Halldor Kiljan Laxness

DZWON ISLANDII

Tłum. Maria Szypowska
CZĘŚĆ PIERWSZA: DZWON ISLANDII
Stare księgi głoszą, że lud Islandii posiadał ongiś jedną tylko wspólną własność 
naprawdę cenną — dzwon. Dzwon ów wisiał pod kalenicą budynku, w którym 
odbywały się althlngi, w Thingvellir nad Oxara, a uderzano weń podczas althingów 
i 
straceń . Był tak stary, że nikt już nie umiał określić jego prawdziwego wieku. 
Wtedy 
zaś, kiedy rozpoczyna się nasza opowieść, był od dawna pęknięty i tylko 
najstarsi 
ludzie jeszcze jak gdyby przypominali sobie, że niegdyś brzmiał czysto. Starzy 
ludzie 
kochali jednak swój dzwon. W cudny dzień letni, kiedy w obecności namiestnika, 
sędziego i kata miano ścinać skazańca albo topić nierządnicę, nieraz można było 
posłyszeć, jak w powiewie idącym od góry Sulur, w wonnym powietrzu płynącym od 
Blaskogum dźwięk dzwonu miesza się z szumem Oxara.
Ale w owym roku, kiedy wyszedł rozkaz, że należy oddać królowi wszelką miedź i 
spiż — odbudowywano bowiem Kopenhagę po zniszczeniach wojennych — posłano 
ludzi, aby zabrali również stary dzwon z Thingvellir nad Oxara.
Kilka dni po zakończeniu althingu dwóch mężczyzn z jucznymi końmi jedzie drogą z 
zachodu: wzdłuż jeziora, przez wzgórze u ujścia rzeki i dalej brodem. Zsiadają z 
koni 
tam, gdzie kończy się pole lawy, koło domu prawa i sprawiedliwości, w którym się 
odbywają althingi. Pierwszy — blady, z maleńkimi oczkami utopionymi w tłustych 
policzkach, wsparty pod boki jak dzieci udające ludzi wysokiego rodu — nosi 
zniszczone, o wiele dlań za małe pańskie szaty. Drugi — czarnobrody, brzydki — 
odziany jest w łachmany.
Od pola zmierza ku nim stary chłop z psem.
— Coście za jedni? Tłuścioch odpowiada:
— Jam inwestygator najwyższego majestatu.
— Ha — mamrocze stary głucho, jakby głosem dobiegającym z oddali — 
wszyscyśmy w ręku Boga.
— Mam na świadectwo list z pieczęcią!
— Możliwe. Listów dziś wiele, i najróżniejszych.
— Ty stary diable, myślisz pewnie, że ja kłamię?! Chłop nie śmie podejść bliżej, 
siada na zbutwiałym ogrodzeniu koło domu thingów, przypatruje się bacznie 
przybyszom. Wygląda jak wszyscy starzy ludzie: trzęsąca się głowa, siwa broda, 
zaczerwienione oczy, szlafmyca, krzywe nogi. Przygarbił się, wsparty zsiniałymi 
rękami na kosturze. Pies tymczasem wybiega zza płotu i obwąchuje obcych, 
milczkiem, jak to robią złe psy.
- Dawniej nie bywało żadnych listów... — mruczy staruch w przestrzeń.
Drugi przybysz, czarnowłosy, głośno przytakuje:
— Racja! Gunnar z Hlidarendi nie wykazywał się listami.
— A tyś kto taki? — pyta stary.
— On jest z Akranes. Ukradł sznury do wędek i teraz od Wielkanocy siedzi na 
ciężkich robotach w Bessastadir — zaczyna wyjaśniać wysłannik królewski, ale 
przerywa i z wściekłością odgania węszącego psa.
Czarny znowu rozwiera gębę i rechoce szczerząc białe zęby:
— To kat z Bessastadir. Każdy pies go obsika. Siedzący na płocie nie reaguje na 
te 
słowa, jego twarz nie zmienia wyrazu, mrugającymi oczyma patrzy bez ustanku na 
obcych, głowa mu się trzęsie.
— Jonie Hreggvidssonie, właź na górę i odetnij dzwon z powroza! — rozkazuje 
kat. — Ty łotrze, już dziś się cieszę, że przyjdzie godzina, kiedy z rozkazu 
mego 
najmiłościwszego króla założą ci stryczek na szyję, a żaden dzwon już tu wtedy 
nie 
zadzwoni.
— Dobrzy ludzie, nie mówcie takich niezbożności. To bardzo stary dzwon.
— Jeśli służysz u pastora, powiedz mu w moim imieniu, że tu nie pomoże żadne ach 
i 
och. Mój list z pieczęcią mówi o osiemnastu dzwonach i o tym jako o 
dziewiętnastym. Rozbijemy go i przewieziemy do Holmur na statek. Za to, co 
robię, 
odpowiadam tylko przed królem.
I kat przytyka do nosa rożek z tabaką, nie częstując swego towarzysza.
— Boże, błogosław króla! — mówi starzec. — Wszystkie dzwony kościelne, 
które należały do papieża, są własnością królewską. Ale to nie jest dzwon 
kościelny. To dzwon całego kraju. Wiem o tym dobrze: urodziłem się w 
Blaskogaheidinni.
— Masz może trochę tabaki? — przerywa mu Jon Hreggvidsson. — Przeklęty kat nie 
da nawet szczypty.
— Nie mani. W mojej rodzinie nie używano nigdy tabaki. — I stary ciągnie 
monotonnie: — Ten rok był ciężki. Dwoje wnuków pomarło na wiosnę. Ja się 
zestarzałem. A ten 'dzwon zawsze należał do całego kraju.
— Kto rna na to dowód? Kto ma list z pieczęcią?
— Mój ojciec też urodził się tutaj, koło Blaskogaheidinni.
— Każdy musi swego prawa własności dowieść listem z pieczęcią.
— W starych księgach zapisano, że kiedy Norwegowie przybyli do tego kraju — nikt 
jeszcze wtedy tu nie mieszkał — w grocie nad morzem znaleźli krzyż i ten właśnie 
dzwon. Krzyż potem zaginął.
— A ja mam list królewski, zapamiętaj to sobie. No, dosyć tej zwłoki. Właź na 
dach, 
czarny łotrze!
Stary chłop aż powstaje z miejsca.
— Nie wolno rozbijać tego dzwonu! Nie wolno wieźć go do Holmur na statek! Ten 
dzwon był własnością althingu, odkąd tylko althing nad Oxara istnieje — wiele 
lat 
przed nastaniem króla. Niektórzy powiadają, że nawet przed nastaniem papieża.
— Nic to mnie nie obchodzi. Trzeba odbudować Kopenhagę, bo była wojna i 
przeklęci Szwedzi zniszczyli miasto.
— Mój dziad, który mieszkał w Fiflayellir niedaleko Blaskogaheidinni... — mówi 
starzec tak, jak gdyby zaczynał jakąś długą opowieść. Urywa jednak.
Silnym ramieniem nie uściśnie król 
Najcudowniejszej dziewicy, 
Najcudowniejszej dziewicy... 
Jon Hreggvidsson, czarnowłosy złodziej, usiadł okrakiem na szczycie dachu, macha 
nogami i śpiewa stare rimy o Pontusie. Toporem przerąbuje gruby powróz, na 
którym 
wisi dzwon. I dzwon spada na kamienny bruk przed domem thingów.
Najcudowniejszej dziewicy, 
Jeśli nie będzie młoda i bogaaata.
Jon Hreggvidsson nie schodząc z dachu ogląda ostrze topora. Nagle wykrzykuje, 
jakby 
ogłaszał staremu najświeższą nowinę:
— A teraz mój miłościwy król wziął sobie ponoć trzecią nałożnicę, najtłustszą. 
Jemu 
to lepiej niż Sigurdurowi Snorrasonowi i mnie, co?
Starzec milczy.
— Te słowa mogą cię drogo kosztować, Jonie Hreggvidssonie — mówi kat.
— Gunnar z Hlidarendi nie uciekałby przed takim grubasem z Alftanes! — wrzeszczy 
Jon.
Kat królewski wyjmuje z juków wielki młot. Kładzie stary dzwon Islandii na 
kamiennym progu, nabierając rozmachu zatacza młotem krąg i uderza. Ale pod 
ciosem 
dzwon tylko wydaje głuchy jęk i odtacza się na bok.
Jon Hreggvidsson woła z dachu:
— „Nie rozbija się kości bez jakiegoś podkładu" — rzekł Axlar-Bjorn, kiedy 
łamano 
go kołem!
Tymczasem jednak kat królewski opiera dzwon o próg tak, że udaje mu się 
uderzyć weń od wewnątrz.
I dzwon rozpada się w tym właśnie miejscu, gdzie było pęknięcie.
Starzec siedzi na płocie. Patrzy w przestrzeń, głowa mu się trzęsie, suche, 
żylaste 
dłonie ściskają kij. Sigurdur Snorrason znów zażywa tabaki. Kiwają się podeszwy 
siedzącego na dachu Jona Hreggvidssona.
— Chcesz przez cały dzień galopować tam na górze? — woła kat.
Nie odpowiadając mu, Jon Hreggvidsson śpiewa na szczycie domu thingów:
Silnym ramieniem nie przycisnę, nie, 
Najcudowniejszej niewiasty, 
Najcudowniejszej niewiasty, 
Jeśli nie będzie tłusta i bogaaata.
Potem wpakowali rozbity dzwon do skórzanego wora i załadowali na jucznego konia, 
dla równowagi wieszając topór i-młot. Znowu obaj dosiedli swych wierzchowców. 
Czarny prowadzi jucznego konia za cugle, a blady jedzie obok, niedbale, jak ktoś 
wysokiego rodu i godności.
— Bądź zdrów, stary diable leśny! — woła odwracając się. — W imię Boże pokłoń 
się pastorowi z Thingvellir ode mnie i powiedz mu, że był tu Sigurdur Snorrason, 
inwestygator jego królewskiej mości.
A Jon Hreggvidsson śpiewa:
Jechał w dal władca całej krainy, 
z nim rycerze i piękne dziewice, 
z nim rycerze i piękne dziewice, 
z nim rycerze i piękne dziewice,
na ognistych, szlachetnych rumakach.
Odjechali tą samą drogą, którą przybyli: przez bród na Oxara, wzdłuż jeziora, na 
zachód ku stepom mosfjellskim.
II
W gruncie rzeczy Jonowi Hreggvidssonowi i tym razem nie udowodniono winy, ale 
— jak to się zwykle działo — postawiono go w stan oskarżenia. Zresztą ciężką 
wiosenną porą każdy w miarę możności próbował ukraść z rybackich bud, co się 
dało: 
jeden ryby, drugi wędy do łowienia dorsza. Życie ludzi i zwierząt zależało od 
tego, 
jaka pogoda była na wiosnę. Ale że w Bessastadir niemal zawsze brakowało rąk do 
pracy, namiestnik cieszył się, kiedy syslumadurzy przysyłali mu złodziei na 
roboty, a 
podejrzanych o kradzież witał równie chętnie, jak tych, którym ją udowodniono. 
Na 
początku sianokosów goniec od władz z Borgarfjord przyniósł polecenie, aby 
odesłać 
złoczyńcę Jona Hreggvidssona do jego zagrody Rein w Akranes , rodzina Jona 
bowiem pozostaje bez opieki i popadła w nędzę.
Zagroda leżała u stóp fjellu, W miejscu najbardziej zagrożonym przez obsunięcie 
się 
góry i przez lawiny. Cała ziemia wraz z łąkami i sześcioma kwildami należała tu 
do 
Chrystusa. Jeden z biskupów ze Skalholt zapisał ją kiedyś naszemu Odkupicielowi 
i 
Zbawcy; z fundacji miała korzystać jakaś pobożna i cnotliwa wdowa obarczona 
liczną 
dziatwą, należąca do gminy kościelnej w Akranes; gdyby tu nie znaleziono takiej 
wdowy, miano szukać w gminie Skorradals. W obu gminach jednak od dłuższego 
czasu nie było kobiety zasługującej na to dobrodziejstwo i tak się w końcu 
złożyło, że 
Jon Hreggvidsson osiadł jako czynszownik na gospodarstwie, którego właścicielem 
był Chrystus.
W jakim stanie Jon Hreggvidsson zastał po powrocie swoją gospodarkę, można sobie 
łatwo wyobrazić, zwłaszcza że mieszkańcy zagrody byli albo trędowaci, albo 
chorzy 
na umyśle, albo zgoła jedno i drugie równocześnie. Jon przyszedł do domu mocno 
podchmielony i zaraz zaczął okładać żonę i głupkowatego syna. Czternastoletnią 
córkę, choć się zeń wyśmiewała, bił nie tak zajadle, a nawet raz nie uderzył 
swojej 
starej matki, lecz uściskał ją ze łzami w oczach. Siostra i kuzynka, obie 
trędowate, 
jedna bezwłosa, z gnijącymi dłońmi, druga okryta wrzodami i ranami, owinięte w 
czarne chusty, przykucnęły u stosu wysuszonego nawozu owczego i trzymając się za 
ręce chwaliły Pana Boga. Następnego ranka chłop naostrzył kosę i wziął się do 
roboty, 
a śpiewał przy tym na całe gardło stare rimy o Pontusie. Trędowate 
przykusztykały 
przez podwórze i próbowały grabić. Głuptak siedział z psem na kopie siana. Zza 
drzwi wyglądała czarnowłosa córka — blada, chuda, bosa, w podartych łachmanach 
— i wdychała woń świeżo skoszonej trawy. Przez otwór w dachu wydobywał się dym.
Tak minęło kilka dni.
Nagle w galopie zajechał na Rein młody chłopak, bardzo pewny siebie, i przywiózł 
Jonowi Hreggvidssonowi rozkaz, aby w ciągu tygodnia stawił się w Skagi na sąd. W 
oznaczonym dniu Jon osiodłał swoją szkapę i pojechał.
Kat Sigurdur Snorrason już tam był. Dostali kwaśnej serwatki. Thing odbywał się 
w 
wielkiej izbie w domu syslumadura tego okręgu. Jon Hreggvidsson został obwiniony 
o 
to, że nieprzystojną i zuchwałą obmową obraził najwyższy majestat, księcia 
Holsztynu, najmiłościwszego króla i pana, ośmielił się bowiem w Thingvellir nad 
Oxara rzec, że ów pan i książę wziął sobie trzy nałożnice. Jon Hreggvidsson z 
miejsca 
zaprzeczył, by kiedykolwiek powiedział coś podobnego o swoim ukochanym królu i 
najłaskawszym panu, władcy i księciu na Holsztynie; zapytał o świadków. Wtedy 
Sigurdur Snorrason złożył uroczystą przysięgę, że Jon Hreggvidsson wyrzekł te 
obraźliwe słowa. Jon poprosił, aby pozwolono mu swoją obronę poświadczyć 
przysięgą, ale prośbę jego odrzucono, jako że nie było wolno składać w jednej 
sprawie 
sprzecznych przysiąg.
Wtedy chłop zaczął mówić: prawda, powiedział to, 0 co go oskarżają, ale mówi się 
o tym powszechnie 1 z wszelkimi szczegółami wśród więźniów w Bessasta-dir; 
zresztą byłoby największą omyłką przypuszczać, że takimi słowami chciał on 
ubliżyć 
swemu królowi, przeciwnie, chodziło mu o wysławienie mocy króla, zdolnego w tym 
samym czasie obdarzyć swą łaską i królową, i trzy nałożnice. Odezwał się w ten 
sposób tylko po to, aby pożartować ze swym zacnym przyjacielem Sigurdurem 
Snorrasonem, bo ten, jak wiadomo, nigdy nie tknął niewiasty. Chociaż więc, do 
czego sam się przyznaje, powiedział te słowa o najmiłościwszym panu i królu, 
ufa, że 
Majestat w bezgranicznej swej łaskawości okaże wyrozumiałość i przebaczy 
biednemu głuptasowi i żebrakowi jego niedorzeczną gadaninę.
Na tym zakończyła się rozprawa, wyrok zaś opiewał, że przed upływem miesiąca Jon 
Hreggvidsson ma eło-żyć trzy talary na rzecz króla, jeśliby zaś nie uiścił 
grzywny, 
przypłaci własnym grzbietem. Orzeczenie thingu spisane po łacinie głosiło, że 
wyrok 
„zapadł nie tyle na podstawie liczby świadków, ile w oparciu o wagę zeznań". Z 
takim 
rozstrzygnięciem Jon Hreggvidsson wrócił do domu.
Poza tym nie wydarzyło się w czasie sianokosów nic ważnego.
Na jesieni znowu odbył się thing, tym razem w Kja-lardalur. Jona Hreggvidssona 
znów wezwano, a spro wadzić go mieli dwaj chłopi wysłani przez syslumadura. 
Zanim 
wyruszył, matka musiała połatać mu obuwie; podróż też przedłużała się, bo kobyła 
gospodarza z Rein kulała, tak że do Kjalardalur przybyli późnym wieczorem w 
przeddzień zakończenia thingu. Okazało się wtedy, że Jona Hreggvidssona czeka tu 
chłosta: ma dostać dwadzieścia cztery razy. Sigurdur Snorrason już się zjawił z 
biczami i w katowskim płaszczu. Większość chłopów rozjechała się, ale kilku 
młodzików z pobliskich zagród przyszło, aby dla zabawy przyjrzeć się chłoście. 
Odbywała się ona w zagrodzie bez dachu, w której latem dojono owce. Przez środek 
zagrody biegł żłób z łat drewnianych, na którym kładziono w poprzek winowajcę, 
kiedy miano prawu czynić zadość. Co znaczniejsi widzowie stawali w zagrodzie po 
obu stronach żłobu, zaś dzieci, psy i włóczęgi pozostawały na łące.
Kiedy Jona Hreggvidssona wprowadzono do zagrody, czekała tam gromadka 
zebranych ludzi. Sigurdur Snorrason zapiął już swój katowski płaszcz aż po 
szyję, 
odczytał już także Ojcze Nasz. Artykułów Wiary nie czytał, te bowiem, wygłaszało 
się 
tylko przed wykonaniem kary śmierci. Czekano jeszcze na syslumadura i ławników. 
Kat tymczasem wyciągnął bicze z worka; z godnością a pieczołowicie przeciągnął 
po 
nich ręką, pełen poczucia odpowiedzialności sprawdził rękojeść. Dłonie miał 
grube, 
mięsiste, sinawe, z paznokciami popękanymi na końcach. Dwaj chłopi trzymali Jona 
Hreggvids-sona między sobą. A Sigurdur wciąż gładził swoje bicze. Padał deszcz. 
Ludzie wyglądali półprzytomni — jak to w czas słotny — a wokół zagrody, tępo 
patrząc, stali przemoknięci chłopcy wśród psów wściekłych z podniecenia. 
Znudziło to 
wreszcie Jona Hreggvids-sona.
— Nałożnice — powiedział — żądają rzeczywiście zbyt wiele od Sigurdura 
Snorrasona i ode mnie.
Kilku ludziom uśmiech wykrzywił usta, ale był to uśmiech bez radości.
__- Odczytałem już Ojcze Nasz — odpowiedział kat ze spokojem.
— Niechże usłyszymy Artykuły Wiary.
— Nie dzisiaj — zaśmiał się kat. — Może innym razem. — Gładził bicze 
delikatnie, miękko, jakby je pieścił.
— Sigurdurku, na cześć królowej powinieneś zawiązać choć jeden supeł na 
biczysku.
Kat milczał.
— Przewybornemu słudze króla, jakim jest Sigurdur Snorrason, nie trzeba takiego 
aż 
wyzwania! — ozwał się z łąki któryś włóczęga, jakby sagę opowiadał.
— Ach, nasz najukochańszy król — westchnął Jon Hreggvidsson.
Sigurdur Snorrason przygryzł wargi i zrobił węzeł na biczysku.
Jon Hreggvidsson zaśmiał się, białe zęby błysnęły z czarnej brody, a w oczach 
zagrało 
coś diabelskiego.
— Ten supeł jest za pierwszą nałożnicę. To rzeczywiście nie żarty. Zrób jeszcze 
jeden, mój drogi.
Widzowie trochę się teraz ożywili, jak ludzie przyglądający się grze, w której 
idzie o 
wysoką stawkę.
— O sługo królewskiego majestatu, pomnij o Panu Bogu naszym! — podniosłym 
tonem zawołał jakiś głos na łące, ten sam co pierwej.
Kat zdawał się wyczuwać, że zebrani są po stronie jego i króla. Wiążąc na 
biczysku 
nowy supeł rozglądał się z zadowolonym uśmiechem na wszystkie strony; widać było 
drobne, rzadkie zęby i dziąsła.
-— Tak, tak, teraz doszedłeś do ostatniej, do tej naj-tłustszej — powiedział Jon 
Hreggvidsson. — Przy tym trzecim węźle wielu już zacnych mężów wyzionęło ducha.
2 Dzwon Islandii ». Jaa.
W tej właśnie chwili pojawił się syslumadur i ławnicy. Byli to dwaj poważni 
chłopi. 
Rozsunęli tłum na boki i weszli do zagrody. Kiedy ujrzeli supły na biczysku, 
syslumadur zwrócił uwagę, że tu wymierza się sprawiedliwość i żartów z niej 
robić nie 
wolno. Przykazał katu rozwiązać supły, po czym polecił mu przystąpić do dzieła.
Jon Hreggvidsson musiał porozpinać swoje odzienie. Następnie syslumadur kazał 
komuś z otaczającego tłumu włożyć do długiego żłobu kawał kuczbai. Chłop położył 
się na brzuchu. Sigurdur Snorrason zsunął mu spodnie i zarzucił koszulę na 
głowę. 
Ukazało się ciało chude, lecz kształtne; silne mięśnie nabrzmiewały przy każdym 
ruchu; na wypiętych pośladkach rosło trochę czarnych włosów, tak samo na udach 
aż 
do kolan; ciało było białe. 
Sigurdur Snorrason przeżegnał się, splunął w dłonie ł wziął się do roboty.
Przy pierwszych razach chłostany nie drgnął nawet, ale przy czwartym i piątym 
uderzeniu ciało jego wyprężyło się jak w kurczu: nogi, pierś i głowa uniosły 
się, tak że 
cały ciężar spoczywał na napiętym brzuchu, dłonie zacisnęły się w pięści, nogi 
jakby 
się wydłużyły, wszystkie stawy zesztywniały, mięśnie napęczniały. Można było 
zobaczyć świeżo połatane podeszwy jego butów. Psy z łąki podchodziły pod 
zagrodę, 
głośno szczekając. Po ósmym uderzeniu syslumadur kazał na chwilę wstrzymać 
chłostę: złoczyńca ma prawo do odpoczynku. Jon Hreggvidsson nie chciał jednak 
żadnej przerwy, tylko krzyczał z koszulą na głowie:
— Dalej, do diabła!
Widowisko więc ciągnęło się bez zwłoki.
Po dwunastu uderzeniach na grzbiecie Jona Hregg-yidssona znać już było liczne 
pręgi; 
przy szesnastym •skóra na łopatkach i lędźwiach zaczęła pękać. Psy wokół zagrody 
szczekały jak oszalałe, ale chłostany nie poruszał się, leżał .sztywny jak 
kłoda.
Po szesnastym uderzeniu syslumadur oznajmił, że złoczyńca ma znów prawo do 
odetchnienia, ale Jon Hreggvidsson krzyczał, ciężko dysząc: — Na szatana!... na 
szatana!... na szatana!... Kat królewski znowu splunął w dłonie i mocniej 
uchwycił 
rękojeść bicza.
•— Teraz za ostatnią nałożnicę, tę najtłuściejszą! — zawołał człowiek z łąki i 
roześmiał się przeciągle, Sigurdur Snorrason lewą nogą postąpił krok naprzód, a 
prawą 
poszukał pewniejszego oparcia na wydeptanej ziemi, zagryzł wargi i znowu 
podniósł 
bicz. Blask w zawziętych oczach świadczył, że całe serce kładł w swą robotę; 
twarz 
mu posiniała. Psy ledwie nie wyskoczyły teraz ze skóry. Po dwudziestym razie na 
całym prawie grzbiecie chłostanego wystąpiła krew, rzemień stał się mokry i 
śliski. 
Przy końcu egzekucji bryzgi krwi padały na wszystkie strony, niektóre dolatywały 
daleko, ludziom na twarze. Grzbiet chłopa był jedną raną.
Kiedy syslumadur dał znak, aby zaprzestano, Jon Hreggvidsson miał jeszcze tyle 
sił, 
że nie chciał niczyjej pomocy przy ubieraniu. Iskrzącymi oczyma śmiał się do 
wszystkich: do mężów w zagrodzie, do dzieci i psów na łące, a białe zęby 
błyskały 
wśród czarnej brody. Wciągając spodnie ryczał na całe gardło tę strofę z ri-mów 
o 
Pontusie:
Papież wyprawiał ucztę dla dostojnych gości, Cesarz i królowie trzej 
Biesiadowali z 
wasalami.
Miało się już ku wieczorowi, kiedy ostatni uczestnicy thingu odjeżdżali do domu, 
małymi gromadkami, •każda w swoją stronę. Na końcu jechał syslumadur i obydwaj 
ławnicy wyznaczeni przez thing, a byli to 2«
zamożni chłopi Sivert Magnussen i Bendix Jonsson; towarzyszyło im kilku chłopów 
ze Skagi, kat Sigurdur Snorrason i — aby i o nim nie zapomnieć — Jon Hregg-
yidsson 
z Rein.
Bendix Jonsson miał zagrodę w Galtarholt. Ponieważ ludzi ze Skagi czekała 
jeszcze 
długa droga, zaprosił do siebie na traktament całą kompanię, zanim wyruszą 
dalej.
W szopie z zapasami Bendixa Jonssona stała beczka gorzałki, był z niego bowiem 
wielki pan i mosje. Obiecał pożyczyć Jonowi Hreggvidssonowi mocny sznur do wędy 
na dorsze — była to chęć bardzo wspaniałomyślna, ponieważ brakowało wówczas w 
całej Islandii sprzętu rybackiego i przez to właśnie śmierć głodowa nawiedzała 
kraj, 
niczym plaga niebios.
Syslumadura, kata królewskiego oraz mosje Siverta Magnussena bogacz zaprowadził 
w głąb szopy, gdzie było wykładane drzewem pomieszczenie; pomniejszych chłopów 
wraz z osmaganym pozostawił w szopie, wskazując im miejsce na siodłach i workach 
ze zbożem. Ale wszystkim Bendix napełniał gorliwie kielichy i wkrótce zapanowała 
huczna wesołość. Nie było już różnicy między tymi z przedniej części szopy a 
tymi z 
izby gościnnej. Wesołym kołem wszyscy siedzieli razem na przedzie szopy. Zaczęły 
się opowieści o bohaterskich czynach, staczano słowne pojedynki, sypały się 
rymowane opowieści i wiersze, zabawiano się na wszelki sposób. Poprzednie spory 
wnet poszły w niepamięć, wszyscy przysięgli sobie nawzajem braterstwo broni i 
kielicha. Ściskano dłonie towarzyszy, obejmowano się ramionami. Kat królewski 
padłszy na podłogę z płaczem całował stopy Jona Hreggvidssona, podczas gdy chłop 
śpiewając wznosił kielich. Tylko mosje Bendix, jak przystało na .roztropnego 
gospodarza, pozostał trzeźwy w tej kompanii.
Była ciemna noc, kiedy opuścili Galtarholt, wszyscy należycie pijani. Widać w 
poszukiwaniu innych napojów, ledwie stracili z oczu dwór, zeszli na bezdroża i 
dostali 
się nieopatrznie na trzęsawiska, pełne głębokich i płytszych bajorek, kałuż i 
dołów po 
wykopanym torfie. Okolica ta zdawała się nie mieć końca: wędrowcy całą prawie 
noc 
taplali się i paćkali w tym przedsionku piekła, tłukąc się na szkapach tam i z 
powrotem. Mosje Sivert Magnussen wpadł z koniem do dołu i krzyczał wzywając 
Boga na pomoc. W takich bagniskach starym zwyczajem topi się psy. Długo też 
trwało, nim towarzysze wydobyli go z błota, trudno bowiem było odróżnić żywego 
człowieka od martwego psa. W końcu jednak powiodło się z Bożą pomocą wyciągnąć 
go na brzeg, gdzie — cały mokry — zapadł natychmiast w sen. Po wyratowaniu mosje 
Siverta Magnussena ostatnią rzeczą, którą Jon Hreggvidsson jeszcze pamiętał, 
było to, 
że próbował wsiąść na swoją kobyłę, siodło nie miało jednak strzemion; wydawało 
mu 
się też, że szkapa stała się o wiele wyższa, a przy tym bez przerwy wierzgała. 
Czy 
rzeczywiście wlazł wreszcie na konia, czy też w mrokach jesiennej nocy zaszło 
coś, co 
przeszkodziło mu w spełnieniu tego zamiaru — nie mógł sobie później nigdy 
dokładnie przypomnieć.
O świcie, ledwo żywy, obudził ludzi w Galtarholt; przemoknięty i obłocony, 
dzwoniąc 
zębami pytał o mosje Bendixa. Siedział na koniu Sigurdura Snorrasona i miał na 
głowie katowski kaptur. Bendix pomógł mu zsiąść, zawlókł go do domu, ściągnął 
zeń 
ubranie i położył go do łóżka. Jon był bardzo osłabiony, ręce i nogi miał 
zdrętwiałe; 
ułożył się na brzuchu, bo tak bolały opuchnięte plecy, i natychmiast usnął.
Kiedy obudził się koło dziewiątej rano, poprosił Ben-dixa, aby wybrał się z nim 
na 
bagnisko, przypuszczał bowiem, że gdzieś tam właśnie zostawił swoją kobyłę i 
zgubił 
kapelusz, rękawice, bat i pożyczoną wadę na dorsze.
Szkapę odnalazł niedaleko, wśród stada koni; siodło przekręciło jej się na 
brzuch. 
Bagno nie było teraz takie wielkie jak nocą. Jakiś czas szukali pogubionych 
rzeczy na 
brzegu wąskiego strumyka, gdzie Jon Hreggvidsson, jak mu się coś przypominało, 
spał w nocy. Rzeczywiście, znaleźli jego legowisko, obok były rękawice, bat i 
sznur 
do wędki.
Kilka kroków dalej natknęli się na zwłoki kata. Półleżał, pół-klęczał, wciśnięty 
między 
brzegi strumyka, który był tak wąski, że ciało zatamowało bieg wody. Za trupem 
utworzyło się małe jeziorko i woda, która normalnie sięgałaby Sigurdurowi 
Snorrasonowi tylko do kolan, podniosła mu się teraz aż do ramion. Jego oczy, nos 
i 
usta były zaciśnięte.
Bendix popatrzył chwilę na umarłego, spojrzał potem na Jona Hreggvidssona i 
zapytał:
— W jaki sposób jego czapka znalazła się na twojej głowie?
— Zbudziłem się z gołą głową. Przeszedłem kilka kroków i znalazłem ten kaptur. 
Krzyczałem na całe gardło: „Halo! halo!" Nikt nie odpowiadał, więc po prostu 
wsadziłem go na głowę.
— A jak się to mogło stać, że Sigurdur Snorrason ma zaciśnięte oczy, nos i usta? 
— 
Diabli wiedzą! Ja mu ich nie zaciskałem. — Jon Hreggvidsson chciał podnieść bat, 
rękawice i wędkę, ale Bendix powstrzymał go.
—• Na twoim miejscu zawołałbym wpierw sześciu ludzi, aby stwierdzili wszystko 
naocznie i mogli potem świadczyć.
1 Już w sagach staroislandzkich czytamy, że zmarłym nie tylko przymykano oczy i 
usta, lecz także zaciskano nos, aby jak wierzono, dusza mogła łatwiej opuścić 
ciało.
Była to niedziela. Umówili się więc, że Jon pojedzie do Saurbaer i uprosi kilku 
wiernych wracających z kościoła: niech obejrzą trupa Sigurdura Snorrasona w 
takim 
stanie, jak został znaleziony.
Wielu przyjechało z ciekawości, chcąc zobaczyć umarłego kata. Sześciu ludzi 
obiecało 
zaświadczyć pod przysięgą, że na ciele nieżywego nie stwierdzili żadnych obrażeń 
i że 
— prócz zaciśnięcia oczu, nosa i ust — nic nie wskazywało na to, by ktoś 
dopuścił się 
na nim morderstwa.
Trupa przewieziono do domu do Galtarholt, po czym każdy odjechał w swoją stronę.
in Nazajutrz dzień był jasny i cichy, bez wiatru. Wszędzie, na lądzie i na 
morzu, ludzie 
pracowali, tylko Jon Hreggvidsson leżał w łóżku na brzuchu, wymyślał żonie i 
wśród 
jęków i stękań coś bredził o tabace, gorzałce i trzech nałożnicach. Na podłodze 
głuptak skubał wełnę śmiejąc się na całe gardło. Obrzydliwy smród trędowatych 
górował w izbie nad wszelkimi innymi zapachami.
Nagle, co to się dzieje — z głośnym szczekaniem pies wypada z domu, a na dworze 
ziemia aż drży od tętentu końskich kopyt. Po chwili słychać brzęk uprzęży i 
krzyki, 
jakiś władczy głos wydaje rozkazy pachołkom. Jon Hreggvidsson leży bez ruchu. 
Wtem wbiega do izby jego żona i z trudem chwytając oddech mówi:
— Boże miłosierny! Jacyś dostojni państwo!
— Dostojni państwo? — powtarza Jon. — Czyż nie wygarbowali mi skóry? Czego 
chcą jeszcze?
Nie ma jednak czasu na długie roztrząsania. Z sieni dobiega już szelest sukien, 
głosy i 
kroki. To zjawili się nieproszeni goście.
Pierwszy przekroczył próg izby Jona Hreggvidssona krzepki, rumiany mąż odziany w 
obszerny płaszcz; miał przywiązany pod brodą kapelusz, na palcu połyskiwał gruby 
złoty pierścień, z szyi zwisał mu łańcuch ze srebrnym krzyżem, w ręku zaś 
trzymał 
kosztowną szpicrutę. Tuż za nim weszła kobieta w wysokim, złotem haftowanym 
czepcu, w ciemnym, krótkim płaszczu do konnej jazdy oraz w czerwonym jedwabnym 
szalu; lat jeszcze nie średnich, twarz miała świeżą, ale w jej sposobie bycia 
zanikał już 
wdzięk młodości, kształty miała bujne, ziemską, dojrzałą urodę. Za nią 
postępowała 
druga kobieta, bardzo jeszcze młoda. Była pełnym poezji przeciwieństwem 
poprzedniej; dopiero przechodziła ze świata dzieciństwa w krąg spraw, które 
kształtują 
istotę kobiety. Głowę miała nie zakrytą, jej rozpuszczone włosy lśniły. Smukła 
postać 
pełna była dziecięcego uroku. Oczy tyleż wiedziały o ziemi, co błękitne niebo. 
Dotąd 
poznała tylko urodę rzeczy, nie ich użyteczność, i wstępowała teraz do tej chaty 
z 
uśmiechem nie zamąconym jeszcze znajomością ludzkiego życia. Ubrana była w 
krótki stanik i płaszcz barwy indygo, spięty u szyi srebrną klamrą, który 
unosiła 
szczupłymi palcami, tak że nad trzewikiem widać było czerwone, prążkowane 
pończochy.
Na końcu tego znakomitego towarzystwa wkroczył dostojny pan, poważny, zatopiony 
w myślach. Trudno było określić jego wiek. Zbudowany proporcjonalnie, miał twarz 
bez zmarszczek, prosty nos i jakiś miękki, melancholijny rys wokół ust, nieco 
kobiecych, lecz bez kobiecej zmienności. Opanowane ruchy dowodziły długich lat 
pracy nad sobą i wewnętrznej karności. Choć spojrzenie miał pewne siebie i 
spokojne, 
oczy jego mówiły, jak interesuje go świat, i odnosiło się wrażenie, że — duże i 
czyste 
— widzą one więcej niż oczy innych ludzi, że mniej rzeczy zostaje dla nich 
tajne, że 
bez wy siłku, a nawet bez ciekawości, odbijają wszystko jak cicha woda — oczy 
były 
w tym mężu oznaką szlachectwa. Ze sposobu bycia gość przypominał raczej mądrego 
człowieka z ludu aniżeli znamienitego pana, którego znaczenie stąd płynie, że ma 
władzę nad ludźmi. Zazwyczaj dostojników poznaje się po okazałości wyglądu; ten 
mąż różnił się od innych staranną prostotą i dobrym smakiem widocznym w każdym 
drobiazgu, w każdej fałdzie oraz kroju szat; nosił buty z miękkiej angielskiej 
skóry; 
peruka, przykryta przez cały czas szeroko-skrzydłym kapeluszem, była dobrego 
gatunku i starannie zaczesana, jakby właśnie miał iść na posłuchanie u króla.
Kilka kroków za dostojnym towarzystwem wszedł duszpasterz Jona Hreggvidssona, 
pleban z Gardar, ze swoim psem-owczarkiem, który machając ogonem wszystko 
obwąchiwał. Grono znakomitych osób wypełniło małą izdebkę, więc żona 
Hreggvidssona wciągnęła idiotę na łóżko, aby zrobić miejsce dla jaśnie państwa.
— Jonie Hreggvidssonie z Rein, było ci więc danym dożyć tak wielkiego zaszczytu 
— 
zaczął pastor. — Oto przybył tu we własnej osobie biskup ze Skalholt i jego 
czcigodna 
małżonka Jorunn, jak również kwiat dziewic, jej siostra panna Snaefridur, córki 
lógmadura Eydali-na. A wreszcie — stoi też tu, w twojej izbie, sam powiernik i 
doradca naszego najmiłościwszego króla i pana, Arnas Arnaeus, uniwersytetu w 
Kopenhadze profesor.
Jon tylko chrząknął.
— Czy ten chłop jest chory? — zapytał biskup, jedyny z gości, który podał mu 
rękę.
— Och, właściwie nie — odpowiedział Jon Hregg-vidsson. — Byłem wczoraj 
smagany.
• Kłamstwo! Przedwczoraj go smagali! Wczoraj kogoś zabił, ten dureń! — 
posłyszano nagle jazgot jego żony, która natychmiast potem za plecami gości 
uciekła 
ku drzwiom. Na to Jon:
— Pokornie proszę, aby wasze dostojności nie uważały na tę kobietę. Jaka ona 
jest, 
widać po jej potomstwie. O, ten na łóżku! Wynoś się, głupcze, i nie pokazuj 
porządnym ludziom! Gunno! Mała Gunno! Gdzież jest moja mała Gunna? ta ma 
przynajmniej oczy po mnie! — Ale dziewczynka nie przychodziła, choć ją 
wielokrotnie wołał.
Biskup zapytał tymczasem plebana, czy próbowano okazać jakąś pomoc biedakowi, na 
co otrzymał odpowiedź, że nikt o pomoc nie prosił. Małżonka biskupa chwyciła 
ramię 
męża i wsparła się o nie. Snaefridur Eydalin spojrzała na swego milczącego 
towarzysza; jej uśmiech powoli gasł ustępując miejsca przeraźliwej ' trwodze.
Teraz biskup poprosił pastora Thorsteinna o wyłożenie sprawy, z jaką przyjechał 
tu 
dostojny Arnas Arnaeus, potem bowiem mają zgromadzić się wszyscy mieszkańcy 
zagrody, aby otrzymać arcypasterskie błogosławieństwo.
Pastor zabrał więc głos i raz jeszcze powtórzył z naciskiem, że oto przybył tu z 
wielkiego miasta Kopenhagi mąż wielkiej nauki, króla przyjaciel, druh w urzędzie 
hrabiów i baronów — Arnas Arnaeus — między innymi narodami prawdziwa chluba 
tego biednego kraju. Pragnie on odkupić wszelakie pokryte pismem szpargały z 
dawnych wieków, zarówno cielęcą skórę, jako i papier, stare księgi, pergaminy, 
wszelkiego rodzaju zapisane karty, które zbutwiałyby zapomniane w szafach i 
skrzyniach u biednych, zaniedbanych mieszkańców tego nieszczęśliwego kraju. Oni 
sami nie znają się na tego rodzaju rzeczach, gdyż Bóg ich karze głodem i innymi 
plagami jako istoty zatwardziałe •w grzechu i niewdzięczne wobec Chrystusa.
— Zbiera te strzępy ksiąg — ciągnął pastor — i daje im schronienie w swoim 
pałacu 
w dalekim mieście Kopenhadze, a czyni tak po to, żeby przekonać uczonych z 
całego 
świata, jako na Islandii żył ongi lud należący do ludzkiego rodzaju, tenże sam, 
co 
wydał Gunnara z Hlidarendi i kmiecia Njala.
Dalej wywodził pastor Thorsteinn, że czcigodny Arnas Arnaeus dzięki wrodzonemu 
darowi jasnowidzenia — którego Bóg użycza jedynie pełnym mądrości świadkom 
Jego mocy — miał natchnienie, że prostaczek Jon Hreggvidsson z Rein zachował 
może jakieś stare zapisane strzępy pergaminu z czasów katolickich. Z tej właśnie 
przyczyny dostojni państwo, jadąc z zachodu z Eydalur do Skalholt, zboczyli do 
Akranes, aby mówić z mizernym chłopkiem czynszowym Chrystusa, leżącym oto na 
swym barłogu ze świeżymi jeszcze ranami po chłoście. Królewski doradca pragnąłby 
tedy ujrzeć te strzępy, jeśli się jakieś zachowały, wypożyczyć je, gdyby były do 
pożyczenia, odkupić, gdyby były do kupienia.
Jon Hreggvidsson powiedział, że nic o tym nie wie, aby w jego skrzyniach lub 
szafach 
znajdowały się takie strzępy skóry, świstki czy szmaty ze wspomnieniami o mężach 
z 
dawnych czasów. Martwi go też, że wielmożni państwo odbyli na próżno tak długą 
drogę. Pod tym dachem nie ma żadnej księgi z wyjątkiem postrzępionego graduału z 
licho rymowanymi psalmami pastora Halldora z Prestholar; Gunnar z Hlidarendi 
nigdy 
nic tak marnego nie ułożył. Nikt tu nie umie porządnie czytać prócz starej 
matki, która 
poznała tę sztukę, ponieważ jej ojciec pracował przy oprawie ksiąg u świętej 
pamięci 
pastora Gudmundura w Holt i aż do godziny swej śmierci trudnił się księgami. On 
sam 
— mówił Jon Hreggvidsson — nie czyta, jeśli nie jest do tego zmuszony. Od matki 
nauczył się jednak wszelakich sag i ri-mów, podobnie jak i rejestru dawnych 
pokoleń, 
mniema przy tym, że pochodzi od króla Dunów Haralda Si-nozębego. Nigdy nie 
zapomni tak sławnych bohaterów dawnych wieków, jak Gunnar z Hlidarendi, król 
Pontus i Orvar Oddur, którzy mieli dwanaście stóp wzrostu i przeżyliby trzysta 
lat, 
gdyby nie przydarzyły im się nieszczęścia. Jakby miał księgę o nich, przesłałby 
ją 
królowi, i to bez żadnej zapłaty, na dowód, że żyli tu przecież kiedyś prawdziwi 
mężowie. Mimo wszystko on, Jon Hreggvidsson, nie sądzi, że brak skruchy jest 
przyczyną obecnej nędzy Islandczyków, bo kiedyż to Gunnar z Hlidarendi odczuwał 
skruchę? Nigdy. A matka Jona nieznużenie śpiewa psalmy pokutne pastora Halldora 
z 
Prestholar —• bez najmniejszego skutku. Brak sprzętu rybackiego jest o wiele 
szkodliwszy dla Islandczyków niż brak skruchy i początkiem jego nieszczęścia 
stało 
się to, że skusił igo kawałek sznura od wędki. Jednak niechaj nikt, a już 
najmniej niech 
dostojny biskup nie sądzi, że Jon Hreggvidsson jest niewdzięczny wobec Chrystusa 
i 
że mógłby zjeść mu bydło. Wprost przeciwnie! Ten, który posiada ziemię i 
gospodarzy w niebie, był zawsze łaskawy i pełen pobłażliwości dla swego ubogiego 
czynszownika i obydwaj zawsze dobrze się ze sobą zgadzali.
Kiedy chłop tak gadał, przyszli inni mieszkańcy zagrody, aby otrzymać 
błogosławieństwo biskupa ze Skal-holt. Kuzynka, której palce gniły, a skóra 
pokryta 
była guzami, i siostra, owrzodzona, ze zżartymi policzkami, nie uspokoiły się, 
póki nie 
stanęły przed gośćmi, twarzą w twarz wobec wspaniałości tego świata. Wszystkie 
biedne, poikraczne istoty — choć nie w tym stopniu co trędowaci — znajdują 
upodobanie w ukazywaniu swego nieszczęścia, zwłaszcza przed możnymi, a czynią to 
często z wyzywającą dumą, która rozbraja nawet najodważniejszych, a 
najdoskonalszą 
piękność czyni we własnych oczach śmieszną. „Zobacz, tym udarowa! mnie nasz Pan 
Bóg w swej łasce, oto moje usprawiedliwienie przed najwyższą dobrocią — tak 
mówią te stworzenia, pytając zarazem: — A jakież twoje usprawiedliwienie, twoja 
zasługa, dlaczego okazał ci Pan Bóg swą łaskę? — Albo po prostu: — Aby tobie dać 
piękność, dotknął mnie Ojciec Niebieski tymi ranami."
Głuptak był zawsze zazdrosny o trędowate i nie mógł znieść tego, że obydwie 
znajdowały się w pobliżu, kiedy działo się coś ważnego. Złościł się i dokuczał 
im, jak 
tylko mógł, kopiąc je, szczypiąc i plując na nie. Jon Hreggvidsson raz po raz 
kazał 
mu się wynosić. Pies pastora Thorsteinna podwinął ogon i chyłkiem uciekł z izby. 
Małżonka biskupa usiłowała uśmiechać się przyjaźnie do obu trędowatych, 
zwracających ku niej swe pełne cierpienia, mroczne twarze, lecz Snaefridur 
odwróciła 
się z okrzykiem od ich spojrzeń. Mimo woli złożyła dłonie na ramionach stojącego 
przy niej Arnaeu-sa, spiesznym ruchem ukryła głowę na jego piersi, znowu się 
odeń 
odsunęła i starając się opanować powiedziała cicho, z udręką:
— Mój przyjacielu, dlaczego przywiodłeś mnie do tego okropnego domu?
Przyszli też i pozostali mieszkańcy: matka, córka i żona. Stara matka upadła 
przed 
biskupem na kolana i dawnym zwyczajem ucałowała pierścień; jego prze-wielebność 
pomógł jej się podnieść. Ciemne, zalęknione Oczy młodej dziewczyny, głębokie i 
błyszczące, były prawdziwą ozdobą tego domu. Żona, ze spiczastym no-Sern, o 
przenikliwym głosie, stała znowu w drzwiach, gotowa każdej chwili uciec, gdyby 
zdarzyło się coś nieprzewidzianego. ' Ten chłop powiedział prawdę — rzekł pastor 
Thorsteinn — i' ja to wielekroć powtarzałem wielmożnemu panu: tutaj nie 
znajdziemy 
nic cennego. Nawet miłosierdzie Boże jakby odwróciło się od tego domu, bardziej 
niż 
od jakiegokolwiek innego w naszej kościelnej gminie.
W tym świetnym towarzystwie jeden tylko człowiek nie dał się stropić i nie 
tracił 
opanowania światowca. Twarz Arnasa Arnaeusa pokazywała, że pod tym dachem 
czuje się on wybornie. Właśnie zaczął rozmowę ze staruszką; mówił powoli, 
skromnie, bez dodawania sobie powagi, jak człowiek z odległej doliny, który 
wiele w 
swej samotności przemyślał. Głos jego miał miękkość aksamitu — nie puchu. 
Nieprawdopodobne wprost było, że ten przyjaciel króla i współbiesiadnik hrabiów, 
sława kraju wśród innych narodów, mąż, którego ledwie można było zwać 
Islandczykiem (chyba tylko w rojeniach i opowieściach), że on właśnie znał 
doskonale 
rodzinę niepozornej staruszki, wiedział wszystko O' jej krewieństwach w kraju 
zachodnim1 i opowiadał z lekkim uśmiechem, że nieraz trzymał w ręku księgi 
oprawione przez jej ojca dla pastora Gudmundura, zmarłego przed stu przeszło 
laty.
— Na nieszczęście — dodał i spojrzał na biskupa — na nieszczęście, świętej 
pamięci 
pastor Gudmundur z Holt miał ten zwyczaj, że rozrywał stare pergaminowe księgi z 
sagami, których karty —• i to każda z osobna, obojętne nawet, cała czy tylko 
połowa, 
czy strzępy — były czymś auro carius, droższym od złota; niektóre z tych 
pojedynczych kart warte są więcej niż pański dwór. Takie pergaminowe karty kazał 
pastor Gudmundur z Holt przerabiać na okładki i futerały do śpiewników i 
postylli, 
które otrzymywał z drukarni 1 W Islandii wybrzeże zachodnie określa się jako 
„kraj 
zachodni".
w Holar broszurowane, a po oprawieniu sprzedawał je swym owieczkom za ryby.
Tu zwrócił swoje słowa znowu do staruszki: — Chciałbym zapytać, czy droga 
mateczka nie wskazałaby mi jakiego miejsca pod łóżkiem czy w kuchni, czy może w 
stodole lub na strychu, gdzie mogły przypadkiem zawędrować zdarte zupełnie 
strzępy 
skórzanych spodni albo też jaka para starych, zużytych butów. Może poniewierają 
się 
gdzie po kątach i zakamarkach, między dachem i ścianą, na przykład w owczarni, w 
której na zimę zapycha się szczeliny, aby nie nawiało śniegu. A może znajduje 
się tu 
jakiś wór skórzany czy też skrzynia wypełniona rupieciami, aby można je 
przetrząsnąć? Jest przecie prawdopodobne, że mógłbym tam wyszperać przynajmniej 
resztki jakiejś okładki z czasów pastora Gudmundura.
W zagrodzie nie było ani wora, ani skrzyni z gratami, ani nawet strychu w 
stodole. 
Mimo wszystko nie zmienił się wyraz twarzy Arnasa Arnaeusa i nic nie zdradzało, 
aby 
zabierał się do odjazdu. I choć biskup trochę się niecierpliwił — ceremonię 
błogosławieństwa chętnie miałby już za sobą — przyjaciel króla nadal uśmiechał 
się 
przyjaźnie.
— Jedyne miejsce, które mogłoby wchodzić w rachubę, to podstawa łoża mojej matki 
— rzekł nagle Jon Hreggvidsson.
— Słusznie, oczywiście, na czym to nie leżą zacne, stare mateczki — zgodził się 
Arnas Arnaeus; dobył z kieszeni tabakę i poczęstował wszystkich, również 
głuptaka i obie trędowate.
Kiedy Jon zażył szczyptę tej znakomitej tabaki, zaświtała mu myśl, że tkwią 
gdzieś 
chyba resztki jakiejś starej skóry. Dość już dawno chciano nią łatać jego 
spodnie, ale 
ona się do tego nie nadawała.
Kurz i smród wypełniły izbę, kiedy zaczęto przetrzą-
sać łóżko staruszki •—• na dnie leżało stare, zgniłe siano. Jak się okazało, w 
sianie 
tkwiła nieprawdopodobna mieszanina szmat i rupieci: buty bez podeszew, skórzane 
łaty, stare pończochy, zbutwiałe gałgany z kuczbai, resztki sznurów do wędek, 
kawałki lin z sieci rybackich, złamane podkowy i ich kawałki, róg, kości, skrze-
la 
suszonych ryb stwardniałe na kamień, kawałki drzewa, sztabki żelaza, sieci, 
ciężarki z 
ołowiu, muszle, skorupki ślimaków, rozgwiazdy. Można było jednak znaleźć wśród 
tego i rzeczy nadające się jeszcze do użytku, a nawet dobrej roboty i cenne, jak 
miedziane sprzączki z popręgów, kamienie położnicze, skuwki do bieży, starodawne 
monety miedziane.
Jon Hreggvidsson wylazł ze swego barłogu, aby pomóc w poszukiwaniach, jakie 
czynił professor antiąuita-tum1. Damy wyszły na świeże powietrze, trędowate 
pozostały przy biskupie. Stara stanęła nieco na uboczu, jej pomarszczone 
policzki 
zaczęły się czerwienić, kiedy tamci przewracali w jej łożu. Jej źrenice 
rozszerzyły się; 
im bardziej oni przeszukiwali, im bardziej myszkowali, tym bardziej napięte były 
jej 
nerwy, aż cała zaczęła drżeć. W końcu podniosła do oczu spódnicę i cicho 
zapłakała. 
Biskup nic nie mówił, ale patrzał na poczynania przyjaciela nie wierząc w ich 
skuteczność. Kiedy zobaczył, że staruszka płacze, z chrześcijańską łaskawością 
pogłaskał ją po wilgotnej, pokrytej zmarszczkami twarzy i zapewnił, że nie 
zabiorą 
niczego, co przedstawia dla niej jakąś wartość.
W końcu, po długim, skrupulatnym poszukiwaniu, dostojny gość wyciągnął ze 
zbutwiałego siana kilka zwiniętych w kłębek, pokurczonych strzępów skóry 
cielęcej, 
tak sztywnej, wysuszonej i stwardniałej, że prawie wcale nie można było ich 
rozprostować.
Znawca starożytności, (łac.)
Nagle zniknął łagodny, jakby o wyrozumiałość proszący uśmiech dostojnego i 
uczonego męża. Z poważną, niemal surową twarzą Arnas Arnaeus podniósł znalezione 
strzępy ku słabemu światłu przenikającemu przez zadymioną błonę okna. Na 
przemian 
dmuchał na nie i oglądał je z bliska, wycierając dobytą z kieszeni jedwabną 
chustką.
— Pergamin — powiedział i popatrzył na biskupa. Wspólnie obejrzeli znalezisko: 
były to karty ze skóry cielęcej złożone i zeszyte jedna z drugą, tylko że nić 
przetarła 
się, zbutwiała i pokryła się brudem. Mimo że w sczerniałą powierzchnię wżarł się 
kurz, można było z łatwością dojrzeć tekst pisany gotyckimi literami. Z 
nabożeństwem, ostrożnie dotykali tych suchych kawałeczków jak bezcielesnej 
istoty i 
mruczeli pod nosem łacińskie słowa: Pretiosissima... Thesaurus... Cime-lium... — 
Pismo pochodzi zapewne z trzynastego wieku — powiedział Arnas Arnaeus. — O ile 
mogę dojrzeć, mamy przed sobą ni mniej, ni więcej tylko karty ze Skaldy.
Potem zwrócił się do starej kobiety:
— Jest tu sześć kart pochodzących ze starego rękopisu. Ile ich mogło być 
dawniej?
Staruszka przestała płakać widząc, że to, co wzięto, nie równa się innym, pełnym 
wartości rzeczom z jej łóżka, i odrzekła, że mógł tu być jeszcze tylko jeden 
kawałek 
skóry. O ile sobie przypomina, dawno już temu namoczyła te strzępy i wyrwała 
jeden, 
aby załatać nim spodnie swego Jona, okazał się jednak zupełnie nie do użytku i 
nawet 
nie wytrzymał szycia. Kiedy gość zapytał, co się mogło stać z ową kartą, stara 
zaczęła 
wyjaśniać, że nie miała nigdy zwyczaju wyrzucać czego1 Bezcenne... Skarb 
prawdziwy... Klejnot... (łac.) 3 Dzwon Islandii kolwiek zdatnego jeszcze do 
użytku, 
zwłaszcza zaś kawałków skóry, kiedy i ona, i inni mieszkańcy tej ziemi odczuwają 
tak 
dotkliwy brak obuwia.
— Był to chyba rzeczywiście drobny skrawek, na nic nie przydatny nawet w tych 
ciężkich latach, kiedy wielu ludzi musiało się żywić swoimi butami; najmniejszy 
rzemyk wtykało się wtedy dzieciom do ust, żeby sobie possały. Dostojni panowie 
mogą wierzyć, że musiał być jakiś naprawdę ważny powód, jeśli nie dało się tego 
strzępu na nic użyć.
Popatrzyli obaj na staruszkę, jak jeszcze pochlipując ocierała łzy, po czym 
Arnaeus 
rzekł cicho do biskupa:
— Od siedmiu lat czynię poszukiwania; każę rozpytywać po całym kraju, aby 
dowiedzieć się, czy nie znajdzie się fragment albo choćby minutissima particula 
1 z 
czternastu kart brakujących ze Skaldy, w tym niezrównanym manuskrypcie zapisano 
bowiem najpiękniejsze pieśni północnego świata. I oto znaleźliśmy sześć stron, 
wprawdzie pomiętych i trudnych do odczytania, ale i to rzecz sine exemplo 2.
Biskup uściskiem dłoni powinszował przyjacielowi. Teraz Arnas Arnaeus zwrócił 
się 
znów do starej kobiety:
— Zabieram zatem ze sobą te nędzne rupiecie. Nie-sposób załatać nimi spodni ani 
zrobić z tego podeszwy. Nigdy też chyba nie nawiedzi już Islandii rok tak zły, 
aby 
można coś takiego uznać za rzecz jadalną. Jednak za twój trud, moja dobra 
niewiasto, 
przyjmij ode mnie bitego talara.
Zawinął skórę w swoją jedwabną chusteczkę i wetknął ją za połę ubrania, mówiąc 
do 
pastora Thorsteinna owym wesołym, przyjacielskim tonem, jaki się zwykle 
przyjmuje 
wobec usłużnego towarzysza, choćby poza tym nic się z nim nie miało wspólnego:
— Na to więc przyszło, drogi pastorze Thorsteinn, że lud ten, który — po czasach 
starożytności — posiada najwspanialszą literaturę, woli chodzić na pergaminie, 
pergamin zjadać aniżeli z tego pergaminu odczytywać stare pisma.
Następnie biskup udzielił ludziom z zagrody błogosławieństwa.
Na dworze paliła się już czerwień zachodu. Dostojne damy, czekające na swych 
towarzyszy, z uśmiechem wyszły im naprzeciw. Ze dwadzieścia koni, parskając, 
skubało chciwie trawę na pobliskim pagórku. Pachołkowie przyprowadzili cztery 
rumaki na podwórze. Jaś-nie państwo dosiedli ich i galopem zjechali kamienistą 
ścieżką, aż iskry sypały się z podków.
iv 1 Najdrobniejsze urywki, (łac.)
2 Bez przykładu, (łac.)
W kilka dni potem Jon Hreggvidsson wyruszył ze Skagi, aby ściągnąć należność za 
tępienie lisów; niszczył on bowiem nory lisie na polach chłopskich w całej 
okolicy, a 
płacono mu za to rybami. Sznurów mu jak zawsze brakowało. Wpadł więc na pomysł, 
aby zajechać do syslumadura i prosić o pożyczenie jakiejś linki do związania 
ryb. 
Kiedy Jon Hreggvidsson niosąc swoje ryby zjawił się na dziedzińcu, przed 
drzwiami 
stał właśnie sam syslumadur, a przy nim trzej chłopi ze Skagi.
— Pochwalony Jezus Chrystus — rzekł Jon Hregg-vidsson.
Ledwie odpowiedzieli na powitanie.
— Chciałbym prosić zwierzchność o pożyczenie kawałka sznurka.
— Zaistfe dostanie ci się kawał sznura, Jonie Hregg yidssonie. — I syslumadur 
zwrócił się do swoich ludzi: — Bierzcie go w imię Boże!
Było ich trzech, sami dobrzy znajomi Jona. Teraz dwóch skoczyło, by go 
pochwycić, a 
trzeci stał z boku. Jon zaczai się bronić, rzucał się na jednego, to na 
drugiego, 
odpychał ich, rozdzielał ciosy na prawo i lewo i w końcu wpakował obu do błota. 
Ponieważ rzecz okazała się dla dwóch zbyt trudna, musiał im przyjść z pomocą sam 
syslumadur, nie lada zresztą osiłek. Wtedy udało się wreszcie pokonać Jona 
Hreggvidssona. A ryby podczas bójki wpadły w błoto i zdeptały je stopy 
walczących. 
Potem syslumadur przyniósł kajdany i założył je chłopu mówiąc przy tym, że już 
nigdy więcej nie będzie potrzebował szukać sobie mieszkania. Skutego umieszczono 
we dworze syslumadura, obok izby czeladnej, w sieni, przez którą od świtu do 
nocy 
ludzie wychodzili i wchodzili. Trzymano go tam — z kajdanami na nogach —• dwa 
tygodnie. Musiał targać włosie końskie i mleć ziarno, a pachołcy pilnowali go na 
zmianę. Nocą sypiał na skrzyni. Parobcy i dziewki przechodząc tamtędy szydzili z 
Jona Hreggvidssona i pluli na niego, a pewna stara kobieta wylała nań nocnik, 
ponieważ nocami śpiewał rimy o Pontusie i nie pozwalał ludziom spać. Tylko jakaś 
biedna wdowa i jej dwoje dzieci litowały się nad nim i przynosiły mu gorący 
smalec 
ze skwarkami.
Wreszcie doprowadzono Jona do Kjalardalur i odbyło się posiedzenie sądu w jego 
sprawie. Syslumadur wyjaśnił, że Jon Hreggvidsson został zatrzymany zgodnie z 
prawem, ponieważ jest oskarżony o zabicie kata Sigurdura Snorrasona; sąd uznał, 
że z 
zarzutu zbrodni może oczyścić Jona przysięga dwunastu ludzi; sam o nich winien 
się 
postarać. Sześciu wracających z kościoła w Saurbaer przysięgło, że trup 
Sigurdura 
Snorrasona, leżący — jak widzieli — w strumyku, miał oczy, nos i usta 
zaciśnięte. 
Mosje Sivert Magnussen, ten sarn, którego wyciągnięto z dołu po torfie, 
przysiągł, że 
owego wieczoru kat i Jon Hreggvidsson oddalili się od towarzyszy i odjechali w 
mrok. 
Wszystkie złożone przysięgi świadczyły przeciw oskarżonemu.
Po dwudniowym przewodzie sądowym Jon Hreggvidsson skazany został na śmierć za 
zamordowanie Sigurdura Snorrasona, zezwolono jednak poddać wyrok ponownemu 
rozpatrzeniu na althingu.
Była już późna jesień. Na drogach leżał śnieg udeptany i śliski. Z Kjalardalur 
do Skagi 
wszyscy wracali pieszo, tylko syslumadur i jego pisarze jechali konno. Za jego 
zgodą 
zboczono do Rein. Więzień spętany i pod strażą stał na dworze przed własną 
zagrodą, 
podczas gdy syslumadur wszedł do domu.
Mieszkańcy Rein domyślili się, co to za odwiedziny, matka Jona wydoiła więc 
krowę i 
przyniosła synowi w drewnianej misce ciepłego mleka. Kiedy się napił, pogładziła 
go 
po włosach. Wyszła też córka, stanęła przy ojcu i patrzyła na niego.
Syslumadur wszedł do izby nie pukając.
— Twój mąż — powiedział do żony Jona — skazany został za morderstwo.
— Zawsze mówiłam, że to łajdak.
— Gdzie jego rusznica? Nie powinno być broni w tym domu.
— Tak, wprost nie do wiary, że już dawno nie zastrzelił nas wszystkich -— 
odrzekła 
kobieta i podała mu rusznicę.
Potem wzięła starannie złożoną koszulę z grubej, szorstkiej wełny i powiedziała 
wręczając ją sysluma-durowi:
— Wkrótce znowu będę miała dziecko, to już widać. Zresztą jestem chora i 
nieładna 
Na pewno niewiele mu zależy na widzeniu się ze mną. Pragnęłabym jednak bardzo, 
aby wielmożny pan był tak łaskaw dać mu tę koszulę. Jest ciepła, a on może 
będzie 
długo poza domem.
Syslumadur wyrwał koszule, smagnął nią kobietę po twarzy i rzucił na ziemię -
mówiąc:
— Nie jestem parobkiem hołoty z Rein!
Syn zaśmiał się: bawiło go zawsze, kiedy ktoś — obojętnie kto — wyrządzał matce 
coś złego. Trędowate, drżąc całe, siedziały obok siebie, na łóżku, jedna pokryta 
wrzodami, druga — ranami, trzymały się za ręce i chwaliły Boga.
Nadeszła zima, a ponieważ nie można było oczekiwać końca sprawy Jona 
Hreggvidssona przed zebraniem się althingu, postanowiono odesłać go do 
Bessastadir, 
jako że były trudności z umieszczeniem więźniów gdzie indziej na czas dłuższy. 
Wsadzono Jona do łodzi i kilku ludzi powiozło go do Alftanes. Był ziąb i wiatr i 
otwartą łódź raz wraz zalewała woda. Ludzie zagrzali się wiosłując i wylewając 
wodę. 
A Jon Hreggvidsson śpiewał stare rimy o Pontusie. Jeśli spojrzeli na niego, 
przerywał 
na chwilę swój śpiew, tylko w jego oczach lśniło coś tajemniczego, uśmiechał się 
kpiąco, białe zęby błyskały z czarnej brody, po czym spokojnie śpiewał dalej.
W Bessastadir przyjęli Jona zastępca namiestnika, pisarz i dwóch duńskich 
pachołków. Tym razem nie umieszczono chłopa razem ze skazanymi na ciężkie 
roboty, lecz natychmiast zawleczono go do lochu. W ziemiance podobnej do 
ocembrowania studni były szerokie włazy zamknięte ryglem, przy którym wisiały 
dwie wielkie żelazne kłódki; krył się tam głęboki loch o pobielonych wapnem 
ścianach.
Spuszczono drabinę sznurową i kazano Jonowi Hregg-yidssonowi zleźć po niej na 
dół, 
aż na dno lochu, po czym zeszli za nim słudzy namiestnika, aby założyć mu 
kajdany. 
Nie było tu nic prócz wąskiej pryczy przykrytej skórą owczą, drewnianej beczki 
na 
załatwianie przyrodzonej potrzeby, pnia, na którym leżał olbrzymi topór, i 
glinianego 
dzbana z wodą. Latarnia zarządcy oświetliła na chwilę ten obraz: pień, topór i 
gliniany 
dzban. Potem ludzie wrócili na górę, wciągnęli drabinę, zamknęli otwór, 
zawiesili 
kłody na założonych znowu ryglach i przekręcili klucze w zamku. Zapadła cisza. 
Było 
naprawdę ciemno, nie widziało się własnej ręki. Jon Hreggvidsson zaśpiewał:
Wziął ją rycerz podstępem, Na swe łoże ją rzucił. Gniew w nim żądze podnieca, 
Gniew w nim żądze podnieca. — Nie od razu rzekła: Tak.
Przez całą zimę i długo jeszcze w lato śpiewał Jon Hreggvidsson w więziennym 
lochu 
stare rimy o Pontusie.
Czas nie liczył się tu na godziny ani tym bardziej na dni, między dniem a nocą 
nie 
było różnicy. I nie było niczego, czym mógłby zająć czas. Jedzenie spuszczano w 
koszu raz, czasem dwa razy w ciągu doby. Towarzystwo miewał nieliczne, i tylko z 
rzadka. Zanim przybyli do jego lochu pierwsi goście, już niemal zapomniał, co to 
ludzie, powitał więc przybyszów z tym większą radością. Było to dwóch mężczyzn, 
obaj bardzo przygnębieni, ledwie odwzajemnili powitanie. Zapytani 0 imię i 
pochodzenie, długo zwlekali z odpowiedzią. W końcu wydobył z nich tyle, że jeden 
był z Seltjarnar-nes i nazywał się Asbjórn Joakimsson, a drugi z Hraun 1 zwał 
się 
Holmfastur Gudmundsson.
— Tak — rzekł Jon Hreggvidsson — chłopi z Hraun byli zawsze łotrami. Ludzi z 
Seltjarnarnes uważałem jednak za naród dobroduszny.
Obaj mieli być chłostani. Z ociągających się odpowiedzi, z ostrożnego dobierania 
słów, a przede wszystkim z tego, że tak poważnie traktowali swoją dolę, łatwo 
było 
zmiarkować, iż muszą to być jacyś znaczni ludzie. Jon Hreggvidsson nie 
przestawał 
pytać i dowcipkować. Okazało się, że Asbjórn Joakimsson odmówił przewiezienia 
wysłańca namiestnika przez fiord Skerja. Holmfastura Gudmundssona skazano zaś na 
rózgi, ponieważ sprzedał w Hafnarfjord cztery ryby za kawał sznura zamiast 
odstawić 
je do kupca w Keflavik: jego zagroda zaś należała do okręgu w Keflavik, zgodnie 
z 
nowym zarządzeniem królewskim dzielącym kraj na odrębne okręgi handlowe.
— Dlaczegoż nie sprzedałeś ryb w swoim okręgu, jak ci rozkazał najmiłościwszy 
pan? •— zapytał Jon Hreggvidsson.
Holmfastur odpowiedział, że od kupca, któremu król przydzielił Keflavik, nie 
dostałby 
sznurów — z pewnością nie dostałby ich też od kupca w Hafnarfjord, liczył jednak 
na 
to, że pewien życzliwy człowiek ze składów kupca da -mu kawałek linki za te 
cztery 
ryby.
— I coś takiego musiało właśnie mnie spotkać, mnie, Holmfastura Gudmundssona — 
dodał na zakończenie.
— Trzeba się było lepiej powiesić na tym sznurze — rzekł Jon Hreggvidsson.
Asbjórn Joakimsson był jeszcze oszczędniejszy w słowach od swego towarzysza 
niedoli.
— Jestem zmęczony — powiedział. — Czy nie ma tu na czym usiąść?
— Nie — odparł Jon Hreggvidsson. — Tu nie izba cze-ladna. Ta prycza jest tylko 
dla mnie i nie ustąpię jej nikomu. Przestań też macać wokół pnia. Przewrócisz 
jeszcze dzban z wodą.
Znowu nastała cisza, aż w ciemności rozległo się czyjeś głębokie westchnienie:
-— I pomyśleć, że nazywam się Holmfastur Gudmundsson.
— No i co z tego? — spytał drugi. — Czy i ja nie mam imienia? Czy wszyscy nie 
mamy jakichś imion? Myślę, że to całkiem obojętne, jak się nazywamy.
— Kiedyż to czytał kto w starych księgach, żeby Duńczycy skazywali na chłostę 
kogoś z moim imieniem w jego własnym kraju, w Islandii?
— Duńczycy ścięli nawet biskupa Jona Arasona 1 — rzekł Asbjórn Joakimsson.
— Nikt nie śmie lżyć mego króla w obecności jego sługi — ozwał się Jon 
Hreggvidsson.
Po tych słowach zapadła długa'cisza, dopóki nie posłyszano znowu, jak człowiek z 
Hraun mruczy swoje imię:
— Holmfastur Gudmundsson.
I powtórzył je niemal bezgłośnie, niby tajemnicze słowa przepowiedni:
— Holmfastur Gudmundsson. Znowu zapanowała cisza.
— Kto mówił, że Duńczycy ścięli biskupa Jona Arasona? — spytał potem Holmfastur 
Gudmundsson.
— Ja — odparł Asbjórn Joakimsson. — A jeśli ścięli nawet Jona Arasona, cóż to 
znaczy, że król każe wysmagać prostych chłopów, jak my.
— Zostać ściętym to zaszczyt — rzekł Holmfastur Gudmundsson.' — Nawet 
zwykły człowiek staje się przez ścięcie znakomitym mężem. Zwykły człowiek 
wiedziony pod topór może mówić wiersz, jak Thorir Jokull, i imię jego będzie 
żyć, 
dopóki żyją ludzie w tym kraju. Natomiast znakomity mąż, wysmagany, traci i 
Jon Arason (1484—1551) — ostatni katolicki biskup Islandii. Walczył z 
Duńczykami, 
za co ścięto głowę jemu oraz jego dwom synom.
/
swoje znaczenie. Nawet najdostojniejszy stanie się śmieszny, jeśli go oćwiczą. I 
dodał cichym głosem:
— Holmfasfrur Gudmundsson — czy słyszał kto imię bardziej islandzkie? I z tym 
islandzkim imieniem na wieki połączy się wspomnienie duńskiego bata, i to w 
pamięci ludu, który wszystko spisuje do ksiąg i niczego nie zapomina.
—-• Ani trochę nie straciłem znaczenia od chłosty — rzekł Jon Hreggvidsson. — I 
nikt mnie nie wyśmiał. Śmiałem się z siebie tylko ja sam.
— Wychłostanemu razy nie przynoszą ujmy — powiedział Asbjórn JoaTdmsson. — 
Nie mogę jednak zaprzeczyć: dość nieprzyjemnie może będzie dowiedzieć się jego 
dzieciom, kiedy podrosną, że ich ojca wysmagano. Inne dzieci pokazują je palcami 
i 
mówią: „Twego ojca chłostano batem." Mam trzy małe córeczki. W trzecim, 
czwartym pokoleniu rzecz pójdzie w zapomnienie... Nie wmawiam sobie w każdym 
razie, że imię Asbjórn Joakimsson jest tak godne pamięci, iż zapiszą je w księgi 
i będą 
odczytywać przez stulecia. Jak każdy bezimienny człowiek, przeżyłem swoje, 
wkrótce umrę. A lud Islandii będzie żyć, jeśli się nie ugnie, cokolwiek by się 
stało. 
Odmówiłem przewiezienia królewskiego sługi przez fiord Skerja, to prawda. 
Powiedziałem, że nie zrobię tego ani żywy, ani umarły. Czeka mnie chłosta, lecz 
niech 
tam. Gdybym jednak ustąpił, choćby tylko ten jeden raz, i gdyby wszyscy ulegali 
zawsze i wszędzie kupcowi i namiestnikowi, duchom i diabłom, dżumie i ospie, 
królowi i katu — jakże zachowałby ten lud swoje ojczyste prawa? Nawet piekło 
byłoby za dobre dla takiego ludu.
Holmfastur nie odpowiedział, tylko dalej cicho powtarzał swoje nazwisko. Jon 
Hreggvidsson trwał przy postanowieniu niedopuszczenia ich do pryczy. Wkrótce 42 
'•'"' \
nie było już słychać brzęku jego kajdan, posapując zapadł w półsen, a, wnet 
rozległo 
się pierwsze chrapnięcie, stopniowo coraz głębsze i bardziej równomierne.
Później, zimą, często zdarzało się, że wrzucano złodziei do lochu Jona 
Hreggvidssona, 
czasem kilku równocześnie, i trzymano ich tu przez noc, dopóki nie zostali 
napiętnowani lub ścięci. Siedział wówczas jak na szpilkach, pełen obawy, że 
ukradną 
gliniany dzban czy nawet topór. Również i innych ludzi czekających kary 
Sipuszczano 
do niego na dół; przeważnie byli to chłopi z okolicy. Jeden nie chciał pożyczyć 
namiestnikowi konia i powiedział, że ludzie, którzy nie mogą ujść dziesięciu 
kroków 
bez dziewięćdziesięciu rumaków, a sami nie mają żadnego, najsłuszniej by zrobili 
pozostając w domu; Gunnar z Hlidarendi nigdy nikogo nie prosił o pożyczenie 
wierzchowca. Inny, Halldor Finnbogason z Myrar, wzbraniał się przyjąć 
sakramenty; 
ogłoszono go jawnym bluźniercą szargającym świętości. Obu skazano na ucięcie 
języka. Halldor Finnbogason rozpaczał i szalał całą noc przed egzekucją, 
przeklinał 
swego ojca i matkę, aż Jon Hreggvidsson, któremu zakłócono nocną ciszę, wpadł 
wreszcie we wściekłość i oświadczył, że każdy, kto nie przystępuje do Stołu 
Pańskiego, jest głupcem; zaczął nawet śpiewać rimy o Jezusie, nie znał ich 
jednak 
dobrze. Oprócz złodziei najczęstszymi gośćmi byli tu ludzie, którzy w jakiś 
sposób 
wykroczyli przeciw królewskiemu handlowi. Jednego przyłapano z angielską tabaką. 
Inny podniósł wagę odstawionej wełny dosypując piasku. Kilku udało się 
potajemnie 
po zakupy do Eyrarbakki, ponieważ mąka w Keflavik była spleśniała i pełna moli. 
Jeszcze inni nazwali swego kupca złodziejem. I tak bez końca, a wszystkich 
czekała 
chłosta. Bez przerwy klaskał ochoczo bicz króla o nagie i chude islandzkie 
grzbiety. 
Przywieziono zatwardziałych przestępców w rodzaju samego Jona Hreggvidssona, 
ludzi, których miano albo ściąć, albo zawieźć do zamku Bremerholm — do tej 
miejscowości w odległym kraju duńskim, którą lud islandzki najlepiej poznał.
Przez dwadzieścia cztery tygodnie Jon Hreggvidsson nie widział dziennego 
światła, 
poza nikłym promykiem, kiedy na Gwiazdkę i Wielkanoc zaprowadzono go do 
kościoła, aby wysłuchał słowa Bożego. W obydwa te święta ludzie namiestnika 
zeszli 
do więziennego lochu, naciągnęli Jonowi wór na głowę, zdjęli kajdany i 
poprowadzili 
do kościoła, gdzie usadowiony w ostatniej ławce tuż .przy wrotach, miedzy dwoma 
ogromnymi chłopami, z worem na głowie, miał budować się nabożeństwem. Wór był 
przywiązany sznurem wokół szyi, na tyle jednak luźno, że kiedy Jon siedział w 
domu 
Bożym, ku swej szalonej radości mógł dojrzeć kawałek własnej ręki. Przez cała 
zimę 
nic innego nie widział.
Około Wielkanocy rzucono do lochu człowieka z kraju wschodniego, którego wysłać 
miano do Bremerholm, a to z powodu naj haniebniejszego przestępstwa, jakiego 
można było dopuścić się na Islandii: wszedł on na pokład holenderskiego statku 
rybackiego i kupił nici do szycia. Sąd zaczął rozpatrywać jego sprawę jesienią, 
a z 
wiosną miano go statkiem zimującym w Sudurnes przewieźć do Danii. Przez zimę 
odsyłano go od jednego syslumadura do drugiego po całym kraju, aż wreszcie 
znalazł 
się tutaj.
— Nie — opowiadał Guttomur Guttormsson — nie mogli mi nic więcej udowodnić 
poza tym jednym kłębkiem nici. To niewolnicy naszego kupca wyszpiegowali, że 
poszedłem na statek. W moich stronach wszyscy wchodzą na statki. Człowiek, co 
nigdy nie widział holenderskiego złotego dukata, nie wie, co to życie.
Głos tego człowieka nabierał ciepłych brzmień, a on sam wzruszał się i dreszcz 
nim 
wstrząsał, ilekroć mówił 0 holenderskich monetach.
— Są one takie duże... — Chwytał Jona Hreggvids-sona za ramię i w ciemności 
rysował mu koło na czole.
— Nigdy bym nie oszukał mego króla i pana dla takiego judaszowego srebrnika — 
powiedział Jon Hregg-yidsson.
— Ci Holendrzy siedzą na złocie — ciągnął tamten dalej. — Kiedy budzę się w nocy 
i nie mogę zasnąć, myślę o tych błogosławionych, wielkich monetach 1 znów 
jestem dobrej myśli. Co za rozmiar, waga, blask!
— Masz ich dużo?
— Dużo? Czy mam ich dużo, czy mało —• nic ci do tego, przyjacielu; wiem w 
każdym razie, co to znaczy żyć. Przeżyłem wiele szczęśliwych dni. Wy tu, w 
Sudurnes, nie dożyjecie nigdy szczęśliwego dnia.
— Nieprawda! — odrzekł Jon Hreggvidsson. — My kochamy i czcimy naszego 
króla.
— My, ludzie znad wschodnich fiordów, nigdy nie byliśmy zgrają niewolników.
Kiedy się wzajem lepiej poznali, człowiek znad wschodnich fiordów wygadał się po 
trochu, że choć nie popełnił żadnego przestępstwa poza kupnem kłębka nici od 
ludzi 
ze statku — przestępstwem bowiem jest tylko to, co zostało wykryte — od lat 
handlował z Holendrami ubijając niejeden dobry interes; zimą jego żona robiła 
dla 
nich wełniane rzeczy na drutach, latem on dostarczał im masło, ser, cielaki, 
jagnięta i 
dzieci. Otrzymywał od nich wyśmienitą mąkę, liny, żelazo, haczyki do wędek, 
tabakę, 
chustki na szyję, czerwone wino, żytniówkę; a za dzieci i złote dukaty.
— Za dzieci? — zapytał Jon Hreggvidsson.
— Tak, jednego dukata za dziewczynkę, dwa dukaty za chłopca.
Od niemal stu lat istniał wśród mieszkańców wschod niego kraju zwyczaj 
sprzedawania dzieci ludziom ze statków i w tych stronach Islandii morderstwa 
dzieci 
były rzadsze niż gdzie indziej. Guttomur Guttormsson sprzedał dwoje dzieci: 
siedmioletniego chłopca i jasnowłosą pięcioletnią dziewczynkę.
— W takim razie masz tylko trzy dukaty — powiedział Jon Hreggvidsson.
— A ile ty masz dukatów? — spytał Guttomur Guttormsson.
—• Dwa. Mam dwa dukaty w domu, w Rein — dwa żywe dukaty, co na mnie czekają.
— Za co je dostałeś?
— Jeśli myślisz, że dostałem je za przynętę na ryby, to się grubo mylisz, 
przyjacielu 
— odpowiedział Jon Hreggvidsson.
Z akt tyczących sprawy Guttomura Guttormssona wynikało, że był on przednim 
kowalem, dlatego niezadługo wyciągnięto go z lochu i umieszczono ze skazanymi na 
ciężkie roboty, aby oczekując na statek do Bre-merholm mógł tymczasem być 
użyteczny. Jon Hregg-yidsson nie ujrzał go już ani nie posłyszał nic o tym 
dzielnym 
mężu.
Otrzymał za to później, na przedwiośniu, nowego towarzysza, który pozostał z nim 
dłużej, czarownika z zachodnich fiordów o nazwisku Jon Theofilusson. Był to 
chudy 
jak szczapa mężczyzna między czterdziestką a pięćdziesiątką, który wraz ze 
starszą 
siostrą gospodarował na małej zagrodzie w odległej dolinie. Nie dopisywało mu 
szczęście u niewiast, przede wszystkim dlatego, że miał mało owiec; na to 
dwojakie 
zło zaradzić chciał z pomocą czarów, jak to od dawna robiono w kraju zachodnim — 
oczywiście ze zmiennym skutkiem. Pewien bogaty kmieć, właściciel wielkiej trzody 
owiec, zdobył serce córki pastora, tej samej, o którą ubiegał się Jon 
Theofilusson. Jon 
próbował zatem zesłać współzalotnikowi na kark zmorę. Na nieszczęście jednak 
zmora,weszła w krowę proboszcza — i zadusiła ją. A w jakiś czas potem utonął w 
bagnie źrebak rywala. Wtedy ujęto Jona Theofilussona i znaleziono przy nim 
inkluza i 
znak magiczny od spodni z trupa. Gdy toczyło się jeszcze śledztwo, zachorował i 
umarł brat współzalotnika. Kiedy legł na śmiertelnym łożu, ukazał mu się diabeł, 
nazywany przez czarowników „Boże, bądź z nami", i wyjawił, że Jon Theofilusson 
sprzedał mu duszę i że to on spowodował nieszczęście z krową i koniem oraz 
chorobę. 
W dniu śmierci potwierdził brat swoje widzenie.
W ten sposób diabeł stał się głównym świadkiem w sprawie Jona Theofilussona i 
świadectwo to przyniosło mu zgubę.
Jon Theofilusson często mówił szeptem, jak bardzo lęka się spalenia. Dreszcz go 
przejmował na samą myśl o tym; jakże pragnął, by go ścięto.
— Dlaczego przyjechali z tobą tu, na południe? Dlaczego nie spalą cię, ty 
diable, u 
siebie, w kraju zachodnim? — zapytał Jon Hreggvidsson.
— Ludzie znad Torskfjordu nie chcieli dostarczyć chrustu — odrzekł tamten.
— To coś całkiem nowego, aby tutaj, na południu, był na zbyciu opał dla innych 
części kraju. Powinieneś podać prośbę, aby ścięto cię wraz ze mną, i to 
najlepiej na 
tym oto pniu; jestem głęboko przekonany, że w całym kraju nie rna lepszego pnia. 
Z 
nudy zimą dopasowywałem wyżłobienie w nim do mojej szyi.
— A ja przez całą zimę modliłem się o ścięcie zamiast spalenia.
— Dlaczego nie wezwiesz na pomoc diabła?
— Zawiódł mnie — lamentował tamten. — Kiedy zawodzi diabeł, wtedy człowiek 
zaczyna modlić się do Boga.
— Zdaje mi się, że z ciebie biedny półgłówek — rzekł Jon Hreggvidsson. — 
Przestań beczeć i spróbuj raczej pokazać mi znak runiczny.
— Nie — odparł tamten z płaczem.
— Mógłbyś mnie choć trochę nauczyć, jak się wywołuje diabła.
— Ach, mnie samemu nie udało się go wywołać. Diabeł twierdzi inaczej i 
doprowadził mnie przed sądem do zguby, ale to kłamstwo. Postarałem się tylko o 
inkluza i chciałem z jego pomocą zdobyć pewną dziewczynę. I miałem też znak 
magiczny do spodni z umrzyka.
— Co? Inkluza? — spytał Jon Hreggvidsson. — Żeby zdobyć dziewczynę?
— Tak, ale nic z tego nie wyszło.
— Czy masz tutaj tego inkluza? Można przecież spróbować na nowo. Kto wie, 
czy nie udałoby się nam wyczarować jakiejś kobiety. Nieraz miewałem na to 
ochotę, teraz zaś bardzo by się to przydało.
Ale inkluz został chłopu odebrany przez władze.
— Czy nie możemy go sami teraz zrobić? Wydrapie-my na pniu ostrzem topora te 
[przeklęte runy i zaraz będziemy mieć na noc jaką piękną, rozkoszną kobietkę, a 
jeszcze lepiej ze trzy.
Nie było to jednak łatwe — żeby posiąść taki czarodziejski znak, trzeba 
rozporządzać 
całym światem zwierząt i sił przyrody: inkluza rysuje się żółcią kruka na 
wewnętrznej 
stronie skóry burej suki, ,po czym spryskuje się runę krwią czarnego kocura, 
któremu 
czysta dziewica ucięła szyje o pełni księżyca.
— Jak zdołałeś skłonić czystą dziewicę, aby ucięła szyję czarnemu kotu?
— Zrobiła to moja siostra. Trzy lata trwało, zanim zdobyliśmy kruczą żółć. Ale w 
pierwszą noc, kiedy z inkluzem wlazłem na dach alkowy, w której spała córka 
pastora, i rozpocząłem zaklęcia, przyłapano mnie. I krowa już zdechła.
— A co z dziewczyną?
•—• U niej — odrzekł z płaczem Jon Theofilusson — spał jakiś chłop.
Jon Hreggvidsson pokiwał głową.
— Co to jeszcze chciałem rzec?... Opowiadałeś o spodniach z umrzyka; nie 
mogę pojąć, jak mogłeś mieć trudności posiadając takie spodnie, słyszałem 
przecie, 
że zawsze znajduje się w nich pieniądze, jeśli tylko dobrze poszukać.
•—• Zdobyłem potrzebny znak magiczny, a pieniądze ukradłem pewnej wdowie, żeby 
je włbżyć do spodni z umrzyka. Tylko samych spodni nie miałem. Ułożyłem się z 
jednym człowiekiem, że zedrę z niego skórę, ale on jeszcze nie umarł, choć 
dochodzi 
dziewięćdzie-siątki. Zresztą na wszystko było już za późno, bo krowa zdechła, a 
źrebak leżał w bajorze. Wnet zaś potem diabeł ukazał się świętej pamięci 
Sigurdurowi 
na jego śmiertelnym łożu i złożył świadectwo przeciwko mnie.
Na chwilę zaległa cisza; w ciemności słychać było tylko szloch czarownika. W 
końcu 
Jon Hreggvidsson' rzekł:
— Spalą cię na pewno. Czarownik nie przestawał płakać.
Stara kobieta pragnie wyruszyć w daleką drogę.
Każdego ranka, o godzinie, kiedy rybacy wypływają na morze, schodzi na brzeg. 
Idzie 
od jednego rybaka do drugiego i mówi, że musi udać się na południe. Nikt nie 
chce 
zabrać jej swoją łodzią, ale następnego ranka ona znowu czeka. Ma na nogach nowe 
trzewiki, ma też skórzaną sakwę i kij. Brązową chustę tak naciągnęła, 4 Dzwon 
Islandii że widać tylko czubek nosa, a suknie podkasała, jak to robią wszystkie 
kobiety w podróży.
— To przecież nic złego zabrać ze sobą samotną, starą kobietę i wysadzić ją na 
jakimś cyplu...
— Dosyć jest włóczęgów na południu! — odpowiadają.
Czas upływa, wiosna się niemal już kończy. A stara kobieta pragnie wyruszyć w 
drogę 
i uparcie wlecze się każdego ranka wzdłuż brzegu. Wreszcie jeden z szyprów 
ustępuje 
i klnąc zabiera ją do łodzi, wysadza po drugiej stronie zatoki i czym prędzej 
odpływa. 
Stara kobieta wdrapuje się po obrosłych morszczyną skałach, po smaganych przez 
fale 
kamieniach, aż staje na zielonej trawie. Tak, więc przebyła wodę. Rodzinne góry, 
Akrafjall i Skardsheidi, błękitnieją w dali.
Wiosenny dzień był jasny i cichy. Od końca cypla stara kobieta szła w głąb lądu. 
Po 
drodze wlazła na wzgórek, żeby rozejrzeć się po okolicy. Gromada chałup 
przykucniętych wśród morszczyn rozciągała się w dół, aż po znaki powodziowe. Z 
drugiej strony fiordu, na południe od cypla, błyszczał w słońcu biały budynek w 
Bessastadir, gdzie władali ludzie króla; po stronie północnej cypla widać było 
miasteczko na wyspie: domy na płaskich skałach oblanych morzem i statki w 
przystani. W głębi lądu dalekie, niebieskie i wysokie skały tworzyły pierścień 
wokół 
ciemnych i niskich gór o zielonych zboczach.
Kawał dnia wędrowała w głąb lądu, wzdłuż fiordu, przez kamienie i przez 
trzęsawiska, aż dotarła do szerokiej rzeki wpadającej dwiema odnogami do zatoki; 
szumiący nurt połyskiwał w słońcu białością i błękitem. Nie miała nadziei, że 
przedostanie się na drugą stronę bez pomocy. Człowiek w sile wieku, o mocnych 
nogach, zdjąłby zapewne pończochy i przebrnął rzekę; ona jednak była stara. Nie 
pozostawało jej nic lepszego, tylko usiąść mrucząc psalm pokutny pastora 
Halldora z 
Prest-holar. .
Wydobyła z worka kawałek sztokfisza i powoli go żuła mrucząc swój psalm; kiedy 
ręką czerpała z rzeki wodę do popicia, myślała już o następnym wierszu, gdyż 
jako 
warunek wysłuchania prośby Pan Bóg żąda, aby kolejność wersetów była należycie 
zachowana. Uważała też, czy wypowiada psalm z odpowiednią intonacją: co drugi 
wiersz na pół śpiewała, a przy każdym zakończeniu zdania głos opadał żałośliwym 
tonem, jak kiedy palec ześliźnie się z napiętej struny.
Skończyła właśnie psalm, gdy nadjechali od wschodu ludzie z jucznymi końmi; ze 
łzami prosiła ich w imię Jezusa, aby pomogli biednej, nieszczęśliwej kobiecie 
przedostać się przez rzekę, lecz oni odrzekli, że dosyć już jest włóczęgów po 
tamtej 
stronie. Kiedy znikli, stara przestała płakać i na nowo odmawiała psalm. Potem 
nadjechało kilku podróżnych z zachodu, wiozących ładunek sztokfisza. Znowu 
prosiła 
ze łzami, aby pomogli nieszczęśliwej, starej kobiecie, ale tamci, pijani, 
odgrażali się 
jeszcze, że wygarbują jej skórę batem, jeśli nie wróci, skąd przyszła. Bryzgi 
wody 
spod kopyt koni padały na nią, kiedy przejeżdżali przez rzekę. Przestała płakać 
i 
odmawiała dalej psalmy pokutne.
Pod wieczór nadjechała konno pasterka z zagrody leżącej na zachód od ujścia. 
Pasała 
ona owce i krowy na łące objętej odnogami rzeki. Stara kobieta ślubowała modlić 
się o 
błogosławieństwo Boże dla dziewczyny, jeżeli ta zechce jej pomóc. Nic nie mówiąc 
pasterka zatrzymała konia przy dużym kamieniu, posadziła starą za siebie i 
przewiozła 
ją przez obydwie odnogi; po drugiej stronie zatrzymała się koło pagórka i 
zaczekała, 
aż kobieta się zgramoli. Przy pożegnaniu stara ucałowała dziewczynę prosząc Boga 
ó 
błogosławieństwo dla niej i jej potomstwa.
4* : Nastał wieczór.
We wszystkich zagrodach było pełno. Pierwszeństwo noclegu oczywiście mieli 
ludzie 
przewożący na jucznych koniach sztokfisza z łowisk — kilku aż daleko ze wschodu 
— oraz chłopi jadący z pieniędzmi, które zarobili w Bessastadir lub utargowali u 
kupców z wyspy. Ale było też tu wielu takich, których trapiła zła dola, którym 
szczęście jak ryba wciąż wymykało się z rąk, aż ich życie stało się nieustanną a 
daremną gonitwą za nim; byli tu trędowaci i wszelaka nędza ludzka — uliczni 
śpiewacy, naznaczeni piętnem złodzieje, dziwacy, słabi na umyśle, ladacznice, 
zakrystianie, kaleki, muzykanci i zupełni matołkowie. Ze wschodu, z Ran-
gavellir, 
szła pewna, rodzina składająca się z męża, żony i pięciorga dzieci; przejedli 
swoje 
kwildy i teraz chcieli się dostać do krewniaków w Leira, łudząc się nadziejami. 
Jedno 
z dzieci było śmiertelnie chore. Opowiadali, że wszędzie w kraju zachodnim leżą 
pod 
drzwiami trupy niedawno przybyłych w te strony włóczęgów. Dziewiętnastu złodziei 
napiętnowano w ciągu zimy w Ran-gavellir, jednego zaś powieszono.
Ludzie z końmi objuczonymi sztokfiszem musieli nocą trzymać warty iprzy swych 
ładunkach. Na płotach i przed chałupami siedzieli włóczędzy, dbający o cudzą 
uciechę, gotowi jak najgorliwiej zabawiać każdego, co by tego pragnął. Trędowaci 
okazywali zżarte członki i chwalili Boga. U góry, na kalenicy, stał jakiś godny 
pożałowania tępak i popisywał się swoją mizerną sztuką; były to, jak mówił, 
pieśni dla 
ludu o najstraszniej-szych przygodach — za słuchanie płaciło się szylinga. Jakiś 
zakrystian w niewieścim płaszczu'do konnej jazdy za trochę skrzeli dorsza 
intonował 
głosem biskupa ze Skalholt tak zwaną Ewangelię Markusa z Midhus napisaną dla 
jego 
zięciów. „Kto by zaś martwił córki moje w Boże Narodzenie, nie ujrzy ich 
wspaniałości na Wielka-a-a-a-noc." I głosem biskupa z Holar: „Wskoczyła na 
ołtarz, i 
ugryzła świecę mysz z długim ogonem, w czerwonych trzewi-i-i-kach." Potem 
śpiewał 
własnym głosem:
Yesenis, tesenis, tara, Jakie cuda znam, ha ha, Hallara, stallara, miami, Grają 
na flecie 
łapami.
A człowieka ze skrzypcami nie chciał nikt słuchać ani oglądać, zresztą wszystkie 
struny na jego skrzypcach bliskie były pęknięcia.
Stara kobieta zapytała o drogę przez, step ku wschodowi, mówiąc, że chce dalej 
wędrować nocą.
— Dokąd zamierzasz się udać? — pytano. Odrzekła, że ma przedłożyć małą prośbę 
małżonce biskupa ze Skalholt.
Przyglądano jej się obojętnie. Ktoś powiedział:
— Czy to nie tej wiosny w samą Wielkanoc zginęły dwie kobiety wędrujące przez 
step Hellis?
Ktoś inny rzekł: 
— Władze zabroniły przewożenia włóczęgów przez wielkie rzeki.
A trzeci, który sam też wyglądał na włóczęgę, dodał:
— Mateczko, sknery ze wschodu mówią, że zatłuką każdego na śmierć.
Późnym wieczorem niebo pokryły chmury i zaczęło padać. Noc potem nastała jasna. 
Ptaki świergotały żarliwie i radośnie, a ciepły mech na polu lawy miał zieleń 
tak 
świeżą, że świecił wśród mgły. Stara kobieta wędrowała już bardzo długo, aż 
obtarte 
do krwi stopy przestały.ją boleć, zaczęły natomiast drętwieć. Wczołgała się do 
jakiejś 
małej groty w skałach przy drodze, żeby odzyskać czucie w nogach. Wyjęła 
kawałeczek sztokfisza i zanuciła z cicha psalm pokutny.
— Tak, tak, może i zginęły w Wielkanoc dwie kobiety, aj! aj! — mruczała do 
siebie 
między wersetami. — Tak, tak, i na pewno — aj! — obie ubożuchne.
W chwilę potem z brodą opartą na kolanach zapadła w sen.
A pod wieczór następnego dnia, kiedy przybyła nad szeroką rzekę Olfusa, okazało 
się, 
że wszystko, co na zachodzie słyszała o stepie, było prawdą: u promu żądano od 
podejrzanych osób zaświadczenia. Na mieliźnie pod chmarami mew czekało sześciu 
włóczęgów, a między nimi leżały zwłoki. Przewoźnik odmówił im wszystkim 
przeprawy. Jeden z włóczęgów opowiadał, że prosił w pobliskiej zagrodzie o 
mleko, 
odprawiono go jednak z odpowiedzią, że łososie wyssały mleko krowom. Człowiek 
ów rzekł, że ofiarowywał się opowiadać sagi, jest bowiem poetą i zna więcej niż 
tysiąc 
sag, w tym głodnym roku jednak nikt nie chciał dać choćby kubka zbieranego mleka 
za tę odpłatę.
— Co by powiedział Gunnar z Hlidarendi widząc taki lud? — pytał poeta. — Albo 
też skald Egil*?
— Był czas, że kułem srebro dla wielkich panów — powiedział stary ślepy człowiek 
trzymający za rękę niebieskookiego chłopca —• teraz żebrzę o płetwę rybią.
Uwaga ta odbiegająca od tematu — jak często słowa ślepców — przerwała wątek 
rozmowy, jeśli w ogóle istniał. Włóczędzy długo w milczeniu gapili się na 
spienioną, 
mętną wodę.
Na piasku leżały zwłoki młodej dziewczyny. Ułożono je starannie, potem jednak 
nikt 
się już o nie nie troszczył. Podobno za życia dziewczyna była obłąkana.
1 Jeden z najwybitniejszych skaldów w literaturze starois-landzkiej, twórca i 
bohater 
wielu sag.
Odsunąwszy umarłej włosy z czoła, można było zobaczyć piętno.
— O, nad wschodnim brzegiem dwa kruki latają tam i z powrotem, czyhają na coś — 
powiedział niebieskooki chłopiec prowadzący ślepca.
—• Kruk jest ptakiem wszystkich bogów — rzekł poeta. — Był ptakiem Odyna i jest 
ptakiem Jezusa Chrystusa. Będzie też ptakiem nie zrodzonego jeszcze boga 
Skandilana. Czyje ciało rozszarpie kruk, tego dusza wejdzie do wiecznej 
szczęśliwości.
— A jeśli rozszarpie mewa? — spytał chłopiec.
— Kilku ptakom podarował Pan Bóg ziemię, ale nieba im nie dał — odparł poeta. — 
Przyłóż się, jak ja, sercem do ziemi, sam dla siebie naucz się lotu ptaków i 
milcz.
Woda płynęła bez przerwy. Jakiś obrzękły żebrak, obsypany krostami, wyciągnąwszy 
nogi siadł na mieliźnie gapiąc się przed siebie. Nagle szeroko otwarł baranie 
oczy i 
zawołał:
— Dlaczego srebro? Dlaczego nie złoto? Ślepiec odpowiedział:
— Robiłem też rzeczy ze złota.
— Dlaczego więc nie mówisz, że kułeś złoto?
— Wolę srebro od złota.
— Ja wolę złoto.
— Zauważyłem, że bardzo mało ludzi lubi złoto dla samego złota — powiedział 
ślepiec. — Ja lubię srebro dla samego srebra.
Obrzękły żebrak zwrócił się do poety i spytał:
— Gdzie jest w poezji mowa o srebrze?
— Gdybyś był czystą dziewczyną — rzekł poeta — wolałbyś poślubić męża czy 
trzydzieści wielorybów?
— To zagadka, czy co?
— Moja dziewczyna poślubiła trzydzieści wielorybów...
— Od złych ludzi pace nobis Domine1 — rzekła jakaś kobieta dawnego obrządku, 
odwróciła się do innych •plecami i mruczała coś do siebie.
— Nie chciała mnie — mówił poeta. — A byłem wtedy w kwiecie lat. Rok był 
nieurodzajny, jak obecny. Tej samej wiosny trzydzieści wielorybów podpłynęło do 
brzegu, który należał do starego, siedemdziesięcioletniego wdowca.
-— Złoto nie dlatego ma taką cenę, że jest lepszym metalem od srebra — mówił 
ślepiec. — Złoto dlatego ma taką cenę, bo jest podobne do słońca. A srebro ma 
blask 
księżyca.
Dwaj mieszkający na wschodnim brzegu rzeki poręczyli za ślepca z chłopcem i obu 
przewieziono. Ktoś inny zgodził się poręczyć za papistkę, a nawet obrzękły 
żebrak 
miał trędowatego brata w Kaldadarnes. Nikt jednak nie chciał być poręczycielem 
dla 
poety ani dla -trupa i przybyłej ze Skagi starej kobiety. Płakała jakiś czas i 
zaklinała 
chłopów w imię Jezusa. Wszystko jednak na próżno. Tamci weszli na pokład promu i 
przewoźnik zanurzył wiosła w wodę. Trzy istoty pozostały na brzegu, dwie żywe, 
jedna umarła.
Poeta powiedział:
— Jesteś nowie j uszka jako włóczęga, moja matulu, jeśli sądzisz, że żyje 
jeszcze 
Boże miłosierdzie. Miłosierdzie Boże pierwsze umiera w latach głodu. Gdyby na 
Islandii można było dziś jeszcze osiągnąć coś łzami, nie tylko przewożono by 
wszystkich żebraków przez rzekę łodzią, lecz przelatywaliby oni morze na 
skrzydłach.
— Stara kobieta nic nie odpowiedziała. Zabrała się ze swoim kijem i workiem i 
poszła 
brzegiem w górę rzeki. Gdzieś musi być miejsce, gdzie szumiąca rzeka jest tyl1 
Uchowaj nas, Boże! (przekręcona łac.)
ko małym strumykiem i dziecko może ją przekroczyć suchą stopą.
Na miejscu pozostał poeta i trup.
vi Cel podróży, Skalhoit, siedziba biskupa i ośrodek szkolny, musiał zrobić na 
przybyszu niegościnne wrażenie. Zabudowany był cały domami z torfu; dobrze, że 
wiosna była już późna i wyschły bajora na podwórzach. Ludzie nie byli obcym 
życzliwi, nie zatroszczyli się o skromnego gościa; przechodzili obok jak cienie, 
jak 
nieme widma senne, ani zagadnęli słówkiem. A mimo wszystko było coś ożywczego 
w tutejszym powietrzu, w którym mieszał się kuchenny dym, zapach wędzonych ryb, 
wyziewy gnoju i odór odpadków. Stało tu kilka setek chałup z torfu, jedne stare, 
krzywe, z uszkodzonymi dachami, grożące upadkiem, inne wyglądające krzepko, 
dobrze utrzymane, z otworami dymnymi w dachu i porośniętym trawą szczytem, 
prawie zupełnie nowe. Kościół katedralny, budowla z nasmo-łowanego drzewa, 
wybijał się ponad wszystkie te ziemianki wieżą dzwonnicy i wysokimi, 
ostrołukowymi oknami.
Spytała o drogę do siedziby biskupa. Był to duży, dwupiętrowy dom, również .z 
torfu, 
lecz z pobielonym •drewnianym szczytem zwróconym ku kościołowi. Nad starannie 
ułożoną kamienną podmurówką, mniej więcej na wysokości .pasa, ciągnął się rząd 
okien, a każde z czterech szybek.
Z kamiennego bruku dziedzińca widać było wnętrze pokoi. Światło padało na konwie 
i 
dzbany ze srebra, cyny. i miedzi, na .malowane przepyszne skrzynie i misterne 
rzeźby, 
ale-wśród tych wszystkich wspaniałości nie było żadnego człowieka. Do mieszkania 
wchodziło się przez podwójne drzwi; zewnętrzne stały na pół otwarte i sczerniałe 
od 
niepogody, wewnętrzne — ze szlachetnego drzewa — ozdabiał rzeźbiony smok i 
miedziany pierścień nad zamkiem. Górnych okien można było dosięgnąć z ziemi; te 
miały tylko po dwie szyby, za to w każdym wisiały jasne zasłony, rozchylone i 
podpięte na boki.
Teraz, kiedy przybyła z daleka kobieta osiągnęła wreszcie cel swej podróży, 
kiedy 
stała na dziedzińcu przed domem biskupa ze Skalholt i wystarczyło tylko zapukać 
do 
drzwi, teraz jakby zaczęła się wahać. Usiadła na bruku pod oknem i siedziała — 
stara, 
z powykręcanymi przez artretyzm nogami, z głową opadłą na pierś.
Była zmęczona. Trwała tak czas jakiś, aż przechodząca przez dziedziniec 
klucznica 
zapytała ją, czego chce. Stara podniosła powoli oczy i wyciągnęła dłoń do 
powitania.
— Tu nie miejsce dla włóczęgów! — powiedziała tamta.
Stara podniosła się z trudem i zapytała o małżonkę biskupa.
— Żebracy mają się zwracać do zarządcy — odparła klucznica, wdowa w sile wieku, 
o władczym obejściu; miała tu widocznie wiele do powiedzenia i czuła się jak na 
własnym gospodarstwie.
— Małżonka biskupa zna mnie — rzekła stara kobieta.
— Jakże może cię znać? Żona biskupa nie zna żebraków.
— Bóg mi sprzyja i dlatego mogę rozmawiać w Skalholt z małżonką biskupa.
— To samo mówią wszyscy włóczędzy — odpowiedziała klucznica. — Ale ja wiem 
na pewno, że Bóg sprzyja możnym, a nie biedakom. I małżonka biskupa wie 
również, że gdyby chciała rozmawiać ze wszystkimi żebrakami, nie znalazłaby 
czasu 
na nic innego i biskupia siedziba musiałaby zmarnieć.
— A jednak w ubiegłym roku przybyła do mej chaty i rozmawiała ze mną. I jeśli 
sądzicie, wielmożna ma-dame — kimkolwiek jesteście i jakkolwiek się nazywacie — 
że jestem biedna, pokażę wam coś.
Sięgnęła za pazuchę, wyciągnęła bity talar zawinięty starannie w chustkę i 
pokazała go 
klucznicy, która wtedy rzekła:
— Małżonki biskupa nie ma w domu. Pojechała z biskupem do zachodniego kraju, 
aby odwiedzić swoją matkę i przyjść do siebie po tej straszliwej wiośnie: 
rankiem 
znajdowano tu nieraz trupy leżące na bruku. Nie wróci aż w pełni lata, kiedy 
biskup 
ukończy wizytację w zachodnim kraju.
Ręka z talarem opadła i obca kobieta, która przeszła tak długą drogę, patrzyła 
na 
klucznicę, głowa jej się trzęsła, a język był wyschnięty od wymrukiwania 
pokutnych 
psalmów pastora Halldora.
— Czy na althingu ścięto już ludzi? — zapytała w końcu.
— Czy ścięto ludzi? Co za ludzi?
— Biednych ludzi — odpowiedziała obca.
— Skąd mam wiedzieć, kiedy na althingu ścinają przestępców? Kim ty jesteś, 
staruszko? Co cię trapi? I skąd dostałaś tego talara?
— A gdzie teraz przebywa dostojny pan z Kopenhagi, który ubiegłego roku przybył 
z biskupem do Akranes?
— Nie myślisz chyba o Arnasie Arnaeusie, moja dobra kobieto? Gdzież mógłby on 
być ze swoimi księgami, jak nie u siebie w Kopenhadze? Może i ty jesteś jedną z 
tych, 
co oczekują, że do Eyrarbakki przybędzie na statku pocieszyciel?! Ha, ha!
— A gdzież jest ta smukła panna, którą ubiegłego roku wprowadził do naszej chaty 
w Rein?
Klucznica wskazała na górny, rząd okien i zaczęła mówić zniżonym głosem — o tym 
gotowa była gadać bez końca.
— Jeśli pytasz o sędziowską córkę, pannę Snaefri-dur, to jest ona tu, w 
Skalholt, 
niektórzy mówią, że jako narzeczona; jak słychać, zanosi się na to, iż będzie 
błyszczeć 
między hrabinami. Jedno wiadomo na pewno, że zgłębia łacinę, historię, wiedzę o 
gwiazdach i inne uczoności daleko wybiegające poza to, co zwyczaj i 
przystojność nakazywały znać rodowi niewieściemu, jak długo Islandia istnieje. A 
i 
ona sama coś wspominała na wiosnę, że oczekuje kogoś, kto przybędzie okrętem do 
Eyrarbakki, i choć nie lubi siedzieć na miejscu, ani chciała słyszeć o wyjeździe 
wraz z 
siostrą do zachodniego kraju. Ale oto statek do Eyrarbakki przypłynął przed 
tygodniem, a. nikt się nie, zjawił. Za to w jasny dzień galopują tu przez 
dziedziniec 
ludzie, którzy zimą odważali się podjeżdżać tylko boczną drogą i późnym 
wieczorem. 
Coraz też rzadziej jest teraz przywoływany nauczyciel. Kto wysoko mierzy, może 
nisko trafić. Świat zawsze już był taki, moja dobra kobieto. Nauczyłam się, że 
umiar 
jest najcenniejszą z cnót.
Potem zaprowadziła wreszcie starą kobietę do izby panny Snaefridur, na piętro 
biskupiego domu, gdzie w krześle siedziała córka Icgmadura odziana w suknię z 
jedwabnej materii w kwiaty i tkała na krosnach przepaskę. Była niezwykle 
szczupła, 
prawie bez piersi. Ubiegłej jesieni cerę miała złocistą, świeżą, teraz twarz jej 
powlekła 
delikatna bladość, a błękit oczu był może jeszcze jaśniejszy niż wówczas.
.... Twarz bez iskry wesela, .spojrzenie nieobecne, usta zaciśnięte', tak 
że'.uśmiech, 
którym obdarzyła-ją natura, utaił się wokół warg, zwarżony wielkim smutkiem du 
szy. 
Z jakiejś bezkresnej dali spoglądała na okrytą kurzem, -niedołężną postać, która 
stanęła na jej progu z workiem pustym i krwawiącymi stopami.
—- Czego chce ta staruszka? — spytała wreszcie.
— Czyż jaśnie panienka naprawdę nie poznaje tej staruszki? — pytaniem 
odpowiedziała przybyła.
—• Któż zdoła odróżnić jedną starą kobietę islandzką od drugiej?... Kto jesteś?
— Czyż jaśnie panienka nie przypomina sobie małej zagrody u stóp góry nad 
morzem?'
— Setki ich. Tysiące. Któż zdoła odróżnić jedną od drugiej?
•—• Pewnego jesiennego dnia w izbie nędznego domku stoi dostojna, wielmożna 
panienka wsparta o ramię najznakomitszego w kraju nieża i najlepszego 
królewskiego 
druha. „Mój przyjacielu — mówi — dlaczego przywiodłeś mnie do tego okropnego 
domu?" To1 był dom mojego syna Jona Hreggvidssona.
Panna odłożyła robótkę i wsparła się o poduszki, aby odpocząć. Smukłe, jakby 
przezroczyste dłonie, które nigdy nie dotknęły prawdziwego, życia kraju, zwisały 
z 
poręczy wspaniale rzeźbionego krzesła. Na jednym palcu połyskiwał wielki złoty 
pierścień. Powietrze w izbie przesycone było wonią piżma i.nardu.
Po długim milczeniu zapytała głucho:
— Czego chcesz ode mnie?
— Z pewfcpścią niewiele kobiet z moich rodzinnych stron zawędrowało aż tak 
daleko 
na wschód. Ja przeszłam tę długą drogę, aby błagać jaśnie panienkę o ratowanie 
mego 
syna.
— Mnie? O ratowanie twego syna? Przed czym?
—• Przed toporem.
— Przed jakim toporem?
— Wiem, że jaśnie panienka nie szydzi ze starej, prostej, ciemnej kobiety...
ja.
— Ależ ja nie pojmuję, o czym mówisz.
— Mówią, że wasz ojciec rozkaże ściąć głowę memu synowi w Thingvellir nad 
Oxara.
— Te sprawy mnie nic nie obchodzą. On każe ścinać tak wielu.
— Może kiedyś jaśnie panienka urodzi synka, który będzie najpiękniejszy w całej 
Islandii...
•— Przybyłaś tu, aby wywróżyć mi coś złego?
— Broń mnie Boże, żebym miała jaśnie panience wróżyć coś złego. Nawet mi do 
głowy nie przyszło, że będę mogła widzieć jaśnie panienkę. Przewędrowałam tę 
długą 
drogę, aby ujrzeć małżonkę biskupa, żadna bowiem kobieta nie jest tak dostojna, 
aby 
nie mogła zrozumieć bólu drugiej kobiety. Miałam nadzieję, że przypomni sobie, 
iż jej 
stopa przekroczyła mój próg, i że ona, sędziowska córa i biskupia małżonka, 
ulituje się 
nade mną, kiedy mój syn ma zostać ścięty. Ale ona wyjechała, więc teraz tylko 
jaśnie panienka może mi pomóc.
—• Skąd myśl taka, że moja siostra albo ja, dwie głupie białogłowy, możemy mieć 
jakikolwiek wpływ na prawa i wyroki? Twój syn ścięty zostanie na pewno nie bez 
jego winy. Choćby mój syn był najpiękniejszy w całej Islandii, to jeśli zawini, 
nic nie 
uchroni go od kary. Nawet mnie nic nie uchroni. Czyż nie ścięto królowej 
Szkotów?
— Jaśnie panienka może wpłynąć na prawa kraju, może wpłynąć na wyroki — 
powiedziała stara kobieta. — Przyjaciele króla są przyjaciółmi jaśnie panienki.
— Nie mogę mieszać się w spory dnia, tam władają mocni mężczyźni, jedni 
mieczem, inni wiedzą czerpaną z ksiąg. Rzekną mi: „Dziewczyno jasna, twoim 
królestwem jest noc."
— Powiadają, że noc panuje nad dniem. A dziewczy-ń^ chwali się nad ranem.
62 <:••• '.
— Mnie będą chwalili, dopiero kiedy spłonę na stosie... — powiedziała 
Snaefridur. — 
Wracaj, mateczko, do domu, skąd przyszłaś.
W tym samym momencie ktoś przejechał konno przez dziedziniec i rozległ się 
szorstki 
głos wydający rozkazy pachołkowi. Panna wzdrygnęła się i dłonią przycisnęła 
policzek.
— A więc przyszedł — wyszeptała. — A ja jestem sama.
Minęło kilka chwil i już od strony schodów doleciał odgłos ciężkich męskich 
kroków i 
brzęk ostróg; zanim Snaefridur zdążyła ułożyć suknię, poprawić włosy i przybrać 
obojętny wyraz twarzy, drzwi się otworzyły.
Wszedł mężczyzna postawny i barczysty, rosły, ale przygarbiony, jakby uważał, że 
nie 
warto trzymać się prosto; spojrzenie leniwe i podstępne przypominało spojrzenie 
byka; 
poruszał się ociężale, jakby z niechęcią.
-— Dzień dobry — powiedział piskliwie, zrzędząco, z miną owych fircyków, którym 
nic się nie podoba, nic nie wydaje się dosyć dobre, nawet najznakomitsza partia 
w 
kraju. Zalatywał od niego lekki zapach wódki. Na nogach miał wysokie buty o 
podwójnej podeszwie, szyję okalał mu brudny kołnierz hiszpański, a odziany był w 
niebieski płaszcz z bufiastymi rękawami. Jego peruka, wielka i utrefiona na 
modłę 
duńskich fircyków, była tak wysoka, że beret z piórami musiał trzymać w ręce. 
Zamiast skłonić się przed panną i ucałować jej dłoń wskazał na obcą kobietę i 
zapytał 
tym samym tonem, jakim się przywitał:
— Cóż to za babsko?
Snaefridur patrzyła przed siebie. Mógłby dzień minąć, a jej zimny wzrok nie 
zdradziłby, co się kryje w sercu. Gość ruszył prosto do starej, biednej kobiety, 
która 
cicho stała wsparta na swoim kiju, i huknął na nią z góry:
— Coś ty za jedna?
—• Zostaw ją w spokoju — powiedziała córka lógma-dura. — Ona rozmawia ze mną. 
Albo raczej ja z nią rozmawiam. A więc, moja staruszko, jak właśnie 
powiedziałam, 
nawet królowa Szkotów została ścięta. Ścinano potężnych królów i ich najlepszych 
przyjaciół, Nikt nie może uratować przed toporem drugiego człowieka; własną 
głowę 
każdy musi sam ratować — albo zostanie ścięty. Magnusie z Braedratunga, daj coś 
tej 
kobiecie, niech już odejdzie.
Kawaler milcząc wyjął pieniądz z sakiewki, dał go staruszce i kazał jej się 
wynosić. 
Potem zamknął drzwi.
VII Pewnego pochmurnego ranka wyciągnięto z więziennego lochu Jona 
Hreggvidssona i czarownika, wsadzono ich na konie i powieziono na althing nad 
Oxara. Na miejsce przybyli późnym wieczorem, przemoczeni do suchej nitki. 
Zabójcy 
królewskiego kata jeszcze -mniej ufano niż innym przestępcom, zarządzono więc 
specjalne środki ostrożności. Jon Hreggvidsson został umieszczony w oddzielnym 
namiocie za pomieszczeniem zajmowanym w czasie thingu przez namiestnika, skąd 
też dostawał jedzenie. Natychmiast po przyjeździe, znowu zakuty w kajdany, był 
pod 
stałą strażą. U wejścia do namiotu siedział na kamieniu olbrzym z fajką glinianą 
w 
zębach. Obok płonęło ognisko, do którego pilnie dokładał gałęzi, aby ogień nie 
wygasł. Bez słowa raz wraz spozierał ukradkiem na Jona i z całych sił zaciągał 
się 
dymem tytoniowym.
— Daj mi raz pociągnąć — pewiedział Jon Hreggvidsson.
6,4:
— Mnie nikt darmo nie daje nawet łyka dymu. Za własne pieniądze kupuję tytoń •— 
odrzekł strażnik.
— To mi sprzedaj.
— Gdzie masz pieniądze?
— Na jesieni dostaniesz jagnię.
— Uśmiać się można! Za szylinga gotówką może i mógłbym ci wsadzić faję do 
gęby. Ale żeby czekający na ścięcie miał palić na kredyt, nie, nie, o tym nie ma 
mowy, 
jakem Jon Jonsson.
Przez chwilę Jon Hreggvidsson patrzył nań zamyślony, ale wnet roześmiał się, aż 
brzękły kajdany, oczy mu błysnęły, białe zęby zalśniły, i zaczął śpiewać.
Następnego dnia logmadur z ławnikami i królewskim namiestnikiem zasiadł przy 
koślawym stole w zimnym, pełnym szpar, walącym się domu althingów, tym samym, 
z którego w ubiegłym roku zabrano dzwon. Spośród tych wszystkich dostojników 
dwie osoby były odziane w porządne płaszcze: logmadur Eydalin i namiestnik z 
Bessastadir; kołnierz wokół szyi miał tylko namiestnik. Pozostali przeważnie 
okręcali 
szyje wełnianymi chustami, ubrani zaś byli w niezgrabne kaftany lub wyświechtane 
kabaty do- konnej jazdy; jeden, może dwóch z tych sadowników miało delikatną, 
białą 
cerę i wypielęgnowane ręce, większość była sina z zimna albo czerwona od wichru 
i 
niepogody; ręce pełne szram i modzeli; twarze -— każda na swój sposób — niezbyt 
piękne, jakoś niekształtne. Choć jedni byli rośli, a drudzy niscy, jedni mieli 
twarze 
szerokie, drudzy pociągłe, jedni jasne, drudzy ciemne włosy, choć więc było to 
zbiorowisko najróżniejszych ludzi, wszystkich łączyła cecha wspólna, rzekłbyś, 
narodowy znak rozpoznawczy: liche obuwie. Nawet logmadur Eydalin, choć okryty 
nowym, zagranicznym płaszczem, buty nosił stare, popękane, krzywe, skurczone, o 
marnych podeszwach i oblepione zastarzałym brudem. Tylko duński namiest5 Dzwon 
Islandii M.
nik miał błyszczące buty z miękkiej,- pięknej, brązowej, świeżo natłuszczonej 
skóry, z 
cholewami wywiniętymi wokół kolan i z lśniącymi srebrnymi ostrogami.
Między tymi dostojnikami stoi obszarpaniec w więziennym kaftanie, spętany liną z 
końskiego włosia. Stoi bosy, nogi ma czarne od brudu. Przeguby drobnych rąk są 
starte do krwi i opuchnięte. Włosy i broda krucze; z ziemistoszarej twarzy 
ciemne 
oczy patrzą stanowczo i hardo.
Sąd zapoznał się z aktami dotyczącymi sprawy Jona Hreggvidssona spisanymi 
ubiegłej jesieni w Kjalarda-lur. Thing, który się tam odbywał, skazał Jona na 
śmierć, 
ale wniósł on odwołanie do althingu. Wyrok opierał się na przysiędze sześciu 
wiernych z Saurbaer, którzy w pierwszą zimową niedzielę wracając z kościoła 
widzieli 
zwłoki Sigurdura Snorrassona. Z protokołu wynikało, że ludzie ci zeznali pod 
przysięgą, iż w gminie kościelnej Strandar w okręgu Thverar, w strumyku płynącym 
na wschód od ziemi Midfell znaleźli leżące zimne już zupełnie zwłoki kata; oczy, 
nos i 
usta zmarłego były zaciśnięte, a głowa nie opadała bezwładnie, lecz sterczała 
jakoś 
osobliwie sztywno. Dalej następowały zeznania świadków, że dnia poprzedniego, 
zanim Jon Hreggvidsson miał być smagany, miotał on na kata ukryte .w mowie 
przenośnej wyzwiska i groźby, zaklinając go na szatana albo zapowiadając, że 
ducha 
wyzionie, jeśli zawiąże węzeł za ostatnią naj-tłustszą nałożnicę. Było też 
zaprzysiężone zeznanie mo-sje Siverta Magnussona, że w mrokach wieczoru zbrodni 
Jon Hreggvidsson i Sigurdur Snorrasson pojechali z Galtarholt inną drogą niż ich 
towarzysze podróży. I było zeznanie, że o brzasku Jon Hreggvidsson zbudził ludzi 
z 
Galtarholt siedząc na koniu Sigurdura i z kapturem katowskim na głowie. Na 
thingu w 
Kjalardalur wybrano dwunastu mężów, aby przysięgą potwierdziw szy prawdziwość 
swych słów orzekli, czy Jon Hreggvidsson winien jest śmierci Sigurdura 
Snorrassona, 
czy nie. Ich przysięga wypadła tak: zaciśnięcie nosa, oczu i ust Sigurdura 
musiało być 
ludzkim dziełem, a należy to przypisać raczej Jonowi Hreggvidssonowi niż 
komukolwiek innemu.
Sędzia, w peruce i kapeluszu na głowie, siedział trochę śpiący i musiał tłumić 
ziewanie, kiedy pytał oskarżonego, czy chciałby dodać coś do swoich poprzednich 
zeznań z Kjalardalur.
Jon Hreggvidsson powtórzył, że nie może sobie przypomnieć nic z tego, co przeciw 
niemu pod przysięgą zeznano, ani wyzwisk i gróźb rzucanych Sigurdurowi przed 
chłostą, ani wspólnej jazdy w ciemności z dala od całego towarzystwa. Z nocnej 
drogi 
pamięta tylko, że dostali się na jakieś wielkie bagniska i że walnie się 
przyczynił do 
wyciągnięcia mosje Siyerta Magnussena, kiedy ten znakomity mąż, wielki gospodarz 
i 
podpora gminy kościelnej, wleciał w błoto między padlinę. Jak widać, ratunek 
powiódł się szczęśliwie. Dalej oskarżony -mówił, że kiedy już uratował to cenne 
życie, usiłował dosiąść konia. I przypomina sobie jeszcze, że szkapa jakoś mu 
niesamowicie wyrosła i wydawało się, iż nie pozwoli się dosiąść. Nie wie, czy 
wreszcie wlazł na konia. Nie ma pojęcia, co się mogło stać z kompanami, jakoś w 
tym 
samym czasie wszyscy się porozłazili. On pewnie zaraz zleciał z konia i zasnął. 
Obudził się i wstał, kiedy na niebie pojawił się już pierwszy promień. W trawie 
leżał 
jakiś łach. Podjął go z ziemi, był to kaptur katowski. Wsadził go na głowę, bo 
swoją 
czapkę gdzieś zgubił. Trochę dalej stała jakaś szkapa, a jak podszedł bliżej, 
zobaczył, 
że to koń Sigurdura Snorrassona. Na nim pojechał do Galtarholt.
— To wszystko — powiedział Jon Hreggvidsson — co wiem o wydarzeniach tej nocy. 
Jeśli działo się coś 5» ' 
więcej, to już bez mojej wiedzy. Niech mi świadczy Bóg Wszechmogący, który 
stworzył moją duszę i ciało i połączył je w jedno...
— Dość! — przerwał mu logmadur Eydalin. — Jonie Hreggvidssonie, nie masz 
prawa wzywać Pana Boga na świadka!
Po czym rozkazał wyprowadzić więźnia.
Strażnik znowu zakuł Jona Hreggvidssona w kajdany, potem usiadł na kamieniu 
przed 
wejściem do namiotu, podsycił ogień i zakurzył fajkę.
— Ty stary diable, wsadź mi faje do gęby, dostaniesz za to barana —• powiedział 
Jon.
•— Gdzie ten baran?
— Na letnim pastwisku w górach. Zapiszę ci go w testamencie.
— A gdzież pisarz?
—• Przynieś papier, sam nagryzmolę.
— I ja mam potem z zapisem w ręku łazić po to. bydlę na pastwisko!
— A co byś chciał?
•—• Sprzedaję tylko za gotówkę, zwłaszcza skazanym na śmierć, jakem Jon Jonsson! 
Zamknij już gębę.
— Można by jeszcze o tym pogadać...
— Ja już nie powiem ani słowa.
— Ależ z ciebie sukinsyn! Był to ostatni dzień althingu.
Wieczorem zaczęto ogłaszać rozstrzygnięcia poszczególnych spraw sądowych. Przed 
samą północą przywle-czono Jona Hreggvidssona, aby wysłuchał wyroku.
Orzeczenie głosiło: po najdokładniejszym zbadaniu sprawy i przeprowadzeniu 
dochodzeń oraz na podstawie tego, co ludzie wiarygodni podali o złej sławie Jona 
Hreggvidssona płynącej z rozlicznych jego łajdactw, sędzia i ławnicy — wezwawszy 
łaski Ducha Świętego — doszli do jednomyślnego wniosku, że Jonowi 
Hreggvidssonowi udowodniono zabójstwo Sigurdura Snorrasso-na. Althing 
całkowicie potwierdza poprzedni wyrok, który ma być niezwłocznie wykonany.
Było jednak już późno i długie obrady zmęczyły wszystkich, sędzia wiec polecił 
odłożyć egzekucję do rana, a przez noc kat i jego pomocnicy mieli doprowadzić 
swoje 
narzędzia do najlepszego stanu. Tak więc jeszcze raz odprowadzono Jona 
Hreggvidssona do jego namiotu i zostawiono go w łańcuchach na tę ostatnią noc. 
Jon 
Jonsson siadł u wejścia, tak że jego olbrzymi zadek wtaczał się do środka 
namiotu, i 
zakurzył fajkę. Białka oczu Jona Hreggvidssona były przekrwione, klął pod nosem, 
ale strażnika nic to nie obchodziło. W końcu chłop nie wytrzymał i dał upust 
złości:
— Cóż to za obyczaje: zetną człowieka i nawet nie dadzą mu zapalić?
— Lepiej się pomódl i kładź się spać! Pastor przyjdzie skoro świt.
Skazaniec nic nie odpowiedział i zapanowało długie milczenie. Słychać tylko było 
miarowe uderzenia topora — przez ciszę nocną leciało metaliczne, ponure echo 
odbite 
od ściany skalnej.
— Co to za hałas? — zapytał Jon Hreggvidsson.
— O brzasku mają spalić jakiegoś czarownika z zachodniego kraju, więc rąbią drwa 
na stos.
Znowu na chwilę zapadła cisza. Przerwał ją chłop:
— Dostaniesz moją krowę za tytoń.
— Przestań mnie dręczyć! — odrzekł Jon Jonsson. — Co ci teraz po tytoniu, jak 
już 
jedną nogą jesteś na tamtym świecie.
— Człowieku, dostaniesz wszystko, co posiadam!
Przynieś papier, napiszę testament!
— Ludzie mówią, żeś ty nicpoń i że nie można ci wierzyć.
— Słuchaj! Ja mam córkę, mam młodą córkę!
— Możeś ty tak przebiegły, jak mówią, ale mnie na dudka nie wystrychniesz.
— Ma błyszczące oczy, duże, okrągłe. I bujną pierś. Jon Hreggvidsson klnie się 
na 
pana swej zagrody Jezusa Chrystusa, że jego ostatnią wolą i rozkazem jest, aby 
poślubiła ciebie, Jonie Jonssonłe.
— O jaki to tytoń prosisz? — wolno powiedział strażnik, odwrócił się i jednym 
okiem 
zajrzał do namiotu. — Co?
— Oczywiście o tytoń, który może pomóc skazanemu na śmierć, o tytoń, który teraz 
tylko ty możesz mi sprzedać.
— To wtenczas mnie by ścięto. Zresztą mało prawdopodobne, żeby dziewczyna się 
zgodziła, nawet gdybym uszedł -przed toporem.
— Jeśli otrzyma list ode mnie, zgodzi się na każdą rzecz, jaką jej w tym liście 
każę 
zrobić. Ona kocha i czci ojca ponad wszystko.
— I tak mam w domu w Kjos dość kłopotu z moją rozczochraną babą.
—• O nią jeszcze dzisiejszej nocy sam się zatroszczę. Nic się nie martw.
— Ty szatanie! Grozisz, że pozbawisz życia moją żonę, a mnie chcesz pewnie 
zaprowadzić pod topór?! Twoje przyrzeczenia to czcze mamidła, jak wszystko, co 
pochodzi od diabła. Prawdziwe dobrodziejstwo, że nie dadzą ci doczekać się 
siwych włosów!...
VIII W drzwiach staje niewysoki, zgrabny mężczyzna w długiej sukni, śniady, brwi 
ma czarne a wargi czerwone. Zwykł poruszać się wolno i jakby unika światła.
— Dzień dobry, mademoisełłe. — Widać, że zwykł też mówić wolno, z 
opanowaniem.
W świetle poranka błękit oczu dziewczyny przypomina jakaś cichą, ogromną dal. 
Bujne sploty okalają twarz, spadają na ramiona.
— Pastor z katedry! A ja ledwie wstałam i nawet jeszcze nie włożyłam peruki.
— Przepraszam, mademoisełłe. Proszę się jednak nie krępować i poprawić strój, ja 
nie patrzę. 
Ale Snaefridur nie śpieszy z założeniem peruki.
— Czyż zwykłam się krępować wobec pastora?
— Oczy mademoisełłe patrzą na to, co się dzieje na ziemi, jak przybysz z 
odległych, 
obcych stron. Prawda, że to, co się teraz na ziemi dzieje, jest bardzo 
pospolite. A oczy 
twoje nie są z tego świata.
•— Więc już umarłam, pastorze Sigurdur?
— Są ludzie, którzy już tu na ziemi żyją w wieczności.
— A monsieur to cały należy do swej katedry, cały, może z wyjątkiem oczu — o, 
proszę mi wybaczyć moje słowa! Kiedy jeszcze byłam malutka i pierwszy raz 
przyjechałam do Skalholt, posłyszałam, jak monsieur mówił kazanie; zdawało mi 
się 
wtedy, że to przemówił jeden z rzeźbionych kolorowych apostołów. Świętej 
pamięci zacna wasza małżonka dała mi pełen garnuszek miodu... A czy to prawda, 
pastorze Sigurdur, że pan potajemnie odmawia Ave Maria1?
— Credo in unum Deum,2 mademoisełłe.
—• Och, czy wasza dostojność chce rzeczywiście trwonić swoją łacinę wobec 
dziewczyny? Prawda, i ja umiem przecież odmieniać in omnibus modis et tempo-
ribus3 łacińskie słowo — amo4.
1 Zdrowaś Maryjo... (lać.)-
2 Wierzę w jednego Boga. (łac.)
3 We wszystkich trybach i czasach. O 4 Kocham, (łac.)
— Często wielbiłem Boga za to, że kwiaty w tym kraju są tak piękne i szczęśliwe. 
Kiedy my, ludzie, przestajemy wznosić się nad proch ziemi, kwiaty przypominają 
nam 
wieczność.
— O czym wasza dostojność właściwie mówi?
— Niezapominajka na przykład — jakiż to delikatny kwiatek, ale otrzymał dar 
miłości i dlatego ma tak piękne oczy. Kiedy po raz pierwszy przybyła 
mademoiselle 
do Skalholt...
— Nic mnie nie obchodzi delikatny kwiatek, chcę mieć wielki kwiat o mocnym 
zapachu! — przerwała pastorowi, ale on nie zwracając uwagi na jej słowa ciągnął 
dalej:
—• Kiedy po raz pierwszy przybyła tu mademoiselle jako młodziutka dziewczyna ze 
swoją siostrą, tą dostojną panią, co wzięła w swe ręce klucze biskupiej 
siedziby, 
wydało się, jakby weszła tu naprawdę niezapominajka w ludzkiej postaci.
— Jesteście znakomitym poetą, pastorze Sigurdur, zapomnieliście jednak, że 
niezapominajkę nazywają też kocim okiem.
— Przychodzę z brzaskiem dnia, pozdrawiam w imię Jezusa i mówię: 
niezapominajko! Inni goście przychodzą o innych porach, z innym duchem i inne 
słowa szepcą do ucha.
I dopiero teraz, kiedy to powiedział, podniósł na dziewczynę gorące, ciemne 
oczy; 
usta mu drżały. Popatrzyła mu w oczy i zapytała chłodno:
— Co wasza dostojność ma na myśli?
— Jestem zalotnikiem mademoiselle. Pozwoliłaś mi się tak nazwać.
— No tak — powiedziała. — W imię Jezusa... Hm, tak, to możliwe...
— Jesteś młodą dziewczyną, Snaefridur, ledwie siedemnastoletnią. Zuchwałość 
młodości jest czymś naj cudownie j szym na ziemi — oprócz pokory. Ja mam 
trzydzieści osiem lat.
— Pastorze Sigurdur, wiem, że jesteś człowiekiem pełnym doświadczenia, 
człowiekiem utalentowanym i wykształconym i że jesteś wdowcem. Bardzo też was 
szanuję. Ktokolwiek jednak i kiedykolwiekby się zjawił i cokolwiek by 
powiedział, 
wiedz, że kocham jednego, jedynego człowieka.
— Wasz zalotnik nie ma złudzeń. Aż zbyt dobrze wie, że tylko jeden mąż 
islandzkiego pochodzenia jest was godny. Ten, kto kocha panią najgoręcej, nie 
może 
życzyć ci nikogo odeń lepszego. Kiedy on przybędzie, ja przestanę istnieć. 
Zniknę. 
Dopóki jednak nie przybył — proszę się o to nie gniewać, Snaefridur — 
nasłuchuję, 
czekam, czuwam. Może w nocy doleci mnie tętent...
— Nie znoszą niejasnych słów. Co wasza dostojność -ma na myśli?
— Powiem krótko, mademoiselle, jestem zakochany.
— Ach, nigdy nie wyobrażałam sobie czegoś tak zabawnego jak zakochany pastor 
katedralny. Ale proszę się na mnie nie gniewać, chociaż jestem bardzo 
niegodziwa. 
I proszę przyrzec mi, że nie będzie pan pastor już o tym mówił, dopóki nie 
przypłyną 
wszystkie statki.
— Wszystkie statki już przypłynęły.
— Nie, nie, nie, pastorze Sigurdur! Tak nie wolno wam mówić. Jeśli nawet 
przypłynął statek do Eyrar-bakki, mogą jeszcze inne przybić u wybrzeży 
wschodnich 
albo zachodnich. A nikt nie wie, kto na nich przybył.
— Zjawienie się tego męża nie ukryłoby się, obojętne, w jakim porcie zeszedłby 
na 
ląd. I gdybyś, pani, naprawdę wierzyła w to, że on przybędzie, nie 
przyjmowałabyś 
innego gościa.
Stanęła przed nim, tupnęła nogą i powiedziała:
— Jeżeli jestem nierządnicą, każ utopić mnie w Oxara.
— Na Boga, mademoiselle, proszę nie kalać ust takim słowem. Nawet jego 
wymówienie brudzi szatę, w jaką łaska niebios odziała twoje dziewictwo.
— Co kogo obchodzi, jakich przyjmuję gości? Ty, pastorze Sigurdur, zakradasz 
się tu rankiem w imię Jezusa. Inni przyjeżdżają wieczorem w imię diabła. A ja 
jestem 
człowiekiem. Możesz świadczyć przeciwko mnie ł kazać mnie utopić, jeśli masz 
tyle 
odwagi! — I znowu tupnęła nogą.
— Drogie dziecię — powiedział wyciągając do niej dłoń. — Wiem, że gniewasz się, 
pani, nie na mnie. Jesteś w sporze z własnym sumieniem.
— Kocham jednego mężczyznę — i pan o tym wie. Kocham go na jawie ł we śnie, 
żywa i umarła, kocham go. I jeśli go nie dostanę, nie ma Boga, pastorze 
Sigurdur, ani 
ciebie, ani biskupa, ani mego ojca, ani Jezusa Chrystusa. Niczego — jest tylko 
zło. 
Przysięgam!
Rzuciła się na krzesło i ukryła twarz w dłoniach. Nie płakała, ale lodowata 
rozpacz 
kryła się w jej wzroku, kiedy popatrzyła znowu na pastora i powiedziała do niego 
cicho:
— Proszę mi wybaczyć.
Zwrócił oczy ku niebu, potem je przymknął i modląc się wśród łez, ośmielił się 
dotknąć pieszczotliwie jej włosów.
Bezwiednie przytuliła się do niego, ale nagle wstała, odsunęła się, odszukała i 
włożyła 
perukę. On jednak, pełen radości wewnętrznej, nie przerywał swych po-bsżnych 
słów.
— Aby przejść już do innych spraw — przerwała zimno to nabożeństwo — czy jest 
taki człowiek imieniem Jon Hreggvidsson?
• • *
— Jon Hreggvidsson — powtórzył pastor i otworzył oczy. — Mademoiselle brudzi 
usta imieniem tego człowieka?
— A więc taki człowiek istnieje? — powiedziała. — Myślałam, że mi się to tylko 
śniło. A co on takiego zrobił?
— Mademoiselle, dlaczego żądasz, abym mówił o takim nędznym łotrze? Wiem 
tylko, że ubiegłej jesieni nad fiordem Borgar w -kraju zachodnim skazano go na 
śmierć za to, iż w nocy zamordował kata z Bessastadir, i że w tych dniach 
althing ma 
zatwierdzić wyrok.
Zaśmiała się głośno, aż pastor spojrzał na nią zdziwiony. Na zapytanie o powód 
tej 
wesołości odrzekła tylko, iż rozśmieszyło ją to, że prosty łotrzyk zabił kata 
jego 
królewskiej mości.
—• To tak jakby zwykły grzesznik wygłosił kazanie do pastora z katedry! — I 
zapytała: — A może to w ogóle żadna sztuka zabić człowieka?...
Pastora zapewne obraziło to porównanie, bo nie podzielał jej wesołości; 
przeciwnie: 
on, skromny duchowny, wychowany w surowych poglądach, że człowiek ma wolność 
wyboru między dobrem a złem, nie rozumie lekkomyślności młodej dziewczyny 
podobnej do kwiatu, która sądzi, że ludzkie czyny nie podlegają prawu, która nie 
tylko 
drobne grzechy, ale najcięższe przestępstwa uznaje za śmieszne albo nawet pyta, 
czy 
popełnić je to wielka sztuka.
Nie słuchała jego słów, lecz zaczęła, doprowadzać do porządku swoją izbę. Znowu 
spoważniała. Wreszcie powiedziała jak we śnie:
-— Zmieniłam postanowienie. Nie czas już czekać. Zechce monsieur poprosić 
zarządcę, aby przygotował mi dobre konie. Nudzę się. Chcę pojechać na zachód, do 
domu, do Dalir.
IX — Witaj, moje dziecko — mówi lógmadur Eydalin. Wszyscy biesiadujący u niego 
na zakończenie althingu, oniemiali ze zdumienia, patrzą na Snaefridur, która 
odziana w suknię do konnej jazdy weszła nagle z księżycowej nocy w drzwi. — 
Witaj! 
Ale czegóż to chcesz? Co się stało?
Wstaje, niezbyt pewnie trzymając się na nogach podchodzi do córki i całuje ją.
— Co się stało, drogie dziecko?
— Gdzie jest moja siostra Jorunn?
— Z małżonkiem udali się na zachód, do twojej matki. Przekazali mi pozdrowienia 
od 
ciebie i wiadomość, że tego lata nie chcesz opuszczać Skalholt. Zapewniali, że 
zostałaś pod pewną opieką nauczyciela i jego żony.. Ale co się stało?
— Już trzeci raz pytasz mnie, ojcze, jednym tchem, co się stało? Gdyby się coś 
stało, nie byłabym tutaj. Lecz nic się nie stało i dlatego jestem. Czemuż nie 
miałam 
przyjechać na thing? Kobiety z sag jeździły na thingi.
— Kobiety z sag? Nie rozumiem twych słów, moje dziecko.
— Chyba jestem człowiekiem...
— Pamiętaj, że twojej matce nie podoba się samowola młodych dziewcząt.
— Kto wie, czy się nie zmieniłam? Kto wie, czy coś się nie wydarzyło...
— Co się wydarzyło?
— Ach, nic się nie wydarzyło. Chciałam powiedzieć, kto wie, czy nie zatęskniłam 
nagle do domu, do mego ojca. Jestem przecie jeszcze dzieckiem. A może nie 
jestem dzieckiem?...
— Gdzież cię umieszczę? Tu nie ma miejsc, gdzieby "•' ••'•"" --"^•"-
,T, 78"
"^
kobieta mogła znaleźć nocleg. Thing się zakończył i siedzimy tu w zacnym 
towarzystwie pragnąc doczekać świtu: musimy być obecni przy straceniu kilku 
przestępców. Potem pojadę na południe, do Bessastadir. Ale co powie twoja 
matka?...
Ze swego miejsca u stołu podniósł się rycerz — brodę miał długą, w klin obciętą 
i 
perukę, której loki spadały aż na koronkowy kołnierz, buty nosił z wywiniętą 
cholewą, 
brzęczące ostrogami i szpadę przy boku.- Panując nad ruchami z uroczystym 
zadowoleniem z siebie człowieka dosyć już pijanego, wystąpił na środek, 
niemiecką 
modą trzasnął obcasami, skłonił się głęboko przed panną, ujął jej dłoń, podniósł 
do warg i powiedział po niemiecku: z serca witając łaskawą panienkę pozwala 
sobie 
oddać do jej dyspozycji swój namiot i wszystko, co jej tylko będzie potrzebne, 
jako 
że sam pragnie pozostać tu goszcząc u jaśnie wielmożnego ojca łaskawej panienki 
aż 
do rana, póki nie wezwą go obowiązki. Każe też zaraz obudzić swego kucharza i 
służącego, aby obaj byli gotowi na jej rozkazy. A on sam, królewski namiestnik z 
Bessastadir, jest najniższym i najposłuszniejszym sługą łaskawej panienki. 
Słuchała 
patrząc na niego z uśmiechem, a on dodał, że noc zwiększa czar jej oczu, ukłonił 
się 
raz jeszcze i znowu ucałował jej dłoń.
— Chciałabym zobaczyć głębię, w której się topi kobiety — powiedziała 
dziewczyna, 
kiedy już wyszła wraz z ojcem na dwór, na ścieżkę wiodącą do mieszkania 
namiestnika. Lógmadur uważał, że zupełnie niepotrzebnie nadłożyliby drogi, ona 
jednak bardzo o to prosiła, a na jego pytania rzekła, że dawno już miała ochotę 
obejrzeć miejsce, gdzie się topi występne niewiasty. Z jakiegoś wąwozu w górach 
dobiegały odgłosy uderzeń, a okoliczne skały powtarzały je głuchym echem. Kiedy 
dotarli nad Oxara, powiedziała:
— Ach, popatrz, tam na dnie jest złoto. Spójrz, jak migoce.
— To księżyc.
— Czy utopiono by mnie tutaj, gdybym była kobietą występną?
— Moje 'dziecko, nie powinnaś sobie żartować ze sprawiedliwości.
Snaefridur zapytała:
—- Czy Bóg jest miłosierny?
— To tak pewne, moje dziecko, jak ten księżyc odbity w bagnie — odpowiedział. — 
Ale chodźmy już stąd.
— Pokaż ini jeszcze szubienicę, ojcze.
— To nie widok dla młodych dziewcząt. Zresztą ja nie mogę na tak długo opuszczać 
moich gości.
— Ach, ojcze — powiedziała błagalnie i przytuliła się do jego ramienia. — Tak 
bym 
chciała zobaczyć, jak kogoś tracą.
— Biedne dziecko, a więc pobyt w Skalholt wcale na ciebie nie wpłynął...
— Ojcze najdroższy, ty byś mi nie pozwolił popatrzeć, jak kogoś tracą?... — 
żebrała. — Więc nie kochasz mnie już ani trochę?
Wreszcie zgodził się pokazać jej szubienicę, ale pod warunkiem, że zaraz potem 
pójdzie spać. W ciszy nocnej szli przez Almannagja aż do przestrzeni pokrytej 
soczystą zielenią, otoczonej skalistymi zboczami. Tam nad rozpadliną skalną 
przełożono belkę, a pod nią stał stołek. Od belki zwisały dwa nowe sznury.
—• Jaka wspaniała lina. A często słyszy się, że na Islandii brak lin — 
powiedziała 
dziewczyna. — Kogóż tu powieszą?
— Dwóch wyjętych spod prawa.
— Czy to ty ich skazałeś?
— Skazał ich syslumadur na thingu. Althing zatwierdził wyroki.
— A na co będzie potrzebny ten kloc drewniany, o, ten na trawie?
-— Jaki kloc' drewniany? To nie żaden kloc, moje dziecko, to pień katowski.
— Kto ma być ścięty?
— Ech, jakiś chłop ze Skagi.
— Chyba nie ten, co zabił kata. Ta historia wyda-v wała mi się zawsze tak 
śmieszna.
— Drogie dziecko, a czegoś ty się uczyła w Skalholt przez całą zimą? — spytał 
logmadur.
— Amo, amas, amat, amamus, amatis, amant1 — odpowiedziała. — Ale co to 
za nieustanne odgłosy, jakby uderzenia topora, tak niesamowicie brzmią w ciszy?
— Czy nie możesz swych myśli zająć czym innym? Uczeni mężowie i damy 
szlachetnego rodu zwykli wieść rozmowy o sprawach poważnych. Tam po prostu 
rąbią drzewo.
— A o czymże to mówiliśmy, zdaje się o morderstwie?
—• Co za niedorzeczność! Mówiliśmy o tym, czego nauczyłaś się w Skalholt.
— Ojcze, czy kazałbyś mnie ściąć, gdybym zabiła kata?
—• Córki sędziów nie popełniają morderstw.
— Ale mogą oddawać się wszeteczeństwu. Zatrzymał się gwałtownie i popatrzył na 
córkę. Podchmielenie wywietrzało zeń; zdał sobie sprawę, że stoi przed nim obca 
mu 
właściwie młoda kobieta; patrzał na nią, tak delikatną, z oczyma siedmioletniego 
dziecka, w aureoli jasnych włosów. Chciał coś rzec, lecz nie wypowiedział tego.
— Dlaczego mi nie odpowiadasz? — zapytała.
i Kocham, kochasz, kocha, kochamy, kochacie, kochają, (łac.)
— Bywają młode dziewczyny, które czynią niepewnym wszystko wokół siebie: 
powietrze, ziemię i wodę... — mówiąc to próbował się roześmiać.
— To dlatego, że noszą w sobie ogień — powiedziała natychmiast — tylko dlatego.
— Zamilcz. Nie -mów takich niedorzeczności!
— Nie zaprzestanę, póki mi nie odpowiesz. Przeszli w milczeniu kilka kroków.
— Drogie dziecko, zwykłe wszeteczeństwo — zaczął jakby z zaschniętym gardłem, a 
potem ciągnął już opanowanym, urzędowym tonem — zwykłe wszeteczeństwo jest 
rzeczą, którą człowiek musi osądzić przede wszystkim we własnym sumieniu. 
Często natomiast wszeteczeństwo bywa warunkiem i przyczyną innych czynów 
zbrodniczych. Ale takich występków córki sędziów nie popełniają.
•— Ich ojcowie spiesznie by je ocalili swoją mocą.
— Sprawiedliwość nie szczędzi nikogo.
— Więc ty, ojcze, nie ocaliłbyś mnie?
— Nie rozumiem, o czym myślisz, moje dziecko. Sprawiedliwość nie szczędzi 
nikogo.
— Czy kazałbyś mi przysięgać fałszywie, jak biskup Brynjolfur 1 kazał swojej 
córce?
— Błędem biskupa Brynjolfura było to, że nie stawił swej cofki wyżej niż prostej 
dziewczyny z ludu. W naszym stanie takie rzeczy się nie zdarzają...
— ...nawet jeśli się zdarzają — dodała.
— Tak, moje dziecko. Nawet jeśli się zdarzają. Wywodzisz się z najznakomitszych 
rodów. W całym kraju świetniejszy od mego rodowód posiadasz tylko ty i twoja 
siostra.
1 Brynjolfur Syeinsson (1605—1679) — biskup islandzki. Zmusił swoją córkę do 
złożenia fałszywej przysięgi, że nie łączył jej stosunek miłosny z jej 
nauczycielem, 
młodym duchownym.
— Biskup Brynjolfur źle więc pojął sprawiedliwość. Myślał, że wszyscy jej 
podlegają.
•—• Powstrzymaj zbyt cięty język, odziedziczony po skaldach z rodu twej matki •—
• 
rzekł logmadur.
— Ojczulku — powiedziała — trudno mi iść samej. Czy mogę wesprzeć się na twym 
ramieniu?
Szli do mieszkania namiestnika, on ociężały, z czerwoną twarzą, w swoim 
obszernym 
płaszczu, z którego rękawów wysuwały się małe, delikatne, białe ręce; ona idąca 
drobnymi krokami, wytworna, w długiej sukni do konnej jazdy i wysokim, 
koronkowym czepcu, wsparta na jego ramieniu, pochylona. Obok ich drogi wznosiła 
się stroma ściana skalna.
— Ten las, który widzisz, nazywają Blaskogum albo Blaskogaheidinni. Ta pobliska 
góra po drugiej stronie lasu, to Hrafnabjorg, znana ze swych pięknych, 
cienistych 
zakątków. Dalej rozciągają się inne fjelle. Całkiem w głębi, jak daleki obraz, 
widzisz 
płaską kopułę — to Skjaldbreidur, będąca wbrew pozorom najwyższą ze wszystkich 
gór, wyższą o wiele nawet od Botnssu-lur, która króluje tam, na zachód od góry 
Armannf jęli; poznać to po tym, że...
— Ach, drogi ojcze —• powiedziała dziewczyna.
— Cóż tobie, moje dzieciątko?
— Lękam się tych skał.
— Zapomniałem ci powiedzieć, że miejsce, w którym stoimy, nosi nazwę 
Almannagja.
— Skąd ta przeraźliwa cisza?
— Cisza? Czyż nie słyszysz, że mówię do ciebie?
— Nie.
— Mówiłem właśnie, że góra Sulur zdaje się wysoka do nieba, ponieważ niemal 
wyrasta spod naszych stóp; kiedy zaś przeniesiemy potem wzrok na 
Skjaldbreidur...
— Drogi ojcze, czy nie dostałeś jakiegoś listu?
— Czy dostałem jakiś list? Ależ setki.
6 Dzwon Islandii — I nie było w nich żadnych pozdrowień dla mnie?
— Hm... a jakże, były. Dostojny członek konsysto-rza Arnas Arnaeus przesłał 
pozdrowienia dla twojej matki i dla was obydwu, dla twojej siostry i dla ciebie.
— I nic więcej?
—• Prosił mnie, aby zbadać, czy nie uratowały się przypadkiem szczątki starych 
ksiąg 
z klasztoru na górze Helgi, które porwano w strzępy i wyrzucono.
—• Nie napisał o niczym innym?
— Napisał jeszcze, że posiadały one wartość większą od najżyźniejszych okolic 
nad 
fiordem Breida.
—• Czy nie napisał nic o sobie samym? Dlaczego nie przyjechał do Islandii 
statkiem 
płynącym do Eyrar-bakki, jak zapowiadał, jesienią?
— Pisał o ciężkich kłopotach i rozlicznych curis 1.
— O curis? On?
—• Wiem z. pewnego źródła, że jego zbiór rękopisów i ksiąg o dawnych dziejach 
Islandii i Norwegii niszczeje w nieodpowiednim pomieszczeniu. Na domiar złego 
długi Arnasa Arnaeusa wzrosły tak bardzo, że cały zbiór jest zagrożony.
Niecierpliwie szarpnęła-ojca za ramię.
— Ależ on ma przyjaciela w królu.
— Dzisiaj widzimy często, jak przyjaciołom króla odbierają urzędy i wtrącają ich 
do więzienia za długi. Nikt nie ma tylu wrogów, co przyjaciel króla.
Puściła wspierające ją ramię i na środku drogi stanęła przed ojcem, 
wyprostowana, 
podniósłszy ku niemu twarz.
— Ojcze ukochany, czy nie można mu pomóc?
— Chodź już, moje dziecko — powiedział. — Nie mogę na tak długo opuszczać 
moich gości.
— Mam swoje posiadłości.
l Troskach, (łac.)
— Tak, ty i twoja siostra dostałyście na chrzciny 1 kilka niewielkich 
gospodarstw 
•— mówiąc to wziął ją znowu pod ramię i poszli dalej.
— Czy nie mogę ich sprzedać? — zapytała. Lógmadur odparł:
— Drogie dziecko, dla Islandczyka wielka to rzecz być właścicielem kilku zagród, 
ale za granicą posiadłości takie mają małą wartość. Drogi kamień w pierścieniu, 
jaki 
nosi bogaty hrabia w Kopenhadze, cenniejszy jest od całego okręgu w Islandii. 
Mój 
nowy płaszcz kosztuje więcej, niż mogę uzyskać z dzierżawy przez wiele lat. Nam, 
Islandczykom, nie wolno uprawiać handlu ani żeglować, dlatego nie mamy 
pieniędzy. 
Nie tylko jesteśmy narodem uciskanym, ale ludźmi żyjącymi pod stałą groźbą 
śmierci.
— Arnas oddał wszystko, co posiadał, aby dzięki zebranym księgom przetrwało imię 
Islandii, choćbyśmy nawet sami zginęli. Czy wolno nam patrzyć obojętnie, jak w 
obcym kraju uwiężą go za długi zaciągnięte dla dobra Islandii?
— Miłość bliźniego, moje dziecko, to piękna nauka. I słuszna. Ale kiedy grozi 
śmierć, obowiązuje zasada, że każdy musi ratować sam siebie.
— I nic nie możemy dla niego zrobić?
— Dla nas najważniejsze, że król mi przyjazny, lecz jest też wielu zawistnych, 
którzy 
oczerniają mnie przed hrabiami, mając nadzieję, że przeszkodzą mi uzyskać na tym 
althingu królewskie potwierdzenie mego urzędu logmadura — uchodzi on bezspornie 
za najznakomitsze stanowisko w całej Islandii, choć jest niczym w porównaniu ze 
stanowiskiem byle gryzipiórka z kopenhaskiej kancelarii, który tyle tylko, że 
potrafi 
wywieść swe i Właściwie był to. podarunek z okazji^ pierwszych zębów dziecka, 
stąd jego islandzka nazwa „Tannfe".
6*
pochodzenie od jakiegoś niemieckiego włóczęgi czy filuta.
— I cóż da królewskie potwierdzenie?
— Królewskie potwierdzenie przyniesie różne przywileje. Będziemy mogli posiadać 
liczniejsze i większe gospodarstwa. Ty staniesz się jeszcze lepszą partią. 
Znakomici mężowie będą się ubiegać o twoją rękę.
— Nie, drogi ojcze, mnie porwie troll: potwór w postaci pięknego zwierzęcia, 
które 
będę miała ochotę pogłaskać, zwabi mnie do lasu i rozszarpie. Czyżbyś zapomniał 
wszystkie bajki, które mi opowiadałeś?
— To, co mówisz, to nie jest żadna bajka, ale chyba jakiś zły sen —• rzekł 
sędzia. •—
• Natomiast twoja siostra opowiedziała rni o tobie coś, co z pewnością zasmuci 
twoją 
matkę.
— Tak?
— Opowiedziała rni, że w zimie prosił cię o rękę pewien poważany mąż, lecz ty 
szorstko go odprawiłaś.
—• Ach, pastor z katedry... •— Dziewczyna zaśmiała się zimno.
— Spokrewniony z najznakomitszymi rodami, uczony i poeta, zamożny i wytworny. 
Nie wiem, jakiego 'męża sobie uroiłaś, jeśli ten nie wydaje ci się godny twej 
osoby?
— Arnasowi Arnaeusowi nie dorównuje nikt z Island-czyków — powiedziała 
Snaefridur. •— Kobiecie, która poznała najlepszego, dobry wydaje się śmiesznym.
— Dziecko, skąd możesz wiedzieć, co myśli kobieta?
— Raczej najgorszy niż drugi po najlepszym!
W pomieszczeniu zajmowanym w czasie thingu przez namiestnika na ścianach wisiały 
jasne dywany; pośrodku lśniącej czystością drewnianej podłogi stał stół, ota 
czały igo 
ławki i dwa wyściełane krzesła, obok była alkowa. Na półce niewielka rzeźba, 
przedstawiająca jego królewską mość na koniu. Za tym pomieszczeniem, w pobliżu 
ściany skalnej, znajdowały się dwa namioty: jeden duży, solidny — wyszli z niego 
dwaj słudzy mówiący po chińsku; drugi dalszy, tuż przy skale, mały i nędzny, z 
brunatnej kuczbai — siedział przed nim olbrzym w skórzanych spodniach i palił 
fajkę.
Namiestnik już wcześniej przysłał do swoich służących gońca z poleceniem, aby 
przygotowali nocleg dla dostojnej Snaefridur Eydalin i spełniali wszystkie jej 
rozkazy, 
przynieśli więc zaraz, pieczeń i wino, logmadur zaś pożegnawszy córkę wrócił do 
swoich gości.
Podczas gdy słudzy krzątali się, panna, blada, stała w drzwiach wiodących na 
dwór. 
Patrzyła, jak na wschodzie chmury zaczynają nasycać się złotawym, blaskiem, choć 
słońce jeszcze nie wzeszło. Patrzyła też na posępną ścianę skalną, na szumiącą 
rzekę, 
na wzgórza, las i jezioro.
— Dlaczego ten wielki człowiek siedzi przed tym małym namiotem? — zapytała.
— To strażnik — odpowiedzieli słudzy.
— Jaki strażnik?
— W tamtym namiocie leży w kajdanach złoczyńca, którego przywieźliśmy z 
Bessastadir. A teraz, Bogu dzięki! mają go ściąć wczesnym rankiem.
— Ach, jakżebym chciała go zobaczyć •— powiedziała panna z ożywieniem. — 
Jakżebym chciała zobaczyć człowieka, którego rano mają ściąć.
— Jaśnie panienka raczy żartować. Jaśnie panienka bałaby się. To jest ten czarny 
diabeł Jon Hreggvidsson, który skradł sznury do węd na dorsze, znieważył 
majestat i 
zabił królewskiego kata.
— Idź do namiestnika — rzekła do jednego ze słu żących — powiedz mu, że się boję 
i że w czasie snu chcę mieć strażnika przed drzwiami.
Pojadła pieczeni tyle co ptaszek, skosztowała kaszy, wypiła ze trzy łyki wina. 
Potem 
nie śpiesząc się obmyła palce i zwilżyła skroń zimną wodą ze srebrnej misy. 
Poprawiła 
też włosy i skropiła się perfumą z flakonu pełnego piżma.
Służący powrócił z rozkazem, aby Jon Jonsson czuwał nad jaśnie panienką podczas 
jej 
snu.
— Chcę, żeby siedział tu na moim progu —• powiedziała.
Zawołali strażnika i polecili mu trzymać straż przy jaśnie panience, ponieważ 
pragnie 
ona udać się na spoczynek.
— A zabójca?
— Co tam zabójca w porównaniu z honorem jaśnie panienki — powiedzieli słudzy.
Olbrzym zebrał się leniwie, przeniósł swój piecyk pod drzwi panny, siadł na 
progu 
i kurzył dalej fajkę. Rozkazała sługom, żeby poszli spać.
— Czy jesteś Islandczykiem? — spytała strażnika.
— Co? Jestem z Kjos.
— Kjos? Co to takiego?
— To jest Kjos.
— Czy masz broń? •— zapytała. •— Co? Broń to głupstwo.
—• Co byś zrobił, gdyby .mnie ktoś napadł?
Tylko pokazał swoje łapy: wierzch ręki, otwartą dłoń, zaciśnięte pięści. Potem 
splunął 
i kurzył dalej.
Weszła do środka i zamknęła za sobą drzwi.
Była cisza, wtapiał się w nią nawet szum O'xara, i tylko miarowo stukał topór 
spokojnego i wiernego swym obowiązkom człowieka, który rąbał drwa.
Po krótkiej jednak chwili, kiedy wciąż trwała zupełna cisza, córka sędziego 
wyskoczyła z łóżka, uchyliła nieco drzwi i wyjrzała. Strażnik ze swoją fajką 
siedział wciąż w tym samym miejscu na progu.
— Chciałam sprawdzić, czy można na tobie polegać — rzekła cicho.
— Co to? Kto to?
— Ty jesteś ten, którego mi trzeba — powiedziała.
— Masz teraz spać — odparł.
— Jak śmiesz mówić do mnie „ty"?! Czy nie wiesz, kim jestem?
— Hm. Ciało to głupstwo. Ziewnął przeciągle.
— Słuchaj, mocny Jon — powiedziała. —• O czym myślisz?
— Nie nazywam się mocny Jon.
— Czy nie masz ochoty wejść i usiąść na krawędzi mojego łóżka?
— Kto? Ja?
Bardzo wolno odwrócił głowę i kątem oka spojrzał na nią przez dym tytoniowy.
— Nie, niech mnie diabli wezmą — dodał spluwając i wsadził znowu fajkę do ust.
•— Nie trzeba ci tytoniu? — zapytała.
— Tytoniu? Mnie? Nie.
— A czego potrzebujesz? — pytała dalej.
— Fajek.
— Jakich fajek?
— Z gliny.
— Nie mam gliny. Nic nie powiedział.
— Za to mam srebro — podjęła na nowo.
— Tak.
— To okropne, jak ty skąpisz słów.
— Łaskawa madame, niechże pani już wejdzie do środka i położy się spać.
— Nie jestem madame. Jestem panną. I mam złoto.
—- Ach tak. Nie mam nic przeciwko temu. No?
Znowu odwrócił powoli głowę i jeszcze raz spojrzał na nią.
—• Ty jesteś człowiekiem, jakiego mi właśnie potrzeba — powiedziała. — Chcesz 
złota?
— Nie.
— Dlaczego nie?
— Zostałbym powieszony.
— A srebro?
— To lepiej brzmi. Srebrnej monety nikt nie zauważy.
Wyjęła z sakiewki srebrny pieniądz i dała mu.
— Idź — rzekła — do tego namiotu przy samej skale i uwolnij człowieka, który tam 
leży w kajdanach.
— Co? Człowieka? Jakiego człowieka? Jona Hregg-vidssona? Nie.
— Chcesz więcej srebra? Splunął.
•— Wyzwolimy go! — Dała mu jeszcze pieniędzy i 'Chwyciła gO' za ramię, aż musiał 
się podnieść.
— Utną mi głowę!
— Nic ci się nie stanie. Jestem córką lógmadura.
— Hm — powiedział i zajrzał do swojej fajki: wygasła.
Niemal ciągnęła strażnika za sobą, sama rozchyliła wejście do namiotu i zajrzała 
do 
środka. W łachmanach, czarny jak węgiel, ze zmierzwionym włosem i wielką brodą, 
twarzą na nagiej ziemi spał tam Jon Hregg-yidsson. Ręce miał związane z tyłu, a 
nogi 
w ciężkich żelazach. Barki lekko poruszały się przy oddechu. Obok stała miska z 
resztkami jedzenia. Dziewczyna weszła do namiotu i przyglądała się z bliska temu 
czarnemu człowiekowi, który usnął tak spokojnie mimo opuchniętych przegubów rąk 
i 
okrwawionych kostek w żelaznych okowach.
— Więc on śpi — szepnęła.
— Tak, tak — powiedział strażnik. Długi czas minął, zanim zdecydował się wejść 
do namiotu; a kiedy był już w środku, musiał uklęknąć, żeby nie zaczepiać głową 
o 
dach.
Jon Hreggvidsson spał dalej snem niczym nie zmąconym.
— Myślałam, że tacy jak on czuwają... — powiedziała.
— On nie ma duszy — rzekł mocny Jon.
— Obudź go!
Mocny Jon pochylił się nad chłopem i wymierzył mu w plecy cios tak silny, że Jon 
Hreggvidsson skoczył jak za pociśnięciem sprężyny, wytrzeszczył nieprzytomne 
oczy, 
ale kłody u nóg, uniemożliwiające wszelki ruch, nie ustąpiły i z powrotem upadł 
na 
ziemię.
— Ty szatanie, czy przyszedłeś, aby zaprowadzić mnie pod topór? Czego chce ta 
kobieta?
—- Pst — szepnęła kładąc palec na ustach. Na jej rozkaz strażnik wyjął klucz, 
aby 
otworzyć kajdany więźnia. Ale choć uwolniony z pęt, chłop klęczał z rękami na 
plecach i przeklinał.
— Wstańże, człowiecze! — rzekła dziewczyna do więźnia. A do strażnika: — Idź, 
gdzie chcesz.
Zostawszy sama ze skazańcem, zdjęła z palca złoty pierścień w kształcie smoka 
gryzącego własny ogon i podała go Jonowi Hreggvidssonowi.
—• Staraj się dostać jakim statkiem do Holandii — powiedziała mu. — Potem musisz 
pojechać do Kopenhagi, udać się do przyjaciela królewskiego Arnasa Ar-naeusa i 
prosić go, aby ze względu na mnie zajął się twoją sprawą. Gdyby cię posądził, że 
ukradłeś ten pierścień, powiedz, że dostałeś go od „jasnej dziewczyny", od 
„smukłej 
rusałki" — tych słów nie powtórzyłam dotąd nikomu. Oznajmij mu: tylko mój pan 
może uratować honor Islandii, a jasnowłosa dziewczyna, choćby sama ściągnęła na 
siebie hańbę, na zawsze przechowa w sercu jego świetlany wizerunek.
Dała chłopu dobytego z sakiewki bitego talara i znikła.
A potem w Thingvellir nad Oxara słychać było tylko szum rzeki i powtarzane przez 
echo ciosy topora w wąwozie, gdzie wznoszono stos.
xi Jon Hreggvidsson podniósł się i polizał opuchnięte przeguby rąk. Wyjrzał z 
namiotu: nigdzie nie zobaczył nikogo ani nie usłyszał nic podejrzanego. Wtedy 
wyszedł. Trawa była wilgotna. Bez ustanku rozglądał się czujnie na wszystkie 
strony 
— o tej porze roku noc była wrogiem złoczyńców. Na skale siedziało stado ptaków. 
Koło Almannagja chłop wdrapał się po osypisku, chwilę przysiadł w szczelinie 
skalnej, aby pomyśleć nad tym, co1 zrobić, i zaraz wziął nogi za pas. Skierował 
się w 
stronę pustkowia na wschód od Sulur, a potem ku północy przez Uxahryggir, 
starając 
się w miarę możności iść wśród lawin i przepaści, jak najdalej od drogi 
wojskowej. 
Nogi miał mocne i nie dbał, czy pokaleczy je o skały i krzaki; tutaj do rany 
dostawał 
się czysty piasek, a nie brud, jak w więziennym lochu.
Pośpieszał, ile mu sił starczyło, na moment odpoczynku zatrzymywał się tylko 
przy 
źródłach, gdzie pił leżąc na brzuchu. Towarzyszyły mu ciekawskie ptaki stepowe. 
Słońce wzeszło i oświetliło wędrowca i wzgórza.
Koło dziewiątej rano doszedł do jakiejś zagrody w stepie za Lundarreykjadalur. 
Powiedział tam, że jest komuchem znad fiordu Skaga i szuka dwóch jucznych koni, 
które prowadził z dołu, z Kjalarnes, a zgubiły mu się po drodze koło 
Hallbjarnarvordur. Dostał twarogu w czterolitrowej chyba misie i owczego mleka. 
Stara chłopka dała mu parę butów. Nasyciwszy głód wyruszył w stronę pobliskich 
gospodarstw; kiedy jednak nie mógł być już widziany z gościnnej zagrody, skręcił 
ponad dolinami ku Ok i wszedł na jókull, aby ochłonąć i zorientować się, którędy 
ma 
iść, bowiem ze szczytu lodowca można było objąć spojrzeniem całą drogę na 
północ.
Po południu mógł już dojrzeć zagrodę pastora w Hu-safell, leżącą w zagłębieniu 
wśród 
wyżyny. Wędrujący przez pustynię z krańca w kraniec kraju tu skręcają, by dojść 
do 
drogi wojskowej.
Posiłek w stepowej chacie nie na długo zaspokoił głód i wkrótce chłop poczuł 
dokuczliwą czczość. Po drugiej stronie doliny zaczynały się rozległe stepy 
rozdzielające kraj południowy od północnego, Arnarvatnsheidi od Tvidaegra — ale 
wędrowiec był głodny i nie miał zapasów na drogę. Bał się jednak zajść do 
zagrody 
położonej tak blisko gościńca,. gdzie konny pościg mógł czatować na zbiega. 
Zapytał 
więc napotkanego pastuszka, czy nie było widać ludzi jadących z południa przez 
Kaldidalur. Chłopiec odparł, że dzisiaj nie było jeszcze nikogo z południa, 
dopiero 
późnym wieczorem oczekuje się gości z tej strony. Chłop zrozumiał, że 
wyruszywszy 
tak wcześnie i idąc na ogół po najprostszej drodze, poważnie jeszcze wyprzedza 
ludzi 
wracających z thingu do swych siedzib w kraju północnym.
Za domem pastora kilka dziewczyn układało drzewo i wysuszony nawóz owczy. Jon 
Hreggvidsson opowiedział im historię o koniuchu znad fiordu Skaga, o dwóch 
jucznych koniach z Kjalarnes i o Hallbjarnarvordur. Te nazwy tylko gdzieś 
słyszał. 
Dziewki pobiegły zaraz do domu i o tym, że przybył jakiś włóczęga, doniosły 
pastorowi, który właśnie siedząc w izbie układał rimy o Illugim Gridarfostri i o 
jego 
przygodzie na stromym dachu. Pastor — olbrzym w podeszłym już wieku — odłożył 
kawałek kredy, podciągnął spodnie i śpiewając poszedł przez sień ku drzwiom 
wejściowym.
— Jeśliś ty znad fiordu Skaga, to zaśpiewaj, jak należy pić piwo i zdobywać 
kobiety, 
wtedy zasłużysz na posiłek.
Jon Hreggvidsson zaśpiewał:
Dzień minął. Eogi pełne miodu Podnoszą wojownicy. Niech żyje pani mojej strofy! 
Krwi wojów, płyń!
— Ani melodia, ani wiersz nie pochodzą znad fiordu Skaga. O ile dosłyszałem, to 
kawałek ze wstępu do prastarych rimów o Pontusie — niechby się lepiej ich 
twórca był utopił w jakimś rowie. Ponieważ jednak dobrze odpowiedziałeś na moje 
wezwanie, otrzymasz posiłek, obojętne, kimkolwiek jesteś.
Zaprowadzono gościa do izby. Jon Hreggvidsson uważał jednak, aby usiąść niezbyt 
daleko drzwi. Wniesiono kaszę z islandzkiego mchu, polędwicę baranią, głowy 
dorszy, kwaśne mleko oraz twarde jak kamień i przezroczyste jak szkło mięso 
rekina. 
Pastor śpiewał przeraźliwym głosem swoje rimy o stromym dachu, wciąż tam była 
mowa o kobietach-olbrzymkach, nazywanych złośliwymi, suchymi, pomarszczonymi 
babskami z zakazaną gębą i zadkiem jak góra. Jak długo gość jadł, gospodarz nie 
rozmawiał z nim o niczym innym.
Nasłuchawszy się rimów i najadłszy do syta Jon Hreggvidsson .ucałował pastora 
mówiąc: — Bóg wam zapłać! — i dodał, że nie może zatrzymywać się dłużej.
— Odprowadzę cię, mój chłopcze, do rogu zagrody — rzekł pastor. — Chcę ci 
pokazać kamień, przy którym ojciec mojej matki zrobił porządek z siedmioma 
złoczyńcami, a ja sam zamknąłem pod nim siedemdziesiąt jeden diabłów.
Wyprowadził gościa z domu ująwszy jego wychudłe ramie żelazną dłonią i 
popychając go przed sobą. Na murze cmentarnym z polnych kamieni dwie kobiety •— 
stara i młoda — rozkładały wełnę, żeby przeschła. Na jednym z grobów spał pies. 
Pastor zawołał ku niewiastom, aby poszły z nimi.
— Moja matka liczy sobie siedemdziesiąt pięć zim, a córka — czternaście. W 
czasie 
walki krew w nich wre. Obie kobiety robiły wrażenie bardzo silnych, ale 
dostojeństwa 
to w nich nie było wcale.
Na płaskim polu na wschód od dornu była zagroda zbudowana z kamienia w kształt 
serca, z dwoma przegrodami i wyjściem na północ i południe. Można by pomyśleć, 
że 
to sama natura — wysokie góry pokryte lodowcami, zalesione stoki, wąwozy, gdzie 
płyną burzliwe potoki — zamknęła się kręgiem, wokół tego miejsca i znalazła tu 
spokój: tutaj było jakby gniazdo rodzinne całego kraju.
W południowej stronie zagrody leżał wrośnięty w ziemię kamień wielki jak wrota — 
o 
nim to właśnie powiedział pastor, że równie wybornie służy jako pień przy 
ścinaniu 
przestępców i jako kamień grobowy nad diabłami. Topora jednak Jon Hreggvidsson 
przy nim nie dostrzegł. Przed wejściem do zagrody leżał inny kamień — pastor 
nazwał 
go skorupą i poprosił gościa, aby z wdzięczności za poczęstunek przeniósł tę 
skorupę 
na tamten wielki kamień.
Jon Hreggvidsson pochylił się: była to bryła bazaltu zupełnie wygładzona przez 
wodę i 
trudno było nawet uchwycić ją dłońmi. Nie zdołał podnieść jej ani na włos od 
ziemi, 
udało mu się tylko ją postawić sztorcem i przetaczać.
Obie kobiety z Husafell stały opodal bez ruchu, z ka mienną twarzą patrząc na 
niego. 
W końcu gość oświadczył, że musi już wyruszyć w drogę.
•—• Moja zacna matko —• rzekł wówczas pastor — czy nie zechcesz obejść zagrody 
z tą skorupą, aby pokazać temu mężczyźnie, zanim odejdzie, że są jeszcze kobiety 
na 
Islandii.
Stara kobieta była barczysta i ciężka, twarz miała dużą, z krzaczastymi brwiami 
i 
podwójnym podbródkiem, jej skóra była sinawa i gruba jak u oskubanego wielkiego 
ptaka. Podeszła, nisko się pochyliła zginając nieco kolana, podniosła kamień 
najpierw 
na udo, potem na pierś i obniosła go w rękach wokół zagrody. Nie widać było po 
niej 
wysiłku, tylko jej krok był jeszcze spokojniejszy niż przedtem. W końcu 
ostrożnie 
złożyła bryłę na kamieniu wrośniętym w ziemię.
Na ten widok Jonowi krew zakipiała w żyłach. Zapomniał, że musi wyruszyć w 
drogę, 
na nowo podjął próby, wytężył wszystkie siły, lecz równie bezskutecznie jak za 
pierwszym razem.
Córka pastora przyglądała się jego wysiłkom. Jej oczy były przejrzyste, policzki 
sine, 
a twarz łokciowej szerokości — jak to czyta się w sagach o młodych olbrzymkach. 
Wreszcie jej usta wykrzywił uśmiech, a stara babka zarżała głębokim basem. Jon 
Hreggvids-son podniósł się i zaklął.
— Moja córeczko — powiedział pastor — pokaż temu mężczyźnie, że są jeszcze na 
Islandii młode dziewczyny, i choć dwa albo trzy razy obiegnij zagrodę z tym 
kamykiem.
Dziewczyna pochyliła się nad kamieniem. Choć daleko jej było do pełnego wzrostu 
i 
nosiła jeszcze krótką sukienkę — daremnie by u innych dziewczyn nad fiordem 
Borgar szukać łydek równie twardych — nie zginając kolan podniosła bryłę i 
zaśmiewając się obiegła z nją trzykroć zagrodę, niby z workiem wełny, potem 
znowu 
położyła ją na wielkim kamieniu wrośniętym w ziemię.
Wówczas rzekł pastor:
— Z Bożą pomocą jedź teraz z kraju do kraju, Jonie Hreggvidssonie z Rein. W 
Husafell dosyć cię pokarano.
Jon Hreggvidsson mawiał później, już jako stary człowiek, że nigdy nie czuł się 
tak 
lichy wobec Boga i ludzi jak w tej chwili.
Wziął jak najspieszniej nogi za pas, a pies podwórzowy szczekając gonił go aż do 
płynącej na północ rzeki.
XII Biegł przez cały dzień i przez całą noc. Pił wiele wody, bo nigdzie w 
Islandii nie 
ma tak wielu jezior jak w stepie wokół Tvidaegra. Nadal unikając gościńców 
starał się 
— jak to czynił od Ok •— utrzymywać kierunek ku północy, ku morzu. Dzień był bez 
wiatru i słychać było krzyk dzikich łabędzi, a jeszcze częściej widać było 
wielkie stada 
tych złowróżbnych ptaków większe od kierdeli owiec. Późno wieczorem zaszło 
słońce. On biegł dalej. W końcu nogi odmówiły mu posłuszeństwa. Do tej pory 
nawet 
nie czuł znużenia, teraz jednak runął bez sił. Leżał na ciepławym, bagiennym, 
żelazi-
stym gruncie i nie mógł sią podnieść. Spał bez przerwy do późna w dzień -— 
najpierw 
na brzuchu, potem przewrócił się na plecy, a słońce nie przestawało grzać, a 
ziemia 
była coraz cieplejsza. Zbudził się, kiedy słońce stało już wysoko na niebie. 
Zobaczył, 
że wokoło przysiadła chmara kruków gotowych wydziobać oczy tej •— jak się 
wydawało —• bezbronnej czy nawet martwej istocie. Trochę był zdrętwiały po tak 
długim śnie, pragnienie mu nie dokuczało, żałował natomiast, że w Husafell nie 
zjadł więcej rekina. W czasie jego snu step nie zmalał.
Stopy Jona Hreggvidssona nie były już tak lekkie jak wczoraj przed zaśnięciem. 
Wczoraj cały step można było ogarnąć wzrokiem, dziś roztaczał się bez granic. Im 
dłużej Jon Hreggvidsson wędrował, tym dalej usuwał się kraj północny.
Nagle nadjechali trzej brodaci mężczyźni wiozący na koniach skrzynie z 
pstrągami, 
którzy wracali do domu z połowu na jeziorach Arnarvatorsheidi. Przewodził im 
zamożny chłop znad fiordu Borgar. Zsiedli z koni i chłop zapytał Jona 
Hreggvidssona, 
jak się zwie i czy jest uczciwym człowiekiem. Dwaj pachołkowie z początku nie 
śmieli się zbliżyć, ale Jon Hreggvidsson ucałował ich wszystkich ze łzami w 
oczach. 
Powiedział, że jest włóczęgą z północnego kraju i że za kradzież w Biskups-
tungur na 
południu miał być napiętnowany, ale uciekł z więzienia. Wylał strumień łez, 
wzywał 
Boga i w imię Świętej Trójcy błagał spotkanych mężów o litość nad biednym 
człowiekiem.
Dali mu nieco jedzenia. Nasycił głód i chciał dziękować tą samą pokorną 
gadaniną, 
gdy wtem odezwał się chłop:
— Daj spokój tym bredniom, Jonie Hreggvidssonie. Jon przerwał nagle swój płacz i 
błagania, spojrzał na niego i powiedział zdumiony:
— Co?
—• Myślisz, że my, ludzie znad fiordu Borgar, nie umiemy rozpoznać tych, których 
smagaliśmy? Zwłaszcza jeżeli uważamy, że nikt inny nie zachowałby się równie 
dzielnie.
Obaj pachołkowie mimo woli podnieśli się na te słowa. Powstał i Jon 
Hreggvidsson.
— Cóż, chłopcy? Pewnie macie ochotę zmierzyć z nim swoje siły? — spytał 
chłop.
— Czy to ów człowiek, co zgładził kata z Bessa-stadir?
— Tak — odpowiedział chłop pachołkom. — Zabił królewskiego kata. Macie teraz 
sposobność pomścić to morderstwo. '
Tamci spoglądali po sobie. Wreszcie jeden z nich powiedział:
— Królowi nietrudno przyjdzie postarać się o nowego kata.
Drugi zaś dodał:
— A ja nie chcę być królewskim katem.
Trzeci, to znaczy sam chłop, tak rozstrzygnął sprawę: ponieważ spotkali się na 
pustkowiu, gdzie nie obowiązują ani żadne ustawy, ani prawo, ani Dziesięcioro 
Przykazań, najlepiej będzie zatrzymać się i pociągnąć łyk gorzałki.
Chłopi usiedli znowu, a z nimi Jon Hreggvidsson. Nie płakał już i nie modlił 
się, lecz 
patrzał na skaleczenia pokrywające bose stopy i zaczął obmywać je śliną.
Niedługo po rozstaniu się Jona z ludźmi znad fiordu Borgar zaczęła się podnosić 
mgła, 
jak to często bywa na północy po ciepłym dniu. Wnet potem rozpadał się drobny, 
zimny deszczyk. Mgła, ruda niby dym z pełnej żaru kuźni, rozciągała się po 
stepie 
płynąc na południe szybko jak wojsko żądne boju. Powietrze nasycało się 
ciemnością 
z minuty na minutę, aż słońce zniknęło i mrok otoczył zbiega. Było tak ciemno, 
że Jon 
Hregg-vidsson nic nie widział ani pod stopami, ani przed sobą, ani nad sobą. Z 
początku starał się iść w tym kierunku, skąd padał deszcz. Wkrótce jednak mgła 
stanęła nieruchoma i kiedy już po raz trzeci natknął się na ten sam stos kamieni 
na 
skalistej płycie, uświadomił sobie swoje położenie. Przysiadł koło stosu i 
zastanawiał 
się, co ma począć.
Siedział długo, a step tonął w mroku. Przemoczony do żywego, zaśpiewał strofę ze 
starych rimów o Pontu-sie, po czym mruknął do siebie: — Tej nocy wszy z Bes7 
Dzwon Islandii sastadir zamarzną na śmierć na ciele Jona Hreggvids-sona. — 
Roześmiał się, zaklął, wstał i próbował się rozgrzać zabijając .ramionami, potem 
znowu usiadł opierając plecy o kamienie. Przesiedział tak jakiś czas, aż wydało 
mu się 
nagle, że od stepu zbliża się doń powoli coś wielkiego i niekształtnego, coś 
jakby 
człowiek na czarnym koniu. Przez chwilę wytrzeszczał oczy na to podobne do 
upiora 
zjawisko, potem podniósł się i niespiesznie odszedł od skały w step, bowiem 
zagadkowa istota wcale nie wzbudzała w nim zaufania. Tymczasem postać zbliżała 
się 
i rosła w oczach. Jon Hreggvidsson przystanął, aby zawołać na przybysza, ale 
kiedy 
otworzył usta, ogarnął go taki lęk, że nie wymówił ani słowa; stał z otwartymi 
ustami i 
wpatrywał się w mgłę. Postać wciąż zbliżała się i rosła, rosła, aż podeszła tak 
blisko, 
że mimo mgły mógł rozróżnić jej kształty •—• przed nim stała olbrzymka. Nie mógł 
rozeznać, czy była to matka, czy córka pastora z Husafell, ale z całą pewnością 
była to 
jedna z tego rodu. Twarz miała szeroką na łokieć, takąż szczękę, pod krótką 
suknią 
nogi jak słupy, a biodra jak u konia, co latem napasł się do syta na górskim 
stoku. 
Olbrzymimi pięściami wsparła się pod boki i patrzyła na chłopa nieprzyjaźnie. 
Zdawał 
sobie sprawę, że gdyby próbował przed nią uciec, szybko by go dogoniła, powaliła 
na 
ziemię, grzbiet rozbiła o skałę, powyrywała ręce i nogi, a mięso ogryzła z 
kości. I 
byłby koniec z Jonem Hreggvidssonem.
Kiedy tak stał, poczuł, że wzbiera w nim moc i szaleńcza odwaga, i nagle 
posłyszał, 
jak sam mówi te słowa:
— Jeżeli istnieją na Islandii kobiety, poznasz teraz, obrzydliwy potworze, że 
istnieją 
też na Islandii mężczyźni.
W mgnieniu oka rzucił się na olbrzymkę i zaczęła się walka, długa i zacięta, w 
której 
nikt nie szczędził sił.
Jon poznał od razu, że przeciwniczka jest silniejsza, ale ani tak zwinna jak on, 
ani tak 
szybka w ruchach. Zapędziła go daleko w step. Ziemia pod ich stopami była 
stratowana. Głęboko w noc trwał ten bój, w którym twardym chwytom i potężnym 
ciosom pięści towarzyszyło drapanie i szczypanie. Wreszcie Jonowi Hregg-
yidssonowi udało się zadać olbrzymce cios w biodro tak, że przewróciła się na 
wznak, 
a Jon upadł na nią. Powalona olbrzymka sapiąc z wściekłości ryczała wyzywająco w 
jego ucho:
— Jeśliś mężczyzną, Jonie Hreggvidssonie, wykorzystaj ten mój upadek.
Kiedy znowu oprzytomniał, wiał wiatr z południa i wymiatał mgłę ze stepu. 
Widział 
już niebieszczejące południowe zbocza góry Strandir, a w dole fiord Hruta, który 
rozwiera długą, wąską paszczę, jakby chciał połknąć Hufnafloi. Był w lepszym 
położeniu, niż mógł niedawno przypuszczać.
Nie zatrzymał się, zanim nie dotarł do Strandir na wybrzeżu północnym. Przez 
cały 
czas szedł stepem i górskimi ścieżkami, spotykanym ludziom podając fałszywe imię 
i 
fałszywe przyczyny podróży. Dopóki nie przyszedł do Trekyllisvik, o Holendrach 
nic 
nie słyszał.
Żadne przestępstwo nie podlegało surowszej karze niż handel z obcymi statkami, 
dlatego też bardzo trudno było o zbliżenie z ludźmi, którzy utrzymywali z nimi 
stosunki. Kiedy pytał, pokazywano mu wprawdzie w pobliżu wybrzeża brunatne żagle 
tego przeklętego narodu, nie robiono mu jednak żadnej nadziei, ponieważ 
Holendrzy 
nie przewożą nigdy podróżnych. Najwyżej od czasu do czasu zabiorą jakieś 
dziecko, 
zwłaszcza rudowłose pacholęta, które kupują w tyni kraju, aby je — jak mówią — 
wychować po swojemu. Dopiero kiedy ludzie z Trekyllisvik dowiedzieli się całej 
prawdy o Jo7* nie 
Hreggvidssonie: co się z nim działo i jak wielkim był przestępcą, okazali 
gotowość 
przyjścia mu z pomocą. Wreszcie pewnej nocy, kiedy statek stał blisko brzegu, 
pewien 
chłop znad zatoki własną łodzią zawiózł tam skazańca. Kapitan ostro spojrzał na 
czarnego żebraka, który przez pobyt w Bessastadir tak zmarniał, że nie nadawał 
się 
nawet na przynętę dla rekinów. Jednak skoro tylko chłop z Trekyllisvik 
przedstawił 
żeglarzom, że ten człowiek zabił kata króla duńskiego, olśniło ich, zaczęli 
wydawać 
głośne okrzyki radości, ściskali go, witali z całą życzliwością. Król duński 
przysyłał tu 
swoje okręty wojenne, aby jeśli się da, zatapiały obce statki albo zagarniały je 
jako 
podejrzane o przemyt — dlatego też ludzie ze statków nikogo nie nienawidzili 
bardziej 
od duńskiego króla.
Okazali też pomoc człowiekowi z brzegu, dali mu sznur do wędki, żeby miał czym 
łowić ryby. Statek był już należycie załadowany. Jon Hreggvidsson nie rozumiał 
ani 
słowa z mowy tych ludzi; kiedy jednak przynieśli mu drewnianą miskę pełną po 
brzegi, pochylił się nad nią promieniejąc z radości, a jego apetyt nie miał 
granic. 
Wieczorem postawili przed nim wiadro morskiej wody. Myślał, że kpią z niego, i 
obrażony kopnął wiadro, aż się wywróciło. Wówczas rzucili się na niego, związali 
mu 
ręce i nogi, zdarli zeń jego łachy, obcięli mu wąsy i brodę, głowę posmarowali 
czymś 
podobnym do dziegciu, po czym wrzeszcząc i hałasując bez przerwy oblewali nagusa 
wodą morską, dwóch zaś ludzi w sabotach tańczyło wokół niego, a jeden z nich dął 
we 
flet. Jon Hreggvidsson opowiadał później, że nigdy w życiu nie był tak pewny jak 
wówczas, że nadeszła ostatnia jego godzina. Wyszorowawszy go w ten sposób, 
uwolnili go i dali mu ręcznik. Potem dostał od nich bieliznę, wełniane spodnie, 
kaftan 
i saboty, pończoch -nie dostał. Wsadzili mu wreszcie do ust drewnia na fajkę z 
tytoniem, niech sobie pali. Jon Hreggvidsson zaczął śpiewać rimy o Pontusie.
Następnego dnia Jon zorientował się, że wypłynęli już na morze, bo nad wodą 
widać 
było tylko szczyty gór Islandii. Przeklął ten kraj i prosił diabła, aby zatopił 
go w 
morzu.
I dalej śpiewał rimy o Pontusie.
XIII Rotterdam nad Mozą jest wielkim miastem poprze-rzynanym kanałami, zwanymi 
tu grachty; wiele z nich służy jako przystanie dla statków. Mieszkają tu bogaci 
rybacy. 
Ile się im tylko podoba, pływają na swoich statkach po całym świecie, jedni, aby 
kupować towary — nikt im bowiem handlu nie zabrania — drudzy na połowy, a 
krajem ich rządzi władca pełen sławy.
W porcie roiło się od łodzi z pełnym takielunkiem, niektóre smołowano właśnie, 
inne 
malowano — trudno byłoby znaleźć choć jedną łódeczkę w lichym stanie; widać, że 
mieszkali tu dzielni ludzie.
Kapitan zapytał Jona Hreggvidssona, co ma zamiar teraz robić. Jon odpowiedział 
tylko: — Kopenhaga.
Starali się mu wyjaśnić za pomocą gestów, że jak się zjawi w owym mieście, 
zostanie 
ścięty. Padł na kolana i z płaczem wołał imię króla duńskiego, usiłując 
wytłumaczyć 
im w ten sposób, że chce iść do jego królewskiej mości i prosić go o łaskę. Tego 
nie 
rozumieli. Udał im się chłop i chcieli zabrać go na nowe połowy przy Islandii, 
mając 
nadzieje, że wyuczywszy się języka holenderskiego będzie im służył za tłumacza w 
handlu z Islandczykami. Ale on nie dał się odwieść od swoich zamiarów. Spytali 
go:
— Zabiłeś kata króla duńskiego? Tak czy nie? Powiedział:
— Nie.
Zobaczyli, że wystrychnął ich na dudka; myśleli, że jest wrogiem ich wroga •— 
króla 
duńskiego — on zaś wybiera się do tego zbója. Niektórzy krzyczeli, żeby za karę 
wrzucić go pod stępkę statku do wody albo kazać mu biec przez rózgi; w końcu 
jednak 
zapowiedzieli tylko, że kark mu skręcą, jeśli się zaraz nie wyniesie. Co żywiej 
uciekł 
na ląd, szczęśliwy, że nie wypędzili go bez spodni, sabotów i kaftana.
W mieście ulice tworzyły osobliwe zakrętasy, podobne do korytarzy kornika w 
drzewie. Budynki w obejściach i domy stały ciasno jeden przy drugim, ich ściany 
były 
wysokie jak skały, a szczyty jak górskie wierzchołki. Tłum na ulicach mrowił się 
jak 
robactwo na mięsie, mieszali się ludzie, konie i wozy. Z początku zdawało mu się 
też, 
że wszyscy biegną jak w czasie pożaru. Najsilniejsze jednak wrażenie sprawiły na 
nim 
tutejsze konie — nie widział dotąd tak wielkich zwierząt, chyba tylko wieloryby.
W Holandii każdy, jeśli nie był osobą urzędową, nosił modny ubiór. Można było 
zresztą 'długo iść i nie spotkać nikogo, kto by, sądząc ze stroju, piastował 
jakiś urząd; 
gdzie rzucić okiem, widać było peruki, kapelusze z piórami, hiszpańskie 
kołnierze, 
duńskie buty i płaszcze tak obszerne, że z jednego dałoby się sporządzić ubranka 
dla 
większości biednych dzieci w gminie kościelnej Akranes. A niektórzy jechali 
nawet 
we wspaniałych błyszczących powozach zdobnych w ornamenty, z oknami i 
zasłonami z adamaszku. Ulicami przechodziły okazałe panie i smukłe panny, 
wszystkie z przepychem wystrojone: opadające na barki koronkowe kołnierze, duże 
kapelusze z szerokim rondem, luźne, fałdziste suknie i trzewiki o wysokich 
obcasach, 
ze złotymi sprzączkami "• '' •'•:"•<,.
na podbiciu; poruszały się zaś tak wytwornie, że ledwie można było dojrzeć 
czubek 
stopy.
Kiedy Jon Hreggvidsson przybył do Holandii, miał w kiesce tylko jednego bitego 
talara. Szukał jakiegoś noclegu, bo nadchodził wieczór i zapadał już zmierzch. 
Mrok 
rozjaśniały nieco latarnie wiszące nad bramami niektórych domów.
W wąskiej ulicy z pochylonymi od starości domami w jednej z bram stała jakaś 
kobieta o białych licach. Zagadnęła go przyjaźnie pytając O' nowiny. Po 
chwileczce 
rozmowy zaprosiła Jona do siebie. Powiodła go przez dom wąskim, brukowanym 
korytarzem, potem przez podwórze, gdzie na progach mieszkań siedziały ciche koty 
wyginając grzbiety i udając, że się nawzajem nie znają.
Kiedy przyszli do jej izby, prosiła gościa, aby spoczął na ławie, sama zaś 
usiadła przy 
nim. Podczas rozmowy wsunęła rękę do jego sakiewki i szukała, aż znalazła 
talara. Jej 
zachowanie nie ochłodło przez to odkrycie. Raź wraz wyciągała mu ze spodni 
talara, 
mówiąc, że to wspaniała moneta. Jonowi Hreggvidssonowi wydawało się, że ta 
niewiasta mogłaby mierzyć się z najznakomitszymi damami Islandii, a mimo to była 
tak przyjazna i łaskawa, tak mile przemawiała, a od jej piersi bił delikatny 
zapach 
piżma. Przypuszczał, że musi być co najmniej żoną jakiegoś tutejszego pastora 
czy 
proboszcza. Ponieważ przysuwała się doń tak blisko, przyszło mu do głowy, że 
może 
jest trochę głuchawa; podniósł więc głos, starając się jej wyjaśnić, że pragnie 
jak 
najszybciej coś zjeść, ona jednak położyła palec na ustach dając mu znak, że nie 
trzeba mówić tak głośno. Przyniosła ze spiżarni pieczeń cielęcą, chleb i ser 
oraz dzban 
jakiegoś dziwnego, czerwonego, słodko-kwaśnego napoju podobnego do wina — 
nigdy jeszcze dotąd nie spożywał lepszej wieczerzy. Kobieta jadła z nim, aby 10?
dotrzymać mu towarzystwa. Potem położył się z nią. Na morzu czuwał wiele, bo 
żeglarze kazali mu ciężko pracować, i teraz, po tak rozkosznym spędzeniu czasu, 
usnął 
obok niewiasty, że niesposób go było obudzić. W nocy przyszło dwóch obwiesiów i 
zaczęli go tłuc, aż się ocknął. Wtedy wzięli go między siebie, wynieśli z domu i 
rzucili 
jak trupa na ulicę. I tak postradał Jon Hreggvidsson swojego bitego talara.
Nie miał się gdzie udać w Rotterdamie. Kiedy się rozjaśniło, szukał jakiejś 
drogi z 
miasta wiodącej ku północy, wyobrażał sobie bowiem, że gdzieś tam leżało państwo 
duńskiego króla. Kraj tutejszy przypominał talerz kaszy: nigdzie pagórka ani tym 
bardziej góry, tylko gdzieniegdzie sterczy wieża kościelna albo wiatrak. Za to 
okolica 
żyzna i sprzyjająca rolnikowi. Często dostrzec było można pasące się stada 
wspaniałych krów, ale z hodowlą owiec było w tym kraju nietęgo. W wielu 
miejscowościach stały bardzo piękne zagrody wiejskie z wysokimi domami 
mieszkalnymi, jak w Bessastadir. Widziało się jednak wiele drobnych zagród i 
chat 
chłopskich, jedna blisko drugiej — jakbyś garścią sypnął — ze ścianami z gliny i 
słomianą strzechą, przed chatami kury. Te ptaki krzyczą jak łabędzie, a nie 
latają. 
Przed drzwiami spacerowały też inne ptaki: olbrzymie, złośliwe, podobne do 
łabędzi, 
tylko z krótszą szyją. Odgadł, że są to owe ptaki, które w starych pieśniach 
nazywają 
gęsiami. Wstrętne te ptaszyska z nastroszonymi piórami i okropnym wrzaskiem 
napadały na obcego. Psy wydawały się bardzo groźne, na szczęście zwykle były na 
uwięzi. Sianokosy i żniwa były w pełni i chłop wielce się dziwił widząc, jak 
ludzie do 
zagrody zwożą siano i żyto wozami zaprzężonymi w woły. Ale zdarzało się też, że 
ludzie dźwigali swoje zbiory na plecach. Morze wrzynało się w głąb lądu cichymi 
łachami i głębokimi kanałami, tak że cała okolica wyglądała niby wielkie płuca. 
Po 
kanałach płynęły płaskie łodzie ciągnione przez wołu lub konia idącego wzdłuż 
brzegu. Łodzie te były pełne różnych towarów. Na każdej z nich mieścił się domek 
z 
dachem i oknem: w oknie firanki i kwiaty, na dachu komin, z którego wzbijał się 
dym, 
kiedy kobieta gotowała jedzenie. Na pokładzie przed drzwiami domku siedział 
mężczyzna paląc fajkę; popędzał zwierzę ciągnące łódź i sterował. Dzieci bawiły 
się, a 
niekiedy Jon Hreggvidsson widział też i tłuste, opalone na brąz dziewczyny, 
wspaniałe 
dziewuchy z nagimi ramionami, oraz bujne kobiety, które siedząc skubały drób. 
Niemała to zapewne przyjemność być tutaj głową domu.
Drogi tutejsze wyglądały całkiem inaczej niż na Islandii, wytyczyli je ludzie, a 
nie 
końskie kopyta, jeździło się po nich wozami; mijały Jona najprzeróżniejsze 
pojazdy, 
dostojnicy na pięknych rumakach w rozwianych płaszczach i całe oddziały jezdnych 
z 
muszkietami i szablami. Jon sam nie wiedział, jak spośród niezliczonych 
krzyżujących 
się dróg obrał drogę wiodącą na północ, a że dzień wyglądał tu inaczej niż na 
Islandii, 
stracił więc w końcu orientację, jaka to może być pora i w jakim idzie kierunku.
Żona pastora zapomniała wyrzucić za nim saboty, był to jednak drobiazg — boso 
przeszedł twardą Islandię, dlaczegóż nie mógłby boso przejść miękkiej Holandii? 
Za 
to dręczyło wędrowca pragnienie, bo dzień był bezwietrzny, suchy, a w kanałach 
woda 
zgniła i słona. Dał mu się trochę napić człowiek pojący bydło w jednej z zagród, 
a 
potem jakaś kobieta przy studni, oboje jednak patrzyli na niego z lekiem. 
Wreszcie 
minął tyle rozstajów, że już zupełnie nie wiedział, która droga ma prowadzić do 
duńskiego królestwa. Usiadł, otarł pot z czoła, wyciągnął nogi i pytająco 
spoglądał na 
swoje stopy. Przejeżdżający mimo chłopak rzucił jakąś drwi nę, inny strzelił mu 
z bata 
nad głową. Na wozie pełnym kapusty, marchwi, buraków, korzeni i wiązek innych 
jarzyn jechało w stronę miasta dwóch starszych chłopów. Jon Hreggvidsson 
podniósł 
się, zatrzymał ich i spytał:
— Gdzie jest Dania?
Patrzyli nań zdumieni: nie znali takiego kraju.
— Dania — powtórzył i wskazał na gościniec. — Dania. Kopenhaga.
Chłopi spojrzeli na siebie i potrząsnęli głowami: nic nie słyszeli ani o takim 
kraju, ani 
o takim mieście.
— Król Chrystian — powiedział Jon Hreggvids-son. •— Król Chrystian.
Tylko spoglądali na siebie.
Jon Hreggvidsson pomyślał, że może przekręcił imię miłościwego pana, rzekł więc:
— Król Fryderyk. Król Fryderyk.
Lecz chłopi nie znali ani króla Chrystiana, ani króla Fryderyka.
Zwracał się do wielu podróżnych, ci jednak tylko przyspieszali kroku albo 
popędzali 
konie, kiedy chciał do nich podejść ten czarnowłosy dzikus. Nieliczni raczyli mu 
odpowiedzieć, ale i oni nic nie wiedzieli o królu Jona Hreggvidssona. W końcu 
nadjechał powozem jakiś pan wielce znamienity, w obszernym płaszczu z kryzą i w 
wysokim kapeluszu; miał sine, obwisłe policzki, a na opasłym brzuszysku 
spoczywała 
pobożna książka. Jeśli mąż ten nie był samym biskupem Holandii, musiał być co 
najmniej superintendentem w Rotterdamie. Rzewnie płacząc Jon Hreggvidsson 
wyszedł mu naprzeciw na środek drogi.
Podróżny kazał woźnicy stanąć i wyrzekł kilka słów nagany, choć niezbyt srogiej, 
a 
Jonowi Hreggvidssono-wi wydało się, że pytają go, kim jest i skąd się wziął na 
drogach Holandii, i do tego w takim stanie.
J — Islandia — powiedział ocierając łzy i wskazując na siebie — Islandia.
Podróżny nieznacznie, po pańsku podrapał się za uchem. Wyraźnie trudno mu było 
doszukać się sensu w słowach chłopa. Ale Jon Hreggvidsson ciągnął dalej:
— Islandia, Gunnar z Hlidarendi.
Biskupowi zaświtała nagle jakaś myśl, widać przerażająca, bo zapytał z twarzą 
pełną 
grozy:
— Hekkenfeldt *?
Jon Hreggvidsson nie wiedział jednak, co to takiego Hekkenfeldt, i na nowo 
podjął 
próby z imieniem króla duńskiego.
— Chrystian — powiedział.
— Christianus — powtórzył dostojny pan i twarz mu się rozpromieniła, wytłumaczył 
sobie bowiem, że choć ten dziki człowiek na {pewno pochodzi z Hekkenfeldt, jest 
chrześcijaninem. •—• Jezus Chrystus — łagodnie dodał i przyjaźnie skinął głową 
żebrakowi.
Jon Hreggvidsson tak się uradował, iż padło imię, które obaj znają, że zaniechał 
pytań 
i tylko powtarzał imię właściciela swojej ziemi i zagrody — Jezusa Chrystusa. 
Przeżegnał się też w imię Trójcy, aby pokazać, że jest prawdziwym czynszownikiem 
Chrystusa, a dostojny pan odwiązał sakiewkę od pasa, wyjął małą srebrną monetę i 
dał 
ją Jonowi Hreggvidssonowi, a sam ruszył dalej.
O zachodzie Jon Hreggvidsson wszedł na jakieś wielkie podwórze; pomyślał, że 
trafi 
tu na gościnnych gospodarzy, bo obejście było pełne pojazdów, koni i wo-' 
źniców. Tu 
wkraczali podróżni dobrej tuszy i porządnie i Hekkenfeldt (przekręcone z isl. 
Heklafell) — nazwa największego wulkanu islandzkiego, o którym w owym czasie 
wieści doszły i do Holandii; wierzono wówczas powszechnie, że jest to siedziba 
piekieł. Zresztą mianem Heklafell nazywano wówczas — nie tylko w Holandii — całą 
Islandię.
odziani, a nakarmieni klepali się po brzuchu. Kilku paliło długie fajki. Jeden z 
woźniców, któremu Jon Hreggvidsson wpadł w oko, zaczął zeń pokpiwać, inni 
podeszli wiec bliżej. Jon Hreggvidsson powiedział, że jest Islandczykiem, ale 
nikt tego 
nie zrozumiał. Po trochu zebrał się wokół niego cały tłum, a wszyscy gadali w 
niezrozumiałym języku. W końcu uznał, że może warto powtórzyć owe słowa, którym 
zawdzięczał takie powodzenie u dostojnika spotkanego na drodze:
— Hekkenfeldt. Jezus Chrystus.
Niektórzy wzięli go za heretyka, za Włocha-bluźnier-cę, a ktoś wrzasnął: — 
Maryjo, 
Józefie! — grożąc mu zaciśniętą pięścią. Jon Hreggvidsson powtórzył jednak 
znowu: 
— Hekkenfeldt, Jezus Chrystus — i przeżegnał się.
Zbierało się coraz, więcej ludzi: tęgie, szerokobiodre dziewki służebne w 
krótkich 
spódnicach i czepkach, kucharze w skórzanych fartuchach, brzuchacze z zacnych 
rodów w odzieniu z bufiastymi rękawami, w peruce i w kapeluszu zdobnym piórami 
— wszyscy cisnęli się, aby z bliska zobaczyć, co się dzieje, a był to tylko 
żebrak z 
obcej ziemi gadający coś bluźnierczo. Koniec temu zbiegowisku położył jakiś 
okazały 
rycerz w kapeluszu z piórem, w wysokich butach i z szablą u boku; utorował on 
sobie 
drogę wśród zbiegowiska, zamachnął się szpicrutą i grad tęgich razów spadł na 
Jona 
Hregg-yidssona. Pierwszy przeciął mu twarz, dalsze sypały - się na szyję i na 
plecy, aż 
Jon osłoniwszy głowę rękami padł na kolana, a potem osunął się na ziemię. Wtedy 
ów 
kawaler rozkazał ludziom, niech się wynoszą i wracają do roboty, a ten i ów 
kopnął 
jeszcze leżącego, zanim odszedł. Kiedy się tłum rozpierzchnął, Jon Hreggvidsson 
oprzytomniał; pomacał twarz, aby zbadać, czy bardzo krwawi, okazało się jednak, 
że 
jest tylko opuchnięta. Potem ruszył w drogę.
Wieczorem dostał posiłek u ludzi mających mały kawałek pola. rjic nie chcieli za 
gościnę, więc Jon podarował ich dziecku swoją srebrną monetę. Syty, położył się 
do 
snu pod krzakiem, pogoda była bowiem ładna i nic nie wróżyło, że się pogorszy. 
Holender wskazał mu jednak strych z. sianem nad stajnią. Wędrowiec usłuchał go i 
całą noc spał na sianie. Wczesnym rankiem zbudził go jakiś dziwny ptak, który 
nieustannie krzycząc krążył wokół stajni, a co najdziwniejsze, w czasie lotu 
nogi jego 
nie były podkulone, ale zwisały — na szczycie stajni ptak miał swoje gniazdo. 
Kiedy 
gospodarz wstał, poszli razem na pole i Jon Hreggvidsson nie oszczędzając się 
dźwigał z nim zboże cały dzień. Holender starał się jakoś wytłumaczyć Jonowi, że 
bardzo ceni jego siłę, a Jon smucił się tylko, że nie może opowiedzieć mu żadnej 
sagi 
o Gunnarze z Hlidarendi. Dwa dni znosili zboże, a na trzeci dzień Jon zapoznał 
się z 
cepami i miarą na ziarno. Karmiono go porządnie, kiedy jednak dał do 
zrozumienia, że 
mu potrzeba pieniędzy, okazało się, że Holender nie może sobie pozwolić na 
płacenie 
dniówki. Wtedy Jon Hreggvidsson pomyślał o rozstaniu. Cała rodzina płakała na 
myśl, 
że to nieme, dwunożne stworzenie chce ich opuścić. Jon Hreggvidsson też trochę 
popłakał — choć raczej z uprzejmości, ucałował ich i życzył im wszelakiej 
pomyślności. Chłop dał mu parę sabotów, kobieta — pończochy, a dziecko — 
niebieski koralik.
Jon Hreggvidsson powędrował dalej w tym samyrn kierunku co przedtem. Dary tych 
zacnych ludzi nie przyśpieszyły jednak zbytnio jego podróży, tak że po dwóch 
dniach 
musiał znowu nająć się do żniw. Tym razem zaczął pracować u wielkiego grafa, 
który 
miał w tej prowincji rozległe posiadłości, a służyło u niego tysiące chłopów 
czynszowych, niewolników i pół-wol-nych, robotników, karbowych i rządców, sam 
graf jed nak nie pokazywał się w tych stronach — jak mówiono, mieszkał w 
Hiszpanii. 
Tutaj przepracował Jon Hregg-vidsson resztę lata, a robił wszystko, co wymagało 
największej siły i niezmordowanej pilności. Holenderskiego poduczył się na tyle, 
że 
potrafił wyjaśnić ludziom, jak zawędrował na taki kraj świata. W całej Holandii 
chodziły wieści o islandzkiej górze Hekkenfeldt, w której głębiach płoną ognie 
piekielne, toteż wszyscy pragnęli słuchać opowieści o tej górze. Jona nazwali 
van 
Hekkenfeldt.
Niewidzialny hrabia z Hiszpanii oszukał go wprawdzie w zapłacie, a rządcy 
powiedzieli: niech lepiej Bogu dziękuje, że go nie powieszono; kilku jednak 
biednych, 
bogobojnych Holendrów zebrało dla van Hekkenfeldta trochę miedziaków i srebrnej 
drobnicy, aby mógł dalej wędrować do swojego duńskiego króla. Wyruszył więc w 
drogę: do jednej pończochy schował pieniądze, drugą — wywróconą na zewnątrz — 
obwiązał sobie szyję, jak czynią pasterze owiec, aby nie zmylić drogi; saboty 
związał i 
niósł przewieszone przez ramię; a koralik zgubił.
XIV Była już zima, kiedy Jon Hreggvidsson dotarł do Niemiec. Raz wraz musiał się 
najmować do harówki u Holendrów, żeby zarobić na życie; płacę otrzymywał jednak 
nędzną; bo choć Holendrzy mają wszystkiego z nadmiarem, są bardzo skąpi —• jak 
zwykle dobrzy gospodarze — i marne grosze dają swoim ludziom. Za to —• jeśli 
szczęście sprzyjało — można było nieraz ukraść coś bez trudu: żyjący w 
dobrobycie 
lud Holandii nie boi się złodziei tak bardzo jak Islandczycy. W ten sposób Jon 
Hreggvidsson stał się właścicielem pary porządnych butów pewnego księcia 
rządzącego trzema krainami.
U tego męża — niewidzialnego jak wszyscy w Holandii ludzie najznamienitszych 
rodów — służył Jon jakiś czas za parobka, ale uciekł nie mogąc wytrzymać głodu; 
i w 
Holandii, i na Islandii bogaci skąpią jedzenia tym, którzy u nich pracują. Buty 
wygrzebał z jakichś rupieci i ukrywał je w ciernistych zaroślach przez 
czternaście dni, 
aż do swojej ucieczki. Niósł je w worku na plecach, a odważył się je włożyć, 
dopiero 
jak przeszedł dobre dziesięć mil. Bardzo mu się te buty przydały, bo pogoda się 
psuła, 
a z nią i gościniec. Chociaż bowiem ziemia Holandii jest -miękka, błoto w tym 
kraju 
jest zimne, zwłaszcza z nadejściem jesieni.
Pod wieczór zaczął padać drobny, gęsty deszcz i doszczętnie przemoczył wędrowca. 
Buty księcia pełne były wody i ciężkie od błota. W ciemnościach mglistego 
zmierzchu 
oczekiwał go kraj niemiecki, w którym toczą się wojny największe na świecie. A 
Jon 
Hreggvidsson nie miał w ręku nawet kija. Czuł głód. W nadgranicznej miejscowości 
był tylko gościniec, kościół i zajazd, w którym podróżni mogli kupić coś do 
zjedzenia 
i przenocować. Właśnie miały z gospody przed nadejściem nocy odjechać do 
cesarstwa wielkie, kryte powozy w cztery pary koni zaprzężone, a w nich zażywni, 
godnie odziani mężczyźni z pełnymi kiesami i strojne kobiety. Niewiasty 
rozsiadły się 
wygodnie na poduszkach i derach, a mężczyźni na hakach nad siedzeniami powiesili 
swoje pasy, szpady i kapelusze z piórami i całe to znakomite towarzystwo zaraz 
odjechało.
Mając jeszcze kilka drobnych monet Jon Hreggvids-son zastanawiał się, czy nie 
kupić 
trochę herbaty, tego osobliwego napoju z Azji, który poznał tutaj. Nie 
wpuszczono go 
jednak do zajazdu.
Stał przed kościołem i klął z cicha, kiedy nagle zaleciał go zapach świeżego 
chleba. 
Rozejrzał się i wiedziony tym zapachem znalazł piekarnię, gdzie właśnie dwoje 
ludzi 
wyciągało chleb z pieca. Kupił bułkę, a u drzwi jakiegoś ubogiego domku wyżebrał 
trochę ciepłego piwa. Jadł więc i popijał przed progiem, bo ludzie odgadując w 
nim 
złodzieja i zabójcę nie chcieli go wpuścić do mieszkania. Z kuchni bez ustanku 
ujadał 
jakiś szczeniak budząc kury, aż piał ich małżonek — kogut.
Resztkę bułki schował pod kaftan, pożegnał się życząc dobrej nocy i ruszył w 
deszcz 
śladami wozów poczto^-wych. Siad wyprowadził przez bramę na drogę, gdzie z 
puszką i lontem stali holenderscy żołnierze przepuszczając każdego, kto chciał 
iść. Za 
bramą był mały lasek, a dalej, na otwartej przestrzeni, stała twierdza otoczona 
wałem i 
fosą, przez którą był przerzucony most — tamtędy właśnie biegła droga. Przed 
wielką, 
kamienną bramą wisiały zakopcone, spiczaste latarnie, w których migotało 
słabiuteńkie światełko, wyglądające w dżdżu jak zmieszane z błękitem żółte 
kosmyki 
wełny. W bramie droga była brukowana i okute żelazem koła z hałasem toczyły się 
po 
kamieniach, aż sypały się iskry. Warownia miała dach płaski, strzelnice dla 
muszkietów i armat. To była brama do Niemiec.
Stało tu paru po zęby uzbrojonych mężczyzn, a przy nich kręciło się kilku ludzi 
w 
barwnych mundurach, z protokołami, zwojami dokumentów i gęsimi piórami, 
zapisujących każdego z podróżnych. Niemieccy wojownicy byli olbrzymiego wzrostu, 
nosili dziwaczne hełmy zakończone szpicem podobnym do rożna i mieli bródki 
zakręcone jak rogi baranie.
Wozy pocztowe właśnie odjechały. Jon Hreggvidsson postał, popatrzył przez bramę 
i 
chciał ruszyć w dalszą drogę. Wtedy strażnicy przystawili mu do piersi dwie 
halabardy 
i zaczęli coś gadać po niemiecku. Nie umiał się jasno wytłumaczyć, schwycili 
więc go 
i przetrząsnęli jego łachy, znaleźli jednak tylko parę drobnych monet 
holenderskich, 
które rozdzielili między siebie. Potem jeden z nich zadął w róg, a na ten głos 
zjawił się 
jakiś ponury olbrzym. Strażnicy chcieli mu przekazać Jona, lecz olbrzym 
wybuchnął 
gniewem i zaczęli się kłócić; chłop pojął z tego wszystkiego jedno jedyne słowo: 
powiesić. W końcu olbrzym musiał zabrać Jona' Hregg-yidssona, koniec szabli 
oparł 
mu o plecy i tak wiódł go przed sobą do twierdzy: szli na górę po schodach i 
znów po 
schodach, i korytarzem, aż zaszli do odległego skrzydła, do wielkiej sali ze 
strzelnicami w ścianach — wdzierał się przez nie deszcz i wichura. Olbrzym tak 
zdzielił swego więźnia pod żebro, że Jon wleciał przez drzwi. Było tu ciemno 
choć 
oko wykol, tylko latarnia olbrzyma rzucała krąg słabego światła. Olbrzym chciał 
już 
zatrzasnąć drzwi, ale Jon zastawił je nogą i po ho-lendersku zażądał 
wyjaśnienia. Jak 
często ludność nadgraniczna, tamten znał, jeśli akurat chciał, obydwa języki, 
odpowiedział więc, że Jon Hreggvidsson nie przejdzie po raz drugi przez te 
drzwi.
— Co za nieszczęście, nie uda się już dzisiaj ściągnąć kata ani jego pomocnika, 
bo 
tylu ludzi dziś powiesili, że zmęczeni poszli spać.
Potem gburowaty strażnik, przytknąwszy Jonowi koniec szabli do brzucha, zmusił 
więźnia do odsunięcia się od drzwi i życzył mu dobrej nocy.
— Hej, ty! — zawołał Jon Hreggvidsson, żeby przedłużyć rozmowę. — Mógłbyś 
przecie sam mnie powiesić. Chętnie ci w tym pomogę.
Olbrzym wyjaśnił jednak, że jest wachmistrzem, że nie ma stopnia i uprawnień 
kata i 
że żadna ludzka ani niebieska siła nie zmusi go, aby wziął na siebie cudze 
obowiązki, 
jak i nie zmusiłaby go do zaniedbania obowiązków, które na niego jako na 
wachmistrza nałożył cesarz, I dodał:
— Ale co ty tam masz pod kaftanem?
8 Dzwon Islandii — Zabieraj łapy — powiedział Jon Hreggvidsson — to mój chleb.
— Po co ci, u diabła, chleb, jeśli jutro rano cię powieszą? — rzekł wachmistrz. 
— W 
imieniu cesarza konfiskuję ten chleb.
Oparł szablę o pierś Jona Hreggvidssona, a wolną ręką gmerał pod kaftanem tak 
długo, aż znalazł chleb. Wtedy włożył szablę do pochwy i zaczął zajadać.
—• Diabelnie smaczny chleb — powiedział. — Skąd go masz?
— Z Holandii.
— Tak, z was, Holendrów, to pasibrzuchy. Myślicie tylko o chlebie. My, Niemcy, 
nie 
myślimy o chlebie. Armaty są ważniejsze od chleba. A nie masz tam kawałka sera?
Przeszukał ponownie kaftan Jona, ale sera nie znalazł.
•—• Kiedyś — ciągnął żując bez przerwy — kiedyś nadejdzie czas, że my, Niemcy, 
pokażemy takim zjadaczom chleba jak wy, Holendrzy, co kosztuje myślenie tylko o 
chlebie. Zrobimy z was marmoladę. Zrównamy was z ziemią. Wytępimy was. A może 
masz pieniądze?
Jon Hreggvidsson zgodnie z prawdą rzekł, że ludzie w barwnych mundurach 
obrabowali go zabierając mu ostatnie szylingi.
—• Tak, oczywiście, te przeklęte szpicle z cła nie zostawią nic dla biednego 
ojca 
rodziny.
Nagle zawołał ktoś z dworu:
— Fritz von Blite, czy już nie gramy? Wachmistrz odwrzasnął:
— Idę! —• I do Jona Hreggvidssona: — Zostaniesz tu, dopóki nie przyjdzie kat. A 
zapamiętaj sobie, jakbyś próbował wyskoczyć przez okno, zginiesz marnie. No, nie 
mam już czasu, mój towarzysz czeka, żeby zagrać w kości.
Z tymi słowy olbrzym wyszedł zamykając za sobą ciężkie dębowe drzwi. Jon 
Hreggvidsson klął jakiś czas to głośno, to po cichu. Potem zaczął po omacku 
obchodzić to lodowato zimne, pełne przeciągów miejsce, gdzie miał spędzić noc, 
ale 
nieustannie zaczepiał o bezkształtne, niezgrabne kloce zwisające z sufitu 
podobne do1 
baranów uwieszonych w wędzarni; kołysały się, kiedy 0 nie potrącił. Miał 
szczęście, 
jak zawsze. Właśnie w tej chwili przez deszczowe chmury przedarł się księżyc 1 
blade światło padło na twarze kilku ludzi powieszonych u belek sufitu. Z głową 
przechyloną na bok i opad-niętą szczęką, z obrzękłymi policzkami i wywróconymi 
oczyma, w których widać było tylko białka, z rękami związanymi na plecach i 
zesztywniałymi stopami, których palce jakby pokazywały wprost na ziemię — 
wyglądali tak niedorzecznie, że raczej miało się ochotę potrącać ich i huśtać 
niż 
odciąć z powroza. Jon Hreggvidsson idąc od jednego do drugiego macał im stopy: 
może jeszcze u którego zostały nienajgorsze buty — robił to po prostu z 
odwiecznego 
chłopskiego nawyku, nie liczył na to, że jeszcze kiedyś będzie potrzebował 
obuwia. 
Zresztą to, co ci ludzie mieli na nogach, nie było zaiste godne zazdrości.
Długo myślał, jak przepędzić -noc w tym posępnym domu. Nawet rimy o Pontusie nie 
wydały mu się tu stosowne. Przypomniał sobie jednak, iż kiedyś słyszał, że 
dobrze jest 
usiąść pod szubienicą, gdzie ktoś wisi. Tak zwykł był ongiś czynić zły król 
Odins i 
inni sławni starcy i mędrcy dawnych wieków i wiele im dzięki temu objawiło się 
prawd. Jon Hreggvłdsson postanowił zatem pójść za ich przykładem. Wybrał sobie 
potępieńca wiszącego całkiem z krają, mógł więc na objawienie czekać oparty o 
ścianę. Był bardzo znużony i ledwie przykucnął na kamiennej posadzce, zapadł 
jakby 
w odrętwienie; przez chwilę trwał tak w półśnie, z broda opadłą na pierś, 
ramionami 
wsparty o mur. Księżyc znów się schował. W sali było ciemno jak w lochu. Jona 
Hreggvidssona zbudził nagle jakiś trzask u belki ponad jego głową. To wisielec 
oswobodził się w jednej chwili ze stryczka i zlazł na dół. Od razu rzucił się na 
Jona 
Hreggvidssona, chwycił go z całych sił, deptał po nim i zadawał mu razy, jak 
tylko 
umarli umieją, i coraz mocniej dusząc chłopa śpiewał:
Dobrze wśród upiorów Tu powieszonemu. Lecz dwa razy nikogo Nie wieszają na 
ziemi. Ten, kto depce, zawiesi swoje serce wisielca twarde jak żołądź w pierś 
nie 
powieszonego. Ten, kto depce, hartuje twardą jak żołądź pierś Hreggvidowego 
syna.
— Dość już deptania! — zawołał Jon Hreggvidsson, niemal uduszony. Udało mu się 
wyrwać spod upiora i zacząć z nim walkę; przy straszliwym mocowaniu aż kamienie 
się skrzyły pod ich stopami. Inni wisielcy zeszli ze stryczków, wiedli wokół 
nich dziki 
taniec, śpiewali nieprzystojne piosenki, wrzeszczeli sprośne słowa, głosili 
jakieś 
ohydztwa. Trwało to długo i Jon Hregg-vidsson był pewien, że nigdy jeszcze nie 
wpadł w takie opały. Pod koniec bowiem upiór brał górę i chłop widział, że nigdy 
nie 
da rady takiemu przeciwnikowi, zwłaszcza że była to przecież walka żywego z 
umarłym, a wisielec nie może skonać drugi raz, choćby nacierać nań długo i 
potężnie. 
Jonowi Hreggvidssonowi zostało tylko jedno: wyswobodzić się ze szponów upiora i 
jak najśpieszniej uciec. Umarli, choć bardzo mocni, nie są zbyt zwinni i na 
koniec 
chłopu udało się szczęśliwie wyrwać, podbiegł do strzelnicy znajdującej się na 
wysokości człowieka ponad nim, wdrapał się do góry i wyskoczył przez otwór nie 
myśląc nawet, gdzie spadnie. Wokół murów twierdzy była fosa. Na długą chwilę 
woda 
zamknęła się nad Jonem Hreggvidssonem, ale nie dosięgnął dna, tylko wypłynął na 
powierzchnię i zaczął się taplać. Zdawało mu się, że wpadł do rowu po torfie, 
tyle że 
zamiast zdechłych psów rozkładały się tu trupy ludzi. Pluskając jak pies Jon 
Hreggvidsson dotarł na drugą stronę rowu i na czworakach wdrapał się na brzeg. 
Wypluł z ust wodę, zęby mu szczękały. Według gwiazd odszukał strony świata i 
postanowił raczej zawrócić do Holandii niż narażać się na dalsze przygody w 
Niemczech.
xv Zatrzymał się aż w Amsterdamie. Miasto to leżało nad wielką zatoką, 
wrzynającą 
się w głąb Holandii i zwaną przez Holendrów Zuiderzee. Tutaj był wielki ośrodek 
handlu, stąd żeglowano nawet do Azji. Znając już nieco holenderski, najął się za 
tragarza w kompanii posiadającej własne spichrze nad jednym z kanałów. Sypiać 
wolno mu było u człowieka, który opiekował się psem pilnującym dobytku kompanii. 
Po całych nocach, nieraz aż do świtu, słychać było szczekanie.
Jon Hreggvidsson powiedział:
— Twój pies wyje głośniej niż wszystkie psy ze wszystkich spichlerzy.
— To dlatego, że jest najmądrzejszy.
— Nie należy chwalić tego psa za mądrość. Tylko suki wyją. Stare sagi głoszą, że 
w dawnych wiekach zwyczaj nakazywał wybierać królem męża, który miał 
najzjadliwszego psa, a nie psa, co najgłośniej wył.
— Co tam wart pies króla duńskiego!
•— Więcej niż suka twego księcia •— powiedział Jon Hreggvidsson.
— Moja suka zagryzłaby twojego psa.
— Może mój pies rzeczywiście jest niewiele wart, ale Niemcy nie martwiliby się 
długo, co zrobić z twoją suką — są to* wielcy wojownicy i prawdziwi mężczyźni.
Jon Hreggvidsson nieustannie powoływał się teraz na Niemców,.którzy zabierają 
chleb i wieszają ludzi, jeśli tylko kat jest w pobliżu. Widział w nich jakiś 
legendarny 
lud i czuł wobec nich szacunek zmieszany z lękiem; dumny był, że ich poznał. A 
pies 
nie przestawał wyć.
Szarym świtem Jon Hreggvidsson wyszedł z domu, znalezionym powrozem udusił 
kundla i wrzucił go do wody. 
Długo wałęsał się wzdłuż kanałów i po licznych mostach •— z wyjątkiem rybaków i 
przewoźników cały Amsterdam jeszcze spał. Nad jedną łodzią unosił się dym — 
jacyś 
ludzie właśnie grzali tam sobie śniadanie. Poprosił o kubek herbaty. Spytali go, 
kto on 
taki, na co odpowiedział, że pochodzi z Islandii, gdzie jest piekło. Zaprosili 
go na 
pokład, dali mu jeść i zaczęli rozmowę o Heklafell. Powiedział, że urodził się i 
wyrósł 
u stóp Hekli i dlatego też nazywa się van Hekkenfeldt. Spytali, czy ze szczytu 
góry 
można zajrzeć do piekła, czy nie przeszkadzają w tym drapieżne ptaki, które z 
przerażającym wrzaskiem krążą nieustannie wokół krateru. Odrzekł, że zajrzeć nie 
można, że jednak pewnego razu schwycił bosakiem takiego ptaka: wyglądał jak 
kruk, 
tylko dziób i szpony miał z żelaza. Roześmiał się z ich głupoty, kiedy zapytali, 
czy 
można go było zjeść, powiedział tylko, że jego szponów można użyć na haczyki do 
wędek, a dziobu jako „piłka" 1.
Poczwórny haczyk do wędki.
— Jako „piłka"? A dlaczego nie jako szczypiec? •—• Dlaczegóżby nie!...
Dolali mu'herbaty, któryś spytał, czy nie chce tego jeszcze wieczoru odjechać z 
nimi 
do Islandii. Odpowiedział:
—- Nie, chcę dostać się do Danii, do najmiłościwszego króla.
— Niech diabli porwą duńskiego1 króla. Oby nasz książę jak najprędzej zaczął z 
nim wojnę.
— Nie bądźcie tacy dzielni.
Oświadczyli, że z radością gotowi są walczyć do ostatka przy swoim księciu i 
nigdy 
się nie cofną. Na tym samym kanale, trochę dalej, stoi duński statek i właściwie 
najlepiej byłoby go zatopić.
Podziękowawszy za herbatę i pożegnawszy się Jon Hreggvidsson powędrował do 
duńskiego statku, który, jak się okazało, znajdował się dość daleko stamtąd, w 
porcie. 
Przywitał załogę życzeniem dobrego dnia. Z początku nie okazywali mu jakiejś 
szczególnej niechęci, rzekli mu nawet, że są z księstwa Holsztynu z Gluckstadt i 
że 
przyjechali tu po słód i chmiel. Poprosił o rozmowę z kapitanem i powiedział, że 
jest 
Islandczykiem i że błaga go, by go zabrali na statek. Kiedy to usłyszeli, 
zaczęli z niego 
drwić, Duńczycy bowiem uważają naród islandzki za najbardziej godny pogardy ze 
wszystkich narodów.
Kapitan rzekł, że ma dość ludzi na statku, zwłaszcza zaś nie chce brać 
Islandczyka, ale 
gdy Jon Hreggvids-son rzucił się na kolana i z płaczem całował jego ręce, 
pozwolił mu 
przyjść znów nazajutrz. Potem żeglarze dali Jonowi coś do zjedzenia mówiąc, że 
wszyscy Island-czycy wyzdychaliby z głodu, gdyby nie jałmużna obcych narodów. 
Jon Hreggvidsson podziękował bardzo uprzejmie. Przez cały dzień trzymał się w 
pobliżu statku, czuł bowiem, że po zabiciu kundla nie może w Ho landii dłużej 
pozostawać. Noc pozwolono mu spędzić na pokładzie pod płachtą żagla.
I tym razem — jak dawniej — miał szczęście. Tej samej nocy dwaj ludzie z załogi 
poszli zabawić się na mieście i jednego z nich zabito, a drugiego poraniono. 
Kapitan 
dał się ubłagać i wziął Jona Hreggvidssona na miejsce zabitego, tak że 
najbliższej 
nocy Jon już spał pod pokładem. Następnego dnia wypłynęli na morze.
Na statku musiał Jon Hreggvidsson srodze odpokutować swoje pochodzenie. Kiedy 
bowiem u fryzyjskich wybrzeży rozpętała się burza i zapędziła ich daleko na 
morze, 
żeglarze uznali, że on jest temu winien. Już mieli go związać i wyrzucić za 
burtę, w 
nadziei, że sztorm wówczas ucichnie, ale chłopiec okrętowy — może z obawy, że i 
jego czeka ten sam los — padłszy do stóp kapitana wybłagał biedakowi życie.
Kiedy burza minęła, Jon Hreggvidsson odzyskał nieco pewności siebie. Opisywanie 
piekła płonącego w He-kli niewiele by mu tutaj pomogło, Duńczykom bowiem nawet 
piekło nie wydaje się czymś nadzwyczajnym, jeśli znajduje się na Islandii. 
Opowiedział za to żeglarzom o swoim przodku, Gunnarze z Hlidarendi, który żył 
trzysta lat, na dwanaście łokci był wysoki i na dwanaście łokci mógł skoczyć w 
przód i 
w tył.
— Czy narodził się kiedy taki mąż pomiędzy Duńczykami?
— W dawnych czasach — odpowiedzieli — i w Danii żyli olbrzymi.
— Chyba tylko Harald Sinozęby — rzekł Jan Hreggvidsson. — Ale i on jest moim 
przodkiem.
Przybywszy do księstwa holsztyńskiego, do Gluck-stadt nad Łabą, Jon Hreggvidsson 
był o tyle bliżej celu, że znajdował się już w państwie swego najtniłościwsze-go 
króla 
i pana. Lekkim krokiem zszedł wieczorem na ląd. W podzięce za ratunek na pewno 
wcisnąłby szy l linga chłopcu okrętowemu do ręki, gdyby kapitan wypłacił mu łon 
zamiast przegnać go groźbą kijów.
Na człowieku, który przewędrował kawał Holandii, Gluckstadt nie sprawiło 
wielkiego 
wrażenia. Najgorsze było to, że Jon Hreggvidsson nie znał właściwie żadnego 
języka 
— umiał tylko kląć po holendersku. Sądził zawsze, że potrafi odróżnić 
duńszczyznę 
od innych języków, teraz jednak zupełnie nie rozumiał narzecza, jakim tu ludzie 
mówili. Było mroźno. Jon pokazując drobną srebrną monetę holenderską — jedyną, 
jaką miał — szukał noclegu, zewsząd go jednak przeganiano wśród wyzwisk, że to 
fałszywy pieniądz. Niektórym z oczu patrzyło, że chętnie by go zaprowadzili 
przed 
sąd.
Głodny, szedł ulicami śliskimi ed szronu i widział, jak w ciepłych izbach z 
zamkniętymi szczelnie oknami ludzie zasiadają do pieczeni. Czasem w dali 
majaczyło 
coś jak kosmyk szarej wełny, w miarę zbliżania stawało się podobne do 
błękitnawego 
otoku światła wokół księżyca, wreszcie wyglądało zupełnie jak żółtko •— to ktoś 
niósł 
latarnię. Jon Hreggvidsson czuł nieustannie, jak z mieszkań bije woń pieczeni, a 
wokół 
domów zajezdnych miesza się zapach korzennych przypraw, tytoniu i trunków. 
Widział jednak, że nie znajdzie już innego schronienia, tylko w jakiejś stajni 
albo na 
strychu z sianem przy którejś gospodzie.
Kiedy tak poszukiwał noclegu, wpadł znienacka w ramiona jakiegoś mężczyzny 
idącego z latarnią. Nieznajomy wyglądał na kogoś znacznego -- wąsy, bródka w 
klin, 
kapelusz z piórami, wysokie buty, płaszcz — ale buchało od niego gorzałką i z 
Jonem 
Hreggvidsso-nem przywitał się jak z druhem. Choć jeden nie znał mowy drugiego, 
chłop dorozumiał się w końcu, że mieszczanin przybywa z dobrymi nowinami, że są 
nawet widoki na dzban piwa. A był na to czas najwyższy, bo przecież Jon 
Hreggvidsson znalazł się w kraju swego władcy, w kraju, o którym marzył od tak 
dawna.
Razem poszli do dużej gospody; za olbrzymimi dębowymi stołami siedzieli goście, 
większość w mundurach, i tęgo popijali. Wszystko szło tu żywo i nie nazbyt 
zgodnie. 
Mieszczanin wskazał Jonowi miejsce w kącie, u końca stołu, a sam usiadł przy 
nim. 
Gospodarz — olbrzym z włosami tak czarnymi, że aż wpadały w ton niebieski — bez 
wołania przyniósł każdemu dzban pełen piwa. Mieszczanin dostał dzban znacznie 
mniejszy, za to rzeźbiony i ze srebrną pokrywą oraz mały srebrny kubeczek, przed 
chłopem zaś postawiono zwykłe gliniane dzbanisko, a wnet potem i cynowy kubek z 
podwójną miarą gorzałki.
Kiedy się okazało, że z Jonem Hreggvidssonem nie uda się dogadać w żadnym 
rozsądnym języku, mieszczanin i gospodarz popatrzyli przez chwilę na gościa i 
zaczęli 
szeptać coś między sobą. Wyglądało, jakby się wahali, czy znaleźli aby 
człowieka, 
jaki im jest potrzebny. Mimo to wciąż dopełniali i dzban, i cynowy kubek, a 
chłop pił 
w świetnym humorze i ani się zatroszczył, czy nie wzięto go za kogoś drugiego, 
czy 
nazwą go Jonem Hreggvidssonem, czy jakimś innym imieniem. Znowu napełniono 
dzban i kubek. A Jon nie zważając na zebranych zaczął głośno śpiewać rimy o 
Pontusie.
Uderzymy oszczepem Wrogów zbroje stalowe...
Mieszczanin wyciągnął z kieszeni zapisany papier, położył go przed chłopem i 
powiedział, aby nakreślił u dołu krzyżyk. Gospodarz już się zjawił z inkaustem i 
z 
nowym gęsim piórem. Jon Hreggvidsson pomyślał w cichości, że dwaj dostojni 
ludzie 
nie namawialiby go do podpisywania się pod czymś dobrym; gotów był jednak dalej 
pić i śpiewać, póki będzie choć kropla w dzbanie lub kielichu. Powiedział więc 
tylko 
jedno słowo: — Wieszać •— i przeciągnął palcem po szyi. Dawał tym do 
zrozumienia, 
'że mogą i bez podpisu go powiesić. Gotów jest każdej chwili na wszystko, ale 
podpisywać na siebie wyroku nie będzie.
Wtedy mieszczanin skinął na ludzi w mundurach, którzy dotąd siedzieli przy 
drugim 
końcu stołu nie mieszając się do sprawy. Natychmiast się podnieśli i rzucili na 
Jona 
Hreggvidssona. Chłop wymierzył im parę szturchańców, lekkich — ot, z nawyku, ale 
w czasie tej bójki jego białe zęby błyskały wśród czarnej brody i nawet śpiewu 
nie 
zaprzestał:
Uderzymy oszczepem Wrogów zbroje stalowe! Jeśli zbroja wytrzyma, Jeśli zbroja 
wytrzyma, Na nas spadnie ich cios.
Dwom napastnikom zadał kilka porządnych ciosów w podbródek, trzeciego kopnął w 
brzuch; w końcu jednak wzięli nad nim górę, związali go i wsadzili mu knebel do 
gęby. Po tym wszystkim zapadł w miłą drzemkę i nie miał najmniejszego pojęcia, 
co 
się z nim działo.
Następnego ranka zbudziły go dźwięki trąbki. Leżał na podłodze jakiejś stodoły. 
W 
mdłym blasku wiszących u sufitu latarń dojrzał, że wokół na sianie spało wielu 
ludzi 
takiego jak i on stanu, a teraz zrywali się na równe nogi na widok oficera 
wymachującego kijem. Inny oficer podszedł, obejrzał sobie nowego rekruta, a na 
widok jego łachów wykrzyknął niby jakiś Francuz: — Jezus, Maryja! — Potem 
zaciągnął go do zbrojowni, która była w kościele, i tam ubrał go w kabat, 
spodnie i 
buty, ściągnął go pasem i włożył mu kapelusz. Następnie zbrojmistrz spytał go o 
imię i 
narodowość i zanotował to najpierw w książce, później na kawałku materiału, 
który 
mu przyszył wewnątrz ubrania. A więc jak zapisano, Jon Hreggvidsson nazywał się 
teraz: Jo-han Reckwitz rodem z Islandii.
Żołnierze dostali chleba i piwa, dano im strzelby i szable i jeszcze tegoż 
samego rana 
kazano im wyjść na plac. Mgła była taka sama jak poprzedniego wieczoru. 
Maszerowanie minęło dość szczęśliwie, choć wśród wy-myślań; kiedy jednak zaczęła 
się musztra według wszelkich przepisów sztuki wojennej, Jon Hreggvidsson nie 
mógł 
już nadążyć za rozkazami, lecz wszystko robił na odwrót. Wymysły zmieniły się 
wkrótce w groźby w tym samym niezrozumiałym języku, i w końcu posypały się 
gradem policzki. Jon Hreggvidsson uznał, że tutaj lepiej nie oddawać wet za wet. 
Otrzymane razy nie uczyniły rozkazów bardziej zrozumiałymi. Oficer dał wreszcie 
spokój biciu, tylko z wściekłością popatrzył na kawałek materiału wszyty pod 
kabatem 
rekruta i wtedy wyszło na jaw, że rekrut jest Islandczykiem. Rozległ się ogólny 
śmiech. Po długich trudach, żołnierze pomaszerowali do miasta i tam dostali 
ciepłej 
zupy.
Trzy dni trwały nieustanne łajania i cięgi, wreszcie umieszczono Jona 
Hreggvidssona 
w taborach; musiał tam nosić wodę i rąbać drwa, wyrzucać popiół i odpadki i 
wykonywać setki innych najniższych posług. Kuchmistrz i kucharze byli Niemcami, 
nic ich nie obchodziło istnienie takiego kraju jak Islandia, czy jak on tam się 
zwie. Za 
to człowiek, który miał dbać o ogień pod kuchnią, oraz ten, do którego należało 
obracanie nad ogniem pieczeni dla oficerów, byli Duńczykami i ze szczególną 
przyjemnością przy każdej możliwej okazji dawali Jonowi Hreggvidssonowi do 
zrozumienia, że Islandia w ogóle nie jest krajem, a Islandczycy nie są ludźmi. 
Mówili, 
że wokół tamtejszego piekielnego krateru mieszka wszawy lud niewolników; karmi 
się 
on 124 • .»
starym tranem i zgniłym mięsem rekina, -a utrzymuje go przy życju jedynie 
królewska 
jałmużna. Jon Hregg-vidsson odpowiadał na to:
— Rzeczywiście, jest w tym kraju otwór prowadzący w głąb piekła i często słychać 
stamtąd duńską mowę. A zupełnie pewne jest, że Islandia pod każdym wzglę-, dem 
przewyższa resztę świata i że wszyscy Islandczycy są bohaterami znamienitego 
rodu i 
poetami.
Duńczycy przezywali Hreggvidssona czarnym psem.
Na szczęście rozmowy zwracały się czasem ku innym rzeczom, zwłaszcza do sprawy 
opóźnienia wypłaty żołdu. Prócz Duńczyków byli w wojsku jurgieltnicy różnych 
narodów i stanów: Sasowie, Inflantczycy, Łużyczanie, Polacy, Czesi, zbójcy, 
kmiecie i 
włóczęgi. Wielu wątpiło, czy w ogóle żołd zostanie wypłacony, zanim wojsko nie 
stoczy zwycięskich bitew i nie zdobędzie nowych krajów. Jon Hreggvidsson 
wywiedział się stopniowo, że stojące tu oddziały mają w niedługim czasie 
odmaszerować na południe, gdzieś w daleki świat, gdzie są wysokie góry zwane 
Karpatami, aby tam walczyć za sprawę niemieckiego' cesarza. Inne duńskie 
oddziały 
już wcześniej tam wyruszyły i stoczyły niejedną potyczkę. Teraz jednak 
potrzebowały 
posiłków, aby z należytą siłą przeprowadzić natarcie, i król duński wydał 
rozkaz, aby 
dwa tysiące ludzi z Gliick-stadt możliwie jak najśpieszniej dołączyło się do 
tamtej 
armii. Król duński bowiem był przyjacielem cesarza niemieckiego.
Człowiek, do którego należało obracanie nad ogniem pieczeni dla oficerów, 
twierdził, 
że w Karpatach wojsko okryje się wielką sławą. Ale ów, który miał dbać o ogień 
pod 
kuchnią, przypominał, jak to pewnego roku, wcale nie tak dawno, wojsko duńskie 
zdobywało Hiszpanię dla niemieckiego cesarza; cesarz wówczas obiecał oddać 
królowi duńskiemu stary dług: sto tysięcy luidorój a prócz tego wypłacić sto 
tysięcy 
guldenów nagrody, skoro tylko Hiszpania zostanie zdobyta.
— Ale, za pozwoleniem — spytał mistrz ognia — kiedyż to cesarz zdobył 
Hiszpanię?
— Nigdy — powiedzieli kuchcikowie.
— A kiedy wypłacono luidory?
•— Nigdy — powiedzieli kuchcikowie.
— A kiedy sto tysięcy guldenów?
•—' Nigdy — powiedzieli kuchcikowie.
— A gdzież są żołnierze, którym miano wypłacić żołd?
— Zabici — powiedzieli kuchcikowie.
— No cóż, wyprawa po prostu się nie udała — rzekł człowiek, do którego należało 
obracanie nad ogniem pieczeni dla oficerów. — Na wojnie nie zawsze jednako 
fortuna sprzyja. Za to armia duńska, która w zeszłym roku wyruszyła do 
Lombardii, 
zdobyła wielką sławę. Jej imię świeci jak gwiazda. Owych żołnierzy zwą teraz 
duńskimi sokołami spod Kremony, bo walczyli pod twierdzą Kremona, gdzie 
obozem stanęli Francuzi.
— E j że —• powiedział mistrz ognia. — Jakiś włoski mnich zwiódł ich i 
wprowadził 
w kanał kloaczny idący aż do rzeki Po. Prawda, że doszło tam ponoć do jakiejś 
potyczki i że niektórzy uszli z niej z życiem. Ale, za pozwoleniem, co dostały 
duńskie sokoły spod Kremony, które wyniosły życie z kloaki? Wiem to z 
najlepszego 
źródła, bo od pewnego Niemca, który tam był. Kiedy tym pozostałym przy życiu 
miano wypłacić pieniądze, ich dowódca, hrabia Schlieben, w Wenecji przegrał w 
kości cały ich żołd, tak że nie mogli wrócić do domu; jak owce na hale popędzono 
ich 
w Karpaty, aby tam walczyli z dzikimi Madziarami. Teraz, jak słychać, 
przyrzeczone im wypłacić ich żołd, a królowi sto tysięcy luidorów, jeśli przejdą 
Karpaty. Żeby je ci skazańcy 126 '"*/• ; przeszli, trzeba jeszcze tylko dalszych 
dwu 
tysięcy zabitych.
— Często miałem ochotę zobaczyć góry — mówił obracający pieczeń. — Walka w 
górach jest pewnie wesoła. I myślę, że milej ponieść klęskę w górach niż 
zwyciężać w 
kloace.
Wtedy spytał mistrz ognia:
—• A co powie Reckwitz, który na Hekli walczył ze zgrają diabłów i szatanów?
Jon Hreggvidsson powiedział tylko, że przysłuchując się nie trudno poznać, kto 
tu 
wziął pieniążki.
— Dostanie ci się za to! — powiedział obracający pieczeń i łychą wymierzył 
siedzącemu na pieńku Jonowi taki cios w szczękę, że ten rozciągnął się jak 
długi.
Następnego dnia awantura w kuchni zaczęła się na nowo, ale wtedy Jon 
Hreggvidsson 
rzucił się na swego przełożonego— miłośnika górskiej wojaczki — ściągnął mu 
spodnie i wygarbował skórę. Rozległa się trąbka i straż pułkowa pochwyciwszy 
chłopa 
zawlokła go przed dowództwo. Oficerowie — sami zresztą Niemcy — mieli urwanie 
głowy z powodu przygotowań do drogi, bo armia szykowała się właśnie, by wyruszyć 
na południe, ku Karpatom; a że przy tym większość z nich była podpita, nie mogli 
dojść do porozumienia, co zrobić z przestępcą. Jedni chcieli go natychmiast 
ćwiarto-
wać nie tracąc czasu na wyrwanie serca, obicie ciała kijami i łamanie kości, jak 
należało wedle prawa postąpić z kimś, kto złamał karność w królewskim wojsku; 
inni 
żądali, aby prawu jak najwierniej uczynić zadość, ponieważ sprawiedliwość musi 
obowiązywać zawsze, bez względu na to, co ludzi zaprząta. W końcu przekazano 
sprawę do pułkownika, który zwerbował te oddziały, jak i wiele innych, i był 
panem 
życia i śmierci żołnierzy.
W ten sposób wyprawiono Jona Hreggvidssona z puł-
ku i tym razem nie został wysłany na południe, aby tam walczył dla 
najmiłościwszego pana.
Ów pułkownik — wielce wykształcony, znakomity szlachcic, hrabia, baron i junkier 
pomorski — przebywał właśnie w pobliżu, w swoich dobrach rycerskich. 
Zaprowadzono do niego Jona Hreggvidssona. Kilku żołnierzy z obnażonymi szablami 
stało u drzwi, które wiodły do sali o wielkich oknach — widać było przez nie 
ogród i 
jabłonie. W sali siedział chudy rycerz, w stroju zdobnym złotymi galonami, z 
bródką 
w klin, w peruce; u boku miał przypasaną szablę; od rękawów spadała na dłonie 
śnieżnobiała koronka; nosił obcisłe żółte spodnie z jedwabiu i wysokie czerwone 
buty 
z cholewą wywiniętą pod kolanem w podwójny mankiet; całą postać okrywał 
niebieski płaszcz z aksamitu, tak długi, że się słał po podłodze. Wskazującym 
palcem 
podparł blady policzek i czytał coś w wielkich księgach. Był to pułkownik. Z 
jednej 
strony miał adiutanta, nieruchomego jak posąg i martwo patrzącego przed siebie, 
z 
drugiej — pochylonego nad piórem pisarza. Strażnicy pilnujący Jona Hreggvidssona 
wyjaśnili warcie u drzwi, że prowadzą Johanna Reckwitza z Islandii, który obił 
swego 
przełożonego, i dowódca warty zameldował to adiutantowi. Pułkownik — z jedną 
ręką 
na szabli, drugą podpierając głowę — nie przerwał czytania, aż adiutant 
zameldował 
mu o przybyciu Islandczy-ka. Wtedy wydał rozkaz, aby Reckwitz wszedł i stanął 
tuż 
za progiem i aby otwarto wszystkie drzwi za nim oraz okna w całym budynku. Wiatr 
zahulał w sali. Pułkownik chwilę patrzył na Jona Hreggvidssona szczerząc zęby. 
Nagle zatulił się w płaszcz, zerwał się z miejsca, z szybkością błyskawicy 
przeszedł 
kilka kroków i przybrawszy minę pełną wstrętu zaczął węszyć w stronę, gdzie stał 
chłop. Potem znowu usiadł i raz po raz sięgał do srebrnej tabakiery kładąc do 
nosa 
wielkie niuchy tabaki; otoczeniu kazał pójść za swoim przykładem. Nie 
spuszczając 
oczu z chłopa powiedział coś po niemiecku, tak 'że słyszał to tylko adiutant. 
Ten, 
wciąż nieruchomy niby kamień, zwrócił się do Jona Hreggvidssona twarda duńską 
mową:
•—• Mój pan wyczytał w uczonych księgach, że od Islandczyków bije zapach tak 
wstrętny, iż rozmawiając z nimi trzeba stać od strony wiatru.
Jon Hreggvidsson nic nie rzekł.
Adiutant mówił:
—• Mój pan wyczytał w uczonych księgach, że na Islandii znajduje się siedziba 
diabła 
i potępieńców, a jest nią góra zwana Hekkenfeldt. Czy to prawda?
Jon Hreggvidsson powiedział, że nie chce temu zaprzeczać.
— Dalej: mój pan wyczytał w uczonych księgach, primo, że na Islandii więcej jest 
widm, potworów i diabłów niż ludzi; secundo, że Islandczycy zagrzebują mięso 
rekina 
pod gnój i potem jedzą; tertio, że Islandczycy, jeśli są głodni, zdejmują buty i 
jedzą je 
trzymając w ręce, jak racuchy; ąuarto, że Islandczycy mieszkają w norach; 
ąuinto, że 
Islandczycy nie znają się na żadnej pracy; sexto, że Islandczycy dają 
cudzoziemcom 
swoje córki, aby z nimi spali; septimo, że dziewczyna islandzka jest uważana za 
czystą dziewicę, póki nie urodzi siódmego bękarta. Czy to prawda?
Jon Hreggvidsson stał chwilę z otwartymi ustami.
•— Mój pan wyczytał w uczonych księgach, że Islandczycy są primo złodzieje, 
secundo kłamcy, tertio pyska-cze, ąuarto zawszeni, ąuinto pijacy, sexto 
rozpustnicy, 
septimo tchórze niezdatni do służby wojennej...
Wszystko to adiutant powiedział nie poruszywszy się ani razu, a pułkownik wciąż 
szczerzył zęby i gapił się na Jona Hreggvidssona.
— Czy to prawda?
9 Dzwon Islandii Jon Hreggvidsson przełknął śliną, bo mu zaschło w gardle.
Adiutant podniósł głos:
— Czy to prawda?
Jon Hreggvidsson wyprostował się.
— Mój przodek Gunnar z Hlidarendi był wysoki na dwanaście stóp.
Pułkownik rzekł coś adiutantowi i ten powiedział głośno:
— Mój pan powiedział, że jeśli żołnierz kłamie, będzie skazany na łamanie kołem.
— Dwanaście stóp — powtórzył Jon Hreggvidsson. — Nie cofam tego. I dożył 
trzystu lat. I nosił na głowie krąg ze złota. Jego oszczep wydawał 
najpiękniejszy 
dźwięk na całej Północy. A dziewice są tam młode i smukłe i przychodzą nocą, i 
oswobadzają mężczyzn z pęt, i nazywa się je: jasne dziewczyny, i mówi sią,.że są 
podobne do rusałek...
XVI Przed bramą wspaniałego domu w Kopenhadze stoi żołnierz w dosyć porządnym 
kabacie, ściśnięty pasem, w wysokich butach i czarnym kapeluszu wojskowym, tyle 
że 
bez broni. Stoi tak chwilę, potem niezdecydowanie robi kilka kroków w jedną i 
drugą 
stronę, wreszcie wchodzi na kamienne schody, ale jakoś ukradkiem, i zastyga na 
najwyższym stopniu, pięści zacisnął kurczowo, kolana mu drżą. Na drzwiach 
znajduje 
się kołatka: mosiężny pierścień na zawiasie, a pod nim kowadełko, które uderzone 
wydaje dźwięk tak przenikliwy, że go słychać w całym domu; przybysz nie zna 
jednak 
takiego urządzenia i trzykrotnie puka pięścią. Chwilę czeka, ale nikt z 
mieszkańców 
nie podchodzi do drzwi. Znów więc puka, dwa razy głośniej, ale bez skutku.
Wreszcie wpada we wściekłość i już bez przerwy bębni =z całych sił w dębowe 
dechy.
W końcu drzwi się uchyliły ł w szparze pokazała się jakaś złośliwie patrząca 
garbata 
karlica z przyciśniętym do piersi spiczastym podbródkiem, z długimi, chudymi 
rękami 
i zniszczonymi dłońmi. Żołnierz powitał ją po holendersku. Skrzeczącym głosem 
odpowiedziała, żeby ten czarny diabeł wynosił się jak najprędzej.
•— Czy Arnas jest w domu? —• zapytał żołnierz.
W pierwszej chwili zaniemówiła ze zdumienia słysząc, że jakiś tam żołnierz śmie 
wymówić imię takiego dostojnika, i to w jego własnym domu. Ochłonąwszy zaczęła 
coś gadać narzeczem dolnoniemieckim, a żołnierzowi wydało się, że i w tej mowie 
nazwała go czarnym diabłem. Kiedy jednak chciała zatrzasnąć drzwi, żołnierz 
zastawił 
je nogą. Przez kilka chwil jeszcze próbowała zamknąć, ale widząc, że siła wzięła 
tu 
górę nad prawem, zniknęła w głębi domu. Żołnierz nie miał odwagi pójść za nią. 
Tak 
minął jakiś czas.
W domu było zupełnie cicho, a żołnierz nie ruszał się z miejsca. W końcu 
posłyszał 
cichy szelest za drzwiami. W szparze błysnęło jedno oko, potem wyjrzał cienki, 
sapiący nos.
— Cóż tam się dzieje? — zasyczał ktoś po islandzku. Żołnierz w pierwszej chwili 
nie 
zorientował się i rzekł po duńsku:
— Dzień dobry!
— No, co tam? — zasyczało znowu.
— Nic — odpowiedział żołnierz po islandzku. Wówczas drzwi się otwarły.
Stał w nich Islandczyk —• trudno poznać, stary czy młody — rudy, z twarzą 
pociągłą, 
rzadkimi, rozczochranymi włosami; nieśmiałe baranie oczy patrzyły spod 
bezbarwnych rzęs i wyskubanych jakby brwi; przez cały czas się trząsł; ubranie 
jego 
miało wytarte rękaw;/.
33- Stanowczo na sługę dostojnika nie wyglądał dość wytwornie, widać było 
jednak, 
że nie jest to człowiek zwyczajny. Sapał, parskał, mrugał powiekami, potrząsał 
głową, 
jakby muchę chciał odpędzić, pocierał nos palcem; nagle zaczai stopą drapać 
łydkę 
drugiej nogi. —• Kto on jest? — zapytał.
— Jestem Jon Hreggvidsson z Rein w Akranes — powiedział żołnierz.
— Dzień dobry, Jonie — mówiąc to Islandczyk- podał mu rękę. — Pięknie! I 
pozwolił się wziąć do wojska!
— Wracam z długiej podróży, a wzięli mnie w Gliick-stadt w księstwie 
holsztyńskim.
— Tak, włóczęgów bardzo ścigają. Lepiej było zostać w Akranes. Pięknie. A poza 
tym — czy on nie ma nic wspólnego z Jonem Marteinssonem?
Jon Hreggvidsson zapewnił, że nie znał nikogo o tym nazwisku, i powiedział, że 
ma 
ważną sprawę do Arnasa Arnaeusa.
— Chyba się nie mylę, to on jest panem tego domu?
— Nie zna Jona Marteinssona, dobrze, dobrze. A pochodzi ze Skagi. Jakież nowiny 
z 
Akranes?
— Ach, jakoś tam idzie.
— Nikt tam nie miał ciekawych snów?
•— O ile sobie przypominam: nie, tyle że dzieci widzą we śnie, co się stanie 
następnego dnia. A baby czują w nogach, kiedy wiatr ma się obrócić na północo-
wschód. A ty kto jesteś?
—• Jestem Jon Gudmundsson z Grindavik, a zwą mnie Grinvicensis. Znany jestem 
jako doctus in vetere. lingua septentrionoli1, lecz moją prawdziwą miłością jest 
tylko 
scientia mirabilium rerum 2. A więc powtarzam: dobrze. Nie masz przypadkiem 
czegoś do opo1 Znawca starożytnych języków północnych, (łac.)
2 "Badanie osobliwości i tajników przyrody, (łac.)
wiedzenia? Nie widziałeś nic osobliwego? Nie dowiedziałeś się czego, o dziwnych 
istotach żyjących nad Hyalfjardarstrond albo o czymś podobnym?
— Że też nic o tym nie wiedziałem... W Akranes nieraz, spotyka się morskie 
potwory, 
niekiedy bardzo groź-. ne, ale tam się nie widzi w tym nic ciekawego, chyba — i 
to nie 
zawsze — jeśli ludzie staczają z nimi walkę. Co do potworów, to podeszło i tu do 
drzwi istne straszydło na wróble, jakiś karzeł obrzydły w niewieściej postaci; 
przed 
niewieloma żywymi istotami czułem taki strach jak przed nią. Kiedy zapytałem o 
pana domu, nazwała mnie po niemiecku czarnym diabłem.
Na te słowa Islandczyk Grinvicensis zaczął parskać, dygotać, pocierać prawą 
stopą 
lewą łydkę i na odwrót. Kiedy wreszcie odzyskał mowę, powiedział:
— Pozwolę sobie zwrócić memu poczciwemu ziomkowi uwagę, jeśli chce on 
rozmawiać z moim panem i mistrzem. Otóż mój pan i mistrz to nie chłop, jak 
ludzie 
z Islandii — choć z całą pewnością jest on Island-czykiem •—• lecz pan 
szlachetny i 
dostojny, assessor in consistorio, pro/essor philosophiae et antiąuitatum Da-
nicarum 1 
i wielce uczony sekretarz archiwum najmi-łościwszego króla. A zatem również i 
jego 
oblubienica i nadobna ukochana pochodzi ze znakomitego rodu i trzeba się do niej 
zwracać w słowach przystojnych i należnych jej godności, bez kpin i szyderstw. 
Któż to jednak przysłał ciebie, prostego żołnierza, do mego mistrza?
— To moja tajemnica.
— Niech i tak będzie. A jaki masz dowód czy znak od swego dostojnego pana, który 
cię tu przysłał, byś rozmawiał z moim mistrzem?
l Członek konsystorza, profesor filozofii i znawca pradawnych dziejów duńskich, 
(łac.)
— Mam dowód i znak, który twój mistrz na pewno zrozumie.
— Ejże, czy to nie nowy figiel wymyślony przez tego obwiesia, przez tego łajdaka 
Jona Marteinssona, aby wycyganić książki i pieniądze? — zapytał Islandczyk 
Grimdeensis. — A czy ja, mego mistrza famulus in antiąuitatibus 1, mógłbym 
rzucić okiem na ten znak?
: Jon Hreggvidsson powiedział:
— Tego znaku nie pokażę nikomu, tylko samemu Arnasowi Arnaeusowi. W 
Trekyllisvik zaszyłem go w moje łachmany, a jak zostałem żołnierzem, wsadziłem 
go do buta. Zbóje mieli mnie za ostatniego nędzarza i nikomu nawet do głowy nie 
przyszło, że mam jakąś rzecz cenną. To powiedz swemu panu. Za tę rzecz mogłem 
kilka razy wykupić swoje życie od niebezpieczeństwa, ale wolałem znosić głód i 
bicie 
w Holandii, narazić się w Niemczech na szubienicę i pozwolić, by w Gliickstadt 
jak 
durnia zapakowano mnie w ten kabat żołnierski.
Teraz dopiero uczony Islandczyk zdecydował się wyjść, zamknął drzwi za sobą i 
oprowadził Jona Hregg-vidssona wokół domu. Tutaj rozciągał się ogród. Czarne, 
nagie gałęzie wysokich drzew pokrywał szron. Grinvicensis poprosił gościa, aby 
usiadł na oblodzonej ławce. Sam wyjrzał zza węgła, podejrzliwie popatrzył między 
pnie i krzaki i dopiero upewniwszy się, że w pobliżu nie ma wroga, powrócił i 
usiadł 
obok Jona.
—: A więc, jak powiedziałem: dobrze —• zaczął znów tonem bakałarza, przejęty 
tylko 
myślą o swej ukochanej wiedzy. I mówił dalej, że niestety sam niewiele świata 
oglądał, odbył tylko — jeszcze jako żak — podróż z Grindavik do Skalholt, wtedy 
jednak w miarę możności starał się i w Krysuvik, i w Herdisarvik, Sługa i 
pomocnik w 
zbieraniu starożytności, (łac.)
i w Selvogur zanotować i zbadać wszystko, co cudowne, niezrozumiałe, 
niewiarygodne. Natomiast dbał zawsze o to, by swą mądrość i erudycję powiększać 
dzięki doświadczonym ludziom zarówno wysokiego, jak i niskiego stanu. Opracowuje 
też wiele książek o tym wszystkim. Widząc, że Jon Hreggvidsson jest człowiekiem, 
który zna dobrze Niemcy, pragnie się od niego dowiedzieć, czy to prawda, że w 
puszczach tego kraju żyją jeszcze zwierzęta zwane centaurami, pół-ludzie i pół-
konie.
Jon Hreggvidsson powiedział, że nie spotkał takiego stworu, za to walczył w 
Niemczech z wisielcem. Tu mu przerwał uczony Islandczyk mówiąc, iż właśnie przez 
podobne sprawy miał już dosyć przykrości, bowiem przemądrzałe fircyki z 
Kopenhagi 
— przede wszystkim zaś Jon Marteinsson — ludzi mówiących o upiorach zwą 
zabobonnikami i piętnują ich mianem łgarzy. Zresztą ukazywanie się na tym 
świecie 
ludzi zmarłych nie należy do dziedziny historii naturalnej, a bodaj że trudno to 
jako 
szczególną niezwykłość traktować. Niech się tym martwią teologowie. On natomiast 
pracuje nad małą łacińską rozprawą o olbrzymach i chciałby spytać Jona 
Hreggvidssona, czy się z nimi zetknął. Czy słyszał coś, jakoby zostały wykopane 
kości 
olbrzymów w górach na halach i w stepie koło fiordu Borgar? Za granicą uważnie 
patrzą na dowody rzeczowe w książce zawarte. Jon Hreggvidsson powiedział, że nic 
o 
tym nie słyszał, i dodał, że takie wielkie kości są w środku miękkie i pewnie 
prędko by 
spróchniały. Natomiast on sam walczył w stepie Tyidaegra z żywą olbrzymką, i to 
w 
ubiegłym roku; opowiedział obszernie o swoim spotkaniu, nie pomijając i tego, że 
go 
wyzwała, by dowiódł swojej męskości. Tę wiadomość uznał uczony Islandczyk za 
niezwykle ciekawą i znaczenie żołnierza urosło w jego oczach. Oświadczył, że 
całą 
opowieść jak naj1. wierniej włączy do swojej książki De gigantibus Islan-diae 1.
— Co to jeszcze chciałem rzec? Zapewne nie słyszałeś o owym dziecku, które dwa 
lata temu przyszło na świat w Aerlaekjarsel w okręgu Floi i miało usta na 
piersi, jeśli 
w ogóle takie coś można nazwać dzieckiem?
Rzeczywiście, o tym Jon Hreggvidsson nic zupełnie nie wiedział. Natomiast mógł 
donieść o jagnięciu z ptasim dziobem, które przed trzema laty urodziło się w 
Belgsholt 
koło Myrar. Uczony Islandczyk i to zaliczył do cennych wiadomości i obiecał 
wspomnieć ją w swojej Physica Islandica2. Rzekł też, że Jon Hreggvidsson, choć 
pochodzi z ludu, jest człowiekiem dużej wiedzy, rozumnym i jak widać, dosyć 
rzetelnym.
— Mimo wszystko nie sądzę — dodał — aby pan mój zechciał rozmawiać z kimś tak 
mało znacznym. Spróbuję jednak pośredniczyć, choć radzę, wybij sobie to z głowy.
Ponieważ chłop upierał się przy swoim, uczony Islandczyk, zgięty pod ciężarem 
wielkiej odpowiedzialności, posapując wszedł znowu głównym wejściem do domu, 
aby przedłożyć prośbę gościa.
Ledwie jednak znikł, Jon Hreggvidsson posłyszał tuż przy sobie ziewniecie. 
Odwróciwszy się zobaczył, że siedzi przy nim na ławce jakiś mężczyzna. 
Nieznajomy 
zjawił się zupełnie niespodziewanie, jakby spadł <z nieba — Jon nie zauważył 
jego 
wejścia ani przez furtkę, ani z domu, ani przez mur ogrodu, a zresztą uczony 
Grinyicensis upewnił się przecież, że ani w krzakach, ani za drzewami nikt się 
nie 
ukrywa.
Przez chwilę spoglądali jeden na drugiego. Nieznajomy był siny z zimna, ręce 
zasunął 
w rękawy.
1 O olbrzymach Islandii, (łac.)
2 O przyrodzie islandzkiej, (łac.)
— Przeklęty kraj, nawet w czasie mrozu pada deszcz — powiedział ten, co 
zleciał z nieba, i zaczai cmokać wargami.
— Kto wy jesteście? —• zapytał Jon Hreggvidsson.
— Stój, tak daleko jeszcześmy nie zajechali. — Obcy pomacał palcem buty Jońa. — 
Może byśmy pomieniali się butami? Na dokładkę dam ci mój nóż.
—• Buty należą do najmiłościwszego pana.
— Gwiżdżę na najmiłościwszego. — Obcy rzekł to bez jakiejkolwiek namiętności, 
niemal obojętnie.
— A gwiżdż sobie, druhu, ile masz ochoty.
— Zamieńmy się więc na noże, to lepiej niż nic. No, bez oglądania i bez 
dokładek.
— Nie kupuję niczego bez oglądania. •— Pokażę ci rękojeść mojego noża.
Zamienili się tedy. Nóż obcego był wspaniały, a nóż Jona był zardzewiałym 
kawałkiem żelaza.
— Zawsze wychodzę oszukany. Każdy mnie okpi. No, trudno. A teraz wstańmy i 
chodźmy do „Doktora Kirstena" i za ten nóż kupmy sobie dzban piwa.
— Za jaki nóż? — spytał Jon Hreggvidsson. • — Za mój.
•— Ten oto nóż należy odtąd do mnie — powiedział Jon Hreggvidsson —• i mego 
noża nie przepiję. A ty za swoje pordzewiałe żelazo możesz wypić tyle piwa, ile 
zechcesz.
— Nie kłamały opowieści o tobie, Jonie Hreggvidsso-nie z Rein —• powiedział 
nieznajomy. — Zdaje się, jesteś nie tylko mordercą i złodziejem, ale też 
prawdziwym łajdakiem. Jeśli wolno spytać, po co kręcisz się wokół tego nędznego 
domu?
•—• Jak widzę, sam jesteś żebrakiem. Co ty masz na nogach, jeśli wolno spytać? 
Czy 
to buty? Czemu kryjesz łapy do rękawów? I gdzie jest twój dom?
— Mój dom jest wspaniałym zamkiem w porówna niu z tym domem — odpowiedział 
tamten z uporem starej szkapy.
—• Myślę, że żaden Islandczyk od powstania ziemi nie miał domu równie 
wspaniałego jak ten oto, choć stare sagi mówią, że dawniej wielu ludzi posiadało 
piękne domy.
Ale nieznajomy nie dał się zrazić. Chciał wszystko zrzucić z serca, mówił głosem 
cienkim, spiesznie, wrzaskliwie dość i niewyraźnie,, jakby czytał ze starej 
księgi. '
—• Pewien król z baśni oddał wszystko, co miał, za jedną perłę. A pewien 
młodzieniec życie swe na sztych wystawił dla księżniczki i w najcięższe rzucił 
się 
przygody, byle zdobyć królestwo. Przyznaję, że królowie mórz i wikingowie spali 
z 
wiedźmami, jeśli wiatry zagnały ich na północ, do Gestrekaland albo Jótunheimar, 
a 
zdarzało się to nawet tak sławnym bohaterom, jak Halfdan, Bronufostri, Illugi 
Gridarfostri i nawet Orvar-0ddur — i nie przyniosło ich sławie żadnej szkody. 
Ale 
sprzedać perłę i księżniczkę, i królestwo na dodatek za wiedźmę —• takiego 
exemplum1 nie znajdziesz w całej starożytności.
W tejże właśnie chwili znowu wyszedł z domu uczony Islandczyk Grimńcensis. 
Ujrzawszy ich razem siedzących, ze zgrozą podniósł ręce do góry i — 
zrezygnowawszy widać — znowu je opuścił.
— Ach, że też o tym nie pomyślałem •— powiedział. — Jonie Marteinssonie, 
rozkazuję ci oddać moją Histo-riam litterariam2, którą mi ukradłeś w pewien 
dzień 
świąteczny. Jonie Hreggvidssonie, dobrze, możesz zobaczyć mego mistrza w jego 
bibliotece, wpierw jednak Opowiesz mi, co za szelmostwa wymyślił ten ptaszek.
1 Przykładu, (łac.)
2 Historię literatury, (łac.)
-r- Zamieniliśmy się na noże — rzekł Jon Hreggvids-son i pokazał nóż.
— Czyż nie przeczuwałem tego? To nóż zgubiony dziś rano przez mego mistrza! — 
I Grinvicensis wyrwał go Jonowi Hreggvidssonowi.
Jon Marteinsson ziewał znudzony, jakby go to wszystko nic nie obchodziło. Tylko 
jeszcze — Jon Hreggvids-son słyszał to wchodząc do domu —• poprosił uczonego 
Grinyicensisa, by mu pożyczył trochę pieniędzy na piwo.
XVII — Dzień dobry, Jonie Hreggvidssonie, witaj z długiej podróży. — Głos 
Arnasa Arnaeusa, dobitny, głęboki i spokojny, brzmiał jak ów głos 
wszystkowiedzący, co w jasny, słoneczny dzień dobywa się z czarnej szczeliny w 
skale i zna przygody wędrowca od samego ich początku. Chłop nie był tylko 
zupełnie 
pewny, czy w tym głosie kryje się drwina, czy życzliwość.
Znajdowali się w dużym, wysokim pokoju. Na ścianach — od podłogi aż do sufitu — 
były półki z książkami i chcąc się dostać do najwyższej półki, trzeba było — 
niczym 
w stodole pełnej siana — używać drabiny. Oprawione w ołów szybki umieszczonych 
wysoko okien przepuszczały tak niewiele światła, że na pulpicie musiała palić 
się 
cienka łojowa świeca. W ciemnym kącie wokół olbrzymiego dębowego stołu stało 
kilka krzeseł z poręczami i wysokim oparciem, na stole dzban i parę glinianych 
kubków. W drugim kącie — posąg jakiegoś człowieka czy bóstwa, w trzecim — 
buchający ciepłem piec z kafli.
Pan domu zmusił gościa, by usiadł na krześle. Sam podszedł w róg, do niewielkiej 
beczułki na stojaku, wyjął czop i do kubka spłynęło pieniące się piwo rostockie; 
kubek 
postawił przed chłopem.
— Zwilż gardło, Jonie Hreggvidssonie.
Jon Hreggvidsson podziękował i pił. Dopiero teraz poczuł, jak bardzo był 
spragniony. 
Kiedy kubek był pusty, a w nosie przyjemnie zakręciło się piwem, odsapnął sobie 
i 
oblizał brodę. Arnas Arnaeus obserwował go. Ponieważ gość jakoś nie zaczynał 
swojej sprawy, powiedział:
— Czego pragniesz ode mnie, Jonie Hreggvidssonie? Jon Hreggvidsson pochylił się 
i 
zaczął ściągać but.
— Przemoczyłeś nogi? — spytał Arnaeus.
— Nie •— powiedział Jon Hreggvidsson.
— Skaleczyłeś?
— Nie.
Stopa była owinięta w łachmany, a kiedy i one spadły, na jednym z palców 
zaświecił 
złoty pierścień. Jon zdjął go, do sucha wytarł o spodnie i podał Arnasowi.
Arnas chłodno popatrzył na pierścień, tylko jak gdyby odsunął się w jakąś dal i 
głos 
jego był odrobinę bardziej opanowany, kiedy spytał gościa, w jaki sposób zdobył 
ten 
pierścień.
— Jasna dziewczyna —• powiedział Jon Hreggvids-son — jasna dziewczyna...
—• Wystarczy — powiedział Arnas Arnaeus i położył pierścień na stole przed 
Jonem.
— Jasna dziewczyna prosiła, bym powiedział... — powtórzył gość, lecz gospodarz 
znów mu przerwał:
— Dosyć!
Jon Hreggvidsson spojrzał na Arnasa Arnaeusa i .pierwszy raz może zatrwożył się 
nieco. Jedno jest pewne: u końca swej podróży nie odważył się wypełnić zlecenia, 
które niósł w sercu przez te całą tak długą drogę, nie powtórzył słów, które mu 
powierzono. Milczał.
— Jonie Hreggvidssonie, słyszałem, że zabiłeś człowieka — rzekł Arnas. — Czy to 
prawda?
Jon Hreggvidsson uniósł się trochę na krześle i od-. powiedział:
— Zabiłem człowieka czy nie zabiłem? Kto zabił, kto nie zabił? Kiedy zabija się 
człowieka, kiedy go się nie zabija? Niech mnie diabli porwą, nie zabiłem. A 
jednak...
— Zadziwiający potok słów — powiedział Arnas Arnaeus, ale po wargach 
nawet nie przewinął się uśmiech. Ani spojrzał już na pierścień, obserwując Jona 
Hreggvidssona.
— A czy ty sam uważasz siebie za zabójcę? — zapytał w końcu.
—• Nie, niekiedy mam ochotę powiedzieć — niestety.
— Nic nie rozumiem —• powiedział Arnas Arnaeus. — W aktach nadesłanych z 
Islandii wyczytałem, że oskarżono cię o morderstwo i w ubiegłym roku na althingu 
skazano na śmierć, a .ty w tajemniczy sposób uciekłeś. Pytałem się ciebie, jak 
było 
naprawdę — i niczego się nie dowiedziałem.
Wtedy Jon Hreggvidsson zaczai opowieść o swoich porachunkach z Bogiem i królem 
od owego dnia ciężkiej wiosny, kiedy ukradł kawał sznura na wędkę, za co dostał 
się 
na ciężkie roboty; dalej, jak przed dwoma laty pomagał rozbić dzwon kraju dla 
najmiłościwszego pana; dalej, jak nie umiał w rozmowie z królewskim katem 
trzymać 
języka na wodzy i jak go za to oćwiczo-no, co jaśnie pan pamięta, bo na drugi 
dzień 
po chłoście przybył do jego chaty w Rein; dalej, o przedwczesnym zgonie 
Sigurdura 
Snorrassona i jego, Jona Hreggvidsso-na, przebudzeniu się w podejrzanej 
bliskości 
zwłok; dalej, o swoim życiu w Bessastadir, w ciemnościach grobowych, o tym, że 
promyk bożego światła widział tylko na Boże Narodzenie i Wielkanoc; o wyroku 
zapadłym w Thingyellir nad Oxara, gdzie ubodzy Islandczycy znosić muszą 
najgorsze 
męki i poniżenie; o owej nocy przed ścięciem, kiedy został uwolniony z kajdan i 
wraz 
z pierścieniem otrzymał rozkaz, aby odszukał jaśnie pana i prosił go o ratunek; 
o całej 
podróży, od chwili kiedy Islandia zniknęła już w morskich falach, aż do chwili 
kiedy 
po przygodach w najróżniejszych krajach świata przybył do tej sali, on, prosty i 
marny 
człeczyna ze Skagi, i chce prosić i błagać jego królewską mość, niech da pokój 
lichemu słudze, aby mógł się zatroszczyć 0 swój nędzny dom.
Arnas Arnaeus uważnie wysłuchał do końca. Potem wstał, przeszedł się po pokoju, 
chrząknął i zawrócił.
— Nic nie skłamałeś — zaczął powoli, nie patrząc na gościa, jakby już myślał o 
czymś innym. — Jesienią zabawiłem się tu, w kancelarii, przeglądaniem odpisów 
akt 
tyczących twojej sprawy. Zeznania świadków, które były podstawą wyroku, wcale 
nie 
dały mi prawdziwego obrazu twojej winy. Nie mogłem dostrzec wyraźnego związku 
między zapadłym wyrokiem a poprzedzającym go śledztwem. Innymi słowy, wydało 
mi się, że to jeden z owych wybornych wyroków, jakie wydają nasi mądrzy ojcowie, 
podpory kraju, zmuszeni koniecznością twardszą niż konieczność zadośćuczynienia 
sprawiedliwości.
Jon Hreggvidsson zapytał, czy przyjaciel króla 1 współbiesiadnik hrabiów nie 
może sprawić, aby tu, w Kopenhadze, podjęto na nowo jego sprawę i wydano inny, 
słuszniejszy wyrok.
Arnas Arnaeus znów przeszedł się kilka kroków i zawrócił.
— Niestety — powiedział — źle trafiłeś, Jonie Hregg-yidssonie. Nie jestem w tym 
królestwie stróżem praw i .ustaw ani z powołania, ani z urzędu. Jestem tylko 
biednym miłośnikiem ksiąg.
Wskazał ręką na pokryte książkami ściany sali i z dziwnym błyskiem w 
oczach patrząc na chłopa dodał:
— Ja książki te kupiłem.
Z otwartymi ustami patrzał Jon Hreggvidsson na księgi.
— Jeśli można było kupić tak wiele i tak drogich ksiąg, nie będzie chyba trudno 
wypowiedzieć słowo, które kupi łaskę dla Jona Hreggvidssona — powiedział 
wreszcie.
— W twojej sprawie Jon Hreggvidsson nie gra najmniejszej roli — rzekł Arnas 
Arnaeus i uśmiechnął się.
— Co?
— Jonie Hreggvidssonie, twoja sprawa nie wokół ciebie samego się obraca. 
Chodzi o coś znacznie większego. Cóż z tego, że się wykupi głowę jednego 
żebraka. 
Lud nie żyje z łaski.
— Każdy najlepiej zna własną biedę — rzekł Jon Hreggvidsson. —• Wiem, że w 
dawnych czasach nie uchodziło mężczyźnie błagać o łaskę. Ale jakże zdoła samotny 
żebrak przeciw całemu światu walczyć o swoje życie.
Arnas Arnaeus znowu uważnie popatrzył na tego człowieka, co wychłostany w 
Kjalardalur, zakuty w kajdany w Bessastadir, skazany na śmierć nad Oxara, 
krzywdzony w Holandii, na szubienicę wysłany w Niemczech, w kabat żołnierski 
ubrany w Gltickstadt, siedzi teraz jako gość przy jego kuflu, królewskim kuflu, 
i nie 
chce wyrzec się życia.
•—• Poplątana jest twoja sprawa — rzekł Arnas Arnaeus — a więc będzie 
najprościej, 
jeśli ty sam wyjednasz sobie posłuchanie u króla i sam przedłożysz prośbę o 
wznowienie śledztwa i podjęcie na nowo twojej sprawy. Król chętnie widzi swych 
poddanych i łaskawie spełnia ich życzenia, jeśli uzna je za uzasadnione. Ale 
mnie nie 
mieszaj do tej sprawy. Bo nic nie uratuje przez to, że ciebie będę ratował. Jest 
stratą 
dla ogółu, jeśli proszę u tronu o drobiazgi.
— Ha — rzekł Jon Hreggvidsson przybity. — A więc nic więcej się nie uzyska. 
Nadaremnie siedziałem pod powieszonym. A tu przede mną leży mój znak. Marn 
nadzieję, że nie zażądam za wiele prosząc o jeszcze jeden kufel piwa.
Arnas Arnaeus nalał mu znowu.
— Nie jestem ci nieprzyjazny, Jonie Hreggvidsso-nie — powiedział. — A szczerą 
życzliwość mam dla twojej matki, która uchowała sześć kart ze Skaldy; niech ci 
to 
wyjdzie na dobre choć w drobnostce. Ten pierścień ozdabiał kiedyś dłoń 
znakomitej 
damy z południa. W pewną noc letnią nad fiordem Breida włożyłem go na palec 
innej 
królowej. Teraz mi go odesłała. Darowuję ci go. Ten klejnot, który królowe 
chętnie 
nazwałyby swoim, tego smoka pożerającego własny ogon, darowuję tobie, Jonie 
Hreggvidssonie. Kup sobie za niego dzban piwa.
—• Czego tu chce ten żołnierz? Czyż nie wypędziłam go z domu?
W pokoju stała garbata wiedźma. Twarz miała długą, z podbródkiem spiczastym jak 
uskok skalny, nad czołem wieżę z włosów — wyglądało to tak, jakby usta były na 
piersi. Jej twardy, wrzaskliwy głos rozrywał ciszę biblioteki.
— Moja najmilsza — rzekł Arnas, podszedł do niej i delikatnie pogłaskał jej 
długi 
policzek. — Jak to dobrze, że przyszłaś!
— Dlaczego tu w pokoju żołnierz zzuł buty?
— Pewnie go uciskały, moja najmilsza — powiedział i dalej pieszczotliwie głaskał 
jej 
twarz. — To Island-czyk, który chciał mnie odwiedzić.
— Oczywista, że Islandczyk, smród bije od niego na cały dom. I oczywiście prosi 
o 
jałmużnę, jak wszyscy Islandczycy, czy w kraju, czy za granicą, czy w prostym 
wełnianym kaftanie, czy w płaszczu, czy w kurcie żołnierskiej! Zali nie dość 
męki 
znosi mój umiłowany pan ze zwariowanym Johannem Grindevigiem i z tym 
wcielonym szatanem Martinsenem?! Wczoraj ukradł mi ten diabelski Martinsen dwa 
piękne kogutki, a dziś rano widziałam już, że się włóczył po ogrodzie! A wy, 
panie, 
nie zaprzestajecie zbierać wciąż nowych okazów tego okropnego ludu. Przez pół 
roku, 
odkąd zostałam waszą małżonką, musiałam kupić więcej' lawendy niż przez cały 
czas 
mego długiego i szczęśliwego pierwszego małżeństwa.
— Ach, moja najmilsza, to przecież mój biedny lud — powiedział uczony sekretarz 
archiwum, assessor consistorii i professor antiąuitatum Danicarum, i dalej — 
smutny 
trochę —• pieścił swoją małżonkę.
XVIII Jon Hreggvidsson szedł ulicą, nie wiedząc, co zrobić z całym dniem urlopu. 
Chętnie zaszedłby do gospody, miał jednak tylko kilka groszy. Wahając się stanął 
na 
rogu ulicy mijany przez przechodniów. Nagle zagadnął •go jakiś mężczyzna.
— Co? •— zapytał Jon Hreggvidsson.
— Powiedziałem ci przecież, że to niewiele pomoże — rzekł mężczyzna obojętnie.
Jon Hreggvidsson nic nie odpowiedział.
— Cóż, rozumiem go — mówił tamten.
— Kogo? — zapytał Jon Hreggvidsson.
— Oczywiście tego biedaka Arniego.
—• Ukradłeś kury jego żonie — .powiedział Jon Hreggvidsson.
— Mam to gdzieś! Po swoim pierwszym mężu odziedziczyła wielki majątek ziemski 
tu, w Zelandii — rzekł 10 Dzwon Islandii Jon Marteinsson. — Nie mówiąc o domach 
w Kopenhadze, o statkach i o beczce pełnej złota. Ale słuchaj no, druhu, to nie 
ma 
najmniejszego sensu, żebyśmy sterczeli na ulicy. Czy nie lepiej zajść do 
„Doktora 
Kirstena" na kufelek?
— O tym właśnie myślałem — powiedział Jon Hregg-vidsson — ale nie byłem 
pewny, czy mi starczy pieniędzy.
— Głupstwo! U „Doktora Kirstena" zawsze cię obsłużą, póki masz porządne buty.
Poszli do piwnicy „Doktora Kirstena", gdzie im dano lubeckiego piwa.
Okazało się, że Islandczycy w Kopenhadze znali dobrze sprawę Jona Hreggvidssona 
i 
słyszeli, że ubiegłej wiosny uciekł z Thingvellir nad Oxara. O jego dalszych 
przygodach mniej wiedziano, póki nie zjawił się jako żołnierz królewski, 
przeniesiony 
z Gliickstadt do Kopenhagi. Teraz przy dzbanie piwa sam awanturnik opowiadał o 
swoich przygodach w podróży. Rozumie się, że nie chcąc nikogo zdradzić 
zamilczał, 
jak go oswobodzono z kajdan, powiedział tylko, że pewna dostojna pani wręczyła 
mu 
ten piękny złoty pierścień, aby go oddał największemu wśród żyjących 
Isłandczyków, 
niech ów mąż wyjedna dla niego łaskę i przebaczenie. Nic nie ukrywając 
opowiedział 
nowemu przyjacielowi, jak wypadło przyjęcie u sławnego męża. Pozwolił Jonowi 
Marteinssowi obejrzeć pierścień i zważyć go na dłoni, by poznał wartość 
klejnotu.
— Phi, znałem dostojne panie, nawet biskupie córy — powiedział Jon Marteinsson. 
— Jedna dziewka podobna do drugiej. Ale teraz niechże nam dadzą gorzałki.
Kiedy już wypili, rzekł:
— Teraz niechże nam dadzą wódki francuskiej -— i żupy. Tak czy owak, Islandia-
zatonęła w morzu.
Dostali francuską wódkę i zupę.
— Jeśli o mnie chodzi, może sobie sto razy zatonąć — powiedział Jon 
Hreggvidsson.
— Zatonęła.
Razem zaśpiewali: „Jonie, Jonie, dzisiaj dzban, wczoraj dzban, jutro znowu pełny 
dzban!" Któryś z gości ozwał się:
— Słychać, że są tu Islandczycy. Drugi dodał:
— I czuć, że są. ' :
— Nic by nie szkodziło, gdyby zatonęła — powiedział Jon Hreggvidsson.
— Zatonęła. Czyż nie mówiłem, ci, że zatonęła? Wypili jeszcze wódki i 
zaśpiewali: 
„Jonie, Jonie, dzisiaj dzban, wczoraj dzban, jutro znowu pełny dzban!"
W końcu Jon Hreggvidsson prosił nowego przyjaciela, by orędował za nim u króla i 
hrabiów.
— W takim razie musimy dostać dziczyzny i czerwonego wina z Francji — 
powiedział Jon Marteinsson.
Dostali dziczyzny i czerwonego wina z Francji. Pojadłszy nieco Jon Hreggvidsson 
wbił nóż w blat stołu i rzekł:
— Raz wreszcie najadłem się do syta. Teraz kraj znowu zaczyna wynurzać się z 
morza.
Jon Marteinsson pochylił się żarłocznie nad jedzeniem.
— Zatonął. Zaczął tonąć, kiedy pisano ostatnie litery Njalssagi. Żaden kraj nie 
zatonął 
tak~ głęboko. Ten kraj nigdy się nie wynurzy.
Jon Hreggvidsson mówił:
— Pewnego razu był w Rein człowiek, którego wy-chłostano. I oto przybywa 
Snaefridur, słońce Islandii, i tuli się do najszlachetniejszego w kraju rycerza, 
który zna 
wszystkie sagi o królach z dawnych wieków, ale za nią widać w cieniu niezliczone 
trędowate twarze •— i są 10. 
to moje twarze. Pewnego razu był w Thingvellir nad Oxara człowiek, którego 
skazano 
na śmierć. Rankiem miał być ścięty. Otwieram oczy i ona stoi nade mną, biała, w 
złocie, z niebieskimi oczyma, tak bardzo blisko; a ja jestem czarny. Ona panuje 
nad 
nocą i oswobadza. Choćby ją zdradzono, ona jest i będzie prawdziwą królową całej 
Północy, jasną dziewczyną podobną do rusałek; a ja jestem czarny.
— Och, kiedyż koniec tej vanitatis 1? — powiedział Jon Marteinsson. — Daj mi 
pokój, póki jem dziczyznę i piję burgunda.
Jedli dalej. Kiedy uporali się z pieczenia i winem, a gospodyni postawiła przed 
nimi 
wazy z ponczem, rzekł Jon Marteinsson:
—- A teraz ja ci opowiem, jak się śpi z biskupią córą.
Przysunął się bardzo blisko do Jona Hreggvidssona, pochylił nad nim i cichym 
głosem 
obszernie o wszystkim opowiedział, potem podniósłszy się nieco i rozkładając 
ręce 
rzekł:
— To wszystko.
Nie zrobiło to wielkiego wrażenia na Jonie Hregg-yidssonie.
— Kiedy oddawałem mu pierścień, zapytałem sam siebie: kto jest biedniejszy — on 
czy Jon Hreggvidsson z Rein? Nie powinienem się dziwić: tego człowieka 
nawiedziło 
wielkie nieszczęście.
Jon Marteinsson poderwał się nagle z miejsca, jakby igłą ukłuty, zacisnął chude 
pięści 
i zaczepnie wysunął brodę; obojętność zniknęła bez śladu.
— Nie złorzecz, ty szatanie! Jeśli odważysz się wymówić imię, o którym myślisz, 
umrzesz z tym imieniem na ustach.
Jon Hreggvidsson osłupiał.
1 Marność, (łac.)
— Przed chwileczką, dobrze pamiętam, ty sam nazywałeś go biedakiem, a jego dom 
nędzną budą.
— Spróbuj' tylko wymówić jego imię! — syczał Jon Marteinsson.
— Sam wymyślałeś, a mnie zabraniasz. Ponieważ jednak nic więcej nie mówił, Jon 
Marteinsson odsunął się i znów oparł o stół.
— Nie bierz nigdy poważnie trzeźwego Islandczy-ka — powiedział. — Miłosierny 
Bóg dał Islandczykom tylko jedną prawdę, a zwie się ona: wódka.
Zaśpiewali: „Jonie, Jonie, dzisiaj dzban, wczoraj dzban, jutro znowu pełny 
dzban!"
Inni goście patrzyli na nich ze zgrozą i wstrętem.
Nagle Jon Marteinsson przysunął się znowu do Jona Hreggvidssona i szepnął:
— Zdradzę ci tajemnicę.
— Nie chcę już słyszeć o tej przeklętej biskupiej córze.
— Już nie o biskupiej córze. Jak pragnę żyć. Pochylił się do ucha Jona 
Hreggvidssona:
— Mamy tylko jednego człowieka.
— Mamy człowieka? Kogo?
— Jego jednego i nikogo więcej. Nic więcej.
— Nie rozumiem cię -— rzekł Jon Hreggvidsson.
— Zdobył wszystkie — mówił Jon Marteinsson. — Wszystkie, które coś znaczą. 
Czego nie wydostał ze stry. chów kościelnych, z zakamarków kuchennych czy z 
śmierdzących barłogów, to kupował od panów i kmieci za ziemie i pieniądze, aż 
cała 
jego rodzina popadła w ubóstwo, a pochodzi przecież ze znakomitego rodu. Za 
tymi, 
które ściągnął z zagranicy, gonił z kraju do kraju, aż znalazł jedną w Szwecji, 
drugą w 
Norwegii, tę w Saksonii, owe w Czechach, Holandii, Anglii, Szkocji i Francji, a 
niektóre nawet w Rzymie. Aby za nie zapłacić, pożyczał złoto od lichwiarzy, 
złoto w 
workach, •• złoto w beczkach i nigdy nie targował się o cenę. Jedne kupował od 
biskupów i opatów, inne od hrabiów, książąt, elektorów i królów, niektóre od 
samego 
papieża, aż stanął przed ruiną i groziło mu więzienie za długi. I nigdy już po 
wieczność nie będzie innej Islandii, tylko ta, którą własnym życiem kupił Arnas 
Arnaeus.
Łzy spływały po twarzy Jona Marteinssona.
Tak minął dzień.
Był już późny wieczór, kiedy szczerozłotym pierścieniem zapłacili rachunek w 
piwnicy „Doktora Kirste-na" — wydano im nawet trochę drobnych monet, za co 
postanowili iść do domu rozpusty.
— Pokażę ci teraz Kopenhagę, miasto, które Duńczycy dostali od Islandczyków — 
rzekł nowy obrońca i przewodnik chłopa. — To miasto nie tylko zbudowano za 
islandzkie pieniądze, ale nawet oświetla się je islandzkim tranem.
Jon Hreggvidsson zaśpiewał strofę ze starych rimów o Pontusie:
Gdy jest beczka gorzały, Nie żałuj grosiwa, Do samego wypij dna, Do samego wypij 
dna Z przyjaciół gromadą.
— A oto masz park królewski — powiedział Jon Marteinsson — gdzie panowie w 
sobolach spotykają damy w złocistych trzewiczkach i sukniach z ogromnym 
dekoltem, 
kiedy inni z płaczem błagają o żelazo i sznury.
— Myślisz, że nie wiem o braku haczyków i linek do wędki? — powiedział Jon 
Hreggvidsson. — Ale teraz chodźmy już do tego zamtuza.
Od nabrzeża poszli przez śródmieście. Wypogodziło się, chwycił lekki przymrozek 
i 
księżyc świecił nad mia150 -
stem przychodząc z pomocą islandzkiemu tranowi. Po jednej stronie ulicy stały 
siedziby wielkich panów — jeden dom wspanialszy niż drugi, a w każdym było coś 
zimnego, coś nieprzystępnego, co jest prawdziwą oznaką bogactwa. Starannie 
zaryglowane ciężkie bramy ze szlachetnego drzewa strzegły wejścia do tych 
olbrzymich budowli. Jon Marteinsson dalej objaśniał przybysza:
— Tu jest rezydencja dobroczynnej Marii von Hambs, która posiada jeden z 
największych udziałów w handlu z Islandią. Bała się pójść do piekła, ofiarowała 
więc 
niedawno pewną sumę, aby raz dziennie wydawano zupę dla żebraków; w ten sposób 
na handlu z Islandią nie tylko zarabia mająca jakieś znaczenie trzecia część 
mieszkańców tego miasta, lecz zawdzięczają mu poczęstunek nawet najnędzniejsi 
wszarze — ci, co dawniej wałęsali się po ulicach o pustym żołądku, a kiedy 
zdechli z 
głodu, byli po prostu wrzucani do kanałów. Ten jarzący się światłem dom otoczony 
owocowymi drzewami, skąd słyszysz muzykę i śpiew, to własność 
podskarbiego Henrika Mullera, który ma w swoim ręku porty we wschodnich 
fiordach 1 — ucztują tam nie tak jak my, we dwójkę tylko. A tamten gmach z 
aniołem nad bramą należy do pierwszego w mieście kawalera, Pedera Pedersena, 
który dzierży porty w Batsendar i w Keflavik. Mówią, że wystarczy, by przy 
najbliższej uczcie podniósł królowi chusteczkę, a zostanie prawdziwym 
szlachcicem z 
długim niemieckim nazwiskiem na „von".
W końcu doszli do wielkiego parku, otoczonego wysokim murem. Zajrzeli przez 
szparę: była cicha noc. Drzewa stały okryte okiścią i szron leżał na trawni1 
Chodzi o 
wschodnie wybrzeże Islandii. Przytoczone dalej nazwy odnoszą się także do 
islandzkich portów i przystani.
kach. W tym świecie zimowej baśni grało światło księżyca kładąc się złotem na 
milczące stawy. Dwa połyskliwe łabędzie majestatycznie sunęły po wodzie 
wygiąwszy smukłe szyje.
W środku parku pod ochroną wielkich, rozłożystych dębów wznosił się pałac, nowy, 
wysoki, wspaniały, ze stromymi dachami i ozdobnym zwieńczeniem, z wykuszami z 
czerwonego piaskowca i niszami, gdzie na cokołach stały posągi; pałac miał 
cztery 
wieże — właśnie kończono ostatnią — z gankami na każdym piętrze i spiczastym 
szczytem. Księżyc złocił miedź dachów i wież.
Jon Marteinsson ciągnął dalej:
— Pałac ten zbudowano tak bardzo okazale, by robił wrażenie na obcych posłach i 
książętach. Nie oszczędzano na niczym — budulec sprowadzano z daleka; roboty 
prowadził jakiś holenderski mistrz, z zewnątrz ozdobił budynek włoski rzeźbiarz; 
sale 
dekorowali francuscy malarze i snycerze.
Jon Hreggvidsson nie mógł oderwać oczu od tego widoku: las z białej porcelany, 
wyzłocony księżycem miedziany dach, łabędzie z wygiętą szyją majestatycznie 
przecinające ciche wody stawu — jak we śnie, jak w marzeniu.
—• Pałac ten —- gadał Jon Marteinsson z obojętnością człowieka, który zna tu 
wszystko — pałac ten należy do krewniaka króla, do Chrystiana Gyldenloye, który 
jest 
panem hrabstwa Samsó, baronem Marselisborgu, rycerzem, admirałem, dowódcą 
wojsk i generalnym poczmistrzem w Norwegii, namiestnikiem i poborcą podatkowym 
Islandii i w ogóle niezwykle pobożnym i dobrym panem.
Jon Hreggvidsson przecknął się nagle z odurzenia, nie patrzał już przez szparę w 
murze, wsunął palce pod kapelusz i drapał się w głowę.
— I jak? — zapytał przyszedłszy do siebie. — Zabiłem go? Czy też go nie zabiłem?
— Jesteś 'pijany — powiedział Jon Marteinsson.
— Dałby Stwórca, żebym był go zabił.
xix Lud żyjący z drugiej strony Sundu, Szwedami zwany, od stu lat wadził się z 
Danią, 
raz wraz najeżdżał kraj, osadzał swoje załogi, gwałcił kobiety, podburzał 
chłopów i 
kule armatnie miotał na Kopenhagę, aż wymusił pieniądze od duńskiego króla; 
zabrali 
też Szwedzi żyzny kraj duński —• Skanię. Często Szwedzi łączyli się przymierzem 
z 
różnymi krajami przeciwko Duńczykom, czasem jednak z Bożą pomocą udawało się i 
Danii podjudzić przeciw wrogom odległe narody, jak lud wielkiego księcia 
moskiewskiego.
Teraz znów powstały zatargi między sąsiadami. Obaj szukali pomocy w dalekich 
stronach.
W ów wieczór, kiedy Jon Hreggvidsson wrócił na kwaterę przepiwszy z Jonem 
Marteinssonem złoty pierścień, był w najlepszym nastroju do wszczęcia kłótni z 
tymi 
szelmami, co wciąż krzywdzą nieszczęsnego Islandczyka. Niestety, nie trafiła się 
dobra okazja do bitki. Wzmocniono straże i wydano surowy rozkaz, aby wszyscy 
zachowywali porządek. Przypuszczano, że ma nastąpić najazd Szwedów. Jon 
Hreggvidsson jednemu czy dwom dał w gębę, ale nikt się tym nie przejął, najwyżej 
odwdzięczył się ciosem pod żebro. Wszyscy myśleli o wojnie. Ktoś powiedział, że 
Szwedom oczywiście nie wystarcza Skania i przyjdzie teraz kolej na Zelandię, a 
potem na Fionię i Jutlandię. Ktoś spytał: — Gdzie jest flota? Czy nie będzie 
bronić 
Sundu? Ktoś inny powiedział, że do Sundu przypłynęły wojenne okręty Anglików i 
Holendrów, którzy zachowują się tak, jakby wybierali się na przejażdżkę do 
państwa 
moskiewskiego, dla odbycia rozmów z carem. Dlatego nasz admirał Gyldenlówe 
zszedł na ląd i siedzi w swoim pałacu, by ściskać Amalię Rosę.
Jon Hreggvidsson zaśpiewał strofę ze starych rimów o Pontusie:
Budzi się dzień. I znowu płonie W piersi pragnienie boju. Bądź zdrowa, pani 
mojej 
strofy! Krwi mordu, płyń!
Nazajutrz doprowadzono do porządku buty. i zrobiono przegląd żołnierskich 
płaszczy. 
A wczesnym rankiem następnego dnia zabębniły bębny, zagrały szała-maje, rogi i 
puzony i wyruszono naprzeciw nieprzyjaciela. Każdy żołnierz .dźwigał na plecach 
z 
pięćdziesiąt funtów. Mżył drobny deszcz. Droga zmieniła się w bagno i Jon 
Hreggvidsson, jak wielu zresztą innych żołnierzy, z trudem utrzymywał krok.
Obok oddziału jechali niemieccy oficerowie w nienajgorszych humorach, rycząc i 
machając szablami i pistoletami. Muzyka dawno już umilkła, bo muzykantom 
zgrabiały palce. Słychać było tylko czyjś płacz.
Rozeszła się wieść, że przy brzegu stoją już wielkie szwedzkie okręty, że 
wysiedli już 
zwiadowcy i stoczyli pierwsze potyczki z duńskimi forpocztami.
Jon Hreggvidsson był głodny tak samo jak i maszerujący obok niego żołnierz z 
ziemi 
łużyckiej. Deszcz padał bez przerwy. W tej szarości, gdzieś w górze nad nagimi, 
czarnymi drzewami krakały kruki. Mijali chłopskie zagrody — całe obejście 
stanowił 
jeden tylko długi budynek, bo w Danii ludzie i zwierzęta żyją pod wspólnym 
dachem, 
stajnia jest dalszym ciągiem domu mieszkalnego. Słomiane strzechy sięgały tak 
nisko, 
że przechodzący ocierali 'się ramieniem o okap. W domach były małe okienka ze 
szklanymi szybami. Zza firanek dziewuchy wyglądały na wojowników, którzy w tym 
błocie mieli bronić króla i sprawić lanie Szwedom; ale żołnierze byli tak 
przemoczeni 
i zmordowani, że nie w głowie im były dziewczyny.
W jednej ze wsi okładając szpicrutą konie nadjechali trzej dragoni. Powiedzieli 
coś do 
dowódcy oddziału i ten zaraz wydał komendę: — