworzyła się rozległa pusta przestrzeń, za nią schody 
do National Gallery, muzeum mieszczącego kiedyś najwspanialsze i 
najcenniejsze dzieła sztuki. Większość malowideł i rzeźb 
przetransportowano do miejscowości mniej narażonych na znisz-
czenie niż serce rozdartego wojną Londynu. Niektóre wróciły, kiedy 
batalia była prawie zakończona (tak wtedy myślano); zaglądałem do 
niego wiele razy, znałem więc tamtejsze sale i korytarze nie gorzej 
niż pałac. Myślałem, że któregoś dnia przydadzą się podczas 
ucieczki. Wyglądało na to, że ten dzień nadszedł.
Plan był więc taki: dostać się do środka, zgubić tych neonazi-
stowskich błaznów i wyjść północną stroną. Żaden problem — byle 
tylko dostać się tam w jednym kawałku, a kule nieprzyjaciela nie 
poszarpały mi nóg na odsłoniętym terenie.
Odczekałem, aż Czarne Koszule poślą kolejną salwę i przywa-
rują. Ja również odpowiadałem ogniem na oślep, chociaż może nieco 
bardziej skutecznym. Nie wychylali nosa zza osłony, świadomi, że z 
braku opieki lekarskiej każda rana grozi poważnymi 
konsekwencjami. Jeśli całemu pieprzonemu światu czegoś właśnie 
brakowało, to właśnie opieki lekarskiej.
Popędziłem ku schodom. U ich szczytu było wejście do muzeum, 
za fasadą z wysokimi kolumnami (Anglicy uwielbiali te swoje 
kolumny). Na murze nad moją głową wyrosła nierówna linia
odprysków. Przechyliłem się w tył, straciłem równowagę i wylą-
dowałem na tyłku. Zrobiłem półobrót i, trzymając colta w obu 
rękach, odpowiedziałem szybkim ogniem, pokrywając pole rażenia 
z pozycji siedzącej. Usiłowałem przynajmniej wystraszyć drani, 
jeśli nie mogłem ich zabić. Ten manewr był skuteczny — ukryli 
się, obawiając wystawić cal kwadratowy ciała, kiedy proch wybu-
chał, a metal dziurawił wszystko, co się dało, wokół nich — do-
póki iglica nie uderzyła w pustym zamku.
Magazynek się wyczerpał i nie mogłem przeładować colta na 
środku ulicy. Musiałem schronić się w galerii, zanim sobie uświa-
domią, że mogą mnie dopaść.
Ogłuszony strzałami poderwałem się na nogi i przebiegłem ostat-
nie kilka jardów do stopni.
Zamarłem na widok postaci przypatrującej mi się z góry.
Hubble nigdy nie był przystojny, ale miał w rysach pewną aro-
gancję robiącą wrażenie na słabo myślących. Cieniutki wąsik, ja-
strzębi nos; wyglądał jak miniaturka jego obiektu uwielbienia, sir 
Oswalda Mosleya, przywódcy angielskiej partii faszystowskiej, 
megalomana, który przesiedział większą część wojny w więzieniu 
Holloway. Tak, Max Hubble — sir Max Hubble — nie był przy-
stojny, ale w ten letni poranek wyglądał tysiąc razy gorzej niż 
zwykle, jak gdyby był o krok od śmierci. Dawniej sztywno wy-
prostowany, z obciągniętymi ramionami, zadzierał butnie głowę; 
teraz pochylony, zgarbiony, z podbródkiem przy zwiotczałej szyi. 
Trzcinkę, z którą pozował na marszałka polnego, zastąpiła gruba 
laska używana w roli trzeciej nogi, a mundur — czarna koszula, 
bryczesy, oficerki — wydawał się o numer za duży. Sine worki 
pod oczami, wyschnięta biała skóra podkreślona popękanymi na-
czynkami krwionośnymi, opuchlizna i sczernienie czubków pal-
ców — wszystko to potwierdzało moje przypuszczenia: choroba 
atakowała go w przyspieszonym tempie.
Wymieniliśmy spojrzenia, ale na tym skończyły się grzeczno-
ści. Zrozumiałem, dlaczego rzucił wszystkie siły przeciwko mnie.
Byłem jego kasynem ostatniej szansy. Jego finalnym rzutem
kośćmi. Jego ostatnią nadzieją. To znaczy moja krew była jego 
ostatnią nadzieją.
Jeden z jego ludzi, zaopatrzony w przekaźnik radiowy, wyszedł 
zza wielkiego stojaka reklamującego tuż przy wejściu koncert for-
tepianowy Myry Hess (regularne wydarzenie w galerii za najczar-
niejszych dni wojny). Wywnioskowałem, że tego rana Hubble usta-
nowił w galerii swoją kwaterę główną. Miał zamiar mnie tam za-
pędzić. No cóż, poszło mu jak z płatka.
Inni wyłaniali się z wyjścia, zza kolumn, łachmaniarska armia 
potępionych Żydo- i czarnuchożerców, zepsuta moralnie, gnijąca 
cieleśnie. Dziś wybrała sobie inny obiekt nienawiści: mnie. Za jed-
nym zamachem zostałem ich Żydem i Murzynem.
Widok stojącego nade mną Hubble'a sprawił, że osłupiałem, ale 
nie straciłem resztek zdrowego rozsądku. Wycelowałem w nich i 
wszyscy przykucnęli, w tym sam wódz, który właściwie padł na 
kolana. Nie zapomniałem, że colt jest pusty, ale wyglądało na to, iż 
oni tak — choć może wcześniej w ogóle tego nie dostrzegli. Widok 
broni dał mi szansę ucieczki. Zdołałem jednak przebiec tylko kilka 
kroków.
Pociski ze stena wgryzły się w nawierzchnię przed moimi sto-
pami. Musiałem wybić się obiema nogami w górę i dać susa w tył, z 
rękami w górze, jakbym się poddawał. W tej samej chwili dojrzałem 
faszystę rzucającego się na mnie spomiędzy kolumn jak nietoperz 
spod krokwi. Liczył, że spadnie na mnie jak na materac 
gimnastyczny, który wytłumi uderzenie o twardą nawierzchnię. 
Zrobiłem unik, ale udało mu się złapać mnie za ramiona. Padł wraz 
ze mną. Zapewne stracił oddech, jednak mimo to założył mi krawat. 
Dusił, licząc, że się poddam.
Najpierw wbiłem mu łokieć w brzuch, a następnie poderwałem 
przedramię jak do dziarskiego salutowania i rozwaliłem pysk drania 
lufą pistoletu. Sapnął, opluwając mój policzek i kark. Na tyle 
rozluźnił chwyt, że mogłem się wyrwać. Przekręciłem się i doło-
żyłem mu jeszcze raz pistoletem, tak że stracił ducha walki. Padł na 
bok i niezdarnie się gramolił.
Jego przyjaciele pędzili między samochodami, kolejni zbiegali 
po stopniach galerii, wszyscy wyjąc jak potępione dusze, pełni 
zapału, żeby mnie dorwać i wygarbować skórę nie raz i nie dwa. 
Co z tego, że Hubble nie dałby zabić mnie od razu? Śmierć czekała 
na mnie, jeśli nie teraz, to potem i jak już, to już. Należało przy-
spieszyć rozwiązanie sprawy.
Sięgnąłem do kieszeni po kolejny magazynek, równocześnie 
wyrzucając pusty. Niektóre Czarne Koszule już przystawały i uno-
siły broń. Umarł w butach, rzekłem sobie w duchu. Kroiło się to 
od dawna, ale trudno powiedzieć, żebym nie był na to przygoto-
wany. Zresztą, jakie cuda mnie czekały?
Jeden z nich już mnie dopadał, podczas gdy wyjmowałem za-
pasowy magazynek. Atakujący zasłonił mnie przed innymi. Przy-
kro to mówić, ale miałem do czynienia z kobietą. Brzydko, krótko 
obcięte włosy, twarz i zęby brudne, oczy przekrwione. Przykro, 
bo przyłożyłem jej bezwzględnie pięścią ściskającą metalową po-
chwę na naboje, a nie lubię bić kobiet, nigdy nie lubiłem. Do 
diabła, nigdy ich nie biłem!
Zęby wyleciały jej po spotkaniu z moimi kłykciami, padła jak 
zmięta szmata, nie wydając żadnego dźwięku. Jej miejsce natych-
miast zajął inny faszysta i wiedziałem, że tego zabijaki nie załatwi 
zwykłe uderzenie pięścią w zęby. Szamotaliśmy się już wcześniej 
i kiedyś nawet mi się przedstawił. To był McGruder, adiutant, 
a może kapitan gwardii Hubble'a — czort wie, jaki wymyślny i 
pozbawiony znaczenia stopień przyznał mu jego wódz. Wysoki, 
sześć stóp trzy cale albo i więcej, postury wołu i, na ile mogłem 
to ocenić, nietknięty przez krwawą śmierć. Wyciągał ku mnie ogrom-
ne łapska.
Cofnąłem się, wbijając plecy w balustradę tarasu i obawiając 
się oderwać od niego oczy. Nowy magazynek był nadal nie zała-
dowany z racji tamtej baby. Ale wpatrywałem mu się w oczy, 
jakbym odwlekał decydujący atak. Gdybym przeniósł spojrzenie 
na broń, złamałbym ten cholerny czar, któremu obaj ulegliśmy. Mc-
Gruder i inni byli coraz bliżej.
Czarny ford wyłonił się nie wiadomo skąd, koła piszczały, ha-
mulce zgrzytały, drzwi otworzyły się szeroko, waląc w wielkoluda z 
taką siłą, że rozciągnął się jak długi. Dwie twarze patrzyły na mnie 
ze środka, a kobiecy głos wrzasnął:
—	Na co czekasz?! Ładuj się, cholerny ośle!!!
Pasażer, mężczyzna, zatrzasnął swoje drzwi, ale wskazał tylne. 
Rozpierzchnięte Czarne Koszule już brały się do roboty, tłukły 
pięściami i bronią w trójkątną maskę forda.
—	Do środka, cholera!!! — znów odezwał się kobiecy głos. 
Fakt, że kobieta nie żałowała przekleństw, wytrącił mnie z osłu 
pienia.
Otworzyłem tylne drzwi i ford natychmiast wystrzelił do przodu; 
miałem ułamek sekundy, by wskoczyć na biały stopień. Owinąłem 
ramię wokół słupka, nadal ściskając mocno pistolet, drugą ręką 
szybko chowając magazynek do kieszeni spodni, zanim złapałem się 
z całej siły krawędzi otwartych drzwi, podczas gdy pędzący ford 
roztrącał Czarne Koszule. Czyjaś ręka złapała mnie za pasek, 
próbując wciągnąć do środka. Było to nieco utrudnione, jako że ford 
gnał coraz szybciej i drzwi mnie przygniotły.
Jeden z faszystów postanowił stawić nam czoło. Jęknąłem, wi-
dząc, jak unosi stena, podczas gdy odległość między nami i nim 
malała coraz bardziej. Jednak zmarnował czas na celowanie — 
czysta głupota!; powinien strzelić z biodra, gdyż samochód był przy 
nim, zanim automat znalazł się choćby na wysokości piersi strzelca. 
Miłość do życia użyczyła mi sił i przywaliłem faszyście drzwiami, 
prosto w twarz. Lufa stena skoczyła w górę, jego właściciel okręcił 
się jak kogut na wieży, a kule podziurawiły powietrze i górne okna 
pobliskiego autobusu. Drzwi poleciały na mnie, miażdżąc klatkę 
piersiową. Nagły ból sparaliżował prawą rękę i upuściłem colta. 
Wylądował gdzieś na podłodze forda.
—	Wejdziesz wreszcie do środka czy nie?! — znów krzyknął 
kobiecy głos, i to raczej bezradność, a nie gniew dźwignęła go 
o pół oktawy.
Nie usłuchałem jej, ponieważ ford wpadł na krawężnik, omijając 
ciężarówkę, ręka mi się omsknęła i zsunąłem się, szorując butami po 
chodniku. Zapomniałem o dobrych manierach, rzucając
przekleństwo, od którego w innych okolicznościach kobieta spło-
nęłaby rumieńcem. Podciągnąłem się i padłem na tylne siedzenie. 
Drzwi zatrzasnęły się same. Rzężąc z bólu, pracowałem stłuczoną 
klatką piersiową, rozciągnięty na kolanach osoby dzielącej ze mną 
tylne siedzenie. To ona przed momentem ciągnęła mnie za pasek.
Najpierw uderzył mnie słodki zapach, potem łagodność, z jaką 
mnie trzymano. Zdyszany i roztrzęsiony spojrzałem na ocienioną 
twarz. Uśmiech miała tak słodki jak perfumy i nieco... jakby to 
powiedzieć... afektowany. Takie przynajmniej robił wrażenie. Pro-
mień słońca przebił okno po jej stronie, złote iskierki zapłonęły 
w jasnokasztanowych włosach.
Opuszczając krawężnik, samochód znów podskoczył i polecia-
łem na jej drobne piersi. Równie szybko znalazłem się w drugim 
rogu kabiny. Dziewczyna trzymała się przedniego fotela, niespo-
kojnie patrząc przed siebie ponad ramieniem kierowcy.
Usiadłem jak należy i rozejrzałem się po towarzyszach jazdy. 
Co dziwne, mężczyzna przede mną mimo upału nosił brązowy 
filcowy kapelusz i tweedową marynarkę. Był również skupiony 
na drodze, tak że nie widziałem jego rysów. Zauważyłem jednak, 
że pod rzadkimi włosami na karku (pozbawieni na amen fryzjerów 
wszyscy byliśmy źle ostrzyżeni, chociaż ja dbałem o krótkie ucze-
sanie, pracując na ślepo ostrymi nożyczkami) miał blizny po opa-
rzeniach i zapewne dalsze na plecach.
Łatwiej mi było przyjrzeć się prowadzącej kobiecie — dziew-
czynie — i kiedy to robiłem, obrzuciła mnie szybkim spojrzeniem.
— Skąd się wziąłeś, gościu? — spytała, podnosząc głos, ale 
już nie krzycząc. Czysty londyński akcent, choć z nie najlepszej 
dzielnicy.
Zanim zdążyłem odpowiedzieć, coś — chyba odłamek muru 
— uderzyło w przednią szybę, krusząc szkło. Dziewczyna obróciła 
kierownicę, sycząc pod nosem coś krótkiego i nieprzyjemnego, 
a ford z piskiem skręcił w szeroką, pokrytą gruzami ulicę, dawny 
Strand. Pędziliśmy obok witryn zaklejonych na krzyż taśmą, omi-
jając małe dziury albo zwoje szmat. Co to było? Ludzkie płody? 
A może tylko rozjechane zwierzęta? Za naszymi plecami kule za-
stukały głucho w metal i dziewczyna obok skuliła się. Zerknąłem 
nrzez tylne okno. Bedford wrócił do gry: Czarne Koszule podniosły 
oarciany dach i, wsparłszy łokcie na dachu szoferki, ostrzeliwały 
nas. Na szczęście dla nas, kufer forda osłaniający zapasowe koło 
był w metalowym płaszczu.
	 Do diabła, co to za ludzie?
Dziewczyna-kierowca nie patrzyła w moim kierunku — była 
pochłonięta omijaniem śmieciarki i otwartej ciężarówki, które 
wpadły na siebie lata temu i pozostały sczepione, blokując cały 
środek ulicy — ale nie ulegało wątpliwości, od kogo wyczekuje 
odpowiedzi. Zanim otwarłem usta, kula roztrzaskała tylną szybę, 
przeleciała z gwizdem między moją głową i głową dziewczyny 
obok i dokonała dzieła zniszczenia w przedniej szybie. Zgarnąłem 
dziewczynę na kolana i zasłoniłem ją własnym ciałem. Świeże 
powietrze wypełniło z wizgiem kabinę i prowadząca rzuciła na-
stępną wiązankę.
—	Gdybyśmy chcieli wiatru we włosach, zwinęlibyśmy ka 
briolet! — krzyknęła, pokonując hałas.
—	Jedź!!! — próbowałem ją przekrzyczeć. 
Powiedziała coś, ale nie dosłyszałem jej.
—	Pytałam, czy masz jakieś pojęcie, dokąd trzeba jechać?! — 
wrzasnęła, kiedy pochyliłem się ku niej.
—	Wal na wschód. Zgubimy ich, jak dasz radę przyspieszyć.
—	Coś ty, jankes?! — Zaryzykowała i obejrzała się przez ra-
mię. Mogłem się jej dzięki temu przyjrzeć.
Ciemnopiwne oczy. Niebrzydka, chociaż cieniutka blizna cięła 
na ukos policzek, wznosząc się nad garbek nosa. Usta nie poma-
lowane, ale za to ładnie ukształtowane; wyrazista szczęka zdra-
dzająca upór. Ciemne włosy zwinięte w koczek, naturalnie kręcące 
się nad czołem. Nie wiem, dlaczego w tamtej chwili zwracałem 
uwagę na powierzchowność tych kobiet; może zbyt długo byłem 
sam i wrażenie, jakie na mnie wywarły, przysłoniło istotniejsze 
sprawy. Nie wiem, ale tak było.
—	Pilnuj drogi — powiedziałem jej. Dziewczyna odwróciła 
się w ostatniej chwili, by ominąć dwutonowego austina.
Kiedy wyszła ze skrętu, spytałem:
—	Jesteście uzbrojeni?
Nie miałem pojęcia, co stało się z coltem. Mężczyzna wykręcił 
szyję i spojrzał na mnie chłodno spod nisko nasuniętego 
kapelusza. Zaprzeczył ruchem głowy.
—	Na co nam broń? — krzyknęła dziewczyna-kierowca. — 
Wojna skończyła się trzy lata temu.
Nie odpowiedziałem. Mijaliśmy wąski zaułek, podjazd pod Sa-
voy, i kusiło mnie powiedzieć jej, żeby skręciła. Mogliśmy zosta-
wić auto, przebiec przez hotel i wsiąść do któregoś z przygoto-
wanych przeze mnie pojazdów stojących po nadrzecznej stronie 
z kluczkami w stacyjce. Jednak nie chciałem ryzykować; pościg 
był tuż za nami i pieszo nie mielibyśmy specjalnie szans. Poza 
tym Savoy był jedną z moich stałych baz — miałem własny maje-
statyczny apartament na trzecim piętrze, z oknami na Tamizę — 
więc nie uśmiechało mi się sprowadzać wroga tak blisko sanktu-
arium. Lepiej zgubić Czarne Koszule, zanim się ukryjemy.
Minęliśmy budynki zniszczone podczas Blitzu, niektóre bom-
bami Luftwaffe, inne wybuchami gazu, czy też zwarciem instalacji 
elektrycznej, jeszcze inne z przypadku, od rzuconego niedopałka, 
przewróconej świecy — tego rodzaju nieszczęścia spowodowane-
go przez ofiary krwawej śmierci, które padały, jak stały. Nie było 
końca spustoszeniom; przewody gazowe nadal wybuchały, wodo-
ciągi w dalszym ciągu pękały, budynki trafione bombami nadal 
się przewracały, długo po tym, jak zostały ugodzone. Londyn był 
niebezpiecznym miastem, nawet bez oddziału szaleńców przemie-
rzających ulice.
Co dziwne, po tamtym czarnym dniu zemsty — Vertgeltungs-
waffen — nie wybuchła epidemia, mimo że wszędzie gniły ciała, 
ale może miało to jakiś związek z naturą zarazy i jej oddziały-
waniem na organizmy ludzkie i zwierzęce. Skazani na pełznącą 
śmierć (i nie zdając sobie z tego sprawy), usiłowali sprzątać ulice, 
aż w końcu i oni umarli. Zostali tylko wariaci.
Och, było też inne niebezpieczeństwo, ale od jakiegoś czasu 
się nie pokazywało, więc może należało do przeszłości.
Wiechaliśmy w Aldwych, wybebeszona skorupa St Clement 
Danes ledwo majaczyła za tarasującymi ulicę pojazdami.
___ W lewo! — rozkazałem, równocześnie oglądając się na ści-
gających. Furgon doganiał bedforda, ale oba samochody z większym 
trudem niż mniejszy ford przeciskały się przez labirynt. Dziewczyna 
usłuchała mnie, wjeżdżając w Kingsway; koła podskoczyły na 
szynach tramwajowych. Musiała zredukować biegi, objeżdżając 
wielki krater.
Odwróciłem się, zaskoczony, kiedy dziewczyna obok odezwała 
się głosem spokojnym, ale dobrze słyszalnym.
	 Jesteś taki sam jak my?
Natychmiast zrozumiałem sens pytania. Mężczyzna znów się 
obejrzał, oczy pod rondem kapelusza zalśniły ciekawością, a pro-
wadząca dziewczyna chwilowo przestała kląć, nasłuchując mojej 
odpowiedzi.
—	AB minus? Tak, jestem jednym z was — odparłem.
—	No cóż, witaj w paczce. — Prowadząca rzuciła mi krótki 
uśmiech. — A te szajbusy, które nas ścigają?
Pokręciłem przecząco głową.
—	Umierają powoli. Są skończeni, ale nie zamierzają przyjąć 
tego do wiadomości.
—	To dlatego tak się wkurwili na ciebie? Wiesz... że oni, a nie 
ty?
Kolejny raz jej słownictwo mnie zaskoczyło — dziewczyny w 
Wisconsin nie wyrażają... nie wyrażały się tak swobodnie — chociaż 
jej towarzyszom chyba to nie przeszkadzało. Sprawa przy-
zwyczajenia.
—	Chyba kombinują, że mogę się im do czegoś przydać. Przy-
najmniej ich szef tak kombinuje. Na światłach prosto. Na wschód.
—	Potrzebuje cię na świnkę morską, do prób? — spytała dziew-
czyna obok.
—	Nie. Potrzebuje mojej krwi dla siebie.
—	Transfuzja? — Tym razem odezwał się m^lczyzna i wydało 
mi się, że wyczuwam w jego mowie obcy akcent. Polak? Nie Fran-
cuz. Może Czech.
—	No tak. Dureń.
—	Ale z dotychczasowych prób wynika, że to nie działa. Róż-
ne grupy krwi nie dadzą się zmieszać.
—	Facet nie przyjmuje tego do wiadomości. 
Obcokrajowiec pokręcił głową z litością, a może z niewiarą,
nie wiem. Samochód runął przed siebie i wcisnąłem się w siedze-
nie, łapiąc czego się dało.
—	Tam, skąd pochodzisz, było dużo podobnych do ciebie? 
— spytałem moją sąsiadkę.
Była prosto ubrana. Bladoniebieska sukienka z pułkami na ra-
mionach, ściśnięta paskiem, gołe nogi, brązowe buciki, raczej prak-
tyczne niż modne. Wszystko to dobrze się na niej prezentowało.
—	Nie za dużo. AB minus to rzadka grupa. 
Wiadomo. Cholernie rzadka.
Wtrąciła się prowadząca, nadal uważnie omijając przeszkody.
—	Kiedy zaraza uderzyła, zawieźli nas do tajnego ośrodka 
i odkryli, że ludzie z naszą grupą nie chorują. Na południe od 
Dorset. To był rodzaj sanatorium. Robili testy, wszystko, co się 
dało, próbowali znaleźć antidotum dla innych, ale klapa! Podej 
rzewam, że robili to samo w całym kraju... na całym świecie.
Obserwowałem jej profil. Chyba spodziewałem się łez, ale nie 
popłynęły.
—	Kiedy resztki personelu medycznego zaczęły umierać, więk-
szość ABminusów prysnęła — kontynuowała. Na chwilę zamilkła, 
przeciskając się samochodem między dwoma tramwajami, które 
zatrzymały się równolegle na szerokiej ulicy, potem rzekła: — 
Hej, jak się nazywasz? Skoro uratowaliśmy ci życie, to wypadałoby 
się przedstawić.
—	Hoke.
—	Cześć, Hoke. Może dołożyli ci jeszcze jakieś imię?
—	Eugene Nathaniel.
—	Chryste, niech was, jankesów...! Dobra. Jestem Cissie, a 
ślicznotka obok ciebie to Muriel. Muriel Drakę.
Muriel, chociaż niespokojna, zdobyła się na kolejny uśmiech.
—	A facet przed tobą to Willy. Zabrałyśmy go z drogi, kiedy
ł ał stop na polnej drodze z sanatorium. Tyle że naprawdę nie 
jest mu Willy, co nie, Willy?
On też zdobył się na uśmiech, ale sztywny, pozbawiony ciepła. 
Miał ostre rysy, wydatny nos, chyba kiedyś złamany, i oczy, które 
wwiercały się w twoje; takie oczy, które, że tak powiem, grze-
bały ci w głowie, szukając jakichś sobie wiadomych informacji.
	 Masz rację — powiedział. — Jestem Wilhelm Stern.
Jego „r" było wyraziste, mocne, a „sz" brzmiało prawie jak
„Z ?
	 Niemiec? — spytałem półgłosem.
Skinął głową i przestał wwiercać się we mnie, uciekł w siebie, 
a w jego oczach zalśnił niepokój.
Rzuciłem się na niego i złapałem za gardło. Kciuki wbiłem 
w jego tchawicę, starając się zewrzeć czubki palców po drugiej 
stronie. Szarpnął się i poleciałem razem z nim ponad oparciem 
fotela. Walnął głową o deskę rozdzielczą. Próbował oderwać moje 
przeguby, ale pod tym kątem było mu niewygodne i poczułem, 
jak ta... Muriel... szarpie mnie za ramiona, próbując nas rozdzielić.
Prowadząca forda, Cissie, tłukła mnie pięścią po głowie.
— Zostaw go, cholerny idioto! Wojna się skończyła, to bez 
sensu!!! — darła się.
Ale wszystko na nic — nienawiść uodporniła mnie i na razy, 
i na błagania.
Stern stawiał opór, ale miałem przewagę. Próbował mnie ode-
pchnąć, jednak nie miał punktu oparcia, natomiast Cissy okładała 
mnie po głowie i ramionach, teraz otwartą dłonią.
W swojej wściekłości skupiła się na mnie, zamiast na drodze, 
i ford uderzył w coś wielkiego i nie do ruszenia — może w na-
stępny tramwaj. Samochód zataczał koło z piskiem dymiących 
opon i żałosnym wyciem silnika. Uderzyliśmy w kolejną przeszko-
dę, dziewczyny wrzasnęły, a ja wystrzelony jak z procy wypuści-
łem Niemca i przeleciałem przez rozbitą przednią szybę, zabierając 
ze sobą resztki szkła. Rozłożyłem się plecami na długim trójkącie 
maski, reszta świata wirowała wokół mnie; było za wcześnie, że-
by się obmacywać i szukać ran, a zresztą byłem zbyt oszołomio-
ny, by się czymkolwiek przejmować. Wreszcie ześliznąłem się w 
zwolnionym tempie: z maski na zderzak, ze zderzaka na twardą 
nawierzchnię. Jak przez mgłę widziałem i słyszałem, że drzwi się 
otwierają i otacza mnie kilka nóg. Jedna z nich dała mi kopniaka, ale 
bez specjalnej złości; miał mnie w gruncie rzeczy otrzeźwić. 
Zamrugałem parę razy i zobaczyłem nad sobą sypiącą skry z oczu 
Cissie.
—	Ty głupi draniu — rzekła bardziej z litością niż z wściek 
łością. — Mówiłam ci: wojna się skończyła. Nie możemy się wię 
cej zabijać. — Napływające łzy złagodziły srogie spojrzenie.
Druga dziewczyna, Muriel, przyklęknęła obok mnie.
—	Nic ci nie jest? — Położyła mi dłoń na ramieniu. 
Stern, cholerny fryc, trzymał mnie na muszce mojej broni. 
Wstałem, chwiejąc się na nogach, a gniew rozwiewał zawroty
głowy. Nieudolnie próbowałem złapać Niemca, ale Muriel pchnęła 
mnie na roztrzaskany samochód. Jej głos pozostał spokojny.
—	Nie warto, nie pojmujesz? To właśnie taka nienawiść do 
prowadziła do tego wszystkiego.
Ręka mi drżała, kiedy wskazałem palcem Niemca.
—	Nie, to szaleństwo jemu podobnych. — Miałem wrażenie, że 
słowa nie wychodzą mi z ust, ale wyciskam je z piersi.
—	Mój przyjacielu, jak się zaraz stąd nie zabierzemy, to ich 
szaleństwo wyprawi nas na tamten świat. — Stern machnął pisto-
letem za siebie.
—	O mój Boże, już prawie są. — Cissie pochyliła się i zaczęła 
ciągnąć mnie za ramię. — Musimy stąd zjeżdżać, i to już.
Muriel szarpnęła mnie za drugą rękę i stanąłem prosto, patrząc 
nad ich ramionami na zbliżające się pojazdy. Humber miał problemy 
z przecisnięciem się między tramwajami; bedford znajdował się 
bliżej, ale zastopowała go latarnia na chodniku, po którym właśnie 
jechał. Jednak w końcu dał sobie radę i znów przyspieszył. Strzelcy 
pochylili się nad szoferką. Byli podnieceni, widząc unie-
ruchomionego forda. Wskazywali nas palcami.
Ból jak wszyscy diabli odezwał się w różnych częściach mojego 
ciała. Uzbierałem niezłą kolekcję zadrapań, siniaków i najpospo-
r* 7vch stłuczeń; żadna kość nie została jednak złamana i nie od-
niosłem poważniejszej rany — nawet kula, która rozerwała rękaw 
kurtki, tylko mnie drasnęła — więc wiedziałem, że będę funkcjo-
nować jak należy. Nadal byłem trochę oszołomiony i zdrętwiały, ale 
to nie problem. Szybko rozejrzałem się wkoło, szukając kolejnego 
pojazdu, którym moglibyśmy się wynieść, ale ujrzałem tylko 
plątaninę szczerbatych blach. Kiedyś nastąpił tam potężny karam-bol 
niewątpliwie owoc paniki, kiedy ludność Londynu próbowała uciec 
przed krwawą śmiercią. Moglibyśmy jednak przebić się przez tę 
kupę żelastwa, znaleźć jakiś samochód z kluczykami w stacyjce, ale 
bedford był blisko, a jego pasażerowie pohukiwali ze złośliwej 
uciechy. Co za gówniany niefart.
Wtedy zdałem sobie sprawę, co musimy zrobić. I poczułem, że 
krew ucieka mi z twarzy. A kiedy podniosłem rękę, wskazując 
kierunek, trzęsła mi się dużo bardziej niż poprzednio.
Muriel nie odrywała ode mnie wzroku, podczas gdy inni od-
wrócili się we wskazanym kierunku. Nasze spojrzenia skrzyżowały 
się i lekka zmarszczka przecięła gładkie czoło dziewczyny. Miała 
pytający wzrok.
Jednak to Cissie spytała głośno:
—	Do metra? Chcesz, żebyśmy zeszli do metra? 
Stern też był zdziwiony.
—	W życiu za nami nie pójdą — oświadczyłem, ruszając do 
zejścia.
—	Oczywiście, że pójdą — warknęła Cissie. — I znajdziemy się 
w pułapce.
Przystanąłem i ogarnąłem wzrokiem wszystkich troje.
—	Wierzcie mi, nie zejdą za nami.
Metal zazgrzytał o metal, gdy bedford przepchnął się obok au-
stina, odrywając z autka biało pomalowany zderzak.
—	Jeśli chcecie przeżyć, to się ruszajcie! — wrzasnąłem. Chy 
ba mój napięty ton i wyraźny lęk w głosie przekonały ich, czę 
ściowo. Strzał z nadjeżdżającej ciężarówki wystarczył w zupełno 
ści, żeby przekonać ich do końca. Pobiegli za mną.
Chociaż lekko kulałem, nie byłem poważnie ranny i niebawem 
znalazłem się w chłodnym półcieniu hali kasowej stacji Holborn. 
Przepuściłem innych i zerknąłem na ulicę. Wojskowa ciężarówka 
była zaledwie o kilka jardów, hamując z piskiem opon.
Szybko cofnąłem się w mrok i ruszyłem do kasy, przestępując 
niewyraźne kształty leżące w półmroku. Nie patrzyłem na nie, z 
nadzieją, że moi nowi znajomi zrobią to samo. Dotarliśmy do kasy 
— budki przed kiedyś ruchomymi schodami. Sięgając do klamki, 
krzyknąłem:
—	Niech każdy weźmie maskę! Będą wam potrzebne.
Dziewczyny wytrzeszczyły oczy, kiedy otworzyłem z rozma-
chem drzwi, ale Stern połapał się, o co chodzi; natychmiast podniósł 
z podłogi kartonowe pudełko i szarpnął pokrywkę. Wyjął maskę 
gazową i podał ją Muriel. Wszedłem do środka, podczas gdy on 
szukał następnej.
Wysokie krzesło zajmował umundurowany kościotrup. Czaszka 
obleczona wyschniętą, zbrązowiałą skórą, o pustych oczodołach, 
spoczywała bokiem na wąskim kontuarze, oblepiona strąkami siwych 
włosów; cienkie zmumifikowane dłonie sięgały ku okienku, jakby 
chciały odebrać opłatę za przejazd. Pożółkła sztuczna szczęka leżała 
na półce przed otwartymi ustami. Strzegło ich kilka odsłoniętych 
niedobitków w górnej szczęce. Wyglądały niczym koślawe nagrobki 
przed czarnym mauzoleum. Dobrze, że w słabym świetle zarys 
postaci był rozmyty, niewyraźny.
Spodziewałem się ciężkiego smrodu, ale chyba proces gnilny 
dawno się skończył i wonie rozkładu powoli się ulotniły, uciekły 
przez otwarte okienko i kratki wentylacyjne. Pozostała tylko stę-
chlizna — nieprzyjemna, natrętna, ale znośna. Powiedziałbym, że 
kasjer należał do szczęściarzy; krwawa śmierć zadała mu błyska-
wiczny cios, zabijając na miejscu, podczas gdy uciekający tłum legł 
pospołu wokół budki, która stała się jednoosobowym sarko-
fagiem, izolowanym grobowcem. Jego gnicie było jego prywatną
sprawą.
Niebawem znalazłem cel poszukiwań. Wiedziałem, że kasjer
musiał trzymać pod ręką latarkę na wypadek awarii elektryczności i 
oczywiście z powodu zaciemnienienia. Ciężka, w chromowej 
obudowie, leżała w małej szafce przy drzwiach. Nie byłem zasko-
czony, kiedy nie zaświeciła po włączeniu. Dobra, nowe baterie. 
Zacząłem wyciągać szuflady, grzebać w innych szafkach i niebawem 
znalazłem całe zapieczętowane pudło baterii „Ever Ready". Szybko 
wymieniłem stare na nowe. Wstrzymałem oddech, nacisnąłem guzik. 
W głębi kasy zakołysał się krąg mętnego światła. Odetchnąłem z 
ulgą: baterie były słabe, ale wystarczające. Raz--dwa wyszedłem z 
budki i wcisnąłem latarkę Niemcowi. Dojrzałem, że Czarne Koszule 
zeskakują z bedforda.
—	Broń! — warknąłem na Sterna. Cofnął dłoń z coltem. — 
Nie jest naładowany, na litość boską! — Wyrwałem mu go.
Zanim pierwszy faszysta dobiegł do krawężnika, odległego za-
ledwie o kilka jardów od wejścia, wbiłem nowy magazynek i od-
dałem strzał ostrzegawczy. Faszysta, teraz już w towarzystwie, 
przykucnął instynktownie. Inni rozpierzchli się, kryjąc za załomem. 
Stacja była narożna, miała dwa wejścia. Liczyłem na to, że nie 
wystarczy im konceptu, by skorzystać z mniejszego, po naszej 
prawej stronie. Oskrzydleni bylibyśmy załatwieni.
—	Zabierz dziewczyny na dół! — krzyknąłem, wskazując scho-
dy za barierkami. — Sprowadź je na peron i czekajcie na mnie. — 
Oddałem kolejny strzał w kierunku faszystów, żeby ich czymś zająć.
—	Chodź z nami — prosiła Cissie, kiedy Stern zaczął popychać 
ją i Muriel ku schodom.
—	Kiedy tylko się da! — odkrzyknąłem i skuliłem się za budką, 
oddając następne strzały. Czarne Koszule zaczęły odpowiadać 
ogniem, ale strzelcy spieszyli się, nie celowali jak należy, obawiając 
się wychylić nos na dłużej niż ułamek sekundy. Zabawna sprawa: 
kiedy żyjesz na kredyt, jak tamci, twoje życie rośnie w cenie. 
Wiedziałem, że nie spieszą się mnie wykurzyć, i mogę ich trochę
przystopować; ale wcześniej czy później musieli znaleźć na mnie 
jakiś sposób, nie było mowy.
Oddałem w ich kierunku kilka starannie wymierzonych strza-
łów. Lepiej, żeby trzymali głowy w dole i nie marnowali amunicji. 
Niemiec i dziewczyny musieli zyskać trochę na czasie, żeby zbiec 
na dół (miałem nadzieję, że wystarczy im nerwów na dalszą wę-
drówkę, kiedy już zdadzą sobie sprawę, dokąd się zapuszczają). 
Na razie czekał mnie problem — bieg na dół bez osłony ogniowej.
No cóż, problem rozwiązał się sam.
Nastąpiło to szybko i bez ostrzeżenia. Czarne Koszule wciąż 
się kryły, na zmianę strzelając w moim kierunku i napełniając halę 
hukiem, kiedy czarny furgon pokonał z rykiem wejście, sypiąc 
kulami z bocznych okien jak w jakimś gangsterskim filmie.
Szybko ruszyłem do tyłu, strzelając z biodra. Odwróciłem się, 
kiedy humber wpadł na budkę kasjera. Podbiegłem do barierek 
i przeskoczyłem najbliższą, wspierając się na ręce, i prawie nie 
przystanąłem po drugiej stronie. Humber sunął bokiem. Walnął 
w budkę, a potem okręcił się wokół osi, wyrzucając pasażerów 
jednego po drugim. Równocześnie zasłonił mnie przed biegnącymi 
Czarnymi Koszulami, tak że zdążyłem dopaść schodów.
Bez patrzenia wiedziałem, co na nich leży — uciekając prawie 
trzy lata temu zszedłem do innej stacji metra i to mi wystarczyło. 
Wiedziałem również, że faszyści nie pobiegną za mną na dół — 
nie mieli na to dość ikry. Ale wiedziałem, że ludzkie szczątki, 
które zaścielały schody — wszystkie te nieruchome, zgniłe trupy 
mężczyzn, kobiet i dzieci, którzy próbowali zbiec przed krwawą 
śmiercią, myśląc, że choroba, toksyny, chemikalia, cholerna kara 
niebios czy co tam mściwy Hitler wsadził do swoich rakiet, ni-
gdy nie dosięgnie ich w tunelach pod miastem — zablokowały je. 
Zmarli będą łapać mnie za nogi, a stosy ciał z wyschniętymi koń-
czynami zagrodzą mi drogę i będę musiał przedzierać się między 
nimi lub nad nimi, a w tym czasie strzelcy na górze zdążą wysłać 
w mroku jedną albo salwę fartownych kul, uziemiając mnie na 
dobre. Więc dałem sobie spokój ze schodami.
Skoczyłem na pochylnię utworzoną między balustradami i zjeż-
dżałem na tyłku, kopniakami odrzucając sztywnych, którzy na niej 
wisieli. Zjeżdżałem jak mały chłopczyk na saneczkach, hamowa-
łem, łapiąc się słupków lamp, na tyle panując nad szybkością, żeby 
nie fiknąć kozła.
W dole słabo migotała latarka. Czekali na mnie, a Niemiec 
miał dość oleju w głowie, żeby mnie nie oświetlać. Klosz jednej 
z lamp rozprysł się, kiedy ją mijałem, obsypując mnie szczątkami 
szkła. Światło na dole natychmiast zgasło. Żywiłem nadzieję, że 
Stern nie został trafiony (miałem względem niego pewne zamiary), 
ale zabrał dziewczyny w bezpieczne miejsce, na peron. Straciłem 
panowanie nad ślizgiem — spadałem zbyt szybko, by sterować 
ciałem — i tułów postanowił przegonić nogi. Zacząłem się obracać. 
Kolejne kule przedziurawiły powietrze, dotrzymując mi towarzy-
stwa, ale osuwając się coraz głębiej w czerń, stałem się już prawie 
niewidzialny. Broń była z powrotem w kaburze pod kurtką, wsa-
dzona tam przed jazdą. Kiedy wpadłem w ruch wirowy, złapałem 
odruchowo za kolbę. Zaraz potem spadłem z pochylni. Nie wprost 
na schody, ale na miękkie (lecz kruche) trupy. To wyhamowało 
upadek, złagodziło końcówkę nie kontrolowanego zjazdu.
Pewnie krzyknąłem — nie pamiętam dokładnie — lecąc na 
dół, po trupach, które zapadały się pod moim ciężarem, aż w końcu 
znalazłem się na dole, w zastygłej lawinie ciał.
Leżałem tam bez tchu, oszołomiony i ogarnięty grozą. Coś 
szorstkiego ocierało się o mój policzek i wolałem nie zgadywać, 
co to było. W końcu zdałem sobie sprawę, co mnie otacza, i ogar-
nięty paniką rzucałem się na oślep w ciemności, odpychając wy-
schnięte skorupy i kopiąc, co popadło. Uderzyła mnie fala smrodu. 
Dławiłem się, dusiłem, usiłowałem powstrzymać mdłości, aż zda-
łem sobie sprawę, że to tylko moje wyobrażenia.
Oczywiście że w tym ogromnym mauzoleum śmierdziało, ale 
miało to raczej związek ze zwykłą stęchlizną podziemia niż z gni-
jącymi trupami. Zgnilizna dobiegła końca i trupy uległy rozkłado-
wi, zwyczajnemu w takim suchym, niezmiennym otoczeniu. Kiedy 
trzy lata temu zagłębiłem się w jedno z tych miejsc, od holokaustu 
minęło niewiele czasu i zmarli nadal się rozkładali, smród był nie
do zniesienia; tymczasem powinienem już wiedzieć, że gdy tylko 
organy i tkanki wewnętrzne spróchnieją i rozsypią się, następuje 
koniec przemiany — ciało staje się zmumifikowanym strąkiem. 
Tak, smród był sprawą mojej wyobraźni, spodziewałem się go. 
Groza była spowodowana nie stanem fizycznym trupów, ale wie-
lokrotnością śmierci, zmasowaniem ciał w czarnej pustce.
—	Hoke! Słyszysz mnie?! Tu jesteśmy!
To pewnie był głos Niemca, ale przytłumiony przez maskę ga-
zową. Słabe, nie niosące pociechy światło padało z niedalekiego 
korytarza.
—	Trafili cię?!
Podniosłem się, nie odpowiadając, i skulony zerknąłem nad 
poręczą schodów ku lampie w górze. Ostre błyski i ogłuszające 
wybuchy przegnały mnie. Potykając się, biegłem ku światłu. Gla-
zurowane mury potęgowały hałas. Niewyraźne stosy na podłodze 
starały się, jak mogły, przeklęte, podstawić mi nogę, a inne kop-
czyki, na które wpadałem — kurczowo splecione trupy, siedzące 
lub klęczące — przewracały się i leżały w tych samych pozach 
oznaczających nagłą śmierć. Kule odbiły się od ścian albo znalazły 
bardziej miękkie cele wokół mnie. Zostało mi do pokonania zale-
dwie kilka stóp. Rozpaczliwie rzuciłem się do korytarza, w którym 
ukrywał się Niemiec i dwie dziewczyny. Padłem rozciągnięty, ła-
piąc ustami zepsute powietrze, i dyszałbym tak o wiele dłużej, 
gdyby nie Cissie. Uklękła obok i pociągnęła mnie za ramię. Po-
wiedziała coś, ale nie mogłem jej zrozumieć, ponieważ miała ma-
skę na twarzy. Powtórzyła, a ja potrząsnąłem przecząco głową.
—	Nie, nie trafili mnie — powiedziałem. Dźwignąłem się 
w górę. Miałem wrażenie, że z każdym powstaniem ten wysiłek 
więcej mnie kosztuje.
Światło latarki, chociaż słabe, zakłuło mnie w oczy. Odsunąłem 
ją. Snop światła padł na trupy zalegające korytarz i zadałem so-
bie pytanie, czy dziewczyny wytrzymają nerwowo drogę. Chociaż 
smród wcale nie okazał się tak duszący, jak się tego spodziewałem, 
uznałem, że lepiej im nie zdradzać, iż można zdjąć maski. Okulary 
utrudniały widzenie, zwłaszcza w tym słabym świetle, a same ma-
ski w pewnym stopniu izolowały od otoczenia. Może głupio my-
ślałem, ale, u licha, nie miało to znaczenia.
	 Wynośmy się stąd szybko — powiedziałem Sternowi, od 
bierając mu latarkę. Jak poprzednio, trochę się opierał, ale mini 
malnie, i szybko ustąpił.
	 Idą za nami? — spytał. Pochłaniacz w kształcie krótkie 
go ryja i wielkie okulary nadawały mu wygląd stwora nie z tego 
świata.
—	Nie, nie zejdą tu — powiedziałem, spoglądając na dziew-
częta.
—	Skąd ta pewność? — Maska zniekształcała głos, ale nie 
zdołała ukryć wyraźnej nuty niepokoju.
—	Może boją się duchów — odparłem głupio. Dziewczęta 
przytuliły się do siebie. Rzekłem pospiesznie: — Chodźmy, można 
zwariować od tych wrzasków.
To była prawda. Czarne Koszule zaprzestały strzelaniny dobrą 
chwilę temu, ale głuche, szydercze okrzyki znajdowały sobie drogę 
do naszej kryjówki. Ruszyłem korytarzem, obojętny na wrzaski za 
plecami; reszta szła gęsiego za mną, pokonując splątane zwały 
trupów. Niebawem znaleźliśmy się u szczytu długich schodów, 
zasłanych następnymi ciałami.
—	Dokąd idziemy?
Pytanie mogła zadać Muriel, ale nie byłem tego pewien, gdyż 
szedłem przed pozostałą trójką, wyszukując drogę między zwło-
kami. Na razie nie chciałem jej odpowiadać.
Znalazłem się na dole i oświetliłem stopnie pozostałym. Wy-
suszona zbrązowiała głowa zdawała się śledzić ich kroki pustym 
oczodołem; trącone ramię ześliznęło się po stopniu, sterczący palec 
wskazał drogę. Chrząstki palców i przegubów były nagie, jakby 
przemyślnie spreparowane. Próbowałem oszczędzić dziewczętom 
tych widoków, ale bez wątłego światła latarki mogłyby runąć na 
twarz, między fragmenty trupów.
Prowadziła Cissie. Jej praktyczne buty bez obcasów, na karbo-
wanych gumowych podeszwach, sunęły między ludzkimi szcząt-
kami. Rozprostowała ramiona i zwinęła dłonie w pięści, balansując
ciałem. Po raz pierwszy zauważyłem, że ma na sobie ciemne spod-
nie — chyba niebieskie — i chociaż nie była równie wiotka jak 
jej towarzyszka, wydawała się całkiem szczupła, atrakcyjna. Jezu, 
naprawdę za długo żyłem sam — akurat znalazłem sobie odpo-
wiednią chwilę na takie obserwacje. Pewnie nie byłem odpowied-
nio skupiony, bo światło latarki uciekło w bok i Cissie się potknęła. 
Pisnęła i runęła bezwładnie na mnie.
Złapałem ją łatwo i trzymałem w ramionach, aż opanowała 
panikę. Odwzajemniła uścisk i miałem wrażenie, że nie chce mnie 
puścić.
Pogładziła mnie po twarzy.
—	Dlaczego nie włożysz maski? — spytała. Jej głos był przy 
tłumiony, a spojrzenie za zaparowanymi szkłami nieuchwytne.
Podjąłem decyzję. To, co zobaczą, da im w kość, ale tempo 
naszej wędrówki znacznie wzrośnie, jeśli będą miały lepszą wi-
doczność.
—	Możecie zdjąć maski — powiedziałem, odsuwając ją i kie-
rując światło z powrotem na schody. Wciąż jednak obejmowałem 
ją ramieniem.
—	Co powiedziałeś? — Muriel zamarła w świetle.
—	Że możecie zdjąć maski — powtórzyłem głośniej.
—	Ale... — Cissie pokręciła głową.
—	Nie jest tak źle. Trupy dawno zgniły.
Zdjęła maskę i zesztywniała, kiedy wciągnęła zastałe, cuchnące 
powietrze. Koczek się jej naruszył, kiedy ściągała maskę, i roz-
burzyła go całkiem, potrząsając głową, tak że włosy zatańczyły 
wokół jej twarzy. Zanim Muriel stanęła obok nas, Cissie przywykła 
trochę do zaduchu, a przynajmniej się rozluźniła. Na szczęście 
światło latarki było zbyt wątłe, by dziewczyna mogła dobrze obej-
rzeć otoczenie. Muriel również zerwała maskę i skrzywiła się wy-
raźnie, kiedy łapczywie wciągnęła powietrze.
—	Przydałoby się trochę światła. — Niemiec, już wolny od 
maski, która dyndała teraz swobodnie u jego boku, przyglądał się 
nam z połowy schodów. Skierowałem snop światła w jego kie 
runku, dzięki czemu zgrabnie zszedł na dół.
Podchodząc do mnie, zapytał:
	 Jaki masz plan? Czekamy tu, aż się wyniosą?
Jego angielski był prawie idealny, ale twarda wymowa znów 
zadźwięczała tak upartą nutą, że poczułem skurcz w gardle i za-
gotowałem się z wściekłości, bliski wybuchu. Jednak milczałem.
Ale nie tylko z powodu nienawiści do tego Niemca. Nie chcia-
łem decydować za tych ludzi. Zbyt już przywykłem do samotności, 
do podejmowania wyborów tylko za siebie (Cagney był z natury 
niezależny). Nie chciałem żadnych związków.
—	Hoke, nie stój jak kołek. Mów, co robić. — Cissie szarpa 
ła mnie za kurtkę.
W myślach przekląłem ich za to, że wdarli się w moje życie, 
chociaż gdyby nie oni, byłoby już po mnie.
—	Możemy ich przeczekać albo wejść w tunele — rzekłem 
w końcu.
—	Nie! — Reakcja Muriel była trochę histeryczna. — Nie 
możemy iść dalej. Ja nie pójdę. Perony...
Wszyscy wiedzieliśmy, o co jej chodzi.
—	Ja ją popieram — rzekła Cissie. — Boże, już tu jest po 
twornie, a co może być tam? — Wskazała wejście na peron.
Tylko to samo, co tu, tyle że do kwadratu — miałem powiedzieć, 
ale wydarzyło się coś, co odebrało nam wszelką możliwość wyboru. 
Z oddali, ze schodów i z korytarza, zabrzęczało tłuczone szkło, po 
czym rozległo się przytłumione WIUUUMM! Jeszcze raz to samo: 
brzęk szkła i przytłumiony wybuch. Kiedy pomarańczowy błysk 
rozjaśnił szczyt schodów, zrozumiałem, co oznaczają te dźwięki.
—	Koktajle Mołotowa — powiedziałem niemal do siebie. 
Czarne Koszule już poprzednio próbowały wykurzyć mnie tymi
prowizorycznymi pociskami: butelkami z benzyną zakorkowanymi 
szmatami. Zapala się szmatę i ciska butelkę. Jak do tej pory miałem 
szczęście — no i byłem szybki. Albo zrobili te koktajle na chyb-
cika, zbierając butelki z ulicy lub ze sklepów i ściągając benzynę 
z baków pojazdów, albo przynieśli je gotowe ze sobą. Wydawało 
mi się, że słyszę szydercze głosy niesione w dół schodów, ale 
ogień już zaczął żyć własnym życiem, przechodząc od jednej tru-
piej skorupy do następnej. Spopielał je po kolei, zduszonym rykiem 
anonsując swoje nadejście. Dosięgły nas huk, ostre trzaski pęka-
jących kości, wybuchy gazów gnilnych. Ogień miał pod dostatkiem 
pożywienia, lont wiódł prosto do nas.
—	W porządku, oto odpowiedź — rzekłem. — Nie możemy 
tu zostać.
—	Ale dokąd możemy iść? — Cissie stawiała niepotrzebne 
pytanie, wszyscy znaliśmy drogę.
—	Jak powiedziałem: do tuneli.
Odwróciłem się. Miałem dość przekonywania. Teraz ciężar de-
cyzji spoczywał na ich barkach.
Wielka kłębiasta chmura czarnego dymu w asyście płomieni 
runęła ku nam schodami. Ściany zamigotały, zalśniły, skąpała nas 
fala gorąca. Machinalnie obejrzałem się na wielką mozaikową ma-
pę za naszymi plecami. Latarka była prawie niepotrzebna. Dowie-
działem się, co trzeba. Dziewczęta rozkaszlały się, kiedy kolejne 
zwały dymu stoczyły się po schodach, kłębiąc się pod sufitem i 
wijąc wzdłuż ścian.
—	Nałóżcie maski •— rozkazałem i usłuchały. Poszły za mną, 
kiedy wycofałem się na peron. Ale Niemiec rzucił swoją maskę 
na schody i zamiast poszukać innej — wokół leżała masa trupów 
w maskach — cofnął się po nią. Kilkoma susami znalazł się w po 
łowie schodów, lecz kiedy po nią sięgał, wyrosły nad nim pierwsze 
wielkie płomienie. Ciała wokół dygotały i podskakiwały w rucho 
mym świetle, jakby zaniepokojone nadciągającą burzą ogniową. 
Jednak było to tylko złudzenie: makabryczne, koszmarne, ale po 
legające jedynie na grze świateł. Ubrania trupów zaczęły dymić.
Krzyknąłem ostrzegawczo, ale już było za późno. Kiedy Stern 
wyprostował się, wkładając maskę, ogień wybuchł za jego plecami; 
gazy i łatwopalne materiały złączyły siły, sycąc gorejące piekło. 
Nie jestem pewien, czy Niemiec skoczył instynktownie, czy po-
dmuch palącego powietrza poderwał go w górę, ale nagle, roz-
krzyżowawszy ramiona, znalazł się wysoko nad schodami.
Udało mu się: płomienie nie miały szans pochłonąć go całego. 
Wylądował na podłodze w płonącej marynarce. Rzuciłem się na
niego i przykryłem własnym ciałem. Przygniotłem do posadzki, 
dusząc w ten sposób ogień. Nie stawiał oporu, wydawał się do-
kładnie wiedzieć, co robię. Gdyby nie był frycem, może podzi-
wiałbym jego zimną krew. Powlokłem go po ciałach na peron.
Żar był nie do zniesienia, płomienie ogarniały coraz szersze po-
łacie sufitu, staczały się w dół ścian jak wściekła rzeka, którego 
łożyskiem był strop; nurt rwących, żółtych, czerwonych i czarnych 
jęzorów mógł wypalić oczy i miał w sobie jakąś przerażającą urodę, 
kiedy zwijał się na podłodze, chciwie pochłaniając martwe ciała, 
zanim stanął dęba i uciekł wielkim piorunem kulistym.
— Wycofać się!!! — ryknąłem, kiedy wszyscy, smagani pło-
mieniami, dotarliśmy na peron.
Rozłożyłem się jak długi między trupami, a moje włosy zaczęły 
się tlić. Dym był kolejnym zagrożeniem, oślepiał i dusił, waląc 
z korytarza, natomiast ogień wycofał się chwilowo, oderwał od 
nas, przegrupowywał i wzmacniał siły, zanim miał runąć do ataku. 
Teraz z kolei Stern mi pomagał, ciągnąc w górę, byle dalej od 
najgęstszych oparów. Maska dawała mu tę przewagę. A ja rzyga-
łem, sadza zalegała mi płuca, z oczu ciurkiem lały się łzy. Poczu-
łem, że nie tylko Stern mnie ciągnie.
Wsadzono mi na głowę maskę i chociaż nadal kaszlałem i plu-
łem sadzą, poczułem lekki smrodek dobrego starego środka filtru-
jącego zmieszanego z wonią gumy. Zamrugałem i zobaczyłem nad 
sobą niewyraźną postać Cissie. Wskazywała na peron, drugą ręką 
trzymając mnie za ramię. Przesadnie wyrazistym ruchem dałem 
znać, że rozumiem, pochylając zarówno ramiona, jak i głowę. Wle-
kliśmy się jak sieroty, zziajani —ja nadal kulejąc — niczym nie-
dobitki z jakiegoś podziemnego pola walki. Starcie dawno zakoń-
czone, pozostały tylko trupy i dym. Mijaliśmy prycze u stóp po-
chyłej ściany, posłania rozłożone wprost na betonowej posadzce. 
Między wygniecionymi legowiskami zajmującymi każdy skrawek 
peronu leżały rozmaite sprzęty domowe: imbryki, składane krzesła, 
walizki, książki, nawet patefon na korbkę. Wciąż stała mała drew-
niana suszarka; szmaty, które na niej wisiały, służyły za parawan 
jakieś skromnej rodzinie, będąc przy tym — jak inne rzeczy, sta-
rannie rozmieszczone wzdłuż peronu — drogowskazem dla stałych 
użytkowników tego schroniska, granicznym słupkiem, wyznaczni-
kiem terytorium. Lalka wytrzeszczała szeroko oczy, jakby ogarnięta 
grozą z powodu powszechnych jatek. Oto zmiażdżony cylinder, 
przewrócony but bez pary, nietknięte okulary. Były nawet dwa 
parafinowe prymusy służące do robienia herbaty albo podgrzewania 
butelek z pokarmem dla niemowląt, przeszmuglowane przez rodziny 
ceniące sobie domowe wygody. Akordeon oparty o pryczę, obok na 
kocu dziecięca maska gazowa, rozepchnięta i brzydka jak hełm nurka 
głębinowego. Gazety rozrzucone po skulonych ciałach, wyblakłe 
nagłówki tak pozbawione znaczenia jak reklamy dżinu czy 
brylantyny obok na stronie.
I trupy. Martwe przeszkody: omijanie, przestępowane, odciągane 
na bok. Tysiące, tysiące w migotliwym świetle. Puste skorupy, 
kiedyś żywe istoty; większość to ludzie, którzy uciekli tu, kiedy 
rakiety spadły z nieba, kiedy inni — na ulicach, w kawiarniach, 
biurach, autobusach, tramwajach, samochodach — zaczęli umierać 
na ich oczach. Ogromna większość pewnie nie widziała ani nie 
słyszała spadającego narzędzia zemsty, ale Blitz wyrobił w nich 
odruch szukania schronienia na ryk syren. Niemniej jednak, kiedy to 
robili, kiedy szukali ucieczki w ulicznych bunkrach, parkowych 
rowach i nawet głęboko w metrze, krwawa śmierć biegła za nimi 
krok w krok, dopadała ich, dotykała każdego i zatruwała obieg życia, 
tak że twardniał, ścinał się, zamieniał w żyłach w beton.
Naprawdę uciekła jedynie wyjątkowa garstka. Inni żyli, ale tylko 
przez ograniczony czas. Ulegli chorobie, tyle że później.
Szliśmy z pośpiechem przez to wszystko. Trzymaliśmy się białej 
linii ostrzegawczej wzdłuż peronów, cztery stopy osiem cali od 
krawędzi, nie unikając narzucających się widoków, jednak nieczuli 
na grozę, współczucie trzymając w karbach, a panikę podpo-
rządkowując instynktowi przeżycia. Trupie twarze, oczy dawno 
wypłynęły, skóra napięta i pociemniała jak naciągnięty pergamin, 
miejscami rozerwana — widzieliśmy to wszystko, ale szybko na-
uczyliśmy się nie zatrzymywać wzroku na niczym.
Prowadziłem, ani razu nie przetrzymując dłużej światła latarki
w jednym miejscu, a wręcz przesuwając go z najgorszych widoków. 
Znajdywałem szlak przez rzeź, wciąż świadomy, że ogień następuje 
nam na pięty, wspomagany stosami trupów. Jego zwiadowcy — 
gryzące kłęby dymu — proziły, że pokonają nas mimo masek, 
dlatego przyspieszyłem, wiedząc, że tunel jest już blisko. Dym miał 
pójść za nami do tunelu, ale tam leżało mniej trupów utrudniających 
marsz (i ogień miał przez to mniej strawy). Jednak w świetle latarki 
wyrosły ciała na szynach i szybko pożegnałem się z myślą, że będzie 
nam łatwiej.
Krzyk przyciągnął moją uwagę.
Odwróciłem się, oświetlając latarką peron, i zobaczyłem Muriel 
na posadzce; leżała, wspierając się na łokciach. Zerwała maskę i 
wrzasnęła jeszcze głośniej.
Postąpiłem idiotycznie, ale, jak sądzę, naturalnie; poszukałem 
światłem powodu jej histerii.
Obok walizki leżało małe ciało — pewnie walizka zasłaniała 
dziecko, kiedy je mijałem, ale Muriel strąciła ją, przewracając się — 
i teraz okrywały je tylko gałgany. Widać było, że oczy dziewczynki 
zostały wyszarpane, a nie rozpłynęły się same, na wpadniętych 
policzkach leżały bowiem resztki gałek na nerwach wzrokowych. 
Tam, gdzie był kiedyś brzuch dziecka, widniała szeroka dziura 
pozbawiona wnętrzności i chociaż nie przyglądałem się temu długo 
ani zbyt uważnie, musiałem zauważyć, że inne części ciała też 
zniknęły; pozostały tylko zakrwawione kości. Zamknąłem oczy na 
chwilę, ale wspomnienie — straszliwe, mdlące wspomnienie — 
zastąpiło widok i otworzyłem je znów.
Co dziwne — Jezu Chryste, niesamowite! — Muriel dotknęła 
długich matowych włosów oplatających dziecięcą buzię, jakby 
chciała je pogładzić, chyba z litości i żalu. Ale włosy zostały jej w 
ręce. Wrzeszczała coraz rozpaczliwiej, trzęsąc się.
Wziąłem ją za ramię, oderwałem od trupka i podniosłem, tak by 
Cissie mogła ją objąć i pocieszyć, a kiedy krzyki obiegły echami 
metro, zerwałem maskę i szybko oświetliłem pobliskie wzgórki 
ludzkich szczątków. Widok potwierdził moje najstraszliwsze ocze-
kiwania.
Nadżarte trupy nie były dla mnie niczym nowym, jednak ob-
rzydzenie i nienawiść, czysta, cholerna nienawiść do padli-
nożerców, które to uczyniły, pchnęły mi żółć do gardła i zatrzęsły 
mną od czubka głowy do pięt. Zapanowałem jednak nad sobą, nad 
emocjami, drżeniem rąk i nóg, mimo to, co leżało wkoło; mimo 
rozdartych i okaleczonych ofiar, chociaż z drugiej strony rany — 
rozpłatana skóra i wydarte organy — na pierwszy rzut oka nie 
były tak oczywiste w zmiennym blasku ognia i wirującym dymie, 
łatwo ginęły w pląsających cieniach.
Pląsające cienie... W pierwszym odruchu pomyślałem, że to 
nic takiego, nieznaczne ruchy ludzkich szczątków i śmieci. Ale 
były zbyt ukradkowe, czasem zbyt błyskawiczne. Tu i tam lśniły 
jasne tęczówki.
— Ruszajcie się, nie możemy tu zostać! — krzyknąłem do 
reszty, oświetlając koniec peronu. — Słyszycie, co mówię?! Ogień 
się zbliża! Idziemy!
Złapałem Muriel za rękę i oderwałem ją od Cissie, prowadząc 
dalej, bynajmniej nie łagodnie, ale, powiedzmy, z determinacją, 
przekuwając grozę w gniew. Trzymałem latarkę wysoko, oświet-
lałem drogę powyżej podłogi, potykając się o szczątki, ale na-
dal widziałem kątem oka drobne, przebiegające chyłkiem cienie. 
Dziewczyna zupełnie opadła z sił, tak że musiałem ją ciągnąć. 
Wreszcie Cissie nas dogoniła i podtrzymała Muriel, dzięki czemu 
marsz stał się lżejszy. Niebawem dym zasnuł mi oczy, kwaśny 
smród drapał w gardle. Muriel krztusiła się, zgięta wpół, ale nie 
zamierzałem zwalniać i błądzić w tym bałaganie, szukając maski 
gazowej.
Szybko obejrzałem się przez ramię, ale było za wiele dymu, 
oczy miałem zbyt załzawione, żeby dojrzeć coś więcej niż ryczący 
ogień piekielny, który wypełniał stację. Dotarliśmy już prawie do 
końca peronu. Przeszkód było coraz mniej. Gęste kędziory dymu 
wiły się pod ścianą, ale obok nich widziałem czarną dziurę tunelu 
i pochylnię. Puściłem Muriel i otarłem oczy zabrudzonymi palca-
mi. Wytężyłem wzrok. Trupy zablokowały zejście. Kolejne spo-
czywały na torach.
	 Pomóż ją sprowadzić! — krzyknąłem do Cissie, stojąc na
brzegu peronu. Przez chwilę zaświeciłem jej w twarz i za okularami 
maski zobaczyłem szeroko otwarte oczy. Myślałem, że też ulega 
histerii, ale ona tylko skinęła głową, podprowadziła Muriel do torów 
i zatrzymała ją. Zeskoczyłem, opierając się na brzegu peronu. 
Starałem się nie wylądować na niczym grząskim. Skrzywiłem się, 
spadając na zwichniętą nogę. W dole było mniej dymu i zanim 
wyciągnąłem ręce ku Muriel, rozświetliłem tunel. Światło sięgało 
niedaleko; odsłoniło tylko pobliskie ofiary, niewyraźne wzgórki, 
bardziej przypominające gałgany niż ludzkie szczątki.
Cissie zaprowadziła Muriel nade mnie. Złapałem ją i opuściłem 
na tory. Oparła się o mnie, szczupłe ciało wstrząsał kaszel, a ja od-
wróciłem się do Cissie, która bez wahania poszła śladem poprzed-
niczki. Najpierw usiadła na peronie, potem opuściła nogi i zesko-
czyła. Niemiec przykucnął na kolanie, jeszcze bardziej nieziemski za 
swoją maską, i podał mi coś znalezionego wcześniej.
Odebrałem od niego lampę naftową z czterema czerwonymi 
szkiełkami i sztywnym uchwytem u góry. Musiała należeć do straż-
nika metra albo stałego mieszkańca tego schronienia podczas wojny. 
Pytanie brzmiało: Czy nadal funkcjonuje, czy też jest pusta i 
nieużyteczna? Knot, chociaż zwęglony i czarny, wyglądał jak 
należy, a kiedy potrząsnąłem lampą przy uchu, usłyszałem plusk 
nafty.
W porządku. Nie mieliśmy czasu sprawdzić, czy działa, ale 
mogła się przydać. Stern dołączył do nas i zwróciłem mu lampę. 
Stacja rozjaśniła się i ogarnął nas ostry, świeży żar. Przykucnęliśmy 
wszyscy, ale wybuch był krótkotrwały; może to eksplodował 
prymus, potęgując pożar. Dym oszalał na chwilę, opadając w dół 
ścian; kłębił się gęstymi falami, oślepiając mnie i Muriel tak, że, 
dusząc się, zataczaliśmy się od kaszlu.
Ktoś mnie złapał i popchnął. Dopiero po chwili zdałem sobie 
sprawę, że to Niemiec albo Cissie, oboje zabezpieczeni przed naj-
gorszymi skutkami gazu. Zgięty wpół, niemal uduszony, dałem się 
prowadzić. Powlekliśmy się do tunelu, idąc za torami. Dłoń na moim 
łokciu, pewna i pomocna, nie pozwalała upaść, kiedy się
potknąłem; ciągnęła mnie, kiedy atak kaszlu groził zatrzymaniem. 
Po uścisku poznałem, że to Niemiec, i wyrwałbym łokieć, gdyby nie 
to, że zajęty byłem rzyganiem.
Dym się przerzedził i zacząłem widzieć. Przetarłem oczy i zda-
łem sobie sprawę, że jest ciemniej, o wiele ciemniej, niż było, a poza 
tym chłodniej. Byliśmy już głęboko w tunelu; przed sobą mieliśmy 
tak niezgłębioną czerń, że równie dobrze moglibyśmy znajdować się 
na pochylni prowadzącej w głąb Hadesu. Było też mokro, jak gdyby 
stare ceglane mury nasiąkały wodą. Zapach wilgoci i grzyba był na 
tyle silny, że przytłaczał smród dymu i pożaru.
Przyklęknąłem i wykaszlałem sadzę, mrugając, gdyż oczy wciąż 
mnie piekły. Marzyłem o beczce piwa, która ulżyłaby wyschniętemu 
na wiór gardu.
—	Możesz iść dalej? — Niemiec zdjął maskę i, mrużąc oczy, 
oglądał się z niepokojem na półkoliste gardło tunelu i zbliżające się 
płomienie.
—	Pewnie, nic mi nie jest — powiedziałem bez cienia wdzięcz-
ności, ocierając usta rękawem.
Cissie na chwilę przestała zajmować się przyjaciółką. Coś po-
wiedziała. Zdjęła maskę, kiedy zdała sobie sprawę, że nie zrozu-
mieliśmy ani słowa, i powtórzyła:
—	Pytałam, dokąd biegnie ten tunel?
—	Do diabła, a jakie to w tej chwili ma znaczenie? — odparłem. 
— Myślisz, że powinniśmy zaczekać tu na pożar?
Stała akurat w świetle i widziałem, jak zaciska usta i zwęża oczy.
—	Za kogo, do cholery...
—	Cissie, on ma rację. Musimy iść dalej. — Muriel, wsparta na 
ramieniu Cissie, nadal się słaniała. Trzymała przy ustach maleńką 
chusteczkę, nie większą niż rozkwitła róża. Kaszel nie dawał jej 
spokoju.
Cissie zacisnęła mocno szczęki, w oczach miała rozdrażnienie i 
bunt. Kiedy znów się odezwała, ledwo rozchylała usta.
—	W porządku. Ale jeszcze słowo, szefie, a ty i ja nie będzie 
my mieli o czym rozmawiać.
Nie była to odpowiednia pora na uśmiechy, ale nie mogłem 
się powstrzymać. Wyszczerzyłem do niej zęby. Wyglądała świet-
nie: wściekła, cała wysmarowana sadzą, wielkie piwne oczy pło-
nęły. Teraz jednak dostrzegłem, że jest młoda, liczy sobie może 
dwadzieścia, dwadzieścia jeden lat, ma srogą minę matki, której 
dzieciak doigrał się i nie usiądzie na tyłku przez tydzień, kiedy 
wreszcie zostanie ściągnięty do domu. Podejrzewam, że od mojego 
uśmiechu zagotowała się w środku jeszcze bardziej, bo zdecydo-
wanym krokiem ruszyła w głąb tunelu, nie czekając na nikogo.
Muriel spojrzała na mnie z naganą i podążyła za Cissie. Nie-
miec poszedł za nimi bez komentarza, lampę trzymając w jednej 
ręce, a maskę w drugiej.
Wzruszyłem ramionami, chociaż nie wiem pod czyim adresem 
— w pobliżu nie było nikogo poza mną — i pokuśtykałem za 
tamtymi, oświetlając im drogę słabowitą latarką. Niebawem znów 
wysunąłem się na czoło, ostrzegając innych przed „przeszkodami", 
leżącymi między torami i w poprzek nich, kiedy tylko się na nie 
natknąłem. Powietrze jak do tej pory nie było za czyste, ale dało 
się nim oddychać; zapewne część dymu uciekła duktami wenty-
lacyjnymi, których nie mogliśmy dostrzec. Teren zaczął opadać 
i niebawem brodziliśmy w kałużach i w płytkim zastygłym stawie 
o czarnej, zbrukanej smarami wodzie; w świetle latarki pokazały 
się złoto-fioletowe kręgi. Wiele tunelów zostało zalanych podczas 
ostatniej koszmarnej zimy i pewnie mieliśmy szczęście, gdyż w ten 
sposób spłynęła większość wody. Z dala dobiegał przytłumiony 
huk pożaru, ale kiedy się obejrzałem, dostrzegłem w ciemności 
tylko zamgloną czerwoną poświatę, pulsującą niemal niewinnie; 
po drodze pokonaliśmy lekki zakręt.
Nagle światło latarki przygasło, rozjaśniło się i opadło na stałe 
do niższego poziomu. Baterie wyczerpywały się szybko. Zatrzy-
małem mój oddziałek.
—	Popatrzmy na mapę — rzekłem do Niemca.
—	Ależ oczywiście. — Stern podszedł i wręczył mi lampę. — 
Może teraz powiesz nam, dokąd prowadzi ten tunel i jak długo 
będziemy nim podróżować.
Jego angielski był prawie idealny, ale czasem przebijał twardy 
akcent — mówił jak Conrad Veidt w tych propagandowych fa-
szystowskich filmikach — tak że mało mnie szlag nie trafił. Jednak 
trzymałem nerwy na wodzy, odkładając zemstę na później.
Uniosłem szkiełko lampy i obejrzałem knot. Był na tyle długi, że 
dało się go zapalić. Oddałem latarkę Sternowi i sięgnąłem do 
kieszeni po zapalniczkę. Wyjaśniłem im położenie tunelu i powie-
działem, dokąd prowadzi.
—	A skąd wiesz, czy ci ludzie, którzy nas ścigali, nie zrobią 
z nas miazgi przy wyjściu?
„Zgąd wież". Szczęki mi stężały. 
Cissie zaskoczyła mnie słowami:
—	Nie zdołają przewidzieć, którym tunelem poszliśmy. Przez 
Holborn przebiega dużo linii, a my mogliśmy pójść każdą.
—	Ona ma rację. — Zapaliłem zapalniczkę. — Poza tym pewnie 
są przekonani, że załatwili nas w pożarze. — Podniosłem mały 
płomyk, oświetlając ich twarze. Muriel wyglądała tak, jakby była 
gotowa położyć się na torach i nigdy już nie wstać.
—	Ale jak długi jest ten tunel? — spytała cichym głosem. — Nie 
wiem, czy...
—	Dasz radę. To najkrótsza droga, jaką mogliśmy wybrać.
-— Jak na jankesa, dobrze się orientujesz w okolicy. — W głosie 
Cissie nadal wyczuwało się zacietrzewienie, nie mówiąc o zadyszeć
—	Kiedyś miałem dobrego przewodnika. Osobę dumną ze 
swojego miasta.
Na to dziewczęta umilkły; podejrzewam, że wyczuły coś w moim 
tonie. Ale Niemiec ożywił się znacznie.
—	W takim razie musimy iść. To niedobre miejsce.
Nie odpowiedziałem; pochyliłem się po lampę i zapaliłem knot. 
Zanim zajął się ogniem, dobiegły nas niewyraźne hałasy, zbyt od-
ległe, żeby je zidentyfikować. Rosły.
Wszyscy obejrzeliśmy się za siebie.
Kiedyś już słyszałem takie odgłosy, ale nie mogłem sobie przy-
pomnieć gdzie i kiedy. Dźwięk rósł, zbliżał się. Na moim ramieniu
zacisnęła się czyjaś ręka. Ręka Muriel. Dziewczyna była napięta, 
białka jej oczu świeciły matowo w mroku. Wtem przypomniałem 
sobie, skąd znam te dźwięki.
Chociaż podczas Blitzu ograniczono liczbę zwierząt w zoo, 
a bardziej niebezpieczne gatunki wsadzono nawet do klatek, żeby 
nie uciekły podczas nalotu, Sally zabierała mnie tam nieraz, kiedy 
byłem na przepustce, pewnie bardziej niż ja radując się widokiem 
egzotycznych stworzeń. Pewnego razu zawędrowaliśmy do pta-
szarni i coś spłoszyło pierzastych lokatorów — jeśli dobrze pa-
miętam, zawinił nisko lecący samolot. Hałas był niewiarygodny, 
kiedy tamte przeróżne gatunki ptaków szatkowały powietrze swo-
im krzykami — panika jak w domu obłąkanych, wściekłość, gniew 
— a może chodziło tylko o uspokojenie partnerów, kto wie? Za-
tkaliśmy uszy dłońmi, ale wrzawa nadal dawała się nam we znaki, 
więc wybiegliśmy na dwór, roześmiani — wiele śmialiśmy się 
w tamtych czasach — zostawiając za sobą ptasi rejwach. Dobie-
gał nas nawet z oddali, istne piekło. Ptaki wykrzykiwały swoje 
małe płuca.
I podobny hałas docierał do mnie teraz. Nie taki sam, gdyż 
ptaki nie zamieszkują podziemnych tuneli, nie zamieszkiwały i nie 
będą zamieszkiwać. Nie, te dźwięki były podobne, ale nieco inne. 
Ciarki przebiegły mi wzdłuż kręgosłupa.
Muriel przytuliła się do mnie i poczułem, jak wciąga gwałtow-
nie oddech. Cissie przysunęła się do nas.
To były piski. Nie ptasi ćwierkot. Piski. Krzyki na wysokim 
diapazonie*. Z setek, może tysięcy gardeł.
Tunel rozjaśnił się. Zamigotały jakieś światełka. A potem po-
jawiły się pierwsze osobniki.
Kulki ognia pędziły w naszym kierunku. Ogarnięte amokiem 
plutony płomyczków. Mrok pierzchał przed nimi.
* Diapazon — w muzyce zakres skali głosu lub dźwięku.
4
—	Co to?
Uścisk Muriel był bolesny, ale nie zwracałem na to uwagi.
—	Wycofać się! — wrzasnąłem i posłuchałem własnej rady, 
ciągnąc dziewczynę. Nie dało się oderwać oczu od płonącej hordy 
— było coś hipnotyzującego w tych miniaturowych pożarach. Nie 
które wspinały się na ściany, spadając, kiedy znalazły się za wy 
soko, inne wyskakiwały w powietrze i lądowały na torach, płonące, 
maleńkie świetliste znaki, ale większość mknęła w naszym kie 
runku, niczym wypuszczona z jakieś wiekowej machiny wojennej. 
My tymczasem niebawem zaczęliśmy potykać się o ukryte w ciem 
ności ludzkie szczątki. Wtedy poszliśmy po rozum do głowy i po 
gnaliśmy jak szaleni, Cissie i Niemiec pierwsi. Zaniepokojony 
obejrzałem się za siebie i zorientowałem się, że nigdy nie wygramy 
tego wyścigu — ogniste kulki były o krok od nas. Myślałem, że 
zdołamy je przegonić, a może ogień, który dosiadł ich grzbietów 
dużo wcześniej, zanim się z nami zrównały, pochłonie je. Myliłem 
się. Było ich coraz więcej. Równie dobrze moglibyśmy przebierać 
nogami w miejscu.
Brudne kałuże pluskały pod naszymi stopami do wtóru z prze-
raźliwymi piskami, szydząc z naszych usiłowań. Słaba, prawie bez-
użyteczna latarka, wydobyła cienie wzdłuż ścian tunelu. Niebawem 
zrozumiałem, że to nisze ewakuacyjne brygad remontowych metra, 
używane podczas przejazdu pociągów. Stern też je dostrzegł. Nagle 
zatrzymał się i ukrył w jednej z nich.
Razem z nim znikł i promień latarki, tak że ogarnęłaby nas 
prawie całkowita ciemność, gdyby nie tamte światła, zbliżające się 
coraz bardziej. Złapałem Cissie i wcisnąłem ją wraz z Muriel w 
najbliższą niszę, a potem wpakowałem się tam za nimi i zasłoniłem 
własnym ciałem. Dygotały i, Chryste, ja też.
Płonące stworzonka pędziły obok, charcząc z bólu i lęku przed 
śmiercią, pokonując kałuże zbyt płytkie, by ugasić smolące się 
grzbiety. Niektóre przewracały się i wiły. Buchała para, syczała 
przypalona sierść. Skrzeki odbijały się echem od ceglanych mu-
rów, aż usmażone ciała poddały się, uspokajały i podrygując tylko 
od czasu do czasu, bratały się ze śmiercią po raz ostatni. Muriel 
odwróciła się, a Cissie schowała twarz w moim ramieniu, kiedy 
zdały sobie sprawę, co ginie obok nas.
Aleja rozkoszowałem się widokiem płonących szczurów. Może 
nawet uśmiechałem się w pląsających cieniach, kiedy spustoszone 
ogniem ciała miotały się, wątłe piski przeszywały mrok, ostre, ohyd-
ne ryjki wyciągały, rozdziawiając szczęki i ukazując zęby ostre 
jak brzytwa, a zakończone pazurami kończyny podrygiwały, aż za-
mieniły się w wyschnięte, wykrzywione, strawione ogniem sczer-
niałe kikuty. Tak naprawdę, to jestem pewien, że się uśmiechałem 
i przypominałem sobie, co zrobili ci padlinożercy i czym karmili 
się przez te wszystkie lata...
Niektóre zdychały przed nami, inne biegły dalej, płonąc i pa-
dając w biegu. Rozjaśniały tunel, jakby wskazując nam drogę. Kop-
nąłem jednego, który podbiegł zbyt blisko. Poleciał na grzbiet, 
zadymił w czarnej wodzie, ale zbyt późno, żeby się uratować. Dy-
gotał i drżał. Miałem wielką ochotę rozwalić go z colta — chciałem 
rozwalić je wszystkie — nie z litości, ale z obrzydzenia, wstrętu, 
nienawiści, tak jak nienawidziłem Niemca, ponieważ należeli do 
tego samego gatunku. Byli robactwem, które utraciło prawo stą-
pania po ziemi.
Ale stałem nieruchomo, trzymając emocje na wodzy. Nie było 
to łatwe — ani wtedy, ani przedtem — ale dawałem sobie radę.
Niebawem odgłosy szczurzego konania złagodniały, a następ-
nie całkiem ucichły. Stworzenia przestawały się miotać, sztywnia-
ły. Ich ścierwa leżały wzdłuż torów, niewysokie stosy pogrzebowe, 
coraz mniejsze, wypalające się; tylko parę słabych płomieni mi-
gotało w ciemności. Słyszeliśmy jedynie osobniki, które uciekły 
w głąb tunelu, ale w końcu pozostał po nich tylko smród. Niech 
to diabli, fetor już był wystarczająco obrzydliwy, cały system wen-
tylacyjny zamarł dawno temu, nie było pociągów, które przepy-
chałyby zastałe powietrze i teraz, kiedy doszedł dym i odór sma-
żonego mięsa, nie dało się oddychać.
Muriel rozpłakała się. Tłumiła szloch, ale zdradzało ją niekon-
trolowane drżenie. Druga dziewczyna, Cissie, uniosła głowę z mo-
jego ramienia i oparła się o mur.
—	Już wszystko dobrze, Mu — powiedziała, gładząc plecy 
przyjaciółki. — Jesteśmy bezpieczne, już po wszystkim.
Nie było sensu mówić jej, że to nieprawda.
Pojawił się Niemiec. Latarka rzucała mdły krąg pomarańczowego 
światła, ledwo przenikający ciemność. Zakaszlał i wąski strumień 
blasku zatańczył w powietrzu.
Dołączyłem do Sterna. Poszukałem zapalniczki. Znalazłem ją i, 
przykucnąwszy, postawiłem lampę na szynie. Podniosłem szkiełko i 
zapaliłem zapalniczkę.
—	Nie możemy tu zostać — wykrztusił Niemiec. — Pokonają 
nas, jeśli nie znajdziemy szybko drogi do wyjścia.
—	Droga jest tylko jedna. Prosto przed siebie — odparłem, 
przytykając płomień do knota. Długo nie poddawał się ogniowi, tak 
więc trzymałem zapalniczkę, skupiony, jakbym siłą woli mógł 
zapalić nawoskowany pasek bawełny. Wreszcie zajął się ogniem i 
zapłonął jasno. Mruknąłem, zadowolony, że wreszcie coś poszło po 
mojej myśli; jak do tej pory wszystko toczyło się na opak.
