Joseph Conrad

UŚMIECH SZCZĘŚCIA
Opowieść portowa

Już od samego wschodu słońca stałem zapatrzony w dal. Statek cicho sunął po 
gładkiej 
wodzie. Po sześćdziesięciodniowej podróży pilno mi było wylądować na tej 
urodzajnej i 
pięknej wyspie podzwrotnikowej. Entuzjastyczniejsi z jej mieszkańców mówią o 
niej z 
upodobaniem jako o „Perle Oceanu”. Owszem, nazywajmy ją „Perłą”. To dobra nazwa. 
Perła, 
z której sączy się na świat dużo słodyczy.
Chcę wam przez to tylko powiedzieć, że rośnie tam najprzedniejsza trzcina 
cukrowa. Dla 
niej i z niej żyje cała ludność „Perły”. Cukier jest dla niej, że się tak 
wyrażę, chlebem 
powszednim. I ja przybywałem tutaj po ładunek cukru w nadziei, że zbiory się 
udały i że 
frachty będą wysokie.
Burns, mój starszy oficer, rozpoznał ląd najpierwej i niebawem zachwyciła mnie 
błękitna, 
strzelista jego zjawa, nieomal przezrocza na tle jasnych niebios, czysta 
emanacja, ciało 
astralne wyspy jakiejś, powstające z daleka na moje przywitanie. Rzadkie to było 
zjawisko — 
widok owej „Perły” z odległości sześćdziesięciu mil. Czyżby doprawdy miało mnie 
spotkać 
na tej wyspie coś tak wyjątkowo szczęsnego jak ta przepiękna, rozmarzająca 
wizja, którą 
tylko niewielu żeglarzom, wybrańcom, zdarzyło się ujrzeć?
Lecz z radosnym uczuciem, żem odbył kurs, łączyła się okropna myśl o interesach. 
Niepokoiłem się o skuteczne ich załatwienie i chciałem też usprawiedliwić 
pochlebną 
szczerość danych mi przez mego armatora zleceń, ujętych w szlachetną formułę: 
„Pozostawiamy panu użycie statku tak, jak pan to uzna za najlepsze…” W ten 
sposób cały 
świat był mi oddany na pokaz moich zdolności, które jednak nie wydawały mi się 
większe od 
łepka szpilki.
Tymczasem wiatr ustał i Burns zaczął robić nieprzyjemne uwagi o moim zwykłym 
braku 
szczęścia. Widać jego oddanie dla mnie pobudzało go do krytycznych dogadywań 
przy każdej 
sposobności. Nie traktowałbym wszakże pobłażliwie jego humorów, gdyby nie ta 
fatalna 
okoliczność, że swego czasu pielęgnowałem go w rozpaczliwej morskiej chorobie. 
Wydarłszy 
go, że tak powiem, z objęć śmierci, byłoby mi głupio wyrzucać takiego sprawnego 
oficera. 
Ale czasami pragnąłem, żeby się sam podał do dymisji.
Za późno było na lądowanie i musieliśmy kotwicować za przystanią aż do 
następnego 
dnia. Nastała noc przykra i bez wypoczynku. Nie znając tej obcej dla nas obu 
redy, i Burns, i 
ja przebyliśmy niemal cały czas na pokładzie. Kłęby chmur staczały się z 
porfirowych skał, u 
podnóża których leżeliśmy. Zerwał się wiatr i huczał wśród obnażonych rej, 
wydając srogi 
poryk z przygrywką żałosnych jęczeń. Szczęście to dla nas; żeśmy zdążyli opuścić 
kotwicę 
przed zapadnięciem zmroku, powiadam. Mielibyśmy paskudną, trwożną noc, kołacząc 
się 
pod żaglami za portem. Ale mój starszy oficer był nieprzejednany.
— Pan nazywa to szczęściem, proszę pana! Tak… nasze zwykłe szczęście. Ten rodzaj 
szczęścia nie ma już, Bogu dzięki, od siebie gorszego.
Tak burczał wśród tych czarnych godzin, ja zaś przeżuwałem swój zasób filozofii. 
Ach, 
cóż to była za jątrząca, mozolna, nie kończąca się noc — ten postój na kotwicy 
tuż u owego 
ciemnego wybrzeża. Naokoło statku słychać było warkot wzburzonej wody. Od czasu 
do 
czasu dzika dma wichury z jakiegoś skalnego żlebu w górach wyszarpywała z lin 
naszego 
takielunku rozdzierająco płaczliwy ton, jakby zawodzenie potępieńczej duszy.
I
O godzinie wpół do ósmej, gdy wreszcie statek zawinął do portu i gdy 
przycumowano go 
w odległości rzutu kamieniem z wybrzeża, mój zapas filozoficznego spokoju prawie 
już się 
wyczerpał. Spieszyłem się na gwałt z ubraniem, gdy steward wlazł mi do kajuty 
niosąc na 
ręku mój poranny garnitur.
Byłem głodny, strudzony, przygnębiony, wplątany głową w świeżą koszulę, której 
zbytek 
krochmalu nadał irytującą sztywność; zgrzytnąłem, żeby się co tchu zwijał ze 
śniadaniem. 
Chciałem co prędzej być na brzegu.
— Słucham, panie kapitanie. Gotowe na ósmą, panie kapitanie. Tam oczekuje jeden 
z lądu 
i życzy sobie rozmówić się, panie kapitanie.
Zaciekawiła mnie ta niezdarnie wyrecytowana wiadomość. Szarpnąłem koszulą i 
wynurzyłem głowę z wytrzeszczonymi oczyma.
— Tak rano! — wrzasnąłem. — Co to za jeden? Czego chce?
Przybywając z morza na ląd człowiek musi podejmować egzystencję w nadzwyczaj 
nieunormowanych warunkach. Najdrobniejszy wypadek uderza zrazu nowością. Tak 
wczesna 
wizyta była wielką niespodzianką dla mnie; ale nie widziałem stąd racji, żeby 
mój steward 
miał aż tak wyjątkowo ogłupiałą minę.
— Czy nie spytałeś o nazwisko? — indagowałem surowo.
— Nazywa się Jacobus, zdaje mi się — bąknął zawstydzony.
— Pan Jacobus! — zawołałem, bardziej niż kiedykolwiek zdziwiony, ale już w 
całkiem 
innym humorze. — Dlaczego nie powiedziałeś mi tego od razu?
Lecz ten gamoń już się wymknął. Przez otwarte na chwilę drzwi mignęła mi wysoka, 
dorodna postać mężczyzny stojącego w kabinie bufetowej, przy stole, na którym 
już leżał 
obrus — obrus „portowy”, nieskazitelnie czysty i olśniewająco biały. Jak dotąd, 
wszystko w 
porządku.
Poprzez zamknięte drzwi rzuciłem uprzejmie, że ubieram się i że za chwilę będę 
mu 
służył. W odpowiedzi doleciało mnie zapewnienie gościa, wypowiedziane niskim, 
spokojnym 
półgłosem, że nie ma się co śpieszyć. Jego czas należy do mnie. Ośmiela się 
przypuszczać, że 
niebawem poczęstuję go filiżanką kawy.
— Obawiam się, że będzie pan miał skąpe śniadanie — wołałem usprawiedliwiająco. 
— 
Byliśmy sześćdziesiąt jeden dni na morzu, wie pan.
— Doskonale, kapitanie — odrzekł mi na to z łagodnym śmiechem. Słowa, brzmienie 
głosu, przelotnie ujrzana sylwetka tego mężczyzny w bufecie, wszystko to miało 
cechę jakiejś 
niespodzianki, tchnęło czymś zacisznie spokojnym, pomyślnym. A jednak nie mogłem 
jeszcze ochłonąć ze zdziwienia. Co ma oznaczać ta wizyta? Czyżby to jakiś ciemny 
zamach 
na moją kupiecką naiwność?
Ach, te sprawy handlowe! że też muszą psuć najpiękniejsze życie pod słońcem! 
Dlaczego 
morze służyć ma tylko na użytek handlu — albo wojny? Po co na nim zabijać i 
kupczyć dla 
samolubnych celów, tak w gruncie rzeczy mało ważnych? Byłoby daleko piękniej 
żeglować 
ot, tak sobie, do tej lub owej przystani, z kawałkiem lądu dla rozprostowania 
nóg, dla nabycia 
paru książek i dla chwilowego odświeżenia kuchni. Lecz żyjąc w tym świecie mniej 
lub 
więcej zabójczym i rozpaczliwie handlarskim jest oczywiście moim obowiązkiem jak 
najzręczniej to wyzyskać.
List mego armatora, jak już powiedziałem, zostawił memu uznaniu rozporządzenie 
się 
statkiem w sposób, jaki będę uważał za najlepszy. Lecz w liście tym było 
postscriptum mniej 
więcej tak brzmiące:
„Bynajmniej nie chcąc uszczuplać Pańskiej swobody działania, piszemy przez 
odchodzący 
pocztowiec do kilku naszych przyjaciół handlowych, którzy tam mogą Panu być w 
czymś 
pomocni. Zwłaszcza życzylibyśmy sobie, alby Pan zgłosił się do p. Jacobusa, 
znacznego 
kupca i przedsiębiorcy. Jeżeli Pan się z nim zetknie, potrafi on zapewne dać 
Panu wskazówki 
co do zyskownego zatrudnienia statku.”
Zetknąć się z nim! Faktem jest, że znaczna ta osobistość była tu, na pokładzie, 
prosząc o 
filiżankę kawy. A ponieważ życie nie jest baśnią, zastanowiło mnie 
nieprawdopodobieństwo 
tego zdarzenia. Czyżbym odkrył czarodziejski jakiś zakątek ziemi, gdzie bogaci 
kupcy 
śpieszą co sił na pokład statku, jeszcze zanim go na dobre przycumowano? Byłaż 
to czarna 
magia czy może tylko jakiś podstęp używany w kupiectwie? Nasunęło mi się w końcu 
podejrzenie (gdym zawiązywał krawat), że przesłyszałem się co do nazwiska. 
Myślałem 
często podczas rejsu o znakomitym panu Jacobusie i może słuch mój został 
oszukany jakimś 
dalekim podobieństwem brzmienia… Steward mógł był powiedzieć: Antrobus — lub 
może 
Jackson.
Lecz gdym wyszedł ze swej kabiny z urzędowo pytającym: „Pan Jacobus?”, spotkało 
mnie 
w odpowiedzi spokojne „tak”, wypowiedziane z łagodnym uśmiechem. To „tak” było 
rzucone 
jakby od niechcenia. Widać nie robił sobie wiele z faktu, że to on właśnie jest 
panem 
Jacobusem. Przyjąłem do wiadomości jego rysopis: duża, bladawa twarz, rzadkie 
włosy na 
czubku głowy, tak samo rzadkie bokobrody o jakimś wyblakłym, nieokreślonym 
kolorze, 
ciężkie powieki; grube, dobrotliwe wargi, o ile ich nie otwierał, robiły 
wrażenie jakby 
sklejonych. Mdły uśmiech. Powolny, cichy człowiek. Wymieniłem nazwiska dwu moich 
oficerów, którzy właśnie zeszli na śniadanie; czemu jednak milcząca postawa 
Burnsa 
wyrażała jakby hamowane oburzenie — nie mogłem zrozumieć.
Gdyśmy siadali do stołu, doleciały mych uszu oderwane słowa jakiejś sprzeczki na 
trapie. 
Ktoś obcy najwidoczniej chciał zejść, by rozmówić się ze mną, a steward 
sprzeciwiał się 
temu.
— Pan nie może się z nim widzieć.
— Dlaczego nie mogę?
— Kapitan zajęty śniadaniem, mówię panu. Zaraz wychodzi na ląd i może się pan 
zwrócić 
do niego na pokładzie.
— To nieładnie! Pan wpuszczasz…
— To nie moja rzecz.
— O tak, pańska. Każdy powinien mieć takie same szanse. Pan wpuszczasz tam tego 
jegomościa…
Reszty nie dosłyszałem. Dokonawszy zwycięsko odparcia owej osoby, steward 
zeszedł do 
nas. Nie mogę powiedzieć, że miał rumieńce — był to Mulat — lecz wyglądał na 
podchmielonego. Podawał półmiski i stał przy kredensie z miną speszonej 
obojętności, którą 
zwykł był przybierać, kiedy coś przemędrkował i bał się wskutek tego wpaść w 
tarapaty. 
Pogardliwy wyraz, z jakim Burns wodził oczyma od niego ku mnie, był niezwykły. 
Co znów 
ukąsiło mego pierwszego oficera, nie mogłem się domyślić.
Gdy milczy kapitan, nikt nie zabiera głosu; jest to zwyczaj przyjęty na 
okrętach. A ja nie 
odzywałem się po prostu dlatego, że oniemiałem wobec wspaniałości przyjęcia. 
Przygotowany zastać zwykłe morskie śniadanie, ujrzałem prawdziwą ucztę, 
składającą się z 
prowiantów lądowych: jaj, kiełbas, masła, najwyraźniej pochodzącego nie z 
duńskiej puszki, 
kotletów baranich i nawet półmiska ziemniaków. Od trzech tygodni nie oglądałem 
prawdziwego, żywego kartofla. Przypatrywałem im się z zajęciem, a pan Jacobus 
objawił mi 
się jako człowiek ludzki, domator i nawet cokolwiek odgadywacz myśli.
— Skosztuj no pan ich, panie kapitanie — zachęcał mnie przyjaznym półgłosem — 
wyborne.
— Wyglądają na to — przyznałem. — Rosną na tej wyspie, przypuszczam.
— O, nie, sprowadzone. Te, co tu rosną, byłyby kosztowniejsze.
Przygnębiała mnie ta głupia rozmowa. Byłżeż to temat do dyskusji dla znacznego i 
bogatego kupca? Znajdowałem, że prostota, z jaką się u mnie rozgościł, miała w 
sobie coś 
pociągającego, ale o czym tu mówić z człowiekiem niespodzianie do was 
przychodzącym po 
sześćdziesięciu i jednym dniu podróży morskiej, z jakiejś całkiem nieznanej 
mieściny na 
wyspie, której się nigdy przedtem nie widziało? Jakież (poza cukrem) były palące 
kwestie tej 
okruszyny ziemi, jej plotki, jej tematy konwersacyjne? Wciągnąć go od razu do 
rozmowy o 
interesach byłoby prawie nieprzyzwoicie lub nawet gorzej: niepolitycznie. 
Wszystko, co na 
razie mogłem zrobić, to trzymanie się starego, wyżłobionego koryta.
— Czy tu na ogół drogi prowiant? — spytałem bolejąc wewnętrznie nad jałowością 
swoich myśli.
— Tego bym nie powiedział — odrzekł spokojnie, w ten swój powściągliwy sposób, 
jak 
gdyby oszczędzający tchu.
Nie chciał się wypowiadać jaśniej, ale nie wykręcał się od przedmiotu rozmowy. 
Spoglądając na stół z intencją całkowitej wstrzemięźliwości (nie chciał nic 
jeść, choć go 
częstowałem), wszedł w szczegóły co do artykułów spożywczych. Wołowinę sprowadza 
się 
po większej części z Madagaskaru; baranina, oczywiście, rzadka i cokolwiek za 
droga, lecz 
dobre jest mięso koźle…
— Czy to z koźlego mięsa te kotlety? — zawołałem czym prędzej, wskazując na 
jeden z 
półmisków.
Stojący u kredensu w sentymentalnej pozie steward zrobił nagły ruch.
— Nie, proszę pana, jak Boga kocham, to prawdziwa baranina!
Burns, przebrnąwszy przez śniadanie z oznakami zniecierpliwienia, jak gdyby 
zrozpaczony swym przymusowym udziałem w jakimś potwornym błazeństwie, wymamrotał 
krótką formułę przeproszenia i wyszedł na pokład. Wkrótce potem drugi oficer 
usunął z 
kajuty swą gładką, czerwoną fizjonomię. Z apetytem sztubaka, jako że był po dwu 
miesiącach 
kuchni okrętowej, oddał on cześć temu bankietowi. Ale ja nie. Trąciła ta uczta 
jakimś 
wybrykiem. Lecz w każdym razie było czynem godnym uwagi to tak szybkie jej 
wystawienie. 
Winszowałem stewardowi jego zręczności tonem cokolwiek złowróżbnym. Uśmiechnął 
się 
błagalnie i swymi czarnymi oczyma błysnął w kierunku gościa w sposób jakiś taki, 
że nie 
wiedziałem, co o tym myśleć.
Gość szeptem poprosił o drugą filiżankę kawy i ascetycznie ogryzał kawałek 
twardego 
okrętowego suchara. Nie wiem, czy ostatecznie spożył z niego choć cal 
kwadratowy, lecz 
tymczasem, jak gdyby niechcący, dał mi pełne obliczenie stanu żniw cukrowych, 
miejscowych domów handlowych i rynku frachtowego. Cała ta gawęda była przetykana 
napomknieniami o pewnych osobach, równającymi się niedomówionym przestrogom, ale 
jego blada, mięsista twarz zachowywała wyraz jednostajny, bez błysku, jak gdyby 
nie 
poczuwała się do łączności ze swym głosem. Możecie sobie wyobrazić, jak 
nadstawiałem 
uszu. Każde słowo było cenne. Mój pogląd na wartość przyjaźni handlowej uległ 
zmianie na 
jej korzyść. Podał mi nazwy wszystkich gotowych do wynajęcia statków, wraz z 
oznaczeniem 
ich pojemności i z nazwiskami kapitanów. Od tego, co stanowiło jeszcze 
informację 
handlową, zeszedł na plotki portowe. „Hilda” w sposób niewytłumaczony zgubiła 
swój 
galion* w Zatoce Bengalskiej i jej kapitan niezmiernie jest tą stratą przejęty. 
On i statek 
podeszli w lata razem i stary pan wyobraził sobie, że ten dziwny wypadek jest 
zwiastunem 
jego własnego końca. „Stella” doświadczyła okropnej pogody koło Przylądka: woda 
zalała 
pokład i zmyła ta, burtę pierwszego oficera. Zaledwie na kilka godzin przed 
zawinięciem do 
portu zmarło dziecko. Biedny kapitan H. i jego żona są złamani. Gdyby zdążyli 
przywieźć je 
żywe do portu, to prawdopodobnie można by je było uratować; lecz ostatnio przez 
jakiś 
tydzień nie mieli wiatru, lekkie bryzy i… dziecko mają chować dziś po południu. 
Przypuszcza, że będę na pogrzebie…
Wzdrygnąłem się.
— Czy uważa pan, że powinienem? — spytałem.
Uważał stanowczo, że tak. Będzie to przyjęte z wielkim uznaniem. Wszyscy 
kapitanowie 
w porcie wezmą udział. Biedna pani H., ścięta z nóg. Dostatecznie ciężki cios 
dla H. — w 
ogólności.
— A pan, panie kapitanie, przypuszczam, że pan nieżonaty?
— Nie, nie jestem żonaty — odpowiedziałem. — Ani żonaty, ani nawet zaręczony.
W duchu dziękowałem swym gwiazdom i podczas gdy on uśmiechał się w zamyśleniu, 
jak 
gdyby rojąc o czymś, wyraziłem mu swą wdzięczność za wizytę i za ciekawe 
informacje 
handlowe, których mi był łaskaw udzielić. Lecz nie powiedziałem nic o swym 
zdziwieniu.
— Oczywiście, rzecz postanowiona, że będę u pana w tych dniach, bezwarunkowo — 
zakończyłem.
Spojrzał ku mnie spod wzniesionych powiek, niby wyraziście, ale przybrał raczej 
wyraz 
jeszcze senniejszy niż przedtem.
— Stosownie do zleceń mego armatora — dodałem wyjaśniająco. — Otrzymał pan 
niezawodnie jego list?
Tym razem prócz wzniesienia powiek podniósł jeszcze brwi, lecz bez żadnego 
szczególnego objawu uczuć. Przeciwnie, uderzyła mnie jego zupełna 
niewzruszoność.
— A! Zapewne ma pan na myśli mego brata.
Teraz ja miałem powiedzieć „A!”. Lecz w moim głosie, ufam, nie było nic więcej 
ponad 
grzeczne zdziwienie, gdy zapytałem, czemu więc zawdzięczam przyjemność…
Sięgnął powoli do bocznej kieszeni.
— Mój brat to całkiem inna osoba. Ale mnie tu dobrze znają w tej części świata. 
Słyszał 
pan zapewne…
Wziąłem podaną mi kartę. Gruba handlowa karta, na miły Bóg! Alfred Jacobus — 
tamten 
był Ernest — kupiec w zakresie wszelkiego rodzaju okrętowej aprowizacji! 
Prowiant solony i 
świeży, oleje, farby, liny, płótno żaglowe etc., etc. Zawiera umowy na dostawę 
żywności 
statkom po cenach umiarkowanych.
— Nigdy o panu nie słyszałem — rzekłem porywczo.
Właściwa mu ślamazarna niewzruszoność nie opuściła go.
— Będzie pan zadowolony — wysapał spokojnie.
Ale mnie to nie uspokoiło. Wyczuwałem tu coś, jakby podejście. Jednak 
oszukiwałem sam 
siebie — jeśli w ogóle było tu jakieś oszukaństwo. Do kaduka, ta czelność w 
zaproszeniu się 
na śniadanie zwiodłaby każdego. I raptem uderzyła mnie myśl: przecież to on 
sprowadził 
wszystkie te wiktuały traktując to jako środek do ubicia interesu!
— Musiał pan dziś wstać bardzo wcześnie — zauważyłem;
Przyznał się z prostotą, że był na wybrzeżu przed szóstą oczekując wejścia mego 
statku do 
portu. Czułem teraz, że nie odczepię się od niego w żaden sposób.
— Jeśli pan myśli, że będziemy żyli na tej stopie — rzekłem obrzucając stół 
gniewnym 
spojrzeniem — to pan się grubo myli.
— Wszystko będzie w porządku, kapitanie. Ja to doskonale rozumiem.
Nic nie mogło wytrącić go z równowagi. Byłem niezadowolony, lecz nie mogłem 
zbytnio 
na niego powstawać. Udzielił mi sporo pożytecznych wiadomości, a prócz tego był 
bratem 
owego bogatego kupca. Wyglądało to dość osobliwie.
Wstałem od stołu i krótko a węzłowato powiedziałem, że teraz muszę udać się na 
ląd. Od 
razu zaofiarował mi do dyspozycji swoją łódkę na cały czas mojego pobytu w 
porcie.
— Używam jej tylko nominalnie. Mój człowiek cały dzień jest przy schodkach na 
nabrzeże. Wystarczy zagwizdać w razie, gdy panu potrzebna łódź.
I zatrzymując się przed każdymi drzwiami, by mnie puścić przodem, w rezultacie 
uprowadzał mnie pod swoją strażą. Gdyśmy przechodzili przez pokład rufowy, jacyś 
dwaj 
obszarpańcy zbliżyli się i w grobowym milczeniu podali mi swoje karty handlowe, 
które 
wziąłem, nic nie mówiąc, pod jego ciężkim spojrzeniem. Niepotrzebna i posępna 
ceremonia. 
Byli to faktorzy innych dostawców okrętowych, a ten, nieporuszony za mymi 
plecami, 
ignorował ich istnienie.
Rozstaliśmy się na nabrzeżu, gdy już wyraził mi swą niezachwianą ufność, że 
często 
będzie mnie oglądał w swej „składnicy”. Ma tam dla kapitanów palarnię z gazetami 
i z 
pudełkiem! „wcale znośnych cygar”. Pożegnałem go dość nieetykietalnie.
Moi dostawcy przyjęli mnie ze zwykłą fachową serdecznością, lecz w ich 
obliczeniach 
możliwości zdobycia ładunku bynajmniej nie przedstawiały się tak korzystnie, jak 
ze słów 
tego niewłaściwego Jacobusa mogłem oczekiwać. Naturalnie, że skłonny byłem teraz 
polegać 
raczej na jego wersji. Zamykając za sobą drzwi prywatnego oddziału biura 
pomyślałem sobie: 
„Hm… porcja kłamstw. Dyplomacja kupiecka. Człowiek musi się spodziewać takich 
rzeczy 
po powrocie z morza. Chcą mi zaczarterować* statek poniżej cen rynku.”
W dużym oddziale zewnętrznym, zastawionym biurkami, wstał od stołu i zatrzymał 
mnie 
bawiąc uprzejmą rozmową szef kancelarii — wysoka, szczupła, wygolona postać, w 
nieskazitelnie białej odzieży, z krótko ostrzyżoną czarną głową, mieniącą się tu 
i ówdzie 
srebrnym połyskiem. Niezmiernie będą uszczęśliwieni mogąc mi czymśkolwiek 
wygodzić. 
Czy nie zajdę znów po południu? Co? Wybieram się na pogrzeb? O tak, biedny 
kapitan H…
Na chwilę umilił swą długą twarz wyrazem żalu, że ten pracowity świat zmniejszył 
się o 
dziecko, które za— chorowało podczas burzy, i umarło wskutek zbytniej ciszy 
morskiej, po 
czym obnażył zęby w rekinowym uśmiechu — o ile rekiny mają sztuczne zęby — i 
zapytał 
mnie, czy już zrobiłem jaki układzik co do bytności statku w porcie.
— Tak, z Jacobusem — odrzekłem obojętnie. — To brat pana Ernesta Jacobusa, 
którego 
mi zarekomendowali moi armatorzy.
Bez żalu dałem mu do zrozumienia, że nie jestem całkowicie zdany na łaskę i 
niełaskę jego 
firmy. Zacisnął wąskie usta z wyrazem powątpiewania.
— Co? — zawołałem — czy nie jest bratem?
— O, tak… Nie rozmawiają z sobą od osiemnastu lat — dodał po chwili znacząco.
— Doprawdy? O cóż im poszło?
— Och, o nic! O nic takiego, o czym by warto wspominać — zapewnił gorliwie. — Ma 
dość znaczne przedsiębiorstwo. Najlepszy tutejszy dostawca, niewątpliwie. 
Interes, nie ma co 
mówić, zupełnie porządny, ale tu ważną rzeczą jest też charakter osobisty, czyż 
nie? Sługa, 
panie kapitanie.
Drobnym kroczkiem odszedł do swego pulpitu. Bawił mnie. Podobny był do starej 
panny, 
starej panny–biuralistki, urażonej jakąś niewłaściwością. Byłaż to niewłaściwość 
natury 
handlowej? Niewłaściwość natury handlowej to rzecz, którą trzeba brać na serio, 
ponieważ 
godzi w twoją kieszeń. A może on tylko jest drażliwy na punkcie obyczajności i 
nie podoba 
mu się to, że Jacobus pełni funkcję własnego agenta? To z pewnością jest 
nieobyczajne. 
Ciekaw byłem, co na to mówi jego brat — kupiec. Lecz znowu co kraj, to obyczaj. 
W 
skupisku ludzkim, tak odosobnionym i tak wyłącznie handlowym, istnieje własna 
miara 
poziomu socjalnego.
II
Byłbym się chętnie uwolnił od smętnej sposobności przelotnego poznania 
jednocześnie 
wszystkich kolegów kapitanów. Mimo to jednak poszedłem na cmentarz. Stanowiliśmy 
pokaźną gromadką ludzi z obnażonymi głowami, ciemno odzianych. Zauważyłem, że ci 
z 
nas, którzy najbardziej zbliżali się do archaicznego dziś typu wilków morskich, 
najwięcej byli 
wzruszeni — być może dlatego, że mniej mają „światowej ogłady” niż nowe 
pokolenie. Stary 
wilk morski z dala od swego naturalnego żywiołu był prostym i sentymentalnym 
zwierzęciem. Spostrzegłem, że jeden z nich stojący na wprost mnie, po drugiej 
stronie grobu, 
płacze rzewnymi łzami. Sączyły się po zoranej od niepogód twarzy jak krople 
deszczu po 
starym i wytartym murze. Później się dowiedziałem, że był on postrachem załogi, 
człowiekiem twardym; że nigdy nie miał żony ani swego własnego pisklęcia i że od 
najmłodszych lat zatrudniony żeglugą po morskich głębinach, znał kobiety i 
dzieci tylko z 
widzenia.
Może opłakiwał stracone okazje, zazdroszcząc tylko ojcostwa, z dziwnej zawiści 
względem bólu, którego nigdy nie mógł zaznać? Człowiek, i nawet człowiek morza, 
jest 
zwierzęciem chimerycznym, jest wytworem ominiętej sposobności, a zarazem jej 
ofiarą. Ale 
ten sprawił, że zawstydziłem się swej nieczułości. Nie było we mnie łez.
Ze straszliwą, krytyczną obojętnością słuchałem modlitwy pogrzebowej, którą mi 
raz czy 
dwa razy wypadło samemu odczytywać nad jakimś dzieciuchem z mej załogi, zmarłym 
ma 
morzu. Słowa te, słowa otuchy i brawury, skrzydlate słowa, tak ożywcze wśród 
nieobjętego 
bezmiaru wód i niebios, padały jakby znużone w tę małą mogiłkę. Na cóż się zdało 
pytać 
śmierci, gdzie jej żądło — tu, nad tym maleńkim, ciemnym dołkiem w ziemi? I 
myśli moje 
pobiegły ku sprawom życia — niezbyt zresztą podniosłym, jako to: statki, 
frachty, interesy 
handlowe. Człowiek pod względem niestałości uczuć żałośnie przypomina małpę. Mój 
wątek 
myślowy przyprawiał mnie o obrzydzenie, a jednak myślałem: „Czy uda mi się 
rychło 
zawrzeć kontrakt? Czas to pieniądz… Czy ten Jacobus rzeczywiście nastręczy mi 
jaki dobry 
interes?… Muszę go w tych dniach odwiedzić.”
Nie sądźcie, że narzucałem tym myślom jakowąś ścisłość. To raczej one mi się 
narzucały: 
niewyraźne, ciemne, niespokojne, wstydliwe. I miały w sobie jakąś tępą, ohydną, 
zawziętą 
uporczywość. Nie inaczej, tylko obecność tego upartego kramarza okrętowego 
nadała im 
bieg. Z żałobną miną stał tam wśród naszego grona marynarzy i gniew mnie chwytał 
na jego 
obecność, która, przypominając mi o jego bracie—kupcu, sprawiała, żem lżył 
samego siebie. 
Gdyż w samej rzeczy coś niecoś z przyzwoitego nastroju czułem w, sobie. To tylko 
ta myśl, 
która…
Nareszcie to się skończyło. Biedny ojciec — mężczyzna lat czterdziestu, z 
czarnymi 
kępiastymi faworytami i z żałosną blizną na świeżo ogolonym podbródku — 
dziękował nam 
wszystkim połykając łzy. Ale czy to dlatego, że niezdecydowany co do powrotu 
ociągałem się 
z odejściem u bramy cmentarza, czy może dlatego, że byłem z nich najmłodszy, lub 
też 
widząc moje zasępienie, spowodowane wyrzutami sumienia, przypisywał je uczuciom 
podnioślejszym i odpowiedniejszym chwili, albo po prostu dlatego, że byłem mu 
jeszcze 
bardziej od innych obcy — mnie jednego wyróżnił. Idąc obok, jął mi ponownie 
dziękować 
słowami, których, zgryziony wewnętrznie, słuchałem w ponurym milczeniu. Raptem 
wsunął 
mi rękę pod ramię, a drugą zamachał w kierunku jakiejś wysokiej, słusznej 
postaci, która szła 
ulicą z dala, samotnie, w rozwianym lekkim szarym ubraniu.
— To dobry chłop, rzeczywiście dobry chłop — tu przełknął spóźnione szlochanie — 
ten 
Jacobus.
I szeptem tłumaczył mi, że Jacobus był pierwszym człowiekiem, który po przybyciu 
jego 
statku zjawił się na pokładzie i posłyszawszy o nieszczęściu zajął się 
wszystkim, dobrowolnie 
ofiarował swe usługi w załatwieniu zwykłych spraw, dostawił na brzeg papiery 
okrętowe, 
zarządził, co trzeba do pogrzebu.
— Dobry chłop. Ja straciłem głowę. Przez dziesięć dni doglądałem żony. A ratunku 
żadnego. Pomyśl pan tylko! Drogi malec umarł tego samego dnia, gdy dobiliśmy do 
brzegu. 
W jaki sposób zdołałem wprowadzić statek do portu, Bóg jeden wie! Nie widziałem 
nic, nie 
mogłem mówić, nie mogłem… Słyszałeś pan niezawodnie, że w czasie tego rejsu 
wypadł za 
burtę pierwszy oficer. Nie było komu mnie wyręczyć. Biedna kobieta prawie 
oszalała, tam na 
dole, sama jedna wraz z… Na Boga! To nie jest sprawiedliwość.
Szliśmy razem w milczeniu. Nie wiedziałem, jak się z nim rozstać. Na nabrzeżu 
puścił 
moje ramię i zaciekle uderzył pięścią w dłoń drugiej ręki.
— Na Boga, to niesprawiedliwe! — krzyknął znowu. — Nie żeń się pan nigdy, chyba 
że 
wprzód potrafisz ugłaskać morze… To nie jest sprawiedliwość!
Nie miałem zamiaru „ugłaskiwać morza”, więc gdy mnie opuścił, by udać się na 
pokład 
swego statku, żywiłem głębokie przekonanie, że nie ożenię się w ogóle. Gdy 
zatrzymałem się 
u schodków czekając na Jacobusowego wioślarza, który gdzieś zniknął, podszedł do 
mnie 
kapitan „Hildy” — miał w ręce cieniutką jedwabną parasolkę, a spiczaste brzegi 
gladstonowskiego, staromodnego kołnierzyka obramiały gładko ogoloną, szczupłą, 
rumianą 
twarz. Była dziwnie świeża na jego wiek, pięknie zarysowana i oświetlona przez 
nadzwyczaj 
jasne niebieskie oczy. Kępa siwych włosów, lśniących jak szklana przędza, 
kędzierzawiła się, 
nastroszona, pod rondem cennej, starej panamy z szeroką czarną wstążką. W 
wyglądzie tego 
żywego, schludnego staruszka było coś dziwnie anielskiego i zarazem chłopięcego. 
Jak gdyby 
znał mnie od dziecka i widywał co dzień; zagadnął mnie, udzielając mi zabawnego 
spostrzeżenia o jakiejś tęgiej Murzynce, która siedziała na stołku tuż przy 
krawędzi nabrzeża. 
Po czym zauważył uprzejmie, że mam bardzo ładniutki bark.
Odwzajemniłem się również grzeczną, prędką odpowiedzią:
— Nie jest tak ładny jak „Hilda”.
Kąciki jego delikatnie wykrojonych, wrażliwych ust opuściły się natychmiast z 
wyrazem 
przygnębienia.
— Mój Boże! Toż ja teraz prawie że nie mogę znieść jej widoku.
Czy nie jest mi wiadomo — spytał z niepokojem — że zgubił galion swego statku? 
Kobieta w niebieskiej tunice lamowanej złotem, o twarzy może nie tak bardzo 
pięknej, ale te 
jej białe, cudownie ukształtowane, nagie ramiona, wyciągnięte, jak gdyby 
pływała… 
Czyżbym nie wiedział? Kto by się mógł takiej rzeczy spodziewać! I to po 
dwudziestu latach!
Ze sposobu, w jaki to mówił, nikt by się nie domyślił, że tu chodzi o kobietę 
wyciosaną z 
drzewa; drżący głos i wzburzenie starego pana nadawały jego płaczliwym żalom 
jakiś 
pociesznie zdrożny odcień — …Zniknęła w nocy — czysta, pogodna noc, z takim 
sobie 
leciutkim wzdęciem fali — w Zatoce Bengalskiej. Odeszła bez żadnego pluśnięcia; 
nikt na 
statku nie mógł wyjaśnić dlaczego, w jaki sposób, o której godzinie — po 
dwudziesta latach, 
które minęły tego października… Czy nie słyszałem o tym?…
Zapewniłem go współczująco, że wcale nie słyszałem — i pogrążył się w bolesnych 
roztrząsaniach. Z pewnością nie znamionuje to nic dobrego. Jest w tym jakby 
ostrzeżenie. 
Lecz gdym zrobił uwagę, że przecież można sprokurować inny wizerunek kobiety, 
dostało mi 
się porządnie za to, żem to tak lekko potraktował. Pod jasną opalenizną twarz 
starego chłopca 
oblała się pąsem, jak gdybym mu zaproponował coś nieprzyzwoitego. Można zastąpić 
maszty, powiedział, albo zgubiony . ster, jakąś inną część okrętu, ale co za 
sens przyczepiać 
nową figurę? Jaka satysfakcja? Kogo to obchodzi? Widać, że mnie się nie zdarzyło 
być 
towarzyszem figury okrętowej przez przeszło dwadzieścia lat.
— Nowy galion! — zrzędził z niegasnącym oburzeniem. — To tak, jak bym ja, 
wdowiec 
od dwudziestu ośmiu łat, dobiegających w maju, miał teraz właśnie co prędzej 
myśleć o 
prokurowaniu sobie nowej żony. Pan jesteś taki sam ladaco jak ten chłystek 
Jacobus.
Wysoce mnie to bawiło.
— A co zrobił ten Jacobus? Czy namawiał pana do małżeństwa, panie kapitanie? — 
dopytywałem się z szacunkiem. Ale jego już poniosło i tylko skrzywił się w 
gniewnym 
uśmiechu.
— Sprokurować! W samej rzeczy! On jest z tego gatunku drabów, co to sprokurują 
panu 
wszystko, co pan zechcesz, za pieniądze. Nie upłynęła godzina, jak tu 
zacumowałem, gdy już 
dostał się na pokład i od razu chciał mi sprzedać biust, który przypadkiem miał 
tam gdzieś w 
swoim podwórzu. Podbechtał Smitha, mego pierwszego oficera, żeby o tym ze mną 
pomówił. 
„Panie Smith — powiadam — czy pan nie masz lepszego o mnie pojęcia? Czy ja 
jestem z 
tych, którzy podnoszą cudze, wyrzucone na śmietnik biusty?” I to jeszcze po tylu 
latach! 
Sposób, w jaki wyraża się niejeden z was, młodych ludzi…
Udałem wielką skruchę I siadając do łodzi rzekłem rozważnie:
— A zatem nie ma innej rady, jak tylko przytwierdzić gryf od skrzypiec, tylko 
to. Wie pan, 
taki snycerski kabłąkowaty ornament, pięknie złocony.
Bardzo osowiał po swoim wybuchu.
— Tak. Kabłąk. Być może. Jacobus tez wspominał o tym. On nigdy się nie znajdzie 
w 
kropce, jak chodzi o wyciągnięcie grosza z żeglarskiej kieszeni. On by mi kazał 
zapłacić tyle 
za ten rzeźbiony ornament, ile kosztuje cały dziób. Złocony gryf od skrzypiec, 
powiedziałeś 
pan, hę? Ośmielę się twierdzić, że to dobre dla pana. Wy, młodzież, nie macie, 
jak widać, 
poczucia tego, co przystoi. — Zrobił kurczowy ruch prawą ręką. — Nie ma co 
mówić. Nic tu 
już nie pomoże. I właśnie puszczę co rychlej staruszka z gołą dziobnicą — jęknął 
posępnie. A 
potem, gdy moja łódź odbiła już od schodków, wytężył głos wołając z komiczną 
zapalczywością od krawędzi nabrzeża:
— Tak, zrobię to! Choćby na złość tej pijawce, co dostarcza biusty. Stary ze 
mnie wróbel, 
nie zapominaj pan o tym. A wpadnij pan do mnie któregoś dnia na statek!
Spędziłem pierwszy wieczór portowy w swej cichej klitce okrętowej; i dość byłem 
rad 
myśli, że to lądowe życie, z jego tak rażącą małostkową, denerwującą 
zbiorowością i z jego 
obfitością twarzy, nowych dla świeżo przybyłego z morza, nie będzie miało do 
mnie 
przystępu o kilka godzin dłużej. A jednak sądzone mi było jeszcze raz przed snem 
usłyszeć 
coś na nutę Jacobusa.
Burns wyszedł po kolacji na ląd, ażeby, jak się wyraził, „rzucić okiem na 
świat”. Ponieważ 
było zupełnie ciemno, gdy mi oznajmił swój zamiar, nie dopytywałem się, co by 
tam chciał 
widzieć. W jakiś czas, już koło północy, siedząc z książką w mesie usłyszałem 
jego 
skradające się kroki i okrzyknąłem go po nazwisku.
Burns wszedł trzymając w ręku laskę i kapelusz; odświętność jego lądowego stroju 
i mina 
obibruka z ohydnym pomrugiwaniem oka nadawały mu wygląd niewiarogodnie 
pospolity. 
Zaproszony, siadł, położył laskę i kapelusz na stole i po chwili rozmowy o 
sprawach statku 
zauważył:
— Ładnych ja się powiastek nasłuchałem w porcie o tym gagatku, kupczyku 
okrętowym, 
co tak gracko wyłudził od pana robotę.
Zrobiłem uwagę swemu byłemu pacjentowi z powodu jego nieodpowiedniego wyrażania 
się. Otrząsnął się tylko wzgardliwie. Ślicznie udana sztuczka, doprawdy: zdobyć 
abordażem 
cudzy okręt, zaopatrzyć go w prowiant na śniadanie w dwóch koszach dla całej 
załogi i 
najspokojniej wprosić się do kapitańskiego stołu! Nigdy w życiu nie słyszał o 
czymś tak 
chytrym i tak bezwstydnym.
Zacząłem bronić niezwykłych metod Jacobusa.
— On jest bratem jednego z najbogatszych kupców w tym porcie.
Oczy pierwszego oficera trysnęły pięknie zielonymi iskrami.
— Jego starszy brat nie rozmawia z nim od osiemnastu czy dwudziestu lat — 
oznajmił 
triumfująco. — Ot, w czym rzecz!
— Wiem o tym wszystkim — przerwałem wyniośle.
— Wie pan? Hm! — Myślami ciągle jeszcze krążył wokół etyki handlowego 
współzawodnictwa. — Nie mogę patrzeć na wyzyskiwanie pańskiej dobroci. On dał 
temu 
naszemu stewardowi pięć rupii w łapę, żeby go tu wpuścił, a może i więcej. Co to 
dla niego? 
Wliczy to do rachunku, i więcej jeszcze.
— Czy to jest jedna z tych bajd, któreś pan słyszał w porcie? — spytałem.
Zapewnił mnie, że jego własny rozsądek mógłby mu o tym powiedzieć. Nie, na 
brzegu 
słyszał, że nikt z szanujących się obywateli w mieście nie zbliża się do 
Jacobusa. Zamieszkuje 
pono jakiś obszerny staroświecki dom z wielkim ogrodem w jednym z zaułków. 
Powiedziawszy to Burns przybrał tajemniczy wyraz:
— Trzyma tam w zaniknięciu jakąś dziewczynę, która, jak mówią…
— Przypuszczam, żeś pan słyszał te wszystkie plotki w jakimś wybitnie dostojnym 
miejscu? — rzuciłem, jak można najuszczypliwiej.
Cios był trafny, ponieważ Burns, jak wielu innych nieprzyjemnych ludzi, był 
niesłychanie 
drażliwy na punkcie miłości własnej. Pozostał w miejscu jak rażony gromem, z 
ustami 
otwartymi do zakomunikowania mi jakichś dalszych pogłosek, lecz nie dałem mu już 
do tego 
sposobności.
— I w ogóle co mnie to, u diabła, może obchodzić? — dorzuciłem, cofając się do 
swej 
kabiny.
Było rzeczą naturalną, że tak powiedziałem. Ale obojętności tej jakoś nie 
czułem. Dajmy 
na to, że zaprzątanie się moralną stroną swego dostawcy okrętowego jest 
absurdem, 
chociażby utrzymywał z nami jak najbliższe stosunki kupieckie; lecz jego 
osobowość 
wycisnęła na mnie swoje piętno już w pierwszym dniu mego pobytu w porcie w 
sposób wam 
już wiadomy.
Po tym wstępnym śmiałym czynie Jacobus ukazywał się w każdej innej postaci, 
tylko nie 
natręta. Dzień w dzień, od samego rana, przebywał poza domem i łódką objeżdżał 
statki, 
które kolejno obsługiwał, co rusz to zatrzymując się na pokładzie jednego z 
nich, by przy 
okazji spożyć z kapitanem śniadanie. Jakoż, widząc, że te usługi cieszą się 
ogólnym 
wzięciem, kiwałem mu głową pobłażliwiej, gdy raz, wychodząc od siebie, zastałem 
go w 
mesie. Rzuciwszy okiem na stół dostrzegłem, że jego miejsce było już nakryte. 
Stał w 
oczekiwaniu mego zjawienia się, bardzo masywny i cichy, trzymając w swej grubej 
ręce 
przepiękny bukiet kwiatów. Ofiarując je z bladym, sennym uśmiechem podał mi do 
wiadomości: „Z własnego ogrodu”, ma całkiem niebrzydki stary ogród; sam je rwał 
dziś rano 
przed wyjściem za interesami; sądzi, że chciałbym… Odwrócił się.
— Czy mógłbym prosić stewarda o trochę wody w dużym dzbanku, jeżeli łaska?
Siadając przy stole zapewniłem go żartobliwie, że mam uczucie, jak gdybym był 
ładną 
dziewczyną, więc nie powinno go dziwić, że się rumienię. Lecz on był zajęty 
układaniem 
swojej kwiatowej daniny przy kredensie.
— Niech steward postawi to, z łaski swej, przy nakryciu pana kapitana, proszę. — 
Wypowiedział to życzenie swym zwykłym, niskim półgłosem.
Ofiarował mi owe kwiaty w sposób tak finezyjny, że nie pozostało mi nie innego, 
jak tylko 
je wąchać, podczas gdy on, cichutko zająwszy miejsce, wyszeptał pogląd, że 
trochę kwiatów 
znacznie uprzyjemnia wygląd okrętowego salonu. Chciałby wiedzieć, czemu nie 
zaprowadziłem u siebie wokół luku świetlnego półek pod doniczki z kwiatami, 
które bym brał 
z sobą na morze. Ma zręcznego rzemieślnika, który by załatwił dopasowanie półek 
w ciągu 
jednego dnia, a on mógłby mi dostarczyć dwa lub trzy tuziny dobrych roślin…
Koniuszki jego tłustych, okrągłych palców w niezachwianej równowadze spoczywały 
na 
krawędzi stołu, po obu stronach filiżanki z kawą. Z jego twarzy nie schodził 
wyraz 
niezmąconego spokoju. Burns złośliwie uśmiechał się do siebie. Oświadczyłem, że 
bynajmniej nie mam zamiaru przerabiać luku na oranżerię po to jedynie, ażeby 
wieczną 
potrawą na stole oficerskim była próchnica i obumarłe szczątki roślinne.
— Hodować tam najpiękniejsze kwiaty — nalegał, rzucając okiem ku górze. — A 
kłopotu 
z tym doprawdy nie ma.
— Ależ jest. Mnóstwo kłopotów — zaprzeczyłem. — Aż wreszcie który gamoń 
pozostawi 
luk otwarty podczas świeżej bryzy, dostaną jeden chlust słonej wody i w tydzień 
cała grządka 
już martwa.
Burns wzgardliwie parsknął na znak aprobaty. Jacobus przystał na to biernie. W 
jakiś czas 
potem rozkleiły się jego tłuste wargi z zapytaniem, czy nie widziałem się 
jeszcze z jego 
bratem.
Odpowiedziałem krótko:
— Nie, jeszcze nie.
— To zupełnie inny człowiek — zauważył sennie i wstał. Jego ruchy miały osobliwą 
cichość. — No, dziękuję panu, panie kapitanie. Jeśli coś nie wypadnie we— dług 
pańskich 
życzeń, proszę nadmienić o tym stewardowi. Przypuszczam, że pan teraz wyda obiad 
dla 
personelu biura.
— Po co? — zawołałem dosyć żywo. — Gdyby moje Stosunki handlowe z portem były 
stałe, to inna rzecz. Ale jestem dla nich kimś zupełnie obcym! Mogę tu się nie 
pojawić po raz 
drugi lata całe. Nie widzę, dlaczego ja… Czy pan chce powiedzieć, że to 
przyjęte?
— Tego się oczekuje od kogoś takiego jak pan — westchnął łagodnie. — Ośmiu 
starszych 
komisantów, szef… to dziewięć, panów trzech… dwanaście osób. Nie powinno zbyt 
wiele 
kosztować. Gdyby pan zechciał dać mi znać o dniu przez stewarda…
— Tego się ode mnie oczekuje! Dlaczegóż ma się tego ode mnie oczekiwać? Czy 
dlatego, 
że wyglądam na człowieka szczególnie miękkiego, czy co?
W jego nieruchomej postawie uderzyła mnie jakaś nagle przywdziana godność, a w 
jego 
nieprzeniknionym spokoju zwęszyłem niebezpieczeństwo.
