Jack London

30 nowel Jacka Londona

BIAŁA CISZA
Carmen nie pociągnie dłużej niż dwa dni. Mason wypluł grudkę lodu, posępnie 
spojrzał na 
zabiedzoną sukę i wziąwszy do ust jej łapę, wygryzał lód przywarty boleśnie 
między pazurami.
— Jak żyję, nie widziałem psa o wymyślnym imieniu, który byłby cokolwiek wart — 
odezwał 
się, gdy dokończywszy zajęcia odepchnął Carmen. — Takie kundle więdną po prostu 
i zdychają 
z samej pychy. Czy słyszałeś kiedy, by stało się coś złego psu o dorzecznym 
imieniu, powiedzmy 
Cassiar, Siwasz, Husky? Nie, mój drogi! Spójrz choćby na Shookuma. Ten ma…
Hop! Wychudły zwierz porwał się z miejsca. Białe zębiska o włos chybiły grdyki 
Masona.
— Nie rusz! Rozumiesz?
Zręczny cios wymierzony za ucho ciężkim biczyskiem rozciągnął psa na śniegu. 
Shookum 
leżał drgając lekko, a jego wyszczerzone kły ociekały żółtawą śliną.
— A nie mówiłem. Ten ma ikrę. Trzymam zakład, że najdalej za tydzień zeżre 
Carmen.
— A ja gotów jestem założyć się o coś innego — powiedział Malemute Kid 
odwracając na 
drugą stronę bochenek zamarzłego chleba, który tajał koło ogniska. — Przed 
końcem podróży na 
pewno zjemy Shookuma. Jak myślisz, Ruth?
Indianka wrzuciła kawałek lodu do kawy, żeby się ustała, i przeniosła wzrok z 
Malemute Kida 
na swojego męża. Później spojrzała na psy, lecz nie odezwała się słowem.
Truizm, który usłyszała, nie wymagał odpowiedzi. Istniała tylko ta jedna 
możliwość. Nie było 
żywności dla psów. Zapasy dla ludzi skąpo mogły starczyć na sześć dni, a przed 
wędrowcami 
ciągnęło się dwieście mil nie przetartego szlaku. Dwaj mężczyźni i kobieta 
obsiedli ognisko i 
zabrali się do skromnego posiłku. Psy, które odpoczywały w szorach (był to tylko 
biwak 
południowy), zazdrosnym wzrokiem pochłaniały każdy kęs.
— Od jutra koniec z obiadami — oświadczył Malemute Kid. — No, i psy trzeba mieć 
na oku. 
Są coraz bardziej rozjuszone. Niech się trafi sposobność, a jak nic rozszarpią 
któregoś ze 
słabszych.
— Byłem kiedyś przewodniczącym koła młodych metodystów i uczyłem w szkółce 
niedzielnej! — Po tej wypowiedzi na pozór bez związku z sytuacją Mason zapatrzył 
się w 
buchające parą mokasyny; bliski był drzemki, lecz ocknął się, gdy Ruth napełniła 
mu kubek. — 
Chwała Bogu, mamy pod dostatkiem herbaty! W Tennessee widziałem jak to zielsko 
rośnie. Ach, 
ile dałbym dziś za gorący racuszek! Mniejsza o to, Ruth, niedługo przestaniesz 
zdychać z głodu i 
na dobre pozbędziesz się mokasynów.
Słysząc to Ruth zrzuciła posępną maskę, a jej oczy rozgorzały blaskiem wielkiej 
miłości dla 
jasnoskórego władcy. Był to pierwszy biały człowiek, jakiego widziała, a zarazem 
pierwszy 
mężczyzna, który traktował kobietę odrobinę lepiej niż zwierzę lub juczne bydlę.
— Aha, Ruth — ciągnął Mason odwołując się do niechlujnego żargonu, jedynego 
sposobu 
porozumienia między małżonkami. — Ty czekaj, aż będzie koniec naszej drogi, aż 
dostaniemy 
się w szeroki świat. Wsiądziemy na duża piroga białych ludzi i hajda na słona 
woda. Aha! 
Wielka woda, niebezpieczna, zła woda! Wysoka fala hop i hop! tańczy cały czas w 
góra i w dół. 
Wielka droga, długa, bardzo długa droga. Płyniesz dziesięć snów, dwadzieścia 
snów, czterdzieści 
snów — obrazowo wyliczał dekady na palcach. — Cały czas woda i woda. Później 
będzie wielka 
wioska, dużo, bardzo dużo ludzi, jak komary w lecie. A wigwamy… O–ho! Takie 
wysokie! Oo! 
dziesięć, dwadzieścia sosen! Rozumiesz?
Umilkł bezradnie i spojrzał błagalnym wzrokiem na towarzysza. Później pracowicie 
wytłumaczył na migi, jak to dwadzieścia sosen stoi jedna na drugiej. Malemute 
Kid uśmiechał się 
z pogodnie cyniczną miną, ale Ruth szeroko otwierała pełne podziwu oczy. Była 
zadowolona, bo 
wydawało się jej, że biały władca żartuje, a taki zaszczyt pochlebiał 
trwożliwemu sercu biednej 
kobiety.
— Później wejdziesz do… do takiej skrzyni i hop–la! Już lecisz w górę! — Dla 
ilustracji 
podrzucił opróżniony tymczasem kubek i chwytając go zręcznie, zawołał. — I siup! 
Już 
zjeżdżasz na dół. Biały człowiek wielki, wielki czarnoksiężnik. Ty w Fort Yukon, 
ja w Arctic 
City. Daleko, bardzo daleko, dwadzieścia pięć snów. Cała droga długi, bardzo 
długi sznur. Ja 
biorę sznur i gadam: „Halo, Ruth, to ty?” A ty na to: „Czy mój dobry mąż?” A ja: 
„Tak”. A ty: 
„Nie można upiec dobra chleb. Nie ma już soda”. A ja: „Szukaj w schowku pod 
mąka. Do 
widzenia”. Szukasz w schowku pod mąka i znajdujesz dużo, bardzo dużo soda. Cały 
czas ty w 
Fort Yukon, jak w Arctic City. Oo! Biały człowiek wielki, wielki czarnoksiężnik. 
Tak, Ruth! 
Wysłuchawszy cudownej baśni Indianka uśmiechnęła się tak promiennie, że obydwaj 
mężczyźni 
gruchnęli śmiechem. Ale zamieszanie wśród psów przerwało nagle opowieść o cudach 
szerokiego świata; nim rozpędzili ujadających zapaśników, kobieta osznurowala 
już sanie i 
przygotowała wszystko do drogi.
— Jazda! Hej, kundle! Jazda!
Mason zręcznie wywijał batem, kiedy zaś psy skomląc wyprężyły się w szorach i 
przypadły 
brzuchami do ziemi, poderwał sanki żerdką kierowniczą. Ruth pogoniła za nim 
drugi zaprząg, a 
Malemute Kid, który pomagał jej startować, zamykał pochód. Silny, zahartowany w 
trudach 
prostak, zdolny jednym uderzeniem pięści obalić wołu, nie mógł się jednak zmusić 
do bicia 
nieszczęsnych zwierząt, lecz zachęcał je tak, jak rzadko to robią poganiacze. 
Ba! Niemal 
skowytał wraz z nimi litując się nad ich udręką.
— Śmiało, no, śmiało! Naprzód, zdrożone biedaczyska — pomrukiwał z cicha, gdy 
kilkakrotnie nie udało się ruszyć z miejsca obładowanych sanek; na koniec jednak 
cierpliwość 
doczekała się nagrody i psy skomląc żałośnie podążyły śladem towarzyszy.
Ustały wszelkie rozmowy. Praca na szlaku nie dopuszcza tego rodzaju zbytku, bo 
wędrówka 
przez pustkę Dalekiej Północy jest najcięższym ze wszystkich śmiertelnych 
trudów. Za 
szczęśliwca uchodzi ten, kto ceną milczenia okupi pomyślny dzień drogi ubitą 
ścieżką. Ale 
torowanie dziewiczego szlaku to harówka przekraczająca niemal wytrzymałość 
ludzkiego serca. 
Za każdym krokiem wielka rakieta grzęźnie, aż śnieg sięga kolana. Później 
wolniutko, 
prostopadle (bo cal odchylenia grozi katastrofą) trzeba wyciągać nogę na 
powierzchnię. I znowu 
naprzód! Druga rakieta zapada, aby po chwili windować się pół jarda w górę. 
Zuch, który po raz 
pierwszy próbuje tej zabawy, zmęczy się do cna i da za wygraną po stu jardach, 
jeżeli przedtem 
nie zaplączą mu się nogi i nie runie jak długi na biały kobierzec. Wędrowiec, co 
przez cały dzień 
nie wejdzie psom w drogę, może z czystym sumieniem i niewysłowioną dumą wpełznąć 
wieczorem do śpiwora; jeżeli zaś wytrzyma dwudziestodniową podróż Długim 
Szlakiem, będzie 
godny zazdrości bogów.
Popołudnie mijało. Przejęci trwogą zrodzoną z Białej Ciszy niemi wędrowcy 
zginali 
utrudzone grzbiety. Natura ma wiele sposobów, by przekonać człowieka o jego 
słabości — 
nieustanne przypływy morza, namiętna furia orkanów, postrach trzęsień ziemi, 
potężne, długie 
salwy artylerii niebieskiej. Ale najbardziej wymowna i przerażająca jest bierna 
groza Białej 
Ciszy. Pod bezchmurnym, metalicznym niebem martwieje wszelki ruch. Najcichszy 
bodaj szept 
staje się świętokradztwem, a wylękniony człowiek boi się dźwięku swego głosu. 
Samotna 
drobina ludzka wędrująca upiornym pustkowiem wymarłego świata drży z obawy przed 
własną 
śmiałością i uprzytamnia sobie, iż życie jej warte tyle, co życie najlichszego 
robaka. Dziwne 
myśli przychodzą nie wzywane, a tajemnica wszechrzeczy domaga się ujęcia w 
słowa. Nawiedza 
wówczas człowieka obawa śmierci, Boga i bezmiarów świata; rodzi się nadzieja 
zmartwychwstania i żywota wiecznego; uwięziony duch tęskni do nieśmiertelności i 
toczy 
daremną walkę z ciałem. Jeżeli stworzenie kiedykolwiek obcuje bezpośrednio z 
Bogiem, to 
właśnie w takich chwilach.
Dzień zbliżał się do końca. W miejscu, gdzie rzeka kreśliła wielkie kolano, 
Mason zwrócił 
swój zaprząg w stronę skrótu przecinającego wąski język lądu. Ale psy nie mogły 
zdobyć 
stromego brzegu. Ześlizgiwały się raz po raz, chociaż Ruth i Malemute Kid 
popychali sanie. 
Nadeszła wreszcie ostateczna próba. Osłabłe z głodu, zdrożone zwierzęta 
wykrzesały z siebie 
resztkę sił. W górę, w górę! Sanie przechylały się już na krawędzi urwiska, 
kiedy przodownik 
pociągnął sznur psów w prawo, włażąc Masonowi pod rakiety. Skutki były fatalne. 
Mężczyzna 
został zwalony z nóg, jeden pies upadł w zaprzęgu, a sanie obsunęły się i całym 
ciężarem 
pomknęły w dół;
Bat świsnął złowrogo i spadł na psy, zwłaszcza zaś na tego, który upadł.
— Daj spokój, Mason — zaprotestował Malemute Kid. — Nie widzisz, że biedaczysko 
goni 
ostatkiem sił? Poczekaj trochę. Przyprzęgniemy moje kundle.
Mason przestał wymachiwać batem i czekał spokojnie, aż przebrzmią ostatnie 
słowa. 
Wówczas długi rzemień rozwinął się znowu i oplótł ciało czworonogiego 
przestępcy. Carmen 
(gdyż to ona upadła) zwinęła się na śniegu, zawyła rozpaczliwie i przewróciła 
się na bok.
Był to tragiczny moment, smutny incydent na szlaku. Zdychający pies i skłóceni 
towarzysze 
podróży. Ruth przenosiła błagalny wzrok z jednego mężczyzny na drugiego. 
Malemute Kid 
zdołał się pohamować i chociaż w oczach jego było morze żalu, pochylił się nad 
suką i przeciął 
rzemienie. Nikt nie powiedział słowa. Połączono dwa zaprzęgi i dzięki temu 
sforsowano trudne 
zbocze. Sanie były znów w ruchu, a bliska śmierci Carmen wlokła się smutno w 
tyle. Dopóki 
pies jest zdolny do wędrówki, nie strzela się do niego. Zostawia mu się ostatnią 
szansę: niech 
przypełznie do biwaku, jeśli zdoła, bo może uda się upolować łosia i pies 
odzyska siły.
Mason żałował już tego, co zrobił w złości, ale zbyt był uparty, by przyznać się 
do winy. Z 
trudem wędrował na czele karawany, nie podejrzewając wcale, że w powietrzu wisi 
niebezpieczeństwo. Młody las rósł gęsto w osłoniętym od wiatrów jarze, którym 
wiodła teraz 
droga. O przeszło pięćdziesiąt stóp od szlaku strzelała w niebo potężna sosna. 
Stała tam przez 
wiele ludzkich pokoleń, a od początku los wydał na nią taki, nie inny wyrok — 
wyrok, który 
tyczył zarówno jej, jak i Masona.
Mężczyzna schylił się, aby poprawić obluzowany rzemyk mokasyna. Sanki stanęły. 
Psy 
bezgłośnie ułożyły się w śniegu. Cisza była widmowa. Najlżejszy podmuch nie 
szemrał pośród 
drzew inkrustowanych szronem. Chłód i martwota zewnętrznego świata zmroziły 
serce i 
zamknęły drżące usta przyrody. Stłumione westchnienie pulsowało w powietrzu. Nie 
było go 
właściwie słychać, odczuwało się je tylko niby zapowiedź ruchu w zastygłej 
próżni. Nagle 
wyniosłe drzewo ugięło się pod brzemieniem lat i śniegu i odegrało ostatnią swą 
rolę w tragedii 
życia. Mason usłyszał złowróżbny trzask i próbował uskoczyć na bok, ale niemal 
już 
wyprostowany otrzymał miażdżący cios w ramiona i barki.
Nagłe niebezpieczeństwo, gwałtowna śmierć! Ileż razy Malemute Kid spoglądał im 
oko w 
oko. Sosnowe igły dygotały jeszcze, kiedy zaczął komenderować i skoczył na 
ratunek. Indianka 
nie zemdlała ani nie podniosła głosu w czczym zawodzeniu, co uczyniłaby na pewno 
niejedna z 
jej białych sióstr. Na rozkaz towarzysza zawisła całym ciężarem u końca 
zaimprowizowanej 
dźwigni i łagodząc nacisk grubego pnia słuchała bolesnych jęków męża. Malemute 
Kid wziął się 
tymczasem do siekiery. Stal dzwoniła o zmarznięte drewno, a każdemu zamachowi 
towarzyszył 
głośny, zdyszany oddech: „Uff! Uff!” dobywający się z piersi drwala.
Wreszcie Kid ułożył na śniegu żałosny szczątek, co tak niedawno był krzepkim 
mężczyzną. 
Ale nieporównanie gorsza od męki przyjaciela była niema rozpacz w oczach 
kobiety, ów wyraz 
beznadziejnego, a zarazem pełnego nadziei pytania. Mówiono niewiele. Ludzie 
Dalekiej Północy 
szybko poznają próżność słów i nieocenioną wartość czynów. W temperaturze 
sześćdziesięciu 
pięciu stopni niżej zera człowiek nie wyżyje długo, leżąc na śniegu. Co tchu 
rozcięto więc 
osznurowanie sanek i ranny owinięty w futra spoczął na barłogu z gałązek. W 
pobliżu huczał 
ogień rozniecony z drzewa, które było przyczyną nieszczęścia. Za Masonem i 
częściowo nad nim 
wzniesiono prowizoryczny namiot — kawał brezentu ustawiony tak, by chwytał 
promieniujące 
ciepło i zwracał je ku legowisku. Sztuczkę taką zna każdy, kto u źródeł studiuje 
fizykę. Ponadto 
ludzie, co nieraz dzielili loże ze śmiercią, bez trudu łowią uchem jej 
podzwonne. Mason był 
straszliwie zmasakrowany. Wynikało to jasno z najbardziej nawet pobieżnych 
oględzin. Miał 
złamaną prawą rękę, prawe udo i łopatkę. Nogi od bioder były sparaliżowane i 
istniało znaczne 
prawdopodobieństwo obrażeń wewnętrznych. Jedyną oznakę życia stanowił słaby jęk, 
który 
ranny wydawał od czasu do czasu.
Nie było nadziei; nie było rady. Niemiłosierna noc sunęła powoli. Ruth zapadła w 
posępny 
stoicyzm właściwy jej rasie, a ogorzałą na brąz twarz Malemute Kida zarysowały 
nowe 
zmarszczki. Prawdę rzekłszy, Mason najmniej cierpiał, bo spędzał właśnie czas we 
wschodnim 
Tennessee, u stóp Wielkich Gór Dymnych i ponownie przeżywał dzieciństwo. 
Najbardziej 
wzruszająca była melodia zapomnianego od dawna południowego dialektu, kiedy 
biedak 
majaczył o ciepłych sadzawkach, tropieniu szopów, awanturniczych wyprawach po 
arbuzy. Dla 
Ruth słowa męża brzmiały niczym greka, ale Malemute Kid rozumiał wszystko i 
odczuwał tak, 
jak odczuwać potrafi takie rzeczy jedynie człowiek odcięty przez długie lata od 
całego sensu 
cywilizacji.
Z rana wróciła rannemu przytomność i Malemute Kid pochylił się nad nim, by 
lepiej słyszeć 
stłumiony szept.
— Pamiętasz, jak poznałem się z Ruth nad Tananą*? Na przyszłe ruszenie lodów 
minie cztery 
lata. Wtedy jeszcze nie zależało mi na niej tak bardzo. Cóż, była ładna, a ja 
młody… gorąca 
krew… Tak przynajmniej zdaje mi się dzisiaj. Ale, widzisz, od tego czasu mocno 
ją pokochałem. 
Była dobrą żoną. Zawsze w biedzie stawała ze mną ramię w ramię. Robotna jest i 
wie, jak 
zachować się w każdej sytuacji. Chyba pamiętasz, jak strzelała przy Łosiowym 
Wodospadzie, 
żebyśmy mogli zwiać ze skały. Kule siekły po wodzie niby grad. Pamiętasz? Albo 
ten głód w 
Nuklukyeto? Albo jak przeprawiła się przez rzekę podczas ruszania lodów po to, 
by w porę 
zdążyć z wiadomością? Tak, tak… Była mi dobrą żoną. O wiele lepszą niż tamta. Bo 
ty nie 
wiesz, że byłem żonaty. Nie opowiadałem ci nigdy, co? A tak, raz już próbowałem 
szczęścia na 
Południu, w Stanach. Dlatego właśnie jestem tutaj. Z tamtą znaliśmy się od 
dzieci, chowaliśmy 
się razem. Uciekłem, żeby dać jej powód do rozwodu. Skorzystała z okazji, a 
jakże!
Ale to nie ma nic wspólnego z Ruth. Na przyszły rok myślałem zwinąć manatki i 
ruszyć z nią 
w szeroki świat. Ha, trudno! Już za późno. Słuchaj, Kid! Nie odsyłaj jej do 
rodziny. Taki powrót 
to sprawa diabelnie przykra dla kobiety. Pomyśl tylko! Blisko cztery lata na 
naszym boczku, 
fasoli, mące i suszonych owocach, a później znowu ryba i karibu. Źle by jej było 
wracać do 
dawnego, kiedy poznała już nasze obyczaje i zrozumiała, że żyjemy lepiej niż jej 
plemię. 
Zaopiekuj się nią, Kid… Słuchaj! Dlaczego ty nie miałbyś… Ale nie!… Zawsze byłeś 
nieśmiały 
z babami, no i nigdy nie gadałeś, czemu zabłądziłeś do tego kraju. Bądź dla niej 
dobry i jak tylko 
będzie można, wypraw ją na Południe, do Stanów. Ale zrób tak, żeby mogła wrócić, 
jakby ją 
ogarnęła nostalgia, rozumiesz?
A dziecko… Słuchaj, Kid! Ono nas jeszcze bardziej zbliżyło. Mam nadzieję, że to 
będzie 
chłopak. Pomyśl tylko! Krew z mojej krwi. Kid, on nie może zostać w tym kraju. A 
jeżeli urodzi 
się córka, tym bardziej nie powinna tu zostać. Sprzedaj moje futra. Przyniosą co 
najmniej pięć 
tysięcy. Drugie tyle mam na rachunku w Kompanii. Prowadź dalej nasze wspólne 
interesy. 
Myślę, że ta działka nad potokiem powinna dobrze płacić. Dopilnuj, żeby chłopak 
uczył się jak 
należy, w dobrej szkole. I przede wszystkim, Kid, nie pozwól mu wracać. To kraj 
nie dla białych 
ludzi.
Ze mną koniec, Kid. Pociągnę może trzy, może cztery sny. Wy musicie iść dalej. 
Pamiętaj! To 
przecie moja żona i mój syn! O Boże, Boże! Mam nadzieję, że to będzie chłopak. 
Nie wolno 
wam bałamucić przy mnie. Słuchaj! Konający żąda, żebyście szli dalej.
— Daj mi trzy dni — poprosił Malemute Kid. — Może ci się poprawi. Może się coś 
zmieni.
— Nie!
— Tylko trzy dni.
— Musicie iść dalej. — Dwa dni.
— To przecie moja żona i mój syn. Nie nalegaj.
— Choć jeden dzień.
— Nie! Nie! Konający żąda…
— Tylko jeden dzień. Nietrudno będzie oszczędzić żywności. A nuż się zdarzy, że 
ubiję łosia?
— No, niech będzie! Jeden dzień, ani minuty dłużej. I… I, Kid… Nie zostawiaj 
mnie… Niech 
sam nie czekam tego… Jeden strzał… Jedno pociągnięcie cyngla… Rozumiesz? Ach, 
pomyśl 
tylko, pomyśl! Krew z mojej krwi i nie dożyję dnia, żeby go zobaczyć!
Przyślij mi Ruth. Chcę ją pożegnać, powiedzieć, żeby myślała o synu i nie 
czekała tu mojej 
śmierci. Mogłaby odmówić, nie chcieć pójść z tobą, gdybym jej nie przykazał. No 
i bywaj, stary, 
bywaj!
Kid! Słu… słuchaj. Wierć dziurę nad tym potoczkiem trochę wyżej ujścia. 
Wypłukałem tam z 
jednej szufli czterdzieści centów…
I… I słuchaj… — Malemute Kid pochylił się niżej, by złowić uchem ostatnie ciche 
słowa, 
którymi konający rezygnował ze swej pychy. — przykro mi… wiesz… z powodu Carmen,
Malemute Kid zostawił Indiankę popłakującą z cicha nad rannym mężczyzną, 
zarzucił 
futrzaną pelerynę, przypiął rakiety śnieżne i ze strzelbą pod pachą zniknął w 
gęstwinie leśnej. Nie 
były mu obce troski i cierpienia częste na Dalekiej Północy, nigdy jednak nie 
stanął wobec tak 
bolesnego problemu. Teoretycznie rachunek był prosty; wyrażał się proporcją: 
trzy możliwe do 
uratowania życia przeciwko jednemu skazanemu nieodwołalnie. Mimo to stary wyga 
wahał się. 
Przez pięć lat ramię przy ramieniu na rzekach i żmudnych szlakach, w 
obozowiskach i 
kopalniach, spoglądając w oczy śmierci podczas walk, powodzi lub głodu Malemute 
Kid i Mason 
splatali węzeł przyjaźni. Łączyło ich tak wiele, że Kid odczuwał nieraz 
podświadomą zazdrość 
od chwili, gdy Ruth weszła między przyjaciół. A dziś więzy te trzeba będzie 
przeciąć własną 
ręką!
Malemute Kid gorąco modlił się o łosia — o bodaj jednego łosia — ale wszelki 
zwierz musiał 
widać opuścić okolicę i o zmierzchu zdrożony myśliwiec przywlókł się do biwaku z 
pustymi 
rękami i pełnym troski sercem. Przyspieszył kroku na odgłos zaciekłego ujadania 
psów i 
przeraźliwych krzyków Ruth.
Kiedy nadbiegł, zobaczył kobietę wymachującą siekierą pośrodku rozjuszonej 
sfory. Psy 
złamały żelazne prawo swoich panów: dobrały się do zapasów żywności. Mężczyzna 
przystąpił 
do dzieła posługując się kolbą strzelby. Na pierwotnym, dzikim tle rozszalała 
bezlitosna, zaciekła 
gra, zgodna z regułą doboru naturalnego. Siekiera i strzelba raz po raz 
podnosiły się i opadały, 
chybiając lub trafiając celu. Wiły się wychudłe ciała, groźnie połyskiwały 
ślepia, piana kapała z 
pysków. Ludzie i zwierzęta walczyli o przewagę aż do tragicznego końca. Wreszcie 
poskromione 
bestie odpełzły na skraj świetlistego kręgu, zaczęły lizać rany i wyciem 
rozpowiadać gwiazdom o 
swojej niedoli.
Zbuntowane zaprzęgi pożarły cały zapas suszonego łososia i zostawiły ledwie pięć 
funtów 
mąki, które wystarczyć miały ludziom na dwieście mil wędrówki przez pustkowia. 
Ruth wróciła 
do męża, a Malemute Kid poćwiartował gorące jeszcze ścierwo psa, któremu 
siekiera rozłupała 
czaszkę. Troskliwie spakował wszystkie kawałki mięsa, a psom dał tylko skórę i 
trzewia 
niedawnego towarzysza.
O świcie wybuchło nowe zamieszanie. Zgłodniałe bestie poczęły napastować się 
wzajemnie. 
Carmen, która uparcie trzymała się wątłej nitki życia, padła ofiarą rozjuszonej 
sfory. Daremnie 
bat świstał i zadawał razy. Psy wiły się i skowytały z bólu pod rzemieniem, lecz 
nie umykały, 
póki nie zniknął ostatni nędzny ochłap — kości, skóra, sierść, wszystko.
Malemute Kid zabrał się do roboty słuchając Masona, który wrócił znowu do 
Tennessee i 
przemawiał mętnie lub krzyczał coś z zapałem do swoich bliskich z dawno 
minionych dni.
Wykorzystując pobliskie drzewa Malemute Kid pracował szybko, Ruth patrzyła, jak 
przygotowuje kryjówkę, jakiej myśliwi używają czasami, by zabezpieczyć mięso 
przeciw psom i 
rosomakom. Jedną po drugiej przygiął dwie młode sosny, a kiedy spotkały się 
wierzchołkami i 
prawie sięgały ziemi, związał je mocno rzemieniem z łosiowej skóry. Później 
batogiem zmusił 
psy do uległości i zaprzągł do dwojga sanek, na które załadował wszystko z 
wyjątkiem futer 
okrywających Masona. Te owinął mocno i owiązał dokoła rannego, a oba końce 
sznura 
przytwierdził do sosen. Teraz jednym cięciem myśliwskiego noża mógł zwolnić 
przygięte 
drzewa i posłać ciało w górę, między korony sosen.
Ruth wysłuchała ostatniej woli męża i nie protestowała. Dokładnie wyuczyła się 
lekcji 
posłuszeństwa. Od dziecka chyliła czoło przed panami stworzenia, podobnie jak 
inne niewiasty, 
opór uważałaby więc za wybryk przeciwny naturalnemu porządkowi rzeczy. Kid 
pozwolił jej na 
wybuch rozpaczy, kiedy po raz ostatni całowała męża (był to obyczaj nie znany 
jej ziomkom), 
następnie zaś powiódł Indiankę do pierwszych sanek i pomógł jej przypiąć rakiety 
śnieżne. 
Instynktownie, na oślep ujęła żerdkę sterową i bat, aby poganiać psy na żmudnym 
szlaku. 
Mężczyzna wrócił do Masona, który tymczasem zapadł w kompletną drętwotę. Ruth 
dawno już 
zniknęła z pola widzenia, a on wciąż siedział skulony przy ogniu i czekał, i 
modlił się, i nie tracił 
nadziei, że druh zdąży umrzeć własną śmiercią.
Nieswojo człowiekowi w Białej Ciszy sam na sam z posępnymi myślami. Milczenie 
nocy 
bywa miłosierne: spowija opiekuńczym mrokiem, nieuchwytnym całunem utkanym z 
tysiącznych nitek współczucia. Ale wyiskrzona Biała Cisza, jasna i chłodna pod 
stalowym 
niebem, jest bezlitosna.
Upłynęła jedna godzina i druga. Ranny nie chciał umierać. W samo południe słońce 
nie 
wychyliło wprawdzie rąbka nad południowy widnokrąg, lecz zabarwiło niebo ognistą 
łuną i za 
chwilę zniknęło. Malemute Kid powstał, ciężkim krokiem przywlókł się do boku 
przyjaciela. 
Szybko objął go spojrzeniem z ukosa i w tym momencie odczuł niezmierne 
przerażenie, bo 
wydało mu się, że Biała Cisza uśmiecha się szyderczo. Krótko huknął strzał. 
Mason wzleciał do 
powietrznego grobowca.
Malemute Kid umykał po śniegu. Nie żałując bicza zmuszał psy do szaleńczego 
cwału.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
MAŁŻONKA KRÓLA
I
W czasach, kiedy Północ była bardzo jeszcze młodym krajem, rodzinne i 
obywatelskie cnoty 
jej mieszkańców wyróżniały się zarówno swą prostotą, jak i dzięki temu, że 
należały do 
rzadkości. Gdy ciężar gospodarskich obowiązków zaczynał doskwierać, a tęsknota 
za ogniskiem 
domowym przeradzała się w nieustanny bunt przeciw szarzyźnie samotniczego życia, 
poszukiwacz przygód przybyły z Południa — w braku czegoś lepszego — płacił 
umówioną cenę 
i brał żonę Indiankę. Dla niewiasty był to przedsmak raju, trzeba bowiem 
przyznać, że biały 
obieżyświat obchodził się z nią nieporównanie lepiej niż mąż z jej własnego 
plemienia. Rzecz 
jasna, biali też byli zadowoleni z podobnych transakcji, co wcale nie znaczy, że 
Indianie mieli 
powody do narzekania. Po sprzedaniu swych córek i sióstr za bawełniane koce i 
dobrze już 
wysłużone strzelby, a także po przehandlowaniu ciepłych futer za lichy perkal i 
podłą whisky 
synowie tej ziemi ochoczo i radośnie zapadali na galopujące suchoty i inne 
krótkie choroby, 
nieodłącznie związane z dobrodziejstwami wyższej cywilizacji.
Właśnie w owych czasach arkadyjskiej prostoty obyczajów Cal Galbraith wędrował 
północną 
krainą i w drodze, nad Dolną Rzeką, zachorował. W życie poczciwych sióstr Misji 
Świętego 
Krzyża, które go przygarnęły i kurowały, Cal wniósł pewne urozmaicenie. A 
przecież nawet do 
głowy siostrzyczkom nie przyszło, że ich troskliwe zabiegi i sam dotyk 
delikatnych dłoni 
wlewają mu do żył gorący eliksir rozkoszy. Dziwne myśli nękały Cala Galbraitha i 
nie dawały 
mu chwili spokoju, aż oko jego spoczęło na dziewczynce z misji, imieniem 
Madeline. Ale 
niczego nie dał po sobie poznać, tylko cierpliwie czekał stosownej pory. Z 
wiosną trochę 
wydobrzał, a kiedy słońce zataczało po niebie złocisty krąg i cała kraina 
pulsowała radością 
życia, Cal, choć jeszcze słaby, jakoś się zebrał i ruszył w drogę.
Owa Madeline, wychowanka misji, była sierotą. Jej biały ojciec pewnego razu nie 
zszedł z 
drogi siwogłowemu grizli* i nagle rozstał się z życiem. Wówczas matka Madeline, 
Indianka, 
skoro brakło mężczyzny, który by wypełnił jej spiżarnię na zimę, podjęła 
ryzykowny 
eksperyment — postanowiła przetrzymać do wiosennego połowu łososi obywając się 
zapasem 
pięćdziesięciu funtów mąki i o połowę mniejszą ilością słoniny. Po tym 
eksperymencie maleńka 
Chook–ra przeszła na utrzymanie zacnych siostrzyczek i od tego czasu nazywała 
się Madeline.
Dziewczynka miała jednak rodzinę. Najbliższym jej krewnym był wuj ladaco, który 
rujnował 
sobie zdrowie używając w tym celu niesłychanej ilości whisky, napoju białych 
ludzi. Chciał 
koniecznie co dzień spacerować z bogami, a przy tej okazji nogi same niosły go 
prosto do grobu. 
W trzeźwym stanie wujo cierpiał niewypowiedziane katusze. Był to człowiek wyzuty 
z sumienia. 
U tegoż starego włóczykija zameldował się przepisowo Cal Galbraith. W rozmowie, 
jaka się 
między nimi wywiązała, wiele zużyto słów i mnóstwo tytoniu. Padły też pewne 
obietnice. 
Skończyło się na tym, że stary poganin zabrał parę funtów suszonego łososia, 
wsiadł w czółno z 
brzozowej kory i powiosłował do Misji Świętego Krzyża.
Świat nie dowiedział się, co on tam naobiecywał i jak nałgał — siostry są bardzo 
dyskretne. A 
jednak wrócił z mosiężnym krzyżykiem na śniadej piersi i siostrzenicą Madeline w 
czółnie. Tej 
nocy odbyło się weselisko połączone z potlatchem. Zabawa tak się udała, że przez 
dwa dni nikt 
ze wsi nie wyruszył na połów. Ale zaraz po nocy weselnej Madeline rankiem 
otrząsnęła ze swych 
mokasynów pył ziemi znad Dolnej Rzeki i wraz z mężem odpłynęła łodzią. Osiedli 
nad Górną 
Rzeką w miejscu zwanym Doliną. Mijały lata. Madeline była dobrą żoną, dzieliła 
trudy męża i 
gotowała mu strawę. Trzymała go krótko, aż przestał szastać złotym piaskiem i 
wziął się 
porządnie do roboty. Wreszcie trafił na złotą żyłę, zbudował sobie domek w 
Circle City i był tak 
szczęśliwy, że ci, co bywali u niego w domu, nie mogli spokojnie na to patrzeć i 
zazdrość ich 
pożerała.
Aliści z biegiem czasu Północ zaczęła dorastać i poznała uroki życia 
towarzyskiego. Dotąd 
Południe słało tu swych synów, obecnie sypnęło nowymi zastępami, tym razem cór. 
Chociaż nie 
były to ani siostry, ani niczyje żony, nie omieszkały natchnąć mężczyzn nowymi 
ideami i 
nastroić życie na wyższą nutę, co uczyniły we właściwy sobie sposób. Żony 
Indianki przestały 
zbierać się na zabawach tanecznych. Linia roześmianych kobiet nie posuwała się 
już naprzód ku 
szeregowi tancerzy stojących pod drugą ścianą — nie tańczono już tego 
poczciwego, starego 
wirgińskiego kontredansa, nie weselono się też w tańcu z uciesznymi 
przyśpiewkami, zwanym 
„Dan Tucker”. Indianki zapadły znów w swój plemienny stoicyzm i z okien domów, 
bez słowa 
skargi, obserwowały nowe porządki zaprowadzone przez ich białe siostry.
Potem nowa fala przekroczyła góry przybywając z ludnego Południa: I oto zjawiły 
się kobiety, 
które wzięły władzę w swe ręce. Ich słowo było prawem, a ich prawo — nieugięte 
jak stal. Panie 
te kosym okiem patrzyły na żony Indianki. Białym kobietom, które przybyły tu 
wcześniej, 
zrzedła mina i siedziały cicho jak trusie. Znaleźli się tchórze wśród mężczyzn. 
Wstyd im się 
zrobiło ślubów, jakie złożyli córom tej ziemi, zaczęli krzywić się na własne, 
ciemnoskóre dzieci. 
Ale byli też inni, prawdziwi mężczyźni. Ci z podniesionym czołem dochowali wiary 
swej 
przysiędze. Kiedy weszło w modę porzucanie tubylczych żon, Cal Galbraith 
pozostał mężczyzną, 
za co poczuł ciężką rękę kobiet, które przybyły ostatnie, o niczym nie miały 
pojęcia i rządziły się 
tutaj jak szare gęsi.
Pewnego dnia nadeszła wieść, że w Górnym Kraju, który leży daleko za Circle 
City, obrodziło 
złoto. Psie zaprzęgi poniosły nowinę do Słonej Wody; wielkie statki zabierały 
złoto, a wraz z nim 
przewoziły przez północny Pacyfik obiecującą wiadomość; wyśpiewywały ją kable i 
druty 
telegraficzne. Wtedy to świat po raz pierwszy usłyszał o rzece Klondike i kraju 
nad Yukonem.
Cal Galbraith od lat pędził stateczny żywot. Był dla Madeline dobrym mężem, a 
ona powiła 
mu synka. Nadszedł jednak czas, gdy ogarnęło go niezadowolenie; jakoś brakowało 
mu ludzi 
jego rasy, tęsknił do życia, od którego został odcięty — słowem, owładnęło nim 
owo pragnienie, 
jakie czasem odczuwają mężczyźni, gdy mają ochotę zerwać więzy i poznać smak 
pełni życia. 
Prócz tego rzeką spływały niesłychane opowieści o cudownym Eldorado, płomienne 
opisy miasta 
namiotów i chałup z okrąglaków, a także zabawne historie o najeździe cheechakuo 
uganiających 
się po całym kraju. Circle City zamarło. Wszyscy ruszyli w górę rzeki i tam 
rozpoczęli nowe, 
wspaniałe życie.
Cal Galbraith nie mógł już usiedzieć na miejscu, tak bardzo chciał zobaczyć to 
wszystko na 
własne oczy. Gdy więc skończył płukanie, odważył na wielkich szalach Towarzystwa 
dwieście 
funtów złotego piasku i wziął za to czek płatny w Dawson. Potem oddał swoje 
kopalnie pod 
opiekę Tomowi Dixonowi, ucałował Madeline na pożegnanie, obiecał, że wróci przed 
pierwszymi lodami, i wsiadł na statek parowy odpływający w górę rzeki.
Madeline czekała. Czekała przez całe trzy słoneczne miesiące. Karmiła psy, wiele 
czasu 
poświęcała małemu Calowi, patrzyła, jak krótkie lato dobiega końca, a słońce 
rusza w daleką 
drogę na południe. I wiele się modliła, tak jak ją nauczyły siostry z Misji 
Świętego Krzyża. 
Przyszła jesień, a wraz z nią pojawiły się pierwsze lody na Yukonie. Królowie z 
Circle City 
wracali na zimowe prace w swych kopalniach. Cala Galbraitha ani śladu. Tom Dixon 
musiał 
jednak dostać list od Cala, bo ludzie Toma przywieźli jej sankami zapas suchej 
sosny na zimę. 
Towarzystwo widocznie też otrzymało list, gdyż przysłało psie zaprzęgi z 
najlepszym towarem i 
wypełniło spiżarnię Madeline. Powiedziano jej przy tym, że w sklepie ma kredyt 
nieograniczony.
Od niepamiętnych czasów mężczyzna był zawsze uważany za głównego sprawcę 
kobiecej 
niedoli. Tym razem jednak mężczyźni nie puścili pary z ust i tylko między sobą 
brzydko klęli na 
nieobecnego kolegę. Za to kobiety ani myślały pójść w ich ślady, w związku z 
czym Madeline 
bez niepotrzebnej zwłoki dowiedziała się ciekawych rzeczy o poczynaniach Cala 
Galbraitha, jak 
również o pewnej greckiej tancerce, która bawi się mężczyznami tak samo, jak się 
bawią dzieci 
puszczając bańki mydlane. Madeline była Indianką, a po drugie, nie miała 
przyjaciółki, do której 
mogłaby pójść po mądrą radę. Cały dzień modliła się i rozmyślała na zmianę, a w 
nocy, jako że 
decydowała się szybko, zaprzęgła psy, przywiązała małego Cala bezpiecznie do 
sanek i opuściła 
osadę.
Choć Yukon jeszcze płynął, lód przybrzeżny z każdym dniem narastał, a rzeka 
malała i 
toczyła się mętnym strumieniem. Kto sam tego nie doświadczył, nie może wiedzieć, 
co przeżyła 
Madeline wędrując sto mil po wąskim skrawku lodu, ani nie pojmie, ile 
wycierpiała przedzierając 
się przez lodowe zwały na przestrzeni dwustu mil, kiedy rzeka na dobre zamarzła. 
Ale Madeline 
była Indianką, więc jakoś dała sobie radę i pewnej nocy zastukała do drzwi 
Malemute Kida. 
Gospodarz najpierw nakarmił zgłodniałe psy i ułożył w łóżku zdrowego chłopaka, a 
potem zajął 
się kobietą, ledwie żywą ze zmęczenia. Słuchając opowiadania Madeline, Kid zdjął 
jej z nóg 
oblodzone mokasyny i końcem noża kłuł ją w stopy, żeby sprawdzić, w jakim 
stopniu zostały 
odmrożone.
Malemute Kid, chociaż chłop z niego był na schwał, serce miał jak z wosku, 
dzięki czemu 
potrafił obłaskawić najbardziej zażartego wilczura, a najskrytsze serca ludzkie 
nie miały przed 
nim tajemnic. Wcale zresztą o to nie zabiegał. Same się przed nim otwierały, jak 
kwiaty do 
słońca. Mówiono, że nawet ojciec Roubeau spowiada się przed Kidem. Mężczyźni i 
kobiety z 
Północnej Krainy ustawicznie stukali do jego drzwi — drzwi, które każdy mógł 
otworzyć, bo 
sznurek od skobla zawsze zwisał na zewnątrz. W oczach Madeline Kid był 
człowiekiem, który 
nie zrobi nikomu krzywdy ani nie może się omylić. Znała go niemal od chwili, gdy 
przyszła na 
świat wśród ludzi białych jak jej ojciec. W swej na wpół barbarzyńskiej główce 
uroiła sobie, że 
Kid jest siedliskiem całej mądrości zgromadzonej przez wieki i że żadna zasłona 
nie kryje przed 
nim widoku przyszłości.
Fałszywe ideały rozpanoszyły się w kraju. Obecne rygory moralne niepodobne były 
do tych, 
jakie dawniej panowały na Północy. Kraj szybko dojrzał, co narobiło wiele złego. 
Wiedział o tym 
Malemute Kid, a i o Calu sąd miał wyrobiony. Zdawał sobie sprawę, że jedno 
nieopatrzne słowo 
może się stać przyczyną nieszczęścia, a poza tym zamierzał dać Calowi nauczkę i 
porządnie go 
zawstydzić. Toteż następnego wieczoru Stanley Prince, młody inżynier–górnik, 
wezwany został 
na naradę. Obecny był również Jack Harrington, zwany „Szczęśliwym Jackiem”, oraz 
jego 
skrzypce. A w nocy Bettles, który miał wielki dług wdzięczności wobec Kida, 
zaprzągł psy 
Galbraitha, przymocował Cala juniora do sanek i pod osłoną ciemności ruszył nad 
Rzekę Stuarta.
II
— I raz, dwa, trzy, raz, dwa, trzy. A teraz w drugą stronę! Nie, nie tak! Jack, 
jeszcze raz od 
początku. Patrz — tak.
Prince pięknie wykonał kilka kroków walca, jak przystało wodzirejowi.
— Proszę! Raz, dwa, trzy, raz, dwa, trzy. I w lewo! No, już lepiej. Jeszcze raz. 
Słuchaj, nie 
wolno patrzeć na nogi. Raz, dwa, trzy, raz, dwa, trzy. Krótszy krok! Wyprostuj 
się, nie biegniesz 
za sankami. No, spróbuj! O! Teraz dobrze. Raz, dwa, trzy, raz, dwa, trzy.
Prince i Madeline bez wytchnienia kręcili się w walcu. Stół i krzesła zsunięto 
pod ścianę, żeby 
było więcej miejsca. Malemute Kid przycupnął na pryczy, kolana podkurczył pod 
brodę. 
Ogromnie był zaciekawiony. Jack Harrington siedział obok niego, pitolił 
zawzięcie na swoich 
skrzypeczkach, przygrywając do tańca Prince’owi i Madeline.
Nieczęsto się zdarza, by trzech mężczyzn tak się zajęło jedną kobietą. 
Najbardziej zaś 
wzruszający był rzeczowy spokój, z jakim przystąpili do dzieła. Żaden zapaśnik 
nie był tak ostro 
trenowany przed zawodami, żadnego wilczura tak usilnie nie zaprawiano do 
uprzęży, jak ci trzej 
ćwiczyli żonę Cala. Ale materiał był podatny, gdyż Madeline, inaczej niż 
większość kobiet jej 
rasy, uniknęła w dzieciństwie dźwigania ciężarów i wyczerpującej pracy na 
szlaku. Ponadto była 
istotą zgrabną, giętką i obdarzoną wdziękiem, jak dotąd ukrytym. Właśnie ten jej 
urok mężczyźni 
starali się wydobyć na jaw i nadać mu zewnętrzny kształt.
— Cała bieda, że już się nauczyła tańczyć, i to okropnie — rzucił Prince w 
stronę pryczy, 
posadziwszy zdyszaną uczennicę na stole. — Pojętna to ona jest, ale lepiej by mi 
z nią poszło, 
gdyby nigdy w życiu nie tańczyła. Słuchaj, Kid, nie rozumiem, skąd jej się to 
wzięło?
Prince zademonstrował charakterystyczny ruch ramion i głowy — defekt postawy 
Madeline.
— Miała szczęście, że się chowała w misji — odparł Malemute Kid. — To od 
dźwigania 
ciężarów, kapujesz, od rzemienia na czole. Z innymi Indiankami jest znacznie 
gorzej. Madeline 
nie była objuczana bagażem, dopiero jak wyszła za mąż, i to tylko na początku. 
Przy mężu 
dobrze dostała w skórę. Przeżyli razem głodówkę w Czterdziestej Mili.
— Damy temu radę?
— Nie wiem. Może pomogą długie spacery z trenerami. W każdym razie trochę się 
podciągnie, prawda, Madeline?
Dziewczyna kiwnęła głową. Jeśli Malemute Kid, który wie wszystko, mówi, że coś 
będzie, to 
i będzie. Szkoda każdego słowa.
Podeszła do nich, pilno jej było zacząć na nowo. Harrington zmierzył ją 
spojrzeniem, 
podobnie jak znawcy szacują konia. Najwidoczniej nie spotkał go zawód, bo nagle 
ożywił się i 
zapytał:
— Co dostał za ciebie ten twój parchaty wujek?
— Jedną strzelbę, jeden koc, dwadzieścia butelek hooch*. Strzelba złamana.
Ostatnie słowa wypowiedziała z pogardą. Niewątpliwie niesmakiem napawała ją 
myśl, że tak 
nisko oceniono jej cnotę panieńską. Po angielsku mówiła nieźle, choć wiele 
osobliwości 
językowych zapożyczyła od męża. Nie wyzbyła się jednak indiańskiego akcentu i 
zdradzała 
skłonność do charakterystycznych gardłowych dźwięków. Nauczyciele zabrali się 
także do jej 
wymowy, i to z niemałym powodzeniem. Podczas następnej przerwy Prince odkrył 
nową 
przeszkodę.
— Słuchaj, Kid — powiedział. — Wszystko na nic. Nie nauczy się tańczyć w 
mokasynach. 
Włożyć dziewczynie pantofelki i jazda, na woskowaną podłogę! Ho, ho, ho!
Madeline podniosła nogę i nieufnie obejrzała bezkształtny mokasyn domowej 
roboty. 
Poprzednich zim, zarówno w Circle City, jak w Czterdziestej Mili, przetańczyła 
niejedną noc w 
takim obuwiu i było dobrze. A teraz… hm, jeśli coś nie jest jak należy, powinien 
wiedzieć o tym 
Malemute Kid.
I Malemute Kid wiedział. A miarę miał w oku. Wcisnął więc czapkę na głowę, 
naciągnął 
rękawice i zszedł do osady. Postanowił złożyć wizytę pani Eppingwell. Jej 
małżonek, Clove 
Eppingwell, był miejscową wielkością, jako jeden z wyższych przedstawicieli 
państwowej 
władzy. Pewnego wieczoru na balu u gubernatora Kid zauważył zgrabną nóżkę pani 
Eppingwell. 
Wiedział też, że jest to osoba równie rozsądna, jak piękna, nietrudno więc mu 
przyszło poprosić 
ją o pewną drobną przysługę.
Po jego powrocie Madeline wyszła na chwilę do drugiej izby. Gdy znów się 
zjawiła, Prince 
zdębiał.
— Na Jowisza! — zawołał. — Kto by pomyślał! Mała czarodziejka! Otóż, moja 
siostra…
— Jest Angielką — przerwał mu Malemute Kid — i ma angielską nóżkę. A ta 
dziewczyna 
należy do rasy o drobnej stopie. W mokasynach nóżki swobodnie jej się rozwinęły, 
ale nie 
zniekształciła ich, bo nie biegała w dzieciństwie za psim zaprzęgiem.
To wyjaśnienie bynajmniej nie zmniejszyło zachwytu Prince’a. Kupiecki zaś zmysł 
Harringtona nie mógł się pogodzić z ceną Madeline. Kiedy patrzał na świetnie 
utoczoną stopę i 
kostkę dziewczyny, nie odstępowała go myśl o bezecnym rachunku: „jedna strzelba, 
jeden koc, 
dwadzieścia butelek hooch”.
Madeline była żoną króla. Króla, który w każdej chwili mógł sięgnąć ręką do 
złotego skarbca i 
zafundować sobie dwadzieścia wysztafirowanych laleczek. A jednak przez całe 
życie stopy 
Madeline nie znały innego obuwia, jak z czerwonej, surowej skóry łosia. Teraz z 
trwogą 
spojrzała na białe atłasowe pantofelki. Ale szybko zrozumiała, co jest przyczyną 
męskiego 
podziwu malującego się w oczach opiekunów. Duma opromieniła jej twarz. Przez 
chwilę upajała 
się własną urodą. Potem szepnęła z jeszcze większym oburzeniem: „I jedna złamana 
strzelba!”
Nauka odbywała się regularnie. Co dzień Malemute Kid prowadził Madeline na 
daleki spacer, 
żeby poprawić jej postawę i skrócić krok. Mało prawdopodobne było, że ją ktoś 
rozpozna, bo Cal 
Galbraith i reszta „starej gwardii” zgubili się jak dzieci w tłumie obcych 
ludzi, którzy najechali 
Północ. Ponadto mróz ostro kąsał i delikatne kobiety z Południa w obawie przed 
okrutnymi 
pieszczotami mrozu najchętniej osłaniały policzki maskami z grubego płótna. 
Gdyby matka i 
córka, zakutane w parki* z wiewiórek, zakrywszy twarze, spotkały się na szlaku, 
przeszłyby obok 
siebie i wcale się nie poznały.
Nauka szybko postępowała naprzód. Początek był ciężki, ale potem poszło jak z 
płatka. 
Zmiana zaszła od chwili, gdy Madeline przymierzyła białe atłasowe pantofelki i 
odnalazła sama 
siebie. Obok naturalnego poczucia godności osobistej zrodziła się w niej duma z 
ojca, białego 
renegata. Dotąd uważała się za kobietę obcego pochodzenia, niższej rasy, kupioną 
z łaski swego 
pana i władcy. W mężu widziała boga, który ją wyniósł, bez żadnej większej 
zasługi z jej strony, 
na swoje boskie wyżyny. Nigdy jednak nie zapomniała, nawet gdy urodził się mały 
Cal, że nie 
należy do plemienia męża. Jeśli on był bogiem, to i kobiety jego rasy były 
boginiami. Wiedziała, 
co ją dzieli od bladolicych niewiast, lecz nigdy się z nimi nie porównywała. 
Podobno im bliżej 
się kogoś poznaje, tym bardziej nim się pogardza. Tak czy inaczej, Madeline 
wreszcie zaczęła się 
wyznawać na białych włóczęgach i należycie ich oceniać. Wprawdzie umysł jej nie 
był zdolny do 
przeprowadzenia świadomej analizy, ale patrzyła na te sprawy z iście kobiecą 
przenikliwością. 
Owego wieczoru, gdy przymierzyła atłasowe pantofelki, nie uszedł jej uwagi 
szczery i nie 
ukrywany podziw trzech przyjaciół. Wtedy to po raz pierwszy porównanie z innymi 
kobietami 
samo się nasunęło. W grę wchodziła tylko stopa i kostka, trudno jednak wymagać, 
by 
porównania ograniczyły się do tych wdzięków. Gdy się postawiła obok swych 
białych sióstr, 
zbladła ich aureola. Ostatecznie były tylko kobietami, czemuż by więc nie miała 
wznieść się do 
ich poziomu? Zdała sobie sprawę z własnych braków, a wraz z poznaniem słabości 
przyszła siła. 
I z takim rozmachem wzięła się do roboty, że trzej nauczyciele często do późnej 
nocy rozprawiali 
o wiecznej zagadce, jaką jest białogłowa.
Tymczasem zbliżał się Dzień Dziękczynienia*. Od czasu do czasu Bettles z osady 
nad Rzeką 
Stuarta donosił w paru słowach, jak się miewa młody Cal. Niebawem mieli 
powrócić. Bywało, że 
do chaty Kida zaglądał nieoczekiwany gość, zwabiony taneczną muzyką i rytmicznym 
tupaniem, 
ale w izbie zastawał tylko Harringtona, rzępolącego na skrzypkach, i tamtych 
dwóch, jak wybijali 
nogami rytm albo hałaśliwie kłócili się o jakiś taneczny krok. Madeline nikt nie 
widział, gdyż 
zmykała w popłochu do przyległej izby.
Pewnego wieczoru zapędził się do Kida Cal Galbraith. Właśnie otrzymali pomyślne 
nowiny z 
osady nad Rzeką Stuarta, a Madeline przeszła samą siebie — nie tylko w ruchach, 
postawie i 
gracji, ale i w kobiecej zalotności. Mężczyźni pozwalali sobie na wcale ostre 
zaczepki — broniła 
się wspaniale. Upojona powodzeniem i zdobytą przewagą, zaczęła ich rozstawiać po 
kątach, 
wodzić za nos, przymilać się i grymasić, święcąc nie spotykane tryumfy. 
Instynktownie, mimo 
woli ulegali nie tyle jej urodzie, inteligencji i dowcipowi, co owej 
nieuchwytnej kobiecości, 
wobec której mężczyzna chyli czoło, choć nie potrafiłby jej określić. Kiedy 
Madeline i Prince 
puścili się w ostatni taniec tego wieczora, cała izba po prostu oszalała. 
Harrington wygrywał na 
skrzypcach niesłychane cudeńka, a Malemute Kid tak się rozochocił, że porwał 
miotłę i kręcił się 
z nią w kółko, jakby go bies opętał.
Nagle ktoś zastukał do drzwi, aż się zatrzęsły, i natychmiast potem zobaczyli, 
że skobel się 
podnosi. Ale przeżywali już podobne sytuacje. Harrington grał dalej i ani się 
zająknął. Madeline 
śmignęła w przezornie otwarte drzwi do drugiego pokoju. Miotła szurnęła pod 
pryczę. I nim Cal 
Galbraith i Louis Savoy wetknęli głowy do środka, Malemute Kid z Prince’em 
trzymali się w 
objęciach i wywijali skoczną szkocką polkę.
Indianki na ogół nie mają zwyczaju odchodzić od zmysłów pod wpływem silnych 
wrażeń, a 
jednak Madeline nigdy tak bliska nie była omdlenia, jak właśnie wtedy. 
Przycupnęła pod 
drzwiami i przez całą godzinę słuchała męskich basów dudniących w izbie na 
podobieństwo 
grzmotów przetaczających się po niebie. Jak akordy piosenek zapamiętanych w 
dzieciństwie, 
każda intonacja, każde drgnienie mężowskiego głosu zapadało w duszę Madeline. 
Serce jej 
łomotało i kolana się pod nią uginały, aż wreszcie, ledwie żywa, obsunęła się na 
podłogę pod 
drzwiami. Dobrze się stało, że nic nie widziała ani nie słyszała, gdy Cal zaczął 
się zbierać do 
odejścia.
— Kiedy wracasz do Circle City? — z głupia frant zapytał Malemute Kid.
— Bo ja wiem — odparł Cal. — Nie wcześniej chyba, jak ruszą lody.
— A Madeline?
Za całą odpowiedź Cal zaczerwienił się i szybko spuścił oczy. Malemute Kid 
znienawidziłby 
go za to, gdyby nie znał mężczyzn. Ale dobrze ich znał, więc tylko gniew go 
ogarnął na żony i 
córki, które przybyły do tego kraju i nie dość im było, że wygryzły Indianki 
zajmując ich 
miejsce, lecz jeszcze nabiły mężczyznom głowy nieczystymi myślami i napędziły im 
wstydu.
— Nic jej chyba nie brakuje — śpiesznie dodał król Circle City, jakby się chciał 
usprawiedliwić. — Tom Dixon pilnuje, jak wiesz, moich interesów i już jego w tym 
głowa, żeby 
jej na niczym nie zbywało.
Malemute Kid położył mu rękę na ramieniu. Cal zamilkł. Wyszli na dwór. Nad ich 
głowami 
zorza polarna roztaczała swe wspaniałości, grając cudowną gamą barw; w dole 
leżało uśpione 
miasto. Gdzieś daleko w dolinie odezwał się głos samotnego psa. Król znów zaczął 
coś mówić, 
lecz Kid ścisnął mu rękę na znak, żeby dał spokój. Rosło psie zawodzenie. Jeden 
po drugim 
odzywały się psy i po chwili noc wypełnił chór głosów wyjących na całe gardło. 
Kto po raz 
pierwszy słyszy tę niesamowitą muzykę, poznaje największą tajemnicę Północy; dla 
tego, kto 
słuchał jej często, brzmi ona jak podzwonne daremnym trudom. Brzmi jak skarga 
umęczonych 
dusz ludzkich, albowiem w pieśni tej zaklęte jest dziedzictwo Północy, 
cierpienia niezliczonych 
pokoleń — oto przestroga i pienia pogrzebowe dla nieszczęsnych ludzi, którzy się 
tutaj zabłąkali.
Chór zamarł w tłumionym łkaniu. Cal Galbraith lekko się wzdrygnął. Kid czytał w 
jego 
myślach jak w otwartej księdze. Wraz z nim przebiegał w pamięci upiorne dni 
głodu i choroby. 
Calowi dotrzymywała wtedy kroku cierpliwa Madeline. Dzieląc jego trudy i 
niebezpieczeństwa, 
nigdy nie traciła nadziei, nigdy się nie skarżyła. Przed oczyma duszy Cala 
przesuwały się 
dziesiątki obrazów, surowych i ostro zarysowanych, a ręka Przeszłości mocno 
zacisnęła palce na 
jego sercu. Nadeszła chwila, Malemute’a Kida korciło, żeby właśnie teraz rzucić 
kartę chowaną 
w zanadrzu i przypieczętować nią zwycięstwo w grze przeciw Calowi. Ale byłaby to 
zbyt 
łagodna nauczka, oparł się więc pokusie. W chwilę potem ścisnęli sobie ręce. 
Król schodził z 
pagórka. Obszyte paciorkami mokasyny deptały śnieg, który zgrzytał pod nimi, 
protestując 
przeciwko tej zniewadze.
Madeline zupełnie się załamała. W niczym już nie przypominała owej zalotnicy 
sprzed 
godziny, której śmiech był tak zaraźliwy, a rumieńce i roziskrzone oczy siały 
zamęt w głowach 
nauczycieli. Słaba, zgaszona, siedziała na krześle, tak jak ją zostawili Prince 
i Harrington. 
Malemute nachmurzył brwi. Nic z tego nie będzie. Gdy nadejdzie chwila spotkania 
z 
małżonkiem, Madeline musi się znaleźć jak cesarzowa, która mocno dzierży w 
garści berło swej 
władzy. Konieczne jest, żeby poszła w ślady białych kobiet, inaczej zwycięstwo 
nie będzie 
tryumfem. W tym duchu, surowo i bez owijania w bawełnę, przemawiał do niej Kid. 
Wtajemniczył ją również w słabe strony płci męskiej, aż w końcu zrozumiała, 
jakimi to 
głuptasami są w gruncie rzeczy mężczyźni, i pojęła, dlaczego słowo ich kobiet 
jest prawem.
Parą dni przed Świętem Dziękczynienia Malemute Kid znów odwiedził panią 
Eppingwell. 
Zacna kobieta najpierw przetrząsnęła swoje fatałaszki, a potem złożyła dłuższą 
wizytę w dziale 
konfekcyjnym Towarzystwa Handlowego Oceanu Spokojnego i wraz z Kidem udała się 
do jego 
domu, aby poznać Madeline. Teraz nastała era, jakiej chata Kida jeszcze nie 
znała: kroiło się tam, 
przymierzało, fastrygowało, szyło i wyprawiało tysiąc innych cudownych i 
niepojętych sztuk, w 
związku z czym mężczyźni uczestniczący w spisku znaczną część czasu spędzali 
poza domem, 
na wygnaniu. W tych ciężkich chwilach masywne podwoje „Opery” stały przed nimi 
otworem. 
Tak często tam ich głowy zbliżały się do siebie i tak dogłębnie spełniali jakieś 
dziwne toasty, że 
bywalcy knajpy zaczęli węszyć w tym nieznane potoki kryjące nieprzebrane skarby. 
Opowiadają, 
że gromadka cheechakuo oraz co najmniej jeden stary wyga złożyli wtedy za ladą 
baru swój 
ekwipunek, gotowi na każde zawołanie wybiec na szlak w pełnym rynsztunku.
Pani Eppingwell była niewiastą wielce utalentowaną. Toteż gdy w noc 
Dziękczynienia oddała 
Madeline w ręce opiekunów, dziewczyna tak była przeobrażona, że aż się jej 
zlękli. Prince z 
przesadnym szacunkiem, bardziej zresztą szczerym niż udanym, opatulił ją w 
kanadyjski koc, a 
Malemute Kid, którego wzięła pod rękę, nie bez poważnych trudności odzyskał minę 
mentora. 
Pochód zamykał Harrington. Bez przerwy nękany myślą o cenie, jaką zapłacił 
kiedyś Cal za tę 
dziewczynę, powłóczył nogami i przez całą drogę do miasta ani razu nie otworzył 
gęby. Gdy 
stanęli przed tylnym wejściem do „Opery”, zdjęli koc z ramion Madeline i 
rozesłali go na śniegu. 
Oswobodziła nóżki z mokasynów Prince’a i wstąpiła na koc w nowych atłasowych 
pantofelkach. 
Bal maskowy dochodził szczytu. Madeline zawahała się, lecz opiekuni otwarli 
drzwi na oścież i 
wepchnęli ją do środka. Potem obiegli dom, by wkroczyć do wnętrza frontowym 
wejściem.
III
— Gdzie jest Freda? — pytały stare, kute na cztery nogi wygi, a dudki cheechakuo 
tak samo 
energicznie dopytywały się, kto to jest Freda. W sali balowej aż szumiało od jej 
imienia. Freda 
była na ustach wszystkich. Szpakowate „kwaśne chłopaki”, pracujący na dniówkę w 
kopalniach 
złota, ale dumni ze swego przydomku, albo patrzyli z wysoka na wyelegantowanych 
dudków i 
łgali jak najęci — Bóg stworzył ich przecież właśnie po to, by blagowali — albo 
spozierali na 
ignorantów z niewymownym oburzeniem. Zebrało się dzisiaj ze czterdziestu królów 
z Górnej i 
Dolnej Krainy. Każdy z nich był pewny, że jest na tropie Fredy, i śmiało ręczył 
za trafność swego 
domysłu królewskim złotym piaskiem. Facetowi, któremu przypadło w udziale 
ważenie worków 
ze złotem, trzeba było przydzielić pomocnika, bo sam nie dawał już rady. 
Równocześnie kilku 
wytrawnych graczy — takich, co to w małym palcu mieli arkana hazardu — 
zorganizowało 
totalizatora i przyjmowało obiecujące zapisy. Jedni typowali kilka „koni”, inni 
obstawiali 
faworyta.
Która maseczka jest Fredą? Co chwila już się zdawało, że zdemaskowano grecką 
tancerkę, 
lecz każde odkrycie siało tylko popłoch wśród graczy i wywoływało nową falę 
zawrotnych 
zakładów ze strony tych, którzy chcieli się odegrać. Malemute Kid też się 
zainteresował 
polowaniem na Fredę. Jego przybycie wesoła kompania powitała hałaśliwą owacją. 
Znali go tutaj 
wszyscy. Bystre oko Kida mogło rozpoznać charakterystyczny krok tancerki, a jego 
ucho było 
szczególnie czułe na brzmienie głosu. Wybór Kida padł na czarującą istotę, która 
jaśniała na sali 
jako „Zorza Polarna”. Ale grecka tancerka tak sprytnie się zamaskowała, że nawet 
Kid nie mógł 
jej rozpoznać. Większość łowców złota opowiedziała się za „Rosyjską 
Księżniczką”, 
najwdzięczniejszą istotą na balu, a więc Fredą Moloof, któż bowiem mógłby jej 
dorównać?
W czasie kadryla podniosła się radosna wrzawa. Rozpoznano Fredę. Na poprzednich 
balach, 
gdy wodzirej wołał: „wszystkie pary kółeczko!” Freda wykonywała niepowtarzalną 
figurę 
własnej kompozycji. Gdy dzisiaj padła komenda, „Rosyjska Księżniczka” powtórzyła 
jota w jotę 
tę właśnie sztuczkę. Ledwie przebrzmiał chór okrzyków: „A nie mówiłem!”, od 
których zatrzęsły 
się belki powały, gdy — wielkie nieba! — wszyscy ujrzeli, że dwie inne maseczki, 
„Zorza 
Polarna” i „Duch Polarny”, odtańczyły nie gorzej tę samą figurę. A kiedy 
bliźniacze „Pozorne 
Słońca*” i „Królowa Mrozu” poszły śladem swych poprzedniczek, trzeba było posłać 
drugiego 
pomocnika facetowi przy wadze.
Bettles przybył na bal prosto ze szlaku. Wraz z nim huragan mrozu wtargnął na 
rozgorączkowaną salę. Bettles zawirował w tańcu. Z okrytych lodem brwi woda lała 
się 
ciurkiem, wąsy wciąż zamarzniętę skrzyły się, jakby je ktoś obsypał diamentami, 
i mieniły 
wszystkimi kolorami tęczy, a roztańczone nogi ślizgały się z chrzęstem na 
soplach lodu 
odpadających od mokasynów i grubych wełnianych skarpet. Taniec na Północy nie 
podlega 
regułom etykiety, gdyż mężczyźni ze złotodajnych wąwozów i ze szlaku, jeśli 
nawet odznaczali 
się kiedyś wykwintnymi manierami, dawno ich się wyzbyli. Jedynie w najwyższych 
kołach 
świata oficjalnego przestrzega się zasad etykiety. Tutaj przynależność kastowa 
nie miała żadnego 
znaczenia. Milionerzy i golcy, poganiacze psów i konni policjanci na hasło: 
„panie do 
środeczka!” podawali sobie ręce i zgodnie zataczali koło, wytańcowując aż miło 
przeróżne 
kawałki. Niewybredni w uciechach, jurni, nieokrzesani, nie byli jednak gburami, 
lecz 
zachowywali się jak prości rycerze, a ich rycerskość w niczym nie ustępowała 
najbardziej 
wyszukanej ogładzie.
W pogoni za grecką tancerką Cal Galbraith wkręcił się do kółka, w którym 
tańczyła „Rosyjska 
Księżniczka”, przedmiot ogólnych podejrzeń. Już jednak po pierwszym tańcu gotów 
był założyć 
się o swoje miliony, że to nie Freda, i co więcej, że nie pierwszy raz w życiu 
obejmuje jej kibić. 
Kiedy i gdzie to było, nie wiedział, ale dziwne uczucie bliskości tak nim 
owładnęło, że 
postanowił dowiedzieć się, kim jest ta kobieta. Malemute Kid mógł mu w tym 
pomóc. Ale Kid 
sam zapraszał „Księżniczką” do tańca, kilka razy okrążali salę i coś jej z 
wielką powagą po cichu 
klarował. Najbardziej jednak upartym adoratorem „Księżniczki” był Jack 
Harrington. Raz Jack 
odciągnął Cala na bok, podzielił się z nim najbardziej niezwykłymi domysłami, 
kim może być 
nieznajoma, i wyznał mu, że się na nią zawziął. Tego tylko brakowało królowi 
Circle City, 
wiadomo bowiem, że mężczyzna nie jest z natury stworzeniem monogamicznym. Cal 
zapomniał 
o Madeline i Fredzie. Co innego miał teraz na oku.
Niebawem poszła wieść, że „Rosyjska Księżniczka” nie jest Fredą Moloof. 
Ciekawość 
wzrosła. Oto nowa zagadka! Fredę znali i tylko nie mogli jej odnaleźć, a tu 
odnaleźli piękność, 
której nie znali. Nawet kobiety nic nie wskórały, choć znane im były wszystkie 
dobre tancerki w 
osadzie. Zaczęto przypuszczać, że jest to ktoś z miejscowej śmietanki 
towarzystwa, kto sobie 
pozwolił na szaloną eskapadę. Znaleźli się i tacy, co zapewniali, że 
„Księżniczka” zniknie, zanim 
nadejdzie chwila zdejmowania masek. Inni równie stanowczo twierdzili, iż jest to 
reporterka 
„Gwiazdy” z Kansas City — przybyła tutaj, aby opisać ich wszystkich i wziąć po 
dziewięćdziesiąt dolarów za kolumnę tej pisaniny. Obsługa wagi ciężko pracowała.
O pierwszej w nocy wszystkie pary ruszyły do tańca. Rozpoczęło się zdejmowanie 
masek. 
Śmiechu i radości było przy tym co niemiara. Wszyscy bawili się jak dzieci 
pozostawione bez 
opieki starszych. Wśród okrzyków zachwytu i zdziwienia opadała jedna maska za 
drugą. 
Olśniewająca „Zorza Polarna” okazała się jędrną Murzynką, której dochody z 
opierania 
mieszkańców osady sięgały sumy pięciuset dolarów miesięcznie. Bliźniacze 
„Pozorne Słońca” 
odkryły wąsy i zostały rozpoznane jako dwaj bracia, pomniejsi królowie Eldorado. 
Do 
najznakomitszych par tanecznych należał Cal Galbraith z „Duchem Polarnym”. 
Naprzeciw nich 
stał Jack Harrington z „Rosyjską Księżniczką”. Pozostałe panie odrzuciły już 
maseczki, a 
greckiej tancerki wciąż nie było widać. Oczy całej sali zwróciły się na tę 
czwórkę. Cal Galbraith, 
zachęcony okrzykami, podniósł maskę swej partnerki. Ukazała się piękna buzia i 
pałające oczy 
Fredy. Na sali powstała wrzawa, lecz natychmiast ścichła w napiętym oczekiwaniu 
na 
rozwiązanie nowej zagadki: kimże jest „Rosyjska Księżniczka”? Jej twarz wciąż 
okryta była 
maską. Jack Harrington mocował się z piękną nieznajomą. Wszyscy wspięli się na 
palce drżąc z 
ciekawości. Harrington brutalnie zdarł ze swej partnerki elegancki płaszcz, 
maska spadła — 
bomba wybuchła. Zostali wystrychnięci na dudków! Całą noc tańczyli z nieczystą 
Indianką.
Ale ci, którzy wiedzieli, a takich było wielu, nagle zamilkli i cisza zaległa 
salę. Cal Galbraith z 
gniewną miną wielkimi krokami ruszył do Madeline. Coś jej powiedział w 
indiańsko–angielskim 
żargonie. Ani trochę się nie zmieszała i nie zwracając uwagi na to, że wszystkie 
oczy są na nią 
zwrócone, odpowiedziała mu po angielsku. Nie znać po niej było ani lęku, ani 
gniewu. Malemute 
Kid uśmiechał się widząc, że Madeline zachowuje się jak prawdziwa dama. Król 
zrozumiał, że 
wyszedł na głupca i poniósł klęskę. Jego żona, prosta Siwaszka, wzięła nad nim 
górę.
— Chodź! — powiedział wreszcie. — Idziemy do domu.
— Żałuję bardzo — odparła — lecz przyrzekłam panu Harringtonowi, że razem zjemy 
kolację. Poza tym czeka mnie jeszcze kilka tańców, które już obiecałam.
Harrington podał jej ramię. Bez najmniejszego wahania pozwolił sobie pokazać 
plecy Calowi. 
Co prawda, Malemute Kid już się zdążył przepchnąć przez tłum i był pod ręką. 
Król Circle City 
osłupiał. Dwakroć sięgnął za pas i dwakroć Kid zebrał się do skoku. Wycofująca 
się z placu para 
przeszła jednak bezpiecznie do bufetu, gdzie podawano ostrygi z puszek, po pięć 
dolarów porcja. 
Tłum wyraźnie odetchnął i parami podążył za nimi. Freda wydęła wargi. Wraz z 
Calem 
Galbraithem weszła do baru. Ale serce miała dobre, a języczek ostry, nic przeto 
dziwnego, że 
ostrygi Calowi zupełnie nie smakowały. Mniejsza o to, co mówiła, dość że twarz 
Cala 
czerwieniała i bladła na przemian, a on bez chwili wytchnienia klął na czym 
świat stoi pod 
własnym adresem.
W bufecie panował piekielny hałas. Ale gdy Cal Galbraith podszedł do stolika 
żony, zrobiło 
się cicho jak makiem siał. Od chwili zdjęcia masek ciężkie worki ze złotym 
piaskiem postawiono 
w zakładach o to, jak się ta awantura skończy. Wszyscy patrzyli teraz z zapartym 
tchem. Błękitne 
oczy Harringtona ani się nie zmrużyły, lecz adorator pod zwisającym ze stołu 
obrusem trzymał 
na kolanie pistolet marki „Smith and Wesson”. Madeline podniosła na Cala wzrok 
nie 
zdradzający większego zainteresowania.
— Czy… czy mogę cię poprosić o następnego walca? — wyjąkał król.
Małżonka króla rzuciła okiem na swój karnecik i skinęła głową.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
WIELKA NIEWIADOMA
I
Kariera pani Sayther w Dawson była — wyrażając się oględnie — meteoryczna. Pani 
ta 
przyjechała wiosną w kilka sań z psimi zaprzęgami, eskortowanych przez 
francusko–
kanadyjskich voyageurs, zabłysnęła wspaniale na jeden krótki miesiąc i zaraz po 
spłynięciu kry 
udała się w górę rzeki. Pozbawione kobiet Dawson nie mogło pojąć przyczyn tak 
nagłego 
odjazdu i czterystu miejscowych notablów smuciło się i tęskniło, dopóki wraz z 
odkryciem 
terenów złotodajnych Nome dawna sensacja nie ustąpiła miejsca nowej. Bo Dawson 
zachwyciło 
się panią Sayther i przyjęło ją z otwartymi ramionami. Była urodziwą, czarującą 
damą, a przede 
wszystkim wdową. Z tych racji otoczył ją niezwłocznie rój złotych królewiąt z 
Eldorado, 
funkcjonariuszy państwowych i młodszych synów na dorobku*, gdyż uszy mężczyzn 
łaknęły 
powabnego szelestu spódniczek.
Górnicy czcili pamięć niedawno zmarłego małżonka wdowy, pułkownika Saythera, 
natomiast 
przedstawiciele finansistów i spółek maklerskich ze zgrozą opowiadali o jego 
manipulacjach i 
szacherkach, bo nieboszczyk znany był w całych Stanach jako gruba ryba przemysłu 
górniczego, 
w Londynie zaś uchodził za jeszcze grubszą. Wielką niewiadomą stanowiło pytanie, 
czemu 
wdowa po tym potentacie zjawiła się nad Yukonem. Ale mężczyźni z Północy to 
ludzie 
praktyczni: gardzą wszystkimi w czambuł teoriami i mocno trzymają się faktów. 
Dla wielu 
spośród nich Karen Sayther była najbardziej konkretnym faktem. Ona jednak miała 
odmienny 
pogląd na tę sprawę, czego poniekąd dowodzi błyskawiczna szybkość, z jaką 
oświadczyny i 
kosze następowały po sobie w czasie jej czterotygodniowego pobytu w Dawson. Wraz 
z 
odjazdem pani Sayther zniknął fakt. Pozostała tylko niewiadoma. Ale sam los 
dostarczył jakiego 
takiego klucza do jej odnalezienia.
Ostatnia ofiara pięknej wdowy, Jack Coughran, który bez powodzenia złożył u jej 
stóp swoje 
serce oraz pięćset stóp długą działkę nad Bonanzą, święcił żałobę zalewając 
przez całą noc 
robaka. Tak się złożyło, że około północy z Jackiem zderzył się nie kto inny, 
tylko Pierre 
Fontaine, naczelnik voyageurs Karen Sayther. Zderzenie wiodło prostą drogą do 
znajomości i 
pijatyki, dzięki czemu jeden obłok oparów alkoholowych spowił obydwóch mężczyzn.
— Co?… Aha… — bełkotał nad ranem Pierre Fontaine. — Dlaczemu madame Sayther 
zrobiła odwiedziny w te strony? Najlepiej ty pogadaj z nią samą. Ja nic nie 
wiem, tylko tyle, że 
ona gadała cały czas imię jednego człowieka. „Pierre — gadała — jak ty 
znajdziesz tego 
człowieka, ja tobie dam dużo… tysiąc dolarów, jak ty go znajdziesz”. Ten gość? 
Mais oui! Jak 
się nazywa? Mais oui! Się nazywa… aha… Dawid Payne. Oui, monsieur, Dawid Payne… 
Cały 
czas ona gadała to nazwisko. Cały czas szukałem, pracowałem jak wszyscy diabli, 
ale nie 
mogłem znaleźć ten cholerny gość i wcale nie dostałem tysiąc dolarów. Niech to 
cholera!
— Co?… Aha… Mais oui! Raz kilku ludzi przyszli z Circle City. To znajome tego 
człowieka. 
Gadali, że on nad Birch Creek. A madame? Ona mówiła: „Bon!” i kontenta była jak 
licho! Potem 
gada do mnie: „Pierre! zaprzęgać psy! My pojedziemy prędko, prędko! My 
znaleziemy tego 
człowieka, ja tobie dam drugi tysiąc dolarów”. A ja mówię „Mais oui! Prędko, 
prędko! Allons, 
madame!” Ja myślałem, że dwa tysiące dolarów już u mnie w kieszeni. Bodaj to 
diabli! Potem 
inne ludzie przyszli z Circle City i gadali, że nie, że ten człowiek, Dawid 
Payne, pojechał do 
Dawson jakiś czas nazad. No i madame, i ja nie pojechaliśmy wcale.
Oui, monsieur! Dzisiaj madame mówi tak: „Pierre — mówi i daje mi pięćset dolarów 
— idź, 
Pierre, i kup łódkę. Jutro my popłyniemy w górę rzeki”. Mais oui, jutro w górę 
rzeki, a ten łobuz, 
Charley Sitka, kazał mi płacić za łódkę całe pięćset dolarów. Cholera!
Nazajutrz, kiedy Jack Coughran puścił w kurs plotkę, całe Dawson poczęło się 
głowić, co to 
za jeden ten Dawid Payne i jaki wpływ wywiera na życie Karen Sayther. Ale tegoż 
dnia, jak 
zapowiedział Pierre Fontaine, łódź z panią Sayther i jej półdziką eskortą 
voyageurs odbiła od 
wschodniego brzegu niedaleko Klondike City. Przecięła rzekę, aby uniknąć 
niebezpiecznych 
skał, i wzdłuż zachodniego wybrzeża pożeglowała na południe, gdzie zniknęła 
wśród labiryntu 
wysepek.
II
— Oui, madame, to będzie miejsce. Raz, dwa, trzy wyspy za Rzeką Stuarta. To 
będzie wyspa 
trzy.
Mówiąc to Fontaine wparł wiosło w brzeg i ustawił pod prąd rufę łodzi, dzięki 
czemu dziób 
obracał się w stronę lądu, aż wreszcie zwinny Pierre wspiął się na urwisko i 
przywiązał linkę 
holowniczą.
— Momencik, madame, ja pójdę zobaczyć.
Jego zniknięcie za wysokim brzegiem powitał donośny psi chór. Nim upłynęła 
minuta, Pierre 
wrócił.
— Oui, madame, jest chata. Ja dobrze wszystko obejrzałem. Nie mogłem tylko 
znaleźć 
człowieka w domu. Ale on jest niedaleko, nie na długo poszedł, bo nie zostawiłby 
piesków. 
Wróci prędko, ja trzymam zakład!
— Pomóż mi wysiąść, Pierre. Zmęczyłam się w tej łodzi. Cała zdrętwiałam. Mógłbyś 
trochę 
miękcej usłać miejsce.
Pani Sayther podniosła się z futrzanego gniazdka i smukła, piękna stanęła 
pośrodku czółna. 
Na tle pierwotnego krajobrazu wydawała się wiotka, krucha jak lilia. Wrażeniu 
temu kłam zadał 
jednak krzepki uścisk dłoni, którą wsparła o dłoń Pierre’a, naprężenie kobiecych 
bicepsów, kiedy 
dźwignęły ciężar ciała, i sprawna praca nóg przy wspinaniu się na urwiste 
zbocze. Kształtne 
mięśnie oblekały jej delikatne, cienkie kości, lecz ciało Karen było siedliskiem 
siły. Mimo 
niedbałej swobody, z jaką odbywało się lądowanie, pani Sayther zarumieniła się 
lekko i widać 
było, że jej serce bije nieco szybciej. Później, kiedy z nabożnym zaciekawieniem 
zbliżała się do 
chaty, policzki jej oblekła jeszcze żywsza barwa.
— Madame patrzy, tu — Pierre wskazał ręką wióry koło sągu drewna. — Świeże, dwa, 
trzy 
dni, nie więcej.
Kobieta skinęła głową. Spróbowała zajrzeć do iżby przez okienko, ale szybę 
zastępował w 
nim arkusz zatłuszczonego pergaminu, który przepuszczał światło, zasłaniał 
wszakże widok. Po 
pierwszym niepowodzeniu Karen okrążyła chatę i stanąwszy u drzwi, podniosła do 
połowy 
rygiel. Chciała widocznie wejść do wnętrza, lecz zmieniła zamiar i rygiel opadł. 
Nagle przyklękła 
na jedno kolano, ucałowała z gruba ciosany próg. Być może dostrzegł to Pierre 
Fontaine, nie 
zdradził się jednak nawet najlżejszym ruchem i później nigdy z nikim nie dzielił 
się tym 
wspomnieniem. Ale po chwili jeden z wioślarzy, który spokojnie zapalał fajkę, 
zdziwił się 
niezwykle surowemu tonowi głosu swego zwierzchnika:
— Hej, ty! Le Goire! Ty rób lepiej miękko posłanie. Dużo niedźwiedzich skór, 
dużo kocy — 
zakomenderował Pierre. — Zrozumiał! Cholera!
Niebawem jednak rozrzucono usłane w łodzi gniazdko, a znaczna jego część 
powędrowała na 
wybrzeże, gdzie pani Sayther usadowiła się, by wygodnie czekać rozwoju wydarzeń. 
Leżąc na 
boku błądziła wzrokiem po szeroko rozlanym Yukonie. Nad górami po przeciwnej 
stronie rzeki 
dymy niewidocznego pożaru lasów zaćmiewały niebo. Popołudniowe słońce blado 
przeświecało 
rzucając na ziemię mglisty odblask i osobliwe cienie. Trzy czwarte widnokręgu 
stanowiło 
dziewicze pustkowie: porosłe jodłami wysepki, ciemne wody, poznaczone lodowcami 
skalne 
łańcuchy. Najmniejszy ślad ludzkiego życia nie kalał samotności, żaden dźwięk 
nie zakłócał 
ciszy. Kraj drzemał pod fantastycznym całunem nieznanego, spowity w tajemniczą 
zadumę 
bezkresnych przestrzeni.
Ten nastrój denerwował zapewne panią Sayther, gdyż raz po raz zmieniała pozę: to 
spoglądała 
w dół rzeki, to w górę, to znowu przebiegała wzrokiem ponure wybrzeża, jak gdyby 
obserwowała 
ledwie widoczne wyloty odnóg i kanałów. Po godzinnym postoju wioślarze wysiedli 
na brzeg, by 
przygotować nocny biwak. Tylko Pierre został na straży przy swojej pani. Długo 
milczeli, 
wreszcie pod koniec dnia spojrzał w górę rzeki, na kolano okrążające wysepkę.
— Teraz to będzie on, oui — szepnął.
Z nurtem sunęło indiańskie czółno. Po obydwu jego stronach połyskiwały wiosła, a 
w takt ich 
ruchów kołysali się rytmicznie na rufie mężczyzna i na dziobie kobieta. Pani 
Sayther nie patrzyła 
na kobietę, lecz kiedy czółno przybiło bliżej, uwagę jej zwróciła egzotyczna 
piękność. Krągłe 
kształty ciała rysowały się wyraźnie pod obcisłą bluzą z łosiowej skóry 
wyszywaną paciorkami w 
fantastyczne wzory. Jedwabna chustka — barwna i malowniczo udrapowana — 
częściowo 
zakrywała bujne, kruczoczarne włosy. Ale przede wszystkim twarz, jak gdyby 
odlana ze spiżu 
albo miedzi, przykuła spojrzenie Karen. Ogromne czarne, połyskliwe oczy — 
odrobinę skośne — 
spoglądały spod czysto nakreślonych, doskonałych łuków brwi. Policzki, 
niezaklęsłe mimo 
szerokich, wydatnych kości, łagodnie spływały ku dołowi i spotykały się w 
delikatnych, 
stanowczych ustach o cienkich wargach. Twarz ta zdradzała subtelne ślady 
starożytnej 
mongolskiej krwi i powrót do pnia ojczystego po stuleciach wędrówki. Wrażenie 
potęgował 
jeszcze przepiękny orli nos o cienkich, ruchliwych chrapach i jakaś orla 
dzikość, która cechowała 
nie tylko twarz, lecz całą postać Indianki. Była ona typem tatarskim 
wyidealizowanym do 
ostatnich granic, była chlubą rasy czerwonoskórych Indian, która raz na 
dwadzieścia pokoleń 
potrafi wydać na świat istotę tak wyjątkową. Mężczyzna i kobieta, pracując 
zgodnie, silnymi, 
długimi pociągnięciami wioseł odwrócili wątłą łódkę pod prąd i ostrożnie 
przybili do wybrzeża. 
Po chwili Indianka stanęła nad urwiskiem i przekładając powróz z ręki do ręki, 
wywindowała 
ćwierć świeżo upolowanego łosia. Następnie mężczyzna pospieszył w ślad 
towarzyszki i 
wspólnymi siłami sprawnie wywlekli na ląd czółno. Wokół nich skłębiło się stado 
radośnie 
poszczekujących psów, a kiedy dziewczyna pochyliła się, by je pogłaskać, 
mężczyzna dostrzegł 
panią Sayther, która wstała tymczasem z futrzanego posłania. Spojrzał, odruchowo 
przetarł oczy, 
jak gdyby sądził, że wzrok go zawodzi, i znowu spojrzał.
— Karen — powiedział naturalnym tonem i zbliżywszy się wyciągnął rękę na 
powitanie. — 
W pierwszej chwili myślałem, że śnię. Wiosną chorowałem przez pewien czas na 
śnieżną 
ślepotę. Od tej pory oczy często płatają mi figle.
Pani Sayther oblała się szkarłatem. Serce zakołatało jej ‘w piersi. Oczekiwała 
wszystkiego 
prócz tej chłodno wyciągniętej ręki. Ale opanowała się i serdecznym uściskiem 
odpowiedziała na 
uścisk dłoni.
— Widzisz, Daw, nieraz odgrażałam się, że przyjadę, i przyjechałabym na pewno, 
tylko… 
tylko…
— Ja nie rzuciłem słowa zachęty — roześmiał się Dawid Payne i spojrzał na 
Indiankę niknącą 
we wnętrzu chaty.
— Ach, rozumiem cię, Daw, ja na twoim miejscu postąpiłabym zapewne tak samo. 
Ale… ale 
teraz… przyszłam do ciebie.
— No, to wejdź do chaty i posil się — odrzekł pogodnie, lekceważąc lub nie 
wyczuwając tonu 
prośby i zachęty w niewieścim głosie. — Musisz być zmęczona. Z której strony 
przypłynęłaś? 
Pod prąd? A zatem zimowałaś w Dawson albo przyjechałaś tam po spłynięciu 
lodów.,To twój 
biwak?
Spojrzał po voyageurs, którzy obsiedli rozniecone na polanie ognisko, i otworzył 
drzwi, 
zapraszając gościa.
— Zeszłej zimy przyjechałem po lodzie z Circle City — ciągnął — i osiadłem tutaj 
na czas 
pewien. Szukam złota w Potoku Hendersona, a jak mi nie dopisze szczęście, myślę 
pod jesień 
spróbować nad Rzeką Stuarta.
— Niewiele się zmieniłeś, prawda? — przerwała bez ceremonii, chcąc skierować 
rozmowę na 
bardziej osobiste tory.
— Cóż, trochę mniej tłuszczu, trochę więcej mięśni. Czy to miałaś na myśli?
Pani Sayther wzruszyła ramionami i przez półmrok izby spojrzała w stronę 
Indianki, która 
zdążyła już rozpalić ogień i smażyła duże płaty łosiowego mięsa przekładane 
cienkimi 
plasterkami boczku.
— Długo siedziałaś w Dawson?
Payne strugał właśnie brzozowe toporzysko i zadał pytanie nie odwracając głowy.
— Ledwie kilka dni — odpowiedziała, bo pochłaniając dziewczynę wzrokiem niewiele 
słyszała. — Co, w Dawson? Byłam tam cały miesiąc. Dobrze, że się wreszcie 
wyrwałam. 
Widzisz, samiec gatunku arktycznego jest pierwotny i trochę zbyt natrętny w 
swych uczuciach.
— Nie może być inny, skoro żyje tak blisko natury. Konwenanse zostawił w domu 
razem z 
materacem sprężynowym. Ale rozsądnie wybrałaś czas powrotu. Opuścisz kraj przed 
sezonem 
komarów. To szczęście, którego z braku doświadczenia nie potrafisz ocenić.
— Chyba naprawdę nie potrafię ocenić tego szczęścia. Ale powiedz mi coś o sobie, 
o swoim 
życiu. Jakich masz sąsiadów? Albo raczej, czy masz w ogóle?
Pytając tak, przyglądała się Indiance, która na kamiennej podbudówce pieca 
gniotła kawę 
wsypaną w róg worka po mące. Pracowicie, z uporem świadczącym o systemie 
nerwowym 
równie pierwotnym jak metoda pracy, dziewczyna tłukła ziarna ciężkim odłamkiem 
kwarcu. 
Dawid Payne spostrzegł zaciekawienie pani Sayther i cień uśmiechu przesunął mu 
się po twarzy.
— Miałem paru — odpowiedział. — Kilku chłopaków znad Missouri i dwóch 
Kornwalijczyków. Wywędrowali do Eldorado, żeby pracować u przedsiębiorcy za wikt 
i nędzną 
płacę.
Karen spojrzała przelotnie na Indiankę.
— Ale w okolicy mieszka, oczywiście, pełno Indian?
— Skąd znowu! Od dawna wszyscy są w Dawson. W okolicy nie ma ani jednego tubylca 
prócz obecnej tu Winapie. Ale to dziewczyna z plemienia Koyokuk osiadłego o 
tysiąc mil stąd w 
dół rzeki.
Pani Sayther poczuła nagle, że robi jej się słabo. Uśmiech zainteresowania nie 
zniknął 
wprawdzie z jej warg, miała jednak wrażenie, iż twarz mężczyzny ucieka na 
astronomiczną 
odległość, a nie ciosane bale w ścianach chaty zataczają się jak pijane. W tej 
jednak chwili 
gospodarz poprosił ją do stołu, przy którym chcąc nie chcąc odnalazła się w 
czasie i przestrzeni. 
Mówiła mało, przeważnie o pogodzie i okolicznym krajobrazie. Dawid Payne zaczął 
długi 
wywód o różnicach między płytkim, letnim kopaniem w Dolnym Kraju a głębokim 
zimowym w 
Górnym Kraju.
— Wiesz pewnie, czemu wybrałam się na Północ, bo wcale o to nie pytasz — 
powiedziała 
pani Sayther, kiedy odeszli od stołu i Dawid wrócił do osadzania toporzyska. — 
Czy dostałeś 
mój list?
— Ostatni? Chyba nie. Najprawdopodobniej wędruje gdzieś po kraju nad Birch Creek 
albo 
leży spokojnie w jakiejś faktorii nad Dolną Rzeką. Wstyd doprawdy, jak 
bezceremonialnie 
traktują tu pocztę. Nie ma żadnego porządku, żadnej organizacji, żadnego…
— Nie bądź z drewna, Daw! Pomóż mi! — przerwała niecierpliwie tonem, w którym 
zabrzmiał autorytet oparty na przeszłości. — Czemu nie pytasz o mnie? O starych 
znajomych? 
Czy świat zupełnie przestał cię interesować? Wiesz chyba, że mój mąż umarł?
— Doprawdy? Wyrazy współczucia… Kiedy?
— Dawidzie!
Ze złości bliska była łez, lecz ton wymówki położył im tamę.
— Czy w ogóle odbierałeś moje listy? Wiem, że niektóre musiały do ciebie trafić, 
chociaż nie 
odpisałeś ani razu.
— Cóż, nie dostałem ostatniego listu, w którym niewątpliwie oznajmiłaś o zgonie 
małżonka. 
Inne też się pewnie zabłąkały. Ale otrzymałem kilka. Widzisz… ehem… czytywałem 
je na głos 
Winapie jako przestrogę… albo raczej, widzisz, żeby zaznajomić dziewczynę z 
przewrotnością 
jej białych sióstr. No i… ehem… Winapie odniosła jaką taką korzyść z tej nauki. 
Tak mi się 
przynajmniej zdaje… Aa… a co ty o tym sądzisz?
Karen nie zwróciła uwagi na docinek. Mówiła dalej:
— W tym ostatnim liście, jak słusznie przypuszczałeś, zawiadamiałam cię o 
śmierci 
pułkownika Saythera. Zmarł rok temu. Pisałam wtedy, że jeżeli do mnie nie 
przyjedziesz, ja 
przyjadę do ciebie. Oto jestem! Dotrzymałam tylekroć powtarzanej obietnicy.
— Nic o niej nie wiem.
— No, a dawniejsze listy?
— Tak, zapowiadałaś przyjazd, ale ja ani cię nie prosiłem, ani nie odpowiadałem. 
Obietnica 
nie została więc potwierdzona i przyjęta. Mogę śmiało powiedzieć, że nic o niej 
nie wiem. Wiem 
za to o innej obietnicy, którą i ty być może sobie przypominasz, chociaż było to 
bardzo, bardzo 
dawno.
Rzucił na podłogę toporzysko i podniósł głowę.
— Było to bardzo, bardzo dawno, ale ja dokładnie pamiętam dzień, każdy 
najdrobniejszy 
szczegół. Byliśmy w ogrodzie, w rozarium twojej matki. Wszystko rozwijało się, 
kwitło! 
Żywotne soki wiosny krążyły nam w żyłach. Przygarnąłem cię do siebie… po raz 
pierwszy 
wtedy… i mocno pocałowałem w same usta. Przypominasz sobie?
— Ach, nie wracaj do tego, Daw! Nie wracaj! Dobrze zachowałam w pamięci swoją 
haniebną 
historię od początku do końca. Ile ja łez wylałam! Ach, gdybyś tylko wiedział, 
jak straszne 
cierpienia…
— Tak! Przyrzekłaś. Przyrzekłaś wtedy i tysiące razy w uroczych dniach, co 
nastąpiły potem. 
Każde spojrzenie twych oczu i dotknięcie ręki, każde słowo padające z twoich ust 
było obietnicą. 
A później… Jakby to powiedzieć?… Zjawił się inny mężczyzna. Był stary… dosyć 
stary, żeby 
mieć taką jak ty córkę, no i nieurodziwy, ale według światowej miary należało go 
nazwać 
człowiekiem uczciwym. Nie popełnił nigdy żadnej zbrodni, trzymał się litery 
prawa, zasługiwał 
na poważanie bliźnich. A prócz tego — co najważniejsze — był właścicielem 
kilkunastu jakich 
takich kopalń, powiedzmy, nawet dwudziestu, nie bądźmy drobiazgowi. No i 
posiadał kilka mil 
kwadratowych gruntów, robił przeróżne interesy, obcinał kupony. Ten mężczyzna…
— Chodziło przecie o coś innego — przerwała Karen. — Wszystko ci powiedziałam. 
Pamiętasz? Przymus, sprawy finansowe, moja rodzina, bieda, przeróżne kłopoty. 
Zrozumiałeś 
wtedy tę ohydną sytuację. Nie mogłam nic poradzić. Nie miałam nic do 
powiedzenia. Złożono 
mnie w ofierze, czy sama się poświęciłam. Jak wolisz. Ach, Boże, Boże! Wyrzekłam 
się ciebie, 
Daw! Ty nie sądzisz mnie sprawiedliwie! Pomyśl tylko, ile wycierpiałam!
— Nie miałaś nic do powiedzenia? Zmusili cię? Nie ma pod słońcem siły, która 
mogła cię 
rzucić do łóżka tego lub innego mężczyzny.
— Ale cały czas kochałam tylko ciebie — skarżyła się żałosnym tonem.
— Nie potrafiłem, nigdy nie potrafię przywyknąć do twojej miary miłości. Nie 
rozumiem jej. 
Nie pojmuję.
— Ale co teraz, Daw, co teraz?
— Mówiliśmy o człowieku, którego uznałaś za godnego siebie męża. Jakiż to był 
człowiek? 
Czym oczarował twoją duszę? Jakie wspaniałe cechy przypadły mu w udziale? 
Prawda, miał 
złotą rękę, potężną, złotą rękę! Znał się na interesach. Zarabiał sto od sta. 
Mimo ciasnych 
widnokręgów wyśmienicie rozumiał sprawy przyziemne. Dzięki temu potrafił 
przekładać do 
własnej kieszeni pieniądze tego i tamtego, i owego człowieka. A prawo uśmiechało 
się 
pobłażliwie. Prawo nie potępia takich uczynków. Nie potępia ich również nasza 
chrześcijańska 
etyka. Według miary społeczeństwa twój mąż nie był złym człowiekiem. Ale kim 
był, Karen, 
według miary twojej czy mojej? Według naszej miary z rozarium twojej matki? Kim 
był, Karen?
— Pamiętaj, że on nie żyje.
— To nie zmienia stanu rzeczy. Kim był? Ciężką, z gruba ciosaną bryłą głuchą na 
melodie, 
ślepą na piękno, martwą w sprawach ducha. Był opasły z próżniactwa, miał obwisłe 
policzki, a 
jego wielki brzuch świadczył o obżarstwie.
— Ale on nie żyje! Dzisiaj jesteśmy my! Co teraz, Daw, co teraz, teraz, teraz! 
Czy nic nie 
rozumiesz, nie słyszysz? Słusznie! Byłam niestała. Zgrzeszyłam. Przyznaję ci 
rację. Ale czy ty 
nie powinieneś także zawołać: peccavi*? Ja nie dotrzymałam obietnicy, lecz czy 
ty dotrzymałeś? 
Twoja miłość z rozarium miała przetrwać wieki. Tak przynajmniej twierdziłeś. A 
gdzież ona 
dzisiaj?
— Dzisiaj! — zawołał uderzając się pięścią w piersi. — Dzisiaj jest tutaj! I 
zawsze tu była!
— I twoja miłość — podjęła pani Sayther — była wielka. Nigdy podobno nie 
istniała większa. 
Tak przecie mówiłeś w rozarium. A jednak nie jest ona dosyć wspaniałomyślna, 
dosyć szeroka, 
żeby wybaczyć mi dzisiaj, kiedy szlocham u twoich stóp!
Mężczyzna zaczynał się wahać. Poruszył wargami, jak gdyby daremnie usiłował 
kształtować 
słowa. Karen zmuszała go do odkrycia serca, do wyznania prawdy, którą od lat 
taił nawet przed 
samym sobą. Była piękna, gdy tak stała w aureoli namiętności i przywodziła na 
myśl 
wspomnienia z dawnego, bujniejszego życia. Payne odwrócił głowę, żeby na nią nie 
patrzyć. Ale 
przeszła na drugą stronę i znów stanęła przed nim.
— Daw, Daw, spójrz na mnie! Mimo wszystko jestem wciąż ta sama. I tyś ten sam. 
Zechciej 
tylko spojrzeć. Zobaczysz, że nie zmieniliśmy się wcale.
Wsparła mu dłoń na ramieniu, on zaś objął ją nieporadnie. W tej chwili trzask 
zapałki 
przywołał go do przytomności. Winapie, niemy świadek opisanej sceny, zabrała się 
do zapalania 
obrosłego grzybem knota naftowej lampki. Potarła zapałkę i na tle mroków 
zalegających izbę 
nagły błysk rozjaśnił królewskim złotem spiżową piękność Indianki.
— To niemożliwe… sama widzisz — jęknął Dawid Payne odsuwając łagodnie jasnowłosą 
kobietę. — Niemożliwe — powtórzył. — Niemożliwe.
Karen nie ośmieliła się wrócić w jego ramiona, lecz odpowiedziała czułym tonem:
— Nie jestem podlotkiem, Daw. Wyzbyłam się dziewczęcych złudzeń. Jako dojrzała 
kobieta 
dobrze cię rozumiem. Mężczyzna musi być mężczyzną. To normalna rzecz w tym 
kraju. Nie 
gorszę się. Odgadłam wszystko. Ale… Słuchaj! To tylko tutejsze małżeństwo… 
nieprawdziwe?
— Na Alasce nie zaprzątamy sobie głowy podobnymi pytaniami — próbował bronić się 
słabo.
— Wiem, ale?…
— No tak! Tylko tutejsze małżeństwo, nic więcej.
— I nie ma dzieci?
— Nie.
— Ani…
— Nie, nie… Ale to i tak niemożliwe.
— Właśnie, że możliwe, możliwe!
Znowu była u jego boku. Lekko, pieszczotliwie gładziła ręką wierzch ogorzałej 
dłoni.
— Dobrze znam obyczaje tego kraju. Mężczyźni postępują tak co dnia. Nie myślą 
siedzieć 
wiecznie odcięci od świata. Dają zlecenie, aby najbliższa faktoria dostarczała 
przez rok, 
żywności. Dają trochę pieniędzy do ręki. Cóż, dziewczyna jest zadowolona. Nim 
rok minie, 
mężczyzna…
Pani Sayther wzruszyła ramionami.
— Tak samo będzie z tą Indianką. Najbliższej faktorii damy zlecenie nie na rok, 
lecz na 
dożywocie. Pomyśl! Czym ona była, kiedy ją znalazłeś? Pierwotną mięsożerną 
dzikuską. Ryba w 
lecie, łosiowe mięso w zimie. Obżarstwo w czasie dobrobytu, głodowanie w nędzy. 
Gdyby nie ty, 
pozostałoby tak do końca życia. Dzięki twojemu przybyciu jest szczęśliwsza. 
Dzięki twojemu 
odejściu zyska przepych w porównaniu z tutejszymi warunkami. Będzie jej lepiej, 
niż gdybyś nie 
zjawił się wcale.
— Nie, nie! — obruszył się Payne. — To byłoby nieuczciwe.
— Ależ, Daw, posłuchaj, zrozum! Ona jest z innego gatunku. Nie łączy was 
powinowactwo 
krwi. To tubylcza kobieta. Wyrosła z ziemi, pełza tuż przy ziemi i podnieść jej 
niepodobna. 
Urodziła się dzikuską i dzikuską umrze. Ale my, Dawidzie — ty i ja — należymy do 
wybranej, 
najwyższej rasy, która jest solą ziemi, jej władczynią. Stworzeni jesteśmy dla 
siebie. Woła nas 
zew gatunku, bo należymy przecie do jednego! Dyktuje to nam rozsądek, uczucie. 
Nie możesz 
się go zaprzeć. Nie możesz być głuchy na głos poprzednich pokoleń. Twój gatunek 
trwa od 
tysiąca tysięcy stuleci i nie może skończyć się na tobie. Nie może! Nie pozwoli 
ci na to 
dziedzictwo krwi. Instynkt jest mocniejszy niż wola. Rasa jest silniejsza od 
ciebie. Ach, Daw, 
odejdźmy stąd razem. Jesteśmy jeszcze młodzi. Życie będzie piękne, dobre! Chodź, 
Daw, chodź!
Mężczyzna spojrzał z ukosa na Winapie, która wychodziła właśnie z chaty, by 
nakarmić psy. 
Potrząsnął głową, próbował bronić się słabo. Ale ręka Karen oplotła mu szyję, 
twarz musnął jej 
policzek. Oczyma wyobraźni Payne ujrzał całą jałowość swojej egzystencji, 
przygniotła go 
brzemieniem. Widział daremne walki z niemiłosiernym losem, ponure lata głodu i 
mrozu; 
bolesne, gwałtowne starcia z prymitywnym, surowym życiem, dławiącą pustkę, 
której nie mogło 
zapełnić bezduszne, zwierzęce bytowanie z dnia na dzień. A pokusa stojąca tuż u 
boku szeptała o 
cieplejszych, pogodniejszych krajach, o muzyce, świetle, uciechach. Przywodziła 
na pamięć stare 
czasy. Dawid mimo woli ulegał wizji. Tłumnie otaczały go znajome twarze, 
fragmenty 
zapomnianych scen, wspomnienia wesołych chwil… słyszał trele piosenek i echa 
wybuchów 
śmiechu…
— Chodź, Daw, chodź! Mam dosyć dla dwojga. Droga będzie łatwa, miękka.
Spojrzała dokoła po prostackim urządzeniu chaty.
— Mam dosyć dla dwojga. Świat leży nam u stóp, do nas będą należeć wszystkie 
jego 
rozkosze. Chodź! Chodź ze mną!
Rozdygotana padła mu w ramiona. Przygarnął ją mocno. Później podniósł się, 
wyprostował… 
Ale w tej chwili usłyszał zgiełk stłumiony przez grube ściany z bierwion: 
ujadanie zgłodniałych 
psów i piskliwe krzyki Winapie, która przywracała porządek w sforze. Jak 
błyskawica olśnił go 
nagle obraz innej sceny. Walka w puszczy. Groźny szary niedźwiedź ranny, ze 
złamaną łapą, 
straszny. Ujadanie psów i piskliwe krzyki Winapie, zachęcające sforę do 
natarcia. On sam 
pośrodku kłębowiska oszołomiony, zdyszany, próbuje oprzeć się szkarłatnej 
śmierci. 
Wypatroszone psy z połamanymi kręgosłupami wyją w bezsilnej wściekłości plamiąc 
śnieg. 
Dziewicza biel czerwienieje od ludzkiej i zwierzęcej posoki. Niedźwiedź — 
rozjuszony, 
wściekły, niepokonany — rwie się uparcie do powalonego łowcy, sięga po resztkę 
jego życia. A 
Winapie?… Winapie miota się pośród straszliwego zamętu. Z rozwichrzonym włosem, 
z 
pałającymi oczyma niby wcielona furia dźga raz po raz długim nożem myśliwskim…
Dawid poczuł, ii krople potu zraszają mu czoło. Odtrącił przytuloną kobietę, 
cofnął się pod 
ścianę. Karen zrozumiała, że nadszedł decydujący moment, że utraciła wszystko, 
co dotąd 
zyskała, chociaż nie mogła pojąć, dlaczego odmieniło się nagle serce mężczyzny.
— Daw, Daw! — krzyknęła. — Nie zrezygnuję z ciebie! Nie mogę! Jeżeli nie chcesz 
pójść ze 
mną, ja zostanę. Zostanę przy tobie. Cały świat wart dla mnie mniej niż ty! Będę 
ci żoną z 
Dalekiej Północy. Będę gotować, karmić psy, torować szlak w śniegu, wiosłować 
razem z tobą. 
Wszystkiego się nauczę. Wierz mi! Jestem silna.
Payne nie wątpił o tym patrząc na nią i odtrącając ją od siebie. Ale twarz mu 
pobladła, 
przybrała surowy wyraz; całe ciepło wygasło w jego oczach.
— Rozliczę się z Pierre’em i wioślarzami. Odprawię ich zaraz i pozostanę z tobą. 
Co mi tam 
pastor czy urzędnik stanu cywilnego! Pójdę za tobą, pójdę wszędzie! Daw, Daw! 
Posłuchaj! 
Mówisz, że skrzywdziłam cię kiedyś. Masz słuszność. Pozwól mi teraz odkupić 
winę, 
odpokutować. Dawniej nie potrafiłam oceniać miłości właściwie. Masz słuszność! 
Pozwól mi 
jednak dowieść, że dziś potrafię.
Osunęła się na podłogę i szlochając oplotła mu kolana rękami.
— A ty mnie przecie kochasz! Przecie mnie kochasz! Pomyśl! Ach, te długie lata, 
kiedy 
czekałam, cierpiałam! Nigdy, nigdy nie zdołasz tego zrozumieć, nigdy!
Schylił się, podniósł ją z ziemi.
— Wysłuchaj mnie — przemówił stanowczym tonem i otworzywszy drzwi pomógł pani 
Sayther opuścić izbę. — To być nie może. Nie tylko o nas chodzi. Musisz stąd 
odejść. Życzę ci 
bezpiecznej drogi. Koło Sześćdziesiątej Mili przekonasz się, że to niełatwa 
podróż. Ale masz 
najlepszych pod słońcem wioślarzy, na pewno dadzą sobie radę. Czy zechcesz się 
ze mną 
pożegnać?
Pani Sayther panowała już nad sobą, lecz spojrzała na Dawida błagalnym, smutnym 
wzrokiem…
— Gdyby… gdyby… coś… coś z Winapie… — wyjąkała i umilkła bezradnie.
Podchwycił niedopowiedzianą myśl.
— Tak — odparł, lecz przeraził się takiej potworności. — Nie ma co o tym myśleć. 
To 
nieprawdopodobne. Nie zaprzątaj sobie próżno głowy. Nie wolno!
— Pocałuj mnie — szepnęła Karen z rozjaśnioną nagle twarzą.
Później odwróciła się i odeszła.
— Zwijaj obóz, Pierre — poleciła swojemu przewoźnikowi, który czuwał jeszcze, 
czekając jej 
powrotu. — Zaraz płyniemy dalej.
Kanadyjczyk miał bystry wzrok i przy świetle ogniska dostrzegł tępy ból na 
twarzy pani 
Sayther, ale niezwykły rozkaz przyjął tak beztrosko, jak gdyby usłyszał coś 
najpowszedniejszego 
w świecie.
— Oui, madame. W która strona? Dawson?
— Nie — odrzekła swobodnym tonem. — Znów w górę rzeki. Do Dyea.
Pierre Fontaine rzucił się na pogrążonych w śnie voyageurs. Klnąc i urągając 
wyganiał ich 
kopniakami spod koców, pędził do roboty. Jego głos, nabrzmiały wolą czynu, 
zelektryzował 
biwak. W mgnieniu oka zwinięto namiocik pani Sayther, pozbierano garnki i 
rondle, zrolowano 
pościel i mężczyźni obładowani bagażem pospieszyli w stronę łodzi. Karen czekała 
nad stromym 
brzegiem, aż ładunek zostanie umieszczony w czółnie, a jej futrzane gniazdko 
usłane.
— Na postronek będziemy holować łódź pod koniec wyspy — tłumaczył Pierre 
rozwijając 
długą linkę holowniczą. — Potem my damy nura w boczne odnogę, gdzie woda mało 
prędka i 
chyba wszystko będzie dobre.
W tej chwili obrócił głowę, bo bystrym uchem złowił szelest kroków po 
zeszłorocznej suchej 
trawie. Indianka otoczona kręgiem zjeżonych wilczurów zbliżała się do brzegu. 
Pani Sayther 
spostrzegła, że twarz dziewczyny — apatyczna podczas długiej sceny w chacie — 
ożyła teraz 
wyrazem płomiennego gniewu.
— Coś ty zrobiła mojemu mężczyźnie — zapytała obcesem Winapie zwracając się do 
pani 
Sayther. — On leży cały czas na pryczy i wygląda źle, bardzo źle. Ja powiadam: 
„Co ci, Daw? 
Jesteś chory?” Ale on nic nie mówi najprzód, a później: „Ty dobra dziewczyna, 
Winapie. Idź 
sobie. Niedługo będę jak zawsze”. Coś ty zrobiła mojemu mężczyźnie, hę? Ty 
pewnie zła 
kobieta.
Pani Sayther spojrzała ciekawie na pierwotną istotę, która miała dzielić życie 
tego człowieka, 
kiedy ona odpłynie sama w mroki nocy.
— Ty pewnie zła kobieta — powtórzyła Winapie powoli, z namysłem, jak ktoś, kto z 
trudem 
szuka mało znanych słów obcego języka. — Ty najlepiej idź sobie, nie wracaj 
więcej. Co? Jak ty 
myślisz? Ja mam jeden mężczyzna. Ja Indianka. Ty kobieta z Ameryki. Ty bardzo 
ładna. 
Znajdziesz dużo mężczyzn. Twoje oczy niebieskie jak niebo. Twoja skóra biała, 
miękka.
Wyciągnęła brunatny palec wskazujący i dotknęła delikatnego policzka białej 
kobiety, która 
(ku wiecznej swej chwale) wcale się nie cofnęła. Pierre zaniepokoił się, 
postąpił pół kroku, ale 
Karen zatrzymała go ruchem ręki, chociaż serce wezbrało w niej tajemną 
wdzięcznością dla 
wiernego opiekuna.
— Wszystko w porządku, Pierre — powiedziała. — Proszę cię, odejdź.
Z respektem wycofał się poza zasięg głosu i pomrukując gniewnie obliczał, iloma 
susami 
potrafi przebyć odległość dzielącą go od madame.
— Biała, miękka jak u małego dziecka. — Winapie dotknęła drugiego policzka i 
cofnęła rękę.
— Niedługo przyjdą komary. Skóra cała w plamy. Puchnie, bardzo puchnie. Och, jak 
boli. 
Dużo komarów. Dużo plam. Ty chyba lepiej idź sobie, zanim komary przyjdą. W ta 
strona — 
wskazała w dół rzeki — ty trafisz do St. Michael. W ta strona — wskazała pod 
prąd — ty trafisz 
do Dyea. Lepiej płyń do Dyea. Żegnaj.
Pierre Fontaine zdumiał się na widok tego, co wówczas zrobiła jego pani; pani 
Sayther 
bowiem wzięła w ramiona czerwoną dziewczynę, pocałowała ją i wybuchnęła płaczem.
— Bądź dobra dla niego — zawołała. — Bądź dobra dla niego! Później zsunęła się 
do połowy 
stromego urwiska, krzyknęła:
„Żegnaj!” i skoczyła na środek czółna. Pierre poszedł śladem swojej pani i 
odepchnął łódź od 
brzegu. Umieścił w dulce wiosło kierunkowe i rzucił rozkaz załodze. Le Goire 
zaintonował starą 
francuską śpiewkę. Pod mdłym blaskiem gwiazd podobni widmom ludzie wygięli 
grzbiety 
ciągnąc linkę holowniczą. Wiosło kierunkowe z pluskiem przecięło rwący nurt i 
łódź pogrążyła 
się w ciemnościach nocy.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
ROZSTAJNE DROGI
Więc jakże! To teraz opuścić mam miasto,
Gdy ty w nim zostajesz, o luba?
(Szwabska piosenka ludowa)
Śpiewak — młody człowiek o pogodnej twarzy i wesołych oczach dolał wody do 
garnka z 
perkoczącą fasolą. Później wyprostował grzbiet i polanem odpędził psy, które 
cisnęły się wokół 
skrzyni na żywność i kuchennych przyborów. Miał błękitne oczy i długie złote 
włosy. 
Przyjemnie było popatrzeć na jego młodzieńczą świeżość. Przyćmiony sierp 
księżyca na nowiu 
rysował się nad pierścieniem zbitych gęsto, okrytych śnieżnymi czapami jodeł, co 
odcinały 
obozowisko od reszty świata. W górze powietrze było tak czyste i zimne, że 
gwiazdy zdawały się 
pulsować rytmicznym, szybkim ruchem, jak gdyby tańczyły. Na południowym 
wschodzie blada 
zielonawa luna zapowiadała początek cudownego widowiska — zorzy polarnej. Koło 
ognia dwaj 
mężczyźni leżeli na niedźwiedziej skórze, która zastępowała im łóżko. Skórę 
oddzielała od 
śniegu sześciocalowa warstwa gałązek jodłowych. Koce były zwinięte. Od chłodu 
zabezpieczał 
rodzaj namiotu — płachta brezentowa umocowana do dwóch drzew i nachylona pod 
kątem 
czterdziestu pięciu stopni. Zatrzymywała ona żar bijący od płomieni i kierowała 
go ku 
niedźwiedziej skórze. Czwarty mężczyzna, siedząc na przysuniętych blisko ognia 
sankach, 
naprawiał mokasyny. Na prawo stos zmarzniętego żwiru i kabestan własnej roboty 
wskazywały 
miejsce pracy tych ludzi, gdzie co dzień ryli mozolnie w opłacalnej żyle złota. 
Na lewo cztery 
pary zatkniętych prosto rakiet śnieżnych świadczyły o sposobie poruszania się 
poza udeptanym 
kręgiem obozowiska.
Ludowa piosenka ze Szwabii brzmiała dziwacznym patosem pod zimnymi gwiazdami 
Północy i nie nastrajała dobrze kopaczy, którzy po całodziennych trudach 
wypoczywali koło 
ognia.
Przejmowała serca tępym bólem i tęsknotą podobną do kurczów głodowych. Dusze 
pędziła na 
południe, za góry, ku słonecznym krajom.
— Na miłość boską, Sigmund, zamknij gębę! — obruszył się jeden z mężczyzn.
Załamał ręce, lecz przed wzrokiem towarzyszy ukrył je w fałdach niedźwiedziej 
skóry, na 
której leżał.
— A czemu to, Dawidzie Wertz? — zapytał Sigmund. — Dlaczego mam nie śpiewać, 
kiedy 
weseli się we mnie serce?
— Bo nie czas na śpiewanie. Nikt cię o to nie prosi, rozumiesz? Spójrz lepiej 
dokoła! Pomyśl 
o żarciu, jakim od roku okłamujemy brzuchy. Pomyśl o naszym życiu i bydlęcej 
harówce!
Tak skarcony złotowłosy Sigmund obrzucił wzrokiem obozowisko. Zobaczył 
oszronione 
wilczury i buchające parą oddechy towarzyszy.
— No i dlaczego sercu nie wolno się weselić? — wybuchnął śmiechem. — Dobrze się 
nam 
wiedzie, doskonale! A żarcie… — Zgiął rękę w łokciu i z lubością pogładził 
nabrzmiały biceps. 
— Prawda, żyjemy i harujemy jak bydlaki, ale zapłata jest królewska. Każda miska 
da 
dwadzieścia dolarów. Żyła ma przecież osiem stóp grubości. To drugie Klondike — 
wszyscy o 
tym wiemy. Jim Hawes, co koło ciebie leży, dobrze wie i wcale się nie skarży. 
Albo Hitchcock! 
Szyje mokasyny niczym stara baba i czeka właściwej pory. Tylko ty nie umiesz 
czekać! Nie 
chcesz pracować do wiosny, kiedy przyjdzie czas na płukanie. Wtedy będziemy 
bogaci, bogaci 
jak królowie! Ale ty nie umiesz czekać. Pilno ci wracać do Stanów. I mnie pilno. 
Tam się przecie 
urodziłem. Ale ja jestem cierpliwy, co dzień złoto żółci się na misce niczym 
masło w kierzance. 
A ty chcesz się bawić i jak dzieciak kaprysisz, żeby zaraz! Ha! Czemu nie mam 
śpiewać?
Za roczek, za roczek, gdy grona dojrzeją,
Powrócę z daleka do lubej,
A jeśli mi tylko dochowasz wierności,
Wieczystym zwiążemy się ślubem.
Za roczek, za roczek, gdy czas mój przeminie,
Miłości wytrzymam złą próbę —
I jeśli mi tylko dochowasz wierności —
Wieczystym zwiążemy się ślubem…
Nastroszone, warczące psy przysunęły się bliżej ognia. Miarowo zachrzęściły 
kroki na śniegu, 
a po każdym zgrzytnięciu słychać było wyciąganie rakiety z miałkiego puchu — jak 
gdyby ktoś 
przesypywał cukier. Sigmund przestał śpiewać, obrzucił wilczury obelgami i 
szczapami drewna. 
Wkrótce odziana w futra postać zjawiła się w kręgu światła. Młoda Indianka 
odpięła rakiety 
śnieżne, odrzuciła w tył kaptur peleryny z wiewiórczych skórek i wyprostowana 
stanęła pośród 
kopaczy. Sigmund i dwaj mężczyźni leżący na niedźwiedziej skórze powitali ją 
banalnym: „Jak 
się masz, Sipsu!”, ale Hitchcock zrobił miejsce na sankach, żeby dziewczyna 
mogła usiąść koło 
niego.
— No i co słychać, Sipsu? — zapytał mówiąc na modłę swego gościa mieszaniną 
łamanej 
angielszczyzny i zniekształconego narzecza Chinook. — Wielki jeszcze głód w 
wiosce? Czy 
wasz czarnoksiężnik wyniuchał wreszcie, dlaczego brak zwierzyny i nie ma łosi w 
okolicy?
— Tak, wielki głód. Zwierzyny jest mało. Niedługo zaczniemy zjadać psy. Ale 
czarnoksiężnik 
odkrył przyczynę wszelkiego zła. Jutro złoży ofiarę i oczyści wioskę.
— A cóż to będzie za ofiara? Noworodek czy jakaś biedna babina, stara i 
niedołężna, z którą 
tylko kłopot, lepiej się więc jej pozbyć?
— Inaczej to wygląda. Zmartwienie jest wielkie i czarnoksiężnik wybrał wielką 
ofiarę: córkę 
wodza, mnie, Sipsu.
— Do diabła!
Słowa wolno spłynęły z warg Hitchcocka — ciężkie, mocne, brzemienne zdziwieniem 
i 
troską.
— Stoimy dzisiaj u rozstajnych dróg, ty i ja — ciągnęła spokojnie Indianka. — 
Dlatego 
przyszłam, żebyśmy mogli spojrzeć na siebie ostatni raz, tylko jeden raz.
Pochodziła z pierwotnego gniazda, żyła zatem surowo i hołdowała surowym 
tradycjom. Na 
świat patrzyła po stoicku, a ofiary ludzkie uważała za nieodłączną część 
naturalnego porządku 
rzeczy. Moce, które rządzą światłem i mrokiem, powodzią i mrozem, rozkwitaniem 
pączków i 
opadaniem liści, zagniewane domagają się przebłagania. Gniew potrafią sycić na 
różne sposoby. 
Zsyłają śmierć rozmaicie: we wzburzonej wodzie, na zdradliwej krze lodowej, w 
uścisku szarego 
niedźwiedzia albo w strasznej chorobie, która chwyta ludzi w ich własnych 
wigwamach, dręczy 
kaszlem, a życie z płuc wywleka ustami i nosem. Moce przyjmują również ofiary. 
Ale to 
wychodzi na jedno. Czarnoksiężnik zna ich myśli i wybiera bezbłędnie. To 
przecież naturalne! 
Śmierć przychodzi różnymi drogami, ale zawsze jest tym samym — objawieniem 
wszechpotężnej, nieodgadnionej siły.
Hitchcock jednak był tworem młodszego świata i nie hołdował pokornie tak 
pierwotnym 
tradycjom.
— Nie, Sipsu — powiedział. — Jesteś młoda i w pełni radosnego życia. Wasz 
czarnoksiężnik 
to głupiec. Dokonał złego wyboru. Ofiara nie może się spełnić.
— Życie nie jest łaskawe — odpowiedziała z uśmiechem. — Nie jest łaskawe z wielu 
powodów. Nas dwoje stworzyło inaczej: jedno jest białe, drugie czerwone. W tym 
pierwsze zło. 
Później skrzyżowało nasze drogi, a teraz znowu je rozdziela. Nic nie poradzimy. 
Jednego razu, 
kiedy bogowie się gniewali, twoi bracia przyszli do naszej wioski. Przyszli 
trzej biali mężczyźni, 
wielcy i silni. Mówili, że ofiara nie może się spełnić. Prędko umarli, a ofiara 
się spełniła,
Hitchcock skinął głową na znak, że usłyszał wszystko i zrozumiał. Później 
odwrócił się i 
zawołał głośno:
— Hej, chłopcy! W indiańskiej wiosce ludzie powariowali. Szykują się do 
zamordowania 
Sipsu. Cóż wy na to?
Wertz spojrzał na Hawesa, a Hawes na Wertza. Żaden się nie odezwał: Sigmund 
spuścił głowę 
i zaczął głaskać owczarka, który położył mu łeb na kolanach. Shepa przywiózł ze 
sobą z 
dalekiego świata i był do tego psa bardzo przywiązany. Dostał go od pewnej 
dziewczyny wraz z 
błogosławieństwem na drogę, kiedy ostatni raz całowali się przed odjazdem 
Sigmunda na Północ. 
O dziewczynie tej wiele myślał, a jej podobizna, którą nosił na piersi w małym 
medalionie, 
często pobudzała go do śpiewania.
— I cóż wy na to?.— powtórzył Hitchcock.
— Może sprawa nie przedstawia się aż tak poważnie — odrzekł z namysłem Hawes. — 
To 
pewnie tylko dziewczyńskie bajanie.
Hitchcock zauważył niechęć towarzyszy. Wezbrała w nim gorąca fala gniewu.
— Nie o to chodzi! — zawołał. — Stawiam pytanie: czy zachowamy spokój, jeżeli 
tak jest 
naprawdę? Co wtedy zrobimy?
— Nie widzę racji, żeby się wtrącać — powiedział Wertz. — Jeżeli tak ma być, to 
będzie i 
koniec. Już takie obyczaje mają ci ludzie. To kwestia ich religii, nie nasza 
sprawa. Nasza sprawa 
to dobyć ile się da złota i co tchu wiać z tego wyklętego przez Boga kraju. To 
miejsce w sam raz 
dla bydła, nie dla ludzi. No, a te czarne diabły to przecież nic innego jak 
bydlaki. Zresztą 
wtrącanie się byłoby cholernie głupią polityką.
— Z ust mi to wyjąłeś — zawtórował Hawes. — Jest nas tylko czterech. Do Yukonu i 
najbliższej białej twarzy mamy trzysta mil. Nie poradzimy przecie pół setce 
Indian. Cóż mamy 
robić? Jeżeli pokłócimy się z nimi — musimy zmykać, jeżeli wdamy się w bójkę — 
zginiemy. A 
najważniejsze to, żeśmy znaleźli dobrą żyłę i, na Boga, nie mam zamiaru jej 
zostawić.
— Ja także — dorzucił Wertz.
Zirytowany Hitchcock zwrócił się do Sigmunda, który podśpiewywał z cicha:
Za roczek, za roczek, gdy grona dojrzeją,
Powrócę z daleka do lubej,
A jeśli mi tylko dochowasz wierności,
Wieczystym zwiążemy się ślubem.
Za roczek, za roczek, gdy czas mój przeminie,
Miłości wytrzymam złą próbę —
I jeśli mi tylko dochowasz wierności —
Wieczystym zwiążemy się ślubem.
— Cóż, Hitchcock — mruknął wreszcie — mają rację. Ja trzymam z nimi. 
Kilkudziesięciu 
zuchów postanowiło zabić dziewczynę. Nic tu nie poradzimy. Jeden szturm i zmiotą 
nas z 
powierzchni ziemi. I co z tego? Przecież i tak zostanie im dziewczyna? Nie warto 
występować 
przeciw obyczajom tych ludzi, chyba że się ma przewagę.
— Mamy przewagę! — wybuchnął Hitchcock. — Czterech białych da radę sto razy 
większej 
bandzie czerwonych. No i pomyśl o dziewczynie!
Sigmund poklepał swojego psa.
— Właśnie myślę o dziewczynie. Ma oczy błękitne jak niebo w lecie i roześmiane 
jak morze 
w lecie. Jej włosy są jasne jak moje i splecione w warkocze nie cieńsze niż 
ramię tęgiego chłopa. 
Czeka na mnie tam, w lepszym kraju. Czeka od dawna, więc dzisiaj, kiedy widać 
już grubą forsę, 
nie będę odrzucał szczęścia.
— Wstydziłbym się spojrzeć w te błękitne oczy pamiętając o czarnych oczach 
kobiety, której 
krew plami moje ręce — syknął Hitchcock, który przyniósł na świat honor i 
rycerskość, a także 
zwyczaj robienia pewnych rzeczy w imię ich samych, nie zatrzymując się wpół 
drogi, żeby 
ważyć i mierzyć.
Sigmund pokręcił głową.
— Nie zawrócisz mi w głowie, Hitchcock, ani zmusisz do robienia głupstw dlatego, 
żeś sam 
szalony. To prosta handlowa kalkulacja, kwestia suchych faktów. Nie dla zdrowia 
zjechałem do 
tego kraju. A zresztą nie możemy nawet kiwnąć palcem. Jeżeli tak ma być, tym 
gorzej dla 
dziewczyny i basta! To obyczaj jej ludu, a myśmy tylko przypadkiem trafili na tę 
właśnie 
historię. Indianie robią takie rzeczy od tysięcy lat, zrobią i teraz, a będą 
robić aż do skończenia 
świata. No i nie są naszymi rodakami — ani oni, ani ta dziewczyna. Posłuchaj! 
Stanowczo 
trzymam z Wertzem i Hawesem, i…
Psy zawarczały nagle. Zbiły się w gromadę w pobliżu ludzi. Sigmund urwał wpół 
słowa, 
zaczął nasłuchiwać chrzęstu licznych rakiet śnieżnych. Indianin po Indianinie 
wkraczał w krąg 
światła — wysocy, posępni, odziani w futra, niemi. Cienie ich pląsały po śniegu 
w dziwacznym, 
groteskowym tańcu. Czarownik przemówił gardłowo do Sipsu. Twarz miał upstrzoną 
plamami 
farby. Na ramionach — wilczą skórę. Groźna paszcza szczerzyła białe kły nad 
głową dzikiego 
człowieka. Nikt inny nie odezwał się słowem. Kopacze milczeli. Sipsu podniosła 
się, przypięła 
rakiety.
— Żegnaj, o mój panie — powiedziała do Hitchcocka.
Ale mężczyzna, obok którego siedziała przed chwilą na sankach, nie poruszył się, 
nie uniósł 
nawet głowy, kiedy Indianie niknęli jeden po drugim w ubielonej puszczy.
Hitchcock miał znaczną zdolność przystosowywania się do warunków, lecz — w 
przeciwieństwie do wielu mężczyzn — nie wpadł jakoś na pomysł związku z kobietą 
Północy. 
Jego szeroki kosmopolityzm nie podszepnął mu nigdy małżeństwa z pierwotną córą 
ziemi. 
Gdyby się tak stało, filozofia życiowa Hitchcocka nie byłaby zawady. Ale tak się 
nie stało. A 
Sipsu! Z przyjemnością gawędził z nią przy obozowym ognisku, nie tak jednak jak 
mężczyzna 
świadom tego, że jest mężczyzną i że obok siebie ma kobietę. Nie inaczej mógłby 
rozmawiać z 
dzieckiem, tak jak człowiek jego pokroju rozmawiałby na pewno, jeżeli nie z 
innych powodów, 
to dlatego, by urozmaicić monotonię bezbarwnego życia. Oto cała tajemnica. Ale 
mimo 
amerykańskiego pochodzenia i wychowania w Nowej Anglii Hitchcock mocno odczuwał 
tętno 
gorącej rycerskiej krwi i często handlowa strona życia nie miała dlań znaczenia, 
a nawet stała w 
sprzeczności z głębszymi impulsami.
Teraz siedział w milczeniu z pochyloną głową, a w jego wnętrzu wzbierała 
organiczna siła, 
większa niż on, równie wielka jak jego rasa. Od czasu do czasu Wertz i Hawes 
zerkali nań z 
ukosa. Ich zachowanie zdradzało lekki, lecz całkiem widoczny niepokój. Podobny 
nastrój udzielił 
się Sigmundowi. Hitchcock był silny i kompanom dał poznać swoją siłę w wielu 
przypadkach ich 
awanturniczego życia. Nic więc dziwnego, że bali się po trosze i byli bardzo 
ciekawi, co 
przedsięweźmie, gdy zbudzi się do czynu.
Ale Hitchcock milczał długo; ogień już dogasał, kiedy Wertz przeciągnął się, 
ziewnął i 
oznajmił, że pora na spoczynek. Wtedy Hitchcock wstał, wyprostował się dumnie.
— Oby Bóg strącił wasze dusze w najgłębszą otchłań piekła, wy tchórze o 
kurczęcych 
sercach. Skończyłem z wami!
Mówił dość spokojnie, ale siła dźwięczała w każdej sylabie, a ton głosu aż 
nazbyt dobrze 
zwiastował niezłomne postanowienie.
— No, jazda — ciągnął. — Rozliczymy się tak, żeby wam nie była krzywda. 
Decydujcie 
sami, co i jak będzie. Według naszej umowy należy do mnie czwarta część działki. 
Z próbnych 
misek zebraliśmy dwadzieścia pięć czy trzydzieści uncji. Złoto jest w worku. 
Przynieście no 
wagę. Zaraz zrobimy podział. A ty, Sigmund, odlicz czwartą część zapasów 
żywności i odstaw 
żarcie na bok. Cztery psy są moje, ale potrzeba mi dwóch czwórek. Za psy 
odstąpię wam swój 
udział w sprzęcie obozowym i narzędziach górniczych. Dorzucę jeszcze moje sześć 
czy siedem 
uncji i zapasowy karabin z amunicją. Co wy na to?
Trzej wspólnicy odeszli na stronę, półgłosem odbyli naradę. Kiedy wrócili, 
Sigmund 
przemówił w imieniu wszystkich:
— Sprawiedliwie podzielimy się z tobą, Hitchcock. Przypadnie ci czwarta część 
wszystkiego, 
ani mniej, ani więcej. Własność swoją możesz zabrać albo zostawić. Ale psy są 
nam równie 
potrzebne jak tobie, toteż dostaniesz cztery i basta. Jeżeli nie chcesz wziąć 
swego udziału w 
sprzęcie i narzędziach… Ha, trudno, twoja sprawa. Jak ci się podoba. Możesz 
zabrać albo 
zostawić.
— To się nazywa litera prawa! — zadrwił Hitchcock. — No, jazda! Zgadzam się na 
wszystko. 
Tylko ruszajcie się żywo. Tym lepiej, im szybciej wydostanę się z obozu i 
uwolnię od jego 
robactwa.
Podziału dokonano bez dalszych wyjaśnień. Hitchcock osznurował sanki ze swoim 
szczupłym 
dobytkiem, wybrał cztery psy i nałożył im uprząż. Nie ruszył swojej części 
sprzętu i narzędzi, ale 
rzucił na sanki sześć psich szorów i groźnym spojrzeniem wyzwał byłych 
wspólników, aby się 
sprzeciwili. Ale wspólnicy wzruszyli tylko ramionami i patrzyli milcząco, jak 
Hitchcock niknie 
w puszczy.
Człowiek czołgał się na brzuchu po śniegu. Na wszystkie strony sterczały wigwamy 
indiańskiej wioski. Zbudowane były z łosiowych skór. Tu i ówdzie zgłodniały pies 
wył żałośnie 
lub warczeniem wymyślał sąsiadom. Raz jeden z nich zbliżył się do pełznącego 
człowieka, ale 
ten zamarł w bezruchu. Pies podszedł i zaczął węszyć. Później przysunął się 
jeszcze bliżej, aby 
dotknąć nosem nie znanego kształtu, którego nie było w tym miejscu o zmierzchu. 
Wówczas 
Hitchcock (on to był bowiem) ożył nagle, podniósł się i dłonią bez rękawicy 
chwycił dziką bestię 
za kudłate gardło. Pies skonał w żelaznym uścisku. Ze złamanym karkiem został 
pod blaskiem 
gwiazd. Człowiek popełznął dalej.
Posuwając się w taki sposób, Hitchcock odnalazł siedzibę wodza. Długo leżał na 
śniegu 
nasłuchując dźwięków dobywających się zza łosiowych skór. Starał się umiejscowić 
Sipsu. 
Wigwam był pełen ludzi, a ton ich rozmów dowodził, że wszyscy są bardzo 
wzburzeni. Wreszcie 
podsłuchujący złowił uchem głos dziewczyny. Czołgając się okrążył namiot i legł 
w takim 
miejscu, że tylko skóra dzieliła go od Sipsu. Zaczął rozgrzebywać śnieg i 
ostrożnie, powoli 
wsunął do namiotu głowę i barki. Kiedy cieplejsze powietrze wnętrza owiało mu 
twarz, 
znieruchomiał i czekał, mając jeszcze na dworze nogi i znaczną część tułowia. 
Chwilowo nic nie 
widział i nie śmiał ruszyć głową. Po jednej stronie miał pęk skór. Czuł ich 
zapach, lecz ostrożnie 
pomacał ręką, aby się upewnić. Po drugiej stronie prawie dotykał twarzą 
futrzanego ubioru, który 
niewątpliwie okrywał ludzkie ciało. To powinna być Sipsu. Hitchcock wolał 
oczywiście, żeby 
dziewczyna znów się odezwała, lecz i tak postanowił zaryzykować.
Słyszał podniesione głosy wodza i czarnoksiężnika. W odległym kącie kaprysiło 
przed snem 
głodne dziecko. Hitchcock odwrócił się na bok i ostrożnie uniósł głowę. Ocierał 
się policzkiem o 
futrzany ubiór. Zaczął nasłuchiwać oddechu jego właściciela. Tak, to była 
kobieta. Teraz pora 
działać!
Powoli, mocno przytulił się do jej boku. Poczuł, że wzdrygnęła się, gdy jej 
dotknął. Znowu 
czekał cierpliwie. Wreszcie ręka opadła na jego głowę, oparła się o bujną 
czuprynę. Po chwili 
odwróciła jego twarz ku górze i Hitchcock spojrzał w oczy Sipsu.
Była zupełnie spokojna. Od niechcenia zmieniła pozę. Łokciem poszukała pęku 
skór, oparła 
się o nie całym ciałem i poprawiła pelerynę z wiewiórczych skórek. Hitchcock był 
teraz zupełnie 
niewidoczny. Mijały chwile. Dziewczyna poruszyła się znów od niechcenia i 
przegięła w stronę 
intruza tak, że twarz jego znalazła się między jej piersią i ramieniem, a kiedy 
nachyliła głowę, 
dotknęła uchem warg Hitchcocka.
— Jak się trafi sposobność, zmykaj z wigwamu — szepnął. — Idź przez śnieg z 
wiatrem do 
grupy sosen nad kolanem strumienia. Znajdziesz tam moje psy i sanie naładowane 
do drogi. 
Dzisiejszej nocy pojedziemy w stronę Yukonu, a że musimy jechać prędko, łap za 
kark psy, które 
po drodze nawiną ci się pod rękę, i wlecz je do sań nad kolanem strumienia.
Dziewczyna odmówiła nieznacznym ruchem głowy, lecz oczy jej błysnęły radośnie, 
bo była 
dumna, że mężczyzna okazuje jej tak wiele względów. Ale Sipsu, podobnie jak 
wszystkie 
kobiety jej rasy, przyszła na świat, by ulegać męskiej woli, toteż Hitchcock 
rzuciwszy władczym 
tonem: „Pójdziesz ze mną!” choć nie otrzymał odpowiedzi, pewien był, że jego 
rozkaz stał się 
prawem.
— A nie kłopocz się o uprząż — dodał sposobiąc się do odwrotu. — Będę czekał. 
Tylko nie 
marnuj czasu. Dzień depce po piętach nocy i nie marudzi dla przyjemności 
człowieka.
W pół godziny później, kiedy Hitchcock przytupywał i zabijał ręce koło sanek, 
nadeszła Sipsu 
wiodąc za karki dwa tęgie wilczury. Na ich widok psy zaprzężone do sanek popadły 
w 
wojowniczy zapal i uspokoiły się dopiero pod razami rękojeści bicza. Hitchcock 
zbliżył się do 
wioski z wiatrem, a więc hałas był dlań najgroźniejszy, gdyż mógł łatwo zdradzić 
Indianom 
obecność intruza.
— Załóż je w ostatnią parę — rozkazał, dziewczynie, gdy ubrała indiańskie psy w 
szory. — 
Chcę mieć na przodzie swoich przewodników.
Ale kiedy Sipsu wykonała polecenie, przeprzężone zwierzęta rzuciły się na nowych 
przybyszów i chociaż Hitchcock nie szczędził kolby karabinu, straszliwy zgiełk 
uderzył w 
uśpioną wioskę.
Teraz będziemy mieli psów aż za dużo — mruknął posępnie dobywając siekierę z 
osznurowanych sanek. — Ubieraj w szory każdego, którego ci rzucę, a w wolnych 
chwilach broń 
zaprzęgu.
Postąpił kilka kroków, stanął między dwoma sosnami. Czekał na wioskowe psy, 
których 
jazgot zakłócał już spokój nocy. Rosnąca szybko ciemna plamka zarysowała się na 
spowitej w 
mrok, białej płaszczyźnie śniegu. Był to przodownik sfory. Sunął wielkimi 
skokami i na wilczą 
modłę wyciem podawał kierunek współbraciom. Hitchcock stał w cieniu. Kiedy pies 
go mijał, 
wyciągnął ręce, wpół susa chwycił wilczura za przednie łapy, zakręcił i obalił 
na ziemię. 
Następnie wymierzywszy mu dobrze obliczony cios za uchem rzucił zdobycz Sipsu. 
Kiedy 
dziewczyna zakładała szory, Hitchcock z siekierą w ręku bronił przejścia między 
drzewami, 
przed nim zaś kłębiło się kudłate stado połyskując białymi kłami i ognikami 
ślepiów. Sipsu 
pracowała szybko. Kiedy skończyła, mężczyzna wyskoczył z ukrycia, porwał 
drugiego psa, 
ogłuszył i rzucił towarzyszce. Wypad taki powtórzył trzykrotnie, a kiedy u sanek 
stanął rząd 
dziesięciu warczących wilczurów, zawołał:
— Dosyć!!
Ale w tej chwili młody szybkonogi Indianin, który wyprzedził całe plemię, 
skoczył między 
psy i brodząc pośród sfory, grzmocąc pięściami na prawo i lewo pokusił się o 
zdobycie przejścia. 
Uderzony kolbą karabinu padł na kolana i osunął się na bok. Cios Hitchcocka 
widział 
czarnoksiężnik, który co tchu biegł śladem młodego zucha.
Hitchcock krzyknął do Sipsu, żeby ruszała z miejsca. Na jej przeraźliwe „Czuuk!” 
oszalałe 
ze strachu bestie pomknęły cwałem i tak szarpnęły saniami, że dziewczyna omal z 
nich nie 
spadła. Tajemnicze moce były najwidoczniej zagniewane na czarnoksiężnika, bo w 
tej właśnie 
chwili kazały mu znaleźć się na szlaku. Pierwszy z psów podciął mu rakiety i 
zwalił biedaka z 
nóg. Reszta stratowała go w biegu, a sanie podskoczyły na żywej przeszkodzie. 
Ale Indianin 
zerwał się błyskawicznie i noc mogłaby mieć odmienny finał, gdyby nie Sipsu, 
która 
smagnąwszy w tył długim biczem wymierzyła prześladowcy oślepiający cios po 
oczach. 
Hitchcock, który biegł za saniami, żeby je dopędzić, zderzył się na środku 
szlaku ze słaniającym 
się z bólu czarnoksiężnikiem. Dzięki temu ów prymitywny teolog wrócił do wigwamu 
wodza z 
bogatszym zasobem wiedzy. Zapoznał się z pięścią białego człowieka, kiedy więc 
zabrał głos na 
radzie, ział nienawiścią do wszystkich białych.
— Wstawajcie, nygusy, wstawajcie! Żarcie będzie gotowe, nim zdążycie wskoczyć w 
buty!
Dawid Wertz odrzucił niedźwiedzią skórę, usiadł i ziewnął szeroko. Hawes 
przeciągnął się. 
Zaczął sennie masować zdrętwiałą rękę.
— Ciekawe, gdzie Hitchcock dziś nocował! — bąknął sięgając po mokasyny. Były 
zupełnie 
sztywne, toteż Hawes chcąc je rozgrzać powędrował w skarpetach do ogniska.
— Chwała Bogu, że sobie poszedł — dodał — chociaż robotny był z niego chłop, 
bardzo 
robotny.
— Aha. Tylko zanadto lubił rządzić. To jego główna wada. Tym gorzej dla Sipsu. 
Myślisz, że 
bardzo się w niej kochał?
— Chyba nie. Chodziło o zasadę i tyle. Hitchcock był zdania, że to draństwo, i 
miał rację. Ale 
to nie powód, żebyśmy się mieli wtrącać, a później zmykać przed czasem za dział 
wodny.
— Zasady są dobre na właściwym miejscu, ale lepiej zostawić je w domu, kiedy 
człowiek 
wybiera się na Alaskę. Może nie mam racji?
Wertz stanął obok przyjaciela i obydwaj zajęli się rozgrzewaniem zamarzłych 
mokasynów.
— A może ty uważasz, że powinniśmy przyłożyć do tego ręki?
Sigmund pokręcił głową. Był bardzo zajęty. W garnku z kawą podnosiła się piana 
czekoladowej barwy. Boczek trzeba było przewrócić na patelni. Ponadto Sigmund 
dumał o 
dziewczynie z oczyma roześmianymi jak morze w lecie i śpiewał półgłosem:
Jego kamraci roześmieli się do siebie, przestali gadać. Minęła siódma, ale do 
świtu zostały 
jeszcze trzy godziny. Zorza polarna zeszła z nieba i obóz stanowił jasną oazę 
pośród gęstych, 
nieprzeniknionych mroków. W tym świetle wyraźnie rysowały się sylwetki trzech 
mężczyzn. 
Sigmund zaczynał właśnie ostatnią strofę starej piosenki. Ośmielony ciszą 
podniósł głos:
Za roczek, za roczek, gdy grona dojrzeją…
Wtem noc zadrżała od bezładnej strzelaniny. Hawes jęknął, spróbował się 
wyprostować i 
upadł. Wertz z opuszczoną głową podparł się łokciem. Zakasłał cicho i ciemny 
strumień buchnął 
mu ustami. A Sigmund? Złotowłosemu Sigmundowi uwięzła w gardle nuta piosenki, 
wyrzucił w 
górę ręce i runął twarzą w ognisko.
Czarnoksiężnik miał tęgo podbite oczy i humor nienajlepszy. Posprzeczał się z 
wodzem o 
strzelbę Wertza, z worka fasoli wziął więcej, niż mu się należało, a że 
przywłaszczył sobie i 
niedźwiedzią skórę, wywołał niezadowolenie współplemieńców. Na domiar złego 
chciał zabić 
psa Sigmunda (dar błękitnookiej dziewczyny), ale owczarek umknął, a 
czarnoksiężnik wpadł do 
wykopanej przez białych jamy i o kubeł wybił sobie ramię. Po dokładnym złupieniu 
obozowiska 
wojownicy wrócili do wigwamów, gdzie nastała wielka radość wśród kobiet. Ponadto 
stado łosi 
zeszło z południowego działu wodnego prosto na łowców, wobec czego 
czarnoksiężnik zyskał 
jeszcze większą sławę, a ludzie szeptali między sobą, że na pewno zasiada w 
radzie bogów.
Kiedy już wszystko minęło, owczarek przywlókł się do wyludnionego obozu, gdzie 
cały dzień 
i noc wył nad trupami. Później przepadł, lecz za parę lat indiańscy łowcy 
zauważyli zmianę rasy 
leśnych wilków. Coraz częściej trafiały się okazy znaczone jasnymi plamami i 
łatami, jakich 
uprzednio żaden wilk nie nosił.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
KOBIETA Z PLEMIENIA SIWASZ
Gdybym ja była mężczyzną… — Nie wiadomo, co właściwie chciała przez to 
powiedzieć, ale 
mężczyźni w namiocie dostrzegli druzgocącą pogardę w jej czarnych oczach.
Tommy, angielski marynarz, zwinął się pod tym spojrzeniem, ale rycerski stary 
Dick 
Humphries, rybak z Kornwalii — ongiś bogaty amerykański łowca łososi, spojrzał 
na nią 
życzliwie jak zawsze. W swym prostackim sercu zbyt wiele miejsca oddawał 
kobietom, by brać 
im za złe, jak mawiał, napady kaprysów lub to, że swym ciasnym umysłem nie mogą 
objąć 
całokształtu zagadnienia. Milczeli więc — ci dwaj mężczyźni, którzy trzy dni 
temu przyjęli do 
swego namiotu na pół zamarzniętą kobietę, ogrzali ją, nakarmili i uratowali jej 
dobytek przed 
indiańskimi tragarzami. To ostatnie kosztowało sporo dolarów, nie mówiąc już o 
tym, że musieli 
uciec się do zbrojnej demonstracji: Dick Humphries zmrużywszy oko celował z 
winchestera, gdy 
Tommy według własnej oceny dzielił zapłatę między tragarzy. Nie było to nic 
wielkiego samo 
przez się, ale wiele znaczyło dla kobiety, która samotnie na własną rękę podjęła 
desperacką 
wyprawę podczas równie desperackiej gorączki złota w Klondike roku 1897. 
Mężczyźni mieli po 
uszy własnych kłopotów, patrzyli więc krzywym okiem na samotną kobietę 
porywającą się do 
walki z trudami arktycznej zimy.
— Gdybym ja była mężczyzną, wiedziałabym, co zrobić — powtórzyła Molly ciskając 
gromy 
oczami, a w tych słowach wyraził się cały hart ducha pięciu pokoleń rodowitych 
Amerykanów.
W ciszy, która potem zapadła, Tommy wepchnął blachę z grzankami do yukońskiego 
piecyka 
i dorzucił świeżego drzewa na ogień. Ciemny rumieniec wystąpił mu na twarz pod 
ogorzałą cerą, 
a gdy się pochylił, widać było, że nawet kark mu spąsowiał. Dick przepychał 
trójkątną 
marynarską igłę przez rozdarte rzemienie, jak zawsze dobroduszny i ani trochę 
nie poruszony 
wybuchem kobiecości, która lada chwila miała się rozszaleć w targanym przez 
burzę namiocie.
— No i gdyby pani była mężczyzną, to co? — zapytał głosem pełnym dobroci. 
Przestał szyć 
na chwilę, bo trójkątna igła ugrzęzła w mokrej skórze.
— Byłabym mężczyzną. Założyłabym plecak i ruszyła w drogę. Nie siedziałabym w 
obozie, 
gdy Yukon lada dzień zamarznie, a bagaże są zaledwie wpół drogi. A wy… wy 
jesteście 
mężczyznami i siedzicie tutaj założywszy ręce, boicie się odrobiny wiatru i 
wilgoci. Powiem 
wam w oczy: amerykańscy mężczyźni są z innej gliny. Oni poszliby do Dawson, 
nawet gdyby 
musieli przejść przez piekło. A wy… wy… chciałabym być mężczyzną.
— Bardzo się cieszę, droga pani, że pani nim nie jest. — Dick Humphries 
zaciągnął supeł 
żaglowego szpagatu wokół ostrza igły i przepchnął je paroma zręcznymi obrotami i 
jednym 
szarpnięciem,
Nagły poryw wichury z groźnym warknięciem uderzył w przelocie o namiot, a 
śnieżna, mokra 
krupa gniewnie i ostro zabębniła po cienkim płótnie. Zdławiony u wylotu dym 
buchnął przez 
drzwi pieca niosąc ze sobą gryzący zapach palonej jedliny.
— Mój Boże! Czemu kobieta nie potrafi być rozsądna? — Tommy uniósł głowę znad 
gęstych 
kłębów dymu i spojrzał na Molly załzawionymi oczami.
— A czemu mężczyzna nie potrafi być męski?
Tommy zerwał się z przekleństwem, które na pewno przeraziłoby kobietę słabszego 
serca, 
szarpnął twardy węzeł i odrzucił na bok wejściowe płachty namiotu.
Cała trójka wyjrzała na zewnątrz. Widok nie był krzepiący. Kilka przemoczonych 
na wskroś 
namiotów tworzyło żałosny pierwszy plan, nieco dalej zalany wodą teren opadał w 
dół i 
przechodził w wąską gardziel, w której pienił się górski potok. Tu i tam 
karłowate jodełki, 
lękliwie czepiające się korzeniami wątłej warstwy aluwialnego pokładu, 
świadczyły o bliskości 
granicy lasów. Dalej, na przeciwległym stoku, za nieprzerwaną zasłoną deszczu, 
martwą bielą 
majaczyły kontury lodowca. Na oczach tych trojga — jego potężne czoło spełzło 
teraz poruszone 
jakimś wewnętrznym wstrząsem, a towarzyszące temu ochrypły grzmot i huk 
zagłuszały 
złowieszczy głos burzy. Molly mimo woli cofnęła się przerażona.
— Patrz, kobieto! Patrz uważnie. Trzy mile przez samą paszczę burzy do Jeziora 
Krater, 
poprzez dwa lodowce, po oślizłych skałach i po kolana w huczącej rzece! Patrz, 
ty Amerykanko! 
Tam masz swoich Amerykanów! — Tommy gniewnym ruchem ręki wskazał na walczące z 
burzą 
namioty. — Amerykanie, najrodowitsi z rodowitych. Czy są na szlaku? Czy choć 
jeden z nich 
zarzucił plecak na ramiona? A ty chcesz uczyć nas, mężczyzn, co mamy robić! 
Patrz, mówię!
Nowy olbrzymi zwał lodowca runął w dół. Wiatr wpadł przez uchyloną płachtę i 
wydął ściany 
namiotu, który zakołysał się jak wielki balon targany na uwięzi. Dym zawirował 
wokół ludzi, a 
śnieżne krupy zacięły ich mocno. Tommy szybko związał skrzydła płachty i wrócił 
do swej 
łzawiącej oczy roboty przy piecu. Dick Humphries rzucił w kąt wiązkę 
naprawionych rzemieni i 
zapalił fajkę. Nawet Molly, na razie, została przekonana.
— Ale tam są moje sukienki — niemal zaszlochała, bo nagle kobiecość wzięła w 
niej górę. — 
Leżą na samym wierzchu skrytki z zapasami i zniszczą się. Mówię wam, że się 
zniszczą!
— No, no — rzekł Dick, gdy zamarła ostatnia drżąca sylaba tego lamentu. — Nie 
przejmuj się 
tym, mała kobietko. Mógłbym być twoim stryjem, a poza tym mam córkę starszą od 
ciebie. 
Zobaczysz, wystroję cię w piękne fatałaszki, gdy dojdziemy do Dawson, nawet 
gdyby mnie to 
miało kosztować ostatniego dolara.
— Gdy dojdziemy do Dawson! — rzekła z nagłym nawrotem pogardy w głosie. — 
Przedtem 
zgnijecie po drodze. Utoniecie w kałuży. Wy… wy… Anglicy — cisnęła im w twarz.
Ostatnie słowo, dynamiczne, mocne, wyczerpało do cna zapas jej obelg. Jeśli to 
nie poruszy 
tych ludzi, cóż ich poruszy? Tommy zaciął zęby, lecz kark znów mu spąsowiał. 
Dickowi 
spojrzenie zupełnie zmiękło. Miał przewagę nad Tommym, bo kiedyś już był żonaty 
z białą 
kobietą,
W pewnych warunkach krew pięciu czysto amerykańskich pokoleń nie jest wygodnym 
dziedzictwem. A pośród tych warunków można wymienić pobyt pod jednym dachem z 
najbliższymi krewnymi. Ci mężczyźni byli Brytyjczykami: ich przodkowie i jej 
przodkowie 
walczyli ze sobą na morzu i na lądzie. I nieraz jeszcze będzie walczyć ze sobą 
ich potomstwo. W 
Molly odezwał się głos przodków, bo mimo że była tylko nowoczesną kobietą, cała 
wspaniała 
przeszłość tętniła w jej żyłach. To nie sama Molly Travis naciągnęła gumowe 
buty, włożyła 
płaszcz i plecak, to widmowe ręce dziesięciu tysięcy jej przodków mocno 
zacisnęły sprzączki. 
Przodków, którym zawdzięczała kwadratową szczękę i stanowczy wyraz oczu. Ona, 
Molly 
Travis, chciała zawstydzić tych Anglików; a tamte niezliczone cienie 
gwarantowały zwycięstwo 
plebejskiej rasie.
Mężczyźni nie oponowali, tylko Dick doradził Molly, aby włożyła jego marynarską 
kurtkę, bo 
jej płaszcz przy takiej pogodzie niewiele więcej był wart od zwykłego papieru. 
Ale tak 
pogardliwie parsknęła na znak swojej niezależności, że całą uwagę poświęcił 
fajeczce. Palił 
gorliwie, póki Molly nie umocowała z zewnątrz wejściowych płacht namiotu i nie 
pobrnęła przez 
błoto i wodę.
— Myślisz, że jej się uda? — zapytał Dick i choć twarz miał obojętną, z głosu 
przebijało 
wzruszenie.
— Czy jej się uda? Jeżeli nawet wytrzyma nacisk wichury, zanim dotrze do 
skrytki, to — nie 
mówiąc już o innych trudnościach — przemarznie na kość i zwariuje. Wytrzymać? 
Postrada 
zmysły. Znasz to dobrze z własnego doświadczenia. Żeglowałeś przecież wokół 
Hornu. Wiesz, 
co znaczy stać na marsa rei w samym sercu burzy, gdy lodowaty śnieg i 
obmarznięte płótno biją 
cię w twarz, aż wreszcie gotów jesteś wszystko rzucić i rozpłakać się jak 
dziecko. Suknie? Nie 
zdoła nawet odróżnić wiązki spódnic od patelni do przemywania złota lub od 
imbryka.
— No to chyba źle się stało, żeśmy ją puścili?
— Przeciwnie. Jak Boga kocham, Dick, gdybyśmy jej nie puścili, zamieniłaby ten 
namiot w 
piekło aż do końca podróży. Nieszczęście w tym, że ma cholerny temperament. Ale 
to ją trochę 
ostudzi.
— Tak — zgodził się Dick. — Jest za ambitna. Ale poza tym nie można jej nic 
zarzucić. 
Cholerna wariatka, że się wypuściła w taką podróż, lecz o całe niebo lepsza od 
tych 
rozpieszczonych szczebiotek. Jest tym pniem, z którego myśmy wyrośli, Tommy. 
Musisz więc 
jej wybaczyć temperament. Mężczyznę wychowuje kobieta. Nie wyssiesz męskości z 
piersi 
niewiasty, której tylko spódnice dają prawo do tego miana. Kotka nie krowa 
wykarmi tygrysa.
— Ale czy musimy przyznawać im rację, gdy robią głupstwa?
— To pytanie. Ostry, hartowny nóż głębiej zacina szczapę od tępego, ale to 
jeszcze nie 
powód, by tępić ostrze o belkę kabestanu.
— Racja, jednak gdy idzie o kobietę, wybiorę sobie chyba nie taką ostrą.
— Cóż ty możesz o tym wiedzieć? — zapytał Dick.
— Coś tam wiem. — Tommy sięgnął po mokre pończochy Molly i rozpostarł je sobie 
na 
kolanach, by wyschły.
Dick, przyglądając mu się ciekawie, grzebał w torbie Molly, a potem przykuśtykał 
przed 
drzwiczki pieca z różnymi częściami wilgotnej damskiej garderoby, które również 
rozłożył przed 
ogniem.
— Mówiłeś, że nigdy nie byłeś żonaty — powiedział.
— Mówiłem? A jednak byłem… to znaczy… tak, byłem, u licha! I to z taką kobietą, 
że lepsza 
nigdy nie gotowała strawy mężczyźnie.
— Przeniosła się do wieczności? — Dick ruchem ręki wyraził nieskończoność.
— Tak — rzekł Tommy. — Przy porodzie — dorzucił po chwili milczenia.
Fasola bulgocząc zagotowała się na frontowej fajerce, przesunął więc garnek na 
zimniejszą 
część płyty. Potem przyjrzał się grzankom, ostrym patykiem spróbował, czy są 
dość pulchne, i 
nakrył je wilgotną szmatą. Dick, swoim zwyczajem, pohamował ciekawość i czekał 
cierpliwie.
— To była całkiem inna kobieta niż Molly. Siwaszka.
Dick kiwnął głową na znak, że rozumie, o co chodzi.