Płacz Muriel rozbił moje skupienie. Uniosłem lampę w kierunku 
schronienia dziewcząt. Cissie obejmowała łkającą przyjaciółkę, 
gładząc ją łagodnie i szepcząc słowa pociechy.
—	Proszę, powiedz im, że nie ma na to czasu. — Niemiec był 
wyraźnie przekonany, że prędzej usłuchają sojusznika niż wroga. 
Zależało mi na tym, żeby dalej tak myślał.
—	Słuchajcie, musimy iść — powiedziałem tak spokojnie, jak 
tylko było mnie na to stać. — Pożar może nas tu nie dosięgnie, ale 
dym idzie tunelem jak kominem, chociaż być może po drodze są 
jakieś sprawne przewody wentylacyjne. Do najbliższej stacji nie jest 
daleko, najwyżej dwadzieścia minut piechotą, może mniej, więc 
ruszmy się i zostawmy histerię na potem.
Nie zamierzałem kończyć równie ostro — naprawdę — ale jakoś 
tak wyszło. Cissie zmierzyła mnie ciężkim wzrokiem.
—	Nie widzisz, że dostała w kość? — rzuciła pod moim adre 
sem. Skinąłem głową na znak, że ją rozumiem.
.— Paniusiu, cały cholerny świat dostał w kość, ale wciąż się 
kręci. Teraz decydujecie same... zostajecie tu, żeby udusić się na 
śmierć, albo idziecie za mną. Wolna wola.
Odwróciłem się i przeszedłem nad kałużą z dymiącym gryzo-
niem, mijając Niemca, który stał z pozbawioną wyrazu, bezna-
miętną jak kamień twarzą. Niebawem usłyszałem za plecami, jak 
rozchlapuje butami wodę.
—	Dranie.
Było to wypowiedziane zimno, bez gniewu i prawie bez urazy. 
Można by rzec, że Cissie zaledwie stwierdzała fakt. Nie była daleka 
od prawdy.
Szedłem, trzymając wysoko lampę i patrząc daleko przed siebie, 
tak daleko jak tylko się dało. W oddali nadal poruszały się nie-
wielkie płomyczki, część gryzoni nie chciała się poddać i zdechnąć. 
Nie mogłem się powstrzymać, żeby nie zadać sobie pytania, ile tych 
stworów przeżyło krwawą śmierć, rozkoszując się łatwymi łowami 
wśród jej ofiar. Lekarze i naukowcy wiedzieli, że zwierzęta mają 
inną krew niż ludzie, niemniej jednak wskaźnik śmiertelności zwie-
rząt był porównywalny z naszym; badania nad różnicami mogły 
okazać się pomocne, ale nie było na nie czasu, zupełnie nie było.
Chlupot, z jakim kobiety brodziły za nami, nagle przywrócił 
mnie do teraźniejszości. Z ulgą zorientowałem się, że łkanie usta-
ło, a Cissie zatrzymała opinie o mnie i frycu dla siebie. Latarka 
w końcu wyzionęła ducha i Stern odrzucił ją, mrucząc coś pod 
nosem, pewnie przekleństwo. Na brzęk metalu odbijającego się od 
muru wszyscy podskoczyliśmy w górę i chociaż myśl, żeby za-
strzelić Niemca na miejscu, była kusząca, nie ruszyłem colta z ka-
bury i brodziłem dalej.
Wkrótce poziom wody opadł i szliśmy tylko przez pojedyncze 
kałuże, jednak fetor wzrósł. Poprzednio dym towarzyszył nam 
przez całą drogę, ale trzymał się sufitu; teraz opadał w dół, wiro-
wał, spowijał nas, jakby napotykał jakąś blokadę. Oddychanie było 
coraz trudniejsze i powiedziałem Sternowi, żeby oddał maskę Mu-
riel; doradziłem też Cissie, by włożyła swoją.
—	Zgubiłam ją — poinformowała mnie sztywno, jakby to nie
była moja sprawa. — Zresztą nie wydaje mi się, żeby tak naprawdę 
pomagały — dorzuciła, chcąc, bym wiedział, że nie ma z tego 
powodu wyrzutów sumienia.
No cóż, wystarczyło wyciągnąć rękę po następną, kiedy byliśmy 
na stacji — pomyślałem, ale nie zamierzałem się kłócić. Nie miałem 
na to energii.
Stern poczekał na Muriel i wręczył jej swoją maskę.
— Jak dym zgęstnieje nie do wytrzymania... — zaczął. Dziew-
czyna skinęła głową z wdzięcznością.
Znów spojrzałem przed siebie; wystarczyło kilka jardów, a zo-
baczyłem, co blokuje tunel. Część dymu unosiła się nad dachem 
pociągu, więcej snuło się wzdłuż boków; ale przede wszystkim 
ściana dymu cofała się prosto na nas.
Machając na próżno ręką, żeby oczyścić sobie drogę, powie-
działem innym o blokadzie. Dotarcie do pociągu zajęło kilka sekund. 
Stanąłem na palcach, zaglądając do niewielkiej kabiny. Za-
stanawiałem się: Wejść do środka czy też nie? Może przejść wa-
gonami? Inni zebrali się za mną. Obszedłem kabinę, podnosząc 
wysoko lampę, żeby zajrzeć w okna.
Sądziłem, że już nic mną nie wstrząśnie — trzy lata wśród 
koszmarnych widoków powinno zlikwidować normalne odruchy — 
ale czaszka, która odpowiedziała mi spojrzeniem: czarne dziury 
zamiast oczu i rozdziawiona w uśmiechu szczęka, sprawiła, że 
odskoczyłem do tyłu jak oparzony. Idiota ze mnie, sądziłem, że 
pociąg będzie pusty. Oczywiście, kiedy zaraza uderzyła, metro pra-
cowało w całym mieście, krwawa śmierć przeniknęła do tuneli, 
wyszukując ofiar niczym drapieżnik, którego terenem łowieckim są 
trzewia ziemi. Zwolniony czuwak przerwał obwód, kiedy tylko 
maszynista osunął się bezwładnie; wagony zatrzymały się, unie-
ruchomione w ciemności, podczas gdy pasażerowie padali bez życia 
jeden po drugim. Zastanawiałem się, ilu uciekło? Ilu ABmi-nusom 
— jeśli w ogóle jacyś byli w tym pociągu — udało się wyczołgać z 
tunelu i wrócić na powierzchnię, po to tylko, by żałować, że nie 
umarli w dole z towarzyszami podróży?
Czaszka przytulona do szyby nadal nosiła czapkę maszynisty.
przekrzywiła się zawadiacko, tak że roześmiany od ucha do ucha 
kościotrup demonstrował swoiste poczucie humoru. Ja jednak nie 
byłem w nastroju do żartów i szykowałem się zepsuć mu kawał, 
wróciwszy do pozostałych. Chciałem powiedzieć, że mają przejść 
obok pociągu, nie podnosząc wzroku, ale nic z tego nie wyszło.
Błysk, który przebiegł tunelem, był jak pęk błyskawic; rozżarzył 
wszystko do białości, oślepił nas, a huk gromu, spóźniony o ułamek 
sekundy, wstrząsnął murami i ogłuszył nas wszystkich. Minął nas 
podmuch rozprażonego powietrza, ale uklękliśmy za wagonami i żar 
jedynie osmalił nam nogi. Byliśmy zupełnie ogłuszeni, ale świat, 
chociaż milczał, podrygiwał i trząsł się cały, przez co nie 
pozostaliśmy na klęczkach, a runęliśmy plackiem między tory, 
osłaniając głowy dłońmi.
Nie jestem pewien, czy to instynkt, czy też zmysły powiedziały 
mi, że pociąg sunie bezwładnie, tak czy inaczej, podpełzłem do 
dziewcząt i przygniotłem je do podłoża, aż koła zahamowały z 
dygotem. Kiedy zamrugałem, przeglądając na oczy, zdałem sobie 
sprawę, że powietrze nagle się oczyściło, podmuch przepędził dym i 
smród; ale w chwili, w której przecierałem oczy i odzyskiwałem 
słuch, płaty tłustego brudu i kurzu, nie mówiąc o cegłach, zaczęły 
spadać z sufitu i murów. W głowie mi wirowało, widziałem i sły-
szałem jak przez mgłę, ale zaczynałem się domyślać, co wybuchło w 
głębi metra. Jednak nie była to właściwa chwila na rozważanie tej 
sprawy, mimo że osłonięci przed podmuchem, znaleźliśmy się w 
gorszej sytuacji niż poprzednio. I na nieszczęście nasze szanse 
przeżycia malały z każdą sekundą.
Dźwignąłem się na nogi, łapiąc przewróconą, ale nadal sprawną 
lampę. Odwróciłem się. Przeczesałem wzrokiem rozmigotane cienie 
za naszymi plecami. Widziałem zarys sylwetki Niemca. Pociąg 
płonął, natomiast fryc, oparty o niego, trząsł głową na prawo i lewo, 
jakby usiłował poukładać sobie w niej wszystko raz a dobrze. Mury 
tunelu ograniczały pożar, ale szybko zdobywał teren. Stern 
niebawem znikł mi z oczu, pochłonięty przez zwały dymu.
Paliło samo powietrze pozbawione kropli wilgoci; każdy oddech 
przynosił ból.
—	Do tyłu! — udało mi się wyskrzeczeć, ale wątpię, by po 
zostali mnie usłyszeli.
Popchnąłem dziewczyny, odsuwając je od nowego zagrożenia, a 
Stern niezwłocznie zdał sobie sprawę, co mu grozi. Dogonił nas, 
kiedy brnęliśmy przez dym i spadające płaty brudu. Podtrzymywał 
Muriel, podczas gdy ja pomagałem Cissie. Potykając się, wycofy-
waliśmy się zbitą grupką, myśląc tylko o tym, gdzie postawić na-
stępny krok. Lęk i otaczający nas żar wymusiły odwrót; gęsty du-
szący dym wił się wokół, potęgując panikę, aż po niemal stu jardach 
wyczerpanie, a nie zdrowy rozsądek, kazało nam zwolnić tempo. 
Pierwsza była Muriel — upadła na kolana, a za nią Cissie.
Stern próbował podnieść Muriel, ale ona, zgięta wpół, dławiła się 
dymem. Niemiec męczył się z nią tak, jakby ważyła nie wiadomo ile.
Przykucnąłem obok Cissie.
—	Rusz się, bo udusimy się na śmierć, jeśli tu zostaniemy. — 
Chociaż własny głos ledwo docierał do mnie po eksplozji, jakby 
był echem myśli, to chyba jednak mnie usłyszała. Próbowała się 
wyrwać.
Jej głos również dobiegał mnie jak gdyby z daleka, ale dosły-
szałem, co mówi.
—	A dokąd mamy iść? Jesteśmy między dwoma pożarami, ty 
cholerny bałwanie, i to twoja wina. To ty kazałeś nam tu zejść.
Święta racja. Ale jaki, do diabła, mieliśmy wybór?
Rozejrzałem się w jedną i w drugą stronę; humor mi się nie 
poprawił. Z deszczu pod rynnę — pomyślałem. A raczej z pożaru do 
pieca. Bywają i takie dni.
Oparty o ścianę Niemiec kaszlał tak gwałtownie, że mało płuca 
mu nie pękły, a pochylona Muriel rzęziła, dusząc się zatrutym 
powietrzem. Głębiej cały tunel płonął. Kotłujące się zwały dymu 
przyćmiewały blask, a od Hornom waliły jeszcze większe tumany 
czerni — zwarty wirujący nurt, tak gęsty, że nie było mowy, aby w 
niego wejść.
Oparłem ręce na kolanach, ledwo stojąc na nogach. Ubywało mi 
energii, w głowie kręciło się z braku tlenu. Miałem wrażenie,
że okrywa mnie jakiś welon i nie było to niemiłe wrażenie; nie, 
to była propozycja ucieczki, odsunięcia od siebie całej grozy tego 
czarnego burzliwego piekła, które zamykało się wokół nas. Nie-
mniej jednak stawiałem opór, ponieważ walka z wrogami uczci-
wości, prawa i sprawiedliwości od zawsze leżała w mojej naturze. 
To dlatego wybiegłem przed szereg i wpakowałem się w tę zasraną 
wojnę. Pewnie, byłem zabijaką — życie i śmierć doprowadziły 
mnie do tego — ale ta bitwa wyglądała na ostatnią.
Wściekłem się, nawet uniosłem osłabłą pięść na znak sprzeci-
wu, ale wiedziałem, że przegrałem. Nie było wyjścia. Jak powie-
działa dziewczyna, zaprowadziłem ich do pułapki, którą sam za-
stawiłem, i przyszło zapłacić śmiercią za głupotę. Mieliśmy umrzeć 
obok tego usmażonego stada gryzoni.
A kiedy czarny dym zasłonił wszystko i ulotny welon otulający 
moją głowę, zgęstniał, wydarzyło się coś, co wyzwoliło we mnie 
ostatnią rezerwę adrenaliny.
5
Nawet w zwałach dymu światło było na tyle ostre, że oślepiało. 
Padało wprost z muru, z odległości zaledwie kilku jardów, i prze-
sunęło się po nas, obejmując każdego; dym wyraźnie okrawał stru-
mień blasku. Źródło światła maskowało mówiącego, ale głos za-
huczał donośnie.
— Żałosny z was widok, łapserdaki. — Ten głos był niezbyt 
głośny, chrapliwy, trochę szorstki, jak gdyby jego właściciel nie 
cieszył się specjalnie tym, że nas znalazł. — Lepiej ładujcie się 
do środka — ciągnął tym samym, burkliwym tonem — chyba że 
uśmiecha się wam udusić na śmierć. Panie przodem.
Niemiec stał, ale dziewczęta leżały w poprzek torów, unosząc 
głowy i patrząc w kierunku światła. Doszedłem do wniosku, że to 
mądra rada, więc złapałem Cissie pod pachy i wyskrzeczałem do 
Sterna, żeby pomógł Muriel. Bolał mnie każdy mięsień i piekło
draśnięte ramię, ale udało mi się zaciągnąć Cissie do światła. Lampa 
została przy torach. Musieliśmy nieźle wyglądać, brudni jak 
nieboskie stworzenia, obszarpani, twarze poczernione i ze śladami 
łez, wszyscy tak kaszlący, że ledwo zdolni się odezwać. Opływały 
nas fale żaru, słyszeliśmy trzaski pękających okien pociągu. Do-
chodziły też do nas inne dźwięki: zapadających się dachów wa-
gonów, sypiących się starych cegieł, a głęboko z dołu szedł basowy 
łomot przypominający trzęsienie ziemi. Dziewczęta na zmianę darły 
się i kaszlały w kurzawie popiołów i dymu. Musiałem dobrze 
odkaszlnąć, zanim dołożyłem się do tej całej upiornej wrzawy, 
krzycząc przybyszowi ze światłem, żeby przestał nas oślepiać.
Myślałem, że nie zbliżyliśmy się nawet na cal do muru, ale 
zdałem sobie sprawę, że źródło światła się cofa, a wejście ogranicza 
strumień blasku. Drzwi ukrył cień, a my byliśmy zbyt zajęci ucieczką 
przed płonącymi kulkami, żeby je zauważyć. Zresztą i tak pewnie 
były zamknięte od wewnątrz, więc nawet gdybyśmy je spostrzegli, 
nie moglibyśmy z nich skorzystać. Wszystko to jednak nie miało 
teraz znaczenia; stały otworem, a anioł stróż ze skwa-szoną miną 
zapraszał nas do środka.
Światło wycofało się wzdłuż ceglanego korytarza, a my runę-
liśmy za nim. Padliśmy za progiem, tworząc jedno kłębowisko ciał; 
wyczerpanie i ulga odebrały nam wszelkie siły. Kiedy leżeliśmy, 
dysząc jak ryby na piasku, usłyszałem szuranie butów zmierzających 
do drzwi. Zanim żelazne skrzydło zatrzasnęło się z metalicznym 
brzękiem, dostrzegłem nieforemny zarys postaci w ciemnym 
kombinezonie ochronnym.
Chociaż z oddali wciąż dochodził lekki łomot, a betonowa po-
sadzka wibrowała pode mną, nagle zapanowała cisza, jakby chaos i 
spustoszenie zostały gdzieś daleko. Ledwo mogłem się ruszyć, 
myślenie też przekraczało moje siły; chciałem tylko leżeć i docho-
dzić do siebie. Inni wykaszliwali dym, oddychając chrapliwie, z 
trudem. Ja nie byłem w lepszym stanie: w gardle mnie paliło, w 
głowie kręciła się karuzela. Trzeba było wielkiej siły woli, żeby się 
odwrócić, siąść pod ścianą i ogarnąć wzrokiem otoczenie.
Długi, wąski korytarz kończył się kamiennymi schodami pro-
wadzącymi w górę. Światło, łagodniejsze niż to, które trzymał nasz 
anioł stróż, padało z parafinowej lampy stojącej na drugim stopniu. 
Kiedy zgasła latarka, zwróciłem uwagę na drzwi i człowieka przy
nich.
Miał pewnie pod sześćdziesiątkę, może więcej, korpulentny facet 
w granatowym stroju roboczym i płaskim cynowym hełmie z 
czarnym „W". Był to mundur strażników Przeciwlotniczej Służby 
Alarmowej — ARP — i zastanowiło mnie, dlaczego nikt nie zadał 
sobie tego trudu i nie powiedział mu, że wojna skończyła się w 
czterdziestym piątym. Rysy miał jednocześnie miękkie i twarde, rysy 
człowieka pracy przyzwyczajonego do świeżego powietrza i 
ciężkiego wysiłku, sieć purpurowych żyłek barwiła obwisłe policzki; 
krzaczaste brwi, krótki gruby nos i lodowate oczka dopełniały 
wizerunku całości. Ogarnął nas spojrzeniem i nie wydawał się 
uszczęśliwiony widokiem. Pokręcił głową, zniechęcony.
—	No dobra, łapserdaki, wstawajcie. Nie wiem, przez co prze- 
szliście i coście, cholera, narozrabiali, ale nawet tu nie jest już 
bezpiecznie.
Jakby dla potwierdzenia tych słów rozległa się bliska eksplozja.
—	Och, dobry Boże — rzekł bardziej do siebie niż do nas. 
Przestąpił przez nasze nogi, kierując się w stronę schodów, ale 
przystanął przy mnie. Pochylił się, mrużąc oczy, a potem pokiwał 
głową, jakby mnie rozpoznawał.
—	Zawszem wiedziałem, że któregoś dnia narobisz niezłego 
zamieszania — zamruczał, zanim ruszył dalej. Wziął lampę i rzucił 
w naszym kierunku. — Słuchajcie, wiem, że jesteście wypruci, co do 
jednego, ale nie możecie tu zostać. Wciąż nie jesteście bezpieczni, 
jasne? To, co odpaliliście w tunelu, rozerwało główny gazociąg 
dochodzący do bunkra, i wybuchł pożar sięgający aż tutaj. Na razie 
da się tu przeżyć, ale nie za długo. Więc jeśli zaraz się stąd nie 
ruszymy, będziemy uziemieni. Kapujecie? Uziemieni.
Mówił do nas jak do półgłówków, ale podejrzewam, że wszyscy 
mieliśmy miny idiotów, ulga i wyczerpanie zbierały żniwo. Nadal 
się zastanawiałem, czym zasłużyłem sobie na to, że facet zaszczycił 
mnie swoją uwagą. Tymczasem on zaczął się niecierpliwić.
—	Kiedy walnie pod jedną ulicą, gdzie indziej może się coś 
posypać. To z kolei wywoła skutki jeszcze gdzie indziej, zaraz się 
coś fajczy albo wybucha. Reakcja łańcuchowa, rozumiecie? Na-
gromadzenie gazu, gazociągi albo kolektory ściekowe, wszystko to 
pieroństwo jak jasna cholera. Choroba! To cud, że całe to miasto nie 
legło w ruinie.
—	To był gaz nagromadzony w tunelu. — Mówienie sprawiało 
mi ból.
—	A wybuch? — Oczy jak paciorki skierowały się na mnie.
—	Przez szczury. Paliły się i uciekały tunelem. Pewnie dobiegły 
do gazu, który zebrał się w tunelu metra.
Pociągnął nosem i wyjął z kieszeni brudną, poplamioną na czer-
wono chusteczkę do nosa. Otarł twarz i tłusty kark.
—	Choroba. No, pewnie tak było, chociaż teraz powody są mało 
ważne. — Pokiwał głową kilka razy, oceniając mnie wzrokiem. — 
Znaczy się jankes, co? Tak mi się zdawało z racji tej kurtki lotniczej, 
co ją zawsze masz na sobie.
—	Znasz mnie? — Mózg znowu zaczął mi funkcjonować.
—	Widziałem cię to tu, to tam, synu. A dziś rano przyglądałem 
się, jak goniły cię Czarne Koszule, ciebie i tych łapserdaków. A wy 
mnie nie widzieliście, żadnemu z was się nie udało, już o to za-
dbałem. Widziałem, jak daliście nura do stacji i wykombinowałem 
sobie, dokąd polecicie i jak się im wywiniecie.
Z trudem się podniosłem i oparłem ramieniem o ścianę. Wszyst-
kie mięśnie miałem jak z drewna. Niemiec i dziewczyny zaczynali 
się poruszać, ale nie byłem pewien, czy śledzili naszą rozmowę.
—	Skąd wiedziałeś, w którym tunelu nas szukać? — spytałem 
strażnika. Ciekawość pokonała zmęczenie.
—	Mówiłem, zdawało mi się, że wiem, dokąd polecicie. To była 
tylko zgadywanka, ale poszczęściło ci się, synu. A teraz masz siłę 
pomóc swoim kumplom?
Ledwo miałem siłę stać prosto, ale kiwnąłem głową.
—	W porządku, za mną. — Ruszył schodami, ciężkie buty 
zatupały na betonie.
—	Kto to? — spytała cicho Cissie.
podałem jej rękę i dziewczyna wstała.
.— Skąd mam wiedzieć? — odparłem. — Ale ucałowałbym g0 w 
tę łysą glacę.
Niemiec pomógł Muriel. Zauważyła mój niespokojny wzrok.
.— Nic mi nie będzie — powiedziała szybko napiętym głosem. 
	 Niech tylko znajdę się na powietrzu, zaraz będzie mi lepiej.
.— Idziecie, łapserdaki?
Widzieliśmy tylko jego lampę płonącą na schodach; teraz ko-
rytarz pociemniał i zapełnił się cieniami. Bez słowa ruszyliśmy za 
strażnikiem, dziewczyny w środku, Stern zamykał pochód. Stary 
czekał na nas przy kolejnych drzwiach, u szczytu schodów. Te 
również były stalowe.
—	Co to za pomieszczenia? — spytałem, kiedy tam dotarłem.
—	Schron Obrony Cywilnej. Za tymi drzwiami jest kompleks 
pokoi sztabowych, wszystkie pod ziemią, tak głęboko, że żadna 
bomba ich nie tknie. Ale nie wpadli na to, że jednak coś ich tam 
dosięgnie, a przed trucizną nie ma zmiłuj. Tajne jak jasna cholera i 
wszystko psu na budę.
—	Skoro to takie tajne, to jak tu trafiłeś?
—	Mój rewir, synu. Doglądałem wyjść, żeby można się było 
dostać z ulicy. I wydostać, rzecz jasna.
Zerknął przez moje ramię, upewniając się, czy jesteśmy w kom-
plecie, następnie przekręcił gałkę i otworzył drzwi. Były ciężkie, 
sądząc po tym, ile go to kosztowało wysiłku.
Położyłem mu dłoń na ramieniu i spytałem z bliska:
—	Wiedziałeś, dokąd pobiegnę. Ciekawe skąd.
Nadal trzymałem go za ramię. Spojrzał na moją dłoń, potem na 
mnie.
—	Wiedziałem, gdzie masz bazę, więc samo się rozumiało, że 
zejdziesz do linii lecącej do Aldwych, bo zahacza o ten twój hotel. 
Wiele razy widziałem, jak tam kursujesz. Czasem znikałeś na jakiś 
czas, ale zawsze wracałeś. Coś mi się zdaje, że lubisz te luksusy, no 
nie? — Mężczyzna prychnąt śmiechem.
—	Miałeś mnie na oku?
Wszelkie rozbawienie znikło z szerokiej rumianej gęby.
—	Jakbyś zgadł, synu. I wiem, co robisz. — Odwrócił się, ale 
zdążyłem dojrzeć niepokój w jego oczach.
—	Hoke...? — Cissie napierała na mnie, drżąc i oddychając 
urywanie. — Co wy...
—	Mniejsza z tym. Skupmy się na tym, żeby stąd wyjść. — 
Wziąłem ją za rękę. Myślałem, że wciąż jest na mnie wściekła, ale 
dała się poprowadzić. Zaskakujące.
Za progiem znaleźliśmy się w szerszym korytarzu. Po obu stro-
nach odchodziło od niego wiele drzwi. Woda pokrywała betonową 
posadzkę, a w głębi płonęła karbidowa lampa, silniejsza niż para-
finowa lampka strażnika. Na ścianie, przy otwartych drzwiach wisiał 
pożółkły plakat z naderwanym górnym rogiem. Mijając go, ujrzałem 
dwa zdjęcia Adolfa Hitlera, en face i z profilu, na górze napis: 
POSZUKIWANY, u dołu, mniejszymi literami, długa lista: WINIEN 
MORDERSTW... PORWAŃ... KRADZIEŻY... PODPALEŃ. 
Brakowało: LUDOBÓJSTWA NA SKALĘ ŚWIATOWĄ. Ruch 
powietrza sprawił, że plakat zafalował i zwinął się. Szalony Fiihrer 
znikł. Podłoga dygotała pod naszymi stopami. Cissie mocniej 
ścisnęła mnie za rękę.
Zerknąłem przez próg i ujrzałem prosty kwadratowy pokój z 
rurami pod sufitem. Jedna z węższych ciekła w kilku miejscach, 
cienkie strumyki wody tryskały łukiem na gołą podłogę. Umeblo-
wanie ograniczało się do żelaznego stołu z czterema prostymi krze-
słami; na stole czarny telefon. Poczułem ulgę, nie widząc ludzkich 
szczątków.
Reszta pomieszczeń była podobna, ale bardziej bogato umeb-
lowana: kilka stołów, zielone szafki na akta, szafy. Wszędzie rury, 
przecieki, niektóre bardzo obfite. Korytarz kończył się następnymi 
schodami, szerszymi niż poprzednie, które biegły zygzakami w górę. 
Podciągaliśmy się na żelaznej poręczy, a strażnik poganiał nas. 
Bardzo się emocjonował, że z powodu pań idziemy zbyt wolno. 
Dotarliśmy na następny poziom, kiedy wybuch za drzwiami z lewej 
strony wstrząsnął murami.
Strażnik przykleił się do poręczy, aż wszystko nieco się uspokoiło.
—	To butle z gazem! — krzyknął do mnie oskarżycielsko,
jakbym sprowokował całą aferę. — Miało być zapasowe źródło 
energii, a teraz twój cholerny pożar je dopadł!
Mój cholerny pożar? No, pewnie. Ciekawe, co za geniusz zbudo-
wał podziemny schron nieodporny na podziemne wybuchy. Spod 
ciężkich dwuskrzydłowych drzwi wypełzł dym, co przerwało dys-
kusję zapoczątkowaną przez strażnika.
—	Którędy pójdziemy? — spytałem, kiedy Cissie osunęła się 
obok mnie. Muriel stała oparta o ścianę, korzystając z pomocy 
Niemca. Jego rozbiegany wzrok świadczył, że niecierpliwi się tym 
przystankiem.
—	W górę! — odkrzyknął strażnik. — Na następnym poziomie 
mamy sypialnie i pokoje sztabowe. Da się przez nie wyjść.
—	Te schody nie prowadzą na ulicę?
—	Prowadzą, prowadzą, ale budynek nad nimi się zawalił i od 
dawna są zablokowane. Dzięki Bogu mamy inne.
—	Nie ma więc sensu tu siedzieć, co? — Mówiłem spokojnym 
tonem, zresztą wrzaski tylko przyprawiłyby mnie o większy ból 
gardła.
—	Tu się nie mylisz, synu. — Trochę się uspokoił, ale nadal 
wyglądał na wystraszonego. Puściwszy poręcz, ruszył dalej w górę.
—	Hej! — zawołałem za nim. Skrzywiłem się, czując piekielne 
kłucie w gardle. — Jak się nazywasz? — skończyłem ciszej.
—	Potter. Albert Potter, strażnik ARP dla okręgu Kingsway 
i Strand. — Wydawał się dumny z tego tytułu i niemal spodzie-
wałem się, że dziarsko zasalutuje. Ruszył w górę, ale jeszcze do-
rzucił: — Trudno rzec, abym się bardzo cieszył, że cię w końcu 
poznałem.
Kulałem coraz mocniej, ale wiedziałem, że to tylko spuchnięta 
kostka — gdyby kontuzja była poważniejsza, wcale bym nie cho-
dził. U wszystkich jednak objawiało się zmęczenie i chyba tylko 
ostatnie rezerwy adrenaliny popychały nas do przodu. Wiele na-
uczyłem się o tych mechanizmach podczas wojny, gdyż latanie na 
hurricanie z szybkością ponad trzystu mil na godzinę, kiedy masz 
na ogonie parę znacznie szybszych messerschmittów 109, jest mo-
żliwe tylko wtedy, kiedy dostajesz tego starego dobrego kopa, któ-
ry sprawia, że zmęczenie nagromadzone podczas zbyt wielu lotów i 
zbyt wielu nie przespanych nocy idzie w kąt, a mózg pracuje na 
najwyższych obrotach, aż doleci jakiś spitfire i da ci osłonę. Nawet 
jak cię zestrzelą, adrenalina wpadająca do krwi pomoże ci prze-
trzymać wstrząs, tak że będziesz funkcjonować, aż sytuacja się 
wyklaruje. Sporo się nauczyłem, co w krytycznej sytuacji może 
zdziałać adrenalina, wiedziałem również, że i ona kiedyś się wy-
czerpie, pomoże ci tylko do momentu, w którym...
Niemiec zaskoczył mnie. Zrównał się ze mną i podtrzymał za 
łokieć.
—	Potrzebujesz pomocy? — spytał. Twarz miał czarną od bru 
du... do diabła, wszyscy wyglądaliśmy jak lokatorzy piekieł. Poza 
strażnikiem, ten purpurowiał z każdą chwilą.
Przystanąłem tylko po to, żeby wyrwać łokieć z uścisku.
—	Pilnuj dziewczyny — powiedziałem cicho tonem groźnego 
ostrzeżenia. Ruszyłem, zostawiając go za sobą, ale znów znalazł się 
blisko mnie, tym razem obejmując w pasie Muriel, która zarzuciła 
mu rękę na ramiona. Przepuściłem ich i wtedy Cissie znalazła się u 
mojego boku.
—	Ledwo zipiesz, jankes.
—	To był pracowity ranek — udało mi się odpowiedzieć. 
Błysnęły zęby. To był miły uśmiech.
—	Jeśli potrzebujesz się wesprzeć, to...
—	Już nie jesteś na mnie wściekła?
—	Każdy może się pomylić. Poza tym, skoro te Czarne Koszule 
są tak wstrętne, jak mówisz...
—	Sama już wiesz, na co ich stać.
—	Niezbyt to eleganckie, próbować usmażyć nas żywcem. A że 
chcieli naszej krwi... no cóż, mamy na to tylko twoje słowo. Przecież 
równie dobrze ty możesz być jakimś zbrodniarzem, a oni jedynymi 
przedstawicielami prawa i porządku.
—	To jest argument. Kiedy znów ich spotkasz, wal śmiało, 
przedstaw się. Powiedz, jaką masz grupę krwi. Ucieszą się z tej 
znajomości, przekonasz się.
Spojrzała na mnie przeciągle i znów się uśmiechnęła.
?p
—	Zaryzykuję i postawię na ciebie... na razie. Zresztą nie mam 
specjalnie innej możliwości.
Ta słowna szermierka mogłaby trwać" dalej — oboje padaliśmy 
na nos, ale rozmawiając, łatwiej się szło — jednak następna eks-
plozja, przerastająca poprzednie, zakołysała bunkrem.
Chociaż wstrząs nastąpił bardzo głęboko, ściany zadygotały 
gwałtownie i z góry runął kawał muru. Rozbił się o poręcz, na ka-
wałki ostre jak ze szrapnela. Cissy pisnęła, trafiona w czoło i padła 
na ścianę. Złapałem ją, kiedy cofnęła się na niższy stopień, przy-
cisnąłem do ściany w ulewie gruzu i pyłu.
—	Pierwszy strop! — rozległ się krzyk Pottera. — Za chwilę 
całe dziadostwo się rozwali!
Stern i Muriel wspięli się na następny podest. Mieliśmy kurz w 
gardłach i ziarnka piasku w oczach.
—	Tędy, szybko! — Strażnik otworzył skrzydło podwójnych 
drzwi i przebiegliśmy dalej, kiedy za naszymi plecami rosła ka 
skada cegieł, tynku, kawałków drewna i gipsu. Za progiem wi 
doczność ograniczyła się niemal do zera, chociaż na podłodze sta 
ła kolejna karbidowa lampa — strażnik poustawiał je wcześniej 
w najważniejszych punktach naszej drogi ewakuacyjnej — czuli 
śmy się jak w jednej z tych słynnych londyńskich mgieł, o których 
rozpisują się przewodniki, w „grochówce", jak je nazywano. Dym 
kłębił się wszędzie, na przemian gęsty i rzadki.
Potter minął nas szybkim krokiem, cynowy hełm przekrzywił się 
na głowie, i podążyliśmy za nim jak dusze potępione, obawiając się, 
że te szerokie plecy znikną nam z oczu. Na szczęście dym się 
przerzedził, widoczność poprawiła, chociaż co chwila musieliśmy 
ocierać załzawione oczy. Znaleźliśmy się w dużej sali pełnej biurek i 
wielkich stołów z mapami, na których miasto podzielono na różne 
sposoby. Na ścianach wisiały kolejne mapy, kolorowe pinezki 
wskazywały zapewne inne ośrodki Obrony Cywilnej i punkty kon-
taktowe; metalowe abażury kołysały się dostojnie nad biurkami ' 
mapami. Dostrzegłem kilka telefonów, nadal stojących jak od linijki, 
a pod ścianą szereg radiostacji. Brakowało tylko jednego, ale nie 
była to pora na wypytywanie strażnika.
Dotarliśmy do następnych drzwi, w głębi sali. Za nimi był sze-
roki korytarz, ale kiedy do niego weszliśmy, kolejny wybuch za-
kołysał podłogą, rzucając nas dalej. Klęcząc, zobaczyłem wielkie 
rysy na długiej betonowej płaszczyźnie.
Nie miałem pojęcia, co wydarzyło się na niższym poziomie —. 
pękły kolejne przewody gazowe, beczki paliwa magazynowanego na 
wypadek awarii, chemikalia; kto, do diabła, mógł wiedzieć, co tu 
zgromadzono? — ale zdałem sobie sprawę, że cały kompleks ulega 
samozniszczeniu. Potter miał rację: reakcja łańcuchowa. Niemieckie 
bomby zapoczątkowały chaos, ale pogłębiał się on nadal po wojnie: 
zwarcie instalacji elektrycznej powodowało pożar w jednej 
kamienicy i ten przeskakiwał na następną; zapadający się budynek 
obalał sąsiada, ten z kolei niszczył lub osłabiał kolejnego. Tak to 
szło, kiedy nie pozostał nikt, kto by stawił tamę zniszczeniu albo 
naprawił instalacje. Jak to powiedział stary: cud, że całe miasto nie 
legło w ruinie.
Miałem złe przeczucie co do stanu podłogi przed nami i pewnie 
dlatego wahałem się, podczas gdy reszta pozbierała się i już dała 
drapaka. Potężny fragment posadzki poruszył się, zakołysał na boki. 
Wiedziałem, co się święci, więc prysnąłem stamtąd. Prysnąłem tak 
szybko, jak wystrzelony z armaty. Ale nie dość szybko.
Kiedy dobiegałem do reszty, która znajdowała się prawie przy 
drzwiach, poczułem, że podłoga zaczyna się zapadać. Przez jakąś 
sekundę miałem wrażenie, że zbiegam z góry, ale to posadzka się 
przekrzywiała. Przyspieszyłem, chociaż kostka u nogi dawała mi się 
we znaki. To było przedziwne wrażenie, świat opadał w zwolnionym 
tempie, a ja wrzasnąłem, ogarnięty nieludzką grozą. Nastąpił potężny 
wstrząs i straciłem oparcie pod nogami.
Niczego nie kalkulowałem, działałem raczej instynktownie, kiedy 
rzuciłem się w bok, ku najbliższej ścianie i topornemu żeliwnemu 
kaloryferowi, który na niej wisiał. Złapałem się rury, która wysunęła 
się ze ściany co najmniej na cal i przez chwilę myślałem, że cały 
interes się urwie. Utrzymał się jednak i wisiałem tak', podczas gdy 
kawałek podłogi rozbił się poziom niżej. Huknęło jak z armaty i 
podniosła się wielka chmura dymu i kurzu.
Płomienie i iskry sięgnęły ku mnie, liżąc moje pięty, kiedy 
drapałem się w górę przy wtórze czyjegoś odległego wrzasku. Wi-
siałem na kaloryferze, ale energia mnie opuszczała, wysiłek prze-
rastał moje możliwości. Zajęczałem, zbyt słaby, żeby wciągnąć się 
na szczerbatą półkę, na której leżeli pozostali. Wyciągali ku mnie 
dłonie, przekrzykując odgłosy pożaru.
Spojrzałem w dół i widok mi się nie spodobał; jeśli nie zgi-
nąłbym w upadku, spaliłby mnie pożar. Już czułem, jak smalą 
mnie podeszwy butów i pewnie myśl o ohydnej śmierci, nie takiej, 
to innej, dała mi ostatni zastrzyk energii. Przesunąłem lewą ręką 
po kolankach kaloryfera, wisząc całym ciężarem na prawej. Ale 
kiedy spróbowałem znów zwisnąć na lewej, spocona dłoń zjechała 
z gładkiej krzywizny, początkowo powoli, potem coraz szybciej, 
aż opadła całkowicie. Wisiałem tylko na jednej ręce, obracając się 
bezradnie.
Wtem ujrzałem nad sobą twarz Sterna, zaledwie o kilka stóp 
dalej. Spowijał ją dym, więc przez chwilę jego głowa wydawała 
się oddzielona od ciała, unosząca się w powietrzu. Zdałem sobie 
sprawę, że wychylił się z półki. Jedną ręką zaparł się o kaloryfer, 
drugą wyciągnął ku mnie. To było niebezpieczne, ale nie dostrzeg-
łem strachu w bezbarwnych oczach. Natomiast przez ułamek se-
kundy, chwilę tak ulotną, że może wszystko to mi się zdawało, 
ujrzałem w tych oczach lśnienie, zimne szyderstwo, które zniknęło, 
gdy tylko je rozpoznałem. Jego dłoń wisiała tuż poza moim za-
sięgiem. Posunęła się o cal dalej, jakby celowo mnie torturując. 
Może błędnie to odebrałem, może źle odczytałem jego grymas; 
niewykluczone, że był to wyraz jego własnego strachu, jako że 
nadstawiał karku, wysuwając się coraz dalej. Nie wiadomo.
— Daj rękę — powiedział, pokonując ryk ognia i krzyki po-
zostałych. Teraz ta twarz nie wyrażała niczego, tylko obojętność 
i — co równie denerwujące — chłód.
Zawahałem się. Czy nie wypuści mnie, udając, że wyśliznąłem 
się z jego uścisku? Nie było sposobu się tego dowiedzieć, nie mia-
łem czasu na zastanowienie. Złapałem wyciągniętą dłoń.
Uniósł mnie silnym, płynnym ruchem, jakby go to prawie nic
nie kosztowało. Zdołałem zahaczyć obcas o półkę, po czym wciąg-
nięto mnie w bezpieczne miejsce. Przetoczyłem się na wystrzępiony 
jęzor podłogi, podczas gdy moi ratownicy sunęli tyłem, robiąc mi 
miejsce. Leżałem na plecach i wciągałem wielkie hausty brudnego, 
gotującego się powietrza. Jednak nie dano mi odpocząć; nie 
wykrztusiłem całego dymu, który wciągnąłem do płuc, a już 
poderwano mnie na nogi. Dziewczęta podtrzymały mnie, dopóki nie 
przestało mi się kręcić w głowie i nie zacząłem choć trochę władać 
kończynami.
—	Jankes, jesteś nie,do zdarcia. — Cissy tłukła mnie po plecach, 
pomagając wykrztusić resztki dymu.
—	Nic ci się nie stało? — Dotknięcie Muriel było łagodniejsze, 
gdy czubkami palców otarła mi sadzę z powiek.
Strażnik zniecierpliwił się tymi zabiegami.
—	Będziecie się nad nim trząść potem, paniusie. Jak się zaraz 
stąd nie ruszymy, wszyscy usmażymy się na pieczeń, nie żartuję.
Popchnął nas do drzwi, a kiedy po raz ostatni obejrzałem się na 
czeluść, z której mnie wydobyto, zobaczyłem, że była pełna ognia, a 
płomienie smagały sufit. Potter rozwarł żelazne odrzwia i 
wtoczyliśmy się w przyjazny chłód. Usłyszeliśmy za sobą miły brzęk 
zatrzaskiwanych drzwi i, kiedy metalowe blachy odcięły nas od 
piekła, nagle zapanował spokój. Dziewczęta klapnęły na wąskie 
betonowe schody niknące w ciemnościach, a Niemiec opadł na jedno 
kolano, ciężko pracując ramionami, kiedy wciągał zimne i wilgotne 
powietrze. Odczułem pewną satysfakcję, że jest tak wypompowany 
jak pozostali, nawet jeśli ukrywał to przed chwilą. Wpatrywałem się 
w te pozbawione wyrazu oczy, które wwiercały mi się w głowę i 
zastanawiałem się, dlaczego nie czuję wdzięczności.
Osunąłem się po ścianie z szorstkich cegieł, przykucnąłem, opie-
rając ręce na kolanach, zamknąłem oczy i oddychałem głęboko, żeby 
opanować drżenie, które przenikało mnie całego.
Potter przerwał chwilę wytchnienia.
—	Przykro mi zawracać wam głowę, łapserdaki, ale alarm je 
szcze nie odwołany.
W jego głosie wyczuwalny był gniew, jak gdyby nadal winił
*
nas za zniszczenie schronu. Otworzyłem oczy i zobaczyłem, że Dvzatą 
czerwoną twarz przecina cienka kreska zaciśniętych ust. Wtedy 
zrozumiałem, dlaczego się tak gotuje.
	 Mieszkałeś tam na dole, prawda? — spytałem.
_- Co?
	 Powiedziałem, że mieszkałeś w tym schronie.
	 Pewnie, że mieszkałem, do cholery. To było najbezpiecz 
niejsze miejsce w Londynie, kiedy ty i Czarne Koszule ganialiście 
się po całym mieście, nic, tylko strzelając do siebie. Robiłem swoje 
i żaden wariat nie siedział mi na głowie.
Robił swoje? To mnie zastanowiło.
—	W takim razie dlaczego nas uratowałeś? — spytałem ła 
godnym, konwersacyjnym tonem.
Wlepił we mnie spojrzenie, zaskoczony głupim pytaniem.
—	Ciągasz ze sobą te dwie damy, no nie? Nie mogłem po 
zwolić, żeby stała się im jakaś krzywda. Za kogo ty mnie masz? 
Za jakiegoś ćwoka?
To mi się podobało u Angoli. Tutejsi piloci, z którymi latałem, 
byli pełni szarmanckiej galanterii — ba, rycerskości! — więc nie 
mogłem powiedzieć, żebym był strasznie zaskoczony postawą Po-
ttera, zważywszy dodatkowo na to, iż przez znaczną część życia 
słuchałem historii o Anglii i jej mieszkańcach. Rzecz jasna, więk-
szość była koloryzowana, ale mogłem wierzyć osobie, która mi je 
opowiadała, gdyż, choć tęskniła za ojczyzną, nie posunęłaby się za 
daleko w upiększaniu wspomnień. To ona w dużej mierze sprawiła, 
że przybyłem tu na początku wojny, kiedy Anglia wołała o 
wyszkolonych lotników, a fryce kopały do jej drzwi. I jeśliby nadal 
żyła, byłaby ze mnie dumna jak wszyscy diabli.
Bezwiednie uśmiechnąłem się do strażnika.
—	Nic w tym śmiesznego, szefie. Te dwie młode damy jeszcze 
kipnęłyby przez ciebie, tam na dole. To najcenniejsze, co nam 
zostało, a ty ryzykujesz ich życie.
Nadal był wzburzony, ale oczy mu złagodniały, zaszkliły się. Nie 
miałem pojęcia, o czym mówi, i pewnie było to widać. Oświecił 
mnie nie kto inny, a Niemiec.
—	Kobiety to teraz najcenniejszy towar świata, mój przyja 
cielu.
„Gobiedy" i „źwiada" tylko mnie zirytowały (zauważyłem, że 
Potter przygląda mu się dziwnie z ukosa), ale naprawdę wyprowadził 
mnie z równowagi „mój przyjaciel". Gdybym miał dość sił, 
udusiłbym go.
Ale to Cissie wściekła się najbardziej.
—	Och, pewnie! Kto inny miałby urodzić więcej takich szym 
pansów jak wy dwaj, po to tylko, żeby urosły, zaczęły nową wojnę 
i wykończyły te resztki gatunku ludzkiego, które jeszcze przetrwa 
ły? — Poprzednio siedziała na schodach, wyprostowana jak struna, 
ale teraz zerwała się na nogi. — Nie zamierzam zostać tu chwili 
dłużej. Chcę wreszcie zobaczyć słońce.
Strażnik podszedł do niej z pośpiechem, jego wielka gęba wy-
rażała niepokój.
—	Nie martw się, panienko, zaraz cię stąd wydostaniemy. Kiedy 
tylko wdrapiemy się na te schody, będziemy bezpieczni. — Pochylił 
się, pomagając Muriel, ale przytrzymał ją, kiedy ruszyła. Drugą ręką 
złapał przegub Cissie. Rzekł niemal przepraszająco: — Teraz 
słuchajcie, panie. Nie spodoba się wam to, co zobaczycie na górze, 
ale postarajcie się o tym nie myśleć. Musiałem je gdzieś złożyć, 
rozumiecie, nie mogłem wszystkich pogrzebać. Poza tym tam było 
już wielu innych ludzi, którzy próbowali uciec przed trucizną. Teraz 
nie śmierdzą, więc nie będą wam przeszkadzali i możecie trzymać 
oczy zamknięte, jak chcecie...
—	O czym ty mówisz? — Muriel kręciła głową, zbyt wyczer-
pana, żeby zrozumieć.
Pozbierałem się i podszedłem do nich, wyjaśniając:
—	Złożył trupy ze schronu za tamtymi drzwiami. Cały czas 
zastanawiałem się, czego mi tu brakuje.
—	Ty rozumiesz, że musiałem — rzekł Potter, prosząc mnie o 
zrozumienie. — Musiałem urządzić tu tak, żeby się dało mieszkać.
—	Postąpiłeś słusznie — uspokoiłem go. — Nic nie dorówna 
temu, co znaleźliśmy w podziemiach metra.
— Przynajmniej nie było much — powiedział, jakby sprawiało 
to jakąś różnicę. — Ciała zgniły raz-dwa. Żadnych robaków ani 
smrodu już po pierwszych kilku tygodniach.
No, żadnych much i robaków. Więcej, prawie żadnych owa-
dów. Pewnie powinniśmy być wdzięczni losowi za tę drobną łaskę. 
Nie wiadomo, jakie choroby starłyby z powierzchni ziemi resztę 
niedobitków.
Odległy grzmot zza żelaznych drzwi i proch sypiący się ze 
skośnych sufitów klatki schodowej poderwały nas do marszu. Pot-
ter szedł pierwszy, wskazując drogę, Cissie i Muriel tuż za nim. 
Podejrzewam, że obie tęskniły już za słońcem. Niemiec, który dłu-
go klęczał, wyprostował się niemal płynnym ruchem, jakby znów 
nabił sobie kocioł parą. Przepuściłem go przed siebie — lepiej 
mieć wroga przed sobą niż za plecami i tak dalej... — a potem 
sam ruszyłem z werwą. Coś ciężkiego huknęło w drzwi, ale nikt 
z nas ani myślał oglądać się wstecz.
Chryste, ta wspinaczka była piekielnie bolesna — każdy mię-
sień w nogach zesztywniał mi na kamień — i musiałem wspierać 
się o ścianę, odciążając nadwerężoną kostkę. Bark nie dawał mi 
się specjalnie we znaki, ale ręka ciążyła, jakby była z ołowiu. Nie 
miałem jednak żadnego złamania, to pewne, więc wróciłem pa-
mięcią do porannej ucieczki. Uznałem, że wywinąłem się tanim 
kosztem. Gdyby tamci dopadli mnie na placu, byłbym nie tylko 
martwy, ale i wyschnięty na wiór. A gdyby ten gość, Albert Potter, 
nie uratował nas z płonącego tunelu, wszyscy usmażylibyśmy się 
na węgiel... no, cholera, udusilibyśmy się, uwędzili i usmażyli.
U szczytu schodów Potter zaczął szukać czegoś w kieszeni spod-
ni; pozostali zbili się za nim. Czekałem, rozcierając ramię, żeby 
przywrócić jako takie krążenie. Usłyszałem metaliczny brzęk — 
Potter wyjął wielki pęk kluczy na ogromnym metalowym pierście-
niu. Wybrał bezbłędnie jeden, otworzył zamek i pociągnął drzwi 
ku sobie. Powstał przeciąg. Potter znikł za drzwiami i zastanawia-
łem się, dlaczego jest tam nadal ciemno. Niebawem miałem się 
dowiedzieć.
Światło z trudem pokonywało głęboki mrok zalegający rozległe
przestrzenie, nieporównywalnie większe niż tunele metra. W nich 
majaczyły monolityczne kształty. W świetle parafinowej lampki 
Pottera rozpoznałem tramwaje. Długa zajezdnia wielkości hangaru 
schodziła pod ulice miasta. Zdałem sobie sprawę, że wagony są 
wypełnione wyschniętymi ciałami.
W oddali zajaśniały przebłyski dziennego światła, bijącego za-
pewne z pionowych kanałów wentylacyjnych. W głębi szarzała po-
świata: pochylnia wjazdowo-wyjazdowa. Kiedy nasze oczy przy-
wykły do gęstego mroku, zaczęliśmy odróżniać inne kształty leżące 
na jezdni. Na torach wpuszczonych w nawierzchnię zauważyliśmy 
setki czarnych wzgórków i zdaliśmy sobie sprawę, że mogą to być 
tylko szczątki tych, którzy zginęli na dole. Zapewne wielu z nich 
było pracownikami Obrony Cywilnej przyniesionymi tu przez sa-
mego Pottera.
Stern i dziewczyny ociągali się w oazie światła. Zastygli, bojąc 
się ruszyć dalej. Muriel zaczęła popłakiwać. To, co nas otaczało, 
nie było bardziej przerażające niż ładunek stacji metra i tuneli (pra-
wdę mówiąc, było o wiele mnie przerażające), ale cisza tego roz-
ległego miejsca poruszyła w nich coś — smutek, grozę, splątany 
napór uczyć — co przykuło ich do miejsca, wstrząsnęło nimi i po-
raziło rozpaczą. Chyba najgorsze było to, że nagle mogli przysta-
nąć i pomyśleć. Ja jednak przywykłem do takich widoków, podob-
nie jak stary strażnik.
Jego chrapliwy głos londyńskiego robotnika rozwiał nastrój po-
nurego zastanowienia.
—	Trudno o lepszy grobowiec w mieście. — W tonie Pottera 
nie było żalu ani współczucia i gdyby nie wysokie mury oraz strop, 
stwarzające głuche grobowe brzmienie, zabrakłoby w nim szacun-
ku. — Zmówiłem nad nimi modlitwę, czego pewnie może im po-
zazdrościć większość trupów tego świata.
—	Wyjdźmy stąd wreszcie — powiedziała cicho Muriel. Spo-
kój dziewczyny zaskoczył mnie. W słabym świetle widziałem 
błysk łez na jej policzkach.
Tymczasem smutek Cissy przeszedł w gniew.
—	Racja, cholera! Nie mogę oddychać w tych norach! — Spój-
rżała ku odległemu światłu i zrobiła energiczny krok, gotowa do 
marszu. Złapałem ją za ramię.
—	Nie. To za blisko Holborn. — Wreszcie udało mi ustalić 
nasze położenie. Pochylnia zajezdni była tuż przy stacji. — Czarne 
Koszule mogły postawić straże przy wyjściu, na wypadek gdyby 
śmy z niego skorzystali — wyjaśniłem szybko, podczas gdy Cissie 
próbowała mi się wyrwać.
—	On ma rację — zgodził się ze mną Stern. — Będą czekać. 
Cissie przestała się szamotać i odwróciła głowę w drugim kie 
runku, ku duszącej czerni, która zdawała się nie mieć końca.
—	Zaczekaj — rzekła ze znużeniem. — Chyba nie mówisz...
—	Nie mamy wyboru — powiedziałem, nie po raz pierwszy. 
A kiedy poszedłem wzrokiem za jej spojrzeniem ku niesamowitej 
atramentowej otchłani, wiedziałem, że to nie koniec tego żywego 
koszmaru. Jeszcze długo nie.
6
Tak więc szliśmy przez ten koszmar, zbici w ciasną grupkę, 
światło lampy wyznaczało miękką granicę naszego świata, wszys-
cy obojętni na to, co poza nim, nikt też nie przyglądał się dokład-
niej temu, co było w nim. Strażnik prowadził nas wąskim chod-
nikiem i od czasu do czasu musieliśmy przestępować nad szma-
cianymi zawiniątkami, nad ubraniami, które stały się śmiertelnymi 
całunami. Wzdłuż ściany widzieliśmy drzwi, ale nie byliśmy w naj-
mniejszym stopniu ciekawi, co się za nimi kryje — dotarliśmy do 
etapu, na którym wszelka ciekawość zamiera i interesowało nas 
tylko dotarcie do końca tego cholernego tunelu tramwajowego. 
Może Potter wiedział, co jest za tymi drzwiami, ale nie dzielił się 
z nami tą wiedzą. Od kiedy zawróciliśmy, zapadł w ponure milcze-
nie, dając w ten sposób do zrozumienia, że nasze towarzystwo by-
najmniej nie przysparza mu radości. Prawdę mówiąc, chciał nas 
zostawić pod drzwiami schronu, uznawszy, że i tak zrobił dla nas
dość, i udać się przed siebie, ku światłu, bez względu na to, czy 
były tam Czarne Koszule, czy też nie. Zapewnił nas, że łatwo się 
im wyśliźnie, aleja nie miałem zamiaru ryzykować. Oni byli prze-
konani, że albo zginęliśmy, albo jesteśmy uwięzieni w metrze, i nie 
chciałem, żeby ktoś wyprowadzał ich z błędu. Złapany Potter mógł 
stać się rozmowny, a zresztą i tak był nam potrzebny jako prze-
wodnik. Lufa mojego pistoletu wbita w pulchny brzuch strażnika 
rozstrzygnęła tę dyskusyjną kwestię i doszedłem do wniosku, że 
nic mu nie zaszkodzi zabawić z nami jeszcze trochę czasu.
Mijaliśmy kolejne tramwaje z martwymi pasażerami i nieba-
wem nauczyliśmy się nie patrzeć w okna. Jednak czuliśmy się 
niesamowicie, bo chociaż nie patrzyliśmy na trupy, każdy z nas 
miał wrażenie, że one przyglądają się nam zza szyb. Czuliśmy się 
jak intruzi w jakimś prywatnym czyśćcu, na stacji w połowie drogi, 
na której nieżywi podróżni oczekują na dopływ prądu i dalszą po-
dróż w niebyt. No, niech będzie, może chwilami zerkaliśmy ukrad-
kiem na szkielet ramienia, zwisającego z górnego pomostu, albo 
bezoką czaszkę śmiejącą się do nas szyderczo, ale przeważnie śle-
dziliśmy wzrokiem światło strażnika, podążając za lampką jak piel-
grzymi za krzyżem.
Pokonaliśmy pewnien dystans, zanim naszą uwagę zwróciły cie-
nie przemykające się wzdłuż przeciwległej ściany, ruchome czarne 
plamy na czarnym tle. Niemiec zatrzymał nas, wskazując je ręką. 
Potter zauważył, że przystanęliśmy, a na gest Sterna podniósł lampę, 
wyciągając daleko ramię. Zalśniły małe żółte światełka.
—	Co to jest? — spytała szeptem stojąca obok mnie Muriel. 
Odbite światła tymczasem znieruchomiały i chyba myślała, że gdy 
odezwie się głośnej, znów się poruszą.
Zorientowałem się, kto nam towarzyszy, ale Stern dokonał głoś-
nej prezentacji.
—	Widziałem takie stada przeczesujące ruiny Berlina. Rzucały 
się na każdy kęs, jaki wygrzebały między lejami po bombach. Czę 
sto atakują najsłabszego i zżerają go. Widziałem, jak zaatakowały 
nawet samotne dziecko. — „Dziedzgo". — Jeśli są głodne, musimy 
mieć się na baczności.
on
Zmierzyłem go spojrzeniem, po czym odwróciłem się do dziw-
nych żółtych ślepi, które błyszczały jak podwójne księżyce na czar-
nym aksamitnym niebie. Nikt się nie poruszył, ani one, ani my.
Potter nagle wyjął z kieszeni latarkę i oświetlił drugą stronę 
szerokiej jezdni, oślepiając sparszywiałą sforę potężnym snopem 
światła. Ani drgnęły w ostrym blasku — najbardziej żałosna banda 
kundli, jaką można by ujrzeć: sama skóra i kości. Czaiły się, zgar-
bione, chyląc łby, ich sierść była wyschnięta i sklejona. Odpowia-
dały nam spojrzeniem pełnym jadu, rozdziawiając pyski, by zade-
monstrować żółte kły.
Być może w cieniach lub za tramwajami kryły się jeszcze na-
stępne, ale ja naliczyłem siedem. Najbliższy zniżył paskudny łeb i 
zaczął nim huśtać w górę i w dół, ujadając cicho. Nasz widok nie 
sprawił mu radości i, biorąc pod uwagę to, co ludzkość wyrządziła 
tej planecie, nie mogłem mieć do niego pretensji. Jeden z jego 
kumpli przyłączył się, tyle że nie kiwał łbem. Zmarszczył za to pysk 
i obnażył więcej zębów. Ujadanie przeszło w warkot i gęsty strumyk 
śliny pociekł na betonową nawierzchnię. Ale bardziej zaniepokoiła 
mnie piana, którą toczył.
Te zwierzęta chorowały, i to nie z wygłodzenia. Oczywiście, były 
wychudzone, kości sterczały im pod skórą jak narzędzia w płó-
ciennej torbie, ale nie odżywiały się marnie, żrąc koszmarne poży-
wienie — i nie chciałem się zastanawiać, jakie ono było. Każde z 
nich emanowało szaleństwem, czymś zaraźliwym, roznoszonym 
przez żywych na tym wielkomiejskim pustkowiu.
— Idźmy dalej — zachęciłem resztę. Mówiłem cicho i spokojnie, 
trzymając sforę na muszce. — Po prostu oddalmy się, ładnie, 
grzecznie, bez wrzasków i podskoków. Nie drażnijmy ich.
Ruszyliśmy gęsiego. Potter na przedzie, jaz tyłu, na wpół od-
wrócony, tak że nadal celowałem w zwierzęta. Okrywał je welon, 
cień, w miarę jak światło stawało się coraz słabsze. Jednak pierwszy 
kundel wpełzł znów w promień światła; szedł za nami, a jego 
oszalałe wyblakłe ślepia nie przestawały mnie śledzić. Czy ślinił się 
z głodu? Czy może dlatego, że był wściekły? Wydał basowy warkot 
i kolejny pies wszedł w światło. Nastroszył sierść, postawił
uszy. Pojawił się następny — wbiegł szybko na środek drogi obok 
poprzednich dwóch. Przysiadł na zadzie, zmierzył mnie wzrokiem i 
truchcikiem podbiegł jeszcze bliżej. Wyglądał równie chorowicie jak 
jego kompani, ale okazywał większą bezczelność, wcale się mnie nie 
bał. Szedł za mną w odległości kilku jardów.
Cienie w tyle zadrgały niespokojnie i kolejne osobniki wysko-
czyły do przodu. Może chciały się nam lepiej przyjrzeć, może zbie-
rały w sobie odwagę do ataku. Zaszurały kolejne łapy, nadal cicho, 
ale przebierając coraz szybciej, i po swojej lewej ręce ujrzałem psa 
zbiegającego po kręconych schodkach tramwaju, w odległości 
zaledwie kilku stóp.
Szedłem teraz tyłem z wyciągniętym prosto ramieniem, Potter i 
reszta w pewnym oddaleniu, tak że ledwo pozostawałem w kręgu 
światła, kiedy psy następowały na miękki obwód jasności. Po każ-
dym moim kroku w tył prowadzący pies wysuwał się krok przed 
siebie.
Trafiałem na takie stada podczas podróży po mieście, na wy-
głodzone zdziczałe stwory. Często wystarczała obecność Cagneya, 
żeby je odstraszyć; nie ustępował, gotowy rozprawić się z przy-
wódcą, jeśli nie ze wszystkimi. W porównaniu z nimi był w świetnej 
formie, więc wystarczyło kilka srogich szczęknięć, kilka groźnych 
wypadów i zwiewały z podkulonymi ogonami, bez względu na 
wielkość stada. Nie mogę powiedzieć, że był odważniej szy od 
innych kundli — niektórym z tych dzikusów nie brakowało za-
wziętości, którą rodzi desperacja — okazywał jednak arogancję, 
jakby był czymś od nich lepszym, rozumiecie? Nie dlatego, że był ze 
mną, nie dlatego, że miał pana, a one nie. Sądzę, że poczucie 
wyższości miał we krwi.
Spotkaliśmy się z Cagneyem w rok i kilka miesięcy po zrzuceniu 
pierwszych rakiet V-2. Spędziłem przedpołudnie na pieleniu 
warzywnika — działki na przedmieściach zawsze były popularne w 
Anglii, kawałeczki ziemi wykorzystywane pod uprawę drzewek 
owocowych lub jarzyn, a podczas wojny stały się niezbędne i władze 
oddały na ten cel kilka parków publicznych, orząc je pod rządki 
warzyw — a równocześnie szykowałem sobie lunch, gotując pu-
szkę parówek na ogniu. Puszki stanowiły podstawę mojego poży-
wienia — łatwe do znalezienia i przyrządzenia — ale musiałem 
zadbać o świeże warzywa, jeśli nie chciałem zapaść na zdrowiu. 
Unosząc wzrok znad grządki, napotkałem wzrok psa obserwującego 
mnie z pobliskiego leja po bombie.
Musicie wiedzieć, że po wybuchu krwawej śmierci żyłem sam, 
unikając szaleńców buszujących po mieście, świadomy, że normalni 
ludzie — jeśli przeżyli — porzucili je z lęku przed wybuchem 
epidemii albo mając dość widoku trupów, ale ten kundel wpadł mi w 
oko. Jasne, wkoło było pełno bezdomnych zwierząt, nie tylko psów. 
Koty, kurczaki — na nieszczęście dla tych drugich, kiedy nawinęły 
mi się pod oczy, czekał je rychły koniec — świnie
—	no, ze świniami było podobnie, jeśli udało mi się je złapać — 
konie. Zauważyłem też kilka krów wałęsających się ulicami. Nie 
licząc koni, które wypinałem z zaprzęgów, i okaleczonych zwierząt, 
których mękę skracałem, nie zwracałem uwagi na inne stworzenia 
czy ptaki, a one przeważnie nie zawracały uwagi na mnie. Och, było 
i takie stworzenie, na widok którego wolałem się skryć. Raz w 
oddali dojrzałem leoparda pokonującego susami Regent Street
—	raz tylko i nigdy więcej — i nie pchałem mu się pod ślepia, bo 
może miałby ochotę na świeże mięso. Jak już wspomniałem, lon-
dyńskie zoo ewakuowało większość swoich podopiecznych z po-
czątkiem Blitzu, niektóre nawet uśmiercono, więc nie wiedziałem, 
skąd wziął się tamten wielki kot. Wciąż nie wiem.
No cóż, musiałem czuć się bardzo samotny tamtego dnia, bo 
zawołałem psa. Był jednak ostrożny. Postawił ucho, przekrzywił łeb, 
ale wciąż siedział. Chyba potraktowałem to jak zabawę, jak 
wyzwanie, ja i gotujące się mięso przeciwko psiej podejrzliwości. 
Wyglądał na bardzo przejętego, siedząc wśród ruin spłaszczonych 
domów, jeżyn i bzu przebijających się przez skorupę wyschniętej 
ziemi, powojów zabarwiających wszechobecną szarość, ale przejęcie 
dotyczyło raczej nęcących aromatów dolatujących z puszki niż mnie. 
Zauważyłem już, że wszystkie zwierzęta, które przeżyły, 
odzwyczaiły się od ludzi, podejrzewając ich — a przynajmniej mnie 
— ze jesteśmy w jakiś sposób odpowiedzialni za wielki
krach. I kto mógłby mieć o to do nich pretensje? Ale brzuch tego 
wycieńczonego rudego kundla był gotów wybaczyć wszystko, bo 
chociaż zwierzak trzymał się na dystans, to łapał wiatr i unosił łapę, 
jakby z własnej woli chciał zrobić krok w moim kierunku. Wtedy coś 
się zdarzyło.
Dzień był ciepły, początek roku, chyba maj. Zima czterdziestego 
szóstego była naprawdę wredna (chociaż ani w połowie tak wredna i 
przerażająca jak następna), wymroziła większość upraw działkowych 
oraz pozbawiła życia słabsze zwierzęta, było więc oczywiste, że 
kundel ma za sobą ciężkie przejścia. Ten stary wiarus o sterczących 
żebrach i nicowanym futrze wyglądał na mocno doświadczonego 
przez los, i kiedy wyjąłem z puszki dymiącą parówkę, jego 
zainteresowanie wzrosło niebotycznie. Ostudziłem parówkę, 
przerzucając ją z ręki do ręki, przełamałem i uniesiona łapa psa 
dotknęła nieśmiało ziemi, robiąc pierwszy krok w moim kierunku. 
Uśmiechnąłem się z zadowoleniem, ale uśmiech zastygł mi na 
ustach, kiedy coś czarnego i strasznego spadło z nieba na grzbiet psa.
Nie wiadomo, skąd sfrunął ptak. Niebiosa były bez skazy, ani 
chmurki na horyzoncie, dmuchał jedyne łagodny wietrzyk. Pies 
został tak samo zaskoczony jak ja. To było wielkie ptaszysko, czar-
ne, brzydkie, skrzydła o rozpiętości co najmniej trzech stóp. Cho-
lerny wielki gawron ze szponami niczym haki i czarnym potężnym 
dziobem ostrym jak nóż. Te szpony zagłębiły się w ciało biednego 
kundla, a dziób grzmotnął w łeb. Pies zawył, ale stawił opór, wy-
kręcił się, usiłując dosięgnąć napastnika zębami. Jednak krew już 
tryskała z rannego grzbietu i szczęknięcia mieszały się z piskami.
Nie zawsze miałem przy sobie tylko colta; o półokrągły dach 
zasypanego schronu wspierał się mój karabin snajperski lee enfield, 
zabrany z baraków wojskowych w innej części Londynu. Służył do 
zabijania świń i kurcząt; zastrzeliłem nawet dziwną wiewiórkę w 
parku. Sięgnąłem po niego. Nie zdążyłem jeszcze zmierzyć się do 
strzału, a kolejne trzy gawrony zaatakowały psa.
Byłem zaskoczony i wstrząśnięty. Skąd się, do diabła, wzięły i 
dlaczego dobrały do tego nieboraka? Wstrzymałem oddech i wy-
celowałem w jednego z ostatnich przybyszów, ponieważ pierwszy 
tak splątał się z ofiarą, że nie mogłem go namierzyć. Wbił dziób w 
psią łapę, szarpał i kręcił łbem, starając się obalić ofiarę, podczas 
gdy pozostali pikowali, kiedy się tylko dało, wyrywając z psa mięso 
do kości. Nacisnąłem cyngiel spokojnie i z satysfakcją, nieczuły na 
całe zamieszanie. Kolba kopnęła mnie w ramię.
Huknęło. Trafiony ptak zamienił się w kawał ścierwa, a jeden z 
jego kompanów odleciał, skrzecząc na alarm. Kierował się pewnie z 
powrotem, tam, skąd przyfrunęli, diabli wiedzą skąd. Pozostałe dwa 
ptaki tak były zajęte swoją robotą, że nie zwracały na nic uwagi.
Tymczasem ich ofiara przewracała się po ulicy, próbując zrzucić 
gawrona uczepionego grzbietu, gryzła i warczała, ale nie miała już 
siły szczekać. Wychudłemu psisku nie brakło ikry, ale bardzo 
potrzebował pomocy.
Następny strzał trafił w skrzydło i rozrzucił w powietrzu czarne 
pióra, ogłupił ptaka, ale zadał tylko lekką ranę. Zaczął skakać. 
Dopiero teraz przekonałem się, jak są wielkie. To nie były gawrony 
ani wrony. Miałem przed sobą gigantycznych przedstawicieli ro-
dzaju: kruki. Zawsze myślałem, że zamieszkują góry, bagna, czy też 
morskie urwiska, ale nie powinienem być zaskoczony ich widokiem; 
od przyjścia krwawej śmierci wszystko się zmieniło. Może oczyściły 
już swoje łowiska z wszystkich drobnych ssaków, żab, jaszczurek, a 
także padłych owiec. Wtedy przypomniałem sobie, że widziałem już 
kiedyś w Londynie ptaki z tej rodziny, na długo przed spadnięciem 
rakiet z krwawą śmiercią; byłem jednak akurat zbyt zajęty, żeby 
sobie uświadomić gdzie.
Wycelowałem kolejny raz i odstrzeliłem rannemu ptakowi łeb.
W ten sposób został mi do załatwienia tylko jeden. Wyglądało na 
to, że będzie go najtrudniej ustrzelić. Podszedłem na skraj ulicy.
Pies stawiał dzielny opór, ale nie miał szans na równą walkę. 
Ukląkłem na kocich łbach, owinąłem pas karabinu wokół ramienia, 
odciążając kolbę, zrobiłem wydech i wycelowałem. Broń zastygła. 
Wiedziałem, że kula minie psa o włos, ale do diabła z tym, gdybym
nie trafił ptaka, a ugodził jego ofiarę, zrobiłbym kundlowi przysługę. 
Bez wahania nacisnąłem cyngiel.
To był celny strzał, prosto w pierś, i ptak, nadal wczepiony w psi 
grzbiet, kilka sekund machał jak oszalały skrzydłami, nieżywy, 
zanim jeszcze dotknął podłoża. Ale psu i tego było mało; rzucił się 
na ścierwo, oderwał mu łeb, a potem włóczył ptaka po ziemi, 
potrząsając nim jak lalką i podrzucając w powietrze, zanim nie stracił 
resztek sił. Odszedł kilka jardów w bok i osunął się na ziemię. 
Złożywszy łeb na łapach, ze znużeniem spozierał na resztki 
przeciwnika.
Odłożyłem karabin i poszedłem w stronę dyszącego psa, chcąc 
sprawdzić, czy go nie opatrzyć. Gdy się zbliżyłem, poderwał się i 
odbiegł, cały czas oglądając się w tył. Gdy tylko się wycofałem, 
natychmiast się położył, tym razem mając na oku mnie, nie pierzaste 
ścierwo. Wróciłem do lunchu i podejrzewam, że woń gotowanych 
parówek była nieodparta, ponieważ gdy odszukałem go wzrokiem, 
stał pośrodku ulicy, pokrwawiony, ale nie pognębiony, znów łowiąc 
nosem woń z puszki. Cisnąłem mu całą gorącą parówkę i zająłem się 
jedzeniem. Kiedy znów spojrzałem w jego kierunku, parówki już nie 
było.
Tak to trwało przez jakiś czas, kawałek fruwał po kawałku, każdy 
lądując bliżej niż poprzedni, aż skudlone psisko usiadło po drugiej 
stronie ogniska i razem skończyliśmy posiłek. Zabrałem go do 
najbliższego domu i obmyłem rany (w tej dzielnicy wody było pod 
dostatkiem, chociaż gdzie indziej bomby lub mrozy rozerwały 
wodociągi). Znalazłem na jego ciele kilka szram, niewątpliwy 
dowód, że niełatwo było mu przeżyć.
Tak wyglądało nasze pierwsze spotkanie. W końcu nazwałem go 
Cagney, ponieważ miał rudą sierść (niesamowite, jaki był efekt 
szorowania) i okazał się niezłym cwaniakiem, a bogata osobowość 
dawała mu prawo do ludzkiego imienia. Cagney był mieszańcem 
retrievera i Bóg wie czego jeszcze; zachował niezależność, przestając 
ze mną tylko wtedy, kiedy miał na to ochotę, znikał na całe dnie, 
czasem tygodnie, zawsze odnajdując mnie w moich kryjówkach 
rozrzuconych po całym mieście, kiedy tylko je zlokali-
zował. Wydaje mi się, że pasowaliśmy do siebie jak ulał, a jeśli 
bywał urażony moimi napadami złego humoru i gderaniny na świat 
w ogóle, a na niego w szczególności, nigdy się długo nie dąsał. Gdy 
rozklejałem się i użalałem nad sobą, najzwyczajniej zostawiał mnie 
mojemu losowi, unikając krępującej sytuacji. Nie znałem jego 
przeszłości i on nie znał mojej. Utrzymywaliśmy chłodną rezerwę, 
obawiając się, jak sądzę, że jutro ten drugi może zniknąć na dobre. 
Teraz, kiedy wychudzona sfora pełzła ku mnie z ciemności, śliniąc 
się łakomie, ucieszyłbym się, mając Cagneya u boku.
—	Hoke...? Jesteś tam? — Przynajmniej Cissy nie zapomniała o 
mnie. Jej głos odbił się echem od ścian i psy zawahały się.
—	Idź dalej — doradziłem jej. I niebawem zastosowałem się do 
własnej rady, przyłączając się do reszty, która zaciskała ręce na 
uszach i krzywiła się z bólu.
A psy? Och, tak, psy. Załatwiłem pierwszego i najgroźniejszego 
dwoma strzałami w łeb; wystrzały zahuczały jak grom w zamkniętej 
przestrzeni. Idąc za radą mojego starego instruktora, zaraz po 
pierwszym strzale posłałem kolejny, dla pewności. Nie jest to 
konieczne, kiedy posługujesz się karabinem, ale broń krótka nie ma 
wielkiej mocy obalającej i nigdy nie można być pewnym, czy 
pierwsza kula poskutkuje.
Pies wyskoczył w powietrze i runął jak kamień, nie zadrgał, nie 
zaszczekał, a sfora znikła w pustce, uciekając przed hukiem, jakby ją 
diabli gonili. Wiedziałem, że powróci, i to szybko, gdyż teraz miała 
ciepły posiłek: jednego z pobratymców.
W uszach dzwoniło mi od wystrzału i chociaż widziałem po-
ruszające się usta Cissie, nie słyszałem ani słowa. Nagle oblało mnie 
światło potężnej latarki strażnika i nie tylko nie słyszałem, ale 
przestałem też cokolwiek widzieć.
Zasłoniłem oczy dłonią i powiedziałem, żeby przestał mnie 
oślepiać.
Jeśli też był ogłuszony, pewnie zrozumiał, w czym rzecz, po 
mojej gniewnej minie. Światło zgasło i pozostał tylko łagodny blask 
parafinowej lampki. Zanim dotarłem do Muriel, dzwonienie w 
uszach ustało i znów słyszałem ich głosy.
—	Przecież to wykluczone, żeby psy się na nas rzuciły — po-
wiedziała, jak to ona, niezwykle grzecznie i spokojnie.
—	Świat się zmienił — rzekłem do wszystkich, nie tylko do niej. 
— Już nie można ufać zwierzętom. Większość jest w połowie dzika, 
a reszta całkiem dzika. I są też bardzo wygłodniałe.
Cissie odtykała sobie uszy.
—	Mogłeś nas ostrzec, że będziesz strzelał.
—	Jasne. Przepraszam. Następnym razem dam ogłoszenie w 
gazecie.
Minąłem ją, potrącając lekko, i zabrałem strażnikowi latarkę. 
Włączyłem ją i oświetliłem sobie drogę. Nie obchodziło mnie, czy 
idą za mną, chciałem tylko wyrwać się na dwór i odetchnąć świeżym 
powietrzem.
Tunel zakręcał długim łagodnym łukiem i niebawem trafiliśmy na 
masę różnych pojazdów, samochodów i ciężarówek, taksówek, 
rowerów i nawet wózek inwalidzki (nie przyglądaliśmy się zbyt 
pilnie kupce łachmanów w środku). Kierowcy i pasażerowie mylnie 
uznali kiedyś, że znajdą bezpieczeństwo pod ziemią, tak jak ludzie, 
którzy uciekli do stacji metra. No cóż, byli w błędzie. Wszyscy 
byliśmy w błędzie. Każdy osioł, który myślał, że Dobro zawsze 
zwycięża Zło, i który poszedł na wojnę, żeby to udowodnić, był w 
błędzie. Nie mogłem zrozumieć — wtedy i wiele razy wcześniej — 
jak to się ma do idei tak zwanego „łaskawego" Boga.
Wlokłem się, kulejąc coraz bardziej, tak wyczerpany psychiczne i 
fizyczne, że obrażenia i potłuczenia wydawały mi się cięższe niż w 
rzeczywistości. Było mi obojętne, czy inni podążają za mną czy nie, 
miałem tylko jeden cel: zobaczyć światło dnia, zanim nogi odmówią 
mi posłuszeństwa. Stopniowo przestawałem myśleć o czymkolwiek, 
eliminując wszystko, co nie wiązało się z marszem do wylotu tunelu.
To znaczy eliminując wszystko poza jednym. Nie mogłem prze-
stać myśleć o tym, kiedy i jak zabiję Niemca.
7
Wyszliśmy na ulicę dochodzącą do Waterloo Bridge umęczeni i 
obolali. Musieliśmy osłaniać oczy przed ostrym światłem słońca, 
które pojawiło się znienacka. Byliśmy cali brudni, czarni od stóp do 
głów, nawet Potter, i chociaż wzniesienie było całkiem łagodne, 
ciężkie jak ołów nogi ledwo się poruszały. Oddychaliśmy z trudem, 
a stary strażnik ciężko rzęził, kiedy dotarliśmy do ulicy.
Dziewczęta osunęły się na nawierzchnię, kierując twarze ku niebu 
jak czciciele słońca po długiej, ostrej zimie, natomiast Potter zdjął 
hełm i otarł czoło wymiętą chusteczką. Mruczał coś pod nosem, 
narzekając chyba na lumbago, i masował sobie krzyż, tak że 
zrozumieliśmy, co mu doskwiera. Stern stał z dala od innych, od-
dychał głęboko, oczyszczając płuca z cuchnącego, zabrudzonego 
sadzą powietrza, którego nałykał się w tunelach. Zostawiłem wszyst-
kich i podszedłem do balustrady. Wsparty na łokciach spojrzałem ku 
wielkiemu skrzyżowaniu Strandu i Aldwych. Tunel tramwajowy, 
który zbudowano z myślą o rozładowaniu korków, zaczynał opadać 
w środku ulicy prowadzącej na most i szedł łukiem pod ziemią, 
prostował się i wyłaniał znowu na powierzchnię w Kings-way. Na 
skrzyżowaniu panował spokój, labirynt pojazdów tworzył milczący 
chaos, przez który przedarliśmy się wcześniej. Wspierając się 
ramieniem o ostatni słupek balustrady, osunąłem się na kolano i, jak 
dziewczęta, skierowałem twarz ku niebu.
Zamknąłem na chwilę oczy, a kiedy znów je otworzyłem, zo-
baczyłem mewę na niebieskiej połaci nieba, wędrującą w dół rzeki. 
Jej upiorne nawoływanie było tak przesączone samotnością, jak jej 
wizerunek. Stęknąwszy ze znużeniem, dźwignąłem się w górę i 
przeciąłem ulicę, idąc do balustrady mostu. Chociaż małe jednostki i 
unoszące się śmieci zalegały Tamizę, jej wody błyszczały jak nigdy 
w czasie wojny; stara rzeka oczyściła się i widziałem srebrne ławice 
ryb, nie dręczone zanieczyszczeniami spuszczanymi przez ludzi i, 
tak mi się przynajmniej wydawało, nietknięte wielką plagą. Bryza 
była chłodna i uspokajająca, łagodziła grozę, która nie opuszczała 
mnie przez ostatnie kilka godzin. Tylko sflaczałe balony,
tworzące kiedyś zaporę przeciwlotniczą, kiwały się leniwie w górze, 
przypominając, że tak naprawdę nie wszystko układa się świetnie na 
tym świecie. Wróciłem do innych.
—	Słuchajcie — powiedziałem. — Musimy na chwilę zniknąć 
z ulicy, przynajmniej dopóki Czarne Koszule nam nie odpuszczą. 
Dom, w którym mam kryjówkę, nie jest daleko stąd, więc zapra 
szam tam na chwilę. Kiedy wróci spokój... powiedzmy za dzień 
lub dwa... możecie zrobić, co się wam żywnie podoba. — To 
było przeznaczone dla dziewcząt i Pottera; Wilhelmowi Sternowi 
nie było sądzone zniknąć mi z oczu.
Twarz Muriel rozjaśniła się zmęczonym, ale niemal promiennym 
uśmiechem.
—	Masz na myśli Savoy? To z tego hotelu korzystałeś, pra 
wda? — Uniosła dłonie, jakby zaskoczona tą niespodzianką, i na 
wet rozczochrana i brudna wyglądała jak księżniczka.
Ja jednak nachmurzyłem się, bo gdybym nawet puścił wolno 
Niemca — na co się nie zanosiło — ujawnienie nazwy hotelu 
przypieczętowało jego los. I jego, i Czarne Koszule ukształtowała ta 
sama forma: byli towarzyszami broni, współwyznawcami, i gdybym 
pozwolił mu swobodnie odejść, mógłby odnaleźć swoich brytyjskich 
sprzymierzeńców i przyprowadzić ich do mnie. Musnąłem czubkami 
palców zamek błyskawiczny kurtki przy kaburze pistoletu.
Stern wydawał się czytać w moich myślach, ponieważ powie-
dział szybko:
—	Z przyjemnością pójdę z tobą. Wydaje mi się, że wszyscy 
potrzebujemy odpoczynku i musimy rozważyć, co dalej.
Miał na twarzy wyraz powagi, nawet pewnej sztywności. Wzo-
rowy ochotnik. Może rzucił wzrokiem na dłoń, która nadal wisiała 
blisko kolby broni, ale zrobił to tak szybko, że nie mogłem być tego 
pewien. Wiedziałem jednak, że zauważył mój gest.
—	To byłoby cudowne, znów znaleźć się w Savoyu — mówiła 
Muriel, nieświadoma napięcia między mną i Niemcem. — Nawet 
podczas wojny można było tam dobrze zjeść i wypić. Coś eks 
cytującego! Pamiętacie zapiekankę lorda Wooltona? — Odwróciła
główkę ku Cissy. Błysk szaroniebieskich oczu zdradził, że kiedyś, w 
lepszych czasach, tańczyły w nich iskierki. — Pamiętasz, Cissie: 
ziemniaki, marchewki, grzyby, pory. Kucharz w Savoyu wymyślił to 
specjalnie dla Ministerstwa Żywności, kiedy wszystko było na te 
okropne kartki.