— Czasu jest pod dostatkiem, aby to obmyśleć — zakończyłem wątło, czyniąc ręką 
gest, 
jak bym usiłował go się pozbyć. Przed odejściem jednak zdążył nadmienić z 
ubolewaniem, że 
dotąd nie miał przyjemności oglądania mnie w swoim „składzie” i poczęstowania 
cygarami. 
Miałby do zbycia paczkę, sześć tysięcy, bardzo tanio.
— Myślę, że opłaciłaby się panu chwilowa fatyga dla zamówienia sobie pewnej ich 
ilości 
— dodał z tłustym, melancholijnym uśmiechem i opuścił mesę.
Burns, wzburzony, uderzył pięścią w stół.
— Czy pan widział kiedy taką bezczelność! Postanowił sobie wyciągnąć z pana 
cokolwiek 
bądź, w ten czy inny sposób.
Od razu poczułem w sobie chęć obrony Jacobusa i odpowiedziałem filozoficzną 
uwagą, że 
wszystko to są interesy, jak mniemam. Lecz ten mój niedorzeczny pierwszy oficer 
wymamrotawszy parę urywanych zdań, jako to: „Nie mogę ścierpieć!… Zważ pan moje 
słowa”… i tak dalej, z trzaskiem wyleciał z kabiny. Gdybym go nie pielęgnował 
podczas tej 
zabójczej gorączki, nie zniósłbym jego zachowania się ani przez jeden dzień 
dłużej.
III
Jacobus zaprzątnął mi głowę swoim bogatym bratem tak dalece, że postanowiłem 
załatwić 
tę handlową wizytę niezwłocznie. O Erneście Jacobusie posłyszałem już do tego 
czasu 
cokolwiek więcej. Był on członkiem Rady, gdzie stale ściągał na siebie zarzuty 
władz. 
Wywierał znaczny wpływ na opinię publiczną. Mnóstwa ludzi było mu winnych 
pieniądze. 
Prowadził na wielką skalę import wszelkiego rodzaju towarów. Na przykład cała 
dostawa 
worków do cukru była faktycznie w jego ręku. O tym ostatnim fakcie dowiedziałem 
się 
dopiero później. Tymczasem odniosłem ogólne wrażenie, że stanowił miejscową 
znakomitość. Był kawalerem i urządzał co tydzień w swym podmiejskim domu 
karciane 
przyjęcia, na których bywali najpierwsi ludzie z osady.
Tym większą było tedy dla mnie niespodzianką, gdym odnalazł jego biuro w lichym 
otoczeniu, zupełnie z dala od dzielnicy handlowej, pośród skupiska nędznych 
lepianek. Mając 
wskazany kierunek przez czarną deszczułkę z białymi literami, wdrapałem się po 
drewnianych stopniach wąskiej klatki schodowej do pomieszczenia o gołej podłodze 
z desek, 
zasłanej strzępami burego papieru i wiechciami pakowej słomy. Pod jedną ze ścian 
piętrzył 
się stos czegoś, co przypominało skrzynki na wino. Chuderlawy i brudny 
młodzikowaty 
Mulat o bladożółtej skórze i żałośnie długiej szyi, przypominający chore kurczę, 
zerwał się z 
trójnożnego stołka, spoza lichego, skleconego z tarcic biurka wpatrując się we 
mnie, jak by 
oniemiał ze strachu. Miałem pewną trudność z namówieniem go, aby mnie poszedł 
oznajmić, 
chociaż nie mogłem z niego wydobyć, co stało na przeszkodzie. Uczynił to 
wreszcie ze 
straszliwymi oporami, które przestały być dla mnie zagadką, gdy usłyszałem, jak 
go 
straszliwie, z dzikim a przytłumionym porykiem sklęto, potem donośnie 
spoliczkowano i 
ostatecznie wykopano za drzwi już bez zachowania pozorów; albowiem powrócił 
wylatując 
przez próg głową naprzód i dusząc się od powściąganego krzyku.
Powiedzieć, że struchlałem, byłoby za mało. Zachowywałem się cicho jak człowiek 
pogrążony we śnie. Biedny chłopiec, trzymając się oburącz za tę część swego 
wątłego 
szkieletu, która otrzymała razy, rzekł po prostu:
— Pan będzie łaskaw wejść.
Niezwykłe było opanowanie tej mizeroty. Niedorzeczna myśl, że ja tego chłopca 
już 
przedtem gdzieś widziałem, rzecz oczywiście niemożebna, była jakby delikatnym 
dotknięciem kończącym obrzęd czarów, uzupełnieniem sceny odpowiedniej do 
powzięcia 
wątpliwości, czy się jest przy zdrowych zmysłach. Z wytężonym wzrokiem oglądałem 
się 
dokoła, jak obudzony lunatyk. — Słuchaj no — krzyknąłem głośno —czyżby to była 
omyłka? 
Czy to jest biuro pana Jacobusa?
Chłopiec wpatrzył się we mnie z bolesnym wyrazem, tak mi jakoś znajomym! Głos ze 
środka warknął zaczepnie:
— Wejdź pan, chodź pan, kiedy tu już jesteś… Nie wiedziałem…
Przeszedłem ową pierwszą izbę tak, jak gdybym się zbliżał do jaskini jakiegoś 
dzikiego, 
nieznanego zwierza: z nieustraszoną odwagą, lecz i podniecony. Tylko że nie ma 
na świecie 
zwierza, który by w człowieku mógł wywołać oburzenie, moc ta należy do ohydnych 
właściwości zwierzęcia ludzkiego. I ja wrzałem oburzeniem, co nie przeszkodziło 
mi 
zauważyć uderzającego podobieństwa obu braci.
Ten był ciemny, gdy tamten był jasnowłosy, lecz obaj równie otyli. Był bez 
marynarki i 
bez kamizelki; niewątpliwie ucinał drzemkę chrapiąc w bujaku, który stał w kącie 
najdalszym 
od okna. Ponad wielką masą zmiętoszonej białej koszuli, zapiętej na trzy 
brylantowe guzy, 
jego pucołowata twarz wydawała się smagła. Była wilgotna, ciemne wąsy zwisały 
kalekie i 
postrzępione. Popchnął ku mnie nogą zwyczajne krzesełko o wyplatanym siedzeniu.
— Siądź pan.
Musnąłem je przelotnym spojrzeniem, a potem, zwracając gniewne oczy wprost na 
niego, 
oświadczyłem tonem ścisłym i dobitnym, że przychodzę tu stosownie do zleceń mego 
armatora.
— Ach, tak. Hm! Nie zrozumiałem, co ten błazen mówił… Ale nic nie szkodzi! To 
oduczy 
tego drania przeszkadzać mi o tej porze — dodał szczerząc do mnie zęby z 
drapieżnym 
cynizmem.
Spojrzałem na zegarek. Było po trzeciej — właśnie najgorętsza pora biurowej 
pracy 
poobiedniej w porcie. Burknął rozkazująco:
— Siadaj pan, kapitanie.
Zważywszy łaskawość tego zaproszenia, odrzekłem:
— Wszystkiego, co mi pan ma do powiedzenia, mogę wysłuchać stojąc.
— Tfu! — fuknął i wlepił we mnie na chwilę szeroko otwarte, srogie ślepia. 
Olbrzymi 
kocur, ni stąd ni zowąd plujący w człowieka. — Patrzcie go!… Co panu się śni, że 
kim pan 
jesteś? Po coś pan tu przyszedł? Jeśli pan nie chcesz usiąść i porozmawiać o 
interesach, to 
lepiej idź pan do diabła!
— Nie znam go osobiście — rzekłem — lecz po tym wszystkim nie omieszkam złożyć 
mu 
wizyty. Spotkanie z dżentelmenem działa odświeżająco.
Szedł za mną i warczał:
— Co za bezczelność! Mam wielką chęć napisać pańskim mocodawcom to, co o panu 
myślę.
Odwróciłem się ku niemu na chwilę.
— Wyjątkowo nic mnie to nie obchodzi. Ze swej strony zapewniam pana, że nie 
potrudzę 
się nawet na tyle, by im o panu wspomnieć.
Zatrzymał się w drzwiach swego biura, kiedym już przeszedł zaśmieconą sień. 
Sądzę, że 
był cokolwiek zaskoczony.
— Pogruchotam ci wszystkie gnaty — ryknął raptem na nieszczęsnego chłopca — 
jeśli 
kiedykolwiek ośmielisz się przeszkodzić mi przed godziną wpół do czwartej dla 
kogokolwiek 
bądź. Słyszysz? Dla kogokolwiek bądź!… A cóż dopiero dla jakiegoś, psiakrew, 
szypra — 
zabulgotał trochę ciszej.
Wątły młokos, chybocąc się jak trzcina, pojękiwał z cicha. Przystanąłem i 
udzieliłem 
nieszczęsnemu pewnej rady. Podsunął mi ją widok młotka (używanego zdaje się do 
otwierania skrzynek z winem), leżącego na podłodze.
— Gdybym był na twoim miejscu, mój chłopcze, schowałbym ten przedmiot do rękawa, 
wchodząc tam następnym razem, i przy pierwszej sposobności…
Cóż to było tak mi znajomego w żółtej twarzy tego chłopca? Zabarykadowany i 
dygoczący 
za swoim tandetnym biurkiem, nawet nie podniósł oczu. Jego grube opuszczone 
powieki 
naraz dały mi klucz do tej łamigłówki. Podobny był — tak jest, te sklejone 
mięsiste wargi — 
podobny był do braci Jacobusów. Do obydwu, do tego bogatego kupca i do tamtego 
zabiegliwego kramarza (którzy byli podobni do siebie); podobny był do nich o 
tyle, o ile 
wiotki, z lekka żółtawy mulacki chłopczyna może być podobny do dużego, tęgiego, 
białego 
człowieka w średnim wieku. Egzotyczna cera i szczupłość budowy — oto co mnie tak 
najzupełniej zbiło z tropu. Teraz nieomylnie widziałem w nim cechy rodowe 
Jacobusów — 
osłabione, rozcieńczone niejako w wiadrze wody — i powstrzymałem się od 
zakończenia 
swej namowy. Miałem zamiar powiedzieć: „Trzaśnij i rozwal mu ten jego łeb 
bydlęcy.” 
Czułem, iż ten ostateczny wniosek był trafny. Ale to nie żarty brać na siebie 
odpowiedzialność doradzając komuś ojcobójstwo, choćby i najgłębiej 
pokrzywdzonemu.
— Żebracze… pyskate… szypry!
To ujadanie za plecami przyjąłem z pogardą. Z żalem wszakże wyznaję, iż będąc 
mocno 
podrażniony i wytrącony z równowagi zatrzasnąłem za sobą drzwi w sposób jak 
najbardziej 
sprzeczny z dostojnością.
Może to się wyda rzeczą niezupełnie absurdalną, jeśli powiem, że po tej 
przeprawie pogląd 
mój na tamtego Jacobusa zmienił się na lepsze. I z przychylniejszym uczuciem, 
jakby 
jakiegoś z nim wspólnictwa, po kilku dniach zgłosiłem się do jego „składu”. Do 
tego 
przybytku interesów, o bardzo ciemnych tyłach piwnicznych, do tej przepastnej 
bezdni, 
zapchanej wszelkim kupieckim dobrem, wchodziło się z ulicy przez wysoko 
wzniesioną 
arkadę portalu. Daleko w głębi spostrzegłem mego Jacobusa bez marynarki, usilnie 
zajętego 
czymś wśród swoich pomocników. Izbę kapitańską stanowił mały, sklepiony alkierz 
z 
kamienną posadzką,. o okratowanych grubymi żelaznymi sztabami oknach, 
przypominający 
zamkowy loszek więzienny zamieniony w gościnną komnatę.
Parę ochoczych butelek w towarzystwie kilku lśniących kieliszków tworzyło 
świetne 
grono dokoła matowoczerwonego, gliniastego, pokaźnej objętości dzbanka w środku 
stołu, na 
którym leżały rozpostarte czasopisma ze wszystkich części świata. Jakiś układny 
obcy 
jegomość w szykownym szarym garniturze w kratkę, siedzący z zarzuconą na kolano 
nogą, 
odłożył szybko na bok arkusz gazety i kiwnął mi głową.
Domyśliłem się, że to kapitan jakiegoś parowca. Nie sposób znać tych panów. 
Przybywają 
i oddalają się zbyt prędko, a ich statki stoją na redzie za daleko, u samego 
wejścia do portu. 
Żyją odmiennym życiem. Ziewnął z lekka.
— Nudna dziura, nieprawdaż? Zrozumiałem, że ma na myśli miasto.
— Tak pan sądzi? — mruknąłem.
— A pan nie? Ale jutro już mnie tu nie będzie, dzięki Bogu.
Wyglądał na osobą nader wytworną, uprzejmą i wyższego tonu. Przyglądałem mu się, 
jak 
przysunął do siebie stojące na stole otwarte pudełko z cygarami, jak wydobył z 
kieszeni grubą 
papierośnicę i jak skrupulatnie zaczął ją napełniać. Potem, gdy nasze oczy się 
spotkały, 
mrugnął niby zwyczajny śmiertelnik zachęcając mnie do pójścia za jego 
przykładem.
— Można je palić, są istotnie przyzwoite.
Pokręciłem głową.
— Ja jeszcze jutro nie odpływam.
— Cóż z tego? Sądzi pan, że nadużywam gościnności Jacobusa? Uchowaj Boże! To 
wchodzi do rachunku, rzecz prosta. On przeplata go takimi różnymi drobnostkami. 
Umie dbać 
o siebie! Czemu nie, to zwykła rzecz w interesach…
Dojrzałem cień przemykający po jego zadowolonej twarzy i chwilę niezdecydowania, 
gdy 
zamykał swą papierośnicę. Ale skończyło się na tym, że schował ją ochoczo do 
kieszeni. Od 
drzwi dobiegł nas spokojny głos:
— Jest pan w zupełnym porządku, panie kapitanie. Obszerny, bezszelestny kształt 
Jacobusa wsunął się do izby. Jego spokój w tych okolicznościach znaczył tyleż co 
serdeczność. Zjawił się przy nas wdziawszy przedtem żakiet i usiadł w fotelu 
opróżnionym 
przez kapitana parowca, który ponownie kiwnął mi głową i wyszedł z krótkim, 
trzeszczącym 
śmiechem. Zapanowało głębokie milczenie. Utkwiwszy we mnie swój ociężały wzrok 
Jacobus zdawał się drzemać z otwartymi oczyma. Jednakże czułem, iż jego ciężkie 
spojrzenie 
bada mnie do głębi. W ogromnej pieczarze sklepu ktoś począł zabijać gwoździami 
pakę, 
snadź fachową ręką: pac–pac… pac–pac–pac. Dwaj inni fachowcy, jeden głosem 
niskim i 
nosowym, drugi świdrującym w uszach i szczekliwym, zaczęli litanię sprawdzania 
faktur.
— Trzycalowa lina manilowa, pół zwoju.
— Dobrze.
— Sześć par klamer.
— Dobrze.
— Sześć puszek zup… komplet, trzy pasztetu, dwie szparagów, czternaście funtów 
tytoniu 
— kajuta.
— Dobrze.
— To dla tego kapitana, który tutaj był przed chwilą — rzekł półgłosem 
niezachwiany 
Jacobus. — Te obstalunki z parowców to drobiazg. Skubią po drodze to, co im na 
razie 
potrzebne. Ten gość będzie w Samarangu przed upływem dwóch tygodni. Bardzo małe 
zamówienie, doprawdy.
W sklepie w dalszym ciągu odbywało się sprawdzanie pozycji; nadzwyczajna 
mieszanina 
różnorodnych części składowych, pędzli malarskich, yorkshirskich delikatesów i 
tak dalej.
— Trzy worki najprzedniejszych ziemniaków — wyczytywał głos nosowy.
Tu Jacobus zamrugał powiekami jak śpiący człowiek, którego obudzono 
szturchnięciem, i 
objawił nieco ożywienia. Na jego rozkaz zawołany w głąb sklepu jakiś mizdrząco 
uśmiechnięty pisarczyk—mieszaniec, o suto namaszczonych olejem kędziorach i z 
obsadką 
pióra zatkniętą za ucho, wniósł próbkę z sześciu kartofli, —które ustawił na 
stole w paradnym 
ordynku.
Znaglony do przyjrzenia się ich piękności, obrzuciłem je zimnym i nieprzyjaznym 
błyskiem oczu. Jacobus najspokojniej w świecie zaproponował mi, żeby zrobić u 
niego 
obstalunek na dziesięć lub piętnaście ton. Ton! Nie wierzyłem własnym uszom. 
Moja załoga 
nie zjadłaby takiej porcji przez rok; a kartofel (wybaczcie mi tę praktyczną 
uwagę) to łatwo 
psujący się towar.
Myślałem, że żartuje lub że chce się przekonać, czy ze mnie wprost nieopisany 
dureń. Ale 
jego zamiar nie był tak prosty. Okazało się, że miał na myśli kupno na mój 
własny rachunek.
— Proponuję panu nielichy interes, panie kapitanie. Cena nie będzie wysoka.
Powiedziałem mu, że nie przybyłem tu handlować. I nawet dodałem szyderczo, że aż 
nadto 
dobrze wiem, jak się kończy tego rodzaju spekulacja. Westchnął i założył ręce na 
brzuchu 
gestem przykładnej rezygnacji. Podziwiałem jego bezwstydny spokój. Po chwili 
jakby się 
obudził:
— Zapali pan cygaro, kapitanie?
— Me, dziękuję. Nie palę cygar.
— Na próbę! — zaklinał cierpliwym szeptem. Zapadło posępne milczenie. Wiecie, 
jak 
czasami ktoś uzewnętrznia głębię i przenikliwość myśli, o którą nie można go 
było 
podejrzewać, to jest, inaczej mówiąc, wyłania z siebie coś nieoczekiwanego. Tak 
właśnie, 
nieoczekiwanie, doszły mnie słowa Jacobusa:
— Ten pan, który przed chwilą wyszedł, miał rację. Może pan zapalić, panie 
kapitanie. Tu 
każda rzecz związana jest z interesem.
Poczułem się trochę zawstydzony. Wspomnienie jego strasznego brata sprawiło, że 
wydał 
mi się odmianą człowieka zupełnie godziwą. Nieco tedy skruszony, wypowiedziałem 
kilka 
słów w tym sensie, że gościnności jego bynajmniej nic nie zarzucam.
Zanim się postarzałem o minutę, spostrzegłem, dokąd mnie to ustępstwo prowadzi. 
Jak 
gdyby zmieniając temat Jacobus nadmienił, że do jego domu jest około dziesięciu 
minut 
spacerkiem. Siedziba posiada otoczony murem stary ogród. Coś naprawdę godnego 
uwagi. 
Mógłbym tak zajść którego dnia i rzucić okiem.
Można było przypuszczać, że jest miłośnikiem ogrodów. Ja też się lubuję w 
ogrodach, lecz 
anim myślał, żeby moja skrucha miała ponieść mnie aż tak daleko — do kwiatowych 
klombów Jacobusa, chociażby nie wiem jak pięknych i starych. Dorzucił tonem 
niejakiej 
zażyłości:
— Tam jest tylko moja córka.
Trudno notować wszystko w należnym porządku. Muszą więc tutaj cofnąć się do 
tego, co 
stało się przed tygodniem czy przed dwoma. Ordynujący z urzędu lekarz portowy 
przybył na 
pokład mego statku, by rzucić okiem na jednego z mej załogi, któremu coś 
dolegało, i, rzecz 
naturalna, zaproszony został do kajuty. Był tam również pewien mój kolega–
kapitan; podczas 
rozmowy o tym i owym wspomniano nazwisko Jacobusa. Wymienił je bez szczególnego 
szacunku ktoś, bodaj że właśnie kolega. Nie pamiętam w tej chwili, co chciałem 
na to 
powiedzieć, gdy doktor, człowiek przyjemny i kulturalny, o zdecydowanym tonie, 
uprzedził 
moje słowa wtrącając z przekąsem:
— Ach, panowie mówicie o moim szanownym teściu.
Rzecz prosta, cierpki ten frazes zamknął nam usta. Przypomniałem sobie teraz ten 
epizod i 
kiedy w związku z nową sytuacją już–już miałem powiedzieć coś nie wiążącego, 
spytałem z 
uprzejmym zdziwieniem:
— To pańska zamężna córka mieszka z panem? Spokojnym gestem tłustej ręki z prawa 
na 
lewo zaprzeczył. Nie! To inna z jego córek, powiedział znacząco i, jak zwykle, 
półgłosem. 
Ona… Zrobił przerwę, snadź chcąc wynaleźć w mózgu jakieś opisowe zdanie. Lecz 
moje 
nadzieje zawiodły. Ograniczył się do wypowiedzenia swego zwykłego:
— To jest osoba w zupełnie innym guście,
— Doprawdy… Ale, ale, panie Jacobus, byłem w tych dniach z wizytą u pańskiego 
brata. 
Nie pochlebiając panu, znalazłem, że jest to osoba w zupełnie innym guście niż 
pan.
Przybrał wyraz głębokiej zadumy, by w chwilę potem zdziwić mnie swoją 
odpowiedzią:
— To człowiek o ustalonych nawykach.
Może chodziło mu o nawyk owej poobiedniej drzemki; lecz ja wymamrotałem coś o 
„nawykach takich czy siakich, ale bydlęcych” i nie zwlekając dłużej wyszedłem ze 
składu.
IV
Moje drobne zajście z tamtym Jacobusem zyskało powszechny rozgłos. Niektórzy 
znajomi 
napomykali o tym z lekka. Chyba mały Mulat się wygadał. Ludzie byli poniekąd 
zgorszeni, 
ale muszę wyznać, że wcale nie z powodu brutalności Jacobusa. Jeden z moich 
dawniejszych 
znajomych strofował mnie za porywczość. Opowiedziałem mu cały przebieg mej 
wizyty nie 
wyłączając mniemanego podobieństwa nieszczęsnego chłopca do jego dręczyciela. 
Nie 
zdziwił się wcale. Zapewne, zapewne. I cóż stąd? Jowialnym tonem zapewniał mnie, 
że tego 
gatunku musi być sporo. Jacobus starszy był przez całe życie kawalerem. Wysoce 
poważanym kawalerem. Lecz ten jego związek nigdy nie wzbudził jawnego 
zgorszenia. 
Prowadził życie w zupełności uregulowane; nie mogło być dla nikogo obrazą.
Powiedziałem, że mnie obraził dość poważnie. Mój rozmówca zrobił wielkie oczy: 
Jak to? 
że chłopcu, jakiemuś Mulatowi, dostało się parę szturchańców? Jest się też o co 
rozbijać, 
doprawdy. Nie mam pojęcia o zuchwalstwie ani kłamliwości tych mieszańców. 
Zdawało się, 
że w jego przekonaniu pan Jacobus okazuje temu chłopakowi niemal łaskę trzymając 
go w 
ogóle u siebie; rodzaj miłej słabostki, którą można wybaczyć.
Znajomy ów należał do starych rodzin francuskich stanowiących potomstwo dawnych 
osadników — zbiedniała szlachta, żyjąca ciasnym domowym życiem, spłowiałym i 
zanikającym w dostojnym murszeniu. Mężczyźni w tych domach z reguły zajmują 
podrzędne 
stanowiska w biurach rządowych lub w przedsiębiorstwach handlowych. Dziewczęta, 
po 
większej części ładniutkie, nie znające świata, dobre i układne, mówią zazwyczaj 
dwoma 
językami; szczebioczą niewinnie po francusku, jak i po angielsku. Pustka ich 
bytowania 
przechodzi wszelkie wyobrażenie.
Uzyskałem wstęp do kilku takich rodzin, ponieważ przed paroma laty, w Bombaju, 
nadarzyła mi się sposobność oddania przysługi pewnemu miłemu, bezradnemu 
młodzieńcowi, 
który utknął jak rozbitek nie wiedząc, co tam z sobą począć lub nawet jak się 
dostać z 
powrotem na swoją wyspę. Była to kwestia jakichś , dwustu rupii, lecz gdym 
powrócił, 
rodzina wzięła sobie za punkt honoru wyrazić mi wdzięczność przez dopuszczenie 
mnie do 
zażyłej z sobą komitywy. Moja znajomość francuskiego ułatwiła mi to przyjęcie. 
Zdążyli 
tymczasem ożenić owego młodzieńca z kobietą dwa razy odeń starszą, stosunkowo 
zamożną; 
jedyny dla niego odpowiedni fach. Lecz pożycie ich nie było tak całkiem usłane 
różami. Za 
pierwszą moją u nich bytnością żona, wyszpiegowawszy tłustą plamkę na spodniach 
tego 
nieboraka, zrobiła mu tak wrzaskliwą scenę wyrzutów przepojonych namiętnością, 
że 
siedziałem, zdjęty przerażeniem, jak na tragedii Racine’a.
Oczywiście, nie było w ogóle mowy o sprawie pożyczonych mu pieniędzy; ale panna 
Agnieszka i panna Maria, dwie jego siostry, oraz ciotki obu rodzin, mówiące 
wykwintną 
archaiczną francuszczyzną z epoki przedrewolucyjnej, łącznie z zastępem dalekich 
krewnych 
i powinowatych wręcz adoptowali mnie na przyjaciela z takimi zachodami, że były 
one dla 
mnie niemal kłopotliwe.
Ów znajomy, z którym rozmawiałem o Jacobusie–hurtowniku, był to właśnie 
najstarszy 
brat (miał zajęcie w mej kancelarii odbiorczej). Ubolewał nad moim zachowaniem 
się i kręcił 
roztropną głową: To człowiek o dużych wpływach. Nigdy nie wiadomo, kiedy się 
taki może 
przydać. Oświadczyłem, że z dwojga braci stanowczo wolę detalistę. Na to 
zmarkotniał 
srodze.
— Co u licha, co się panu nie podoba? — krzyknąłem zniecierpliwiony. — Zaprosił 
mnie, 
bym obejrzał jego ogród, i mam szczery zamiar pójść tam kiedyś.
— Niechże pan tego nie czyni — rzekł z tak uroczystą powagą, że parsknąłem w 
napadzie 
wesołości; ale on spoglądał na mnie bez uśmiechu.
Albowiem teraz chodziło już o całkiem inne sprawy. Swego czasu publiczne 
sumienie 
wyspy było potężnie wstrząśnięte przez mojego Jacobusa. Dwaj bracia żyli lata 
całe w bardzo 
zgodnej spółce, gdy pewnego razu przybył na wyspę cyrk wędrowny i mój Jacobus 
nagle 
zadurzył się w jednej z woltyżerek. Sprawę pogarszało to, że był żonaty. 
Niełaskawa 
Opatrzność nie pozwoliła mu nawet skryć namiętnych uniesień. Zaiste, musiała to 
być wielka 
moc, zdolna unieść tak korpulentną, spokojną istotę. Jego zachowanie się było 
ostatnim 
wyrazem skandalu. Pojechał za tą kobietą na Przylądek i, ciągnąc za cyrkiem, 
jawnie 
podróżował po różnych częściach świata w najbardziej poniżającej roli. Rychło 
też przestał 
obchodzić swą wybrankę, która go traktowała gorzej psa. Nadzwyczajne opowieści o 
tym 
upadku moralnym dochodziły wówczas na wyspę. A on nie miał dostatecznej siły 
woli, żeby 
otrząsnąć się z tych więzów…
— Groteskowy wizerunek otyłego, obrotnego dostawcy okrętowego, który niewolniczo 
uległ opętaniu bezbożnej miłości, podziałał na mnie jak urok. I powiem, że z 
otwartymi 
ustami słuchałem tej historii odwiecznej jak świat, przedmiotu legend, bajek z 
morałem, 
poematów, lecz tak komicznie nie licującego z tą osobistością. Cóż za niezwykła 
ofiara 
bogów!
Tymczasem zmarła jego porzucona żona. Córką zaopiekował się brat i wydał ją za 
mąż —
najkorzystniej, jak było można w tych Warunkach.
— A, to pani doktorowa! — zawołałem.
— Pan o tym wie? Tak. Bardzo zdolny człowiek. Brakowało mu tego? co jest 
dźwignią w 
świecie, a tam, po matce, był porządny kawał grosza, nie mówiąc o widokach na 
przyszłość. 
Rzecz prosta, dodał, nie utrzymują z nim stosunków. Doktor kłania mu się jak 
przypuszczam, 
na ulicy, lecz nie nawiązuje z nim rozmowy, gdy przypadkiem, co się pewnie 
zdarza czasem, 
spotykają się na pokładzie statku. Zrobiłem uwagę, że ta historia jest już 
przestarzała. Mój 
przyjaciel, zgodził się z tym. Ale to jest wina Jacobusa, że mu nie przebaczono 
i nie 
zapomniano. Ostatecznie powrócił. Ale jak? Bez ducha pokory i skruchy, co 
mogłoby 
przejednać zgorszonych bliźnich. Nie, oto musiał przywlec z sobą dziecko — tę 
dziewczynkę…
Wspominał mi o jakiejś córce, która z nim mieszka — wtrąciłem, bardzo 
zaintrygowany. 
— Jest ona niezawodnie córką tej kobiety z cyrku — rzekł mój znajomy. — Może 
jest 
również i jego córką; gotów jestem przypuścić, że tak. W samej rzeczy, nie 
wątpię…
Lecz nie widział powodu wprowadzania jej do grona szanującej się społeczności, 
aby 
utrwalić na wieki wieczne pamięć o tym skandalu. Ale to jeszcze nie było 
najgorsze. Później 
zdarzyło się coś, z czym było dużo większe utrapienie. Owa kobieta, z którą się 
był rozstał, 
powróciła tu. Wyszła na ląd z pocztowego statku…
— Co? Tutaj? Może upominać się o dziecko? — podsunąłem.
— Ona? A jakże! — Wzgardliwym tonem poinformował mnie o sytuacji: — Proszę sobie 
wystawić uszminkowaną, zaschłą jak szczapa, roztrzęsioną, szalejącą wiedźmę. 
Pozbył się jej 
ktoś, wyrzucając ją na Mozambiku i opłacając za nią przejazd tutaj. Z 
pozostałością 
wewnętrznych uszkodzeń, których nabawił ją koń wierzgnięciem, po wylądowaniu nie 
miała 
centa przy duszy; nie sądzę, by choć zapytała, czy może zobaczyć się z 
dzieckiem. Chyba w 
ostatnim dniu przed śmiercią. Jacobus wynajął dla niej chatę, żeby tam sobie 
mogła umrzeć. 
Sprowadził parę sióstr ze szpitala, aby jej doglądały przez te kilka miesięcy. 
Jeżeli Jacobus 
nie zaślubił jej in extremis, co poczciwe siostry usiłowały przeprowadzić, to 
jedynie dlatego, 
że ona nie chciała nawet o tym słyszeć. Jak mówiły siostry, „umarła bez 
rozgrzeszenia”. 
Opowiadali, że nawet w chwili zgonu kazała Jacobusowi wyjść za drzwi. Dlatego 
pewnie sam 
nie przywdział żałoby; tylko córkę ubrał na czarno. Gdy była małą dziewczynką, 
widywano ją 
czasem na ulicy w towarzystwie służącej, Murzynki, lecz gdy podrosła, nie sądzę, 
by choć 
jeden krok zrobiła poza mur ogrodu. Musi mieć teraz przeszło osiemnaście lat.
Taka była opowieść mego przyjaciela, wraz z posłowiem zawierającym takie 
szczegóły, 
jako to: że on sam nie sądzi, aby na wyspie znalazły się trzy osoby 
jakiegokolwiek 
społecznego stanowiska, z którymi by ta dziewczyna zamieniła jedno słowo; że 
jakaś kuzynka 
braci Jacobusów, osoba podeszła w latach, znaglona ostateczną biedą zgodziła się 
być 
guwernantką małej. Co zaś się tyczy zajęcia Jacobusa (będącego solą w oku jego 
brata), to 
wybór ten należy uznać za rzecz z jego strony mądrą. Dzięki niemu bowiem ma 
styczność 
jedynie z ludźmi obcymi, bawiącymi tu przejazdem; każde zaś inne zajęcie, w 
rodzimym 
środowisku, stawiałoby go tylko w różnego rodzaju kłopotliwych sytuacjach. 
Człowiek ten 
nie jest pozbawiony taktu — tyle tylko, że powoduje nim wrodzony bezwstyd. Bo w 
imię 
czego chowa u siebie tę dziewczynę? To właśnie boli wszystkich najmocniej.
Pomyślałem nagle (i z głęboką odrazą) o tamtym drugim Jacobusie, nie mogąc się 
powstrzymać od chytrej uwagi:
— Myślę, że gdyby trzymał ją przy gospodarstwie, w kuchni, dajmy na to w 
charakterze 
pomywaczki, i gdyby od czasu do czasu wytargał ją za czub i kropnął po uchu, to 
jego 
stanowisko bardziej odpowiadałoby przyjętym regułom i mniej by raziło tę 
szanowną kastę, 
do której i on się zalicza.
Mój rozmówca nie był na tyle głupi, żeby nie pojąć, o co mi chodziło, i 
niecierpliwie 
Wzruszył ramionami. — Pan nie rozumie. Przede wszystkim ona nie jest Mulatką. A 
co 
skandal, to skandal. Trzeba ludziom ułatwić jakoś zapomnienie. Ośmielę się 
twierdzić, że 
lepiej byłoby dla niej, gdyby zrobiono z niej pomywaczkę albo coś takiego. To 
prawda, że on 
usiłuje zbijać grosz małymi środkami wszelkiego rodzaju; ale w takim interesie 
nigdy nikomu 
nie zawadzi mieć jak najwięcej szans wypłynięcia na wierzch.
Wyszedł, pozostawiając mi nową wizję Jacobusa i jego córki, wizję bytowania 
dwojga 
samotnych wyrzutków na odludnej wyspie: dziewczyna chroni się w domu jak w 
pieczarze 
skalnej, a Jacobus wyrusza na poszukiwanie jakiejś strawy dla obojga, którą 
spodziewa się 
znaleźć na wybrzeżu — zupełnie jak dwoje rozbitków żyjących ciągłą nadzieją na 
jakiegoś 
zbawcę, który ich w końcu sprowadzi do ponownego zetknięcia z resztą ludzkości.
Ale cielesna rzeczywistość Jacobusa nie odpowiadała owej romantycznej wizji. Gdy 
znów, 
jak zwykle, zaszedł na pokład i popijając z wolna kawę pytał mnie, czy jestem 
zadowolony — 
słuchałem tylko jednym uchem komeraży portowych, które powoli cedził nie 
nadużywając 
głosu swoją niskobrzmiącą mową. Dość wtedy miałem swych własnych kłopotów. Mój 
statek 
był już zakontraktowany, głowę miałem zaprzątniętą pomyślnym i szybkim rejsem 
powrotnym, aż tu nagle potykam się o niedostateczną ilość worków. Katastrofa! 
Zapas 
jednego specjalnego gatunku, tak zwanych „kieszeni”, snadź całkiem się 
wyczerpał. 
Zamówiona partia towaru miała wkrótce nadejść — już płynęła w drodze do nas, gdy 
tymczasem załadunek mego statku utknął w martwym punkcie; było się o co martwić. 
Moi 
odbiorcy, którzy mnie w chwili przybycia witali z taką serdecznością, teraz, w 
charakterze 
dostawców–kontrahentów, słuchali moich utyskiwań grzecznie, lecz nie kwapiąc się 
z 
ratunkiem. Ich pryncypał, ten staropanieński chudzielec; który się gorszył już 
samą rozmową 
o nieczystym Jacobusie, wyłuszczył mi swój pogląd na rzecz ściśle po kupiecku.
— Mój drogi kapitanie — skurczył swe garbowane policzki do łaskawego, 
rekinowatego 
uśmiechu — nie poczytywaliśmy sobie za moralny obowiązek uprzedzić pana o 
możliwych 
brakach, póki pan nie podpisze kontraktu. Ściśle mówiąc, pańską rzeczą było 
zabezpieczyć 
się przed ewentualną zwłoką. Ale my, rzecz prosta, nie będziemy wyzyskiwali tego 
na naszą 
korzyść. Nikt tu, doprawdy, nie jest winien. —Myśmy się sami nie spostrzegli — 
kończył, 
sadząc się na ton szczerego wynurzenia i łżąc najwyraźniej.
Wyznam, że po tej suchej perorze zachciało mi się pić. Hamowana wściekłość 
przeważnie 
ma taki skutek; i wówczas, wlokąc się bez celu, przypomniałem sobie wysoki 
gliniany dzban 
w kupieckiej izbie Jacobusowego „składu”.
Ledwie kiwnąwszy głową zebranym tam panom, zalałem swoje oburzenie najpierw 
jednym zimnym haustem, potem drugim, aż ogarnęło mnie zniechęcenie i usiadłem 
zatopiony 
w smętnych rozmyślaniach. Tamci czytali, rozmawiali, palili, rzucali sobie ponad 
moją głową 
jakieś niezbyt wybredne żarciki. Jednakże moja niechęć towarzyska została 
uszanowana. 
Jakoż, nie odezwawszy się do nikogo, wstałem i wyszedłem, ale chyba po to tylko, 
aby 
najniespodziewaniej wśród zamętu sklepowego natknąć się na wyrzutka Jacobusa.
— Witam pana, panie kapitanie, cieszę się, że pana widzę. Co? Już na wyjezdnym? 
W 
ostatnich dniach coś mi pan nie wygląda za dobrze. Dało panu w kość, co?
Był bez marynarki i jego słowa miały w sobie zwykły ton handlowy, lecz czuło się 
w nich 
jakąś ludzką nutę. Kordialność ta była kupiecka wprawdzie, lecz i do takiej nie 
mogłem, jako 
obcy, mieć tytułu. Naprawdę byłem przekonany (wnosząc z kierunku jego ciężkiego 
spojrzenia ku półce), że będzie mi wpychał „wzmacniający nerwy środek 
Clarksona”, więc 
rzekłem porywczo:
— Mam kłopot z tym swoim ładunkiem.
Czujny pod swoją senną, obszerną maską o sklejonych ustach, pojął od razu i 
ruchem 
głowy wyraził taką zachętę, że puściłem wodze rozjątrzeniu tłumacząc:
— Tysiąc sto worków trzykorcowych na pewno można by znaleźć w osadzie. Chodzi 
tylko 
o to, żeby je odszukać.
Znów ten lekki gest dużej głowy i wśród hałaśliwego ruchu w składzie spokojny 
szept:
— Rzecz jasna. Ale ci, którzy by mogli mieć te trzykorcówki zarezerwowane, nie 
zechcą 
ich sprzedać. Może im samym potrzebne.
— To samo mówią moi odbiorcy. Nie sposób kupić. Bujda! Po prostu nie chcą. Wolą 
mieć 
statek w zawieszeniu. Ale gdybym wytrzasnął skądś taką ilość, musieliby… 
Słuchaj, Jacobus! 
pan jesteś tym człowiekiem, który może wytrząsnąć taką rzecz z rękawa.
Zaprzeczał ciężkim kołysaniem dużej głowy. Stałem przed nim bezradnie, przykuty 
spojrzeniem, tych oczu, przysłoniętych jakby mgiełką, oczu człowieka, który 
przeszedł jakiś 
wstrząsający kryzys.
— Niepodobna tu spokojnie porozmawiać — szepnął nagle. — Jestem ogromnie zajęty. 
Ale gdyby pan zechciał pójść do mnie do domu i zaczekać… Stąd będzie mniej niż 
dziesięć 
minut. A prawda, nie zna pan drogi.
Zawołał o surdut i oświadczył, że gotów mnie sam zaprowadzić. Miał zaraz wrócić 
do 
składu, na jakąś godzinę, żeby pokończyć interesa, a potem już swobodnie omówić 
ze mną tę 
sprawę trzykorcowych worków. W program ten wtajemniczył mnie cicho przez 
półprzymknięte wargi; jego nieruchomy ciężki wzrok spoczywał na mnie jak zwykle 
spokojnie — wzrok człowieka strudzonego — lecz był to również wzrok badawczy. 
Nie 
miałem pojęcia, czego się we mnie chce doszukać, i milczałem zaciekawiony.
— Proszę zaczekać u mnie w domu, aż się uwolnię i będę mógł z panem swobodnie to 
omówić. Zgoda?
— Najchętniej — zawołałem.
— Ale nie mogę obiecywać…
— Oczywiście, Nie oczekują obietnicy.
— Nawet nie mógłbym przyrzec, iż spróbuję pewnego posunięcia, które mam na 
myśli. 
Trzeba się naprzód zorientować… hm!
— Doskonale! Co będzie, to będzie. Poczekam na pana tak długo, jak pan zechce. 
Cóż mi 
innego pozostało w tej piekielnej dziurze?
Nie dokończyłem jeszcze tego wynurzenia, a już ruszyliśmy naprzód wydłużonym 
krokiem. Skręciliśmy parę razy wchodząc na koniec w ulicę zupełnie pozbawioną 
ruchu, 
nieomal wiejską uliczkę, wybrukowaną kamieniami, które gnieździły się w kępach 
trawy. 
Dom przylegał do pobocza drogi. Miał tylko jedną kondygnację na wysokiej 
podmurówce z 
nie ociosanych brył kamiennych, tak że idąc wzdłuż niego głowy mieliśmy poniżej 
okien. 
Wszystkie żaluzje były szczelnie zasunięte, podobne do zamkniętych oczu, toteż 
domostwo 
miało pozór uśpionego twardym snem w poobiednim słońcu. Wchodziło się bocznym 
wejściem z alei zarośniętej trawą jeszcze bardziej niż ulica; wąskie drzwi 
zamykały się tylko 
na klamkę.
Jacobus, przepraszając, że mnie wyprzedza dla pokazania drogi przez ciemny 
pasaż, 
prowadził mnie po nagich taflach posadzki przez jakiś pokój, który mi się wydał 
stołowym. 
Pokój oświetlało troje oszklonych drzwi, szeroko otwartych na werandę lub raczej 
ganek, 
którego kolumnada z czerwonych cegieł biegła wzdłuż całej ściany domu 
wychodzącej na 
ogród.
Ogród ten był rzeczywiście wspaniały. Gładkie, zielone trawniki na pierwszym 
planie i 
przepych labiryntu klombów, rozpostartych wokół basenu ciemnej wody obramionego 
marmurem, a w oddali gęstwa liści najrozmaitszych drzew, ukrywająca dachy innych 
domów. 
Miasto mogło być hen, o całe mile.. Była to lśniąca barwami samotnia, marząca w 
upalnej, 
rozkosznej ciszy.
Tam gdzie długi cień zacisznie słał się w poprzek klombów, w mrocznych zakątkach 
zmieszane barwy kwiatów przybierały szczególnie efektowną okazałość. Stałem jak 
urzeczony. Jacobus ujął mnie delikatnie powyżej łokcia, zmuszając do zrobienia 
półobrotu w 
lewo.
Nie zauważyłem przedtem dziewczyny. Siedziała w niskim, głębokim, wiklinowym 
fotelu 
i ujrzałem ją w czystym profilu jak postać z makaty i tak samo nieruchomą. 
Jacobus puścił 
moje ramię. — To jest Alicja — oznajmił cichym głosem; ten jego przytłumiony 
sposób 
mówienia sprawił, że brzmiało to jak jakieś poufne zwierzenie, tak bliskie, iż 
kiwnąłem tylko 
głową na znak potwierdzenia i szepnąłem: „Rozumiem, rozumiem.”
Oczywiście, nic nie rozumiałem. Nikt z nas nic nie rozumiał. Staliśmy obaj, 
jeden obok 
drugiego, spoglądając ku dziewczynie. Przez ten cały czas ani drgnęła, 
zapatrzona przed 
siebie nieruchomym wzrokiem, jak gdyby miała widzenie jakiegoś fantastycznego 
orszaku, 
przesuwającego się przez ogród w bogactwie świetlanej pożogi słonecznej i w 
przepychu 
kwiatów.
Wtem, skończywszy swe rojenia, zatoczyła wzrokiem dookoła i spojrzała w górę. A 
tak, 
jak ja nie zauważyłem jej od razu, podobnie moja obecność uszła jej uwagi, 
dopóki nie 
zobaczyła mnie przy boku ojca. Żywszy ruch jej ciężkich powiek, szersze otwarcie 
rozmarzonych oczu, utkwionych w chwilę potem we mnie, usuwały wszelką co do tego 
wątpliwość.
W jej zdumieniu krył się jakiś lęk, po którym nastąpił błysk jak gdyby gniewu. 
Jacobus, 
wymówiwszy dostatecznie głośno moje nazwisko, rzekł: „Rozgość się pan, panie 
kapitanie — 
ja zabawię niedługo” — i pośpiesznie wyszedł. Zanim zdążyłem złożyć ukłon, już 
znalazłem 
się sam na sam z dziewczyną — której, uprzytomniłem to sobie nagle, nie widział 
żaden 
mieszkaniec tego miasta od chwali, gdy uznała potrzebę noszenia długich włosów. 
A 
wyglądały one tak, jak: gdyby od owego czasu były nietknięte — masa czarnych 
lśniących 
loków, niedbale skręconych na głowie w wysoki zwój. Wymykały się spod niego w 
nieładzie 
luźne kosmyki zwisające z obu stron jaśniejącej białością twarzy; masa włosów 
tak gęsta i 
obfita, że na sam ich widok czuło się ucisk ich wagi na ciemieniu, a przy tym 
wrażenie jakiejś 
przewspaniale cynicznej niesforności. Pochyliła się naprzód podciągając 
skrzyżowane nogi; 
nędzna narzutka bursztynowej barwy, obszyta falbaną i cienka, uwydatniała gibkie 
młode 
ciało, sprężone w głębi niskiego fotela, jak gdyby przyczajone do skoku. 
Uchwyciłem jedno 
czy dwa lekkie, dygocące drgnienia, które wyglądały dość niezwykle, jak 
zamierzony sus do 
ucieczki. Po nich nastąpił absolutny bezruch.
Nagła trwoga obudziła się i we mnie; i już chciałem pobiec za Jacobusem, lecz 
opanowawszy ten niedorzeczny odruch wziąłem krzesełko, postawiłem je niezbyt 
daleko od 
niej, usiadłem rozważnie i zacząłem mówić na temat ogrodu, nie dobierając słów, 
lecz 
nadając im łagodną pieszczotliwość, jaką się zwykło stosować przy obłaskawianiu 
wystraszonego, dzikiego zwierzątka. Nie byłem nawet pewny, czy mnie rozumie. Nie 
podnosiła twarzy i nie próbowała spojrzeć w moją stronę. Mówiłem wciąż tylko po 
to, żeby 
zapobiec jej ucieczce. Znów przebiegło ją kilka takich jak poprzednio 
stłumionych drgnień, 
które śledziłem z trwożnie zapartym oddechem.
Ostatecznie nasunął mi się domysł, że to niedostateczność jej stroju nie 
pozwalała jej 
zerwać się jednym wielkim skokiem i uciec. Wiklinowy fotel był z przylegających 
do niej 
rzeczy najbardziej zasobny w materię. To, co miała na sobie pod 
spłowiałobursztynową, luźną 
narzutką, musiało być nader wiotkie i przejrzyste. Taki stan rzeczy nie może 
ujść uwagi, co tu 
mówić. Było to zupełnie oczywiste. Co prawda, onieśmielało mnie to zrazu, lecz 
ten rodzaj 
zmieszania łatwo mija, jeśli człowiek nie jest ograniczony niewolniczymi 
przesądami. Nie 
spuszczałem z Alicji wzroku. Paplałem dalej z przymilną słodyczą, a pamięć o 
tym, że 
niezawodnie żaden obcy mężczyzna nigdy jeszcze do niej nie przemówił, dodawała 
mi 
pewności siebie. Nie wiem, dlaczego miałoby się do tej sytuacji zakraść jakoweś 
wzruszenie. 
Ale się zakradło. I właśnie gdy zacząłem to spostrzegać, jakiś słaby okrzyk 
przeciął moją 
płynną, gładką mowę.
Okrzyk ten nie pochodził od dziewczyny. Rozległ się za mną i sprawił, że raptem 
odwróciłem głowę. Pojąłem natychmiast, że zjawisko stojące w drzwiach jest ową 
leciwą 
krewną Jacobusa, ową damą do towarzystwa, guwernantką. Stała tam jak rażona 
gromem, 
podczas gdy ja podniosłem się z krzesła i złożyłem jej niski ukłon.
Damy dworu Jacobusa widocznie spędzały dni w lekkim przyodziewku. Ta 
przysadzista, 
krępa jejmość, z twarzą podobną do ogromnej pomarszczonej cytryny, z oczyma jak 
paciorki 
i zmierzwionymi włosami żelazistej barwy, była ubrana w jakąś leciutką jedwabną 
suknię o 
odcieniu przypominającym popiół. Zwieszała się ona z jej grubego karku aż do 
stóp z prostotą 
niczym nie przybranego szlafroka. Suknia ta nadawała jej wygląd iście walcowaty.
— Jak pan tu się dostał? — krzyknęła.
Nim zdążyłem coś rzec, znikła i zaraz usłyszałem z dalszej części domu 
świdrujące w 
uszach, zmieszane głosy zaprzeczeń. Widać nikt nie umiał powiedzieć, jak się tu 
dostałem. Po 
chwili, z wielkim wrzaskiem dwu towarzyszących jej Murzynek, wtoczyła się z 
powrotem w 
drzwi, rozjuszona.
— Co pan tu robi?
Zwróciłem się ku dziewczynie. Siedziała już wyprostowana, z rękami na poręczach 
fotela. 
Odwołałem się do niej.
— Ufam, panno Alicjo, że pani im nie pozwoli wyrzucić mnie na ulicę.
Jej wspaniałe czarne oczy zwęziły się w podłużny kształt, omiotły mnie z jakimś 
nieokreślonym wyrazem, po czym rzuciła głosem szorstkim i wzgardliwym coś w 
rodzaju 
wyjaśnienia po francusku:
— C’est papa.
Po raz drugi złożyłem niski ukłon starej damie. Obróciła się do mnie plecami, 
ażeby 
wypędzić swe czarne dworki, a potem, obejrzawszy moją osobę w szczególny sposób 
jednym 
maleńkim, prawie zamkniętym oczkiem, przy czym twarz miała ściągniętą po tej 
stronie, 
jakby nabrzmiałą od fluksji, zrobiła krok ku werandzie, siadła w pewnej 
odległości na 
bujającym fotelu i wzięła ze stolika robótkę na drutach. Zanim się do niej 
zabrała, zatopiła 
jeden z drutów w swojej siwej szopie i pogrzebała nim tęgo.
Jej główne odzienie, szata w rodzaju nocnej koszuli, przylegało do jej 
wiekowych, 
przysadzistych i rozlanych kształtów. Na nogach miała białe pończochy bawełniane 
i 
wydeptane pantofle z brązowego aksamitu. Na nożnym oparciu bujaka wyzierały 
natrętnie jej 
stopy powyżej kostek. Dłubiąc na drutach zaczęła się z lekka kołysać. Zająłem 
znów swoje 
miejsce na krzesełku i siedziałem cichutko, gdyż nie dowierzałem tej babie. A 
nuż rozkaże mi 
odejść? Wyglądała na zdolną do wyrządzenia wszelkiej zniewagi. Raz czy dwa 
parsknęła 
gniewnie; zapamiętale machała drutami. Nagle z jej rury oddechowej wyleciało 
piskliwe 
pytanie w języku francuskim, zwrócone do dziewczęcia, pytanie, które przekładam 
na mowę 
potoczną:
— Co to się twemu ojcu znów ubrdało?
Młode stworzenie wzruszyło ramionami tak wyraziście, że ruch ten aż zakołysał 
całym jej 
ciałem w luźnej matince; i głosem niespodzianie szorstkim, a jednak ponętnym dla 
zmysłów, 
jak pewne gatunki cierpkich młodych win, które się wszakże pija z przyjemnością, 
dorzuciła:
— To jakiś kapitan. Daj mi spokój, dobrze? Bujak zakołysał się szybciej, cienki 
starczy 
głos zapiszczał jak świstawka:
— Z ciebie i twego ojca dobrana parka. On nie ma żadnych skrupułów, to przecież 
wiadomo. Ale tegom się nie spodziewała.
Pomyślałem, że najwyższy czas przewietrzyć moją zależałą francuszczyznę. 
Nadmieniłem 
skromnie, lecz stanowczo, że tu chodzi o interes handlowy. Mam do omówienia 
pewną 
sprawę z panem Jacobusem.
Posłyszałem w zamian szyderczy pisk:
— Biedne niewiniątko. — Po czym, zmieniając ton: — Sklep jest do interesów. 
Dlaczego 
pan nie idzie rozmówić się z nim w sklepie?
Zapamiętałe ruchy jej palców pospołu z migającymi drutami przyprawiały mnie o 
zawrót 
głowy; i znów piskliwe oburzenie:
— Siedzieć tu, wybałuszać oczy na dziewczynę… to pan nazywa sprawą handlową?
— Nie — rzekłem potulnie — to nazywam przyjemnością, nieoczekiwaną 
przyjemnością. 
I jeśli panna Alicja nie ma nic przeciwko…
Zrobiłem pół obrotu ku niej. Cisnęła mi gniewne i wzgardliwe: „Nic mnie to nie 
obchodzi!”, i opierając łokieć na kolanach podparła dłonią podbródek — 
niewątpliwie 
podbródek Jacobusa. A te ciężkie powieki, te czarne oczy o zagniewanym,— 
uporczywie 
wpatrującym się spojrzeniu, też przypominały Jacobusa, Jacobusa kupca hurtowego, 
tego, z 
którym się liczono. I zarys jej brwi był ten sam, twardy i złowrogi. Tak! 
Wyśledziłem, w niej 
podobieństwo do nich obu. Zacząłem się przychylać do daleko idącego, 
zdumiewającego 
wniosku, że właściwie obaj Jacobusowie są pięknymi mężczyznami. Rzekłem:
— O, w takim razie będę na panią wybałuszał oczy dotąd, aż się pani uśmiechnie.
Była łaskawa obdarzyć mnie jeszcze niegodziwiej lekceważącym: „Nic mnie nie 
obchodzi.”
Na to rozległ się wrzaskliwy pisk nieczułej staruchy:
— Co za bezwstyd! A i ty także! Nie obchodzi! Idź przynajmniej i włóż coś na 
siebie. Do 
czego to podobne tak siedzieć przed tym żeglarskim motłochem.
Słońce zabierało się do odejścia z Perły Oceanu na inne morza, na inne lądy. 
Okolony 
murem, pełen już cieniów ogród płonął od barw, jak gdyby kwiaty zwracały światło 
wchłonięte za dnia. Z dziwacznej jejmości wyłoniło się zdecydowane babsko. 
Namawiała 
dziewczynę do gorsetu i spódnicy z tak plugawą, niekrępującą się szczerością, że 
mnie to 
upokarzało. Czyż tu liczono się ze mną nie więcej niż z drewnianym manekinem? 
Dziewczyna ucięła:
— Nie chcę!
Nie było to ordynarne odfuknięcie złego dziecka; miało w sobie jakiś ton 
rozpaczy. 
Najwyraźniej ja, nieproszony gość, zakłóciłem równowagę ich ustalonych zwyczajów 
domowych. Stara robiła drutami z, obłędną akuratnością, utkwiwszy oczy w 
robótce. — O, ty 
jesteś nieodrodną córką, swego ojca! I to mówi o wstąpieniu do zakonu! Dać się 
tak oglądać 
chłopu! .
— Przestań.
— Bezwstydne stworzenie!
— Stara czarownico — wyrzekła dziewczyna dosadnie, nie zmieniając swej zadumanej 
pozy ze wspartym na dłoni podbródkiem i oczyma wpatrzonymi daleko poza ogród.
Było to, jakby kocioł przyganiał garnkowi. Stara zerwała się z bujaka, 
grzmotnęła robótką 
o ziemię i trzęsąc krągłymi członkami, co doskonale dało się widzieć poprzez 
oblepiające je 
odzienie, toczyła się ku dziewczynie zupełnie nieporuszonej. Uczułem pewien 
rodzaj 
dreszczu, gdy ta leciwa powinowata Jacobusa, stchórzywszy snadź wobec postawy 
dziewczęcia, zawróciła prosto ku mnie.
Była, jak zauważyłem, uzbrojona w drut od robótki; i gdy podniosła rękę, zdawało 
się, że 
zamierza ugodzić nim swe mnie jak dzirytem. Ale użyła go tylko do poskrobania 
się w głowę, 
obserwując mnie przez ten czas z niewielkiej odległości swym jednym, 
półprzymkniętym 
okiem i twarzą skurczoną z jednej strony jakimś niesamowitym grymasem.
— Mój kochany panie — rzekła ni stąd, ni zowąd — czy panu się zdaje, że będzie 
chleb z 
tej mąki?
— Spodziewam się, że tak. — Usiłowałem zachować niewymuszony ton konwersacji 
poobiedniej. — Przychodzę tu, proszę pani, w sprawie pewnej ilości worków.
— Worków! Patrzcie no państwo! Czyż nie słyszałam, coś pan tam bajał tej 
paskudnej 
gałganicy?
— Ty chciałabyś widzieć mnie już w mogile — odezwała się cierpko dziewczyna, 
siedząca ciągle bez ruchu.
— W mogile! A ja to co? Żywcem pochowana, umarła przed śmiercią, a wszystko 
dzięki 
temu zatraconemu stworzeniu i jej miłemu ojczulkowi! — Krzyczała. W końcu 
zwróciła się 
do mnie. — Pan jesteś jednym z tych ludzi, z którymi on robi swoje interesy. No 
więc, 
dlaczego pan nie chcesz zostawić nas w spokoju, mój dobry człowiecze?
To „zostawić nas w spokoju” zawierało nacisk. Była w tym jakaś grubiańska 
poufałość, 
wyższość, pogarda. Miałem to słyszeć jeszcze nie raz jeden, albowiem 
okazalibyście 
niedostateczną znajomość ludzkiej natury myśląc, że to była moja ostatnia wizyta 
w tym 
domu — domu, w którym przez tyle lat nie postała noga żadnej szanującej się 
osoby. Tak, 
doznalibyście zawodu wyobrażając sobie, że to przyjęcie od razu mnie wypłoszyło. 
A przede 
wszystkim — nie wypadało rejterować przed jakąś cudaczną grubiańską starą babą.
Poza tym nie należy zapominać o moich niezbędnych workach. W ten pierwszy 
wieczór 
Jacobus zatrzymał mnie na obiedzie, uprzedziwszy jednak uczciwie, że nie wie, 
czy będzie w 
ogóle mógł coś dla mnie zrobić. Myślał już o tym. Obawia się, że to za trudne. 
Nie użył 
wszakże aż tylu słów, aby mi to wytłumaczyć.
Za stołem siedziało nas tylko troje, gdyż dziewczyna za pośrednictwem 
wielokrotnych: 
„Nie chcę”, „Nie będę” i „Co mi tam”, zamanifestowała wszem wobec swoją wolę 
niesiadania do stołu, niejedzenia obiadu, nieruszenia się z werandy. Stara 
kuzynka w 
rozdeptanych łapciach miotała się skrzecząc obelżywie, a Jacobus górując nad nią 
wydobywał 
z siebie tylko uśmierzające, gardłowe pomruki; mój udział w tym wszystkim był 
żartobliwy: 
rzuciłem z boku parę słówek, za które pod przykryciem nocy dostała mi się 
szpetna sójka w 
bok, pochodząca od łokcia starej damy czy też może od jej pięści. Powstrzymałem 
okrzyk. A 
przez cały ten czas dziewczyna nie raczyła nawet podnieść głowy i obdarzyć 
kogokolwiek z 
nas spojrzeniem. Wszystko to może brzmi dziecinnie — lecz owo przytłaczające 
rozjątrzenie 
miało wyraźny posmak tragizmu.
Tak więc zasiedliśmy do stołu w bogatym świetle świec, a ona została tam, 
skulona, 
zapatrzona w ciemność, jak gdyby sycąc swój zły nastrój balsamiczną wonią 
cudnego ogrodu.
Przed odejściem powiedziałem Jacobusowi, że wrócę nazajutrz dowiedzieć się, jak 
postępuje sprawa worków. Pokręcił na to z lekka głową.
— Będę pana nawiedzał dzień w dzień, dopóki pan się z tym nie uporasz. Nie 
pozbędzie 
się pan mnie wcześniej.
Uśmiechnął się blado nie otwierając grubych warg.
— Dobrze, kapitanie, zgoda. — Potem, odprowadziwszy mnie do drzwi, z wielkim 
spokojem i powagą wymruczał na pożegnanie: — Czuj się pan tu jak u siebie w domu 
— i nie 
omieszkał nadmienić o sakramentalnej „łyżce zupy”, która się zawsze dla mnie 
znajdzie.
Dopiero gdy słabo oświetlonymi ulicami schodziłem na nabrzeże, przypomniałem 
sobie, 
że byłem proszony właśnie dziś na obiad do państwa S.. A choć zirytował mnie ten 
mój brak 
pamięci (który jakoś niezręcznie byłoby tłumaczyć), nie mogłem oprzeć się myśli, 
że 
właściwie jemu zawdzięczam spędzenie wieczoru daleko zabawniej. Poza tym — 
sprawa 
handlowa. Ta święta sprawa…
Bosy Negr dopędził mnie skacząc na złamanie karku po stopniach schodków 
nabrzeżnych; 
poznałem w nim Jacobusowego przewoźnika, który widać dokarmiał się w kuchni. 
Jego 
zwykłe „dobranoc, psze paa”, gdym już wstępował po trapie statku, zadźwięczało 
mi 
serdeczniej niż zazwyczaj.
V
Dotrzymałem słowa Jacobusowi. Nachodziłem jego dom. Zawsze zastawał mnie tam w 
porze popołudniowej, gdy wpadał na moment ze swego „składu”. Już od progu witały 
go 
dźwięki moich przemówień do Alicji; a gdy wieczorem powracał na dobre, mógłby 
był iść o 
zakład, że jeszcze usłyszy ich dalszy ciąg na werandzie. Witałem go kiwnięciem 
głowy. 
Siadał ociężale i cichutko i z wyczekującą aprobatą przyglądał się moim 
wysiłkom, by 
wywołać uśmiech na wargach jego Alicji.
Nieraz mówiłem jej „Alicjo” w jego obecności. Czasami, zwracając się do niej, 
mawiałem: 
„Panno Co–Mi–Tam”, i suszyłem mózg sadząc się na trajkotanie, lecz ani razu nie 
udało mi 
się wyrwać jej z chmurnego, tragicznego odosobnienia. Bywały chwile, kiedy 
czułem, że 
wybuchnę i zacznę ją kląć siarczystymi piorunami. I wyobrażałem sobie, że gdybym 
to 
uczynił, Jacobus nie drgnąłby nawet. Nawiązało się pomiędzy nami jakieś niejasne 
wewnętrzne porozumienie.
Muszę wyznać, że dziewczyna traktowała ojca dokładnie tak samo jak mnie.
Bo i jakże mogło być inaczej? Traktowała mnie tak, jak traktowała swego ojca. 
Nigdy nie 
widziała mężczyzny przychodzącego z wizytą. Nie wiedziała, jak zachowują się 
mężczyźni. 
Należałem do tej gromady klientów, z którymi ojciec ma jakieś sprawy w porcie. 
Byłem 
człowiekiem bez znaczenia. Takim samym jak ojciec. Jedyni na świecie ludzie 
przyzwoici to 
ludzie tej wyspy, którzy nie Chcieli z nim się zadawać, ponieważ uczynił coś 
złego. 
Najwidoczniej w ten sposób stara panna Jacobus wytłumaczyła jej towarzyskie 
odosobnienie 
ich domu. Musiała przecież cośkolwiek powiedzieć! A miałem przeświadczenie, że z 
taką 
interpretacją pogodził się i Jacobus. Muszę powiedzieć, że stara rozsmakowała 
się w ciągłym 
poruszaniu tego tematu. Był on w jej ustach uniwersalnym wyjaśnieniem, źródłem 
wszelkich 
aluzji i docinków.
Pewnego dnia Jacobus przyszedł wcześnie i skinąwszy, bym przeszedł do jadalni, 
gestem 
znużenia otarł czoło i oświadczył, że udało mu się zdobyć zapas trzykorcowych 
worków.
— Mówiłeś pan, że brakuje pańskiemu statkowi tysiąc czterysta sztuk, kapitanie?
— Tak, tak! — odpowiedziałem skwapliwie; ale on zachował spokój. Robił wrażenie 
bardziej znużonego aniżeli kiedykolwiek.
— Otóż, kapitanie, możesz pan iść i powiedzieć swoim ludziom, że otrzymają tę 
ilość od 
mojego brata.
Stałem z rozdziawionymi ustami, a wówczas dorzucił jeszcze swą zwykłą, łagodną 
formułę zapewnienia:
— Przekona się pan, że wszystko będzie w porządku, kapitanie.
— Czy mówił pan w tej sprawie z bratem? — Zdjęła mnie wyraźna trwoga. — I to za 
mnie? Przecież on musiał wiedzieć, że tylko mój statek „utknął” z braku worków. 
Jakim 
cudem…
Znów wytarł czoło. Spostrzegłem, że był ubrany z niezwykłą starannością, w 
garnitur, 
którego na nim przedtem nie widziałem. Unikał mego wzroku.
— Słyszałeś pan, rzecz prosta, ludzie mówią… Jest w tym dość prawdy… On… Ja… 
Myśmy rzeczywiście… przez wiele lat… — Głos mu zamarł do sennego szeptu. — 
Miałem 
mu, widzi pan, jedną rzecz do powiedzenia, rzecz, która…
Szept ustał. Nie zamierzał mi powiedzieć, co to była za rzecz. Mniejsza z tym. 
Pilno mi 
było zanieść nowinę kontrahentom i czym prędzej wróciłem na werandę po kapelusz. 
Na 
hałas, jaki sprawiłem, dziewczyna wolno podniosła oczy i spojrzała w mym 
kierunku; nawet 
stara ciotka przerwała robótkę. Stanąłem na chwilę i w uniesieniu krzyknąłem:
— Zuch z pani ojca, panno Co–Mi–Tam. Zuch prawdziwy!
Moja ochoczość była przyjęta niechętnie i z pogardliwym zdziwieniem. Gdym 
czmychał 
przez pokój stołowy, Jacobus z niezwykłą poufałością chwycił mnie pod ramię i 
ciężko 
dysząc wysapał zaproszenie na „talerz zupy” tegoż wieczoru. Odpowiedziałem z 
roztargnieniem: „Mm? Co? A, dziękuję! Zapewne. Z przyjemnością” — i wymknąłem 
się. 
Zjeść z nim obiad? Naturalnie. Przez samą wdzięczność…
Ale w jakieś trzy godziny potem, w cichej i mrocznej ulicy wybrukowanej 
okrąglakami, 
uświadomiłem sobie, że to nie sama tylko wdzięczność kieruje moje kroki do tego 
domu z 
prastarym ogrodem — domu, w którym od lat żaden inny gość prócz mnie nie był na 
proszonym obiedzie. Sama wdzięczność nie mogłaby trawić wnętrza człowieka w tak 
osobliwy sposób. Głód — tak; ale do Jacobusowego stołu głód mnie tak znów nie 
popychał.
Dziewczyna i tym razem nie chciała siąść do stołu. Brała mnie złość i rozpacz. 
Stara 
rzucała mi z ukosa złośliwe spojrzenia. Nagle rzekłem do Jacobusa:
— Proszę, włóż no pan tu, na talerz kawałek kurczęcia i trochę sałaty.
Usłuchał, nie podnosząc oczu. Dołączyłem do tego nóż, widelec, serwetkę i 
zaniosłem 
wszystko na werandę. Ogród był jedną ciemnością, jak cmentarz kwiatów 
pogrzebanych w 
mroku, a ona, wciśnięta w swój fotel, snuła zda się żałobne medytacje nad zgonem 
światła i 
kolorów. Jedynie duszne aromaty snuły się niczym błędne, wonne duchy tego tłumu 
zgasłego 
kwiecia. Mówiłem płynnie, żartobliwie, przekonywająco, czule; mówiłem 
przyciszonym 
głosem. Dla kogoś stojącego z boku musiało to brzmieć jak błagalny szept 
kochanka. Za 
każdym razem, gdym w potoku słów robił wyczekującą przerwę, odpowiadało mi tylko 
głębokie milczenie. Było to jakby nakłanianie do spożycia darów siedzącą statuę.
— Kiedy sobie pomyślałem, że pani tam siedzi głodna w tych ciemnościach, nie 
mogłem 
przełknąć ani kęsa. Doprawdy, to okrucieństwo tak zaciąć się w uporze. Przecież 
ja się 
dręczę.
— Co mnie to obchodzi!
Miałem takie uczucie, jak gdybym jej zadał jakiś gwałt, jak gdybym ją tarmosił, 
może zbił.
— Takie zachowanie pani będzie miało ten skutek, że już tu więcej nie przyjdę — 
zagroziłem.
— Nie dbam o to!
— Pani lubi, jak tu przychodzę.
— Nieprawda! — odburknęła.
Oparłem rękę na jej ramieniu; i gdyby zrobiła jakiś gest oporu, to doprawdy 
myślę, żebym 
nią potrząsnął. Lecz ani się ruszyła, i ten jej bezruch podziałał na mój gniew 
rozbrajająco.
— Tak, lubi pani. Bo czyż inaczej zastawałbym panią dzień w dzień na werandzie? 
Po co 
pani tu przesiaduje? W domu jest tyle pokojów. Ma pani swój, siedziałaby pani w 
nim, gdyby 
nie chciała mnie pani widywać. Ale pani chce. I wie pani o tym.
Uczułem pod ręką lekkie drżenie i zwolniłem uścisk, jak gdyby przestraszony tym 
objawem ożywienia w jej ciele. Aromatyczny zapach ogrodu powiał ku nam ciepłą 
falą, 
podobny do wonnego, dyszącego rozkoszą westchnienia.
— Niech pan wróci do nich — szepnęła niemal tkliwie.
Wchodząc z powrotem do jadalni spostrzegłem, że Jacobus spuścił wzrok. 
Postawiłem 
talerz z łoskotem na stole. Na ten demonstracyjny objaw złego humoru wymamrotał 
coś w 
przepraszającym tonie, ja zaś natarłem nań, jak gdyby obowiązany był zdać mi 
rachunek z 
tych „obrzydliwych dziwactw” — bodaj że tak je nazwałem.
— Twierdzę z wszelką pewnością — rzekłem wyniośle — że kto jak kto, ale pani 
Jacobus 
jest odpowiedzialna za większość tych gorszących narowów.
Z miejsca odskrzeczała mi w swój arogancki, gburowaty sposób:
— Ejże? Dlaczegoż pan nie chcesz zostawić nas w spokoju, mój dobry człowiecze?
Byłem zdumiony jej czelnością w obecności Jacobusa. Choć właściwie, czymże 
mógłby ją 
ukrócić? Stara za bardzo była mu potrzebna. Podniósł na chwilę ociężałe, senne 
oczy i zaraz 
je spuścił. Ta zaś wygłosiła swą ostateczną konkluzję:
— Przecież już załatwiliście z sobą wasz interes, wy dwaj? A zatem…
Babsko to posiadało typowy bezwstyd Jacobusów. A ta jej szarosiwa strzecha z 
męskim 
przedziałem na boku! Już–już zdawało się, że pogrąży w niej widelec, jak to 
zwykła była 
czynić z drutem od pończochy, ale jakoś się wstrzymała. Jej czarne oczki 
iskrzyły się 
jadowicie. Odwołałem się do siedzącego na honorowym miejscu gospodarza w sposób, 
że tak 
powiem, groźny:
— A pan, panie Jacobus, cóż pan na to? Czy mam przyjąć, żeśmy już z sobą 
skończyli?
Musiałem chwilę poczekać na odpowiedź. Była raczej niespodziewana i w zgoła 
innym 
duchu niż pytanie.
— Moglibyśmy zrobić jeszcze, jak mniemam, kapitanie, ten interes z kartoflami. 
Przekona 
się pan, że…
Uciąłem czym prędzej:
— Jużem panu oświadczył raz, że nie handluję.
Jego szeroka pierś wzdęła się i zapadła w niedosłyszalnym westchnieniu.
— Pomyśl pan jeszcze nad tym, kapitanie — mamrotał cicho a wytrwale.
Wybuchnąłem nieprzyjemnym śmiechem przypomniawszy sobie jego włóczęgę za tą 
woltyżerką — głębię namiętności pod cichą powierzchnią, która, nawet smagana 
pejczem (jak 
głosi legenda), nie była zdolna rozsrożyć się choćby tylko na podobieństwo 
burzy; było w 
tym coś z rybiej namiętności, jeśli w ogóle można wyobrazić sobie coś takiego 
jak namiętna 
ryba.
W ten wieczór bardziej niż kiedykolwiek doznałem uczucia moralnej zgagi, której 
zawsze 
nabawiałem, się w tym domu, obciążonym kondemnatą wszystkich ludzi 
„przyzwoitych”. Nie 
chciałem zostać po obiedzie na cygaro; a gdy wsuwałem rękę w poduszkowate palce 
dłoni 
Jacobusa, powiedziałem sobie, że jestem po raz ostatni w jego domu. Mimo to 
jednak 
serdecznie uścisnąłem to jego masywne łapsko. Czyż mnie nie wybawił z ciężkiego 
kłopotu? 
Na kilka słów wdzięczności, które czułem się w obowiązku wypowiedzieć — i 
doprawdy 
zrobiłem to z ochotą — odrzekł rozciągając zwarte usta w swój melancholijny 
uśmiech:
— Spodziewam się, że wszystko będzie jak należy, panie kapitanie — wysapał.
— Co pan chcesz przez to powiedzieć? — zapytałem z trwogą. — Że pański brat 
mógłby…
— O, nie — rzekł uspokajająco. — On… Ten człowiek dotrzymuje słowa, kapitanie.
Gdy opuszczałem progi tego domu, jak chciałem wierzyć, już po raz ostatni, nie 
mogłem 
pogodzić się z własnym sumieniem. Uświadomiłem sobie, że w rozważaniach pobudek 
Jacobusa nie byłem uczciwy, i oczywiście zaraz nazajutrz tam powróciłem.
O, jakże jesteśmy słabi, nierozumni, niedorzeczni! I jak łatwo dajemy się 
ponieść 
wówczas, gdy nasza podniecona wyobraźnia skłoni nas ku drażniącemu podszeptowi 
żądzy! 
Obchodziła mnie ta dziewczyna nadzwyczaj; urzekła mnie posępnym wyrazem twarzy, 
upartym milczeniem, rzadkimi, wzgardliwymi słowami; zbałamuciła mnie swym 
wiecznym 
dąsem na zaciśniętych Ustach, czarną głębią swego utkwionego w dal spojrzenia, 
odwracanego ku mnie z wolna, jakby z pogardliwą prowokacją, po to ażeby w chwilę 
potem 
odwrócić się ode mnie z rozpaczliwą obojętnością.
Naturalnie, wieść o moim przesiadywaniu tam rozniosła się po całym miasteczku. 
Zauważyłem pewną zmianę w zachowaniu się moich znajomych i nawet niejaką różnicę 
w 
ukłonach innych kapitanów, z którymi spotykałem się czy to na nabrzeżu, czy w 
biurach, 
dokąd mnie sprowadzały interesy. Staropanieński prokurent załatwiał mnie z 
oziębłą 
skrupulatnością i, że tak powiem, zakasując rąbek sukni, by jej nie splugawić. 
Miałem 
wrażenie, że kiedy szedłem nabrzeżem, sami Murzyni odwracali za mną głowy; co 
zaś do 
Jacobusowego przewoźnika, to jego „Dobranoc, psze–paa”, gdy wysadzał mnie na 
pokład, nie 
było już tylko serdeczne, ale miało ton zażyłej poufałości człowieka 
wtajemniczonego, 
współuczestnika w jakimś łajdactwie.
Mój przyjaciel S., starszy, mijając mnie po drugiej stronie ulicy przesyłał mi 
ręką 
pozdrowienie z ironicznym uśmieszkiem. Młodszy, ten, którego ożeniono z 
podstarzałą 
sekutnicą, z tytułu dawnej przyjaźni oraz jak gdyby uiszczając dług 
wdzięczności, pozwolił 
sobie na słówko ostrzeżenia.
— Niedobrze pan sobie poczyna w wyborze przyjaciół, stary druhu — rzekł z 
dziecinnym 
namaszczeniem.
Ponieważ wiedziałem, że spotkanie braci Jacobus pobudziło całą cukrową Perłę 
Oceanu do 
zacietrzewionych komentarzy, byłem ciekaw, za co też mnie ganią.
— Ja spowodowałem ten pierwszy krok, wiodący do ostatecznego pojednania, którego 
należy sobie życzyć ze wzglądów przyzwoitości, nie wie pan o tym?
— Naturalnie, gdyby można się było pozbyć tej dziewczyny, ułatwiłoby…
To mówiąc przybrał znów powagę szanującego się obywatela i dorzucił ubolewającym 
tonem:
— Wszystkie panie w naszym kółku rodzinnym są zgorszone.
Ale ja tymczasem poniechałem już wizyt i w kółku rodzinnym S., i w kółku 
rodzinnym D. 
Panny, co starsze, robiły na mój widok takie twarze, a tłum krewnych panienek 
przyjmował 
mnie z takim urozmaiceniem spojrzeń: bojaźni, podziwu, szyderstwa (oprócz panny 
Mary, 
która rozmawiała ze mną i patrzyła na mnie z ukrytym bolesnym współczuciem 
niczym na 
chorego), że bez trudności zerwałem z nimi wszystkimi. Oddałbym towarzystwo 
całego 
miasta za przesiadywanie u tej dziewczyny, burkliwej, pysznej i zgoła w nic nie 
odzianej poza 
tym swoim zwiewnym bursztynowym łaszkiem, głęboko wyciętym przy szyi. Z 
niesfornymi 
kosmykami włosów, okalającymi jej stężoną twarz, wyglądała, jak by co tylko 
wyskoczyła z 
łóżka w panice pożaru.
Siedziała wsparta na łokciu, patrząc bez określonego celu. Dlaczego wytrzymywała 
moją 
bezmyślną gadaninę? I nie tylko to: czemu pudrowała się na moje przyjście? Może 
tak sobie 
wyobrażała robienie toalety, co wobec jej niedbałej opieszałości byłoby oznaką 
wielkiego 
wysiłku dla przyozdobienia swej osoby.
Może się jednak myliłem. Pudrowanie twarzy mogło być jej codziennym nawykiem, a 
przesiadywanie na werandzie mogło znamionować obojętność, posuniętą tak daleko, 
że nie 
liczyła się z moim istnieniem. Cóż, dla mnie wychodziło to na jedno.
Lubiłem się przyglądać, jak powoli zmienia pozy, obejmować wzrokiem 
znieruchomiałe 
na długo, z wdziękiem ułożone linie ciała, obserwować tajemnicze zapatrzenie jej 
wspaniałych czarnych oczu, z lekka wydłużonych, cokolwiek przymkniętych i 
kontemplujących próżnię. Była jak zaklęty twór o czole bogini, które wieńczył 
przepych 
rozczochranych włosów cygańskiej wietrznicy. Nawet jej obojętność miała w sobie 
coś 
uwodzicielskiego. Czułem, że coraz bardziej przywiązuję się do tej dziewczyny 
nićmi 
jakiegoś nieuchwytnego pragnienia, bo głowę miałem nie zawróconą — bynajmniej. I 
pogodziłem się już z przykrym samopoczuciem, w które zazwyczaj wtrącała mnie 
senna 
czujność Jacobusa, tak spokojna niby, a wyrazista; jak gdyby jakiś milczący pakt 
został 
zawarty między nami dwoma. Pogodziłem się z zuchwalstwem starej, puszczając mimo 
uszu 
jej ciągłe: „Czy nie zechciałbyś pan zostawić nas w spokoju, mój poczciwcze?”, z 
jej 
szyderstwami, z jej bezczelnym, przewrotnym wymyślaniem. Była to nieodrodna 
płonka z 
Jacobusowego szczepu.
Bezpośrednio po odejściu od dziewczyny wymyślałem sam sobie najostrzejszymi 
słowami. 
Cóż to za szaleństwo? — dopytywałem się samego siebie. Był to jakby niewolniczy 
i 
upadlający nałóg. A potem powracałem do niej z głową niezamąconą, sercem 
niewątpliwie 
wolnym i nawet próżnym litości dla tej dziewczyny–wyrzutka (była niczym rozbitek 
na 
bezludnej wyspie) — lecz wracałem, jak gdyby omamiony jakąś nadzwyczajną 
obietnicą. 
Trudno sobie wyobrazić coś bardziej niegodnego. Wspomnienie jej drżącego szeptu, 
gdy je— 
dna moja ręka legła na jej ramieniu, a drugą trzymałem talerz z kurczęciem, 
wystarczało mi, 
by złamać wszystkie cnotliwe postanowienia.
Samo jej obelżywe milczenie mogło nieraz doprowadzić człowieka do wściekłego 
zgrzytania zębami. A jeżeli otwierała usta, to jedynie po to, by szkaradnie, po 
prostacku, 
cierpkim tonem odfuknąć coś wspólnikowi jej potępionego ojca, ku pełnej 
aprobacie starej 
ciotki, która przytakiwała jej urągliwym chichotem. Gdyby nie to, jej uwagi, 
wypowiadane 
zawsze tonem obraźliwej wzgardy, byłyby przeraźliwie pozbawione treści.
Jakże mogło być inaczej? Ta łotrzyca, to pękate Jacobusowskie stare pudło w 
obcisłym 
szarym kitlu nie nauczyło jej wcale grzeczności. Grzeczność zapewne 
niekoniecznie jest 
potrzebna komuś, kto się urodził wyrzutkiem. Żaden zakład wychowawczy nie dałby 
się 
namówić do przyjęcia jej na wychowankę — ze względu na przyzwoitość. A Jacobus 
nie 
mógł się zdobyć na wysłanie jej gdzie indziej. Jakżeby to zrobił? Z kim? Dokąd? 
Zbyt mało 
miał w sobie przedsiębiorczości, ażeby pomyśleć o jakim innym miejscu 
osiedlenia. 
Namiętność miotała nim, uczepionym cyrkowego trenu, z jednego obcego wybrzeża na 
drugie, lecz kiedy burza ucichła, przydryfował — przywlókł się bezwstydnie tu, 
gdzie będąc 
wyrzutkiem pozostał jednak latoroślą Jacobusów, jednego z najstarszych rodów na 
wyspie, 
starszego nawet od francuskich. Jakiś Jacobus musiał być już przy zgonie 
ostatniego dodo… 
Dziewczyna nie uczyła się niczego, nigdy nie przysłuchiwała się rozmowom 
towarzyskim, 
nic nie wiedziała, o niczym nie słyszała. Umiała czytać, zapewne, lecz jedyną 
dostępną dla 
niej lekturę stanowiły gazety sprowadzane dla kapitańskiej izby Jacobusowego 
„składu”. 
Jacobus miał zwyczaj co pewien czas zabierać do domu te zadrukowane płachty, 
poplamione 
już i ponaddzierane.
Ponieważ nie potrafiła uchwycić znaczenia żadnej z poruszanych tam spraw oprócz 
sprawozdań sądowo–policyjnych i kroniki przestępstw, utworzyła sobie pogląd na 
świat 
cywilizowany jako na widownię morderstw, porywań, kradzieży, rozpraw 
nożowniczych i 
wszelkiego rodzaju desperackich gwałtów. Anglia i Francja, Paryż i Londyn (dwa 
miasta, o 
których, zdaje się, słyszała) były to w jej pojęciu ścieki ohydy dymiące oparem 
krwi w 
przeciwstawieniu do jej wysepki, gdzie drobna kradzież stanowiła prawie miernik 
przeciętnych występków, jeśli pominąć trafiającą się niekiedy poważniejszą 
zbrodnię — i to 
jedynie wśród kulisów, sprowadzonych do robót na plantacjach cukru, albo też 
pośród 
miejscowych Murzynów. Ale w Europie te rzeczy działy się co dzień, dokonywane 
przez 
znieprawione społeczeństwo białych ludzi, spośród których, jak wytykała ta 
wszeteczna, 
arystokratyczna stara panna Jacobus, wędrowni żeglarze, mający konszachty z jej 
szacownym 
ojczulkiem, byli najpodlejsi z podłych.
Nie można jej było dać pojęcia o proporcji. Anglia, przypuszczam, w jej 
wyobraźni nie 
przekraczała swym obszarem Perły Oceanu; a w takim razie ta nieduża połać ziemi 
mogła jej 
się istotnie wydawać dymiącym krwią pobojowiskiem splądrowanych domów. Nie można 
jej 
było przekonać, że te okropieństwa, którymi karmiła wyobraźnię, giną w całości 
unormowanego życia, tak jak parę kropel krwi ginie w oceanie. Zwracała ku mnie 
na chwilę 
przymrużone oczy spojrzeniem nie rozumiejącym i odwracała wzgardliwie swą 
upudrowaną 
twarz bez słowa. I żeby choć zadała sobie trud wzruszenia ramionami!
Wtedy to właśnie ostatnia poczta przywiozła najświeższy wypiek dzienników 
donoszących 
o szeregu zbrodni w londyńskim East Endzie, jak również o sensacyjnym porwaniu 
we 
Francji i cudownie zorganizowanym zbrojnym rabunku w Australii. Pewnego 
popołudnia 
przechodząc przez jadalnię usłyszałem na werandzie piskliwy głos pani Jacobus 
wrzeszczącej 
z jadowitą zawziętością:
— Nie wiem, co twój szacowny tatuś knuje z tym drabem. Ale to jest właśnie taki 
pan, 
który byłby zdolny uprowadzić cię w jaki daleki kąt, a potem, którego dnia, 
poderżnąć ci 
gardło dla twoich pieniędzy.
Fotele obu pań dzieliło przeszło pół werandy. Wszedłem i usiadłem zamaszyście w 
samym 
środku.
— Tak jest, tak właśnie postępujemy z dziewczętami w Europie — zacząłem ponurym, 
rzeczowym tonem. Pani Jacobus była, zdaje mi się, mocno stropiona moim 
niespodzianym 
nadejściem. Zwróciłem się do niej z wyrazem zimnego okrucieństwa: — A co się 
tyczy 
starych, niecnych bab, to naprzód dusi się je z wolna, potem kraje na kawałki i 
rzuca precz, 
jeden kawałek tu, drugi tam. Znikają…
Utrzymywać, że ją przeraziłem, byłoby przesadą. Stropiła ją wszakże moja 
wojowniczość, 
tym bardziej że zawsze zwracałem się do niej z grzecznością, na którą nie 
zasługiwała. Jej 
pulchne ręce z robótką osunęły się pomału na kolana. Nie odezwała się słówkiem, 
przygwożdżona mym srogim, zdecydowanym spojrzeniem. A gdy nareszcie odwróciłem 
od 
niej oczy, położyła delikatnie robótkę i niedosłyszalnym krokiem wycofała się z 
werandy. 
Ściśle mówiąc zniknęła.
Ale nie ona mnie obchodziła. Patrzyłem na dziewczynę. Dla niej to przychodziłem 
tu dzień 
w dzień, zatroskany, zawstydzony, płonący; tu, blisko niej, doznawałem jedynego 
w swoim 
rodzaju uczucia, któremu folgowałem z trwogą, pogardą dla samego siebie i z roz— 
koszą, 
jak gdyby to była jakaś tajemna zdrożność mająca mnie zgubić, nałóg zażywania 
takiego czy 
innego środka, który rujnuje i upadla swoich niewolników.
Patrzyłem na nią ogarniając ją spojrzeniem od czubka rozczochranej głowy poprzez 
piękną 
linię ramion i wypukłość bioder, poprzez smukły kształt udrapowanych członków aż 
do 
samego dołu, do drobnej, delikatnej kostki pod zdartą, zbrukaną falbaną; i aż do 
czubka 
lichego, niebieskiego pantofelka na obcasie, spadającego z jej foremnej stopy, 
którą z lekka 
potrząsała szybkim, nerwowym ruchem, jak gdyby zniecierpliwiona moją obecnością. 
I 
miałem wrażenie, że w zapachu wszystkich kwiatów wdycham jej osobliwy, 
niewytłumaczony powab, arcyperfumę owej wiecznie rozdrażnionej branki tego 
ogrodu.
Patrzyłem na zaokrąglenie jej podbródka, podbródka Jacobusowego, odęte 
grymaśnie, 
czerwone usta w wybielonej pudrem twarzy; zdecydowane zarysy policzków, 
okruszyny bieli 
na brwiach, prostych i posępnych; na podłużne oczy, łyskające wąską smużką 
płynnego 
białka i nieruchomą, intensywną czernią, oczy wpatrzone gdzieś bez żadnej myśli 
i tak 
stałością tego zapatrzenia pochłonięte, jak gdyby dziewczyna zapatrzyła się w 
swój własny, 
samotny wizerunek, odbity w jakimś odległym zwierciadle, ukrytym wśród drzew 
przed 
moim wzrokiem.
I raptem, nie podnosząc na mnie oczu, jak by mówiła do siebie, zapytała głosem 
cokolwiek 
chrypliwym, a przecież głębokim i jak zwykle poirytowanym:
— Dlaczego pan tu przychodzi i przychodzi?
— Dlaczego ja tu przychodzę i przychodzę? — powtórzyłem zaskoczony. Nie umiałem 
odpowiedzieć. I nawet samemu sobie nie mogłem powiedzieć szczerze, dlaczego tu 
przychodzę. — Na cóż zda się pytać mnie o to?
— Nic, nic się na nic nie zda — rzekła w próżnią, z podbródkiem podpartym ręką, 
tą ręką, 
która nie wyciągała się ku żadnemu mężczyźnie, której nikt nigdy nie ujmował 
(gdyż nawet ja 
ująłem ją tylko za ramię), tą szlachetną, wytworną, cokolwiek męską ręką. Dobrze 
znałem ten 
szczególnie udatny kształt: szeroki u podstawy, zwężony w palcach, kształt ręki, 
dla której 
wszystko na świecie było tak nieuchwytne. Spróbowałem udanej wesołości.
— Nie! Czy rzeczywiście zależy pani na tym, żeby wiedzieć?
Wzruszyła niedbale wspaniałymi ramionami, z których podniszczona cienka zarzutka 
trochę się zsunęła.
— O, mniejsza o to, mniejsza o to!
Pod powłoką znudzenia coś się tliło. Rozjątrzyła mnie swoją wyzywającą 
nonszalancją, 
jakąś wykrętną prowokacją już w samej postaci, którą chciałem pochwycić. Rzekłem 
brutalnie:
— Więc co? Czy pani myśli, że nie powiem pani prawdy?
Zerknęła na mnie spod oka i wyszeptała samymi tylko wargami nabrzmiałymi dąsem:
— Myślę, że pan się nie ośmieli.
— Czy pani sobie wyobraża, że się pani boję? Co u licha… Zresztą, możliwe, że 
dokładnie 
nie wiem, po co tu przychodzę. Powiedzmy, razem z panną Jacobus, że po nic 
dobrego. Choć 
miewa pani z nią utarczki od czasu do czasu, zdaje się, że pani wierzy jej 
uwłaczającym 
bredniom.
Odrzekła cierpko:
— A komuż mam wierzyć?
— Nie wiem — musiałem wyznać, ujrzawszy ją nagle bez żadnego oparcia, moralnie 
wyobcowaną werdyktem szanownego towarzystwa. — Jeśli chodzi o wybór, może pani 
wierzyć mnie.
Poruszyła się z lekka i rzuciła znienacka, z wysiłkiem, jak gdyby przeprowadzała 
doświadczenie:
— Co pan ma za interes z papą?
— Czyżby pani nie wiedziała, jaki jest rodzaj zająć pani ojca? No, no!… 
Sprzedaje 
prowianty statkom.
Znów zesztywniała w swej skurczonej pozie. — Nie o to chodzi. Co sprowadza pana 
tu… 
do tego domu?
— A jeżeli powiem, że to pani? Nie nazwie pani tego interesem? Co? Ale dość, 
porzućmy 
ten temat. To do niczego nie prowadzi. Mój statek będzie gotów do wyjścia w 
morze na 
pojutrze.
Szepnęła, najwyraźniej przestraszona: „Tak niedługo”, zerwała się, podeszła do 
stolika i 
nalała sobie szklankę wody. Szła pośpiesznymi krokami, a jej dziewczęce ciało 
kołysało się 
niedbale wyżej bioder. Gdy przechodziła obok mnie, odczułem z dziesięciokrotną 
mocą urok 
tego szczególnego, obiecującego wrażenia, którego zwykłem szukać w jej bliskiej 
obecności. 
I pomyślałem z nagłą trwogą, że oto już koniec; że jeszcze jeden dzień i nie 
będę już mógł 
przychodzić na tę werandę, siadywać w tym fotelu i delektować się przewrotnie 
smakiem 
pogardy jej niedbałych póz; nie będę chłonąć prowokacji jej lekceważących 
spojrzeń i 
słuchać krótkich, obraźliwych uwag, rzucanych szorstkim a zniewalającym głosem. 
Poczułem 
nagły, przejmujący wstręt do wyruszenia na morze, jak gdyby rdzeń mej istoty 
odmienił się 
pod działaniem jakiejś moralnej trucizny.
Musiałem użyć całej siły panowania nad swymi ruchami, tak jak na pomoście 
statku, 
ażeby ustrzec się od miotaniny, krzyków, gestykulowania, zrobienia jej sceny. Po 
co? O co? 
Nie miałem pojęcia. Po prostu chciałem pofolgować sobie jakimś gwałtem; lecz 
tylko 
wciskałem się w fotel usiłując zachować na swych wargach kształt uśmiechu; tego 
na wpół 
niedbałego, na wpół drwiącego uśmiechu, który był mi tarczą przeciw strzałom jej 
pogardy i 
przeciw obelżywym docinkom, miotanym we mnie przez staruchę.
Dziewczyna wypiła wodę jednym haustem, z chciwością szalonego pragnienia, i 
osunęła 
się na najbliższe krzesło, jak gdyby w ostatecznym wyczerpaniu. Jej pozycja, tak 
jak i pewne 
tony jej głosu miały w sobie coś męskiego: rozstawione w przestronnej zarzutce 
kolana, 
zwieszone między nimi zaciśnięte ręce, ciało podane naprzód ze spuszczoną głową. 
Zapatrzyłem się w ciężki czarny zwój jej krętych włosów. Był ogromny, wieńczył 
jej 
pochyloną głowę koroną przygniatającego, a wzgardzonego przepychu. Wymykające 
się 
kosmyki zwisały prosto. Nagle spostrzegłem, że dziewczyna drży od stóp do głowy, 
jak 
gdyby ta szklanka zimnej wody z lodem zmroziła ją do szpiku kości.
— Cóż to znowu? — rzekłem trwożnie, choć niezbyt współczująco.
Potrząsnęła opuszczoną, przeciążoną głową i krzyknęła głosem zduszonym, lecz z 
wzrastającym naciskiem:
— Precz! Precz! Precz!
Wstałem i zbliżyłem się ku niej z dziwnym rodzajem zaniepokojenia. Popatrzyłem 
na jej 
krągły, silny kark, potem schyliłem się, by zajrzeć jej w twarz. I sam zacząłem 
lekko drżeć.
— Cóż, u licha, tak panią rozjątrza, panno Co–Mi–Tam?
Gwałtownie podała się w tył odrzuciwszy głowę poza oparcie krzesełka. I teraz 
jej gładka, 
pełna, drgająca szyja ukazała się memu zachwyconemu wejrzeniu. Oczy miała prawie 
zamknięte i tylko straszne lśnienie białek przezierało spod jej powiek, jak 
gdyby już nie żyła.
— Co pani jest? — spytałem z trwogą. —Co panią tak przeraża?
Zebrała się w sobie. Oczy jej były teraz wielkie, szeroko otwarte. Tropikalne 
popołudnie 
wydłużało cienie na rozprażonej, uznojonej ziemi w tym siedlisku zawiłych 
pożądań, 
oszalałych nadziei, gróz przechodzących wyobraźnię.
— Mniejsza o to. Co tam! — Po chwili, odetchnąwszy, zaczęła mówić z tak 
przeraźliwą 
szybkością, że ledwie mogłem uchwycić sens tych zadziwiających słów: — Bo nawet 
gdyby 
mnie pan zamknął w jakimś lochu, tak zupełnie dokoła gładziutkim jak moja dłoń, 
to i tak 
jeszcze mogę się zadusić własnymi włosami.
Przez chwilę, nie wierząc własnym uszom, chłonąłem w siebie te niezrozumiałe 
słowa. 
Kto kiedy może zgadnąć, jakie dzikie myśli przewijają się przez głowy naszych 
bliźnich? Co 
za potworne wizje gwałtu mogły zamieszkać pod niskim czołem tej dziewczyny, w 
którą 
wmówiono, że jej ojciec jest „zdolny do wszystkiego”, a to „wszystko” oświetlono 
raczej od 
strony nieszczęścia niż hańby, jako coś, czego naturalnie trzeba się wystrzegać 
i raczej bać się 
aniżeli wstydzić. Jakoż, zdawało się, że wstyd jest dla niej czymś tak samo 
obcym jak 
wszystko inne na tym świecie; a jej niewiedza nadawała nienawiści i obawie formę 
dziecinną 
i gwałtowną.
