Henry Rider Haggard.

Heu-Heu czyli Potwór.

Heu-Heu or the monster.
Przekład Katarzyna i Andrzej Jankowscy
Autor pragnie poinformować, iż niniejsza opowieść w jej obecnej postaci została 
spisana 
przed odkryciem w Rodezji skamieniałych szczątków praczłowieka, które mogły być 
zwłokami 
jednego z Kudłatych, Leśnych Ludzi, o których opowiada tu ustami Altana 
Quatermaina.
Rozdział l
BURZA
Ja, wydawca i redaktor, którego obowiązkiem jako wykonawcy testamentu mego 
drogiego 
przyjaciela, świętej pamięci Allana Quatermaina, zwanego przez mieszkańców 
Afryki 
Macumazahnem, czyli Widzącym w Nocy, było przedstawienie historii jego przygód, 
doszedłem 
oto do ostatniej z nich. Muszę tu wyznać od razu, że opowiedział mi ją wiele lat 
temu w swej 
posiadłości „The Grange” w Yorkshire. Było to tuż przed jego ostatnią wyprawą w 
głąb Afryki, 
którą przedsięwziął z sir Henry’m Curtisem i kapitanem Goodem i z której już nie 
powrócił.
Sporządziłem wówczas obszerne notatki, gdyż historia owa wydała mi się niezwykle 
dziwna 
i pouczająca, lecz niestety nie mogłem ich później odnaleźć, a nie chciałem ich 
odtwarzać 
z pamięci, obawiając się, że nie przekażę całej sprawy tak dokładnie, jak 
życzyłby sobie mój 
zmarły przyjaciel.
Ale oto kilka dni temu, robiąc porządki na strychu, natrafiłem na torbę, którą 
używałem 
dawno temu, kiedy to jeszcze prowadziłem, albo raczej usiłowałem prowadzić, 
praktykę 
adwokacką. Ze wzruszeniem, które ogarnia człowieka, gdy po upływie wielu lat 
odkrywa 
przedmioty związane z wydarzeniami z lat młodzieńczych, podszedłem z nią do okna 
i jakoś 
otworzyłem zardzewiały zamek. Wewnątrz znajdowała się mała kolekcja zwykłych 
śmieci 
papiery dotyczące spraw, którymi zajmowałem się jako „murzyn”, pracując dla 
swojego 
znakomitego i uczonego kolegi, który później został sędzią, złamany niebieski 
ołówek i tak dalej.
Przejrzałem te papiery czytając swoje własnoręcznie uczynione notatki na ich 
marginesach. 
Odnosiły się do spraw, których zupełnie nie pamiętałem, aczkolwiek w owym czasie 
były one dla 
mnie bez wątpienia ważne. Przedarłem te kartki z westchnieniem i rzuciłem na 
podłogę. Potem 
odwróciłem torbę do góry dnem, aby wytrząsnąć z niej kurz i wtedy wypadł z 
wewnętrznej 
kieszeni gruby notes w czarnej, lśniącej oprawie, taki, jaki można było niegdyś 
kupić za sześć 
pensów. Otworzyłem go i wzrok mój padł na tytuł. Brzmiał on:
„Streszczenie niesamowitej opowieści A. Q. o Heu-Heu, potworze-bogu albo 
fetyszu, którego 
odkrył on razem z Hotentotem Hansem w Afryce Środkowej”.
Natychmiast wszystko stanęło mi na powrót przed oczami. Zobaczyłem siebie 
siedzącego 
późną nocą w swojej sypialni w „The Grange” i robiącego pospiesznie, żeby nie 
zapomnieć 
szczegółów, stenograficzny zapis opowieści Allana, jak rankiem następnego dnia 
kontynuuję te 
notatki w pociągu zdążającym na południe i jak potem, w wolnych chwilach, 
uzupełniam je 
w swojej kancelarii w Elm Court.
Przypomniałem sobie również, jak zmartwiłem się, kiedy nie mogłem nigdzie 
odnaleźć 
notesu, mimo iż wiedziałem, że ukryłem go w jakimś wyjątkowo bezpiecznym 
miejscu. 
Ujrzałem, jakby to było dziś, jak przetrząsam dom na przedmieściu Londynu, który 
wówczas do 
mnie należał, i jak w końcu, zniechęcony i przygnębiony, daję spokój 
poszukiwaniom. Wiele się 
wydarzyło od tamtej pory i ostatecznie zapomniałem i o tych notatkach, i o 
opisanej w nich 
historii. Teraz wyłoniły się niespodzianie z okrytej kurzem zapomnienia 
przeszłości, 
przedstawiam zatem ten rozdział obfitujący w niezwykłe przygody życia mego 
ukochanego 
przyjaciela, Allana Quatermaina, który już tak dawno temu wywędrował do Krainy 
Cieni, gdzie 
w końcu wszyscy kiedyś się znajdziemy.
Pewnego wieczoru, po całodziennym polowaniu, siedzieliśmy – Allan, sir Henry 
Curtis, 
kapitan Good i ja – w palarni domu Quatermaina w Yorkshire, rozmawiając o 
różnych rzeczach.
W pewnej chwili powiedziałem, że czytałem urywek artykułu przedrukowanego z 
jakiejś 
amerykańskiej gazety, gdzie donoszono, jakoby kilku myśliwych widziało na 
bagnach 
w okolicach Zambezi jakiegoś ogromnego przedpotopowego gada i spytałem Allana, 
czy wierzy 
w tę historię. Potrząsnął głową i odparł ostrożnie, że Afryka jest dużym 
kontynentem i że jest 
zupełnie możliwe, że w jej zakamarkach przetrwały jakieś prehistoryczne 
zwierzęta.
– W każdym razie – dodał pospiesznie, jakby chciał uniknąć zbyt ogólnej rozmowy 
na ten 
temat – wiem, że na pewno odnosi się to do węży, bo zdarzyło mi się spotkać tak 
dużego, jak 
największa anakonda, które podobno osiągają długość sześćdziesięciu stóp, a 
nawet więcej. 
Prawdę mówiąc, zabiliśmy go, a raczej zrobił to mój służący, Hans. Przedtem 
jednak wąż 
chwycił i połknął jednego z moich ludzi. Wąż ten był czczony jako jakiś bożek. 
Być może to 
właśnie on dał podstawę do opowieści o ogromnych gadach. Zdarzyło mi się też, 
pomijając już 
inne przygody, o których wolę nie mówić, widzieć słonia o tak potężnych 
rozmiarach, że mógłby 
pochodzić z czasów prehistorycznych. Słonia tego znano podobno od setek lat i 
nazywano go 
Jana.
– Zabiłeś go? spytał Good, patrząc przenikliwie na Allana przez swoje okulary.
Mimo opalenizny, widać było, że Allan poczerwieniał. Odpowiedział dość szorstko 
jak na 
osobę, którą niełatwo było wyprowadzić z równowagi.
– Nie wiesz o tym, że nie powinno się nigdy pytać myśliwego, a już szczególnie 
zawodowego myśliwego, czy zabił jakąś zwierzynę, czy nie, jeśli on sam nie chce 
o tym mówić? 
No, ale skoro już chcesz wiedzieć, to nie zabiłem tego słonia. Zabił go Hans, 
ocalając mi w ten 
sposób życie. Chybiłem go z obu luf, i to na parę jardów.
– No, coś takiego! – wykrzyknął Good. – Chcesz nam powiedzieć, że spudłowałeś do 
wyjątkowo wielkiego słonia, którego miałeś na parę jardów? Musiałeś mieć 
niezłego stracha!
– Chyba wyraźnie powiedziałem, że spudłowałem, prawda? A co do reszty, to pewnie 
masz 
rację. Bałem się. Jak wiesz, nigdy nie podawałem się za wielkiego śmiałka. 
Zresztą spotkanie 
z takim potworem jak Jana mogłoby wystraszyć każdego, nawet ciebie, Good. Ale 
jeśli spojrzysz 
na, to życzliwym okiem, to może dojdziesz do wniosku, że mogły być inne powody 
tego 
haniebnego – tak, haniebnego – zachowania, o którym nie chcę myśleć, a tym 
bardziej 
opowiadać, jako że w jego wyniku zginął stary Hans, którego kochałem.
Good – miał już coś powiedzieć, ale zauważyłem, że sir Henry wyciągnął nogę, 
kopnął go 
w kostkę i Good zamknął usta.
– Wracając do tematu powiedział Allan, chcąc wyraźnie uciec od nieprzyjemnych 
wspomnień – kiedyś spotkałem nie prehistorycznego gada co prawda, ale lud 
czczący jako boga 
potwora, który być może pochodził z czasów prehistorycznych.
Wyglądało na to, że nie ma zamiaru powiedzieć nic więcej, więc spytałem z 
ciekawością:
– Co to było, Allan?
To długa historia, przyjacielu – odparł – a przy tym tak dziwna, że jestem 
pewien, iż Good 
nigdy by w nią nie uwierzył. Poza tym robi się późno i nie chciałbym was męczyć. 
Zresztą i tak 
nie zdołałbym dzisiaj opowiedzieć jej całej.
– Jest tu whisky, woda sodowa i tytoń, więc bez względu na to co zrobią Curtis i 
Good, ja – 
mając takie zapasy – nie wypuszczę cię stąd, zanim mi jej nie opowiesz. Wiesz, 
że to 
nieuprzejmie iść spać przed gośćmi, zatem lepiej zacznij od razu dodałem ze 
śmiechem.
Allan mruknął coś, potem chrząknął i widać było że nie jest zadowolony z takiego 
obrotu 
spraw, ale czując, że nie zamierzamy się ruszyć z pokoju i czekamy w milczeniu, 
co wyraźnie 
działało mu na nerwy, w końcu zaczął.
– No cóż, skoro nalegacie... Wiele lat temu, kiedy byłem jeszcze stosunkowo 
młody, 
obozowałem pewnego dnia u podnóża Drakensberg. Podróżowałem z Pretorii z zapasem 
towarów, które miałem nadzieję sprzedać krajowcom, a potem udać się jeszcze 
bardziej na 
północ, żeby przez miesiąc czy dwa popolować. Kiedy znajdowaliśmy się na 
otwartej przestrzeni 
między dwoma wzgórzami, zerwała się jedna z największych burz, jakie dane mi 
było 
kiedykolwiek przeżyć. Jeśli dobrze pamiętam, było to w połowie czerwca, a wiesz 
dobrze – było 
to adresowane do mnie – jakie zdarzają się burze w Natalu o tej porze roku. 
Wydawało się, że 
burza nadciąga z dwóch stron równocześnie. Jak się potem okazało, były to w 
rzeczywistości 
dwie burze, które miały się spotkać nad naszymi głowami.
Powietrze zgęstniało, zaczął wiać lodowaty wiatr i chociaż było dopiero wczesne 
popołudnie, 
zrobiło się prawie ciemno. Nad szczytami gór wokół nas widać było błyskawice, 
ale na razie nie 
słyszałem żadnych grzmotów i nie padało jeszcze. Oprócz woźnicy i voorloopera*[* 
Voorlooper 
– człowiek prowadzący pierwszą parę wołów w zaprzęgu] miałem ze sobą Hansa, o 
którym przed 
chwilą mówiłem, małego, pomarszczonego Hotentota, który od moich chłopięcych lat 
towarzyszył mi we wszystkich podróżach i przygodach. Był ze mną również wtedy, 
kiedy 
udałem się z Pietem Reliefem w tej nieszczęsnej misji do Dingaana, króla 
Zulusów, w misji, 
z której powróciliśmy na jednym koniu tylko ja i Hans.
To był oryginalny facet, o nieokreślonym wieku. W pewnym sensie był on jednym 
z najsprytniejszych ludzi w całej Afryce. Nigdy nie spotkałem nikogo, kto by mu 
dorównał 
pomysłowością albo równie dobrze tropił zwierzynę jak on. Jak wszyscy Hotentoci, 
miał pewną 
wadę – kiedy tylko nadarzała się sposobność, pił jak smok i wtedy nie nadawał 
się do niczego. 
Z drugiej strony miał wielką zaletę – był do mnie przywiązany jak pies, a raczej 
kochał mnie jak 
pies swego pana, który go wychował od szczeniaka. Zrobiłby dla mnie wszystko – 
okłamał, 
okradł, a nawet zamordował – i uważałby, że to jego święty obowiązek. Gotów był 
nawet zginąć 
dla mnie, co się niestety w końcu stało.
Allan przerwał, żeby wypróżnić fajkę, ale myślę, że był to tylko pretekst, aby 
odwrócić się 
do kominka, obok którego stał, i ukryć twarz, bo zaledwie przed chwilą ją 
napełnił. Potem 
szybko obrócił się na pięcie i mówił dalej:
– Szedłem parę kroków przed wozem, sprawdzając czy na szlaku, dumnie, ale bez 
uzasadnienia zwanym drogą, nie ma dziur albo kamieni, a za mną, na zwykłym 
miejscu – bo 
zawsze towarzyszył mi niczym cień – szedł Hans. Usłyszałem, jak zakasłał kilka 
razy, co 
znaczyło, że chce mi, swoim zwyczajem, zwrócić na coś uwagę, więc spytałem, nie 
odwracając 
się:
– O co chodzi, Hans?
– Nic takiego, Baas – odparł – tylko że nadciąga duża burza. Dwie burze, Baas. 
Kiedy się 
spotkają, to zaczną ze sobą walczyć i po niebie będą latać oszczepy, a obydwie 
chmury zaczną 
ryczeć i płakać.
Tak powiedziałem ale nie widzę żadnego miejsca, gdzie by się można było 
schronić, więc 
nie możemy nic zrobić.
Hans zrównał się ze mną i znowu zakasłał, mnąc w chudych palcach brudny kapelusz 
i dając 
w ten sposób do zrozumienia, że chce mi coś doradzić.
– Wiele lat temu, Baas powiedział, wskazując brodą na kupę głazów u podnóża góry 
znajdującej się około milę na lewo od nas – byłą tam duża jaskinia. Kiedy byłem 
chłopcem, 
mieszkałem tam z paroma Buszmenami. Było to po tym, jak Zulusi spustoszyli Natal 
i w całym 
kraju nie było jedzenia, tak że ludzie musieli pożerać jeden drugiego.
– No to czym żywili się ci Buszmeni, Hans?
– Przeważnie ślimakami i pasikonikami, Baas. Jedli też antylopy, jeśli udało im 
się jakąś 
zabić z łuku. Kiedy nie ma nic innego, to pieczone gąsienice i szarańcza nie są 
złe. Pamiętam, że 
się nieźle na nich utuczyłem.
– Myślisz, że lepiej będzie, jeśli poszukamy tej jaskini? Na pewno jest tam 
jaskinia, Hans?
Tak, Bass, jaskinia nie może uciec. Chociaż to było dawno temu, to nie 
zapomniałem 
miejsca, w którym mieszkałem przez dwa miesiące.
Patrzyłem na nadciągające chmury i zastanawiałem się. Były niesamowicie czarne i 
widać 
było, że będzie burza jak wszyscy diabli. Co więcej, sytuacja była tym bardziej 
nieprzyjemna, że 
droga akurat wiodła przez skały zawierające rudę żelaza, a wiedziałem z 
doświadczenia, że 
w takie miejsca zawsze biją pioruny. Przy tym wóz zaprzężony w woły też je 
przyciągał.
Kiedy tak zastanawiałem się, nadbiegła z tyłu grupa Kafrów. Pędzili co sił w 
nogach, bez 
wątpienia szukając schronienia. Byli ubrani w swe najlepsze stroje, a większość 
grupy stanowili 
młodzi mężczyźni i dziewczęta. Najwidoczniej wybierali się na wesele albo 
wracali z niego. 
Kiedy nas mijali, jeden z nich, który widocznie mnie znał, krzyknął:
– Pospiesz się, Macumazahn! Jak wiecie, tak mnie nazwali Zulusi. – Pioruny lubią 
to miejsce 
– i wskazał kijem najpierw na chmury, a potem na ziemię.
To mnie ostatecznie przekonało. Podbiegłem do wozu i kazałem voorlooperowi iść 
za 
Hansem, a woźnicy pogonić woły. Potem wdrapałem się na wóz i skierowaliśmy się w 
stronę 
góry, gdzie zdaniem Hansa była jaskinia. Na szczęście teren był raczej płaski, a 
ziemia dość 
twarda. Poza tym, mimo że nie był tam od tylu lat, Hans świetnie pamiętał 
okolicę. Faktycznie, 
tak jak mówił, nigdy nie zapominał żadnego miejsca, w którym był choć raz.
Zauważyłem na przykład, jak w pewnej chwili kazał voorlooperowi skręcić 
gwałtownie 
w prawo. Nie wiedziałem dlaczego to robi, jako że teren nie różnił się tam 
niczym od tego, po 
którym akurat jechaliśmy. Dopiero kiedy mijaliśmy to miejsce, spostrzegłem, że 
jest tam źródło 
otoczone mokradłem, w którym na pewno byśmy ugrzęźli. To samo zdarzyło się 
jeszcze parę 
razy, ale nie ma potrzeby wyliczać tu wszystkich przeszkód.
Tymczasem powietrze zupełnie znieruchomiało – nie było najlżejszego powiewu – a 
mrok 
tak zgęstniał, że ledwie widać było woły idące w pierwszej parze. Zrobiło się 
też bardzo zimno. 
Nad szczytami gór nadal tańczyły błyskawice i nadal nie było słychać głosów 
grzmotów. W tym 
nienaturalnym stanie przyrody było coś przerażającego. Musiały to wyczuwać nawet 
woły, gdyż 
parły szybko do przodu nawet bez poganiania, jak gdyby wiedziały o tym naprawdę, 
gdyż 
instynkt ostrzega przed niebezpieczeństwem każde żywe stworzenie. Jeśli o mnie 
chodzi, miałem 
napięte nerwy i pragnąłem tylko tego, abyśmy jak najszybciej dotarli do jaskini.
Wkrótce zapragnąłem tego jeszcze bardziej, bo chmury wreszcie się spotkały i 
trysnął z nich 
strumień ognia, który z ogłuszającym hukiem uderzył w ziemię. Ziemia zatrzęsła 
się, a ja 
oddałbym wszystko, żeby znaleźć się w jakimkolwiek innym miejscu, bo piorun 
uderzył jakieś 
pięćdziesiąt jardów za wozem, w miejsce gdzie byliśmy jeszcze minutę temu.
Był to początek piekielnego balu, pierwszy akord muzyki. Po niebie nad nami 
zaczęły hulać 
błyskawice niczym tancerze po parkiecie.
Trudno opisać piekło, które się wokół nas rozpętało. Ty, przyjacielu, który 
widziałeś 
tamtejsze burze, wiesz, że nie poddają się opisom. Od błyskawic o 
najrozmaitszych kształtach – 
pamiętam, że jedna wyglądała zupełnie jak płonąca korona na głowie jakiegoś 
olbrzyma – 
zrobiło się, po poprzednich ciemnościach, zupełnie jasno. Wydawało się, że biją, 
przy 
ogłuszających grzmotach, nie tylko z nieba na ziemię, ale nawet z ziemi w niebo.
– Gdzie, do diabła, jest ta twoja jaskinia? – wrzasnąłem do Hansa, który wdrapał 
się na wóz 
i usiadł koło mnie.
Krzyknął coś, czego nie zrozumiałem w ryku burzy, i wskazał na podstawę góry, 
oddaloną 
od nas o około dwieście jardów.
Woły przeszły w galop. Wóz zaczął się tak chwiać i kołysać, że myślałem, iż 
zaraz się 
wywróci. Voorlooper starał się, jak mógł kierować zaprzęgiem, ale obawiałem się, 
że może się 
przewrócić i zostać stratowany na śmierć. Na szczęście jednak tak się nie stało, 
a woły biegły 
w dobrym kierunku.
Woźnica walił je batem, aby utrzymać w szyku i o ile mogłem wywnioskować z ruchu 
jego 
ust, gdyż nic nie słyszałem, klął na czym świat stoi po holendersku i zulusku. W 
końcu 
zatrzymały się, gdyż wyrosło przed nimi strome zbocze, i kręcąc się ze strachu 
na wszystkie 
strony splątały zupełnie uprząż.
Zeskoczyliśmy i zaczęliśmy rozplątywać rzemienie i zrzucać jarzma tak szybko, 
jak się tylko 
dało. Nie było to łatwe, zarówno dlatego, że cała uprząż była splątana, jak i z 
tego powodu, że 
musieliśmy to robić dosłownie pod ogniem, bo ze wszystkich stron biły pioruny. W 
pewnej 
chwili myślałem, że jeden z nich rąbnie w wóz i będzie po nas. Prawdę mówiąc, 
tak się bałem, że 
chciałem zostawić woły ich losowi i wskoczyć do jaskini, jeśli tam w ogóle była, 
bo nigdzie jej 
nie widziałem. Powstrzymywał mnie przed ucieczką tylko honor, bo gdybym uciekł, 
to czy 
mógłbym liczyć na to, że moi Kafrowie zostaną przy mnie w następnej trudnej 
sytuacji? Choćbyś 
się w środku trząsł ze strachu, nie możesz pokazać tubylcowi, że się boisz, bo w 
przeciwnym 
razie stracisz zupełnie szacunek. Wtedy już nie będziesz wielkim Białym Wodzem o 
szlachetnej 
krwi, ale zwykłym, równym mu, a nawet – jeśli trafisz na odważnego tubylca, o 
jakiego wśród 
tych dzielnych ludzi nie tak trudno – stojącym niżej od niego facetem.
Udawałem więc, że nie robię sobie nic z piorunów, nawet wtedy, kiedy jeden 
łupnął 
w drzewo nie więcej niż trzydzieści kroków ode mnie. Akurat patrzyłem w tamtą 
stronę i nagle 
zobaczyłem zamiast drzewa słup ognia. Sekundę potem po drzewie został tylko 
tuman kurzu. 
Szczątek gałęzi strącił mi kapelusz z głowy.
Razem z innymi szarpałem i kopałem woły, rozsupłując rzemienie tak szybko, jak 
mogłem, 
aż w końcu odwiązaliśmy wszystkie zwierzęta. Rozbiegły się wokół, szukając 
schronienia pod 
wystającymi skałami czy w innych miejscach, do których kierował je instynkt. 
Najtrudniej było 
uwolnić ostatnią, dyszlową parę, gdyż rwały się za swoimi krewniakami i tak 
zakleszczyły się 
w jarzmach, że w końcu nie mogąc ich z nich wyciągnąć, musiałem przeciąć uprząż. 
Rzuciły się 
za resztą, ale nie odbiegły daleko biedaki, gdyż nagle ujrzałem, że oba – biegły 
razem – padły, 
jakby otrzymały strzał prosto w serce. Powalił je piorun. Jeden natychmiast legł 
bez ruchu, 
a drugi przez kilka sekund wierzgał jeszcze nogami, aż wreszcie i on 
znieruchomiał.
– No i co na to powiedziałeś? – spytał Good.
– A co byś powiedział – odparł ostro Allan – gdybyś w taki sposób stracił 
najlepszą parę 
wołów i nie miał nawet sześciu pensów, żeby kupić inną? Zresztą wszyscy wiemy, 
jak potrafisz 
kląć, więc się niepotrzebnie pytam.
– Ja bym powiedział... – zaczął Good, szykując się do przemowy, ale Allan 
uciszył go 
machnięciem ręki i mówił dalej.
– Na pewno coś o Jowiszu Gromowładnym. To, co ja powiedziałem, usłyszał tylko 
anioł, 
który zapisuje moje czyny, ale chyba Hans domyślił się, co to było takiego, bo 
wrzasnął:
To mogliśmy być my, Baas! Kiedy niebo się gniewa, musi komuś przyłożyć. Lepiej, 
że 
przyłożyło wołom niż nam.
– Gdzie ta jaskinia, durniu?! – ryknąłem. – Zamknij gębę i prowadź nas do niej, 
bo zaczyna 
walić grad.
Hans wyszczerzył zęby i skinął głową, a potem, ponaglony wielkim jak jajo 
ziarnem gradu, 
które rąbnęło go w głowę, zaczął się z zadziwiającą szybkością wspinać po 
zboczu, kiwając ręką, 
abyśmy podążyli za nim. Wreszcie doszliśmy do grupy spiętrzonych skał i, 
prześlizgując się 
między nimi, posuwaliśmy się prawie po omacku, bo teraz, kiedy zaczął padać 
grad, zrobiło się 
jeszcze ciemniej, niż było przed tą paradą błyskawic. Za największą z tych skał 
Hans dał nurka 
w rosnące tam krzaki, pociągając mnie za sobą między dwa kamienie, które 
tworzyły naturalne 
obramowanie wejścia do jaskini.
To tutaj, Baas powiedział, wycierając dłonią krew z czoła rozciętego ziarnem 
gradu.
W tej akurat chwili błyskawica rozświetliła ciemności i zobaczyłem przed sobą 
jaskinię. Nie 
widać było jej rozmiarów, ale niosący się echem w jej głąb odgłos grzmotu 
świadczył, że musi 
być bardzo duża.
Rozdział II
MALOWIDŁO W JASKINI
Dotarliśmy do jaskini w samą porę, bo zaledwie woźnica i voorlooper wśliznęli 
się za nami, 
grad rozpadał się na dobre, a wiecie, albo w każdym razie słyszeliście, co to 
jest grad afrykański, 
szczególnie w górach Berg. Widziałem kiedyś arkusze ocynkowanej blachy 
podziurawione przez 
grad jak przez kule karabinowe i jestem pewien, że ten, przed którym udało nam 
się uciec, 
poprzebijałby nawet podwójną blachę, bo jego ziarna były duże jak jaja, i do 
tego miały ostre 
krawędzie. Gdyby burza zaskoczyła kogoś na odkrytej przestrzeni, a nie miał on 
ani wozu, ani 
siodła, pod którym mógłby się skryć, to wątpię, czy ujrzałby jeszcze kiedyś 
czyste niebo.
Woźnica, który i tak prawie już płakał z żalu po stracie Kapteina i Deutchmanna, 
tej 
dyszlowej pary wołów, zaczął szaleć, gdyż obawiał się, że grad zabije pozostałe 
i chciał 
wyskoczyć z jaskini, aby zapędzić je w jakieś bezpieczne miejsce. Powiedziałem 
mu, żeby się 
uspokoił i przestał wygłupiać, bo nie mogliśmy im pomóc w żaden sposób. Hans, 
który zawsze 
w obliczu piorunów stawał się bardzo religijny, zauważył sentencjonalnie, że 
„Wielki-Wielki” 
w niebiosach na pewno zatroszczy się o nasze bydło, bo mój „czcigodny ojciec” 
(który nawrócił 
go na osobliwą mieszaninę różnych wierzeń będących według Hansa 
chrześcijaństwem) 
powiedział mu kiedyś, że bydło, pasące się na tysiącach wzgórz jest przedmiotem 
Jego 
szczególnej troski, a czyż tutaj nie znajduje się ono wśród tysiąca wzgórz? 
Woźnica, Zulus, który 
„nie odnalazł wiary” i był zwykłym dzikusem, odparł na to, że „Wielki-Wielki” 
mógł się 
zatroszczyć o Kapteina i Deutchmanna, ale jakoś nie zrobił tego. A potem, 
zupełnie jak niektóre 
wściekłe kobiety dla ulżenia swym nerwom, zaczął wyzywać Hansa. Nazwał go 
„żółtym 
szakalem”, powiedział, że ogon najgorszego z wołów jest więcej wart niż całe 
ciało Hansa i że 
chciałby, żeby grad wygarbował jego nędzną skórę zamiast siec nieocenione 
grzbiety wołów.
Te uwagi na temat jego wyglądu zdenerwowały Hansa. Rozwarł wargi, obnażając 
zęby, 
niczym zły pies i odpowiedział Zulusowi w tym samym stylu, dodając uwagi o jego 
rodzinie, ze 
szczególnym uwzględnieniem matki i jej prowadzenia się. Wkrótce awantura 
przybrała taki 
obrót, że gdybym nie wkroczył, skończyłoby się pewnie walką na noże. Wskoczyłem 
energicznie 
między nich i zapowiedziałem, że jeśli któryś powie jeszcze choć jedno słowo, to 
wykopię go 
z jaskini, żeby otrzeźwiał na gradzie.
Burza trwała jeszcze długo. W pewnym momencie wydawało się, że się oddala, ale 
zaraz 
wszystko wróciło z taką samą siłą. Przestał co prawda padać grad, ale po nim 
zaczęła się ulewa. 
Skutek tego był taki, że kiedy wreszcie ustały grzmoty, było już za późno, żeby 
jechać dalej 
i musieliśmy tam zostać na noc, tym bardziej że woźnica i voorlooper, którzy 
poszli szukać 
wołów, wrócili z wiadomością, że nie można ich nigdzie znaleźć. Nie było to 
miłe, jako że 
w jaskini panował straszny ziąb, a płótno wozu było tak przesiąknięte wodą, że 
nie sposób było 
pod nim spać. I tu raz jeszcze przydała nam się świetna pamięć Hansa. Pożyczył 
ode mnie 
zapałki, poszedł w głąb jaskini i po chwili wrócił, ciągnąc za sobą stertę 
zakurzonych 
i pogryzionych przez robaki, ale suchych i doskonale nadających się na ognisko 
gałęzi.
– Skąd to wyciągnąłeś? – spytałem.
– Baas odpowiedział kiedy mieszkałem tu z Buszmenami, zanim jeszcze te czarnuchy 
(ta 
obelga odnosiła się do woźnicy i voorloopera, którzy nazywali się Mawun i 
Induka) zostały 
spłodzone przez nieznanych ojców, zgromadziłem tu zapas drzewa na zimę albo na 
wypadek, 
gdybym miał tu jeszcze wrócić. Leży tu do tej pory. To samo robią mrówki, żeby 
ich dzieci 
miały co jeść, kiedy one zginą. Jeśli ci Kafrzy pomogą mi przynieść więcej, to 
będziemy mieli 
dobre ognisko i nie zmarzniemy.
Podziwiając dar przewidywania, który Hans odziedziczył po setkach pokoleń swych 
zmagających się z przeciwnościami przyrody przodków, kazałem Kafrom pomóc mu. 
Poszli za 
nim w głąb jaskini, patrząc na niego spode łba i w rezultacie po niedługim 
czasie siedzieliśmy 
przy płonącym wesoło ognisku. Potem przyniosłem jedzenie, bo na szczęście 
rankiem strzeliłem 
antylopę Duikera, i butelkę ginu. Mięso upiekliśmy na węglach i wkrótce jedliśmy 
wyborny 
obiad. Wiem, że wiele osób nie pochwala dawania napojów spirytusowych krajowcom, 
ale 
przekonałem się, że kiedy są zziębnięci, kropelka czegoś mocniejszego wcale im 
nie szkodzi, za 
to znakomicie poprawia nastrój. Kłopot polegał tylko na tym, że musiałem mieć 
oko na Hansa, 
żeby się za bardzo nie pokrzepił, więc położyłem się spać z butelką w objęciach.
Kiedy zaspokoiliśmy głód, zapaliłem fajkę i zacząłem rozmawiać z Hansem, który 
po 
kielichu zrobił się rozmowny. Spytał mnie, ile lat może mieć ta jaskinia. 
Odparłem, że pewnie 
jest tak stara, jak całe góry Berg. Rzekł na to, że też tak myślał, a to 
dlatego, iż na dnie w głębi 
jaskini są odciśnięte ślady zwierząt, jakich nigdy nie widział ani o jakich nie 
słyszał. Obiecał, że 
jeśli będę chciał, to rano mi je pokaże. Powiedział też, że rozrzucone są tam 
dziwne, skamieniałe 
kości, które musiały tworzyć szkielety jakichś olbrzymów. Był pewien, że kiedy 
rankiem do 
jaskini zajrzy słońce, będzie mógł je odnaleźć.
Wyjaśniłem wtedy Hansowi i Kafrom, że tysiące tysięcy lat temu, kiedy nie było 
jeszcze 
ludzi, żyły na świecie ogromne zwierzęta, olbrzymie słonie, gady sto razy 
większe od 
największego krokodyla i małpy większe od goryli. Bardzo ich to zaciekawiło, a 
Hans rzekł, że 
z tymi małpami to prawda, bo sam widział obraz takiej małpy albo jakiegoś 
olbrzyma podobnego 
do małpy.
– Gdzie? – spytałem. – W książce?
– Nie, Baas. W tej jaskini. Namalowali go Buszmeni dziesięć tysięcy lat temu. 
(Dziesięć 
tysięcy lat temu oznaczało, że było to w jakiejś bardzo odległej przeszłości).
To mi przypomniało legendy o stworzeniu zwanym Ngoloko, które miało jakoby żyć 
gdzieś 
na bagnach Wschodniego Wybrzeża. Zwierzę to, w którego istnienie absolutnie nie 
wierzyłem, 
uważając je za wymysł krajowców, miało podobno przynajmniej osiem stóp 
wysokości, pokryte 
było szarą sierścią, a zamiast palców miało szpon. Wiadomości o tym stworze 
zawdzięczałem 
głównie pewnemu staremu myśliwemu portugalskiemu, który przysięgał, że widział 
ślady jego 
stóp odciśnięte w błocie i twierdził, że zabił jednego z jego ludzi i urwał mu 
głowę. Spytałem 
Hansa, czy kiedykolwiek słyszał o tym. Odparł mi, że słyszał, lecz że zwano je 
nie Ngoloko, 
a Milhoy, ale że ten diabeł namalowany w jaskini jest jeszcze większy.
Pomyślałem, że nabiera mnie, jak to często czynią krajowcy i zażądałem, żeby mi 
zaraz 
pokazał to malowidło.
– Lepiej zaczekać Baas, aż zaświeci słońce – odparł – bo wtedy będzie lepiej 
widać. Zresztą 
tego diabła nie jest przyjemnie oglądać w nocy.
– Pokaż mi to zaraz – powiedziałem ostro. – Mamy przecież latarnie z wozu.
Hans niechętnie poprowadził mnie jakieś pięćdziesiąt kroków w głąb jaskini. 
Szedł przodem 
z latarnią, ja za nim z drugą, a za mną szli obaj Zulusi ze świecami w rękach. 
Po drodze 
widziałem na ścianach wiele obrazów namalowanych przez Buszmenów. Spostrzegłem 
też kilka 
płaskorzeźb wykonanych przez ten dziwny lud. Niektóre z malowideł wyglądały na 
zupełnie 
nowe, inne wyblakły ze starości albo może złuszczyła się farba, której używali 
ci prymitywni 
artyści. Wszystkie malowidła miały ten sam charakter. Przedstawiały antylopy 
eland i inne oraz 
polujących na nie ludzi z łukami, słonie, a także lwa rzucającego się na 
człowieka z dzidą.
Jedno wszakże malowidło, które dziwnym przypadkiem było akurat najlepiej 
zachowane 
z nich wszystkich, różniło się od reszty i przykuło moją uwagę. Przedstawiało 
ono mężczyzn 
o białych twarzach, którzy zdawali się mieć na sobie zbroje i dziwaczne, 
stożkowate nakrycia 
głowy przypominające czapki zwane chyba frygijskimi, atakujących kraal*. [*Kraal 
(afrikaans) – 
obronne osiedle o zabudowaniach stojących zwartym kręgiem, zazwyczaj 
zamykających plac 
przeznaczony dla bydła] Wyraźnie widać było charakterystyczne, okrągłe chaty i 
trzcinowy płot 
otaczający wioskę. Z lewej strony kilku napastników ciągnęło kobiety w stronę 
czegoś, co – 
sądząc z wielu falistych linii znajdujących się w tym miejscu – było morzem.
Zaparło mi dech z wrażenia, bo stałem oto prawdopodobnie przed obrazem 
ukazującym 
Fenicjan podczas jednej z ich zbójeckich wypraw, które – jak podają starożytni 
autorzy – 
podejmowali często dla zdobycia kobiet. Gdyby istotnie obraz przedstawiał takie 
wydarzenie, to 
musiał zostać namalowany przez Buszmena żyjącego przynajmniej dwa tysiące lat 
temu, a może 
i wcześniej. Fantastyczne! Jednak Hans wydawał się w ogóle nie interesować tym 
malowidłem. 
Poszedł dalej, pragnąc widocznie jak najszybciej wykonać przykre zadanie, a ja – 
nie chcąc się 
zgubić w przepastnej jaskini – musiałem iść za nim.
W końcu stanęliśmy przed szczeliną w ścianie jaskini. Gdybym był sam, minąłbym 
ją, nie 
zwracając na nią w ogóle uwagi, bo niczym nie różniła się od innych szczelin, 
których było tam 
sporo.
To tutaj, Baas – powiedział. – Teraz, Baas, idź za mną i patrz pod nogi, bo dno 
jest 
popękane.
Przecisnąłem się przez otwór z pewnym trudem, choć nie jestem przecież tęgi. Od 
otworu 
prowadził wąski tunel, wyżłobiony przez wodę albo utworzony przed setkami 
tysięcy lat 
w wyniku wybuchu gazów. Myślę, że powstał raczej w ten drugi sposób, jako że 
sklepienie było 
nierówne i pełne ostrych załamań, czego nie spotyka się w korytarzach 
wydrążonych przez wodę. 
Zresztą nieważne, bo nie mam najmniejszego pojęcia, w jaki sposób powstały te 
wielkie 
afrykańskie jaskinie. Jednak dno tunelu było zupełnie gładkie, jak gdyby zostało 
wyszlifowane 
stopami wielu pokoleń ludzi.
Po jakichś dwudziestu krokach Hans kazał mi zatrzymać się i pod żadnym pozorem 
nie 
ruszać się. Posłuchałem go, zastanawiając się, o co chodzi. Zobaczyłem, że 
podnosi swoją 
latarnię, która przez ucho u góry miała przewleczony rzemień, aby łatwiej można 
ją było 
zawiesić na wozie, i zakłada rzemień na szyję w taki sposób, że latarnia 
znalazła się na jego 
plecach. Potem odwrócił się twarzą do ściany, przycisnął do niej, jakby nie 
chciał patrzeć na to, 
co znajduje się z tyłu, i ostrożnie zaczął posuwać się bokiem, chwytając się 
rękami występów 
skalnych. Przeszedłszy jak krab około trzydziestu stóp, odwrócił się i 
powiedział.
– Teraz, Baas, musisz zrobić to samo, co ja.
– Dlaczego? – spytałem.
– Opuść, Baas, latarnię w dół, to zobaczysz dlaczego.
Zrobiłem to i spostrzegłem, że o krok czy dwa przede mną znajduje się przepaść. 
Nie 
mogłem ocenić, jak jest głęboka, gdyż w świetle lampy nie udało mi się dostrzec 
dna. 
Zorientowałem się też, że półka skalna tworząca most łączący oba brzegi 
rozpadliny, po którym 
przeszedł Hans, ma w najszerszym miejscu najwyżej dwanaście cali, a w paru 
miejscach chyba 
niespełna sześć.
– Głęboka ta przepaść? – spytałem.
W odpowiedzi Hans podniósł odłamek skały i cisnął w dół. Trwało dłuższą chwilę, 
zanim 
usłyszałem odgłos uderzenia.
– Mówiłem ci, Baas – rzekł Hans z wyższością – że lepiej poczekać do rana, kiedy 
dotrze tu 
trochę światła, ale Baas nie chciał mnie słuchać, bo on na pewno wie lepiej. Ale 
może teraz Baas 
pójdzie spać, co chyba jest najmądrzejsze, i poczeka do rana?
Prawdę mówiąc, niczego bardziej nie pragnąłem, bo miejsce to było wyjątkowo 
nieprzyjemne. Ale byłem taki zły na Hansa za to, iż spłatał mi figla, że raczej 
naraziłbym się na 
skręcenie karku niż dałbym mu powód do drwin.
– Nie – odparłem spokojnie. – Pójdę spać dopiero wówczas, kiedy zobaczę ten 
obraz, 
o którym mówiłeś.
Teraz dla odmiany Hans przeraził się i zaczął mnie prosić, żebym nie przechodził 
na drugą 
stronę, co przywiodło mi na myśl biblijną przypowieść o Abrahamie i bogaczu, z 
tym tylko, że ja 
nie byłem spragniony, a Hans w niczym nie przypominał Abrahama.
Teraz już wszystko rozumiem – powiedziałem. – Nie ma tam żadnego malowidła. To 
po 
prostu twój kolejny dowcip. Ale pójdę sprawdzić i jeśli okaże się, że mnie 
okłamałeś, to 
pożałujesz tego.
Ten obraz tam jest, a przynajmniej był, kiedy byłem młody – powiedział Hans 
ponuro – 
a jeśli chodzi o resztę, to Baas wie najlepiej. Jeśli Baas połamie sobie 
wszystkie kości, to niech 
nie ma o to do mnie pretensji i powie w niebie całą prawdę swojemu czcigodnemu 
ojcu, który 
zostawił mi go pod opieką. Niech mu Baas powie, że Hans błagał go, żeby tego nie 
robił, ale 
Baas był zły i nie chciał go słuchać. A na razie niech Baas lepiej ściągnie 
buty, bo stopy tych 
Buszmenów, których duchy czuję tu wszędzie dookoła, wyślizgały tę półkę.
Usiadłem i w milczeniu zdjąłem buty, myśląc sobie w duchu, że oddałbym wszystkie 
oszczędności, które zgromadziłem w banku w Durbanie, żeby tylko nie przechodzić 
tej próby. 
Cóż to za dziwna rzecz – duma białego człowieka, szczególnie jeśli wywodzi się z 
rasy 
anglosaskiej czy innej określanej tym mianem! Nie miałem żadnego powodu, żeby 
podejmować 
takie ryzyko, a mimo to – nie chcąc, żeby się ze mnie naśmiewali za plecami ci 
Zulusi i Hans – 
zdecydowałem się je podjąć. Po to tylko, żeby nie narazić na szwank swojej dumy! 
W myślach 
kląłem Hansa, jaskinię, burzę, która mnie tu zagnała, obraz i wszystko inne. 
Potem, ponieważ 
moja latarnia nie miała rzemienia, wziąłem – choć strasznie śmierdziała – 
blaszane kółko w zęby, 
zmówiłem cichą modlitwę i zacząłem przechodzić z taką miną, jakby mi się to 
podobało.
Prawdę mówiąc, niewiele pamiętam z tej przeprawy, oprócz tego, że wydawała się 
trwać trzy 
godziny, a nie minutę i że obaj Zulusi lamentowali wniebogłosy, żegnając się ze 
mną na zawsze 
i nazywając mnie swoim ojcem i matką od czterech pokoleń.
Udało mi się jakoś przeleźć po tej przeklętej półce, przyciskając mocno brzuch, 
jakby był to 
organ chwytny, do ściany i czepiając się wystających kamieni, przy czym złamałem 
dwa 
paznokcie. No, ale w końcu dotarłem na drugi brzeg cało i zdrowo, choć pod 
koniec ześliznęła mi 
się stopa i otworzyłem usta, aby coś powiedzieć, w wyniku czego latarnia spadła 
w przepaść, 
wyrywając mi przy okazji chwiejący się ząb. Hans wyciągnął do mnie swą kościstą 
rękę, chcąc 
mnie złapać za kołnierz, ale w ciemnościach chwycił mnie za lewe ucho i tak 
podtrzymywany 
dotarłem wreszcie na drugą stronę klnąc z bólu Hansa i jaskinię. Chociaż 
niejeden obraziłby się 
za te zniewagi, Hans nie wziął ich sobie w ogóle do serca, ciesząc się, że 
przeszedłem 
bezpiecznie.
– Nie martw się tym zębem, Baas – powiedział. – Dobrze, że wypadł i to wtedy, 
kiedy się nie 
spodziewałeś, bo teraz znowu będziesz mógł jeść suchary i twardy biltong*.[* 
Biltong – solone 
i suszone na słońcu mięso, pokrojone w paski] Gorsza sprawa z latarnią, ale może 
uda nam się 
dostać nową w Pretorii czy gdzie indziej.
Doszedłszy do siebie, spojrzałem w przepaść. Głęboko w dole dojrzałem ogień – 
przy 
upadku rozbił się pojemnik lampy i teraz cała nafta płonęła – na jakimś białym 
podłożu.
– Co to jest to białe na dole? – spytałem. – Wapno?
– Nie, Baas. To połamane kości ludzkie. Kiedyś spuściłem się z pomocą Buszmenów 
w dół 
na linie skręconej z sitowia i skór antylop, żeby się tam rozejrzeć. Pod tą jest 
inna jaskinia, ale nie 
wszedłem do niej, bo się bałem.
– A skąd się tam wzięły te kości, Hans? – Muszą ich tam być całe setki.
Tak, Baas, wiele setek, a dostały się tam w taki sposób: Buszmeni mieszkali w 
tej jaskini od 
początku świata, a z przepaści zrobili pułapkę, podobną do dołów na zwierzynę. 
Przykrywali ją 
gałęziami, które przysypywali piaskiem, tak że wyglądało, że jest tam taka sama 
skała, jak 
w całej jaskini. Robili to zresztą dopóty, dopóki, niedawno temu, ostatnich z 
nich nie wybili 
Burowie i Zulusi, którym kradli owoce i bydło. A zatem, kiedy atakowali ich 
wrogowie, co się 
często zdarzało, bo zabicie Buszmena było zawsze słusznym postępkiem, uciekali 
do jaskini, 
a potem przez ten korytarz i półkę, co mogli zrobić z zamkniętymi oczami, na 
drugą stronę 
przepaści. Ale głupi Kafrzy czy kto inny goniąc ich wbiegali na gałęzie, spadali 
w dół i zabijali 
się. Musiało się to zdarzać często, Baas, bo jest tam kupa czaszek. Niektóre z 
nich zupełnie 
czarne ze starości i zamienione w kamień.
– Należałoby się spodziewać, Hans, że z czasem ci Kafrowie zmądrzeli.
Tak, Baas, ale martwi zachowywali tę mądrość dla siebie, bo myślę, że kiedy 
wszyscy 
napastnicy znaleźli się w tym korytarzu, to inni Buszmeni, którzy byli ukryci w 
jaskini, zamykali 
odwrót i strzelali do nich zatrutymi strzałami, tak że w końcu nikt z 
napastników nie wychodził 
stąd żywy. Buszmeni powiedzieli mi, że ich ojcowie już dawno obmyślili ten plan. 
A zresztą 
nawet jeśli komuś udało się stąd uciec, to w następnym pokoleniu nikt już nie 
pamiętał o tej 
pułapce i wszystko powtarzało się od nowa, bo na świecie jest wielu durniów, 
Baas, a dureń, 
który przychodzi potem jest tak samo głupi jak ten, co był przedtem. Śmierć leje 
wodę mądrości 
na piasek, a piasek jest zawsze spragniony i zaraz na nowo wysycha. Gdyby tak 
nie było, Baas, to 
mężczyźni przestaliby zakochiwać się w kobietach, a przecież nawet wielcy ludzie 
– tacy jak ty, 
Baas – zakochują się.
Wymierzywszy mi ten cios, Hans – nie chcąc usłyszeć odpowiedzi – zaczął gadać z 
woźnicą 
i voorlooperem, którzy zostali z drugiej strony przepaści.
– No szybciej, chodźcie tu, dzielni Zulusi, bo zmuszacie do czekania waszego 
wodza i mnie.
Zulusi, wyciągając przed siebie świece, zajrzeli do przepaści.
– Umm! – powiedział jeden z nich. – Czy jesteśmy nietoperze, żeby przelecieć nad 
tą dziurą, 
albo pawiany, żeby przebiec po półce nie szerszej od dzidy, albo muchy, żeby 
przeleźć po 
ścianie? Um! Nie pójdziemy. Poczekamy tutaj. To jest droga tylko dla takiej 
żółtej małpy jak ty 
albo dla tych, co znają czary białego człowieka, jak Inkoos Macumazahn.
– No tak – powiedział Hans z namysłem. – Nie jesteście żadnym z tych stworzeń, z 
których 
każde jest na swój sposób dobre. Jesteście tylko parą tchórzliwych Kafrów, 
czarnymi workami, 
które ktoś nadmuchał tak, że przypominają ludzi. Ja, „żółty szakal”, potrafię 
przejść po półce 
i Baas potrafi przejść po półce, ale wy, nadęte wory, nie możecie nawet 
przelecieć nad tą dziurą, 
bo boicie się, żebyście nie pękli, wy, nadęte wory, lećcie z powrotem do wozu i 
przynieście tu 
zwój liny, bo możemy jej potrzebować.
Jeden z nich odparł pokornym głosem, że nie będą słuchać rozkazów Hotentota, 
wobec czego 
powiedziałem:
– Idźcie po tę linę i natychmiast wracajcie.
Poszli z przygnębionymi minami, bo ubodły ich słowa Hansa i raz jeszcze 
przekonali się, że, 
w każdej sprzeczce on ostatecznie jest górą. W rzeczywistości byli obaj 
odważnymi ludźmi, ale 
żaden Zulus nie czuje się dobrze pod ziemią, a już szczególnie w miejscu, gdzie 
jest ciemno i – 
jego zdaniem – straszy.
Teraz, Baas – powiedział Hans – pójdziemy obejrzeć ten obraz... To znaczy, jeśli 
nie 
uważasz, że skłamałem, bo w takim razie lepiej sobie oszczędzić trudu, usiąść 
tu, obciąć 
połamane paznokcie i poczekać, aż Mawun i Induka przyniosą linę.
– Zamknij się, gadzie, i prowadź dalej! – powiedziałem, mając już dość jego 
kpin, i poparłem 
te słowa tęgim kopniakiem.
Był to jednak wielki błąd z mojej strony, gdyż zapomniałem, że jestem bez butów, 
a Hans 
miał w tylnej kieszeni swych brudnych portek coś twardego albo też jego tyłek 
był twardy jak 
kamień. Krótko mówiąc, wybiłem sobie palce u stopy, a Hansowi nic się nie stało.
– No widzisz, Baas – rzekł Hans ze słodkim uśmiechem – powinieneś zawsze 
pamiętać to, 
czego uczył mnie twój czcigodny ojciec że zanim kopniesz w ciernie, musisz 
włożyć buty. Mam 
w tylnej kieszeni świder i parę gwoździ, które włożyłem tam rano, reperując tę 
twoją budę, Baas.
Powiedziawszy to, natychmiast odskoczył, na wypadek gdybym chciał sprawdzić, czy 
na 
głowie też ma gwoździe, a ponieważ zabrał ze sobą jedyną lampę, musiałem 
skoczyć, a raczej 
pokuśtykać za nim.
Korytarz, którego dno też było tu wygładzone tysiącami stóp dawno zmarłych 
mieszkańców 
jaskini, biegł prosto przez osiem czy dziesięć kroków, a potem skręcał w prawo. 
Kiedy doszliśmy 
do tego załamania, zobaczyłem nad głową światło. Nie rozumiałem, skąd się ono 
bierze, dopóki 
nie postąpiłem jeszcze o krok. Stwierdziłem wtedy, że znajduję się w kominie 
skalnym czy 
czymś w rodzaju leja – mógł mierzyć jakieś trzydzieści stóp w poprzek – którego 
ściany 
wznosiły się na osiemdziesiąt czy sto stóp, kończąc się otworem w boku góry, pod 
którą 
znajdowała się jaskinia. Co go tak uformowało, nie mam pojęcia, ale – jak 
powiedziałem – 
kształtem przypominał zupełnie lejek, taki, jakich używa się do nalewania piwa 
do beczki czy 
wina do karafki. My znajdowaliśmy się oczywiście w węższym końcu tego lejka. 
Światło, które 
mnie tak zdumiało, padało z nieba, na którym teraz – po burzy – pojawiły się 
gwiazdy. Było tuż 
po pełni, ale gęsta chmura, pozostająca po cofającej się burzy, zakrywała akurat 
księżyc.
Ściany leja wznosiły się prawie prostopadle na wysokość może dwudziestu pięciu 
stóp, 
a potem rozszerzały się i biegły ukośnie aż do jego wylotu. Zauważyłem jeszcze 
jedną 
osobliwość, mianowicie z zachodniej ściany leja, do której akurat staliśmy 
zwróceni twarzami, na 
wysokości, na której lej zaczynał się rozszerzać, wystawał biegnący w poprzek 
skały blok skalny, 
który tworzył coś w rodzaju okapu.
– No, Hans – powiedziałem, kiedy obejrzałem to osobliwe miejsce – gdzie jest to 
twoje 
malowidło? Nie widzę go.
– Wacht een beetje (to znaczy: „Zaczekaj chwilę”), Baas. Zza chmury wychodzi 
księżyc. 
Kiedy wyjdzie, zobaczysz ten obraz, chyba że ktoś go zdrapał.
Obróciłem się nieco, aby popatrzyć na chmurę i ujrzeć widok, który nigdy mnie 
nie znudzi – 
wyłanianie się wspaniałego afrykańskiego księżyca z jego siedziby ukrytej w 
ciemności. Widać 
już było srebrną poświatę rozlewającą się po firmamencie, w blasku której bladło 
światło gwiazd. 
Potem ukazał się nagle brzeg jego tarczy, która szybko rosła, aż w końcu z 
czarnych oparów 
wyłonił się cały glob i przez chwilę zdawał się spoczywać na krawędzi leja, 
cudowny, 
doskonały! W jednej chwili cały lej wypełniło światło tak silne, że można by 
przy nim czytać.
Przez parę minut stałem oszołomiony pięknem tego widoku, zapomniawszy o 
wszystkim 
innym. Z kontemplacji wyrwał mnie dopiero ochrypły chichot Hansa.
Teraz odwróć się, Baas, i popatrz na ten śliczny obraz. Odwróciłem się i 
poszedłem 
wzrokiem za jego wyciągniętą ręką. Wskazywał na ścianę z tym blokiem sterczącym 
w kierunku 
wschodnim. W następnej sekundzie – wierzcie mi, przyjaciele, że nie przesadzam – 
mało nie 
przewróciłem się z wrażenia. Czy przyśnił się kiedykolwiek komuś z was koszmarny 
sen, 
w którym staliście twarzą w twarz z diabłem? Mnie tak. Otóż wtedy, w tej jaskini 
miałem przed 
sobą diabła o wiele straszniejszego niż może się przyśnić nawet przy największej 
niestrawności.
Wyobraźcie sobie potwora dwa razy większego niż człowiek, to znaczy mierzącego 
dziesięć 
czy dwanaście stóp, znakomicie sportretowanego przy użyciu najlepszych farb, 
których 
tajemnice wytwarzania zawsze znali ci Buszmeni bieli, czerwieni, czerni i 
żółcieni, o oczach 
zrobionych z wypolerowanych bryłek kryształu górskiego. Wyobraźcie sobie ogromną 
małpę 
człekokształtną, przy której największy goryl wydawałby się dzieckiem, mającą 
jednak coś 
z człowieka, a właściwie nie z człowieka, lecz z diabła.
Potwór pokryty był sierścią jak małpa, długimi, szarymi włosami rosnącymi w 
pęczkach. 
Miał bujną, rudą brodę jak człowiek, i nienormalnie długie ręce jak goryl, ale – 
zwróćcie na to 
uwagę – nie miał palców, tylko – tam, gdzie powinien być kciuk – potężny szpon. 
Reszta dłoni 
była zrośnięta razem jak płetwa u kaczki, choć – jak się zaraz przekonacie – ta 
jej część, gdzie 
powinny być palce, była giętka i potwór potrafił nią chwytać jak palcami.
Tak przynajmniej sugerował obraz, choć potem przyszło mi do głowy, że mógł 
przedstawiać 
potwora w rękawiczkach, takich, jakich w tym kraju używa się przy przycinaniu 
żywopłotów. 
Jednak, z drugiej strony, stopy, które na pewno ukazane były jako bose, 
wyglądały tak samo, to 
znaczy nie miały palców, tylko szpon w miejscu, gdzie powinien być duży palec. 
Tułów był 
potężny; zakładając, że malowidło przedstawiało potwora w wielkości naturalnej, 
oceniłem jego 
wagę na co najmniej 200 kilogramów. Potwór miał szeroką klatkę piersiową, 
świadczącą 
o olbrzymiej sile i wypukły, pomarszczony brzuch. Ale – i to jedna z cech 
upodobniająca go 
nieco do człowieka na biodrach miał przepaskę, a raczej skórę jakiegoś 
zwierzęcia związaną 
łapami, co wskazywało, że był to jakiś prymitywny rodzaj ubioru.
Tyle, jeśli chodzi o jego ciało. Teraz przejdźmy do głowy i do twarzy. Nie wiem, 
jak je 
opisać, ale spróbuję. Na karku, potężnym jak u byka, osadzona była dość mała 
głowa. Twarz, 
pomimo tej potężnej, rudej brody, o której już mówiłem, szerokich ust i 
sterczących z górnej 
szczęki, a zachodzących aż na dolną wargę żółtych kłów, miała w sobie coś 
dziwnie kobiecego. 
Prawdę mówiąc, wyglądała na twarz starej diablicy o zakrzywionym nosie. Czoło 
było 
nieproporcjonalnie duże, o masywnych łukach brwiowych, ale nie sprawiało 
wrażenia, że jego 
właściciel jest osobnikiem nieinteligentnym. Spod tych potężnych brwi spoglądały 
głęboko 
osadzone i nienaturalnie szeroko rozstawione, straszne, jarzące się oczy.
To nie wszystko, albowiem potwór wydawał śmiać się okrutnie, a rysunek wyjaśniał 
powód 
tego śmiechu. Otóż stopa bestii spoczywała na ciele mężczyzny, w którym 
zatopiony był głęboko 
szpon. W jednej ręce potwór trzymał głowę tego człowieka, najwyraźniej oderwaną 
od ciała. 
Drugą trzymał za włosy nagą dziewczynę, którą widocznie chciał zabrać. Widać 
było, że jest ona 
żywa, choć była ledwie naszkicowana, jakby ten szczegół nie interesował 
specjalnie twórcy 
dzieła.
– Czy to nie piękny obraz, Baas? – szydził Hans. – Teraz Baas nie będzie mówił, 
przynajmniej przez tydzień, że stary Hans kłamie.
Rozdział III
OTWIERACZ DRÓG
Gapiłem się na rysunek i gapiłem, aż w końcu zrobiło mi się słabo i musiałem 
usiąść na 
ziemi.
– Widzę, że śmiejesz się ze mnie, młodzieńcze (słowa te zwrócone były do mnie, 
autora tych 
zapisków). Bez wątpienia doszedłeś do wniosku, że malowidło to musiało być 
dziełem jakiegoś 
obdarzonego niezwykłą wyobraźnią Buszmena, który oszalał i utrwalił na skale 
halucynacje 
swojego chorego umysłu.
Oczywiście rano ja też doszedłem do takiego wniosku, ale wówczas, kiedy 
siedziałem przed 
tym malowidłem, nie myślałem tak.
Znajdowałem się na odludziu, w niesamowitym miejscu. Tuż obok była przepaść 
pełna 
ludzkich kości, panowała martwa cisza, którą przerywał z rzadka tylko odległy 
głos szakala czy 
hieny wyjącej do księżyca, a miałem za sobą ciężki, pełen wrażeń dzień – choćby 
przejście ponad 
tym dołem śmierci, który przypominał mi czytane kiedyś historie o normańskich 
zamkach, gdzie 
wtrącano więźniów do przepastnych lochów na wieczne zatracenie. Poza tym, jak 
może miałeś 
okazję sam się przekonać mimo młodych lat, światło księżyca różni się od światła 
słonecznego 
i straszne rzeczy wywierają na nas, a przynajmniej na niektórych z nas, większe 
wrażenie w nocy 
niż w dzień. Tak czy inaczej, usiadłem, bo zrobiło mi się słabo i myślałem, że 
zwymiotuję.
– Co się stało, Baas? spytał Hans tym samym, drwiącym tonem. – Jeśli zrobiło ci 
się 
niedobrze, Baas, to nie martw się, odwrócę się tyłem. Pamiętam, że mnie też 
zrobiło się 
niedobrze, kiedy pierwszy raz zobaczyłem Heu-Heu... siedziałem, o tam – dodał, 
wskazując 
palcem jakieś miejsce.
– Dlaczego nazywasz tego potwora Heu-Heu? spytałem, próbując zapanować nad 
wywrotową działalnością mego układu pokarmowego.
– Ponieważ to jego pieszczotliwe imię, które pewnie dała mu mamusia, kiedy był 
mały.
(W tym momencie znowu zrobiło mi się niedobrze. Dobiła mnie myśl o tym, że ten 
potwór 
miał matkę – zupełnie jak widok tłustego boczku dobija szczura lądowego podczas 
sztormu na 
statku).
– Skąd to wiesz? – wykrztusiłem.
– Buszmeni mi powiedzieli, Baas. Powiedzieli mi, że ich ojcowie tysiąc lat temu 
mieszkali 
daleko stąd i znali tego Heu-Heu i że to z jego powodu opuścili swój kraj. Nigdy 
nie mogli 
spokojnie spać, zupełnie jak Bur, kiedy się dowie, że inny Bur buduje dom o 
sześć mil od niego. 
Powiedzieli mi, że ich praprapradziadowie słyszeli z odległości wielu mil, jak 
ryczał i walił się 
w piersi. Ale przypuszczam, że kłamali, bo nie wierzę, żeby naprawdę wiedzieli 
coś o Heu-Heu 
albo o tym, kto namalował jego portret na tej skale, Baas.
– Ja też nie wierzę – odparłem. – No, Hans, myślę, że mam na dzisiaj dosyć twego 
przyjaciela Heu-Heu i powinienem się przespać.
– Tak, Baas, ja też. Ale przyjrzyj mu się jeszcze dobrze, Baas, zanim stąd 
pójdziemy. 
Takiego obrazu nie ogląda się co noc. Sam wiesz, Baas, że to ty chciałeś tu 
przyjść.
Miałem zamiar znowu kopnąć Hansa, ale na szczęście przypomniałem sobie w porę o 
tych 
gwoździach w jego kieszeni, więc posławszy mu tylko wdzięczne spojrzenie, ruchem 
pełnym 
godności nakazałem mu, aby prowadził z powrotem.
Już nigdy więcej nie widziałem tej podobizny Heu-Heu, Belzebuba, czy kim tam był 
ów 
potwór. Chociaż zamierzałem wrócić tam rankiem, aby go dokładniej obejrzeć przy 
świetle 
dziennym, to kiedy nastał ranek, stwierdziłem, że nie będę ryzykował jeszcze 
jednej przeprawy 
przez tę półkę nad przepaścią i zadowolę się wspomnieniem pierwszego wrażenia. 
Podobno 
pierwsze wrażenie jest zawsze najlepsze. Jak pierwszy pocałunek, dodał Hans, 
kiedy mu o tym 
powiedziałem.
Nie znaczy to, że mogłem zapomnieć o Heu-Heu. Przeciwnie – nie przesadzę, jeśli 
powiem, 
że ten diabelski stwór prześladował mnie. Nie mogłem potraktować obrazu jako po 
prostu 
wytworu chorej wyobraźni jakiegoś dzikusa. Wiele cech wskazywało, a przynajmniej 
wydawało 
mi się – błędnie, jak teraz uważam – że wskazuje na to, iż malowidło to jest 
dziełem 
Buszmenów, a byłem pewien, że żaden Buszmen, nawet gdyby miał delirium tremens – 
czego 
nie można temu ludowi absolutnie zarzucić, jako że nigdy nie mieli okazji, żeby 
się z tym 
zapoznać – nie potrafiłby stworzyć takiego demona we wnętrzu swej duszy – jeśli 
Buszmeni 
mają dusze. Nie, bez względu na to, czy był Buszmenem czy nie, ten artysta 
narysował coś, co 
widział albo co wydawało mir się, że widział.
Wskazywało na to wiele rzeczy, i tak, prawy łokieć Heu-Heu był bardzo 
spuchnięty, jak 
gdyby został tam kiedyś zraniony. Dalej, szpon na jednej ręce – lewej, zdaje się 
– był pęknięty 
i rozszczepiony na końcu. Co więcej, na czole, tuż pod miejscem, gdzie jego 
długie szare włosy 
rozdzielały się i zwisały po obu stronach demonicznej twarzy, widniał guz czy 
narośl. 
Niewątpliwie malarz musiał zapamiętać te zmiany i odtworzył je wiernie, zgodnie 
z prawdziwym 
czy rzekomym oryginałem. Z pewnością – pomyślałem – nie wymyślił ich.
Gdzie wobec tego znalazł swojego modela? Wspomniałem już, że słyszałem opowieści 
o stworach zwanych Ngoloko, które – moim zdaniem – jeśli w ogóle istniały, były 
jakimś 
nieznanym gatunkiem wyjątkowo straszliwych małp. Jednak było mało prawdopodobne, 
żeby 
któraś z nich posłużyła za wzór do tego rysunku, gdyż potwór przedstawiony na 
nim był bardziej 
człowiekiem niż małpą, nawet pomimo tego, że zamiast kciuków i dużych palców u 
stóp miał 
szpony. A może raczej powinienem powiedzieć, że był bardziej diabłem niż małpą 
czy 
człowiekiem.
Potem przyszło mi do głowy, że mogło to być przedstawienie bóstwa tych 
Buszmenów, tyle 
tylko, że nigdy nie słyszałem, żeby czcili innego boga oprócz swoich żołądków. 
Pytałem potem 
o to Hansa, ale odpowiedział, że nie wie, gdyż Buszmeni, z którymi mieszkał w 
jaskini, nie 
rozmawiali z nim nigdy o takich sprawach. Było jednak faktem, że nigdy nie 
zapuszczali się 
w miejsce, gdzie było to malowidło, chyba że w ucieczce przed nieprzyjacielem, a 
i wtedy starali 
się, jeśli mogli, nie patrzeć na nie i nie rozmawiać o nim. Być może – zauważył, 
jak zawsze 
przenikliwie – Heu-Heu był bóstwem czczonym przez jakiś inny lud, z którym 
Buszmeni nie 
mieli nic wspólnego.
Inne pytanie kiedy zostało wykonane to dzieło? Dzięki temu, że znajdowało się w 
osłoniętym 
miejscu, kolory nie były wyblakłe, ale i tak musiało mieć wiele lat. Hans 
powiedział, że 
Buszmeni mówili, iż nie wiedzą, kto je namalował, ale że jest „stare, stare, 
stare!”, co mogło 
oznaczać dowolną liczbę lat, jako że dla ludzi nie znających pisma to, co miało 
miejsce pięć czy 
sześć pokoleń wcześniej, jest zamierzchłą przeszłością. Jedno wszakże było pewne 
– że to 
spośród pozostałych malowideł znajdujących się w jaskini, które przedstawiało 
Fenicjan 
napadających na kraal, było bez wątpienia bardzo stare i raczej nie mogło 
powstać po narodzeniu 
Chrystusa. Jestem o tym całkowicie przekonany, gdyż rankiem zbadałem je 
dokładnie 
i stwierdziłem, że nie jest bardziej zniszczone niż to, które przedstawiało 
potwora. Co więcej, 
z malowidła przedstawiającego potwora odpadł kawałek skały tuż powyżej jego 
lewego kolana 
i zauważyłem, że powierzchnia ta była tak samo sczerniała, jak poza obrębem 
malowidła.
Z drugiej strony trzeba pamiętać, że malowidło przedstawiające Fenicjan 
znajdowało się 
w miejscu zamkniętym, natomiast obraz Heu-Heu wystawiony był na działanie 
powietrza, 
w wyniku czego starzał się szybciej.
Przez całą noc śnił mi się potem ten straszliwy Heu-Heu. Śniło mi się, że wyzywa 
mnie na 
pojedynek, że ktoś woła, abym wyzwolił ją – na pewno była to ona, nie on – z 
mocy potwora, że 
walczę z nim, że on zwycięża i ma już urwać mi głowę, tak jak temu mężczyźnie na 
malowidle, 
kiedy nagle coś się stało – nie wiem co – i obudziłem się zlany potem.
Kiedy zaskoczyła nas ta burza, znajdowałem się niedaleko granicy kraju Zulusów, 
dokąd 
udawałem się w celach handlowych, z wozem wyładowanym kocami, paciorkami, 
blaszanymi 
garnkami, nożami, motykami i innymi artykułami tego rodzaju, za które prosty 
krajowiec chętnie 
zapłaci, a przynajmniej w owych czasach płacił, bydłem. Przed burzą 
zastanawiałem się jednak, 
czy nie ominąć ziemi Zulusów i nie popróbować szczęścia w innych krańcach, na 
północ od 
Pretorii, których mieszkańcy byli mniej doświadczeni w tych sprawach i być może 
byliby skłonni 
zapłacić więcej za moje towary. Tak się wszakże złożyło, że po ujrzeniu 
malowidła zmieniłem 
zamiar, i to z dwu powodów. Po pierwsze piorun zabił moje dwa najlepsze woły i 
myślałem, że 
może uda mi się zdobyć u Zulusów nowe, bez dodatkowych wydatków, gdyż miałem tam 
dłużników, którzy mogliby spłacić swe długi w naturze.
Drugi powód łączył się ściśle z tym przeklętym, prześladującym mnie obsesyjnie 
od chwili, 
kiedy ujrzałem jego podobiznę, Heu-Heu. Byłem przekonany, że jeśli w ogóle można 
się czegoś 
dowiedzieć o tym potworze, to jedynym człowiekiem na świecie, który może mi coś 
o nim 
powiedzieć jest Zikali, czarownik z Czarnego Wąwozu, Ten-Który-Nigdy-Nie-
Powinien-Się-
Był-Narodzić, jak nazwał go Czaka, wielki król Zulusów.
Myślę, że opowiadałem wam już o Zikalim, ale na wszelki wypadek wyjaśniam, że 
był on 
największym i najstraszniejszym czarownikiem i znachorem, jaki kiedykolwiek żył 
w kraju 
Zulusów. Nikt nie wiedział, kiedy Zikali się urodził, ale musiał być bardzo 
stary. Zulusi znali go 
od wielu pokoleń pod prawdziwym nazwiskiem, które brzmiało Otwieracz Dróg. Jego 
ziomkowie bali się go, ale ja od wielu lat, właściwie od czasów chłopięcych, 
żyłem z nim 
w przyjaźni, choć oczywiście od początku świadom byłem, że wykorzystuje mnie do 
swoich 
celów, co stało się zupełnie jasne jeszcze zanim dokonał swego dzieła i 
doprowadził do upadku 
królewskiego rodu Zulusów, którego szczerze nienawidził.
Jednakże Zikali, jak mądry kupiec, zawsze szczodrze płacił, w ten czy inny 
sposób, zarówno 
tym, którzy mu wyświadczyli przysługę, jak i tym, których nienawidził. Zapłatą, 
której ja 
żądałem i którą otrzymywałem, były informacje – albo dotyczące historii, albo 
tajemnic tego 
osobliwego kontynentu, jakim jest Afryka, i którą my, biali, tak mało rozumiemy. 
Jeśli ktoś 
mógłby mi udzielić informacji o malowidle w jaskini i o jego pochodzeniu, to tym 
kimś był na 
pewno Zikali. Dlatego postanowiłem się do niego udać. Ciekawość w takich 
sprawach, jak się 
pewnie-domyślacie, zawsze była jednym z moich grzechów głównych.
Mieliśmy wielkie problemy z pozbieraniem pozostałych czternastu wołów, gdyż 
część z nich 
odbiegła daleko, poszukując schronienia przed burzą. W końcu jednak udało mi się 
je odnaleźć, 
całe i zdrowe, jeśli nie liczyć drobnych potłuczeń spowodowanych gradem. Jest 
naprawdę 
niesamowite, jak bydło – pozostawione samo sobie – potrafi chronić się przed 
siłami natury. 
Jednak w Afryce, inaczej niż w Anglii, bydło rzadko szuka schronienia przed 
burzą pod 
drzewami. Być może dzieje się tak dlatego, że burze z piorunami zdarzają się tam 
często 
i zwierzęta te odziedziczyły po przodkach instynktowną wiedzę o tym, że pioruny 
uderzają 
zawsze w drzewa i zabijają wszystkie stworzenia, które się pod nimi schroniły. 
Takie jest 
przynajmniej moje zdanie.
No więc w końcu zaprzęgliśmy woły i zaczęliśmy się powoli oddalać od tej 
jaskini. 
Nawiasem mówiąc, wiele lat później, już po śmierci Hansa, próbowałem ją 
odnaleźć, ale bez 
rezultatu. Wydawało mi się, że dotarłem do góry, w której zboczu się znajdowała, 
ale musiałem 
się mylić, gdyż w tamtej okolicy jest wiele takich gór, a w tej, którą 
rozpoznałem, nie znalazłem 
nawet śladu żadnej jaskini.
Być może nie mogłem jej znaleźć dlatego, że zbocze było strome i otwór, który – 
jak 
mówiłem – był bardzo mały, został zasypany odłamkami skał. A może szukałem nie w 
tym 
zboczu, co trzeba, nie zanotowawszy w głowie dokładnie, wskutek burzy i 
pośpiechu, otoczenia 
tego miejsca.
Poza tym, kiedy znalazłem się tam po raz drugi, pragnąłem wybrać, jeszcze przed 
zapadnięciem zmroku, dobre miejsce na postój i nie mogłem poświęcić na 
poszukiwania więcej 
niż godzinę. Nigdy też nie spotkałem nikogo, kto by znał tę jaskinię, więc 
przypuszczam, że znali 
ją tylko ci Buszmeni i Hans, a wszyscy już nie żyją. Wielka szkoda, ze względu 
na te malowidła, 
że nie można jej odnaleźć.
Pamiętacie zapewne, że zanim zerwała się burza, wyprzedziła nas grupa Kafrów 
wracająca 
z jakiejś uroczystości czy zdążająca na nią. Otóż po przejechaniu około pół mili 
znaleźliśmy 
trupa jednego z nich, ale czy zabił go piorun czy grad, trudno było orzec. 
Najwidoczniej jego 
towarzysze byli tak przerażeni, że zostawili go tam, gdzie upadł, mając pewnie 
zamiar wrócić 
później i pogrzebać go. Jak więc widzicie, jaskinia w samą porę dała nam 
schronienie.
Pominę szczegóły dalszej podróży do krainy Zulusów, gdyż niczym nie różniła się 
od 
innych, z tym tylko, że mając do dyspozycji zaledwie czternaście wołów, a za to 
ciężki, 
wyładowany po brzegi wóz – poruszaliśmy się bardzo powoli i z trudem. Raz 
utknęliśmy nawet 
w wodzie, podczas przeprawy przez Białą Umfolozi, tuż obok skały zwanej Nongela, 
która 
sterczy nad rzeką. Nigdy nie zapomnę tej przeprawy, z powodu okropnego 
zdarzenia, którego 
stałem się mimowolnym świadkiem. Kiedy walczyliśmy z prądem, na skraju tej 
skały, odległej 
od nas o dwieście pięćdziesiąt jardów, ukazała się grupa mężczyzn wlokących dwie 
młode 
kobiety. Przyglądając się im przez lornetkę i widząc jak dziwnie poruszają 
głowami i toczą 
wokół błędnym spojrzeniem, doszedłem do wniosku, że kobiety te są niewidome albo 
że je 
oślepiono. Kiedy tak patrzyłem zastanawiając się, co robić, mężczyźni chwycili 
je za ręce 
i zepchnęli ze skały. Krzycząc przeraźliwie, biedne istoty wpadły do jeziorka 
utworzonego przez 
rzekę u podnóża skały, gdzie dopadły je krokodyle. Widziałem dokładnie przez 
lornetkę, jak 
gady rzucają się ku nim. Zresztą krokodyle zawsze były tam w pogotowiu, gdyż 
skała ta była 
ulubionym przez władców Zulusów miejscem straceń.
Uporawszy się ze swym straszliwym zadaniem, „zabójcy” – było ich około piętnastu 
– zeszli 
ze skały i podeszli do brodu, aby nas obejrzeć. Początkowo myślałem, że mogą być 
kłopoty i, 
prawdę mówiąc, nie zmartwiłbym się, gdyby tak się stało, gdyż widok tej kaźni 
rozwścieczył 
mnie i gotów byłem na wszystko. Jednak gdy tylko zorientowali się, że wóz należy 
do mnie, 
Macumazahna, stali się bardzo mili, weszli do wody, chwycili za koła i tak, 
dzięki ich pomocy, 
dobrnęliśmy szczęśliwie do brzegu.
Kiedy już się tam znaleźliśmy, zapytałem ich przywódcę, kim były te dziewczyny. 
Odparł, że 
były to córki Pandy, ich króla. Znając łagodne usposobienie Pandy, nie bardzo 
mogłem w to 
uwierzyć, ale nie pokazałem tego po sobie. Zapytałem więc dlaczego były ślepe i 
jaką popełniły 
zbrodnię. Odrzekł mi, że zostały oślepione na rozkaz księcia Cetywayo, który był 
faktycznym 
władcą krainy. Zulusów, ponieważ „patrzyły tam, gdzie nie powinny patrzeć”.
Z dalszej rozmowy dowiedziałem się, że nieszczęsne dziewczyny zakochały się w 
dwóch 
młodzieńcach i, wbrew rozkazowi króla czy Cetywayo, co na jedno wychodziło, 
uciekły z nimi. 
Złapano ich, nim dotarli do granicy Natalu, gdzie byliby bezpieczni. Młodzieńców 
zabito na 
miejscu, a dziewczyny zabrano, żeby je osądzić, z wynikiem, który opisałem na 
początku. Tak 
się skończył ich miesiąc miodowy!
Poza tym, jak poinformował mnie radośnie przywódca oprawców, wysłano wojowników, 
aby zabili ojców i matki obu mężczyzn i wszystkich innych, którzy będą w ich 
kraalu. Trzeba 
położyć koniec tej wolnej miłości, mówił, bo za bardzo się rozprzestrzenia. 
Dodał też, że nie wie, 
co się dzieje z młodzieżą w ich kraju, bo ostatnio zaczęła być bardzo 
niezależna, ale podejrzewa, 
że to zły wpływ Zulusów żyjących w Natalu, którym biali pozwalają robić, co im 
się podoba.
Potem, westchnąwszy nad zepsutymi czasami, w których przyszło mu żyć, ten 
zapiekły 
konserwatysta wziął szczyptę tabaki, pożegnał się serdecznie i odszedł, nucąc 
piosenkę, którą 
musiał sam na poczekaniu wymyślić, gdyż opowiadała o miłości dzieci do rodziców. 
Gdybym 
nie obawiał się o siebie i o towar, najchętniej posłałbym mu na pamiątkę wiązkę 
śrutu w tyłek. 
Poza tym był on tylko dowódcą wykonującym polecenia władcy, produktem żelaznego 
systemu, 
który panował w kraju Zulusów za ich królów.
Powędrowałem dalej, handlując po drodze i otrzymując zapłatę w krowach i 
jałówkach, które 
odsyłałem do Natalu, ale nigdzie nie mogłem znaleźć wołów, które nadawałyby się 
do zaprzęgu 
czy w ogóle do noszenia jarzma, jako że w owym czasie było to urządzenie prawie 
tam nie 
znane. Dowiedziałem się jednak; że jakiś biały handlarz zostawił kilka wołów, 
które zachorowały 
czy poobijały sobie nogi, biorąc w zamian młode bydło. Teraz podobno znowu 
wypasły się, ale 
nikt zdawał się nie wiedzieć, gdzie dokładnie się znajdują. Pewien przyjaźnie 
nastawiony wódz 
powiedział mi wszakże, że Otwieracz Dróg, to znaczy stary Zikali, może coś 
wiedzieć o tym, 
jako że wie on wszystko, a woły zostały wymienione w jego okręgu.
Akurat tuż przed tą rozmową, aczkolwiek nadal nie dawała mi spokoju myśl o Heu-
Heu, 
zdecydowałem się porzucić zamiar odwiedzenia Zikalego, ponieważ uświadomiłem 
sobie, że 
każde spotkanie z nim kończyło się wplątaniem mnie w jakieś kłopoty i 
nieprzyjemne przygody. 
Potrzebowałem jednak bardzo nowych wołów, gdyż – nie wspominając już o tych 
dwóch, które 
zabił piorun – cały mój zaprzęg zdawał się wciąż odczuwać skutki tej burzy 
gradowej, a jeden 
czy dwa zdradzały objawy wyczerpania. Pod wpływem tej nowej wiadomości 
powróciłem więc 
do swego pierwotnego planu. Po konsultacji z Hansem, który również uważał, że 
jest to 
najlepsze, co możemy zrobić, skierowałem się ku Czarnemu Wąwozowi, który był 
odległy 
zaledwie o dwa dni drogi.
Dotarłszy drugiego dnia po południu do tego ponurego wąwozu, rozbiłem obóz przy 
źródle, 
zostawiłem bydło pod opieką Mawuna i Induki i poszedłem dalej z Hansem.
Miejsce to wyglądało oczywiście tak, jak zawsze, ale za każdym razem napełniało 
mnie na 
nowo zdumieniem, jakbym widział je po raz pierwszy, albo jakby coś się tam 
zmieniło. Nie znam 
w Afryce innego miejsca, które byłoby tak niesamowite. Zwisające po obu stronach 
skały, które 
– zda się – za chwilę spadną na głowę wędrowca, karłowate, melancholijne aloesy 
rosnące wśród 
skał, wyblakłe trawy, szakale i hieny uciekające na dźwięk głosu lub odgłos 
kroków, gęsty cień, 
zawodzący upiornie wiatr, który stale tam wieje, nawet kiedy wokół wąwozu 
powietrze jest 
nieruchome skutek przeciągów panujących w tym żlebie, jak myślę wszystko to 
sprawia 
przygnębiające wrażenie. Starożytni wierzyli, że pewne miejsca mają swe geniusze 
czy duchy, 
ale czy uważano, że powstają one w tych miejscach, czy też, że ściągają tam, 
ponieważ miejsca 
te szczególnie odpowiadają ich naturze i charakterowi – nie wiem.
W Czarnym Wąwozie i paru innych miejscach, w których zdarzało mi się bywać, 
często 
myślałem o tej bajce i byłem o włos od uznania jej za szczerą prawdę. Ale 
jakiegoż to rodzaju 
duch mógłby sobie obrać za siedzibę ten przerażający jar? Chyba tylko jakieś 
wcielenie – nie, to 
sprzeczność – jakaś nieuchwytna esencja Tragedii, jakaś potępiona dusza, której 
skrzydła 
przytłaczał ciężar niewypowiedzianej, niewybaczalnej zbrodni.
No, ale po cóż uciekać się do bajek i wyobrażać sobie jakiegoś niewidzialnego 
mieszkańca, 
skoro ten podobny do grobu parów zamieszkiwał od niepamiętnych czasów Zikali, 
Nigdy-Ten-
Który-Nie-Powinien-Się-Był-Narodzić? Z pewnością był on uosobieniem Tragedii, a 
jego 
sędziwą głowę wieńczyła korona „niewypowiedzianej, niewybaczalnej zbrodni”. Iluż 
to ludzi 
doprowadził ten ohydny karzeł do zguby i ilu jeszcze miało wpaść w sieci, które, 
rok po roku, 
tkał na nich? A jednak ten zbrodniarz sam był ofiarą zbrodni i teraz odpłacał 
tylko za doznane 
cierpienia. Jego żony i dzieci zostały zamordowane, a całe plemię zmiażdżone 
okrutną stopą 
Czaki. Od tamtej pory Zikali żył tylko po to, by zniszczyć ród znienawidzonego 
wroga. Nawet 
Zikalego nie można całkowicie potępiać, nie był do reszty zły. Zastanawiam się, 
czy w ogóle 
jakiś człowiek może być do reszty zły.
Rozmyślając o tym, szedłem wąwozem, a za mną szedł z ponurą miną Hans, którego 
to 
miejsce zawsze przygnębiało jeszcze bardziej niż mnie.
– Baas – powiedział szeptem, bo w jarze nie śmiał mówić głośno – Baas, nie 
uważasz, że to 
Otwieracz Dróg był kiedyś tym Heu-Heu, a potem, z wiekiem, skurczył się do 
rozmiarów karła 
albo że, w każdym razie, żyje w nim duch Heu-Heu?
– Nie – odparłem – bo Zikali ma, jak my wszyscy, palce u nóg i u rąk, ale myślę, 
że jeśli 
w ogóle jest gdzieś jakiś Heu-Heu, to właśnie on potrafi nam powiedzieć, gdzie 
można go 
znaleźć.
– W takim razie, Baas, mam nadzieję, że o tym zapomniał albo że Heu-Heu poszedł 
do 
piekła, gdzie ogień pali się sam z siebie, bez potrzeby dodawania drzewa. Bo ja, 
Baas, nie chcę 
spotkać Heu-Heu. Sama myśl o tym mrozi mi krew w żyłach.
– No pewnie, wolałbyś pojechać do Durbanu i spotkać butelkę ginu, która by 
rozgrzała ci 
żołądek, a także głowę i wyłączyła na siedem dni z normalnego życia – 
powiedziałem, 
korzystając ze sposobności, żeby palnąć mu kazanie.
Potem skręciliśmy i za załomem ukazał się kraal Zikalego. Jak zwykle, okazało 
się, że 
spodziewali się mojego przybycia, gdyż czekał na mnie jeden z członków jego 
gwardii 
przybocznej. Powitał mnie, podnosząc w górę dzidę. Przypuszczam, że Zikali 
musiał mieć 
umieszczonego gdzieś na skałach wartownika, który obserwował równinę w dole i 
informował 
go, kiedy ktoś się zbliżał. A może miał inne sposoby zdobywania informacji. W 
każdym razie 
zawsze wiedział wcześniej o moim przybyciu, a dosyć często również o tym co i 
skąd mnie do 
niego sprowadza. Tak też było i tym razem. – Ojciec Duchów oczekuje cię, panie – 
powiedział 
strażnik.
– Każe temu żółtemu człowiekowi, którego nazywają Światło w Ciemności, żeby 
szedł 
z tobą. Natychmiast was przyjmie.
Skinąłem głową i strażnik poprowadził mnie do furtki w płocie otaczającym chatę 
Zikalego. 
Zastukał w nią drzewcem dzidy. Ktoś, kogo nie widziałem, otworzył furtkę, a 
kiedy weszliśmy, 
wynurzył się z cienia, zamknął na powrót furtkę za nami i znikł. Przed drzwiami 
swej chaty, przy 
ognisku siedział w kucki Zikali, owinięty futrem, z pochyloną dużą głową, z 
boków której 
zwisały, zupełnie jak na malowidle przedstawiającym Heu-Heu, siwe strąki włosów. 
W jego 
przepastnych oczach odbijało się światło ogniska. Przeszliśmy po lśniącym 
dziedzińcu 
i stanęliśmy przed nim, ale minęło dobre pół minuty, zanim zwrócił na nas uwagę. 
W końcu, nie 
podnosząc głowy, przemówił głuchym, lecz donośnym głosem, jakiego nigdy nie 
słyszałem 
u żadnego innego człowieka:
– Dlaczego zawsze przybywasz tak późno, Macumazahnie, kiedy słońce schowa się 
już za 
chatę i jest zimno w cieniu? Wiesz, że jak wszyscy starzy nie znoszę chłodu i 
już miałem zamiar 
nie przyjąć cię.
– Dlatego, Zikali, że nie mogłem przybyć wcześniej – odparłem.
– A więc mogłeś poczekać do rana, chyba że myślisz, iż umrę w nocy. Ale nie bój 
się, nie 
zrobię tego. Nie, jeszcze przeżyję wiele nocy. No, ale jesteś tutaj, mały, biały 
włóczęgo, który 
skaczesz z miejsca na miejsce, jak pchła.
Tak, jestem tu – rzekłem z irytacją – żeby się zobaczyć z tobą, który nie 
wędrujesz, tylko 
siedzisz w jednym miejscu jak ropucha na kamieniu, Zikali.
– Ha! ha! ha! roześmiał się głośno tym swoim niesamowitym śmiechem, który 
odbijał się 
echem od skał i zawsze sprawiał, że po krzyżu chodziły mi ciarki.
– Ha! ha! ha! Jak łatwo cię rozzłościć, Macumazahnie. Panuj nad swoim humorem, 
żeby cię 
nie poniósł, jak poniosło twoje woły podczas burzy w górach parę dni temu. Czego 
chcesz? 
Przybywasz tu tylko wtedy, kiedy czegoś chcesz od tego, którego kiedyś nazwałeś 
Starym 
Oszustem. A więc ja się nie włóczę, tylko siedzę jak ropucha na kamieniu? A skąd 
to wiesz? Czy 
tylko ciało może wędrować? Czy duch nie może wędrować daleko, o, daleko, czasami 
nawet do 
„nieba w górze”, a może nawet do tej krainy pod ziemią, do miejsca, w którym – 
jak powiadają – 
można spotkać zmarłych? A zatem czego chcesz? Poczekaj, ja sam ci to powiem, 
wyrażasz się 
tak nieudolnie. Myślisz, że mówisz po zulusku jak Zulus, ale nigdy nie nauczyłeś 
się tego języka 
właściwie, bo żeby to zrobić, musisz myśleć w nim, a nie w tym swoim głupim 
języku, w którym 
nie ma słów na wiele rzeczy. Moje przybory!
Z chaty wybiegła jakaś postać, położyła przed nim torbę z koziej skóry i zaraz 
znikła. Zikali 
zanurzył w torbie swoją szponiastą dłoń i wyciągnął kilka wypolerowanych, 
pożółkłych ze 
starości ludzkich kostek garstkowych. Rzucił je niedbałym ruchem na ziemię i 
popatrzył na nie.
– Ha! – powiedział. – Widzę, że coś z bydłem... Tak, chcesz dostać woły, nie 
dzikie, ale 
ułożone do zaprzęgu i myślisz, że ci powiem, gdzie możesz je tanio kupić. Przy 
okazji, jaki 
prezent mi przywiozłeś? Czy nie funt tabaki białych ludzi? (Faktycznie, był to 
funt tabaki). Mam 
rację z tymi wołami?
– Tak – odpowiedziałem, raczej zdumiony.
– To cię zdumiewa. Czy to nie dziwne, że biedny Stary Oszust wie, czego chcesz? 
No 
dobrze, powiem ci, jak się to robi. Piorun zabił ci dwa woły, prawda? A więc 
naturalnie chcesz 
inne, tym bardziej że niektóre z tych, co ci zostały – tu raz jeszcze spojrzał 
na kości – zostały 
poranione przez grad, bardzo duży grad, a inne zdradzają oznaki choroby. Dlatego 
nie ma nic 
dziwnego w tym, że biedny Stary Oszust odgadł, że potrzebujesz wołów, prawda? 
Tylko głupi 
Zulus przypisywałby takie rzeczy magii. To samo dotyczy tabaki, której paczuszka 
wystaje ci 
z kieszeni – bardzo mała paczuszka, nawiasem mówiąc. Przywoziłeś mi tabakę już 
wcześniej, 
prawda? Dlatego nie ma nic dziwnego w tym, że zgadłem, iż zrobiłeś to znowu, 
prawda? I w tym 
nie ma żadnych czarów.
– Tak, Zikali, ale skąd dowiedziałeś się, że piorun zabił mi dwa woły i że była 
burza 
gradowa?
– Skąd dowiedziałem się, że piorun zabił te biedne woły dyszlowe, Kapteina i 
Deutchmanna? 
No, jak to, czyż nie jesteś wielkim człowiekiem, którym wszyscy się interesują i 
czy to dziwne, 
że opowiadają mi o tym, co się zdarzyło jakieś sto mil stąd? Tuż przed burzą 
spotkałeś ludzi 
idących na wesele, a po burzy znalazłeś jednego z nich martwego, prawda? 
Nawiasem mówiąc, 
nie zabił go ani piorun, ani deszcz. Piorun uderzył obok niego i ogłuszył go, 
ale naprawdę zmarł 
on z zimna, w nocy. Pomyślałem, że może będziesz chciał to wiedzieć, bo 
zastanawiało cię to. 
Oczywiście ci Kafrowie powiedzieli mi wszystko, prawda? Widzisz, nie ma w tym 
żadnych 
czarów. Oto w jaki sposób my, biedni czarownicy, zdobywamy sławę – po prostu 
mając szeroko 
otwarte oczy i uszy. Kiedy się zestarzejesz, Macumazahnie, będziesz mógł sam 
zająć się tym 
rzemiosłem, bo – jak mówią – robisz to samo, nawet w nocy.
Szydząc tak sobie ze mnie, zebrał z ziemi kostki i nagle rzucił je znowu, jakimś 
dziwnym 
ruchem, tak że zawirowały w powietrzu i spadły na kupkę, układając się jedna na 
drugiej. 
Spojrzał na nie i powiedział:
– No i o czym mi mówią te głupie rzeczy? Wiesz, Macumazahnie, to są narzędzia 
używane 
w moim zawodzie. Mają wywierać wrażenie na głupcach, którzy przychodzą do nas, 
czarowników, myśląc, że te rzeczy wyjawiają nam różne tajemnice, i odwracać ich 
uwagę, 
podczas gdy my czytamy w ich sercach. Jakoś przypominają mi o skałach 
spiętrzonych na 
zboczu góry i – spójrz! – w tym zboczu jest dziura, która wygląda na wejście do 
jaskini.
Czy przypadkiem nie schroniłeś się przed tą burzą w jaskini, Macumazahnie? O 
tak, 
schroniłeś się. No i widzisz, jak sprytnie to odgadłem? Czy nie jest 
prawdopodobne, że uciekłbyś 
przed taką burzą do jaskini, zostawiając swój wóz na zewnątrz? Popatrz na tę 
kość tutaj, tę, która 
leży w pewnej odległości od reszty. To właśnie dzięki niej pomyślałem o tym 
wozie na zewnątrz. 
Ale pytanie, co zobaczyłeś w tej jaskini. Czy nie coś niezwykłego? Kości nie 
mogą mi o tym 
powiedzieć, prawda? Muszę to zgadnąć w jakiś inny sposób, prawda? No, spróbuję, 
po to tylko, 
żeby ci jeszcze raz pokazać w jaki sposób my, nędzni czarownicy, robimy swoje 
sztuczki 
i nabieramy na nie głupców. Ale może sam mi to powiesz, Macumazahnie?
– Nie, nie powiem odpowiedziałem ze złością, widząc, że stary karzeł stroi sobie 
ze mnie 
żarty.
– No więc myślę, że będę musiał sam to zgadnąć, ale jak? Jak? Podejdź no tu, ty 
żółty 
małpoludzie, i siądź między mną a ogniem, żeby światło przenikało przez ciebie. 
Może będę 
mógł dostrzec coś z tego, co się kłębi w twojej dużej głowie. Nazywają – cię 
Światło 
w Ciemności, więc oświeć trochę moją ciemność.
Hans podszedł niechętnie i usiadł w miejscu, które Zikali wskazywał swym 
kościstym 
palcem, uważając, aby żadną częścią swojej anatomii nie dotknąć rozsypanych obok 
magicznych 
kostek. Bał się, jak myślę, żeby go nie zaczarowały. Położył na brzuchu swój 
postrzępiony 
kapelusz, jakby chciał się w ten sposób osłonić przed świdrującym spojrzeniem 
płonących oczu 
Zikalego.
– Ho, ho, żółty człowieku powiedział karzeł po kilku sekundach wpatrywania się, 
w czasie 
których Hans wiercił się niespokojnie i nawet, co było widać, mimo zmarszczek i 
żółtawej cery, 
zaczerwienił się, zupełnie jak dziewczyna, którą ogląda potencjalny kandydat na 
męża, 
zastanawiając się, czy się nada czy nie na piątą żonę. – Ho, ho! Zdaje mi się, 
że znałeś tę jaskinię 
jeszcze przed burzą, ale oczywiście zgaduję tylko, bo jak mógłbyś ją inaczej 
znaleźć w takim 
pośpiechu. Zdaje mi się też, że miała coś wspólnego z Buszmenami, jak większość 
jaskiń w tym 
kraju.
Pytanie tylko, co w niej było? Nie, nie mów mi. Chcę to sam znaleźć. To dziwne, 
że 
przychodzą mi na myśl malowidła. Nie, nie dziwne, bo Buszmeni często malowali na 
ścianach 
jaskiń. Nie powinieneś kiwać głową, żółtku, bo to sprawia, że zagadka staje się 
zbyt łatwa. Nie 
ruszaj się, tylko patrz na mnie i nie myśl o niczym.
Malowidła, wiele malowideł, ale jedno szczególnie ważne, myślę... Coś, do czego 
trudno 
było dotrzeć. Tak, nawet było to niebezpieczne. Czy ten rysunek nie przedstawiał 
przypadkiem 
ciebie, kiedy byłeś młody i piękny, żółtku?
No i znowu potrząsasz głową. Trzymaj ją nieruchomo, żeby myśli nie przelewały 
się jak 
woda w garnku. W każdym razie był to obraz czegoś okropnego, ale większego niż 
ty. Aha! 
Rośnie i rośnie. Mam już, Macumazahnie, podejdź tu i stań koło mnie, a ty, 
żółtku, odwróć się 
twarzą do ognia. Ha, źle się pali, a powietrze jest takie zimne, takie zimne! 
Muszę poprawić 
ogień.
Jesteś tu, Macumazahnie? Aha, jesteś. Popatrz teraz, co tu mam, zobaczysz, jaki 
to daje 
płomień – mówiąc to, włożył rękę do torby, wyjął troszkę jakiegoś proszku i 
posypał nim żarzące 
się węgle. Potem wyciągnął kościste ręce, rozprostował nad ogniskiem i wolno 
wzniósł w górę. 
Może zabrzmi to nieprawdopodobnie, ale faktem jest, że płomienie jakby idąc za 
ruchem jego 
rąk wzbiły się na wysokość trzech czy czterech stóp. Opuścił ręce i płomienie 
przygasły. Wzniósł 
je raz jeszcze i płomienie ponownie strzeliły w górę, tyle że jeszcze wyżej niż 
przedtem. 
Powtórzył to przedstawienie po raz trzeci i tym razem fala ognia buchnęła na 
wysokość dobrych 
piętnastu stóp. Pozostała tak, płonąc równo, jak płomień lampy.
– Spójrz w ogień, Macumazahnie. Ty też, żółtku – powiedział niesamowitym głosem, 
który 
zdawał się dochodzić z oddali – i powiedzcie mi, czy coś tam widzicie, bo ja nie 
mogę nic 
dojrzeć. Nie mogę.
Spojrzałem. Przez chwilę nie widziałem nic. Potem na tle płomieni zaczął się 
rysować jakiś 
kształt. Drgał i zmieniał się, aż w końcu znieruchomiał i – stał się zupełnie 
wyraźny i niemal 
realny. Przede mną, otoczony płomieniami, stał Heu-Heu, dokładnie taki, jakiego 
widziałem na 
malowidle naskalnym, tyle że teraz wydawał się żywy, gdyż mrużył oczy. Heu-Heu 
wyglądający 
jak diabeł wśród płomieni piekielnych! Zaparło mi dech, ale stałem spokojnie. 
Natomiast Hans 
wybuchnął, krzycząc łamaną holenderszczyzną:
Allemaghte! Da ist die leeliker auld deil! (To znaczy: „Boże Wszechmogący, tam 
jest ten 
wstrętny, stary diabeł!)
Potem przewrócił się na plecy i legł nieruchomo, porażony strachem.
– Ha! ha! ha! – roześmiał się Zikali. – Ha! ha! ha! – a wąwóz powtórzył 
zwielokrotnionym 
echem: – Ha! ha! ha!
Rozdział IV
LEGENDA O Heu-Heu
W końcu Zikali przestał się śmiać i przyjrzał się nam uważnie swymi głęboko 
osadzonymi 
oczami.
– Kto pierwszy powiedział, że wszyscy mężczyźni są durniami? – spytał. – Zdaje 
się, że 
jakaś kobieta. Piękna kobieta, która z nich kpiła i przekonała się, że są głupi. 
Jeśli naprawdę tak 
było, to musiała być też mądra, jak zresztą wszystkie kobiety. Chociaż one też 
są niezbyt mądre, 
bo – jak powiada przysłowie – z tego powodu zostają same. Jest jeszcze inne 
przysłowie: 
wszyscy mężczyźni okazują się kiedyś tchórzami, choć ogólnie biorąc mogą być 
dzielni. Więcej 
nawet wszyscy są tacy sami. Czy jest jakaś różnica między tobą, Macumazahnie, 
białym 
człowiekiem, który setki razy ryzykował własną głową, a tą żółtą małpą? Tu 
wskazał na Hansa, 
leżącego na wznak i drżącymi wargami szepczącego modły do różnych bogów. Boicie 
się obaj, 
jeden tak samo jak drugi. Jedyna różnica polega na tym, że ty starasz się ukryć 
swój strach, a ta 
żółta małpa, jak to małpy, skomli z przerażenia.
No i dlaczego się tak boicie? Dlatego, że za pomocą prostej sztuczki ukazałem 
wam obraz 
kryjący się w waszych myślach? Podkreślam – nie za pomocą czarci, ale prostej 
sztuczki, którą 
potrafiłoby zrobić nawet dziecko, gdyby je ktoś tego nauczył. Mam nadzieję, że 
nie zachowacie 
się w ten sposób, kiedy staniecie twarzą w twarz z prawdziwym Heu-Heu. Bardzo 
bym się na 
was zawiódł, a w tej waszej jaskini znalazłyby się dwie nowe czaszki. Ale może w 
obliczu 
prawdziwego Heu-Heu zachowacie się odważnie... Myślę, że tak. Myślę, że tak, bo 
pewnie nie 
chcielibyście, żebym się z was śmiał.
I – jak to miał w zwyczaju, kiedy chciał komuś dopiec, a jednocześnie zyskać 
czas do 
namysłu – gadał tak jeszcze przez pewien czas, aż w końcu zamilkł, zażył tabaki, 
którą dostał ode 
mnie, gdyż podczas tej przemowy otwierał paczuszkę, bacznie, nam się przy tym 
przyglądając, 
jak gdyby chciał przeniknąć nasze dusze.
Ponieważ uważałem, że muszę coś powiedzieć, choćby po to, żeby pokazać, iż nie 
przestraszył mnie tym przeklętym pokazem czy czym to tam było, odparłem:
– Masz rację, Zikali, mówiąc, że wszyscy mężczyźni są durniami, bo ty sam jesteś 
największym z nich.
– Sam tak często o sobie myślałem z powodów, które zachowam dla siebie. Ale 
dlaczego ty 
mnie tak nazywasz? Powiedz, niech się przekonam, czy dostrzegasz te same powody 
co ja.
– Po pierwsze dlatego, że gadasz tak, jakby Heu-Heu istniał, podczas gdy, jak 
dobrze wiesz, 
taki stwór nie istnieje i nigdy nie istniał. Po drugie dlatego, że mówisz tak, 
jakbyśmy, Hans i ja, 
mieli stanąć z nim twarzą w twarz, do czego nigdy nie dojdzie. Skończ więc z tym 
bzdurnym 
gadaniem i pokaż lepiej jak wywołuje się obrazy w ogniu. Powiedziałeś, że jest 
to sztuka, której 
może się nauczyć każde dziecko.
– Jeśli mu ktoś pokaże, jak to się robi, Macumazahnie. Jeśli mu ktoś pokaże. 
Gdybym to 
zrobił, to rzeczywiście byłbym największym durniem. Myślisz może, że chcę 
wykształcić dwóch 
nowych oszustów – jak sam widzisz, w rozmowie z tobą używam swojego prawdziwego 
określenia żeby odebrali mi chleb? O nie, niech każdy trzyma dla siebie to, 
czego się nauczył, bo 
jeśli jego wiedza stanie się powszechnie znana, to kto będzie chciał mu płacić 
za nią? Ale 
dlaczego uważasz, że nigdy nie staniesz twarzą w twarz z prawdziwym Heu-Heu, 
chyba że z tym 
namalowanym na skale albo z tym, którego zobaczyłeś w płomieniach?
– Dlatego że on nie istnieje – odparłem z irytacją – a jeśli istnieje, to 
przypuszczam, że jego 
dom znajduje się za daleko stąd, żebym mógł tam dotrzeć bez nowych wołów.
– Aaa – powiedział Zikali, – to mi przypomina, że ci, którzy mi opowiedzieli jak 
schroniłeś 
się przed burzą w jaskini, mówili, że potrzebujesz nowych wołów. A więc, 
wiedząc, że będzie ci 
się spieszyło do Heu-Heu jak młodemu mężczyźnie do pierwszej żony, przygotowałem 
się na 
twoje przybycie. Historia, którą słyszałeś, jest całkowicie prawdziwa. Pewien 
biały handlarz 
zostawił w sąsiedztwie znakomity zaprzęg wołów, które miały poobijane nogi, ale 
teraz, po 
trzymiesięcznym wypoczynku, są na powrót tłuste i zdrowe. Jutro rano każę je tu 
przypędzić 
i zaopiekuję się twoimi podczas twojej nieobecności.
Nie mam pieniędzy, żeby za nie zapłacić – powiedziałem.
– Czyż słowo Macumazahna nie jest lepszą gwarancją niż jakiekolwiek pieniądze, 
nawet 
angielskie czerwonce? Czyż nie wie o tym cały kraj? Poza tym, kiedy wrócisz z 
wizyty u Heu-
Heu, powinieneś mieć kupę pieniędzy, a raczej diamentów, co na jedno wychodzi, a 
może też 
kości słoniowej, choć tego nie jestem pewien. Nie jestem pewien, czy będziesz 
mógł przewieźć tę 
kość słoniową. Jeśli nie sprawdzi się to, co mówią, to sam zapłacę za woły.
Na słowo „diamenty” nastawiłem uszu, gdyż w owym czasie zaczęła mówić o tych 
kamieniach cała Afryka. Nawet Hans podniósł się z ziemi i zaczął na nowo 
interesować się 
ziemskimi sprawami.
To ciekawa oferta – powiedziałem – ale przestań mydlić oczy (to znaczy „mówić 
bzdury”) 
i powiedz mi wprost, o co ci chodzi, zanim się ściemni. Nie cierpię tego wąwozu 
w nocy. Kto to 
jest Heu-Heu? A jeśli żyje czy kiedyś żył, to gdzie jest, żywy czy martwy? A 
także, zakładając, 
że istnieje czy istniał jakiś Heu-Heu, powiedz mi, dlaczego chcesz, żebym go 
znalazł, bo widzę, 
że chcesz tego, a jeśli chcesz, żeby ktoś coś zrobił, to zawsze masz ku temu 
jakiś powód.
– Najpierw odpowiem na ostatnie pytanie, Macumazahnie, bo jak mówisz – zawsze 
mam 
jakiś powód, kiedy chcę, żebyś ty czy ktoś inny coś zrobił.
W tym miejscu przerwał i klasnął w ręce, na co natychmiast ze znajdującej się z 
tyłu chaty 
wyłonił się jeden z jego ogromnych służących. Zikali wydał mu jakieś polecenie. 
Mężczyzna 
oddalił się biegiem, a po chwili był już z powrotem z paroma skórzanymi workami, 
jakich 
czarownicy i znachorzy używali do przechowywania swoich magicznych mikstur i 
przyrządów. 
Zikali otworzył jeden z nich i pokazał mi. Był prawie pusty, tylko na dnie 
została jeszcze 
szczypta brązowego proszku.
– To jest najcudowniejszy ze wszystkich magicznych środków, Macumazahnie – 
powiedział. 
– Nawet wspanialszy niż zioło taduki, które otwiera ścieżki przeszłości, a 
którego działanie 
kiedyś poznasz. Za jego pomocą – nie mówię o taduki, ale o proszku, który jest w 
tym worku – 
wykonuję większość ze swoich sztuczek. To właśnie dzięki niemu mogłem przed 
chwilą pokazać 
tobie i temu żółtemu pokurczowi obraz Heu-Heu w płomieniach.
– Przypuszczam, że chcesz przez to powiedzieć, że to trucizna.
– O tak, między innymi. Dodając do niego innego proszku, można otrzymać bardzo 
groźną 
truciznę. Tak groźną, że wystarczy jej tyle, ile zmieści się na czubku ciernia, 
aby zabić, nie 
zostawiając żadnego śladu, najsilniejszego mężczyznę. Ale ma on także inne 
właściwości, 
związane z umysłem i duszą. Mniejsza z tym jakie, gdybym spróbował ci to 
wyjaśnić i tak byś 
nie zrozumiał. Otóż Drzewo Złudzeń, z którego liści sporządza się ten proszek, 
rośnie tylko 
w jednym miejscu w Afryce – w ogrodzie Heu-Heu, a ostatnią partię tych liści 
dostałem bardzo 
dawno temu, wiele lat przed twoimi narodzinami, Macumszahnie.
Muszę zdobyć ich więcej, bo inaczej to, co Zulusi nazywają moimi czarami, choć 
mądrzy 
biali ludzie, tacy jak ty, wiedzą, że to tylko sztuczki, skończy się i świat 
powie, że Otwieracz 
Dróg stracił swoją moc i zacznie szukać mądrzejszych znachorów.
– A więc dlaczego nie poślesz kogoś, żeby ci przywiózł te listki, Zikali?
– A kogo mogę posłać? Kto ośmieliłby się wkroczyć do kraju Heu-Heu i okraść jego 
ogród? 
Tylko ty, Macumazahnie. Aha, czytam w twoich myślach. Zastanawiasz się, dlaczego 
w takim 
razie nie zamówię tych liści w kraju Heu-Heu? Z tej przyczyny, Macumazahnie, że 
mieszkańcy 
tej ukrytej krainy nie mogą jej opuszczać – jest to wbrew ich prawu. Mało tego – 
nawet gdyby 
wolno im było opuścić kraj, to nie zabraliby ze sobą ani garstki tego leku, 
nawet za wielką cenę. 
Kiedyś, sto lat temu (przypuszczam, że miało to oznaczać długi okres czasu), 
zapłaciłem taką 
cenę i kupiłem pewną ilość tego proszku. – Resztki widzisz na dnie tego worka. 
Ale to stara 
historia i nie będę cię męczył jej opowiadaniem. O, wielu tam wyruszyło, a 
powróciło tylko 
dwóch, a i to postradali zmysły, jak wszyscy, którzy widzieli Heu-Heu i 
powrócili stamtąd żywi. 
Jeśli kiedykolwiek spotkasz Heu-Heu, Macumazahnie, to musisz zniszczyć i jego, i 
wszystko, co 
do niego należy, bo inaczej jego przekleństwo będzie cię ścigało do końca twoich 
dni. Powalony, 
będzie bezsilny, ale dopóki stoi, jego nienawiść, a przynajmniej nienawiść jego 
kapłanów, jest 
potężna i sięga daleko.
– Brednie! – rzekłem na to. – Jeśli jest gdzieś jakiś Heu-Heu, to jest tylko 
ogromną małpą, 
a ja nie boję się żadnej małpy – ani żywej, ani umarłej.
Cieszę się, że to słyszę, Macumazahnie, i mam nadzieję, że zawsze będziesz tak 
myślał. Nie 
wątpię, że przeraża cię tylko jego obraz, czy to namalowany na skale, czy 
pokazany przez ogień, 
tak jak sen jest często straszniejszy niż rzeczywistość. Pewnego dnia powiesz 
mi, co było gorsze 
obraz Heu-Heu czy sam Heu-Heu. Ale zadałeś mi też inne pytania. Pierwsze z nich 
brzmiało: 
„Kto to jest ten Heu-Heu?”
No cóż, nie wiem. Legenda mówi, że kiedyś, na początku, było plemię ludzi o 
białej czy 
prawie białej skórze, które żyło daleko stąd, na północy. Tymi ludźmi władał 
bardzo okrutny 
i straszny olbrzym, który był też czarownikiem albo jak byś ty powiedział 
oszustem. Był tak 
straszny i okrutny, że w końcu powstał przeciw niemu jego lud i chociaż był tak 
potężny, musiał 
uciekać na południe razem z tymi, którzy pozostali mu wierni albo nie mogli go 
opuścić.
Wędrował więc z nimi na południe, tysiące mil, aż w końcu znalazł ukryte 
miejsce, które mu 
odpowiadało, i osiadł tam. Miejsce to leży w cieniu góry, która – jak słyszałem 
– zionęła ogniem, 
kiedy świat był młody, a i teraz jeszcze dymi od czasu do czasu. Tam ten lud, 
który zwie się 
Wału, zbudował z czarnego kamienia, który wyrzuciła góra w minionych wiekach, 
miasto 
w północnym stylu. Lecz ich król, ten olbrzym i czarownik, nadal traktował ich 
okrutnie, 
zmuszając ich, by pracowali dzień i noc w jego mieście, Wielkim Domu i w 
jaskini, gdzie był 
czczony jako bóg, aż w końcu nie mogli już tego dłużej znieść i zamordowali go 
którejś nocy.
Jednak zanim umarł, co dzięki jego czarom nieprędko się stało, wyśmiał ich, 
mówiąc, że 
w ten sposób się go nie pozbędą, gdyż wróci w straszniejszej postaci i będzie 
nimi stale władał, 
przez całe pokolenia. Co więcej, zapowiedział, że czeka ich rychło wielka 
katastrofa i rzucił 
klątwę mówiąc, że jeśli zechcą opuścić ziemię, którą on wybrał, i przekroczą 
otaczający ich ze 
wszystkich stron łańcuch gór, to wszyscy, co do jednego, umrą. I rzeczywiście 
stało się tak, bo 
jeśli któryś z nich spłynie rzeką, która jest jedynym połączeniem tego kraju z 
resztą Afryki, 
i postawi stopę na pustyni, gdzie kończy ona swój bieg, zaraz umiera – albo 
powalony nagłą 
chorobą albo rozszarpany przez lwy i inne bestie żyjące na wielkim bagnie 
rozciągającym się 
tam, gdzie rzeka wpada na pustynię i gdzie schodzą się słonie i inna zwierzyna z 
całej okolicy, 
aby napić się wody.
– Może zabija ich febra – zauważyłem.
– Może febra, a może trucizna albo klątwa. W każdym razie, wcześniej czy 
później, giną 
i dlatego nikt z nich nie opuszcza tego kraju.
– A co przydarzyło się Wałom, kiedy wykończyli tego swojego króla? – spytałem, 
bo 
zainteresowała mnie ta legenda. Oczywiście wiedziałem, że to legenda, ale w 
takich 
opowieściach, przesadzonych i ubarwionych, zawsze jest ziarnko prawdy. Zresztą 
Afryka jest 
ogromnym lądem, na którym są bardzo dziwne miejsca i żyją dziwni ludzie.
– Stało się coś bardzo złego, Macumazahnie, bo zaledwie zmarł ich król, góra 
zaczęła 
bluzgać ogniem i popiołem. Wielu z nich zginęło, a reszta uciekła łodziami przez 
jezioro, pośród 
którego na wyspie stoi ta góra, na porośnięty lasami ląd. Żyją tam do dziś dnia, 
na brzegach 
rzeki, która przepływa przez las, tej samej, która przecina góry i ginie w 
bagnie pośród piasków 
pustyni. Tak przynajmniej powiedzieli mi sto lat temu moi wysłannicy, którzy 
przywieźli mi 
proszek z liści drzewa rosnącego w ogrodzie Heu-Heu.
– Myślę, że bali się wrócić do swojego miasta, kiedy skończyła się erupcja – 
powiedziałem.
Tak, bali się i nie będziesz się temu dziwił, kiedy je zobaczysz, bo kiedy góra 
wybuchła, 
gazy zabiły wielu z nich, a co więcej, zamieniły ich w kamienie. Zamienieni w 
kamień, siedzą 
tam, Macumazahnie, do dziś dnia, a z nimi ich psy i bydło.
Słysząc to, wybuchnąłem śmiechem. Nawet Hans wyszczerzył zęby w uśmiechu.
– Zauważyłem, Macumazahnie – powiedział Zikali – że zawsze na początku ty 
śmiejesz się 
ze mnie, a na końcu ja z ciebie i wierzę, że i tym razem będzie tak samo. 
Powiadam, że ci ludzie 
siedzą tam, zamienieni w kamień, i jeśli nie jest tak, to nie będziesz mi musiał 
zapłacić za woły, 
które kupiłem od tego białego człowieka, nawet gdybyś wrócił z kieszeniami 
pełnymi 
diamentów.
W tym momencie przypomniałem sobie, co się wydarzyło w Pompei i przestałem się 
śmiać. 
W końcu było to możliwe.
To był jeden powód, dla którego nie wrócili do swego miasta nawet kiedy góra 
znowu 
zasnęła, ale był też drugi, jeszcze ważniejszy. Wkrótce odkryli, że to miejsce 
jest nawiedzone.
– Nawiedzone! Przez kogo? Przez tych kamiennych ludzi?
– Nie, oni są zupełnie spokojni, choć jakie są ich duchy tego nie potrafię 
powiedzieć. 
Nawiedzone przez króla, którego zabili, a który przybrał postać olbrzymiej 
małpy, postać Heu-
Heu.
Z tego już się nie śmiałem, choć na pierwszy rzut oka stwierdzenie to wydawało 
się jeszcze 
bardziej absurdalne niż opowieść o ludziach zamienionych w kamień. A nie śmiałem 
się dlatego, 
że jak dobrze wiedziałem, jednym z najbardziej rozpowszechnionych wśród dzikich 
wierzeń, 
szczególnie w Afryce Środkowej, jest wiara w to, że wodzowie, którzy za życia 
byli okrutnymi 
tyranami, zamieniają się po śmierci w straszliwe zwierzęta, które odtąd 
prześladują bez końca 
całe plemię. Zwierzęciem takim może być złośliwy słoń samotnik, lew ludojad albo 
bardzo 
jadowity wąż. Jednak bez względu na to, jaki kształt przybierze, jego cechą 
szczególną jest to, że 
żyje wiecznie i że nikt, w każdym razie nikt z tych, których prześladuje, nie 
może go zabić. 
W swych podróżach spotkałem wiele przykładów tej wiary. Dlatego też nie zdziwiło 
mnie, że ci 
ludzie wyobrażają sobie, iż ich kraj cierpi z powodu klątwy rzuconej przez 
legendarnego tyrana, 
który przemienił się w potwora.
Nie wierzyłem tylko w samego potwora. Jeśli w ogóle istniał, to prawdopodobnie 
był jakąś 
wielką małpą, może gorylem żyjącym na wyspie, na którą dostał się w czasie 
powodzi, 
przepłynąwszy jezioro na dryfującym pniu.
– A cóż takiego robi ten duch? – spytałem Zikalego z uśmiechem. – Rzuca 
orzechami albo 
kamieniami w ludzi?
– Nie, Macumazahnie. Zgodnie z tym, co mi mówiono, robi gorsze rzeczy. Czasami 
przepływa na ląd. Jedni mówią, że na jakiejś kłodzie, inni że wpław, a jeszcze 
inni, że tak, jak to 
robią duchy. Jeśli wtedy spotka kogoś, to urywa mu głowę (tutaj przypomniałem 
sobie 
o malowidle w jaskini), bo nikt nie może się przeciwstawić takiej silnej bestii. 
Kiedy spotka 
kobietę, to jeśli jest stara i brzydka, postępuje z nią tak samo, a jeśli młoda 
i ładna, to zabiera ją 
ze sobą. Powiadają, że na wyspie jest wiele takich kobiet, które uprawiają ogród 
Heu-Heu. Poza 
tym rodzą one podobno dzieci, które przepływają jezioro i żyją w lasach na 
lądzie. Są to straszne, 
owłosione istoty, półludzie, bo potrafią rozpalać ogień i używają maczug oraz 
łuków i strzał. Ci 
dzicy nazywają się Heuheua. Między nimi a Wałami toczy się odwieczna wojna.
– Coś jeszcze? – spytałem.
Tak, jeszcze jedno. Co roku, oznaczonego dnia podczas pełni księżyca, Walowie 
muszą 
wybrać najpiękniejszą spośród dobrze urodzonych dziewcząt i przywiązać ją w nocy 
do skały na 
brzegu wyspy. Potem odpływają i wracają o świcie.
– I co znajdują?
– Jedno z dwojga, Macumazahnie. Albo że dziewczyny nie ma, i w tym przypadku 
wszyscy, 
z wyjątkiem jej rodziny, cieszą się, albo że została rozszarpana na kawałki, co 
znaczy, że Heu-
Heu jej nie przyjął. W takim przypadku wszyscy płaczą, ale nie z żalu po niej, 
lecz litując się nad 
sobą.
– A dlaczego w jednym przypadku cieszą się, a w drugim płaczą, Zikali?
– Dlatego, że jeśli dziewczyny nie ma, to znaczy, że Heu-Heu oraz jego kapłani 
a jednocześnie słudzy, ci Heuheua, dadzą im spokój przez najbliższy rok. Poza 
tym będą mieli 
obfite zbiory i będą omijać ich choroby. Jeśli natomiast została zabita, to Heu-
Heu i jego słudzy 
będą ich napastować i porywać kobiety, plony będą mizerne, a do tego będzie ich 
nękać febra 
i inne choroby. Dlatego ofiarowanie dziewczyny jest dla nich ważnym wydarzeniem. 
Jeśli została 
przyjęta przez Heu-Heu, to następuje potem Święto Radości, a jeśli nie, to 
żałoba, podczas której 
zostają ofiarowani jej rodzice lub krewni.
– Przyjemna religia, Zikali. Powiedz mi – lubią ją ci Walowie?
– A czy ktokolwiek lubi jakąś religię, Macumazahnie? Czy łzy, żałoba, 
niedostatek, choroby 
i śmierć podobają się tym, których dotykają? Słyszałem na przykład, że – jak 
reszta nas – wy, 
biali, też cierpicie takie rzeczy, że też macie swojego Heu-Heu, który domaga 
się takich ofiar, 
a mimo to mści się na was. Nie lubicie go, ale stale składacie waszą ofiarę 
krwi, toczycie wojny 
i popełniacie inne niegodziwości za to, co wam zrobił, wiążąc się z nim w ten 
sposób stale na 
nowo i utwierdzając jego władzę nad sobą. I tak, jak wy, robimy to wszyscy. 
Jednak gdybyście 
i wy, i my powstali przeciw niemu, to może jego potęga zostałaby złamana, może 
zostałby 
zabity. Dlaczego zatem składamy mu stale w ofierze nasze czyste, szlachetne 
dziewice? Czy 
jesteśmy lepsi od czcicieli Heu-Heu, którzy robią to, by ocalić swoje życie?
Jak na dzikusa, aczkolwiek wiekowego i doświadczonego życiem, był to argument 
wyjątkowo subtelny, odparłem więc raczej pokornie.
– Nie sądzę, że jesteśmy lepsi. Potem, chcąc skierować rozmowę na sprawy 
bardziej 
praktyczne, dodałem: – A co z tymi diamentami?
– Diamenty! Oho, diamenty! Nawiasem mówiąc, zdaje mi się, że jest to jeden z 
darów, które 
składacie w ofierze waszemu Heu-Heu. No cóż, wygląda na to, że ci ludzie mają 
ich dużo. 
Oczywiście są one dla nich zupełnie bezwartościowe, ponieważ nie prowadzą z 
nikim handlu. 
Jednak kobiety uważają, że to piękne kamienie i, po wypolerowaniu, noszą je w 
siateczkach 
z włosów, ponieważ nie wiedzą jak je zawiesić, a nie mogą oprawić ich w metal. 
Wysadzają 
również nimi gliniane naczynia, zanim je wysuszą, układając z nich ładne wzory. 
Zdaje się, że 
diamenty i jeszcze inne kamienie, o czerwonym kolorze, są wypłukiwane przez 
rzekę z piasków 
pustyni, przez które przepływa ona gdzieś na północy. W każdym razie znajdują 
je, przesiewając 
ten żwir i piasek przez sita zrobione z ciasno splecionych ludzkich włosów, czy 
w jakiś inny 
sposób. Zaczekaj, pokażę ci, jak wyglądają. Moi wysłańcy przywieźli mi garść czy 
dwie wiele lat 
temu. Klasnął w dłonie.
Tak jak przedtem, natychmiast pojawił się jeden z jego służących. Zikali coś mu 
powiedział. 
Służący odszedł i po chwili wrócił z małym zawiniątkiem ze starej, pomarszczonej 
skóry, które 
wyglądało jak znoszona rękawiczka. Rozwiązał je i podał mi. Wewnątrz były małe 
kamyki, które 
wyglądały na diamenty, bardzo dobre diamenty – jak oceniłem na podstawie ich 
koloru – chociaż 
żaden z nich nie był duży. Były tam też inne kamienie, które mogły być rubinami, 
aczkolwiek nie 
mogłem tego stwierdzić z całą pewnością. Na oko zawartość zawiniątka warta była 
200-300 
funtów. Obejrzawszy je, chciałem je zwrócić Zikalemu, ale potrząsnął dłonią i 
powiedział:
– Zatrzymaj je, Macumazahnie. Mnie nie są potrzebne, a kiedy przybędziesz do 
kraju Heu-
Heu, porównaj je z tymi, które tam znajdziesz, po to tylko, by się przekonać, że 
w tej sprawie nie 
kłamałem.
– Kiedy przybędę do kraju Heu-Heu! – wykrzyknąłem z oburzeniem. – Gdzie, wobec 
tego, 
jest ten kraj i jak mam się tam dostać?
– Powiem ci to jutro rano, Macumazahnie, gdyż nie ma sensu tracić czasu na 
mówienie 
o tym, dopóki się nie dowiem dwu rzeczy – po pierwsze, czy się tam wybierzesz i, 
po drugie, czy 
Walowie cię przyjmą, jeśli się zgodzisz tam wyruszyć.
– Kiedy poznam odpowiedź na drugie pytanie, to wtedy porozmawiamy o pierwszym, 
Zikali. 
Ale dlaczego próbujesz zrobić ze mnie durnia? Ci Walowie i dzicy Heuheua, z 
którymi walczą, 
żyją, jak rozumiem, daleko stąd. Wobec tego w jaki sposób możesz otrzymać do 
rana odpowiedź 
na to pytanie?
– Są sposoby. Są sposoby – odparł sennym głosem, a potem zapadł, zdało mi się, w 
drzemkę, 
gdyż jego duża głowa zwisła mu na piersi.
Patrzyłem na niego przez chwilę, a potem – znudziwszy się tym zajęciem 
rozejrzałem się 
wokół i stwierdziłem, że zapada zmrok. W tym momencie usłyszałem w powietrzu 
piski, 
podobne do tych, jakie wydają szczury.
– Spójrz, Baas – szepnął Hans przerażonym głosem – nadlatują jego duchy – i 
wskazał 
palcem w górę.
Poszedłem wzrokiem za jego dłonią i wysoko w górze zobaczyłem trzy 
szerokoskrzydłe 
kształty. Zniżały się, zataczając szybko koło. Rozpoznałem w nich duże i groźnie 
wyglądające 
nietoperze. Krążyły tak blisko nas, że dwa razy ich skrzydła musnęły moją twarz, 
przepełniając 
mnie obrzydzeniem. Za każdym razem, przelatując koło mnie, piszczały tak 
przeraźliwie, że aż 
cierpły mi ręce.
Hans chciał odgonić jednego z nich, ale nietoperz przyczepił mu się do dłoni i 
ugryzł 
w palec, a przynajmniej tak wywnioskowałem z jego wrzasku. Potem Hans nacisnął 
kapelusz na 
głowę, a dłonie schował w kieszeniach. Nietoperze skoncentrowały swoją uwagę na 
Zikalim. 
Okrążały go coraz ciaśniejszymi kołami, aż w końcu dwa z nich siadły mu na 
ramionach 
i zaczęły mu piszczeć do uszu, a trzeci zawiesił mu się na brodzie i przyłożył 
wstrętną głowę do 
jego ust.
W tym momencie Zikali ocknął się i otworzył oczy. Zaczął gładzić chudymi dłońmi 
nietoperze siedzące mu na ramionach, zupełnie jakby były oswojonymi ptakami. Ba, 
zdawał się 
rozmawiać w jakimś niezrozumiałym języku z tym, który wisiał mu na brodzie, a 
nietoperz 
zdawał się odpowiadać mu, wydając serie skrzeczących dźwięków. Potem nagle 
Zikali rozłożył 
ręce i wszystkie trzy wzbiły się z powrotem w powietrze i, zatoczywszy kilka 
kręgów, znikły 
w ciemnościach.
– Oswajam nietoperze, a te bardzo mnie lubią – powiedział tonem wyjaśnienia, a 
potem 
dodał. – Wróć tu rano, Macumazahnie. Może będę mógł ci powiedzieć, czy Walowie 
życzą sobie 
twojej wizyty, a jeśli tak, to pokażę ci drogę do ich kraju.
Odeszliśmy więc, zadowoleni, że możemy się oddalić, gdyż Otwieracz Dróg, ze swym 
osobliwym sposobem mówienia i manifestacjami, jak – zdaje się – nazywa się takie 
pokazy 
w kręgach spirytualistów, był osobą, która może podziałać na nerwy, szczególnie 
o zmroku. 
Kiedy, potykając się, szliśmy z powrotem przez wąwóz, Hans spytał:
– Co to były za stworzenia, które siedziały na ramionach i brodzie Zikalego?
– Nietoperze, bardzo duże nietoperze odpowiedziałem. – A niby co innego?
– Ja myślę, że co innego, Baas. Myślę, że to jego duchy służebne, które posłał 
do Wałów, jak 
sam powiedział.
– A więc wierzysz w istnienie Wałów i Heuheua, Hans? Ja nie.
– Ja wierzę, Baas. Co więcej, wierzę, że pojedziemy do nich, bo Zikali uważa, że 
powinniśmy to zrobić, a kto może się przeciwstawić woli Otwieracza Dróg?
Rozdział V
OBIETNICA ALLANA
Nigdy nie mogłem dobrze spać w sąsiedztwie Czarnego Wąwozu. Zawsze wydawało mi 
się, 
że emanuje z niego zło. Ta noc nie była wyjątkiem od owej reguły. Leżałem 
bezsennie, 
rozmyślając o zdumiewającej opowieści starego czarownika o Wałach i Heu-Heu, 
prześladującym ich diabelskim potworze. Wokół panowała martwa cisza, przerywana 
tylko od 
czasu do czasu kwileniem jakiegoś ptaka drapieżnego czy może jego ofiary lub 
szczeknięciem 
pawiana odbijającym się głuchym echem od skał.
Opowieść Zikalego była idiotyczna. A jednak... a jednak w zakamarkach Afryki 
żyło tyle 
dziwnych ludów, a niektóre z nich miały tak dziwaczne wierzenia czy przesądy! 
Zacząłem się 
zastanawiać, czy nie jest możliwe, iż te utrzymujące się od stuleci przesądy 
doprowadziły 
rzeczywiście do powstania czegoś konkretnego, konkretnego przynajmniej dla tych, 
którzy w nie 
wierzyli.
Były też dziwne okoliczności związane z tą opowieścią, które mogły ją w pewnym 
sensie 
potwierdzać. Na przykład obraz Heu-Heu w jaskini, który Zikali, za pomocą swych 
diabelskich 
sztuczek, wywołał na nowo w płomieniach ogniska, na przykład diamenty i rubiny 
czy też 
kryształy i spinele, które teraz znajdowały się w kieszeni mej kurtki 
myśliwskiej. Jeśli 
rzeczywiście były to diamenty i rubiny, to musiały pochodzić z jakiegoś 
odległego czy 
nieznanego zakątka, gdyż nigdy takich nie widziałem w żadnym z miejsc, które 
znałem. Różniły 
się też zupełnie od tych, które zaczęto w owym czasie znajdować w Kimberley, 
przede 
wszystkim dlatego, że były wygładzone działaniem wody.
Mimo to, obecność diamentów w jakimś rejonie nie miała nic wspólnego z 
ewentualnym 
istnieniem Heu-Heu. Dlatego nie były dowodem ani na to, że istnieje, ani na to, 
że nie istnieje.
A jeśli Heu-Heu istnieje, to czy chciałbym stanąć z nim twarzą w twarz? Z jednej 
strony 
zupełnie nie, ale z drugiej wprost przeciwnie. Zawsze byłem ciekaw różnych 
osobliwości 
i byłoby naprawdę wspaniałe móc zobaczyć to, czego nie widziały jeszcze oczy 
żadnego białego 
człowieka, a jeszcze wspanialsze móc się z nim zmierzyć i zabić potwora. Oczami 
wyobraźni 
widziałem już wypchanego Heu-Heu w British Museum z dużą tabliczką pod 
eksponatem, 
informującą zwiedzających:
Ubity w Afryce Środkowej przez pana Allana Quatermaina.
W takiej sytuacji moja skromna, nikomu nieznana osoba stałaby się naraz sławna. 
„National 
Geographic”, a prawdopodobnie także „Illustrated London News”, zamieściłyby moją 
fotografię, 
może z nogą na piersi powalonego Heu-Heu.
To byłoby wspaniałe! Tyle tylko, że Heu-Heu wydawał się niezbyt miłym facetem i 
cała 
historia mogłaby się zakończyć inaczej: to on mógłby trzymać nogę na mojej 
piersi, a w ręce, jak 
na malowidle w jaskini, moją głowę. No cóż, w takiej sytuacji dzienniki 
ilustrowane nie 
opublikowałyby tej historii.
Poza tym była jeszcze ta opowieść o mieście pełnym skamieniałych ludzi i 
zwierząt. Musiała 
być albo prawdziwa, albo fałszywa, gdyż nie zawierała żadnych elementów 
mówiących 
o duchach. Chociaż nigdy nie słyszałem o niczym podobnym, mogło gdzieś istnieć 
takie miejsce, 
a jeśli istniało, to wspaniale byłoby je odkryć.
„Ale czemu zaprzątam sobie tym głowę?” – pomyślałem. Opowiadanie Zikalego to na 
pewno 
bzdury i czcze wymysły. Jednak przypominało mi coś, o czym słyszałem w młodości, 
choć przez 
długi czas nie mogłem sobie przypomnieć, co to konkretnie było. W końcu olśniło 
mnie. Mój 
ojciec, który był uczonym i erudytą, miał zbiór mitów greckich. Jeden z nich 
opowiadał 
o Andromedzie, córce jakiegoś króla, który ulegając naciskowi społecznemu, po 
to, by odwrócić 
grożące krajowi nieszczęście, przywiązał ją do skały, skąd miał ją zabrać potwór 
żyjący 
w morzu. W krytycznej chwili pojawił się jednak, wspierany przez magiczne moce, 
heros 
o imieniu Perseusz, zabił potwora, a Andromeda została jego żoną,
A zatem historia o Heu-Heu była oparta na tym samym schemacie. Dziewica zostaje 
przywiązana do skały, z morza, a raczej z jeziora, wyłania się potwór i zabiera 
ją, dzięki czemu 
nieszczęścia zostają odwrócone. Podobieństwa były tak duże, że zacząłem się 
zastanawiać, czy 
nie jest to aby echo tego antycznego mitu, który w jakiś sposób zawędrował do 
Afryki. Tyle 
tylko, że na razie w kraju Heuheua nie było Perseusza. Najwyraźniej ta rola 
została 
zarezerwowana dla mnie. Jeśli tak, to co powinienem zrobić z tą dziewicą? Chyba 
zwrócić ją 
wdzięcznej rodzinie, bo nie miałem najmniejszego zamiaru jej poślubić. „Och, 
zaczynam już 
głupieć od zastanawiania się nad tą sprawą” – pomyślałem. „Muszę zasnąć, muszę 
zasnąć, muszę 
za...”
Parę minut później – tak mi się przynajmniej zdawało – obudziłem się, myśląc nie 
o Andromedzie, a o proroku Samuelu. Przez chwilę zastanawiałem się, co też mogło 
sprawić, że 
przyszedł mi naraz do głowy surowy biblijny patriarcha. Potem, jako pilny badacz 
Starego 
Testamentu, przypomniałem sobie oburzenie srogiego proroka, kiedy usłyszał ryk 
wołów, które 
Saul oszczędził, wzbraniając się przed – jak by to określili Zulusi – całkowitym 
„pożarciem” 
Amalekitów i sprzeciwiając się tym samym poleceniu bożemu. (Jaki miałby być 
pożytek 
z zaszlachtowania tak wielkiej liczby porządnych bydląt, nigdy nie mogłem 
zrozumieć).