—	Och, jasne — odparła sucho Cissie. — Wpadałam tam prawie 
co dzień. Wiesz, z Clarkiem Gable'em, kiedy pokazywał się w 
mieście, albo z Douglasem Fairbanksem juniorem. Nawet kochany 
stary Tyron Power lubił wstawiać bajer tej swojej Annabelli, 
żebyśmy mogli potańczyć do muzyczki Carrolla Gibbonsa. Zaraz, 
zaraz, jak ta orkiestra się nazywała...? W kółko leciała w radio.
—	„The Orpheans". — Muriel nie wyczuła pełnego znużenia 
sarkazmu. — Carroll Gibbons i „Savoy Orpheans". — W jej za-
chwycie był jakiś kruchy ton, gotowy pęknąć i odsłonić bolesną 
gorycz.
—	Na litość boską, Muriel...! — warknęła Cissie. — Wiesz, 
skąd pochodzę. Wiesz, że nigdy nie odważyłabym się postawić nogi 
w tak szykownym lokalu jak Savoy, nawet gdyby było mnie na to 
stać!
—	Chciałam tylko powiedzieć... Panie w całym kraju korzystały 
z tego przepisu.
—	O tak, wy, eleganckie towarzystwo, zawsze świeciliście 
przykładem dla nas, prostaków. Rety, rety, jeśli wasza banda mogła 
zasuwać na mielonce i jajkach w proszku zapijanych byle jakim 
francuskim sikaczem, to my, chłopy, powinniśmy wydolić na cho-
lernej zapiekance starego dobrego lorda Wooltona. Niech Bóg panią 
pobłogosławi, dziedziczko, gdybym miała czapkę, zara bym zmietła 
ziemię u pani stóp.
Blask oczu Muriel przygasł. Opuściła wzrok, znużenie powró-
ciło. Powiedziała cichszym głosem:
—	Ojciec, kiedy tylko miał czas zabierał mnie na lunch do 
Sali Nad Rzeką. Zawsze piliśmy kieliszek szampana na cześć ma 
my, zanim zaglądnęliśmy do karty... -— Urwała, ale pozostała 
w tej samej pozycji, z pochyloną głową, roztargniona, jakby nadal 
przeżywała tamte wspomnienia; Cissie nagle znalazła się przy jej
kolanach, przepraszała cicho, mówiła, że straszna z niej krowa, i 
obejmowała przyjaciółkę.
Niecierpliwiłem się. Wypadało się ruszyć.
—	Woda wciąż jest — powiedziałem. Cissie uniosła głowę, 
posyłając mi nieprzychylne spojrzenie i zastanawiając się, o czym, 
do diabła, mówię. — W hotelu. Jest pod dostatkiem wody. A wan 
ny takie, że hipopotam by się zmieścił.
Myśl o kąpieli, zimnej czy ciepłej, zaraz poprawiła nastrój Cissie. 
Ogarnęła spojrzeniem brudne ręce i ramiona, spróbowała otrzepać 
zakurzone spodnie i błysk jej zębów przyćmił sadzę na za-czernionej 
twarzyczce.
—	Teraz mówisz do rzeczy — powiedziała, wstając i podnosząc 
też Muriel. — Rusz się, Mu, daj spokój z tym ponuractwem. 
Pozwolę ci wyszorować mi plecy, jeśli obiecasz, że nie będziesz 
więcej zadawać szyku. — Uściskała towarzyszkę i popatrzyła na 
mnie wyczekująco. — Powiedz, że tam są tony żarcia, nie tylko 
zapiekanka Wooltona. Umieram z głodu.
—	Jeśli nie masz nic przeciwko puszkom.
—	To na co czekamy? W brzuchu tak mi burczy, że nie słyszę, 
co mówisz.
Zerknąłem na Pottera. Wciąż sapał, niesamowicie zgrzany w 
swoim granatowym ubraniu roboczym.
—	Idziesz z nami? — spytałem. Kwaśna mina nie znikła z jego 
szerokiej spoconej twarzy.
—	Chcesz powiedzieć, że nie muszę? Mogę iść w swoim kie-
runku, jeśli tak mi się podoba?
—	Pewnie. Każdy wedle uznania.
—	Ach, tak? Dobrze wiedzieć, synu. Przypomnę ci o tym, kiedy 
następny raz wsadzisz mi lufę w brzuch. — Zakrwawioną chusteczką 
otarł potnik hełmu, a potem z godnością wsadził go na głowę, 
zapinając pasek pod jedną z fałd podbródka. — No, jako że moja 
mała kryjówka poszła z dymem, to myślę, że pozwolę sobie na 
ociupinkę luksusu. Hotel był w moim rewirze podczas Blitzu, więc 
go trochę poznałem. Zaprzyjaźniłem się z paroma osobami z 
personelu, zwłaszcza z ochotnikami z ARP i pielęgniarecz-
kami Czerwonego Krzyża. Nawet wypiłem na dachu kilka kubków 
herbatki ze strażą pożarną. To dopiero była fajna banda, mówię 
wam. Bohaterów w bród. Stary William Lawes z administracji 
skakał po dachu w futrze z szopa za dwieście gwinei, żeby się 
rozgrzać, kiedy patrolował dach. Futro zostawił jakiś Amerykanin w 
latach dwudziestych, któremu nie wystarczyło na zapłacenie ra-
chunku, tak mi powiedzieli. — Parsknął krótkim, nostalgicznym 
śmieszkiem, a potem znów spoważniał. — Pewnie, jak znów nadleci 
ten szalony lotnik, możemy dać nura do suteren, do Sali Lincolna.
Zanim mogłem coś powiedzieć, wtrąciła się Cissie.
—	O czym wy mówicie? Jaki szalony lotnik?
—	Co? No, wiesz, o kogo mi chodzi. — Potter spojrzał na nią, 
zaskoczony.
—	Jakiś czas nie było go w Londynie — wyjaśniłem szybko, 
chcąc jak najszybciej ruszyć w drogę. Nostalgia i światło słońca to 
fantastyczne sprawy we właściwym czasie, ale nie w tej chwili; 
nadal groziło nam niebezpieczeństwo. Jednak Potter zdenerwował 
się.
—	Myślicie, że noszę ten mundur dla zabawy?
Cissie i ja wlepiliśmy w niego wzrok. Stern, stojący za Potterem, 
również okazał zaciekawienie.
—	Będę pełnił swój obowiązek aż do odwołania — ciągnął 
Potter. — Nikt mnie jeszcze nie zwolnił i będę robił to, co mi 
przykazano. Wiecie, my, starzy, możemy się jeszcze do czegoś 
przydać. Możemy służyć królowi i krajowi tak dobrze, jak każdy 
inny.
Prawdopodobnie nie powinienem być tak zaskoczony — ten 
nieborak mieszkał w podziemnym bunkrze przez ostatnie trzy lata, 
wynosił trupy, robiąc miejsce dla siebie, kiedy równie dobrze mógł 
znaleźć lokum w każdym innym punkcie miasta. Mógł nawet pójść 
siadem innych, którzy przeżyli, i uciec na wzgórza otaczające Lon-
dyn albo dalej od najgorszych jatek, które stale przypominały, co 
uczyniliśmy sobie nawzajem. Ten facet był wariatem, bez dwóch 
zdań, ale niegroźnym wariatem; nie wydawało się, żeby mógł wy-
rządzić jakąś' krzywdę — przynajmniej na razie — a poza tym nie 
zapomniałem, że uratował nam życie.
—	Dobra, ruszajmy się — powiedziałem, nie chcąc tracić wię 
cej czasu.
Cissie wprost paliła się, żeby iść, nawet Muriel wzięła się w garść.
—	Zostaniesz z nami? — spytała Sterna, który nadal trzymał 
się trochę na uboczu.
Jego blade oczy objęły nas wszystkich.
—	Oczywiście. To znaczy jeśli nikt nie ma nic przeciwko temu. 
Potter odwrócił się ku Niemcowi.
—	Ten gość to zagraniczny, co nie? — rzekł podejrzliwie.
—	Daj spokój — warknąłem. Nie było czasu na nową debatę. 
Zdobyłem się na najbardziej przyjacielski ton, na jaki było mnie 
stać. — W porządku, Willy, na razie trzymamy się razem. — (Jak 
by miał wybór). Zwróciłem się do reszty: — Po drugiej stronie 
są schody do Embankment. Hotel jest przecznicę dalej.
Nasze buty zastukały głucho na osłoniętych dachem schodach i 
chyba nikomu nie spodobało się, że znów znalazł się w mroku. Ale 
nie trwało to długo i u stóp schodów zatrzymałem naszą grupę.
—	O co chodzi? — szepnęła Cissie, otwierając szeroko oczy 
i wyglądając na ulicę ponad moim ramieniem.
Położyłem palec na ustach i dziewczyna ucichła. Wysunąłem 
głowę i szybko rozejrzałem się po otoczeniu.
Ciepłe powietrze drgało nad metalowymi dachami nielicznych po-
jazdów, które utknęły na szerokim bulwarze ciągnącym się wzdłuż 
Tamizy, ale tylko ono się poruszało. Żadnego dźwięku, nawet od-
głosu naszych oddechów. Panował nienormalny spokój. Ruszyłem 
dalej, dając znak reszcie, żeby trzymała się blisko mnie.
Widzieliśmy skromne wyjście z Savoya nad rzekę, kilkaset jar-
dów dalej przy wąskiej, lekko wznoszącej się uliczce i mały za-
rośnięty park po drugiej stronie, zygzakowaty mur wzniesiony pod-
czas Blitzu, chroniący tylne drzwi i okna restauracji. Zaparkowałem 
tam kilka pojazdów: paliwa pod korek, kluczyki w stacyjce, aku-
mulatory naładowane. Dwumiejscowy MG służył do szybkiej jazdy, 
czarnym austinem — taksówką — mogłem przecisnąć się przez
każdy zator, bentley był do wygodnych przejażdżek (nie używany 
jak do tej pory) a ciężarówka — foden z silnikiem diesla — zaj-
mująca prawie całą szerokość ulicy... hm, ona była przeznaczona do 
innych celów.
Na ile mogłem to ocenić, nic nie zmieniło się od ostatniej wizyty 
trzy dni temu — nie widać było żadnych nowych pojazdów, a tablica 
ustawiona między barykadą i murem hotelu nadal broniła wejścia do 
prowizorycznego okopu. Ale to nie znaczyło, że nieprzyjaciel nie 
czai się wewnątrz samego budynku i nie czeka na mój powrót. Do 
dzisiejszego ranka faszyści nie odkryli żadnej mojej kryjówki, więc 
byłem wyjątkowo ostrożny. Hubble intensyfikował poszukiwania, 
nie było co do tego wątpliwości, i nie musiałeś być Einsteinem, żeby 
zgadnąć dlaczego. Mówiłem to już wcześniej — czas kurczył się 
jemu i jego bandzie złodziei krwi. Oczywiście, dzisiaj miał jeszcze 
jeden powód, żeby przyspieszyć polowanie — odkrył, że w mieście 
są jeszcze trzy inne chodzące banki krwi.
Po długim pobycie pod ziemią słońce paliło nas i niebawem 
koszula na moich plecach przemokła od potu. Na otwartej prze-
strzeni byłem bezbronny i wystraszony, tak że pociłem się dodat-
kowo, ale niebawem dotarliśmy do barykady. Odsunąłem sklejkę i 
wskazałem reszcie, że ma wejść do środka. Rozejrzałem się po raz 
ostatni i ruszyłem za nimi. Zablokowane drzwi obrotowe do holu nie 
chciały się ruszyć. Cissie męczyła się z nimi, gdy ja wszedłem 
przeszklonym bocznym wejściem.
Pozostali tłoczyli się za mną, nerwowo rozglądając się po cias-
nym holu z nisko wiszącym sufitem. Muriel podeszła prosto do 
krótkich schodów i zerknęła w górę. Cissie wreszcie wynurzyła się z 
obrotowych drzwi, jej wściekłe spojrzenie powiedziało mi, że 
powinienem ją ostrzec. Po uldze na twarzach innych zgadłem, ze są 
zadowoleni, nie widząc stosów wyschniętych trupów. Nie miałem 
zamiaru wyprowadzać ich z błędu, przynajmniej nie tam i nie teraz. 
Mnóstwo gości się nie wypisało, ale poroznosiłem ich, żeby nie 
pchali się pod oczy, również personel; posprzątałem pokoje, klatki 
schodowe i korytarze, których używałem. Podobnie
jak strażnik, uznałem, że co z oczu to z serca. Musiałem jednak 
przestrzec tych ludzi, ponieważ pewne obszary były nietknięte.
—	Trzymajcie się mnie i nie wsadzajcie nosa do zamkniętych 
pokoi — powiedziałem. — Nie bylibyście zachwyceni widokami. 
Jeszcze jedno... — przerwałem, czekając, aż skupią na mnie uwagę. 
— Będziemy musieli przejść przez różne części budynku. Gdzie 
niegdzie możecie zostać wytrąceni z równowagi. Na nieszczęście, 
nie ma innej drogi...
Muriel zadrżała i odwróciła się od schodów. Cissie skrzyżowała 
ramiona na piersiach, jakby chłodny powiew trafił tu za nią z ulicy.
—	Myślałam, że hotel będzie pusty — zamruczała Muriel. — 
Nie zdawałam sobie sprawy... — Jej głos się zaostrzył, a do holu 
wpadało wystarczająco światła z dworu, by w jej oczach zauważyć 
zaskoczenie i ciekawość. — Dlaczego zdecydowałeś się na takie... 
na taką kostnicę? Przecież jest tyle pustych domów.
Minąłem ją, idąc ku schodom.
—	Po pierwsze, to jeden z niewielu bezpiecznych budynków, 
łaskawa pani, a po drugie, dobrze go znam.
—	Nie rozumiem.
Na trzecim stopniu odwróciłem się i spojrzałem na nią.
—	Czy słyszałaś kiedyś o Pierwszej Amerykańskiej Eskadrze 
„Orzeł"?
Skinęła powoli głową, ale się nie odezwała, przeciwnie niż Potter.
—	Jankesi i Kanadyjczycy, którzy nie mogli się doczekać ofi-
cjalnego wypowiedzenia frycom wojny przez ich kraje.
—	Wcześniej weszliśmy do walki, u boku RAF-u, kiedy po-
trzebowaliście każdego pilota — powiedziałem, zbyt zmęczony na 
pełne wyjaśnienie, ale gotowy zaspokoić ciekawość dziewczyny, 
jeśli to miałoby ruszyć ją z miejsca. — W tym hotelu urządziliśmy 
naszą nieoficjalną kwaterę główną. Numer 618-619. Piliśmy, uwo-
dziliśmy, graliśmy w pokera, robiliśmy, co się dało, byle tylko nie 
myśleć o zadawaniu śmierci i narażaniu się na nią za kilka godzin. 
Bar Amerykański był naszym wodopojem, chociaż nie pamiętam, 
żeby któryś z nas zapłacił za drinka. Do diabła, przesiadywaliśmy 
nawet z korespondentami wojennymi w Barze Ticha. — Nie opo-
wiedziałem im o Sally, o tym, jak zalecałem się do niej, jak na mnie 
przyszła kolej robić wrażenie, kiedy ona już pokazała mi 
wspaniałości w mieście, gwiżdżąc na zniszczenia wojenne, jak się 
kochaliśmy i jak na rok przed uderzeniem ostatniej V-2 wzięliśmy tu 
ślub, w kaplicy hotelu Savoy. Naszym apartamentem nowożeńców 
był numer 318-319, ale hotel obciążył nas jak za zwykły pokój i 
dorzucił w prezencie ślubnym szampan i kwiaty. Nie wyjaśniałem 
tego, ponieważ nie było czasu i sensu. Poza tym ci ludzie nic dla 
mnie nie znaczyli — nie miałem wobec nich żadnych planów. Z 
wyjątkiem Niemca. Co do niego miałem pewien plan. Chciałem, 
żeby trochę pocierpiał, zanim wyzionie ducha, ale byłem zbyt wy-
czerpany, żeby zagrać tę kartę. Zależało mi na tym, żeby wykań-
czając fryca, być w pełni sił. Niech to szlag, zależało mi na tym, 
żeby zrobić to z całym ceremoniałem.
—	Więc dlaczego tu stoimy? — spytała Cissie, patrząc to na 
mnie, to na pozostałych. — Mówiłeś, że tu jest woda, czy tak? 
I pewnie bar jest otwarty na okrągło, prawda? To na co czekamy?
Podeszła do mnie na schody, a gdy nadal się nie ruszałem, 
myślami będąc gdzie indziej, popędziła mnie słowami:
—	Dla mnie dżin i tonik, mało toniku, dużo dżinu. Hej, panie 
pilocie zabijako, słyszał pan? Dziewczyna może tu umrzeć z pra 
gnienia. — Jej parodia Mae West była dość poślednia — może 
z winy histerycznego tonu — ale otrząsnąłem się ze smętnego na 
stroju. Przynajmniej na chwilę.
Poprowadziłem ich na kolejną kondygnację, przez foyer w stylu 
artdeco, z zakurzonym świecznikiem i lustrem z ozdobnie trawio-
nego szkła, a potem dalej w górę mrocznymi korytarzami obok drzwi 
o wymyślnych nazwach — Jolanta, Mikado, Czarownik, Gondo-
lierzy — po gęstych dywanach pokrytych pleśnią. Im dalej szliśmy, 
tym bardziej gęstniał mrok, aż za ostrym zakrętem zamigotała sza-
rość. Niebawem w nią wkroczyliśmy.
—	O, dobry Boże. — Muriel zakryła usta czubkami palców.
—	Jak dałeś...? — Cissie powoli odwróciła ku mnie wzrok, 
uciekając od widowiska, które mieliśmy przed sobą, od rozległego 
frontowego foyer, w którym bogaci i rozrzutni, a także ludzie in-
teresu w podróży służbowej jedli późne śniadanie czy podwieczorek, 
a może pili koktajl przed kolacją, zajmując eleganckie fotele lub 
kanapy między brązowymi marmurowymi kolumnami i egzo-
tycznymi palmami w donicach. Otoczeni byli pełnymi smaku ma-
lowidłami ściennymi, wysokimi zwierciadłami, zegarami z pozła-
canego brązu i niskimi stoliczkami zastawionymi najdelikatniejszą 
porcelaną i piętrowymi podstawkami na ciastka serwowanymi przez 
kelnerów we frakach, podczas gdy recepcjoniści w eleganckich 
spodniach i tużurkach kursowali z uprzejmym spokojem. Wojna za 
oknami była niewygodą, ale nigdy zawadą dla Savoya, obsługa na 
zwykłym poziomie, nawet jeśli budynkowi oberwało się co nieco i 
menu ograniczono do podstawowego (chociaż pełnego klasy) 
zestawu. Teraz zgniłe postaci półleżały w tych samych eleganckich 
fotelach lub rozciągały się na niskich stoliczkach pośród zgruchotanej 
porcelany, czy też leżały na dywanach okrytych gęstym kurzem; foyer 
wyglądało jak rozległe królestwo straszliwych makabrycznych 
tableawc utwardzonych przez śmierć, rośliny zredukowane do 
wyschniętych łodyg, świeczniki szare od kurzu, ludzie zmienieni w 
wysuszone strąki. A za tym wszystkim, za otwartymi drzwiami 
majestatycznej restauracji wychodzącej na park i rzekę, otwartej 
podczas mrocznych lat tylko w porze zwyczajowo serwowanego 
lunchu, jeszcze raz ten sam widok, tym bardziej groteskowy z racji 
ostrego oświetlenia, słonecznego blasku wpadającego przez 
panoramiczne, przekreślone taśmą okna. Cissie odwróciła oczy, 
patrząc na mnie z... Z czym? Nie ze zdumieniem i ciekawością 
Muriel, kiedy wkroczyliśmy do tego budynku. W takim razie ze 
zgrozą? Zgrozą i czymś jeszcze. Rozczarowaniem — to było 
najbliższe prawdy. Mogła skończyć słowami: „Jak dałeś radę żyć w 
takiej trupiarni i pozostać przy zdrowych zmysłach?"
No cóż, łaskawa pani, nie twierdziłem, że mam wszystkie klepki 
na swoim miejscu.
Jednak nie powiedziałem tego głośno. Po prostu miałem dość 
zawracania mi głowy. Przestałem się przejmować zdumieniem w 
migdałowych oczach i pytaniami wiszącymi w powietrzu.
—- Tymi schodami — rzekłem, przechodząc na prawo, ku
"1
majestatycznemu westybulowi i holowi wejściowemu, czując na 
plecach ich wzrok i niesmak. Nie zwolniłem kroku. Podążyli za mną, 
jak potrzebujące przywódcy wystraszone stado owiec.
Zaprowadziłem ich szerokimi schodami w górę, na antresolę 
wychodzącą na westybul, potem wysokim korytarzem ku klatce 
schodowej obok martwej windy. Po drodze, nie zwalniając tempa, 
zajrzałem przez otwarte drzwi, sprawdzając, czy ukryty tam mo-
tocykl Velocette Mk II nadal stoi. Krył się w cieniach jak jakiś 
wielki bajkowy owad. Pełny bak, naoliwiony silnik, ani plamki rdzy, 
świece czyściutkie, cały w świetnym stanie, wyszykowany, gotowy 
do szybkiego startu, i na ten przelotny widok coś zakłuło mnie w 
trzewiach. Pewnie odezwała się nagła ochota, żeby wyrwać się 
stamtąd, ach, wskoczyć na tę maszynę, wyprysnąć na pełnym gazie z 
hotelu i uwolnić się od ciężaru obecności tych ludzi. Ani ich nie 
chciałem, ani nie potrzebowałem; wchodzenie w związki z ludźmi 
tylko powiększało mój żal.
Wyczerpanie zgasiło ten impuls, zanim się rozpanoszył (poza tym 
nie zapomniałem o Sternie ani o tym, dlaczego chciałem go widzieć 
przy sobie) i szedłem dalej.
Wspinaliśmy się noga za nogą i zanim dowlekliśmy się na trzecie 
piętro, nasz rządek się rozciągnął. Nie czekając na resztę, wyszedłem 
na ponury korytarz, zatrzymałem się u jego końca i czekałem przy 
ostrym zakręcie w lewo.
Niemiec dotarł ostatni i przez chwilę zastanawiałem się dlaczego. 
Był o wiele silniejszy od pozostałych, czyżby więc sprawdzał 
ewentualne drogi ucieczki, zaglądał do pomieszczeń przy mijanych 
podestach, szukał drogi przeciwpożarowej? Do diabła, miał do tego 
prawo. Jednakże w chwili, którą miałem wybrać, nic nie mogło mu 
pomóc.
Odwróciłem się do nich plecami i szybko przekręciłem klucz w 
drzwiach apartamentu 318-319.
8
W ich oczach tak musiał wyglądać Sezam — Sezam pełen gra-
tów, puszek z jedzeniem, kartonowych pudeł i broni, wszelkiego 
rodzaju towarów mogących się przydać w mieście, w którym ku-
powało się za darmo, ale nikt już nic nie produkował, i w którym 
żądni krwi bandyci —jak najdosłowniej — buszowali na pustych 
ulicach, tak że zakupy bywały ryzykownym zajęciem.
Mój zagracony apartament niewątpliwie stracił nieco ze swojej 
elegancji i było w nim o wiele mniej miejsca niż wtedy, kiedy się do 
niego wprowadziłem. Tłoczyliśmy się w przejściowym pokoiku 
między sypialnią i salonem, bałagan napierał ze wszystkich stron. Po 
prawej mojej ręce, w drzwiach marmurowej łazienki, stała ręczna 
pompa przeciwpożarowa, podłączona do na wpół pełnej wanny (do 
czego taka pompa przydałaby się w razie prawdziwego pożaru, to 
sprawa dyskusyjna, ale przynajmniej ułatwiłaby mi dotarcie do 
korytarza). Pastelowe ściany obu pomieszczeń ginęły prawie cał-
kowicie za krzyczącymi etykietami puszek i słoików i tylko wielkie 
łoże było wolne od nieporządku zalegającego ten mój azyl, mój 
labirynt; bałagan panował wszędzie: stosy rzeczy piętrzyły się na 
fotelach i toaletkach, przed zwierciadłami, na kanapie leżał niezły 
wybór broni krótkiej i kartonów z amunicją, dubeltówka opierała się 
o biurko. Pudła z zawartością, której nawet nie pamiętam, wyglądały 
z otwartej szafy ściennej. Radio skazane na wieczne milczenie stało 
na zastawionym czasopismami i książkami stoliczku przy fotelu, a na 
wyrafinowanym biurku z epoki Ludwika XVI pysznił się mój 
gramofon na korbkę, obok zakurzony stos płyt. Bing Crosby nadal 
spoczywał na talerzu.
Dziewczyny już przeszły się po pokoju, wsadzając wszędzie 
nosy, zupełnie jak dzieciaki z kartkowej epoki w sklepie ze sło-
dyczami. Nie wiem, czym karmiły się przez ostatnie trzy lata, ale 
podziw, jaki miały w oczach, zdradzał, że ich kuchnia musiała być 
niezwykle monotonna. Muriel obejrzała się, posyłając mi uśmiech, i 
podeszła do komódek pod ścianą, na których piętrzył się stos puszek. 
Wyjęła jedną, przez co cała piramida zakołysała się, gro-
żąc upadkiem; jednak po chwili zastygła i Muriel mogła przeczytać 
nalepkę.
.— „Pudding z sosem jajeczno-mlecznym" — powiedziała za-
chwycona.
Cissie zachichotała i dotknęła palcem innej puszki.
.— „Wyśmienite paszteciki z rybnym nadzieniem" — przeczytała 
na głos i natychmiast zainteresowała się kolejnymi artykułami. — 
;Pudding Pani Peek". „Groszek kawalerski". Rany, brzoskwinie...
—	Mleko w proszku dla niemowląt...? — Muriel pytającym 
tonem odczytała nalepkę z innego stosu.
—	Patrz. — Znów Cissie. — Ma kawę. Trzy pełne butelki 
„Kempingowej kawki".
—	Gotowe jajka. — Muriel. — Aaach, całe jajka w proszku.
—	Wszystko, co wpadło mi w ręce — wtrąciłem, zaczynając 
cieszyć się ich uciechą.
—	Mielonka. O rety, masa mielonki. — W głosie Muriel był 
zawód, ale bez trudu zgadłem, że żartuje.
—	I płatki śniadaniowe — powiedziała szeroko uśmiechnięta 
Cissie po obejrzeniu całego pokoju. — Napoje w proszku, biszkopty, 
ciastka w marcepanie. Nie ma szans, żebyś zgłodniał, jankes. — 
Zaczerpnęła oddechu. — A tam świeże jarzyny? — spytała, 
wskazując palcem.
—	Leżą dopiero niecały tydzień — zapewniłem ją. — Sam je 
wyhodowałem w jednym z moich warzywników. Po ostatniej zimie 
nie było to łatwe.
Brała do ręki ziemniaki i oglądała je po kolei.
—	Kiedy wszyscy uciekli z sanatorium albo umarli, same pró-
bowałyśmy je wyhodować, ale jakoś nigdy nam nie urosły. Pewnie 
nie nadajemy się do prowadzenia gospodarstwa, ale czego się tu 
spodziewać, kiedy jedna wychowała się w londyńskim pubie, a 
druga jest córką lorda. — Wskazała przyjaciółkę. Łatwo było 
zgadnąć, która jest szlachcianką.
—	Nie chodziłyście po prowiant do miasteczka? — spytałem, 
zaskoczony.
—	Tak się bałyśmy, że nie wychylałyśmy nosa poza ośrodek
— odparła Muriel, nadal pochłaniając wzrokiem skarby wokół sie-
bie. — Ledwo odważyłys'my się zajrzeć do najbliższych domów. 
Przeważnie korzystałyśmy z zapasów sanatoryjnych. Obawiałyśmy 
się, że zarazimy się czymś od zmarłych, nawet samą krwawą śmier-
cią. Musicie zrozumieć, że nikt nic nie wiedział, nawet naukowcy 
kierujący badaniami. To prawdziwe ogórki? Podeszła do następnego 
pudła na podłodze.
—	Och, brukselka i cebula. Musiał pan się napracować, panie 
Hoke, żeby to wszystko wyrosło.
—	Wystarczy „Hoke" — poprawiłem ją i pokręciłem przecząco 
głową. — Cały mój wysiłek ograniczył się do podtrzymywania przy 
życiu kilku roślinek. To naprawdę pestka.
—	Mogę...? — Stern wszedł do salonu i wyjął paczkę cameli z 
kartonu leżącego na krześle.
Skinąłem głową i Niemiec szybko rozerwał paczkę. Wziął pa-
pierosa do ust i rozejrzał się za zapałkami.
—	Tam. — Wskazałem na półkę nad wygasłym elektrycznym 
kominkiem.
Kiedy sięgał po pudełko zapałek z mojego zapasu, przyjrzał się 
sobie w zakurzonym lustrze nad kominkiem i zmarszczył brwi. To, 
że był brudny, musiało wprawić go w niezły szok. Może święcie 
uważał, że brud nie ima się przedstawicieli jego rasy.
—	Muszę się wykąpać — oznajmił bardziej swojemu odbiciu niż 
mnie. — Mówisz, że w tym hotelu jest dużo wody? — Teraz patrzył 
na mnie, ale w lustrze.
—	Savoy ma własne studnie artezyjskie, ale pompy nie działają. 
Zbiorniki są pełne.
—	Ja pierwsza — szybko wtrąciła się Cissie. — Śmierdzę tak, że 
nie zniosę tego ani minuty dłużej.
Miałem wrażenie, że „smród" nie był słowem, którego Muriel 
często używała, zwłaszcza w odniesieniu do siebie, ale również 
kiwnęła potakująco głową.
—	Ja też chciałabym się umyć. Może potem skosztowaliby 
śmy tych pyszności. Mam wrażenie, że zaraz zemdleję, i to nie 
ze zmęczenia.
'	 Jesteście w budynku pełnym łazienek, więc nie musicie tło 
czyć się w kolejce do jednej — rzekłem do wszystkich. — Ale 
trzymajcie się tego piętra, nie rozłaźcie się.
Zauważyłem, że Niemiec zbliża się do karabinu, i moja dłoń 
powędrowała pod kurtkę, ponieważ nie wiedziałem, czego się spo-
dziewać. On jednak minął biurko, o które opierała się broń, i pod-
szedł do wysokiego okna, wychodzącego na park i Tamizę. Kotary 
były rozsunięte, ale koronkowa firanka przysłaniała widok.
Gdy uniósł dłoń, gotów rozsunąć firankę, rzekłem:
—	Zostaw. Nocą, kiedy świecę światło — wskazałem świece i 
lampy porozstawiane po pokoju — zasuwam story, a na dzień 
zawsze zostawiam firanki.
—	Ktoś może zajrzeć i się zdziwić? — spytał z namysłem i 
chociaż nie widziałem jego twarzy, wiedziałem, że jest na niej 
uśmiech. — Raczej nieprawdopodobne, nie sądzisz?
—	Nieprawdopodobne czy też prawdopodobne, nie będę ry-
zykować.
—	Przydałoby się coś golnąć. — Potter przysiadł na krawędzi 
kanapy i ocenił wzrokiem baterię butelek tłoczących się na niskim 
stoliczku. Dżin, wódka i kilka rodzajów whisky — Famous Grouse, 
Haig, Johnnie Walker i nawet stary dobry Jack DanieFs, jak również 
bourbon i żytniówka — wszystko to poddane surowemu racjo-
nowaniu podczas wojny, ale nie dzisiaj. Do diabła, był nawet sa-
voyowy specjał, szkocka lepsza nad wszystko, co piłem, a wypiłem 
niemało podczas samotnych nocy w tym mieście. Dalej stały wina: 
reńskie, mozelskie (zgadza się, niemieckie, chyba stare zapasy), 
bordo, burgundy, nawet kilka świetnych roczników. Na skraju blatu i 
pod nim kartony papierosów: Lucky Strike, Camel, Wills Cap-stan, 
Churchmans No 1 i kilka innych, na które nawet nie zwróciłem 
uwagi. Katastrofa, która dotknęła ludzi, doprowadziła mnie do tego, 
że paliłem na potęgę i folgowałem sobie w piciu.
—	Częstuj się — powiedziałem Potterowi, kiedy jego błądzący 
wzrok objął całą ofertę. — Podam ci czystą szklaneczkę.
—	Nie trza, synu, nie trza. — Stęknął z uznaniem i sięgnął po 
Grouse. — Planowałeś się zapić i zadymić na śmierć, co?
Nie czekał na odpowiedź, a mnie nie chciało się jej udzielać. 
Owinął tłustą dłoń wokół szyjki butelki i odkręcił korek.
—	Wiesz, zawsze bałem się tu wleźć po tym, jak zrzucili ostat 
nie V-2. — Przerwał, unosząc butelkę i przypatrując się złotemu 
trunkowi, zanim się napił; w drugiej dłoni trzymał hełm. — Cho 
ciaż widziałem parę razy, jak wchodzisz tu i wychodzisz, ciągle 
bałem się tego, co tu było. Gdybym zdobył się na tę odwagę, żeby 
tu wejść, pobuszowałbym z radością po Barze Amerykańskim, ale 
jakoś nie było mnie na to stać.
Pociągnął łyk, whisky zagulgotała mu w gardle.
—	Nie bałeś się wejść do schronu Obrony Cywilnej — przy-
pomniałem mu.
—	To co innego. Znałem większość tamtych ludzi. Nie miałem 
takiego pietra. Ale tutaj... elegancki świat, bogacze, nawet nasi 
przywódcy, członkowie gabinetu wojennego i tak dalej. No, nie 
wydawało mi się, żeby ktoś taki ja powinien się tu pakować. — 
Pociągnął kolejny, dłuższy łyk, otarł usta wierzchem dłoni i znów 
zmierzył mnie wzrokiem. — Pewnie wiesz, o co mi się rozchodzi.
Chyba nie wiedziałem za bardzo, ale nie byłem w nastroju, żeby 
się nad tym zastanawiać. Odwróciłem się do reszty.
—	Możecie rozlokować się w jedynkach przy tym korytarzu, ale 
nie idźcie dalej. Wszystkie pokoje po tej stronie piętra są połączone, 
chociaż drzwi pozamykano na klucz.
—	Ostrożny z ciebie człowiek, Hoke.
Stern trzymał się okna i w świetle bijącym przez firanki było 
widać, jak zniszczył sobie marynarkę i spodnie, porządne i czyste w 
chwili naszego spotkania. Miał oderwany rękaw i kieszeń, wymięty 
kołnierzyk koszuli, a jednak kiedy zaciągał się papierosem, ręką 
skrzyżowaną na piersi podtrzymując łokieć drugiej, nadal emanował 
poczuciem wyższości, lodowatą arogancją, której przywykliśmy 
oczekiwać od rasy panów. Kino i propaganda pokazały nam, jacy oni 
są, w jakim stopniu należy to do ich aryjskiej natury i nigdy, nawet 
na moment, nie wątpiłem, że to prawda.
—	Ostrożny... — ciągnął dalej i zastanowiło mnie, czy z tych
bezbarwnych oczu nie wygląda drwina — a mimo to Czarne Ko-
szule, jak nazywasz tych ludzi, mało cię nie złapały.
Zbyłem go.
.	 Czasem coś pójdzie nie tak. — Podszedłem do stolika i sięg 
nąłem po Johnnie Walkera. Był bez zakrętki, opróżniony w trzech 
czwartych. — Ale to ostatni raz — dodałem, zanim pociągnąłem 
długiego, bardzo długiego łyka.
Tego wieczoru przygotowałem kolację na dwóch przenośnych 
kuchenkach gazowych. Składała się jedynie z mielonki, groszku 
z puszki, ziemniaków oraz brzoskwini z kremem, ale pałaszowali 
wszystko, wydając okrzyki rozkoszy.
Wcześniej pokazałem im pokoje, w których mogli spać; dziew-
częta wprowadziły się obok. Potter i Stern oddzielnie, stary strażnik 
ostatni. Nie otworzyłem żadnych drzwi między pokojami. Fakt, 
że tamte pomieszczenia służą również za magazyny, spotkał się 
ze zdziwieniem, chociaż żadne nie było tak przeładowane jak moje. 
Nikt nie narzekał. Zresztą było mi to obojętne. Zostawiłem ich, 
żeby się rozgościli, i wróciłem do siebie; zrzuciłem brudne, zni-
szczone rzeczy i wziąłem prysznic — zmniejszone ciśnienie w ni-
czym nie zaszkodziło niagarom tryskającym z pryszniców Savoya. 
Woda, chociaż lodowata, niezwykle odświeżała; dostałem gęsiej 
skórki. Szybkie golenie, następnie opatrywanie urazów. Rana od 
kuli, która rozerwała mi kurtkę, naruszyła jedynie skórę. Wystar-
czyła jodyna (Chryste, ale piekło!) i opatrunek z przylepcem. Kostka 
u nogi była opuchnięta i miękka, ale wiedziałem, że wszystkie 
kości są całe; opuchlizna zejdzie za kilka dni, jeśli tylko założę 
ciasno bandaż. Siniak na tej samej nodze akurat zaczął się formo-
wać i już wyglądał brzydko; sięgał od łydki do połowy uda, a mięś-
nie były sztywne i obolałe. Przez jakiś czas chodzenie miało mi 
sprawiać kłopot, ale to było do przeżycia. Zająłem się rozcięciami 
i otarciami, resztę siniaków zostawiając swojemu losowi. Włosy 
były osmalone — miałem teraz wysokie czoło prezentujące się 
jak spalona kukurydza — a skóra na twarzy i dłoniach zmarszczyła
się i łuszczyła. Poza tym żadnych poważnych obrażeń. Och, tak, 
kłykcie prawej dłoni zdarłem sobie do żywego mięsa. Biorąc to 
wszystko pod uwagę, miałem szczęście tego dnia — większe niż na 
to zasługiwałem — i dostałem dobrą nauczkę. Ostatnio popadłem w 
błogie samozadowolenie, wyobraziłem sobie, że jestem za sprytny, 
żeby tamci wariaci mnie przyszpilili. No cóż, okazało się, że jestem 
omylny. Głupi i omylny. Zasługa wódy. Jak powiedziałem 
Niemcowi, to było ostatni raz.
Zanim włożyłem luźne bawełniane spodnie i podkoszulek z krót-
kimi rękawami (Bóg wie, dlaczego przywiązałem się do wojskowej 
bielizny, a ten podkoszulek był prany co najmniej ze sto razy) 
sprawdziłem cały podręczny arsenał, upewniając się, że wszystko jest 
naoliwione i załadowane, chociaż dbałem o to na bieżąco. Pewnie 
nadal byłem rozedrgany po tym, jak mało nie złapano mnie przed 
południem.
Wyjąwszy czterdziestkępiątkę z kabury w kurtce i wsadziwszy ją 
za pasek spodni, pokuśtykałem boso po korytarzach i holach 
trzeciego piętra, sprawdzając klatki schodowe i okna na całym po-
ziomie. Ponieważ Savoy składał się z dwóch części, nie dało się 
sprawdzić strony wychodzącej na główną arterię, na Strand, nie 
schodząc i wychodząc, ale mi to nie przeszkadzało. Z pewnością 
byliśmy bezpieczni, w przeciwnym razie oczekiwałby nas komitet 
powitalny. Mimo wszystko starannie sprawdziłem budynek i nie 
wróciłem do siebie, dopóki nie uzyskałem pewności, że wróg nie 
wśliznął się do środka. Kostka pulsowała mi jak wszyscy diabli, inne 
miejsca także — miałem wrażenie, że do opuchniętej piersi mam 
przyspawaną grubą ołowianą blachę — kiedy nalewałem sobie 
whisky, tym razem najpierw do szklanki, dopiero potem do gardła, 
ale w dalszym ciągu bez wody. Dobrze mi to zrobiło.
Nadal zmęczony, ale w nieco lepszym nastroju, umyłem w ła-
zienkowej umywalce szkło i nagromadzone z czasem talerze, po 
czym zacząłem przygotowywać posiłek dla siebie i nieproszonych 
gości. Gdybym przymknął powieki, mógłbym spać dwadzieścia 
cztery godziny, więc nie pozwoliłem sobie na to. Zajmowałem się 
kuchnią, ponieważ nic innego mi nie pozostało, a poza tym byłem
tak głodny, że koń z kopytami wystarczyłby mi zaledwie na przy-
stawkę.
Niemiec pojawił się pierwszy, grzecznie pukając do drzwi i 
czekając, aż otworzę. Nie wiadomo gdzie znalazł świeże łachy
.	białą koszulą, czarne spodnie — ale miał te same szykowne
półbuty, które nosił wcześniej, i chociaż były na niego trochę przy-
ciasne, ani mrugnął i nosił je z fasonem. Ogolił się, a mokre włosy 
zaczesał do tyłu, tak że lśniły jak napomadowane. Chociaż zupełnie 
nie przypominał Conrada Veidta, wciąż widziałem tamtego; może 
sprawiał to jego sposób bycia: sztywny, ostrożny, arogancki i, tak, 
nawet czarujący, jeśli jadowity wąż może być czarujący. Nie przy-
znałbym się wtedy do tego, ale propaganda wywarła na mnie swój 
wpływ, jak na większość ludzi po naszej stronie, i uległem jej bez 
zastrzeżeń. Nienawiść karmi się własną strawą, a ja pożerałem ją 
nieprzytomnie.
Zaprosiłem go do środka i powiedziałem, żeby sam się poczę-
stował. Wybrał wino.
Rzadko odzywaliśmy się do siebie, ale czułem na sobie jego 
wzrok, kiedy zajmowałem się kucharzeniem, a on sączył mozel-skie. 
Następny zjawił się Albert Potter, człapiąc przez próg bez ceregieli, 
nadal w niebieskim mundurze roboczym, z hełmem pod pachą. 
Skierował się prosto do stoliczka i nalał sobie tej samej gorzały co 
poprzednio. Konwersacja utykała, głównie za sprawą napięcia 
między Niemcem i mną.
Dziewczęta zjawiły się dziesięć minut potem, obie wyglądające o 
niebo ładniej niż przy wyjściu z tunelów. Żona faceta, który 
zajmował sąsiedni numer, miała znakomity gust i wyglądało na to, że 
mąż nie skąpił pieniędzy na jej fatałaszki. Dziewczęta przyodziały 
się prosto, ale szykownie.
Muriel nosiła jasnozieloną spódniczkę do kolan i kremową bluzkę 
z prostymi ramionami, wciętą w trapez. Wszystko to prezentowało 
się na niej nieco luźniej niż ubiór Cissie, mającej znacznie, jakby to 
powiedzieć, szerszy oddech. Tylko żebyśmy się dobrze zrozumieli — 
obie były szczupłe, ale Cissie miała więcej okrągłości. Wskoczyła w 
plisowaną spódniczkę kończącą się tuż za ko-
łanami, białą bluzkę i, mimo upału, włożyła na nią żakiet (pewnie 
długo przebierała w garderobie i chciała się nacieszyć, czym się tylko 
dało). Żadna z dziewcząt nie włożyła pończoch, chociaż mógłbym 
się założyć, że poprzednia mieszkanka ich pokoju dysponowała 
bogatym zapasem nylonów — to było ich jedyne ustępstwo na rzecz 
pory roku — i obie kroczyły na wysokich szpilkach, co znakomicie 
podkreślało kształtne nogi. Muszę przyznać, że mieliśmy cholerną 
frajdę, oglądając kobiece kształty w tak doskonałym wydaniu, 
chociaż mój zachwyt był czysto estetycznej natury. W każdym razie 
wówczas.
Świeżo wyszczotkowane włosy dziewcząt błyszczały; jasnoka-
sztanowe kędziory Muriel zakrywały jeden policzek, ciemne włosy 
Cissie schodziły miękkimi falami do ramion. Cienka blizna na twa-
rzy była ledwo widoczna, kiedy dziewczyna uśmiechnęła się do 
naszej trójki.
Niemiec, który zagarnął dla siebie fotel, poderwał się i wypro-
stował jak na paradzie.
—	To cudowne, znów oglądać taką urodę — powiedział z uprzej 
mością lokaja.
Cissie zignorowała ten komplement i, za przykładem strażnika, 
skierowała się prosto do koktajlbaru — zastawionego alkoholem 
stoliczka, przy którym kotwiczył Potter. Przywitał ją uniesieniem 
szklaneczki.
—	Daj mi czegoś mocnego, w wysokiej szklance i podtrzy-
mującego przy życiu — poprosiła. — Czegoś, czego będę mogła 
jutro żałować.
—	No, dżin jest, ale nie widzę toniku — rzekł Potter, unosząc 
butelki i przeszukując wzrokiem zbiór, który stał przed nim.
Spojrzała na mnie oskarżycielsko, a ja usprawiedliwiłem się jak 
prawdziwa fujara:
—	Do tej pory nikt nie zamawiał.
—	Odpuszczam ci ten grzech — powiedziała. — Otwórz puszkę 
z brzoskwiniami i nalej soku do szklanki. Życie nauczyło mnie nie 
pieścić się z sobą.
Pierwszy raz tego dnia uśmiechnąłem się od ucha do ucha.
Szybko znalazłem puszkę, przedziurkowałem ją i podałem Potte-
rowi, który już lał dżin.
	 Lód by się przydał, ale podejrzewam, że Savoy zszedł tro 
chę na psy — poskarżyła się żartobliwie Cissie. — Mu, dla ciebie 
pewnie szampan?
Cień przesłonił twarz jej przyjaciółki.
.— Wystarczy kieliszek wina — odpowiedziała cicho. Przypo-
mniałem sobie, że Muriel i jej ojciec czcili szampanem pamięć matki 
i żony w tym właśnie hotelu.
—	Jest winko — zapiszczał Potter, sięgając po butelkę otwo-
rzoną przez Sterna. — I ośmielę się powiedzieć, bardzo sensownie 
wybrane. Zostaw ciężką artylerię takim zatwardziałym grzesznikom 
jak ja.
—	I jak ja — zapiszczała Cissie.
Pili i chłonęli wzrokiem moje przygotowania. Przez chwilę nikt 
się nie odzywał. Myślę, że ten początkowy chłód nie był wywołany 
tylko wzajemną obcością; pewnie nie ufaliśmy sobie nawzajem, 
mimo dotychczasowych wspólnych przeżyć. Chociaż tworzyliśmy 
grupę niedobitków na tym spustoszonym świecie, nie czuliśmy się 
ani pewnie, ani wygodnie w swoim towarzystwie. Z dziewczętami 
była inna sprawa — już wiązała je przyjaźń — ale pozostali byli 
sobie obcy. Do diabła, jeden z nas był na dodatek frycem. Wspólna 
grupa krwi to o wiele za mało. W przypadku Muriel i Cissie problem 
częściowo polegał na tym, że w wytrzebionej społeczności role 
determinowane przez płeć nabrały całkiem nowego znaczenia i 
dziewczyny były nieco zdezorientowane. Wszyscy byliśmy zde-
zorientowani. Dziewczęta dodatkowo znalazły się w niewygodnej 
sytuacji, gdyż nie wiedziały, czy faceci, na których wpadły, są 
zdrowi psychicznie.
Lody zaczęły pękać dopiero wtedy, kiedy wziąłem się do ser-
wowania kolacji.
9
Informacje nie padły ot tak; trzeba wiedzieć, że towarzyszyły 
temu rozgardiasz i roznamiętnienie. Wieczór rozwijał się po swo-
jemu, jeśli dobrze rozumiecie. Po jakimś czasie ludzie zrobili się 
bardziej rozmowni, czując w brzuchach przyjemny ciężar, a w gło-
wach lekkie, ale miłe zamroczenie; ktoś narzekał, w następnej chwili 
trzeźwo argumentował, a potem stawał się uczuciowy. To był istny 
koktajl sentymentalizmu i trzeźwego rozeznania faktów. Było wiele 
żalu, a jeszcze więcej nostalgii za starymi dobrymi czasami. 
Ponieważ jednak mieliśmy za sobą trzy lata na opanowanie smutku, 
ten był w znacznej mierze pod kontrolą. Taki nastrój panował przez 
większą część wieczoru.
Najpierw przedstawiła się Cissy, której pełne imię i nazwisko 
brzmiały Cicely Rebecca Briley. Jak ja była z rodziców różnej krwi: 
ojciec Anglik, matka Żydówka. Jej staruszkowie prowadzili gospodę 
w Islington i Cissy pomagała za barem (oczywiście nielegalnie), aż 
stała się na tyle dorosła, że znalazła odpowiednie miejsce pracy i 
mogła ulżyć przygniecionemu wojennym wysiłkiem krajowi. Było to 
w 1941 roku, a Cissie miała wtedy szesnaście lat. Większość 
zdrowych mężczyzn walczyła daleko na wojnie, a kraj domagał się 
od kobiet przejęcia męskich obowiązków, tak więc Cissie zaczęła 
zarabiać na życie przy fabrycznej tokarce.
Tego samego dnia, w którym zbombardowano jej zakład pracy, a 
wyrzucony w powietrze kawałek metalu rozciął twarz dziewczyny, 
pub rodziców Cissie został zniszczony przez bezzałogowy samolot 
— jedną z latających bomb. Pierwsze rakiety V-l zrzucono na Anglię 
i Belgię w czerwcu czterdziestego czwartego roku. Henry Briley był 
martwy, kiedy brygada ratunkowa wykopała go z rumowiska, a jego 
żona, Rachel, matka Cissie, przeżyła kolejne trzy dni ze 
zgruchotanymi nogami i miednicą, pozbawiona ramienia. Cissie 
spędziła w szpitalu zaledwie noc — łóżek potrzebowali ciężko ranni 
lub kontuzjowani — a kiedy z niego wyszła, nie miała gdzie się 
podziać. Dopiero po dwóch dniach znalazła szpital, do którego 
zabrano matkę. Tymczasem Rachel umarła.
Dom i miejsce pracy przepadły, rodzice odeszli, Cissie zostało 
niewiele. Wprowadziła się do krewnych i pracowała w pogotowiu 
ratunkowym; zamieniła cały gniew i rozpacz w energię potrzebną 
do pracy i szybko zrozumiała, że wojna przyniosła tragedię i zni-
szczenie nie tylko jej. Po roku i kolejnych klęskach Hitlera V-l 
zastąpiły V-2. Wszystko się zmieniło.
Naturalnie nie mogła pojąć, dlaczego ludzie wokół padają mar-
twi, chociaż latające bomby spadają w innych dzielnicach miasta; 
ale nic dziwnego, początkowo nikt tego nie pojmował, nawet woj-
sko i sam rząd. Rozpętało się istne piekło, lecz panika trwała krót-
ko, jak życie samych ludzi. Śmierć, przeraźliwie nagła i straszliwa, 
była istną makabrą, obrzydliwym koszmarem. Wszystkiemu towa-
rzyszyła groza, nikt bowiem nie wiedział, czy nie będzie następny 
na liście umarłych. Ponieważ Cissie pozostawała zdrowa, podczas 
gdy wszyscy inni umarli lub umierali, niebawem zabrano ją do 
szpitala i zrobiono badania krwi. Zanim zorientowała się, co się 
dzieje, siedziała w ciężarówce razem z innymi ABminusami i je-
chała do specjalnego sanatorium w Dorset. Właśnie tam, w cię-
żarówce, zaprzyjaźniła się z Muriel Drakę, towarzyszką podróży 
i właścicielką tej samej grupy krwi.
W sanatorium AB minusy poddano wszelkiego rodzaju bada-
niom, ale nadal żaden naukowiec ani lekarz wojskowy nie potrafił 
dociec, dlaczego są odporni na ładunek rakiet V-2. Postęp był tym 
bardziej utrudniony, że sami badacze padali jak muchy i dopiero 
po znalezieniu kilku lekarzy z właściwą grupą krwi osiągnięto pew-
ną ciągłość prac. Kolejny problem polegał na tym, że badania nad 
grupami krwi zaczęto prowadzić z większą intensywnością dopiero 
w ostatnim dziesięcioleciu, przez co wiedza w tym zakresie była 
bardzo skąpa. Teraz poszerzała się szybko, ale było już za późno.
Można było wnioskować, że choroba, gaz, trucizna, wirus — 
wojsko nadal nie wiedziało, co przyniosły ostatnie V-2 — działa 
na układ krwionośny, potęgując stężenie krwi. Przeważnie wystar-
czało kilka minut, by krew skrzepła w arteriach dochodzących do 
większych mięśni, prowadząc do — to Muriel zapamiętała ten ter-
min — zakrzepu z zatorami. Naczynia krwionośne w sercu, płu-
cach, mózgu, jak i w mniej ważnych organach, były całkowicie 
zablokowane, podczas gdy węższe żyły pęczniały. W wyniku tej 
blokady nadmiar krwi nie miał się dokąd udać i dokąd powrócić — 
Muriel nazywała to zjawisko zatkaniem żyły — tak że w całym 
organizmie tworzyły się rozlegle opuchlizny i wycieki. Powodowało 
to tak niebywale bolesne skurcze, że wiele ofiar traciło przytomność, 
zanim umarło.
Uświadomiono sobie, że terapia przeciwzakrzepowa będzie nie-
skuteczna, gdyż doprowadzi tylko do dalszych krwotoków, a leki 
zwiększające krzepliwość tylko zintensyfikują zakrzepicę. Wciąż nie 
znajdywano wytłumaczenia, dlaczego krew grupy AB minus nie 
reagowała na krwawą śmierć, a sami lekarze i ich „ludzkie świnki 
morskie" są odporni. Musicie pamiętać, że wszystkie kraje 
rozwinięte rozpaczliwie poszukiwały rozwiązania, antidotum, ja-
kiegokolwiek lekarstwa. Sprzymierzeńcy utrzymywali bliskie kon-
takty, ale jak na razie nikt nie znalazł odpowiedzi. Czas szybko 
uciekał i wreszcie uciekli nawet lekarze. Pewnego dnia po prostu 
odeszli, nie zostawiając listu, wyjaśnienia, przeprosin. Zdali sobie 
sprawę, że nie ma nadziei.
„Świnki morskie" przywitały to niemal z ulgą. Koniec z testami, 
koniec z pobieraniem krwi i wycinków tkanek, koniec z nakłuciami 
— i koniec ze znikaniem na zawsze w specjalnym, zamkniętym 
skrzydle sanatorium, gdzie, jak wierzono, chociaż nigdy tego nie 
potwierdzono, ponieważ żaden pacjent stamtąd nie wrócił, 
wykonywano operacje na ABminusach (podejrzewano, że doko-
nywano tam eksperymentalnych transfuzji). Kiedy kadra lekarska 
zniknęła, runął cały porządek. Najpierw opuścili stanowiska wojsko-
wi pilnujący „zatrzymanych" — żaden ABminus nie został z własnej 
woli ponad tydzień — a po nich reszta personelu i naukowcy. Oni 
wiedzieli już, że śmierć wisi nad każdym z nich i znali lepsze 
miejsca, w których chcieliby spojrzeć jej w twarz.
Niebawem mniej więcej setka „świnek morskich" podążyła 
swoimi drogami. Cissie i Muriel zdecydowały trzymać się razem.
Muriel Drakę była z wyższej warstwy społecznej niż Cissie, 
chociaż nawet jako córka lorda nie spotkała się w sanatorium z in-
nym traktowaniem niż reszta (jak sądzę, panika jest demokratką). 
Nie wiadomo, dlaczego dziewczęta trzymały się razem, i obie robiły 
co mogły, żeby w tych strasznych czasach podnieść koleżankę na 
duchu. Jak każdy, straciły rodzinę i przyjaciół, a w sanatorium nigdy 
nie wiedziały, kiedy miła pielęgniarka lub uprzejmy strażnik 
wyzionie ducha wprost na ich oczach. Teraz, kiedy budynek szybko 
się wyludniał, razem układały plany.
Matka Muriel, lady Daphne Drakę, straciła życie w pierwszym 
roku wojny, ale nie z winy jakiejkolwiek wysyłki Fuhrera. Autobus 
linii 14 potrącił lady Daphne, kiedy szła przez Piccadilly Circus 
podczas zaciemnienia, po tym jak z przyjemnością obejrzała Jacka 
Hulberta — śpiewającego do wtóru egzotycznych instrumentów i 
wodzącego za nos hitlerowskich szpiegów w Under Your Hat. 
Pojazd zabił ją na miejscu i Muriel pozostał tylko ojciec, lord Mon-
tague Drakę. Dwaj bracia poszli do wojska, zaraz po wypowiedzeniu 
wojny, postępując wbrew woli ojca, i walczyli na obczyźnie z 
Niemcami — jeden we flocie, drugi w eskadrze RAF-u, stacjonującej 
na Malcie.
Od wybuchu krwawej śmierci Muriel nie miała wiadomości od 
braci i nie wiedząc, czy mają tę samą grupę krwi, co ona, uznała ich 
za zmarłych. Chociaż jej dom rodzinny stał w Hampshire, większość 
życia spędziła w apartamentach w Kensington; w wieku siedemnastu 
lat wstąpiła do ATS, Pomocniczej Służby Wojskowej, i niebawem 
objęła stanowisko młodszego oficera. Żadne bohaterstwo, zapewniła 
nas; postąpiła tak, jak każdy patriota powinien postąpić. Przecież 
sama księżniczka Elżbieta zgłosiła się do ATS tuż przed 
dziewiętnastymi urodzinami, prawda?
W dniu, w którym spadły pierwsze V-2 z krwawą śmiercią, 
Muriel z ojcem jedli lunch u Simpsona przy Standzie, gdy kelner, 
który dopiero co podał im ostrą zupę korzenną, zimną gęsinę i sa-
łatkę — dziwne, nigdy nie zapomniała menu, mimo potworności, 
które towarzyszyły temu posiłkowi — zatoczył się i upadł na ich 
stolik. Zsiniał, żyły na jego rękach i skroniach nabrzmiały, jakby 
miały zaraz pęknąć. Z jego oczu popłynęła krew.
Muriel, co całkiem zrozumiałe, zaczęła wrzeszczeć na całą re-
staurację, podczas gdy ojciec, który usiłował pomóc porażonemu 
kelnerowi, rozpinając mu kołnierzyk koszuli, żeby ułatwić oddy-
chanie, nagle złapał się za serce. Zajęta bez reszty ojcem Muriel nie 
zauważyła, że każdy na sali wpadł w identyczny paroksyzm. Kiedy 
lord Drakę zsiniał, jego dłonie i policzki pokryły się wrzodami w 
niewiarygodnym tempie, a żyły nabrzmiały jak kelnerowi, wtedy 
zemdlała. Odzyskawszy wreszcie przytomność, zobaczyła, że 
wszystkie osoby, które nie uciekły z restauracji, w tym ojciec, są 
martwe. Wybiegła na ulicę, pomiędzy umierających mieszkańców 
miasta, i dopiero później dotarło do niej, że nawet nie słyszała 
spadających bomb.
Tak jak Cissie została zgarnięta z ulicy w ciągu kilku dni, prze-
szła badania krwi i wylądowała w Dorset.
Podczas gdy tajny ośrodek medyczny powoli się opróżniał, ona, 
Cissie i kilkoro innych nie chciało zrezygnować z tego stosunkowo 
bezpiecznego ustronia, lękając się tego, co czyha w nowym dziwnym 
świecie za murami. Ale trzy lata to długo i można się przystosować 
do wszystkiego; poza tym w końcu zaczęło brakować prowiantu. 
Jednakże nie desperacja ani brawura przygnały je z powrotem do 
stolicy. Sprawiła to tęsknota za domem.
Wsiadły do jednego z niewielu pojazdów, jakie zostały w sa-
natorium, i, jadąc polnymi drogami, napotkały Wilhelma Sterna.
Kiedy słuchaliśmy opowieści Niemca, a słońce powoli zacho-
dziło za Tamizę, malując ściany hotelowego pokoju barwami ła-
godnej czerwieni i pogłębiając cienie, wydawała mi się nieco skąpa 
w szczegóły. Owszem, opowiadał w sposób przekonujący, ale facet 
miał w sobie coś takiego, że trudno mu było dać wiarę. W dalszym 
ciągu uważałem go za nieprzyjaciela i miało to niebagatelne zna-
czenie. Bez dwóch zdań. Na dodatek w tunelach powiedział coś, co 
potwierdzało moje podejrzenia.
Tamtego wieczoru Stern opowiedział, że był nawigatorem jed-
nego ze średnich bombowców Luftwaffe, Heinkel He 111, który w 
kwietniu czterdziestego roku zrzucał miny wzdłuż wschodniego 
wybrzeża Anglii i został strącony przez obronę przeciwlotniczą. 
Stern wyskoczył na spadochronie w płonącym ubraniu. Powiew
powietrza zdusił płomienie, lecz wcześniej zdążyły poważnie po-
parzyć mu plecy i kark. He 111 rozbił się w Clacton kilka mil dalej, 
zabijając (dowiedział się później) dwóch cywilów i raniąc stu 
pięćdziesięciu. Jego samego i resztę załogi pojmano i prze-
transportowano do walijskiego obozu jeńców wojennych w Island 
Farm. Takie, powiedział nam z niemal przepraszającym uśmiechem, 
były jego dokonania w wojnie z Wielką Brytanią, chociaż w marcu 
czterdziestego piątego roku, na tydzień przed zrzuceniem fatalnych 
V-2, uciekł z obozu wraz z sześćdziesięcioma pięcioma innymi 
Niemcami (mętnie pamiętałem, że czytałem wtedy w gazecie o tej 
ucieczce). Kiedy Stern, który wcześniej zgubił swoich Kameraden, 
próbował przedrzeć się do walijskiego wybrzeża, z nadzieją że 
ukradnie łódź i przedostanie się na niej do neutralnej Irlandii, świat 
wokół uległ zmianie.
Wszędzie, z niewiadomych przyczyn, leżały trupy. Postanowił 
trzymać się z dala od miast, ponieważ, o ile było mu wiadomo, jego 
kraj nadal prowadził wojnę z Anglią i Ameryką, a on był zbiegłym 
jeńcem wojennym. Uznał też, że plaga, która zabiła wszystkich, 
również większość zwierząt, musi być zaraźliwa. Zaopatrywał się w 
żywność, opróżniając spiżarnie chłopskich domów i letniskowych 
rezydencji. Przeżył tak prawie rok, aż ostra zima czterdziestego 
szóstego roku zmusiła go do zapuszczenia się do miasta.
Opowiedział nam, że chyba doznał wtedy szoku, gdyż całkowicie 
zapomniał następne kilka tygodni. Kiedy wreszcie odzyskał 
świadomość, opuścił miasto i udał się na wschód. Podróżował sa-
mochodami i porzucał je, kiedy wyczerpała się benzyna, znajdywał 
następne i kontynuował podróż, zdecydowany dotrzeć do przeciw-
ległego wybrzeża, znaleźć łódź i przepłynąć przez kanał la Manche 
na kontynent. Następnie miał zamiar powrócić do ojczyzny, może 
umrzeć, wtedy bowiem nie znał zasięgu plagi i nie wiedział, czy 
reszta Europy uległa zniszczeniu. Natrafił na bazę wojskową i wy-
krzesał w sobie dość odwagi, żeby do niej wejść. Zabezpieczywszy 
jedynie chustką usta i nos, znalazł przenośną radiostację. Założył 
świeży akumulator i próbował skontaktować się ze swoją bazą w 
Niemczech. Bezskutecznie. Nadawał przez całą noc, modląc się
o byle jaką odpowiedź, obojętnie od kogo i z jakiego kraju, ale nadal 
nie uzyskał kontaktu.
Utraciwszy wszelką nadzieję, wpadł w czarną rozpacz, niezdolny 
zrozumieć, co spowodowało zarazę i dlaczego sam przeżył. Cały 
następny dzień rozważał, czy nie skończyć z sobą — nie tylko 
dlatego, że nie widział już powodu, dla którego warto dalej żyć, ale 
miał straszliwe poczucie winy, przeżył bowiem, kiedy wkoło 
wszyscy zginęli. To przekonanie rozwiało się następnego ranka, gdy 
zdał sobie sprawę, że powinien żyć dalej z obowiązku wobec 
swojego narodu i Fiihrera. Nie wspomniał o rasie panów, ale ja nie 
zapomniałem o tej idei. Oceniłem, że według Sterna przeżyli 
najlepiej dostosowani, co potwierdziło poglądy Hitlera dotyczące 
doboru płciowego i porządku świata. Stern był żywym dowodem 
teorii swojego przywódcy i umrzeć teraz, zwłaszcza z własnej ręki, 
oznaczałoby przekreślenie tego wszystkiego.
Tak więc wędrował dalej, grabiąc sklepy spożywcze i śpiąc w 
wyludnionych domach. Przypadkowo natrafił na innych niedo-
bitków, rodzaj wspólnoty zamieszkującej niewielkie miasteczko. 
Potraktowano go podejrzliwie, a kiedy wymowa zdradziła jego 
pochodzenie, został przepędzony. Ledwie uniknął śmierci. Zapewne 
uznano, że jest osobiście i w pełni odpowiedzialny za, jak ją 
nazwano, krwawą śmierć. Długo potem zamieszkiwał w samotnych 
chłopskich zabudowaniach koło New Forest, najpierw uprzątnąwszy 
je z trupów, potem zajmując się najlepiej jak umiał skąpymi 
uprawami. Zima roku czterdziestego siódmego, jeszcze surowsza od 
poprzedniej, położyła temu kres.
Zdobywał żywność w wiejskich sklepach i domach, tak więc 
mieszkał w pobliżu tych zabudowań, sam i, jak się nam przyznał, 
„niezbyt zdrowy na umyśle". Z nastaniem lata czterdziestego ós-
mego roku ocknęło się w nim pragnienie powrotu do Vaterlandu. 
Podjął dalszą podróż.
Samochód, którym jechał, niebawem odmówił posłuszeństwa — 
raczej z braku konserwacji niż benzyny — i kiedy wlókł się polną 
drogą, szukając innego środka transportu, zjawiły się dziewczyny w 
fordzie.
Przywitały go inaczej niż mieszkańcy miasteczka przed dwoma 
laty i był im wdzięczny. Natomiast Cissie i Muriel były wniebo-
wzięte, napotykając inną zdrową ludzką istotę. Jego narodowość nie 
miała dla nich żadnego znaczenia, zwłaszcza po tak długim czasie od 
zakończenia wojny, a on nie żywił żadnych wrogich uczuć wobec 
brytyjskich cywilów. Zgodził się towarzyszyć im do stolicy, chociaż 
zapowiedział, że następnie uda się w kierunku wschodnim, zapewne 
do ujścia Tamizy, a stamtąd do kanału La Manche. Zatrzymali się 
tylko raz, napełniając bak forda w warsztacie naprawczym, po czym 
niebawem znaleźli się w Londynie. I trafili na kłopoty. Nazywając 
rzecz po imieniu, na mnie.
Zwróciłem się z pytaniem do dziewcząt, nie do Niemca:
—	Jak wcześniej powiedziała Cissie, na pierwszy rzut oka to ja 
mogłem być przestępcą, a Czarne Koszule jedynymi przedstawi-
cielami prawa i porządku. Dlaczego więc pomogliście mnie?
—	To była decyzja Cissie — wyjaśniła Muriel, wskazując przy-
jaciółkę. Spojrzałem na ciemnowłosą dziewczynę.
Wzruszyła ramionami.
—	Nie podobały mi się ich mundury. Mam złe wspomnienia 
Czarnych Koszul Mosleya sprzed wojny, a ta banda wyglądała 
bardzo podobnie. — Kolejny łyczek dżinu z sokiem brzoskwinio 
wym. — Powiedziałam wam, moja matka była Żydówką. Poza 
tym wyglądałeś na desperata, a ja lubię desperatów. — Uśmiech 
nęła się do mnie.
Czegoś mi tu brakowało, ale nie naciskałem jej. Zanim Oswald 
Mosley, założyciel Brytyjskiego Związku Faszystów i Żydożerca, 
został internowany na początku wojny, a jego zionąca nienawiścią 
partia fanatyków rozpędzona, organizował marsze do samego serca 
żydowskich gett w londyńskim East Endzie, żeby tylko wywołać 
zamieszki. Był człowiekiem złym do szpiku kości, a kiedy alianci 
odbijali Europę z rąk Niemców i straszliwe relacje o eksterminacji 
Żydów obeszły świat, brytyjska opinia publiczna wreszcie zrozu-
miała pełną grozę ideałów, pod którymi podpisywał się Mosley wraz 
ze swoim dyskretniejszym sprzymierzeńcem, sir Maxem Hub-
ble'em. Te łachmaniarskie czarne mundury miały dla Cissie tylko
jedno znaczenie, i jako że to ona prowadziła wtedy samochód, jej 
towarzysze podróży byli skazani na jej decyzję. Ta dama miała ikrę.
Nieco rozluźnieni tym, co wypili, zaczęli stawiać mi pytania, ale 
uchylałem się od odpowiedzi. Nadal nie poznaliśmy kolei losu 
strażnika.
Albert Potter, którego nos tymczasem osiągnął nieco głębszy 
odcień purpury, był wielce rad, że ma okazję do pogawędki, a trzy 
lata samotności i kilka obfitych miarek Grouse znacznie rozwiązały 
mu język. Zbyt stary, aby zaciągnąć się do wojska, zgłosił się na 
ochotnika do ARP, pierwszego dnia po tym, jak Neville Chamberlain 
żałobnym tonem wypowiedział wojnę Niemcom. Odbył zaszczytną 
służbę podczas obydwu Bliztów, był dwa razy zasypany gruzem. 
Zamieszkał w dzielnicy budynków miejskich koło Covent Garden, a 
gdy Luftwaffe obróciło go w perzynę, przeniósł się z rodziną do 
suteren szkoły, w których mieściła się kwatera główna Obrony 
Cywilnej. (To tam dowiedział się po raz pierwszy o tajnym bunkrze 
pod Kingsway, którego „odźwiernym" później został.)
Oświadczył nam z dumą, że podczas wojny dostał trzy pochwały 
za odwagę podczas akcji: raz za samodzielne wyprowadzenie 
wszystkich urzędników z budynku, na którego dach spadła bomba o 
opóźnionym zapłonie, drugi raz za uratowanie życia nieprzytomnej 
niewieście, która udławiła się stęchłym (jak później utrzymywała) 
kawałkiem ciasta w Lyon's Corner House przy Stran-dzie, a trzeci 
raz za to, że podczas zaciemnienia śmiałym susem wskoczył na 
jezdnię przed autobus z kilkunastoma pasażerami, i wymachując 
latarką, zapobiegł runięciu pojazdu do leja po bombie, mimo że 
narażał przy tym nie tylko swoje kończyny, ale i życie. Służył 
królowi i krajowi tak dzielnie, jak było to w ludzkiej mocy, mimo 
szyderstw i kpin opinii publicznej, skłonnej traktować ludzi z ARP 
jako samozwańczych dyktatorów, którym uderzyła do głowy ta 
odrobina władzy, jaką im dano. Hmm, ani go to grzało, ani ziębiło. 
Jak Stern, Potter znał swój obowiązek — wtedy i teraz. Kiedy jego 
żona, „Niech Bóg zachowają w swojej łopiece", zgasła od krwawej 
zarazy, a córka Katie, wciąż panna, chociaż już trzy-
dziestoletnia, i celowniczy w baterii przeciwlotniczej koło Chel-
tenham, przestała się odzywać, przez co uznał, że też umarła, został 
mu tylko jeden cel, czyli wypełnianie przydzielonego obowiązku. 
Dopiero kiedy wojna skończy się na amen, odwiesi hełm na kołek, 
zabierze medale i wyniesie się na wieś na emeryturę.
Popatrzyliśmy na siebie z pewnym niepokojem, ponieważ nikt z 
nas nie miał ochoty pierwszy przekazać mu nie tak w końcu świeże 
wiadomości. Chociaż wiara, że wojna nadal się panoszy, była 
fałszywa, przynajmniej dawała Potterowi bodziec do działania. Poza 
tym nigdy oficjalnie nie ogłoszono zakończenia działań wojennych. 
Pewnie zaprzestano ich, kiedy spadły ostatnie V-2, ale nie było 
nikogo na górze, kto by powiedział: „W porządku, dość tego, 
fajrant". A jeśli był ktoś taki, to nie wiadomo gdzie — albo daleko 
poza terenami miejskimi, albo w jakimś tajnym bunkrze 
zabezpieczonym przed krwawą śmiercią. To naprowadziło nas na 
inne tematy: co stało się z rządami państw, dlaczego ani naukowcy, 
ani lekarze nie potrafili powstrzymać zarazy, i co, do diabła, miał w 
głowie Adolf Hitler, rozpętując takie zniszczenie (zakładając, że miał 
tam jeszcze cokolwiek, po tym jak runęły jego marzenia o 
panowaniu nad światem)? Czy Vergeltungswaffen była jedną ka-
tastrofalną omyłką? Same wielkie pytania, na które nie mieliśmy 
odpowiedzi.
Jednakże może największym pytaniem, ponieważ w perspektywie 
przyszłości wszystkie inne nie miały znaczenia, było: Ilu nas zostało? 
Ilu ABminusów żyło na świecie? Muriel powiedziała, że w sanato-
rium ktoś jej powiedział, że liczba ludzi z tą grupą krwi sięga około 
trzech procent całej populacji i możliwe, że jej czynnik RH (cokol-
wiek to było) reagował negatywnie lub nie poddawał się wirusom, 
czy też gazom, które znajdowały się w rakietach. Ta osoba stwier-
dziła następnie, że problem w tym, iż wiedza o różnego rodzaju gru-
pach krwi nie jest wystarczająca, a czas biegnie zbyt szybko, by dało 
się przyspieszyć badania, bez względu na ich intensywność. Bliskość 
śmierci paraliżowała umysły lekarzy i naukowców.
Po tych słowach zapadła cisza. Każdy z nas pogrążył się we 
własnych myślach. Cissie zebrała brudne talerze i włożyła je do
umywalki w łazience; kiedy stanęła na progu salonu, w oczach miała 
kolejne pytanie.
—	Czy ktoś wie, co się stało z rodziną królewską?
Potter nalał sobie kolejną miarkę Grouse i wydał dźwięk, który 
mógł uchodzić za ciężkie westchnienie. Załzawione oczy były utkwio-
ne w alkoholu, ale strażnik chyba go nie dostrzegał; był myślami 
gdzie indziej. Czekaliśmy na jego słowa, świadomi, że szukuje się 
powiedzieć coś, co nie przypadnie nam do smaku. No cóż, dla mnie 
jedna tragedia była tak samo okropna jak inne, a wszystkie były 
częścią jednej gigantycznej katastrofy; to znaczy wszystkie poza 
moją. Niemiec uważał podobnie, gdyż przejawiał tylko chłodne 
zaciekawienie, dalekie od trwożnej niechęci widocznej w spoj-
rzeniach Cissie i Muriel.
Ta ostatnia zachęciła strażnika do wyjawienia nam prawdy.
—	Czy umarli na zarazę, panie Potter?
—	Pewnie tak, ale inaczej niż myślicie — odparł. Pociągnął 
długi łyk whisky i otarł lśniące wargi wierzchem dłoni. — Wiecie, 
królowa Elżbieta, Panie, pobłogosław jej biednej duszy, cieszyła się 
jak nie wiem, kiedy fryce zbombardowali Pałac Buckingham. Mogła 
popatrzeć w oczy tym bidnym ludziskom przy dokach i powiedzieć: 
„Nam też przylali, wiemy, jak to jest".
Opróżnił szklankę i upuścił pustą butelkę na podłogę. Kręcąc 
głową jakby z podziwu i żalu, kontynuował:
—	Wiecie, te małe dziewuszki, te księżniczki, to bez ustanku 
szyły wieczorami skarpetki dla Czerwonego Krzyża. Księżniczka 
Elżbietka... rodzina mówiła jej Lilibet... zgłosiła się do ATS, jak 
ta pani powiedziała. — Wskazał głową Muriel. — Pracowała za 
inżyniera, smarowała sobie rączki przy silnikach i tym podobnych. 
A król Jerzy to wieczorami wyrabiał części dla aeroplanów RAF-u 
jak byle prostak. Król i królowa na chwilkę nas nie zostawili, na 
wet za najgorszego Blitza, i nie pomyśleli o wysłaniu z kraju swo 
jej najmłodszej, Małgosi Różyczki, do jakiegoś bezpiecznego miej 
sca. Trzymali się razem i nie ruszali na krok, byli przykładem dla 
wszystkich.
Rozejrzałem się po twarzach wkoło, ciekaw reakcji. Muriel prze-
żywała radosne uniesienie, podobnie jak strażnik; duma i smutek 
świeciły w szaroniebieskich oczach, kiedy czekała na rozwój tra-
gicznej opowieści. Cissie miała zamglone oczy, jakby była gotowa 
zapłakać.
—	Ludziska nie dowiedziały się niczego pewnego, ale plotki 
rozeszły się jak sama plaga — ciągnął Potter. — Niektóre powia-
dały, że rodzina królewska zginęła w pierwszych godzinach po 
zrzuceniu tych rakiet. Inni mówili, że wszyscy do kupy, Maria, 
królowa matka, dostali pigułki z cyjankiem od królewskiego doktora, 
kiedy tylko dowiedzano się, jak straszna jest krwawa śmierć i jak 
szybko się rozchodzi. Ale ja przedostałem się do bunkra pod 
Kingsway, kiedym dowiedziałem się, co się tam dzieje, i usłyszałem 
wieści z pierwszej ręki, bo chociaż personel Obrony Cywilnej padał 
jak muchy, wciąż szły wiadomości przez telefon.
—	Wiesz, co stało się naprawdę? — Muriel siedziała wychylona 
do przodu, zaciskając dłonie na kolanach.
—	Tak, panienko, tak myślę. Tamtego strasznego dnia król z 
rodziną popędzili do Windsoru i kiedy tylko władze dowiedziały się, 
co się wyprawia, wysłały po nich jednosilnikowy aeroplan, żeby 
uchronić ich od krzywdy. Przez calutki park windsorski leci szeroka 
i długa aleja, do samego zamku. Ludziska nigdy się nie zorientowali, 
ale to był awaryjny pas startowy na wypadek inwazji. Wsiedli do 
samolotu ładnie pięknie i zabrali ze sobą nawet klejnoty koronne 
owinięte w gazetę. Ale ledwo samolot się poderwał, runął na domy 
za miastem i wybuchł.
Muriel zdusiła cichy, pełen grozy okrzyk. Cissie przymknęła oczy.
—	Kontakt radiowy urwał się zaraz, jak pilot zgłosił bezpiecz 
ny start i władze doszły do wniosku, że zaraza rozłożyła go akurat 
wtedy. Rozumiecie, nie podano żadnych dalszych wyjaśnień. Pew 
nie wszyscy zostali zabici, ciała spaliły się we wraku, ale nie było 
publicznego oświadczenia. Do diabła, już dość było nieszczęść, 
po co dobijać jeszcze ludzi.
Nie wiedziałem, śmiać się czy płakać z absurdalności tego 
stwierdzenia. Stern przerwał milczenie.
—	Wiesz, co stało się z waszym Winstonem Churchillem? —
zapytał i widziałem, że „Dżerdżil" tak samo podziałał na nerwy 
Potterowi jak mnie.
Uniósł puste szkło na znak szacunku i rzekł:
— Kochany Winnie. — Pokręcił głową i opuścił wzrok na 
podłogę. — Mówią, że skończył z sobą, zastrzelił się na śmierć. 
Widzicie, w końcu było za dużo tego wszystkiego. Zrobił wszystko, 
żeby wygrać dla nas tę wojnę, i prawie mu się udało, przyszedł 
prawie koniec. Potem Hitler posłał tę swoją tajną broń, i to on śmiał 
się ostatni. Żaden by tego nie wytrzymał.
To uciszyło nas zupełnie. Łzy płynęły po policzkach Cissie, a 
Muriel pochyliła głowę. Potter grzebał wśród butelek na stoliczku, 
szukając nowej whisky, a Stern siedział sztywno, jakby kij połknął. 
Jego twarz przypominała nieruchomą maskę. Ja po prostu dolałem 
sobie Jacka Daniel'sa.
Każda tęsknota ma swój kres, wiecie? Jasne, że w ciągu ostatnich 
lat wiele myślałem o śmierci i o tych utraconych, którzy grali główne 
role w moim życiu, ale również i o tych, którzy odtwarzali epizody 
—- przyjaciołach, krewnych, kumplach z liceum, dobrych pilotach, 
towarzyszach walk. Pamięć nie wygasa, ale odsuwasz wspomnienia, 
albo przynajmniej uczucia towarzyszące wspomnieniom. Po jakimś 
czasie emocje bledną, ponieważ dusza też ma określony zasób 
energii. W końcu przychodzi odrętwienie, chociaż jeśli masz 
naprawdę szczęście, może zawładnąć tobą niemal od zaraz. Na ogół 
potrzeba miesięcy, może nawet lat, zanim zaczniesz... zaczniesz... 
wychodzić z marazmu i będziesz znów trzeźwo myśleć. Ja tęskniłem 
tylko za dwojgiem ludzi, gdyż rodzice umarli jeszcze przed 
wybuchem wojny; mama w tysiąc dziewięćset trzydziestym ósmym 
roku na raka, tato zaraz potem, w trzydziestym dziewiątym roku na 
zawał. Nie miałem braci ani sióstr, a inni krewni mieszkali zbyt 
daleko, żebym mógł się o nich martwić. Moja żałoba dotyczyła 
głównie, jeśli nie wyłącznie, dwojga ludzi startych z powierzchni 
ziemi przez krwawą śmierć.
Obserwując napięcie malujące się na twarzach zebranych wokół 
mnie osób, zdałem sobie sprawę, że moi nowi i niechciani towa-
rzysze nadal przeżywają szok. Dziewczęta były przez jakiś czas
odgrodzone murem od największych okrucieństw zarazy, a strażnik 
narzucił sobie własny kodeks postępowania. Teraz Cissie i Muriel 
wynurzyły się poza sanatoryjne granice i najbliższe miasteczka, 
doświadczając na własnej skórze pełnej grozy spuścizny V-2, a Al-
bert Potter wreszcie zetknął się z innymi niedobitkami. Teraz pewnie 
cała trójka łajała się za złudzenia, w których żyła, chroniąc swoje 
zdrowie psychiczne, jakiekolwiek by ono było. A jeśli chodzi o 
Niemca, to, no cóż, nawet on musiał mieć rodzinę, ludzi, których 
opłakiwał, więc też cierpiał. Może doświadczał również poczucia 
winy — to jego ziomkowie rozpętali finalną zagładę; rasowe 
poczucie odpowiedzialności za takie zniszczenie przygniotłoby barki 
każdego człowieka. Chyba że, oczywiście, jedyną osobą, którą 
naprawdę opłakiwał, był jego Ftihrer, którego czyny uważał za 
właściwe i bohaterskie.
Obserwowałem Sterna i próbowałem zgadnąć, co kryje się za tą 
maską; jednak był nieprzenikniony, mimo że dużo pił i zapalał 
papierosa od papierosa tak jak wszyscy. Dziwna rzecz, nie narzekał, 
nie rozklejał się, bez względu na ilość wypitych trunków. Podobnie 
jak ja tamtego wieczoru.
10
W dół, w dół, w dół...
Dwa Fw 190 goniły mnie do trzydziestu ośmiu tysięcy stóp, w 
naprawdę rzadkie powietrze. Nie miałem wyboru, był tylko jeden 
sposób oderwania się od nich, ponieważ wsiadły mi na ogon jak 
rozwścieczone szerszenie, nieznużone, uparte, opętane żądzą zemsty. 
Widziały, jak zestrzeliłem jednego z ich kumpli na dwunastu 
tysiącach stóp i to ścięło im krew, gdyż to tamten, w swojej 
znakomitej maszynie, powinien mnie wykończyć. Miał mnie na 
celowniku, a jakże, ale ja zrobiłem pętlę, zanim nacisnął spust i, 
wsiadając mu na ogon, posiekałem jego skrzydła. Zszedłem za ' nim w 
dół, dołożyłem jeszcze serię i Fw 190 wpadł w korkociąg,
zostawił po sobie biały dym wyglądający jak wyprute bebechy. Pilot 
nie wyskoczył i miałem nadzieję, że już nie żył.
Jego dwaj przyjaciele przylecieli wściekli, źli — do diabła, ob-
raziłem ich — ponieważ byłem sam, jeden przeciwko trzem, i pew-
nie spodziewali się świetnej zabawy.
Kiedy wyrównałem, uznali, że mnie mają. Spitfire może ode-
rwałby się od focke-wulfów, ale mój hurricane, z ośmioma ckm--ami 
Browninga na skrzydłach był ociężałym zwierzęciem i wiedziałem, 
że muszę uciec się do naprawdę rozpaczliwych manewrów. Był tylko 
jeden sposób, żeby pozbyć się Niemców, ale zależał od tego, czy 
polecą za mną. Ruszyłem w górę, w błękit, wyciskając wszystko z 
hurricane'a. I focke-wulfy popędziły za mną.
Trzydzieści osiem tysięcy, kokpit grzechoce wokół mnie. Wy-
równałem, schodząc do nurkowania. Trzydzieści siedem tysięcy stóp, 
trzydzieści sześć, pięć i żołądek wprasował mi się w kręgosłup, ale 
wciąż nabieram prędkości; czuję, jak drążek wibruje mi w dłoniach. 
Nie słyszę ich, ale czuję, jak pociski rozrywają lewe skrzydło. Nurkuje 
szybciej. Ogień urwał się wreszcie — fryce zaczynają szarpać się ze 
swoimi maszynami, cała nasza trójka wciąż nabiera prędkości.
Trzydzieści tysięcy stóp i moja prędkość dochodzi do czterystu 
mil na godzinę, znacznie poza granicę możliwości hurricane'a. 
Nurkuję, szybciej, szybciej, wszystko wkoło mnie się trzęsie, silnik 
wyje, gogle zachodzą mgłą, pot zaczyna oślepiać.
Dwadzieścia pięć tysięcy.
Dwadzieścia.
Udaje mi się wykręcić głowę i obejrzeć za siebie. Widzę tylko 
jednego goniącego: wychodzi z lotu nurkowego, rezygnuje z pościgu. 
Gdzie jego koleś? Nie widzę drugiego. Muszę założyć, że nadal mam 
go na ogonie.
Dziewiętnaście, osiemnaście.
Za szybko. Chryste, o wiele za szybko. Zrywam gogle. Nie mogę 
uwierzyć, kiedy patrzę na przyrządy. Wszystko dygoce, ale igła 
szybkościomierza nadal wychylona. Niemożliwe. Dochodzę do 
sześciuset mil na godzinę. Nikt mi nie uwierzy. Jeśli w ogóle 
przeżyję, żeby to opowiedzieć.
I następuje to, czego się najbardziej bałem. Nazywają to prze-
kroczeniem granic ściśliwości. Wszystko wilgotnieje, nic nie działa, 
jak powinno. Samolot mnie nie słucha, drążek nie oporuje, tylko lata 
swobodnie.
Jezu Chryste, jestem na dwunastu tysiącach.
Ściskam drążek, próbuję wyprowadzić hurricane'a z lotu nur-
kowego, ale nie reaguje, nie chce się podporządkować. Ciągnę 
mocniej, zaciskam obie ręce na drążku. Samolot nie idzie w górę. 
Och, Panie Boże...
Osiem tysięcy stóp.
Siedem.
Sześć.
Stało się. Jestem załatwiony. Ciśnienie zablokowało mnie w fo-
telu, nie ma sposobu, żeby wydostać się z kokpitu. Ale się nie 
poddaję. Za bardzo chcę żyć. Ciągnę mocniej.
Pięć.
Zaczynam się modlić.
Ale daję sobie spokój z modlitwą i zaczynam wrzeszczeć.
Wszystko bieleje, jak centrum eksplozji...
...i obudziłem się. Dzięki Bogu, obudziłem się. A kiedy sie-
działem wyprostowany jak struna na łóżku, rozdygotany i ociekający 
potem, jakbym wyszedł w wody, zdałem sobie sprawę, że nie 
obudził mnie sen. Znów rozległo się lekkie pukanie do drzwi.
Blask księżyca skąpał pokój, tak że ściany, meble i zmięta po-
ściel bieliły się upiornie. Stężałem, nadal w szoku, przeżywając 
ponownie koszmar senny, który tak naprawdę był wspomnieniem. W 
ostatniej chwili wyszedłem z lotu nurkowego, muskając wierzchołki 
drzew. Kontynuujący pościg Fw 190 nie miał takiego szczęścia; 
uderzył w owe drzewa i rozbił się, jeden wielki piorun kulisty. 
Krzyczący niemiecki pilot, kiedy wyobrażałem go sobie teraz, sie-
dząc w świetle księżyca, przypominał Wilhelma Sterna. Na szczę-
ście dla mnie tamtego dnia, siedem lat temu, reszta eskadry była 
blisko i dowódca skrzydła rzucił mi się na ratunek razem z dwoma 
innymi hurricane'ami i przepędził ostatniego focke-wulfa, zmywa-
jąc mi głowę przez radio za to, że oddaliłem się tak daleko od 
głównego miejsca bitwy. Nie pierwszy raz miałem ten koszmar, ale 
był nie gorszy niż inne, które niepokoiły mnie prawie każdej nocy, 
bez względu na to, czy zasypiałem pijany czy trzeźwy.
Znów rozległo się stukanie do drzwi, nadal lekkie, chociaż tym 
razem bardziej natrętne, jak gdyby osoba na korytarzu była nie-
cierpliwa. Lub zrozpaczona. Gałka obróciła się, ale to było na nic — 
nocą zawsze zamykałem drzwi na klucz.
Odrzuciłem przykrycie, porwałem spodnie z taboretu i włożyłem 
je. Zanim podszedłem do drzwi, wyjąłem z szafki nocnej czter-
dziestkępiątkę i wprowadziłem kulę do zamka. Palec wskazujący na 
kabłąku spustowym, wylot lufy skierowany w sufit. Podszedłem 
boso do drzwi sypialni.
Można by pomyśleć, że moja obecność była wyczuwalna, nie-
wyraźny głos kobiecy zawołał bowiem:
—	Hoke, wpuść mnie, proszę!
Szybko przekręciłem klucz w zamku i uchyliłem drzwi na kilka 
cali. Zobaczyłem tylko cień w korytarzu.
—	Proszę — powtórzyła i wiedziałem, że jest bliska łez.
Przesunąłem się w bok, uchylając szerzej drzwi, i Muriel wśliz-
nęła się do środka. Ledwo drzwi się zamknęły i odwróciłem się do 
niej, a znalazła się w moich ramionach; jej szczupłe ciało drżało, 
mimo że noc była ciepła.
Początkowo stawiałem opór, byłem sztywny, nie reagowałem na 
jej bliskość, nadal celowałem coltem w sufit, druga dłoń chwiała się 
o kilka cali od jej pleców. Poczułem woń słodkich perfum i 
przypomniałem sobie, czym jest kobiece objęcie. Dłoń dotknęła 
pleców, przyciągając Muriel. Opuściłem broń. Wciągnąłem zapach 
świeżo umytych włosów, potem perfum, którymi skropiła skórę, 
szyję, piersi. Nawet lekkie wspomnienie wina na jej ustach było 
przyjemne. Wewnętrzne napięcie opadło, uścisk w piersiach ustąpił. 
Przez chwilę obejmowałem ją, może dłużej niż przez chwilę, i 
zamknąłem oczy. Ogarnął mnie zawrót głowy.
To było tak dawno, tak bardzo dawno...
Ale wewnętrzne odrętwienie powróciło: odrzuciłem instynkt,
broniąc się w jedyny dostępny sposób przeciwko okropności, jaka 
spotkała świat i mnie — cofnąłem się. W srebrnym blasku pada-
jącym z okna zobaczyłem lśnienie łez na policzku i zmieszanie w 
oczach.
—	Przytul mnie — poprosiła ściszonym głosem.
Nie mogłem. Nie chciałem. Wiedziałem, że gdybym znów wziął 
ją w ramiona, straciłbym coś, co nie pozwalało mi się rozlecieć przez 
ostatnie trzy lata — dystans, który stał się moją zbroją. Nie chciałem 
znów stać się bezbronny.
Jej nagie ramiona wciąż drżały i światło księżyca migotało na 
jedwabnej nocnej koszulce. Patrzyła na mnie, a strużki jej łez mieniły 
się jak srebrne kryształki. Powoli opuściła głowę.
—	Bardzo się boję — powiedziała.
I poddałem się, tak łatwo, tak cholernie łatwo się poddałem. Jej łzy 
zmoczyły mój nagi tors i poczułem spazmatyczne drganie wiotkiego 
ciała.
—	Uspokój się — powiedziałem cicho, nie znajdując innych 
słów pocieszenia. — Jesteśmy bezpieczni.
Jej włosy przyjemnie drażniły moją skórę.
—	Widziałam ich, Hoke — wyszeptała niemal niesłyszalnie. 
— Było ich strasznie dużo.
—	Kogo? Kogo widziałaś? 
Podniosła ku mnie głowę.
—	Widziałam duchy. Duchy ludzi, którzy umarli w tym hotelu... 
widziałam, jak włóczą się korytarzami. Widziałam ich na schodach, 
unoszone bezwolnie zagubione dusze, nie mające dokąd pójść. To 
było takie smutne, Hoke, takie żałosne... i takie przerażające.
—	Mówiłem wam wszystkim, żebyście nie wychodzili w nocy z 
pokoi. — Mój gniew był sztuczny, zasłaniałem się nim przed jej 
słowami. Nie chciałem ich słuchać. Wystarczyły mi własne 
wspomnienia.
—	Musiałam wyjść. Musiałam koniecznie się rozejrzeć, może 
tylko po to, żeby wrócić pamięcią do lepszych czasów. Nie rozu-
miesz tego?
Pokręciłem przecząco głową.
—	To było głupie z twojej strony. 
Nie słuchała.
—	Doszłam tylko do głównej klatki schodowej, tej przy windzie. 
Na początku to były jedynie cienie, ruch w mroku, aż zaczęły się 
pokazywać, najpierw powoli, jakby czerpały siły z mojej kon-
centracji. Nagle wszystkie unosiły się wysoko wokół mnie, nie 
zwracając uwagi na siebie nawzajem. Nawet ci, którzy byli razem, 
jakby nie mieli ze sobą kontaktu. Eleganckie panie w długich 
zwiewnych sukniach wsparte na ramieniu panów w smokingach i 
koszulach ze sztywnych gorsem. Ale mieli taki ból w oczach, taką 
rozpacz na twarzach... — Oparła głowę na mojej piersi. — Czy to 
tylko moja wyobraźnia, Hoke? Czy byli prawdziwi...?
—	To był sen i tyle — powiedziałem, obejmując ją mocno. 
Przycisnąłem rękę do jej pleców, broń zaczęła mi zawadzać.
—	Ale ja nie spałam — zamruczała.
—	W takim razie to było złudzenie. Nie rozumiesz? Wciąż 
jesteś w szoku po oglądaniu tych wszystkich trupów. Wierz mi, znam 
się na tym, Muriel, znam ten hotel. Ty, ja, Cissie, stary Albert Potter 
i ten Niemiec to jedyni żywi mieszkańcy tego budynku.
—	Nie mówiłam, że byli żywi...
—	Nie ma duchów. — Drgnęła, słysząc gniew w moim głosie. 
— Umarli to umarli. Wszystko inne to zwidy. Rozumiesz, Muriel. 
Rozumiesz?
Zacisnąłem dłoń na jej ramieniu i dziewczyna skrzywiła się, 
czując nagły ból. Próbowała się wyrwać.
—	Dobra, dobra, przepraszam — uspokajałem ją, zły na siebie, 
że dałem się wyprowadzić z równowagi tymi bredniami. — Kiedyś 
się rozpłyną, obiecuję ci. Rozpłyną się na dobre.
Jakby siły ją opuściły i oparła się o mnie całym ciałem. Opuściła 
ręce, położyła głowę na mojej piersi. Dałem się jej wypłakać, 
gładziłem po włosach i niebawem poczułem, jak sutki jej małych 
piesi twardnieją pod jedwabiem i trą o moją skórę, budząc dawno 
stłumione uczucia. Walczyłem z nimi, z pożądaniem, któremu od-
mawiałem spełnienia przez wiele lat, świadom, że nie czas ani 
miejsce ku temu. I obawiałem się jej odrazy.
Przestała łkać i nagle znów wstąpiło w nią napięcie, jakby zda-
wała sobie sprawę, co się dzieje. Ale zamiast się odsunąć, przylgnęła 
do mnie i nasz uścisk nabrał intensywności. Nawet powietrze 
wydawało się naładowane, jakby burza z piorunami zbierała się 
wewnątrz zagraconej sypialni. To było niemożliwe, ale wydawało 
się rzeczywiste, i wkrótce zdałem sobie sprawę, że napięcie 
gromadzi się wewnątrz nas, a nie poza nami. Nieznośna męka, 
ekstatyczne pragnienie walczące z innymi emocjami, przeżyciami i 
wspomnieniami, które nie dały się odsunąć na bok, nie tylko z 
powodu tego, co tu się działo, nie tylko... obraz nagi i przerażający, 
jej ciało leży na kamiennych stopniach, brzuch rozdarty... 
Próbowałem usunąć wizję z głowy, ale groza pozostała.
—	Hoke?
Teraz to ja drżałem, to ja próbowałem powstrzymać łzy. Od-
wróciłem się.
Muriel złapała mnie za ramiona i lekko potrząsnęła.
—	Co ci jest? Co się dzieje?
—	Już dobrze — skłamałem, dusząc w sobie lęk. — To nic.
—	Wydawało mi się, że też zobaczyłeś ducha.
—	Powiedziałem ci: nie ma duchów.
—	To dlaczego się bałeś?
—	To nie był strach.
—	Nie?
—	Nie.
—	W takim razie dlaczego drżysz?
Był tylko jeden sposób, żeby zamknąć jej usta. Pocałowałem ją. 
Mocno. Ze złością.
I odpowiedziała tym samym, przyciskając wargi z równą siłą, 
jakby w jej pragnieniu też była furia, zadawniony dotkliwy ból. 
Walczyliśmy ze sobą, ale nie, by zwyciężyć, ale znaleźć zaspokoje-
nie, każde z nas napierające tak mocno, że ciało ścierało się z ciałem, 
a pożądanie napotykało pożądanie. Ta walka musiała się roz-
strzygnąć. Wiedzieliśmy o tym oboje.
Oderwała wargi i coś szepnęła. Znieruchomiałem i spojrzałem na 
nią pytająco.
— Chcę więcej. — Ledwo dało się ją zrozumieć między spa-
zmatycznymi oddechami. — Chcę się z tobą położyć.
Prawie się nie wahałem, ponieważ wszelki opór znikł, zatracił się 
w tych pierwszych chwilach. Otarłem kciukiem ślady łez z jej 
policzków, zaprowadziłem do łóżka i położyłem na zmiętym prze-
ścieradle. Nadal obejmowała mnie za szyję, kiedy odkładałem broń 
na szafkę i wchłaniałem pełnię zapachu, nie perfum, które znalazła w 
pokoju obok, ale aromat jej kobiecości, jej podniecenia. Prze-
ścieradło było nieskazitelne białe w świetle księżyca, a jej skóra 
miała identyczną biel; nocna koszulka, o ton ciemniejsza, kontra-
stowała z nią miękko, srebrzyście. Tylko uciekając od przeszłości, 
mogłem oddać się teraźniejszości, a wizerunek Muriel — leżała z 
wyciągniętymi, zapraszającymi ramionami, lekko rozchyliła nogi, 
uniosząc jedno kolano — pomagał mi pokonać czas. Bardzo 
potrzebowaliśmy siebie nawzajem i wszelkie opory szybko poszły w 
kąt.
Osunąłem się na nią, przenosząc ciężar ciała na łokieć, dzięki 
czemu mogłem wpatrywać się w jej wybieloną księżycem twarz i 
oczy szukające czegoś więcej niż pożądania. Była w nich za-
chłanność, ale również jakaś potrzeba bezpieczeństwa, może od-
dania. Tak sobie wtedy mówiłem.
Włożyłem drżące palce pod ramiączko na bladym ramieniu i zsu-
nąłem pasek materiału. Zostawiłem dłoń na jej ciele, opuściłem 
głowę. Musnęliśmy się wargami. To dotknięcie było celowo deli-
katne, zupełnie inne niż poprzedni pocałunek, i podnieciło nas oboje; 
utrzymaliśmy ten nastrój, poszerzając strefę poznania o usta zgłę-
biane wypadami języków, kontrolując żądzę wzajemnego zmiaż-
dżenia, całkowitego oddania. To ograniczenie wkrótce stało się nie 
do zniesienia. Lata abstynencji wzmagały napięcie, powiększały 
rozkosz.
Mogło to trwać jedynie kilka sekund i kiedy wreszcie wcisnę-
liśmy się w siebie nawzajem, stykając zębami i miażdżąc usta do 
bólu, poczułem szum w głowie, elektryczny prąd w każdej koń-
czynie, w każdej części ciała. Dłoń z ramienia przesunęła się w dół, 
znajdując drobną prężną pierś, i palce zacisnęły się na jej twardym
centrum. Nagły ból sprawił, że oddech utknął jej w gardle, ale 
stęknięcie przeszło w jęk rozkoszy.
Zaplotła mocniej dłonie wokół mojej szyi, wbijając palce w kark i 
twarde wzniesienie kręgosłupa, potem niżej, wsuwając je między 
nasze ciała, dotknęła mojej piersi, ostro zagłębiła się w mięśnie, 
łagodnie musnęła żebra. Teraz mnie z kolei oddech ugrzązł w gardle, 
kiedy znalazła moje opuchlizny. Szybko cofnęła dłonie, lękając się, 
że sprawi mi zbyt wiele bólu, i zaraz rozpłaszczyła je na moim 
brzuchu, przez co mięśnie zadygotały odruchowo.
Nasze pocałunki były jednakowo szaleńcze, a oddechy gorączko-
we, a kiedy wsunęła swój język do ust i przycisnęła mój, moje 
podniecenie jeszcze wzrosło. Zsunąłem jej nocną koszulkę, odsła-
niając piersi i, nie spiesząc się, chłonąłem ten widok; były tak nagie, 
tak bezbronne, zmysłowe, te delikatne półkule jak wyrzeźbione w 
marmurze. A potem smakowałem je ustami, po kolei każdy sutek, aż 
naprężyły się, mokre i dumne, podczas gdy Muriel wiła się pode 
mną. Cicho zaszeleściło prześcieradło. Rozsunęła szerzej nogi. Gdy 
znów się uniosłem, zobaczyłem, że delikatny materiał koszulki 
podjechał w górę ud, odsłaniając głęboki, zachęcający cień. To był 
kolejny nieskazitelny widok, obraz, który sprawił, że w głowie mi 
zawirowało. Utraciłem wszelkie panowanie nad sobą, resztki 
zdrowego rozsądku.
Pierś Muriel unosiła się i opadała, nie mogąc złapać oddechu, a 
włosy obramowały na poduszce śliczną twarzyczkę. Nagle zsunęła mi 
slipy i byłem wolny. Palce zamknęły się wokół mnie i przyciągnęły 
do siebie, tak że krzyknąłem, czując wspaniały wstrząs. Rozchyliła 
szerzej uda, prowadząc mnie głębiej i krzyknęła jeszcze głośniej, 
kiedy wszedłem w jej ciało. Opór był niewielki, wahanie minimalne. 
Jej kolejny krzyk przeszedł w jęk rozkoszy, kiedy podróżowałem 
dalej, teraz płynnie i swobodnie, jakbym prześlizgiwał się przez 
ciepłe masło. Jej wąskie biodra uniosły się na spotkanie moich 
bioder, jej dłonie przyciągały mnie zapalczywie, nie dawały spokoju, 
jakby nie chciała, by ta podróż kiedykolwiek się skończyła. Ale 
szybko dotarłem do celu i przylgnęliśmy do siebie. Jej łzy kolejny 
raz zmoczyły moją pierś i ramiona.
Dopiero wtedy zastygliśmy i moje łzy spłynęły na jej włosy. 
Poczuła je i przytuliła mnie, tym razem z czułością nie mającą 
żadnego związku z namiętnością. Jednak ta chwila delikatności i 
współczucia nie mogła trwać długo — nasze seksualne pożądania, 
nasze pragnienia były zbyt wielkie. Znów zaczęliśmy sunąć wzdłuż 
siebie, coraz bardziej szaleni z każdym pchnięciem, nasze zmysły 
popędziły ku zwieńczeniu, w którym soki mogły się zmieszać, a 
energia opaść. Kiedy w końcu trysnąłem strumieniem, wcisnąłem 
twarz w jej ramię i zajęczałem, zamierając w tej pozycji, aż 
migotliwe spazmy straciły na intensywności, opadły, wyczerpały 
mnie do końca.
Powoli moje ciało i umysł uspokoiły się. I po raz pierwszy od 
trzech lat znalazłem chwilową oazę.
Zapaliłem papierosa od poprzedniego i oparłem się o tapicero-
wany zagłówek. Cienie w pokoju zmieniły się, kiedy księżyc za 
wysokimi oknami uniósł się wyżej, i trudno było mi rozpoznać 
kształty Muriel, leżącej obok mnie pod prześcieradłem. Lekka dłoń 
spoczywała na moim udzie. Zapach wyczerpanej namiętności wisiał 
między nami, słodko-kwaśna intensywna woń, zarazem uspokajająca 
i zmysłowa, i przypomniałem sobie, jak Sally nazwalają „perfumami 
miłości", wierząc, że jest to niewidzialny welon, który okrywa 
kochanków po zbliżeniu, wiążąc ich jeszcze na krótko. Śmiałem się 
wtedy, zaśmiewałem jak hiena, początkowo doprowadzając ją do 
furii, ale później śmiała się razem ze mną, rzecz jasna okładając mnie 
przy tym po ramieniu. Jednak ta wiara podobała mi się mimo kpin. 
Przynajmniej kiedy miała zawiązek z Sally. Teraz jedynie zwiększała 
poczucie winy.
—	Hoke...? — spytała z lekką chrypką. — Nic ci nie jest?
Widziałem w ciemności jednie zarys włosów, niewyraźne lśnienie 
oczu. Kiedy zaciągałem się papierosem, ciepły żar rozświetlił ją na 
moment.
—	Pewnie, wszystko gra — odparłem.
—	Mówiłeś o rodzicach.
Zapa
lenie 
papieros
a 
przerwa
ło potok 
wymow
y; 
aromat 
naszego 
kochani
a się 
ożywił 
wspomn
ienia.
	 
Jak 
powi
edzia
łem, 
mam
a 
była 
Angi
elką 
z 
domi
eszk
ą 
krwi
irlandzk
iej. 
Róża. 
„Cierń 
w moim 
życiu", 
jak lubił 
nazywa
ć ją 
tato- 
Narzuca
ło się 
samo 
przez 
się. 
Poznali 
się, 
kiedy 
przyjech
ał na 
targi 
rolne z 
Wiscons
in... 
zajmow
ał się 
towara
mi dla 
rolnictw
a, 
kupował 
i 
sprzeda
wał 
wszystk
o, od 
maszyn 
po 
nawozy. 
Miał 
niezły 
interes 
rozkręc
ony 
zaraz po 
pierwsz
ej 
wojnie i 
zawsze 
chciał 
pierwsz
y 
wiedzie
ć o 
nowych 
technika
ch w 
rolnictw
ie.
—
	T
o 
jesteś 
z 
Wisc
onsin
?
Skin
ąłem 
w 
ciem
nośc
iach, 
doda
jąc 
„tak" 
na 
użyt
ek 
Muri
el.
—	R
óża była 
pokojów
ką w 
jednym 
z 
wiejskic
h 
hotelikó
w, w 
których 
zatrzym
ywał się 
tato, i 
kiedy 
byłem 
na tyle 
duży, 
żeby 
mogło 
mnie to 
zainteres
ować, 
powiedz
iał mi, 
że 
najpierw 
zabujał 
się w 
„iskierk
ach w 
jej 
oczach", 
a w 
reszcie 
jakieś 
dwa dni 
potem.
—	A
twoja 
matk
a... 
też 
się w 
nim 
szyb
ko 
zako
chała
?
—	P
ewnie 
tak, bo 
kiedy 
wyjecha
ł po 
ośmiu 
dniach, 
zabrała 
się z 
nim. Po 
prostu 
wyjecha
li, jedno 
i drugie, 
rachunki 
zapłacon
e, 
zawiado
mienie 
zostawio
ne, bez 
słowa 
wyjaśnie
nia. Z 
powrote
m do 
Winona 
w stanie 
Wiscons
in. 
Pobrali 
się 
migiem 
i rok 
później 
zjawiłe
m się ja.
—	N
ie 
bała 
się? 
Now
ego 
kraju 
tysią
ce 
mil 
od 
rodzi
ny?
—	M
ama 
nigdy o 
tym nie 
mówiła. 
Jej stary 
był 
irlandzk
im 
imigrant
em, 
który 
nie 
traktowa
ł babci 
za 
dobrze. 
Róża 
była 
jedynym 
dzieckie
m. 
Kiedy 
jego 
żona 
zmarła, 
wrócił 
do 
Irlandii, 
gdzie 
pewnie 
zapił się 
na 
śmierć. 
Tak 
mawiała 
mama. 
Och, 
znalazł 
swojej 
córeczce 
pracę w 
pralni, 
zanim 
wyjecha
ł, więc 
pewnie 
wyob-
rażał 
sobie, że 
spełnił 
swój 
obowiąz
ek. 
Mamie 
to 
pasował
o. Mając 
czternaś
cie lat, 
doszła 
do 
wniosku
, że 
lepiej 
pójdzie 
jej bez 
niego. 
Kiedy 
wychod
ziła za 
tatę, nie 
była 
pewna, 
czy jej 
stary 
żyje czy 
nie, i po 
latach 
powiedz
iała mi, 
że jej to 
nie 
obchodz
iło.
Palce 
Muri
el 
pogł
adził
y 
mnie 
od 
łokci
a po 
dłoń.
—
	
Ale też 
nigdy 
nie 
okazyw
ała z 
tego 
powodu 
goryczy. 
Do 
diabła, 
była 
zbyt 
wdzięcz
na 
losowi 
za nowe 
życie z 
Josephe
m,
moim tatą. Ale wiesz, chociaż nigdy nie miała rodziny, za którą 
mogłaby tęsknić, wzdychała za czym innym. Nigdy nie zmęczyła się 
opowiadaniem o ojczystym kraju, a ja nigdy nie znużyłem się 
słuchaniem jej historyjek.
Muriel nie mogła tego widzieć, ale uśmiechnąłem się na to 
wspomnienie. Przyjemnie było opowiadać o moich starych po tych 
wszystkich latach, przynajmniej na razie, bo to nie dopuszczało 
myśli o Sally.
—	Żałowała, że opuściła Anglię?
—	Nie, tego nie mówię. Znalazła szczęście w Wisconsin, ale to 
nie znaczyło, że od czasu do czasu nie ogarniała jej tęsknota za 
ojczyzną. Wciąż czytała mi książki angielskich autorów i, kiedy 
byłem dość duży, nauczyła mnie czytać je samemu. Nauczyła mnie 
też szacunku do historii. Może żałowała tylko jednego, mianowicie 
tego, że nie miałem dostępu do angielskiej edukacji i nie wycho-
wywano mnie na sposób brytyjski. Była bardzo dumna z waszych 
tradycji i zwyczajów, chociaż pochodziła z nizin społecznych i 
czasami zastanawiałem się, czy te śmieszne druciane okularki, które 
później nosiła, nie miały trochę przyróżowionych szkiełek. Jej 
marzeniem było przywieźć mnie tu choćby na krótko, pokazać te 
wszystkie rzeczy, o których mi opowiadała, ale dopadł ją rak.
Przestałem się uśmiechać i mocno zaciągnąłem się papierosem. 
Dłoń Muriel pozostała na moim przedramieniu.
?— Odeszła w trzydziestym ósmym, a tato podążył w jej ślady 
osiem miesięcy później. Doktor powiedział, że jego pompa się 
spracowała. Ale ja zawsze myślałem, że po prostu pękła mu z tę-
sknoty, spieszył się za mamą. Po prostu nie chciał dalej ciągnąć bez 
swojego Ciernia.
Uśmiech powrócił. Myśl, że tato udał się za swoim Cierniem, 
niosła mi jakąś pociechę. Już wolał, żeby go szlag trafił, niż by miała 
się zapuszczać na własną rękę w wielką niewiadomą. Zawsze sobie 
pokpiwał: „Twojej mamie brak orientacji w przestrzeni. Zgubiłaby 
się w salonie, gdyby nie ja. Zawsze potrzebuje mnie pod ręką". Do 
diabła, miałem nadzieję, że znalazł ją bez względu na
to, gdzie się udała. I po części byłem zadowolony, że oboje uniknęli 
horroru, który ogarnął cały świat.
.— Przyszło ci żyć samemu? — spytała Muriel, zaciskając dłoń.
—	Żyć samemu to nie taki koszmar — skłamałem.
Żyć samemu to piekło na kółkach. Żyć samemu to powolny 
marsz do wariatkowa. Żyć samemu to najgorsze, co może się przy-
darzyć każdemu człowiekowi, bez względu na wiek i płeć. Mój 
uśmiech znikł kolejny raz, rozpłynął się w cieniach.
—	Zresztą wtedy mieszkałem już z dala od domu — mówiłem 
dalej, zanim zdążyłem się rozbeczeć z litości nad samym sobą. — 
Byłem w Madison, studiowałem inżynierię na uniwersytecie stanu 
Wisconsin. Firma taty podupadła przed jego śmiercią, a wujaszek--
mędrek, którego nawet tato nie lubił, zaproponował, że zdejmie mi 
ten ciężar z karku, do ostatniej śrubki, ale i bez centa zapłaty. No 
cóż, bardzo mi to odpowiadało. W końcu, co zrobiłbym z taką furą 
długów i drugą furą kłopotów, kiedy miałem ledwie osiemnaście lat? 
Jak wuj chciał wprząc się w to jarzmo, droga wolna. Poza tym 
utrzymywałem się całkiem nieźle z weekendowych wyścigów 
motocyklowych i pracy w cyrku straceńców.
—	Co to jest „cyrk straceńców"? Nigdy nie słyszałam o czymś 
takim.
—	Akrobacje powietrzne, tu pewnie tak się na to mówi.
—	Prowadziłeś samolot w wieku osiemnastu lat?
—	Pewnie. Miałem dziesięć, kiedy tato zabrał mnie na pokazy 
lotnicze nad pastwiskiem, za miasteczkiem. Dał mi dolara na bilet, a 
sam poszedł obejrzeć siewniki do opylania z powietrza — były 
wtedy bardzo popularne. Poszedłem do starego samolotu, który od 
razu wpadł mi w oko po przyjeździe, zniszczonego fairchilda, jeśli 
sobie dobrze przypominam. Wręczyłem pilotowi dolara i poprosiłem 
o przejażdżkę. Zmierzył mnie wzrokiem, sprawdził monetę zębami, 
a potem wsadził mnie do kokpitu. Oczywiście powiedziałem mu, że 
tato nie ma nic przeciwko temu. Wystarczyło mu to w zupełności, 
chociaż może niezbyt mi wierzył. A kiedy tylko znalazłem się w 
niebieściutkich przestworzach, nad całym cholernym światem, i 
wszystko w dole stało się maleńkie i nieważne,
no cóż... zapragnąłem pozostać tam na zawsze. Od tej pory chciałem 
robić do końca życia tylko jedno: latać. Ale mama... zwłaszcza 
mama... i tato nie zgadzali się z moimi pragnieniami, chociaż kiedy 
zwiewałem ze szkoły, żeby wałęsać się koło naszego lotniska, doszło 
między nami do ugody. Obiecali płacić za lekcję pilotażu, jeśli 
zobowiążę się zostać w szkole i pilnie się uczyć. Coś mi się zdaje, że 
tato nie zgodził się na to zupełnie bezinteresownie, bo nie 
skończyłem jeszcze szesnastu lat, a opylałem pola jego przyjaciołom 
i rodzinie. Kupiliśmy w tym celu stary samolot.
Pochyliłem się na łóżku, opierając dłonie na kolanach, niedo-
pałek papierosa ogrzewał mi palce. Znieruchomiały wsłuchiwałem 
się w najlżejsze odgłosy, wlepiając wzrok w oświetloną księżycem 
przeciwległą ścianę.
—	Co się dzieje? — spytała Muriel. Usiadła obok, przeście 
radło opadło do wysokości jej bioder.
Uciszyłem ją, nadal wytężając słuch. Poczułem, że tężeje w na-
pięciu.
—	Wydawało mi się, że coś słyszałem — powiedziałem wresz 
cie. — Musiałem się pomylić.
Znów wsparłem się o wezgłowie, sięgając po paczkę na stoliczku 
nocnym. Tym razem pamiętałem, żeby poczęstować Muriel, ale 
pokręciła przecząco głową ruchem ledwie widocznym w ciem-
nościach. Zapaliłem papierosa i zdusiłem starego w pełnej niedo-
pałków popielniczce przy łóżku. Paczkę rzuciłem na podołek. Dym 
snuł się po pokoju, przejrzysta zjawa napotykająca światło przy 
oknie. Muriel oparła głowę na moim ramieniu, łaskocząc mnie 
włosami.
—	Opowiedz mi więcej — prosiła, jakby historia mojego życia 
przypominała jej o innej rzeczywistości, lepszych czasach niż 
dzisiejsze.
—	Nie ma dużo więcej. — Drugie kłamstwo, ale na tym za-
mierzałem poprzestać. — Kiedy w Europie wybuchła wojna, od razu 
wiedziałem, co chcę robić. Wszystkie to opowieści mamy o życiu w 
Anglii, miejscach, w których pracowała, o królach i królowych, 
diukach i diuszesach, wszystkie te książki, które mi czy-
tała, i tamte, które przeczytałem potem sam... do diabła, znałem 
nawet zasady krykieta. Tato zawsze kpił ze mnie, że jestem bar-
dziej Brytyjczykiem niż Amerykaninem, i jakoś mi się to podobało, 
czułem się przez to inny, wyjątkowy. Pewnie dlatego, że zawsze 
uważałem mamę za wyjątkową. Hmm, czasem nawet, będąc mały, 
naśladowałem jej akcent. — Potrząsnąłem głową. — Wiesz, nigdy 
nie straciła go przez te wszystkie lata, kiedy była z tatą.
Wciągnąłem dym, ciesząc się jego smakiem, wonią. Dawno 
nie czułem się tak rozluźniony, zapewne w równej mierze z po-
wodu rozmowy jak i tego, że się kochaliśmy. Whisky przy kolacji 
też pomogła mi się rozluźnić i prawie — ale tylko prawie — za-
cząłem cieszyć się, że mam towarzystwo. Powinienem przewidzieć, 
że dopuszczenie innych do siebie będzie niebezpieczne.
—	Znów nic nie mówisz. — W głosie Muriel nie było nie-
cierpliwości, tylko rozbawienie.
—	Po prostu myślę.
—	Powiedziałeś, że kiedy wybuchła wojna, byłeś pewien, co 
chcesz zrobić.
Wydmuchnąłem dym w bok.
—	Chciałem pomóc Brytyjczykom w wojnie z Niemcami, jak 
tylko mogłem. Więc dostarczałem samoloty, głównie bombowce, 
do granicy Kanady. Z powodu Ustawy o Neutralności Ameryka 
nie mogła eksportować samolotów bezpośrednio do Anglii, nawet 
do Kanady, więc lecieliśmy maksymalnie blisko granicy, a potem 
holowaliśmy je ciężarówkami. To był zwariowany sposób, ale sku 
teczny. Nie łamaliśmy żadnych przepisów.
Roześmiała się, łagodnie i perliście, co obojgu nam sprawiło 
przyjemność.
—	Niedługo potem wpadłem na kolejny świetny pomysł. 
Wsiadłem na bombowiec lecący z bazy treningowej RCAF w Tren- 
ton i zgłosiłem się do Pierwszej Amerykańskiej Eskadry „Orzeł". 
Przyjęli mnie na oficera lotnictwa. Miałem wylataną odpowiednią 
liczbę godzin, a oni potrzebowali ludzi, proste. Tak więc przyłą 
czyłem się do waszej wojny, na długo przed tym, zanim mój kraj 
się na to zdecydował.
Zamknąłem oczy, czując pewną ulgę. Ale to było wszystko. 
Miałem dość, nie chciałem opowiadać więcej. Nie chciałem wracać 
do wspomnień, których zakopanie kosztowało mnie masę wysiłku. 
Na szczęście Muriel nie naciskała. Musiała wyczuć moją zmianę 
nastroju i zdała sobie sprawę, że kolejne pytania mogłoby wzbu-
dzić zbyt wiele bólu, trzymanego w ryzach goryczy. Lubiłem ją 
za to. No, w tamtym momencie prawie ją za to kochałem.
Otworzyłem oczy, pochyliłem się, zgasiłem papierosa, po czym 
odwróciłem się do niej. Pogładziła mnie po torsie, ruchem tak samo 
zmysłowym jak poprzednio, chociaż była teraz mniej wymagająca, 
każde z nas czuło się swobodnie w towarzystwie drugiego. Prze-
sunęła się, podsuwając mi usta w ciemności; odwzajemniłem po-
całunek, wpierw tylko muskając ją wargami, potem czyniąc to ru-
chem bardziej zdecydowanym, wraz ze świeżo rosnącym pożąda-
niem. Nasze języki rozpoczęły sondowanie, smakowaliśmy siebie 
nawzajem. Przesunęła dłoń w dół wzdłuż mojej klatki piersiowej, 
po brzuchu, głęboko pod zmiętym prześcieradłem znalazła moją 
twardość, aż zaparło mi dech, kiedy zwinęła palce i zacisnęła je 
mocno. Przyciągnąłem ją do siebie, jedną ręką pieszcząc jej biodro. 
Odwróciła twarz ku sufitowi, kiedy znalazłem ustami miękką szyję.
Teraz to ona zaczęła dyszeć i wić się, znalazła się pode mną, 
kolejny raz rozsuwając nogi; mruczała coś, czego nie mogłem zro-
zumieć. Jej oddech rwał się, kiedy naparła na mnie piersiami, zła-
pała w pasie i przyciągnęła ku sobie. W jej głosie pojawiło się 
naleganie, jej namiętność ożyła, jej głód stał się równie bezwzględ-
ny jak poprzednio. Poczułem znajomy szum krwi, niewiarygodne 
napięcie, serce tak łomotało mi w piesi, że słyszałem jego huk... 
słyszałem...
Krzyknęła, kiedy nagle oderwałem się od niej i wykręciłem na 
łóżku, patrząc na wielkie okna. Słyszałem łomot... daleko, na dworze. 
Spokojne nocne niebo przeszyła błyskawica. Łomot wzmógł się.
—	Och, mój Boże. — W głosie Muriel rosła panika. — Co 
to jest, Hoke?
—	Bomby — powiedziałem bezbarwnym tonem.
—	Ale...
_— Nic nam nie będzie. Nie przejmuj się tym. Siedziałem plecami 
do niej. Muriel przysunęła się bliżej, kładąc mi dłonie na ramionach. 
Zwinąłem się, kiedy dotknęła świeżej
rany.
—	Kto to, Hoke? — spytała. — Kto może teraz bombardować 
Londyn? Czy to ci sami ludzie, którzy nas ścigali?
—	Słuchaj — powiedziałem, nie odrywając oczu od okien. 
Między wybuchami dało się rozróżnić basowe buczenie silników.
—	Samolot...? — spytała z niedowierzaniem.
—	Zgadłaś.
Okno nagle rozświetliło się i zatrzęsło, gdy bomba spadła po 
drugiej stronie rzeki.
—	Nie rozumiem. Dlaczego ktoś... 
Przerwałem jej.
—	To Niemiec. Pewnie jeden lotnik prowadzący swoją osobi 
stą wojnę. Jakiś szaleniec, rozumiesz? — Nie wiem, dlaczego by 
łem na nią zły; może dlatego, że nagle musiałem tłumaczyć rzeczy, 
do których się przyzwyczaiłem.
Drgnęła, kiedy uderzyła następna bomba, a wybuch zatrząsł okna-
mi hotelu, tym razem z większą siłą.
—	Przylatuje co jakiś czas, zwykle kiedy myślisz, że nareszcie 
będzie cisza, że dał sobie spokój. Albo że umarł.
—	To szaleństwo.
—	Mówiłem ci.
Kolejna eksplozja, tym razem po naszej stronie Tamizy, na tyle 
potężna, że cały budynek zadygotał. Muriel pociągnęła mnie, chcąc 
ukryć się w moich ramionach, i już miałem powiedzieć, żebyśmy 
schowali się po drugiej stronie łóżka albo pod nim, kiedy z korytarza 
usłyszeliśmy inny hałas, ostry wariacki grzechot. Muriel nadal 
próbowała się we mnie wcisnąć. Nie wiem, co bardziej ją przeraziło. 
Grzechot rósł — straszliwa kakofonia, jak pręt przeciągany po 
żelaznej kracie, tyle że nie jeden pręt, ale tysiąc. Usłyszeliśmy 
starego strażnika:
—	Alarm bombowy, wszyscy kryć się, zejść do 
najbliższego schronu!
Drzwi otworzyły się gwałtownie i jasna latarka Pottera znalazła 
nas na łóżku. Zakryliśmy oczy i promień zniżył się. Mrugałem 
oślepiony i kiedy znów popatrzyłem na drzwi, zobaczyłem w nich 
dwie postaci.
Kolejny rumor na dworze — tym razem, chwała Bogu, dalej; 
niemiecki bombowiec odlatywał — odwrócił moją uwagę, a kiedy 
znów skupiłem ją na drzwiach, stał w nich tylko Albert Potter, z 
latarką w prawej ręce, a kołatką alarmową w lewej. Druga postać, 
Cissie, zniknęła.
11
Skręciłem ciężarówką z Embankment ostro w lewo na łagodne 
wzniesienie biegnące miedzy parkiem i tylnym wejściem do Sa-
voya. Ku mojemu zaskoczeniu zobaczyłem Cissie siedzącą na kra-
wężniku po drugiej stronie ulicy. Uśmiechnąłem się szeroko, za-
skoczony widokiem jej towarzysza.
Oboje podnieśli głowy, słysząc dudnienie diesla, i niepokój 
dziewczyny przeszedł w ostrożny powitalny uśmiech, kiedy roz-
poznała mnie za kierownicą. Cagney szybko podniósł się na nogi, 
zaszczekał przyjaźnie i pogonił za mną, kiedy go minąłem. Pod-
jechałem do końca wąskiej ulicy, gdzie mogłem nawrócić długim 
pojazdem, ustawiając go w odpowiednim kierunku. W razie potrzeby 
był gotów do startu. Poniżej budynków, u końca uliczki, biegła 
szeroka arteria, ale była przejezdna tylko na przestrzeni pierwszych 
kilku jardów, potem blokowały ją pojazdy. Kilkaset jardów dalej 
jeden z londyńskich sądów wciąż dymił po ostatnim bombardowaniu, 
ale nie dostrzegałem innych szkód. Szalony niemiecki lotnik był 
nieprzewidywalny, ale miałem nadzieję, że chwilowo zaspokoił 
swoją żądzę zniszczenia; czasami przylatywał kilka nocy pod rząd, 
czasami nie pokazywał się miesiącami; pewnie wszystko zależało od 
jego humoru. Miałem nadzieję, że któregoś dnia jakaś bomba 
zaklinuje się w luku i rozniesie na strzępy i jego, i dorniera.
'
Zakończyłem nużący manewr parkowania, przejechawszy lewymi 
kołami po chodniku, i wyskoczyłem z szoferki, po czym zająłem 
się czekającym na mnie Cagneyem.
Poczochrałem go po uszach, czego nigdy nie lubił. Zawarczał 
basowo, groźnie, więc znów go poczochrałem. Zanim bardzo się 
rozeźlił, przytuliłem go i za swoją dobroć zostałem obdarowany 
masą psich całusów. To, że byłem zakurzony, wcale mu nie przeszka-
dzało, i zalizałby mnie na śmierć, gdybym nie wstał i nie zepchnął 
go w dół, kiedy dźwignął się na tylnych łapach. Zrozumiawszy 
aluzję za drugim razem, przebiegł truchtem ulicę, zmierzając, ku 
mojemu zaskoczeniu, prosto do Cissie, która nadal przyglądała się 
nam, siedząc na krawężniku.
Cissie odwróciła wzrok, zanim się przy niej znalazłem, patrzyła 
nie wiadomo na co, jakaś sztywna. Siadłem obok, kładąc między 
nami kurtkę obciążoną coltem.
—	Hej — powiedziałem na próbę.
—	Cześć — odpowiedziała bez specjalnego entuzjazmu. 
Cagney znalazł sobie miejsce pośrodku ulicy i złożył łeb na
ziemi. Ziewnął, obserwując nas.
—	Znowu upał — rzekłem dla podtrzymania konwersacji. 
Cissie kiwnęła głową na znak zgody. Dzisiaj miała na sobie
ciemnobrązową sukienkę dobraną pod kolor włosów, z bufkami 
na ramionach, wąską w talii. Żadnych pończoch i kiedy wreszcie 
odwróciła się do mnie, zobaczyłem, że nie ma też makijażu. Zmie-
rzyła wzrokiem kurz na moich włosach, rękach i twarzy, ale nie 
wygłosiła żadnego komentarza.
—	To twój pies?
—	Sam jest sobie panem.
—	Czekał na dworze, kiedy wyszłam zaczerpnąć świeżego po-
wietrza. Myślałam, że to przybłęda.
—	Nie uciekł?
—	Najpierw był nieufny, więc siedziałam tu i gadałam do nie-
go, a po chwili podszedł i położył się koło mnie. Ale nie pozwo-
lił mi się pogłaskać, odsuwał się za każdym razem, kiedy pró-
bowałam.
—	Cagney nie przepada za ludźmi. Chyba wini ich za wszystko, 
co się stało.
—	Powiedziałeś „Cagney"? Nazywa się „Cagney"? — Nareszcie 
się uśmiechnęła. — Po Jamesie Cagneyu?
—	Hmm, pewnie naprawdę nazywał się Reks albo Azor, ale nie 
przedstawił się, kiedy się poznaliśmy. Zdecydowałem się na Cagneya 
i chyba mu to nie przeszkadza.
—	Długo jest z tobą?
—	Parę lat.
Słońce padało na zakurzoną ulicę i powieki Cagneya niebawem 
opadły. Wyjąłem z kieszeni spodni wymiętą chusteczkę i otarłem pot 
z karku i spod podbródka.
—	Masz jakieś pojęcie, która może być godzina? — spytała 
Cissie, nadal chłodnym tonem.
Obejrzałem się przez ramię i zmrużyłem skierowane w słońce 
oczy.
—	Pewnie koło czwartej. Zegarek dawno mi się zepsuł, zresztą 
nic mi teraz po nim. Do diabła, nie muszę pilnować terminów 
spotkań.
—	A gdzie byłeś przez cały dzień? — Patrzyła teraz na mnie 
wprost i zastanowiła mnie podejrzliwość w jej oczach. —- Wy-
szedłeś, kiedy wszyscy jeszcze spaliśmy. Nawet kiedy Muriel jeszcze 
spała — dodała znacząco.
Tym razem ja odwróciłem wzrok, przenosząc go na taśmę krzy-
żującą się na oknie hotelu. Myśl, że spoczywa tam tak wielu mar-
twych, była przygnębiająca.
—	Musiałem coś załatwić — powiedziałem wreszcie. 
Zrozumiała, że to wszystko, co mam do powiedzenia na ten
temat i nie naciskała mnie więcej. Dostała za to u mnie plus.
—	Jak przeżyłeś, Hoke? Jak udało cię się przeżyć samemu przez 
trzy lata? — Za jej chłodem kryła się ciekawość i może trochę 
przejęcia.
—	Łatwiej ciągnąć wózek samemu. Nie musisz się o nikogo 
troszczyć. Możesz reagować szybciej i nikt nie podważa twoich 
decyzji. Tak jest dużo prościej.
	 Nie brzmi to wesoło.
Roześmiałem się krótko, ochryple.
—	Tak? Co ty nie powiesz. — Nie miałem ochoty rozwijać 
tej sprawy.
—	Ten samolot wczoraj...
—	Dornier Do 217. Niemiecki bombowiec średniego zasięgu, 
nazywaliśmy go Latający Ołówek. Ten, kto go prowadzi, nie zdaje 
sobie sprawy, że wojna się skończyła, albo ma to gdzieś. A nie 
ma sposobu, żeby się z nim porozumieć. — Wsadziłem z powro-
tem szmatę do kieszeni. — Może którejś nocy zaczekam na niego 
w spitfirerze albo hurricanie i skończę z nim raz na zawsze.
—	Nie. Koniec z zabijaniem, Hoke. Jeszcze nie dość tego?
—	Spróbuj powiedzieć to temu facetowi. — Wskazałem kciu-
kiem niebo. Gest mógł się odnosić do szalonego niemieckiego pi-
lota albo do samego Stwórcy. Bez znaczenia.
—	Jaki sens dalej się tak nienawidzić? Popatrz, do czego już 
to doprowadziło. — Opuściła głowę, ale zauważyłem, że ma łzy 
na rzęsach.
Mogłem wytrzymać moje użalanie się nad sobą, ale nie kogoś 
innego. Zerwałem się i sięgnąłem po zniszczoną kurtkę.
—	Idę się umyć i wrzucić coś na ruszt — powiedziałem. 
Podniosła się, otrzepując sukienkę. Nagle wzięła mnie ciekawość.
—	Jak wydostałaś się z hotelu? Znaczy się jak przeszłaś obok 
tych wszystkich trupów. Nie bałaś się?
—	Czego? Wyschniętych mumii? Myślisz, że też boję się du-
chów? — Po błysku w tych oczach, pełnych nie wylanych łez, 
zgadłem, że Muriel musiała wyjaśnić, co zaszło ostatniej nocy, 
może nawet zdobyła się na jakieś przeprosiny. — Nie, bardziej 
boję się maniaków wciąż rzucających bomby albo szaleńców, któ-
rzy chcieliby wyciągnąć ze mnie krew do ostatniej kropli.
—	Jeśli chodzi o jedno z tych zagrożeń, to mogę cię uspokoić. 
Pozwól, że pokażę ci, gdzie jest najbezpieczniejsze miejsce w ho-
telu, gdyby bombowiec złożył nam wizytę.
Poprowadziłem ją przez ulicę i ceglaną zygzakową barykadą, 
chroniącą tylne wejście do Savoya. Cagney, który natychmiast
przerwał drzemkę, udał się za nami. W mrocznym holu wejściowym 
w kącie klatki schodowej znalazłem latarkę, zamelinowaną tam 
przeze mnie na wszelki wypadek, i zaprowadziłem Cissy na dół, do 
rozległych suteren. Weszliśmy do długiego pomieszczenia po lewej 
stronie. Oświetliłem numerowane szeregi prycz, zasłonięte 
różowymi kurtynkami.
—	Kwatery do spania dla sław i bogaczy — wyjaśniłem. — 
Goście Savoya byli zawsze bezpieczni, na pierwszy ryk syren prze 
ciwlotniczych sprowadzano ich na dół.
Oświetliłem dalszą część sali, pokazując Cissie małe dyskretne 
alkowy odgrodzone od reszty.
—	Dla członków waszej rodziny królewskiej, bliższej i dalszej, 
dla grubych ryb. Żeby mogli przetrzymać bombardowanie w kom 
fortowych warunkach.
Oświetliłem cokół z popiersiem w głębi.
—	Abe Lincoln — powiedziałem jej. — Ta sala nosi jego imię. 
Jankesi, którzy tu trafili, traktowali ją jak ministan, wciśnięty mię 
dzy Strand i Tamizę. Wykonano tu wiele pracy dla Stanów Zjed 
noczonych i przerzucono wiele mostów między waszym krajem 
i moim. — Oświetliłem sufit i filary. — Zbrojenie metalowe, ty 
siące stóp prętów, drewniany strop wzmacniany betonem. To miej 
sce jest odporne na bomby, Cissie, więc kiedy tamten cholerny 
wariat znów zacznie nas bombardować i będziesz się bać, ładuj 
się na dół. Najbezpieczniejsza piwnica w mieście.
Zadygotała.
—	Dzięki za oprowadzenie, ale możemy już wyjść? — spytała. 
— W tej sali jest coś koszmarnego.
Kiedy skierowałem na nią latarkę, zobaczyłem, że nieustannie 
biega wkoło szeroko otwartymi oczami, jakby oczekiwała, że za 
chwilę ktoś rzuci się na nią z ciemności.
—	Myślałem, że się nie boisz duchów. 
Już kierowała się do wyjścia.
—	Nie boję się, ale tu jest jak wtedy w metrze, istne mauzo 
leum. Zaglądałeś za te zasłonki, Hoke?
Miała rację. Być otoczonym przez zmarłych to jedna rzecz,

inna znaleźć się z nimi w zamkniętym pomieszczeniu, zwłaszcza 
w ciemności. Mnie też ciarki zaczęły biegać po plecach.
Wyszedłem za nią z Sali Abrahama Lincolna i wróciliśmy na 
parter. Uspokoiła się trochę, stając w świetle padającym z drzwi 
wejściowych, ale czułem, że wciąż jest poruszona. Może to był 
błąd, że zabrałem ją na dół, ponieważ tylko przypomniała sobie, 
że jesteśmy w jednym wielkim grobowcu, i bez względu na to, 
czy wierzyła w duchy, czy nie, ta myśl mogła wyprowadzić z rów-
nowagi. Widzicie, przyzwyczaiłem się do życia z umarłymi i nawet 
nie zdawałem sobie z tego sprawy. Nie licząc Pottera, ci ludzie 
jeszcze nie przywykli do nowych miast.
—	Jak długo musimy tu zostać? — zapytała mnie porywczo. 
Chyba widać było, że staram sieją uspokoić, więc ten ton nieco
wyprowadził mnie z równowagi.
—	Paniusiu, możecie się zbierać, kiedy przyjedzie wam na to 
ochota.
—	Ale, ale przecież... — zająknęła się. 
Miałem kamienną twarz.
—	Przecież zostaniemy razem. — Wyciągnęła ku mnie otwarte 
dłonie. Nie prosiła, była raczej bezradna i poruszona. — Potrze 
bujemy siebie nawzajem, Hoke, nie rozumiesz tego? Czy naprawdę 
możesz tak dalej ciągnąć, tylko... tylko z psem?
Cagney, który stał w słońcu przy wejściu, przekrzywił łeb. Prze-
niósł wzrok z Cissie na mnie, jakby czekał na odpowiedź.
—	Jak do tej pory, Cagney mi wystarczał — odpaliłem. — 
Nie włazi mi na głowę i nie trzeba go niańczyć. No, wolę psa.
Zostawiła mnie. Szła, tupiąc po schodach, sztywno wyprosto-
wana, i powstrzymując... co? Gniew, urazę, dobre staromodne roz-
goryczenie? Nie wiedziałem, co... i musiałem się powstrzymać, 
żeby za nią nie zawołać. Cagney wydał jakiś gardłowy dźwięk, 
przeciągły jęk, i przewrócił ślepiami.
—	Przestań — warknąłem na niego i wyszedłem na dwór.
Kiedy wreszcie wróciłem do siebie, Muriel czekała na mnie. 
Stała przy oknie, odsuwając firankę. Przyglądała się rzadkim war-
koczom dymu wznoszącym się za rzeką znad kolejnej partii bu-
dynków obróconych w perzynę zeszłej nocy. Kiedy zamknąłem 
drzwi, puściła firankę i podbiegła do mnie.
—	Tak się martwiłam — powiedziała i zatrzymała się po kilku 
krokach, widząc kurz na moich włosach i na ubraniu. — Mój Boże, 
coś ty robił? Jesteś taki... brudny.
Zostawiłem Cagneya na zewnątrz. Pies strzegł korytarza, leżąc 
w miejscu, do którego znakomicie się przyzwyczaił, tak że nie 
musiałem znosić jego warczenia, oznaczającego wiele podejrzli-
wości wobec nieznajomej w pokoju. Kolejny raz poczułem zdzi-
wienie, iż tak szybko zaakceptował Cissie, szczególnie że nie było 
mnie przy prezentacji. Nadal jednak byłem wkurzony na dziew-
czynę, więc nie zamierzałem być hojny z uznania. Cisnąłem kurtkę 
na łóżko i, nie odpowiadając Muriel, udałem się wprost do łazienki. 
Poszła za mną.
Kiedy zdejmowałem z siebie bieliznę, Muriel puściła wodę 
i słyszałem, jak wciąga oddech, widząc rozległe siniaki na pier-
siach i rozognione brzegi rany postrzałowej. Przyjrzała się innym 
zadrapaniom, opuchliznom na ciele i na ramionach, potrząsając 
głową ze współczuciem.
—	Bardzo boli? — Złapała się na tym, że to idiotyczne pyta 
nie. — Masz jakieś środki przeciwbólowe, które mogłabym ci po 
dać? — spytała szybko.
Zaprzeczyłem ruchem głowy i wziąłem dziewczynę za łokieć.
—	Zamierzam umyć się samodzielnie — burknąłem.
—	Pozwól, że ci pomogę. Musisz być cały obolały.
No, byłem obolały, i to nie tylko na ciele, częściowo z powodu 
dopiero co skończonej, codziennej pracy, ale nie potrzebowałem 
nikogo do pomocy przy myciu.
—	Chciałbym pobyć trochę sam, Muriel.
Była dotknięta, zawiedziona — widziałem to po jej szaronie-
bieskich oczach.
—	Nie mogę zostać i porozmawiać z tobą? Zeszłej nocy... 
Przerwałem jej.
—	Zeszła noc była zeszłej nocy. Ty potrzebowałaś mnie, a ja
miałem na ciebie ochotę... zeszłej nocy. Dzisiaj jest nowy dzień, maja 
.— Bogart nie wyraziłby tego lepiej.
Była ciężko zdumiona.
	 Nie rozumiem. — To wszystko, co potrafiła wymyślić.
,	 Słuchaj, zeszłej nocy przyszłaś do mnie po coś i dostałaś
t0 	Nigdy wcześniej nie mówiłem tak dziewczynie i pewnie
byłem równie zszokowany jak Muriel, chociaż nie zastanawiałem się 
nad tym, tak byłem wkurzony. Nie tylko świat się zmienił, ja też. Nie 
zwolniłem jednak tempa i ta angielska róża zwiędła pod wybuchem. 
— Myślisz, że zamydliłaś mi oczy tym gadaniem o duchach? 
Chryste, wiedziałem, o co ci chodzi, ledwo tylko otworzyłem drzwi. 
Ty i twoja kumpelka potrzebujecie faceta, żeby się wami zajmował, 
strzegł was przed niebezpieczeństwem i karmił. No cóż, wybrałaś nie 
tego gościa, co trzeba, czy to do ciebie dociera? Może lepiej zacznij 
gruchać do twojego przyjaciela, Wilhelma. Spokojna głowa, on się 
tobą zaopiekuje. Nie wiedziałaś, że to egzemplarz rasy panów?
— Dlaczego jesteś taki niedobry? — spytała prosząco. — Co ja 
takiego zrobiłam?
Dlaczego? Sęk w tym, że sam tego nie wiedziałem. Może bałem 
się zaangażowania po długiej samotności. Może złościło mnie to, że 
ci ludzie wdarli się w moje życie nieproszeni, nagle spadli mi na 
głowę? A może naprawdę wstydziłem się, że wziąłem tę dziewczynę 
do tego samego łóżka, w którym Sally i ja kochaliśmy się po raz 
pierwszy? Poczułem, że czerwienieję, i to nie z wściekłości. Tak, o 
to chodziło, przynajmniej w dużej części. Może to głupota, ale 
poczułem, że zdradziłem jedyną miłość mojego życia, kogoś, komu 
przysiągłem wieczne miłowanie bez względu na wszystko. Durna 
dziecinada? Nie, nie całkiem. Chociaż trwała wojna i oboje 
wiedzieliśmy, że możemy zginąć następnego dnia albo nawet tej 
samej nocy, złożyliśmy sobie przysięgę wierności. Nie tylko ją 
złamałem, ale zrobiłem to w tej samej sypialni, w której spędziliśmy 
z Sally miesiąc miodowy. Mimo że wtedy czułem wyrzuty sumienia 
— łatwo przesłonięte emocjami chwili — prawdziwy sens czynu 
dotarł do mnie z całą mocą, kiedy otworzyłem drzwi
numeru 318-319 i stanąłem naprzeciw Muriel. Pewnie, że byłem 
wściekły, wściekły jak diabli, ale nie na Muriel i nie na Cissie. Na 
nikogo z moich nowych znajomych (z wyjątkiem Sterna, ale to inna 
sprawa). Wściekałem się na siebie. I wstydziłem się. Fatalne 
połączenie.
Ale nie mogłem tego wszystkiego jej powiedzieć. Nie, zamiast 
kłapać ozorem odwróciłem się na pięcie i wbiłem podstawę dłoni w 
lustro nad umywalnią, tłukąc szkło i mój wizerunek. Muriel wydała 
cichy okrzyk, a kiedy spojrzałem na nią z wściekłością, nie 
odrywając ręki do popękanego szkła i krwawiąc do umywalki, była 
chyba gotowa uciec. Nie dość, że czułem się głupio, pewnie na 
dodatek robiłem wrażenie szaleńca.
Już miałem otworzyć usta — do przeprosin albo przekleństwa — 
kiedy zza drzwi dobiegło nas wściekłe ujadanie Cagneya. Okrzyk i 
dalsze ujadanie. Coś z głuchym łomotem walnęło o drzwi sypialni.
Runąłem do wyjścia, odpychając Muriel i wyciągając po drodze 
colta z kurtki. Otworzyłem gwałtownie drzwi i zastygłem z bronią w 
ręce.
Cagney szalał z nerwów. Cholera, prawie się wściekł. Przypadł 
do podłogi, obnażył żółte kły, dygotał zadem i był gotów rzucić się 
na coś lub kogoś przy drzwiach.
—	On jest wściekły. — Niech to szlag, „wździegły". 
Wszedłem na korytarz. Niemiec wciskał się plecami w ścianę,
w bladych oczach miał prawdziwy strach. Był uzbrojony w mały 
samopowtarzalny pistolet. Celował w Cagneya.
Zareagowałem instynktownie, jednocześnie podejmując decyzję i 
realizując ją. Zdzieliłem coltem wyciągnięty przegub Sterna. Z 
rozdziawionych ust zszokowanego Niemca trysnęła ślina, pistolecik 
zgrzechotał na podłodze. Stern zgiął się i złapał za ramię. 
Przyłożyłem mu jeszcze raz, tym razem w czoło. Wyprostował się i 
gruchnął potylicą w ścianę. Osunął się na podłogę. Pochyliłem się 
nad nim, łapiąc go za klapę marynarki i wbijając lufę colta w 
pobliźnioną szyję.
—	Proszę, dość.
Pewnie miał zdrętwiałą szczękę, bo bełkotał. Jednak zrozumia-
łem go.
	 Zwierzę... — udało mu się wykrztusić. — Ono... ono...
było gotowe mnie zaatakować... kiedy chciałem wejść do twojego 
pokoju. — Mogłem tylko domyślić się tych słów, ponieważ mówił 
bardzo niewyraźnie. Zresztą jego gadka nie interesowała mnie, by-
łem gotów rozwalić mu łeb. i — Hoke!!!
To krzyczała jakaś kobieta, ale nie zwracałem na nią uwagi, nie 
poznawałem jej. Nadszedł czas wyrównania rachunków z Niemcem, 
a byłem tak rozjuszony, że chciałem zrobić to tu i teraz. Krew z 
rozciętej dłoni zalała kolbę i pistolet ślizgał się w mojej dłoni, 
niemniej jednak nadal wbijałem mu lufę w kark. Znów krzyk. Ro-
zejrzałem się. Muriel stała w drzwiach. To Cissie mnie zaatakowała.
Trafiła mnie w skroń. Poleciałem na bok. Złapała mnie za włosy i 
odciągnęła na bok. Rozłożyłem się na plecach. Uklękła mi na 
piersiach i złapała za uzbrojoną rękę, podczas gdy Cagney skakał 
wokół nas, ujadający i zbyt podniecony, żeby zdecydować, kogo ma 
zaatakować. Szybkim uderzeniem na odlew pozbyłem się Cissie i 
usiadłem na podłodze, kolejny raz biorąc Niemca na cel.
—	Nie strzelaj!!!
Teraz z kolei Muriel nie dała mi skończyć. Weszła między mnie i 
oszołomionego Niemca, wrzeszcząc:
—	Przestań, przestań zaraz!!! Nie możemy dalej zabijać się 
nawzajem, nie rozumiesz?!
Do kompletu przyczłapał Albert Potter. Nie wiadomo dlaczego, 
ale nadal miał przy sobie kołatkę z zeszłej nocy i słabo mi się zrobiło 
na myśl, że znów da nam do wiwatu. Jednak tylko krzyknął:
—	Co tu się dzieje, do jasnej cholery?! Czy w tej norze nie da 
się już kimnąć, jak Pan Bóg przykazał?! — Ale zlitował się nad nami 
i wsadził z powrotem kołatkę do jednej z wielkich kieszeni.
Cissie nadal przygniatała mnie nogą. Poderwała się i złapała mnie 
oburącz za przegub. Broń zeszła z linii celu.
—	Proszę cię, Hoke, daj spokój. — Rozpłakała się. 
Zobaczyłem łzy i uszła ze mnie para. Nadal buzowała we mnie
wściekłość, ale straciłem ochotę ją wyładować. Opuściłem głowę 
na dywan i leżałem wpatrzony w sufit. Rozluźniłem dłoń na kolbie. 
Cissie jednak nadal trzymała mnie za przegub. Nie ufała mi. Uspo-
koiłem ją.
—	W porządku. Mam dość. Tylko niech nie pakuje mi się 
przed oczy. — Wiedzieli, że chodzi o Sterna, nie o psa, który po 
całym zamieszaniu próbował mnie oblizać.
Usłyszałem, że ktoś pomaga Niemcowi wstać. Wyrósł nade 
mną. W jego oczach nie było obawy, jedynie gniew.
—	Jesteś głupcem — zasyczał. — Nie trzeba było. Nie jestem 
twoim wrogiem.
Puściłem to mimo uszu. Wtem przypomniałem sobie pistolet, 
z którego celował w Cagneya. Usiadłem szybko i Cissie natych-
miast mocniej złapała mnie za przegub. Z ulgą zobaczyłem, że 
Potter już podniósł broń Niemca.
—	A co to za placuszek? — zdziwił się głośno strażnik, jakby 
nigdy wcześniej nie widział gnata.
—	To colt, kaliber 0.38 cala, pistolet na wyposażeniu armii 
Stanów Zjednoczonych — poinformowałem go, a on skinął głową, 
jakby dobrze o tym wiedział. — Nie dawaj go Sternowi do rąk 
— ostrzegłem.
—	Naprawdę myślisz, że bym cię zastrzelił? — spytał niemal 
z żalem Stern. — Po tym wszystkim, co się stało... — Wskazał 
świat na zewnątrz. — Znalazłem tę broń u siebie w pokoju i trzy-
małem dla samoobrony. Uważam, że słusznie. Ale czy naprawdę 
wierzysz, że mam ochotę znów zabijać? Jeśli tak, to jesteś szalony, 
Hoke. Krwawa śmierć cię do tego doprowadziła.
Po tych słowach odszedł, z ręką przy zranionym czole. Znikł 
w swoim pokoju, cicho zamykając za sobą drzwi.
Kolacja była żałosnym wydarzeniem. Nikt nie miał za bardzo 
ochoty rozmawiać, a Stern nie dołączył do nas. Niech się dąsa, 
pomyślałem, ani mnie to ziębi, ani grzeje. Potter starał się, jak 
mógł, poprawić nastrój, opowiadając historyjki z czasów Blitzu, 
niektóre śmieszne, inne nie. Opowiedział nam, jak pewnej nocy
podczas obchodu wpadł na Eda Murrowa, sławnego amerykańskiego 
korespondenta, leżącego przy krawężniku pod Savoyem, nie 
pijanego w sztok, jak w pierwszym odruchu uznał Potter, ale 
nagrywającego odgłosy wyjących syren i nieprzyjacielskich bomb, 
żeby przekazać je do Ameryki. Opowiedział nam o wspaniałym 
pomyśle władz, które chciały produkować maski gazowe z twa-
rzyczką Myszki Miki, tak żeby dzieci nie bały się ich nosić; jak gonił 
parę szabrowników po Covent Garden i jak obu rozerwała mina 
lądowa, a noga jednego z łotrów wylądowała mu na ramieniu, kiedy 
zatrzymał się zaskoczony; jak w zimowy, mroźny poranek trafił na 
starszą siwowłosą panią siedzącą w łóżku, nie mogącą pojąć, 
dlaczego wisi w powietrzu, piętro nad ziemią, pozbawiona dwóch 
ścian domu. Opowiedział nam o strażaku, który wyłamał drzwi 
magazynu po drugiej stronie ulicy, a kiedy runęły, biedaczysko 
został zassany przez pożar, spalił się doszczętnie do ostatniej 
kosteczki; opowiadał o gwizdku, który zawsze nosił przy sobie, ale 
pewnego dnia wpadł mu do tchawicy, wepchnięty wybuchem, i 
udusiłby go, gdyby nie pracownik brygady ratowniczej, który 
początkowo zdziwiony widokiem siniejącego Pottera, walnął go w 
plecy i uratował mu życie, a gwizdek jak korek wyskoczył 
dziadkowi z ust; o wizerunku Adolfa Hitlera w szarych gaciach, 
dyndającym na słupie przystanku autobusowego przy Whitehall; o 
wózku mleczarza pomalowanym w białe paski, tak żeby był 
widoczny w ciemne zimowe ranki.
Przeskakiwał z tematu na temat, bawił i zasmucał nas opowiast-
kami, podczas gdy Muriel rzucała mi z oddali znaczące spojrzenia, 
które ignorowałem. Cissie z kolei, zajęta przygotowaniem kolacji, od 
czasu do czasu ciskała mi gniewnef spojrzenia, które również ig-
norowałem. Zjedliśmy, niewiele się odzywając, Potter w końcu 
przestał ględzić, obie dziewczyny wyszły, kiedy tylko garnki i talerze 
zostały umyte. „Dobranoc" Muriel było bardzo sztywne, Cissie nie 
chciało się nawet otworzyć ust. Strażnik i ja otworzyliśmy jeszcze 
jednego Jacka DanieFsa i osuszyliśmy butelkę we dwóch.
Kiedy opuszczał mnie tamtego wieczoru, chwiał się trochę na 
nogach i powiedział dziwną rzecz. Kiwając się w drzwiach, przy-
łożył krótki paluch do rozpłomienionej bulwy, która udawała nos, 
i puścił do mnie oko.
—	Wiem, czym się parasz, synu. I nie mam nic przeciwko. 
Facet musi robić to, co widzi mu się najlepsze, nawet jeśli to bez 
nadziejna sprawa. Słówka nie pisnę nikomu, cholera, bo ty sam 
nie puszczasz o tym pary z gęby.
Pokręcił głową. Oczy miał zamglone po wypitce.
—	Ale to nie do przewalenia, chłopcze. To, cholera, nie do 
przewalenia. Za...
Znów pokręcił głową i poszedł sobie.
—	Za dużo ich... — usłyszałem jeszcze, kiedy dreptał kory 
tarzem.
12
Oczyściłem ulicę. To było ostatnie ciało. Pozostały tylko te za 
murami budynków. Jak to mówią... m ó w i 1 i: Co z oczu, to z ser-
ca. Tyle że to nie była prawda; ich obecność nadal ciążyła mi na 
sercu, widziałem ich oczyma duszy leżących bezwładnie w fote-
lach, rozciągniętych na stołach, zwiniętych na podłodze — wysu-
szone, lekkie jak piórko łupiny, zakurzone, kruche odpadki. Wi-
działem ich za murami sklepów, restauracji, biur, mieszkań, fabryk, 
dworców, za blachami karoserii... Chryste, ta lista ciągnęła się 
w nieskończoność. Ale nie mogłem zabrać wszystkich. Jak zauwa-
żył Potter, było ich, cholera, za dużo...
Wrzuciłem worek kości na samochód, nieczuły na zetlałe oczy, 
czarne rodzynki nad otwartymi skostniałymi ustami. Oporny prze-
siedleniec ześliznął się na mnie ze stosu. Kościste palce złapały 
moją bluzę, kiedy pchałem go z powrotem. Byłem zbyt zmęczony 
i zbyt zahartowany, żeby chociaż doznać obrzydzenia. Kiedy wy-
suszony trup znalazł się na swoim miejscu, wziąłem kurtkę leżącą 
na krawężniku, karabin oparty o tylne koło ciężarówki i wsiadłem 
do szoferki.
Kiedyś była to zwykła ulica, nietknięta przez najcięższe ataki 
Hitlera. Narożny pub zapraszał do środka. Teraz chwasty rosły w 
pęknięciach chodnika, a pojazdy rdzewiały na ulicy. Ale najbardziej 
dawała w kość cisza. Po trzech długich, samotnych latach nadal nie 
mogłem przyzwyczaić się do tego upiornego milczenia, szczególnie 
na nie zniszczonych ulicach, jak ta, na której wszystko wydawało się 
zupełnie normalne. Można by pomyśleć, że okolica... jest 
nawiedzona przez duchy. Pomyślałem o zjawach Muriel w Savoyu i 
rozzłościłem się na siebie.
Zatrzasnąłem drzwi, cisnąłem kurtkę na fotel pasażera, karabin 
postawiłem obok, w zasięgu ręki. Dziewczyna myliła się, straszyły ją 
wspomnienia, nie zjawy. Ja też „słyszałem" głosy, śmiechy, muzykę, 
leżąc w bezsenne noce w wielkim gnijącym mauzoleum. Kilka razy 
nawet podszedłem do drzwi i nasłuchiwałem, otwierałem je, pewien, 
że coś naprawdę dzieje się na dole, ale wszystko milkło, ledwo 
wyszedłem na korytarz. Nocą cisza wyolbrzymiała i 
przepoczwarzała dźwięki. Śniłem, nie wiedząc, że śnię. Muriel miała 
niebawem odkryć, że wyobraźnia płata figle, kiedy jest się w 
nastroju pod psem. Zresztą to nie były zwyczajne sny, to były 
marzenia senne, najprawdziwsze marzenia, o których ziszczenie się 
modlisz, gorące pragnienie, by życie powróciło do normy, do 
dawnego stanu. Nadejście dnia zawsze przywracało porządek; taki, 
jaki był tylko możliwy.
Włączyłem silnik, ostatni raz rzuciłem okiem na opustoszałą ulicę 
i odjechałem. Chociaż setnie zmęczony pracą i lekko skacowany po 
zeszłej nocy, byłem czujny, zawsze spodziewałem się najgorszego. 
Ponad rok temu jakiś wariat rzucił się na ciężarówkę, którą wtedy 
jeździłem. Jeśli dobrze pamiętam, był to pięciotonowy austin z 
opuszczonymi klapami dla ułatwienia załadunku. Tamten facet 
wymachiwał rzeźnickim toporem i ryczał coś bez ładu i składu. 
Może powinienem się zatrzymać, ale był środek zimy, a facet gnał 
na mnie golusieńki. I... och, jeszcze jedno... na szyi, pod długą 
zatłuszczoną brodą miał naszyjnik z uciętych, sczerniałych rąk. 
Kiedy zdał sobie sprawę, że się nie zatrzymam, cisnął we mnie 
toporem. Na szczęście był zupełnie na bakier z celnością
i tylko rozbił szybę po stronie pasażera, więc jechałem dalej na 
niego, uznawszy, że nie jest w nastroju do przedyskutowania swo-
ich pretensji. No cóż, nawet nie próbował skręcić, biegł prosto, 
drąc się i wymachując pięściami. Ja też nie próbowałem go wy-
minąć. Przejechałem go, a kiedy przystanąłem kawałek dalej i obej-
rzałem się, dygotał zmiażdżony. Zanim wysiadłem i podszedłem 
do niego, zaczął czołgać się do chodnika. Miał złamany kręgosłup 
i zmiażdżone nogi. Przyłożyłem mu lufę karabinu do głowy i wy-
strzeliłem, nie z litości ani z nienawiści; te uczucia nie wchodziły 
w grę. Nie, zrobiłem to, co zwykle: sprzątałem.
Kiedy wreszcie znieruchomiał, wrzuciłem trupa na pakę i po-
jechałem dalej.
Były inne stworzenia, na które musiałem uważać, głównie koty 
i zdziczałe psy zobojętniałe na przepisy ruchu ulicznego, ale na-
prawdę miałem się na baczności przed Czarnymi Koszulami. Fa-
szyści mieli nieprzyjemny zwyczaj pojawiania się, kiedy najmniej 
się ich spodziewałem. Chociaż Londyn to wielkie miasto, było 
nieuniknione, że nasze ścieżki krzyżowały się od czasu do czasu. 
Te potyczki były zwykle krótkie i zaciekłe, ale zawsze miałem 
przewagę. Choroba odebrała im wiele sił.
Jednak dzisiaj był dobry dzień, lato wyrównywało surowość 
zimy, kiedy śnieżne zaspy wysokości dwunastu stóp zalegały uli-
ce. Niebo znów było czyste, lekki wiaterek wiał ze wschodu, przy-
nosząc nieco chłodu. Załadowany do pełna omijałem po drodze 
leje, gruzowiska i wraki pojazdów, kierując się na północ dobrze 
znaną drogą. W ciągu dwudziestu minut dotarłem do punktu prze-
znaczenia.
Jechałem prosto pochylnią wiodącą na stadion, którego trybuny 
mieściły kiedyś sto tysięcy ludzi. Wynurzyłem się z tunelu na roz-
ległą arenę. Mijając zgromadzone beczki z benzyną i skrzynie ma-
teriałów wybuchowych podążałem centralną aleją, między wyso-
kimi stosami gnijących trupów. Przebywszy połowę drogi, skrę-
ciłem w węższą alejkę. Smród już prawie mi nie przeszkadzał. Od 
czasu do czasu dostrzegałem ruch między stosami — to szczury
reagowały na moją obecność, ale niewiele sobie z niej robiły. Daw-
niej marnowałem czas, strzelając do nich i do żerujących psów, 
ale teraz dałem sobie z tym spokój; w swoim czasie miały spłonąć 
ze zgniłymi szczątkami, które teraz pożerały.
Niebawem dotarłem do pustej przestrzeni zarosłej wysoką, mar-
ną trawą, i zatrzymałem ciężarówkę. Przez chwilę stałem na jało-
wym biegu, jedynie słuchając i sprawdzając otoczenie. Błądząc 
wzrokiem po kopcach ludzkich szczątków, zastanawiałem się, ile 
jeszcze dokonam. Blisko trzy lata wypełniałem tę wielką arenę, 
chociaż zawsze towarzyszyła mi świadomość, że to jedynie próżny 
gest. Na początku wojny przygotowano doły z wapnem i tysiące 
kartonowych trumien, ale nikt nie przewidział krwawej śmierci. 
Większość ludzi pozostała tam, gdzie umarła. Z wyjątkiem tych. 
Przynajmniej ich czekał jakiś pogrzeb.
Wyładunek nie zajął mi wiele czasu, ostatni transport dnia, 
i wkrótce podążałem z powrotem do Londynu, zostawiając za so-
bą ponure mury stadionu Wembley, niegdyś miejsce spotkań wi-
watujących, rozemocjonowanych tłumów, dziś milczący stos po-
grzebowy oczekujący żagwi.
Kiedy pewnego dnia uznam, że zrobiłem wszystko, co mogłem, 
zapłonie.
13
Umyłem się i do połowy nagi rozciągnąłem na łóżku. Szklanka 
szkockiej na potłuczonej piersi, papieros między palcami. Rozległo 
się pukanie do drzwi.
—	To ja, Muriel. Mogę wejść?
Zaciągnąłem się, wydmuchnąłem dym, uniosłem głowę i łyk-
nąłem szkockiej.
—	Hoke.
Wydawała się zniecierpliwiona. Gałka u drzwi zagrzechotała. 
Jęknąłem, stoczyłem się z łóżka, postawiłem szklankę na sto-
liczku i złapałem spodnie. Z papierosem w kąciku ust przekręciłem 
klucz w drzwiach i uchyliłem je na kilka cali. Dym wypłynął na 
korytarz.
Muriel inaczej się ubrała, w kremową bluzeczkę i luźne brązowe 
spodnie, włosy sczesała na bok. Prezentowała się świetnie — zresztą 
nawet utytłana prezentowała się świetnie — ale nie ugiąłem się na jej 
widok.
—	Zniknąłeś na cały dzień — powiedziała.
Nie było zbytniego sensu odpowiadać na tak oczywiste stwier-
dzenie.
—	Mogę wejść na chwilę? — spytała po pauzie. 
Zostawiłem otwarte drzwi, tak że miała wolny wybór, wziąłem
koszulę z oparcia fotela i narzuciłem ją na siebie. Nie zawracałem 
sobie głowy guzikami, mając nadzieję, że dziewczyna nie zajmie mi 
wiele czasu; siadłem na brzegu łóżka, blisko szkockiej. Muriel 
zamknęła za sobą drzwi i stanęła przede mną.
—	Zapewne nie ma co pytać, gdzie byłeś? — Równe, podkre-
ślone tuszem rzęsy podjechały do góry.
—	Miałem pewne sprawy do załatwienia — brzmiała moja 
odpowiedź.
—	Dlaczego jesteś w takim kwaśnym nastroju, Hoke? Tamtej 
nocy... — Przerwała, machnąwszy ręką z irytacją.
Co mogłem powiedzieć? Że poczucie winy rozsadzało mi głowę, 
że czułem obecność Sally w każdym punkcie tego pokoju? To było 
głupie; wiedziałem o tym wtedy i wiedziałem o tym teraz. Trzy lata 
nie żyła, a ja nadal nosiłem żałobę, płakałem nad życiem, którego nie 
dane nam było zakosztować. Cały pieprzony świat szlag trafił, a ja 
nadal myślałem tylko i wyłącznie o własnej stracie. Z tym że teraz 
miałem poczucie winy nie tylko dlatego, iż ją przeżyłem, ale również 
dlatego, że dopuściłem się zdrady. W tych uczuciach było coś 
chorobliwego, irracjonalnego, ale kiedy wcześniej zamykałem oczy, 
nadal widziałem moją świeżo poślubioną małżonkę, wdychałem jej 
perfumy, słyszałem jej szepty. Znów zamknąłem oczy.
Otworzyłem je szybko.
.	 Popełniliśmy... popełniłem błąd. — Tyle tylko przyszło mi
do głowy i tak naprawdę nie byłem pewien, czy zwracam się do 
Muriel, czy do kogoś dawno zmarłego.
—	Błąd? Mój Boże, człowieku, czy ty nie zdajesz sobie spra 
wy, że żyjemy w całkiem nowym świecie, że obowiązuje nas cał 
kiem nowa moralność? Nie prosiłam o miłość, tylko o pocieszenie, 
współczucie. Byłam przerażona, nie pojmujesz?
A może rościłaś sobie jakieś prawa? — spytałem w duchu, po 
czym przekląłem siebie za ten cynizm. Zaciągnąłem się papierosem, 
czując mętlik w głowie, może nawet obrzydzenie do samego siebie. 
Spalał mnie gniew.
—	W porządku — powiedziała zrezygnowanym, sztywnym to 
nem. Zmęczyła się apelowaniem do mojego zdrowego rozsądku i nie 
mogłem mieć o to do niej pretensji. — Chciałam ci tylko powie 
dzieć, że Cissie i ja wydajemy uroczystą kolację dla nas wszyst 
kich, na dole, w Sali Wolnomularzy.
Patrzyłem na nią tak, jakby to ona była niespełna rozumu.
—	Hoke, musisz postawić krzyżyk na przeszłości. Nie możesz 
wciąż nienawidzić Wilhelma Sterna tylko dlatego, że jest Niemcem. 
To sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Na Boga, nie tylko nie jest 
odpowiedzialny za wypowiedzenie nam wojny, ale tak naprawdę 
odegrał w niej bardzo skromną rolę. Został zestrzelony i pojma 
ny w tysiąc dziewięćset czterdziestym roku, na miłość Boską! — 
Zmieniła ton i spojrzała na mnie prosząco. — Musimy przebaczyć 
i zapomnieć, nie rozumiesz? Jak inaczej możemy zbudować sobie 
nowe życie? Z tego wszystkiego musi wyłonić się jakiś nowy po 
rządek, a to będzie możliwe tylko wtedy, kiedy odsuniemy od sie 
bie wzajemne pretensje.
Podeszła energicznie do biurka i oparła się o nie. Skrzyżowała 
ramiona na piersi, patrząc przeszywająco.
—	Czas, żeby ci z nas, którzy pozostali, opamiętali się, żeby 
jakoś uporządkowali wspólne życie. Co innego nam pozostaje? 
Bezprawie? Chaos?
Nieco uspokojony położyłem nogi na łóżku i znów oparłem się o 
wezgłowie, tak że widziałem ją dobrze. Mówiła poważnie.
Cała planeta się sfajczyła, a ona plotła o prawie i porządku. Po-
łożyłem dłoń z papierosem na kolanie i podniosłem głowę.
—	Nie rozumiesz, że wszystko się skończyło? — Byłem zdu-
miony. — Nie rozumiesz, że tak zwana cywilizacja poszła w diabły? 
Jezu Chryste, Muriel, nie zostało nic.
—	Niech cię cholera weźmie! Żyjemy i jest dużo więcej takich 
jak my, czekających, żeby jeszcze raz zacząć wszystko od nowa. 
Jedne niedobitki czekają na innych, by znów zebrać się razem, być 
może nawet mają nadzieję, że znajdzie się nowy przywódca. A nuż 
tym razem uda się lepiej niż poprzednio, unikniemy tych samych 
odwiecznych błędów.
Może ma rację — myślałem, paląc papierosa i nie spuszczając jej 
z oczu. Ktoś musiał znowu wprawić w ruch machinę i prawdo-
podobnie — na pewno — robiono to już w innych częściach 
świata. Więc dlaczego nie zrobić tego tutaj, w byłej metropolii? 
Przyjrzałem się Muriel z ciekawością. Była szczupłą, niemal kruchą 
dziewczyną, ale dostrzegłem w niej zdecydowanie, pewność siebie, 
jaką dało jej urodzenie. Jasne, w dzieciństwie napakowałem głowę 
literaturą opisującą angielską klasę wyższą. Wyobraziłem sobie, że to 
ludzie znakomitego charakteru o szczytnych celach (chociaż mama 
ostrzegała mnie, że to nie cała prawda). Muriel nie była inna. 
Wchodząc między kolegów z RAF-u, zapoznałem się z dobrym 
starym brytyjskim stylem. Nawet w najgorszej sytuacji masz 
zacisnąć zęby i gwizdać na przeciwności losu, tak więc nie byłem 
zaskoczony, widząc, że córka lorda umie trzymać fason. W 
porządku, miałem romantyczną wizję Anglików — a przynajmniej 
ich wiejskiej szlachty — ale, o dziwo, przekonałem się, że nie byłem 
znowu tak daleko od prawdy. Patrząc na Muriel siedzącą w głębi 
pokoju i emanującą zdecydowaniem, co podkreślała jej delikatna, 
niemniej jednak wyraziście zarysowana szczęka, nagle pomyślałem, 
że może mieć iście stalowy kręgosłup i stawi czoło całej sytuacji. 
Zdałem sobie również sprawę, że mój cynizm nie ma racji bytu w jej 
wizji nowej wspaniałej przyszłości. Ale bynajmniej nie zamierzałem 
jej zniechęcać. Tak naprawdę sukces i porażka Muriel były mi w 
równym stopniu obojętne.
	 Czy teraz zechcesz dołączyć do nas, Hoke? — Jej ton zła 
godniał, rozplotła ramiona. — Stern i Potter sprzątnęli kilka pokoi 
na dole i nawet pobuszowali w spiżarniach hotelowych. Zrobiliśmy 
polową kuchnię w Sali Wolnomularzy, a Wilhelm nawet wyszedł do 
miasta i znalazł dwie przenośne kuchenki olejowe, większe i nieco 
bardziej wyrafinowane niż te, których używałeś.
—	Wychodził z Savoya? — Nie podobało mi się to.
—	Na cały dzień. Czego się po nas spodziewałeś, że ugrzęźnie-
my tu, czekając na twój powrót? Ja przewędrowałam całe miasto, do 
mieszkania taty w Kensington.
—	Sama? Chryste, kobieto, dlaczego?
—	Czy ty naprawdę jesteś tak tępy, Hoke? Chciałam odwiedzić 
nasz dom, czy to takie nierozsądne? Właśnie dlatego wróciłyśmy do 
Londynu. Mam tam pewne rzeczy, które przedstawiają dla mnie 
wartość uczuciową: fotografie, dzienniki i nawet biżuterię. Rzeczy, 
które pragnę zachować, żeby przypominały mi o lepszych czasach. 
Tak, wiem, że mogłam przebierać w każdym szałowym sklepie przy 
Knightsbridge, ale zależało mi na czymś, co znałam i do czego 
byłam przywiązana. Czy to takie trudne do zrozumienia? Cissie 
postąpiłaby dokładnie tak samo, gdyby nadal miała dom, do którego 
mogłaby wpaść. A tak tylko została i pomogła mi wszystko 
przygotować.
—	Ale... — zacząłem kolejny raz, po czym dałem sobie spokój. 
— W porządku. Jak się tam dostałaś?
Po raz pierwszy tego dnia uśmiechnęła się.
—	Zamierzałam skorzystać z byle jakiego auta na chodzie, które 
znajdę. Ale zamiast auta znalazłam rower, którego rdza jeszcze nie 
zjadła... był w sklepie... więc wsiadłam na niego. Strasznie piszczał i 
trzeba było napompować opony, ale pokonałam na nim te wszystkie 
zatory.
—	Masz jakieś pojęcie, dokąd udał się Stern?
—	Powiedziałam ci, znalazł lepsze, większe kochery, więc 
pewnie wziął je z któregoś z dużych sklepów ze sprzętem tury-
stycznym, które są w pobliżu. Potter też gdzieś się wybrał, pewnie 
patrolował ulice, szukając niewybuchów i bomb zapalających. Ma
kompletnego świra, wiesz? — Przeszła od biurka do stóp łóżka.
—	Dlaczego jesteś taki zasępiony, Hoke? Co cię gryzie?
—	To niebezpieczne miasto — odparłem, gasząc papierosa.
—	Chodzi ci o Czarne Koszule? Nie dostrzegłam ani pół fa-
szysty. Ale cóż, to naprawdę metropolia. Zresztą pewnie uznali, że 
zginęliśmy w pożarze metra.
Czy na pewno? Czy Hubble i jego armia opętańców spisali nas 
na straty? Myśl, że utracił czworo dawców cennej krwi pewnie 
doprowadziła Hubble'a do białej gorączki i żal mi było durnia, który 
przekazał mu wiadomość o podpaleniu stacji. Gdyby tylko naprawdę 
tak było, gdyby Hubble uwierzył, że zostaliśmy załatwieni na 
dobre... Podczas ostatnich wędrówek nie widziałem Czarnych 
Koszul, chociaż to nic niezwykłego; jak powiedziała Mu-riel, 
znajdowaliśmy się w metropolii. Poza tym zawsze trzymałem się z 
dala od wyjeżdżonych szlaków, wybierając raczej boczne uliczki niż 
główne ciągi komunikacyjne. Ale, do diabła! To była wielce 
przyjemna informacja w ten ponury dzień. Muriel wykorzystała mój 
napływ dobrego humoru.
—	W takim razie przychodzisz? 
Zamrugałem.
—	Na naszą uroczystą kolacyjkę — powiedziała z naciskiem.
—	Dołączysz do nas na dole?
—	Ta uroczystość z jakiej okazji?
—	Z takiej, że po prostu żyjemy. Czy to nie dość? Czasem 
wydawało mi się, że to za dużo, ale nie powiedziałem
tego głośno.
—	Dobra, wpadnę. Ale nie wyobrażaj sobie, że będę zawierał 
jakieś nowe przyjaźnie.
—	Proszę tylko, żebyś zachowywał się przyzwoicie wobec 
Wilhelma. — Po tych słowach wyszła.
Wykopali skądś setki świec i poustawiali je tam, gdzie się tylko 
dało, tak że Sala Wolnomularzy przypominała jakąś świątynię-
Wspomagało je kilka lamp naftowych, umieszczonych w najważ-
niejszych miejscach, i początkowo należało się nieco przyzwyczaić 
do gorąca i zapachu wosku. Za grubymi wystawnymi storami za-
padała noc i, mimo świec, cienie zalegały pomieszczenie, zwłaszcza 
kąty. Ciepłe iskierki światła odbijały się w srebrze i wysokich 
kieliszkach ustawionych na długim stole, a cedrowe boazerie wy-
bijane srebrnymi ćwiekami, na ścianach i centralnym kwadratowym 
filarze, nadawały spotkaniu ciepłą atmosferę. To były luksusowe 
warunki, wspomnienie znacznie przyjemniejszych czasów.
Przystanąłem w otwartych drzwiach, Cagney u mojego boku 
uniósł nos w górę, łapiąc zapachy jedzenia.
Muriel gawędziła z Wilhelmem Sternem przed wysokim lustrem 
nad pustym kominkiem w głębi pokoju. Tworzyli elegancką parę. 
Muriel była w wąskiej, długiej, migocącej srebrem sukni zakrywa-
jącej dekolt i o długich obcisłych ramionach. Włosy znów upięła na 
bok, ale tym razem spięła je ozdobnym grzebieniem. On miał na 
sobie smoking; biała chusteczka, pewne jedwabna, sterczała z kie-
szonki na piersiach, ciemnopopielaty krawat odbijał się od białej 
koszuli. Zadali sobie sporo trudu przed tym soiree (niczym rozbit-
kowie kurczowo chwytający się wraku) i z ulgą przywitałem widok 
Pottera, który wyrósł w dwuskrzydłowych drzwiach po mojej lewej 
ręce. Strażnik niczym się nie przejmował. Nadal miał na sobie 
roboczy strój, chociaż wyszczotkowany. Hełm gdzieś znikł.
Zauważywszy mnie, krzyknął:
—	Żarcie zaraz będzie, synu! — i wskazał za siebie kciukiem. 
Uśmiechnął się szeroko, odsłaniając pożółkłe zęby. — Jest czas 
przepłukać gardło. Co dla ciebie?
Nie zrozumiałem.
Muriel pospieszyła z wyjaśnieniem.
—	Albertowi chodzi o aperitif. To zapewne miał na myśli — 
dodała, patrząc znacząco na strażnika i uśmiechając się. Odwróciła 
się i uśmiechnęła do mnie, ale towarzyszył temu niepokój, jakby 
była trochę zdenerwowana.
Przeszedłem z Cagneyem wzdłuż stołu. Pies machał szczątkiem 
ogona w oczekiwaniu na jedzenie, którego zapach czuł. Znikł
w drzwiach za Potterem i usłyszałem przytłumiony okrzyk Cissie, 
witającej kundla. Za szybko przyzwyczajał się do ludzi. Martwiło 
mnie to; nie chciałem, żeby utracił zwykłą czujność, gdyż mogło się 
to źle skończyć dla nas obu.
—	Salon Księżniczki Idy służy nam za podręczną kuchnię — 
powiedziała Muriel i przypomniałem sobie, że nazwy wszystkich 
gabinecików na tym piętrze zaczerpnięto z operetek Gilberta i Sul- 
livana. — Cissie bawi się tam w kucharza. Muszę wracać, zanim 
się rozzłości. — Zmierzyła mnie wzrokiem, popijając drinka. — 
Dziękuję, że przynajmniej włożyłeś świeżą koszulę.
Spojrzałem jej w oczy, szukając sarkazmu, ale szybko odwróciła 
wzrok. Moje spodnie były trochę wymięte, buty nie za czyste, 
porwaną kurtkę z pistoletem w środku przerzuciłem przez ramię. 
Koszula jednak rzeczywiście była świeża, jedna z wielu, które wy-
jąłem przez rozbitą szybę sklepu przy Regent Street, a których nie 
wkładałem do tej pory. Pewnie lepiej wyglądałaby z krawatem, ale 
nigdy nie miałem upodobania do krawatów, nawet podczas pokoju. 
Muriel odsunęła się od Niemca i stanęła bliżej mnie.
—	Czego chciałbyś się napić? — spytała, ale znów odwróciła 
wzrok, kiedy spojrzałem jej prosto w oczy. — Dżin i tonik, Mar-tinii, 
sherry...? Jak widzisz, jesteśmy dobrze zaopatrzeni.
—	Wystarczy szkocka.
—	Grzeczny chłopiec — pochwalił mnie Potter. — Chyba się do 
ciebie przyłączę. — Podszedł żwawo do małego okrągłego stolika 
zastawionego mocnymi alkoholami. Zatarł mięsiste dłonie, ogar-
niając wzrokiem rozległą baterię szkła. Dostrzegł butelkę ulubionej 
Grouse i zamruczał: — Cudownie.
—	Hoke...
To był Niemiec. Zbliżył się z ociąganiem, ostrożnie. Zanim się 
do niego odwróciłem, powiesiłem kurtkę na oparciu krzesła u szczy-
tu długiego stołu. W razie czego miałem szybki dostęp do ukrytej 
kabury.
—	To niezwykle głupie, żebyśmy traktowali się jak wrogowie 
— powiedział spokojnie, ale w jego oczach nadal widniała obawa 
i ostrożność. — Podczas wojny wypełniałem jedynie swój obo-
vviązek jako nawigator, podczas gdy ty byłeś pilotem myśliwca. 
Teraz nie zamierzam wyrządzić ci żadnej krzywdy — „grzywdy" __ 
i mam nadzieję, że ty również już nie. Byliśmy lotnikami, lojalnymi 
synami naszych krajów, ale to wszystko przeszłość. Nie możemy 
dłużej traktować się jak wrogowie. Powinniśmy spróbować żyć w 
pokoju i postawić krzyżyk na przeszłości. — Skończywszy 
przemowę, wyciągnął ku mnie dłoń.
Na nieszczęście, nie przemawiał do mnie pomysł, żeby ściskać 
grabę komuś, kogo miałem zamiar sprzątnąć, więc zignorowałem 
jego ofertę. Z bladych oczy wionął chłód, ale uśmiechnął się i opu-
ścił rękę.
—	Więc niech i tak będzie — rzekł zimno. — Starałem się 
zachować w uprzejmy... czy też cywilizowany... sposób i nadal będę 
się starał. Ty sam podejmiesz decyzję, jak będziesz mnie traktował, 
ale muszę cię ostrzec, że zawsze będę się bronił.
—	Proszę, Wilhelmie. — Muriel popatrywała z niepokojem to na 
mnie, to na Sterna. — To nie jest konieczne.
—	Przecież to właśnie chciałem dać do zrozumienia, niepra-
wdaż? — Nie odrywał ode mnie oczu. — Mam jak najuczciwsze 
zamiary, ale pan Hoke musi podjąć decyzję za siebie. Zapropono-
wałem uścisk dłoni na znak przyjaźni, ale on go odrzucił, niemniej 
jednak nie zamierzam sprawiać żadnych kłopotów.
Potter wyrósł między nami, z szerokimi szklankami do szkockiej. 
Poczęstował mnie.
—	Do dna — powiedział radośnie, jakby nie zauważył całego 
zdarzenia.
—	No — odparłem, biorąc szklankę i przykładając ją do ust, ani 
na moment nie odrywając wzroku od oczu Sterna. Z głębi pokoju 
rozległ się głos Cissie. Wszyscy odwróciliśmy się ku niej.
—	Obiadek dochodzi pięknie. — Stała w drzwiach Salonu 
Księżniczki Idy, wycierając dłonie w ścierkę. — Więc zamierzam 
zakosztować trochę życia towarzyskiego. Mam wrażenie, że teraz 
najbardziej przydałaby mi się duża szklanka dżinu z tonikiem. — 
Nie oglądając się, rzuciła ścierkę za siebie i skierowała ku nam.
—	Zasłużyłaś na nią. — Muriel szybko wzięła się do pracy
przy stoliku z napitkami, pewnie zadowolona, że nie musi dalej 
być świadkiem napiętej sytuacji między mną a Niemcem. — Chyba 
sama też sobie naleję.
Opary nafty z sąsiedniego pokoju przenikały przez drzwi i mie-
szały się z zapachem topniejącego wosku, ale to bynajmniej nie 
popsuło naszej uczty. Zaczęliśmy od owsianki i klusek, po czym 
był „mostek wołowy", jak ochrzciła to Cissie, i chociaż fasola i 
groszek z puszki były marnymi substytutami rzepy i pasternaku, 
nie zniszczyły smaku tego wyjątkowego dania. Razem z ziem-
niakami i marchewkami (świeżymi, z mojego ogródka) był to jeden 
z najświetniejszych posiłków — nie, najświetniejszy posiłek! —? 
jaki zjadłem w ciągu trzech lat, i zanim skończyliśmy deser — 
grysik z marmoladą — mało nam brzuchy nie pękły.
Siedziałem u szczytu stołu, chociażby z tego powodu, że rzuci-
łem tam na krzesło moją kurtkę, a po prawej miałem Cissy w wie-
czorowej sukni za kolana, w kolorze kawy, trochę na nią przy-
ciasnej. Muriel była po mojej lewej stronie i podczas kolacji ledwie 
rozmawialiśmy ze sobą — nadal była spięta, pewnie obawiając 
się w każdej chwili wybuchu między mną a Sternem. On sam 
siedział obok niej, naprzeciwko starego Pottera. Cagney leżał pod 
stołem u moich stóp, dobrze nakarmiony, i drzemał, zadowolony, 
że znów jest między przyjaznymi ludźmi (chociaż za każdym zbli-
żeniem Niemca warczał ostrzegawczo), a naprzeciwko mnie, po 
drugiej stronie stołu, siedziało dziwne, niemal egzotyczne stwo-
rzenie, nieruchome i czarne, z różową serwetką na szyi. Muriel 
przedstawiła go mnie, kiedy usiedliśmy do jedzenia.
— Oto Kacper — rzekła. — Jest dzisiaj naszym gościem, po-
nieważ Salon Wolnomularzy zwykle był używany przez członków 
tak zwanego Innego Klubu, grupy, hmm, bardzo wybitnych osobi-
stości i polityków... między innymi Winstona Churchilla. Politycy 
jedli tu kolację podczas sesji parlamentu, w towarzystwie przemy-
słowców i podobnych wpływowych ludzi. Widzisz, że stół jest na 
czternaście osób. Kiedy było jedno wolne miejsce, robiła się pe-
chowa trzynastka i przynoszono kota Kacpra. Zawiązywano mu na 
szyi serwetkę i podawano każde danie.
W tym czarnym, wysokim na trzy stopy stworzeniu było coś 
odpychającego. Może opuszczony łebek, może spiczaste uszy albo 
kręty żmijowaty ogon zawinięty w niemal pełne koło, albo deseń 
futra na wygiętym grzbiecie układający się w ezoteryczne pismo. 
Nie potrafiłem zrozumieć dlaczego, ale w miarę jak upływał wie-
czór, to mroczne, ponure zwierzę zaczęło działać mi na nerwy; jego 
obecność tworzyła złowróżbną atmosferę, jakby było raczej 
zapowiedzią zagłady niż talizmanem na szczęście. Przy kawie, ko-
niaku i znakomitych cygarach (Potter zwędził skądś nietknięte pu-
dełko) rozmowa wróciła do Kacpra.
—	Znalazłyśmy go tutaj na półce — wyjaśniała Cissie. — U- 
znałyśmy, że uświetni nasze spotkanie. — Zachichotała, patrząc 
na Muriel i zasłaniając usta jak uczennica. Piła koniak razem z męż 
czyznami. — Myślicie, że przyniesie nam szczęście?
Zachowałem opinię dla siebie. Odpowiedział Stern.
—	Nigdy nie mogłem zrozumieć, czy według Anglików czarny 
kot to zapowiedź powodzenia czy pecha. Mówisz, że powodzenia?
Wtrącił się Potter:
—	Zawsze mówiłem sobie, że jeśli czarny kot przetnie ci drogę, 
to nieszczęście murowane.
—	Nie, nie, zupełnie nie tak — sprzeciwiła się Cissie. — Mój 
dziadek zawsze mówił mi, że czarny kot przynosi szczęście.
—	A to nie tylko w dzień wesela? — wtrąciła Muriel.
—	Nie! — krzyknęli razem Cissie i Potter.
—	Przecież jest nas tylko pięcioro przy tym stole — zauwa-
żyłem, wskazując ręką z cygarem. Niebieski dym uniósł się do 
sufitu.
—	Bystre spostrzeżenie.
Wzruszyłem ramionami na sarkazm Cissie.
—	Chciałyśmy po prostu, żeby nas było więcej. — Muriel rzu 
ciła niespokojne spojrzenie przyjaciółce. — Rzecz w tym, że nie 
jest nas za dużo, prawda? Jak myślicie, o czym oni tu dyskutowali?
Biorąc pod uwagę obecność tych wszystkich ważnych członków 
klubu... ambasadorów, dygnitarzy, właścicieli gazet i wydawców, 
jak również samych polityków... musiano podejmować przełomowe 
decyzje. Nigdy nie zapraszano żadnych ludzi Kościoła. Ale sam 
premier...
—	Nieważne, bez znaczenia. — Potter zachował się nietypo 
wo, jak na siebie, przerywając Muriel; do tej pory było widoczne, 
że jej pochodzenie budziło w nim respekt, jeśli nie podziw. Jed 
nakże nadmiar whisky, wina i koniaku sprawił, że podziały klaso 
we zatarły się w jego oczach i ja przynajmniej witałem to z przy 
jemnością. — Nieważne, jak byli wspaniali, ile mieli w rękach 
władzy, zaraza załatwiła ich jak wszystkich innych. Poza nami. 
Nas nie. Pieniążki nic tu nie pomogły, ani sława. Od Neville'a 
Chamberlaina... tego osła, tego pacana... po Jessie Matthewsa, od 
Ivora Novello po Herberta Morrisona, od cholernego Martina... 
wybaczcie, moje drogie... Bormana po Groucho Marxa, wszyscy 
umarli, no nie? Chyba... — wskazał nas palcem — chyba, że byli 
jak my, że mieli, choroba, naszą krew. Jesteśmy wyjątkami, no 
nie? Wszyscy pozostali... no, wszyscy... — Chyba zgubił wątek.
—	No, oni wykitowali. Poszli do Bozi.
—	W takim razie dlaczego pan wciąż patroluje ulice, Potter?
—	Niemiec pochylił się z cygarem w dłoni. — Jeśli prawie wszys 
cy inni umarli, dlaczego pan dalej wykonuje swoją pracę?
Tego rodzaju logika nie przypadła do smaku staruszkowi.
—	Miałbym poniechać mojego obowiązku, bo się tam pozmie-
niało? Bez rozkazu? Kiedy Luftwaffe nadal wali z góry na Londyn? 
Wy, Niemcy, nigdy nie zrozumiecie nas, Anglików, no nie?
—	A wy, Anglicy, nigdy nie zrozumiecie, jak należy, że nie 
chcieliśmy z wami wojny. Fiihrer miał... — szukał właściwego 
sformułowania — bardzo zbliżone poglądy z wieloma waszymi 
krajanami.
—	Och, nie, nie z wieloma. — Cissie chyba była gotowa rzucić 
kieliszkiem wina w Sterna. — Tak naprawdę to miał te same po-
glądy, co pewnego rodzaju Anglicy. Część naszej tak zwanej elity 
władzy uważała, że Adolf Hitler to całkiem równy gość.
—	Ten pogląd nieco rozmija się z ówczesnym stanem rzeczy - 
odparł Stern, gładki jak Conrad Veidt. — Na przykład, wielu 
prostych Anglików rozumiało problem żydowski. I myślę, że 
wszystkie klasy uznawały nasze prawo do odgrywania wiodącej roli 
w rządzeniu Europą.
—	Tylko faszyści.
—	Proszę, nie kłóćmy się. — Muriel wyraźnie nie podobał się 
kierunek rozmowy.
Niemiec szybko zareagował na jej prośbę.
—	Nie zamierzałem budzić niezgody, ale musicie zrozumieć, 
że ja też kochałem swój kraj i cierpiałem jak każdy w tym pokoju.
Odstawiłem pusty kieliszek na stół, po czym wrzuciłem do niego 
niedopałek cygara. Przycisnąłem dłonie do blatu.
—	O, tak, rozumiemy, W i 1 g e 1 m i e. Bo przecież jesteś do 
brym Niemcem, prawda? Dobrym, walczącym Niemcem.
Przyjrzał mi się z ostrożnością, bez odrobiny zaufania.
—	Nie wszyscy Niemcy są... byli nazistami.
—	Hoke... — ostrzegła mnie Muriel.
—	Oczywiście, że nie. -— Pochyliłem się. — A ty osobiście 
nigdy nie miałeś okazji z nami walczyć, prawda? Zestrzelono cię 
zaraz na początku wojny, więc nie mamy powodu cię nienawidzić, 
prawda? Ledwie miałeś okazję narobić trochę zniszczeń, a zresztą 
byłeś tylko nawigatorem, więc osobiście nie pociągałeś za żaden 
spust ani nie naciskałeś żadnych guzików.
—	Jak najbardziej. Powiedziałem ci...
—	No tak, powiedziałeś nam, że zostałeś ujęty i internowany w 
kwietniu tysiąc dziewięćset czterdziestego roku, zgadza się? Więc 
dlaczego mielibyśmy żywić do ciebie jakieś pretensje? Do diabła, 
przecież nie odegrałeś w tej wojnie żadnej roli.
Poczułem, że Cagney dźwiga się pod stołem. Musiał wyczuć 
rosnące napięcie.
—	Ale kłamałeś, prawda, W i 1 g e 1 m i e? Nie chciałeś, żeby 
śmy źle o tobie myśleli, zwłaszcza póki jesteś z nami. Przynajmniej 
kiedy mogłeś poużywać sobie z dziewczynami.
Rumieniec — właściwie szczątek rumieńca — znikł z twarzy
Muriel. Zdała sobie sprawę, że przyjęcie zmierza w nie planowa-
nym kierunku.
—	Co — „dzo" — sugerujesz, Hoke? — Stern odstawił kie 
liszek z koniakiem, chociaż nadal trzymał cygaro w palcach. Czy 
to szyderstwo igrało na tych cienkich, pozbawionych wesołości 
ustach, czy to nienawiść kryła się za tymi beznamiętnymi oczami?
Nadal trzymając ręce na stole, odchyliłem się do tyłu. W moim 
spiętym uśmiechu nie było cienia wesołości.
—	Sugeruję, że jesteś kłamliwym sukinsynem — poinformo-
wałem go spokojnie.
—	Przestań! — Muriel zerwała się na nogi. — Czas, żebyś 
wydoroślał, Hoke. Ta gorycz wobec Wilhelma... i, tak, przeciwko 
nam... jest całkowicie bezużyteczna. Chociaż uratowaliśmy ci ży-
cie, nadal masz do nas urazę, nadal traktujesz nas jak jakiś ciężar, 
udrękę, bez której znakomicie byś się obszedł. Czy naprawdę my-
ślisz...
—	Daj mu się wygadać, Muriel. — Gniew Cissie był hamo-
wany, ale skupiła się całkowicie na mnie. Spod stołu dobiegał ba-
sowy warkot.
Uśmiech Sterna przypominał mój grymas; nie było w nim żad-
nego uśmiechu.
—	Dlaczego się tak ze mną drażnisz, Hoke? Czy to dlatego, 
że jesteś zupełnie niepoczytalnym i nietolerancyjnym człowiekiem, 
który nie chce przyjąć do wiadomości, że Niemcy jednak wcale 
nie przegrały wojny? Że niemiecka Rzesza, będąc na krawędzi 
klęski, osiągnęła zwycięstwo za pomocą broni tak genialnej, tak 
morderczej, że nieodwracalnie zmieniła przeznaczenie ludzkości? 
Że Amerykanie, z całym ich wyrafinowanym uzbrojeniem i zaso 
bami ludzkimi, i Brytyjczycy, którzy, mówiąc szczerze, już tylko 
bezsilnie czołgali się na kolanach, uczepieni poły płaszcza swoich 
zamorskich panów, nagle przegrali z armią uważaną przez nich za 
pokonaną? Czy to dlatego tak mnie nienawidzisz i dajesz do zro 
zumienia, że jestem kłamcą? I czy nie tego ode mnie oczekujesz, 
Hoke? Takich właśnie faszystowskich sloganów? Czy nie tak we 
dług ciebie myśli i mówi Niemiec?
Muriel i Cissie wpatrywały się w Wilhelma Sterna, zszokowane 
jego słowami. Potter zamknął załzawione oczy. Otworzył usta, jakby 
chciał coś powiedzieć, ale nie wydusił ani słowa.
Uśmiech zastygł mi na ustach, dłonie podrygiwały konwulsyj-nie 
na stole.
—	Nie, Stern, to nie dlatego nazywam cię kłamcą — rzekłem 
wreszcie. — Widzisz, kiedy byliśmy tam w tunelu, coś ci się wy 
psnęło. Powiedziałeś, że widziałeś zagłodzone psy włóczące się 
po zbombardowanym Berlinie.
Jego wyraz twarzy uległ zmianie. Zrozumiał swoją pomyłkę, 
bardzo głupią pomyłkę.
—	W i 1 g e 1 m i e — ciągnąłem, rozkoszując się tym, że siedzi 
jak na szpilkach — RAF rozpoczął naloty na Berlin dopiero od 
sierpnia tysiąc dziewięćset czterdziestego, cztery miesiące po two 
im domniemanym ujęciu i internowaniu.
Pochyliłem się nad stołem, cały zesztywniały od szalejącej we 
mnie furii, równie lodowatej jak jego blade oczy.
—	Co robiłeś podczas wojny, W i 1 g e 1 m i e? Założę się, że 
coś ohydnego, jeśli musiałeś ukrywać to przed nami trzy lata po 
fakcie. No, było wielu twojego pokroju tu, w Anglii, podszywa 
jących się pod Polaków, Holendrów, Czechów, Belgów. Udawa 
liście zbiegów i poszukiwaczy azylu, ale w rzeczywistości byliście 
szpiegami i sabotażystami. Kim byłeś, Wilgelmie? Czy wysa 
dzałeś fabryki amunicji? Może to wtedy dorobiłeś się tych szram 
na karku, bo nie zdążyłeś uciec na czas po rozmieszczeniu ładun 
ków wybuchowych? No więc, czym faktycznie się parałeś, W i 1 - 
gelmie ...? Szpiegowaniem czy sabotażem?
Nie wiem, jak to zrobił, ale pistolet zjawił się w jego dłoni w 
mgnieniu oka i był wycelowany we mnie. Zapewne kiedy mówiłem, 
celowo trzymał rękę z cygarem na stole, odwracając moją uwagę, a 
drugą sięgnął do kieszeni po broń zabraną prawdopodobnie z 
posterunku policyjnego trupowi jakiegoś strażnika albo z samego 
hotelu w trakcie poszukiwań za dnia, ponieważ nie zwróciłem mu 
jego własnej, odebranej wczoraj. Cagney znów się poruszył. 
Wszyscy słyszeliśmy jego gniewny pomruk.
— Ta broń jest tylko do samoobrony — poinformował mnie 
Stern. — Nie pragnę z tobą walczyć, Hoke, ale też nie zamierzam 
stać się twoją ofiarą.
Kundel nie uspokoił się, przepychał się między nogami i krze-
słami. Nagle pojawił się w połowie stołu, szczerząc kły, wydając z 
gardła głęboki warkot. Jednak nie patrzył na Niemca; kierował łeb ku 
drzwiom w głębi pokoju.
To odwróciło uwagę Sterna. Zerwałem się z krzesła, przesko-
czyłem za oparcie i sięgnąłem do kieszeni kurtki. Zawinąłem palce 
wokół kolby pistoletu, gdy drzwi otworzyły się gwałtownie.
14
Moją pierwszą myślą było zabić Niemca; drugą — zaledwie 
ułamek sekundy po pierwszej — schować się przed kulami lecącymi 
w moim kierunku.
Na szczęście Czarne Koszule nie miały zamiaru nas zabijać, tylko 
zastraszyć i zmusić do bezruchu, ale ten zamiar nie udał się im w 
moim przypadku, ponieważ kiedy lustro w głębi rozprysło się, a 
pokój zatrząsł się od huku ognia z automatu i wrzasków dziewcząt, 
dałem szczupaka w bok. Potoczyłem się, lądując za grubym filarem, 
podczas gdy świece rozlatywały się na kawałki, lampa w kącie 
rozprysła jak trafiona z armaty, drzazgi z boazerii bryznęły po stole. 
Przykląkłem i dojrzałem Cagneya zmykającego do następnego 
pokoju. Słuszne posunięcie — pomyślałem, zerkając zza filara, z 
nadzieją, że uda mi się wycelować w faszystę robiącego największe 
zamieszanie. Ale on oczekiwał, aż wystawię nos, i zasypał gradem 
pocisków filar i okolicę, tak że musiałem się cofnąć, jeżeli chciałem 
uniknąć nafaszerowania ołowiem. Kotary poszły w strzępy, szyby 
wyleciały. Przeczekiwałem to w ukryciu. Ogień urwał się nagle — z 
powodu braku amunicji, jak sądzę — podobnie krzyki i wrzaski. 
Zareagowałem szybko. Wyskoczyłem przed filar z bronią w 
wyciągniętej dłoni, szukając celu.
W pokoju unosił się dym, smród kordytu i wosku. I coś jeszcze. 
Znajomy smród intruzów, rakowy odór, który nieśli za sobą jak jakąś 
nieczystą aurę.
Cissie kuliła się, wciąż siedząc przy stole, Potter na kolanach 
obok niej, podczas gdy Muriel rozpłaszczyła się o ścianę, zesztyw-
niała w szoku. Stern poddawał się, wznosząc ręce. Pistolet zostawił 
na stole. Czarne Koszule tłoczyły się w wejściu, widok ich mrocz-
nego przyodziewku i masy wycelowanej broni odbierał wszelką chęć 
do stawiania oporu. Poruszał się jedynie bandzior, który zrobił 
najwięcej szkody — nieudolnie mocował się z magazynkiem ster-
linga. Znów szybko zareagowałem, zdając sobie sprawę, że nie ma 
sensu próbować załatwić ich wszystkich jednym pistolecikiem; 
mieliśmy jedną, dość wątłą szansę. Przeskoczyłem stół, spychając 
kieliszki i filiżanki z kawą. Nie zdążyli zareagować. Miałem nad 
nimi jedną przewagę — refleks. Choroba pozbawiła ich refleksu. 
Znalazłem się za Sternem. Złapałem go w półnelsona, przyciskając 
czterdziestkępiątkę do skroni fryca.
—	Nie ruszać się! — ryknąłem, próbując opanować drżenie 
głosu i ręki trzymającej pistolet. Przyciągnąłem Niemca do siebie, 
używając go jako żywej tarczy.
Pięciu czy sześciu faszystom udało się przecisnąć przez drzwi i 
wszyscy mieli mnie na celu. Bandzior ze sterlingiem skończył 
ładowanie i uniósł broń na wysokość piersi, ręce dygotały mu tak 
samo jak mnie.
—	Niemiec będzie trupem, jeśli któryś z was ruszy się choćby 
o cal — ostrzegłem.
Stern ledwo mógł nabrać oddechu, a co dopiero się ruszyć, ale, 
niech go diabli, próbował się wyrwać.
—	Zamknij się, frycu! — szepnąłem mu do ucha. — Coś mi 
się zdaje, że nie musiałeś bardzo się starać, żeby znaleźć swoich 
faszystowskich kumpli, kiedy wyszedłeś dzisiaj z hotelu.
Próbował się wywinąć, ale trzymałem go mocno, wbijając lufę 
jeszcze silniej, choćby po to, żeby sprawić mu więcej bólu. Pokusa, 
żeby go zastrzelić, była prawie nie do opanowania, ale potrzebo-
wałem Sterna — wszyscy potrzebowaliśmy go jako zakładnika.
—	Cofnąć się!!! — krzyknąłem, kiedy kolejne Czarne Koszule 
stanęły w drzwiach. Cofnąłem się, ciągnąc przed sobą żywą osłonę. 
Nie podobało mi się szaleństwo w podbitych oczach faszystów, ale z 
drugiej strony pewnie im się nie podobało moje szaleństwo, bo 
jednak znieruchomieli. Mieliśmy sytuacją patową — tak się 
przynajmniej wydawało — i to już było coś.
—	Jeden nieopatrzny ruch i mózg waszego frycka będzie kapał z 
sufitu.
Zdecydowałem, że najpierw załatwię tamtego z automatem, potem 
dwóch stojących po jego bokach, każdego uzbrojonego w dwa pi-
stolety. Kiedy reszta się rozpierzchnie, szukając osłony, uporam się 
ze Sternem. Wszystko inne było w rękach bogów, ale przysiągłem 
sobie, że nie dam wziąć się żywcem. Przygotowałem się do zmiany 
celu i Niemiec zesztywniał jeszcze bardziej, jakby świadom moich 
intencji.
—	Ależ proszę bardzo, panie Hoke, niech pan zastrzeli naszego 
mniemanego przyjaciela fryca, skoro sprawi to panu przyjemność.
Ten głos doleciał z korytarza i wiedziałem, kto mówi, chociaż 
nigdy go nie słyszałem, poza jednym wyjątkiem, kiedy przemawiał 
w BBC na początku wojny. Do tej pory nie zdawałem sobie sprawy, 
że wie, jak się nazywam, i nagle dotarło do mnie, że najpewniej 
dowiedział się tego dzisiejszego dnia i że informator jest w moich 
rękach.
Czarne Koszule rozstąpiły się w drzwiach, robiąc miejsce przy-
wódcy. Sir Max Hubble z jednej strony wspierał się na McGru-derze, 
z drugiej na lasce. Migoczące światło świec w żadnym stopniu nie 
złagodziło jego wyglądu i usłyszałem, jak jedna z dziewcząt — 
sądzę, że Cissie — wydała cichy, pełen przestrachu okrzyk. Hubble 
przystanął kilka stóp za progiem, chwiejąc się.
—	A więc, panie Hoke, czy zastrzeli pan tego człowieka? — 
Jego ostry, świszczący głos miał drwiący ton, jakby rozkoszował 
się tą sytuacją. Może lubił blefować.
No cóż, nie miałem nic do stracenia, więc byłem gotów go 
sprawdzić.
—	Jeśli się nie wyniesiecie i nie dacie nam wyjść, zrobię to.
Stern próbował wyrwać się, rzężąc mi coś w rękaw, czego nie 
mogłem zrozumieć. Trzymałem go mocno.
—	Powiem ci coś — rzekł Hubble. Sine usta pod cienkim wą 
sikiem ułożyły się w uśmiech. — Zrobimy to za ciebie. — Ski 
nął na jednego ze swoich ludzi, który uniósł pistolet i wymierzył 
w głowę Sterna.
No, akurat, śmiało — pomyślałem, ale w tej samej chwili zo-
baczyłem, że tamten zaciska palec na spuście.
—	Jezu — szepnąłem.
—	Nie!!!
To Muriel krzyknęła i wybiegła między nas i Czarne Koszule.
—	Powiedziałeś, że nikomu nie stanie się krzywda. Obiecałeś. 
Patrzyła prosto na Hubble'a.
Nie mogłem uwierzyć własnym uszom i oczom. Pistolet chwiał 
mi się w dłoni, kiedy gapiłem się na plecy Muriel. Kątem oka 
dostrzegłem, że Cissie odsuwa się od stołu, wpatrując w przyjaciółkę 
z otwartymi ustami.
—	To zależy od Amerykanina — zaskrzeczał Hubble. — Ma do 
wyboru: albo złoży broń i podda się, albo zmusi nas do zastrzelenia 
tego, którego trzyma, a potem jego samego. Mamy teraz inną krew.
Cissie grzmotnęła pięścią w stół. Niejeden pistolet mało nie 
wypalił.
—	Ty ich tu sprowadziłaś! — krzyknęła na Muriel. — Ty nas 
zdradziłaś. Mój Boże, jak mogłaś?
Nawet w migającym świetle widziałem, że Muriel blednie, wpa-
trując się w swoją oskarżycielkę.
—	Ojciec panny Drakę i ja byliśmy bliskimi przyjaciółmi — 
powiedział Hubble, gdy, jak Muriel, odwrócił się ku Cissie, robiąc 
to całym ciałem, jak gdyby szyja zesztywniała mu na amen. — 
Nasze zasady, nasze ideały były identycznie, cóż więc zaskakują 
cego w tym, że córka lorda Drake'a wyznaje je również?
Muszę przyznać, że dawniej nigdy nie przepadałem za czczą 
paplaniną i po trzech latach obywania się bez niej, wyjąwszy dwa 
ostatnie dni, nadal miałem ją w dużym poważaniu. A zresztą, po co 
było mielić językiem? Wiedziałem wszystko, co trzeba.
Odepchnąłem Sterna i zrobiłem dziurę w gardle faceta trzyma-
jącego pistolet — musiał iść na pierwszy ogień, spust przebył już 
połowę drogi. Następny byłby Hubble, ale Muriel mi zawadzała 
i, mimo całej pogardy, staromodne względy wobec dam nie po-
zwalały mi strzelić jej w plecy; poprzestałem na przeciwniku ze 
sterlingiem, który znów zamierzał otworzyć ogień. Tylko go postrze-
liłem, ale to wystarczyło, żeby zaskrzeczał jak sowa płomykówka 
i przewrócił się na trzech faszystów stojących za nim. Utrudnił im 
celowanie i zrobił tyle zamieszania, że mogłem przeskoczyć na 
drugą stronę stołu, koło Cissie. Odepchnąłem ją na bok, żeby ła-
twiej było mi złożyć się do strzału.
Wrzasnęła, żebyśmy uważali, kiedy następne Czarne Koszule 
wpadły przez podwójne drzwi Salonu Księżniczki Idy. Zdałem so-
bie sprawę, że nie mamy żadnej szansy. Na moją korzyść działał 
tylko pistolet w dłoni i szybkość, z jaką się poruszałem, ale nie 
mogłem wybić ich wszystkich i nie miałem gdzie uciec.
Coś — Bóg wie co — walnęło mnie mocno w czoło i padłem 
jak zwierzę w rzeźni. Zaraz potem zaczęto mnie kopać i okładać 
kolbami karabinów po ramionach i żebrach. Wydarto mi colta, 
w głowie zobaczyłem flary, a gdzieś daleko ktoś krzyczał.
Mogłem tylko — a innego wyboru nie było — wycofać się do 
mojego prywatnego sanktuarium; światła szybko gasły, ustępując 
całkowitej ciemności. Podobała mi się ta ciemność, bardzo mi się 
podobała.
15
Oprzytomniałem częściowo pod wpływem tępego, nagłego bólu; 
jego następna fala — tak naprawdę mogła być trzecia lub czwarta 
— zmusiła mnie od otwarcia oczu. Nie byłem uradowany tym, co 
zobaczyłem, więc znów je zamknąłem i kolejne uderzenie otwartą 
dłonią, tym razem w drugi policzek, przekonało mnie, że należy 
je trzymać otwarte. Jednakże musiałem zamrugać kilkakrotnie, po
części dlatego, że światło raniło oczy, po części dlatego, że nie 
mogłem uwierzyć w to, co widziałem.
Światło padało zewsząd, z ogromnych kandelabrów pod sufitem i 
stojących lamp rozmieszczonych w wielkim barze. Ale jeszcze 
silniejszy blask bił przez szklane drzwi i okna nadrzecznej 
restauracji, jak również od foyer i głównego wejścia. Przez chwilę 
wydawało mi się, że śnię, że wspaniały hotel powrócił do dawnej 
chwały tylko w mojej nieprzytomnej głowie; ale potem objąłem 
wzrokiem zgniłe trupy, z których wiele nadal siedziało lub półleżało 
w eleganckich, ale zakurzonych fotelach, podczas gdy inne 
spoczywały na zasłanej dywanami podłodze, zepchnięte na bok 
razem z meblami, tak że na środku sali utworzyła się rozległa wolna 
przestrzeń. Czarne Koszule nadal zajmowały się jej powiększaniem: 
przestawiały niskie stoliki i fotele, zrzucając porcelanę i podstawki 
na ciastka, ciskały trupy na stosy pod wyłożone lustrami ściany, 
depcząc obojętnie czaszki i szkielety pękające pod ciężkimi butami.
Spojrzałem na osobę, która powaliła mnie z nóg, i jęknąłem, 
widząc trupie oczy, zaschnięte okruchy wokół poczerniałych powiek, 
przywarte do powiek owrzodzenia, sine odbarwienia na policzkach i 
szczęce. Uśmiechnął się do mnie szeroko, ukazując krwawiące 
dziąsła, a kiedy spróbowałem go uderzyć, okazało się, że przeguby 
przywiązano mi do tapicerowanych poręczy wysokiego fotela, słu-
żącego kiedyś wygodzie stałych gości Savoya, popijających popo-
łudniową herbatę lub aperitif przed kolacją.
Przychodziłem do siebie coraz szybciej. Zobaczywszy, że roze-
rwano mi koszulę, odsłaniając lewe przedramię i bark, zacząłem 
podejrzewać, czemu to ma służyć. Ogarnęła mnie nagła panika i 
szarpnąłem się, chcąc się uwolnić. Faszysta tylko uśmiechał się 
obleśnie, rozanielony moimi wysiłkami. Uspokoiłem się, widząc 
Sterna, Cissie i Pottera klęczących nieopodal i bandę Czarnych 
Koszul, która używając rozmaitych narzędzi — pałek, noży, broni 
palnej — przekonała tę trójkę o daremności wszelkiego oporu. Na 
wyściełanych dywanem schodach pojawił się Hubble, schodząc z 
pomocą McGrudera i jakiegoś mężczyzny. Był tak wycieńczony,
że ledwie się wlókł. Wykrzywił się na mój widok. Zapewne miał to 
być uśmiech.
—	Czy te światła nie są cudowne? — zauważył, unosząc do 
sufitu przekrwione oczy. — Jakże dawno nie widzieliśmy równe 
go splendoru, jakże dawno. — Przystanął, przyglądając się klę 
czącym więźniom i pokiwał głową, jakby liczył ich kolejno, zanim 
podążył ku mnie, powłócząc nogami. Za nim zeszła Muriel. Uni 
kała oskarżycielskiego wzroku Cissie, niosąc wysoko głowę, ale 
chyba ta dumna postawa kosztowało ją trochę. Minęła klęczących, 
nie darząc ich nawet jednym spojrzeniem, chociaż Cissie zawoła 
ła ją.
Hubble zatrzymał się przede mną, wspierając obie dłonie na 
lasce. Palce, wyglądające jak sczerniałe szpony, owinął wokół rączki. 
Dwaj adiutanci stali blisko, na wypadek gdyby stracił równowagę. 
Dygotał jak stary człowiek i cuchnął jak stary trup.
Niemniej jednak rozejrzał się wkoło, wykręcając zgięty tułów za 
każdym obrotem głowy, rozkoszował się widokiem świeczników, 
zanim skierował spojrzenie w głąb, opuszczając powieki, jakby nie 
chciał oglądać koszmarniejszych widoków.
—	Na pierwszy rzut oka można by pomyśleć, że mamy przed 
sobą dawny dumny Savoy — rzekł niemal do siebie. W jego głosie 
wybijało się wysokie piskliwe drżenie, tak wątłe i kruche jak jego 
kości, a kiedy stał tam w obwisłym czarnym mundurze, pochylony 
nad laską, a skóra wisiała na jego pomarszczonej szyi jak pusty wo 
rek, przypominał wiekowego myszołowa otoczonego masą ścier 
wa. Mówił dalej, wprawiając w zachwyt raczej samego siebie niż 
mnie: — Tak łatwo było wprawić w ruch hotelowy generator na 
naftę, moim specom zajęło to około dwadziestu minut po tych 
całych latach nieużywania. Jestem zaskoczony, że sam pan tego 
nie spróbował, Hoke. Ale cóż, podejrzewam, że nie lubił pan zwra 
cać na siebie uwagi.
Trudno było wyłapać niektóre jego słowa; mówił jak zza ściany. 
Zasługiwał na odpowiedź i udzieliłem mu jej.
—	Ty zwariowany draniu...
Uniósł drżącą rękę do ust, żeby mnie uciszyć, i muszę przyznać,
że zamknąłem usta. Do diabła, co takiego mogłem mu powiedzieć, 
czego w głębi duszy już dawno nie wiedział?
Teraz odwrócił się ku mnie. Przysunął głowę; śmierdział tak, że 
mało nie zwymiotowałem.
—	Dziwne, nieprawdaż? — wyrzęził, dysząc. — Ścigamy cię od 
tak dawna, a nawet nie było okazji porozmawiać.
—	Nie wydaje mi się, żebyśmy mieli dużo do pogadania — 
odparłem, starając się nie wciągać zatrutego powietrza, które wy-
dychał.
Muriel znalazła się już przy nas.
—	Szczęśliwa, Muriel? — spytałem, patrząc nad ramieniem 
Hubble'a. — Doznajesz miłego dreszczyku, zdradzając przyjaciół dla 
tych faszystów od siedmiu boleści? Prawdziwa córeczka swojego 
tatusia, jak mi się zdaje.
—	Mój ojciec z radością poświęciłby życie dla swojej ojczyzny 
— odwarknęła. Gniew zastąpił zagubienie. — Ale rozpoznał tru-
ciznę, która powoli paraliżowała nasz kraj.
—	Aha, żydowską truciznę, zgadza się? — W głowie zaczęło mi 
się przejaśniać, ale tym mocniej odbierałem pulsujący ból w różnych 
częściach ciała po pobiciu. Cholera, ledwie wylizałem się z guzów i 
potłuczeń po ostatnim zderzeniu z tymi ludźmi.
Hubble'owi nie podobał się mój drwiący ton.
—	Nawet ustępujący król Anglii był świadom żydowskiego 
zagrożenia, jak wielu innych wpływowych ludzi. Gdyby nasz rząd 
nie siedział w kieszeni żydowskich wierzycieli i szantażystów i nie 
trząsł się ze strachu przed proletariatem, wiecznie skomlącymi, 
wiecznie wciągającymi rękę malkontentami, którzy nienawidzili 
naturalnego porządku społecznego, wtedy świat miałby zupełnie 
inną, chwalebną przyszłość.
—	O Jezu... — zacząłem.
—	To Żydzi zamordowali Jezusa, panie Hoke.
Zycie powróciło w martwe oczy Hubble'a, które zaświeciły 
namiętnością zeloty.
—	Książę Windsoru i inni arystokraci podpisaliby się z rado 
ścią pod cudowną wizją, jaką ukazał ludzkości Adolf Hitler —
ciągnął dalej, rozgrzewając się w miarę kazania. Nawet przyspieszył 
o pół biegu. — I nie byliby w tym sami. Wielu przywódców i 
znamienitych osobistości, akademików, przemysłowców, wojsko-
wych, przyłączyłoby się do wyprawy krzyżowej mającej na celu 
oczyszczenie naszej cywilizacji ze skażonej rasy. Zanim tamten 
głupiec Chamberlain został wywiedziony w pole i zmuszony do 
wypowiedzenia wojny narodowi, który powinien być naszym naj-
większym sprzymierzeńcem, między nami i emisariuszami Hitlera 
trwały już zaawansowane, dyskretne negocjacje, które przyniosłyby 
korzyść zarówno Niemcom, jak i Zjednoczonemu Królestwu. Gdy 
tak mówił, zdałem sobie z czegoś sprawę i kolejny raz spojrzałem na 
Muriel.
—	Czy nie mówiłaś, że twoi bracia walczyli przeciwko faszy-
stom, jeden w marynarce, drugi w lotnictwie? — spytałem.
—	Obrona kraju była ich obowiązkiem. — Gniew zaróżowił 
nieco pobladłe policzki. — Nie mówiłam, że zgadzali się z błędną 
polityką naszego rządu, wrogo nastawionego do Niemiec.
Zapewne jej argumentacja miała jakąś wynaturzoną logikę, ale 
nie byłem w nastroju do rozszyfrowywania jej.
—	Powiedz mi tylko, dlaczego wydałaś nas tej bandzie waria-
tów? Myślałem, że przynajmniej oni — wskazałem klęczącą grupkę 
— są twoimi przyjaciółmi.
—	Czy to nie oczywiste? — odparła. Chłód powrócił, gniew 
został wzięty w karby. — Sir Max musi zostać uratowany. Cóż za 
ironia losu, rozpoznałam go na schodach National Gallery, kiedy 
pomogliśmy ci trzy dni temu, ale nie mogłam nic zrobić, wszystko 
wydarzyło się tak szybko.
Kątem oka dostrzegłem zbliżającego się wycieńczonego czło-
wieka. Miał wielkie oczy, wzrok zaszczutego zwierzęcia i pomar-
szczone zsiniałe powieki. Jeden z jego kumpli pomógł mu zdjąć 
czarną koszulę.
—	Świat, a raczej jego resztki, musi odnaleźć jakiś model dzia 
łania — paplała Muriel — a tego może dokonać jedynie przywódca 
jego pokroju, nie pojmujesz tego? Nasze istnienie nie jest tak waż 
ne jak jego.
—	Więc ofiaruj mu swoją krew — zasugerowałem jej.
—	Nie ma takiej potrzeby, kiedy mogę skorzystać z twojej — 
rzekł Hubble.
Przesunął się na bok, powłócząc nogami, przepuszczając chu-
dzielca. Zwinąłem się na widok odsłoniętych wrzodów i siniaków, 
pokrywających nagie ramiona i tors. Jego towarzysze położyli na 
dywanie u moich stóp małą czarną torbę wyglądającą jak sakwojaż 
lekarski (może to rzeczywiście był sakwojaż lekarski) i otworzyli ją. 
Inny faszysta rozłożył na podłodze zabrudzony obrus, obok fotela, do 
którego byłem przywiązany. Właściciel torby wyjął z niej cienką 
gumową rurkę ze stalowymi igłami na obu końcach i metalowymi 
zaciskami.
—	Nie rozumiesz? — zwróciłem się do Hubble'a. — To próż 
ne szaleństwo. Dawca musi mieć tę samą grupę krwi co biorca. 
W ten sposób zabijesz nas obu.
Hubble odwrócił się do mnie, szalony błysk nadal migotał w 
ciemnych oczach.
—	Aleja nie mam nic do stracenia, panie Hoke. Jeśli transfuzja 
się nie powiedzie, też umrę, tylko w inny sposób. — Może zachi 
chotał, a może to był gulgot, bo nieco krwi napłynęło mu do gardła, 
nie wiadomo. Mówił dalej, wskazując laską: — Poza tym najpierw 
wypróbujemy zabieg na tym szlachetnym ochotniku.
Półnagi człowiek, których usiadł na rozłożonym obrusie, wpa-
trywał się w mówiącego jak wierny w swojego boga.
—	On umrze — zapowiedziałem.
—	Jest na to przygotowany. Ależ doprawdy, panie Hoke, czy nie 
jest pan świadom, że przed wiekami Inkowie z Ameryki Południowej 
regularnie przeprowadzali transfuzje o wiele prymityw-niejszymi 
narzędziami niż te, którymi dysponujemy, i, jak informuje nas 
historia, większość tamtych zabiegów okazała się udana. Należy 
tylko nakłuć dwie żyły i grawitacja dokona reszty.
Wilhelm Stern klęczał na tyle blisko, że był dobrze słyszalny.
—	Ale w siedemnastowiecznej Europie transfuzje były zaka 
zane, ponieważ powodowały wiele zgonów.
Byłem mu wdzięczny za tę interwencję, zastanawiałem się tyl-
ko, czy robi to ze względu na mnie, czy dlatego, że nie uśmiechało 
mu się być następną „świnką morską".
—	W tamtych czasach nikt nie miał pojęcia o grupach krwi. Dla 
nich każda krew była jednakowa — przemawiał. — Transfuzje udały 
się tylko między ludźmi, którzy przypadkowo mieli tę samą grupę. 
Mein Gott, używano nawet krwi świńskiej i owczej. Mu-riel... panno 
Drakę... musi pani przemówić temu człowiekowi do rozumu, musi 
mu pani wyjaśnić, że jego zamierzenie jest niewykonalne.
—	Ale ja nie jestem lekarką. Jak mam mu powiedzieć coś, na 
czym się nawet nie znam?
Cissie rzekła prosząco:
—	Sama widziałaś, co się działo w sanatorium, wiesz, że wszyst-
kie eksperymenty zawiodły.
—	Wtedy niczego nie wiedziałyśmy! Nawet nie omawiali z na-
mi indywidualnych przypadków, nie ujawniali nam niczego.
—	Gdyby można mieszać różne grupy krwi, to lekarze urato-
waliby się sami! — powiedziała rozsądnie Cissie.
Zirytowany tymi sporami Hubble uderzył laską w bok mojego 
fotela. Czekaliśmy, co powie.
—	Jestem pewien, że jednej rzeczy nie próbowali — rzekł swo 
im budzącym dreszcz, gasnącym głosem. — Nie ściągnęli całej 
krwi dawcy i nie wstrzyknęli jej do pustego krwiobiegu biorcy.
Ta fałszywa logika zapierała dech i zdałem sobie sprawę, że mam 
do czynienia z zupełnym szaleńcem. Zastanawiałem się, czy zawsze 
był taki opętany, czy też to choroba nadwątliła jego mózg.
—	To żałosne, ty pierdolony wariacie!!! — Nie mogłem się 
powstrzymać, żeby nie podzielić się z nim moją wyważoną opinią.
Tym razem jego laska odbiła się od mojej czaszki. Uderzenie 
było zbyt słabe, żeby sprawić mi ból, i miałem tę satysfakcję, że się 
zachwiał. Tylko interwencja McGrudera zapobiegła upadkowi. 
Szybko znalazł się fotel, a kiedy opadł na niego, twarzą do mnie, w 
odległości dwóch jardów, zauważyłem, że trzęsie się cały — ręce, 
nogi, ramiona, głowa. Jego pierś unosiła się kurczowo i opadała, 
kiedy próbował odzyskać oddech.
—	Nie, to nie jest żałosne — rzekł z uporem, ciężko dysząc, 
jakbym to ja był szaleńcem. — Krew biorcy będzie powoli wy 
taczana, podczas gdy krew dawcy będzie powoli podawana.
Roześmiałem się. Może był to wyraz histerii, ale szczerze po-
dziwiałem zabawną stronę tego pokrętnego rozumowania. Było 
niebywale niegodziwe i genialnie proste.
—	Zabijesz obu.
Pierwszy raz nie przeszkadzał mi twardy szwabski akcent. Jak-
kolwiek by było, argumenty Sterna służyły tak samo mnie jak i jemu. 
Tak czy inaczej, czekała mnie śmierć, bez względu na to, czy 
przeprowadzą transfuzję czy nie, ale wolałem szybki zgon od kuli niż 
powolne wykrwawianie się.
—	Wasz człowiek umrze z upływu krwi, zanim jego organizm 
przyjmie nową krew. — Stern mówił spokojnie, pewnym tonem, jak 
nauczyciel wyjaśniający dziecku trudny problem. — Przyczyną nie 
będzie nawet konflikt krwi. Możecie być tak pewni śmierci tego 
nieszczęśnika, jakbyście poderżnęli mu gardło nożem.
—	Dostanie krew tak szybko, jak będzie ją tracił!!!
Wysiłek sprawił, że Hubble znów zaczął rzęzić i McGruder przy-
glądał mu się z niepokojem. Przywódca Czarnych Koszul trzymał 
chusteczkę przy ustach, zgięty wpół na krześle, spazm wstrząsał jego 
ramionami. Kiedy się wyprostował i odjął chusteczkę, dojrzałem 
plamki krwi. Wziął długi, głęboki oddech. Towarzyszył temu prze-
dziwny słaby świst z głębi piersi. Jego oczy przygasły, zasnute mgłą.
—	Tracimy czas — rzekł słabo. — Do dzieła.
Ktoś złapał mnie z tyłu za ramiona i faszysta, który grzebał w 
torbie na podłodze, uniósł z głupim uśmiechem oba końce gumowej 
rurki.
—	Zaczekajcie, zaczekajcie chwilę. — Z każdą chwilą było 
mi mniej do śmiechu, desperacja rosła. — Słuchajcie. Jest nas 
tylko czworo z odpowiednią grupą krwi, która opiera się zarazie, 
pięcioro, licząc tego kapusia. — Wskazałem ruchem głowy Muriel, 
ale nawet na mnie nie spojrzała. — Nie widzisz tego? Nawet jeśli 
transfuzja przyniesie skutek, uratujesz tylko garstkę swoich ludzi. 
Reszta umrze.
To wielce spodobało się Hubble'owi.
—	Ach, więc przyznajesz, że transfuzja może się powieść? 
Gwałtownie zaprzeczyłem ruchem głowy.
—	Prędzej w piekle śnieg spadnie. Po prostu mówię to, co 
podpowiada mi zdrowy rozsądek.
Spojrzał na mnie i uśmiechnął się, pokazując swoje pożółkłe 
zęby.
—	Pierwsza transfuzja będzie próbna i powiedzie się. Druga 
czy trzecia pójdzie jak z płatka.
Teraz zrozumiałem, dlaczego Hubble był gotów czekać; niech za 
błędy zapłaci pierwsza para, a zanim przyjdzie jego kolej, wszelkie 
niedociągnięcia będą wyeliminowane. Może jednak nie był taki 
szalony.
—	Przeniesiemy się z centrum na przedmieścia i dalej, gdzie 
znajdziemy innych, podobnych do was. W końcu każdy z nas zo 
stanie uratowany. — Palił się do rozpoczęcia zabiegu, wykrzyknął 
rozkaz: — Podłączyć go! Panno Drakę, będzie pani tak uprzejma 
dopomóc. Jestem przekonany, że nauczyła się pani czegoś o trans 
fuzjach, przebywając w sanatorium.
Nie byłem pewien, co wyraża jej opuszczony wzrok, gdy po-
chyliła się nade mną. Czy był w nim lęk czy zwykła staromodna 
rozpacz? A może już zaczęła żałować, że zdradziła przyjaciół?
—	Słuchaj — szepnąłem, kiedy odwróciła moją skrępowaną 
rękę, szukając żył przedramienia. Stykaliśmy się głowami. — Po 
wiedz im, że to nie zaskoczy. Pomyśl o nas, Muriel, pomyśl o Cis- 
sie. Chcesz, żeby ją zabili?
Rzekła równie cicho:
—	Jest Żydówką, prawda?
Wyprostowałem gwałtownie głowę, wciskając ją w wysokie 
oparcie fotela. Nie wiem, dlaczego byłem wstrząśnięty, powinienem 
się tego spodziewać. Pod słodkim woalem angielskiej uprzejmości 
biło serce żmii. A ja podczas tych trzech krótkich dni znajomości 
opowiadałem jej o rodzicach i o tym, co skłoniło mnie do 
przyłączenia się do tej cholernej wojny na długo przed tym, zanim 
mój kraj musiał zrezygnować z neutralności. Kochałem się
z nią, spałem z nią. Nigdy, przenigdy nie podejrzewałem Muriel o 
nienawiść, którą żywiła wobec swoich ziomków, o przesądy, które 
tak wypaczyły jej myśli, że była gotowa przejść na stronę 
nazistowskiego fanatyka, który niegdyś miał zamiar zdradzić oj-
czyznę. I zdałem sobie sprawę, że niczego nie ukrywała. Naga 
prawda była taka, że w naszych rozmowach nigdy nie dotarliśmy do 
mrocznej strony jej natury. Nie byłem ciekaw — i zapewne również 
Cissie, przez cały czas trwania ich znajomości — co sądzi
0	Żydach, czarnuchach, Cyganach, Adolfie Hitlerze i jego ideologii 
rasy panów, faszyzmie, nazizmie. Nawet o tym nie wspomniałem.
1	nikt nie zapytał jej, czy jest gotowa wydać przyjaciół ludziom, 
chcącym zabrać im krew. Widzicie, ona nie kłamała. Ona jedynie nie 
była szczera.
Zastanowiło mnie tylko jej spojrzenie. Z pewnością nie wyrażało 
żalu, jedynie lęk. Czego się jednak bała? Nagle znalazłem 
odpowiedź.
—	Zdajesz sobie sprawę, że wcześniej czy później przyjdzie 
twoja kolej, prawda?
Zawahała się na ułamek sekundy i sprawiło mi to przyjemność. 
Widziałem, jak odpycha nieznośną prawdę. Wyraz twarzy Muriel 
prawie nie uległ zmianie, jedynie zagubienie znów zagościło w jej 
oczach i zdałem sobie sprawę, że nie osiągnę nic więcej. Gotowało 
się we mnie w środku, kiedy naciągnęła mi skórę na lewym przed-
ramieniu, szukając żyły.
Czarne Koszule przyniosły cynkowane wiadra, stawiając je koło 
mężczyzny leżącego przy moim fotelu. Człowiek z torbą wyjął 
skalpel.
—	Jeszcze jedno pytanie, Muriel — rzekłem, odwlekając nie 
uniknione. — Jak znalazłaś tych ludzi? Skąd wiedziałaś, gdzie szu 
kać? Przez lata zabawy w kotka i myszkę z tymi płazami, nigdy nie 
wiedziałem, skąd się wynurzą. Gdybym miał jakiś pojęcie, gdzie 
jest ich kwatera główna, może bym ją rozwalił.
Nie odpowiedziała. Zrobił to za nią Hubble. Mimo swojego 
żałosnego stanu, rzekł z wyraźną przyjemnością:
—	Jeden człowiek atakujący fortecę? Trudno mi to sobie wy-
obrazić, mój buńczuczny amerykański przyjacielu. Widzisz, kiedy ty 
urządziłeś się w pałacu, ja miałem zamek. — Otarł wilgotne usta 
zakrwawioną chusteczką. — Ale pannie Drakę wystarczyło się 
zastanowić i wróciła tam, gdzie nas pierwszy raz ujrzała. Otóż 
National Gallery to jeden z naszych punktów kontrolnych... przy-
najmniej w trakcie naszej gonitwy za tobą. Czy zdajesz sobie sprawę, 
ilu moich ludzi śledziło twojego kundla w drodze do tego hotelu? Jak 
według ciebie wreszcie cię znaleźliśmy? W pełni świadomi, że jesteś 
nieuchwytny, trzymaliśmy gotowe pojazdy na wszystkich głównych 
skrzyżowaniach, kontrolowane z wielkiej galerii na Trafalgar Sąuare. 
Panna Drakę trafiła na kilku moich żołnierzy w tamtym punkcie 
kontrolnym zaledwie dziesięć minut po opuszczeniu tego hotelu. 
Pozostało jedynie czekać na właściwą chwilę, kiedy rozluźnisz się po 
dobrym posiłku i troszeczkę za bardzo pofolgujesz sobie z 
alkoholem. Plan sprawdził się wyśmienicie, zgodzisz się ze mną?
Muriel wprowadziła igłę w żyłę. Poczułem ostry ból. Kiedy krew 
popłynęła, założyła metalowy zacisk na rurkę. Człowiek na podłodze 
wrzasnął przeraźliwie, kiedy facet z torbą podciął mu żyły w 
przegubie i przytrzymał rękę nad wiadrem. Muriel zwolniła zacisk i 
krew szybko napełniła rurkę wąskim strumieniem, od igły do 
drugiego końca; pewna, że pęcherzyki krwi nie przedostaną się do 
żył biorcy, wbiła mu igłę w ramię.
—	Zabijasz mnie, Muriel — rzekłem spokojnie, ale w tej samej 
chwili odwróciła się.
—	Nie możesz mu tego zrobić!!! — Cissie próbowała poderwać 
się na nogi, ale jeden ze strażników złapał ją za włosy i zepchnął na 
podłogę. To rozwścieczyło starego Pottera, który niezdarnie usiłował 
wstać, odpychając faszystę. Wilhelm Stern również zdecydował, że 
czas coś zrobić, i złapał karabin najbliższego strażnika, podciągając 
się na nim z podłogi. Inny faszysta szybko wkroczył do akcji, mocno 
uderzając pałką w ciemię Niemca. Stern opadł na kolana, osłaniając 
się przed dalszymi razami. Cissie obróciła się, mimo że nadal była 
trzymana za włosy, i wbiła kolano w krocze strażnika. Zawył z bólu i 
puścił ją.
Ale wszystko skończyło się w kilka sekund. Czarne Koszule 
zalały małą grupkę, biły kijami i bronią, gołymi rękami; kopały, 
gdzie popadło, gdy tamci legli na podłodze. Nie mogłem pomóc 
moim przyjaciołom. Nie mogłem zerwać sznurów krępujących ręce. 
Pozostały mi jednak wolne nogi.
Muriel szybko się odsunęła, gdy odepchnąłem się od podłogi. 
Mężczyzna za mną, który przez cały czas trzymał mnie za ramiona, 
ze wszystkich sił usiłował mnie przygnieść. Starałem się rozkołysać 
fotel. Czarne Koszule biegły ku mnie, odpychając Muriel, wśród nich 
wielkolud, McGruder. Prawą ręką złapałem za poręcz fotela i, 
wbijając pięty w dywan, unosiłem się i równocześnie pchałem w tył. 
Strażnik rozpaczliwie usiłował mnie powstrzymać. Fotel zachwiał 
się, utracił równowagę i zaczął się przewracać.
Strażnik robił, co mógł, ale prostowałem nogi, napinając mięśnie 
łydek i ud. Pierwszy z nadbiegających faszystów upadł na mnie, 
pomagając mi tylko, gdyż fotel, będąc blokowany z tyłu, runął, 
przechylając się na bok. Upadliśmy z hukiem, lądując na częściowo 
nagim człowieku na podłodze. Poczułem, że jakieś złącze puszcza.
Leżeliśmy splątani; człowiek na samym dole niemrawo usiłował 
nas zepchnąć. Wszystkich ogarnęło zaskoczenie. Na krótko 
zapanowała cisza. Moja głowa spoczywała na nagim ciele, przeguby 
miałem nadal przywiązane do fotela. Rurka leżała kilka cali dalej, 
stalowa igła znikła, krew lała się swobodnie. Faszysta leżący na 
mnie próbował się wyplątać; smród jego i tego, który leżał pode 
mną, dusił mnie.
Byłem prawie gotów się poddać. Te błazny, chociaż chore, miały 
przewagę liczebną. Rozluźniłem mięśnie, ulegając bólowi i roz-
paczy. Tym razem naprawdę nas załatwiono.
Wtedy usłyszałem znajomy dźwięk. Odległy łomot silnika.
16
Tej nocy niemiecki pilot błyskawicznie znalazł cel — do diabła, 
musiał widzieć światła hotelu z odległości dwudziestu mil. Uniósłszy 
głowę, zobaczyłem, że wszyscy wpatrują się w wysoki sufit, jakby 
łomot dochodził z górnych pomieszczeń. Żyrandole zaczęły 
wibrować.
Rozległ się ogłuszający huk. Okna restauracji wpadły do środka i 
szklano-kamienny szrapnel rozprysnął się w naszym pokoju, razem 
ze szklaną ścianą działową. Cały budynek zatrząsł się aż do 
fundamentów. Żyrandole kołysały się w powiewie wywołanym 
eksplozją. Ściany i filary zadrżały, strząsając kurz. Wysokie lustra 
popękały, a meble sunęły w przód, jakby niesione przypływem 
jakiegoś niewidzialnego morza. Skruszałe trupy rozleciały się na 
kawałki i wzbiły w powietrze, a porcelana, podstawki na ciastka, 
lampy, wyschnięte rośliny oraz zetlałe serwetki, wszystko to frunęło 
ku nam, niesione burzą, sproszkowane prażącym powiewem.
Niektórzy faszyści rzucili się na podłogę, zasłaniając głowy 
rękami, inni skulili się tam, gdzie stali; ci ostatni nie mieli szczęścia, 
podmuch zbił ich z nóg i cisnął o meble lub filary. Gromowy huk 
zagłuszył wątłe okrzyki. Mnie się udało; byłem osłonięty oparciem 
fotela i leżącym na mnie faszystą. Ale i tak fotel, mężczyzna i ja 
zostaliśmy cisnięci dalej. Odłamki szkła i tynku posiekały miękką 
tapicerkę i ludzkie ciała. Faszysta zawył, po czym stoczył się ze 
mnie; wił się, usiłując wyrwać kawałek szkła wbity w kark.
Mogłem poruszyć jednym z przegubów — jak się okazało, w 
trakcie upadku puściło złącze poręczy fotela — i niebawem cał-
kowicie uwolniłem go z więzów. Targałem drugim przedramieniem, 
kiedy kolejne BUUM!, od którego zatrzęsła się ziemia, zakręciło 
światem jak karuzelą. Następna bomba pewnie wylądowała na dachu 
Savoya, ponieważ kiedy spadała przez kolejne piętra, towarzyszył jej 
odgłos miażdżonych, rozrywanych stropów i ścian. Jej wybuch mógł 
oznaczać koniec całego budynku. Wielkie ławice pyłu runęły z 
sufitów i żyrandoli, w powietrzu zawisły opary gęstości pudru.
Chociaż byłem oszołomiony, a ból w uszach rozdzierał mi 
czaszkę, walczyłem ze sznurem. Mrugałem powiekami zasypanymi 
sproszkowanym gruzem i wypluwałem go z ust. Rozwścieczony 
bezradnością wbiłem nogę w poręcz i nacisnąłem z całych sił, 
równocześnie pociągając obiema rękami za sznur. Tapicerowana 
poręcz oderwała się od reszty fotela w chwili, w której trzecia bomba 
uderzyła w dalszą część budynku, tym razem nie po naszej stronie, a 
gdzieś w pobliżu głównego foyer. Nocny anioł zemsty maksymalnie 
wykorzystywał oślepiający cel i wiedziałem, że kładzie maszynę na 
skrzydło i bierze ostry zakręt, przygotowując się do nawrotu. 
Wyrwałem ramię z więzów, kiedy fragment ozdobnego sufitu tuż 
nade mną zaczął pękać. Żyrandol upadł z brzękiem na podłogę, po 
nim następny, miażdżąc makabryczne tableau zbutwiałych ciał, 
milkliwe towarzystwo, które przez ostatnie trzy lata zasiadało w 
kącie baru przy podwieczorku. Dwa brązowe filary w tym samym 
kącie złożyły się, pociągając za sobą wielki kawał sufitu i płonący 
gruz z górnych pomieszczeń. Czarne Koszule szukały dróg ucieczki, 
drąc się i wyjąc. Dwaj faszyści znikli pod lawiną szczątków, kiedy 
kolejna partia sufitu runęła im na głowy. Klęcząca kobieta, o 
włosach zbielałych od kurzu, w czarnym postrzępionym mundurze, 
próbowała wyrwać z piersi kawałek szkła w kształcie długiej 
zakrzywionej klingi. Kiedy wreszcie wypadł, otworzył kaskadę krwi, 
która rozprysła się na dywanie. Kobieta padła na plecy, sczerniałe 
palce oblane krwią drapały ranę.
Basowe WIUUM! zwróciło moją uwagę na prawą stronę. To 
wielka fala skłębionego ognia wdarła się przez foyer głównego wej-
ścia, połykając wszystko po drodze, paląc wykładzinę, ściany i meb-
le. Padłem na plecy, przyciągając kolana pod brodę, a głowę do 
klatki piersiowej. Zakryłem ramionami włosy w obawie, że ogień 
przeleci przez cały budynek. Ale poczułem, że żar opada, a gdy 
podniosłem wzrok, ujrzałem płomienie wsysane z powrotem do fo-
yer. Pewnie spadła bomba zapalająca, powodując burzę ogniową. 
Ogień nadal wypełniał szczyt krótkiej klatki schodowej prowadzącej 
do foyer, płomyki znaczyły szlak odwrotu. Przed nimi miotały się 
we wszystkie strony ogarnięte paniką postaci, nie wiedząc do-
kąd i jak iść. Światła zaczęły migotać, gdy kłębiaste chmury dymu 
zatruły powietrze, kłując w oczy i paląc gardła.
Zaledwie kilka stóp dalej leżał Hubble, na boku, przygnieciony 
fotelem i na krótką chwilę, na jedno mrugnięcie, spotkaliśmy się 
wzrokiem. Teraz w jego ciemnych oczach migotały igiełki ognia i 
miałem wrażenie, że widzę płonącą nienawiść wypełniającą duszę. 
Otworzył usta, krzyczał coś, ale nie dosłyszałem niczego w nawale 
wrzasków, rzężeniu ścian i trzaskach ognia.
Wstałem, podpierając się rękami, i chwiałem się na wpół sku-
lony, zesztywniały, mając zamęt w głowie, kurz i dym w oczach, 
obłąkańczą wrzawę w uszach. Podnosząc ręce, żeby otrzeć oczy z 
kurzu i łez, zauważyłem igłę tkwiącą w przedramieniu. Wyciąg-
nąłem ją i odrzuciłem, krew sączyła się z rany. Nie było czasu na 
tamowanie krwotoku, musiałem dać nogę, zanim Czarne Koszule 
otrząsną się z paniki, a cholerny bar się zawali. Więc tylko zerwałem 
z siebie resztki koszuli i szybko otarłem krew. Cisnąłem zakrwa-
wione strzępy na podłogę. McGruder i inny faszysta stali nad swoim 
przywódcą, odciągając fotel, który przygniatał go do podłogi. Mu-
riel klęczała bliżej mnie, skulona, w porwanej srebrnej sukni, z ob-
nażonym ramieniem. Szybko rozejrzałem się za jakąś bronią, gotów 
zabić całą czwórkę, zanim się oddalę, ale nagle ktoś zaatakował mnie 
od tyłu, zaciskając ramię na szyi.
Odruchowo walnąłem łokciem w tył, prowadząc lewe przedramię 
jak taran i popychając je prawą dłonią. Napastnik sapnął, zgiął się i 
obryzgał mi kark śliną. Odwróciłem się i podciąłem mu nogi; padł 
jak wór cementu. Nie marnowałem na niego więcej czasu, 
zrezygnowałem też z policzenia się z Hubble'em i jego ludźmi. 
Musiałem jednak zapanować nad tym, żeby nie zmiażdżyć karku 
Muriel, kiedy przebiegałem obok niej. Dołączyłem do Cissie i 
Sterna, którzy walczyli ze strażnikami. Niemiec był trzymany przez 
jednego faszystę, podczas gdy drugi okładał go pięściami; Cissie 
kotłowała się z czarno odzianą jasnowłosą kobietą, która złapała ją 
za przeguby i usiłowała obalić na podłogę. Najpierw dołożyłem w 
nerki faszyście bijącego Sterna, a gdy opuścił ręce, grzmotnąłem go 
w szczękę. Głowa poleciała mu w bok, a nogi
ugięły się w kolanach. Nie sprawdzając, czy mogę już o nim za-
pomnieć, oderwałem drugiego faszystę od Sterna i wbiłem pięść w 
jego brzuch, a następnie walnąłem w garbek nosa (jak już masz 
zamiar załatwić gościa na poważnie, nie ma lepszego sposobu). 
Dostał zbieżnego zeza i Stern pomógł mi, wbijając podstawę dłoni w 
jego kark. Padł bez dalszych protestów. Dołożyłem łokciem pierw-
szemu facetowi, który jeszcze zipał, i poczułem, że jego przegroda 
nosowa sypie się na kawałki. Może krzyczał, kiedy zataczał się w tył 
— rozdziawił usta i naprężył szyję — ale niedaleki wybuch 
pochłonął wszystkie dźwięki. Podłoga wygięła się w górę. Kolejne 
pęknięcia wyrosły na rozdygotanych lustrach i ścianach. Sufit sypał 
się na potęgę, filary wędrowały — miałem widoki jak podczas 
trzęsienia ziemi.
Cissie i faszystka upadły na podłogę; kobieta na górze i nadal 
uczepiona Cissie. Dwoma skokami znalazłem się przy nich, od-
ciągnąłem Czarną Koszulę od Cissie i rzuciłem na bok. Leżała, 
wrzeszcząc przeraźliwie, ale już pozbawiona ducha bojowego.
Kiedy odwróciłem się, żeby pomóc Cissie wstać, zauważyłem, że 
Stern pochyla się po leżącego stena, a potem celuje w kogoś, kto 
akurat wynurzył się z dymu. W tej samej chwili, w której faszysta 
wyrósł przed nim, Stern wbił mu automat w brzuch i pociągnął za 
spust. Tamten okręcił się jak w tańcu, tupiąc i machając rękami, gdy 
kule rozszarpywały mu flaki.
Ogarnęła mnie kolejna fala żarn. Ogień rozkwitł z szerokiej klatki 
schodowej, przeniósł się do foyer i baru. Podmuchy powietrza z wy-
sadzonych drzwi wejściowych wzmogły płomienie. Wspaniały stary 
hotel był skończony; przeżył najgorsze naloty Londynu, ranny, ale 
zawsze nieugięty, lecz teraz nie było nikogo, kto by zdusił płomienie 
i naprawił zniszczenia. Poszczególne pożary miały połączyć się w 
jedno wielkie piekło, które wygaśnie dopiero w zgliszczach. Nie 
było czasu do stracenia; musieliśmy wynieść się, i to szybko.
— Uważaj, Hoke!!!
Cissie krzyknęła mi to ostrzeżenie niemal prosto w twarz, kiedy 
wysoki faszysta wyrósł za moim ramieniem. Wykręciłem się na
pięcie. Unosił karabin, żeby rozbić mi głowę. Zacząłem się schylać, 
chociaż wiedziałem równocześnie, że nie uniknę uderzenia, ale w 
zadymionym powietrzu zagrzechotała kanonada. Brzeg kolby 
zachwiał się kilka cali nad moją czaszką i opadł razem z mężczyzną 
trzymającym karabin. Stern dołączył do nas. Smużka dymu wiła się z 
lufy stena.
Przystawił usta do mojego ucha i krzyknął:
—	Musimy się wydostać!!! — Ogłupiałem na tyle, że skinąłem 
głową, chociaż nasze dalsze kroki były oczywiste.