— Nie tak dumna i uparta, ale zawsze wierna mężczyźnie w dobrym i złym. Dzielnie 
z nim 
pracowała wiosłem i bez słowa głodowała jak Hiob. Szła naprzód, gdy dziób łodzi 
częściej bywał 
pod wodą niż nad wodą, a żagle refowała jak mężczyzna. Szliśmy raz, szukając 
złota, w górę 
szlakiem rzeki Teslin, za jeziora Niespodzianka i Mała Żółta Głowa. Żywność się 
Skończyła, 
więc jedliśmy psy. Psy się skończyły, więc jedliśmy uprząż, mokasyny i futra. 
Nigdy żadnych 
łez, kaprysów, narzekań. Przed wyruszeniem ostrzegała mnie: „pamiętaj o 
żywności”, ale kiedy 
skończyły się zapasy, ani razu nie powiedziała: „a nie mówiłam!”
„Głupstwo, Tommy” — powtarzała dzień po dniu, już tak słaba, że ledwie unosiła 
narty; nogi 
miała otarte do krwi. „Głupstwo, Tommy, niech mi nawet brzuch przyrośnie z głodu 
do krzyża, 
wolę być twoją żoną, niż codziennie mieć potlatch i być klootch* wodza 
George’a”. Wiesz, 
George był wodzem Chilcootów i miał na nią wielką chrapkę.
To były czasy! Byłem jeszcze młodym chłopcem, gdy się dostałem w tamte strony. 
Zwiałem 
ze statku wielorybniczego „Gwiazda Północy” na Unalasce i dotarłem do Sitki na 
stateczku 
polującym na wydry. Tam się zetknąłem ze Szczęśliwym Jackiem — znałeś go?
— Opiekował się moimi sidłami — odparł Dick — tam w Kolumbii. Straszny wariat, 
ale 
rozmiłowany w kobietach i whisky, prawda?
— Tak, ten. Parę sezonów handlowaliśmy razem, sprzedawaliśmy hooch, koce i 
podobne 
różności. Potem zdobyłem sobie własny szlup i żeby mu nie psuć interesu, 
popłynąłem do 
Juneau. I tam spotkałem Killisnoo. Mówiłem jej po prostu Tilly. Zobaczyłem ją na 
wybrzeżu, w 
czasie tańca kobiet. George właśnie ukończył doroczny targ z plemieniem Sticków 
za cieśninami 
i przyjechał z Dyea z połową plemienia. Na tych tańcach było zatrzęsienie 
Siwaszów, a tylko ja 
jeden biały. Nikt mnie tu nie znał prócz paru Indian, których spotkałem na 
szlaku Sitki, ja 
natomiast wiele nasłuchałem się o Siwaszach z ust Szczęśliwego Jacka.
Wszyscy gadali w narzeczu Chinook i nawet nie wyobrażali sobie, że lepiej paplę 
tym 
narzeczem niż większość z nich. Rej wodziły dwie dziewczyny, które uciekły z 
misji w Haines 
leżącym w górze kanału Lynn. Były to zgrabne stworzenia, miłe dla oka, i 
chciałem pożeglować 
ku nim, ale wymykały się jak świeżo złowiony sztokfisz: za kolczaste — 
rozumiesz? Byłem obcy 
w tym gronie, więc mnie wzięły na języki, nie wiedząc, że rozumiem każde słówko 
w narzeczu 
Chinook.
Udawałem, że niczego się nie domyślam i tańczyłem z Tilly, a im więcej 
tańczyliśmy, tym 
więcej nasze serca się rwały ku sobie. „Szuka sobie kobiety” powiedziała jedna z 
dziewczyn, a 
druga potrząsnęła głową i rzekła: „Niewielkie ma szansę, gdy kobiety będą szukać 
mężczyzn”. 
Indianie wkoło zaczęli się uśmiechać, chichotać i powtarzać jej słowa. „Wcale 
ładny chłopaczek” 
powiedziała pierwsza. Nie przeczę, że wyglądałem młodzieńczo i twarz miałem 
gładziutką, ale 
już od dawna byłem prawdziwym mężczyzną, toteż ubodły mnie te słowa… „Tańczy z 
dziewczyną wodza” — pisnęła druga — „George zaraz przyłoży mu wiosłem i każe 
pilnować 
własnego nosa”. George, który dotąd był bardzo ponury, roześmiał się na te słowa 
i trzepnął się 
po kolanach. Łobuz był silny i mógł użyć wiosła.
— Co to za dziewczyny? — zapytałem Tilly, gdy wirując wyrwaliśmy się z koła. 
Ledwie mi 
je nazwała, przypomniałem sobie, co mi o nich mówił Szczęśliwy Jack. Świetnie 
znałem całą 
historię tych dziewcząt… Jack opowiedział mi wiele rzeczy, których nawet ich 
własne plemię nie 
wiedziało. Ale trzymałem język za zębami i dalej nadskakiwałem Tilly. One zaś 
nie szczędziły 
docinków pod moim adresem, wywołując dokoła wybuchy śmiechu. „Tylko spokojnie, 
Tommy” 
mówiłem sobie w duchu. „Tylko spokojnie”.
Czekałem więc, aż tańce dobiegły końca, a wódz przygotował na mnie wiosło. Kiedy 
stanęliśmy, wszyscy czekali na awanturę, a ja wszedłem, jak gdyby nigdy nic, w 
sam środek 
tłumu. Dziewczęta z misji rzuciły jakąś ciętą uwagę pod moim adresem i mimo 
całej złości 
musiałem zagryźć wargi, by się nie roześmiać. Nagle zwróciłem się do nich.
— No co, skończyłyście?
Trzeba było je widzieć, gdy usłyszały, jak biegle paplę narzeczem Chinook. A 
potem już się 
nie krępowałem. Powiedziałem im wszystko o nich, o ich przodkach: o ojcach, 
matkach, 
siostrach, braciach — o każdym i o wszystkim. O najdrobniejszej podłostce, o 
każdej awanturze, 
o najmniejszej hańbie, jaka spadła na rodzinę. Piętnowałem je bez litości i 
lęku. Wszyscy zebrali 
się koło nas. Nigdy jeszcze nie słyszeli białego, który by tak gładko gadał w 
ich języku. I 
wszyscy się śmieli, prócz tych dziewcząt z misji. Nawet wódz George zapomniał o 
wiośle albo 
nabrał dla mnie takiego szacunku, że bał się je puścić w ruch.
„Och, Tommy, przestań! — krzyczały dziewczyny; łzy im płynęły po policzkach. — 
Skończ 
już. Poprawimy się. Tommy, na pewno, na pewno”. Znałem je jednak dobrze i 
uderzyłem we 
wszystkie czułe miejsca. Nie zamilkłem, póki nie padły na kolana, błagając mnie, 
bym już 
nareszcie dał spokój. Spojrzałem wtedy spod oka na wodza: nie wiedział, czy mnie 
zaatakować, 
czy nie, i w końcu poprzestał na nieszczerym uśmiechu.
Kiedy wieczorem żegnałem się z Tilly, powiedziałem jej, że wrócę za jakiś 
tydzień, i że chcę 
się z nią widywać. Nie była gruboskórna i szczerze okazywała, czy kogoś lubi, 
czy nie: była 
uczciwa dziewczyną. Cudowna kobieta, nic dziwnego, że George się w niej 
zakochał.
Szczęście mi dopisało. Z miejsca zabrałem rywalowi wiatr z żagli. Chciałem wziąć 
Tilly do 
łodzi, popłynąć ku Wyspie Wrangla, poczekać aż burza się przewali i w ten sposób 
go wykiwać. 
Ale nie mogłem jej tak łatwo namówić. Mieszkała z jakimś wujem — opiekunem, a 
ten wuj lada 
chwila miał wyciągnąć kopyta na gruźlicę czy jakąś inną chorobę płuc. Było mu 
raz lepiej, raz 
gorzej, a ona nie chciała go opuścić, póki nie zemrze. Tuż przed odjazdem 
zajrzałem do ich 
wigwamu, by się zorientować, jak długo jeszcze stary pociągnie. Nicpoń obiecał 
ją wodzowi i 
ledwie na mnie spojrzał, dostał krwotoku ze złości.
„Wróć, Tommy, i zabierz mnie” — mówiła Tilly, kiedy żegnaliśmy się na brzegu. 
„Dobrze — 
powiedziałem. — Wrócę na twój pierwszy znak”. I całowałem ją jak biały człowiek 
i kochanek, 
aż zaczęła cała drżeć niby rozdygotany liść osiny. A ja tak straciłem głowę, że 
o mały włos nie 
poszedłem wyprawić starego na tamten świat.
Popłynąłem więc ku Wyspie Wrangla, minąłem St. Mary i dotarłem aż do Wysp 
Królowej 
Charlotty, handlując, rozwożąc whisky I zawijając do każdej dziury. Zima już 
nastała mroźna i 
ostra. Właśnie wróciłem do Juneau, kiedy Tilly dała mi znak. „Przyjeżdżaj” 
powiedział chłop, 
który przyniósł wiadomość. „Killisnoo mówi: przyjeżdżaj zaraz”. „Co się stało?” 
zapytałem. 
„Wódz George” powiedział. „Potlatch. Killisnoo klootch”.
Droga była ciężka… Toku z wyciem dął z północy, słone bryzgi zamarzały, ledwie 
dotknęły 
pokładu, a stary szlup i ja pchaliśmy się przez najgorsze piekło, by przebyć sto 
mil do Dyea. Gdy 
wyruszałem, moja załoga składała się z jednego krajowca—wyspiarza, zmyło go 
jednak z dziobu 
w połowie drogi. Zawróciłem i trzy razy przeciąłem kurs, ale nie było po nim ani 
śladu.
— Pewnie kurcz go złapał z zimna — podsunął Dick, przerywając na chwilę 
opowiadanie 
Tommy’ego i rozwieszając jedną ze spódnic Molly dla przesuszenia — i poszedł na 
dno jak 
kawał ołowiu.
— Też tak myślę. Dojechałem więc sam i gdy wieczorem po ciemku znalazłem się w 
Dyea, 
byłem na pół żywy. Przypływ mi sprzyjał, toteż przybiłem wprost do brzegu w 
bezpieczne 
ukrycie. Nie przedostałbym się nawet o cal dalej, bo słodka woda zupełnie 
zamarzła. Fały i bloki 
tak obrosły lodem, że nawet nie usiłowałem opuścić grota lub kliwra. Przede 
wszystkim 
napocząłem część ładunku łyknąwszy porządnie czystego spirytusu, a potem, 
zostawiając 
wszystko gotowe do drogi, okryłem się kocem i popędziłem przez równinę ku 
obozowisku 
Siwaszów. Nie było wątpliwości — szykował się wielki festyn. Indianie z 
plemienia Chilcat 
stawili się jak jeden — psy, dzieci i kanoe — nie mówiąc o „Psich Uszach”, 
„Małych Łososiach” 
i członkach misji. Zebrało się ich wszystkich co najmniej pięciuset, by uczcić 
ślub Tilly, i 
żadnego białego człowieka w promieniu dwudziestu mil.
Nikt na mnie na zwrócił uwagi, bo koc zarzucony na głowę zakrywał mi twarz, 
toteż brnąc po 
kolana wśród dzieci i psów, przepchnąłem się do pierwszego szeregu widzów. 
Ceremonia miała 
się odbyć na wielkiej polanie pośród drzew, w jasnym blasku wielkich ognisk, na 
śniegu ubitym 
mokasynami w masę tak twardą, jak portlandzki cement. Stanąłem obok Tilly 
obwieszonej 
paciorkami i ubranej w jakieś pąsowe wspaniałości, akurat naprzeciw wodza 
George’a i całej 
starszyzny. Szamanowi pomagali w ceremonii wielcy szamani innych plemion i 
dreszcz mną 
wstrząsnął na widok ich diabelskich sztuczek. Złapałem się na myśli, co by też 
powiedzieli ludzie 
z Liverpoolu, gdyby mnie teraz zobaczyli. Pomyślałem też o blondynce Gussie, 
której brata po 
mym pierwszym rejsie sprałem na kwaśne jabłko za to, że nie chciał, by jego 
siostra chodziła z 
marynarzem. I z Gussie przed oczami patrzyłem na Tilly. Dziwny jest ten świat — 
dumałem — 
człowiek wstępuje na drogi, o których się jego matce nie śniło, gdy go trzymała 
przy piersi.
Ale do rzeczy… W największym rozgwarze, kiedy huczały bębny ze skór morsów i 
śpiewali 
szamani, szepnąłem Tilly: „Czy jesteś gotowa?” Wielki Boże! Nawet nie drgnęła, 
kątem oka na 
mnie nie spojrzała. Twarz miała zupełnie nieruchomą. „Wiedziałam” odparła głosem 
równym i 
spokojnym jak cichy przybój w pełni księżyca. „Gdzie?” „Wysoki brzeg na skraju 
lodu” 
odszepnąłem. „Biegnij na pierwszy mój znak”.
Czy już mówiłem, że psów było tam co niemiara? Mówię ci — co niemiara. Tu, tam, 
wszędzie było ich pełno. Ledwie oswojone wilczyska, nic innego, bo kiedy rasa 
się degeneruje, 
Indianie pozwalają sukom parzyć się w lesie z wilkami. Te psy są strasznie złe. 
Tuż przed 
czubkiem mego mokasyna leżało takie potężne zwierzę, a przy piętach — drugie. 
Szybkim 
ruchem zgiąłem ogon pierwszego, aż coś chrupnęło. Gdy miał już kłapnąć zębami, 
tam gdzie 
przed chwilą była moja ręka, chwyciłem za kark drugiego psa i wsunąłem mu go w 
paszczę. 
„Uciekaj!” krzyknąłem do Tilly.
Wiesz, jak te psy się gryzą. W jednej chwili szalała ich cała setka. Kotłowały 
się, szarpały i 
rozdzierały na sztuki. Dzieci i kobiety pryskały na wszystkie strony, wszyscy 
potracili głowy. 
Tilly wyśliznęła się z tłumu, ja pobiegłem za nią. Ale kiedy obejrzałem się za 
siebie na skraju 
ciżby, diabeł we mnie wstąpił. Odrzuciłem koc i wróciłem.
Tymczasem rozdzielono zwierzęta i zapanował jaki taki porządek. Nikt jednak nie 
stał na 
swoim miejscu, nie połapano się więc, że Tilly uciekła. „Witaj!” zawołałem 
chwytając George’a 
za rękę. „Niech dym waszych uczt wznosi się często, a Stickowie na wiosnę 
przywiozą wam 
wiele skór”.
Jak Boga kocham, czy uwierzysz, Dick? — on się ucieszył na mój widok! był górą, 
żenił się z 
Tilly. Okazja do nadymania się i wywyższania nade mną. Wiadomość, że szaleję za 
dziewczyną, 
rozeszła się po obozowiskach, toteż moja obecność na ślubie łechtała jego 
ambicję. Teraz, gdy 
już odrzuciłem koc, wszyscy mnie poznali, zaczęli się więc śmiać i chichotać. 
Było z czego, a ja 
jeszcze dolałem oliwy do ognia udaną naiwnością.
— Co się tu dzieje? — zapytałem. — Kto się żeni?
— Wódz George — odrzekł szaman, z szacunkiem schylając się w ukłonie przed 
wodzem.
— Słyszałem, że ma już dwie żony.
— Bierze… trzecią — i znów się skłonił.
— Och! — rzekłem i odwróciłem się, jakby mnie to nic nie obchodziło.
Ale na tym nie koniec, bo wszyscy zaczęli wyśpiewywać: „Killisnoo! Killisnoo!”
— Co Killisnoo? — zapytałem.
— Killisnoo, klootch wodza George’a — pletli. — Killisnoo klootch. Odwróciłem 
się 
gwałtownie i spojrzałem na niego. Skinął głową i wypiął dumnie pierś.
— Killisnoo nie będzie twoją żoną — powiedziałem uroczyście. — Nie będzie twoją 
żoną — 
powtórzyłem. Ciemna krew uderzyła mu do twarzy, sięgnął po nóż wiszący u pasa.
— Spójrz! — zawołałem stając w malowniczej pozie. — Jestem wielkim czarownikiem. 
Zobacz moje czary.
Ściągnąłem rękawice, zakasałem rękawy i zrobiłem kilka magicznych ruchów w 
powietrzu.
— Killisnoo! — wołałem. — Killisnoo! Killisnoo!
Robiłem swoje zaklęcia, które coraz bardziej przerażały Indian. Wpatrywali się 
we mnie i nie 
mieli nawet czasu zauważyć, że Tilly gdzieś znikła. Znów przywołałem ją trzy 
razy — 
odczekałem chwilę — i znów trzykrotnie powtórzyłem wezwanie. Wszystko po to, by 
wywołać 
tajemniczy nastrój i podniecić tłum. Wódz nie mógł zrozumieć, o co mi chodzi, 
chciał przerwać 
te błazeństwa, ale szamani powiedzieli mu, żeby poczekał, bo oni przejrzą moje 
zaklęcia i 
prześcigną mnie, czy coś w tym rodzaju. A poza tym nicpoń był zabobonny i pewnie 
trochę się 
bał czarów białego człowieka.
Potem przywołałem Killisnoo głosem przeciągłym i wabiącym niczym wycie wilka, aż 
kobiety dostały drgawek, a mężczyźni sposępnieli.
— Patrzcie! — skoczyłem naprzód wskazując palcem na gromadkę kobiet, bo łatwiej 
oszukać 
kobiety niż mężczyzn. — Patrzcie! — i uniosłem palec w górę, jakbym wiódł nim za 
lotem 
ptaka. Wznosiłem palec wyżej, coraz wyżej nad głową, a oczami wiodłem za tym 
ptakiem, póki 
mi nie zginął gdzieś w niebie.
— Killisnoo — powiedziałem patrząc na wodza i znów wznosząc palec w górę. — 
Killisnoo.
— Jak Boga kocham, Dick, złapali się na ten kawał. Co najmniej połowa z nich 
widziała Tilly 
znikającą w powietrzu. Pijali moją whisky w Juneau i ręczę ci, że widywali 
jeszcze dziwniejsze 
rzeczy. Czemu więc nie mogłem dokazać podobnego cudu, ja, który sprzedawałem złe 
duchy 
zamknięte w butelkach? Parę kobiet krzyknęło przeraźliwie. Ludzie w gromadkach 
zaczęli 
szeptać. Skrzyżowałem ramiona, głowę podniosłem wysoko, a oni coraz dalej 
odsuwali się ode 
mnie. Czas był uciekać. „Łapcie go!” krzyknął George. Kilku Indian skoczyło ku 
mnie, ale 
szybko obróciłem się w miejscu, rękami zrobiłem parę magicznych ruchów, jakbym 
chciał ich 
wysłać w ślad za Tilly, i wskazałem palcem w górę. Dotknąć mnie? Za żadne skarby 
świata. 
Wódz zachęcał ich, ale stali jak wryci. Wtedy sam spróbował mnie chwycić, 
powtórzyłem jednak 
nieme zaklęcia i cała jego odwaga prysła.
— Niech wasi szamani zrobią taki cud, jak ja tej nocy — powiedziałem. — Niech 
przywołają 
Killisnoo na ziemię z nieba, dokąd ją wysłałem. — Ale szamani znali swoje 
możliwości. — 
Niech żony rodzą wam synów tak obficie, jak łososie składają ikrę — powiedziałem 
zabierając 
się do odejścia — i niech, wasze totemy długo stoją w tym kraju, a dym waszych 
obozowisk 
wiecznie bije w niebo.
Ale gdyby te huncwoty mogły mnie widzieć, jak zaraz po wyrwaniu się od nich 
puściłem się 
pędem ku łodzi, jak biegłem potykając się na nierównościach terenu, pomyśleliby, 
że własne 
czary mnie gonią. Tilly rozgrzewała się odłupywaniem lodu z łodzi i była gotowa 
do drogi. 
Wielki Boże! Jakże pędziliśmy na skrzydłach wiatru! Taku wiał nam w plecy, a 
lodowate fale 
zalewały łódź przy każdym podmuchu. Zadrejowaliśmy wszystkie otwory, ja 
sterowałem, Tilly 
odłupywała lód i tak żeglowaliśmy pół nocy, aż wreszcie przybiliśmy do wyspy 
Porcupine. Tu z 
trudem wywlekliśmy szlup na piasek. Koce zamokły, a Tilly musiała suszyć zapałki 
na własnej 
piersi.
Myślę więc, że znam się trochę na kobietach. Siedem lat przeżyliśmy jak mąż i 
żona na morzu 
raz burzliwym, raz spokojnym. A potem — umarła w samym środku zimy, przy 
porodzie, na 
stacji Chilcat. Do ostatka trzymała mnie za rękę, gdy lód coraz wyżej piął się 
po wewnętrznej 
stronie drzwi i grubą powłoką pokrywał wąskie szczeliny okien. Na zewnątrz — 
samotne wycie 
wilka i Cisza, wewnątrz — śmierć i Cisza. Nigdy jeszcze nie słyszałeś Ciszy, 
Dick, i nie daj ci 
Bóg, byś ją miał słyszeć, gdy śmierć jest obok ciebie. Słyszeć? Tak, słyszeć, że 
oddech gwiżdże 
jak syrena, a serce bije jak fala przyboju.
Siwaszka, ale kobieta. Biała, Dick, biała na wskroś. Tuż przed śmiercią 
powiedziała mi: 
„Zachowaj moją pierzynkę, Tommy, miej ją zawsze ze sobą”. Przyrzekłem jej. A 
wtedy 
otworzyła oczy rozszerzone bólem. „Byłam ci dobrą żoną, Tommy, i dlatego chcę, 
żebyś mi 
obiecał… obiecał… — słowa grzęzły jej w gardle — że gdy się ożenisz, ożenisz się 
z białą 
kobietą. Już nie z Siwaszka, Tommy. Ja wiem. Teraz jest pełno białych kobiet 
tam, w Juneau. Ja 
wiem. Biali nazywają cię «mężem Indianki», wasze kobiety odwracają się od ciebie 
na ulicy, a ty 
nigdy nie chodzisz do ich chat, jak inni mężczyźni. Czemu? Bo masz żonę 
Siwaszkę. Czy nie 
tak? I to jest ile. Dlatego umieram. Obiecaj mi. Pocałuj mnie na przyrzeczenie”. 
Pocałowałem ją i 
zasnęła szepcąc: „Teraz dobrze”. Przy samym końcu, tuż przed śmiercią, gdy 
przyłożyłem ucho 
do jej warg, zdobyła się jeszcze na ostatnie słowa: „Pamiętaj, Tommy, pamiętaj o 
mojej 
pierzynce”. A potem umarła, w porodzie, tam na stacji Chilcat.
Namiot przechylił się i niemal rozpłaszczył pod gwałtownym porywem wiatru. Dick 
napchał 
fajeczkę, gdy Tommy zaparzył herbatę i odstawił ją do powrotu Molly.
A cóż ta dziewczyna o pałających oczach i jankeskiej krwi? Oślepiona, padając, 
czołgając się 
na czworakach, duszona podmuchami wichury, wlokła się w stronę namiotu. Wiatr z 
całą 
wściekłością targał pękatym tłumokiem u jej ramion. Wreszcie słabo szarpnęła 
zasznurowanymi 
połami namiotu, ale rozwiązali je dopiero Tommy i Dick. Wtedy wszystkie siły 
ducha włożyła w 
ostatni wysiłek: weszła do namiotu i padła wyczerpana na ziemię.
Tommy rozwiązał rzemienie i zdjął tłumok z jej ramion. Gdy go podniósł, rozległ 
się 
metaliczny brzęk garnków i patelni. Dick nalewając whisky w kubek zatrzymał się 
na 
wystarczająco długą chwilę, by porozumiewawczo mrugnąć do Tommy’ego. Tommy 
odpowiedział mrugnięciem. Jego usta złożyły się do słowa: „suknie”, ale Dick z 
wyrzutem 
potrząsnął głową.
— Masz, mała kobietko — powiedział, gdy Molly wypiła whisky i nabrała nieco sił. 
— masz 
tu trochę suchej odzieży. Właź w nią. Wychodzimy, bo trzeba wbić parę 
dodatkowych kołków 
dla wzmocnienia namiotu. Gdy się przebierzesz, zawołaj nas i zjemy obiad. 
Huknij, gdy będziesz 
gotowa.
— Mówię ci, Dick, to ją utemperuje do końca podróży — rzucił Tommy, gdy 
przykucnęli pod 
osłoną namiotu.
— Tak, ale ten temperament, ten hart ducha to właśnie jej ratunek — odparł Dick 
uchylając 
głowę przed chmurą śnieżnych krup, którymi wiatr cisnął w nich zza rogu namiotu. 
— Hart taki 
jak twój i mój, Tommy, jaki przed nami miały nasze matki.
Przełożył Tadeusz Evert
A Hyperborean Brew
NAPÓJ HIPERBOREJÓW*
O tym, co się zdarzyło pewnemu 
przedstawicielowi białej rasy, wielkiemu 
cwaniakowi, pośród przedziwnego ludu, 
który żyje na brzegu Oceanu Lodowatego 
Północnego.
Prawdomówność Tomasza Stevensa można by określić mianem niewiadomej X, a jego 
fantazję przyrównać do wyobraźni zwykłego zjadacza chleba podniesionej do n–tej 
potęgi, 
niemniej stwierdzić należy, że człowiek ten nigdy nie powiedział ani nie uczynił 
nic takiego, co 
by wolno było zakwalifikować jako pospolite kłamstwo… Mógł igrać z 
prawdopodobieństwem i 
pochylać się nad otchłanią niemożliwości, ale mechanizm jego opowiadań nigdy nie 
zgrzytał. Że 
znał Północ jak własną kieszeń, temu nikt, kto żyw, nie był zdolny zaprzeczyć. 
Że był wielkim 
podróżnikiem i stąpał po przeróżnych nie zbadanych szlakach, to potwierdzają 
liczne dowody. 
Poza tym, co mi osobiście wiadomo, znałem ludzi, którzy spotykali go wszędzie, a 
najczęściej 
tam, gdzie świat się kończy. Na przykład Johnson, były agent Towarzystwa Zatoki 
Hudsona, 
swego czasu gościł go w faktorii na Labradorze — gdy psy nieco odsapnęły, 
Stevens ruszył dalej. 
Albo McMahon, agent Towarzystwa Handlowego Alaski, który spotkał go w Dutch 
Harbor, a 
potem na którejś z najodleglejszych wysp archipelagu aleuckiego. Jest faktem 
bezspornym, że 
Stevens był przewodnikiem jednej z pierwszych wypraw naukowych na Północ 
zorganizowanych 
przez Stany Zjednoczone, historia zaś stwierdza stanowczo, iż podobne usługi 
oddał towarzystwu 
„Western Union”, kiedy podjęto wysiłki zmierzające do przeprowadzenia linii 
telegraficznych 
przez Alaskę i Syberię do Europy. Wreszcie Joe Lamson, kapitan wielorybniczego 
statku, 
opowiada, że kiedy utknął w lodach nie opodal ujścia Mackenzie, Stevens przybył 
na pokład i 
poprosił o tytoń.
Ostatni fakt pozwala w sposób niezbity ustalić, że był to istotnie Tomasz 
Stevens w swej 
własnej osobie. Przez całe życie bowiem niezmordowanie uganiał się za tytoniem. 
Jeszcześmy 
się mało znali, a już nauczyłem się wyciągać do niego jedną rękę na powitanie, a 
drugą podawać 
mu kapciuch. Ale owego wieczoru, gdym go spotkał w szynku Johna O’Briena w 
Dawson, głowę 
Stevensa spowijały kłęby dymu z cygara za pięćdziesiąt centów i tym razem mój 
kapciuch nie 
był mu potrzebny, natomiast poprosił o mieszek ze złotym piaskiem. Staliśmy przy 
stole, za 
którym goście grali w faraona. Stevens bez chwili namysłu rzucił mój mieszek na 
stół stawiając 
na wysoką kartę.
— Pięćdziesiąt — powiedział. Bankier kiwnął głową. Wysoka karta wygrała. Stevens 
zwrócił 
mi mieszek, upomniał się o żeton i pociągnął mnie do wagi, gdzie kasjer niedbale 
odważył mu 
złotego piasku za pięćdziesiąt dolarów.
— A teraz się napijemy — oznajmił.
W chwilę później stawiając szklankę na ladzie tak mówił:
— To mi przypomina bimberek, jaki się piło w Tattarat. Nie, nic pan nie wie o 
tej osadzie, nie 
ma jej na żadnej mapie. A jednak istnieje i leży na samym brzegu Oceanu 
Lodowatego, głupie 
paręset mil od granicy Stanów. Żyje tam pół tysiąca zapomnianych przez Boga 
duszyczek, które 
się żenią i wychodzą za mąż, a w wolnych chwilach głodują i mrą. Badacze Północy 
jakoś ich 
przeoczyli, nie znajdzie ich pan również w spisie ludności z 1890 roku. Kiedyś 
utkwił tam w 
lodach statek wielorybniczy, ale ci, którzy po lodzie wydostali się na brzeg, 
ruszyli na południe i 
słuch po nich zaginął.
— A swoją drogą pyszna była ta wóda, którą pędziłem razem z Moosu — dodał po 
chwili z 
ledwie dostrzegalnym westchnieniem.
Wiedziałem, że wielkie czyny i niesłychane przypadki kryją się za tym 
westchnieniem, 
pociągnąłem go więc do rogu między ruletką a stołem do pokera i czekałem, aż mu 
się język 
rozwiąże.
— Jedno miałbym do zarzucenia Moosu — zaczął przechylając głowę w zamyśleniu — 
to 
tylko i nic więcej. Był Indianinem gdzieś z dalekich kresów kraju Czippewajów, 
ale sęk w tym, 
że liznął Pisma Świętego. Spędził kiedyś cały sezon w jednym obozie z pewnym 
kanadyjskim 
Francuzem, renegatem, który przedtem kształcił się w seminarium duchownym. Moosu 
nigdy nie 
widział, jak wygląda religia chrześcijańska w praktyce, za to nabił sobie głowę 
cudami, bitwami, 
odpustami i innymi historiami, których ani w ząb nie rozumiał. Poza tym był to 
równy gość, 
sprytny do roboty na szlaku i przy ognisku.
Dostaliśmy obaj porządnie w skórę i ledwie zipiąc zwaliliśmy się z nóg w 
Tattarat. Podczas 
przeprawy przez przełęcz złapała nas jesienna zadymka śnieżna — straciliśmy cały 
ekwipunek i 
psy. Żołądki przylgnęły nam do krzyża i leciały z nas ostatnie strzępy odzieży, 
kiedyśmy 
wreszcie doczołgali się do wioski. Mieszkańcy Tattarat na nasz widok niezbyt się 
zdziwili, bo 
przed nami spotkali tamtych wielorybników. Dali nam najnędzniejszą chatkę z 
całej wsi i żywili 
najgorszymi ochłapami. Dziwne wydało mi się, że nas odosobnili. Ale MooSu tak to 
wyjaśnił:
— Szaman sick tumtum — powiedział, co oznaczało, że szaman, czyli znachor, był 
zazdrosny i poradził ludkowi, aby trzymał się od nas z daleka. Na podstawie 
krótkiej 
znajomości z wielorybnikami doszedł bowiem do wniosku, że moja rasa jest 
silniejsza i 
mądrzejsza. Postąpił więc tak, jak zawsze postępowali wszyscy szamani na całym 
świecie. Zanim 
skończę, zobaczy pan, że miał świętą rację.
— Prawo tego ludu głosi: „Kto je mięso, musi polować” — objaśnił mi Moosu. — A 
ja i ty, o 
mój panie, nie mamy drygu do ich broni. Ani napiąć cięciw, ani cisnąć włócznią 
jak należy nie 
potrafimy. Wobec tego szaman i Tummasook, który tu jest wodzem, poszeptali i 
został wydany 
rozkaz, że mamy wraz z kobietami i dziećmi taszczyć mięso do osady jako też 
usługiwać 
łowcom.
— A to bardzo niedobrze — odparłem — bo jesteśmy, mój Moosu, z lepszej gliny niż 
tutejszy 
lud, który błądzi w ciemnościach. Po wtóre, musimy wypocząć i nabrać sił, 
ponieważ droga na 
południe jest długa, a słaby nie ma czego szukać na szlaku.
— Ale my nie mamy nic — zaoponował rozglądając się po przegniłych bierwionach 
igloo i z 
obrzydzeniem kręcąc nosem na odór wiekowego morsa, którego zajadaliśmy na 
kolację. — Na 
takim wikcie nie wydobrzejemy. Nie mamy nic prócz flachy „pocieszycielki 
zbolałych”, która 
pustego żołądka nie napełni, trzeba więc ugiąć karków pod jarzmem niewiernych, 
rąbać drwa i 
nosić wodę. A są tutaj różne dobre rzeczy, tylko nie dla nas. Ach, panie mój, 
nos nigdy mnie nie 
zmylił. Zawiódł on twego sługę do tajemnych spiżarni i schowków wśród stert 
futer w paru igloo. 
Dobry prowiant zagarnął tutejszy ludek u biednych wielorybników, a cały ten łup 
powędrował do 
rąk kilku osób. Niewiasta Ipsukuk, która mieszka na krańcu wioski obok igloo 
wodza, ma 
znaczne zapasy mąki i cukru, a moje oczy powiedziały mi, że gębę miała umazaną w 
melasie. W 
igloo wodza Tummasooka jest herbata — czyżbym nie widział, jak żłopał ją ten 
stary wieprz? 
Szaman zaś ma puszkę herbaty „Z gwiazdą” i dwa kubły najprzedniejszego tytoniu. 
A co my 
mamy? Nic! Nic! Nic!
Gdym usłyszał o tytoniu, w głowie mi się zakręciło i nic nie odpowiedziałem.
Moosu sam jednak przerwał milczenie.
— I jest tu jeszcze Tukeliketa, córka wielkiego łowcy i bogacza. Niczego sobie 
dziewczyna. 
Owszem, ładniutka.
Wiele myślałem w nocy, podczas gdy Moosu chrapał, bom nie mógł przeżyć tego, że 
tytoń 
jest tak blisko, a ja nie mogę sobie zakurzyć. Moosu powiedział prawdę: nie 
mieliśmy nic. 
Wreszcie uprzytomniłem sobie, jak trzeba zadziałać, i rano mówię do Moosu:
— Pójdziesz, zakręcisz się po swojemu i znajdziesz mi kość zagiętą jak gęsia 
szyja i pustą w 
grodku. Spaceruj sobie jak nigdy nic, ale wypatruj, gdzie mają garnki, patelnie 
i inne kuchenne 
naczynia. I pamiętaj, że posiadłem mądrość białego człowieka, rób więc, com ci 
nakazał, spraw 
się dobrze a szybko.
Gdy poszedł, postawiłem lampę tranową na środku izby, a oblazłe futra, pod 
którymi 
sypialiśmy, odrzuciłem pod ścianę, żeby było więcej miejsca. Rozebrałem strzelbę 
Moosu i 
zatrzymałem przy sobie lufę, potem z dzikiej bawełny, jaką kobiety zbierają tu w 
lecie, skręciłem 
mnóstwo knotów. Moosu wrócił z zamówioną przeze mnie kością i nowiną, że w igloo 
Tummasooka jest pięciogalonowa blaszanka od nafty i duży kocioł miedziany. 
Pochwaliłem go 
za dobrą robotę i pozwoliłem mu zbijać bąki do wieczora. A kiedy północ była 
blisko, 
wygłosiłem doń mowę.
— Wódz, który zwie się Tummasook, ma miedziany kocioł ora blaszankę po nafcie. — 
W 
tym miejscu wręczyłem mu solidny kamień, pięknie wygładzony przez morskie fale. 
— Obóz 
uśpiony — mówiłem dalej — i tylko gwiazdki mrugają na niebie. Idź, bracie, 
wpełznij cichutku 
do igloo wodza i walnij go w kałdun tym kamieniem, a dobrze! Niechaj mięso i 
obfite jadło, jakie 
spożywać będziesz w dni, które idą, doda sił twemu ramieniu. Zrobi się krzyk i 
gwałt, cała wieś 
stanie na nogach. Ale ty, bracie, się nie bój. Zrób się niewidoczny i rozpłyń 
się wśród mroków 
nocy i ciżby ludzkiej. A kiedy niewiasta Ipsukuk nawinie ci się pod rękę, ta, 
która umazała gębę 
w melasie, rąbnij ją w samo, co wodza, potem zaś wal każdego, kto ci się 
napatoczy, a posiada 
mąkę. Następnie sam wznieś pod niebiosa krzyk bólu, skręcaj się, załamuj ręce i 
lamentuj na 
znak, że i ciebie nawiedziły nocne zmory. W ten właśnie sposób zdobędziemy 
zaszczyty i 
wielkie bogactwa, i puszkę herbaty „Z gwiazdą”, i najprzedniejszy tytoń, i twoją 
Tukeliketę, 
która jest niebrzydka dziewoja.
Moosu pobiegł wykonać zadanie, a ja cierpliwie czekałem w chatynce. „tytoń był 
już bardzo 
blisko. Nagle rozległ się wśród nocy okrzyki przerażenia, po czym nieopisany 
hałas wzbił się pod 
niebo. Porwałem „pocieszycielkę zbolałych” i wybiegłem. Rwetes był wielki, 
kobiety zawodziły, 
całą wieś dusiła zmora strachu. Tummasook i kobieta Ipsukuk tarzali się z bólu 
po ziemi, w czym 
towarzyszyła im spora gromadka, między innymi Moosu. Odepchnąłem na bok tych, co 
mi się 
pętali między nogami, i przytknąłem szyjkę flaszki do ust Moosu. Natychmiast 
ozdrowiał i 
przestał wyć. Wszyscy inni zdjęci tą samą niemocą zaczęli głośno dopraszać się o 
butelkę. 
Wówczas palnąłem mówkę. Zanim skosztowali leku i wrócili do zdrowia, 
zasekwestrowałem 
Tummasookowi miedziany kociołek oraz blaszankę po nafcie, a kobiecie Ipsukuk 
cukier i 
melasę, innym zaś pacjentom pokaźne porcje mąki. Szaman mierzył gniewnym 
spojrzeniem 
ludzi, którzy przypadli mi do kolan, ale sam z trudem ukrywał zdziwienie, jakie 
go nurtowało. Z 
wysoko wzniesionym czołem udałem się do chaty. Po piętach deptał mi Moosu 
stękając pod 
ciężarem łupu.
W chacie wziąłem się do roboty. W miedzianym kotle Tummasooka zmieszałem trzy 
litry 
pszennej mąki z pięcioma litrami melasy i dolałem do tego dwadzieścia litrów 
wody. Kocioł 
postawiłem przy lampie, żeby mieszanina sfermentowała i nabrała mocy. Moosu 
zrozumiał, co 
się święci, i oświadczył, że mądrość moja przechodzi wszelkie pojęcie i że 
jestem większy od 
Salomona, o którym słyszał jako o mędrcu dawnych czasów. Blaszankę umieściłem 
nad lampą. 
Do jej otworu przymocowałem lejek, łączący blaszankę z kością kształtu gęsiej 
szyi. Wysłałem 
Moosu, żeby utłukł lodu. Gdy go nie było, połączyłem lufę jego strzelby z gęsią 
szyją. Na środek 
lufy nałożyłem potem tłuczonego lodu. U jej wylotu, obok patelni z lodem, 
podstawiłem mały 
żelazny garnek. Gdy zacier dostatecznie sfermentował (minęło dwa dni, zanim 
stanął na 
własnych nogach), przelałem go do blaszanki i zapaliłem knoty własnoręcznie 
skręcone.
Kiedy wszystko było gotowe, przemówiłem do Moosu.
— Pójdziesz — powiadam — do wioskowej starszyzny, przekażesz ukłony ode mnie i 
zaprosisz, by przyszli tutaj i przespali noc ze mną i z bogami.
Gorzałka wesoło bulgotała, kiedy goście zaczęli odchylać skórzaną zasłonę 
wiszącą w 
drzwiach i chyłkiem jeden po drugim wchodzili do igloo. A ja nic, tylko 
obkładani lufę 
tłuczonym lodem. Z jej wylotu — cyk, cyk, cyk — w żelazny garnek kapie trunek — 
uważasz 
pan, bimber. Ale oni nigdy czegoś podobnego nie widzieli, więc tylko niepewnie 
chichotali, 
kiedy opiewałem wielkie zalety tego napoju. W czasie przemówienia zauważyłem 
błyski zawiści 
w oczach szamana, wobec czego skończywszy posadziłem go obok Tummasooka i 
kobiety 
Ipsukuk. Potem dałem tej trójcy pić. Oczy zaszły im łzami, w żołądkach zrobiło 
się gorąco. 
Przestali się bać i chciwie wyciągnęli szklaneczki, żeby dać im jeszcze. Gdym 
ich już dobrze 
zaprawił, wziąłem się do reszty. Tummasook zaczął się przechwalać, jak to swego 
czasu zabił 
białego niedźwiedzia, i odgrywając tę scenę tak się rozochocił, że omal nie ubił 
własnego wuja. 
Ale nikt nie zwracał na to uwagi. Kobieta Ipsukuk rzewnymi łzami opłakiwała 
syna, który przed 
wielu laty zginął wśród lodów. Szaman podśpiewywał zaklęcia i wróżby. I tak 
przez całą noc, a 
nad ranem wszyscy leżeli pokotem i smacznie spali z bogami.
Ciąg dalszy nietrudno odgadnąć, prawda? Wieść o magicznym napoju szybko się 
rozeszła. 
Jest to — specjał, który przechodzi wszelkie pojęcie. Mowa ludzka jest zbyt 
uboga, żeby opisać 
choćby dziesiątą część cudów, jakie napój ten sprawia. Uśmierza ból, odpędza 
troski, przywołuje 
dawne wspomnienia, twarze zmarłych, zapomniane sny. To ogień, który ogarnia 
płomieniem 
krew, a paląc się, przecież nie spala. Serce wypełnia odwagą, rozprostowuje 
plecy, mężczyzn 
czyni czymś więcej niż mężczyznami. Tryska mądrością, zna każdą tajemnicę. Nie 
ma dla niego 
rzeczy niemożliwych.
Niebawem wszyscy wołali, że chcą spać z bogami. Znosili najcieplejsze futra, 
najlepsze kąski 
mięsa, przyprowadzali najmocniejsze psy. Ja jednak ostrożnie szafowałem bimbrem, 
sprzedając 
go łaskawie tylko tym, którzy przynosili mąkę, melasę i cukier. Zebraliśmy takie 
zapasy, że z 
trudem mieściły się w igloo, kazałem więc Moosu zbudować spiżarnię. Nie minęły 
trzy dni, a 
Tummasook zbankrutował. Szaman po pierwszej nocy zaczął pić z umiarem, bacznie 
mnie przy 
tym obserwował. Przez prawie cały tydzień siedział nam na karku. W ciągu 
dziesięciu dni nawet 
kobieta Ipsukuk wyczerpała swe zapasy i poszła do domu na niepewnych nogach.
Ale Moosu narzekał.
— Ach, panie mój — mówił — zgromadziliśmy przebogate zapasy mąki, melasy i 
cukru, lecz 
chałupina nasza marna, przyodziewek chudy, a skóry, na których śpię, wyliniałe. 
Brzuch mój 
woła o mięso, od którego nie biłaby pod niebiosa woń, woła o herbatę, jaką 
siorbie Tummasook, 
wzdycha tęsknie do tytoniu Neewaka, który jest szamanem, i czyha na naszą zgubę. 
Mąki mam 
już po dziurki w nosie, opycham się cukrem i melasą, ile dusza zapragnie, ale 
serce Moosu 
boleje, a jego łoże jest puste.
— Zamilcz! — odrzekłem — słabą masz głowę i głupiec jesteś. Siedź cicho i 
czekaj, a 
wszystko to wpadnie nam w ręce. Gdybyśmy chapnęli teraz, chapnęlibyśmy niedużo, 
a w końcu 
nic by nam nie zostało. Jesteś dziecko wobec mądrości białego człowieka. Trzymaj 
język za 
zębami, a ja ci pokażę, jak postępują moi bracia za morzami i jak zagarniają 
bogactwa świata. To 
się nazywa „byznes”. Co ty o tym wiesz?
Na drugi dzień Moosu przybiegł do chaty zdyszany.
— O panie! Dziwne rzeczy dzieją się w igloo Neewaka, szamana. Koniec z nami, nie 
będziemy mieli ciepłych futer, nie skosztujemy dobrego tytoniu, a wszystko przez 
to, żeś pan 
wariował za melasą i mąką. Leć pan zobaczyć, a ja tu popilnuję samogonu.
Poszedłem więc do igloo Neewaka. Wyobraź pan sobie, szaman sprytnie podpatrzył 
mój 
alembik i zrobił taki sam. Gdy mnie zobaczył, nie mógł ukryć uczucia dumy. Był 
to bowiem gość 
z głową na karku, a w moim igloo spał z bogami zapewne nie tak twardo, jak by 
się zdawało.
Nic jednak sobie z tego nie robiłem, bom swoje wiedział. Wracam, tedy do chaty i 
przemawiam Moosu do rozumu.
— Na szczęście lud ten uznaje prawo własności, choć na ogół w małym stopniu 
korzysta z 
dobrodziejstw instytucji cywilizowanego świata. Dzięki temuż poszanowaniu 
własności ty i ja 
porośniemy w tłuszcz, a ponadto wprowadzimy tu nowe porządki, których inne 
narody 
dopracowały się wśród krwawego trudu i wielkich cierpień.
Moosu niedużo zrozumiał. Oczy mu się otwarły dopiero, gdy wpadł szaman i łypiąc 
okiem 
oświadczył z nutą pogróżki w głosie, że chce ze mną dobić targu.
— Słuchaj — Wołał — w całej wiosce nie ma ani krzty mąki i melasy. Sprytnie 
obrałeś z nich 
mój lud, który spał z twoimi bogami, a teraz nie ma nic prócz napęczniałych 
głów, słabych kolan 
i pragnienia, którego nie można ugasić. Źle jest, a wiedz, że lud słucha mego 
głosu. Lepiej więc 
będzie, jeśli zaczniesz ze mną handlować tak samo jak wtedy, gdyś kupował melasę 
i mąkę.
A ja na to:
— Dobrąś mowę powiedział, mądrość zagościła w twych ustach. A więc handlujmy. Za 
tę 
ilość mąki i melasy dasz puszkę herbaty „Z gwiazdą” i dwa wiadra tytoniu.
Moosu jęknął, a kiedy transakcja została zawarta i szaman poszedł, zaczął mi 
robić gorzkie 
wymówki.
— Teraz — mówił — teraz wsiąkliśmy na amen, boś pan oszalał! Neewak sam będzie 
warzył 
hooch i przyjdzie chwila, że nakaże ludowi pić tylko jego hooch, żadnego innego. 
Wobec czego 
jesteśmy zrujnowani, nasz towar nic niewart, zostanie nam nędzne igloo, a łoże 
Moosu będzie 
zimne i puste!
A ja na to:
— Klnę się na zewłok wilka, żeś cymbał i że ojcowie twoi byli, a potomkowie będą 
aż do 
ostatniego pokolenia durniami. Mieć twój rozum, to już lepiej nie mieć żadnego, 
oczy twe ślepe 
są na byznes. Mówiłem ci, co to jest byznes, ale ty nic nie rozumiesz. Idźże, 
synu tysiąca durni, 
napij się samogonu, który Neewak pędzi w swym igloo, i bij pokłony twym bogom za 
to, że 
korzystasz z mądrości białego człowieka, dzięki której opływasz w dostatki. 
Jazda! A kiedy się 
napijesz, przynieś na wargach smak tego napitku, żebyś go mógł mi opisać.
Dwa dni potem Neewak przysłał nam ukłony i zaproszenie do swego igloo. Moosu 
poszedł, ja 
zostałem w domu. Słuchałem, jak świergoce moja bimbrownia, powietrze było gęste 
od dymu 
szamańskiego tytoniu. Albowiem słaby był ruch w interesie owego wieczoru i 
właściwie zaszedł 
do mnie jeden tylko Angeit, wierny mi młody myśliwy. Po pewnym czasie wrócił 
Moosu. Dusił 
się ze śmiechu i wesoło mrużył oczy.
— Jesteś wielkim człowiekiem — powiedział — panie mój, wielkim człowiekiem i 
wspaniałomyślnym. Dlatego nie potępisz sługi twego, Moosu, który miewa chwile 
zwątpienia i 
pewnych rzeczy nie może ogarnąć rozumem.
— Cóż się stało? — zapytałem. — Czyś ty przypadkiem nie wypił za dużo? A tamci 
śpią jak 
zabici w igloo Neewaka, szamana, co?
— Nie, wściekają się i brzuchy ich bolą, a wódz Tummasook złapał Neewaka za 
gardło, i 
przysiągł na kości przodków, że nie chce go więcej widzieć na oczy. Słuchaj! 
Wchodzę do igloo, 
a tu gorzała bulgoce i bańki puszcza, para idzie przez gęsią szyjkę całkiem jak 
u ciebie, panie 
mój, tak samo zamienia się w płyn po spotkaniu się z lodem i na samym końcu 
kapie do 
garnczka. Więc Neewak częstuje napitkiem… Boże ty mój, trunek zupełnie 
niepodobny do 
twego, bo ani w język nie szczypie, ani w oku łza się nie kręci. Co tu ukrywać — 
woda. Pijemy, 
pijemy na umór i wciąż siedzimy, a w sercach chłód i wielka powaga. Neewak się 
zmieszał, 
czoło mu się chmurzy. Wybiera z całego towarzystwa tylko Tummasooka i Ipsukuk, 
sadza ich 
osobno, prosi, żeby pili, pili, pili. Piją oni, piją, piją, i siedzą sztywni a 
chłodni, aż Tummasook 
zrywa się w gniewie okrutnym i żąda zwrotu futer i herbaty. Ipsukuk podnosi 
głos, piskliwy i zły. 
Całe towarzystwo woła, żeby szaman oddał, co od nich dostał, harmider wielki się 
robi…
— Czy ten pieski syn myśli, że jestem wieloryb? — słyszymy nagle głos 
Tummasooka.
Wódz odsuwa skórę wiszącą w drzwiach i staje wyprostowany w naszym igloo z 
twarzą 
pociemniałą z gniewu i chmurnym czołem.
— Napęczniałem — powiada — jak rybi pęcherz, zaraz pęknę, ledwie się mogę 
ruszyć, taki 
ciężar dźwigam. La–la! W życiu tak nie piłem, a jednak w oczach mi jasno, kolana 
mocne, ręka 
nie drży.
Jeden po drugim wchodzili ludzie do naszego igloo.
— Szaman nie umie sprawić, byśmy spali z bogami — skarżyli się — to się udaje 
tylko w 
twojej chacie.
Śmiałem się w duchu, gdym na prawo i lewo rozdawał bimber, a goście się 
weselili. A do 
mąki, którą sprzedałem był Neewakowi, tom domieszał hojną ręką sody zakupionej u 
kobiety 
Ipsukuk. No to jak mógł jego zacier sfermentować, jeśli soda mu nie pozwalała? 
Jakim, pytam 
się, cudem jego bimber mógł się zbimbrzyć, skoro nie chciał skwaśnieć?
Od tej pory bogactwo napływało do naszej chaty nieprzebranym strumieniem. Futer 
mieliśmy 
bez liku, a także kobiecych robótek, posiedliśmy też wszystką herbatę wodza, a 
mięso znosili 
nam bez końca. Pewnego razu Moosu opowiedział mi historię Józefa w Egipcie, 
zresztą okrutnie 
zniekształconą, ale to mnie natchnęło pewną myślą i niebawem połowa plemienia 
pracowała przy 
budowie wielkich moich spiżarni mięsa. Z tego, co upolowali, dostawałem lwią 
część i wszystko 
magazynowałem. Moosu też nie próżnował. Z kory brzozowej zrobił talię kart i 
nauczył 
Neewaka grać w „siódemkę”. W grę wciągnął również ojca Tukelikety. Wkrótce 
poślubił 
dziewczynę, a na drugi dzień wprowadził się do chaty szamana, najpiękniejszej w 
całej wiosce. 
Neewak zszedł na psy, przerżnął bowiem w „siódemkę” wszystko, co miał, razem z 
bębenkami 
ze skóry morsa i przyborami czarownika — wszystko. W końcu przyszło mu na to, że 
rąbał drwa, 
nosił wodę i był gotów do posług na każde skinienie Moosu. Ten zaś — tak, Moosu 
sam się 
ogłosił szamanem, czyli arcykapłanem, a z pokiełbaszonego przez się Pisma 
Świętego stworzył 
nowych bogów i przed osobliwymi ołtarzami odprawiał gusła.
Byłem z tego zadowolony, bom uważał, że kościół i państwo powinny iść ręka w 
rękę, a poza 
tym miałem jeszcze swoje, państwowe plany. Wydarzenia rozwijały się tak, jak to 
przewidziałem. Pogodny nastrój i uśmiechnięte lica zniknęły z osady. Ludzie 
zrobili się posępni i 
chmurni. Raz po raz wybuchały kłótnie i bójki, dniem i nocą nie ustawał zgiełk i 
rwetes. Idąc za 
wzorem Moosu inni też zrobili karty. Myśliwi rżnęli w karcięta między sobą. 
Tummasook prał 
okropnie małżonkę, aż jego wuj stanął w obronie kobiety i kłem morsa rąbnął go 
tak, że wódz w 
nocy wył z bólu i pohańbił się w oczach narodu. Wśród tego rodzaju rozrywek 
poniechano 
łowów i wkrótce kraj nawiedziła klęska głodu. Noce były długie i ciemne, a w 
braku mięsa nie 
było za co kupić bimbru. Szemrano więc przeciw wodzowi. O to mi właśnie szło. 
Gdy już głód 
dobrze im się dał we znaki, zwołałem całą wieś, wygłosiłem wielką mowę, 
przybrałem pozę 
patriarchy i nakarmiłem głodnych. Moosu też palnął mówkę, dzięki której, jak 
również w 
uznaniu mych zasług, wybrano mnie wodzem. Moosu, który rozmawiał z Bogiem i 
obwieszczał 
jego zarządzenia, namaścił mnie tranem. Okropnie mi gębę wysmarował, bo nie 
rozumiał, na 
czym polega obrządek pomazania. We dwójkę wykładaliśmy ludowi teorię boskiego 
pochodzenia królewskiej władzy. A że bimbru było w bród, mięsa nie brakowało i 
wyprawiliśmy 
festyn, nowy ład spotkał się z ogólnym uznaniem.
Widzisz więc, szanowny panie, żem siedział na wyżynach, odziewałem się w purpurę 
i 
panowałem nad ludem. I do dziś dnia byłbym królem, gdyby mi starczyło tytoniu i 
gdyby Moosu 
okazał się większym głupcem, a mniejszym łajdakiem. Bo, widzisz, wpadła mu w oko 
Esanetuk, 
najstarsza córka Tummasooka. A ja zaprotestowałem.
— O bracie mój — klarował mi Moosu — byłeś łaskaw powiedzieć, że będą tu 
wprowadzone 
nowe porządki. Słuchałem słów twoich i czerpałem z nich mądrość. Ty rządzisz z 
woli boskiej, a 
ja z woli boskiej się ożenię.
Nie uszło mej uwagi, że mówi do mnie przez „bracie”, rozgniewałem się i 
obtańcowałem 
faceta. Ale odwołał się do narodu i przez trzy dni odprawiał gusła, w czym cała 
wieś brała udział. 
W końcu głos boży przemówił przez niego oznajmiając, że ma być wprowadzone 
wielożeństwo, 
albowiem taka jest wola boska. Ale chytra to była sztuka, gdyż liczbę żon 
uzależnił od cenzusu 
majątkowego i w ten sposób dzięki bogactwu wyniósł się ponad innych. Trudno go 
było nie 
podziwiać, chociaż władza wyraźnie przewróciła mu w głowie i wiadomo było, że 
nie spocznie, 
póki cała władza i wszystkie bogactwa nie znajdą się w jego łapach. Rozpierała 
go pycha, 
zapomniał, że mnie zawdzięcza swe stanowisko, i począł czyhać na moją zgubę.
Ale było to interesujące, bo ten łapserdak po swojemu przekształcił pierwotne 
społeczeństwo. 
Mając monopol samogonowy ciągnąłem z niego zyski, przestałem jednak dzielić się 
nimi z 
Moosu. Pomyślał trochę i wprowadził system podatków kościelnych. Nałożył na 
mieszkańców 
wsi dziesięcinę. Grzmiał przy tym o pierworodnych tłustych barankach i tak 
dalej, nicując na 
swój użytek zasłyszane i raz już przekręcone przypowieści biblijne. Nawet to 
zniosłem w 
milczeniu. Kiedy wszakże wprowadził coś na kształt progresywnego podatku 
dochodowego, 
zbuntowałem się. Głupstwo zrobiłem, bo jemu właśnie o to chodziło. Odwołał się w 
tej sprawie 
do ludu, który go poparł, bo lud zazdrościł mi bogactw i sam płacił wysokie 
podatki.
— Dlaczego my mamy płacić? — pytali — a ty nie? Czyż przez usta Moosu, szamana, 
nie 
mówi głos Boga?
Ustąpiłem. Ale zaraz podniosłem cenę bimbru. Mój Boże! Moosu, jakby na to 
czekał, 
natychmiast przykręcił śrubę podatkową.
Tak się zaczęła otwarta wojna. Postawiłem na Neewaka i Tummasooka stając w 
obronie ich 
praw uświęconych tradycją. Moosu wygrał, bo powołał do życia stan duchowny i 
obydwu nadał 
wysokie godności. Stanął przed nim problem władzy, rozwiązywał go podobnie, jak 
przed nim 
wielu innych. To był mój błąd. Sam powinienem był zostać szamanem, a on wodzem, 
lecz za 
późno to zrozumiałem, tak więc w starciu między władzą duchowną i doczesną 
skazany byłem na 
klęskę. Rozgorzał wielki spór, ale szala zwycięstwa szybko się przechyliła na 
stronę Moosu. 
Ludzie pamiętali, że to on mnie namaścił i jasne było dla nich, iż źródłem 
władzy nie jestem ja, 
tylko on. Zostałem sam z garstką zwolenników, z których najbardziej był mi 
oddany Angeit. 
Moosu stanął na czele partii ludowej i rozpuszczał pogłoski, jakobym zamierzał 
obalić go i 
ustanowić własnych bogów, najbardziej bezecnych pod słońcem. Szczwany drań znów 
mnie 
ubiegł, bo rzeczywiście tak chciałem zrobić: abdykować — rozumie pan? — i orężem 
wiary 
walczyć z jego religią. Nastraszył lud opowieściami o niegodziwych postępkach 
moich bogów, a 
zwłaszcza jednego, który się nazywa Byznes (wymawiał Bzz Nzz) — i stłumił mój 
plan w 
zarodku.
Zdarzyło się, że Kluktu, najmłodsza córka Tummasooka, przypadła mi do gustu, i 
to nie bez 
wzajemności. Rozpocząłem starania, lecz eks–wódz odpalił mnie — gdym już 
zapłacił cenę 
kupna — oświadczając, że Moosu zastrzegł sobie tę dziewczynę. Tego już było za 
wiele! Miałem 
ogromną ochotę pójść do jego igloo i zaciukać dziada gołymi rękami. 
Przypomniałem sobie 
jednak, że tytoń już się kończy, i z uśmiechem na ustach wróciłem do domu. Na 
drugi dzień 
Moosu odprawił zaklęcia i przefasonował cud z chlebem i rybami na wróżbę. 
Czytając między 
wierszami zrozumiałem, że arcykapłan pije do moich spiżarni, zawalonych mięsem. 
Lud także 
nie był w ciemię bity. Szaman wcale ich nie nakłaniał, by poszli na łowy, 
większość więc 
pozostała w chatach i upolowano tylko parę karibu i niedźwiedzi.
Ale ja miałem co innego na oku, bom widział, że nie tylko tytoń, lecz i zapas 
mąki i melasy 
jest na ukończeniu. A poza tym uważałem za swój obowiązek pokazać, jaki mądry 
jest biały 
człowiek, i zalać sadła za skórę Moosu, któremu przewróciło się we łbie, gdy 
dzięki mnie zdobył 
władzę. Tej samej nocy poszedłem do swoich spiżarni. Ciężko tam pracowałem. 
Nazajutrz 
rzucało się w oczy, że wszystkie psy stały się dziwnie leniwe. Nikt niczego nie 
podejrzewał, ja 
noc w noc ciężko pracowałem, psy były coraz tłustsze, a ludzie chudli i chudli. 
Zaczęli szemrać i 
domagać się spełnienia proroctwa, lecz Moosu ich hamował, czekając, aż głód 
jeszcze bardziej 
im dokuczy. Do ostatniej chwili nawet się gałganowi nie śniło, jaką sztukę mu 
wytnę, i nie 
przyszło mu do głowy, że spiżarnie są puste.
Gdy wszystko było gotowe, posłałem Angeita wraz z wierną mi gromadką (karmiłem 
ich 
potajemnie), żeby obeszli wioskę i zwołali wiec. Całe plemię zebrało się na 
udeptanym śniegu 
przed moją chatą. Z tyłu wznosiły się na palach, jak na szczudłach, spiżarnie. 
Przyszedł i Moosu. 
Tłum zatoczył koło. W pierwszym szeregu stanął Moosu, prosto naprzeciw mnie, 
pewny, że coś 
knuję, gotów pierwszą zaczepkę odeprzeć druzgocącym ciosem. A ja wstałem i przy 
wszystkich 
mu się pokłoniłem.
— O Moosu, ty błogosławiony przez Boga — tak zacząłem. — Dziwisz się pewnie, że 
zwołałem to zgromadzenie i niewątpliwie po tylu głupstwach, jakich narobiłem, 
oczekujesz 
niebacznych słów i postępków. O nie! Powiedziane jest, że jak bogowie chcą kogoś 
ukarać, to 
mu najpierw rozum odbierają. A jam był naprawdę pozbawion rozumu. Sprzeciwiałem 
się twej 
woli, kpiłem z twojej władzy, dopuściłem się wielu bezecnych i swawolnych 
postępków. Tej 
nocy jednak zesłane mi było widzenie i ujrzałem, żem zbłądził. A tyś stanął 
przede mną jak 
gwiazda płomienna, i brwi ci gorzały, i pojąłem w sercu moim, żeś wielki. 
Wszystko stało się 
jasne. Zrozumiałem, że Bóg darzy cię swoim uchem i kiedy ty mówisz, on słucha. 
Przypomniałem sobie, że wszystko, com uczynił dobrego, uczyniłem za sprawą łaski 
boskiej i 
twojej.
Tak, dziatwo moja! — wołałem zwracając się do ludu. — Jeślim kiedy postąpił 
sprawiedliwie, 
jeślim zrobił co dobrego, zawszem czynił za radą Moosu. Gdy go słuchałem, 
wszystko szło 
świetnie, gdym zatykał uszy i folgował swemu szaleństwu, same głupstwa z tego 
wychodziły. Za 
jego radą zebrałem zapasy mięsiwa i w czarne dni karmiłem głodnych. Z jego łaski 
zostałem 
wodzem. A jak używałem swojej władzy? Pozwólcie, że wam powiem. Nic nie 
zrobiłem. W 
głowie mi się przewróciło, ubrdałem sobie, że jestem większy niźli Moosu, i 
uważacie — tyłkom 
sobie biedy napytał. Rządziłem niemądrze, bogowie się na mnie pogniewali. O 
Boże, Boże! Głód 
trzewia wam ściska, matkom w piersiach wyschło, zgłodniałe dzieciątka kwilą po 
nocach. A ja, 
którym w sercu chował zatwardziałą nienawiść do Moosu, nie wiem, co mam począć i 
skąd tu 
wziąć żarcia.
W tym miejscu tłum zaczął kiwać głowami. Uśmiechali się i coś sobie na ucho 
szeptali — 
wiedziałem, że o bochenkach chleba i rybach.
Szybko waliłem dalej.
— A więc zrozumiałem własną głupotę i mądrość Moosu, pojąłem, że jestem 
niedojda, a 
Moosu głowacz. Dlatego, gdy przeszło mi szaleństwo, przyznaję się do winy i chcę 
naprawić zło, 
którem wyrządził. Spozierałem bezecnym okiem na Kluktu i co się okazało? Została 
oddana 
Moosu. A przecież Kluktu jest moja, bo czy nie zapłaciłem za nią Tummasookowi 
towarem? Ale 
jam niewart Kluktu, niechaj więc przejdzie z ojcowskiego igloo do igloo Moosu. 
Czyż bowiem 
księżyc może świecić, gdy słońce błyszczy na niebie? Po drugie, Tummasook niech 
zachowa, co 
dostał ode mnie, a dziewczynę niechaj weźmie w darze Moosu, bo Bóg nakazał, aby 
został jej 
panem i władcą. Co więcej, ponieważ niemądrze używałem bogactwa i korzystałem 
zeń, aby 
was, moje dziatki, uciskać, oto składam w darze Moosu blaszankę po nafcie, jak 
również gęsią 
szyjkę, lufę oraz miedziany kocioł. Tym samym nie będę już mógł zgarniać 
wszystkiego pod 
siebie, a jeśli zachce się wam hooch, on ugasi wasze pragnienie, i to bez 
zdzierstwa. Boć wielki 
to człowiek i Bóg przemawia przez jego usta.
I jeszcze coś: serce mi zmiękło, żałuję swego szaleństwa. Ja, który jestem kpem 
i synem 
kpów, ja — sługa złego boga Bzz Nzz, ja, który widzę wasze puste brzuchy i nie 
wiem, jak je 
zapełnić — czemu miałbym być wodzem, wynosić się nad was i przywieść naród do 
zguby? Po 
cóż miałbym robić to, co nie jest dobre? Natomiast Moosu, szaman, człek z 
wszystkich 
najmędrszy, stworzony jest do tego, by rządzić łagodną ręką i sprawiedliwie. Z 
powodów, które 
wam wyłuszczyłem, abdykuję więc i władzę swą przekazuję w ręce Moosu, on jeden 
bowiem 
będzie wiedział, jak was nakarmić w dniu, w którym zabraknie mięsa w kraju.
Gdym skończył, rozległy się huczne oklaski i lud wołał: Klosz! Klosz! co znaczy 
— dobrze.
W oczach Moosu dostrzegłem zdziwienie i niepokój. Nie mógł zrozumieć, o co mi 
chodzi, i 
bał się mej mądrości białego człowieka. Spełniłem wszystkie jego życzenia, 
niektóre zaś nawet 
uprzedziłem. Widząc, jak stoję tutaj, własnoręcznie wyzuty z władzy, zdawał 
sobie sprawę, że 
nie pora podburzać lud przeciw mojej osobie.
Nim się rozeszli, obwieściłem, że wraz z przejściem bimbrowni na własność Moosu, 
wszystek 
samogon, jaki mam, przekazuję w ręce ludu. Moosu usiłował protestować, bo dotąd 
pozwalaliśmy zalewać się małym gromadkom, lecz nigdy wszystkim naraz. Ale tłum 
krzyczał: 
Klosz! Klosz! i zaczęła się huczna zabawa przed moim igloo. A kiedy trunek 
począł im szumieć 
w głowach i na dworze bawiono się coraz hałaśliwiej, ja w domu naradzałem się z 
Angeitem i 
paru oddanymi mi ludźmi. Powiedziałem im, co mają robić, i dokładnie 
przyuczyłem, co mówić. 
Potem chyłkiem przemknąłem się do lasu, gdzie miałem dwoje sanek dobrze 
wyładowanych i 
dwa nie przekarmione psie zaprzęgi. Wiosna, uważasz pan, była za pasem, śnieg 
okryła skorupa 
lodu, słowem, w sam raz, żeby ruszyć w drogę na południe. Co więcej, tytoń się 
skończył. 
Spokojnie czekałem w lesie, gdyż nie miałem się czego obawiać. Gdyby chcieli 
mnie ścigać, psy 
mieli zapasione, a sami zbyt byli wygłodzeni, żeby mnie dognać. Poza tym 
wiedziałem, jaka 
niespodzianka ich czeka, bo sam ją starannie przygotowałem.
Najpierw przybiegł jeden mój zausznik, a za nim drugi.
— O panie! — zawołał pierwszy ciężko dysząc. — W wiosce zrobiła się straszna 
chryja, 
wszyscy potracili głowy i sami już nie wiedzą, czego chcą. Spili się, jedni 
napinają cięciwy, inni 
się kłócą. Jeszcze u nas nie było takiej awantury.
A drugi mój zausznik mówi:
— Zrobiłem, jakeś kazał, o panie. Szeptałem chytre słowa w chętne uszy i 
budziłem 
wspomnienia dawnych czasów. Kobieta Ipsukuk płacze nad swoją biedą i bogactwem, 
które 
postradała. Tummasook znów się uważa za wodza. A ludzie są głodni i wszystko się 
w nich 
gotuje.
Trzeci powiedział:
— Neewak powywracał ołtarze Moosu i odprawia zaklęcia przed starymi bogami, 
których 
czciliśmy przez tyle lat. Ludzie wspominają bogactwa, co przeciekły im przez 
gardła i są 
bezpowrotnie stracone. A Esanetuk, która jest sick tumtum, pobiła się z Kluktu i 
narobiła szumu. 
Potem, jako córki jednej matki, wzięły się we dwójkę do Tukelikety. Na sam 
koniec w trójkę jak 
trzy huragany uderzyły na Moosu z wszystkich stron, aż uciekł z domu i wystawił 
się na 
pośmiewisko. Bo mężczyzna, który nie umie sobie dać rady ze swoim babińcem, jest 
kpem.
Wówczas nadszedł Angeit.
— Straszne kłopoty spadły na Moosu, o panie, bo tak długo szeptałem ludziom na 
ucho, aż 
przyszli do niego i mówią, że głodni, i żądają spełnienia wróżby. Wielkim głosem 
wołają: 
Itlwillie! Itlwillie! (Mięso). Więc Moosu krzyczy swoim niewiastom, rozjuszonym 
z gniewu i 
pijaństwa, żeby zamknęły gęby, i prowadzi plemię do twoich spiżarni. Nakazuje 
mężczyznom 
otworzyć i najeść się do syta. A tu spiżarnie puste. Mięsa ani kawałka. 
Mężczyźni stoją niemi, 
lud zdjęło przerażenie. Pośród ciszy zabieram głos:
— O Moosu, gdzie mięso? O tym, że było, dobrze wiemy. Czyż nie przynosiliśmy go 
z 
łowów? Kłamstwem byłoby, gdybyś powiedział, że jeden człowiek sam wszystko 
zjadł. A 
przecież myśmy z tego mięsa nie widzieli nawet skóry i kości. Gdzie jest mięso, 
o Moosu? Bóg 
cię słyszy. Gdzie mięso?
Ludzie wołają: „Bóg cię słyszy. Gdzie mięso?” I szepczą między sobą zdjęci 
strachem. 
Wówczas wszedłem w tłum. Mówiłem o okropnych tajemnych sprawach, o 
nieboszczykach, co 
przemykają się jak cienie i czynią zło, mówiłem tak długo, aż przerażeni zaczęli 
głośno krzyczeć 
i zbili się w gromadkę jak dzieci, które się boją ciemności. Neewak wygłosił 
mowę. Dowodził, że 
wszystkie nieszczęścia przyszły z chaty Moosu. Gdy skończył, szał ludzi ogarnął, 
chwytali za 
włócznie, kły morsa, pałki i kamienie z morskiego brzegu. Moosu uciekł do chaty. 
Nie pił hooch. 
Dlatego nie mogli go złapać, przewracali się jeden na drugiego i dreptali w 
miejscu. Do tej chwili 
wyją przed jego igloo, babiniec hałasuje w środku, on też się drze, ale sam 
swego głosu nie 
słyszy.
— O Angeit, dobrześ się spisał — pochwaliłem. — A teraz weź te puste sanki i 
chude psy, 
goń do igloo Moosu. Nim się pijany lud połapie, co robisz, czym prędzej rzuć 
Moosu na sanki i 
przywieź go tu.
Czekając na powrót Angeita, dałem parę dobrych rad moim wiernym towarzyszom. 
Moosu 
przyjechał na sankach. Siniaki na jego twarzy świadczyły, że niewiasty dobrze 
się z nim 
porachowały. Wypadł z sanek w śnieg i leżąc u mych stóp płakał.
— O panie! — wołał. — Przebaczysz słudze twemu Moosu jego niecne postępki! Tyś 
wielki 
człowiek! Na pewno przebaczysz!
— Mów mi „bracie”, Moosu, mów mi „bracie” — szydziłem. Końcem mokasyna 
podniosłem 
go na nogi. — Będziesz mnie słuchał?
— Tak, panie — skamlał — zawsze.
— No to kładź się przez sanki — przełożyłem bat do prawej dłoni. — Kładź się 
twarzą do 
śniegu. Tylko prędko, bo jeszcze dziś ruszamy na południe.
Kiedy się należycie ułożył, zacząłem go okładać batem, za każdym uderzeniem 
wyliczając 
winy, jakich się względem mnie dopuścił.
— To za nieposłuszeństwo w ogóle — chlast! A to za nieposłuszeństwo w szczególe 
— 
chlast! chlast! To za Esanetuk! To dla dobra twej duszy! To za powagę twego 
urzędu! To za 
Kluktu! To za władzę od Boga! To za tłuste pierworodne baranki! A to i to za 
podatek 
dochodowy i bochny chleba tudzież ryby! A to za całokształt twego 
nieposłuszeństwa! A to na 
koniec, żebyś odtąd był ostrożniejszy i nabrał rozumu! A teraz przestań smarkać 
i wstań! Włóż 
rakiety śnieżne, idź naprzód i toruj drogę psom. Uwaga! Naprzód! Marsz!
Tomasz Stevens uśmiechnął się pod wąsem, zapalił piąte cygaro i puścił serię 
kółek pod sufit.
— Ale co się stało z ludźmi w Tattarat? — zapytałem. — Czy to nie nazbyt okrutne 
skazać ich 
na śmierć głodową?
Roześmiał się i między jednym kółkiem a drugim powiedział:
— A czy nie mieli tłustych psów?
Przełożył Kazimierz Piotrowski
LI–WAN O JASNEJ SKÓRZE
Obniża się słońce, Canimie, upał dnia minął — zawołała Li–Wan do mężczyzny, 
który spał, a 
głowę miał okrytą śpiworem z wiewiórczych skórek. Zawołała po cichu, jak gdyby 
obowiązek 
walczył w niej ze strachem przed chwilą przebudzenia. Bo Li–Wan bała się tego 
swojego rosłego 
męża, zupełnie niepodobnego do innych znanych jej mężczyzn.
Łosiowe mięso zaskwierczało nieprzyjemnie. Kobieta przesunęła patelnię na skraj 
czerwonego żaru i zerknęła z ukosa w stronę dwóch psów znad Zatoki Hudsona. 
Wilczury 
wodziły wzrokiem za każdym jej ruchem i łakomie wysuwały ociekające śliną 
czerwone jęzory. 
Ogromne, kudłate bestie siadły koło ogniska pod wiatr i w cienkiej smudze dymu 
chroniły się 
przed niezliczonymi chmarami komarów. Kiedy Li–Wan spojrzała w dół, na stromy 
brzeg 
Klondike toczącej wezbrane wody między wzgórzami, jeden z psów jak robak 
podpełznął do 
patelni. Zwinnym ruchem wyciągnął łapę i strącił w popiół kawał gorącego mięsa. 
Li–Wan 
dostrzegła to kącikiem oka. Pies trafiony w nos polanem, odskoczył i warknął. 
Nie odrywając od 
niego wzroku kobieta podniosła uratowane mięso.
— Fuj! Olo! — krzyknęła. — Ciągleś głodny i głodny! Dlatego dostajesz za swoje, 
że pchasz 
nos, gdzie nie trzeba.
Drugi pies stanął po stronie Olo i wraz z nim gotował się do walki. Jeżyła się 
im sierść na 
karkach i grzbietach, cienkie wargi unosiły się, marszcząc brzydko i odsłaniając 
okrutne, groźne 
kły. Nosy fałdowały się, wykrzywiały w srogiej pasji. W gardzielach bulgotało 
warczenie — 
wilczy charkot dzikich bestii, którym sama natura rozkazuje rzucić się, powalić 
przeciwnika.
— A ty, Bash, złyś zawsze, niczym twój pan! Nie szanujesz ręki, co cię karmi. 
Nie dajesz mi 
spokoju! To nie twoja sprawa! Ale chcesz? Niech będzie twoja! Masz! Masz! A 
masz!
Krzycząc tak Li–Wan rzucała szczapami, ale psy zręcznie unikały ciosów i ani 
myślały o 
kapitulacji. Rozłączyły się i przycupnięte do ziemi czołgały się na brzuchach. 
Warcząc głucho 
nadciągały z dwóch stron, oskrzydlały wroga. Li–Wan wojowała z wilczurami od 
czasu, gdy 
zaczęła raczkować między wiązkami skór w wigwamie. Wiedziała, że sytuacja jest 
groźna. Bash 
stanął, napiął mięśnie, gotował się do skoku. Olo pełzał jeszcze, ale był coraz 
bliżej i bliżej.
Kobieta porwała dwie głownie za zwęglone końce. Śmiało stawiła czoła 
buntownikom. Olo 
cofnął się, lecz Bash dał susa i w powietrzu natknął się na ognisty oręż. 
Zaskowyczał boleśnie. 
Rozszedł się swąd przypalonych kudłów i skóry. Pies padł na ziemię, a kobieta 
resztkę 
rozżarzonego drewna rzuciła mu w pysk. Zawył wściekle, rzucił się w bok, 
uskoczył spod jej ręki 
i w dzikim popłochu zaczął szukać schronienia. Olo umykał, lecz Li–Wan 
przypomniała mu o 
swej władzy tęgo zdzieliwszy szczapą po żebrach. Później oba wilczury wycofały 
się pod gradem 
polan, aby na krańcu biwaku lizać rany, skowycząc i warcząc na przemian.
Li–Wan zdmuchnęła popiół z ocalonego mięsa. Serce biło jej nie mocniej niż 
zwykle. 
Pospolite, codzienne wydarzenie szło już w niepamięć. Podczas wrzawy i 
zamieszania Canim ani 
się ruszył. Za to począł potężnie chrapać.
— Hej, Canim! — zawołała kobieta. — Upał dnia mija. Czas w drogę. Ścieżka czeka 
naszych 
stóp.
Peleryna z wiewiórczych skórek drgnęła. Odrzuciło ją na bok brunatne ramię. 
Powieki 
śpiącego uniosły się i zaraz opadły.
„Dźwigał ciężkie juki — pomyślała Li–Wan. — Utrudziła go poranna praca”.
Poczuła na szyi ukłucie komara, pomazała więc odsłonięte miejsce wilgotną gliną, 
której 
pecynę miała dla wygody pod ręką. Mężczyzna i kobieta pięli się przez cały ranek 
zboczem 
działu wodnego i dla ochrony przed chmarami napastliwych owadów smarowali twarze 
lepkim 
mułem. Błoto wysychało na słońcu, zastygało w maskę, która pękała raz po raz 
przy poruszeniu 
mięśni. Dziury trzeba było wciąż łatać, toteż skorupa miała nierówną grubość w 
rozmaitych 
miejscach i twarze wędrowców przedstawiały dziwaczny widok.
Li–Wan zaczęła potrząsać mężem delikatnie, lecz wytrwale. Wreszcie Canim ocknął 
się, 
usiadł. Przede wszystkim spojrzał na słońce, a zasięgnąwszy rady niebieskiego 
zegara, 
przycupnął koło ognia i łapczywie rzucił się na mięso. Był to rosły, barczysty 
Indianin o 
szerokiej klatce piersiowej i potężnych muskułach. Mierzył pełne sześć stóp. 
Oczy miał 
bystrzejsze niż większość jego ziomków, bardziej inteligentne, żywe. Bruzdy 
znamionujące wolę 
głęboko poorały mu twarz, a że była to twarz pierwotna i uparta, wyraz jej 
zdawał się mówić o 
człowieku z natury nieugiętym, świadomym celu i w razie potrzeby zdolnym do 
zimnego 
okrucieństwa.
— Jutro, Li–Wan, urządzimy biesiadę.
Do czysta wyssał kość szpikową. Rzucił ją wilczurom.
— Będziemy jedli racuchy smażone na bekonowym tłuszczu i cukier. To 
smaczniejsze niż…
— Racuchy? — spytała zaciekawiona Li–Wan z trudem wymawiając dziwne słowo.
— Aha! — odpowiedział tonem wyższości. — Nauczę cię nowych sposobów gotowania. 
Nie 
masz pojęcia o tych rzeczach, o których teraz mówię, no, i o bardzo wielu 
innych. Żyłaś przecie 
w małym, odludnym kątku ziemi, nic nie rozumiesz. Ale ja… — Wyprostował się i 
dumnym 
wzrokiem zmierzył żonę. — Wielki podróżnik ze mnie. Bywałem we wszystkich 
krajach, nawet 
pośród białych ludzi. Znam ich obyczaje i obyczaje wielu, wielu ludów. Nie 
jestem jak drzewo, 
które wyrasta po to, żeby zawsze stać na jednym miejscu i nie wiedzieć, co się 
dzieje za 
najbliższym wzgórzem. Jestem Canim, Canim–Czółno, urodzony do wędrówek po 
świecie, do 
podróży, do poznawania ziemi jak długa i szeroka.
Kobieta pokornie chyliła głowę.
— Słusznie mówisz. Przez całe życie jadałam ryby, mięso i jagody. Żyłam w małym, 
odludnym kątku ziemi. Nigdy nie marzyłam, że świat jest taki wielki. Dopiero gdy 
uprowadziłeś 
mnie z mojego plemienia, bym ci gotowała i dźwigała za tobą ciężary na 
nieskończenie długiej 
ścieżce…
Urwała nagle, podniosła wzrok na męża.
— Powiedz, Canim, czy ta ścieżka ma koniec?
— Nie — odpowiedział. — Moja ścieżka jest jak świat: nie kończy się nigdzie. 
Moja ścieżka 
to właśnie świat, który przemierzam, odkąd nogi zaczęły mnie nosić, i 
przemierzać będę aż do 
śmierci. Mój ojciec i matka może już nie żyją, ale nie dbam o to; dawno 
widziałem ich ostatni 
raz. Moje plemię jest podobne twojemu. Siedzi na miejscu, bardzo stąd daleko. 
Ale ja nie dbam o 
swoje plemię, bo jestem Canim, Canim–Czółno.
— A czy ja, Li–Wan, muszę do śmierci wędrować twoją ścieżką, chociaż jestem 
strudzona?
— Ty, Li–Wan, jesteś moją żoną. Żona wędruje ścieżką męża wszędzie, dokąd ta 
ścieżka 
wiedzie. Tak chce prawo. A gdyby nawet chciało inaczej, takie byłoby prawo 
Canima, który jest 
prawodawcą dla siebie i swoich.
Li–Wan pochyliła znów głowę, bo jedyne prawo, jakie znała, głosiło, iż mężczyzna 
jest 
panem kobiety.
— Nie spiesz się — rzekł Canim, kiedy żona zaczęła się krzątać i zwijać w swoje 
juki ubogi 
sprzęt domowy. — Słońce jeszcze piecze, a ścieżka idzie teraz w dół, więc droga 
będzie lekka.
Posłusznie zaniechała pracy. Wróciła na dawne miejsce i usiadła. Canim spojrzał 
na nią z 
nagle zbudzonym zainteresowaniem.
— Nie siadasz na piętach, jak inne kobiety — powiedział.
— Nie, nie mogłam się jakoś nauczyć. Męczy mnie to. Nie wypoczywam wcale.
— A czemu twoje stopy nie wskazują prosto przed siebie?
— Nie wiem. Wiem tyle, że stopy moje różnią się od stóp innych kobiet.
Canim odpowiedział tylko błyskiem zadowolenia w oczach i myśli swych nie 
zdradził bodaj 
gestem.
— Włosy masz czarne, jak wszystkie kobiety, ale czy zauważyłaś kiedy, że są 
bardziej 
delikatne i miękkie niż włosy innych kobiet?
— Zauważyłam — odpowiedziała krótko, bo nie była zadowolona z chłodnego 
rozważania jej 
braków i niedomagań.
— Przed rokiem zabrałem cię twojemu plemieniu — podjął Canim — a jesteś równie 
nieśmiała i tak się mnie boisz, jak w dniu, kiedym pierwszy raz spojrzał na 
ciebie. Jak to się 
dzieje?
Li–Wan skinęła głową.
— Strach mi cię, Gammie, bo jesteś duży i dziwny. A zresztą, zanim ty spojrzałeś 
na mnie, 
bałam się wszystkich młodych mężczyzn. Nie wiem… Nie potrafię wytłumaczyć… ale… 
Ale tak 
mi się jakoś wydawało, jak gdybym nie była dla nich… jak gdyby…
— No! — niecierpliwie ponaglił żonę, gdy głos jej się załamał.
— Jak gdyby oni nie byli z mojego plemienia.
— Nie z twojego plemienia? — zapytał powoli. — A jakież jest twoje plemię?
— Nie wiem. Ja… — bezradnie rozłożyła ręce. — Nie umiem wyrazić tego, co 
odczuwałam. 
Było we mnie coś dziwnego. Nie robiłam jak inne dziewczęta, co zabiegają chytrze 
o chłopców. 
Wcale nie dbałam o nich. Myślałam, że to coś złego, że wstyd…
— Co najdawniej pamiętasz? — zapytał Canim zmieniając nagle temat.
— Pow–Wah–Kaan, matkę.
— I nic więcej? Nic przed Pow–ah–Kan?
— Nic więcej.
Canim bystro spojrzał jej w oczy, sięgnął do głębi duszy i dostrzegł niepewność.
— Namyśl się, namyśl dobrze, Li–Wan — pogroził.
Zająknęła się, spojrzała na męża smutnym, błagalnym wzrokiem, uległa jednak 
silniejszej 
woli, jak gdyby mimo oporu wydarto jej z ust słowa:
— Ach, to były tylko sny, Canim, niedobre, dziecinne sny, cienie rzeczy 
nieprawdziwych, 
przywidzenia, jakie miewają psy, kiedy drzemiąc na słońcu zaczynają nagle 
skomleć.
— Gadaj — rozkazał — o tym, co było przed Pow–Wah–Kaan, twoją matką.
— To prawie zatarte wspomnienia — odparła. — Jako dziecko marzyłam czasami, 
chociaż 
oczy miałam otwarte na światło dnia. Kiedy opowiadałam później o dziwach, które 
mi się jawiły, 
ludzie mnie wyśmiewali, a inne dzieci bały się, stroniły ode mnie. Jak mówiłam 
Pow–Wah–Kaan 
o tym, co widywałam w snach, matka łajała mnie i krzyczała, że to złe rzeczy. 
Biła mnie nawet. 
To pewnie była choroba, coś jak padaczka, na którą nieraz cierpią starzy. Kiedy 
podrosłam, 
ozdrowiałam jakoś i przestałam marzyć. A teraz… teraz nie mogę sobie 
przypomnieć…
— Zaniepokojona podniosła rękę do czoła. — Wspomnienia są tam gdzieś, głęboko, 
ale nie 
umiem ich odnaleźć… Tylko…
— Tylko… — powtórzył Canim ujmując jej rękę.
— Tylko jedno, ale będziesz się śmiał, bo jest całkiem niedorzeczne, niepodobne 
do prawdy.
— Nie, Li–Wan, nie będę się śmiał. Sny są snami, ale mogą być także odbiciem 
innego, 
poprzedniego życia. Ja wierzę, na przykład, iż byłem niegdyś łosiem, a wiem o 
tym dzięki temu, 
co widziałem nieraz i słyszałem w snach.
Widać było, że Canim jest coraz bardziej zaniepokojony, chociaż usiłuje nad sobą 
zapanować. 
Ale Li–Wan tego nie dostrzegała. Z wysiłkiem szukała słów, by odmalować 
dziwaczny obraz.
— Widzę usłany śniegiem szlak między drzewami — zaczęła. — Widzę przecinający 
śnieg 
trop człowieka, co z trudem wlókł się na rękach i kolanach. Widzę też w śniegu 
człowieka, tak 
mi się zdaje, że patrzę na niego z bardzo bliska. Nie jest podobny do 
prawdziwych ludzi, bo na 
twarzy ma włosy, dużo włosów, a włosy na jego twarzy i głowie są żółte jak 
letnia sierść łasicy. 
Powieki ma zamknięte, ale podnosi je i spogląda dokoła. Oczy są błękitne jak 
niebo. Patrzą w 
moje oczy i przestają się rozglądać. Człowiek porusza ręką ciężko, powoli, jak 
gdyby był bardzo 
słaby. Wtedy czuję…
— Aha — przerwał Canim ochrypłym szeptem. — Co czujesz?
— Nie, nie!— zawołała żywo. — Nic nie czuję! Czy powiedziałam „czuję”? Nie to 
miałam na 
myśli. Nie mogłam tego mieć na myśli. Widzę. Tylko widzę! Widzę na śniegu 
człowieka z 
oczami jak niebo i włosami koloru sierści łasicy. Widywałam to wiele razy i 
zawsze wyglądało 
tak samo: w śniegu człowiek…
— A siebie widzisz? — zapytał pochylając się nad nią i mierząc ją przenikliwym 
wzrokiem. 
— Czy widywałaś kiedyś siebie przy człowieku w śniegu?
— Dlaczego miałbym widywać siebie? Przecież ja jestem prawdziwa.
Twarz Canima złagodniała. Odchylił się do tyłu i odwrócił wzrok, aby żona nie 
mogła 
zobaczyć wyrazu szczerego zadowolenia.
— Wszystko ci wytłumaczę, Li–Wan — powiedział mentorskim tonem. — W jakimś 
dawniejszym życiu byłaś ptaszkiem, małą ptaszyną. Wtedy widziałaś te rzeczy i 
pamięć ich 
dotychczas trwa w tobie. Nic w tym dziwnego. Ja byłem niegdyś łosiem, a ojciec 
mojego ojca po 
śmierci został niedźwiedziem. Tak mówił szaman, a szaman nie może kłamać. 
Rozumiesz, na 
ścieżce bogów przechodzimy z jednego życia w drugie, a wiedzą to i pojmują 
jedynie bogowie. 
Sny i cienie snów to wspomnienia, wspomnienia, nic więcej. Pies, który skamle 
przez sen w 
słonecznym blasku, na pewno widzi i wspomina rzeczy dawno minione. Bash był 
niegdyś 
wojownikiem. Głęboko wierzę, że musiał być wojownikiem.
Canim rzucił kość wilczurowi i dźwignął się na nogi. — No, pora w drogę. Słońce 
przypieka, 
ale niewiele już się ochłodzi.
— A ci biali ludzie? — zapytała odważnie Li–Wan. — Jak wyglądają?
— Jak ty lub ja — powiedział mąż — tylko skórę mają jaśniejszą. Nim ten dzień 
skona, 
będziesz pomiędzy białymi.
Canim przytroczył śpiwór od swoich juków, które ważyły sto pięćdziesiąt funtów, 
pomazał 
twarz wilgotną gliną i usiadł, żeby odpocząć, nim żona skończy z obładowywaniem 
psów. Olo 
wystraszył się kija w ręku kobiety i bez oporu przyjął na grzbiet czterdzieści 
kilka funtów 
bagażu. Ale Bash buntował się, srożył i nie mógł stłumić gniewnego warczenia, 
gdy pod 
przymusem dawał się objuczać. Kiedy Li–Wan mocno obciągała troki, pies jeżył 
grzbiet i 
pokazywał zęby, a całą złość swej natury wyładowywał w rzucanych spode łba 
spojrzeniach.
— A nie mówiłem! — zachichotał Canim. — On był niegdyś wojownikiem, bardzo 
wielkim 
wojownikiem!
Poprawił sprzączki przy głównym pasie swoich juków i bez wysiłku dźwignął ciężar 
z ziemi.
— Te futra — powiedział — będą miały cenę, wielką cenę. Biali dobrze płacą za 
taki towar, 
bo nie mają czasu na polowanie, a w dodatku źle znoszą zimno. Niedługo urządzimy 
biesiadę, 
Li–Wan, biesiadę, jakiej nie widziałaś ani w tym życiu, ani w żadnym z 
poprzednich.
Szeptem podziękowała władcy za łaskawą obietnicę, nałożyła juki i pod 
brzemieniem 
pochyliła się do przodu.
— Jak urodzę się następny raz, będę białym człowiekiem — dodał Canim i lekkim 
krokiem 
wstąpił na ścieżkę wiodącą stromo w dół, zboczem parowu.
Psy szły za nogą pana, a pochód zamykała Li–Wan. Ale myśli jej wędrowały daleko 
na 
wschód, za Góry Lodowe, do małego, odludnego kątka ziemi, gdzie przeżyła 
dzieciństwo. Kiedy 
była dziewczynką — dobrze pamiętała — uważano ją zawsze za istotę osobliwą, jak 
gdyby 
nawiedzoną lub chorą. Tak! Marzyła na jawie i dostawała połajanki lub kije za 
dziwaczne zjawy, 
które widywała. Wreszcie wyrosła z tego, niezupełnie jednak. Przywidzenia nie 
dręczą jej 
wprawdzie na jawie, lecz powracają we śnie, nawet teraz, kiedy jest dojrzałą 
niewiastą. Wiele, 
wiele nocy wypełniają koszmary pełne złudnych obrazów, mglistych i 
bezsensownych. Li–Wan, 
wzburzona po rozmowie z mężem, schodziła krętą ścieżką z grzbietu działu 
wodnego, lecz myśl 
jej, jak pies za tropem, nawracała wciąż ku uporczywym zwidom z marzeń sennych.
— Odsapnijmy trochę — powiedział Canim, gdy przebyli pół drogi jarem głównego 
potoku.
Postawił juki na sterczącym głazie, zsunął z ramion pas i usiadł. Li–Wan poszła 
za jego 
przykładem, a zziajane psy legły w pobliżu. U stóp wędrowców szemrał strumyk 
lodowato 
zimnej, górskiej wody, brudnej jednak i zmąconej, jak gdyby zanieczyściła ją 
świeżo poruszona 
ziemia.
— Czemu tak jest? — zapytała Li–Wan.
— Bo biali ludzie grzebią w piasku. Słuchaj!
Canim podniósł rękę. Doleciał ich stukot kilofów i łopat oraz dźwięk męskich 
głosów.
— Biali oszaleli przez złoto i nieustannie pracują, żeby je znaleźć. Pytasz o 
złoto? Jest 
żółte, pochodzi z ziemi i ma wielką wartość, a także według niego oblicza się 
ceny.
Li–Wan odwróciła wzrok, przestała zwracać uwagę na męża. O kilka jardów niżej, 
przesłonięte po części kępą młodych jodeł ułożone jeden na drugim pnie tworzyły 
ściany chaty z 
oblepionym gliną dachem o szerokim okapie. Dreszcz przebiegł Li–Wan. Widma z jej 
snów 
powstały i niespokojnie zawirowały dokoła.
— Canim — szepnęła przejęta grozą. — Canim, co to jest?
— Wigwam białego człowieka. Tam on jada i sypia.
Li–Wan pochłaniała wzrokiem dziwną budowlę, szybko oceniła jej zalety i drżała 
od 
zbudzonych nagle, niezrozumiałych wzruszeń.
— W czasie mrozów musi tam być bardzo ciepło — powiedziała na głos odczuwając 
niejasno, 
że z ust jej płyną jak gdyby cudze słowa. Inne słowa cisnęły się na wargi, 
dobywały przemocą, 
ale nie mogła ich wymówić.
— Nazywa się to chata — objaśnił w tej chwili Canim. Serce Li–Wan załomotało 
gwałtownie. Te dźwięki! Ach, te dźwięki!
Rozejrzała się wokół przejęta strachem. Skąd znała ów obcy wyraz, zanim go 
usłyszała? Co to 
ma znaczyć? Nagle spłynęło olśnienie! Na poły z przestrachem, na poły z radością 
uprzytomniła 
sobie po raz pierwszy w życiu, że w jej wizjach był sens, było coś prawdziwego.
— Chata — powtarzała szeptem — Chata.
Podniósł się wir obrazów z sennych marzeń. W głowie huczało, serce wzbierało 
wzruszeniem. 
Cienie, mgliste zarysy spraw i rzeczy, niepojęte skojarzenia rysowały się, 
piętrzyły dokoła. Li–
Wan na próżno walczyła z własną świadomością, aby dobyć je na jaw, utrwalić. 
Czuła, iż w tym 
labiryncie wspomnień znajdzie klucz tajemnicy, że trzeba jedynie pochwycić, ująć 
go silnie, a 
wszystko będzie jasne, oczywiste… O Canim! O Pow–Wah–Kaan! O duchy i cienie! Co 
to 
wszystko znaczy?
Oniemiała, drżąca, spowita szaleńczą plątaniną wszechwładnych ułud i marzeń, 
spojrzała w 
stronę męża. Robiło jej się słabo, była bliska omdlenia. Mogła tylko słuchać 
urzekających 
dźwięków, których przepiękny rytm dobywał się z chaty.
— To skrzypce — wyjaśnił Canim.
Nie słuchała go, gdyż w ogarniającym ją upojeniu odniosła nagle wrażenie, że 
wszystko już 
rozumie.
„Teraz! Teraz!” — pomyślała.
Oczy jej zwilgotniały, łzy pociekły po twarzy. Rozwiązuje się zagadka, lecz 
nadchodzi, zbliża 
się dziwna słabość. Ach, zachować przytomność, zachować choć na chwilę! Niczego 
więcej nie 
potrzeba. Ale krajobraz chwieje się i zapada, wzgórza tańczą na tle nieba. Li–
Wan zrywa się, 
wydaje przeraźliwy okrzyk:
— Tatusiu! Tatusiu!
Zgubiona w nagłych mrokach zatoczyła się, padła twarzą między głazy.
Canim obejrzał ją, mruknął z zadowoleniem, przekonawszy się, że ciężkie juki nie 
przetrąciły 
jej kręgosłupa. Później oblał Li–Wan wodą ze strumienia. Powoli wracała do 
przytomności. 
Wreszcie, wstrząsana łkaniem, usiadła.
— Niedobrze, kiedy gorące słońce świeci na głowę — odezwał się mąż.
— Tak, niedobrze — przyznała. — I bardzo utrudziło mnie dźwiganie ciężaru.
— Wcześnie rozbijemy obóz, żebyś mogła się wyspać i nabrać sił — podjął łagodnym 
tonem. 
— Ale im rychlej pójdziemy teraz, tym rychlej legniemy na spoczynek.
Li–Wan nie miała nic do powiedzenia. Podniosła się i ruszyła z miejsca psy. 
Mechanicznie 
dostosowała tempo do rytmicznego kroku męża i idąc za nim, niebawem minęła 
chatę. Nie było 
już słychać dźwięków skrzypiec, chociaż drzwi stały otworem, a z blaszanej rury 
dobywała się 
spiralna smuga dymu.
Przy zakręcie strumienia wędrowcy napotkali mężczyznę o jasnej skórze i 
błękitnych oczach. 
Na moment Li–Wan ujrzała tamtego mężczyznę w śniegu, ale widziała go 
niewyraźnie, bo była 
osłabiona, znużona wstrząsem, który przeżyła tak niedawno. Mimo to przystanęła 
obok Canima i 
wraz z nim przyglądała się ciekawie dziwnemu człowiekowi oraz jego pracy.
Kolistymi ruchami płukał żwir na pochylonej ukosem dużej misce, a kiedy 
potrząsnął nią 
zręcznie, na dnie błysnął szeroki pas żółtego złota.
— Bardzo bogaty ten strumień — wyjaśnił Canim żonie, gdy ruszyli w dalszą drogę. 
— 
Kiedyś i ja znajdę nie gorszy. Wtedy będzie ze mnie wielki człowiek.
Napotykali coraz więcej chat i ludzi, aż wreszcie znaleźli się w miejscu, gdzie 
zaczynała się 
prosta, rozległa dolina. Przedstawiała ona obraz straszliwego spustoszenia. 
Ziemia była wszędzie 
poszarpana i zryta, jak gdyby po zapasach tytanów. Tam, gdzie nie wznosiły się 
kopce 
przekopanego żwiru, ziały doły i rowy albo czarne wyrwy, w których grubą powłokę 
gleby 
zdarto aż do skalistego podłoża. Strumień nie płynął zwyczajnym korytem, lecz 
wody jego, 
powstrzymywane i zawracane wielekroć tamami, ściekały rynnami w kanały i 
zagłębienia po 
tysiąc razy służąc ludziom do tego samego wciąż celu. Wzgórza odarto z drzew, a 
wielkie 
ześlizgi do drewna i szyby odkrywkowe ohydnie szpeciły pokaleczone, nagie 
zbocza. Wśród tego 
wszystkiego niby olbrzymie gniazdo mrówek uwijali się ludzie — umazani błotem, 
brudni, 
obdarci. Niknęli w norach własnego wiercenia i z nor tych wyłazili, niby 
robactwo pełzali wzdłuż 
rynien; harowali, pocili się przy żwirowych kopcach, które przekopywali i 
patroszyli nieustannie. 
Dokąd wzrok sięgnął, nawet na grzbietach wzgórz widać było ludzi, którzy 
dziurawili, targali, 
kaleczyli oblicze przyrody.
Ten potworny kataklizm przejął grozą Li–Wan.
— Canim, to na pewno ludzie szaleni — powiedziała do męża.
— Nic dziwnego — odrzekł. — Złoto, którego szukają, to ważna rzecz, 
najważniejsza w 
świecie.
Parę godzin szli przez ów chaos ludzkiej chciwości. Canim był skupiony, czujny, 
Li–Wan 
słaba i obojętna. Zdawała sobie sprawę, że stanęła na granicy wielkiego 
odkrycia, że jest nadal u 
tej granicy. Ale wyczerpana napięciem nerwowym, biernie czekała na coś 
niewiadomego, co 
miało nastąpić. Po drodze zmysły chwytały, przekazywały świadomości liczne 
wrażenia, a każde 
z nich stanowiło bodziec dla udręczonej wyobraźni. Gdzieś w głębi duszy czułe 
struny drgały 
pod wpływem wrażeń zewnętrznych. Ożywały obrazy od dawna zapomniane, nie 
widywane 
nawet w snach. Li–Wan uświadamiała to sobie bez zainteresowania, dręczyła się 
wewnętrznie, 
lecz brakowało jej mocy ducha i zapału, by przyswoić sobie te doznania i 
zrozumieć. Zmęczona 
dreptała za władcą, poprzestając na wyglądaniu tego, co — jak wiedziała — musi 
zdarzyć się 
gdzieś i kiedyś.
Wyzwoliwszy się z narzuconej przez ludzki obłęd niewoli strumień powrócił 
wreszcie do 
naturalnego stanu i brudny, zmętniały wił się leniwie pośród przestronnych 
równin i gajów doliną 
rozszerzającą się w pobliżu ujścia. Tutaj kończyła się „opłacalność”, nie było 
przynęty, która 
mogłaby zwabić ludzi. Tutaj też, w momencie gdy przystanęła, by pogonić kijem 
Olo, Li–Wan 
usłyszała dźwięczne srebro niewieściego śmiechu.
Przed chatą siedziała kobieta o jasnej skórze, różowa jak dziecko, uśmiechając 
się radośnie do 
innej kobiety, która stała w drzwiach. Pierwsza z nich rozrzuciła wokół bujne, 
ciemne, wilgotne 
włosy i suszyła je wystawiając na ciepłą pieszczotę promieni słońca.
Przez chwilę Li–Wan stała niby urzeczona. Później oślepiła ją nagła błyskawica. 
Coś jak 
gdyby ustąpiło z drogi. Znikła kobieta przed chatą, znikła chata i wysokie 
jodły, i poszarpana 
linia na granicy grzbietu górskiego i nieba. W blaskach innego słońca Li–Wan 
ujrzała inną 
kobietę, która śpiewając rozczesywała obfite ciemne włosy.
Usłyszała i zrozumiała słowa pieśni i znowu była dzieckiem. Doznała olśnienia, w 
którym 
stopiły się w jedno wszystkie dawne dręczące sny, a cienie i mgliste zarysy 
nabrały właściwych 
kształtów. Wszystko było jasne, proste, realne. Tłumnie przemykać zaczęły 
rozmaite obrazy: 
dziwaczne sceny, kwiaty, drzewa, ludzie. Li–Wan widziała to wszystko i wszystko 
poznawała.
— Niegdyś byłaś ptaszkiem, małą ptaszyną — powiedział Canim bystro patrząc Li–
Wan w 
oczy, jak gdyby chciał je przepalić spojrzeniem.
— Niegdyś byłam małą ptaszyną — szepnęła tak cicho, że głosu jej prawie nie było 
słychać.
Zdawała sobie sprawę, że kłamie w tej chwili. Pochyliła się pod ciężarem juków, 
spuściła 
czoło i miarowym krokiem ruszyła w dalszą drogę.
Wszystko to było takie dziwne, że prawda stała się nierealna. Milowy marsz i 
rozbijanie 
obozu nad brzegiem małego potoczku sprawiały wrażenie scen z koszmaru. Li–Wan 
jak we śnie 
przyrządzała wieczerzę, karmiła psy, rozsznurowywała juki. Przyszła do siebie 
wówczas dopiero, 
kiedy Canim zaczął projektować następną wędrówkę.
— Klondike wpada do Yukonu — mówił — wielkiej rzeki, większej niż Mackenzie, o 
której 
ci wiadomo. A zatem my obydwoje, ty i ja, pójdziemy w dół Klondike aż do Fortu 
Yukon. Zimą i 
z psami będzie to dwadzieścia noclegów. Później z biegiem Yukonu będziemy szli 
na zachód… 
sto noclegów, może dwieście. Nie wiem, nikt mi nigdy nie mówił. To bardzo 
daleko. Ale później 
trafimy nad morze. Ty nic nie wiesz o morzu, ale zaraz ci wytłumaczę. Czym 
jezioro jest dla 
wyspy, tym morze dla całej ziemi. Wszystkie rzeki płyną do niego, a ono wcale 
nie ma końca. 
Widziałem morze w Zatoce Hudsona, muszę więc zobaczyć je i na Alasce. A później 
ty, Li–Wan, 
i ja możemy popłynąć na morze wielkim czółnem albo wiele, wiele setek noclegów 
wędrować 
lądem na południe. Co będzie dalej, nie wiem. Wiem tylko, że jestem Canim, 
Canim–Czółno, 
wielki podróżnik po całej ziemi, jak długa i szeroka!
Kobieta siedziała bez ruchu i słuchała, a strach kąsał jej serce na myśl o 
zapuszczeniu się w 
bezkresne pustkowia.
— To ciężka droga — powiedziała tylko i z rezygnacją schyliła głowę na kolana.
W tej chwili wspaniała, cudowna myśl zaświtała jej w głowie. Li–Wan opanowało 
uniesienie. 
Zeszła nad potok i zmyła z twarzy wyschłą glinę, a kiedy uspokoiło się 
zwierciadło wodne, długo 
patrzyła na własne odbicie. Ale słońce, wiatry i deszcze zrobiły swoje: skóra 
Li–Wan była 
brązowa, ogorzała — nie miękka i delikatna jak u dziecka. Mimo to myśl była 
nadal wspaniała i 
uniesienie nie minęło wcale, gdy kobieta wsunęła się pod pelerynę z wiewiórczych 
skórek i legła 
u boku męża.
Czuwała spoglądając w górę ku błękitnemu niebu. Czekała, aż Canim zapadanie w 
pierwszy, 
twardy sen. Kiedy się to stało, ostrożnie, powoli wypełzła spod okrycia, otuliła 
Canima i wstała. 
Za drugim jej krokiem Bash warknął gniewnie. Zaszeptała doń pojednawczym tonem i 
z ukosa 
zerknęła na mężczyznę. Chrapał donośnie. Li–Wan odwróciła się i szybkim, 
bezszelestnym 
krokiem odeszła ścieżką, która niedawno przywiodła ją do obozowiska.
Pani Ewelina Van Wyck wybierała się właśnie do łóżka i kończyła niezbędne 
przygotowania.
Znudzona obowiązkami narzuconymi przez wytworne towarzystwo, znaczny majątek i 
błogosławiony stan wdowieński, odbyła podróż na Daleką Północ i poświęciła się 
gospodarstwu 
domowemu w przytulnej chatce na krańcu terenów złotonośnych. Tam, korzystając z 
pomocy i 
zachęty swej damy do towarzystwa oraz przyjaciółki, Myrtle Giddings, pani 
Ewelina Van Wyck 
bawiła się w życie na łonie przyrody, rozpustnie pławiła w prymitywie.
Zapragnęła umknąć od wielu pokoleń kultury i salonowego doboru. Chciała wrócić w 
objęcia 
dzikiej ziemi, którą praszczury jej porzucili. Tkliwie pielęgnowała myśli i 
uczucia bardzo, jej 
zdaniem, pokrewne myślom i uczuciom człowieka z okresu kamiennego. W danej 
chwili 
układając na noc bujne włosy pani Ewelina Van Wyck raczyła własną wyobraźnię 
obrazami 
paleolitycznych zalotów. Dekoracje stanowiły przeważnie jaskinie pełne 
pogruchotanych 
piszczeli, srogie drapieżniki, kudłate mamuty i bójki niezdarnie ciosanymi 
nożami z kamienia. 
Pani Van Wyck doznawała rozkosznych uczuć! Nawą mrocznej puszczy umykała przed 
zbyt 
natrętnymi umizgami niskoczołego, odzianego w skóry wielbiciela, gdy nagle… 
Nagle otworzyły 
się drzwi (bez obowiązującego ludzi uprzejmych pukania) i do chaty weszła 
odziana w skóry 
kobieta — dzika i pierwotna!
— O Boże!
Susem, jakiego nie powstydziłaby się kobieta jaskiniowa, panna Giddings 
wylądowała w 
bezpiecznym miejscu za stołem. Ale pani Van Wyck dotrzymała pola. Bez trudu 
spostrzegła, że 
nieproszony gość jest mocno wzruszony. Szybko zerknąwszy za siebie upewniła się, 
że ma wolną 
drogę do łóżka, gdzie pod poduszką spoczywał duży colt.
— Pozdrawiam cię, kobieto o przepięknych włosach — powiedziała Li–Wan.
Powiedziała to jednak w swoim języku, znanym tylko w małym, odludnym kątku 
ziemi, toteż 
kobieta o przepięknych włosach nic nie zrozumiała.
— Mam biec po pomoc? — wyjąkała panna Giddings.
— To jakieś biedne, niegroźne stworzenie — odrzekła pani Van Wyck. — Spójrz 
tylko na jej 
futrzany ubiór, znoszony, wytarty w wędrówkach. Ale za to z pewnością okaz 
jedyny w swoim 
rodzaju. Kupię go do swoich zbiorów. Bardzo cię proszę, Myrtle, podaj mi worek i 
ustaw wagę.
Li–Wan bacznie obserwowała ruchy jej ust, słów wszakże nie rozumiała; 
uświadomiła też 
sobie w chwili żalu i niepewności, że nie istnieje sposób porozumienia z tą 
istotą.
Zrozpaczona, zła na własną niemotę, rozkrzyżowała ramiona i krzyknęła głośno:
— O kobieto! Jesteśmy siostrami!
Po twarzy ciekły jej łzy wielkiej tęsknoty, a drżenie głosu świadczyło o bólu, 
którego Li–Wan 
nie potrafiła ubrać w słowa. Panna Giddings trzęsła się ze strachu, a nawet sama 
pani Van Wyck 
była zaniepokojona.
— Będę żyła tak, jak ty żyjesz. Twoje obyczaje są moimi, niechaj więc będą 
wspólne. Mój 
mąż to Canim, Canim–Czółno. Jest wielki i obcy. Ja się go boję. Jego ścieżką 
jest cały świat, co 
nigdzie się nie kończy, a ja jestem strudzona. Moja matka była podobna do 
ciebie. Miała takie jak 
ty włosy i takie oczy. Wtedy życie było mi miłe, a słońce ciepłe.
Uklękła pokornie i schyliła głowę do stóp pani Van Wyck. Ale dama odskoczyła 
wystraszona 
uniesieniem dziwnej kobiety.
Li–Wan podniosła się. Dyszała ciężko, zbierając siły do dalszej przemowy. Nieme 
wargi nie 
były w stanie wyrazić przemożnego, ogarniającego wszystko poczucia wspólnoty.
— Handlować? Ty handlować? — zapytała pani Van Wyck uciekając się do 
prymitywnego 
żargonu, zwyczajem przedstawicieli rasy wyższej.
Chcąc wyjaśnić, co zamierza nabyć, dotknęła zniszczonego futrzanego odzienia Li–
Wan i 
wysypała na szalkę złoto wartości kilkunastu dolarów. Poruszała żółty, 
błyszczący proszek, 
kusząco przesypywała go między palcami. Ale Li–Wan widziała tylko toczone, 
śnieżnobiałe 
palce zakończono różowymi paznokietkami, pięknymi niby klejnoty. Pokazała własną 
rękę — 
kostropatą, zniszczoną od pracy — i wybuchnęła płaczem. Pani Van Wyck zrozumiała 
to 
niewłaściwie.
— Złoto! — dodała kobiecie odwagi. — Dobre złoto! Ty handlować? To za to!
Jeszcze raz położyła dłoń na futrzanym kaftanie.
— Ile? Ty sprzedać? Ile? — nalegała gładząc futro pod włos, aby upewnić się, czy 
naprawdę 
jest szyte ścięgnami.
Li–Wan była jednak głucha i słowa nie miały dla niej żadnego znaczenia. 
Opanowała ją 
rozpacz z powodu zupełnego niepowodzenia. Jak dowieść, iż nie różni się od tych 
niewiast? 
Wiedziała przecie, że mają jedną krew; są siostrami, że uznać to powinni wszyscy 
ludzie. 
Półprzytomnym wzrokiem wodziła po wnętrzu chaty. Widziała rozwieszone dokoła 
miękkie 
kotary, kobiece stroje, owalne lustro, ustawione przed nim śliczne cacka 
toaletowe. Dręczyły ją te 
przedmioty, bo podobne widywała niegdyś i teraz, kiedy się im przyglądała, wargi 
bezwiednie 
kształtowały dźwięki, których nie śmiała wymówić. Nagle doznała olśnienia. 
Wyprostowała się, 
zapanowała nad sobą. Musi być spokojna, musi wiedzieć, co robi, gdyż tym razem 
koniecznie 
trzeba uniknąć nieporozumienia albo… Li–Wan targnął tłumiony szloch; ponownie 
zdobyła się 
na wysiłek.
Położyła rękę na stole.
— Stół — oznajmiła głośno i wyraźnie. — Stół — powtórzyła. Spojrzała na panią 
Van 
Wyck, która twierdząco skinęła głową.
Li–Wan uradowała się, lecz nie przestała nad sobą panować.
— Piec — powiedziała. — Piec.
Pani Van Wyck przytakiwała raz po raz, a Li–Wan ożywiała się, wzruszała coraz 
bardziej. To 
powoli, niepewnie, to z gorączkowym pośpiechem — zależnie od tego, jak szybko 
odświeżały 
się w pamięci zapomniane wyrazy — chodziła po chacie i nazywała jeden przedmiot 
po drugim. 
Wreszcie skończyła z triumfem. Wyprostowała się dumnie, przechyliła w tył głowę, 
pełna 
oczekiwania i nadziei.
— Ko–tek. — Roześmiana pani Van Wyck przesylabizowała, jak w przedszkolu: — 
Wlazł 
ko–tek na pło–tek i mru–ga.
Li–Wan poważnie skinęła głową. Nareszcie ją zaczynają rozumieć. Na tę myśl 
zarumieniła się 
pod brązową opalenizną, uśmiechnęła i z jeszcze większym zapałem kiwnęła głową.
Pani Van Wyck spojrzała na swą towarzyszkę.
— Pewnie liznęła gdzieś trochę misyjnej edukacji i przyszła tutaj, żeby się 
popisać.
— Oczywiście — zaszczebiotała panna Giddings. — Biedna głuptaska! Nie wyśpimy 
się 
przez jej niemądrą próżność.
— Tak czy inaczej, muszę mieć ten kaftan — powiedziała pani Van Wyck. — Pewnie, 
że jest 
zniszczony, ale robota pierwszorzędna. Wspaniały okaz! To za to! — zwróciła się 
do 
szczególnego gościa. — Hę? To za to! Rozumiesz? Ile? Hę? Ile ty chcieć? 
Rozumiesz? To za to!
— Może będzie wolała suknię albo co innego z garderoby — zasugerowała panna 
Giddings.
Dama zbliżyła się do Li–Wan i na migi dała jej do zrozumienia, że pragnie 
zamienić swój 
szlafroczek na skórzany kaftan. Zachęcając do transakcji ujęła dłoń gościa i 
położyła ją na 
ozdobnym gorsie pośród wstążek i koronek. Przesunęła palcami Li–Wan tam i z 
powrotem, aby 
pokazać, jak delikatna jest tkanina. Ale broszka w kształcie motyla była 
niedbale przypięta i 
szlafroczek rozchylił się na przodzie ukazując jędrną, białą pierś, co nigdy nie 
zaznała warg 
niemowlęcia.
Pani Van Wyck obojętnie doprowadziła garderobę do porządku, lecz Li–Wan wydała 
przejmujący okrzyk. Nerwowo zaczęła targać, szarpać skórzaną koszulę, aż 
wreszcie dobyła 
własną pierś również białą i jędrną jak pierś Eweliny Van Wyck. Wydając 
nieartykułowane 
dźwięki i gestykulując żywo Li–Wan usiłowała na tej zasadzie dowieść 
pokrewieństwa.
— Metyska — wyjaśniła pani Van Wyck. — Na widok jej włosów od razu przyszło mi 
to do 
głowy.
Panna Giddings zrobiła godną minę.
— Szczyci się białą skórą ojca. Co za ohyda! Dajże jej coś, Ewelino, i wypraw 
wreszcie.
Ale druga niewiasta westchnęła.
— Ach biedactwo! Tak chciałabym coś dla niej zrobić.
W tej chwili ciężkie kroki zachrzęściły na żwirze przed chatą. Drzwi się otwarły 
i wszedł 
Canim. Panna Giddings wrzasnęła przerażona wizją nagłej i gwałtownej śmierci, 
lecz pani Van 
Wyck spokojnie przyjęła nowego gościa.
— Czego chcesz? — zapytała.
— Dobry wieczór — odrzekł uprzejmie i krótko, wskazując jednocześnie Li–Wan. — 
To 
moja żona.
Sięgnął po nią, ale Li–Wan powstrzymała go ruchem ręki.
— Przemów, Canim! Powiedz im, że ja jestem…
— Że jesteś córką Pow–Wah–Kaan? To ich nic nie obchodzi. Nie są ciekawe. Lepiej 
powiem 
im, że zła z ciebie żona, co odchodzi ukradkiem od męża, kiedy sen sklei mu 
powieki.
Znów sięgnął po nią, lecz Li–Wan umknęła do pani Van Wyck. Padła jej do nóg, 
błagając o 
co§ gorąco, próbowała objąć jej kolana. Ale dama cofnęła się i spojrzeniem 
udzieliła pozwolenia 
Canimowi, który chwycił żonę pod pachy i postawił na podłodze. Opanowana 
szaleńczą rozpaczą 
walczyła z nim, aż mężczyzna zaczął ciężko dyszeć ze zmęczenia. Zatoczyli się na 
środek izby.
— Puść mnie, Canim! Pozwól odejść — szlochała kobieta. Wykręcił jej rękę tak 
mocno, że 
zaniechała oporu.
— Wspomnienia małej ptaszyny są za wyraźne, sprawiają kłopoty — zaczął.
— Teraz wiem! Wiem wszystko! — wybuchnęła Li–Wan. — Widzę człowieka w śniegu 
tak, 
jak nigdy dawniej. Widzę, że pełza na czworakach, a mnie, małe dziecko, niesie 
na plecach. I to 
było przed Pow–Wah–Kaan, zanim zamieszkałam w małym odludnym kątku ziemi!
— Wiesz wszystko — powiedział Canim wlokąc ją w stronę drzwi — ale i tak 
pójdziesz ze 
mną w dół Yukonu i zapomnisz!
— Nigdy nie zapomnę! Nigdy! Będę pamiętała, póki zostanie mi biała skóra!
Kurczowo uczepiła się futryny drzwi i błagalnym wzrokiem spojrzała po raz 
ostatni na 
Ewelinę Van Wyck.
— Już ja, Canim–Czółno, nauczę cię zapominać!
Oderwał jej palce od drewna i wlokąc za sobą żonę, wkroczył na szlak.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
MISTRZ TAJEMNICY
We wsi wrzało. Kobiety gadały chórem przenikliwymi, piskliwymi głosami. 
Mężczyźni 
chodzili posępni, z minami niepewnymi, i nawet psy, którym w jakiś tajemniczy 
sposób udzielił 
się nastrój ludzi, włóczyły się lękliwie po wsi, gotowe uciec do lasu przy 
pierwszym wybuchu 
awantury. Powietrze przesycone było podejrzliwością. Nikt nie ufał sąsiadowi i 
każdy czuł takąż 
nieufność wokół siebie. Nawet dzieci były poważne i przygnębione, a mały Di–Ya — 
przyczyna 
tego wszystkiego — który porządnie dostał w skórę najprzód od Hooniah, swej 
matki, a później 
od ojca Bawna, chlipał teraz żałośnie i ukryty na piaszczystym brzegu pod 
wielkim 
przewróconym kanoe pesymistycznym okiem wyzierał na świat.
A na domiar złego szaman Scundoo popadł w niełaskę i nie można było skorzystać z 
jego 
słynnej czarodziejskiej sztuki, by odkryć złoczyńcę. Bo i rzeczywiście: miesiąc 
temu obiecał 
pomyślny południowy wiatr, więc plemię postanowiło wybrać się na potlatch do 
Tonkinu, gdzie 
Taku Jim miał wydać wszystkie swoje dwudziestoletnie oszczędności. I patrzcie. 
Kiedy nadszedł 
ten dzień, zerwał się fatalny północny wiatr i z trzech pierwszych kanoe, które 
odważyły się 
wypłynąć na wzburzone morze, jedno poszło na dno, pozostałe zaś rozbiły się na 
skałach tak, że 
nawet utonęło jedno dziecko. „Przez pomyłkę pociągnąłem za sznurek przy złym 
worku” — 
tłumaczył się szaman. Ale ludzie nie chcieli o niczym słyszeć: przestali mu 
znosić pod próg 
ofiary z mięsa, ryb i futer. Siedział więc teraz nadęty w swej chacie, jak 
myśleli — poszcząc w 
gorzkiej pokucie, a w rzeczywistości racząc się szczodrze ze swych obfitych, 
tajemnych zapasów 
i rozmyślając nad przewrotnością tłumu.
Zginęły gdzieś koce Hooniah. Dobre, cudowne ciepłe i grube koce, z których była 
tym 
bardziej dumna, że dostały jej się za bezcen. Ty–Kwan z pobliskiej wsi zgłupiał 
chyba, że rozstał 
się z nimi tak łatwo. Hooniah nie wiedziała, że należały do zamordowanego 
Anglika; po jego 
zaginięciu amerykański kuter dość długo krążył przy brzegu, a jego motorówki 
sapały i 
warkotały po ukrytych zatoczkach. I nic nie mąciło jej zadowolenia, bo nie 
wiedziała, że Ty–
Kwan na gwałt wyzbył się koców, by uwolnić swe plemię od odpowiedzialności przed 
sądem za 
tę zbrodnię. A że inne kobiety pękały z zazdrości, jej duma przeszła wszystkie 
granice, rozrosła 
się, objęła całą wieś i wybrzeże Alaski od Dutch Harbor do St. Mary. Wspaniała 
grubość tych 
koców i to, że były tak cudownie ciepłe zdobyły totemowi Hooniah słuszny 
szacunek, a jej imię 
było na ustach mężczyzn na wszystkich morskich łowiskach i podczas uczt. 
Okoliczności, w 
jakich zginęły, były nadzwyczaj tajemnicze.
— Tylko je rozłożyłam na słońcu pod boczną ścianą domu… — po raz tysiączny 
skarżyła się 
Hooniah swym siostrom z plemienia Thlinget. — Tylko je rozłożyłam i odwróciłam 
się na 
chwilę, bo Di–Ya, ten rabuś surowego ciasta i pożeracz mąki, wsadził głowę do 
żelaznego 
garnka, przewrócił go i ugrzązł w nim. Nogi mu się bełtały w powietrzu jak 
gałęzie drzewa na 
wietrze. Ledwie go stamtąd wyciągnęłam i dwa razy pacnęłam głową o drzwi, by mu 
we łbie 
rozjaśnić i, wyobraźcie sobie, koce znikły.
— Koce znikły — przerażonym szeptem powtórzyły kobiety.
„Straszna strata” — powiedziała jedna. A druga: „Takich koców jeszcze nie było”. 
Trzecia 
dodała: „Bardzo cię żałujemy, Hooniah”. Ale w duszy każda z nich cieszyła się, 
że te wstrętne 
koce, ta sól w oku wszystkich, nareszcie przepadły.
— Tylko je rozłożyłam na słońcu… — zaczęła Hooniah po raz tysiączny pierwszy.
— Tak, tak — głośno odezwał się znudzony Bawn. — Nikt obcy nie zaglądał jednak 
do wsi. 
Jasne więc, że ktoś z naszych ukradł koce.
— O Bawn, czyż to możliwe? — chórem odezwały się oburzone kobiety. — Któż by to 
zrobił!
— A więc chyba czary — ciągnął Bawn dość flegmatycznie, choć ukradkiem chytrym 
spojrzeniem przesunął po twarzach kobiet. — Czary! — Na dźwięk tego strasznego 
słowa 
przycichły i z lękiem spojrzały po sobie.
— Tak — potwierdziła Hooniah i jej ukryta złośliwość wyszła na jaw w chwilowym 
podnieceniu. — Zawiadomiono już Klok–No–Tona i posłano po niego łódź z silnymi 
wioślarzami. Na pewno przybędzie z wieczornym przypływem.
Małe grupki rozproszyły się natychmiast i strach padł na całą wieś. Ze 
wszystkich nieszczęść 
czary były najokropniejsze. Tylko szamani potrafią radzić sobie z rzeczami 
nieuchwytnymi i 
tajemniczymi i nikt — mężczyzna, kobieta czy dziecko — aż do chwili próby nie 
może wiedzieć, 
czy szatan nie opanował jego duszy. A ze wszystkich szamanów najgroźniejszy był 
Klok–No–
Ton, który mieszkał w sąsiedniej wsi. Żaden nie odkrył tylu złych duchów co on, 
żaden nie 
poddawał ofiar straszniejszym torturom. Raz odnalazł nawet diabła ukrytego w 
trzymiesięcznym 
dziecku. Najbardziej upartego diabła ze wszystkich, którego zdołano wypędzić 
dopiero wtedy, 
gdy dziecko przez tydzień leżało na tarninie i na głogu. Ciałko wrzucono potem 
do morza, ale 
fale ciągle wyrzucały je na brzeg, niby jakąś klątwę ciążącą na wsi. I nie 
zniknęło dopóty, dopóki 
w czasie odpływu nie przywiązano do pala dwóch silnych ludzi i morze ich nie 
zatopiło.
Po tego właśnie Klok–No–Tona posłała teraz Hooniah. Szkoda, że Scundoo, ich 
własny 
szaman, był w niełasce. On miał łagodniejsze sposoby i znany był z tego, że 
wypędził dwóch 
diabłów z mężczyzny, który później spłodził siedmioro zdrowych dzieci. Ale Klok–
No–Ton! Na 
myśl o nim serce w nich zamierało od złych przeczuć i każdemu zdawało się, że 
inni patrzą nań 
podejrzliwie; każdemu i wszystkim prócz Sime’a. Sime zaś był niedowiarkiem, 
który z 
pewnością źle skończy, a tej pewności nie zdołały zachwiać nawet jego 
powodzenia.
— Cha, cha, cha — śmiał się Sime. — Złe duchy i Klok–No–Ton, który jest 
najgorszym złym 
duchem w całym kraju Thlingetów.
— Ty głupcze. On już jedzie ze swoimi czarami i zaklęciami. Siedź więc cicho, bo 
ściągniesz 
na siebie nieszczęście i dni twoje będą policzone.
Tak powiedział mu La–lah, przezywany Oszustem, a Sime roześmiał się pogardliwie.
— Nazywam się Sime i nie znam strachu, nie boję się ciemności. Jestem mocnym 
człowiekiem, takim, jakim był mój ojciec, i myślę jasno. Ani ty, ani ja nie 
widzieliśmy na własne 
oczy tajemniczych złych duchów…
— Ale Scundoo widział — odparł La–lah. — I Klok–No–Ton też. Wiemy z pewnością.
— Skąd wiesz, synu głupca? — zagrzmiał Sime i ciemna fala krwi zalała mu gruby, 
byczy 
kark.
— Z tego, co mówili.
Sime warknął:
— Szaman jest tylko człowiekiem. Czy jego słowa nie mogą być kłamliwe, jak twoje 
i moje? 
Tfu. Tfu. I jeszcze raz tfu. Masz dla twoich szamanów i ich diabłów, i masz, i 
masz.
I rozdając prztyczki w powietrzu na prawo i lewo, przeszedł przez tłum gapiów, z 
lękiem i 
gorliwym pośpiechem rozstępujących się przed nim.
— Dobry rybak i zręczny myśliwy, ale zły człowiek — powiedział ktoś.
— Ale mu się szczęści — zauważył ktoś inny.
— Więc bądź także zły i niech ci się szczęści — rzucił Sime przez ramię. — Gdyby 
wszyscy 
byli źli, nie trzeba by szamanów. Tfu, wy dzieciaki bojące się ciemności.
I gdy z wieczornym przypływem przybył Klok–No–Ton, Sime śmiał się dalej 
wyzywająco i 
nawet nie powstrzymał się od złośliwego żartu, kiedy szaman potknął się na 
piasku wysiadając z 
łodzi. Klok–No–Ton spojrzał na niego ponuro i bez słowa powitania, dumnie 
przeszedł przez 
tłum ku domowi Scundoo.
Nikt nie mógł wiedzieć, jaki był przebieg spotkania Klok–No–Tona ze Scundoo, bo 
gdy obaj 
władcy tajemnicy rozmawiali ze sobą, wszyscy z szacunkiem skupili się w oddali i 
szeptem 
zamieniali uwagi.
— Witaj, o Scundoo! — zagrzmiał Klok–No–Ton, najwyraźniej niepewny przyjęcia.
Klok–No–Ton był olbrzymem i swą potężną budową górował nad małym Scundoo, 
którego 
cienki głosik leciał ku niemu jak oddalone, słabe cykanie świerszcza.
— Witaj, Klok–No–Ton — odparł Scundoo. — Piękny dzień nastał z twoim przybyciem.
— Ale podobno… — Klok–No–Ton zawahał się i umilkł.
— Tak, tak — przerwał mu niecierpliwie Scundoo. — Nastały dla mnie złe czasy, bo 
inaczej, 
czy byłbym ci wdzięczny, że wchodzisz w moje prawa?
— Martwi mnie to, mój przyjacielu…
— Ach nie! Bardzo się cieszę.
— Dam ci połowę tego, co sam dostanę.
— O nie, mój drogi — mruknął Scundoo protestując ruchem ręki. — To ja jestem 
twoim 
niewolnikiem i odtąd będę tylko myślał, jak ci się najlepiej przysłużyć.
— Jak i ja…
— Jak i ty mi się teraz przysługujesz.
— A więc dobrze. Czy to jakaś trudna sprawa z tymi kocami Hooniah?
Macając grunt tym pytaniem, słynny szaman zrobił błąd, a Scundoo uśmiechnął się 
nieznacznie i blado, bo umiał czytać w myślach i mało cenił sobie ludzi.
— Zawsze stosowałeś mocne środki — powiedział — i na pewno bardzo prędko 
odkryjesz 
złodzieja.
— Tak, zaraz go odkryję, jak tylko na niego spojrzę. — Klok–No–Ton znów się 
zawahał. — 
Czy był tu ktoś obcy? — zapytał. Scundoo przecząco potrząsnął głową.
— Spójrz — rzekł — czy to nie wspaniałe?
Pokazał mu worek na nogi z fokowych i morsowych skór, a Klok–No–Ton obejrzał go 
z 
tajoną zawiścią.
— Tanio go kupiłem.
Klok–No–Ton skinął głową słuchając uważnie.
— Mam go od La–laha. To niezwykły człowiek i nieraz myślałem…
— Tak? — niecierpliwie wyrwał się Klok–No–Ton.
— Nieraz myślałem — powtórzył Scundoo cichszym głosem. I po chwili milczenia 
dodał: — 
Piękny dzień nastał, a ty bądź bezwzględny.
Twarz Klok–No–Tona rozpogodziła się.
— Jesteś wielkim człowiekiem, Scundoo, szamanem między szamanami. Idę już. Nigdy 
ci 
tego nie zapomnę. Powiedziałeś, że ten La–lah to niezwykły człowiek.
Przez twarz Scundoo przeleciał jeszcze bledszy, prawie niewidoczny uśmiech. 
Zamknął drzwi 
zaraz za gościem i zaryglował je na dwa spusty.
Kiedy Klok–No–Ton zjawił się na wybrzeżu, Sime właśnie naprawiał swoje kanoe i 
oderwał 
się od pracy tylko po to, by ostentacyjnie nabić strzelbę i położyć ją przy 
sobie.
Szaman spostrzegł to i krzyknął:
— Niech wszyscy się tu zejdą! Tak mówi Klok–No–Ton, poszukiwacz i zaklinacz 
diabłów!
Początkowo zamierzał zgromadzić wieś koło domu Hooniah, a potrzebni mu byli 
wszyscy. 
Teraz zląkł się, że Sime go nie usłucha i nie przyjdzie, wolał zaś uniknąć 
kłótni. Sime był 
niegroźny, gdy się go nie zaczepiało, ale zaczepiony mógł zaszkodzić niejednemu 
szamanowi.
— Przyprowadźcie tu kobietę Hooniah — rozkazał Klok–No–Ton patrząc groźnie na 
ludzi 
zebranych w kole, a tym, na których wzrok jego spoczął, mrowie przebiegło po 
krzyżu.
Hooniah kołysząc się jak kaczka wystąpiła naprzód. Głowę miała schyloną i wzrok 
odwrócony.
— Gdzie są koce?
— Ledwie je rozłożyłam na słońcu i, patrzcie, już znikły — zaszlochała.
— Tak?
— To Di–Ya zawinił.
— No?
— Zbiłam go za to i jeszcze zbiję, bo to on sprowadził nieszczęście na nas, 
biednych ludzi.
— Koce! — ochrypłym głosem warknął Klok–No–Ton przejrzawszy jej zamiar 
wytargowania 
niskiej zapłaty. — Mów o kocach, wiemy, że jesteście bogaci.
— Rozłożyłam je tylko na słońcu — zachlipała — a my jesteśmy biedni i nic nie 
mamy.
Klok–No–Ton zesztywniał nagle i odrażający grymas wykrzywił mu twarz. Hooniah 
cofnęła 
się przed nim przerażona, ale tak szybko skoczył naprzód z wywróconymi białkami 
oczu i 
opuszczoną szczęką, że potknęła się i jak długa upadła mu u nóg. Szaman 
wymachiwał nad nią 
rękami, dziko bił nimi w powietrzu, kręcąc się przy tym i zwijając, jak w 
bolesnych kurczach. 
Zdawało się, że dostał ataku epilepsji. Biała piana wystąpiła mu na usta, a 
ciałem wstrząsały 
konwulsyjne dreszcze.
Kobiety zaczęły śpiewnie zawodzić, kołysząc się w tył i w przód w ekstazie, a 
mężczyźni, 
jeden po drugim, też dali się porwać ogólnemu podnieceniu. Tylko Sime mu nie 
uległ. Siedząc 
okrakiem na swym kanoe przyglądał się wszystkiemu szyderczym okiem. Jednakże i w 
nim 
odezwała się krew przodków, bo mruczał najpotężniejsze zaklęcia, jakie znał, dla 
dodania sobie 
otuchy. Strasznie było patrzeć na Klok–No–Tona. Odrzucił koc, zdarł z siebie 
ubranie i gdyby 
nie przepaska z orlich szponów na biodrach, byłby zupełnie nagi. Krzycząc i 
wyjąc, miotał się w 
kole jak opętany, a jego długie, czarne włosy powiewały w powietrzu niby ciemne 
pasma nocy. 
W tym szaleńczym tanie był jakiś prymitywny rytm i gdy już wszyscy pod jego 
wpływem 
kołysali się w takt z szamanem, łącząc swe głosy w jeden, on nagle siadł 
wyprostowany z 
podniesioną ręką i wyciągniętym długim szponiastym palcem. Niskim grobowym 
pomrukiem 
powitano ten ruch. Ludzie kucali na drżących nogach, gdy groźny palec przesuwał 
się nad nimi, 
bo wraz z tym palcem szła ku nim śmierć, a życie zostawało przy tych, których 
minął, i ci 
bacznie śledzili jego dalszą drogę.
Wreszcie, przy akompaniamencie przeraźliwego krzyku, groźny palec zatrzymał się 
nad La–
lahem, który zadrżał jak liść osiki. Widział się już martwym, swój dobytek 
podzielonym, swą 
owdowiałą żonę poślubioną bratu. Próbował się odezwać, zaprzeczyć, lecz język 
przywarł mu do 
podniebienia, a w gardle zaschło. Teraz, gdy Klok–No–Ton wywiązał się z zadania, 
zdawało się, 
że omdlał, ale on tylko czekał z zamkniętymi oczyma, aż zerwie się potężne 
wołanie o krew, 
potężne żądanie krwi, znane mu z tysiąca podobnych zaklinań, kiedy to plemię jak 
stado wilków 
rzucało się na drżącą ofiarę. Głucha cisza panowała jednak wkoło, a potem skądś 
— właściwie 
zewsząd — doleciał go nieśmiały z początku chichot, który rósł i rósł, aż 
wreszcie gromki śmiech 
targnął powietrzem.
— Co to? — krzyknął zdziwiony.
— Cha, cha, cha! — śmiano się. — Złe są twoje wróżby, o Klok–No–Ton!
— Wszyscy wiedzą — bąkał La–lah — że osiem ciężkich miesięcy byłem daleko na 
morzu z 
Siwaszami, łowcami fok. Dopiero dziś wróciłem i dowiedziałem się, że koce 
Hooniah zginęły 
przed moim powrotem,
— Tak! — krzyknięto chórem. — Koce Hooniah zginęły przed jego powrotem.
— A ty nic nie dostaniesz za wróżbę, bo też nie jest nic warta — zapowiedziała 
Hooniah, 
która już wstała na nogi i paliła się ze wstydu.
Ale Klok–No–Ton widział jedynie twarz Scundoo przed sobą z jego bladym, ledwie 
widocznym uśmiechem i słyszał dalekie cykanie świerszcza: „Kupiłem go od La–laha 
i nieraz 
myślałem…” i: „Dzień jest piękny, a ty bądź bezwzględny”.
Przemknął obok Hooniah, tłum zaś instynktownie rozstąpił się przed nim. Sime z 
wysokości 
swego kanoe rzucił za nim jakiś uszczypliwy żart, kobiety śmiały mu się w twarz, 
zewsząd 
ścigały go pogardliwe okrzyki. Na nic nie zważał, pędził ku chacie Scundoo. 
Załomotał w drzwi, 
walił w nie pięściami, ciskał najdziksze przekleństwa. Nikt mu nie odpowiedział 
i tylko w 
krótkich chwilach ciszy słychać było tajemnicze zaklęcia Scundoo. Klok–No–Ton 
szalał ż miotał 
się jak wariat, ale kiedy wielkim kamieniem spróbował wyłamać drzwi, w tłumie 
zerwał się 
pomruk. I on, Klok–No–Ton, pojął teraz, że stoi odarty ze swej mocy i autorytetu 
przed wrogim 
plemieniem. Zobaczył, że jeden z mężczyzn schyla się po kamień, potem drugi, i 
śmiertelny 
strach zjeżył mu włosy.
— Nie ruszaj Scundoo, który jest wielkim czarownikiem! — krzyknęła jedna z 
kobiet.
— Wracaj lepiej do domu — groźnie doradził któryś z mężczyzn. Klok–No–Ton 
zawrócił na 
pięcie i przez tłum poszedł ku łodzi.
Serce pałało mu gniewem, lecz rozum przypominał, że plecy ma nie osłonięte. Nikt 
jednak nie 
rzucił kamieniem. Dzieci pętały mu się pod nogami drażniąc go, śmiech i 
szyderstwa krzyżowały 
się w powietrzu — ale na tym koniec. Pełną piersią odetchnął jednak dopiero 
wtedy, kiedy łódź 
odpłynęła daleko od brzegu. Wtedy wstał i rzucił bezsilną klątwę na wieś i 
plemię, nie 
zapominając wymienić oddzielnie osoby Scundoo, który z niego tak okropnie 
zadrwił.
A na brzegu tłum wznosił okrzyki na cześć Scundoo. Wszyscy zebrali się przed 
drzwiami jego 
chaty, błagając go i zaklinając, by im przebaczył, aż w końcu wyszedł do nich i 
uniósł rękę.
— Przebaczam wam chętnie, bo jesteście moimi dziećmi — powiedział. — Ale to po 
raz 
ostatni. Po raz ostatni wasza głupota ujdzie wam bezkarnie. Zrobię to, co 
chcecie, bo wiem 
wszystko. Dziś w nocy, kiedy księżyc odejdzie za ziemię, by spojrzeć na wielkich 
zmarłych, 
macie się zebrać po ciemku przed chatą Hooniah. Wtedy złodziej wystąpi przed 
innych i odbierze 
należną karę. Rzekłem.
— Musi umrzeć! — wrzasnął Bawn — za to, że narobił nam tyle zmartwienia i 
wstydu.
— Tak będzie — rzekł Scundoo i zamknął drzwi.
— Teraz wszystko się wyjaśni i znowu zapanuje spokój — proroczo i z patosem 
oznajmił La–
lah.
— Dzięki Scundoo, małemu Scundoo — drwił Sime.
— Dzięki czarom Scundoo, małego Scundoo — poprawił go La–lah.
— Plemię Thlinget to dzieci głupoty. — Sime klepnął się w udo, aż echo poszło. — 
W głowie 
się nie mieści, żeby dorosłe kobiety i silni mężczyźni dali się zastraszyć 
takimi bzdurami i 
bajkami.
— Bywałem tu i tam — odparł La–lah. — Pływałem po głębokich morzach i widziałem 
dużo 
dziwów i czarów. Wiem, że to prawda. Nazywam się La–lah…
— La–lah, Oszust…
— Tak mnie przezwali, ale naprawdę nazywam się Wielkim Wędrowcą.
— Nie jestem takim wielkim wędrowcą… — zaczął Sime.
— Trzymaj więc język za zębami — wtrącił Bawn i rozeszli się w gniewie.
Kiedy ostatni srebrzysty blask księżyca znikł za horyzontem, Scundoo zjawił się 
w tłumie 
zebranym przed domem Hooniah.
Szedł szybko i raźnie, a ci, co widzieli go w blasku oliwnego kaganka Hooniah, 
zauważyli, że 
nie niósł ani grzechotek, ani masek, ani żadnych innych czarnoksięskich 
utensyliów. Miał tylko 
pod pachą wielkiego, sennego kruka.
— Czy dosyć zgromadziliście drzewa na ognisko, by wszyscy dobrze widzieli po 
skończonych czarach? — zapytał.
— Tak — odparł Bawn. — Drzewa jest pełno.
— Słuchajcie więc, co powiem, a powiem krótko. Przyniosłem z sobą kruka, który 
nazywa się 
Jelchs i potrafi odgadnąć i przejrzeć każdą tajemnicę. Tego czarnego jak noc 
kruka posadzę pod 
wielkim czarnym garnkiem Hooniah w najczarniejszym kącie jej chaty. Zgasimy 
kaganek i 
będzie zupełnie ciemno. To bardzo proste. Jeden po drugim będziecie wchodzić do 
chaty. 
Przyłożycie rękę do garnka na czas jednego oddechu i wyjdziecie. Jelchs na pewno 
zakracze, gdy 
poczuje koło siebie rękę złodzieja. A kto wie, może jakoś inaczej okaże swoją 
mądrość. Czy 
jesteście gotowi?
— Jesteśmy gotowi — odpowiedzieli mu wielogłośnym chórem.
— Będę wywoływał po kolei nazwiska mężczyzn i kobiet, aż wszystkich wywołam.
Pierwszy poszedł La–lah — śmiało wszedł do chaty. Wszyscy nadstawili uszu. W 
martwej 
ciszy słychać było jego kroki po zbutwiałych, trzaskających pod nogami deskach. 
Ale nic więcej. 
Jelchs nie zakrakał, nie dał żadnego znaku. Potem Scundoo wywołał Bawna, bo 
mogło się 
zdarzyć, że ktoś ukradł własne koce, aby okryć hańbą sąsiada. Za nim poszła 
Hooniah, inne 
kobiety i dzieci, lecz kruk milczał.
— Sime! — zawołał Scundoo.
— Sime! — powtórzył.
Ale Sime się nie ruszył.
— Boisz się ciemności? — ostro zaatakował go La–lah, którego uczciwość została 
już 
dowiedziona.
Sime zachichotał.
— Śmieję się, bo to wszystko strasznie głupie. Wejdę, jednak nie dlatego, bym 
wierzył w 
cuda, ale żeby pokazać, że się niczego nie boję.
Wszedł śmiało i wyszedł ciągle żartując.
— Zginiesz kiedyś nagle — mruknął La–lah uniesiony słusznym gniewem.
— Nie wątpię — pogodnie odparł niedowiarek. — Mało kto z nas umiera w łóżku, bo 
na co 
mielibyśmy szamanów i głębokie morze.
Kiedy już połowa wsi szczęśliwie przeszła próbę, podniecenie — dotąd hamowane — 
nabrało 
niezwykłego napięcia. A kiedy dwie trzecie wsi przeszło przez chatę, jakaś młoda 
kobieta, tuż 
przed pierwszym porodem, zaczęła nerwowo krzyczeć i śmiać się ze strachu.
Wreszcie nadeszła kolej ostatniego człowieka, a nic się jeszcze nie stało. 
Ostatnim był Di–Ya. 
Z pewnością to on był złodziejem.
Hooniah podniosła lament aż pod niebiosy, gdy reszta plemienia odsunęła się od 
nieszczęśliwego malca. Biedak był na pół żywy z przerażenia, nogi się pod nim 
uginały tak, że 
potknął się o próg i o mało nie upadł. Scundoo wepchnął go do środka i zamknął 
za nim drzwi. 
Przez długi czas słychać było tylko szloch chłopca, później jego ostrożne 
stąpanie, gdy szedł w 
róg chaty. Potem cisza i odgłos powrotnych kroków. Drzwi się otwarły. Malec 
wyszedł z chaty. 
Nic się nie stało, a on był ostatni.
— Rozpalcie ognisko — rozkazał Scundoo.
Jasne płomienie buchnęły w górę i oświetliły twarze ciągle jeszcze wykrzywione 
znikającym 
strachem, ale już zasnuwające się zwątpieniem.
— Nie udało się — ochryple szepnęła Hooniah.
— Tak — z ulgą przytaknął Bawn. — Scundoo się starzeje i musimy się postarać o 
nowego 
szamana.
— Gdzie jest mądrość tego Jelchsa? — zachichotał Sime prosto w ucho La–lahowi.
La–lah potarł czoło z zakłopotaniem i zmilczał.
Sime zaś wypiął pierś wyzywająco i z ważną miną podszedł do małego szamana.
— Cha! Cha! A mówiłem, że nic z tego nie wyjdzie.
— Tak wygląda, tak wygląda — pokornie odparł Scundoo. — Tak to wygląda dla ludzi 
nie 
obeznanych z tajemną wiedzą.
— Takich jak ty? — czelnie zapytał Sime.
— Być może, nawet dla takich jak ja — łagodnie odparł Scundoo, a powieki opadały 
mu na 
oczy coraz niżej, coraz niżej, aż zupełnie je zakryły. — Zastanawiam się więc 
nad drugą próbą. 
Niech wszyscy mężczyźni, kobiety i dzieci podniosą ręce do góry!
Rzucił ten rozkaz tak niespodziewanie i z taką mocą, że usłuchano go bez 
sprzeciwu. 
Wszystkie ręce podniosły się nad głowami.
— Niech każdy spojrzy na ręce drugiego — rozkazywał Scundoo — patrzcie tak, 
żeby…
Ale zagłuszył go głośny śmiech, w którym było więcej wściekłości niż wesela. 
Oczy 
wszystkich spoczęły na rękach Sime’a. Gdy każdy miał dłoń czarną od sadzy, jego 
była biała: nie 
skalał jej kopeć z garnka Hooniah.
Kamień świsnął w powietrzu i uderzył Sime’a w policzek.
— To kłamstwo! — zawył. — Kłamstwo! Nic nie wiem o kocach Hooniah!
Drugi kamień zranił go w czoło, trzeci przeleciał tuż koło głowy. Zerwało się 
natarczywe 
żądanie krwi; ludzie wszędzie po omacku podnosili z ziemi kamienie. Sime 
zachwiał się i osunął 
na kolana.
— Żartowałem! To tylko żart! — krzyczał. — Wziąłem je dla żartu.
— Gdzieś je ukrył? — Ostry głos Scundoo, niby nóż, przeciął wrzawę.
— W wielkim pęku skór u mnie w chacie, w tym, co wisi na słupie podtrzymującym 
pułap — 
odrzekł. — Ale mówię, że to był tylko żart, tylko…
Scundoo skinął głową. Na ten znak w powietrzu zaroiło się od gęsto lecących 
kamieni. Żona 
Sime’a płakała cicho z głową wspartą na kolanach, ale jego mały synek, krzycząc 
i śmiejąc się, 
rzucał kamienie wraz z innymi.
Hooniah kołysząc się jak kaczka wracała z cennymi kocami. Scundoo ją zatrzymał.
— Jesteśmy biedni i mało co mamy — zaszlochała. — Bądź litościwy, o Scundoo.
Ludzie oderwali się od drgającego jeszcze stosu kamieni — dzieła ich rąk, i 
ciekawie patrzyli.
— Moja dobra Hooniah, ja zawsze jestem miłosierny — odparł Scundoo sięgnąwszy po 
koce. 
— A poprzestając na nich daję jeszcze jeden dowód miłosierdzia.
— Czy nie jestem mądry, moje dzieci? — rzucił w stronę tłumu.
— Jesteś naprawdę mądry, o Scundoo — krzyknęli wszyscy jednym głosem.
I Scundoo odszedł w mrok owinięty w koce, z sennie kiwającym się krukiem pod 
pachą.
Przełożył Tadeusz Evert
Story of Jees–Uck
HISTORIA JEES–UCK
Bywają różne wyrzeczenia. Ale w samej swojej treści wyrzeczenie jest zawsze 
jednakie. 
Paradoks zaś polega na tym, że mężczyźni i kobiety wyrzekają się najdroższej 
rzeczy na świecie 
dla czegoś jeszcze droższego. Nigdy nie było inaczej. Tak było, kiedy Abel 
przyniósł 
pierworództwo trzód swoich i ich tłustości. Pierworództwo trzód i ich tłustości 
cenił sobie Abel 
nad wszystko w świecie, ale oddał je, aby przypodobać się Panu. Tak też było z 
Abrahamem, 
kiedy przygotowywał na kamieniu ofiarę ze swego syna. Izaak był mu bardzo drogi, 
ale Bóg w 
sposób niepojęty był mu jeszcze droższy. Może Abraham obawiał się Pana? Ale czy 
słuszne, czy 
niesłuszne jest takie przypuszczenie, od tego czasu dobre kilka miliardów ludzi 
rozstrzygnęło i 
uznało, że Abraham kochał Pana i chciał mu usłużyć.
Skoro więc zostało rozstrzygnięte, że miłość jest służbą i skoro wyrzekać się 
znaczy służyć, 
Jees–Uck, która była tylko kobietą ze śniadoskórego plemienia, kochała wielką 
miłością. Nie 
była oczytana w historii, jako że umiała czytać jedynie w znakach na niebie i 
tropach zwierzyny. 
Nie dowiedziała się zatem nigdy o Ablu i Abrahamie. A ponieważ uniknęła nauki u 
dobrych 
sióstr od Świętego Krzyża, nie poznała też nigdy historii Ruty Moabitki, która 
dla obcej kobiety z 
obcego kraju wyrzekła się własnego Boga. Jees–Uck przyuczono do wyrzeczeń w 
jeden tylko 
sposób, to jest za pomocą kija jako czynnika inspirującego, tak jak się to robi 
z psem zmuszanym 
do wyrzeczenia się skradzionej kości. Mimo to, gdy nadeszła jej pora, Jees–Uck 
dowiodła, że 
potrafi wznieść się na wyżyny białoskórej królewskiej rasy i zdolna jest do 
iście królewskich 
wyrzeczeń.
Jest to więc historia Jees–Uck, a także historia Neila Bonnera, Kitty Bonner i 
dwojga latorośli 
Neila. Jees–Uck należała do śniadoskórego plemienia, to prawda, ale nie była ani 
Indianką, ani 
Eskimoską, ani nawet Innuitką. Jeśli sięgniemy wstecz do tradycji ustnej, 
natrafimy na postać 
Skolkza, Indianina z plemienia Toyaatów znad Yukonu, który w młodości wyruszył 
do Wielkiej 
Delty, gdzie mieszkają Innuici, i tam połączył się z kobietą imieniem Ollilie. 
Otóż ta Ollilie 
urodziła się z matki Eskimoski i ojca Innuity. Skolkz zaś i Ollilie dali życie 
dziecięciu płci 
żeńskiej, Halie, która w połowie miała krew Indian Toyaatów, w jednej czwartej 
Innuitów i w 
jednej czwartej Eskimosów. Halie była babką Jees–Uck.
Z kolei Halie, w której skrzyżowały się trzy rasy, a która nie miała żadnych 
zastrzeżeń 
przeciwko dalszym domieszkom, wybrała sobie na towarzysza życia Rosjanina, 
handlarza futer 
imieniem Shpack, znanego także w swoim czasie pod przezwiskiem Wielkiego 
Tłuściocha. 
Shpack sklasyfikowany został w tej opowieści jako Rosjanin z braku lepszego 
terminu; ale rzecz 
miała się tak: ojciec Shpacka, Słowianin, więzień z Dolnych Prowincji, uciekł z 
kopalni rtęci na 
Syberię północną, gdzie spotkał Zimbę, kobietę z plemienia Łowców Łosi. Zimba 
była matką 
Shpacka, który został z kolei dziadkiem Jees–Uck.
Otóż gdyby Shpacka nie porwało w dzieciństwie plemię Łowców Morskich, które 
obrasta 
swoją nędzą wybrzeża Arktyku, nie zostałby on dziadkiem Jees–Uck i w ogóle nie 
byłoby tej 
opowieści. Ale Łowcy Morscy porwali Shpacka, on zaś uciekł na Kamczatkę, a 
stamtąd 
norweskim statkiem wielorybniczym dalej, na Bałtyk. Niebawem Shpack znalazł się 
w 
Petersburgu, w kilka zaś lat później ruszył na wschód tą samą nużącą drogą, 
którą przed 
pięćdziesięciu laty jego ojciec odmierzał krwią i jękami. Ale Shpack był wolnym 
człowiekiem w 
służbie potężnej Rosyjskiej Kompanii Skupu Futer. W tej to służbie zdążał coraz 
dalej i dalej na 
wschód, aż w końcu przebył Morze Beringa i dostał się na ziemię rosyjskiej 
Ameryki. Tam, w 
Pastilik, które leży tuż obok Wielkiej Delty Yukonu, wziął sobie za żonę Halie, 
babkę Jees–Uck. 
Z tego związku urodziło się dziecię płci żeńskiej imieniem Tukesan.
Na rozkaz swojej Kompanii Shpack puścił się łodzią w kilkusetmilową drogę w górę 
Yukonu 
do osady Nulato. Towarzyszyły mu Halie i mała Tukesan. Było to w roku tysiąc 
osiemset 
pięćdziesiątym, w tymże zaś roku Indianie z plemion nadrzecznych napadli na 
Nulato i starli je z 
powierzchni ziemi. I tutaj kończy się historia Shpacka i Halie. Owej krwawej 
nocy mała Tukesan 
zniknęła. Po dziś dzień Indianie z plemienia Toyaat przysięgają, że nie 
przykładali ręki do tej 
brzydkiej sprawy. Tak czy inaczej, fakt pozostaje faktem, ze mała Tukesan wśród 
nich wzrastała.
Tukesan poślubiła kolejno dwóch braci, Toyaatów, ale oba związki były 
bezdzietne. Z tego 
powodu inne kobiety kiwały głowami i nie znalazł się już trzeci Toyaat, który 
zaryzykowałby 
małżeństwo z bezdzietną wdową. Ale w tym samym czasie o wieleset mil dalej na 
północ żył w 
Forcie Yukon mężczyzna nazwiskiem Spike O’Brien. Fort Yukon był placówką 
Towarzystwa 
Handlowego znad Zatoki Hudsona, Spike O’Brien zaś — tego Towarzystwa 
pracownikiem. 
Spike był dobrym pracownikiem, zyskał sobie jednak złą opinię i po pewnym czasie 
utwierdził ją 
dezerterując ze służby. Droga etapami przez placówki do siedziby Towarzystwa w 
York nad 
Zatoką Hudsona trwałaby rok, a ponieważ placówki były placówkami Towarzystwa, 
Spike 
O’Brien wiedział, że nie zdoła ujść jego szponom. Nie pozostało mu tedy nic 
innego, jak puścić 
się w dół Yukonu. Prawda to, że żaden biały nie przebył dotąd całego Yukonu i 
żaden biały nie 
wiedział, czy Yukon wpada do Arktyku czy do Morza Beringa; ale Spike O’Brien był 
Celtem i 
zapowiedź niebezpieczeństwa pociągała go zawsze w nieodparty sposób.
W kilka tygodni później Spike O’Brien — posiniaczony, mocno wygłodniały i ledwie 
żywy z 
gorączki rzecznej — wprowadził dziób czółna na piaszczysty brzeg w pobliżu osady 
Toyaatów i 
natychmiast zemdlał. Gdy w ciągu następnych tygodni odzyskiwał siły, zobaczył 
Tukesan i 
spodobała mu się. Podobnie jak ojciec Shpacka, który dożył sędziwych lat wśród 
syberyjskiego 
plemienia Łowców Łosi, tak też Spike O’Brien mógłby swe stare kości pozostawić 
na ziemi 
Toyaatów. Ale romantyczne pragnienie przygód poruszyło strunami jego serca i nie 
pozwoliło 
mu usiedzieć na miejscu. Tak jak przewędrował z siedziby Towarzystwa w York nad 
Zatoką 
Hudsona do Fortu Yukon, tak też mógł dotrzeć z Fortu Yukon do morza i zdobyć 
laury 
pierwszego człowieka, który dokonał przejścia północno–zachodniego lądem. 
Wyruszył więc w 
dół rzeki, zdobył owe laury i ani nie został wpisany do kronik, ani w pieśniach 
nie sławiono jego 
imienia. W latach późniejszych prowadził hotelik dla marynarzy w San Francisco, 
gdzie zyskał 
sławę niezwykłego łgarza z przyczyny ewangelicznych prawd, które głosił. Wtedy 
to Tukesan, 
dotąd bezdzietna, urodziła dziecko i tym właśnie dzieckiem była Jees–Uck. 
Wywiedliśmy jej ród 
przez tak liczne pokolenia, aby wykazać, że nie była ani Indianką, ani Innuitką, 
ani Eskimoską, 
ani właściwie nikim w szczególności; oraz aby dowieść, w jak wielkiej mierze 
jesteśmy — 
wszyscy bez wyjątku — zbłąkanymi dziećmi dawnych pokoleń i jak dziwacznie 
powyginane 
gałęzie wypuszcza pień, z któregośmy wyrośli.
Mając w sobie krew tak zmieszaną i dziedzictwo tak wielu ras, Jees–Uck wyrosła 
na kobietę 
niezwykłej piękności. Była to uroda osobliwa i dostatecznie wschodnia, aby 
zaintrygować 
każdego etnologa. Charakteryzował ją gibki, smukły wdzięk. Prócz żywej wyobraźni 
udział Celta 
nie zaznaczył się w żaden szczególny sposób. Może Spike’owi O’Brien zawdzięczała 
Jees to, że 
pod jej skórą płynęła gorąca krew, dzięki której twarz dziewczyny była mniej 
śniada, ciało zaś 
bielsze. Ale z drugiej strony mogła to być zasługa Shpacka, Wielkiego 
Tłuściocha, który 
odziedziczył kolor skóry po słowiańskim ojcu. Oczy miała Jees–Uck duże, ogniste, 
czarne — 
okrągłe, wypukłe, zmysłowe oczy mieszańca, spotykane zawsze tam, gdzie nastąpiło 
połączenie 
rasy białej z ciemną. A co więcej, biała krew w jej żyłach oraz świadomość, że 
krew tę posiada, 
uczyniła Jees–Uck kobietą w pewnym sensie dumną. Poza tym, z wychowania i 
zapatrywań na 
życie, Jees–Uck była stuprocentową Indianką z plemienia Toyaatów.