Otóż w uszach brzmiał mi właśnie ryk wołów, który oczywiście był ogniwem 
łączącym moje 
myśli z otaczającą rzeczywistością. Zastanawiałem się skąd mogły się tam wziąć 
woły, skoro 
nasze pasły się w sporej odległości. Wychyliłem głowę spod płóciennej budy wozu 
i ujrzałem 
naprawdę piękny zaprzęg wołów, w sumie osiemnaście sztuk, gdyż były też dwa na 
zmianę, 
który przyprowadziło do obozowiska dwóch obcych Kafrów. Potem przypomniałem 
sobie 
o wołach, które Zikali obiecał sprzedać mi na dogodnych warunkach albo nawet 
dać, gdyby 
sprawy ułożyły się po jego myśli, i pomyślałem sobie, że przynajmniej w tej 
sprawie Zikali 
okazał się prawdziwym czarownikiem.
Wciągając spodnie, zszedłem z wozu, aby je obejrzeć. Wynik badania był bardzo 
pozytywny. 
Woły zupełnie wyzdrowiały z choroby, która zmusiła ich poprzedniego właściciela 
do 
pozostawienia ich pod opieką Zikalego, były tłuste i wyglądały tak, jakby mogły 
pociągnąć 
każdy wóz w dowolne miejsce. Nawet zazwyczaj krytyczny Hans wyrażał się o nich 
z najwyższym uznaniem, wnioskując z różnych oznak, że faktycznie są zahartowane, 
a kilka 
z nich – na co zdawał się wskazywać fakt, że nie miały końców ogonów – jest 
nawet 
zaszczepionych.
Odesłałem je pod opieką Kafrów, którzy je przypędzili, na pastwisko, gdyż nie 
chciałem, aby 
zmieszały się z moimi, które zdradzały objawy choroby i zasiadłem we wspaniałym 
nastroju do 
śniadania, bowiem mając taki zaprzęg, mogłem udać się wszędzie. Potem 
przypomniałem sobie, 
że obiecałem złożyć rano ponowną wizytę Zikalemu. Hans próbował się wymówić od 
towarzyszenia mi, mówiąc, że musi obejrzeć nowe woły, gdyż ci obcy Zulusi mogli 
je komuś 
ukraść itd., ale dobrze wiedziałem, że boi się starego czarownika i jeśli nie 
zostanie do tego 
zmuszony, to za nic go nie odwiedzi. Mimo to uparłem się, aby ze mną poszedł, 
gdyż miał 
pierwszorzędną pamięć, a w rozmowie z Zikalim lepsze były dwie pary uszu niż 
jedna.
Przebrnęliśmy przez wąwóz l, jak poprzednio, zostaliśmy natychmiast wpuszczeni 
za płot 
otaczający chatę czarownika. Jak zwykle, Zikali siedział przy ognisku. Bez 
względu na to, czy 
było zimno czy gorąco, ogień przed jego chatą płonął bez przerwy.
– Co myślisz o tych wołach, Macumazahnie? – zaczął bez żadnych wstępów.
Odparłem ostrożnie, że odpowiem, kiedy je wypróbuję.
– Jak zawsze sprytny – powiedział Zikali. – Musisz zrobić z nich jak najlepszy 
użytek, 
Macumazahnie, a zapłacisz mi – jak powiedziałem – po powrocie.
– Po powrocie skąd? – spytałem.
– Stamtąd, dokąd się udasz, choć na razie jeszcze tego nie wiesz.
– Owszem, Zikali, nie wiem – odparłem i umilkłem. On również milczał dosyć 
długo, tak 
długo, że w końcu straciłem cierpliwość i spytałem sarkastycznie, czy jego 
przyjaciel Heu-Heu 
przysłał mu już jakąś wiadomość pocztą nietoperzową.
Tak, tak, przysłał, a przynajmniej myślę, że przysłał, ale nie przez nietoperze, 
lecz przez sny 
czy wizje. Oho, Macumazahnie, znowu cię mam! Dlaczego zawsze tak chętnie kpisz 
sobie ze 
mnie? Widzisz jak para nietoperzy, które naprawdę oswoiłem karmiąc je przez 
kilka lat, uwija się 
koło mnie, a potem odlatuje, i na pół wierzysz, że posłałem je tysiąc mil stąd, 
aby zaniosły moją 
wiadomość i przyniosły odpowiedź. Przecież to niemożliwe.
Teraz powiem ci prawdę. Nie w taki sposób komunikuję się z tymi, którzy są 
daleko. Nie, ja 
wysyłam swoje myśli, a one lecą aż na koniec ziemi, tak że cały świat mógłby je 
odczytać, gdyby 
potrafił. Ale przypadkiem są one nakierowane tylko na jeden umysł spośród 
milionów umysłów 
i tylko ten umysł może je przechwycić i zrozumieć. Ale dla prostaków, nawet dla 
mądrego 
Białego Człowieka, który nie jest w stanie tego zrozumieć, pozostają nietoperze 
i niesiona przez 
nie wiadomość. Nietoperz to tylko symbol. Dlaczego, Macumazahnie, poszukujesz w 
magii 
wyjaśnienia naturalnych rzeczy?
Pomyślałem, że nasze pojęcia natury różnią się, ale wiedząc, że szydzi ze mnie w 
swój 
zwykły sposób, puściłem to mimo uszu, jakby dyskusja na takie tematy była 
poniżej mojej 
godności, i powiedziałem:
– Wszystko to jest tak proste, że dziwię się, iż tracisz czas na wyjaśnienia. 
Chciałem tylko 
dowiedzieć się, czy dostałeś odpowiedź na swoje pytanie, bez względu na to, jak 
je przekazałeś, 
a jeśli tak – to jak brzmi ta odpowiedź.
Tak, Macumazahnie, tak się składa, że dostałem. Dotarła do mnie rano, akurat 
kiedy się 
budziłem. A oto jej treść. Wódz Wałów, z którym rozmawiało moje serce, oraz – 
jak uważa – 
większa część jego ludu będzie bardzo rada mogąc cię powitać w swoim kraju, 
aczkolwiek 
kapłani Heu-Heu, którzy przysięgli mu służyć, nie będą temu radzi. Jeśli 
zdecydujesz się udać do 
nich, to ów wódz da ci tyle diamentów i wszystkiego innego, co posiada, ile 
tylko zapragniesz 
i będziesz mógł to zabrać z sobą, także ten środek, którego ja potrzebuję. Poza 
tym będzie 
w miarę swych możliwości chronił cię przed niebezpieczeństwami. Ale za to 
wszystko żąda 
zapłaty.
– Jakiej zapłaty, Zikali?
– Masz zniszczyć Heu-Heu.
– A jeśli nie uda mi się tego zrobić?
To wtedy sam zostaniesz zniszczony i cały interes diabli wezmą.
– Ach tak? No dobrze, a powiedz mi, Zikali, czy zginę, jeśli tam wyruszę?
– A kimże ja jestem, Macumazahnie, żebym mógł rozdzielać życie i śmierć? Mimo to 
– 
dodał powoli, niuchając po każdym słowie tabakę – mimo to nie sądzę, że 
zginiesz. Gdybym tak 
nie uważał, to nie czekałbym na zapłatę za woły do twojego powrotu. Poza tym 
wierzę, że masz 
jeszcze dużo do zrobienia na tym świecie, Macumazahnie, także dla mnie, bo są to 
zadania, 
których nie mogę wykonać bez twojej pomocy. A skoro tak, to posłanie cię na 
pewną śmierć 
byłoby ostatnią rzeczą, którą bym zrobił.
Pomyślałem, że chyba mówi prawdę, ponieważ – zawsze czynił aluzje do jakiegoś 
wielkiego 
dzieła, które mamy w przyszłości razem wykonać. Wiedziałem też, że stary – 
czarownik darzy 
mnie na swój dziwny sposób pewnymi względami i choćby z tej przyczyny nie 
chciałby, żeby 
spotkało mnie coś złego. Na koniec zapragnąłem nagle tej przygody, licząc na to, 
że mogę ujrzeć 
nowe, ciekawe rzeczy, bo już mi się znudziły stare. Ukryłem to wszakże, jeśli w 
ogóle można 
było coś ukryć przed Zikalim, i spytałem rzeczowym tonem:
– Gdzie to jest, jak daleko stąd i jak mógłbym się tam dostać, gdybym się na to 
zdecydował?
Teraz zaczynamy wyciągać nasze assagaje*,[*Oszczepy] Macumazahnie (co znaczyło, 
że 
przechodzimy do interesów). Posłuchaj, wszystko ci powiem. I mówił przez ponad 
godzinę, ale 
nie będę was, przyjaciele, nudzić szczegółami geograficznymi, a poza tym chcę 
jak najszybciej 
skończyć tę opowieść. Ty, mój przyjacielu (było to adresowane do mnie, redaktora 
i wydawcy tej 
opowieści), wyjeżdżasz pojutrze i będę potrzebował jeszcze całego jutrzejszego 
wieczoru, żeby 
ją dokończyć – to znaczy, jeśli chcecie wiedzieć, jak się to skończyło.
A zatem wystarczy powiedzieć, że miałem udać się około trzysta mil na północ, 
przeprawić 
się przez Zambezi i potem przejechać jeszcze drugie trzysta mil na zachód. Potem 
miałem skręcić 
na północny zachód i jechać aż do łańcucha wzgórz. Tam należało zostawić wóz, 
gdybym 
jeszcze do tej pory go miał, i przejść najpierw przez pustynię, co miało mi 
zająć dwa dni. Za 
pustynią znajdować się miała bagnista oaza. Tam kończyła swój bieg w piaskach 
pustyni rzeka, 
o której mówił Zikali. W pogodny dzień można było podobno dojrzeć stamtąd dym 
wydobywający się z wulkanu, o którym też opowiadał Zikali. Przecinając czy 
okrążając bagno, 
miałem się kierować na ten dym, dopóki nie dojdę do wąwozu, którym rzeka 
przepływa przez 
góry z kraju Heuheua na pustynię. Tam, według słów Zikalego, powinienem znaleźć 
czekających 
na mnie z łodziami Wałów, którzy mieli mnie zabrać do swojego kraju, gdzie 
spotka mnie to, co 
mi sądzone.
Zanim odjedziesz, przyjacielu, dam ci mapę z zaznaczoną trasą tej podróży. 
Narysowałem ją 
po powrocie na wypadek gdybyś ty czy kto inny chciał zorganizować wyprawę do 
kraju Heuheua 
w poszukiwaniu diamentów albo obróconych w kamień ludzi, zakładając wszakże, że 
nie 
będziesz namawiał mnie, żebym wziął w niej udział osobisty czy finansowy. (Jeśli 
Allan w ogóle 
dał mi tę mapę, czego po upływie tylu lat nie jestem pewien, to schowałem ją tak 
dokładnie, że 
można uważać ją za straconą. Nie mam zamiaru szukać jej wśród nagromadzonej 
przez 
trzydzieści pięć lat korespondencji. Co więcej, gdyby została odnaleziona i 
opublikowana, to 
mogłoby to doprowadzić do jakichś głupich pomysłów i prawdopodobnej straty 
dużych 
pieniędzy wśród panien, duchowieństwa i innych żądnych przygód osób).
– A więc tak wygląda ta droga – odezwałem się, kiedy Zikali skończył. – Powiem 
ci bez 
ogródek, że nie mam zamiaru odbywać takiej podróży przez nieznany kraj. Jak 
znalazłbym tam 
drogę bez przewodnika? Wracam do Pretorii, z twoimi wołami lub bez nich.
– Naprawdę, Macumazahnie? Zaczynam myśleć, że jestem bardzo sprytny. 
Spodziewałem 
się, że tak powiesz i przygotowałem się na to. Znalazłem człowieka, który 
zaprowadzi cię prosto 
do domu Heu-Heu. Jest tutaj. Zaraz poślę po niego – zawołał w swój zwykły sposób 
służącego 
i wydał mu polecenie.
– Kto to jest, skąd pochodzi i od kiedy jest tutaj? – spytałem.
– Zupełnie nie wiem, kto to jest, Macumazahnie, bo niedużo mówi o sobie, ale 
zrozumiałem, 
że pochodzi z kraju sąsiadującego z ziemią Heuheua. Może nawet z tego, co wiem, 
przybył 
prosto stamtąd, a jest już tu na tyle długo, że zdążyłem go trochę poduczyć 
zuluskiego. Chociaż 
to niezbyt ważne, bo dobrze znasz arabski, prawda?
– Potrafię mówić po arabsku, Zikali. Hans też trochę.
– No więc, Macumazahnie, jest to, zdaje się, jego język. To upraszcza sprawy. 
Mogę ci 
powiedzieć od razu, że to dziwny typ człowieka, jakiego byś się zupełnie nie 
spodziewał, ale sam 
się o tym przekonasz.
Nic na to nie odpowiedziałem, ale Hans szepnął mi do ucha, że to na pewno syn 
Heu-Heu 
i wygląda jak wielka małpa. Chociaż powiedział to bardzo cicho, a Zikali był w 
pewnej 
odległości, musiał to jednak usłyszeć, gdyż zauważył:
– Wtedy poczułbyś się tak, jakbyś spotkał brata, prawda, Światło w Ciemności?
(Jeśli nie mówiłem o tym wcześniej, to wyjaśniam, że był to tytuł, który Hans 
zdobył 
w pewnych przynoszących mu zaszczyt okolicznościach).
Hans zamilkł, gdyż nie śmiał okazać potężnemu Otwieraczowi Dróg złości, w jaką 
wprawiło 
go porównanie do małpy. Ja też milczałem, pogrążony we własnych myślach, gdyż 
zobaczyłem 
teraz jasno, bez tej całej tajemniczej, pseudomagicznej otoczki, podstęp 
Zikalego. Przybył do 
niego, prosząc – z nieznanych mi powodów – o pomoc wysłannik z jakiegoś 
dziwnego, 
odległego kraju.
Zikali postanowił posłużyć się mną, ponieważ uważał, że się do tego celu nadaję. 
Dlatego, 
dowiedziawszy się o moich kłopotach z zaprzęgiem, przekupił mnie wołami. 
Postarał się, żeby 
wiadomość o nich dotarła do mnie, kiedy byłem jeszcze daleko. W istocie wszystko 
wyglądało 
tak, jakby zostało obmyślone przez Zikalego, choć oczywiście było to niemożliwe, 
gdyż Zikali 
w żaden sposób nie mógł sprawić, abym poszukał schronienia podczas burzy właśnie 
w tej 
jaskini.
W sumie jednak wychodziło na to, że mam posłużyć jego planom, chociaż na czym 
one 
dokładnie polegają, nie miałem pojęcia. Powiedział, że chce uzyskać liście 
jakiegoś drzewa, co 
być może było prawdą, ale czułem, że kryje się za tym coś więcej.
Może została pobudzona jego ciekawość i pragnął informacji o odległym, 
tajemniczym 
ludzie, gdyż zawsze chciwy był wszelkiej wiedzy? A może ten Heu-Heu, jeśli 
istniał jakiś Heu-
Heu, był przeszkodą stojącą między Zikalim i jego planami i dlatego należało go 
usunąć?
Aczkolwiek dziewięćdziesiąt procent nadprzyrodzonych mocy Zikalego było 
niewątpliwie 
czystym oszustwem, to pozostałe dziesięć procent było prawdziwe. Na pewno żył i 
poruszał się 
na innej płaszczyźnie niż zwykli śmiertelnicy i był w kontakcie z rzeczami i 
siłami, o których nic 
nie wiemy. Mam także powody, aby przypuszczać – choć nie będę was tu nudził 
przykładami – 
że był w kontakcie z innymi podobnymi sobie w całej Afryce, żyjącymi nawet o 
tysiące „mil od 
niego. Niektórzy z nich mogli być jego przyjaciółmi, a inni wrogami, ale wszyscy 
byli na swój 
sposób potężni.
Kiedy tak rozmyślałem, a stary Zikali czytał w moich myślach – a jestem pewien, 
że to robił, 
bo zauważyłem, że uśmiecha się w swój ponury sposób i kiwa swą wielką głową, 
jakby 
pochwalał moją bystrość – wrócił służący, prowadząc wysoką postać malowniczo 
odzianą 
w futrzany kaross, który okrywał jej głowę i ciało. Stanąwszy przed nami, obcy 
odrzucił kaross 
i złożył ukłon, najpierw Zikalemu, a później mnie. Był tak grzeczny, że nawet 
Hansa powitał 
w ten sam sposób, aczkolwiek nie tak głębokim ukłonem.
Patrzyłem na niego ze zdumieniem, gdyż był najprzystojniejszym mężczyzną, 
jakiego 
kiedykolwiek widziałem. Był wysoki – mierzył ponad sześć stóp – i wspaniale 
zbudowany. Miał 
szeroką i wypukłą klatkę piersiową, muskularny tułów oraz nogi i ręce, jakich 
nie powstydziłby 
się grecki posąg. Twarz też miał piękną, choć raczej smutną, o prawie białej 
skórze i ciemnych 
oczach. Było w niej coś, co świadczyło, że pochodzi ze starożytnego i 
szlachetnego rodu. Prawdę 
mówiąc, wyglądał tak, jakby został żywcem przeniesiony z dawno minionych epok. 
Mógł być 
mieszkańcem zaginionej Atlantydy albo spalonym na brąz Grekiem, bo jego 
kasztanowe, długie 
do ramion włosy splatały się w pierścionki, jak na antycznych rzeźbach, 
natomiast na brodzie 
i wokół ust nie miał zarostu. Może był świeżo ogolony. Mówiąc krótko, był to 
wspaniały typ 
mężczyzny, różniący się od wszystkich, jakich wcześniej widziałem.
Również ubiór, choć w opłakanym stanie, był imponujący, jakby zdjęty z ciała 
faraona 
egipskiego. Składał się z płóciennej szaty oblamowanej po brzegach wypłowiałą 
purpurą, którą 
przybysz zdawał się być owinięty, wysokiej, zniszczonej płóciennej czapki, 
przypominającej 
kształtem dolną połowę butelki z wodą sodową, zakończonej jednak szpiczaście, 
skórzanej 
spódniczki, wąskiej u góry, ale rozszerzającej się nad kolanami i również 
skórzanych sandałów.
Gapiłem się na niego zdumiony, nie wiedząc czy należy do jakiegoś nieznanego mi 
ludu czy 
też jest kolejną iluzją wywołaną przez Zikalego. To samo musiał odczuwać Hans, 
gdyż małe, 
wodniste oczka o mało nie wyskoczyły mu z głowy. Spytał mnie szeptem:
– Czy to człowiek, Baas, czy duch?
Jeśli chodzi o resztę, to mężczyzna ten miał na szyi prosty łańcuszek czy 
naszyjnik ze złota, 
a u boku, w czerwonej pochwie, miecz z wykonaną w kształcie krzyża rękojeścią z 
kości 
słoniowej.
Przez chwilę stał tak przed nami ze złożonymi rękami i pokornie pochyloną głową, 
choć 
biorąc pod uwagę kontrast fizyczny między nami, to raczej ja powinienem stać 
pokornie. 
Najwyraźniej uważał, że nie wypada mu zacząć mówić jako pierwszemu. Tymczasem 
Zikali 
siedział w kucki ze swą zwykłą ponurą miną i nie kwapił się, aby mi pomóc. W 
końcu, widząc, 
że trzeba coś zrobić, podniosłem się ze stolika, na którym dotąd siedziałem, i 
wyciągnąłem rękę. 
Po chwili wahania przybysz ujął ją, ale nie potrząsnął nią, jak to jest u nas w 
zwyczaju, lecz 
pochylił głowę i dotknął jej delikatnie ustami, jak gdyby był francuskim 
dworakiem, a ja piękną 
damą. Skłoniłem się wobec tego najgrzeczniej jak umiałem, a potem, wkładając 
ręce do kieszeni 
spodni, powiedziałem: „Miło mi”. Ponieważ zdawał się nie rozumieć, powtórzyłem 
po zulusku 
„Sakubona”. Gdy i to nie odniosło skutku, powitałem go imieniem Proroka w 
najlepszej 
arabszczyźnie, na jaką było mnie stać.
Tu, jak zwykł mawiać Brat John, mój amerykański przyjaciel, „trafiłem na naftę”, 
gdyż 
przybysz odpowiedział mi jeśli nie w tym samym, to w każdym razie podobnym, 
języku. 
Przemawiając miłym, cichym głosem, ale bez powoływania się na Proroka, nazwał 
mnie 
„Wielkim panem Macumazana, którego sławę i męstwo chwali cały świat” i 
powiedział jeszcze 
masę innych bzdur, którymi nafaszerował go Zikali, a których nie ma potrzeby 
przytaczać.
– Dziękuję – przerwałem mu – dziękuję ci...? – tu przerwałem.
– Mam na imię Isikor – powiedział.
– Bardzo ładne imię, chociaż nigdy nie słyszałem podobnego – odparłem. – No 
więc, 
Isikorze, co mogę dla ciebie zrobić? Nie było to, przyznaję, właściwe odezwanie 
się, ale 
chciałem przejść do faktów.
– Wszystko – odparł żarliwie, przyciskając ręce do piersi. – Możesz, panie, 
uchronić od 
śmierci cudowną kobietę, która cię pokocha.
– Ach tak? – wykrzyknąłem. Wobec tego nie chcę mieć z tym nic wspólnego, bo to 
zawsze 
prowadzi do kłopotów.
Tutaj wtrącił się po raz pierwszy Zikali, mówiąc do Isikora w języku zuluskim, 
którego to 
języka – jak pamiętałem – sam go nauczył:
– Pan Macumazahn ma już dosyć kobiecej miłości i nie chce więcej. Nie mów mu o 
miłości, 
o Isikorze, jeśli nie chcesz rozgniewać ducha, który nawiedza to miejsce, ducha 
pewnej 
księżniczki, Maminy, którą kiedyś poznał on aż za dobrze.
Odwróciłem się do Zikalego, aby mu powiedzieć, co o nim myślę, kiedy Isikor, 
uśmiechając 
się lekko, powtórzył:
– Która cię pokocha... jak brata.
– To już lepiej – powiedziałem – choć nie wiem, czy w moim wieku chciałbym mieć 
siostrę, 
ale przypuszczam, że chcesz przez to powiedzieć, iż będzie mi bardzo wdzięczna?
– Tak, panie. Także nagroda będzie wielka.
– Żeby nie przedłużać, powiem, że opowiedział mi, z pewnymi zmianami, to samo, 
co 
wcześniej Zikali. Miałem udać się do jego odległego kraju, zniszczyć jakiegoś 
mgliście 
opisanego potwora czy bożka, czy też system religijny i w zamian dostać tyle 
diamentów, ile 
zdołam zabrać.
– A dlaczego sami nie pozbędziecie się waszego diabła? – spytałem. – Wyglądasz 
na 
wojownika, jesteś potężny i silny.
– Panie – odparł łagodnie, rozkładając ręce – jestem silny i myślę, że odważny, 
ale tego nie 
można zrobić. Nikt z moich ziomków nie może zwyciężyć boga mego ludu, jeśli 
można go tak 
nazwać. Nawet słowne przeciwstawienie się mu ściągnęłoby na nas klątwę, poza tym 
jego 
kapłani zamordowaliby nas...
– A więc ma on kapłanów? – przerwałem mu.
Tak, panie, ma kapłanów, którzy przysięgli, że będą mu służyć, ludzi równie 
złych, jak on 
sam. O panie, przybądź do nas, błagam cię, i uratuj piękną Sabilę.
– A dlaczego tak ci zależy na tej damie? – spytałem.
– Ponieważ ona kocha mnie, panie... nie jak brata... a ja kocham ją. Ona, wielka 
pani w moim 
kraju, jest ze mną zaręczona, lecz jeśli nasz bóg nie zostanie pokonany, jako 
najpiękniejsza 
z naszych dziewic, zostanie przez niego zabrana. W tym momencie uczucia, 
prawdziwe uczucia, 
wzięły górę, bo pochylił głowę i zobaczyłem, że z jego ciemnych oczu płyną łzy. 
Poruszyło mnie 
to.
– Posłuchaj, panie – mówił dalej – jest u nas stare proroctwo, że tego naszego 
boga, 
w którego wstrętnym ciele mieszka duch dawno zmarłego wodza, może zniszczyć 
tylko ktoś, kto 
należy do innej rasy, kto widzi w nocy i kto urodził się we właściwej porze. 
Uprosiłem naszych 
wieszczów, aby porozumieli się we śnie z tym Panem Duchów, który zwie się 
Zikali, bo byłem 
zrozpaczony i wiedziałem, co musi się zdarzyć w oznaczonym czasie. Od niego 
dowiedziałem 
się, że na południu żyje człowiek, o jakim mówi nasze proroctwo, człowiek, który 
zwie się 
Widzący w Nocy. A więc, nie bacząc na klątwę, ośmieliłem się opuścić swój kraj i 
oto znalazłem 
ciebie, panie!
– Owszem – odparłem – znalazłeś człowieka, którego nazywają tu Widzącym w Nocy, 
ale 
który wcale nie widzi w nocy lepiej niż inni i nie jest bohaterem, lecz tylko 
kupcem i myśliwym. 
Powiem ci więc, Isikorze, że nie chcę się wtrącać do spraw waszego plemienia, 
zadzierać 
z waszymi bogami i kapłanami ani walczyć z jakąś wielką małpą, jeśli ona w ogóle 
istnieje, 
w nadziei na to, że zdobędę garść błyszczących kamieni – jeślibym dożył do 
chwili, kiedy 
mógłbym je zabrać – albo pęk liści, których potrzebuje ten czarownik. Poszukaj 
lepiej jakiegoś 
innego białego, który będzie miał wzrok jak kot i więcej siły i odwagi.
– Jak mogę szukać innego, kiedy bez wątpienia ty, panie, jesteś tym, o którym 
mówi mi 
proroctwo? Jeśli nie zgodzisz się nam pomóc, to wrócę sam, aby umrzeć z Sabilą i 
wszystko 
będzie skończone.
Przerwał na chwilę, a potem mówił dalej:
– Panie, nie mogę ci ofiarować wiele, ale czy dobry uczynek nie jest sam w sobie 
nagrodą? 
Czy pamięć o nim nie będzie ci grzała serca przez całe życie i po śmierci? 
Jesteś, panie, 
szlachetny, dlatego błagam cię, abyś udał się ze mną nie ze względu na to, co 
możesz zdobyć, 
lecz ze względu na to, że jesteś szlachetny i że ochronisz innych przed 
okrucieństwem i złem. 
Powiedziałem wszystko – wybieraj.
– Dlaczego ty sam nie przyniosłeś Zikalemu tych jego przeklętych liści? – 
spytałem 
z wściekłością.
– Panie, nie mogłem się dostać do miejsca, gdzie rośnie to drzewo, bo jest ono w 
ogrodzie 
Heu-Heu. Zresztą nie wiedziałem, że Pan Duchów potrzebuje jego liści. Panie, 
postąp zgodnie ze 
swą szlachetną naturą, która jest daleko znana.
Muszę wam powiedzieć, przyjaciele, że bardzo mi to pochlebiło. Wszyscy myślimy, 
że 
postępujemy czasami szlachetnie, ale jest niewielu, którzy nam to mówią. Dlatego 
było to dla 
mnie przyjemną niespodzianką usłyszeć to z ust tego pełnego niezwykłej godności, 
przystojnego 
i jak się w swoim czasie okaże wykształconego Syna Hama... jeśli był on synem 
Hama*.[* Ham 
– aluzja do biblijnej opowieści o pochodzeniu ludów Ziemi po potopie. Nimrod 
(Nemrod), wielki 
myśliwy, który był synem Hama (Chama), jednego z trzech synów Noego, panował 
m.in. 
w Babilonie (Babel), którego mieszkańców Bóg pokara) za pychę, mieszając im 
języki 
i rozpraszając po świecie. W przekładzie użyłem formy ang. Ham, ponieważ polska 
„Cham”, ma 
– nie zamierzoną przez Haggarda – konotację negatywną (przyp. tłum.)] Mnie 
wydawał się raczej 
księciem w przebraniu, kimś należącym do nieznanej, lecz szlachetnej rasy, kimś 
kto znalazł się 
na świecie wprost ze stronic książki o wróżkach i elfach. Ale kiedy się nad tym 
zastanowiłem, to 
było to dokładnie to, co powiedział o sobie. W każdym razie miał wyjątkowo 
przenikliwy umysł 
i potrafił zajrzeć człowiekowi w duszę. (Nie przyszło mi wówczas do głowy, że 
także Zikali ma 
przenikliwy umysł i potrafi wniknąć w duszę człowieka, dzięki czemu skontaktował 
nas ze sobą 
dla swoich celów. Albo żeby zrobić na mnie wrażenie nagadał Isikorowi o białym 
człowieku, 
o którym mówi ich przepowiednia. Bez wątpienia tak właśnie było).
Także przygoda, którą mi proponowano, była tak niesamowita i niezwykła, że 
ciągnęła mnie 
jak magnes. Czy gdybym ja, Allan Quatermain, dożył późnego wieku mógłbym 
spokojnie wracać 
pamięcią do tamtego dnia i wspominać, że zaprzepaściłem taką okazję i umrę nie 
dowiedziawszy 
się, czy istniał czy nie jakiś Heu-Heu, który łączył w sobie cechy bożka, ducha, 
diabła 
i supergoryla, i który porwał piękną Andromedę, to znaczy Sabilę?
Czy mogłem w taki sposób zaprzepaścić okazję wykazania się swymi dwoma skromnymi 
talentami – talentem do szukania przygód i celnego strzelania? Chyba nie, bo czy 
mógłbym mieć 
spokojne sumienie na stare lata? A jednak, z drugiej strony, wiele przemawiało 
za tym, żeby dać 
temu spokój. Nie będę tu wnikał w szczegóły. W końcu, nie mogąc się zdecydować, 
postanowiłem zdać się na wyrok losu. Postanowiłem, innymi słowy, rzucić monetę, 
tyle że tą 
monetą miał być Hans.
– Hans – powiedziałem po holendersku, w języku, którego nie zrozumiał ani 
Zikali, ani 
Isikor – jedziemy do kraju tego człowieka, czy zostajemy tu? Słyszałeś wszystko 
– powiedz, a ja 
zrobię to, co będziesz uważał za słuszne. Rozumiesz?
Tak, Baas – odparł Hans, obracając swoim zwyczajem kapelusz w rękach. – 
Rozumiem, że 
Baas, jak zwykle, gdy znajdzie się w głębokim dole, odwołuje się do mądrości 
Hansa, aby go 
stamtąd wydobył... do mądrości Hansa, który wychował go od dziecka i nauczył 
większości tego, 
co Baas zna, Hansa, na którym jego czcigodny ojciec opierał się jak na lasce, to 
znaczy jak już 
zrobił z niego dobrego chrześcijanina. Ale to jest ważna sprawa, więc zanim 
przedstawię swoje 
zdanie, które przesądzi ją w taki czy inny sposób, muszę zadać parę pytań.
Potem odwrócił się i, zwracając się do czekającego cierpliwie Isikora łamaną 
arabszczyzną, 
spytał:
– Długi Baas z zakrzywionym nosem powie mi – zna drogę z powrotem do swojego 
kraju, 
a jak zna, to ile drogi my przejechać w wozie?
– Znam – odparł Isikor. – Całą, aż do pierwszych wzgórz, można przejechać wozem. 
Cały 
czas wiedzie ona przez ziemie, gdzie jest mnóstwo zwierzyny i wody, z wyjątkiem 
pustyni, 
o której wam mówiono. Podróż powinna trwać około trzech księżyców, choć ja sam 
odbyłem ją 
w dwa księżyce.
– Dobrze. A jeśli mój Baas, Macumazahn, przyjedzie do twojego kraju, to jak 
zostanie 
przyjęty?
– Dobrze przez większość ludzi, ale nie przez kapłanów Heu-Heu, jeśli pomyślą, 
że 
przybywa, aby wyrządzić krzywdę bogu, i na pewno nie przez Kudłatych, którzy 
żyją w lesie 
i których nazywa się dziećmi boga. Musi być przygotowany na walkę z nimi, ale 
przepowiednia 
mówi, że ich wszystkich pokona.
– Czy w twoim kraju, Długi Baas, jest dużo jedzenia, coś lepszego do picia niż 
woda i tytoń?
– Jest wiele wszystkiego, o co pytasz, o mądry Doradco Białego Pana, i różne 
inne dobra, 
a wszystko to będzie jego i twoje... ale – dodał znacząco – ci, którzy mają do 
czynienia 
z kapłanami i Kudłatymi zrobiliby, lepiej, gdyby pili czystą wodę. Inaczej mogą 
zasnąć.
– Macie tam strzelby? – spytał Hans, wskazując na mój sztucer.
– Nie, naszą bronią są miecze i dzidy, a Kudłaci używają łuków.
Hans przerwał wypytywanie i zaczął ziewać, jakby był strasznie zmęczony i 
śpiący. Potem 
spojrzał na niebo, gdzie unosiło się kilka sępów.
– Baas – powiedział ile widzisz sępów? Siedem czy osiem? Nie policzyłem ich, ale 
zdaje mi 
się, że jest ich siedem.
– Nie, Hans, osiem. Tego, który jest najwyżej, zakryła chmura.
– Jesteś zupełnie pewien, Baas, że jest ich osiem?
– Zupełnie – odparłem ze złością. – Dlaczego zadajesz takie głupie pytania? Sam 
je możesz 
policzyć.
Hans znowu ziewnął i powiedział:
– No to wobec tego pojedziemy z tym Baasem o nosie jak haczyk do kraju Heu-Heu. 
To 
postanowione.
– O co ci, do diabła chodzi, Hans? Co ma wspólnego z tą sprawą liczba sępów?
– Dużo, Baas. Widzisz, ten wybór kładł się zbyt dużym ciężarem na moje barki, 
więc 
wzniosłem oczy do góry i modły do twego czcigodnego ojca z prośbą o pomoc. Kiedy 
to 
zrobiłem, zobaczyłem sępy. Wtedy wydało mi się, że twój czcigodny ojciec 
powiedział mi 
z nieba: „Hans, jeśli liczba sępów jest parzysta, to jedźcie, jeśli nieparzysta, 
to zostańcie. Ale nie 
licz ich, Hans. Niech policzy je mój syn, Baas Allan, bo wtedy nie będzie mógł 
złościć się na 
ciebie, jeśli sprawy przybiorą zły obrót, bez względu na to, czy pojechaliście 
czy zostaliście, 
i mówić, że źle policzyłeś albo oszukałeś go. A teraz, Baas, mam już tego dosyć 
i chciałbym 
wrócić do obozu, żeby obejrzeć te nowe woły.
Odebrało mi mowę z oburzenia. W swoim tchórzostwie zdałem się na jego spryt 
i doświadczenie, rzucając – jak powiedziałem – monetę, i co zrobił ten łotr? 
Wymyślił kolejną 
gadkę o moim biednym ojcu, i sam rzucił monetę, opierając decyzję na tym, czy 
liczba sępów – 
które kazał mnie policzyć – jest parzysta czy nieparzysta? Byłem taki zły, że 
podniosłem nogę 
z wiadomym zamiarem, na co jednak Hans, spodziewając się czegoś w tym rodzaju, 
dał drapaka 
i zobaczyłem go ponownie dopiero po powrocie do obozu.
– Ha! ha! ha! – roześmiał się Zikali. – Ha! ha! ha! Pełen godności Isikor 
przyglądał się tej 
scenie z lekkim zdziwieniem. Odwróciłem się do Zikalego i powiedziałem:
– Nazwałem cię już wcześniej oszustem i teraz to powtarzam. Mnie naplotłeś bzdur 
o nietoperzach swoich wysłannikach, a temu człowiekowi o mnie, w związku z 
proroctwem 
krążącym wśród jego ludu. Oto nietoperz, który przyniósł ci wiadomość, sen, 
widzenie czy jak 
wolisz to nazwać. Cały czas trzymałeś go tu w ukryciu – mówiąc to wskazałem na 
Isikora. – 
A teraz podstępem wyłudzono ode mnie przyrzeczenie, że wyruszę na tę idiotyczną 
wyprawę. 
Ponieważ nigdy nie cofam raz danego słowa, muszę to zrobić.
– Podstępem, Macumazahnie? – spytał niewinnym głosem Zikali. Rozmawiałeś ze 
Światłem 
w Ciemności po holendersku, w języku, którego nie znam ani ja, ani ten człowiek, 
nie 
wiedzieliśmy więc o czym mówicie. Ale ponieważ z uczciwości serca sam nam o „tym 
powiedziałeś, teraz już wiemy. Oczywiście wiemy też, jak wiedzą wszyscy, że 
jeśli dałeś 
w rozmowie słowo, to jest ono więcej warte niż wszystkie pisemne obietnice 
białych ludzi razem 
wzięte i że tylko śmierć lub choroba powstrzymałaby cię przed udaniem się z 
Isikorem do jego 
kraju. Oho! Wszystko ułożyło się tak, jak chciałem, z przyczyn, których 
wyliczaniem nie będę 
cię męczył, Macumazahnie.
Teraz dopiero zorientowałem się, że dostałem, mówiąc w przenośni, z dwu luf – z 
lewej od 
Hansa, a z prawej od Zikalego. Prawdę mówiąc, zupełnie zapomniałem, że Zikali 
nie rozumie po 
holendersku, chociaż pamiętałem o tym, kiedy zacząłem rozmawiać z Hansem, i że w 
związku 
z tym cała nasza rozmowa nie miała dla niego żadnego znaczenia. Ale choć Zikali 
nie znał 
holenderskiego, czego zresztą nie jestem teraz taki pewien, to w każdym, razie 
znał naturę ludzką 
i potrafił czytać w myślach, bo oto, co dalej powiedział:
– Wszystko gotuje się w tobie, Macumazahnie, jak w garnku, którego pokrywkę 
przyciśnięto 
kamieniem, gdyż pośliznęła ci się noga i powtórzyłeś publicznie w jednym języku 
to, co 
powiedziałeś wcześniej w tajemnicy innym, przez co nam obu złożyłeś 
przyrzeczenie. Ale 
złożyłeś to przyrzeczenie już wtedy, kiedy my o tym, nie rozumiejąc cię, nie 
wiedzieliśmy 
i twoje szlachetne serce nie pozwoliłoby ci się z niego wycofać tylko dlatego, 
że my tego nie 
słyszeliśmy. O nie, serce utknęłoby ci w gardle i nie pozwoliło skłamać. A więc 
odrzuć płonące 
szczapy spod kipiącej wody swego gniewu i postąp tak, jak przyrzekłeś. Zobaczysz 
cudowne 
rzeczy, dokonasz cudownych czynów i wyrwiesz niewinną i czystą dziewicę ze 
szponów złych 
ludzi czy bogów.
Tak, a przy okazji poparzę sobie palce wyciągając twoją kaszę z gorącego garnka 
– 
parsknąłem.
– Być może, Maeumazahnie, być może. Czy gdybym nie miał kaszy do stracenia, to 
zawracałbym sobie głowę tym wszystkim? Ale jakie znaczenie ma to dla ciebie, 
dzielnego 
białego pana, który szuka prawdy, tak jak rzucony oszczep szuka serca wroga? 
Znajdziesz tam 
prawdę, Macumazahnie, nową prawdę i jakie to będzie miało znaczenie, jeśli okaże 
się, że grot 
tego oszczepu zabarwi się nieco na czerwono po ugodzeniu w sedno sprawy? Będzie 
go można 
wytrzeć, Macumazahnie, będzie go można wytrzeć, a wśród wielu dobrych uczynków, 
które 
zrobisz, będzie też drobna przysługa dla twojego starego przyjaciela, oszusta 
Zikalego. W tym 
momencie Allan spojrzał na zegar i przerwał.
– Wiecie, która jest godzina? powiedział. Na głowę Czaki, dwadzieścia po 
pierwszej! Jeśli 
chcecie usłyszeć koniec tej historii jeszcze tej nocy, to dośpiewajcie go sobie 
sami, każdy według 
własnego gustu. Ja idę spać, bo inaczej na jutrzejszym polowaniu nie trafię w 
stóg siana.
Rozdział VI
CZARNA RZEKA
Następnego wieczoru, przyjemnie zmęczeni po udanym polowaniu i dobrej kolacji, 
zebraliśmy się raz jeszcze – Curtis, Good, ja (wydawca) i stary Allan – wokół 
kominka 
w przytulnym salonie „The Grange”.
– No, Allan powiedziałem kontynuuj swoją opowieść.
– Jaką opowieść? – spytał, udając, że nie pamięta, gdyż kiedy w grę wchodziły 
jego własne 
wspomnienia, zawsze trudno mu było zacząć.
Tę o małpoludzie i facecie, który wyglądał jak Apollo – odparł Good. – Śniło mi 
się to całą 
noc. Śniło mi się, że uratowałem tę dziewicę – ciemną dziewczynę w błękitnej 
szacie – i że kiedy 
miała już złożyć na mych ustach pocałunek, na który dobrze zasłużyłem, 
rozmyśliła się 
i zamieniła w kamień.
To właśnie powinna by zrobić, gdyby miała trochę rozumu i chodziłoby o ciebie, 
Good – 
powiedział Allan K dodał: – To pewno przez te sny strzelałeś dzisiaj gorzej – 
niż zwykle. 
Widziałem, jak spudłowałeś, jednego po drugim, osiem bażantów w ostatnim miocie.
– A ja widziałem, jak strzeliłeś, jednego po drugim, osiemnaście w pierwszym – 
odparł 
wesoło Good więc przeciętna była zupełnie dobra. No a teraz kończ tę romantyczną 
opowieść. 
Lubię sobie wieczorem, po solidnej dawce wrażeń w postaci prawdziwych kogutów, 
posłuchać 
przesadzonych opowieści.
– Przesadzonych! – wykrzyknął z oburzeniem Allan. Może jestem blagierem? Nie 
bierz mnie 
za siebie, Good!
W tym momencie wtrąciłem się, prosząc go, aby nie tracił czasu na sprzeczki z 
Goodem, 
który nie jest wart uwagi. W końcu dał się ułagodzić i zaczął:
– Spieszy mi się, żeby skończyć tę opowieść, bo od gadania zasycha mi w gardle, 
przez co 
piję więcej whisky i wody, niż powinienem. Spędziłem samotnie tyle lat, że nie 
potrafię mówić 
jak polityk. Wam też się spieszy, szczególnie tobie, Good, bo nie możesz się 
doczekać końca, 
żeby wykazać, że ty zrobiłbyś to wszystko lepiej, i tobie, przyjacielu, ponieważ 
wyjeżdżasz jutro 
wczesnym rankiem i zanim pójdziesz spać, musisz jeszcze dopilnować pakowania 
swoich 
bagaży. Dlatego nie będę się rozwodził nad drobiazgami, na przykład nie powiem 
nic o samej 
podróży, choć – prawdę rzekłszy – była ona jedną z najciekawszych, jakie 
kiedykolwiek 
odbyłem, a droga w większości wiodła przez nieznany mi kraj, o którym można by 
napisać 
osobną książkę.
Dlatego powiem tylko, że po pewnej, niezbędnej zwłoce, której wymagało 
rozpakowanie, 
posortowanie i ponowne załadowanie na wóz naszych rzeczy, zostawiwszy wszystko 
co nie było 
nam potrzebne pod opieką Zikalego, opuściliśmy Czarny Wąwóz. W zaprzęgu szły 
woły, które 
kupiłem – na kredyt – od Zikalego. Oprócz nich szły luzem dwa inne, jak również 
cztery 
z mojego starego zaprzęgu, jako zapasowe.
Zabrałem także ze sobą, oprócz swojego woźnicy i voorloopera, Mawuna i Induki, 
dwóch 
jeszcze Zulusów, służących Zikalego. Wiedziałem, że mnie nie puszczą, gdyż bali 
się swego 
pana, choć wiedziałem też, że będą śledzili wszystkie moje kroki i jeśli wrócą 
żywi, to doniosą 
o wszystkim Zikalemu.
A zatem, pomijając wszystkie szczegóły tej osobliwej podróży, podczas której nie 
spotkały 
nas żadne poważne kłopoty, nie musieliśmy z nikim walczyć i cały czas mieliśmy 
pod dostatkiem 
jedzenia, gdyż wszędzie po drodze było mnóstwo zwierzyny, zacznę opowieść od 
momentu, 
kiedy dotarliśmy, cali i zdrowi, do pierwszego łańcucha wzgórz, który 
zaznaczyłem na mapie, 
a który według słów Zikalego opasywał pustynię od południa. Tam zmuszeni byliśmy 
pozostawić 
wóz, gdyż nie sposób było poruszać się nim po wzgórzach czy, później, po 
pustyni.
Na szczęście u podnóża wzgórza leżała mała wioska, zamieszkana przez 
nastawionych 
pokojowo ludzi, którzy żyli w uroczej, zasobnej w wodę okolicy i nie mając 
żadnych sąsiadów, 
mogli, nie niepokojeni przez nikogo, uprawiać ziemię. Tam zostawiłem wóz i woły, 
z których 
straciłem tylko trzy, pod opieką Mawuna i Induki, którym mogłem zaufać, wiedząc, 
że nie 
uciekną. Ponieważ Isikor utrzymywał, że dalej musimy podróżować sami, zostali 
tam też słudzy 
Zikalego. Wiedziałem, że będą mieli oko na moich ludzi, a oni na nich. 
Naczelnikowi wioski 
obiecałem sowitą nagrodę, jeśli po powrocie znajdę wszystko w należytym stanie.
Rzekł mi, że zrobi co będzie mógł, ale dodał – był melancholijnym typem – że 
jeśli udajemy 
się do kraju Heu-Heu, to nigdy nie wrócimy, bo jest to kraj diabła. Spytał, co w 
takim przypadku 
ma zrobić z wozem i towarami. Odparłem, że gdybym nie pokazał się w ciągu roku, 
to moi 
ludzie mają polecenie wrócić tam, skąd przyjechaliśmy i powiadomić o naszym 
zaginięciu, ale 
żeby się o nas nie martwił, bo będąc wielkim czarownikiem, wiem, że do tego 
czasu na pewno 
wrócę.
Wzruszył ramionami, spoglądając z powątpiewaniem na Isikora i na tym zakończyła 
się 
nasza rozmowa. Udało mi się go jednak przekonać, żeby użyczył nam trzech ludzi, 
którzy 
przeprowadziliby nas przez góry i przenieśli wodę przez pustynię. Zgodził się, 
pod warunkiem, 
że będą mogli wrócić jak tylko dostrzeżemy bagno. Za nic w świecie nie 
zbliżyliby się bardziej 
do kraju Heu-Heu.
A więc, naturalną koleją rzeczy, wyruszyliśmy, zostawiając Mawuna i Indukę 
niemal we 
łzach, gdyż udzielił się im ponury nastrój naczelnika i wierzyli, że nigdy nas 
już nie zobaczą. To 
prawda, że nie odczuwaliby żalu po stracie Hansa, gdyż nienawidzili go, zresztą 
z wzajemnością, 
ale w moim przypadku sprawa wyglądała inaczej, ponieważ kochali mnie na swój 
sposób.
Nasz bagaż był lekki: strzelby (zabrałem ekspres*),[** Ekspres – sztucer 
podwójny; kulowa 
broń myśliwska o dwóch lufach gwintowanych] tyle amunicji, ile mogliśmy 
udźwignąć, trochę 
lekarstw, koce itd., nieco ubrania na zmianę, buty myśliwskie dla mnie, parę 
rewolwerów i tyle 
naczyń różnego rodzaju, ile dało się znaleźć, na wodę, w tym dwa pudła z 
parafinowanego 
kartonu zawieszone u dwóch końców kija. Mieliśmy także tytoń, porządny zapas 
zapałek, 
świeczki i zawiniątko z biltongiem, na wypadek, gdybyśmy nie spotkali żadnej 
zwierzyny. Kiedy 
się o tym mówi, to wydaje się, że nie było tego dużo, ale kiedy szliśmy przez 
pustynię, miałem 
ochotę wyrzucić połowę z tych rzeczy. Szczerze mówiąc, nie sądziłem, że uda się 
nam przenieść 
ten cały dobytek przez góry, które okazały się bardzo strome, gdyby nie pomoc 
tych trzech 
tragarzy.
Dojście do grzbietu i przekroczenie go zajęło nam dwanaście godzin. Po jego 
drugiej stronie 
rozbiliśmy obóz i przenocowaliśmy. Zejście zajęło nam sześć godzin. Z drugiej 
strony rozciągała 
się równina porośnięta skąpą trawą i rzadko rozrzuconymi drzewami cierniowymi, 
która dalej 
przechodziła w pustynię. Przy ostatnim źródle zatrzymaliśmy się na noc. Rano, 
napełniwszy 
wodą wszystkie naczynia, wkroczyliśmy na rozprażone słońcem piaski pustyni.
Wiecie, przyjaciele, co to jest afrykańska pustynia, gdyż w drodze do Kopalń 
Króla 
Salomona przebyliśmy jeszcze gorszą. Ale ta, o której mówię, też była okropna. 
Przede 
wszystkim panował straszliwy upał. Poza tym pewne jej części składały się z 
wydm, na które 
trzeba się było wdrapywać, a potem z nich się zsuwać, co było nadzwyczaj 
wyczerpujące. Jakby 
tego było mało, w niektórych miejscach rosły, i to dosyć gęsto, rośliny o 
mięsistych liściach 
i ostrych kolcach, których ukłucia były bardzo bolesne. W związku z tym podróż 
nocą, a nawet 
wczesnym rankiem, kiedy oświetlenie było słabsze, była niemożliwa, gdyż nie 
sposób było 
uniknąć zetknięcia z tymi roślinami.
Wędrówka przez piaski zajęła nam trzy dni. Pustynia miała jeszcze jedną 
osobliwość. Otóż tu 
i ówdzie pośród jej bezmiaru sterczały, wygładzone przez burze piaskowe, 
kamienne kolumny. 
Niektóre z nich były pojedynczymi, litymi skałami, inne natomiast składały się z 
głazów 
leżących jedne na drugich. Przypuszczam, że kiedyś poziom gruntu leżał na 
wysokości czubków 
tych kolumn. Potem, kiedy gleba uległa erozji pod wpływem wiatru i wody 
drążących ją od 
milionów lat i zamieniających miękkie skały na piasek, twardsze jej fragmenty 
pozostały 
w postaci tych kolumn, a tworzące niektóre z nich głazy były śladami 
poszczególnych warstw 
ziemi.
Te skały nadawały pustyni dziwny charakter – wyglądały niczym pomniki i 
obeliski. Ale 
miały one dla nas także funkcję praktyczną, gdyż nasi tragarze, będący także 
przewodnikami 
i znający pustynię z wypraw na strusie lub w poszukiwaniu strusich jaj, 
orientowali się dzięki 
nim w terenie. Strusi widzieliśmy wiele, co świadczyło o tym, że pustynia nie 
jest zbyt rozległa, 
gdyż nie było tam dla nich żadnego pożywienia, chyba że odżywiały się tymi 
kłującymi 
roślinami. Nie widzieliśmy żadnych innych stworzeń.
Na szczęście, dzięki oszczędnemu, pełnemu samozaparcia, korzystaniu z wody, jej 
zapasów 
wystarczyło nam aż do trzeciego dnia, kiedy to, po południu, zmęczeni i 
spragnieni, ujrzeliśmy 
ze szczytu jednej z wydm pasmo ciemnej zieleni, które zwiastowało początek 
mokradła. Umowa 
z przewodnikami przewidywała, że od miejsca, z którego widać będzie mokradło, 
pójdziemy 
dalej sami, a oni wrócą do swej wioski. W tym celu zostawiliśmy trochę wody, aby 
mieli co pić 
w drodze powrotnej.
Jednak po krótkiej naradzie zdecydowali się iść z nami dalej. Kiedy zapytałem, 
co ich do 
tego skłoniło, obrócili się i pokazali gęste chmury zbierające się za nami. 
Zapowiadały one, jak 
mi wyjaśnili, burzę piaskową, której nikt nie przeżyłby na pustyni. Dlatego 
poganiali nas, 
abyśmy szli jak najszybciej. Faktycznie, choć byliśmy wyczerpani, ostatnie trzy 
mile dzielące nas 
od skraju mokradła przebyliśmy biegiem. Kiedy dobiegliśmy do trzcin zerwała się 
burza, ale 
szliśmy dalej, aż dotarliśmy do miejsca, gdzie trzciny rosły gęsto. Tam, 
wygrzebawszy rękami 
dziury w błocie, znaleźliśmy wodę. Choć była brudna, piliśmy chciwie. Potem 
przycupnęliśmy, 
czekając, aż minie burza.
Szalała przez wiele godzin. Był to okropny widok. Pustynię przesłoniły chmury 
piasku, 
który, mimo iż ukryci byliśmy w trzcinach, padał na nas tak gęsto, że od czasu 
do czasu 
musieliśmy wstawać, aby się z niego otrząsnąć. Gdyby burza złapała nas na 
pustyni, 
zostalibyśmy żywcem pogrzebani. Szczęśliwie uniknęliśmy tego, choć byliśmy na 
pół uduszeni, 
a skórę mieliśmy wygarbowaną wciskającymi się pod ubranie drobinami piasku.
Przesiedzieliśmy tak w kucki całą noc. Burza ucichła dopiero nad ranem. Na 
zupełnie 
czystym niebie pokazało się słońce. Napiwszy się jeszcze wody, której nasze 
organizmy zdawały 
się potrzebować w ogromnych ilościach, wróciliśmy na skraj mokradła i z grzbietu 
wydmy 
piaskowej rozejrzeliśmy się po okolicy. Isikor wyciągnął rękę ku północy i 
dotknął mego 
ramienia. Spojrzałem w tamtą stronę i w oddali, na tle delikatnego błękitu 
nieba, dostrzegłem 
ciemną plamę w kształcie grzyba.
To chmura – powiedziałem. – Chodźmy z powrotem w trzciny. Burza wraca.
– Nie, panie – odparł. – To dym z Ognistej Góry w moim kraju.
Przyjrzałem się obłokowi dokładnie, lecz nic nie powiedziałem pomyślawszy, że 
przynajmniej w tej sprawie Zikali nie kłamał. Czy zatem nie było możliwe, że w 
innych 
sprawach też mówił prawdę? Jeśli był tam wulkan, o którym nie doniósł dotychczas 
żaden 
odkrywca, to czy nie mogło też istnieć tam przysypane popiołem miasto pełne 
ludzi 
zamienionych w kamień, a nawet Heu-Heu? Nie, w istnienie Heu-Heu nie mogłem 
uwierzyć.
Tutaj, napełniwszy swoje żołądki i tykwy wodą, trzej krajowcy opuścili nas, 
mówiąc, że nie 
pójdą ani kroku dalej, a mogą teraz wracać bezpiecznie do wioski, gdyż minie 
parę tygodni, 
zanim zerwie się następna burza. Powiedzieli też, że nasze czary muszą być 
potężne, bo 
gdybyśmy się byli spóźnili choć o kilka godzin, to byłoby po nas.
Tak więc odeszli, a my rozbiliśmy obóz w pobliżu trzcin, mając nadzieję wypocząć 
po 
wyczerpującej podróży. Zawiedliśmy się jednak, bo gdy tylko zaszło słońce, na 
mokradło zaczęła 
ze wszystkich stron ściągać zwierzyna, aby zaspokoić pragnienie i głód. W 
świetle księżyca 
widziałem wielkie stada słoni wyłaniające się z cienia i kroczące majestatycznie 
w stronę wody. 
Były tam także bawoły – niektóre z nich wyłaniały się nagle spośród trzcin, co 
świadczyło o tym, 
że musiały się kryć wśród nich podczas dnia – oraz wiele antylop prawie 
wszystkich gatunków. 
Z samego środka bagna dobiegały nas odgłosy tarzających się w błocie hipopotamów 
i potężne 
pluski, powodowane, jak myślę, przez spłoszone i rzucające się do wody 
krokodyle.
To jeszcze nie wszystko, gdyż taka masa zwierzyny będącej potencjalnym łupem, 
przyciągała lwy. Kręciło się ich wokół wiele, parskając i rycząc. Kiedy któryś z 
nich rzucał się na 
bezbronną antylopę, reszta rozbiegała się w popłochu we wszystkich kierunkach. 
Robiły przy 
tym taki hałas, łamiąc i tratując trzciny, że nie było mowy o spaniu. Poza tym 
istniało 
niebezpieczeństwo, że lwy zechcą zmienić menu i spróbować jak smakujemy, tym 
bardziej że nie 
było w pobliżu żadnych krzewów, z których moglibyśmy zrobić boma*.[* Boma – płot 
z gałęzi 
kolczastych krzewów lub drzew otaczający obozowisko czy wioskę] Wobec tego 
rozpaliliśmy 
wielkie ognisko z suchych, zeszłorocznych trzcin, których, na szczęście, było 
tam pod dostatkiem 
i czuwaliśmy całą noc.
Parę razy widziałem przesuwający się koło nas długi cień lwa, ale nie strzeliłem 
bojąc się, że 
mogę tylko zranić zwierza, który wówczas mógłby się na nas rzucić. Krótko 
mówiąc, dla 
myśliwego był to prawdziwy raj, tyle tylko, że nie można było skorzystać z jego 
uroków, bo 
gdybym zabił słonia, to nie moglibyśmy przenieść przez pustynię jego ciosów, a 
tylko 
nieodpowiedzialny wyrostek zabija zwierzynę po to, żeby potem zgniła. Co prawda 
o świcie 
strzeliłem antylopę wodną, żeby uzupełnić nasze zapasy żywności, ale był to 
jedyny strzał, jaki 
oddałem.
Ponieważ i tak wśród tych hałasów trzeba było porzucić myśl o śnie, 
wykorzystałem tę 
okazję, aby wypytać Sikora, o jego kraj i o to, co jeszcze przed nami. Wcześniej 
niewiele o tym 
z nim rozmawiałem, gdyż podczas podróży był milczący i zamknięty w sobie, całą 
energię 
koncentrując na namawianiu nas do jak najszybszego marszu. Poza tym nie było 
takiej potrzeby, 
skoro byliśmy jeszcze daleko od celu. Teraz jednak nadszedł czas, aby 
porozmawiać.
Odpowiadając na moje pytania, powiedział, że gdybyśmy forsownie maszerowali, 
okrążając 
z zachodu mokradło, to po trzech dniach powinniśmy znaleźć się u wylotu wąwozu, 
którym 
rzeka przebija się przez góry otaczające ze wszystkich stron jego kraj. 
Powinienem tu dodać, że 
góry te w postaci czarnej linii na horyzoncie dostrzegliśmy, gdy tylko 
wkroczyliśmy na pustynię. 
Już ten fakt świadczy, że były wysokie. Tam, gdyby udało się nam dotrzeć bez 
przeszkód, 
powinniśmy znaleźć czekającą na nas łódź, którą moglibyśmy dopłynąć do jego 
miasta. Nie 
udało mi się natomiast wydobyć od niego, czy ktoś będzie na nas czekał w łodzi.
Nie dociekając tego więcej, poprosiłem, żeby opowiedział mi o mieście i jego 
mieszkańcach. 
Wyjaśnił mi, że jest duże i mieszka w nim wielu ludzi, aczkolwiek znacznie mniej 
niż 
w dawnych czasach. Ludność marnieje i degeneruje się, po części skutkiem 
małżeństw 
zawieranych przez spokrewnionych ze sobą w różny sposób ludzi, a po części w 
wyniku strachu, 
w którym ustawicznie żyje. Kobiety nie chcą rodzić dzieci, obawiając się, że 
mogą zostać 
porwane przez Kudłatych zamieszkujących otaczające miasto lasy albo złożone w 
ofierze bogu. 
Kiedy spytałem, czy wierzy w istnienie tego boga, odparł z powagą, że nie tylko 
wierzy, ale 
przekonał się o tym naocznie. Widział go kiedyś, choć z dużej odległości, a 
bóstwo miało tak 
straszny wygląd, że nie sposób tego opisać. Muszę się o tym sam przekonać, kiedy 
się z nim 
spotkam. Pomyślałem, że wolałbym uniknąć tego spotkania.
Wypytywałem go usilnie o tego boga, ale z nikłym rezultatem, gdyż wyglądało na 
to, że 
unika, jak może tego tematu. Zdołałem wszakże dowiedzieć się tyle, że będąc 
kiedyś o świcie na 
jeziorze zobaczył Heu-Heu stojącego w otoczeniu kobiet na skale, z okazji 
składania mu jakiejś 
ofiary, ale że nie przyglądał mu się długo, bo się bał. Spostrzegł wszakże, że 
Heu-Heu jest 
potężniejszy niż jakikolwiek mężczyzna i że porusza się sztywno. Dodał jeszcze, 
że bóg nigdy 
nie przypływa na stały ląd, choć czynią to jego kapłani.
Potem, porzucając temat Heu-Heu, zaczął mi wyjaśniać zasady systemu władzy u 
Wałów, 
która – jak się okazało – była dziedziczna i mogła być sprawowana zarówno przez 
mężczyzn, jak 
i kobiety. Obecny władca, starzec, nosił to samo imię, co jego lud, jak zresztą 
wszyscy kolejni 
władcy, gdyż „Walloo” było w rzeczywistości tytułem władcy, który – jak uważał 
Isikor – 
przywędrował wraz z nimi z ziemi, którą zamieszkiwali w zamierzchłej 
przeszłości. Żyło tylko 
jedno dziecko władcy, córka, owa Sabila, o której mówił mi Isikor w chacie 
Otwieracza Dróg, 
a która miała zostać złożona w ofierze Heu-Heu. On, Isikor, był jej kuzynem w 
drugim stopniu 
pokrewieństwa, synem brata jej dziadka, a przez to Walio czystej krwi.
– A zatem, gdyby zginęła Sabila, to przypuszczam, że ty zostałbyś władcą, 
Isikorze? – 
powiedziałem.
Tak, panie, z racji dziedziczenia odparł – ale niekoniecznie musiałoby się tak 
stać. W naszym 
kraju jest inna władza, silniejsza niż władza króla – władza kapłanów Heu-Heu. 
Jeśli Sabila 
umrze, to oni zagarną tytuł króla. Głównym kapłanem jest niejaki Dacha, który 
też jest Walloo 
czystej krwi i ma synów, mogących objąć po nim sukcesję.
– A więc jest w jego interesie, żeby Sabila zginęła?
– Jest w jego interesie, panie, żeby umarła i ona, i ja, a jeszcze lepiej, 
żebyśmy umarli razem, 
bo wtedy nikt nie będzie stał mu na drodze do tronu.
– A co na to jej ojciec? Na pewno nie pragnie śmierci jedynego dziecka.
– Nie, panie. Bardzo ją kocha i pragnie, aby mnie poślubiła. Ale, jak 
powiedziałem, jest 
starym i przerażonym człowiekiem. Lęka się boga, który wziął już jedną jego 
córkę, kapłanów, 
którzy są wyrocznią boga i którzy, jak powiadają, zamordowali jego syna, tak jak 
będą chcieli 
zamordować mnie. Dlatego, będąc porażony lękiem, jest bezsilny, a bez jego 
wyraźnych 
rozkazów nikt nie ruszy nawet palcem, gdyż wszystko musi być robione w imieniu 
króla i pod 
jego przewodem. Jednak to właśnie on wysłał mnie z prośbą o pomoc do wielkiego 
czarownika 
z Południa, z którym w minionych czasach on i jego przodkowie mieli jakieś 
kontakty. Tak, 
pamiętając o starożytnym proroctwie, które głosi; iż pokonać boga i zgnieść 
tyranię jego 
kapłanów może tylko biały człowiek z Południa, wysłał mnie, narzeczonego swej 
córki, 
potajemnie i bez wiedzy Dachy, a ja – ze względu na Sabilę – spełniłem, nie 
bacząc na klątwę, 
jego polecenie, za co przyjdzie mi może drogo zapłacić. On też czeka na mój 
powrót.
– No dobrze, Isikorze, ale jeśli wasz bóg istnieje, o czym bynajmniej mnie nie 
przekonałeś, 
to jak mam go zabić? Zastrzelić?
– Nie wiem, panie. Panuje przekonanie, że on, nad którym tylko ogień i woda mają 
władzę, 
gdyż legenda powiada, że wyłonił się z ognia, a żyje na pewno otoczony wodą, nie 
może zginąć 
od żadnej broni. Przepowiednia nie mówi w jaki sposób zostanie zabity przez 
przybysza 
z Południa.
Muszę przyznać, że siedząc pośród zamieszkanej tylko przez dzikie zwierzęta 
głuszy 
i słuchając tej niesamowitej opowieści z ust wylęknionego i zmęczonego jak ja 
człowieka, sam 
się wystraszyłem i szczerze żałowałem, że dałem się wciągnąć w tę awanturę. 
Prawdopodobnie 
ów straszny bożek, – o którym, mimo usilnych starań, nie mogłem się dowiedzieć 
nic bliższego, 
był tylko wytworem umysłów jego kapłanów, a może przebranym kapłanem. Ale bez 
względu na 
to, czym lub kim był on naprawdę, jedno nie ulegało wątpliwości: że oto udaję 
się do kraju, 
w którym wszechwładnie panuje fetysz i szerzy się zbrodnia i zabobon, krótko 
mówiąc, do jednej 
z ulubionych posiadłości Szatana. Tak, ja, Allan Quatermain, zostałem tu 
sprowadzony, aby 
odegrać rolę współczesnego Herkulesa i oczyścić tę Augiaszową stajnię z 
morderstw 
i przesądów, nie mówiąc już nic o zabiciu lwa w postaci Heu-Heu, zakładając, że 
był tam istotnie 
jakiś Heu-Heu, stworzenie większe od człowieka i „poruszające się sztywno”, 
które Isikor 
podobno widział kiedyś z daleka.
Jednakże skoro w to już wdepnąłem, to okazywanie strachu było i bezcelowe, i 
niegodne, 
gdyż nie widziałem żadnej możliwości wycofania się, chyba żebym zawrócił i 
uciekł przez 
pustynię, a na to nie pozwalała mi moja duma. Skoro ująłem pług w dłonie, to 
muszę dokończyć 
orki. Siedziałem więc cicho, powstrzymując się od komentowania mglistych 
informacji, których 
udzielał mi Isikor. Dopiero po dłuższej chwili zapytałem go niedbałym tonem, 
kiedy Sabila ma 
zostać złożona w ofierze.
– W czasie żniw, podczas pełni księżyca – odpowiedział z wyraźnym ożywieniem – 
to 
znaczy podczas najbliższej pełni, która nastąpi za czternaście dni. Dlatego 
musimy się spieszyć, 
gdyż podróż do naszego miasta zajmie nam w najlepszym wypadku pięć dni – trzy na 
okrążenie 
bagien i dwa rzeką. Nie zwlekaj, panie, proszę cię, nie zwlekaj, żebyśmy nie 
przybyli za późno.
– Nie martw się – odparłem – nie przybędę za późno. Mogę cię zapewnić, 
przyjacielu, że im 
szybciej załatwię tę sprawę, tym bardziej będę się cieszył. A teraz, kiedy te 
zwierzęta na bagnie 
trochę się uciszyły, spróbuję się przespać.
Na szczęście udało mi się zasnąć i zyskałem kilka godzin wypoczynku, którego 
bardzo 
potrzebowałem. Kiedy wzeszło słońce, obudził mnie Hans. Wstałem i wziąwszy 
strzelbę, 
strzeliłem tłustą antylopę wodną, którą wybrałem spośród stojącego zupełnie 
blisko stada. Była 
to młoda samica, którą zjedliśmy na śniadanie, bo jak wiecie, mięso antylopy 
przyrządzone 
zanim zdołało się wystudzić, jest często tak miękkie, jak gdyby kruszało przez 
tydzień. Dziwne 
było zachowanie zwierząt – huk wystrzału w ogóle ich nie spłoszył. Najwyraźniej 
nigdy nie 
słyszały nic takiego i myślały, że ich towarzyszka po prostu się położyła.