—	Tamtędy!!! — Wskazałem boczne wyjście, prowadzące do 
szatni i na korytarz, od którego odchodziły drzwi do wszystkich sal, 
w tym do Wolnomularzy. Chociaż byłem nieprzytomny, kiedy mnie 
tu wleczono, wiedziałem, że Hubble nakazał sprowadzić nas tą drogą 
do hotelowego baru.
Ruszyliśmy szeregiem w odwrotnym kierunku, Cissie uczepiona 
mojego nagiego ramienia, jakby bała się, że ją opuścimy, Stern po 
drugiej stronie, z wycelowaną bronią na wysokości biodra. Kolejny 
raz odezwał się instynkt walki o życie, pomagając mi działać mimo 
waty we łbie i odrętwienia po pobiciu; omijaliśmy postaci, które nie 
zwracały na nas uwagi, biegając w kłębach dymu, przerażone i 
pewne, że cały budynek się zawali. Ale jeśli uznaliśmy, że Czarne 
Koszule Hubble'a zapomniały o nas, wkrótce wyprowadzono nas z 
błędu; nagle cała banda zagrodziła nam drogę ucieczki. Zajrzeliśmy 
w lufy pistoletów i karabinów. Garstka kobiet dzierżyła kije i krótkie 
topory. Wiedziałem, że nie planują nas zabijać — martwi nie 
przedstawialiśmy dla nich wartości — ale bez problemu mogli nas 
zatrzymać i negocjować z pozycji siły, gdyż mieli zakładnika.
Spiesząc się, zapomniałem w tym całym zamieszaniu o Albercie 
Potterze. Klęczał wsparty na rękach, a jeden z faszystów stal nad 
nim zgięty, przytykając ostrze noża do pulchnego gardła.
Nasza trójka zatrzymała się jak wryta. Cissie wykrzyknęła imię 
starego strażnika, wbijając mi palce w ramię. Stern uniósł automat, 
celując w grupę. Mnie stać było tylko na to, żeby wypluć kolejną 
porcję kurzu z ust.
Mieliśmy sytuację patową. Rozdzielały nas tylko kłęby dymu, a 
płomienie z klatki schodowej i innych części baru zabarwiały 
wszystko na pomarańczowo. Światła elektryczne znów zamrugały, 
przygasły i odzyskały wigor. To generator w suterenach hotelowych 
zwolnił i przyspieszył, nadwątlony bombardowaniem albo trzyletnią 
bezczynnością. Nie obchodziło mnie, co się z nim naprawdę działo, 
modliłem się o ciemność. Oczywiście, pożar dawał pewne światło, 
ale było tyleż nierówne co słabe, a drobna przewaga była lepsza niż 
żadna.
Hubble znajdował się w grupie, która zagrodziła nam drogę. Wier-
ny przyboczny, McGruder, podtrzymywał go jak zawsze. Hubble 
zrobił chwiejny krok do przodu, czujny McGruder razem z nim, 
dbając o to, żeby przywódca się nie potknął.
—	Nie ruszać się! — krzyknął Hubble po swojemu, słabym, 
piskliwym głosem. — Jeśli ruszycie się o krok, ten człowiek zo 
stanie natychmiast zabity. — Wskazał drżącym, sczerniałym pal 
cem na Pottera. Ostrze wbiło się w miękkie ciało, nie na tyle, żeby 
je zranić, ale dość, żeby zagłębić się w skórę. — I tak ma starą 
krew, a my wolimy młodszą, zdrową — oznajmił Hubble, jakby 
spodziewał się, że jego rozumowanie wzbudzi nasze uznanie. — 
Pańską, Hoke. I pańskich towarzyszy. Dobrą, zdrową krew.
Ile czasu zabierze szalonemu lotnikowi nawrót? Nie wypuści z 
rąk takiej okazji, zrzuci wszystkie bomby i materiały zapalające, 
jakie zabrał ze sobą. Tak, skąpie te rozjarzone światła w pożarze, 
następnie splunie na gruzowisko i poleci do Vaterlandu. No, dalej, 
frycu, obracaj w perzynę hotel, daj mi szansę.
Zasłoniłem Cissie własnym ciałem i uważnie przeszukałem 
wzrokiem najbliższe otoczenie, chcąc odnaleźć broń. W porządku, 
Czarne Koszule będą musiały tak mierzyć, żeby mnie nie zabić, co 
przedstawiało nie lada problem, nawet dla snajpera. I nie mogły 
ryzykować, że dostanę krwotok. W tej sytuacji nie bardzo miały 
gdzie strzelać. Tak więc musiałem rzucić się po broń, póki jeszcze 
stałem. Już byłem napięty, a napiąłem się jeszcze bardziej.
—	Najpierw zabij Hubble'a — powiedziałem Sternowi.
—	Nie!!! — Cissie pociągnęła mnie za ramię. — Nie możesz 
tego zrobić, Hoke, oni zabiją Alberta.
—	Zabiją nas tak czy inaczej — odparłem, przeszukując wzro-
kiem podłogę. — Zrób to, Stern, zrób to teraz.
Niemiec odwrócił się do mnie, potem spojrzał na Hubble'a. 
Coś runęło we foyer, za ścianą ognia.
—	Hoke, nie mogę...
—	To się nie liczy! — warknąłem, w końcu znajdując to, czego 
szukałem, blisko przewróconego fotela na zaśmieconej podłodze. 
Pistolet. — Zastrzel go i skończymy z tym.
—	Jesteś szalony — powiedziała Cissie zza mojego ramienia. 
Poczułem, że moje usta rozciągają się w uśmiechu.
—	Tak — zgodziłem się z nią, oceniając dystans dzielący mnie 
od broni.
Stern wymierzył w przywódcę Czarnych Koszul, którego nagle 
opuściła pewność siebie. Ale Niemiec zniżył automat, po czym 
rzucił go na dywan.
—	To bezsensowne — wyszeptał, jakby do siebie. Stracił nie 
tylko energię, ale i wszelką chęć walki. — Już dość zabijania. 
Musimy przemówić do rozsądku tym...
Nim skończył zdanie, wydarzyło się kilka rzeczy: Hubble skinął 
faszyście z długim nożem. Tamten jednym płynnym ruchem po-
derżnął Potterowi gardło. Światła rozbłysły, następnie przygasły 
niemal całkiem. Ja padłem, potoczyłem się po podłodze i wstałem 
z porzuconym stenem Niemca, zaciskając palec na cynglu.
17
Wystrzeliłem niecelnie i zbyt szybko, gdyż McGruder pociąg-
nął Hubble'a na podłogę, zanim mogłem w niego wymierzyć. Kule 
trafiły te Czarne Koszule, którym nie wystarczyło refleksu, żeby 
się schylić, podczas gdy reszta stojącej nam na drodze grupy roz-
pierzchła się. Niektórzy padli na podłogę, inni po prostu uciekli
w poszukiwaniu osłony. Lustro na ścianie w głębi roztrzaskało się, z 
marmurowej kolumny poleciały odłamki. Światła znów rozbłysły, 
kiedy generator w podziemiach ożył, i miałem szansę trafić w 
Hubble'a ze stena. Kucał na podłodze, osłonięty wielgachnym 
ramieniem wiernego giermka i wpatrywał się we mnie jak sparali-
żowany królik. Jego czas przyszedł szybciej, niż to sobie wykom-
binował, a ja stałem przed nim jak kostucha uzbrojona w broń, jedno 
i drugie bardzo trudne dla niego do przełknięcia.
Pociągnąłem za spust i nic się nie stało.
Ponowiłem próbę. Bez skutku. Automat zaciął się albo maga-
zynek był pusty, nie wiadomo, ale mnie było wszystko jedno. Od-
rzuciłem go i rzuciłem się do wcześniej zauważonego pistoletu.
W tej samej chwili, w której uderzyłem ciałem o podłogę, uniosła 
się pode mną, odrzucając mnie z taką siłą, że poleciałem w drugim 
kierunku. Wybuch — potężny, gromowy, nie przypominający 
niczego, co słyszałem wcześniej — zagłuszył wszelkie inne hałasy i 
skorupa budynku zatrzęsła się tak gwałtownie, że spodziewałem się, 
iż zwali się na nas. Drapieżny lotnik zatoczył koło i był znów nad 
celem. Pewnie zrzucił cały ładunek, zdecydowany zgasić latarnię 
kierunkową, którą miał pod sobą. Potężny podmuch z foyer 
przeleciał przez bar, niosąc śmiercionośne odłamki i pioruny kuliste. 
Wtuliłem się w miękki dywan, czując każdym włóknem drgania. 
Iskry i płonące węgielki paliły odsłonięte plecy i ramiona, fragmenty 
gruzu i drzazgi spadły ulewą. Zakrywałem głowę rękami, ale 
docierały do mnie dalsze trzaski i krzyki, a podłoga nie przestawała 
dygotać. Chociaż wciąż następowały bliskie wybuchy, 
zdecydowałem, że czas wstać i pobiec.
Tymczasem płomienie ogarnęły szerokie schody do foyer i głów-
nego wejścia i wiedziałem, że wszystko dalej — recepcja, czytelnia, 
schody do Baru Harry'ego — niebawem ulegnie całkowitemu zni-
szczeniu. Sproszkowane szkło i kurz zawisły w powietrzu, kiedy na-
stępne żyrandole odrywały się od sufitu i spadały na podłogę, całe 
ozdobne lustra odpadały od ścian i kolejne filary zarysowywały się, 
uginając pod ciężarem zapadającego sufitu. Ale ja stałem, szukając 
wzrokiem Cissie i Niemca, rozgarniając rękami welony dymu.
Wkrótce znalazłem ich za sobą. Stern z zakrwawioną twarzą 
wyciągał rozżarzone węgle z dymiących włosów Cissie. Dziewczyna 
krwawiła z nosa i poruszała ustami; krzyczała do mnie, wskazując 
palcem, ale niczego nie słyszałem — byłem ogłuszony wybuchami, 
ona zapewne też. Kiedy Stern pozbył się ostatniego węgielka, gasząc 
dymiące loki dłonią, Cissie dotknęła mojej twarzy. Pokazała mi palce 
usmarowane krwią. Otarłem twarz. Nie poczułem ran ani żadnych 
odłamków szkła czy metalu, więc byłem pewien, że miałem tylko 
krwotok z nosa po ostatniej eksplozji i z miny Cissie 
wywnioskowałem, że ucierpiała podobnie. Natomiast Stern miał 
głębokie nacięcie nad brwiami, przez co krew zalewała jego oczy; 
ocierał ranę rękawem, ale płynęła nadal, oślepiając go. Miał potar-
gane ubranie. Zapewne osłonił Cissie przed najgorszymi skutkami 
wybuchu, gdyż jej sukienka była w stosunkowo niezłym stanie.
Wziąłem ich oboje za ramiona, zdając sobie sprawę, że nie 
usłyszą niczego, nawet gdybym do nich krzyczał, i pociągnąłem ich 
do wyjścia, ku któremu poprzednio zmierzaliśmy. Zrobiłem przerwę 
na kopniaka, oczyszczając drogę z faszysty, który chwiejnie dźwigał 
się na nogi, i chociaż nie zabrał nam dużo czasu, niemal natychmiast 
waląc się na podłogę, wokół byli inni ciemne kształty wyrastające w 
dymie jak cmentarne widma. Poczułem muśnięcie na policzku, ruch 
powietrza wzbudzony przelatującą kulą, i chociaż nie usłyszałem 
strzału, wiedziałem, że ktoś doszedł do siebie i strzelał do nas. 
Popychając Sterna i dziewczynę, zatrzymałem się tylko po to, żeby 
sięgnąć po przewrócony stoliczek leżący na podłodze i cisnąć nim w 
niewyraźne kształty, które nas okrążały. Pobiegłem, szybko 
dołączając do pozostałej dwójki, która niemal dotarła do przejścia. 
Czułem się niesamowicie, jak w nierealnym świecie, pędząc tak przez 
milczący chaos, wśród postaci ruszających się w zwolnionym 
tempie, kiedy pożar kąpał wszystko w pomarańczowym świetle, 
nawet dym, a stare trupy zaczęły dymić w rosnącym żarze. Potem 
nagle trzasnęło coś w moich uszach i groza dosięgła mnie pełnią 
swych dźwięków. Słyszałem wystrzały, ryki i wrzaski ludzi, 
przerażające basowe łomoty, zgrzyty konstrukcji.
Nie widziałem nigdzie Hubble'a, ale też za bardzo się za nim
nie rozglądałem. Miałem w głowie tylko jedną myśl — przedostać 
się do pasażu, zanim któraś z kul znajdzie cel. Ulewa pocisków zalała 
pobliskie stoliki i fotele, drąc na strzępy siedzących tam zmarłych i 
wyrzucając w górę pióropusze drzazg i porcelanowe skorupy- 
Schyliłem się, robiąc unik. Udało mi złapać w biegu Cissie i obalić ją 
na podłogę. Usłyszałem krzyk Sterna. Zachwiał się, kiedy kolejna 
salwa na oślep poleciała w naszym kierunku. Odzyskał równowagę, 
pobiegł dalej, zataczając się, i znikł w sklepionym przejściu, podczas 
gdy ja poderwałem Cissie i popchnąłem ją za nim.
Udało się nam. Wbiegliśmy do szerokiego przejścia, w rzadszy 
dym, czystsze powietrze i biegliśmy dalej, dopędziwszy Sterna, 
który, biegnąc, trzymał się za ramię. Nasza trójka prawie dotarła do 
zakrętu. Niedaleko były gabineciki restauracyjne, w których kilka 
godzin temu rozkoszowaliśmy się znakomitą kolacją, rzadkimi 
winami i wyśmienitymi koniakami. Udało się nam, jednak nie 
całkiem, ponieważ faszyści oddali za nami strzały. Stern znów 
poleciał na twarz, tym razem wpadając na zamknięte drzwi Sali 
Gondolierów, dokładnie przed nami. Złapałem go, kiedy odbił się od 
nich i osuwał w dół. Zaciągnąłem go za róg, poza zasięg wzroku 
Czarnych Koszul. Drzazgi bryznęły z drzwi. Stern leciał mi przez 
ręce, ale nie dałem mu upaść; ciągnąłem go, chociaż wył z bólu. Za 
naszymi plecami rozległ się tupot na płytkach posadzki.
—	Hoke, klatka schodowa! — krzyknęła Cissie.
Światła znów zamigotały, nastała prawie całkowita ciemność. 
Rozjaśniły się, ale nie tak pięknie jak poprzednio; modliłem się, 
żeby generator wyzionął ducha, co by nam trochę pomogło.
—	Pomóż mi — powiedziałem do Cissie, przerzucając rękę 
Sterna przez kark.
Złapała go z drugiej strony i zbiegliśmy schodami, najszybciej 
jak się dało, ale pilnując się, żeby nie polecieć na twarz. Z góry 
doleciały nas tupoty i krzyki. Staraliśmy się zejść jak najciszej, 
uspokajając Sterna, który zaczął jęczeć. Im dalej się posuwaliśmy, 
tym było mroczniej; nie dlatego, że generator odmawiał posłu-
szeństwa, ale dlatego, że w dole płonęło mniej świateł, gdyż kon-
trolująca je maszyneria przestała kiedyś działać. To bardzo mi od-
powiadało; im więcej cieni, w których mogliśmy się skryć, tym 
lepiej. Na schodach były ludzkie zwłoki; wszystkie ubrane w spło-
wiałe liberie Savoya. Potknąłem się na takim właśnie ciele, pocią-
gając za sobą Cissie i Sterna. Niemiec zawył, kiedy nagłe szarpnięcie 
rozwarło mu rany. Zacisnąłem rękę na jego ustach. W tej samej 
chwili rozległy się krzyki i tupot na schodach. Poderwałem się 
równie szybko, jak upadłem, podnosząc Sterna, po czym zarzuciłem 
go sobie na ramię chwytem strażackim. Był ciężki jak jasna cholera, 
ale zacisnąłem zęby i ruszyłem dalej, rozkazując szeptem Cissie, 
żeby szła przede mną i oczyszczała mi stopnie. Szliśmy w dół 
krętymi schodami, odgłosy pogoni były coraz głośniejsze i bliższe. U 
stóp schodów znaleźliśmy wąski korytarz i pobiegliśmy nim w 
prawie całkowitym mroku. Stern ciążył mi coraz bardziej, a 
kontuzjowana noga uznała, że czas przypomnieć się po 
jednodniowych wywczasach. Wpadliśmy w inny korytarz, nieco 
szerszy. Odchodziły od niego drzwi do kotłowni, warsztatów i ma-
gazynów; pod sufitami wisiały grube rury, węższe biegły wzdłuż 
ścian. Ściany z białej klinkierowej cegły pokryte były kurzem i 
tłustym brudem, a długie pajęczyny zwisały z rur; odgłos naszych 
kroków nasilił się, Czarne Koszule były coraz bliżej. Doszliśmy do 
masywnych drzwi. Cissie otworzyła je i znaleźliśmy się w ele-
ganckim holu. Wyjścia po obu stronach, prosto przed nami schody w 
dół. Wiedziałem, gdzie jesteśmy — schody wiodły do wejścia od 
strony rzeki, a za drzwiami były majestatyczne sale przeznaczone na 
bankiety i uroczystości. Chociaż schody kusiły, wiedziałem, że nigdy 
nie ucieknę tamtędy, niosąc rannego. Odgłosy pościgu dochodziły 
tuż zza drzwi, którymi właśnie weszliśmy. Lada chwila miały się 
otworzyć. Złapałem Cissie za rękę i pociągnąłem ją do wyjścia po 
prawej stronie.
Od razu zdała sobie sprawę, gdzie jesteśmy. Poczułem w mroku, 
jak kurczowo zaciska dłoń. Zaczęła się cofać, kręcąc przecząco 
głową.
— Musimy się ukryć — syknąłem do niej. — Dopóki się ich nie 
pozbędziemy.
	Nie tu — odszepnęła.
Było za późno, żeby zmieniać zdanie. Drzwi otworzyły się za
nami.
.— Szybko. — Pchnąłem ją przed siebie, w kierunku zasłonię-
tych prycz. Odciągnąłem zasłonkę, rzuciłem na wpół nieprzytom-
nego Niemca na wąskie posłanie i rozkazałem Cissie wspiąć się
za nim.
Spodziewałem się z jej strony oporu, ale głosy z zewnątrz po-
zbawiły ją wyboru. Wśliznęła się za Sternem, a ja wspiąłem się za 
nią, zaciągając za sobą kurtynkę. Coś miękkiego pękło pod naszym 
ciężarem i w ciemności uniósł się miałki kurz o woni suszonych 
grzybów. Stern zajęczał słabo. Wymacałem jego twarz i zakryłem ją 
obiema rękami. Rzucał głową na boki, próbując się uwolnić, ale był 
na to za słaby. Przycisnąłem dłonie i niebawem zwiotczał. 
Obawiając się, że go uduszę, natychmiast uniosłem dłonie na kilka 
cali, gotów zareagować na byle mruknięcie. Cissie starała się 
opanować oddech — w ciasnej przestrzeni czułem, jak jej tors 
powoli unosi się i opada. Zacisnęła palce na moim nagim ramieniu.
Kwaśny gnilny odór stał się prawie nie do zniesienia, co do-
datkowo zmusiło nas do płytkiego oddychania; trudno było opa-
nować wrażenie, że smrodliwy pył unoszący się wewnątrz ciasnej 
kryjówki zatruwa nam płuca. Zapach i kolejne ciche trzaski pod 
nami potwierdziły to, co już podejrzewaliśmy, ale czego nie chcie-
liśmy przyjąć do wiadomości: leżeliśmy na wysuszonym trupie, na 
kimś, kto dawno temu wczołgał się do tej mrocznej niszy, uciekając 
przed niewidzialnym zabójcą, który zagnieździł się w powietrzu. 
Cissie pewnie również zdała sobie z tego sprawę, bo nagle rzuciła 
się nade mną i gdybym nie obrócił się i nie przycisnął jej plecami do 
ściany, rozsunęłaby zasłonki i wypadła na podłogę. Jej piersi ciężko 
pracowały, trąc o moje łopatki, i przyszła mi do głowy nieprzyjemna 
myśl, że zaraz na mnie zwymiotuje. Jednak wytrzymała. Zwykły 
strach, łatwiejszy do opanowania, zastąpił panikę. Uspokoiła 
oddech; niebawem poczułem na plecach łzy. Stern zaczął jęczeć i 
znów szybko położyłem się na nim i zakryłem dłonią
jego usta. Myślę, że mimo bólu był świadom naszej sytuacji —-lub 
przynajmniej tego, że jesteśmy w niebezpieczeństwie — bo nagle 
ucichł i leżał spokojnie. Czekaliśmy w atramentowej czerni i 
zastanawiałem się, ile zgniłych trupów spoczywa wokół nas w żel-
betonowym sarkofagu. Cissie wyczuła je, kiedy przyprowadziłem ją 
tu po raz pierwszy, i teraz podziwiałem jej hart ducha. Ja byłem 
przyzwyczajony do rozkładających się szczątków — nawet je usu-
wałem — ale ona nadal uczyła się żyć obok nich. Stężeliśmy na 
dźwięk głosów.
—	Nie ma ich tu — powiedział ktoś.
—	Skąd wiesz? — padła ściszona odpowiedź. — Nic nie widać, 
za ciemno.
—	Pobiegli na górę schodami. Tam jest wyjście.
—	Nie zdążyli, zobaczylibyśmy ich. Skryli się tu albo gdzieś 
naprzeciwko.
Rozległ się kolejny głos, cichy jak pozostałe. Można by po-
myśleć, że faszyści lękają się zakłócić spokój umarłych.
—	Co jest za tymi wszystkimi zasłonami? — spytał.
—	Wygląda na schron. Pewnie zrobiony podczas Blitzu. 
Szuranie stóp. Faszyści weszli do środka.
—	Pieprzona kostnica. Ciarki chodzą po plecach.
Więc oni również to czuli. Czy na tyle, żeby zrezygnować z prze-
szukania? Gdzieś daleko rozległ się nieokreślony dźwięk, stłumiony 
trzask lub wybuch.
—	Ten cały hotel zaraz się zawali.
—	Zafajdane fryce.
—	No, to zjeżdżajmy stąd, póki się jeszcze da.
—	Nie, musimy sprawdzić. Jakby Hubble dowiedział się, że coś 
zaniedbaliśmy, wyprułby nam flaki.
—	Cholera, w wojsku było lepiej.
—	On zebrał nas razem, no nie? Dał wszystkim szansę. Bez sir 
Maxa każdy musiałby działać na własną rękę.
—	Już dobra, dobra, róbmy z tym porządek.
Zakląłem pod nosem. Weszli głębiej. Zmieniłem pozycję, wspie-
rając się na łokciu, i Stern zajęczał cicho.
—	Słyszałeś?
—	Co?
—	Jakiś hałas, jakby ktoś jęczał.
—	Nic nie słyszałem.
—	Stamtąd.
Rozsunąłem zasłonki, wyglądając na zewnątrz. Zgodnie z tym, co 
słyszałem, było ich trzech, niewyraźnie rysujących się w słabym 
świetle korytarza. Byłem zaskoczony. Zakładałem, że goniło nas wię-
cej faszystów; potem zdałem sobie sprawę, że pewnie główna grupa 
pobiegła na wprost, minęła schody, żeby przeszukać pomieszczenia 
wzdłuż górnego korytarza, podczas gdy ta trójka odłączyła się w celu 
spenetrowania suteren. Zbliżyli się. Puściłem zasłonkę i cofnąłem się.
—	To było gdzieś tu.
Światła znów zafalowały. Były widoczne nawet przez materiał.
—	Ech, nie uśmiecha mi się tu siedzieć, kiedy te zasrane światła 
znów zgasną.
—	W porządku, zróbmy to piorunem.
Słyszeliśmy szelest rozsuwanych zasłon. Najpierw na początku 
rzędu, w którym się skryliśmy, potem coraz bliżej.
—	Dlaczego po prostu nie podziurawić kulami tego wszystkie-
go? — spytał jeden z głosów.
—	I co? Zabić ludzi, których szukamy? Potrzebujemy ich, żeby 
przeżyć, ty cholerny głupcze.
—	Tak mówi Hubble.
—	I ma rację. Widziałeś Amerykanina i jego przyjaciół? Wszys-
cy wyglądają zdrowo, zaraza nie tknęła żadnego. Mają dobrą krew, 
taką, jakiej potrzebujemy. Nie musisz być geniuszem, żeby na to 
wpaść.
Odsunięto kolejną kurtynkę, pryczę wcześniej. Usłyszałem, jak 
Cissie oddycha przez ściśnięte gardło.
Materiał przede mną zafalował, potem słabe światło i długi nóż 
(ten sam, który poderżnął gardło Alberta Pottera?) zjawiły się w 
szczelinie. Chyba nie było sensu czekać, aż zostaniemy odkryci.
Rozsunąłem zasłonkę tak błyskawicznie, że człowiek po drugiej 
stronie wrzasnął zaskoczony. Oplotłem rękę wokół przegubu z no-
żem i skierowałem sztych w gardło zaskoczonego faszysty. Wrzask 
przeszedł w zdławiony gulgot. Z rozoranego gardła i z ust bryznęła 
krew unoszona wydechem. Ciepłe krople spryskały mi twarz i ramię. 
Wyskoczyłem z pryczy, spychając dławiącego się faszystę na 
kumpla stojącego tuż za nim. Drugi w kolejce zatoczył się w tył, 
odruchowo naciskając spust pistoletu. Skuliłem się instynktownie. 
Kula wbiła się w sufit, a strzelający upadł na podłogę pod ciężarem 
zasztyletowanego faszysty.
Jak wciąż powtarzam, rzecz w tym, że biedne ciemniaki były 
cieniami niegdyś sprawnych ludzi. Pełznąca śmierć osłabiła ich i 
spowolniła refleks, w innym wypadku dawno temu osaczyliby mnie 
i uwięzili. Nie byłem supermanem, Ubermenschem, jak Hitler lubił 
nazywać swoją elitę, ale zachowałem niezłą formę — zasługa pracy 
w warzywnikach i prawie codziennego dźwigania trupów — a życie 
w ciągłym zagrożeniu na tyle wyostrzyło moją czujność, że miałem 
przewagę nad tymi typami. Dodatkowo wiedziałem, że martwy nie 
przedstawiam dla nich żadnej wartości, i zawsze byłem chętny do 
ryzyka, dlatego zdecydowałem się stawić im czoło, co niemal 
wprawiło ich w paraliż.
Trzeci faszysta nadal wytrzeszczał na mnie oczy, kiedy runąłem 
na niego. Nie poruszył nawet bronią, którą trzymał w rękach. Był to 
karabinek maszynowy marki Thompson z okrągłym magazynkiem. 
Wyglądał z nim jak bandzior z tych gangsterskich filmów, które 
robiły taką furorę przed wojną. Jednak nie był żadnym Jim-mym 
Cagneyem ani Edwardem G., bo padałem mu już pod nogi, kiedy 
przypomniał sobie, że wypadałoby pociągnąć za spust.
Znalazłem się pod krótką lufą i kule zniszczyły tylko podłogę, 
kiedy, walnąwszy w kolana faszysty, obaliłem go na podłogę. Po-
toczyłem się siłą rozpędu i pociągnąłem go za sobą. Sięgnąłem nad 
jego zgarbionymi ramionami, jedną ręką złapałem ciepłą lufę 
automatu, drugą kolbę i poderwałem broń w górę, tak że trzasnęła 
faceta w szczękę, pozbawiając go resztek świadomości. Osłabł, ale 
odruchowo trzymał się automatu. Wcisnąłem go więc w tchawicę 
drania i chyba zmiażdżyłem ją, bo nagle zmiękł i przestał dawać 
oznaki życia.
Usłyszałem szamotaninę i obejrzałem się. Zobaczyłem tylko 
zarys Cissie. Rzuciła się na drugiego faszystę, który wyciągnięty na 
podłodze mierzył do mnie z pistoletu. Wyrżnął ją na odlew, 
odrzucając na bok, i znów wziął mnie na cel. Ale tym razem musiał 
uporać się ze Sternem.
Niemiec chciał kopnąć w uzbrojoną dłoń, ale chybił i trafił 
jedynie w przegub, zmieniając linię celu. Ja tymczasem podrywałem 
się już na czworaki i, zanim faszysta miał szansę przymierzyć się do 
celowania po raz trzeci, wbiłem mu pięść w nos (niezawodna 
sprawa). Łupnął ciemieniem o podłogę. Rozległ się mdlący huk, ale 
żeby nie sprawiał kłopotów w przyszłości, wyrwałem pistolet z 
bezwładnej ręki i z całej siły uderzyłem go kolbą w czoło. Jego 
głowa odskoczyła na bok jak u szmacianej lalki. Tymczasem Stern 
osunął się na podłogę. Odgłosy strzałów mogły zwrócić uwagę 
reszty ściągających, więc natychmiast zerwałem się na nogi.
—	Stern, wszystko gra? Dasz radę wstać? 
Kołysał się na kolanach, z opuszczoną głową.
—	Jeśli mi pomożesz — udało mu się wymamrotać. Smuga, na 
pewno krwi, brudziła jego kołnierzyk koszuli, a gdy
położyłem rękę na jego ramieniu, poczułem śliską wilgoć sączącą się 
przez marynarkę. Z pistoletem w jednej ręce sięgnąłem pod jego 
ramię i dźwignąłem w górę. Podtrzymując go, obejrzałem się szybko 
w kierunku otwartych drzwi. Cissie podniosła się z podłogi i obiegła 
mężczyznę z nożem w gardle. Trzymał dłonie na trzonku i 
podrygiwał. Chora krew upływała z niego. Dziewczyna przyszła mi 
z pomocą, łapiąc Sterna pod drugie ramię.
—	Jest w bardzo złym stanie, musimy mu jakoś opatrzyć rany — 
powiedziała z przejęciem.
—	Nie ma czasu — rzekłem, najpierw rozrywając kołnierzyk 
jego koszuli, a potem wyjmując elegancką chusteczkę z kieszeni 
marynarki. Wsadziłem chusteczkę pod kołnierzyk, tamując krew. 
Powiedziałem do Cissie: — W porządku, trzymaj, powstrzymaj 
upływ krwi, jak się tylko da.
Przycisnęła zakrwawioną chusteczkę do rany. Oboje zdawali-
śmy sobie sprawę, że Stern musi zostać fachowo opatrzony i po-
winien leżeć.
—	Hoke. — Stern uniósł głowę, szukając w półmroku mojego 
spojrzenia. — Zostaw mi thompsona. Wy pójdziecie, ja mogę ich 
zatrzymać, przynajmniej zyskacie trochę czasu.
Nie myślcie, że mnie nie kusiło, powiedziałem jednak:
—	Wychodzimy razem, Wilhelmie. — Tym razem żadnego 
„Wilgelma". Zwyczajnie: Wilhelmie. Mimo bólu zacisnął mi dłoń na 
ramieniu i nawet udał mu się blady uśmiech.
—	Byłem szpiegiem, wiesz — powiedział.
—	No, wiem — odparłem. — Ale teraz to bez znaczenia. Wy-
nośmy się, zanim reszta nas znajdzie.
Wsadziwszy pistolet za pasek spodni, poprowadziłem Sterna w 
kierunku światła, po drodze zgarniając z podłogi thompsona. 
Wyjrzałem na korytarz, podczas gdy Cissie podtrzymywała rannego.
—	Droga wolna — powiadomiłem ich. — Wejście od strony 
rzeki jest nad tymi schodami. To najłatwiejsza i najszybsza droga 
na zewnątrz.
Cissie jedną ręką mocno przyciskała tymczasowy opatrunek do 
rany Sterna, drugą podtrzymywała Niemca.
—	Naprawdę damy rady, Hoke? — powiedziała, szeroko otwar-
tymi oczami szukając prawdy w mojej twarzy. — Nie połapią się. że 
spróbujemy się wydostać?
—	Zależy. Mam nadzieję, że bomby narobiły takiego zamie-
szania w głowach Hubble'a i jego żołnierzy, że wszystko się im 
pomieszało. Są inne możliwości. Na dole roi się od pomieszczeń i 
przejść, ale nie wydaje mi się, żeby nasz przyjaciel długo wytrzymał. 
Im szybciej się stąd wyrwiemy, tym szybciej będziemy mogli się 
nim zająć.
Gdybym był sam albo choćby tylko z dziewczyną, to byłaby 
bułka z masłem. Spędzając czas w Savoyu, zaznajomiłem się ze 
wszystkimi wejściami dla personelu i dostawców, z każdym wyj-
ściem z suteren, z najkrótszym dojściem; ale teraz miałem pewien 
obowiązek. Stern uratował mi życie — dwa razy — i nie zamie-
rżałem zostawiać go na pastwę losu. Jasne, tego wieczoru wypro-
wadził mnie z równowagi swoją arogancją, ale ja, dureń, odpłacałem 
mu pięknym za nadobne, przekonany, że go rozszyfrowałem.
Byliśmy w połowie drogi do wyjścia, kiedy nad naszymi gło-
wami rozległ się tupot wielu butów. Stern, jak mógł, starał się nam 
ulżyć, ale był bardzo słaby, szło mu powoli i z każdą chwilą tracił 
resztkę sił. Skupiony na każdym kroku nie zwracał uwagi na hałasy, 
ale Cissie była na krawędzi paniki. Widziałem to po spojrzeniach, 
które mi rzucała.
— Pomagaj mu — powiedziałem, puszczając Sterna i ruszając 
pędem na górę, do wejściowego holu.
Właśnie dopadłem ostatniego stopnia, kiedy zobaczyłem pierw-
sze Czarne Koszule u szczytu klatki schodowej prowadzącej z foyer 
pierwszego piętra. Znaleźli mnie wzrokiem w tej samej chwili, w 
której uniosłem thompsona. Cofnęli się z wrzaskiem i kilku z nich 
zaczęło biec z powrotem. Posłałem za nimi grad kul. Thompson 
nigdy nie był dokładną bronią, ale hałasował imponująco, na tyle 
skutecznie, że faszyści dali spokój Cissie i Sternowi, którzy 
przykuśtykali obok mnie do wyjścia przy obrotowych drzwiach. 
Jeszcze jedna seria, żeby Czarne Koszule miały się nad czym za-
stanowić, i pobiegłem za dziewczyną i Niemcem.
Szkło rozprysnęło się wokół nas, gdy odpowiedzieli ogniem, 
skropiło włosy i posiekało dłonie i karki. Odwróciłem się po raz 
ostatni, żeby utrzymać ich na dystans, lufa thompsona już plunęła 
płomieniami. Jeden ze śmielszych faszystów był w połowie 
schodów, gdy kule z automatu rozorały mu tors. Potknął się, roz-
prostował ramiona, jego karabin pofrunął w powietrze. Zaczął osu-
wać się na dół, ale nie zatrzymałem się, żeby to oglądać; wybiegłem 
na dwór uliczką tworzoną przez zygzakową barykadę i szybko 
dogoniłem Cissie i Sterna. Kopnąłem dyktę zasłaniającą wyjście z 
barykady i znaleźliśmy się na otwartej przestrzeni. Była noc.
Zatrzymał nas widok, jaki zobaczyliśmy.
Słabe światło nadal padało z wybitych okien Savoya, czasem
w kolorze migotliwego pomarańczu. Ten poblask rozkładał się na 
wąskiej ulicy i na parku. Księżyc dodawał własną iluminację. 
Wszystko to ukazywało ludzi stojących przed hotelem, małe grup-
ki, pojedyncze osoby.
Przyglądali się płonącemu budynkowi, blask migotał na unie-
sionych twarzach, a w szeroko otwartych oczach była dziwna pust-
ka. Naliczyłem ich kilka tuzinów, może trochę więcej, niektórzy 
wyraźnie chorzy na pełznącą śmierć, podtrzymywani przez zdro-
wszych towarzyszy, większość znakomicie ubrana, część — prze-
ważnie samotni — w łachmanach. Stało wśród nich kilkoro dzieci 
— dziewczynka, zaledwie pięcio- czy sześcioletnia, przytulona do 
kobiety, zapewne matki (a może opiekunki); dwaj chłopcy wyglą-
dający na bliźniaków, mniej więcej siedmioletni, trzymający się 
za ręce blisko kobiety i mężczyzny; dziecko około dwóch lat z lal-
ką w ramionach brodatego mężczyzny. W przeciwieństwie do do-
rosłych miały na twarzach wyraz zachwytu, kiedy wpatrywały się 
w światła i płomienie. Część od razy zwróciła na nas uwagę, a nie-
bawem wszyscy patrzyli w naszym kierunku.
Kilkoro cofnęło się, jakby z lęku, ale przystanęli przed ogro-
dzeniem parku. Inni przyglądali się nam ze zdumieniem i zasko-
czeniem, a może z nadzieją.
—	Hoke, co to za ludzie? — szepnęła Cissie.
—	Zabij mnie, nie wiem. — To wszystko, co potrafiłem od-
powiedzieć.
Stern, wsparty całym ciężarem na Cissie, spojrzał na nas.
—	Jak ćmy zwabione do ognia — powiedział z wysiłkiem. — 
W tym przypadku do światła, nie rozumiecie? Hoke, musisz ich 
ostrzec.
Nie zdążyłem odpowiedzieć. Musiałem się odwrócić, gdyż za 
naszymi plecami rozległy się hałasy, szuranie ciężkich butów po 
betonie. Czarne Koszule szły gęsiego uliczką, starając się zacho-
wać ciszę, kiedy ujrzały, że się zatrzymaliśmy. Strzeliłem z biodra, 
załatwiając pierwszych dwóch. Reszta zawróciła biegiem. Ale ta 
ostatnia seria opróżniła magazynek i thompson zamilkł martwo 
w moich rękach. Zakląłem i odrzuciłem go na bok — w bębnowym
magazynku powinno być pięćdziesiąt naboi, ale większość z nich 
wystrzelał wcześniej faszysta. Wyciągnąłem pistolet zza pasa.
—	Hoke!!!
Na krzyk Cissie odwróciłem się i zobaczyłem kolejne ciemne 
postaci. Wyłaniały się zza dalszego rogu. To Czarne Koszule, które 
znalazły inne wyjścia z płonącego budynku, zatrzymały się nagle, 
ujrzawszy milczących ludzi na ulicy i chodniku naprzeciwko. Kiedy 
zobaczyły nas, wydały wrzask.
—	Och, Boże, jesteśmy w pułapce — powiedziała Cissie takim 
tonem, jakbym nie doceniał powagi sytuacji.
—	Spokojna głowa. Możemy uciec przez park. — Wskazałem 
pistoletem furtkę w żelaznym ogrodzeniu.
—	Ale ci ludzie... musimy im pomóc.
Odebrałem od niej Sterna, znów łapiąc go pod ramię. Rękę z 
pistoletem miałem wolną.
—	Nie można nic dla nich zrobić, sami muszą dać sobie radę! 
Ruszyłem, praktycznie dźwigając Sterna. Od Czarnych Koszul
dzieliła nas barykada z cegieł.
—	Trzymaj się nas! — ryknąłem na Cissie, która wahała się.
—	Uciekajcie!!! — krzyknęła do ludzi. — Nie stójcie tu! Nie 
pozwólcie, żeby was dopadli!
Kiedy obejrzałem się przez ramię, nadal stali w miejscu, za-
gubieni, prawdopodobnie zalęknieni, nie wiedząc, co się, do diabła, 
dzieje. Wystrzeliłem kilka razy nad ich głowami, żeby się obudzili, 
ale chociaż jeden czy dwaj rzucili się do ucieczki, reszta skuliła się 
albo osunęła na ziemię.
—	Cissie, chodź!
Ruszyła niechętnie, ale kiedy faszyści na rogu zaczęli strzelać, 
szybko zrównała się z nami. Na tym odcinku ulicy stało więcej ludzi 
i próbowaliśmy ich przekonać, że najlepiej zrobią, wynosząc się, ale 
podobnie jak tamci, byli zbyt oszołomieni, żeby się ruszyć. Może 
brali nas za bandytów, a umundurowane Czarne Koszule za 
jedynych przedstawicieli prawa; a może uznali, że próba ucieczki 
skończy się zastrzeleniem. Nie wiedziałem, co myślą, i nie mogłem 
im pomóc. Byłem za bardzo zajęty ratowaniem skóry własnej
i Sterna, a Cissie miała podobny kłopot na głowie — szła obok 
nas i pomagała mi ciągnąć Niemca. Nie mogliśmy im pomóc, je-
śli nie chcieli pomocy; jedyne, na co było nas stać, to rzucane 
w pośpiechu rady. I robiliśmy, co mogliśmy. Mimo kul świszczą-
cych nad głowami krzyczeliśmy i szarpaliśmy za rękawy najbliż-
szych ludzi, pokonując odległość do parkowej furtki. Ale to było 
na nic, kucali tylko, jakby uchylając się przed razami. Oczywiście, 
tak naprawdę to oni nam pomagali, ponieważ Czarne Koszule bały 
się uszkodzić ten cenny świeży zapas zdrowej krwi, a my straci-
liśmy znacznie na wartości, przestając być wielkim rarytasem.
Przedarliśmy się między dwoma samochodami parkującymi 
przy krawężniku i niebawem znaleźliśmy się u wejścia do parku. 
Obejrzałem się po raz ostatni. Czarne Koszule już okrążyły wi-
dzów, tylko trzech faszystów kontynuowało pogoń. Nadal pod-
trzymując Sterna, wycelowałem starannie i trafiłem dwóch w bie-
gu. Obaj krzyknęli przeraźliwie: pierwszy upadł na kolana, łapiąc 
się za pierś, a drugi przetoczył się po masce samochodu i powoli 
osunął na ziemię. To wystarczyło, żeby zniechęcić trzeciego. Za-
hamował, aż spod metalowych nosków jego butów poszły iskry, 
i krzyknął coś do nas. Jednak pozostał na miejscu, ani się nie wy-
cofał, ani nie ruszył za nami, mitrężył tylko czas, wygrażając pię-
ściami i przeklinając. Wycelowałem w niego, ale Stern położył 
drżącą rękę na moim ramieniu.
— Już lepiej chodźmy — powiedział z wysiłkiem, przez ściś-
nięte gardło.
Splunąłem na chodnik, wiedząc, że ma rację i że tak naprawdę 
nie możemy nic zrobić dla tych ludzi. Niechętnie odwróciliśmy 
się i udaliśmy przez gęste cienie zapuszczonego parku.
18
Sprowadziłem ich do Embankment, gdzie stara rzeka kładła się 
czystym srebrem pod odsłoniętym księżycem, wolna od brudów, 
pocętkowana jedynie szczątkami drewna i błąkającymi się łodziami. 
Krótkie kamienne schodki prowadziły do drewnianego pomostu, 
przy którym cumowałem niewielką motorówkę, zatankowaną i kon-
serwowaną jak moje wszystkie inne pojazdy ratunkowe. Niebawem 
płynęliśmy w dół rzeki. Słychać było jedynie ciche dudnienie silnika 
i gasnące buczenie dorniera. Zadowolony fryc wracał do siebie. 
Schodząc na pomost, usłyszeliśmy kolejne strzały, ale zamilkły, 
tak że zastanawialiśmy się tylko, co przydarzyło się tym bieda-
czyskom pod Savoyem. Ilu z nich zostało zastrzelonych lub pobi-
tych przez Czarne Koszule? Ilu cierpiących na pełznącą śmierć 
zabito na miejscu, wyeliminowano tylko dlatego, że ich krew była 
bezużyteczna dla Hubble'a i jego pasożytów? Ilu ich pojawiło się 
przed hotelem, u zniszczonego głównego wejścia, przyciągniętych 
światłami bijącymi w nocne niebo? Czy wszyscy zostali pojmani?
Kiedy Cissie tuliła Sterna w ramionach i starała się zatamować 
krwotok, skierowałem motorówkę wzdłuż brzegu rzeki. Prowadzi-
łem ją pod osłoną budynków i murów, sprawdzając przez ramię, 
czy ktoś nas ściga, i obserwując pożar starego wspaniałego hotelu. 
Jego elektryczne światła — magnes dla niedobitków, latarnie kie-
runkowe dla pilota dorniera — w końcu przygasły, ale wtedy za-
stąpiły je płomienie potężniejsze niż światła. Ten rodzaj bezmyśl-
nego wandalizmu nie był dla mnie niczym nowym, niemniej jednak 
tworzył tragiczny widok, ranił moją duszę. Savoy był prawdziwym 
symbolem niezłomności Londynu podczas Blitzu, ale jutro miała 
z niego zostać tylko poszczerbiona skorupa, może sam gruz. Prze-
żył wojnę prawie nietknięty, a trzy lata później wystarczył jeden 
człowiek prowadzący bandę głupców, by uległ zniszczeniu.
Cissie łkała cicho, ale niewiele mogłem zrobić, żeby podtrzy-
mać ją na duchu. Nie mogłem też pomóc rannemu Niemcowi — 
wszystkie moje wysiłki musiałem skierować na to, żeby wypro-
wadzić nas w bezpieczne miejsce. Sflaczała zapora balonowa wi-
siała szarymi chmurkami nad sczerniałym miastem, świadectwo 
ludzkiej pomysłowości i głupoty, a rzeka rozciągała się przed nami 
jak szeroki metaliczny gościniec, prowadząc ku spokojniejszym 
kwaterom tego wielkiego cmentarzyska.
Podróżowaliśmy ku okrytym ciemnościami zakolom rzeki.
19
Numer 26 przy Tyne Street był na samym końcu brukowanego 
zakrętu, wąskiej kiszki, która robiła złudne wrażenie ślepego zaułka, 
tuż przy Whitechapel High Street, terytorium Kuby Rozpruwacza. 
Zbliżaliśmy się do niej uliczką ograniczoną przysadzistym słupkiem 
u jednego końca — była to lufa wiekowej armaty postawiona na 
sztorc w betonie i zatkana żelazną kulą armatnią — a wysoką 
latarnią gazową u drugiego. Niecałe dwadzieścia minut wcześniej 
zacumowaliśmy motorówkę u stóp omszałych kamiennych stopni, 
idących od rzeki do nabrzeżnej, równoległej do rzeki ulicy. Razem 
wlekliśmy rannego Niemca do ulicy. Niebawem natknęliśmy się na 
kabriolet, austin tourera, w całkiem znośnym stanie i taką ilością 
paliwa w baku (benzyna wyparowała z wielu unieruchomionych 
pojazdów), że wystarczyła na kolejną fazę podróży. Nasza trójka 
wpakowała się do niego: Stern na wpół przytomny i jęczący słabo, 
Cissie wyzbyta łez, ale zamyślona i milcząca. Jechaliśmy obok 
starego targu rybnego Billingsgate — najgorszy smród dawno 
wywietrzał, ale nadal w tej okolicy wierciło w nosie
—	a potem ostrożnie kanionami ulic City, kiedyś tętniącego życiem 
sektora finansowego Londynu. Mroczne kształty, nierozpoznawalne 
tobołki zaścielały bramy kamienic, ulice i chodniki tworzącej 
niegdyś krwiobieg tej sławnej na cały świat mili kwadratowej. Jedno 
spojrzenie na Cissie powiedziało mi, że się jej tam nie podoba
—	niespokojnie błądziła wzrokiem, potrząsała głową, jakby do-
strzegała coś na ulicy lub w bramie — i przypomniałem sobie jej 
niepokój, kiedy pokazałem jej Salę Abe'a Lincolna w Savoyu. Za-
pewne była wyczulona na nadprzyrodzone zjawiska, a wydarzenia 
wieczoru bynajmniej nie pomogły jej nerwom. Do diabła, sam mu-
siałem zaciskać ręce na kierownicy, żeby opanować drżenie, i po-
czułem ulgę, kiedy opuściliśmy tamten rejon. Kilka minut później 
dotarliśmy do punktu przeznaczenia.
Zaparkowałem austina przed pralnią na Old Castle Street, rów-
noległą do Tyne Street, potem zaniosłem Sterna łącznikiem między 
tymi ulicami. Numer 26 był trzy bramy od łącznika — narożny dom 
wychodzący na brukowaną jezdnię. Wąski, trzypiętrowy, pod-
piwniczony, zajmował strategiczną pozycję (głównie dlatego wy-
brałem go na schronienie). Pięć frontowych okien zapewniało zna-
komitą widoczność. Domy u końca ulicy były wypatroszone, zni-
szczone przez bomby, ale w środku znajdował się mały placyk, 
potem dwupiętrowy domek, dalej właśnie numer 26, potem szereg 
wyższych trzypiętrowych domów z równo rozmieszczonymi na 
ścianach latarniami gazowymi. Niedaleko stały londyńskie doki. 
Luftwaffe, które bombardowało je zwykle na chybił trafił, nie wy-
korzystało okazji, żeby zrobić przysługę mieszkańcom Tyne Street, 
demolując resztę domów, gdyż od dawna były to slumsy.
Za numerem 26 i jego sąsiadami były betonowe podwóreczka, 
królestwo maglownic, rowerów, cynowych wanien — zardzewiałych 
co do jednej — pryzm węgla i wychodków. Dalej w głębi, na 
rozleglejszej przestrzeni, kupcy z wielkiego, tętniącego życiem targu 
Petticoat Lane trzymali kramy i wózki. Sally przyprowadziła mnie 
tam któregoś niedzielnego przedpołudnia, nie wstydząc się 
ordynarnego zakątka swojego miasta. Po tym, jak pierwszy raz 
wpadłem na Czarne Koszule i szukałem schronienia, przypomniałem 
sobie Tyne Street i znakomicie zlokalizowany numer 26. Jasne, 
miałem bogaty wybór takich lokali, ale każdy, na który się w końcu 
decydowałem, w jakiś sposób wiązał się z Sally.
Tylne okna numeru 26 — a co dziwne, były tylko dwa, oba przy 
skrzypiących drewnianych schodach wijących się od parterowego 
korytarzyka do sypialni na górze — wychodziły na podwórko. 
Niższe służyło za wygodne wyjście awaryjne na wypadek, gdyby 
nieprzyjaciel zaczął się tłuc do drzwi frontowych.
Większość mebli dawnych lokatorów upakowano w jedynym 
parterowym pokoju służącym za salonik, kuchnię, jadalnię i ła-
zienkę jednocześnie (jako że miał jedyny zlew w całym domu). 
Szesnaście stóp kwadratowych z pojedynczym oknem wychodzą-
cym na ulicę. W kącie, blisko głębokiego emaliowanego zlewu 
i półek obwieszonych rondlami i patelniami, stała kuchenka gazo-
wa. Nie było kominka, natomiast w ścianę naprzeciwko okna — 
biegł nią przewód kominowy — wbudowano wielki czarny piec 
kuchenny z bocznym piekarnikiem i rusztem w środku; na tym 
ostatnim stał spory czajnik, kolejne rondle, a także przyniesiony 
przeze mnie niewielki kocher turystyczny. Obok pieca rezydował 
wygnieciony fotel z wystrzępionymi poręczami, a tapicerowana 
sofa obita materiałem w kwiaty, na którą rzucałem większość mo-
ich ubrań, zajmowała dużą część ściany; na fornirowanym pomoc-
niku z drewna owocowego stało radio marki Bush i pyszniła się 
kamienna waza pełna wyschniętych kwiatów, których nigdy nie 
chciało mi się wyrzucić. Tuż przy drzwiach ulokowano kuchenny 
kredens z laminowanej płyty, z podniesionym blatem roboczym. 
Między kredens i kuchenkę gazową wciśnięto lampę stojącą. Miała 
abażur obwieszony frędzlami. Cały ten rozkład był zdecydowanie 
dziełem przypadku, a nie planowanego działania.
Ścianę działową z desek pomalowano na kremowo i brązowo 
jak stolarkę okienną, parapet, a także półkę kominkową (obecnie 
zastawioną kartonami papierosów) nad piecem. Ciemnobrązowe, 
wzorzyste, miejscami niemal całkowicie przetarte linoleum zakry-
wało podłogę, a na środku ledwo mieścił się gołębnik zastępujący 
stół; krzesła wbijały się w drucianą siatkę. Kiedy po raz pierwszy 
wszedłem do numeru 26, na stole był tylko napoczęty słoik z za-
pleśniałym twarogiem, rozdarte opakowanie biszkoptów, puszka 
ze środkiem na insekty i pożółkły egzemplarz „Daily Sketch" 
z dwudziestego czwartego marca tysiąc dziewięćset czterdzieste-
go piątego, dnia, w którym spadły rakiety z krwawą śmiercią.
Na szczęście sam dom był pusty i niebawem oczyściłem bruk 
z trupów i przetransportowałem je na stadion; jako że Tyne Street 
była moim tymczasowym domem, uznałem, że tyle przynajmniej
mogę zrobić dla jej martwych mieszkańców. Po wprowadzeniu się 
zadbałem o wygody i uzbrojenie (górna sypialnia była zapakowana 
puszkami z jedzeniem i bronią, w tym kilkoma ręcznymi granatami, 
które zabrałem ze składu wojskowego kilka mil dalej). Nie 
przejmowałem się tym, że Tyne Street daleko do luksusów innych 
kryjówek, a wręcz przeciwnie. Opłakany stan domu raczej znie-
chęcał Czarne Koszule do poszukiwań. Nie wpadłoby im do głowy, 
że mogę się zaszyć w takiej norze. Dzięki temu czułem się w niej 
całkiem bezpieczny.
Klucz do drzwi wejściowych trzymałem na parapecie partero-
wego okna, uchylonego na kilka cali, tak że gdy Cissie oparła Sterna 
o mur przy drzwiach, podszedłem i sięgnąłem do środka. Nie 
odezwała się słowem, gdy wsunąłem długi klucz w zamek, ale 
wiedziałem, że dziewczyna jest napięta do granic ostateczności; 
nawet w świetle księżyca widać było jej wyostrzone rysy twarzy. 
Nerwowo biegała wzrokiem, przejęta losem rannego Niemca.
Uchyliłem ciężkie drzwi, dźwignąłem Sterna i zaniosłem go w 
głąb korytarzyka. Nagie drewniane stopnie skrzypiały i stękały pod 
naszym ciężarem. Ciasnota wysokiego domu zwielokrotniała hałasy. 
Drzwi sypialni stały otworem, a lejące się przez otwarte okna światło 
księżyca pomogło mi dotrzeć do łóżka, między kartonami i stosami 
puszek. Położyłem ostrożnie rannego, po czym zasunąłem zasłony. 
Sięgnąłem po zapałki leżące obok naftowej lampy na kominku i 
zapaliłem ją. Cissie już zdjęła Sternowi marynarkę i rozpięła 
koszulę.
—	Zagotuję trochę wody — powiedziałem. — Spróbuj jakoś 
zatamować krwawienie.
Zatrzymała mnie, kiedy znalazłem się przy drzwiach.
—	Hoke, kula...
Na razie wolałem o tym nie myśleć.
—	Będzie musiała wyjść. Potrzebujemy dużo gorącej wody.
—	Ty to zrobisz?
Dlatego właśnie nie chciałem o tym myśleć.
—	Chyba że zgłosisz się na ochotnika. 
Nie odpowiedziała. Wzruszyłem ramionami.
I
1
—
	
Zrob
ię, 
co 
będę 
móg
ł.
Zsze
dłem z 
pośpiec
hem na 
dół i 
urucho
miłem 
kocher. 
Nigdy 
nie 
ryzyko
wałem 
zapaleni
a ognia 
pod 
blachą, 
gdyż 
dym z 
komina 
mógł 
zwrócić 
uwagę 
jakiegoś 
niepożą
danego 
obserwa
tora, i 
nie 
zamierz
ałem 
robić 
tego 
dzisiaj. 
Po 
wyregul
owaniu 
wysoko
ści 
płomien
ia, ob-
szedłem 
gołębni
k, 
ściągnął
em 
dokładn
ie 
zasłony, 
a 
następni
e zapali-
łem 
lampę 
na 
prowizo
ryczny
m stole. 
Pomies
zczenie 
rozjaśnił
o się, 
ale 
cienie 
zgęstnia
ły. 
Wyjąłe
m 
pistolet i 
położył
em go 
przy 
lampie.
Rury 
rozdzw
oniły 
się, 
zanim 
woda z 
kranu 
nad 
zlewem 
bryznę-
ła 
przerwa
ną 
strugą. 
Odczek
ałem, aż 
popłyni
e 
równo
miernie 
i wy-
pełni po 
brzegi 
rondel; 
ciśnieni
e było 
słabsze 
niż 
poprzed
nio. 
Posta-
wiwszy 
rondel 
na 
ogniu, 
karbolo
wym 
mydłem 
kilka 
razy 
umyłem 
ręce. 
Otrząsn
ąłem je 
tylko, 
żeby 
nie 
używać 
zesztyw
niałej 
szmaty 
udające
j 
ścierkę 
kuchen
ną. 
Bardzo 
chciało 
mi się 
palić, 
ale zde-
cydowa
łem się 
poczek
ać.
Z 
góry 
dobiegł
o mnie 
wołanie 
Cissie, 
a 
następn
ie 
głośne 
walenie 
w sufit.
Trzy
mając 
ręce 
blisko 
siebie, 
żeby 
ich nie 
ubrudzi
ć, 
wróciłe
m na 
górę. Po 
drodze 
wyjrzał
em 
przez 
okno 
wąskieg
o 
półpięte
rka. 
Niewiel
e dało 
się 
zobaczy
ć przez 
zasmuż
oną 
szybę, 
tylko 
cienie, 
dziwne 
kształty 
stragan
ów i 
stołów 
na 
krzyżak
ach, ale 
byłem 
pewien, 
że nikt 
nas nie 
śledził. 
Odwrac
ając się, 
potknął
em się 
na 
ostatni
m 
stopniu 
i 
uderzył
em 
ramieni
em o 
ścianę; 
jak 
dolne 
prze-
pierzeni
e, była z 
drewna 
i trzask, 
który 
się 
rozległ, 
przypo
minał 
wystrza
ł z 
pistolet
u. To 
wystras
zyło 
stojącą 
w 
otwarty
ch 
drzwiac
h Cissie 
i kiedy 
dotarłe
m do 
łóżka, 
wymam
rotałem 
przepro
siny.
—
	
Proszę, 
pomóż 
mi — 
błagała. 
Światło 
lampy 
rozjaśni
ało 
błyszcz
ące 
ślady 
łez na 
policzk
ach 
dziewc
zyny.
Ster
n był 
niemal 
po 
drugiej 
stronie 
podwój
nego 
łóżka, 
odpych
ał jej 
troskli
we 
dłonie. 
Uklękła 
na 
materac
u i 
próbow
ała go 
przy-
ciągnąć
, ale 
była 
zbyt 
ostrożn
a, zbyt 
łagodna
. 
Krzycz
ał coś 
po 
swojem
u i 
wymac
hiwał 
rękami, 
bijąc 
Cissie 
po 
ramieni
u. 
Pospie-
szyłem 
jej z 
pomocą 
i, 
zapomi
nając o 
tym, że 
zabrudz
ę ręce, 
zła-
pałem 
go za 
ramię i 
odwróci
łem. 
Skrzyw
iłem się 
na 
widok 
za-
krwawi
onych 
prześci
eradeł.
—	Uspokój się — powiedziałem mu, nie wiadomo po co, przy-
ciskając go możliwe delikatnie do łóżka. Ale znów się przekręcił. 
Wtedy po raz pierwszy zobaczyłem krwawe bąbelki pryskające z 
rany na karku. Krew spływała po zdartej skórze i różowych, 
lśniących poparzeniach, które rozbiegły się od linii włosów, barkami, 
do połowy kręgosłupa. Jednak to były stare ślady i skupiłem uwagę 
na świeżej ranie. Wydawało mi się, że coś w niej dostrzegam, 
niewyraźne czarne wybrzuszenie pod śliską pokrywą wyrzuconej 
krwi. Sprawdziłem moje podejrzenia dotykiem i poczułem twardy 
guz. Wiedziałem, że to nie kość.
—	Kula prawie wyszła — powiedziałem, bardziej do siebie niż 
do dziewczyny. — Przynajmniej będzie łatwiej.
Następnie zbadałem ranę na jego ramieniu, blisko barku, i mruk-
nąłem, zobaczywszy dwa otwory, z przodu i z tyłu. Pocisk przeszedł 
na wylot, rozdzierając skórę i mięsień, ale, na ile mogłem to ocenić, 
ominął kość. Prostując się, zauważyłem zakrwawioną szmatę w dłoni 
Cissie.
—	Jego koszula — powiedziała.
—	Chryste. W porządku, znajdę coś innego. — Przypomniałem 
sobie zapleśniałe ręczniki i pościel leżące w szafie po drugiej stronie 
sypialni. Nie był to idealny materiał na opatrunki, ale musiał 
wystarczyć. — Przytrzymaj go na boku, tak jak leży. Najpierw 
zajmiemy się raną ramienia, żeby zatamować krwawienie, potem 
wyjmę kulę z karku.
—	Strasznie go boli. Nie możesz mu czegoś dać?
—	Pigułki nie pomogą, nawet gdyby zdołał je połknąć. Jutro 
pojadę do szpitala i znajdę trochę morfiny.
Dawno powinienem to zrobić, na wypadek gdybym sam stał się 
ofiarą jakiegoś wypadku, ale bałem się łatwego dostępu do silnych 
opiatów. Do diabła, już dość miałem problemów z wódą. Poza tym 
chodziło o coś jeszcze: nienawidziłem tych przybytków — szpitali, 
kościołów — gdyż były to wielkie sarkofagi zatłoczone ciałami ofiar 
krwawej śmierci, które szukały tam ratunku z ręki lekarzy albo 
samego Pana Boga. Nie, trzymałem się z daleka od przeludnionych 
kostnic.
—	Postaram się o normalne opatrunki i bandaże, również mor-
finę, ale dziś musimy obejść się tym, co mamy.
—	Potrzebujemy czegoś do zatamowania krwi, a potem do-
brych materiałów opatrunkowych.
—	Daj mi chwilę. Tylko przytrzymaj go, dobrze? 
Podszedłem do szafy. Kiedy otworzyłem skrzypiące drzwi,
wionęło stęchlizną (chociaż żelazista woń świeżej krwi buchająca 
z łóżka była mocniejsza). Wyjąłem wszystkie lniane ścierki i ba-
wełniane ręczniki, jakie udało mi się znaleźć — nie było ich wiele 
— a potem cienki stos bielizny pościelowej z wyższej półki. Za-
niosłem to wszystko na łóżko.
—	Zrób z tym, co się da, ja idę po wodę — powiedziałem, 
kierując się już do drzwi.
Woda właśnie zaczynała się gotować, więc nie spiesząc się, 
grzebałem w szafce kuchennej, szukając prowizorycznych narzędzi 
do operacji. Najlepsze, co znalazłem, to długi, cienki nóż rzeźnicki; 
był trochę za wielki do mojego zadania, ale jako jedyny miał na 
tyle twardy i ostry sztych, że dało się nim operować w ciele. Za-
brałem go do pieca, podniosłem rondel i wsunąłem nóż w małe, 
ale silne płomienie, obracając go powoli, tak że płazy i ostrze zo-
stały wysterylizowane, ale nie sczerniały. Trzymałem go w żarze 
około dwóch minut, potem odstawiłem z powrotem rondel, umie-
ściwszy w nim nóż. Woda znów szybko zawrzała.
Napełniłem wodą następny rondel, zamieniłem go miejscami 
z pierwszym i zostawiłem w nim nóż. Poszedłem z wrzątkiem na 
górę.
Stern wytrzymał trochę, zanim zaczął krzyczeć. Musiałem wsa-
dzić nóż głębiej, niż myślałem początkowo, żeby podważyć ka-
wałek ołowiu. Cissie trzymała lampę jak najbliżej, równocześnie 
usiłując przytrzymać Niemca drugą ręką. Raz przewrócił się na 
plecy i musiałem szybko wyciągać nóż. Kiedy znów obróciliśmy 
go na bok, dłubałem w ranie bardziej bezwzględnie, ignorując 
wrzaski Sterna, i wsunąłem ostrze w bijące źródełko krwi, wzdłuż 
twardego kawałka metalu, podczas gdy Cissie przyciskała Sterna
całym ciałem do materaca. Obracając nożem, podważałem kulę 
ostrymi, silnymi ruchami, aż poczułem, że się porusza. Okrzyki 
Sterna wypełniły pomieszczenie, kiedy zakrwawiona grudka wy-
padła na poplamione prześcieradło. Siły mnie opuściły. Myślałem, że 
go zabiłem, dopóki nie dostrzegłem, że nadal oddycha. Miał krew na 
ustach.
Cissie skończyła zabieg, oczyszczając i opatrując obie rany, 
podczas gdy ja udałem się na dół po wrzątek. Przyniosłem go i po-
mogłem jej pościelić łóżko, przetaczając nieprzytomnego Niemca na 
bok i zakrywając przesączony krwią materac podwójnie złożonymi 
ręcznikami. Zostawiłem go pod jej opieką i znużony zszedłem do 
zagraconego frontowego pokoju. Zakrwawione ręce tak mi się 
trzęsły, że nie mogłem zapalić papierosa; w końcu musiałem schylić 
się nad kocherem i odpalić papierosa od niebieskich płomyków. 
Zapadłem się w fotel, aż zardzewiałe sprężyny zajęczały pod moim 
ciężarem, i złożyłem głowę na brzegu oparcia. Zamknąłem oczy. 
Dym wypełnił moje gardło i płuca.
W kuchennej szafce stała whisky, ale padałem na twarz ze zmę-
czenia i nie było mowy, żeby dźwignąć się po butelkę.
Nadal było ciemno, kiedy obudziły mnie jęki z góry. Siedziałem 
bez ruchu, słuchając mąk Sterna, czując litość, wściekłość i bez-
radność. Litość wobec Sterna, chociaż nigdy bym się nie spodziewał, 
że poczuję coś takiego wobec jakiegoś Niemca, a gniew wobec 
drani, którzy go załatwili. Bezradność wynikała stąd, że Cissie i ja 
nie mogliśmy zrobić nic więcej.
Rozległy się kroki na schodach — cały dom był jednym wielkim 
systemem alarmowych, sygnalizując każdy ruch trzaskami, stęk-
nięciami, a nawet westchnieniami — i ponury lęk zagnieździł się w 
moim brzuchu, kiedy niewyraźny zarys Cissie wyrósł w otwartych 
drzwiach. Z góry wiedziałem, czego będzie chciała.
— Hoke, natychmiast potrzeba lekarstw, jakiegoś środka prze-
ciwbólowego. Poza tym środków antyseptycznych, świeżych opa-
trunków i bandaży, żeby rana się nie zapaskudziła. Inaczej Willie nie 
przetrzyma nocy.
Niech to cholera — pomyślałem. Niech to jasna cholera. Zwlo-
kłem się z fotela.
Gigantyczny szpital, przypominający zamek ze starej powieści 
o duchach, był jakąś milę dalej, przy Whitechapel, posępne gma-
szysko w świetle księżyca. Zmitrężyłem tylko tyle czasu, ile po-
trzebowałem na zmycie krwi i włożenie szarej bluzy z rękawami 
przyciętymi na wysokości łokci, żeby chroniła mnie przed chłodem 
brzasku. Ze stołu wziąłem pistolet — po raz pierwszy zauważyłem, 
że to browning kaliber 0.22 cala — wsadziłem go za pasek spodni 
i wyszedłem z domu. Zanurzyłem się w nieprzeniknioną ciemność, 
wymacując ręką szorstki ceglany mur, żeby nie zbłądzić, i tak wró-
ciłem do austina. Jazda nie trwała długo, ale siedziałem przez chwi-
lę w samochodzie na pochylni przy głównych drzwiach, zbierając 
siły przed wejściem do środka. Tylko świadomość, że Wilhelm 
Stern dwa razy uratował mi życie i że każda chwila mojego wa-
hania może się dla niego źle skończyć, zmusiła mnie do wyjścia 
z samochodu i pokonania schodów przed otwartymi drzwiami (by-
ły otwarte, stare kości zablokowały je w tej pozycji).
Unosząc wysoko przyniesioną latarkę, wszedłem do środka.
Nadal nie cierpię tych oddziałów i korytarzy zapakowanych 
ludzkimi szczątkami. Niektóre trupy leżały jeden na drugim, jakby 
w swoich ostatnich chwilach walczyły, a może chciały zwrócić na 
siebie uwagę. Miały pozostać splątane w wiecznych zmaganiach, 
przynajmniej dopóki ich kości nie skmszeją. Spoczywały tam również 
mniejsze postaci, zgniłe dziecięce trupki, ale nie chciałem spoglą-
dać na wpadnięte twarzyczki. Kroczyłem między nimi ostrożnie, 
spoglądając prosto przed siebie. Te rozkładające się stwory, nie-
gdyś żywe ludzkie istoty, były wszędzie, w każdym miejscu i ką-
cie, tak jak się tego spodziewałem, i za każdym otarciem nogi 
o coś kruchego i rozpadającego się przechodził mnie dreszcz. 
Kwaśny odór był wszechobecny. Broniłem się przed nim, zaciska-
jąc dłoń na ustach i nosie.
Prawie godzinę zajęło mi znalezienie pokoju, którego szukałem,
i nadal byłem bezbronny wobec otaczającej mnie masakry. Strach 
przenikał mnie do pięt, a mdłości czaiły się w każdym oddechu. 
Nawet kiedy włamywałem się do szklanych szafek i grzebałem we 
fiolkach i słoikach, a potem w szufladach, wypatrując pigułek i 
strzykawek, wciąż oglądałem się przez ramię, spodziewając się, że 
zobaczę coś niechcianego. Zebrałem wszystko, co mogło się 
przydać, w tym środki uśmierzające ból. Narzuciłem sobie spokój, 
nie spieszyłem się. Znalazłem rzeczy najistotniejsze i może nie tak 
istotne, zgarniałem je do worka na brudy, który znalazłem w ma-
gazynie: nożyczki, agrafki, kremy aseptyczne, pudełka z presto-
plastrem, wszystko, co wpadło w rękę. Uciekłem stamtąd, dopiero 
kiedy zyskałem pewność, że mam wszystko, co potrzebne.
Światło wyrastało za odległymi dachami, kiedy jechałem szeroką 
Whitechape] High Street, powieki opadały mi ze zmęczenia, ręce na 
kierownicy ważyły tyle, co ołów. Niebawem odnalazłem drogę 
powrotną do Old Castle Street i kroczyłem szybko uliczką, ledwie 
poruszając nogami. Po chwili pchnąłem drzwi numeru 26.
Cissie siedziała na ostatnim stopniu schodów u końca koryta-
rzyka, światło przeciskało się przez zabrudzone okno, okrywając jej 
włosy i ramiona szarą opończą. Zduszony szloch powiedział mi, że 
przyszedłem za późno. Stern nie żył.
20
Leżeliśmy obok siebie w sypialni na ostatnim piętrze, oboje 
ubrani. Cissie nie spuszczała ze mnie wzroku. Wyciągnięta ręka 
dziewczyny spoczywała między nami. Ja leżałem na plecach, z pa-
pierosem w ustach, patrząc przez okno na jaśniejące niebo.
Zaprowadziłem ją do tego pokoju — obok była znacznie mniejsza, 
jednoosobowa sypialnia — i czekałem, aż przestanie płakać, świa-
dom, że opłakuje nie tylko Wilhelma Sterna, którego okryte prze-
ścieradłem ciało leżało na łóżku pod nami, piętro niżej, ale i zdradę 
przyjaciółki, a także wszystko, co działo się potem: nieudaną próbę
transfuzji, zamordowanie biednego Alberta Pottera, zbombardo-
wanie Savoya, ucieczkę rzeką przed Czarnymi Koszulami, opusz-
czenie tamtych nieszczęśników zwabionych światłami ze swoich 
kryjówek na łaskę umierającego szaleńca. Wstrząs po oszustwie 
Muriel przyprawił ją o załamanie, ponieważ kiedy wszystko runęło, 
a świat utracił cywilizowane normy wraz z większością mieszkań-
ców, stały się prawdziwymi przyjaciółkami. Tak przynajmniej my-
ślała. Mimo różnej przynależności klasowej tworzyły sojusz, jedna 
podtrzymywała drugą w chwilach rozpaczy, a ta wspólnota chro-
niła je przed utratą zmysłów. Dopóki Muriel nie natrafiła na przed-
stawiciela swojej rasy w osobie sir Maxa Hubble'a.
Przebranie, które włożyła, walcząc o przeżycie, poszło w kąt 
jak ciepły płaszcz, praktyczny, ale niezbyt lubiany, i Cissie nie 
mogła pojąć tego braku lojalności — wyboru Muriel. Prawda wy-
glądała tak — i próbowałem to jej uświadomić — że tamta ary-
stokratyczna suka była lojalna, ale wobec własnej klasy, ludzi ma-
jących te same co ona przekonania. Do diabła, Cissie na własne 
uszy słyszała, co Hubble mówił o Edwardzie, krótko panującym 
monarsze zdegradowanym do poziomu księcia, a który sprzymie-
rzył się z faszystowskimi ideologami, wraz z innymi przedstawi-
cielami tak zwanej brytyjskiej arystokracji. Przed wojną ich prze-
konania nie były wielką tajemnicą, jak wynikało ze słów pilotów, 
z którymi rozmawiałem, i tylko formalne wypowiedzenie wojny 
zamknęło im usta. Urodzenie ponad zasadami, tak głosiła filozofia 
tamtych zgniłków. Własne ideały liczyły się bardziej niż ziomkowie. 
Ten dekadencki i egoistyczny system kwitł przez całą historię Anglii 
i moja mama porzuciła go z przyjemnością, wybierając Amerykę, 
chociaż kochała rodzinny kraj, nie zapominając, że tamci „podli", 
jak ich nazywała, tworzą jedynie nieznaczną mniejszość. Muriel, 
zapewniłem Cissie, odgarniając kędziory z jej zabmdzonej twarzycz-
ki, pozostała jedynie wierna zasadom otoczenia, które ją stworzyło. 
Jej zdrada nie była niczym nadzwyczajnym. Własna natura po-
dyktowała jej taki, a nie inny sojusz.
Moje gadanie niewiele pomogło, ale może coś dotarło do Cis-
sie, gdyż po chwili przestała szlochać, otarła policzki i nos grzbietem 
dłoni i zaczęła mówić...
—	Wilhelm chciał cię przeprosić.
W ponurej pustawej sypialni jej głos miał głuche brzmienie. Na 
fotelu obok łóżka leżał stos chłopięcych ubranek — różnych 
rozmiarów, więc pewnie służących niejednemu malcowi. Odwró-
ciłem głowę. W bladym porannym świetle jej twarz można by wziąć 
za buzię dziecka, tylko sińce pod oczami świadczyły, że nie 
dziecinne dręczyły ją zgryzoty.
—	Udało mu się coś powiedzieć?
—	Pod koniec. Chyba ból zelżał, ale po tym zorientował się, że 
umiera.
—	Dlaczego przepraszał?
—	Och, nie za to, co robił. Powiedział, że walczył dla swojego 
kraju, wykonywał swój obowiązek, tak jak my.
—	No tak, obowiązek. — Zaciągnąłem się, po czym zwiesiłem 
rękę poza brzeg łóżka, a dym wił się między palcami.
—	Przepraszał za ostatnią akcję Niemiec, nie za to, co robił jako 
żołnierz.
—	Był szpiegiem.
—	Szpieg, żołnierz, jemu było wszystko jedno. Ale strasznie 
wstydził się tego, co Hitler zrobił własnemu krajowi i reszcie świata. 
Powiedział, że nieunikniona klęska Niemiec powinna zostać 
zaakceptowana z honorem. Nie chciał, żebyś ty... żebyśmy my... 
oceniali jego naród według wściekłych psów, które nim rządziły. 
Tylko Oberkommando znało ładunek rakiet.
—	Jakie to ma znaczenie? Nic nie zmieni tego, co się stało. — 
Zamknąłem oczy. Jednak bez względu na to, jak zmęczone było 
moje ciało, głowa nadal pracowała; nadal żyła wszystkim, co 
wydarzyło się od wczoraj.
—	Chciał po prostu, żebyś o tym wiedział, Hoke, to wszystko.
—	Przejrzałem go, ale nie do końca. Nie ufałem mu, a on 
uratował mi życie.
—	Wilhelm to rozumiał. Nie miał do ciebie pretensji o to, że go 
podejrzewałeś.
—	Czy dał radę ci powiedzieć, na czym polegała jego misja?
—	Pod koniec trudno mu było mówić... krztusił się krwią. Ale 
się starał... tak bardzo się starał...
Kiedy spuściła oczy, myślałem, że znów się rozpłacze, ale wy-
prostowała się i zacisnęła usta.
—	Chciał, żeby między wami nie pozostały żadne nieporozu-
mienia. Myślę, że chciał, żebyś szanował go w chwili śmierci, Hoke, 
nie nienawidził.
—	Już zasłużył na mój szacunek. — Znów uniosłem papierosa 
do ust i zaciągnąłem się. — Więc jakie miał zamiary?
—	Powiedział mi, że jego samolot został zestrzelony, ale nie nad 
wschodnim wybrzeżem, to nie był heinkel i to nie był tysiąc 
dziewięćset czterdziesty. To zdarzyło się pewnej nocy w czterdzie-
stym czwartym, na kilka dni przed inwazją na kontynent i tym 
samolotem był... Co to było...? Junkers. Tak, powiedział, że to był Ju 
88 zestrzelony nad Solent. Pozostała siódemka obecna z nim na 
pokładzie zginęła. Jemu udało się wyskoczyć, zanim płonąca 
maszyna się rozbiła.
Ominęła mnie wzrokiem i spojrzała w okno. Wschodzące światło 
dnia odbijało się w piwnych oczach.
—	Jego ubranie zapaliło się, kiedy skakał i... powiedział, że 
to było absurdalne... bardziej przejmował się tym, że płomienie 
na ciemnym niebie zdradzą jego misję, niż tym, że się spali. Ura 
tował go pęd powietrza.
Przypomniały mi się blizny na karku i plecach Niemca. Sakra-
mencko odważny gość. Zeskoczyć w środku nocy nad terytorium 
nieprzyjaciela, potem ukrywać się ciężko poparzony i samotny, 
podczas gdy tyraliery obrony cywilnej przeczesują teren. No cóż, na 
to potrzeba ikry. Przyszło mi do głowy coś jeszcze.
—	Powiedział, że w junkersie siedziało z nim siedmiu innych? 
Załoga tego typu bombowca liczy sobie czterech ludzi.
—	To nie była normalna załoga. Wszyscy mieli przy sobie 
oficjalne dokumenty tożsamości na słowiańskie nazwiska, nie nie-
mieckie. Na wypadek pojmania mieli przygotowaną bajeczkę, że są 
polskimi albo czeskimi partyzantami, którzy ukradli samolot, żeby 
dolecieć do Anglii i walczyć z aliantami. Strzeliłem z palców.
—	Exbury Point.
—	Co?
—	Przypomina mi się, że słyszałem coś o tajemniczym nie-
mieckim bombowcu, który rozbił się pod Exbury Point, blisko rzeki 
Beaulieau, gdzie gromadzono sprzęt i barki do inwazji na Europę. 
Krążyły plotki, że toczą się tam różne tajne przygotowania...
—	Tak, zgadza się. Powiedział, że Abwehra dowiedziała się, że 
koło cies'niny Solent są testowane bezzałogowe samoloty rakietowe i 
jego zadaniem było sprawdzić zaawansowanie prac brytyjskich 
naukowców. Tylko trzech ludzi miało zeskoczyć na spadochronie w 
tym okręgu, pozostali stanowili załogę, ale mieli takie same 
dokumenty jak szpiedzy, na wypadek, gdyby doszło do najgorszego.
—	I doszło. — Koniuszek papierosa rozżarzył się jasno, gdy 
zaciągnąłem się dymem. — Ale jak, do diabła, Stern radził sobie po 
skoku?
—	Ukrywał się przez dwa dni, potem, kiedy alarm minął, udało 
mu się skontaktować ze swoim łącznikiem w New Forest.
—	Ale te oparzenia...
—	Były trochę niezwykłe, prawda?
Więcej niż trochę — pomyślałem dręczony wyrzutami sumienia 
po tym, jak potraktowałem prawdziwego asa.
—	Co dalej? — spytałem.
—	No cóż, pozostał na tamtym obszarze, przekazując infor-
macje, aż do inwazji. Powiedział, iż zależy mu na tym, byś wiedział, 
że wyrządził bardzo mało szkód wojskom alianckim, bo kiedy tylko 
Niemcy stawili opór inwazji... czyli niebawem po zrzuceniu Sterna... 
jego raporty szpiegowskie straciły na wartości. Pozostało mu tylko 
walczyć o przeżycie.
Wydmuchnąłem dym i zgasiłem niedopałek na nagim parkiecie, 
muskając palcami broń, która tam leżała. Kiedy znów położyłem
się na plecach, Cissie była oparta na łokciu i przyglądała mi się. 
Włosy opadły jej na twarz.
—	Hoke?
Nie odpowiedziałem, tylko patrzyłem jej w oczy.
—	Wyobrażaliśmy sobie, że wszyscy są źli, prawda? Chodzi 
mi o nieprzyjaciela, o wszystkich Niemców. Myśleliśmy, że wszys-
cy są tacy sami.
—	Oni zaczęli to całe draństwo.
—	Hitler zaczął.
—	I Niemcy poparli go z całej duszy. Tacy Niemcy jak Stern.
—	My pierwsi zbombardowaliśmy ich miasto.
—	Twój kraj tylko zrewanżował się za pierwszy nalot na Londyn.
—	To była pomyłka. Niemiecki bombowiec zszedł z kursu. 
Nie zamierzali bombardować cywilów. I nasz rząd wiedział o tym, 
kiedy rozkazywał nalot na Berlin. Odpowiedzią Hitlera był Blitz.
—	Stern ci to powiedział?
—	Nie kłamałby w chwili śmierci. Zresztą nigdy nie wierzyłam 
całej propagandzie rządowej. Jak pewnie wszyscy.
Powieki znów zaczęły mi ciążyć. Cissie miała rację, a poza 
tym zabrakło mi energii, żeby się z nią kłócić. Zresztą byłem zbyt 
zmordowany.
—	Hoke...? — Myślała, że zasnąłem. — Na końcu Wilhelm 
chciał ci przekazać, że nie traktował poważnie niczego, co powie-
dział ci przy kolacji. Miał po prostu dość twojego judzenia, chciał 
ci przyłożyć i żałował tego. Też nie cierpiał Czarnych Koszul. 
Powiedział, że zgadali się z jego najgorszymi ziomkami, fanaty-
kami, faszystowskimi zbirami. To dlatego nie stanął po ich stronie 
wczoraj wieczorem. A na dodatek powiedział, że gdyby żył, po-
mogłyby ci w walce z nimi.
—	Ja z nimi nie walczę, Cissie. Ja zawsze przed nimi zwiewam.
—	To dlaczego tu siedzisz, Hoke? Dlaczego nie wyjechałeś 
lata temu?
Nie mogłem dogonić umykających myśli. Niesłychanie przy-
jemne uczucie.
—	Za dużo roboty — wymamrotałem, poddając się napierają-
cemu letargowi. Nasz materac był wygnieciony i zapleśniały, ale 
mnie wydawało się, że zapadam się we wszechogarniającą mięk-
kość. Coś szarpało mnie za ramię, odsunąłem się. Jednak jakiś głos 
nie dawał mi spokoju.
—	Jakiej, Hoke? Powiedz mi, co masz do roboty? Powiedz... 
Odpłynąłem, tak samo jak głos. Na szczęście spałem bez snów.
Pewnie obudziło mnie ciepło na twarzy, blask kłujący powieki. 
Otworzyłem oczy i odwróciłem się od słońca, trącając Cissie, która 
spała, trzymając mnie za rękę. Nasze twarze były przy sobie. Za-
mrugała, patrząc mi z bliska w oczy; nie odsunęła się.