Pewnej zimy, gdy Jees–Uck dojrzała w swej kobiecości, wszedł w jej życie Neil 
Bonner, Ale 
wszedł w jej życie podobnie jak na ziemie Północy — nie bez ociągania. Prawdę 
mówiąc, nie 
chciał wyruszać w te strony świata. Mając ojca, który obcinał kupony i hodował 
róże, oraz 
matkę, która żyła życiem towarzyskim, młody Neil Bonner trochę się rozkiełznał. 
Nie był zły, ale 
mężczyzna dobrze odżywiony i nie mający absolutnie nic do roboty musi przecież 
jakoś 
wyładować nagromadzoną energię. Tak też było z Neilem Bonnerem. Wyładowywał więc 
energię w taki sposób i w takich ilościach, że kiedy nastąpił nieuchronny 
kryzys, jego ojciec, Neil 
Bonner senior, wypełznął przerażony spomiędzy swoich róż i zdumionym okiem 
spojrzał na 
syna. Następnie pospieszył do przyjaciela o podobnych zamiłowaniach, z którym 
omawiał 
zwykle sprawy róż i kuponów, i wraz z nim postanowił o losie młodego Neila. Musi 
wyjechać, 
by odbyć czas próby, musi wzorowym życiem zatrzeć wspomnienia swych niewinnych 
szaleństw, aby potem mógł sprostać wysokim wymaganiom ich moralności.
Gdy to zostało postanowione, reszta poszła gładko, tym bardziej że młody Neil 
był trochę 
skruszony i ogromnie zawstydzony. W posiadaniu przyjaciół Neila Bonnera seniora 
znajdowała 
się większość akcji Towarzystwa Handlowego Oceanu Spokojnego. Towarzystwo 
rozporządzało 
flotyllą parowców rzecznych, a także jednostkami morskimi i prócz dochodów z 
morza 
eksploatowało jakieś sto tysięcy mil kwadratowych, które na mapach świata bywają 
zwykle 
oznaczane białymi plamami. Tak więc Towarzystwo posłało młodego Neila Bonnera na 
północ, 
gdzie są te białe plamy, aby pracował dla Towarzystwa i stał się z czasem tak 
zacnym 
człowiekiem, jak jego ojciec. —
Pięć lat prostego życia, na łonie natury i z dala od wszelkich pokus, zrobi z 
niego człowieka 
— orzekł Neil Bonner senior i zaraz wpełzł na powrót między swoje róże. Młody 
Neil zacisnął 
zęby, wysunął naprzód podbródek i zabrał się do roboty. Jako młodszy pomocnik 
wykonywał 
swoją pracę dobrze i zyskał pochwałę przełożonych. Nie znaczy to, że ją lubił, 
ale jedynie praca 
mogła go uchronić od szaleństwa.
Przez pierwszy rok pragnął śmierci. Przez drugi — przeklinał Boga. W trzecim 
roku wahał się 
między dwoma uczuciami i w takim to stanie rozterki rozpoczął kłótnię ze swoim 
zwierzchnikiem. Neil Bonner miał w kłótni przewagę, ale do tamtego należało 
ostatnie słowo. I 
to wystarczyło, aby Neil powędrował na wygnanie, w porównaniu z którym dawna 
jego kwatera 
wydała mu się rajem. Ale powędrował bez skargi, gdyż Północ zrobiła z niego 
mężczyznę.
Tu i tam na białych plamach map widać maleńkie kółeczka w kształcie litery „o”, 
przy tych 
zaś kółeczkach, po jednej lub drugiej stronie, widnieją nazwy takie, jak Fort 
Hamilton, Stacja 
Yanana, Dwudziesta Mila. Patrzący wyobraża sobie, że białe plamy są gęsto usiane 
miastami i 
wsiami. Ale to tylko złudzenie. Dwudziesta Mila, podobnie jak inne placówki tego 
rodzaju, jest 
długim barakiem wielkości sklepu spożywczego na rogu ulicy w mieście. Na piętrze 
są tam 
pokoje do wynajęcia, za budynkiem znajduje się skład na żywność na wysokich 
palach i dwie 
przybudówki. Podwórze za domem jest zwykle nie ogrodzone i ciągnie się aż do 
linii widnokręgu 
i dalej — w nieskończoną dal. Jak okiem sięgnąć nie ma domów, niekiedy tylko 
Toyaatowie 
rozbijają zimowy obóz o kilka mil w dół Yukonu. Tak oto przedstawia się 
Dwudziesta Mila, 
kółko na końcu jednej z czułek wieloczułkowego Towarzystwa. Tutaj agent i jego 
pomocnik 
prowadzą handel zamienny z Indianami na futra I sprzedają na omylnej bazie 
finansowej złotego 
piasku produkty wędrującym kopaczom. Tutaj agent i jego pomocnik tęsknią całą 
zimę do 
wiosny, a z jej nadejściem, klnąc na czym świat stoi, rozbijają obóz na dachu, 
gdy tymczasem 
Yukon wymywa dolne pomieszczenia. Tu wreszcie, w czwartym roku pobytu na 
Północy, Neil 
Bonner przybył objąć kierownictwo placówki.
Nie wyrugował z miejsca poprzedniego agenta. Człowiek, który dotąd kierował 
placówką, 
popełnił samobójstwo. — To przez te twarde warunki życia — wyjaśnił pomocnik. 
Jednakże 
Toyaatowie wokół swoich ognisk inaczej tłumaczyli ów fakt. Pomocnik miał 
pochylone plecy i 
wklęśniętą klatkę piersiową, twarz trupiobladą i policzki zapadnięte, których 
nie zdołała ukryć 
rzadka czarna broda,
Kasłał dużo, jak gdyby suchoty żarły mu płuca, w oczach zaś miał obłędne, 
gorączkowe 
światło, często spotykane u suchotników w ostatnim stadium choroby. Nazywał się 
Pentley, 
Amos Pentley. Bonner go nie lubił, współczuł jednak samotnemu nieszczęśnikowi. 
Ich stosunki 
nie układały się dobrze, chociaż spośród wszystkich ludzi na świecie właśnie oni 
powinni żyć 
zgodnie w obliczu mrozów, ciszy i ciemności bezkresnej zimy.
Po pewnym czasie Bonner doszedł do wniosku, że Amos jest częściowo pomylony, i 
zostawił 
go w spokoju, biorąc na siebie całą robotę prócz gotowania. Ale nawet wtedy Amos 
nie miał dla 
niego nic prócz posępnych spojrzeń i nie ukrywanej nienawiści. Była to dla 
Bonnera wielka 
strata, bo uśmiechnięta twarz, pogodne słowo, współczucie towarzysza niedoli — 
wszystko to 
znaczy wiele. A zima dopiero się zaczęła, kiedy Neil zrozumiał powody, które — 
zwłaszcza przy 
takim pomocniku — skłoniły poprzedniego agenta do samobójstwa.
Bardzo samotnie było w Dwudziestej Mili. Puste, bezkresne przestrzenie ciągnęły 
się we 
wszystkich kierunkach aż do widnokręgu. Śnieg, a właściwie szron przykrył 
wszystko całunem 
milczenia. Przez wiele dni powietrze było czyste i zimne, termometr wskazywał 
niezmiennie 
czterdzieści do pięćdziesięciu stopni poniżej zera. Potem przyszła nagła zmiana. 
Cała niewielka 
wilgoć, która wyparowała w powietrze, przybrała postać matowoszarych, 
bezkształtnych chmur; 
ociepliło się, rtęć w termometrze podskoczyła do 20 stopni poniżej zera, a 
wilgoć spadła z nieba 
w postaci drobnych, twardych granulek, które szeleściły pod nogami jak cukier 
albo lotny piasek. 
Potem powietrze stało się czyste i mroźne, dopóki ponownie nie zebrało się dość 
wilgoci, aby 
przykryć i ochronić ziemię przed zimnem z przestworzy. I to wszystko. Nic się 
nie działo. Nie 
szalały burze, wody nie wzbierały i nie pustoszyły lasów. Nic — prócz 
mechanicznego bez mała 
opadania wilgoci zebranej w atmosferze. Chyba najbardziej godnym uwagi 
wydarzeniem tych 
posępnych tygodni był skok rtęci w termometrze do bezprzykładnej wysokości 15 
stopni poniżej 
zera. Wkrótce jednak, aby to odrobić, przestworza poraziły ziemię tak wielkim 
zimnem, że 
termometr rtęciowy zamarzł, a słupek w termometrze spirytusowym utrzymywał się 
przez dwa 
tygodnie na 70 stopniach poniżej zera, po czym termometr pękł. Od tego dnia nie 
sposób już było 
ustalić, o ile zimniej się robi. Drugie wydarzenie, monotonne zresztą w swej 
regularności, to 
stopniowe przedłużanie się nocy, tak że w końcu dzień stał się zaledwie błyskiem 
światła między 
dwiema ciemnościami.
Neil Bonner miał rozwinięty instynkt stadny. Szaleństwa, za które odsługiwał 
karę, wynikały 
z jego nadmiernego zamiłowania do towarzystwa. Tu zaś, w czwartym roku wygnania, 
znalazł 
się w towarzystwie — słowo to brzmi jak szyderstwo — człowieka posępnego i 
milczka, z 
ogniem nienawiści w oczach tak zawziętej, jak bezpodstawnej. Toteż Bonner, dla 
którego 
rozmowa i przyjaźń były jak powietrze dla płuc, krążył po izbie niczym upiór 
rozpamiętujący w 
udręce dawne tłumne hulanki i biesiady. W dzień usta miał zacięte, twarz surową; 
ale w nocy 
zaciskał ręce, rzucał się w pościeli, płakał na głos jak dziecko. Przypomniał 
sobie wtedy pewnego 
człowieka, który miał nad nim władzę, i przeklinał go. Przeklinał także Boga. 
Ale Bóg jest 
wyrozumiały. Nie ma serca ganić słabych śmiertelników, którzy bluźnią na Alasce.
Tutaj, do placówki Dwudziesta Mila, przyszła Jees–Uck kupić mąki i boczku, 
koralików i 
jaskrawoczerwonych nici do wyszywania. A co więcej — chociaż tego nie wiedziała 
— przyszła 
do placówki Dwudziesta Mila, aby samotnego człowieka uczynić jeszcze 
samotniejszym, aby 
sprawić, że wyciągał teraz ramiona we śnie i natrafiał na pustkę. Bo Neil Bonner 
był tylko 
mężczyzną. Gdy Jees pierwszy raz weszła do sklepu, wpatrywał się w nią długo, 
jak człowiek 
dręczony pragnieniem wpatruje się w bijące źródło. Ona zaś, czerpiąc ze spadku 
po Spike’u 
O’Brien, puściła wodze fantazji i spojrzawszy mu w oczy, uśmiechnęła się do 
niego — ale nie 
jak śniadoskóre plemiona powinny się uśmiechać do ludzi rasy panującej, lecz jak 
kobieta 
uśmiecha się do mężczyzny. Tak, to było nieuniknione; tylko że Neil Bonner tego 
nie rozumiał i 
bronił się przed Jees–Uck tak gwałtownie, jak gwałtownie jej pragnął. A ona? Ona 
była Jees–
Uck; z wychowania stuprocentowa Indianka z plemienia Toyaatów.
Często zaglądała do Dwudziestej Mili po towary. Często też siadywała przy 
wielkim piecu i 
gawędziła z Neilem Bonnerem w łamanej angielszczyźnie. Przywykł czekać 
niecierpliwie na jej 
odwiedziny, a w dni, kiedy się nie zjawiała, był zdenerwowany i niespokojny. 
Czasem 
przychodziło zastanowienie i wtedy Neil witał Jees chłodno, z powściągliwością, 
która ją 
mieszała, gniewała i wydawała jej się nieszczera. Ale częściej Neil wolał nie 
myśleć i wtedy 
wszystko szło dobrze, śmieli się, uśmiechali do siebie. Amos Pentley dyszał jak 
ryba wyrzucona 
na piasek, krztusił się w głębokim kaszlu rozsiewając ziarna śmierci, spoglądał 
na nich i 
szczerzył zęby w szyderczym uśmiechu. On, który kochał życie, stał nad grobem, 
jątrzyła go 
więc świadomość, że inni mogą żyć. Nienawidził Bonnera, bo Bonner tryskał 
życiem, a w jego 
oczach zapalała się radość na widok Jees–Uck. Jeśli idzie o Amosa Pentleya, to 
na samą myśl o 
dziewczynie krew zaczynała krążyć mu szybciej w żyłach grożąc krwotokiem.
Jees–Uck, której umysł był prymitywny, której procesy myślowe miały charakter 
żywiołowy i 
która nie przywykła wyważać życia na subtelniejszych wagach, czytała w Amosie 
Pentleyu jak w 
otwartej księdze. Ostrzegła Bonnera w kilku słowach szczerze i prosto. Ale 
zawiłości duchowe 
człowieka na wyższym stopniu rozwoju zaciemniły mu obraz sytuacji, przyjął więc 
śmiechem jej 
wyraźny niepokój. Amos był dla niego biednym nieszczęśnikiem, z rozpaczą 
kroczącym do 
grobu. A Bonner, który sam cierpiał wiele, wiele też umiał przebaczyć.
Pewnego dnia podczas dokuczliwych mrozów Bonner wstał od śniadania i wszedł do 
sklepu. 
Była już tam Jees–Uck zaróżowiona od mrozu. Przyszła kupić worek mąki. W kilka 
minut 
później Neil stał na śniegu i przymocowywał worek do sani Jees. Kiedy się 
pochylił, poczuł w 
karku sztywność; ogarnęło go przeczucie zbliżającego się nieszczęścia. A gdy 
zawiązał ostatni 
supeł i miał się już wyprostować, chwycił go nagły spazm bólu. Upadł w śnieg. 
Dygotał na całym 
ciele, mięśnie miał napięte, głowę odrzuconą do tyłu, nogi i ręce sztywno 
wyciągnięte, kręgosłup 
wygięty w łuk, wargi wykrzywione i drgające; wyglądał jak człowiek łamany kołem. 
Jees–Uck 
nie wydała krzyku, ale natychmiast była przy nim. Neil jednak zacisnął kurczowo 
palce na 
przegubach jej dłoni i dopóki trwały konwulsje, Jees była bezradna. Po kilku 
chwilach atak 
minął, Neil leżał słaby i omdlały z kroplami potu na czole i pianą na ustach.
— Prędko! — wycharczał zmienionym głosem. — Prędko! Do środka!
Zaczął czołgać się na czworakach, ale Jees–Uck podźwignęła go ze śniegu; 
podparty jej 
młodym ramieniem szybciej posuwał się naprzód. Gdy przekraczali próg sklepu, 
Neila znowu 
chwyciły konwulsje. Jego ciało odskoczyło od niej bezwolnie i wiło się, skręcało 
na podłodze. 
Podszedł Amos Pentley i stanął przyglądając się ciekawie.
— Ach, Amos! — zawołała w udręce złych przeczuć i bezradności. — Ty myślisz, on 
umrzeć? — Ale Amos wzruszył tylko ramionami i dalej przyglądał się Neilowi.
Ciało Bonnera zwiotczało, mięśnie rozprężyły się, twarz przybrała wyraz ulgi. — 
Prędko! — 
rzucił przez zgrzytające zęby, przy czym wargi wykrzywiały mu się w pierwszych 
spazmach 
następnego ataku i w wysiłku zapanowania nad nim — Prędko, Jees! Lekarstwa! To 
nic! 
Przeciągnij mnie!
Wiedziała, że skrzynka z lekarstwami stoi w głębi izby, po drugiej stronie 
pieca, przeciągnęła 
więc tam za nogi nieprzytomnego mężczyznę. Gdy minął spazm, Neil, bardzo 
osłabiony i bardzo 
chory, zaczął przeszukiwać skrzynkę. Widywał psy padające wśród podobnych 
objawów i 
wiedział, co należy robić. Wziął do ręki fiolkę chloralu, ale palce miał tak 
słabe i tak nieczułe, że 
nie mógł wyciągnąć korka. Pomogła mu Jees–Uck, podczas gdy nowe konwulsje 
wstrząsały jego 
ciałem. Kiedy minęły, zobaczył przed sobą otwartą fiolkę. Spojrzał w ogromne, 
czarne oczy Jees 
i wyczytał w nich to, co mężczyźni zawsze czytają w oczach swojej kobiety. Wziął 
dużą dozę 
lekarstwa i osunął się na ziemię w nowym paroksyzmie. Gdy ten minął, Neil 
podźwignął się na 
łokciu.
— Posłuchaj, Jees! — Wymawiał słowa bardzo powoli, jak gdyby w obawie przed 
pośpiechem, z którego konieczności zdawał sobie sprawę. — Zrób, co ci powiem. 
Zostań przy 
mnie, ale mnie nie dotykaj. Muszę mieć spokój, ale ty nie odchodź. — Dolna 
szczęka 
zesztywniała mu, po wykrzywionej twarzy przebiegały skurcze zapowiadające nowy 
spazm. 
Opanował go jednak z wysiłkiem. — Nie odchodź. I nie pozwól Amosowi odejść. 
Rozumiesz? 
Amos musi zostać tam, gdzie jest.
Skinęła głową, a tymczasem Neil zaczął się wić w ataku konwulsji. Ich natężenie 
i 
częstotliwość zmniejszały się stopniowo. Jees–Uck pochylała się nad nim, ale 
pomna na 
polecenie nie śmiała go dotykać. Raz Amos zaczął się niespokojnie kręcić i 
wyraźnie miał ochotę 
iść do kuchni, lecz jeden błysk jej oczu osadził go na miejscu. Potem siedział 
już bardzo 
spokojnie i tylko dyszał ciężko, wstrząsany śmiertelnym kaszlem.
Bonner spał. Zgasł dzień — krótkotrwały błysk światła między dwiema 
ciemnościami. Amos, 
pod czujnym wzrokiem Jees, zapalił lampy naftowe. Zapadł wieczór. Przez północne 
okno widać 
było niebo uświetnione zorzą, która zamigotała, buchnęła jasnym płomieniem i 
zgasła. Wkrótce 
potem Neil Bonner ocknął się. Najpierw poszukał wzrokiem Amosa, potem spojrzał z 
uśmiechem na Jees–Uck i podźwignął się na nogi. Mięśnie miał sztywne i obolałe, 
uśmiechał się 
żałośnie, badając rękami ciało, jak gdyby chciał sprawdzić rozmiar zniszczenia. 
Nagle jego twarz 
przybrała wyraz surowy i rzeczowy.
— Weź świecę, Jees — powiedział. — Idź do kuchni. Na stole stoi jedzenie, 
suchary, fasola i 
boczek, na kominie dzbanek z kawą. Przynieś to wszystko tutaj i postaw na 
ladzie. Przynieś też 
kieliszki, wodę i whisky, znajdziesz ją na górnej półce szafki. Nie zapomnij o 
whisky.
Wypił szklaneczkę whisky bez domieszki wody, a potem bardzo uważnie zaczął 
przeglądać 
zawartość skrzynki z lekarstwami, od czasu do czasu zdecydowanym ruchem 
odstawiając na bok 
pewne buteleczki i fiolki. Następnie przeprowadził prymitywną analizę jedzenia. 
W czasach 
uniwersyteckich otrzaskał się nieco z pracą laboratoryjną, prócz tego posiadał 
dość wyobraźni, 
aby osiągnąć rezultaty przy ograniczonej ilości odczynników. Zaciskanie się 
szczęk, które 
towarzyszyło konwulsjom, upraszczało sprawę, przeprowadził więc tylko jedno 
doświadczenie. 
Kawa nic nie wykazała, podobnie fasola. Sucharom poświęcił najwięcej uwagi. 
Amos, który nie 
wiedział nie o chemii, przyglądał mu się ciekawie. Ale Jees–Uck, której wiara w 
mądrość białego 
człowieka, zwłaszcza zaś w mądrość Neila Bonnera, była bezgraniczna, i która nie 
tylko nic nie 
wiedziała, ale wiedziała, że nic nie wie, śledziła oczami raczej twarz Neila niż 
ruchy jego rąk.
Neil eliminował możliwości jedną po drugiej, aż w końcu przystąpił do 
ostatecznej próby. 
Zamiast probówki używał fiolki z cienkiego szkła; trzymał ją teraz pod światło 
obserwując 
powolne opadanie soli w roztworze. Nic nie powiedział, ale zobaczył to, czego 
się spodziewał. A 
Jees–Uck wpatrująca się w jego twarz też coś zobaczyła — coś, co kazało jej 
rzucić się na 
Amosa. Z oszałamiającą zręcznością i siłą, podparłszy jego ciało kolanem, 
przegięła je do tyłu. 
Jej nóż wyszarpnięty z pochwy i wzniesiony wysoko zalśnił w świetle lampy. Amos 
bełkotał. 
Lecz zanim ostrze zdążyło spaść, Bonner powstrzymał dziewczynę.
— Poczciwa Jees. Ale daj spokój. Puść go!
Posłusznie wypuściła Amosa z uścisku, chociaż bunt wypisany był wyraźnie na jej 
twarzy; 
ciało mężczyzny runęło na ziemię. Bonner dotknął go końcem obutej w mokasyny 
stopy.
— Wstań, Amos! — rozkazał. — Zapakujesz się i dziś jeszcze wyruszysz na szlak.
— Nie chcesz chyba powiedzieć… — wybuchnął Amos dziko.
— Owszem, chcę powiedzieć — przerwał mu Neil — że usiłowałeś mnie zamordować. 
Chcę 
również powiedzieć, że zamordowałeś Birdsalla, chociaż w Towarzystwie 
przypuszczają, że 
biedak popełnił samobójstwo. W moim przypadku posłużyłeś się strychniną. Bóg 
jeden wie, 
czym jemu dogodziłeś. Powiesić cię nie mogę, jesteś na to zbyt bliski śmierci. 
Ale w 
Dwudziestej Mili za mało jest miejsca dla nas obu i dlatego musisz się stąd 
wynieść. Masz 
dwieście mil drogi do Świętego Krzyża. Dojedziesz, jeżeli nie będziesz się 
przemęczał. Dam ci 
prowiant, sanie i trzy psy. Będę o ciebie tak spokojny, jak gdybyś siedział w 
więzieniu, bo uciec 
nie zdołasz. Daję ci jedną szansę. Jesteś o krok od śmierci. Dobrze. Poczekam i 
do wiosny nie 
zawiadomię Towarzystwa. Twoja rzecz umrzeć przed nadejściem wiosny. A teraz 
wynoś się!
— Ty idź do łóżka — nalegała Jees–Uck, gdy Amos powlókł się w ciemność, ku 
Świętemu 
Krzyżowi.. — Bardzoś chory jeszcze, Neil.
— Za to z ciebie strasznie porządna dziewczyna, Jees — rzekł. — Niechże uściskam 
ci rękę. 
Ale wracaj do domu.
— Nie lubisz mnie — powiedziała z prostotą.
Uśmiechnął się, pomógł jej włożyć futrzaną parka i odprowadził ją do drzwi. — Aż 
za bardzo, 
Jees — odparł cicho. — Aż za bardzo.
Niedługo po tym wydarzeniu całun nocy arktycznej szczelniej niż dotąd otulił 
ziemię. Neil 
Bonner przekonał się, że mimo wszystko nie doceniał w należyty sposób 
towarzystwa 
posępnego, zbrodniczego i na pół żywego Amosa. W Dwudziestej Mili zrobiło się 
bardzo 
samotnie. „Na miłość boską, przyślij mi tu kogoś!” pisał do Prentissa, agenta w 
Fort Hamilton 
położonym o trzysta mil w górę rzeki. Po sześciu tygodniach indiański posłaniec 
przyniósł mu 
odpowiedź. „Piekło nie życie. Obie nogi odmrożone. Sam go potrzebuję. — 
Prentiss”.
Na domiar złego większość Toyaatów pociągnęła za stadem reniferów w głąb kraju i 
Jees–
Uck poszła z nimi. Oddalona, stała mu się jeszcze bliższa i Neil oczyma 
wyobraźni widział ją — 
dzień po dniu — w obozie i na szlaku. Niedobra to rzecz samotność. Często 
wybiegał z 
opustoszałego składu, z gołą głową, rozgorączkowany i wygrażał pięścią błyskowi 
światła 
dziennego, które od południa ukazywało się nad widnokręgiem. W ciche, mroźne 
noce opuszczał 
łóżko, wychodził na śnieg i na całe gardło urągał ciszy, jak gdyby była istotą 
materialną, 
obdarzoną zmysłami, którą można obudzić; albo ryczał na śpiące psy, dopóki nie 
zaczęły wyć i 
szczekać. Jedną z tych kosmatych bestii przyprowadził do mieszkania, udając, że 
to nowy 
pomocnik przysłany mu przez Prentissa. Usiłował nauczyć psa, aby spał w nocy pod 
kocami i 
jadł przy stole jak człowiek; ale pies, a raczej oswojony wilk, zbuntował się, 
zaszyty w 
najciemniejszy kąt warczał na Neila; wreszcie ugryzł go w nogę i otrzymawszy 
baty z powrotem 
powędrował na dwór.
Potem opanowała Neila mania personifikacji. Wszystkie otaczające go moce uległy 
metamorfozie i jako żywe, oddychające istoty zamieszkały u jego boku. Stworzył 
na nowo 
prymitywny panteon; wybudował ołtarz poświęcony słońcu i palił na nim łój świec 
i tłuszcz 
wieprzowy, a na nie ogrodzonym podwórzu, obok składu na wysokich palach, ulepił 
diabła ze 
śniegu i wykrzywiał do niego twarz, szydził z niego, kiedy rtęć opadała w 
termometrze. 
Wszystko to naturalnie żartem, dla zabawy — po wielekroć powtarzał sobie, aby 
się utwierdzić 
w tym przekonaniu, nieświadom tego, że szaleństwo często objawia się w zabawie i 
urojeniu.
Pewnego dnia w środku zimy ojciec Champreux, misjonarz z zakonu jezuitów, 
zatrzymał 
sanie przed budynkiem Dwudziestej Mili. Bonner rzucił się na niego, wciągnął do 
środka i 
trzymając się go kurczowo, płakał tak żałośnie, że z oczu zakonnika trysnęły łzy 
współczucia. 
Potem Neil wpadł w szaleńczą wesołość, przygotował wspaniałą ucztę i odgrażał 
się junacko, że 
jego gość nie odjedzie. Ale ojcu Champreux śpieszno było do Salt Water, gdzie 
udawał się w 
ważnej misji swojego zakonu, odjechał więc nazajutrz wśród gróźb, że krew 
Bonnera spadnie na 
jego głowę.
Groźba ta była na najlepszej drodze do spełnienia, gdyby nie Toyaatowie, którzy 
wrócili po 
długotrwałych łowach do obozu zimowego. Przynieśli wiele skór i ożywiony ruch 
zapanował w 
Dwudziestej Mili. Przyszła też Jees–Uck kupić paciorki, szkarłatne nici i inne 
przedmioty, toteż 
Bonner odżył i był znów sobą. Przez tydzień bronił się przed nią uparcie. Koniec 
przyszedł 
któregoś wieczoru, kiedy wstała, by iść do domu. Nie zapomniała dotąd, że ją 
kiedyś odepchnął. 
Była w niej ta sama duma, która nakazała ongiś Spike’owi O’Brien szukać samotnie 
północno–
zachodniego przejścia lądem.
— Idę już — powiedziała. — Dobranoc, Neil.
Zbliżył się i stanął za nią. — Nie, Jees, to na nic. Zostań.
Gdy obróciła ku niemu twarz nagle rozjaśnioną radością, pochylił się powoli, z 
powagą, jak 
nad jakąś świętością, i pocałował ją w usta. Toyaatowie nie nauczyli jej, co 
oznacza pocałunek w 
usta, ale zrozumiała go i była mu rada.
Z chwilą gdy Jees–Uck przyszła, wszystko zmieniło się na lepsze. Była królewska 
w swoim 
szczęściu, była nieustającym źródłem rozkoszy. Jej prymitywne procesy myślowe, 
jej naiwne 
odruchy składały się w sumie na jedną wielką czarującą niespodziankę dla tego 
nadmiernie 
ucywilizowanego mężczyzny, który schylił się, aby wziąć ją sobie. Była mu nie 
tylko pociechą w 
samotności, ale co więcej, jej prymitywizm rozbudził jego otępiały umysł. Zdawać 
się mogło, że 
jest wędrowcem, który wrócił po długiej włóczędze, aby złożyć głowę na podołku 
matki–ziemi. 
Słowem, w Jees–Uck Neil znalazł młodość świata — młodość, siłę i radość.
Aby zaś zaspokojone zostały wszystkie potrzeby Neila i aby on i Jees nie byli 
wciąż skazani 
tylko na siebie, przywędrował do Dwudziestej Mili niejaki Sandy McPherson, 
najbardziej 
towarzyski z ludzi, jacy kiedykolwiek pogwizdywali wesoło na szlaku lub śpiewali 
ballady przy 
obozowym ognisku. Zakonnik, jezuita, natknął się na jego obóz w odległości 
dwustu mil w górę 
Yukonu; przyszedł akurat w porę, aby odmówić modły nad ciałem towarzysza 
Sandy’ego. 
Odjeżdżając zakonnik powiedział: — Synu mój, będziesz teraz samotny. — Sandy 
zwiesił z 
rozpaczą głowę. — W Dwudziestej Mili — dodał zakonnik — mieszka samotny 
człowiek. 
Jesteście sobie wzajem potrzebni, mój synu.
Tak więc Sandy, radośnie przyjęty, został trzecim mieszkańcem Dwudziestej Mili, 
bratem 
mężczyzny i kobiety, którzy tam przebywali. Zabierał Bonnera na polowania na 
łosie, zastawiał z 
nim pułapki na wilki. W zamian Bonner wyciągnął zapomniany i zniszczony w 
długich 
wędrówkach tomik i zaznajomił Sandy’ego z Szekspirem, tak że w końcu Sandy 
deklamował 
jamby swoim psom zaprzężonym do sanek, ilekroć zanosiło się między nimi na bunt. 
Wieczorami grywali w karty, wiedli spory i rozmawiali o wszechświecie, gdy 
tymczasem Jees–
Uck kołysała się w fotelu na biegunach i naprawiała im mokasyny lub cerowała 
skarpetki.
Przyszła wiosna. Kula słońca wystrzeliła na niebo spoza południowego widnokręgu. 
Ziemia 
zmieniła swe surowe szaty na strój uśmiechniętej swawoli. Wszędzie błyskało 
światło, wszędzie 
kwitło życie. Dni przedłużały swe błogosławione trwanie, noce z krótkich błysków 
mroku 
zmieniły się w jasność. Lód zniknął z rzeki i statki parowe ruszyły sapiąc na 
podbój dzikich 
ziem. Gwarno teraz było i rojno. Nowe twarze, nowe wydarzenia. Do Dwudziestej 
Mili 
przyjechał pomocnik, a Sandy McPherson powędrował z gromadką poszukiwaczy złota 
do kraju 
Koyukuk. Nadeszły też gazety, pisma i listy dla Neila Bonnera. Jees–Uck 
przyglądała się 
zatroskana, bo wiedziała, że to jego krewni rozmawiają z nim z drugiego końca 
świata.
Wiadomość o śmierci ojca zbytnio Neilem nie wstrząsnęła. Do zawiadomienia 
dołączony był 
serdeczny list przebaczający, podyktowany na kilka godzin przed śmiercią. Było 
też urzędowe 
pismo od Towarzystwa, w którym polecono Neilowi Bonnerowi przekazać pomocnikowi 
zarząd 
placówką i zezwolono wyjechać, kiedy zechce. Długie, naszpikowane prawnymi 
terminami 
pismo od adwokatów zawierało nie kończące się wykazy akcji, papierów 
wartościowych; 
nieruchomości, rent i ruchomości, które ojciec pozostawił mu w spadku. I była 
wreszcie 
wytworna koperta, opatrzona monogramem i pieczęcią, w niej zaś list zaklinający 
kochanego 
Neila, aby wrócił do swojej nieszczęśliwej i kochającej matki.
Neil Bonner myślał szybko, kiedy więc płynąca na Morze Beringa „Yukon Belle” 
zatrzymała 
się sapiąc u brzegu, odjechał ze starym jak świat, lecz młodym i szczerym na 
jego ustach 
kłamstwem o jak najrychlejszym powrocie.
— Wrócę, droga Jees, zanim spadnie pierwszy śnieg — przyrzekł jej między 
ostatnimi 
pocałunkami na trapie.
I nie tylko przyrzekł, ale jak większość obiecujących zamierzał przyrzeczenia 
dotrzymać. 
Polecił też Johnowi Thompsonowi, który był nowym agentem, aby udzielił 
nieograniczonego 
kredytu jego żonie, Jees–Uck. A gdy rzucił z pokładu „Yukon Belle” ostatnie 
spojrzenie na 
brzeg, zobaczył kilkunastu ludzi wbijających w ziemię bierwiona, z których 
jeszcze przed 
pierwszym śniegiem miał powstać dom najwygodniejszy na przestrzeni tysiąca mil 
wzdłuż 
brzegów Yukonu — dom Jees–Uck i Neila Bonnera. Albowiem Neil Bonner szczerze i 
prawdziwie pragnął wrócić. Jees–Uck była mu droga, a ponadto Północ miała przed 
sobą złotą 
przyszłość i Neil za pomocą pieniędzy ojca pragnął przyszłość tę urzeczywistnić. 
Upoiło go 
ambitne marzenie. Wróci tu i w oparciu o czteroletnie doświadczenie oraz 
życzliwą współpracę 
Towarzystwa stanie się Rhodesem* Alaski. Wróci zaś najszybszym z szybkich 
statków, gdy tylko 
uporządkuje sprawy ojca, którego nigdy nie znał, i pocieszy matkę, którą 
zapomniał.
Wielkie było poruszenie, gdy Neil Bonner wrócił z Arktyki. Wiwatowano na jego 
cześć i 
ucztowano, a on pławił się w tym nastroju i było mu dobrze. Nie tylko twarz miał 
ogorzałą i 
pociętą bruzdami, ale co ważniejsze, stał się nowym człowiekiem, wytrwałym, 
pełnym powagi, 
opanowanym. Dawni towarzysze hulanek zdumieli się, kiedy nie okazał chęci 
powrotu na dawną 
wesołą drogę. Natomiast przyjaciel ojca zatarł radośnie ręce i zyskał renomę 
specjalisty od 
nawracania samowolnych i leniwych młodzieńców.
Przez cztery lata umysł Neila Bonnera leżał odłogiem. Nie wzbogacił się o żadne 
wartości, 
podlegał jednak trwałemu procesowi selekcji. Został, aby tak rzec, oczyszczony z 
tego, co mało 
ważne i zbędne. W świecie cywilizowanym życie Neila toczyło się w zawrotnym 
tempie; w 
dziczy dość miał czasu, aby uporządkować splątaną gęstwinę doświadczeń. Jego 
powierzchowne 
normy moralne legły w gruzach i nowe zostały wzniesione na fundamentach 
głębszych i 
szerszych uogólnień. Jeśli idzie o stosunek do cywilizacji, Neil wrócił z 
Północy z nową i 
całkiem inną jej oceną. Zapachy ziemi w nozdrzach i widoki ziemi przed oczyma 
dopomogły mu 
pojąć wewnętrzny sens cywilizacji, dostrzec jasno i wyraźnie jej jałowość — i 
jej siłę. Stworzył 
sobie na własny użytek prostą filozofię. Czyste życie jest drogą do łaski. 
Spełniony obowiązek 
uświęca. Trzeba żyć czysto i spełniać obowiązki, aby móc pracować. Praca jest 
zbawieniem. 
Praca zaś mająca na celu zdobywanie coraz większej i większej obfitości jest 
zgodna z biegiem 
rzeczy w naturze i z wolą Boga.
Neil Bonner był ponad wszystko człowiekiem miasta. Jego nowe spojrzenie na świat 
przez 
pryzmat przyrody i po męsku pojmowane człowieczeństwo pozwoliły mu lepiej 
zrozumieć 
cywilizację i uczyniły ją droższą jego sercu. Dzień po dniu ludzie miasta 
stawali mu się bliżsi, 
świat zaś wydawał się coraz ogromniejszy. I dzień po dniu Alaska stawała się 
odleglejsza i mniej 
rzeczywista. Potem spotkał Kitty Sharon — kobietę swojej rasy, swojej krwi, 
swojego gatunku. 
Kobietę, która wsunęła dłoń w jego rękę i przyciągnęła go do siebie, aż 
zapomniał o dniu i 
godzinie, i o porze roku, kiedy nad Yukonem spada pierwszy śnieg.
Jees–Uck przeniosła się do wspaniałego domu z bierwion i przemarzyła tam trzy 
złote 
miesiące lata. Nadeszła jesień, nadeszła w pośpiechu, aby zdążyć przed napaścią 
zimy. Powietrze 
stało się rzadkie i ostre, dni wilgotne i krótkie. Rzeka płynęła leniwie, cienki 
lód tworzył się na 
powierzchni wody w spokojniejszych miejscach. Całe wędrowne życie odeszło na 
południe i 
cisza okryła ziemię. Nastały pierwsze śnieżne zamiecie, ostatnie parowce 
przedzierały się w 
rozpaczliwym pośpiechu poprzez przybrzeżny lód. Potem nadeszła kra, duże bryły i 
płaty lodu, 
aż wreszcie wody Yukonu podniosły się do poziomów brzegu. Gdy to wszystko 
ustało, rzeka 
zamarła i błyski dnia zagubiły się w ciemności.
John Thompson, nowy agent, śmiał się tylko. Ale Jees–Uck wierzyła w złe przygody 
na 
morzu i rzece. Neil Bonner mógł utknął w lodach, w jakim bądź punkcie pomiędzy 
Chilkoot a 
St.Michael, ostatni podróżni w roku zawsze grzęzną w lodach i wtedy przesiadłszy 
się ze statku 
na sanie, mkną przez długie godziny za pędzącymi psami.
Ale pędzące psy nie zjawiły się w Dwudziestej Mili. John Tompson oznajmił Jees–
Uck ze źle 
ukrywanym zadowoleniem, że Neil Bonner nigdy nie wróci. Ponadto zaproponował jej 
brutalnie, 
że gotów jest go zastąpić. Jees–Uck roześmiała mu się w twarz i wróciła do 
wspaniałego domu z 
bierwion. Ale w połowie zimy, gdy zamiera nadzieja i żywotność słabnie, Jees–Uck 
przekonała 
się, że nie ma już w sklepie kredytu. Była to sprawka Thompsona, który zacierał 
ręce, 
przechadzał się tam i z powrotem po izbie, podchodził do drzwi, spoglądał na dom 
Jees–Uck i 
czekał. Czekał nadaremnie. Jees–Uck sprzedała psy gromadce górników i płaciła 
gotówką za 
prowianty. A gdy Thompson posunął się dalej i nie chciał przyjmować jej 
pieniędzy, Toyaatowie 
kupowali, co trzeba, i nocą przewozili sprawunki na saniach pod jej dom.
W lutym przywieziono po lodzie pierwszą pocztę i Thompson przeczytał w gazecie 
sprzed 
pięciu miesięcy w rubryce towarzyskiej wiadomość o ślubie Neila Bonnera z Kitty 
Sharon. 
Podczas gdy przekazywał jej tę informację, Jees trzymała drzwi uchylone, 
Thompsona zaś — za 
progiem. Kiedy skończył, roześmiała się wyniośle. Nie uwierzyła. W marcu, nie 
mając przy 
sobie nikogo, urodziła chłopca, dzielną nową istotkę, na którą spoglądała ze 
zdumieniem i 
zachwytem. W rok później, o tej samej godzinie, Neil Bonner siedział przy innym 
łóżku i 
spoglądał ze zdumieniem i zachwytem na inną istotkę, która przyszła na świat.
Ziemia uwolniła się od śniegu, a Yukon od lodu. Słońce przewędrowało na północ i 
znów 
wróciło na południe. Gdy skończyły się pieniądze ze sprzedaży psów, Jees–Uck 
wróciła do 
swojego plemienia. Oche–Ish, wytrawny myśliwy, powiedział, że gotów jest 
zdobywać 
zwierzynę dla niej i dla jej dziecka, a także łowić łososie, jeżeli Jees za 
niego wyjdzie. To samo 
zaproponowali Imego, Hah–Yo i Wy–Nooch, wszyscy trzej dzielni młodzi myśliwi. 
Ale Jees 
wolała żyć samotnie i na własną rękę zdobywać zwierzynę i ryby. Szyła mokasyny, 
parka i 
rękawice — ciepłe, praktyczne i miłe dla oka, przyozdabiane kępkami sierści i 
paciorkami. 
Sprzedawała to wszystko górnikom, którzy co roku gromadniej przyciągali na 
Północ. Nie tylko 
zarabiała na obfite i dobre pożywienie, ale co więcej, odkładała pieniądze. 
Pewnego dnia wsiadła 
na pokład „Yukon Belle” i popłynęła ku ujściu.
W St.Michael zmywała naczynia w kuchni placówki. Pracownicy Towarzystwa 
spoglądali 
ciekawie na tę niezwykłą kobietę i niezwykłe dziecko, ale nie zadawali pytań, 
ona zaś nie 
zdradzała się z niczym. Zanim jednak ustała przed zimą żegluga na Morzu Beringa, 
Jees–Uck 
opłaciła przejazd i statkiem polującym na foki, który tu przypadkiem zawinął, 
popłynęła na 
południe. Tej zimy gotowała w domu kapitana Markheima na Unalasce, wiosną zaś 
udała się do 
Sitka na pokładzie szalupy przewożącej whisky. Nieco później pojawiła się w 
Metlakahtla, które 
leży w pobliżu St. Mary na końcu przylądka, gdzie podczas sezonu łososia 
pracowała w fabryce 
konserw. Kiedy nadeszła jesień i rybacy z plemienia Siwasz mieli wracać do 
cieśniny Puget, 
wsiadła wraz z kilku rodzinami do dużej cedrowej łodzi. Przebrnęła z nimi 
szczęśliwie 
niebezpieczne tonie wód u brzegów Alaski i Kanady i minęła cieśninę Juan de 
Fuca; niebawem 
prowadziła swego chłopczyka za rękę po twardym bruku Seattle.
Tam, na wietrznym rogu ulicy, spotkała Sandy’ego McPhersona. Sandy zdumiał się 
na widok 
Jees, a gdy wysłuchał jej opowieści, wpadł w gniew — nie tak może wielki, w jaki 
wpadłby 
zapewne, gdyby wiedział o Kitty Sharon. Ale o Kitty Jees–Uck nie wspomniała ani 
słowem, bo 
nie wierzyła w jej istnienie. Sandy, który w szczegółach sprawy dopatrzył się 
pospolitego i 
plugawego porzucenia, robił, co mógł, ażeby odwieść Jees od jazdy do San 
Francisco, gdzie 
jakoby znajdował się dom rodzinny Neila. A gdy to zawiodło, zajął się nią, kupił 
bilety i 
odprowadził na stację, cały czas uśmiechając się do niej i mamrocząc: świństwo! 
— pod osłoną 
brody.
Wśród ryku i stuku, dniami i nocami, trzęsąc się i kołysząc między jednym świtem 
a drugim, 
wspinając się ku zimowym śniegom i zjeżdżając w dół ku dolinom w letnim 
rozkwicie, 
przemykając się skrajem przepaści, przekraczając otchłanie, wświdrowując w stoki 
gór Jees–Uck 
i jej syn zdążali na Południe. Ale Jees nie lękała się stalowego rumaka ani nie 
oszałamiała jej 
wspaniała cywilizacja ludzi z plemienia Neila Bonnera. Tylko może z większą 
jasnością pojęła 
ów dziw nad dziwy — że mężczyzna z takiej bogom podobnej rasy trzymał ją w 
ramionach. 
Hałaśliwe San Francisco, statki wpływające i wypływające z portu, ulice 
rozdudnione ruchem, 
dym buchający z fabrycznych kominów nie przyprawiały jej o zawrót głowy; 
zrozumiała tylko 
natychmiast, jak żałośnie biedna była Dwudziesta Mila i skórzane namioty w 
wiosce Toyaatów. 
Spojrzała na chłopca, który ściskał jej rękę, i zdumiała się, że jest synem 
takiego człowieka.
Zapłaciła dorożkarzowi pięciokrotną cenę i po kamiennych stopniach podeszła pod 
frontowe 
drzwi domu Neila Bonnera. Skośnooka Japonka pertraktowała z nią długo i 
daremnie, po czym 
wpuściła ją do środka i zniknęła. Jees–Uck została sama w hallu, który w jej 
prymitywnej 
wyobraźni wydał się pokojem paradnym — pokazowym miejsce, gdzie zebrano 
wszystkie skarby 
rodzinne w zamiarze popisania się nimi i olśnienia innych. Ściany i sufit były z 
drzewa 
polerowanego i układanego w płytki. Podłoga lśniła piękniej niż najgładsza tafla 
lodu; Jees 
stanęła na jednej z wielkich skór, które dawały poczucie bezpieczeństwa na tej 
śliskiej 
powierzchni. Ogromny kominek — cudaczny kominek, pomyślała Jees — otwierał swą 
paszczą 
z przeciwległej ściany. Snop światła złagodzonego przez kolorowe szkło lampy 
padał na pokój, a 
gdzieś w dalekim końcu rzeźba błyskała bielą marmuru.
Tyle zobaczyła Jees–Uck. Tyle i więcej, gdy skośnooka służąca powiodła ją przez 
następny 
pokój — Jees zdążyła tylko przelotnie rzucić nań okiem — i wprowadziła do 
trzeciego. Oba 
zaćmiły wspaniałość hallu. Jees zdawało się, że w ogromnym domu jest 
nieskończenie wiele 
podobnych pokoi. Takie były długie, takie szerokie, sufity po prostu ginęły 
gdzieś w górze! Po 
raz pierwszy, odkąd wkroczyła w cywilizowany świat białego człowieka, ogarnęło 
ją uczucie 
czci zmieszanej z grozą. Neil, jej Neil mieszka w tym domu, oddycha jego 
powietrzem, kładzie 
się tu na noc i śpi! Piękne, piękne było wszystko, co tu widziała. Ale Jees 
rozumiała także 
kryjącą się za tym pięknem mądrość i doskonałość. Była to siła wyrażająca się 
poprzez piękno, a 
Jees–Uck potrafiła zawsze odczuć siłę.
Potem zjawiła się kobieta królewskiej postaci, z koroną złotych włosów na 
głowie, które 
promieniały jak słońce. Jees zdawało się, że płynie ona ku niej jak szmer muzyki 
ponad cichą 
wodą; szelest sukien sam był pieśnią, w rytm której poruszało się jej ciało. 
Jees–Uck podbijała 
serca męskie. Był przecież Oche–Ish, był Imego i Hah–Yo, i Wy–Nooch, nie mówiąc 
już o Neilu 
Bonnerze i Johnie Thompsonie oraz innych białych, którzy spoglądali na nią i 
ulegali jej sile. Ale 
teraz utkwiła wzrok w ogromnych niebieskich oczach i różanej cerze zbliżającej 
się niewiasty i 
oszacowała ją oczami mężczyzny; i chociaż sama podbijała serca mężczyzn, poczuła 
się w 
obecności tej promiennej, oszałamiającej istoty nagle pomniejszona, pozbawiona 
wszelkiego 
znaczenia.
— Chce pani zobaczyć się z moim mężem? — spytała nieznajoma. Jees–Uck drgnęła 
słysząc 
owo płynne srebro głosu, który nigdy nie karcił wrzaskiem warczących psów–
wilczurów ani nie 
wydawał gardłowych dźwięków, ani nie chrypł w burzy, śniegu czy kłębach 
obozowego ogniska.
— Nie — odparła Jees powoli, ostrożnie, pragnąc, aby jej angielszczyzna wypadła 
jak 
najlepiej. — Przyszłam zobaczyć Neila Bonnera.
— To właśnie jest mój mąż — powiedziała kobieta ze śmiechem.
A więc to prawda! John Thompson nie kłamał tamtego posępnego lutowego dnia, 
kiedy ona 
roześmiała się dumnie i zamknęła mu drzwi przed nosem. Tak jak kiedyś rzuciła 
się na Amosa 
Pentleya i podparłszy jego ciało kolanem wyciągnęła nóż, tak teraz jakaś 
przemożna siła 
nakazywała jej skoczyć na tę kobietę, przegiąć jej białe ciało do tyłu, cisnąć 
na ziemię i zadźgać 
w nim życie. Ale Jees–Uck myślała błyskawicznie i nie zdradziła po sobie 
niczego; a Kitty 
Bonner nawet się nie domyślała, jak bliska była śmierci przez krótką chwilę.
Jees–Uck skinęła głową na znak, że rozumie, Kitty Bonner zaś wyjaśniła, że 
oczekuje męża 
lada chwila. Potem usiadły na śmiesznie wygodnych krzesłach i Kitty próbowała 
bawić rozmową 
swojego dziwnego gościa, Jees zaś starała się jej w tym pomóc.
— Znała pani mojego męża na Północy? — spytała Kitty w pewnej chwili.
— Aha. Ja prać mu bielizna — odparła Jees–Uck angielszczyzną, która nagle stała 
się 
haniebna.
— A to jest pani synek? Ja mam córeczkę.
Kitty poleciła przyprowadzić dziewczynkę i podczas gdy dzieci — jak to dzieci — 
zawierały 
przyjaźń, matki zagłębiły się w rozmowie na macierzyńskie tematy i piły herbatę 
z filiżanek tak 
delikatnych, iż Jees–Uck bała się, że skruszy swoją w palcach. Nigdy nie 
widziała filiżanek tak 
cienkich i delikatnych. W duchu przyrównała je do kobiety, która nalewała jej 
herbatę, i zaraz 
narzucił jej się kontrast — miseczki ze wsi Toyaatów i toporne kubki w 
Dwudziestej Mili, do 
których przyrównała siebie. W taki to sposób Jees–Uck ujrzała przed sobą ów 
problem. Została 
zwyciężona. Istnieje inna kobieta, która lepiej niż ona nadaje się do tego, żeby 
rodzić i 
wychowywać dzieci Neila Bonnera. I tak jak mężczyźni z jego rasy przewyższają we 
wszystkim 
mężczyzn z jej rasy, tak też ją przewyższają kobiety podobne Kitty Bonner. One 
zdobywały 
mężczyzn, jak ich mężczyźni zdobywali świat. Spojrzała na delikatną cerę Kitty i 
pomyślała o 
własnej spalonej słońcem twarzy. Przeniosła wzrok z brązowej ręki na białą — 
jedna zniszczona 
pracą,, stwardniała od trzymania bata i wiosła, druga — nie znająca pracy i 
miękka jak rączka 
nowo narodzonego dziecięcia. Ale gdy Jees–Uck spojrzała w niebieskie oczy, mimo 
całej 
delikatności i widocznej słabości ujrzała w nich tę samą władczą siłę, którą 
widziała w oczach 
Neila Bonnera i ludzi jego rasy.
— Ależ to Jees–Uck! — powiedział Neil Bonner wchodząc do pokoju. Był przy tym 
opanowany, w jego głosie zabrzmiała nawet nuta radosna i serdeczna; podszedł do 
niej i ujął obie 
jej ręce, ale spojrzał w jej oczy z niepokojem, który Jees zrozumiała.
— Hej! Neil! — przywitała go. — Wyglądasz dobrze bardzo.
— Mam się świetnie, Jees — odparł serdecznie, ale jednocześnie badał ukradkiem 
twarz 
Kitty, szukając na niej śladów tego, co zaszło między kobietami. Ale nawet jeśli 
stało się 
najgorsze, nie spodziewał się znaleźć tych znaków, gdyż nazbyt dobrze znał swoją 
żonę.
— Nie umiem ci powiedzieć, Jees, jak bardzo się cieszę — dodał.— Ale co to 
znaczy? 
Trafiłaś na żyłę złota? Kiedy przyjechałaś?
— Oo–a, dzisiaj przyjechałam — odparła, starając się instynktownie nadać głosowi 
jak 
najbardziej gardłowe brzmienie. — Ja nie trafiłaś na żyła. Znasz kapitan 
Markheim, Unalaska? Ja 
gotować w jego domu, bardzo długo. Nie wydawać pieniądze. Odkładać i odkładać. 
Ja pomyśleć, 
bardzo dobrze zobaczyć kraj białego człowieka. Bardzo ładny kraj białego 
człowieka, bardzo — 
dodała. Angielszczyzna Jees zdziwiła go, gdyż razem z Sandy’m nie omijali 
okazji, aby 
poprawiać jej język, ona zaś okazała się pojętną uczennicą. Cofnęła się 
najwyraźniej do poziomu 
swojego plemienia. Jej twarz była tępa i pozbawiona wyrazu, nie zdradzająca nic. 
Pogodne czoło 
Kitty też go zdumiewało. Co zaszła między nimi? Jak wiele zostało powiedziane? 
Ile obie 
kobiety zdołały odgadnąć?
Podczas gdy borykał się z tym wątpliwościami i gdy Jees–Uck borykała się ze 
swoim 
problemem — w pokoju zapadło milczenie. Nigdy jeszcze Neil nie wydał jej się tak 
wspaniały i 
tak wielki.
— Pomyśleć tylko, że znała pani mojego męża na Alasce! — powiedziała cicho 
Kitty.
Znała go! Jees–Uck nie mogła się powstrzymać. Spojrzała na chłopca, którego mu 
urodziła, a 
wzrok Neila automatycznie przesunął się za jej spojrzeniem do okna, pod którym 
bawiły się 
dzieci. Żelazna obręcz ścisnęła mu czoło, kolana ugięły się pod nim, serce 
skoczyło w piersi i 
zaczęło walić jak młotem. Jego syn! Nigdy nie przyszło mu to na myśl.
Mała Kitty Bonner, podobna maleńkiej Wróżce w powiewnym batyście, z policzkami 
jak 
płatki róży i oczami jak błękit nieba, wyciągnęła rączki, buzię ułożyła w ciup i 
usiłowała 
pocałować chłopca. A chłopiec, smukły i gibki, spalony słońcem, ubrany w 
skórzany kaftan i 
obrzeżone kępkami sierści muclucs, zniszczone działaniem morza i ciężkiej pracy, 
chłodno 
opierał się jej zalotom. Trzymał się bardzo prosto, z ową szczególną sztywnością 
zwykłą u dzieci 
ludów prymitywnych. Obcy w tym obcym kraju, nie był jednak onieśmielony ani 
wylękniony, 
przypominał raczej nie oswojone zwierzątko — milczące i czujne, błyskawicznie 
przenoszące 
spojrzenie czarnych oczu z twarzy na twarz, spokojne, dopóki trwał spokój, lecz 
gotowe skrzyć 
drapać, gryźć i walczyć o życie przy pierwszej oznace niebezpieczeństwa.
Kontrast między dziewczynką i chłopcem był uderzający, ale nie budził 
współczucia. Na to 
chłopiec miał w sobie za dużo siły, mieszaniec, na którego złożyło się 
dziedzictwo Shpacka, 
Spike’a O’Briena i Bonnera. W jego rysach, starannie wyrzeźbionych jak na kamei 
i bez mała 
klasycznych w swojej surowości, malowała się siła i władczość ojca i dziadka, i 
pradziadka 
znanego ongiś pod przezwiskiem Wielki Tłuścioch, który pojmany przez plemię 
Łowców 
Morskich uciekł na Kamczatkę.
Neil Bonner zwalczył wzruszenie, zdusił je i opanował, chociaż przez cały czas 
na twarzy 
miał uśmiech zadowolenia i radości, z jakim wita się przyjaciół.
— Twój syn, Jees? — spytał. A potem zwrócił się do Kitty: — Wspaniały chłopak! 
Dokona 
czegoś na świecie tymi swoimi rękami.
Kitty przytwierdziła skinieniem głowy. — Jak ci na imię? — spytała.
Mały dzikus spojrzał na nią bystro, zatrzymał przez chwilę wzrok na jej twarzy, 
jak gdyby 
doszukiwał się motywu ukrytego za tym pytaniem.
— Neil — odpowiedział wyraźnie, gdy zadowolił go wynik badania.
— Po indiańsku gada — wtrąciła Jees–Uck, w chwili krytycznej chytrze fabrykując 
nowy 
język. — Po indiańsku Neel–al znaczyć to samo co suchar. On mały, on lubi 
suchar. Ciągle 
płakać za suchar i suchar. Mówić Neel–al, cały czas mówić nee–al. Wtedy ja 
powiedzieć, takie 
jego imię. Jego imię cały czas Neel–al.
Nigdy żadne słowa nie uradowały bardziej Neila Bonnera niż to kłamstwo z ust 
Jees–Uck. Był 
to klucz do sytuacji i Neil wiedział teraz, dlaczego czoło Kitty jest pogodne.
— A jego ojciec? — spytała Kitty. — Musi być z niego wspaniały człowiek.
— Oo–a, tak — brzmiała odpowiedź. — Jego ojciec wspaniały.
— Znałeś go, Neil? — spytała Kitty.
— Czy go znałem? O tak, bardzo dobrze go znałem — odparł Neil i cofnął się 
myślami do 
posępnej Dwudziestej Mili i człowieka samotnego w ciszy ze swoimi myślami.
I tutaj mogłaby się skończyć historia Jees–Uck, gdyby kobieta nie ukoronowała 
swojego 
poświęcenia. Kiedy wróciła na Północ i zamieszkała we wspaniałym domu z 
bierwion, John 
Thompson przekonał się, że Towarzystwo może dać sobie jakoś radę bez jego 
dalszych usług. 
Nowy zaś agent i wszyscy po nim następujący otrzymywali instrukcje, że kobieta 
Jees–Uck ma 
otrzymywać wszelkie towary i prowiant w ilościach, jakich zażąda, bez obciążania 
jej rachunku 
w księgach. Ponadto Towarzystwo wypłacało kobiecie Jees–Uck pensję w wysokości 
pięciu 
tysięcy dolarów rocznie.
Kiedy chłopiec osiągnął odpowiedni wiek, ojciec Champreux wziął go w swoje ręce 
i 
niebawem Jees–Uck otrzymywała regularnie listy z Kolegium Jezuitów w Maryland. 
Później 
listy te przychodziły z Włoch, jeszcze później z Francji. W końcu zaś wrócił na 
Alaskę niejaki 
ojciec Neil, człowiek czyniący wiele dobrego dla tych ziem, który kochał matkę i 
który z czasem 
rozszerzył swoje pole działania i osiągnął wysokie godności w zakonie.
Kiedy Jees–Uck wróciła na Północ, była jeszcze młodą kobietą i mężczyźni nadal 
spoglądali 
na nią pożądliwie. Ale ona żyła w cnocie i nikt nie powiedział na nią złego 
słowa, tylko same 
pochwały. Przebywała jakiś czas u dobrych sióstr od Św. Krzyża, gdzie nauczyła 
się czytać i 
pisać, a także wyszkolona została w praktycznej medycynie i chirurgii. Potem 
wróciła do 
swojego wspaniałego domu i zaczęła gromadzić wokół siebie młode dziewczyny z 
wioski 
Toyaatów, ucząc je i przygotowując do życia. Ta szkoła w domu wybudowanym przez 
Neila 
Bonnera dla Jees–Uck, jego żony, nie jest ani protestancka ani katolicka, ale 
misjonarze ze 
wszystkich sekt traktują ją z jednaką przychylnością. Rzemień wisi zawsze na 
zewnątrz i znużeni 
poszukiwacze złota lub zdrożeni wędrowcy zbaczają z wód Yukonu lub śniegiem 
pokrytego 
szlaku, aby odpocząć i ogrzać się przy kominie. W dalekich zaś Stanach Kitty 
Bonner rada jest, 
że jej mąż interesuje się oświatą na Alasce i przekazuje na ten cel wielkie 
sumy. A chociaż często 
przekomarza się z nim dobrotliwie, w głębi serca tym jest z niego dumniejsza.
Przełożyła Krystyna Tarnowska
The League of Old Man
SPRZYSIĘŻENIE STARCÓW
W koszarach sądzono człowieka. Stawką było życie. Przed sądem stał starzec, 
Indianin znad 
Rzeki Białej Ryby, która wpada do Yukonu poniżej jeziora Le Barge. Sprawa 
poruszyła całe 
Dawson, a także ludność osiadłą nad Yukonem — tysiąc mil w górę i w dół rzeki. 
Anglosasi — 
rabusie mórz i lądów — przyjęli zwyczaj narzucania prawa podbitym ludom. Prawo 
to często 
bywa surowe. Ale w procesie Imbera nareszcie okazało się nieudolne i słabe. Z 
matematycznego 
punktu widzenia kara nie mogła dorównać winie. Wyrok był przesądzony, 
niewątpliwy, lecz 
chociaż wyrażał się karą główną, Imber miał tylko jedno życie, a wieść głosiła, 
że odpowiada za 
dziesiątki zabójstw.
Prawdę rzekłszy, dłonie Imbera splamiła krew tylu ludzi, że dokładne obliczenie 
było 
niepodobieństwem. W izbie sądowej mężczyźni palili fajki albo grzali się przy 
piecu i nie mając 
nic lepszego do roboty, oceniali z grubsza, ile ofiar padło z ręki oskarżonego. 
Byli to wyłącznie 
biali; ginęli pojedynczo, po dwóch lub w większych grupach. Morderstwa zdawały 
się 
przypadkowe i pozbawione motywów, stanowiły więc zagadkę dla policji konnej 
zarówno w 
czasach pionierów złotego górnictwa, jak później, kiedy rozpoczęła się masowa 
eksploatacja 
strumieni, a rząd dominium przysłał gubernatora i nowej krainie kazał płacić za 
jej dobrobyt.
Ale prawdziwą zagadkę stanowiło przybycie Imbera do Dawson i dobrowolne oddanie 
się w 
ręce sprawiedliwości. Późną wiosną, gdy Yukon huczy i pieni się pod lodem, 
sędziwy Indianin 
(przybyły zamarzłą rzeką) wspiął się z trudem na stromy brzeg i mrugając oczami 
stanął 
pośrodku głównej ulicy miasta. Świadkowie tego przybycia zauważyli, że starzec 
był 
oszołomiony i wyczerpany. Z trudem powlókł się do stosu budulcowego drewna i 
usiadł. Przez 
cały dzień nie ruszał się z miejsca, patrzył prosto przed siebie na płynący 
nieustannie strumień 
białych ludzi. Wiele głów obracało się ciekawie, aby zajrzeć mu w oczy; niejedna 
złośliwa 
uwaga padła na temat szczególnej miny starego Siwasza. Trudno zliczyć tych, co 
wspominali 
później swoje zdumienie na widok tej osobliwej figury i do końca życia 
reklamowali bystrość, z 
jaką od razu przeczuli coś niecodziennego.
Ale chwała bohatera wielkiego wydarzenia nieodwołalnie przypadła w udziale 
Dickensenowi, 
zwanemu Małym Dickensenem. Niegdyś przywiózł on na Północ górne marzenia i 
kieszenie 
pełne pieniędzy. Razem z gotówką zniknęły jednak marzenia i Dickensen, chcąc 
uzbierać na 
powrotną drogę do Stanów, przyjął urzędniczą posadkę w kantorze pośrednictwa 
„Holbrook i 
Mason”. Na wprost kantoru, po drugiej stronie ulicy leżał stos belek, na którym 
usadowił się 
Imber. Dickensen wyjrzał oknem, nim poszedł na obiad, a gdy wrócił, znów wyjrzał 
i zobaczył, 
że stary Siwasz tkwi na tym samym miejscu.
Dickensen zaczął raz po raz wyglądać oknem. Później zaś (podobnie jak wielu 
innych) często 
pysznił się swą przenikliwością i sprytem. Był to romantyczny jegomość, porównał 
więc zastygły 
kształt starego poganina do bóstwa Siwaszów, które spokojnym wzrokiem mierzy 
hordę 
anglosaskich najeźdźców. Mijały godziny. Imber nie zmienił pozy ani o włos, nie 
drgnął mu 
żaden mięsień twarzy. Dickensen pamiętał, że w swoim czasie jakiś mężczyzna 
sztywno siedział 
w saniach na tejże główne] ulicy, gdzie ludzie kręcili się wciąż tam i z 
powrotem. Wszyscy 
myśleli, że odpoczywa, lecz później, kiedy go ktoś dotknął, okazało się, że 
zamarzł na śmierć 
pośrodku ruchliwego miasta. Zesztywniał zgięty we dwoje. Przed włożeniem do 
trumny trzeba 
go było trzymać nad ogniskiem i odmrażać. Dickensen wzdrygnął się na samo 
wspomnienie. 
Później opuścił kantor, by na chodniku wypalić cygaro i ochłonąć.
Niebawem nadeszła Emilia Travis: wdzięczna, szykowna, urodziwa panna, która czy 
to w 
Londynie, czy na Klondike ubrana była zawsze tak, jak przystoi córce inżyniera—
górnika i 
milionera. Mały Dickensen położył cygaro na zewnętrznym parapecie okna (żeby je 
później 
odnaleźć) i zdjął kapelusz.
Po mniej więcej dziesięciu minutach gawędy Emilia Travis spojrzała ponad 
ramieniem 
Dickensena i wystraszona pisnęła. Dickensen odwrócił się, żeby zobaczyć, o co 
chodzi, i zdumiał 
się niezmiernie. Imber przeszedł z drugiej strony ulicy i stał w pobliżu niby 
ogromne, chude, 
zagłodzone widmo, pożerając wzrokiem białą dziewczynę.
— Czego chcesz? — zapytał Dickensen trochę drżącym, lecz zadzierzystym głosem.
Indianin odburknął coś i postąpił krok w stronę Emilii Travis. Uważnie, bystro 
oglądał ją cal 
po calu. Najbardziej bodaj interesowały go jedwabiste, ciemnoblond włosy i barwa 
policzków 
pokrytych delikatnym i zwiewnym puszkiem, jak na skrzydłach motyla. Następnie 
zaczął okrążać 
dziewczynę i przypatrywać się jej w skupieniu niby człowiek szacujący budowę 
konia albo łodzi. 
W czasie tej wędrówki różowe ucho znalazło się na drodze między oczami Indianina 
i łuną 
zachodu. Imber przystanął, utopił wzrok w przezroczystym szkarłacie. Następnie 
wrócił do 
oględzin twarzy i długo, przenikliwie patrzył w błękitne oczy. Burknął coś 
znowu, położył dłoń 
między łokciem a ramieniem Emilii Travis. Drugą rękę uniósł i przygiął jej 
przedramię. Zrobił 
pełną niesmaku zdziwioną minę i z pogardliwym mruknięciem uwolnił rękę 
dziewczyny. Potem 
rzucił kilka gardłowych sylab, odwrócił się plecami do Emilii i powiedział coś 
do jej towarzysza..
Dickensen nic nie mógł zrozumieć, a panna Travis wybuchnęła śmiechem. Gniewnie 
zmarszczony Imber spojrzał na jedno i drugie, obydwoje jednak pokręcili tylko 
głowami. Miał 
już odejść, kiedy dziewczyna zawołała:
— Jimmy, hej, Jimmy! Chodź tutaj!
Z przeciwnej strony ulicy nadbiegł Jimmy — rosły, zamaszysty Indianin — ubrany w 
nienaganny strój białego człowieka i sombrero godne króla złota z Eldorado. 
Zacinając się, 
jąkając nawiązał rozmowę z Imberem. Był Sitkanem i narzecza z głębi kraju znał 
bardzo słabo.
— On człowiek znad Rzeki Białej Ryby — wyjaśnił Jimmy Emilii Travis, — Nie 
bardzo dużo 
wiem, co gada. Chce zobaczyć wodza białych.
— Może gubernatora — domyślał się Dickensen.
Jimmy pomówił z człowiekiem znad Rzeki Białej Ryby. Stropił się, zrobił poważną 
minę.
— Chyba potrzebny mu kapitan Alexander — wyjaśnił. — On mówi, że zabił biały 
mężczyzna i biała kobieta, i biały chłopiec, dużo, bardzo dużo białych. On chce 
umierać.
— Na pewno ma kręćka — odrzekł Dickensen.
— Co ma na pewno? — zdziwił się Jimmy.
Dickensen wymownie stuknął się palcem w czoło i zrobił świdrowaty ruch. — 
Możliwe, 
bardzo możliwe — przyznał Jimmy i raz jeszcze zwrócił się do starca, który 
natarczywie żądał 
widzenia z wodzem białych.
Konny policjant (spieszony na czas służby w mieście) przyłączył się do 
towarzystwa i słyszał, 
jak Imber powtórzył swe życzenie. Był to zuch o potężnych barach, szerokich 
piersiach i 
kształtnych, dobrze ustawionych nogach, tak wysoki, że o pół głowy górował nad 
rosłym 
Imberem. Oczy miał chłodne, szare, a spoglądał i nosił się ze specyficzną 
pewnością siebie, która 
stanowi dziedzictwo krwi i tradycji. Imponującą męskość podkreślało jeszcze 
rzucające się w 
oczy chłopięctwo; policjant ledwie przestał być wyrostkiem, a rumieniec na jego 
twarzy byłby 
zjawiskiem równie normalnym jak na twarzy podlotka.
Imber z miejsca zapałał do niego sympatia. Oczy mu zabłysły na widok blizny po 
cięciu 
szablą znaczącej policzek młodzieńca. Zwiędłą dłonią zaczął wodzić po jego 
łydce, pieścić 
stalowe ścięgna. Stukał palcami w pięknie sklepioną klatkę piersiową i obmacywał 
potężne płaty 
mięśni, co niby pancerz okrywały ramiona. Gromadkę powiększali zaciekawieni 
przechodnie: 
krzepcy górnicy, ludzie z pogranicza i z gór, synowie wielu długonogich, 
barczystych pokoleń. 
Imber przenosił wzrok z jednego na drugiego, wreszcie przemówił głośna w swoim 
narzeczu 
znad Rzeki Białej Ryby.
— Co on mówi? — zapytał Dickensen.
— Gada, że oni wszyscy takie same chłopy, jak policjant.
Mały Dickensen był niski, toteż przez wzgląd na pannę Travis pożałował własnego 
pytania nie 
w porę. Policjant ulitował się nad nim i korzystając z pauzy wtrącił się do 
rozmowy.
— Myślę, że coś jest w tym jego gadaniu. Wezmę go do kapitana na przesłuchanie. 
Powiedz 
mu, Jimmy, żeby poszedł ze mną.
Jimmy zaczął się znów krztusić i jąkać. Imber odburknął coś, jak gdyby radośnie,
— Aha, zapytaj go jeszcze, Jimmy, co powiedział, kiedy trzymał mnie za rękę i w 
ogóle 
dlaczego to robił.
Jimmy powtórzył pytanie w imieniu Emilii Travis i otrzymał odpowiedź.
— On gada, że pani się nie boi — powiedział. Dziewczyna uśmiechnęła się nie bez 
zadowolenia.
— On gada, pani nie skookum, nie silna, miękka, jak małe dziecko. On mógłby 
gołymi rękami 
połamać panią na kawałki. On mówi, że to bardzo zabawne, bardzo dziwne, że pani 
może być 
matką takich dużych, silnych chłopców jak policjant.
Emilia Travis nie stropiła się, nie spuściła wzroku, ale policzki jej 
pokraśniały. Mały 
Dickensen zawstydził się i poczerwieniał również, a chłopięca krew ubarwiła 
twarz okazałego 
policjanta.
— No, chodź ze mną! Jazda! — odezwał się przedstawiciel władzy i potężnymi 
łokciami 
utorował drogę w tłumie.
W taki oto sposób Imber trafił do koszar, gdzie dobrowolnie złożył obszerne 
zeznania i skąd 
nigdy już nie wyszedł.
Imber sprawiał wrażenie człowieka strudzonego. Twarz jego wyrażała zmęczenie, 
beznadziejne zmęczenie sędziwego wieku. Ciężko opuścił ręce. Oczy miał szklane. 
Włosy, które 
powinny być siwe, spaliło słońce i zszargały niepogody, toteż odbarwione kosmyki 
zwisały w 
żałosnym nieładzie. Imber nie interesował się tym, co działo się dokoła. Izba 
sądowa pełna była 
mężczyzn znad strumieni i ze szlaków, a w gwarze niskich, stłumionych głosów 
dźwięczała 
złowroga nuta, która w uszach podsądnego brzmiała tak jak odległy szum morza w 
głębokich 
pieczarach.
Imber siedział blisko okna i od czasu do czasu spoglądał obojętnie na ponury 
krajobraz. 
Chmury przesłaniały niebo, padała szara mżawka. Była pora wylewu Yukonu. Kra 
spłynęła i 
wody rzeki wtargnęły do miasta. Na głównej ulicy ludzie, co nie spoczywają 
nigdy, przesuwali 
się tam i z powrotem w czółnach i pychówkach. Często łodzie skręcały, wpływały 
na zalany 
wodą czworokąt znaczący miejsce placu alarmowego koszar. Czasami znikały pod 
oknem. 
Wtedy Imber słyszał stukanie burt o bale domu, pasażerowie z hałasem włazili 
przez okna. 
Później chlupotała woda, kiedy brodzili w stronę schodów przez zatopioną izbę na 
parterze. 
Drzwi wpuszczały nowych przybyszów, którzy mieszali się z oczekującym tłumem. 
Kapelusze 
trzymali w rękach, wysokie gumowe buty ociekały wodą. Wszystkie spojrzenia 
zmierzały ku 
oskarżonemu, jak gdyby publiczność czekała wyroku i posępnie delektowała się 
nadzieją kary. 
Imber patrzył na białych, dumał o ich dziwnych obyczajach, o ich prawie, co nie 
śpi nigdy, lecz 
działa nieustannie w dobrych i złych dniach, w czasie powodzi i głodu, zamieszek 
i śmiertelnych 
zmagań — o prawie, które działać tak będzie do końca świata.
Ktoś donośnie uderzył w stół i gwar rozmów utonął w ciszy. Imber spojrzał ku 
temu 
człowiekowi. Wyglądał na ważną osobistość, ale Indianin odgadł, że biały o 
szerokim czole, 
który siedzi przy biurku w głębi izby, jest wodzem wszystkich zebranych, nie 
wyłączając 
mężczyzny, co stukał. Ktoś inny podniósł się za tym samym stołem i począł czytać 
na głos z 
wielu ćwiartek cienkiego papieru. Rozpoczynając każdy arkusz odkasływał, przy 
końcu każdego 
ślinił palec. Imber nie rozumiał jego mowy, lecz zdawał sobie sprawę, że inni 
rozumieją i 
wpadają w gniew. Chwilami złościli się bardziej, a raz ktoś z publiczności 
zaklął pod adresem 
oskarżonego siarczyście i krótko. Znowu rozległo się uderzenie w stół i nastała 
cisza.
Biały za stołem czytał nieskończenie długo. Jednostajny, śpiewny; ton kołysał do 
snu i kiedy 
czytanie umilkło, Imber drzemał na dobre. Później jakiś głos przemówił doń w 
jego własnym 
języku znad Rzeki Białej Ryby. Indianin ocknął się, bez zdziwienia spojrzał w 
twarz syna swojej 
siostry — młodzieńca, który przed laty porzucił rodzinne strony, aby zamieszkać 
pośród białych.
— Nie poznajesz mnie pewnie — odezwał się siostrzeniec zamiast pozdrowienia.
— Poznaję — odrzekł Imber. — Tyś Howkan, co od nas odszedł. Twoja matka umarła.
— Była stara — powiedział Howkan.
Imber nic już nie słyszał. Siostrzeniec dotknął jego ramienia i ponownie obudził 
starca.
— Powtórzę ci wszystko, co ten człowiek mówił, czyli historię zła, które 
wyrządziłeś i o 
którym, głupcze, opowiedziałeś dobrowolnie kapitanowi Alexandrowi. Ty musisz 
mnie 
zrozumieć i powiedzieć, czy to prawdziwa historia czy nieprawdziwa. Taki jest 
rozkaz.
Howkan trafił niegdyś do misji, gdzie nauczono go czytać i pisać. Teraz trzymał 
w rękach 
liczne ćwiartki cienkiego papieru (z których czytał biały za stołem) spisane 
przez kancelistę, gdy 
Imber ustami Jimmy’ego spowiadał się kapitanowi Alexandrowi. Howkan zaczął 
tłumaczyć. 
Starzec słuchał czas pewien. Wreszcie zrobił zdziwioną minę i wzburzonym tonem 
przerwał 
siostrzeńcowi:
— To moje słowa, Howkanie! Czemu padają z twoich warg, chociaż twe uszy nie 
słyszały ich 
nigdy?
Zadowolony z siebie Howkan uśmiechnął się protekcjonalnie. Miał rozdziałek 
pośrodku 
głowy.
— Słuchaj, Imberze — powiedział. — Słowa padają z tego arkusza. Oczywiście, moje 
uszy 
nigdy ich nie słyszały. Z papieru przez oczy idą do mojej głowy, a później moimi 
ustami do 
ciebie. Taką odbywają drogę.
— Taką odbywają drogę? Są tutaj, na papierze?
Arkusze zaszeleściły między palcami starca. Wzrok jego powędrował ku 
niekształtnym 
literom. Głos przycichł do nabrzmiałego grozą szeptu:
— To czary, wielkie czary, a ty, Howkanie, jesteś potężnym cudotwórcą.
— Ależ to nic wielkiego, nic wielkiego — zapewniał młody człowiek niedbałym, 
lecz 
chełpliwym tonem i na chybił trafił odczytał fragment protokołu:
— „W tymże roku, przed ruszeniem lodów, przybyli stary mężczyzna i chłopiec, co 
utykał na 
jedną nogę. Ich również zabiłem, a stary mężczyzna czynił wiele hałasu…”
— To prawda — przerwał Imber zdławionym głosem. — Czynił wiele hałasu i długo 
nie 
chciał umierać. Ale skąd wiesz, Howkanie? Może powiedział ci wódz białych? Jemu 
jedynie 
mówiłem o tym,. a wówczas nikt mnie przecie nie widział.
Zniecierpliwiony Howkan pokiwał głową.
— Mówiłem ci przecie, głupcze, że wszystko jest na tych papierach.
Imber utkwił wzrok w poznaczonej atramencie białej powierzchni.
— Łowca spogląda na śnieg i powiada: w tym miejscu przechodził wczoraj królik, a 
tutaj, 
koło kępy wikliny przystanął, nastawił uszu i przeląkł się czegoś, co usłyszał; 
tutaj zawrócił 
własnym śladem i ruszył prędzej, większymi susami, a tędy jeszcze prędzej i 
jeszcze większymi 
susami nadbiegł ryś; tam, gdzie pazury głęboko zaryły się w śniegu, ryś zaczął 
ostatni, najdłuższy 
skok; tutaj uderzył, dostał królika, a królik był pod nim przewrócony brzuchem 
do góry; dalej 
prowadził trop samego rysia, bo królika już nie było wcale… Łowca ogląda znaki 
na śniegu i 
mówi: to właśnie stało się tak, nie inaczej i na tym miejscu. Podobnie ty, 
Howkanie, oglądasz 
papier i mówisz niby łowca: to właśnie stary Imber uczynił tak, nie inaczej i na 
tym miejscu.
— Mniej więcej — powiedział Howkan. — A teraz słuchaj wreszcie i póki nie każą 
ci gadać, 
trzymaj za zębami swój babski ozór.
Następnie Howkan tłumaczył przez długi czas zeznania, a Imber siedział spokojnie 
w 
milczącej zadumie. Po zakończeniu przemówił:
— To słowa moje własne i prawdziwe, ale jestem już stary, Howkanie, i powoli 
przypominają 
mi się sprawy zapomniane, o których powinien wiedzieć wódz białych. Pierwszy był 
mężczyzna, 
co przyszedł zza Gór Lodowych i miał ze sobą zmyślne sidła sporządzone z żelaza. 
Ten szukał 
bobrów nad Rzeką Białej Ryby. Zabiłem go. Później, bardzo już dawno, trzech 
ludzi szukało 
złota w Rzece Białej Ryby. Tych zabiłem również, a ciała zostawiłem rosomakom. 
Koło Pięciu 
Palców był biały, co miał tratwę i wielkie zapasy żywności. W chwilach kiedy 
Imber robił pauzy, 
by odświeżać wspomnienia, Howkan przekładał jego słowa, pisarz zaś brał się do 
notowania. 
Publiczność słuchała w skupieniu drobnych tragedii malowanych z prostotą. 
Wreszcie oskarżony 
wspomniał o rudym, zezowatym mężczyźnie, którego zastrzelił z bardzo dużej 
odległości.
— Piekielnik! — odezwał się ktoś z widzów stojących w pierwszym rzędzie.
Powiedział to z głębi duszy i ze szczerym bólem. On też miał rude włosy.
— Piekielnik! — powtórzył. — To był mój brat, Bill!
Wyraz „Piekielnik”, powtarzany w regularnych odstępach, słychać było w izbie 
sądowej do 
końca rozprawy. Sąsiedzi nie uciszali jednak przejętego grozą człowieka, nie 
przywoływano go 
też do porządku stukaniem w blat stołu.
Imber spuścił głowę; oczy mu zmętniały, jak gdyby od reszty świata odgrodziła je 
szklista 
błona. Dumał tak, jak tylko starość może dumać o bezgranicznej nicości młodego 
wieku.
Niebawem Howkan zbudził go znowu, mówiąc:
— Wstań, o Imberze. Rozkazano, abyś wyjaśnił, czemu uczyniłeś dużo zła, czemu 
zamordowałeś wiele ludzi i na koniec przybyłeś tutaj na spotkanie prawa.
Starzec dźwignął się ciężko, zachwiał w przód i do tyłu. Zaczął mówić coś 
niskim, głuchym, 
ledwie dosłyszalnym głosem. Howkan przerwał mu rychło.
— Ten stary to skończony wariat — powiedział po angielsku do mężczyzny o 
szerokim czole. 
— Mowa jego jest nierozumna jak mowa małego dziecka.
— Chcemy jednak wysłuchać jego mowy, mimo że jest nierozumna jak mowa małego 
dziecka 
— brzmiała odpowiedź. — Chcemy wysłuchać słowo w słowo wszystkiego, co mówi. 
Zrozumiałeś?
Howkan zrozumiał. Imber zaś spojrzał rozjaśnionym wzrokiem, bo był świadkiem 
sporu 
między synem swej siostry a wielkim człowiekiem. Zaczęła się opowieść, epopeja 
nieugiętego 
patrioty, godna, by słowa jej ryć w spiżu dla nauki nie narodzonych pokoleń. W 
tłumie zaległa 
martwa cisza. Sędzia o szerokim czole podparł głowę ręką i dumał o własnej duszy 
i duszy 
swojej rasy. Słychać było tylko niski, gardłowy bas Imbera, na zmianę z 
dyszkantem tłumacza. 
Od czasu do czasu rudowłosy mężczyzna rzucał tonem wyrzutu i zdziwienia jeden 
wyraz: 
„Piekielnik”. Dźwięczało to niby głos dzwonu bożego.
— Jestem Imber z plemienia Białych Ryb.
Tak rozpoczął tłumaczenie Howkan, który szybko uległ barbarzyńskiemu 
dziedzictwu. Rychło 
pozbył się misyjnej ogłady i podziwianej cywilizacji. Porwał go pierwotny ton i 
rytm słów starca.
— Moim ojcem był Otsbaok, człowiek silny. W moim kraju grzało słońce i panowała 
radość, 
kiedy byłem małym chłopcem. Ludzie nie pragnęli nowości i nie słuchali obcych 
głosów, a 
obyczaje przodków były ich obyczajami. Młodzi mężczyźni chętni byli kobietom i 
spoglądali na 
nie z radością. Niemowlęta ssały piersi matek szerokich i ciężkich w biodrach 
przyszłością 
plemienia. Mężczyźni byli w owe lata mężczyznami. Za dni pokoju i obfitości, za 
dni głodu i 
wojny — zawsze byli prawdziwymi mężczyznami.
W owe lata więcej było niż dzisiaj ryb w wodach i mięsa w puszczy. Nasze psy 
niczym wilki 
nosiły grube futro i wytrzymałe były na mrozy i burze. A my tak samo jak nasze 
psy; byliśmy 
równie wytrzymali na mrozy i burze. Kiedy Pellisowie przychodzili do naszego 
kraju, 
zabijaliśmy ich albo oni nas zabijali, bo my, Białe Ryby, byliśmy mężczyznami, a 
nasi ojcowie i 
ojcowie naszych ojców wojowali z Pellisami i ustanowili granice kraju.
Jak mówiłem, z nami działo się tak, jak z naszymi psami. Pewnego dnia przybył 
pierwszy 
biały człowiek. Wlókł się po śniegu na rękach i kolanach, skórę miał mocno 
napiętą, a pod skórą 
ostro sterczące kości. Nigdy nie widzieliśmy takiego człowieka; głowiliśmy się 
więc, skąd 
pochodzi i do jakiego osobliwego plemienia należy. Biały był słaby, słaby niby 
małe dziecko. 
Daliśmy mu miejsce blisko ogniska i ciepłe futra, na których mógłby lec, a 
karmiliśmy go tak, 
jak karmi się małe dzieci.
Z białym człowiekiem przyszedł pies wielki, jak trzy nasze, ale bardzo słaby. 
Sierść miał 
krótką, nie grzejącą, a ogon tak mu przemarzł, że cały koniec odpadł. Obcego psa 
karmiliśmy 
także, układali blisko ognia i pędzili od niego nasze psy, które na pewno by go 
zagryzły. Od 
łosiowego mięsa i suszonego na słońcu łososia człowiek i pies nabrali sił; 
urośli jakoś i 
zhardzieli. Człowiek mówił głośno, szydził ze starych mężczyzn i z młodych 
mężczyzn, a na 
dziewczęta spoglądał hardo. Pies walczył z naszymi ,psami i chociaż miał krótką 
sierść i był jakiś 
miękki, jednego dnia trzy na śmierć poszarpał.
Kiedy wypytywaliśmy białego o jego plemię, odpowiadał: „Mam wielu braci” i śmiał 
się, ale 
to był śmiech niedobry. Wreszcie całkiem odzyskał siły i poszedł, a wraz z nim 
poszła Noda, 
córka wodza.
Niebawem jedna z naszych suk urodziła szczenięta. Nigdy nie widział nikt 
podobnego miotu. 
Były krótkowłose, niezdarne, o dużych głowach i szerokich pyskach. Dobrze 
pamiętam mojego 
ojca Otsbaoka, człowieka silnego. Twarz spochmurniała mu z gniewu na widok 
takiej 
niezdarności, chwycił więc kamień i wnet skończyła się niezdarność. A w dwa lata 
potem 
wróciła Noda. Na ręku przyniosła dziecko białego mężczyzny.
Tak się wszystko zaczęło. Przybył drugi biały z krótkowłosymi psami, które 
zostawił, kiedy 
ruszał dalej. Wziął za to sześć naszych najsilniejszych psów, a w zamian dał 
Koo–So–Tee, bratu 
mojej matki, zaczarowany pistolet, co bardzo łatwo mógł wystrzelić sześć razy 
raz po raz. Koo–
So–Tee był dumny, pysznił się pistoletem, drwił z naszych strzał i łuków. „Dobre 
to dla 
niewiast” powiedział i z pistoletem poszedł śmiało na srogiego szarego 
niedźwiedzia. Teraz 
wiadomo, że niedobrze polować na srogiego zwierza z pistoletem w ręku. Skąd 
jednak mogliśmy 
wiedzieć o tym wówczas? Skąd mógł wiedzieć Koo–So–Tee? Odważnie stawił czoło 
niedźwiedziowi i raz po raz wystrzelił sześć naboi z pistoletu. Ale zwierz 
ryknął tylko i niczym 
skorupkę jajka zgniótł żebra łowcy, a mózg Koo–So–Tee wyciekł na trawę niby miód 
z 
pszczelego plastra. Brat mojej matki był dzielnym łowcą i nie zostawił nikogo, 
kto przynosiłby 
mięso jego żonie i dzieciom. Zatem gniew nas ogarnął i rzekliśmy: „Co dobre dla 
białych, dla nas 
niedobre”. Była to prawda, bo białych jest mnóstwo i tłustych, a nas, odkąd 
poznaliśmy ich 
obyczaje, ubywa wciąż i wciąż chudniemy.
Zjawił się trzeci biały z nieprzebranymi skarbami w cudownym pożywieniu i innych 
osobliwych rzeczach. Kupił od nas dwadzieścia najsilniejszych psów, a dziesięciu 
młodych 
łowców skusił darami i obietnicami i zabrał w drogę, która nie wiedzieć dokąd 
prowadziła. 
Powiadają, że zginęli wszyscy w Górach Lodowych, gdzie nie postała przedtem 
ludzka noga, 
albo pośród Wzgórz Milczenia, co leżą poza granicami ziemi. Tak czy inaczej, 
plemię Białych 
Ryb nie zobaczyło nigdy ani psów, ani młodych łowców.
Rok po roku przybywało coraz więcej białych i za każdym razem uprowadzali ze 
sobą 
młodych mężczyzn skuszonych zapłatą i darami. Czasami młodzi wracali i 
przynosili dziwne 
opowieści o niebezpieczeństwach i trudach, których zaznali w krainach położonych 
aż za ziemią 
Pellisów. Czasami nie wracali wcale. Mówiliśmy wówczas: „Biali nie dbają o 
życie, bo są bardzo 
liczni. Ale nas jest mało nad Rzeką Białej Ryby, a więc młodzi mężczyźni nie 
powinni opuszczać 
plemienia”. Ale młodzi mężczyźni odchodzili, odchodziły też dziewczęta, a w nas 
gniew 
wzbierał.
Prawda, jadaliśmy mąkę i soloną wieprzowinę, pijaliśmy herbatę, co jest 
rozkoszą. Ale kiedy 
zabrakło herbaty, źle się działo, bo wpadaliśmy w złość i nie skąpili obelżywego 
słowa. 
Tęskniliśmy do rzeczy, które sprzedają biali. Handel! Handel! Ciągle był tylko 
handel. Jednej 
zimy wymieniliśmy zapas mięsa za duże zegary, które nie chodziły, i zegarki, co 
miały wszystko 
w środku potrzaskane; dostaliśmy też wygładzone do cna pilniki i nicwarte 
pistolety bez 
ładunków. Później przyszedł głód, a że nie mieliśmy mięsa, cztery dziesiątki 
zmarły, nim nastała 
wiosna.
Mówiliśmy: „Teraz jesteśmy słabi. Pellisowie napadną nas i rozszerzą swoje 
granice”. Ale u 
Pellisów działo się nie inaczej. Też byli słabi i nie mogli rozpocząć wojny.
Mój ojciec, Otsbaok, człowiek silny, był wtedy stary i niezmiernie mądry. 
Przemówił do 
wodza w takie słowa: „Spojrzyj na nasze psy, są nic niewarte. Nie mają już 
grubego futra ani 
mocy, giną od mrozu i padają w uprzęży. Chodźmy do wioski i ubijmy wszystkie 
oprócz suk—
wilczyc, a te uwiążmy nocą na pustkowiu, żeby mogły parzyć się z dzikimi wilkami 
z puszczy. 
Inaczej nie odzyskamy psów tęgich i wytrzymałych na chłody”.
Rady mojego ojca posłuchano i plemię Białych Ryb zasłynęło w całym kraju z 
doskonałych 
psów. Ale nie zasłynęło ze swych ludzi. Nasza najlepsza młodzież, mężczyźni i 
kobiety, szli z 
białymi, żeby wędrować do odległych krajów po lądowych i wodnych szlakach. 
Dziewczęta 
wracały postarzałe i zniszczone, jak niegdyś Noda, albo nie wracały wcale. 
Młodzi mężczyźni 
przychodzili również. Przez czas pewien siadywali koło naszych ognisk. Mówili 
nieprzystojnie i 
nieprzystojnie postępowali. Pili szkodliwe trunki i dniem, i nocą grali w kości. 
Serca ich targał 
niepokój, aż wreszcie na nowe wezwanie białych ludzi ruszali do nieznanych 
krain. Byli bez 
honoru i nie szanowali nic! Drwili z naszych dawnych obyczajów. Śmieli się w nos 
wodzowi i 
szamanom!
Jak rzekłem, plemię Białych Ryb stało się słabe. Wymienialiśmy ciepłe futra i 
skórzaną odzież 
na tytoń i whisky albo na bawełniane szmaty, pod którymi dygotaliśmy z zimna w 
czasie 
mrozów. Nawiedził nas niedobry kaszel. Mężczyźni i kobiety krztusili się, 
oblewali potem w 
długie noce. Łowcy na szlaku pluli, znaczyli śniegi krwią. Raz po raz ktoś 
krwawił gwałtownie z 
ust i konał. Kobiety rodziły rzadko, a dzieci przychodziły na świat wątłe, 
podatne chorobom. Bo 
od białych przywędrowały do nas inne choroby, o których nigdyśmy nie słyszeli i 
nic nie mogli 
pojąć. Nazywali je ospa i odra. Umieraliśmy niby łososie na płytkich wodach, 
kiedy jesienią, po 
złożeniu ikry, nie potrzeba już, by żyły dłużej.
Jedno wszelako było najdziwniejsze. Biali ciągnęli do nas niby tchnienie 
śmierci. Wszystkie 
ich drogi wiodły ku śmierci, ich nozdrza ziały śmiercią, lecz mimo to oni nie 
umierali. Do nich 
należy whisky i tytoń, i krótkowłose psy. Do nich należą choroby: ospa i odra. 
Do nich należy 
biała skóra i nieodporność na mrozy i burze. Ich pistolety strzelają raz po raz 
sześć razy, ale są 
nicwarte. A przecie biali tyją od swych rozlicznych niedomagań, rozkwitają, 
ciężką ręką gniotą 
cały świat i dumnie depczą wszystkie ludy. Białe kobiety są takie miękkie, 
miękkie jak 
niemowlęta, bez trudu można by je połamać. Ale nie łamią się nigdy i rodzą 
silnych mężczyzn! Z 
miękkości i z chorób, i ze słabości powstaje siła, potęga i władza. Biali to 
bogowie albo szatany 
— jedno i drugie możliwe! Nie wiem. Cóż mogę wiedzieć ja, stary Imber z 
plemienia Białych 
Ryb? Wiem tylko, że niepodobna zrozumieć białych ludzi, wędrowców po 
nieskończonej drodze, 
co walczą wszędzie, jak ziemia długa i szeroka.
Rzekłem tedy, że mięsa w puszczy było coraz mniej. Prawda, strzelba białego 
człowieka jest 
doskonała i zabija z daleka, po co wszakże strzelba, jeżeli nie ma co zabijać, 
jeżeli nie ma mięsa? 
W moich młodych latach był łoś na każdym wzgórzu w bliskości Rzeki Białej Ryby, 
a co rok 
przychodziły nieprzeliczone karibu. Dzisiaj łowca może dziesięć dni wędrować 
puszczą i ani 
jeden łoś nie uraduje jego wzroku. Nieprzeliczone karibu już nie przychodzą. 
Powtarzam: mało 
warta strzelba, co zabija z daleka, jeżeli nie ma co zabijać.
Ja, Imber, rozważałem te sprawy i patrzyłem na zgubę plemienia Białych Ryb i 
Pellisów, i 
wszystkich innych plemion w całym kraju, które znikały tak jak zwierzyna z 
puszczy. Długo to 
rozważałem. Mówiłem z szamanami i ze starcami, co słynęli mądrością. Wychodziłem 
z wioski, 
aby mi gwar nie przeszkadzał. Nie jadałem mięsa, aby pełen brzuch nie osłabiał 
bystrości ucha i 
oka. Długo, bezsennie siadywałem w puszczy. Oczy miałem szeroko otwarte, by 
dojrzeć znak. 
Bacznie, cierpliwie nastawiałem uszu na słowo, któregom oczekiwał. W ciemne noce 
wędrowałem sam nad brzeg rzeki, gdzie wiatr zawodzi i płacze woda. Tam szukałem 
rady u 
duchów dawnych szamanów, zmarłych i pogrzebanych, obróconych w drzewa.
Wreszcie, jak gdyby w cudownym widzeniu, nawiedziły mnie ohydne, krótkowłose 
psy. 
Wszystko wydało się jasne. Dzięki rozumowi Otsbaoka, mojego ojca i człowieka 
silnego, nasze 
psy–wilki zachowały czystą krew, grube futra i mocne były w zaprzęgu. Wróciłem 
tedy do 
wioski i wygłosiłem mowę w gronie mężczyzn. „Biali ludzie — prawiłem — to tylko 
plemię, 
plemię bardzo liczne, w którego kraju na pewno zabrakło mięsa. Dlatego przyszli 
do nas i 
zdobywają sobie nowy kraj. Oni są przyczyną naszej słabości i wymierania. To lud 
dziwnie 
zgłodniały. Zabiera nasze mięso, jeżeli więc chcemy żyć, trzeba postąpić z 
białymi tak, jak 
postąpiliśmy z ich psami”.
Długa była moja mowa. Doradzałem wojnę. Mężczyźni z plemienia Białych Ryb 
słuchali. 
Jeden powiedział to, drugi tamto, a niektóry gadał o innych, mało ważnych 
sprawach. Nikt 
wszakże nie rzekł śmiałego słowa o bojowych czynach. Młodzi byli słabi — jak 
woda chwiejni, 
tchórzliwi. Ale ja patrzyłem na starców i dostrzegałem, że siedzą cicho, a w 
oczach ich zapalają 
się i gasną ognie. Późniejszą porą, kiedy wioska spała i nikt o niczym nie 
wiedział, wywiodłem 
starców do puszczy i tam wygłosiłem znów mowę. Rychło doszliśmy do ugody 
wspominając 
szczęśliwe młode lata i wolny kraj, i czasy obfitości, uciechy, słonecznych 
blasków. Nazwaliśmy 
się braćmi, zaprzysięgli wielką tajemnicę i ślubowaliśmy uroczyście, że 
oczyścimy kraj od złej 
rasy, która nas nawiedziła. Dzisiaj pojmuję, że byliśmy szaleni, ale skąd 
mogliśmy wówczas o 
tym wiedzieć my, starcy z plemienia Białych Ryb.
Ja spełniłem pierwszy czyn, aby dodać serca innym. Strażowałem nad Yukonem, póki 
nie 
nadpłynęło pierwsze czółno. Było w nim dwóch białych. Kiedy stanąłem nad 
brzegiem i 
podniosłem rękę, oni skręcili i jęli wiosłować w moją stronę, a człowiek, co 
siedział na rufie, 
zadarł głowę, aby zapytać, czego chcę. Dowiedział się rychło, bo moja strzała 
zaśpiewała w 
powietrzu i trafiła go prosto w grdykę. Drugi, który siedział przy wiosłach na 
dziobie, nie zdążył 
przyłożyć kolby do ramienia, bo ugodził go pierwszy z moich trzech oszczepów.
„Oto początek — rzekłem starcom, co mnie obstąpili. — Rychło połączymy się z 
tymi 
spośród młodych, którzy moc zachowali, wtedy dzieło będzie łatwe”.
Później trupy dwóch białych wrzuciliśmy do rzeki. A z czółna (było to bardzo 
dobre czółno) 
uczyniliśmy ognisko. Spaliliśmy także rzeczy, co w nim były. Ale najprzód 
obejrzeliśmy je, a 
były to skórzane wory, które porozcinaliśmy nożami. A w workach było wiele 
papierów takich, z 
jakich ty czytałeś dzisiaj, o Howkanie, opatrzonych znakami, których nie 
mogliśmy zrozumieć, 
dziwiliśmy się więc niemało. Teraz zmądrzałem i wiem, że te znaki to mowa 
ludzka, jak mi 
rzekłeś, Howkanie.
Kiedy Howkan skończył tłumaczyć przypadek z czółnem, w izbie sądowej podniosły 
się 
szepty i pomruk, a jakiś głos powiedział:
— To była poczta, co przepadła w dziewięćdziesiątym pierwszym roku. Peter James 
i Delaney 
wieźli ją w górę rzeki. Ostatni rozmawiał z nimi Mattchews. Płynął w stronę 
ujścia, a spotkał ich 
blisko jeziora Le Barge.
Pisarz zaczął gryzmolić pilnie. Przybywał nowy rozdział do dziejów Północy.
— Niewiele więcej pozostaje — ciągnął z wolna Imber. — To, cośmy uczynili, jest 
na 
papierach. Byliśmy starzy i rozumieli mało. Nawet dzisiaj ja, Imber, nie 
rozumiem jeszcze. 
Mordowaliśmy tajemnie i wciąż mordowali, bo byliśmy starzy i przebiegli i 
poznaliśmy prawdę, 
że działać można szybko, chociaż bez pośpiechu. Kiedy przyszli do nas biali ze 
srogimi twarzami 
i wzięli sześciu naszych młodych mężczyzn okutych w łańcuchy tak, że nie mogli 
się ruszać, 
pojęliśmy, że zabijać trzeba w dalszych okolicach. Jeden po drugim starcy 
odchodzili w górę 
rzeki lub w dół rzeki, do nieznanych krajów. Zdobywaliśmy się na wielką odwagę, 
bo chociaż 
byliśmy starzy i mężni, strach przed nieznanymi krajami to wielki strach i łatwo 
ogarnia ludzi 
starych.
Zabijaliśmy tedy bez pośpiechu i chytrze. Zabijaliśmy na przełęczy Chilcoot i w 
Delcie, i na 
szlakach, co wiodą do morza; zabijaliśmy wszędzie, gdzie biali zakładali obozy 
albo stawali 
noclegiem. Prawda, umierali, ale nie miało to znaczenia. Nieustannie przybywali 
zza gór. Było 
ich więcej i więcej, a nas, starców, ubywało i ubywało. Pamiętam biwak jednego 
białego przy 
Brodzie Karibu. Był to bardzo mały mężczyzna, a trzech naszych starców 
zaskoczyło go we śnie. 
Następnego dnia znalazłem wszystkich czterech. Oddychał tylko ów biały i tyle 
pozostało w nim 
tchu, że nim skonał, zdążył mnie przekląć raz, ale okropnie.
I my ginęliśmy zatem. Wciąż przepadał to jeden, to drugi. Czasami po długim 
czasie 
dowiadywaliśmy się, jak umierali. Czasami nie dowiadywaliśmy się wcale. A starcy 
z innych 
plemion, słabi i tchórzliwi, nie chcieli do nas przystawać. Jak rzekłem, moi 
bracia ginęli jeden po 
drugim, aż wreszcie zostałem sam. Jestem Imber z plemienia Białych Ryb. Ojcem 
moim był 
Otsbaok, człowiek silny. Teraz nie ma już plemienia Białych Ryb. Jam jest 
ostatni ze starców. 
Młodzi mężczyźni i młode kobiety odeszły. Niektórzy żyją pośród Pellisów, 
niektórzy pośród 
Plemienia Łososi, a najwięcej trafiło do białych ludzi. Jestem bardzo stary i 
bardzo strudzony, a 
że, jak mówiłeś, Howkanie, na próżno walczyć z prawem, przyszedłem szukać prawa.
— O Imberze! Zaiste, wielki z ciebie głupiec — powiedział Howkan.
Ale Imber już drzemał. Drzemał także sędzia o szerokim czole. W marzeniach, jak 
we 
wspaniałej wizji, stanęła przed nim jego rasa — zakuta w stal, odziana w 
kolczugi rasa 
prawodawców i budowniczych świata, wybrana spośród innych ludów. Widział jej 
brzask 
migocący purpurą pośród mrocznych puszcz i posępnych fal morza. Widział ją w 
pełnym blasku, 
krwawym, płomienistym triumfie Południa. Widział, jak zalane posoką czerwone 
piaski staczają 
się w ciemności nocy po cienistym zboczu. A na tle tego wszystkiego dostrzegał 
PRAWO — 
bezlitosne i potężne, zawsze nieugięte i zawsze władcze, silniejsze niż ludzkie 
drobiny, które nim 
szafują albo łamią się pod jego brzemieniem, silniejsze niż on, sędzia, w którym 
serce przemawia 
za miłosierdziem.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
The Sickness of Lone Chief
CHOROBA SAMOTNEGO WODZA
Tę historię opowiedzieli mi dwaj starcy. Siedzieliśmy wśród dymu ogniska 
rozpalonego dla 
ochrony przed moskitami. Dzień arktyczny pochłodniał, była północ. Gawędząc, raz 
po raz 
ochoczo i zajadle tłukliśmy skrzydlate bestie, które przerwały się przez osłonę 
dymną, aby 
zakosztować naszej krwi. Na prawo, dwadzieścia stóp niżej, u podnóża osypującego 
się brzegu 
leniwie pluskał Yukon. Na lewo, ponad zielenią grzbietów niewysokich wzgórz, 
tliło się senne 
słońce. Nie zmrużyło oka tej nocy i długo jeszcze miało nie zaznać spoczynku.
Starcami, którzy siedzieli ze mną przy ognisku i walecznie uśmiercali moskity, 
byli Samotny 
Wódz i Mutsak, niegdyś towarzysze broni, a dziś zasuszone mumie — skarbnice 
plemiennej 
tradycji i dawnych dziejów. Ze starego pokolenia tylko oni dwaj ostali się przy 
życiu. Młoda 
generacja, wyrosła na najdalszym krańcu cywilizacji przyniesionej przez kopaczy 
złota, nie 
szanowała starców. Któż by dbał o tradycję w czasach, gdy duchy można było 
wywołać z 
czarnych butelek, a czarne butelki jawiły się za sprawą uczynnych białych ludzi 
w zamian za 
parę godzin znoju lub jedno liche futro? Cóż znaczyły straszliwe obrządki i 
tajemne sztuki 
szamanów, kiedy co dzień ów żywy cud — statek parowy kaszlał i pluł sunąc tam i 
z powrotem 
po Yukonie na przekór wszelkim prawom natury, istny potwór ziejący ogniem? Co 
wreszcie 
warta była powaga przodków, jeśli ten, kto narąbał najwięcej drzewa lub 
najlepiej sterował 
statkiem parowym wśród labiryntu wysp, zyskiwał największy szacunek rodaków?
Prawdę powiedziawszy, moi starcy, Samotny Wódz i Mutsak, za długo żyli i 
kiepskich 
doczekali się czasów, a nowe porządki wyzuły obydwu z poszanowania 
współplemieńców i 
pozbawiły własnego kąta. Posępni starcy czekali tedy śmierci. Dziś jednak serca 
ich otworzyły 
się przed obcym białym człowiekiem, który wraz z nimi wędził się okrutnie w 
dymie i chętnie 
słuchał opowieści o dawnych czasach, kiedy jeszcze nie było parowego statku.
— A więc wybrali mi dziewczę na żonę — mówił Samotny Wódz. Jego głos,. ostry i 
piskliwy, 
raz po raz opadał, gwałtownie w ochrypły, głuchy bas, a ledwie ucho się z nim 
oswoiło, wzbijał 
się na wyżyny dyszkantu — było to na przemian cykanie świerszcza I rechotanie 
żaby. — Więc 
wybrali mi dziewczę — mówił. — Bo mój ojciec, Kask–ta–ka, czyli Wydra, gniewał 
się na mnie. 
A. gniewał się o to, że nie patrzyłem jak trzeba na niewiasty. Ojciec był 
sędziwym wodzem 
plemienia. Ze wszystkich jego synów ja jeden zostałem przy życiu i tylko po mnie 
mógł się 
spodziewać, że jego krew przejdzie na tych, co się dopiero mieli urodzić. Trzeba 
ci jednak 
wiedzieć, biały człowieku, że byłem bardzo chory. Skoro zaś ani polowanie, ani 
rybołówstwo 
mnie nie cieszyło, a mięso nie rozgrzewało mi brzucha, jakże mogłem łaskawym 
okiem spozierać 
na niewiasty? Albo przygotować ucztę weselną? Albo co mnie obchodził szczebiot i 
psoty 
dzieciarni?
— Właśnie — wtrącił Mutsak. — Bo czy Samotny Wódz nie walczył, gdy się znalazł w 
łapach wielkiego niedźwiedzia, aż mu głowa pękła i krew się z uszu polała?
Samotny Wódz dziarsko kiwnął głową.
— Mutsak prawdę mówi. Potem głowa mi wydobrzała, ale nie żeby była zdatna do 
czego. Bo 
choć się zagoiło i przestało boleć, to w środku chory byłem. Gdym chodził, nogi 
się pode mną 
uginały, a jakem spojrzał na światło, oczy napełniały się łzami. Otwieram oczy, 
a tu świat się 
kręci i kręci, zamykam — w głowie mi wiruje, wiruje. Wszystko, com w życiu swym 
widział, 
kotłuje mi się w głowie i kotłuje. Nad oczami bolało mnie okrutnie, jakby mi 
głowę czymś 
ciężkim przytłoczyli albo włożyli obręcz, ciasną i bolącą. Język mi stanął 
kołkiem w gębie. 
Długo musiałem czekać, nim odpowiednie słowo pojawiło mi się na wargach. A kiedy 
nie 
chciałem czekać, rozmaite słowa tłumnie cisnęły mi się na język i plotłem 
głupstwa. Bardzo 
byłem chory, gdy więc ojciec mój, Wydra, przywiódł mi dziewczynę imieniem 
Kasaan…
— Dziewczynę młodą i silną, córkę mojej siostry — wtrącił Mutsak. — Mocna była w 
biodrach, dzieci mogła rodzić aż hej, ta Kasaan, a nogi miała strzeliste i 
chybkie. Żadna 
dziewczyna nie robiła takich mokasynów jak ona. Wyplatała też Kasaan 
najmocniejsze powrozy 
z łyka. Oczy jej się śmiały, uśmiech nie schodził z ust, nie była skora do zwady 
i dobrze 
wiedziała, iż mężczyźni stanowią prawo, a kobiety winne im są posłuszeństwo.
— Jak mówiłem, bardzom był chory — podjął znów Samotny Wódz. — Kiedy więc mój 
rodzic, Wydra, przywiódł mi Kasaan, rzekłem, iż snadniej by mi sprawili pogrzeb 
niż wesele. Na 
to ojcu twarz pociemniała z gniewu. Powiedział, że stanie się wedle mej woli i 
choć jeszcze zipię, 
otrzymam śmiertelną wyprawę należną nieboszczykowi…
— Co nie jest obyczajem naszego ludu, o biały człowieku! — wtrącił Mutsak. — 
Trzeba ci 
wiedzieć, że to, cośmy zrobili z Samotnym Wodzem, obyczaj nakazywał czynić z 
umarłymi. Ale 
Wydra bardzo się rozgniewał.
— Właśnie — rzekł Samotny Wódz. — Rodzic mój, Wydra, był człowiekiem, co mało 
mówi, 
a szybko działa. Nakazał więc, żeby lud zebrał się przed namiotem, w którym 
leżałem. Gdy 
wszyscy się tam zeszli, polecił, by opłakiwali jego syna, który nie żyje…
— Zaśpiewali więc pieśń żałobną: „O–o–o–o–o–o–a–haa–ha–a–ich–klukuk–ich–klu–
kuk”. — 
Mutsak wykonał żałobny lament tak udatnie, że litość mnie zdjęła i ciarki 
obleciały po plecach.
— W namiocie — ciągnął Samotny Wódz — matka moja umazała sobie twarz sadzą, 
głowę 
przysypała popiołem i zawodziła z żalu po mnie, jakbym już nie żył. Tak bowiem 
nakazał ojciec. 
Więc Okiakuta, matka moja, zawodziła wielkim głosem, biła się w piersi i rwała 
włosy. To samo 
robiły Hooniak, moja siostra, i Seenatah, siostra matki. Darły się tak okropnie, 
że głowa mnie 
strasznie od tego rozbolała. Czułem, iż tylko patrzeć, jak skonam.
Starszyzna plemienia otoczyła mnie kołem i zaczęła rozprawiać o drodze, jaka 
czeka moją 
duszę. Jeden mówił o bezkresnych kniejach, gdzie zgubione dusze błądzą zalewając 
się łzami. 
Może i ja tam zawędruję i nigdy stamtąd nie wyjdę. Drugi opowiadał o wielkich 
rzekach, 
rwących i zdradzieckich, gdzie złe duchy wyją i wyciągają kikuty rąk, aby cię za 
włosy 
pociągnąć na dno. Ze względu na te rzeki muszę otrzymać czółno — chórem orzekli 
starcy.
Trzeci opisywał burze, jakich oko ludzkie nie widziało. Ulewa gwiazd spada z 
nieba, ziemia 
zieje czeluściami, a wszystkie rzeki występują z brzegów i pogrążają się w” 
otchłani. Na te słowa 
ci, którzy siedzieli przy mnie, wznieśli ramiona i wszczęli lament, a ci, co 
byli na dworze, 
usłyszeli i dalejże biadać jeszcze głośniej. Jeśli dla nich byłem w tej chwili 
nieboszczykiem, sam 
nie uważałem się za żywego. Nie wiedziałem, kiedy i jak się to stało, ale nie 
miałem odrobiny 
wątpliwości, żem już wyzionął ducha.
Okiakuta, moja matka, położyła przy mnie parka z wiewiórczych skórek. Potem 
dorzuciła 
parka ze skóry karibu, nieprzemakalny płaszcz z foczych jelit i mokasyny na 
deszcz, żeby mojej 
duszy było ciepło i żeby nie zmokła podczas długiej wędrówki. Następnie starcy 
wspomnieli o 
urwistym pagórku gęsto usianym cierniami i kolczastymi krzakami, na co matka 
przyniosła mi 
ciężkie mokasyny, aby mi się lepiej maszerowało.
Kiedy zaś opowiedzieli o strasznych zwierzach, które będę musiał zabijać, 
młodzieńcy 
położyli obok najmocniejszy mój łuk i najprostsze strzały, bojowy bumerang, 
włócznię i nóż. 
Starcy mówili teraz o mroku i ciszy wielkich obszarów, przez które moja dusza ma 
przewędrować, a matka zawodziła jeszcze głośniej i wciąż dosypywała popiołu na 
głowę.
Dziewczyna imieniem Kasaan, niema ze strachu, wśliznęła się do wigwamu i na 
rzeczy, które 
miałem zabrać na drogę, upuściła woreczek. Wiedziałem, że w tym mieszku jest 
krzemień, 
kawałek stali i dobrze wysuszona hubka. Przydadzą się mojej duszy przy 
rozpalaniu ognisk. 
Wybrano też koce, w które będę odziany na drogę. I wybrano niewolników na rzeź, 
aby mi 
towarzyszyli w wędrówce. Było ich siedmiu, gdyż miałem bogatego i potężnego 
ojca, godziło się 
więc, by jego syn został pochowany z honorami. Wzięliśmy tych jeńców w wojnie z 
Mukumukami, co mieszkają nad dolnym Yukonem. O świcie szaman Skolka miał ich 
zabić, 
jednego po drugim, aby ich dusze wraz ze mną tropiły drogę przez Nieznane. 
Niewolnicy mieli 
między innymi nieść moje czółno, aż dotrzemy do wielkiej rzeki, rwącej i 
zdradzieckiej. W 
czółnie nie było dla nich miejsca, gdy więc spełnią swe zadanie, nie powędrują 
dalej, lecz 
zostaną i po wsze czasy będą wyli w ciemnej, bezkresnej kniei.
Gdym patrzał na cudną ciepłą odzież, koce, zbroję i myślał o siedmiu jeńcach na 
rzeź, bardzo 
byłem dumny ze swego pogrzebu, wiedziałem też, że niejeden mi zazdrości. A 
ojciec mój, 
Wydra, siedział pochmurny i niemy. Przez cały dzień i całą noc ludzie śpiewali 
żałobną pieśń i 
tłukli w bębny, aż wyglądało na to, żem umarł tysiąc razy.
Rankiem rodzic mój wstał i zabrał głos.
— Byłem — mówił — przez wszystkie swoje dni walecznym mężem, o czym każdemu 
wiadomo. Lud wie również, że większym zaszczytem jest umrzeć w boju niźli na 
miękkich 
skórach przy ognisku. Skoro Samotny Wódz tak czy siak umrzeć musi, dobrze 
będzie, jeśli 
pójdzie na Mukumuków i padnie z ich rąk. W ten sposób zdobędzie sławę i miano 
wodza, które 
towarzyszyć mu będą tam, gdzie po wsze czasy przebywają umarli, a honor jego 
ojca, Wydry, nie 
i poniesie uszczerbku.
To powiedziawszy dał rozkaz, aby zastęp zbrojny przyszykował się do drogi w dół 
rzeki. 
Kiedy natkniemy się na Mukumuków, ja, Samotny Wódz, ruszę naprzód, natrę na 
wroga i padnę 
w walce.
— Czekaj, to nie tak, o biały człowieku! — zawołał. Mutsak nie mogąc już 
wytrzymać, — 
Szaman Skolka długo szeptał tej nocy do ucha Wydry i jego to była robota, że 
Samotny Wódz 
miał pójść na pewną śmierć. Wydra był stary, a poza Samotnym Wodzem żaden z jego 
synów nie 
ostał się przy życiu, Skolka więc zamyślał sam zagarnąć władzę nad plemieniem. 
Gdy ludzie 
przez cały dzień i całą noc okrutnie hałasowali, a Samotny Wódz wciąż żył, 
Skolka zaczął się 
obawiać, że nic z tego nie będzie. Dlatego rada Skolki, ubrana w piękne słowa o 
honorze i 
walecznych czynach, przemówiła przez usta Wydry.
— Właśnie — podchwycił Samotny Wódz. — Dobrze wiedziałem, że to sprawka Skolki, 
ale 
nie baczyłem na to, bom bardzo był chory. Ani mi się gniewać, nie chciało, ani 
tchu nie starczyło 
na mocne słowa, w ogóle nic mnie nie obchodziło, chciałem tylko umrzeć i 
skończyć z tym 
wszystkim. Tak tedy, o biały człowieku, zastęp bojowy stanął w pogotowiu. Nie 
było tam 
doświadczonych ani starszych wojowników, przebiegłych i mądrych — tylko setka 
młodzieży, 
która ledwie zakosztowała wojny. Cała wioska zebrała się na brzegu, żeby nas 
pożegnać. 
Ruszyliśmy wśród ogromnej uciechy rodaków i pieśni na moją chwałę. Nawet ty, o 
biały 
człowieku, radowałbyś się widząc młodziana ruszającego na bój, choćby pewne 
było, że zginie.
Odpłynęliśmy więc — setka młodzieży, a Mutsak był z nami, bo jemu niedostawało 
lat i 
doświadczenia. Na rozkaz ojca moje czółno przywiązano z jednej strony do czółna 
Mutsaka, a z 
drugiej do czółna Kannakuta. Dzięki temu nie musiałem wiosłować i oszczędzałem 
sił, abym 
mimo choroby mógł dzielnie się spisać na samym końcu. Tak popłynęliśmy w dół 
rzeki.
Nie będę cię nudził opowiadaniem o naszej podróży, która nie była długa. 
Niedaleko od 
wioski Mukumuków natknęliśmy się na dwóch wojowników w czółnach, którzy 
ujrzawszy nas 
zemknęli. Wówczas zgodnie z rozkazem ojca odwiązano moje czółno i sam jeden 
popłynąłem z 
prądem. Reszta miała zobaczyć mój zgon, wrócić i opowiedzieć, jaką śmiercią 
zginąłem. Mój 
ojciec, Wydra, i szaman Skolka postawili tę sprawę na ostrzu noża i zagrozili 
surową karą tym, 
którzy by nie wykonali ich rozkazu.
Zanurzyłem wiosło i głośno lżyłem uciekających wojowników. Słysząc moje wyzwiska 
odwrócili się zdjęci gniewem i zobaczyli, że oddział zatrzymał się, a ja płynę 
sam. Gdy się 
znaleźli w bezpiecznej odległości, jeden skręcił na prawo, a drugi na lewo. 
Czekali, żeby dobrać 
się do mnie z dwóch stron. I nadpłynąłem, z włócznią w ręku i pieśnią wojenną 
mego plemienia 
na ustach. Obaj rzucili włóczniami, lecz pochyliłem się, świsnęły mi nad głową i 
nawet mnie nie 
zadrasnęły. Wciąż było nas trzech. Cisnąłem więc włócznią w tego z prawej. 
Ugodzony w szyję 
runął na plecy w wodę.
Wielce się zdziwiłem, bom zabił człowieka. Zwróciłem się ku temu z lewej i tęgo 
obracałem 
wiosłem, aby spojrzeć prosto w oczy Śmierci. Jego druga, i ostatnia, włócznia 
tylko zraniła mnie 
w kark. Już go miałem, nie rzuciłem jednak włóczni, lecz wpakowałem mu ostrze w 
pierś i 
naciskając mocno oburącz, przebiłem go na wylot. Gdym się tak trudził, pchając 
ze wszech sił, 
tamten rąbnął mnie w głowę, raz, a potem drugi raz rękojeścią wiosła. Nawet gdy 
ostrze włóczni 
już mu wylazło z pleców, jeszcze raz trzepnął mnie wiosłem w głowę. Oślepiające 
światło 
błysnęło mi przed oczami, w głowie coś mi się obsunęło z suchym trzaskiem — otóż 
to, z 
trzaskiem. Ciężar, który tak długo gniótł mnie nad oczami, jakby ręką odjął, a 
obręcz, co uciskała 
mi czoło, pękła. Wielka uciecha mnie ogarnęła, serce śpiewało z radości.
To śmierć — pomyślałem i jeszcze przyszło mi do głowy, że śmierć jest piękna. 
Ujrzałem 
dwa puste czółna i zrozumiałem, żem nie umarł, lecz wrócił do zdrowia. Uleczyło 
mnie owo 
walenie po głowie. Wiedziałem, żem zabił. Zapach krwi mnie rozjuszył, wypłynąłem 
na środek 
Yukonu i śpiesznie podążyłem ku wiosce Mukumuków. Młodzieńcy za moimi plecami 
wydali 
gromki okrzyk wojenny. Obejrzałem się przez ramię. Zobaczyłem, że woda aż się 
okryła białą 
pianą pod ich wiosłami.
— Tak, woda okryła się białą pianą pod naszymi wiosłami — przytwierdził Mutsak. 
— Bo 
pamiętaliśmy rozkaz Wydry i Skolki, że mamy na własne oczy ujrzeć, jaką śmiercią 
umrze 
Samotny Wódz. Pewien młody Mukumuk, który wybrał się sprawdzić sieci na łososie, 
zobaczył 
Samotnego Wodza i setkę wojowników, podążającą za nim. Uciekł więc czółnem 
prosto do 
wioski, aby ostrzec rodaków i postawić ich na nogi. Ale Samotny Wódz gnał za 
nim, a my 
pędziliśmy co tchu za Samotnym Wodzem, żeby zobaczyć, jaką śmiercią umrze. Gdy 
obaj 
dopadli wioski, młodzieniec wyskoczył na brzeg, a Samotny Wódz wstał w czółnie, 
zamachnął 
się potężnie i cisnął włócznią, która ugodziła tamtego powyżej biodra. Upadł na 
twarz.
Wtedy Samotny Wódz wyskoczył na brzeg z maczugą w ręku i ze strasznym okrzykiem 
wojennym na ustach, i puścił się pędem do wioski. Pierwszego spotkał Itwilie, 
wodza 
Mukumuków. Palnął go w łeb maczugą. Itwilie zwalił się martwy na ziemię. 
Obawiając się, że 
nie zobaczymy, jaką śmiercią umrze Samotny Wódz, my też, jak nas było stu, 
wyskoczyliśmy na 
brzeg i pobiegliśmy za nim do wioski. Jedni tylko Mukumukowie nie wiedzieli, o 
co chodzi, i 
myśleli, że chcemy się z nimi bić. Zaśpiewały cięciwy ich łuków, zaczęły świstać 
strzały. 
Wówczas zapomnieliśmy, po cośmy tu przyszli, i runęliśmy na wroga z włóczniami i 
maczugami 
w ręku. A że byli niegotowi do walki, rzeź się zrobiła okrutna…
— Własnymi rękami zakatrupiłem ich szamana — obwieścił Samotny Wódz, a zasuszoną 
twarz ożywiło wspomnienie pamiętnego dnia. — Zakatrupiłem go własnymi rękami, a 
był to 
większy szaman niż nasz Skolka. Ilekroć stawałem twarzą w twarz z wrogiem, 
myślałem: „Teraz 
nadchodzi Śmierć” — i za każdym razem zabijałem wroga, a Śmierć nie nadchodziła. 
Widocznie 
dech życia silny był w moich nozdrzach i nie mogłem umrzeć…
— Biegliśmy za Samotnym Wodzem przez całą wieś i z powrotem — podjął Mutsak. — 
Jak 
stado wilków gnaliśmy jego śladem, tam i z powrotem, tędy i owędy, aż nie stało 
Mukumuków 
zdolnych do walki. Potem wzięliśmy stu jeńców, dwakroć tyle branek i niezliczoną 
chmarę 
dzieci, podpaliliśmy wszystkie chaty i wigwamy, puścili z dymem wioskę i ruszyli 
w drogę 
powrotną. Taki był koniec Mukumuków.
— Taki był koniec Mukumuków — z uniesieniem powtórzył Samotny Wódz. — Kiedyśmy 
przybyli do naszej wioski, plemię zdumione było bogactwem ciężkich łupów i 
mnóstwem 
niewolników, a najwięcej się dziwiło widząc, że jeszcze żyję. Rodzic mój, Wydra, 
nadszedł drżąc 
ze szczęścia, bo dowiedział się o moich czynach. Był stary, a ja byłem ostatnim 
z jego synów. 
Przyszli też wszyscy doświadczeni wojownicy, przebiegli i mądrzy, aż zebrał się 
cały lud. Wtedy 
wstałem i głosem jak grzmot pioruna nakazałem szamanowi Skolce, by wystąpił…
— Tak, o biały człowieku! — zawołał Mutsak. — Głosem jak grzmot pioruna, aż 
ludziom 
zadrżały kolana, tak się przelękli.
— A kiedy Skolka wystąpił naprzód — ciągnął Samotny Wódz — powiedziałem, że nie 
chce 
mi się umierać. Ale nie byłoby dobrze, gdyby zawód miał spotkać złe duchy 
czekające za 
grobem. Uważam tedy, że najlepiej będzie, jeśli dusza Skolki puści się w 
Nieznane, gdzie z 
pewnością po wszystkie czasy będzie wyła w ciemnej i bezkresnej kniei. Po tych 
słowach 
utrupiłem go tam, gdzie stał, na oczach całego ludu. Tak, ja Samotny Wódz, 
własnymi rękami 
udusiłem szamana Skolkę na oczach całego ludu. A kiedy podniosło się szemranie, 
krzyknąłem 
na całe gardło…
— Głosem jak grzmot pioruna — szybko dodał Mutsak.
— Tak, głosem jak grzmot pioruna krzyknąłem: „Ludzie, słuchajcie! Jam jest 
Samotny Wódz, 
zabójca Skolki, fałszywego szamana! Jeden spośród mężów przeszedłem przez bramę 
Śmierci i 
wróciłem. Oczy moje widziały, czego nikt nie widział, moje uszy słyszały, czego 
nikt nie słyszał. 
Większy jestem niż szaman Skolka. Potężniejszy niźli wszyscy szamani. Tak samo 
jestem 
większym wodzem od mego ojca, Wydry. Przez całe życie wojował on z Mukumukami, i 
patrzcie! ja w jeden dzień skończyłem z nimi. Wystarczyła mi na to jedna chwila. 
Dlatego, skoro 
ojciec mój, Wydra, jest stary, a szaman Skolka nie żyje, ja będę wodzem i 
szamanem. Odtąd będę 
wodzem i szamanem dla ciebie, o mój ludu! A jeśliby kto chciał sprzeciwić się 
mym słowom, 
niechaj ów mąż wystąpi naprzód!”
Czekałem, ale nikt się nie ważył wystąpić. Wówczas zawołałem: „Hej! 
Zakosztowałem krwi! 
Dawać teraz mięsa, bom głodny. Odkryć schowki z jedzeniem, ogołocić półki z 
rybami, niechaj 
uczta będzie wspaniała! Weselmy się, śpiewajmy, nie pogrzeb, lecz weselisko ma 
być. A w 
końcu niech przyprowadzą mi tu dziewczę imieniem Kasaan, która będzie matką 
dzieci 
Samotnego Wodza!”
Słysząc te słowa ojciec, stary człowiek, płakał jak baba i obejmował mnie za 
kolana. Odtąd 
byłem wodzem i szamanem. Otaczano mnie wielką czcią i wszyscy mężczyźni byli mi 
posłuszni.
— Do chwili, gdy się pojawił statek parowy — podpowiedział Mutsak.
— Tak — przyznał Samotny Wódz. — Do chwili, gdy się pojawił statek parowy.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
The Faith of Men
WIARA W CZŁOWIEKA
— Powiem ci, co zrobimy. Rzucimy kości.
— Dobrze — zgodził się drugi mężczyzna i odwracając się do Indianina, który w 
kącie chaty 
naprawiał narty, rzekł:
— Słuchaj, Billebedam! Skocz no, mój drogi, do chaty Olesona i powiedz, że 
chcemy 
pożyczyć od niego kubek z kośćmi.
To niespodziewane żądanie podczas narady nad płacami robotników, nad drzewem i 
żywnością zaskoczyło Billebedama. Nigdy nie widział, żeby biali ludzie pokroju 
Pentfielda i 
Hutchinsona zasiedli do gry w karty czy w kości przed ukończeniem dziennej 
pracy, a teraz był 
ranek. Ale jego twarz obojętna, jak przystało na prawdziwego Indianina znad 
Yukonu, ani 
drgnęła, gdy wkładał rękawice i wychodził z chaty.
Choć była już ósma, na dworze panowały ciemności, toteż w chacie paliła się 
łojowa świeca 
zatknięta w szyjkę butelki po whisky, stojącej na sosnowym stole wśród nie 
sprzątniętych 
brudnych cynowych naczyń. Łój spływający z niezliczonych świec zastygł na 
długiej szyjce w 
miniaturowy lodowiec. W małej izbie, która tworzyła całe wnętrze chaty, panował 
taki sam 
nieporządek jak na stole. Przy jednej ze ścian, w głębi, stała piętrowa prycza z 
kocami w 
nieładzie, tak jak je zostawili ludzie, wygrzebując się spod nich rano.
Lawrence Pentfield i Corry Hutchinson byli milionerami, choć wcale na to nie 
wyglądali. Nie 
mieli w sobie nic niezwykłego i mogliby uchodzić za klasyczny wzór drwali w 
każdym obozie w 
Michigan. Ale za drzwiami chaty, w mroku, gdzie ziały dziury, wiele ludzi 
ciągnęło kołowrotem 
z ich głębi ziemię, żwir i złoto. Inni, za piętnaście dolarów dziennie, łupali 
skałę na dnie tych 
sztolni. Każdego dnia wydzierano skałom i windowano w górę złoto warte tysiące 
dolarów, a 
należało ono do Pentfielda i Hutchinsona, których zaliczano do najbogatszych 
królów Bonanzy.
Po wyjściu Billebedama Pentfield pierwszy przerwał ciszę układając na stos 
brudne talerze i 
bębniąc kostkami palców po opróżnionym blacie stołu. Hutchinson objaśnił kopcącą 
świecę i 
zamyślony rozcierał sadzę z knota między opuszkami wskazującego palca i kciuka. 
— Słowo 
daję, że też nie możemy jechać obaj! — zawołał nagle. — Wtedy nie byłoby o czym 
gadać!
Pentfield spojrzał na niego chmurnym wzrokiem.
— Gdyby nie twój cholerny upór, też nie mielibyśmy o czym gadać. Masz tylko 
wstać i 
odjechać. Ja tu wszystkiego, dopilnuję, a na przyszły rok przyjdzie moja kolej.
— Czemu to ja miałbym jechać? Nikt na mnie nie czeka tak… — A twoja rodzina? — 
szorstko przerwał Pentfield.
— …jak na ciebie — ciągnął Hutchinson. — To znaczy… myślę o dziewczynie, a ty o 
tym 
wiesz. Pentfield posępnie wzruszył ramionami.
— Chyba może jeszcze poczekać.
— Czeka już od dwóch lat.
— Jak poczeka trzeci, też ją poznam, nie zestarzeje się.
— To już będzie trzy lata. Pomyśl, chłopie, trzy lata na tym krańcu ziemi, gdzie 
diabeł mówi 
dobranoc!
Hutchinson uniósł rękę niemal z jękiem.
Był dużo młodszy od swego wspólnika, nie miał jeszcze dwudziestu sześciu lat, 
ale z jego 
twarzy przebijała tęsknota, jak z twarzy ludzi, którzy całą duszą tęsknią za 
czymś, czego życie 
uporczywie im odmawia. Na twarzy Pentfielda malowała się taka sama tęsknota, a 
jej ciężar 
przygarbił mu ramiona.
— Śniło mi się dziś — powiedział — że byłem u Zinkanda. Muzyka gra, szklanki 
brzęczą, 
ludzie gadają, kobiety się śmieją, a ja zamawiam jajka… tak, mój panie, jajka 
sadzone i na 
miękko, i w szklance, i w postaci jajecznicy, i każdej innej. A wcinam tak, że 
mi nie nadążają 
podawać.
— Ja bym tam zamówił sałatę i świeże jarzyny — oblizując wargi skrytykował 
Hutchinson — 
a do tego duży krwawy stek, młodą cebulkę i rzodkiewkę, taką, co pęka w zębach.
— I ja bym to zjadł po jajkach, gdybym się nie obudził. Pentfield podniósł z 
podłogi 
wysłużone banjo i zaczął brzdąkać. Hutchinson drgnął i westchnął ciężko.
— Przestań! — krzyknął z nagłym gniewem, gdy Pentfield uderzył w wesoły, pełen 
temperamentu rytm piosenki. — Zwariuję! Nie wytrzymam tego!
Pentfield cisnął banjo na pryczę i zadeklamował:
Tego, co gadam, słaby nie wyzna przed światem —
Jam Wspomnienie i Męka… Słuchaj — jam twój Gród!
Jam to wszystko, co nosi wieczorową szatę…
Hutchinson drgnął raz jeszcze i oparł głowę na stole. Jego kompan wrócił do 
monotonnego 
bębnienia palcami po stole. Głośny huk pękającej deski w drzwiach zwrócił jego 
uwagę: to białe 
jęzory mrozu wciskały się do chaty. Pentfield zanucił:
Owce w zagrodach… pusty sad,
I łosoś prze ku morzu…
O luba, jakże bym ci rad
Me serce u stóp złożył…
I znów zapadła cisza, którą przerwał dopiero Billebedam wchodząc do chaty i 
stawiając kubek 
z kośćmi na stole.
— Bardzo zimno — rzekł. — Oleson mówi, że Yukon zamarzł w nocy.
— Słyszysz, człowieku! — krzyknął Pentfield klepiąc Hutchinsona po ramieniu. — 
Ten, kto 
wygra, jutro rano o tej porze będzie już w drodze do ludzkiego kraju!
Uniósł kubek i z ożywieniem potrząsnął kośćmi.
— Jak gramy?
— W zwykłego kostkowego pokera — odparł Hutchinson. — Jazda, rzucaj!
Pentfield z brzękiem zmiótł naczynia i wyrzucił na stół pięć kostek. Obaj 
spojrzeli 
niecierpliwie. Nie wypadła żadna para, a piątka była najwyższym oczkiem.
— Guzik! — jęknął Pentfield.
Po długim zastanowieniu zebrał wszystkie pięć kostek i wrzucił do kubka.
— Na twoim miejscu rzucałbym do piątki — doradził Hutchinson.
— Ale tam, zaraz sam zobaczysz — odparł Pentfield wyrzucając kości.
I też nie było pary, tylko sekwens od dwóch do sześciu.
— Znów guzik! — stęknął Pentfield. — Nie masz co rzucać, Corry, i tak musisz 
wygrać.
Hutchinson bez słowa zebrał kości, potrząsnął nimi, z zamachem wyrzucił na stół 
i ujrzał, że 
także wypadła mu szóstka.
— Guzik jak u ciebie, ale zdobędę się na coś lepszego — powiedział zbierając 
cztery kostki i 
rzucając do szóstki. — Tu jest coś, co cię pobije.
Ale tym razem wypadła dwójka, trójka, czwórka i piątka — ani lepiej, ani gorzej 
niż 
Pentfieldowi. Westchnął więc i powiedział:
— To się zdarza raz na milion.
— Nawet nie na milion — rzekł Pentfield łapiąc kości i szybko wyrzucając je na 
stół. Ukazały 
się trzy piątki, a po długiej zwłoce, przy drugim rzucie wypadła mu w nagrodę 
czwarta. Zdawało 
się, że Hutchinson stracił resztę nadziei.
Przy pierwszym rzucie wypadły jednak trzy szóstki. Wróciła mu więc otucha, a w 
oczach 
Pentfielda zbudziło się powątpiewanie. Hutchinson miał jeszcze jeden rzut: 
jeszcze jedna szóstka, 
a wyruszy po lodzie ku morzu, do Stanów Zjednoczonych. Potrząsnął kośćmi, już, 
już miał je 
rzucić, ale zawahał się i znowu potrząsnął kubkiem.
— Rzucaj! Rzucaj! Szkoda czasu, nie przeciągaj! — ostro krzyknął Pentfield gnąc 
z 
hamowanego podniecenia paznokcie o blat stołu.
Kostka potoczyła się i zobaczyli szóstkę leżącą oczkami do góry. Patrzyli na nią 
w głębokiej 
ciszy. Hutchinson spojrzał ukradkiem na partnera, który jeszcze bardziej skrycie 
pochwycił to 
spojrzenie i zagryzł wargi, usiłując okazać zupełną obojętność.
Wtedy wybuchnął śmiechem i wstał od stołu. Śmiał się nerwowo, z zażenowaniem. 
Był to 
jeden z tych wypadków, kiedy lepiej jest przegrać niż wygrać. Podszedł więc do 
Pentfielda, który 
odwrócił się do niego z wściekłością:
— Milcz, Corry, milcz! Wiem, co chcesz powiedzieć… Że wolałbyś zostać, żebym ja 
pojechał i tak dalej. Ale milcz. Masz rodzinę w Detroit, z którą chcesz się 
zobaczyć, i to 
wystarczy. A poza tym możesz mi załatwić to, co sam miałem załatwić, gdybym 
pojechał.
— Chodzi ci o?…
Pentfield wyczytał resztę pytania w oczach przyjaciela i odpowiedział:
— Tak, właśnie o to. Możesz mi ją przywieźć. Cała różnica, że ślub odbędzie się 
w Dawson 
zamiast w San Francisco.
— Człowieku! — zaoponował Corry Hutchinson. — Zastanów się u Boga Ojca, jak mogę 
ci 
ją przywieźć? Nie jesteśmy rodzeństwem i w dodatku nawet jej nie znam. Nie 
wypada, byśmy 
podróżowali we dwójkę. Oczywiście, wszystko będzie w porządku… my to wiemy, ty i 
ja, ale 
pomyśl, co ludzie powiedzą!
Pentfield zaklął pod nosem posyłając wszystkich ludzi do piekła, gdzie jest 
cieplej niż na 
Alasce.
— Gdybyś chciał tylko posłuchać spokojnie, a nie zaraz unosić się swoją 
przeklętą dumą, 
zobaczyłbyś — zaczął Hutchinson — że w tych warunkach nie mogę inaczej postąpić, 
jak 
pozwolić ci jechać tego roku. Następny rok jest tylko za rok i wtedy ja pojadę.
Pentfield potrząsnął głową, choć widać było, że walczy z pokusą.
— Nie z tego, Corry, mój chłopie. Cenię twoją dobroć i wszystko, ale nic z tego. 
Wstydziłbym 
się, ile razy bym pomyślał, że orzesz tu za mnie.
Nagle uderzyła go jakaś myśl. W przystępie zapału przekopał i rozrzucił swoje 
posłanie, 
wyciągnął notes i ołówek i zasiadłszy przy stole, zaczął pisać szybko i bez 
namysłu.
— Masz — rzekł wciskając nagryzmolony list przyjacielowi. — Oddasz to tylko i 
wszystko 
będzie w porządku.
Hutchinson przebiegł list wzrokiem i odłożył na stół.
— A skąd wiesz, że jej brat zechce ruszyć w tę cholerną podróż tutaj? — zapytał.
— O, zrobi to dla mnie… i dla swej siostry. Widzisz, to taki żółtodziób, że 
nigdy nie 
puściłbym jej z nim samym. Ale z tobą podróż będzie i łatwa, i bezpieczna. Gdy 
się stąd 
wydostaniesz, od razu jedź do nich i przygotuj ją do tego. Potem możesz skoczyć 
do rodziny, do 
wschodnich stanów, a na wiosnę ona i brat będą już gotowi do drogi. Polubisz ją 
od pierwszego 
spojrzenia, jestem tego pewny. A z tej fotografii od razu ją poznasz.
Z tymi słowy otworzył kopertę zegarka i pokazał wklejoną w nią fotografię 
dziewczyny. 
Corry Hutchinson przyglądał się zdjęciu z rosnącym zachwytem w oczach.
— Na imię jej Mabel — ciągnął Pentfield. — Musisz też wiedzieć, jak ją znaleźć. 
Gdy 
wysiądziesz we Frisco, weźmiesz dorożkę i powiesz tylko: „do mieszkania pana 
Holmesa, 
Myrdon Avenue”. Wątpię nawet, czy potrzebujesz dodawać Myrdon Avenue. Dorożkarz 
będzie 
wiedział, gdzie mieszka sędzia Holmes.
— Wiesz — podjął po chwili — nie byłoby źle, gdybyś mi tak przywiózł parę 
drobiazgów 
potrzebnych… potrzebnych…
— Potrzebnych człowiekowi żonatemu — wypalił Hutchinson z uśmiechem.
Pentfield odpowiedział uśmiechem.
— Oczywiście — mówił — trochę obrusów, serwetek, prześcieradeł, powłoczek i tak 
dalej. I 
mógłbyś kupić jakiś porządny serwis. Rozumiesz, ciężko jej będzie przyzwyczaić 
się do naszych 
warunków. Wyślij to wszystko statkiem przez Morze Beringa. A co byś powiedział o 
pianinie.
Hutchinson gorąco poparł ten pomysł. Zapomniał o dawnych obiekcjach i rwał się 
do swojej 
misji.
— Słowo daję, Lawrence — powiedział przy końcu narady, gdy już wstali od stołu — 
przywiozę ci twoją dziewczynę z szykiem i paradą. Będę gotował i dbał o psy, a 
bratu pozostanie 
tylko troska o jej wygody i o to, co ja przegapię. A możesz być pewien, że mało 
przegapię!
Nazajutrz Lawrence Pentfield po raz ostatni uścisnął rękę przyjaciela i patrzał, 
jak biegnie on 
za psami i znika na lodzie Yukonu w drodze do morza i świata. Potem wrócił do 
swej kopalni w 
Bonanzie, teraz tysiąc razy bardziej ponurej niż przedtem, i śmiało wkroczył w 
długą zimę. 
Musiał pracować, dozorować ludzi, kierować wykopami, by szły za biegiem 
złotodajnej żyły, ale 
serca w to nie wkładał. Nie wkładał też serca w żadną inną pracę, dopóki na 
wzgórzu za kopalnią 
nie zaczęły wyrastać zręby nowej bierwionowej chaty. Była duża, ciepła i 
składała się z trzech 
wygodnych izb. Każdą belkę ociosano ręcznie, gładko i w kwadrat: kosztowny 
kaprys, skoro 
cieśla brał po piętnaście dolarów dziennie. Ale dla Pentfielda nic nie było za 
drogie, gdy chodziło 
o dom, w którym miała mieszkać Mabel Holmes. .
Budował więc ten dom i podśpiewywał:
O luba, jakże bym ci rad me serce u stóp złożył.
Przybił też sobie nad stołem kalendarz i każdego ranka, zaraz po wstaniu, 
zdzierał jedną 
kartkę i liczył, ile jeszcze dni pozostało do chwili, kiedy na wiosnę jego 
przyjaciel przypędzi po 
lodzie Yukonu. Miał też inny kaprys: nie pozwalał nikomu spać w nowej chacie na 
wzgórzu. 
Musiała tak świeża doczekać przybycia Mabel, jak świeże były jej ociosane w 
kwadrat belki. Po 
ukończeniu budowy zawiesił na drzwiach kłódkę. Nikt nie wchodził do środka prócz 
niego. Sam 
spędzał w chacie długie godziny i gdy z niej wychodził, z twarzy biła mu radość, 
a w oczach miał 
szczęśliwe, ciepłe błyski. „
W grudniu otrzymał list od Corry Hutchinsona. Corry tylko co widział się z Mabel 
Holmes. 
Pisał, że jest taka, jak być powinna żona Lawrence’a Pentfielda. Był nastrojony 
entuzjastycznie, a 
Pentfieldowi serce rosło, gdy czytał ten list. Potem przyszły nowe listy, jeden 
gonił drugi, a 
nieraz nadchodziły po dwa, trzy razem, gdy poczta się spóźniła. Wszystkie były w 
tym samym 
tonie. Corry właśnie wrócił z Myrdon Avenue, właśnie idzie na Myrdon Avenue albo 
właśnie jest 
na Myrdon Avenue. Ciągle przy tym siedział w San Francisco i nawet słówkiem się 
nie zająknął 
o wyjeździe do Detroit.
Lawrence Pentfield zaczynał myśleć, że przyjaciel zbyt długo przebywa w 
towarzystwie 
Mabel Holmes, jak na człowieka, który pojechał odwiedzić rodzinę. Parę razy 
przyłapał się 
nawet na lekkim niepokoju, choć byłby bardziej niespokojny, gdyby tak dobrze nie 
znał Mabel i 
Hutchinsona. Z drugiej strony Mabel dużo pisała o Corrym. W tych listach można 
było też 
wyczuć odrobinę lęku graniczącego nawet z niechęcią do podróży po lodach Yukonu 
i do ślubu 
w Dawson. Pentfield odpisał w serdecznych słowach i wyśmiał jej obawy, które 
brał raczej za 
zwykły strach przed niebezpieczeństwem i niewygodami niż za naturalną dziewczęcą 
nieśmiałość.
Ale długa zima i nużące wyczekiwanie po dwóch poprzednich, równie długich zimach 
odbiły 
się na nim. Doglądanie ludzi i śledzenie biegu złotodajnej żyły nie mogły 
urozmaicić szarzyzny 
dnia, toteż pod koniec stycznia zaczął czasem jeździć do Dawson, gdzie przy 
stołach gry mógł się 
trochę zapomnieć. A że mógł sobie pozwolić na przegraną — wygrywał i „szczęście 
Pentfielda” 
stało się już przysłowiowe wśród graczy w „faraona”.
Szczęście to dopisywało mu do połowy lutego. Nie wiadomo, jak długo by to 
jeszcze trwało, 
bo po jednej grubej grze nigdy już nie siadł do kart.
Zdarzyło się to w „Operze”. Przez godzinę wyglądało, że każda karta, na którą 
Pentfield 
postawił, musi wygrać. W chwilowej przerwie po jednym rozdaniu, kiedy dający 
karty tasował 
talię, Nick Inwood, właściciel zakładu, powiedział ni w pięć, ni w dziesięć.
— Widzę, Pentfield, że ten twój wspólnik dobrze sobie bryka na swobodzie.
— Niech się chłop trochę rozerwie — odparł Pentfield. — Zwłaszcza gdy sobie na 
to zasłużył.
— Każdy ma swój gust — roześmiał się Nick Inwood — ale ja tam nie nazwałbym 
małżeństwa dobrą rozrywką.
— Corry się żeni?! — wykrzyknął Pentfield nie posiadając się ze zdumienia i nie 
wierząc 
własnym uszom.
— Tak — odparł Inwood. — Czytałem w gazetach z Frisco, przywiezionych po lodzie 
dziś 
rano.
— A z kim się żeni? — zapytał Pentfield z wyrazem stoickiego spokoju, jak 
człowiek, który 
węszy pułapkę i wie, że lada chwila zaczną się z niego głośno śmiać. Nick Inwood 
wyciągnął 
gazetę z kieszeni i zaczął ją przeglądać, mówiąc jednocześnie:
— Nie mam pamięci do nazwisk, ale coś jakby Mabel… Mabel… o, macie tu — Mabel 
Holmes, córka sędziego Holmesa… nie wiem, co to za jeden.
Lawrence Pentfield nawet okiem nie mrugnął, choć zdziwił się, skąd ktoś na 
Północy może 
znać nazwisko jego narzeczonej. Zimnym spojrzeniem powiódł po twarzach szukając 
na nich 
jakiegoś przelotnego znaku, że ci ludzie obrali go sobie za cel żartów, ale nie 
dostrzegł nic prócz 
zwykłej ciekawości.. Odwrócił się więc do Nicka i rzekł z chłodnym spokojem:
— Inwood, założę się o równe pięćset dolarów, że tego, co powiedziałeś, wcale 
nie ma w tej 
gazecie.
Nick patrzył na niego uśmiechając się z ironicznym zdumieniem.
— Idźże, smyku. Nie chcę twoich pieniędzy.
— Tak myślałem — uśmiechnął się kpiąco Pentfield i wracając do gry obstawił dwie 
karty.
Nick Inwood zaczerwienił się i jakby sam sobie nie wierzył, raz jeszcze uważnie 
przesunął 
oczami po szpalcie gazety. Potem odwrócił się do Pentfielda.
— Słuchaj no — powiedział podnieconym, urywanym głosem. — Nie pozwolę ci na to, 
wiesz!
— Na co mi nie pozwolisz? — wyzywająco zapytał Pentfield.
— Powiedziałeś, że kłamię.
— Nic podobnego. Powiedziałem tylko, że próbujesz robić głupie żarty.
— Grajcie, panowie — wtrącił się dający karty.
— Mówię ci, że to prawda — upierał się Nick Inwood.
— A ja ci powiedziałem: stawiam pięćset dolarów, że tego nie ma w tej gazecie — 
odparł 
Pentfield rzucając na stół ciężki worek ze złotym piaskiem.
— Przykro mi cię ograbiać — rzekł Inwood wciskając mu gazetę do ręki.
Pentfield zobaczył, choć własnym oczom nie wierzył. Spojrzawszy na tytuł: „Młody 
Lokinwar* przybył z Północy”, przeleciał przez tekst aż do miejsca, gdzie dwa 
złączone nazwiska 
— Mabel Holmes i Corry Hutchinson — uderzyły jego wzrok. Wtedy spojrzał na 
nagłówek 
gazety. Była to gazeta z San Francisco.
— Bierz pieniądze, Inwood — powiedział z nerwowym uśmiechem. — Trudno 
przewidzieć, 
co nawyrabia mój wspólnik, gdy raz zacznie. — Potem wrócił do gazety i 
przeczytał całą 
wzmiankę słowo po słowie, bardzo wolno i bardzo uważnie. Nie mógł dłużej wątpić 
Paktem 
niezaprzeczalnym było, że Mabel Holmes wyszła za Corry Hutchinsona, „jednego z 
królów 
Bonanzy”, jak go określono, „wspólnika Lawrence’a Pentfielda (dotąd nie 
zapomnianego w 
sferach towarzyskich naszego miasta), który razem z tym dżentelmenem posiada 
jeszcze inne 
bogate złoża w Klondike”. Przy samym końcu wyczytał: „jak mówią, młoda para 
odwiedzi 
Detroit, a potem wyruszy w prawdziwą podróż poślubną do fascynującego Klondike”.
— Zaraz wracam, zatrzymajcie moje miejsce przy stole — rzekł wtedy wstając i 
biorąc 
sakiewkę, która tymczasem dotarła już do wagi i wróciła lżejsza o pięćset 
dolarów.
Potem poszedł ulicą i kupił gazetę z Seattle. Zawierała tę samą wiadomość, choć 
nieco 
krótszą: Corry i Mabel pobrali się niewątpliwie. Wrócił wówczas do „Opery” i 
znowu zasiadł do 
gry. Zażądał, by nie ograniczać stawki.
— Zabiera się do dzieła — zaśmiał się Nick Inwood, ruchem głowy udzielając zgody 
bankierowi. — Chciałem pójść do składów Kompanii, ale teraz zostanę i popatrzę 
na twoje 
zwycięstwo. — I rzeczywiście Pentfield zwyciężył po dwugodzinnej hazardowej 
grze, kiedy to 
bankier odgryzł koniuszek świeżego cygara, potarł zapałkę i oznajmił, że bank 
został rozbity. 
Pentfield zgarnął czterdzieści tysięcy dolarów, uścisnął rękę Nickowi Inwoodowi 
i oświadczył, 
że już nigdy więcej nie siądzie do gry przy jego stole ani przy żadnym innym.
Nikt nie wiedział i nawet się nie domyślał, że zraniono go, co więcej, zraniono 
bardzo 
boleśnie. Na oko nic się nie zmieniło w jego postępowaniu. Przez tydzień 
pracował jak zwykle, 
aż w portlandzkiej gazecie przeczytał sprawozdanie ze ślubu Hutchinsona. Wtedy 
poprosił 
jednego z przyjaciół, by przypilnował kopalni, i ruszył za psim zaprzęgiem w 
górę Yukonu. 
Zmierzał ku morskiemu szlakowi, dopóki nie dotarł do Białej Rzeki i nie skręcił 
w nią. W pięć 
dni później napotkał myśliwski obóz Indian znad tej rzeki. Wieczorem odbyła się 
tam wielka 
uczta, podczas której zasiadł na honorowym miejscu obok wodza. Następnego ranka 
pognał swe 
psy z powrotem ku Yukonowi. Ale nie podróżował już sam. Tego wieczoru młoda 
kobieta 
nakarmiła jego psy i pomogła mu rozbić obóz. Utykała nieco, bo w dzieciństwie 
okaleczył ją 
niedźwiedź. Nazywała się Lashka i początkowo bała się tego dziwnego białego 
człowieka, który 
przybył z Nieznanego, nie przemówił do niej, nie spojrzał na nią i pojął za 
żonę, a teraz uwoził w 
Nieznane. Ale Lashce powiodło się lepiej niż większości indiańskich dziewczyn, 
które na 
Północy zostawały wybrankami białych ludzi. Ledwie bowiem stanęli w Dawson, 
ksiądz według 
zwyczaju białych usankcjonował ich poprzedni barbarzyński ślub. Z Dawson, gdzie 
wszystko 
wydawało jej się cudem i bajkowym snem, mąż zabrał ją zaraz na złote działki 
Bonanzy i 
wprowadził do stojącego na wzgórzu domu z pięknie ociosanych bali.
To zdarzenie wywołało krótkotrwałą sensację nie dlatego, że Pentfield wziął 
sobie pod dach 
Indiankę, ale dlatego, że zawarł z nią legalny związek. Kościelny ślub był 
jedyną rzeczą, której 
nikt nie rozumiał. Ale nikt też o nic go nie pytał. Dopóki czyjeś wybryki 
zbytnio nie obrażały 
ogółu, dopóty ogół patrzał na nie przez palce. Mężowie białych żon nie zamykali 
też drzwi przed 
Pentfieldem. Ślub zdjął z niego piętno współżycia w konkubinacie z Indianką i 
oczyścił moralnie, 
choć byli ludzie, którzy nie podzielali jego męskiego gustu.
Listy ze świata już nie nadchodziły. Sześć sań pocztowych zaginęło przy Wielkim 
Łososiu. 
Zresztą Pentfield wiedział, że o tym czasie Corry z żoną musieli już być w 
drodze, w podróży 
poślubnej, tej podróży, o jakiej przez dwa ponure lata marzył dla siebie. Na tę 
myśl gorzki 
grymas wykrzywiał mu usta, ale stał się tylko jeszcze lepszy dla Lashki i poza 
tym nie zdradzał 
się z niczym.
Minął marzec i kwiecień zbliżał się ku końcowi, kiedy pewnego wiosennego ranka 
Lashka 
poprosiła, by pozwolił jej pojechać w dół rzeczki do oddalonej o kilkanaście mil 
chaty Siwasza 
Pete. Jego żona, Indianka znad Rzeki Stewarta, przysłała wiadomość, że jej 
dziecko niedomaga. 
Lashka, która uważała się za bardzo doświadczoną w chorobach dziecięcych i była 
stworzona na 
matkę, nigdy nie rezygnowała z okazji niańczenia dzieci innych kobiet, jak dotąd 
pod tym 
względem szczęśliwszych od niej.
Pentfield zaprzągł psy i posadziwszy Lashkę w tyle sań, popędził korytem 
Bonanzy. W 
powietrzu pachniało wiosną. Mróz nie kąsał już tak dotkliwie i choć śnieg ciągle 
jeszcze 
pokrywał ziemię, szmer i pokapywanie wody świadczyły, że zima rozluźniła swój 
żelazny chwyt. 
Szlak czasami uchodził pod wodę, a tu i ówdzie przetarto nowy wokół ziejących w 
lodzie dziur. 
W takim to miejscu, gdzie dwoje sanek nie mogło się minąć, Pentfield usłyszał 
brzęk 
zbliżających się dzwoneczków i zatrzymał psy.
Zziajany zaprzęg, ciągnący ciężko obładowane sanie, wyłonił się zza wąskiego 
zakrętu. 
Kierował nim jakiś mężczyzna, który miał coś znajomego w ruchach, a za saniami 
szły dwie 
kobiety. Pentfield uważnie spojrzał na mężczyznę przy hamowidle. Poznawszy 
Corry’ego 
zeskoczył z sanek i czekał. Był zadowolony, że wziął ze sobą Lashkę. „Spotkanie 
nie mogłoby 
wypaść lepiej, nawet gdyby było uplanowane” — myślał. I czekając zastanawiał 
się, co mu 
powiedzą, co będą mogli powiedzieć. On sam nie potrzebował nic mówić. To tamci 
musieli 
się tłumaczyć, a on gotów był słuchać.
Gdy sanki się zjechały, Corry poznał go i zatrzymał psy. Z okrzykiem „Jak się 
masz, stary!” 
wyciągnął rękę.
Pentfield uścisnął ją ozięble i bez słowa. Tymczasem obie kobiety podeszły 
bliżej — i w tej 
drugiej poznał Dorę Holmes. Zdjął futrzaną czapkę z powiewającym nausznikami, 
przywitał się z 
Dorą i odwrócił do Mabel. Pochyliła się naprzód, piękna i rozpromieniona, ale 
zawahała się 
widząc obojętnie wyciągniętą rękę. Początkowo Pentfield zamierzał powiedzieć 
„Dzień dobry 
pani, pani Hutchinson”, ale jakoś to „pani Hutchinson” ugrzęzło mu w gardle, 
wybąkał więc 
tylko „Dzień dobry pani”. Sytuacja była tak napięta i niezręczna, że lepszej nie 
mógł sobie 
wymarzyć. Mabel zdradzała zupełnie zrozumiałe zdenerwowanie, gdy Dora, którą 
najwidoczniej 
zabrano na pośrednika, powiedziała:
— Co się stało, Lawrence?
Nim zdążył odpowiedzieć, Corry szarpnął go za rękaw i odciągnął na bok.
— Słuchaj, stary, co to znaczy? — szepnął wskazując oczami Lashkę.
— Nie rozumiem, co to ciebie może obchodzić — odparł ironicznie Pentfield.
Ale Corry zmierzał prosto do celu.
— Co ta Indianka robi na twoich saniach? Ale zabiłeś mi ćwieka! Jak ja im to 
wyjaśnię? Mam 
nadzieję, że znajdzie się jakieś wytłumaczenie. Kto to jest? Czyja to żona?
Wtedy Lawrence Pentfield wymierzył swój cios, a wymierzył go z jakimś zimnym 
uniesieniem, które do pewnego stopnia miało wynagrodzić mu doznaną krzywdę.
— To moja żona, pani Pentfield — powiedział.
Corry Hutchinson szeroko otworzył usta, a Pentfield zostawił go i wrócił do obu 
pań. 
Zgnębiona Mabel trzymała się na uboczu. Zapytał więc Dorę, jak gdyby nigdy nic, 
jak gdyby 
świat tonął w szczęściu i radości.
— Jakże pani zniosła podróż? Czy w nocy mróz nie dokuczał? A jakże pani to 
zniosła, pani 
Hutchinson? — dorzucił spoglądając na Mabel.
— Ach, ty drogi głuptasie! — wykrzyknęła Dora zarzucając mu w mocnym uścisku 
ręce na 
szyję. — Więc czytałeś! Wiedziałam, że coś się musiało stać, bo taki byłeś 
dziwny…
— Nie rozumiem… — wyjąkał.
— Sprostowano w następnym numerze — paplała Dora. — Nawet, nam przez myśl nie 
przeszło, że właśnie tamten zobaczysz. Wszystkie inne gazety dobrze podały 
wiadomość. I 
właśnie tę nieszczęsną musiałeś zobaczyć!
— Poczekaj! Nie rozumiem, o co chodzi? — pytał Pentfield i serce mu nagle 
zamarło z 
przerażenia, bo czuł, że stoi nad brzegiem bezdennej przepaści.
Ale Dora paplała bez opamiętania.
— Kiedy dowiedziano się, że Mabel i ja wyjeżdżamy do Klondike, „Every Other 
Week” 
napisał, że po naszym wyjeździe zrobi się pusto w cieście, zamiast w mieście…
— A więc…
— A więc to ja wyszłam za Corry’ego — odparła Dora. — A ty przez cały czas 
myślałeś, że 
to Mabel.
— Rzeczywiście tak myślałem — wolno rzekł Pentfield. — Ale teraz rozumiem. 
Sprawozdawca pomylił imiona. Gazety z Seattle i Portlandu przedrukowały pomyłkę.
Chwilę stał w milczeniu. Mabel odwróciła się do niego i dojrzał błysk nadziei na 
jej twarzy. 
Corry z głębokim zainteresowaniem przyglądał się dziurze na czubku mokasyna, a 
Dora 
ukradkiem zerkała na nieruchomą twarz Lashki siedzącej na saniach.
Lawrence Pentfield ujrzał swą ponurą przyszłość. W mdłej perspektywie widział 
się na 
saniach za biegnącymi psami, z kulawą Lashką u boku. A potem powiedział całkiem 
po prostu, 
patrząc Mabel w oczy:
— Bardzo żałuję. To mi nie przyszło na myśl… Myślałem, że wyszłaś za Corry’ego. 
Tam na 
sankach siedzi moja żona.
Mabel Holmes bez sił odwróciła się do siostry, jakby przytłoczyły ją nagle trudy 
ciężkiej 
podróży. Dora pochwyciła ją wpół. Corry Hutchinson ciągle przypatrywał się 
mokasynom. 
Pentfield szybko powiódł okiem po ich twarzach i odwrócił się do swych sań.
— Nie możemy tu stać przez cały dzień, gdy malec Petego czeka — rzekł do Lashki.
Długi bicz świsnął w powietrzu, psy naparły piersiami na szleje, sanki 
przechyliły się i 
skoczyły naprzód.
— Corry, słuchaj! — krzyknął odwracając się Pentfield. — Zajmijcie starą chatę. 
Stoi od 
pewnego czasu nie używana. Zbudowałem nową na wzgórzu.
Przełożył Tadeusz Evert
The Marriage of Lit–Lit
ZAMĄŻPÓJŚCIE LIT–LIT
John Fox przybył do krainy, gdzie whisky zamarza na kamień i przez znaczną część 
roku 
może służyć za przycisk do papierów, a przybył tam wolny od mrzonek i złudzeń, 
jakie 
zazwyczaj utrudniają drogę do celu śmiałkom bardziej delikatnego pokroju. 
Urodzony i 
wychowany na samej granicy Stanów Zjednoczonych, przywiózł z sobą do Kanady 
umysł ciasny 
i sporą dozę prymitywnej prostoty, ale nie był — jak to mówią — w ciemię bity, 
dzięki czemu od 
razu świetnie mu się powiodło na nowej drodze życia. Ze zwykłego sługi 
Towarzystwa Zatoki 
Hudsona, który wraz z voyageurs obraca wiosłem i między jednym szlakiem wodnym a 
drugim 
dyrda na piechotę objuczony bagażem, szybko awansował na kierownika faktorii w 
forcie 
Angelus.
Tutaj, jako człowiek ubogi duchem, wziął za żonę kobietę z tubylczego plemienia 
i w 
szczęśliwym pożyciu małżeńskim uniknął niepokojów i próżnych tęsknot, jakie są 
przekleństwem bardziej wybrednych mężczyzn, zatruwają im życie i stają się w 
końcu przyczyną 
klęski. Dobrze mu się wiodło, obowiązki swe spełniał chwalebnie i jako pracownik 
Towarzystwa 
zyskał sobie jak najlepszą opinię. Potem żona Foxa umarła. Jej ziomkowie zabrali 
zwłoki i wedle 
plemiennego obyczaju pochowali w blaszanej skrzyni wysoko na drzewie.
Żona urodziła mu dwóch synów. Awansowany przez Towarzystwo Fox powędrował z nimi 
jeszcze dalej w głąb Północno—Zachodniego Terytorium, aż do osady zwanej Sin 
Rock, gdzie 
objął ważną placówkę skupu futer. Spędził tam kilka samotnych i posępnych 
miesięcy, w czasie 
których niemałą odrazą napawał go widok szpetnych indiańskich dziewuch. Bardzo 
się przy tym 
gryzł, że synowie rosną i brak im matczynej opieki. Aż oko jego spoczęło na Lit–
Lit.
— Lit–Lit, no cóż, to jest Lit–Lit — na taki opis dziewczyny wysilił się Fox i 
tyle o niej 
powiedział swemu zastępcy, Aleksandrowi McLeanowi.
McLean niedawno przyjechał ze Szkocji, gdzie się wychował, i jeszcze miał mleko 
pod nosem 
— jak mawiał Fox, mało więc obchodziło go, jak wygląda ożenek w tym kraju. Nie 
miał wszakże 
nic przeciw temu, żeby pryncypał naraził na potępienie swą nieśmiertelną duszę. 
Poza tym sam 
odczuwał zgubny pociąg do Lit–Lit i ponurą radość sprawiała mu myśl o ocaleniu 
własnej duszy 
kosztem małżeństwa tamtych dwojga.
Nie należy się dziwić, iż surowa szkocka dusza McLeana gotowa była jak na 
zawołanie 
odtajać w słonecznym blasku oczu Lit–Lit. Dziewczyna była ładna, smukła i gibka, 
niepodobna 
do zwyczajnych squaw — najczęściej o niekształtnej, szerokiej twarzy i 
pozbawionej 
temperamentu. Nazywano ją Lit–Lit, bo od dziecka była trzpiotką, fruwała jak 
motyl z kwiatka 
na kwiatek — płoche, wesołe stworzenie, śmieszka, wszędobylska fryga.
Ojcem Lit–Lit był Snettishane, znakomity wódz plemienia, a matką półkrwi 
Indianka. 
Pewnego letniego dnia zaszedł do niego John Fox, niby to po drodze, a w gruncie 
rzeczy w 
zamiarze wszczęcia pertraktacji o córkę. Usiedli razem w dymie ogniska, 
rozpalonego u wejścia 
do szałasu wodza dla ochrony przed moskitami, i gawędzili o wszystkim pod 
słońcem, a w 
każdym razie pod słońcem Północy, skrzętnie jednak omijali temat małżeństwa. 
Kupiec 
przyszedł w tej sprawie, Snettishane wiedział o tym, gość wiedział, że tamten 
domyśla się, o co 
chodzi, i dlatego obaj jak ognia unikali wzmianki na ten temat. Wymagała tego 
indiańska 
przebiegłość, która jest, prawdę mówiąc, oczywistą naiwnością.
Godziny mijały, a Fox i Snettishane zawzięcie palili fajki patrząc sobie 
niewinnie w oczy jak 
dwaj znakomici aktorzy. Było już dobrze po południu, gdy McLean i jego serdeczny 
kolega, 
McTavish przeszli koło chatynki wodza, jakby ich to nic a nic nie obchodziło, i 
podążyli w stronę 
rzeki. Kiedy w godzinę później wracali ze spaceru, Fox i Snettishane zdołali już 
zacząć oficjalną 
wymianę poglądów na temat jakości prochu i bekonu sprzedawanych przez 
Towarzystwo. 
Tymczasem Lit–Lit, domyślając się, po co Kupiec przyszedł do ojca, wpełzła od 
tyłu do szałasu i 
zza zasłony wiszącej u wejścia podglądała dwóch elokwentnych mężczyzn siedzących 
przy 
ognisku. Na twarz wystąpiły jej rumieńce, oczy iskrzyły się ze szczęścia. Była 
dumna, że sam 
Kupiec (który w hierarchii północnej krainy szedł zaraz po Bogu) właśnie ją 
sobie upodobał, i po 
kobiecemu ciekawa zobaczyć z bliska, jak wygląda ten mężczyzna. Słońce odbite od 
tafli lodu, 
dym obozowego ogniska i wiatr sprawiły, że twarz ogorzała mu na kolor miedzi. 
Był więc tak 
samo śniady jak jej ojciec, a ona miała płeć jaśniejszą. Cieszyło ją to, ale 
najwięcej jej się 
podobało, że Fox jest barczystym, silnym mężczyzną, choć wielka czarna broda 
wyglądała 
tajemniczo i niepokojąco.
Młodziutka Lit–Lit nic nie wiedziała o mężczyznach. Siedemnaście razy patrzyła, 
jak słońce 
wędruje na południe i znika za linią horyzontu. Siedemnaście razy widziała, jak 
słońce wraca, 
dniem i nocą płynie po niebie, aż w końcu noc przed nim pierzcha. Przez 
wszystkie te lata ojciec 
strzegł jej zazdrośnie i zawsze stawał między nią a zalotnikami, z pogardą 
wysłuchiwał młodych 
myśliwych, gdy prosili o jej rękę, i odprawiał ich z kwitkiem, jak gdyby Lit–Lit 
nie miała ceny. 
Snettishane miał bowiem łeb do interesów. Lit–Lit była dla niego lokatą 
kapitału, od którego 
spodziewał się nie określonego procentu, lecz niewyczerpanych zysków.
Wychowana nieomal w klasztorze, w tej mierze naturalnie, w jakiej na to 
pozwalały warunki 
życia plemiennego, Lit–Lit z iście dziewczęcą ciekawością przyglądała się 
mężczyźnie, który 
niewątpliwie przyszedł po nią, mężowi, co miał ją nauczyć tylu nieznanych 
rzeczy, władczej 
istocie, której słowo stanie się dla niej prawem, która po wszystkie dni 
kierować będzie każdym 
krokiem w jej życiu.
Gdy tak szpiegowała obu mężczyzn, przyczaiwszy się za zasłoną u wejścia do 
szałasu, 
spłoniona i drżąca w obliczu nieznanego losu wyciągającego po nią rękę, 
ogarniało ją coraz 
większe rozczarowanie, w miarę jak dzień chylił się ku końcowi, a Kupiec i 
ojciec wciąż z nadętą 
powagą mówili o wszystkim, tylko nie o małżeństwie. Słońce skłaniało się coraz 
niżej, północ 
była już blisko. Kupiec zaczął wyraźnie zbierać się do odejścia. Już odchodzi — 
serce przestało 
jej bić, ożyło jednak, gdy Fox przystanął i odwrócił się na pięcie.
— Słuchaj, Snettishane, co to jeszcze chciałem powiedzieć? Potrzebuję squaw, 
żeby mi prała 
bieliznę i reperowała odzież — zagadnął.
Snettishane chrząknął i zaproponował Wanidani, bezzębną staruchę.
— Ale skąd! — przerwał mu Kupiec. — Potrzebna mi żona. Myślałem o tym i przyszło 
mi do 
głowy, że może znasz dziewczynę, która by się nadawała.
Snettishane zrobił minę świadczącą, że go to zainteresowało. Kupiec zawrócił i z 
kamienną 
twarzą zatrzymał się na chwilę, by pogadać na ten nowy, mało zresztą ważny 
temat.
— A może Kattou?
— Ma tylko jedno oko — obruszył się Kupiec.
— Laska?
— Kolana szeroko jej się rozłażą. Gdy stoi, Kips, twój największy pies, może jej 
hycnąć 
między nogami.
— Senatee? — Snettishane wciąż nie dawał za wygraną.
Tu John Fox udał, że się rozgniewał.
— Kpisz sobie ze mnie, czy jak? — wołał. — Czy jestem stary, że mi raisz leciwe 
baby? 
Zębów nie mam? Kulawy jestem? Ślepy? A może taki biedak, że żadna pięknooka 
dziewczyna 
nie spojrzy na mnie łaskawie? Słuchaj! Jestem Kupiec, bogaty i wielki, mocarz w 
tym kraju. Gdy 
ja mówię, ludzie drżą i słuchają moich rozkazów!
Snettishane był bardzo z tego zadowolony, ale jego sfinksowa twarz ani drgnęła. 
Wciągał 
Kupca coraz dalej i prowokował do inicjatywy. Sam był stworzeniem pierwotnym, w 
głowie nie 
mieściło mu się więcej niż jedna myśl i dlatego mógł trzymać się tej myśli 
dłużej niż Fox. 
Tamten bowiem, przy całym swym prostactwie, był naturą na tyle złożoną, że mogło 
mu naraz 
świtać w głowie kilka myśli, co nie pozwalało trzymać się swego tak uporczywie i 
długo, jak to 
potrafi wódz plemienia.
Snettishane z niezmąconym spokojem wywoływał, jak na apelu, imiona kandydatek. 
John Fox 
bez chwili namysłu dyskwalifikował jedną po drugiej, wyliczając ich braki. 
Wreszcie machnął 
ręką i wybrał się w drogę powrotną. Snettishane patrzył za nim, lecz nie 
próbował go zatrzymać. 
Wnet ujrzał, że Fox znów wraca.
— Wyobraź sobie — zaczął Kupiec — że obaj na śmierć zapomnieliśmy o Lit–Lit. Tak 
sobie 
myślę, czy ona by mi się nie nadała?
Snettishane przyjął to z obojętną miną, lecz poza tą maską dusza jego szeroko 
się uśmiechała. 
Zwycięstwo było wyraźne. Gdyby Kupiec odszedł jeden krok dalej, wódz musiałby 
sam 
napomknąć o Lit–Lit, no ale Kupiec tego kroku nie zrobił.
Snettishane ani słówka nie pisnął na temat zalet swej córki, chciał bowiem, żeby 
biały zrobił 
następny krok przewidziany protokołem dyplomatycznym.
— Hm — Kupiec myślał głośno. — Widzę tu jeden tylko sposób: po prostu trzeba 
spróbować. 
— Podniósł głos. — Wobec tego dam ci za Lit–Lit dziesięć koców i trzy funty 
tytoniu, i to 
dobrego tytoniu.
Snettishane odpowiedział na to gestem mającym oznaczać, że wszystkie koce i cały 
tytoń w 
świecie nie mogłyby wynagrodzić mu straty Lit–Lit z jej niezliczonymi zaletami. 
Ulegając 
jednak namowom Kupca, żeby oznaczył cenę, bez zmrużenia oka wymienił pięćset 
koców, 
dziesięć strzelb, pięćdziesiąt funtów tytoniu, dwadzieścia sztuk szkarłatnego 
materiału, dziesięć 
butelek rumu, grające pudło i wreszcie życzliwość, nieustanne wzglądy Kupca oraz 
miejsce przy 
jego ognisku.
Na to Fox dostał najwyraźniej ataku apopleksji, który miał tę dobrą stronę, że 
liczba koców 
zmalała do dwustu i odpadło miejsce przy ognisku, warunek nie spotykany w 
małżeństwach 
białych z córami północnej ziemi. Dopiero po trzech godzinach targów doszli do 
zgody. 
Snettishane miał otrzymać za Lit–Lit sto koców, pięć funtów tytoniu, trzy 
strzelby i butelkę 
rumu, w czym mieściła się już życzliwość i względy dla jej ojca w postaci — jak 
twierdził Fox 
— dziesięciu koców i jednej strzelby ponad istotną wartość dziewczęcia. Wracając 
do siebie o 
trzeciej nad ranem w świetle słońca świecącego na północo–wschodzie, szef 
placówki handlowej 
miał niemiłe wrażenie, iż Snettishane grubo go okpił.
Zmęczony, zwycięski wódz postanowił udać się na spoczynek. U wejścia do szałasu 
przydybał Lit–Lit, zanim zdążyła umknąć.
Chrząknął znacząco.
— Widziałaś. Słyszałaś. Przekonałaś się więc, jak wielki jest rozum i 
nieprzebrana mądrość 
twego ojca. Świetnie wydałem cię za mąż. Bacz na moje słowa i tańcz, jak ci 
zagram, idź, gdy ci 
każę, i wracaj, gdy cię zawołam, a będziemy się paśli bogactwami dużego białego 
człowieka, 
który jest taki głupi jak duży.
Następnego dnia zamknięto sklep Towarzystwa. Pryncypał otworzył przed śniadaniem 
butelkę 
whisky ku wielkiej radości McLeana i McTavisha, psom wydał podwójne racje, a sam 
włożył 
najlepsze mokasyny. Na dworze przygotowywano potlatch. Słowo to oznacza ucztę, a 
trzeba 
powiedzieć, że John Fox pragnął uczcić swój ślub z Lit–Lit przyjęciem równie 
wspaniałym, jak 
piękna była panna młoda. Po południu całe plemię przybyło na weselisko. 
Mężczyźni, kobiety, 
dzieci i psy — wszystko to obżerało się nieprzytomnie i każdy, nie wyłączając 
przygodnych 
gości i myśliwych z innych plemion, którzy akurat się nawinęli, każdy bez 
wyjątku został 
obdarowany z hojnej ręki pana młodego.
Spłakaną i wystraszoną Lit–Lit brodaty małżonek wystroił w nową perkalową 
sukienkę, 
mokasyny pięknie obszyte paciorkami, wspaniałą jedwabną chustkę na kruczoczarną 
głowę, 
purpurowy szalik na szyję, miedziane kolczyki i pierścionki, a do tego pół litra 
rozmaitych 
błyskotek i nawet tani zegarek. Snettishane na ten widok nie wytrzymał i przy 
pierwszej okazji 
odciągnął ją na bok.
— Nie tej nocy ani następnej — mówił z wielką powagą — ale w którąś noc głosem 
kruka 
zawołam znad brzegu rzeki. Wtedy masz wstać złoża twego wielkiego męża, który 
jest głupiec, i 
przyjść do mnie. Nie, nie — dodał śpiesznie widząc, że spochmurniała na myśl o 
rozstaniu się z 
nowym, cudownym życiem. — Jak tylko to się stanie, twój wielki mąż, który jest 
głupiec, 
przyjdzie z płaczem do mnie. Wówczas ty też będziesz beczeć i narzekać, że to 
jest niedobrze, 
tamto ci się nie podoba, że być żoną Kupca jest trudniej, niż się zdawało, ale 
zgodzisz się wrócić, 
jeśli twój biedny stary ojciec, Snettishane, dostanie nową porcję koców, tytoniu 
i różnych innych 
bogactw. Pamiętaj: kiedy zawołam w nocy głosem kruka, znad rzeki.
Lit–Lit skinęła głową, wiedziała bowiem, że niebezpiecznie byłoby odmówić ojcu 
posłuszeństwa, a poza tym stary niewiele żądał — krótkiej rozłąki z Kupcem, 
który będzie 
jeszcze szczęśliwszy, gdy ją odzyska. Wróciła na ucztę, a że zbliżała się 
północ, Kupiec odszukał 
ją i zabrał do fortu pośród żartów i głośnych przycinków, w których szczególnie 
celowały 
indiańskie squaw.
Lit–Lit szybko się przekonała, że pożycie małżeńskie z wodzem fortu przewyższa 
jej 
najśmielsze marzenia. Nie musiała już nosić drzewa i wody ani usługiwać 
grubiańskim 
mężczyznom. Po raz pierwszy w życiu mogła wylegiwać się w łóżku do chwili, gdy 
śniadanie 
było na stole. A co za łóżko! Czyste, miękkie, wygodne — czegoś podobnego jak 
żyje nie 
widziała. Albo jedzenie! Mąka upieczona na sucharki, gorące placki i chleb — 
trzy razy na dzień, 
codziennie, i tyle, ile dusza zapragnie! Rozrzutność przechodząca wszelkie 
pojęcie.
Radość jej była tym większa, że mądry Kupiec dobrze ją traktował. Pochował już 
jedną żonę i 
wiedział, że można popuścić cugli, a należy ściągnąć je, i to ostro, gdy trzeba.
— Lit–Lit jest panią tego domu — oznajmił stanowczo przy śniadaniu w dzień po 
weselu. — 
Trzeba jej słuchać. Zrozumiano?
McLean i McTavish zrozumieli. Wiadomo było, że szef ma ciężką rękę.
Lit–Lit jednak nie nadużywała swej władzy. Z miejsca zajęła się obu 
podrastającymi synami 
męża, a idąc za jego wzorem postarała się, aby im było lepiej niż dotąd i dała 
im tyle swobody, 
ile sama otrzymała od swego pana i władcy. Chłopcy nie mogli się nachwalić nowej 
mamy, 
McLean i McTavish przyłączyli się do nich, a Kupiec też nie szczędził pochwał 
małżeństwu, 
które przyniosło mu tyle radości. Wkrótce cała okolica Sin Rock wiedziała, jak 
dobrze sprawuje 
się Lit–Lit i jaki zadowolony jest jej mąż.
Tymczasem Snettishane, któremu wizje nieprzebranych korzyści nie dawały spać, 
uznał, że 
nadszedł czas i trzeba przystąpić do dzieła. W dziesiątą noc małżeńskiego 
pożycia, Lit–Lit 
obudziło krakanie kruka. Wiedziała, że to Snettishane czeka na nią nad rzeką. W 
swym wielkim 
szczęściu zapomniała o układzie. Wraz z przypomnieniem odżył cały jej dziecinny 
lęk przed 
ojcem. Przez chwilę leżała drżąc ze strachu. Nie miała ochoty wyjść, a bała się 
zostać. W końcu 
jednak Kupiec odniósł ciche zwycięstwo. Jego dobroć, poparta siłą potężnych 
muskułów i 
kwadratową szczęką, dodała jej ducha, postanowiła więc zlekceważyć zew 
Snettishane’a.
Ale rankiem wstała wystraszona. Krzątając się po domu obawiała się, że lada 
chwila przyjdzie 
ojciec. W miarę jednak jak dzień upływał, odzyskiwała pewność siebie. Wielce 
podtrzymał ją na 
duchu podniesiony głos męża, gdy sztorcował McLeana i McTavisha za jakieś drobne 
uchybienie 
w pracy. Starała się nie tracić go z oczu. Kiedy poszła z nim do ogromnej 
piwnicy i ujrzała, jak 
obraca i ciska wielkimi belami towaru niczym puchowymi poduszkami, poczuła się 
umocniona w 
swym nieposłuszeństwie wobec ojca. Po raz pierwszy znalazła się w magazynie (Sin 
Rock był 
głównym punktem rozdzielczym dla całej sieci mniejszych placówek Towarzystwa). 
Oszołomiły 
ją nieprzebrane bogactwa, jakie tam zgromadzono.
Widok składu i wspomnienie pustego szałasu Snettishane’a rozwiały resztę 
wątpliwości. 
Wiarę w męża uwieńczyła krótka rozmowa z pasierbem.
— Biały tata dobry? — zapytała, a chłopiec odparł, że lepszego tatusia nie ma na 
całym 
świecie.
W nocy kruk znów się odezwał. Następnej nocy krakanie stało się jeszcze bardziej 
natrętne i 
obudziło Kupca, który przez chwilę niespokojnie obracał się na łóżku. Po czym 
głośno 
powiedział:
— Diabli nadali tego kruka! — a Lit–Lit zachichotała cichutko pod kocami.
Z pierwszym brzaskiem dnia zjawił się chmurny Snettishane. Do śniadania 
posadzono go w 
kuchni wraz z Wanidani. Odmówił „babskiego jadła” i w chwilę później dopadł 
zięcia w 
otwartym sklepie. Oświadczył, że dowiedział się, jakim klejnotem jest jego 
dziewczę, i przyszedł 
po nową porcję koców, tytoniu i strzelb — zwłaszcza strzelb. Został niewątpliwie 
oszukany i 
przybył, żeby sprawiedliwości stało się zadość. Ale Kupiec nie miał 
niepotrzebnych koców ani 
nie chciał szafować sprawiedliwością. Wobec czego został poinformowany, że 
Snettishane 
spotkał się z misjonarzem w Rozstajnych Drogach, który oświadczył mu, że w 
niebie takie 
małżeństwa nie są dobrze widziane i ojciec ma obowiązek zażądać zwrotu córki.
— Jestem teraz gorliwym chrześcijaninem — zakończył Snettishane. — Pragnę, żeby 
moja 
Lit–Lit poszła do nieba.
Odpowiedź Kupca była zwięzła i rzeczowa. Posłał go bowiem nie do nieba, lecz w 
przeciwnym kierunku, czyli do diabła, i ująwszy za kołnierz oraz za fałdę koca, 
pomógł mu 
odbyć część drogi wypychając go za drzwi.
Ale Snettishane wrócił cichcem przez kuchnię i w dużej izbie mieszkalnej 
przyparł Lit–Lit do 
muru.
— Pewnie dziś w nocy spałaś tak mocno, żeś nie słyszała, jak cię wołałem znad 
rzeki? — 
zaczął, mierząc ją posępnym spojrzeniem.
— Nie. Obudziłam się i słyszałam. — Serce skoczyło jej do gardła, ale śmiało 
mówiła dalej: 
— Zeszłej nocy też słyszałam. I dwie noce temu słyszałam.
Następnie, podniecona swym wielkim szczęściem i bojąc się, że mogłaby je 
utracić, wygłosiła 
płomienną tyradę w obronie praw kobiety — pierwszą prelekcję postępowej 
niewiasty na północ 
od pięćdziesiątego trzeciego stopnia szerokości geograficznej.
Nie znalazła jednak wdzięcznego słuchacza. Snettishane pogrążony był jeszcze w 
mrokach 
średniowiecza. Gdy przerwała, żeby zaczerpnąć tchu, powiedział groźnie:
— Dziś w nocy znów zawołam głosem kruka.
W tej chwili Kupiec wszedł do izby i po raz drugi pomógł Snettishane’owi w 
drodze do 
diabła.
W nocy rozległo się krakanie jeszcze bardziej natarczywe niż dotąd. Lit–Lit sen 
miała lekki, 
usłyszała więc i uśmiechnęła się. John Fox poruszył się niespokojnie. Obudził 
się, na dobre 
zaniepokojony. Mruczał, parskał, klął po cichu i głośno, aż w końcu wyskoczył z 
łóżka. Po 
omacku poszedł do wielkiej izby mieszkalnej, zdjął z wieszaka strzelbę nabitą 
kaczym śrutem, 
pozostawioną tam przez lekkomyślnego McTavisha.
Kupiec ostrożnie wyśliznął się z domu i począł się skradać ku rzece. Krakanie 
ustało. Położył 
się w wysokiej trawie i czekał. Powietrze było rześkie i balsamiczne, ziemia po 
upalnym dniu 
parowała odurzająco. Kupiec poddał się rytmowi sennej nocy, zdrzemnął się, 
podłożył rękę pod 
głowę i po chwili zasnął na dobre.
Pięćdziesiąt jardów dalej, z głową wspartą o kolana, plecami do Foxa, spał 
Snettishane, 
zmożony nocną ciszą. Minęła godzina. Wódz nagle ocknął się i nie podnosząc głowy 
przeszył 
noc chrapliwym, gardłowym głosem kruka.
Kupiec obudził się także. Nie zerwał się jednak nieprzytomnie jak człowiek 
cywilizowany, 
tylko ze snu przeszedł gładko do stanu trzeźwej czujności, jak to bywa u 
dzikich. W szarym 
mroku ujrzał jakiś ciemny przedmiot wśród trawy, zdjął strzelbę z ramienia i 
zmierzył się. 
Ledwie krakanie odezwało się po raz drugi, Fox pociągnął za cyngiel. Ustało 
monotonne cykanie 
świerszcza, dzika gęś przestała krzyczeć, urwało się nagle krakanie. Zapadła 
głucha cisza.
Fox podbiegł i sięgnął po ptaka, którego ustrzelił, ale jego palce zamknęły się 
na 
szczeciniastej czuprynie. Odwrócił twarz Snettishane’a ku gwiazdom błyszczącym 
na niebie. 
Orientował się, jak śrut razi na odległość pięćdziesięciu jardów, i wiedział, że 
przysolił wodzowi 
w plecy i czułe miejsce poniżej. Snettishane wiedział, że on wie, ale obaj 
pominęli ten temat 
milczeniem.,
— Cóż ty tu robisz? — zapytał Kupiec. — Czas byłby wyprostować stare kości w 
łóżku.
Snettishane był w uroczystym nastroju, mimo że śrut palił go pod skórą.
— Stare kości nie mogą spać — wyrzekł z wielką powagą. — Opłakuję córkę, moją 
córkę 
Lit–Lit, która niedawno jeszcze żyła, a teraz umarła i na pewno pójdzie do 
piekła białych ludzi.
— Płacz więc po drugiej stronie rzeki, żeby nie było słychać w moim domu — 
powiedział 
Fox odwracając się na pięcie — bo strasznie głośno beczysz po nocy i nie dajesz 
ludziom spać.
— Serce mnie boli — odparł Snettishane — a dni moje i noce są czarne od smutku.
— Jak czarny jest kruk — dodał Fox.
— Jak czarny jest kruk — powtórzył Snettishane.
Nigdy już więcej nie słyszano głosu kruka znad rzeki. Lit–Lit nabiera pomału 
kształtów 
matrony i jest bardzo szczęśliwa. Synowie Johna Foxa z pierwszej żony, tej, 
którą pochowano na 
drzewie, mają siostrzyczki. Stary Snettishane nie zachodzi już do fortu i całymi 
godzinami 
wyrzeka słabym, starczym głosem na niewdzięczność dzieci w ogóle, a córki Lit–
Lit w 
szczególności. Podeszłe łata zatruwa mu gorzkie przeświadczenie, że został 
oszukany. Trzeba 
dodać, że sam John Fox nie twierdzi już, jakoby zapłacił za Lit–Lit o dziesięć 
koców i jedną 
strzelbę za dużo.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
The Golden Poppy
ZŁOTY MAK
Mam całe pole maków. To znaczy, że dzięki łasce boskiej i życzliwości wydawców 
stać mnie 
na to, aby co miesiąc wybulić pewną ilość złotych monet na ręce sługi bożego, a 
zarazem 
właściciela majątku i w zamian za wyżej wspomniane świadczenie pieniężne uzyskać 
na okres 
dni trzydziestu część uprawnień przysługujących właścicielowi łanu maków. Pole 
to złoci się na 
zboczu Piedmont Hills. U jego stóp leży cały świat. W dali, za srebrną taflą 
zatoki dymi San 
Francisco, które rozsiadło się na pagórkach, niczym drugi Rzym. Nie opodal Mount 
Tamalpais 
sięga nieba swym najeżonym grzbietem. Wpół drogi do miasta widać Złote Wrota, 
ulubioną 
siedzibę morskich mgieł. Z naszego pola często widzimy skrzący się w promieniach 
słońca 
daleki błękit Oceanu Spokojnego i statki, które wytrwale odpływają lub mierzą do 
portu.
— Ileż radości przyniosą nam te maki! — powiedziała Bess.
— Tak — odparłem. — A jak ci biedacy z miasta, którzy wybiorą się do nas z 
wizytą, będą 
nam zazdrościli! Udobruchamy ich jednak odprawiając każdego z ogromnym naręczem 
złotego 
kwiecia.
— Ale te historie trzeba będzie zwalić — dodałem pokazując palcem liczne, 
natrętne tablice 
(pamiątki po naszym poprzedniku), ustawione w widocznych miejscach wzdłuż granic 
pola. 
Powtarzał się na nich jeden napis:
GRUNT PRYWATNY. PRZEJŚCIE WZBRONIONE
— Czemuż mielibyśmy bronić tym biedaczyskom z miasta spaceru przez nasze pole 
tylko 
dlatego, słowo daję, że nie mają przyjemności znać nas osobiście?
— Mam wstręt do takich tablic — zapewniała Bess. — To są aroganckie symbole 
władzy.
— Ubliżają godności ludzkiej — dodałem.
— Plamią szlachetne piękno krajobrazu. Ohyda.
— Paskudztwo! — zawołałem z ogniem w oczach. — Precz z tym świństwem!
Czekaliśmy na maki, czekała Bess i ja czekałem, z niecierpliwością mieszkańców 
miasta, 
którym długo nie było dane oglądać rozkwitłych maków. Zapomniałem wspomnieć o 
domu nad 
makowym polem. Był to przysadzisty bungalow, rozbudowany bez ładu i składu. 
Zamieszkaliśmy w nim zrywając z naszą miejską przeszłością dla zdrowszego, 
krzepkiego życia 
na wsi. Gdy wśród kłosów zboża pojawiły się pierwsze maki, pomarańczowożółte i 
złote, 
chodziliśmy koło nich uradowani, jakbyśmy upili się winem, i powtarzaliśmy 
sobie, że maki 
kwitną. Pośród ciszy wybuchaliśmy ni stąd, ni zowąd śmiechem albo zawstydzeni 
wymykaliśmy 
się chyłkiem z domu, żeby spojrzeć na nasze skarby. Ale kiedy wreszcie 
płomienista fala kwiecia 
zalała pole, krzyczeliśmy na całe gardło, tańczyli, klaskali w dłonie nie tając 
już naszego 
szaleństwa.
Wówczas pojawili się Wandale. W chwili pierwszego najazdu właśnie namydliłem 
twarz i z 
brzytwą zastygłą w podniesionej ręce wyjrzałem na ukochane pole. Na jego krańcu 
zobaczyłem 
dziewczynkę i chłopca z pełnymi naręczami złocistego łupu.
— Ach — pomyślałem w przystępie niezmiernej dobroci — jakże mnie cieszy ich 
radość! Jak 
słodką jest myśl, że oto dzieci skubią sobie maki na moim polu. Niechże je 
zrywają przez całe 
lato. Ale musi to być drobna dziatwa — zastrzegłem się w duchu — i niechaj zrywa 
sobie 
kwiatki tam, na dole. — Tę uwagę wywołało spojrzenie na wysokich złotych 
kawalerów 
kiwających głowami wśród pszenicy pod oknem. Potem brzytwa zniżyła się do 
poziomu mego 
oblicza. Golenie jest czynnością pochłaniającą uwagę, wyjrzałem więc przez okno 
dopiero po 
skończeniu tej operacji. Wyjrzałem i otwarłem usta ze zdziwienia. To chyba nie 
moje pole? A 
jednak moje, bo tam strzeliste sosny skupiły się w godną gromadkę, oto magnolia 
ugina się pod 
ciężarem kwiecia, a japońskie pigwy obryzgały krwią płot przy drodze. Tak, to 
było moje pole, 
ale już nie okrywała go fala ognistych maków i wysocy złoci kawalerowie nie 
kiwali głowami 
wśród pszenicy pod oknem. Porwałem marynarkę i wypadłem z domu. Daleko znikały 
dwie 
olbrzymie kolorowe kule, pomarańczowa i złota, rzec by można — dwa chodzące maki 
potwornej wielkości.
— Johny — powiedziałem do mego siostrzeńca, dziewięcioletniego chłopczyka — 
Johny, 
gdyby jeszcze raz przyszły dziewczynki i chciały rwać maki na naszym polu, zejdź 
do nich i jak 
najspokojniej i najuprzejmiej powiedz, że nie wolno.
Nastały ciepłe dni. Słońce wyczarowało z żyznego łona ziemi nową falę ognia. 
Córeczka 
sąsiadki grzecznie poprosiła w imieniu mamy, czy mogłaby zerwać parę maków, bo 
chciałaby 
przyozdobić nimi mieszkanie. Bess pozwoliła, ale ja nic o tym nie wiedziałem i 
gdym ujrzał 
malutką na środku pola, wzniosłem ręce ku niebu na podobieństwo semafora i 
zawołałem:
— Dziewczynko! Dziewczynko!
Dziewczątko wiało tak, że tylko nóżki widać było w powietrzu. Duma rozpierała mi 
pierś. 
Odszukałem Bess, żeby jej powiedzieć, jaki potężny mam organ głosu. Wielkoduszna 
Bess 
natychmiast ruszyła na ratunek udając się z misją pojednawczą do mamy 
dziewczynki. Ale do 
dziś dnia dziewczątko ucieka i chowa się na mój widok. Wiem, że jej matka nigdy 
już nie będzie 
wobec mnie tak serdeczna, jak by była, gdyby nie tamto.
Nadeszły chmurne dni, dęły silne, porywiste wiatry, deszcz lał jak z cebra, 
pogoda na dobre 
się popsuła. Mieszkańcy miasta schowali się w swych norach, jak szczury podczas 
powodzi.
Ledwie się wypogodziło, niczym szczury, które omal się nie potopiły i z trudem 
łapią 
powietrze, wypełzli na zielone stoki Piedmontu, żeby się wygrzać w słoneczku. 
Dzikie hordy 
wtargnęły na moje pole, wdeptywały w ziemię słodką pszenicę, chciwe łapska darły 
maki z 
korzeniami.
— Postawię tablice zabraniające przejścia — powiedziałem. — Tak — odparła Bess i 
westchnęła. — Nie ma innej rady. Daleko jeszcze było do wieczora, gdy Bess 
westchnęła po raz 
wtóry.
— Obawiam się, panie mój i władco, że twoje tablice na nic się zdadzą. Ludzie w 
ostatnich 
czasach zapomnieli sztuki czytania.
Wyszedłem na ganek. Nimfa miejska, w lekkiej sukience i stylowym kapeluszu ze 
strusimi 
piórami, przystanęła przed jedną ze świeżo przeze mnie postawionych tablic i w 
skupieniu ducha 
ją przeczytała. Cała jej postawa wskazywała na to, że pogrążyła się w głębokiej 
zadumie. 
Kształtów była posągowych. Ale to jej nie przeszkodziło odrzucić głowę wstecz, 
zadrzeć 
spódnicę i na czworakach przeleźć pod płotem. Gdy wstała po drugiej stronie, już 
w obu 
garściach trzymała maki. Podszedłem drogą do niej i przemówiłem niewieście do 
sumienia. 
Poszła. A ja postawiłem więcej tablic.
Niegdyś, przed laty wzgórza te usłane były kobiercem maków. Przeciwstawiając 
niszczycielskim siłom własną ochotę życia, maki utrzymywały stan równowagi 
między sobą a 
otoczeniem. Ale mieszkańcy miasta pojawili się jako nowa i straszliwa siła 
niszczycielska — 
równowaga została obalona, maki niemal doszczętnie wyginęły. Jeśli wziąć pod 
uwagę, że 
mieszczanie rwali maki o najdłuższych łodygach i największych koronach oraz że 
istnieje prawo 
odtwarzania się gatunku, ujrzymy jak na dłoni, iż najbardziej okazałe maki 
przestały się siać, a na 
wzgórzach pozostały odmiany cherlawe i karłowate. Poza tym, że były niskie i 
cherlawe, skąpo 
porastały zbocza wzgórz. Dzień w dzień, rok po roku mieszczanie wylegali na 
Piedmont Hills, 
skutek zaś był taki, że tylko tu i ówdzie jakiś geniusz rasy przetrwał w postaci 
mizernego 
kwiatka, szybko przekwitającego, jak dziecko slumsów, które przemyka się przez 
krótką młodość 
ku przedwczesnej, przywiędłej i jałowej dojrzałości.
Ale na moim polu makom doskonale się powodziło. Znalazły tu ochronę nie tylko 
przed 
barbarzyńcami, ale i przed ptactwem. Kiedyś obsiano pole pszenicą. Nie zbierana 
wysiewała się 
co roku, a w jej chłodnym cieniu ziarnka maku kryły się przed bystrymi oczkami 
śpiewaków 
bożych. Potem, pnąc się ku słońcu wśród łodyg pszenicy, maki rosły wysoko i 
pyszniły się 
jeszcze bardziej niż ich królewscy przodkowie na otwartym polu.
Mieszkańcy miasta przeto, patrząc z nagich wzgórz na moje gorejące złotym ogniem 
pole, 
doznawali okrutnej pokusy i — trzeba rzec — pokusie tej ulegali. Przykry był ich 
upadek, nie 
mniej jednak żałosny los spotykał moje ukochane maki. Tam, gdzie zboże okrywa 
się rosą i 
wchłania słoneczny żar, ziemia jest wilgotna. Dlatego maki wyrosłe w zbożu 
łatwiej wyrwać z 
korzeniami, niż złamać łodygę. A ludzie z miasta, jak zresztą wszyscy, 
najchętniej idą po linii 
najmniejszego oporu. Z każdym więc zerwanym kwiatkiem unosili liczne, mocno 
zwarte pączki, 
a wraz z nimi możliwości rozwoju rośliny, i na zawsze niszczyli w zarodku całą 
przyszłą krasę 
kwitnących maków.
Pewien mieszczuch, jegomość w średnim wieku, o białych rękach i rozbieganych 
oczkach, 
szczególnie urozmaicił mi życie. Nazwaliśmy go „repetentem”, bo się powtarzał. 
Kiedy z ganku 
błagaliśmy go, żeby przestał, wolnym spacerkiem podążał w stronę płotu, świetnie 
symulując, że 
nic nie słyszał, tylko z własnej i nieprzymuszonej woli postanowił zakończyć 
przechadzkę. Aby 
nie było żadnych wątpliwości, tu i ówdzie, z niczym nie zmąconą swobodą, 
pochylił się i skubnął 
od niechcenia kwiatek. W ten oszukańczy sposób oszczędzał sobie wstydu człowieka 
wyrzuconego, a nas pozbawiał satysfakcji wypędzenia intruza, po czym znów się 
pojawiał, i to 
pojawiał się często, za każdym razem uchodząc z łupem, jaki unieść może silny 
mężczyzna.
Być mieszkańcem miasta nie należy do przyjemności. Tego jestem pewny. Coś musi 
być w 
miejskim trybie życia, co wywołuje stany niepokojącej ślepoty i głuchoty, a 
przynajmniej tak się 
ma rzecz z osobami, które wchodzą w moje maki. Wśród wielu osób, którym 
przemawiałem do 
sumienia, nie znalazła się ani jedna, co by dostrzegła tablice ustawione 
przecież w najbardziej 
widocznych miejscach, a z tych, na których wołałem z ganku, może jeden na 
pięćdziesięciu mnie 
słyszał. Poza tym przekonałem się, iż stosunek mieszczan do polnych kwiatów 
ogromnie 
przypomina stosunek człowieka umierającego z głodu do jedzenia. Podobnie jak 
głodomór nie 
chce zrozumieć, że z większym pożytkiem zjadłby uncję mięsa niż pięć funtów, tak 
ci ludzie ani 
rusz nie mogą pojąć, że pięćset maków stłamszonych w jednym naręczu nie umywa 
się do 
luźnego bukieciku z paru okazów, kiedy to zielone listki i złote korony zdolne 
są zagrać całym 
swym urzekającym wdziękiem.
Od ludzi pozbawionych smaku bardziej godni są potępienia przekupnie. Hordy 
młodych 
gałganów plądrują moje pole i ograbiają mnie na przyszłość po to tylko, aby 
wystawać na rogach 
ulic i kupczyć kwiatkami wołając: „Do maków kalifornijskich! Za jedne pięć 
centów bukiet!” 
Mimo przedsięwziętych przeze mnie środków zapobiegawczych, niektórzy z nich 
wyciągali z 
mego pola dolara dziennie. Jedna szajka szczególnie boleśnie utkwiła mi w 
pamięci. Najpierw 
przeprowadzili rozpoznanie, czy nie ma psa — przyszli do kuchni i poprosili 
grzecznie o 
szklankę wody. Gdy pili, prosiliśmy ich, żeby nie rwali kwiatów. Kiwnęli 
głowami, otarli usta i 
poszli gęsiego tuż przy ścianie domu. Stratowali maki pod oknami, a potem cała 
szóstka 
rozwinęła się na kształt wachlarza i haratała obu rękami tak długo, aż 
doszczętnie ogołociła samo 
serce pola. Przeszli przez pole szybciej i spustoszyli je lepiej, niż 
najbardziej gwałtowny cyklon. 
Wołałem za nimi, ale lecieli na skrzydłach wiatru ciągnąc za sobą wspaniałe, 
królewskie maki, 
połamane i okaleczone, i dźwigając olbrzymie ich sterty. Jestem przekonany, że 
nigdy na morzu 
nie popełniono brutalniejszego pirackiego gwałtu.
Raz poszedłem na ryby i właśnie wtedy pojawiła się na polu jakaś kobieta. Gdy 
prośby i 
perswazje z ganku nie zrobiły na niej żadnego wrażenia, Bess posłała małą 
dziewczynkę, która 
poprosiła ową niewiastę, by przestała rwać maki. Najspokojniej w świecie 
haratała dalej. Wtedy 
Bess sama poszła do niej, choć skwar był nieznośny. Baba nie przerywając swego 
zajęcia 
zakwestionowała prawo własności Bess i oświadczyła, że uzna je dopiero wtedy, 
gdy zostaną jej 
przedłożone odpowiednie akty prawne i dokumenty. Przez cały czas rwała w 
najlepsze nie 
przepuszczając ani jednemu kwiatkowi. Babsko było duże i wyglądało wojowniczo, a 
Bess była 
tylko kobietą i nie umiała walczyć na pięści. W tym stanie rzeczy najazd trwał 
tak długo, aż baba 
miała dość. Wtedy powiedziała „cześć” i majestatycznie pożeglowała dalej.
— Ludzie rzeczywiście zrobili się niedobrzy w ciągu ostatnich paru lat — 
powiedziała do 
mnie Bess dziwnie zmęczonym głosem, gdyśmy tego wieczoru siedzieli po kolacji w 
bibliotece.
Nazajutrz byłem gotów zgodzić się z żoną.
— Jakaś kobieta z dziewczynką lezą prosto w maki — oznajmiła May, nasza służąca.
Wyszedłem na ganek i czekałem, aż się pokażą. Dały nura między sosny i wynurzyły 
się na 
polu. Gdy pierwsze maki poszły z korzeniami, zawołałem. Dzieliło nas jakieś sto 
kroków. 
Kobieta i dziewczynka odwróciły się i spojrzały na mnie.
— Proszę nie rwać maków — powiedziałem błagalnym tonem. Zastanowiły się chwilkę. 
Potem kobieta powiedziała coś półgłosem do malutkiej, obie zgięły się niczym 
składane noże i 
zaczęła się rzeź. Krzyczałem, ale one nagle ogłuchły. Wrzasnąłem tak 
przeraźliwie, że 
dziewczynka zawahała się. Kobieta dalej darła maki. Słyszałem, jak po cichu 
dodawała ducha 
maleńkiej.
Przypomniała mi się syrena, której używałem, gdy trzeba było zawołać do domu 
małego 
Johny, mego siostrzeńca. Był to straszliwy instrument, gotów postawić na nogi 
nieboszczyka. 
Teraz dąłem weń z całej siły, dąłem, ale zgięte we dwoje kobiety wciąż 
pokazywały mi plecy i 
ani drgnęły. Co innego z mężczyzną, ale do walki wręcz z kobietą nigdy jakoś nie 
miałem 
wielkiej ochoty. Tym razem jednak brała mnie chętka wziąć się do tej baby, która 
podżegała 
dziewczynkę do aktów bezprawia.
Wszedłem do bungalow i wziąłem gwintówkę. Wywijając nią na znak, że łaknę krwi, 
i 
wznosząc przeraźliwe okrzyki ruszyłem na wroga. Dziewczynka zwiała z piskiem i 
schowała się 
za sosnami, ale kobieta spokojnie rwała dalej. Mnie jakby w ogóle nie widziała. 
A właśnie 
liczyłem na to, że jak mnie zobaczy, da nogę. Powstała kłopotliwa sytuacja. Ja 
tu szarżuję przez 
pole niczym rozjuszony byk i walę prosto na kobietę, a jej ani się śni zejść mi 
z drogi. Nie 
pozostało nic innego, jak zwolnić kroku i zrozumieć, że się doszczętnie 
ośmieszyłem. Gdy 
zbliżyłem się do niej na odległość dziesięciu stóp, wyprostowała się i raczyła 
spojrzeć na mnie. 
Przystanąłem i zaczerwieniłem się aż po pięty. Może istotnie ją nastraszyłem 
(czasem wmawiam 
sobie, że tak było), a może zrobiło jej się żal tego wariata. W każdym razie 
wymaszerowała z 
mojego pola z wielce godną miną, ba, pełna majestatu, dźwigając w ramionach 
olbrzymi 
złotopomarańczowy ładunek.
Niemniej od tej pory oszczędzałem płuc, ale nadal wywijałem gwintówką. Dokonałem 
też 
świeżych uogólnień. Dopuszczając się rabunku, kobiety korzystają z przywilejów 
swej płci. 
Mężczyźni okazują więcej respektu dla cudzej własności. Ich zbrodnicze popędy 
nie działają tak 
silnie jak u kobiet. Białogłowy mniej niż mężczyźni boją się broni palnej. A 
jeśli zdobywamy 
ziemię wśród niebezpieczeństw i na polach bitewnych, dzieje się to dzięki męstwu 
naszych 
matek. My, Anglosasi, jesteśmy rasą rabusiów lądów i mórz — cóż w tym dziwnego, 
skoro w 
niemowlęctwie ssiemy piersi kobiet tego samego pokroju co niewiasty, które 
plądrują moje złote 
łany.
A grabież nie ustawała. Syrena i wygrażanie bronią palną nic nie pomagały. 
Miejski ludek był 
mężny i nie znał trwogi. Zauważyłem, że zwyczaj „repetowania”, czyli powrotu na 
miejsce 
przestępstwa, coraz bardziej się upowszechnia. Jakież miało znaczenie, ile razy 
pod rząd ich się 
przegnało, skoro zawsze wolno im było unieść z sobą owoce przestępstwa? Kto 
dwakroć lub 
trzykroć wyprosił jedną i tę samą osobę, w tego piersi wzbierają ludobójcze 
żądze. A jeśliś raz 
uprzytomnił sobie, że łakniesz ludzkiej krwi, ślepy los chwyta cię w swoje 
szpony i ciągnie w 
otchłań. Niejednokrotnie łapałem się na tym, że nieprzytomny przykładam strzelbę 
do ramienia i 
biorę na muszkę nieszczęsnych kłusowników. We śnie katrupiłem ich na przeróżne 
sposoby, a 
ścierwo wrzucałem do basenu. Z każdym dniem pokusa, żeby ich siec kulkami po 
nogach, 
stawała się coraz bardziej natrętna. Z każdym dniem wyraźniej czułem, że los 
mnie woła i muszę 
mu być posłuszny. Przed oczami wyrastała mi wizja szubienicy i ze stryczkiem na 
szyi patrzałem 
w okrutną przyszłość moich dzieci, pogrążonych we wstydzie i hańbie. Począłem 
bać się samego 
siebie, a Bess kręciła się po domu pełna trwogi i w tajemnicy przede mną błagała 
naszych 
przyjaciół, by mnie nakłonili do wyjazdu na wywczasy. Wtedy, gdym już się 
trzymał ostatkiem 
sił, przyszła myśl, która mnie ocaliła: A może by tak konfiskować? Jeśli najazdy 
przestaną 
przynosić łupy, stracą rację bytu i muszą się skończyć.
Po tym odkryciu pierwszy wkroczył na pole mężczyzna. Czekałem na niego. Patrzę… 
ach, co 
za radość! Był to „repetent” w swej własnej osobie, niezmiernie pewny siebie po 
uprzednich 
sukcesach. Z gwintówką niedbale zwieszoną na ręce podszedłem do faceta.
— Najmocniej pana przepraszam — zacząłem głębokim głosem — ale, widzi pan, mnie 
samemu te maki są potrzebne.
Patrzył na mnie; mowę mu odjęło. Widok był niewątpliwie wspaniały i na pewno 
dramatyczny. Stałem przed nim z gwintówką przewieszoną przez ramię, moja pełna 
słodyczy 
prośba jeszcze mi dźwięczała w uszach i czułem się jak Black Bart, Jesse James, 
Jack Sheppard, 
Robin Hood i całe pokolenia innych zbójców.
— No proszę — rzekłem nieco ostrzejszym tonem, który wydał mi się po prostu w 
sam raz. 
— Bardzo żałuję, proszę mi wierzyć, jeśli to panu nie na rękę, ale oddaj pan te 
maki.
Niedbale podniosłem nieco moją pukawkę i uśmiechnąłem się. To go przekonało. Bez 
słowa 
wręczył mi maki i ruszył w stronę płotu, ale nie szedł już lekkim spacerowym 
kroczkiem, ani się 
pochylał, by uszczknąć kwiatek, który po drodze wpadł mu w oko. Taki był koniec 
„repetenta”. Z 
jego oczu zmiarkowałem, że mnie nie lubi, a plecy zdały się wyrażać niemy 
wyrzut, gdy tak 
szedł przez pole, póki nie zniknął mi z oczu.
Od tego dnia bungalow tonął w powodzi maków. Pełno ich było w każdej wazie i 
każdym 
glinianym dzbanku. Płonęły ogniem na każdej półce, rozbuchały się po wszystkich 
pokojach. 
Obdarzam przyjaciół olbrzymimi pękami kwiecia, ale znów napływają poczciwi 
mieszkańcy 
miasta i zbierają dla mnie nowe bukiety.
— Posiedź jeszcze chwilkę — mówię do gościa, który już chce odejść.
Siedzimy w cieniu, na ganku, a tymczasem niestrudzone miejskie istoty rwą maki i 
oblewają 
się potem w słonecznym skwarze. Kiedy już moje złote śliczności dostatecznie 
ciążą im w 
ramionach, idę na dół ze strzelbą na ramieniu i uwalniam facetów od ciężaru. W 
ten sposób 
doszedłem do przekonania, że nie ma złego, co by na dobre nie wyszło.
Akcja konfiskaty przebiegała jak najpomyślniej. Ale jednego nie wziąłem pod 
uwagę: wielkiej 
liczebności mieszkańców miasta. Choć starzy kłusownicy nie wracali, co dzień 
przybywali nowi. 
Stanąłem w obliczu tytanicznego zadania: nauczyć całe miasto, że wypady na moje 
maki nie 
mają sensu. W toku rozładowywania nieproszonych gości z początku klarowałem im 
mój punkt 
widzenia, ale szybko dałem spokój. Szkoda było każdego słowa. Nie mogli 
zrozumieć. Pewnej 
damie, która pozwoliła sobie na insynuację, iż jestem kutwa, powiedziałem tak:
— Żadnej krzywdy pani dobrodziejce nie czynię. Gdybym wczoraj i przedwczoraj nie 
chronił 
maków, miejska zgraja sprzątnęłaby je i dziś pani oczęta żadnych kwiatków by 
tutaj nie 
zobaczyły. Maki, których dziś nie pozwalam pani zerwać, są kwiatami, jakich 
wczoraj i 
przedwczoraj nie dałem zniszczyć innym. A zatem, proszę mi wierzyć, nic pani nie 
traci.
— Ale maki są tu dzisiaj — odparła spozierając żarłocznym okiem na ich płomienną 
urodę.
— Zapłacę panu — rzekł pewien dżentelmen innym razem. (Właśnie uwolniłem go od 
ciężaru.) Doznałem nagle uczucia wstydu, sam nie wiem czemu, może dlatego, że 
jego słowa 
uprzytomniły mi fakt, iż moim kwiatkom przypisuje się wartość nie tylko 
estetyczną, ale i 
monetarną. Na myśl, że postępuję jak zwyczajny groszorób, załamałem się i 
odparłem 
niepewnym głosem:
— Nie sprzedaję maków. Może pan wziąć sobie, co pan narwal.
Nie minął tydzień i znów stanąłem oko w oko z tym samym dżentelmenem.
— Zapłacę panu — powiedział.
— Dobrze. Uiszczaj pan, proszę. Dwadzieścia dolarów.
Otwarł usta, spojrzał na mnie badawczo, znów otwarł usta, po czym posmutniał i 
bez słowa 
położył kwiaty na ziemi.
Ale, jak się należało spodziewać, szczyt czelności osiągnęła kobieta. Gdy 
odmówiłem 
przyjęcia zapłaty i zażądałem zwrotu zerwanych ślicznotek, postawiła się 
sztorcem.
— Ja zerwałam te maki — oświadczyła — a mój czas też kosztuje. Zapłaci mi pan za 
pracę, 
dostanie pan kwiatki z powrotem.
Ogień buntu ogarnął jej policzki, na twarzy, nawiasem mówiąc niebrzydkiej, 
malowała się 
stanowczość i determinacja. No cóż? Należałem do dzikiego szczepu żyjącego na 
wzgórzach, a 
ona była tylko kobietą, i to z miasta. Nie pragnę w tej chwili zagłębiać się w 
szczegóły, ale muszę 
z satysfakcją stwierdzić, że owa naręcz maków uświetniła później wnętrze mego 
bungalow, a 
kobieta poszła do miasta nie otrzymawszy zapłaty za swą pracę. Bądź co bądź 
kwiatki były moje.
— To są boże maki — powiedziała Płomienna Młoda Zwolenniczka Radykalizmu, której 
demokratyczne uczucia wzburzyły się, gdy ujrzała, jak pędzę ludzi z pola.
Potem przez dwa tygodnie śmiertelnie mnie nienawidziła. Poszedłem do niej i 
wyjaśniłem jej 
wszystko jak najdokładniej. Opowiedziałem historię maków, podobnie jak 
Maeterlinck 
opowiedział o życiu pszczół. Przedstawiłem temat w świetle biologii, psychologii 
i socjologii, 
rozpatrzyłem go z punktu widzenia etyki i estetyki. Rozgrzałem się przy tym i 
roznamiętniłem. 
Kiedym skończył, wyznała, że ją nawróciłem, ale na dnie serca czułem, że 
powodowała się 
litością.
Szukałem pociechy u przyjaciół. Opowiedziałem im jeszcze raz historię maków. Nie 
zauważyłem, by ich to bardzo zainteresowało. Podniecałem się coraz więcej. Byli 
niemile 
zdziwieni. Patrzyli na mnie z zaciekawieniem.
— Uchybiasz tylko własnej godności osobistej użerając się z ludźmi o maki — 
powiedzieli. 
— Naprawdę, nie wypada.
Pobiegłem do innych przyjaciół. Szukałem sprawiedliwości. Sprawa nabrała dla 
mnie 
zasadniczego znaczenia, postanowiłem za wszelką cenę dowieść, że przecież mam 
rację. Czułem 
potrzebę wytłumaczenia się, choć dobrze wiedziałem, że kto się tłumaczy, ten 
leży. Jeszcze raz 
opowiedziałem historię maków od początku do końca. Wdałem się w najdrobniejsze 
szczegóły. 
Uzupełniłem luki, całość znacznie rozwinąłem. Mówiłem tak długo, aż ochrypłem. 
Gdy 
wyczerpany umilkłem, mieli znudzone miny. Potem mówili jakieś banały, starali 
się mnie 
pocieszyć, poruszali przeróżne tematy i pletli trzy po trzy. Gniew mnie ogarnął 
i zerwałem z nimi 
raz na zawsze.
Teraz czyham w domu na przygodnych gości. Zręcznie zagajam rozmowę na temat 
maków. 
Przez cały czas pilnie obserwuję ich twarze, a gdy dostrzegę pierwsze oznaki 
opozycji, wylewam 
im na głowy cały, długo gromadzony zapas gniewu. Godzinami kłócę się z każdym, 
kto nie chce 
mi przyznać racji. Upodobniłem się do owego starca z opowiadania Guy de 
Maupassanta, który 
znalazł kawałek sznurka. Bez ustanku wyjaśniam — nikt nie chce mnie zrozumieć. Z 
miejskimi 
rabusiami zacząłem obchodzić się brutalniej niż dotąd. Już nie sprawia mi 
przyjemności 
odbieranie im łupów. To ciężka praca, wyczerpujące i obrzydliwe zajęcie. 
Przyjaciele patrzą na 
mnie spode łba i z politowaniem coś tam mruczą pod nosem, gdy się spotykamy w 
mieście. 
Rzadko teraz mnie odwiedzają. Boją się. Jestem zgorzkniałym i rozczarowanym 
człowiekiem. 
Życie moje jest mroczne — cały blask uciekł z niego, aby jaśnieć na polu złotych 
maków.
Oto cena pewnych rzeczy.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
All Gold Canyon
SZCZEROZŁOTY KANION
Było to zielone serce kanionu, gdzie skalne ściany rozstępowały się nieco i 
tracąc surowość 
linii opasywały małą zaciszną kotlinkę wypełnioną po wręby wdziękiem, urokiem, 
słodyczą. 
Wszystko tam spoczywało. Nawet wąski potok nie płynął wartkim nurtem, lecz 
rozlewał się 
szerzej w lustrzaną sadzawkę. Rudy jeleń o wielokończastych rogach stał po 
kolana w wodzie; 
drzemał z opuszczoną głową i przymkniętymi oczyma.
Jeden brzeg sadzawki zajmowała łączka — chłodny, zielony pomost łączący rąbek 
wody z 
podstawą urwistej ściany. Po drugiej stronie łagodny, żyzny stok wznosił się 
coraz wyżej i wyżej 
i stapiał się wreszcie z przeciwległą ścianą kanionu. Stok porastała piękna 
trawa gęsto usiana 
kwiatami, które tu i ówdzie rzucały barwne plamy — pomarańczowe, szkarłatne lub 
złote. Niżej 
kanion był zamknięty, nie dawał perspektywy. Ściany pochylały się ku sobie, 
spotykały nagle i 
kotlinkę kończył chaos omszałych skał, ukrytych za kotarą pnączy i koronami 
drzew, co rosły w 
dole. W górnym biegu potoku widać było liczne, porosłe sosną kopy i stożki 
wysokiego 
podgórza, a dalej, jeszcze dalej, jak chmury na widnokręgu, strzelały w niebo 
minarety bieli — 
tam, gdzie promienie słońca zapalały chłodne blaski na wiecznych śniegach 
Sierry*.
Kanion nie znał kurzu. Liście i kwiaty były czyste, dziewicze, a młoda trawa 
lśniła niby 
aksamit. Tuż nad sadzawką trzy drzewa bawełniane sypały śnieżny puch, który 
płynął powoli w 
nieruchomym powietrzu. Na stoku krzewy manzanity pachniały wiosną, a ich liście 
— jak gdyby 
wiedziały o nadchodzących skwarach letnich — zaczynały już zwracać się 
prostopadłe ku ziemi. 
Na słonecznych skrawkach stoku, dokąd nie sięgały nawet najdłuższe cienie 
manzanity, chwiały 
się lilie mariposa, podobne stadku motyli–klejnotów, co przysiadły na moment, 
lecz są gotowe 
do odlotu. Tu i ówdzie arlekin lasu, madrone, przyłapany w okresie gdy zmienia 
trawiastozieloną 
korę na krwawopurpurową, nasycał atmosferę upajającą wonią płynącą z kiści 
dzwonków, jak 
gdyby ulepionych z wosku. Dzwonki te były kremowobiałe, przypominające kształtem 
konwalie, 
a dobywał się z nich iście wiosenny zapach.
Nie szemrał najlżejszy wietrzyk. Atmosfera była senna, nieruchoma, uperfumowana 
słodyczą, 
która dławiłaby niewątpliwie w ciężkiej wilgoci. Tutaj jednak była czysta, 
rzeźwa jak światło 
gwiazd odmienione w powietrze, przesycone i ogrzane promieniami słońca, 
zaprawione 
oddechem kwiatów.
Raz po raz przelotny motyl ukazywał się lub niknął pośród plam świateł i cieni. 
Zewsząd 
monotonnie bzykały pszczoły górskie — ucztujący sybaryci, co dobrodusznie 
potrącają się u 
stołu i nie mają ochoty na złośliwe sprzeczki. Mały potoczek cicho sunął 
kanionem i tylko od 
czasu do czasu odzywał się stłumionym bulgotaniem. Odgłosy te przypominały senny 
szept, co 
cichnie w chwilach drzemki i odradza się znowu, gdy następuje przebudzenie.
W sercu kanionu wszystko poruszało się płynnie. Słoneczne plamy i motyle 
przypływały i 
odpływały pośród drzew. Pobrzękiwanie pszczół i szepty wody grały płynną 
melodię. Płynne 
tony i płynne barwy łączyły się, splatały w delikatną, nieuchwytną tkaninę, 
którą wyrażał się 
duch tego ustronia. Był to duch spokoju, lecz nie martwoty — łagodnie tętniącego 
życia; duch 
ciszy, która nie jest milczeniem; ruchu, który nie jest czynem; spoczynku, 
pulsującego 
istnieniem, ale wolnego od gwałtownych porywów walki oraz pracy. Duch tego 
ustronia, to duch 
dobrotliwego życia drzemiącego rozkosznie, zadowolonego z dostatków, nie 
płoszonego nigdy 
zgiełkiem odległych wojen.
Rudy jeleń o wielokończastych rogach poddawał się władzy ducha tego ustronia i 
drzemał 
stojąc po kolana w chłodnej, ocienionej sadzawce. Odpoczywał spokojnie, bo w 
kanionie nie 
było much, które mogłyby mu dokuczać. Czasami, kiedy potok budził się i zaczynał 
szemrać, 
jeleń nastawiał uszu. Ale poruszał nimi leniwie, jak gdyby wiedział z góry, że 
to tylko strumyk 
— śpioch zrzędzi na siebie.
Nadeszła jednak chwila, gdy rudy zwierz drgnął, zesztywniał i czujnie jął łowić 
uchem 
dźwięki. Zwrócił głowę w kierunku biegu strumyka. Począł węszyć wrażliwymi, 
ruchliwymi 
chrapami. Wzrokiem nie mógł przebić zielonej zasłony, za którą niknął potok, 
doszedł go jednak 
głos człowieka. Był to głos jednostajny, miarowy, śpiewny. Wreszcie jeleń 
usłyszał odległy 
brzęk metalu o kamień. Chrapnął, podskoczył nagle i jednym susem przeniósł się z 
wody na 
trawę. Racicami ugrzązł w świeżym aksamicie, nastawił uszu i znowu zaczął 
węszyć. Później 
ruszył przez łączkę, przystając raz po raz, żeby nasłuchiwać, i przepadł z 
kanionu jak 
bezszelestnie stąpająca mara.
Podkute buty stukały coraz mocniej na skalistym gruncie. Męski głos nabierał 
siły. Śpiewał 
jakąś piosenkę, a gdy się zbliżył, zabrzmiał tak wyraźnie, że można było 
rozróżnić słowa:
Odwróć oczy, spójrz, o spójrz
Ku tym skłonom miłych wzgórz
(Potęga złego już w tobie złamana).
Spójrz dokoła, oczy zwróć,
Brzemię grzechów z siebie zrzuć
(A rankiem staniesz przed obliczem Pana).
Gdy śpiewce zaakompaniował szelest gałęzi, duch ustronia czmychnął śladem rudego 
jelenia. 
Niebawem rozchyliła się zielona zasłona i człowiek spojrzał ciekawie na łączkę, 
sadzawkę i 
łagodne zbocze kanionu. Sprawiał wrażenie mężczyzny bardzo serio. Jednym rzutem 
oka objął 
całość, a później zaczął wodzić wzrokiem po szczegółach, aby potwierdzić ogólne 
wrażenie. 
Dokładnie zlustrował wszystko i wówczas dopiero otworzył usta nie skąpiąc 
gorących i 
dobitnych słów uznania:
— A bodaj to licho i wszyscy diabli! Jest przynajmniej na co spojrzeć! Lasek i 
woda, i trawa, i 
zbocze jak się patrzy! Prawdziwa frajda dla faceta, co szuka złotej dziury, i 
raj dla szkapy! 
Świeża zieleń — lek na zmęczone oczy. A wszystko razem lepsze na anemię niż 
pigułki. 
Ustronna działka dla poszukiwacza i dobry postój dla jego chabety! A niech to 
licho!
Nowoprzybyły miał ziemistą cerę, co nie przeszkadzało bynajmniej wyrazowi 
dobrego 
humoru i stałej pogody. Ruchliwa twarz zmieniała się często, zależnie od 
wewnętrznych 
nastrojów. Jego myśli były nieomal widoczne: przesuwały się po licach jak gnane 
wiatrem fale 
po powierzchni jeziora. Skąpe, zmierzwione włosy, od dawna nie strzyżone, miały 
kolor równie 
nieokreślony jak cera. Zdawać się mogło, że cały przeznaczony dlań barwnik 
zebrał się w 
zdumiewająco błękitnych oczach, wesołych i roześmianych, pełnych dziecięcej 
naiwności i 
zdziwienia. Zarazem jednak były to oczy, z których wyglądała niemała pewność 
siebie i siła woli 
płynąca ze znajomości własnej osoby i świata.
Stojąc jeszcze za kotarą z pnączy mężczyzna rzucił przed siebie górniczy kilof, 
łopatę i miskę 
do płukania złota. Później wylazł na polanę. Miał na sobie spłowiały kombinezon 
i czarną 
bawełnianą koszulę. Strój ten uzupełniały ciężko podkute buty i bezkształtny 
kapelusz o plamach 
dowodzących starej znajomości z wiatrem, deszczem, słońcem i dymem obozowych 
ognisk. 
Mężczyzna stał wyprostowany, szeroko otwartymi oczyma oglądał pejzaż i przez 
rozdęte, 
drgające nozdrza wdychał z lubością słodki, gorący zapach kanionu—ogrodu. Oczy 
przymknął 
tak, że widać było tylko swawolne niebieskie szparki; zrobił wielce zadowoloną 
minę, 
uśmiechnął się z humorem i zawołał głośno:
— Polne róże i przydrożne mlecze! Pachnie nienajgorzej! Niech tam kto chce gada 
o olejku 
różanym i fabrykach wody kolońskiej. Już ja wolę to!
Miał zwyczaj monologować. Zmiany wyrazu jego ruchliwej twarzy mówiły wprawdzie o 
wszystkich uczuciach i myślach, lecz język rwał się też do roboty i powtórnie 
mówił to samo, jak 
drugi Boswell*.
Gaduła położył się na brzegu sadzawki i chciwie pił wodę.
— Smakuje nienajgorzej — mruknął.
Otarł usta wierzchem dłoni, zadarł głowę i spojrzał na przeciwległą ścianę. 
Uwagę jego 
przykuło łagodne zbocze. Leżał wciąż na brzuchu i długo, uważnie studiował 
budowę stoku. 
Doświadczonym wzrokiem powędrował w górę, do stóp poszarpanej ściany skalnej, i 
wrócił aż 
na brzeg sadzawki. Wreszcie dźwignął się na nogi i jeszcze raz powtórzył 
oględziny.
— Wygląda nienajgorzej! — orzekł i podniósł kilof, szuflę i miskę.
Niżej sadzawki przeprawił się przez potok skacząc zręcznie z kamienia na kamień. 
W miejscu, 
gdzie zbocze dotykało wody, zaczerpnął i wsypał do miski pełną łopatę ziemi. 
Przykucnął, 
chwycił w obie ręce miskę i zanurzywszy ją częściowo w strumyku, począł 
wykonywać wprawne 
obrotowe ruchy. Nabierał i wychlapywał wodę, która opłukiwała żwir i piasek tak, 
że największe 
i najlżejsze cząstki wydobywały się na wierzch. Poszukiwacz zręcznie przechylał 
naczynie i 
śmiecie wyrzucał do wody. Od czasu do czasu, aby przyspieszyć sprawę, stawiał 
miskę na trawie 
i palcami wybierał większe kamyki i odłamki skalne.
Miska pustoszała szybko i niebawem został na dnie tylko miałki proch i 
najmniejsze kruszyny 
żwiru. Wówczas mężczyzna zaczął pracować bardzo ostrożnie i starannie. Kończył 
płukanie i z 
resztką zawartości obchodził się coraz delikatniej, dopóki nie pozostało na 
pozór nic prócz wody. 
Kiedy jednak miska zatoczyła prędkie półkole i woda chlusnęła do strumienia, na 
dnie ukazała 
się warstwa czarnego piasku tak cienka jak powłoka farby. Poszukiwacz obejrzał 
ją z bliska i 
wypatrzył pośrodku maleńką złotą plamkę. Znowu zaczerpnął nieco wody i 
potrząsając miską 
wielekroć poruszył i obrócił drobiny piasku. W nagrodę za trud uzyskał drugą 
maleńką plamkę 
złota.
Miał teraz robotę delikatną, nieporównanie delikatniejszą, niż zdarza się 
kiedykolwiek przy 
zwykłej pracy górnika. Płukał czarny piasek małymi porcyjkami na ledwie wklęsłym 
brzegu 
miski. Każdą porcyjkę przeglądał nad wyraz troskliwie i wyrzucał wówczas 
dopiero, gdy zbadał 
ją wzrokiem do ostatniej drobiny. Ostrożnie, po trochu pozbywał się czarnego 
piasku, a kiedy na 
brzegu dostrzegł żółtą plamkę nie większą niż koniec szpilki, manipulował wodą 
tak, że złoto 
wróciło na dno. W taki sam sposób upolował jeszcze jedną i drugą drobinę. 
Obchodził się z nimi 
nader pieczołowicie. Jak pasterz zbierał swą trzódkę, by nie zgubiła się ani 
jedna sztuka. 
Wreszcie, gdy na dnie miski nie zostało nic prócz okruszyn złota, policzył je i 
nie bacząc na tak 
wiele trudu, wychlusnął do potoku razem z resztą wody. Ale kiedy dźwignął się i 
wyprostował, 
jego błękitne oczy płonęły pożądaniem.
— Siedem — mruknął, jak gdyby chciał dobrze spamiętać ilość drobin, które 
uzyskał z tak 
wielkim staraniem i wyrzucił tak pogardliwie. — Siedem — powtórzył głośniej, 
jakby chciał tę 
cyfrę wbić sobie w głowę.
Długo stał bez ruchu zapatrzony w łagodny stok nad sadzawką. W oczach miał wyraz 
zainteresowania, nowozrodzonego, żywego. Całą jego postawę cechowała czujność i 
napięcie 
drapieżnika, który zwietrzył świeży trop zwierzyny.
Przesunął się o kilka stóp w dół potoku i ponownie napełnił miskę ziemią. I tym 
razem płukał 
ostrożnie, pieczołowicie gromadził złotą trzódkę, a zliczywszy ją wyrzucił 
wzgardliwie do 
potoku.
— Pięć! — mruknął z namysłem. — Pięć!
Przed powtórzeniem zabiegów nieco w dół potoku, znowu przemierzył zbocze bystrym 
wzrokiem. Nie potrafił odmówić sobie tej przyjemności. Oddalał się od sadzawki i 
gromadził 
coraz mniej okruszyn złota.
— Cztery, trzy, dwie, jedna — takie liczby wbijał sobie w pamięć, a kiedy 
uzyskał tylko 
pojedynczą plamkę, zaniechał dalszej pracy i rozniecił ogień z suchego chrustu. 
Wsunął miskę w 
płomienie i opalał ją, aż nabrała kruczoczarnej barwy; wtedy obejrzał krytycznym 
wzrokiem i z 
uznaniem kiwnął głową. Na takim tle nie ujdzie mu najmniejszy bodaj złoty 
punkcik!
Znów oddalił się od sadzawki i nabrał ziemi, która przyniosła samotną plamkę. 
Następna 
porcja wcale nie zawierała złota. Nie uspokoiło to poszukiwacza, gdyż 
trzykrotnie nabierał łopatę 
ziemi ledwie o stopę jedna od drugiej. Nie znalazł nic, ale zamiast się tym 
martwić, sprawiał 
wrażenie człowieka zadowolonego. Po każdej bezowocnej próbie robił weselszą 
minę, aż 
wreszcie wyprostował się i zawołał radośnie:
— Jak Boga kocham! Niech mnie kaczki zdepczą, jeśli nie trafiłem tu na coś 
naprawdę klasa!
Wrócił na miejsce, w którym przystąpił do dzieła, i zaczął płukać posuwając się 
pod prąd 
strumienia. Zrazu złote trzódki rosły — rosły zdumiewająco.
Czternaście, osiemnaście, dwadzieścia jeden, dwadzieścia sześć — rejestrował w 
pamięci.
Tuż za sadzawką uzyskał najbogatszą zdobycz: trzydzieści pięć złotych plamek.
— To prawie dosyć, żeby zacząć chować — powiedział z żalem, gdy spłukiwał miskę.
Słońce osiągnęło najwyższy punkt swej drogi. Człowiek harował dalej. Miska po 
misce 
przesuwał się w górę strumyka i za każdym niemal razem osiągał gorszy wynik.
— Dobra nasza — mruknął, kiedy na czarnym tle wypatrzył samotną jasną plamkę — 
złotko 
topnieje, topnieje…
A kiedy kilka kolejnych porcji nic nie przyniosło, wyprostował grzbiet i 
spojrzał na zbocze 
pełnym zaufania wzrokiem.
— Hop, hop! Pani Złotadziura! — krzyknął, jak gdyby miał słuchacza ukrytego 
gdzieś pod 
powierzchnią stoku. — Hop, hop! Pani Złotadziura! Idę już, idę! Mało wiele, a 
dobiorę się do 
pani! Słyszysz mnie, pani Złotadziuro? Mało wiele, a dobiorę się do pani! Niech 
mnie szlag trafi, 
jeżeli się nie dobiorę!
Odwrócił się, zadarł głowę i bystrym spojrzeniem ocenił położenie słońca na 
bezchmurnym 
lazurze. Następnie ruszył z biegiem potoku wzdłuż linii śladów własnej łopaty. 
Niżej sadzawki 
przeprawił się na drugi brzeg i zniknął za zieloną kotarą. Ale duch ustronia nie 
zdążył wrócić. 
Nie oblekł kotlinki w ciszę i spoczynek, gdyż nieustannie słychać było 
mężczyznę, który śpiewką 
głosił swe prawo własności do kanionu.
Niebawem — tym razem głośniej — zatupotały na skalnym gruncie podkute buty. 
Zielona 
zasłona poczęła ruszać się tam i z powrotem, jak gdyby ją ktoś gwałtownie 
targał. Donośnie 
zgrzytał i brzęczał metal. Głos ludzki brzmiał mocno, rozkazującym tonem. Coś 
dużego 
szamotało się i sapało. Słychać było chrzęst, trzask i łomot. Wreszcie wśród 
wiru liści ukazał się 
koń dźwigający juki obwieszone połamanymi gałązkami i urwanymi pędami pnączy. 
Zwierzę 
spojrzało ze zdziwieniem na kotlinkę, do której zostało wpędzone, spuściło łeb i 
ze smakiem 
poczęło szczypać trawę. Dalej szedł drugi koń. Raz pośliznął się na omszałej 
skale i odzyskał 
równowagę wówczas dopiero, gdy zarył kopytami w miękką powierzchnię łączki. Był 
bez 
jeźdźca, chociaż na grzbiecie niósł meksykańskie siodło o wysokim łęku, wytarte 
i spłowiałe od 
długiej służby.
Ostatni zjawił się człowiek. Zrzucił na ziemię juki i siodło, wzrokiem wybrał 
miejsce na 
biwak i pozwolił koniom paść się do woli. Rozpakował zapasy żywności nie 
zapominając o 
patelni i saganku do gotowania kawy. Później zebrał naręcze chrustu i kilkoma 
kamieniami 
obłożył miejsce na ognisko.
— Do pioruna! — zawołał. — Ale mam apetyt! Mógłbym na—żreć się gwoździ i różnego 
żelastwa, a w dodatku podziękować ślicznie, gdybym dostał repetę!
Wyprostował się i sięgnął do kieszeni po zapałki, ale w tej chwili wzrok jego 
powędrował za 
sadzawkę, ku łagodnemu stokowi. Trzymał już w ręku pudełko, ale wypuścił je i 
wyjął z kieszeni 
próżną dłoń. Wahał się najwidoczniej. Raz spoglądał na przybory kuchenne, raz na 
zbocze 
kanionu.
— Jeszcze trochę podłubię — mruknął przeprawiając się na przeciwny brzeg 
strumyka i dodał 
tonem usprawiedliwienia: — Wiem, że to bez sensu, ale nikomu nic się nie stanie, 
jak godzinkę 
poczeka na żarcie. Chyba mam rację?
Kilka stóp za linią śladów po próbnych miskach rozpoczął drugą. Słońce odbywało 
wędrówkę 
w dół do zachodniego widnokręgu, cienie się wydłużały, a on ciągle pracował. Po 
drugiej linii 
przyszła kolej na trzecią. Kopacz piął się coraz wyżej i linia po linii 
przecinał w poprzek zbocze. 
Środek przynosił zawsze najbogatszą zdobycz, a końce sięgały miejsc, gdzie złota 
nie było 
wcale. Każda wyżej położona linia była krótsza od poprzedniej, a regularność, z 
jaką się 
skracały, budziła nadzieję, że gdzieś w górze ostatnia będzie zupełnie krótka i 
wyżej znajdzie się 
miejsce jedynie na punkt. Ogólny zarys poczynał kreślić odwróconą literę „V”, 
której zbieżne 
boki wyznaczały granicę złotodajnego pokładu, a wierzchołek stanowił 
niewątpliwie, cel, do 
którego zmierzał poszukiwacz.
Często przebiegał wzrokiem te zbieżne boki i spoglądając w górę próbował 
odgadnąć, w 
jakim punkcie leży wierzchołek, gdzie nieodwołalnie muszą zniknąć ślady złota. 
Tam rezyduje 
przecie „Pani Złotadziura”, jak kopacz poufale nazywał wymarzony cel swych 
trudów położony 
gdzieś wyżej na łagodnym stoku.
— Hej! — zawołał. — Pokaż no się, pani Złotadziura! Bądź dobra i grzeczna! Pokaż 
się!
— Nie chcesz, to nie — mówił później tonem spokojnej rezygnacji. — W 
porządeczku, pani 
Złotadziura! Powoli idę sobie pod górkę, no i trafię do ciebie, za łysy łeb 
wywlokę!
— Wywlokę! Jak Boga kocham, wywlokę! — odgrażał się po dłuższej pauzie.
Każdą kolejną miskę zanosił nad potok i płukał, a im wyżej się wspinał, więcej 
zdobywał. 
Wreszcie zaczął zbierać złoto do pustej puszki po proszku do pieczenia, którą 
bez należytego 
szacunku przechowywał w kieszeni kombinezonu. Tak zapamiętał się w robocie, że 
nie zauważył 
nadciągającej nocy, która oznajmiała się długim zmierzchem. Dopiero wówczas, gdy 
nie mógł 
już dojrzeć jaśniejszych plamek na dnie miski, zorientował się, że czas płynie. 
Wyprostował się 
szybko, zrobił zdziwioną, zatroskaną minę i zawołał:
— Bodaj mnie licho! Na śmierć zapomniałem o obiedzie!
Na oślep przebrnął po ciemku strumień i zapalił czekające od dawna ognisko. Na 
kolację miał 
podpłomyki, boczek i odgrzaną fasolę. Później zapalił fajkę i siedząc przy 
dogasających węglach 
słuchał odgłosów nocy i gapił się na kanion skąpany w księżycowym blasku. 
Wreszcie rozwinął 
pościel, zrzucił ciężkie buty i po szyję okrył się kocami. W świetle księżyca 
twarz miał prawie 
białą. Wyglądał jak trup, ale trup, co nie wątpi w zmartwychwstanie, gdyż 
podniósł się na łokciu 
i jeszcze raz przemierzył wzrokiem swoje zbocze.
— Dobranoc, pani Złotadziura! — zawołał sennym głosem. — Dobranoc!
Przespał szary ranek i ocknął się dopiero, gdy poczuł promień słońca na 
zamkniętych 
powiekach. Usiadł raptownie i przez czas pewien rozglądał się dokoła, aby 
ustalić ciągłość swego 
życia i chwilę obecną przypiąć jakoś do przeszłości.
Z garderobą niewiele miał kłopotu, bo musiał tylko zapiąć sprzączki butów. 
Spojrzał na swoją 
„kuchnię” i na zielone zbocze kanionu, lecz poskromił widać pokusę, bo rozniecił 
ogień.
— Pomału, Bill! Pomału! — udzielił sobie przestrogi. — Z pośpiechu nigdy nie 
wynikło nic 
dobrego. Co nagle, to po diable. Pani Złotadziura poczeka na ciebie. Nie zwieje, 
zanim zjesz 
śniadanie. Posłuchaj, Bill! Trzeba ci coś świeżego dla odmiany. No, do roboty! 
Reszta zależy od 
ciebie.
Nad potokiem ściął krótki pręt. Z kieszeni wygrzebał kawałek sznurka i 
pogniecioną muszkę 
rybacką.
— Kto wie? Może wczesnym rankiem będą dobrze brały? — mruknął rzucając 
zaimprowizowaną wędkę i po chwili wrzasnął radośnie. — No, nie mówiłem! Nie 
mówiłem!
Nie miał kołowrotka i nie zamierzał marnować czasu, toteż szarpnął mocno i 
wyciągnął z 
wody błyszczącego dziesięciocalowego pstrąga. Następne trzy złowił szybko 
jednego po drugim, 
miał więc obfite śniadanie. Idąc do pracy na zboczu przystanął nagle nad 
potokiem. Doznał 
olśnienia.
— Chyba lepiej rozejrzeć się trochę w dół strumienia — powiedział. — Diabli 
wiedzą, czy 
jaki kundel nie myszkuje po okolicy.
Mimo to przeprawił się na drugi brzeg po kamieniach i chociaż pomrukiwał: 
„Naprawdę, 
warto by się rozejrzeć”, rychło przy robocie zapomniał o wszelkich środkach 
ostrożności.
Rozprostował się dopiero wieczorem. Plecy bolały go nieznośnie od schylania i 
wysiłku, toteż 
ręką gładził się po krzyżu i nie tracąc czasu gadał do siebie:
— No i co z tego będzie? Znów na śmierć zapomniałem o obiedzie! Trzeba się 
pilnować, bo 
jak nic zrobi się ze mnie maniak, co żre tylko dwa razy na dzień.
Takie szukanie złotej dziury, to najgorsza zaraza. Człowiek całkiem traci głowę 
— zrzędził 
tego wieczora otulając się kocami. Nie zapomniał jednak krzyknąć w kierunku 
zbocza: — 
Dobranoc, pani Złotadziura! Dobranoc!
Wstał ze słońcem i po byle jakim śniadaniu wcześnie wziął się do pracy. Gorączka 
w nim 
rosła, a sprzyjała temu coraz bogatsza zawartość misek. Twarz miał 
zaczerwienioną nie tylko od 
upału. Nie odczuwał znużenia, chociaż, godziny mijały. Napełniał miskę i zbiegał 
na dno 
kanionu, żeby zająć się płukaniem, nie zdołał jednak powstrzymać się od 
pośpiechu, gdy wracał 
po nową łopatę piasku i potykając się, sapiąc ciężko, co tchu biegł pod górę.
Oddalił się już o sto jardów od wody, a odwrócone „V” rysowało się wyraźniej. 
Szerokość 
złotodajnego pokładu była coraz mniejsza i kopacz przedłużał w myśli jej 
krawędzie do punktu 
przecięcia, gdzieś u góry zbocza. Wierzchołek. „V” stanowił cel kopacza, który 
nieraz głowił się, 
by określić jego położenie.
— Akurat dwa jardy nad tym krzakiem manzanity i koło jarda w prawo — zawyrokował 
wreszcie.
Pomału zaczynał ulegać pokusie.
— Sprawa jasna, jak dwa a dwa cztery — mruknął, gdy porzuciwszy pracowite 
kopanie na 
poprzek, wspiął się do spodziewanego wierzchołka „V”.
Napełnił miskę i poniósł ją w dół do płukania. Nie zawierała ani śladu złota. 
Kopał płytko, 
kopał głęboko, lecz mimo kilkunastu prób nie zyskał w nagrodę ni jednej złotej 
plamki. 
Zirytował się, że tak niemądrze uległ pokusie, i nie bacząc na godność własną, 
beształ się 
ohydnie. Wreszcie zszedł niżej i wrócił do kopania w poprzek.
— Powoli, a na pewniaka, Bill! Powoli, a na pewniaka — mamrotał. — Krótka droga 
do 
forsy, to nie twoja specjalność. Czas, żebyś o tym wiedział. Nie bądź frajer, 
Bill, nie bądź frajer! 
Powoli, a na pewniaka! Tylko takim atutem możesz wygrać. No, to trzymaj ten atut 
w garści i 
wygrywaj.
Linie poprzecznych kopań stawały się coraz krótsze dowodząc, że krawędzie „V” 
muszą się 
połączyć. Za to pokład uciekał głębiej i głębiej. Złoto kryło się we wnętrzu 
wzgórza. Żółta barwa 
pojawiała się tylko na głębokości trzydziestu cali. Próbki z dwudziestu pięciu i 
trzydziestu pięciu 
cali pozostawiały czyste dno miski. U podstawy „V”, nad strumykiem, złoto 
trafiało się między 
korzeniami trawy. Ale tym głębiej zapadało, im wyżej posuwała się robota. 
Kopanie 
trzystopowe—go dołu dla dobycia jednej próbnej miski — to ciężkie zadanie, 
zwłaszcza jeśli 
nieokreślona liczba dołów dzieli kopacza od wierzchołka.
— Diabli wiedzą, jak jeszcze głęboko zwieje! — westchnął poszukiwacz, gdy 
podczas 
krótkiej przerwy w pracy masował obolałe plecy.
Grzbiet mu dolegał, ręce i nogi drętwiały, ale ulegał gorączce chciwości. 
Kilofem i łopatą 
przewracał i wyrzucał miękką, brunatną glebę. Uparcie piął się coraz wyżej. 
Przed sobą miał 
równe zbocze usiane kwiatami i pachnące ich słodkim oddechem. Niżej ciągnął się 
obraz 
zniszczenia, jak gdyby wstrętna wysypka pojawiła się na gładkiej skórze ziemi. 
Poszukiwacz 
wlókł się pod górę niby ślimak, co kala piękno smugą plugawego śluzu.
Zapadanie się pokładu wymagało wzmożonej pracy, ale trud opłacały sowicie coraz 
korzystniejsze próby. Dwadzieścia centów, trzydzieści, pięćdziesiąt, 
sześćdziesiąt — taki był 
plon kolejnych porcji. Wreszcie o zmierzchu kopacz przepłukał rekordową miskę: 
jedna łopata 
ziemi przyniosła całego dolara.
— Trzymam zakład, że jakiś ciekawy kundel przy lezie moim śladem do tego 
ogródka. Takie 
już mam szczęście! — bąknął sennie tej nocy, podciągając koce po brodę.
Raptem usiadł prosto.
— Bill! — krzyknął na całe gardło. — Uważaj no, Bill! Słyszysz? Jutro z samego 
rana musisz 
rozejrzeć się dokoła i popatrzeć, czy czegoś nie widać. Rozumiesz? Jutro z 
samego rana! Tylko 
mi nie zapomnij!
Ziewnął i objął wzrokiem zryte zbocze.
— Dobranoc, pani Złotadziura! — zawołał.
Następnego dnia wyprzedził słońce, był bowiem po śniadaniu, kiedy sięgnął go 
pierwszy 
promyk. Zaraz wspiął się na ścianę kanionu, wykorzystując ścieżkę dawnego 
osypiska. Na 
szczycie obrał punkt obserwacyjny i przekonał się, że tkwi pośrodku pustkowia. 
Dokąd sięgnął 
wzrokiem, widział tylko góry i góry, łańcuch po łańcuchu. Zwróciwszy się na 
zachód, błądził 
wzrokiem po niezliczonych grzbietach podłużnych i poprzecznych, aby wreszcie 
dostrzec białe 
wierzchołki Sierry — najwyższe pasmo, gdzie zachodni kontynent wspiera się 
kręgosłupem o 
kopułę niebios. Na północ i południe wyraźniej było widać labirynt krzyżujących 
się wałów i 
zapadlin. Ku zachodowi góry przypadały do ziemi, były coraz niższe i wreszcie 
przechodziły w 
falistą wyżynę, za którą musiała się ciągnąć niewidoczna z tego miejsca, 
rozległa dolina.
Na całym tym długim i szerokim obszarze kopacz nie zobaczył śladu człowieka lub 
dzieła 
jego ręki oprócz leżącego w dole zrytego stoku. Rozglądał się długo i uważnie. 
Raz miał 
wrażenie, iż widzi niewyraźny słup dymu daleko, w dolnym krańcu swego kanionu. 
Spojrzał 
ponownie i doszedł do wniosku, że to różowa mgła poranna rysuje się cieniem na 
tle sfałdowanej 
ściany skalnej.
— Hej, pani Złotadziura! — wrzasnął spoglądając w dół. — Moja pani! Nie właź no 
mi w 
drogę! Uwaga! Lecę już, lecę, pani Złotadziura!
Na nogach miał niezgrabne, podkute buciory, można więc było sądzić, że mu trudno 
schodzić, 
ale z góry mknął lekko i zwinnie niby kozica. Nie przerażały go ruchome głazy 
nad skrajem 
otchłani. Wiedział dokładnie, ile potrzeba czasu, by zrzucić kamień i wywołać 
katastrofę, 
korzystał więc z chwiejnej podpory, odbijał się od niej i w mgnieniu oka lądował 
bezpiecznie. W 
miejscach, gdzie spadek był tak stromy, że ni chwili nie dało się stać prosto, 
poszukiwacz nie 
wahał się wcale. Na ułamek sekundy dotykał stopą zdradliwej powierzchni i jednym 
susem 
przenosił się niżej. Jeżeli nawet i to było niepodobieństwem, w przelocie 
opierał rękę o występ 
skalny, krawędź szczeliny albo wątły krzew o wiszących korzeniach. Wreszcie 
wydał 
przeraźliwy okrzyk, skoczył z rozmachem i zamieniwszy ścianę skalną na ruchome 
osypisko, 
zjechał do końca na kilku tonach żwiru i kamieni.
Tego rana pierwsza miska przyniosła ponad dwa dolary w zanieczyszczonym złocie. 
Pochodziła ona ze środka pokładu. W prawo i w lewo wartość próbek malała szybko. 
Kurczyły 
się też poprzeczne linie dołów. Ledwie kilka kroków dzieliło ramiona odwróconego 
„V”, a punkt 
przecięcia musiał wypaść o kilka jardów wyżej. Zarazem jednak bogaty pokład 
chował się coraz 
głębiej. Wczesnym popołudniem trzeba było kopać pięciostopowe doły, nim na dnie 
miski 
pozostały ślady złota.
Prawdę rzekłszy, nie były to już ślady, lecz opłacalne kopanie i płukanie. 
Poszukiwacz 
zdecydował więc w duchu, że po odkryciu samorodnej żyły — czyli złotej dziury — 
wróci i 
przystąpi do normalnej pracy na powierzchni. Ale wciąż korzystniejsze próby 
zaczęły go 
martwić. Pod wieczór miski dawały po trzy i cztery dolary. Kopacz podrapał się w 
czuprynę i 
zatroskanym wzrokiem spojrzał na krzew manzanity, który w przybliżeniu wytyczał 
wierzchołek 
„V”. Pokiwał głową i przemówił tonem wyroczni:
— Jedno z dwojga, Bill. Powiadam: jedno z dwojga. Albo pani Złotadziura wysypała 
całą 
forsę na ten cholerny stok, albo jest diabelnie bogata i wszystkiego nie 
będziesz mógł zabrać ze 
sobą. A to dopiero byłaby historia, hę? Powiadam ci: piekielna historia!
Aż zachichotał na myśl o tak miłym zmartwieniu. Noc zastała go nad potokiem, 
gdzie kończył 
płukanie pięciodolarowej miski.
— Szkoda, że nie ma elektryki. Wolałbym pracować dalej — mruknął.
W nocy dręczyła go bezsenność. Wielekroć układał się wygodnie, zamykał oczy i 
czekał na 
drzemkę. Ale krew burzyła się w nim z wielkiej chciwości, toteż raz po raz 
podnosił powieki i 
mamrotał:
— Żeby już to słońce wzeszło…
Na koniec zasnął, lecz zbudził się, ledwie gwiazdy zbladły, a o szarym brzasku 
był już po 
śniadaniu i piął się pod górę w stronę tajemniczej kryjówki pani Złotejdziury.
Na pierwszej linii poprzecznej zmieścił tylko trzy doły. Bogaty pokład był już 
bardzo wąski i 
kopacz zbliżał się niewątpliwie do źródła złotego strumienia, którego nurt badał 
od czterech dni.
— Spokojnie, Bill, spokojnie — napominał się zaczynając ostatni, decydujący dół 
w punkcie, 
gdzie przecięły się nareszcie ramiona „V”.
— Liczę na panią, pani Złotadziuro! Nie możesz mnie wykiwać — powtarzał nieraz, 
kopiąc 
głębiej i głębiej.
Cztery stopy, pięć , sześć — rył w ziemi drogę do fortuny. Robota szła teraz 
trudniej. Kilof 
szczękał o odłamki skalne. Jeden z nich kopacz obejrzał uważnie.
— Zwietrzały kwarc — orzekł i wziął się do wybierania sypkich odłamków z dna 
dołu.
Wreszcie zaatakował kilofem kruchą skałę i bez trudu łupał ją każdym uderzeniem. 
Niebawem 
wsunął łopatę w rumowisko i w tej chwili złowił okiem żółtawy połysk. Rzucił 
łopatę. Szybko 
przysiadł na piętach. Oburącz chwycił odłamek zwietrzałego kwarcu i zaczął z 
niego ścierać żwir 
i piasek, podobnie jak farmer oczyszcza z wilgotnej ziemi świeżo wykopany 
kartofel.
— A bodaj to pioruny zatrzasły! — krzyknął. — Kawałek jak się patrzy! Fajna 
grudka! 
Wygląda nienajgorzej!
W ręku trzymał tylko połowę skalnego odłamka. Druga połowa była dziewiczym 
złotem. 
Wrzucił zdobycz do miski i wziął się do badania innej grudy. Na powierzchni 
niewiele było 
widać, ale gdy starł zwietrzały kwarc w silnych palcach, miał obie ręce pełne 
żółtego kruszcu. 
Jeden po drugim oczyszczał kruche odłamki. Gromadził złoto w misce. Trafił na 
istną grotę 
skarbów. Kwarc zwietrzał tak bardzo, że było go mniej niż samorodków. Raz po raz 
trafiały się 
kawałki całkiem ogołocone z kamienia — kawałki czystego złota! Otwór, przez 
który kilof 
przebił się do głównej żyły, połyskiwał jak garść złotych klejnotów. Szczęśliwy 
znalazca 
przyglądał mu się z boku, przekrzywiał głowę, żeby tym lepiej śledzić grę 
świateł na kruszcu.
— Tylko niech mi dziś nikt nie gada o cudownych odkryciach! — zawołał i skrzywił 
się 
pogardliwie. — To jest dopiero odkrycie! Wszystkie inne wyglądają przy nim jak 
wytarty szeląg. 
Złota robota! Szczerozłota! Aha! Mam już nazwę dla tego kanionu: Szczerozłoty 
Kanion! Jak 
Boga kocham! Szczerozłoty Kanion!
Siedząc wciąż na piętach sortował cenne okruchy i rzucał do miski. Raptem 
nawiedziło go 
przeczucie niebezpieczeństwa. Jak gdyby cień padł na niego. Nie było jednak 
żadnego cienia. 
Serce skoczyło mu do gardła i zaczęło dławić. Krew stygła powoli, a zwilżona 
potem koszula 
niemiło chłodziła plecy.
Ale kopacz nie zerwał się, nie obejrzał, nie drgnął nawet. Analizował naturę 
szczególnego 
przeczucia, próbował umiejscowić źródło tajemniczej siły, która udzieliła mu 
przestrogi, starał 
się odgadnąć istotę i położenie niewidzialnej groźby. Niebezpieczeństwo stwarza 
czasami 
szczególną atmosferę i daje o sobie znać przez posłów zbyt subtelnych, aby 
ogarnąć ich 
zmysłami. Kopacz odczuwał taką właśnie atmosferę, nie wiedział wszakże jak, ani 
dlaczego. 
Zdawało mu się, że obłok przesłonił słońce, że między nim i życiem stanęło coś: 
ciemne, 
duszące, groźne — cień, co pochłania życie i zmierza w stronę śmierci — jego — 
śmierci.
Powinien poderwać się, spojrzeć w oczy nieznanemu niebezpieczeństwu. Tak 
doradzały mu 
wszystkie siły żywotne. Lecz duch ludzki ujarzmił panikę i kopacz siedział dalej 
na piętach, a w 
rękach piastował samorodek złota. Bał się obejrzeć, ale wiedział już, że coś 
jest za nim i w górze. 
Na pozór uwagę jego zaprzątała trzymana w rękach bryłka kruszcu. Oglądał ją 
krytycznie, 
obracał na wszystkie strony, oczyszczał z resztek kwarcu. Ale przez cały czas 
zdawał sobie 
sprawę, że coś czyha i przez jego ramię patrzy na skarbiec.
Udając nadal, że nie obchodzi go nic prócz badanego samorodka, nasłuchiwał 
pilnie i wnet 
złowił uchem szmer oddechu. Coś nad nim dyszało. Wzrokiem szukał przed sobą 
jakiejkolwiek 
broni, lecz widział tylko wydarte ziemi złoto — bezużyteczne teraz w straszliwej 
potrzebie. Miał 
także kilof — broń bardzo poręczną w pewnych okolicznościach — w pewnych, ale 
nie w takich, 
jak obecnie. Nagle zrozumiał jasno swe przeczucie. Znajdował się w wąskiej 
norze, głębokiej na 
siedem stóp. Głową nie mógł sięgnąć powierzchni ziemi. Był w pułapce.
W dalszym ciągu nie ruszał się, siedział przycupnięty na piętach. Był chłodny, 
opanowany, ale 
choć łamał głowę na wszystkie sposoby, dochodził wciąż do wniosku, że nic nie 
poradzi. Zaczął 
znowu sortować i czyścić kawałki kwarcu, gromadzić złoto w misce. Nie mógł nic 
przedsięwziąć. Rozumiał jednak, że wcześniej czy później będzie musiał podnieść 
się, stanąć 
twarzą w twarz z niebezpieczeństwem, co dyszy za plecami.
Mijały minuty, a wraz z upływem każdej kopacz zdawał sobie sprawę, że jest o 
minutę bliżej 
chwili, kiedy wstanie, albo… (pod wilgotną koszulą lodowaty dreszcz wstrząsnął 
jego ciałem)… 
albo zginie pochylony nad świeżo zdobytym skarbem.
Mimo to wszystko spokojnie siedział na piętach, oczyszczał samorodki złotego 
kruszcu i 
rozmyślał, w jaki sposób najlepiej będzie się poruszyć. Mógł zerwać się 
gwałtownie, na rękach 
dźwignąć w górę i niewiadomej, wrogiej sile stawić czoła na równej powierzchni. 
Mógł także 
prostować się powoli, niedbale, beztrosko i udać, że niespodzianie spostrzegł to 
coś, co 
oddychało za nim. Instynkt i przyrodzony nerw walki doradzały oczywiście 
gwałtowny skok z 
pułapki. Rozsądek i przezorność sprzyjały powolnemu, pozornie przypadkowemu 
spotkaniu z 
niedostrzegalną złowróżbną siłą. Kiedy snuł takie rozważania, usłyszał donośny, 
ogłuszający 
łoskot. Jednocześnie dostał potężny cios w lewą stronę pleców i poczuł w całym 
ciele 
płomienisty prąd, który biegł błyskawicznie od uderzonego miejsca. Wyskoczył w 
powietrze, 
lecz zachwiał się, nim zdążył stanąć. Skręcił się nagle jak liść od żaru i padł 
piersiami na miskę 
pełną złota. Twarzą leżał w piasku i skalnym gruzie, a nogi miał podkurczone, bo 
na dnie mało 
było miejsca. Kilkakroć wierzgnął konwulsyjnie. Wstrząsnął się całym ciałem, jak 
w ataku 
epilepsji. Westchnął głęboko i miarowo wypełnił płuca. Później wolno, wolniutko 
wydychał 
powietrze i jeszcze wolniej zapadał w bezwład, sztywniał.
Wyżej drugi mężczyzna stał z rewolwerem w ręku. Zaglądał do dołu. Długo patrzył 
na leżący 
na dnie nieruchomy kształt ludzki. Później usiadł na krawędzi nory i nie 
spuszczając z oka jej 
wnętrza, położył rewolwer na kolanach. Rękę wsunął do kieszeni, skąd wyciągnął 
skrawek 
pakowego papieru. Na papier wsypał kilka szczypt tytoniu. Powstał z tego 
papieros szary i 
niezdarny, z zawiniętymi cienkimi końcami. Nieznajomy ani na chwilę nie odrywał 
wzroku od 
skulonego w dole ciała. Potarł zapałkę i z rozkoszą wciągnął do głębi płuc kłąb 
dymu. Palił bez 
pośpiechu. Raz zgasł mu papieros, musiał więc zapalić go ponownie; przez cały 
czas przyglądał 
się leżącej niżej ofierze.
Wreszcie daleko rzucił niedopałek i stanął znowu. Zbliżył się do nory. Ręce 
oparł na 
przeciwległych krawędziach i nie wypuszczając rewolweru z prawej dłoni, wolno 
opuścił się w 
głąb. Nim sięgnął nogami dna, uwolnił ręce i zeskoczył z wysokości jarda.
W momencie gdy stopą dotykał gruzu, zobaczył błyskawiczny ruch ręki kopacza i na 
łydce 
poczuł silny ucisk, a później szarpnięcie, które go obaliło. Skacząc, rewolwer 
miał oczywiście 
nad głową, ale szybko opuścił ramię i nim upadł, zdążył nacisnąć cyngiel. W 
ciasnej przestrzeni 
strzał zagrzmiał ogłuszająco. Dym wypełnił norę i gęstą chmurą przesłonił 
wszystko. 
Nieznajomy uderzył w dno plecami, a kopacz przekręcił się kocim ruchem i runął 
na niego. 
Przygnieciony napastnik zgiął rękę, aby znów wystrzelić, lecz w tejże chwili 
podbito mu dłoń 
zwinnym ruchem łokcia. Wylot lufy zwrócił się w górę i pocisk utkwił w ziemnej 
ścianie nory.
Wnet nieznajomy uczuł na przegubie uścisk żelaznych palców. Toczyła się teraz 
walka o 
rewolwer. Każdy z zapaśników starał się zwrócić lufę w stronę nieprzyjaciela. 
Dym ulatywał z 
nory. Nieznajomy leżąc na grzbiecie zaczynał coś niecoś widzieć, lecz oślepł 
nagle, gdy oczy 
zasypała mu garść umyślnie rzuconego piasku. Przeraził się i wypuścił z ręki 
rewolwer. W 
następnej chwili spowiła go ciemność tak nieprzenikniona, że pochłonęła rychło 
nawet 
świadomość ciemności.
Ale kopacz strzelał raz po raz, dopóki starczyło ładunków. Potem rzucił rewolwer 
i sapiąc 
ciężko usiadł na nogach trupa.
Dyszał. Z trudem łowił powietrze.
— Parszywy kundel! — wykrztusił. — Niedaleko urządził sobie obóz, dał mi odwalić 
całą 
robotę, no i drań, u celu, strzelił mi w plecy.
Omal nie płakał ze złości i wyczerpania. Zerknął na twarz zastrzelonego. 
Pokrywała ją 
warstwa błota i piasku, trudno więc było rozpoznać rysy.
— Na oczy go nie widziałem — zaopiniował kopacz skończywszy oględziny. — 
Zwyczajny, 
pospolity złodziej, bodaj go diabli! No, i strzelił mi w plecy! Strzelił mi w 
plecy!
Rozpiął koszulę i obmacał się po lewej stronie z przodu i z tyłu.
— Przeszła czysto, jak złoto! Nic mi nie będzie — zawołał radośnie. — Trzymam 
zakład, że 
dobrze wycelował, ale, łajdak, poderwał spluwę, jak naciskał cyngiel! Ale mu 
dałem, dałem mu 
jak się patrzy!
Jeszcze raz zmacał palcami otwór zrobiony w boku pociskiem i twarz sposępniała 
mu na 
chwilę.
— Dokuczać to będzie jak cholera — mruknął. — Pierwsza rzecz teraz trzeba zrobić 
opatrunek i wiać stąd migiem.
Wylazł z nory i stokiem zeszedł do swego biwaku. W pół godziny później wrócił 
prowadząc 
jucznego konia. Pod rozchełstaną koszulą widać było bandaże, którymi 
prowizorycznie opatrzył 
ranę. Ruszał się wolno. Niezręcznie manewrował lewą ręką, bynajmniej jednak nie 
oszczędzał jej 
przy robocie.
Trupowi założył pod ramiona pętle z liny od juków i dzięki temu zdołał go 
wywindować z 
dołu. Później zabrał się do zbierania złota. Uparcie harował przez kilka godzin, 
lecz często robił 
przerwy, by dać wypocząć sztywniejącej ręce, i mruczał za każdym razem:
— Strzelił mi w plecy! A, parszywy kundel! Strzelił mi w plecy!
Kiedy wydobył cały skarb i pieczołowicie zawinął złoto w kilka koców, z grubsza 
przeprowadził kalkulację:
— Czterysta funtów albo Turek ze mnie — orzekł. — Powiedzmy, że będzie w tym 
dwieście 
funtów kamienia i piachu. Ha! I tak zostaje dwieście funtów złota! Bill! Hej, 
Bill! Obudź no się! 
Dwieście funtów złota! Czterdzieści tysięcy dolarów! I to twoje, wszystko twoje!
Z humorem podrapał się w głowę i trafił na nieznajomy rowek. Ciekawie przesunął 
po nim 
palcami, zmacał długą na kilka cali krechę wyoraną na ciemieniu przez drugi 
pocisk. Ze złą miną 
zbliżył się do nieboszczyka.
— Więcej nie będziesz, co?! — wrzasnął. — Nie będziesz, hę? No, i tak dostałeś 
za swoje 
uczciwie i z nawiązką. A na dokładkę sprawię ci przyzwoity pogrzeb. Ty nie 
zrobiłbyś tego dla 
mnie. Trzymam zakład.
Powlókł ciało na dół i zepchnął. Głucho uderzyło o dno. Padło na bok, z twarzą 
zwróconą ku 
światłu. Kopacz spojrzał z góry na niedawnego przeciwnika.
— I co? Strzeliłeś mi w plecy! — powiedział oskarżycielskim tonem.
Przy pomocy kilofa i łopaty zasypał dół. Później obładował konia złotem. Brzemię 
było za 
wielkie dla jednego zwierzęcia, toteż wróciwszy do obozu kopacz przełożył kilka 
paczek na 
swego wierzchowca. I tak musiał zostawić część sprzętu: kilof, łopatę i miskę, 
zbędny zapas 
prowiantu i rozmaite mniej potrzebne graty.
Słońce stało w zenicie, gdy wypchnął konie za kotarę z pnączy. Wspinając się na 
wielkie 
głazy zwierzęta przysiadały na zadach, cofały się, na oślep brnęły przez 
gęstwinę splątanej 
zieleni. Wierzchowiec upadł raz ciężko i kopacz zdołał go podnieść dopiero po 
zdjęciu bagażu. 
Kiedy koń stał już na nogach i ruszał dalej, człowiek wysunął głowę spomiędzy 
liści i raz jeszcze 
zerknął na zryte zbocze.
— Parszywy kundel — powiedział i wycofał się ostatecznie.
Zaczęło się znów szarpanie, rwanie pnączy i gałęzi. Drzewa chwiały się znacząc 
drogę 
objuczonych koni. Podkowy dźwięczały stukając głośno o kamienie, a od czasu do 
czasu padały 
gniewne rozkazy. Wreszcie męski głos zaśpiewał:
Odwróć oczy, spójrz, o spójrz
Ku tym skłonom miłych wzgórz
(Potęga złego już —w tobie złamana).
Spójrz dokoła, oczy zwróć,
Brzemię grzechów z siebie zrzuć
(A rankiem staniesz przed obliczem Pana).
Piosenka cichła i cichła, a gdy umilkła, pogodny duch ustronia wrócił na swoje 
miejsce. Potok 
zaczął znów szeptać i drzemać na przemian. Podniosło się senne brzęczenie 
pszczół górskich. 
Ciężkim od woni powietrzem pożeglowały śnieżne kłaczki bawełny. Motyle ukazywały 
się i 
niknęły między drzewami, a cały pejzaż kąpał się w gorących blaskach słońca. 
Tylko zryte 
zbocze i ślady kopyt na łączce znaczyły drogę burzliwego życia, które zakłóciło 
na krótko spokój 
cichego ustronia i poszło własną drogą.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
The Unexpected
NIEOCZEKIWANE
Widzieć dostrzegalne i robić powszednie — to prosta sprawa. Życie indywidualne 
skłonne jest 
raczej do bezwładu niż ruchu. Skłonność tę wzmaga cywilizacja, w której zasięgu 
widzi się tylko 
dostrzegalne, a nieoczekiwane nadchodzi bardzo rzadko. Jeżeli jednak nadchodzi i 
jest 
wystarczająco ważne, niezaradne jednostki giną. Nie mogą zobaczyć 
niedostrzegalnego, nie 
mogą stawić czoła nieoczekiwanemu, nie potrafią dopasować starannie sformowanego 
życia do 
kształtów odmiennych, niecodziennych łożysk: giną u kresu własnego, utartego 
łożyska.
Bywają jednak ludzie powołani do wielkich przeżyć. Jednostki zaradne wymykają 
się prawu 
dostrzegalnego i powszedniego, przystosowują życie do kształtu 
najdziwaczniejszych nawet 
łożysk, w które zabłądzą lub zostaną zepchnięte siłą. Taką jednostką była Edyta 
Whittlesey. 
Urodziła się w rolniczej okolicy Anglii, gdzie życie płynie naturalnym rzeczy 
porządkiem, a 
nieoczekiwane jest tak bardzo nie oczekiwane, że uchodzi za niemoralność, jeżeli 
się czasami 
zdarzy. Edyta Whittlesey poszła na służbę wcześnie, była więc młoda, gdy 
naturalnym rzeczy 
porządkiem została pokojową wielkiej damy.
Zasadą cywilizacji jest narzucanie ludzkich praw życiu, dopóki nie zacznie ono 
działać 
regularnie i sprawnie, jak maszyna. Unicestwia się nieprzyjemne, przewiduje 
nieuniknione. 
Człowiek nie moknie na deszczu, nie marznie podczas mrozów. Nawet śmierć nie 
skrada się 
groźnie ciachając kosą znienacka, lecz jest przygotowanym zawczasu pogrzebowym 
orszakiem 
sunącym gładko do rodzinnego grobowca, gdzie troskliwie odkurza się wszystko, a 
zawiasy 
oliwi, żeby ich rdza nie pokryła.
Takie właśnie było życie Edyty Whittlesey. Nic się nie działo. Trudno nawet 
nazwać 
wydarzeniem to, że mając dwadzieścia pięć lat towarzyszyła swej pani w wycieczce 
do Stanów 
Zjednoczonych. Łożysko zmieniło tylko kierunek, zostało jednak tym samym dobrze 
naoliwionym łożyskiem. Bez przygód i niespodzianek wiodło na drugą stronę 
Atlantyku. Nawet 
okręt nie był okrętem na morzu, lecz pakownym wielopiętrowym hotelem, który 
porusza się 
szybko i pewnie, niezmiernym ciężarem gniecie fale i zmuszając je do uległości 
odmienia ocean 
w do znudzenia spokojną sadzawkę. Na amerykańskim brzegu łożysko wiodło dalej 
lądem; było 
to bardzo przyzwoite łożysko wiodące do hotelu na każdym postoju, a między 
postojami do 
hoteli na kołach.
W Chicago, kiedy jej pani oglądała jedną stronę życia towarzyskiego, Edyta 
Whittlesey 
poznawała drugą. Objawiła nawet pewną zdolność do zmagania się z nieoczekiwanym 
i do 
zwycięstwa nad nim, gdyż podziękowała za służbę i została Edytą Nelson. Hans 
Nelson, 
imigrant, Szwed z pochodzenia i cieśla z zawodu, ulegał germańskiemu 
niepokojowi, który na 
szlaku wielkiej przygody wciąż popycha tę rasę ku zachodowi. Hans był 
muskularny, ciężki, 
zrównoważony, a mierną wyobraźnię łączył z niezwykłą przedsiębiorczością. 
Posiadał nadto 
uczciwość i dar kochania równe jego niepożytej energii.
— Będę pracował ciężko, a jak zbiorę trochę pieniędzy, pojadę do Colorado — 
rzekł Edycie 
następnego dnia po ślubie.
Po roku Nelsonowie byli w Colorado, gdzie Hans pierwszy raz ujrzał kopaczy złota 
i zaraził 
się ich gorączką. Poszukiwania wiodły go przez Dakotę, Idaho i wschodni Oregon, 
aż do gór 
Kolumbii Brytyjskiej. W obozie i na szlaku Edyta Nelson towarzyszyła mężowi — 
dzieliła jego 
szczęście, kłopoty i trudy. Dreptanie hodowanej w domu kobiety zamieniła na 
posuwisty chód 
górala. Nauczyła się spoglądać w oczy niebezpieczeństwu śmiało, ze zrozumieniem, 
i na zawsze 
pożegnała paniczny strach zrodzony z nieświadomości, pospolity wśród 
mieszczuchów. Bo 
mieszczuchy głupieją ze strachu jak przerażone konie i zamarli ze zgrozy 
oczekują losu, zamiast 
porwać go za bary, albo rzucają się naprzód i w samobójczym pędzie ścielą drogę 
własnymi 
trupami.
Edyta Nelson spotykała nieoczekiwane na każdym zakręcie ścieżki, a wzrok 
wyćwiczyła tak, 
że w krajobrazie widziała przede wszystkim niedostrzegalne, ukryte. Ona, co nie 
zajmowała się 
kuchnią nigdy w życiu, potrafiła upiec doskonały chleb nad otwartym ogniem na 
zwyczajnej 
patelni, i to bez użycia chmielu, drożdży czy proszku do pieczenia. A kiedy 
zużyła ostatni kubek 
mąki i ostatni kawałek boczku, stać ją było na przystosowanie się do 
okoliczności: z mokasynów 
i miękko garbowanych skórzanych części ubrania i rynsztunku przyrządziła niby to 
gulasz, który 
mimo wszystko trzymał dusze w cielesnej powłoce i dawał siły do wleczenia się 
naprzód. 
Nauczyła się objuczać zarówno konia, jak człowieka, choć było to zadanie, które 
złamałoby 
mieszkańca miasta i odarło go z resztek ambicji. Wiedziała nawet, jakie węzły 
najlepiej nadają 
się do tego lub owego rodzaju bagażów. Umiała także — nie tracąc równowagi ducha 
— rozpalić 
ogień z mokrego drewna podczas gwałtownej ulewy. Krótko mówiąc, Edyta Nelson pod 
każdym 
względem zwyciężała nieoczekiwane. Ale WIELKIE NIEOCZEKIWANE miało jeszcze 
zastąpić 
jej, drogę i wystawić Edytę na ciężką próbę.
Fala poszukiwaczy złota odpływała na północ, ku Alasce, więc nurt ten musiał 
porwać i rzucić 
w stronę Klondike Hansa Nelsona z żoną. Jesienią roku 1897 znaleźli się w Dyea, 
nie mieli 
jednak pieniędzy, aby przenieść sprzęt na drugą stronę Przełęczy Chilkoot i 
spławić później w 
dół Yukonu do Dawson. Owej zimy Hans Nelson pracował w swoim fachu, pomagał przy 
budowaniu wyrastających jak grzyby po deszczu domów miasta Skaguay, gdzie 
zaopatrywali się 
kopacze.
Cieśla był w ostatecznej rozpaczy. Przez całą zimę słyszał nieodparty zew 
Alaski. Najgłośniej 
wołała Zatoką Latuya, toteż latem. 1898 roku długie na siedemdziesiąt stóp 
czółno Siwaszów 
płynęło labiryntem skał nadbrzeżnych. W czółnie byli Hans Nelson i jego żona, a 
prócz nich (nie 
licząc Indian) trzech białych mężczyzn. Indianie zostawili pasażerów i bagaże 
nad ustronną 
zatoczką mniej więcej sto mil od Zatoki Latuya i wrócili do Skaguay. Trzej biali 
ludzie zostali, 
ponieważ wchodzili w skład zorganizowanej grupy, której uczestnicy pokrywali w 
równych 
częściach koszt wyprawy i mieli otrzymywać jednakowe zyski. Edyta Nelson podjęła 
się 
gospodarowania, przysługiwał jej więc udział taki sam jak mężczyznom.
Zrąbano pierwsze jodły, zbudowano trzyizbową chatę. Utrzymywanie w niej porządku 
stanowiło zadanie Edyty Nelson. Mężczyźni mieli szukać złota, co robili, i 
znaleźć złoto, co 
również się powiodło. Nie było to wspaniałe odkrycie, lecz dość ubogi pokład, 
gdzie 
wielogodzinna harówka przynosiła każdemu kopaczowi piętnaście do dwudziestu 
dolarów 
dziennie. Lato, krótkie na Alasce, przeciągało się niezwyczajnie, więc Hans 
Nelson i jego 
towarzysze korzystali ze sposobności i powrót do Skaguay: odkładali z dnia na 
dzień. W końcu 
było za późno. Od dawna uzgodniono, że poszukiwacze odpłyną w towarzystwie 
kilkudziesięciu 
miejscowych Indian, którzy wybierali się w jesienną podróż handlową wybrzeżem 
oceanu, 
Siwasze czekali na białych do ostatniej chwili, wreszcie ruszyli w drogę. Spółka 
nie miała 
wyboru; musiała wyglądać przypadkowej okazji. Tymczasem trzebiono drzewa na 
działce i 
gromadzono opał.
Indiańskie lato marudziło, drzemało. Później nagle, jak na dźwięk surmy, 
przyszła zima. 
Nadciągnęła nocą, a kiedy kopacze zbudzili się, wyła wichura, szalała zamieć 
śnieżna, zamarzały 
wody. Nawałnica ścigała nawałnicę, w przerwach zaś panowała cisza i słychać było 
tylko szturm 
morza na bezludne wybrzeże, gdzie słone bryzgi inkrustowały plażę zlodowaciałą 
bielą.
W chacie działo się dobrze. Zdobyty złoty piasek wart był około ośmiu tysięcy 
dolarów i 
poszukiwacze mogli się tylko cieszyć.
Porobili rakiety śnieżne, tropili zwierzynę, by zaopatrywać spiżarnię w świeże 
mięso, a w 
długie wieczory siadywali przy tasiemcowych partiach wista lub pedro. Ponieważ 
ustała praca na 
działce, Edyta Nelson przekazała mężczyznom podsycanie ognia i zmywanie naczyń, 
sama zaś 
cerowała skarpety i naprawiała odzież.
W ciasnej chacie nie znano utyskiwań, swarów, drobnych sprzeczek, więc 
mieszkańcy jej 
często gratulowali sobie wzajemnie, że żyją tak wesoło i po przyjacielsku. Hans 
Nelson (solidny, 
poważny, raczej sztywny) szczerze i od dawna podziwiał żonę za jej łatwość 
obcowania z 
ludźmi. Harkey — wysoki, chudy Amerykanin z Teksasu, człowiek przyjemny, choć 
małomówny, dobrze zgadzał się z towarzystwem, póki nikt nie zahaczył jego 
teorii, że złoto 
rośnie. Czwarty wspólnik, Michael Dennin, wnosił do zacisznej izby irlandzki 
humor. Był 
wysoki, atletycznie zbudowany, skłonny do nagłych wybuchów gniewu o byle 
drobiazg i 
niezawodnie pogodny w obliczu wielkich przykrości lub ciężkich trudów. Piąty i 
ostatni z 
kompanii, Dutchy*, z własnej woli stanowił zwykły cel żartów. Sam sobie robił na 
przekór, byle 
budzić śmiech na swój rachunek i byle trwała uciecha. Zdaje się, miał jasny, 
świadomy cel w 
życiu: chciał być wesołkiem, szafarzem śmiechu.
Poważne kłótnie nie mąciły nigdy nastroju w szczupłym gronie. Panował tam 
umiejętnie 
podsycany, pełen zadowolenia duch pomyślności, gdyż każdy mógł poszczycić się 
wynikiem 
krótkiej pracy w ciągu lata: szesnastoma setkami dolarów.
Wreszcie nadeszło Nieoczekiwane.
Mieszkańcy chaty usiedli do śniadania późno, jak zwykle od czasu, gdy zima 
przerwała 
regularną pracę przy dobywaniu złota. Była już ósma, ale paliła się świeca 
zatknięta w szyjkę 
butelki. Edyta i Hans zajmowali oba końce stołu. Po jednej stronie, plecami do 
drzwi, siedzieli 
Harkey i Dutchy. Miejsce naprzeciw nich było wolne. Dennin nie przyszedł 
jeszcze.
Hans Nelson zerknął na pusty stołek, wolno pokiwał głową i siląc się na dobry 
humor, 
powiedział:
— Zawsze pierwszy pcha się do żarcia. Bardzo dziwne. Może zachorował?
— Gdzie Michael? — zapytała Edyta.
— Wstał trochę wcześniej od nas i wyszedł na dwór — wyjaśnił Harkey.
Dutchy zrobił rozpromienioną minę, jak gdyby gotował figiel. Udawał, że wie coś 
niecoś o 
powodach nieobecności Dennina. Uśmiechał się tajemniczo. Inni zaczęli go głośno 
wypytywać. 
Edyta zajrzała do sypialni mężczyzn i wróciła do stołu. Hans spojrzał na żonę, 
lecz przecząco 
pokręciła głową.
— Nigdy nie spóźnia się na posiłki — orzekła.
— Nic nie rozumiem — podjął Hans. — Zawsze ma apetyt pierwsza klasa; je niczym 
wilk.
— Bardzo niedobrze — odezwał się Dutchy i smutno pokiwał głową.
Zebrani przy stole zaczęli żartować na temat zniknięcia towarzysza.
— Wielka szkoda! — wtrącił znów Dutchy.
— Czego szkoda? — zapytał chór.
— Biedny Michael — westchnął Dutchy grobowym tonem.
— A cóż się stało Michaelowi? — zawołał Harkey.
— On więcej wcale nie głodny — ubolewał Dutchy. — Cały apetyt precz! On nie lubi 
żarcia.
— Nie widać tego, by wpycha zawsze, aż mu się uszy trzęsą — powiedział Harkey.
— On nie chce być niegrzeczny dla pani Nelson — podjął szybko Dutchy. — Ja wiem, 
ja 
wiem wszystko! To bardzo niedobre. Po co on tutaj nie jest? Bo wyszedł na dwór. 
Po co wyszedł 
na dwór? Żeby dostać apetyt. Jak on to robi? Chodzi boso po śniegu. Aha! Ja wiem 
wszystko! 
Tak bogate ludzie robią apetyt, kiedy apetyt pójdzie precz. Michael ma tysiąc i 
sześć setek 
dolarów. On bogaty człowiek. On nie miał apetytu. Jak otworzyliście drzwi, 
widzieliście, jak 
chodził boso po śniegu. Ale wy nie widzieliście apetytu. To cała bida Michaela! 
Jak on zobaczy 
apetyt, on go cap! i przyjdzie na śniadanie.
Bredniom wesołka odpowiedział donośny śmiech. Ledwie przebrzmiał, drzwi otwarły 
się i do 
izby wszedł Dennin. Siedzący przy stole odwrócili głowy, spojrzeli na 
spóźnionego przybysza. 
Trzymał dubeltówkę. W oczach wszystkich podniósł ją do ramienia i dwa razy dał 
ognia. Po 
pierwszym strzale Dutchy padł na stół, wywrócił kubek z kawą i płową czupryną 
zarył w talerzu 
płatków owsianych. Czołem przygniótł bliższy brzeg, toteż pełen włosów talerz 
stanął na blacie 
stołu pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Harkey podskoczył, zerwał się z 
miejsca, ale trafiony 
drugim strzałem, upadł twarzą na podłogę. „Wielki Boże!” — zagulgotało mu w 
krtani i zamarło.
Tak przyszło NIEOCZEKIWANE.
Hans i Edyta zdrętwieli. Sztywno siedzieli za stołem, urzeczony wzrok utkwili w 
mordercy. 
Niewyraźnie widać go było przez obłok prochowego dymu. Wśród grobowej ciszy kawa 
rozlana 
z kubka Dutchy’ego ściekała na podłogę: kap, kap, kap… Dennin złamał dubeltówkę. 
Wyrzucił 
puste gilzy. Trzymając strzelbę w jednej ręce, drugą sięgnął do kieszeni po 
ładunki.
Wsuwał je właśnie do luf, gdy Edyta Nelson ocknęła się, zaczęła działać. Nie 
miała 
wątpliwości, że Dennin chce zabić ją i Hansa. Na chwilę — nie dłuższą niż trzy 
sekundy — 
poraziła, sparaliżowała kobietę potworna, niepojęta forma, w jakiej objawiło się 
nieoczekiwane. 
Później Edyta wyszła mu na spotkanie, chwyciła je za bary. Chwyciła zresztą w 
ścisłym słowa 
tego znaczeniu, gdyż kocim susem skoczyła na mordercę i obydwiema rękami 
uczepiła się 
szalika, który miał związany na szyi. Dennin, napadnięty znienacka, zachwiał 
się, cofnął o kilka 
kroków. Próbował odzyskać swobodę ruchów, nie wypuszczał broni z ręki. Stało się 
wszakże coś 
dziwnego: twarde mięśnie Edyty nabrały kociej zwinności. Kobieta uskoczyła w bok 
i 
szarpnięciem za szyję przegięła mordercę prawie do podłogi. Wyprostował się, 
okręcił szybko 
dokoła własnej osi. Edyta nie wypuszczała szalika. Trzymała mocno i uczepiona 
oburącz 
wirowała wraz z Denninem. Wreszcie nogi jej oderwały się od podłogi, a ciało 
zaczęło krążyć w 
powietrzu tworząc wir, który nagle zderzył się ze stołkiem. Mężczyzna i kobieta 
runęli na 
podłogę, lecz w upadku nie zaprzestali obłąkańczej walki i szamocząc się 
przemierzyli połowę 
izby.
Hans Nelson oprzytomniał, pojął nieoczekiwane o pół sekundy później niż żona. 
Procesy 
nerwowe i procesy myślowe zachodziły w nim wolniej. Był większym organizmem, 
toteż 
zmarnował pół sekundy, nim dostrzegł, zrozumiał, zaczął wreszcie działać. Edyta 
zdążyła już 
skoczyć na Dennina i chwycić go za gardło, gdy Hans porwał się na nogi. Ale nie 
był tak chłodny 
i opanowany jak żona. Wpadł w furię, w szał godny Wikinga. W chwili gdy podnosił 
się ze 
stołka, otworzył usta i wydał głos pośredni między rykiem a wyciem. Błyskawiczny 
wir dwóch 
ciał krążył już po izbie, a Hans rycząc wciąż i wyjąc ścigał go i pochwycił 
wreszcie, kiedy Edyta 
i Dennin runęli na podłogę.
Hans rzucił się na powalonego mordercę i nieprzytomnie zaczął okładać go 
pięściami. Tłukł 
potężnie, jak młotem, toteż Edyta poczuła wkrótce, że Dennin nie stawia już 
oporu. Wypuściła z 
rąk szalik, odpełzła nieco dalej. Dysząc ciężko leżała na podłodze i patrzyła. 
Wciąż padały 
szaleńcze razy. Dennin nie czuł ich bodaj. Nie reagował, nie ruszał się nawet. 
Kobiecie przyszło 
na myśl, że musiał zemdleć. Zawołała, żeby Hans dał spokój. Krzyknęła po raz 
drugi, ale Hans 
nie zwracał uwagi na jej głos. Chwyciła męża za rękę, lecz osiągnęła tylko tyle, 
że rozmach 
osłabł trochę.
Nie podszept rozsądku skłonił kobietę do tego, co zrobiła później, nie litość 
ani posłuszeństwo 
nakazowi religii: „Nie zabijaj!” Było to raczej poczucie prawa. Etyka rasy i 
otoczenia z dni 
młodości kazały jej własnym ciałem osłonić bezbronnego mordercę przed furią 
męża. Hans 
spostrzegł, że bije żonę, i wtedy dopiero przestał. Pozwolił Edycie odciągnąć 
się od ofiary. 
Podobnie rozjuszony, ale karny pies pozwala odciągnąć się swojemu panu. 
Podobieństwo to 
sięgało jeszcze dalej. Na zwierzęcy sposób złość harczała w głębi gardzieli 
Nelsona,. który kilka 
razy próbował znów rzucić się na zdobycz i uczyniłby to niezawodnie, gdyby Edyta 
zwinnie nie 
zagradzała mu drogi.
Uparcie odciągała szaleńca, wlokła do tyłu. Nigdy nie widziała męża w takim 
stanie, więc 
bała się go bardziej niż Dennina w gorączce walki. Nie mogła uwierzyć, że ta 
rozszalała bestia 
jest jej Hansem. Ze zgrozą uświadomiła sobie nagle, że jak dziki zwierz może w 
każdej chwili 
chwycić jej dłoń zębami. Hans nie chciał bić żony, lecz gorąco pragnął podjąć 
przerwaną 
egzekucję. Przez kilka sekund szamotał się to w jedną, to w drugą stronę, lecz 
Edyta cierpliwie 
zagradzała mu drogę, uchylała się z nim razem, aż wreszcie rozsądek zaczął 
powracać i mąż dał 
za wygraną.
Obydwoje z trudem dźwignęli się na nogi. Hans stanął pod ścianą, oparł się 
plecami. Twarz 
mu drgała, w gardle głuche, nieprzerwane warczenie cichło z sekundy na sekundę, 
aż umilkło 
zupełnie. Przyszła pora na reakcję. Edyta stała pośrodku izby. Załamywała ręce, 
jęczała i 
wzdychała ciężko, trzęsła się jak liść na wietrze.
Nelson nie patrzył na nic, nic nie widział. Ale wzrok Edyty błądził niespokojnie 
po scenie 
niedawnych wydarzeń, od jednego szczegółu do drugiego. Dennin leżał bez ruchu 
niedaleko 
stołka obalonego szaleńczym wirem. Częściowo pod sobą miał dubeltówkę, nie 
zamkniętą 
jeszcze po wyrzuceniu pustych gilz. Z jego prawej dłoni wysuwały się dwa 
ładunki. Nie zdążył 
ich włożyć w lufy, ale kurczowo ściskał palcami, póki nie opuściła go 
przytomność. Harkey leżał 
twarzą do podłogi w miejscu, na którym upadł. Dutchy pochylony na blat stołu 
nurzał płową 
czuprynę w talerzu płatków owsianych, a talerz sterczał wciąż pod kątem 
czterdziestu pięciu 
stopni. Ten sterczący talerz szczególnie interesował Edytę. Czemu nie spada? To 
pocieszne! 
Zgodnie z naturalnym porządkiem rzeczy talerz płatków owsianych nie powinien 
stać kantem na 
stole, choćby nawet zamordowano człowieka.
Edyta przeniosła wzrok na Dennina, zaraz jednak wróciła do szczególnego talerza. 
Był taki 
zabawny! Odczuła histeryczną ochotę do śmiechu. Później uprzytomniła sobie ciszę 
i zapomniała 
o talerzu. Zapragnęła, by coś się zdarzyło. Jednostajne kapanie kawy ze stołu na 
podłogę 
podkreślało tylko grobowe milczenie. Czemu Hans nic nie robi, nie mówi? 
Spojrzała na niego i 
otworzyła usta, lecz przekonała się, że język nie chce pełnić zwyczajnych 
funkcji. Gardło bolało 
ją dziwnie, usta miała suche, jak gdyby kostropate. Mogła tylko gapić się na 
męża, ten zaś gapił 
się na nią.
Nagle ciszę przerwał ostry metaliczny brzęk. Edyta krzyknęła, spojrzała w stronę 
stołu. Talerz 
spadł nareszcie. Hans westchnął, jak gdyby przebudzony ze snu. Brzęk talerza był 
dla Nelsonów 
początkiem życia w nowym świecie. Chata symbolizowała ów nowy świat, w którym od 
dzisiaj 
mieli obracać się i działać. Dawna chata zniknęła na zawsze. Widnokręgi były 
zupełnie nowe, 
obce. Nieoczekiwane jak czarnoksiężnik musnęło porządek rzeczy, odmieniło 
perspektywy, 
przetasowało wartości, zrobiło zwodniczą mieszaninę ze wszystkiego, co realne i 
nierealne.
— Mój Boże! Hans!
Takie były pierwsze słowa Edyty.
Nelson nie odpowiedział. Ze zgrozą popatrzył na żonę i powoli rozejrzał się po 
izbie, pierwszy 
raz zaczął badać ją dokładnie. Później włożył czapkę i ruszył w stronę drzwi. 
Edytę ogarnęło 
przerażenie.
— Dokąd idziesz?! — krzyknęła.
Rękę miał na klamce. Odwrócił się i powiedział:
— Wykopać groby.
— Nie zostawiaj mnie, Hans, z… — spojrzeniem omiotła izbę — …z tym wszystkim..
— No przecież trzeba je kiedyś wykopać — odpowiedział.
— Nie wiesz jeszcze, ile — sprzeciwiła się rozpaczliwie, a widząc, że mąż się 
waha, dodała: 
— A zresztą, pójdę z tobą, to ci pomogę.
Wrócił do stołu. Machinalnie objaśnił palcami świecę. Później rozpoczęły się 
oględziny. 
Harkey i Dutchy nie żyli. Wyglądali okropnie, bo morderca strzelał z bardzo 
bliska. Hans nie 
chciał podejść do Dennina, więc Edyta musiała samodzielnie przeprowadzić tę 
część śledztwa.
— Żyje! — zawołała.
Hans zbliżył się i z góry spojrzał na mordercę.
— Coś mówił! — zapytała Edyta, gdy w gardle męża zacharczały nieartykułowane 
dźwięki.
— Mówiłem, że to cholerna szkoda, że taki nie zdechł — odpowiedział Nelson.
Edyta schyliła się nad leżącym ciałem.
— Zostaw go — rozkazał Nelson surowym, nie swoim głosem. Opanowana nagłą trwogą 
podniosła wzrok na męża. Chwycił dubeltówkę upuszczoną przez Dennina i zaczął ją 
nabijać.
— Co robisz?! — krzyknęła prostując się gwałtownie.
Hans milczał. Przyłożył kolbę do ramienia. Widząc to, Edyta chwyciła lufę blisko 
wylotu, 
szarpnęła w górę.
— Zostaw mnie! — krzyknął Hans ochryple.
Chciał jej wyrwać broń, ale kobieta przysunęła się bliżej, objęła go wpół.
— Hans! Hans! — zawołał. — Zbudź się! Opamiętaj! Nie bądź szalony!
— On zabił Dutchy’ego i Harkeya — odrzekł mąż. — Muszę go zabić.
— Ależ to zbrodnia! — sprzeciwiła się gwałtownie. — Istnieje przecież prawo!
Wykrzywił się wzgardliwie, jak gdyby chciał dać do zrozumienia, że nie wierzy w 
istnienie 
prawa w takiej okolicy. Ale powtórzył tylko beznamiętnie, uparcie:
— On zabił Dutchy’ego i Harkeya.
Edyta długo przekonywała męża, była to jednak dysputa jednostronna, gdyż 
ograniczał się do 
wypowiadanego raz po raz: „On zabił Dutchy’ego i Harkeya”. Kobieta nie 
ustępowała jednak, 
nie była w stanie uwolnić się od wpływów wychowania z lat dziecinnych, od krwi 
swojego 
narodu. Poczucie praworządności stanowiło jej dziedzictwo, a stosowanie prawa 
było dla niej 
jedynym słusznym postępowaniem. Innej uczciwej drogi nie mogła sobie wyobrazić. 
Hans — 
własnoręcznie wymierzający sprawiedliwość — byłby w równej niezgodzie z prawem, 
jak 
zbrodnia Dennina. „Dwa złe postępki nie dają w sumie dobrego — rozumowała Edyta 
— istnieje 
więc tylko jeden sposób ukarania mordercy: sposób legalny, ustalony przez 
porządek społeczny”. 
Wreszcie Nelson skapitulował.
— Dobrze — burknął. — Niech stanie na twoim. Jutro czy pojutrze on zabije ciebie 
albo 
mnie. Sama zobaczysz.
Pokręciła głową i wyciągnęła rękę po dubeltówkę. Hans był gotów oddać ją żonie, 
lecz 
zawahał się w ostatniej chwili.
— Pozwól mi go zastrzelić. Tak będzie lepiej — poprosił.
Znów pokręciła głową i Hans powtórnie wyciągnął do niej rękę ze strzelbą. Wtem 
drzwi 
otworzyły się i do izby, wszedł bez pukania Indianin. Wraz z nim wtargnął 
podmuch wiatru i 
zawierucha śnieżnych płatków. Nelsonowie odwrócili głowy, spojrzeli na 
przybysza. Hans 
trzymał jeszcze dubeltówkę. Nieproszony gość bez dreszczu przyjął do wiadomości 
krwawą 
scenę. Przelotnym spojrzeniem obrzucił trupy i rannego. Na twarzy jego nie 
odmalowało się 
zdziwienie ani ciekawość. Harkey leżał u jego nóg, ale Indianin nie zwracał nań 
uwagi. Dla niego 
zwłoki Harkeya nie istniały.
— Straszna wiatr — odezwał się na powitanie. — Wszystko dobrze, co? Bardzo 
dobrze?
Hans ściskał w ręku strzelbę. Był pewien, że Indianin jemu przypisuje 
zmasakrowane ciała. 
Błagalnie spojrzał na żonę.
— Jak się masz, Negook — powiedziała z wysiłkiem. — Nie, nie bardzo dobrze. 
Straszne 
nieszczęście.
— Do widzenia. Już idę. Bardzo pilno — odrzekł Negook. Ostrożnie, bez pośpiechu 
przestąpił 
czerwoną kałużę na podłodze, otworzył drzwi i wyszedł.
Mężczyzna i kobieta spojrzeli na siebie.
— Myśli, że to nasza robota — wykrztusił Hans — że moja…
Edyta milczała chwilę. Następnie powiedziała zwięźle, rzeczowym tonem:
— Mniejsza, co Negook myśli. To okaże się później. Teraz mamy dwa groby do 
wykopania. 
Ale przede wszystkim trzeba związać Dennina, żeby nie mógł uciec.
Hans nie chciał dotknąć mordercy, więc Edyta skrępowała mu mocno ręce i nogi. 
Później 
wyszli w zamieć śnieżną. Zlodowaciała ziemia nie ustępowała pod uderzeniem 
kilofa. 
Nelsonowie przynieśli drewno i na oczyszczonej ze śniegu twardej skorupie 
rozniecili ognisko. 
Płonęło godzinę i rozmiękczyło kilka cali zmarzniętej powłoki. Teraz należało 
wybrać łopatami 
tę warstwę i na nowo rozpalić ogień. Grób pogłębiał się z szybkością dwóch lub 
trzech cali na 
godzinę.
Praca była ciężka i żmudna. Tumany śniegu nie pozwalały ognisku palić się jak 
należy. Wiatr 
przenikał odzież, mroził skostniałe ciała. Nelsonowie odzywali się rzadko. 
Zawierucha 
przeszkadzała rozmowie. Najprzód próbowali odgadnąć motywy zbrodni Dennina. 
Później 
milczeli przejęci grozą. O pierwszej Hans spojrzał w stronę chaty i oznajmił, że 
jest głodny.
— Nie, Hans — odpowiedziała żona. — Nie teraz. Trudno wymagać, żebym sama poszła 
do 
chaty… do tej chaty… i gotowała obiad.
Koło drugiej Hans zgodził się towarzyszyć żonie, lecz zatrzymała go przy pracy. 
O czwartej 
oba doły zostały skończone. Były płytkie, nie głębsze niż na dwie stopy, 
nadawały się jednak do 
zamierzonego celu. Tymczasem zapadła noc. Hans wyciągnął sanki i dwa trupy 
powędrowały 
przez ciemności i zadymkę do zlodowaciałego grobowca. Pogrzeb nie przypominał w 
niczym 
uroczystego konduktu. Sanki głęboko tonęły w zaspach, opierały się mocno. 
Nelsonowie nie jedli 
nie od poprzedniego dnia, toteż osłabli z głodu i nerwowego wyczerpania. Nie 
mieli sił, by 
walczyć z wichurą, i od czasu do czasu padali obalani nagłym podmuchem. Sanki 
wywracały się 
kilkakrotnie, trzeba więc było ładować na nie od nowa upiorny bagaż. Ostatnie 
sto stóp do 
grobów wiodło pod górę, stromym zboczem. Hans i Edyta przebyli tę drogę na 
czworakach, niby 
psy pociągowe. Z rąk uczynili przednie nogi, dłonie nurzali w śniegu. Mimo to 
dwa razy ciężar 
ściągał ich w tył po stoku wzgórka. Żywi i umarli, postronki zaprzęgu i sanki — 
wszystko to 
sunęło na dół w straszliwym nieładzie.
— Jutro ustawię w głowach mogił deski z ich nazwiskami — powiedział Hans po 
zasypaniu 
dołów.
Edyta szlochała. Nabożeństwo żałobne ograniczyła do kilku urywanych zdań. Na nic 
więcej 
nie mogła się zdobyć. Osłabła i mąż prawie ją odniósł do chaty.
Dennin odzyskał przytomność. Od dawna przewracał się z boku na bok i daremnie 
próbował 
zrzucić pęta. Na Hansa i Edytę spoglądał pałającym wzrokiem, nie zaczynał jednak 
rozmowy. 
Nelson nadal wzbraniał się dotknąć mordercy. Patrzył posępnie, jak żona wlecze 
go do sypialni 
mężczyzn, gdzie — mimo licznych wysiłków — nie mogła dźwignąć ciężaru z podłogi 
na 
pryczę.
— Pozwól mi go zastrzelić. Tak będzie lepiej. Od razu skończą się kłopoty — 
wystąpił Hans z 
ostatnią prośbą.
Edyta pokręciła głową i schyliła się, by wznowić próby. Ze zdziwieniem poczuła, 
że 
bezwładne ciało dało się unieść zupełnie łatwo, odgadła więc, że Hans zmiękł i 
pospieszył jej z 
pomocą. Później przyszła kolej na sprzątanie kuchni. Podłoga opowiadała jednak 
uparcie o 
tragedii i przestała wtedy dopiero, gdy Hans zheblował poplamione deski, a 
strużynami napalił w 
piecu.
Dnie przechodziły i mijały. Wiele było ciemności i ciszy przerywanej tylko 
nawałnicami i 
grzmotem zamarzającego morza, którą szturmowało wybrzeże. Hans słuchał 
najlżejszego 
skinienia Edyty. Utracił swą wspaniałą przedsiębiorczość. Żona chciała policzyć 
się z Denninem 
na swój sposób, w jej więc rękach zostawił całą sprawę.
Morderca był nieustanną groźbą. W każdej chwili mógł uwolnić się te więzów, 
toteż 
Nelsonowie pilnowali go dniem i nocą. Zawsze jedno lub drugie siedziało przy nim 
z nabitą 
strzelbą w pogotowiu. Zrazu Edyta ustanowiła ośmiogodzinne warty, ale tak długie 
i 
nieprzerwane napięcie było zbyt nużące. Później zmieniała się z mężem co cztery 
godziny. 
Nelsonowie musieli jednak spać, a że posterunku nie mogli opuszczać w nocy, 
prawie cały wolny 
czas poświęcali czuwaniu nad Denninem. Resztę pochłaniało przyrządzanie posiłków 
i zbieranie 
drewna na opał.
Po wizycie złożonej nie w porę przez Negooka Indianie omijali chatę. Edyta 
wysłała do nich 
Hansa z propozycją, żeby czółnem wzdłuż wybrzeża morskiego odwieźli Dennina do 
najbliższej 
osady białych lub bodaj faktorii. Misja ta spełzła na niczym. Z kolei pani 
Nelson wybrała się 
sama i odbyła rozmowę z Negookiem. Był on naczelnikiem małej wioski i w pełni 
oceniał wagę 
tego stanowiska; swoją politykę wyłożył jasno i w niewielu słowach.
— To zmartwienie białych — powiedział — nie zmartwienie Siwaszów. Moi ludzie wam 
pomogą, zmartwienie będzie także zmartwieniem Siwaszów. Jak zmartwienie białych 
będzie 
razem ze zmartwieniem Siwaszów, zrobi się jedno zmartwienie, bardzo wielkie 
zmarwienie, 
takie, że wcale nie będzie mu końca. Zmartwienie niedobre. Moi ludzie nie 
zrobili nic złego. Po 
co mają wam pomagać i mieć zmartwienie?
Edyta wróciła z kwitkiem do straszliwej chaty i nie kończących się 
czterogodzinnych wart. 
Często podczas swojej zmiany, gdy z nabitą dubeltówką siedziała nad więźniem, 
przymykała 
oczy i zaczynała drzemać. Za każdym razem budziła się przerażona. Chwytała 
strzelbę i szybko 
zerkała na Dennina. Były to odruchy nerwowe, które wywierały zgubny wpływ na 
organizm. 
Bała się tego człowieka. Nawet na jawie nie mogła stłumić przerażenia i 
raptownie sięgała po 
broń, ilekroć poruszył się pod kocami. Była bliska rozstroju nerwowego i zdawała 
sobie z tego 
sprawę.
Najprzód gałki oczne zaczynały drgać tak, że musiała zamykać oczy, by to 
powstrzymać. Z 
kolei przyszło nerwowe mruganie, bezwiedne, niemożliwe do opanowania. Kobieta 
była 
wyczerpana fizycznie i nerwowo, ponadto zaś nie mogła zapomnieć tragedii. Wciąż 
odczuwała 
grozę nie mniejszą niż w ów pierwszy ranek, kiedy nieoczekiwane wkroczyło do 
chaty i wzięło 
ją w posiadanie. Pełniąc codzienne posługi przy więźniu zaciskała zęby, żelazną 
ręką trzymała na 
wodzy ciało i ducha.
Hans reagował odmiennie. Bez reszty uległ myśli, że obowiązkiem jego jest 
uśmiercenie 
Dennina, ilekroć więc zajmował się spętanym jeńcem lub czuwał przy nim, Edytę 
dręczyła 
obawa, że mąż wpisze nową szkarłatną pozycję w kronice chaty. Często przeklinał 
mordercę, 
obchodził się z nim brutalnie. Próbował jednak maskować zbrodniczą manię i od 
czasu do czasu 
mówił żonie:
— Przyjdzie pora, że sama będziesz chciała, żebym go zabił, a ja tego nie 
zrobię. Sprzykrzy 
mi się cała historia.
Nieraz podczas zmiany Hansa Edyta wchodziła cichaczem do sypialni. Strażnik i 
więzień 
złowieszczo wpatrywali się w siebie, niby dwie dzikie bestie. Na twarzy Nelsona 
wypisana była 
żądza mordu. Dennin miał obłąkaną, zaciętą minę szczura zapędzonego w pułapkę.
— Hans! — wołała wtedy kobieta. — Ocknij się, Hans!
Wracał do przytomności, opamiętywał się wystraszony, pełen wstydu, ale 
bynajmniej nie 
skruszony.
Hans stał się zatem drugim czynnikiem problemu, który nieoczekiwane dało Edycie 
do 
rozwiązania. Z początku chodziło jedynie o słuszne postąpienie z Denninem, a 
słuszne wydawało 
się jej tylko trzymanie go pod strażą do chwili, gdy będzie mógł stanąć przed 
właściwym 
trybunałem. Później powstała kwestia Hansa. Edyta zrozumiała, że w grę wchodzą 
władze 
umysłowe i zbawienie duszy męża. Niebawem odkryła więcej. Problem obejmował 
również jej 
własne siły i odporność. Uginała się pod brzemieniem. Jej lewe ramię odmawiało 
posłuszeństwa, 
zaczynało drgać. Nie potrafiła donieść do ust pełnej łyżki, nie mogła ufać 
zagrożonej ręce. 
Doszła do wniosku, że to objawy tańca świętego Wita. Dręczyła się pytaniem, jak 
daleko sięgną 
skutki choroby. Co będzie, jeżeli ona załamie się zupełnie? Nową grozą była 
wizja 
prawdopodobnej przyszłości, gdy w chacie pozostanie tylko Dennin z Hansem.
Czwartego dnia morderca odzyskał mowę.
— Co myślicie ze mną zrobić? — brzmiało jego pierwsze pytanie, które powtarzał 
później 
codziennie i wiele razy na dzień.
Edyta odpowiadała zawsze, że na pewno ona i jej mąż potraktują go zgodnie z 
prawem. 
Następnie zadawała swoje nieodmienne pytanie:
— Czemu to zrobiłeś?
Dennin nie odpowiadał. Wybuchał gniewem, klął, rzucał się, szarpał krępujące go 
rzemienie z 
surowej skóry. Groził Edycie albo mówił, jak zapłaci Nelsonom, kiedy się 
wyzwoli, co musi 
nastąpić wcześniej lub później. W takich przypadkach kobieta odwodziła kurki 
dubeltówki, 
gotowa posłać mu na spotkanie śmiercionośny ołów, jeśli Dennin odzyska swobodę 
ruchów. Ale 
serce biło jej mocno, drżała trwożliwie, odchodziła od zmysłów z napięcia i 
przerażenia.
Z biegiem czasu morderca złagodniał nieco. Znużyła go ta sama, wciąż leżąca 
pozycja — tak 
przynajmniej rozumowała Edyta. Zaczął prosić i błagać, by go rozwiązać. Sypał 
szalonymi 
obietnicami. Nie uczyni Nelsonom krzywdy. Sam powędruje wzdłuż wybrzeża 
morskiego i 
dobrowolnie odda się w ręce sprawiedliwości. Odstąpi Nelsonom swoją część złota. 
Przepadnie 
w sercu dziewiczej puszczy i nigdy, przenigdy nie wróci do cywilizacji. Odbierze 
sobie życie 
zaraz po wyzwoleniu z pęt. Błagania kończyły się zwykle majaczeniem. Edyta była 
zdania, że 
morderca traci chwilami przytomność, nieodmiennie jednak kręciła głową i 
milcząco odmawiała 
Denninowi wolności, do której tęsknił tak, że często wpadał w dziką furię.
Mijały tygodnie. Więzień łagodniał coraz bardziej. Znużenie dochodziło do głosu, 
tłumiło 
wszystko inne.
— Taki jestem zmęczony, taki zmęczony — pomrukiwał często i jak rozkapryszone 
dziecko 
kręcił głową na poduszce.
Prosił pokornie o śmierć. Błagał o nią Edytę. Zaklinał Hansa, by położył kres 
jego mękom. 
Chciał nareszcie odpocząć. Odpocząć!
Niebawem wytworzyły się warunki nie do zniesienia. Edyta była coraz bardziej 
nerwowa. 
Zdawała sobie sprawę, że załamanie grozi lada chwila. Nie mogła nawet odpocząć 
należycie, 
gdyż dręczył ją strach, że Hans ulegnie swojej manii i zastrzeli Dennina 
korzystając ze snu żony. 
Nadszedł już styczeń, lecz pierwszego szkunera kupieckiego należało spodziewać 
się dopiero za 
kilka miesięcy. Mógł wówczas zawinąć do zatoki, ale wcale nie musiał. Ponadto 
poszukiwacze 
złota nie zamierzali zimować w chacie i zapasy żywności bliskie były końca. Hans 
nie uzupełniał 
ich polowaniem, bo konieczność pilnowania więźnia przykuwała do miejsca obydwoje 
Nelsonów.
Edyta pojęła, że coś trzeba przedsięwziąć. Z wysiłkiem wielokrotnie rozważała 
cały problem. 
Nie potrafiła oczywiście otrząsnąć się z legalizmu swojej rasy, z poczucia 
praworządności 
odziedziczonego wraz z krwią i wpajanego od dzieciństwa. Wiedziała, iż wszystko, 
co uczyni, 
musi zgadzać się z zasadami prawa. Podczas długich godzin czuwania — gdy ze 
strzelbą na 
kolanach siedziała nad rzucającym się niespokojnie mordercą, a za oknem szalała 
nawałnica — 
Edyta Nelson prowadziła samodzielne badania socjologiczne i na własny użytek 
studiowała 
ewolucję pojęć prawnych. Wreszcie przyszło jej na myśl, że prawo stanowi tylko 
wyraz 
przekonania i woli takiej lub innej gromady ludzkiej. Nie ma znaczenia fakt, jak 
liczna jest 
gromada. Bywają niewielkie, na przykład Szwajcaria. Bywają też duże, na przykład 
Stany 
Zjednoczone. Kobieta rozumowała dalej. Nie ma również znaczenia fakt, że gromada 
jest mała, 
bodaj najmniejsza. Kraj może liczyć tylko dziesięć tysięcy ludności, a przecie 
jej zbiorowe 
przekonanie i wola decydują o obowiązujących prawach. Czemu zatem tysiąc ludzi 
nie mogłoby 
stanowić takiej grupy? Jeżeli zaś wystarczy tysiąc, z jakiej racji nie ma 
wystarczyć stu, 
pięćdziesięciu, pięciu?… Dlaczego nie ma wystarczyć DWOJE?
Przestraszona śmiałością swoich wniosków omówiła je z mężem. Z początku nie mógł 
nic 
zrozumieć. Wreszcie rozjaśniło mu się w głowie i dorzucił przekonywający 
argument. 
Wspomniał o wiecach poszukiwaczy złota, kiedy to wszyscy mężczyźni pracujący w 
okolicy 
zbierają się, aby stanowić prawa i wymierzać sprawiedliwość. Hans dowodził, że 
często bywa ich 
tylko dziesięciu lub piętnastu, a jednak wola większości obowiązuje całą 
dziesiątkę lub piętnastkę 
i każdy, kto sprzeciwi się tej woli, ponosi karę.
Edyta zobaczyła prostą, jasną drogę — nareszcie! Dennina trzeba powiesić. Hans 
wyraził 
zgodę. Przecież stanowią absolutną większość? określonej gromady ludzkiej. 
Zbiorowa wola 
orzekła, iż morderca ma wisieć. Wprowadzając w czyn tę wolę Edyta chciała za 
wszelką cenę 
zachować formy zwyczajowe. Ale gromada ludzka była tak szczupła, że Nelsonowie z 
konieczności odgrywali role świadków, ławy przysięgłych, sędziów, ba! nawet 
katów.
Edyta formalnie oskarżyła Michaela Dennina o morderstwo Dutchy’ego oraz Harkeya 
i leżący 
na pryczy więzień wysłuchał zeznań — najprzód Hansa, później jego żony. Odmówił 
przyznania 
się lub nieprzyznania do winy i milczał uparcie, gdy kobieta spytała, czy 
podsądny ma coś na 
swą obronę. Z kolei Nelsonowie nie wstając ze stołków wydali werdykt ławy 
przysięgłych: 
winien. Wreszcie Edyta Jako sędzia ogłosiła wyrok. Głos jej się trząsł, powieki 
trzepotały, lewa 
ręka drgała nerwowo, ale zdobyła się na wysiłek:
— Michaelu Dennin! Zostałeś skazany na śmierć. Za trzy dni będziesz powieszony.
Tak brzmiała sentencja wyroku. Więzień bezwiednie westchnął z ulgą. Później 
roześmiał się 
szyderczo i powiedział:
— No, przynajmniej ta piekielna prycza nie będzie mi uciskać gnatów. Zawszeć to 
jaka taka 
pociecha.
Po ogłoszeniu wyroku wszyscy mieszkańcy chaty odczuli odprężenie. Zwłaszcza 
skazaniec. 
Zniknęła jego pochmurna, zaciekła wrogość. Spokojnie rozmawiał ze swoimi 
strażnikami, a od 
czasu do czasu błyskał nawet dawnym dowcipem. Chętnie też słuchał Biblii. Edyta 
czytywała mu 
Nowy Testament, a Dennin najbardziej interesował się synem marnotrawnym i łotrem 
na krzyżu.
Dnia poprzedzającego wyznaczony termin egzekucji Edyta zadała swe zwyczajne 
pytanie:
— Czemu to zrobiłeś?
— Bardzo prosta sprawa — odpowiedział Dennin. — Przyszło mi do głowy…
Stanowczym tonem kazała mu milczeć i zaczekać chwilę; pobiegła do pryczy męża. 
Hans był 
wolny od służby, toteż budząc się przecierał oczy i mamrotał gniewnie.
— Idź zaraz — rozkazała mu żona — sprowadź Negooka i jakiego drugiego Indianina. 
Michael chce odbyć spowiedź. Muszą przyjść. Weź strzelbę i przygnaj ich pod 
groźbą, jeżeli 
zajdzie potrzeba.
W pół godziny później Negook i jego wuj Hadikwan zostali wprowadzeni do celi 
śmierci. 
Przyszli niechętnie. Hans popędzał ich wycelowaną w plecy dubeltówką.
— Negooku — odezwała się Edyta — nie będzie zmartwienia dla ciebie ani twoich 
ludzi. Nic 
od was nie chcemy. Usiądźcie tylko, słuchajcie wszystkiego i starajcie się 
zrozumieć.
W takich warunkach skazany na śmierć Michael Dennin odbywał publiczną spowiedź. 
Kiedy 
mówił, Edyta notowała jego słowa, Indianie słuchali, a Hans pilnował drzwi, bo 
obawiał się, że 
świadkowie mogą czmychnąć.
Na początek morderca powiedział, że od piętnastu lat nie był w starym kraju, a 
zawsze miał 
zamiar wrócić tam z furą pieniędzy, aby swojej starej matce zapewnić dobrobyt do 
końca życia.
— A jak mógłbym tego dokazać z głupimi szesnastoma setkami dolarów? — zapytał. — 
Cóż, 
chciałem mieć wszystko złoto, całe osiem tysięcy. Wtedy wróciłbym z fasonem. 
Przyszło mi do 
głowy, że to nic trudnego. Zabiję was wszystkich, w Skaguay zameldują o napadzie 
Indian i 
zwieję do Irlandii. Więc wziąłem się do zabijania, ale, jak lubił mówić Harkey, 
ukrajałem za 
duży kęs i udławiłem się, nim go zdążyłem przełknąć. Koniec spowiedzi! Spełniłem 
obowiązek 
wobec diabła, a teraz, jak Bóg pozwoli, spełnię obowiązek wobec Boga.
— Negooku i Hadikwanie — zwróciła się Edyta do Indian — słyszeliście mowę 
białego 
człowieka. Jego słowa są tutaj na papierze. Musicie zrobić znak, o, taki znak, 
na tym papierze, 
aby ci, co przyjdą później, wiedzieli, że słyszeliście wszystko.
Siwasze nakreślili krzyżyki obok swoich imion i Edyta pozwoliła Im odejść, 
wprzód jednak 
zapowiedziała, by następnego dnia rano wrócili z całym plemieniem, jako 
świadkowie dalszego 
rozwoju wydarzeń.
Denninowi na krótko oswobodzono ręce. Musiał przecie podpisać dokument. Później 
cisza 
zaległa w izbie. Hans był rozdrażniony, Edyta przygnębiona. Morderca leżał na 
wznak 
spoglądając prosto w pułap o szparach utkanych mchem.
— Teraz spełnię obowiązek wobec Boga — mruknął i zwrócił się do Edyty. — 
Poczytaj mi z 
książki — poprosił dodając zaraz półżartobliwym tonem. — Pomoże mi to chyba 
zapomnieć o tej 
pryczy.
Dzień egzekucji wstał pogodny i zimny. Termometr wskazywał dwadzieścia pięć 
stopni niżej 
zera. Dął lodowaty wicher, przenikał odzież i ciało, mroził do szpiku kości. 
Pierwszy raz od 
wielu tygodni Dennin stanął na nogach. Mięśnie jego długo nie pracowały, a że 
odwykł od 
utrzymywania się w pozycji pionowej, przychodziło mu to z trudem. Chwiał się w 
tył i do 
przodu, aż wreszcie poszukał oparcia i skrępowanymi rękami uczepił się Edyty.
— Zupełnie jakbym był zalany — roześmiał się głucho i zaraz dorzucił. — Lepiej, 
że to już 
koniec. Cieszę się. I tak zdechłbym na pewno na tej piekielnej pryczy.
Kiedy Edyta włożyła mu na głowę futrzaną czapkę i zaczęła opuszczać nauszniki, 
skazaniec 
roześmiał się znowu i zapytał:
— Po co tyle zachodu?
— Na dworze piekielnie zimno — odparła.
— Za dziesięć minut odmrożone ucho nie będzie ważne dla biednego Michaela 
Dennina — 
powiedział.
Edyta nastroiła nerwy przed ostatnią, straszliwą próbą, ale proste zdanie 
mordercy zadało cios 
jej równowadze. Do tej pory wszystko odbywało się jak w upiornym śnie, lecz naga 
prawda 
ostatnich słów wstrząsnęła Edytą, kazała jej szeroko otworzyć oczy na realizm 
tego, co się dzieje. 
Irlandczyk nie przegapił jej zmieszania.
— Przykro mi, że cię zaniepokoiło moje głupie gadanie — powiedział zmartwiony. — 
Nic 
specjalnego nie miałem na myśli. To wielki dzień dla Michaela Dennina. Wesołym 
dziś jak 
szczygieł.
Zaczął gwizdać ochoczo, niebawem jednak zmienił ton na smutniejszy i zupełnie 
umilkł. — 
Szkoda, że nie ma księdza — powiedział z żalem, lecz dodał bez namysłu. — No, 
ale Michael 
Dennin to stary wyga! W drodze na tamten świat obejdzie się bez ekstra wygód.
Był bardzo słaby i tak odwykł od chodzenia, że tuż za progiem omal go wiatr nie 
obalił. Edyta 
i Hans szli po dwóch stronach skazańca i podtrzymywali go silnie, on zaś 
żartował nieustannie, 
starał się rozweselić eskortę. Tylko raz nabrał powagi na czas wystarczająco 
długi, by udzielić 
wskazówek co do przesłania jego udziału w złocie pod adresem matki zamieszkałej 
w Irlandii.
Nelsonowie i Dennin wspięli się na niewielki wzgórek i spośród drzew wyszli na 
polanę. 
Negook, Hadikwan i wszyscy Siwasze (do niemowląt i psów włącznie) otaczali 
kręgiem beczkę 
ustawioną denkiem do góry na śniegu. Byli skupieni, uroczyści. Przyszli, aby 
przekonać się na 
własne oczy, jak działa prawo białego człowieka. Opodal widać było grób wypalony 
przez Hansa 
w zlodowaciałej ziemi.
Dennin spokojnym wzrokiem zbadał i rzeczowo ocenił przygotowania: grób, beczkę, 
grubość 
postronka, średnicę konara, do którego stryk był uwiązany.
— Jak Boga kocham, Hans, sam nie urządziłbym tego lepiej, gdyby o ciebie 
chodziło!
Głośno roześmiał się z własnego dowcipu, ale twarz Hansa zastygła w upiorną, 
posępną 
maskę, którą zdołałyby skruszyć chyba tylko trąby na Sąd Ostateczny. Poza tym 
Hansowi robiło 
się słabo. Dotychczas nie zdawał sobie sprawy, jak straszliwym wysiłkiem może 
być 
wyprawienie na tamten świat bliźniego. Edyta rozumiała to od dawna, lecz 
rozumienie wcale nie 
ułatwiało jej zadania. Dręczyła ją niepewność, czy zdoła utrzymać się w garści, 
doprowadzić 
rzecz do końca. Raz po raz kusiło ją coś, żeby zawyć, krzyknąć, żeby rzucić się 
na śnieg albo 
zasłoniwszy oczy rękami odwrócić się na pięcie i pomknąć na oślep, uciec do 
puszczy, 
dokądkolwiek, byle dalej, dalej. Potężnym wysiłkiem woli panowała nad sobą. 
Wyprostowana 
szła naprzód. Robiła to, co musiało być zrobione. Pośród szalonej zawieruchy 
uczuć była 
wdzięczna Denninowi za pomoc, której udzielał oprawcom, w miarę możności.
— Daj no mi rękę — powiedział do Hansa i korzystając z tej podpory wgramolił się 
jakoś na 
beczkę.
Schylił się, żeby Edycie łatwiej było założyć mu pętlę na szyję. Później stanął 
znów prosto, 
kiedy Hans uwiązywał postronek do konara nad jego głową.
— Michaelu Dennin! Czy masz coś do powiedzenia? — zapytała Edyta donośnym, lecz 
rozdygotanym głosem.
Stojący na beczce skazaniec zaczął przestępować z nogi na nogą. Wstydliwie 
spuścił oczy, jak 
żółtodziób, który ma wygłosić pierwszą w życiu mowę. Odchrząknął raz i drugi.
— Lepiej, że to już koniec — powiedział wreszcie. — Obeszliście się ze mną po 
chrześcijańsku. Z serca wdzięczny jestem za waszą dobroć.
— Oby Bóg przyjął cię jak skruszonego grzesznika — powiedziała Edyta.
— Aha — głęboki bas odpowiedział wysokiemu głosowi kobiety. — Oby Bóg przyjął 
mnie 
jak skruszonego grzesznika.
— Żegnaj, Michaelu! — krzyknęła rozdzierająco, żałośnie. Ciężarem całego ciała 
runęła na 
beczkę, lecz beczka stała.
— Hans! — zawołał omdlewającym tonem. — Hans! Ratunku! Prędzej!
Czuła, że brak jej sił, a beczka nie ustępuje. Nelson skoczył na pomoc, wytrącił 
podporę spod 
nóg Michaela Dennina.
Kobieta odwróciła się, uszy zatkała palcami. Potem wybuchnęła śmiechem — ostrym, 
przeraźliwym, metalicznym śmiechem. Hans przeraził się tak, jak ani razu podczas 
długotrwałej 
tragedii. Nadeszło ostateczne załamanie Edyty Nelson. Mimo ataku histerii 
zdawała sobie z tego 
sprawę i była szczęśliwa, że wytrzymała pod brzemieniem do ostatka. Zatoczyła 
się w stronę 
męża.
— Hans, weź mnie do chaty — zdołała wyjąkać.
— I pozwól mi odpocząć — dodała. — Ach, spać, spać, spać!…
Odeszła po śniegu. Mąż otaczał ją ramieniem, podtrzymywał z całej mocy, kierował 
chwiejnymi krokami. Ale Indianie pozostali. W skupieniu patrzyli, jak działa 
osobliwe prawo 
białych, które każe człowiekowi wykonywać dziwaczny taniec w powietrzu.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
All Gold Canyon
SZCZEROZŁOTY KANION
Było to zielone serce kanionu, gdzie skalne ściany rozstępowały się nieco i 
tracąc surowość 
linii opasywały małą zaciszną kotlinkę wypełnioną po wręby wdziękiem, urokiem, 
słodyczą. 
Wszystko tam spoczywało. Nawet wąski potok nie płynął wartkim nurtem, lecz 
rozlewał się 
szerzej w lustrzaną sadzawkę. Rudy jeleń o wielokończastych rogach stał po 
kolana w wodzie; 
drzemał z opuszczoną głową i przymkniętymi oczyma.
Jeden brzeg sadzawki zajmowała łączka — chłodny, zielony pomost łączący rąbek 
wody z 
podstawą urwistej ściany. Po drugiej stronie łagodny, żyzny stok wznosił się 
coraz wyżej i wyżej 
i stapiał się wreszcie z przeciwległą ścianą kanionu. Stok porastała piękna 
trawa gęsto usiana 
kwiatami, które tu i ówdzie rzucały barwne plamy — pomarańczowe, szkarłatne lub 
złote. Niżej 
kanion był zamknięty, nie dawał perspektywy. Ściany pochylały się ku sobie, 
spotykały nagle i 
kotlinkę kończył chaos omszałych skał, ukrytych za kotarą pnączy i koronami 
drzew, co rosły w 
dole. W górnym biegu potoku widać było liczne, porosłe sosną kopy i stożki 
wysokiego 
podgórza, a dalej, jeszcze dalej, jak chmury na widnokręgu, strzelały w niebo 
minarety bieli — 
tam, gdzie promienie słońca zapalały chłodne blaski na wiecznych śniegach 
Sierry*.
Kanion nie znał kurzu. Liście i kwiaty były czyste, dziewicze, a młoda trawa 
lśniła niby 
aksamit. Tuż nad sadzawką trzy drzewa bawełniane sypały śnieżny puch, który 
płynął powoli w 
nieruchomym powietrzu. Na stoku krzewy manzanity pachniały wiosną, a ich liście 
— jak gdyby 
wiedziały o nadchodzących skwarach letnich — zaczynały już zwracać się 
prostopadłe ku ziemi. 
Na słonecznych skrawkach stoku, dokąd nie sięgały nawet najdłuższe cienie 
manzanity, chwiały 
się lilie mariposa, podobne stadku motyli–klejnotów, co przysiadły na moment, 
lecz są gotowe 
do odlotu. Tu i ówdzie arlekin lasu, madrone, przyłapany w okresie gdy zmienia 
trawiastozieloną 
korę na krwawopurpurową, nasycał atmosferę upajającą wonią płynącą z kiści 
dzwonków, jak 
gdyby ulepionych z wosku. Dzwonki te były kremowobiałe, przypominające kształtem 
konwalie, 
a dobywał się z nich iście wiosenny zapach.
Nie szemrał najlżejszy wietrzyk. Atmosfera była senna, nieruchoma, uperfumowana 
słodyczą, 
która dławiłaby niewątpliwie w ciężkiej wilgoci. Tutaj jednak była czysta, 
rzeźwa jak światło 
gwiazd odmienione w powietrze, przesycone i ogrzane promieniami słońca, 
zaprawione 
oddechem kwiatów.
Raz po raz przelotny motyl ukazywał się lub niknął pośród plam świateł i cieni. 
Zewsząd 
monotonnie bzykały pszczoły górskie — ucztujący sybaryci, co dobrodusznie 
potrącają się u 
stołu i nie mają ochoty na złośliwe sprzeczki. Mały potoczek cicho sunął 
kanionem i tylko od 
czasu do czasu odzywał się stłumionym bulgotaniem. Odgłosy te przypominały senny 
szept, co 
cichnie w chwilach drzemki i odradza się znowu, gdy następuje przebudzenie.
W sercu kanionu wszystko poruszało się płynnie. Słoneczne plamy i motyle 
przypływały i 
odpływały pośród drzew. Pobrzękiwanie pszczół i szepty wody grały płynną 
melodię. Płynne 
tony i płynne barwy łączyły się, splatały w delikatną, nieuchwytną tkaninę, 
którą wyrażał się 
duch tego ustronia. Był to duch spokoju, lecz nie martwoty — łagodnie tętniącego 
życia; duch 
ciszy, która nie jest milczeniem; ruchu, który nie jest czynem; spoczynku, 
pulsującego 
istnieniem, ale wolnego od gwałtownych porywów walki oraz pracy. Duch tego 
ustronia, to duch 
dobrotliwego życia drzemiącego rozkosznie, zadowolonego z dostatków, nie 
płoszonego nigdy 
zgiełkiem odległych wojen.
Rudy jeleń o wielokończastych rogach poddawał się władzy ducha tego ustronia i 
drzemał 
stojąc po kolana w chłodnej, ocienionej sadzawce. Odpoczywał spokojnie, bo w 
kanionie nie 
było much, które mogłyby mu dokuczać. Czasami, kiedy potok budził się i zaczynał 
szemrać, 
jeleń nastawiał uszu. Ale poruszał nimi leniwie, jak gdyby wiedział z góry, że 
to tylko strumyk 
— śpioch zrzędzi na siebie.
Nadeszła jednak chwila, gdy rudy zwierz drgnął, zesztywniał i czujnie jął łowić 
uchem 
dźwięki. Zwrócił głowę w kierunku biegu strumyka. Począł węszyć wrażliwymi, 
ruchliwymi 
chrapami. Wzrokiem nie mógł przebić zielonej zasłony, za którą niknął potok, 
doszedł go jednak 
głos człowieka. Był to głos jednostajny, miarowy, śpiewny. Wreszcie jeleń 
usłyszał odległy 
brzęk metalu o kamień. Chrapnął, podskoczył nagle i jednym susem przeniósł się z 
wody na 
trawę. Racicami ugrzązł w świeżym aksamicie, nastawił uszu i znowu zaczął 
węszyć. Później 
ruszył przez łączkę, przystając raz po raz, żeby nasłuchiwać, i przepadł z 
kanionu jak 
bezszelestnie stąpająca mara.
Podkute buty stukały coraz mocniej na skalistym gruncie. Męski głos nabierał 
siły. Śpiewał 
jakąś piosenkę, a gdy się zbliżył, zabrzmiał tak wyraźnie, że można było 
rozróżnić słowa:
Odwróć oczy, spójrz, o spójrz
Ku tym skłonom miłych wzgórz
(Potęga złego już w tobie złamana).
Spójrz dokoła, oczy zwróć,
Brzemię grzechów z siebie zrzuć
(A rankiem staniesz przed obliczem Pana).
Gdy śpiewce zaakompaniował szelest gałęzi, duch ustronia czmychnął śladem rudego 
jelenia. 
Niebawem rozchyliła się zielona zasłona i człowiek spojrzał ciekawie na łączkę, 
sadzawkę i 
łagodne zbocze kanionu. Sprawiał wrażenie mężczyzny bardzo serio. Jednym rzutem 
oka objął 
całość, a później zaczął wodzić wzrokiem po szczegółach, aby potwierdzić ogólne 
wrażenie. 
Dokładnie zlustrował wszystko i wówczas dopiero otworzył usta nie skąpiąc 
gorących i 
dobitnych słów uznania:
— A bodaj to licho i wszyscy diabli! Jest przynajmniej na co spojrzeć! Lasek i 
woda, i trawa, i 
zbocze jak się patrzy! Prawdziwa frajda dla faceta, co szuka złotej dziury, i 
raj dla szkapy! 
Świeża zieleń — lek na zmęczone oczy. A wszystko razem lepsze na anemię niż 
pigułki. 
Ustronna działka dla poszukiwacza i dobry postój dla jego chabety! A niech to 
licho!
Nowoprzybyły miał ziemistą cerę, co nie przeszkadzało bynajmniej wyrazowi 
dobrego 
humoru i stałej pogody. Ruchliwa twarz zmieniała się często, zależnie od 
wewnętrznych 
nastrojów. Jego myśli były nieomal widoczne: przesuwały się po licach jak gnane 
wiatrem fale 
po powierzchni jeziora. Skąpe, zmierzwione włosy, od dawna nie strzyżone, miały 
kolor równie 
nieokreślony jak cera. Zdawać się mogło, że cały przeznaczony dlań barwnik 
zebrał się w 
zdumiewająco błękitnych oczach, wesołych i roześmianych, pełnych dziecięcej 
naiwności i 
zdziwienia. Zarazem jednak były to oczy, z których wyglądała niemała pewność 
siebie i siła woli 
płynąca ze znajomości własnej osoby i świata.
Stojąc jeszcze za kotarą z pnączy mężczyzna rzucił przed siebie górniczy kilof, 
łopatę i miskę 
do płukania złota. Później wylazł na polanę. Miał na sobie spłowiały kombinezon 
i czarną 
bawełnianą koszulę. Strój ten uzupełniały ciężko podkute buty i bezkształtny 
kapelusz o plamach 
dowodzących starej znajomości z wiatrem, deszczem, słońcem i dymem obozowych 
ognisk. 
Mężczyzna stał wyprostowany, szeroko otwartymi oczyma oglądał pejzaż i przez 
rozdęte, 
drgające nozdrza wdychał z lubością słodki, gorący zapach kanionu—ogrodu. Oczy 
przymknął 
tak, że widać było tylko swawolne niebieskie szparki; zrobił wielce zadowoloną 
minę, 
uśmiechnął się z humorem i zawołał głośno:
— Polne róże i przydrożne mlecze! Pachnie nienajgorzej! Niech tam kto chce gada 
o olejku 
różanym i fabrykach wody kolońskiej. Już ja wolę to!
Miał zwyczaj monologować. Zmiany wyrazu jego ruchliwej twarzy mówiły wprawdzie o 
wszystkich uczuciach i myślach, lecz język rwał się też do roboty i powtórnie 
mówił to samo, jak 
drugi Boswell*.
Gaduła położył się na brzegu sadzawki i chciwie pił wodę.
— Smakuje nienajgorzej — mruknął.
Otarł usta wierzchem dłoni, zadarł głowę i spojrzał na przeciwległą ścianę. 
Uwagę jego 
przykuło łagodne zbocze. Leżał wciąż na brzuchu i długo, uważnie studiował 
budowę stoku. 
Doświadczonym wzrokiem powędrował w górę, do stóp poszarpanej ściany skalnej, i 
wrócił aż 
na brzeg sadzawki. Wreszcie dźwignął się na nogi i jeszcze raz powtórzył 
oględziny.
— Wygląda nienajgorzej! — orzekł i podniósł kilof, szuflę i miskę.
Niżej sadzawki przeprawił się przez potok skacząc zręcznie z kamienia na kamień. 
W miejscu, 
gdzie zbocze dotykało wody, zaczerpnął i wsypał do miski pełną łopatę ziemi. 
Przykucnął, 
chwycił w obie ręce miskę i zanurzywszy ją częściowo w strumyku, począł 
wykonywać wprawne 
obrotowe ruchy. Nabierał i wychlapywał wodę, która opłukiwała żwir i piasek tak, 
że największe 
i najlżejsze cząstki wydobywały się na wierzch. Poszukiwacz zręcznie przechylał 
naczynie i 
śmiecie wyrzucał do wody. Od czasu do czasu, aby przyspieszyć sprawę, stawiał 
miskę na trawie 
i palcami wybierał większe kamyki i odłamki skalne.
Miska pustoszała szybko i niebawem został na dnie tylko miałki proch i 
najmniejsze kruszyny 
żwiru. Wówczas mężczyzna zaczął pracować bardzo ostrożnie i starannie. Kończył 
płukanie i z 
resztką zawartości obchodził się coraz delikatniej, dopóki nie pozostało na 
pozór nic prócz wody. 
Kiedy jednak miska zatoczyła prędkie półkole i woda chlusnęła do strumienia, na 
dnie ukazała 
się warstwa czarnego piasku tak cienka jak powłoka farby. Poszukiwacz obejrzał 
ją z bliska i 
wypatrzył pośrodku maleńką złotą plamkę. Znowu zaczerpnął nieco wody i 
potrząsając miską 
wielekroć poruszył i obrócił drobiny piasku. W nagrodę za trud uzyskał drugą 
maleńką plamkę 
złota.
Miał teraz robotę delikatną, nieporównanie delikatniejszą, niż zdarza się 
kiedykolwiek przy 
zwykłej pracy górnika. Płukał czarny piasek małymi porcyjkami na ledwie wklęsłym 
brzegu 
miski. Każdą porcyjkę przeglądał nad wyraz troskliwie i wyrzucał wówczas 
dopiero, gdy zbadał 
ją wzrokiem do ostatniej drobiny. Ostrożnie, po trochu pozbywał się czarnego 
piasku, a kiedy na 
brzegu dostrzegł żółtą plamkę nie większą niż koniec szpilki, manipulował wodą 
tak, że złoto 
wróciło na dno. W taki sam sposób upolował jeszcze jedną i drugą drobinę. 
Obchodził się z nimi 
nader pieczołowicie. Jak pasterz zbierał swą trzódkę, by nie zgubiła się ani 
jedna sztuka. 
Wreszcie, gdy na dnie miski nie zostało nic prócz okruszyn złota, policzył je i 
nie bacząc na tak 
wiele trudu, wychlusnął do potoku razem z resztą wody. Ale kiedy dźwignął się i 
wyprostował, 
jego błękitne oczy płonęły pożądaniem.
— Siedem — mruknął, jak gdyby chciał dobrze spamiętać ilość drobin, które 
uzyskał z tak 
wielkim staraniem i wyrzucił tak pogardliwie. — Siedem — powtórzył głośniej, 
jakby chciał tę 
cyfrę wbić sobie w głowę.
Długo stał bez ruchu zapatrzony w łagodny stok nad sadzawką. W oczach miał wyraz 
zainteresowania, nowozrodzonego, żywego. Całą jego postawę cechowała czujność i 
napięcie 
drapieżnika, który zwietrzył świeży trop zwierzyny.
Przesunął się o kilka stóp w dół potoku i ponownie napełnił miskę ziemią. I tym 
razem płukał 
ostrożnie, pieczołowicie gromadził złotą trzódkę, a zliczywszy ją wyrzucił 
wzgardliwie do 
potoku.
— Pięć! — mruknął z namysłem. — Pięć!
Przed powtórzeniem zabiegów nieco w dół potoku, znowu przemierzył zbocze bystrym 
wzrokiem. Nie potrafił odmówić sobie tej przyjemności. Oddalał się od sadzawki i 
gromadził 
coraz mniej okruszyn złota.
— Cztery, trzy, dwie, jedna — takie liczby wbijał sobie w pamięć, a kiedy 
uzyskał tylko 
pojedynczą plamkę, zaniechał dalszej pracy i rozniecił ogień z suchego chrustu. 
Wsunął miskę w 
płomienie i opalał ją, aż nabrała kruczoczarnej barwy; wtedy obejrzał krytycznym 
wzrokiem i z 
uznaniem kiwnął głową. Na takim tle nie ujdzie mu najmniejszy bodaj złoty 
punkcik!
Znów oddalił się od sadzawki i nabrał ziemi, która przyniosła samotną plamkę. 
Następna 
porcja wcale nie zawierała złota. Nie uspokoiło to poszukiwacza, gdyż 
trzykrotnie nabierał łopatę 
ziemi ledwie o stopę jedna od drugiej. Nie znalazł nic, ale zamiast się tym 
martwić, sprawiał 
wrażenie człowieka zadowolonego. Po każdej bezowocnej próbie robił weselszą 
minę, aż 
wreszcie wyprostował się i zawołał radośnie:
— Jak Boga kocham! Niech mnie kaczki zdepczą, jeśli nie trafiłem tu na coś 
naprawdę klasa!
Wrócił na miejsce, w którym przystąpił do dzieła, i zaczął płukać posuwając się 
pod prąd 
strumienia. Zrazu złote trzódki rosły — rosły zdumiewająco.
Czternaście, osiemnaście, dwadzieścia jeden, dwadzieścia sześć — rejestrował w 
pamięci.
Tuż za sadzawką uzyskał najbogatszą zdobycz: trzydzieści pięć złotych plamek.
— To prawie dosyć, żeby zacząć chować — powiedział z żalem, gdy spłukiwał miskę.
Słońce osiągnęło najwyższy punkt swej drogi. Człowiek harował dalej. Miska po 
misce 
przesuwał się w górę strumyka i za każdym niemal razem osiągał gorszy wynik.
— Dobra nasza — mruknął, kiedy na czarnym tle wypatrzył samotną jasną plamkę — 
złotko 
topnieje, topnieje…
A kiedy kilka kolejnych porcji nic nie przyniosło, wyprostował grzbiet i 
spojrzał na zbocze 
pełnym zaufania wzrokiem.
— Hop, hop! Pani Złotadziura! — krzyknął, jak gdyby miał słuchacza ukrytego 
gdzieś pod 
powierzchnią stoku. — Hop, hop! Pani Złotadziura! Idę już, idę! Mało wiele, a 
dobiorę się do 
pani! Słyszysz mnie, pani Złotadziuro? Mało wiele, a dobiorę się do pani! Niech 
mnie szlag trafi, 
jeżeli się nie dobiorę!
Odwrócił się, zadarł głowę i bystrym spojrzeniem ocenił położenie słońca na 
bezchmurnym 
lazurze. Następnie ruszył z biegiem potoku wzdłuż linii śladów własnej łopaty. 
Niżej sadzawki 
przeprawił się na drugi brzeg i zniknął za zieloną kotarą. Ale duch ustronia nie 
zdążył wrócić. 
Nie oblekł kotlinki w ciszę i spoczynek, gdyż nieustannie słychać było 
mężczyznę, który śpiewką 
głosił swe prawo własności do kanionu.
Niebawem — tym razem głośniej — zatupotały na skalnym gruncie podkute buty. 
Zielona 
zasłona poczęła ruszać się tam i z powrotem, jak gdyby ją ktoś gwałtownie 
targał. Donośnie 
zgrzytał i brzęczał metal. Głos ludzki brzmiał mocno, rozkazującym tonem. Coś 
dużego 
szamotało się i sapało. Słychać było chrzęst, trzask i łomot. Wreszcie wśród 
wiru liści ukazał się 
koń dźwigający juki obwieszone połamanymi gałązkami i urwanymi pędami pnączy. 
Zwierzę 
spojrzało ze zdziwieniem na kotlinkę, do której zostało wpędzone, spuściło łeb i 
ze smakiem 
poczęło szczypać trawę. Dalej szedł drugi koń. Raz pośliznął się na omszałej 
skale i odzyskał 
równowagę wówczas dopiero, gdy zarył kopytami w miękką powierzchnię łączki. Był 
bez 
jeźdźca, chociaż na grzbiecie niósł meksykańskie siodło o wysokim łęku, wytarte 
i spłowiałe od 
długiej służby.
Ostatni zjawił się człowiek. Zrzucił na ziemię juki i siodło, wzrokiem wybrał 
miejsce na 
biwak i pozwolił koniom paść się do woli. Rozpakował zapasy żywności nie 
zapominając o 
patelni i saganku do gotowania kawy. Później zebrał naręcze chrustu i kilkoma 
kamieniami 
obłożył miejsce na ognisko.
— Do pioruna! — zawołał. — Ale mam apetyt! Mógłbym na—żreć się gwoździ i różnego 
żelastwa, a w dodatku podziękować ślicznie, gdybym dostał repetę!
Wyprostował się i sięgnął do kieszeni po zapałki, ale w tej chwili wzrok jego 
powędrował za 
sadzawkę, ku łagodnemu stokowi. Trzymał już w ręku pudełko, ale wypuścił je i 
wyjął z kieszeni 
próżną dłoń. Wahał się najwidoczniej. Raz spoglądał na przybory kuchenne, raz na 
zbocze 
kanionu.
— Jeszcze trochę podłubię — mruknął przeprawiając się na przeciwny brzeg 
strumyka i dodał 
tonem usprawiedliwienia: — Wiem, że to bez sensu, ale nikomu nic się nie stanie, 
jak godzinkę 
poczeka na żarcie. Chyba mam rację?
Kilka stóp za linią śladów po próbnych miskach rozpoczął drugą. Słońce odbywało 
wędrówkę 
w dół do zachodniego widnokręgu, cienie się wydłużały, a on ciągle pracował. Po 
drugiej linii 
przyszła kolej na trzecią. Kopacz piął się coraz wyżej i linia po linii 
przecinał w poprzek zbocze. 
Środek przynosił zawsze najbogatszą zdobycz, a końce sięgały miejsc, gdzie złota 
nie było 
wcale. Każda wyżej położona linia była krótsza od poprzedniej, a regularność, z 
jaką się 
skracały, budziła nadzieję, że gdzieś w górze ostatnia będzie zupełnie krótka i 
wyżej znajdzie się 
miejsce jedynie na punkt. Ogólny zarys poczynał kreślić odwróconą literę „V”, 
której zbieżne 
boki wyznaczały granicę złotodajnego pokładu, a wierzchołek stanowił 
niewątpliwie, cel, do 
którego zmierzał poszukiwacz.
Często przebiegał wzrokiem te zbieżne boki i spoglądając w górę próbował 
odgadnąć, w 
jakim punkcie leży wierzchołek, gdzie nieodwołalnie muszą zniknąć ślady złota. 
Tam rezyduje 
przecie „Pani Złotadziura”, jak kopacz poufale nazywał wymarzony cel swych 
trudów położony 
gdzieś wyżej na łagodnym stoku.
— Hej! — zawołał. — Pokaż no się, pani Złotadziura! Bądź dobra i grzeczna! Pokaż 
się!
— Nie chcesz, to nie — mówił później tonem spokojnej rezygnacji. — W 
porządeczku, pani 
Złotadziura! Powoli idę sobie pod górkę, no i trafię do ciebie, za łysy łeb 
wywlokę!
— Wywlokę! Jak Boga kocham, wywlokę! — odgrażał się po dłuższej pauzie.
Każdą kolejną miskę zanosił nad potok i płukał, a im wyżej się wspinał, więcej 
zdobywał. 
Wreszcie zaczął zbierać złoto do pustej puszki po proszku do pieczenia, którą 
bez należytego 
szacunku przechowywał w kieszeni kombinezonu. Tak zapamiętał się w robocie, że 
nie zauważył 
nadciągającej nocy, która oznajmiała się długim zmierzchem. Dopiero wówczas, gdy 
nie mógł 
już dojrzeć jaśniejszych plamek na dnie miski, zorientował się, że czas płynie. 
Wyprostował się 
szybko, zrobił zdziwioną, zatroskaną minę i zawołał:
— Bodaj mnie licho! Na śmierć zapomniałem o obiedzie!
Na oślep przebrnął po ciemku strumień i zapalił czekające od dawna ognisko. Na 
kolację miał 
podpłomyki, boczek i odgrzaną fasolę. Później zapalił fajkę i siedząc przy 
dogasających węglach 
słuchał odgłosów nocy i gapił się na kanion skąpany w księżycowym blasku. 
Wreszcie rozwinął 
pościel, zrzucił ciężkie buty i po szyję okrył się kocami. W świetle księżyca 
twarz miał prawie 
białą. Wyglądał jak trup, ale trup, co nie wątpi w zmartwychwstanie, gdyż 
podniósł się na łokciu 
i jeszcze raz przemierzył wzrokiem swoje zbocze.
— Dobranoc, pani Złotadziura! — zawołał sennym głosem. — Dobranoc!
Przespał szary ranek i ocknął się dopiero, gdy poczuł promień słońca na 
zamkniętych 
powiekach. Usiadł raptownie i przez czas pewien rozglądał się dokoła, aby 
ustalić ciągłość swego 
życia i chwilę obecną przypiąć jakoś do przeszłości.
Z garderobą niewiele miał kłopotu, bo musiał tylko zapiąć sprzączki butów. 
Spojrzał na swoją 
„kuchnię” i na zielone zbocze kanionu, lecz poskromił widać pokusę, bo rozniecił 
ogień.
— Pomału, Bill! Pomału! — udzielił sobie przestrogi. — Z pośpiechu nigdy nie 
wynikło nic 
dobrego. Co nagle, to po diable. Pani Złotadziura poczeka na ciebie. Nie zwieje, 
zanim zjesz 
śniadanie. Posłuchaj, Bill! Trzeba ci coś świeżego dla odmiany. No, do roboty! 
Reszta zależy od 
ciebie.
Nad potokiem ściął krótki pręt. Z kieszeni wygrzebał kawałek sznurka i 
pogniecioną muszkę 
rybacką.
— Kto wie? Może wczesnym rankiem będą dobrze brały? — mruknął rzucając 
zaimprowizowaną wędkę i po chwili wrzasnął radośnie. — No, nie mówiłem! Nie 
mówiłem!
Nie miał kołowrotka i nie zamierzał marnować czasu, toteż szarpnął mocno i 
wyciągnął z 
wody błyszczącego dziesięciocalowego pstrąga. Następne trzy złowił szybko 
jednego po drugim, 
miał więc obfite śniadanie. Idąc do pracy na zboczu przystanął nagle nad 
potokiem. Doznał 
olśnienia.
— Chyba lepiej rozejrzeć się trochę w dół strumienia — powiedział. — Diabli 
wiedzą, czy 
jaki kundel nie myszkuje po okolicy.
Mimo to przeprawił się na drugi brzeg po kamieniach i chociaż pomrukiwał: 
„Naprawdę, 
warto by się rozejrzeć”, rychło przy robocie zapomniał o wszelkich środkach 
ostrożności.
Rozprostował się dopiero wieczorem. Plecy bolały go nieznośnie od schylania i 
wysiłku, toteż 
ręką gładził się po krzyżu i nie tracąc czasu gadał do siebie:
— No i co z tego będzie? Znów na śmierć zapomniałem o obiedzie! Trzeba się 
pilnować, bo 
jak nic zrobi się ze mnie maniak, co żre tylko dwa razy na dzień.
Takie szukanie złotej dziury, to najgorsza zaraza. Człowiek całkiem traci głowę 
— zrzędził 
tego wieczora otulając się kocami. Nie zapomniał jednak krzyknąć w kierunku 
zbocza: — 
Dobranoc, pani Złotadziura! Dobranoc!
Wstał ze słońcem i po byle jakim śniadaniu wcześnie wziął się do pracy. Gorączka 
w nim 
rosła, a sprzyjała temu coraz bogatsza zawartość misek. Twarz miał 
zaczerwienioną nie tylko od 
upału. Nie odczuwał znużenia, chociaż, godziny mijały. Napełniał miskę i zbiegał 
na dno 
kanionu, żeby zająć się płukaniem, nie zdołał jednak powstrzymać się od 
pośpiechu, gdy wracał 
po nową łopatę piasku i potykając się, sapiąc ciężko, co tchu biegł pod górę.
Oddalił się już o sto jardów od wody, a odwrócone „V” rysowało się wyraźniej. 
Szerokość 
złotodajnego pokładu była coraz mniejsza i kopacz przedłużał w myśli jej 
krawędzie do punktu 
przecięcia, gdzieś u góry zbocza. Wierzchołek. „V” stanowił cel kopacza, który 
nieraz głowił się, 
by określić jego położenie.
— Akurat dwa jardy nad tym krzakiem manzanity i koło jarda w prawo — zawyrokował 
wreszcie.
Pomału zaczynał ulegać pokusie.
— Sprawa jasna, jak dwa a dwa cztery — mruknął, gdy porzuciwszy pracowite 
kopanie na 
poprzek, wspiął się do spodziewanego wierzchołka „V”.
Napełnił miskę i poniósł ją w dół do płukania. Nie zawierała ani śladu złota. 
Kopał płytko, 
kopał głęboko, lecz mimo kilkunastu prób nie zyskał w nagrodę ni jednej złotej 
plamki. 
Zirytował się, że tak niemądrze uległ pokusie, i nie bacząc na godność własną, 
beształ się 
ohydnie. Wreszcie zszedł niżej i wrócił do kopania w poprzek.
— Powoli, a na pewniaka, Bill! Powoli, a na pewniaka — mamrotał. — Krótka droga 
do 
forsy, to nie twoja specjalność. Czas, żebyś o tym wiedział. Nie bądź frajer, 
Bill, nie bądź frajer! 
Powoli, a na pewniaka! Tylko takim atutem możesz wygrać. No, to trzymaj ten atut 
w garści i 
wygrywaj.
Linie poprzecznych kopań stawały się coraz krótsze dowodząc, że krawędzie „V” 
muszą się 
połączyć. Za to pokład uciekał głębiej i głębiej. Złoto kryło się we wnętrzu 
wzgórza. Żółta barwa 
pojawiała się tylko na głębokości trzydziestu cali. Próbki z dwudziestu pięciu i 
trzydziestu pięciu 
cali pozostawiały czyste dno miski. U podstawy „V”, nad strumykiem, złoto 
trafiało się między 
korzeniami trawy. Ale tym głębiej zapadało, im wyżej posuwała się robota. 
Kopanie 
trzystopowe—go dołu dla dobycia jednej próbnej miski — to ciężkie zadanie, 
zwłaszcza jeśli 
nieokreślona liczba dołów dzieli kopacza od wierzchołka.
— Diabli wiedzą, jak jeszcze głęboko zwieje! — westchnął poszukiwacz, gdy 
podczas 
krótkiej przerwy w pracy masował obolałe plecy.
Grzbiet mu dolegał, ręce i nogi drętwiały, ale ulegał gorączce chciwości. 
Kilofem i łopatą 
przewracał i wyrzucał miękką, brunatną glebę. Uparcie piął się coraz wyżej. 
Przed sobą miał 
równe zbocze usiane kwiatami i pachnące ich słodkim oddechem. Niżej ciągnął się 
obraz 
zniszczenia, jak gdyby wstrętna wysypka pojawiła się na gładkiej skórze ziemi. 
Poszukiwacz 
wlókł się pod górę niby ślimak, co kala piękno smugą plugawego śluzu.
Zapadanie się pokładu wymagało wzmożonej pracy, ale trud opłacały sowicie coraz 
korzystniejsze próby. Dwadzieścia centów, trzydzieści, pięćdziesiąt, 
sześćdziesiąt — taki był 
plon kolejnych porcji. Wreszcie o zmierzchu kopacz przepłukał rekordową miskę: 
jedna łopata 
ziemi przyniosła całego dolara.
— Trzymam zakład, że jakiś ciekawy kundel przy lezie moim śladem do tego 
ogródka. Takie 
już mam szczęście! — bąknął sennie tej nocy, podciągając koce po brodę.
Raptem usiadł prosto.
— Bill! — krzyknął na całe gardło. — Uważaj no, Bill! Słyszysz? Jutro z samego 
rana musisz 
rozejrzeć się dokoła i popatrzeć, czy czegoś nie widać. Rozumiesz? Jutro z 
samego rana! Tylko 
mi nie zapomnij!
Ziewnął i objął wzrokiem zryte zbocze.
— Dobranoc, pani Złotadziura! — zawołał.
Następnego dnia wyprzedził słońce, był bowiem po śniadaniu, kiedy sięgnął go 
pierwszy 
promyk. Zaraz wspiął się na ścianę kanionu, wykorzystując ścieżkę dawnego 
osypiska. Na 
szczycie obrał punkt obserwacyjny i przekonał się, że tkwi pośrodku pustkowia. 
Dokąd sięgnął 
wzrokiem, widział tylko góry i góry, łańcuch po łańcuchu. Zwróciwszy się na 
zachód, błądził 
wzrokiem po niezliczonych grzbietach podłużnych i poprzecznych, aby wreszcie 
dostrzec białe 
wierzchołki Sierry — najwyższe pasmo, gdzie zachodni kontynent wspiera się 
kręgosłupem o 
kopułę niebios. Na północ i południe wyraźniej było widać labirynt krzyżujących 
się wałów i 
zapadlin. Ku zachodowi góry przypadały do ziemi, były coraz niższe i wreszcie 
przechodziły w 
falistą wyżynę, za którą musiała się ciągnąć niewidoczna z tego miejsca, 
rozległa dolina.
Na całym tym długim i szerokim obszarze kopacz nie zobaczył śladu człowieka lub 
dzieła 
jego ręki oprócz leżącego w dole zrytego stoku. Rozglądał się długo i uważnie. 
Raz miał 
wrażenie, iż widzi niewyraźny słup dymu daleko, w dolnym krańcu swego kanionu. 
Spojrzał 
ponownie i doszedł do wniosku, że to różowa mgła poranna rysuje się cieniem na 
tle sfałdowanej 
ściany skalnej.
— Hej, pani Złotadziura! — wrzasnął spoglądając w dół. — Moja pani! Nie właź no 
mi w 
drogę! Uwaga! Lecę już, lecę, pani Złotadziura!
Na nogach miał niezgrabne, podkute buciory, można więc było sądzić, że mu trudno 
schodzić, 
ale z góry mknął lekko i zwinnie niby kozica. Nie przerażały go ruchome głazy 
nad skrajem 
otchłani. Wiedział dokładnie, ile potrzeba czasu, by zrzucić kamień i wywołać 
katastrofę, 
korzystał więc z chwiejnej podpory, odbijał się od niej i w mgnieniu oka lądował 
bezpiecznie. W 
miejscach, gdzie spadek był tak stromy, że ni chwili nie dało się stać prosto, 
poszukiwacz nie 
wahał się wcale. Na ułamek sekundy dotykał stopą zdradliwej powierzchni i jednym 
susem 
przenosił się niżej. Jeżeli nawet i to było niepodobieństwem, w przelocie 
opierał rękę o występ 
skalny, krawędź szczeliny albo wątły krzew o wiszących korzeniach. Wreszcie 
wydał 
przeraźliwy okrzyk, skoczył z rozmachem i zamieniwszy ścianę skalną na ruchome 
osypisko, 
zjechał do końca na kilku tonach żwiru i kamieni.
Tego rana pierwsza miska przyniosła ponad dwa dolary w zanieczyszczonym złocie. 
Pochodziła ona ze środka pokładu. W prawo i w lewo wartość próbek malała szybko. 
Kurczyły 
się też poprzeczne linie dołów. Ledwie kilka kroków dzieliło ramiona odwróconego 
„V”, a punkt 
przecięcia musiał wypaść o kilka jardów wyżej. Zarazem jednak bogaty pokład 
chował się coraz 
głębiej. Wczesnym popołudniem trzeba było kopać pięciostopowe doły, nim na dnie 
miski 
pozostały ślady złota.
Prawdę rzekłszy, nie były to już ślady, lecz opłacalne kopanie i płukanie. 
Poszukiwacz 
zdecydował więc w duchu, że po odkryciu samorodnej żyły — czyli złotej dziury — 
wróci i 
przystąpi do normalnej pracy na powierzchni. Ale wciąż korzystniejsze próby 
zaczęły go 
martwić. Pod wieczór miski dawały po trzy i cztery dolary. Kopacz podrapał się w 
czuprynę i 
zatroskanym wzrokiem spojrzał na krzew manzanity, który w przybliżeniu wytyczał 
wierzchołek 
„V”. Pokiwał głową i przemówił tonem wyroczni:
— Jedno z dwojga, Bill. Powiadam: jedno z dwojga. Albo pani Złotadziura wysypała 
całą 
forsę na ten cholerny stok, albo jest diabelnie bogata i wszystkiego nie 
będziesz mógł zabrać ze 
sobą. A to dopiero byłaby historia, hę? Powiadam ci: piekielna historia!
Aż zachichotał na myśl o tak miłym zmartwieniu. Noc zastała go nad potokiem, 
gdzie kończył 
płukanie pięciodolarowej miski.
— Szkoda, że nie ma elektryki. Wolałbym pracować dalej — mruknął.
W nocy dręczyła go bezsenność. Wielekroć układał się wygodnie, zamykał oczy i 
czekał na 
drzemkę. Ale krew burzyła się w nim z wielkiej chciwości, toteż raz po raz 
podnosił powieki i 
mamrotał:
— Żeby już to słońce wzeszło…
Na koniec zasnął, lecz zbudził się, ledwie gwiazdy zbladły, a o szarym brzasku 
był już po 
śniadaniu i piął się pod górę w stronę tajemniczej kryjówki pani Złotejdziury.
Na pierwszej linii poprzecznej zmieścił tylko trzy doły. Bogaty pokład był już 
bardzo wąski i 
kopacz zbliżał się niewątpliwie do źródła złotego strumienia, którego nurt badał 
od czterech dni.
— Spokojnie, Bill, spokojnie — napominał się zaczynając ostatni, decydujący dół 
w punkcie, 
gdzie przecięły się nareszcie ramiona „V”.
— Liczę na panią, pani Złotadziuro! Nie możesz mnie wykiwać — powtarzał nieraz, 
kopiąc 
głębiej i głębiej.
Cztery stopy, pięć , sześć — rył w ziemi drogę do fortuny. Robota szła teraz 
trudniej. Kilof 
szczękał o odłamki skalne. Jeden z nich kopacz obejrzał uważnie.
— Zwietrzały kwarc — orzekł i wziął się do wybierania sypkich odłamków z dna 
dołu.
Wreszcie zaatakował kilofem kruchą skałę i bez trudu łupał ją każdym uderzeniem. 
Niebawem 
wsunął łopatę w rumowisko i w tej chwili złowił okiem żółtawy połysk. Rzucił 
łopatę. Szybko 
przysiadł na piętach. Oburącz chwycił odłamek zwietrzałego kwarcu i zaczął z 
niego ścierać żwir 
i piasek, podobnie jak farmer oczyszcza z wilgotnej ziemi świeżo wykopany 
kartofel.
— A bodaj to pioruny zatrzasły! — krzyknął. — Kawałek jak się patrzy! Fajna 
grudka! 
Wygląda nienajgorzej!
W ręku trzymał tylko połowę skalnego odłamka. Druga połowa była dziewiczym 
złotem. 
Wrzucił zdobycz do miski i wziął się do badania innej grudy. Na powierzchni 
niewiele było 
widać, ale gdy starł zwietrzały kwarc w silnych palcach, miał obie ręce pełne 
żółtego kruszcu. 
Jeden po drugim oczyszczał kruche odłamki. Gromadził złoto w misce. Trafił na 
istną grotę 
skarbów. Kwarc zwietrzał tak bardzo, że było go mniej niż samorodków. Raz po raz 
trafiały się 
kawałki całkiem ogołocone z kamienia — kawałki czystego złota! Otwór, przez 
który kilof 
przebił się do głównej żyły, połyskiwał jak garść złotych klejnotów. Szczęśliwy 
znalazca 
przyglądał mu się z boku, przekrzywiał głowę, żeby tym lepiej śledzić grę 
świateł na kruszcu.
— Tylko niech mi dziś nikt nie gada o cudownych odkryciach! — zawołał i skrzywił 
się 
pogardliwie. — To jest dopiero odkrycie! Wszystkie inne wyglądają przy nim jak 
wytarty szeląg. 
Złota robota! Szczerozłota! Aha! Mam już nazwę dla tego kanionu: Szczerozłoty 
Kanion! Jak 
Boga kocham! Szczerozłoty Kanion!
Siedząc wciąż na piętach sortował cenne okruchy i rzucał do miski. Raptem 
nawiedziło go 
przeczucie niebezpieczeństwa. Jak gdyby cień padł na niego. Nie było jednak 
żadnego cienia. 
Serce skoczyło mu do gardła i zaczęło dławić. Krew stygła powoli, a zwilżona 
potem koszula 
niemiło chłodziła plecy.
Ale kopacz nie zerwał się, nie obejrzał, nie drgnął nawet. Analizował naturę 
szczególnego 
przeczucia, próbował umiejscowić źródło tajemniczej siły, która udzieliła mu 
przestrogi, starał 
się odgadnąć istotę i położenie niewidzialnej groźby. Niebezpieczeństwo stwarza 
czasami 
szczególną atmosferę i daje o sobie znać przez posłów zbyt subtelnych, aby 
ogarnąć ich 
zmysłami. Kopacz odczuwał taką właśnie atmosferę, nie wiedział wszakże jak, ani 
dlaczego. 
Zdawało mu się, że obłok przesłonił słońce, że między nim i życiem stanęło coś: 
ciemne, 
duszące, groźne — cień, co pochłania życie i zmierza w stronę śmierci — jego — 
śmierci.
Powinien poderwać się, spojrzeć w oczy nieznanemu niebezpieczeństwu. Tak 
doradzały mu 
wszystkie siły żywotne. Lecz duch ludzki ujarzmił panikę i kopacz siedział dalej 
na piętach, a w 
rękach piastował samorodek złota. Bał się obejrzeć, ale wiedział już, że coś 
jest za nim i w górze. 
Na pozór uwagę jego zaprzątała trzymana w rękach bryłka kruszcu. Oglądał ją 
krytycznie, 
obracał na wszystkie strony, oczyszczał z resztek kwarcu. Ale przez cały czas 
zdawał sobie 
sprawę, że coś czyha i przez jego ramię patrzy na skarbiec.
Udając nadal, że nie obchodzi go nic prócz badanego samorodka, nasłuchiwał 
pilnie i wnet 
złowił uchem szmer oddechu. Coś nad nim dyszało. Wzrokiem szukał przed sobą 
jakiejkolwiek 
broni, lecz widział tylko wydarte ziemi złoto — bezużyteczne teraz w straszliwej 
potrzebie. Miał 
także kilof — broń bardzo poręczną w pewnych okolicznościach — w pewnych, ale 
nie w takich, 
jak obecnie. Nagle zrozumiał jasno swe przeczucie. Znajdował się w wąskiej 
norze, głębokiej na 
siedem stóp. Głową nie mógł sięgnąć powierzchni ziemi. Był w pułapce.
W dalszym ciągu nie ruszał się, siedział przycupnięty na piętach. Był chłodny, 
opanowany, ale 
choć łamał głowę na wszystkie sposoby, dochodził wciąż do wniosku, że nic nie 
poradzi. Zaczął 
znowu sortować i czyścić kawałki kwarcu, gromadzić złoto w misce. Nie mógł nic 
przedsięwziąć. Rozumiał jednak, że wcześniej czy później będzie musiał podnieść 
się, stanąć 
twarzą w twarz z niebezpieczeństwem, co dyszy za plecami.
Mijały minuty, a wraz z upływem każdej kopacz zdawał sobie sprawę, że jest o 
minutę bliżej 
chwili, kiedy wstanie, albo… (pod wilgotną koszulą lodowaty dreszcz wstrząsnął 
jego ciałem)… 
albo zginie pochylony nad świeżo zdobytym skarbem.
Mimo to wszystko spokojnie siedział na piętach, oczyszczał samorodki złotego 
kruszcu i 
rozmyślał, w jaki sposób najlepiej będzie się poruszyć. Mógł zerwać się 
gwałtownie, na rękach 
dźwignąć w górę i niewiadomej, wrogiej sile stawić czoła na równej powierzchni. 
Mógł także 
prostować się powoli, niedbale, beztrosko i udać, że niespodzianie spostrzegł to 
coś, co 
oddychało za nim. Instynkt i przyrodzony nerw walki doradzały oczywiście 
gwałtowny skok z 
pułapki. Rozsądek i przezorność sprzyjały powolnemu, pozornie przypadkowemu 
spotkaniu z 
niedostrzegalną złowróżbną siłą. Kiedy snuł takie rozważania, usłyszał donośny, 
ogłuszający 
łoskot. Jednocześnie dostał potężny cios w lewą stronę pleców i poczuł w całym 
ciele 
płomienisty prąd, który biegł błyskawicznie od uderzonego miejsca. Wyskoczył w 
powietrze, 
lecz zachwiał się, nim zdążył stanąć. Skręcił się nagle jak liść od żaru i padł 
piersiami na miskę 
pełną złota. Twarzą leżał w piasku i skalnym gruzie, a nogi miał podkurczone, bo 
na dnie mało 
było miejsca. Kilkakroć wierzgnął konwulsyjnie. Wstrząsnął się całym ciałem, jak 
w ataku 
epilepsji. Westchnął głęboko i miarowo wypełnił płuca. Później wolno, wolniutko 
wydychał 
powietrze i jeszcze wolniej zapadał w bezwład, sztywniał.
Wyżej drugi mężczyzna stał z rewolwerem w ręku. Zaglądał do dołu. Długo patrzył 
na leżący 
na dnie nieruchomy kształt ludzki. Później usiadł na krawędzi nory i nie 
spuszczając z oka jej 
wnętrza, położył rewolwer na kolanach. Rękę wsunął do kieszeni, skąd wyciągnął 
skrawek 
pakowego papieru. Na papier wsypał kilka szczypt tytoniu. Powstał z tego 
papieros szary i 
niezdarny, z zawiniętymi cienkimi końcami. Nieznajomy ani na chwilę nie odrywał 
wzroku od 
skulonego w dole ciała. Potarł zapałkę i z rozkoszą wciągnął do głębi płuc kłąb 
dymu. Palił bez 
pośpiechu. Raz zgasł mu papieros, musiał więc zapalić go ponownie; przez cały 
czas przyglądał 
się leżącej niżej ofierze.
Wreszcie daleko rzucił niedopałek i stanął znowu. Zbliżył się do nory. Ręce 
oparł na 
przeciwległych krawędziach i nie wypuszczając rewolweru z prawej dłoni, wolno 
opuścił się w 
głąb. Nim sięgnął nogami dna, uwolnił ręce i zeskoczył z wysokości jarda.
W momencie gdy stopą dotykał gruzu, zobaczył błyskawiczny ruch ręki kopacza i na 
łydce 
poczuł silny ucisk, a później szarpnięcie, które go obaliło. Skacząc, rewolwer 
miał oczywiście 
nad głową, ale szybko opuścił ramię i nim upadł, zdążył nacisnąć cyngiel. W 
ciasnej przestrzeni 
strzał zagrzmiał ogłuszająco. Dym wypełnił norę i gęstą chmurą przesłonił 
wszystko. 
Nieznajomy uderzył w dno plecami, a kopacz przekręcił się kocim ruchem i runął 
na niego. 
Przygnieciony napastnik zgiął rękę, aby znów wystrzelić, lecz w tejże chwili 
podbito mu dłoń 
zwinnym ruchem łokcia. Wylot lufy zwrócił się w górę i pocisk utkwił w ziemnej 
ścianie nory.
Wnet nieznajomy uczuł na przegubie uścisk żelaznych palców. Toczyła się teraz 
walka o 
rewolwer. Każdy z zapaśników starał się zwrócić lufę w stronę nieprzyjaciela. 
Dym ulatywał z 
nory. Nieznajomy leżąc na grzbiecie zaczynał coś niecoś widzieć, lecz oślepł 
nagle, gdy oczy 
zasypała mu garść umyślnie rzuconego piasku. Przeraził się i wypuścił z ręki 
rewolwer. W 
następnej chwili spowiła go ciemność tak nieprzenikniona, że pochłonęła rychło 
nawet 
świadomość ciemności.
Ale kopacz strzelał raz po raz, dopóki starczyło ładunków. Potem rzucił rewolwer 
i sapiąc 
ciężko usiadł na nogach trupa.
Dyszał. Z trudem łowił powietrze.
— Parszywy kundel! — wykrztusił. — Niedaleko urządził sobie obóz, dał mi odwalić 
całą 
robotę, no i drań, u celu, strzelił mi w plecy.
Omal nie płakał ze złości i wyczerpania. Zerknął na twarz zastrzelonego. 
Pokrywała ją 
warstwa błota i piasku, trudno więc było rozpoznać rysy.
— Na oczy go nie widziałem — zaopiniował kopacz skończywszy oględziny. — 
Zwyczajny, 
pospolity złodziej, bodaj go diabli! No, i strzelił mi w plecy! Strzelił mi w 
plecy!
Rozpiął koszulę i obmacał się po lewej stronie z przodu i z tyłu.
— Przeszła czysto, jak złoto! Nic mi nie będzie — zawołał radośnie. — Trzymam 
zakład, że 
dobrze wycelował, ale, łajdak, poderwał spluwę, jak naciskał cyngiel! Ale mu 
dałem, dałem mu 
jak się patrzy!
Jeszcze raz zmacał palcami otwór zrobiony w boku pociskiem i twarz sposępniała 
mu na 
chwilę.
— Dokuczać to będzie jak cholera — mruknął. — Pierwsza rzecz teraz trzeba zrobić 
opatrunek i wiać stąd migiem.
Wylazł z nory i stokiem zeszedł do swego biwaku. W pół godziny później wrócił 
prowadząc 
jucznego konia. Pod rozchełstaną koszulą widać było bandaże, którymi 
prowizorycznie opatrzył 
ranę. Ruszał się wolno. Niezręcznie manewrował lewą ręką, bynajmniej jednak nie 
oszczędzał jej 
przy robocie.
Trupowi założył pod ramiona pętle z liny od juków i dzięki temu zdołał go 
wywindować z 
dołu. Później zabrał się do zbierania złota. Uparcie harował przez kilka godzin, 
lecz często robił 
przerwy, by dać wypocząć sztywniejącej ręce, i mruczał za każdym razem:
— Strzelił mi w plecy! A, parszywy kundel! Strzelił mi w plecy!
Kiedy wydobył cały skarb i pieczołowicie zawinął złoto w kilka koców, z grubsza 
przeprowadził kalkulację:
— Czterysta funtów albo Turek ze mnie — orzekł. — Powiedzmy, że będzie w tym 
dwieście 
funtów kamienia i piachu. Ha! I tak zostaje dwieście funtów złota! Bill! Hej, 
Bill! Obudź no się! 
Dwieście funtów złota! Czterdzieści tysięcy dolarów! I to twoje, wszystko twoje!
Z humorem podrapał się w głowę i trafił na nieznajomy rowek. Ciekawie przesunął 
po nim 
palcami, zmacał długą na kilka cali krechę wyoraną na ciemieniu przez drugi 
pocisk. Ze złą miną 
zbliżył się do nieboszczyka.
— Więcej nie będziesz, co?! — wrzasnął. — Nie będziesz, hę? No, i tak dostałeś 
za swoje 
uczciwie i z nawiązką. A na dokładkę sprawię ci przyzwoity pogrzeb. Ty nie 
zrobiłbyś tego dla 
mnie. Trzymam zakład.
Powlókł ciało na dół i zepchnął. Głucho uderzyło o dno. Padło na bok, z twarzą 
zwróconą ku 
światłu. Kopacz spojrzał z góry na niedawnego przeciwnika.
— I co? Strzeliłeś mi w plecy! — powiedział oskarżycielskim tonem.
Przy pomocy kilofa i łopaty zasypał dół. Później obładował konia złotem. Brzemię 
było za 
wielkie dla jednego zwierzęcia, toteż wróciwszy do obozu kopacz przełożył kilka 
paczek na 
swego wierzchowca. I tak musiał zostawić część sprzętu: kilof, łopatę i miskę, 
zbędny zapas 
prowiantu i rozmaite mniej potrzebne graty.
Słońce stało w zenicie, gdy wypchnął konie za kotarę z pnączy. Wspinając się na 
wielkie 
głazy zwierzęta przysiadały na zadach, cofały się, na oślep brnęły przez 
gęstwinę splątanej 
zieleni. Wierzchowiec upadł raz ciężko i kopacz zdołał go podnieść dopiero po 
zdjęciu bagażu. 
Kiedy koń stał już na nogach i ruszał dalej, człowiek wysunął głowę spomiędzy 
liści i raz jeszcze 
zerknął na zryte zbocze.
— Parszywy kundel — powiedział i wycofał się ostatecznie.
Zaczęło się znów szarpanie, rwanie pnączy i gałęzi. Drzewa chwiały się znacząc 
drogę 
objuczonych koni. Podkowy dźwięczały stukając głośno o kamienie, a od czasu do 
czasu padały 
gniewne rozkazy. Wreszcie męski głos zaśpiewał:
Odwróć oczy, spójrz, o spójrz
Ku tym skłonom miłych wzgórz
(Potęga złego już —w tobie złamana).
Spójrz dokoła, oczy zwróć,
Brzemię grzechów z siebie zrzuć
(A rankiem staniesz przed obliczem Pana).
Piosenka cichła i cichła, a gdy umilkła, pogodny duch ustronia wrócił na swoje 
miejsce. Potok 
zaczął znów szeptać i drzemać na przemian. Podniosło się senne brzęczenie 
pszczół górskich. 
Ciężkim od woni powietrzem pożeglowały śnieżne kłaczki bawełny. Motyle ukazywały 
się i 
niknęły między drzewami, a cały pejzaż kąpał się w gorących blaskach słońca. 
Tylko zryte 
zbocze i ślady kopyt na łączce znaczyły drogę burzliwego życia, które zakłóciło 
na krótko spokój 
cichego ustronia i poszło własną drogą.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
The Unexpected
NIEOCZEKIWANE
Widzieć dostrzegalne i robić powszednie — to prosta sprawa. Życie indywidualne 
skłonne jest 
raczej do bezwładu niż ruchu. Skłonność tę wzmaga cywilizacja, w której zasięgu 
widzi się tylko 
dostrzegalne, a nieoczekiwane nadchodzi bardzo rzadko. Jeżeli jednak nadchodzi i 
jest 
wystarczająco ważne, niezaradne jednostki giną. Nie mogą zobaczyć 
niedostrzegalnego, nie 
mogą stawić czoła nieoczekiwanemu, nie potrafią dopasować starannie sformowanego 
życia do 
kształtów odmiennych, niecodziennych łożysk: giną u kresu własnego, utartego 
łożyska.
Bywają jednak ludzie powołani do wielkich przeżyć. Jednostki zaradne wymykają 
się prawu 
dostrzegalnego i powszedniego, przystosowują życie do kształtu 
najdziwaczniejszych nawet 
łożysk, w które zabłądzą lub zostaną zepchnięte siłą. Taką jednostką była Edyta 
Whittlesey. 
Urodziła się w rolniczej okolicy Anglii, gdzie życie płynie naturalnym rzeczy 
porządkiem, a 
nieoczekiwane jest tak bardzo nie oczekiwane, że uchodzi za niemoralność, jeżeli 
się czasami 
zdarzy. Edyta Whittlesey poszła na służbę wcześnie, była więc młoda, gdy 
naturalnym rzeczy 
porządkiem została pokojową wielkiej damy.
Zasadą cywilizacji jest narzucanie ludzkich praw życiu, dopóki nie zacznie ono 
działać 
regularnie i sprawnie, jak maszyna. Unicestwia się nieprzyjemne, przewiduje 
nieuniknione. 
Człowiek nie moknie na deszczu, nie marznie podczas mrozów. Nawet śmierć nie 
skrada się 
groźnie ciachając kosą znienacka, lecz jest przygotowanym zawczasu pogrzebowym 
orszakiem 
sunącym gładko do rodzinnego grobowca, gdzie troskliwie odkurza się wszystko, a 
zawiasy 
oliwi, żeby ich rdza nie pokryła.
Takie właśnie było życie Edyty Whittlesey. Nic się nie działo. Trudno nawet 
nazwać 
wydarzeniem to, że mając dwadzieścia pięć lat towarzyszyła swej pani w wycieczce 
do Stanów 
Zjednoczonych. Łożysko zmieniło tylko kierunek, zostało jednak tym samym dobrze 
naoliwionym łożyskiem. Bez przygód i niespodzianek wiodło na drugą stronę 
Atlantyku. Nawet 
okręt nie był okrętem na morzu, lecz pakownym wielopiętrowym hotelem, który 
porusza się 
szybko i pewnie, niezmiernym ciężarem gniecie fale i zmuszając je do uległości 
odmienia ocean 
w do znudzenia spokojną sadzawkę. Na amerykańskim brzegu łożysko wiodło dalej 
lądem; było 
to bardzo przyzwoite łożysko wiodące do hotelu na każdym postoju, a między 
postojami do 
hoteli na kołach.
W Chicago, kiedy jej pani oglądała jedną stronę życia towarzyskiego, Edyta 
Whittlesey 
poznawała drugą. Objawiła nawet pewną zdolność do zmagania się z nieoczekiwanym 
i do 
zwycięstwa nad nim, gdyż podziękowała za służbę i została Edytą Nelson. Hans 
Nelson, 
imigrant, Szwed z pochodzenia i cieśla z zawodu, ulegał germańskiemu 
niepokojowi, który na 
szlaku wielkiej przygody wciąż popycha tę rasę ku zachodowi. Hans był 
muskularny, ciężki, 
zrównoważony, a mierną wyobraźnię łączył z niezwykłą przedsiębiorczością. 
Posiadał nadto 
uczciwość i dar kochania równe jego niepożytej energii.
— Będę pracował ciężko, a jak zbiorę trochę pieniędzy, pojadę do Colorado — 
rzekł Edycie 
następnego dnia po ślubie.
Po roku Nelsonowie byli w Colorado, gdzie Hans pierwszy raz ujrzał kopaczy złota 
i zaraził 
się ich gorączką. Poszukiwania wiodły go przez Dakotę, Idaho i wschodni Oregon, 
aż do gór 
Kolumbii Brytyjskiej. W obozie i na szlaku Edyta Nelson towarzyszyła mężowi — 
dzieliła jego 
szczęście, kłopoty i trudy. Dreptanie hodowanej w domu kobiety zamieniła na 
posuwisty chód 
górala. Nauczyła się spoglądać w oczy niebezpieczeństwu śmiało, ze zrozumieniem, 
i na zawsze 
pożegnała paniczny strach zrodzony z nieświadomości, pospolity wśród 
mieszczuchów. Bo 
mieszczuchy głupieją ze strachu jak przerażone konie i zamarli ze zgrozy 
oczekują losu, zamiast 
porwać go za bary, albo rzucają się naprzód i w samobójczym pędzie ścielą drogę 
własnymi 
trupami.
Edyta Nelson spotykała nieoczekiwane na każdym zakręcie ścieżki, a wzrok 
wyćwiczyła tak, 
że w krajobrazie widziała przede wszystkim niedostrzegalne, ukryte. Ona, co nie 
zajmowała się 
kuchnią nigdy w życiu, potrafiła upiec doskonały chleb nad otwartym ogniem na 
zwyczajnej 
patelni, i to bez użycia chmielu, drożdży czy proszku do pieczenia. A kiedy 
zużyła ostatni kubek 
mąki i ostatni kawałek boczku, stać ją było na przystosowanie się do 
okoliczności: z mokasynów 
i miękko garbowanych skórzanych części ubrania i rynsztunku przyrządziła niby to 
gulasz, który 
mimo wszystko trzymał dusze w cielesnej powłoce i dawał siły do wleczenia się 
naprzód. 
Nauczyła się objuczać zarówno konia, jak człowieka, choć było to zadanie, które 
złamałoby 
mieszkańca miasta i odarło go z resztek ambicji. Wiedziała nawet, jakie węzły 
najlepiej nadają 
się do tego lub owego rodzaju bagażów. Umiała także — nie tracąc równowagi ducha 
— rozpalić 
ogień z mokrego drewna podczas gwałtownej ulewy. Krótko mówiąc, Edyta Nelson pod 
każdym 
względem zwyciężała nieoczekiwane. Ale WIELKIE NIEOCZEKIWANE miało jeszcze 
zastąpić 
jej, drogę i wystawić Edytę na ciężką próbę.
Fala poszukiwaczy złota odpływała na północ, ku Alasce, więc nurt ten musiał 
porwać i rzucić 
w stronę Klondike Hansa Nelsona z żoną. Jesienią roku 1897 znaleźli się w Dyea, 
nie mieli 
jednak pieniędzy, aby przenieść sprzęt na drugą stronę Przełęczy Chilkoot i 
spławić później w 
dół Yukonu do Dawson. Owej zimy Hans Nelson pracował w swoim fachu, pomagał przy 
budowaniu wyrastających jak grzyby po deszczu domów miasta Skaguay, gdzie 
zaopatrywali się 
kopacze.
Cieśla był w ostatecznej rozpaczy. Przez całą zimę słyszał nieodparty zew 
Alaski. Najgłośniej 
wołała Zatoką Latuya, toteż latem. 1898 roku długie na siedemdziesiąt stóp 
czółno Siwaszów 
płynęło labiryntem skał nadbrzeżnych. W czółnie byli Hans Nelson i jego żona, a 
prócz nich (nie 
licząc Indian) trzech białych mężczyzn. Indianie zostawili pasażerów i bagaże 
nad ustronną 
zatoczką mniej więcej sto mil od Zatoki Latuya i wrócili do Skaguay. Trzej biali 
ludzie zostali, 
ponieważ wchodzili w skład zorganizowanej grupy, której uczestnicy pokrywali w 
równych 
częściach koszt wyprawy i mieli otrzymywać jednakowe zyski. Edyta Nelson podjęła 
się 
gospodarowania, przysługiwał jej więc udział taki sam jak mężczyznom.
Zrąbano pierwsze jodły, zbudowano trzyizbową chatę. Utrzymywanie w niej porządku 
stanowiło zadanie Edyty Nelson. Mężczyźni mieli szukać złota, co robili, i 
znaleźć złoto, co 
również się powiodło. Nie było to wspaniałe odkrycie, lecz dość ubogi pokład, 
gdzie 
wielogodzinna harówka przynosiła każdemu kopaczowi piętnaście do dwudziestu 
dolarów 
dziennie. Lato, krótkie na Alasce, przeciągało się niezwyczajnie, więc Hans 
Nelson i jego 
towarzysze korzystali ze sposobności i powrót do Skaguay: odkładali z dnia na 
dzień. W końcu 
było za późno. Od dawna uzgodniono, że poszukiwacze odpłyną w towarzystwie 
kilkudziesięciu 
miejscowych Indian, którzy wybierali się w jesienną podróż handlową wybrzeżem 
oceanu, 
Siwasze czekali na białych do ostatniej chwili, wreszcie ruszyli w drogę. Spółka 
nie miała 
wyboru; musiała wyglądać przypadkowej okazji. Tymczasem trzebiono drzewa na 
działce i 
gromadzono opał.
Indiańskie lato marudziło, drzemało. Później nagle, jak na dźwięk surmy, 
przyszła zima. 
Nadciągnęła nocą, a kiedy kopacze zbudzili się, wyła wichura, szalała zamieć 
śnieżna, zamarzały 
wody. Nawałnica ścigała nawałnicę, w przerwach zaś panowała cisza i słychać było 
tylko szturm 
morza na bezludne wybrzeże, gdzie słone bryzgi inkrustowały plażę zlodowaciałą 
bielą.
W chacie działo się dobrze. Zdobyty złoty piasek wart był około ośmiu tysięcy 
dolarów i 
poszukiwacze mogli się tylko cieszyć.
Porobili rakiety śnieżne, tropili zwierzynę, by zaopatrywać spiżarnię w świeże 
mięso, a w 
długie wieczory siadywali przy tasiemcowych partiach wista lub pedro. Ponieważ 
ustała praca na 
działce, Edyta Nelson przekazała mężczyznom podsycanie ognia i zmywanie naczyń, 
sama zaś 
cerowała skarpety i naprawiała odzież.
W ciasnej chacie nie znano utyskiwań, swarów, drobnych sprzeczek, więc 
mieszkańcy jej 
często gratulowali sobie wzajemnie, że żyją tak wesoło i po przyjacielsku. Hans 
Nelson (solidny, 
poważny, raczej sztywny) szczerze i od dawna podziwiał żonę za jej łatwość 
obcowania z 
ludźmi. Harkey — wysoki, chudy Amerykanin z Teksasu, człowiek przyjemny, choć 
małomówny, dobrze zgadzał się z towarzystwem, póki nikt nie zahaczył jego 
teorii, że złoto 
rośnie. Czwarty wspólnik, Michael Dennin, wnosił do zacisznej izby irlandzki 
humor. Był 
wysoki, atletycznie zbudowany, skłonny do nagłych wybuchów gniewu o byle 
drobiazg i 
niezawodnie pogodny w obliczu wielkich przykrości lub ciężkich trudów. Piąty i 
ostatni z 
kompanii, Dutchy*, z własnej woli stanowił zwykły cel żartów. Sam sobie robił na 
przekór, byle 
budzić śmiech na swój rachunek i byle trwała uciecha. Zdaje się, miał jasny, 
świadomy cel w 
życiu: chciał być wesołkiem, szafarzem śmiechu.
Poważne kłótnie nie mąciły nigdy nastroju w szczupłym gronie. Panował tam 
umiejętnie 
podsycany, pełen zadowolenia duch pomyślności, gdyż każdy mógł poszczycić się 
wynikiem 
krótkiej pracy w ciągu lata: szesnastoma setkami dolarów.
Wreszcie nadeszło Nieoczekiwane.
Mieszkańcy chaty usiedli do śniadania późno, jak zwykle od czasu, gdy zima 
przerwała 
regularną pracę przy dobywaniu złota. Była już ósma, ale paliła się świeca 
zatknięta w szyjkę 
butelki. Edyta i Hans zajmowali oba końce stołu. Po jednej stronie, plecami do 
drzwi, siedzieli 
Harkey i Dutchy. Miejsce naprzeciw nich było wolne. Dennin nie przyszedł 
jeszcze.
Hans Nelson zerknął na pusty stołek, wolno pokiwał głową i siląc się na dobry 
humor, 
powiedział:
— Zawsze pierwszy pcha się do żarcia. Bardzo dziwne. Może zachorował?
— Gdzie Michael? — zapytała Edyta.
— Wstał trochę wcześniej od nas i wyszedł na dwór — wyjaśnił Harkey.
Dutchy zrobił rozpromienioną minę, jak gdyby gotował figiel. Udawał, że wie coś 
niecoś o 
powodach nieobecności Dennina. Uśmiechał się tajemniczo. Inni zaczęli go głośno 
wypytywać. 
Edyta zajrzała do sypialni mężczyzn i wróciła do stołu. Hans spojrzał na żonę, 
lecz przecząco 
pokręciła głową.
— Nigdy nie spóźnia się na posiłki — orzekła.
— Nic nie rozumiem — podjął Hans. — Zawsze ma apetyt pierwsza klasa; je niczym 
wilk.
— Bardzo niedobrze — odezwał się Dutchy i smutno pokiwał głową.
Zebrani przy stole zaczęli żartować na temat zniknięcia towarzysza.
— Wielka szkoda! — wtrącił znów Dutchy.
— Czego szkoda? — zapytał chór.
— Biedny Michael — westchnął Dutchy grobowym tonem.
— A cóż się stało Michaelowi? — zawołał Harkey.
— On więcej wcale nie głodny — ubolewał Dutchy. — Cały apetyt precz! On nie lubi 
żarcia.
— Nie widać tego, by wpycha zawsze, aż mu się uszy trzęsą — powiedział Harkey.
— On nie chce być niegrzeczny dla pani Nelson — podjął szybko Dutchy. — Ja wiem, 
ja 
wiem wszystko! To bardzo niedobre. Po co on tutaj nie jest? Bo wyszedł na dwór. 
Po co wyszedł 
na dwór? Żeby dostać apetyt. Jak on to robi? Chodzi boso po śniegu. Aha! Ja wiem 
wszystko! 
Tak bogate ludzie robią apetyt, kiedy apetyt pójdzie precz. Michael ma tysiąc i 
sześć setek 
dolarów. On bogaty człowiek. On nie miał apetytu. Jak otworzyliście drzwi, 
widzieliście, jak 
chodził boso po śniegu. Ale wy nie widzieliście apetytu. To cała bida Michaela! 
Jak on zobaczy 
apetyt, on go cap! i przyjdzie na śniadanie.
Bredniom wesołka odpowiedział donośny śmiech. Ledwie przebrzmiał, drzwi otwarły 
się i do 
izby wszedł Dennin. Siedzący przy stole odwrócili głowy, spojrzeli na 
spóźnionego przybysza. 
Trzymał dubeltówkę. W oczach wszystkich podniósł ją do ramienia i dwa razy dał 
ognia. Po 
pierwszym strzale Dutchy padł na stół, wywrócił kubek z kawą i płową czupryną 
zarył w talerzu 
płatków owsianych. Czołem przygniótł bliższy brzeg, toteż pełen włosów talerz 
stanął na blacie 
stołu pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Harkey podskoczył, zerwał się z 
miejsca, ale trafiony 
drugim strzałem, upadł twarzą na podłogę. „Wielki Boże!” — zagulgotało mu w 
krtani i zamarło.
Tak przyszło NIEOCZEKIWANE.
Hans i Edyta zdrętwieli. Sztywno siedzieli za stołem, urzeczony wzrok utkwili w 
mordercy. 
Niewyraźnie widać go było przez obłok prochowego dymu. Wśród grobowej ciszy kawa 
rozlana 
z kubka Dutchy’ego ściekała na podłogę: kap, kap, kap… Dennin złamał dubeltówkę. 
Wyrzucił 
puste gilzy. Trzymając strzelbę w jednej ręce, drugą sięgnął do kieszeni po 
ładunki.
Wsuwał je właśnie do luf, gdy Edyta Nelson ocknęła się, zaczęła działać. Nie 
miała 
wątpliwości, że Dennin chce zabić ją i Hansa. Na chwilę — nie dłuższą niż trzy 
sekundy — 
poraziła, sparaliżowała kobietę potworna, niepojęta forma, w jakiej objawiło się 
nieoczekiwane. 
Później Edyta wyszła mu na spotkanie, chwyciła je za bary. Chwyciła zresztą w 
ścisłym słowa 
tego znaczeniu, gdyż kocim susem skoczyła na mordercę i obydwiema rękami 
uczepiła się 
szalika, który miał związany na szyi. Dennin, napadnięty znienacka, zachwiał 
się, cofnął o kilka 
kroków. Próbował odzyskać swobodę ruchów, nie wypuszczał broni z ręki. Stało się 
wszakże coś 
dziwnego: twarde mięśnie Edyty nabrały kociej zwinności. Kobieta uskoczyła w bok 
i 
szarpnięciem za szyję przegięła mordercę prawie do podłogi. Wyprostował się, 
okręcił szybko 
dokoła własnej osi. Edyta nie wypuszczała szalika. Trzymała mocno i uczepiona 
oburącz 
wirowała wraz z Denninem. Wreszcie nogi jej oderwały się od podłogi, a ciało 
zaczęło krążyć w 
powietrzu tworząc wir, który nagle zderzył się ze stołkiem. Mężczyzna i kobieta 
runęli na 
podłogę, lecz w upadku nie zaprzestali obłąkańczej walki i szamocząc się 
przemierzyli połowę 
izby.
Hans Nelson oprzytomniał, pojął nieoczekiwane o pół sekundy później niż żona. 
Procesy 
nerwowe i procesy myślowe zachodziły w nim wolniej. Był większym organizmem, 
toteż 
zmarnował pół sekundy, nim dostrzegł, zrozumiał, zaczął wreszcie działać. Edyta 
zdążyła już 
skoczyć na Dennina i chwycić go za gardło, gdy Hans porwał się na nogi. Ale nie 
był tak chłodny 
i opanowany jak żona. Wpadł w furię, w szał godny Wikinga. W chwili gdy podnosił 
się ze 
stołka, otworzył usta i wydał głos pośredni między rykiem a wyciem. Błyskawiczny 
wir dwóch 
ciał krążył już po izbie, a Hans rycząc wciąż i wyjąc ścigał go i pochwycił 
wreszcie, kiedy Edyta 
i Dennin runęli na podłogę.
Hans rzucił się na powalonego mordercę i nieprzytomnie zaczął okładać go 
pięściami. Tłukł 
potężnie, jak młotem, toteż Edyta poczuła wkrótce, że Dennin nie stawia już 
oporu. Wypuściła z 
rąk szalik, odpełzła nieco dalej. Dysząc ciężko leżała na podłodze i patrzyła. 
Wciąż padały 
szaleńcze razy. Dennin nie czuł ich bodaj. Nie reagował, nie ruszał się nawet. 
Kobiecie przyszło 
na myśl, że musiał zemdleć. Zawołała, żeby Hans dał spokój. Krzyknęła po raz 
drugi, ale Hans 
nie zwracał uwagi na jej głos. Chwyciła męża za rękę, lecz osiągnęła tylko tyle, 
że rozmach 
osłabł trochę.
Nie podszept rozsądku skłonił kobietę do tego, co zrobiła później, nie litość 
ani posłuszeństwo 
nakazowi religii: „Nie zabijaj!” Było to raczej poczucie prawa. Etyka rasy i 
otoczenia z dni 
młodości kazały jej własnym ciałem osłonić bezbronnego mordercę przed furią 
męża. Hans 
spostrzegł, że bije żonę, i wtedy dopiero przestał. Pozwolił Edycie odciągnąć 
się od ofiary. 
Podobnie rozjuszony, ale karny pies pozwala odciągnąć się swojemu panu. 
Podobieństwo to 
sięgało jeszcze dalej. Na zwierzęcy sposób złość harczała w głębi gardzieli 
Nelsona,. który kilka 
razy próbował znów rzucić się na zdobycz i uczyniłby to niezawodnie, gdyby Edyta 
zwinnie nie 
zagradzała mu drogi.
Uparcie odciągała szaleńca, wlokła do tyłu. Nigdy nie widziała męża w takim 
stanie, więc 
bała się go bardziej niż Dennina w gorączce walki. Nie mogła uwierzyć, że ta 
rozszalała bestia 
jest jej Hansem. Ze zgrozą uświadomiła sobie nagle, że jak dziki zwierz może w 
każdej chwili 
chwycić jej dłoń zębami. Hans nie chciał bić żony, lecz gorąco pragnął podjąć 
przerwaną 
egzekucję. Przez kilka sekund szamotał się to w jedną, to w drugą stronę, lecz 
Edyta cierpliwie 
zagradzała mu drogę, uchylała się z nim razem, aż wreszcie rozsądek zaczął 
powracać i mąż dał 
za wygraną.
Obydwoje z trudem dźwignęli się na nogi. Hans stanął pod ścianą, oparł się 
plecami. Twarz 
mu drgała, w gardle głuche, nieprzerwane warczenie cichło z sekundy na sekundę, 
aż umilkło 
zupełnie. Przyszła pora na reakcję. Edyta stała pośrodku izby. Załamywała ręce, 
jęczała i 
wzdychała ciężko, trzęsła się jak liść na wietrze.
Nelson nie patrzył na nic, nic nie widział. Ale wzrok Edyty błądził niespokojnie 
po scenie 
niedawnych wydarzeń, od jednego szczegółu do drugiego. Dennin leżał bez ruchu 
niedaleko 
stołka obalonego szaleńczym wirem. Częściowo pod sobą miał dubeltówkę, nie 
zamkniętą 
jeszcze po wyrzuceniu pustych gilz. Z jego prawej dłoni wysuwały się dwa 
ładunki. Nie zdążył 
ich włożyć w lufy, ale kurczowo ściskał palcami, póki nie opuściła go 
przytomność. Harkey leżał 
twarzą do podłogi w miejscu, na którym upadł. Dutchy pochylony na blat stołu 
nurzał płową 
czuprynę w talerzu płatków owsianych, a talerz sterczał wciąż pod kątem 
czterdziestu pięciu 
stopni. Ten sterczący talerz szczególnie interesował Edytę. Czemu nie spada? To 
pocieszne! 
Zgodnie z naturalnym porządkiem rzeczy talerz płatków owsianych nie powinien 
stać kantem na 
stole, choćby nawet zamordowano człowieka.
Edyta przeniosła wzrok na Dennina, zaraz jednak wróciła do szczególnego talerza. 
Był taki 
zabawny! Odczuła histeryczną ochotę do śmiechu. Później uprzytomniła sobie ciszę 
i zapomniała 
o talerzu. Zapragnęła, by coś się zdarzyło. Jednostajne kapanie kawy ze stołu na 
podłogę 
podkreślało tylko grobowe milczenie. Czemu Hans nic nie robi, nie mówi? 
Spojrzała na niego i 
otworzyła usta, lecz przekonała się, że język nie chce pełnić zwyczajnych 
funkcji. Gardło bolało 
ją dziwnie, usta miała suche, jak gdyby kostropate. Mogła tylko gapić się na 
męża, ten zaś gapił 
się na nią.
Nagle ciszę przerwał ostry metaliczny brzęk. Edyta krzyknęła, spojrzała w stronę 
stołu. Talerz 
spadł nareszcie. Hans westchnął, jak gdyby przebudzony ze snu. Brzęk talerza był 
dla Nelsonów 
początkiem życia w nowym świecie. Chata symbolizowała ów nowy świat, w którym od 
dzisiaj 
mieli obracać się i działać. Dawna chata zniknęła na zawsze. Widnokręgi były 
zupełnie nowe, 
obce. Nieoczekiwane jak czarnoksiężnik musnęło porządek rzeczy, odmieniło 
perspektywy, 
przetasowało wartości, zrobiło zwodniczą mieszaninę ze wszystkiego, co realne i 
nierealne.
— Mój Boże! Hans!
Takie były pierwsze słowa Edyty.
Nelson nie odpowiedział. Ze zgrozą popatrzył na żonę i powoli rozejrzał się po 
izbie, pierwszy 
raz zaczął badać ją dokładnie. Później włożył czapkę i ruszył w stronę drzwi. 
Edytę ogarnęło 
przerażenie.
— Dokąd idziesz?! — krzyknęła.
Rękę miał na klamce. Odwrócił się i powiedział:
— Wykopać groby.
— Nie zostawiaj mnie, Hans, z… — spojrzeniem omiotła izbę — …z tym wszystkim..
— No przecież trzeba je kiedyś wykopać — odpowiedział.
— Nie wiesz jeszcze, ile — sprzeciwiła się rozpaczliwie, a widząc, że mąż się 
waha, dodała: 
— A zresztą, pójdę z tobą, to ci pomogę.
Wrócił do stołu. Machinalnie objaśnił palcami świecę. Później rozpoczęły się 
oględziny. 
Harkey i Dutchy nie żyli. Wyglądali okropnie, bo morderca strzelał z bardzo 
bliska. Hans nie 
chciał podejść do Dennina, więc Edyta musiała samodzielnie przeprowadzić tę 
część śledztwa.
— Żyje! — zawołała.
Hans zbliżył się i z góry spojrzał na mordercę.
— Coś mówił! — zapytała Edyta, gdy w gardle męża zacharczały nieartykułowane 
dźwięki.
— Mówiłem, że to cholerna szkoda, że taki nie zdechł — odpowiedział Nelson.
Edyta schyliła się nad leżącym ciałem.
— Zostaw go — rozkazał Nelson surowym, nie swoim głosem. Opanowana nagłą trwogą 
podniosła wzrok na męża. Chwycił dubeltówkę upuszczoną przez Dennina i zaczął ją 
nabijać.
— Co robisz?! — krzyknęła prostując się gwałtownie.
Hans milczał. Przyłożył kolbę do ramienia. Widząc to, Edyta chwyciła lufę blisko 
wylotu, 
szarpnęła w górę.
— Zostaw mnie! — krzyknął Hans ochryple.
Chciał jej wyrwać broń, ale kobieta przysunęła się bliżej, objęła go wpół.
— Hans! Hans! — zawołał. — Zbudź się! Opamiętaj! Nie bądź szalony!
— On zabił Dutchy’ego i Harkeya — odrzekł mąż. — Muszę go zabić.
— Ależ to zbrodnia! — sprzeciwiła się gwałtownie. — Istnieje przecież prawo!
Wykrzywił się wzgardliwie, jak gdyby chciał dać do zrozumienia, że nie wierzy w 
istnienie 
prawa w takiej okolicy. Ale powtórzył tylko beznamiętnie, uparcie:
— On zabił Dutchy’ego i Harkeya.
Edyta długo przekonywała męża, była to jednak dysputa jednostronna, gdyż 
ograniczał się do 
wypowiadanego raz po raz: „On zabił Dutchy’ego i Harkeya”. Kobieta nie 
ustępowała jednak, 
nie była w stanie uwolnić się od wpływów wychowania z lat dziecinnych, od krwi 
swojego 
narodu. Poczucie praworządności stanowiło jej dziedzictwo, a stosowanie prawa 
było dla niej 
jedynym słusznym postępowaniem. Innej uczciwej drogi nie mogła sobie wyobrazić. 
Hans — 
własnoręcznie wymierzający sprawiedliwość — byłby w równej niezgodzie z prawem, 
jak 
zbrodnia Dennina. „Dwa złe postępki nie dają w sumie dobrego — rozumowała Edyta 
— istnieje 
więc tylko jeden sposób ukarania mordercy: sposób legalny, ustalony przez 
porządek społeczny”. 
Wreszcie Nelson skapitulował.
— Dobrze — burknął. — Niech stanie na twoim. Jutro czy pojutrze on zabije ciebie 
albo 
mnie. Sama zobaczysz.
Pokręciła głową i wyciągnęła rękę po dubeltówkę. Hans był gotów oddać ją żonie, 
lecz 
zawahał się w ostatniej chwili.
— Pozwól mi go zastrzelić. Tak będzie lepiej — poprosił.
Znów pokręciła głową i Hans powtórnie wyciągnął do niej rękę ze strzelbą. Wtem 
drzwi 
otworzyły się i do izby, wszedł bez pukania Indianin. Wraz z nim wtargnął 
podmuch wiatru i 
zawierucha śnieżnych płatków. Nelsonowie odwrócili głowy, spojrzeli na 
przybysza. Hans 
trzymał jeszcze dubeltówkę. Nieproszony gość bez dreszczu przyjął do wiadomości 
krwawą 
scenę. Przelotnym spojrzeniem obrzucił trupy i rannego. Na twarzy jego nie 
odmalowało się 
zdziwienie ani ciekawość. Harkey leżał u jego nóg, ale Indianin nie zwracał nań 
uwagi. Dla niego 
zwłoki Harkeya nie istniały.
— Straszna wiatr — odezwał się na powitanie. — Wszystko dobrze, co? Bardzo 
dobrze?
Hans ściskał w ręku strzelbę. Był pewien, że Indianin jemu przypisuje 
zmasakrowane ciała. 
Błagalnie spojrzał na żonę.
— Jak się masz, Negook — powiedziała z wysiłkiem. — Nie, nie bardzo dobrze. 
Straszne 
nieszczęście.
— Do widzenia. Już idę. Bardzo pilno — odrzekł Negook. Ostrożnie, bez pośpiechu 
przestąpił 
czerwoną kałużę na podłodze, otworzył drzwi i wyszedł.
Mężczyzna i kobieta spojrzeli na siebie.
— Myśli, że to nasza robota — wykrztusił Hans — że moja…
Edyta milczała chwilę. Następnie powiedziała zwięźle, rzeczowym tonem:
— Mniejsza, co Negook myśli. To okaże się później. Teraz mamy dwa groby do 
wykopania. 
Ale przede wszystkim trzeba związać Dennina, żeby nie mógł uciec.
Hans nie chciał dotknąć mordercy, więc Edyta skrępowała mu mocno ręce i nogi. 
Później 
wyszli w zamieć śnieżną. Zlodowaciała ziemia nie ustępowała pod uderzeniem 
kilofa. 
Nelsonowie przynieśli drewno i na oczyszczonej ze śniegu twardej skorupie 
rozniecili ognisko. 
Płonęło godzinę i rozmiękczyło kilka cali zmarzniętej powłoki. Teraz należało 
wybrać łopatami 
tę warstwę i na nowo rozpalić ogień. Grób pogłębiał się z szybkością dwóch lub 
trzech cali na 
godzinę.
Praca była ciężka i żmudna. Tumany śniegu nie pozwalały ognisku palić się jak 
należy. Wiatr 
przenikał odzież, mroził skostniałe ciała. Nelsonowie odzywali się rzadko. 
Zawierucha 
przeszkadzała rozmowie. Najprzód próbowali odgadnąć motywy zbrodni Dennina. 
Później 
milczeli przejęci grozą. O pierwszej Hans spojrzał w stronę chaty i oznajmił, że 
jest głodny.
— Nie, Hans — odpowiedziała żona. — Nie teraz. Trudno wymagać, żebym sama poszła 
do 
chaty… do tej chaty… i gotowała obiad.
Koło drugiej Hans zgodził się towarzyszyć żonie, lecz zatrzymała go przy pracy. 
O czwartej 
oba doły zostały skończone. Były płytkie, nie głębsze niż na dwie stopy, 
nadawały się jednak do 
zamierzonego celu. Tymczasem zapadła noc. Hans wyciągnął sanki i dwa trupy 
powędrowały 
przez ciemności i zadymkę do zlodowaciałego grobowca. Pogrzeb nie przypominał w 
niczym 
uroczystego konduktu. Sanki głęboko tonęły w zaspach, opierały się mocno. 
Nelsonowie nie jedli 
nie od poprzedniego dnia, toteż osłabli z głodu i nerwowego wyczerpania. Nie 
mieli sił, by 
walczyć z wichurą, i od czasu do czasu padali obalani nagłym podmuchem. Sanki 
wywracały się 
kilkakrotnie, trzeba więc było ładować na nie od nowa upiorny bagaż. Ostatnie 
sto stóp do 
grobów wiodło pod górę, stromym zboczem. Hans i Edyta przebyli tę drogę na 
czworakach, niby 
psy pociągowe. Z rąk uczynili przednie nogi, dłonie nurzali w śniegu. Mimo to 
dwa razy ciężar 
ściągał ich w tył po stoku wzgórka. Żywi i umarli, postronki zaprzęgu i sanki — 
wszystko to 
sunęło na dół w straszliwym nieładzie.
— Jutro ustawię w głowach mogił deski z ich nazwiskami — powiedział Hans po 
zasypaniu 
dołów.
Edyta szlochała. Nabożeństwo żałobne ograniczyła do kilku urywanych zdań. Na nic 
więcej 
nie mogła się zdobyć. Osłabła i mąż prawie ją odniósł do chaty.
Dennin odzyskał przytomność. Od dawna przewracał się z boku na bok i daremnie 
próbował 
zrzucić pęta. Na Hansa i Edytę spoglądał pałającym wzrokiem, nie zaczynał jednak 
rozmowy. 
Nelson nadal wzbraniał się dotknąć mordercy. Patrzył posępnie, jak żona wlecze 
go do sypialni 
mężczyzn, gdzie — mimo licznych wysiłków — nie mogła dźwignąć ciężaru z podłogi 
na 
pryczę.
— Pozwól mi go zastrzelić. Tak będzie lepiej. Od razu skończą się kłopoty — 
wystąpił Hans z 
ostatnią prośbą.
Edyta pokręciła głową i schyliła się, by wznowić próby. Ze zdziwieniem poczuła, 
że 
bezwładne ciało dało się unieść zupełnie łatwo, odgadła więc, że Hans zmiękł i 
pospieszył jej z 
pomocą. Później przyszła kolej na sprzątanie kuchni. Podłoga opowiadała jednak 
uparcie o 
tragedii i przestała wtedy dopiero, gdy Hans zheblował poplamione deski, a 
strużynami napalił w 
piecu.
Dnie przechodziły i mijały. Wiele było ciemności i ciszy przerywanej tylko 
nawałnicami i 
grzmotem zamarzającego morza, którą szturmowało wybrzeże. Hans słuchał 
najlżejszego 
skinienia Edyty. Utracił swą wspaniałą przedsiębiorczość. Żona chciała policzyć 
się z Denninem 
na swój sposób, w jej więc rękach zostawił całą sprawę.
Morderca był nieustanną groźbą. W każdej chwili mógł uwolnić się te więzów, 
toteż 
Nelsonowie pilnowali go dniem i nocą. Zawsze jedno lub drugie siedziało przy nim 
z nabitą 
strzelbą w pogotowiu. Zrazu Edyta ustanowiła ośmiogodzinne warty, ale tak długie 
i 
nieprzerwane napięcie było zbyt nużące. Później zmieniała się z mężem co cztery 
godziny. 
Nelsonowie musieli jednak spać, a że posterunku nie mogli opuszczać w nocy, 
prawie cały wolny 
czas poświęcali czuwaniu nad Denninem. Resztę pochłaniało przyrządzanie posiłków 
i zbieranie 
drewna na opał.
Po wizycie złożonej nie w porę przez Negooka Indianie omijali chatę. Edyta 
wysłała do nich 
Hansa z propozycją, żeby czółnem wzdłuż wybrzeża morskiego odwieźli Dennina do 
najbliższej 
osady białych lub bodaj faktorii. Misja ta spełzła na niczym. Z kolei pani 
Nelson wybrała się 
sama i odbyła rozmowę z Negookiem. Był on naczelnikiem małej wioski i w pełni 
oceniał wagę 
tego stanowiska; swoją politykę wyłożył jasno i w niewielu słowach.
— To zmartwienie białych — powiedział — nie zmartwienie Siwaszów. Moi ludzie wam 
pomogą, zmartwienie będzie także zmartwieniem Siwaszów. Jak zmartwienie białych 
będzie 
razem ze zmartwieniem Siwaszów, zrobi się jedno zmartwienie, bardzo wielkie 
zmarwienie, 
takie, że wcale nie będzie mu końca. Zmartwienie niedobre. Moi ludzie nie 
zrobili nic złego. Po 
co mają wam pomagać i mieć zmartwienie?
Edyta wróciła z kwitkiem do straszliwej chaty i nie kończących się 
czterogodzinnych wart. 
Często podczas swojej zmiany, gdy z nabitą dubeltówką siedziała nad więźniem, 
przymykała 
oczy i zaczynała drzemać. Za każdym razem budziła się przerażona. Chwytała 
strzelbę i szybko 
zerkała na Dennina. Były to odruchy nerwowe, które wywierały zgubny wpływ na 
organizm. 
Bała się tego człowieka. Nawet na jawie nie mogła stłumić przerażenia i 
raptownie sięgała po 
broń, ilekroć poruszył się pod kocami. Była bliska rozstroju nerwowego i zdawała 
sobie z tego 
sprawę.
Najprzód gałki oczne zaczynały drgać tak, że musiała zamykać oczy, by to 
powstrzymać. Z 
kolei przyszło nerwowe mruganie, bezwiedne, niemożliwe do opanowania. Kobieta 
była 
wyczerpana fizycznie i nerwowo, ponadto zaś nie mogła zapomnieć tragedii. Wciąż 
odczuwała 
grozę nie mniejszą niż w ów pierwszy ranek, kiedy nieoczekiwane wkroczyło do 
chaty i wzięło 
ją w posiadanie. Pełniąc codzienne posługi przy więźniu zaciskała zęby, żelazną 
ręką trzymała na 
wodzy ciało i ducha.
Hans reagował odmiennie. Bez reszty uległ myśli, że obowiązkiem jego jest 
uśmiercenie 
Dennina, ilekroć więc zajmował się spętanym jeńcem lub czuwał przy nim, Edytę 
dręczyła 
obawa, że mąż wpisze nową szkarłatną pozycję w kronice chaty. Często przeklinał 
mordercę, 
obchodził się z nim brutalnie. Próbował jednak maskować zbrodniczą manię i od 
czasu do czasu 
mówił żonie:
— Przyjdzie pora, że sama będziesz chciała, żebym go zabił, a ja tego nie 
zrobię. Sprzykrzy 
mi się cała historia.
Nieraz podczas zmiany Hansa Edyta wchodziła cichaczem do sypialni. Strażnik i 
więzień 
złowieszczo wpatrywali się w siebie, niby dwie dzikie bestie. Na twarzy Nelsona 
wypisana była 
żądza mordu. Dennin miał obłąkaną, zaciętą minę szczura zapędzonego w pułapkę.
— Hans! — wołała wtedy kobieta. — Ocknij się, Hans!
Wracał do przytomności, opamiętywał się wystraszony, pełen wstydu, ale 
bynajmniej nie 
skruszony.
Hans stał się zatem drugim czynnikiem problemu, który nieoczekiwane dało Edycie 
do 
rozwiązania. Z początku chodziło jedynie o słuszne postąpienie z Denninem, a 
słuszne wydawało 
się jej tylko trzymanie go pod strażą do chwili, gdy będzie mógł stanąć przed 
właściwym 
trybunałem. Później powstała kwestia Hansa. Edyta zrozumiała, że w grę wchodzą 
władze 
umysłowe i zbawienie duszy męża. Niebawem odkryła więcej. Problem obejmował 
również jej 
własne siły i odporność. Uginała się pod brzemieniem. Jej lewe ramię odmawiało 
posłuszeństwa, 
zaczynało drgać. Nie potrafiła donieść do ust pełnej łyżki, nie mogła ufać 
zagrożonej ręce. 
Doszła do wniosku, że to objawy tańca świętego Wita. Dręczyła się pytaniem, jak 
daleko sięgną 
skutki choroby. Co będzie, jeżeli ona załamie się zupełnie? Nową grozą była 
wizja 
prawdopodobnej przyszłości, gdy w chacie pozostanie tylko Dennin z Hansem.
Czwartego dnia morderca odzyskał mowę.
— Co myślicie ze mną zrobić? — brzmiało jego pierwsze pytanie, które powtarzał 
później 
codziennie i wiele razy na dzień.
Edyta odpowiadała zawsze, że na pewno ona i jej mąż potraktują go zgodnie z 
prawem. 
Następnie zadawała swoje nieodmienne pytanie:
— Czemu to zrobiłeś?
Dennin nie odpowiadał. Wybuchał gniewem, klął, rzucał się, szarpał krępujące go 
rzemienie z 
surowej skóry. Groził Edycie albo mówił, jak zapłaci Nelsonom, kiedy się 
wyzwoli, co musi 
nastąpić wcześniej lub później. W takich przypadkach kobieta odwodziła kurki 
dubeltówki, 
gotowa posłać mu na spotkanie śmiercionośny ołów, jeśli Dennin odzyska swobodę 
ruchów. Ale 
serce biło jej mocno, drżała trwożliwie, odchodziła od zmysłów z napięcia i 
przerażenia.
Z biegiem czasu morderca złagodniał nieco. Znużyła go ta sama, wciąż leżąca 
pozycja — tak 
przynajmniej rozumowała Edyta. Zaczął prosić i błagać, by go rozwiązać. Sypał 
szalonymi 
obietnicami. Nie uczyni Nelsonom krzywdy. Sam powędruje wzdłuż wybrzeża 
morskiego i 
dobrowolnie odda się w ręce sprawiedliwości. Odstąpi Nelsonom swoją część złota. 
Przepadnie 
w sercu dziewiczej puszczy i nigdy, przenigdy nie wróci do cywilizacji. Odbierze 
sobie życie 
zaraz po wyzwoleniu z pęt. Błagania kończyły się zwykle majaczeniem. Edyta była 
zdania, że 
morderca traci chwilami przytomność, nieodmiennie jednak kręciła głową i 
milcząco odmawiała 
Denninowi wolności, do której tęsknił tak, że często wpadał w dziką furię.
Mijały tygodnie. Więzień łagodniał coraz bardziej. Znużenie dochodziło do głosu, 
tłumiło 
wszystko inne.
— Taki jestem zmęczony, taki zmęczony — pomrukiwał często i jak rozkapryszone 
dziecko 
kręcił głową na poduszce.
Prosił pokornie o śmierć. Błagał o nią Edytę. Zaklinał Hansa, by położył kres 
jego mękom. 
Chciał nareszcie odpocząć. Odpocząć!
Niebawem wytworzyły się warunki nie do zniesienia. Edyta była coraz bardziej 
nerwowa. 
Zdawała sobie sprawę, że załamanie grozi lada chwila. Nie mogła nawet odpocząć 
należycie, 
gdyż dręczył ją strach, że Hans ulegnie swojej manii i zastrzeli Dennina 
korzystając ze snu żony. 
Nadszedł już styczeń, lecz pierwszego szkunera kupieckiego należało spodziewać 
się dopiero za 
kilka miesięcy. Mógł wówczas zawinąć do zatoki, ale wcale nie musiał. Ponadto 
poszukiwacze 
złota nie zamierzali zimować w chacie i zapasy żywności bliskie były końca. Hans 
nie uzupełniał 
ich polowaniem, bo konieczność pilnowania więźnia przykuwała do miejsca obydwoje 
Nelsonów.
Edyta pojęła, że coś trzeba przedsięwziąć. Z wysiłkiem wielokrotnie rozważała 
cały problem. 
Nie potrafiła oczywiście otrząsnąć się z legalizmu swojej rasy, z poczucia 
praworządności 
odziedziczonego wraz z krwią i wpajanego od dzieciństwa. Wiedziała, iż wszystko, 
co uczyni, 
musi zgadzać się z zasadami prawa. Podczas długich godzin czuwania — gdy ze 
strzelbą na 
kolanach siedziała nad rzucającym się niespokojnie mordercą, a za oknem szalała 
nawałnica — 
Edyta Nelson prowadziła samodzielne badania socjologiczne i na własny użytek 
studiowała 
ewolucję pojęć prawnych. Wreszcie przyszło jej na myśl, że prawo stanowi tylko 
wyraz 
przekonania i woli takiej lub innej gromady ludzkiej. Nie ma znaczenia fakt, jak 
liczna jest 
gromada. Bywają niewielkie, na przykład Szwajcaria. Bywają też duże, na przykład 
Stany 
Zjednoczone. Kobieta rozumowała dalej. Nie ma również znaczenia fakt, że gromada 
jest mała, 
bodaj najmniejsza. Kraj może liczyć tylko dziesięć tysięcy ludności, a przecie 
jej zbiorowe 
przekonanie i wola decydują o obowiązujących prawach. Czemu zatem tysiąc ludzi 
nie mogłoby 
stanowić takiej grupy? Jeżeli zaś wystarczy tysiąc, z jakiej racji nie ma 
wystarczyć stu, 
pięćdziesięciu, pięciu?… Dlaczego nie ma wystarczyć DWOJE?
Przestraszona śmiałością swoich wniosków omówiła je z mężem. Z początku nie mógł 
nic 
zrozumieć. Wreszcie rozjaśniło mu się w głowie i dorzucił przekonywający 
argument. 
Wspomniał o wiecach poszukiwaczy złota, kiedy to wszyscy mężczyźni pracujący w 
okolicy 
zbierają się, aby stanowić prawa i wymierzać sprawiedliwość. Hans dowodził, że 
często bywa ich 
tylko dziesięciu lub piętnastu, a jednak wola większości obowiązuje całą 
dziesiątkę lub piętnastkę 
i każdy, kto sprzeciwi się tej woli, ponosi karę.
Edyta zobaczyła prostą, jasną drogę — nareszcie! Dennina trzeba powiesić. Hans 
wyraził 
zgodę. Przecież stanowią absolutną większość? określonej gromady ludzkiej. 
Zbiorowa wola 
orzekła, iż morderca ma wisieć. Wprowadzając w czyn tę wolę Edyta chciała za 
wszelką cenę 
zachować formy zwyczajowe. Ale gromada ludzka była tak szczupła, że Nelsonowie z 
konieczności odgrywali role świadków, ławy przysięgłych, sędziów, ba! nawet 
katów.
Edyta formalnie oskarżyła Michaela Dennina o morderstwo Dutchy’ego oraz Harkeya 
i leżący 
na pryczy więzień wysłuchał zeznań — najprzód Hansa, później jego żony. Odmówił 
przyznania 
się lub nieprzyznania do winy i milczał uparcie, gdy kobieta spytała, czy 
podsądny ma coś na 
swą obronę. Z kolei Nelsonowie nie wstając ze stołków wydali werdykt ławy 
przysięgłych: 
winien. Wreszcie Edyta Jako sędzia ogłosiła wyrok. Głos jej się trząsł, powieki 
trzepotały, lewa 
ręka drgała nerwowo, ale zdobyła się na wysiłek:
— Michaelu Dennin! Zostałeś skazany na śmierć. Za trzy dni będziesz powieszony.
Tak brzmiała sentencja wyroku. Więzień bezwiednie westchnął z ulgą. Później 
roześmiał się 
szyderczo i powiedział:
— No, przynajmniej ta piekielna prycza nie będzie mi uciskać gnatów. Zawszeć to 
jaka taka 
pociecha.
Po ogłoszeniu wyroku wszyscy mieszkańcy chaty odczuli odprężenie. Zwłaszcza 
skazaniec. 
Zniknęła jego pochmurna, zaciekła wrogość. Spokojnie rozmawiał ze swoimi 
strażnikami, a od 
czasu do czasu błyskał nawet dawnym dowcipem. Chętnie też słuchał Biblii. Edyta 
czytywała mu 
Nowy Testament, a Dennin najbardziej interesował się synem marnotrawnym i łotrem 
na krzyżu.
Dnia poprzedzającego wyznaczony termin egzekucji Edyta zadała swe zwyczajne 
pytanie:
— Czemu to zrobiłeś?
— Bardzo prosta sprawa — odpowiedział Dennin. — Przyszło mi do głowy…
Stanowczym tonem kazała mu milczeć i zaczekać chwilę; pobiegła do pryczy męża. 
Hans był 
wolny od służby, toteż budząc się przecierał oczy i mamrotał gniewnie.
— Idź zaraz — rozkazała mu żona — sprowadź Negooka i jakiego drugiego Indianina. 
Michael chce odbyć spowiedź. Muszą przyjść. Weź strzelbę i przygnaj ich pod 
groźbą, jeżeli 
zajdzie potrzeba.
W pół godziny później Negook i jego wuj Hadikwan zostali wprowadzeni do celi 
śmierci. 
Przyszli niechętnie. Hans popędzał ich wycelowaną w plecy dubeltówką.
— Negooku — odezwała się Edyta — nie będzie zmartwienia dla ciebie ani twoich 
ludzi. Nic 
od was nie chcemy. Usiądźcie tylko, słuchajcie wszystkiego i starajcie się 
zrozumieć.
W takich warunkach skazany na śmierć Michael Dennin odbywał publiczną spowiedź. 
Kiedy 
mówił, Edyta notowała jego słowa, Indianie słuchali, a Hans pilnował drzwi, bo 
obawiał się, że 
świadkowie mogą czmychnąć.
Na początek morderca powiedział, że od piętnastu lat nie był w starym kraju, a 
zawsze miał 
zamiar wrócić tam z furą pieniędzy, aby swojej starej matce zapewnić dobrobyt do 
końca życia.
— A jak mógłbym tego dokazać z głupimi szesnastoma setkami dolarów? — zapytał. — 
Cóż, 
chciałem mieć wszystko złoto, całe osiem tysięcy. Wtedy wróciłbym z fasonem. 
Przyszło mi do 
głowy, że to nic trudnego. Zabiję was wszystkich, w Skaguay zameldują o napadzie 
Indian i 
zwieję do Irlandii. Więc wziąłem się do zabijania, ale, jak lubił mówić Harkey, 
ukrajałem za 
duży kęs i udławiłem się, nim go zdążyłem przełknąć. Koniec spowiedzi! Spełniłem 
obowiązek 
wobec diabła, a teraz, jak Bóg pozwoli, spełnię obowiązek wobec Boga.
— Negooku i Hadikwanie — zwróciła się Edyta do Indian — słyszeliście mowę 
białego 
człowieka. Jego słowa są tutaj na papierze. Musicie zrobić znak, o, taki znak, 
na tym papierze, 
aby ci, co przyjdą później, wiedzieli, że słyszeliście wszystko.
Siwasze nakreślili krzyżyki obok swoich imion i Edyta pozwoliła Im odejść, 
wprzód jednak 
zapowiedziała, by następnego dnia rano wrócili z całym plemieniem, jako 
świadkowie dalszego 
rozwoju wydarzeń.
Denninowi na krótko oswobodzono ręce. Musiał przecie podpisać dokument. Później 
cisza 
zaległa w izbie. Hans był rozdrażniony, Edyta przygnębiona. Morderca leżał na 
wznak 
spoglądając prosto w pułap o szparach utkanych mchem.
— Teraz spełnię obowiązek wobec Boga — mruknął i zwrócił się do Edyty. — 
Poczytaj mi z 
książki — poprosił dodając zaraz półżartobliwym tonem. — Pomoże mi to chyba 
zapomnieć o tej 
pryczy.
Dzień egzekucji wstał pogodny i zimny. Termometr wskazywał dwadzieścia pięć 
stopni niżej 
zera. Dął lodowaty wicher, przenikał odzież i ciało, mroził do szpiku kości. 
Pierwszy raz od 
wielu tygodni Dennin stanął na nogach. Mięśnie jego długo nie pracowały, a że 
odwykł od 
utrzymywania się w pozycji pionowej, przychodziło mu to z trudem. Chwiał się w 
tył i do 
przodu, aż wreszcie poszukał oparcia i skrępowanymi rękami uczepił się Edyty.
— Zupełnie jakbym był zalany — roześmiał się głucho i zaraz dorzucił. — Lepiej, 
że to już 
koniec. Cieszę się. I tak zdechłbym na pewno na tej piekielnej pryczy.
Kiedy Edyta włożyła mu na głowę futrzaną czapkę i zaczęła opuszczać nauszniki, 
skazaniec 
roześmiał się znowu i zapytał:
— Po co tyle zachodu?
— Na dworze piekielnie zimno — odparła.
— Za dziesięć minut odmrożone ucho nie będzie ważne dla biednego Michaela 
Dennina — 
powiedział.
Edyta nastroiła nerwy przed ostatnią, straszliwą próbą, ale proste zdanie 
mordercy zadało cios 
jej równowadze. Do tej pory wszystko odbywało się jak w upiornym śnie, lecz naga 
prawda 
ostatnich słów wstrząsnęła Edytą, kazała jej szeroko otworzyć oczy na realizm 
tego, co się dzieje. 
Irlandczyk nie przegapił jej zmieszania.
— Przykro mi, że cię zaniepokoiło moje głupie gadanie — powiedział zmartwiony. — 
Nic 
specjalnego nie miałem na myśli. To wielki dzień dla Michaela Dennina. Wesołym 
dziś jak 
szczygieł.
Zaczął gwizdać ochoczo, niebawem jednak zmienił ton na smutniejszy i zupełnie 
umilkł. — 
Szkoda, że nie ma księdza — powiedział z żalem, lecz dodał bez namysłu. — No, 
ale Michael 
Dennin to stary wyga! W drodze na tamten świat obejdzie się bez ekstra wygód.
Był bardzo słaby i tak odwykł od chodzenia, że tuż za progiem omal go wiatr nie 
obalił. Edyta 
i Hans szli po dwóch stronach skazańca i podtrzymywali go silnie, on zaś 
żartował nieustannie, 
starał się rozweselić eskortę. Tylko raz nabrał powagi na czas wystarczająco 
długi, by udzielić 
wskazówek co do przesłania jego udziału w złocie pod adresem matki zamieszkałej 
w Irlandii.
Nelsonowie i Dennin wspięli się na niewielki wzgórek i spośród drzew wyszli na 
polanę. 
Negook, Hadikwan i wszyscy Siwasze (do niemowląt i psów włącznie) otaczali 
kręgiem beczkę 
ustawioną denkiem do góry na śniegu. Byli skupieni, uroczyści. Przyszli, aby 
przekonać się na 
własne oczy, jak działa prawo białego człowieka. Opodal widać było grób wypalony 
przez Hansa 
w zlodowaciałej ziemi.
Dennin spokojnym wzrokiem zbadał i rzeczowo ocenił przygotowania: grób, beczkę, 
grubość 
postronka, średnicę konara, do którego stryk był uwiązany.
— Jak Boga kocham, Hans, sam nie urządziłbym tego lepiej, gdyby o ciebie 
chodziło!
Głośno roześmiał się z własnego dowcipu, ale twarz Hansa zastygła w upiorną, 
posępną 
maskę, którą zdołałyby skruszyć chyba tylko trąby na Sąd Ostateczny. Poza tym 
Hansowi robiło 
się słabo. Dotychczas nie zdawał sobie sprawy, jak straszliwym wysiłkiem może 
być 
wyprawienie na tamten świat bliźniego. Edyta rozumiała to od dawna, lecz 
rozumienie wcale nie 
ułatwiało jej zadania. Dręczyła ją niepewność, czy zdoła utrzymać się w garści, 
doprowadzić 
rzecz do końca. Raz po raz kusiło ją coś, żeby zawyć, krzyknąć, żeby rzucić się 
na śnieg albo 
zasłoniwszy oczy rękami odwrócić się na pięcie i pomknąć na oślep, uciec do 
puszczy, 
dokądkolwiek, byle dalej, dalej. Potężnym wysiłkiem woli panowała nad sobą. 
Wyprostowana 
szła naprzód. Robiła to, co musiało być zrobione. Pośród szalonej zawieruchy 
uczuć była 
wdzięczna Denninowi za pomoc, której udzielał oprawcom, w miarę możności.
— Daj no mi rękę — powiedział do Hansa i korzystając z tej podpory wgramolił się 
jakoś na 
beczkę.
Schylił się, żeby Edycie łatwiej było założyć mu pętlę na szyję. Później stanął 
znów prosto, 
kiedy Hans uwiązywał postronek do konara nad jego głową.
— Michaelu Dennin! Czy masz coś do powiedzenia? — zapytała Edyta donośnym, lecz 
rozdygotanym głosem.
Stojący na beczce skazaniec zaczął przestępować z nogi na nogą. Wstydliwie 
spuścił oczy, jak 
żółtodziób, który ma wygłosić pierwszą w życiu mowę. Odchrząknął raz i drugi.
— Lepiej, że to już koniec — powiedział wreszcie. — Obeszliście się ze mną po 
chrześcijańsku. Z serca wdzięczny jestem za waszą dobroć.
— Oby Bóg przyjął cię jak skruszonego grzesznika — powiedziała Edyta.
— Aha — głęboki bas odpowiedział wysokiemu głosowi kobiety. — Oby Bóg przyjął 
mnie 
jak skruszonego grzesznika.
— Żegnaj, Michaelu! — krzyknęła rozdzierająco, żałośnie. Ciężarem całego ciała 
runęła na 
beczkę, lecz beczka stała.
— Hans! — zawołał omdlewającym tonem. — Hans! Ratunku! Prędzej!
Czuła, że brak jej sił, a beczka nie ustępuje. Nelson skoczył na pomoc, wytrącił 
podporę spod 
nóg Michaela Dennina.
Kobieta odwróciła się, uszy zatkała palcami. Potem wybuchnęła śmiechem — ostrym, 
przeraźliwym, metalicznym śmiechem. Hans przeraził się tak, jak ani razu podczas 
długotrwałej 
tragedii. Nadeszło ostateczne załamanie Edyty Nelson. Mimo ataku histerii 
zdawała sobie z tego 
sprawę i była szczęśliwa, że wytrzymała pod brzemieniem do ostatka. Zatoczyła 
się w stronę 
męża.
— Hans, weź mnie do chaty — zdołała wyjąkać.
— I pozwól mi odpocząć — dodała. — Ach, spać, spać, spać!…
Odeszła po śniegu. Mąż otaczał ją ramieniem, podtrzymywał z całej mocy, kierował 
chwiejnymi krokami. Ale Indianie pozostali. W skupieniu patrzyli, jak działa 
osobliwe prawo 
białych, które każe człowiekowi wykonywać dziwaczny taniec w powietrzu.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
The Sheriff of Kona
SZERYF KONY
Trudno nie zakochać się w tym klimacie. To niepodobieństwo — powiedział Cudworth 
wysłuchawszy mego panegiryku. Pod adresem okolic Kony. — Osiemnaście lat temu 
wylądowałem tu po raz pierwszy jako młodzik świeżo po uniwersytecie i 
zamieszkałem na stałe. 
Od tego czasu rozstaję się z Koną tylko na krótko. Jeżeli masz pan na ziemi 
jakieś ulubione 
miejsce, strzeż się, nie marudź u nas, bo przekonasz się, że Kona stanie ci się 
droższa.
Skończyliśmy właśnie kolację podaną na przestronnej werandzie — lanai — po 
północnej 
stronie domu. Słusznie, weranda miała północną wystawę, ale zastanawianie się 
nad taką lub inną 
wystawą w podobnie uroczym klimacie nie ma właściwie sensu.
Zgaszono świece. Smukły, biało ubrany Japończyk zjawił się jak duch w smudze 
księżycowego blasku. Wręczył nam cygara i roztopił się w mrokach nie 
oświetlonego domu. 
Przez zasłonę bananów i drzew lehua spojrzałem w dół na gąszcz krzewów quava i 
leżące o 
tysiąc stóp niżej spokojne morze.
Przed tygodniem zszedłem z małego przybrzeżnego parowca i zamieszkałem u 
Cudwortha. 
Od tej chwili wiatr nie pofałdował ani razu zwierciadlanej tafli wodnej. Prawda, 
zdarzał się 
powiew, ale był to zawsze najłagodniejszy z zefirów, jakie wiać mogą pośród wysp 
wiecznego 
lata — nie wiatr, lecz westchnienie, długie, balsamiczne westchnienie świata 
pogrążonego w 
słodkiej drzemce.
— Kraina marzeń — powiedziałem.
— Gdzie dni nie różnią się od siebie. Każdy jest wizerunkiem raju — dodał 
Cudworth. — 
Nigdy nic się nie dzieje. Ani za gorąco, ani za zimno; zawsze tak właśnie, jak 
trzeba. Czy pan 
spostrzegł, że ląd i morze oddychają regularnie, na zmianę?
Tak, zauważyłem to rozkoszne, rytmiczne oddychanie.
Każdego rana lekki powiew od morza powstawał jak gdyby niedaleko brzegu i z 
wolna 
przybliżał się coraz bardziej, nadpływał ku ziemi łagodnymi, wonnymi falami 
ozonu. Igrał nad 
wodą, subtelnie cieniował jej powierzchnię, a tu i ówdzie rysował niezliczone 
lustrzane pasy 
ciszy — ruchliwe, żywe, zmieniające kształty od kapryśnych pocałunków wietrzyka. 
Każdego 
wieczora powiew ów zamierał w niebiańskiej ciszy, a tchnienie lądu delikatne 
torowało sobie 
drogę pośród drzew kawowych i araukarii.
— Kraina wiecznej ciszy — powiedziałem. — Czy dmie tu kiedy tak naprawdę? — 
Rozumie 
pan, o co mi chodzi?
Cudworth zaprzeczył ruchem głowy i wskazał ręką ku wschodowi.
— Jak może dąć za taką barierą?
Olbrzymie masywy górskie, Mauna Kea i Mauna Loa, sterczały tam niby wieże 
przesłaniające 
połowę wygwieżdżonego nieba. Dwie i pół mili nad nami wznosiły głowy białe od 
śniegów, 
których nie roztapiało podzwrotnikowe słońce.
— Trzymam zakład, że o trzydzieści mil stąd dmucha teraz czterdzieści mil na 
godzinę.
Uśmiechnąłem się niedowierzająco.
Cudworth podszedł do umieszczonego na lanai aparatu telefonicznego. Wzywał 
kolejno 
Waimeę, Kohalę i Hamakuę.
Urywki rozmów dowodziły, że wieją tam wichry.
— Zamiata w tę i w tamtą, hę?… Od kiedy?… Co, dopiero od tygodnia?… Halo, Abe… 
To 
ty?… Aha, aha… Uparłeś się sadzić kawę na wybrzeżu koło Hamakui… Rozwieś lepiej 
wiatrochrony… Ha! Szkoda, że nie możesz zobaczyć moich drzewek… Szkoda!
— Prawie huragan — zwrócił się do mnie odłożywszy słuchawkę. — Zawsze nabijam 
się z 
Abego i jego kawy. Ma pięćset akrów plantacji. Czyni cuda, by uchronić ją od 
wiatru, nie mam 
jednak pojęcia, jak utrzymuje korzenie w ziemi. Czy tam dmucha. Pewnie! Po 
stronie Hamakui 
dmucha nieustannie. Z Kohali dowiedziałem się o jakimś szkunerze, który ze 
zwiniętymi żaglami 
miotał się w cieśninie między Hawai i Manui. Psia pogoda!
— Nie do wiary — bąknąłem. — Czy żaden boczny podmuch nigdy tutaj nie zbłądził?
— Nigdy! Nasz wietrzyk jest zjawiskiem zupełnie odosobnionym, bo rodzi się po 
tej stronie 
Mauna Kea i Mauna Loa. Widzi pan, ziemia stygnie prędzej niż woda i dlatego w 
nocy ląd 
oddycha w kierunku morza. Za dnia ziemia jest cieplejsza niż woda i dzieje się 
odwrotnie. Niech 
pan posłucha! Właśnie ciągnie powiew od lądu, górski wiatr.
Istotnie, słychać było, że się zbliża, szemrze cicho pośród drzew kawowych, 
porusza korony 
araukarii, wzdycha między laskami trzciny cukrowej. Na werandzie panowała 
jeszcze absolutna 
cisza. , niebawem jednak nadpłynął, dał się odczuć ów górski wiatr — subtelnie 
balsamiczny, 
przesycony korzennymi woniami i chłodny, rozkosznie, jedwabiście chłodny, 
upajający niby 
studzone wino — chłodny tak, jak potrafi być tylko górski powiew na tym rajskim 
wybrzeżu.
— Dziwi się pan, że osiemnaście lat temu Kona podbiła moje serce? — podjął 
gospodarz. — 
Za nic nie mógłbym stąd wyjechać. To byłoby straszne. Umarłbym chyba. Ale znałem 
człowieka, 
który tak samo kochał Konę. Sądzę nawet, że mocniej, bo urodził się tutaj, na 
tym rajskim 
wybrzeżu. To był niezwykły człowiek, najbliższy mój przyjaciel, więcej niż brat. 
Cóż, rozstał się 
z Koną i nie umarł.
— Miłość — zapytałem. — Kobieta?
Cudworth pokręcił głową.
— I nie powróci nigdy, chociaż sercem zostanie w Kailua.
Paliłem bez słowa. Czekałem.
— Kochał się już… we własnej żonie. Miał także troje dzieci; uwielbiał je. Są 
teraz w 
Honolulu. Syn, idzie na uniwersytet.
— Może jakaś zbrodnia? — zapytałem po chwili, trochę już zniecierpliwiony.
Cudworth znów pokręcił głową.
— Nie popełnił przestępstwa i nikt mu go nie zarzucał. Był synem Kony.
— Uparł się pan sypać paradoksami — powiedziałem.
— Może się tak wydawać — przyznał. — W tym właśnie tkwi całe piekło.
Przez czas pewien spoglądał na mnie bystro, później nagle podjął opowieść.
— Był trędowaty. Nie, nie urodził się z tym. Nikt się z tym nie rodzi. Zaraził 
się. Ten 
człowiek… Cóż, nie będę robił tajemnicy… Nazywał się Lyte Gregory. Każdy 
kamaina* zna 
jego historię. Był czystej krwi Amerykaninem, ale zbudowanym tak, jak dawni 
wodzowie 
hawajscy. Mierzył sześć stóp i trzy cale. Bez ubrania ważył dwieście dwadzieścia 
funtów, w 
czym każda uncja to kości i mięśnie. Silniejszego mężczyzny nie widziałem w 
życiu. Był 
kolosem, atletą, półbogiem. Był moim przyjacielem. Serce i duszę miał równie 
wielkie, równie 
wspaniałe jak ciało.
Ciekawe, co by pan uczynił, gdyby pan spostrzegł, że najbliższy przyjaciel, 
brat, ześlizguje się 
po stromym zboczu przepaści, że jest coraz niżej i niżej. A pan nie jest w 
stanie mu pomóc. W 
takiej właśnie znalazłem się sytuacji. Nie było rady! U Boga Ojca, cóż mogłem 
robić, człowieku? 
Złowróżbne, nieomylne piętno tej ohydy plamiło czoło przyjaciela. Nikt tego nie 
widział, tylko 
ja, dlatego zapewne, że bardzo kochałem Lyte’a. Nie miałem zaufania do własnych 
oczu. To było 
zbyt potworne, zbyt nieprawdopodobne.
A przecież było! Na jego czole, na uszach. Oglądałem, obserwowałem miesiącami 
słabą — 
och! — prawie niedostrzegalną opuchliznę muszli usznych. Wbrew rozsądkowi 
podsycałem w 
sobie resztki nadziei. Później czoło nad obydwiema brwiami pociemniało mu tak 
lekko, jak 
gdyby od promieni słońca. Sądziłbym niewątpliwie, że ta opalenizna, gdyby nie 
ledwie 
dostrzegalny połysk; rozumie pan, zdawać się mogło, iż na powierzchni skóry 
nikłe światełko 
zapala się na sekundę i zaraz gaśnie. Próbowałem wierzyć, że to opalenizna, ale 
nie mogłem. 
Wiedziałem swoje! Nikt oprócz mnie nic nie zauważył. Oprócz mnie i Stephena 
Kaluny, lecz o 
tym dowiedziałem się znacznie później. Ale ja patrzyłem od początku, jak 
nadciąga piekielna, 
niewymownie groźna zmora.
Nie chciałem myśleć o przyszłości. Bałem się. Nie mogłem! Po nocach płakałem z 
rozpaczy.
Lyte Gregory był moim przyjacielem. Razem łowiliśmy rekiny w zatoce Niihau. 
Razem tropili 
dzikie bydło na stokach Mauna Kea i Mauna Loa. Ujeżdżaliśmy konie i cechowali 
młode byczki 
w Carter Ranch. Polowaliśmy na kozy koło Haleakala, Lyte uczył mnie nurkować i 
pływać, aż 
wreszcie prawie mu dorównałem, chociaż on w wodzie radził sobie lepiej od 
przeciętnego 
tubylca. Sam nieraz widywałem, jak szedł w głąb piętnaście sążni* i wytrzymywał 
pod wodą 
dwie minuty. Był stworem ziemnowodnym, a zarazem górskim. Wspinał się na urwiska 
dostępne 
jedynie kozom. Nie bał się niczego. Kiedy rozbiła się „Luga”, przepłynął 
trzydzieści mil po 
wzburzonym oceanie. Trwało to trzydzieści sześć godzin. O, Lyte potrafi torować 
sobie drogę 
pośród grzywaczy, które pana albo mnie zgniotłyby na galaretę. Niezwykły, 
wspaniały człowiek!
Półbóg! Razem przebyliśmy rewolucję, obydwaj po stronie romantycznych 
lojalistów. Dostał 
dwie kule, a później wyrok śmierci. Ale był za wielkim człowiekiem, żeby 
republikanie mogli go 
zabić. Śmiał się z nich. Rychło wrócili mu honor, ba! mianowali szeryfem Kony. 
Był to człowiek 
nieskomplikowany, chłopiec, co nigdy nie dorasta. Mózg miał zdrowy, wolny od 
szarpaniny i 
zboczeń przy procesach myślowych. Szedł do celu prostą drogą, a dostrzegał tylko 
jasne cele.
Oczywiście był sangwinikiem. Nie znałem nigdy człowieka równie ufnego, równie 
szczęśliwego, zadowolonego ze świata.
Nie pozostało nic, czego mógłby pragnąć. Życie nie miało wobec niego długów: 
wszystko 
wypłaciło z góry, gotówką na stół! Czy mógł marzyć o czymś więcej, niż to 
wspaniałe ciało, 
żelazne siły, zdumiewająca odporność na zwykłe niedomagania ludzkie, niż cudowna 
świeżość 
ducha? Pod względem zalet cielesnych był doskonałością. Nie chorował nigdy w 
życiu. Nie miał 
pojęcia, co to ból głowy. Kiedy cierpiałem na tę dolegliwość, Lyte gapił się na 
mnie z podziwem 
i zmuszał do śmiechu niezręcznymi objawami współczucia. Nie rozumiał czegoś 
takiego, jak ból 
głowy. Nie mógł zrozumieć. Powiedziałem, że był sangwinikiem. Cóż dziwnego! Jaki 
mógł być 
przy swej niezwykłej żywotności i nadludzkim zdrowiu?
Opowiem pewne wydarzenie na dowód, jak bardzo Lyte wierzył w swą pomyślną 
gwiazdę i 
że ta wiara była uzasadniona. Był jeszcze młodzikiem (niedawno go poznałem), 
kiedy zasiadł w 
Wailuku do pokera. W partii brał udział gruby Niemiec nazwiskiem Schultz, który 
grał brutalnie, 
narzucał własną wolę. Dopisywało mu szczęście i był zupełnie nieznośny w chwili, 
gdy Lyte 
Gregory wziął karty do ręki. Po pierwszym rozdaniu Schultz otworzył w ciemno, 
Lyte wyszedł 
podobnie jak inni partnerzy, lecz Schultz przebił i wystraszył wszystkich — 
wszystkich z 
wyjątkiem Lyte’a.
Lyte’owi nie podobał się ton Niemca, przebił więc z kolei.
Schultz odpowiedział pięknym za nadobne, a Lyte znów nie pozostał dłużny. Trwało 
to dosyć 
długo. Stawki były duże. A wie pan, co Lyte dostał do ręki? Parę króli i trzy 
treflowe blotki! To 
nie był poker. Lyte nie stawiał na karty. Stawiał na swój optymizm. Nie 
wiedział, co ma Schultz, 
ale przebijał, przebijał, aż wreszcie zaszantażował Niemca.
Pomyśl pan tylko! Para króli zmusza faceta z asową trójką do kapitulacji, do 
obejrzenia kart 
przed zrzuceniem.
Otóż Schultz poprosił o dwie karty. Rozdawał inny Niemiec, przyjaciel Schultza. 
Lyte 
dowiedział się wówczas, że przeciwnik ma trójkę. I jak postąpił? Jak pan by 
postąpił na jego 
miejscu? Naturalnie zrzuciłby pan trzy blotki, zostawił króle. Ale to nie dla 
Lyte’a! On stawiał 
przecie na swój optymizm! Odrzucił króle, zastawił trzy małe trefle i dobrał 
dwie karty. Nawet 
nie zerknął na nie! Spojrzał przez stół na Schultza i postawił grubo. Niemiec 
bez wahania 
odpowiedział jeszcze wyżej. Miał przecież w ręku trzy asy, wiedział więc, że 
dostał Lyte’a, bo 
oceniał go również na trójkę — z konieczności na niższą trójkę. Biedny Schultz!
Rozumował najzupełniej słusznie. Miał rację. Popełnił tylko jeden błąd: zdawało 
mu się, że 
partner stawia na kartę.
Przebijali kolejno mniej więcej przez pięć minut. Na koniec pewność siebie 
Schultza zaczęła 
topnieć. Przez cały czas Lyte nie spojrzał na kupione dwie karty i partner o tym 
nie wiedział. 
Wyraźnie widziałem, jak Niemiec zastanowił się, ożywił i znowu rzucił stawkę. 
Niedługo jednak 
wytrzymał napięcie nerwowe.
„Daj pan spokój, Gregory — odezwał się wreszcie. — Od początku jestem wygrany. 
Nie chcę 
więcej pańskich pieniędzy. Mam…”
„Mniejsza o to, co pan ma — przerwał mu Lyte. — Nie wie pan, co mnie się 
dostało. No, 
chyba pora zajrzeć”.
Zerknął w karty i przebił Niemca o sto dolarów. Znowu jeden i drugi zaczęli 
stawiać raz po 
raz. Na koniec Schultz osłabł, zamknął pulę i położył na stole trzy asy. Lyte 
rzucił swoje pięć 
kart. Wszystkie były czarne. Kupił dwa trefle! Wie pan, że prawie wykończył 
Schultza jako 
pokerzystę. Niemiec nigdy nie odzyskał formy. Utracił całą butę. Był od tego 
czasu mało 
zdecydowany, trochę płochliwy.
„Jak mogłeś tak postąpić? — spytałem później przyjaciela. — Schultz prosił o 
dwie karty. 
Wiedziałeś już wtedy, że przegrana pewna. A zresztą, nie spojrzałeś nawet na to, 
co sam 
kupiłeś”.
„Wcale nie musiałem patrzeć — odpowiedział mi Lyte. — Od początku wiedziałem, że 
to 
dwa trefle. Powinienem kupić dwa trefle i kwita! Myślisz, że dałbym się pobić 
temu grubemu 
szwabowi? To było niemożliwe. Nie zwykłem w taki sposób dostawać w skórę. Po 
prostu 
musiałem wygrać. Co chcesz? Gdybym nie miał w garści pięciu trefli, zobaczyłbyś 
we mnie 
człowieka najbardziej zdziwionego na świecie”.
Oto cały Lyte! Teraz chyba ocenia pan właściwie jego niezmierny optymizm. Jeżeli 
wziął się 
do czegoś, musiał bez trudu i kłopotu zyskać powodzenie. Usprawiedliwienie 
znajdował w takim 
choćby wydarzeniu i w dziesięciu tysiącach innych. Po prostu szczęściło mu się, 
wiodło. Dlatego 
się nie bał. Głęboko wierzył, że nic złego nie może go spotkać, bo nie spotkało 
dotychczas. 
Kiedy zatonęła „Luga”, a on przepłynął te trzydzieści mil — spędził w wodzie 
dwie noce i dzień. 
Przez cały ten okropny okres czasu ani razu nie stracił nadziei, bodaj na chwilę 
nie zwątpił w 
ocalenie. Był pewien, że trafi w końcu do jakiegoś lądu. Sam mi to mówił; a 
wiedziałem, że 
mówi prawdę.
Taki był Lyte Gregory. Różnił się od przeciętnych, ułomnych ludzi. Należał do 
odmiennej 
rasy istot wyższych, odpornych na pospolite cierpienie i niedole. Zdobywał 
wszystko, co 
zechciał. Żonę sprzątnął sprzed nosa dwunastu rywalom. Młoda piękność z rodziny 
Carutherów 
ustatkowała się rychło. Lyte znalazł w niej towarzyszkę życia najlepszą pod 
słońcem. Zapragnął 
syna. Syn się urodził. Zapragnął córki i drugiego syna. I oni przyszli na świat. 
Dzieci były takie 
właśnie, jak potrzeba: bez śladu wad i braków. Klatki piersiowe miały niby 
miechy. 
Odziedziczyły całą siłę i zdrowie ojca.
Później przyszło TO. Na Gregorym spoczęło potworne piętno. Obserwowałem je przez 
rok. 
Pękało mi serce. Ale on nie zdawał sobie z tego sprawy; nikt nie podejrzewał 
niczego — nikt z 
wyjątkiem przeklętego hapa–haole (to znaczy półkrwi tubylca) Stephena Kaluny. On 
wiedział, 
lecz ja nie domyślałem się tego. Aha! Wiedział również doktor Strowbridge. Był 
lekarzem 
rządowym. Miał wzrok uczulony na objawy trądu. Widzi pan, do jego obowiązków, 
między 
innymi, należało badanie podejrzanych i kierowanie ich na punkt zborny w 
Honolulu. Stephen 
Kaluna miał także oko wyczulone na trąd. Choroba panoszyła się w jego rodzinie, 
której czterech 
czy pięciu przedstawicieli przebywało już na Molokai.*
Cała historia wybuchła z racji siostry Stephena Kaluny. Była podejrzana, lecz 
zanim trafiła w 
ręce doktora Strowbridge’a, brat ukrył ją w bezpiecznym miejscu. Lyte, jako 
szeryf Kony, 
powinien odnaleźć zgubę. Wchodziło to w zakres jego obowiązków.
W ów pamiętny wieczór wybraliśmy się wszyscy do Hilo, do baru Neda Austina. 
Zastaliśmy 
tam Stephena Kalunę. Siedział bez towarzystwa, bardzo zły i pijany. Lyte śmiał 
się właśnie z 
jakiegoś dowcipu; huczał gromkim, radosnym śmiechem wielkiego dziecka. Kaluna ze 
wstrętem 
splunął na podłogę. Lyte dostrzegł to, podobnie jak inni, zlekceważył jednak 
zaczepkę. Kaluna 
szukał pretekstu do burdy. Za osobistą krzywdę uważał fakt, że Lyte próbuje 
odnaleźć jego 
siostrę. Na rozmaite sposoby dawał wyraz niezadowoleniu. Ze spotkania z 
szeryfem, ten wszakże 
nie zwracał nań uwagi. Zdawało mi się, że Lyte żałował trochę awanturnika, 
najbardziej 
przykrym obowiązkiem jego urzędu było właśnie wyłapywanie trędowatych. Niemiła 
sprawa 
wchodzić do cudzego domu, porywać matkę, ojca lub dziecko i wysyłać biedaka na 
dożywotnie 
zesłanie na Molokai, chociaż nie zrobił przecie nic złego. Oczywiście, było to 
konieczne ze 
względu na dobro społeczeństwa. Jestem przekonany, że Lyte pierwszy aresztowałby 
własnego 
ojca, gdyby ów był podejrzany.
Wreszcie Kaluna wybuchnął: „Słuchaj, Gregory, myślisz pan, że capniesz 
Kalaniweo, ale jej 
nie capniesz”.
Ta podejrzana o trąd siostra miała na imię Kalaniweo. Kiedy padło jego nazwisko, 
Lyte 
spojrzał na Kalunę, ale nie odpowiedział. Kaluna był już wściekły. Przez cały 
czas doprowadzał 
się do szaleństwa. „Więcej ci powiem — wrzasnął. — Sam trafisz na Molokai, zanim 
wyprawisz 
tam Kalaniweo. Zaraz ci powiem, coś za jeden. Nie wolno ci przebywać w 
towarzystwie 
przyzwoitych ludzi. Strasznie dziś pyskujesz o swoich obowiązkach. Może nie? Moc 
trędowatych wysyłasz na nnookai, a dobrze wiesz, że tam i twoje miejsce”.
Widywałem już Lyte’a w gniewie, nigdy jednak nie był tak zły jak wtedy. Widzi 
pan, u nas 
nie dowcipkuje się na temat trądu. Lyte skoczył jednym susem na Kalunę, porwał 
go za gardło, 
zwlókł z krzesła i zaczął tarmosić, tak, że słychać było szczękanie zębów. „Co 
ci do łba przyszło? 
— wołał. — Gadaj zaraz, bo wyduszę z ciebie prawdę!”
Widzi pan, na Zachodzie są pewne sprawy, o których na wszelki wypadek trzeba 
mówić z 
uśmiechem. Tak samo u nas, ludzi z wysp. Taką sprawą jest przede wszystkim trąd. 
Mniejsza o 
to, jaki był Kaluna. W każdym razie nie był tchórzem. Kiedy Lyte zwolnił nieco 
uścisk na jego 
gardle, odpowiedział bez wahania: „Powiem ci zaraz, co mi przyszło do łba. Sam 
jesteś 
trędowaty.”
W tej chwili szeryf odepchnął w bok Kalunę, bez wysiłku rzucił go na krzesło. 
Później 
wybuchnął serdecznym, szczerym śmiechem. Ale śmiał się samotnie; gdy to 
zauważył, rozejrzał 
się dokoła po naszych twarzach. Przysunąłem się doń tymczasem, próbowałem 
namówić, żeby 
wyszedł. Nie zwracał na mnie uwagi. Jak urzeczony, patrzył na Kalunę, który 
nerwowo, 
niespokojnie wodził ręką po szyi, jak gdyby chciał pozbyć się śladu zakażonych 
palców, co 
dusiły go za gardło. Było to wyraźnie odruchowe; nie demonstracyjne.
Lyte odwrócił się ku nam. Z wolna przenosił wzrok z jednej twarzy na drugą. 
„Wielki Boże! 
Chłopcy… Wielki Boże!” Właściwie nie powiedział tego, wykrztusił ochrypłym 
szeptem 
przerażenia i niezmiennej grozy. Strach grał mu w krtani, a przekonany jestem, 
iż Lyte Gregory 
nigdy przedtem nie doświadczył strachu. Wkrótce jednak odzyskał władzę jego 
niezmierny 
optymizm. Lyte roześmiał się znowu.
„Dobry kawał… — powiedział. — Mniejsza o to, kto wpadł na taki pomysł. Za dużo 
wypiłem 
i w pierwszej chwili naprawdę strach mnie obleciał. Ale, chłopcy, nie róbcie 
tego więcej nigdy 
nikomu. Sprawa jest zbyt poważna. W tej pierwszej chwili umarłem tysiąc razy. 
Możecie mi 
wierzyć. Pomyślałem o żonie i o szkrabach, i…”
Głos odmówił mu posłuszeństwa. Lyte stropił się, zasępił — spojrzał znów z ukosa 
na Kalunę, 
który nadal wodził ręką po szyi.
„John” — odezwał się przyjaciel przenosząc wzrok na mnie.
Pogodny ton jego głębokiego głosu zadźwięczał mi w uszach. Nie mogłem zdobyć się 
na 
odpowiedź. Z trudem przełykałem ślinę, a ponadto zdawałem sobie sprawę, że mam 
taki wyraz 
twarzy, jakiego mieć nie powinienem.
„John” — powtórzył zbliżając się o krok. Przemówił do mnie trwożliwie, a ze 
wszystkich 
koszmarnych potworności najbardziej przerażający był bodaj akcent trwogi w 
ustach Lyte’a 
Gregory’ego.
„John, John, co to wszystko ma znaczyć? — ciągnął coraz bardziej nieśmiało. — 
Przecież to 
kawał, prawda? John, oto moja ręka! Gdybym był trędowaty, nie podawałbym ci 
chyba ręki? A 
może naprawdę jestem trędowaty? Co, Johnie?”
Wyciągnął do mnie rękę. Ach! Przez wszystkie moce niebieskie i piekielne, nie 
dbałem już o 
nic! Był moim przyjacielem. Uścisnąłem mu dłoń, choć serce omal mi nie pękło, 
kiedym 
zobaczył, jak twarz mu pojaśniała.
„Tak, Lyte, to był kawał — powiedziałem. — Umówiliśmy się zawczasu. Ale masz 
rację. 
Sprawa jest zbyt poważna. Nigdy już nie spłatamy podobnego figla”
Nie roześmiał się tym razem. Uśmiechnął się tylko jak człowiek zbudzony z 
okropnego snu, 
lecz dręczony jeszcze przez senne zjawy.
„No, więc wszystko w porządku — odezwał się po chwili. — Nie płatajcie więcej 
podobnych 
figlów. Ja teraz stawiam. Cóż, przyznaję otwarcie, moi drodzy, że na moment 
zaleliście mi sadła 
za skórę. Popatrzcie tylko, jakem się spocił!”
Westchnął z ulgą i ocierając czoło postąpił kilka kroków w stronę lady.
„To żaden kawał” — rzucił szorstko Kaluna.
Spojrzałem nań krwiożerczym wzrokiem — poczułem nagle chęć mordu. Nie śmiałem 
jednak 
odezwać się ani uderzyć.
Przyśpieszyłbym tylko katastrofę, a nie straciłem jeszcze szaleńczej nadziei, że 
uda się jakoś 
zapobiec złu.
„To żaden kawał! — powtórzył Kaluna. — Słuchaj, Lyte Gregory! Jesteś trędowaty! 
Nie 
wolno ci dotknąć ręką skóry porządnego człowieka, czystej skóry porządnego 
człowieka. 
Rozumiesz?”
Gregory rozgorzał znowu: „Wystarczy chyba tych kawałów! Daj spokój! Powtarzam 
ci, daj 
spokój, Kaluna, bo jak nie, zarobisz lanie.
„Najpierw poddaj się badaniu bakteriologicznemu — odpowiedział Kaluna — a 
później 
możesz mi sprawić lanie, ba! możesz mnie zatłuc na śmierć, jeżeli będziesz miał 
ochotę. 
Człowieku! Spójrzże w to lustro! Na własne oczy zobaczysz coś, co wszyscy widzą. 
Zaczyna ci 
się robić lwia twarz. Przypatrz się, jak ci skóra ciemnieje nad oczami”.
Lyte nie mógł oderwać wzroku od lustra. Ręce mu drżały.
„Nic nie widzę — odezwał się wreszcie i zwrócił twarz w stronę hapa–haole. — 
Masz złe 
serce, Kaluno. Nie wstyd mi przyznać się, że przeraziłeś mnie tak, jak nikomu 
nie wolno straszyć 
drugiego człowieka. Trzymam cię za słowo! Zaraz wyjaśnię całą sprawę. Idę prosto 
do doktora 
Strowbridge’a. Ale miej się na baczności, kiedy wrócę!”
Nie patrząc na nas ruszył w kierunku drzwi. „Poczekaj tutaj, Johnie” powiedział 
i ruchem ręki 
zatrzymał mnie, gdy chciałem mu towarzyszyć.
Staliśmy w barze, niby gromadka upiorów.
„Mówiłem prawdę — odezwał się Kaluna. — Sami to chyba widzicie”.
Wszystkie spojrzenia zwróciły się w jego stronę. Skinąłem głową. Harry Burnley 
podniósł 
szklankę i opuścił, nie tknąwszy jej wargami, Połowę zawartości wylał na ladę. 
Usta drżały mu 
jak małemu dziecku, które zaczyna płakać. Ned Austin czynił wiele hałasu 
przerzucając lód w 
lodówce. Nie szukał niczego. Sądzę, że nie wiedział, co w tej chwili robi. 
Wszyscy milczeli. Usta 
Harry’ego Burnleya drżały coraz mocniej. Nagle Harry zrobił okropną, zawziętą 
minę i pięścią 
grzmotnął Kalunę w twarz — raz, drugi, trzeci. Nie próbowaliśmy oderwać 
napastnika od ofiary, 
nie przejmowaliśmy się wcale. Burnley mógł go nawet zabić w naszych oczach. 
Lanie było 
okropne, nas jednak to nie obchodziło. Nie przypominam sobie, kiedy właściwie 
Harry dał za 
wygraną i pozwolił Kalunie odpełznąć w jakiś kąt. Podobnie jak inni, byłem zbyt 
oszołomiony.
Doktor Strowbridge wszystko mi później opowiedział. Pracował w nocy nad 
raportem, kiedy 
Lyte zgłosił się do ambulatorium. Lyte zdążył odzyskać swój zwykły, optymizm. 
Przyszedł na 
nieco chwiejących się nogach, — trochę jeszcze zły na Kalunę, lecz najzupełniej 
pewny swego. 
„Cóż mogłem zrobić? — mówił mi doktor. — Wiedziałem, że ma trąd. Od miesięcy to 
obserwowałem. Nie śmiałem wyrzec słowa. Nie śmiałem powiedzieć: tak. Wcale mi 
nie wstyd, 
że wybuchnąłem płaczem. Lyte błagał o badanie bakteriologiczne. Raz po raz 
powtarzał: „Wytnij 
kawałek skóry, doktorze. Zrób analizę. Wytnij kawałek skóry!”
Płacz doktora Strowbridge’a musiał jednak przekonać Gregory’ego. Następnego 
ranka 
parowiec „Claudine” odpływał do Honolulu. Przychwyciliśmy Lyte’a, kiedy wchodził 
na pokład. 
Widzi pan, wybierał się do Honolulu, by się stawić do dyspozycji Urzędu Zdrowia. 
Nie 
mogliśmy sobie z nim poradzić. Zbyt wiele ludzi wysłał na Molokai, by samemu 
zwlekać. 
Doradzaliśmy Japonię, ale on nie chciał nawet słuchać. „Muszę przyjąć właściwe 
lekarstwo, moi 
drodzy” — powtarzał raz po raz i nie mówił nic więcej. Opętała go ta jedna myśl.
Z punktu zbornego w Honolulu zlikwidował swoje sprawy i odpłynął na Molokai. Źle 
mu się 
tam wiodło. Lekarz osiadły w kolonii trędowatych pisał do nas, że Lyte wygląda 
jak własny cień. 
Rozumie pan, tęsknił do żony i dzieci, martwił się o nie. Wiedział oczywiście, 
że są pod naszą 
opieką, ale i tak cierpiał. Kiedy upłynęło mniej więcej sześć miesięcy, wybrałem 
się na Molokai. 
Siedziałem po jednej stronie grubej, lustrzanej szyby — Lyte po drugiej. 
Patrzyliśmy na siebie 
przez szkło, a rozmawialiśmy przy pomocy czegoś w rodzaju tuby. Cóż, sprawa była 
beznadziejna. Lyte postanowił zostać. Przekonywałem go uparcie. Trwało to cztery 
śmiertelnie 
długie godziny. Wreszcie wyczerpałem się do cna, no i parowiec zaczął na mnie 
gwizdać.
Ale przyjaciele Lyte’a nie mogli znieść takiej sytuacji. W trzy miesiące po 
mojej wizycie na 
Molokai zakontraktowaliśmy szkuner „Halcyon”. Trudnił się przemytem opium, a 
żeglował jak 
wszyscy diabli! Jego szyprem był Amerykanin pochodzenia skandynawskiego. 
Przezwaliśmy go 
Wikingiem. Za pieniądze zrobiłby wszystko, a postaraliśmy się, aby podróż do 
Chin mu się 
opłaciła. Wiking wypłynął z San Francisco, a w kilka dni później wyruszyliśmy na 
morze 
jachtem Landhouse’a. Była to ledwie pięciotonowa łajba, ale pognaliśmy ją pod 
wiatr całe 
pięćdziesiąt mil, i to w czasie północno–wschodniego pasatu. Choroba morska? Jak 
żyję, na to 
nie cierpiałem. Z dala od lądu spotkaliśmy „Halcyona”. Burnley i ja 
przesiedliśmy się na szkuner.
Pożeglowaliśmy w stronę Molokai i dotarliśmy tam koło jedenastej w nocy. Szkuner 
manewrował na redzie, a my w czasie przypływu przybiliśmy szalupą do wybrzeża, 
niedaleko 
Kalawao, wioski, gdzie — wie pan — umarł ksiądz Damien. Nasz Wiking był całkiem 
do rzeczy. 
Z dwoma rewolwerami za pasem śmiało szedł naprzód. We trójkę przebrnęliśmy w 
poprzek 
półwysep Kalaupapa, ze dwie mile drogi. Proszę sobie wyobrazić głuchą, ciemną 
noc i 
poszukiwanie człowieka w osiedlu, gdzie mieszka ponad tysiąc trędowatych. Widzi 
pan, gdyby 
podniesiono alarm, byłby z nami koniec. Teren był nam zupełnie obcy i ciemno 
choć oko wykol. 
Psy trędowatych obskakiwały nas, szczekały. Wreszcie zgubiliśmy drogę.
Wiking uratował sytuację. Poprowadził nas do pierwszego, stojącego na uboczu 
domku. 
Zamknęliśmy drzwi od środka i zapalili światło. Trędowatych było sześciu. 
Obudzili się, a ja 
przemówiłem do nich w tubylczym narzeczu. Pytałem o kokuę. Kokua znaczy 
dosłownie 
„pomocnik”. W danym przypadku to krajowiec, który jest zdrów, lecz mieszka w 
leprozorium*, a 
Urząd Zdrowia płaci mu za doglądanie trędowatych, opatrywanie ich ran i rozmaite 
funkcje w 
tym rodzaju. Pozostaliśmy w domku pilnując jego lokatorów; jednego z nich Wiking 
zabrał na 
poszukiwanie kokui, którego znalazł wkrótce i przypędził pod groźbą rewolweru. 
Kokua 
zachował się przyzwoicie. Mnie i Burnleya poprowadził do siedziby Lyte’a. Wiking 
tymczasem 
został na straży w domku sześciu trędowatych. Nasz przyjaciel mieszkał sam.
„Spodziewałem się, że przyjedziecie, moi drodzy — powiedział na powitanie. — Nie 
dotykaj 
mnie, John. Cóż tam słychać u Neda, Charleya i całej naszej paczki? Mniejsza 
zresztą o to. 
Zdążycie powiedzieć wszystko później. Jestem gotów do podróży. Ha! Wytrzymałem 
tutaj 
dziewięć miesięcy. Gdzie macie łódź?”
Wróciliśmy do tamtego domku, żeby zabrać Wikinga. Ale rozpoczął się już alarm. W 
oknach 
migotały światła, drzwi trzaskały. Umówiliśmy się z góry, że strzelać będziemy 
tylko w 
ostatecznej potrzebie, toteż kiedy nas zatrzymywano, radziliśmy sobie pięściami 
i kolbami 
rewolwerów. Jakiś drab chwycił mnie, oplótł rękami. Nie mogłem się wyzwolić, 
chociaż 
dwukrotnie grzmotnąłem go w twarz pięścią. Szamotaliśmy się przez chwilę, potem 
runęliśmy 
walcząc na ziemi. Bliski byłem ostatecznej klęski, kiedy nadbiegł ktoś drugi z 
latarnią. Ujrzałem 
wtedy twarz mego przeciwnika! Ach, jak opisać tę ohydę? Nie była to właściwie 
twarz, lecz 
zgniłe lub gnijące szczątki — żywa padlina bez nosa, bez ust, z jednym uchem 
opuchłym, 
poszarpanym, zwisającym aż do ramienia. Uległem panice. Jednym chwytem potwór 
przygarnął 
mnie do siebie i okropne ucho musnęło mój policzek. Wówczas postradałem chyba 
zmysły. Było 
to zbyt przerażające. Rewolwerem zacząłem tłuc napastnika. Nie mam pojęcia, 
jakim sposobem 
w chwili, kiedy odskakiwałem już od niego, uczepił się mnie zębami. Cały bok 
dłoni miałem w 
tych wstrętnych, bezwargich ustach. Kolbą rewolweru gruchnąłem go potężnie 
pomiędzy oczy. 
Chwyt zębów zelżał.
Cudworth wyciągnął do mnie rękę, a że księżyc świecił jasno, zobaczyłem blizny 
podobne do 
tych, jakie zostają po ukąszeniu przez psa.
— Nie bał się pan? — zapytałem.
— Bałem się. Czekałem siedem lat. Widzi pan, aż tak długo trwa okres 
inkubacyjny. 
Czekałem tutaj, w Konie, ale trąd nie przyszedł. Cóż, w ciągu tych siedmiu lat 
nie było dnia, nie 
było nocy wolnej od strachu…
Głos mu się załamał. Cudworth spojrzał w dół, na skąpane w księżycowym blasku 
morze, a 
później przeniósł wzrok ku strzelającym w niebo śnieżnym szczytom.
— Nie mogłem znieść myśli, że może stracę to wszystko, że nigdy nie zobaczę 
Kony. Siedem 
lat! Nie zaraziłem się jakoś… Ale dlatego właśnie zostałem starym kawalerem. 
Byłem 
zaręczony. Nie odważyłem się jednak na małżeństwo, gdyż dręczyła mnie 
niepewność. 
Narzeczona nie mogła tego pojąć. Wyjechała do Stanów, wyszła za mąż. Nigdy jej 
później nie 
widziałem.
Kiedy pozbyłem się nareszcie trędowatego policjanta, usłyszałem tętent i łomot 
kopyt, jak 
gdyby szarżowała kawaleria. To był nasz Wiking. Wystraszył się zgiełku i nie 
marnując czasu 
kazał tym, poczciwym trędowatym, których pilnował, osiodłać dla nas cztery 
konie. Byliśmy 
gotowi do drogi. Lyte położył aż trzech kokuów, a wspólnymi siłami wyrwaliśmy 
Burnleya 
dwójce napastników. Cała osada była tymczasem w ruchu, a kiedy umykaliśmy 
cwałem, ktoś 
(zapewne Jack McVeigh, administrator Molokai) otworzył ogień z winchestera.
To była jazda! Konie, siodła i uździenice trędowatych, ciemno choć oko wykol, 
gwiżdżące 
nad głową pociski i droga wcale nie najlepsza. Na domiar złego wierzchowiec 
Wikinga był 
mułem, a sam Viking nie miał pojęcia o hipice! Ale dotarliśmy jakoś do szalupy 
kiedyśmy 
odbijali od brzegu, słychać było tętent koni cwałujących dół stokiem wzgórz na 
półwyspie 
Kalaupapa.
Jedzie pan do Szanghaju. Niech pan odszuka Lyte’a Gregory’ego, pracuje tam w 
niemieckiej 
firmie. Niech pan zaprosi go na obiad, nie żałuje wina, da mu wszystko 
najlepsze. Tylko proszę 
mu nie pozwolić za nic płacić. Ja czekam na rachunek. Lyte potrzebuje pieniędzy 
dla żony i 
dzieci, które mieszkają teraz w Honolulu. Wiem o wszystkim. Wysyła rodzinie lwią 
część 
zarobków, a sam żyje niczym pustelnik. Niech mu pan opowie o Konie. Tutaj 
przecie zostawił 
serce. Niech mu pan opowie o Konie tyle, ile pan powiedzieć potrafi.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
Koolau the Leper
TRĘDOWATY KOOLAU
Dlatego, że jesteśmy chorzy, odbierają nam wolność. Byliśmy posłuszni prawu. Nie 
zrobiliśmy nic złego. A jednak chcieliby wsadzić nas do więzienia. Molokai to 
więzienie. O tym 
wiecie. Siostrę tego tu, Niuliego, posłali do Molokai przed siedmiu laty. Odtąd 
już jej nie widział. 
I nigdy nie zobaczy. Będzie musiała tam siedzieć do śmierci. To nie stało się z 
jej woli. Ani z 
woli Niuliego. Stało się z woli białych, którzy rządzą tym krajem. A kimże są ci 
biali?
My wiemy. Wiemy o tym od naszych ojców i dziadów. Biali przyszli tu jak baranki, 
przemawiali łagodnie. Musieli przemawiać łagodnie, bo my byliśmy liczni i silni, 
i wszystkie 
wyspy do nas należały. Jak powiadam, przemawiali do nas łagodnie. Byli to ludzie 
dwojakiego 
rodzaju. Jedni prosili nas o pozwolenie, o najłaskawsze pozwolenie głoszenia nam 
słowa bożego. 
Drudzy prosili nas o pozwolenie, o najłaskawsze pozwolenie handlowania z nami. 
Taki był 
początek. Dzisiaj wszystkie wyspy należą do nich, cała ziemia, całe bydło — 
wszystko jest ich. 
Ci, którzy krzewili słowo boże, i ci, którzy krzewili rum, połączyli się i stali 
wielkimi panami. 
Żyją niczym królowie w domach o wielu izbach i mają bez liku służby, która ich 
obsługuje. Ci, 
co nie mieli nic, mają teraz wszystko, a jeśli ty czy ja, czy którykolwiek 
kanaka jest głodny, 
drwią z nas i powiadają: ,,To czemu nie pracujesz? Przecież są plantacje?”
Koolau przerwał. Podniósł ręką i sękatymi, poskręcanymi palcami poprawił wieniec 
gorejących hibiskusów, który opasywał jego czarne włosy. Księżyc oblewał srebrem 
całą tę 
scenę. Była to noc pokoju, choć ci, co siedzieli dokoła słuchając jego słów, 
mieli wszelkie 
znamiona ludzi okaleczonych w bitwie. Twarze ich były drapieżne, U jednego ziała 
pustka na 
miejscu nosa, u innego sterczący kikut wskazywał, że ręka przegniła i odpadła. 
Tych 
trzydzieścioro mężczyzn i kobiet znajdowało się poza nawiasem życia, albowiem 
naznaczono ich 
piętnem bestii.
Siedzieli wśród wonnej, świetlistej nocy, przystrojeni w girlandy kwiatów, usta 
ich wydawały 
dzikie dźwięki, a krtanie chrypiały uznaniem dla przemówienia Koolau. Istoty te 
były niegdyś 
mężczyznami i kobietami. Ale teraz już nimi nie były. Stały się potworami — z 
twarzy i postaci 
groteskowymi karykaturami wszystkiego co ludzkie. Ohydnie okaleczeni i 
zniekształceni, 
wyglądali jak stwory przez całe tysiąclecia dręczone w piekle. Ich ręce — jeżeli 
je mieli — 
przypominały szpony harpii. Twarze były poczwarnymi dziwolągami, zmiażdżonymi i 
potłuczonymi przez jakiegoś oszalałego boga igrającego z machiną życia. Tu i 
ówdzie ich rysy 
zdawały się na wpół starte przez tego oszalałego boga, a jednej z kobiet ciekły 
piekące łzy z 
dwóch potwornych jam, w których niegdyś znajdowały się oczy. Jedni wili się w 
boleściach i 
jęczeli z głębi piersi. Inni zanosili się kaszlem, który brzmiał niby 
rozdzieranie płótna. Dwaj byli 
niespełna rozumu i przypominali jakieś ogromne, pokraczne małpy — przy nich 
nawet małpa 
wydawała się aniołem. Wykrzywiali się i bełkotali siedząc w świetle księżyca pod 
zwisającymi 
kiściami złocistego kwiecia. Jeden, którego rozdęta muszla uszna chwiała się nad 
ramieniem jak 
wachlarz, zerwał przepyszny, pomarańczowoszkarłatny kwiat i ozdobił nim to 
potworne ucho 
kołyszące się przy lada poruszeniu.
Koolau był królem tych ludzi. Tu było jego państwo — ten tonący w kwiatach jar 
pod 
urwistymi nawisami i głazami, spomiędzy których dolatywało beczenie dzikich kóz. 
Z trzech 
stron piętrzyły się ponure ściany, zdobne w fantastyczne festony podzwrotnikowej 
roślinności, 
podziurawione otworami jaskiń — skalnych siedzib poddanych Koolau. Z czwartej 
strony jar 
opadał w potężną przepaść; hen, w dole, widniały wierzchołki pomniejszych skał i 
turni, a u ich 
podnóża pieniły się i huczały fale Oceanu Spokojnego. W dobrą pogodę łódź mogła 
wylądować 
na skalistym pobrzeżu u wejścia do doliny Kalalau — ale na to trzeba było bardzo 
pięknej 
pogody. Mający dużo zimnej krwi mieszkaniec gór mógłby wspiąć się z brzegu aż do 
doliny 
Kalalau, do owej kotlinki między szczytami, gdzie sprawował rządy Koolau — lecz 
człowiek 
taki musiałby mieć bardzo zimną krew i na dodatek znać ścieżki dzikich kóz. 
Rzeczą 
niewiarygodną było to, że owa masa ludzkiego śmiecia, która składała się na 
poddanych Koolau, 
zdołała nieprzebytymi ścieżkami dowlec swą beznadziejną nędzę do tak 
niedostępnego miejsca.
— Bracia! — zaczął Koolau, ale jedna ze strojących małpie grymasy maszkar wydała 
dziki, 
obłędny wrzask, odczekał więc, aż ów przejmujący chichot odbił się echem od 
skalnych ścian i 
uleciał daleko w martwą noc.
— Bracia, czy to nie dziwne? Nasz był ten kraj, a oto patrzcie — już do nas nie 
należy. Cóż 
dali nam w zamian ci krzewiciele słowa bożego i rumu? Czy którykolwiek z was 
dostał choćby 
dolara, choćby jednego dolara za tę ziemię? A jednak jest ona teraz ich 
własnością i powiadają 
nam, że możemy pracować na ziemi, na ich ziemi, i że to, co trudem naszym 
wytworzymy, też 
będzie do nich należało. A przecie za dawnych czasów nie musieliśmy pracować. Co 
więcej, 
kiedy zachorujemy, odbierają nam wolność.
— Kto tutaj przywlókł chorobę, Koolau? — spytał Kiloliana, chudy, żylasty 
mężczyzna o 
twarzy tak dalece przypominającej roześmianego fauna, że patrząc nań, mimo woli 
szukało się 
wzrokiem rozszczepionych kopyt. Jakoż istotnie stopy miał rozszczepione, lecz od 
olbrzymich 
wrzodów i sinych ran w miejscach, gdzie wygniło ciało. A jednak Kiloliana był z 
nich 
wszystkich najśmielszy do górskiej wspinaczki, znał każdą ścieżkę dzikich kóz i 
on to właśnie 
wskazał Koolau oraz jego nieszczęsnym poddanym drogę do kryjówek w dolinie 
Kalalau.
— Tak, to słuszne pytanie — odparł Koolau. — Ponieważ nie chcieliśmy obrabiać 
całych mil 
trzciny cukrowej, rosnącej tam, gdzie niegdyś pasły się nasze konie, sprowadzili 
zza morza 
chińskich niewolników. A z nimi przyszła ta chińska zaraza, na którą teraz 
cierpimy i która 
sprawia, że chcą nas zamknąć na Molokai. Urodziliśmy się na Kauai. Bywaliśmy na 
innych 
wyspach, jedni tu, drudzy tam, na Oahu, Maui, Hawajach, w Honolulu. A jednak 
zawsze 
wracaliśmy na Kauai. Dlaczego wracaliśmy? Musi być jakiś powód. Bo kochamy 
Kauai. Tu 
przyszliśmy na świat. Tutaj żyliśmy i tutaj pomrzemy… chyba… chyba że znajdą się 
między 
nami słabe serca. Takich nie chcemy. Tacy w sam raz nadają się do Molokai. A 
jeśli są między 
nami, niech tutaj nie zostają. Jutro wylądują na brzegu żołnierze. Niech ci, co 
mają serca słabe, 
idą z nimi. Szybko ich poślą na Molokai. A my zostaniemy i będziemy walczyć. Ale 
wiedzcie, że 
nie zginiemy. Mamy karabiny. Znacie te wąskie ścieżki, po których ludzie muszą 
pełzać jeden za 
drugim. Ja, Koolau, który dawniej pasałem krowy na Niihau, potrafię sam jeden 
bronić takiej 
ścieżki przed tysiącem ludzi. A oto tam siedzi Kapalei, który niegdyś był sędzią 
nad innymi i 
człowiekiem czcigodnym, a teraz jest ściganym szczurem jak każdy z nas. 
Wysłuchajcie go, bo 
jest mądry.
Kapalei wstał. Był niegdyś sędzią. Chodził do collegeu w Punahou. Zasiadał do 
stołu z 
panami i wodzami, z dostojnymi przedstawicielami obcych mocarstw, które chroniły 
interesy 
kupców i misjonarzy. Taki był dawniej Kapalei. Ale teraz, jak powiedział Koolau, 
był ściganym 
szczurem, istotą wyrzuconą poza nawias prawa, i ugrzązł tak głęboko w bagnie 
ludzkiej 
potworności, że znajdował się zarówno ponad prawem, jak i poniżej niego. Twarz 
jego zatraciła 
rysy — zostały w niej tylko ziejące jamy i oczy bez powiek, gorejące pod 
bezwłosymi łukami 
brwi.
— Nie wdawajmy się w awantury — zaczął. — Chcemy, żeby nas zostawili w spokoju. 
Ale 
jeżeli nas nie zostawią, sami za to zapłacą. Jak widzicie, nie mam już palców. — 
Podniósł kikuty 
dłoni i pokazał je wszystkim dookoła. — Ale został mi knykieć jednego palca i 
ten potrafi 
nacisnąć cyngiel równie pewnie, jak dawniej jego utracony sąsiad. Kochamy Kauai. 
Żyjmy tu, 
umierajmy tu, ale nie idźmy do więzienia na Molokai. Nie nasza wina, że jesteśmy 
chorzy. Nie 
zgrzeszyliśmy niczym. Ludzie, którzy krzewili słowo boże i rum, przywlekli tu 
zarazę wraz z 
niewolnikami—kulisami, którzy pracują na zrabowanej ziemi. Niegdyś byłem sędzią. 
Znam 
prawo i sprawiedliwość i to wam powiadam, że niesprawiedliwie jest rabować cudzą 
ziemię, 
zarażać człowieka chińską chorobą, a potem zamykać go do końca życia w 
więzieniu.
— Życie jest krótkie, a dni są pełne cierpienia — rzekł Koolau. — Pijmy, tańczmy 
i weselmy 
się, jak możemy.
Z jednego ze skalnych zakamarków wydobyto tykwy i puszczono je w obieg. Były 
napełnione 
palącym odwarem z korzeni rośliny ti. Kiedy ów płynny ogień jął krążyć im w 
żyłach i uderzać 
do głowy, zapomnieli o myśli, że niegdyś byli mężczyznami i kobietami, bo stali 
się nimi znowu. 
Kobieta płacząca żrącymi łzami, które ciekły z pustych oczodołów, tętniła teraz 
życiem, trącała 
struny ukulele i wyrzucała z siebie barbarzyńskie wezwanie miłosne, takie, jakie 
mogło dobywać 
się z mrocznych kniei pierwotnego świata. Powietrze drgało od jej natrętnego, 
uwodzicielskiego 
krzyku. Na macie tańczył Kiloliana w rytm jej pieśni. Było to całkowicie 
przejrzyste — w 
każdym jego ruchu tańczyła miłość, toteż po chwili znalazła się obok niego na 
macie inna 
kobieta, której ciężkie biodra i obfite piersi zadawały kłam przeżartej chorobą 
twarzy. Był to 
taniec żywych trupów, bo w ich rozpadających się ciałach życie wciąż jeszcze 
kochało i tęskniło. 
Kobieta o niewidzących oczach, z których ciekły łzy, wciąż zawodziła miłosną 
pieśń, tamci 
ciągle tańczyli miłosny taniec pośród upalnej nocy, a tykwy ciągle krążyły, aż 
wreszcie w 
mózgach ludzkich poczęły się lęgnąć pełzające larwy wspomnień i pożądania. Obok 
pierwszej 
kobiety zaczęła tańczyć na macie szczupła dziewczyna, której twarz była piękna i 
nienaruszona, 
gdy tymczasem powykręcane ręce, wznoszące się i opadające na przemian, 
świadczyły o 
spustoszeniach, jakie poczyniła choroba. A dwa półgłupki, bełkocząc dziwnie, 
ruszyły w tany na 
uboczu, groteskowe, nieprawdopodobne, przedrzeźniające miłość, tak jak ich 
samych 
przedrzeźniało życie.
Ale miłosna pieśń kobiety urwała się w pół tonu, ręce trzymające tykwy opadły, 
tancerze 
znieruchomieli; wszyscy wpatrzyli się w przepaść nad morzem, gdzie nagle 
zapłonęła rakieta 
niby blada zjawa w księżycowej poświacie.
— To żołnierze — powiedział Koolau. — Juro będzie walka. Trzeba się przespać i 
przygotować.
Trędowaci usłuchali rozkazu i odpełzli do swych legowisk w skałach; pozostał 
tylko Koolau, 
który siedział nieruchomo w promieniach księżyca, z karabinem w poprzek kolan, i 
spoglądał 
daleko w dół, ku szalupom, co lądowały na brzegu.
Koniec doliny Kalalau był miejscem dobrze wybranym na schronienie. Oprócz 
Kiloliany, 
który znał ścieżki wiodące w górę po urwistej ścianie skalnej, nikt nie mógł 
przedostać się do 
jaru inaczej jak po grani wąskiej niczym ostrze noża. Przejście to miało sto 
jardów długości. 
Szerokie było w najlepszym razie zaledwie na dwanaście cali. Po obu jego 
stronach ziała 
przepaść. Jedno pośliznięcie — i człowiek zlatywał w prawo lub w lewo, gdzie go 
czekała 
śmierć. Natomiast przeszedłszy na drugą stronę dostawał się do ziemskiego raju. 
Morze 
roślinności obmywało tu wszystko dokoła rozlewając się zielonymi falami od 
jednej ściany 
skalnej do drugiej, ściekało z krawędzi urwisk wielkimi kaskadami pnączy, 
chlustało w liczne 
rozpadliny pianą paproci i orchidei. Przez wiele miesięcy swych rządów Koolau i 
jego ludzie 
zmagali się z tym roślinnym morzem. Wszystko dławiącą dżunglę wraz z jej orgią 
kwitnienia 
odegnali od dziko rosnących palm bananowych, drzew pomarańczy i mango. Na małych 
polankach rosły dzikie aksamitowce, na skalnych tarasach, pokrytych nawianą 
glebą, pieniły się 
taro i melony, a w każdym otwartym miejscu, do którego przenikało słońce, stały 
drzewa papai, 
uginające się pod brzemieniem złocistych owoców.
Koolau wyparto do tej kryjówki z nadbrzeżnej doliny. Gdyby z kolei miano go 
wyprzeć i stąd, 
znał pośród kłębowiska turni wewnętrznego masywu takie wąwozy, do których mógł 
zaprowadzić swoich poddanych i żyć tam z nimi dalej. Teraz leżał z karabinem u 
boku i poprzez 
wikłaninę listowia przyglądał się żołnierzom na brzegu. Zauważył, że przywieźli 
spore działka, 
na których słońce połyskiwało niczym w lusterku. Wąziutką grań miał wprost przed 
sobą. Na 
ścieżce, która do niej wiodła, dostrzegł pełzające pod górę drobne figurki 
ludzkie. Poznał, że to 
nie żołnierze, a policjanci. Dopiero gdyby tym się nie powiodło, miało 
przystąpić do walki 
wojsko.
Czule pogładził powykręcaną dłonią lufę karabinu i sprawdził, czy celownik nie 
jest 
zanieczyszczony. Nauczył się strzelać polując na wyspie Niihau, gdzie jego 
strzelecka biegłość 
pozostawiła trwałe wspomnienie. W miarę jak małe ludzkie kropeczki zbliżały się 
coraz bardziej 
i rosły w oczach, oceniał odległość, odchylenie, które mógł dawać wiatr wiejący 
prostopadle do 
linii strzału oraz możliwości przeniesienia kulą celu znajdującego się o tyle 
niżej od jego 
stanowiska. Nie strzelał jednak. Nie zdradził swej obecności do chwili, gdy 
dotarli do owego 
wąskiego przejścia. Nie pokazał się, tylko zagadał z gąszczu.
— Czego tu szukacie? — zapytał.
— Trędowatego Koolau — odparł człowiek dowodzący tubylczymi policjantami, 
błękitnooki 
Amerykanin.
— Zawracajcie — powiedział Koolau.
Znał tamtego j był to ów wiceszeryf, który przepędził go z Niihau, poprzez Kauai 
aż do doliny 
Kalalau, a stamtąd do wąwozu.
— Kto jesteś? — zapytał szeryf.
— Jestem Koolau, trędowaty — brzmiała odpowiedź.
— To wychodź. Szukamy ciebie. Za dostarczenie cię żywego lub umarłego wyznaczono 
tysiąc dolarów nagrody. Nie uciekniesz. Koolau roześmiał się głośno w gęstwinie.
— Wychodź! — rozkazał szeryf, ale odpowiedziało mu milczenie.
Zaczął naradzać się z policjantami i Koolau spostrzegł, że szykują się do 
natarcia.
— Koolau! — zawołał szeryf. — Koolau, idę po ciebie!
— To najpierw rozejrzyj się dobrze dokoła, popatrz na słońce, morze i niebo, bo 
będziesz je 
oglądał po raz ostatni.
— W porządku, Koolau — rzekł uspokajająco szeryf. — Wiem, że strzelasz bez 
pudła. Ale 
mnie nie zastrzelisz. Nigdy nie zrobiłem ci żadnej krzywdy.
Koolau mruknął coś w gęstwinie.
— No przecież mówię, że nigdy nie zrobiłem ci krzywdy, prawda? — powtórzył 
szeryf.
— Robisz mi krzywdę, chcąc wsadzić mnie do więzienia — brzmiała odpowiedź. — I 
robisz 
mi krzywdę, kiedy próbujesz zasłużyć na te tysiąc dolarów, które wyznaczono za 
moją głowę. 
Jeżeli chcesz żyć, nie ruszaj się z miejsca.
— Muszę cię dostać. Bardzo mi przykro, ale to mój obowiązek.
— Zginiesz, nim przejdziesz.
Szeryf nie był tchórzem, ale zawahał się. Rzucił okiem w przepaść po obu 
stronach oraz na 
wąską grań, którą musiałby przebyć. Potem zaś powziął decyzję.
— Koolau! — zawołał.
W gąszczu panowało milczenie.
— Koolau, nie strzelaj! Idę!
Szeryf obrócił się, wydał jakieś rozkazy policjantom i ruszył w swą 
niebezpieczną drogę. 
Posuwał się naprzód powoli. Przypominało to chodzenie po linie. Mógł trzymać się 
co najwyżej 
powietrza. Wulkaniczna skala kruszyła się pod jego stopami, a jej grudki spadały 
z obu stron w 
przepaść. Słońce paliło i twarz miał mokrą od potu. Posuwał się jednak dalej, aż 
dotarł do połowy 
drogi.
— Stój! — rozkazał Koolau z zarośli. — Jeszcze jeden krok, a strzelam.
Szeryf zatrzymał się i stanął nad pustką, z trudem utrzymując równowagę. Był 
blady, ale w 
jego oczach malowała się determinacja. Zanim przemówił, zwilżył językiem suche 
wargi.
— Koolau, ty mnie nie zastrzelisz. Wiem, że tego nie zrobisz.
Znów ruszył przed siebie. Uderzenie kuli okręciło go o pół obrotu. Na twarzy 
miał wyraz 
żałosnego zdziwienia, gdy zachwiał się przed upadkiem. Próbował uratować się 
padając w 
poprzek grani, ale w tej chwili zaskoczyła go śmierć. W następnym momencie grań 
była już 
pusta. Wtedy pięciu policjantów, jeden za drugim, rzuciło się na nią ze 
wspaniałą determinacją. 
Jednocześnie reszta oddziałku otworzyła ogień na zarośla. Było to czyste 
szaleństwo. Koolau 
pięć razy pociągnął za cyngiel, tak szybko, że strzały zlały się w jeden 
grzechot. Odczołgał się w 
bok i przypadłszy do ziemi pod kulami, które z jękliwym świstem kąsały krzaki, 
wyjrzał na grań. 
Czterech policjantów runęło w dół śladem szeryfa. Piąty, jeszcze żywy, leżał 
przewieszony przez 
krawędź. Po drugiej stronie ci, którzy ocaleli, przerwali ogień. Na nagiej skale 
nie mieli żadnych 
szans. Zanim by spełzli w dół, Koolau mógł wystrzelać ich do nogi. Ale nie 
strzelał; po krótkiej 
naradzie jeden z nich ściągnął biały podkoszulek i pomachał nim jak flagą. Wraz 
z drugim 
podsunął się po grani ku rannemu koledze. Koolau nie ruszał się, tylko 
obserwował, a tamci 
wycofali się zwolna i przemienili w ciemne kropeczki schodząc w niższą dolinę.
W dwie godziny później Koolau śledził z innego gąszczu oddziałek policjantów 
usiłujących 
wdrapać się doń z przeciwległej strony. Widział dzikie kozy, zmykające przed 
nimi w miarę jak 
pięli się coraz .—wyżej i wyżej. W końcu zwątpił w słuszność swojej oceny i 
posłał po Kilolianę, 
który przyczołgał się do niego.
— Nie, tam nie ma drogi — oświadczył Kiloliana.
— A kozy? — zapytał Koolau.
— Przechodzą z sąsiedniej doliny, ale nie mogą dostać się do tej. Nie ma drogi. 
Ci ludzie nie 
są mądrzejsi od kóz. Spadną i skręcą karki. Popatrzmy.
— Odważni są — rzekł Koołau. — Patrzmy.
Leżeli obok siebie wśród kielichów powoju, a nad nimi zwisały żółte kwiaty hau; 
śledzili 
ludzkie kropeczki, aż wreszcie stało się to, czego oczekiwali: trzej policjanci 
osunęli się, stoczyli, 
ześliznęli, przelecieli nad krawędzią urwiska i runęli pół tysiąca stóp w dół.
Kiloliana zachichotał.
— Już nie będą nas niepokoić — rzekł.
— Mają działka — odparł Koolau. — Żołnierze jeszcze nie przemówili.
Było senne popołudnie i większość trędowatych chrapała w zakamarkach skalnych. 
Koolau 
drzemał u wejścia do swojej jaskini trzymając na kolanach świeżo wyczyszczony, 
przygotowany 
karabin. Dziewczyna z powykręcaną ręką leżała niżej w gęstwinie obserwując 
przejście przez 
grań. Nagle Koolau wyrwała z drzemki detonacja na brzegu. W następnej chwili 
potworny huk 
rozdarł powietrze. Ten straszny odgłos przeraził go. Było to tak, jak gdyby 
bogowie chwycili w 
garście niebieskie sklepienie i rozrywali je, niczym kobieta, która drze 
prześcieradło z 
bawełnianego płótna. Ale ten odgłos był przepotężny i zbliżał się błyskawicznie. 
Koolau z 
niepokojem podniósł oczy, jakby spodziewał się, że go dostrzeże. A potem, wyżej 
na wzgórzach, 
pękł granat fontanną czarnego dymu. Roztrzaskał skałę, której okruchy posypały 
się do stóp 
wzniesienia.
Koolau przesunął dłonią po spoconym czole. Był straszliwie wstrząśnięty. Nigdy 
nie zetknął 
się z ogniem działowym i było to bardziej przerażające, niż mógł sobie 
wyobrazić.
— Jeden — powiedział Kapahei, któremu nagle przyszło do głowy liczyć pociski.
Drugi i trzeci granat przeleciał z wyciem nad skalną ścianą i rozerwał się 
gdzieś daleko. 
Kapahei systematycznie prowadził rachunek. Trędowaci stłoczyli się na otwartej 
przestrzeni 
przed jaskiniami. Zrazu się przerazili, lecz potem, widząc, iż pociski 
przelatują górą, odzyskali 
spokój i zaczęli podziwiać to widowisko. Oba półgłupki wrzeszczały z uciechy 
podskakując 
dziko za każdym rozdzierającym powietrze granatem. Koolau zaczął odzyskiwać 
pewność siebie. 
Granaty nie wyrządzały żadnych szkód. Najwyraźniej nie można było posyłać tak 
wielkich 
pocisków na odległość tak znaczną równie celnie, jak kule z karabinu.
Ale sytuacja niebawem się zmieniła. Granaty zaczęły padać coraz bliżej. Jeden 
rozerwał się w 
gąszczach przy grani. Koolau przypomniał sobie leżącą tam na straży dziewczynę i 
zbiegł 
zobaczyć, co się z nią stało. Gdy wpełznął w zarośla, dym jeszcze się z nich 
wznosił. Koolau 
ogarnęło zdumienie. Gałęzie były potrzaskane i połamane. Tam, gdzie leżała 
dziewczyna, 
widniał lej w ziemi. Sama dziewczyna była rozerwana na szczątki. Granat 
wybuchnął wprost na 
niej. Wyjrzawszy, aby się upewnić, czy żołnierze nie próbują przejść przez grań, 
Koolau zawrócił 
pędem do pieczar. Przez cały czas wyły, jęczały, świstały obok niego granaty, a 
cała dolina 
huczała echem wybuchów. Gdy znalazł się nie opodal pieczar, zobaczył obu 
półgłupków, którzy 
wytańcowywali trzymając się za ręce kikutami palców. Koolau biegnąc ujrzał 
fontannę czarnego 
dymu wystrzelającą przy nich z ziemi. Eksplozja odrzuciła ich na boki. Jeden 
legł bez mchu, ale 
drugi zaczął się czołgać na rękach ku jaskini. Nogi wlokły się za nim 
bezwładnie, z ciała 
chlustała krew. Cały był w niej skąpany, a czołgając się skomlał jak mały psiak. 
Reszta 
trędowatych, z wyjątkiem Kapahei, zbiegła do pieczar.
— Siedemnaście — powiedział Kapahei. — Osiemnaście — dodał.
Ostatni granat wpadł do jednej z jaskiń. Wybuch wypłoszył ludzi ze wszystkich 
pozostałych. 
Z tej jednak nikt nie wychodził. Koolau wczołgał się do środka poprzez gryzący, 
cierpki dym. 
Leżały tu cztery straszliwie zmasakrowane trupy. Jednym z nich była niewidoma 
kobieta, której 
łzy do tej chwili nie przestały płynąć.
Wycofawszy się na zewnątrz Koolau stwierdził, że jego ludzi ogarnęła panika, i 
że już 
zaczynają wspinać się po koziej ścieżce, która wychodziła z wąwozu biegnąc 
pomiędzy licznymi 
wierzchołkami i rozpadlinami. Raniony półgłupek skowycząc cicho wlókł się z tyłu 
po ziemi 
pomagając sobie rękoma. Ale na pierwszej stromiźnie zabrakło mu sił i spadł.
— Lepiej byłoby go dobić — powiedział Koolau do Kapahei, który wciąż siedział na 
tym 
samym miejscu.
— Dwadzieścia dwa — odparł Kapahei. — Owszem, mądrze byłoby go dobić. 
Dwadzieścia 
trzy… dwadzieścia cztery.
Półgłupek zawył przenikliwie, gdy ujrzał wymierzony w siebie karabin. Koolau 
zawahał się i 
opuścił broń.
— Niełatwo to zrobić — powiedział.
— Głupi jesteś, dwadzieścia sześć, dwadzieścia siedem — rzekł Kapahei. — Ja ci 
pokażę.
Wstał i chwyciwszy ciężki złom skalny zbliżył się do rannego. Kiedy podniósł 
rękę do ciosu, 
granat rozerwał się wprost na nim, zwalniając go od konieczności dokonania owego 
dzieła i 
zarazem kładąc kres jego obliczeniom.
Koolau pozostał sam w jarze. Patrzał, jak reszta jego ludzi przerzuca swoje 
kalekie ciała przez 
krawędź wierzchołka i znika mu z oczu. Potem zawrócił i zszedł do zarośli, w 
których zginęła 
dziewczyna. Ogień działowy wciąż trwał, ale Koolau pozostał na miejscu, gdyż 
daleko w dole 
widział wspinających się żołnierzy. Granat rozerwał się o dwadzieścia stóp od 
niego. Koolau, 
rozpłaszczony na ziemi, usłyszał świst przelatujących w górze odłamków. Opadł 
nań deszcz 
kwiatów hau. Podniósł głowę, zerknął na ścieżkę i westchnął. Bał się ogromnie. 
Nie przejąłby się 
strzałami karabinowymi, ale ten ogień armatni był obrzydliwy. Ilekroć zawył w 
pobliżu 
przelatujący granat, Koolau drżał i przypadał do ziemi, lecz za każdym razem 
znowu podnosił 
głowę, ażeby obserwować ścieżkę.
Wreszcie pociski przestały padać. Wyrozumował sobie, iż to dlatego, że żołnierze 
byli teraz 
bliżej. Posuwali się gęsiego po ścieżce; Koolau zaczął ich liczyć, ale wkrótce 
stracił rachubę. W 
każdym razie było ich około stu, a wszyscy przyszli po trędowatego Koolau. Uczuł 
przypływ 
dumy. Policjanci i żołnierze, zbrojni w działka i karabiny, przyszli po niego, a 
on był tylko sam 
jeden, i to kaleka, szczątek ludzki. Tysiąc dolarów wyznaczyli za niego, żywego 
czy umarłego. 
Koolau nigdy w życiu nie miał tyle pieniędzy. Ta myśl była gorzka. Kapahei miał 
słuszność. On, 
Koolau, nie zrobił nic złego. Ponieważ haole potrzebowali siły roboczej do 
uprawiania 
zrabowanej ziemi, więc sprowadzili chińskich kulisów, a z nimi przyszła choroba. 
A teraz, 
dlatego że się nią zaraził, wart był tysiąc dolarów — ale nie jako on sam. Tyle 
pieniędzy warte 
było jego bezwartościowe ścierwo, przegniłe od trądu albo zmiażdżone 
wybuchającym 
pociskiem.
Kiedy żołnierze dotarli do wąskiej jak ostrze noża grani, Koolau chciał ich 
przestrzec. Ale 
wzrok jego padł na szczątki zamordowanej dziewczyny, więc zmilczał. Gdy sześciu 
żołnierzy 
weszło na grań, otworzył ogień. I nie przestał strzelać, gdy tam nie został już 
nikt. Opróżniwszy 
magazynek, naładował go i znów wystrzelał do ostatniego naboju. Strzelał dalej. 
Wszystkie 
krzywdy gorzały mu w pamięci, ogarnęła go mściwa furia. Wzdłuż całej ścieżki 
strzelali 
żołnierze, a choć leżeli płasko na ziemi i usiłowali kryć się za płytkimi 
nierównościami gruntu, 
przecie dla niego stanowili wyraźne cele. Dokoła świszczały i łomotały kule, a 
od czasu do czasu 
rykoszet przeszywał ostrym jękiem powietrze. Jedna z kul wyorała mu bruzdę na 
skórze czaszki, 
druga oparzyła łopatkę nie naruszając ciała.
Była to masakra dokonywana przez jednego człowieka. Żołnierze zaczęli się 
wycofywać 
odciągając rannych kolegów. Kiedy Koolau do nich mierzył, poczuł swąd 
przypalonego mięsa. 
Zrazu rozejrzał się, a potem odkrył, że zapach pochodzi z jego własnych dłoni. 
Przyczyną był 
rozgrzany metal lufy. Trąd zniszczył większość nerwów w rękach Koolau. Choć 
ciało miał 
przypalone i czuł jego woń, przecie nie doświadczał żadnego bólu.
Leżał w gęstwinie i uśmiechał się, gdy wtem przypomniał sobie działka. Bez 
wątpienia zaczną 
z nich strzelać znowu, tym razem prosto w te zarośla, z których im zadał takie 
straty. Ledwie 
zdążył się ukryć za małym występem skalnym, gdzie jak zauważył, nie padały 
granaty, gdy 
bombardowanie zaczęło się od nowa. Liczył pociski. Sześćdziesiąt wybuchło 
jeszcze w wąwozie, 
nim działka zamilkły. Niewielka przestrzeń była tak usiana lejami, iż wydawało 
się 
niepodobieństwem, by mogła tam ocaleć jakakolwiek żywa istota. Tak widać uważali 
żołnierze, 
bo znów zaczęli piąć się po ścieżce w promieniach palącego, popołudniowego 
słońca, I znowu 
rozgorzała walka o grań, i raz jeszcze żołnierze wycofali się na brzeg morza.
Przez dwa następne dni Koolau pilnował przejścia, jakkolwiek żołnierze 
zadowalali się teraz 
posyłaniem granatów na jego kryjówkę. Potem Pahau, trędowaty chłopiec, przyszedł 
nad 
krawędź ściany wąwozu i krzyknął do Koolau, że Kilolianę przygniotła osuwająca 
się skała, 
kiedy polował na kozy, aby dostarczyć ludziom mięsa, i że kobiety są wystraszone 
i nie wiedzą, 
co robić. Koolau przywołał chłopca do siebie i postawił go z wolnym karabinem na 
straży u 
przejścia.
Ludzi zastał upadłych na duchu. Większość była zbyt niedołężna, by zaopatrzyć 
się w 
pożywienie w tak nie sprzyjających warunkach, toteż wszyscy przymierali głodem. 
Wybrał dwie 
kobiety oraz mężczyznę, których nie zżarła jeszcze choroba, i posłał ich do 
wąwozu po żywność i 
maty. Resztę zaczął pocieszać i pokrzepiać, aż w końcu nawet najsłabszy wziął 
się do pomocy 
przy budowaniu prymitywnych schronów.
Ale ci, których posłał po żywność, nie wrócili, sam więc znów ruszył do wąwozu. 
Kiedy 
ukazał się na skraju skalnej ściany, zagrzechotało kilka karabinów. Jedna kula 
rozdarła Koolau 
ciało na ramieniu, a odprysk skały, w którą trzasnęła druga, rozciął mu 
policzek. W chwili gdy to 
się stało, odskoczył i spostrzegł, że wąwóz zaroił się od żołnierzy. Zdradzili 
go właśni ludzie. 
Ogień armatni był zbyt straszliwy, wybrali przeto więzienie na Molokai.
Koolau cofnął się i zdjął jeden z ciężkich pasów z nabojami. Leżąc między 
głazami odczekał, 
aż głowa i ramiona pierwszego żołnierza ukazały mu się wyraźnie i dopiero wtedy 
nacisnął spust. 
Powtórzyło się to dwukrotnie, a potem, po dłuższej chwili, nad krawędzią skalnej 
ściany ukazała 
się miast głowy i ramion biała flaga.
— Czego chcecie? — zapytał.
— Ciebie, jeżeli jesteś trędowatym Koolau — doleciała go odpowiedź.
Koolau zapomniał, gdzie jest, zapomniał o wszystkim leżąc tam i podziwiając 
niesamowity 
upór tych haole, którzy musieli postawić na swoim, choćby się niebo waliło. Tak, 
chcieli 
narzucić swą wolę wszystkiemu i wszystkim, nawet gdyby przyszło im zginąć. Nie 
mógł się 
oprzeć podziwowi dla nich, dla tej woli silniejszej niż życie, naginającej do 
siebie wszystko. Był 
przeświadczony o beznadziejności swej walki. Nie sposób było oprzeć się 
straszliwej woli haołe. 
Choćby ich ubił tysiąc, powstaliby niczym piaski z dna morza i uderzyli na 
niego, coraz liczniejsi 
i liczniejsi. Nigdy nie wiedzieli, kiedy są pokonani. To było ich wadą i ich 
zaletą. Tego właśnie 
brakowało ludziom jego rasy. Teraz pojmował, jakim sposobem podbiła ten kraj 
garść głosicieli 
Boga i głosicieli Rumu. Stało się tak dlatego, że…
— No, co masz do powiedzenia? Pójdziesz ze mną?
Był to głos niewidocznego człowieka, który trzymał białą flagę. Jak każdy haole 
zdążał prosto 
do obranego celu.
— Pogadajmy — odpowiedział Koolau.
Ukazała się głowa, potem ramiona tamtego, a wreszcie całe ciało. Był 
niebieskookim, 
dwudziestopięcioletnim młodzieńcem o gładkiej twarzy, wyglądał szczupło i 
zgrabnie w 
mundurze kapitana. Podszedł bliżej, przystanął i usiadł o kilkanaście stóp od 
Koolau.
— Dzielny z ciebie chłop — powiedział z podziwem Koolau. — Mógłbym cię zabić jak 
muchę.
— Wcale nie — odparł tamten.
— A to dlaczego?
— Bo jesteś człowiekiem, Koolau, choć złym. Znam twoją historią. Zabijasz 
uczciwie.
Koolau mruknął coś, ale w głębi duszy czuł, że sprawiło mu to przyjemność.
— Coście zrobili z moimi ludźmi? — zapytał. — Z chłopcem, dwiema kobietami i 
mężczyzną?
— Poddali się, a ja teraz przychodzę, ażebyś ty zrobił to samo.
Koolau roześmiał się z powątpiewaniem.
— Jestem człowiekiem wolnym — oświadczył. — Nikomu nie uczyniłem nic złego. Chcę 
tylko jednego: żeby mnie zostawiono w spokoju. Żyłem wolny i umrę wolny. Nie 
poddam się 
nigdy.
— W takim razie twoi ludzie są mądrzejsi od ciebie — odparł młody kapitan. — 
Patrz: 
właśnie idą.
Koolau obrócił się i popatrzył na zbliżającą się resztę swojej gromady. Stękając 
i wzdychając 
nadciągał upiorny orszak wlokąc mimo niego swą nędzę. Dane było Koolau 
pokosztować jeszcze 
głębszej goryczy, gdyż przechodzący poczęli obrzucać go złorzeczeniami i 
wymysłami; dysząca 
jędza, która zamykała pochód, przystanęła i wyciągnąwszy wynędzniałe ręce o 
szponach harpii, 
potrząsając swą wyszczerzoną, trupią czaszką cisnęła w niego przekleństwo. Po 
jednym 
opuszczali się przez krawędź ściany i oddawali w ręce ukrytym żołnierzom.
— Możesz już odejść — powiedział Koolau do kapitana. — Ja się nigdy nie poddam. 
To moje 
ostatnie słowo. Do widzenia.
Kapitan zsunął się po pochyłości do swoich żołnierzy. W następnej chwili, nie 
pokazując już 
flagi, podniósł czapkę nasadzoną na pochwę szabli, a Koolau zaraz przeszył ją 
kulą. Tego 
popołudnia ostrzeliwali go znad morza granatami, a gdy wycofał się wyżej, w 
niedostępne 
rozpadliny, ruszyli za nim żołnierze.
Przez sześć tygodni tropili go z jednego rozdołu do drugiego, poprzez 
wulkaniczne urwiska, 
po ścieżkach dzikich kóz. Kiedy się skrył w lantanowej dżungli, utworzyli linię 
naganki i pędzili 
go niczym królika poprzez gąszcze lantany i krzewy guava. Ale on wciąż kołował, 
zawracał i 
wymykał im się. Nie—sposób było go dopaść. Gdy go zbyt mocno nacisnęli, 
niechybny karabin 
powstrzymywał ich w miejscu i musieli znosić swych rannych ścieżkami na brzeg 
morza. 
Czasem sami otwierali ogień, kiedy brunatne ciało mignęło im na chwilę w 
gąszczach. Raz 
pięciu żołnierzy zdybało go na otwartej ścieżce między rozdołami. Opróżnili weń 
magazynki 
karabinów, gdy kulejąc piął się po karkołomnej drodze. Później znaleźli w tym 
miejscu ślady 
krwi świadczące o tym, że został ranny. Po upływie sześciu tygodni dali za 
wygraną. Żołnierze i 
policjanci wrócili do Honolulu, a Koolau pozostał panem doliny Kalalau; od czasu 
do czasu 
zapuszczali się tam za nim łowcy głów, ale jedynie po to, by ponieść klęskę.
W dwa lata później Koolau po raz ostatni wczołgał się w gęstwinę i położył wśród 
liści ti oraz 
kwiecia dzikiego imbiru. Żył wolny i wolny umierał. Zaczął siąpić drobniutki 
deszcz i Koolau 
otulił kocem swoje powykręcane, wynędzniałe ciało. Miał na sobie nieprzemakalną 
kurtę. Na 
piersiach ułożył mauzera i przez chwilę czule ocierał z lufy krople wilgoci. 
Jego ręka nie miała 
już palców które mogłyby pociągnąć za cyngiel.
Przymknął oczy, albowiem po osłabieniu całego ciała i wirującym zamęcie w mózgu 
poznał, 
że zbliża się śmierć. Wzorem dzikiego zwierza wpełznął w kryjówkę, aby tam 
sczeznąć. Na wpół 
przytomny, otumaniony i majaczący cofnął się myślami do swej młodości na Niihau. 
W miarę 
jak uciekało z niego życie, a szmer deszczu zacierał mu się w uszach, doznał 
złudzenia, że znowu 
układa konie, że dzikie źrebce ze związanymi pod brzuchem strzemionami stają 
dęba i koziołkują 
pod nim albo też gnają jak oszalałe po zagrodzie wypędzając luzaków poza 
bariery. W następnej 
chwili, w sposób pozornie naturalny, ujrzał siebie ścigającego po górskich 
pastwiskach bawoły, 
chwytającego je na powróz i sprowadzającego pojmane zwierzęta do dolin. Znów 
szczypał go w 
oczy i drażnił nozdrza pot i pył koński.
Przeżywał na nowo całą swą jurną, krwistą młodość aż do chwili, gdy przenikliwa 
męka 
konania wyrwała go z owych marzeń. Podniósł poczwarne dłonie i przyjrzał im się 
ze 
zdumieniem. Jak to? Dlaczego? Czemu ta dzika młodość przeobraziła się w coś 
podobnego? A 
potem przypomniał sobie wszystko i znów na krótką chwilę stał się trędowatym 
Koolau. Powieki 
zatrzepotały słabo i przymknęły się, w uszach ucichł szmer dżdżu. Przeciągły 
dreszcz wstrząsnął 
ciałem, lecz i on ustał. Koolau uniósł głowę, ale opadła na powrót. Wtedy oczy 
jego rozchyliły 
się i nie zamknęły więcej. Ostatnia myśl pobiegła ku mauzerowi — przycisnął go 
do piersi 
złożonymi dłońmi pozbawionymi palców.
Przełożył Bronisław Zieliński
The Terrible Solomons
STRASZLIWY ARCHIPELAG
Można powiedzieć bez przesady, iż Archipelag Salomona jest grupą wysp srodze 
upośledzonych.
Niewątpliwie jednak istnieją na świecie miejsca jeszcze gorsze. W każdym razie 
archipelag 
ten musi się wydawać naprawdę straszliwy żółtodziobowi pozbawionemu 
przyrodzonego daru 
rozumienia twardego życia i twardych ludzi.
Prawdą jest, że malaria i czerwonka grasują tam ustawicznie, szerzą się wstrętne 
choroby 
skórne, a powietrze przesyca trucizna, która przenika we wszystkie pory, 
zadrapania lub 
skaleczenia i sieje złośliwe czyraki. Prawdą jest, że wielu silnych mężczyzn, 
którym uda się nie 
umrzeć na tych wyspach, wraca ze zrujnowanym zdrowiem do rodzinnych krajów. 
Prawdą jest 
także, iż tubylcy z Archipelagu Salomona to stado dzikusów wiecznie zgłodniałych 
mięsa 
ludzkiego i zwariowanych na punkcie zbierania ludzkich głów. W ich pojęciu 
najwspanialszym 
wyczynem sportowym jest zaskoczyć odwróconego plecami człowieka i zręcznym 
ciosem 
tomahawka przeciąć mu kręgosłup u podstawy czaszki. Prawdą jest, iż na 
niektórych wyspach — 
na przykład na Malaicie — rachunek strat i zysków w wzajemnych stosunkach między 
ludźmi 
oblicza się ilością zabójstw. Zakonserwowane głowy są obiegowym środkiem 
wymiany, a głowy 
białych mają niezwykle wysoką cenę. Bardzo często kilkanaście wiosek spędza swe 
trzody i 
tuczy je miesiąc po miesiącu, dopóki jakiś waleczny wojownik nie upomni się o 
nagrodę 
prezentując głowę białego człowieka, świeżo ściętą, zbroczoną jeszcze posoką.
Wszystko to jest szczerą prawdą. Są jednak biali, którzy spędzili na Wyspach 
Salomona po 
dwadzieścia lat, a opuściwszy je, cierpią na nostalgię. Człowiek musi być tylko 
ostrożny, no i 
mieć łut szczęścia, żeby żyć długo na tym archipelagu. Musi także być osobnikiem 
właściwego 
gatunku. Na duszy winien mieć wypalone piętno niepokonanego białego człowieka. 
Musi być 
niepokonany. Musi mieć wzniosłą pogardę dla drobiazgów, niezmierną pewność 
siebie i rasowy 
egoizm, który rodzi wiarę, że jeden biały jest lepszy od tysiąca czarnych w 
każdy powszedni 
dzień, a przy niedzieli może sobie poradzić nawet z dwoma tysiącami. Takie 
właśnie przymioty 
uczyniły białego człowieka niepokonanym. I jeszcze jedno: biały, który pragnie 
być 
niepokonany, powinien nie tylko gardzić podlejszymi nacjami, a o sobie mieć 
bardzo wysokie 
mniemanie, lecz cierpieć również na brak wyobraźni. Nie może zbyt dobrze 
rozumieć 
instynktów, obyczajów i procesów myślowych ludzi czarnych, żółtych czy 
brunatnych, bo nie 
taką metodą biała rasa wydeptała swój królewski gościniec dokoła świata.
Bertie Arkwright nie mógł uchodzić za niepokonanego. Był wrażliwy, delikatny, 
posiadał zbyt 
bujną wyobraźnię. Uginał się pod brzemieniem zewnętrznego świata. Zanadto 
dociekliwie 
studiował otoczenie. Dlatego właśnie Archipelag Salomona był ostatnim na świecie 
miejscem, do 
którego winien wybrać się Bertie Arkwright. Nie wybrał się tam zresztą na stałe. 
Uważał, że 
pięciotygodniowy pobyt pomiędzy rejsami parowców zupełnie zaspokoi zew 
pierwotności, 
którym drgały struny jego duszy. Tak przynajmniej, choć w innych słowach, Bertie 
informował 
turystki z „Makembo”. Turystki wielbiły bohatera, same bowiem (jako że damy) 
miały jedynie 
zeznawać spokoju na pokładzie parowca, który przemierzał szlaki wodne 
archipelagu.
„Makembo” wiózł również innego pasażera, lecz na niego turystki nie zwracały 
uwagi. Był to 
mały, zasuszony człeczyna o ogorzałej na mahoń, zwiędłej cerze. Nazwisko, pod 
jakim figurował 
na liście podróżnych, nie miało znaczenia, lecz na jego drugie nazwisko — 
Kapitan Malu — 
zaklinali się tubylcy i od Nowego Hanoweru po Nowe Hebrydy straszyli nim 
nieznośne 
dzieciaki. Kapitan Malu panował nad dzikimi ludźmi i dzikimi obyczajami, a z 
malarii i trudów, 
z trzasku sniderów i świstu batogów, którymi posługiwali się nadzorcy robót, 
wydusił okrągłe 
pięć milionów pod postacią trepangów*, drzewa sandałowego, muszel perłowych, 
szylkretu, 
orzecha amerykańskiego, kopry, terenów zdatnych pod uprawę, faktorii i 
plantacji. Mały palec 
Kapitana Malu, złamany niegdyś, był bardziej niepokonany niż cały Arkwright. Ale 
turystki 
opierały swe sądy jedynie na pozorach, a Bertie był niewątpliwie przystojnym 
mężczyzną.
Młody chwat rozmawiał w palarni z Kapitanem Malu i zwierzył mu się, iż chce 
zobaczyć 
srogie, ociekające krwią życie Archipelagu Salomona. Kapitan Malu przyznał, że 
to zamiar 
chwalebny i ambitny. Ale Bertie zainteresował go dopiero po kilku dniach, kiedy 
zapragnął 
pokazać mu swój pistolet kalibru 44*. Objaśniał działanie automatu i na pokaz 
wsunął 
magazynek do kolby. Następnie szarpnął w tył płaszcz lufy.
— Widzi pan, jaka to prosta historia — mówił. — Tym ruchem ładuje się broń, a 
także napina 
iglicę. Teraz wystarczy nacisnąć cyngiel osiem razy, tak szybko, jak chodzi 
palec. Ale 
bezpiecznik! Właśnie bezpiecznik podoba mi się najbardziej. Działa niezawodnie, 
pod 
gwarancją! — Zręcznie wyciągnął magazynek. — Sam pan chyba widzi, jaka to 
bezpieczna 
sztuka.
Ściskając w ręku pistolet zwrócił wylot lufy w stronę brzucha Kapitana Malu. Ten 
przyglądał 
się spokojnie, nie odwracał błękitnych oczu.
— Czy nie zechciałby pan celować w jakimś innym kierunku? — poprosił.
— Ależ nic nie grozi! — uspokoił go Bertie. — Wyjąłem magazynek. Rozumie pan, 
broń nie 
jest nabita.
— Broń jest zawsze nabita.
— Ale nie ten pistolet.
— W każdym razie proszę skierować go w inną stronę.
Kapitan Malu mówił cicho, chłodnym, opanowanym tonem, lecz ani na chwilę nie 
oderwał 
wzroku od lufy pistoletu. Wreszcie wylot zwrócił się w bok i linia celowania 
uległa zmianie.
— Zakład o pięć funtów, że broń nie jest naładowana — zaproponował żywo Bertie.
Jego towarzysz pokręcił głową.
— Więc panu dowiodę!
Bertie przyłożył pistolet do własnej skroni i najwidoczniej miał zamiar nacisnąć 
cyngiel.
— Chwileczkę — powiedział spokojnie Kapitan Malu sięgając po pistolet. — Wolę 
najpierw 
sprawdzić.
Wycelował w morze i nacisnął cyngiel. Huknął strzał. Automat szczęknął sucho i 
gorąca, 
dymiąca łuska stuknęła o deski pokładu. Bertie otworzył usta ze zdumienia.
— Tylko raz pociągnąłem w tył płaszcz lufy, prawda? — wyjaśnił bez przekonania. 
— Muszę 
przyznać, że ze mnie dureń.
Zachichotał słabo i usiadł na leżaku. Krew odpłynęła mu z twarzy, pod oczyma 
wystąpiły sine 
kręgi. Dłonie trzęsły się, nie były w stanie podnieść do ust papierosa. Bertie 
ugiął się pod 
brzemieniem świata zewnętrznego. Zobaczył siebie rozciągniętego na pokładzie 
spryskanym 
przez własny mózg.
— Do… doprawdy.. — wyjąkał. — Doprawdy…
— Piękna broń — orzekł Kapitan Malu zwracając pistolet właścicielowi.
Komisarz kolonii, który wracał na „Makembo” z Sydney, zezwolił, by parowiec 
zawinął do 
Ugi i wysadził na ląd misjonarza. W Ugi zaś stał na redzie kecz „Arla”, 
dowodzony przez 
kapitana Hansena. „Arla” wchodził w skład licznej flotylli Kapitana Malu. Na 
propozycję i 
zaproszenie Kapitana Malu Bertie wstąpił na pokład „Arli”, by jako gość wziąć 
udział w 
czterodniowym rejsie rekrutacyjnym u wybrzeży Malaity. Następnie kecz miał 
dostarczyć 
młodego zucha do plantacji Reminge, należącej również do Kapitana Malu. 
Arkwright mógłby 
tam spędzić tydzień i odpłynąć do Tulagi, siedziby władz kolonijnych, gdzie 
pozostałby w 
gościnie u komisarza. Ponadto Kapitan Malu wysunął dwie dalsze propozycje, które 
kończą jego 
osobistą rolę w naszej opowieści. Adresatem jednej z nich był kapitan Hansen, 
drugiej — pan 
Harriwell, administrator plantacji Reminge. Propozycje nie różniły się treścią.
Chodziło o to, by pan Bertram Arkwright zobaczył surowe, krwawe życie Wysp 
Salomona. 
Podobno Kapitan Malu napomknął przy sposobności, że skrzynka szkockiej whisky 
przypadnie 
temu, kto szczególnie efektownie zaprezentuje gościowi wyżej wspomniane surowe i 
krwawe 
życie.
— Tak, ze Swartza zawsze był frajer. Zabrał czterech swoich majtków do Tulagi, 
gdzie mieli 
dostać baty… rozumie pan, oficjalną chłostę. Później wracał z nimi welbotem*. 
Wiał silny wiatr i 
łódź fiknęła kozła niedaleko plaży. Tylko Swartz utonął. Oczywiście czysty 
przypadek.
— Przypadek? Naprawdę? — zapytał Bertie bez większego zainteresowania, gdyż 
gapił się 
właśnie na stojącego u steru czarnego marynarza.
Ugi zostało za rufą. Kecz „Arla” sunął po spokojnym w lecie morzu w stronę 
porośniętych 
dżunglą wzgórz Malaity. Sternik, który tak przyciągał wzrok Arkwrighta, miał nos 
przekłuty 
wielkim ćwiekiem. Na szyi nosił sznurek guzików od spodni, a w zdobiących uszy 
otworach nóż 
do otwierania puszek, złamaną rączkę szczoteczki do zębów, glinianą fajkę, 
mosiężne kółko 
budzika i kilka pustych gilz winchesterowych. Na piersiach dyndała zawieszona na 
długiej lince 
połówka porcelanowego talerza. Około czterdziestu podobnie przystrojonych 
krajowców 
wałęsało się po pokładzie. Piętnastu z nich należało do załogi. Resztę stanowili 
świeżo 
zwerbowani rekruci.
— Oczywiście był to czysty przypadek — zabrał głos porucznik Jacobs, szczupły, 
ciemnooki 
mężczyzna, który sprawiał wrażenie raczej profesora niż żeglarza. — Johny Bedip 
miał bardzo 
podobną historię. Wiózł kilku chłopców po laniu, a ci wywrócili mu łódź. Ale 
Johny umiał 
pływać nie gorzej niż oni. Dwóch czarnych utonęło. Chodzą plotki, że używał 
bosaka i 
rewolweru. Oczywiście i to był przypadek.
— Takie przypadki sypią się jak z rękawa — podjął szyper. —Widzi pan ten okaz 
przy sterze, 
panie Arkwright? To ludożerca. Pół roku temu przy pomocy całej załogi utopił 
ówczesnego 
kapitana „Arli”. Zrobili to, drogi panie, na pokładzie, o tam, na rufie, przy 
bezanżaglu*.
— Pokład był w ohydnym stanie — dorzucił porucznik.
— Czy mam rozumieć… — zaczął Bertie.
— Tak, tak! To było przypadkowe utonięcie — dokończył kapitan Hansen.
— Ale… ale… na pokładzie?
— Na pokładzie. W zaufaniu pozwolę sobie poinformować pana, że załoga użyła 
siekiery.
— Ta pańska obecna załoga?
Kapitan Hansen skinął głową.
— Dawny szyper zawsze był nieostrożny — wyjaśnił porucznik. — Cóż, odwrócił się 
plecami 
i zaraz go dostali.
— Widzi pan, jesteśmy tutaj bezradni — poskarżył się Hansen. — W każdym wypadku 
władze bardziej faworyzują czarnych niż białych. Nie może pan wystrzelić 
pierwszy. Pierwszy 
strzał musi pan ustąpić czarnemu, bo inaczej władze nazwą to morderstwem, a pan 
powędruje na 
Fidżi. Dlatego właśnie zdarza się tak wiele przypadkowych utonięć.
Steward oznajmił, że obiad podany. Szyper zszedł z gościem do messy, 
pozostawiając swemu 
pomocnikowi straż na pokładzie.
— Miej no pan na oku tego czarnego szatana Auiki — rzucił pożegnalną przestrogę. 
— Od 
kilku dni nie podoba mi się jego mina.
— Tak jest — odparł porucznik.
Pod koniec obiadu szyper był w połowie opowieści o napadzie na „Scottish 
Chiefs”.
— Tak — mówił — to był najpiękniejszy statek na naszych wodach. Ale stracił 
sztagi* i w 
mgnieniu oka osiadł na rafie. Obskoczyły go pirogi tubylców. Na pokładzie było 
pięciu białych i 
załoga — dwudziestu zuchów z Santa Cruz i Samoa. Tylko supercargo* uszedł z 
życiem. Aha! 
Statek wiózł także sześćdziesięciu rekrutów. Wszyscy zostali kai–kai. Nie 
rozumie pan? Bardzo 
przepraszam. Chciałem powiedzieć, że wszyscy zostali pożarci. Także „James 
Edwards”, 
elegancko ożaglowany…
Na pokładzie Jacobs zaklął siarczyście. Odpowiedział mu chór dzikich wrzasków. 
Trzykrotnie 
wypalił rewolwer. Później coś głośno chlupnęło w wodę. Kapitan Hansen skoczył na 
trap i po 
drodze błyskawicznym ruchem dobył pistoletu. Bertie patrzył jak urzeczony. Ale 
był przezorny. 
Zawahał się, nim wychylił głowę spod daszka nad trapem. Nic się jednak nie 
działo. Porucznik 
drżał ze wzburzenia, w ręku trzymał rewolwer. Raz podskoczył i odwrócił się 
gwałtownie, jak 
gdyby od tyłu zagrażało mu niebezpieczeństwo.
— Jeden z tubylców wypadł za burtę — mówił dziwnym, zdławionym głosem. — Nie 
umiał 
pływać.
— Który? — zapytał szyper.
— Auiki.
— Ale… proszę panów! Przecież ja.. ja słyszałem strzały… — Bertie drżał z 
podniecenia, bo 
wietrzył przygodę, i to przygodę szczęśliwie zakończoną.
Porucznik zwrócił się gniewnie w jego stronę.
— Łgarstwo — warknął. — Nie było żadnych strzałów. Czarny wypadł za burtę.
Kapitan Hansen mierzył gościa tępym, nieruchomym wzrokiem.
— Zdawało mi się… — zaczął Bertie.
— Strzały? — mówił zadumany szyper. — Strzały? Czy słyszał pan jakieś strzały, 
Jacobs?
— Nic podobnego.
Hansen spojrzał triumfująco na gościa i powiedział:
— Czysty przypadek. Idziemy do messy, panie Arkwright. Skończymy obiad.
Tej nocy gość spał w kajucie kapitańskiej — ciasnej komórce oddzielonej od 
messy. Przednią 
gródź zdobił stojak na broń, a ponadto nad koją wisiały trzy karabiny. Pod koją 
była wielka 
szuflada. Arkwright otworzył ją i zobaczył, iż zawiera amunicję, dynamit i kilka 
pudełek spłonek 
detonujących. Wolał usiąść na ławce po przeciwnej stronie kabiny. Na małym 
stoliczku w 
widocznym miejscu leżał dziennik pokładowy „Arli”. Bertie nie wiedział, że tę 
księgę sporządził 
na jego cześć Kapitan Malu, toteż czytał z zainteresowaniem o dwóch majtkach, 
którzy 
dwudziestego pierwszego września wypadli za burtę i utonęli. Ach, dobrze 
rozumiał, co się, za 
tym kryje, umiał już czytać między wierszami. Dalej dowiedział się, że welbot 
„Arli” został 
ostrzelany z nadbrzeżnej dżungli w Su’u i stracił trzech ludzi, że szyper 
przyłapał kucharza, który 
gotował w kambuzie ludzkie mięso kupione przez załogę na wybrzeżu Fui; że 
podczas 
sygnalizowania przypadkowy wybuch dynamitu zabił jednego majtka. Bertie czytał o 
nocnych 
walkach, o ucieczkach z portów świtem, o napadach tubylców wśród porośniętych 
mangrowcami 
bagien i atakach flotylli piróg w zatokach lub cieśninach. Z nużącą 
jednostajnością powtarzał się 
wciąż ten sam zapis: śmierć z powodu czerwonki. Bertie przeraził się, gdy 
odkrył, że dwaj biali, 
podobnie jak on goście kapitana, umarli na tę chorobę.
— Wie pan co — powiedział nazajutrz kapitanowi Hansenowi — przejrzałem pański 
dziennik 
pokładowy.
Szyper przypomniał sobie, że zostawił dziennik na stole, i bardzo się zirytował.
— Wszystkie wypadki czerwonki to, widzi pan, taka sama bujda jak te wasze 
przypadkowe 
utonięcia — ciągnął młody chwat. — Co właściwie ma oznaczać czerwonka?
Hansen zesztywniał zrazu, jak gdyby chciał gniewnie zaprotestować. Wkrótce 
jednak poddał 
się z wdziękiem i wyraził szczery podziw dla bystrości gościa.
— Widzi pan, panie Arkwright, sprawa tak się przedstawia: Wyspy Salomona mają 
opinię pod 
psem. Coraz trudniej zwerbować tutaj białego. Przypuśćmy, że ktoś został zabity. 
Firma 
musiałaby płacić złote góry, żeby odpowiednim człowiekiem zapełnić wolne 
miejsce. Ale jeżeli 
przyczyną śmierci jest choroba, wszystko w porządku. Nowicjuszom, niestraszne 
choroby. Żaden 
nowicjusz nie chce być zamordowany. Kiedy zajmowałem miejsce dawnego szypra 
„Arli”, 
byłem przekonany, że umarł na czerwonkę. No i stało się. Podpisałem kontrakt.
— Cóż — wtrącił Jacobs — zbyt często zdarzają się przypadkowe utonięcia. To 
nieładnie 
wygląda. A wszystkiemu winne nasze władze. Białemu nie wolno bronić się przed 
czarnymi.
— Tak. Pamięta pan los „Princess” i tego porucznika, Amerykańca — zabrał znów 
głos 
szyper. — Na pokładzie było pięciu białych, w ich liczbie przedstawiciel władz 
kolonialnych. 
Kapitan, ten agent i supercargo wybrali się na ląd dwoma szalupami. Czarni 
wymordowali ich do 
nogi. Na pokładzie został porucznik, drugi oficer i załoga — mniej więcej 
piętnastu chłopców, 
Samoańczyków i Tongańczyków. Zgraja dzikich uderzyła na nich od wybrzeża. 
Porucznik 
widział na własne oczy, jak drugi oficer i cała załoga zginęli w pierwszym 
szturmie. Porwał trzy 
pasy z amunicją i dwa winchestery i wdrapał się na saling*. On jeden ocalał, 
więc trudno go 
ganić, że wpadł w istną furię. Walił z jednego karabinu, aż karabin zupełnie się 
rozgrzał. Później 
walił z drugiego. Na pokładzie czarno było od tubylców. Porucznik oczyścił pole. 
Strzelał, kiedy 
przeskakiwali burty. Strzelał też, kiedy co tchu brali się do wioseł. Zaczęli 
skakać w wodę, 
ratować się wpław. Porucznik wpadł w furię, toteż ubił jeszcze kilku. A ile za 
to dostał?
— Siedem lat na Fidżi — syknął porucznik.
— Władze orzekły, że nie miał prawa strzelać, kiedy napastnicy znaleźli się w 
wodzie — 
dokończył kapitan Hansen.
— Dlatego teraz ludzie umierają na czerwonkę — zakonkludował Jacobs.
— Dziwne, dziwne rzeczy — powiedział Bertie.
Odczuwał gorące pragnienie, by rejs jak najrychlej dobiegł końca.
Po południu wdał się w pogawędkę z czarnym, którego wskazano mu jako ludożercę. 
Dzikus 
nazywał się Sumasai. Spędził trzy lata na pewnej plantacji w Queenslandzie. Znał 
Samoa, Fidżi, 
a także Sydney. Jako majtek odbywał na szkunerach rekrutacyjnych rejsy do Nowej 
Brytanii, 
Nowej Irlandii, Nowej Gwinei, na Wyspy Admiralicji. Sumasai był żartownisiem i 
pokpiwał z 
zachowania obecnego szypra. Tak! Zjadł w życiu mnóstwo ludzi. Ilu? Nie potrafi 
dokładnie sobie 
przypomnieć. Byli wśród nich także biali. Smakują doskonale, jeżeli nie są 
chorzy. Raz Sumasai 
zjadł chorego białego człowieka.
— Moja słowo! — zawołał na to wspomnienie. — Ja po ta biała człowiek chora, 
bardzo 
chora. Moja brzuch boli, boli bardzo, bardzo!
Bertie zadrżał i spytał o głowy. Tak! Sumasai przechowuje na lądzie kilkanaście 
głów. Są w 
doskonałym stanie — wysuszone na słońcu, uwędzone w dymie. Jedna należała do 
szypra 
pewnego szkunera. Ma długie bokobrody. Sumasai gotów ją sprzedać za dwa funty. 
Głowy 
czarnych są tańsze: kosztują po funcie. Sumasai ma parę główek dziecięcych. Są w 
gorszym 
stanie. Może je odstąpić po dziesięć szylingów sztuka.
Zakończywszy rozmowę Bertie usiadł na belce nad trapem obok czarnego majtka 
cierpiącego 
na jakąś ohydną chorobę skórną. Odsunął się śpiesznie i na zapytanie, co by to 
być mogło, 
otrzymał odpowiedź, że trąd. Pobiegł do kabiny i wyszorował się antyseptycznym 
mydłem. Do 
wieczora szorował się wiele razy, bo wszyscy czarni na keczu mieli złośliwe 
czyraki takiego lub 
innego pochodzenia.
„Arla” zarzucił kotwicę w małej zatoczce pośród bagien porosłych mangrowcami. 
Nadburcia 
przystrojono podwójnymi zasiekami drutu kolczastego. Wyglądało to poważnie, a 
kiedy Bertie 
zobaczył, że od lądu odbijają pirogi pełne dzikusów zbrojnych w dziryty, łuki, 
strzały i snidery 
— goręcej niż dotychczas zapragnął, by rejs skończył się wreszcie.
Pierwszego wieczora czarni niechętnie opuszczali pokład.
Kilku postawiło się porucznikowi, kiedy kazał im wracać na ląd.
— Nie martw się pan, zaraz ich przegonię — powiedział kapitan Hansen i zniknął 
pod 
pokładem.
Niebawem wyszedł stamtąd i pokazał gościowi ładunek dynamitu uwieszony na 
haczyku od 
wędki. Czasami się zdarza, że owinięta w papier butelka chlorodyny z 
przyczepionym do paczki 
nieszkodliwym lontem może wystrychnąć kogoś na dudka. Tym razem oszukała 
Arkwrighta. 
Oszukała też tubylców. Kapitan Hansen zapalił lont i haczyk wetknął w przepaskę 
biodrową na 
plecach jednego z opornych dzikusów, ten zaś zapałał tak gwałtowną tęsknotą do 
lądu, że nie 
przyszło mu na myśl zrzucić opaski. Skoczył w kierunku dzioba, a lont syczał i 
dymił za nim 
czarni ustępowali mu z drogi i jak szaleni skakali przez kolczaste druty do 
morza. Bertie 
skamieniał ze zgrozy. Tak samo skamieniał kapitan Hansen. Zapomniał o dwudziestu 
pięciu 
rekrutach, którym wypłacił po trzydzieści szylingów zaliczki! Wszyscy wyskoczyli 
za burtę wraz 
z osiadłymi na wyspie krajowcami, a ostatni poszedł ich śladem nieszczęśnik 
udekorowany 
syczącą flaszką chlorodyny.
Bertie nie widział wybuchu butelki, ale przytomny porucznik rzucił za rufę 
prawdziwy 
ładunek dynamitu w chwili, gdy to nie mogło już skrzywdzić nikogo. Wobec tego 
pan Arkwright 
z czystym sumieniem przysiągłby przed każdym sądem morskim, iż w jego oczach 
rozszarpało 
na sztuki czarnego.
Ucieczka dwudziestu pięciu rekrutów kosztowała „Arłę” czterdzieści funtów 
gotowizną, że 
zaś tubylcy zbiegli do dżungli, nie było nadziei na ich odzyskanie. Wobec tego 
szyper i jego 
pomocnik wzięli się do topienia trosk w zimnej herbacie. Zimna herbata była 
nalana do butelek 
po whisky, toteż Bertie nie wiedział, iż piją całkiem nieszkodliwy trunek. 
Widział za to, że 
strasznie się upili i słyszał ich długą, pełną kwiecistych wyrażeń kłótnię. 
Spierali się, czemu 
przypisać śmierć wysadzonemu dynamitem dzikusa: czerwonce czy przypadkowemu 
utopieniu. 
Kiedy posnęli wreszcie i zaczęli chrapać, Bertie — jedyny biały w pełni władz 
umysłowych —
trwożnie czuwał do rana, bo lękał się napaści z lądu, jak i buntu załogi.
Trzy następne dni „Arla” stał na redzie i przez trzy następne wieczory szyper i 
porucznik z 
lubością zapijali zimną herbatę obarczając wachtą gościa. Nie wątpili, że można 
mu ufać, on zaś 
był równie pewien, iż jeśli wyżyje, doniesie Kapitanowi Malu o pijatykach. 
Później kecz zarzucił 
kotwicę u wybrzeża wyspy Guadalcanar, w pobliżu plantacji Reminge. Bertie stanął 
na plaży z 
westchnieniem ulgi i uścisnął dłoń administratora. Pan Harriwell był gotów na 
jego przyjęcie.
— Proszę się tylko nie przejmować, że moi koledzy mają trochę rzadkie miny — 
mówił 
poufnie, odciągnąwszy go na bok. — Krążą pogłoski o buncie. Muszę przyznać, że 
zaobserwowałem kilka podejrzanych objawów, ale moim zdaniem to tylko głupia 
gadanina.
— Ilu… ilu czarnych jest na… plantacji? — zapytał Bertie truchlejąc ze strachu.
— W danej chwili zatrudniamy czterystu — odparł beztrosko administrator — ale we 
trzech, 
oczywiście przy pomocy drogiego pana, szypra i porucznika „Arli”, doskonale 
sobie poradzimy.
Bertie odwrócił się, by zawrzeć znajomość z niejakim McTavischem, magazynierem, 
ten 
wszakże prawie nie zwrócił na to uwagi, bo z wielkim zapałem prosił o dymisję.
— Słowo daję, panie Harriwel — mówił — nie mogę zostać dłużej, naprawdę nie 
mogę. 
Jestem żonaty. Knuje się coś złego. Widać to tak wyraźnie, jak nos na pańskiej 
twarzy. Będzie 
bunt czarnych. Powtórzy się masakra z Hohono.
— Co to znaczy „masakra z Hohono”? — zapytał Bertie, kiedy magazynier dał się 
przekonać, 
iż powinien wytrwać do końca miesiąca.
— Ach, Mc Tavisch mówił o plantacji Hohono na wyspie Ysabel — wyjaśnił 
administrator. 
— Dzicy zatłukli tam na lądzie pięciu białych, opanowali szkuner, zamordowali 
kapitana i 
porucznika, a później całą zgrają pożeglowali na Malaitę. Od początku 
twierdziłem, że w 
Hohono biali byli nieostrożni. Nas nie zaskoczą we śnie. Bardzo proszę, panie 
Arkwright, niech 
pan pozwoli dalej i spojrzy, jaki piękny mamy widok z werandy.
Bertie niewiele widział. Zbyt zajęła go myśl, jak by dostać się do Tulagi, pod 
dach komisarza. 
Jeszcze się nad tym zastanawiał, gdy bardzo blisko, tuż za jego plecami huknął 
karabinowy 
wystrzał.
W tej samej chwili pan Harriwell wciągnął go do sieni tak gwałtownie, że omal 
nie zwichnął 
mu ręki.
— Ach, drogi panie! O włos się panu nie oberwało — mówił administrator obmacując 
gościa, 
by sprawdzić, czy nie jest ranny. — Nie potrafię wyrazić, jak mi przykro. Ale 
skąd mogło mi 
przyjść do głowy coś podobnego? W biały dzień!
Bertie pobladł.
— Poprzedniego administratora sprzątnęli właśnie w taki sposób — dorzucił swoje 
McTavish. 
— Cóż to był za sympatyczny facet! Obryzgał mózgiem całą werandę. Zauważył pan 
chyba 
ciemną plamę między schodkami a wejściem do domu…
— Bertie dojrzał do wypicia cocktailu, który pan Harriwell wymieszał dlań i 
przyprawił. Nim 
jednak zdążył umoczyć usta, wszedł do pokoju jegomość w bryczesach i owijaczach.
— Co znowu? — zapytał administrator spojrzawszy na twarz nowo przybyłego. — 
Rzeka 
wystąpiła z brzegów?
— Niech diabli porwą rzekę! Chodzi o czarnych. Jeden wyskoczył z gąszczu trzciny 
cukrowej 
i wygarnął do mnie. Był nie dalej niż dwanaście stóp, ale strzelał z biodra i 
miał karabin snidera. 
Jedno chciałbym wiedzieć: gdzie zdobył tego snidera? Ach, bardzo przepraszam. 
Miło mi poznać 
pana, panie Arkwright.
— Pan Brown jest moim pomocnikiem — wyjaśnił administrator. — No, może się 
nareszcie 
napijemy!
— Ale skąd czarny miał snidera? — dopytywał Brown. — Zawsze byłem przeciwny 
magazynowaniu tych pukawek w domu.
— Są przecież na miejscu — powiedział pan Harriwell trochę już zirytowany.
Brown uśmiechnął się z powątpiewaniem.
— Chodźcie ze mną, sprawdzimy — zawołał jego zwierzchnik.
Bertie udał się również do kantoru, gdzie pan Harriwell wskazał triumfalnie dużą 
skrzynię 
ustawioną w zakurzonym kącie.
— W takim razie, gdzie ten drab zdobył snidera? — powtórzył Brown swój refren.
W tej chwili McTavish uniósł skrzynię. Administrator skoczył i zerwał wieko. 
Skrzynia była 
pusta. Spojrzeli na siebie w pełnym grozy milczeniu. Harriwell bezradnie opuścił 
ręce. McTavish 
zaklął.
— Od wieków dowodzę — warknął — że nie wolno ufać służbie domowej.
— Sprawa wygląda poważnie — przyznał administrator. —Ale i tak poradzimy sobie. 
Tym 
żądnym krwi łajdakom trzeba dać po nosie. Zechcą panowie przejść z karabinami do 
jadalni, a 
pan, panie Brown, niech przygotuje czterdzieści lub pięćdziesiąt ładunków 
dynamitu. Lonty mają 
być dobrze osadzone, krótkie. Damy im nauczkę. A teraz, proszę panów, obiad na 
stole.
Bertie nie cierpiał ryżu z curry*, tak się więc złożyło, że tylko on zaatakował 
apetyczny omlet. 
Sprzątał właśnie resztki z talerza, kiedy Harriwell nałożył sobie porcję omletu. 
Skosztował 
pierwszy kęs i zaczął pluć głośno.
— To już drugi raz — oznajmił McTavish złowróżbnym tonem.
Harriwell pluł jeszcze i parskał.
— Co… co drugi raz? — wykrztusił Arkwright.
— Trucizna — padła odpowiedź. — Kucharz będzie wisiał.
— W taki sposób skończył buchalter na Cape Marsh — powiedział Brown. — Strasznie 
się 
męczył. Podobno ci na „Jessie” słyszeli jego wrzaski z odległości trzech mil.
— Kucharza okuję w kajdany — syknął administrator. — Chwała Bogu, spostrzegliśmy 
się w 
porę.
Bertie siedział jak skamieniały. Twarz mu poszarzała. Chciał coś powiedzieć, 
lecz dobył tylko 
nieartykułowany bełkot. Wszystkie oczy zwróciły się niespokojnie w jego stronę. 
— To 
niemożliwe! Powiedz pan, że to niemożliwe! — zawołał McTavish zdławionym głosem.
— Tak! Jadłem omlet! Bardzo dużo! Pełen talerz — wybuchnął Bertie nagle, jak 
nurek, który 
odzyskał dech.
Na pół godziny zapadła przerażająca cisza. Bertie wyczytał wyrok w oczach 
towarzyszy.
— Cóż, może omlet nie był jednak zatruty — bąknął posępnie Harriwell.
— Trzeba zawołać kucharza — odezwał się Brown.
Niebawem wszedł do jadalni kucharz — krzywo uśmiechnięty czarny z ćwiekiem 
tkwiącym w 
nosie i rozmaitymi ozdobami w podziurawionych uszach.
— Słuchaj, Wi–wi, co to takiego? — ryknął Harriwell i wskazał omlet oskarżającym 
gestem.
Wi–wi był oczywiście wystraszony i srodze zakłopotany.
— Kai–kai, ona dobra bardzo, bardzo — odpowiedział potulnie.
— Każ mu pan zjeść — zaproponował magazynier. — To niezawodna próba.
Harriwell nabrał pełną łyżkę i rzucił się na Murzyna, ten zaś uciekł w popłochu.
— Sprawa przesądzona — zawyrokował poważnie Brown. —Nie chciał jeść.
— Panie Brown, może pan będzie łaskaw okuć go w kajdany — rozkazał administrator 
i 
pogodnie zwrócił się do gościa. —Wszystko w porządku, drogi panie. Już komisarz 
zajmie się 
tym ptaszkiem. Łajdak będzie wisiał, jeżeli pan umrze.
— Niech się panu nie zdaje, że nasze władze są znowu tak skore — zaoponował 
McTavish.
— Ależ panowie, panowie — jęknął Bertie. — Pomyślcie na razie o mnie!
Harriwell wzruszył ramionami.
— Bardzo mi przykro, drogi panie, ale to jakaś tubylcza trucizna. Nikt nie zna 
antydotów na 
tubylcze trucizny. Niech pan spróbuje się uspokoić, jeżeli zaś…
Ostry huk dwóch wystrzałów przerwał rozmowę. Po chwili wrócił Brown. Naładował 
karabin 
i zasiadł do stołu.
— Kucharz nie żyje — oznajmił. — Malaria. Zupełnie niespodziewany atak.
— Mówiłem właśnie panu Arkwrightowi, że nie ma antydotów na tubylcze trucizny…
— Z wyjątkiem dżinu* — dokończył Brown.
Harriwell nazwał się bezmyślnym osłem i skoczył po flaszkę dżinu.
— Ostrożnie, przyjacielu, ostrożnie! — ostrzegał gościa, który jednym haustem 
wypił dwie 
trzecie szklanki źle oczyszczonej okowity, a teraz dławił się i krztusił, bo 
piekielny trunek palił 
mu gardło, aż łzy spływały po twarzy.
Harriwell zmierzył Arkwrightowi tętno i temperaturę, udał, że bada go troskliwie 
i zaczął 
powątpiewać, czy omlet był zatruty. Brown i McTavish przytaknęli szefowi, ale 
Bertie wyczuł 
nieszczerą nutę w ich głosie. Stracił apetyt i ukradkiem liczył tętno pod osłoną 
stołu. Nie ulegało 
wątpliwości, że biło coraz szybciej, lecz Bertie zapomniał przypisać to wypitemu 
dżinowi. 
McTavish z winchesterem w ręku wyszedł na werandę, by rozejrzeć się w sytuacji.
— Gromadzą się przed barakiem kuchennym — brzmiał jego meldunek. — Mają bez liku 
sniderów. Moim zdaniem trzeba przekraść się na tyły baraku i uderzyć na nich z 
flanki. 
Proponuję, panowie, żebyśmy zaatakowali pierwsi. Pójdziesz ze mną, Brown.
Harriwell posilał się z apetytem, a Bertie stwierdził, że puls ma szybszy o pięć 
uderzeń na 
minutę. Zerwał się jednak, kiedy gruchnęły strzały. Pośród trzasku sniderów 
słychać było szybki 
ogień winchesterów Browna i McTavisha. Kanonadzie akompaniowały piekielne 
wrzaski i 
wycia.
— Zmusili ich do ucieczki — powiedział administrator, gdy krzyki i wrzaski 
zaczęły cichnąć 
w oddali.
Ledwie Brown i McTavish zdążyli wrócić do stołu, magazynier wyruszył znowu na 
zwiady.
— Mają dynamit! — zameldował.
— Zaatakujemy ich więc dynamitem! — rzucił Harriwell.
Gospodarze uzbroili się w zapalone cygara i wepchnąwszy w kieszenie po kilka 
lasek 
dynamitu, skoczyli do drzwi. Wówczas zdarzyło się nieszczęście. Koledzy winili 
za nie później 
McTavisha, a on sam przyznał, iż szturm był może nieco zbyt zaciekły. W każdym 
razie 
pierwszy ładunek eksplodował pod domem, który uniósł się jednym narożnikiem i 
osiadł z 
powrotem na podmurówce. Połowa porcelany spadła ze stołu, a nakręcany raz na 
tydzień zegar 
stanął. Rycząc mściwie trzej bohaterowie zniknęli w ciemności nocy. Zaczęło się 
bombardowanie.
Kiedy wrócili, nie zastali gościa w jadalni. Biedak zawlókł się do kantoru, 
zabarykadował 
drzwi i runął na podłogę. Dręczyły go skąpane w dżinie koszmary. Tysiące razy 
umierał okropną 
śmiercią, a wokół staczano bohaterskie walki. Rano wypełznął na werandę.
Było mu niedobrze po dżinie i cierpiał na ból głowy, przekonał się jednak, że 
słońce nie 
zgasło i Bóg jest prawdopodobnie w niebie, ponieważ gospodarze żyli i nawet nie 
odnieśli ran.
Harriwell nalegał, by Bertie pozostał nieco dłużej, lecz ten postanowił 
niezwłocznie wrócić 
„Arlą” do Tulagi, gdzie trzymał się blisko komisarskiej rezydencji aż do dnia 
odejścia 
najbliższego parowca. Na tym statku były również turystki. Bertie znów uchodził 
za bohatera, a 
na Kapitana Malu — jak zwykle — damy nie zwracały uwagi. Ale Kapitan Malu 
wyekspediował 
z Sydney dwie skrzynki szkockiej whisky, najlepszej, jaką dysponował tamtejszy 
rynek. Nie był 
w stanie osądzić, kto efektowniej zaprezentował młodemu Arkwrightowi życie na 
straszliwym 
archipelagu — kapitan Hansen czy pan Harriwell.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
Chun Ah Chun
CZUN AH CZUN
Czun Ah Czun niczym nie zwracał na siebie uwagi. Był niski jak każdy Chińczyk i 
jak 
Chińczyk — szczupły i wąski w ramionach. Przyjezdny, ujrzawszy go przypadkiem ma 
którejś z 
ulic Honolulu, pomyślałby, że idzie dobroduszny, mały Chińczyk, pewnie 
właściciel dochodowej 
pralni albo zakładu krawieckiego. Gdy idzie o dobroduszność i powodzenie, sąd 
ten byłby 
słuszny, chociaż niepełny, bo u Ah Czuna dobroduszność szła w parze z 
powodzeniem w 
interesach, o których nie wiedziano nawet dziesiątej części prawdy.
Wiadomo było, że był ogromnie bogaty, ale w tym wypadku „ogromnie” oznaczało 
tylko 
nieznane.
Ah Czun miał chytre oczka, czarne, paciorkowate i tak malutkie jak dziurki 
wyborowane 
świdrem. Szeroko rozstawione, siedziały pod sklepionym czołem, 
charakterystycznym czołem 
myśliciela. Bo Ah Czunowi przez całe życie nie brakło dość tematów do rozmyślań. 
Nie można 
powiedzieć, by się nimi zadręczał, z natury bowiem był filozofem i czy to jako 
kulis, czy jako 
multimilioner, pan i władca wielu ludzi, zawsze zachowywał jednakowo 
niewzruszoną 
równowagę ducha. Jego wewnętrznego spokoju nie zdołało nigdy zakłócić powodzenie 
ani 
niepowodzenie — naruszyć. Przeciw niczemu się nie buntował: czy to były baty 
dozorcy na 
plantacji trzciny cukrowej, czy też spadek cen cukru, gdy sam już został 
właścicielem tychże pól 
cukrowych. Tak to z wyżyn granitowej skały pewności i zadowolenia ze świata, 
rozstrzygał 
problemy, nad którymi niewielu ludziom dane jest łamać sobie głowy, a najmniej 
już chińskiemu 
chłopu.
Był bowiem chińskim chłopem, zrodzonym do tego, by przez całe życie pracować w 
polu jak 
bydlę. Ale zrządzeniem losu dane mu było uciec z tych pól, niby królewiczowi w 
bajce. Ah Czun 
nie pamiętał ojca, małorolnego chłopa z okolic Kantonu; słabo też pamiętał 
matkę, która umarła, 
gdy miał sześć lat. Świetnie za to pamiętał swego czcigodnego wuja Ah Kow, bo 
jemu służył jak 
niewolnik od szóstego do dwudziestego czwartego roku życia, kiedy uciekł z tego 
jarzma i 
zaciągnął się na trzy lata jako kulis na hawajską plantację trzciny cukrowej za 
płacę 
pięćdziesięciu centów dziennie.
Ah Czun umiał patrzeć i widział to, czego nie widzi nawet jeden człowiek na 
tysiąc. Trzy lata 
pracował na polach cukrowych, a pod koniec tego okresu znał się na uprawie 
trzciny lepiej niż 
nadzorca, a nawet zarządca, który szczerze by się zdumiał, gdyby wiedział, jak 
ten mały, 
pomarszczony kulis zna się na chemicznych procesach przeróbki trzciny. Ah Czun 
jednak 
interesował się nie tylko fabrykacją. Usiłował zrozumieć, jak ludzie zostają 
właścicielami 
plantacji i cukrowni. Jedną prawdę odkrył szybko, tę, że nie bogacą się z pracy 
własnych rąk. To 
wiedział na pewno, bo sam już pracował od lat dwudziestu. Ludzie zbijają majątki 
na cudzej 
pracy. A najbogatszy jest ten, dla którego tyra najwięcej bliźnich.
Tak więc, gdy wygasł jego kontrakt, Ah Czun wsadził swe drobne oszczędności w 
mały 
interes importowy, zawiązując spółkę z niejakim Ah Yungiem. Z czasem firma 
rozrosła się i 
zasłynęła pod nazwą „Ah Czun i Ah Yung”. Interesowała się wszystkim: od 
indyjskich jedwabi i 
rośliny schinseng aż do wysp guanowych i handlu niewolnikami. Tymczasem Ah Czun 
pracował 
jako kucharz. Gotował świetnie i po trzech latach był najlepiej płatnym 
kuchmistrzem w 
Honolulu. Mógł zrobić karierę i jak mu powiedział jego szef, Dantin, chyba 
zwariował rzucając 
pracę. Ale Ah Czun wiedział, co robi, a że wiedział, został nazwany skończonym 
osłem i 
nagrodzony pięćdziesięciu dolarami ponad należną pensję.
Interesy firmy „Ah Czun i Ah Yung” szły świetnie. Ah Czun nie potrzebował już 
kucharzyć. 
Działo się to w złotych dla Hawai czasach. Plantacji cukrowych było coraz więcej 
i coraz więcej 
też potrzebowano robotników. Ah Czun szybko się w tym połapał i zorganizował 
dostawę rąk 
roboczych. Sprowadzał na Hawaje tysiące kantońskich kulisów i bogacił się coraz 
bardziej. 
Inwestował pieniądze we wszystko. Jego małe, paciorkowate oczki potrafiły 
wypatrzyć zysk tam, 
gdzie inni widzieli stratę. Za grosze nabył staw rybny, który później przyniósł 
mu pięćset procent 
zysku i posłużył za odskocznię do zmonopolizowania całego handlu rybami w 
Honolulu. Ah 
Czun nie udzielał wywiadów, nie zajmował się polityką, nie bawił się w 
rewolucje, ale dalej 
patrzył w przyszłość i umiejętniej przewidywał wypadki od ludzi, którzy byli ich 
duszą. Kiedy 
jeszcze Honolulu, rozrzucone, brudne i zasypywane piaskiem, stało na 
nieurodzajnej koralowej 
rafie, widział je już jako nowoczesne, oświetlone elektrycznością miasto. 
Skupywał więc tereny. 
Skupywał je od kupców goniących za gotówką, od ubogich krajowców, od 
marnotrawnych 
kupieckich synków, od wdów i sierot i od trędowatych deportowanych na Malokai*. 
I jakoś tak 
się działo, że z czasem tereny nabyte przez niego były potrzebne pod składy, 
biura i hotele. 
Dzierżawił więc place, sprzedawał, kupował i znów odprzedawał.
Ale to nie wszystko. Obdarzył zaufaniem i zainwestował pieniądze w Parkinsona, 
kapitana 
renegata, któremu nikt by nie zawierzył. I Parkinson odpływał w tajemnicze 
podróże na małej 
„Vedze”. Żył na koszt Ah Czuna do śmierci, a w wiele lat potem Honolulu ze 
zdziwieniem 
dowiedziało się z nieśmiałych pogłosek, że guanowe wyspy Drake i Acorn zostały 
sprzedane 
Brytyjskiemu Trustowi Fosfatowemu za trzy czwarte miliona dolarów. Były też 
tłuste lata za 
panowania króla Kalakaua, kiedy Ah Czun za trzysta tysięcy dolarów nabył 
wyłączne prawo 
handlu opium. Musiał na tym monopolu zrobić dobry interes, choć zapłacił za 
niego bez mała 
jedną trzecią miliona, skoro za samą dywidendę kupił później plantację Kalalau, 
która z kolei 
przynosiła po trzydzieści procent przez siedemnaście lat zanim ją sprzedał za 
półtora miliona.
Na długo przedtem, za dynastii Kamehameha, służył swej ojczyźnie jako chiński 
konsul, z 
czego też zresztą wyciągnął materialne korzyści. Za panowania Kanehameha IV 
zmienił 
obywatelstwo i przybrał poddaństwo hawajskie po to, by ożenić się ze Stellą 
Allendale. Była ona 
poddaną ciemnoskórego króla, choć bardziej Anglosaską niż Polinezyjką. W gruncie 
rzeczy, 
dzięki przypadkowym małżeństwom, jej krew była tak rozrzedzona, że należałoby ją 
mierzyć na 
ósme i szesnaste części. W jednej szesnastej odziedziczyła krew prababki Paahao 
— księżniczki 
Paahao, pochodzącej z królewskiego rodu. Pradziadkiem Stelli Allendale był 
kapitan Blunt, 
angielski awanturnik, który w służbie u króla Kamehameha I uzyskał wysoką 
godność świętego i 
nietykalnego wodza, a dziadkiem — kapitan wielorybniczego statku z New Bedford. 
Ojcu 
zawdzięczała drobną domieszkę krwi włoskiej i portugalskiej, ongiś zaszczepianej 
angielskiej 
odnodze jej rodowodu. Ta małżonka Ah Czuna, choć prawnie Hawajka, należała 
raczej do każdej 
z trzech wymienionych narodowości.
I do tego zlepku ras Ah Czun dodał mieszankę mongolską. Tak więc jego dzieci 
były w jednej 
trzydziestodrugiej Polinezyjczykami, w jednej szesnastej Włochami, w takiejż 
części 
Portugalczykami, w połowie Chińczykami i w jedenastu trzydziestodrugich — 
Anglikami i 
Amerykanami. Bardzo możliwe, że Ah Czun zrezygnowałby z małżeństwa, gdyby 
przewidział, 
co za niezwykłe potomstwo zrodzi się z tego związku. Było ono niezwykłe pod 
wieloma 
względami. Po pierwsze — pod względem liczebności. Urodziło się bowiem 
piętnaścioro dzieci, 
synów i córek, z przewagą córek. Najpierw przyszło na świat trzech chłopców, a 
potem już bez 
przerwy rodziły się same dziewczynki, okrągły tuzin. Mieszanina ras dała świetne 
wyniki. 
Okazała się nie tylko płodną, ale i całe potomstwo wydała zdrowe i bez zarzutu. 
Najbardziej 
jednak zadziwiała uroda dzieci Ah Czuna. Wszystkie córki były pięknościami, 
eteryczne i 
delikatne. Zaokrąglone kształty mamy Ah Czun złagodziły kanciastość figury papy 
Ah Czuna. 
Córki więc cechowała gibkość pozbawiona wybujałości i krągłe kształty bez 
otyłości. Z każdego 
rysu, z każdej twarzy przebijało zamglone odbicie Azji, stuszowane i wygładzone 
przez starą 
Anglię, Nową Anglię i południową Europę. Ktoś niewtajemniczony nie domyśliłby 
się, że w ich 
żyłach przeważa krew chińska, ale poinformowany, natychmiast odkryłby 
charakterystyczne 
chińskie rysy.
Z urody córki Ah Czuna były czymś całkiem nowym, zjawiskiem nie spotykanym. 
Podobne 
do siebie, i tylko do siebie, różniły się jednocześnie krańcowo. Trudno było 
wziąć jedną za drugą. 
A jednak niebieskooka i jasnowłosa Maud przypominała Henriettę, brunetkę o 
oliwkowej cerze, 
tęsknym spojrzeniu wielkich, ciemnych oczu, o kruczoczarnych włosach. Ten 
wspólny rys 
godzący wszystkie różnice był wkładem Ah Czuna. To on dał fundament, na który 
naniesiono 
kontury pomieszanych ras. On dał drobnokościsty chiński szkielet, wokół którego 
narosło 
subtelne i delikatne saksońskie, latyńskie i polinezyjskie ciało.
Pani Ah Czun miała własne zapatrywania, które Ah Czun szanował, ale którym nie 
dawał 
posłuchu, jeśli zagrażały jego filozoficznemu spokojowi. Pani Ah Czun od 
urodzenia żyła na 
sposób europejski. Proszę bardzo; Ah Czun zbudował jej europejską rezydencję. 
Później, kiedy 
synowie i córki tak podrośli, że ich rada coś znaczyła, wybudował bungalow, 
obszerny, dość 
bezsensowny dom, równie prosty jak wspaniały. Z upływem czasu wyrosła też górska 
siedziba na 
Tantalusie, w której rodzina mogła się chronić, gdy z południa wiał „niezdrowy 
wiatr”. Na 
Waikiki Ah Czun wystawił nadmorską willę na rozległym terenie tak szczęśliwie 
wybranym, że 
później, kiedy rząd Stanów Zjednoczonych budując fortyfikacje chciał ją zburzyć, 
musiał 
wypłacić mu ogromne odszkodowanie. W tych wszystkich domach nie brakło pokojów 
bilardowych, palarni i licznych apartamentów gościnnych, bo niezwykłe potomstwo 
Ah Czuna 
lubowało się w szumnym życiu towarzyskim. Umeblowanie było wyszukanie proste. 
Dzięki 
wykształconym gustom dzieci Ah Czuna wydawano olbrzymie sumy bez fałszywej 
okazałości.
Na wykształcenie dzieci Ah Czun nie skąpił pieniędzy. „Co tam koszty — mówił 
ongiś 
Parkinsonowi, kiedy ten nadbaluch nie rozumiał, po co pakować pieniądze w «Vegę» 
i podnosić 
jej morskie kwalifikacje. — Pan prowadzi szkuner, ja płacę”. Tak samo było z 
synami i z 
córkami. Oni mieli się kształcić, on płacił. Harold, pierworodny, ukończył 
Harvard i Oxford; 
Albert i Karol skończyli te same wydziały w Yale. A córki, od najstarszej do 
najmłodszej, 
przygotowywały się najpierw w seminarium Mills w Kalifornii, a potem 
przechodziły do Vassar, 
do Wellesley albo do Bryn Mawr*. Te, które chciały, uzupełniły wykształcenie w 
Europie. W ten 
sposób dzieci Ah Czuna wracały ze wszystkich części świata, by mu sugerować i 
radzić, jak ma 
upiększyć prostą wspaniałość swojej rezydencji. Ah Czun zaś wolał rozkoszny 
blask 
wschodniego przepychu. Ale był filozofem i dobrze widział, że gust dzieci 
zgadzał się z 
wymaganiami Zachodu.
Oczywiście jego dzieci nie były znane jako dzieci Ah Czuna. Nazwisko przeszło tę 
samą 
ewolucję, co i on — od zwykłego kulisa do multimilionera. Mama Ah Czun pisała 
się już 
A’Czun, ale jej mądrzejsze potomstwo opuściło apostrof i podpisywało się Aczun. 
Ah Czun nie 
oponował. Taka czy inna pisownia nazwiska nie zakłócała mu filozoficznego 
spokoju i wygody. 
Poza tym nie był dumny. Ale kiedy dzieci sięgnęły w swych wymaganiach aż tak 
wysoko, że 
zażądały, by wdział krochmaloną koszulę, sztywny kołnierzyk i żakiet, zagroziły 
tym jego 
wygodzie i spokojowi. Ah Czun nie chciał żadnej z tych rzeczy. Wolał długie, 
powiewne 
chińskie ubiory i ani prośbą, ani groźbą nie dał się od nich odwieść. Dzieci 
próbowały i jednego, 
i drugiego, ale szczególnie groźba sromotnie zawiodła. Nie darmo byli w Ameryce. 
Poznali 
znaczenie bojkotu stosowanego przez zorganizowanych robotników, toteż nagle Ah 
Czun, ich 
ojciec, spotkał się z bojkotem we własnym domu. Mama A’Czun buntowała i 
popierała dzieci. 
Jednakże Ah Czun, choć laik w sprawach zachodniej kultury, doskonale znał się na 
zachodnich 
warunkach pracy. Sam nie byle jaki pracodawca, wiedział, jak sobie poradzić z 
taktyką 
robotników. Niezwłocznie zastosował lokaut wobec buntowniczego potomstwa i 
zbłąkanej żony. 
Rozpuścił liczną służbę, zamknął stajnie i domy, a sam przeniósł się do hotelu 
Royal, którego był 
zresztą głównym akcjonariuszem. Rodzina w popłochu odwiedzała przyjaciół, on zaś 
spokojnie 
prowadził dalej rozległe interesy, palił długą fajeczkę z miniaturową srebrną 
główką i rozmyślał 
nad swoim niezwykłym potomstwem.
Ten problem zresztą nie mącił mu spokoju. W głębi swej filozoficznej duszy 
wiedział, że gdy 
zagadnienie dojrzeje — potrafi je rozwiązać. Tymczasem dał Aczunom nauczkę, że 
choć 
ustępliwy, jest jednak panem ich losu. Rodzina wytrzymała tydzień, a potem 
wszyscy wraz z Ah 
Czunem i liczną służbą powrócili do bungalowu. Później nikt już się nie 
buntował, gdy Ah Czun 
wchodził do swego przepysznego salonu w niebieskim jedwabnym chałacie, miękkich 
pantoflach 
i w czarnej jedwabnej czapeczce zakończonej czerwonym guziczkiem; albo kiedy na 
obszernych 
werandach już w palarni, w towarzystwie oficerów i cywilów palących papierosy i 
cygara, 
pociągał dym z długiej fajeczki ze srebrną główką.
Ah Czun był na wyjątkowych prawach w Honolulu. Choć nie udzielał się towarzysko, 
wszędzie chętnie go by widziano. Odwiedzał tylko chińskich kupców w mieście, 
poza tym 
nigdzie nie bywał. Jednakże przyjmował u siebie i zawsze był główną osobą w 
rodzinie i 
pierwszą przy stole. Sam, z urodzenia chiński chłop, prezydował w atmosferze 
takiej kultury i 
wyrafinowania, jakiej nie znalazłoby się na całych Hawajach. Nie było też 
człowieka, któremu 
duma przeszkodziłaby wejść w progi Ah Czuna i skorzystać z jego gościnności. Po 
pierwsze, nic 
nie można było zarzucić jego domowi. Po drugie, Ah Czun był potęgą. I wreszcie, 
był wzorem 
cnót i uczciwym businessmanem. Pomijając fakt, że uczciwość w interesach w ogóle 
stała w 
Honolulu wyżej niż na kontynencie, Ah Czun zaćmił wszystkich miejscowych kupców 
swoją 
drobiazgową i niezachwianą prawością. Jego obietnica, już przysłowiowa, była tak 
dobra jak jego 
weksel. Nie trzeba go było prosić o podpis, bo nigdy nie złamał słowa. W 
dwadzieścia lat po 
śmierci Hotchkissa z firmy „Hotchkiss i Morterson” znaleziono w jakichś 
zarzuconych papierach 
zmarłego lakoniczną notatkę, że Ah Czun został winien trzydzieści tysięcy 
dolarów. Pożyczył je, 
gdy był jeszcze prywatnym doradcą Kamehameha II. W gorączce owych złotych czasów 
dług 
wymknął mu się z pamięci. Nie istniało żadne zobowiązanie, żaden prawny dowód 
przeciwko 
niemu, a jednak załatwił wszystko z zarządcą masy spadkowej i dobrowolnie 
wypłacił składany 
procent, który znacznie przewyższał kapitał. Podobnie było, gdy poręczył słowem 
za nieszczęsny 
Plan Budowy Kanałów na Kakiku. Największy nawet pesymista nie śnił w tym czasie 
o potrzebie 
takiego poręczenia. „Podpisał czek na dwieście tysięcy, panowie, i okiem nie 
mrugnął, okiem nie 
mrugnął!” — zdawał sprawę sekretarz zbankrutowanego przedsięwzięcia, wysłany bez 
cienia 
nadziei, by wysondować intencje Ah Czuna. Prócz wielu podobnych czynów, 
potwierdzających 
wierność danemu słowu, nie było chyba na wyspach jednego człowieka, któremu Ah 
Czun nie 
udzieliłby kiedyś pomocy finansowej.
Tak więc mieszkańcy Honolulu patrzyli, jak coraz bardziej wikłały się stosunki w 
niezwykłej 
rodzinie Ah Czuna, i współczuli mu w duchu, bo nie mogli sobie wyobrazić, jak z 
tego wybrnie. 
Ale Ah Czun wyraźniej od nich widział sytuację. Lepiej od wszystkich orientował 
się, że jest 
obcym człowiekiem w swej rodzinie. Nawet rodzina tego nie odgadywała. Ah Czun 
wiedział, że 
nie ma co robić wśród cudownego potomstwa, zrodzonego z jego krwi i ciała, i 
wybiegając myślą 
ku starości rozumiał, że będzie tu coraz bardziej obcy. Nie pojmował swoich 
dzieci. Rozmawiały 
o rzeczach, które go nie interesowały i na których się nie znał. Zachodnia 
kultura przeszła koło 
niego bez śladu. Każdą cząstką duszy, każdym włóknem ciała był Azjatą, a więc 
poganinem. 
Chrześcijanizm dzieci wydawał mu się nonsensem. Zniósłby jednak wszystko jako 
obce i mało 
ważne, gdyby mógł zrozumieć samą młodzież. Kiedy Maud mówiła mu na przykład, że 
na 
utrzymanie domu w tym miesiącu wydała trzydzieści tysięcy, rozumiał to; rozumiał 
też, kiedy 
Albert prosił go o pięć tysięcy na kupno jachtu „Muriel” i wpis do Hawajskiego 
Jacht Klubu. 
Gubił się natomiast zupełnie w myślowych drogach rodziny, w jej odległych, 
zawiłych 
dążeniach. Szybko pojął, że umysły synów i córek są dla niego tajemnym, 
beznadziejnie 
nieprzeniknionym labiryntem. Zawsze napotykał mur, który dzieli Wschód od 
Zachodu. Nie miał 
dostępu do ich dusz, a tym samym wiedział, że i jego dusza jest dla nich 
zamknięta.
Poza tym w miarę jak się starzał, coraz częściej spozierał ku środowisku, z 
którego wyszedł. 
Zaduchy chińskich dzielnic były dla niego najcudowniejszą wonią. Na ulicy 
wdychał je z 
rozkoszą, bo przenosiły go myślami w wąskie i kręte rojne i gwarne zaułki 
Kantonu. Żałował, że 
przed ślubem, dla przypodobania się przyszłej żonie, obciął warkocz i poważnie 
przemyśliwał, 
by wygolić ciemię i zapuścić nowy. Dania, które dla niego obmyślał po królewsku 
opłacany 
kucharz, nie łechtały mu pamiętliwego podniebienia tak, jak dziwaczne potrawy w 
dusznych 
jadłodajniach chińskiej dzielnicy. O wiele więcej przyjemności sprawiała mu 
półgodzinna 
pogawędka przy fajeczce z dwoma, trzema przyjaciółmi Chińczykami niż, 
prezydowanie na 
wspaniałych i wytwornych obiadach, z których słynął jego bungalow. Przy długim 
stole zasiadała 
tam wtedy cała miejscowa elita Amerykanów i Europejczyków, kobiet na równej 
stopie z 
mężczyznami. Klejnoty lśniły na białych ramionach i szyjach w przyćmionym 
świetle lamp i 
mężczyźni byli we frakach, a wszyscy paplali i śmiali się z rzeczy i dowcipów, 
które wprawdzie 
rozumiał, ale które nie interesowały go i nie bawiły.
Nie szło mu zresztą tylko o uczucie obcości i o rosnącą chęć powrotu do 
chińskich rozkoszy. 
Chodziło także o majątek. Pragnął wygodnej, dostatniej starości. Pracował ciężko 
i nagrodą 
miały mu być spokój i odpoczynek. Ale wiedział, że przy olbrzymim bogactwie nie 
zazna pewnie 
spokoju i odpoczynku. Dostrzegł już pierwsze tego zapowiedzi. Znał podobne 
wypadki. Pamiętał 
swego starego pracodawcę, Dantina, któremu dzieci, po ubezwłasnowolnieniu, 
zupełnie legalnie 
wydarły zarząd mieniem. Ah Czun widział, i wiedział doskonale, że gdyby Dantin 
był biedakiem, 
uznano by go za zdolnego, by sam prowadził swoje interesy. A stary Dantin miał 
tylko troje 
dzieci i pół miliona, gdy on, Ah Czun, miał piętnaścioro dzieci i jemu jednemu 
znaną ilość 
milionów.
— Nasze córki są piękne — powiedział pewnego wieczoru do żony. — Kręci się tu 
wielu 
młodych mężczyzn. Zawsze pełno ich w domu. Płacę duże rachunki za cygara. Czemuż 
więc nie 
dochodzi do ślubów?
Mama A’Czun wzruszyła ramionami i czekała.
— Kobiety są kobietami, a mężczyźni — mężczyznami. Dziwne, że nikt się nie żeni. 
Może 
nasze córki nie podobają się młodym ludziom?
— Bardzo im się podobają — odparła mama A’Czun — ale widzisz, nie mogą 
zapomnieć, że 
ty jesteś ich ojcem.
— Ty jednak zapomniałaś, kim był mój ojciec — poważnie rzekł Ah Czun. — 
Zażądałaś 
tylko, bym obciął warkocz.
— Młodzi mężczyźni są bardziej wybredni, niż ja byłam.
— Cóż jest najważniejsze na świecie? — zapytał Ah Czun odchodząc nagle od 
tematu.
Mama A’Czun zastanawiała się chwilę, a potem odpowiedziała.
— Bóg.
Ah Czun skinął głową.
— Są bogowie i bogowie — powiedział. — Bywają z papieru, z drzewa, z brązu. W 
biurze 
używam takiego małego boga za przycisk. W muzeum Bishop jest wiele bogów z 
koralu i z lawy.
— Ale Bóg jest tylko jeden — stwierdziła stanowczym tonem wyzywająco prostując 
okrągłe 
kształty.
Ah Czun dostrzegł niebezpieczeństwo i zboczył z drogi.
— Więc cóż jest większe od Boga? — zapytał. — Powiem ci. Pieniądze. Miewałem już 
do 
czynienia z Żydami i chrześcijanami, z mahometanami i buddystami, a także i z 
czarnymi ludźmi 
z Wysp Salomona i Nowej Gwinei, którzy swego boga nosili zawiniętego w 
przetłuszczony 
papier. Wszyscy oni mieli różnych bogów, ale wszyscy czcili pieniądze. Weźmy 
tego kapitana 
Higginsona: zdaje się podoba mu się Henrietta.
— Nigdy się z nią nie ożeni — odparła mama A’Czun. — Zostanie admirałem…
— Wiceadmirałem — przerwał Ah Czun. — Tak, wiem. Zawsze awansują przed 
przejściem 
na emeryturę.
— Pochodzi z dobrej amerykańskiej rodziny, która nie chciałaby, żeby się ożenił 
z …no, z 
kimś obcym, nie z Amerykanką.
Ah Czun wytrząsał popiół z fajeczki i zamyślony znów napchał ją szczyptą 
tytoniu. Milczał, 
póki nie wypalił fajki do końca.
— Henrietta jest najstarszą córką. W dniu ślubu dostanie trzysta tysięcy 
dolarów. To podziała 
na tego kapitana i jego wysoko postawioną rodzinę. Zrób tak, żeby się o tym 
dowiedział. Tobie to 
pozostawiam.
Ah Czun siedział, palił dalej, a z kółeczek dymu wyłaniała się ku niemu coraz 
wyraźniej twarz 
i postać Toy Shuey… Toy Shuey, dziewczyny do wszystkiego w domu jego wuja, w 
kantońskiej 
wsi, tej dziewczyny, która zawsze miała pełne ręce nieprzebranej roboty, a za 
całoroczną orkę 
dostawała jednego dolara. Widział też wstającą w spiralach dymu własną młodość, 
kiedy za 
niewiele większą płacę harował na polach wuja przez osiemnaście lat. A teraz on, 
Ah Czun, 
zwykły chłop, dawał swej córce posag równy trzystu tysiącom lat takiej harówki. 
A Henrietta 
była tylko jedną z dwunastu córek. Ta myśl wcale nie podnosiła na duchu. Nagle 
uderzyło go, że 
świat jest dziwaczny i śmieszny. Zachichotał i zbudził mamę A’Czun z marzeń, 
których źródło 
leżało gdzieś w głębi jej istoty, w sanktuarium dla niego ukrytym i zawsze 
niedostępnym.
Obietnica Ah Czuna, podawana z ust do ust, rozniosła się lotem ptaka. Kapitan 
Higginson 
zapomniał o awansie, o dumnej rodzinie i ożenił się z trzystoma tysiącami 
dolarów, a na dodatek 
z kulturalną, wyrafinowaną panną, w jednej trzydziestej drugiej — Polinezyjką, w 
jednej 
szesnastej — Włoszką, w takiejż części Portugalką, w jedenastu trzydziestych 
drugich — 
Angielką i Amerykanką i w połowie Chinką.
Szczodrość Ah Czuna szybko przyniosła wyniki. Zaczęto gonić za jego córkami. 
Następna 
była Klara, ale kiedy Sekretarz Terytorialny oficjalnie poprosił o jej rękę, Ah 
Czun powiedział 
mu, że musi czekać kolejki, bo Maud jest starsza i powinna pierwsza wyjść za 
mąż. To była 
chytra polityka. Cała rodzina została żywo zainteresowana, żeby jak najprędzej 
wyswatać Maud, 
i dopięła tego w trzy miesiące, wydając ją za Ned Humphreysa, Komisarza 
imigracyjnego 
Stanów Zjednoczonych. Oboje żalili się później, bo tym razem posag wyniósł tylko 
dwieście 
tysięcy. Ah Czun wyjaśnił, że początkowo był taki hojny, bo chciał przełamać 
lody, a skoro tego 
dopiął, córki nie mogą go już tyle kosztować.
Po Maund wydano Klarę i przez następne dwa lata bez przerwy wyprawiano jakieś 
gody w 
domu Ah Czuna. Tymczasem Ah Czun nie próżnował. Wycofywał się z jednego interesu 
po 
drugim. Sprzedał swoje udziały w dwudziestu przedsiębiorstwach i krok po kroku, 
by nie 
wywołać zniżki cen na rynku, likwidował swe poważne wkłady w nieruchomościach. 
Pod koniec 
jednak przyśpieszył tempa, i wywołał zniżkę, i sprzedawał ze stratą. Pośpiech 
wynikł stąd, że 
dojrzał chmury zbierające się na horyzoncie. Kiedy wydawał za mąż Lucille, 
doszły go już 
odgłosy niesnasek i zawiści. W powietrzu roiło się od knowań i kontrknowań, jak 
wkraść się w 
jego łaski, nastawić go przeciw temu czy innemu zięciowi lub przeciw wszystkim 
prócz jednego. 
Nie wiodło to do spokoju i odpoczynku, o których Ah Czun marzył na stare lata.
Pośpieszył się więc. Od dawna korespondował z głównymi bankami w Szanghaju i 
Makao. 
Przez wiele lat każdy statek uwoził do tych daleko—wschodnich banków czeki 
wystawione na 
nazwisko niejakiego Czun Ah Czuna. Teraz czeki te zaczęły opiewać na grubsze 
sumy. Dwie 
najmłodsze córki Ah Czuna jeszcze nie wyszły za mąż, ale on nie czekał dłużej. 
Wyznaczył im 
posagi po sto tysięcy dolarów i sumy te zdeponował w Banku Hawajskim, gdzie 
rosły procenty i 
czekały na dzień ślubu córek. Albert dostał udziały w firmie „Ah Czun i Ah 
Yung”, Harold, 
najstarszy, wolał wziąć ćwierć miliona w gotówce i wynieść się do Anglii. Karol, 
najmłodszy, 
otrzymał sto tysięcy, opiekuna prawnego i pojechał na studia do Instytutu 
Keeleya*. Mama 
A’Czun dostała bungalow, górski dom na Tantalusie i nową rezydencję nadmorską 
zamiast tej, 
którą Ah Czun sprzedał rządowi, a prócz tego pół miliona w bardzo dobrych 
lokatach.
Teraz Ah Czun gotów był już przeciąć problem. Pewnego pięknego ranka, kiedy cała 
rodzina 
siedziała przy śniadaniu — dopilnował, żeby nie brakowało żadnego zięcia i 
żadnej z ich żon —
obwieścił, że wraca do ojczyzny. W zwięzłym przemówieniu wyjaśnił, że szczodrze 
zaopatrzył 
rodzinę, i dał parę przykazań, które — jego zdaniem — ułatwią jej zgodne i 
harmonijne 
współżycie. Udzielił także zięciom kilku handlowych rad, z naciskiem podkreślił 
korzyści, jakie 
wynikają z umiarkowanego trybu życia i z solidnych lokat, a także podzielił się 
z nimi 
encyklopedycznymi wiadomościami z zakresu handlu i przemysłu na Hawajach. Potem 
kazał 
zajechać stangretowi i w towarzystwie łkającej mamy A’Czun odjechał na statek 
linii „Pacific 
Maul”. Zostawił za sobą dom, pogrążony w trwodze. Kapitan Higginson wrzaskliwie 
domagał się 
ubezwłasnowolnienia Ah Czuna. Córki płakały. Jeden z ich mężów, były sędzia 
federalny, 
wyraził przypuszczenie, że Ah Czun zwariował i pobiegł do właściwych władz 
prosić o 
ingerencję. Wrócił jednak z niczym, bo poprzedniego dnia Ah Czun z własnej woli 
stawał przed 
komisją lekarską i uzyskał świadectwo pełnej poczytalności. Byli zupełnie 
bezsilni, udali się 
więc na przystań, by pożegnać staruszka, a on pomachał im ręką ze spacerowego 
pokładu 
wielkiego parowca, który właśnie lawirując między rafami koralowymi wychodził na 
pełne 
morze.
Ah Czun nie pojechał jednak do Kantonu. Za dobrze znał ojczyznę i ucisk 
mandarynów, by 
wrócić tam z pełną kiesą, która mu jeszcze została. Udał się do Makao. 
Dotychczas długo 
korzystał z iście królewskiej władzy i był władczy jak król. A kiedy wylądował w 
Makao i 
zajechał do największego europejskiego hotelu, portier zatrzasnął mu przed nosem 
książkę 
meldunkową. Chińczyków tu nie przyjmowano. Ah Czun wezwał zarządzającego, który 
potraktował go obraźliwie. Wtedy odjechał, lecz wrócił po dwóch godzinach. 
Wezwał portiera i 
zarządzającego, wypłacił im miesięczną pensję i zwolnił z posady. Kupił bowiem 
hotel i przez 
wiele miesięcy, kiedy budowano dla niego wspaniały podmiejski pałac, mieszkał w 
jego 
najwytworniejszych apartamentach. W tym czasie, dzięki niezawodnej kupieckiej 
żyłce, podniósł 
dochodowość hotelu z trzech procent do trzydziestu.
Kłopoty, przed którymi uciekł, zaczęły się prędko. Niektórzy zięciowie potracili 
pieniądze na 
niepewnych interesach, inni przepuścili posag żon. A że nie było Ah Czuna, 
zerkali łapczywym 
okiem na pół miliona mamy A’Czun, przy czym wcale nie żywili do siebie 
przyjaznych uczuć. 
Adwokaci obrastali w piórka na komentowaniu sensu legatów Ah Czuna. Hawajskie 
sądy 
zawalone były pozwami, apelacjami i odwołaniami. Nawet sądy karne nie miały 
spokoju. 
Dochodziło do burzliwych rozmów między rodziną, podczas których wymyślano sobie 
gwałtownie i wymieniano jeszcze gwałtowniejsze ciosy. Nawet doniczki latały w 
powietrzu na 
poparcie ostrych słówek. Rodziły się z tego sprawy o obrazę, które wędrowały 
przez wszystkie 
instancje, a zeznania świadków trzymały w napięciu całe Honolulu.
Ah Czun zaś w swoim pałacu, otoczony wszystkimi drogimi sercu rozkoszami 
Wschodu, palił 
spokojnie fajeczkę i słuchał tego, co się dzieje za morzem. Każdym pocztowym 
parowcem, w 
nienagannej angielszczyźnie wystukanej na amerykańskiej maszynie, słał z Makao 
do Honolulu 
list, a w nim, nie szczędząc wzniosłych cytat i przykazań, doradzał rodzinie, by 
żyła w zgodzie i 
harmonii. Sam trzymał się z dala od wszystkiego i był zadowolony. Zyskał spokój 
i wypoczywał. 
Czasem chichotał i zacierał ręce, a jego skośne, małe, czarne oczki błyszczały 
wesoło na myśl, 
jak zabawny jest świat. Bo z całego życia i z filozoficznych rozmyślań wyniósł 
tylko jedno: 
przekonanie, że świat jest naprawdę bardzo zabawny.
Przełożył Tadeusz Evert
The Benefit of the Doubt
DOBRODZIEJSTWO WĄTPLIWOŚCI
1
Carter Watson, z ostatnim numerem jakiegoś czasopisma pod pachą, szedł wolno i 
ciekawie 
rozglądał się wkoło. Od dwudziestu lat nie był na tej ulicy, a zaszły tu wielkie 
i zadziwiające 
zmiany. To zachodnioamerykańskie miasto o trzystu tysiącach mieszkańców miało 
ich zaledwie 
trzydzieści tysięcy, kiedy jako chłopiec biegał po jego ulicach. Ulica, po 
której szedł, była 
wówczas spokojną ulicą domów mieszkalnych, w przyzwoitej dzielnicy robotniczej. 
Ale tego 
późnego popołudnia Watson stwierdził, że wchłonęła ją występna i rozległa 
dzielnica o złej 
sławie. Zaroiło się na niej od chińskich i japońskich sklepików i spelunek, 
chaotycznie 
pomieszanych z podrzędnymi zakładami białych i knajpami spod ciemnej gwiazdy. 
Cicha ulica 
jego młodości stała się najbardziej bandycką dzielnicą miasta.
Spojrzał na zegarek. Było wpół do szóstej. Dobrze wiedział, że jest to senna 
pora w tego 
rodzaju dzielnicy, pchała go jednak ciekawość. Przez dwadzieścia lat włóczęgi i 
badania 
warunków socjalnych na świecie woził ze sobą wspomnienie swego rodzinnego miasta 
jako 
czegoś drogiego i pięknego. Zaskoczyła go zmiana, którą tu widział Musi 
koniecznie przejść 
jeszcze kawałek i zobaczyć, jak nisko stoczyło się jego miasto.
I jeszcze coś: Carter Watson miał wyostrzony zmysł społeczny i obywatelski. 
Zamożny, a 
dzięki temu niezależny, niechętnie trwonił energię na wielkoświatowe herbatki i 
wytworne 
towarzyskie kolacje. Nie pociągały go też ani aktorki, ani konie wyścigowe, ani 
podobne 
rozrywki. Jego manią były sprawy etyki i uważał się za nie byle jakiego 
reformatora, choć jego 
działalność sprowadzała się przede wszystkim do pisywania artykułów w 
poważniejszych 
pismach i kwartalnikach oraz do wydawania pod własnym nazwiskiem jasno i mądrze 
napisanych książek o klasie robotniczej i wielkomiejskich nędzarzach. Wśród 
dwudziestu 
siedmiu ogłoszonych drukiem tytułów, które wyrobiły mu nazwisko, były takie: 
„Gdyby 
Chrystus zstąpił do Nowego Orleanu”, „Wyeksploatowany do cna robotnik”, „Reforma 
czynszowa w Berlinie”, „Wiejskie slumsy Anglii”, „Ludność wschodnich stanów”, 
„Reforma 
contra rewolucja”, „Miasteczka uniwersyteckie — rozsadnikiem radykalizmu” i 
„Jaskiniowiec 
cywilizacji”.
Ale Carter Watson nie był ani maniakiem, ani fanatykiem. Nie wpadał w rozpacz na 
widok 
okropności, które badał i piętnował. Nie płonął ogniem naiwnego entuzjazmu. 
Ratował go 
humor, tak jak wielkie doświadczenie i usposobienie konserwatywno–filozoficzne. 
Nie skłaniał 
się też ku teoriom błyskawicznych reform. Jego zdaniem społeczeństwo mogło stać 
się lepsze 
jedynie dzięki straszliwie powolnej i bardzo bolesnej ewolucji. Nie uznawał ani 
gwałtownych 
cięć, ani raptownych odrodzeń. Ludzkość może się uszlachetniać tylko poprzez 
cierpienie i biedę, 
tak jak dochodziła do wszystkich zdobyczy socjalnych.
Tego późnego, letniego popołudnia ciekawość nie dawała Watsonowi spokoju. 
Przystanął 
przed pretensjonalną knajpą. Wisiał nad nią szyld z napisem „Vendome”, a do 
wnętrza 
prowadziło dwoje drzwi. Jedne najwidoczniej wiodły do baru — z tych nie 
skorzystał — a drugie 
otwierały się na wąski korytarz. Watson przeszedł go i znalazł się w dużej sali 
zastawionej 
stolikami, zupełnie pustej. W półmroku dostrzegł w odległym kącie pianino. 
Pomyślawszy w 
duchu, że wróci tu kiedyś i przyjrzy się ludziom, którzy siedzą i piją przy tych 
licznych stolikach, 
ruszył wokół sali.
Krótki korytarz wiódł z niej do małej kuchenki, gdzie przy stole siedział 
samotnie Patsy 
Horan, właściciel lokalu. Posilał się spiesznie przed wieczornym napływem gości. 
Był zły na 
cały świat. Rano lewą nogą wstał z łóżka i odtąd wszystko go irytowało. Gdyby 
ktoś zapytał o to 
barmanów, pewnie by powiedzieli, że „stary się wściekł”. Ale Carter Watson tego 
nie wiedział. 
Gdy wszedł do kuchni, ponury wzrok Patsy Horana padł na czasopismo pod jego 
pachą. Nie znał 
Watsona i nie wiedział, że niesie on zwykłe ilustrowane pismo. Z głębi swego 
rozdrażnienia 
osądził, że ów obcy to zakała ludzkości, jeden z tych, którzy zapaskudzają mu 
wnętrze lokalu 
przybijając lub rozlepiając plakaty. Barwna okładka pisma utwierdziła go w 
przekonaniu, że to 
plakat. Od tego się zaczęło. Z widelcem i nożem w ręku Patsy podbiegł do 
Watsona.
— Wynoś się! — ryknął. — Już ja was znam!
Carter Watson osłupiał. Patsy wyskoczył na niego jak diabeł z pudełka.
— Będziesz mi tu ściany niszczył! — krzyczał Patsy wyrzucając z siebie istny 
potok 
ohydnych i obraźliwych wymysłów.
— Jeśli nawet czymś pana dotknąłem, zrobiłem to nieumyślnie… Tyle tylko zdążył 
powiedzieć Watson, bo Patsy zaraz mu przerwał.
— Wynoś się i nie rozpuszczaj pyska — powtórzył, groźnie wywijając dla większego 
wrażenia nożem i widelcem.
Carter Watson ujrzał oczyma wyobraźni ten widelec nieprzyjemnie wbity w jego 
żebra, 
zrozumiał, że daremnie próbowałby „rozpuszczać pysk”, i szybko zawrócił do 
wyjścia. Widok 
tego pokornego odwrotu musiał do reszty rozwścieczyć Patsy Horana, bo ten 
czcigodny 
jegomość upuścił nóż i widelec i skoczył na Watsona.
Ważył sto osiemdziesiąt funtów, tyleż co Watson. Pod tym względem mieli równe 
szansę. 
Patsy był jednak karczemnym zabijaką, na ślepo prącym naprzód, podczas gdy 
Watson był 
bokserem. I pod tym względem on miał przewagę, bo Patsy atakując zapomniał o 
obronie i 
ryzykownie zamachnął się prawą pięścią. Watsonowi wystarczyłoby poczęstować go 
lewym 
prostym i uciec. Ale Watson miał jeszcze jedną przewagę. Boks i doświadczenie 
wyniesione z 
nędznych i podejrzanych dzielnic całego świata nauczyły go panowania nad sobą.
Obrócił się więc w miejscu i zamiast oddać cios, zrobił unik i przeszedł do 
zwarcia. Patsy, 
który szarżował jak byk, miał przewagę rozpędu, Watson zaś, obróciwszy się ku 
niemu, rozpędu 
nie miał. W rezultacie obaj całym ciężarem swoich trzystu sześćdziesięciu funtów 
runęli z 
hukiem na ziemię. Watson znalazł się pod spodem i głową dotykał tylnej ściany 
wielkiego 
pokoju. Od ulicy dzieliło go sto pięćdziesiąt stóp. Zastanawiał się szybko. 
Przede wszystkim 
należało uniknąć skandalu. Nie chciał dostać się do gazet w mieście swego 
dzieciństwa, gdzie 
mieszkało jeszcze wielu krewnych i przyjaciół rodziny.
Dlatego też oplótł rękami człowieka leżącego na nim, przywarł do niego i czekał 
nadejścia 
pomocy, która musiała przyjść zwabiona hałasem. I rzeczywiście nadeszła — to 
znaczy z baru 
wypadło sześciu mężczyzn i półkolem obstąpiło zapaśników.
— Zabierzcie go — rzekł Watson. — Nie ruszyłem go i nie chcę się bić.
Lecz półkole stało w milczeniu. Watson trwał w niezmienionej pozycji i czekał. 
Po wielu 
daremnych próbach ugodzenia go Patsy wdał się w pertraktacje:
— Puść mnie, to i ja cię puszczę — powiedział.
Watson puścił go, Patsy jednak ledwie się podniósł, stanął nad leżącym 
przeciwnikiem gotów 
do zadania ciosu.
— Wstawaj! — rozkazał.
Mówił głosem groźnym i nieubłaganym, jak Bóg Ojciec w dzień Sądu Ostatecznego, i 
Watson 
pojął, że nie może liczyć na zmiłowanie.
— Odejdź pan, to wstanę — odparł.
— Jeśli jesteś dżentelmenem, wstawaj zaraz — rzekł Patsy, a blade oczy pałały mu 
wściekłością, gdy pięść szykowała się do miażdżącego ciosu.
W tej samej chwili cofnął nogę, chcąc kopnąć Watsona w twarz. Watson zasłonił 
się 
skrzyżowanymi ramionami i skoczył na nogi tak błyskawicznie, że zamknął w 
klamrze 
przeciwnika, nim ten zdążył uderzyć. Trzymając go raz jeszcze zaapelował do 
gapiów.
— Chłopcy, zabierzcie go. Widzicie, że go nie ruszam. Nie chcę się bić. Chcę 
stąd wyjść.
Ludzie w kole ani nie drgnęli, ani się nie odezwali. To milczenie było tak 
złowróżbne, że 
Watsonowi ciarki przeszły po krzyżu. Patsy spróbował się wyrwać, co miało ten 
efekt, że Watson 
powalił go na wznak i wyrwawszy mu się skoczył do drzwi. Ale koło widzów jak mur 
zagrodziło 
mu drogę. Dostrzegł blade, nalane twarze ludzi, którzy nie widują słońca, i 
zrozumiał, że ma 
przed sobą nocnych rzezimieszków, drapieżne zwierzęta wielkomiejskiej dżungli. 
Odepchnęli go 
w tył, w objęcia goniącego za nim jak rozjuszony byk Patsy Horana.
W jeszcze jednym zwarciu Watson, chwilowo bezpieczny, zaapelował do bandy 
opryszków. I 
znów jego głos był głosem wołającego na puszczy. Wtedy zląkł się nie na żarty. 
Znał wiele 
wypadków, kiedy w takich spelunkach maltretowano samotnych gości, łamano im 
żebra i 
masakrowano twarze, kopano i bito na śmierć. Wiedział też, że jeśli ma wyjść 
cało, nie wolno mu 
uderzyć ani napastnika, ani nikogo z bandy. Jednakże ogarnęło go uzasadnione 
oburzenie. 
Siedmiu na jednego — to w żadnym wypadku nie jest uczciwe! Był zły i zbudziło 
się w nim 
drapieżne zwierzę drzemiące w każdym człowieku. Ale przypomniał sobie żonę i 
dzieci, zaczętą 
książkę i dziesięć tysięcy akrów sfalowanej ziemi we własnej, tak lubianej 
podgórskiej 
posiadłości. W przelotnej jak błyskawica wizji ujrzał błękitne niebo, promienie 
złotego słońca na 
ukwieconych łąkach, bydło leniwie brodzące w strumieniach i błysk rzucającego 
się w bystrym 
nurcie pstrąga. Życie było piękne — zanadto piękne, by miał je ryzykować dla 
zaspokojenia 
przypływu zwierzęcych instynktów. Krótko mówiąc, Carter Watson był opanowany i 
przerażony.
Jego przeciwnik, zamknięty w mistrzowskim zwarciu, próbował się wyswobodzić. 
Watson 
znów go powalił, skoczył do drzwi i znów odepchnęło go półkole ludzi o 
wyblakłych, nalanych 
twarzach. Nowym unikiem umknął prawemu sierpowemu Horana i chwycił go wpół. 
Powtarzało 
się to wiele razy. Watson stawał się coraz zimniejszy, gdy zawiedziony w 
rachubach Patsy, 
któremu nie wychodził żaden cios, wściekał się coraz bardziej i spróbował 
walczyć w zwarciach 
głową. Za pierwszym razem grzmotnął Watsona czołem w nos. Nauczony 
doświadczeniem 
Watson przyciskał odtąd w zwarciach głową do jego piersi. Oszalały z wściekłości 
Patsy bódł 
dalej i pokiereszował sobie oko, nos i policzek o ciemię Watsona. A im silniej 
się kaleczył, tym 
bódł zacieklej i mocniej.
Taka jednostronna walka trwała od dwunastu do piętnastu minut. Watson nie zadał 
ani 
jednego ciosu, szukał tylko ucieczki. Czasem, w krótkich chwilach, gdy odrywał 
się od 
przeciwnika i klucząc między stolikami próbował dostać się do wyjścia, ludzie o 
bladych, 
nalanych twarzach łapali go za poły marynarki i pchali pod prawy sierpowy 
depczącego mu po 
piętach Patsy’ego. Raz po raz i nieskończoną ilość razy Watson przechodził do 
zwarcia i kładł 
przeciwnika na obie łopatki, przy czym zawsze okręcał nim i przewracał go w 
kierunku drzwi. W 
ten sposób zbliżał się do celu o długość ciała.
W końcu, bez kapelusza, rozczochrany, z krwawiącym nosem i podbitym okiem, 
wydostał się 
na chodnik i wpadł w objęcia policjanta.
— Niech pan aresztuje tego człowieka — zażądał łapiąc z trudem oddech.
— Hej, Patsy! — zawołał policjant — co się tu u ciebie dzieje?
— Jak się masz, Charley — odpowiedział Patsy. — Ten drab wpadł tutaj…
— Niech pan go aresztuje — powtórzył Watson.
— Wynoś się! Zmykaj! — ryknął na niego Patsy.
— Zmykaj! — dorzucił policjant. — Bo jak nie, to ciebie aresztuję.
— Dobrze, ale musi pan także aresztować tego człowieka. Napadł na mnie bez 
powodu.
— Napadłeś na niego, Patsy? — zapytał policjant.
— Nie. Daj mi skończyć, Charley, i — na Boga — mam świadków na to, co mówię. 
Siedzę w 
kuchni i jem zupę, aż tu wchodzi ten drab i ni stąd, ni zowąd — do mnie. Nawet 
nie wiem, co to 
za jeden. Jest pijany.
— Niech pan spojrzy na mnie — zaprotestował oburzony socjolog. — Czy jestem 
pijany?
Policjant spojrzał na niego ponuro i groźnie i skinął na Patsy’ego, by mówił 
dalej.
— Więc ten drab zaczyna się mnie czepiać. „Nazywam się Tim McGrath i rozsmaruję 
cię na 
chlebie. Ręce do góry!” — woła. Uśmiechnąłem się, a ten, bęc, bęc, palnął mnie 
dwa razy i rozlał 
mi zupę. Spójrz na moje oko. Ładnie mnie urządził.
— Co pan zamierza zrobić? — zapytał Watson policjanta.
— Wynoś się, zmykaj, bo zobaczysz, że cię aresztuję — usłyszał w odpowiedzi.
Wtedy w Watsonie zbudziło się poczucie obywatelskiej praworządności.
— Protestuję…
Ale w tej chwili policjant schwycił go za ramię i szarpnął tak mocno, że o mały 
włos byłby go 
przewrócił.
— Chodź, aresztuję cię.
— To i jego niech pan weźmie — żądał Watson.
— Akurat! — rzekł policjant. — Po coś na niego napadł, gdy spokojnie jadł zupę?
2
Carter Watson był naprawdę zły. Nie tylko napadnięto go bez powodu, dotkliwie 
pobito i 
aresztowano, ale jeszcze wszystkie ranne gazety podały sensacyjny opis jego 
pijackiej awantury z 
właścicielem osławionej knajpy „Vendome”. W tych opisach nie było ani słówka 
prawdy. Patsy 
Horan i jego poplecznicy szczegółowo opowiedzieli całą bijatykę. Nie ulegało 
wątpliwości, że 
Carter Watson był pijany. Trzy razy wyrzucano go z szynku do rynsztoka i trzy 
razy wracał 
ziejąc nienawiścią i przysięgając, że wszystkich stąd powymiata.
„Słynny socjolog urżnął się i siedział w kozie” — taki był pierwszy tytuł 
artykułu, który 
wpadł Watsonowi w oczy na czołowej stronie gazety. Obok ujrzał swoją wielką 
podobiznę. Inne 
tytuły głosiły: „Carter Watson ubiega się o mistrzostwo w boksie”, „Carter 
Watson dostał za 
swoje”, „Słynny socjolog próbuje wymieść do czysta spelunkę” i „Carter Watson 
znokautowany 
przez Patsy Horana w trzeciej rundzie”.
Wypuszczony za kaucją, Carter Watson stanął nazajutrz przed sądem policyjnym 
oskarżony z 
urzędu o zakłócenie porządku publicznego przez napad i pobicie niejakiego Patsy 
Horana. Ale 
przedtem jeszcze prokurator, który bierze pensję za ściganie wykroczeń przeciw 
porządkowi 
publicznemu, odciągnął Watsona na bok na prywatną rozmowę.
— Lepiej byłoby, gdyby pan poniechał sporu — powiedział. — Wie pan co, panie 
Watson, 
niech pan się pogodzi z Patsy Horanem. Uściśnijcie sobie ręce i skończcie z tym. 
Załatwimy 
sprawę raz dwa. Szepnę słówko sędziemu i umorzy sprawę przeciw panu.
— Wcale nie chcę, żeby umarzał sprawę — zaoponował Watson. — Pańskim obowiązkiem 
jest mnie przesłuchać, a nie godzić z tym… z tym jegomościem.
— Ach, jeśli tak, to będę pana przesłuchiwał — odparł prokurator,
— Będzie pan też musiał przesłuchać tego Patsy Horana — rzekł Watson. — Bo teraz 
ja 
żądam aresztowania go za napad i bijatykę.
— Radzę, niech się pan z nim pogodzi — powtórzył prokurator, a tym razem jego 
słowa 
zabrzmiały niemal jak groźba.
Obie rozprawy wyznaczono za tydzień, tego samego ranka, przed sędzią Witbergiem.
— Nie masz żadnych szans — powiedział Watsonowi jego przyjaciel z lat 
dzieciństwa, dawny 
naczelny redaktor najpoczytniejszego pisma w mieście. — Każdy wie, że ten 
człowiek cię 
poturbował. Ma najgorszą w świecie opinię. Ale to ci nic nie pomoże. Obie skargi 
oddalą. I to 
tylko przez wzgląd na twoją osobę. Zwykły śmiertelnik zostałby skazany.
— Nie rozumiem — odparł zdziwiony socjolog. — Ten człowiek napadł mnie znienacka 
i 
dotkliwie pobił. Ja nie uderzyłem go ani razu. Ja…
— To nieważne — przerwał mu przyjaciel.
— Więc co jest ważne?
— Posłuchaj: zadarłeś z miejscową policją i całą machiną polityczną. Kim jesteś? 
Nawet nie 
stałym mieszkańcem tego miasta. Żyjesz gdzieś na wsi. Tu nie masz praw wyborcy. 
Co więcej, 
nie masz żadnego wpływu na wyborców. A za tym właścicielem knajpy pójdzie 
porządna kupa 
wyborców z jego okręgu — porządna kupa!
— Chcesz powiedzieć, że sędzia Witberg pogwałci świętość swego urzędu i złamie 
przysięgę 
uniewinniającą tego bydlaka?
— Strzeż się — brzmiała ponura odpowiedź. — O, zrobi to zręcznie. Wyda 
arcyprawny, 
arcyuzasadniony wyrok, obfitujący we wszystkie słowa, jakie zna nasz język dla 
wyrażenia 
pojęcia przyzwoitości i prawa.
— Jest jeszcze prasa! — wybuchnął Watson.
— Tak, ale w tej chwili nie zwalcza administracji. Czeka cię ciężka przeprawa. 
Już miałeś 
próbkę.
— Więc te pętaki od kroniki policyjnej nie napiszą prawdy?
— Napiszą coś na pograniczu prawdy, tak żeby czytelnicy uwierzyli. Wiesz, że 
piszą, jak im 
każą. Mają powiedziane, że muszą kręcić i koloryzować, a gdy się do tego 
zabiorą, będziesz się 
miał z pyszna. Lepiej od razu poniechaj wszystkiego. Wpadłeś.
— Ale rozprawy już wyznaczono.
— Piśnij tylko słówko i zaraz wszystkiemu łeb ukręcą. Człowiek może walczyć z 
machiną, ale 
wtedy, kiedy ma machinę za sobą.
3
Carter Watson był jednak uparty. Wiedział, że przegra z machiną, ale przez całe 
życie gonił za 
socjologicznymi doświadczeniami, teraz zaś wpadł na coś zupełnie nowego.
Rankiem, w dniu rozprawy, prokurator raz jeszcze spróbował zatuszować sprawę.
— Jeśli takie jest pańskie stanowisko, to chyba wezmę adwokata, by popierał 
oskarżenie — 
odparł Watson.
— Nie, nie trzeba — rzekł prokurator. — Biorę za to pensję, by ścigać 
przestępstwa, i będę 
oskarżał. Ale muszę panu powiedzieć, że nie ma pan żadnych widoków. Złączymy 
obie sprawy 
w jedną i niech się pan pilnuje.
Sędzia Witberg spodobał się Watsonowi. Jeszcze młody, niewysoki, w miarę tęgi, 
czysto 
wygolony, o inteligentnej twarzy, robił dobre wrażenie. Uśmiech na wargach i 
wesołe zmarszczki 
w kątach czarnych oczu potęgowały tylko to wrażenie. Przyglądając mu się i 
badając go 
wzrokiem, Watson nabrał niemal pewności, że jego przyjaciel się mylił.
Rozczarował się wkrótce. Zeznania Patsy Horana i jego dwóch zauszników były 
jednym 
wielkim łgarstwem złożonym pod przysięgą. Watson nigdy by nie uwierzył, że coś 
takiego jest 
możliwe, gdyby sam tego nie doświadczył. Ludzie ci zaprzeczyli istnienia 
pozostałych czterech 
mężczyzn. Jeden ze świadków twierdził, że był w kuchni i widział, jak Watson bez 
powodu 
napadł na Horana. Drugi miał siedzieć w barze i widzieć, jak Watson dwa razy 
wracał do knajpy, 
by rozprawić się z Bogu ducha winnym szynkarzem. Przypisywali zaś Watsonowi tak 
bogaty 
rynsztokowy język, że — jak sądził — podważali tym własne zeznania. Trudno było 
bowiem 
uwierzyć, żeby on mógł używać podobnych wyrazów. Kiedy zaczęli opowiadać, jak 
brutalnymi 
ciosami zasypał twarz biednego Horana i jak rozbił krzesło daremnie usiłując go 
uderzyć, poczuł 
tajoną chęć do śmiechu, a jednocześnie i smutek. Sąd zamienił się w farsę. 
Watson zaś w obliczu 
tak bezgranicznej podłości z przygnębieniem myślał o długiej drodze wzwyż, jaką 
jeszcze 
ludzkość ma przed sobą.
W obrazie zabijaki i chuligana, namalowanym przez świadków, najgorszy wróg nie 
poznałby 
Watsona ani on sam nie poznałby siebie. Ale jak przy wszystkich zagmatwanych 
krzywoprzysięstwach, tak tutaj widać było sprzeczności i głębokie rysy w 
zeznaniach. Sędzia 
jednakże jakoś ich nie dostrzegał, a obaj prokuratorzy i oskarżyciel z ramienia 
Horana — omijali 
je zręcznie. Watson nie pomyślał o tym, by zaangażować adwokata, i teraz był z 
tego 
zadowolony.
Gdy nadeszła kolej na jego zeznania, ciągle jeszcze zachowywał cień wiary w 
sprawiedliwość 
sędziego Witberga.
— Proszę Wysokiego Sądu, przypadkiem szedłem sobie ulicą… — zaczął, ale sędzia 
mu 
przerwał.
— Nie jesteśmy tu po to, żeby rozważać, co pan robił przed awanturą — warknął 
groźnie. — 
Kto pierwszy uderzył?
— Wysoki Sądzie — bronił się Watson — ja nie mam świadków w tej bójce i dlatego 
prawdę 
moich słów można ustalić tylko po wysłuchaniu całej historii…
Znów mu przerwano.
— Nie będziemy tu wydawali czasopism! — wrzasnął sędzia Witberg. Patrzał przy 
tym tak 
wrogo i gniewnie, że Watson nie mógł uwierzyć, by był to ten sam człowiek, 
któremu przyglądał 
się przed chwilą.
— Kto pierwszy uderzył? — zapytał oskarżyciel ze strony Horana.
W tym miejscu wtrącił się prokurator, pytając, którą z dwóch połączonych spraw 
rozpatruje 
się obecnie i na jakiej zasadzie, w tym stadium, jego kolega bada świadka. 
Tamten zareplikował. 
Sędzia Witberg Wmieszał się zdradzając zupełną nieznajomość sprawy. Wszystko to 
wymagało 
wyjaśnienia. Rozgorzała generalna bitwa, która skończyła się tym, że obaj 
prawnicy przeprosili 
sąd i siebie nawzajem. I tak to szło, a Watsonowi zdawało się, że kilku 
rzezimieszków obrabia 
uczciwego człowieka wyciągając mu portmonetkę. Machina pracowała i nic więcej.
— Czemu wszedł pan do knajpy o tak złej sławie? — zapytano go.
— Jako ekonomista i socjolog od wielu lat mam zwyczaj osobiście badać…
Więcej nie zdążył powiedzieć.
— Nic nas tu nie obchodzi pańska uczoność — warknął sędzia. — Pytanie jest 
wyraźne i 
niech pan wyraźnie odpowiada. Czy był pan pijany? O to tylko chodzi.
Kiedy Watson próbował wyjaśnić, że Patsy pokaleczył sobie twarz, gdy usiłował 
bić głową, 
otwarcie nie dano mu wiary i wyśmiano, a sędzia Witberg znów wziął go w obroty.
— Czy zdaje pan sobie sprawę z powagi przysięgi, którą pan złożył zobowiązując 
się mówić 
prawdę z tego miejsca dla świadków? — zapytał. — Plecie pan jakieś bajeczki. 
Nikt nie uwierzy, 
że człowiek przy zdrowych zmysłach pokaleczył się i dalej się kaleczył bijąc 
wrażliwymi i 
miękkimi częściami twarzy o pańską głowę. Pan jest przecież inteligentnym 
człowiekiem. Czy to 
ma sens?
— Ludzie w gniewie tracą rozsądek — łagodnie odrzekł Watson.
Wtedy to sędzia Witberg poczuł się bardzo obrażony i uniósł się słusznym 
gniewem.
— Jakim prawem pan to mówi? — wrzasnął. — To nie ma żadnych podstaw. To nie ma 
żadnego związku ze sprawą. Jest pan świadkiem na okoliczność, jaka się 
wydarzyła. Sąd nie 
życzy sobie wysłuchiwać pańskich opinii.
— Odpowiedziałem tylko na pytanie, proszę Wysokiego Sądu — skromnie zaoponował 
Watson.
— Nic podobnego — wybuchnął sędzia. — Uprzedzam pana, uprzedzam uroczyście, że 
taka 
bezczelność może być panu poczytana za obrazę Sądu. I niech pan wie, że my tu, w 
tej sali 
rozpraw, wiemy, jak przestrzegać prawa i dobrych obyczajów. Wstyd mi za pana!
Gdy następny drobiazgowy spór prawny między przedstawicielami stron przerwał mu 
opowiadanie o tym, co zaszło w „Vendome”, Carter Watson bez goryczy, ubawiony, 
ale i 
smutny, patrzył, jak w jego oczach formuje się obraz machiny wielkiej i małej, 
która rządzi 
krajem. Myślał o bezwstydnych i bezkarnych łapówkach wymuszanych w tysiącach 
miast przez 
podobne do pająków, nędzne kreatury tej machiny. Miał tu przed sobą sąd i 
sędziego, których 
machina podporządkowała służalczo właścicielowi szynku dlatego, że za nim szło 
mnóstwo 
wyborców. To zjawisko choć nędzne i marne stanowiło jedno z oblicz wielkiej 
machiny, która 
groźnie rozpierała się w każdym mieście, w każdym stanie i pod tysiącem postaci 
rzucała cień na 
cały kraj.
Zadźwięczało mu w uszach znane powiedzonko: „To śmiechu warte” i w szczytowym 
punkcie 
sporu zachichotał głośno, na co sędzia zareagował groźnym zmarszczeniem brwi. Ci 
tyranizujący 
innych prawnicy i sędzia — myślał Watson — są gorsi, milion razy gorsi od 
zabijaków–
marynarzy na trzeciorzędnych statkach, którzy sami tyranizują, ale i sami się 
bronią. Ci nędzni 
łotrzykowie zaś chowali się za majestat prawa. Bili, ale nie wolno było oddać im 
ciosu, bo za 
nimi stały cele więzienne i pałki tępych policjantów — płatnych i zawodowych 
gnębicieli 
człowieka. Ale Watson nie czuł złości. To wszystko było takie groteskowe, że 
zatracało swą 
obrzydliwość i występność, a on na szczęście miał zbawienne poczucie humoru.
Mimo że go zastraszano i usiłowano zbić z tropu, udało mu się w końcu 
opowiedzieć szczerze 
i po prostu, jak to było, i mimo złośliwych krzyżowych pytań żaden szczegół jego 
relacji nie 
został podważony. Różniła się ona kapitalnie od fałszywych zeznań przebijających 
z historyjek 
Horana i jego dwóch świadków.
Oskarżyciel ze strony Horana i prokurator podtrzymali pierwotne oskarżenie 
pozostawiając 
wszystko sądowi do rozstrzygnięcia. Watson zaprotestował przeciwko temu, ale 
oskarżyciel 
publiczny zatkał mu usta mówiąc, że jest oskarżycielem publicznym i wie, co 
robi.
„Patrick Horan zeznał, że jego życiu zagrażało niebezpieczeństwo i że musiał się 
bronić — tak 
zaczynał się wyrok sędziego Witberga. — Carter Watson zeznał to samo. Każdy z 
nich przysiągł, 
że pierwsze uderzenie zadała strona przeciwna; każdy też przysiągł, że to on 
został napadnięty 
bez powodu. Jest zasadą prawa, że wszelkie wątpliwości należy tłumaczyć na 
korzyść 
oskarżonego. W tym wypadku zachodzi fakt uzasadnionej wątpliwości. Tak więc w 
sprawie 
«naród przeciw Carterowi Watsonowi» wspomniany Carter Watson korzysta z 
dobrodziejstwa 
wątpliwości i zostaje zwolniony z aresztu. To samo rozumowanie należy zastosować 
w sprawie 
»naród przeciw Patrickowi Horanowi«. I on korzysta z dobrodziejstwa wątpliwości 
i zostaje 
zwolniony z aresztu. Chciałbym, aby obaj oskarżeni uścisnęli sobie ręce i 
pogodzili się”.
Pierwsze tytuły, jakie wpadły Watsonowi w oczy w gazetach wieczornych, głosiły: 
„Carter 
Watson uwolniony od winy i kary”. W drugiej gazecie zobaczył: „Carter Watson 
uniknął 
grzywny”. Ale szczytem wszystkiego był nagłówek: „Carter Watson — to swój chłop” 
Z tekstu 
artykułu Watson dowiedział się, że sędzia Witberg doradził przeciwnikom, by 
podali sobie ręce, 
co z gotowością uczynili. Dalej czytał: „No, chodźmy to oblać — zaproponował 
Patsy Horan.
— Oczywiście — odparł Carter Watson.
I wziąwszy się pod ręce powędrowali do najbliższego baru”.
4
Z całej tej przygody Watson nie wyniósł goryczy. Była ona nowego rodzaju 
doświadczeniem, 
które doprowadziło go do napisania jeszcze jednej książki pod tytułem 
„Postępowanie policyjno–
sądowe: próba analizy”.
Pewnego letniego ranka, w rok potem, w czasie przejażdżki po swej posiadłości, 
Watson 
zsiadł z konia i zaczął się przedzierać malutkim kanionem, chcąc zobaczyć, jak 
się przyjęły 
skalne paprocie, które zasadził ubiegłej zimy. Po drugiej, wyższej stronie 
wąwozu wyszedł na 
ukwieconą łąkę, cudowne, odludne miejsce, odgrodzone od świata wzgórzami i 
kępami drzew. I 
tu zobaczył jakiegoś mężczyznę, który przyszedł pewnie spacerem z hotelu 
otwieranego na lato 
w miasteczku o milę stąd. Spotkali się twarzą w twarz i poznali wzajemnie. 
Letnikiem był sędzia 
Witberg. Wyraźnie naruszył prawo cudzej własności, bo Watson wszędzie na granicy 
swej 
posiadłości ustawił napisy zabraniające wstępu, choć nigdy nie przestrzegał tego 
zakazu.
Sędzia Witberg wyciągnął rękę na powitanie, ale Watson udał, że jej nie widzi.
— Polityka to wstrętne zajęcie, prawda, panie sędzio? — zauważył. — Oczywiście 
widzę 
pańską wyciągniętą rękę, ale nie mam zamiaru jej uścisnąć. W gazetach czytałem, 
że po 
rozprawie podałem rękę Horanowi. Pan wie, że tego nie zrobiłem, ale pozwoli pan 
sobie 
powiedzieć, że tysiąc razy wolałbym podać rękę jemu i nędznym kundlom z jego 
sfory niż panu.
Sędzia Witberg był przykro zaskoczony i gdy chrząkał, jąkał się i próbował coś 
wybąkać, 
Watsonowi strzelił do głowy pewien pomysł. Zdecydował się na ponury i zabawny 
żart.
— Nie posądziłbym o wrogość człowieka tak obytego jak pan i tak znającego świat 
— 
powiedział sędzia.
— Wrogość? — powtórzył Watson. — Na pewno jej nie żywię. Nie leży w moim 
charakterze. 
A żeby tego panu dowieść, niech mi wolno będzie pokazać panu coś ciekawego, coś, 
czego pan 
jeszcze nigdy nie widział. — Rozejrzał się wkoło i podniósł ostry kamień 
wielkości pięści. — 
Widzi pan to? — powiedział. — Niech pan patrzy.
Z tymi słowy mocno uderzył się w policzek. Kamień przeciął mięso do kości i krew 
trysnęła 
strumieniem.
— Był za ostry — oznajmił Watson zdumionemu sędziemu, który pomyślał, że ma do 
czynienia z wariatem. — Trzeba się trochę potłuc. W takich sprawach należy 
przede wszystkim 
być realistą.
Znalazł gładszy kamień i kilka razy porządnie walnął się nim w policzek.
— A, a, a — zagruchał. — Za parę godzin będę miał piękne zielono–czarne sińce. 
Najbardziej 
przekonywający dowód.
— Pan zwariował — drżącym głosem powiedział sędzia.
— Niech mi pan nie ubliża — odparł Watson. — Widzi pan moją posiniaczoną i 
pokrwawioną 
twarz? To pan to zrobił, własną prawicą. Dwa razy mnie pan uderzył: pac, pac. To 
brutalny i nie 
sprowokowany napad. Moje życie znalazło się w niebezpieczeństwie. Muszę się 
bronić.
Strwożony sędzia cofnął się przed wzniesionymi groźnie pięściami.
— Jeśli mnie pan uderzy, każę pana aresztować — zagroził.
— To samo powiedziałem Patsy Horanowi. I wie pan, co zrobił w odpowiedzi?
— Nie.
— To!
W tej samej chwili prawa pięść Watsona z rozmachem wylądowała na nosie sędziego, 
kładąc 
przedstawiciela prawa na wznak na trawie.
— Niech pan wstaje! — rozkazał Watson. — Niech pan wstaje, jeśli jest pan 
dżentelmenem. 
Jak pan wie, to samo powiedział mi Horan.
Sędzia Witberg nie chciał wstać, ale Watson podniósł go za kołnierz jedynie po 
to, by podbić 
mu oko i znów obalić na ziemię. To, co potem nastąpiło, przypominało masakrę 
Indian. Sędzia 
Witberg wziął lanie według wszelkich prawideł sztuki. Watson obił mu policzki, 
uszy, unurzał 
twarz w ziemi. I przez cały czas zachowywał się tak jak Horan. Z rzadka i bardzo 
ostrożnie 
żartobliwy socjolog zadawał naprawdę poważny cios. Raz stawiając znękanego 
Witberga na 
nogi, umyślnie rozkwasił sobie nos o jego głowę. Z nosa poszła natychmiast krew.
— Niech pan patrzy! — krzyknął Watson cofając się i zręcznie rozmazując krew po 
gorsie 
koszuli. — To pan to zrobił. Własną pięścią. Straszne. Ładnie mnie pan urządzi. 
Znów muszę się 
bronić.
I ciosem pięści prosto w twarz powalił sędziego na trawę.
— Każę pana aresztować — łkał ten leżąc.
— To samo mówiłem Patsy’emu.
— Brutalny… — sapał sędzia — nie sprowokowany… — sapnął — napad.
— To samo mówiłem Patsy’emu.
— Zobaczy pan… każę pana aresztować.
— Mówiąc po łobuzersku: pośpiesz się, żebyś się czasem nie spóźnił.
Carter Watson odszedł w dół kanionu, wskoczył na konia i poje« chał do miasta.
W godzinę później, kiedy sędzia Witberg dowlókł się przez park do hotelu, 
aresztował go — z 
oskarżenia Cartera Watsona — miejscowy policjant pod zarzutem napadu i pobicia.
5
— Wysoki Sądzie — mówił Watson nazajutrz do wiejskiego sędziego, zamożnego 
farmera, 
który trzydzieści lat temu skończył „wiejski uniwersytet” — ponieważ ten Salomon 
Witberg 
uważa za stosowne skarżyć mnie o pobicie, gdy ja go o to samo oskarżyłem, 
proponuję złączyć 
obie sprawy w jedną. Świadectwo i fakty w obu wypadkach są te same.
Sędzia zgodził się i obie sprawy rozpatrywano łącznie. Watson jako świadek 
oskarżenia 
wystąpił pierwszy i opowiedział swoją historię.
— Zbierałem kwiaty — mówił — zbierałem kwiaty na własnym terenie i o 
niebezpieczeństwie nawet mi się nie śniło. Nagle ten człowiek wyskoczył na mnie 
zza drzew. 
„Nazywam się Dodo — mówi — i zrobię z ciebie mokrą plamę. Ręce do góry!” 
Uśmiechnąłem 
się, a on na to — bęc, bęc — uderzył mnie, przewrócił na ziemię i rozsypał 
kwiaty. Wymyślał 
przy tym ohydnie. To był brutalny i nie sprowokowany napad. Proszę spojrzeć na 
mój policzek. 
Proszę popatrzyć na mój nos. Nic z tego nie rozumiałem. Był widocznie pijany. 
Zanim zdołałem 
otrząsnąć się ze zdumienia, tak mnie pokaleczył. Moje życie zostało zagrożone i 
musiałem się 
bronić. To wszystko, proszę Wysokiego Sadu, choć na zakończenie muszę dodać, że 
ciągle nie 
mogę wyjść z podziwu. Dlaczego mówił, że nazywa się Dodo? Czemu napadł na mnie 
bez 
żadnego powodu?
W ten sposób Salomon Witberg dostał dobrą lekcję krzywoprzysięstwa. Często z 
wysokości 
swego sędziowskiego fotela pobłażliwie wysłuchiwał fałszywych zeznań w 
sfabrykowanych 
oskarżeniach. Ale po raz pierwszy tego rodzaju zeznania skierowano przeciw 
niemu, a on nie 
zasiadał w roli sędziego i nie miał za sobą ani woźnych, ani pałek policyjnych, 
ani więzienia.
— Wysoki Sadzie! — wykrzyknął — nigdy jeszcze nie słyszałem takiego steku 
kłamstw jak 
te, które tu opowiada ten bezwstydny łgarz…
Watson zerwał się na nogi.
— Wysoki Sądzie, protestuję… O tym, co jest kłamstwem, a co prawdą, zadecyduje 
sąd. 
Świadek ma tylko opowiedzieć przebieg wypadków. Jego osobiste poglądy i zdanie o 
mnie nie 
mają nic do rzeczy.
Sędzia podrapał się w głowę i dość ospale wyraził oburzenie:
— Zupełna racja. Dziwię się panu, panie Witberg. Mówi pan, że jest pan sędzią, 
człowiekiem 
znającym się na prawie i postępowaniu sądowym, a zachowuje się pan jak laik. Tu 
mamy prostą 
sprawę o napaść i pobicie. Naszą rzeczą jest ustalić, kto uderzył pierwszy, a 
pańskie zdanie o 
panu Watsonie nas nie interesuje. Niech pan opowiada dalej.
Witberg zagryzłby ze złości rozbite i spuchnięte wargi, gdyby go tak bardzo nie 
bolały. 
Opanował się jednak i opowiedział po prostu, uczciwie i szczerze całą historię.
— Wysoki Sądzie — rzekł Watson — proszę, by Sąd zapytał świadka, co robił na 
moim 
terenie.
— Bardzo trafne pytanie. Co pan robił na terenach pana Watsona?
— Nie wiedziałem, że należą do niego.
— To było naruszenie cudzej własności, proszę Wysokiego Sądu! — zawołał Watson. 
— 
Wszędzie stoją tablice ostrzegawcze.
— Nie widziałem ich — odparł Witberg.
— A ja je widziałem — uciął sędzia. — Rzucają się w oczy. I muszę pana 
uprzedzić, że jeżeli 
rozmija się pan z prawdą w małych rzeczach, podważa pan swoje ważniejsze 
zeznania. Czemu 
pan uderzył pana Watsona?
— Jak już powiedziałem, nawet go palcem nie tknąłem.
Sędzia spojrzał na posiniaczoną i spuchniętą twarz Watsona i przeniósł groźny 
wzrok na 
Salomona Witberga.
— Niech pan spojrzy na policzek tego człowieka! — zagrzmiał. — Jeśli go pan 
nawet nie 
tknął, to skąd jest taki potłuczony, pokaleczony?
— Jak już mówiłem…
— Niech pan uważa — ostrzegł sędzia.
— Będę uważał. Powiem szczerą prawdę. Sam się uderzył kamieniem. Uderzył się 
dwoma 
różnymi kamieniami.
— Czy to wytrzymuje krytykę, żeby człowiek, jakikolwiek człowiek przy zdrowych 
zmysłach 
sam się tak pokaleczył, bijąc się kamieniem po miękkich i czułych częściach 
twarzy? — zapytał 
Car—ter Watson.
— To wygląda na bajeczkę — zauważył sędzia. — Panie Witberg, czy pan był pijany?
— Nie, proszę Sądu.
— Pan nigdy nie pija?
— Czasem, przy okazji.
Sędzia zastanawiał się nad tą odpowiedzią z miną wielce przenikliwą.
Watson skorzystał ze sposobności, by porozumiewawczo mrugnąć do Salomona 
Witberga, ale 
ten mocno pokrzywdzony dżentelmen nie dojrzał komizmu sytuacji.
— Bardzo dziwna sprawa, bardzo dziwna — oznajmił sędzia przystępując do 
ogłoszenia 
wyroku. — Zeznania obu stron są biegunowo przeciwne. Poza tymi dwoma głównymi 
świadkami nie ma innych. Każda strona twierdzi, że to ona została napadnięta, a 
ja nie mam 
urzędowego sposobu ustalenia prawdy. Mam jednak własne zdanie, panie Witberg, i 
radziłbym 
panu, by się pan odtąd trzymał z dala od posiadłości pana Watsona, a nawet od 
tego okręgu.
— To oburzające! — wypalił Witberg.
— Niech pan siada! — huknął sędzia. — Jeśli mi pan jeszcze raz przerwie w ten 
sposób, to 
będę musiał ukarać pana grzywną za obrazę Sądu. I uprzedzam, że grzywna będzie 
wysoka, bo 
pan sam jest sędzią i powinien się znać na grzeczności wobec przedstawiciela 
prawa i na 
powadze Sądu.
A teraz wydam wyrok:
Zasadą prawa jest, że wszelkie wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść 
oskarżonego. Jak już 
powiedziałem i raz jeszcze powtarzam, nie mam urzędowego sposobu stwierdzenia, 
kto uderzył 
pierwszy. Dlatego z wielkim żalem — zamilkł na chwilę i groźnie spojrzał na 
Witberga — w obu 
sprawach muszę przyznać oskarżonym dobrodziejstwo wątpliwości. Panowie, 
jesteście wolni.
— Chodźmy to oblać — rzekł Watson do Witberga, gdy wyszli z sądu, ale obrażony 
sędzia 
nie chciał wziąć go pod rękę i powędrować do najbliższego baru.
Przełożył Tadeusz Evert
The House of Pride
DOM PYCHY
Percival Ford sam właściwie nie wiedział, po co tu przyszedł. Nie tańczył. 
Wojskowych nie 
darzył nadmierną sympatią. Rzecz prosta, znał całe towarzystwo, które posuwało 
nogami i 
kręciło się w tańcu tam, na szerokim nadmorskim lanai*: oficerów w świeżo 
wykrochmaionych 
białych mundurach, cywilów ubranych na biało lub czarno, kobiety z obnażonymi 
ramionami. Po 
dwóch latach postoju w Honolulu dwudziesty pułk odchodził do nowego garnizonu na 
Alasce, a 
Percival Ford, jako jedna z ważnych figur na Wyspach Hawajskich, nie mógł 
uniknąć znajomości 
z oficerami i ich żonami.
Ale przepaść dzieliła znajomość od sympatii. Pułkowe panie budziły w Fordzie 
lekki dreszcz 
przerażenia. Pod żadnym względem nie przypominały kobiet w jego guście — 
podstarzałych 
matron, starych panien, dziewic w okularach, nad wyraz statecznych osób 
wszelkiego wieku, a 
takie właśnie kobiety spotykał na zebraniach komitetów. kościelnego, 
bibliotecznego i opieki nad 
przedszkolem. Te same panie przychodziły do niego upraszając o datki i dobre 
rady. Miał władzę 
nad nimi dzięki swej wyższości umysłowej, wielkiemu bogactwu i wybitnej pozycji, 
jaką 
zajmował wśród handlowej arystokracji hawajskiej. Takich kobiet nie bał się ani 
trochę. Ich płeć 
nie była wyzywająca. Otóż to właśnie. Odczuwało się w nim coś innego i coś 
więcej zarazem niż 
natarczywą pospolitość. Ford był człowiekiem wybrednym, sam dobrze o tym 
wiedział. Toteż 
oficerskie damy, z gołymi rękami i obnażonymi plecami, o śmiałym wejrzeniu, 
tryskające 
życiem, pełne wyzywającej kobiecości, raziły jego wrażliwą naturę.
Nie lepszego zdania był o oficerach, którzy życie brali lekko, pili, palili i 
klęli, manifestując 
najbardziej przyziemne potrzeby ciała w sposób nie mniej bezwstydny niż ich 
kobiety. Percival 
Ford czuł się zawsze źle w towarzystwie wojskowych. Ich też nic do niego nie 
ciągnęło. Miał 
wciąż wrażenie, że się zeń wyśmiewają poza jego plecami albo litują się nad nim, 
albo ledwie go 
tolerują. Poza tym zdawało mu siej że sama ich bliskość uwypukla jakieś własne 
jego niedostatki, 
że zwracają uwagę na takie swe cechy, których on nie posiada — i chwalić Boga, 
że nie posiada. 
Brrr! Tacy sami jak ich żony!
W gruncie rzeczy Percival Ford nie zdradzał ani nadmiaru męskości, ani cech 
zniewieścienia. 
Wystarczyło na niego spojrzeć, by zrozumieć, skąd się to brało. Zbudowany był 
dobrze, nie 
wiedział, co to choroba, a nawet lekkie niedomaganie, ale nie dostawało mu 
żywotności. Jego 
organizm był bierny. Jeśli w czyichś żyłach kipi gorąca krew, nie wykarmi ona i 
nie wymodeluje 
takiej —długiej, pociągłej twarzy, takich wąskich warg, chudych policzków i 
świdrujących 
oczek. Strzecha włosów koloru ziemi, sztywnych i rzadkich, świadczyła o 
jałowości swej gleby, 
podobnie jak nos, chudy, delikatnie rzeźbiony, przypominający dziób. Cienka krew 
Percivala 
Forda nie dodawała mu animuszu i pozwalała na jedną tylko namiętność, a była nią 
cnota. Jak 
żyć uczciwie — oto nad czym Ford rozmyślał i co go dręczyło. Jego natura 
pożądała dobrych 
uczynków tak samo, jak ludzie ze zwykłej gliny pragną kochać i być kochani.
Ford siedział pod drzewami algaroba, między tarasem a brzegiem morza. Powiódł 
oczami po 
tańczących, a potem odwrócił głowę ku morzu i ponad łagodnie pluszczącą falą 
patrzył na Krzyż 
Południa, płonący nisko nad widnokręgiem. Irytowały go nagie ramiona kobiet. 
Gdyby miał 
córkę, nigdy by nie pozwolił na coś podobnego, przenigdy! Ale myśl o córce była 
czystą 
abstrakcją. Nie towarzyszyło jej żadne wyobrażenie. Nie widział córki, żywej 
kobiety, z rękami i 
plecami. Uśmiechnął się na samą myśl o małżeństwie. Miał lat trzydzieści pięć, o 
miłości nie 
wiedział nic z własnego doświadczenia, ale żywił w tej sprawie nader trzeźwe 
poglądy. Miłość to 
instynkt zwierzęcy. Ożenić się potrafi każdy. Żenili się japońscy i chińscy 
kulisi, w pocie czoła 
pracujący na plantacjach trzciny cukrowej i polach ryżowych. Żenili się 
nieodmiennie przy 
pierwszej lepszej sposobności. A to dlatego, że żyli na tak niskim poziomie. Nic 
lepszego nie 
mieli do roboty. Podobnie jak ci oficerowie i ich kobiety. Ale on, Perciva! 
Ford, inne, wyższe 
cele miał na widoku. Różnił się od nich — od nich wszystkich. Znalazł się na tym 
świecie w 
sposób, który napawał go dumą. Nie wydała go na świat pospolita miłość 
małżeńska. Zrodziło go 
wzniosłe poczucie obowiązku i gorące umiłowanie Sprawy. Ojciec nie ożenił się z 
miłości. 
Uczucie do kobiety było szaleństwem, które nigdy nie zmąciło ducha Izaaka Forda. 
Kiedy 
odpowiedział na głos wzywający go, by poszedł między pogan i niósł im słowo 
boże, nie o 
małżeństwie myślał i nie żony pragnął. Pod tym względem Percival podobny był do 
Izaaka 
Forda, swego rodziciela. Ale Urząd Misyjny oszczędnie gospodarował funduszami. Z 
właściwą 
Nowej Anglii przezornością dobrze wszystko zmierzył i zważył, nim w końcu 
orzekł, iż 
misjonarze żonaci są, przeciętnie rzecz biorąc, mniej kosztowni, a bardziej 
wydajni. Wobec 
czego Urząd kazał ożenić się Izaakowi Fordowi. Co więcej, zaopatrzył go w żonę, 
inną żarliwą 
duszę, której ani w głowie było małżeństwo, pragnęła bowiem li tylko i czynić 
dzieło boże wśród 
pogan. Po raz pierwszy ujrzeli się w Bostonie. Urząd ich spiknął i wszystko 
załatwił. W tydzień 
później, już jako para małżeńska, wyruszyli w długą podróż dokoła przylądka 
Horn.
Percival Ford szczycił się tym, że pochodzi z takiego związku. Urodzony na 
wyżynach, 
uważał się za arystokratę ducha. Był dumny z ojca. Uczucie to stanowiło jego 
namiętność. 
Prosta, surowa postać ojca napawała go pychą. Na biurku postawił sobie miniaturę 
tego żołnierza 
Pana. W sypialni wisiał portret Izaaka Forda z czasów, kiedy ojciec służył 
Monarchii jako 
premier. A był nim nie dlatego, by pożądał zaszczytów i bogactw tego świata, 
lecz jedynie 
dlatego, iż jako premier, a potem bankier mógł tym większe usługi oddać sprawie 
duszpasterstwa 
wśród pogan. Niemcy, Anglicy i cała reszta zgrai handlarzy pokpiwała z Izaaka 
Forda twierdząc, 
że kupczy zbawieniem duszyczek. Ale on, syn Izaaka, inaczej patrzył na te 
sprawy. Kiedy 
tubylcy, wyzwoliwszy się nagle z ustroju feudalnego, nie mając najmniejszego 
pojęcia, co to jest 
własność ziemi, zaczęli wyzbywać się za bezcen gruntów, właśnie Izaak Ford 
stanął między 
tłumem spekulantów a ich łupem i objął w posiadanie rozległe i żyzne ziemie. Nic 
dziwnego, że 
zgraja handlarzy nie wspomina go dobrze. A przecież Izaak Ford nigdy nie uważał 
swoich 
olbrzymich bogactw za osobista własność. Uważał się za sługę bożego. Z dochodów 
budował 
szkoły, szpitale, kościoły. Nie jego wina, że cukier, po gwałtownym spadku cen, 
dawał 
czterdzieści procent na czysto, że założony przez niego bank mógł sobie pozwolić 
na 
sfinansowanie kolei żelaznej, że, między innymi, pięćdziesiąt tysięcy akrów 
pastwiska w Oahu, 
za które swego czasu Ford płacił po dolarze za akr, rodziło potem osiem ton 
cukru z akra co 
osiemnaście miesięcy. O nie, Izaak Ford był ponad wszelką wątpliwość postacią 
bohaterską, 
godną stanąć — tak w skrytości ducha myślał Percival — obok pomnika Kamehameha I 
przed 
gmachem sądu. Izaak Ford odszedł z tego świata, ale on, jego syn, prowadzi dalej 
zbożne dzieło 
ojca równie twardą, jeśli nie tak samo świetną ręką.
Znów spojrzał na lanai. „Jaka jest różnica — pytał sam siebie — między 
bezwstydnym hula 
tańczonym przez Hawajki, przepasane girlandą z traw, a tymi pląsami 
wydekoltowanych kobiet 
mej własnej rasy? Czy jest jakaś istotna różnica, czy też są to tylko dwa 
stopnie tego samego 
bezwstydu?”
Podczas gdy ważył w myślach ten problem, jakaś ręka spoczęła na jego ramieniu.
— Halo, Ford, co ty tu robisz? Czy to trochę nie za wesołe dla ciebie?
— Staram się być pobłażliwy, nawet gdy widzę, co się tu dzieje, doktorze Kennedy 
— odparł 
Percival z powagą. — Siądź na chwilę.
Doktor Kennedy usiadł i głośno klasnął w dłonie. Natychmiast zjawił się biało 
ubrany kelner 
Japończyk.
Doktor zamówił whisky z wodą sodową, po czym zwrócił się do milionera:
— Tobie, oczywiście, nie proponuję.
— Owszem, też bym się czegoś napił — odrzekł Ford stanowczym tonem. Doktor 
zrobił 
wielkie oczy, kelner czekał. — Proszę lemoniadę.
Doktor, widząc, że Ford zażartował sobie z niego, roześmiał się serdecznie i 
popatrzył na 
muzykantów pod drzewem hau.
— Co to? Orkiestra „Aloha”. Zdawało mi się, że we wtorki wieczorem grają zawsze 
w Hotelu 
Hawajskim. Coś tu się pokiełbasiło.
Przez chwilę zatrzymał wzrok na jednym z muzyków, grającym na gitarze i 
śpiewającym 
hawajską piosenkę przy wtórze wszystkich instrumentów. Twarz doktora 
spoważniała, kiedy 
patrzył na śpiewaka, i pozostała poważna, gdy zwrócił się do swego towarzysza.
— Słuchaj, Ford — powiedział — czy nie uważasz, że mógłbyś już zostawić w 
spokoju Joe 
Garlanda? Podobno sprzeciwiłeś się wnioskowi Komisji Popierania Rozwoju Wysp, 
która chce 
wysłać Garlanda do Stanów w związku z ofertą sprzedaży nart wodnych. Chciałem o 
tym z tobą 
pomówić. Sądziłem, że chętnie byś się go stąd pozbył. Skończyłoby się to 
prześladowanie.
— Prześladowanie? — Brwi Percivala Forda uniosły się pytająco. — Nazwij to, jak 
chcesz — 
ciągnął Kennedy. — Szczułeś tego biedaka całymi latami. Przecież to nie jego 
wina. Sam musisz 
przyznać.
— Nie jego wina? — Cienkie wargi Percivala Forda ściągnęły się mocno. — Joe 
Garland to 
rozpustnik i wałkoń. Nigdy grosza nie szanował.
— Ale to jeszcze nie powód, żebyś mu tak deptał po piętach. Obserwuję cię od 
początku. 
Pierwszym twoim krokiem po powrocie ze studiów było wylanie Garlanda z 
plantacji, na której 
pracował jako przychodni luna. Ty, wielki milioner, i on, zarabiający 
sześćdziesiąt dolarów 
miesięcznie!
— Nie był to wcale mój pierwszy krok — odparł Percival Ford apodyktycznym tonem, 
jakiego zwykł używać na posiedzeniach komitetów. — Ostrzegałem go. Zarządzający 
plantacji 
twierdził, że Garland jest zdolnym robotnikiem. Pod tym względem nic przeciwko 
niemu nie 
miałem. Szło mi o to, co robił po pracy. Burzył moje dzieło, zanim udało mi się 
je zbudować. 
Jakiż sens miały moje szkoły niedzielne, i wieczorowe oraz kursy krawieckie, 
kiedy wieczorami 
zjawiał się Joe Garland ze swoim wiecznym piekielnym brzdąkaniem na gitarze i 
ukulele, pił na 
zabój i tańczył hula! Po udzieleniu mu ostrzeżenia poszedłem do niego — nigdy 
tego nie 
zapomnę — poszedłem do robotniczych baraków. Był wieczór. Już z daleka 
słyszałem, że 
śpiewają hula. A potem zobaczyłem tam dziewczyny, bezwstydne, tańczące przy 
księżycu, te 
same dziewczęta, nad którymi tyle pracowałem, żeby je nauczyć czystego, 
cnotliwego życia. 
Trzy z nich, pamiętam doskonale, właśnie ukończyły szkołę misyjną. Oczywiście 
zwolniłem Joe 
Garlanda. Wiem, że to samo robił w Hilo. Ludzie mówili, że się wtrącam do nie 
swoich spraw, 
kiedy przekonałem Masona i Fitcha, by wyrzucili go z pracy. Ale sami misjonarze 
mnie o to 
prosili. Garland niszczył ich dzieło swym złym przykładem.
— Później, kiedy pracował na kolei, twojej własnej kolei, wyrzucono go bez 
żadnego powodu 
— nacierał Kennedy.
— Wcale nie — padła szybka odpowiedź. — Wezwałem go do mego gabinetu i 
rozmawiałem 
z nim pół godziny.
— Wyrzuciłeś go za nieróbstwo?
— Za niemoralne życie, proszę szanownego pana.
Doktor roześmiał się sarkastycznie.
— Kto, u diabła, dał ci prawo ferowania wyroków? Czy to, że jesteś obszarnikiem, 
daje ci 
władzę nad nieśmiertelnymi duszami tych, którzy uginają karków na twoich 
gruntach? Jestem 
twoim lekarzem domowym. Czy mam się spodziewać, że jutro zadekretujesz, bym 
przestał pić 
whisky z wodą sodową, bo inaczej popadnę w niełaskę? Ba! Bierzesz życie zbyt 
serio, mój drogi. 
Poza tym, kiedy Joego przyłapali na szmuglu (nie pracował już wtedy u ciebie) i 
przysłał ci 
kartkę z prośbą, żebyś zapłacił za niego grzywnę, pozostałeś głuchy na prośbę i 
chłopak musiał 
odbyć karę sześciu miesięcy ciężkich robót na rafach. Pomyśl, wystawiłeś go na 
pastwę losu. 
Brutalnie odepchnąłeś od siebie. A przecież pamiętam dzień, kiedy przyszedłeś do 
szkoły. 
Myśmy mieszkali w internacie, ty przychodziłeś tylko na lekcje. Trzeba cię było 
ochrzcić. Trzy 
razy nura do basenu pływackiego — jak pamiętasz, taka była przepisowa porcja dla 
każdego 
nowicjusza. A tyś się cofnął. Powiedziałeś, że nie umiesz pływać. Byłeś 
wystraszony, 
histeryzowałeś…
— Tak, wiem — wycedził Percival Ford. — Byłem wystraszony. I skłamałem, bom 
umiał 
pływać… Ale się bałem.
— Czy pamiętasz, kto cię wtedy bronił? Kto kłamał za ciebie więcej niż ty sam? 
Kto 
przysięgał, że na pewno nie umiesz pływać? Kto skoczył do basenu i wyciągnął cię 
po 
pierwszym zanurzeniu i kogo za to chłopcy omal nie utopili, bo zdążyli zauważyć, 
że. jednak 
umiesz pływać?
— Oczywiście, wiem o tym — odparł Ford chłodno — ale jeden szlachetny uczynek w 
młodych latach nie rozgrzesza całego późniejszego życia wypełnionego złymi 
postępkami.
— Garland nie zrobił ci nigdy nic złego, to znaczy nie uczynił tego osobiście, 
bezpośrednio?
— Nie — brzmiała odpowiedź Percivala Forda. — Dlatego właśnie moje stanowisko 
jest bez 
zarzutu. Nie mam do niego żadnych pretensji osobistych. Jest niedobrym 
człowiekiem, i tyle. 
Jego życie jest złe…
— Inaczej mówiąc, nie zgadza się z twoim poglądem na to, jak trzeba żyć — 
przerwał doktor.
— Niech ci będzie. To nie ma znaczenia. Joe nic nie robi…
— Z tej prostej przyczyny, że wypędzasz go z każdej pracy.
— Jest niemoralny…
— Eee, daj spokój, Ford. Wciąż ta sama piosenka. Jesteś nieodrodnym dzieckiem 
Nowej 
Anglii. Garland to pół–kanaka. Twoja krew jest letnia, jego — gorąca. Życie co 
innego znaczy 
dla ciebie, a co innego dla Garlanda. On idzie przez życie śmiejąc się, 
śpiewając i tańcząc, 
radosny, życzliwy ludziom, naiwny jak dziecko, każdemu przyjaciel. Ty jesteś 
objazdowa 
ambona, przyjaźnią darzysz tylko ludzi prawych, a kto jest prawym człowiekiem, 
ty wiesz 
najlepiej. A któż wie naprawdę? Ty wiedziesz żywot pustelnika, Joe Garland żyje 
zdrowo. Który 
z was więcej ma z życia? Za to, że żyjemy, otrzymujemy zapłatę. Kiedy płaca jest 
zbyt nędzna, 
człowiek rzuca robotę. Oto, możesz mi wierzyć, przyczyna każdego świadomego 
samobójstwa. 
Joe Garland umarłby z głodu, gdyby miał żyć z pensji, jaką tobie płaci życie! On 
jest, widzisz, z 
innej gliny. A ty także zamorzyłbyś się na śmierć, gdybyś miał z życia to co on: 
śpiew, miłość…
— Żądzę, jeśli łaska — przerwał Ford.
Doktor Kennedy uśmiechnął się.
— Dla ciebie słowo miłość nie oznacza nic więcej poza tym, coś o nim wyczytał w 
słowniku. 
Ale miłości prawdziwej, czystej jak rosa, czułej i drżącej — nie znasz. Jeśli 
Bóg stworzył ciebie i 
mnie, jeśli stworzył mężczyzn i kobiety, to — możesz mi wierzyć — stworzył także 
miłość. 
Wróćmy jednak do rzeczy. Pora, żebyś przestał szczuć Joe Garlanda. To niegodne 
ciebie, 
tchórzliwe. Powinieneś podać mu rękę.
— Czemuż to ja, a nie ty na przykład? — zapytał Ford. — Dlaczego ty nie podasz 
mu ręki?
— Owszem, pomagałem mu i właśnie teraz staram się pomóc. Usiłuję nakłonić cię, 
byś nie 
odrzucał wniosku Komisji zalecającej wysłanie go do Stanów. Pracę w Hilo u 
Masona i Fitcha 
też ja mu znalazłem. Sześć razy wystarałem mu się o posadę i sześć razy ty go 
przepędziłeś. 
Mniejsza z tym. Pamiętaj tylko o jednym — odrobina szczerości ci nie zaszkodzi — 
to brzydko 
cudzą winą obarczać Joe Garlanda. Wiesz dobrze, że jesteś tu osobą najmniej 
powołaną. Dobrego 
smaku, mój stary, to nie dowodzi. To po prostu nieprzyzwoitość.
— Nie rozumiem, do czego zmierzasz — odparł Percival Ford. — Opętała cię jakaś 
mętna 
teoria naukowa dziedziczności i nieodpowiedzialności osobistej. Ale jaka teoria 
może uwolnić od 
odpowiedzialności za złe postępki Joe Garlanda, a jednocześnie uczynić 
odpowiedzialnym za te 
postępki mnie, i to w wyższym stopniu niż kogokolwiek innego, niż samego 
Garlanda — tego ani 
rusz nie mogę zrozumieć.
— Coś mi się zdaje, że tylko subtelność i dobry smak nie pozwalają ci mnie 
zrozumieć — 
parsknął doktor. — Wszystko to bardzo pięknie, można ze względów towarzyskich o 
pewnych 
rzeczach nie mówić, ale ty posunąłeś się dalej.
— A cóż ja ukrywam? Bądź łaskaw powiedzieć.
Doktor Kennedy był zły. Rumieńce po normalnej porcji whisky nagle znacznie mu 
pociemniały.
— Nie przyznajesz się do syna twego ojca — powiedział.
— Cóż to ma znaczyć?
— Do kroćset tysięcy, człowieku! Powiedziałem ci chyba całkiem wyraźnie. Ale 
chcesz, 
proszę bardzo: syn Izaaka Forda… Joe Garland — twój brat.
Percival Ford milczał. Na jego twarzy malowała się irytacja i zgorszenie. 
Kennedy przyglądał 
mu się z zaciekawieniem. Minęło kilka długich minut. Doktor zmieszał się i 
przestraszył.
— Mój Boże! — zawołał. — Nie powiesz mi chyba, że nie wiedziałeś o tym.
Jak gdyby w odpowiedzi policzki Percivala Forda zbielały.
— To potworny żart — odezwał się — potworny.
Doktor opanował się. .
— Wszyscy o tym wiedzą — zaczął. — Myślałem, że ty także wiesz. A jeśli było 
inaczej, 
pora, byś się dowiedział. Rad jestem, że miałem okazję otworzyć ci oczy. Joe 
Garland i ty 
jesteście braćmi — przyrodnimi braćmi.
— To kłamstwo! — krzyknął Ford. — Sam nie wiesz, co mówisz. Matką Joe Garlanda 
była 
Eliza Kunilio. (Doktor skinął głową). Pamiętam ją dobrze, miała staw z kaczkami 
i zagon taro. 
Ojcem był Joseph Garland, znany nygus. (Doktor potrząsnął głową). Umarł jakieś 
dwa, trzy lata 
temu. Alkoholik. Dlatego i Joe jest ladaco. Oto twoja dziedziczność.
— I nikt ci nie powiedział? — zapytał po chwili doktor z nutą zdziwienia.
— Doktorze Kennedy, powiedział pan straszną rzecz. Nie mogę tego puścić mimo 
uszu. Albo 
pan przedstawi dowody, albo…
— Sam się przekonaj. Odwróć się i popatrz. Widzisz go teraz z profilu. Spójrz na 
jego nos. To 
nos Izaaka Forda. Twój jest słabszą odbitką ojcowskiego. Patrz. Linie nosa 
Garlanda są grubsze, 
poza tym wszystko się zgadza.
Percival Ford patrzył na mieszańca, który grał na gitarze pod drzewem hau. 
Zdawało mu się, 
że doznał przywidzenia i patrzy na widmo własnej osoby. Rys po rysie oślepiał 
nieodpartym 
podobieństwem. Nie, to raczej on, Percival Ford, był cieniem tego muskularnego, 
doskonale 
zbudowanego mężczyzny. A rysy jednego i drugiego wyraźnie przypominały Izaaka 
Forda. I nikt 
mu o tym nie powiedział! Dobrze znał twarz ojca. Miniatury, portret i fotografie 
ojca przesuwały 
mu się w pamięci i raz po raz dostrzegał w twarzy muzykanta wyraźne lub ukryte 
podobieństwa. 
Tylko dziełem szatana mogło być to odtworzenie surowego oblicza Izaaka Forda w 
miękkich i 
zmysłowych rysach Garlanda. Nagle muzykant odwrócił się ku nim. Percivalowi 
błysnęła myśl, 
że oto widzi ojca nieboszczyka, który patrzy nań z twarzy Joe Garlanda.
— To drobiazg — słyszał jakby z daleka głos doktora. — Swego czasu wszystko się 
tu 
przemieszało. Sam wiesz, jak było. Patrzyłeś na to przez całe życie. Marynarze 
poślubiali 
królowe, płodzili księżniczki, i tam dalej. Zwykła to była rzecz na Wyspach 
Hawajskich.
— Ale nie dla mojego ojca — przerwał Percival Ford.
— Ano właśnie — Kennedy wzruszył ramionami. — Siła kosmiczna, instynkt życia. 
Stary 
Izaak Ford był człowiekiem sztywnym jak drut i tam dalej. Wiem, że stało się coś 
niepojętego, 
najbardziej niepojętego dla Izaaka. On sam nie więcej z tego rozumiał niż ty. 
Instynkt życia, i 
basta. Pamiętaj o jednym: Izaak Ford miał w żyłach odrobinę niespokojnej krwi i 
Joe Garland 
odziedziczył ją wraz z całym instynktem życia i siłą kosmiczną, a tyś przejął po 
ojcu wszystką 
krew ascety. Jeśli więc masz krew zimną, dobrze ułożoną i posłuszną, to jeszcze 
nie powód, 
żebyś się boczył na Joe Garlanda. Kiedy Joe obraca w niwecz twoje dzieło, nie 
wolno ci 
zapominać, że to Izaak Ford stoi po obu stronach i jedną ręką niszczy to, co 
zrobił drugą. 
Powiedzmy sobie szczerze: ty jesteś prawą ręką Izaaka, a Joe Garland lewą.
Percival Ford nic nie odpowiedział. Doktor Kennedy wypił resztę whisky, o której 
zapomniał 
w czasie rozmowy. Zza tarasu dał się słyszeć hałaśliwy klakson samochodu 
wzywający doktora.
— Jest mój wóz — powiedział wstając doktor. — Muszę jechać. Przykro mi, żeś tak 
się 
przejął tym, co ci powiedziałem, ale swoja drogą dobrze się stało. Wiedz jedno: 
Izaak Ford miał 
tylko odrobinę bujnej krwi i ta krew w całości dostała się Joe Garlandowi. I 
jeszcze jedno. Jeśli 
lewa ręka twego ojca podniesie się na ciebie, nie obcinaj jej. Zresztą Joe to 
równy chłopak. 
Szczerze mówiąc, gdybym miał wybierać, z którym z was wolałbym mieszkać na 
bezludnej 
wyspie, wybrałbym Joego.
Małe, bose dzieci baraszkowały obok na trawie, ale Percival Ford ich nie 
widział. Wpatrywał 
się uporczywie w śpiewaka pod drzewem hau. Przesiadł się nawet, żeby być bliżej 
niego. 
Urzędnik z portu przechodził w pobliżu, powłócząc starymi nogami, które 
odmawiały mu 
posłuszeństwa, Od czterdziestu lat mieszkał na Wyspach. Percival Ford kiwnął na 
niego. Stary 
podszedł z wielkim szacunkiem. Zdziwił się, że Percival Ford był łaskaw go 
zauważyć.
— John — zaczął Ford. — Chcę się od ciebie czegoś dowiedzieć. Siadaj, proszę.
Urzędnik usiadł niezgrabnie, oszołomiony niespodziewanym zaszczytem. Przymrużył 
oczy, 
spojrzał na Forda i wyjąkał:
— Tak, panie prezesie, dziękuję.
— Słuchaj, John, kim jest Joe Garland?
John wpatrzył się w niego, zmrużył oczy, chrząknął i nic nie powiedział.
— Gadaj — rozkazał Percival Ford. — Kim on jest?
— Pan prezes żartuje sobie ze mnie — zdołał wykrztusić stary.
— Pytałem całkiem serio.
Urzędnik cofnął się.
— Czyżby pan nie wiedział? — Pytanie to było już odpowiedzią.
— Chcę się dowiedzieć.
— Otóż Joe… — zaczął John i bezradnie rozejrzał się wokół. — A może lepiej by 
się pan 
spytał kogo innego? Wszyscy myśleli, że pan wie. Myśmy zawsze…
— Tak, mów dalej.
— Myśmy zawsze myśleli, że właśnie dlatego pan się go czepia.
Fotografie i miniatury Izaaka Forda roiły się w mózgu jego syna. Duch Izaaka 
Forda zdawał 
się unosić w powietrzu.
— Dobrej nocy życzę panu prezesowi — dosłyszał Percival i zobaczył, że urzędnik 
chce 
pokuśtykać dalej.
— John! — krzyknął.
John wrócił i stanął przy nim, mrugając powiekami i nerwowo oblizując wargi.
— I nie powiedziałeś mi.
— Ach, o Garlandzie?
— Tak, o Garlandzie. Kim on jest?
— Jest pańskim bratem, panie prezesie. Mówię to, co powie każdy.
— Dziękuję, John. Dobranoc.
— To pan nie wiedział? — zapytał stary. Najgorsze miał już za sobą i chętnie by 
teraz został.
— Dziękuję, John. Dobranoc — powtórzył Ford.
— Tak jest, panie prezesie, dziękuję, panie prezesie. Zanosi się na deszcz. 
Dobranoc, panie 
prezesie.
Z czystego nieba przyprószonego gwiazdami i poświatą księżyca spadł nagle 
deszcz, i drobny, 
i lekki jak mgiełka. Nikt nie zwrócił na to uwagi. Dzieci dalej bawiły się 
biegając boso po trawie 
i skacząc na piasek. Deszczyk szybko przeleciał. Na południowym wschodzie 
Diamentowa 
Głowa rysowała się ostro czarną plamą w kształcie greckiej wazy na tle 
wygwieżdżonego nieba. 
Senne fale przypływu pryskały pianą na piasek i rosiły murawę. Daleko widniały w 
świetle 
księżyca czarne plamki głów pływaków. Zamilkł chór śpiewający walca i wśród 
ciszy, gdzieś 
pod drzewami, zabrzmiał kobiecy śmiech, krzyk miłości. Percival Ford wzdrygnął 
się i 
przypomniał sobie słowa doktora. Przy czółnach wyciągniętych na piasek ujrzał 
tubylców, 
mężczyzn i kobiety, spoczywających leniwie niby „zjadacze lotosu”. Niewiasty 
były w białych 
holoku. Na tle jednego holoku ujrzał czarną głowę sternika wspartą na kobiecym 
ramieniu. Nieco 
dalej, w miejscu gdzie pasmo piasku rozszerzało się u wejścia do laguny, Ford 
dostrzegł parkę 
idącą ramię w ramię. Kiedy podeszli do oświetlonego lanai, zauważył, że kobieta 
uwolniła się od 
męskiego ramienia, które obejmowało jej kibić. Gdy go mijali, Ford poznał w 
mężczyźnie 
znajomego kapitana, a w niej — córkę majora, i skinął im głową. Instynkt życia — 
otóż to, 
świetnie powiedziane. I znów spod ciemnego drzewa algaroba rozległ się kobiecy 
śmiech, który 
był krzykiem miłości. Obok fotela Forda przeszła bona Japonka. Prowadziła za 
rękę i strofowała 
bosego chłopczyka, który musiał już iść do łóżka. Śpiewacy cicho i słodko 
zanucili hawajską 
pieśń miłosną. Oficerowie i ich damy, objąwszy się, znów sunęli i wirowali na 
lanai. I jeszcze 
raz zaśmiała się kobieta pod drzewem algaroba.
Percivalowi Fordowi wszystko to bardzo się nie podobało. Irytował go miłosny 
śmiech 
kobiety i sternik, co złożył głowę na białym holoku, i pary, które spacerowały 
na brzegu morza, i 
oficerowie tańczący z paniami, i głosy śpiewaków opiewające miłość, i jego brat, 
który śpiewał 
wraz z nimi pod drzewem hau. Najbardziej jednak drażnił go ów śmiech kobiecy. 
Dziwne myśli 
przyszły mu do głowy. Był synem Izaaka Forda i co się przytrafiło ojcu, zdarzyć 
się może 
synowi. Na myśl o tym poczuł na policzkach blady rumieniec i doznał uczucia 
dojmującego 
wstydu. Przerażeniem napawało go to, co miał w krwi. To tak, jakby się nagle 
dowiedział, że 
jego ojciec był trędowaty i że on sam może mieć we krwi zarazek tej strasznej 
choroby. Izaak 
Ford, surowy żołnierz Pana — stary obłudnik! Czymże się różnił od byle nygusa? 
Dom pychy, 
wzniesiony przez Percivała Forda, walił mu się na głowę.
Mijały godziny, towarzystwo pułkowe śmiało się i tańczyło, hawajska orkiestra 
grała, a 
Percival Ford mocował się z problemem, który nagle go przytłoczył. Oparłszy 
łokieć o stół. 
skłonił głowę na rękę. Sprawiał wrażenie znużonego obserwatora, lecz po cichu 
odmawiał 
pacierze. W przerwach między tańcami wojskowi, ich panie i cywile podchodzili do 
niego i coś 
tam uprzejmie brzęczeli. A kiedy wracali na taras, Ford podejmował walkę w 
miejscu, gdzie ją 
przerwał.
Zaczął składać na nowo ideał Izaaka Forda, który mu się rozleciał w kawałki. 
Jako cementu 
użył chytrej i wyrafinowanej logiki. Było to spoidło z gatunku tych, jakie 
powstają w 
chemicznych laboratoriach mózgów egotystów. Działało doskonale. Nie ulegało 
wątpliwości, że 
ojciec stworzony był z lepszej gliny niż jego otoczenie, a przecież stary Izaak 
jeszcze się 
formował. Dopiero on, Percival Ford, osiągnął doskonałość. Na dowód tego 
zrehabilitował ojca, 
a sam równocześnie wznosił się wyżej. Jego mizerna osoba urastała do olbrzymich 
rozmiarów. 
Był dostatecznie wielki, aby przebaczyć. Rozpłomieniała go ta myśl. Izaak Ford 
był wielki, ale 
on jest większy, bo potrafi przebaczyć Izaakowi, a nawet wznieść go znów w swej 
pamięci na 
piedestał, co prawda nie tak już święty jak dawniej. Wyrażał nawet podziw 
Izaakowi Fordowi za 
to, że odwrócił się plecami do owocu swego jedynego fałszywego kroku. Doskonale, 
on też owoc 
ten zignoruje.
Tańce dobiegały końca. Orkiestra zagrała „Aloha Oe” i zbierała się do odejścia. 
Percival Ford 
klasnął w dłonie. Zjawił się kelner Japończyk.
— Powiedz temu człowiekowi, że chcę z nim mówić — Ford wskazał palcem Joe 
Garlanda. 
— Niech zaraz tu przyjdzie.
Joe Garland podszedł i przez szacunek dla Forda zatrzymał się parę kroków dalej, 
nerwowo 
przebierając palcami struny gitary, którą trzymał jeszcze w ręce. Percival nie 
prosił go, by usiadł.
— Jesteś moim bratem.
— Hm, wszyscy o tym wiedzą. — W odpowiedzi brzmiała nuta zdziwienia.
— Tak, słyszałem — sucho odparł Percival Ford. — Ale ja dowiedziałem się o tym 
dopiero 
dziś wieczór.
Nastąpiło milczenie. Przyrodni brat czekał zmieszany, a Percival Ford chłodno 
obmyślał 
następne zdanie.
— Pamiętasz, jak przyszedłem do szkoły i chłopcy wrzucili mnie do wody? — 
zapytał. — 
Dlaczego mnie broniłeś?
Przyrodni brat uśmiechnął się nieśmiało.
— Bo wiedziałeś?
— Tak, dlatego.
— Ale ja nie wiedziałem — dodał Percival równie sucho jak przedtem.
— Tak.
Znów zapadło milczenie. Służba zaczęła gasić światła na lanai.
— Ale dziś… pan wie — powiedział przyrodni brat.
Percival Ford zmarszczył brwi. Potem uważnie przyjrzał się tamtemu.
— Ile chcesz za to, że wyjedziesz stąd i nigdy nie wrócisz?
— Nigdy nie wrócę? —— wyjąkał Joe Garland. — To jedyny kraj, jaki znam. W innych 
krajach jest zimno. Nie znam ich. Tu mam wielu przyjaciół. Tam nikt mi nie 
powie: „Aloha, Joe, 
mój drogi!”
— Powiedziałem: nigdy nie wrócisz — powtórzył Percival Ford. — „Alameda” odpływa 
jutro 
do San Francisco.
Joe Garland był zdumiony.
— Ale dlaczego? — zapytał. — Przecie już pan wie, że jesteśmy braćmi.
— Właśnie dlatego. Jak sam powiedziałeś, wiedzą o tym wszyscy. Zapłacę ci tak, 
że nie 
pożałujesz.
Cała nieśmiałość i zakłopotanie zniknęły z twarzy Joe Garlanda. Nie dzieliła już 
ich przepaść 
urodzenia i pozycji społecznej.
— Chcesz, żebym wyjechał?
— Chcę, byś wyjechał i nigdy nie wrócił — odparł Percival.
W tej krótkiej chwili, która błysnęła i zgasła, dane mu było zobaczyć, jak brat 
wyrasta przed 
nim niczym góra, a on sam kurczy się i maleje do rozmiarów mikroskopijnej 
drobiny. Nie jest 
jednak dobrze ujrzeć swój prawdziwy obraz, ani nie można tak długo patrzyć na 
siebie i żyć. 
Toteż tylko na mgnienie oka Percival ujrzał siebie i brata w świetle prawdy, po 
czym znów 
opanowało go nędzne i nienasycone „ja”.
— Jak powiedziałem, bardzo ci się to opłaci. Nie będzie ci źle. Dobrze zapłacę.
— Dobra jest — powiedział Joe Garland. — Wyjadę.
Odwrócił się i chciał odejść.
— Joe! — zawołał tamten. — Jutro rano wstąp do mojego adwokata. Pięćset dolarów 
z góry i 
dwieście miesięcznie, póki będziesz się trzymał z dala od Wysp.
— Jesteś bardzo dobry — cicho odpowiedział Joe Garland. — Jesteś zbyt dobry. W 
każdym 
razie twoich pieniędzy nie potrzebuję. Jutro odjadę na „Alamedzie”.
Odszedł bez pożegnania. Percival Ford klasnął w dłonie.
— Kelner — powiedział do Japończyka — lemoniada!
Siedział nad lemoniadą i długo z zadowoleniem uśmiechał się do siebie.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
On the Makaloa Mat
NA KOBIERCU MAKALOA
W przeciwieństwie do kobiet większości ras południowych Hawajki starzeją się 
ładnie i z 
wiekiem szlachetnieją. Chociaż niewiasta siedząca pod drzewem hau nie uciekała 
się do pomocy 
szminki czy innych chytrych prób ukrycia tego, co czas spustoszył, sędzia, 
właściwy do 
orzekania w takich sprawach, wszędzie na świecie prócz Hawai nie dałby jej 
więcej niż lat 
pięćdziesiąt. Ale jej dzieci i wnuki wiedziały i wiedział Roscoe Scandwell, 
który był jej mężem 
od lat czterdziestu, że ma sześćdziesiąt cztery lata i w dniu dwudziestym drugim 
czerwca 
skończy sześćdziesiąt pięć. Nie wyglądała jednak na to, choć do czytania 
wkładała okulary, 
zdejmowała je zaś, gdy jej wzrok miał powędrować ku gromadce dzieci bawiących 
się na 
trawniku.
Kobieta żyła w warunkach wspaniałych, tak wspaniałych jak starodawne drzewo hau 
wielkości domu, pod którym siedziała niczym w domu, tyle przestronnej wygody 
zapewniały 
sprzęty ustawione w jego cieniu; w warunkach tak wspaniałych jak trawnik, 
którego zielony 
kobierzec, po cenie szacunkowej dwustu dolarów za stopę, rozpościerał się w 
kierunku lądu aż 
do bungalowu, nie mniej godnego, wspaniałego i kosztownego. W kierunku 
przeciwnym, 
widoczny spoza zasłony palm kokosowych stustopowej wysokości, był ocean za 
grzbietem raf 
ciemnoniebieski i ku horyzontowi przechodzący w niebieski z odcieniem indygo, w 
lagunie 
lśniący jedwabistą gamą jaspisu, szmaragdu i turmalinu.
A był to tylko jeden z sześciu domów Marty Scandwell. Jej dom w mieście, w 
odległym o 
kilka mil Honolulu, położony przy ulicy Nuuanu między pierwszą a drugą fontanną, 
należałoby 
raczej nazwać pałacem. Całe zastępy gości znały wygodę i rozkoszną atmosferę 
domu Marty na 
szczycie Tantalusa, domu wśród pagórków wulkanicznych, domu mauka (podgórskiego) 
i domu 
makai (nadmorskiego) na wielkiej wyspie Hawai. Jednakże dom na Waikiki nie 
ustępował 
tamtym ani pod względem piękności, ani dostojeństwa czy luksusu. Dwaj japońscy 
pomocnicy 
ogrodnika strzygli hibiskusy, trzeci ze znajomością rzeczy pielęgnował długi 
żywopłot z 
cereusów, które miały niedługo obsypać się kwiatami w swym tajemniczym nocnym 
kwitnieniu. 
Japoński służący w nieskazitelnie białym ubraniu niósł tacę z przyborami do 
herbaty, za nim szła 
japońska pokojówka w stroju narodowym, śliczna jak barwny motyl i podobna do 
trzepoczącego 
skrzydłami motyla, tak niecierpliwie pragnęła usłużyć swej pani. Druga japońska 
pokojówka, z 
naręczem włochatych ręczników, śpieszyła przez trawnik w prawo, ku kabinom 
nadmorskim, 
skąd zaczynały wychodzić dzieci w kostiumach kąpielowych. Dalej, w cieniu palm 
nad brzegiem 
oceanu, dwie chińskie niańki w ślicznych ludowych strojach — białych jiszon i 
prostych 
spodniach, z czarnymi warkoczykami spadającymi na plecy, pilnowały dwóch 
niemowląt w 
wózkach.
A wszystko to — służba, niańki, wnuczęta — należało do Marty Scandwell. Podobnie 
jak do 
niej należał koloryt skóry wnuków —nie pozostawiająca cienia wątpliwości barwa 
hawajska, 
powstała pod działaniem hawajskiego słońca. Dzieci były zaledwie w jednej ósmej 
lub jednej 
szesnastej Hawajczykami, czyli że siedem ósmych lub piętnaście szesnastych 
białej krwi, która 
przepływała pod ich skórą, nie zdołało jednak zatrzeć odrobiny złotawego 
polinezyjskiego brązu. 
Mimo to tylko wytrawny obserwator mógłby zauważyć, że baraszkujące dzieci nie są 
białymi 
czystej krwi. Roscoe Scandwell, dziadek, był w stu procentach biały. Marta była 
biała w trzech 
czwartych, ich liczne córki i synowie — w siedmiu ósmych; wnuki miały albo 
piętnaście 
szesnastych białej krwi, albo siedem ósmych, w przypadku gdy ich ojcowie czy 
matki 
posiadające siedem ósmych białej krwi weszli w związki z podobnymi mieszkańcami. 
Szczep był 
po obu stronach dobry. Roscoe wywodził się w prostej linii z purytanów Nowej 
Anglii. Marta w 
linii nie mniej prostej —z królewskiego rodu Hawai, którego genealogię sławiono 
w hawajskich 
meles na tysiąc lat przed przyjęciem pisma.
W oddali zatrzymał się samochód i wysiadła z niego kobieta, której można by dać 
lat najwyżej 
sześćdziesiąt. Szła przez trawnik lekkim krokiem dobrze pielęgnowanej kobiety 
czterdziestoletniej, rzeczywistości miała jednak lat sześćdziesiąt osiem. Marta 
wstała i przywitała 
ją z hawajską serdecznością — objęła, pocałowała w usta, przy czym twarze i 
nawet ciała obu 
kobiet wyrażały szczerość i bezmiar niefałszowanego afektu. Powtarzały się w 
kółko okrzyki: 
„siostra Bella” i „siostra Marta”, przeplatane bezładnymi pytaniami o siebie 
wzajem i o stryja 
Tego, brata Tamtego i ciotkę Jeszcze Inną, aż wreszcie, gdy minęło pierwsze 
wzruszenie, kobiety 
— z oczami zwilgotniałymi ze wzruszenia — usiadły spoglądając na siebie ponad 
filiżankami z 
herbatą. Na pozór mogłoby się zdawać, że ich rozstanie trwało lata. W 
rzeczywistości tylko dwa 
miesiące dzieliły je od ostatniego widzenia, jedna zaś miała lat sześćdziesiąt 
cztery, druga 
sześćdziesiąt osiem. Ale wszystko wyjaśniał fakt, że obie miały w piersi jedną 
czwartą gorącego 
słońcem i gorącego miłością serca Hawai.
Dzieci otoczyły ciotkę Bellę ze wszystkich stron, jak fale przypływu, i zostały 
przez nią 
szczodrze wycałowane i wyściskane, po czym w towarzystwie opiekunek odeszły na 
plażę.
— Postanowiłam na kilka dni pojechać nad morze. Pasat właśnie przestał wiać — 
wyjaśniła 
Marta.
— Jesteś tu już dwa tygodnie. — Bella uśmiechnęła się czule do młodszej siostry. 
— 
Powiedział mi o tym brat Edward. Przyszedł na pokład i koniecznie chciał mnie 
zawieźć wpierw 
do Ludwika i Doroty, żebym zobaczyła ich pierwszego syna. Zupełnie oszalał na 
punkcie tego 
wnuka.
— Litości — zawołała Marta. — Nigdy bym nie przypuszczała, że to tak długo.
— A gdzie Anna? I Małgorzata? — spytała Bella.
Marta wzruszyła rozłożystymi ramionami. Gestem tym wyraziła bezgraniczną i 
wszystko 
przebaczającą miłość do dwóch samowolnych i bardzo macierzyńskich córek, które 
na to 
popołudnie pozostawiły dzieci pod jej opieką.
— Małgorzata jest na zebraniu Koła Pracy Społecznej. Zamierzają wysadzić obie 
strony Alei 
Kalakaua drzewami i krzewami hibiskusa — odparła. — Anna ściera właśnie na 
drogach opony 
wartości osiemdziesięciu dolarów po to, żeby zebrać siedemdziesiąt pięć dolarów 
na Brytyjski 
Czerwony Krzyż. Dzisiaj jest ich dzień zbiórki.
— Roscoe musi być bardzo dumny — powiedziała Bella i natychmiast zauważyła błysk 
dumy 
w oczach siostry. — Dowiedziałam się w San Francisco o pierwszej dywidendzie 
wypłaconej 
przez Ho–o–la. Pamiętasz, jak dla dzieci biednej Abbie kupiłam tych akcji za 
tysiąc dolarów, po 
siedemdziesiąt pięć centów sztuka? I jak powiedziałam, że je sprzedam, jeżeli 
cena skoczy do 
dziesięciu dolarów?
— Wszyscy się wtedy z ciebie śmieli, i z każdego, kto je kupował — przytaknęła 
Marta. — 
Ale Roscoe wiedział, co robi. Dziś są notowane po dwadzieścia cztery dolary.
— Sprzedałam mój pakiet telegraficznie, ze statku, po równo dwadzieścia — 
ciągnęła Bella. 
— I teraz Abbie sprawia sobie suknie jak szalona. Jedzie z May i Tootsie do 
Paryża.
— A Karol?
— Och, nie ma obawy, Karol skończy naturalnie swój Yale*.
— Co i tak było murowane, a o czym ty wiesz najlepiej. — Marta zaatakowała 
siostrę, w 
sposób uroczy posługując się dwudziestowiecznym żargonem.
Bella przyznała się do grzesznego zamiaru opłacenia kosztu studiów 
uniwersyteckich syna 
swej szkolnej przyjaciółki. Po czym dodała, zadowolona z siebie:
— Ale zawsze przyjemniej, że zrobią to za mnie Ho–o–la–a. Chociaż w pewnym 
sensie jest to 
zasługa Roscoe, ponieważ kupując akcje zaufałam jego zdaniu. — Rozejrzała się 
uważnie, 
obejmując wzrokiem nie tylko piękno, wygodę i spokój, które tutaj panowały, lecz 
także ogrom 
piękna, wygody i spokoju, jakie one roztaczały wokół siebie w oazach podobnych 
do tej, 
rozsianych po wyspie.
— Wszyscy nasi mężowie dali nam dobrobyt stworzony z tego, cośmy im wniosły.
— I szczęście… — zaczęła Marta, lecz urwała z podejrzaną raptownością.
— I szczęście… wszystkim prócz siostry Belli — dokończyła Bella przebaczając jej 
nietakt.
— Straszna sprawa to twoje małżeństwo — wyszeptała Marta tkliwie, z 
bezgranicznym 
współczuciem. — Byłaś taka młoda. Stryj Robert nie powinien był cię zmuszać.
— Miałam zaledwie dziewiętnaście lat — przytaknęła Bella. — Ale nie można winić 
o nic 
George’a Castnera. Zresztą pomyśl, co on dla mnie zrobił jeszcze zza grobu. 
Stryj Robert 
postąpił mądrze. Wiedział, że George ma zdolność przewidywania, że jest 
dalekowzroczny, 
energiczny i wytrwały. Poznał się — a było to pięćdziesiąt lat temu — na 
wartości praw 
wodnych Nahala, których wtedy nikt nie doceniał. Ludzie myśleli, że George 
walczy o kupno 
pastwisk, a on walczył o przyszłość wody. Sama wiesz najlepiej, jak mu się 
powiodło. Niekiedy 
bliska jestem uczucia wstydu na myśl o moich dochodach. Nie. Nie z winy George’a 
nasze 
małżeństwo nie ułożyło się szczęśliwie. Gdyby żył, mogłabym być z nim szczęśliwa 
aż po dziś 
dzień. Wiem o tym. — W zamyśleniu potrząsnęła głową. — Nie, nie była to jego 
wina. Ani 
niczyja. Nawet nie moja. Jeżeli w ogóle można kogoś winić — tu uśmiech tęskny 
ciepły 
pozbawił żądła słowa, które miała wypowiedzieć — jeżeli można w ogóle kogoś 
winić, to tylko 
stryja Johna.
— Stryja Johna! — zawołała Marta ze zdumieniem. — Gdybym miała wybrać między 
jednym 
a drugim, powiedziałabym, że to stryj Robert zawinił. Ale stryj John!
Uśmiech Belli dowodził, że jest pewna swego.
— Przecież to stryj Robert zmusił cię do małżeństwa z George’em Castnerem — 
nalegała 
Marta.
— Słusznie — przytaknęła Bella. — Ale nie idzie tu o męża, tylko o konia. 
Chciałam 
pożyczyć konia od stryja Johna i stryj pozwolił. Tak się to wszystko zaczęło.
Zapadła cisza nabrzmiała uczuciem, zagadkowa, a gdy zbliżyły się płynące od 
strony plaży 
głosiki dzieci i łagodne upomnienia azjatyckich służących, Martę Scandwell 
przebiegł dreszcz 
nagle powziętego śmiałego postanowienia. Kazała dzieciom odejść.
— Uciekajcie, maleństwa, uciekajcie. Babcia chce porozmawiać z ciocią Bellą.
Cienkie, słodkie dyszkanty dziecięcych głosów odpłynęły na kraniec trawnika. 
Marta z 
dociekliwością idącą z głębi serca przejęła się smutnym liniom, które tajona 
boleść przez pół 
wieku rzeźbiła na twarzy siostry. Obserwowała te linie od lat blisko 
pięćdziesięciu. Teraz 
przemogła delikatność hawajskiej natury, aby po raz pierwszy od tylu lat 
przełamać milczenie.
— Bello… — zaczęła. — Nie wiedzieliśmy nic. Samaś nigdy o tym nie wspominała. 
Ale 
zastanawialiśmy się, och, jakże często…
— I nigdy nie pytaliście o nic — wyszeptała Bella z wdzięcznością.
— Za to pytam się teraz… nareszcie. Nadszedł zmierzch naszego życia. Posłuchaj 
ich głosów! 
Czasem odczuwam przerażenie na myśl, że to są wnuki, moje wnuki, że jestem ich 
babką — ja, 
która zaledwie wczoraj byłam silną, zdrową, beztroską dziewczyną dosiadającą 
konia, pływającą 
w pienistych falach oceanu, zbierającą opihis podczas odpływu, przekomarzającą 
się z 
wielbicielami. Teraz, na progu starości, zapomnijmy o wszystkim prócz tego, że 
cię kocham, 
siostro, i że ty mnie kochasz.
Oczy obu kobiet zalśniły łzami. Bella wyraźnie pragnęła mówić.
— Przypuszczaliśmy, że zawinił George Castner — ciągnęła Marta. — I domyślaliśmy 
się 
szczegółów. Zimny był z niego człowiek, ty byłaś gorącą Hawajką. Musiał być 
chyba okrutny. 
Zdaniem brata Walcotta bił cię i…
— Nie, nie! — przerwała Bella. — George Castner nie był nigdy brutalny, nie był 
zwierzęciem. Czasem żałowałam, że nie jest. Nigdy mnie nie uderzył. Nigdy nie 
podniósł na 
mnie ręki, nigdy nie podniósł głosu. Nigdy… siostro, czy mi uwierzysz? Och, 
proszę, uwierz 
mi… nigdy nie kłóciliśmy się, nie wpadali w gniew. Ale jego dom… nasz dom w 
Nahala był 
szary. Nie znalazłabyś w nim barw innych niż szare, posępne, zimne, a ja 
przecież jaśniałam 
wszystkimi kolorami słońca i ziemi, krwi i hawajskiej rasy. Bardzo mi było zimno 
w Nahala, 
szaro i zimno z tym moim szarym, zimnym mężem. Wiesz przecież, Marto, że on był 
szary. 
Szary jak Emerson na portretach, które widywałyśmy w szkole. Skórę miał szarą. 
Słońce, 
powietrze, godziny spędzone w siodle nie zdołały przybrązowić mu skóry. A 
wewnątrz był tak 
szary jak na zewnątrz.
Miałam zaledwie dziewiętnaście lat, kiedy stryj Robert powziął za mnie 
postanowienie. Jakże 
mogłam wiedzieć? Stryj Robert rozmawiał ze mną, tłumaczył, jak to ziemia 
hawajska przechodzi 
stopniowo w ręce haolów (białych). Wodzowie hawajscy wypuszczali z rąk własność 
hawajską. 
Majątki kobiet ze znakomitych rodów, które wychodziły za mąż za haolów, 
rozrastały się 
zdumiewająco pod zarządem ich białych mężów. Stryj Robert dał mi za przykład 
dziadka Rogera 
Wiltona, który wziął za babką Wilton tę biedną ziemię mauka i dokupił grunty, i 
założył hodowlę 
Kilohana…
— Która już wtedy ustępowała tylko hodowli Parkerów — przerwała dumnie Marta.
— Stryj Robert powiedział, że gdyby nasz ojciec był tak przewidujący jak nasz 
dziadek, 
Kilohana powiększyłaby się o połowę ówczesnej własności Parkerów, dzięki czemu 
znalazłaby 
się na pierwszym miejscu. Mówił też, że nigdy, przenigdy wołowe mięso nie 
potanieje. I dodał, 
że przyszłością Hawai jest cukier. Było to pięćdziesiąt lat temu i czas pokazał, 
ile słuszności miał 
stryj Roybert. Powiedział mi jeszcze, że młody haole, George Castner, jest 
przewidujący i zajdzie 
daleko, że w domu jest nas dużo dziewcząt, a grunty Kilohana powinny z prawa 
przejść na 
chłopców, i że jeśli wyjdę za George’a, będę miała zapewnioną piękną przyszłość.
Miałam tylko dziewiętnaście lat. Dopiero co wróciłam do domu po skończeniu 
Królewskiej 
Szkoły Głównej… bo działo się to, nim nasze dziewczęta zaczęły jeździć na studia 
do Stanów. 
Ty, siostro Marto, należałaś do pierwszych, które otrzymały wykształcenie na 
amerykańskim 
kontynencie. Cóż mogłam wiedzieć o miłości i mężczyznach, co mogłam wiedzieć o 
małżeństwie? Wszystkie kobiety wychodziły za mąż. Było to ich celem w życiu. 
Matka, babka… 
jak daleko sięgnąć wstecz, wszystkie miały mężów. Moim celem w życiu było wyjść 
za mąż za 
George’a Castnera. Tak rzekł stryj Robert w swojej mądrości, a ja wiedziałam, że 
był mądry. 
Zamieszkałam więc z George’em w szarym domu w Nahala.
Pamiętasz ten dom. Ani jednego drzewa, tylko pagórki porosłe trawą, za nimi 
wysokie góry, w 
dole ocean — i wiatry. Wiatry Waimera i Nahala, oba u nas wiały, a także wiatr 
kona. Ale 
niewiele bym sobie z nich robiła, podobnie jak niewieleśmy sobie z nich robili w 
Kilohana czy w 
Mana, gdyby Nahala nie była taka szara i gdyby nie był szary mój mąż, George. 
Mieszkaliśmy 
tam sami. George zarządzał Nahalą dla Glennów, którzy wrócili do Szkocji. 
Otrzymywał tysiąc 
osiemset dolarów rocznie, a ponadto mięso, konie, kowbojów do służby i 
mieszkanie w domu na 
ranczy…
— W tamtych czasach była to wysoka płaca — wtrąciła Marta.
— Dla George’a Castnera, za usługi, jakie oddawał, pensja była bardzo licha — 
broniła go 
Bella. — Żyłam z nim trzy lata. Nie zdarzyło się ani razu, żeby rankiem wstał z 
łóżka później niż 
o wpół do piątej. Całą duszą był oddany chlebodawcom.. Skrupulatnie uczciwy w 
rozliczeniach, 
poświęcił im pełną miarkę — albo i więcej — swego czasu i energii. Może to 
właśnie 
powiększało szarzyznę naszego życia. Ale posłuchaj, Marto. Z tysiąca ośmiuset 
dolarów odkładał 
co roku tysiąc sześćset. Pomyśl tylko! Żyliśmy we dwoje za dwieście dolarów 
rocznie. Na 
szczęście nie pił ani nie palił. Musiało nam to starczyć także na odzienie. Sama 
szyłam wszystkie 
swoje suknie. Możesz je sobie wyobrazić. Kowboje rąbali drzewo na opał, poza tym 
całą robotę 
ja wykonywałam. Gotowałam, piekłam, szorowałam…
— Ty, która od dzieciństwa nie wiedziałaś, co to za życie bez służby! — rzekła 
Marta 
współczująco. — W Kilohana mieliśmy jej całe zastępy.
— Och, najgorsza była ta licha, naga, dokuczliwa bieda! —wykrzyknęła Bella. — Na 
jak 
długo, na jak bardzo długo musiał mi starczyć funt kawy! Szczotka wycierała się 
do drewna, 
zanim George kupił nową! I ta wołowina! Pieczeń wołowa i wołowina suszona, rano, 
wieczór i w 
południe! I owsianka! Nigdy potem nie wzięłam do ust owsianki ani żadnej innej 
kaszy 
podawanej na śniadanie.
Nagle Bella wstała i odeszła kilka kroków. Przez chwilę spoglądała niewidzącymi 
oczami na 
bogactwo barw rafy koralowej, usiłując odzyskać równowagę. A gdy wróciła do 
Marty, w 
postawie jej było znowu dostojeństwo, swobodna pewność siebie, wdzięk, których 
nie pozbawi 
kobiety hawajskiej żadne krzyżowanie ras. Bardzo haole była Bella Castner, cerę 
miała jasną i 
piękną. A jednak gdy wracała na miejsce, podniesiona wysoko głowa, spokojne 
spojrzenie 
podłużnych brązowych oczu pod królewskimi łukami brwi, łagodny zarys warg, które 
po latach 
sześćdziesięciu ośmiu wciąż świadczyć mogły o słodyczy dawnych pocałunków — 
wszystko to 
czyniło z niej istny wizerunek Hawajki ze znakomitego, prastarego rodu, nie 
zatarty mimo 
obfitości białej krwi. Wyższa była niż jej siostra Marta i chyba bardziej 
majestatyczna.
— Wiesz, wszyscy nas znali z ubogiej kuchni — zaśmiała się Bella pogodnie. — 
Odległość z 
Nahala do najbliższego osiedla ludzkiego wynosiła wiele mil. Niekiedy zapóźnieni 
podróżni albo 
tacy, których złapała w drodze burza, zajeżdżali do nas na noc. Wiesz, Marto, 
jaka była wtedy — 
i jest nadal — obfitość wszystkiego na wielkich ranczach. Jakże ludzie się z nas 
śmiali! „Więc co 
z tego? — zapytywał George. — Oni żyją chwilą obecną, dniem dzisiejszym. Za 
dwadzieścia lat, 
Bello, przyjdzie kolej na nas. Oni będą dokładnie tym, czym są dzisiaj. Będą 
jedli nam z ręki. 
Trzeba będzie ich wtedy żywić, będą tego potrzebowali. A wtenczas my ich 
nakarmimy do syta, 
bo będziemy bogaci… aż ci się boję powiedzieć, jak bardzo bogaci. Ale wiem, co 
wiem, a ty 
musisz mi zaufać”.
George miał rację. W dwadzieścia lat później — chociaż on tego nie dożył — mój 
dochód 
wzrósł do tysiąca dolarów miesięcznie. Ach, nawet nie wiem, ile wynosi obecnie! 
Ale wtedy 
miałam zaledwie dziewiętnaście lat, mówiłam więc George’owi: „Dzisiaj! Dzisiaj! 
Przecież my 
żyjemy dzisiaj. Za dwadzieścia lat może już nas nie będzie na świecie. Potrzebna 
mi nowa 
szczotka. I jest w sprzedaży tani gatunek kawy, tylko o dwa centy na funcie 
droższy od tego 
okropieństwa, które pijemy. Dlaczego nie mogę smażyć jajek na maśle — dzisiaj? 
Tak bardzo 
pragnęłabym mieć chociaż jeden nowy obrus. A nasza pościel! Wstyd mi, kiedy 
ścielę łóżka 
gościom, chociaż Bóg świadkiem, że nieczęsto odważają się u nas zatrzymać”.
„Cierpliwości, Bello — odpowiadał George. — Niedługo, najwyżej za kilka lat, ci 
którzy 
teraz niechętnie siadają u naszego stołu czy sypiają w naszej pościeli, dumni 
będą, gdy ich do 
siebie zaprosimy… ci, którzy tego dożyją. Pamiętasz, jak to było ze Stevensem, 
kiedy umarł w 
zeszłym roku? Żył szeroko, wesoło, przyjaciel wszystkich, tylko wróg siebie 
samego. Ludzie w 
Kohala musieli go pochować na swój koszt, bo nie zostawił nic prócz długów. 
Przekonasz się, 
innych czeka to samo. Weź na przykład twojego brata Hala. W tym tempie nie 
pożyje dłużej niż 
pięć lat, a ponadto łamie serce swoim stryjom. Albo taki książę Lilolilo. 
Przelatuje koło mnie jak 
burza, za nim na koniach z pół setki silnych kanaków, którym na lepsze by 
wyszło, gdyby wzięli 
się do pracy i pomyśleli o przyszłości, bo książę Lilolilo nigdy nie zostanie 
królem Hawai. Nie 
dożyje tego.”
George miał rację. Brat Hal umarł. Umarł też książę Lilolilo. Ale George nie we 
wszystkim 
miał rację. On, który nie pił ani nie palił, nigdy nie nadużywał siły ramienia w 
miłosnym uścisku 
ani nie tracił sekundy czasu na dotyk warg w pocałunku dłuższym niż najbardziej 
przelotne 
muśnięcie, który wstawał zawsze przed pianiem koguta i zasypiał, zanim wypaliła 
się jedna 
dziesiąta nafty w lampie, który nigdy nie myślał o śmierci, umarł przed bratem 
Halem i księciem 
Lilolilo.
„Bądź cierpliwa, Bello — mówił stryj Robert. — George Castner jest człowiekiem z 
przyszłością. Dobry zrobiłem dla ciebie wybór. Twoje obecne utrapienia są 
utrapieniami na 
drodze do ziemi obiecanej. Hawajczycy nie będą zawsze rządzili Hawajami. Tak jak 
pozwolili, 
aby bogactwo wymknęło im się z rąk, tak też wypuszczą z rąk władzę. Władza i 
ziemia zawsze 
idą w parze. Nadejdą wielkie zmiany, wybuchną rewolucje — nikt nie wie, ile i 
jakiego rodzaju. 
Ale jedno jest pewne: w końcu haole zdobędą ziemię i władzę. A wtedy ty 
zostaniesz pierwszą 
damą Hawai, co tak jest niewątpliwe jak to, że George Castner zostanie 
wielkorządcą Hawai. Tak 
zapisane jest w księgach. Dzieje się tak, wszędzie tam, gdzie haole wiodą spór z 
ustępliwszymi 
rasami. Ja, twój stryj Robert, który jestem pół Hawajczykiem i pół białym, wiem, 
co mówię. 
Cierpliwości, Bello, cierpliwości”.
„Kochana Bello” — mówił stryj John. A ja wiedziałam, że w sercu ma dla mnie 
czułość. Bogu 
dzięki, nigdy nie radził, żebym była cierpliwa. Wiedział. Był bardzo mądry. 
Ludzki i pełen serca, 
dlatego mądrzejszy niż stryj Robert i George Castner, którzy poszukiwali rzeczy 
materialnych, 
nie ducha, którzy woleli wpisywać pozycje do księgi głównej niż zliczać 
uderzenia serca przy 
sercu, którzy woleli sumować długie kolumny cyfr niż wspominać uściski czy 
pieszczotę 
spojrzenia, słowa, dotyku. „Kochana Bello” — mówił stryj John. Stryj John 
wiedział. 
Słyszeliśmy wszyscy o jego miłości do księżniczki Naomi. Był wiernym kochankiem. 
Kochał 
tylko ten jeden jedyny raz. Ludzie mówili, że po jej śmierci zdziwaczał. To 
prawda. Miał tylko tę 
jedną miłość w życiu. Pamiętasz jego pokoik w domu w Kilohana, którego progu nie 
wolno nam 
było przekraczać? Przekonaliśmy się dopiero po śmierci stryja Johna, że było to 
miejsce 
poświęcone jej pamięci. „Kochana Bello” — mówił tylko i nie dodawał nic więcej, 
ale ja 
wiedziałam, że on wie.
A miałam zaledwie dziewiętnaście lat i krew miałam gorącą od hawajskiego słońca, 
mimo że 
w trzech czwartych byłam biała. I nie znałam w życiu nic prócz wspaniałości 
dzieciństwa 
spędzonego w Kilohana, prócz wykształcenia zdobytego w Królewskiej Szkole 
Głównej w 
Honolulu, prócz mojego szarego męża w Nahala z jego szarymi kazaniami, 
stosującego w 
praktyce nakazy trzeźwości i oszczędności, i prócz dwóch bezdzietnych stryjów, z 
których jeden 
odznaczał się chłodną zdolnością przewidywania, drugi miał złamane serce i był 
zatopionym w 
marzeniach kochankiem zmarłej księżniczki.
Wyobraź sobie ten szary dom! Ja, która znałam beztroskę, uciechy, dźwięczącą 
śmiechem 
radość życia w Kilohana i u Parkerów w starym Mana, i w Puuwaawaa! Pamiętasz 
przecież. 
Żyliśmy w tamtych czasach w feudalnym przepychu. Czy uwierzysz, czy zdołasz mi 
uwierzyć, 
Marto, że moja maszyna do szycia w Nahala była jedną z tych, które pierwsi 
misjonarze 
przywieźli na Wyspy? Taki maleńki, zwariowany przyrząd z kółkiem poruszanym 
ręką!
Robert i John dali George’owi za mnie w posagu każdy po pięć tysięcy dolarów. 
Ale George 
prosił, żeby to zostało tajemnicą. Tylko my czworo wiedzieliśmy o tej sumie. I 
podczas gdy ja 
szyłam sobie na mojej zwariowanej maszynie tanie holoki, on kupował ziemię — 
wiesz, te 
grunty w górnym Nahalu — kawałek po kawałku, przy czym każdą transakcję 
poprzedzały 
najzaciętsze targi prowadzone z miną człowieka w skrajnej nędzy. Dzisiaj sam 
kanał Nahala 
przynosi mi czterdzieści tysięcy na rok.
Ale czy było warto? Cierpiałam niedostatek. Ach, gdyby choć raz oszalały z 
miłości George 
zgniótł mnie w uścisku swych ramion! Gdyby choć raz poświęcił mi pięć minut z 
czasu 
przeznaczonego na własną pracę czy obowiązki względem chlebodawców! Niekiedy 
miałam 
ochotę krzyczeć albo chlusnąć mu w twarz tę wieczną owsiankę z miski, albo 
cisnąć o ziemię 
maszynę do szycia i zatańczyć na niej hula — tylko po to, żeby on wybuchnął, 
żeby wpadł w 
gniew, żeby stał się ludzki, brutalny, żeby był wreszcie człowiekiem, a nie 
szarym, zimnym 
półbogiem.
Tragiczny wyraz prędko znikł z twarzy Belli. Roześmiała się szczerze na 
wspomnienie czegoś 
wesołego.
— Kiedy wpadałam w taki nastrój, George przypatrywał mi się z powagą, z powagą 
badał mi 
puls i oglądał język, z powagą odmierzał porcję oleju rycynowego, z powagą kazał 
mi się kłaść 
wcześniej do łóżka, obkładał mnie gorącymi fajerkami i zapewniał, że rano 
poczuję się lepiej. 
Wcześnie do łóżka! Nasze najdłuższe, szaleńcze wprost wieczory kończyły się o 
dziewiątej! 
Zazwyczaj szliśmy spać o ósmej. Oszczędność nafty. W Nahala nie jadaliśmy 
obiadów. 
Pamiętasz ten długi stół w Kilohana, przy którym podawano obiady? Ale my z 
George’em 
jadaliśmy tylko kolacje. A potem on siadał po jednej stronie stołu, tuż przy 
lampie, i przez 
godzinę czytał stare, pożyczone pisma, a ja siadałam po drugiej stronie i 
cerowałam jego 
skarpetki i bieliznę. Nosił zawsze takie tandetne, liche rzeczy. A kiedy on 
kładł się spać, ja także 
szłam do łóżka. Byłoby to marnotrawstwo nafty, gdyby tylko jedno miało z niej 
korzystać. 
George przygotowywał się do spania zawsze w ten sam sposób: nakręcał zegarek, 
zapisywał do 
dziennika stan pogody w tym dniu, zdejmował buty — niezmiennie najpierw prawy, 
potem lewy 
— i ustawiał je jeden obok drugiego na podłodze w nogach łóżka, po swojej 
stronie.
Nie znałam nigdy tak czystego człowieka. Nigdy po raz drugi nie wkładał tej 
samej bielizny. 
Ja robiłam pranie. Był aż boleśnie czysty. Golił się dwa razy dziennie. Używał 
do mycia dwa 
razy więcej wody niż kanakowie. Pracował za dwóch haole. I pierwszy dostrzegł 
przyszłość wód 
Nahala.
— I dał ci bogactwo, ale nie dał szczęścia — wtrąciła Marta.
— Czym jest właściwie bogactwo, siostro Marto? Mój nowy pierce–arrow przyjechał 
ze mną 
na statku. Trzeci w ciągu dwóch lat. Ale czymże są wszystkie samochody i 
wszystkie bogactwa 
świata w porównaniu z kochankiem — z tym jedynym kochankiem, towarzyszem, z 
którym chce 
się żyć, pracować u jego boku, cierpieć, weselić się, z tym jedynym mężczyzną, 
mężem, 
kochankiem…
Głos Belli rozpłynął się w ciszy. Siostry siedziały milcząc, podczas gdy przez 
trawnik 
kuśtykała ku nim staruszka z kijem w ręku, zdeformowana, skurczona, pochylona 
pod ciężarem 
stuletniego życia. Jej oczy — a raczej szparki obwiedzione zwiędłą skórą — były 
bystre niczym 
oczy ichneumona. Przysiadła najpierw u stóp Belli i w czystej hawajskiej mowie 
mamrotała 
śpiewnie bezzębnymi wargami mele, pochwalną pieśń na cześć Belli i jej przodków, 
dodając 
zaimprowizowane powitanie na Hawajach, dokąd Bella wróciła przez wielkie morze z 
dalekiej 
Kalifornii. Podczas gdy stara kobieta mamrotała swą pieśń, jej zręczne palce 
masowały 
obciągnięte jedwabnymi pończochami nogi Belli, od kostki, poprzez łydkę, do 
kolana i uda.
Oczy obu sióstr jaśniały wilgotnym blaskiem, gdy stara służąca z kolei 
powtarzała swoje mele 
i masowała nogi Marty, i potem, gdy rozmawiały z nią w starodawnej mowie i 
zadawały 
odwieczne pytania o zdrowie i wiek, i pra–prawnuków. Ona masowała je, kiedy były 
jeszcze 
dziećmi w wielkim domu w Kilohana, podobnie jak przez niezliczone pokolenia 
kobiety z jej 
rodu masowały kobiety z ich rodu. Gdy ta krótka wizyta dobiegła końca, Marta 
odprowadziła 
staruszkę przez trawnik do bungalowu, gdzie włożyła jej do ręki pieniądze i 
nakazała dumnym, 
pięknym japońskim pokojówkom podać zniszczonej przez wiek Hawajce poi, które 
robi się z 
korzeni lilii wodnej, iamaka, czyli rybę surową, tłuczone orzechy kukui i 
wreszcie limu, potrawę 
z morskich wodorostów, miękką nawet dla kogoś bezzębnego, lekką i aromatyczną. 
Objawiały 
się tu starodawne więzy feudalne, wierność poddanego dla pana i 
odpowiedzialność, do jakiej 
poczuwał się pan względem poddanego. Marta, która ze swoją anglosaską krwią była 
biała w 
trzech czwartych, pozostała Hawajką pełnej krwi w tym, że pamiętała i 
zachowywała niemal 
zapomniane zwyczaje dawnych dni.
Gdy Marta wracała przez trawnik pod drzewo hau, Bella podziwiała wzrokiem 
wzruszającą 
autentyczność jej postaci, jej rysy. Pocałowała ją serdecznie. Marta była 
odrobinę niższa od Belli, 
ale tylko odrobinę, i sylwetkę miała może mniej majestatyczną, za to o 
proporcjach pięknych, 
szlachetnych, o kształtach raczej złagodzonych niż wyostrzonych przez wiek; jej 
ciało 
polinezyjskiej naczelniczki rodu zachwycało żywością pod fałdami na wpół 
obcisłej, pięknie 
układającej się w ruchu, czarnej jedwabnej holoku, obszytej czarną koronką i 
droższej niż 
najdroższy paryski model.
Gdy siostry podjęły przerwaną rozmowę, obserwator zdołałby zauważyć zdumiewające 
podobieństwo ich czystych, prostych profilów, szerokich kości policzkowych, 
wysokich czół, 
bogactwa stalowych włosów, ślicznych ust, których kształt wyrzeźbiły 
dziesięciolecia 
świadomej, wysublimowanej dumy, i pięknych, cienkich łuków brwi nad równie 
pięknymi, 
podłużnymi oczami. Ręce obu kobiet, prawie nie zmienione i nie zniekształcone 
przez wiek, 
zachwycały smukłością długich zwężonych ku końcowi palców, miłośnie wymasowanych 
i 
ukształtowanych w dzieciństwie przez stare Hawajki podobne tej, która właśnie 
jadła poi, iamaka 
i limu.
— Żyłam tak przez rok — podjęła Bella — i czy wiesz, Marto, stopniowo wszystko 
zaczęło 
się układać. Przywiązywałam się po trochu do George’a, mojego męża. Kobiety już 
są takie. 
Przynajmniej ja byłam taka. Bo George był dobry, sprawiedliwy. Miał wszystkie 
odwieczne, 
rzetelne cnoty purytanina. Zaczęłam więc przywiązywać się do niego, lubić go… 
nawet chyba 
kochać. I gdyby stryj John nie pożyczył mi tego konia, na pewno szczerze bym 
George’a 
pokochała i do końca żyła z nim szczęśliwie… Naturalnie byłoby to życie bez 
uniesień…
Widzisz, nie znałam mężczyzn innych, ciekawszych, lepszych. Zaczęłam z radością 
spoglądać 
na niego ponad stołem, gdy czytał w krótkiej przerwie między kolacją a spaniem, 
z radością 
łowiłam uchem i wsłuchiwałam się w stukot kopyt jego konia, gdy wieczorem wracał 
do domu 
po całodziennym objeździe ranczy. A jego skąpe pochwały były prawdziwymi 
pochwałami i 
przenikały mnie dreszczem szczęścia. Tak, Marto, rumieniłam się słuchając jego 
pedantycznych, 
sprawiedliwych pochwał za rzecz zrobioną dobrze czy słusznie.
I wszystko by się ułożyło, żylibyśmy zgodnie przez resztę naszego życia, gdyby 
George nie 
musiał wsiąść na statek i pojechać do Honolulu. W interesach. Miał jechać na dwa 
tygodnie lub 
dłużej, najpierw w sprawach Glennów, potem w swoich własnych, żeby zakupić nową 
ziemię w 
górze Nahala. Czy wiesz, że kupił ogromny szmat dzikiej i pagórkowatej ziemi — 
bezwartościowej, gdyby nie woda — a także sam dział wodny, po śmiesznej cenie 
pięć i dziesięć 
centów za akr?
Powiedział wtedy, że potrzebna mi odmiana. Chciałam pojechać z nim do Honolulu. 
Ale 
wziąwszy pod uwagę wydatki, zdecydował, że pojadę do Kilohana. Mój pobyt w domu 
nie tylko 
nic nie kosztował, ale co więcej, dawał oszczędności w wydatkach na skromne 
pożywienie dla 
mnie w Nahala, dzięki czemu George mógł kupić więcej ziemi. A w Kilohana stryj 
John zgodził 
się pożyczyć mi konia.
Och, przez pierwsze dni czułam się w domu jak w raju. Początkowo wprost trudno 
mi było 
uwierzyć, że na świecie istnieje tyle jedzenia. Marnotrawstwo w kuchni 
przygnębiało mnie. 
Dopatrywałam się go na każdym kroku, tak wzięłam sobie do serca nauki George’a. 
Ach, w 
pomieszczeniach kuchennych krewni i powinowaci służby jadali lepiej niż myśmy 
się 
kiedykolwiek żywili z George’em. Pamiętasz, jak to było u nas w Kilohana i jak 
było u Parkerów 
— młody wół bity do każdego posiłku i ryby słodkowodne przynoszone przez gońców 
z jeziora 
Waipio i Kiholo, i wszystkie najlepsze i najrzadsze przysmaki sezonu…
I miłość, miłość okazywana tak, jak myśmy ją umieli okazywać w rodzinie! Wiesz, 
co dla nas 
znaczył stryj John. A poza nim był brat Walcott i brat Edward, i wszystkie 
młodsze siostry prócz 
ciebie i Sally, bo byłyście w szkole, i ciotka Elżbieta, i ciotka Janet z mężem 
i dziećmi, którzy 
właśnie przyjechali w odwiedziny. Ach, to nieustanne obejmowanie się i 
nieustanne pieszczoty, 
wszystko, za czym tęskniłam przez pełne znoju dwanaście miesięcy. Byłam tego 
spragniona. 
Byłam jak niedobitek z zatopionej łodzi, który upada a piach wybrzeża chłepce 
słodką wodę w 
pienistych źródełkach u korzeni palm.
I oni przyjechali konno z Kawaihae, gdzie zeszli na ląd z królewskiego jachtu, 
wspaniała, 
tłumna kawalkada. Jechali parami, w girlandach kwiatów, młodzi, szczęśliwi, 
weseli, na koniach 
z ranczy Parkerów. Było ich trzydzieścioro, a z nimi setka kowbojów z ranczy i 
tyleż samo ich 
własnych sług — królewski dwór w objeździe. Mówię naturalnie o objeździe 
księżniczki Lihue, 
rozpalonej gorączką umierającej, o czym wszyscyśmy wiedzieli, na straszne 
suchoty. Ale 
towarzyszyli księżniczce jej siostrzeńcy, książę Lilolilo, witany wszędzie jako 
przyszły władca, i 
młodsi jego bracia, Kahekili i Kamalau. Była tam także Ella Higginsworth, która 
utrzymywała — 
i słusznie — że w żyłach jej płynie krew po przodkach Kauai tak znakomita, jaką 
nie może się 
poszczycić panująca rodzina. Była Dora Niles i Emily Lowcroft… ach, po cóż 
wyliczać je 
wszystkie! Z Ellą Higginsworth dzieliłam pokój w Królewskiej Szkole Głównej. 
Orszak 
odpoczywał u nas przez godzinę. Nie częstowaliśmy ich luau, bo luau czekało u 
Parkerów; 
podawaliśmy tylko piwo i mocniejsze napoje dla mężczyzn, dla kobiet lemoniadę, 
pomarańcze i 
orzeźwiające arbuzy.
Obejmowałyśmy się i ściskały z Ellą i z księżniczką, która mnie pamiętała, i z 
innymi 
dziewczętami i kobietami. Ella przemówiła za mną do księżniczki i księżniczka 
sama mnie 
zaprosiła na objazd. Miałam przyłączyć się do nich w Mana, skąd wyruszali za dwa 
dni. 
Uderzyło mi to wszystko do głowy, byłam jak szalona — ja, po roku niewoli w 
szarej Nahala. 
Wciąż jeszcze miałam dziewiętnaście lat i właśnie za tydzień kończyłam 
dwadzieścia.
Nie przeczuwałam tego, co miało nastąpić. Tak byłam zajęta kobietami, że nie 
zwróciłam 
uwagi na Lilolilo. Widziałam go tylko z daleka, wysoki i krzepki górował 
postacią nad innymi 
mężczyznami. Nigdy jeszcze nie uczestniczyłam w książęcym objeździe. Widywałam 
świtę, gdy 
podejmowano ją w Kilohana i Mana, ale byłam za młoda na objazd, a potem przyszła 
szkoła i 
małżeństwo. Wiedziałam, co mnie czeka — dwa tygodnie w raju i pustka przez 
następne 
dwanaście miesięcy w Nahala.
Poprosiłam stryja Johna, żeby mi pożyczył wierzchowca, to jest naturalnie trzy 
wierzchowce, 
bo musiałam zabrać ze sobą kowboja do posług i luzaka. Nie było wtedy dróg ani 
samochodów. 
Ach, Marto, ten mój wierzchowiec! Nazywał się Hilo. Nie pamiętasz go. Byłaś 
wtedy w szkole, a 
zanim wróciłaś w następnym roku, Hilo skręcił kark i zabił jeźdźca podczas 
łowienia dzikich 
stad. Słyszałaś na pewno… taki młody oficer amerykańskiej marynarki.
— Porucznik Bowsfield — przytaknęła Marta.
— Hilo! Byłam pierwszą kobietą, która go dosiadła. Miał trzy lata, prawie 
cztery, dopiero 
niedawno ujeżdżony. Sierść miał tak czarną i tak wspaniale żywą, że zapalające 
się w niej błyski 
otaczały go niczym pancerz z roziskrzonego srebra. Był najroślejszym 
wierzchowcem na ranczy, 
potomkiem Królewskiego Pioruna i dzikiej klaczy, złapanym zaledwie przed kilku 
tygodniami. 
Nigdy nie widziałam tak pięknego konia. Miał krągły, mocno wiązany tułów 
wierzchowca 
stworzonego do górskich jazd, pierś szeroką, wypukłą, a do tego rasowy łeb i 
szyję smukłą, lecz 
mocną, i uszy wrażliwe — nie za małe, bo to by dowodziło krnąbrności, ani nie za 
duże, bo to 
wskazywałoby na muli upór. Nogi i kopyta też miał piękne, bez skazy — pewne i 
mocne, o 
pęcinie długiej i sprężystej, dzięki czemu był dla jeźdźca cudem wygody.
— Pamiętam, jak książę Lilolilo mówił stryjowi Johnowi, że jesteś najlepiej 
jeżdżącą konno 
niewiastą na Hawajach — wtrąciła Marta. — Było to w dwa lata później, kiedy 
wróciłam już ze 
szkoły do domu, a ty wciąż mieszkałaś w Nahala.
— Lilolilo tak powiedział! — wykrzyknęła Bella. Światło zabłysło nagle w jej 
podłużnych, 
brązowych oczach, gdy przerzuciła w myślach most ponad przestrzenią lat do 
kochanka 
nieżyjącego już bez mała pół wieku. Z delikatną skromnością, wrodzoną wszystkim 
kobietom 
hawajskim, pokryła spontaniczny wybuch uczucia panegirykiem na cześć Hilo.
— Och, kiedy galopował ze mną pod górę lub w dół po trawiastych stokach, było to 
jak 
cudowny bieg z przeszkodami, bo w długich susach nie dotykał prawie trawy — 
skakał jak jeleń, 
jak foksterier, jak królik. I brykał, i tańczył, i hulał! Był wierzchowcem 
godnym generała, 
godnym Napoleona lub Kitchenera. A oczu nie miał wcale dzikich, tylko takie… 
takie 
łobuzerskie, inteligentne, jakby cieszył się z jakiego żartu i miał ochotę śmiać 
się albo go 
powtórzyć. Poprosiłam więc stryja Johna, żeby mi pożyczył Hilo. Stryj John 
spojrzał na mnie, 
jak wpatrywałam się w niego, a chociaż nic nie powiedział, czułam, że jego serce 
mówi „droga 
Bello”, i wiedziałam też, że gdy patrzy na mnie, przed oczyma staje mu obraz 
księżniczki Naomi. 
Stryj John przyrzekł dać mi Hilo. I tak się zaczęło.
Ale stryj nalegał, żebym wpierw sama wypróbowała wierzchowca. Był trudny, 
wspaniały i 
trudny. Nie był jednak przewrotny, złośliwy. Wymykał mi się wciąż, ale ani razu 
nie dałam mu 
tego poznać. Nie bałam się go i to mi pomogło wyczuć jego nastrój, dzięki czemu 
odpędziłam od 
niego wszelką myśl, że ma nade mną przewagę.
Zastanawiałam się często, czy stryj John przewidywał to, co miało nastąpić. 
Wiem, że gdy 
jechałam do Mana, aby połączyć się z orszakiem księżniczki, myśl taka nawet nie 
powstała mi w 
głowie. Ach, radosne były to dni! Pamiętasz, z jakim przepychem podejmowali 
gości starzy 
Parkerowie. Polowanie z włócznią na dziki, polowania ze strzelbą na stada 
dzikiego bydła, 
objeżdżanie i cechowanie koni. W pomieszczeniach dla służby tłok, kowboje 
zjechali się ze 
wszystkich stron. I przybyły dziewczęta z Waimea i z Waipio, z Konokaa i Paauilo 
— widzę je 
dotąd, jak siedzą w długich rzędach na szczycie murku otaczającego zagrodę do 
ujeżdżania koni i 
przygotowują leis dla kowbojów, swoich kochanków. I te noce, wonne noce, śpiew 
mele w 
powietrzu, tańczenie hula i pary miłosne przechadzające się pod drzewami 
wielkich ogrodów 
Mana…
— I książę… — Bella umilkła. Przez długą chwilę jej wciąż piękne, drobne zęby 
wgryzały się 
głęboko w dolną wargę, a niewidzące oczy błądziły po dalekim szafirze horyzontu, 
podczas gdy 
starała się odzyskać panowanie nad sobą. Kiedy napięcie minęło, przeniosła wzrok 
na siostrę.
— Był księciem, Marto. Widziałaś go w Kilohana, gdy wróciłaś z seminarium. Mógł 
zachwycić oczy każdej kobiety… tak. I każdego mężczyzny. Miał lat dwadzieścia 
pięć, wiek 
świetnej, męskiej dojrzałości, a był wspaniały i królewski nie tylko ciałem, ale 
i duchem. 
Jakkolwiek szalonym rozrywkom się oddawał, jakkolwiek zuchwałym i dzikim 
zabawom, nie 
zapominał nigdy, że pochodzi z rodziny królewskiej i że wszyscy jego przodkowie 
byli władcami 
— aż do tego pierwszego i wysławianego w genealogiach, który przeprawił się na 
podwójnych 
czółnach na Tahiti i Raiate i z powrotem. Był pełen wdzięku, czarujący, dobry, 
uczynny, 
przyjacielski, ale także surowy, szorstki, groźny, kiedy zbyt go podrażniono. 
Trudno mi to 
wyrazić słowami. Był mężczyzną, mężczyzną w każdym calu i księciem w każdym 
calu, z 
domieszką swawoli chłopięcej i z domieszką żelaza, która uczyniłaby go dobrym i 
silnym władcą 
Hawajów —gdyby zasiadł na tronie.
Widzę go jeszcze takim, jakim ujrzałam go wtedy, tamtego pierwszego dnia, kiedy 
dotknęłam 
jego ręki i rozmawiałam z nim… zaledwie kilka nieśmiałych słów wypowiedzianych 
przez 
kobietę od roku poślubioną szaremu haole w szarej Nahala. Było to przed pół 
wiekiem — 
pamiętasz, Marto, że nasi młodzi mężczyźni nosili wtedy białe buty i spodnie, 
białe jedwabne 
koszule i oszałamiająco barwne hiszpańskie szarfy wiązane w pasie — i przez pół 
wieku ten jego 
obraz nie zbladł w mojej pamięci. Lilolilo stał pośrodku gromadki osób na 
trawniku, a ja szłam z 
Ellą Higginsworth, która miała mnie przedstawić. Właśnie w tym momencie 
księżniczka Lihue 
rzuciła Elli jakąś żartobliwą uwagę i Ella przystanęła, aby jej odpowiedzieć, 
mnie pozostawiwszy 
o krok wysuniętą naprzód.
Jego wzrok zatrzymał się na mnie przypadkiem, gdy stałam tak samotna, zmieszana 
i 
onieśmielona. Och, jakże wyraźnie go widzę, z głową odrzuconą nieco do tyłu, w 
pozie 
wyniosłej, swobodnej, władczej, a tak jednocześnie beztroskiej i tak dla niego 
charakterystycznej. 
Nasze oczy spotkały się. Pochylił ku mnie głowę czy też raczej ją wyprostował. I 
nie wiem, co 
się wtedy stało. Czy to on mi rozkazał? Czy ja go posłuchałam? Nie wiem. Wiem 
tylko, że 
wyglądałam pięknie, z włosami przybranymi wonnym maile, odziana we wspaniałe 
holoku, które 
stryj John mi pożyczył z sanktuarium księżniczki Naomi; i wiem również, że 
zaczęłam iść ku 
niemu poprzez trawnik Mana i że on ruszył mnie naprzeciw. Szliśmy tak ku sobie 
poprzez 
trawnik, sami, jak gdybyśmy szli ku sobie przez karty księgi życia.
Czy byłam bardzo piękna, siostro Marto, kiedy byłam młoda? Nie wiem. Nie wiem. 
Ale w tej 
chwili jedynej, kiedy wraz z nim zbliżała się do mnie i przenikała mi serce cała 
jego uroda, cała 
majestatyczna męskość, zbudziło się we mnie nagle poczucie własnego piękna… 
Jakże mam to 
wyrazić? Było to tak, jak gdyby w nim zrodzona doskonałość przeniesiona została 
we mnie i 
mnie udoskonaliła.
Czy byłam piękna, bardzo piękna, siostro Marto, kiedy miałam dziewiętnaście lat, 
niespełna 
dwadzieścia?
Marta, sześćdziesięcioczteroletnia Marta, spojrzała na Bellę, która miała lat 
sześćdziesiąt 
osiem, i szczerze przytaknęła. A w duchu wyraziła podziw dla tego, co w tej 
chwili widziała: 
szyja Belli, wciąż pełna i kształtna, dłuższa niż szyja przeciętnej Hawajki, 
istna kolumna 
majestatycznie podpierająca jej królewską głowę; twarz i wysokich kościach 
policzkowych, o 
szlachetnym czole; włosy gęste, wysoko upięte, połyskujące srebrną patyną lat, 
wciąż w lokach, 
kontrastujące ostro z czystą linią cienkich, czarnych brwi i głębokich, 
brązowych oczu. Wzrok 
Marty, w skromnym onieśmieleniu na widok tego, co ujrzała, przesunął się w dół, 
poprzez 
wspaniały zarys piersi i szlachetne, czyste linie ciała aż ku stopom 
obciągniętym w jedwab, 
obutym w pantofelki na wysokich obcasach — małym, kształtnym, o łuku niemal 
hiszpańskim i 
doskonale foremnym podbiciu.
— Kiedy jest się młodym w czas jednej jedynej młodości! — zaśmiała się Bella. — 
Lilolilo 
był księciem. Nauczyłam się na pamięć jego rysów i wszystkich zmian, jakim 
podlegały… 
potem, podczas naszych bajkowych dni i nocy nad wodami rozśpiewanych jezior, nad 
oceanem 
szemrzącym sennie w pienistych zalewach i na górskich ścieżkach. Poznałam jego 
piękne, śmiałe 
oczy i czarne, proste brwi, poznałam nos, który ponad wszelką wątpliwość 
zdradzał rasę 
Kamehameha, i każdą najmniejszą, najdrobniejszą linię w pięknym zarysie jego 
warg. Nie ma ust 
piękniejszych nad usta Hawajczyka, Marto.
Jego ciało… Był królem między atletami, od wijących się niesfornie włosów aż po 
kostki nóg 
mocnych jak zbrązowiała stal. Wczoraj nazwano przy mnie jednego z wnuków 
Wilderów 
„księciem Harvardu”. Litości! Czym by nazwali, czym by mogli nazwać mojego 
Lilolilo, gdyby 
stanął obok tego chłopca Wilderów i całej jego drużyny z Harvardu!
Bella umilkła i oddychała głęboko, zaciskając jednocześnie piękne, małe dłonie 
spoczywające 
na rozłożystym, obciągniętym jedwabiem podołku. I gdy przeżywała tak od nowa dni 
spędzone 
ze swym księciem, przez skórę jej twarzy przebił się delikatny rumieniec i 
ciepłem rozświetlił 
oczy.
— No więc… zgadłaś, Marto? — spytała Bella z zuchwałym wzruszeniem ramion, 
spoglądając siostrze prosto w oczy. — Wyruszyliśmy z rozbawionej Mana i 
rozpoczęliśmy 
radosny objazd —ścieżkami zastygłej lawy do Kiholo, gdzie pływaliśmy i łowili 
ryby, ucztowali 
i spali leżąc na gorącym piasku pod palmami. Dalej do Puuwaawaa; gdzie znowu 
polowanie na 
dziki z włóczniami i łowienie stad na lasso, i łowy na dzikie barany z górskich 
pastwisk. Potem 
jeszcze dalej przez ziemię Kona, dalej na mauka, do pałacu królewskiego w 
Kailua, dalej kąpiel 
w wodach Keauho, dalej nad zatoką Kealakekua, do Napoopoo, do Honaunau. I 
wszędzie ludzi 
wychodzący na drogę z rękami pełnymi darów — kwiaty i owoce, ryby i mięsiwo. 
Serca ich były 
przepełnione miłością i pieśnią, głowy pochylone w ukłonie należnym członkom 
królewskiego 
rodu, na ustach mieli okrzyki radosnego zdumienia lub śpiewne mele o dawnych i 
niezapomnianych dniach.
Co byś na moim miejscu zrobiła, siostro Marto? Wiesz, jacy my jesteśmy, my… 
Hawajczycy. 
Wiesz, jacy byliśmy przed pół wiekiem. Lilolilo był zachwycający. Ja — niebaczna 
na wszystko. 
Lilolilo mógł sam zbudzić w każdej kobiecie zuchwalstwo. Ja byłam zuchwała 
podwójnie, bo 
szara, zimna Nahala pobudzała mnie do szaleństwa. Wiedziałam. Nie łudziłam się 
ani przez 
chwilę. Nie miałam nadziei. W tamtych czasach o rozwodzie nikomu się nawet nie 
śniło. Żona 
George’a Castnera nie mogła zostać królową Hawai , nawet gdyby tak prędko nie 
wybuchły 
zapowiedziane przez stryja Roberta rewolucje i gdyby Lilolilo został królem. Ale 
ja nie myślałam 
o tronie. Jedyne królestwo, jakiego mogłam pragnąć, to życie u boku Lilolilo 
jako jego żona i 
towarzyszka. Nie zrobiłam tego błędu. Nie sięgałam po rzecz niemożliwą i nie 
snułam złudnych 
marzeń.
Samo powietrze wokół nas było przepojone miłością. A Lilolilo był 
najprawdziwszym 
kochankiem. Przyozdabiał mnie wciąż nowymi lei, jego gońcy przynosili dla mnie 
lei z dalekich 
ogrodów różanych Mana… pewnie je pamiętasz… pięćdziesiąt mil po ścieżkach 
zastygłej lawy i 
przez pastwiska, ale w swych posłaniach z kory bananowej tak były świeże i 
lśniące od rosy, jak 
w chwili zrywania. Miały jard długości, a ich maleńkie różowe pączki wyglądały 
niczym 
nawleczone na nić neapolitańskie korale. Podczas luau, podczas nigdy nie 
kończących się luau 
kazał mi siadać na swoim kobiercu Makaloa, na książęcym kobiercu, który był tabu 
dla 
wszystkich innych śmiertelników, chyba że sam Lilolilo sobie tego życzył lub 
raczył zezwolić, 
aby ktoś na nim usiadł. I zanurzałam palce w jego własnej pa wai holoi (miseczce 
do płukania 
palców), gdzie w ciepłej wodzie pływały płatki wonnych kwiatów. I niebaczna na 
to, że wszyscy 
widzą tę bezgraniczną łaskawość, sięgałam do jego pa paakai po szczypty 
czerwonej soli, po 
limu, po tarte orzechy kukui i pieprz chili i do jego ipu kai (miseczka na sos 
rybny) z drzewa kou, 
z której sam wielki Kamehameha jadał podczas wielu podobnych objazdów. I to samo 
było ze 
wszystkimi najrzadszymi przysmakami, przeznaczonymi tylko dla niego i 
księżniczki — z nelu i 
ake, z palu i alaala. Jego kahili wachlowały mi ciało, jego służba była moją 
służbą i on był mój. 
A ja od stóp szczęśliwa aż po włosy przybrane kwiatami byłam kobietą kochaną.
Ponownie drobne zęby Belli przygryzły dolną wargę, ponownie spojrzała pustym 
wzrokiem 
ku morzu — i ponownie zdołała zapanować nad sobą i swymi wspomnieniami.
— Jechaliśmy dalej i dalej, przez Kona, przez Kau, z Hoopuloa i Kapua do Honuapo 
i 
Punaluu — całe życie zamknięte w dwóch krótkich tygodniach. Kwiat kwitnie tylko 
raz. To był 
mój czas kwitnienia. Lilolilo u mego boku, ja na wspaniałym Hilo — królowa nie 
Hawai, lecz 
Lilolilo i miłości. Mówił, że jestem kruchą bańką piękna i barwy na czarnym 
grzbiecie lewiatana, 
że jestem delikatną kroplą rosy na dymiącym grzbiecie strumienia lawy, tęczą 
mknącą na 
chmurach burzowych…
Bella ponownie umilkła.
— Nie będę ci powtarzała, co mi jeszcze mówił — rzekła z powagą. — Powiem tylko, 
że to, 
co mówił, było samym płomieniem miłości i samą istotą piękna, i że układał dla 
mnie hula o 
naszych nocach pod rozgwieżdżonym niebem i śpiewał je w obecności wszystkich, 
gdy podczas 
uczt leżeliśmy na matach, ja na jego kobiercu Makaloa…
I dalej jechaliśmy do Kilauea.. sen tak prędko dobiegł końca. Wrzuciliśmy 
naturalnie do 
krateru bulgocącej lawy naszą ofiarę dla Pele, bogini ognia — lei z kwiatów 
maile, ryby, twarde 
poi owinięte w wilgotne liście ti. I znowu dalej przez starodawną Puna, 
ucztowaliśmy, śpiewali, 
tańczyli w Kohoualea, w Kamaili i Opihikao, pływaliśmy w słodkich jeziorach 
Kalapana. I w 
końcu dotarliśmy do Hilo nad brzegiem oceanu.
Tu nadszedł koniec. Nigdyśmy o tym nie mówili. Był to koniec uznany przez nas 
oboje bez 
słów. Jacht czekał już. Spóźniliśmy się o wiele dni. Honolulu wzywało do 
powrotu, wieść głosiła, 
że król jest coraz bardziej pupule (pomieszany), że misjonarze katoliccy i 
protestanccy knują 
spiski, że zapowiadają się kłopoty z Francją. I podobnie jak przed dwoma 
tygodniami 
wylądowali w Kawaihae roześmiani, rozśpiewani i przystrojeni kwiatami, tak też 
wyjeżdżali. 
Wesołe było to rozstanie, towarzyszyły mu śmiech i igraszki, tysiące ostatnich 
poleceń, 
upomnień i żartów. Kotwicę podniesiono przy wtórze pieśni książęcych śpiewaków 
zebranych na 
górnym pokładzie, a wtedy my, w dużych czółnach i welbotach, ujrzeliśmy, jak 
pierwszy 
podmuch wiatru wydyma żagle i jak powiększa się przestrzeń między nami.
Podczas tego podniecenia i zamieszania Lilolilo, który musiał żegnać się z wielu 
i z wielu 
wymieniać żartobliwe słowa, stanął przy burcie, pochylił się i spojrzał mi 
prosto w twarz. Na 
głowie miał moje lei z kwiatów ilima, przeze mnie uplecione i przeze mnie 
włożone. I nagle ci na 
jachcie zaczęli rzucać do łodzi lei, każde swojemu wybrańcowi czy wybrance. Nie 
oczekiwałam 
niczego, nie miałam nadziei. A choć łudziłam się cząstką gorąco pragnącego 
serca, wiedziałam 
jednak, że moja wesoła i dumna twarz nie zdradza nic. Lilolilo uczynił to, co 
musiał uczynić. Od 
początku wiedziałam, że tak postąpi. Patrząc mi wciąż szczerze i uczciwie w 
oczy, zdjął z głowy 
moje piękne lei z kwiatów ilima i rozerwał je na dwoje. Widziałam, że jego wargi 
poruszają się i 
bezdźwięcznie wypowiadają jedno jedyne słowo: „pau”. Koniec. Spoglądając wciąż 
na mnie 
rozerwał lei jeszcze raz na pół i rzucił drobne ułamki nie mnie, tylko w morze, 
w powiększającą 
się między nami przestrzeń. Pau. Był to koniec…
Bella długo błądziła pustym wzrokiem po linii horyzontu. Marta nie śmiała na 
głos wyrazić 
współczucia, które łzami napełniło jej oczy.
— Tego jeszcze dnia ruszyłam w drogę powrotną. Jechałam starą, trudną ścieżką 
wzdłuż 
wybrzeża Hamakua — podjęła Bella głosem początkowo osobliwie suchym i szorstkim. 
— 
Pierwszy dzień nie był bardzo ciężki. Opanowała mnie drętwota. Tak byłam 
przepełniona 
cudownością tego, o czym miałam zapomnieć, iż nie zdawałam sobie jeszcze sprawy, 
że muszę o 
tym zapomnieć. Noc spędziłam w Laupahoehoe. Wiesz, przypuszczałam, że nie zmrużę 
oka. A 
tymczasem zmęczona konną jazdą, wciąż odrętwiała, spałam całą noc jak nieżywa.
Ach, ale ten dzień następny w podmuchach wichury i ulewnym deszczu! Wiatr dął, 
deszcz 
zacinał. Ścieżka była nie do przebycia. Konie co chwila się potykały. Początkowo 
kowboj, 
którego stryj John pożyczył mi razem z końmi, sprzeciwiał się i protestował, 
potem 
zrezygnowany jechał za mną potrząsając bezustannie głową i mamrocząc pod nosem, 
że jestem 
pupule. Luzaka zostawiliśmy w Kukuihaele. Ścieżkę Błotną przebyliśmy wpław jak 
rzekę błota. 
W Waimea kowboj musiał zmienić konia. Ale mój Hilo trzymał się dzielnie. Od 
świtu do 
północy siedziałam w siodle, aż wreszcie w Kilohana stryj John zdjął mnie z 
konia, wniósł do 
domu, obudził kobiety, kazał im rozebrać mnie i wymasować, poił mnie grzanym 
winem 
palmowym, które sprowadziło sen i zapomnienie. Wiem, że musiałam mówić przez 
sen, bredzić. 
Stryj John zapewne wszystkiego się domyślił. Ale nigdy nie powiedział o tym 
nikomu ani słowa, 
nawet mnie. Jakiekolwiek miał domysły, zamknął je w uświęconym pokoju 
księżniczki Naomi.
Pozostały mi niejasne strzępy wspomnień tamtego dnia — rozpaczliwy, oszalały 
bunt 
przeciwko losowi… włosy rozpuszczone, rozwiane na wietrze, ociekające wodą… 
nieprzerwane 
strumienie łez mieszające się ze strumieniami ulewy… namiętne wybuchy żalu do 
świata złego i 
przewrotnego… bicie rękami w łęk siodła… szorstkie słowa rzucane kowbojowi. 
Pamiętam, jak 
kłułam ostrogami boki biednego, wspaniałego Hilo. Prosto z serca wydzierała mi 
się modlitwa, 
aby rozwścieczony koń stanął dęba i zwalił się na mnie, i zmiażdżył moje ciało, 
na zawsze je 
oszpecił albo zrzucił mnie z siodła poza ścieżkę, skąd stoczyłabym się w dół 
palis (przepaści). 
Wtedy przy moim imieniu zostałoby wypisane pau tak nieodwołalne, jak 
nieodwołalne było pau 
na wargach Lilolilo, gdy darł lei z kwiatów ilima. I wrzucał je do morza…
George, mój mąż przebywał w Honolulu dłużej, niż zamierzał. Kiedy wrócił do 
Nahale, 
czekałam już na niego. Objął mnie z namaszczeniem, pocałował przelotnie W usta, 
z powagą 
obejrzał mój język, postawił diagnozę i posłał do łóżka z gorącymi fajerkami i 
porcją oleju 
rycynowego. Weszłam z powrotem w szare życie Nahala, jakbym weszła w mechanizm 
zegara i 
stała się jednym z jego kółek czy zębów, obracających się z nieuchronną, 
bezlitosną 
regularnością. George wstawał z łóżka co dzień o czwartej trzydzieści, a o 
piątej siedział już na 
koniu. I piliśmy wciąż tę ohydną tanią kawę, jedliśmy tę wieczną owsiankę i na 
zmianę świeżą 
wołowinę i suszoną, świeżą wołowinę i suszoną. Gotowałam, piekłam, szorowałam. 
Kręciłam 
kółko zwariowanej maszyny do szycia i robiłam sobie tanie holoku. Co wieczór, 
przez bezkresną 
wieczność dwóch jeszcze lat, siadywałam naprzeciw niego po drugiej stronie stołu 
i do godziny 
ósmej cerowałam tanie skarpetki i tandetną bieliznę, podczas gdy on czytał pisma 
sprzed roku, bo 
był zbyt skąpy, żeby je zaprenumerować. A potem przychodziła pora spania — naftę 
trzeba 
przecież oszczędzać. — I George nakręcał zegarek, zapisywał stan pogody w 
dzienniku, 
zdejmował buty, wpierw prawy, potem lewy, i ustawiał jeden obok drugiego w 
nogach łóżka, po 
swojej stronie.
Ale teraz George nie stawał mi się coraz bliższy, jak wtedy, zanim księżniczka 
Lihue zaprosiła 
mnie na objazd i zanim stryj John pożyczył mi konia. Bo widzisz, Marto, tamto by 
się nie 
zdarzyło, gdyby stryj John mi odmówił. Ale poznałam miłość i poznałam Lilolilo. 
Jakie wic 
widoki mógł mieć. Teraz George na zdobycie mojej miłości i mojego szacunku? 
Przez następne 
dwa lata w Nahala byłam umarłą kobietą, która w jakiś sposób poruszała się i 
mówiła, piekła, 
szorowała, cerowała skarpetki i oszczędzała nafty… Doktorzy powiedzieli, że 
zaziębił się przez 
tę tandetną bieliznę, kiedy podczas nawałnic zimowych wyprawiał się wciąż do 
górskich źródeł 
Nahala.
A jak umarł, nie odczułam smutku. Mój smutek trwał już nazbyt długo. Nie 
odczułam także 
radości. Radość moja umarła nad brzegiem oceanu, kiedy Lilolilo rzucił do morza 
lei z kwiatów 
ilima. Lilolilo umarł w miesiąc po George’u. Nie widziałam go już nigdy, odkąd 
rozstaliśmy się 
w Hilo. Och, niejednego miałam potem wielbiciela. Ale byłam jak stryj John. 
Kochać mogłam 
tylko raz. Stryj John miał w Kilohana miejsce poświęcone swojej Naomi, ja przez 
pięćdziesiąt lat 
miałam w sercu miejsce poświęcone memu Lilolilo. Jesteś, siostro Marto, pierwszą 
osobą, której 
pozwoliłam wejść do tego miejsca…
Samochód objechał półkole podjazdu i stanął. Wysiadł z niego mąż Marty i zaczął 
iść ku nim 
przez trawnik. Roscoe Scandwell —prosty jak trzcina, smukły, siwowłosy, o pełnej 
wdzięku 
żołnierskiej postawie — należał do „Wielkiej Piątki”, która dzięki powiązaniom 
interesów 
rozstrzygała o losach Hawai. Chociaż pochodził z Nowej Anglii i był czystej krwi 
białym, 
pocałował Bellę — z całego serca, objąwszy ją ramionami po hawajsku. Jego bystry 
wzrok 
powiedział mu, że miały tu miejsce kobiece zwierzenia; ale mimo śladów głęboko 
przeżywanych 
wzruszeń Roscoe dostrzegł, że opromieniony dojrzałą mądrością zapanował między 
kobietami 
łagodny, cichy spokój.
— Elisie przyjeżdża z maleństwami. Dostałem od nich depeszę wysłaną ze statku — 
oznajmił 
pocałowawszy żonę na przywitanie.
— Zatrzymają się u nas kilka dni i pojadą potem dalej do Maui.
— Zamierzałam umieścić cię w pokoju różowym — planowała na głos Marta Scandwell. 
— 
Ale myślę, że lepiej będzie umieścić tam Elsie z dziećmi i niańkami, więc ty 
dostaniesz pokój 
królowej Emmy.
— Mieszkałam tam ostatnim razem i przyznaję, że go wolę — powiedziała Bella.
Roscoe Scandwell wiedział wszystko o hawajskiej miłości i hawajskim sposobie 
okazywania 
miłości. Wysoki, smukły, wytworny między dwiema postaciami kobiet o szlachetnych 
proporcjach, opasał ramionami ich pełne kibicie i poprowadził je do domu.
Przełożyła Krystyna Tarnowska
Confession
WYZNANIE
W stanie Nevada mieszka kobieta, którą okłamywałem kiedyś wytrwale, 
konsekwentnie i 
bezwstydnie przez dobrych kilka godzin. Nie mam zamiaru przepraszać jej za to. 
Broń Boże. Ale 
chciałbym sprawę wyjaśnić. Niestety, nie znam nazwiska tej kobiety ani jej 
obecnego adresu. 
Jeśli więc przeczyta moje wspomnienia, bardzo proszę, by napisała do mnie. 
Zdarzyło się to w 
mieście Reno, stan Nevada, latem 1892 roku.
Dzień był jarmarczny i w Reno roiło się od złodziejaszków i przeróżnych 
wydrwigroszy, nie 
mówiąc już o nieprzebranych hordach wygłodzonych trampów, które do cna objadły 
miasto. 
Głodne bractwo poty nachodziło mieszkania obywateli i stukało do drzwi 
kuchennych, póki te 
drzwi nie zamknęły się przed nimi na cztery spusty.
„Chudym miastem” nazywało się wówczas Reno w języku trampów. Pamiętam, że 
ominęło 
mnie tam wiele obiadów, chociaż niezgorzej umiałem zbierać datki, gdy mi wypadło 
chodzić po 
domach i przymawiać się o „wałówkę” lub zaproszenie do stołu albo gdym na ulicy 
wyciągał 
rękę po parę centów. Już tak mnie bieda przycisnęła, że pewnego dnia kiwnąłem 
konduktora 
salonki, którą podróżował jakiś milioner, i wtargnąłem do środka. Pociąg właśnie 
ruszał. 
Wskoczyłem na platformę i kropnąłem się prosto do wyżej wspomnianego bogacza. 
Konduktor 
deptał mi po piętach. Wynik był remisowy, bo dopadłem krezusa właśnie w chwili, 
gdy 
konduktor dopadł mnie. Nie było czasu na ceremonie towarzyskie.
— Dwie dychy na kawałek chleba, prędko! — wypaliłem.
Na to — słowo uczciwości — milioner sięga do kieszeni i daje mi… okrągluśkie 
dwie dychy. 
Jestem głęboko przekonany, że był to prosty odruch, bo facet zbaraniał. Długo 
potem nie mogłem 
odżałować, żem nie poprosił o dolara. Dałby na pewno. Zeskoczyłem z platformy 
salonki. Fagas 
chciał mi koniecznie wymierzyć kopniaka w twarz. Ale chybił. Nie jest do 
pozazdroszczenia 
sytuacja człowieka, który chce zeskoczyć z najniższego stopnia wagonu i nie 
złamać przy tym 
karku, jeśli w tym samym czasie rozgniewany Etiop stoi na platformie i z tej 
wysokiej pozycji 
usiłuje gwizdnąć go w twarz butem numer jedenaście. W każdym razie dwie dychy 
dostałem. 
Dostałem!
Wróćmy jednak do kobiety, którą tak bezwstydnie okłamałem. Było to wieczorem 
ostatniego 
dnia mego pobytu w Reno. Poszedłem zobaczyć wyścigi kucyków na torze i 
przegapiłem obiad 
(ściślej mówiąc, posiłek w południe). Chciało mi się jeść, a tu jak na złość 
zorganizowano 
właśnie ochotniczą policję obywatelską, której zadaniem było wysiudać z miasta 
takich 
głodomorów jak ja. Stróże porządku przyskrzynili już wielu moich braci trampów. 
Słyszałem 
więc wołanie słonecznych dolin Kalifornii, wzywających mnie zza mroźnych 
grzbietów gór 
Sierra. Pozostało mi dokonać dwóch czynów, zanim otrząsnę pył Reno ze swych 
trzewików. 
Trzeba było wieczorem uczepić się ślepego bagażowego w pociągu 
transkontynentalnym idącym 
na zachód. Ale przedtem należało coś przekąsić. Nawet bowiem człowiek tryskający 
młodością 
musi się wzdrygnąć przed całonocną podróżą o suchym pysku, podróżą na świeżym 
powietrzu 
pociągiem, który prując przestrzeń gna wąskim korytem między zaspami, przez 
tunele, wśród 
wiecznych śniegów na niebotycznych szczytach górskich.
Ale przegryźć co nieco wcale nie było łatwo. W co najmniej dziesięciu domach 
odprawiono 
mnie z kwitkiem. Bywało i tak, że spotykały mnie obelżywe aluzje, na przykład 
informacje o 
domu za kratkami, gdzie mogę znaleźć najbardziej dla mnie odpowiednie miejsce 
pobytu. Sęk w 
tym, że tego rodzaju zapewnienia aż nazbyt bliskie były prawdy. Właśnie dlatego 
postanowiłem 
machnąć się wieczorem na zachód. Ramię prawa działało w mieście, gorliwie 
wyłuskując 
głodnych i bezdomnych, bo właśnie na nich czekały pokoje w pewnym ogrodzonym 
gmachu.
W niektórych domach zatrzaskiwano mi drzwi przed nosem, nie chcąc wysłuchać do 
końca 
uprzejmej i pokornej prośby o kawałek chleba. A w jednym domu wcale nie otwarli. 
Stałem na 
gatku i stukałem do drzwi, a oni patrzyli na mnie przez okno. Podnieśli nawet na 
rękach dobrze 
odkarmionego basałyka, żeby zobaczył, zza pleców dorosłycht członków rodziny, 
trampa, który 
figę dostanie do jedzenia w ich domu.
Wyglądało na to, że trzeba będzie poprosić najbiedniejszych mieszkańców miasta, 
aby mi dali 
jeść. Nędzarze są ostatnią i niezawodną deską ratunku dla głodnego trampa. 
Zawsze można 
liczyć na ich pomoc. Nigdy nie wygnają człowieka proszącego o chleb. Nie raz i 
nie dwa w 
całych Stanach Zjednoczonych odmawiano mi pożywienia w wielkim domu na wzgórzu; 
zawsze 
mnie nakarmiono nad strumykiem lub bagnem, w nędznym domku, o wybitych oknach 
zatkanych szmatami, gdzie mieszka kobiecina o zmęczonej twarzy, przygarbiona od 
ciężkiej 
pracy. O, filantropowie! Idźcie między biedaków i uczcie się, albowiem tylko oni 
są miłosierni. 
Nędzarz nie może się podzielić tym, co mu zbywa, ani odmówić komuś części swych 
zapasów. 
Nędzarz sam ma niewiele. Daje, i nigdy nie odmawia, z tego co mu jest niezbędne 
i czego jakże 
często sam okrutnie potrzebuje. Kość rzucona psu to nie dobrodziejstwo. 
Prawdziwym 
miłosierdziem jest kość, którą dzielisz się z psem, gdy jesteś tak samo jak on 
głodny.
Dobrze pamiętam jeden dom, z którego przepędzono mnie owego wieczoru. Okna 
jadalni 
wychodziły na taras. Przez te okna zobaczyłem mężczyznę zajadającego pasztet w 
cieście, wielki 
pasztet w cieście. Stanąłem w otwartych drzwiach. Mężczyzna w czasie rozmowy ze 
mną bez 
przerwy jadł. Dobrze mu się wiodło, a powodzenie nauczyło go niechętnie 
spozierać na bliźnich, 
z którymi los gorzej się obszedł. Prośbę o coś do zjedzenia facet z miejsca 
uciął.
— A pracować nie łaska? — prychnął.
Cóż to miało do rzeczy? Ani słowem nie wspomniałem o pracy. Tematem rozmowy, 
jaką z 
nim nawiązałem, było: „jeść”. Istotnie, nie miałem zamiaru pracować. Chciałem 
tylko złapać 
wieczorem transkontynentalny idący na zachód.
— Nie wziąłbyś się do roboty, gdyby się trafiła okazja? — przypierał mnie do 
muru.
Zerknąłem na dobrotliwą twarz żony faceta i zrozumiałem, że gdyby nie obecność 
tego 
cerbera, już bym podjadał pasztet. Na razie cerber dalej go wtrajał. 
Zrozumiałem, że muszę 
gościa ugłaskać, jeśli chcę, by mnie dopuścił do spółki. Lekko tedy sobie 
westchnąłem i 
przyjąłem jego religię pracy.
— Jasne, że chcę pracować — zalałem.
— Bujda! — parsknął.
— Może pan to sprawdzić — odparłem brnąc dalej.
— Pięknie — powiada tamten. — Przyjdź jutro rano na róg ulicy — takiej i takiej 
— 
(zapomniałem, gdzie to miało być). — Tam gdzie stoi spalony dom, wiesz? Dam ci 
pracę. 
Będziesz ładował cegły.
— Dobrze, łaskawy panie. Przyjdę.
Chrząknął i znów wziął się do pasztetu. Czekałem. Po kilku minutach podniósł 
wzrok znad 
talerza, z miną, która miała oznaczać: „Myślałem, żeś już poszedł” — i zapytał:
— Hę?
— Cze… czekam na kawałek chleba — odparłem grzecznie.
— A nie mówiłem, że ci się nie chce pracować? — huknął na mnie.
Miał, oczywiście rację. Ale aby dojść do tego wniosku, musiał czytać w moich 
myślach, bo 
logika wskazywała na co innego. Atoli żebrak stojący u drzwi winien być pokorny, 
przystałem 
więc na jego logikę, tak jak przedtem przyjąłem jego religię.
— Widzi pan, jestem głodny — powiedziałem z niezmienną uprzejmością. — A jutro 
rano 
będę jeszcze głodniejszy. Proszę pomyśleć, jak mi się będzie chciało jeść, gdy 
przyjdzie przez 
cały dzień rzucać cegły, a nic nie włożę do ust. Otóż, gdyby mi pan teraz dał 
coś przekąsić, to 
bym jutro miał krzepę do tych cegieł.
Poważnie zastanowił się nad moją prośbą, nie przestając jeść, podczas gdy jego 
żona 
najwyraźniej miała ochotę wstawić się za mną. Ale zmilczała.
— Powiem ci, co zrobimy — odezwał się pan domu między jednym kęsem a drugim. — 
Przyjdziesz jutro do pracy, a w południe dam ci zaliczkę i będziesz miał na 
obiad. W ten sposób 
zobaczymy, czy masz poważne zamiary, czy nie.
— A tymczasem… — zacząłem, ale mi przerwał.
— Gdybym ci teraz dał jeść, nigdy więcej bym cię nie ujrzał. O, znamy takich. 
Popatrz na 
mnie. Nic nikomu nie jestem winien. Nigdy nie upadłem tak nisko, żeby prosić 
kogo o kawałek 
chleba. Zawsze sam zarabiałem na siebie. Bieda w tym, żeś jest próżniak i 
ladaco. Masz to 
wypisane na gębie. A ja pracowałem i byłem uczciwy. Tylko dzięki samemu sobie 
wyszedłem na 
ludzi. Ty też możesz dojść do tego uczciwością i pracą.
— Pańską uczciwością? — zapytałem.
Niestety, promyk humoru nigdy nie przebił mroków zapracowanej duszyczki tego 
człowieka.
— Tak, moją — odrzekł.
— I każdy może dojść?
— Tak, każdy. — Powiedział to z głębokim przekonaniem.
— Jeśli jednak my wszyscy upodobnimy się do pana, kto będzie ładował pańskie 
cegły, 
pozwoli pan, że się o to zapytam?
Przysięgam, że w oczach jego żony błysnęła iskierka wesołości. Ale pan domu 
przeraził się — 
czy jednak trwogą zdjęła go perspektywa strasznych reform społecznych, przez 
które nie mógłby 
znaleźć amatora do noszenia cegieł, czy też winna była moja bezczelność, nigdy 
już się nie 
dowiem.
— Nie będę tu rzucał grochem o ścianę! — ryknął. — Wynocha, ty niewdzięczny 
smarkaczu!
Szurgnąłem nogami na znak, że już idę, i zapytałem:
— To nie dostanę nic do jedzenia?
Zerwał się na równe nogi. Chłop był barczysty. Czułem się nieswojo w tych obcych 
mi 
stronach, ścigany przez prawo. Dałem nogę. „Ale czemu niewdzięczny?” — pytałem 
sam siebie, 
trzasnąwszy furtką. „Cóż, u licha ciężkiego, mi dał, żebym miał być mu 
wdzięczny?” Obejrzałem 
się. Jeszcze go było widać przez okno. Wrócił do pasztetu.
Po ostatniej wizycie całkiem upadłem na duchu. Minąłem wiele domów, do żadnego 
nie 
ośmieliłem się zapukać. Wszystkie były pod jeden strychulec i wygląd ich nic 
dobrego nie 
wróżył. Kiedy minąłem pół tuzina przecznic, otrząsnąłem się z przygnębienia i 
wziąłem się w 
garść. Całe to żebranie o chleb było grą, jeśli więc karta mi nie szła, można 
było przetasować 
talię i rozdać karty na nowo. Postanowiłem zahaczyć najbliższy dom. Robiło się 
już ciemno, 
gdym obszedł dom i stanął przed kuchennym wejściem.
Zapukałem cichutko. W drzwiach stanęła kobieta w kwiecie wieku. Ledwiem ujrzał 
jej 
poczciwą twarz, spłynęło na mnie natchnienie — już znałem historyjkę, jaką jej 
opowiem. 
Trzeba bowiem wiedzieć,. że od zdolności opowiedzenia dobrej bajki zależy 
powodzenie 
żebraka. Musi on z miejsca, bez chwili zwłoki, „rozgryźć” swą ofiarę i 
opowiedzieć bajdę ściśle 
dostosowaną do jej indywidualności i temperamentu. I właśnie tutaj powstaje 
największa 
trudność: w momencie „rozgryzania” trzeba już zacząć opowieść. Nie ma ani chwili 
do namysłu. 
Niczym w blasku błyskawicy trzeba ujrzeć charakter ofiary i wymyślić opowiastkę, 
która by 
pasowała do niej jak ulał. Dobry tramp musi być artystą. Tworzy spontanicznie, 
na poczekaniu, i 
to nie na temat wybrany ze skarbca swej wyobraźni, lecz musi wysnuć wątek, jaki 
odczytał z 
twarzy osoby, która otwarła drzwi, mężczyzny, kobiety lub dziecka, osoby 
delikatnej lub 
opryskliwej, szczodrej lub sknery, poczciwej lub nieżyczliwej. Żyda lub goja, 
czarnego albo 
białego, mającego uprzedzenia rasowe albo brata wszystkich ludzi prowincjała 
albo obywatela 
świata, itd. itd. Nieraz przychodziło mi na myśl, że właśnie zaprawie z okresu 
włóczęgi w 
znacznej mierze zawdzięczam powodzenie jako nowelista. Aby zdobyć kawałek chleba 
i 
utrzymać się przy życiu, zmuszony byłem opowiadać historie tchnące prawdą. Pod 
kuchennymi 
drzwiami z nieubłaganej konieczności wyrosła owa sugestywność i szczerość, 
jakiej wszystkie 
powagi literackie domagają się od sztuki nowelistycznej. Doprawdy, wierzę, iż 
rzemiosło 
włóczęgi zrobiło ze mnie realistę. Realizm bowiem jest jedynym towarem, jaki 
można przy 
drzwiach kuchennych wymienić na jedzenie.
Ostatecznie sztuka to tylko doprowadzone do perfekcji oszustwo. Często jedynie 
dzięki 
chytrym sztuczkom można uratować swe opowiadanie. Pamiętam, jak łgałem na 
posterunku 
policji w Winnipeg, w prowincji Manitoba. Jechałem na zachód linią Canadian 
Pacific. 
Naturalnie, policjanci chcieli się czegoś o mnie dowiedzieć, więc opowiedziałem 
im swój 
życiorys — wytrząsnąłem go z rękawa. Były to szczury lądowe, żyjące w samym 
sercu 
kontynentu, cóż tedy lepiej do nich pasowało, jak właśnie morska opowieść? Na 
tym ani rusz nie 
mogli mnie złapać. Wobec czego opowiedziałem im rzewną historię o piekle, jakim 
było moje 
życie na statku–katordze, który zwał się „Glenmore”. (Kiedyś widziałem 
„Glenmore” na kotwicy 
w zatoce San Francisco).
Powiedziałem, że jestem Anglikiem i służyłem na statku jako chłopiec okrętowy. 
Na to oni, że 
nie mam wymowy angielskiej. Trzeba było wymyślić coś na poczekaniu. Urodziłem 
się i 
wychowałem w Stanach Zjednoczonych. Po śmierci rodziców wysłano mnie do dziadków 
w 
Anglii. Właśnie oni mnie oddali w służbę na „Glenmore”. Mam nadzieję, że kapitan 
„Glenmore” 
wybaczy mi to, co na niego nagadałem w ów wieczór na posterunku policji w 
Winnipeg. Jakiż 
okrutnik! Co za brutal! Jaka szatańska pomysłowość w torturach! To wyjaśniało 
przyczynę mojej 
ucieczki z „Glenmore” w Montreal.
Czemu jednak znalazłem się w samym środku Kanady, w drodze na zachód, jeśli moi 
dziadkowie mieszkają w Anglii? Niewiele myśląc stworzyłem sobie siostrę mężatkę, 
zamieszkałą 
w Kalifornii. Siostra się mną zaopiekuje. Szeroko rozwiodłem się nad jej złotym 
sercem. Ale nie 
zadowoliło to moich policjantów, którzy serca mieli z kamienia. Zaokrętowałem 
się na 
„Glenmore” w Anglii. A w ciągu dwóch lat, jakie poprzedziły moją ucieczkę w 
Montreal — co 
porabiał „Glenmore” i gdzie bywał? Wobec tego zabrałem tych szczurów lądowych w 
podróż 
dokoła świata. Miotani przez wzburzone żywioły, pod chłostą morskiej piany, 
stawiali wraz ze 
mną czoła tajfunowi u brzegów Japonii. Ładowali i wyładowywali ze mną statek we 
wszystkich 
portach Siedmiu Mórz. Wziąłem ich z sobą do Indii, Rangunu, Chin, przebijaliśmy 
się wraz 
przez góry lodu wokół przylądka Horn, aż wreszcie przycumowaliśmy w Montreal.
Wtedy powiedzieli, żebym chwilkę poczekał. Jeden policjant wyszedł w ciemną noc. 
Grzałem 
się przy piecu i przez cały czas łamałem sobie głowę, jaką jeszcze pułapkę na 
mnie zastawiają.
Jęknąłem w duchu, gdy ujrzałem go w drzwiach za plecami policjanta. Nie cygańska 
elegancja 
kazała mu przekłuć uszy cienkimi złotymi obrączkami ani wiatry hulające po 
prerii osmagały mu 
twarz i okryły ją siatką zmarszczek, nie zamieć śnieżna i nie stoki górskie 
rozkołysały mu krok 
na jakże mi znany sposób. A w oczach, gdy na mnie spojrzały, zobaczyłem, że 
ponad wszelką 
wątpliwość spłukało je słońce mórz południowych. Ale temat sobie wybrałem! Pół 
tuzina 
policjantów nie spuści ze mnie oka, gdy będę opowiadał — ja, który nigdy nie 
żeglowałem po 
morzach chińskich, nigdy nie okrążyłem przylądka Horn, nie widziałem na własne 
oczy ani Indii, 
ani Rangunu.
Rozpacz mnie ogarnęła. Wcielony w ogorzałego od słońca i wiatrów syna morza ze 
złotymi 
kolczykami w uszach czyhał na mnie zły los. Kim on jest? Czym jest? Muszę go 
przejrzeć na 
wylot, zanim on mnie rozłupie. Muszę wziąć nowy kurs, inaczej ci hultaje 
policjanci sami 
wyznaczą mi kurs na celę, sad policyjny i miejsce, gdzie cel jest mnóstwo. Jeśli 
matros zacznie 
mnie wypytywać, zanim się zorientuję, co on w ogóle wie — jestem zgubiony.
Czy jednak zdradziłem rysiookim stróżom porządku publicznego miasta Winnipeg, w 
jak 
rozpaczliwym znalazłem się położeniu? O, nie! Powitałem sędziwego marynarza z 
roziskrzonymi 
ze szczęścia oczami, udając, jak mogłem najlepiej, że na widok mego wybawcy 
doznałem 
podobnej ulgi jak tonący, który ostatkiem sił rozpaczliwie czepił się pasa 
ratunkowego. Oto 
człowiek znający się na rzeczy, który stanie przed tą sfora tępych węszycieli i 
zaświadczy, ze 
mówię szczery prawdę. W każdym razie to właśnie starałem się zagrać. Uczepiłem 
się faceta i 
zasypałem pytaniami dotyczącymi jego osoby. Jakbym chciał swoim sędziom pokazać, 
kim jest 
mój wybawca, zanim mnie uratuje.
Był to zacny marynarz. Jak to mówią — dusza człowiek. Gdy go brałem na spytki, 
policjanci 
zaczęli się niecierpliwić. Wreszcie jeden z nich kazał mi zamknąć buzię. 
Zamknąłem, ale milcząc 
pracowałem twórczo, to znaczy pilnie szkicowałem akt drugi. Materiał zebrałem 
wystarczający. 
Marynarz był Francuzem. Stale pływał na francuskich statkach handlowych i tylko 
jeden rejs 
odbył na okręcie brytyjskim. Wreszcie — Bogu za to niech będzie chwała! — od 
dwudziestu lat 
nie był na morzu.
Policjant przynaglił go, żeby zaczął egzamin.
— Byłeś w Rangunie? — spytał marynarz.
Skinąłem głową.
— Wysadziliśmy tam na brzeg bosmana. Febra.
Gdyby zapytał, jaka febra, odparłbym: „gastryczna”, choć zielonego pojęcia nie 
miałem, co 
znaczy „gastryczna”. Ale nie zapytał. Za to następne pytanie brzmiało:
— Jakże tam Rangun?
— A owszem. Lało jak z cebra, kiedyśmy tam byli.
— Dostałeś przepustkę na ląd?
— Ma się rozumieć — odparłem. — Wybraliśmy się w trójkę. Trzech chłopców 
okrętowych.
— Pamiętasz świątynię?
— Jaką świątynię? — odparowałem.
— A tę wielką, u szczytu schodów.
Gdybym pamiętał, trzeba by ją opisać. Przepaść otwarła się przede mną. Kiwnąłem 
przecząco 
głową.
— Widać ją z każdego miejsca w porcie — poinformował mnie stary marynarz. — Nie 
trzeba 
dostać przepustki, żeby ją ujrzeć.
Jak żyję, do żadnej świątyni nie czułem takiej odrazy. Całą mą nienawiść 
skupiłem na tej 
świątyni w Rangunie.
— Nie ujrzysz jej pan z portu. Nie zobaczysz z miasta. I nawet ze szczytu 
schodów nic nie 
widać. Bo… — Tu zrobiłem pauzę dla spotęgowania efektu. — Bo nie ma tam żadnej 
świątyni.
— Toć widziałem ją na własne oczy! — zawołał.
— W którym roku?
— Siedemdziesiątym pierwszym.
— Zawaliła się podczas wielkiego trzęsienia ziemi w roku 1887 — wyjaśniłem. — 
Bardzo 
była stara.
Nastała cisza. Marynarz natężył wzrok. Jego stare oczy chciały wskrzesić 
młodzieńczą wizję 
pięknej świątyni nad morzem.
— Schody jeszcze tam stoją — pocieszałem starego. — Widać je z każdego miejsca w 
porcie. 
A pamięta pan tę malutką wysepkę po prawej ręce, gdy się wpływa do portu?
Najwidoczniej była tam taka wysepka (już byłem gotów przesunąć ją na lewo), bo 
facet skinął 
głową.
— Poszła na raki — powiedziałem. — Jest tam teraz siedem sążni głębokości.
Zyskałem na czasie, mogłem odsapnąć. Kiedy rozmyślał, jak to czas wszystko 
zmienia, 
zapinałem swoją historię na ostatni guzik.
— Pamięta pan komorę celną w Bombaju?
Pamiętał.
— Doszczętnie spalona — obwieściłem.
— A pamiętasz Jima Wana? — znów mnie zahaczył.
— Nie żyje — powiedziałem. Ki diabeł był ten Jim Wan, zielonego pojęcia nie 
miałem.
Znowu stąpałem po cienkim lodzie.
— A pamięta pan Billy Harpera w Szanghaju? — zapytałem szybko.
Stary majtek wytężał mózgownicę, ale w swej przywiędłej pamięci nie odnalazł 
Billy Harpera, 
dziecka mej wyobraźni.
— Jakże to, Billy Harpera pan nie pamiętasz? — nalegałem. — Każdy go zna. 
Spędził tam 
czterdzieści lat. Ba, jest tam do dziś. O to chodzi!
Wówczas stał się cud. Marynarz przypomniał sobie Billy Harpera. A może istniał 
Billy 
Harper, może spędził czterdzieści lat w Szanghaju i jeszcze tam żyje — w każdym 
razie nic 
dotąd o nim nie wiedziałem.
Jeszcze przez całe pół godziny rozmawialiśmy, marynarz i ja, w podobnym duchu. W 
końcu 
oświadczył policjantom, że jestem tym, za kogo się podaję. Przenocowałem u nich, 
dostałem 
śniadanie i zostałem zwolniony, bym mógł powędrować na zachód, do zamężnej 
siostry w San 
Francisco.
Wróćmy jednak do kobiety w Reno, która otworzyła mi drzwi, gdy zapadał zmrok. Od 
pierwszego spojrzenia na jej miłą twarz, wszedłem w swą rolę. Zrobiłem się 
niewinnym 
barankiem, nieszczęsnym chłopczyną. Odebrało mi mowę. Otwarłem usta i zaraz je 
zamknąłem. 
Nigdy w życiu nie prosiłem jeszcze o kawałek chleba. Byłem okrutnie, 
bezgranicznie zmieszany 
i zawstydzony. Ja, który żebraninę uważałem za rozkoszne igraszki, 
przedzierzgnąłem się w 
nieodrodnego synka pani Grundy*, dziedzicznie obciążonego całą jej mieszczańską 
moralnością. 
Jedynie fakt, że kiszki mi marsza grały, mógł mnie zmusić do czegoś równie 
poniżającego i 
niegodnego jak prośba o wsparcie. Starałem się przybrać minę bladej i 
słabiutkiej nadziei, jaką 
żywi wygłodniały młodzieniaszek, niezwykły do wyciągania ręki.
— Jesteś głodny, biedaczku — powiedziała.
Szło mi o to, żeby ona zagaiła.
Skinąłem głową i przełknąłem łzy.
— Pierwszy raz w życiu… proszę o wsparcie — wyjąkałem.
— Chodźże, chodź. — Drzwi szeroko się otwarły. — Właśnie skończyliśmy kolację, 
ale ogień 
się jeszcze pali i zaraz coś się zrobi dla ciebie.
Kiedy stanąłem w świetle, przyjrzała mi się uważnie.
— Gdybyż to mój synek był taki zdrów i silny jak ty — oświadczyła. — Ale słabe 
jest moje 
dziecko. Upada czasem na podłogę. Właśnie dziś po południu upadł biedaczek i 
strasznie się 
potłukł.
Tyle w jej głosie było matczynej troski i niewysłowionej tkliwości, że 
zapragnąłem, aby i 
mnie wzięła pod swe skrzydła. Spojrzałem na chłopczyka. Siedział po drugiej 
stronie stołu, 
szczupły i blady, z zabandażowaną głową. Nie poruszył się, tylko wybałuszył 
oczy, błyszczące w 
świetle lampy, i gapił się na mnie z jakimś tępym uporem i niezmiernym 
zdziwieniem.
— Całkiem jak mój biedny tatuś — powiedziałem. — Miał padaczkę. To zawrót głowy 
czy 
coś takiego. Doktorzy nic z tego nie rozumieli. Nijak nie mogli dojść, co mu 
właściwie jest.
— Umarł? — zapytała cicho, stawiając przede mną pół tuzina jajek na miękko.
— Umarł — chlipnąłem. — Dwa tygodnie temu. Na moich oczach. Razem 
przechodziliśmy 
na drugą stronę ulicy. Runął jak długi. Nie odzyskał już przytomności Ludzie 
zanieśli go do 
apteki. Tam wyzionął ducha.
Z tego wysnułem żałosne dzieje mojego ojca — jak to po śmierci mamy opuściliśmy 
ranczę i 
przyjechali do San Francisco, jak jego emerytura (był weteranem) i skromne 
oszczędności, jakie 
uciułał, nie wystarczały nam na życie, jak próbował sprzedawać książki po 
domach. 
Opowiedziałem też o własnej niedoli, gdy po jego śmierci kilka dni spędziłem sam 
jak palec na 
ulicach San Francisco. Zacna niewiasta odgrzewała grzanki, smażyła bekon i 
gotowała nowe 
jajka, a ja dotrzymywałem jej kroku, biorąc pod swoją opiekę wszystko, co 
postawiła przede 
mna, i równocześnie dodawałem kolorów portretowi biednego sieroty i wzbogacałem 
go 
detalami. Sam już byłem tym biednym sierotą. Wierzyłem w niego tak samo, jak 
wierzyłem w 
jajka, które pożerałem. Mógłbym płakać nad sobą. Pamiętam, że chwilami płacz 
ściskał mi 
gardło. To robiło duże wrażenie.
Istotnie, ilekroć dołożyłem barwy mojemu obrazowi, zacna dusza też mi coś 
dokładała. 
Przygotowała mi drugie śniadanie na drogę. Do paczki włożyła jajka na twardo, 
pieprz, sól, różne 
rzeczy i wielkie jabłko. Zaopatrzyła mnie w trzy pary grubych, czerwonych 
skarpet wełnianych. 
Dała mi czyste chusteczki i sam już nie pamiętam, co jeszcze. A przez cały czas 
bez przerwy coś 
gotowała, ja zaś bez przerwy jadłem. Opychałem się jak dziki. Ale czekała mnie 
daleka droga 
przez Sierra w ślepym bagażowym i—nie wiedziałem, kiedy i gdzie znów coś zjem. I 
przez cały 
czas, niczym nieboszczyk na własnej stypie, niemy i sztywny, jej nieszczęsny 
synal siedział 
naprzeciw i gapił się przez stół na mnie. Pewnie byłem dla niego uosobieniem 
tajemnicy, 
romantyki, przygody — tego wszystkiego, na co nie pozwalał mu wątły płomyk 
życia, jaki się w 
nim tlił. A przecież raz czy dwa razy nie mogłem się oprzeć wrażeniu, że on mnie 
przejrzał aż do 
dna mej zakłamanej duszy.
— Gdzież ty jedziesz? — zapytała kobieta.
— Do Salt Lake City — odparłem. — Mam tam siostrę, mężatkę. (Zastanowiłem się, 
czy 
zrobić z niej mormonkę*, lecz zdecydowałem, że nie). Jej mąż prowadzi 
przedsiębiorstwo 
instalacyjno–kanalizacyjne.
W tej chwili zorientowałem się, że instalatorzy uważani są za ludzi zbijających 
ciężkie 
pieniądze. Ale słowo się rzekło. Trzeba było wprowadzić poprawkę.
— Przysłaliby mi pieniądze na drogę, gdybym ich o to poprosił — wyjaśniłem. — 
Ale była u 
nich choroba i mieli kłopoty z przedsiębiorstwem. Szwagra oszukał wspólnik. Więc 
nie chciałem 
pisać o pieniądze. Wiedząc, że jakoś tam się dostanę, dałem im do zrozumienia, 
że mi wystarczy 
na drogę. Siostra jest cudna i taka dobra. Zawsze mnie kochała. Pewnie zacznę 
pracować u 
szwagra i nauczę się zawodu. Siostra ma dwie córki. Młodsze ode mnie. Jedna to 
jeszcze 
maleństwo.
Ze wszystkich zamężnych sióstr, jakie posiałem po różnych miastach Stanów 
Zjednoczonych, 
ta z Salt Lake City jest moją ulubienicą. To całkiem prawdziwa osoba. Ilekroć 
mówię o niej, 
widzę ją, obie córeczki i męża instalatora. Siostra jest rosłą kobietą, 
mateczką, która pulchnieje 
dobrodusznie, z tych, co to — jak wiecie — świetnie gotują i nigdy się rie 
gniewają. Brunetka. 
Jej mąż jest zgodnym i niefrasobliwym facetem. Czasem zdaje mi się, że dobrze go 
znam. Może 
kiedyś się spotkamy, któż to wie? Jeśli ów stary marynarz mógł przypomnieć sobie 
Billy 
Harpera, nie widzę powodu, abym ja pewnego dnia nie spotkał męża mojej siostry, 
która mieszka 
w Salt Lake City.
Natomiast jestem dziwnie spokojny, że nigdy nie spotkam na tym świecie moich 
licznych 
rodziców i dziadków — albowiem, jakby to rzec, systematycznie ich uśmiercałem. 
Choroba serca 
była moim ulubionym sposobem pozbywania się matki, chociaż tu i ówdzie 
załatwiałem się z nią 
przy pomocy suchot, zapalenia płuc i tyfusu. Faktem jest, a mogą zaświadczyć o 
tym policjanci z 
Winnipeg, że żyli jeszcze moi dziadkowie w Anglii. Ale to było dawno i śmiało 
można przyjąć, 
że już leżą w grobie. W każdym razie nie pisali do mnie.
Mam nadzieję, że zacna kobieta z Reno przeczyta to, co tu napisałem, i daruje 
mi, że byłem 
taki niecnota i kłamczuch. Nie przepraszam, bo się nie wstydzę. Młodość, radość 
życia, żądza 
przygód przywiodły mnie do jej drzwi. Wyszło mi to na dobre. Zrozumiałem, że 
ludzie w głębi 
serca są dobrzy. Spodziewam się, że i jej to nie zaszkodziło. W każdym razie, 
dzisiaj, gdy się 
dowie, jak to było naprawdę, z pewnością serdecznie się uśmieje.
Dla niej moja opowieść była prawdziwa. Wierzyła mi i wierzyła w całą moją 
rodzinę. Bardzo 
się bała, żeby mi się co nie stało w czasie niebezpiecznej podróży, nim dobrnę 
do Salt Lake City. 
Ten jej niepokój o mało nie wpędził mnie w biedę. Już się żegnałem, dźwigając 
oburącz 
wałówkę, a kieszenie wypychały mi grube skarpety, gdy przypomniała sobie 
bratanka, wuja czy 
jakiegoś innego krewniaka, poczciarza, który jeździł wagonem pocztowym i co 
więcej, miał 
wyruszyć z Reno właśnie tego wieczoru i tym samym pociągiem, którym ja chciałem 
jechać na 
gapę. A to się złożyło! Zaprowadzi mnie na stację, opowie kuzynowi moją historię 
i namówi go, 
żeby mnie ukrył w wagonie pocztowym. W ten sposób, bez ryzyka i niewygód, dojadę 
prosto jak 
strzelił do Ogden. Salt Lake City leży zaledwie parę mil dalej. Serce mi 
omdlało. Niewiasta w 
miarę rozwijania swego planu coraz bardziej się rozgrzewała, a ja, z omdlałym 
sercem, musiałem 
udawać bezgraniczną radość i entuzjazm z powodu tak szczęśliwego końca 
wszystkich moich 
kłopotów.
Ładny mi koniec! Przecież miałem wieczór pojechać na zachód, a tutaj pchają mnie 
na 
wschód. Wpadłem, ale nie miałem serca powiedzieć jej, że wszystko, od początku 
do końca, było 
bezwstydnym kłamstwem. Udawałem więc wniebowziętego, a równocześnie głowiłem 
się, jakby 
tu umknąć. Nie było sposobu. Odprowadzi mnie do wagonu pocztowego — sama tak 
powiedziała — a potem jej krewniak przewiezie mnie do Ogden. A potem będę wracał 
przedzierając się setki mil przez pustynię. .
A jednak miałem szczęście owego wieczoru. Już chciała włożyć kapelusz i pójść ze 
mną, gdy 
się połapała, że jest w błędzie. Jej krewny, urzędnik pocztowy, nie pojedzie 
dzisiaj. Zmieniono 
przecież plan wyjazdów. Wyruszy dopiero pojutrze wieczór. Byłem ocalony, bo 
naturalnie moja 
niepohamowana młodość nigdy by mi nie pozwoliła czekać całe dwa dni. Z wielkim 
optymizmem zapewniłem niewiastę, że prędzej dostanę się do Salt Lake City, jeśli 
wyjadę 
natychmiast. Wyszedłem, a w uszach brzmiały mi jej błogosławieństwa i życzenia 
wszystkiego 
najlepszego.
Ale te wełniane skarpetki były wspaniałe. Wiem coś o tym. Miałem jedną parę na 
sobie owej 
nocy w ślepym bagażowym transkontynentalnego, który pędził na zachód.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
Holding Her Down
TRZYMAM SIĘ POCIĄGU
Dzielny łazik — młody i zwinny — potrafił trzymać się pociągu mimo wszelkich 
starań 
załogi, aby go „zdmuchnąć”. Oczywiście należy tu wykluczyć nieszczęśliwe wypadki 
i przyjąć 
noc jako właściwą porę. Kiedy jednak taki tramp w takich warunkach postanowi, że 
będzie 
trzymał się pociągu, utrzyma się, jeżeli zły los nie podstawi mu nogi. Brygada 
konduktorska nie 
ma godziwego sposobu zdmuchnięcia intruza, chyba że nie zawaha się przed 
morderstwem. We 
włóczęgowskim świecie szeroko rozpowszechniony jest pogląd, iż brygady 
konduktorskie nie 
wahają się przed zbrodnią, ale za słuszność jego nie mogę ręczyć osobiście, gdyż 
w okresie 
łazikowania nie przekonałem się o tym na własnej skórze.
Opowiadano mi wszakże o „złych” liniach kolejowych. Kiedy tramp „idzie pod 
pokład”, na 
osie, a pociąg jest w ruchu, nie można go wykurzyć bez zatrzymania pociągu. 
Wygodnie rozparty 
pod podłogą wagonu, chroniony przez cztery koła i podwozie, drwi z konduktorów — 
albo tak 
mu się wydaje — póki nie trafi na złą linię. Złe linie to zazwyczaj takie, na 
których włóczędzy 
zabili niedawno jednego lub kilku kolejarzy. Boże, miej litość nad łazikiem, 
który znalazł się pod 
pokładem na złej linii i wpadł w pułapkę — bo ta pułapka, chociażby pociąg robił 
sześćdziesiąt 
mil na godzinę.
Hamulcowy — uzbrojony w bolec do sczepiania wagonów i kawał sznura od dzwonu 
alarmowego — zajmuje stanowisko na platformie poprzedzającej wagon, pod którym 
łazik 
odbywa drogę. Bolec umocowuje do sznura i rzuca między szyny, sznur zaś zaczyna 
stopniowo 
wypuszczać. Bolec odbija się od podkładów, wali w dno wagonu i znowu odbija się 
od 
podkładów. Hamulcowy bawi się nim od niechcenia, zwalnia i przyciąga do siebie, 
przesuwa raz 
trochę w prawo, raz trochę w lewo, aby oręż mógł podskakiwać i uderzać na 
wszystkie strony. 
Każdy cios latającego bolca zagraża życiu, a pęd sześćdziesięciu mil na godzinę 
wybija istny 
werbel śmierci. Następnego dnia zbiera się szczątki trampa wzdłuż toru 
kolejowego i jakaś 
prowincjonalna gazeta zamieszcza krótką wzmiankę, że mężczyzna niewiadomego 
nazwiska, bez 
wątpienia pasażer na gapę i prawdopodobnie pijany, usnął zapewne i zsunął się na 
szyny.
Obecnie jednak zamierzam zilustrować charakterystycznym przykładem odpowiedź na 
pytanie: jak uzdolniony łazik potrafi trzymać się pociągu?
Byłem w Ottawie i wybierałem się na zachód linią Canadian Pacific. Przede mną 
leżało trzy 
tysiące mil torów. Musiałem przebyć Manitobę i Góry Skaliste. Była już jesień, 
należało więc 
oczekiwać psiej pogody, a każdy moment zwłoki groził dotkliwszą męką podróży w 
czasie 
mrozów. Ponadto byłem zniechęcony do życia. Odległość między Montrealem a Ottawą 
wynosi 
sto dwadzieścia mil. Dobrze to wiedziałem, gdyż ostatnio pokryłem właśnie ten 
odcinek i 
zmarnowałem całe sześć dni. Omyłkowo zboczyłem z głównego szlaku i trafiłem na 
jakąś małą 
odnogę przepuszczającą ledwie dwa lokalne pociągi na dzień. Przez te sześć dni 
karmiłem się 
suchym chlebem, użebranym, i to w niedostatecznej ilości, od wieśniaków 
francuskiego 
pochodzenia.
Ale nie na tym koniec. Jeszcze bardziej przygnębił mnie dzień spędzony w 
Ottawie, a 
poświęcony zdobyciu odzieży nieodzownej w tak długiej podróży. Pragnę tu 
zanotować, iż 
Ottawa jest miastem, w którym najtrudniej użebrać coś z ubrania. W całej 
Kanadzie oraz Stanach 
Zjednoczonych znam tylko jeden wyjątek przerastający Ottawę. To Waszyngton — 
miasto 
piękne, lecz bezkonkurencyjne pod tym względem. Spędziłem dwa tygodnie daremnie 
poszukując pary butów i w rezultacie musiałem wędrować boso do Jersey City.
Pora jednak wrócić do Ottawy. O ósmej rano wyruszyłem na poszukiwanie odzieży. 
Jak dzień 
długi, pracowałem gorliwie. Mogę przysiąc, że przewędrowałem czterdzieści mil. 
Konferowałem 
z paniami tysiąca domów. Nie zrobiłem nawet przerwy obiadowej. Mimo to o szóstej 
po 
południu — po dziesięciu godzinach nieustannej i nużącej harówki — brakowało mi 
jeszcze 
koszuli, a spodnie, które zdobyłem, były zbyt obcisłe i zdradzały początki 
rozkładu.
O szóstej zaniechałem starań i ruszyłem w kierunku stacji nie bez nadziei, że po 
drodze zdybię 
coś do jedzenia. Ale pech towarzyszył tai nadal. Dom po domu odmawiano mi 
posiłku. Wreszcie 
dostałem „upominek” i nabrałem innego ducha, bo tak wielkiego upominku nie 
widziałem nigdy 
mimo długoletnich i urozmaiconych doświadczeń. Paczka była owinięta w gazety i 
rozmiarami 
dorównywała sporej walizie. Co tchu skręciłem na nie zabudowany plac i tam ją 
otworzyłem. Na 
wierzchu zobaczyłem ciasta, później znowu i znowu ciasta rozmaitych odmian i 
gatunków. Na 
dnie też były ciasta. Nie znalazłem kromek chleba smarowanych masłem i 
przekładanych 
solidnymi, grubymi plastrami mięsa. Nic. Nic, tylko ciasta! A ja nie znoszę 
ciast! Nie znoszę 
bardziej niż czegokolwiek pod słońcem. W odległej epoce i w innym klimacie 
ludzie siadali nad 
wodami Babilonu i płakali. Tym razem ja siedziałem na nie zabudowanym placu w 
dumnej 
stolicy Kanady i płakałem — płakałem nad górą ciast. Spoglądałem na nieprzebrane 
bogactwo 
wyrobów cukierniczych tak, jak w oblicze martwego syna. Musiał być ze mnie 
niewdzięczny 
łazik, bo nie chciałem skorzystać z hojności domu, gdzie poprzedniego wieczora 
odbywało się 
przyjęcie. Zapewne gościom też nie dopisał apetyt na ciasta.
To wydarzenie znaczyło punkt przełomowy moich losów. Nic gorszego nie mogło mnie 
spotkać, musiała zatem rozpocząć się odmiana na lepsze. Stało się tak istotnie, 
bo już w 
następnym domu zaproszono mnie na „posiedzenie”. Posiedzenie to szczyt ziemskich 
rozkoszy! 
Człowieka wprowadzają do domu, bardzo często pozwalają się umyć, a następnie 
urządzają 
posiedzenie. Ach, każdy łazik lubi wyciągnąć nogi pod stołem! Tym razem dom był 
obszerny i 
zamożny. Stał z dala od ulicy, pośród dużego parku obfitującego w piękne drzewa. 
Gospodarze 
skończyli właśnie jeść i wpuścili mnie prosto do jadalni. Sam ten fakt był 
niepospolity, ponieważ 
tramp, któremu pomyślne gwiazdy ześlą posiedzenie, odbywa je zazwyczaj w kuchni. 
Sympatyczny szpakowaty Anglik, jego żona o urodzie matrony i piękna młoda 
Francuzka 
gawędzili ze mną, kiedy się posilałem.
Ciekaw jestem, czy ta piękna, młoda Francuzka pamięta po wielu łatach, jak 
serdecznie śmiała 
się, kiedy z moich ust padł barbarzyński zwrot: „ćwierć kawałka”. Rozumiesz, 
czytelniku, 
chciałem napomknąć delikatnie o dwudziestu pięciu centach.
— Co takiego? — zdziwiła się Francuzka.
— Ćwierć kawałka — odparłem.
Wybuchnęła śmiechem.
— Może pan to powtórzy — poprosiła, kiedy opanowała się trochę.
— Ćwierć kawałka.
I tym razem odpowiedział mi niepohamowany, srebrzysty śmiech.
— Bardzo przepraszam — zaczęła znowu — ale… ale, co pan właściwie mówi?
— Ćwierć kawałka… Czy to coś niestosownego?
— Chyba nie — wykrztusiła dławiąc się śmiechem. — Ale co… co to znaczy?
Wyjaśniłem zagadkę, lecz nie przypominam sobie dzisiaj, czy wyłudziłem te ćwierć 
kawałka 
od pięknej Francuzki. Tak lub inaczej, nieraz głowiłem się, które z nas było 
właściwie głuptasem 
z zapadłe] prowincji?
Na stacji z wielkim niesmakiem zobaczyłem bandę co najmniej dwudziestu trampów, 
którzy 
szykowali się widocznie do drogi na „ślepych bagażowych” pociągu 
transkontynentalnego. Cóż, 
dwóch lub trzech łazików na ślepych bagażowych nic nie zaszkodzi. Mało ich 
widać. Ale 
dwudziestu! Muszą wyniknąć kłopoty. Żadna brygada konduktorska nie będzie 
tolerować takiej 
zgrai.
Wypada jednak objaśnić, co to jest ślepy bagażowy. Otóż wagony pocztowe 
najczęściej nie 
mają drzwi na końcach, a jeśli je nawet mają, drzwi są zawsze zamknięte na 
głucho. Stąd 
pochodzi nazwa. Załóżmy teraz, że łazik dostanie się w biegu pociągu na 
platformę takiego 
ślepego wagonu. Drzwi nie ma tam wcale albo są zamknięte. Żaden konduktor, żaden 
hamulcowy nie zdoła przydybać pasażera na gapę, wyrzucić go albo ściągnąć 
należność za 
przejazd. Trampowi nie grozi nic aż do następnego przystanku. Wówczas musi 
zeskoczyć, pobiec 
w ciemność w kierunku jazdy, a kiedy pociąg go mija, uczepić się znów ślepego 
wagonu. Ale jak 
się zaraz przekonamy, rozmaicie w takich razach bywa.
Transkontynentalny ruszył i dwudziestu trampów rzuciło się hurmem na trzy ślepe 
bagażowe. 
Niektórzy skakali, gdy pociąg przetoczył się ledwie o długość wagonu. Łatwo było 
przewidzieć 
rychły koniec podróży tych niezdarnych żółtodziobów. Oczywiście brygada 
konduktorska była 
przygotowana i od pierwszej stacji zaczęły się kłopoty. Zeskoczyłem i wzdłuż 
szyn pobiegłem 
naprzód. Zauważyłem, że dotrzymuje mi kompanii garstka trampów. Ci niewątpliwie 
znali się na 
robocie. Kiedy człowiek trzyma się transkontynentalnego, musi dobrze wyprzedzać 
go na 
stacjach, toteż biegłem w kierunku jazdy, a po drodze przygodni towarzysze 
zostawali jeden po 
drugim. Było to miarą odwagi i wprawy, z jaką potrafili czepiać się pociągu.
Czepianie się bowiem ma następujący przebieg. Gdy pociąg rusza, hamulcowy 
strażuje na 
pierwszej ślepej platformie. Jeżeli nie chce podróżować na świeżym powietrzu, 
musi zeskoczyć 
w biegu, a później chwycić wagon nie zakończony na „ślepo”. Przy szybkości, 
której mu jeszcze 
nie strach, kolejarz zeskakuje, przepuszcza kilka wagonów i dostaje się do 
pociągu. Tramp 
powinien więc wysforować się tak daleko, żeby na jego wysokości ślepy bagażowy 
był już 
wolny.
Wyprzedziłem ostatniego łazika o mniej więcej pięćdziesiąt stóp. Czekałem. 
Pociąg ruszył. 
Widać było latarkę hamulcowego na pierwszej platformie. Czuwał tam przy 
odjeździe ze stacji. 
Widziałem też żółtodzióbów, którzy stali wzdłuż toru i żałośnie patrzyli na 
mijające ich wagony. 
Nie próbowali nawet skakać. Na starcie pokonała ich własna niezdarność. Dalej 
szeregiem stali 
chłopcy, którzy wiedzieli coś niecoś o prawidłach gry. Ci przepuścili pierwszą 
ślepą platformę 
obsadzoną przez hamulcowego, aby zaatakować drugą i trzecią. Oczywiście kolejarz 
zeskoczył z 
pierwszego wagonu, poczekał na drugi i zdobył platformę, gdzie zaczął 
awanturować się i 
zrzucać pasażerów na gapę. Ja byłem daleko na przodzie, toteż zyskałem tyle, że 
kiedy zrównał 
się ze mną pierwszy ślepy bagażowy, hamulcowy porzucił go już i na platformie 
drugiego 
wojował z łazikami. Sześciu co wytrawniejszych trampów zajęło również 
dostatecznie wysunięte 
stanowiska i uczepiło się teraz pierwszego wagonu.
Na drugiej stacji, kiedy biegliśmy torem w kierunku jazdy, naliczyłem tylko 
piętnastu 
współzawodników. Pięciu zdmuchnęli kolejarze. Rozpoczęta tak eliminacja 
postępowała 
przystanek za przystankiem. Było nas czternastu, dwunastu, jedenastu, 
dziewięciu, ośmiu… 
Przypomniało mi to dziesięciu Murzynków z popularnego wierszyka dla dzieci. 
Postanowiłem, 
że niech co chce się dzieje, ja będę w tej zabawie ostatnim z Murzynków. Miałem 
po temu 
prawo. Mogłem przecie szczycić się siłą, zręcznością, młodym wiekiem. Liczyłem 
osiemnaście 
lat i byłem w doskonałej formie. A zresztą nie brakło mi weny do ryzykanckiej 
gry i 
przypisywałem sobie tytuł trampa królewskiego. W porównaniu ze mną przygodni 
kompani to 
amatorzy, nowicjusze, „wesołe koty”! Jeżeli nie zostanę ostatnim z Murzynków, 
mogę śmiało 
wycofać się z gry i przyjąć zajęcie na jakiejś farmie przy uprawie lucerny.
Nim przetrzebiono nas do czterech, zdążyliśmy zainteresować sobą całą załogę 
transkontynentalnego. Wówczas dopiero rozpoczął się prawdziwy turniej zręczności 
i sprytu, 
przy czym kolejarze mieli oczywiście fory. Trzech niedobitków odpada jeden po 
drugim. 
Wreszcie zostaję sam. Ha! Dumny jestem z siebie! Żaden krezus nie pysznił się 
tak swoim 
pierwszym milionem Trzymam się pociągu na przekór dwóm hamulcowym, konduktorowi, 
maszyniście i palaczowi!
A oto kilka sposobów, jakimi nadal trzymałem się pociągu.
Daleko w przodzie, pośród ciemności — tak daleko, że hamulcowy czyhający na 
platformie 
musi zeskoczyć, nim ślepy bagażowy zrówna się ze mną — wskakuję. Bardzo pięknie! 
Nic mi 
nie grozi do następnej stacji. Później znowu mknę torem, aby powtórzyć manewr. 
Pociąg rusza. 
Bacznie go obserwuję. Na ślepej platformie nie widać światła. Czyżby brygada 
konduktorska 
zaniechała walki? Nie wiem. Człowiek nic nigdy nie wie i w każdej chwili musi 
być 
przygotowany na wszystko. Kiedy nadjeżdża pierwszy ślepy bagażowy, biorę rozpęd 
do skoku i 
wytężam wzrok, by upewnić się, że na platformie nie ma zasadzki. Przecież może 
tam czekać 
hamulcowy ze zgaszoną latarnią. W takim razie latarnia spadnie mi na głowę w 
momencie, kiedy 
dosięgnę stopni. To dla mnie nie nowina. Dwa lub trzy razy oberwałem już po łbie 
latarnią.
Ale nie! Pierwsza platforma jest wolna. Pęd rośnie. Znowu nic mi nie grozi do 
następnego 
przystanku. Czy aby na pewno? Zdaję sobie sprawę, że pociąg zwalnia, staje… W 
jednej chwili 
nabieram czujności. Coś złego knuje się przeciwko mnie, a ja nie wiem, co to być 
może. Próbuję 
patrzeć jednocześnie w obie strony, nie zapominam jednak, iż warto mieć również 
na oku jadący 
z przodu tender. Napaść grozi z każdego z tych trzech kierunków — albo ze 
wszystkich na raz.
Aha! Rozumiem. Hamulcowy wyjechał na lokomotywie. Pierwszym ostrzeżeniem jest 
tupot 
jego kroków po prawej stronie ślepego bagażowego. Jak błyskawica śmigam w lewo. 
Biegnąc 
wzdłuż szyn wyprzedzam parowóz, niknę w ciemnościach. Sytuacja jest obecnie taka 
jak w 
momencie odjazdu z Ottawy. Wysforowałem się i pociąg musi mnie minąć lub 
zrezygnować z 
dalszej drogi. Szansę przyczepienia się mam nie gorszą niż dotychczas.
Obserwuję bacznie. Widzę światło, które posuwa się w stronę parowozu i nie 
wraca. A zatem 
latarka musi znajdować się teraz na parowozie. Oczywiście należy przypuszczać, 
że do jej rączki 
uczepiony jest hamulcowy — leniwy hamulcowy, bo w przeciwnym razie zgasiłby 
przecie 
latarkę, zamiast ją osłaniać po drodze w stronę parowozu. Pociąg znów rusza. 
Pierwsza platforma 
próżna, więc ją zdobywam. Jak uprzednio pociąg zwalnia, staje. Hamulcowy z 
lokomotywy 
atakuje mnie z jednej strony, ja czmycham w drugą. Cwałuję w kierunku jazdy.
Kiedy czekam w ciemnościach, przenika mnie dreszcz niezmiernej pychy. 
Transkontynentalny 
dwukrotnie stanął przeze mnie — przez biednego, zgonionego trampa! Ja sam, sam 
jeden, dwa 
razy zatrzymałem pociąg: wiele wagonów, tłum podróżnych, pocztę rządową i dwa 
tysiące koni 
parowych, które pracują w brzuchu lokomotywy. A ważę tylko sto sześćdziesiąt 
funtów i w 
kieszeni nie mam nawet pięciocentówki!
Znowu latarka wędruje do lokomotywy. Teraz wszakże wędruje ostentacyjnie. Jak na 
mój 
gust, trochę za ostentacyjnie, kombinuję więc, co się za tym kryje. Na pewno 
obawiać się teraz 
trzeba czegoś innego, nie hamulcowego z parowozu. Pociąg nabiera pędu. Akurat w 
porę, nim 
odbiłem się do skoku, dostrzegłem niewyraźny zarys człowieka bez latarki 
zaczajonego na 
pierwszym ślepym bagażowym. Przepuszczam wagon i gotuję się do ataku na drugi. 
Ale 
hamulcowy zeskakuje z pierwszej platformy i naciera. Miga mi w oczach blask 
latarki drugiego 
kolejarza, który jechał na lokomotywie. Obaj są teraz na ziemi i po tej samej co 
ja stronie toru. 
Tymczasem zbliża się drugi ślepy bagażowy. W mgnieniu oka znajduję się na 
platformie. Ale nie 
marudzę. Mam gotowy plan działania. Słyszę zresztą tupot nóg lądującego na 
stopniach 
bagażowego. Zeskakuję po przeciwnej stronie platformy i mknę z biegiem pociągu. 
Chcę 
wysforować się i schronić na pierwszy ślepy bagażowy. To nie lada sztuka, bo 
transkontynentalny nabiera pędu, a ponadto hamulcowy jest również po tej stronie 
i pędzi moim 
śladem. Okazuję się jednak lepszym krótkodystansowcem. Zdobywam pierwszą 
platformę. 
Zostaję na stopniach i obserwuję prześladowcę. Jest o dziesięć stóp za mną. 
Biegnie co sił, ale 
pociąg ma już taką jak on szybkość, toteż wydaje mi się, że kolejarz stoi w 
miejscu. Okrzykami 
dodaję mu ducha, wyciągam pomocną rękę. Ale on wybucha salwą przekleństw, daje 
za wygraną 
i wskakuje do któregoś tam z rzędu wagonu.
Transkontentalny sunie pełną parą, a ja chichoczę z uciechy. Nagle bez 
ostrzeżenia trafia mnie 
strumień wody. To palacz zaczyna zabawę i z lokomotywy atakuje mnie przy pomocy 
gumowego węża. Przenoszę się z platformy na tylną ścianę tendra, gdzie znajduję 
wystarczającą 
osłonę. Woda strzyka mi nieszkodliwie nad głową. Palce mnie świerzbią. Mam 
ochotę wspiąć się 
wyżej i zdzielić tego palacza bryłą węgla. Ale trzymam pokusę na wodzy, bo wiem, 
że gdybym 
jej uległ, zostałbym zmasakrowany przez obsadę parowozu.
Następna stacja. Znowu czekam w ciemności przed lokomotywą. Pociąg rusza, lecz 
tym 
razem obydwaj hamulcowi strzegą pierwszego ślepego. Odgaduję ich grę. 
Uniemożliwiają mi 
powtórzenie ostatniej sztuczki. Nie mogę wskoczyć na drugą platformę i po 
przeciwnej stronie 
dopędzić pierwszej. Kiedy mija mnie pierwszy wagon, a nie próbuję szczęścia, 
kolejarze 
zeskakują w dwóch kierunkach. Zdobywam drugą platformę, ale wiem, że za chwilę 
prześladowcy natrą na mnie z prawego i lewego skrzydła. Wpadam w pułapkę. Obie 
drogi 
odwrotu są odcięte. Ale istnieje przecież trzecia: w górę.
Nie czekając przybycia napastników wspinam się po prostopadłych żelaznych 
prętach i staję 
na kole hamulca ręcznego. Należycie wykorzystałem chwilę zwłoki, bo słychać już 
tupot kroków 
na stopniach platformy. Nie ociągam się, żeby zobaczyć, co będzie dalej. 
Podnoszę ręce i 
chwytam półokrągłe, spadziste okapy dachów dwu sąsiednich wagonów. Oczywiście 
prawą 
dłonią dotykam jednego dachu, lewą drugiego. Tymczasem hamulcowi zdążyli już 
wdrapać się 
na stopnie. Wiem o tym, chociaż jestem zbyt zajęty, żeby się przyglądać. 
Wszystko dzieje się w 
ciągu ledwie kilku sekund. Mocno odbijam się stopami i podnoszę ciężar ciała na 
rękach. Kiedy 
podkurczam nogi, prześladowcy sięgają po mnie i chwytają powietrze. Widzę ich 
dobrze, bo 
zerkam w dół, słyszę też przekleństwa.
Znajduję się w dość niedogodnej pozycji, gdyż podróżuję na spadzistych dachach 
dwóch 
jednocześnie wagonów. Sprężystym, zwinnym ruchem przerzucam obie nogi na jeden 
półokrągły 
okap, obie ręce na drugi. Później, macając brzegi okapu, pełznę wyżej, na płaską 
powierzchnię 
dachu. Tam sadowię się, żeby zaczerpnąć tchu, i odpoczywam uczepiony wystającego 
wentylatora. Jestem na wierzchu pociągu, „na pokładach”, jak mówi się w języku 
trampów, 
którzy opisany przed chwilą zabieg nazywają „okrętowaniem”. Niechaj wolno mi 
będzie 
wspomnieć na tym miejscu, że tylko młody i bardzo energiczny łazik może 
zaokrętować się na 
pociąg osobowy, i to wtedy jedynie, gdy nie zbywa mu odwagi.
Pociąg toczy się, nabiera szybkości. Jestem bezpieczny do najbliższej stacji — 
ale nie dalej. 
Jeżeli zostanę na dachu w czasie postoju, to — wiem dobrze — hamulcowi 
zbombardują mnie 
kamieniami. Przeciętnie silny hamulcowy potrafi rzucić na dach wagonu dość 
ciężki kamień… 
powiedzmy od pięciu do dwudziestu funtów. Z drugiej strony prześladowcy będą 
przypuszczalnie czekać mnie na następnej stacji, przekonani, że zlezę z dachu w 
punkcie, z 
którego tam wlazłem. A zatem koniecznie muszę wybrać jakąś inną platformę.
Pragnąc serdecznie, by na przestrzeni najbliższej pół mili nie było tunelu, 
dźwigam się na nogi 
i maszeruję pod prąd po dachach kilku wagonów. Cóż, człowiek winien pozbyć się 
trwogi przed 
taką promenadą. Dachy wagonów osobowych nie są przystosowane do przechadzek o 
północy. 
Jeżeli mi ktoś nie wierzy, niech sam spróbuje. Niech odbędzie mały spacerek po 
rozdygotanych, 
podskakujących dachach, gdzie za podporę może służyć jedynie czarna pustka. A 
kiedy znajdzie 
się przed spadzistym okapem, śliskim i wilgotnym od rosy, przyspieszy kroku, 
żeby skoczyć 
zręcznie na drugi okap, równie wilgotny i śliski. Wierzajcie mi, wtedy ten ktoś 
przekona się, czy 
nie ma przypadkiem słabego serca lub skłonności do zawrotów głowy.
Pęd maleje przed stacją, a ja schodzę z pokładu o sześć wagonów dalej, niż się 
zaokrętowałem. Nikogo nie ma na platformie. Kiedy pociąg staje, ześlizguję się 
na ziemię. W 
przodzie, między sobą a parowozem, widzę dwa ruchome światła. Kolejarze szukają 
mnie na 
dachach. Spostrzegam, że wagon, koło którego stoję, to „cztero–kółka” — co 
znaczy, że ma tylko 
po cztery koła przy każdym wózku. (Jeżeli chcesz zejść pod pokład, na osie, 
wystrzegaj się 
„sześcio–kółek” — to prosta droga do zguby).
Daję nura pod pociąg i zmierzam w stronę osi. Doprawdy, mam nie lada szczęście, 
że pociąg 
stoi w miejscu. Po raz pierwszy w życiu schodzę pod pokład na linii Canadian 
Pacific, toteż 
budowa podwozia jest dla mnie nowością. Próbuję prześliznąć się między górną 
ramą wózka a 
dnem wagonu. Jest tam jednak zbyt ciasno, abym mógł się wkręcić. To dla mnie 
nowość. 
Przywykłem, że w Stanach Zjednoczonych schodzi się pod pokład w pełnym biegu. 
Trzeba tylko 
uczepić się resora i przerzucić nogi na sztangę hamulca, aby stamtąd nad górną 
ramą wózka 
przedostać się do bezpiecznego siedzenia na skrzyżowaniu osi.
Po ciemku macam rękami i odkrywam szparę między sztangą hamulca a ziemią. Trudno 
się 
tam wcisnąć. Leżę płasko na brzuchu i wiję się jak robak. Ostatecznie włażę do 
wnętrza wózka i 
wygodnie zasiadam na osi. Zaczynam się głowić, co myślą hamulcowi: gdzie ich 
zdaniem 
mogłem się podziać. Pociąg rusza. Nareszcie załoga dała mi spokój.
Czy istotnie? Już na pierwszej stacji widzę błysk latarki pod sąsiednim wagonem. 
Szukają 
mnie na osiach! Trzeba co tchu zmykać! Na brzuchu czołgam się pod sztanga 
hamulca. 
Zobaczyli mnie! Biegną w tę stronę! Na czworakach przeskoczyłem szynę i zrywam 
się na nogi. 
Znów galopuję w kierunku jazdy. Mijam parowóz, kryję się pod osłoną ciemności. 
Sytuacja się 
powtarza: jestem przed lokomotywą i pociąg musi mnie minąć.
Oto rusza. Na pierwszym ślepym bagażowym miga latarka. Przycupnąłem. Patrzę na 
rozglądającego się wokół hamulcowego. Drugiej platformie też nie brak latarni. 
Kolejarz 
dostrzegł mnie i krzykiem zawiadamia kolegę z pierwszego wagonu. Obydwaj 
zeskakują. 
Mniejsza o to. Złapię trzecią platformę i znów się zaokrętuję. Ale… Wielki Boże! 
I na trzeciej 
platformie jest latarka! To konduktor. Przepuszczam wagon. Teraz mam całą załogę 
przed sobą. 
Obracam się na pięcie i z całych sił biegnę pod prąd. Spoglądam przez ramię. 
Wszystkie trzy 
latarnie świecą na ziemi. Gwałtownie kołyszą się w pościgu. Robię zryw. Minęło 
mnie już pół 
pociągu, skaczę więc przy dużej szybkości. Wiem, że za dwie sekundy hamulcowi i 
konduktor 
rzucą się na mnie niczym rozwścieczone wilki. Skaczę na koło hamulca ręcznego, 
chwytam 
rękami okapy dachów, winduję się w górę. Zawiedzeni prześladowcy zbili się w 
grupkę na 
platformie jak psy, którym umknął kot. Szczekają pod moim adresem obelgi i mówią 
bardzo 
niepochlebne rzeczy o moich przodkach.
Ale nie martwię się z tej racji. Jest ich pięciu, licząc maszynistę i palacza. 
Mają za sobą 
majestat prawa i potęgę wielkiego towarzystwa kolejowego. A przecież ja ich 
biję! Jestem za 
daleko w tyle pociągu, wędruję więc po dachach, aż trafiam na piąty czy szósty —
wagon za 
lokomotywą. Ostrożnie zerkam na dół. Platformę zajmuje jeden z hamulcowych. 
Domyślam się, 
że mnie spostrzegł, bo szybko daje nurka do wnętrza wagonu. Wiem również, że 
czeka na mnie 
za drzwiami, gotów do skoku, gdybym próbował w tym miejscu zejść z pokładu. 
Udaję jednak, 
że nie podejrzewam niczego, i nie ruszani się, by utrzymać w błędzie 
prześladowcę. Nie widzę 
go, wiem jednak, że raz otworzył drzwi i wychylił głowę, aby się upewnić czy nie 
zginąłem.
Szybkość maleje przed stacją. Spuszczam nogi z dachu i zaczynam machać nimi 
kusząco. 
Pociąg staje, a nogi wciąż dyndają. Słyszę, jak klamka obraca się po cichu. 
Hamulcowy czeka. 
Nagle zrywam się, biegnę po dachach do przodu. Tupię nad głową kolejarza, który 
czyha za 
drzwiami. Pociąg jeszcze stoi. Dokoła zalega cisza nocy. Staram się robić jak 
najwięcej hałasu 
waląc butami w metalowy dach wagonu. Nie wiem na pewno, lecz odgaduję, że mój 
dręczyciel 
pędzi w tej chwili do przodu, żeby capnąć mnie, gdy będę zeskakiwał na drugą 
platformę. Ale 
tego nie robię. W połowie dachu staję. Później cicho i prędko wracam, skąd 
przyszedłem. Droga 
wolna! Ląduję po przeciwnej stronie niż zabudowania stacyjne i raz jeszcze ginę 
w mroku. Nie 
widziała mnie żywa dusza!
Idę pod parkan na granicy gruntów kolejowych i zaczynam obserwację. O! A cóż to 
znowu? 
Widać latarnię nad moim pociągiem. Posuwa się od przodu do tyłu. Są— widać 
zdania, że nie 
zeszedłem z pokładów. Szukają mnie na dachach. Ale nie na tym koniec. Na ziemi, 
po obydwu 
stronach pociągu, latarki dotrzymują kroku wędrującemu w górze ognikowi. To 
istna nagonka na 
króliki. Oczywiście ja gram rolę królika. Kiedy myśliwy przepłoszy mnie z dachu, 
muszę wpaść 
w łapy któregoś z jego towarzyszy. Kręcę papierosa i gapię się na sunący opodal 
pochód. Minął 
mnie, mogę więc śmiało pomaszerować przed lokomotywę. Bez oporu zajmuję pierwszą 
platformę, gdy pociąg ruszył. Ale nim zdążył rozpędzić się na dobre, zapalając 
papierosa 
spostrzegłem, że palacz przelazł na tył tendra i przygląda mi się ze stosu 
węgla. Strach mnie 
oblatuje. Przecież z takiego stanowiska facet może obrzucić mnie bryłami i stłuc 
na galaretę! Ale 
palacz nie robi tego. Odzywa się do mnie, a ja z nie lada ulgą chwytam w jego 
głosie nutę 
uznania.
— O, ty su–kin–sy–nu! — mówi tylko.
To najwyższy komplement. Odczuwam miły dreszcz jak uczniak, który otrzymał 
zaszczytną 
pochwałę.
— Ty, słuchaj — zwracam się do niego. — Dasz spokój zabawie z wodą? Nie obsikasz 
mnie 
więcej?
— A pewnie — odpowiada i wraca do swojej roboty.
Zawarłem sojusz z parowozem, ale brygada konduktorska prześladuje mnie nadal. 
Następna 
stacja. Konduktor i hamulcowi obsadzają znowu wszystkie trzy ślepe bagażowe. 
Okrętuję się 
gdzieś pośrodku pociągu. Ale kolejarze zawzięli się na mnie: zatrzymują pociąg. 
Chcą 
zdmuchnąć mnie za wszelką cenę. Dumny ekspres transkontynentalny trzykrotnie 
staje na moją 
cześć na tym odcinku. Za każdym, razem wymiguję się i włażę na pokłady. Ale to 
daremne 
wysiłki, bo kolejarze pojmują wreszcie sytuację. Przekonałem ich, że nie 
upilnują pociągu. Zdają 
sobie sprawę, że trzeba przedsięwziąć coś innego.
Wpadli na pomysł. Kiedy pociąg staje, wszyscy zaczynają mnie ścigać. Aha! 
Przejrzałem grę! 
Chcą mnie odpędzić. Z początku zaganiają w tył, w stronę ostatnich wagonów. 
Rozumiem, co mi 
grozi. Kiedy znajdę się przy końcu pociągu, ten ruszy i zostawi mnie na stacji. 
Uskakuję w bok, 
wykręcam się, zawracam i przebiwszy linię obławy cwałuję w kierunku parowozu. 
Jeden z 
hamulcowych niestrudzenie depce mi po piętach. Niech i tak będzie. Przepędzę go, 
jak nie 
zdarzyło mu się nigdy w życiu, bo dech mam długi. Biegnę przed siebie torem, 
mniejsza o to 
dokąd. Jeżeli będzie mnie ścigał przez dziesięć mil, i tak musi złapać pociąg, a 
ja przecie potrafię 
wskoczyć przy każdej szybkości, przy której on zdoła to zrobić.
Biegnę więc spokojnie, wyprzedzając, ile trzeba, prześladowcę, i w mroku wytężam 
wzrok, 
żeby nie przegapić jakiegoś ogrodzenia lub zwrotnicy i nie wpakować się w biedę. 
Niestety! 
Patrzę za daleko, toteż zahaczam o coś bliskiego, o małą, niewidoczną przeszkodę 
— i jak długi 
rozkładam się na ziemi. W mgnieniu oka staję na nogach, ale hamulcowy trzyma 
mnie już za 
kołnierz. Nie wyrywam się. Bez reszty zajęty jestem łapaniem tchu i niemą oceną 
przeciwnika. 
To chuderlawy facet. Mam nad nim przewagę przynajmniej trzydziestu funtów. A 
zresztą, jest 
tak jak ja zmęczony, jeżeli więc spróbuje łoić mi skórę, pokażę mu, gdzie raki 
zimują.
Ale ta sprawa upada sama przez się, bo kolejarz nie bierze się do łojenia skóry. 
Zaczyna 
natomiast ciągnąć mnie z powrotem w kierunku pociągu, skąd wynika inna kwestia. 
Widzę 
latarki konduktora i drugiego hamulcowego. Zbliżamy się do nich. Nie na darmo 
zawarłem 
znajomość z nowojorską policją. Nie na darmo w wagonach towarowych, przy wieżach 
ciśnień i 
w celach więziennych nasłuchałem się krwawych opowieści o wykańczaniu facetów. 
Co będzie, 
jeżeli ta trójka zechce mnie wykończyć? Bóg mi świadkiem, że nie szczędziłem im 
prowokacji. 
Zaczynam szybko myśleć. Coraz bardziej zbliżamy się do tamtych dwóch kolejarzy. 
Spoglądam 
na dołek i szczęką mojego stróża. Przygotowuję w duchu prawy i lewy sierpowy, 
jakimi go 
potraktuję, gdy dojrzę jakieś niepokojące znaki.
Ba! Znam inny kawał, jaki mógłbym mu zrobić. Zaczynam żałować,. że od razu nie 
uciekłem 
się do tej sztuczki. Jak zechcę, dam szkołę hamulcowemu dlatego właśnie, że 
trzyma mnie za 
kołnierz. Mocno zaciska palce, wsuwa głęboko, a ja mam marynarkę dobrze zapiętą. 
Czy 
widziałeś kiedy, czytelniku, kołowrotek? Oto, jak wygląda. Zadanie mam 
nietrudne. Wystarczy 
dać raptem nurka pod pachą opiekuna i zacząć się obracać — szybko, bardzo 
szybko. Wiem, jak 
to się robi. Trzeba kręcić się prędko, nierówno, a za każdym razem wtykać głowę 
pod trzymającą 
kołnierz rękę. Zanim kolejarz się zorientuje, ta trzymająca mnie łapa sama 
znajdzie się w 
potrzasku. Nie będzie mógł jej uwolnić. Przy kołowrotku działa potężna siła. W 
dwadzieścia 
sekund po pierwszym obrocie krew tryśnie z końców palców, delikatne ścięgna 
zaczną pękać, z 
nerwów i mięśni zrobi się jedna bolesna miazga. Czytelniku! Spróbuj zastosować 
kołowrotek, 
jeżeli ktoś chwyci cię za kołnierz. Ale bądź szybki, szybki niby błyskawica. 
Pamiętaj też, by przy 
obrotach koniecznie osłaniać twarz lewym ramieniem, a żołądek prawym. Widzisz, 
facet, co 
capnął cię za kołnierz, może będzie chciał cię zatrzymać uderzeniem wolnej 
pięści. Dobrze też 
kręcić się od tej wolnej ręki, nie w jej stronę. Kułak w kierunku ruchu nigdy 
nie może być tak 
groźny jak przeciwko kierunkowi.
Hamulcowy nigdy się nie dowie, jak blisko był wielkiej, bardzo wielkiej biedy. 
Uratowało go 
tylko to, że kolejarze nie zamierzali mnie wykończyć. Kiedy się zbliżyliśmy, mój 
opiekun 
krzyknął, że ma mnie, a tamci dali latarkami znak, aby pociąg ruszył. Minął nas 
parowóz i trzy 
ślepe bagażowe. Później konduktor i tamten hamulcowy skoczyli na stopnie. Mój 
pogromca nie 
puszczał jednak kołnierza. Rozumiem, o co chodzi. Będzie mnie trzymał, dopóki 
pociąg nas nie 
minie. Wtedy on dopędzi ostatni wagon, a ja zostanę na lodzie — zdmuchnięty.
Ale wagony suną szparko. Maszynista chce widocznie odrobić stracony czas. Pociąg 
jest 
długi. Widzę, że mój hamulcowy zatroskanym wzrokiem ocenia szybkość.
— Uda ci się, jak myślisz? — pytam z niewinną miną.
Kolejarz puszcza kołnierz, co sił biegnie z prądem, skacze. Kilka wagonów musi 
mnie jeszcze 
minąć. On wie o tym, toteż stoi na stopniach, wyciąga szyję, nie spuszcza mnie z 
oka. W tym 
momencie świta mi w głowie .pomysł. Zdobędę ostatnią platformę. Zdaję sobie 
sprawę, że pęd 
rośnie z sekundy na sekundę, ale w najgorszym razie wytarzam się w piachu. A 
zresztą ducha 
dodaje mi młodzieńczy optymizm. Nie myślę demaskować planu. Stoję koło toru z 
opuszczonymi rękami, jak gdybym stracił wszelką nadzieję. Nieznacznie jednak 
badam stopą, 
czy żwir w tym miejscu sprzyja odbiciu. Jest bez zarzutu. Bacznie obserwuję 
wychyloną z okna 
głowę hamulcowego. Cofa się wreszcie. Kolejarz jest widocznie zdania, że pociąg 
pędzi zbyt 
szybko, bym się ważył na próbę.
To prawda! Pociąg pędzi szybko — szybciej niż jakikolwiek pociąg, który 
atakowałem w 
życiu. Nadjeżdża ostatni wagon. Ile sił w nogach, startuję w tę samą stronę. 
Odbywam 
krótkodystansowy, błyskawiczny bieg. Nie zdołam oczywiście wyrównać szybkości, 
mogę 
jednak różnicę zredukować do minimum i dzięki temu zmniejszyć wstrząs przy 
udanym susie. W 
pośpiechu i ciemności nie widzę żelaznej balustradki ostatniej platformy. Nie 
mam czasu jej 
szukać. Sięgam tam, gdzie, jak mi się wydaje, być powinna. Jednocześnie ziemia 
umyka mi spod 
nóg. Teraz wszystko zależy od szczęścia. Kości rzucone! Za sekundę mogę toczyć 
się po piachu 
z połamanymi żebrami lub rękoma, albo ze skręconym karkiem. Ale nie! Palcami 
czepiam się 
pewnej podpory, potężna siła szarpie mnie za rękę, podrywa całe ciało. Z 
donośnym trzaskiem 
nogi lądują na stopniach.
Siadam niezmiernie dumny z siebie. W żadnej dotychczasowej podróży na gapę nie 
popisałem 
się takim skokiem. Dobrze wiem, że późną nocą jadąc na ostatniej platformie 
można spokojnie 
przesiedzieć kilka odcinków. Ale nie mam ochoty tkwić na końcu pociągu. Przy 
pierwszym 
postoju biegnę do przodu, mijam pulmany, schodzę pod pokład i sadowię się na osi 
wagonu 
osobowego. Na drugiej stacji przerzucam się dalej i umieszczam na innej osi.
Jestem teraz względnie bezpieczny. Brygada konduktorska jest przekonana, że mnie 
zdmuchnęła. Ale odczuwam skutki długiego dnia i pełnej napięcia nocy. Pod 
pokładem chłód nie 
dokucza i nie ma wiatru. Zaczynam drzemać. Tak nie można! Sen na osiach to 
niechybna 
zapowiedź śmierci! Korzystając z postoju wyłażę z kryjówki i idę na przód, do 
drugiej ślepej 
platformy. Tam mogę położyć się i przespać, toteż śpię — jak długo, nie wiem. 
Kiedy się budzę, 
latarka świeci mi prosto w oczy. Obydwaj hamulcowi gapią się na mnie. Zbieram 
się w sobie, 
szykuję do obrony. Próbuję zgadnąć, który z nich pierwszy zacznie mi łupić 
skórę. Ale 
hamulcowi są dalecy od takich zamiarów.
— Myślałem, żeśmy cię zdmuchnęli — mówi ten, co trzymał mnie za kołnierz.
— Gdybyś mnie w porę nie puścił, byłbyś zdmuchnięty razem ze mną — odpowiadam.
— Jak to? — dziwi się kolejarz.
— Uczepiłbym się ciebie i tyle.
Dwaj prześladowcy odbywają krótką naradę i ogłaszają wyrok.
— No, możesz jechać dalej, łobuzie. Trudno jakoś odczepić się od ciebie.
Odeszli i dali mi spokój aż do zmiany brygady konduktorskiej.
Opowiedziałem całą tę historię, aby wyjaśnić, co właściwie znaczy zwrot „trzymać 
się 
pociągu”. Naturalnie wyłowiłem ze wspomnień noc szczególnie pomyślną. Nie będę 
opowiadał o 
wielu, bardzo wielu nocach, kiedy pech przeszkodził mi w podróży lub zostałem 
zdmuchnięty.
Na zakończenie chcę powiedzieć, co zaszło, gdy nastąpiła zmiana brygady 
konduktorskiej. Na 
jednotorowych liniach transkontynentalnych pociągi towarowe czekają na stacjach, 
gdzie 
odbywają się zmiany brygad, aby przepuścić osobowe. Tym razem rozstałem się z 
ekspresem i 
zacząłem szukać towarówki, która pojedzie jego śladem. Znalazłem ją na bocznicy, 
gotową do 
drogi. Wszedłem do krytego wagonu w połowie napełnionego węglem i ułożyłem się 
wygodnie. 
Zasnąłem w jednej chwili.
Obudził mnie rumor odsuwanych drzwi. Był świt, chłodny i szary, a towarówka 
jeszcze nie 
ruszyła. Konduktor wsunął głowę do środka.
— Wynocha stąd, ty cholerny cholerniku! — ryknął pod moim adresem.
Oczywiście wyniosłem się i stojąc na torze patrzyłem, jak kontroluje wagony — 
wszystkie, 
jeden po drugim. Kiedy zniknął mi z oczu, pomyślałem, że nie będzie na pewno 
podejrzewał, iż 
odważę się wleźć do tego właśnie wagonu, z którego mnie przepędził. Wróciłem 
więc i 
ponownie ułożyłem się na węglu.
Ale myśli owego konduktora musiały biec równolegle do moich i przywieść go do 
wniosku, 
że postąpię nie inaczej. W każdym razie kolejarz wrócił i przegonił mnie po raz 
drugi.
„Nie ma mowy — rozumowałem — by teraz mógł zamarzyć, że trzeci raz powtórzę ten 
sam 
manewr”.
Bez wahania ulokowałem się na dawnym miejscu. Ale chciałem się zabezpieczyć. W 
wagonie 
otwierały się tylko jedne drzwi. Drugie były zabite. Zacząłem odrzucać węgiel i 
wybrawszy jamę 
pod tymi ślepymi drzwiami ułożyłem się wygodnie. Raz jeszcze usłyszałem 
odsuwanie drzwi. 
Konduktor wdrapał się do wagonu i ze stosu węgla rozglądał się na wszystkie 
strony. Nie mógł 
mnie widzieć, lecz wołał, żebym się wynosił. Chciałem go zmylić, leżałem więc 
cicho jak trusia. 
Kiedy jednak zaczął spychać bryły węgla do mej kryjówki, dałem za wygraną i 
pozwoliłem się 
wygonić po raz trzeci. Przy sposobności kolejarz nie szczędząc ciepłych słów 
oznajmił, co mnie 
czeka, jeżeli znów zostanę przyłapany w tym samym miejscu.
Zmieniłem taktykę. Kiedy czyjeś myśli biegną równolegle do twoich, musisz zmylić 
przeciwnika. Raptownie porzuć wtedy linię rozumowania i obierz nową. Tak właśnie 
postąpiłem. 
Przycupnąłem między jakimiś wagonami na drugiej bocznicy i obserwowałem, co się 
dalej 
stanie. Oczywiście, konduktor wrócił do mojego dawnego wagonu. Otworzył drzwi, 
wszedł do 
środka, nawoływał, rzucał kawałki węgla do wygrzebanej przeze mnie jamy. Ba! Na 
czworakach 
polazł dalej i zajrzał do mej kryjówki. To go uspokoiło. W pięć minut później 
pociąg towarowy 
ruszał, a konduktora nie było w pobliżu. Wystartowałem i zrównawszy się z tamtym 
wagonem 
szarpnąłem drzwi i wspiąłem się do środka. Konduktorowi nie przyszło nawet do 
głowy mnie 
szukać. W węglarce przejechałem dokładnie tysiąc dwadzieścia dwie mile. Prawie 
przez całą 
drogę spałem, a na ważniejszych stacjach (gdzie towarowe stoją zawsze 
przynajmniej godzinę) 
wysiadałem, aby użebrać coś do jedzenia. Przejechawszy tysiąc dwadzieścia dwie 
mile rozstałem 
się z tym wagonem dzięki pomyślnemu wydarzeniu. Zaproszono mnie na posiedzenie, 
a nie 
narodził się jeszcze tramp, który w każdej chwili nie zrezygnuje z pociągu na 
rzecz posiedzenia.
Przełożył Tadeusz Jan Dełinel
Hoboes that Pass m the Night
NOCNE SPOTKANIA Z TRAMPAMI
W okresie włóczęgi setkami spotykałem trampów, którzy witali mnie serdecznie 
albo ja ich 
witałem. Razem z nimi oczekiwałem przy stacyjnych wieżach ciśnień, doprowadzałem 
do 
porządku garderobę i tłukłem wszy, pichciłem jedzenie, żebrałem na ulicach lub u 
drzwi domów, 
polowałem na odjeżdżające pociągi. Kumple ci odchodzili i na zawsze ginęli mi z 
oczu. Byli 
jednakże inni, co jawili się, niknęli i znów jawili zdumiewająco często, albo 
tacy, którzy 
przemykali w pobliżu niby widma niewidzialne i najzupełniej nieuchwytne.
Pewnego łazika tej ostatniej kategorii ścigałem przez całą Kanadę wzdłuż trzech 
tysięcy mil 
linii kolejowych. Nie widziałem go nigdy. Z przezwiskiem jego „Jack–Żagiel” po 
raz pierwszy 
zetknąłem się w Montrealu. Zobaczyłem podobiznę żagla okrętowego pięknie wyciętą 
scyzorykiem. Pod nią był napis: „Jack–Żagiel”, nad nią zaś znaki „N.Z.15–10–94”. 
Informowały 
one, że ten łazik podróżuje w kierunku zachodnim, a w Montrealu był piętnastego 
października 
1894 roku. Wyprzedził mnie o jeden dzień. W tym czasie miałem przezwisko „Jack–
Żeglarz”, 
które bez namysłu wyciąłem obok godła Jacka–Żagla, dorzucając datę i wiadomość, 
że ja 
również udaję się na zachód.
Nie wiodło mi się przez następne sto mil i w osiem dni później wytropiłem godło 
Jacka–Żagla 
o trzysta mil na zachód od Ottawy. Było wycięte na wieży ciśnień, a data 
wskazywała, że i on 
zmarnował wiele czasu. Miał ledwie dwa dni „for”. Ja byłem „kometą” i „trampem 
królewskim”, 
on również, a zatem doścignięcie go stanowiło kwestię ambicji i dobrej 
reputacji. Dzień i noc 
gnałem rozmaitymi pociągami i wyprzedziłem Jacka–Żagla. Następnie szczęście się 
odwróciło i 
znowu zostałem w tyle. To Żeglarz, to Żagiel zyskiwał jeden lub dwa dni 
przewagi. Kiedy był 
pierwszy, dochodziły mnie o nim słuchy dzięki podróżującym na wschód trampom. 
Mówili, że 
Jack–Żagiel zainteresował się Jackiem–Żeglarzem i dopytuje o niego.
Na pewno byłaby z nas świetnie dobrana para, gdybyśmy się spiknęli. Ale nie 
mogło jakość 
dojść do spotkania. Ja podróżowałem pierwszy przez całą Manitobę, za to on 
prowadził w 
Albercie. Pewnego pochmurnego, zimnego rana w czasie zmiany załogi pociągu na 
stacji leżącej 
na wschód od Przełęczy Kicking Horse dowiedziałem się, że poprzedniego dnia 
wieczorem 
widziano Jacka–Żagla pomiędzy Przełęczą Kicking Horse a Przełęczą Rogers. 
Wiadomość tę 
uzyskałem w dość oryginalny sposób. Całą noc jechałem w „pulmanie z bocznym 
wejściem” 
(czyli krytej towarówce) i prawie na śmierć zmarznięty wywlokłem się z wagonu, 
aby na stacji 
wyżebrać coś do jedzenia. W powietrzu wisiała lodowata mgła. Atak na kilku 
palaczy, których 
zastałem w okrąglaku*, okazał się skuteczny. Poczęstowali mnie swymi zapasami, a 
ponadto 
wycyganiłem od nich blisko kwartę niebiańsko dobrej „Jawy”. Szybko podgrzałem tę 
kawę i 
brałem się właśnie do jedzenia, kiedy z zachodu nadjechał pociąg towarowy i 
stanął na stacji. 
Mały włóczęga otworzył drzwi wagonu, wygramolił się z trudem i przez tumany mgły 
przykuśtykał do mnie. Był sztywny z chłodu i wargi miał zupełnie sine. 
Podzieliłem się z nim 
„Jawą” i żarciem, a w zamian otrzymałem wiadomości najpierw o „Jacku–Żaglu, a 
później o 
samym malcu. Wyobraźcie sobie, chłopiec pochodził z mojego rodzinnego miasta, z 
Oakland w 
Kalifornii, i należał do głośnej szajki Boo — organizacji trampów, z którą 
stowarzyszałem się od 
czasu do czasu. W ciągu pół godziny nagadaliśmy się do woli i uprzątnęli zapasy 
żywności. 
Później odjechał mój towarowy i powiózł mnie na zachód śladem Jacka–Żagla.
Ugrzęzłem między przełęczami, dwa dni głodowałem, a trzeciego musiałem 
maszerować 
jedenaście mil, nim wykombinowałem jakieś żarcie. Mimo to udało mi się 
wyprzedzić Żagla w 
drodze nad rzeką Fraser w Kolumbii Brytyjskiej. Polowałem wtedy na osobowe i 
nadrobiłem 
czas, ale on musiał podróżować tak samo, i to zręczniej i z większym szczęściem, 
bo do Mission 
trafił przede mną.
Mission jest stacją węzłową położoną o czterdzieści mil na wschód od Vancouveru. 
Można 
również udać się stąd na południe przez stany Waszyngton i Oregon linią Northern 
Pacific. 
Zastanawiałem się więc, jaki kierunek obierze Jack–Żagłel, gdyż byłem pewien, że 
nadal 
prowadzę. Sam miałem zamiar jechać dalej na zachód, do Vancouveru. Zbliżyłem się 
do wieży 
ciśnień, aby zostawić znak, i zobaczyłem świeżo wycięte godło Jacka–Żagla, 
opatrzone 
dzisiejszą datą. Co tchu pospieszyłem do Vancouveru, lecz nie zastałem już 
nieznajomego druha. 
Nie tracąc czasu upolował statek i mknął dalej na zachód w pogoni za wielką 
przygodą. Bez 
przesady, Jaeku–Żaglu, jesteś trampem królewskim, a wiatr, „co łazikuje po 
gościńcach świata”, 
jedynym twoim kumplem. Uchylam przed tobą kapelusza. Jesteś swój chłop.
W tydzień później zaokrętowałem się również. Na parowcu „Umatilla” znalazłem 
miejsce 
wśród załogi, aby pracą opłacić przejazd na południe, do San Francisco. Ha! 
Jack–Żagiel i Jack–
Żeglarz! Jaka szkoda, że nie doszło do spotkania!
Stacyjna wieża ciśnień to przewodnik i księga adresowa trampa. Nie tylko z braku 
innego 
zajęcia wycina on tam swoje przezwisko lub godło, datę i zamierzony kierunek 
podróży. Często, 
bardzo często spotykałem łazików, którzy wypytywali, czy nie spotkałem takiego a 
takiego 
gościa albo jego znaku. Nieraz też mogłem udzielić informacji, na jakiej wieży 
ciśnień natknąłem 
się na godło opatrzone niedawną datą i w jaką stronę ów gość wtedy zmierzał. A 
tramp, który 
otrzymał taką wiadomość, brał nogi za pas i ruszał śladem przyjaciela. Cóż, 
widywałem łazików, 
co tropiąc kumpla przemierzyli cały kontynent tam i z powrotem i wciąż jeszcze 
byli w drodze.
Te pseudonimy można by nazwać kryptonimami kolejowymi. Wędrowcy obierają je sami 
albo 
dostają od towarzyszy przezwiska. Na przykład ostrożny Joe był podszyty tchórzem 
i tak 
ochrzcili go kompani. Żaden szanujący się tramp nie zgodzi się na przydomek 
„Pijak”, a bardzo 
nieliczni chcą wspominać przeszłość, kiedy poniżali się pracą, toteż przezwiska 
oparte na 
nazwach rzemiosł są nader rzadkie. Spotykałem jednak takie jak: Czarny Murarz, 
Rudy Malarz, 
Blacharz z Chi, Kotlarz, Chłopiec Okrętowy, Łazik Drukarz. Nawiasem mówiąc Chi 
(wymawiaj 
szaj) to żargonowy skrót Chicago.
Największym powodzeniem cieszą się wśród trampów pseudonimy pochodzące od 
rodzinnych miejscowości lub okolic: Tomray z Nowego Jorku, Slim znad Pacyfiku, 
Smithy z 
Buffalo, Tim Kantończyk, Jack z Pittsburga, Latarnia z Syrakuz, Mickey 
Trojańczyk, Jimmy z 
Con—necticut. Był także Chudy Jim z Vinegar Hill, co nigdy nie pracował i 
pracować nie 
będzie. „Latarnia” to zawsze Murzyn, nazywany tak zapewne z racji błyszczącej 
skóry, a zatem 
Latarnia z Teksasu czy Latarnia z Toledo daje pojęcie zarówno o rasie, jak 
miejscu rodzinnym 
noszącego przezwisko.
A oto inne pseudonimy oparte na narodowości: Latarnia z Frisco*, Irlandzki 
Nowojorczyk, 
Francuz znad Michiganu, Jack Anglik, Pętak z Londynu, Holender z Milwaukee. 
Niektórzy 
włóczędzy nazywają się według barw, jakie z łaski natury otrzymali przy 
narodzinach: Bielas z 
Chi, Rudzielec z New Jersey, Czarny Bostończyk, Szatyn z Seattle, Płowy Dick i 
Żółty Kałdun. 
Ten ostatni był Kreolem znad Missisipi i podejrzewam, że sam nie obrał sobie 
przezwiska.
Sporo wyobraźni musieli mieć młodzieńcy, którzy przechrzcili się: Król Teksasu, 
Radosny 
Joe, Bomba z Connors, Łazik–Pajac, Czarny Huragan, McCall–Przynęta. Inni, 
obdarzeni mniej 
bujną fantazją, odwołują się do cech swej powierzchowności: Tyka z Vancouveru, 
Konus z 
Detroit, Gruby z Ohio, Długi Jack, Tęgi Jim, Mały Joe, Kuc z Nowego Jorku, 
Nosacz z Chi, 
Ben–Garbus.
Osobną kategorię stanowią wyrostki, czyli pętaki szlaku, którzy celują w doborze 
różnorodnych przezwisk. Tu i ówdzie napotykałem takie na przykład pseudonimy: 
Zuch—Pętak, 
Ślepy Pętak, Pętak Mysi—królik, Pętak Pobożny, Pętak Nietoperz, Pętak 
Pospieszny, Pętak 
Kuchcik, Pętak Małpa, Pętak z Jowy, Pętak w welwetowych portkach, Pętak Mówca 
(któż 
odgadnie, skąd się to wzięło?), Pętak Pyskaty (ten potrafił kląć, możecie mi 
wierzyć!).
Wieżę ciśnień w San Marcial w stanie Nowy Meksyk zdobił przed dwunastoma laty 
taki 
informator dla trampów:
1) Główna droga ujdzie.
2) Gliny mało zaczepne.
3) Okrąglak dobry na nocleg.
4) Pociągi na północ kiepskie.
5) Chałupy do niczego.
6) Knajpy dobre dla kucharzy.
7) Bufet na stacji tylko do nocnej roboty.
Punkt pierwszy informuje, że na głównej ulicy miasta można z powodzeniem prosić 
o 
jałmużnę; drugi — że policja nie prześladuje trampów; trzeci — że można się 
przespać w 
parowozowni. Natomiast pozycja czwarta jest dwuznaczna: pociągi zmierzające na 
północ mogą 
nie nadawać się do podróży, albo do żebraniny. Punkt piąty oznacza, iż w domach 
prywatnych 
niemile przyjmują włóczęgów, a szósty — że tylko łazik z praktyką kucharską może 
posilić się w 
miejscowych restauracjach. Najwięcej kłopotu sprawiła mi ostatnia informacja. 
Nie zdołałem 
odgadnąć, czy bufet stacyjny jest miejscem, w którym można z powodzeniem żebrać 
w nocy, czy 
też tylko łazik z praktyką kucharską zdoła tam coś skorzystać, i to jedynie w 
nocy, czy wreszcie 
każdy tramp (zarówno kucharz, jak nie kucharz) może pomóc służbie bufetu przy 
brudnej 
robocie i zarobić jaki taki poczęstunek.
Wracajmy jednak do nocnych spotkań z trampami. Dobrze pamiętam jednego, z którym 
zetknąłem się w Kalifornii. Był Szwedem, ale długo mieszkał w Stanach i nie 
można było 
odgadnąć jego narodowości. Musiał się sam do niej przyznawać. Prawdę rzekłszy, 
przybył do 
Ameryki jako niemowlę. Po raz pierwszy spotkałem go w górskim miasteczku 
Truckee. „Dokąd 
koleżka?” — brzmiało powitanie, na które obaj odpowiedzieliśmy: „Na wschód”. 
Tego wieczora 
spora paczka włóczęgów próbowała zdobyć transkontynentalny. W zamieszaniu 
zgubiłem 
Szweda i pociąg.
Do Reno w stanie Nevada przyjechałem krytym wagonem towarowym, który zaraz 
odstawiono na bocznicę. Był niedzielny ranek. Wy—dreptałem jakie takie śniadanie 
i poszedłem 
do obozowiska Piute, żeby gapić się na grających w kości Indian. Stał tam Szwed 
wielce 
zaciekawiony hazardem. Stowarzyszyliśmy się bez wahania. On był jedynym moim 
znajomym w 
tamtej okolicy. Ja byłem jego jedynym znajomym. Razem wyszliśmy z obozowiska, 
jak dwaj 
pustelnicy, którym obrzydł pustelniczy żywot. Razem zdobyliśmy obiad i spędzili 
resztę dnia, a 
pod wieczór próbowaliśmy uczepić się tej samej towarówki. Ale Szweda 
zdmuchnięto, 
pojechałem więc sam — po to, by dać się zdmuchnąć na pustyni o dwadzieścia mil 
dalej.
Miejsce, w którym zostałem zdmuchnięty, było chyba najbardziej odludne na 
świecie. 
Nazywało się to stacją sygnałową, a składało z baraku wciśniętego bez sensu 
między wydmę 
piaszczystą a kolczaste zarośla. Dął lodowaty wiatr, noc zapadała, a samotny 
telegrafista — 
jedyny mieszkaniec baraku — bał się mnie jak ognia. Wiedziałem, że nie wyłudzę 
od niego ani 
kolacji, ani noclegu. Aż nazbyt widomy strach tego człowieka był zapewne 
przyczyną, dla której 
nie uwierzyłem, gdy mnie zapewniał, że pociągi jadące na wschód nigdy się tu nie 
zatrzymują. A 
zresztą, wyrzucono mnie przecież właśnie tutaj ze stojącego pociągu ledwie przed 
pięcioma 
minutami. Telegrafista zapewniał, że tamten pociąg zatrzymał się na specjalne 
polecenie, a rok 
może minąć, zanim taki przypadek się powtórzy. Ponadto radził, abym starał się o 
środek 
lokomocji w Wadsworth, dokąd jest ledwie dwanaście czy piętnaście mil i można 
dojść na 
piechotę. Wolałem jednak czekać, dzięki czemu miałem przyjemność zobaczyć aż 
trzy pociągi 
towarowe mijające stacyjkę bez zatrzymania. Dwa jechały na zachód, jeden na 
wschód. Byłem 
ciekaw, czy mój Szwed podróżuje tym ostatnim. Cóż, musiałem powędrować torem do 
Wadsworth, co też zrobiłem ku znacznej uldze telegrafisty, bo zapomniałem spalić 
barak i jego 
mieszkańca zamordować. Cech telegrafistów ma mi być za to wdzięczny. O sześć mil 
dalej 
musiałem zejść z podkładów i przepuścić zmierzający na wschód 
transkontynentalny. Pociąg 
mknął szybko, lecz na pierwszej ślepej platformie mignęła mi ciemna sylwetka, 
bardzo podobna 
do Szweda.
Nie widziałem go w ciągu najbliższych, bardzo ciężkich dni. Musiałem przebyć 
setki mil 
wysoko położonej, pustynnej Nevady. Nocami dla pośpiechu podróżowałem 
transkontynentalnymi, za dnia wysypiałem się w wagonach towarowych. Był początek 
roku i na 
górskich pastwiskach panował nieznośny chłód. Śnieg leżał tu i ówdzie w 
dolinach. Góry były 
spowite bielą, a wieczorami wiał od nich niezwykle dokuczliwy wiatr. Nie 
należało marudzić w 
niegościnnej krainie. No i pamiętaj, łaskawy czytelniku, że tramp wędruje przez 
takie okolice bez 
przytułku na noc, bez pieniędzy; że tylko dzięki żebraninie jada po drodze, a 
sypia bez koców. 
Jak takie spanie wygląda, można przekonać się jedynie na własnej skórze.
Wczesnym wieczorem wylądowałem na stacji w Ogden. Ekspres transkontynentalny 
towarzystwa Union Pacific miał odejść na wschód. Bardzo mi zależało na tym 
połączeniu. 
Pośród labiryntu torów, przed parowozem, natknąłem się na postać zabłąkaną w 
mroku. Był to 
mój Szwed. Uścisnęliśmy sobie dłonie niczym bracia po długiej rozłące i 
spostrzegliśmy, że 
obydwaj mamy rękawice.
— Skąd je wziąłeś? — zapytałem.
— Były w kabinie parowozu. A twoje?
— Należały do jednego palacza — odpowiedziałem — źle ich pilnował.
Kiedy transkontynentalny ruszał, opanowaliśmy ślepa platformę, gdzie — jak się 
wnet 
okazało — było potwornie zimno. Pociąg wspinał się wąską gardzielą między 
ośnieżonymi 
górami, a my dygocąc i szczękając zębami wymienialiśmy zwierzenia na temat 
podróży z Reno 
do Ogden. Ubiegłej nocy zmrużyłem oczy ledwie na godzinkę, a platformę uważałem 
za miejsce 
nie dość wygodne do drzemki. Na stacji powędrowałem naprzód, w stronę parowozu. 
Nasz 
pociąg był „dwugłowy”, to znaczy, że pod górę prowadziły go dwie lokomotywy.
Wiedziałem oczywiście, że frontowa rama pierwszej, która „rozbija wiatr”, będzie 
za zimna, 
obrałem więc frontową ramę drugiej, dobrze osłoniętą przez pierwszą lokomotywę. 
Wspiąłem się 
na zderzak i zobaczyłem, że miejsce za nim jest zajęte. W ciemności wymacałem 
kształty 
chłopca, który spał snem sprawiedliwego. Na ramie było od biedy miejsca na dwie 
osoby, toteż 
odwróciłem sąsiada na drugi bok ł ułożyłem się koło niego. Ta noc była „dobra”. 
Nie nękani 
przez hamulcowych zasnęliśmy w jednej chwili. Od czasu do czasu budziły mnie 
iskry lub 
gwałtowne wstrząsy, ale przysuwałem się bliżej do sąsiada i momentalnie 
zaczynałem drzemać 
słuchając sapania lokomotywy i miarowego łoskotu kół.
Transkontynentalny zatrzymał się w Evanston (stan Wyoming) i nie poszedł dalej. 
Szczątki 
jakiegoś pociągu blokowały drogę. Przywieziono zabitego maszynistę, którego 
zwłoki 
świadczyły o niebezpieczeństwach dalszej podróży. Zginął również jakiś tramp, 
ale jego ciała nie 
przywieziono. Wdałem się w rozmowę z chłopcem. Miał trzynaście lat. Uciekł od 
rodziny 
zamieszkałej gdzieś w Oregonie i wędrował na wschód, do babki. Mówił o okrutnym 
traktowaniu 
go w domu, a opowieść jego brzmiała prawdziwie. Nie miał zresztą powodu, by 
okłamywać mnie 
— bezimiennego włóczęgę spotkanego po drodze.
Ten chłopiec pojechał dalej. Bardzo mu było pilno. Władze kolejowe zadecydowały, 
że 
transkontynentalny wróci do stacji węzłowej, skąd torami towarzystwa Oregon 
Short Linę zrobi 
szeroki objazd i trafi na linię Union Pacific po przeciwnej stronie wykolejonego 
pociągu. Wtedy 
chłopiec wdrapał się na przednią ramę parowozu i oznajmił, że tam zostanie. Ani 
Szwed, ani ja 
nie mogliśmy się zdecydować na podróż przez całą lodowatą noc po to, by zyskać 
ledwie 
kilkanaście mil. Powiedzieliśmy, że zaczekamy, aż uprzątną tory, i nie marnując 
czasu wyśpimy 
się uczciwie.
To nie bagatela zaatakować obce miasto i w niepogodę o północy wywęszyć nocleg. 
Szwed 
nie miał ani centa, mój majątek składał się z dwóch dziesięcio– i jednej 
pięciocentówki. Od 
jakiegoś ulicznika dowiedzieliśmy się, że niwo kosztuje piątkę, a szynki są 
otwarte jak noc długa. 
Byliśmy w domu! Za dwie szklanki piwa zapłacimy dziesięć centów i do rana 
będziemy drzemać 
na krzesłach przy piecu. Co tchu pospieszyliśmy w kierunku oświetlonych okien 
szynku. Śnieg 
skrzypiał pod nogami. Zimny wietrzyk przejmował do szpiku kości.
Niestety, źle zrozumiałem ulicznika. Tylko jeden szynk w mieście liczył za piwo 
pięć centów, 
a my nie trafiliśmy pod właściwy adres. Ale i ten lokal wyglądał nieźle. Ogień 
huczał miło w 
rozpalonym do czerwoności piecu, wokół stały przytulne, wyplatane fotele. 
Kiedyśmy weszli, 
knajpiarz o niezbyt przyjemnej minie zmierzył nas podejrzliwym wzrokiem. Ha! 
Człowiek nie 
może spędzać dni i nocy w ubraniu, czepiać się pociągów, mieć wciąż do czynienia 
z popiołem i 
sadzami, a mimo to wyglądać elegancko. Pozory na pewno przemawiały przeciwko 
nam. Ale cóż 
z tego? Miałem przecie forsę w kieszeni!
— Dwa piwa — rzuciłem od niechcenia, a kiedy gospodarz nalewał, Szwed i ja 
oparliśmy się 
o szynkwas i marzyli skrycie o fotelach w pobliżu pieca.
Knajpiarz postawił przed nami uwieńczone pianą szklanki, ja zaś dumnie położyłem 
na ladzie 
monetę. Wtedy przegrałem z kretesem. Gdybym dowiedział się o swojej omyłce, 
natychmiast 
sięgnąłbym po drugą dziesiątkę. Nie dbałbym, że — obcy człowiek w obcym kraju — 
zostanę z 
pięcioma centami przy duszy. Niewątpliwie uiściłbym należność. Ale knajpiarz nie 
dał mi po 
temu okazji. Ledwie zerknął na monetę, chwycił obie szklanki i zawartość ich 
chlusnął do zlewu 
za szynkwasem. Jednocześnie spojrzał na nas spode łba i powiedział:
— Macie strupy na nosach!! Macie strupy na nosach!! Macie strupy na nosach! 
Słyszycie?
Ani Szwed, ani ja nie mieliśmy żadnych strupów. Nasze nosy były w zupełnym 
porządku. 
Bezpośredni sens słów knajpiarza przerastał naszą zdolność pojmowania, lecz sens 
pośredni był 
jasny jak słońce: wygląd nasz nie przypadł do smaku gospodarzowi, a szklanka 
piwa kosztowała 
niewątpliwie dziesięć centów.
Sięgnąłem do kieszeni i rzuciłem na ladę drugą monetę; powiedziałem niedbale:
— O, myślałem, że to lokal pięciocentowy.
— Nie trzeba tu waszych pieniędzy — odburknął knajpiarz i popchnął w moją stronę 
dwie 
dziesiątki.
Żałośnie wrzuciłem je do kieszeni, żałośnie spojrzeliśmy na wspaniały piec i 
fotele i niemniej 
żałośnie opuściliśmy lokal, żeby wyjść w ciemność mroźnej nocy.
Kiedy zamykaliśmy drzwi, knajpiarz jeszcze raz spojrzał na nas krzywo i zawołał:
— Macie strupy na nosach. Rozumiecie?!
Od tej pory poznałem kawał świata, widziałem obce kraje i ludzi, przewertowałem 
wiele ksiąg 
i siadywałem w licznych salach wykładowych, chociaż jednak myślałem długo i 
głęboko, nie 
zdołałem do dziś rozszyfrować tajemniczego zdania knajpiarza z Evanston w stanie 
Wyoming. 
Nasze nosy były naprawdę w zupełnym porządku.
Spaliśmy tamtej nocy w elektrowni nad kotłami. Nie pamiętam, jak odkryliśmy tę 
melinę. 
Musieliśmy chyba dążyć do niej instynktownie — jak konie do wody lub gołębie 
pocztowe do 
macierzystego gołębnika. Ale tę noc wspominam niemile. Kilkunastu łazików 
usadowiło się już 
wcześniej nad kotłami, a wszystkim było za gorąco. Na domiar złego palacz nie 
pozwalał 
schodzić na dół. Dał nam do wyboru: siedzieć nad kotłami albo wynosić się na 
śnieg.
— Mówiłeś, że chcesz się przespać, to śpij, do cholery! — krzyknął, kiedy 
półprzytomny, 
osłabły z upału, zeszedłem do kotłowni.
— Wody! — jęknąłem przecierając zalane potem oczy. — Wody!
Wskazał drzwi i powiedział, że w tamtym kierunku na pewno znajdę rzekę. 
Wyruszyłem na 
poszukiwanie tej rzeki, ale błądziłem w ciemnościach i raz po raz wpadałem do 
jakichś dołów, 
wobec czego dałem za wygraną i na kość zmarznięty wróciłem nad kotły. Kiedy 
odtajałem, 
chciało mi się pić jeszcze bardziej niż przedtem. Wokół mnie sąsiedzi jęczeli, 
stękali, płakali 
przez sen, wzdychali, sapali, dyszeli, wiercili się, miotali i przewracali z 
boku na bok w 
nieznośnych mękach. Byliśmy gromadą dusz potępionych, co skwarzyły się na 
piekielnym 
ruszcie, a palacz — szatan wcielony — dawał nam do wyboru tylko to albo 
marznięcie na 
dworze. Szwed usiadł i płomiennie wyklinał wrodzoną rodzajowi ludzkiemu żyłkę 
włóczęgowską, która kazała mu zostać trampem i znosić takie tortury.
— Jak wrócę do Chicago — perorował — postaram się o uczciwe zajęcie i będę go 
trzymał, 
póki niebo nie zamarznie mi nade łbem. Wtedy dopiero zacznę się znów wałęsać.
Ironia losu zrządziła, że następnego dnia, kiedy uprzątnięto z torów wykolejone 
wagony, 
Szwed i ja wyruszyliśmy z Evanston w lodówce „kuriera pomarańczowego”, czyli 
pospiesznej 
towarówki, która wiozła owoce ze słonecznej Kalifornii. Oczywiście z powodu 
mrozu wszystkie 
lodówki jechały próżne, lecz dzięki temu wcale nie było nam cieplej. Przez klapę 
w dachu 
wagonu wleźliśmy do skrzyni z blachy ocynkowanej, bardzo więc nieprzyjemnej w 
dotyku przy 
kąsającym zimnie. Ułożyliśmy się tam i dygocąc, trzęsąc się, szczękając zębami 
odbyliśmy 
naradę, na której zapadło postanowienie: trzymać się lodówek dniem i nocą, aż 
zostawimy za 
sobą niegościnne wyżyny i zjedziemy w dolinę Missisipi.
Musieliśmy jednak jeść, toteż zdecydowaliśmy, że korzystając z pierwszego 
dłuższego postoju 
udamy się na poszukiwanie żarcia i co tchu wrócimy do lodówek. Do miasta Green 
River 
przybyliśmy późnym popołudniem, lecz zbyt wcześnie na kolację. Niedobrze 
szturmować drzwi 
kuchenne przed ustaloną zwyczajem godziną posiłku. Zebraliśmy jednak odwagę i 
zeskoczywszy 
z bocznych drabinek, kiedy towarówka wjeżdżała na stację, pocwałowaliśmy ku 
domom. 
Zgubiliśmy się rychło. Zrazu nie dopisywało mi szczęście, lecz ostatecznie z 
dwoma 
upominkami za pazuchą puściłem się w pogoń za pociągiem. Ruszył właśnie i toczył 
się dość 
szybko. Wybrana na miejsce spotkania lodówka była już daleko, skoczyłem więc o 
kilka 
wagonów dalej od parowozu na drabinkę, zwinnie wspiąłem się na dach i zsunąłem 
do skrzyni.
Ale hamulcowy spostrzegł mnie ze swej budki i na pierwszym przystanku, w Rock 
Springs, 
ledwie o kilka mil od Green River, wsunął głowę do lodówki i zawołał:
— Wynoś się! Wynoś się, psi synu!
Chwycił mnie za kark i wywlókł. Musiałem się wynieść i kurier pomarańczowy oraz 
Szwed 
pojechali dalej beze mnie.
Śnieg zaczynał padać. Nadchodziła mroźna noc. W ciemnościach myszkowałem po 
stacji, 
póki nie znalazłem próżnego wagonu–chłodni. Wdrapałem się tam — nie do lodówki, 
lecz do 
samego wagonu. Zasunąłem ciężkie drzwi, które miały krawędzie obite gumowymi 
taśmami, 
zamykały się więc całkiem szczelnie. Ściany były grube. Zimno z zewnątrz nie 
mogło przenikać 
do mojej nowej kryjówki, lecz wewnątrz nie było wcale cieplej. Podwyższenie 
temperatury 
stanowiło nie lada problem. Ale stary wyga zawsze sobie poradzi! Z głębi 
kieszeni wydobyłem 
trzy czy cztery gazety. Kolejno spaliłem je na podłodze wagonu. Dym wzbił się 
pod dach. Ni 
drobina ugrzanego powietrza nie mogła ulecieć, toteż wygodnie i ciepło spędziłem 
rozkoszną 
noc. Nie obudziłem się ani razu!
Z rana śnieg sypał nadal. W czasie gdy szukałem śniadania, przegapiłem idącą na 
wschód 
towarówkę. Później udało mi się zdybać aż dwa takie pociągi, ale z obydwóch 
zostałem 
zdmuchnięty. Po południu nie przyszedł żaden pociąg z zachodu. Śnieg padał coraz 
gęściej, ale o 
zmierzchu wyjechałem na pierwszej ślepej platformie transkontynentalnego. Kiedy 
wskakiwałem 
na nią z jednej strony, ktoś skoczył z drugiej. Był to chłopiec, który uciekł od 
rodziny w 
Oregonie.
Cóż, jazda na pierwszej ślepej platformie ekspresu, i to podczas zawiei 
śnieżnej, w niczym nie 
przypomina majówki. Wiatr przenika do szpiku kości, odbija się od przodu wagonu 
i wraca z 
drugiej strony. Na najbliższym postoju, już ciemną nocą, powędrowałem w kierunku 
jazdy i 
nawiązałem rozmowę z palaczem. Zaproponowałem, że będę szuflował węgiel aż do 
końca 
zmiany, to jest do Rawlins. Oferta została przyjęta. Pracowałem na tendrze w 
tumanach śniegu. 
Młotem rozbijałem wielkie bryły i rzucałem węgiel do kabiny, gdzie stał palacz. 
Ale nie 
harowałem beż przerwy i od czasu do czasu wolno mi było zejść do kabiny i 
rozgrzać się trochę.
— Słuchaj — zagadnąłem palacza korzystając z przerwy. — Na pierwszej ślepej 
platformie 
jedzie jeden pętak. Strasznie mu zimno.
Parowozy towarzystwa Union Pacific mają obszerne kabiny maszynisty, toteż 
umieściliśmy 
malca w ciepłym kąciku przed wysokim stołkiem palacza. Usnął w jednej chwili. Do 
Rawlins 
przybyliśmy o północy. Śnieg sypał coraz gęściej. Lokomotywa miała zjechać do 
parowozowni, 
bo zastępowała ją inna. Kiedy pociąg się zatrzymywał, zeskoczyłem ze stopni 
kabiny prosto w 
objęcia ubranego w bardzo obszerny płaszcz rosłego mężczyzny. Zasypał mnie 
jakimiś 
pytaniami, spytałem więc z miejsca, z kim mam przyjemność, na co on również z 
miejsca 
poinformował mnie, że jest szeryfem. Schowałem rogi i zacząłem słuchać i 
odpowiadać.
Szeryf opisał dokładnie pętaka, który spał jeszcze w kabinie maszynisty. 
Piorunem 
przemyślałem całą sprawę. Najwidoczniej rodzina tropi zbiega, a władze dostały 
telefoniczną 
instrukcję z Oregonu. Tak! Widziałem chłopca. Spotkaliśmy się po raz pierwszy w 
Ogden. Data 
pasowała oczywiście do wiadomości otrzymanych przez szeryfa. Ale malec, 
tłumaczyłem, został 
gdzieś w tyle, bo dziś wieczorem zdmuchnięto go z tego właśnie 
transkontynentalnego w 
momencie, kiedy ruszał z Rock Springs. Przez cały czas modliłem się gorąco, żeby 
pętak nie 
obudził się i nie wylazł z kabiny, co postawiłoby mnie w drażliwej sytuacji.
Szeryf dał mi spokój i zaczął wypytywać załogę pociągu, przedtem jednak 
powiedział:
— Słuchaj, zuchu! Nasze miasto to miejsce nie dla ciebie. Zrozumiano? Odjedziesz 
tym 
pociągiem i żeby mi nie było żadnych kawałów, bo jak cię później capnę…
Zapewniłem przedstawiciela władzy, że nie z własnej inicjatywy odwiedziłem jego 
miasto, 
gdzie jestem wyłącznie dlatego, że tu przystanął transkontynentalny. Dodałem 
jeszcze, iż 
rozwieję się jak dym i pan szeryf na pewno nie zobaczy mnie już w tej przeklętej 
dziurze.
Korzystając z przesłuchania hamulcowych, co tchu wróciłem do kabiny. Dzieciak 
ocknął się 
właśnie i przecierał oczy. Podzieliłem się z nim nowiną i doradziłem, by zlazł 
dopiero w 
parowozowni. Aby nie rozwodzić się długo, powiem tylko, że pętak odjechał tym 
samym 
pociągiem. Zajął przednią ramę parowozu, a na pierwszej stacji miał zgodnie z 
moją instrukcją 
poprosić palacza o miejsce w kabinie. Ja za to zostałem na lodzie. Nowy palacz 
był młody i nie 
dość jeszcze zdemoralizowany, by łamać zakaz przewożenia trampów parowozem, 
toteż odrzucił 
moją ofertę, że będę szuflował węgiel. Mam nadzieję, że pętakowi lepiej się z 
nim powiodło, bo 
podczas takiej zadymki noc na przedniej ramie równałaby się śmierci.
Może się to wydać dziwne, ale nie pamiętam dzisiaj, jak właściwie zdmuchnięto 
mnie w 
Rawlins. Przypominam sobie, że patrzyłem na pociąg, który błyskawicznie niknął w 
śnieżycy, a 
następnie powędrowałem do szynku, by się ogrzać. Było tam widno i ciepło. 
Tętniło bujne, 
szerokie życie. Funkcjonowały stoliki faraona, ruletki, kości, poker. Zalani 
cowboye urządzali 
szampańską noc. Właśnie pokumałem się z nimi i na ich rachunek łykałem pierwszy 
kieliszek, 
gdy ciężka dłoń spadła mi na ramię. Odwróciłem głowę i westchnąłem. Koło mnie 
stał szeryf. 
Bez słowa wyprowadził mnie za drzwi, w zamieć.
— Na stacji stoi kurier pomarańczowy — oznajmił.
— Diabelnie zimna noc — bąknąłem.
— Odchodzi za dziesięć minut — dodał.
Koniec! Nie było dalszej dyskusji. Kiedy kurier pomarańczowy ruszył, znajdowałem 
się w 
lodówce. Myślałem, że nim nastanie ranek, będę miał odmrożone stopy. Ostatnie 
dwadzieścia 
mil przed Laramie stałem we włazie. Przestępując z nogi na nogę wykonywałem 
jakiś szaleńczy 
taniec. Śnieg był za gęsty, żeby hamulcowi mogli mnie zobaczyć, a gdyby nawet 
zobaczyli — 
mniejsza o to!
W Laramie za ostatnie dwadzieścia pięć centów zjadłem gorące śniadanie i nie 
marnując czasu 
zdobyłem ślepą platformę w transkontynentalnym, który piął się ku przełęczy na 
grzbiecie Gór 
Skalistych. Za dnia nie korzysta się ze ślepych platform. Byłem jednak zdania, 
że hamulcowi 
zlitują się i nie zechcą prześladować mnie podczas takiej zadymki w górach. Tak 
się też stało. 
Załoga odwiedzała mnie tylko na każdej stacji, żeby upewnić się, czy na śmierć 
nie zamarzłem.
W Ames Monument — najwyższy punkt drogi, ale nie pamiętam jego wysokości — 
hamulcowy przyszedł po raz ostatni.
— Hej, zuchu — powiedział. — Widzisz towarówkę, co stoi na bocznicy, żeby nas 
przepuścić?
Widziałem. Była na sąsiednim torze, nie dalej niż o sześć stóp. Jeszcze kilka 
stóp i nie 
widziałbym jej poprzez śnieżycę.
— No, to słuchaj. W którymś wagonie jadą ostatni maruderzy armii Kelly’ego. Mają 
pod sobą 
dwie stopy słomy, a tylu ich tam, że w pudle całkiem ciepło.
Rada była dobra, więc z niej skorzystałem. Miałem się wszakże na baczności i 
chciałem 
wrócić na ślepą platformę w chwili odjazdu, gdyby się okazało, że hamulcowy 
próbuje wystawić 
mnie do wiatru. Ale intencje jego były szczere. Wkrótce znalazłem duży wagon 
chłodnię, w 
którym zawietrzne drzwi otwarto szeroko dla wentylacji. Wdrapałem się tam i 
zaraz nastąpiłem 
na czyjąś nogę, później na czyjąś rękę. W ciemnym wagonie nie było widać nic 
prócz bezładnej 
mieszaniny rąk, nóg i tułowi. Trudno doprawdy o podobne kłębowisko ludzkie. 
Pasażerowie 
leżeli w słomie jeden na drugim, jeden pod drugim, jeden koło drugiego. 
Osiemdziesięciu 
czterech krzepkich trampów zajmuje sporo miejsca — zwłaszcza w pozycji leżącej. 
Ci, po 
których deptałem, byli niezadowoleni i przewalali się pode mną niby morskie 
fale. Wbrew woli i 
chęci zostałem rzucony do przodu, a że nie mogłem znaleźć ani kawałka wolnej 
słomy, stąpałem 
dalej po ludziach. Potknąłem się i usiadłem gwałtownie — niestety na czyjejś 
głowie. Jej 
oburzony właściciel stanął na czworakach, a ja wyleciałem w górę. Ciało 
wznoszące się musi w 
końcu opaść, toteż wylądowałem na głowie jakiegoś innego trampa.
Słabo pamiętam, co działo się później. Miałem wrażenie, że wpadłem do młocarni. 
Błyskawicznie podróżowałem z jednego końca wagonu w drugi i z powrotem. 
Osiemdziesięciu 
czterech łazików niestrudzenie podawało mnie sobie niby piłkę. Wreszcie to, co 
ze mnie zostało, 
trafiło jakimś cudem na skrawek wolnej słomy i tam wylądowało. Tak odbyło się 
moje przyjęcie, 
i to przyjęcie do nie lada kompanii. Jak dzień długi, pociąg wlókł się przez 
zamieć śnieżną, 
uchwaliliśmy więc, że dla zabicia czasu każdy coś opowie. Historia musiała być 
ciekawa, a 
ponadto nie znana nikomu z obecnych. Karą za niespełnienie warunków miała być 
„młocarnia”. 
Ale wszyscy spełnili warunki. Nigdy w życiu nie uczestniczyłem w tak wspaniałej 
biesiadzie 
gawędziarzy. Wagon zapełniało osiemdziesięciu czterech obieżyświatów (ja byłem 
osiemdziesiąty piąty), a każdy uraczył słuchaczy arcydziełem. Trudno się temu 
dziwić. Nie było 
wyboru: arcydzieło albo „młocarnia”.
Pod wieczór przybyliśmy do Cheyenne. Zamieć szalała coraz bardziej, toteż nikt 
nie kwapił 
się wyjść na poszukiwanie kolacji, chociaż od śniadania nie mieliśmy nic w 
ustach. Całą noc 
pociąg toczył się wśród śnieżycy, ranek zaś zastał nas na uroczych równinach 
Nebraski. 
Zostawiliśmy za sobą zawieruchę i góry. Słońce świeciło pięknie nad roześmianą 
krainą, a nas od 
dwudziestu czterech godzin dręczył głód. Wiedzieliśmy, iż około południa 
przybędziemy do 
miasta, jeżeli mnie pamięć nie myli — Grand Island.
Urządziliśmy zbiórkę i wysłali telegram do władz tego miasta donosząc, że 
osiemdziesięciu 
pięciu zdrowych i zgłodniałych trampów zawita tam w południe, dobrze więc byłoby 
przygotować dla nich obiad. Ojcowie miasta Grand Island mogli wybrać jedno z 
dwojga: 
nakarmić gości albo zamknąć do kryminału. W kryminale jednak musieliby nas także 
żywić, 
wobec czego osądzili rozumnie, że jeden posiłek wypadnie taniej.
Kiedy o dwunastej towarówka wtoczyła się do Grand Island, siedzieliśmy na 
dachach 
wagonów i wygrzewając się na słońcu machali w powietrzu nogami. Cała miejscowa 
policja 
brała udział w uroczystym przyjęciu. Gliny podzieliły nas na oddziałki i pod 
eskortą 
zaprowadziły do rozmaitych hotelików i restauracji, gdzie przygotowano obiady. 
Od trzydziestu 
sześciu godzin nie mieliśmy nic w ustach, toteż nie trzeba nam było mówić, jak 
brać się do 
roboty. Później odbył się powrotny marsz na stację, gdzie z polecenia troskliwej 
policji czekała 
nasza towarówka. Ruszała wolno, a osiemdziesięciu pięciu trampów stało wzdłuż 
toru polując 
bez pośpiechu na boczne drabinki. Tak „zdobywaliśmy” pociąg!
Tego dnia obyliśmy się bez kolacji albo raczej obyło się bez niej całe 
towarzystwo — ja nie. 
Akurat o właściwej porze, kiedy towarówka ruszyła z małej stacyjki, jakiś 
mężczyzna wskoczył 
do wagonu, gdzie zabawiałem się grą w pedro z trzema kompanami. Nowo przybyły 
miał 
koszulę wyładowaną na piersiach, w ręku zaś trzymał zgniecioną blaszaną kwartę, 
nad którą 
unosiła się para. Złowiłem nosem zapach „Jawy”. Uprzejmie przeprosiłem partnerów 
i oddałem 
karty jednemu z kibiców. Następnie — ścigany zazdrosnymi spojrzeniami — 
usadowiłem się w 
drugim końcu wagonu u boku przyjaciela, ten zaś podzielił się ze mną nie tylko 
kawą, lecz 
również „upominkami”, które przyniósł za pazuchą. To był mój Szwed.
Mniej więcej o dziesiątej wieczorem przybyliśmy do Omaha.
— Odczepimy się od tej grandy — zaproponował Szwed.
— No chyba — wyraziłem zgodę.
Kiedy pociąg wjeżdżał na stację, szykowaliśmy się do odwrotu. Ale mieszkańcy 
miasta 
Omaha też byli gotowi na nasze przyjęcie. Obydwaj ze Szwedem wisieliśmy na 
bocznych 
drabinkach czekając momentu, by się oderwać. Pociąg nie przystanął jednak wcale, 
a na domiar 
złego policjanci stali szeregiem po prawej i lewej stronie toru. W elektrycznym 
świetle 
połyskiwały ich mosiężne guziki i gwiazdy na piersi. Dobrze wiedzieliśmy, co nas 
czeka, jeżeli 
skoczymy w takie objęcia. Zostaliśmy na drabinkach, a pociąg toczył się dalej 
przez rzekę 
Missouri do Council Bluffs.
O kilka mil stamtąd, w Chautauąua Park, obozował „generał” Kelly z armią dwóch 
tysięcy 
łazików. Granda, do którejśmy przystali, była tylną strażą tej armii, toteż 
wyładowała się w 
Council Bluffs i pomaszerowała w stronę obozu. Noc zrobiła się zimna. Porywisty 
wiatr, 
urozmaicony nagłymi ulewami, moczył nas i chłodził. Silny oddział policji 
strzegł trampów i jak 
trzodę pędził do obozu. Szwed i ja wypatrzyliśmy pierwszą sposobność i 
czmychnęli szczęśliwie.
Deszcz zaczął lać strumieniami i zrobiło się tak ciemno, że nie widać było 
palców 
wyciągniętej ręki. Jak dwaj ślepcy szukaliśmy w mroku drogi i schronienia. Ale 
instynkt nam 
dopisał, bo w niedługim czasie wymacaliśmy szynk. Nie był to wprawdzie szynk 
otwarty i 
czynny albo chociaż zamknięty na noc. Nie był to w ogóle szynk ze stałym 
adresem, lecz buda na 
okrąglakach, przetaczana w miarę potrzeby z miejsca na miejsce. Drzwi były 
zamknięte, ale nas 
smagały bicze wichury i ulewy. Nie namyślaliśmy się długo. Drzwi ustąpiły i 
weszliśmy do 
środka.
Przywykłem w życiu do najgorszych noclegów. Nieraz nosiłem sztandar* w 
piekielnych 
stolicach, układałem się na spoczynek w kałużach albo sypiałem na śniegu pod 
dwoma kocami, 
kiedy termometr spirytusowy wskazywał siedemdziesiąt cztery stopnie niżej zera, 
co nawiasem 
mówiąc, równa się bagatelce: stu sześciu stopniom mrozu*. Przyznaję jednak bez 
ogródek, że 
nigdy nie biwakowałem gorzej i nie spędziłem okropniejszej nocy niż wówczas ze 
Szwedem w 
ruchomym szynku w Council Bluffs. Po pierwsze, napowietrzna budowla miała w 
podłodze 
niezliczone szpary, przez które wiatr dął swobodnie. Po drugie, bar był pusty — 
brakło 
butelkowanego ognia, który mógłby nas rozgrzać i dać zapomnienie o obiedzie. Nie 
mając koców 
próbowaliśmy zasnąć w ubraniu przemoczonym do nitki. Ja wtoczyłem się pod 
szynkwas, a 
Szwed pod stół. Było tam nieznośnie z powodu szpar i dziur w podłodze, toteż nim 
minęło pół 
godziny, wdrapałem się na ladę. Zaraz po mnie Szwed wdrapał się na stół.
Dygotaliśmy i modlili się o świt. Ja trząsłem się tak, że już dłużej nie mogłem, 
bo mięśnie mi 
zdrętwiały i tylko bolały okropnie. Szwed jęczał, stękał i co chwila szczękając 
zębami bełkotał: 
„Już nigdy, nigdy, nigdy!” Powtarzał to uparcie, nieustannie. Powtarzał tysiące 
razy, a gdy 
zapadł w drzemkę, mamrotał przez sen: „Już nigdy, nigdy, nigdy!”
Kiedy na świecie poszarzało, opuściliśmy przybytek kaźni i trafili w gęstą, 
lodowatą mgłę. 
Utykając przywlekliśmy się jakoś nad tor kolejowy. Miałem zamiar wrócić do Omaha 
i 
wykombinować śniadanie. Szwed wybierał się do Chicago. Nadeszła chwila 
rozstania. Spotkały 
się zgrabiałe dłonie. Wstrząsały nami dreszcze. Szczękanie zębów tłumiło słowa, 
kiedy jeden lub 
drugi próbował się odezwać. Staliśmy sami, odcięci od reszty świata. Widzieliśmy 
tylko krótki 
odcinek szyn ginący z obydwu stron w obłokach mgły. Z głupimi minami gapiliśmy 
się na siebie, 
a splecione dłonie dygotały zgodnym taktem. Szwed miał twarz siną z chłodu, ja 
niewątpliwie 
tak samo.
— Co… co… już… nigdy?… — zdołałem wydusić z siebie.
Szwedowi zabulgotało w krtani, jak gdyby słowa torowały sobie drogę. Później 
cicho, 
szeptem, z głębi zamrożonej duszy dobyły się urywane dźwięki.
— Nigdy… nie… będę… łazikiem…
Umilkł, a kiedy się znów odezwał, głos jego nabrał mocy. Brzmiał nuta niezłomnej 
woli.
— Nigdy nie będę trampem. Znajdę robotę. Najlepiej zrób to samo. Po takiej, jak 
dziś, nocy 
reumatyzm murowany.
Ścisnął mi rękę.
— Bywaj, stary.
— Bywaj, stary — odpowiedziałem.
Za chwilę zniknęliśmy sobie z oczu. Pochłonęła nas mgła. Było to ostateczne 
rozstanie.
Serdecznie pozdrawiam cię, Szwedzie, bez względu na to, gdzie dzisiaj jesteś. 
Mam nadzieję, 
że znalazłeś robotę.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
Bulls
ŁAPSY
Gdyby ze Stanów Zjednoczonych miał nagle zniknąć tramp, pociągnęłoby to za sobą 
nędzę 
wielu rodzin. Tramp bowiem pozwala tysiącom ludzi zarabiać uczciwie na życie, 
kształcić dzieci 
i wychowywać je w bojaźni bożej oraz zapobiegliwości. Ja wiem, co mówię. Mój 
własny ojciec 
był niegdyś konstablem i utrzymywał się z polowania na włóczęgów. Gmina płaciła 
mu tyle a 
tyle od łebka za każdego schwytanego trampa, a oprócz tego, jak mi się zdaje, 
otrzymywał 
dodatek od przebytych mil. Środki utrzymania zawsze były w naszym gospodarstwie 
palącym 
problemem, a ilość mięsa na stole, nowa para butów, wycieczka lub podręczniki 
szkolne zależały 
od tego, czy ojcu poszczęściło się na łowach. Dobrze pamiętam ów powściągany 
niepokój i 
napięcie, z jakim co rana czekałem na wiadomość o wynikach jego nocnej pracy, o 
tym, ilu 
włóczęgów zagarnął i jakie jest prawdopodobieństwo ich skazania. Toteż leżeli 
później, kiedy 
sam byłem trampem, udało mi się wymknąć jakiemuś drapieżnemu konstablowi, nie 
mogłem się 
oprzeć współczuciu dla jego synków i córeczek. W pewnym sensie wydawało mi się, 
że 
odzieram owe córeczki i synków z takich czy innych życiowych przyjemności.
Ale to jest nieuniknione. Tramp rzuca wyzwanie społeczeństwu a psy łańcuchowe 
społeczeństwa zarabiają na nim na utrzymanie. Niektórzy włóczędzy chętnie 
pozwalają się 
schwytać owym psom łańcuchowym — szczególnie w porze zimowej. Oczywiście tacy 
dobierają 
sobie gminy mające „dobre” więzienia, w których nie trzeba pracować, a 
wyżywienie jest 
treściwe. Istnieli również, i pewnie nadal istnieją konstable, którzy dzielą się 
zarobkiem z 
aresztowanymi przez nich trampami. Taki konstabl nie musi polować. Wystarczy mu 
zagwizdać, 
aby zwierzyna sama przyszła do ręki. Zadziwiająca rzecz, ile pieniędzy można 
wyciągnąć z 
takiego gołego trampa. Na całym Południu — przynajmniej tak było w czasach mojej 
włóczęgi 
— istnieją karne obozy pracy oraz plantacje, gdzie farmerzy wykupują sobie 
trampów na okres 
odbywania kary, ci zaś po prostu muszą u nich pracować. Prócz tego są takie 
miejsca, jak na 
przykład kamieniołomy w Rutlandzie, w stanie Vermont, gdzie wyzyskuje się 
włóczęgę, 
zużytkowując nagromadzoną w nim energię na korzyść danej gminy.
Otóż ja nie zapoznałem się z kamieniołomami w Rutlandzie, w stanie Vermont. 
Bardzo mnie 
to cieszy, kiedy pomyślę, że o mały włos tam się nie dostałem. Włóczędzy 
opowiadają jeden 
drugiemu o tych kamieniołomach, a ja po raz pierwszy dowiedziałem się o nich w 
Indianie. 
Natomiast po przyjeździe do Nowej Anglii stale słyszałem o nich i zawsze w 
sposób alarmujący. 
„Potrzebują ludzi do kamieniołomów — mówili napotykani włóczędzy — a trampowi 
nie dają 
nigdy mniej jak dziewięćdziesiąt dni”. Kiedy znalazłem się w New Hampshire, 
byłem już 
porządnie podhecowany tymi kamieniołomami i omijałem z daleka straż kolejową, 
„łapsów” i 
konstablów jak nigdy przedtem.
Któregoś wieczora zaszedłem na stację przetokową w Concord i wyszukałem sobie 
pociąg 
towarowy, gotowy do odjazdu. Znalazłem kryty wagon, rozsunąłem drzwi i wlazłem 
do środka. 
Miałem nadzieję dojechać rano do White River; w ten sposób znalazłbym się w 
stanie Vermont, 
nie dalej niż o tysiąc mil od Rutlandu. Jednakże potem, w miarę jakbym się pchał 
na północ, 
zaczęłaby rosnąć odległość od tego niebezpiecznego miejsca.
W wagonie zastałem innego łazika, który na mój widok objawił niepospolite 
zaniepokojenie. 
Wziął mnie za „hamulca” — (czyli hamulcowego), a kiedy się dowiedział, że jestem 
tylko 
trampem, rozgadał się o kamieniołomach w Rutlandzie, tłumacząc, że to one 
napędzają mu 
strachu. Był młodym chłopakiem ze wsi i wałęsał się jedynie po miejscowych 
szlakach 
kolejowych.
Pociąg ruszył, a my ułożyliśmy się w kącie wagonu i zasnęli. W dwie albo trzy 
godziny 
później, na postoju, zbudził mnie chrobot odsuwanych ostrożnie prawych drzwi. 
Łazik spał dalej. 
Nie poruszyłem się, lecz uchyliłem odrobinę powieki, tylko na tyle, aby widzieć, 
co się dzieje. W 
drzwiach ukazała się latarnia, a za nią głowa „hamulca”. Dostrzegł nas i 
przypatrzył się chwilę. 
Byłem przygotowany na jakieś gwałtowne słowa lub dobrze znany okrzyk: „Wysiadka 
na żwir, 
sukinsynu!” Tymczasem tamten ostrożnie cofnął latarnię i bardzo, bardzo 
delikatnie zasunął 
drzwi. Wydało mi się to wybitnie niezwykłe i podejrzane. Nadstawiłem ucha i 
dosłyszałem, że 
hak cichutko opada. Drzwi zamknięto od zewnątrz. Niepodobna było otworzyć ich od 
środka. 
Jedyna droga szybkiej ucieczki z wagonu została zablokowana.
Tak nie mogło być. Odczekałem chwilę, podpełzłem do lewych drzwi i sprawdziłem. 
Nie były 
jeszcze zamknięte. Otworzyłem je, opuściłem się na ziemię i zasunąłem je na 
powrót. Następnie 
przelazłem po zderzakach na drugą stronę pociągu. Podniosłem hak założony przez 
„hamulca”, 
wdrapałem się do wagonu i zasunąłem drzwi. Oba wyjścia były znów dostępne. Łazik 
spał 
ciągle.
Pociąg ruszył w drogę. Po pewnym czasie zatrzymał się na następnej stacji. 
Usłyszałem kroki 
na żwirze. Raptem otworzyły się z hałasem lewe drzwi. Łazik ocknął się, ja też 
udałem, że się 
budzę; siedliśmy, wybałuszając oczy na „hamulca” i jego latarnię. Nie tracąc 
czasu przystąpił do 
rzeczy.
— Dawajcie trzy dolary — powiedział.
Podnieśliśmy się i przybliżyli do niego, aby nawiązać rozmowę. Daliśmy wyraz 
bezwzględnej, żarliwej chęci obdarowania go trzema dolarami, ale wyjaśniliśmy, 
iż nieszczęsny 
pech nie pozwala nam zaspokoić tego pragnienia. „Hamulec” nie dowierzał. Zaczął 
się z nami 
targować. Był gotów opuścić na dwa dolary. Ubolewaliśmy nad naszym ubóstwem. 
Powiedział 
kilka niepochlebnych rzeczy, nazwał nas sukinsynami i sklął od stóp do głów. 
Potem zaczął 
grozić. Oświadczył, że jeśli nie wygrzebiemy skądsiś forsy, zamknie nas w 
wagonie, dowiezie do 
White River i wyda w ręce władz. Napomknął także o kamieniołomach w Rutlandzie.
„Hamulec” myślał, że ma nas w garści. Czyż nie pilnował jedynych drzwi i czy 
osobiście nie 
zamknął przed paru minutami tych po drugiej stronie? Kiedy zaczął gadać o 
kamieniołomach, 
przestraszony łazik podsunął się do tamtych drzwi. „Hamulec” zaśmiał się głośno 
i przeciągle.
— Nie spiesz się tak — powiedział. — Zamknąłem z zewnątrz na poprzedniej stacji.
Był tak bezwzględnie przeświadczony o tym, że drzwi są zamknięte, iż słowa jego 
brzmiały 
przekonywająco. Łazik uwierzył i wpadł w rozpacz.
„Hamulec” postawił ultimatum. Albo wygrzebiemy dwa dolary, albo nas zamknie i 
wyda 
konstablowi w White River — co było równoznaczne z dziewięćdziesięcioma dniami w 
kamieniołomach. Otóż, czytelniku łaskawy, wyobraź sobie tylko, że drugie drzwi 
są zamknięte. 
Zważ marność żywota ludzkiego. Z braku jednego dolara byłbym poszedł do 
kamieniołomów i 
odbębnił trzy miesiące karnych robót. To samo drugi łazik. Mnie można nie brać w 
rachubę, bo 
moja sytuacja była beznadziejna, ale weźcie takiego łazika. Przecież po tych 
dziewięćdziesięciu 
dniach mógł wyjść jako człowiek skazany już odtąd na życie przestępcze. Później 
mógłby 
rozwalić ci pałką czaszkę — tak, nawet tobie — aby zawładnąć posiadaną przez 
ciebie 
gotowizną, a jeśli już nie tobie, to przynajmniej innej nieszczęsnej i 
nieszkodliwej istocie.
Ale drzwi nie były zamknięte i tylko ja o tym wiedziałem. Obaj z łazikiem 
zaczęliśmy błagać 
o miłosierdzie. Ja osobiście dołączyłem się do tych próśb i lamentów 
prawdopodobnie z czystej 
przewrotności. Ale robiłem, co mogłem. Opowiedziałem jakąś historię, która 
zdolna była 
zmiękczyć serce najgorszego brutala, ale nie zmiękczyła bynajmniej serca tego 
parszywego 
groszołapa. Gdy nabrał przekonania, że nie mamy pieniędzy, zatrzasnął drzwi i 
zamknął je na 
hak, po czym ociągał się jeszcze chwilę z odejściem, w nadziei, że a nuż 
mydliliśmy mu oczy i 
teraz zaproponujemy owe dwa dolary.
Wtedy posłałem mu małą wiązankę. Teraz ja nawymyślałem mu od sukinsynów. 
Nawyzywałem go po kolei wszystkimi słowami, jakimi mnie ochrzcił. A potem 
dorzuciłem 
jeszcze kilka innych. Przyjechałem z Zachodu, gdzie ludzie umieją przeklinać, i 
nie miałem 
zamiaru dać się prześcignąć w żywości i soczystości języka byle parszywemu 
„hamulcowi” z 
rozklekotanego nowoangielskiego gruchota.
Z początku „hamulec” próbował mnie wyśmiać. Potem zrobił ten błąd, że usiłował 
zareplikować. Posłałem mu następną wiązankę, dopiekłem mu do żywego, a potem 
wtarłem w to 
jeszcze kilka uskrzydlonych i płomiennych epitetów. Moja wspaniała pasja nie 
była zresztą 
całkowicie udana czy literacka. Zdjęło mnie oburzenie na tego łajdaka, który z 
braku dolara 
chciał mnie wrobić na trzy miesiące niewolniczej pracy. Poza tym coś mi się 
wydawało, że bierze 
swoją „dolę” od premii konstablów.
No, ale zrobiłem go na szaro. Zraniłem jego uczucia i dumę przynajmniej na kilka 
dolarów. 
Próbował mnie nastraszyć groźbą, że wejdzie i wykopie ze mnie flaki. Wzajemnie 
przyobiecałem, że kopnę go w pysk, jak będzie właził. Przewaga sytuacyjna była 
po mojej 
stronie i tamten to dostrzegał. Nie otworzył więc drzwi, lecz zaczął wzywać na 
pomoc resztę 
obsługi pociągu. Usłyszałem ich głosy i chrzęst kroków po żwirze. Drugie drzwi 
wciąż były nie 
zamknięte, o czym tamci nie wiedzieli, tymczasem zaś mój łazik o mało nie skonał 
ze strachu.
O, byłem bohaterem — mając tuż za sobą drogę odwrotu. Wymyślałem ..hamulcowi” i 
jego 
kumplom, póki nie rozwarli drzwi na oścież, a ja nie ujrzałem w świetle latarni 
ich 
rozwścieczonych twarzy. Wszystko wydawało im się ogromnie proste. Przyskrzynili 
nas w tym 
wagonie i wystarczyło wejść i dać nam baty. Zaczęli włazić. Nie kopnąłem nikogo 
w pysk. 
Jednym szarpnięciem odsunąłem przeciwległe drzwi i wyskoczyłem razem z łazikiem. 
Kolejarze 
rzucili się za nami.
O ile dobrze pamiętam, przesadziliśmy jakieś kamienne ogrodzenie. Nie mam 
natomiast 
żadnych wątpliwości co do miejsca, w którym znaleźliśmy się potem. W 
ciemnościach zaraz 
potknąłem się o nagrobek. Łazik wywalił się jak długi na innym. Zaczęło się 
niebywałe ganianie 
po cmentarzu. Duchy musiały sobie myśleć, że nieźle wyrywamy. To samo i 
kolejarze, bo 
kiedyśmy prysnęli z cmentarza i dali nura przez drogę w ciemny las, „hamulce” 
zrezygnowali z 
pogoni i zawrócili do pociągu.
Trochę później tej nocy natrafiliśmy z łazikiem na studnię przy jakiejś farmie. 
Chciało nam się 
pić i zauważyliśmy linkę zwisającą z ocembrowania. Gdy ją wyciągnęliśmy, okazało 
się, że na 
końcu jest duża bańka śmietanki. I tylko tak się otarłem o te kamieniołomy w 
Rutlandzie, w 
stanie Vermont.
Jeżeli trampy dadzą ci wink, że w danym mieście „łapsy są cięte”, obchodź to 
miasto z daleka, 
a jeśli już musisz, przejdź przez nie cichcem. Są takie miasta, przez które 
trzeba zawsze 
przechodzić cichcem. Takim miastem było Cheyenne, przy linii kolejowej Union 
Pacific. W 
całym kraju miało opinię „ciętego”, co zawdzięczało wysiłkom niejakiego Jeffa 
Carra (jeżeli 
dobrze pamiętam nazwisko). Jeff Carr potrafił z punktu poznać trampa po 
„facjacie”. Nigdy nie 
wdawał się w dyskusje. W jednej chwili poznawał włóczęgę, a w następnej już go 
grzmocił 
obiema pięściami, pałką czy tym, co miał pod ręką. Poturbowawszy człowieka 
przepędzał go z 
miasta, obiecując, że będzie gorzej, jeżeli go jeszcze raz zobaczy. Jeff Carr 
znał się na rzeczy. Na 
północ, południe, wschód i zachód, aż po najdalsze krańce Stanów Zjednoczonych 
(z Kanadą i 
Meksykiem włącznie) poturbowani włóczędzy roznosili wieść, że Cheyenne jest 
„cięte”.
Na szczęście nie spotkałem się nigdy z Jeffem Carrem. Przeszedłem przez Cheyenne 
podczas 
zawiei. Szło wtedy ze mną osiemdziesięciu czterech trampów. Siła liczebna 
napawała nas 
lekceważeniem w stosunku do wielu rzeczy, z wyjątkiem Jeffa Carra. Skojarzenia, 
jakie budziło 
to nazwisko, działały oszałamiająco na naszą wyobraźnię i pozbawiały męskiego 
hartu, toteż cała 
banda śmiertelnie bała się go napotkać.
Rzadko kiedy opłaca się zatrzymywać i wdawać w tłumaczenia z łapsami, jeśli 
wyglądają na 
„ciętych”. Jedyna rzecz — to szybko pryskać. Sporo czasu minęło, zanim się tego 
nauczyłem, ale 
ostateczny szlif dał mi w tym względzie pewien łaps w Nowym Jorku. Odtąd, jak 
tylko zobaczę, 
że policjant do mnie posuwa, mam taki automatyczny odruch, że z punktu wieję. 
Ten odruch stał 
się podstawową sprężyną moich poczynań, zawsze nakręconą i gotową do 
natychmiastowego 
działania. Nigdy już tego nie przezwyciężę. Choćbym miał osiemdziesiąt lat i 
kuśtykał po ulicy o 
kulach, wiem, że jeżeli tylko podejdzie do mnie nagle policjant, rzucę te kule i 
pognam jak jeleń.
Moja edukacja w przedmiocie łapsów otrzymała więc ów ostateczny szlif pewnego 
upalnego 
letniego popołudnia w Nowym Jorku. Stało się to podczas tygodnia okropnej 
spiekoty. Miałem 
zwyczaj wałęsać się z rana, a popołudnie spędzać w małym parczku niedaleko 
Newspaper Row i 
ratusza. W tej okolicy mogłem sobie kupować na wózku najświeższe książki (które 
zostały 
uszkodzone podczas druku lub oprawiania) po kilka centów za sztukę. Poza tym w 
samym parku 
były budki, gdzie się dostawało przepyszne, lodowate mleko sterylizowane oraz 
maślankę po 
cencie szklanka. Każdego popołudnia siadywałem na ławce z książką, a potem 
urządzałem sobie 
taką mleczną rozpustę. Potrafiłem golnąć od pięciu do dziesięciu szklanek 
jednego popołudnia. 
Bo upał był okropny.
No i proszę: byłem sobie potulnym, zaczytanym, mlekopijącym trampem, a patrzcie, 
co z tego 
wynikło. Któregoś popołudnia przyszedłem do parku ze świeżym zakupem książkowym 
pod 
pachą oraz potężnym pragnieniem pod koszulą. Idąc do budki z maślanką zauważyłem 
jakieś 
zbiegowisko na środku ulicy przed ratuszem. Właśnie w tym miejscu przechodziłem 
przez 
jezdnię, więc przystanąłem, aby dowiedzieć się, co było powodem takiego 
zgromadzenia 
ciekawskich. Z początku nie mogłem nic zobaczyć. Następnie wywnioskowałem z 
tego, co 
usłyszałem i co zdołałem dojrzeć, że to grupka łobuziaków gra w kości. Otóż na 
ulicach Nowego 
Jorku nie jest to dozwolone. Nie wiedziałem o tym, ale pouczono mnie dość 
dobitnie. Stałem tak 
ze trzydzieści sekund i zorientowałem się już, jaka jest przyczyna zbiegowiska, 
gdy wtem 
usłyszałem krzyk jednego z łobuziaków: „Łapsy!” Łobuziaki znały się na rzeczy i 
zwiały. A ja 
nie.
Tłum rozproszył się natychmiast i ruszył ku obu chodnikom. Ja poszedłem ku 
chodnikowi od 
strony parku. Około pięćdziesięciu osób udało się w tym samym kierunku. Szliśmy 
luźnymi 
grupkami. Ujrzałem łapsa — rosłego agenta policji w szarym ubraniu. Stąpał 
środkiem jezdni, 
bez pośpiechu, niedbale. Spostrzegłem mimochodem, że zmienił kierunek i ukosem 
ruszył ku 
temu samemu chodnikowi co ja. Szedł krokiem swobodnym, wymijając rozproszony 
tłum, i 
zauważyłem, że nasze drogi muszą się spotkać. Tak dalece nie poczuwałem się do 
żadnej winy, 
iż mimo całej mojej wiedzy o łapsach i ich sposobach, nie obawiałem się niczego. 
Nie śniło mi 
się nawet, że ten łaps może mieć coś do mnie. Przez szacunek dla przedstawiciela 
prawa miałem 
się nawet zatrzymać w następnej chwili, ażeby go przepuścić przed sobą. 
Zatrzymałem się 
istotnie, ale nie z własnej woli. Poza tym było to zatrzymanie niezbyt 
korzystne. Bez 
najmniejszego ostrzeżenia bowiem łaps rzucił się na mnie z pięściami. W tym 
samym momencie 
ustnie pokalał moją genealogię.
Zawrzała we mnie wolna krew amerykańska. Wszyscy moi miłujący swobodę przodkowie 
ryknęli wielkim głosem.
— Co to znaczy?! — krzyknąłem.
Jak widzicie, pragnąłem wyjaśnienia. No i dostałem je. Łup! Pałka spadła mi na 
ciemię, 
zatoczyłem się w tył jak pijany, zaciekawione twarze widzów zakołysały mi się 
przed oczami 
niczym morskie fale, cenna książka wypadła mi spod pachy w błoto, a łaps 
przyskoczył z pałką, 
gotów do następnego ciosu.
W tym oszołomieniu doznałem jakby widzenia. Ujrzałem pałkę spadającą mi po 
wielekroć na 
głowę. Ujrzałem siebie w sądzie policyjnym, zakrwawionego, zmaltretowanego, 
obszarpanego; 
usłyszałem odczytywane przez urzędnika oskarżenie o zakłócenie porządku 
publicznego, 
zniewagi słowne, opór władzy i kilka innych rzeczy, a potem zobaczyłem siebie na 
Blackwell’s 
Island*. O, znałem to dobrze! Straciłem wszelkie zainteresowanie dla wyjaśnień. 
Nie czekałem, 
by podnieść moją cenną, nie przeczytaną książkę. Zawróciłem na pięcie i w nogi. 
Dość kiepsko 
się czułem, alem gnał. I do śmierci gnać będę, ilekroć łaps zacznie mi coś 
wyjaśniać pałką.
W kilka lat po owym okresie włóczęgostwa, kiedy już byłem studentem na 
Uniwersytecie 
Kalifornijskim, poszedłem któregoś wieczora do cyrku. Po przedstawieniu zostałem 
jeszcze 
trochę, aby zobaczyć, jak zwija się wielki wędrowny cyrk. Odjeżdżał bowiem tej 
nocy. 
Natknąłem się na grupę chłopaków siedzących przy ognisku. Było ich ze dwudziestu 
i z tego, co 
mówili, dowiedziałem się, że mają zamiar uciec razem z cyrkiem. Otóż personel 
nie miał ochoty 
obarczać się taką gromadą urwipołciów, zatelefonowano więc do komendy policji, 
wskutek 
czego cyrk został „obstawiony”. Wydelegowano na miejsce dziesięciu policjantów, 
aby 
zatrzymali chłopców za naruszenie godziny policyjnej, wyznaczonej na dziewiątą. 
Policjanci 
otoczyli ognisko i podeszli pod osłoną ciemności. Na dany znak rzucili się 
naprzód i zaczęli 
wygarniać malców niczym węgorze z koszyka.
Ja nic nie wiedziałem o przybyciu policji i kiedy raptem zobaczyłem mosiężne 
guziki i hełmy 
łapsów gnających z wyciągniętymi rękami, znikła od razu cała moja równowaga i 
siła moralna. 
Pozostał tylko automatyczny odruch ucieczki. Toteż zacząłem uciekać. Nawet nie 
wiedziałem, że 
biegnę. Nie wiedziałem w ogóle nic. Jak już wspomniałem, był to odruch 
automatyczny. Nie 
miałem żadnego powodu, aby uciekać. Nie byłem trampem. Byłem obywatelem tej 
gminy. 
Znajdowałem się w rodzinnym mieście. Nic nie przeskrobałem. Byłem studentem. 
Miałem nawet 
papiery na własne nazwisko i dobre ubranie, w którym nie spałem ani razu. A 
jednak pognałem 
do następnej przecznicy — na oślep, po wariacku, niczym spłoszony jeleń. Kiedy 
oprzytomniałem, stwierdziłem, że wciąż jeszcze biegnę. Trzeba było zdecydowanego 
wysiłku 
woli, aby zatrzymać własne nogi.
Nie, nigdy się z tego nie otrząsnę. Nie mam na to rady. Jak tylko łaps posuwa do 
mnie — daję 
dęba. Poza tym mam jakąś nieszczęsną zdolność dostawania się do mamra. Odkąd 
przestałem 
być trampem, siedziałem w areszcie częściej, niż kiedy nim byłem. Ot, wybieram 
się w niedzielę 
rano na przejażdżkę rowerową z panienką. Zanim dojedziemy do granic miasta, już 
nas 
zatrzymują za potrącenie idącego po trotuarze przechodnia. Postanawiam być 
ostrożniejszy. 
Następnym razem wsiadam na rower po ciemku i moja latarka acetylenowa nawala. 
Staram się 
jakoś utrzymać jej wątły płomyk przez wzgląd na przepisy. Spieszy mi się, ale 
jadę jak żółw, 
żeby nie zgasło migotliwe światełko. Docieram do granic miasta, znajduję się 
poza zasięgiem 
działania przepisów i dodaję gazu, żeby nadrobić stracony czas. A o pół mili 
dalej „zdejmuje” 
mnie jakiś łaps i następnego rana wpłacam kaucję w sądzie policyjnym. Okazuje 
się po prostu, że 
miasto zdradziecko rozszerzyło o milę swoje granice, o czym nic nie wiedziałem.
Kiedy indziej znów, wspomniawszy nienaruszalne prawo do wolności słowa oraz 
pokojowych, zgromadzeń, włażę na jakąś skrzynkę od mydła, aby wypuścić spod 
czaszki takie 
czy inne ekonomiczne pszczółki, które mi pod nią bzykają — i zaraz jakiś łaps 
zdejmuje mnie z 
tejże skrzynki, po czym prowadzi do aresztu miejskiego, skąd następnie wychodzę 
za kaucja. Nie 
ma na to rady. Kiedy byłem na Korei, aresztowano mnie prawie co drugi dzień. To 
samo działo 
się w Mandżurii. Jak byłem ostatnim razem w Japonii, dostałem się do więzienia 
pod pretekstem, 
że jestem rosyjskim szpiegiem. Ten pretekst nie był wymyślony przeze mnie, ale 
do więzienia 
dostałem się i tak. Nie ma dla mnie żadnej nadziei. Skazany jestem na to, aby 
odstawiać Więźnia 
Chillonu*. W tym tkwi coś proroczego.
Raz zahipnotyzowałem jednego łapsa w Bostonie. Było już po północy i miał mnie w 
garści 
jak dwa a dwa cztery, ale zanim skończyliśmy gadać, wycyganił ode mnie srebrną 
ćwierćdolarówkę i dał adres restauracji czynnej przez całą noc. Był także inny, 
w Bristolu, w 
stanie New Jersey, który złapał mnie i puścił, a Bóg świadkiem, że miał 
dostateczne powody, aby 
mnie wsadzić do pudła. Dałem mu bowiem w zęby tak mocno, że chyba nigdy w życiu 
tak nie 
oberwał. A było to w ten sposób. Około północy wepsnąłem się do pociągu 
towarowego, 
wyjeżdżającego z Filadelfii. „Hamulce” zdjęli mnie. Pociąg jechał wolniutko 
przez labirynt 
torów i zwrotnic na stacji przetokowej. Wepsnąłem się drugi raz i znowu mnie 
wygruzili. Otóż 
widzicie, trzeba tam było uwiesić się od zewnątrz, bo pociąg był bezpośredni i 
wszystkie wagony 
miały drzwi pozamykane i zaplombowane.
Za drugim razem, jak mnie wygruzili, „hamulec” wypalił mi kazanie. Mówił, że 
życie 
narażam, że to pociąg pośpieszny i zapycha jak cholera. Odpowiedziałem, że 
jestem 
przyzwyczajony, lecz nie dał się przekonać. Oświadczył, że nie pozwoli mi 
popełnić 
samobójstwa, i musiałem zrobić wysiadkę. Alem się wepsnął trzeci raz i wlazłem 
między 
wagony, na zderzaki. To były najwęższe zderzaki, jakie w życiu widziałem. Nie 
mówię tu o tych 
prawdziwych, żelaznych, co to są połączone łańcuchami, i łupią, i zgrzytają o 
siebie. Mam na 
myśli te beleczki, takie spore listwy, umocowane na obu końcach wagonów 
towarowych, zaraz 
nad zderzakami. Kiedy się jedzie na zderzakach, trzeba stanąć na tych listwach, 
jedną nogą na 
jednej, drugą na drugiej, a zderzaki ma się wtedy w środku, tuż pod stopami.
Ale te zderzaki — czy listwy — na których stanąłem, nie były tak szerokie i duże 
jak zwykle 
na wagonach towarowych. Przeciwnie — były wąziutkie, miały najwyżej półtora cala 
szerokości. 
Nie mogłem na nich zmieścić nawet połowy podeszwy. Poza tym nie miałem czego się 
trzymać. 
Wprawdzie mogłem się oprzeć o ścianki obu wagonów, ale to były gładkie, pionowe 
płyty. Nie 
miały żadnych uchwytów. Ażeby się utrzymać, mogłem jedynie wpierać się dłońmi w 
ścianki 
obu wagonów. To jednak wystarczyłoby tylko wtedy, gdyby owe podpórki pod stopami 
miały 
jakąś przyzwoitą szerokość.
Za Filadelfią pociąg zaczął nabierać szybkości. Wtedy zrozumiałem, co miał na 
myśli 
„hamulec”, kiedy gadał o samobójstwie. Pociąg jechał coraz prędzej i prędzej. 
Był bezpośredni i 
nie zatrzymywał się nigdzie. Na tym odcinku linia pensylwańska biegnie czterema 
równoległymi 
torami i mój pociąg idący na wschód, nie musiał się troszczyć o wymijanie tych, 
które szły na 
zachód, ani o to, czy go dopędzą wschodnie ekspresy. Miał wolny tor dla siebie i 
korzystał z 
tego.
Znalazłem się w krytycznym położeniu. Stałem samymi brzeżkami stóp na tych 
wąskich 
występach i rozpaczliwie wpierałem się dłońmi w ścianki obu wagonów. A te wagony 
ruszały 
się, i to niezależnie od siebie, w górę i w dół, do tyłu i do przodu. 
Widzieliście kiedy cyrkowca 
stojącego na dwóch galopujących koniach, jedną nogą na jednym, drugą na drugim? 
Ja robiłem 
to samo, ale z pewną różnicą. Cyrkowiec może się trzymać wodzy, a ja nie miałem 
nic takiego; 
on stoi całymi stopami, a ja stałem tylko samymi brzeżkami. Ugina nogi i ciało, 
wzmacniając 
przez to wygięcie swoją pozycję i osiągając stateczność dzięki niskiemu punktowi 
ciężkości, 
natomiast ja musiałem stać prosto i trzymać nogi sztywno; on jedzie twarzą w 
kierunku biegu, 
gdy ja jechałem bokiem, a wreszcie, jeżeli spadnie, to tylko wytarza się w 
trocinach, gdy 
tymczasem mnie starłyby na miazgę koła wagonów.
A ten pociąg rzeczywiście dobrze leciał, huczał i świszczał, kołysał się 
opętańczo na 
zakrętach, dudnił na przęsłach mostów. Jeden wagon wyskakiwał w górę, drugi 
zapadał się w dół 
albo tez szarpał w prawo w tej samej chwili, gdy tamtego rzucało w lewo — a ja 
przez cały czas 
tylko się modliłem, żeby pociąg stanął. Ale nie stanął. Nie musiał. Po raz 
pierwszy, ostatni i 
jedyny na Szlaku miałem dosyć. Zlazłem ze zderzaków i zdołałem przedostać się na 
boczną 
drabinkę. Rzecz była ryzykowna, bo jeszcze nigdy nie widziałem wagonów tak skąpo 
zaopatrzonych we wszelkie uchwyty i podpórki.
Usłyszałem świst lokomotywy i poczułem, że pociąg zwalnia. Wiedziałem, że się 
nie 
zatrzyma, ale postanowiłem zaryzykować, jeżeli zwolni dostatecznie. W tym 
miejscu tor skręcał, 
przechodził przez most na kanale, a potem prosto przez miasto Bristol. Ta 
kombinacja wymagała 
zmniejszenia szybkości. Przywarłem do drabinki i czekałem. Nie wiedziałem, że 
zbliżamy się do 
Bristolu. Nie miałem pojęcia, co spowodowało, że szybkość się zmniejszyła. 
Wiedziałem tylko, 
że chcę wysiąść. Wytężałem w ciemnościach wzrok, szukając jakiegoś skrzyżowania, 
na którym 
mógłbym wylądować. Znajdowałem się dość daleko w tyle pociągu i zanim mój wagon 
wjechał 
do miasta, parowóz minął już stację i poczułem, że znowu się rozpędza.
Potem zobaczyłem ulicę. Było za ciemno, aby dojrzeć, jaka jest szeroka i co 
znajduje się po 
drugiej stronie. Wiedziałem, że potrzeba mi będzie jak najwięcej miejsca, jeżeli 
po skoku mam 
się utrzymać na nogach. Opuściłem się na ziemię. To brzmi bardzo prosto. Przez 
słowa 
„opuściłem się” rozumiem, co następuje: przede wszystkim, stojąc na drabince, 
wychyliłem się, 
jak mogłem najdalej, w kierunku biegu — a to dlatego, żeby mieć możliwie 
najwięcej przestrzeni 
na uzyskanie pędu wstecznego, kiedy się już oderwę od pociągu. Następnie z całej 
mocy 
odepchnąłem się na zewnątrz i wstecz, jak gdybym chciał grzmotnąć na wznak o 
ziemię. Cały ten 
wysiłek miał przezwyciężyć pęd do przodu, udzielony przez pociąg mojemu ciału. W 
chwili gdy 
dotknąłem stopami ziemi, leżałem w powietrzu, odchylony pod kątem czterdziestu 
pięciu stopni 
do tyłu. W pewnej mierze zmniejszyłem ów pęd w przód, bo kiedy dotknąłem nogami 
ziemi, nie 
rąbnąłem natychmiast na twarz. Przeszedłem tylko do pozycji pionowej i zacząłem 
chylić się do 
przodu. Ściśle mówiąc, ciało moje nadal zachowywało pęd, podczas gdy stopy przez 
zetknięcie z 
ziemią utraciły go całkowicie. Ów utracony pęd musiałem nadrobić podrywając jak 
najszybciej 
nogi i gnając przed siebie, ażeby je utrzymać pod wciąż pędzącym w przód ciałem. 
Rezultat był 
taki, że począłem wybijać stopami po ulicy szybki i grzmiący werbel. Nie śmiałem 
ich 
zatrzymać. Gdybym to zrobił, runąłbym na twarz. Musiałem biec dalej.
Byłem więc mimowolnym pociskiem i w duchu trapiłem się, co też jest po drugiej 
stronie 
ulicy, a zarazem miałem nadzieję, że nie będzie to mur ani słup telegraficzny. I 
właśnie wtedy 
wpadłem na coś. Horrendum! Ujrzałem to na mgnienie oka przed katastrofą: ni 
mniej, ni więcej 
stał tam w ciemnościach łaps. Grzmotnęliśmy razem na ziemię i przeturlali się 
cały kawał, a ten 
nędznik miał taki automatyczny odruch, że w chwili zderzenia ucapił mnie, 
przytrzymał i za nic 
nie chciał puścić. Obaj byliśmy ogłuszeni i kiedy tamten przyszedł do siebie, 
trzymał w garści 
trampa potulnego jak baranek.
Gdyby ten łaps miał odrobinę wyobraźni, musiałby mnie wziąć za podróżnika z 
innych planet, 
jakiegoś nowo przybyłego mieszkańca Marsa, bo po ciemku nie widział, jak 
wyskakiwałem z 
pociągu. Tymczasem jego pierwsze słowa brzmiały: „Skądeś się wziął?” — następne 
zaś, nim 
zdążyłem coś odpowiedzieć: „Mam wielką ochotę cię przymknąć”. Jestem przekonany, 
że to 
było także automatyczne.
W głębi duszy ten łaps był poczciwy, bo kiedy opowiedziałem mu jakąś „bajkę” i 
pomogłem 
otrzepać mundur, dał mi czas do następnego pociągu, żeby się wynieść z miasta. 
Zastrzegłem 
sobie dwie rzeczy: po pierwsze, żeby to był pociąg towarowy idący w kierunku 
wschodnim, a po 
drugie, żeby nie był bezpośredni, taki, co wszystkie drzwi ma pozamykane i 
zaplombowane. Na 
to się zgodził i w ten sposób na mocy Traktatu Bristolskiego uniknąłem 
przyskrzynienia. . 
Pamiętam też drugą noc w tych stronach, kiedy o mały włos nie wleciałem na 
innego łapsa. 
Gdybym się z nim zderzył, byłbym go wywalił, bo zlatywałem z góry na łeb na 
szyję, a za mną 
gnało kilku innych łapsów.
Było to tak. Mieszkałem wtedy w Waszyngtonie, w stajni przy remizie. Miałem na 
swój 
wyłączny użytek boks i dowolną ilość derek końskich. W zamian za tak luksusowe 
warunki 
obrządzałem co rano kilka koni. Pewnie byłbym tam do tej pory, gdyby nie łapsy.
Któregoś wieczora, około dziewiątej, wróciłem do stajni, żeby położyć się spać, 
i zastałem 
tam partyjkę kości w pełnym toku. Był to dzień targowy i wszyscy Murzyni mieli 
pieniądze. 
Warto by tu przedstawić sytuację. Stajnia wychodziła na dwie ulice. Wszedłem od 
frontu i 
minąwszy kantor znalazłem się w przejściu biegnącym przez całą długość budynku 
między 
dwoma szeregami boksów i wychodzącym na tę drugą ulicę. Na środku przejścia, pod 
lampą 
gazową i między dwoma szeregami koni, zgromadziło się około czterdziestu 
Murzynów. 
Przyłączyłem się do nich w charakterze kibica. Nie miałem forsy i nie mogłem 
grać. Któryś 
czarnuch właśnie rzucał kości i wciąż stawiał wszystko od nowa. Szło mu jak z 
płatka i za 
każdym rzutem bank się podwajał. Na podłodze leżały najrozmaitsze monety. To 
było 
urzekające. Za każdym razem wzrastały niepomiernie szansę przeciwko wygranej. 
Panowało 
ogromne napięcie. I właśnie w tej chwili rozległo się donośne łomotanie do 
wielkich drzwi 
wychodzących na tyły, na drugą ulicę.
Kilku Murzynów prysnęło w przeciwnym kierunku. Ja zatrzymałem się chwilę, aby 
zgarnąć z 
ziemi te rozmaite pieniądze. Nie była to kradzież, ale po prostu zwyczaj. Każdy, 
kto nie uciekł, 
zbierał, co się dało. Drzwi rozwarły się z trzaskiem i do środka wpadł cały 
pluton łapsów. 
Pognaliśmy w drugą stronę. W kantorze było ciemno, a przez wąskie drzwi nie 
mogliśmy 
wszyscy jednocześnie wyrwać na ulicę. Zrobił się korek. Któryś smoluch dał nura 
przez okno, 
wywalając ramę razem z szybami, a za nim skoczyli inni. Łapsy chwytali 
pozostałych. Dopadłem 
do drzwi razem z jakimś rosłym Murzynem. Był masywniejszy niż ja, więc mnie 
odtrącił i 
wyskoczył pierwszy. W następnej chwili rąbnęła go w ciemię pałka — zwalił się 
jak wół. Drugi 
pluton łapsów czekał z tej strony. Wiedzieli, że nas nie zatrzymają gołymi 
rękami, więc każdy 
wymachiwał pałką. Przekotłowałem się przez tego leżącego czarnucha, który mnie 
odepchnął, 
zrobiłem unik przed pałką, dałem szczupaka między nogami jednego z łapsów — i 
już byłem 
wolny. A potem jak nie zacznę wyrywać! Przede mną leciał jakiś chudy Mulat, więc 
pognałem za 
nim. Znał miasto lepiej ode mnie i wiedziałem, że tam, gdzie biegnie, jest 
ocalenie. Ale on ze 
swej strony wziął mnie za ścigającego łapsa. Nie obejrzał się ani razu, tylko 
biegł. Miałem dech 
dobry, więc trzymałem się równo z nim i o mało nie zagoniłem go na śmierć. W 
końcu osłabł, 
potknął się, upadł na kolana i poddał mi się. Ale kiedy zobaczył, że nie jestem 
łapsem, 
uratowałem się tylko dlatego, że całkiem już nie miał pary w piersi.
Dlatego właśnie wyjechałem z Waszyngtonu — nie przez tego Mulata, ale przez 
łapsów. 
Poszedłem na dworzec i wlazłem na pierwszą ślepą platformę ekspresu linii 
Pensylwania. Kiedy 
pociąg już się rozpędził, zauważyłem, z jaką szybkością idzie, i ogarnęły mnie 
złe przeczucia. 
Była to linia czterotorowa i parowozy uzupełniały zapas wody w biegu. Włóczędzy 
z dawna 
mnie przestrzegali, żeby nigdy nie wsiadać na pierwszą ślepą platformę w 
pociągach, których 
parowozy pobierają wodę w biegu. A teraz muszę wytłumaczyć, jak to pobieranie 
się odbywa. 
Między torami są ustawione płytkie metalowe koryta. Kiedy parowóz przejeżdża na 
pełnym 
gazie, opuszcza do takiego koryta rodzaj pochylni. Wynik jest taki, że cała woda 
z koryta wali po 
niej do góry i napełnia tender.
Gdzieś między Waszyngtonem a Baltimore zauważyłem, że powietrze wypełnia się 
drobnym 
pyłem wodnym. Nic mi to nie przeszkadzało. „Aha — pomyślałem sobie — to wszystko 
bujda, 
że branie wody w biegu szkodzi trampowi siedzącemu na pierwszej bagażówce. Co 
znaczy ta 
odrobina pianki? Potem zacząłem się zachwycać tym urządzeniem. To mi dopiero 
kolejnictwo! 
Co tam te prymitywne koleje zachodnie! I właśnie wtedy tender napełnił się, choć 
jeszcze nie 
dojechaliśmy do końca koryta. Potężna fala wody chlusnęła przez wierzch prosto 
na mnie. 
Przemoczyło mnie do nitki, zupełnie jak bym wypadł za burtę.
Pociąg dojechał do Baltimore. Tak jak zwykle w wielkich miastach na wschodzie, 
tor 
kolejowy przebiegał poniżej poziomu ulic, dnem potężnego wykopu. Gdy pociąg 
wtoczył się na 
oświetloną stację, skuliłem się jak mogłem na mojej platformie. Ale jakiś łaps 
kolejowy 
wypatrzył mnie i skoczył w tę stronę. Przyłączyło się do niego dwóch innych. 
Byłem już kawałek 
za stacją, więc pobiegłem prosto torem. Znalazłem się niejako w potrzasku. Po 
obu stronach 
piętrzyły się strome ściany wykopu i wiedziałem, że jeśli spróbuję wleźć na nie 
i spadnę, trafię 
prosto w objęcia łapsów. Biegłem więc dalej i dalej, szukając wzrokiem jakiegoś 
dogodnego 
miejsca do wspinaczki. Wreszcie dojrzałem takie miejsce, za mostem, po którym 
przechodziła 
górą ulica. Zacząłem wspinać się na czworakach po zboczu. Trzy kolejowe łapsy 
pełzły tuż za 
mną.
Wylazłszy na górę znalazłem się na pustym placyku. Z jednej strony stał niski 
murek 
odgradzający go od ulicy. Nie było czasu na dokładniejsze badania. Tamci deptali 
mi po piętach. 
Puściłem się do muru i przesadziłem go. I wtedy właśnie spotkała mnie największa 
niespodzianka. Człowiek przywykł uważać, ze jedna strona muru jest tej samej 
wysokości co 
druga. Ale ten mur był inny. Bo, widzicie, ów pusty placyk znajdował się 
znacznie wyżej od 
poziomu ulicy. Od mojej strony murek był niski, ale od tamtej… no, dość 
powiedzieć, że kiedy 
przeszybowałem nad nim w powietrzu, wydało mi się, że spadam nogami naprzód 
prościutko w 
przepaść. Tam, w dole, na chodniku, stał pod zapaloną latarnią łaps. 
Przypuszczam, że do 
chodnika było jakieś dziewięć albo dziesięć stóp, ale szok i zaskoczenie w locie 
sprawiły, że 
odległość wydawała mi się co najmniej dwa razy większa.
Wyprężyłem się w powietrzu i spadłem na ziemię. W pierwszej chwili myślałem, że 
wyląduję 
prosto na łapsa. Istotnie, otarłem się o niego w momencie, gdy moje stopy z 
łoskotem uderzyły o 
chodnik. Cud, że tamten nie padł na miejscu trupem, bo nic przedtem nie słyszał. 
Znowu 
powtórzył się kawał z człowiekiem z Marsa. Jak ten łaps nie skoczył! Bryknął 
precz niczym koń 
na widok samochodu, a potem zawrócił i do mnie. Nie czekałem, żeby mu się 
tłumaczyć. 
Pozostawiłem to moim prześladowcom, którzy właśnie dosyć ostrożnie opuszczali 
się z muru. 
Ale pościg mnie nie ominął. Popędziłem jedną ulica, potem drugą, skręciłem za 
róg i w końcu 
jakoś im uciekłem.
Wydałem trochę tych pieniędzy, które zgarnąłem po grze w kości, powałęsałem się 
z godzinę, 
wróciłem do wykopu i stanąłem tuż za zasięgiem świateł dworcowych czekając na 
jakiś pociąg. 
Ostygłem już i dygotałem okropnie, bo całe ubranie miałem przemoczone. Wreszcie 
na stację 
wjechał pociąg. Przyczaiłem się w ciemnościach i wskoczyłem do niego, gdy 
ruszył. Tym razem 
dobrze uważałem, żeby trafić na drugą ślepą platformę. Miałem dość tego 
pobierania wody w 
biegu.
Pociąg przejechał czterdzieści mil do następnego przystanku. Wysiadłem na 
oświetlonej stacji, 
która wydała mi się dziwnie znajoma. Okazało się, że jestem z powrotem w 
Waszyngtonie. 
Jakimś sposobem, w podnieceniu ucieczki w Baltimore, gnając po obcych ulicach, 
klucząc, 
skręcając i zawracając, zmyliłem kierunek. Wsiadłem do pociągu idącego w 
przeciwną stronę. 
Nie zmrużyłem oka przez całą noc, przemokłem do nitki, gonili mnie na bij—zabij 
— i za te 
wszystkie trudy tyle zyskałem, żem wrócił tam, skąd wyjechałem.
O, nie, życie na Szlaku nie układa się jak po różach. Ale już nie wróciłem do 
tamtej stajni. 
Udało mi się coś niecoś zagarnąć i nie miałem ochoty rachować się z Murzynami. 
Toteż 
złapałem następny pociąg i zjadłem śniadanie już w Baltimore.
Przełożył Bronisław Zielinski
What Life Means to Me
CZYM DLA MNIE JEST ŻYCIE
Urodziłem się w środowisku robotniczym. Wcześnie dane mi było poznać entuzjazm, 
ambicje 
i ideały. Jako mały chłopiec wierzyłem, że spełnią się moje marzenia. Ale żyłem 
wśród ludzi 
prostych, ciemnych, nieokrzesanych. Nie rozglądałem się wokół siebie, raczej 
patrzyłem w górę. 
Znajdowałem się na dnie społeczeństwa, gdzie życie mogło być tylko nędzna 
wegetacją ciała i 
ducha, skoro jedno i drugie tak samo było wystawione na głód i udrękę.
Nade mną piętrzył się olbrzymi gmach społeczeństwa. Wydawało mi się, że jedynym 
wyjściem dla mnie jest wspiąć się w górę. Jeszcze będąc dzieckiem postanowiłem 
wdrapać się na 
wyższą kondygnację tego gmachu. Tam, na górze, mężczyźni nosili czarne ubrania i 
nakrochmalone koszule, a kobiety odziane były w piękne suknie. Raczyli się 
różnymi 
przysmakami i mieli w bród jedzenia. To dla ciała. Ale i duchowi dobrze się tam 
wiodło. 
Wiedziałem, że na wyżynach spotkać można umysły wolne od egoizmu, myśl jasną i 
szlachetną, 
śmiałe życie intelektualne. Wiedziałem o tym, bo czytałem popularne powieści, 
których 
bohaterzy obojga płci (wyjąwszy czarne charaktery i awanturnice) myśleli 
wzniosie, mówili 
pięknie i dokonywali wspaniałych czynów. Słowem, podobnie jak wschód słońca był 
dla mnie 
czymś oczywistym, tak nie wątpiłem, że na wyżynach wszystko jest piękne, 
szlachetne, pełne 
uroku, dzięki czemu życie jest czyste i godne, warto więc żyć, bo czeka nas tam 
nagroda za trud i 
udrękę.
Niełatwo jednak wydźwignąć się z klasy robotniczej — zwłaszcza jeśli ideały i 
złudzenia 
krępują swobodę ruchów. Mieszkałem na kalifornijskiej ranczy i trudno mi było 
znaleźć drabinę, 
po której mógłbym się wspiąć. Jako mały chłopiec dowiadywałem się, ile procent 
przynosi lokata 
kapitału. Suszyłem swą dziecięcą główkę starając się ogarnąć pożytki i 
dobrodziejstwa wielkiej 
zdobyczy ducha ludzkiego, jakim jest procent składany. Potem zapoznałem się z 
ówczesnymi 
stawkami płac robotniczych wedle kategorii wieku i zgłębiłem koszty utrzymania. 
Na podstawie 
tych danych doszedłem do wniosku, że jeśli niezwłocznie zacznę pracować i do 
pięćdziesiątego 
roku życia, będę odkładał część zarobków, to rzuciwszy robotę, zakosztuję na 
starość porządnej 
porcji uciech i przyjemności, jakie staną się dla mnie dostępne na wyższych 
szczeblach drabiny 
społecznej. Oczywiście, stanowczo postanowiłem się nie żenić. Natomiast zupełnie 
zapomniałem 
wziąć pod uwagę straszliwej zmory klasy robotniczej — choroby.
Jednakże moje siły witalne domagały się czegoś więcej niż nędzna wegetacja 
człowieka, który 
ciuła pieniądze i odejmuje sobie od ust. Jako dziesięcioletni chłopak zacząłem 
sprzedawać gazety 
na ulicach miasta. Zmieniły się moje plany na przyszłość. Wokół panowała wciąż 
ta sama 
odrażająca nędza, a wysoko nad moją głową wznosił się ten sam raj, który trzeba 
było zdobyć. 
Ale zmieniła się drabina. Był nią teraz byznes. Po cóż odkładać zarobki i 
lokować oszczędności 
w państwowych obligacjach, skoro dwie gazety kupione za pięć centów mogłem od 
ręki sprzedać 
za dziesięć i podwoić swój kapitał? Stała przede mną drabina byznesu i już 
widziałem się łysym i 
bogatym księciem handlarzy.
Biada marzeniom! Gdy miałem szesnaście lat, zyskałem tytuł księcia. Ale tytuł 
ten nadała mi 
szajka zbirów i rzezimieszków, nazywając mnie Księciem Piratów Ostrygowych. 
Wspiąłem się 
wtedy na pierwszy stopień drabiny byznesu. Zostałem kapitalistą. Byłem 
właścicielem łodzi i 
kompletnego ekwipunku pirata ostryg. Zacząłem wyzyskiwać bliźniego swego. Miałem 
załogę 
złożoną z jednego człowieka. Jako kapitan i właściciel łodzi zagarniałem dwie 
trzecie łupu, a 
załodze dawałem resztę, choć harowała na równi ze mną, tak samo nadstawiała 
głowy i narażała 
się na utratę wolności.
Wyżej po drabinie byznesu nie wszedłem. Pewnej nocy wyprawiłem się na łodzie 
chińskich 
rybaków. Liny i sieci można było przeliczyć na dolary i centy. Była to grabież, 
przyznaję, ale 
zgodna z duchem kapitalizmu. Kapitalista też obdziera swych bliźnich, kiedy 
obniża płacę, 
nadużywa zaufania, przekupuje senatorów i sędziów sądu najwyższego. Ja 
posługiwałem się 
grubszymi sposobami. I to była jedyna między nami różnica. Użyłem rewolweru. Ale 
moja 
załoga okazała się tej nocy jednym z owych niedołęgów, na których kapitaliści 
tak często ciskają 
gromy, któż bowiem, jeśli nie partacz, zwiększa wydatki i uszczupla dywidendy? 
Moja załoga 
zrobiła jedno i drugie. Przez nieuwagę facet podpalił grotżagiel i do cna go 
zniszczył. Ta noc nie 
przyniosła mi dywidendy, a chińscy rybacy wyszli z niej bogatsi o sieci i liny, 
których myśmy 
nie zafasowali. Zbankrutowałem i nie stać mnie było na kupno nowego grotżagla za 
sześćdziesiąt 
pięć dolarów. Zakotwiczyłem łajbę i na pirackiej łodzi zrobiłem wypad w górę 
rzeki Sacramento. 
W czasie mej nieobecności szajka piratów z zatoki dobrała się do łodzi. Ukradli 
hultaje wszystko, 
nawet kotwice. Gdy potem odnalazłem dryfujący wrak, sprzedałem go za dwadzieścia 
dolarów. 
Tak ześliznąłem się ze szczebla, na który wlazłem, i dałem raz na zawsze spokój 
drabinie 
byznesu.
Odtąd byłem bezlitośnie wyzyskiwany przez innych kapitalistów. Miałem silne 
mięśnie, 
dzięki którym zbijali forsę, a ja ledwie zarabiałem na nędzną egzystencję. Byłem 
prostym 
marynarzem, robotnikiem portowym, chwytałem się każdego zajęcia. Pracowałem w 
fabrykach 
konserw i innych, pracowałem w pralniach, strzygłem trawniki, trzepałem dywany, 
myłem okna. 
I nigdy nie dostawałem całego owocu mej pracy. Patrząc na córkę właściciela 
fabryki konserw 
wiedziałem, że moje mięśnie też się przykładają do jej powoziku na gumowych 
kołach. 
Patrzyłem, jak syn fabrykanta szedł na uniwersytet, i zdawałem sobie sprawę, że 
z wysiłku moich 
muskułów pokrywa się część wydatków na wino i koleżeńskie libacje.
Wcale mnie to nie oburzało. Takie są prawidła gry. Siły im dopisują. Bardzo 
proszę, ja też nie 
ułomek. Przebiję sobie drogę, znajdę się pośród nich i będę wyciskał pieniądze z 
mięśni innych 
robotników. Pracy się nie bałem. Lubiłem harować. Przysądzę się do roboty, będę 
orał za dwóch 
i w końcu zostanę podporą społeczeństwa.
Przypadek zrządził, że ledwie powziąłem tę decyzję, spotkałem przedsiębiorcę, 
który 
podzielał moje poglądy. Paliłem się do roboty, a on jeszcze bardziej ode mnie 
chciał, żebym 
pracował. Myślałem, że nauczę się zawodu. Tymczasem zająłem miejsce dwóch 
robotników. 
Sądziłem, że przedsiębiorca kształci mnie na elektrotechnika. W gruncie rzeczy 
oszczędzał na 
mnie pięćdziesiąt dolarów miesięcznie. Dwaj moi poprzednicy dostawali po 
czterdzieści dolarów 
na miesiąc. Ja wykonywałem ich pracę za trzydzieści kawałków.
Ów przedsiębiorca tak mnie wyżyłował, że omal ducha nie oddałem. Można przepadać 
za 
ostrygami, ale jeśli zje się ich za dużo, obrzydną na całe życie. Tak było ze 
mną. Nadmiar pracy 
nabawił mnie wstrętu do niej. Nie chciałem jej więcej widzieć na oczy. Dałem 
nogę. Zostałem 
trampem, żebrałem po domach o kawałek chleba, łazikowałem po Stanach 
Zjednoczonych, w 
slumsach i kryminałach oblewałem się krwawym potem.
Byłem dzieckiem klasy robotniczej. Teraz, mając osiemnaście lat, znalazłem się 
niżej punktu 
wyjścia — w lochach społeczeństwa, podziemnych czeluściach nędzy, o których 
mówić i 
przykro, i nieładnie. Znalazłem się na dnie, w Otchłani, kloace ludzkiej, 
cmentarzysku i 
śmietniku naszej cywilizacji. Są to takie zakamarki społecznego gmachu, że 
społeczeństwo woli 
o nich nie wiedzieć. Brak miejsca zmusza mnie pominąć te sprawy milczeniem. 
Powiem tylko 
tyle, że to, cq tam ujrzałem, zdjęło mnie straszliwą grozą.
Po przerażeniu przyszła refleksja. Ujrzałem nagą prawdę o skomplikowanej 
cywilizacji, w 
której żyłem. Życie to chleb i dach nad głwą. Dla chleba i dachu nad głową każdy 
coś sprzedaje. 
Kupiec sprzedaje buty, polityk sumienie, przedstawiciel narodu (oczywiście z 
pewnymi 
wyjątkami) kupczy zaufaniem, jakim ludzie go obdarzyli. A niemal wszyscy 
sprzedają swą 
godność osobistą. Kobiety, na ulicy czy w świętym związku małżeńskim, wystawiają 
na sprzedaż 
swe ciało. Wszystko jest towarem, każdy kupuje i sprzedaje. Jedynym towarem, 
jaki może 
sprzedać robotnik, jest siła jego mięśni. Godność pracy ludzkiej nie ma ceny na 
rynku. Robotnik 
może wystawić na sprzedaż tylko własne muskuły.
Ale ten towar różni się od innych, i to w sposób istotny. Buty, zaufanie, honor 
można 
odtworzyć. Ich zapas nigdy się nie wyczerpuje. A mięśnie się nie odnawiają. 
Kupiec sprzedając 
buty stale uzupełnia magazyn. Ale nie ma sposobu uzupełnienia sił robotnika. Im 
więcej sprzeda 
swej energii, tym mniej mu zostanie. Jest to jedyny jego towar i z każdym dniem 
zapas sił się 
kurczy. Pewnego dnia, jeśli nie umrze przedtem, okazuje się, że wyprzedał 
wszystko i trzeba 
zwijać stragan. Bankrutowi nie pozostaje nic innego, tylko zejść do lochów 
społeczeństwa i 
nędznie tam zginąć.
Potem zrozumiałem, że i mózg jest w pewnym sensie towarem i że, podobnie jak 
inne towary, 
różni się od mięśni robotnika. Sprzedawca własnego mózgu jest w pełni sił, gdy 
dożyje lat 
pięćdziesięciu czy nawet sześćdziesięciu, a jego towar osiąga wyższą niż dotąd 
cenę. Robotnik 
już w wieku czterdziestu pięciu, pięćdziesięciu lat jest wyczerpany i do niczego 
się nie nadaje. 
Byłem w lochach społeczeństwa. Nie uśmiechała mi się myśl o zamieszkaniu tam na 
stałe. Stan 
rur kanalizacyjnych urągał przepisom sanitarnym, nie było czym oddychać. Jeśli 
nie mogłem 
mieszkać na parterze, trzeba w każdym razie spróbować przenieść się na poddasze. 
Co prawda, 
licho się tam jada, ale za to powietrze jest czyste. Postanowiłem tedy nie 
sprzedawać już siły 
swych mięśni, lecz pohandlować własnym mózgiem.
Zaczęła się szalona pogoń za wiedzą. Wróciłem do Kalifornii i otwarłem książki. 
Kiedy tak 
przygotowywałem się do zawodu sprzedawcy mózgu, przyszła nieuchronna kolej na 
studia 
socjologiczne. W pewnych książkach znalazłem sformułowane w sposób naukowy 
proste 
koncepcje socjologiczne, do których już przedtem doszedłem o własnych siłach. 
Inne, tęższe od 
mego umysłu odkryły, zanim przyszedłem na ten świat, wszystko, co mi świtało w 
głowie, i 
poszły znacznie dalej. Zrozumiałem, że jestem socjalistą.
Socjaliści byli rewolucjonistami, gdyż dążyli do obalenia obecnego społeczeństwa 
i 
zbudowania na jego gruzach wspólnoty przyszłości. Ja też byłem socjalistą i 
rewolucjonistą. 
Przystałem do rewolucyjnych grup robotniczych i inteligenckich. Po raz pierwszy 
w życiu 
wziąłem udział w ruchu intelektualnym.
Zetknąłem się ze śmiałymi i błyskotliwymi umysłami. Z prostymi robociarzami o 
rękach 
stwardniałych od ciężkiej pracy fizycznej i tęgich głowach. Poznałem 
pozbawionych sutanny 
głosicieli słowa bożego, którzy zbyt szerokie mieli horyzonty, aby mogli się 
zmieścić w 
jakiejkolwiek chrześcijańskiej gminie wyznawców Mammona, profesorów łamanych 
kołem 
uniwersyteckiej służalczości wobec klasy panującej i wyrzuconych z uczelni za 
to, że posiedli 
wiedzę i chcieli ją oddać na użytek ludzkości.
Wśród socjalistów znalazłem gorącą wiarę w człowieka, żarliwe oddanie ideałom, 
słodycz 
bezinteresowności, wyrzeczenia i męczeństwa — słowem wszystko, czym duch ludzki 
może 
olśnić i pobudzić do czynu. Życie było tutaj czyste, szlachetne i bujne. 
Odzyskało wartość, stało 
się cudowne i wspaniałe. Rad byłem, że żyję. Obcowałem z ludźmi wielkiego serca, 
którzy 
wynosili człowieka, jego ciało i duszę, ponad dolary i centy, ludźmi, których 
kwilenie głodnego 
dziecka ze slumsu więcej wzruszało niż cały rwetes wokół spraw ekspansji 
gospodarczej i 
światowego imperium. Towarzyszyły mi szlachetne intencje i bohaterskie porywy, 
za dnia 
świeciło słońce, nocą błyszczały gwiazdy, przed oczami w blasku ognia i skrach 
rosy płonął 
buchając żarem Święty Graal*, Chrystusowy Graal, gorące serce ludzkie, które 
długo cierpiało 
udrękę, lecz nareszcie bliskie było ratunku i zbawienia.
A ja, biedny głupiec, myślałem, że to tylko przedsmak rozkoszy życia, jakie 
czeka mnie na 
wyżynach. Straciłem wiele złudzeń od czasu, gdy na kalifornijskiej ranczy 
czytałem popularne 
powieści. Ale czekało mnie jeszcze niejedno rozczarowanie.
Jako sprzedawcy mózgu niezgorzej mi się powiodło. Społeczeństwo otwarło przede 
mną 
bramy swego pałacu. Wszedłem prosto do salonu. Szybko rozwiały się moje 
złudzenia. Siadałem 
do stołu z matadorami społeczeństwa, ich żonami i córkami. Panie pięknie były 
ubrane, to muszę 
przyznać. Ale zgłupiałem, kiedy się okazało, że są z tej samej — gliny co 
kobiety, które znałem 
na nizinach.
A pułkownikowa — tu szkoda i słowa —
I Judy O’Grady — to siostry…
Znacznie więcej jednak obruszył mnie ich przyziemny materializm. Owszem, piękne, 
cudnie 
ubrane panie szczebiotały o bliskich ich serduszkom ideałach i tuzinkowej 
moralności, lecz 
wbrew temu, co ćwierkały, nutą dominującą w ich życiu było zwyczajne 
wyrachowanie. Cóż za 
sentymentalne egoistki! Wspierały każdą ocukrzoną filantropię i wiele o tym 
mówiły, a 
równocześnie karmiły się i kupowały piękne sukienki za dywidendy splamione krwią 
dziecięcej 
pracy, rzęsistym potem robotnika, a nawet prostytucją. Kiedy o tym wspomniałem, 
w naiwności 
ducha oczekując, że siostrzyce Judy O’Grady natychmiast zrzucą z siebie zbrukane 
krwią 
jedwabie i klejnoty, wzburzyły się, rozgniewały i zaczęły mi prawić trele—morele 
o braku 
zapobiegliwości, pijaństwie i wrodzonym zepsuciu, przyczynach wszelkiej nędzy na 
nizinach 
społecznych. Gdym na to odpowiedział, że nie wydaje mi się, aby niezaradność, 
brak 
wstrzemięźliwości i zepsucie ledwie żywych z głodu sześcioletnich dzieci 
skłoniły je do pracy 
przez dwanaście godzin na dobę w przędzalniach bawełny na Południu — owe siostry 
Judy 
O’Grady czepiły się mojego życia prywatnego i nazwały mnie „agitatorem”, jak 
gdyby to istotnie 
było ostatecznym argumentem.
Nie lepiej poszło mi z samymi matadorami. Spodziewałem się spotkać ludzi 
czystych 
moralnie, szlachetnych, żywych, którzy wyznają czyste, szlachetne i żywe ideały. 
Obracałem się 
wśród ludzi zajmujących wysokie pozycje w społeczeństwie: duchownych, polityków, 
byznesmenów, profesorów, redaktorów. Jadłem z nimi mięso i piłem wino, jeździłem 
z nimi 
autem i miałem sposobność dobrze im się przyjrzeć. To prawda, że wielu z nich 
okazało się 
ludźmi czystych rąk, a nawet szlachetnymi, lecz niezmiernie rzadko byli to 
ludzie żywi. 
Stanowczo twierdzę, że te wyjątki mógłbym policzyć na palcach obu rąk. Jeśli nie 
przeżarła ich 
zgnilizna, jeśli trzymali się z dala od brudów życia, byli nie pogrzebanymi 
trupami — schludni i 
godni jak dobrze zachowane mumie, ale martwi. Szczególna wzmianka należy się 
tutaj znanym 
mi profesorom. Ludzie ci hołdowali dekadenckiemu ideałowi panującemu na 
uniwersytetach; 
było tym ideałem „beznamiętne poszukiwanie chłodnej wiedzy”.
Znałem ludzi, którzy na ustach mieli imię Księcia Pokoju*, gdy wygłaszali tyrady 
przeciw 
wojnie. Wtykali oni broń w ręce Pinkertonów, aby kładli trupem robotników 
strajkujących w ich 
fabrykach. Znałem takich, co nie posiadali się z oburzenia na brutalność walk 
bokserskich, a 
równocześnie brali udział w fałszowaniu środków żywności, uśmiercających co roku 
więcej 
niemowląt, niż wytłukł sam krwawy Herod.
W hotelach, klubach, prywatnych domach, pulmanach i na pokładach statków 
rozmawiałem z 
baronami przemysłu. Byłem zdumiony ich niskim poziomem umysłowym. Przekonałem 
się 
jednak, że gdy szło o interesy, zdradzali niepospolitą inteligencję. W tych 
sprawach nie mieli 
zresztą żadnych etycznych hamulców.
Wytworny pan o arystokratycznych rysach był dyrektorem–kukłą i ślepym narzędziem 
towarzystw akcyjnych, które potajemnie obdzierały wdowy i sieroty. Inny 
dżentelmen, 
kolekcjoner pięknych druków, mecenas literatury, dawał się wodzić za nos 
indywiduum o 
byczym karku i czarnych krzaczastych brwiach — prowodyrowi municypalnej machiny 
politycznej. Redaktor, który zamieszczał ogłoszenia reklamujące patentowane 
lekarstwo i nie 
ośmielił się opublikować w swej gazecie prawdy o tym specyfiku, gdyż bał się, że 
straci 
ogłoszenia, nazwał mnie nikczemnym demagogiem, gdy mu powiedziałem, iż jego 
wiadomości z 
ekonomii politycznej trącą myszką, a w biologii jest rówieśnikiem Pliniusza*.
Znałem też senatora — posłuszne narzędzie i kukiełkę w garści ciemnego gbura, 
politycznego 
machera. Podobnie rzecz się miała z gubernatorem stanu i sędzią sądu 
najwyższego. A wszyscy 
korzystali z bezpłatnych biletów towarzystw kolejowych. Ów jegomość, który w tej 
chwili 
mądrze rozprawia w salonie o urokach idealizmu i nieprzebranej dobroci Boga, 
przed chwilą 
nabił w butelkę swych wspólników. Tamten, podpora kościoła i szczodry patron 
misjonarzy 
działających w dalekich krajach, zmuszał dziewczęta w swej fabryce do dziesięciu 
godzin pracy 
dziennie za głodowe płace i tym sposobem bezpośrednio popierał prostytucję. Inny 
pan fundował 
katedry uniwersyteckie, a równocześnie, gdy szło o dolary i centy, składał pod 
przysięgą 
fałszywe zeznania w sądzie. Magnat kolejowy złamał słowo dżentelmena i 
chrześcijanina 
przyznając potajemnie rabat jednemu z dwóch baronów przemysłu, toczących z sobą 
walkę na 
śmierć i życie.
Wszędzie to samo, zbrodnia i zdrada, zdrada i zbrodnia — ludzie żywi, ale ani 
czyści, ani 
szlachetni, ludzie czyści i szlachetni, ale martwi. A dalej liczne zastępy 
żałosnych ludzi czystych 
rąk, lecz ani szlachetnych, ani żywych. Ci nie grzeszyli świadomie, grzeszyli 
jednak biernie i 
ślepo, godząc się z obowiązującą korupcją i czerpiąc z niej zyski. Gdyby byli 
szlachetni i żywi, 
nie byliby ciemni i nie zgodziliby się uczestniczyć w zyskach ze zdrady i 
zbrodni.
Uświadomiłem sobie, że nie chcę żyć w salonie społeczeństwa. Intelektualnie 
byłem znużony. 
Moralnie — napawało mnie to obrzydzeniem. Przypomniałem sobie tamtych 
intelektualistów, 
marzycieli, i, duchownych wygnanych z kościoła, profesorów pozbawionych katedr, 
rzetelnych i 
świadomych swej przynależności klasowej robotników. Wspomniałem owe dni 
słoneczne i 
rozgwieżdżone noce, gdy życie było cudownie niezwykłe i dobre, gdy było rajem 
intelektualnym, 
bezinteresowną przygodą, gdy rządziła nim romantyczna etyka. Ujrzałem przed sobą 
wieczny 
płomień Świętego Grała.
I wróciłem do klasy robotniczej, gdziem się urodził i gdzie należałem. Już nie 
pragnąłem piąć 
się w górę. Wspaniały gmach nade mną przestał mnie urzekać. Zainteresowałem się 
jego 
fundamentami. Cieszy mnie praca na dole, z kilofem w ręku, ramię w ramię z 
intelektualistami, 
marzycielami i świadomymi robotnikami. Raz po raz spozieramy bacznie w górę i 
potrząsamy 
całą budowlą. Pewnego dnia, gdy przybędzie nam jeszcze trochę rąk i kilofów, 
zwalimy ten dom 
wraz z jego zgniłym życiem, nie pogrzebanymi nieboszczykami, ohydnym sobkostwem 
i 
brudnym materializmem. A potem uprzątniemy gruzy i zbudujemy nowy dom dla całej 
ludzkości, w którym nie będzie parteru dla uprzywilejowanych, gdzie wszystkie 
pokoje będą 
jasne i duże, gdzie oddychać się będzie atmosferą czystą, szlachetną i 
życiodajną. Taki jest mój 
pogląd na świat. Patrzę w przyszłość i wierzę, że nadejdzie czas, gdy o rozwoju 
człowieka 
decydować będą rzeczy ważniejsze i bardziej wzniosłe niż sprawy żołądka, gdy 
podnietą 
ludzkiego działania przestanie być głód. Żywię wiarę w szlachetność i 
doskonałość człowieka. 
Wierzę, iż dobroć i altruizm zwyciężą dzisiejszą brutalną chciwość. A nade 
wszystko wierzę w 
klasę robotniczą. Jak powiedział któryś Francuz: „Na schodach czasu słychać 
stukot drewniaków 
wspinających się w górę i stąpanie schodzących na dół lakierków”.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
* Tanana — dopływ Yukonu
* Grizli — szary niedźwiedź północnoamerykański
* Hooch — bimber
* Parka — długie luźne futro noszone na Alasce
* Dzień Dziękczynienia — amerykańskie święto, czwarty czwartek listopada
* Pozorne słońca — są to odbicia tarczy słonecznej na niebie po obu stronach 
słońca, powstałe na skutek 
załamania promieni świetlnych w kryształkach lodu rozpylonych w górnych 
warstwach atmosfery
* Młodsi synowie — mowa tu o młodszych synach arystokratycznych rodów 
angielskich, którzy na podstawie 
zasady majoratu nie dziedziczą tytułu ani majątku
* Peccavi (łac.) — zgrzeszyłem
* Klootch — kobieta, żona
* Hiperboreje — legendarni mieszkańcy Dalekiej Północy.
* Rhodes Cecil John (1853–1902) — brytyjski finansista i mąż stanu. Jego 
działalność zmierzała do politycznego 
i ekonomicznego podporządkowania południowej Afryki Imperium Brytyjskiemu. Był 
założycielem towarzystwa 
zajmującego się eksploatacją kopalń diamentów.
* Lokinwar — postać z ballady W.Scotta pt. „Marmion”
* Sierra — mowa tu o łańcuchu Sierra Nevada w Ameryce Północnej.
* James Boswell (1740–1795) — przyjaciel Samuela Johnsona, wybitnego pisarza 
angielskiego, autor jego 
biografii. Dzieło Boswella swą sławę zawdzięcza przede wszystkim temu, ze 
rejestruje myśli i słowa Johnsona.
* Dutchy jest przezwiskiem, zniekształceniem wyrazu Holender (ang. Dutch). 
Dutchy mówi łamaną 
angielszczyzną, (przyp. tłum.)
* Sierra — mowa tu o łańcuchu Sierra Nevada w Ameryce Północnej.
* James Boswell (1740–1795) — przyjaciel Samuela Johnsona, wybitnego pisarza 
angielskiego, autor jego 
biografii. Dzieło Boswella swą sławę zawdzięcza przede wszystkim temu, ze 
rejestruje myśli i słowa Johnsona.
* Dutchy jest przezwiskiem, zniekształceniem wyrazu Holender (ang. Dutch). 
Dutchy mówi łamaną 
angielszczyzną, (przyp. tłum.)
* Kamaina — tubylec
* Sążeń — ok. 180 centymetrów
* Wysepka, na którą wywozi się trędowatych z pozostałych wysp Archipelagu 
Hawajskiego
* Leprozorium — miejsce, gdzie izoluje się trędowatych
* Trepangi — raczki morskie poszukiwane jako przysmak w Chinach
* Kaliber 44 — według angielskiej miary odpowiada naszej „dziewiątrce”
* Welbot — długa i wąska łódź wiosłowa.
* Bezanżagiel — żagiel pierwszy od rufy.
* Sztagi — liny służące do podtrzymywania masztów wzdłuż osi pionowej statku.
* Supercargo — przedstawiciel armatora zajmującego się załadunkiem i wyładunkiem 
statku, jak również 
zaopatrzeniem.
* Saling — poprzeczne drzewce przy połączeniu masztu z jego przedłużeniem.
* Curry — bardzo ostra przyprawa indyjska.
* Dżin — zasadniczo jałowcówka. Tutaj mowa o dżinie przeznaczonym dla krajowców, 
czyli surowej okowicie.
* Wysepka, na którą wywozi się trędowatych z pozostałych wysp Archipelagu 
Hawajskiego.
* Wyższe zakłady naukowe dla kobiet w Stanach Zjednoczonych.
* Sanatorium dla nałogowców.
* Lanai — weranda lub taras (na Wyspach Hawajskich).
* Yale — jeden z najstarszych uniwersytetów amerykańskich (w New Haven, stan 
Connecticut).
* Pani Grundy — uosobienie pruderii. W Anglii zwrot: „Ale co powie na to pani 
Grundy?” stał się przysłowiem 
dzięki sztuce Th. Mortona (1764–1838), w której raz po raz powtarza się to 
pytanie.
* Mormoni — amerykańska sekta religijna powstała w roku 1827. W r. 1847 mormoni 
założyli własne państewko 
na brzegu Wielkiego Jeziora Słonego (Great Salt Lake). Odtąd miasto Salt Lake 
City jest ich „stolicą”.
* Okrąglak (round–house) — parowozownia, która na kolejach amerykańskich jest 
zwykle okrągła.
* Frisco — skrót od San Francisco.
* „Nosić sztandar” — oznacza w języku trampów spędzić noc, z braku pieniędzy na 
nocleg, na wędrówce po 
ulicach miasta.
* Sto sześć stopni mrozu (wg skali Fahrenheita) = –54,44°C.
* Blackwell’s Island (obecnie Wellfare Island) — wyspa w Nowym Jorku. W roku 
1023 wybudowano tam dom 
pracy i cieszące się później złą sławą więzienie.
* Więzień Chillonu — wiersz George’a Byrona (1788–1824).
* Św. Graal — kielich, z którego Chrystus — według legendy — pił podczas 
Ostatniej Wieczerzy; częsty motyw 
średniowiecznych poematów rycerskich.
* Książę Pokoju — Chrystus.
* Pliniusz Starszy — (23–79) — przyrodnik rzymski.