Godzinę później wyruszyliśmy w długą drogę skrajem mokradła. Nie chciałem 
wyruszać 
wcześniej, żeby nie mieć kłopotów ze stadami słoni i innej zwierzyny, która ze 
świtem 
rozchodziła się z mokradła w różnych kierunkach na dzienne pastwiska, choć gdzie 
one mogły 
się znajdować, nie mam najmniejszego pojęcia. W całym swoim życiu nie widziałem 
takich 
ilości zwierzyny, jak na tym mokradle. Prawdopodobnie było to jedyne źródło wody 
w promieniu 
wielu mil.
Jednakże, jak już mówiłem, zwierzyna ta nie przedstawiała dla nas żadnej 
wartości i dlatego 
chcieliśmy się trzymać od niej z dala. Nawet kiedy dosłownie weszliśmy na 
śpiącego w trzcinach 
białego nosorożca, który miał największy róg, jaki kiedykolwiek zdarzyło mi się 
widzieć, nie 
zmieniłem swoich zamiarów. Ten róg musiał mierzyć blisko sześć stóp i w każdym 
innym 
miejscu byłby wymarzonym trofeum. Na szczęście wiatr wiał w naszym kierunku, 
więc nie 
zwietrzył nas i skoczył w inną stronę, gdyż – jak wiecie – nosorożce są prawie 
ślepe.
Nie będę się rozwodził o szczegółach tego długiego i męczącego marszu. Szliśmy 
przez 
piaski pustyni, bo przez mokradła, ze względu na grząskie błoto, nie sposób było 
przejść. 
W dzień paliło nas słońce, w nocy dręczyły komary i dokuczał hałas czyniony 
przez zwierzynę 
oraz ryki lwów, które na szczęście, będąc przy takiej obfitości zdobyczy 
najedzone, nie 
próbowały nas napastować. Trzeciego dnia, kierując się cały czas w prawo, 
doszliśmy prawie do 
samych gór, które w rzeczywistości nie były tak wysokie, jak się z daleka 
wydawało, ale za to 
niezwykle strome i urwiste, o skalnych zboczach wznoszących się prostopadle do 
równiny na 
wysokość od około pięciuset do ośmiuset stóp. Jakie procesy geologiczne 
przyczyniły się do 
powstania tych czarnych skał i otaczającej je pustyni, absolutnie nie wiem, ale 
niewątpliwie były 
to procesy wyjątkowe.
Przed zachodem, zgodnie ze wskazówkami Isikora, ułożyliśmy na szczycie wydmy 
stos 
suchych trzcin, które podpaliliśmy po zapadnięciu zmroku, tak że w górę wzbił 
się wysoki słup 
ognia. Isikor nie wyjaśnił po co to robimy, ale jak zauważył Hans, był to bez 
wątpienia znak dla 
jego przyjaciół. Następnego ranka, na prośbę Isikora, wyruszyliśmy przed świtem, 
ryzykując 
spotkanie ze słoniami czy bawołami i o wschodzie słońca znaleźliśmy się u 
podnóża skał.
Godzinę później, idąc wzdłuż cofających się w tym miejscu i tworzących coś w 
rodzaju 
wnęki gór, gdzie nie było bagna, jako że grunt nieco się tam wznosił, 
skręciliśmy nagle 
i dostrzegliśmy stojącego na skale wysokiego, ubranego w białą szatę i opartego 
na długiej 
włóczni człowieka. Gdy tylko nas zobaczył, ześliznął się z kocią zręcznością ze 
skały i podszedł 
do nas.
Obrzuciwszy mnie zaciekawionym spojrzeniem, podszedł do Isikora, klęknął przed 
nim 
i ująwszy jego dłoń przyłożył ją do swego ciała, co wskazywało, że nasz 
przewodnik był osobą 
cieszącą się szacunkiem. Rozmawiali chwilę cicho, po czym Isikor podszedł do 
mnie 
i powiedział, że na razie wszystko idzie dobrze, bo dostrzeżono rozpalony przez 
nas ogień i czeka 
na nas duża łódź. Poszliśmy dalej, prowadzeni przez wartownika, i za następnym 
zakrętem 
wyszliśmy nagłe na brzeg dość dużej rzeki skrytej za trzcinami. Po lewej stronie 
mieliśmy tę 
głęboką, wolno płynącą rzekę, po prawej, w odległości nie większej niż sto 
kroków, zamieniała 
się ona w bagno. Okienka wody obrzeżone były bardzo dużymi, pięknymi papirusami, 
a każdy 
skrawek jej powierzchni obsiadły niezliczone gatunki ptactwa, które na nasz 
widok podniosło się 
z ogłuszających furkotem piór, kwakaniem i gęganiem. Strumień ten, zwany przez 
Wałów 
Czarną Rzeką, okalały z obu stron skaliste ściany, w których, jak przypuszczam, 
wyżłobił sobie 
przez miliony lat koryto, tak wysokie i pionowe, że zdały się stykać ze sobą w 
górze, a rzucany 
przez nie cień sprawiał, że powierzchnia wody wydawała się prawie czarna. Rzeka 
ta była ponura 
jak mitologiczny Styks i patrząc na nią, byłem prawie przekonany, że za chwilę 
pojawi się 
Charon w swojej łodzi, aby przewieźć nas do Hadesu. Przypomniały mi się słowa 
poety, które – 
mam nadzieję – cytuję dokładnie:
W Kraju Kubłaja biegła rzeka. Przez niedostępne dla człowieka Jaskinie do 
mrocznego 
morza*.[*Fragment nie dokończonego poematu S. Coleridge’s „Kubła Khan”. Cytat 
niedokładny]
Wyznaję szczerze, że widok ten napełnił mnie trwogą. Miejsce to było 
odpychające, wprost 
niesamowite, i zacząłem zastanawiać się, do jakiego to mrocznego morza prowadzą 
te wrota 
piekieł. Gdybym był sam albo tylko z Hansem, to przyznaję, że zrobiłbym w tył 
zwrot i obszedł 
z powrotem to bagno, nad którym przynajmniej świeciło słońce, a potem, gdybym 
zdołał, 
przeprawiłbym się przez pustynię, wziął wóz ze wsi, w której go zostawiłem i 
zajął się tym, czym 
się miałem pierwotnie zająć. Jednak w obecności Isikora i jego myrmidona nie 
pozwalała mi tego 
zrobić moja duma. Nie, musiałem wytrwać do końca bez względu na wszystko.
Jeśli ja byłem zatrwożony, to Hans jeszcze bardziej, gdyż zaczął z przerażenia 
dzwonić 
zębami.
– Ojej, Baas – powiedział – jeśli takie są drzwi, to jaki będzie dom, do którego 
prowadzą?
– Przekonamy się o tym w odpowiednim czasie, więc nie ma sensu myśleć o tym 
teraz – 
odparłem.
– Chodź za mną, panie – powiedział Isikor po jeszcze jednej rozmowie ze swym 
towarzyszem.
Zrobiłem, co mówił. Hans starał się trzymać tak blisko mnie, jak mógł. 
Obeszliśmy skałę i po 
jej drugiej stronie odkryliśmy małą zatoczkę, w której stała, wyciągnięta do 
połowy na piasek, 
wielka łódź wydrążona w pniu drzewa. Siedziało w niej szesnastu wioślarzy – 
pamiętam, że było 
ich szesnastu, gdyż Hans zauważył, że było ich tylu, co wołów w zaprzęgu i potem 
nie mówił 
o nich inaczej jak o „wołach wodnych”.
Kiedy się zbliżyliśmy, podnieśli jak na komendę wiosła w górę, najwyraźniej 
oddając honory 
Isikorowi, jako że na mnie i na mojego towarzysza zdawali się nie zwracać uwagi, 
obrzuciwszy 
nas tylko szybkimi, ukradkowymi spojrzeniami.
Na znak Isikora szybko, lecz w milczeniu umieścili nasz skromny bagaż, 
składający się 
głównie z paczek z amunicją, w dziobie łodzi, która została wydrążona z pnia w 
taki sposób, iż 
z przodu powstała długa na parę stóp skrytka. Isikor wskazał nam, gdzie mamy 
usiąść. Potem 
sam wszedł do lodzi, a ten, który oczekiwał nas na skale, przebiegł na tył i 
ujął ster.
Potem, na hasło Isikora, osada łodzi zaczęła wiosłować do tyłu i łódź ześliznęła 
się do rzeki, 
której poziom był prawie równy z brzegiem, jak w czasie powodzi. Wyglądało na 
to, że od paru 
miesięcy padało tam prawie bez przerwy, a nisko płynące chmury wskazywały, że 
niedługo 
deszcze rozpoczną się na nowo.
Rozdział VII
WALOWIE
W zupełnej ciszy, przerywanej tylko pluskiem wioseł zanurzających się w wodzie, 
sunęliśmy 
szybko w górę rzeki. Myślę, że przynajmniej w pierwszym etapie tej podróży nic 
nie zrobiło na 
mnie większego wrażenia niż ta cisza i spokój. Woda wydawała się nieruchoma, 
płynąc wolno 
między skalnymi ścianami ku pustyni, gdzie znajdowała swój kres, zupełnie tak, 
jak życie 
dobrego, starego człowieka płynie ku śmierci. Skaliste urwiska po obu stronach 
były ciche 
i spokojne. Były one tak strome, że nic, co oddycha, z wyjątkiem może 
nietoperzy, ale one nie 
latają za dnia, nie mogło znaleźć na nich miejsca do życia. Nieruchomy był 
również wąski 
skrawek szarego nieba wysoko nad naszymi głowami. Od czasu do czasu wpadał 
między skalne 
ściany podmuch powietrza, z jękiem, który – jak sobie wyobrażam – może wydawać 
tylko 
potępiona dusza. Ale najcichsi byli nasi wioślarze, którzy godzina za godziną 
wykonywali swoją 
pracę w absolutnym milczeniu i dziwnym napięciu, a jeśli już musieli coś mówić, 
to robili to 
szeptem.
Powoli zaczęło mnie ogarniać wrażenie, że to jakiś koszmarny sen. Być może było 
tak 
naprawdę, jako że byłem bardzo znużony. Przez dobrych parę nocy spałem niewiele, 
a w dzień 
przedzierałem się przez piasek pustyni, obładowany ciężką strzelbą i sporym 
ładunkiem 
amunicji, więc niewykluczone, że zapadłem w drzemkę, uśpiony monotonnymi 
uderzeniami 
wioseł o wodę. Jeśli tak, to nie był to sen przyjemny, gdyż posępne otoczenie, w 
którym się 
znalazłem, i ponure perspektywy całego przedsięwzięcia przytłoczyły mą duszę i 
napełniły 
niejasnym uczuciem, iż oddalam się od znanego mi świata ku czemuś nieznanemu 
i niesamowitemu.
Wkrótce skały stały się tak wysokie, a światło tak słabe, że widziałem tylko 
poważne, 
przystojne twarze wioślarzy, pojawiające się, kiedy pochylali się zanurzając 
wiosła w wodzie, 
i znikające, kiedy odchylali się do tyłu odpychając je. Już sama regularność, z 
jaką to robili, 
wywoływała coś w rodzaju nieprzyjemnego, hipnotycznego wrażenia. Ich twarze 
wyglądały jak 
twarze duchów zaglądające przez szpary w zasłonie wokół łóżka, a potem znikające 
po to tylko, 
by za moment na nowo się pojawić.
Przypuszczam, że w końcu zasnąłem na dobre. Był to jednak męczący sen, gdyż 
śniło mi się, 
że schodzę do jakiegoś mrocznego Hadesu, gdzie wszystko, co realne zostało 
zastąpione przez 
bezsilne, lecz napawające trwogą cienie.
Wreszcie obudził mnie głos Isikora, który mówił, że przybyliśmy do miejsca, 
gdzie musimy 
spędzić noc, ponieważ nie można płynąć po ciemku, a poza tym wioślarze są 
zmęczeni. Skały 
w tym miejscu odsuwały się nieco, zostawiając wąskie pasy piasku po obu stronach 
rzeki. Przy 
ostatnich blaskach światła, które przedzierało się do nas z góry, zjedliśmy to, 
co mieliśmy, 
z dodatkiem czegoś w rodzaju biszkoptów, które były w łodzi, ale nie zapalono w 
ogóle ognia. 
Zanim skończyliśmy jeść, ogarnęła nas gęsta ciemność, bo światło księżyca było 
zbyt słabe, by 
przeniknąć na dno wąwozu, tak że nie pozostało nam nic innego jak położyć się na 
piasku i spać 
przy wtórze kołysanki, którą zawodził wiatr między skałami.
Noc jakoś minęła. Wydawała się tak długa, że zacząłem myśleć czy śnić, iż na 
pewno 
umarłem i czekam na swoje kolejne wcielenie, a kiedy od czasu do czasu budziłem 
się, uspokajał 
mnie tylko szept Hansa, mruczącego przez sen modlitwy do mego ojca, które 
sprowadzały się do 
prośby, by ojciec zesłał mu półgalonową butelkę ginu. W końcu gwiazda, która 
świeciła na 
wąskim pasku nieba wśród skał, znikła, a niebo pojaśniało, a raczej przybrało 
szarą barwę, co 
świadczyło, że nastał świt. Wstaliśmy i potykając się, gdyż nie widzieliśmy w 
panującym nadal 
na dole mroku, gdzie stawiamy nogi, wsiedliśmy do łodzi i ruszyliśmy dalej. 
Kilkaset jardów 
dalej skały, które tworzyły ściany wąwozu, rozsunęły się i biegły dalej w 
odległości mili, a może 
więcej, od koryta rzeki, górując nad płaskim jak lustro wody terenem.
Brzegi, które tu wznosiły się stromo, porośnięte były wielkimi, ciemnymi i 
rozłożystymi 
drzewami, których konary sięgały daleko nad koryto rzeki i zasłaniały światło 
prawie tak samo, 
jak skalne ściany w jej dolnym biegu. Tak więc nadal płynęliśmy w posępnym 
półmroku, tym 
bardziej że słońce jeszcze nie wzeszło. W pewnej chwili zauważyłem w tym 
półmroku, do 
którego mój wyćwiczony wzrok szybko się przystosował, wysokie, ciemne sylwetki 
poruszające 
się między drzewami. Niekiedy postaci te zdawały się stać prosto i iść na dwóch 
nogach, 
a niekiedy biec szybko na czterech łapach.
– Spójrz, Hans – szepnąłem; każdy mówił szeptem w tym miejscu – tam są pawiany.
– Pawiany, Baas! – odparł. – Czy są pawiany o takim wzroście? To diabły!
Z tyłu odezwał się szeptem Isikor:
To Kudłaci, którzy żyją w tym lesie. Błagam, panie, bądź cicho, inaczej 
zaatakują nas.
Potem zaczął się po cichu naradzać z wioślarzami, najwidoczniej zastanawiając 
się, czy 
mamy płynąć dalej czy zawrócić. Ostatecznie popłynęliśmy dalej, wiosłując ze 
zdwojoną siłą. 
Chwilę później w ciemnym lesie rozległ się niesamowity, trudny do opisania 
krzyk, na poły 
ludzki, na poły zwierzęcy, który w moich uszach ułożył się w sylaby „Heu! Heu!” 
Został 
natychmiast podjęty przez inne głosy i ze wszystkich stron dobiegało okropne 
wycie „Heu! 
Heu!”, od którego jeżyły się włosy na głowie. Słysząc to wycie, zrozumiałem skąd 
wzięła się 
nazwa boga, do którego przybywałem z wizytą.
Nie koniec na tym, bowiem wkrótce usłyszałem głośne pluski, podobne do tych, 
jakie czynią 
zsuwające się do wody krokodyle, i w głębokim cieniu rzucanym przez nawisłe 
gałęzie ujrzałem 
wstrętne głowy wynurzające się z wody i płynące ku nam.
– Kudłaci zwęszyli nas – szepnął Isikor głosem, który wydał mi się niespokojny. 
– Nie rób 
nic, panie. Są bardzo ciekawi. Może kiedy nas obejrzą, odpłyną z powrotem.
– A jeśli nie odpłyną? – spytałem, ale nie otrzymałem odpowiedzi.
Łódź przesunęła się ku lewemu brzegowi i płynęła z wielką szybkością, gdyż 
ludzie Isikora 
wiosłowali ze wszystkich sił. Naraz, w miejscu, gdzie lustro wody było 
jaśniejsze, gdyż gałęzie 
przepuszczały więcej światła, zobaczyłem podobną do zwierzęcej, ale bez 
wątpienia ludzką 
twarz. Widziałem brodę, żółte oczy i mocne, lśniące zęby między grubymi wargami. 
Stwór ten 
zbliżał się do nas z dużą szybkością, gdyż wskoczył do wody powyżej łodzi i 
płynął z prądem. 
Dotarł do łodzi, wyciągnął potężne ramię, całe pokryte brunatnymi włosami, jak u 
małpy, 
chwycił za burtę naprzeciw mego miejsca, podciągnął się, wynurzając część 
tułowia, który 
również w znacznej części porośnięty był długimi włosami. Potem chwycił się 
burty również 
drugą ręką i wynurzył jeszcze bardziej. Jego twarz znalazła się tak blisko 
mojej, że poczułem 
śmierdzący oddech. Tkwił tak i bełkotał coś do mnie. Wyznaję, że przestraszyłem 
się, widząc po 
raz pierwszy w życiu takiego stwora. Mimo to przez chwilę siedziałem spokojnie.
Potem nagle poczułem, że dłużej tego nie wytrzymam. Myślałem, że chce wleźć do 
łodzi 
albo mnie z niej wyciągnąć. Straciłem panowanie i wyciągnąwszy swój ciężki 
kordelas, ten, 
który widzicie na ścianie, ciachnąłem po dłoni, która była bliżej mnie. Trafiłem 
na palce. Jeden 
z nich, odcięty, potoczył się na dno łodzi. Ze strasznym wrzaskiem ów człowiek 
czy zwierz 
osunął się do wody. Widziałem jak macha nad głową zakrwawioną dłonią.
Isikor zaczął do mnie coś mówić przerażonym głosem, ale nie dosłyszałem co, bo 
nagle Hans 
wrzasnął: – Allemaghter! Jeszcze jeden! – i druga potężna głowa, a po niej 
równie potężne ciało, 
wynurzyły się, tym razem z drugiej strony łodzi.
– Nic nie rób! – krzyknął Isikor, ale było tego już za dużo dla Hansa. Wyciągnął 
rewolwer 
i oddał dwa szybkie strzały w ciało tego stwora, i on również osunął się do 
wody, gdzie zaczął się 
kotłować, krzycząc coś, ale cichnącym głosem. Pomyślałem, jak się później 
okazało – słusznie, 
że to samica czy kobieta.
Zanim ucichło w oddali echo strzałów, zabrzmiał na nowo chóralny okrzyk „Heu! 
Heu!” 
Były też inne krzyki, jednakowo straszne i dzikie. Z obu brzegów jeszcze więcej 
postaci rzuciło 
się do wody, ale na szczęście nie po to, żeby nas zaatakować, lecz żeby ratować 
swoją 
towarzyszkę. Zebrali się wokół niej i zaczęli ciągnąć ją w stronę brzegu. 
Widziałem, jak wyjęli 
ciało – bo patrząc na zwisające bezwładnie ręce i nogi, byłem pewien, że nie 
żyje – z wody, co 
przekonało mnie, że choć z wyglądu przypominali zwierzęta, byli jednak ludźmi.
Takie rzeczy to i słonie robią – wtrącił Curtis.
– Owszem, to prawda – zgodził się Allan. – Czasami to robią. Sam widziałem coś 
takiego 
dwa razy. Ale w zachowaniu Kudłatych wszystko było ludzkie. Na przykład 
opłakiwanie 
zmarłych, które zresztą było okropne i przypominało mi szkockie opowieści o 
zjawach 
zwiastujących śmierć. Poza tym nie musiałem daleko szukać dowodu. U moich stóp 
leżał palec, 
który odciąłem. Był to palec człowieka, tyle że bardzo szeroki, krótki i 
owłosiony, o startym, 
niewątpliwie od chodzenia po drzewach i wygrzebywania korzeni, paznokciu. 
Uświadomiłem 
sobie nagle, że natrafiłem oto na brakujące ogniwo w ewolucji człowieka albo 
przynajmniej na 
coś, co bardzo to przypominało. Tu, w tym zagubionym zakątku świata, nadal żyli 
ludzie 
podobni do naszych przodków sprzed setek tysięcy czy nawet milionów lat. 
Pomyślałem, że 
powinienem być dumny, iż to mnie los pozwolił dokonać takiego odkrycia, ale 
szczerze mówiąc 
– w mojej ówczesnej sytuacji chętnie odstąpiłbym ten zaszczyt komu innemu.
Potem zacząłem myśleć o innych sprawach, bo o cal od mojej głowy przeleciał ze 
świstem 
ostry kamień, a zaraz za nim strzała z grotem z rybiej ości, która wbiła się w 
burtę łodzi.
Pod gradem takich pocisków, które na szczęście nie wyrządziły, poza paroma 
guzami, 
nikomu większej szkody, skierowaliśmy znowu łódź na środek rzeki, gdzie nie 
mogły nas one 
dosięgnąć, a ponieważ Kudłaci nie kwapili się wskoczyć drugi raz do wody, żeby 
przeciąć nam 
drogę, wkrótce płynęliśmy już nie niepokojeni przez nich. Jednak niewzruszony do 
tej pory 
Isikor bardzo się zdenerwował. Usiadł koło mnie i powiedział:
– Bardzo źle się stało, panie. Wydaliście wojnę Kudłatym i nigdy tego nie 
zapomną. Będzie 
teraz wojna aż do końca.
– Nic na to nie mogę poradzić – odparłem słabym głosem, gdyż wygląd tych ludzi i 
głosy, 
jakie wydawali, sprawiły, iż było mi niedobrze.
– Ilu ich jest? Czy żyją w całym kraju?
– Wielu, panie, chyba około tysiąca, ale żyją tylko w lasach. Nie możesz teraz, 
panie, 
wchodzić do lasu, w każdym razie sam, ani popłynąć na wyspę, na której mieszka 
Heu-Heu, bo 
on jest ich królem i ma pewną ich liczbę stale przy sobie.
– Na razie nie mam zamiaru tego robić – odparłem.
W miarę jak posuwaliśmy się naprzód, skały oddalały się coraz bardziej od rzeki, 
aż w końcu 
w ogóle znikły. Przedostaliśmy się przez drzwi gór, jeśli można tak powiedzieć, 
i znaleźliśmy się 
na równinie porośniętej nieprzerwanym ciągiem dziewiczych Sasów, prawdziwym 
morzem 
potężnych drzew. Co więcej, pojawił się przed nami szeroki, lecz niezbyt wysoki 
stożek 
wulkanu, nad którym wisiała chmura dymu przypominająca wielki grzyb.
Cały dzień płynęliśmy tą spokojną rzeką, ciesząc się, że pośrodku jej nurtu jest 
dosyć jasno, 
aczkolwiek, oczywiście, przy brzegach gałęzie rzucały głęboki cień.
Późnym popołudniem dopłynęliśmy do zakrętu, skąd widać było wielką taflę wody. 
Wydawało się, że rzeka bierze tam swój początek, ale – jak się później 
dowiedziałem – wpadała 
do jeziora z drugiej strony, choć nie wiem skąd. Pośrodku jeziora, mającego 
wiele mil 
w obwodzie, leżała dość duża wyspa, na której wznosił się wulkan, wówczas zwykła 
góra 
o szarej barwie, która wyglądała zupełnie niewinnie, choć wisiał nad nią 
złowieszczy obłok 
dymu. To dziwne, ale nie widać było, aby wydobywał się on z jej wnętrza. 
Przypuszczam, że 
wulkan emitował parę, która dopiero w górze ulegała kondensacji i zamieniała się 
w dym. U stóp 
góry, na równinie dzielącej ją od jeziora, dostrzegłem przez lornetkę coś, co 
wyglądało na dość 
duże budowle z czarnego kamienia albo z lawy.
To ruiny powiedział Isikor, kiedy zorientował się, że przypatruję się im. – 
Kiedyś było tam 
wielkie miasto. Żyli w nim nasi przodkowie, dopóki nie zniszczył go ogień 
buchający z góry.
– A zatem teraz na wyspie nikt nie mieszka? – spytałem.
– Mieszkają tam kapłani Heu-Heu, panie. A także, w wielkiej jaskini znajdującej 
się 
w zboczu góry, sam Heu-Heu, z grupą Kudłatych, którzy są jego sługami. Tak 
przynajmniej 
powiadają ludzie, bo nikt z nas nigdy nie był w tej jaskini. To znaczy był tam 
raz mój dziadek 
i widział go. Zresztą, jak ci już mówiłem, panie, ja sam go raz widziałem, ale, 
proszę, nie pytaj 
mnie, jak wygląda, bo nie pamiętam – dodał pospiesznie. – Przed jaskinią jest 
ogród, gdzie rośnie 
magiczne drzewo, którego liści potrzebuje Pan Duchów z Południa, drzewo, które 
daje długie 
życie, sny i widzenia.
– Czy Heu-Heu je liście albo owoce z tego drzewa? – spytałem.
– Nie wiem. Wiem tylko, że je mięso zwierząt, ponieważ musimy mu je składać w 
ofierze, 
a czasami też ludzkie, a przynajmniej tak się mówi. Koło ogrodu płoną wieczne 
ognie, a między 
nimi jest skała, na której składamy ofiary.
Pomyślałem sobie, że bardzo chciałbym zobaczyć miejsce, o którym Isikor wie tak 
mało albo 
nie chce mówić, miejsce, gdzie jest wielka jaskinia, w której mieszka rzekomy 
demon ze swymi 
sługami, gdzie, otoczone wiecznie płonącym ogniem, rośnie drzewo uważane za 
magiczne. 
Zastanawiałem się, skąd się biorą te „wieczne ognie”. Mogłem tylko przypuszczać, 
że mają coś 
wspólnego z wulkanem.
Kiedy jednak chciałem wypytać o to Isikora, opłynęliśmy bezdrzewny cypel, bo w 
tym 
miejscu rzeka rozszerzała się w coś w rodzaju ujścia, i na brzegu leżącej za nim 
zatoki 
zobaczyliśmy dość rozległe, rozciągające się na wiele akrów, miasto. Domy, z 
których większość 
otoczona była ogrodami (część mniejszych budynków tworzyła ulice), przypominały 
domy 
bliskowschodnie, gdyż były niskie, o płaskich dachach.
Od domów z Bliskiego Wschodu różniło je tylko to, że podczas gdy te pierwsze są 
z reguły 
pomalowane wapnem na biało, te drugie były całkowicie czarne, gdyż – jak później 
stwierdziłem 
– zbudowane były z bloków lawy. Całe miasto, z wyjątkiem części graniczącej z 
jeziorem, 
opasywał mur, również z czarnego kamienia. Obudziło to moją ciekawość, więc 
spytałem 
Isikora.
– Chroni on nas przed Kudłatymi, którzy napadają nocą – wyjaśnił. – W dzień 
nigdy się nie 
pokazują i dlatego nasze pola nie są otoczone murem – tu wskazał na znaczną 
połać ziemi 
uprawnej, którą, jak przypuszczam, uzyskali przez wykarczowanie drzew, a która 
wrzynała się na 
wiele mil w las.
Potem powiedział, że pracują tam do zachodu słońca, a o zmierzchu wracają do 
miasta. Na 
polach zostają tylko niektórzy, aby pilnować zasiewów i zagród bydła, ale śpią w 
czymś 
w rodzaju fortów czy strażnic.
Popatrzyłem na to miejsce i pomyślałem, że nigdy w życiu nie widziałem bardziej 
ponurego. 
Szczególnie wtedy, przed wieczorem, pod zaciągniętym-ołowianymi chmurami niebem, 
sprawiało przygnębiające wrażenie. Czarne domy, wysokie czarne mury, które 
przypominały mi 
więzienie, czarne wody jeziora, czarny masyw wulkanu i czarne tło lasu za 
miastem – wszystko 
to składało się na ten efekt.
– Och, Baas, zwariowałbym, gdybym tu mieszkał powiedział Hans i, słowo daję, w 
pełni się 
z nim zgadzałem.
Zbliżyliśmy się do brzegu i płynęliśmy wzdłuż małego mola, utworzonego z luźno 
nasypanych kamieni. Przy jego końcu wylądowaliśmy. Widocznie dostrzeżono nas już 
z daleka, 
bo na brzegu zebrał się tłumek – może czterdzieści, może pięćdziesiąt osób. 
Wystarczyło jedno 
spojrzenie, abym się przekonał, że mimo różnic płci i wieku wszyscy byli w tym 
samym typie co 
nasz przewodnik, Isikor. To znaczy byli wysocy, dobrze zbudowani, o jasnej 
skórze i bardzo 
ładni. Wszyscy też nosili białe szaty, a część mężczyzn nakrycia głowy, 
przypominające czapkę 
faraona, które już opisałem. Kobiety natomiast miały na głowach ciasno 
przylegające płócienne 
czapki, ze zwisającymi po obu stronach twarzy uszami, które wspaniale pasowały 
do ich surowej 
urody. Zastanawiałem się do jakiej rasy mogli należeć ci ludzie, ale do żadnej 
nie mogłem ich 
zaklasyfikować. Wyglądali jak potomkowie jakiejś starożytnej, zaginionej 
cywilizacji.
Prowadzeni przez Isikora, niosąc nasz szczupły bagaż, ruszyliśmy w ich stronę. 
Kiedy 
podeszliśmy bliżej, tłum rozdzielił się na dwa rzędy; mężczyźni stanęli z 
prawej, kobiety z lewej 
strony, jak w kościele, i stali tak w milczeniu, przyglądając się nam swoimi 
dużymi, 
melancholijnymi oczami. Nikt z nich nie rzekł ani słowa, kiedy tak 
przechodziliśmy między 
nimi. Patrzyli tylko i patrzyli, aż się zdenerwowałem. Nawet nie powitali 
Isikora, choć wydawało 
mi się, że zasłużył na to po tak długiej i niebezpiecznej podróży.
Zauważyłem wszakże, choć wówczas nie przywiązałem do tego żadnej wagi i w końcu 
zapomniałem o tym, ale przypomniał mi to Hans, że jakiś ciemny mężczyzna o 
srogim wyrazie 
twarzy, różniący się ubiorem od reszty, podszedł do Isikora, zwrócił się do 
niego po imieniu 
i wcisnął mu coś do ręki. Isikor spojrzał na ten przedmiot i wyraźnie 
spostrzegłem, że zadrżał 
i zbladł. Potem, nic nie mówiąc, schował to.
Skręciliśmy w prawo i poszliśmy wzdłuż brzegu, drogą biegnącą wierzchem 
wysokiego na 
jakieś dwanaście stóp nasypu, który prawdopodobnie miał chronić miasto przed 
falami jeziora. 
Szliśmy tak aż do muru, w którym była brama zbita z potężnych bali. Kiedy 
podeszliśmy, brama 
otworzyła się i znaleźliśmy się w dużym, urządzonym ze smakiem, ogrodzie. Były 
tam grządki 
kwiatów, jedyna miła dla oka rzecz w tym mieście, które – jak się okazało – 
nazywało się też 
Walloo, jak całe plemię i jego król. Na końcu ogrodu stał długi, solidny gmach o 
płaskim dachu, 
zbudowany z tej wszechobecnej lawy.
Wszedłszy do środka, znaleźliśmy się w dużej sali, która, jako że zmierzchało 
się, oświetlona 
była podobnymi do naftowych lampami o wykwintnych kształtach, stojącymi na 
postumentach 
wyciętych z wielkich ciosów słoni.
W środku sali stały dwa duże krzesła wykonane z hebanu i kości słoniowej, o 
wysokich 
oparciach, z podnóżkami, a na krzesłach siedzieli mężczyzna i kobieta, których 
naprawdę warto 
było zobaczyć. Mężczyzna był stary, gdyż jego srebrzyste włosy spadały na 
ramiona, a miła, 
smutna twarz poorana była zmarszczkami.
Od pierwszego spojrzenia zorientowałem się, że musi to być król, gdyż wskazywał 
na to jego 
dostojny, mimo podeszłego wieku, wygląd. Poza tym jego lamowane purpurą szaty 
również 
wyglądały na ubiór królewski. Na szyi miał ciężki złoty łańcuch a w ręku trzymał 
czarną laskę ze 
złotą główką, która niewątpliwie była berłem. Jeśli chodzi o resztę, to miał 
raczej przestraszone 
spojrzenie, a cała jego postawa wyrażała słabość i niezdecydowanie.
Na kobietę siedzącą obok niego padało jasne światło lampy, więc widziałem ją 
bardzo 
dobrze. Od razu pomyślałem, że musi to być Sabila, ukochana Isikora. Nic 
dziwnego, że był 
w niej zakochany, bo była rzadką pięknością – wysoka, dobrze zbudowana, prosta 
jak trzcina, 
o wielkich oczach i rzeźbionych, ale miękkich, kobiecych rysach i małych 
dłoniach i stopach. 
Ona też ubrana była w obramowane purpurą szaty, ściągnięte w talii pasem gęsto 
wysadzanym 
kamieniami, które uznałem za rubiny. Na kształtnej głowie miała prostą złotą 
obręcz, spod której 
spadały fale bujnych kasztanowych, o złotym odcieniu, włosów. Oprócz czerwonego 
kwiatu na 
piersi, nie miała innych ozdób, pewnie dlatego, iż doskonale wiedziała, że ich 
nie potrzebuje.
Zostawiwszy nas przy drzwiach, Isikor podszedł do siedzącej pary i klęknął przed 
starcem, 
który najpierw dotknął berłem jego ramienia, a potem położył mu dłoń na głowie. 
Wówczas 
Isikor wstał, podszedł do kobiety i również klęknął przed nią. Na jej twarzy 
pojawił się wyraz 
radości i nadziei, który doskonale widziałem ze swojego miejsca przy drzwiach. 
Wyciągnęła 
dłoń, którą Isikor ujął i pocałował. Przez chwilę mówił jej coś szeptem, a potem 
obrócił się do jej 
ojca i zaczął przemawiać poważnym głosem. Kiedy skończył, podszedł do mnie i 
poprowadził 
mnie wraz z Hansem depczącym mi po piętach przed tron.
– O czcigodny panie Macumazahnie – powiedział – oto Walloo, nasz król, i jego 
córka, pani 
Sabila. Dostojny królu, mój kuzynie, ten oto szlachetny biały, znany ze swych 
talentów i odwagi, 
któremu przedstawił mnie Czarownik z Południa i który na moje prośby, z czystej 
dobroci serca, 
przybył tu, aby odwrócić od nas zły los.
– Dziękuję mu – odparł Walloo, w tym samym dialekcie arabskim, którym mówił 
Isikor. – 
Dziękuję mu w moim własnym imieniu, w imieniu mej córki, jedynego dziecka, które 
mi zostało, 
i w imieniu mojego ludu.
Tu podniósł się i skłonił mi się z dwornością, z jaką jeszcze nigdy nie 
spotkałem się 
w Afryce. Jego córka również wstała i skłoniła się, a raczej dygnęła. Siadając 
na powrót, 
powiedział:
– Bez wątpienia jesteś zmęczony i chciałbyś odpocząć i posilić się. Potem możemy 
porozmawiać.
Potem przez drzwi w drugim końcu sali wprowadzono nas do pokoju, który 
najwyraźniej 
został przygotowany dla mnie. Było tam też miejsce dla Hansa, coś w rodzaju 
alkowy. Dwie 
milczące kobiety w średnim wieku wniosły w dużym glinianym naczyniu podgrzaną – 
niezwykła 
w Afryce rzecz – wodę, a z nią koszulę z pięknego płótna, którą położyły na 
łóżku, czy czymś 
w rodzaju tapczanu, pokrytym skórami zwierząt.
Umyłem się, nalawszy uprzednio wody do kamiennej, spoczywającej na stojaku misy, 
włożyłem koszulę, którą mi przyniesiono, a także zmieniłem resztę ubrania i przy 
pomocy Hansa 
doprowadziłem kieszonkowymi nożyczkami do porządku brodę i włosy. Zaledwie 
skończyłem, 
kiedy kobiety pojawiły się na powrót, wnosząc jedzenie – zdaje się, że było to 
pieczone jagnię – 
na drewnianych talerzach i napój w glinianych dzbanach, które miały wykwintne 
kształty i były 
całe wysadzane małymi, nieoszlifowanymi diamentami, takimi jak te, których kilka 
dał mi Zikali. 
Najwidoczniej diamenty osadzano, tworząc z nich różne wzory, w glinie jeszcze 
przed 
wysuszeniem naczyń. Nawiasem mówiąc, napój, który się w nich znajdował, był 
jakimś 
miejscowym gatunkiem piwa, słodkim, lecz o przyjemnym smaku, a przy tym dość 
mocnym, tak 
że musiałem uważać, aby Hans nie zasmakował w nim za bardzo.
Kiedy skończyliśmy posiłek, który powitaliśmy z radością, jako że od czasu gdy 
zostawiliśmy wóz nie jedliśmy porządnie przyrządzonego jadła, przyszedł Isikor i 
zaprowadził 
nas na powrót do owej dużej sali, gdzie zastaliśmy Walloo i jego córkę na 
poprzednich 
miejscach. Oprócz nich było tam jeszcze kilkunastu mężczyzn, siedzących w kucki 
na podłodze. 
Postawiono dla mnie stołek i zaczęła się rozmowa.
Nie ma potrzeby przytaczać jej szczegółów, gdyż nie różniła się zasadniczo od 
tego, co już 
powiedział mi Isikor. Dowiedziałem się mianowicie, że na wyspie pośród jeziora 
mieszka Coś 
czy Ktoś, co (kto) żąda, aby co roku składano mu w ofierze piękną dziewicę. 
Żądanie owo stwór 
ten oznajmiał za pośrednictwem głowy kongregacji kapłanów, również rezydującego 
na wyspie, 
która uznawała go za swego boga czy fetysza. Poza tym stwór ów (jeśli istniał) 
uważany był za 
króla Kudłatych, zamieszkujących lasy. No i wreszcie legenda głosiła, że był on 
wcieleniem 
jakiegoś starożytnego władcy Wałów, którego spotkał smutny koniec z rąk mających 
dość jego 
okrucieństw poddanych. Ich właściwą nazwą był termin Walloo, a nazwa Heuheua 
odnosiła się 
tylko do żyjących w lasach Kudłatych.
Opowieść tę odrzuciłem od razu, będąc zupełnie przekonany, że jest jeszcze jedną 
wersją 
bardzo popularnej w Afryce bajki. Bez wątpienia Heu-Heu, jeśli rzeczywiście 
istniał, był władcą 
dzikich, pierwotnych mieszkańców kraju, właśnie owych Kudłatych, którzy w 
odległej 
przeszłości zostali pobici przez napływających „z północy lub z zachodu Wałów, 
którzy z kolei 
byli potomkami jakiegoś cywilizowanego, lecz zapomnianego ludu. Mogę dodać, że 
nigdy nie 
znalazłem żadnego powodu, aby powątpiewać w prawdziwość tej konkluzji. Afryka 
jest 
starożytnym lądem. Zamieszkiwało ją wiele ras i plemion, które dawno wymarły 
albo przetrwały 
w opłakanym stanie, degenerując się coraz bardziej i zmierzając nieuchronnie ku 
zupełnej 
zagładzie.
Mogę tu krótko przedstawić ostateczne wnioski, do jakich doszedłem na podstawie 
obserwacji tego ludu.
Otóż Walowie byli prawie na pewno taką wymierającą rasą, pochodzącą, jak zdawały 
się 
wskazywać używane wśród nich imiona, z jakiegoś rejonu Afryki Zachodniej, gdzie 
ich 
przodkowie wytworzyli wysoko rozwiniętą cywilizację, i tak, aczkolwiek nie 
potrafili pisać, 
w ich tradycjach przetrwało wspomnienie o piśmie, a nawet inskrypcjach rytych w 
kamieniu. 
Widziałem nawet kilka takich zachowanych inskrypcji w nieznanym mi systemie, 
przypominającym egipskie hieroglify. Nadal zachowali także znajomość pewnych 
wysoko 
rozwiniętych sztuk, jak choćby rzeźby w drewnie i kamieniu, garncarstwa, tkactwa 
czy 
wytapiania metali, w które obfitował ten kraj, włącznie ze złotem, którego małe 
bryłki 
znajdowano w strumieniach.
Jednak większość rzemiosł, z wyjątkiem tych, które służyły zaspokajaniu 
niezbędnych 
potrzeb, jak na przykład garncarstwo, sztuka wznoszenia domów i murów i – 
szczególnie – 
rolnictwo, w którym byli bardzo biegli, z wolna ulegała zapomnieniu. Wówczas 
kiedy byłem 
u nich, wszystkimi wyższymi sztukami zajmowali się już tylko bardzo starzy 
ludzie. Ponieważ 
nigdy nie mieszali się przez małżeństwo z innymi plemionami, zachowali swą 
naprawdę 
wyjątkową urodę, ale z powodów, które już wymieniłem, cała rasa była na granicy 
wymarcia. 
Ogólna liczba ludności nie przekraczała połowy stanu, który był jeszcze za 
pamięci ojców 
najstarszych z nich. Ich melancholia, która stała się już niejako ich cechą 
przyrodzoną, brała się 
bez wątpienia z ponurego otoczenia i świadomości tego, że są skazani na zagładę 
z rąk dzikich, 
pierwotnych mieszkańców tej ziemi, którzy byli niegdyś ich niewolnikami. I 
wreszcie, choć 
zachowali szczątki jakiejś wyższej religii, jako że modlili się do Wielkiego 
Ducha, oddawali 
cześć fetyszowi i wierzyli, że mogą przetrwać tylko składając ofiary diabłu, 
który – gdyby o nich 
zapomnieli – spuściłby na nich różnie plagi i ostatecznie wydał ich na zagładę z 
rąk dzikich 
mieszkańców lasu. Dlatego część z nich została kapłanami tego diabła, zwanego 
Heu-Heu, 
utrzymując w ten sposób pokój między nimi i Kudłatymi.
Nie był to zresztą koniec ich kłopotów, gdyż – jak mi powiedział Isikor – 
kapłani ci, jak 
wszyscy kapłani na świecie, dążyli teraz do zdobycia absolutnej władzy nad całym 
ludem i z tego 
powodu chcieli doprowadzić do zgaśnięcia dziedzicznego króla i całego jego rodu.
Tak oto, w zarysie, wyglądała ponura historia, którą opowiedział mi owego 
wieczoru 
nieszczęsny Walloo, kończąc tymi słowy:
Teraz rozumiesz, panie, dlaczego, doprowadzeni do ostateczności, wierząc 
starodawnej 
przepowiedni, którą przekazali nam przodkowie, porozumieliśmy się z wielkim 
Czarownikiem 
z Południa, znanym nam z dawnych czasów, prosząc go, aby przysłał nam 
wybawiciela, 
o którym mówi proroctwo, i oto przysłał ciebie. Błagam cię, panie, uchroń mą 
córkę przed 
czekającym ją losem. Wiem, że będziesz chciał zapłaty w białych i czerwonych 
kamieniach, 
a także w złocie i kości słoniowej. Weź, ile zechcesz. Tych kamieni mam schowane 
całe dzbany, 
a płoty Części podwórców za tym domem zrobione są z kłów słoni, choć kość 
poczerniała od 
starości, nie wiem jednak, jak ją stąd wywieziesz. Mamy także złoto przetopione 
w sztaby, które 
zebrał jeszcze mój dziad, a którego zużyliśmy niewiele, tylko na ozdoby dla 
kobiet, ale je też 
ciężko ci będzie przenieść przez pustynię. Tak czy inaczej, to wszystko jest 
twoje. Weź, co 
chcesz, tylko ocal mą córkę.
– O nagrodzie porozmawiamy później – powiedziałem, bo poruszył mnie smutek 
starca. – Na 
razie muszę się dowiedzieć, co można zrobić.
– Nie wiem, panie – odparł zaciskając dłonie. – Za trzy dni będzie pełnia 
księżyca, która 
wyznacza początek żniw. W tę noc musimy zawieźć moją córkę, na którą wypadł los, 
na wyspę 
i przywiązać ją do słupa na Skale Ofiar, która znajduje się między dwoma nigdy 
nie gasnącymi 
płomieniami. Tam musimy ją zostawić, a o świcie przyjdzie po nią sam Heu-Heu i 
zabierze ją do 
swej jaskini, gdzie zniknie ona na zawsze. A jeśli nie przyjdzie on sam, to 
zawloką ją do niego 
kapłani. Nie zobaczymy jej już nigdy więcej.
– A więc dlaczego chcecie ją zawieźć na wyspę? Dlaczego nie zwołasz, panie, 
swoich ludzi 
i nie zabijecie tego bożka czy jego kapłanów?
– Dlatego, panie, że nikt z moich ludzi, może z wyjątkiem Isikora, który sam nie 
może nic 
zrobić, nie podniósłby ręki w jej obronie. Wierzą oni, że gdyby to zrobili, to 
góra wybuchnęłaby 
ogniem, jak to się już raz zdarzyło dawno temu, obracając wszystkich, na których 
spadłby popiół, 
w kamień, że podniosłaby się woda i zniszczyła zbiory, tak że musielibyśmy 
umrzeć z głodu, i że 
ci, którzy uniknęliby ognia, wody i śmierci głodowej, zginęliby z rąk okrutnych 
leśnych diabłów. 
Dlatego, jeśli poproszę Wałów, aby ocalili moją córkę przed Heu-Heu, zabiją mnie 
i zgodnie 
z prawem oddadzą ją bogu.
– Rozumiem – powiedziałem i umilkłem.
– Panie – mówił dalej Walloo – tutaj jesteś bezpieczny, gdyż nikt spośród mego 
ludu nie 
wyrządzi krzywdy ani tobie, ani temu, który jest z tobą. – Ale dowiedziałem się 
od Isikora, że 
zraniłeś nożem Kudłatego, a twój sługa zabił dziwną bronią, którą nosicie przy 
sobie, jedną z ich 
kobiet. Z tego powodu musicie strzec się leśnych diabłów, bo jeśli będą mogli, 
zabiją was obu 
i pożrą wasze ciała.
„Przyjemna wiadomość” – pomyślałem, ale nic nie odpowiedziałem, bo po prostu nie 
wiedziałem, co powiedzieć.
Wtedy Walloo powstał z krzesła mówiąc, że musi się pomodlić do duchów przodków, 
aby 
mu pomogli, ale że porozmawiamy jeszcze rano. Potem życzył nam dobrej nocy i 
odszedł, a za 
nim starcy, którzy przez cały czas siedzieli w milczeniu, kiwając tylko od czasu 
do czasu 
głowami jak porcelanowe figurki chińskich mandarynów.
Rozdział VIII
ŚWIĘTA WYSPA
Kiedy zamknęły się za nimi drzwi, odwróciłem się do Isikora i spytałem go 
wprost, czy może 
zaproponować jakiś plan działania. Potrząsnął głową i odparł: „Nie”, jako że nie 
można się było 
przeciwstawić równocześnie woli ludu i prawu kapłanów.
– No to po co ciągnąłeś mnie tu taki kawał drogi? – spytałem z oburzeniem. – Nie 
przychodzi ci do głowy żaden pomysł? Nie mógłbyś na przykład uciec ze swą 
ukochaną 
i popłynąć z nami do kraju, gdzie nie ma żadnych demonów?
To byłoby niemożliwe odparł melancholijnym głosem. – Jesteśmy śledzeni dzień i 
noc. 
Schwytano by nas, zanim upłynęlibyśmy milę. A poza tym, czy ona mogłaby zostawić 
ojca, a ja 
całą moją rodzinę na pewną śmierć za świętokradztwo?
– Absolutnie nic nie przychodzi ci do głowy? – nalegałem. – Czy nic nie może 
ocalić Sabili?
– Nie, panie, oprócz końca Heu-Heu i jego kapłanów. To od ciebie, potężny panie, 
oczekujemy, że znajdziesz sposób, aby ich zniszczyć, zgodnie z przepowiednią, 
która mówi, że 
uczyni to Biały Wybawca z Południa.
– Do diabła z przepowiednią! Jeszcze nie słyszałem, żeby przepowiednie komuś 
pomogły 
wykrzyknąłem po angielsku, patrząc na tę piękną, lecz bezbronną parę. Potem 
dodałem po 
arabsku: – Jestem zmęczony i idę spać. Mam nadzieję, że znajdę więcej mądrości w 
swoich 
snach niż w tobie, Isikorze. – Mówiąc to patrzyłem na niego i wydało mi się, że 
dostrzegam 
w nim jakąś nieznaczną zmianę, jakiś ślad fatalistycznej bezradności, a nawet 
rozpaczy.
Sabila, widząc, że jestem zły, powiedziała:
O panie, nie złość się, gdyż jesteśmy niby muchy w pajęczej sieci. Nitkami tej 
sieci są 
kapłani Heu-Heu, gałęziami, do której jest przywiązana, są wierzenia mego ludu, 
pająkiem sam 
Heu-Heu, a jego szpony tkwią w mojej piersi.
Słuchając tej alegorii, pomyślałem sobie, że można by przeprowadzić lepsze 
porównanie – 
do węża i ptaka, bo – jak cała reszta – ta biedna dziewczyna wydawała się być 
sparaliżowana 
strachem i siedzieć bez ruchu, czekając aż uderzą w nią zęby jadowe.
– Panie – mówiła dalej – zrobiliśmy wszystko, co było w naszej mocy. Czyż Isikor 
nie odbył 
długiej podróży, aby cię znaleźć? Nie zważał nawet na przekleństwo spadające na 
głowy tych, 
którzy próbują opuścić kraj, lecz udał się na południe, aby zasięgnąć rady u 
Wielkiego 
Czarownika, który kiedyś przysłał tu swych ludzi, aby uzyskać liście z drzewa 
rosnącego 
w ogrodzie Heu-Heu, z drzewa, które upija ludzi i zsyła na nich wizje.
– Owszem – odparłem – zrobił to, pani, i mogę powiedzieć, że jego zdrowie, zdaje 
się, nic 
z tego powodu nie ucierpiało. Przekleństwa, o których mówisz, nie wyrządziły mu 
żadnej 
szkody.
To prawda, że nie zraniły jego ciała... jeszcze – powiedziała zamyślonym głosem, 
jakby 
uderzyła ją jakaś nowa myśl.
– No a skoro to prawda, to czy nie może być także prawdą, że te wszystkie 
opowieści 
o potędze Heu-Heu to bzdura? Powiedz mi, pani, rozmawiałaś kiedy z Heu-Heu albo 
widziałaś 
go przynajmniej?
– Nie, panie, ale jeśli mnie nie uratujesz, niedługo go zobaczę.
– No dobrze, a czy widział go lub rozmawiał z nim ktoś inny?
– Nie, panie, nikt nigdy z nim nie rozmawiał, oprócz, oczywiście, jego kapłanów, 
takich jak 
mój daleki kuzyn, Dacha, który jest ich zwierzchnikiem, ale którego znałam, 
zanim został 
wybrany przez Heu-Heu.
– Ach tak! Zatem nikt go nie widział? Musi to być wyjątkowo skryty bóg. Nigdzie 
się nie 
rusza, tylko – jak rozumiem – siedzi w jaskini z kapłanami.
– Nie powiedziałam, panie, że nikt nigdy nie widział Heu-Heu. Wielu, jak Isikor, 
utrzymuje, 
że go widziało, ale mówić o tym to pewna śmierć. Błagam cię, panie, nie pytaj 
więcej mnie ani 
Isikora o Heu-Heu, bo spadnie na nas przekleństwo. Mówienie ci o tym, którego 
tajemnice są 
święte nawet dla jego kapłanów, jest wbrew naszemu prawu – dodała z niepokojem.
Wobec tego dałem spokój pytaniom o Heu-Heu i spytałem ilu ma kapłanów.
– Myślę, że około dwudziestu, panie – powiedziała, zaprzestając uników – nie 
licząc ich żon 
i rodzin. Podobno nie mieszkają oni w jaskini z Heu-Heu, lecz w domach 
położonych obok.
– A co robią, kiedy nie uczestniczą w ceremoniach ku czci Heu-Heu?
– Uprawiają ziemię i rządzą Dzikimi Ludźmi z lasu, którzy – jak się uważa – są 
dziećmi 
Heu-Heu. A także przypływają tu i śledzą nas.
– Naprawdę? A czy to prawda, że mają nadzieję objąć rządy również nad wami?
– Tak, myślę, że to prawda. W każdym razie ludzie powiadają, że gdyby umarł mój 
ojciec 
i ja, to Dacha chce wydać wojnę Wałom i zagarnąć tron, usuwając lub zabijając 
mojego kuzyna 
i narzeczonego, Isikora. Dacha zawsze pragnął być najważniejszy.
– A więc znałaś Dachę bardzo dobrze, pani?
– Tak, panie, kiedy był jeszcze młody. Zanim został kapłanem. Widziałam go także 
– dodała, 
rumieniąc się – kiedy już został kapłanem.
– I co ci powiedział?
– Powiedział, że gdybym wyszła za niego, to może uniknęłabym losu branki Heu-
Heu.
– A co mu na to odpowiedziałaś?
– Panie, odpowiedziałam, że wolę raczej dostać się Heu-Heu.
– Dlaczego?
– Dlatego, że – jak mówią – Dacha ma już wiele żon. Zresztą ja go nienawidzę. 
Poza tym od 
Heu-Heu zawsze mogę w ostateczności uciec.
– Jak?
– Przez śmierć, panie. Mamy w tym kraju szybko działającą truciznę i noszę ją 
zawsze 
schowaną we włosach – dodała z naciskiem.
– No tak, rozumiem. Ale, pani, skoro byłaś uprzejma prosić mnie o radę w tych 
sprawach, to 
dam ci jedną. Nie powinnaś próbować zażyć tej trucizny, dopóki nie zawiodą 
wszystkie inne 
środki i nie będzie żadnego wyjścia. Dopóki człowiek żyje, jest nadzieja, a to, 
co wydaje się 
stracone, może okazać się do zdobycia, ale martwy nie odzyska życia, Sabilo.
– Słyszę i będę posłuszna, panie powiedziała, płacząc. Lecz sen jest lepszy niż 
Dacha czy 
Heu-Heu.
– A życie jest lepsze niż Dacha, Heu-Heu i sen razem wzięte – odparłem. – 
Szczególnie 
życie w miłości.
Potem skłoniłem się, to samo zrobił Hans, czyniąc to niczym małpka kataryniarza 
za parę 
pensów, i poszliśmy spać. Stojąc w drzwiach, obejrzałem się i zobaczyłem tę 
biedną parę 
splecioną uściskiem. Myśleli pewnie, że ich już nie widzimy. Sabila trzymała 
głowę na ramieniu 
Isikora i z konwulsyjnych ruchów jej ciała wywnioskowałem, że szlocha. On 
usiłował ją 
uspokoić w stary, znany na całym świecie sposób. Miałem nadzieję, że znajdzie w 
nim więcej 
otuchy niż ja. Mnie wydawał się teraz wyjątkowo niezaradnym członkiem przegranej 
rasy, choć 
trzeba przyznać, że nie brakowało mu odwagi, gdyż w przeciwnym razie nie 
podjąłby się 
podróży do kraju Zulusów. Poza tym, jak już powiedziałem, zmienił się nagle w 
jakiś trudny do 
określenia sposób.
Kiedy znaleźliśmy się w naszym pokoju i zaryglowaliśmy drzwi (pokój nie miał 
okien, 
światło i powietrze przenikało przez otwory w dachu), dałem Hansowi tytoniu i 
kazałem usiąść 
po drugiej stronie lampy. Przykucnął na podłodze jak żaba.
Teraz, Hans – rzekłem – powiedz mi, co myślisz o tej sprawie i co, twoim 
zdaniem, mamy 
zrobić, żeby pomóc tej pięknej dziewczynie i jej ojcu.
Hans popatrzył na sufit, popatrzył na ściany, a potem splunął na podłogę, za co 
go zganiłem.
– Baas – powiedział w końcu – myślę, że najlepsze, co możemy zrobić, to znaleźć 
miejsce, 
gdzie schowane są te błyszczące kamienie, napełnić nimi kieszenie i uciec z 
tego, pełnego 
durniów i diabłów, kraju. Jestem pewien, że tej pięknej pannie lepiej by było z 
tym kapłanem, 
Dachą, albo nawet z Heu-Heu niż z Isikorem, który stał się teraz wyciętą z 
drewna i pomalowaną 
kukłą podobną do człowieka.
– Być może, Hans, ale kobiety miewają różne gusta a ona lubi tę kukłę, która 
przecież jest 
odważna, z wyjątkiem sytuacji, kiedy sprawa jest z duchami. Inaczej nie udałby 
się w taką długą 
podróż, żeby jej pomóc. Poza tym zawarliśmy umowę i musimy jej dotrzymać. Co 
byśmy 
powiedzieli Otwieraczowi Dróg, gdybyśmy uciekli stąd i wrócili bez tych liści? 
Nie, Hans, 
musimy grać do końca.
– No tak, Baas, spodziewałem się, że przez swoją głupotę powiesz coś takiego. 
Gdybym był 
sam, to teraz albo trochę później siedziałbym w łodzi i płynął z powrotem. Ale 
Baas postanowił, 
że musimy ocalić tę pannę i dać ją tej kukle za żonę. No więc myślę, że teraz 
pójdę spać, a jutro 
albo pojutrze Baas ją ocali. Nie mam zbyt dobrego zdania o piwie w tym kraju – 
jest za słodkie, 
a ci wszyscy przystojni durnie, którzy gadają o diabłach i kapłanach, męczą 
mnie. Poza tym jest 
tu kiepski klimat, za dużo wilgoci. Myślę, Baas, że znowu będzie padać.
Nie mając nic innego pod ręką, rzuciłem w Hansa swoim kapciuchem. Złapał go 
zręcznie 
i z niewinną miną włożył do kieszeni.
– Jeśli Baas chce naprawdę wiedzieć, co myślę – rzekł, ziewając – to zdaje mi 
się, że ten 
czarownik o imieniu Dacha chce tę piękną pannę dla siebie, a także, że chce sam 
rządzić tym 
tępym ludem. Jeśli chodzi o Heu-Heu, to nic o nim nie wiem, ale może jest jednym 
z tych 
Kudłatych, którzy pojawili się tu na początku świata. Myślę, że najlepsze, co 
możemy zrobić, 
Baas, to wziąć jutro rano łódkę i popłynąć na tę wyspę, gdzie sami będziemy się 
mogli 
przekonać, jak jest naprawdę. Może kukła i paru jego ludzi zawiozą nas tam. A 
teraz nie mam już 
nic do powiedzenia i jeśli Baas nie ma nic przeciwko temu, to się zdrzemnę. Miej 
rewolwer pod 
ręką, Baas, na wypadek, gdyby ktoś z Kudłatych chciał nas odwiedzić i pogadać o 
tej, którą 
zastrzeliłem.
Potem odszedł w kąt, zawinął się w skórę i od razu zaczął chrapać, choć – jak 
dobrze 
wiedziałem – jedno oko miał cały czas otwarte. Żaden Kudłaty ani nikt inny nie 
mógłby się 
zbliżyć tak, żeby Hans go nie usłyszał, gdyż zawsze spał jak pies pilnujący 
pana.
Kiedy przygotowywałem się, żeby pójść za jego przykładem, pomyślałem, że jego, 
zdawałoby się, niedbałe uwagi były pełne mądrości. Ci ludzie okazali się 
zabobonnymi głupcami 
i nie można było się spodziewać po nich żadnego pożytku. Prawdopodobnie wszyscy, 
którzy 
mieli trochę oleju w głowie, zostali kapłanami. Ale kudłaci autochtoni, z czego 
zdawali sobie 
sprawę kapłani, skoro najwyraźniej zdobyli nad nimi władzę, byli przykrym 
faktem. Jeśli chodzi 
o resztę, to – jak powiedział Hans – jedyne, co mogliśmy zrobić, to zbadać 
Świętą Wyspę 
i samemu się przekonać, jak jest naprawdę. Na pewno będzie to niebezpieczne, ale 
przynajmniej 
podniecające.
Następnego ranka obudziłem się świetnie wypoczęty. Znalazłem drogę do ogrodu, 
gdzie 
zabawiałem się oglądając krzewy i kwiaty, z których pewne widziałem po raz 
pierwszy. 
Przyjrzałem się także niebu, które pokrywały ciężkie, wiszące nisko chmury. 
Wydawały się pełne 
deszczu. Nie mogłem obejrzeć nic innego, gdyż wysoki mur zasłaniał widok ze 
wszystkich stron. 
Widać było tylko odległy o parę mil, gdyż jezioro było szerokie, czubek wulkanu. 
Kiedy 
spoglądałem w tamtą stronę, otworzyła się furtka i do ogrodu wszedł Isikor. 
Wyglądał na 
znużonego i trochę przestraszonego. Przyszło mi do głowy, że siedział długo w 
noc z Sabilą. 
Skoro wkrótce miano ich rozdzielić, było rzeczą naturalną, że chcą się sobą jak 
najwięcej 
nacieszyć. Albo może modlił się do swych przodków i starał zdecydować, co ma 
robić. Bez 
wątpienia był to, w tych okolicznościach, trudny proces. Od razu przeszedłem do 
sprawy.
– Isikorze powiedziałem zaraz po śniadaniu przygotujesz łódź, żeby zawieźć mnie 
i Hansa na 
wyspę, dobrze?
– Na wyspę, panie! – wykrzyknął ze zdumieniem. – Jak to, przecież jest święta!
– Nie wątpię, ale ja też jestem święty, a więc po mojej wizycie będzie jeszcze 
bardziej 
święta.
Potem zaczął wyszukiwać różne trudności i nawet sprowadził Walloo z jego 
autorytetem 
starca, aby wzmocnić swoje argumenty. Dołączyli również Hans i Sabila, która – 
jak 
stwierdziłem – w dzień wyglądała jeszcze piękniej niż przy świetle lampy. Ona 
też okazała się 
moją sojuszniczką, bo gdy pozostali aż ochrypli od odradzania mi tej imprezy, 
powiedziała:
– Biały Pan został tu sprowadzony po to, żebyśmy my, głupi i wystraszeni, mogli 
napić się 
z kubka jego mądrości. Jeśli jego mądrość każe mu płynąć na Świętą Wyspę, to 
pozwól mu na to, 
ojcze.
Ponieważ wydawało się, że nikogo to nie przekonało, stałem w milczeniu, nie 
wiedząc, co 
powiedzieć. Z zakłopotania wybawił mnie Hans, mówiąc swą zniekształconą 
arabszczyzną:
– Baas, Isikor, choć jest taki duży i silny, boi się Heu-Heu i jego kapłanów. 
Reszta też się 
boi. Ale my, dobrzy chrześcijanie, nie boimy się żadnego diabła, bo wiemy jak 
sobie z nim 
poradzić. Potrafimy też wiosłować, więc niech król da nam jakąś małą łódkę i 
pokaże, którędy 
mamy płynąć, a sami dostaniemy się na wyspę.
Był to strzał w dziesiątkę. Isikor, który – jak mówiłem był w głębi duszy 
odważnym 
człowiekiem, uniósł się honorem i powiedział:
– Czy jestem tchórzem, Macumazahnie, żebym miał słuchać takich słów z ust 
twojego sługi? 
Ja i paru innych, których znajdę, zawieziemy was na wyspę, ale nie postawimy na 
niej stopy, bo 
nie wolno nam tego robić. Tylko, jeśli nie wrócisz, panie, nie wiń mnie za to.
– Wobec tego sprawa załatwiona – odparłem spokojnie. – A teraz, jeśli można, 
pozwólcie, że 
coś zjemy, bo jestem głodny.
Mniej więcej dwie godziny później wypłynęliśmy, zabierając ze sobą cały nasz 
skromny 
majątek, włącznie z dwoma pudełkami prochu, który przywieźliśmy ze sobą do 
napełniania 
zużytych łusek, gdyż Hans stanowczo nie zgodził się zostawić cokolwiek bez 
opieki. Łódź, którą 
dano do naszej dyspozycji, była o wiele mniejsza od tej, którą płynęliśmy po 
rzece, ale podobnie 
jak tamta, była wydłubana z pnia. Jej załoga składała się z Isikora, który 
sterował, i czterech 
innych Wałów, potężnych i wyglądających na zdeterminowanych mężczyzn. Do wyspy 
było 
około pięciu mil, ale zatoczyliśmy wielki łuk na południe, przypuszczam, że po 
to, aby zmylić 
ewentualnych obserwatorów, przez co podróż zajęła nam prawie dwie godziny.
Kiedy zbliżyliśmy się do południowego brzegu wyspy, obejrzałem ją dokładnie 
przez 
lornetkę i stwierdziłem, że była dużo większa, niż myślałem. Miała dobrych parę 
mil obwodu, 
gdyż stożek wulkanu znajdującego się w centrum opasywał ze wszystkich stron 
szeroki pas 
równiny wystający jednak zaledwie stopę czy dwie nad poziom wody. Z wyjątkiem 
tego pasa 
przy jeziorze, wyspa była kamienista i jałowa, pokryta zastygłą lawą, którą 
wulkan wyrzucił 
podczas ostatniej erupcji.
Isikor powiedział mi jednak, że północna część wyspy, gdzie mieszkali kapłani, 
nie została 
nawet tknięta przez lawę i była bardzo żyzna. Powinienem dodać, że krater 
wulkanu zdawał się 
potwierdzać informacje Isikora dotyczące kierunku wypływu lawy, gdyż w 
południowej ścianie 
stożka widniała potężna dziura, niczym głęboka szczerba, gdy tymczasem ściana 
północna 
wznosiła się wysoko, tworząc jakby skalny mur wokół krateru.
Dzień był bardzo mglisty, co ułatwiało nasze zadanie, a niebo – jak już mówiłem 
– czarne, 
nabrzmiałe chmurami deszczowymi, wydawało się niemal dotykać wierzchołka góry. 
Nic 
dziwnego, że w tych warunkach nie od razu dostrzegliśmy niezbyt szeroki strumień 
rozżarzonej 
lawy spływający zboczem. Kiedy zbliżyliśmy się i Walowie zauważyli wyciek, 
zatrwożyli się 
bardzo, a Isikor powiedział mi, że coś takiego nie zdarzyło się „od stu lat”. 
Jego zdaniem 
zwiastowało to coś niezwykłego, jako że uważano, iż góra „śpi”.
– W każdym razie nie jest to zbyt mocny sen, skoro przez cały czas dymi – 
powiedziałem 
i kontynuowałem obserwacje.
Pośród kamieni, niekiedy na pół przysypane przez nie, dostrzegłem coś, co 
wyglądało na 
ruiny budowli. Była to, jak wyjaśnił Isikor, część miasta, którą zamieszkiwali 
niegdyś ich 
przodkowie. Dodał też, że jak mu mówiono, w niektórych z tych ruin nadal tkwią 
ci przodkowie, 
zamienieni w kamień. Potwierdzało to opowieść Zikalego.
Nie sposób sobie wyobrazić bardziej przygnębiającego widoku niż ten, który 
przedstawiało 
to miejsce, oglądane w chmurny, mglisty dzień, pod czarnym, nawisłym niebem. 
Mimo to 
płonąłem z ciekawości, aby obejrzeć je z bliska, gdyż podnieciła mnie opowieść o 
ludziach 
zamienionych w głazy, a zawsze lubowałem się w dziwnych widokach pozostałości 
zaginionych 
kultur.
Zapomniawszy zupełnie o Heu-Heu i jego kapłanach, kazałem Wałom podpłynąć do 
brzegu. 