Nagle przypomniałem sobie wszystko i wytężyłem wzrok i słuch. 
Podniosłem się na łokciu i upewniłem się, że drzwi są zamknięte, 
potem odwróciłem się do zabrudzonego okna, mrużąc oczy przed 
słońcem, które wdzierało się do środka.
—	Co się dzieje? — Wystraszyłem ją swoim zachowaniem. 
Nasłuchiwałem całą minutę, zanim odpowiedziałem.
—	Wszystko gra. Nic nam nie grozi. — Tak naprawdę nie 
mogłem być tego pewien, dopóki nie wyjrzałem na zewnątrz, przed 
i za dom, lecz na razie nie wyczuwałem żadnego niebezpieczeń 
stwa, a zawsze mogłem zaufać swojemu instynktowi. Spocząłem 
na cienkiej poduszce i zdałem sobie sprawę, że ból doskwiera mi 
w stu miejscach, a parę innych daje do wiwatu.
Na ramieniu miałem strup po wczorajszym wkłuciu i nadal czułem 
tam lekkie pulsowanie. Bark był sztywny, zgubiłem opatrunek za-
krywający ranę postrzałową, przeróżne zadrapania i opuchlizny przy-
pominały mi o piekle kilku ostatnich dni; nawet oddychanie sprawiało 
tępy ból, ale żebra były tylko potłuczone, nie złamane, w innym wy-
padku ból byłby o niebo ostrzejszy. Kostka u nogi była w porządku, 
chociaż trochę obolała. Na próbę zakręciłem stopą w jedną stronę, 
potem w drugą. Pewnie, staw musiał swoje ponarzekać, zakłuł, ale to 
wszystko — opuchlizna zeszła, więc mogłem poruszać się swo-
bodnie. Wszystko inne, rozcięcia głębsze i płytsze, bóle i kontuzje, 
nie liczyły się; nic nie groziło poważnymi problemami.
Grzbiet dłoni Cissie przesunął się po moim policzku.
—	Jaka diagnoza? Będziesz żył, Hoke?
—	Coś mi się zdaje, że tak.
Uniósłszy głowę z poduszki, rozejrzałem się po pokoju, spraw-
dzając, czy wszystko jest takie, jak podczas poprzedniej wizyty 
przed kilkoma miesiącami. Nie miałem szansy zrobić tego wcześ-
niej, zanim zasnęliśmy nad ranem, zresztą i tak panował wtedy 
półmrok. Teraz przekonałem się, że nic się nie zmieniło: chłopięce 
ubranka na fotelu, kominek pełen popiołu, drzwi do narożnej szafy, 
kryjącej kolejne ubrania, a także nieliczne zabawki i komiksy, po-
zostały lekko uchylone.
—	A jak ty się czujesz? — spytałem, kiedy upewniłem się, że 
nic nie zmieniło położenia.
—	Ciążą mi nogi, jakbym przebiegła pięćset mil, ramiona bolą 
mnie od łap tamtego faszysty, ale poza kilkoma guzami i siniakami, 
czuję się świetnie, dzięki.
Kiedy moim śladem przebiegła wzrokiem po pokoju, przyjrzałem 
się uważniej jej profilowi. Miała ładnie i wyraziście zarysowaną 
szczękę, nos ani zbyt delikatny, ani przesadnie wielki, po prostu jak 
należy, cienka blizna odbijała się bielą od brudu na twarzy. W 
kasztanowych włosach miała kurz i szkło, wieczorowa sukienka była 
wymięta, miejscami porwana, ale Cissie, podobnie jak ja, nie 
odniosła poważnych obrażeń.
—	Kto tu wcześniej mieszkał? — spytała, nieświadoma, że ją 
obserwuję. — Czy były ciała...?
Pokręciłem przecząco głową.
—	Nie, dom był pusty, kiedy się wprowadziłem. Ale powie-
działbym, że mieszkała tu kobieta z trójką chłopców.
—	Bez męża?
—	W garderobie garnitury z naftaliną. W łazience brak pędzla i 
miseczki na mydło.
—	Może nosił brodę?
—	Żadnej męskiej bielizny i skarpetek. Albo jej mąż służył w 
wojsku, albo była wdową. Myślę, że kiedy spadły ostatnie rakiety, 
zabrała dzieci do stacji metra przy głównej ulicy. Tam pewnie 
zginęli.
Cissie zadrżała. Nawet po wszystkim, co przeszła, i tylu tra-
gediach, śmierć jakiejś biedaczki i jej dziatek pozbawionych ojca, 
budziła w niej smutek. O ileż było trudniej, kiedy znałeś i kochałeś 
ofiarę. To mogło cię wykończyć.
—	Zrobię kawę. A może wolisz herbatę? — zapytałem, sia 
dając na łóżku. — Ty sobie poleżysz, a ja ci wszystko podam. 
Potem zastanowimy się nad... — wyjrzałem za okno, oceniając, 
położenie słońca — ...lunchem.
Również się podniosła.
—	Nie, pozwól że ja się tym zajmę. Pewnie jesteś zmachany. 
Popchnąłem ją na posłanie.
—	Wiem, gdzie jest. I wolę rozprostować kości. No więc, co 
pijesz: kawę czy herbatę?
—	Herbatę.
Spuściłem nogi na podłogę, ale złapała mnie za rękę, zanim 
wstałem.
—	Hoke, a ci ludzie pod hotelem... Kim byli, skąd się wzięli? 
Czy to jacyś członkowie organizacji Hubble'a?
—	Widziałaś, jacy byli zdziwieni i jak zareagowały Czarne 
Koszule, kiedy na nie wpadły?
—	Tak, ale kto to był?
—	Uciekinierzy jak my. Uciekinierzy przed krwawą śmiercią. 
Przynajmniej w większości. Chyba opiekowali się tymi mniej roz-
garniętymi. Myślę, że po wielu latach ukrywania się byli oszoło-
mieni widokiem rozświetlonego hotelu, jakby zobaczyli ustrojoną 
choinkę w piekielnych czeluściach. To ich ściągnęło, wywabiło z 
kryjówek w całym mieście. Światła pewnie obudziły w nich na-
dzieję, może pomyśleli, że życie w mieście zaczyna wracać do 
normy, i chcieli się o tym przekonać na własne oczy. Popełnili gruby 
błąd.
—	Co Hubble z nimi zrobi?
—	Sama wiesz.
Opuściła głowę. Łza spadła jej na podołek. 
Położyłem rękę na ramieniu dziewczyny.
—	Cissie, dzięki temu mamy trochę oddechu.
Zostawiłem ją na łóżku; patrzyła na mnie, powoli wchłaniając 
sens moich słów. Może to była egoistyczna uwaga, ale prawdziwa; 
jak na razie, Hubbie miał wystarczający zapas porządnej krwi, więc 
nie musiał nas szukać. Niech będzie, myślałem tylko o własnej 
skórze, ale egoista czy nie, czułem przelotną ulgę. Nie nieszczęście, 
po tym wszystkich latach nie doceniałem nienawiści Hubble'a wobec 
mnie — a może obsesji na moim punkcie. Prawdę mówiąc, bardzo 
nie doceniałem.
21
Na podeście przed górną sypialnią stanąłem na brzegu głębokiego 
parapetu. Nie wymagało to specjalnego wysiłku — parapet był cztery 
stopy od schodów. Pochyliwszy się, otworzyłem nie zasłonięte 
zazdrostką okno. Rama uchyliła się do wewnątrz, odsłaniając piękny 
widok dachów południowego Londynu, białe wieżyczki kościoła 
Spitalfields tnące odległy błękit. Zastygłe na wieczność wskazówki 
zegara pokazywały wciąż tę samą godzinę. Za dziesięć czwarta. 
Zastanawiałem się, którego dnia, którego miesiąca i którego roku się 
zatrzymały, chociaż nie miało to żadnego znaczenia, skoro w pobliżu 
nie było nikogo, kogo mogłyby wprowadzić w błąd. Nie wiem, 
dlaczego wydawało mi się, że jest niedziela — może dlatego, że 
Sally zawsze w niedzielę przyprowadzała mnie tu na targ — i, 
oceniając według słońca, południe. Był lipiec albo sierpień, nie 
jestem pewien. Rok tysiąc dziewięćset czterdziesty ósmy. 
Przyjmijmy, że mieliśmy letnią niedzielę roku czterdziestego 
ósmego. Było to bez znaczenia i zdziwiłem się, dlaczego wzięło 
mnie na takie rozważania. Może moje życie znów zaczęło biec w 
ramach jakiegoś porządku. Czy sprawiła to obecność Cissie, 
świadomość, że dziewczyna będzie na mnie polegać? Czy opieka nad 
drugim człowiekiem miała narzucić porządek mojemu życiu?
Otrząsnąłem się i spenetrowałem wzrokiem podwórka, upew-
niając się, że stamtąd nikt nas nie zaskoczy. Trzydzieści stóp niżej
było 
podwór
ko 
numeru 
26, w 
połowie 
zasłonię
te 
dachem 
z blachy 
falistej 
mającej 
chronić 
przed 
deszcze
m stos 
węgla i 
maglow
nicę; 
dalej 
widziałe
m kran 
w murze 
i drzwi 
wygódki
. 
Zgodnie 
z moimi 
oczekiw
aniami 
panował 
tam 
zupełny 
spokój. 
Wyprost
owałem 
się, 
łapiąc 
słupek 
balustra
dy.
Dre
wniane 
schody 
skrzypia
ły jak 
zawsze, 
kiedy 
schodził
em na 
następny 
podest, i 
zatrzym
ałem się 
pod 
drzwiam
i 
sypialni, 
w której 
leżało 
zimne 
ciało 
Wilhelm
a Sterna. 
Postano
wiłem 
nie 
zaglądać 
do 
środka 
— co 
tam było 
do 
oglądani
a? 
Okryty 
całunem 
trup 
niegdyś 
dzielneg
o 
człowie
ka? Nie, 
dzięki, 
nie 
dzisiaj. 
Zszedłe
m na 
parter, 
sunąc 
lewą 
ręką po 
grubej 
belce 
wznoszą
cej się z 
parteru 
do 
podestu 
najwyżs
zego 
piętra. 
Kiedy 
napełniał
em 
imbryk, 
woda 
okazała 
się brą-
zowa; 
nie 
mogłem 
tego 
dostrzec 
poprzed
niej 
nocy. 
Wzruszy
łem ra-
mionami 
i 
postawił
em 
imbryk 
na 
kocherz
e — 
wrzątek 
zabije 
wszelkie 
zarazki i 
będziem
y 
musieli 
pogodzi
ć się z 
nie 
najlepsz
ym sma-
kiem. 
Dopiero 
kiedy 
sięgałem 
po 
zapałki, 
żeby 
zapalić 
gaz z 
butli, 
usłyszał
em 
hałas, 
drapanie 
dobiegaj
ące z 
korytarz
yka.
Mysz
y? 
Szczury
? 
Drobne 
zwierzęt
a, które 
przeżyły 
jak ja? 
Stworze
nie 
kryjące 
się za 
murami 
albo pod 
parkiete
m? 
Kiedy 
po-
tarłem 
zapałkę, 
hałas się 
powtórz
ył. Tym 
razem 
zdałem 
sobie 
sprawę, 
że 
dochodz
i zza 
drzwi 
wejścio
wych.
Zdm
uchnąłe
m 
zapałkę 
i 
okrążyłe
m 
gołębnik
, 
podchod
ząc do 
okna. 
Pochylił
em się 
między 
wyschni
ętymi 
kwiatam
i i 
odbiorni
kiem, po 
czym 
zerknąłe
m przez 
rozsunię
te 
zasłony. 
Ulica 
była 
pusta. 
Na ciche 
skomlen
ie 
pognałe
m na 
korytarz 
i 
odryglo
wałem 
zasuwy, 
które 
zabloko
wałem 
nad 
ranem. 
Przekręc
iłem 
klucz w 
zamku i 
nie 
zastana
wiając 
się, 
otworzy
łem 
drzwi. 
Ukazał 
się w 
nich 
Cagney; 
siedział 
przed 
progiem 
z 
uniesion
ą łapą, 
żeby 
znów 
po-
drapać 
drzwi. 
Pewnie 
chciał 
zaszcze
kać na 
mój 
widok, 
ale 
wydał 
tylko 
cichy, 
pełen 
wyczerp
ania 
skowyt i 
spróbow
ał stanąć 
na 
wszyst-
kich 
czterech 
łapach. 
Ogon 
mu 
tylko 
zadrgał, 
gdyż nie 
mógł 
nim 
pomach
ać. Ten 
wysiłek 
sprawił, 
że 
niemal 
się 
przewró
cił i 
zoba-
czyłem, 
że zad i 
tylne 
nogi ma 
pokryte 
krwią. 
Na 
chodnik
u 
zostawił 
rdzawe 
zaschnię
te 
plamy. 
Po 
bokach i 
na 
grzbieci
e miał 
krwawe 
pręgi, 
jakby 
ktoś 
sprał go 
batem 
albo 
rózgą.
—	Och, Jezu, biedaku... — Opadłem na kolano i Cagney pró 
bował polizać mnie po twarzy. — Co oni ci zrobili?
Rozchyliłem ramiona, pochyliłem się i pies poczłapał do mnie, 
rozpaczliwie szukając ukojenia; ślina kapiąca mu z pyska była 
cętkowana na czerwono. Złe myśli przebiegły mi przez głowę, 
wściekłość chwyciła mnie za gardło, hamowana tylko litością wobec 
na wpół żywego kundla, mojego przyjaciela i kompana.
—	Cagney... — zacząłem, kiedy ościeżnica obok mojego ra 
mienia rozprysła się w gipsowym pudrze i drzazgach.
Padłem na plecy, ryk broni maszynowej i roztrzaskiwanego 
drewna odrzucił mnie do sieni. Druga seria poszła cała w Cagneya; 
uniosła psa i małe wulkany trysnęły z jego grzbietu. Udręczony 
skowyt przeszył powietrze, zagłuszając gwizd kul.
Wzywałem go rozpaczliwie, choć wiedziałem, że już nie żył, gdy 
ostatnia kula rozdzierała mu łeb. Dygocące ciało opadło na próg i nie 
miałem wyboru, bez względu na to, jak bardzo go kochałem. 
Instynkt samozachowawczy wziął górę: odruchowym kopnięciem 
pozbyłem się martwego ciała. Kiedy już nic nie blokowało drzwi, 
zatrzasnąłem je nogą.
Kule przeszyły grube drewno, zasypując mnie drzazgami; cienkie 
snopy blasku przeniknęły świeże dziury, przewiercając zgęstniałe, 
pełne kurzu powietrze, jak małe latarki. Z zewnątrz dobiegł mnie 
tupot butów na bruku, ktoś uderzył w drzwi, z taką mocą. że mało 
nie wpadły do środka. Zaryzykowałem, sięgnąłem ręką do zamka, 
przekręciłem klucz i odczołgałem się w mrok. Uniosłem się do 
przysiadu, kiedy ktoś zaczął odrywać skrzynkę na listy. Z 
pomieszczenia za drewnianą ścianą dobiegł mnie brzęk tłuczonego 
szkła.
Pobiegłem na górę, przeskakując po trzy stopnie i przeklinając za 
głupotę, gdyż zostawiłem pistolet przy łóżku. Znalazłem się na 
pierwszym półpiętrze, gdy meble przewróciły się w pokoju niżej i 
następne kule nadszarpnęły twarde frontowe drzwi, zapewne wokół 
zamka. Coś trzasnęło. Wiedziałem, że byli w środku.
Wpadłem na bosą Cissie. Charakterna baba. Przyniosła mi pi-
stolet.
—	Z powrotem!!! — ryknąłem. Nie było czasu na wyjaśnienia, 
zresztą sama wiedziała, co jest grane.
Wyrwałem broń i popchnąłem Cissie w górę. Ledwie zdążyła się 
odwrócić. Potknęła się, ale natychmiast odzyskała równowagę, 
oparłszy się na rękach, co pomogło jej się wspinać.
—	Tam będziemy w pułapce!!! — odkrzyknęła, ale popchną 
łem ją, zmuszając do pośpiechu.
Przystanąłem i oparty o gruby środkowy słupek oddałem strzał 
do cienia prowadzącego pościg. Właściciel cienia zawahał się, nie 
zamierzając nadstawiać głowy. To pozwoliło nam dotrzeć na ostatni 
podest.
—	Jak nas znaleźli?! — krzyknęła Cissie, łapiąc się mnie. — 
Myślałam, że nie znają tego miejsca.
—	Śledzili Cagneya. — Tyle tylko mogłem jej powiedzieć, 
kiedy ciężkie buty załomotały na schodach. Uznałem, że Czarne 
Koszule musiały złapać Cagneya w hotelu i najpewniej zamknęły go 
w pokoju, na wypadek, gdyby mógł się im przydać. Zbiły biednego 
kundla, okulawiły, tak że nie mógł zbyt szybko biec, a potem 
wypuściły, w nadziei że uda się prosto do jednego z moich san-
ktuariów. Cagney znał mój grafik, nawet jeśli ja sam nie byłem go 
świadom. Widzicie, zawsze zjawiałem się tu po Savoyu, taka była 
moja koleina, nieświadomie wyrobiona z czasem. Pałac, hotel, 
degradacja do Tyne Street, stamtąd do mieszkania przy Holland Park 
i z powrotem do pałacu. W koło Macieju. Być może to instynkt 
sprowadził za mną Cagneya, ale doszedłem do wniosku, że pies 
raczej działał według harmonogramu, do którego się przyzwyczaił. I 
oczywiście, przyczłapał tu, nie inaczej jak zawsze. Ten ustalony 
szlak wydawał mi się dobrze ukryty. Tropiciele przyszli jednak za 
psem. Hubble zaufał przeczuciu i opłaciło się. Nie rozumiałem tylko, 
dlaczego zadał sobie tyle trudu, teraz, kiedy miał już zapas zdrowej 
krwi.
Ogień z automatu podziobał ścianę naprzeciwko nas, wokół okna, 
i Cissie z krzykiem wycofała się do małej sypialni. Złapałem ją za 
ramię i wyciągnąłem z powrotem na podest. Oddałem w dół trzy 
strzały, żeby Czarne Koszule trochę zwolniły. W odpowiedzi
rozległa się następna seria, która smagnęła sufit nad naszymi gło-
wami, odrywając gips i kawałki drewna.
Nagle coś do mnie dotarło. Ci szaleńcy nie zamierzali mnie 
pojmać, nie, mieli to gdzieś. Nie potrzebowali już mojej krwi. Tym 
razem zamierzali mnie zabić. Pewnie byli zwyczajnie wściekli, 
chcieli pomścić ukatrupionych kumpli, wodzenie ich za nos przez 
lata, a może zwyczajnie zazdrościli mi czegoś, czego sami nie mieli 
— dobrej, zdrowej krwi odpornej na zarazę. Faceci mieli zamiar 
przyszpilić mnie raz, a dobrze, i pewnie przy okazji każdego, kto by 
mi towarzyszył.
—	Cissie, musimy skoczyć — powiedziałem z udawanym spo 
kojem.
Spojrzała na mnie, jakbym zwariował. Potem przeniosła wzrok 
na otwarte okno i ogarnęła ją panika. Próbowała się wyrwać.
—	Niżej jest dach — dodałem szybko, trzymając ją mocno. 
— Nic się nam nie stanie. Zaufaj mi.
Kule znów załomotały w gipsowy sufit i oderwały skraj podestu. 
W klatce uniosła się chmura dymu prochowego wymieszana z 
tumanami białego kurzu. Na dole rozległy się wrzaski i upiorne 
pohukiwania. Ciężkie buty tupały coraz bliżej, padły pojedyncze 
strzały na oślep.
—	Dalej, Cissie, dalej!!!
Wybiła się razem ze mną, bez żadnego wahania przeskoczyła 
przestrzeń dzielącą nas od głębokiej niszy w murze wypełnionej 
szkłem; nasze postaci zasłoniły światło na ułamek sekundy, kiedy 
kule roztrzaskały okno. Wyprysnęliśmy na zewnątrz i spadaliśmy jak 
kamienie, koszmarny lęk trwał wieczność, trzy sekundy, pewnie 
mniej, dach z blachy falistej wybiegł nam na spotkanie.
Wydaliśmy przeraźliwy okrzyk, kiedy stara, przegniła blacha 
ustąpiła i równy kawałek oderwał się jak otwarty właz. Nasz upadek 
trwał dalej, ale niebawem się skończył, kiedy wylądowaliśmy na 
pryzmach węgla. Blaszany dach i węgiel złagodziły nasz upadek, 
uratowały nam nogi, może nawet kręgosłupy, przed złamaniem. 
Potoczyliśmy się, ściągając lawinę czarnych grud, po czym 
rozciągnęliśmy się na betonie.
Wciągnąłem powietrze, zbyt odrętwiały, żeby czuć ból, i nie 
mogłem skupić wzroku, widziałem tylko ogrom wirującego błękitu. 
Ciężar na mnie to była Cissie. Nie ruszałem jej głowy z mojej piersi 
pracującej jak miech, gdyż musiałem najpierw opanować mdłości i 
zawroty głowy. Trwało to chwilę. Dostrzegłem brzeg daszku, przez 
który się przebiliśmy, potem ceglaną ścianę budynku, unoszącą się 
na zawrotną wysokość w niebo — tak mi się przynajmniej 
wydawało, kiedy kawałki węgla wbijały się w moje plecy. Okno 
podestu było wiele mil dalej.
Zmysły popędzane strachem szybko zaczęły pracować. W każdej 
chwili tamten podniebny otwór mógł się najeżyć wylotami luf. 
Podparłem się i usiadłem, podnosząc równocześnie Cissie uczepioną 
moich ramion. Wciąż mrugała, próbując dojść do siebie. Spytała 
machinalnie:
— Nic ci nie jest? — W oczach miała oszołomienie i nie-
pewność.
Zamiast odpowiedzieć, podkurczyłem kolana i poderwałem nas 
na nogi. Kiedy rozbijaliśmy dach, zgubiłem broń i teraz szybko 
przeszukałem wzrokiem podwórko. W zaciemnionym kącie hydro-
for, cynkowa balia z podwójnymi uchwytami oparta o ścianę, kupa 
zabrudzonego prania w wiklinowym koszu obok zardzewiałego 
magla; wszędzie węgiel, który utrudniał poszukiwania. Ale wypa-
trzyłem browninga. Leżał pod kranem.
Szybko sprawdziwszy, czy nie jest uszkodzony, popchnąłem 
Cissie pod ścianę. Z domu dolatywały kolejne hałasy, okrzyki i tu-
poty na schodach, coraz głośniejsze, coraz bliższe. Należało uciec za 
mur, zanim tamci otworzą podwójną zasuwę wielkich tylnych drzwi 
i przekręcą klucz w zardzewiałym zamku. I zanim automaty i 
pistolety wychyną z okna na górze.
Bez słowa wsadziłem broń za pasek spodni, chwyciłem Cissie 
poniżej kolan i uniosłem ją. Złapała się parapetu siedmiostopowego 
muru i podciągnęła w górę, wykorzystując moje ostatnie pchnięcie. 
Wspiąłem się za nią, wbijając noski butów w zmurszałą zaprawę i 
wspierając się na łokciach. Wszystko to była sprawa sekund i nie 
usiadłem jeszcze okrakiem na murze, a Cissie już była po drugiej
stronie. Zanim poszedłem jej śladem, obrzuciłem szybkim spoj-
rzeniem wysokie okno.
Jasne, widniała w nim już pierwsza lufa, a za nią napięta twarz; 
kumple faszysty podtrzymywali go, stojąc na schodach, gdyż nie 
wpadli na to, jak łatwiej dosięgnąć okna. Dzięki temu uzyskaliśmy 
przewagę, szansę na przemknięcie długimi podwórzami kramarzy, 
zanim Czarne Koszule zorientują się, że mogą zająć dogodniejszą 
pozycję strzelecką. Coś grzmotnęło w podwórkowe drzwi.
Wiedziałem, że korytarzyk numeru 26 jest ciemny nawet za dnia, 
krótki bieg schodowy zaprowadził ich na tyły, a kolejny, dłuższy, do 
piwnicy. Skazane na półmrok Czarne Koszule miotały się, szukając 
klucza i zasuw, waląc bezradnie w drzwi. Dzięki temu Cissie i ja 
mieliśmy zapas czasu. Zdecydowałem się go wykorzystać.
Ująłem pistolet dwuręcznym chwytem, lewa ręka na prawej, 
wycelowałem starannie w pomarszczoną gębę w oknie i łagodnie 
nacisnąłem spust poduszeczką palca wskazującego. Jednak faszysta 
dojrzał mnie i jego głowa znikła — a kuku! — gdy browning plunął 
ogniem.
Usłyszałem niewyraźne wrzaski, kiedy spadał na tych, którzy go 
podtrzymywali. Miałem nadzieję, że wszyscy zlecą na dół. Nie 
marnując więcej czasu, zeskoczyłem z muru i złapałem Cissie w 
pasie. Pobiegliśmy między szczątkami gnijących kramów i beczek, 
klucząc między drewnianymi skrzynkami i kawałkami metalu, 
starymi kołami i zapleśniałymi kartonami, zmierzając ku wielkiej 
bramie zamykającej podwórze.
Byliśmy w połowie drogi, kiedy Cissie potknęła się o drut ster-
czący z rozwalonej skrzynki po pomarańczach. Zatoczyła się, wpadła 
na inną skrzynkę i przewróciła, ciągnąc mnie za sobą, tak że roz-
łożyłem się jak długi. Zapewne to uratowało nam życie, ponieważ 
równocześnie seria pocisków zagwizdała nam nad głowami, roz-
łamując drewniany blat stołu i niszcząc drewniany wspornik kramu 
kilka jardów dalej. Nadal leżąc, wymierzyłem za siebie z pistoletu.
Teraz w oknie były dwie twarze. Faszysta obok faszysty, wsparci 
na łokciach. Jeden celował z automatu, drugi z karabinu. Pierw-
szy oddał serię. Na murze wyrosły ramiona i dłonie. Czarne Koszule, 
którym udało się otworzyć tylne drzwi, próbowały nas ścigać. 
Najpierw wypaliłem w okno, cztery czy pięć desperackich strzałów, 
modląc się, żeby nie wyczerpała się amunicja.
Nawet ze sporej odległości widać było, że na czole jednego z 
faszystów w oknie pojawiły się dwie dziureczki jak od cyrkla. 
Kumpel zastrzelonego wrzasnął i znikł; martwy facet osunął się 
bezdźwięcznie, przepadł jak wciągnięty przez ruchome piaski. Na-
stępnie oddałem strzały w głowę, która pojawiła się nad murem. 
Kule odłupały kawałki cegieł; na szczęście to wystarczyło, żeby 
ścigający znów się ukryli. Iglica uderzyła głucho w pustym zamku, 
kiedy nadal próbowałem ich odstraszyć, i wiedziałem, że jest po 
sprawie — broń nie zablokowała się, była pusta. Cisnąłem na bok 
kawał żelastwa.
Podnieśliśmy się i zdaliśmy sobie sprawę, że nie zdążymy dobiec 
do końca podwórza — nieprzyjaciel otrząśnie się ze strachu i 
wystrzela nas jak kaczki. Mieliśmy tylko jedną szansę i nie było 
czasu na gadanie o niej; pchnąłem Cissie do najbliższego straganu, 
wspartego o ścianę podwórka z naszej lewej strony. Wskoczyłem na 
stragan i wciągnąłem za sobą Cissie w tym samym momencie, w 
którym Czarne Koszule znów przystąpiły do wspinaczki. Przeszliśmy 
na drugą stronę i zeskoczyliśmy na następne podwórko. Mało nie 
wydałem okrzyku ulgi, kiedy zobaczyłem, że tylne drzwi domu stoją 
otworem. Popędziliśmy prosto w przyjazne cienie i, kiedy tylko 
znaleźliśmy się w środku, zatrzasnąłem drzwi, modląc się, żeby 
Czarne Koszule nie zdążyły dostrzec zmiany kierunku naszej 
ucieczki.
Cissie osunęła się na kolana w mrocznym korytarzu, ale nie 
dałem jej odpocząć. Wystarczyło szarpnąć i znalazła się w moich 
ramionach, trąc piersiami o mój tors, kiedy łapała oddech.
— Nie możemy tu zostać — powiedziałem, sam dysząc chrap-
liwie. — Musimy znaleźć inną kryjówkę, zanim zaczną przeszu-
kiwać te wszystkie domy.
Odsunęła się o parę cali. Skinęła głową. Na zacienionej twarzy 
była krew. Rozcięła sobie czoło, zapewne podczas spadania przez
metalowy dach albo potykając się na wielkim podwórzu. Otworzyła 
usta, gotowa zadać pytanie, ale położyłem palce na jej ustach. Przez 
długą chwilę patrzyliśmy sobie w oczy. Jej były szeroko otwarte i 
wystraszone, białka zszarzały w pomroce, moje pewnie były takie 
same, chociaż ucieczki stały się już dla mnie chlebem powszednim. 
Miałem nadzieję, że nie widzi mojego strachu.
Bez słowa poprowadziłem ją do frontowych drzwi. Panując nad 
oddechem, żeby nikt niepowołany mnie nie usłyszał, odsunąłem 
zasuwę i wyjrzałem na zewnątrz. Po lewej stała latarnia, blisko 
zaułka prowadzącego do Tyne Street, a dalej, po przeciwnej stronie 
ulicy, austin tourer czekał przed pralnią. Nie mogłem ryzykować i 
wybiec do niego — trzeba by przeciąć zaułek — więc zostawała 
tylko droga w przeciwnym kierunku. Należało jednak szybko prze-
bierać nogami. Ręką dałem znać Cissie, żeby szła za mną, i wy-
sunąłem się na słońce.
Kiedy przekradaliśmy się pod rzędem domów z tarasami, usły-
szeliśmy z drugiej strony krzyki i urywany ogień z broni palnej
—	faszyści strzelali do cieni wśród złomowiska czy z czystej fru 
stracji? Cissie kulała bardziej ode mnie. Na rogu zatrzymałem ją.
Pokonanie bocznej ulicy wymagało czterech długich kroków
—	była tak krótka — ale prowadziła do bramy odległej o jakieś 
pięćdziesiąt jardów, łatwej do sforsowania. Byłem pewien, że jest 
zamknięta, jednak wiedziałem również, że otworzy ją mocne kop 
nięcie. Znów usłyszeliśmy głosy — cholernie blisko, tuż za bramą. 
Kipiał w nich gniew.
Nie miałem pojęcia, ile Czarnych Koszul nas ściga, ale po tych 
hałasach wiedziałem, że spora gromada; niebawem mogli nas do-
paść.
—	Masz jeszcze dość pary, żeby zasuwać? — szepnąłem. Cissie 
zacisnęła szczęki i skinęła głową.
—	Tylko się nie zdziw — wyszeptała.
—	W porządku. Nie stukaj obcasami. — Oboje spojrzeliśmy 
na jej bose, zakrwawione stopy. Trudno.
I popędziliśmy.
*
Zgubiliśmy ich w labiryncie uliczek targowych, znanych niegdyś 
jako Petticoat Lane, przystając dla zaczerpnięcia oddechu tylko 
wtedy, gdy mieliśmy pewność, że nie jesteśmy ścigani, i gdy nie 
dobiegały nas żadne odległe krzyki czy też trzask wystrzałów. 
Ruszaliśmy prawie natychmiast, szukając kryjówki. Była ich masa, 
ale dopiero gdy minęliśmy sklepioną bramę przechodnią i zna-
leźliśmy się na podwórcu otoczonym zdobionymi żelaznymi bal-
konikami, zdecydowaliśmy się na mieszkanie na drugim piętrze. 
Łuszczące się drzwi były otwarte, a kiedy znaleźliśmy się w środku, 
zamknąłem zasuwę i osunęliśmy się na podłogę w korytarzu.
Po chwili Cissie ocknęła się i bez słowa wsunęła się w moje 
ramiona. Objąłem'ją, siedząc z rozrzuconymi nogami, oparty o ścia-
nę. Podeszwami butów dotykałem przeciwległej ścianę, a podbród-
kiem czułem jej zmierzwione kędziory. Przyjemnie było ją tulić i 
czuć jej bliskość, a kiedy wreszcie przesunęła w górę dłoń i zaczęła 
pieścić mi kark, no cóż, to też było przyjemne.
Ale w miarę czasu i odzyskiwania sił mój gniew rósł.
22
Cissie przekonywała mnie do późnej nocy, upierała się, że to 
szaleństwo. Ale ja nie słuchałem. Wiedziałem, co zrobię.
—	Jesteś sam — mówiła.
—	Tak, ale oni dogorywają. Nic tak nie osłabia, jak świadomość, 
że śmierć jest blisko.
—	Hoke, proszę... tylko wynieśmy się stąd, z tego miasta, ty i 
ja...
—	Mam dość uciekania. Czas wyrównać rachunki, czas to 
skończyć.
Wziąłem zapałkę i zapaliłem woodbine'a z paczki na kuchennym 
stole.
—	Poza tym chodzi o innych. Może dałbym radę ich uratować, 
jeśli nie jest za późno.
—	Ale gdzie ich znajdziesz? Mogą być wszędzie.
—	Powiedział nam, nie pamiętasz?
Spojrzała na mnie zdziwiona, ruchem głowy dając znać, że nie 
kojarzy, o czym mówię.
—	Kiedy Hubble trzymał nas w Savoyu, związawszy mnie jak 
indyka przed wykrwawieniem, wypsnęło mu się coś w tym stylu, 
że kiedy ja miałem swój pałac, on miał zamek.
Wydmuchnąłem dym i między nami zawisła chmura.
—	Jeśli dobrze wiem, jest tylko jeden zamek w Londynie, zga 
dza się? — kontynuowałem.
Patrzyłem na nią bez drgnienia powieką.
—	Zgadza się? — powtórzyłem.
23
Skończyłem ostatniego woodbine'a i odrzuciłem peta, nie wia-
domo dlaczego — pewnie ze starego nawyku — przydeptując go 
obcasem na betonie. To był długi poranek, a dzień dopiero się 
zaczynał.
Z miejsca pod szczytem wzgórza, na którym stałem, widziałem 
cały północno-zachodni masyw starego fortu, za nim wielki most z 
wysokimi wieżami. Sflaczałe balony zaporowe wisiały apatycznie na 
różnej wysokości nad dokami, wzdłuż rzeki, podczas gdy ostre 
kratownice wysokich żurawi sięgały wysoko w blade niebo, jak 
połamane wieżyczki kościołów. Most był podniesiony, przęsła 
sterczały pionowo, tak że prawie dotykały dwóch wysokich po-
mostów łączących bliźniacze wieże; wysoki okręt, który niegdyś 
przepuściły (to musiał być rzadki widok, tak stromo wzniesione 
przęsła) dawno temu zdryfował do jakiegoś odległego nabrzeża, cała 
załoga i pasażerowie martwi, ładunek niepotrzebny, a strażnik tego 
odcinka rzeki zastygł, dłonie, które niegdyś obsługiwały maszynerię, 
wyschły do kości i chrząstek. Samotna mewa frunęła między 
wieżami, zakręciła szerokim łukiem, jakby zmieniła zdanie, wy-
czuwając, że nie ma co zatrzymywać się w tej nekropolii; podążyła 
w dół rzeki, a poranne słońce gładziło jej białe skrzydła.
Mrużąc oczy, przyglądałem się uważnie zamkowi i szukałem 
oznak życia. Nie znalazłem żadnych.
Środkowa baszta — nazywana Białą Wieżą — wyrastała ponad 
mury obronne; podarta chorągiew opadała z masztu na dachu, a mury 
i narożne wieżyczki nabrały szarej barwy, zasługa miejskiego brudu i 
pogody, baszty murów zewnętrznych wyglądały podobnie. Plamy 
bieli przeświecały jak kreda na klifach, błyski dawnej chwały spod 
patyny. Przypory, łuki odciążające i blanki przypominały zbielałe 
kości, jakby ktoś wyszorował je do czysta. Efekt wynikał jedynie z 
natury samego kamienia, a nie z czyichkolwiek starań. Część 
północnego bastionu zapadła się. Tam szczęście uśmiechnęło się do 
Luftwaffe podczas nalotu; bomby, które prawie znalazły się w celu, 
pobliźniły i wyszczerbiły mury oraz parapety. Poza tym londyńska 
Tower stała dumna i niezdobyta, jak przez wszystkie stulecia historii 
Anglii. Latem tysiąc dziewięćset czterdziestego ósmego roku 
przebywał tam tylko jeden, niespodziewany, najeźdźca. Oto cała 
różnica.
Przykucnąłem, sprawdzając zawartość płóciennej torby. Następ-
nie przerzuciłem ją przez pierś i wyprostowałem się. Otworzyłem 
kaburę u pasa i wyjąłem browninga P-35, pistolet samopowtarzalny 
działający na zasadzie wykorzystania energii krótkiego odrzutu lufy. 
Wprowadziłem nabój do komory. Podwójny trzask podczas ruchu 
suwadła sprawiał przyjemne, satysfakcjonujące wrażenie. Wybrałem 
P-35, ponieważ był to jeden z najlepszych pistoletów kalibru 9 
milimetrów, jeśli w ogóle nie najlepszy, dokładny i trzynastona-
bojowy (drugi magazynek miałem w lewej kieszeni, a trzeci w tor-
bie). Kiedy fryce okupowały Belgię, zajęły fabrykę P-35. Niebawem 
zaczęły im zastępować krótką broń służbową, lecz wkrótce wyszło 
na jaw, że wiele egzemplarzy uszkodzono podczas produkcji i 
równie dobrze wybuchały w rękach strzelców, jak raziły wrogów 
Rzeszy. Na szczęście ten, który miałem przy sobie, pochodził z 
Kanady, więc wiedziałem, że jest w porządku. Wsunąłem go z 
powrotem do kabury. Kolejne trzy sztuki broni strzeleckiej opie-
rały się o niski parapet przede mną. Jeszcze nie zdecydowałem, 
której użyję tego dnia.
W pierwszym odruchu zdecydowałem się na brena, jeden z naj-
lepszych ręcznych karabinów maszynowych tych czasów; godny 
zaufania, bardzo celny, o niewielkim podrzucie i stosunkowo małej 
szybkostrzelności, co ułatwiało korekcję celowania bez dużych strat 
amunicji. Poza tym miał tylko trzy słabe punkty (niektóre podobne 
karabiny miały ich dwadzieścia trzy, na litość Boską!) i umiałem 
poradzić sobie z każdym. Ale teraz wykluczyłem go, ponieważ 
podczas szybkiego przemieszczania się był niewygodny, nawet ze 
złożonym dwunogiem — a za niecałą godzinę zamierzałem się 
bardzo szybko przemieszczać.
Zdecydowałem się na pistolet maszynowy thompson. Podniosłem 
go i sprawdziłem, ile waży. Dobrze leżał w rękach i mógł strzelać 
ogniem pojedynczym; ale ten był w wersji wojskowej, magazynek 
liczył dwadzieścia nabojów, opróżniany dwoma seriami (magazynek 
na pięćdziesiąt nabojów grzechotał jak blaszane pudło z mutrami, co 
mogło być nieco kłopotliwe, jeśli zamierzałem operować za 
pozycjami nieprzyjaciela). Miał również spory rozrzut, świetna 
sprawa podczas ataku na okopy, ale już nie tak świetna, kiedy 
policjanci byli wymieszani ze złodziejami. Potrzebowałem większej 
celności.
Odłożyłem thompsona, sięgnąłem po stena. Pasował mi jak ulał. 
Miał trzy główne zalety. Po pierwsze, wygodnie się go nosiło, miał 
szeroki, regulowany pas. Po drugie, dzięki temu, że składał się z 
niewielu elementów, rzadko zawodził. Po trzecie, miał magazynek 
po lewej stronie — mogłem wesprzeć broń na przedramieniu, co 
zapewniało większą stabilność i nie przeszkadzało przy strzelaniu z 
pozycji leżącej. Ładowność: trzydzieści nabojów. Dołożywszy do 
tego dwa zapasy w torbie powinno wystarczyć na moje potrzeby. 
Zanim się na niego zdecydowałem, pozostał jeszcze jeden problem. 
Podczas wojny komandosi i partyzanci woleli, co zrozumiałe, 
wyciszoną broń, tak więc używano też wersji z wbudowanym 
tłumikiem i płócienną osłoną lufy zabezpieczającą przed oparzeniem. 
Mogłem z niej skorzystać. Po krótkim zastanowieniu
wybrałem beztłumikowy MKY, model z tysiąc dziewięćset czter-
dziestego czwartego roku z drewnianym łożyskiem, chwytem pi-
stoletowym i celownikiem karabinowym, uznawszy, że dzisiaj hałas 
będzie moim sprzymierzeńcem.
Wyjąłem magazynek i potrząsnąłem nim przy uchu, słuchając 
lekkiego, ale uspokajającego chrzęstu naboi, potem wsadziłem go z 
powrotem. Wchodził gładko, bez oporów.
Usatysfakcjonowany „artylerią" sięgnąłem za plecy, pod bluzę, i 
wysunąłem z pochwy przy pasie obosieczny nóż komandoski. 
Cienka karbowana rękojeść w skórze, klinga ze zjadliwie ostrym 
sztychem powleczona matową czernią. Wyglądał groźnie i miałem 
nadzieję, że nie będę musiał go używać — nie chciałem walki wręcz. 
Wsunąłem ostrze na miejsce, rękojeść pozostawiłem nad bluzą.
Miałem szczęście w tych wczesnych godzinach poranka. Nie 
musiałem udawać się zbyt daleko po wyposażenie, ponieważ kiedy 
Luftwaffe w czterdziestym pierwszym roku skierowało swoją uwagę 
na Sowietów, dając londyńskiemu East Endowi odetchnąć od 
nalotów, sporo fabryk w tym regionie przeszło na produkcję wojen-
ną, wyrabiając wszystko, od ładunków minerskich po lonty pro-
chowe, od dynamitu do pocisków artyleryjskich; naprzeciwko, w 
Woolwich, była jedna z największych fabryk broni w kraju. Jeśli 
chodzi o broń ręczną to złożyłem wizytę w znanych mi głębokich 
podziemnych składach zaledwie kilka mil od miejsca, w którym 
stałem. Było to miejsce koncentracji wojsk przed przeprawą przez 
kanał. Tam kwaterowały i zaopatrywały się w cały sprzęt, aż do 
wypłynięcia. Na nieszczęście ostatnie oddziały nigdzie nie popłynęły 
— postarała się o to krwawa śmierć — tak że składy były dobrze 
zaopatrzone w przeróżną broń i ekwipunek. Szukanie w 
podziemnych magazynach nie było przyjemne i gdyby nie kipiąca 
głęboko złość, nie dałbym rady.
Co dziwne, przeszły mnie dreszcze. Miałem za sobą fatalną noc, 
niewiele spałem, myśląc o tym, co muszę zrobić, i kiedy leżałem w 
ciemności, ręce zaczęły mi się trząść i dostałem takiego skurczu w 
gardle, że ledwie mogłem oddychać. W ustach mi zaschło,
a w brzuchu zagnieździł się paniczny i ciążący niczym kawał żelaza 
lęk. Z ulgą zerwałem się z łóżka, kiedy było nadal ciemno, i zabra-
łem się do rzeczy. A teraz, po całej tej mordędze i jeżdżeniu po 
mieście, ręce uspokoiły się, śliny w ustach miałem pod dostatkiem. 
Ogarnęła mnie ponura determinacja, mroczny chłód, który pobu-
dzony wściekłością stłumił wszystkie inne uczucia. Pewnie, bałem 
się, ale po raz pierwszy od trzech lat czułem, że panuję nad sobą. Po 
raz ostatni ogarnąłem wzrokiem stary zamek i jego mury, po czym 
wyruszyłem przed siebie.
24
Kiedy szedłem w dół brukowanego wzgórza, ku głównym wro-
tom, przypomniałem sobie pierwszą wizytę w Tower. Było to w ty-
siąc dziewięćset czterdziestym trzecim roku, a ponieważ wówczas 
wszystkie podobne atrakcje turystyczne były zamknięte dla szero-
kiego ogółu, udałem się tam bez Sally. Wielu amerykańskich woj-
skowych przewinęło się przez Tower, gdyż rząd brytyjski zachęcał 
żołnierzy aliantów do odwiedzania największych historycznych pa-
miątek i zabytków — tego rodzaju prezentacja robiła wielkie wra-
żenie. Moja grupa, jeśli dobrze pamiętam, liczyła sobie sześciu 
lotników, w tym dwóch Anglików. Przydzielono nam przewodnika 
— jednego z przyodzianych w szkarłatne kaftany beefeaterów*. 
Traktował swoje zajęcie bardzo sumiennie, dumny z historii i tra-
dycji ojczyzny, ale zapomniałem większość tego, co nam mówił, 
chociaż zachowałem dobrze w pamięci rozkład zamku i pewne 
pojęcie o jego dawnej chwale (i infamii). Ostatniej nocy zastana-
wiałem się długo, dlaczego Hubble i jego niewesoła gromadka 
wybrali na kwaterę główną zamek, kiedy, jak ja, mogli skorzystać z 
najwspanialszych rezydencji i hoteli Londynu — to znaczy tych 
nadal nietkniętych przez Blitz, przypadkowe pożary, wybuchy gazu
* Beefeater — halabardnik pełniący straż na zamku londyńskim.
i nie zalanych wodą — ale wreszcie zaświtało mi w głowie, że 
majestatyczna Tower, świadek wielu historycznych zdarzeń, od-
powiadała osobistej wizji samego Hubble'a. Szaleniec uważał się 
za nowego suwerena cywilizacji, barona odrodzenia, jeśli wolicie, 
wojskowego gubernatora Nowego Porządku — bo czemu miały 
służyć żołnierskie mundury i niby-armia obuta w oficerki? — więc 
czy był dla niego lepszy ośrodek dowodzenia niż forteca najsław-
niejszego zdobywcy Anglii, Wilhelma? Hubble traktował przezna-
czenie z całą powagą. Poza tym za murami znajdowały się wy-
godne mieszkania i byłem gotów się założyć, że stary Max zajął 
najlepsze. Miałem nadzieję znaleźć go tam tego rana.
Trupy i kilka porzuconych aut, również wojskowych, zalegały 
ulicę i szerokie chodniki Tower Hill, a w połowie drogi natknąłem 
się na szczątki konia pociągowego, nadal zaprzężonego do wózka. 
Szkielet był obrany niemal do czysta, kości pożółkły od słońca. 
Obładowany skrzynkami wózek opierał się o jeden z żelaznych 
słupków (francuskich armatek, zdobytych podczas wojen napo-
leońskich, krewnych lufy z zaułka przy Tyne Street, osadzonych 
pionowo w betonie i pomalowanych na czarno) i przypomniałem 
sobie, jak podczas poprzedniej wizyty wystrojony w historyczny 
kostium przewodnik poinformował nas, że sprzedawcy z targu ryb-
nego wspierali swoje wózki o te słupki, dopóki umęczone konie 
nie złapały tchu. Nie było śladu woźnicy (miał szczęście czy umie-
rał powoli?), ale wyraźnie ktoś próbował rozbić skrzynki z rybami 
— wgniecenia i zadrapania były stare — chociaż bez skutku. Idąc 
dalej, wróciłem wzrokiem do końskich resztek i nagle zrozumiałem 
przebieg wydarzeń. Ptaki — to musiały być ptaki, sądząc po zna-
kach na skrzynkach — nie mogąc dostać się do ryb, zjadły konia. 
Ale jaki gatunek potrafił obedrzeć z mięsa zwierzę tych rozmia-
rów? Przyszła mi na myśl samotna mewa szybująca między wie-
żami mostu kilka minut temu, ale odrzuciłem tę możliwość, kiedy 
zbliżyłem się do wysokich, podrapanych odłamkami bomb wrót 
u stóp wzgórza.
Odczekałem chwilę, zanim wszedłem. Najpierw rozejrzałem się 
wkoło, szukając najmniejszych oznak życia. Przed sobą miałem
karłową, dwuwieżową wartownię z królewskim herbem wykutym w 
kamieniu nad sklepioną bramą. Było to główne wejście i niemal 
oczekiwałem, że drogę zagrodzi mi wartownik. Nie zobaczyłem ani 
nie usłyszałem nikogo. Ale jakiego napastnika mógł się spodziewać 
Hubble?
Do tej pory niosłem stena na ramieniu. Teraz zdjąłem go i przy-
gotowałem do strzału. Szedłem dalej, czując się nagi i bezradny. 
Minąłem wartownię i zastanawiałem się, czy ktoś mierzy do mnie ze 
strzelnic w murze.
W bramie powietrze było chłodniejsze, ale nie ostudziło mi potu 
na czole, kiedy przypatrywałem się kamiennemu mostkowi nad fosą. 
Mocne drewniane wrota kolejnej, większej, wartowni na mostku były 
szeroko otwarte, ale wcale nie zapraszały do środka. Spojrzałem w 
dół wyschniętej fosy, od której odgradzał mnie niski murek. 
Ujrzałem niezbyt miły widok. Podczas wojny w tym rozległym, 
zarosłym trawą rowie pojawiły się grządki. Personel Tower i 
żołnierze walczyli o zwycięstwo łopatą i motyką, uzupełniając 
niewyszukane racje żywnościowe świeżymi witaminami. Teraz te 
ogródki warzywne stały nie pielęgnowane, zarośnięte i wysuszone 
letnim upałem. Zastanawiające. Jeśli Czarne Koszule rzeczywiście tu 
zamieszkały, to dlaczego nie zajmowały się grządkami? Faszyści byli 
chorzy, ale musieli jeść. Ogarnęły mnie wątpliwości. A może się 
pomyliłem? Kiedy Hubble mówił „zamek", może miał na myśli coś 
innego, wyrażał się metaforycznie, w zgodzie z pretensjonalną, 
rozdętą ponad miarę wizją swojej osoby? Jak dotąd nie było śladu 
życia, żaden dźwięk nie przerywał niesamowitej ciszy tego wy-
marłego miejsca, więc może źle to sobie wykoncypowałem?
Wtedy zauważyłem coś, co rozwiało moje wątpliwości: plamę 
czerwieni w dole, między zieleniami i brązami roślinności. Następna 
i jeszcze jedna. Teraz dojrzałem inne barwy, niektóre prawie nie do 
rozróżnienia wśród krzaków. Większość wyblakła, ale czerwień była 
łatwo rozpoznawalna; kaftany tego koloru nosili beefe-aterzy. 
Natychmiast zrozumiałem, co się wydarzyło.
Nowi, dzicy lokatorzy sprzątnęli wewnętrzne wartownie Tower. 
Pozbyli się ciał, wrzucając je do fosy, żeby tam zgniły.
Mniej rzucały się w oczy zwłoki w mundurach khaki, służących 
regularnej armii. Reszta to pewnie były żony, dzieci oraz turyści w 
tamten fatalny dzień, wszyscy w szaroburym przyodziewku z czasów 
wojny. Czarne Koszule miały gdzieś grządki i świeże warzywa, 
skoro innej żywności było pod dostatkiem i na wyciągnięcie ręki. 
Jarzyny porozrastały się, okrywając masowy grób.
W porządku, nie koniec polowania.
Wymknąłem się spod bramy i przebiegłem mostek. Teraz zna-
lazłem się wewnątrz samej fortecy.
Po przebyciu następnego, pogrążonego w mroku tunelu zwięk-
szyłem ostrożność, pewny, że zbliżam się do centrum pajęczyny-Po 
lewej stronie miałem Mint Street, uliczkę, na której za dawnych 
czasów była mennica; dalej, jeśli mnie pamięć nie myliła, znajdowały 
się dziwaczne mieszkanka strażników i ich rodzin. Część domków 
była w ruinie, ofiary kolejnej bomby rzuconej na chybił trafił. Przede 
mną biegła Water Lane, nierówne kocie łby czekały na nieostrożnego 
przechodnia (zanotowałem w pamięci ten odcinek, na wypadek 
gdyby zrobiło się gorąco). Na rogu kolejna wieża z dzwonnicą u 
szczytu. Otwory w grubych ścianach znów podrażniły wyobraźnię — 
czy czyhał za nimi snajper oczekujący okazji do strzału? Skulony 
przebiegłem skrzyżowanie, zatrzymując się dopiero za wieżą. 
Przykleiłem się do muru. Po chwili udałem się Water Lane, czujny na 
każdy dźwięk i ruch, zatrzymując się dopiero, kiedy dotarłem do 
kolejnej sklepionej bramy, po mojej lewej ręce. Schody naprzeciwko 
niej wiodły do wodnego przesmyku, Bramy Zdrajców. Tędy 
przypływali do Tower zarówno przestępcy, polityczni przeciwnicy 
władzy, jak i dygnitarze. Światło przenikało pręty masywnej bramy i 
kraty nad nią, kładąc się cieniem na wodzie. Nad tym wszystkim 
wznosił się szeroki drewniany dach ma-sywnego budynku, którego 
okna wychodziły na moją stronę. Nadal czułem się wystawiony na 
strzał, więc nie zwlekałem z dalszym marszem.
Pobiegłem na lewo, by ukryć się w cieniu przejścia Krwawej 
Wieży (tak, nazwa pasowała jak ulał). U końca przejścia ukląk-
nąłem na jednym kolanie i rozglądałem się po szerokiej otwartej 
przestrzeni, zapamiętując rozkład, zanim pobiegłem dalej.
Przede mną wznosiły się schody dzielone kilkoma podestami. 
Zwisające gałęzie nie przycinanych drzew, rosnących na zaniedba-
nych trawnikach, rzucały miłe dla oka cienie. Po prawej, co najmniej 
dziewięćdziesiąt stóp od ostatniego biegu schodów był wysoki 
stołp*, Biała Wieża. Potargana flaga, którą dostrzegłem z zewnątrz, 
zwisała martwo z dachu. Po lewej znajdował się wysoki szary mur z 
prześwitem w miejscu, w którym schody wspinały się na wyższy 
poziom. Wiedziałem, że za murem są dwa szeregi różnych domków z 
białego gipsu i drewnianych belek wzniesionych w epoce Tudorów, 
a wśród nich Dom Królowej, oficjalna rezydencja zarządcy Tower. 
Spodziewałem się, że tam znajdę Hubble'a.
Już miałem się tam skierować, kiedy jakiś ruch zwrócił moją 
uwagę. Znieruchomiałem i poszukałem wzrokiem źródła zamie-
szania (nigdy nie próbuj zwiewać, gdy każdy ruch może zdradzić 
twoją pozycję). Zobaczyłem przygnębiające czarne kształty poru-
szające się niespiesznie w wysokiej trawie przed Białą Wieżą. Zro-
biły na mnie wrażenie ponurych skrytobójców szykujących się do 
morderczego ciosu. Wypuściłem oddech. Jedno ze stworzeń roz-
postarło skrzydła — było identyczne jak to, które zwróciło moją 
uwagę zaledwie przed chwilą — i pofrunęło na słupek wieńczący 
drewniane schody prowadzące do stołpu. Siadło tam, wymachując 
długim dziobem. Kolejne ptaszysko pojawiło się przede mną, na 
murze okalającym schody, jeszcze inne skokami przebyły otwartą 
przestrzeń, kawałek dalej. Dopiero wtedy zdałem sobie sprawę, że to 
legendarne kruki londyńskiej Tower. Przez wieki hodowano ich tu z 
pół tuzina. Miały nadcinane lotki, żeby nie mogły uciec. Uważano 
przesądnie, że nie może ich być mniej, gdyż wtedy monarchia 
upadnie. Najpewniej od czasu krwawej śmierci ptaki mnożyły się nie 
doglądane i pewnie, jak to kruki, zżerały jaja, a niektóre zazdrosne 
samce zabijały nawet własne młode. Sporej gromadce udało się 
przeżyć. Zapewne nowe, fruwające pokolenie kierowane ja-
* Stolp (inaczej: donżon) — hist. budowla warowna z umieszczonym wysoko 
wejściem; najsilniej umocnione miejsce w dawnym grodzie.
kimś instynktem przekazywanym z pokolenia na pokolenie trzymało 
się Tower.
Teraz zrozumiałem, co wydarzyło się przy wózku na Tower Hill. 
Dobrze, że nie przyjrzałem się dokładnie trupowi leżącemu w 
pobliżu. Ale to wspomnienie przywołało następne i poczułem taki 
wstrząs, że opuściły mnie wszelkie siły, a głowa opadła mi na piersi. 
To był senny koszmar zjawiający się noc po nocy, przebudzenie po 
przebudzeniu, obraz, którego pragnąłem się pozbyć. A nie dawał się 
łatwo zapomnieć. Sen po śnie. Nawiedzał mnie, ostry i przerażający, 
dokładna wizja Sally, mojej żony, przed tanim wynajętym 
mieszkaniem w suterenie. Leży na schodach, nieruchoma, martwa, 
bez oczu, z brzuchem...
Gorycz nagle odebrała mi zdolność widzenia, wszystko zatarło 
się, rozpłynęło... Padłem na kolana, zgarbiony dotknąłem czołem 
ziemi. Ale nie poddawałem się słabości, walczyłem, ile się dało, 
podrywałem się w górę, potrząsając głową na boki, jakbym chciał 
wyrzucić obraz uwięziony w środku. Przetarłem oczy i siłą woli do-
kładnie przeszedłem myślami to, co czekało mnie przed południem 
— przecież miałem zrobić to w równej mierze dla Sally jak i Sterna, 
Cagneya i tamtych wszystkich ofiar, jak i dla siebie, zwłaszcza dla 
siebie... I, co dziwne, właśnie wspomnienie Cagneya przywołało 
mnie do rzeczywistości. Nie ze względu na to, co zrobiły mu Czarne 
Koszule, ale ze względu na te ponure czarne ptaki włóczące się 
wokół zamku. Ze względu na to, co one chciały mu zrobić.
Niecałe kilka mil stąd pies i ja spotkaliśmy się po raz pierwszy. 
Tamtego dnia Cagney został zaatakowany przez kruki i razem sta-
wiliśmy im opór. Przyleciały stąd, wiedziałem o tym równie dobrze I jak 
to, że Hubble i jego szaleńcy rozbili tu swój obóz. Zacisnąłem dłonie na 
broni. Chciałem rozwalić na strzępy te złowrogie, cuchnące drapieżniki, 
zamienić każdego w obłok czarnych piór i kawałki ścierwa, ponieważ w 
moich oczach należały do gromady robactwa, która nadal deptała ten 
świat, robactwa zarówno ludzkiego, jak i zwierzęcego. Pomyślałem o 
Cagneyu na moim progu, jego zakrwawionych przetrąconych tylnych 
łapach, i o każdej ofierze krwawej śmierci, z którą niegdyś dzieliliśmy tę 
planetę, a zni-
szczonej nie jakąś wyhodowaną laboratoryjnie zarazą, ale przez 
zwyrodniałą garstkę ludzi. Pomyślałem o tych podłych draniach, 
które nadal swobodnie zabijały i kaleczyły, sięgając po to, co do nich 
nie należało... O, tak, chciałem zabić te kruki i to, co sobą uosabiały, 
i nawet wycelowałem w jednego z nich, ale zanim zdążyłem nacisnąć 
spust, zimny spokój powrócił. Nie te stworzenia były prawdziwymi 
złoczyńcami. To było złudzenie. Opuściłem automat.
Wstałem; szybko i cicho wspiąłem się po zarośniętych mchem 
stopniach. Zanim znalazłem się na szczycie, przykląkłem i zerknąłem 
za niski murek wychodzący na zaniedbany trawnik i zbudowane 
tarasowo rzędy domków. Nie widziałem tam żadnych śladów życia, 
ale zauważyłem dwa zardzewiałe beczkowozy stojące byle jak. 
Wszystko jasne. Wiekowy system rurociągów nie poradził sobie z 
ostatnimi surowymi zimami. Rury zapewne popękały, woda zalała 
pomieszczenia, wszystko wysiadło, dlatego obecni mieszkańcy 
musieli dowozić wodę. Odczekałem kilka minut, zanim ruszyłem 
dalej. Mało nie zapłaciłem tego życiem.
W chwili, w której wyszedłem zza muru, ubrana na czarno postać 
wyłoniła się na schodach zasłoniętych ostatnim z mniejszych domów 
naprzeciwko. Przybysz wyszedł pewnie z baszty fortyfikacyjnej, do 
której drzwi znajdowały się poniżej poziomu trawnika. Skryłem się 
za murem, wbrew zasadom nie dbając o ciszę, gdyż jeśli mnie 
spostrzeżono, hałas nie miał znaczenia. Musiałem zaryzykować i 
chyba mi się upiekło — nie rozległ się żaden ostrzegawczy krzyk, 
słyszałem tylko odległe szuranie butów po betonie. Mężczyzna 
maszerował — naprawdę maszerował — przez dziedziniec, obok 
osławionego pnia katowskiego Tower, ku Białej Wieży. Zerkałem 
nad murem, pewien, że jestem bezpieczny. Ale musiałem się 
wyprostować, żeby odprowadzić wzrokiem wartownika w czarnym 
mundurze. Znikał za rogiem Białej Wieży.
Nisko pochylony pobiegłem na palcach, prawie niesłyszalny. Na 
pustej przestrzeni wielkiego dziedzińca zauważyłem samotny 
karabin maszynowy na trójnogu, chyba vickers Mk 1. Z ulgą spo-
strzegłem, że fabryczny pas amunicyjny wisi pusty. Pewnie pozo-
stał po żołnierzach garnizonu i Czarne Koszule zabawiały się, 
strzelając na chybił trafił do łatwych celów; czarna budka wartow-
nika obok jednego z domków była w drzazgach, podziurawiona jak 
rzeszoto. Może Hubble poważnie traktował swoje pretensje do 
dysponowania wojskiem i nakazał ćwiczenia strzeleckie. Ciekawe, 
czy musztrę również.
Wyszedłem zza muru i pokonałem otwarty teren, do rogu Białej 
Wieży, zatrzymując się i lustrując teren. Po lewej stronie była mała 
kaplica, a dokładnie naprzeciwko bok blokhauzu* o wielu oknach, 
zdobiony blankami i gargulcami. Wejścia do niego strzegły dwie 
ośmiokątne wieże. Wydało mi się, że słyszę stamtąd jakiś hałas, ale 
kiedy natężyłem słuch, nie powtórzył się. Wychyliłem na moment 
głowę za wieżyczkę, o którą się opierałem, i dostrzegłem czarny 
mundur faszysty wchodzącego do Białej Wieży.
Co tam było? Mieszkania Czarnych Koszul i cele więźniów? 
Pozostały teren robił wrażenie opuszczonego i założenie, że Hubble 
trzyma swoje ofiary razem, wydawało się sensowne. A jakie miejsce 
lepiej nadawało się do tego niż sama Biała Wieża? Były tam wielkie 
sale wystawowe z eksponatami wszelkiego rodzaju, od dział po 
zbroje, duże przestrzenie zdatne pomieścić więźniów. Masa miejsca 
na... Modliłem się, żeby jeszcze nie zaczęli transfuzji.
Wiedziałem, że nie mogę marnować więcej czasu. Przemknąłem 
się za róg i popędziłem do kamiennych schodów stolpu. Byłem 
przygotowany na to, że faszysta może wrócić w każdej chwili; 
miałem jednak szczęście. Droga była wolna. W biegu złapałem za 
żelazną balustradę i przeskakiwałem po dwa stopnie. Drugą ręką 
ściskałem pistoletową kolbę stena, mierząc w wejście. Bez przeszkód 
dobiegłem na mały podest.
Dwuskrzydłowe drzwi stały szeroko otwarte, ale ze środka nie 
dobiegały żadne dźwięki. Wsunąłem głowę, rozejrzałem się szybko i 
cofnąłem, analizując to, co ujrzałem.
Pomieszczenie było poniżej poziomu drzwi, ogromna izba o łu-
kowym sklepieniu i posadzce z płyt kamiennych. Na zabrudzonych
* Blokhauz — niewielka ufortyfikowana budowla lub schron przystosowany 
do samodzielnej obrony.
ścianach wisiały hełmy i kirysy*, rzędy armat ustawiono starannie 
wzdłuż ścian i w głębokich niszach. Z wysokiego, zakurzonego stropu 
zwisały żelazne kandelabry, ale więcej światła dawały wiszące na 
ścianach latarnie. Zauważyłem także wielkie drzwi odsłaniające tak 
straszliwą scenę, że nie chciałem przyglądać się jej dłużej.
Oparty o ścianę korytarza, zaciskając mocno powieki, starałem 
się opanować mdłości, które mogły odebrać mi siły. Ale chwila 
słabości była spowodowana nie tylko widokiem półnagich ciał, 
trupów mężczyzn i kobiet leżących we własnej posoce, z gumowymi 
przewodami nadal wbitymi w ramiona, nie chodziło o smród 
ekskrementów wymieszany z wonią krwi. Chodziło o to, że za-
wiodłem, że zjawiłem się zbyt późno. Czarne Koszule już prze-
prowadziły głupi, desperacki plan. Opróżniły swoje żyły i wpro-
wadziły w nie nową krew. Pierwsi ochotnicy zapłacili cenę tego 
pomysłu wraz z ofiarami. Leżeli martwi w straszliwej szkarłatnej 
powodzi. Modliłem się, żeby był między nimi Hubble.
Zmusiłem się do jeszcze jednego spojrzenia, z nadzieją, że znajdę 
kilku żywych, którym pomogę, zanim wykrwawią się na śmierć. 
Chciałem się też dowiedzieć, czy Hubble padł ofiarą własnego 
szaleństwa. I chyba ciekawił mnie los Muriel.
Niektórzy faszyści nadal leżeli bezwładnie na krzesłach, obok 
swoich „dawców"; inni skulili się na zalanej krwią podłodze, zwi-
nąwszy palce jak szpony, rozdziawiając usta w bezgłośnym krzyku. 
Wprowadzenie obcej krwi musiało wywołać parkosyzmy nie-
znośnego bólu. Byłem gotów wrzeszczeć na nich za tę bezmyślną 
głupotę, za to całe barbarzyństwo. Dlaczego przynajmniej nie za-
czekali, nie przeprowadzali transfuzji pojedynczo, żeby móc zre-
zygnować, gdyby pierwsza czy druga się nie udała? Oczywiście nie 
doceniałem ich desperacji, niezachwianej wiary w przywódcę i 
stopnia obłąkania. Zresztą, co, do diabła, mieli do stracenia? Ale 
litowałem się tylko nad ofiarami; wobec tych pasożytów nie czułem 
zupełnie nic.
Wszedłem do środka i przystanąłem na małym podeście nad
* Kirys — część zbroi płytowej złożonej z napierśnika i naplecznika.
tą rzeźnią; nie zwracałem uwagi na smród, szukając wzrokiem mię-
dzy powykręcanymi kształtami. Niestety, część spoczywała twarzą w 
dół albo plecami do mnie, innych ukrywały nisze. Żeby upewnić się, 
czy nie ma wśród nich Hubble'a lub Muriel, musiałem zejść na dół i 
przyjrzeć się bliżej.
Kiedy schodziłem do tej potwornej piekielnej komory, zdałem 
sobie sprawę, że trupów jest za mało, że to nie wszyscy faszyści i 
ludzie sprzed Savoya. Zaskakujące. A gdzie kobiety i dzieci? Jak na 
razie nie dostrzegałm żadnej kobiety, a już na pewno nie było tam ciał 
dzieci, tymczasem dwie noce temu widziałem ich sporą grupę. 
Miałem przed sobą około dwadziestu trupów, gdy sam oddział Hub-
ble'a pewnie liczył sobie trzy razy więcej ludzi, mimo strat podczas 
nocnego nalotu na hotel i starcia ze mną. Dotarłem do stóp schodów i 
szedłem nad rozrzuconymi członkami, omijając najgłębsze rozle-
wisko krwi, wzdłuż nisz, zaglądając do mrocznych kątów, za zni-
szczone armaty, szukając ciał z nadzieją, że znajdę żywych.
Musiałem być cholernie skupiony na tym, co robiłem, bo mało 
mnie nie załatwił, zanim go usłyszałem.
Nie zapomniałem o człowieku, za którym wszedłem do tego 
pomieszczenia, byłem tylko roztargniony, to wszystko. Odwróciłem 
się, słysząc chlupot butów w kałużach krwi. Zapewne czekał we 
wnęce po drugiej stronie sali, obserwując mnie cały czas, a teraz 
pędził ku mnie, trzymając przed sobą średniowieczną pikę. Groźny 
metalowy sztych celował w mój brzuch. Zauważyłem, że nie ma na 
sobie munduru Czarnych Koszul, ale niebieski roboczy kaftan 
strażników Tower. Jego ubiór był zakurzony, miejscami porwany, 
czerwone obszycia wystrzępione, niepełne. Strąki włosów zasłaniały 
oszalałe oczy, ślina błyszczała na długiej, zmierzwionej brodzie. Z 
bliska dostrzegłem jeszcze, że te oczy krwawią i są pełne 
złowieszczej nienawiści. Jezu, mało mnie nie przygwoździły, ale 
odzyskałem refleks.
Zamiast się cofnąć, ruszyłem ku niemu, obracając się bokiem, 
żeby zmniejszyć powierzchnię trafienia. Nie zdążyłbym go zastrze-
lić (poza tym nie chciałem alarmować innych, którzy być może 
gnieździli się w stołpie), więc kiedy pika oszalałego strażnika mi-
nęła o włos mój brzuch, zarzuciłem pas stena na metalowy grot. 
Zacisnął się na czerwono-złotej ozdobie między grotem i drzewcem. 
Szarpnąłem pikę ku sobie, wykręcając ją strażnikowi. Stracił 
równowagę i upadł na kolana. Zawył szaleńczo. Dokończyłem obrót 
wokół własnej osi i wbiłem mu lewą pięść w kark. Upadł jak worek 
mąki. Twarz plasnęła o podłogę. Załatwiłem go sprytnie, ale udało 
mi się głównie z powodu jego ociężałości; był chory, podobnie jak 
Czarne Koszule.
Wskoczyłem kolanami na jego plecy. Drzewce piki nadal było 
uwięzione w pasie automatu. Chwyciłem garść skołtunionych wło-
sów, poderwałem jego głowę, a potem trzasnąłem nią w kamienną 
płytę. Zagulgotał i legł nieruchomo. Jednak nie był nieprzytomny. 
Jęczał cicho. Zamierzałem zaaplikować mu jeszcze raz to samo, za-
łatwić go na dobre. Pewnie, wiedziałem, że to nie jego wina — jego 
mózg był równie zniszczony jak krew — ale zbyt długo wojowałem 
z tym gatunkiem, żeby zachowała się we mnie choć garść współczu-
cia. Pomyślałem jednak o tych wszystkich niewinnych ofiarach, za-
mordowanych dlatego, że byli inni, że mieli coś, czego ci złodzieje 
chcieli dla siebie. Przypomniałem sobie też, że może niektórzy nadal 
żyją, ale czekają na śmierć. Znów uniosłem jego głowę.
—	Gdzie tamci?! — zasyczałem mu do ucha.
Nie był na tyle szalony, by nie zdawać sobie sprawy, że jeśli nie 
odpowie, znów rozkwaszę mu gębę o podłogę. Poruszyły się 
spuchnięte wargi, odsłaniając zakrwawione dziąsła.
—	Oni... oni ich zabrali — wystękał.
—	Gdzie?! — Nie hamowałem gniewu, gdyż był to jedyny 
sposób, żeby nie ulec obrzydzeniu do samego siebie. Zacisnąłem 
mocniej rękę na jego włosach i poderwałem głowę o kilka cali. 
Zrozumiał, że to nie przelewki, i wymamrotał coś tak szybko, że go 
nie zrozumiałem.
Odgiąłem mu głowę w tył i zajrzałem w te straszne oczy. 
Wzdrygnąłem się, widząc strużki krwi i nabrzmiałe żyły na policz-
kach. Rozpostarte palce były sczerniałe i napuchnięte, cuchnące 
gangreną. Chciało mi się rzygać.
—	Gdzie?! — wycedziłem przez zaciśnięte zęby.
Pewnie nie spodobało mu się szaleństwo w moich oczach, po-
nieważ dykcja nagle mu się poprawiła.
—- Potrzebowali... Bożej pomocy.
Wytrzeszczyłem na niego oczy.
— Sir Max... sir Max powiedział, że Bóg...
Słowa przeszły w piskliwy jęk, ślina pociekła z popękanych ust, 
początkowo różowa, potem z każdą chwilą bardziej czerwona, zanim 
dosięgła podłogi. Drżał konwulsyjnie, coraz gwałtowniej, aż zaczął 
się miotać. Płakał i krzyczał, więc nie miałem wyboru. Musiałem go 
uciszyć, ponieważ mógł wzbudzić czujność innych w stołpie.
Tym razem włożyłem w uderzenie całą siłę. Jego czaszka rozbiła 
się o zakrwawioną kamienną posadzkę z obrzydliwym głuchym 
trzaskiem, sto razy gorszym niż cichy jęk, który rozległ się potem. 
Zwiotczał, głowa poleciała bezwładnie z boku na bok, a na 
zakrwawionej twarzy był wyraz zadowolenia, jakby cieszył się, że 
jest gdzie indziej. Tak przynajmniej sobie wmawiałem, odpędzając 
wyrzuty sumienia. Nie wiedziałem, czy jest martwy, ale życzyłem 
mu tego. Tak było dla niego lepiej.
Wyplątałem pas stena i wstałem. Usłyszałem muzykę dobie-
gającą przez otwarte drzwi. Grały organy.
Przypomniałem sobie kaplicę po drugiej stronie wielkiego dzie-
dzińca.
25
To był niesamowity, udręczony dźwięk. Snuł się w ciepłym po-
wietrzu przez rozległą otwartą przestrzeń między stołpem i otaczają-
cymi go budynkami, przytłumiony i rozpaczliwy, bardziej przypomi-
nając ilustrację muzyczną do filmów z Łonem Chaneyem* niż reli-
* Lon Chaney (wlaśc. Alonzo Chaney) — żyjący w latach 1883-1930 znany 
amerykański aktor teatralny i filmowy.
gijne ceremonie. Dobiegał z małego kościółka wciśniętego w kąt 
dziedzińca, zarośniętego chwastami i osłoniętego nie przycinanymi 
drzewami. Dzwonnica wznosiła się ponad murami z szorstkiego 
kamienia i skośnym dachem, a dzwon widziałem z miejsca, gdzie 
stałem, ze schodów do Białej Wieży. Odetchnąłem głęboko, prze-
rażony wizją tego, co mogę tam znaleźć. Zszedłem po schodach i 
przebiegiem przez dziedziniec. Przemoczone krwią podeszwy kleiły 
się do podłoża. Zmierzałem do neogotyckiego domu, najbliższego 
schronienia, w każdej chwili spodziewając się ataku.
Jednak nic się nie wydarzyło, nikt nie zagrodził mi drogi, kiedy 
pędziłem przez otwartą przestrzeń.
Znalazłszy się przy murze, przykucnąłem i, obracając się wkoło, 
omiotłem lufą stena dziedziniec, gotów zareagować na najmniejszy 
ślad życia. Ale poza dychawicznym rzężeniem piszczałek organów 
panował całkowity spokój.
Wyrównałem oddech i ruszyłem dalej, jak zwykle trzymając się 
muru, i niebawem znalazłem się między blokhauzem i kaplicą. 
Stanąłem na palcach pod pierwszym z pięciu wysokich, gomółko-
wych okien, ale było tak brudne, że nie dało się niczego zobaczyć. 
Ktoś się tam poruszał, słychać było krzyki i błagania.
Obawiając się, że zdradzi mnie mój cień, znów się pochyliłem i 
pobiegłem pod oknami. Ominąłem dwa wielkie, zarośnięte mchem 
grobowce, szukając wejścia do kaplicy. Znalazłem drzwi za rogiem, 
między zachodnią ścianą i dzwonnicą. W pobliżu stał wózek do 
przewozu pakunków i worków. Drzwi uchylono na kilka cali. 
Buczenie muzyki było tak okropne, że mało nie zacisnąłem rąk na 
uszach. Kiedy podszedłem bliżej, wydawało mi się, że słyszę 
zawodzenie dziecka.
Oparty plecami o drzwi, uchyliłem je łokciem. Sten zwisał na 
moich piersiach, lufą w górę. Opuściłem ją, kiedy drzwi powoli 
otworzyły się do środka. Równocześnie odwróciłem się ku kaplicy.
Szerokie na kilka stóp przejście między ławkami wiodło do pro-
stego ołtarzyka ze złoconym krucyfiksem. Nad nim wznosił się witraż. 
Brudne szkło wysokich okien filtrowało światło, a ciemne belki stro-
pu rzucały ponure cienie. Po lewej stronie miałem wysokie luki. We-
wnątrz pierwszego był alabastrowy sarkofag, na którym leżał rycerz 
i jego żona; dalej, w ścianie naprzeciwko drzwi, znajdowały się 
potężne drewniane organy z pociemniałymi piszczałkami.
Pyłki kurzu unosiły się w strugach matowego światła kładących 
się na głowach i ramionach zebranych ludzi. Wszyscy poruszali się 
w ławkach, niespokojne dzieci wymachiwały rękami w powietrzu, a 
Czarne Koszule przechadzały się środkiem z bronią gotową do 
strzału. Niektórzy ludzie jęczeli, inni tylko kulili się przerażeni, ale 
wszyscy spoglądali na niewielką postać przed ołtarzem.
Hubble stał do nich tyłem, a wysoki faszysta, McGruder, poma-
gał mu zdjąć koszulę, obnażając chude, posiniaczone ramię sczer-
niałe prawie do kości. Nagi bark Hubble'a był zgarbiony i pokryty 
brzydkimi wykwitami, krew pod skórą wyraźnie zgęstniała. Ten 
ohydny widok sprawił, że znów zebrało mi się na wymioty.
Zaczął odwracać się w moim kierunku. Ukryłem się za uchy-
lonymi drzwiami.
Wyprostował się z pewnym wysiłkiem. Zadzierał głowę, stojąc 
upozowany z ręką na lasce i wyobrażając sobie zapewne, że jest 
pomnikiem siły, niezwyciężoności, że jest prawdziwym przywódcą. 
Ale zapadnięte policzki, ciemne worki pod oczami, sine ściągnięte 
wargi, chorobliwie blada skóra, teraz prawie przezroczysta i 
odsłaniająca sieć popękanych naczyń krwionośnych, włosy — kiedyś 
utrzymane bez zarzutu, teraz zmierzwione i kruche, opadające na 
woskowe czoło — i pochylone ramiona, nie wspominając drżących 
jak u chorego na padaczkę kończyn — wszystko to było jedynie 
parodią dawnego wizerunku, koszmarnym cieniem bojowca, który 
przed wybuchem drugiej i ostatniej wojny światowej wprawiał w 
frenetyczny zapał tysiące podobnych mu fanatyków, słuchających 
jego popisów faszystowskiego krasomówstwa, bojowca 
maszerującego na czele oddziałów, podległego tylko sir Oswaldowi 
Mosleyowi. Niemniej jednak nabiegłe krwią oczy nadal płonęły 
gorączką zeloty. Był jeszcze bardziej niebezpieczny niż poprzednio. 
Nie miał wiele do przeżycia na tym skarlałym świecie, ale pchało go 
pomieszanie zmysłów, wzmacniające siłę i chęć do zadawania 
następnych krzywd.
Nadal kryłem się za częściowo zamkniętymi drzwiami, rozwa-
żając następne posunięcie.
Przywódca Czarnych Koszul dał znak drżącą dłonią i rzępolenie 
na organach wreszcie ustało. Grała otyła kobieta w okularach, krót-
kowłosa, nosząca taki sam czarny strój grozy jak żołnierze Hubble'a. 
Wykręciła z wysiłkiem obfite kształty ku ołtarzowi i nawet z miejsca, 
w którym stałem, widziałem ślady śmierci na jej pomarszczonej twa-
rzy. Kilku strażników uciszyło wrzaskami więźniów, inni obsypali 
razami najbliższych nieszczęśników, kiedy Hubble zabrał głos.
—	Wszechmogący Boże, wybacz nam naszą ślepotę, albowiem 
nie szukaliśmy Twojego błogosławieństwa i wskazówek...
Jego głos, chociaż wątły, niemal łamiący się, wypełniał niewielki 
kościółek, uciszając tłum bardziej skutecznie niż pogróżki 
strażników.
—	...i spojrzyj przychylnie na nasze biedne śmiertelne ciaia 
i wieczne dusze. Dzięki Ci składamy za nasze wybawienie i pro 
simy Cię, żebyś pobłogosławił tych pośród nas...
Zadygotał, przygarbił się jeszcze bardziej i zakasłał w pospie-
szenie wyjętą chusteczkę, trzymając ją przy ustach, dopóki nie minął 
atak. Już pokrywały ją plamy krwi, teraz pokazały się na niej świeże 
smugi. W jego głosie była szczególna kruchość, choć wciąż brzmiał 
wyraźnie. Kiedy ten człowiek był sprawny i silny, jego 
oddziaływanie musiało być doprawdy niesamowite.
—	Tym spośród nas... — kontynuował, jakby nic się nie sta 
ło — ...za ich bezinteresowne poświęcenie dla większej sprawy. 
Niech ich czysta krew napłynie w nasze żyły i wzmocni nasze 
chore ciała.
Upakowani na ławkach ludzie zaprotestowali krzykiem. Siedzący 
pośród nich wartownicy nie poskąpili im razów. Jeden z prze-
chadzających się faszystów zdzielił nawet lufą w głowę kościstego 
młodzieńca na skraju ławki. Sprzeciwy ucichły.
—	O to Cię błagamy, wielki Panie...
Obłąkane oczy Hubble'a spoglądały błagalnie w górę, jak u 
męczennika cierpiącego w imię miłości do Boga. Nie mogłem 
opanować nerwowego podrygiwania palców na cynglu stena.
— ...wiedząc, że jesteśmy Twoją garstką wybrańców.
To wyjaśniało wszystko. Ten oszalały człowiek szczerze wierzył 
— jak jego wieczny bohater, Adolf Hitler — że Bóg był po jego 
stronie, a on sam i jego poplecznicy mieli odziedziczyć Ziemię. To, 
że Hubble nie mógł przeżyć, mając taką, a nie inną grupę krwi, w 
najmniejszym stopniu nie przeszkadzało jego pokrętnemu 
rozumowaniu; był to tylko jeden z trudów, jakie czekały sprawied-
liwego, część wielkiej próby. Poprzednio nieco pobłądził, ale teraz 
ujrzał drogę prawdy i szukał pomocy Zbawcy — co wcześniej głupio 
zapomniał uczynić — żeby z powodzeniem przeprowadzić transfuzję 
i zapewnić ciągłość panowania, własną i jego Czarnych Koszul. Za 
daleko zabrnął, by zdać sobie sprawę, że prosi Zbawcę nie o akt 
dobrej woli, ale o cud! Czułem tak wielki niesmak, że nawet się nie 
uśmiechnąłem. Szerzej uchyliłem drzwi.
Wyglądało na to, że Hubble zakończył swoje nabożeństwo, 
błagania czy jak to nazwać. Dał znak, na który faszysta siedzący w 
pierwszej ławce powstał, ciągnąc kogoś ze sobą. Opiekuńczy 
McGruder, stojący blisko swojego przywódcy, przywołał podwład-
nego. Zobaczyłem, kto jest wleczony do ołtarza.
Muriel nie miała już na sobie długiej srebrnej kreacji; znalazła 
albo dostała przydużą męską czarną koszulę i włożyła ją do szarych 
spodni. Nie miała ochoty towarzyszyć ciągnącemu ją faszyście — 
usiłowała wyrwać się z jego uścisku — i niebawem zdałem sobie 
sprawę dlaczego.
Przy ołtarzu stał fotel. McGruder pomógł Hubble'owi zająć na 
nim miejsce (przedziwne było oddanie, z jakim olbrzym krzątał się 
przy swoim przywódcy, i zastanawiałem się, co takiego Hubble 
uczynił dla niego, że zaskarbił sobie tak niewolniczą lojalność), 
podczas gdy drugi faszysta wypchnął Muriel do przodu. Niewia-
rygodne, Hubble uśmiechnął się do niej krzywo, jakby z własnej 
woli składała z siebie ofiarę i doceniał ten gest. Zauważyłem, że 
zesztywniała.
Dostrzegłem coś jeszcze. Pod krzyżem, na ołtarzu, była plątanina 
gumowych przewodów, stalowych igieł i zacisków, od których 
odbijały się promienie słońca.
Więc to tak zamierzali przeprowadzić ten zabieg, a Muriel miała 
pójść pierwsza pod nóż — czy raczej pod igłę. No cóż, wedle 
obłąkańczego rozumowania Hubble' a miała najczystszą krew. Była 
zdrowa, piękna, inteligentna i myślała podobnie jak on sam (cóż za 
plus), a przede wszystkim była tej samej rasy. Lordowska córa, 
jakkolwiek by było, arystokratka, osoba z warstwy rządzącej. O tak, 
jej krew była znakomita. A Hubble wiedział, że nie ma wiele czasu 
— do diabła, nawet z dużej odległości widziałem, jak bardzo 
pogorszył się jego stan przez kilka ostatnich dni. Transfuzje w Białej 
Wieży nie dały rezultatu, ale teraz faszyści zwrócili się do Boga, 
prosząc Go o przebaczenie i pokierowanie ich krokami. Hubble (co 
ja powiedziałem o ludziach jego pokroju?) naturalnie wybrał dla 
siebie to, co najlepsze. Alleluja!
McGruder rozdarł koszulę Muriel i wyjął rękę dziewczyny z rę-
kawa.
— Nie, nie róbcie mi tego! — błagała. — Nie możesz mi tego 
zrobić, Max. Wierzymy w to samo.
On jednak tylko nadal uśmiechał się do niej jak jakiś stary 
dobrotliwy wujaszek — pozbawiony piątej klepki, zdeprawowany 
staruch opętany lubieżnymi myślami. McGruder wiedział, co robić, i 
już wziął się do roboty. Inaczej niż większość jego kompanów, a 
wręcz przeciwnie niż ich przywódca, olbrzym do tej pory jakoś 
wymykał się krwawej śmierci; miał trochę zwolnione ruchy, ale 
nadal dysponował ogromną siłą. Trzymając Muriel lewą ręką, prawą 
sięgnął za siebie po zwój rurek do transfuzji. Kilka upadło na 
podłogę, jednak udało mu się wyłowić jedną. Wtedy z boku kaplicy 
rozległ się krzyk. Tłusta organistka toczyła się w kierunku ołtarza. 
Wyła boleściwie, rozchyliwszy sine wargi. Po drodze rzuciła się na 
kogoś siedzącego w pierwszej ławce, a kiedy podniosła grube ręce, 
trzymała w nich dziecko, małą dziewczynkę. (Niepojęte było 
szaleństwo tych ludzi. Ile krwi spodziewała się wytoczyć grubaska z 
tego dziecka? Tyle, żeby napełnić jedno ramię?) Chciała zata-szczyć 
małą do ołtarza, ale rozległ się krzyk i zerwała się jakaś kobieta — 
pewnie matka dziewczynki lub jej opiekunka — i próbowała 
odzyskać dziecko, wyrywając je z powrotem. Wybuchła
wrzawa. Więźniowie poderwali się z miejsc i zaczęli się mocować z 
najbliższymi Czarnymi Koszulami. Kobiety wrzeszczały, dzieci darły 
się, a garstka mężczyzn wśród „dawców" zaczęła okładać kułakami 
wartowników, wszyscy aż za bardzo świadomi, co ich czeka, nawet 
jeśli nie byli świadkami śmierci wcześniejszych ofiar. McGruder 
puścił Muriel i podbiegł do tłuścioszki, która walczyła z 
histeryzującą kobietą. Wydzierały sobie nawzajem dziecko. Tym-
czasem inne Czarne Koszule wpadły na ten sam pomysł. Pozostała 
ograniczona liczba „dawców", z pewnością skromniejsza niż fa-
szystów, i żaden z nich nie chciał być pominięty. Wlekli ofiary óo 
ołtarza.
Widziałem chudego jak patyk faszystę, któremu ledwie wystar-
czało sił na dźwiganie automatu. Złapał za włosy siedzącą kobietę i 
próbował poderwać ją z ławki, ale stawiła mu opór. Popchnęła go 
tak, że poleciał na ławki po przeciwnej stronie. Odwróciła się i 
pobiegła do wyjścia.
Była w połowie drogi, kiedy zobaczyła mnie w drzwiach. Trzy-
małem stena na wysokości piersi i mierzyłem prosto w nią.
Za nią dostrzegłem Hubble'a. Wstał, wynędzniałą twarz wy-
kręcała furia, poruszał szeroko otwartymi ustami, jakby próbował 
zapanować nad całym zamieszaniem. McGruder obalił pięścią tłu-
ścioszkę, matka odzyskała wrzeszczące dziecko, ale inni faszyści 
wlekli opierające się ofiary, tłukąc je pięściami i bronią. Mieli na tyle 
zdrowego rozsądku, żeby nie strzelać. Może ten fakt wreszcie dotarł 
do więźniów i zdali sobie sprawę, że martwi nie zdadzą się na nic 
Czarnym Koszulom, bo wybuchła bijatyka na całego.
W kaplicy powstał harmider, zamieniła się w istny dom wariatów. 
Rozlegały się wrzaski, ludzie sczepili się z sobą. Hubble potoczył 
wzrokiem po tym całym pandemonium i wreszcie dostrzegł mnie. 
Jego wściekłość przeszła w całkowite osłupienie. A potem blada, wy-
suszona twarz zamieniła się w upiorną maskę czystego jadu. Nie, w 
coś więcej, prawdę mówiąc dużo więcej. To był oczywiście grymas 
nienawiści, ale też odrazy, jakby diabeł wyrósł na jego progu. Byłem 
wybrykiem natury, rozumiecie, ja byłem nienormalny, tak jak 
ABminusy walczące z jego żołnierzami. Choroba zamieniła
nas w wyrzutki społeczeństwa (bez względu na to, jak wyobrażał on 
sobie to społeczeństwo), a ja byłem wyrzutkiem numer jeden. Kłopot 
w tym, że chociaż nienawidził mnie bez miary, miałem to, czego 
potrzebował. A to sprawiało, że jego nienawiść była tym większa.
No cóż, ani mnie to ziębiło, ani grzało. Przyłożyłem stena do 
ramienia i nacisnąłem cyngiel.
Mierzyłem wysoko, lękając się, że trafię w kogoś ze „swoich". 
Witraż nad ołtarzem rozprysł się. Hałas pękającego szkła i ognia z 
automatu sprawił, że wszyscy zastygli na krótko. Głowy odwróciły 
się w moim kierunku, z oczu wyjrzało zaskoczenie, a potem wrzaski 
zaczęły się na nowo. Harmider był gorszy niż przedtem. Ludzie kryli 
się, gdy kule łupały granit, wbijały się w drewno i roztrzaskiwało 
szkło. Przerwałem, by wrzasnąć:
—	Wynoście się stąd, uciekać, uciekać, ale już!!!
Muriel jako jedna z pierwszych połapała się, w czym rzecz, 
chociaż moje słowa nie były skierowane do niej. Przelotnie spot-
kaliśmy się wzrokiem i dostrzegłem w jej oczach niepewność — nie 
wiedziała, czy moja kula nie jest przeznaczona dla niej. Ale pewnie 
uznała, że lepiej postawić na mnie niż na Hubble'a, gdyż dała susa 
poza bijatykę i popędziła ku mnie. McGruder próbował ją złapać, ale 
oddałem kolejną serię (rozwaliłbym mu łeb, gdybym nie obawiał się, 
że trafię w niewinnych ludzi), i rzucił się na podłogę, znikając za 
murem ciał. Lufa stena podskoczyła; nie zniżyłem jej. Strzelałem po 
ścianach, obracając się nonszalancko w kierunku okien po mojej 
prawej ręce. Rozleciały się jedno po drugim, budząc panikę. Na tym 
mi zależało.
Kobieta, która pierwsza dostrzegła mnie w drzwiach, zaczęła 
szybko czołgać się środkiem kaplicy. Trzymała opuszczoną głowę, 
jakby bała się na mnie spojrzeć. Muriel nie była daleko w tyle, ale 
kolejni ludzie rzucali się w przejście, blokując jej drogę. Naciągnęła 
z powrotem koszulę na ramiona, zakrywając piersi. Wciąż 
przedzierała się ku mnie.
—	Dalej! — ryknąłem. — Czas się wynosić! Szybciej! 
Chodziło mi tylko o więźniów, ale niektóre Czarne Koszule
wzięły to do siebie; pobiegły w kierunku małych drzwi w głębi
kaplicy. Hubble miał dość tego wszystkiego. Stojąc na stopniu przed 
ołtarzem, wskazał na mnie sczerniałym palcem. Nawet wrzawa nie 
mogła zagłuszyć wysokiego piskliwego głosu, jakim wydawał 
rozkazy. Głowa i ramiona McGrudera pojawiły się nad tłumem. 
Złapał dwóch najbliższych faszystów, stawiając ich przed Hubble'em 
jak tarczę. Nie zważając na to, wycelowałem w niego, ale zdałem 
sobie sprawę, że Hubble'owi nie chodzi o mnie; drżący palec 
wskazywał Muriel, która przepychała się w moim kierunku. 
McGruder i jeden ze strażników runęli za nią, przewracając po 
drodze ludzi.
Wtedy zrewidowałem swój plan. Hubble'owi zależało przede 
wszystkim na dziewczynie. Kiedyś, kiedy myślał, że tylko ja jeden w 
mieście mam zdrową grupę krwi, zależało mu na mnie. Ale teraz 
sytuacja zmieniła się, i to znacznie. Nie było się co czarować. Nie 
tylko przestałem być jedyny, ale krew Muriel była o kilka stopni 
lepsza od mojej (to znaczy, jeśli wierzyło się w takie nie-
dorzeczności, a Hubble, podobnie jak jego demagog, Hitler, był o 
nich święcie przekonany). Teraz otworzyła się przede mną inna 
możliwość. Początkowy plan zakładał porwanie Hubble'a; teraz 
zdałem sobie sprawę, że Muriel mogłaby być nawet lepszą zakład-
niczką, gdyż pakowała mi się w ręce z własnej woli.
Pierwsza kobieta przeszła na czworakach obok mnie i znikła za 
drzwiami, podążając — miałem nadzieję — ku nowym pastwiskom. 
Siwowłosa pomarszczona staruszka szła przez ławki, korzystając z 
pomocy szesnastoletniego chłopca. Zjawili się bliźniacy, których 
zauważyłem przed Savoyem, popędzani przez kobietę w średnim 
wieku. Młoda dziewczyna, niespełna piętnastoletnia, zeskoczyła z 
ławek i przebiegła obok, trącając mnie po drodze w łokieć. Wszyscy 
oni połapali się, o co chodzi, dostrzegli szansę ucieczki. Ale ja nie 
mogłem z nimi wyjść, dopóki Muriel nie znalazła się u mego boku. I 
dopóki Hubble nie zorganizował pogoni.
Kule załomotały w ścianę obok drzwi. Przykucnąłem i odpo-
wiedziałem ogniem. Kolejne krzyki, kolejne strzały. Ale tłum przede 
mną przerzedzał się, wszyscy rozpierzchli się, szukając osłony. Jakiś 
mężczyzna — uciekający więzień — padł na mnie, przypie-
rając do otwartych drzwi, a kiedy osunął się na podłogę, szarpiąc 
moje ubranie palcami jak szpony, zobaczyłem krew tryskającą z jego 
pleców. Wielka fala ludzi runęła na mnie i wiedziałem, że jeśli nie 
zejdę jej z drogi, to uzbrojony czy nie, zostanę stratowany. Muriel 
była blisko czoła grupy, ale ktoś przed nią przewrócił się i razem z 
innym legła w plątaninie rąk i nóg.
Wystrzeliłem kolejną serię, tylko dla podtrzymania temperatury, i 
ruszyłem przed siebie. Pochyliłem się nad kłębowiskiem i udało mi 
się złapać Muriel za przegub. Szarpnąłem, podrywając ją bły-
skawicznie. Wpadła na mnie, opierając się na moich barkach. Chyba 
wykrzyknęła przy tym moje imię, ale panowała zbyt wielka wrzawa, 
było zbyt wiele krzyków i jęków, żebym mógł mieć pewność. 
Zabrałem ją ze sobą, wycofując się tyłem do drzwi. Cały czas 
miałem na oku faszystów zbliżających się w tłumie.
Szczególnie jeden znalazł się blisko. Zbyt blisko, bym mógł czuć 
się bezpieczne, i wiedziałem, że muszę go zatrzymać. Ale kiedy po-
ciągnąłem za cyngiel, sten nie wypalił. Odruchowo przerzuciłem auto-
mat do lewej ręki i sięgnąłem po P-35. Strzeliłem z biodra — zabrakło 
czasu na dokładne celowanie — i mężczyzna wrzasnął. Złapał się za 
brzuch i zatoczył; padł na kolana, a następnie runął na stos ciał. Więź-
niowie zawahali się, obserwując mnie z niepokojem.
Wyszedłem z drzwi i zachęciłem ich, machając pistoletem.
— Dalej, gazu!!! — krzyknąłem. — Jestem po waszej stronie!
Śmielsi uwierzyli i pobiegli.
Tymczasem oddział Hubble'a wpadł w szał i faszyści uzbrojeni w 
karabiny zaczęli strzelać w sklepienie, wściekli i bezradni, ponieważ 
nadal nie mogli wycelować we mnie jak należy. Niebieski dym 
kłębił się w powietrzu i huk był ogłuszający; uznałem że czas 
opuścić lokal. Czarne Koszule w każdej chwili mogły wskoczyć na 
ławki, skąd miały lepszą widoczność. Wsunąłem pistolet za pas i 
wypchnąłem Muriel za drzwi, rzucając się do biegu, kiedy tylko 
znaleźliśmy się na dworze. Złapałem ją jedną ręką i ciągnąłem za 
sobą. Stena trzymałem w drugiej. Ci, którzy wybiegli już z kościoła, 
rozpierzchli się po dziedzińcu i miałem cichą nadzieję, że zatrzymają 
się dopiero na rogatkach Londynu. Muriel i ja prze-
biegliśmy przez zarośnięty trawnik, unosząc wysoko nogi w zarosłej 
trawie. Biegliśmy na ukos w kierunku szerokich stopni i pasażu pod 
Krwawą Wieżą. Potem była dróżka do drewnianego mostu nad fosą i 
nadbrzeżna ulica. Jeśli tylko nie dogoniłyby nas kule Czarnych 
Koszul, mieliśmy szansę przeżycia — jedną na milion, ale dla mnie 
to nic nowego.
Szczęśliwie nie trafieni minęliśmy karabin maszynowy i bieg-
liśmy dalej. Gdybyśmy dotarli do ścieżki poniżej schodów, mie-
libyśmy chwilową osłonę, może wystarczającą, żeby znaleźć się w 
bramie, zanim faszyści otworzą do nas ogień. Ale, macie pojęcie, 
tam właśnie Muriel postanowiła złapać zająca. Próbowałem ją pod-
trzymać, ale pośliznęła się, pisnęła i wyciągnęła jak długa.
Nie w głowie było mi nią niańczyć. Wykręciłem się na pięcie. 
Wyjąłem pusty magazynek, włożyłem nowy z torby, po czym za-
cisnąłem dłoń na kolbie stena. Resztki czarnego oddziału wylewały 
się zza rogu kaplicy, plus paru więźniów. Czarne Koszule były 
zbytnio przejęte nami, by przejmować się tamtymi. Niewątpliwie 
Hubble rozkazał dopaść Muriel i mnie, inni mogli być spędzeni 
potem. Znakomicie, o to mi właśnie chodziło. Puściłem krótką serię, 
taką, żeby zwolnili, ale nie stracili zainteresowania. Ujrzałem coś 
przedziwnego, co w innych okolicznościach wzbudziłoby we mnie 
atak śmiechu; pojawił się dwukołowy wózek, stojący poprzednio 
obok drzwi kaplicy. Pchał go McGruder, a siedział w nim skulony 
Hubble, jak wyrośnięty urwis wożony przez kumpli. Potrząsnąłem 
głową, sprawdzając, czy oczy mnie nie mylą, czy to czasem nie 
kolejna głupia zmora po zalaniu się na amen wieczorem. Nie, to nie 
był sen, kule odłupały beton przede mną.
Odpłaciłem im serią z automatu i doznałem tej satysfakcji, że 
McGruder zrobił wózkiem unik, a Czarne Koszule padły na ziemię. 
Muriel jęknęła; zerknąłem na nią. Na wpół siedziała, trzymając się 
za krwawiący łokieć widoczny w rozdarciu koszuli.
— Trafili cię?! — ryknąłem.
Zaprzeczyła krótkim ruchem głowy i spojrzała na mnie lękliwie. 
Bała się okropnie, i to nie tylko Czarnych Koszul; pewnie myślała, 
że poczęstuję kulą również ją.
—	Dobra, wstawaj. Wiesz, czego twoi kumple chcą od ciebie, 
więc przebieraj nogami. Osłonię cię.
—	Nigdy nie uciekniemy. — Mówiła bez tchu, drobne odsło-
nięte piersi unosiły się i opadały, wystraszony wzrok biegał ode mnie 
do tłumu. — Jest ich zbyt wielu, któryś nas dogoni.
Jasne — pomyślałem. Zbyt wielu. Zbyt wielu, żeby zabić tylko 
kulami. A chciałem, żeby, cholera, każdy z nich zapłacił za swoje. 
Podbiegłem do niej, schyliłem się i powiedziałem jej w twarz:
—	Już, wstawaj na nogi i zasuwaj! — Poderwałem ją w górę 
i popchnąłem ku schodom. Zachwiała się, idąc zapięła kilka gu 
zików koszuli, a potem pobiegła. Na ten widok Czarne Koszule 
znów ruszyły za nami.
Szedłem blisko niej, ale tyłem, celując w tych, którzy nas ścigali, 
żeby nie skrócili zbytnio dystansu. Widzicie, zgranie w czasie było 
podstawową sprawą, pod tym względem wszystko musiało pójść tip-
top. Na szczęście mieli dość oleju w głowach, żeby zwolnić, chociaż 
nadal szli, nie spuszczając ze mnie wzroku, grając na wyczerpanie. 
Przeliczyłem ich na oko i wyszło mi, że zostało ich mniej więcej 
czterdziestu. Zaskakujące. Nawet jeśli kilku faszystów pozostało w 
kaplicy, pełznąca śmierć zabrała cały tłum, od kiedy zawarliśmy 
naszą znajomość. No cóż, nie rozpaczałem z tego powodu — z im 
mniejszą liczbą przeciwników miałem się uporać, tym bardziej rosła 
szansa, że wyjdę z tego w jednym kawałku
Słysząc stukot butów Muriel po stopniach, odwróciłem się i po-
gnałem za nią. Kiedy zniknąłem z widoku, tłum ryknął i wiedziałem, 
że zostało nam tylko kilka sekund na dotarcie do sklepionej bramy. 
Szybko dogoniłem Muriel, złapałem ją pod ramię, pomagając zbiec 
po kolejnych schodach. Zaprotestowała krzykiem, bojąc się, że 
złamiemy sobie karki. Kruki na trawniku przed Białą Wieżą 
poderwały się zaalarmowane. Ich wrzask — ochrypłe KRRA, 
KRRA! — zabrzmiało w moich uszach jak przekleństwo, jakby 
ostrzegały nas, niechcianych gości, i byłem gotów zestrzelić kilka dla 
czystej uciechy. Ale biegłem dalej, lądując na ścieżce razem z 
Muriel. Pociągnąłem ją mocniej, kiedy krótki czarny tunel otwierał 
się przed nami.
Przybywało krzyków i wystrzałów. Kule poryły wiekowe ścia-
ny Krwawej Wieży, ostrzegawcze strzały mówiły, że lepiej zatrzy-
majmy się, bo inaczej... Zanurzyliśmy się w chłodny cień, a na-
stępne kule odbiły się od wykładanej kocimi łbami ścieżki, coraz 
głośniejsze, w miarę jak wyszczerbiały linię w naszym kierunku. 
Pchnąłem Muriel pod ścianę i kule zagrzechotały obok, jak seria 
piorunów w zamkniętej przestrzeni. Przytrzymałem ją, czekając, 
aż szczerbata linia zakończy swój bieg, a echa umilkną. Twarz 
wcisnąłem we włosy Muriel, ciało — w jej ciało. Obsypywały nas 
odłamki kamieni. Poczułem słabą woń zwietrzałych perfum dziew-
czyny, jej miękkość, i chociaż to było głupie w tamtych okolicz-
nościach, przypomniałem sobie jej nagość pode mną; ramiona 
oplatające mnie w pasie, wciągające w nią. Przypomniałem sobie, 
jak bardzo wystraszona i bezbronna była tamtej nocy w hotelu. 
A potem przypomniało mi się, jak zdradziła swoich przyjaciół.
Oderwałem się od niej i niemal pogardliwie odepchnąłem da-
leko, tak że zatoczyła się w kierunku wyjścia z tunelu. Czarne 
Koszule zbiegały po schodach, kiedy wyszedłem im naprzeciw. 
Faszyści znów się zawahali, niektórzy przypadli do kamiennych 
stopni, inni próbowali wbiec po nich z powrotem, kiedy uniosłem 
automat. Wycelowałem starannie i udałem, że naciskam spust.
Kiedy nic się nie stało, podnieśli głowy lub też zatrzymali się 
i patrzyli na mnie. Zaskoczenie przeszło w uciechę, kiedy odrzu-
ciłem broń i zniknąłem w cieniu, który miałem za plecami. Jeden 
z faszystów nawet wybuchnął głośnym śmiechem, myśląc, że sten 
się zaciął.
Runęli za nami jak ogary za rannym lisem, ujadając za naszą 
krwią — dosłownie.
Na otwartej przestrzeni po drugiej stronie sklepionej bramy 
słońce zakłuło mnie w oczy. Złapałem Muriel za rękę i pobiegli-
śmy, słodki Jezu, ale pobiegliśmy! Nierówna nawierzchnia starała 
się, jak mogła, żebyśmy się potknęli; wyjąca tłuszcza za plecami 
zachęcała nas ile się dało, żebyśmy dali z siebie wszystko. Most 
nad wyschniętą fosą był niedaleko, ale w piersiach czułem ogień, 
oddech spalał mi gardło. Kiedy strzały na oślep zagwizdały w po-
wietrzu, poczułem, że Muriel zaczyna zwalniać, wlecze się za mną 
na uginających się nogach.
—	Musisz biec!!! — ryknąłem na nią.
—	Nie uda się nam! — wyskrzeczała.
—	Uda! Są powolni, nie widzisz?! Musimy tylko utrzymać 
dystans!!!
Dotarliśmy do wyjścia i, tupiąc głośno, przebiegliśmy po drew-
nianym moście. Kiedy znaleźliśmy się poza starą fortecą, Muriel 
jakby nabrała świeżej energii; zwiększyła szybkość i przestała się 
słaniać. Przed nami była Tamiza. Rząd wiekowych armat wzdłuż 
całego biegu rzeki celował na południe, przez wodę, jakby oba-
wiając się inwazji z drugiej strony Londynu. Pośród nich stała 
zbudowana podczas wojny betonowa budka wartownicza, solidny 
sześcian, który nie sprawdził się przeciwko ostatniej niewidzialnej 
broni nieprzyjaciela. Po naszej lewej stronie wznosił się wysoki 
i dumny Tower Bridge, uniesione przęsła zastygły na wieki, rzeka 
w dole płynęła jasna i przejrzysta w słońcu.
Pobiegliśmy do mostu, ja pierwszy.
26
Nie zrozumiała, kiedy pociągnąłem ją w kierunku schodków.
—	Do doków — wysapała, próbując się wyrwać. Łapała po 
wietrze krótkimi, spazmatycznymi wdechami. — Łatwo zgubimy 
ich w dokach.
Miała rację. Ulica pod stałym przęsłem mostu biegła prosto ku 
dokom — czy raczej ku temu, co z ich pozostało, kiedy bomby 
zapalające zrobiły, co mogły najgorszego — i w masie bocznych 
uliczek, zaułków i zniszczonych budynków, można by uciec po-
goni. Pewnie, tam bez trudu pozbylibyśmy się Czarnych Koszul, 
tyle że wcale nie miałem tego w planach.
—	Idziemy na most — powiedziałem, próbując złapać oddech. 
Pot lał mi się po plecach, wyschnięte gardło paliło.
—	Oszalałeś. Jest podniesiony, nie przejdziemy na drugą stronę.
—	Przejdziemy po górnym pomoście.
Spojrzała na mnie tak, jakbym naprawdę zwariował, ale nie było 
czasu na przekonywanie, więc bez słowa popchnąłem ją na kryte 
schodki. Prowadzący faszysta był o jakieś pięćdziesiąt jardów. 
Przestali strzelać, niewątpliwie przekonani, że niebawem nas złapią. 
Z tyłu toczył się Hubble, popychany przez McGrudera w tej parodii 
wózka dziecinnego; wymachiwał ramionami i wywrzaski-wał 
rozkazy, podskakując na kocich łbach. Muriel obejrzała się po raz 
ostatni i wbiegła na schodki.
U ich szczytu zaczynał się krótki tunel biegnący pod jezdnią, a 
kolejna partia schodów sięgała nieruchomego przęsła. Echo naszych 
kroków odbijało się od wilgotnych ścian razem z wysilonymi 
oddechami i, zanim jeszcze dotarliśmy do następnych schodów, 
usłyszałem tupot i krzyki tamtych. Ale teraz pędziliśmy na adre-
nalinie — moim starym sojuszniku — i mogłem się tylko modlić, że 
podtrzyma nas jeszcze trochę.
Pobiegliśmy w górę, podciągając się na starej żelaznej poręczy 
wbitej w ceglany mur, ja drugą ręką przyciskałem do boku płócienną 
torbę. Znów wpadliśmy na osłonecznioną przestrzeń; przed nami 
wyrosła północna wieża mostu. Łańcuchy nośne, szare jak nadbu-
dówki pancerników, wznosiły się po obu stronach jezdni i śmigały 
wielkim łukami w górę. Wieża z kamienną obudową, łukowymi 
okienkami, gzymsami i niszami, wieżyczkami na każdym rogu, 
przypominała ponury gotycki zamek z przerażającej bajki braci 
Grimm. Z bajki? Do diabła, na widok płytkich balkonów u góry, iglic 
i kwiatonów wokół dachu można by pomyśleć, że wybieramy się 
prosto do rodzinnego miasta Beli Lugosiego*. Wampiry na karkach, 
góra przed nami. Przestałem myśleć i biegłem dalej.
Wielką bramę u podstawy wieży, przez którą niegdyś przepływał 
ruch samochodowy, zatykała ogromna betonowa ściana. Zardzewiałe 
autobusy, ciężarówki i auta osobowe nadal stały przed
* BelaLugosi (wiaśc. BelaBlasko) — żyjący w latach 1882-1956 amerykański 
aktor węgierskiego pochodzenia, znany przede wszystkim z brodwayowskiej insce-
nizacji Draculi, gdzie gra! główną rolę.
nią w kolejce, jakby czekały, aż przęsło opadnie, żeby udać się w 
dalszą podróż, do południowej części miasta. Druga strona opadała 
gładkim urwiskiem ku rzece. Naprzeciwko podbrzusze bratniego 
przęsła, również uniesionego, przy południowej wieży.
Wąskie schodki obok bramy prowadziły do drzwi osadzonych w 
murze. Tędy wchodziło się na wieżę. Chciałem tam dotrzeć, zanim 
tłuszcza znajdzie się zbyt blisko. Czekała nas długa wspinaczka na 
czwarty poziom, do wysokiego pomostu łączącego wieże. Chociaż 
oznaczało to wielki wysiłek, wiedziałem, że dla chorych pokrak, na-
stępujących nam na pięty, będzie jeszcze bardziej wyczerpujący.
Biegliśmy mostem, mając po lewej ręce unieruchomione na 
wieczność samochody, grubą poręcz z kutego żelaza po prawej, 
wyjące Czarne Koszule na karkach, a niebieskie niebo i martwe 
miasto dokoła. Miałem wrażenie, jakbym oglądał to wszystko po raz 
ostatni; zniszczone, porozbijane dachy miasta, pomarszczone balony 
unoszące się na niebie, budynki, składy niegdyś ruchliwe, teraz puste 
skorupy wzdłuż brzegu rzeki, zgięte, zmiażdżone żurawie, łodzie i 
barki nadal cumujące przy nabrzeżach, poruszane prądem. Trzy lata 
przebywałem w tym otwartym mauzoleum, kiedy niedobitki mające 
więcej zdrowego rozsądku odeszły; trzy lata sprzątałem ulice, nie 
załatwiając w ten sposób niczego. A pamiętasz w ogóle, po co to 
wszystko? — spytał szyderczy cichy głos w mojej głowie. A jeśli 
pamiętasz, to czy w ogóle warto było? Ciągle ścigany przez chorych 
ludzi skażonych żądzą krwi, ukrywając się jak zwierzę, zabijając, 
żeby utrzymać się przy życiu, zawsze czujny, zawsze wystraszony, 
prowadzący wojnę, kiedy ona powinna się zakończyć razem z 
krwawą śmiercią. Czy to w ogóle miało jakiś sens? Nie, oczywiście, 
że nie, żadnego. Sally umarła, nie wiedząc o tym nic, chociaż twoja 
obsesja była spowodowana przez nią. Przez nią i... no, wiesz. Jesteś 
szalony, Hoke, szalony jak ludzkie pijawki, które cię ścigają. 
Szalony, od kiedy straciłeś świat. I wiesz o tym. Ale to szaleństwo 
zbliża się do końca. No, do kolejnego końca, i tym razem ów koniec 
pewnie obejmie i ciebie. Powinieneś posłuchać Cissie, Hoke. Ona też 
powiedziała, ci, że jesteś szalony...
Kule znów zaświstały nad naszymi głowami, przerywając temu 
przebiegłemu, naigrawającemu się głosowi, zdrowemu rozsądkowi 
wrzucającemu mnie z powrotem w teraźniejszość. Mówiąc prawdę, 
nie miałem wyboru; realizacja mojego pomysłu zabrnęła zbyt daleko, 
żeby go odwołać. Czarne Koszule nadal próbowały nas zastraszyć, 
zatrzymać, ale jedynie zachęciły nas strzałami do finalnego biegu na 
taras obiegający podstawę wieży. Blisko znajdowała się kabina 
operatora mostu, chroniona stalowymi płytami i workami z piaskiem. 
Zauważyłem, że zielona zwrotnica jest nadal podniesiona, 
przepuszczając nieobecne statki. Pod tarasem kryły się koła zębate i 
silnik parowy unoszący pomost.
—	Na górę, schodami! — rozkazałem Muriel, odwracając się, 
żeby sprawdzić, jak blisko była sfora. Do diabła, pierwszy faszysta, 
najzdrowszy osobnik w czarnym mundurze, jakiego udało mi się 
spotkać od lat — powiedziałbym, że zdrowszy nawet niż McGruder 
— był tylko o dziesięć jardów od nas. Mogłem go bez problemu 
załatwić z browninga, ale nie chciałem, żeby cała banda zniechęciła 
się do pościgu, więc odwróciłem się od niego i pobiegłem za Muriel. 
Już otworzyła drzwi na górze i pokonaliśmy je prawie razem.
—	Dalej — powiedziałem, wskazując schody wewnętrzne. Na-
wet nie spojrzawszy na mnie, zrobiła, co jej kazałem. Jej buty za-
klekotały na żelaznych stopniach. Oddychała krótko, wydając ury-
wane okrzyki. Czekałem w cieniu za drzwiami, słuchając zbliża-
jących się kroków. Stały się głośniejsze. Urwały się i kiedy faszysta 
przeskoczył ostatnie kilka stopni, znów zabrzmiały, ale bliżej.
Odczekałem do ostatniej chwili i zatrzasnąłem drzwi, wbijając je 
w twarz faszysty. Rozległ się zduszony krzyk, a potem przeciągły 
skowyt, kiedy spadał z powrotem po schodach. We wczesnych 
godzinach porannych zepsułem zamek, tak że nie miałem szans go 
zablokować i zyskać przewagę nad Czarnymi Koszulami, zanim by 
go wyłamali. Pobiegłem za Muriel, przeskakując po trzy stopnie, i 
niebawem znalazłem się przy niej.
Jak powiedziałem, to była długa wspinaczka, łącznie dwieście 
sześć stopni (policzyłem je kilka godzin temu), hydrauliczne windy 
naturalnie nieczynne. Przez cały czas popędzałem Muriel. Ścigał
nas łomot butów, czasem bezużyteczne wystrzały (chroniły nas 
solidne schody, tak długo, jak wyprzedzaliśmy sforę o dwa ciągi 
schodów), nasze serca biły coraz szybciej z każdym krokiem, nogi 
stawały się coraz cięższe, płuca bolały coraz bardziej. O Jezu, je-
steśmy bez szans, nie wystarczy sił — myślałem. Ale wspinaliśmy 
się, każdy zakręt zachęcał, żeby pokonać kolejny. Chociaż było wiele 
okien, brudne szyby utrudniały widoczność. Ciągle któreś z nas się 
potykało. Kiedy to była Muriel, podnosiłem ją i popychałem w górę, 
a kiedy to byłem ja, kląłem i podciągałem się sam na grubej 
drewnianej poręczy. Na domiar złego wrzawa na dole rosła, sfora 
była coraz bliżej. Niemożliwe, ci ludzie są w gorszej kondycji niż 
my, wciąż mamy przewagę — powtarzałem sobie. Gdybym tylko 
mógł uwierzyć samemu sobie.
Po hałasach zdałem sobie sprawę, że niektóre Czarne Koszule 
pobiegły drugą klatką schodową i chyba szło im lepiej niż tym, które 
znajdowały się za nami. Dostrzegliśmy ich, kiedy faszyści wbiegli na 
jeden z niższych pomostów. Ryk oznajmił nam, że też nas dostrzegli. 
Muriel prawie osunęła się na stopnie.
—	Mają... mają nas, Hoke — wyjąkała, ciężko pracując klatką 
piersiową i barkami. — Nie damy rady.
To byłoby na tyle z rasą nieugiętych.
—	Już prawie jesteśmy. Jeszcze tylko jedno półpiętro. Tam na 
górze będziemy bezpieczni, obiecuję.
Stanąłem przy niej i wziąłem ją za rękę. Trzęsła się całym ciałem 
i dygotała z każdym oddechem, ale niosłem ją, użyczając resztek 
swoich sił. Początkowo wisiała na mnie, ale kiedy ujrzała w górze 
ostatni podest, odzyskała nieco sił — i ducha — i zaczęła iść sama. 
Mrok również się rozjaśnił, co, jak sądzę, w jakiś naiwny sposób 
dodało jej nadziei. Potykając się, szła przede mną.
Niemal wczołgaliśmy się na czworakach po ostatnich kilku stop-
niach. Znaleźliśmy się w rozległym pomieszczeniu z oknami po 
trzech stronach, wychodzącymi na rzekę i miasto. Słońce przewier-
cało brud i rozświetlało wszystko szerokimi promieniami, w których 
wirowały drobiny kurzu. Nie było czasu na odpoczynek, chociaż 
nogi Muriel odmawiały posłuszeństwa i rzęziła, wciągając po-
wietrze, jakby miała suche wymioty. Zmusiłem ją do dalszego mar-
szu przez podwójne, oszklone do połowy drzwi. Były tam i inne 
drzwi, do prywatnych pomieszczeń, szafy, stoliki, krzesła, sprzęt do 
utrzymywania czystości, meble wszelakiego rodzaju, ale dla nas 
liczyły się tylko dwuskrzydłowe drzwi — musieliśmy znaleźć się za 
nimi, zanim faszyści osiągną tę kondygnację.
I udało się nam, wtoczyliśmy się na szeroki pomost rozciągający 
się nad Tamizą, równoległy do brata bliźniaka kilka jardów dalej, 
łączący północną wieżę z południową. Byliśmy sto czterdzieści stóp 
nad wodą i chłodny powiew przedostawał się przez krzyżulce 
zabezpieczające obie strony pomostu, mierzwiąc nam włosy, 
ocierając się o nasze ciała, pomagając odzyskać siły. Czerpaliśmy 
pełne hausty świeżego powietrza, napełniając umęczone płuca jego 
słodyczą, przymykając oczy z czystej rozkoszy. Niemniej jednak 
nadal nie pozwoliłem Muriel zwlekać.
—	Na drugą stronę — rzekłem ze znużeniem, sam ruszając w 
tym kierunku. Hałas coraz bliższych Czarnych Koszul zagłuszały 
zamknięte drzwi, rósł jednak z każdą chwilą.
—	Tak — powiedziała pokornie, ruszając do kalekiego biegu. 
Twarz miała pocętkowaną ze zmęczenia, ale być może zjawił się tam 
uśmiech, leciutki przebłysk ulgi. Myślała, że teraz jest szansa, że 
znajdziemy się za drzwiami po drugiej stronie długiego pomostu. 
Większość ludzi, która nas ścigała, była w żałosnym stanie, tak że 
docierając na pomost, nie będą mieli już sił gonić nas dalej. 
Znalazłszy się po drugiej stronie tamtych drzwi, łatwo oderwiemy się 
od pogoni, a potem zgubimy w południowej stronie miasta. O tak, 
widziałem, że tak myśli, i chociaż była zmęczona jak pies, już 
przyspieszała, omijając śmieci i stosy pudeł na pomoście dla 
pieszych, sprzęt okryty brezentem, rzeczy, które pewnie leżały tam 
od zamknięcia mostu dla ogółu, czyli od wybuchu wojny. Cienie 
padły na przeszklone częściowo drzwi, kiedy szedłem za nią; po-
mieszczenie za naszymi plecami zapełniało się.
Pomost był na tyle szeroki, że pomieściłby pięciu ludzi w rzę-
dzie, podziwiających widoki Londynu przez krzyżulce, które zginały 
się nad pomostem, podtrzymując dach. Nad przeciwległym
przyczółkiem wznosił się dach kryty łupkową dachówką i wieżycz-
ki południowej wieży. Obok, na bliźniaczym pomoście, zainstalo-
wano baterię przeciwlotniczą i pamiętałem, że nieraz zastanawiałem 
się, czy nie wejść tam nocą i nie zaczekać na upartego niemiec-
kiego pilota dorniera, który zawsze prowadził maszynę wzdłuż rzeki 
— jak poprzednio Luftwaffe kierował się na Tamizę, szukając 
Londynu i doków — i zestrzelić go. Świetny pomysł, tyle że na 
artylerii znałem się równie dobrze co na szydełkowaniu, więc da-
łem sobie z nim spokój. Ale ta myśl, zainspirowana moją pierwszą, 
turystyczną wyprawą na most, nie pozwalała mi o nim zapomnieć, 
dlatego ostatniej nocy, wiedząc, że Hubble i jego czarny oddział 
stacjonują nieopodal, w Tower, wpadłem na inny pomysł.
Minąłem trupa w zakurzonym niebieskim mundurze strażnika 
czy też konserwatora. Siedział na brzegu krzesła w połowie pomostu. 
Musiałem okrążyć zakryte pudła, których strzegł. Kurtka wisiała 
luźno na obwisłych barkach szkieletu, pomarszczone martwe po-
wieki były opuszczone, jakby patrzył na betonowy chodnik; rzad-
kie kosmyki siwych włosów na nagiej czaszce były zbyt sztywne, 
aby wiatr mógł je poruszyć. Omijając następne skrzynki, szedłem 
za Muriel, która tymczasem dotarła prawie do końca drogi.
Drzwi za nami otworzyły się gwałtownie i wypadła przez nie 
wyjąca hałastra, ale nie zadaliśmy sobie już trudu, by się obejrzeć. 
Natomiast zwolniłem tempo, odpinając po drodze kaburę.
Muriel rzuciła się do drzwi. Uderzyła w nie całym ciałem, tak 
bardzo pragnęła znaleźć się za progiem. Łkała. Złapała pionowe 
uchwyty i pociągnęła je ku sobie. Drzwi ani drgnęły. Wydała okrzyk 
zawodu. Ponowiła próbę, szarpiąc z całej siły, aż skrzydła zatrzęsły 
się w ościeżnicy. Nic z tego.
Obejrzała się przez ramię.
—	Są zamknięte na klucz, Hoke! — prawie krzyknęła. — 
O mój Boże, są zamknięte na klucz!!!
Zatrzymałem się i odwróciłem do zbliżającego tłumu, wycią-
gając pistolet z kabury płynnym szybkim ruchem.
—	Wiem — powiedziałem.
27
Wpatrywała się we mnie, jakbym w końcu dostał fioła, i chyba 
mój ponury uśmiech potwierdził jej podejrzenia.
—	Jesteśmy w pułapce — wydyszała z niedowierzaniem.
—	Oni też — zauważyłem, skinieniem głowy wskazując od-
działek Czarnych Koszul. Faszyści zaczęli zwalniać do spacero-
wego tempa, uświadomiwszy sobie nasze położenie.
Zapewne większość była już na pomoście — paru chyba nadal 
pokonywało schody, ale niebawem mieli dotrzeć na miejsce — 
a ich wyniszczone chorobą twarze wypełniało znużenie i triumf. 
Niektórzy chwiali się na nogach, inni wspierali się na swoich kum-
plach; jeden czy dwóch łapało się balustrady, oddychając łapczy-
wie. Ta marna banda chorych fanatyków, przepełniona nadzieją 
(chociaż złudną), powiększała się. Sunęli ostrożnie przed siebie. 
Zatrzymali się jak wryci na widok mojego browninga. Wycelowali 
we mnie ze swoich pistoletów i karabinów.
Uzbrojoną dłonią wskazałem Muriel i powiedziałem:
—	Martwa wam się nie przyda. Ja też nie.
Nawet najbardziej tępy spośród nich zrozumiał w czym rzecz. 
Szurające buty wrosły w pomost.
—	Nie strzelać.
Łatwo poznałem słaby, cienki głos, ale nie wiedziałem, czy 
Hubble mówi do mnie czy do swojej zbieraniny.
—	Teraz ich mamy, nie mogą uciec.
Tłum rozsunął się na boki, przepuszczając przywódcę Czarnych 
Koszul. McGruder i jeszcze jeden faszysta podtrzymywali go za 
łokcie. Byłem bardzo zadowolony. Hubble na pomoście. O to prze-
de wszystkim chodziło.
Muriel odsunęła się od zamkniętych drzwi i stanęła bliżej mnie. 
Hubble zmarszczył czoło na jej widok.
—	Proszę trzymać się od niego z daleka, panno Drakę — rzekł, 
wpatrując się w nią wzrokiem fanatyka. Z tymi sińcami pod oczami 
przypominał jakiegoś złoczyńcę ze starych niemych filmów. Pró 
bował się wyprostować, chcąc zademonstrować swoją dawną moc,
ale udało mu się to tylko częściowo. ?— Ten człowiek to dzikus, ale 
nie wyrządzi pani krzywdy. Nieprawdaż, panie Hoke? Nie za-
strzeliłby pan takiej uroczej młodej damy.
—	Jej chyba nie — odparłem i wycelowałem w środek jego 
czoła.
Obrzydliwy uśmiech znikł i Hubble stracił wielkopańską pozę; 
zgarbił się i postarzał. Wbił we mnie płonące spojrzenie.
—	Nie zabijesz nas wszystkich, głupcze — zasyczał. — Jeden 
strzał i moi żołnierze rozedrą cię na strzępy. — Znów odnalazł 
wzrokiem Muriel. — Zostaw go. Wróć do nas, do swoich przy 
jaciół, swojej prawdziwej rasy. Poprzednio byłem w rozpaczy, ina 
czej nigdy bym... — Nie dokończył, był na tyle sprytny, że wolał 
nie nazywać tego po imieniu. — Teraz mamy jego, możemy... 
mogę wykorzystać jego krew...
Nie do wiary. Muriel zrobiła krok w kierunku tego degenerata. 
Ale obejrzała się na mnie, zmieszana i niepewna.
—	Idź — powiedziałem, znużony całą tą grą. — Przyłącz się do 
nich, jeśli tego chcesz. Ale on wyssie cię, Muriel, do ostatniej kropli 
krwi, i zostawi tylko suchą skorupę.
—	Ale co innego mi zostaje, Hoke? Jak mam przeżyć? — 
Dyszała przygnębiona, bez sił. — Zabiją nas na miejscu, jeśli z nimi 
nie pójdziemy.
—	Droga Muriel, ależ skąd, jesteśmy od tego jak najdalsi. — 
Hubble dał sobie spokój z „panno Drakę" na rzecz bardziej ojcow-
skiego „Muriel", i było coś obscenicznego w jego przymilności, którą 
mylnie uważał za czarującą. — Ty i ja jesteśmy tej samej rasy. Twój 
ojciec był moim przyjacielem. Bez względu na twoją decyzję, 
obiecuję, że nie spotka cię żadna krzywda.
Jeśli w to uwierzysz, Muriel — powiedziałem sobie w duchu — 
zasługujesz na całe piekło, jakim uraczy cię ten upiór. Ale gad-ka-
szmatka Hubble'a wcale mi nie przeszkadzała; ta paplanina zapełniała 
czas potrzebny maruderom na dotarcie do pomostu. Uniósłszy głowę 
zobaczyłem, że ostatnich z dwóch faszystów wchodzi na pomost. 
Chyba zamykali pościg. W porządku. Czas na finał.
Uniosłem płócienną torbę i otworzyłem ją. Czterema krokami
pokonałem przestrzeń do brzegu pomostu. Złapałem się wspornika i 
stanąłem na poręczy. Nad głowami faszystów dostrzegłem zarys 
postaci za drzwiami. Dobrze. Cissie opuściła kryjówkę i wsuwała 
żelazną sztabę za wewnętrzne uchwyty, ryglując drzwi na dobre. 
Skoro to zrobiła, schody były puste, więc teraz pozostawało mi tylko 
modlić się do Boga, żeby użyczył jej sił w nogach, kiedy będzie 
zbiegała w dół.
Czarne Koszule przyglądały mi się niespokojnie, nie wiedząc, co 
szykuję. Czekały na sposobną chwilę, żeby się na mnie rzucić. Nadal 
trzymałem Hubble'a na muszce z nadzieją, że to ich powstrzyma.
—	Masz szansę, Muriel — powiedziałem, udając spokój, do 
którego naprawdę było mi bardzo daleko, i raczej pilnując wzro 
kiem tłum, niż patrząc na nią. — Chodź ze mną albo zostań z tym 
robakiem i umrzyj.
Moje słowa wprawiły ją w jeszcze większą konsternację, ale nie 
było czasu na wyjaśnienia. McGruder puścił Hubble'a i zrobił kilka 
kroków w moim kierunku; pistolet wymierzony w jego głowę 
podziałał na niego jak zimny prysznic.
—	Zrobię to z wielką przyjemnością — zawiadomiłem go 
i uspokoił się. Jednak nadal był zbyt blisko, żebym czuł się pew 
nie. Zdecydowałem, że teraz albo nigdy. Ale z kolei ja zostałem 
zaskoczony. Hubble zaczął się dławić. Wydawał dziwne dźwięki, 
jak gdyby coś utknęło mu w gardle.
Złapał się za szyję sczerniałymi, drżącymi palcami, rozdarł ko-
szulę, wpadł w konwulsje. Oczy wyskakiwały mu z orbit, ronił 
krwawe łzy. Krew lała się również z jego uszu i z otwartych ust. 
McGruder chciał go podtrzymać, a on pochylił się jeszcze niżej i 
zaczął piszczeć, straszliwie, przeciągle, raczej jak zwierzę niż 
człowiek. Łapał się rękami za pierś, brzuch i barki, skręcał z bólu i 
szukał jego źródła. Jego czarne spodnie zwilgotniały. Puściły mu 
zwieracze i wiedziałem, że to krew — pękają zablokowane arterie, 
wyrzucając nagromadzony ładunek. Popękały też inne, węższe na-
czynia krwionośne, blada skóra podeszła czernią. Nastąpiły skurcze, 
główne organy zwalniały pracę, w końcu zamarły. Chwila,
której się śmiertelnie lękał i o której wiedział, że zbliża się szybko, 
wreszcie nastąpiła. Przyszedł czas śmierci.
Piski przeszły w zawodzenie. Zamilkł, kiedy obfita struga krwi 
trysnęła z jego ust, bryzgając na pomost i najbliższych faszystów. 
Miał gwałtowną, straszliwą śmierć, której przyglądaliśmy się jak 
zahipnotyzowani. To znaczy, przyglądaliśmy się jej, aż uznałem, że 
nikt, choćby nie wiem jak wynaturzony i zły, nie zasługuje na taką 
mękę. Strzeliłem między cieknące krwią oczy i Hubble padł, nawet 
nie mruknąwszy.
Od tej pory wszystko potoczyło się szybko, a ja poruszałem się 
jak zając na torze, wyprzedzając całą resztę. Tłum zawył. McGru-der 
padł na kolana obok zakrwawionego ścierwa Hubble'a. Pozostali 
rzucili się na mnie i po błysku w ich oczach wiedziałem, że chcą 
ściągnąć mnie na dół i rozerwać na strzępy gołymi rękami. 
Kopnąłem jednego w szczękę — tego samego, zdrowo wyglądają-
cego gościa, na którego gębie zatrzasnąłem dolne drzwi — tak że 
poleciał na tłum. To dało mi czas wyciągnąć coś z torby. Trzymając 
to „coś" w lewej ręce, wycelowałem starannie z browninga. Trzy-
małem go w prawej ręce owiniętej wokół wspornika, a dzięki temu, 
że stałem ponad chodnikiem pomostu, łatwo znalazłem cel. Wy-
strzeliłem szybko trzy razy w trupa siedzącego na brzegu krzesła, 
koło zakrytych skrzynek.
Strzały przyniosły podwójny efekt; na tyle zdumiały Czarne 
Koszule, że sparaliżowały je na moment, a trup osunął się na chod-
nik, zwalniając kabłąk bezpieczeństwa ręcznego granatu, na którym 
siedział do tej pory. Musicie wiedzieć, że rano ostrożnie wyjąłem z 
niego zawleczkę. Miałem kilka sekund na opuszczenie pomostu, 
zanim granat wybuchnie i doprowadzi do eksplozji skrzynek z 
dynamitem.
Pozostała jeszcze jedna rzecz do zrobienia; cisnąłem pistolet, 
zrzuciłem torbę z ramienia, wyjąłem zawleczkę granatu trzymanego 
w lewej dłoni i cisnąłem go w tłum, blisko materiałów wy-
buchowych, ukrytych po drugiej stronie pomostu. Następnie ru-
szyłem w dół.
Ogarnęły mnie zawroty głowy i mdłości, kiedy przecisnąłem
się między krzyżulcami i znalazłem się po zewnętrznej stronie. 
Rzeka i południowe nabrzeże skoczyły ku mnie i mało nie straci-
łem równowagi, kiedy nagle wokół mnie otworzyła się rozległa 
pustka. Ale opanowałem się i szybko ześliznąłem w dół, szczeliną 
między chodnikiem i ozdobną zewnętrzną balustradą, wymacując 
stopą krawędź uniesionego przęsła. Minęło kilka sekund potrzeb-
nych mi do ucieczki, i zastanawiałem się, czy granaty wybuchną
—	nie było sposobu dowiedzieć się, jak przetrzymały lata maga 
zynowania. Miałem czas, by spojrzeć w górę. Zobaczyłem białą, 
wystraszoną twarz Muriel, patrzącej na mnie przez krzyżulce. Ktoś 
przebiegł obok niej, zanim schowałem się pod pomostem.
Nastąpiła eksplozja. Świat wokół mnie wybuchł, kiedy pierw-
szy wielki huk zmieszał się z drugim. Przylgnąłem do wielkiego 
przęsła, które zadygotało pode mną. Przetoczył się grom. Płasz-
czyzna nad moją głową zadygotała szaleńczo, grożąc upadkiem. 
Kolejny huk zlał się z drugim. Już sam hałas powinien wystarczyć, 
żeby strącić mnie w wody płynące głęboko w dole. Tylko gruba 
warstwa betonu osłoniła mnie przed płomieniami, które wystrzeliły 
z pomostu. Wielkie kule ognia potoczyły się w niebo. Krzyknąłem, 
przytłoczony hałasem i grozą, gdy ciało Muriel wyprzedziło pło-
mienie, zataczając łuk tuż nad przeciwległym pomostem. Poszar-
pana odzież płonęła na niej, zostało jej tylko jedno wyprostowane 
sztywno ramię. To był ulotny widok, ale wrył mi się w pamięć 
i już wtedy zdałem sobie sprawę, że zastanie ze mną na zawsze
—	jeśli przeżyję. Zacisnąłem powieki, ale nie przestałem jej wi 
dzieć, wręcz przeciwnie, obraz stał się tym wyraźniejszy.
Zacząłem się osuwać, żelazo i beton trzęsły się coraz bardziej, 
przez co musiałem otworzyć oczy, by poszukać występów, wypu-
kłości, czegokolwiek, czego mógłbym się uchwycić. Wszelkiego 
rodzaju szczątki —- kawałki drewna, odłamki metalu, fragmenty 
ciał, całe ciała — fruwały w powietrzu, wirując leniwie wokół 
własnej osi i spadając ku rzece, a dym, ogień i kurz kłębiły się 
ku niebu. Krawędź pomostu była na tyle szeroka, że mogłem się 
na niej położyć. Metalowa konstrukcja ryglująca, spajająca obie stro-
ny mostu po opuszczeniu, pomagała mi się utrzymać, gdy ogromna

ruchoma kładka trzęsła się i jęczała. Bałem się, że całe to choler-
stwo poleci w dół, ponieważ kiedy o brzasku rozmieszczałem ma-
teriały wybuchowe, wciągnąwszy je najpierw z pomocą Cissie na 
górę, nie wiedziałem, jak zadziałają. Dynamit spoczywał w ma-
gazynach długi czas, podobnie jak granaty, więc jego moc była 
nieprzewidywalna. Wolałem dać go za dużo niż za mało. No cóż, 
teraz się dowiadywałem, jak działa, i bałem się jak jasna cholera.
Gęste, smoliście czarne chmury zasłaniały niebo, a przęsło nadal 
wibrowało jak ogromny kamerton. Zacząłem przeprawę na dół, aż za 
bardzo świadomy głębokiej przepaści pod sobą. Wkrótce znalazłem 
się przy poręczy biegnącej wzdłuż jezdni, przy grubej, zdobionej 
balustradzie. Mogłem ją wykorzystać jak drabinę. Ale kiedy 
opuściłem się poza krawędź, przerażony, że ręka mi się ze-smyknie i 
spadnę, spojrzałem w górę i zobaczyłem McGrudera. Miał czarną, 
spaloną twarz i spopielałe włosy na pokrytej pęcherzami czaszce; 
czołgał się ku mnie wzdłuż przęsła. Przypomniałem sobie postać 
przełażącą obok Muriel przez krzyżulce.
Wtem świat kolejny raz uciekł mi spod nóg.
Obaj pośliznęliśmy się. McGruder owinął ramię wokół pionowego 
muru, który normalnie był jezdnią, ja wsunąłem rękę w ozdobną 
balustradę. Przylgnęliśmy do przęsła, które wydało potworny grze-
chot i zaczęło sunąć na dół. Nagle zadygotało i zamarło. Znów 
niemal poleciałem w dół. Nogi zahuśtały w powietrzu i rozpaczliwie 
szukałem jakiegoś uchwytu drugą ręką, gdyż wstrząs prawie 
wyszarpnął mi ramię ze stawu. Uchwyciłem się balustrady i zna-
lazłem oparcie dla stopy. Wciąż byłem ogłuszony hukami wybuchów 
i świat wydawał mi się dziwnie milczący. Kurczowo trzymałem się 
żelaznych elementów. Zadowolony, że żyję, choć rozdygotany, 
dochodziłem do siebie.
Przęsło znów się poruszyło. Drżenie przeszło żelazną balustradę i 
zdałem sobie sprawę, że most wcale się nie zatrzymał, a powoli, z 
namaszczeniem kontynuuje opadanie. Wybuch poruszył maszynerię, 
blokady puściły, koła zębate ruszyły, grawitacja ściągała przęsło w 
dół. Zerknąłem na drugie przęsło. Wyglądało na to, że tylko moje się 
rusza, tamto ani drgnęło. Nie bardzo wie-
działem, jak to możliwe — przecież ogromna kabina kontrolna 
znajdowała się na południowym brzegu Tamizy, daleko od miejsca 
wybuchu — ale zapewne dźwignie lub hamulce zostały wytrącone ze 
stanu spoczynku, wraz z samym przęsłem, i nie napotykały żadnego 
oporu, tak że jedynie koła zębate kontrolowały opadanie.
Przywarłem mocno do poręczy, przygotowany na to, że pojadę na 
sam dół. Miałem nadzieję, że przęsła zejdą się bez zbytnich 
wstrząsów. Może nawet czułbym frajdę podczas tej całej podróży, 
wiedząc, że mój plan gry wypalił, wygrałem wojnę, gdyby nie 
sczerniała oskalpowana głowa, która pojawiła się nade mną, gdyby 
nie te przekrwione oczy. McGruder nie zleciał, kiedy przęsło ożyło 
— gdzie tam!, trzymał się go, a potem zaczął pełznąć w moim 
kierunku. Teraz był o włos ode mnie, gapiąc się w dół z nienawiścią 
w oczach i żądzą mordu w tym chorym mięśniu, który nazywał 
sercem.
Zdzielił mnie pięścią w czoło, niemal zrzucając na dół. Kiedy 
zamachnął się po raz drugi, zrobiłem unik. Potem złapał mnie za 
włosy i zaczął ciągnąć w górę. Łzy zalały mi oczy. Złapałem go za 
rękę i oderwałem ją razem z kępką włosów. Moje stopy ześliznęły 
się z otworów w balustradzie i wisiałem teraz na jednej ręce, 
machając nogami w powietrzu. McGruder wykorzystał w pełni tę 
sytuację, złażąc po drugiej stronie balustrady. Szedł po prześwitach i 
dekoracyjnych wywijasach, podobnie jak ja wcześniej. Potem owinął 
się wokół balustrady i próbował oderwać moją rękę od poręczy, 
szarpał za bark, podczas gdy most cały czas dygotał, wolno osuwając 
się w dół. Nagle odzyskałem słuch i usłyszałem tarcie metalu o 
metal, jęki starej maszynerii zmuszonej do pracy po latach bezwładu. 
Słyszałem również bezradne i wściekłe stękania McGru-dera, który 
próbował oderwać mnie od balustrady.
Przęsło miało za sobą przynajmniej jedną trzecią drogi i kiedy 
zawisłem nad przepaścią, znów ogarnęły mnie zawroty głowy i 
mdłości, rzeka zawirowała pod moimi nogami. Wiedziałem, że 
spadając do wody z tej wysokości, uderzę w nią jak w beton.
Potworny ból przeszył mi rękę, wplecioną w balustrady. Za-
wyłem ile sił w płucach, wyciągając szyję, żeby zobaczyć, co się
stało. McGruder kąsał mnie, wisząc po drugiej stronie żelaznej 
koronki. Wymacałem nogami występ nad linią nitów i wykorzy-
stując nowy punkt oparcia, ruszyłem z powrotem w górę. Ignoro-
wałem ból tak długo, dopóki nie upewniłem się, że mogę wyciąg-
nąć kąsaną rękę. Krew — największy skarb ABminusów w oczach 
tych pijawek — płynęła strugą z głębokiej rany i ten widok obudził 
mój dawny wielki gniew. Pewnie tak długo chroniłem mój życio-
dajny płyn, że kiedy tamten wampir zaczął go żłopać — wiem, 
zależało mu tylko na tym, żebym przestał się trzymać, ale wtedy 
nie myślałem zbyt trzeźwo — sam dostałem niezłego ataku szału. 
Ledwie zdawałem sobie sprawę, co robię, ponieważ nagle uświa-
domiłem sobie, że przełażę przez poręcz. Gniew pobudził ostatnie 
rezerwy sił (jakie tam ostatnie, dawno były wyczerpane). Zesko-
czyłem na stromą jezdnię i wyrżnąłem pięścią w uniesioną gębę 
McGrudera.
Zahaczywszy jedno ramię wokół grubej poręczy, nogami wsparty 
w jezdnię, tłukłem go bez litości, tak że nie miał szansy mi oddać. 
Osunął się. Trzymał się tylko jedną ręką, leżąc na krawężniku, 
i przez chwilę — jedną ulotną chwilę — myślałem, że go zała-
twiłem. Ale wiedziałem, jak jest silny, i McGruder oddał mi, nie-
zależnie od tego, czy był chory czy nie. Na ułamek sekundy ode-
rwał się od podłoża, jakby prawa ciążenia go nie obowiązywały, 
i odepchnął mnie obiema rękami. Zakręciło mną, z głuchym hu-
kiem wpadłem kręgosłupem na balustradę i o mały włos nie pu-
ściłem poręczy. On tymczasem zaczął się osuwać, lecz po drodze 
złapał mnie za łydki, ratując się w ten sposób. Był tak ciężki, że 
trudno mi było go utrzymać. Na tym nie koniec. Bulgotał ze śmie-
chu, szarpał mnie za nogi, ciągnął w dół, chcąc, żebym puścił się 
poręczy, i bulgotał, cały czas, cholera, bulgotał ze śmiechu! Tłu-
kłem go po głowie i po karku, ale wyglądało na to, że bez efektu. 
Bez żadnego efektu! Tylko śmiał się bardziej, szczerzył zęby od 
ucha do ucha. Był szalony, to nie ulegało wątpliwości. I zrobił 
coś jeszcze bardziej dziwacznego: wykręcił szyję i spojrzał w dół 
pochyłości, ruchem tak przesadnym, jakby chciał zmusić mnie do 
spojrzenia w tym kierunku.
Spojrzałem. I zrozumiałem, co zamierza.
U podstawy coraz łagodniejszego wzniesienia, tam gdzie ruchoma 
część przęsła łączyła się z nieruchomą, w poprzek jezdni biegł długi 
ciemny rów. Były w nim koła zębate, poruszające zwodzony 
fragment mostu. Nie wiedziałem, jaka jeszcze maszyneria kryje się 
wewnątrz czarnej dziury, ale wiedziałem, że McGruder chce 
ściągnąć nas tam obu. A co, u diabła! Szybka śmierć wcale mu nie 
przeszkadzała, była o wiele lepsza niż powolna. Biłem go mocniej, 
wykręcałem się całym ciałem, żeby go z siebie strząsnąć, ale 
wszystko na nic. Można by pomyśleć, że nie czuje ciosów. Nie-
spodziewanie złapał mnie za przegub ręki, którą trzymałem się 
poręczy, i szarpnął, próbując ją oderwać. Zacząłem rozchylać palce. 
Wysiłek był zbyt wielki. Niebawem trzymałem się tylko na słowo 
honoru.
Drugą ręką wymacałem gardło McGrudera i zacisnąłem palce, 
wbijając kciuk w tchawicę. Tylko uśmiechnął się szerzej, ja tym-
czasem zacząłem ślizgać się butami po betonie. Palce na poręczy 
miałem niemal wyprostowane.
Wtem przypomniałem sobie o nożu.
Puściłem gardło McGrudera, sięgnąłem za plecy i wyjąłem z 
pochwy ciemne ostrze. Wyszło gładko. Wbiłem je głęboko między 
łopatki faszysty, tuż obok kręgosłupa.
Wytrzeszczył oczy w szoku, małe żyłki niemal wyskoczyły z 
gałek. Nie wiadomo, czy sprawił to nagły ból, czy było to świadome, 
ale jeszcze mocniej zacisnął ramię na moich nogach. Poderwałem je 
w górę, wypuszczając z dłoni nóż. Ale on puścił mój przegub, 
przestał się uśmiechać, a jego oczy zdawały się widzieć coś daleko. 
Powoli rozluźniał uścisk na moich nogach i osuwał się, drapiąc mnie 
palcami jak szpony.
Jednak kiedy jego dłoń znalazła się na wysokości moich stóp, 
nagle zacisnęła się wokół kostki i szarpnęła, przez co upadłem płasko 
na plecy. Odruchowo złapałem się dolnej krawędzi poręczy. 
Musiałem sięgnąć do dna zapasu sił, który mi pozostał — a nie było 
go wiele — gdy rozciągnąłem się jak struna, jadąc w dół, ściągany 
całym ciężarem ciała McGrudera.
Moje ramiona drżały z wysiłku, plecy leżały płasko na kamieniu, 
kręgosłup odbierał wibrację jęczącego mostu. Uniosłem głowę i 
spojrzałem na McGrudera. Leżał na brzuchu, z nożem wbitym w 
plecy, i ściskał obiema rękami moją kostkę, usiłując powlec się w 
górę pochyłości. Sczerniała twarz była pozbawiona wyrazu, chociaż 
wzrok wbijał we mnie.
Podciągnął się na mojej nodze jak na linie, jego ramiona dygotały 
z wysiłku. A kiedy jego głowa znalazła się na wysokości mojego 
kolana, chory uśmiech szaleńca powrócił. Och, nadal spoglądał 
daleko tymi zamglonymi oczami, jakby duchem był nie wiadomo 
gdzie, ale spękane, pokiereszowane wargi rozciągały się szeroko, 
umazane krwią zęby obnażały się w uśmiechu przeznaczonym 
wyłącznie dla mnie. Uniosłem nogę i wbiłem mu but w nos.
Krew — zła krew, zarażona, krzepnąca — trysnęła z nozdrzy jak 
z rozciętego wrzodu, a uścisk na mojej kostce zelżał. I odpadł ode 
mnie, ślizgając się ku czarnemu, coraz węższemu rozwarciu u stóp 
pochyłości. Cały czas wbijał we mnie wzrok. Odwróciłem się i 
popełzłem w górę. Doczołgałem się do wierzchołka i tam opadłem z 
sił, spocząłem na brzegu, z jednym ramieniem na jezdni i połową 
ciała wiszącą pod przęsłem. Odprowadzałem wzrokiem McGrudera. 
Orał paznokciami jezdnię, osuwając się ku malejącemu otworowi.
Jego tors uniósł się z betonu i zdałem sobie sprawę, że ruchome 
przęsło łączy się resztą z mostu, jezdnia się wyrównuje. Ciało 
McGrudera nie mieściło się w szczelinie.
To było straszne, ale nie mogłem się odwrócić, nie mogłem nie 
patrzeć na tę potworność. McGruder krzyczał nieustannie, kiedy 
setki ton betonu, żelaza i ołowiu miażdżyły mu biodra i nogi. Nagle 
przestał. Wielka fala krwi wyciskana z jego ciała chlusnęła nosem, 
uszami i z oczu.
Most legł płasko. A ja spadałem, strącony z mojej wysokiej 
grzędy nagłym podskokiem przęsła, wirowałem wokół własnej osi, 
aż uderzyłem o zimne wody trzydzieści stóp niżej.
28
Cissie darła się na mnie, równocześnie uciskając moją klatkę 
piersiową, tak że nie byłem pewien, co wytrąciło mnie z odrętwienia 
— wrzaski czy ból. Zwymiotowałem wodę z rzeki i spróbowałem 
odwrócić się na bok. Pomogła mi i zaczęła uciskać moje plecy. 
Robiła to bez pardonu i chciałem zaprotestować, ale odbiło mi się i 
wyrzygałem kolejną porcję wody. Cały czas jęczałem. Na przemian 
łapałem oddech i plułem, tłukąc głową o beton przy każdym 
spazmie.
— Dlaczego?! — darła się na mnie, a jej głos odbijał się od 
pokrytych wilgocią murów wokół nas. — Dlaczego mnie nie słu-
chasz? Dlaczego musiałeś znów zabijać? Ty cholerny, cholerny 
idioto!!! Mówiłam ci, że sam wysadzisz się w powietrze i prawie ci 
się udało!!! — Zaczęła łkać, siły ją opuściły. — Nigdy nie słuchasz i 
nigdy nic nie powiesz. Nawet nie wiem, dlaczego zostałeś w tym 
cholernym strasznym mieście, mieszkasz z trupami, ciągle uciekasz, 
musisz zabijać, żeby żyć!!!
Paplała dalej, łkając i przeklinając, wyklepując mi wodę z płuc, 
tak że ogólnie biorąc, dostawałem niezłe manto, aż zacząłem się 
śmiać. Tors i barki trzęsły mi się tak, jakbym miał jakiś atak, ale 
śmiejąc się, wyplułem ostatnie krople wody połknięte w trakcie 
przepływania Tamizy do tego małego pirsu zakrytego północnym 
przęsłem. Na szczęście wstrząs, jaki przeżyłem, wpadając do rzeki, 
otrzeźwił mnie na tyle, że znów podjąłem walkę. Młóciłem nogami 
wodę, utrzymując się na powierzchni. Wiedziałem, że jeśli się nie 
wysilę, utonę, co wydawało mi się idiotyczne po tych wszystkich 
przejściach, więc skierowałem się ku brzegowi (prąd przeniósł mnie 
pod północną wieżę). Płynąłem wśród odłamków i ludzkich 
szczątków wyrzuconych z pomostu siłą wybuchu. Na chwilę przy-
lgnąłem do nabrzeża, wbijając palce w szczeliny między kamien-
nymi blokami. Łapałem oddech i zbierałem resztki sił, żeby dopłynąć 
do końca. Przesuwałem się cal po calu, palce wciąż ześlizgiwały się 
z pokrytego śluzem betonu, cały dygotałem z zimna, czy też szoku 
— zapewne z jednego i z drugiego. Naprzeciwko
miałem kamienne stopnie prowadzące do zakrytej przystani wciś-
niętej poniżej pierwszego przęsła. Prawdopodobnie kiedyś wyciągali 
tam samobójców skaczących z mostu do rzeki; nie wydawało się to 
bardzo daleko i, niech to szlag, zamierzałem tam dopłynąć. Jaki 
miałem wybór? Zrzuciłem buty, rozpiąłem pas z bronią i skie-
rowałem się ku brzegowi.
Chyba podtopiłem się raz czy drugi — pamięć zawodziła mnie 
pod tym względem — ale za każdym razem wyskakiwałem jak 
korek, energiczniej młócąc wodę rękami, zanim wróciłem do nie-
mrawego, ale stałego rytmu. Kiedy wydało mi się, że przyszedł kres 
zabawy, zaledwie kilka jardów od małej przystani, i zacząłem tonąć, 
dotknąłem nogami czegoś twardego, od czego mogłem się 
odepchnąć, i powróciłem na powierzchnię. Jeszcze kilka ruchów 
rękami i nogami i udało mi się stanąć. Mogłem iść, słaniając się, 
długą pochylnią w kierunku dwóch biegów schodowych prowa-
dzących do przystani. Kiedy wynurzyłem się do pasa, na stopniach 
zjawiła się Cissie. Biegła, wzywając mnie po imieniu. Wskoczyła do 
wody i brnęła na spotkanie ze mną. Złapała mnie i pomogła wyjść na 
suchy ląd, płacząc i paplając o tym, że widziała mój upadek z mostu. 
Wiedziała, że to ja, nawet z tej odległości, ponieważ nie byłem 
ubrany na czarno i, szukając łodzi, trafiła na tunel prowadzący do 
przystani pod mostem. Musiała wciągnąć mnie po oślizłych 
stopniach, na których nogi ugięły się pode mną, i zaczęła tłuc mnie 
po klatce, wystraszona, że się utopię na suchym lądzie.
Nie rozumiała, dlaczego się śmieję — myślała, że się krztuszę — 
i biła mnie tym mocniej, krzycząc, żebym się nie poddawał, że wyjdę 
z tego, proszę, proszę, proszę! Nie umieraj, Hoke, nie umieraj! 
Zasłoniłem się ramieniem, ale byłem zbyt słaby.
—	Daj... daj spokój — udało mi się wysapać i natychmiast 
przestała.
—	Nic ci nie jest. — Chyba była nieźle zdumiona.
—	Na to wygląda. — Tyle tylko mogłem powiedzieć. Nie mia-
łem sił się śmiać, więc jedynie posłałem jej szeroki uśmiech.
Rozpłakała się. Rzuciła się na mnie i paplała. Nie minęło wiele 
czasu i paplałem razem z nią.
A w końcu, kiedy łzy nam obeschły i siedzieliśmy w tym po-
nurym, wilgotnym, ceglanym zakątku, objąłem ją ramieniem, przy-
tuliłem do siebie i opowiedziałem, dlaczego nie opuściłem tego 
miasta.
29
Nie zostało mi tam nic więcej. Skończyłem swoją robotę.
Powolutku jechałem ciężarówką wojskową między nieruchomy-
mi pojazdami, podczas gdy wielkie kolumny dymu i ognia wzbijały 
się nad dachami za mną. Ten stos pogrzebowy był jedynie gestem, 
symbolicznym wyrazem szacunku dla wielu zmarłych. Tysiące pło-
nących zwłok reprezentowało miliony pozbawionych życia w tym 
mieście. Podczas wojny nigdy nie miałem okazji obejrzeć stadionu 
Wembley, ale za każdym razem, kiedy wyładowywałem te wszystkie 
trupy zebrane z ulic, słyszałem — na pewno słyszałem — echa 
wiwatujących tłumów, głosy wielbiące ludzkie umiejętności i wy-
trzymałość. Te nierealne owacji nigdy nie budziły we mnie lęku; nie, 
jedynie pogłębiały smutek, dobitnie uświadamiały mi izolację, 
samotność.
Po kilku milach zatrzymałem ciężarówkę i, wychyliwszy się z 
okna, obserwowałem ognie, może tylko sprawdzając, czy robią 
swoje. Blask był niesłychany. Wielkie czarne chmury oblamowane 
złotem i purpurą kłębiły się ku niebu, wsparte na szalejących pło-
mieniach pożerających stosy ciał przesączonych ropą. To wszystko, 
co mogłem uczynić dla nieżywych obywateli niegdysiejszej 
metropolii, i Cissie słusznie powiedziała, że reszta obróci się w proch 
w swoim czasie.
I w końcu zrozumiała, dlaczego nie opuściłem miasta.
Pod mostem, przytuleni do siebie, kiedy powoli nabierałem sił, 
opowiedziałem jej o mojej miłości do Sally, o poznaniu się w Rain-
bow Corner, klubie dla żołnierzy amerykańskich przy Piccadilly. 
Ona była z koleżankami z biura, ja z paroma kumplami z innych
eskadr. Opowiedziałem, jak jedno „cześć", jeden taniec i jeden 
pocałunek wystarczyły, żeby się zakochać. Wzięliśmy ślub pół roku 
później, oboje pewni swoich uczuć, zdając sobie sprawę z ryzyka, 
jakie niesie wojna, ale też to ryzyko uświadamiało nam, że nie ma 
czasu do stracenia...
Nawet nie wiedziałem, że była w ciąży, kiedy zjawiłem się u niej 
trzy tygodnie po ataku rakiet z krwawą śmiercią. Pewnie nie po-
wiedziała mi, nie chcąc obciążać kolejnym zmartwieniem, przynaj-
mniej dopóki sprawa się nie wyda. Kiedy ludność zaczęła padać jak 
muchy, dostaliśmy zakaz opuszczania bazy. Wszyscy piloci, którzy 
jeszcze żyli, byli trzymani pod strażą na wypadek masowego natarcia 
nieprzyjaciela, który obalił nasze linie obronne. Ha! To wszystko 
było śmiechu warte, bezsensowne. Nikt z nas nie wiedział, co się 
naprawdę stało, łączność ze światem zewnętrznym była ściśle 
ograniczona przez oficera dowodzącego, który trzymał się ostatnich 
rozkazów co do joty. Niebawem wszyscy w bazie ulegli zarazie. 
Wszyscy poza mną. Byłem sam, przerażony do utraty zmysłów. 
Wtedy uciekłem do Londynu i zaczął się prawdziwy koszmar.
Zanim znalazłem ciało Sally na schodach prowadzących do na-
szego mieszkania w suterenie, już byłem w szoku, a tamten widok 
prawie mnie wykończył. Brak gałek ocznych, ciało rozdarte. Szczury 
wżarły się w brzuch, wyrwały z łona embrion naszego nie naro-
dzonego dziecka. Zostawiły go na schodach obok jej wyciągniętej 
dłoni, na wpół zjedzone, prawie nierozpoznawalne. Jednak ja wie-
działem, co to jest, i dostałem tam ataku histerii; w pobliżu mojej 
żony i naszego dziecka ogarnęło mnie szaleństwo, które nie opu-
szczało mnie przez rok. Może nadal nie opuściło mnie w całości.
Jedyne, co mogłem zrobić — jedyne, co przyszło mi na myśl — 
to spalić resztki ich biednych ciał. Musicie zrozumieć, że nie zostało 
nic, co można by uczcić, nic rozpoznawalnego, nad czym można by 
się pomodlić. To nie Sally leżała na tamtych stopniach i to nie było 
nasze dziecko. To były tylko szczątki wzgardzonego mięsa. Odpadki. 
Śmieci. Nie moja rodzina.
Zaniosłem je do domu i podpaliłem firanki. Po godzinie cały 
szereg domów po jednej stronie ulicy stał w płomieniach.
I to szaleństwo kazało mi zbierać innych bezbronnych zmarłych 
leżących setkami, tysiącami, i zwozić ich na miejsce godnego po-
chówku, tak żeby nie byli jedynie pokarmem dla ocalałego robactwa, 
które teraz śmiało paradowało ulicami. Zwoziłem ich na zamknięty 
teren, gdzie kiedyś w końcu mogłem urządzić im godny pogrzeb. 
Nawet kiedy opętanie ustąpiło — chociaż gorycz nie — nie mogłem 
się poddać. Jak wyznałem Cissie, to dawało mojemu życiu drobny 
cel, powód, choćby bezsensowny, zupełnie beznadziejny, żeby 
ciągnąć dalej.
Jak powiedziałem, Cissie zrozumiała.
Ale teraz było po wszystkim, płomienie uwolniły mnie od nich. 
Chyba nawet uśmiechnąłem się na tę myśl.
Cissie czekała na mnie z innymi na rogu Westminster Bridge, tuż 
pod pomnikiem Boadicei. Zobaczyłem ich wszystkich wcześniej, 
kiedy okrążyłem Whitehall, w tym małe postaci dzieci i dorosłych, 
których uwolniłem w zamku. Gdy wróciliśmy do Tower, zebraliśmy 
niecały tuzin kobiet, dzieci i tylko dwóch mężczyzn —jednego 
chorowitego w średnim wieku, drugiego ledwo wyrostka. Ach, tak, 
dojrzeliśmy dwóch uciekających faszystów, próbujących się ukryć, 
ale nie przejąłem się nimi, zresztą ile czasu im zostało?
Jedno z dzieci dojrzało mnie; zaczęło podskakiwać, szarpiąc za 
spódnicę najbliższej kobiety, i pokazywało mnie palcem. Wszyscy 
machali do mnie rękami, a bliźniacy i jeszcze kilkoro malców 
wybiegło mi na spotkanie. Jednak Cissie nie ruszyła się z miejsca. W 
nowej niebieskiej sukience, unosząc jedną rękę w powitaniu, drugą 
wspierając na biodrze, różniła się od wszystkich. Nawet z ciężarówki 
widziałem, że się uśmiecha.
Minąłem zniszczone gmachy parlamentu, olbrzymiego Big Bena 
i zatrzymałem pojazd. Uważałem na podniecone, rozbrykane dzieci.
—	Gotowa? — spytałem Cissie, odwzajemniając uśmiech.
—	Załatwione?
—	Nie widzisz? — Wskazałem kciukiem wielką chmurę dymu 
czerniejącą na horyzoncie.
Cissie skinęła głową.
—	Mam nadzieję, że całe miasto się od tego zajmie. Nie po 
trzeba nam Londynu.
Kobiety, wspomagane przez dwóch mężczyzn, podsadzały dzieci 
na ciężarówkę.
—	Siadasz z przodu? — spytałem Cissie.
Nie spiesząc się, przeszła na drugą stronę i otworzyła drzwi. 
Słońce było za nią, kiedy pochyliła się do szoferki, ale nadal wi-
działem biel odsłoniętych w uśmiechu zębów i delikatną bliznę na 
nosie. Usiadła z teatralnym rozmachem obok mnie.
—	Trzeba było pytać? — rzekła.
—	Chyba nie. Gotowa do jazdy? Zastukała 
w szybkę za naszymi plecami.
—	Wszyscy gotowi? — zawołała. Odpowiedziało jej 
chóralne „tak" i stłumione chichoty.
—	Gotowi — oświadczyła Cissie. Spojrzała przez zakurzoną 
przednią szybę. — Zawsze lubiłam te wzgórza Surrey.
—	Mnie zawsze podobało się morze.
—	A co to ma za znaczenie?
—	Żadnego. Tam jest ich wielu, takich jak my. 
Przerzuciłem długi lewarek skrzyni biegów i ciężarówka powoli
oderwała się od krawężnika — śmieszne, że poprzednio wszyscy 
czekali dla bezpieczeństwa na chodniku — i wtoczyliśmy się na 
most. Jak zawsze srebrna rzeka była cętkowana złotem.
Bez żadnego szczególnego powodu — z nawyku? — spojrzałem 
w lusterko boczne i noga prawie ześliznęła mi się z gazu. Nie 
mówiąc nic Cissie, wystawiłem głowę przez okno i obejrzałem się. 
Początkowo nie byłem pewien, czy to nie złudzenie, tak tam nie 
pasowała. Potem uśmiechnąłem się szeroko. Była, naprawdę była.
Zebra — no, cztery nogi i cała masa białych i czarnych pasów — 
przecinała wdzięcznym truchtem szeroką jezdnię, zmierzając pewnie 
ku zarośniętemu trawnikowi na Parliament Square. Usiadłem prosto i 
akurat zdążyłem ominąć forda, pozostawionego na samym środku 
mostu.
—	Do czego tak się szczerzysz, Hoke? — Cissie nadal się 
uśmiechała.
—	Do niczego — powiedziałem. — Zupełnie do niczego.
I może tamta zebra to było nic. Z tym, że dała mi coś do my-
ślenia. I jakąś nadzieję. Chociaż nie miałem pojęcia na co.
Nota autora
Rok 1948 wymagał bardzo obszernych badań źródłowych do-
tyczących drugiej wojny światowej i warunków, jakie panowały 
wówczas w Londynie. Tam, gdzie się dało, trzymałem się faktów, 
ale jeśli chodzi o takie fragmenty, jak ucieczka tunelem metra między 
Holborn i Aldwych, który naprawdę był zamknięty w latach wojny, 
pozwoliłem sobie na odbiegnięcie od rzeczywistości. Znawcy te-
matu sprzeczają się co do tego, czy tramwaje kursowały pod Kings-
way podczas tych niebezpiecznych lat, więc znów udzieliłem sobie 
licentia poetica (lub nie, nie wiadomo). Większość detali powinna 
być prawdziwa, ale proszę o wybaczenie ewentualnych błędów 
i drobnych przekłamań, służących udramatyzowaniu akcji.
James Herbert 
Sussex, 1966