Mówiła nie znając oczywiście wartości słów. Cóż mogła wiedzieć o śmierci — ona, 
która 
nie wiedziała nic o życiu? I tylko to, ten dowód opętania ślepym strachem 
sprawił, że jej 
dziwne słowa poruszyły mnie do głębi wzbudzając nie tyle litość, ile przerażenie 
i zdumienie. 
Pojęcia nie miałem, jak przedstawia sobie grożące jej niebezpieczeństwo. Coś w 
rodzaju 
porwania. To było całkiem możliwe, sądząc z gadaniny tej obmierzłej baby. 
Myślała snadź, 
że ją mogą dokądś uprowadzić ze związanymi rakami i nogami, ba, mogą jej nawet 
zakneblować usta. Gdym to sobie wyobraził, uczułem, jak by przede mną otwarto 
nagle 
pałającą czeluść olbrzymiego pieca.
— Słowo honoru! — krzyknąłem — pani zwariuje w końcu, słuchając tej swojej 
obrzydliwej ciotki… — Śledziłem jej obłędny wyraz, drżące usta. Nawet policzki 
miała 
trochę jakby zapadnięte. Ale cóż ja, wspólnik zniesławionego jej ojca, ja, w 
zbrodniczej 
Europie „najpodlejszy z podłych”, co mogłem począć dla dodania jej otuchy? 
Doprowadzała 
mnie do rozpaczy. — Na miłość boską! Co pani ma na myśli? Co za krzywdę mogę 
pani 
zrobić?
— Nie wiem.
Najwyraźniej drżał jej podbródek. Patrzyła na mnie z najwyższą uwagą. Zbliżyłem 
się o 
krok do jej krzesła.
— Nie zrobię nic. Przyrzekam pani. Czy to wystarczy? Czy pani zrozumiała? Nie 
zrobię 
nic a nic; a pojutrze odjeżdżam.
Cóż innego mogłem powiedzieć? Zdawała się chłonąć moje słowa z taką samą 
łapczywością, z jaką wypiła szklankę wody. Szepnęła z drżeniem, owym 
przejmującym 
tonem, który już raz u niej słyszałem i który znów mię przeniknął tym samym 
wzruszeniem:
— Panu bym wierzyła. Ale co do papy…
— Bierz go licho! — Moje wzruszenie zdradziła brutalność tonu. — Dosyć mam już 
pani 
papy. Czy pani jest tak nierozsądna, by myśleć, że ja się go boję? On mnie nie 
może do 
niczego zmusić.
Wszystko to brzmiało mi za słabo w obliczu jej niewiedzy. Lecz muszę stwierdzić, 
że 
„akcent szczerości”, jak powiadają, ma doprawdy nieprzepartą władzę. Skutek 
daleko 
przeszedł moje oczekiwania, a nawet wyobrażenia. Obserwacja zmiany zachodzącej w 
tej 
dziewczynie była jak przypatrywanie się cudowi — stopniowe, ale szybkie 
odprężenie w 
natężonym wzroku, w kurczowo napiętych mięśniach, w każdym włókienku jej ciała. 
To 
czarne, nieruchomo wlepione spojrzenie, w którym nie jeden raz czytałem jakiś 
tragizm, 
jakowąś chmurną zadumę, która mnie zwodziła, najzupełniej było teraz puste, 
próżne 
świadomego rozeznania czegokolwiek i nawet nie dostrzegające już mojej 
obecności; stało się 
cokolwiek senne na wzór Jacobusowego.
I oto, z przewrotnością właściwą ludzkiej bestii, zamiast się cieszyć moim 
całkowitym 
powodzeniem patrzyłem na to zdumionym, a zarazem oburzonym okiem. Jakiś cynizm 
był w 
tym nietajonym przeinaczeniu się, prawdziwy bezwstyd Jacobusowski. Miałem 
wrażenie, że 
mnie oszukano w jakiejś nieco zagmatwanej grze, do której wszedłem wbrew 
zdrowemu 
rozsądkowi. Tak jest, oszukano mnie, z bezwzględnym pominięciem choćby form 
przyzwoitości.
Lekkim, niedbałym i w swej niedbałości zwinnym, kocim ruchem wstała z krzesła, 
ignorując teraz mą obecność tak prowokująco, że w istnym napadzie gniewu nie 
cofnąłem się, 
choć stała tuż przy mnie w odległości mniejszej od stopy. Leniwie i 
bezszelestnie, ze 
swobodą osoby, która jest sama w pokoju, wyciągnęła swe piękne ramiona ze 
splecionymi 
dłońmi, kołysząc ciałem, z głową przegiętą z lekka w tył, z pogardliwą beztroską 
uwydatniając swe kształty, aby im ulżyć, rozprężyć się po wszystkich tych 
dniach; 
przesiadywania w drętwym bezruchu, gdy była tak wściekła i tak nastraszona.
A wszystko to z najwyższą obojętnością, niewiarygodną wprost, obrażającą, 
oburzającą 
jak niewdzięczność podwojona zdradą.
Może powinno mi to schlebiać, lecz na odwrót, gniew mój wzrastał; a kiedy 
uczyniła ruch, 
jakby chciała przejść koło mnie, jak gdybym był drewnianym słupem albo meblem, 
ruch ten, 
obojętny, doprowadził mnie do szału.
Nie powiem, że nie wiedziałem, co robię, lecz zimna rozwaga na pewno nie miała 
nic 
wspólnego z faktem, że nagle objąłem ją ramionami. Był to impulsywny odruch, tak 
jak się 
chwyta coś, co spada lub wymyka się z rąk; nie był też obłudnie delikatny. Nie 
zdążyła wydać 
głosu i mój pierwszy pocałunek na jej zwartych ustach miał dostatecznie dużo 
złośliwości, by 
być ukąszeniem.
Nie opierała się i, oczywiście, nie poprzestałem na jednym. Przyzwalała, 
bynajmniej nie 
martwo — czułem ją tuż przy sobie, młodą, pełną życia, mocy, pożądaną, lecz jak 
gdyby 
absolutnie pewną swego bezpieczeństwa, nie troszczącą się bynajmniej o to, co 
zrobię lub 
czego nie zrobię. W tej burzy spontanicznych pieszczot twarze nasze były tuż 
przy sobie, jej 
wielkie, czarne oczy, szeroko otwarte, tonęły w moich, ale nie zdradzały, czy 
jest zagniewana, 
czy zadowolona, czy w jakikolwiek sposób wzruszona. W tym jej bacznym wzroku, 
który 
jakby z ubocza śledził me szaleństwo, zdołałem tylko wykryć niejakie zdziwienie 
— nic 
ponadto. Zasypywałem ją pocałunkami i nie było, zda się, żadnej racji, dla 
której by to nie 
miało trwać wiecznie.
Przemknęło mi to właśnie przez myśl i już—już byłbym zaprzestał, gdy naraz ona 
zaczęła 
szamotać się ze wszystkich sił pragnąc się uwolnić. To podnieciło tylko moje 
rozjątrzenie tak 
dalece, iż zapałałem opętańczą chęcią niewypuszczenia jej już nigdy ze swych 
objęć. 
Zacieśniłem w porę uścisk, dysząc: „Nie, nie ujdziesz mi” — jak gdyby była mym 
śmiertelnym wrogiem. Co do niej, nie wymówiła ani jednego słowa. Rękami 
zapartymi o mą 
pierś odpychała mnie z całej siły, nie mogąc przełamać uścisku opasujących ją 
ramion. Oczy 
jej nic mi nie mówiły, Chyba tylko to, że najzupełniej teraz, zda się, 
wytrzeźwiała. W jej 
czarnym, wlepionym we mnie spojrzeniu czytałem tyleż co w głębokiej studni i 
zaskoczyła 
mnie ze szczętem taka zmiana taktyki. Nie usiłując więcej rozerwać mych rąk, 
rzuciła mi się 
na piersi i ruchem falistym, wężowym, ześliznąwszy się co prędzej w dół, jak by 
nurkowała, 
wyśliznęła mi się zręcznie. Stało się to w mgnieniu oka; ujrzałem, jak schwyciła 
brzeg swojej 
zarzutki i pobiegła ku drzwiom na końcu werandy nie zanadto zgrabnie .— wydało 
mi się, że 
nieco kuleje — a potem zniknęła; drzwi obróciły się za nią tak bezszelestnie, że 
nie 
wierzyłem, by je na dobre zamknęła. Podejrzewałem, owszem, że jej czarne oko 
podgląda 
teraz przez szparkę, co też teraz zrobię. A ja nie mogłem się zdecydować, czy 
pogrozić w tym 
kierunku pięścią, czy przesłać jej pocałunek.
VI
Ani jedno, ani drugie nie odpowiadało mym uczuciom. Zapatrzony w drzwi 
namyślałem 
się i w końcu nie zrobiłem ani tego, ani tego. Napomnienie jakiegoś szóstego 
zmysłu — być 
może zmysłu poczuwania się do winy, tego zmysłu, który zawsze działa niestety 
poniewczasie — kazało mi się obejrzeć i uświadomiłem sobie nagle, że w 
zakończeniu tego 
burzliwego epizodu zanosi się na coś, co może nastręczyć powód do żywej obawy. W 
drzwiach jadalni stał Jacobus. Nie sposób zgadnąć, jaki długo już tam przebywał, 
lecz gdy 
wspomniałem swą walkę :z dziewczyną, przyszło mi na myśl, że musiał być jej 
niemym 
świadkiem od początku aż do końca. Myśl ta wszakże wydawała się niewiarygodna. A 
może 
ta niepojęta dziewczyna usłyszała, jak wszedł, i zdążyła umknąć?
Wkroczył na werandę w swój zwykły sposób, ze spuszczonymi powiekami, ze 
sklejonymi 
ustami. Zdumiało mię podobieństwo dziewczyny do tego człowieka. Te egipskie oczy 
o 
podłużnym kształcie, to niskie czoło głupiej bogini znalazła w trocinach areny 
cyrkowej; ale 
reszta twarzy, rysunek i modelacja, zaokrąglony podbródek, ba, nawet usta — 
wszystko to 
było Jacobusa, wysubtelnione jednak, bardziej wykończone, wyrazistsze.
Jego gruba ręka opadła chwytając krzepko poręcz lekkiego krzesła (porozstawiane 
były tu 
i ówdzie) i dostrzegłem W duchu finał tej historii w postaci czyjejś rozłupanej 
głowy — to 
najpewniej. Byłem w najwyższym stopniu udręczony. Będzie straszna awantura; to 
nieuniknione. Nie wiedziałem jednak, co mam czynić, by obronić własny honor. 
Miałem się 
na baczności i na wszelki wypadek przybrałem pozycję obronną. Nie pozostawało 
nic innego. 
Co do jednej rzeczy miałem pewność, że moja postawa, jakkolwiek bezczelna, nie 
może się 
równać Jacobusowemu bezwstydowi.
Obdarzył mnie swoim melancholijnym, sklejonym uśmiechem i usiadł. Wyznaję, że 
odetchnąłem. Perspektywa przejścia od pocałunków do bójki nie miała w sobie nic 
szczególnie ponętnego. A może… a może nic nie widział? Zachowywał się jak 
zwykle, choć 
nigdy przedtem nie zastawał mnie na werandzie samego. Gdyby choć o tym 
napomknął, 
gdyby zapytał na przykład: „Gdzie Alicja?”, lub coś w tym rodzaju, mógłbym to 
osądzić z 
jego tonu. Ale nie dał mi tej sposobności. Szczególnie uderzające było to, że 
wcale na mnie 
nie patrzył. „Wie” — powiedziałem sobie w duchu. I moja pogarda dla niego 
złagodziła 
wstręt, jaki odczuwałem sam do siebie.
— Pan dziś wcześnie w domu — zauważyłem.
— Mały ruch; nie ma co robić dzisiaj w sklepie — wyjaśniał z opuszczonymi 
oczyma.
— Aha, właśnie, jak panu wiadomo, odjeżdżam — rzekłem, czując, że może to jest 
najwłaściwsze.
— Tak jest — odsapnął — pojutrze.
Nie o to mi chodziło; lecz widząc, że wciąż ma wzrok utkwiony w podłogę, 
spojrzałem i ja 
w tym kierunku. Wśród absolutnej ciszy, która objęła dom, wpatrywaliśmy się w 
zgubiony 
przez uciekającą dziewczynę pantofelek na obcasie. Zapatrzyliśmy się na ten 
pantofelek. 
Leżał do góry podeszwą.
Po jakiejś chwili, która mi się wydawała nieskończenie długa, Jacobus suwając 
krzesełkiem przybliżył się ku niemu, nachylił ż wyciągniętą ręką i podniósł go. 
Przedmiot ten 
wydał się bardzo nikły w jego wielkich, grubych łapskach. Był to właściwie nie 
pantofelek, 
lecz płytki trzewiczek z niebieskiej giemzy, wytarty i znoszony. Posiadał 
rzemyki do 
przypasywania na podbiciu, ale dziewczyna wsuwała tylko do niego stopę ze zwykłą 
sobie 
niedbałością. Jacobus przeniósł wzrok z trzewika na mnie.
— Siadaj pan, kapitanie — rzekł wreszcie przyciszonym tonem.
Nagle, jak gdyby widok trzewiczka odnowił czary, porzuciłem myśl niezwłocznego 
opuszczenia Jacobusowego domu. Stało się to niemożliwe. Usiadłem nie spuszczając 
oka z 
tego urzekającego przedmiotu. Jacobus obracał na wszystkie strony w swych 
poduszkowatych 
łapach trzewiczek córki, jakby szczegółowo badał jego wykonanie. Przez pewien 
czas 
medytował nad cienkością podeszwy, następnie zajrzał do środka i ze skupioną 
miną 
powiedział:
— Cieszę się, że pana tu zastałem, kapitanie.
Odpowiedziałem na to czymś w rodzaju chrząknięcia, obserwując go ukradkiem, i po 
chwili dorzuciłem:
— Niewiele już pan będzie miał ze mnie pociechy. Wciąż jeszcze zgłębiał wnętrze 
pantofelka, którego i ja nie spuszczałem z oczu.
— Czy też myślał pan trochę o tym handlu kartoflami, o którym panu onegdaj 
wspomniałem?
— Nie — odpowiedziałem krótko, podnosząc się z krzesełka. Powstrzymał mój ruch 
surowym, nakazującym gestem ręki trzymającej ów fatalny trzewik. Siedziałem więc 
dalej i 
patrzyłem na niego roziskrzonym wzrokiem. — Wie pan o tym, że ja nie handluję.
— Powinieneś pan, kapitanie. Powinieneś. Namyślałem się. Jeżeli opuszczę ten dom 
zaraz, 
to już nie zobaczę się z dziewczyną. A czułem, że muszę ją widzieć raz jeszcze, 
choćby na 
chwilę. Była to potrzeba, z którą na nic by się zdało walczyć na platformie 
rozumowej czy też 
ją po prostu zlekceważyć. Nie, nie chciałem odejść. Chciałem zostać, aby jeszcze 
raz zaznać 
tego dziwnego a drażniącego uczucia i niejasnego pragnienia, którego nawyk 
odczuwania 
sprawił, że mnie — właśnie mnie — przejmowała trwoga na myśl o ruszeniu ma 
morze.
— Panie Jacobus — rzekłem z wolna — czy pan rzeczywiście sądzi, że zważywszy 
wszystko i uwzględniając różne fakty — mam na myśli wszelkie fakty, rozumie pan? 
— 
byłoby dla mnie rzeczą dobrą handlować, dajmy na to z panem?
Przez chwilę zwlekał z odpowiedzią. Wciąż patrzył na trzewik, który teraz 
ścisnął w 
środku, tak że zdarty nosek i wysoki obcas wystawał z obu stron jego ciężkiej 
pięści.
— To będzie całkiem w porządku — rzekł, spojrzawszy mi nareszcie prosto w twarz.
— Jest pan tego pewien?
— Najzupełniej, nie będzie pan miał nic do zarzucenia, kapitanie.
Wyrzekł te swoje utarte frazesy zwykłym, łagodnie przytłumionym głosem i 
wytrzymał 
mój twardy, badawczy wzrok, nawet nie mrugnąwszy powieką.
— A zatem, handlujmy — rzekłem, ustępując. — Jak widzę, zawziął się pan na to.
Nie chciałem jawnego skandalu, lecz pomyślałem, że te pozory przyzwoitości mogą 
mnie 
z czasem drogo kosztować. Powziąłem wobec Jacobusa, siebie samego i wszystkich 
razem 
mieszkańców tej wysepki jedno łączne obrzydzenie, jak gdybyśmy byli 
współuczestnikami 
jakiejś haniebnej ugody. A ów pamiętny widok Perły Oceanu z odległości 
sześćdziesięciu 
mil, ta lazurowa, mglista wizja na morzu, ten nieziemski, niepokalany cud, 
wywołany snadź 
magią czystego piękna, zdawał mi się teraz jakąś budzącą dreszcze okropnością. 
Czy to było 
moje szczęście — to rzadkie, owiane mgłą zjawisko, które dla mnie w swym twardym 
sercu 
zachowała dola i które taiła pod zamgloną, z czarodziejskich snów postacią? ,
Czyż to był mój szczęśliwy los?
— Ja myślę — odezwał się raptem Jacobus po przerwie, będącej jakby milczeniem 
niegodziwej kalkulacji — że mógłby pan wziąć z powodzeniem ze trzydzieści ton. 
To byłby 
pański udział, kapitanie.
— Czyżby? Mój udział! Z wszelką pewnością mógłbym, ale nie mam na to 
odpowiedniej 
sumy.
Nie widziałem go nigdy jeszcze tak ożywionego.
— Tak? — wykrzyknął z naciskiem, który mi się wydał srodze groźny. — A to 
szkoda. — 
Urwał, po czym rzucił straszliwie obcesowo:
— Ile pieniędzy masz pan, kapitanie?
Teraz na mnie przyszła kolej rzetelnie spojrzeć mu w oczy. Uczyniłem to i 
wymieniłem 
sumę, którą mógł— bym rozporządzać. Widziałem, że był rozczarowany. Rozważał to, 
utkwiwszy swój kalkulujący wzrok w mych oczach dość długą chwilę, zanim wystąpił 
tonem 
zamyślenia z drapieżną propozycją:
— Mógłbyś pan wyciągnąć coś więcej ze swoich kontrahentów. To łatwo zrobić, 
kapitanie.
— Nie, nie mógłbym — odfuknąłem — zapłatę wybrałem na bieżąco, a zresztą, 
rachunki 
okrętowe już zamknięte. — Wściekłość mnie brała. — I powiem panu —ciągnąłem — że 
gdybym nawet mógł to zrobić, to bym nie chciał. — I nie krępując się już wcale, 
dorzuciłem: 
— Pan jesteś już trochę zanadto Jacobusem, panie Jacobus.
Już sam mój ton był obraźliwy; lecz ów zachował spokój, cokolwiek był tylko 
zaskoczony, 
póki nie nawiedziła go nowa myśl; lecz ten niewczesny przebłysk w jego oczach 
zgasł 
natychmiast. Niech sobie tam jakiś szyper mówi, co mu się podoba, to przecież 
nie może 
dotknąć jego, Jacobusa, choć wyrzutka, lecz będącego tu na swoich śmieciach. 
Jako dostawca 
okrętowy może znieść wszelką zniewagę. Z jego memłania wyłowiłem tylko jakieś 
nieokreślone „całkiem w porządku” — formułka, nad którą nie mogło być, 
przynajmniej 
moim zdaniem, wierutniejszego kłamstwa.
Tymczasem przypomniałem sobie — a raczej w ogóle nie zapomniałem — że muszę 
zobaczyć się z dziewczyną. Nie zamierzałem odchodzić. Umyśliłem zostać w tym 
domu 
dopóty, dopóki jej nie zobaczę raz jeszcze.
— Niech pan posłucha — rzekłem w końcu — wie pan, co zrobię: kupię tych pańskich 
utrapionych ziemniaków tyle, na ile tylko mi wystarczy, pod warunkiem, że pan 
zaraz pójdzie 
do portu, zajmie się ich załadowaniem na barki i niezwłoczną dostawą do statku. 
Weź pan z 
sobą fakturę i podpisany kwit odbioru. Tu masz pan klucz od mego biurka. 
Wręczysz go pan 
Burnsowi. On panu zapłaci.
Wstał z krzesła, nim jeszcze skończyłem mówić, ale wzdragał się wziąć klucz. 
Burns się 
na to nie zgodzi. Nie chciałby mu nawet tego proponować.
— Dobrze więc, w takim razie — rzekłem obrzucając go lekceważącym wzrokiem — nie 
ma innej rady, tylko musisz pan zaczekać na pokładzie, aż wrócę i ostatecznie 
się z panem 
rozliczę.
— Tak będzie całkiem w porządku, kapitanie. Pójdę zaraz.
Nie bardzo wiedział, co zrobić z trzewiczkiem, który wciąż jeszcze trzymał w 
garści. W 
końcu, spojrzawszy na mnie tępo, położył go na krzesełku, z którego się przed 
chwilą 
podniósł.
— A pan, kapitanie? Czy i pan nie poszedłbyś rzucić okiem…
— Niech pana o mnie głowa nie boli. Już ja o sobie sam pomyślę.
Stał jeszcze chwilę stropiony, jakby usiłował coś zrozumieć; po czym, niby pod 
wpływem 
jakiejś nagłej myśli, rzekł z naciskiem: — Z pewnością, z pewnością, kapitanie. 
— Szeroka 
jego pierś wzniosła się i opadła. Czyżby to było westchnienie? Wyszedł czym 
prędzej, aby się 
zakrzątnąć koło tych ziemniaków, i już nie spojrzał więcej w moją stronę.
Czekałem, aż jego kroki ucichną .za jadalnią, poczekałem jeszcze trochę. Potem, 
zwracając 
się ku odległym drzwiom, zawołałem przez werandę:
— Alicjo!
Nie było odpowiedzi i nawet nic nie poruszyło się za drzwiami. Snadź dom 
Jacobusów 
opustoszał, abym mógł się w nim czuć jak u siebie. Nie wołałem po raz drugi. 
Przejęło mię 
naraz jakieś ogromne zniechęcenie. Zdawałem sobie sprawę z jałowości własnych 
myśli, 
byłem moralnie przybity. Odwróciłem się znów do ogrodu i usiadłem wsparłszy 
łokcie na 
poręczy niskiej balustrady, z głową w dłoniach.
Zapadał wieczór. Cienie powydłużały się i pogłębiły, zmieszały w jedną kałużę 
mroku, w 
którym klomby kwietne lśniły jak zgarnięte rozżarzone węgle. Napływały ku mnie 
duszne 
wonie, jak gdyby zmierzch na tej półkuli ziemskiej nie był niczym innym niż 
mrokiem 
świątyni, ogród zaś — ogromną kadzielnicą, kołyszącą się przed ołtarzem gwiazd. 
Barwy 
kwiatów stawały się coraz ciemniejsze i jedna po drugiej traciły swój blask.
Na lekki szelest odwróciłem głowę. Dziewczyna wydała mi się jakby wyższa 
wzrostem i 
szczuplejsza; zbliżała się, chwiejąc i kulejąc, słaniającym się, nierównym 
ruchem, aż wreszcie 
jej postać podobna do cienia utonęła w głębiach niskiego fotela. I nie wiem, jak 
i skąd, ale 
miałem takie wrażenie, jak gdyby przyszła za późno. Winna była ukazać się na 
moje wołanie. 
Winna była…
Było to tak, jakby najważniejszy, sprzyjający moment przepadł.
Wstałem i przesiadłem się na krzesełko tuż przy niej, prawie na wprost jej 
fotela. Od razu 
przemówiła do mnie swym niechętnym, zawsze pogardliwym tonem:
— Pan jeszcze tu. Zniżyłem głos.
— Przyszła pani nareszcie.
— Przyszłam po trzewik… nim zapalą światło. Był to ten jej cierpkawy, usidlający 
szept, 
choć teraz jakby poskromiony, niezbyt pewny siebie, lecz jego niska wibracja nie 
budziła już 
we mnie dreszczu. Mogłem rozróżnić jedynie owal jej twarzy, odkrytą szyję, 
podłużne, 
bielejące lśnienie oczu. Wyglądała dostatecznie tajemniczo. Ręce jej spoczywały 
na 
poręczach fotela. Gdzież jednak było owo tajemnicze, podniecające wrażenie, 
które stanowiło 
jakby zapach kwiatu jej młodości? Rzekłem spokojnie:
— Pani trzewik ja mam tutaj. — Nie odzywała się. — Najlepiej, jak sam go pani 
włożę.
Nie zrobiła żadnego ruchu. Schyliłem się i po omacku odnalazłem jej nogę pod 
falbanami 
zarzutki. Nie cofnęła jej; włożyłem trzewik i pozapinałem rzemyk na podbiciu. 
Noga była jak 
martwa. Delikatnie postawiłem ją na ziemi.
— Gdyby pani zapinała te rzemyki, nie zgubiłaby pani trzewika, panno Co–Mi–Tam — 
rzekłem, podżartowując bez przekonania. Skłonny byłem raczej płakać nad utraconą 
złudą 
nieokreślonego pragnienia, nad powziętym nagle przeświadczeniem, że już nie 
zaznam przy 
niej tego dziwnego, na pół wrogiego, na pół tkliwego uczucia, które nadawało 
ostry posmak 
tylu moim dniom i które przyoblekało ją w pozór tragiczny i obiecujący, żałosny 
i 
wyzywający. To wszystko już się skończyło.
— Podniósł go pani ojciec — rzekłem sądząc, że i jej można o tym powiedzieć.
— Ja się nie boję papy… samego — oświadczyła pogardliwie.
— Ach, to tylko jego związki z ludźmi o złej reputacji, z cudzoziemcami, z 
„europejskim 
motłochem”, jak mówi pani zachwycająca ciotka czy praciotka — z ludźmi takimi 
jak ja na 
przykład — sprawiają, że pani…
— Ja pana się nie boję — odfuknęła.
— Bo pani nie wie, że ja z pani ojcem robię teraz interesy. Tak, w gruncie 
rzeczy robię to, 
co on mi każe. Złamałem obietnicę względem pani. Oto jaki ze mnie człowiek. Czy 
i teraz 
pani się nie boi? Wierząc słowom tej kochanej, miłej, godnej zaufania starej 
ciotki powinna 
pani się bać.
Zapewniła głosem nastrojonym nieoczekiwanie miękko:
— Nie, nie boję się. — I dorzuciła z wahaniem: — Teraz już nie.
— Doskonale. Nie ma potrzeby. Więcej się już z panią przed wyjazdem nie zobaczę. 
— 
Wstałem i przysunąłem się do jej fotela. — Będę jednak często myślał o tym, jak 
pani 
przechadza się tam, pod drzewami, jak spaceruje wśród tych pysznych klombów. 
Musi pani 
kochać ten ogród… — Ja nic nie kocham.
W jej nadąsanym tonie posłyszałem słabe echo owej rozżalonej i tragicznej nuty, 
która 
dźwięczała mi dawniej tak pobudzająco. Nie wzruszyła mnie, wywołała tylko nagłe 
i nudne 
przeświadczenie o znikomości wszystkiego pod słońcem.
— Bądź zdrowa, Alicjo — rzekłem.
Nie odpowiedziała, nie poruszyła się. Wziąć ją za rękę, potrząsnąć i odejść tak 
— 
wydawało mi się rzeczą niemożliwą, wręcz nieprzyzwoitą. Nachyliłem się, nie 
śpiesząc, i 
przycisnąłem wargi do jej gładkiego czoła. I w tej samej chwili z przerażeniem 
jasno zdałem 
sobie sprawę z mego zupełnego oderwania się od tej nieszczęsnej istoty. A gdy 
tak, ociągając 
się, trwałem w owej bezlitosnej samowiedzy, uczułem lekki dotyk jej omdlałych 
ramion 
spadających mi na kark i otrzymałem jej niezgrabny, szybki pocałunek, który 
rozminął się z 
mymi ustami. Nie! Nie obawiała się, ale mnie to już nie wzruszało. Powoli jej 
ramiona 
ześliznęły mi się z karku; nie wydała najlżejszego szmeru, tylko głęboki 
pleciony fotel lekko 
zatrzeszczał. Gdyby nie godność własna, byłbym uciekł na łeb na szyję od tego 
miażdżącego 
odkrycia.
Powoli przechodziłem przez jadalnię. I. myślałem: wsłuchuje się w odgłos moich 
kroków; 
nie może ich zatrzymać; usłyszy,. jak otwieram i zamykam drzwi. — Zamknąłem je 
za sobą 
cicho jak złodziej wycofujący się ze swym niegodnym łupem. Działając tak 
ukradkiem 
poczułem ostatnie w tym domu drgnienie serca na myśl, żem pozostawił ją siedzącą 
tam po 
ciemku, dziewczynę o bujnych włosach i pustych oczach, czarnych jak sama noc — 
dziewczynę wpatrzoną w ogród okolony murem, milczący, pełen żaru i zapachu 
uwięzionych 
kwiatów, których, tak jak i jej, nie ogląda świat pogrzebany w mroku.
W wąskich, źle oświetlonych, tak dobrze mi znanych po drodze do portu uliczkach 
panowała nadzwyczajna cisza. Głos wewnętrzny szeptał mi, że im bardziej człowiek 
się 
porywa na coś w życiu, tym łatwiej zrozumie pospolitość wszechrzeczy, ich 
krótkotrwałość i 
nicość, i że właśnie w pogoni za nieznanym w sferze naszych uczuć przekonujemy 
się, jak 
marne bywają nasze próby i jak rychło unicestwiane!
Przewoźnik Jacobusa oczekiwał mnie na nabrzeżu z miną niezwykle służbistą. 
Podwiózł 
mnie do statku, ale nie zwracał się do mnie z poufałym: „Dobry wieczór, psze–
paa”, i zamiast 
odbić natychmiast pozostał jeszcze u trapu.
Byłem o tysiąc mil od spraw handlowych, gdy na mrocznym pokładzie Burns 
dosłownie 
rzucił się na mnie bełkocąc coś w podnieceniu. Oczekiwał mego przybycia z 
godziny na 
godzinę, chodząc tam i z powrotem po rufie. Właśnie przed zachodem słońca dobiła 
do statku 
barka z ładunkiem ziemniaków i z tym opasłym handlarzem we własnej osobie, 
siedzącym na 
stosie worków. Teraz tkwi nieruchomo w kabinie. Co to wszystko znaczy? Doprawdy, 
chyba 
ja nie…
— Tak, panie Burns — przerwałem mu krótko. Jego rozpaczliwe gesty powstrzymałem 
również, wetknąwszy mu w rękę klucz od biurka z kategorycznym żądaniem, aby 
natychmiast zeszedł na dół, zapłacił rachunek Jacobusowi i niezwłocznie go 
odprawił.
— Nie chcą się z nim widzieć — oznajmiłem szczerze, wstępując po trapie na rufę. 
Ogarnęło mnie wielkie zmęczenie. Osunąłem się na brzeg luku świetlnego i oddałem 
leniwemu zapatrzeniu na światła nabrzeża i na czarną bryłowatą masę góry w 
południowej 
stronie portu. Nie słyszałem, jak Jacobus opuszczał statek z całą moją gotówką w 
kieszeni, do 
ostatniego suwerena. Nie słyszałem nic przez długi czas, dopóki nie zmącił mi 
spokoju Burns, 
który nie mogąc już wytrzymać przylazł do mnie ze swymi komicznie gniewnymi 
ubolewaniami nad mym słabym charakterem i moją dobrocią.
— Miejsca, oczywiście, jest w rufowej ładowni aż nadto. Ale tam z pewnością 
zgniją. 
Ładna sprawa! Nigdy jeszcze nie słyszałem… siedemnaście ton! Przypuszczalnie 
jutro z rana 
będę musiał przede wszystkim wwindować tę partię.
— Przypuszczalnie. O ile pan nie wyrzuci jej za burtę. Obawiam się jednak, że 
pan nie 
będzie mógł tego zrobić. Co do mnie, nie mam nic przeciwko temu, ale jak pan 
wie, nie 
wolno w porcie wyrzucać śmieci.
— To jest najprawdziwsze słowo ze wszystkich, które pan od tylu dni wymówił, 
proszę 
pana — śmiecie. Moim zdaniem, to są właśnie śmiecie. Prawie osiemdziesiąt 
złotych 
suwerenów jak w błoto rzucił; pańska szuflada wypróżniona jest na czysto, proszę 
pana. 
Niech mnie diabli, jeżeli coś z tego rozumiem!
Ponieważ nie mogłem należycie wytłumaczyć tej transakcji, pozwoliłem mu biadać i 
mieć 
o mnie pojęcie jako o beznadziejnym szaleńcu. Nazajutrz nie ruszyłem się na 
brzeg. Raz, że 
nie miałem pieniędzy — bodaj na kupno jednego papierosa. Jacobus wyprzątnął mi 
kieszeń 
na czysto. Ale nie w tym leżał główny powód. Perła Oceanu obrzydła mi w ciągu 
paru 
godzin. Nie chciałem się z nikim spotykać. Straciłem dobrą opinię. Wiedziałem, 
że jestem 
tam przedmiotem nieżyczliwych, drwiących komentarzy.
Nazajutrz o świcie, gdy nas spuszczono z uwięzi cumowej i gdy holownik wyciągał 
nas z 
portu, zobaczyłem Jacobusa stojącego w swojej łódce. Murzyn wiosłował ciężko; 
między 
ławkami stały kosze z prowiantem okrętowym. Ojciec Alicji sprawował swój poranny 
objazd. 
Twarz jego miała wyraz spokojny i przyjazny. Machał ręką i wykrzykiwał jakieś 
serdeczności. Ale głos jego nie miał wielkiej mocy; zaledwie pochwyciłem lub 
raczej 
zgadłem wyrazy: „następnym razem” i „wszystko w porządku”. Pewność miałem tylko 
co do 
ostatniego. Za całą odpowiedź podniosłem od niechcenia rękę i odwróciłem się. Ta 
jego 
poufałość wydała mi się obrzydliwa. Alboż nie załatwiłem z nim rachunków kupnem 
tych 
ziemniaków?
Ponieważ to jest nowela portowa, nie zamierzam mówić o naszej podróży. Cieszyłem 
się, 
żem już był na morzu, ale to nie była radość dni minionych. Przedtem nie 
miewałem do 
zabrania z sobą żadnych wspomnień. Dzieliłem błogosławioną niepamięć żeglarzy, 
tę 
naturalną zdolność zapomnienia, podobną do niewinności tak dalece, że zapobiega 
wszelkim 
autoanalizom. Teraz wszakże miałem we wspomnieniach tę dziewczynę. Przez 
pierwsze parę 
dni badałem ciągle siebie co do natury faktów i uczuć związanych z jej osobą i z 
moim 
postępowaniem.
Muszę też nadmienić, że nieznośne gderanie Burnsa z powodu tych ziemniaków nie 
było 
obliczone na to, abym mógł zapomnieć o roli, jaką w tym odegrałem.
Patrzył na nią z punktu widzenia transakcji czysto handlowej z gatunku wyjątkowo 
głupich 
i jego przywiązanie do mnie — o ile owo przywiązanie nie było zalewaniem mi 
sadła za 
skórę, jak to pojąłem niebawem — natchnęło go do gorliwych zabiegów w celu 
możliwego 
zmniejszenia mej straty.
O, tak! Rozwinął on nad tymi haniebnymi ziemniakami mściwą opiekę, jak to mówią.
Nad ładownią rufową nieustannie były w robocie talie, nieustannie wachta 
wywlekała 
pewną ilość tego ładunku na pokład, rozsypywała ją, przebierała, przeworkowywała 
i znów 
spuszczała na dół. Mój zakup wraz ze wszystkimi z nim skojarzeniami — ten ogród 
kwiatów 
i zapachów, dziewczyna ze swą prowokującą wzgardą i swym tragicznym 
osamotnieniem 
istoty wyklętej i bezradnej — to wszystko tańczyło mi przed oczyma bez ustanku, 
czepiało się 
mnie tysiące mil dalej na otwartym morzu. I jakby przez jakąś wyrafinowaną, 
szatańską 
ironię, towarzyszył temu najstraszliwszy odór. Wyziew gnijących ziemniaków 
prześladował 
mnie na rufie, mieszał się z mymi myślami, moim pożywieniem, zatruwał nawet moje 
sny. 
Statek otoczyła atmosfera rozkładu.
Wymawiałem Burnsowi tę zbytnią pieczołowitość. Byłbym rad, gdyby zabito luk 
deskami 
i niechby tam sobie zgniły pod pokładem.
Może byłoby to niebezpieczne. Wydzielający się fetor mógłby przesycić ładunek 
cukru. 
Był tak silny, że przenikał, zda się, żelastwo. Na dobitkę Burns zrobił z tego 
swoją sprawę 
osobistą. Zapewniał mnie, że wie, jak się obchodzić z ładunkiem ziemniaków na 
morzu — 
zajmował się tym handlem od małego chłopca. Przypuszczał, że doprowadzi moją 
stratę do 
minimum. Czy to przez wzgląd na jego przywiązanie — może to i było przywiązanie 
— czy 
też dla jego próżności, dosyć że po prostu nie śmiałem mu powiedzieć, ażeby owoc 
mego 
przedsięwzięcia handlowego wyrzucił za burtę. Jestem przekonany, że wręcz by 
odmówił 
memu legalnemu rozkazowi. Wytworzyłaby się jedyna w swoim; rodzaju komiczna 
sytuacja, 
której nie czułem się na siłach rozstrzygać.
Załamanie się pogody przywitałem tak radośnie jak chyba jeszcze żaden marynarz. 
Gdy 
wreszcie statek stanął w dryf, ażeby zabrać pilota dla przeprawy a Portu Filipa, 
nie otwierano 
luku ładowni rufowej przeszło tydzień i mogło mi się zdawać, że nigdy taka rzecz 
jak kartofel 
na pokładzie nie postała.
Był szkaradny dzień, przykry, dokuczliwy, z gwałtownymi podmuchami wichury i 
deszczu; pilot, rześki osobnik, doglądał statku i gawędził ze mną ociekając 
strumieniami 
wody. Im silniej chlusnęło weń ulewą, tym bardziej zdawał się zadowolony z 
siebie i ze 
świata. Zacierał mokre ręce z ukontentowaniem, którego ja, co wytrzymałem kilka 
podobnych dni i nocy, nie mogłem pojąć w żadnej niewodnej istocie.
— Panu, zdaje się, sprawia przyjemność być zmoczonym, panie pilocie — 
zauważyłem.
Posiadał kawałek ziemi koło domu za miastem i właśnie myślał o swoim ogrodzie. 
Na 
dźwięk słowa „ogród”, nie słyszanego, nie wymówionego już od tyłu dni ujrzałem w 
myślach 
przepych barw, słodycz zapachów i postać skurczonego w fotelu dziewczęcia. Tak. 
Wyraźnie 
mnie to wzruszyło, wtargnąwszy w mój spokój zapomnienia, które znalazłem w 
bezsennych 
troskach w ciągu niebezpiecznego tygodnia burzliwej pogody i ciążącej na mnie 
odpowiedzialności. Kolonia, objaśnił pilot, cierpiała na bezprzykładną suszę. To 
była 
pierwsza przyzwoita kropla wody, jaka spadła na nią po siedmiu miesiącach. 
Jarzyny zginęły. 
I niby przypadkiem, lecz z widocznym zainteresowaniem spytał mię, czy nie mam 
czasami 
ziemniaków na zbyciu.
Ziemniaków! Zdołałem już o nich zapomnieć. W jednej chwili uczułem, że pogrążam 
się 
w zepsuciu po szyję. Burns za plecami pilota mrugał ku mnie znacząco.
Otrzymał w końcu jedną tonę i zapłacił za nią dziesięć funtów. Było to 
dwukrotnie więcej, 
niż liczył sobie Jacobus. Obudziła się we mnie żyłka chciwości. Tej nocy, w 
porcie, nim 
usnąłem, podpłynął ku nam kuter komory celnej. Podczas gdy niżsi funkcjonariusze 
opieczętowywali magazyny okrętowe, starszy urzędnik dyżurny wziął mię na stronę 
i rzekł 
poufnie:
— Słuchaj no pan, kapitanie, czy nie masz pan czasem na zbyciu kartofli?
Najwidoczniej w tym kraju panował głód kartoflany. Odstąpiłem mu tonę za 
dwanaście 
funtów i odszedł uradowany. Tej nocy śnił mi się stos złota w kształcie mogiły, 
w której 
pochowana była dziewczyna, i obudziłem się zdrętwiały z chciwości. Gdym zaszedł 
do mego 
okrętowego maklera, ów po załatwieniu ze mną zwykłych spraw zsunął na czoło 
okulary.
— Tak sobie myślę, kapitanie, że wracając z Perły Oceanu może pan mieć ziemniaki 
do 
sprzedania.
— A tak — rzekłem niedbale — mam na zbyciu tonę. Piętnaście funtów.
— Ho, ho! — zawołał. Lecz przyjrzawszy mi się bacznie skrzywił się z lekka i 
przyjął 
moje warunki. Zdawało się, że ci ludzie nie mogą istnieć bez ziemniaków. Ja 
mogłem. Nie 
chciałem patrzeć na kartofle, póki żyję; lecz opanował mnie demon zysku. Nie 
wiem, jak się 
rozeszła wieść o tych kartoflach, ale gdy powróciłem na statek już późnawo, 
ujrzałem 
gromadkę ludzi o wyglądzie sklepikarzy, zawalającą śródokręcie; Burns 
przechadzał się tam i 
z powrotem po rufowym pokładzie z miną wyniosłą i triumfującą. Przyszli kupować 
ziemniaki.
— Ta hałastra — szepnął mi do ucha podniecony — czeka tu prażąc się w słońcu już 
od 
kilku godzin. Wypili cały zapas słodkiej wody. Nie powinien pan odrzucać tej 
okazji. Pan ma 
za dobre serce.
Do pertraktacji wybrałem człowieka o grubych łydkach i drugiego z tikiem w oku, 
ponieważ można ich było odróżnić od reszty.
— Czy macie przy sobie pieniądze? — spytałem, nim zabrałem ich ze sobą do 
kajuty.
— Tak, proszę pana — odrzekli jednogłośnie klepiąc się po kieszeniach.
Podobało mi się ich zdecydowanie. Na długo przed upływem tego dnia wszystkie 
ziemniaki były sprzedane po cenie trzy razy większej niż ta, którą zapłaciłem. 
Burns, 
rozgorączkowany i radosny, winszował sobie umiejętnych zabiegów tyczących się 
mojej 
handlowej spekulacji, choć nie omieszkał nadmienić, że powinienem był zarobić na 
tym 
więcej.
Nie spałem zbyt dobrze tej nocy. Myślałem o Jacobusie urywanymi zdaniami między 
jednym a drugim pasmem snów, mających jakiś związek z rozbitkami porzuconymi na 
bezludnej wyspie zarośniętej kwieciem. Bardzo to było nieprzyjemne. Rankiem, 
zmęczony i 
niewyspany, siadłem i napisałem długi list do moich armatorów, przedkładając im 
szczegółowo obmyślony projekt użytkowania statków na Wschodzie i po morzach 
chińskich 
na okres najbliższych dwóch lat. Praca ta zajęła mi dzień i gdym ją skończył, 
cokolwiek się 
uspokoiłem.
Odpowiedź nadeszła w zwykłym trybie. Mój pomysł bardzo ich zastanowił; lecz 
zważywszy, że pomimo opłakanej trudności z workami (której, jak mają nadzieję, 
na 
przyszłość potrafię zapobiec), podróż wykazała znaczny dochód, mniemają, iż 
byłoby lepiej 
zatrzymać statek w cukrowej branży — przynajmniej na razie.
Odwróciłem stronę i czytałem dalej: „Otrzymaliśmy pismo naszego dobrego 
przyjaciela, 
pana Jacobusa. Miło nam jest widzieć Pańskie ścisłe z nim porozumienie; 
albowiem, nie 
mówiąc o jego pomocy w tej nieszczęsnej sprawie worków, pisze nam, że o ile by 
Pan, przy 
zastosowaniu możliwego pośpiechu, zdołał powrócić ze statkiem przed sezonem, to 
on 
mógłby nam zapewnić korzystną stawkę frachtową. Nie wątpimy, że pan dołoży 
starań…”, 
etc… etc…
Upuściłem list i długo siedziałem bez ruchu. Wreszcie skreśliłem odpowiedź (była 
krótka) 
i udałem się sam na ląd, by ją wysłać. Lecz minąłem jedną skrzynkę, potem drugą 
i w końcu 
szedłem ulicą Collinsa mając jeszcze ciągle list w kieszeni — wbrew własnym 
chęciom. 
Ulica Cołlinsa o godzinie czwartej po południu nie jest osamotnionym pustkowiem; 
nigdy 
jednakże nie czułem się tak odosobniony od reszty ludzkości jak —w tym dniu, gdy 
szedłem 
po zatłoczonych chodnikach walcząc rozpaczliwie ze swymi myślami i uznając się 
za 
zwyciężonego.
Nadeszła chwila, kiedy straszliwa wytrwałość Jacobusa, człowieka o jednej 
namiętności i 
jednej idei, wydała mi się nieomal heroiczna. Nie zrezygnował ze mnie. Znów 
porozumiewa 
się ze swym znienawidzonym bratem. A przeto i sam wydał mi się nienawistny. Czy 
zrobił to 
dla miłości własnej, czy dla miłości tego biednego dziewczęcia? To ostatnie 
przypuszczenie 
przypomniało mi ów pocałunek, który rozminął się z mymi ustami, i zdjęła mię 
trwoga. 
Przecież cokolwiek widział, odgadł czy też się domyślał, o tym pocałunku nie 
mógł wiedzieć, 
o ile ona sama tego mu nie powiedziała. Byłoż mi teraz wracać i rozdmuchiwać tę 
fatalną 
iskrę zimnym oddechem? Nie, nie, ten nieoczekiwany pocałunek trzeba okupić całą 
jego 
ceną.
Podszedłem do pierwszej skrzynki pocztowej, stanąłem, sięgnąwszy do kieszeni 
wewnątrz 
marynarki wyjąłem list — jak gdybym wyszarpnął z siebie samo serce — i wrzuciłem 
w 
otwór. Potem udałem się wprost na pokład.
Ciekaw byłem, jakie też sny będę miał tej nocy. Tymczasem wcale nie spałem. Przy 
śniadaniu zawiadomiłem Burnsa, żem się zrzekł dowództwa.
Upuścił nóż i widelec i spojrzał na mnie z oburzeniem.
— I pan to uczynił! Myślałem, że pan kocha statek.
— Tak jest, Burns, kocham. Ale Ocean Indyjski i wszystko, cokolwiek się na nim 
znajduje, straciło dla mnie urok. Wracam do domu jako zwykły pasażer, przez 
Kanał Sueski.
— Wszystko, cokolwiek się na nim znajduje — powtórzył z gniewem. — Nigdy nie 
słyszałem, żeby ktoś tak mówił. I jeżeli mam powiedzieć prawdę, to przez cały 
ten czas, 
kiedyśmy byli razem, nigdy nie mogłem pana zrozumieć w zupełności. Czymże jest 
lepszy 
jeden ocean od drugiego? Urok, rzeczywiście!
Zdaje się, że był do mnie naprawdę przywiązany. Ale poweselał trochę, kiedym mu 
oznajmił, że poleciłem go na swego następcę.
— Bądź co bądź — zauważył — niech mówią, co chcą, ale ten Jacobus przydał się 
panu. 
Muszę przyznać, że ten kartoflany interes nadzwyczaj się opłacił. Oczywiście, 
gdyby tylko 
pan miał…
— Tak, panie Burns — przerwałem. — Prawdziwy uśmiech szczęścia.
Ale nie mogłem mu powiedzieć, że ten uśmiech wypędza mnie ze statku, który 
pokochałem. I gdy tak siedziałem ze ściśniętym sercem na myśl o tym rozstaniu, 
kiedy 
widziałem wszystkie swe plany zwichnięte, swoją skromną przyszłość zagrożoną — 
jako że 
takie dowództwo było dla młodego człowieka jak noga w strzemieniu — zrezygnował 
po raz 
pierwszy ze swojej krytycznej postawy. — Nadzwyczajne szczęście — powiedział.
Przełożył Jan Lemański
* Galion — figura (płaskorzeźba), zdobiąca dziobnicę statku i umieszczona 
bezpośrednio pod bukszprytem.
* Zaczarterować — potocznie: zawrzeć umowę o przewóz towarów statkiem.