Po chwili wahania posłuchali i wpłynęliśmy do małej zatoczki. Wyszliśmy z Hansem 
bez trudu 
na brzeg i niosąc nasze torby i strzelby, rozpoczęliśmy poszukiwania. Przedtem 
jednak ustaliłem 
z Isikorem, że będą czekali do naszego powrotu, a potem popłyniemy wokół wyspy, 
żebym mógł 
przyjrzeć się osadzie kapłanów. Westchnął i obiecał, że zaczekają, a potem 
natychmiast odpłynęli 
na około sto jardów od brzegu i zakotwiczyli łódź, rzucając na dno kamień 
uwiązany na linie.
Skierowaliśmy się z Hansem ku najbliższej grupie ruin. Kiedy się do nich 
zbliżyliśmy, Hans 
powiedział:
– Uważaj, Baas! Między tymi skałami jest pies.
Spojrzałem w kierunku, który wskazywał ręką i ujrzałem dużego, szarego psa, o 
spiczastym 
pysku, który zdawał się głęboko spać. Podeszliśmy bliżej, a kiedy się nie 
poruszył, Hans rzucił 
w niego kamieniem. Kamień uderzył go w grzbiet, ale pies nadal leżał bez ruchu, 
więc 
podeszliśmy do niego.
Ten pies jest z kamienia – powiedziałem. – Ludzie, którzy tu żyli, musieli 
rzeźbić posągi 
w kamieniu – bo w dalszym ciągu nie wierzyłem w opowieść o zamienionych w kamień 
istotach, 
uważając je za legendę.
– Jeśli tak, Baas, to musieli wkładać kości do tych swoich rzeźb. Popatrz tu – 
dotknął 
przedniej łapy, która była odłamana. W miejscu złamania wyraźnie widać było 
kość. Wtedy 
zrozumiałem.
Trujące gazy musiały dosięgnąć zwierzę, kiedy uciekało w stronę jeziora. Potem, 
jak myślę, 
spadł deszcz popiołów i innych substancji, który zamienił je w kamień. Było to 
niesamowite, ale 
nie mogłem podawać w wątpliwość świadectwa własnych oczu. Cała opowieść była 
prawdziwa, 
a ja dokonałem wielkiego odkrycia.
Podeszliśmy szybko do budynków, które, oczywiście, nie miały dachów, a w 
niektórych 
przypadkach były całkowicie wypełnione zakrzepłą lawą, choć mury zewnętrzne, 
solidnie 
zbudowane z twardej skały, nadal stały. Na ścianach części domów dostrzegłem 
słabe ślady 
fresków. Jeden z nich przedstawiał scenę uczty, inny polowanie i tak dalej.
Przeszliśmy do drugiej grupy budynków, stojących w pewnej odległości od zbocza i 
nieco 
osłoniętych wystającą półką skalną. Budynki te wyglądały na zespół pałacowy albo 
na świątynię, 
gdyż były duże, z kamiennymi kolumnami, które musiały podtrzymywać dach. Przez 
wielką salę 
przeszliśmy do pomieszczeń położonych z tyłu i w najdalszym z nich ujrzeliśmy 
niezwykły 
widok.
Była tam, ściśnięta w kupę, grupa ludzi – mężczyzn, kobiet i dzieci – obrócona w 
kamień. 
Niektórzy obejmowali się. Niewątpliwie trujące opary i popioły dostały się tam 
przez szczeliny 
w skale znajdującej się nad tą komnatą. Wszyscy byli nadzy, co świadczyło o tym, 
że albo ich 
ubrania spłonęły, albo zbutwiały, zanim proces kamienienia dobiegł końca. Za 
pierwszym 
przypuszczeniem zdawał się przemawiać fakt, że żadne z nich nie miało włosów na 
głowie. 
Trudno było rozpoznać ich rysy, ale kształtem ciał przypominali Wałów.
Oniemiali ze zdumienia, wyszliśmy z tej komnaty śmierci i obeszliśmy cały teren. 
Tu 
i ówdzie napotykaliśmy ciała, a w jednym miejscu spostrzegliśmy wystające z masy 
zakrzepłej 
lawy ramię, które zdawało się wskazywać, że wiele osób zostało pogrzebanych 
przez lawę 
w czasie tego wielkiego kataklizmu. Znaleźliśmy też zagrodę ze skamieniałymi 
kozami. „Jakież 
wspaniałe miejsce na wykopaliska!” pomyślałem. Mając szpadle, łomy i materiał 
wybuchowy, 
ileż można by znaleźć w tych ruinach! Napisy w kamieniu, klejnoty, posągi bogów, 
a może 
nawet sprzęty domowe pokryte lawą i popiołem, choć te ostatnie prawdopodobnie 
zostały 
zniszczone. Była to z pewnością druga Pompeja, pod nią być może drugie 
Herculanum.
Gdy tak dumałem nad minioną świetnością tego miasta i zastanawiałem się kiedy 
mogła się 
wydarzyć katastrofa, Hans nagle trącił mnie w bok i wykrzyknął swym okropnym 
holenderskim 
„Kek!”, co jak pewnie wiecie, znaczy „Patrz!”, wskazując jednocześnie na 
jezioro.
Spojrzałem i zobaczyłem, że nasza łódź całym pędem, „jak wszyscy diabli” jak 
mawiał mój 
ojciec, zmierza ku miastu Wałów.
– Czemu u licha tam płyną? – spytałem.
– Pewnie dlatego, że ktoś ich goni powiedział Hans z rezygnacją, usiadł na 
kamieniu, 
wyciągnął fajkę, nabił ją tytoniem i zapalił.
Jak zwykle Hans miał rację, gdyż po chwili zza załomu wyspy ukazały się dwie 
inne bardzo 
duże łodzie, ścigające zajadle i – jak się domyślałem – w złych zamiarach naszą.
– Myślę, że kapłani zobaczyli naszą łódź i chcą ją pochwycić – powiedział Hans, 
spluwając 
w zamyśleniu. Ale chyba im się nie uda, bo Isikor wystartował z przewagą. Ale co 
my teraz 
zrobimy, Baas? Nie możemy mieszkać tu z tymi nieboszczykami, a poza tym kamienna 
koza nie 
bardzo nadaje się do jedzenia.
Zastanowiłem się nad naszym położeniem i ogarnęło mnie przygnębienie, gdyż 
wydawało 
się beznadziejne. Jeszcze przed chwilą byłem przepełniony entuzjazmem z powodu 
odkrycia ruin 
tego miasta i skamieniałych szczątków jego mieszkańców, a teraz sama myśl o nim 
wzbudzała 
we mnie nienawiść. Żałowałem, że nie znalazło Się na dnie jeziora. Oto jak 
okoliczności 
zmieniają bieg wydarzeń i wpływają na chwiejne ludzkie nastroje! Nagle przyszedł 
mi do głowy 
pomysł.
– Co zrobimy? powiedziałem zaczepnie. No cóż, możemy zrobić tylko jedno. Musimy 
iść 
z wizytą do Heu-Heu albo do jego kapłanów.
Tak, Baas. Ale pamiętasz, Baas, ten obraz w jaskini. Jeśli przedstawia prawdę, 
to Heu-Heu 
wie, jak urywać ludziom głowy!
– Nie wierzę, że Heu-Heu istnieje – powiedziałem zdecydowanym głosem. Pamiętaj, 
Hans, 
że słyszeliśmy o nim różne opowieści, ale zdaje się, że nikt nie widział go na 
tyle wyraźnie, żeby 
powiedzieć o nim coś konkretnego – nawet Zikali. Pokazał nam obraz tej bestii w 
płomieniach 
ogniska, ale w końcu było to dokładnie to, co widzieliśmy na ścianie jaskini i 
myślę, że 
przedstawiał on tylko to, co zachowaliśmy w pamięci. W każdym razie umrzeć 
szybko bez głowy 
czy powoli z pustym żołądkiem to niewielka różnica, bo zdaje mi się, że ci 
Walowie nigdy tu po 
nas nie wrócą.
– Ja też tak myślę, Baas. Isikor był odważny, ale teraz jakoś się zmienił, jakby 
po powrocie 
do kraju coś się mu przydarzyło. Ale myślę, że lepiej będzie jak już stąd 
pójdziemy, chyba że 
Baas chce sobie jeszcze popatrzeć na tych kamiennych ludzi. Zaczyna padać, a 
jesteśmy tu 
dłużej, niż ci się, Baas, wydaje, bo to łażenie po starych donnach zabiera kupę 
czasu. Jeśli 
chcemy dostać się na drugą stronę wyspy przed zmrokiem, to pora iść.
Poszliśmy, trzymając się zachodniej strony wulkanu, gdyż teren tam był bardziej 
płaski. 
Chwilę później obróciliśmy się i spojrzeliśmy na jezioro. Nasza łódź była już 
tak daleko, że 
wyglądała jak plamka. Tuż za nią były widoczne dwie inne plamki, łodzie 
ścigających kapłanów. 
Akurat kiedy patrzyliśmy, z mgły otulającej brzeg lądu wysunęły się inne plamki, 
na pewno 
łodzie Wałów płynące na ratunek Isikorowi i jego załodze, gdyż łódź kapłanów 
zaprzestała 
pościgu i zawróciła na wyspę.
– Isikor będzie miał ciekawe opowiadanie dla pani Sabili – powiedział Hans – ale 
nie wiem, 
czy go za to ucałuje, kiedy wszystkiego wysłucha.
– Zrobił mądrze, uciekając. Co by mu przyszło z tego, że zostałby tutaj? – 
odparłem, ale po 
kilku krokach dodałem: – Mimo to masz rację, Hans. Isikor zmienił się.
Ciężko nam się szło po nierównej ziemi, w każdym razie na początku, bo kiedy 
skręciliśmy 
za załom góry, charakter kraju zmienił się i znaleźliśmy się wśród żyznych pól 
uprawnych, które 
– jak się przekonaliśmy – były sztucznie nawadniane.
Te pola muszą leżeć bardzo nisko, Baas – powiedział Hans – bo inaczej jak 
doprowadziliby 
tu wodę z jeziora?
– Nie wiem odpowiedziałem ze złością, gdyż myślałem o wodzie z nieba, która 
zaczęła lać 
się na nas w formie uporczywej mżawki. Ale mimo to uwaga Hansa utkwiła mi w 
głowie 
i okazała się później bardzo przydatna. Maszerowaliśmy dalej, aż w końcu 
dotarliśmy do gaju 
palmowego, który przecinała droga.
Po niedługim czasie doszliśmy do końca drogi i znaleźliśmy się w wiosce 
składającej się 
z solidnie wykonanych kamiennych domów, z których największy znajdował się w 
środku, 
niemal opierając się tylną ścianą o zbocze góry. Ponieważ nie pozostawało nam 
nic innego, 
kroczyliśmy dalej, niezauważeni przez nikogo, jako że mieszkańcy schronili się 
przed deszczem. 
Wkrótce jednak zaczęły ujadać na nas psy i przez drzwi jednego z domów wyjrzała 
kobieta. 
Zobaczyła nas i krzyknęła. Chwilę później pojawili się mężczyźni o ogolonych 
głowach, ubrani 
w białe, długie szaty, i potrząsając długimi dzidami, zaczęli biec ku nam.
– Hans – powiedziałem – trzymaj strzelbę w pogotowiu, ale nie strzelaj dopóki 
nie zostaniesz 
do tego zmuszony. W naszej sytuacji słowa mogą się okazać pożyteczniejsze niż 
kule.
– Dobrze, Baas, ale myślę, że ani jedne, ani drugie za bardzo nam nie pomogą.
Potem usiadł na pniu zwalonego drzewa leżącym przy drodze i czekał, a ja 
poszedłem za 
jego przykładem i, korzystając z okazji, zapaliłem fajkę.
Rozdział IX
UCZTA
Kiedy znaleźli się od nas w odległości zaledwie paru kroków, zatrzymali się, 
najwyraźniej 
zaskoczeni naszym wyglądem, choć w porównaniu z nimi prezentowaliśmy się na 
pewno 
nieszczególnie, jako że wszyscy oni byli typowymi Wałami, o wspaniałej budowie. 
Jeszcze 
bardziej zdumiała ich zapałka, którą zapaliłem fajkę, i sama fajka, bo chociaż 
lud ten uprawiał 
tytoń, to używał go jedynie do wyrobu tabaki.
Zapałka zgasła, więc zapaliłem następną. Na widok nagle pojawiającego się ognia 
cofnęli się 
o kilka kroków. W końcu jeden z nich, wskazując na palącą się zapałkę, spytał w 
tym samym 
języku, którego używali Walowie:
– Co to jest, obcy przybyszu?
– Czarodziejski ogień – odparłem. Nagle zaświtał mi pewien pomysł, więc dodałem 
tym 
samym tchem który przynoszę w darze wielkiemu bogowi Heu-Heu.
Najwyraźniej wiadomość ta uspokoiła ich, gdyż opuścili dzidy, odwrócili się i 
zaczęli 
rozmawiać z jeszcze jednym mężczyzną, który akurat w tej chwili pojawił się na 
scenie 
wydarzeń. Był to człowiek potężnej postawy, o orlim nosie i błyszczących 
czarnych oczach. Na 
głowie miał czapkę kapłańską, a jego białe szaty były wyszywane kolorową nicią.
– Bardzo duży facet, Baas – szepnął Hans. Skinąłem głową, patrząc jak inni 
kapłani kłaniają 
się przed nim.
„Dacha we własnej osobie” – pomyślałem i oczywiście nie myliłem się.
Podszedł do nas i patrząc na woskowaną zapałkę, spytał:
Gdzie żyje ten magiczny ogień, o którym mówisz, przybyszu?
– W tym oto pudełku z magicznym napisem – powiedziałem, podsuwając mu przed oczy 
pudełko z napisem „Zapałki stearynowe. Wykonano w Anglii” i dodając uroczystym 
głosem: 
„Biada temu, kto dotknie tego pudełka albo znajdzie się w jego posiadaniu bez 
potrzebnej 
wiedzy, gdyż ogień wyskoczy i spali go na popiół”, Dacho.
Dacha, słysząc to, cofnął się tak jak jego kompani i rzekł:
– Skąd znasz moje imię i kto przysyła w darze Heu-Heu ten magiczny ogień?
– Czyż imię Dachy nie jest znane aż na końcu Ziemi? – odparłem i zauważyłem, że 
bardzo 
mu to pochlebiło. – A tym, kto przysyła ten ogień, jest potężny czarownik, jeden 
z największych 
na świecie, choć nie tak wielki jak Dacha. Ten, którego imię brzmi Zikali, 
którego zwą 
Otwieraczem Dróg albo Tym-Który-Nigdy-Nie-Powinien-Się-Był-Narodzić.
– Słyszeliśmy o nim – powiedział Dacha. – Byli tu jego wysłannicy za czasów 
naszych 
ojców. A czego Zikali chce od nas, przybyszu?
– Chce liści pewnego drzewa, które rośnie w ogrodzie Heu-Heu, a które nazywa się 
Drzewem Złudzeń.
Dacha skinął głową, a za jego przykładem pozostali kapłani. Najwidoczniej 
wiedzieli 
wszystko o – jak je nazwałem, a raczej jak je nazwał Zikali – Drzewie Złudzeń.
– A więc dlaczego sam tu nie przybył?
– Dlatego, że jest stary i słaby. Dlatego, że jest zajęty sprawami wielkiej 
wagi. Dlatego, że 
łatwiej było mu wysłać mnie, czciciela wszystkiego, co święte, który chce złożyć 
pokłon Heu-
Heu i poznać wielkiego Dachę.
– Rozumiem – odparł Dacha, bardzo – jak wskazywała jego mina – zadowolony. – Ale 
jak 
się zwiesz, wysłanniku Zikalego?
– Zwę się Wiejący Wiatr, gdyż udaję się, gdzie chcę przez nikogo nie zauważony i 
przez to 
jestem najlepszym i najszybszym posłańcem. A ten mały, choć wielki duchem 
człowiek, który 
jest tu ze mną – tu wskazałem na uśmiechającego się Hansa, który dostrzegał 
komiczne, ale 
korzystne dla nas aspekty tej sytuacji – zwie się Panem Ognia i Światłem w 
Ciemności (co było 
prawdą, a przy okazji wywołało odpowiednie wrażenie), gdyż jest strażnikiem 
magicznego ognia 
(co również było prawdą, jako że miał w kieszeniach z tuzin pudełek z zapałkami, 
które zwędził 
przy różnych sposobnościach), a może wyczarować go tyle, gdyby go ktoś obraził, 
że 
wystarczyłoby, aby spalić całą tę wyspę, o tak, więcej niż jest w łonie tej 
góry.
– Na Heu-Heu, może to zrobić?! – wykrzyknął Dacha, spoglądając z szacunkiem na 
Hansa.
– Oczywiście, że może. Choć sam jestem potężny, to muszę uważać, żeby go nie 
rozgniewać, 
bo zostałby ze mnie tylko popiół.
W tym momencie Dachę ogarnęły chyba wątpliwości, bo rzekł:
– Powiedzcie mi, Wiejący Wietrze i Panie Ognia, jak dostaliście się na tę wyspę? 
Dostrzegliśmy łódź z paroma naszymi zbuntowanymi poddanymi, którzy służą te mu 
staremu 
uzurpatorowi, Walloo. Teraz nasi ludzie gonią ich, aby ich zabić za 
świętokradczy czyn, który 
popełnili zbliżając się do świętej wyspy. Czy przypadkiem wy też nie byliście w 
tej łodzi?
– Byliśmy – odparłem śmiało. – Kiedy przybyliśmy do tamtego miasta, poznałem 
bardzo 
piękną damę imieniem Sabila i spytałem ją, gdzie mieszka wielki Dacha. 
Powiedziała mi, że tu – 
co więcej, że zna cię i że jesteś najprzystojniejszy i najszlachetniejszy, a 
także najmądrzejszy. 
Zaofiarowała się też, że sama z paroma sługami, włączając w to jakiegoś durnia o 
imieniu Isikor, 
od którego nigdy nie może się uwolnić, zawiezie nas na wyspę, bo może będzie 
miała okazję 
znowu cię zobaczyć. (Mogę wam, przyjaciele, powiedzieć, że mogłem kłamać bez 
obaw, 
wiedząc, że Isikor i reszta powrócili bezpiecznie do swojego miasta). Przywiozła 
nas więc tutaj 
i wysadziła na brzeg, żebyśmy mogli przed spotkaniem się z tobą obejrzeć ruiny 
miasta. Ale 
wtedy wyskoczyły nagle, z wyraźnym złym zamiarem, twoje łodzie i zaczęła przed 
nimi uciekać, 
tak że musieliśmy przyjść tu pieszo. To wszystko.
Dacha zaniepokoił się. Oby Heu-Heu sprawił – powiedział – by ci głupcy nie 
złapali jej i nie 
zabili razem z wioślarzami.
– Oby tak sprawił – powiedziałem – bo jest zbyt piękna, aby umrzeć. Ale 
zaczekaj, powiem 
ci, co się zdarzyło. Panie Ognia, przywołaj ogień.
Hans wyciągnął zapałkę i zapalił, pocierając ją o spodnie na tyłku, jedyną suchą 
część swego 
ubioru. Potem trzymał ją w złączonych dłoniach, a ja patrzyłem w płomień, 
mrucząc coś bez 
sensu. Wreszcie Hans szepnął:
– Szybciej, Baas, bo parzy mi palce!
– Wszystko dobrze – powiedziałem uroczyście. Łódź z piękną Sabilą uciekła twoim 
łodziom, 
gdyż inne łodzie... osiem łodzi – poprawiłem się, badając popiół z zapałki i 
oparzenie na palcu 
Hansa – wypłynęło z miasta i odgoniło twoje łodzie, kiedy już mieli schwytać 
Sabilę.
Było to bardzo szczęśliwe posunięcie, gdyż ledwie skończyłem, zjawił się 
posłaniec, który 
zakomunikował Dasze, kłaniając się gęsto, dokładnie to samo.
To niezwykłe! – wykrzyknął Dacha. – Niezwykłe! Oto prawdziwi czarownicy! – i 
spojrzał 
na nas z czcią. Potem znowu opadły go wątpliwości.
– Panie – powiedział – Heu-Heu jest władcą dzikich Leśnych Ludzi, którzy żyją w 
lesie i od 
jego imienia zwani są Heuheua. Otóż dotarła do nas wieść, że jedna z ich kobiet 
została w jakiś 
tajemniczy sposób zabita przez dziwnych przybyszy i że jej śmierci towarzyszył 
wielki huk. Czy 
miałeś coś wspólnego z jej śmiercią, panie?
Tak – odparłem. – Obraziła Pana Ognia swymi zalotami, więc zabił ją, co było 
słuszne 
i sprawiedliwe. Ja natomiast odciąłem palec innemu z tych ludzi, który chciał mi 
uścisnąć rękę, 
mimo iż kazałem mu iść precz.
– A jak on ją zabił, panie?
Teraz mogę wyjaśnić, że wśród mieszkańców tej wyspy znalazł się jeden, który 
powitał nas 
bez żadnej serdeczności. Był to duży i wyjątkowo groźnie wyglądający pies, który 
cały czas 
kręcił się koło nas i głucho warczał, a w końcu chwycił za kraj kurtki Hansa i 
trzymał ją 
w zębach nadal złowrogo warcząc.
– Scheet! Hans, scheet een dood! (to znaczy: „Strzelaj, Hans, strzelaj do tego 
psa!”) – 
szepnąłem, na co Hans, który zawsze chwytał wszystko w lot, włożył rękę do 
kieszeni, w której 
miał rewolwer, i przystawiwszy lufę do łba psa, strzelił przez ubranie, skutkiem 
czego pies 
odszedł tam, gdzie odchodzą wszystkie złe psy.
Zapanowało zamieszanie. Jeden z kapłanów padł ze strachu na ziemię, a reszta, z 
wyjątkiem 
Dachy, który wytrwał na miejscu, wzięła nogi za pas.
– Trochę magicznego ognia powiedziałem niedbale, poklepując jednocześnie, niby 
przypadkiem, kieszeń spodni Hansa, która zaczęła się tlić. – Tam, skąd 
wytrysnął, jest go dużo 
więcej. A teraz, szlachetny kapnie, bądź tak dobry i daj nam jakieś schronienie 
i jedzenie. Pada 
i jesteśmy głodni.
– Oczywiście, panie, oczywiście! – zawołał i ruszył nami, pilnując, abym szedł 
między nim 
i Hansem. Za nami, niosąc martwego psa, szli pozostali, którzy wrócili po 
ucieczce.
Dacha, doszedłszy do siebie, wypytywał mnie, czy Sabila mówiła mi o nim coś 
więcej.
– Tylko jedno powiedziałem. Że to wielka szkoda, iż musi zaślubić boga, kiedy na 
świecie są 
tak wspaniali mężczyźni.
Tu przerwałem i zerknąłem kątem oka, aby sprawdzić, jakie te słowa wywarły na 
nim 
wrażenie.
Na jego surowej, lecz przystojnej twarzy pojawił się chytry uśmieszek. 
Koniuszkiem języka 
oblizał wargi.
– No tak, panie, niestety – odparł pospiesznie. Ale kto wie? Rzeczy nie zawsze 
są takie, 
jakimi się wydają, a zauważyłem, że niekiedy wiernemu słudze dostaje się część 
ofiary złożonej 
dla jego pana.
„Niech to licho! Mam cię!” – pomyślałem w duchu. „To ty, przyjacielu, jesteś 
Heu-Heu, 
a w każdym razie maczasz palce w tym interesie”. Głośno natomiast, zerkając na 
groźnego Pana 
Ognia, zauważyłem, że Dacha jest bystrym obserwatorem i że, jak sam Pan Ognia 
dowodzi, 
rzeczy nie zawsze są takie, jakimi się wydają.
Przeszliśmy przez taras z gołej skały, po prawej stronie którego, za ogrodem, 
zauważyłem 
otwór dużej jaskini. Na skraju tego tarasu, w odległości jakichś dwudziestu 
kroków, tuż nad 
brzegiem jeziora, ukazał się moim oczom dziwny, skryty dotąd za skałami, widok. 
Wznosiły się 
tam dwa słupy ognia, pomiędzy którymi znajdowała się kamienna kolumna.
„Wieczne ognie” – pomyślałem i spytałem z udawaną obojętnością, co to takiego.
To płomienie, które płoną tu od początku świata, nikt nie wie dlaczego – odparł 
równie 
obojętnie Dacha. – Nie może ich ugasić żaden deszcz.
„Aha!” – pomyślałem, „Naturalny gaz wydobywający się z wulkanu, taki, o jakim 
słyszałem 
w Kanadzie”.
Potem skręciliśmy w prawo i idąc wzdłuż muru ogrodu, o którym już wspomniałem, 
doszliśmy do zespołu ładnych budowli, które zdały mi się czymś w rodzaju 
klasztoru. Wszystkie 
były jednokondygnacyjne i opierały się o skalne zbocze. W pewnym sensie miałem 
rację, gdyż 
mieściły się tam mieszkania kapłanów Heu-Heu i ich licznych towarzyszek. Kapłani 
ci cieszyli 
się specjalnymi przywilejami, bo podczas gdy mężczyźni na lądzie żyli na ogół w 
jednożeństwie, 
to wśród kapłanów panowała poligamia. Kobiet, pod presją klątwy, dostarczali im 
nieszczęśni 
Walowie, a gdy te metody zawodziły, wtedy kapłani uciekali się do prostego i 
starego jak świat 
sposobu, a mianowicie porywali je. Kobiety, które już znalazły się na wyspie i 
zostały 
poświęcone bogu, przestawały istnieć dla swych rodzin, nigdy bowiem nie 
pozwalano im udać 
się na ląd, a nawet nie wolno im było utrzymywać żadnych kontaktów z nimi. 
Krótko mówiąc, te, 
które zyskiwały życie w Heu-Heu, umierały dla świata.
Zaprowadzono nas do największego z budynków, który bezpośrednio graniczył z 
ogrodem. 
Jego mieszkańców musiano już wcześniej powiadomić o naszym przybyciu, bo 
zastaliśmy ich 
w trakcie przygotowań. Widziałem ładne, ubrane w białe szaty kobiety 
przemykające to tu, to 
tam i słyszałem, jak wydawano szybkie polecenia. Zabrano nas do pokoju, w którym 
na 
palenisku płonęły szczapy drzewne, jako że noc była chłodna i wilgotna. 
Ogrzaliśmy się przy 
ogniu i wysuszyliśmy nasze przemoczone ubrania. Potem jeden z kapłanów poprosił 
nas na 
posiłek i wycofał się za drzwi, żebyśmy mogli się ogarnąć.
– Hans – powiedziałem – na razie wszystko idzie dobrze. Przyjęto nas jako 
przyjaciół, nie 
wrogów Heu-Heu.
– Dzięki fortelowi Baasa z zapałkami i całą tą resztą. Ale co Baas zamierza 
dalej robić?
– Wszystko musi pójść dobrze, bo pamiętaj, że przyrzekliśmy, jeśli będzie to 
możliwe, ocalić 
Sabilę. Jeśli mamy to zrobić, to musimy mieć oczy otwarte i trzeźwo myśleć. 
Hans, na pewno 
mają tu jakieś trunki i będą nas częstować, żeby rozwiązać nam języki. Jednak 
dopóki tu 
będziemy, nie wolno nam pić nic oprócz wody. Rozumiesz, Hans?
– Rozumiem, Baas.
– Przyrzekasz, że nie tkniesz alkoholu?
Hans potarł w zamyśleniu brzuch i powiedział:
– Zimno mi w środku i chciałbym szklaneczkę czegoś bardziej rozgrzewającego niż 
woda, 
ale przyrzekam, Baas. Tak, przysięgam na pamięć twego czcigodnego ojca, że będę 
pił tylko 
wodę albo kawę, jeśli ją tutaj mają, ale oczywiście nie mają.
– W porządku, Hans. Wiesz o tym, że jeśli złamiesz przysięgę, to mój czcigodny 
ojciec 
policzy się z tobą. Ja zresztą też – obojętnie na tym czy na tamtym świecie.
– Wiem o tym, Baas. Ale niech Baas pamięta, że butelka ginu nie jest jedyną 
przynętą, jaką 
diabeł zakłada na swój haczyk. Różni ludzie mają różne gusta, Baas. Na wypadek 
gdyby zjawiła 
się jakaś piękna pani i powiedziała Baasowi, że jest „ach! taki piękny” i że go 
kocha „ach, tak 
bardzo!”, ktoś taki, jak na przykład Mamina, o której stary Zikali zawsze mówi, 
że była 
przyjaciółką Baasa, może Baas też przysięgnie na pamięć swego czcigodnego 
ojca...
Przestań mówić głupstwa powiedziałem wyniośle. – Czy to jest odpowiedni czas i 
miejsce, 
aby opowiadać o pięknych paniach?
Niemniej jednak w skrytości ducha musiałem przyznać Hansowi rację i – prawdę 
mówiąc – 
usiłowano zajść mnie w ten sposób, ale jeśli mam dokończyć tę historię, to nie 
zdążę wam o tym 
opowiedzieć.
– Zawarłszy tę umowę, wyszliśmy z pokoju. Za drzwiami spotkaliśmy czekającego na 
nas 
kapłana. Zaprowadził nas do wspaniałej sali, rzęsiście oświetlonej lampami, bo 
za oknem była 
już noc. Znajdowało się tam wiele stołów. Posadzono nas przy głównym, gdzie 
powitał nas 
Dacha ubrany w odświętne szaty i kilku innych kapłanów. Przy stole siedziało 
„też kilka kobiet. 
Wszystkie były ładne i ubrane według tamtejszej dziwnej mody. Wziąłem je za żony 
tych 
godnych mężów, Jedna z nich przypominała do złudzenia Sabilę, choć wyglądała na 
starszą od 
niej o parę lat.
Siedzieliśmy na osobliwych, rzeźbionych krzesłach. Przypadło mi miejsce między 
Dachą a tą 
właśnie kobietą, która – jak się zorientowałem – miała na imię Dramana. Zaczęła 
się uczta. Była 
bardzo wystawna, jako że było to akurat jakieś święto. Szczerze powiem, że od 
lat tak dobrze nie 
jadłem.
Oczywiście była ona pod pewnymi względami barbarzyńska, i tak, potrawy podawano 
na 
wielkich glinianych półmiskach już pokrajane, nie było noży, ani widelców, a za 
talerze służyły 
twarde zielone liście pewnego gatunku lilii wodnej, rosnącego w jeziorze. Po 
każdym daniu 
usuwano zabrudzone liście i podawano nowe.
Samo jedzenie było wszakże świetne i składało się z ryb o wybornym smaku, 
pieczonych 
koźląt z przyprawami, dzikiego ptactwa i ciasta przyrządzonego z pszenicznej 
mąki z miodem. 
Do tego podano duże ilości miejscowego mocnego piwa w glinianych pucharach, 
wysadzanych 
nie diamentami i rubinami, lecz perłami, które – jak mnie poinformowano 
znajdowano 
w muszlach słodkowodnych małżów.
Perły były z reguły nieduże i miały nieregularne kształty, ale efekt zdobniczy 
był ładny. 
Zdarzały się jednak widać i większe, gdyż Dramana i pozostałe kobiety miały 
naszyjniki z takich 
właśnie pereł nanizanych na włókna. Bez wnikania w dalsze szczegóły, mogę 
powiedzieć, że ta 
uczta i jej oprawa przekonały mnie zupełnie, iż lud ten należał do jakiejś 
nieznanej, lecz stojącej 
niegdyś na wysokim poziomie rozwoju cywilizacji, jednak teraz, w swej ostatniej 
siedzibie, był 
o krok od wymarcia, stoczywszy się przedtem na powrót w mroki barbarzyństwa.
Przestrzegając naszej umowy, Hans, który przycupnął za mną na stołku, gdyż nie 
chciał 
usiąść na żadnym innym miejscu, pił tylko wodę, ale słyszałem, jak jęczał 
ilekroć puszczano 
w krąg puchary z piwem. Mogę dodać, że było wiele tych kolejek i wypito morze 
trunków, co 
zresztą zaczynało być widoczne w zachowaniu biesiadników. Wielu z nich 
znajdowało się już 
w stanie upojenia, z wszystkimi niemiłymi tego konsekwencjami, których nie muszę 
opisywać. 
Zaczynało im się także zbierać na miłość, gdyż zarzucali ramiona na szyje kobiet 
i całowali się 
z nimi w sposób, który uznałem za nieprzyzwoity. Zauważyłem wszakże, że Dramana 
piła 
bardzo mało. Ponieważ siedziała między mną a jakimś przygłuchym kapłanem, który 
w końcu 
zasnął z głową między kubkami, była też wolna od natręctw zalotników.
Wszystkie te okoliczności, jak również fakt, że Dacha był bardzo zajęty 
przystojną kobietą 
siedzącą po jego lewej stronie dały mi okazję do rozmowy z Dramana. Po kilku 
uwagach ogólnej 
natury powiedziała cicho:
– Słyszałam, panie, że widziałeś Sabilę, córkę króla Walloo. Opowiedz mi o niej. 
To moja 
siostra, ale dawno jej nie widziałam, bo nigdy nie odwiedzam lądu, a ci, którzy 
tam mieszkają, 
nigdy nie odwiedzają wyspy... chyba że muszą – dodała znacząco.
– Jest piękna, ale żyje w wielkim strachu, bo zamiast mężczyzny musi poślubić 
boga – 
powiedziałem.
– Ma rację, że się boi, panie, bo ten bóg siedzi obok ciebie powiedziała ze 
wstrętem 
i nieznacznym ruchem głowy wskazała na Dachę, który był już zupełnie pijany i 
całkowicie 
pochłonięty obejmowaniem swej sąsiadki, też już nieźle wstawionej.
– Mylisz się, pani odparłem. Bóg, o którym mówię, nazywa się Heu-Heu, nie Dacha.
– Heu-Heu! Dowiesz się, panie, wszystkiego o Heu-Heu, zanim skończy się ta noc. 
Tym 
kogo musi poślubić jest Dacha.
– Ale Dacha jest twoim mężem, pani.
– Dacha jest mężem wielu kobiet powiedziała, spojrzawszy na kilka 
najładniejszych na sali 
gdyż bóg jest łaskawy dla swojego najwyższego kapłana. Odkąd przywiązano mnie do 
słupa 
między wiecznymi ogniami odbyło się osiem takich ślubów, choć niektóre panny 
młode zostały 
oddane innym kapłanom albo zabite w ofierze za jakieś zbrodnie przeciw bogu, 
próby ucieczki 
czy z innych powodów.
Panie – mówiła dalej, zniżywszy głos, tak że ledwie ją słyszałem, mimo iż słuch 
mam bardzo 
czuły – muszę cię ostrzec. Jeśli nie jesteś potężniejszym bogiem niż Heu-Heu, to 
bez względu na 
to, co zobaczysz czy usłyszysz, nie podnoś ani głosu, ani ręki. Tak samo twój 
towarzysz. Jeśli to 
zrobisz, to zostaniesz rozszarpany na kawałki i nie tylko nikomu nie pomożesz, 
ale możesz 
przyczynić się do śmierci wielu innych osób, w tym mojej. Ćśśś! Mówmy o czym 
innym. 
Zaczyna się nam przyglądać. Ale, panie, pomóż mi, jeśli możesz, i jeśli możesz, 
to ocal moją 
siostrę.
Rozejrzałem się. Dacha przestał obejmować swoją sąsiadkę i przyglądał się nam 
podejrzliwie, jak gdyby coś z naszej rozmowy dotarło do jego uszu. Hans chyba 
pomyślał to 
samo, co ja, bo narobił hałasu, przewracając stołek czy upuszczając kubek, i 
odciągnął tym od 
nas uwagę pijanego Dachy.
– Wygląda na to, że podoba ci się Dramana, Wiejący Wietrze – rzekł drwiącym 
tonem 
Dacha. – No cóż, nie jestem zazdrosny i daję takim miłym gościom co mogę 
najlepszego, tym 
bardziej że bóg jest dla mnie taki dobry. Poza tym Dramana nie jest taka głupia, 
żeby opowiadać 
o naszych tajemnicach, bo dobrze wie, co się dzieje z tymi, którzy to robią. A 
więc rozmawiaj 
z nią sobie, Wiejący Wietrze, ile chcesz, zanim stąd nie odwiejesz – tu łypnął 
na mnie takim 
wzrokiem, że zrobiło mi się nieswojo.
– Właśnie pytałem Dramanę o święte drzewo, z którego wielki czarownik Zikali 
chce dostać 
trochę liści do swych leków powiedziałem, udając, że nie rozumiem, o co mu 
chodzi.
– Ach tak! – odpowiedział tonem, który wskazywał, że jego podejrzenia zaczynają 
się 
rozpraszać. – Myślałem, że pytałeś ją o inne rzeczy. To drzewo to żadna 
tajemnica i jeśli chcesz, 
to ona pokaże ci je jutro, a także inne rzeczy, które będziesz chciał może 
obejrzeć, bo ja i moi 
bracia będziemy zajęci czym innym. A na razie – oto Kielich Złudzeń, w którym 
jest sok 
z takiego drzewa. Chociaż pijesz tylko wodę, to musisz spróbować tego soku, tak 
samo ten żółty 
karzeł, Pan Ognia, bo pijemy nim zdrowie boga, przed którym wkrótce staniemy.
Odparłem pośpiesznie, że jestem zmęczony i nie chcę teraz narzucać się bogu ze 
swoimi 
pozdrowieniami.
– Wszyscy, którzy tu przybywają, muszą stanąć przed bogiem. Wiejący Wietrze – 
odparł, 
patrząc groźnie i dodał: Muszą przejść albo żywi, albo – jeśli wolą – martwi. 
Czy Zikali nie 
powiedział ci o tym, panie? A zatem wybieraj. Będziesz czekał na niego żywy czy 
martwy?
Pomyślałem, że pora nauczyć tego chama szacunku i patrząc mu prosto w oczy, 
powiedziałem powoli:
– Kto tu straszy mnie śmiercią? Mnie, który jestem panem śmierci? Czyżby chciał, 
by 
spotkał go taki sam los, jak tego psa za drzwiami? Wiedz, kapłanie Heu-Heu, że 
niebezpiecznie 
jest używać groźnych słów wobec mnie czy wobec Pana Ognia, bo możemy 
odpowiedzieć 
piorunami.
Myślę, że ta przemowa, a może coś w moim wzroku, wywarło na nim wrażenie. W 
każdym 
razie spokorniał nagle i stał się prawie służalczy, tym bardziej że Hans 
podniósł się i stanął obok 
mnie, trzymając w wyciągniętej ręce pudełko zapałek, na które wszyscy zaczęli 
podejrzliwie 
spoglądać. Spoglądaliby inaczej, gdyby wiedzieli, że druga ręka Hansa, zanurzona 
niewinnie 
w kieszeni, spoczywa na kolbie Colta. Powinien był, nawiasem mówiąc, powiedzieć 
wcześniej, 
że nasze strzelby, których oczywiście nie mogliśmy zabrać na ucztę, spoczywały 
pod łóżkiem, 
naładowane i odbezpieczone, tak że musiały wypalić, gdyby ktoś zaczął przy nich 
majstrować.
– Przepraszam, panie, bardzo przepraszam – rzekł Dacha. – Jakże bym śmiał 
obrazić kogoś 
tak potężnego? Jeśli czymś uraziłem, to dlatego, że piwo jest mocne.
Skinąłem łaskawie głową, ale pamiętałem stare łacińskie przysłowie, że wino 
wydobywa 
prawdę na wierzch. Potem, aby zmienić temat, Dacha wskazał na koniec sali. 
Pojawiły się tam 
dwie piękne dziewczyny w nadzwyczaj lekkich strojach, z wiankami na głowach, 
niosące dużą 
czarę z napojem, w którym pływały kwiaty. Widok ten przypomniał mi jakiś obraz 
przedstawiający scenę rzymskiej – a może była to egipska – uczty, skopiowaną z 
fresku. 
Podeszły do Dachy i jednym, wdzięcznym ruchem podniosły czarę do góry, na co 
powstali 
wszyscy, którzy jeszcze jako tako trzymali się na nogach i krzyknęli dwukrotnie:
– Kielich Złudzeń! Kielich Złudzeń.
– Pij, panie – powiedział do mnie Dacha. Pij zdrowie Heu-Heu! Potem, widząc moje 
wahanie, rzekł:
– Nie, ja napiję się pierwszy, żeby pokazać, że to nie trucizna – i mrucząc o 
Duchu Heu-Heu 
zstąp na swego kapłana! – pociągnął, i to sporo, z czary.
Potem dziewczyny podeszły z czarą, która przypominała mi puchar przyjaźni 
puszczany 
w krąg na ucztach wydawanych przez Lorda Burmistrza, do mnie i przytknęły mi ją 
do ust. 
Wypiłem mały łyczek, ruszając przy tym grdyką, jakbym solidnie pociągnął. Potem 
podano ją 
Hansowi, do którego mruknąłem przez ramię: „beetje”, co po holendersku znaczy 
„mało” 
a ponieważ odwróciłem głowę w jego stronę, myślę, że mnie posłuchał.
Następnie czarę z trunkiem, który – dodam – miał zielonkawy kolor i w smaku 
przypominał 
nieco Chartreuse*,[* likier ziołowy produkowany w klasztorze La Grande 
Chartreuse koło 
Grenoble] podawano wszystkim po kolei, a na końcu resztę wysączyły trzymające ją 
dziewczyny.
To jeszcze widziałem, ale potem przez dobrą chwilę nie widziałem prawie nic, bo 
chociaż 
wypiłem niewiele, napój uderzył mi do głowy i zupełnie mnie zamroczył. Pojawiły 
się przede 
mną przeróżne dziwne wizje, niektóre niezbyt miłe, a z nimi coś w rodzaju 
rozległej przestrzeni 
zaludnionej przez przeróżne postaci i piękne i groteskowe, postaci ludzi, 
których znałem, ale 
którzy od dawna nie żyli, i postaci ludzi, których nigdy nie widziałem, a 
wszystkich łączyła ta 
szczególna cecha, iż zdawały się na mnie spoglądać z niezwykłą uwagą. Potem te 
postaci 
utworzyły jedną, wspólną grupę i zaczęły odgrywać sceny różnego rodzaju, wojny, 
śmierci, 
miłości, a wszystkie odznaczały się żywością koszmarnego snu.
Wkrótce jednak złudy te zniknęły, za to wypełnił mnie wielki spokój i znakomite 
samopoczucie. Jednocześnie wyostrzył się mój zmysł postrzegania.
Rozejrzawszy się po sali, spostrzegłem, że wszyscy, którzy napili się z czary 
wydawali się 
przechodzić identyczne zmiany. Najpierw zdradzali oznaki podniecenia, ale potem 
uspokoili się 
i siedzieli jak posągi, nic nie mówiąc, ze wzrokiem utkwionym w przestrzeń.
Stan ten trwał dosyć długo. W końcu ci, którzy pili pierwsi, zaczęli się budzić 
i rozmawiać ze 
sobą cichymi głosami. Zauważyłem, że zniknęły wszelkie oznaki upicia – wszyscy 
wyglądali 
trzeźwo, jak ława przysięgłych, poza tym miny mieli uroczyste a wzrok zimny, 
zdecydowany.
Rozdział X
OFIARA
Wśród tej ciszy wstał Dacha i rzekł głosem zimnym jak lód:
– Słyszę, że woła nas bóg: Stańmy przed nim i złóżmy coroczną ofiarę.
Uformowała się procesja. Pierwsi szli Dacha i Dramana, ja z Hansem w drugiej 
parze, a za 
nami wszyscy, którzy brali udział w uczcie, ogółem około pięćdziesięciu osób.
– Baas – szepnął Hans – kiedy się napiłem tego płynu, który tak mnie rozgrzał, 
że żałuję, iż 
nie pozwoliłeś mi wypić więcej, przyszedł do mnie twój czcigodny ojciec i 
rozmawiał ze mną.
– Tak? I co ci powiedział?
– Powiedział, że dostaliśmy się w podejrzane towarzystwo i radził, żebyśmy mieli 
oczy 
szeroko otwarte. A także, że byłoby niemądrze z naszej strony, gdybyśmy się 
zaczęli mieszać do 
nieswoich spraw.
Pomyślałem, że zaledwie przed godziną otrzymałem tę samą radę z czysto 
ziemskiego źródła 
i że to dziwna zbieżność, chyba że Hans podsłuchał naszą rozmowę, albo 
podświadomie wyczuł 
o czym rozmawiam z Dramaną. Powiedziałem mu jednak tylko tyle, że trzeba słuchać 
takich 
poleceń i żeby, bez względu na to, co się będzie działo, siedział spokojnie, 
mając rewolwery 
w pogotowiu, ale tylko na wypadek, gdyby groziła nam śmierć.
Procesja opuściła salę tylnym wyjściem, znajdującym się za stołem, przy którym 
siedzieliśmy, i weszła do oświetlonego lampami tunelu. Czy był on wydrążony w 
skale czy 
zbudowany z kamiennych bloków, nie wiem. Przeszedłszy jakieś pięćdziesiąt 
kroków, 
znaleźliśmy się nagle w wielkiej jaskini również oświetlonej mdłym światłem 
lamp, które 
zdawały się być tylko punkcikami światła w morzu ciemności.
Tutaj wszyscy kapłani, włącznie z Dachą, opuścili nas. W każdym razie, 
rozglądając się 
wokół, nie mogłem ich nigdzie dostrzec. W jaskini zostały tylko kobiety. 
Klęczały pojedynczo, 
w pewnej odległości jedna od drugiej, przypominając wiernych w słabo oświetlonej 
katedrze, 
w czasie gdy nie odbywa się żadne nabożeństwo.
Dramana, której chyba zlecono opiekę nad nami, podprowadziła nas do kamiennej 
ławki 
i usiadła razem z nami. Zauważyłem, że nie uklękła jak reszta. Przez pewien czas 
siedzieliśmy 
w milczeniu, patrząc w ciemność przed nami, gdzie nie było żadnych lamp. Muszę 
wyznać, że to 
niesamowite otoczenie i panująca tam atmosfera zaczęły mi działać na nerwy. W 
końcu nie 
mogłem już dłużej wytrzymać i spytałem szeptem Dramanę, czy będzie się coś 
działo.
– Za chwilę zacznie się ofiarowanie – odparła, również szeptem. Bądź cicho, gdyż 
tutaj 
wszędzie są uszy boga.
Posłuchałem jej, uznawszy, że tak będzie bezpieczniej, i upłynęło następnych 
dziesięć minut 
w nieznośnej ciszy.
– Kiedy zacznie się przedstawienie, Baas? – spytał szeptem Hans. (Kiedyś, dla 
poszerzenia 
jego horyzontów umysłowych, zabrałem go w Durbanie do teatru i myślał, że mamy 
uczestniczyć 
w czymś w tym rodzaju).
Kopnąłem go w nogę, aby siedział cicho i akurat wtedy usłyszałem dochodzący z 
oddali 
chór. Była to niesamowita, melancholijna melodia. Wydawało się, że śpiewają dwie 
grupy, jakby 
prowadząc ze sobą dialog, strofa i antystrofa, jeśli są to odpowiednie słowa, 
kończące się 
krzykiem rozpaczy, który zmroził mi krew w żyłach. Kiedy trwało to już przez 
pewien czas, 
wydało mi się, że w ciemnościach przed nami widzę jakieś przesuwające się 
sylwetki. To samo 
wrażenie musiał odnieść Hans, gdyż szepnął:
– Są tutaj Kudłaci, Baas.
– Widzisz ich? – spytałem równie cicho.
– Tak mi się zdaje, Baas. W każdym razie czuję ich zapach.
– Miej rewolwer w pogotowiu – odparłem.
Chwilę później zobaczyłem zapaloną pochodnię płynącą w powietrzu przed nami, ale 
nie 
widziałem niosącej ją osoby. Pochodnia pochyliła się i usłyszałem trzaskanie 
zapalanych drew. 
Pojawił się niewielki płomień, ukazując stos drzewa przygotowany do podpalenia, 
a za nim 
potężną sylwetkę Dachy w dziwnym stroju na głowie i białych szatach, innych niż 
te, które miał 
na sobie podczas uczty. W wyciągniętych rękach trzymał odwróconą do góry, to 
znaczy 
skierowaną wierzchem ku dołowi, ludzką czaszkę.
– Płoń, Prochu Złudzeń, płoń i ukaż nam nasze pragnienia – wykrzyknął 
wytrząsając 
z wnętrza czaszki jakiś pył na stos.
Podniósł się gęsty dym, który zdawało się – wypełnił całą, olbrzymią, jaskinię, 
wnikając we 
wszystkie szpary – i zakątki. Potem dym rozwiał się i ze stosu buchnął potężny 
płomień, który 
oświetlił całą jaskinię i ukazał naszym oczom straszny spektakl.
Za ogniskiem, w odległości mniej więcej dziesięciu kroków, stała przerażająca, 
wysoka na 
przynajmniej dwanaście stóp, czarna postać Heu-Heu, takiego, jakim przedstawiało 
go 
malowidło w jaskini, tyle tylko, że w porównaniu z modelem jego podobizna 
wydawała się 
wyidealizowana. Bo oto ujrzałem przed sobą diabła w takiej postaci, w jakiej 
mógł się tylko 
zwidzieć jakiemuś obłąkanemu mnichowi. Z jego oczu tryskało czerwone światło.
Jak już mówiłem, potwór podobny był do ogromnego goryla, ale miał przy tym w 
sobie coś 
z człowieka, a właściwie nie tyle z człowieka, ile z diabła. Widziałem skudloną 
szarą sierść 
pokrywającą jego ciało, potężną rudą brodę, długie łapy, złączone skórą, niczym 
płetwa, palce, 
z wielkim szponem w miejscu kciuka. Potężny, byczy kark, zwieńczony małą głową, 
podobna 
nieco do kobiecej twarz o zakrzywionym nosie, wielka paszcza, w której tkwiły 
żółte kły, 
masywne czoło, głęboko osadzone, pałające ogniem ślepia, okrutny uśmiech 
wszystko to 
wyglądało jak namalowane, tylko jeszcze groźniej. Widziałem też ciało człowieka, 
z zatopionym 
w jego piersi szponem, a w lewej łapie potwora oderwaną od tego ciała głowę.
Och! Najwyraźniej twórcą obrazu w jaskini nie był, jak początkowo myślałem, 
żaden 
Buszmen, lecz jakiś kapłan Heu-Heu, którego los czy przypadek rzucił w góry 
Berg, gdzie 
wykonał podobiznę bóstwa, aby mu oddawać cześć. Kiedy ujrzałem potwora, zaparło 
mi dech 
i poczułem się tak, jakbym miał za chwilę paść ze strachu na ziemię. Ale Hans 
chwycił mnie za 
ramię i szepnął:
– Nie bój się, Baas. To kukła z pomalowanego kamienia, a w środku pali się 
ogień.
Spojrzałem ponownie. Miał rację.
Heu-Heu był tylko posągiem! Heu-Heu żył tylko w sercach swych czcicieli!
Ale w jakim to szatańskim umyśle mógł się zrodzić obraz takiego potwora?
Westchnąłem z ulgą i oddałem się obserwacji. A było na co patrzeć! Po obu 
stronach posągu 
stali rzędem Kudłaci w białych przepaskach na biodrach – po prawej mężczyźni, po 
lewej 
kobiety. Między nimi a wielkim kapłanem Dachą stali inni kapłani, a na 
podwyższeniu za nimi, 
u stóp posągu, leżało martwe ciało. W jasnym świetle płomienia widziałem, że 
jest to ciało jednej 
z kobiet Kudłatych.
– Baas – odezwał się znowu Hans – zdaje mi się, że to jest ta gorylka, którą 
zastrzeliłem na 
rzece. Dobrze zapamiętałem jej piękną twarz.
– Jeśli tak, to mam nadzieję, że nie będziemy musieli się do niej przyłączyć na 
tym ołtarzu – 
odparłem.
Potem ogarnęło mnie nagle szaleństwo, wszystkich ogarnęło szaleństwo. 
Przypuszczam, że 
nasze mózgi zatruły wyziewy tego przeklętego proszku. Czyż Dacha nie nazwał go 
Prochem 
Złudzeń? W każdym razie zwidów było pełno, przeważnie koszmarnych.
Jednak zanim koszmary zawładnęły mną całkowicie, zrozumiałem, co się święci, 
chwyciłem 
za ramię Hansa, którego również ogarnęło szaleństwo i kazałem mu siedzieć 
spokojnie. Potem 
pojawiły się przywidzenia, których naprawdę nie jestem w stanie opisać. 
Czytaliście 
o wrażeniach, które wywołuje palenie opium... Było to coś w tym rodzaju, tylko 
jeszcze gorsze.
Zobaczyłem, jak Heu-Heu schodzi z cokołu i zaczyna tańczyć w jaskini, że pochyla 
się nade 
mną i całuje mnie w czoło. Zdaje mi się, że pocałowała mnie Dramana, którą też 
ogarnęło 
szaleństwo. Przed moimi oczami pojawiły się wszystkie złe uczynki, jakie 
kiedykolwiek 
wyrządziłem i zdawało mi się, że jestem zatwardziałym grzesznikiem, bo nic, co 
zrobiłem 
dobrego, nie było obecne. Kudłaci rozpoczęli piekielny taniec wokół posągu, 
kobiety wokół nas 
wrzeszczały i wyły jak opętane, kapłani machali rękami i wykrzykiwali hymny 
pochwalne, 
zupełnie jak kapłani Baala w Starym Testamencie. Krótko mówiąc, istne piekło.
Jednak wszystko to było, o dziwo, chorobliwie podniecające i naprawdę miałem 
wrażenie, że 
mi się podoba. Pokazuje to, jak źli musimy być wszyscy w głębi duszy. Widok 
piekła, kiedy stoi 
się pewnie na ziemi, jest interesujący, nawet jeśli chwilowo ulegnie się jego 
atmosferze.
Koszmar skończył się, tak jak się zaczął, nagle. Obudziłem się z głową na 
ramieniu 
Dramany, czy z jej głową na moim – nie pamiętam już. Hans całował mój but, 
święcie 
przekonany, że to czyste czoło jakiejś czarnej dziewicy, którą znał przed 
trzydziestu laty. 
Dopiero kiedy szturchnąłem go nogą w zadarty nos, oprzytomniał, podniósł się i 
powiedział, że 
była to najsilniejsza „dacca” – rodzaj narkotyku produkowanego przez krajowców z 
miejscowych 
konopi – jakiej kiedykolwiek próbował.
– No tak – powiedziałem – teraz rozumiem skąd się biorą czary Zikalego. Nic 
dziwnego, że 
chce więcej liści z tego drzewa i uważał, że warto wysłać nas po nie tak daleko.
Przerwałem, gdyż wyczułem jakąś zmianę w atmosferze tego miejsca. Zdawało mi 
się, że od 
zebranych powiało chłodem, jakby po poprzednich ekscesach opanował ich dla 
odmiany duch 
pani Grundy*.[* Pani Grundy (Mrs. Grundy) uosobienie pruderii] Stali nieruchomo, 
patrząc 
z zachwytem na wstrętną podobiznę boga i emanując pobożnością. Tyle że dla mnie 
ich 
zachwycone oblicza wyrażały zwykłe okrucieństwo. Wyglądali tak, jak gdyby z 
zimną radością 
oczekiwali spełnienia jakiegoś okropnego dramatu, choć oczywiście mogły to być 
następstwa 
oszołomienia narkotykiem. Najpierw upili się piwem i otrzeźwił ich ten dziwny 
napój podany na 
końcu uczty, teraz upili się oparami Prochu Złudzeń, lecz co ich otrzeźwiło, nie 
miałem pojęcia. 
Chyba ich pan, Szatan!
Ogień nadal płonął jasno, choć nie wydobywały się już z niego te opary. Myślę, 
że teraz 
podsycano go naturalnym paliwem. W jego blasku zobaczyłem, że Dacha zwraca się 
do bóstwa 
gestykulując namiętnie. Nie słyszałem, co mówił, bo w uszach jeszcze mi 
szumiało. Ale wkrótce 
odwrócił się do nas i zaczął nas przywoływać ręką.
– Czego on od nas chce? – spytałem Dramanę, która siedziała obok mnie niczym 
wcielenie 
przyzwoitości.
– Mówi, że musicie podejść i złożyć wasz dar bogu.
– Jaki dar? – spytałem, myśląc, że może on mieć dla nas bolesne skutki.
– Święty ogień, który Pan Ognia – tu wskazał na Hansa – nosi ze sobą.
Przez chwilę nie mogłem się zorientować o co chodzi, aż dopomógł mi Hans.
Wtedy pojąłem o co chodzi i kazałem mu wyciągnąć świeże pudełko „Najlepszych 
Zapałek 
Parafinowych”. Wyciągnął rękę z pudełkiem przed siebie i, tak uzbrojeni, 
przeszliśmy koło ognia 
i skłoniliśmy się podobiźnie Heu-Heu niczym biblijny bogacz uzdrowiony przez 
proroka w domu 
Rimmona. Potem, postępując zgodnie ze wskazówkami dawanymi cicho przez Dachę, 
Hans 
uroczyście złożył pudełko na kamiennym ołtarzu i pozwolono nam odejść.
Trudno sobie wyobrazić bardziej groteskową scenę. Myślę, że jej absurdalność 
powodowało, 
a w każdym razie podkreślało, na mocy kontrastu, niesamowite, a nawet straszne 
otoczenie: 
górujący nad wszystkim demoniczny idol, kapłani o twarzach wykrzywionych 
fanatyzmem, 
długie rzędy wyglądających na półludzi Kudłatych, ogień oświetlający 
najodleglejsze zakamarki 
jaskini i rozproszone w niej postaci czcicieli Heu-Heu.
W tym wszystkim ja, opalony na brąz, w postrzępionym ubraniu, i obszarpany, 
nędznie 
wyglądający Hans, trzymający w wyciągniętym ręku to absurdalne pudełko zapałek, 
które 
w końcu złożył dokładnie na środku ołtarza, o jakieś sześć cali od spuchniętego 
ciała pierwotnej 
mieszkanki tego kraju, którą zastrzelił na rzece. W tej ogromnej przestrzeni 
małe, samotne 
pudełko zapałek wyglądało tak kuriozalnie, że zaczął mną wstrząsać konwulsyjny 
śmiech. 
Trzęsąc się od ledwie wstrzymywanego chichotu, wróciłem na miejsce tak szybko, 
jak mogłem, 
ciągnąc za sobą Hansa, gdyż i z nim działo się to samo, choć na szczęście 
Hotentoci nie mają 
zwyczaju okazywać otwarcie wesołości.
– Co Heu-Heu zrobi z tymi zapałkami, Baas? – spytał Hans. – Przecież tam, gdzie 
on 
przebywa, jest na pewno mnóstwo ognia.
– Tak, mnóstwo odparłem – ale chyba jest to ogień innego rodzaju.
Potem spostrzegłem, że Dacha wskazuje na prawo i że oczy wszystkich obecnych 
zwracają 
się w tym kierunku.
– Nadchodzi moment złożenia ofiary mruknęła Dramana i zanim skończyła mówić te 
słowa, 
pojawiła się wysoka kobieta, okryta białym welonem, prowadzona przez dwóch 
Kudłatych. 
Przywiedziono ją pod ołtarz, na którym leżało ciało i zapałki. Stanęła tam 
zupełnie nieruchomo.
– Kto to jest? – spytałem.
– Oblubienica boga z ubiegłego roku, z którą skończył najwyższy kapłan i oddaje 
ją bogu – 
odparła Dramana z zimnym uśmiechem.
– Chcesz powiedzieć, że zamierzają zabić tę biedną istotę? – spytałem 
wstrząśnięty.
– Za chwilę bóg weźmie ją w swe posiadanie – odparła enigmatycznie.
W tym momencie jeden z jej dzikich stróżów zerwał z niej welon, ukazując bardzo 
piękną 
kobietę w białej, sięgającej od piersi do kolan spódnicy. Wysoka i wyniosła, 
stała przed nami 
zupełnie nieruchomo. Na ramiona spływały jej długie, czarne włosy. Wtedy, jak na 
dany znak, 
wszystkie kobiety poderwały się i zaczęły krzyczeć:
– Zaślubić ją bogu! Zaślubić ją bogu! Wypijmy ten kielich, który przez nią 
zjednoczy nas 
z bogiem.
Do dziewczyny zbliżyło się dwóch Kudłatych, i stanęło, jak gdyby czekając na 
sygnał. Obaj 
trzymali coś w rękach, ale nie mogłem się początkowo zorientować, co to za 
przedmioty. Nastała 
dłuższa cisza. Powiodłem wzrokiem po twarzach kobiet, wykrzywionych szalejącą w 
ich duszach 
namiętnością. Wszystkie wskazywały wyciągniętymi rękami na ofiarę. Wszystkie, z 
wyjątkiem 
Dramany, która – jak zauważyłem z ulgą – nie krzyczała i nie podniosła ręki, 
wyglądały 
obrzydliwie i przerażająco. Poczułem do nich nienawiść.
Co miałem zobaczyć? Jakieś okropne misterium voodoo w rodzaju tych, które 
praktykowali 
Murzyni na Haiti i na Zachodnim Wybrzeżu? Jeśli tak, to nie zniósłbym tego. Bez 
względu na 
ryzyko nie mogłem do tego dopuścić, Niemal automatycznie moja dłoń spoczęła na 
kolbie 
rewolweru.
Dacha wyglądał tak, jakby za chwilę miał coś powiedzieć, może wydać wyrok 
śmierci. 
Oceniłem szybko odległość dzielącą mnie od niego, mając zamiar wpakować mu kulę 
w łeb 
i złożyć bogu ofiarę, jakiej się nie spodziewał. Gdyby wyrzekł takie słowo, 
zrobiłbym to bez 
wątpienia, bo jak wiecie, dobrze strzelam z rewolweru, i w rezultacie 
prawdopodobnie nie 
dożyłbym chwili, w której opowiadam wam tę historię.
Jednak w tej kluczowej chwili ofiara rozpostarła ramiona i powiedziała donośnym, 
czystym 
głosem:
– Zgodnie ze starodawnym prawem, domagam się, abym mogła pomodlić się do boga, 
zanim 
zostanę mu oddana.
– Mów – rzekł Dacha. – Tylko szybko.
Obróciła się, skłoniła przed bałwanem, a potem okręciła się ponownie na pięcie i 
zwróciła się 
formalnie do niego, ale w rzeczywistości mówiła do zebranych.
– O Heu-Heu, potworze powiedziała głosem przepełnionym goryczą i pogardą którego 
lud 
mój czci na własną zgubę, ja, skradziona temu ludowi, idę do ciebie, ponieważ 
dość mam twego 
najwyższego kapłana i muszę za to zapłacić krwią. Niechaj tak będzie, lecz nim 
odejdę, mam coś 
do powiedzenia tobie, Heu-Heu, i twoim kapłanom, którzy porośli w tłuszcz, żyjąc 
z niegodziwości. Słuchajcie! Zstąpił na mnie duch, który daje moc widzenia 
przyszłości. Widzę 
to miejsce jako morze wody! Widzę płomienie buchające przez wodę, obracające 
twój wstrętny 
wizerunek w popiół i pył i pożerające twych kapłanów! Nie ocaleje nikt! O wy 
wszyscy, którzy 
mnie słyszycie, wspomnijcie na odwieczną przepowiednię, albowiem godzina już 
wybiła! Stanie 
się, jako przepowiednia rzecze.
Potem popatrzyła na Hansa i na mnie i myślałem, że zwróci się do nas. Jeśli 
chciała to 
zrobić, to rozmyśliła się, bo nic już nie uczyniła.
Dotąd kapłani i cała reszta słuchali w milczeniu, zaskoczeni, a może 
przestraszeni, jej 
słowami. Teraz jednak wybuchła burza złorzeczeń, a kiedy uciszyli się, Dacha 
krzyknął:
– Zabić tę bluźnierczynię! Niechaj dopełni się ofiara!
Obaj dzicy postąpili ku niej i wtedy zobaczyłem, że to co cały czas trzymali w 
rękach, to 
liny, którymi bez wątpienia miała być związana. Była jednak szybsza od nich, bo 
jednym 
skokiem znalazła się na ołtarzu. W następnej sekundzie ujrzałem błysk noża w jej 
ręku; myślę, że 
ukryła go w fałdach spódnicy. Zatopiła go w piersi, krzycząc:
– Moja krew spada na was, kapłani Heu-Heu!
Potem upadła i legła nieruchomo.
W zamieszaniu, które potem nastąpiło, usłyszałem głos Hansa:
– To była dzielna kobieta, Baas, na pewno spełni się wszystko, co 
przepowiedziała. Mogę 
zastrzelić tego kapłana, czy wolisz to zrobić sam, Baas?
– Nie – zacząłem, ale nim zdążyłem powiedzieć coś więcej, mój głos zginął w 
ogólnej 
wrzawie.
– Bóg został pozbawiony swojej ofiary i jest głodny! Złożyć obcych w ofierze?
Było więcej takich i podobnych głosów.
Dacha patrzył w naszym kierunku, wahając się, więc uznałem, że pora przystąpić 
do 
działania. Podniosłem się i krzyknąłem:
– Wiedz, Dacha, że zanim ktoś nas choćby dotknie, zrobię z tobą to, co Pan Ognia 
zrobił 
z psem!
Dacha najwidoczniej uwierzył mi na słowo, bo stał się bardzo pokorny.
– Nie obawiaj się, panie – powiedział. – Czyż nie jesteście naszymi honorowymi 
gośćmi 
i wysłannikami Wielkiego Czarownika? Idźcie w pokoju.
Potem, na jego znak czy polecenie, płonący dotąd żywo ogień został stłumiony i w 
jaskini 
zrobiło się zupełnie ciemno, tym bardziej że zgasła też część lamp.
– Chodźcie za mną, szybko! – powiedziała Dramana i wziąwszy mnie za rękę 
poprowadziła 
przez mrok.
Niebawem znaleźliśmy się w korytarzu, choć o ile się mogłem zorientować był to 
inny 
korytarz niż ten, którym szliśmy do jaskini. W każdym razie ten też prowadził do 
sali, w której 
ucztowaliśmy. Była teraz pusta, ale nadal paliły się lampy. Przeszliśmy przez 
nią i Dramana 
zaprowadziła nas z powrotem do domu, który nam przydzielono. Z miejsca 
sprawdziliśmy 
strzelby, ale okazało się, że leżały tak, jak je zostawiliśmy – nikt niczego nie 
ruszał. Widząc, że 
jesteśmy zupełnie sami, ponieważ wszyscy byli w jaskini, postanowiłem 
porozmawiać szczerze 
z Dramaną.
– Pani – rzekłem – czy serce mówi mi prawdę, czy też tylko wydaje mi się, że 
pragniesz 
uciec od cienia Heu-Heu?
Rozejrzała się uważnie, a potem odpowiedziała cicho:
– Panie, niczego bardziej nie pragnę... chyba że ucieczka ta oznaczałaby śmierć 
– dodała 
z westchnieniem. – Posłuchaj mnie! Siedem lat temu przywiązano mnie do słupa na 
Skale Ofiar, 
tam, gdzie jutro stanie moja siostra, bo zostałam wybrana przez boga i 
poświęcona mu przez mój, 
żyjący w trwodze lud, co znaczy, że zostałam wybrana przez Dachę i poświęcona 
Dasze.
– Jak to się wobec tego stało, że nadal żyjesz – spytałem – skoro ta, która 
została wybrana 
w zeszłym roku musiała być w tym roku złożona w ofierze?
– Czyż nie jestem, panie, córką Walloo, władcy ludu żyjącego na lądzie i czyż, 
dopóki 
oddycham, nie mój mąż nie ma prawa do tronu? Nie jest to co prawda prawo 
niezbite, gdyż moja 
matka była drugą żoną Walloo, a matka Sabili pierwszą. Jednak, w razie potrzeby, 
i to prawo 
może wystarczyć. Oto dlaczego nadal żyję.
– A zatem jakie są zamiary Dachy?
– Wygląda to tak, panie. Dotąd od wielu pokoleń, podobno od czasu gdy wielki 
pożar 
spustoszył wyspę i zniszczył miasto, w tym kraju były dwa ośrodki władzy – 
kapłani Heu-Heu, 
którzy panują nad umysłami zamieszkującego go ludu, a także nad dzikimi leśnymi 
ludźmi, 
i Walloo, którzy panują nad ciałami i są królami na mocy starodawnego prawa. Ale 
teraz Dacha, 
który – gdy nie pogrąża się w pijaństwie i rozpuście – jest ambitny i 
dalekowzroczny, postanowił 
zapanować nie tylko nad umysłami, lecz i nad ciałami, może po to, by odświeżyć 
naszą krew 
przy pomocy ludzi spoza naszego kraju i ponownie stworzyć wielki naród, jakim 
zgodnie 
z tradycją – byliśmy na początku, kiedy przybyliśmy tu z północy czy z zachodu. 
Czeka tylko na 
to, by poślubić moją siostrę, prawowitą dziedziczkę tronu, i w jej imieniu 
przechwycić rządy 
i władzę.
Kapłanów, jak widziałeś, jest niewielu i nie mogliby tego sami przeprowadzić, 
ale panują 
nad całym dzikim ludem, który nazywają Dziećmi Heu-Heu. Ci dzicy są wściekli, 
ponieważ 
kilka dni temu zabito na rzece jedną z ich kobiet, tę, której zwłoki leżały na 
ołtarzu. Są 
przekonani, że zrobili to Walowie, nie zdając sobie sprawy, że zabił ją twój 
sługa. A jeśli nawet 
zdają sobie z tego sprawę, to myślą, że zrobił on to na rozkaz Isikora, który – 
jak słyszymy – jest 
zaręczony z Sabilą.
Dlatego pałają żądzą zemsty i chcą wydać, pod przewodnictwem kapłanów Heu-Heu, 
którego nazywają swoim ojcem, gdyż jest tak podobny do nich, wojnę Wałom. Już 
teraz ich 
mężczyźni zbierają się na wyspie, przeprawiając się tu na kłodach drzewa lub 
wiązkach trzciny, 
a do jutrzejszej nocy zgromadzą się tu wszyscy. Potem, po tak zwanych Świętych 
Zaślubinach, 
kiedy Walowie przywiozą tu w ofierze Sabilę i przywiążą ją do słupa między 
Wiecznymi 
Ogniami, Kudłaci zaatakują pod wodzą Dachy, bo sami nie ośmieliliby się tego 
zrobić, miasto na 
lądzie. Miasto podda się, a wtedy Dacha zabije mego ojca i Isikora, który jest 
pierwszym po nim, 
a także wszystkich, którzy zostaną przy nim, i ogłosi się królem. Potem ma 
zamiar wytruć 
Kudłatych, bo doskonale wie, jak to zrobić, i być może – jak już mówiłam – 
sprowadzić nową 
krew do tego dużego i bogatego kraju i panować nad nim.
– Śmiały plan – powiedziałem, nie bez podziwu, bo szczerze mówiąc, poczułem po 
wysłuchaniu Dramany pewien szacunek dla tego łotra Dachy, który przynajmniej, w 
jaskrawym 
przeciwieństwie do bezwolnych i skrępowanych przesądami mieszkańców lądu, miał 
jakieś 
pomysły i plany.
– Ale powiedz mi, pani – ciągnąłem dalej – co ma być ze mną i z moim 
towarzyszem?
– Nie wiem, panie, bo od czasu waszego przybycia niewiele rozmawiałam z Dachą i 
tymi, 
którym zwierza się ze swych sekretów. Myślę jednak, że boi się was, uważając was 
za wielkich 
czarowników, działających w porozumieniu z największym z magów, prorokiem 
Zikalim, który 
żyje na południu, a z którym kapłani Heu-Heu kontaktują się od czasu do czasu. 
Jest także 
możliwe, iż zatrzyma was, żebyście pomogli stworzyć mu wielki naród i zabije was 
dopiero 
wtedy, kiedy spróbujecie stąd uciec. Z drugiej strony, jeśli Kudłaci zorientują 
się, że faktycznie 
to wy zabiliście tę kobietę, mogą zażądać waszego życia. W takiej sytuacji, 
jeśli uzna, że lepiej 
będzie zaspokoić ich żądanie, możecie zostać złożeni w ofierze podczas wielkiej 
uczty, która 
nazywa się Zakończeniem Świętych Zaślubin. Wtedy złożą was związanych na ołtarzu 
i puszczą 
wam krew, którą kapłani wypiją przez usta Heu-Heu. Pewnie decyzja w tej sprawie 
zapadnie 
jutro, podczas obrad Rady Kapłanów.
– Dziękuję – powiedziałem. – Mniejsza o szczegóły.
– Na razie jednak – rzekła – jesteście bezpieczni. Ponieważ z racji mojej 
pozycji jestem 
Panią Domów, polecono mi okazywać wam wszelkie względy, a jutro, kiedy kapłani 
będą zajęci 
przygotowaniami do ceremonii świętych Zaślubin, pokazać wam wszystko, co 
będziecie chcieli 
obejrzeć, a także dać wam gałęzi z Drzewa Złudzeń, których potrzebuje Zikali.
– Dziękuję powtórzyłem. – Będziemy szczęśliwi mogąc się przejść z tobą, nawet 
jeśli będzie 
padało. Widzę, że pragniesz się stąd wydostać i uratować siostrę A zatem mogę ci 
powiedzieć 
wprost, pani, że mój towarzysz, który lubi przybierać postać żółtego karła, i 
ja, który wolę się 
pokazywać w takiej właśnie postaci, jesteśmy naprawdę wielkimi magami i 
posiadamy większą 
moc, niż się wydaje. Dlatego jest zupełnie możliwe, że będziemy ci mogli pomóc i 
dokonać 
wielu nadzwyczajnych czynów. Ale możemy też potrzebować twojej pomocy, gdyż na 
ogół 
wielkie siły działają przez maluczkich. W związku z tym chcę wiedzieć, czy 
możemy na ciebie 
liczyć.
– Aż do mej śmierci, panie – odparła.
Rozdział XI
ŚLUZA
Przez całą noc lało. Nie była to zwykła tropikalna ulewa, ale istne oberwanie 
chmury. Tylko 
kilka razy w życiu zdarzyło mi się słyszeć taki deszcz, jak ten, który walił 
już, nawet nie bębnił, 
o dach naszego domu. Dach musiał być nadzwyczaj solidnie zrobiony, bo w 
przeciwnym razie 
powinien puścić. Kiedy rano wstaliśmy i podeszliśmy do drzwi, żeby wyjrzeć, 
wszystko na 
dworze pływało a między ziemią i niebem zdawała się wznosić ściana wody.
– Myślę, że to się skończy powodzią, Baas – rzekł Hans.
Też tak uważam – odparłem – i gdyby nie fakt, że sami tu jesteśmy, chciałbym, 
żeby ta 
powódź zmiotła całe życie z wyspy.
To niemożliwe, Baas, bo w najgorszym razie mogliby uciec na górę, choć woda 
mogłaby 
dostać się do jaskini i sprawić Heu-Heu kąpiel, której zresztą bardzo 
potrzebuje.
– Gdyby dostała się do jaskini, to dostałaby się też do wnętrza góry – zacząłem 
i natychmiast 
przerwałem, bo zaświtał mi pewien pomysł.
Kiedy byliśmy w jaskini, zauważyłem, że opada ona dość stromo w dół, to znaczy 
ku 
środkowi i podstawie góry. Prawdopodobnie była ona w istocie kanałem, przez 
który uchodziły 
gazy w okresie szczególnej aktywności wulkanu, i z tego, co wiedziałem, nie 
została u dołu 
zablokowana, a jeśli tak, to tylko częściowo. Załóżmy zatem, że do jaskini 
dostałby się strumień 
wody i popłynął aż do wnętrza wulkanu. Czy nie było prawdopodobne, że zdarzyłoby 
się 
wówczas coś niezwykłego? Wulkan był nadal aktywny – wskazywała na to zarówno 
wisząca nad 
nim stale chmura dymu, jak i strumień lawy, który widzieliśmy spływający po jego 
południowym 
zboczu – a woda i ogień niezbyt zgadzają się ze sobą. Tworzy się para, a para 
wytwarza 
ciśnienie. Ta myśl tak mi utkwiła w głowie, że zacząłem się zastanawiać, czy nie 
jest to coś 
w rodzaju proroczego olśnienia. Nie powiedziałem jednak nic Hansowi, bo i tak by 
tego nie 
zrozumiał.
Trochę później jeden z niższych rangą kapłanów przyniósł nam jedzenie, a z nim 
wiadomość 
od Dachy, iż żałuje, że nie może się nami zająć, gdyż ma mnóstwo rzeczy do 
zrobienia, ale że 
zastąpi go Dramana i, jeśli deszcz na to pozwoli, pokaże nam wszystko, co 
będziemy chcieli 
zobaczyć.
Zjawiła się w odpowiednim czasie – sama, na co liczyłem – i od razu zaczęliśmy 
rozmawiać 
o nocnej ulewie. Powiedziała, że czegoś takiego nie pamiętano w tym kraju. 
Dodała też, że 
rankiem wszyscy kapłani zajęci byli zamykaniem wielkiej kamiennej bramy śluzy, 
aby wody 
jeziora nie zalały pól i nie zniszczyły plonów.
Rzekłem jej, że bardzo interesują mnie takie sprawy i zacząłem ją wypytywać o 
śluzę, ale 
niewiele mogła mi powiedzieć, ponieważ nie bardzo orientowała się, jak działa to 
urządzenie. 
Zaproponowała jednak, że mi ją pokaże, żebym sam mógł zbadać system jej 
działania.
Podziękowałem i spytałem, czy jezioro bardzo przybrało. Dowiedziałem się, że na 
razie nie, 
ale na pewno przybierze w dzień i podczas nocy, kiedy spłynie woda niesiona 
przez rzekę 
z północy. W każdym razie obawiano się tego i postanowiono na wszelki wypadek 
zamknąć 
bramę śluzy, co było trudnym zadaniem ze względu na jej wagę. Zresztą świadczy o 
tym fakt, że 
kobieta, która z ciekawości poszła z kapłanami, została zmiażdżona dźwignią 
(domyśliłem się, że 
chodzi o „Heu-Heu czyli potwór dźwignię). Leżała nadal obok śluzy, gdyż ani 
kapłanom Heu-
Heu, ani ich sługom nie wolno było dotykać trupa w okresie między Świętem 
Złudzeń, które 
miało miejsce ostatniej nocy, a Świętem Zaślubin, które miało się odbyć tej 
nocy, a podczas 
którego – dodała znacząco – dotykają wielu trupów.
– A więc jest to w istocie Święto Krwi? – spytałem.
– Tak, panie, Święto Krwi i modlę się, żeby wśród tej krwi nie było również 
waszej.
– O to się nie bój – powiedziałem beztrosko, choć w głębi ducha czułem wielki 
niepokój. 
Potem poprosiłem ją, aby opowiedziała mi dokładnie, co będzie się działo, kiedy 
przywiozą 
„Świętą Oblubienicę”.
– Przed północą, kiedy księżyc stoi w pełni, przypływa łódź z miasta Wałów z 
narzeczoną. 
Odbierają ją kapłani i przywiązują do kolumny na Skale Ofiar, między Wiecznymi 
Ogniami. 
Potem łódź odpływa na pewną odległość i czeka. Kapłani też odchodzą i zostawiają 
dziewczynę 
samą. Znam to dobrze, panie, bo sama byłam taką narzeczoną. Stoi tam, dopóki nie 
padnie na nią 
pierwszy promień słońca. Wówczas z jaskini wychodzi najwyższy kapłan, ubrany w 
skóry, aby 
wyglądać jak Heu-Heu, a za nim kobiety i paru Kudłatych, wrzeszczących z 
radości. Kapłan 
odwiązuje dziewczynę i niosą ją do jaskini, gdzie znika.
– Myślisz, że w ogóle ją tu przywiozą?
– Na pewno, bo gdyby ojciec czy Isikor sprzeciwili się temu, to zostaliby zabici 
przez swoich 
własnych ludzi, którzy wierzą, że w takim przypadku posypałyby się na nich różne 
plagi. Jeśli 
nie ocalisz jej, panie, swą tajemną sztuką, to moja siostra Sabila zostanie żoną 
Heu-Heu, to 
znaczy żoną Dachy.
Przemyślę tę sprawę powiedziałem. Ale załóżmy, że zdecyduję się jej pomóc. Zdaje 
się, że ty 
też pragniesz uciec z wyspy?
– Panie, raz ci już to powiedziałam. Dodam tylko tyle, że Dacha nienawidzi mnie 
i kiedy 
będzie miał już w swych rękach Sabilę, prawowitą następczynię tronu, a ja 
przestanę być mu 
potrzebna, to stanę tam, gdzie wczorajszej nocy stała ta kobieta, która wolała 
się sama zabić, 
żeby uniknąć gorszych rzeczy. O panie, uratuj mnie, jeśli możesz!
– Uratuję cię... jeśli będę mógł – odparłem i miałem zamiar to zrobić, prawie 
tak samo, jak 
uratować samego siebie.
Potem wymogłem na niej, by przysięgła, że będzie słuchać bez żadnych pytań 
wszystkich 
moich poleceń. Spytałem też, czy może postarać się o łódź.
– To niemożliwe – odparła. – Dacha jest sprytny. Przyszło mu do głowy, że 
możecie 
odpłynąć stąd łodzią. Dlatego wszystkie łodzie zgromadzono z drugiej strony 
wyspy, gdzie 
pilnują ich Kudłaci. To właśnie dlatego pozwala wam poruszać się swobodnie po 
całej wyspie. 
Wie, że nie możecie jej opuścić, chyba że mielibyście skrzydła, gdyż jezioro 
jest za szerokie, aby 
można było je przepłynąć, a nawet gdyby się to komuś udało, to przy drugim 
brzegu są 
krokodyle.
Jak się zapewne domyślacie, przyjaciele, był to dla mnie prawdziwy cios. Mimo to 
nie dałem 
nic po sobie poznać mówiąc, że w takim przypadku trzeba zorganizować coś innego. 
Spytałem 
tylko mimochodem, czy przy brzegu wyspy też są krokodyle. Odpowiedziała, że nie 
ma, 
prawdopodobnie dlatego, że płoszą je Wieczne Ognie albo zapach dymu 
wydobywającego się 
z góry.
Potem, jako że przestało lać, przynajmniej na jakiś czas, zaproponowałem, abyśmy 
wyszli. 
Nie narzekałem zbytnio na pogodę, gdyż Dramana przyniosła ze sobą trzy 
najdziwniejsze 
płaszcze przeciwdeszczowe, jakie zdarzyło mi się kiedykolwiek widzieć. Płaszcz 
taki składał się 
z dwu wielkich liści jakiegoś gatunku lilii wodnej, który rósł przy brzegach 
jeziora, zszytych 
razem, z dziurą u góry na głowę i dwoma mniejszymi, po bokach, na ręce. Jednak 
jeśli chodzi 
o ochronę przed wilgocią, to nie mógł się z nimi równać żaden mackintosh*.[* 
Mackintosh – 
rodzaj materiału nieprzemakalnego i płaszcz z tego materiału] Jedyną ich wadą 
było to, że – jak 
mnie poinformowano – liście trzeba było wymieniać co trzy dni.
Przyodziani w te dziwaczne ubiory, wyszliśmy na zewnątrz. Padał deszcz, który 
tutaj, 
w Anglii, nazwalibyśmy silną ulewą, ale który w porównaniu z tym, co działo się 
przedtem, był 
tylko mżawką. Taka pogoda była dla nas korzystna, bo nawet najbardziej ciekawa 
kobieta nie 
wytknęłaby nosa za próg swego domu. Dzięki temu mogliśmy obejrzeć wieś kapłanów 
zupełnie 
swobodnie, nie obserwowani przez nikogo.
Osada była mała, gdyż kolegium kapłańskie, jeśli mogę to tak nazwać, nigdy nie 
liczyło 
więcej niż pięćdziesięciu członków. Do tej liczby trzeba oczywiście dodać ich 
żony i inne 
kobiety, których przypadało chyba trzy do czterech na jednego kapłana.
Dziwne było to, że nie spotkaliśmy tam w ogóle przez cały czas naszego pobytu 
ani dzieci, 
ani starców. Albo dzieci nie pokazywały się, a ludzie na wyspie umierali młodo, 
albo pozbywano 
się i jednych, i drugich, być może składając ich w ofierze Heu-Heu. Muszę z 
żalem stwierdzić, że 
w obliczu grożącego nam niebezpieczeństwa nie próbowałem dociec przyczyny tego 
stanu rzeczy 
albo, jeśli próbowałem, nie pamiętam, co mi odpowiedziano. Dopiero później 
zacząłem się nad 
tym zastanawiać. Pozostaje faktem, że na wyspie nie było ani dzieci, ani ludzi w 
starszym wieku. 
Nawiasem mówiąc, możliwe jest też inne wyjaśnienie – że i jednych, i drugich 
przewożono na 
ląd.
Dodam tu, że z wyjątkiem Dramany i kilku innych odrzuconych przez kapłanów żon, 
które 
mogły zostać złożone w ofierze, kobiety były większymi bigotkami i 
okrutniejszymi czcicielkami 
Heu-Heu niż sami kapłani. Przekonałem się o tym naocznie w jaskini podczas 
Święta Złudzeń.
Co się tyczy reszty, to wszyscy mieszkali w budynkach takich jak ten, który nam 
przydzielono. Usługiwali im Heuheua. Aczkolwiek bardzo prymitywni i o 
odrażającym 
wyglądzie, dzicy ci byli, podobnie jak nasi południowoafrykańscy Buszmeni, na 
swój sposób 
sprytni i pojętni i po odpowiednim przeszkoleniu mogli wykonywać różne prace. 
Byli także 
posłuszni rozkazom swego boga, a raczej jego kapłanów, mimo iż nienawidzili 
Wałów, spośród 
których wywodzili się ci kapłani, i wiedli z nimi ciągłe wojny.
Wkrótce zostawiliśmy budynki za sobą i znaleźliśmy się wśród pól uprawnych, 
które jak 
poinformowała nas Dramana – uprawiali niewolnicy z plemienia Heuheua. Pracowali 
tu grupami, 
każda grupa przez rok, po czym wracali do swoich kobiet w lesie, gdyż nie wolno 
im było 
przebywać na wyspie w innym charakterze niż służący. Ziemia tam była nadzwyczaj 
żyzna. 
Wskazywały na to rośliny uprawne, które – aczkolwiek bardzo ucierpiały podczas 
ulewy – były 
gotowe do zbiorów. Od strony jeziora pola ogrodzone były tamą zbudowaną z bloków 
lawy 
i musiały zostać założone na wydartym jezioru terenie, co wyjaśniało, dlaczego 
były tak żyzne. 
Wszędzie biegły kanały nawadniające, których używano w czasie suszy, utrzymując 
odpowiedni 
poziom wody za pomocą wspomnianej już śluzy. To wszystko, co mam do powiedzenia 
o tych 
polach. Mogę tylko jeszcze dodać, że system kanałów nawadniających jest, moim 
zdaniem, 
kolejnym dowodem na to, iż Walowie posiadali niegdyś wysoko rozwiniętą 
cywilizację. Z jednej 
strony pola ciągnęły się aż do cypla położonego najbliżej zamieszkanego przez 
Wałów brzegu, 
jak daleko sięgały z drugiej strony, nie wiem, bo nie byłem tam.
Stojąc na tym cyplu, ujrzeliśmy w oddali plamki poruszające się na wodzie. 
Myślałem, że to 
hipopotamy, ale Dramana wyprowadziła mnie z błędu.
– Nie, panie – powiedziała – to Kudłaci, którzy na rozkaz boga płyną tu na 
wiązkach trzciny, 
aby wziąć udział w wojnie z Wałami. Są ich już setki po drugiej stronie góry, a 
do wieczora 
zbiorą się tu wszyscy zdolni do walki mężczyźni, zostawiwszy kobiety, starców i 
dzieci 
schowanych w głębi lasów. Za trzy dni, prowadzeni przez kapłanów pod wodzą 
Dachy, uderzą na 
miasto Wałów.
– Przez trzy dni wiele się może wydarzyć – rzekłem i zostawiłem ten temat.
Wracaliśmy do wsi ścieżką biegnącą wierzchem tamy, tak że w końcu znaleźliśmy 
się przy 
Skale Ofiar, z obu stron której strzelały w górę dwa słupy ognia, podsycane, jak 
sądzę, stale 
wydobywającymi się z wulkanu gazami. Ogień nie sięgał wysoko, w każdym razie 
wtedy, kiedy 
tam byłem, najwyżej na osiem – dziesięć stóp. Ale płonął bez przerwy, i to – jak 
powiedziała 
Dramana – od początku świata. Pomiędzy tymi ognistymi słupami, w pewnej 
odległości od nich, 
stała kamienna kolumna z również kamiennymi uchwytami, do których przywiązywano 
narzeczoną boga. Zauważyłem, że z uchwytów zwisały nowe liny, przygotowane do 
przywiązania Sabili, którą miano przywieźć tej nocy.
Obejrzawszy wszystko, co było do obejrzenia na Skale Ofiar, łącznie ze 
stopniami, przy 
których wysadzano z łodzi ofiarę, podeszliśmy do długiej szopy, pokrytej 
trzcinową strzechą, 
w której znajdował się mechanizm śluzy. Miała ona ciężkie drewniane wrota, które 
Dramana 
otworzyła wyjętym z torby kamiennym kluczem o dziwnym kształcie. Klucz ten 
dostała od 
Dachy, który przykazał jej, aby zwróciła go natychmiast po obejrzeniu przez nas 
tego miejsca, 
jeśli w ogóle będziemy chcieli je obejrzeć.
Tak się akurat składało, że było tam co oglądać. Pod ścianą szopy zwróconą do 
jeziora 
przechodził główny kanał nawadniający, szeroki na jakieś dwanaście stóp. 
Pośrodku szopy kanał 
przechodził przez dół, niestety nie wiem, jak głęboki, gdyż stojąca w nim woda 
nie pozwalała mi 
się w tym zorientować. Po obu stronach tego dołu wyżłobione były w litej skale 
pionowe, bardzo 
głębokie szczeliny, w których tkwiła dwoma bokami potężna kamienna płyta, gruba 
na co 
najmniej sześć cali. Kiedy płytę tę podnoszono ze skalnego dna kanału, gdzie 
normalnie 
spoczywała w odpowiednim wgłębieniu, tworząc jedno z jego korytem, jej górna 
część odcinała 
dopływ wody z jeziora. Płyta ta była na tyle wysoka, że – podniesiona – nie 
przepuszczała wody 
nawet w czasie powodzi, kiedy poziom jeziora znacznie się podnosił.
Spróbuję wyjaśnić to w inny sposób. Kiedy ostatnio byłem z Goodem w Londynie, 
zwiedziliśmy Gabinet Figur Woskowych Madame Tussaud, gdzie obejrzeliśmy słynną 
gilotynę 
używaną podczas Rewolucji Francuskiej. Ostrze gilotyny, jak pamiętasz, 
przesuwało się wzdłuż 
dwu pionowych słupków i, wprawione w ruch, spadało z góry, odcinając głowę 
ofiary. Otóż 
wyobraźcie sobie, że tymi pionowymi słupkami są skalne ściany dołu a ostrzem 
wielka płyta 
kamienna. Kiedy jest uniesiona wzdłuż tych słupków, zamyka całkowicie przestrzeń 
między 
nimi, a więc między oboma ścianami, i woda, która normalnie przepływa nad nią, 
nie może się 
dalej przedostać. Rozumiecie teraz?
– Rozumiem – powiedział Good. – Przypuszczam, że podnoszono ją za pomocą 
kołowrotu.
– A dlaczego nie maszyny parowej, co? Walowie nie znali kołowrotu. Robili to w 
prostszy 
i bardziej archaiczny sposób. Podnosili zastawkę za pomocą dźwigni. Tuz pod 
górną krawędzią 
tej płyty, a raczej zastawki, była wywiercona dziura. Przez dziurę przechodził 
kamienny sworzeń, 
którego oba końce umocowane były w wydrążonej podstawie dźwigni, tworząc coś w 
rodzaju 
zawiasu. Sama dźwignia była kamienną belką – widocznie nie ufali drewnu, które 
mogło 
zbutwieć – długą na około dwadzieścia stóp, co dawało najlepsze przełożenie. 
Oczywiście kiedy 
zastawka znajdowała się w swoim łożu w dnie kanału, drugi koniec dźwigni 
sterczał wysoko, 
niemal pod sam dach szopy.
Kiedy trzeba, było podnieść zastawkę, żeby zmniejszyć lub w ogóle zamknąć 
przepływ 
wody, ten sterczący koniec dźwigni ściągano za pomocą lin na dół – potrzeba było 
do tego wielu 
mężczyzn – i wsuwano pod któryś z pół tuzina kamiennych haków wyciętych w 
ścianie, którą 
tworzyła tam lita skała. Oczywiście, tkwił tam nieruchomo, dopóki ponownie, siłą 
wielu ludzi, 
nie uwolniono go. Wtedy odskakiwał pod dach, a zastawka wsuwała się w swoje 
łoże, 
przepuszczając wodę z jeziora.
W tamtej chwili, jako że spodziewano się wielkiej powodzi, zastawka była w 
całości 
wyciągnięta. Jej górna krawędź znajdowała się pięć czy sześć stóp nad poziomem 
wody, 
natomiast drugi koniec dźwigni tkwił pod najniższym hakiem, o stopę od podłogi. 
Zbadaliśmy 
z Hansem bardzo dokładnie ten prymitywny, lecz skuteczny mechanizm. Załóżmy, 
pomyślałem, 
że ktoś chciałby uwolnić koniec dźwigni, aby opadła zastawka i do kanału po jej 
drugiej stronie 
wdarła się woda z jeziora. Jak można by to zrobić? Odpowiedź była jasna: mogło 
to zrobić tylko 
kilkudziesięciu mężczyzn, naciskając razem na dźwignię, aby uwolnić jej koniec 
spod haka. 
Potem oczywiście zastawka opadłaby pod swoim własnym ciężarem. Można to było 
zrobić także 
w inny sposób, mianowicie łamiąc dźwignię. Ale dwóch mężczyzn, to znaczy Hans i 
ja, nie 
dałoby rady uwolnić dźwigni spod haka, ani złamać jej na pół. Może gdybyśmy 
mieli 
odpowiednie piły, takie jakich używają kamieniarze, i dużo czasu, zdołalibyśmy 
ją przeciąć, choć 
zdawała się być zrobiona ze skały twardej jak żelazo. Niestety, nie mieliśmy 
takiej piły. Zadanie 
było niewykonalne i dlatego należało porzucić tę myśl.
A jednak na ogół większość trudnych problemów daje się rozwiązać, trzeba tylko 
wpaść na 
odpowiedni pomysł. Co prawda moje możliwości intelektualne były w danej chwili 
wyczerpane, 
ale pozostawał jeszcze Hans. Być może on mógł zaproponować jakieś rozwiązanie. 
Hans był 
niezwykłym człowiekiem – często zdarzało się, że wiedziony pierwotnym instynktem 
czy 
intuicją szybciej znajdował wyjście z sytuacji niż ja ze swoim mądrym, logicznym 
rozumowaniem.
A zatem, mówiąc swobodnym – nie chciałem, żeby Dramana zauważyła moje napięcie 
tonem w afrikaans, przedstawiłem Hansowi ten problem:
– Załóżmy, Hans, że ty i ja, nie mając do pomocy nikogo, oprócz być może tej 
kobiety, 
musielibyśmy złamać tę kamienną belką, żeby opuścić zastawkę i wpuścić wodę z 
jeziora. Jak, 
twoim zdaniem, moglibyśmy to zrobić, mając do dyspozycji tylko te środki, które 
mamy?
Hans rozejrzał się, mnąc swym zwyczajem kapelusz, a potem powiedział:
– Nie wiem, Baas.
– To pomyśl, bo ciekaw jestem, czy dojdziesz do tego samego wniosku, co ja.
– Myślę, że jeśli dojdę do tego samego wniosku, co ty, Baas, to nie dojdę do 
żadnego 
wniosku – odparł Hans, zadając mi ten precyzyjny cios z miną takiego głupka, że 
najchętniej 
bym go kopnął.
Potem, nic już nie mówiąc, odsunął się ode mnie i zaczął niby od niechcenia 
oglądać 
dźwignię, a szczególnie hak, pod którym tkwi) jej koniec. W końcu powiedział po 
arabsku, żeby 
mogła to zrozumieć Dramana, że chce zobaczyć jak głęboki jest dół, w którym 
umieszczona jest 
zastawka i ze nie widać tego z podłogi, i natychmiast wdrapał się z małpią 
zręcznością na 
dźwignię i usiadł, obejmując ją nogami, tuż nad tym kamiennym zawiasem. Siedział 
tam chwilę, 
gapiąc się w ciemny dół po drugiej stronie zastawki, gdzie oczywiście nie było 
wody.
– Za ciemno w tej dziurze, żeby można było coś zobaczyć powiedział i zsunął się 
na ziemię. 
Potem zwrócił moją uwagę na ciało kobiety, która zginęła podczas wsuwania 
dźwigni pod hak. 
Trup leżał w cieniu, pod murem szopy. Podeszliśmy, aby ją obejrzeć, Była wysoka, 
ładna – jak 
wszystkie tamtejsze kobiety – i młoda. Nie było widać żadnych śladów zranienia, 
gdyż na jej 
długiej, białej sukni nie było ani jednej plamki krwi. Przypuszczam, że znalazła 
się między 
hakiem a dźwignią, kiedy ją tam wsuwano albo dostała nią w głowę. Kiedy 
oglądaliśmy ciało, 
Hans powiedział do mnie, ponownie w afrikaans:
– Czy Baas pamięta, że mamy w torbie dwie funtowe puszki najlepszego prochu i że 
zbeształ 
mnie, kiedy nie chciałem ich zostawić w domu Walloo, mówiąc, że to idiotyzm 
zabierać je na 
wyspę, bo się tam na nic nie przydadzą?
Odparłem, że przypominam to sobie i że faktycznie niepotrzebnie się nimi 
obciążyliśmy. 
Wówczas Hans zaczął, swoim zawsze denerwującym mnie zwyczajem, snuć 
moralizatorską 
opowieść w formie zagadki.
– Kto według Baasa więcej wie o tym, co ma się zdarzyć – Baas czy czcigodny 
ojciec Baasa 
w niebie?
– Przypuszczam, że mój ojciec – odparłem niedbale.
– Baas ma rację. Ojciec Baasa w niebie wie dużo więcej niż Baas, ale czasami 
myślę, że 
Hans wie lepiej od nich obu, w każdym razie tu, na ziemi.
Ta bezczelna uwaga odebrała mi mowę, więc tylko patrzyłem na niego, ale łajdak 
ciągnął 
dalej zupełnie nie zmieszany:
– Nie zostawiłem tego prochu, Baas, ale zabrałem go tutaj, myśląc, że może się 
przydać, bo 
prochem można wysadzać w powietrze ludzi i różne rzeczy. Poza tym nie chciałem 
go zostawiać 
tam, gdzie moglibyśmy go już nigdy więcej nie zobaczyć.
– No i co z tym prochem? – spytałem.
– Nic wielkiego, Baas. Tylko tyle, że ci Walowie niezbyt dobrze wiercą dziury w 
kamieniu. 
Robią je za duże na to, co ma w nie wejść. Ta w zastawce jest tak duża, że 
zmieszczą się pod 
bolcem obie puszki prochu.
– A jaki byłby pożytek z wkładania tam dwóch puszek prochu? – spytałem bez 
zastanowienia, bo myślałem o tej martwej kobiecie.
– Żaden, Baas, w ogóle żaden. Tylko, że zdawało mi się, że Baas pytał mnie, jak 
moglibyśmy wyciągnąć tę kamienną belkę. Gdyby włożyć w tę dziurę dwa funty 
prochu, zalepić 
mułem i podpalić, to myślę, że wyleciałby ten kawałek płyty nad dziurą albo 
złamałby się bolec, 
albo i jedno, i drugie. Potem ta zastawka opadłaby, bo nic by jej już nie 
trzymało, wdarłaby się 
woda z jeziora i podlała pola kapłanów Heu-Heu, jeśli w swej mądrości i dobroci 
Baas uważa, że 
przydałoby im się to w porze żniw i po takiej ulewie.
Ty łotrze! krzyknąłem. Ty sprytny łotrze! Niech mnie powieszą, jeśli to nie jest 
genialny 
pomysł! Tylko że trzeba to będzie starannie obmyślić i przeprowadzić.
Tak, Baas, ale lepiej zróbmy to w domu. Chodźmy stąd, Baas, zanim ta dama 
zacznie coś 
podejrzewać, tylko jak będziemy wychodzili, rzuć okiem na tę dziurę.
Potem Hans, który cały czas patrzył na leżące przed nami ciało kobiety i 
pozornie mówił 
o niej, skłonił się głęboko i powiedział po arabsku:
– Niechaj Allach chciałem powiedzieć „Heu-Heu” – przyjmie cię na swe łono – i 
oddalił się 
z przepełnioną szacunkiem miną.
Ruszyliśmy ku wyjściu, ale zostałem trochę z tyłu i obejrzałem uważnie dziurę i 
sworzeń.
Hans miał rację. Było tam dosyć miejsca, aby włożyć dwie puszki prochu. Co 
więcej, 
zastawka powyżej dziury miała nie więcej niż trzy cale grubości. Dwa funty 
prochu z pewnością 
wystarczyłyby, aby ją rozsadzić, a może w dodatku skruszyć sworzeń.
Rozdział XII
AKCJA
Wyszliśmy z szopy. Dramana starannie zamknęła jej wrota i schowawszy klucz do 
torby, 
powiedziała nam, że teraz pokaże nam słynne Drzewo Złudzeń, którego sok i 
suszone, 
sproszkowane liście wywołują takie niesamowite halucynacje. Rosło ono pośrodku 
dużej, 
ogrodzonej murem przestrzeni, którą nazywano ogrodem Heu-Heu, aczkolwiek, poza 
tym 
drzewem, nie było tam żadnych innych roślin. Dramana wyjaśniła nam, że zabija 
ona wszystko, 
co rośnie koło niego.
Wszedłszy przez furtkę, którą otworzyła innym, wyciągniętym z torby kluczem, 
znaleźliśmy 
się przed tym słynnym drzewem, jeśli można je nazwać tym mianem, bo wysokością 
przypominało raczej krzew. Miało nie więcej niż dwadzieścia stóp. Jednak jego 
pień miał około 
trzech stóp grubości, a korona, składająca się z licznych gałęzi, była bardzo 
rozłożysta. Końce 
gałęzi leżały na ziemi i zdaje mi się, że były ukorzenione, jak gałęzie dzikich 
figowców, choć nie 
jestem tego pewien.
Drzewo to było jakimś wybrykiem natury. Nie miało właściwie liści w prawdziwym 
znaczeniu tego słowa, lecz jakieś ciemnozielone, palcowate wypustki, podobne do 
tych, jakie ma 
wilczomlecz. Myślę nawet, że musiała to być jakaś odmiana wilczomleczu. Na 
końcach tych 
zielonych wypustek znajdowały się purpurowe kwiaty o bardzo nieprzyjemnym, jakby 
trupim, 
zapachu. Z boków wypustek – gdyż, jak drzewo pomarańczowe, kwitło ono i 
owocowało w tym 
samym czasie – zwisały żółte owoce wielkości połowy owocu opuncji. Oprócz tego, 
że pień 
pokryty był łuszczącą się, szarą korą i że te palcowate niby liście zawierały, 
jak liście innych 
gatunków wilczomleczu, żywiczne mleczko, mam niewiele więcej do powiedzenia o 
tym 
drzewie. Powinienem jednak dodać, że – jak zapewniła nas Dramana – nie było 
żadnego innego 
egzemplarza tej rośliny, ani na wyspie, ani na lądzie, i że próba zasadzenia go 
gdzie indziej była 
najwyższą zbrodnią. Krótko mówiąc, kapłani mieli monopol na Drzewo Złudzeń.
Hans wziął się do roboty i naciął dużą wiązkę tych liści czy wypustek, a potem 
związał je 
sznurkiem, który miał w kieszeni, choć były słabe widoki na to, że kiedykolwiek 
przekażemy je 
Zikalemu. Nie było to przyjemne zajęcie, gdyż podczas ścinania liści tryskał z 
nich biały sok, 
który – jeśli padł na skórę – palił jak soda kaustyczna.
Ucieszyłem się, kiedy Hans wreszcie skończył, bo miałem dość woni tych kwiatów, 
ale 
zanim wyszliśmy z ogrodu, skorzystałem z okazji gdy Dramana nie patrzyła i 
zerwałem kilka 
najbardziej dojrzałych owoców, i schowałem do kieszeni z zamiarem zasadzenia 
nasion, gdyby 
udało się nam wydostać cało z tego kraju. Muszę jednak z żalem powiedzieć, że 
nic z tego nie 
wyszło, bo ostre kolce, którymi pokryte były te owoce, przedarły i tak już 
przetarta podszewkę 
kieszeni i wypadły nie wiem kiedy. Najwidoczniej Drzewo Złudzeń nie życzyło 
sobie, by jego 
sadzonki rosły w innym miejscu. Tak przynajmniej uważał Hans.
W drodze do domu musieliśmy okrążyć język zastygłej lawy znajdujący się między 
szopą 
śluzy a jeziorem i przejść przez mostek nad kanałem, położony tuż przy schodach, 
którymi 
schodzili rybacy do swych łodzi. Obejrzałem uważnie kanał przecinający wał 
przeciwpowodziowy. Tutaj, na zewnątrz śluzy, mierzył około dwudziestu stóp 
szerokości. 
W prawą ścianę kanału wmurowana była kamienna tablica z poziomymi nacięciami 
wskazującymi niewątpliwie poziom wody. Zauważyłem, że najwyższe z tych nacięć 
było już 
prawie pod wodą, a przez ten krótki czas, kiedy stałem na mostku, zniknęło 
zupełnie. Świadczyło 
to, że woda gwałtownie przybiera.
Widząc, że mnie to interesuje, Dramana powiedziała, że jeszcze nigdy w długiej 
historii 
osiedla nie zdarzyło się, nawet po największych deszczach, by woda doszła do 
najwyższego 
nacięcia. Dodała też, że stan obecny był skutkiem nadzwyczaj mokrego lata i 
gwałtownych burz 
w górnym biegu rzeki, z których ostatniej byliśmy świadkami.
– Całe szczęście, że macie taką potężną zastawkę w śluzie – powiedziałem.
Tak, panie – odparła – bo gdyby ta przegroda została przerwana, to cała ta 
strona wyspy 
znalazłaby się pod wodą. Jeśli się dokładnie przyjrzysz, panie, ta przekonasz 
się, że już teraz 
poziom wody w jeziorze sięga wyżej niż pola, a nawet wejście do jaskini Heu-Heu. 
Tradycja 
głosi, że kiedy, setki lat temu, tereny te wydarto jezioru i osuszono, plony 
zależały od opadów. 
Potem nastąpiło wiele suchych lat, więc kapłani przebili ten kanał do jeziora i 
wykopali sieć 
rowów nawadniających pola, a jednocześnie zrobili tę śluzę na wypadek zbyt 
dużego przyboru 
wody w jeziorze. Jakiś stary kapłan żyjący w tamtych czasach stwierdził, że to 
szaleństwo 
i doprowadzi kiedyś do ich zagłady, ale wyśmieli go i zrobili tę śluzę. Kapłan 
ten nie miał racji, 
gdyż po zbudowaniu tego systemu plony podwoiły się, a brama śluzy jest tak 
solidnie zrobiona, 
że nie przedrze się przez nią woda nawet w czasie największej powodzi. Jest to 
zupełnie 
niemożliwe, bo górna krawędź zastawki sięga na wysokość głowy dziecka ponad tamę 
oddzielającą pola od jeziora.
Woda mogłaby się przelać przez tamę – powiedziałem.
– Nie, panie. Możesz sam sprawdzić, że mur jest tak wysoki, iż nie ma mowy, by 
nawet 
w czasie największej powodzi poziom jeziora zrównał się z jego wierzchem.
– A zatem bezpieczeństwo osady zależy od śluzy?
– Tak. Gdyby poziom wody w jeziorze był odpowiednio wysoki, co za ludzkiej 
pamięci 
nigdy się nie zdarzyło, to bezpieczeństwo osady zależałoby od śluzy. 
Bezpieczeństwo jaskini 
Heu-Heu też. Zanim góra wybuchnęła ogniem i zniszczyła miasto naszych przodków, 
utworzyło 
się nowe wejście do jaskini, u podnóża góry, bo przedtem wchodziło się do niej 
podobno 
otworem, który był wyżej, w zboczu. Zresztą mieszkańcom nie grozi żadne 
niebezpieczeństwo, 
bo nawet gdyby zdarzył się jakiś wypadek i na wyspę wdarłyby się wody jeziora, 
to wszyscy 
mogliby schronić się na górze. Tyle tylko, że na jakiś czas zostałyby zniszczone 
pola uprawne 
i zabrakłoby żywności, którą trzeba byłoby wtedy sprowadzać z lądu albo 
korzystać z zapasów 
znajdujących się w jaskini, a zgromadzonych na wypadek oblężenia.
Podziękowałem jej za wyjaśnienie interesujących problemów dotyczących stosunków 
wodnych. Rzuciwszy jeszcze jedno spojrzenie na płytę, na której zupełnie nie 
widać już było 
nacięć, co upewniło mnie, że woda w dalszym ciągu gwałtownie przybiera, 
poszliśmy do swojej 
kwatery zjeść coś i wypocząć.
Tam Dramana zostawiła nas samych, obiecując wrócić o zachodzie słońca. 
Powiedziałem jej, 
że musi to koniecznie zrobić. Chodziło mi o jej dobro, ale nie wspomniałem o tym 
ani słowem. 
Osobiście było mi obojętne, czy przyjdzie czy nie, bo dowiedziałem się od niej 
wszystkiego, co 
chciałem, ale ponieważ planowałem zagładę wioski, chciałem dać jej możliwość 
ucieczki z nami. 
W końcu odnosiła się do nas przyjaźnie, a poza tym nienawidziła Dachy i Heu-Heu, 
a kochała 
siostrę.
Hans odprowadził ją do drzwi z wielkimi ceregielami i niezgrabnie próbował pomóc 
jej 
założyć ów przedziwny płaszcz przeciwdeszczowy, bo nagle deszcz, który podczas 
naszego 
spaceru prawie przestał padać, ponownie zmienił się w ulewę.
Kiedy podjedliśmy i byliśmy sami, odbyliśmy naradę.
– Co trzeba zrobić, Hans? – spytałem, chcąc poznać jego opinię.
– Myślę, Baas, że trzeba zrobić tak. Tuż przed północą musimy się ukryć gdzieś w 
pobliżu 
schodów, tych koło Skały Ofiar, a nie tych mniejszych, przy śluzie. Potem, kiedy 
przypłynie łódź 
i wysadzi Sabilę, musimy jak najszybciej do niej dostać się i wrócić do miasta 
Wałów.
– Ale w ten sposób nie uratujemy Sabili, Hans.
– Oczywiście, że nie, Baas, ale nie zawracałem sobie głowy Sabilą, która mam 
nadzieję 
będzie szczęśliwie żyła z Heu-Heu. Za to ocalimy sami siebie, choć pewnie 
będziemy musieli tu 
zostawić trochę naszych rzeczy. Jeśli Isikor i reszta chcą uratować Sabilę, to 
niech przestaną być 
tchórzami bojącymi się kamiennego posągu i garstki kapłanów i sami to zrobią.
– Posłuchaj, Hans – powiedziałem. – Przybyliśmy tu po to, aby dostać pęk tych 
śmierdzących liści dla Zikalego i ocalić Sabilę, która ma stać się ofiarą 
głupoty i nikczemności. 
Pierwsze zadanie wykonaliśmy, ale pozostaje jeszcze drugie. Chcę ocalić tę 
nieszczęśliwą 
dziewczynę, nawet gdyby mi przyszło przy tym zginąć.
– No tak, Baas. Spodziewałem się, że tak powiesz. Wszyscy jesteśmy głupcami, 
choć każdy 
na inny sposób, bo czy można wyplenić z serca głupotę, którą zasiała tam matka 
jeszcze przed 
naszym narodzeniem? A więc skoro Baas jest głupcem albo kocha się w Sabili – 
trzeba przyznać, 
że jest bardzo ładna – to musimy o obmyślić inny plan i dać się zabić przy jego 
wykonywaniu.
– Jaki plan? – spytałem, nie zwracając uwagi na jego drwiny.
– Nie wiem, Baas – odparł, patrząc w sufit. – Gdybym miał coś do picia, to może 
bym 
wymyślił jakiś plan. Bez tego jest mi trudno, bo przez tę wilgoć mam mgłę w 
głowie i wodę 
w brzuchu. Mimo to, Baas, spróbuję. Czy mi się zdaje, Baas, czy naprawdę 
mówiłeś, że gdyby 
wysadzić w powietrze tę zastawkę, to wdarłyby się tu wody jeziora i zalały pola, 
a także jaskinię 
Heu-Heu, gdzie będą zebrani wszyscy kapłani, razem ze swoimi żonami?
Tak, Hans, sądzę, że zalałyby, i to bardzo szybko. Jak tylko woda wdarłaby się 
przez śluzę, 
zaraz runąłby mur z obu stron śluzy i nastąpiłaby potężna powódź, tym bardziej 
że znowu leje.
– A więc, Baas, musimy się postarać, żeby ta zastawka opadła, a ponieważ nie 
mamy dosyć 
siły, żeby to zrobić, musimy poprosić o pomoc tego pana – tu wyciągnął dwie 
blaszane 
i zalutowane, jakby prosto z fabryki, puszki prochu. – Skoro jestem Panem Ognia, 
to kapłani 
Heu-Heu pomyślą, że to zupełnie naturalne – dodał, szczerząc zęby.
– Zgoda, Hans – powiedziałem, kiwając głową. – Pytanie tylko – jak to zrobić?
– Musimy włożyć te puszki do dziury, pod sworzeń, resztę wolnego miejsca 
wypełnić 
kamykami i oblepić to grubą warstwą mułu, żeby był większy wybuch. Ale najpierw 
musimy 
wywiercić dziury w puszkach i włożyć w nie lonty. Tylko skąd wziąć lonty?
Rozejrzałem się po izbie. Na półce stały gliniane lampy, które oświetlały ją w 
nocy, a obok 
nich leżał długi na wiele stóp zwój knota, który kapłani robili ze splecionego w 
warkocz 
i wysuszonego sitowia. To będzie w sam raz! – powiedziałem. Namoczyliśmy knot w 
mieszance 
oleju używanego przez tubylców i prochu, który wysypałem z łuski naboju, i po 
pół godzinie 
mieliśmy dwa znakomite lonty. Zapaliłem kawałek jednego z nich na próbę i 
obliczyłem, że 
minie pięć minut, zanim ogień dotrze do prochu. To było wszystko, co mogliśmy 
zrobić.
– No, Baas – powiedział Hans, kiedy skończyliśmy przygotowania i schowaliśmy 
lonty, aby 
wyschły wszystko to bardzo ładnie, ale jak się stąd wydostaniemy, kiedy zastawka 
opadnie 
i wyspę zaleje woda? Kiedy zatopimy kapłanów Heu-Heu – choć myślę, że się 
uratują, uciekając 
na górę jak króliki – to przy okazji zatopimy też siebie i udamy się w ich 
towarzystwie do 
Miejsca Ognia, o którym tak lubił opowiadać twój czcigodny ojciec. Będzie bardzo 
miło zatopić 
kapłanów Heu-Heu, ale my wcale nie będziemy w lepszej sytuacji od nich. Tak samo 
pani Sabila, 
jeśli zostawimy ją przywiązaną do tego słupa.
– Nie zostawimy jej, Hans, jeśli wszystko pójdzie tak, jak zaplanowałem. Zamiast 
niej 
zostawimy kogoś innego.
Twarz Hansa rozjaśniła się.
– Och, Baas, teraz rozumiem! Chcesz przywiązać do tego słupa Dramanę, która jest 
starsza 
i nie tak piękna jak Sabila. To dlatego powiedziałeś jej, że musi tu koniecznie 
przyjść i być 
z nami cały czas? To całkiem dobry plan, tym bardziej że zaoszczędzi to nam 
później kłopotów 
z nią. Tylko że trzeba ją będzie najpierw lekko stuknąć w głowę, żeby przez swój 
egoizm nie 
narobiła hałasu i nie zdradziła nas.
– Hans, jesteś zwykłe bydlę! Jak możesz mnie podejrzewać o coś takiego?
– Oczywiście, Baas, że jestem bydlę, skoro myślę przede wszystkim o tobie i o 
sobie. Ale 
kogo wobec tego chcesz zostawić, Baas? Chyba nie mnie przebranego w szaty panny 
młodej? 
dodał z niepokojem, który wyglądał na autentyczny.
– Jesteś, Hans, nie tylko bydlęciem, ale i durniem do tego! Jak mógłbym żyć bez 
ciebie? Nie 
chcę zostawiać żadnej żywej osoby. Chcę tam przywiązać tę martwą kobietę z 
szopy. Hans 
spojrzał na mnie z niekłamanym podziwem i powiedział:
– Widzę, że Baas bardzo zmądrzał. Chociaż raz wpadł Baas na jakiś pomysł przede 
mną. To 
dobry plan – jeśli uda się nam przenieść ją tam tak, aby nikt nic nie zauważył, 
a Sabila nie wyda 
nas płacząc i śmiejąc się jednocześnie, jak mają w zwyczaju durne baby. Ale 
załóżmy, że 
wszystko się uda. Wtedy będzie nas czworo, i jak dostaniemy się na łódź, jeśli 
ci tchórze, 
Walowie, będą w ogóle czekać tak długo?
– W prosty sposób. Jeśli Dramana powiedziała prawdę, to po wysadzeniu Sabili na 
brzeg 
łódź będzie czekać w niewielkiej odległości aż do świtu. W tym czasie będziesz 
musiał do nich 
podpłynąć, trzymając rewolwer nad głową, aby nie zamoczyć naboi. Resztę rzeczy 
zostawisz na 
brzegu. Potem wdrapiesz się na łódź i powiesz Walloo, Isikorowi czy komuś 
innemu, kim jesteś. 
Tymczasem ja z Dramana przeniesiemy ciało pod słup i przywiążemy je zamiast 
Sabili. Wtedy ty 
każesz wioślarzom podpłynąć do schodów, tych mniejszych, koło śluzy. No tych, 
które – jak 
mówiła Dramana – używane są przez rybaków, ponieważ nie wolno im postawić stopy 
na Skale 
Ofiar. Pamiętasz?
– Tak, Baas, chodzi ci o schody na końcu tego małego falochronu, który według 
słów 
Dramany zapobiega przedostawaniu się szlamu z jeziora do śluzy.
– Kiedy zobaczę, Hans, że podpływasz, zapalę lonty, zbiegnę na falochron i 
szybko wskoczę 
do łodzi. Mam nadzieję, że kapłani i ich kobiety, będąc w jaskini, dosyć 
oddalonej od śluzy, nie 
usłyszą wybuchu i że kiedy wyjdą stamtąd, zobaczą wodę zalewającą pola i osadę. 
Będą wtedy 
mieli co innego do roboty niż ściganie nas. W przeciwnym wypadku puściliby się 
zaraz za nami, 
bo jestem pewien, że mają tu gdzieś w pobliżu schowane łodzie, choć Dramana nie 
zna tej 
kryjówki. Rozumiesz teraz?
– O tak, Baas. Jak już powiedziałem, Baas nagle zmądrzał. Myślę, że to dzięki 
temu Winu 
Złudzeń, które Baas pił wczoraj w nocy. Pewno obudziło umysł Baasa. Ale 
przeoczyłeś jedną 
rzecz, Baas. Załóżmy, że dostanę się bezpiecznie do łodzi – jak mam przekonać 
wioślarzy, żeby 
podpłynęli do schodów i zabrali was? Pewnie będą się bali albo powiedzą, że to 
wbrew 
obyczajom, albo że porwie ich Heu-Heu, albo coś w tym stylu.
– Porozmawiasz z nimi uprzejmie, a jeśli nie będą chcieli słuchać, to przemówisz 
za pomocą 
rewolweru. Jeśli to będzie konieczne, to zastrzelisz jednego czy nawet paru z 
nich. Myślę, że 
wtedy reszta cię posłucha. Mam jednak nadzieję, że nie będzie trzeba uciekać się 
do takich 
argumentów. Jeśli będzie tam Isikor, to na pewno będzie chciał wyrwać Sabilę z 
łap Heu-Heu. 
Skoro wszystko ustalone, to prześpię się trochę i radzę, żebyś zrobił to samo. 
Mało spaliśmy 
poprzedniej nocy, a dzisiejszej może w ogóle nie będziemy mieli okazji do snu, 
więc 
odpocznijmy trochę, dopóki możemy. Ale najpierw zawiń w matę te śmierdzące 
gałązki dla 
Zikalego, którego niech piekło pochłonie za to, że wpakował nas w taką kabałę.
„Wszystko ustalone!” mruknąłem sarkastycznie sam do siebie, kiedy położyłem się 
i zamknąłem oczy. W rzeczywistości nigdy chyba nie było sytuacji tak niepewnej 
jak ta, w której 
się znaleźliśmy, gdyż powodzenie całego przedsięwzięcia zależało od łańcucha 
hipotez, który był 
tak długi jak stamtąd do Capetown. Nasza sytuacja była znakomitą ilustracją 
starego przysłowia:
Gdyby „jeżeli” i „gdyby” robiły saboty,
To by szewcy nie mieli nic do roboty.
Jeżeli łódź przypłynie, jeśli będzie czekała w pewnej odległości od skały, 
jeżeli Hans 
dopłynie do niej niezauważony i dostanie się na nią, jeśli zdoła przekonać 
zabobonnych Wałów, 
aby zabrali nas z wyspy, jeżeli uda nam się umieścić proch w zastawce, jeżeli 
proch wybuchnie 
i zgodnie z planem rozsadzi połączenie zastawki z dźwignią, jeżeli uda nam się 
odwiązać Sabilę 
od słupa, jeżeli nie zachowa się ona w jakiś idiotyczny sposób, jeżeli jacyś 
łajdacy nie poderżną 
nam gardeł podczas tych wszystkich operacji i jeszcze parę innych „jeżeli”, to 
nasze saboty 
zostaną dobrze wykonane i być może kapłani Heu-Heu wystarczająco się wystraszą, 
aby nas nie 
ścigać, a może nawet się potopią. Na razie jednak wyglądało raczej na to, że – 
wbrew temu, co 
powiedziałem Hansowi będziemy nie tylko mieli okazję przespać się tej nocy, ale 
że zaśniemy na 
zawsze.
Niestety, nie można było na to nic poradzić, więc, jako fatalista z przekonania, 
zmówiłem 
pacierz i zasnąłem, co dzięki Bogu udaje mi się zawsze i w każdych 
okolicznościach. Gdyby nie 
ten dar zasypiania na zawołanie, od dawna bym już nie żył.
Kiedy się obudziłem, było już ciemno. Nade mną stała Dramana. To właśnie jej 
wejście 
obudziło mnie. Spojrzałem na zegarek i stwierdziłem ze zdziwieniem, że było już 
po dziesiątej.
– Dlaczego nie obudziłeś mnie wcześniej? – spytałem Hansa.
– A po co, skoro nie było co robić, a strasznie nudno siedzieć bezczynnie, kiedy 
nie ma nic 
do wypicia?
Faktycznie jednak nie obudził mnie dlatego, że sam też spał. Właściwie dobrze 
się stało, bo 
dzięki temu uniknęliśmy wielu godzin męczącego czekania.
Nagle zdecydowałem się powiedzieć wszystko Dramanie. Jak postanowiłem, tak 
zrobiłem. 
Było w niej coś, co wzbudzało moje zaufanie. Poza tym było oczywiste, że pragnie 
uciec od 
Dachy, którego nienawidziła i który jej nienawidził i chciał ją zamordować jak 
tylko dostanie 
Sabilę.
Wysłuchała mnie i spojrzała na mnie z podziwem, zdumioną śmiałością mego planu.
– To wszystko może się skończyć dobrze – powiedziała – choć należy się obawiać 
czarów 
kapłanów, dzięki którym mogą się dowiedzieć o tym, czego nie dostrzegą ich oczy.
– Ja nie obawiam się ich czarów – odparłem.
– Jest jeszcze jedno – powiedziała. – Nie możemy się dostać do szopy, w której 
znajduje się 
śluza. Kiedy wróciłam do jaskini, oddałam Daszy – jak mi przykazał – torbę z 
kluczem od szopy 
i od Ogrodu Heu-Heu. Nie wiem, gdzie ją schował. Drzwi są bardzo mocne, panie, i 
nie damy 
rady ich wyważyć. Gdybym natomiast poprosiła jeszcze raz Dachę o klucz, to 
domyśliłby się 
wszystkiego, tym bardziej że woda przybiera tak gwałtownie jak nigdy dotąd i 
kapłani nawet 
poszli sprawdzić, czy zastawka dobrze się trzyma. Dodatkowo umocowali dźwignię 
linami.
Siedziałem w milczeniu, nie wiedząc, co robić, bo w swoich pianach zapomniałem o 
kluczu. 
Kiedy tak siedziałem, usłyszałem idiotyczny chichot Hansa.
– No i z czego się śmiejesz, ośle? – spytałem. – To, że nasze plany biorą w łeb, 
to okazja do 
śmiechu?
– Nie, Baas, a raczej tak. Widzisz, Baas, przewidziałem, że może się wydarzyć 
coś takiego, 
więc na wszelki wypadek wyciągnąłem klucz z torby Dramany i włożyłem na jego 
miejsce 
kamień o mniej więcej takiej samej wadze. Oto ten klucz – tu wyciągnął z 
kieszeni ów ciężki, 
archaiczny instrument.
To było mądre posunięcie. Tylko że Dramana mówi, iż w szopie byli po nas 
kapłani. Jak tam 
się dostali bez klucza? – spytałem.
– Są dwa klucze, panie. Kapłan, który zwany jest Strażnikiem Śluzy, ma jeden. Na 
mocy 
przysięgi, ma go przy sobie w dzień i w nocy. Ten, którym ja otworzyłam wrota, 
należy do 
najwyższego kapłana, który używa go, tak jak i innych kluczy, wtedy, kiedy ma 
ochotę 
sprawdzić jakieś miejsce, co się zresztą prawie nigdy nie zdarza.
– A więc na razie wszystko w porządku. Masz nam jeszcze coś do powiedzenia, 
Dramano?
– Tak, panie. Dobrze zrobicie uciekając z wyspy jeszcze tej nocy, gdyż podczas 
dzisiejszego 
zebrania Rady Kapłanów Heu-Heu objawił im życzenie, abyście obydwaj zostali 
złożeni mu 
w ofierze podczas ceremonii zaślubin. Ma to być prezent dla Leśnych Ludzi, 
którzy już wiedzą, 
że to wy zabiliście ich kobietę na rzece i mówią, że jeśli zostanie wam darowane 
życie, to nie 
będą walczyć przeciw Wałom. Zdaje mi się, że mnie mają zamiar złożyć w ofierze 
razem 
z wami.
– Ach tak? – powiedziałem. Wiadomość ta spowodowała, że jeśli nawet miałem 
jeszcze 
jakieś skrupuły, czy potopić tych fanatycznych łotrów, to teraz zniknęły one 
zupełnie i mogłem 
z czystym sumieniem zabrać się do dzieła. Nie miałem zamiaru dać się złożyć w 
ofierze ani 
teraz, ani w przyszłości, a najlepszym sposobem, żeby temu zapobiec było dać 
kapłanom 
posmakować ich własnego leku. Od tej chwili stałem się równie bezlitosny jak 
Hans.
Teraz zrozumiałem dlaczego traktowano nas tak uprzejmie i pozwalano oglądać 
wszystko, co 
chcieliśmy. Czy miało jakieś znaczenie to, ile się dowiemy, skoro za kilka 
godzin mieliśmy się 
znaleźć w krainie, z której nie moglibyśmy nikomu przekazać naszych spostrzeżeń?
Próbowałem wypytać Dramanę dokładniej o okoliczności, w których bóg przekazał 
swoją 
wolę, ale nie mogłem nic zrozumieć z tego, co mi mówiła. Dowiedziałem się tylko, 
że życzenie 
boga było odpowiedzią na modły Kudłatych, którzy domagali się zadośćuczynienia 
za śmierć 
swojej kobiety i grozili buntem, gdyby go nie otrzymali. To wyjaśniało wszystko 
i szczegóły nie 
były ważne.
Zebrawszy wszystkie informacje, które mogłem uzyskać, usiadłem z Hansem do 
kolacji. 
Kiedy jedliśmy, Dramana powiedziała, niejako na marginesie, że postanowiono nam 
ukraść 
przed świtem, podczas naszego snu, broń, o której wiedziano, iż „pluje ogniem”, 
tak abyśmy byli 
bezbronni, gdy przyjdą nas pojmać.
A zatem, jeśli mieliśmy działać, to musieliśmy zacząć od razu. Zjadłem tak dużo, 
jak 
mogłem, gdyż jedzenie daje siłę. Tak samo Hans. Prawdę mówiąc, jestem pewien, że 
spałaszowałby ze smakiem cały posiłek nawet pod szubienicą, na której miałby 
zawisnąć. „Jedz 
i pij, bo jutro możesz umrzeć” byłoby „na pewno ulubionym powiedzonkiem Hansa, 
gdyby je 
znał. Zresztą myślę, że je znał, a może nawet sam ułożył na swój użytek. 
Wypiliśmy nawet 
trochę miejscowego trunku, który przyniosła Dramana, bo uważałem, że umiarkowana 
ilość 
alkoholu dobrze zrobi nam obu, szczególnie Hansowi, którego czekała przeprawa 
przez zimne 
jezioro. Zaledwie jednak przełknąłem trochę napoju, pożałowałem, że to zrobiłem, 
gdyż przyszło 
mi do głowy, że może być zatruty. Na szczęście nie był. Dramana zadbała o to.
Kiedy skończyliśmy jeść, zapakowaliśmy nasz skromny dobytek w taki sposób, aby 
jak 
najmniej nam przeszkadzał przy wykonywaniu planu. Połowę dałem do niesienia 
Dramanie – 
gdyż była silną kobietą, a Hans, który miał popłynąć do łodzi, nie mógł 
oczywiście wziąć ze sobą 
nic oprócz rewolweru i wiązki gałązek z Drzewa Złudzeń, które – jak uważał – 
mogły mu pomóc 
utrzymać się na wodzie, skrywając go jednocześnie przed wzrokiem ewentualnych 
obserwatorów.
Potem, zarzuciwszy na głowy kozie skóry, które służyły za przykrycie naszych 
łóżek, 
i mogły nas nieco osłonić w ciemnościach, wyruszyliśmy. Było koło jedenastej.
Rozdział XIII
STRASZNA NOC
Wyszedłszy cicho z domu, stwierdziliśmy, że ulewa przeszła w coś w rodzaju 
gęstej mżawki, 
która ograniczała widoczność, natomiast nad jeziorem i polami wisi gęsta mgła. 
Były to 
oczywiście okoliczności bardzo dla nas sprzyjające, gdyż jeśli nawet znalazłby 
się jakiś strażnik, 
to nie zauważyłby nas, chyba że wpadlibyśmy na niego.
Prawdę mówiąc, myślę, że nie było tam żadnego strażnika czy stróża, bo cała 
ludność 
zebrana była na uroczystościach w jaskini. Nikogo nie widzieliśmy ani nie 
słyszeliśmy, nawet 
pies nie zaszczekał. Prawdopodobnie zwierzęta te, a było ich kilka na wyspie, 
schroniły się do 
domów przed zimnem i deszczem. Ponad warstwą mgieł na jeziorze widać jednak było 
na 
czystym niebie księżyc w pełni, co wskazywało, że pogoda się poprawia. Jak się 
później okazało, 
było tak faktycznie. Deszcze, które – z krótkimi przerwami – padały od miesięcy, 
wreszcie 
ustąpiły miejsca dobrej pogodzie.
Kiedy doszliśmy do szopy mieszczącej śluzę, stwierdziliśmy ku naszemu wielkiemu 
zdumieniu, że wrota do niej nie są zamknięte. Przypuszczając, że kapłani, którzy 
sprawdzali 
zastawkę, zapomnieli ich zamknąć, wśliznęliśmy się cicho do szopy i zamknęliśmy 
drzwi za 
sobą. Zapaliłem świeczkę i podniosłem ją do góry, żeby się rozejrzeć. W 
następnej sekundzie 
zamarłem z wrażenia, bo zobaczyłem siedzącego na szczycie zastawki człowieka z 
wielką dzidą.
Kiedy gorączkowo zastanawiałem się, co robić, patrząc na strażnika, który zdawał 
się 
wyrwany ze snu i jeszcze bardziej przestraszony niż ja, Hans skoczył na niego 
jak lampart. Zdaje 
mi się, że wyciągnął nóż, ale nie jestem tego pewien. W każdym razie usłyszałem 
odgłos ciosu 
a tuż potem w blasku świecy mignęły mi podeszwy stóp i strażnik zniknął w 
zbiorniku po drugiej 
stronie zastawki. Co się tam z nim stało, nie wiem. Dla nas zniknął na zawsze.
– Co to znaczy? Powiedziałaś nam, że nikogo tu nie będzie – zwróciłem się z 
wściekłością 
do Dramany, bo podejrzewałem, że zastawiono na nas pułapkę.
Padła na kolana, myśląc chyba, że chcę ją zabić dzidą, którą podniosłem z ziemi 
i powiedziała:
– Nie wiem, panie. Myślę, że kapłani zaczęli was podejrzewać i dlatego zostawili 
tu kogoś na 
straży. A może został on tutaj po to, żeby ich zaalarmować, gdyby woda za bardzo 
przybrała.
Uwierzyłem jej i kazałem wstać. Zabraliśmy się do dzieła. Zablokowawszy wrota od 
środka, 
Hans wdrapał się na dźwignię i przy świetle świecy, którego nie można było 
dostrzec z zewnątrz, 
gdyż szopa nie miała okien, włożył puszki z prochem do otworu w zastawce, pod 
sworzeń 
łączący ją z dźwignią. Potem, zgodnie z planem, uszczelniliśmy otwór kamykami, 
które 
przynieśliśmy z sobą.
Na koniec przyniosłem trochę lepkiej gliny, którą pokryte były ściany szopy. 
Zeskrobałem ją 
z miejsca, gdzie ściana przemokła i była wilgotna. Zalepiliśmy otwór warstwą 
gliny grubą na 
kilka cali. Zostawiliśmy tylko niewielką dziurkę tuż pod sworzniem, mając 
nadzieję, że na nim 
i na wąskim pasku kamiennej płyty między otworem, w którym był osadzony, a jej 
krawędzią, 
skupi się cała siła wybuchu. Lonty, które zdążyły już wyschnąć, wetknęliśmy w 
otworki 
wywiercone w puszkach i przeciągnęliśmy przez dwie długie łodygi sitowia, 
wyciągnięte z dachu 
domu, w którym spaliśmy i osadzone przez nas w warstwie gliny. Powinny uchronić 
lonty przed 
zamoknięciem. Końce lontów zwisały około sześciu stóp nad ziemią, gdzie można je 
było łatwo 
zapalić, nawet w pośpiechu.
Kiedy się z tym uporaliśmy, było kwadrans po jedenastej. Mieliśmy teraz przed 
sobą 
najtrudniejszą część zadania. Wyciągnęliśmy we dwójkę z Hansem ciało zabitej 
kobiety z szopy. 
Dramana za nic nie chciała go dotknąć, toteż daliśmy jej do niesienia cały nasz 
bagaż. Nie 
chcieliśmy go zostawić w szopie, bo mogło się zdarzyć, że odcięto by nam odwrót 
i wtedy 
wszystko to byłoby dla nas stracone. Potem, z wielkim trudem, gdyż było bardzo 
ciężkie, 
przenieśliśmy ciało na skraj Skały Ofiar, w miejsce, które wybrałem podczas 
porannych oględzin 
terenu. Było tam wysokie na około sześć stóp wzniesienie, a w nim wypłukane 
przez wodę 
zagłębienie, w którym mogliśmy ukryć się wszyscy troje, razem z ciałem.
Na szczęście sąsiednia skała zasłaniała blask bijący od „wiecznych ogni”, które 
zresztą 
w tym wilgotnym powietrzu paliły się raczej mdło, wydzielając za to dużo dymu. 
Bliższy z tych 
płomieni znajdował się nie dalej niż dwanaście kroków od nas. Słup, do którego 
miano 
przywiązać ofiarę, był oddalony o rzut kamieniem.
W tej kryjówce byliśmy zupełnie bezpieczni, chyba że któremuś z kapłanów 
przyszłaby 
ochota wejść na wzniesienie. Przykucnęliśmy i czekaliśmy. Niedługo potem, tuż 
przed północą, 
usłyszeliśmy, zupełnie blisko, rozmowę.
Podniosłem głowę i ostrożnie wyjrzałem. Do schodów, które prawie całe znajdowały 
się 
teraz pod wodą, przybijała łódź. Od strony skały szło w jej kierunku czterech 
kapłanów, 
ubranych na biało, z twarzami zasłoniętymi kapturami z otworami tylko na oczy, 
co sprawiało, że 
wyglądali jak mnisi na starej rycinie przedstawiającej Inkwizycję. Doszli do 
schodów akurat 
kiedy łódź przycumowała, Z jej dziobu zepchnięto wysoką kobietę odzianą w biały 
płaszcz, 
zakrywający ją całą, razem z głową. Sądząc ze wzrostu, mogła to być Sabila.
Kapłani chwycili ją bez słowa – cały ten dramat rozgrywał się w zupełnej ciszy – 
i pół niosąc 
ją, pół prowadząc, przywiedli do słupa. Tam, o ile mogłem dojrzeć przez mgłę – 
tej nocy, tak jak 
w jednym z psalmów, błogosławiłem mgłę... nie, w psalmie to mgła błogosławi 
Pana, ale 
mniejsza z tym – przywiązali ją. Potem, nadal w absolutnym milczeniu, odwrócili 
się i powoli 
zeszli zboczem do jaskini, w której zniknęli. Łódź również odpłynęła kilka 
jardów – niezbyt 
daleko, sądząc z liczby uderzeń wioseł – i zatrzymała się.
Na razie wszystko przebiegało tak, jak powiedziała Dramana. Zapytałem ją 
szeptem, czy 
kapłani jeszcze wrócą. Odpowiedziała, że nie, bo nikomu nie wolno zbliżyć się do 
skały aż do 
świtu, kiedy to Heu-Heu wyłoni się z jaskini z orszakiem kobiet, aby zabrać 
oblubienicę. 
Złamanie tego zakazu było najcięższą zbrodnią.
– A zatem im wcześniej zabierzemy się do dzieła, tym lepiej – powiedziałem, 
zaciskając 
zęby. Nie spytałem nawet, co miała na myśli, mówiąc o Heu-Heu wyłaniającym się z 
jaskini, 
skoro – jak dobrze wiedzieliśmy – nie było takiej osoby.
– Dalej, Hans, dopóki jest mgła, bo może się rozwiać w każdej chwili – dodałem.
Szybko wdrapaliśmy się na skałę, ciągnąc za sobą ciało. Okrążyliśmy ogień i 
podeszliśmy do 
słupa od tyłu. Wydawało mi się, że pokonanie tego krótkiego odcinka trwa 
wieczność. 
Opatrzność czuwała nad nami, bo dym zmieszany z mgłą otoczył nas zasłoną, której 
już 
z odległości kilkunastu jardów nie można było przeniknąć wzrokiem. Z drugiej 
strony słupa stała 
związana Sabila, ze zwieszoną głową, jakby pogrążona w omdleniu. Hans przysiągł, 
że to 
właśnie ona, mówiąc, „czuję jej zapach”. Ja nie byłem tego pewien, gdyż natura 
nie obdarzyła 
mnie tak znakomitym zmysłem powonienia. Jednakże zaryzykowałem i przemówiłem do 
niej, 
choć z pewnym wahaniem, bo nie podobał mi się jej wygląd. Mówiąc prawdę, bałem 
się, czy nie 
uciekła się – jak zapowiadała – do ostatecznego środka i nie zażyła trucizny, 
którą miała 
schowaną we włosach.
– Sabilo, zachowaj spokój. To my Widzący w Nocy i Światło w Ciemności. 
Przyszliśmy cię 
uratować – powiedziałem i czekałem niespokojnie, zastanawiając się, czy usłyszę 
jakąś 
odpowiedź.
Wreszcie odetchnąłem z ulgą, bo poruszyła lekko głową i szepnęła:
– To sen! To sen!
– Nie – odparłem – to nie sen. A jeśli śpisz, to obudź się, bo inaczej wszyscy 
zaśniemy snem 
wiecznym.
Potem przesunąłem się na drugą stronę słupa i zapytałem, gdzie jest węzeł 
przytrzymującej ją 
liny. Wskazała głową na dół i szepnęła drżącym głosem:
– Przy moich stopach, panie.
Ukląkłem i odszukałem węzeł. Nie chciałem przecinać liny, bo wówczas nie 
mielibyśmy 
czym przywiązać ciała do słupa. Na szczęście nie był zawiązany zbyt mocno. 
Widocznie 
uważano, że nie jest to konieczne, gdyż jeszcze nigdy nie zdarzyło się, aby 
Święta Oblubienica 
uciekła. Dzięki temu, mimo iż miałem zmarznięte ręce, udało mi się go rozwiązać 
bez trudu. 
Chwilę później Sabila była wolna. Przeciąłem sznur krępujący jej ręce. Teraz 
przyszła kolej na 
trudniejsze zadanie, bo trzeba było przywiązać na jej miejsce trupa, który albo 
zsuwał się 
bezwładnie w dół, albo całym ciężarem napierał na linę. Udało się nam jednak w 
końcu jakoś 
z tym uporać. Przedtem jeszcze okryliśmy dokładnie ciało płaszczem Sabili i 
naciągnęliśmy na 
twarz zasłonę, aby nie było widać stężałych w śmiertelnym grymasie rysów.
– Mam nadzieję, że spodoba się Heu-Heu – szepnął Hans, gdy oceniliśmy krytycznym 
okiem 
naszą robotę.
Potem wycofaliśmy się, zgięci we dwoje, jako że mgła zaczęła rzednieć i sięgała 
nie więcej 
niż trzy stopy nad ziemię, jak jesienna mgła na angielskich bagnach.
Doszliśmy tak do naszej kryjówki. Hans popchnął bezceremonialnie Sabilę, która 
upadła na 
plecy skurczonej ze strachu Dramany. Nigdy jeszcze, jak myślę, siostry nie 
spotkały się 
w dziwniejszych okolicznościach. Ja wśliznąłem się do dziury ostatni, 
obrzuciwszy jeszcze 
okolicę spojrzeniem.
A oto, co zobaczyłem. Z jaskini wyłoniło się dwóch kapłanów. Wbiegli szybko na 
skałę 
i zatrzymali się przy płonących strumieniach gazu, ropy czy co tam było, każdy 
przy innym. 
Następnie odwrócili się i przez otwory w kapturach uważnie przyjrzeli się 
ofierze przywiązanej 
do słupa. Widocznie uznali, że wszystko w porządku, bo rozejrzawszy się jeszcze 
raz, pobiegli 
z powrotem do jaskini nie zdradzając ani śladu zaskoczenia czy zdenerwowania.
– Co to znaczy, Dramano? – spytałem. – Mówiłaś, że aż do wschodu słońca nikomu 
nie 
wolno nawet spojrzeć na narzeczoną boga, że to wielkie przestępstwo.
– Nie wiem, panie – odparła. – Na pewno jest to wbrew prawu. Przypuszczam, że 
wróżbici 
poczuli, że coś jest nie w porządku i wysłali tych dwóch, aby to sprawdzili. 
Mówiłam, panie, że 
kapłani Heu-Heu są mistrzami czarów.
– W takim razie są kiepskimi mistrzami, skoro nie zorientowali się w sytuacji – 
odparłem 
obojętnym tonem.
Jednak w głębi duszy dziękowałem sam sobie, że uparłem się, by w miejsce Sabili 
przywiązać do słupa ciało kobiety. Kiedy nieśliśmy ją z szopy i później, kiedy 
wyciągaliśmy ją 
z naszej kryjówki, Hans namawiał mnie, żebyśmy dali sobie z tym spokój, skoro 
Dramana 
zapewniła nas, że od chwili przywiązania narzeczonej boga do słupa aż do wschodu 
słońca 
nikomu nie wolno nawet rzucić na nią okiem.
Na szczęście coś mi kazało wytrwać w pierwotnym zamiarze. Gdybym posłuchał 
Hansa, 
wszystko by się wydało i byłoby po nas. Prawdopodobnie i tak byśmy wpadli, 
gdybym 
w ostatniej chwili nie przypomniał sobie, żeby zabrać spod słupa resztki sznura, 
którym związano 
Sabili ręce. Kapłani mogliby je spostrzec i domyślić się podstępu.
– No, Hans – powiedziałem – teraz czas na ciebie. Musisz popłynąć do łodzi, i to 
szybko, bo 
niedługo mgła zupełnie zniknie i w świetle księżyca wszystko będzie widać jak na 
dłoni.
– Nie ma obawy, Baas, nikt mnie nie zobaczy. Umieszczę na głowie te gałęzie z 
Drzewa 
Złudzeń i będzie wyglądało, że to jakiś porwany przez powódź krzak. Ale może sam 
tam 
popłyniesz, Baas? Pływasz lepiej niż ja i lepiej znosisz zimno. Poza tym jesteś 
mądrzejszy ode 
mnie i ci głupi Walowie chętniej posłuchają ciebie, a jeśli trzeba będzie 
strzelać, to jesteś 
lepszym strzelcem. Ja mogę się zająć panią Sabilą i tą drugą damą i też potrafię 
zapalić lonty.
– Nie odpowiedziałem nie będziemy teraz zmieniać planu, chociaż chętnie 
popłynąłbym 
zamiast ciebie, bo w łodzi czułbym się lepiej.
– Dobrze, Baas. Jak chcesz – odparł z rezygnacją. Potem, zupełnie nie krępując 
się 
obecnością kobiet, Hans rozebrał się do naga, wcisnął swoje brudne rzeczy między 
owinięte matą 
gałązki z Drzewa Złudzeń, i Heu-Heu czyli potwór bo – jak powiedział – miło 
będzie włożyć 
suche ubranie, kiedy znajdzie się na łodzi albo na tamtym świecie.
Potem przywiązał na głowie cały majdan za pomocą sznura, który zdjąłem z rąk 
Sabili, 
i trzęsąc się z zimna ruszył w stronę wody. Przedtem jeszcze pocałował mnie w 
rękę i spytał, czy 
ma coś przekazać ode mnie memu czcigodnemu ojcu w Miejscu Ognia, gdzie – jak 
zauważył – 
jest przynajmniej cieplej niż tutaj. Stwierdził też, że Sabila nie jest warta 
kłopotów, tym bardziej 
że ma zamiar poślubić innego. Na koniec rzekł z naciskiem, że jeśli uda nam się 
kiedykolwiek 
wydostać z tego kraju, to w pierwszym mieście, w którym będzie można dostać gin, 
będzie pił 
przez dwa dni bez przerwy. Pamiętam, że dokładnie dotrzymał tego przyrzeczenia. 
Po tym 
wszystkim ześliznął się ze skały i trzymając nad głową rewolwer i skórzany 
woreczek 
z nabojami, cicho jak wydra zsunął się do wody.
Tymczasem, jak już wspomniałem, mgła szybko znikła, być może pod wpływem 
przepływu 
powietrza ze wschodu, co – jak zaobserwowałem – często zdarza się w tamtej 
części Afryki 
między północą a świtem, i to nawet w bezwietrzne noce. Jednak na powierzchni 
wody 
utrzymywała się jeszcze jej cienka warstwa, tak że widziałem tylko niewyraźny 
zarys łodzi 
odległej o około sto jardów.
Naraz, z bijącym sercem spostrzegłem, że coś się tam dzieje, gdyż obróciła się i 
zdało mi się, 
że słyszę zdumione głosy i widzę, jak wioślarze wstają. Potem usłyszałem, już 
zupełnie 
wyraźnie, plusk i znowu zapanowała cisza. Najwidoczniej Hans dotarł bezpiecznie 
do łodzi, 
chociaż nie byłem w stanie stwierdzić, czy wszedł na nią. Mogłem tylko mieć 
nadzieję, że tak.
Ponieważ „nie było sensu dłużej pozostawać w tej niezbyt bezpiecznej kryjówce, 
zarządziłem powrót do śluzy, gdzie czekały na załatwienie inne sprawy. 
Nieśliśmy, tak jak 
przedtem, cały nasz bagaż, lecz tym razem, dzięki Bogu, nie taszczyliśmy już ze 
sobą zwłok. 
Sabila wydawała się nadal oszołomiona rozwojem wydarzeń, więc nie próbowałem 
zadawać jej 
żadnych pytań. Dramana wzięła ją pod lewe ramię, ja pod prawe i podtrzymując ją, 
pobiegliśmy 
do szopy. Zostawiłem tam je obie i poszedłem na falochron. Przykucnąłem na 
schodach, 
wyglądając Hansa i łodzi, gdyż – jak pamiętacie – ustaliliśmy, że nie zapalę 
lontów, dopóki nie 
przypłynie łódź.
Ale łodzi nie było. Czekałem tak wiele godzin, które wydawały mi się 
wiecznością, 
zaglądając od czasu do czasu do szopy, aby się upewnić, czy Dramanie i Sabili 
nic nie grozi. Za 
którymś razem dowiedziałem się, że w łodzi są zarówno stary Walloo, ich ojciec, 
jak i Isikor. 
W tym świetle fakt, że łódź nie przypływała, był tym bardziej niewytłumaczalny, 
oczywiście 
przy założeniu, że Hans do niej dotarł. Jeśli natomiast coś mu się przydarzyło 
albo został zabity, 
próbując wejść do łodzi, wyjaśnienie było proste, bowiem w takim przypadku 
załoga nie miałaby 
pojęcia, że na nich czekamy. Było też możliwe inne wyjaśnienie – że odmówili 
przypłynięcia po 
nas z powodów religijnych.
Sytuacja stawała się coraz gorsza. Zbliżał się świt i groziło nam, że zostaniemy 
odkryci 
i zabici, może za pomocą wymyślnych tortur. Z drugiej strony, gdybym wysadził 
zastawkę, 
usłyszano by odgłos wybuchu i też zostalibyśmy odkryci. Za tym drugim 
rozwiązaniem 
przemawiał wszakże jeden argument. Otóż gdyby wszystko poszło dobrze, na wyspę 
wdarłyby 
się wody jeziora i kapłani, zamiast nas szukać, mieliby co innego na głowie.
Rozejrzałem się. We mgle nie widać było łodzi. Mogła tam tkwić nadal, ale mogła 
też 
odpłynąć, tylko że w tym drugim wypadku Hans, jeśli oczywiście jeszcze żył, 
wypaliłby, jak 
było umówione, z rewolweru. Naboje były na pewno suche, bo płynąc, trzymał 
rewolwer nad 
głową. Byłem pewien, że nie zostawiłby mnie tak i gdyby nie mógł mi pomóc, to 
raczej wróciłby 
na wyspę niż odpłynął. Im dłużej myślałem o tym, rozważając różne możliwości, 
tym bardziej 
byłem zdezorientowany i zdenerwowany. Najwidoczniej coś się zdarzyło, ale co?
Woda stale się podnosiła. Zakryła już najwyższe stopnie schodów i brakowało 
zaledwie paru 
cali, aby jej poziom zrównał się z wierzchem falochronu, z którego wyglądałem 
łodzi. Wydawało 
się, że lada moment zacznie się przelewać przez tamę i zatopi szopę śluzy.
Chyba już wspomniałem, że o parę jardów w prawo, wznosząc się siedem czy osiem 
stóp nad 
tamę, sterczała dość duża skała. Prawdopodobnie był to głaz wyrzucony kiedyś 
przez wulkan. 
Otóż łatwo się było na nią wdrapać, a było tam dosyć miejsca dla trzech osób. 
Powódź nie mogła 
dosięgnąć jej szczytu, gdyż najpierw musiałaby zalać cały rozległy teren za nią. 
– Patrząc na nią 
i zdając sobie sprawę z powagi sytuacji, doznałem nagle olśnienia.
Mogłem sprowadzić tam obie kobiety, kazać im się położyć plackiem na skale i 
przykryć 
ciemnym płaszczem Dramany, żeby nikt ich nie dostrzegł w jasnym świetle 
księżyca. Potem 
mogłem wrócić do szopy, zapalić lonty i dołączyć do nich. Tam moglibyśmy czekać 
na łódź, 
choć zwątpiłem już w to, że przypłynie.
Jak pomyślałem, tak zrobiłem. Przyprowadziłem siostry, które – myśląc, że 
nadchodzi 
ratunek – poszły za mną bez żadnych pytań, kazałem im się wdrapać na skałę i 
położyć na niej 
twarzami na dół, a potem przykryłem je i nasze rzeczy płaszczem Dramany. 
Następnie wróciłem 
do szopy, zapaliłem lonty i upewniwszy się, że się dobrze palą, zatrzasnąłem 
ciężkie wrota i sam 
też schroniłem się na skale.
Minęło pięć minut. Kiedy zacząłem już myśleć, że lonty zgasły, usłyszałem głuchy 
huk. 
Wybuch nie był głośny – wątpię, czy ktoś usłyszałby go z odległości nawet 
pięćdziesięciu 
jardów, gdyby nie wytężał słuchu. Szopa była solidnie zbudowana, więc jej ściany 
i dach 
stłumiły odgłos eksplozji. Zresztą nie przypominał on w niczym wystrzału ze 
strzelby. 
Zabrzmiało to raczej jak głuche uderzenie, jakby coś ciężkiego spadło na ziemię.
Potem przez chwilę nie działo się nic szczególnego. Wkrótce jednak, spoglądając 
ze skały na 
kanał przed śluzą zobaczyłem, że woda, która dotąd powstrzymywana przez zastawkę 
– stała 
nieruchomo, pędzi jak strumień poruszający koło młyńskie i zrozumiałem, że mi 
się udało.
Zastawka opadła i przez śluzę waliła na wyspę fala powodziowa!
Patrzyłem jak urzeczony. W pewnej chwili z obudowania kanału, który był pełen po 
brzegi, 
woda wyrwała kamień, za nim posypały się inne i wkrótce cały ten kawałek tamy 
stopniał jak 
śnieg. Przez stale poszerzający się otwór runęły spienione fale. Szopa rozsypała 
się niczym 
domek z kart, odsłaniając wzburzoną rzekę zalewającą pola.
Spojrzałem na wschód. Czarne niebo, które zdawało się jeszcze niedawno stykać na 
horyzoncie z jeziorem, poszarzało. Zbliżał się świt.
Tymczasem wody jeziora wlewały się z rykiem przez coraz większą wyrwę w tamie. 
Był to 
przerażający widok. Nasza skała stała się teraz małą wysepką otoczoną ze 
wszystkich stron przez 
kotłujące się fale. Akurat na wschodzie ukazał się pierwszy promień 
niewidocznego jeszcze 
słońca, który przebił niczym dzida spłukane deszczem niebo. Patrzyłem na ten 
cudowny spektakl, 
myśląc, że oglądam go po raz ostatni.
Dramana i Sabila płakały, przerażone, że lada moment pochłonie nas jezioro. Ja 
też byłem 
o tym przekonany, gdyż czułem, że skała pod nami drży, jakby miała się zaraz 
przewrócić 
i osunąć w bezdenny wir. Ponieważ nie mogłem im w żaden sposób pomóc, udawałem, 
że nie 
widzę ich rozpaczy i patrzyłem cały czas na wschód. I właśnie wtedy zauważyłem 
wyłaniającą 
się z mgły, o parę jardów od nas, łódź. Nie słyszałem odgłosów wioseł, gdyż 
zagłuszał je ryk 
pędzącej wody. Z tyłu łodzi, z rewolwerem przyłożonym do głowy sternika, stał 
Hans.
Podniosłem się i wtedy mnie zobaczył. Pokazałem ręką, aby płynęli prosto nad 
tamą, gdyż 
woda była tam płytka. Było to niebezpieczne przedsięwzięcie. Cały czas obawiałem 
się, że łódź 
wywróci się albo zostanie porwana przez silny prąd, który utworzył się w 
miejscu, gdzie był 
kanał prowadzący do śluzy, ale Walowie byli znakomitymi wioślarzami, a rewolwer 
Hansa 
dodawał im sił i zapału.
Po chwili dziób łodzi zazgrzytał o brzeg skały i Hans, który szybko przeszedł na 
przód, rzucił 
mi linę. Przytrzymałem ją jedną ręką a drugą zepchnąłem do łodzi opierające się 
kobiety. Hans 
chwycił je i wrzucił do środka jak worki. Potem wrzuciłem nasze rzeczy i 
wykonałem dziki skok, 
bo czułem, że skała się przewraca. Wpadłem do wody, ale Hans i ktoś jeszcze 
chwycili mnie za 
ręce i wciągnęli do środka. Kiedy się obejrzałem, skała zniknęła w spienionej, 
żółtej wodzie.
Łódź zatrzęsła się i zaczęła kręcić w kółko. Na szczęście, wydłubana z 
pojedynczego, 
potężnego pnia, była ciężka i mocna, a jej osada składała się przynajmniej z 
dwudziestu ludzi. 
Hans wrzeszczał na całe gardło, wykrzykując polecenia, a wioślarze dawali z 
siebie wszystko. 
Przez dobrą chwilę nasze losy ważyły się, gdyż prąd wciągał nas w głąb wyspy i 
zdawało się, że 
łódź nie posunęła się nawet o cal do przodu. Jednak w końcu wioślarzom udało się 
skierować 
łódź w stronę Skały Ofiar i po sześćdziesięciu sekundach znaleźliśmy się poza 
groźnym prądem.
– Dlaczego nie przypłynęliście wcześniej, Hans? – spytałem.
– Dlatego, Baas, że ci głupcy nie chcieli za nic ruszyć, dopóki nie ujrzą 
pierwszego 
promienia, a kiedy Walloo i Isikor nalegali, powiedzieli, że ich zabiją. Mówili, 
że to wbrew 
prawu boskiemu.
– Niech ich szlag trafi! – krzyknąłem, ale zaraz umilkłem, bo czyż można 
dyskutować z taką 
zabobonną bandą?
Przesąd i zabobon nadal rządzą większą częścią świata, choć często noszą miano 
religii. Ci 
Walowie uważali się przecież za bardzo religijnych.
Tak oto skończyła się ta straszna noc.
Rozdział XIV
KONIEC Heu-Heu
Naprzeciw Skały Ofiar łódź zatrzymała się. Spytałem o przyczynę tego postoju, na 
co stary 
Walloo, który siedział w środku łodzi ubrany w olśniewające przepychem szaty 
królewskie 
i czapkę, która przekrzywiła się podczas zmagań z żywiołem i nadawała mu wygląd 
pijanego, 
odparł słabym głosem:
Takie jest nasze prawo, panie. Nasze prawo wymaga, abyśmy czekali tu aż do 
wschodu 
słońca, kiedy Heu-Heu przejdzie w glorii zabrać Świętą Oblubienicę.
– Ponieważ Święta Oblubienica – odpowiedziałem – siedzi w łodzi z głową na moim 
kolanie 
(była to prawda, gdyż Sabila kurczowo trzymała się mnie, jako jedynej osoby, na 
której mogła 
polegać, zresztą Dramana też, bo jej głowa spoczywała na moim drugim kolanie), 
radziłbym 
Heu-Heu nie przychodzić tu po nią. Chyba że chce odejść z dziurą wielkości dłoni 
– dodałem, 
poklepując swój ekspres, który leżał obok mnie w wodoszczelnym futerale.
– Jednak musimy czekać, panie rzekł pokornie Walloo – bo widzę, że Święta 
Oblubienica 
jest nadal przywiązana do słupa. Dopóki nie zostanie odwiązana, prawo zabrania 
nam odpłynąć 
stąd.
– Owszem – wykrzyknąłem – jest to najświętsza z wszystkich oblubienic, bo jest 
martwa 
i zimna jak kamień, a wszyscy martwi są święci. No cóż, czekajcie, jeśli 
chcecie. Ja sam 
z ciekawością obejrzę, co się będzie działo. Myślę, że tutaj nas nie dostaną.
Czekaliśmy więc, oparci na wiosłach, aż w końcu wyjrzał zza horyzontu czerwony 
brzeg 
tarczy słonecznej i ukazał naszym oczom niezwykły widok. Wody jeziora wdzierały 
się niczym 
niezmierzona armia przez wielką i stale poszerzającą się pod ich naporem wyrwę w 
tamie – 
zastanawiam się, czy jest na świecie potężniejszy żywioł niż woda – zalewając 
coraz szerzej 
pola. Większa ich część znajdowała się już dobre parę stóp pod wodą.
Na razie jednak powódź nie dosięgła domów, które znajdowały się wyżej, u podnóża 
góry. 
Nie zalała też Skały Ofiar, która wystawała na wysokość dorosłego mężczyzny nad 
otaczającą ją 
równinę, będąc w istocie blokiem zakrzepłej lawy, która przed wiekami wydostała 
się z krateru 
i popłynęła niczym język lodowca w stronę jeziora. Co prawda fakt, iż skała 
opadała jednym 
zboczem łagodnie aż do położonego niżej wejścia do jaskini, zdaje się przeczyć 
tej teorii, ale 
sądzę, że ta jej część osunęła się później pod wpływem ruchów tektonicznych, 
które często 
występują w rejonach wulkanicznych.
A więc skała nie była jeszcze zalana i w odpowiedniej chwili, jak zapewne 
odbywało się od 
setek lat, z jaskini wyłonił się Heu-Heu, aby wziąć w posiadanie swą „Świętą 
Oblubienicę”.
– Jak to możliwe? – spytał Good z tryumfującą miną, myśląc – jak sądzę – że 
przyłapał 
Allana na kłamstwie. – Powiedziałeś, że Heu-Heu był posągiem. Jak więc mógł 
wyjść z jaskini?
– Nie przyszło ci do głowy – rzekł Allan – że posąg można przenieść? Jednakże w 
tym 
przypadku było inaczej, gdyż z jaskini wyszedł Heu-Heu we własnej osobie, a za 
nim procesja 
kobiet i Kudłatych. Kiedy patrzyłem, jak sztywno kroczy ku skale, zrozumiałem 
dwie rzeczy. Po 
pierwsze, jak to było możliwe, że – według słów Sabili – wiele osób widziało go 
na własne oczy, 
tak jak Isikor, który przysięgał, że widział go „kroczącego sztywno”. Po drugie, 
dlaczego prawo 
ustanowione przez kapłanów kazało łodzi, która przywiozła Świętą Oblubienicę, 
czekać aż do 
świtu. Chodziło o to, żeby załoga łodzi mogła zobaczyć Heu-Heu i po powrocie na 
ląd 
zaświadczyć o jego cielesnym istnieniu, choć nie wolno jej było podawać żadnych 
szczegółów 
jego wyglądu, gdyż sprowadziłoby to na nich „przekleństwo”.
– Ale przecież nie było żadnego Heu-Heu ponownie zaoponował Good.
– Widzę, Good – rzekł Allan – że jak to powiedział Hans w odniesieniu do mnie, 
bardzo 
zmądrzałeś. Odkryłeś prawdę z niezwykłą wprost przenikliwością. Nie było żadnego 
Heu-Heu. 
Ale jeśli trochę pożyjesz na tym świecie – mówił dalej z lekką drwiną – to 
przekonasz się, że jest 
on pełen podstępów i że Drzewo Złudzeń rośnie nie tylko w ogrodzie Heu-Heu. Jak 
powiedziałeś, nie było żadnego Heu-Heu, ale była jego imitacja, wykonana z 
wielkim 
mistrzostwem. Była ona tak znakomita, że z odległości pięćdziesięciu jardów nie 
można było 
zauważyć żadnej różnicy między nią a oryginałem znajdującym się w jaskini.
A zatem, „krocząc sztywno”, szedł ku Skale Ofiar Heu-Heu we własnej, 
przerażającej, 
wysokiej na jedenaście czy dwanaście stóp, osobie. Oczywiście był to Dacha na 
szczudłach, 
umiejętnie przebrany w odpowiednio spreparowane skóry pawianów, z konstrukcją 
zrobioną 
z gałęzi, łyka i płótna, pomalowaną tak, aby przypominała rysy ich sympatycznego 
boga, na 
głowie.
Nasi bogobojni wioślarze pochylili głowy z czcią należną bóstwu. Zrobił to nawet 
Isikor. 
Widząc to, Dramana i Sabila obrzuciły go spojrzeniami, w których oburzenie 
mieszało się 
z pogardą. Dramana doskonale znała kulisy całej sprawy, natomiast Sabila mogły 
powodować 
inne uczucia. Być może nadal wierzyła w istnienie Heu-Heu, ale mimo to wolała, 
aby Isikor 
mniej gorliwie wypełniał nakazy wiary i nie godził się tak potulnie na wydanie 
jej chutliwemu 
bogu. Chyba wszyscy zauważyliście, że nawet najbardziej religijne kobiety 
zaczynają myśleć 
trzeźwo i praktycznie, kiedy religia za bardzo wkracza w ich sprawy osobiste.
Tymczasem Heu-Heu zbliżał się do Skały Ofiar tym swoim sztywnym, dosłownie 
koturnowym krokiem, a za nim posuwał się orszak ubranych na biało kobiet, które 
najwyraźniej 
śpiewały pieśń weselną, i ich kudłatych pomocników. Widziałem jednak przez 
lornetkę, że 
przynajmniej niektórym damom przestaje się podobać ta zabawa. Spoglądały na 
stale 
przybierającą wodę, a w pewnym momencie jedna z nich odwróciła się i zaczęła 
uciekać, ale 
została zatrzymana przez towarzyszki. Prawdopodobnie nieuczestniczenie w tej 
podniosłej 
ceremonii było wielką zbrodnią. Tak więc procesja szła dalej, aż doszła do 
słupa, do którego 
przywiązaliśmy zwłoki. Druhny podbiegły, aby odwiązać pannę młodą, a Kudłaci 
ustawili się 
rzędem za nimi.
Nagle jedna z druhen stanęła jak wryta, gapiąc się na słup. Potem wydała krzyk 
tak 
przeraźliwy, że poniósł się jak dźwięk syreny echem po całym jeziorze. Wkrótce 
zawtórowały jej 
inne. Wtedy podszedł do słupa sam Heu-Heu, aby zobaczyć, co je tak przeraziło. 
Akurat ktoś 
zdarł zasłonę z twarzy trupa, więc mógł się dobrze przyjrzeć swej wybrance. Nie 
przyglądał się 
jednak długo, gdyż niebawem ujrzałem, że zmyka co sił w nogach, a właściwie w 
szczudłach, do 
jaskini.
Tego było dla mnie już za wiele. Obok mnie leżał mój ekspres, załadowany kulami 
ekspansywnymi. Wyjąłem go z futerału, przyłożyłem do oka i umieściłem muszkę tuż 
nad 
miejscem, gdzie prawdopodobnie znajdowała się głowa człowieka ukrytego we 
wnętrzu potwora, 
gdyż nie chciałem go zabić, a tylko solidnie nastraszyć. Światło było już dobre, 
strzał też, bo 
sekundę później kula uderzyła tam, gdzie celowałem, rozbijając w drzazgi 
misterną konstrukcję 
z wikliny i skór pawianów, czy z czego tam się ona składała. Chyba nigdy jeszcze 
żaden 
kościelny dostojnik nie został tak nagle rozebrany ze swych szat pontyfikalnych.
Wydawało się, że wszystko spadło z Dachy od razu, tak jak on ze swych szczudeł. 
Runął na 
twarz z takim impetem, że chyba rozpłaszczył na skale swój orli nos. Leżał tak 
przez chwilę, 
a potem pozbierał się i, zostawiając szczudła, puścił się biegiem za 
wrzeszczącymi wniebogłosy 
kobietami i ich kudłatą świtą do jaskini.
Teraz powiedziałem natchnionym głosem do Walloo i wioślarzy, którzy skulili się 
z przerażenia słysząc huk wystrzału – widzicie, jak naprawdę wygląda wasz bóg.
Walloo nic nie odrzekł. Widocznie był zbyt zdumiony a jak wiecie, prawda jest 
często 
bolesna. Za to jeden z jego ludzi, który był pewnie kimś w rodzaju mistrza 
ceremonii, 
powiedział, że skoro słońce jest już wysoko, a zaślubiny odbyły się, choć w 
dziwny sposób, to 
zgodnie z prawem mogą wracać do domu.
– Nic z tego – powiedziałem. – Przedtem ja czekałem na was, i to dosyć długo, 
więc teraz wy 
poczekacie na mnie. Chcę zobaczyć, co będzie dalej.
Jednak mistrz ceremonii, formalista i człowiek, któremu była najwidoczniej obca 
ciekawość, 
zanurzył wiosło w wodzie, dając tym samym znak pozostałym wioślarzom, że pora 
odpływać. Na 
to Hans rąbnął go z całej siły po palcach kolbą rewolweru i przyłożył lufę do 
głowy.
Ten argument przekonał go, że najlepiej będzie mnie posłuchać. Wyciągnął wiosło 
z wody, 
przepraszając Hansa, a za jego przykładem poszli inni.
Zostaliśmy więc na miejscu i obserwowaliśmy wyspę, a było co oglądać, bo woda 
zaczęła 
już zalewać Skałę Ofiar. Doszła do „Wiecznych Ogni”, które przestały być 
wiecznymi, gdyż 
zgasły, wydzielając obłoki dymu i pary.. Trzy minuty później popłynęła 
wodospadem ku wejściu 
do jaskini. Zanim zdążyłem doliczyć do stu, z jaskini zaczęli się wysypywać, 
niczym osy 
z gniazda, które trąci się kijem, ludzie. Rozpoznałem wśród nich Dachę, który 
najwidoczniej 
wpadł na świetny pomysł ratowania swej skóry.
Brodząc przez wodę, Dacha i paru innych, którzy biegli na czele, dotarli do 
miejsca, gdzie 
było jeszcze sucho i zaczęli się wdrapywać na górę. Inni nie mieli takiego 
szczęścia, gdyż 
strumień miał już parę stóp głębokości i nie mogli go sforsować. Przez chwilę 
walczyli jeszcze 
z prądem, który jednak w końcu zmył ich z powrotem do jaskini i zaniósł na łono 
Heu-Heu. 
Potem, jak na sygnał, zawaliły się wszystkie budynki, łącznie z tym, w którym 
spaliśmy. Po 
prostu rozpadły się i zniknęły.
Wydawało się, że wszystko skończone i zacząłem się zastanawiać, czy nie posłać 
kuli Dasze, 
który stał na występie skalnym i załamywał ręce, widząc zagładę swej świątyni, 
boga, wioski, 
kobiet i sług. W końcu zdecydowałem się oszczędzić go, gdyż coś kazało mi 
zostawić tego 
łajdaka jego losowi, i miałem już dać rozkaz odpłynięcia, gdy Hans krzyknął, 
abym spojrzał na 
szczyt góry.
Spojrzałem i zobaczyłem, że wydobywa się z niego wielki kłąb pary, taki jak z 
komina 
stojącej lokomotywy, gdy jest zbyt duży żar pod jej kotłem, tylko że milion razy 
większy, i tak 
jak z komina lokomotywy dochodzi w takich razach potężny świst, tak też okropny 
świst, 
a raczej ryk, wydobywał się z Wnętrza góry. Strach było słuchać.
– Co tam się dzieje, Hans? – krzyknąłem. Nie wiem, Baas. Pewnie woda i ogień 
kłócą się 
w środku góry, mówiąc sobie, że się nienawidzą, zupełnie jak niedobrana para, 
która sprzecza się 
w małej chacie i nie może stamtąd wyjść. Kobieta syczy, pluje, a mężczyzna lu, 
lu... – tu 
przerwał te idiotyczne wywody i bacznie przyjrzał się górze, a potem powiedział 
wolno: – Tak, 
mężczyzna, lu, lu! Popatrz sam, Baas!
W tym momencie rozległ się potężny huk, jakby zwielokrotniony odgłos gromu, i 
szczyt 
góry rozdarł się na dwoje, wyrzucając masę kamieni.
– Baas – powiedział Hans – jestem Panem Ognia, prawda? Ale na pewno nie tego 
ognia. 
Myślę, że im prędzej stąd odpłyniemy, tym lepiej dla nas. Allemaghter! Popatrz 
tam! wskazał na 
masę płonącej lawy, która wyłoniła się spośród chmur i wpadła do jeziora, 
wzbijając w górę, jak 
rozrywająca się torpeda, słup pary i piany. Szybciej, jeśli wam życie miłe! – 
krzyknąłem do 
Wałów, którzy zaczęli gorączkowo wiosłować, obracając łódź dziobem w stronę 
lądu.
Kiedy wreszcie łódź się odwróciła, co wydawało się trwać wieki całe, zobaczyłem 
niesamowity i w pewnym sensie przerażający widok. Oto Dacha zeskoczył ze skały i 
biegł 
w stronę jeziora, a za nim sunął strumień rozżarzonej lawy. Biegnąc, Dacha 
podskakiwał z bólu, 
prawdopodobnie dlatego, że parzyła go gorąca para. Wskoczył do wody i akurat w 
tej chwili 
powstała wielka fala, bez wątpienia pod wpływem podziemnego wybuchu. Popędziła 
ku nam, 
a na jej grzbiecie sunął Dacha.
– Zdaje mi się, Baas, że chciałbyś, żeby mu rzucić linę – powiedział Hans. Ma 
dość swej 
szczęśliwej wyspy i chce wrócić na ląd.
– Tak? odparłem. Niestety nie ma wolnego miejsca w łodzi – i wyciągnąłem 
rewolwer.
Fala przyniosła Dachę blisko nas. Unosił się na wodzie albo, co bardziej 
prawdopodobne, 
podtrzymywało go ciśnienie od spodu, tak że wyglądało jakby stał na fali. 
Zobaczył nas i zaczął 
miotać przekleństwa, wygrażając pięściami Sabili i Isikorowi. Był to straszny 
widok.
Hansa jednak nie poruszyło to w najmniejszym stopniu, gdyż w odpowiedzi na jego 
złorzeczenia wskazał najpierw na mnie, potem na Sabilę i wreszcie na siebie, a 
potem – jak 
uczniak w szkole – zagrał mu na nosie.
Fala zapadła się i Dacha zniknął, „aby poszukać Heu-Heu”, jak zauważył Hans. 
Taki był 
koniec tego okrutnego, lecz utalentowanego człowieka.
– Cieszę się – stwierdził Hans po namyśle – że zanim Dacha poszedł do Heu-Heu, 
dowiedział się kto go tam posłał. Na pewno się zorientował komu to zawdzięcza, 
bo nie byłby 
taki zmartwiony. Pomyślałeś kiedy, Baas, jacy z nas mądrzy ludzie? Cały nasz 
plan powiódł się 
gładko, choć w pewnej chwili zdawało mi się, że wszystko bierze w łeb. Było to 
wtedy, kiedy 
wygramoliłem się na tę łódź, a ci durnie powiedzieli, że się nie ruszą z 
miejsca, bo to wbrew ich 
prawu. Wkładałem ubranie, które było zupełnie suche, bo płynąłem ostrożnie, żeby 
go nie 
zamoczyć, i zastanawiałem się, czy nie zastrzelić któregoś z nich, aby ich 
przekonać, że lepiej 
popłynąć po ciebie i te kobiety. Ale pomyślałem, Baas, że lepiej będzie, gdy 
trochę zaczekam 
i zobaczę, co będzie dalej, bo gdybym zastrzelił jednego, to reszta mogłaby 
jeszcze bardziej 
zgłupieć i zabić mnie, a potem odpłynąć, A więc czekałem i przyznasz, Baas, że 
to było 
najlepsze, co mogłem zrobić i że wszystko ostatecznie dobrze się skończyło. Na 
pewno postarał 
się o to twój czcigodny ojciec, który patrzy na nas z nieba.
– Owszem, Hans, wszystko dobrze się skończyło, ale powiedz mi kogo byś 
zastrzelił, gdybyś 
postanowił inaczej? – spytałem. – Króla?
– Nie, Baas, bo on jest stary i głupi jak zdechła sowa. Zastrzeliłbym Isikora, 
bo działa mi na 
nerwy i w ten sposób zaoszczędziłbym pani Sabili wielu lat zmartwień. Co za 
pożytek 
z mężczyzny, który – kiedy jego dziewczynę chcą oddać diabłu – siedzi w łodzi, 
jęczy i gada, że 
nie można złamać odwiecznego prawa, bo na wszystkich spadnie przekleństwo? A on 
właśnie tak 
powiedział, Baas, kiedy go poprosiłem, żeby kazał wioślarzom podpłynąć do 
schodów.
– Nie wiem, Hans. To sprawa, którą muszą załatwić między sobą, prawda?
Tak, Baas. Ale kiedy pani Sabila dojdzie do siebie, to nie chciałbym być w 
skórze Isikora. 
Myślę, że nie będzie wyglądał tak przystojnie, kiedy skończy z nim rozmawiać. 
Myślę, Baas, że 
kiedy, on powie „Pocałuj mnie”, to tak go palnie w łeb i poprawi z drugiej 
strony, że mu świeczki 
staną w oczach. O, już się odwróciła do niego tyłem. No, ale ciekawe kto będzie 
miał do 
czynienia z panią Dramaną, Baas. Ona nie odwraca się tyłem, ona pożera cię 
wzrokiem i mówi 
sobie w głębi serca, że wreszcie znalazła jakiegoś Heu-Heu, który jest coś wart, 
chociaż ten Heu-
Heu jest mały, zwiędły i brzydki i ma sterczące włosy. Ale nie przejmuj się, 
Baas, ważne jest nie 
to, jak człowiek wygląda, ale jaki jest w środku. Dużo kobiet mi to mówiło, 
kiedy byłem młody.
W tym momencie, ze słowami, których nie będę tu przytaczał, bo nikt z nas nie 
lubi, kiedy 
przyjaciel dzieli się z nami szczerze uwagami na temat naszej urody, uniosłem 
kolbę strzelby, 
mając zamiar opuścić ją delikatnie na stopę Hansa. Nie zrobiłem tego jednak, 
gdyż moją uwagę 
odwrócił rozpalony do białości głaz, który wpadł do wody tuż koło łodzi. Zaraz 
potem nastąpił 
ostateczny rozpad wulkanu.
Nie wiem dokładnie, co się stało, ale w powietrze wzbiła się ściana ognia i 
potężne obłoki 
pary. Towarzyszyły temu grzmoty i eksplozje, od których trzęsła się ziemia. Po 
każdym wybuchu 
strzelały w górę snopy rozżarzonych kamieni i strumienie lawy, które z sykiem 
wpadały do 
jeziora. Potem podniosły się potężne fale, które o mało nie wywróciły łodzi i 
spadła chmura 
popiołu, a później gorącego deszczu. Zrobiło się tak ciemno, że nie było nic 
widać nawet na jard. 
Ten straszliwy pokaz potęgi sił natury przywiódł mi na myśl dzień Sądu 
Ostatecznego.
– Heu-Heu mści się na nas za to, że zabraliśmy mu narzeczoną – jęknął stary 
Walloo.
Na tym skończyła się jego przemowa, gdyż uderzył go w głowę spory głaz, który – 
jak 
wyjaśnił mi to Hans, gdyż przez zasłonę popiołów nic nie widziałem – rozgniótł 
go jak 
chrząszcza.
Kiedy z krzyków siedzących obok wioślarzy Sabila zorientowała się, że jej ojciec 
nie żyje, 
doszła wreszcie do siebie, jak gdyby poczuła na barkach brzemię władzy i 
odpowiedzialności.
– Wyrzucić ten rozpalony kamień z łodzi, bo przepali dno i potopimy się! – 
powiedziała.
Isikor podważył go piórem wiosła i wypchnął za burtę. Ciało Walloo okryto 
płaszczem 
i wioślarze, co sił w ramionach, wzięli się do pracy. Na szczęście wkrótce 
zaczął wiać od strony 
lądu wiatr, który zepchnął ku wyspie popiół i gorący deszcz. Teraz zagrażały nam 
już tylko 
kamienie, takie jak ten, który zabił Walloo, padające ze wszystkich stron i 
wzbijające w górę 
fontanny wody. Czułem, się jak podczas ciężkiego bombardowania, ale na szczęście 
żaden 
więcej nie ugodził w łódź, a kiedy oddaliliśmy się od wyspy, niebezpieczeństwo 
znacznie się 
zmniejszyło. Jak się jednak potem okazało, kamienie padały nawet na ląd.
Pojawiło się jednak nowe niebezpieczeństwo, gdyż nagle wpłynęliśmy w sam środek 
floty, 
składającej się z bardzo prymitywnych łodzi, a właściwie tratw z trzciny i 
gałęzi oraz opalonych 
z obu stron, aby miały cieńsze końce, pni drzew. Na każdej z tych „łodzi” 
siedzieli Kudłaci, 
kierując – nimi za pomocą wioseł o dwu piórach.
Przypuszczam, że był to oddział dzikich zdążający na wezwanie Heu-Heu na wyspę, 
gdzie – 
jak wspomniałem – duża ich liczba przygotowywała się już do ataku na miasto 
Wałów. A może 
byli to właśnie ci dzicy, którzy zebrali się na wyspie, a teraz z niej uciekli? 
Naprawdę nie wiem. 
Jedno było jednak pewne. Otóż bez względu na to, jak niskie miejsce zajmowali na 
drabinie 
rozwoju rodzaju ludzkiego, byli na tyle inteligentni, że natychmiast skojarzyli 
sobie nasz widok 
z tą straszną katastrofą, bo wyjąc jak stado pawianów, wskazywali to na nas, to 
na obraz piekła 
na wyspie.
Potem, z okropnym wrzaskiem „Heu-Heu!” Heu-Heu!” na ustach, rzucili się na nas.
Mogliśmy zrobić tylko jedno – otworzyć do nich ogień i starać się umknąć, 
wykorzystując 
fakt, że nasza łódź była szybsza. Muszę przyznać, że te wstrętne istoty wykazały 
wielką odwagę, 
gdyż nie zważając na śmierć towarzyszy, których dosięgły nasze kule, za wszelką 
cenę starały się 
do nas zbliżyć, zapewne po to, aby wywrócić łódź i potopić nas.
Strzelaliśmy z Hansem tak szybko, jak potrafiliśmy, ale było ich tak wielu, że 
całą nadzieję 
pokładaliśmy w szybkości łodzi i umiejętnym manewrowaniu sternika. Sabila, 
stojąc, kierowała 
wioślarzami, a my z Hansem dawaliśmy ognia, najpierw ze strzelb, a potem z 
rewolwerów.
Mimo to jeden z Kudłatych, potężny, podobny do goryla osobnik o czaszce 
porośniętej 
gęstym włosem aż po same brwi, złapał za burtę i zaczął kołować łodzią. Nie 
mogliśmy nic 
zrobić, gdyż magazynki w strzelbach i rewolwerach były już puste, a nasze ciosy 
wydawały się 
nie robić na nich żadnego wrażenia. Łódź zaczęła nabierać wody.
Kiedy już myślałem, że nadchodzi nasz koniec, gdyż inni Kudłaci byli tuż, tuż, 
uratowała nas 
Sabila. Obok niej leżała dzida o szerokim ostrzu, którą Hans zabrał kapłanowi 
zabitemu w szopie 
śluzy. Chwyciła ją i z zadziwiającą siłą pchnęła Kudłatego, który naciskał całym 
ciałem na burtę, 
chcąc ją zanurzyć pod wodą. Puścił ją natychmiast i zatonął. Dzięki zręcznemu 
manewrowaniu 
wyśliznęliśmy się pozostałym i po trzech minutach zostawiliśmy ich za sobą, gdyż 
na swoich 
prymitywnych łodziach nie mogli równać się z nami.
– Mieliśmy sporo roboty tej nocy, Baas rzekł Hans, ocierając czoło. – Jeśli nie 
połknie nas 
krokodyl albo ci głupcy nie złożą nas w ofierze duchowi Heu-Heu, albo nie zabije 
nas piorun, to 
mam nadzieję, że Baas pozwoli mi się napić trochę tego ich piwa, kiedy już 
znajdziemy się 
w mieście. Przez ten ogień mam zupełnie sucho w gardle.
W końcu dobiliśmy do brzegu. Wydawało mi się, że upłynęło parę lat od chwili, 
kiedy 
odpłynęliśmy od pomostu, przy którym zgromadziła się teraz cała, przerażona, 
ludność miasta. 
Odebrali od nas ciało Walloo w pełnym szacunku milczeniu, ale – jak mi się 
wydawało – bez 
specjalnego smutku. Naprawdę ludzie ci wydawali się pozbawieni głębszych 
ludzkich uczuć. 
Myślę, że był to skutek stuleci panowania okrutnej religii. W każdym razie 
bardziej niż ludzi 
przypominali ładne automaty wytężające cały czas uszy, aby usłyszeć głos boga i 
doszukujące się 
go w każdym naturalnym dźwięku. Prawdę mówiąc, bez względu na to, jak 
interesujące było ich 
pochodzenie, ich psychiczny i moralny upadek budził we mnie pogardę.
Powrót Sabili bardzo ich zdziwił, ale bynajmniej nie ucieszył. Usłyszałem, jak 
ktoś ze 
zgromadzonych mówi:
– To żona boga. Te wszystkie nieszczęścia wzięły się stąd, że od niego uciekła.
Sabila też to usłyszała i doszedłszy już zupełnie do siebie, czego nie można 
było powiedzieć 
o Isikorze, który zamiast radować się, był przygnębiony i milczący, zareagowała 
gwałtownie.
– Jakie nieszczęście? – spytała. Mój ojciec nie żyje, to prawda, i płaczę po 
jego stracie. Był 
już jednak stary, a więc i tak musiałby wkrótce odejść. Ale czy to nieszczęście, 
że dzięki 
odwadze i waleczności tych oto przybyszów z dalekich stron ja, jego córka i 
dziedziczka, 
zostałam wydarta ze szponów Dachy? Powiadam wam – to Dacha był naszym bogiem, 
Heu-Heu 
zaś, którego czcicie, malowaną kukłą. Jeśli mi nie wierzycie, to spytajcie 
Białego Pana, spytajcie 
moją siostrę, Dramanę, którą – zdaje się – już zapomnieliście, a którą parę lat 
temu oddaliście mu 
jako Świętą Oblubienicę. Czy to nieszczęście, że zginął Dacha i jego kapłani, a 
razem z nimi 
większość Kudłatych, naszych odwiecznych wrogów? Czy to nieszczęście, że ta 
znienawidzona 
dymiąca góra spłonęła w ogniu? Czy to nieszczęście, że razem z nią rozpadła się 
jaskinia 
tajemnic, z której wnętrza docierało do nas tyle strasznych wyroków, i że w ten 
sposób spełniła 
się przepowiednia, mówiąca, że od naszych ciężarów wyzwoli nas Biały Pan z 
Południa?
Na te słowa wszyscy umilkli i zwiesili głowy. Sabila patrzyła jeszcze przez 
chwilę na 
przestraszony, tłum, a potem rzekła:
– Wystąp, Isikorze, i powiedz ludowi, że cieszysz się, iż stało się to, co się 
stało. Na mą 
prośbę udałeś się w daleką podróż, do Wielkiego Czarownika z Południa, błagać 
go, aby ocalił 
mnie przed Heu-Heu. I stało się
– Czarownik przysłał wybawiciela i zostałam ocalona. Mimo to byłeś jednym z 
wioślarzy 
w łodzi, która wiozła mnie jako ofiarę dla Heu-Heu. No cóż, nie winie cię za to. 
Będąc kim 
jesteś, musiałeś to zrobić albo – na mocy starożytnego prawa – zostać wyklęty. 
Teraz jednak 
stoję tu, ocalona, choć nie przez ciebie. Myśląc, że Biały Pan zginął na Świętej 
Wyspie, zgodziłeś 
się oddać mnie bogu. Lecz prawo, które cię do tego zmuszało, przestało istnieć 
wraz z zagładą 
Heu-Heu i jego kapłanów, zagładą, która spotkała ich z ręki potężnego Białego 
Pana i jego sługi. 
Powiedz im zatem, jak bardzo się cieszysz, że twoja podróż nie poszła na marne, 
że wysłuchali 
twojej prośby, że stoję przed nimi wolna i nieskalana, że odtąd kraj ten wolny 
jest od 
przekleństwa Heu-Heu. Powiedz to ludowi i podziękuj tym szlachetnym przybyszom, 
że ocalili 
mnie i moją siostrę, Dramanę.
Choć byłem bardzo zmęczony, patrzyłem na Isikora z napięciem, gdyż byłem ciekaw, 
co 
powie. Jakoż po chwili wystąpił i powiedział niepewnym głosem:
– Cieszę się, ukochana, że wróciłaś cało i zdrowo, choć kiedy sprowadziłem do 
nas Białego 
Pana z Południa, miałem nadzieję, że uratuje cię w inny sposób, nie popełniając 
świętokradztwa. 
Nie przypuszczałem, że zniszczy ogniem i wodą kapłanów boga, ludzi świętych. 
Powiadasz, 
pani, że Heu-Heu nie żyje. A skąd to wiesz? On jest duchem, a czy duch może 
zginąć? Czy bóg, 
który rzucił kamień na głowę Walloo i zabił go, nie żyje? Czy nie może rzucić 
innych kamieni, 
które zabiją i nas, a przede wszystkim ciebie, która stałaś na Skale Ofiar w 
szatach Świętej 
Oblubienicy?
– Baas – rzekł Hans w ciszy, kora nastąpiła po tych pełnych trwogi słowach – jak 
myślisz: 
czy Isikor jest mężczyzną, czy raczej drewnianą kukłą pomalowaną na podobieństwo 
człowieka 
jak Dacha na podobieństwo Heu-Heu?
– W Czarnym Wąwozie myślałem, że jest mężczyzną – odparłem – ale to było daleko 
od 
Heu-Heu. Teraz nie jestem pewien. Może Jest tylko bardzo przestraszony i powoli 
dojdzie do 
siebie.
Tymczasem Sabila zmierzyła swego przystojnego narzeczonego od stóp do głów, ale 
nic nie 
powiedziała – przynajmniej do niego. Zaraz jednak zwróciła się władczym głosem 
do tłumu:
– Ponieważ mój ojciec nie żyje, ja teraz jestem Walloo i musicie mnie słuchać. 
Wracajcie do 
swoich zajęć i pozbądźcie się trwogi, bowiem nie ma już Heu-Heu, a większość 
Kudłatych 
zginęła. Ja udam się teraz na spoczynek, zabierając ze sobą moich gości i 
wybawców – tu 
wskazała na mnie i na Hansa. – Potem pomówię z wami i z tobą, Isikorze. 
Zanieście ciało 
Walloo, mego ojca, na cmentarz.
Potem odwróciła się i poszła do domu. Za nią my i jej służba. Tam pożegnała się 
na razie 
z nami, ponieważ wszyscy byliśmy półżywi ze zmęczenia i bardzo potrzebowaliśmy 
odpoczynku. Zanim odeszła, pocałowała mnie w rękę, dziękując ze łzami w oczach 
za wszystko, 
co zrobiliśmy. Za jej przykładem poszła Dramana.
– Jak to jest, Baas – powiedział Hans, kiedy zjedliśmy przygotowany dla nas 
posiłek 
i napiliśmy się piwa – że te panie nie pocałowały mnie w rękę, skoro dobrze 
wiedzą, że i ja coś 
zrobiłem, aby im pomóc?
– Pewnie były za bardzo zmęczone, Hans, i dały jeden pocałunek dla nas obydwu.
– Rozumiem, Baas, ale coś mi się wydaje, że jutro też będą za bardzo zmęczone, 
żeby 
pocałować biednego, starego Hansa.
Potem nalał sobie resztę piwa z dzbana i wychylił je duszkiem. No, Baas – 
powiedział – 
umówmy się. Możesz sobie wziąć wszystkie pocałunki, a ja za to wezmę piwo.
– Mimo że byłem zupełnie wyczerpany, nie mogłem powstrzymać śmiechu, choć, 
prawdę 
mówiąc, sam bym się napił jeszcze szklaneczkę. Potem zwaliłem się na tapczan i 
natychmiast 
zasnąłem.
Spaliśmy przez całą resztę dnia i przez całą noc i obudziliśmy się dopiero kiedy 
przez okno 
wpadły pierwsze promienie słońca. Przynajmniej ja spałem tak długo, bo kiedy 
otworzyłem oczy, 
czując się jak nowo narodzony i dziękując niebu za wspaniały dar, jakim jest dla 
człowieka sen, 
Hans był już na nogach, zajęty czyszczeniem naszej broni.
Popatrzyłem na tego niewielkiego, brzydkiego Hotentota, myśląc z podziwem ile 
odwagi, 
sprytu i wierności kryje się w jego kędzierzawej, o wystających, pokrytych żółtą 
skórą, kościach 
policzkowych, głowie. Gdyby nie Hans, i ja, i obie kobiety bylibyśmy już od 
dawna martwi. To 
on wpadł na pomysł wysadzenia prochem dźwigni przytrzymującej zastawkę w śluzie. 
Łamałem 
sobie głowę, usiłując wpaść na jakiś fortel, ale o tym jedynym w naszej sytuacji 
wyjściu nawet 
nie pomyślałem. A i potem nie spodziewałem się, że realizacja tego pomysłu 
będzie miała tak 
ogromne skutki.
Chociaż przypuszczałem, że otwarcie śluzy narobi sporo zamieszania, to nie 
liczyłem na nic 
więcej niż zalanie pól i może także jaskini, co odwróciłoby od nas uwagę 
kapłanów i pomogło 
nam uciec. Tymczasem wyzwoliliśmy siły natury, które dokonały straszliwego 
zniszczenia. 
Woda przedostała się podziemnymi tunelami „wiecznych ogni” do wnętrza wulkanu i 
zamieniła 
się w masę skondensowanej pary, której ciśnienie było tak wielkie, że rozerwało 
górę niczym 
sparciały worek, niszcząc na zawsze siedzibę Heu-Heu i jego czcicieli.
Wydawało mi się, że widzę w tym rękę” Opatrzności działającą poprzez Hansa. Tak, 
moce 
niebieskie wykorzystały spryt Hansa, aby zmieść z powierzchni ziemi okrutną 
tyranię i zniszczyć 
krwiożerczego bożka i jego kapłanów.
Bez wątpienia, tak mi się przynajmniej w prostocie ducha wydaje, było to 
przesądzone od 
samego początku. Było to postanowione już wtedy, kiedy – prawdopodobnie setki 
lat temu jakiś 
zbiegły wyznawca Heu-Heu namalował jego portret na ścianie jaskini. Podobnie 
pragnienie 
Zikalego, by uzyskać pewien środek magiczny, czy jego nienasycona żądza wiedzy, 
czy coś 
jeszcze innego, co kierowało nim, kiedy namawiał mnie do podjęcia tej podróży, i 
cała reszta tej 
historii wszystko to zostało już dawno przesądzone.
Jednak nawet jeśli było to nam pisane, to i tak Hans wykazał się niezwykłą 
przenikliwością 
i bystrością, kiedy znalazł się już w łodzi.
Gdyby, jak mu kazałem, starał się siłą zmusić tych tchórzy, aby natychmiast 
popłynęli nam 
na ratunek, to najprawdopodobniej, bojąc się złamać nakazy wiary, odpłynęliby, 
dawszy mu 
przedtem wiosłem po głowie. Hans czekał jednak cierpliwie, chociaż – jak mi 
później powiedział 
– z rozdartym sercem, gdyż drżał z trwogi o nas. Zważył wszystko w swej 
sprytnej, 
doświadczonej głowie i zdobył się na tyle cierpliwości, by czekać aż nakazom 
wiary stanie się 
zadość i popłyną do nas bez zbytniego oporu.
Potem moje myśli zwróciły się ku Isikorowi. Jak to się stało, że zmienił się tak 
radykalnie, 
kiedy znalazł się na powrót w ojczystym kraju? Kilkaset mil samotnej wędrówki 
przez nieznany 
kraj świadczyło o wielkiej odwadze i zdecydowaniu. Również i potem, kiedy 
prowadził nas do 
swej ojczyzny, wykazał się hartem ciała i duszy. Zaledwie jednak przybyliśmy na 
miejsce, 
zmienił się nie do poznania. Z największym trudem udało się go namówić, aby 
zawiózł nas na 
Świętą Wyspę, skąd zresztą umknął na pierwszy sygnał niebezpieczeństwa.
Potem pokornie pomagał w ofiarowaniu Sabili, którą jeszcze niedawno, w Czarnym 
Wąwozie, kochał do szaleństwa. Wiedział, co ją czeka, a jednak nie kiwnął 
palcem, by odwrócić 
od niej okropny los. Na koniec,. ledwie parę godzin temu, wygłosił tchórzliwą, 
budzącą pogardę 
przemowę, która – jak dobrze widziałem wstrząsnęła jego narzeczoną i napełniła 
ją wstrętem. 
Teraz, po niespodziewanym ocaleniu i po śmierci ojca, ona zdawała się mieć tę 
odwagę, którą 
przedtem miał on.
Było to dziwne i przynajmniej dla mnie zupełnie niewytłumaczalne, więc 
przedstawiłem 
dręczący mnie problem Hansowi.
Wysłuchał mnie uważnie, a potem powiedział:
– Baas patrzy i nic nie widzi, przynajmniej w dzień, kiedy mu się zdaje, że nic 
nie grozi. 
Gdyby Baas miał oczy otwarte, to by zrozumiał dlaczego Isikor zrobił się miękki 
jak wosk. Co 
powoduje, że z człowieka robi się mięczak?
– Miłość – zaryzykowałem.
– Zgoda. Czasami miłość robi z człowieka mięczaka... To znaczy z takiego 
człowieka, jak 
Baas. A co jeszcze?
– Picie – odparłem ze złością, bo chciałem się mu zrewanżować.
– Zgoda, czasami picie. Z takiego człowieka jak ja, z człowieka, który wie, że 
od czasu do 
czasu mądrze jest przestać być mądrym, żeby niebo nie zaczęło mu zazdrościć i 
nie zechciało 
skorzystać z jego mądrości. Ale co robi mięczaka z każdego człowieka?
– Nie wiem.
– Wobec tego kolejny raz muszę udzielić Baasowi lekcji, tak jak prosił mnie o to 
czcigodny 
ojciec Baasa. Powiedział mi przed śmiercią „Hans, jeśli zobaczysz, że mój syn, 
Allan, który 
często nie patrzy, gdzie idzie, wejdzie do zbyt głębokiej wody, to wyciągnij go 
stamtąd”.
Ty łgarzu! – krzyknąłem, ale Hans nie zwrócił na to uwagi i mówił dalej.
– Strach, Baas. Strach z każdego zrobi mięczaka, isikor gnie się jak rozgrzany 
drut, bo 
w środku pali go ogień strachu.
– Przed czym?
– Mówiłem już, że gdyby Baas miał otwarte oczy, to by wiedział. Nie widziałeś, 
Baas, 
wysokiego kapłana o ciemnej twarzy, który podszedł do Isikora, kiedy tu 
przypłynęliśmy?
– Tak, widziałem. Skłonił się grzecznie i wydawało mi się, że wita Isikora i 
daje mu jakiś 
prezent.
– A zauważyłeś, Baas, jaki to był prezent? Słyszałeś to powitanie? Potrząsasz 
głową, Baas. 
A ja widziałem i słyszałem. Ten prezent to była mała ludzka czaszka wyrzeźbiona 
z czarnej kości 
słoniowej, muszli, a może z lawy. A słowa powitania były takie: „Oto dar Heu-Heu 
dla Isikora, 
dar, który Heu-Heu posyła wszystkim, którzy ośmielają się łamać prawo i 
opuszczać kraj 
Wałów”. Stałem blisko, więc dokładnie słyszałem, ale nic nie powiedziałem, Baas, 
bo czekałem, 
co będzie dalej.
Potem kapłan odszedł i nie wiem, co Isikor zrobił z tą czaszką. Pewnie nosi ją 
na szyi, tak jak 
Baas różne rzeczy, które dostaje od pań, albo ich obrazki w małej srebrnej 
flaszce.
– Ale co znaczy ta czaszka?
Spytałem o to jednego starego w łodzi, z którym zacząłem gadać, żeby jakoś zabić 
czas. 
Isikor był na drugim końcu łodzi. Czaszka znaczy śmierć, Baas. Pamiętasz, Baas, 
jak nam 
mówiono w Czarnym Wąwozie, że każdy, kto ośmieli się opuścić kraj Heu-Heu, 
zapada na jakąś 
chorobę i umiera? Isikor przybył tam zupełnie zdrowy pewnie dlatego, że kapłani 
nie wiedzieli, 
iż wybiera się w podróż. Ale Isikor popełnił błąd, wracając tam. Przyciągnęła go 
miłość do 
Sabili, zupełnie jak przynęta na haczyku przyciąga rybę. I teraz haczyk jest w 
jego ustach, bo 
kapłani wiedzieli dobrze o jego powrocie i czekali na niego.
– O czym ty mówisz, Hans? W jaki sposób mogli mu zaszkodzić kapłani, szczególnie 
teraz, 
kiedy wszyscy zginęli?
– Tak, Baas, oni wszyscy zginęli i nie mogą już nikomu zaszkodzić, ale Isikor ma 
rację, 
mówiąc, że Heu-Heu nie zginął. Diabeł nigdy nie umiera, Baas. Jego kapłani nie 
żyją, ale mimo 
to zabił starego Walloo i może zabić Isikora. W tej diabelskiej religii, Baas, 
jest dużo spraw, 
których tacy dobrzy chrześcijanie, jak ty i ja, zupełnie nie rozumieją. Ona nie 
działa na 
chrześcijan, Baas, i dlatego Heu-Heu nie może nas zabić, ale tych, którzy wierzą 
w Czarnego, 
w końcu łapie za gardło.
Pomyślałem sobie, że Hans, nawet nie wiedząc o tym, odkrył jedną z najbardziej 
podstawowych prawd, bo ci, którzy klękają przed Baalem są jego sługami aż do 
śmierci, a czym 
on jest jeśli nie Heu-Heu czy Szatanem? Owoc jest zawsze ten sam, bez względu na 
to, jak 
nazwać drzewo, które go wydaje. Nie wdawałem się jednak z Hansem w dyskusję na 
ten temat, 
bo pewnie zamieszałbym mu w głowie, lecz tylko spytałem, co jego zdaniem, będzie 
z Isikorem. 
Odparł na to:
– Dokładnie to, co mówiłem. Umrze. Ten stary w lodzi powiedział mi, że jeśli 
ktoś „dostanie 
Czarną Czaszkę”, to umiera najpóźniej po miesiącu. Sądząc z jego wyglądu, Isikor 
nie ma przed 
sobą więcej życia niż tydzień. Chociaż jest taki przystojny, Baas, to jest 
bardzo głupi, więc nie 
ma to wielkiego znaczenia, tym bardziej, że pani Sabila szybko przeboleje jego 
stratę. To dlatego 
Isikor zmienił się, dlatego, że lęka się śmierci, i dlatego zmieniła się Sabila, 
że przeszedł jej lęk 
przed śmiercią, a może nawet przed czymś gorszym.
– Brednie! – powiedziałem, ale w głębi ducha nie byłem taki pewien. Wiedziałem 
trochę 
o fetyszyzmie i choć uważam tę religię za potworny stek bzdur, to jestem pewien, 
że są to 
wyjątkowo groźne bzdury. Ukryta dusza człowieka, szczególnie dzikiego czy 
ciemnego 
i prymitywnego chłopa, podświadomość, czy jak tam jeszcze to nazwać, staje się 
czymś 
strasznym, kiedy zostanie pobudzona przesądami, do których wszyscy jesteśmy 
skłonni. Jeśli 
ofierze takich przesądów powie się, przy zachowaniu odpowiedniego rytuału, że 
wyrokiem 
boskim czy diabelskim ma umrzeć, to w dziewięciu przypadkach na dziesięć, 
rzeczywiście 
umiera. Nic jej nie zabija, ale popełnia ona coś w rodzaju psychicznego 
samobójstwa. Jak to ujął 
Hans – strach czyni z takiego człowieka mięczaka. Strach niszczy jego system 
nerwowy 
i o oznaczonej godzinie odbiera mu siły. Ofiara umiera.
Taki też koniec jak się miało wkrótce okazać – czekał nieszczęsnego Isikora.
Rozdział XV
POŻEGNANIE SABILI
Zostało już niewiele do opowiedzenia, a ponieważ zrobiło się bardzo późno i 
widzę, że 
ziewacie (nie było to prawdą, bo ta historia, a szczególnie duchowa czy 
psychiczna degrengolada 
Isikora, bardzo nas interesowała), postaram się streszczać.
Po śniadaniu poszliśmy zobaczyć się z Sabila. Była bardzo poruszona i 
zdenerwowana. 
Uważałem, że to naturalne, bo po tych wszystkich wstrząsach, które przeszła, 
musiał nastąpić 
kryzys nerwowy. Okazało się jednak, że przyczyna była inna.
Otóż Isikor ciężko zaniemógł. Nikt nie wiedział, co mu się stało, ale Sabila 
podejrzewała, że 
został otruty. Błagała mnie, abym go odwiedził i wyleczył. Sprzeciwiłem się 
temu, mówiąc, że 
nie znam się na miejscowych truciznach i że jedynym lekiem z mojej skąpej 
apteczki, który ma 
coś wspólnego z odtrutkami, jest środek przeciw ukąszeniu żmii. Jednak w końcu, 
na jej usilne 
prośby, zgodziłem się zobaczyć, czy mogę mu jakoś pomóc.
Jeden z doradców Walloo, w rodzaju tych, którzy u Zulusów nazywają się Induna, 
zaprowadził nas do domu Isikora. Był to dość okazały budynek na drugim końcu 
miasta. 
Prowadziła do niego droga wzdłuż brzegu jeziora, mieliśmy więc okazję przyjrzeć 
się wyspie, 
a raczej temu, co z niej zostało.
Tam gdzie była wyspa, widać teraz było niską, ciemną i niekształtną masę, nad 
którą unosiła 
się gęsta chmura dymu i pary. Kiedy wiatr przesunął nieco tę chmurę, ujrzałem 
czerwone 
strumienie lawy płynące do jeziora. Wybuchy ustały i w ogóle wydawało się, że 
wulkan zupełnie 
zniknął, ale popiół nadal opadał. Pokrywał grubą, szarą warstwą drogę, drzewa i 
pozostałe 
rośliny. Poza tym kataklizm nie wyrządził żadnych poważniejszych szkód na 
lądzie. Tu i tam 
leżały co prawda wyrzucone wybuchem głazy, a część niżej leżących pól została 
zalana wielką 
falą, ale woda powoli cofała się.
Doszliśmy do domu Isikora i wprowadzono nas do komnaty, w której leżał na 
posłaniu ze 
skór. Krzątały się koło niego jakieś kobiety, jak zrozumiałem jego krewne. Kiedy 
weszliśmy tam 
z Hansem, skłoniły się i wyszły, zostawiając nas samych z chorym. Wystarczyło 
jedno 
spojrzenie, żeby przekonać się, że jest umierający. Patrzył pustym wzrokiem w 
przestrzeń, 
oddech miał urywany, jego palce to zaciskały się, to prostowały, a całym ciałem 
wstrząsał od 
czasu do czasu konwulsyjny dreszcz. Sądziłem początkowo, że są to objawy 
jakiegoś rodzaju 
febry, ale kiedy zmierzyłem mu temperaturę, okazało się, że jest o dwie kreski 
niższa od 
normalnej. Zapytałem więc, co mu dolega, na co odparł, że nic go nie boli, tylko 
jest bardzo 
osłabiony i kręci mu się w głowie.
Kiedy zapytałem, co jego zdaniem jest przyczyną jego złego stanu, powiedział:
– Przekleństwo Heu-Heu, panie. Heu-Heu mnie zabija.
Wiedziałem, że jakakolwiek próba przekonania go, że są to tylko idiotyczne 
przesądy, byłaby 
daremnym trudem, poprosiłem więc tylko, aby wyjaśnił mi dlaczego Heu-Heu mści 
się na nim.
– Z dwóch powodów, panie – odparł. – Po pierwsze dlatego, że opuściłem kraj bez 
jego 
pozwolenia, po drugie, że zawiozłem ciebie i tego żółtego człowieka, którego 
nazywają Światłem 
w Ciemności, na Świętą Wyspę. Popłynąć tam bez jego wezwania jest najcięższą 
zbrodnią. 
Dlatego musze umrzeć, choć jestem jeszcze młody. Ale i tak spotkałby mnie taki 
los, bo 
opuściłem kraj, żeby szukać ratunku dla Sabili. Oto dowód – mówiąc wyjął skądś 
małą czarną 
czaszkę, którą opisał mi Hans. Potem, nie pozwoliwszy mi nawet dotknąć tego 
wstrętnego 
przedmiotu, schował go na powrót.
Zacząłem się śmiać, mówiąc, że to brednie, ale tylko uśmiechnął się smutno i 
powiedział:
– Wiem, panie, że z powodu mojego zachowania się od chwili, kiedy przybyliśmy do 
naszego miasta, uważasz mnie za tchórza, ale to przekleństwo Heu-Heu odebrało mi 
ducha. 
Błagam cię, panie, wyjaśnij to Sabili. Kocham ją, lecz ona też uważa mnie za 
tchórza, bo wczoraj 
wyczytałem to w jej oczach. Teraz, dopóki mam jeszcze trochę siły, chcę 
porozmawiać z tobą. 
Przede wszystkim dziękuję, panie, tobie i Światłu w Ciemności, za to, że dzięki 
swej odwadze 
czy dzięki czarom uratowaliście Sabilę przed Heu-Heu i że zniszczyliście jego 
siedzibę, 
kapłanów, a nawet jego posąg. Heu-Heu nadal żyje, gdyż nie można go zabić, ale 
teraz, kiedy nie 
ma ani domu, ani formy cielesnej, ani kapłanów, jego władza nad duszami i 
ciałami ludzi 
skończyła się, a jego kult powoli zanika. Może już nikt z mego ludu nie zginie 
zabity 
przekleństwem Heu-Heu.
– Ale dlaczego ty masz umrzeć, Isikorze?
– Ponieważ jego przekleństwo spadło na mnie, kiedy jeszcze władał Wałami, tak 
jak na 
początku, gdy był naszym ziemskim królem.
Zacząłem tłumaczyć mu, że to nonsens, ale machnął tylko dłonią i mówił dalej:
– Panie, zostało mi już niewiele czasu, a chcę ci coś jeszcze powiedzieć. 
Wkrótce nie będzie 
mnie już i wszyscy o mnie zapomną, nawet Sabila, której mężem miałem nadzieję 
zostać. 
Dlatego proszę cię, panie, abyś ją poślubił.
Aż mnie zatkało, ale pozwoliłem mu skończyć.
– Już ją powiadomiłem, że takie jest moje ostatnie życzenie. Powiadomiłem też 
Radę 
Starszych. Dziś rano zdecydowali, że jest to najmądrzejsze rozstrzygnięcie i 
przysłali do mnie 
posłańca z żądaniem, abym umarł jak najszybciej, żeby można było natychmiast dać 
wam ślub.
– Wielkie Nieba! – wykrzyknąłem, ale znowu dał znak, żebym umilkł i ciągnął 
dalej.
– Panie, wiem, że Sabila nie należy do twojej rasy, ale jest bardzo piękna i 
mądra. Jeśli 
zostaniesz jej mężem, to może zdoła odbudować wielkość tego ludu. Może staniemy 
się znowu 
tacy, jacy byliśmy dawniej, zanim spadło na nas przekleństwo Heu-Heu, które 
wreszcie przestało 
na nas ciążyć. Jesteś, panie, dzielny i mądry, znasz wiele rzeczy, o których my 
nic nie wie my, 
więc lud będzie ci służył jak bogu, a może nawet zacznie cię czcić, jak do 
niedawna czcił Heu-
Heu. Będziesz mógł założyć potężną dynastię. Teraz ten pomysł wydaje ci się 
dziwaczny, ale 
wkrótce dojdziesz do wniosku, że nie jest zły. Poza tym, nawet jeśli się nie 
zgodzisz na to, 
wszystko musi ułożyć się tak, jak powiedziałem.
– Dlaczego? – spytałem, bo nie mogłem już dłużej wytrzymać tego gadania.
– Dlatego, panie, że musisz w tym kraju spędzić resztę życia. Jesteś tu teraz 
więźniem i przy 
całej swej odwadze i sprycie nie zdołasz stąd uciec, gdyż nikt nie odwiezie cię 
w dół rzeki, a sam 
tego nie zrobisz, bo będziesz śledzony. Co więcej, kiedy wrócisz do pałacu 
Walloo, przekonasz 
się, że zabrano wam naboje, tak że oprócz tych kilku, które masz przy sobie, 
jesteś bezbronny. 
A skoro musisz już tu pozostać, to lepiej ci będzie z Sabila niż z jakąkolwiek 
inną kobietą, gdyż 
ona jest najładniejsza i najmądrzejsza.. Poza tym, z racji pochodzenia, jest ona 
władczynią 
i poślubiwszy ją, zostaniesz Walioo.
W tym miejscu zamknął oczy i przez chwilę wydawało mu się, że już nie oddycha. 
Wkrótce 
jednak uniósł na powrót powieki i patrząc na mnie, podniósł słabe ręce i 
krzyknął:
– Bądź pozdrowiony, o Walloo! Obyś żył długo w szczęściu i sławie!
Nie koniec na tym, gdyż ku mojemu przerażeniu usłyszałem zza ściany 
przedzielającej 
komnatę głosy kobiet, które wyszły w chwili naszego przybycia, powtarzające 
niczym echo:
– Bądź pozdrowiony, o Walloo! Obyś żył w szczęściu i sławie!
Potem Isikor znowu stracił przytomność. W każdym razie wydawało się, że nie 
rozumie nic 
z tego, co do niego mówię. A więc, poczekawszy jeszcze chwilę, wyszliśmy z 
Hansem, myśląc, 
że jest już po nim. Umarł jednak dopiero wieczorem i, jak mi powiedziano, na 
parę godzin przed 
śmiercią odzyskał jeszcze przytomność. Odwiedziła go wtedy Sabila w towarzystwie 
kilku 
członków Rady Starszych. To wtedy, jak przypuszczam, nieszczęsny, lecz wyjątkowo 
bezinteresowny Isikor, najprzystojniejszy mężczyzna, jakiego kiedykolwiek 
widziałem, załatwił 
– jeśli nie ku memu, to swemu zadowoleniu – to wszystko, co wydawało mu się 
najlepsze dla 
jego kraju i ukochanej.
– No, Baas – powiedział Hans, kiedy wyszliśmy od Isikora – myślę, że najlepiej 
zrobimy, 
jeśli wrócimy do domu. To teraz twój dom, Baas, prawda? Nie, Baas, nie ma sensu 
spoglądać na 
rzekę, bo – jak widzisz – ci Walowie są tak uprzejmi, że dali ci eskortę należną 
królowi.
Rozejrzałem się. Hans mówił prawdę. Zamiast jednego człowieka, który 
przyprowadził nas 
do Isikora, stało teraz koło mnie dwudziestu potężnych facetów z dzidami. 
Skłonili się 
z najwyższym szacunkiem i starali się trzymać jak najbliżej mnie, pewnie na 
wypadek, gdybym 
spróbował uciec. Poszliśmy więc do domu Walloo, z eskortą depczącą nam po 
piętach. Hans 
natomiast perorował całą drogę.
– Tego właśnie się spodziewałem, Baas. No bo jeśli ktoś tak lubi kobiety, jak 
ty, Baas, to one 
zaraz się zorientują i też zaczynają czuć do niego miętę – nie trzeba im nawet 
nic mówić, i tak się 
poznają na człowieku, Od chwili kiedy pani Sabila cię zobaczyła, Isikor, chociaż 
jest taki 
przystojny i przebył taki szmat drogi dla niej, obchodził ją tyle, co szczypta 
tabaki albo jeszcze 
mniej. Zobaczyła w tobie coś, czego nie mogła znaleźć nawet w dwóch i pół 
jardach Isikora. 
W końcu Isikor był jak bęben, Baas. Pusty w środku i wydawał dźwięki tylko kiedy 
się w niego 
uderzyło. Poza tym i tak już po nim, więc nie ma sensu dłużej o nim gadać.
Teraz, kiedy większość z tych Heuheua nie żyje – zobacz, na brzegu jeszcze leżą 
ich ciała! – 
nie jest to taki zły kraj. Da się tu żyć. Na pewno można się postarać, żeby piwo 
było mocniejsze, 
jest tytoń, to czego jeszcze trzeba? Pomieszkamy tu trochę, Baas, a jak się nam 
sprzykrzy, to 
spróbujemy uciec. Ale cieszę się, Baas, że żadna z nich nie chce mnie za męża, 
bo nie uśmiecha 
mi się tyrać jak cały zaprzęg wołów.
Plótł takie bzdury przez całą drogę, a ja byłem tak przybity, że nie mogłem mu 
odpowiedzieć 
nawet jednym słowem. To szczera prawda, że zawsze zdarza się to, czego się 
najmniej 
spodziewamy. W ciągu ostatnich paru dni przewidziałem wiele różnych 
niebezpieczeństw 
i z paroma udało mi się poradzić, ale coś takiego nawet nie przyszło mi do 
głowy. Co za los! Być 
trzymanym w czymś w rodzaju złotej klatki i zarabiać na życie jak wykonująca 
wyuczone 
sztuczki małpa! No nie – albo znajdę wyjście między prętami tej klatki, albo nie 
nazywam się 
Allan Quatermain. Tylko jakie wyjście? W tym czasie nie widziałem żadnego. Pręty 
zdawały się 
grube i mocne. Poza tym miałem ze sobą tych gentlemanów z dzidami.
W końcu dotarliśmy bez przygód do pałacu Walloo. Poszliśmy prosto do naszego 
pokoju. 
Hans, zajrzawszy w kąt, gdzie trzymaliśmy swoje rzeczy, powiedział:
– Isikor mówił prawdę, Baas. Nie ma ani amunicji, ani strzelb. Zostały nam tylko 
rewolwery 
i dwadzieścia pięć nabojów.
A więc to tak! – pomyślałem. Potem wyjrzałem przez okno i co powiecie? Nasza 
eskorta 
właśnie zabierała się do stawiania w ogrodzie czegoś w rodzaju wartowni.
– Widzę, że chcą być pod ręką na wypadek, gdyby Baas ich potrzebował... albo oni 
Baasa – 
powiedział Hans znacząco, po czym dodał: – Coś mi się zdaje, że Walloo nie może 
się nigdzie 
ruszyć bez eskorty w sile dwudziestu ludzi.
Przez następnych kilka dni nie widziałem ani Sabhi, ani Dramany, gdyż obydwie 
były zajęte 
uroczystościami pogrzebowymi, najpierw Walloo, a potem Isikora, na które z 
jakichś religijnych 
powodów nie zostałem zaproszony.
Zawsze jednak kręciło się koło mnie paru tych starców, Indunów. Gdy tylko 
wytknąłem nos 
za drzwi, zaraz pojawiali się, cali w ukłonach i korzystając z okazji, 
wprowadzali mnie w tajniki 
historii – i obyczajów Wałów, tak że w końcu wydało mi się, że wróciłem do 
czasów chłopięcych 
i ponownie czytam „Sandforda i Mertona”*[* podręcznik dobrych manier] oraz 
zdobywam 
wiedzę dzięki sztuce konwersacji. Ci starsi gentlemani omal nie zanudzili mnie 
na śmierć. 
Próbowałem się uwolnić od ich towarzystwa, robiąc długie spacery szybkim 
krokiem, ale biegli 
obok mnie, dopóki nie opadli z sił, i cały czas gadali gadali, gadali. Poza tym, 
nawet gdyby udało 
mi się uwolnić od tych paplających starców, to cały czas towarzyszył im chór w 
osobach mojej 
gwardii przybocznej, która nie odstępowała mnie na krok i ani razu nie zawróciła 
z drogi. 
Przeciwnie, czasami zawracali mnie, kiedy uważali, że idę nie tam, gdzie 
powinienem, gdyż 
w takim przypadku połowa mojej gwardii wybiegała szybko do przodu i, kłaniając 
się uniżenie, 
blokowała drogę.
W końcu, po dwóch czy trzech dniach, uroczystości dobiegły końca i wezwano mnie 
przed 
oblicze Sabili.
Jak później opowiadał Hans, wyglądało to bardzo wspaniale. Prawdę mówiąc, 
uważałem, że 
jest coś patetycznego w tym nieco jarmarcznym ceremoniale będącym dalekim echem 
dawnej, 
wysokiej kultury osuwającej się teraz w mroki ciemnoty i barbarzyństwa. Sabila, 
na którą 
przyjemnie było popatrzeć, jako że będąc piękną kobietą miała na sobie 
wspaniałe, aczkolwiek 
nieco barbarzyńskie szaty, grała rolę królowej z dostojeństwem odziedziczonym po 
swych 
przodkiniach, które jednak przed tysiącami lat robiły to zapewne nieco 
naturalniej i z większą 
finezją. Koło niej stali siwowłosi Indunowie, ci sami, którzy zanudzali mnie w 
czasie spacerów, 
grając rolę doradców i wysokich rangą dygnitarzy z zamierzchłych czasów.
Jednak ta królowa nie była już królową w pełnym znaczeniu tego słowa; 
przypominała raczej 
kacyka rządzącego dzikim plemieniem, tak jak jej doradcy przypominali paplający 
tłumek 
starców otaczający takich kacyków w tysiącach wiosek afrykańskich. Cała 
ceremonia trwała 
niemiłosiernie długo, gdyż każdy z doradców musiał wygłosić przemówienie, w 
którym 
powtarzał wszystko, co powiedzieli już jego poprzednicy, opowiadając, z pewnymi 
zmianami, 
o wszystkich wydarzeniach, które rozegrały się w tym kraju od chwili gdy 
postawiłem tam po raz 
pierwszy nogę, włącznie z fantastycznymi opisami czynów, których ja i Hans 
dokonaliśmy na 
wyspie.
Z tych przemów dowiedziałem się wszakże jednego, że mianowicie większość z 
Kudłatych 
zginęła podczas kataklizmu i że została ich tylko garstka, z czego większość 
stanowili starcy, 
kobiety i dzieci. Dlatego też, jak uważali doradcy, Wałom nie zagraża już nic z 
ich strony, 
przynajmniej przez najbliższych kilka pokoleń. W istocie sam słyszałem w nocy 
dochodzące 
z głębi lasu zawodzenia, wyrażające okropny, niemal zwierzęcy, żal i smutek. 
Dawało to, 
dowodzili dalej owi bezlitośni mędrcy, okazję Wałom do ostatecznego rozprawienia 
się z dzikimi 
i wymordowania ich do nogi, bez oszczędzania nawet dzieci i kobiet. Oczywiście 
to ja miałem 
wykonać to miłe zadanie!
Kiedy wszyscy powiedzieli już wreszcie, co chcieli powiedzieć, przyszła kolej na 
Sabilę. 
Podniosła się z tronu i zwróciła się do nas z prawdziwą elokwencją. Najpierw 
wyznała, że 
spotkało ją podwójne nieszczęście – śmierć ojca i człowieka z którym była 
zaręczona, co kładzie 
się wielkim smutkiem na jej sercu. Potem, w bardzo wzruszających słowach, 
podziękowała mnie 
i Hansowi za wszystko, co zrobiliśmy dla jej ocalenia. Powiedziała, że gdyby nie 
my, byłaby 
teraz albo trupem, albo niewolnicą w domu Heu-Heu, który zniszczyliśmy razem z 
jego panem, 
uwalniając tym samym i ją, i jej kraj spod władzy krwawego potwora. Następnie w 
słowach, 
które najwyraźniej zostały wcześniej przygotowane, stwierdziła, że nie pora 
teraz opłakiwać 
martwych, gdyż trzeba myśleć o przyszłości kraju.
Dla człowieka takiego jak ja była teraz jedna stosowna nagroda – tron tego 
kraju, a z nim jej 
ręka.
Dlatego też, idąc za życzeniem swych doradców, ogłasza, że czwartego dnia, 
licząc od tej 
chwili, odbędzie się nasz ślub, po czym zostanę ukoronowany na króla. Tymczasem 
prosi, abym 
zajął miejsce obok niej (gdzie przygotowano na tę okazję puste krzesło) i złożył 
pocałunek 
zaręczynowy.
W tym momencie, jak sobie łatwo możecie wyobrazić, przywarłem tak kurczowo do 
krzesła, 
że nie ruszyłaby mnie stamtąd żadna siła. Nie wiedziałem, co powiedzieć. Język 
przylepił mi się 
do gardła. Siedziałem nieruchomo jak słup, a te stare osły wpatrywały się we 
mnie. Sabila 
patrzyła na mnie kątem oka i czekała. Milczenie zaczynało już wszystkim ciążyć i 
wtedy Hans, 
kaszlnąwszy ochryple swym zwyczajem, szepnął mi:
– Wstawaj, Baas, i załatw to. Nie jest to takie straszne, jak się wydaje. Pewnie 
wielu 
chciałoby się z tobą zamienić. W końcu lepiej pocałować piękną pannę niż dać 
sobie poderżnąć 
gardło, a myślę, że tak się skończy, jeśli nie zrobisz tego, czego chcą, bo 
kobieta, której 
publicznie odmówiłeś całusa, zmienia się w straszną cholerę.
Czułem, że ma rację, więc podszedłem do tego krzesła i zrobiłem to, czego się 
domagali. 
O Boże, czułem się tak głupio, że trudno opisać, a tymczasem ci kretyni zaczęli 
się drzeć 
z radości jak stado pawianów. Hans szczerzył ironicznie zęby. Była to jednak 
tylko formalność – 
zaledwie musnąłem ustami jej czoło. Potem ona złożyła taki sam pocałunek na moim 
czole.
Siedzieliśmy jeszcze przez pewien czas obok siebie, słuchając jakiejś 
absurdalnej pieśni 
śpiewanej przez doradców, która opowiadała o zaślubinach bohatera z boginią. 
Przypuszczam, że 
została skomponowana specjalnie na tę okazję. Korzystając z tego, że robili 
wiele hałasu, gdyż 
płuca mieli bardzo dobre, Sabila powiedziała do mnie cicho, nie odwracając do 
mnie twarzy, ani 
nawet nie patrząc na mnie:
– Panie, postaraj się wyglądać mniej nieszczęśliwie, bo inaczej zaczną coś 
podejrzewać 
i przysłuchiwać się naszej rozmowie. Prawo zabrania nam spotykać się aż do dnia 
ślubu, ale 
muszę się z tobą zobaczyć jeszcze tej nocy. Nie obawiaj się – dodała z drwiącym 
uśmiechem – 
bo choć ja muszę być sama, ty możesz przyprowadzić swego towarzysza, tym 
bardziej że to, co 
chcę ci powiedzieć, dotyczy was obu. Spotkamy się w korytarzu, który prowadzi z 
tej sali do 
twego pokoju, o północy, kiedy wszyscy będą już spali. Nie ma tam okien, a mury 
są grube, więc 
nikt nas nie zobaczy ani nie podsłucha naszej rozmowy. Tylko nie zapomnij 
zaryglować za sobą 
drzwi. Ja zarygluję drzwi prowadzące z tej sali. Rozumiesz?
Klaszcząc energicznie w dłonie, aby pokazać, jak mi się podobał występ tego 
chóru, 
odpowiedziałem szeptem, że zrozumiałem.
– Dobrze. Kiedy zakończą się te śpiewy, oznajmij, że chcesz mnie o coś prosić. 
Poproś, 
abym na jutro przygotowała ci łódź i wioślarzy, gdyż chcesz popłynąć na wyspę, 
żeby przekonać 
się, czy nie ocaleli tam jacyś Kudłaci. Powiedz, że jeśli okaże się, iż jacyś 
przeżyli, to trzeba 
będzie podjąć odpowiednie kroki, aby skończyć z nimi, zanim uciekną. Teraz nic 
już nie mów.
Wreszcie pieśń skończyła się, a z nią cała ceremonia. Sabila wstała z tronu i 
złożyła mi 
ukłon, na co ja powstałem i skłoniłem się najlepiej, jak potrafiłem. Potem 
pożegnaliśmy się 
publicznie aż do dnia ślubu. Jednak zanim się rozeszliśmy, poprosiłem głośno, 
żeby pozwolono 
mi popłynąć na wyspę, a przynajmniej opłynąć ją wokół, podając powody, które mi 
podsunęła. 
Odparła na to: – Niech będzie, jak mój pan sobie życzy – i zanim ktokolwiek 
zdążył zgłosić 
sprzeciw, wyszła, a z nią służące i Dramana, która – jak mi się wydawało – nie 
była zadowolona, 
że sprawy przybrały taki obrót.
Przejdę teraz do tego spotkania o północy. O oznaczonym czasie, a właściwie 
nieco 
wcześniej, wszedłem do korytarza w towarzystwie Hansa, który wzbraniał się przed 
tym, mówiąc 
że: „Gdzie dwoje się bawi, tam we troje nudno”. Staliśmy w ciemnościach i 
czekaliśmy. Parę 
minut później otworzyły się drzwi po drugiej stronie korytarza – był bardzo 
długi – i ukazała się 
w nich ubrana na biało Sabila, z lampą w dłoni. W tym stroju i w tym otoczeniu 
wyglądała 
jeszcze piękniej niż zawsze, zupełnie jak jakaś nieziemska zjawa. Kiedy podeszła 
do nas, 
powiedziała bez żadnych wstępów:
– Panie, cieszę się, że zgodnie z moją prośbą, czekałeś na mnie. Może prośba ta 
wydała ci się 
dziwna, ale zaraz wyjaśnię, co mnie do tego skłoniło. Nie sądzę, abyś 
przypuszczał, że pragnę 
małżeństwa z tobą, tym bardziej, że wiem, iż sama myśl o tym jest ci 
nienawistna. Nie należę do 
twojej rasy i uważasz mnie za półdzikuskę, którą zrządzeniem losu uratowałeś 
przed hańbą lub 
śmiercią. Nie, proszę cię, nie zaprzeczaj. Są chwile, kiedy najlepiej jest mówić 
prawdę, i dlatego 
też szczerze wyznaję, że ja także nie chcę tego małżeństwa. Nie chcę, gdyż 
kochałam Isikora, 
który w dzieciństwie był towarzyszem mych zabaw, a potem stał się dla mnie kimś 
więcej.
– Rozumiem – przerwałem. – Wiem też, że on kochał ciebie. Dlaczego zatem, będąc 
na łożu 
śmierci, tak nalegał, abyśmy się pobrali?
– Ponieważ, panie, miał on szlachetne serce. Uważał ciebie za największego 
człowieka, 
jakiego kiedykolwiek spotkał, nawet za półboga. Wiem to, bo sam mi mówił. 
Wierzył, że 
uczynisz mnie szczęśliwą i będziesz dobrze rządził tym krajem, podnosząc go z 
długiego snu. 
A poza tym wiedział, że jeśli mnie nie poślubisz, to zostaniesz zamordowany, 
razem ze swym 
towarzyszem. Jeśli pomylił się w tych sprawach, to trzeba pamiętać, że jego 
umysł był 
zamroczony działaniem trucizny, bo jestem pewna, że strach nie był jedyną 
przyczyną jego 
śmierci.
– Rozumiem. Chwała mu – powiedziałem.
– Dziękuję, panie. Chcę też, żebyś wiedział, iż choć jestem nieoświecona, to 
wierzę 
w istnienie życia po drugiej stronie Bramy Śmierci. Może odziedziczyłam tę wiarę 
po moich 
przodkach, którzy czcili innych bogów oprócz tego diabła Heu-Heu... W każdym 
razie ja w to 
wierzę. Dlatego mam nadzieję, że kiedy przejdę przez tę bramę, co może nastąpić 
już niedługo, 
to po drugiej stronie znowu znajdę Isikora – takiego, jakim był, zanim spadła na 
niego klątwa 
Heu-Heu i wypił truciznę podaną mu przez kapłanów, i to jest przyczyna, dla 
której nie chcę 
poślubić innego.
– Chwała też tobie, pani – mruknąłem.
– Raz jeszcze dziękuję, panie. Przejdźmy teraz do innych spraw. Łódź będzie 
gotowa jutro 
po południu. Znajdziecie w niej skradzioną wam broń i wszystkie inne wasze 
rzeczy. Będzie 
w niej czterech wioślarzy: Ci ludzie znani tu byli jako szpiedzy kapłanów Heu-
Heu. 
W odpowiednim czasie sami mieli zostać kapłanami. Teraz, kiedy Heu-Heu upadł, 
czeka ich tu 
śmierć, nie od razu, ale po jakimś czasie. Będzie to pewnie choroba albo 
nieszczęśliwy wypadek, 
bo dopóki oni żyją, doradcy Walloo będą obawiać się powrotu władzy Heu-Heu. Ci 
ludzie 
dobrze o tym wiedzą i dlatego niczego tak nie pragną, jak uciec stąd jak 
najszybciej.
– Widziałaś się z nimi, Sabilo?
Ja nie, ale rozmawiała z nimi Dramana. Powiem ci, panie, jeszcze jedno, jeśli 
sam się tego 
nie domyśliłeś. Choć – wyznam – trochę się wstydzę. Dramana też nie chce naszego 
ślubu, panie. 
Uratowałeś nie tylko mnie, lecz także Dramanę. Ona, jak Isikor, widzi w tobie 
półboga. Czyż 
muszę mówić coś więcej? Chyba tylko to, że z tego powodu woli ona, abyś stąd 
uciekł i był 
stracony dla nas obu, niż żebyś został tu i poślubił mnie. Czy dosyć 
powiedziałam?
Dosyć odparłem, gdyż wiedziałem, że mówi prawdę.
– Cóż więc tu jeszcze dodać, oprócz tego, że ufam, iż wszystko pójdzie dobrze i 
następnego 
dnia, przed świtem, ty i twój sługa będziecie już poza tym przeklętym krajem? A 
jeśli powiedzie 
się wam, o czym jestem przekonana, bo kiedy zapadnie zmrok, wasi wioślarze 
wprowadzą łódź 
do ujścia rzeki, to pomyśl, proszę czasami o Sabili, nieszczęsnej władczyni 
przeklętego ludu. Ona 
codziennie, wstając z łóżka i kładąc się spać, będzie myśleć o tobie, który 
ocaliłeś ją i cały jej lud 
od zagłady. Żegnam cię, panie, żegnam cię Światło w Ciemności.
Potem ujęła i pocałowała moją dłoń i wyszła.
Wtedy po raz ostatni widziałem piękną Sabilę. Nigdy też już o niej nie 
słyszałem. Ciekaw 
jestem, czy długo jeszcze żyła. Wydaje mi się, że nie, bo owej nocy widziałem w 
jej oczach 
piętno śmierci.
Rozdział XVI
WYŚCIG ZE ŚMIERCIĄ
Tak oto, jak szkocki kaznodzieja, doszedłem wreszcie do ostatniego słowa 
kazania, na 
dźwięk którego budzą się nawet najmocniej śpiący wierni. Następny ranek po tym 
dziwnym 
nocnym spotkaniu spędziliśmy z Hansem w naszym pokoju, gdyż okazało się, że 
starodawny 
zwyczaj Wałów zabrania przyszłemu małżonkowi opuszczać bez specjalnego 
zezwolenia dom aż 
do dnia ślubu. Myślę, że zwyczaj ten wziął się z obawy, aby uczucia kandydata na 
małżonka nie 
zwróciły się gdzie indziej.
W południe zjedliśmy obiad, z tym że jeśli chodzi o mnie, to tylko udawałem, że 
jem, bo 
napięcie odebrało mi apetyt. Chwilę potem, ku mojej wielkiej uldze, zjawił się 
dowódca 
pilnujących nas strażników, bo taka była w rzeczywistości rola mojej gwardii 
przybocznej 
i powiedział, że polecono mu zaprowadzić nas do łodzi, która ma nas zawieźć na 
to, co pozostało 
z wyspy. Odparłem, że łaskawie zgadzamy się z nim pójść. Zabrawszy nasz skromny 
dobytek, 
łącznie z pakunkiem zawierającym zapasowe ubranie i gałęzie z Drzewa Złudzeń, 
poszliśmy 
z dowódcą. Nasi strażnicy, na których twarze nie mogłem już patrzeć, odstawili 
nas na nabrzeże. 
Czekała tam mała łódź z czterema wioślarzami o tajemniczych minach, którzy 
pozdrowili nas, 
wznosząc w górę wiosła. Najwidoczniej oczyszczono dokładnie teren z łazików i 
gapiów, gdyż 
była tam tylko jedna osoba, kobieta w długim płaszczu, którego kaptur zasłaniał 
jej twarz.
Kiedy już mieliśmy wejść do łodzi, kobieta ta podeszła do nas i odrzuciła kaptur 
z głowy. 
Była to Dramana.
– Panie – powiedziała – przysłała mnie tu siostra, nowa Walloo, abym ci 
powiedziała, że pod 
matą w dziobie lodzi znajdziecie te metalowe rury, które plują ogniem, i 
wszystkie przybory do 
nich. Kazała mi także powiedzieć, że życzy wam szczęśliwej podróży na wyspę 
nazywaną 
dawniej Świętą, na wyspę, której nie chce już nigdy oglądać.
Podziękowałem i kazałem pozdrowić Walloo, moją przyszłą żonę, dodając specjalnie 
głośno, 
że mam nadzieję, iż niebawem, kiedy „opadnie jej welon”, będę mógł to zrobić 
osobiście.
Potem odwróciłem się, aby wsiąść do łodzi.
– Panie zatrzymała mnie Drantana, wyciągając gwałtownie rękę – mam prośbę. 
Zabierz mnie 
ze sobą, żebym mogła, teraz kiedy jestem wolna, rzucić ostatnie spojrzenie na 
wyspę, na której 
przez tak długi czas byłam niewolnicą.
Wyczułem instynktownie, że nadszedł kryzys, który trzeba stanowczo, a nawet 
brutalnie, 
zdusić.
– Nie, Dramano odparłem szorstko. Zbiegły więzień nie powinien odwiedzać 
więzienia, 
w którym go trzymano, zęby jego bramy nie zatrzasnęły się za nim ponownie.
– Panie – rzekła na to – niekiedy uwolniony więzień jest tak oszołomiony 
odzyskaną 
wolnością, że jego serce zaczyna tęsknić za więzieniem. Jestem posłuszną i 
kochającą 
niewolnicą, panie. Błagam, zabierz mnie ze sobą.
– Nie, Dramano – powiedziałem raz jeszcze, wskakując do łodzi. – Brak tu miejsca 
dla 
jeszcze jednej osoby. Ani tobie, ani mnie nie wyszłoby to na dobre. Żegnaj!
Przyglądała mi się ze smutkiem, ale stopniowo smutek ten zaczął przeradzać się w 
gniew, 
a potem, mrucząc coś o tym, że została odepchnięta, wybuchnęła płaczem i 
odwróciła się. Czując 
się jak złodziej i zdrajca, poleciłem wioślarzom odbić od brzegu. Trudno jednak 
mnie winić, bo 
co innego mogłem zrobić? To prawda, że Dramana okazała się dobrą przyjaciółką. 
Poza tym 
lubiłem ją. Ale zrewanżowaliśmy się jej za pomoc, uwalniając ją od Heu-Heu, a 
jeśli chodzi 
o resztę, to w pewnym momencie trzeba było powiedzieć „koniec”. Gdyby raz weszła 
do tej 
łodzi, to – mówiąc metaforycznie – nigdy by już z niej nie wyszła.
Niebawem znaleźliśmy się na otwartej wodzie. Świeciło jasno słońce i byłem 
szczęśliwy, że 
mam wreszcie za sobą te wszystkie przykre komplikacje i jestem na powrót w 
czystym, 
naturalnym otoczeniu. Skierowaliśmy się w stronę wyspy i podpłynęliśmy do 
miejsca, gdzie 
znajdowało się starożytne miasto, w którym znaleźliśmy skamieniałych ludzi i 
zwierzęta. Nie 
zeszliśmy jednak na brzeg, gdyż wszędzie widać było strużki rozpalonej lawy 
wpadające do 
jeziora, a ruiny zniknęły pod grubą warstwą popiołu. Nie sądzę, zęby 
kiedykolwiek udało się 
jeszcze komuś zobaczyć te niesamowite pamiątki odległej przeszłości.
Opływaliśmy powoli wyspę, aż wreszcie znaleźliśmy się w miejscu, gdzie jeszcze 
niedawno 
wznosiła się Skała Ofiar. Teraz zniknęła bez śladu, a z nią wejście do jaskini, 
ogród Heu-Heu, 
Drzewo Złudzeń i pola uprawne. Mętne, parujące wody jeziora biły teraz o niskie 
skały – 
wszystko, co pozostało ze Świętej Wyspy. Wulkan skurczył się do rozmiarów 
pagórka 
krzepnącej z wcina lawy, z którego gasnącego środka wybiegały jeszcze rozżarzone 
strumyki. 
Ciekaw jestem, czy jeszcze kiedyś wybuchnie. Z tego, co wiem, jego ogień mógł 
już znaleźć inne 
ujście, gdzieś na lądzie.
Kiedy skończyliśmy inspekcję wyspy, na której nie ostała się żadna żywa istota, 
choć parę 
razy widzieliśmy martwe ciała Heu-Heu unoszące się na wodzie, zachodziło już 
słońce, a nim 
znaleźliśmy się z powrotem na wysokości miasta Wałów, nastał zmierzch. Dopóki 
jednak nie 
zrobiło się zupełnie ciemno, kierowaliśmy się wprost ku miejscu, z którego 
wyruszyliśmy na 
inspekcję.
Potem wszakże nasi wioślarze, niedoszli kapłani Heu-Heu, porozumieli się szeptem 
i zamiast 
płynąć w stronę lądu, skierowali łódź równolegle do brzegu. Po pewnym czasie 
dotarliśmy do 
rzeki. Prawdę mówiąc, było już tak ciemno, że nie zauważyłem nawet, kiedy na nią 
wpłynęliśmy. 
Dopiero silny prąd, który poniósł łódź, uświadomił mi, że jesteśmy już na rzece. 
Po powodzi 
rzeka płynęła tak wartko, że zacząłem się obawiać, byśmy przy takiej szybkości 
nie roztrzaskali 
się o skalisty brzeg albo nie wpadli na jakiś pień, ale nasi wioślarze zdawali 
się znać każdy jard 
rzeki i starali trzymać się środka, prawdopodobnie dlatego, że prąd był tam 
najsilniejszy.
Staraliśmy się jednak nie płynąć zbyt szybko, dopóki nie wzejdzie księżyc, który 
– jako że 
było zaledwie parę dni po pełni – dawał dosyć światła. Toteż kiedy tylko 
pokazała się jego 
tarcza, nasza załoga całą parą wzięła się do wioseł i pomknęliśmy jak strzała.
– Myślę, Baas, że jesteśmy już bezpieczni – powiedział Hans – bo mamy takie 
wyprzedzenie, 
że ci Walowie nie dogonią nas, choćby nie wiem jak się starali. Masz szczęście, 
Baas, bo jak te 
dwie damy zaczęłyby cię ciągnąć, każda w swoją stronę, to rozerwałyby cię na 
strzępy. Ja też się 
cieszę, że wreszcie się stamtąd wyrwałem, bo ci idioci, którzy tam mieszkają, 
tak już mnie 
zmęczyli, że niedługo wyciągnąłbym kopyta. Przerwał na chwilę, a potem krzyknął 
z rozpaczą:
– Allemaghter! Nie ma się z czego cieszyć, bo zapomnieliśmy o czymś.
– O czym? – spytałem z ciekawością.
– No jak to, o czym, Baas? O tych czerwonych i białych kamykach, po które się tu 
wybraliśmy. Ten stary kraansick (to znaczy wariat) Walloo obiecał dać nam, ile 
zechcemy, zanim 
Heu-Heu przyłożył mu w łeb kamieniem. Sabila nasypałaby nam ich całą łódź, 
gdybyśmy ją o to 
poprosili, i do końca życia nie musielibyśmy już pracować. Siedzielibyśmy sobie 
w ładnych 
domach i od rana do wieczora pili najlepszy gin.
Z wrażenia zrobiło mi się słabo. Hans miał rację. Zajęty sprawami najpierw życia 
lub 
śmierci, a potem wolności lub małżeństwa, zupełnie zapomniałem o diamentach i 
złocie. Kiedy 
się jednak, ochłonąwszy nieco, zastanowiłem, to doszedłem do wniosku, że nie 
potrafiłbym o to 
poprosić Sabili. Hans pewnie tak, ale ja nie. Zostałby jej po tym jakiś niesmak. 
Czy mężczyznę, 
który po tym nocnym pożegnaniu zawołałby ją i przypomniał, że są jeszcze do 
załatwienia pewne 
sprawy finansowe, zapłata za wyświadczone usługi, mogłaby nadal uważać za... 
hm... kogoś 
nieprzeciętnego? Poza tym, taszcząc wory z bogactwami, moglibyśmy wzbudzić 
podejrzenia, 
chyba ze Sabila postarałaby się, żeby umieszczono je w łodzi, tak jak strzelby. 
Poza tym byłoby 
nam ciężko i niewygodnie nieść je przez pustynię. Powiedziałem to Hansowi, co 
wcale nie 
znaczy, żeby ta sprawa przestała mnie dręczyć, bo jeszcze raz rozwiały się moje 
nadzieje na 
bogactwo, a w każdym razie na dostatnie życie.
– Życie jest ważniejsze niż złoto – rzekłem sentencjonalnie do Hansa – a honor 
niż jedno 
i drugie.
Zabrzmiało to jak cytat z Księgi Przysłów, ale miałem wrażenie, że cytuję coś 
niezbyt 
dokładnie. Pomyślałem, że na szczęście Hans się w tym nie zorientuje. Okazało 
się jednak, że 
wie więcej, niż myślałem, gdyż odpowiedział:
Tak, Baas, tak zwykł mawiać twój czcigodny ojciec. Pamiętam też, jak mówił, że 
lepiej jest 
w spokoju jeść zielsko, choćby się przeciw temu buntował żołądek, niż mieszkać w 
wielkim 
domu z parą złych bab, co by cię na pewno czekało, Baas, gdybyś został u Wałów. 
No a poza 
tym jesteśmy teraz bezpieczni, chociaż nie mamy złota i diamentów, które – jak 
sam mówisz 
byłoby ciężko nieść. Czuję się tak bezpiecznie, Baas, że się chyba zdrzemnę. 
Allemaghter! Baas, 
a to co?
– To tylko te nieszczęśliwe kobiety w lesie opłakują swoich zabitych mężów – 
odparłem 
niefrasobliwie, bo w uszach nadal rozbrzmiewały mi ich wycie i zawodzenia, poza 
tym cały czas 
myślałem o straconych diamentach.
– Chciałbym, żeby tak było, Baas. Mogą sobie wyć, aż im głowy odpadną. Wcale mi 
to nie 
przeszkadza. Ale to co innego, Baas. To wiosła. Walowie nas gonią. Posłuchaj, 
Baas!
Wytężyłem słuch i rzeczywiście, z przerażeniem usłyszałem regularne odgłosy 
wioseł 
bijących o wodę. Wioślarzy musiało być wielu, myślę że z pół setki. Płynęła za 
nami któraś z ich 
wielkich łodzi.
– To znowu twoja wina, Baas – powiedział Hans. – Dramana tak cię kocha, że nie 
mogła się 
pogodzić z myślą, że będzie musiała żyć bez ciebie i wysłała łódź, żeby cię z 
powrotem 
przywiozła. Chyba że – dodał z nadzieją w głosie – Sabila przysyła nam w 
podarunku diamenty, 
żebyśmy nie zapomnieli o niej.
– Ci przeklęci Walowie wiozą nam w podarunku dzidy powiedziałem ponuro. 
Przygotuj 
strzelby, Hans, bo nie mam zamiaru dać się wziąć żywcem.
Bez względu na to kto wysłał tę łódź, nie było absolutnie żadnych wątpliwości, 
że jesteśmy 
ścigani. Zastanawiałem się w duchu, czy rzeczywiście Dramana miała z tym coś 
wspólnego. Na 
pewno obszedłem się z nią nieładnie – ale inaczej nie mogłem postąpić – a 
kobiety są czasami 
bardzo mściwe. Poza tym Dramana przeszła niezłe przeszkolenie wśród tych łotrów 
– kapłanów. 
Mimo to miałem nadzieję, i mam ją nadal, że to nie ona nas zdradziła. Jak było 
naprawdę, nie 
dowiedziałem się nigdy.
Nasza załoga również usłyszała odgłos wioseł, gdyż niedoszli kapłani wymienili 
między 
sobą przestraszone spojrzenia i zaczęli się zwijać jak w ukropie. Dobry Boże, 
jakżeż oni 
wiosłowali! Doskonale wiedzieli, że od tego, czy zdołamy ujść pogoni, zależy ich 
życie. Mijała 
godzina za godziną i choć łódź była szybka, pogoń zbliżała się coraz bardziej. 
Czy mogliśmy 
liczyć na to, że mając tylko czterech wioślarzy, ujdziemy łodzi z 
pięćdziesięcioosobową załogą?
Ścigającą nas łódź dostrzegłem, kiedy mijaliśmy miejsce, gdzie nocowaliśmy w 
drodze do 
tego kraju. Poznałem je, gdyż kończył się tam las, a zaczynały wysokie skały. 
Nasi prześladowcy 
znajdowali się jakieś pół mili od nas, a ich łódź była jedną z największych, 
jakimi dysponowali 
Walowie. Potem nie widziałem ich przez parę godzin, gdyż księżyc znajdował się w 
takiej 
pozycji, że jego światło nie docierało do dna kanionu. Słyszałem ich jednak cały 
czas. Łódź 
zbliżała się nieubłaganie, jak posokowiec idący tropem zbiegłego niewolnika.
Nasi wioślarze zaczęli słabnąć. Zastąpiliśmy z Hansem dwóch z nich, aby trochę 
odpoczęli 
i posilili się, a potem daliśmy odpocząć drugiej parze. Straciliśmy jednak przez 
to trochę 
dystansu, gdyż nie mieliśmy zbytniej wprawy w wiosłowaniu. Z drugiej jednak 
strony nurt był 
tam tak wartki, że to, jak wiosłujemy, nie robiło wielkiej różnicy.
W końcu niebo zaczęło szarzeć i po pewnym czasie rozwidniło się nieco także na, 
dole. 
Mimo iż światło było nadal słabe i przyćmione, dostrzegłem ścigającą nas łódź. 
Była nie dalej niż 
sto jardów od nas.
– Doganiają nas, Baas, a mamy przed sobą jeszcze kawał drogi – rzekł Hans. – 
Niedługo nas 
złapią.
– Wobec tego musimy ich zatrzymać – odparłem ponuro. – Podaj mi ekspres, a sam 
weź 
winchester.
Potem położyliśmy się na dnie, oparliśmy strzelby o ster i czekaliśmy na okazję. 
Wkrótce 
znaleźliśmy się w miejscu, gdzie musiały się osunąć skały, gdyż rumowisko 
zatarasowało część 
koryta rzeki, zmieniając ją, teraz, gdy miała tak wiele wody, w rwący strumień. 
Osunięcie się 
skał spowodowało też poszerzenie się wąwozu, dzięki czemu wpadało tam więcej 
światła. 
Mogliśmy wreszcie ujrzeć naszych prześladowców, co prawda niezbyt wyraźnie, ale 
w stopniu 
wystarczającym dla naszych celów.
– Mierz nisko, Hans, i wal w nich – powiedziałem i wypaliłem z obu luf w 
pierwszą parę 
wioślarzy.
Hans poszedł za moim przykładem, ale ponieważ w magazynku winchestera mieści się 
pięć 
naboi, strzelał jeszcze, kiedy ja już skończyłem.
Skutek był natychmiastowy. Kilku nie wiedziałem dokładnie ilu wioślarzy osunęło 
się na dno 
łodzi i podniósł się wielki wrzask. Najwidoczniej wśród trafionych znalazł się 
sternik lub 
dowódca, gdyż łódź okręciła się i stanęła w poprzek rzeki, przechylając się, 
jakby za moment 
miała się wywrócić. Na chwilę pokazało się jej dno. Posłałem w nie zaraz dwa 
pociski 
ekspansywne, licząc na to, że zrobię w mm dziury, choć nie byłem pewien, czy mi 
się uda, jako 
że te wydłubane z pni łodzie mają bardzo grube dna. Myślę jednak, że mi się 
poszczęściło, gdyż 
kiedy łódź wróciła na kurs, posuwała się już wolniej i raz wydawało mi się, że 
widzę, jak 
wylewają z niej wodę.
Korzystając z tego, popłynęliśmy dalej. Niestety nasi wioślarze byli już bardzo 
zmęczeni, 
a ich dłonie pokryły się pęcherzami. Tylko strach przed pewną śmiercią zmuszał 
ich do dalszego 
wysiłku. Jednak i tak posuwaliśmy się coraz wolniej, i to raczej dzięki silnemu 
prądowi niż 
wiosłowaniu. Dlatego też pościg znowu zaczął nas doganiać. Prawdopodobnie w tak 
dużej łodzi 
znajdowali się, zwyczajem Wałów, zapasowi wioślarze.
Rzeka wiła się tam między skałami, tak że widzieliśmy ich tylko od czasu do 
czasu. Kiedy 
tylko pojawiali się, brałem winchester i strzelałem, wyrządzając bez wątpienia 
pewne szkody 
i opóźniając tym pościg.
Wreszcie zakola skończyły się i wpłynęliśmy na ostatni, prosty kawałek, długości 
około mili, 
kończący się bagnem, które już opisałem.
Płynęliśmy teraz, zarówno ścigani jak i ścigający, bardzo wolno, raczej unosząc 
się z prądem 
niż wiosłując, gdyż załogi obu łodzi były skrajnie wyczerpane. Kiedy tylko 
pozwalała na to 
widoczność, strzelałem, ale napastnicy zbliżali się do nas uparcie, z ponurą 
determinacją 
i w milczeniu, aż w końcu dzieliło ich od nas nie więcej niż dwadzieścia kroków. 
Wtedy zaczęli 
rzucać w nas dzidami, z których jedna wbiła się w dno naszej łodzi, tuż obok 
mojej stopy. Ściany 
wąwozu zbliżały się tu tak bliska do siebie, że musiałem przestać strzelać, gdyż 
nie widziałem 
celu. Poza tym zostało nam niewiele amunicji i chciałem ją zachować dla odparcia 
ich 
ostatecznego ataku.
Tak zbliżyliśmy się do miejsca, gdzie rzeka kończyła bieg i po chwili dobiliśmy 
do mulistego 
brzegu. Ci z Wałów, którzy nie odnieśli żadnych ran od naszych kul, podjęli 
ostatnią próbę 
schwytania nas. W silnym świetle dochodzącym z otwartej przestrzeni przed nami 
widziałem ich 
groźne spojrzenia i wywieszone z wysiłku języki. Ryknąłem:
– Łapcie rzeczy i szybko na brzeg!
Sam złapałem strzelbę i parę przedmiotów, które koło mnie leżały, w tym 
pozostałe naboje. 
Reszta zrobiła to samo. Myślę, że w łodzi nie zostało nic, oprócz wioseł. Potem 
skoczyłem na 
brzeg i puściłem się skrajem bagna w prawo. Za mną biegli Hans i wioślarze. 
Pięćdziesiąt, może 
trochę więcej, jardów dalej, nogi odmówiły mi posłuszeństwa i osunąłem się na 
ziemię. Byłem 
tak wyczerpany, że wolałem zginąć niż uciekać dalej.
Reszta zwaliła się koło mnie i czekaliśmy na napastników, bo byłem pewien, że 
zaraz nas 
zaatakują. Jednak myliłem się. Walowie dali za wygraną. Przez chwilę siedzieli 
ze zwieszonymi 
głowami, łapiąc oddech, a potem po raz pierwszy od początku pościgu dal: głośno 
upust swojej 
złości, miotając na nas przekleństwa. Szczególnie wściekli byli na niedoszłych 
kapłanów Heu-
Heu. Krzyczeli, że chociaż prawo nie pozwala im ścigać ich dalej, to za to, że 
opuścili kraj, czeka 
ich taki sam koniec, jak Isikora. Jeden z alumnów Heu-Heu, dotknięty do żywego, 
odkrzyknął, 
żeby lepiej policzyli ilu zostało, to się przekonają, że na razie taki koniec 
spotkał tych, którzy 
próbowali przeszkodzić nam w opuszczeniu kraju.
Słysząc tak oczywistą prawdę, ścigający zamilkli. Nie powiedzieli też kto ich 
wysłał 
w pościg za nami. Złożyli w naszej łodzi ciała paru towarzyszy, którzy zginęli 
od kul Hansa 
i moich, i ciągnąc ją za sobą, odpłynęli powoli z powrotem. Wtedy po raz ostatni 
widziałem tych 
przystojnych fanatyków i ich przeklęty kraj, gdzie znalazłem się o krok od 
śmierci albo 
uwięzienia na całe życie, co byłoby może jeszcze gorsze.
– Baas – powiedział Hans, zapalając fajkę – to była niezwykła przygoda. Miło 
będzie 
powspominać to kiedyś, choć żałuję, że nie zabiłem więcej tych porywaczy.
– Ja nie żałuję. Nie chciałem tego. Strzelałem, bo nie miałem innego wyjścia, i 
nie chcę 
nigdy więcej nawet myśleć o tych ludziach. Jeśli mi się kiedyś przyśnią, na co 
nie mam wpływu, 
to będzie to koszmarny sen.
– Nie chcesz, Baas? Teraz, kiedy niebezpieczeństwo minęło, przyjemnie jest 
pomyśleć, że 
żyjemy, choć moglibyśmy być już martwi, a za to ci, co żyli, nie żyją i 
opowiadają o tym Heu-
Heu.
– To rzecz gustu – mruknąłem. – Ja mam inny niż ty.
Hans przez chwilę pykał fajkę w milczeniu, a potem podjął na nowo:
– To dziwne, Baas, że nie wysiedli z łodzi i nie próbowali zadźgać nas tymi 
swoimi dzidami. 
Chyba bali się strzelb.
– Mylisz się, Hans – odparłem. – To odważni ludzie i wcale nie przestraszyli się 
naszych kul. 
Oni bali się czegoś gorszego. Bali się klątwy grożącej nie tylko śmiercią, ale 
też wiecznym 
potępieniem każdemu, kto opuszcza ten kraj. Tutaj Heu-Heu oddał nam przysługę.
– Pewnie w Miejscu Ognia stał się chrześcijaninem i odpłaca dobrem za zło, 
nadstawiając 
drugi policzek. W obliczu śmierci źli ludzie stają się często świętoszkami, 
Baas. Sam się tak 
czułem, kiedy ci Walowie siedzieli nam na karku, ale teraz czuję się zupełnie 
inaczej. Pamiętasz, 
Baas, jak twój czcigodny ojciec mówił, że jeśli kochasz Niebo, to Niebo troszczy 
się o ciebie 
i wyciągnie cię z każdego bagna? Właśnie dlatego siedzę tu i palę fajkę zamiast 
leżeć w brzuchu 
krokodyla. Gdybyśmy nie zapomnieli o tych kamieniach, to pewnie niebo tak by się 
o nas nie 
troszczyło. Ale jest ich tam tyle, że może niebo też o nich zapomniało.
– Nie, Hans – odparłem. – Niebo dobrze wiedziało, że gdybyśmy chcieli zabrać z 
łodzi worki 
z kamieniami, gałęzie dla Zikalego i całą resztę, to Walowie dopadliby nas, 
zanim byśmy 
wyskoczyli na brzeg. Byli przecież zupełnie blisko.
– Chyba masz rację, Baas. To było bardzo miło ze strony Nieba. Ale lepiej 
ruszajmy dalej. 
Walowie mogą na moment zapomnieć o klątwie i wrócić tu. Niebo to dziwna rzecz, 
Baas. 
Czasami nagle zmienia twarz i zaczyna się złościć – zupełnie jak Dramana, kiedy 
jej 
powiedziałeś, że nie weźmiesz jej ze sobą.
Allan przerwał i pociągnął łyk whisky, a potem powiedział:
– No i to koniec tej historii. Cieszę się, że wreszcie do tego dobrnąłem, bo od 
gadania 
zupełnie zaschło mi w gardle. Po wielu trudach dotarliśmy z powrotem do wozu, a 
był już 
najwyższy czas, ponieważ zostały nam tylko trzy naboje. Tyle musieliśmy 
wystrzelać, najpierw 
do Heuheua, kiedy zaatakowali nas na jeziorze, a potem do Wałów na rzece. 
Zostawiłem na 
szczęście jeszcze amunicję w wozie i w drodze do domu strzeliłem cztery słonie. 
Miały potężne 
ciosy, tak że kiedy je sprzedałem, to prawie zwróciły mi się koszta tej wyprawy.
– A czy Zikali zażądał zapłaty za te woły? – spytałem.
– Nie, bo powiedziałem mu, że w takim wypadku nie dostanie gałązek z Drzewa 
Złudzeń. 
Tak mu zależało na tym magicznym środku, że dał mi woły za darmo. Przez czas 
naszej 
nieobecności moje woły już wydobrzały i przybrały na wadze. Dziwna rzecz, ale 
ten stary łotr 
wiedział dużo o tym, co się nam przydarzyło, zanim powiedziałem mu choć słowo. 
Pewnie 
dowiedział się od tych akolitów Heu-Heu, którzy uciekli z nami. Zapomniałem wam 
powiedzieć, 
że po drodze gdzieś zniknęli. Po prostu pewnego dnia stwierdziłem, że ich nie 
ma. 
Przypuszczam, że znaleźli sobie gdzieś miejsce jako czarownicy. W takim 
przypadku zupełnie 
możliwe, że skontaktowali się z Zikalim, który był szefem tego interesu w tamtej 
części Afryki, 
zanim dotarłem do Czarnego Wąwozu.
Pierwsze pytanie, które mi zadał, brzmiało: „Dlaczego nie przywiozłeś złota ani 
diamentów? 
Gdybyś przywiózł, to byłbyś teraz bogaty, Macumazahnie, a tak dalej będziesz 
klepał biedę”.
– Bo zapomniałem o nie poprosić – odparłem.
– Tak, wiem o tym. Było ci tak przykro powiedzieć „Żegnam” pewnej pięknej pani, 
której 
imienia nie zdołałem się dowiedzieć, że zapomniałeś o nie poprosić. To jesteś 
cały ty, 
Macumazahnie. Ha! Ha! Ha! To cały ty.
Potem patrzył przez chwilę w ognisko, przy którym – jak zwykle – siedział i 
dodał:
– Ale myślę, że pewnego dnia, kiedy nie będzie żadnej kobiety, z którą musiałbyś 
się 
pożegnać, znajdziesz jeszcze diamenty i zostaniesz bogaty.
Tutaj Zikali dobrze trafił, bo jak pamiętacie, stało się tak faktycznie w 
Kopalniach Króla 
Salomona, kiedy „nie było żadnej kobiety, z którą musiałbym się pożegnać”.
W tym momencie Good odwrócił twarz i Allan pospiesznie wrócił do tematu, bo – 
zdaje mi 
się – przypomniał sobie Foulatę i uświadomił sobie, że jego nieopatrzna uwaga 
sprawiła ból 
Goodowi.
Zikalego bardzo zainteresowała ta historia i zatrzymał mnie parę dni w Czarnym 
Wąwozie, 
żebym opowiedział mu wszystko ze szczegółami.
Ja wiedziałem, że Heu-Heu jest tylko kukłą – powiedział – ale chciałem, żebyś 
sam się o tym 
przekonał i dlatego nic nie powiedziałem. Tak, jak wiedziałem też, że ten 
przystojny mężczyzna, 
Isikor, umrze. Ale też nie powiedziałem mu o tym, bo gdybym to zrobił, to mógłby 
umrzeć, 
zanim zdążyłby pokazać wam drogę do swojego kraju, i skąd wtedy wziąłbym te 
gałązki, bez 
których nie potrafię pokazywać obrazów w płomieniach? No a tak przywieźliście mi 
sporą 
wiązkę. Wystarczy do końca moich dni, a skoro Drzewo Złudzeń spaliło się i nie 
ma takiego 
drugiego na świecie, to nikt już nie będzie mógł robić takich sztuczek. Cieszę 
się, że się spaliło, 
bo nie chcę, żeby się tu pojawił inny czarownik, który byłby tak potężny, jak 
ja. Dopóki to 
drzewo rosło, wielki kapłan Heu-Heu był tak potężny, jak ja, ale teraz nie ma 
ani jego, ani tego 
drzewa i ja, Zikali, jestem jedynym władcą. Tego właśnie pragnąłem, 
Macumazahnie, i dlatego 
posłałem cię do kraju Heu-Heu.
– Ty sprytny łajdaku! – krzyknąłem.
– Tak, Macumazahnie, jestem tak samo sprytny, jak ty prostoduszny, a moje serce 
tak czarne, 
jak moja skóra. Właśnie dlatego jestem potężny, mam władzę nad tysiącami ludzi i 
zawsze 
zdobywam to, co chcę, podczas gdy ty nic nie znaczysz, nie masz nad nikim władzy 
i umrzesz, 
nie zdobywszy nic z tego, czego pragniesz. Ale w końcu... kto wie, kto wie? Może 
w innym 
świecie będzie inaczej. Heu-Heu też był potężny, a gdzie jest teraz?
– Nigdy nie było żadnego Heu-Heu.
– Zgoda, Macumazahnie, nigdy nie było Heu-Heu, ale byli kapłani Heu-Heu. Czy nie 
tak 
samo jest z wieloma innymi bogami? Nie ma ich i nigdy nie było, ale są ich 
kapłani, którzy 
potrząsają oszczepem władzy i porażają serca ludzi strachem. Jakie więc to ma 
znaczenie, że nie 
ma bogów, skoro jest kapłan, który potrząsa oszczepem władzy i poraża serca 
wiernych 
strachem? Bóg jest kapłanem albo kapłan bogiem – wybierz sobie z tego, co 
chcesz, 
Macumazahnie.
– Nie zawsze, Zikali. Potem, nie chcąc się wdawać z nim w dyskusje na taki 
temat, spytałem: 
– Kto wykonał posąg Heu-Heu w Jaskini Złudzeń? Walowie tego nie wiedzieli.
– Ja też nie wiem, Macumazahnie. Świat jest bardzo stary i żyły na nich ludy, o 
których nie 
wiemy nic. Tak przynajmniej mówi mi mój Duch. Na pewno wykonał go któryś z tych 
ludów. 
Lud, który został wyparty ze swoich siedzib i podążył na południe, gdzie ostatni 
ocaleli jego 
członkowie ukryli się przed wrogami w tajemniczym miejscu, zamieszkanym przez 
tak okropnie 
wyglądających dzikich, że uważano ich za demony. Tam, w jaskini na wyspie pośród 
jeziora 
wyrzeźbili obraz swego boga, a może boga tych dzikusów, do których – zdaje się – 
był podobny.
Może ci dzicy wzięli imię od swego boga, a może ich bóg od nich? Kto to wie? W 
każdym 
razie, Macumazahnie, kiedy ludzie szukają boga, to czynią go na swoje 
podobieństwo, tylko 
większego, brzydszego i gorszego. Tak jest przynajmniej w tym kraju. Jak jest w 
innych – nie 
wiem. Często także mówią, że ten bóg był kiedyś ich królem, ponieważ w głębi 
duszy czczą 
przodków, którzy dali im życie, jeśli w ogóle coś czczą. Uważają też, że skoro 
przodkowie dali 
im życie, to musieli być źli. Pierwszymi bogami, Macumazahnie, byli wielcy 
przodkowie, 
a gdyby nie byli źli, to nigdy nie byliby wielkimi. Pomyśl o Lwie Zulusów, kroki 
Czaka. 
Nazywają go wielkim, ponieważ był zły i okrutny. Tak samo jest i było z innymi, 
jeśli się im 
powiodło, bo jeśli upadli, to ludzie mówią o nich zupełnie inaczej.
– Nie jest to piękna wiara, Zikali. – odparłem.
– Nie jest, Macumazahnie, ale mało co na świecie jest piękne, z wyjątkiem samego 
świata. 
Heuheua nie są piękni, a raczej nie byli, bo myślę, że większość ich zabiłeś, 
wysadzając 
w powietrze tę górę. I dobrze zrobiłeś. Nie był piękny Heu-Heu ani jego kapłani. 
Tylko Walowie, 
a szczególnie ich kobiety, są piękni, bo w ich żyłach płynie stara krew, stara 
szlachetna krew, 
którą wysysał Heu-Heu.
– Heu-Heu już nie ma, Zikali. Co się teraz stanie z Wałami?
– Nie potrafię powiedzieć, Macumazahnie, ale myślę, że pójdą za Heu-Heu, który 
zapanował 
nad ich duszami i ciągnie ich za sobą. Jeśli tak się stanie, to nie ma czego 
żałować, bo są oni jak 
spróchniały szczątek drzewa, które kiedyś było wielkie i wspaniałe. Kurz Czasu 
skrył już wiele 
takich szczątków. No i co z tego? Rosną inne wspaniałe drzewa, z których w swoim 
czasie też 
zostaną tylko szczątki, i tak bez końca.
Tak mniej więcej mówił Zikali, choć dużo z tego już zapomniałem. Przypuszczam, 
że miał 
rację, ale pamiętam, że jego melancholia i pesymizm tak bardzo mnie przygnębiły, 
że szybko mu 
przerwałem. Poza tym, prawdę mówiąc, ta jego przemowa niczego nie wyjaśniła, bo 
nie 
dowiedziałem się ani kim byli Walowie i Kudłaci, ani dlaczego czcili Heu-Heu, 
ani jakie były ich 
początki, ani jaki będzie ich koniec.
Wszystko to pozostało tajemnicą, bo już nigdy o nich nie usłyszałem. Jeśli jacyś 
podróżnicy 
odwiedzili później ten rejon, co jest nieprawdopodobne, to raczej nie udało im 
się popłynąć 
w górę rzeki, a jeśli tak, to nigdy stamtąd nie wrócili. Tak więc, jeśli chcecie 
dowiedzieć się 
więcej, to musicie się tam sami udać i poszukać. Tylko że, jak – zdaje się – już 
powiedziałem, ja 
z wami nie pojadę.
– No – powiedział Good – to jest faktycznie znakomita opowieść. Niech mnie 
powieszą, jeśli 
potrafiłbym wymyślić lepszą!
Tak, Good – odparł Allan, zapalając lampkę nocną – jestem pewien, że nie 
potrafiłbyś, bo – 
widzisz – fakty i to, co nazywasz „opowieścią” to dwie zupełnie różne rzeczy. 
Dobranoc 
wszystkim.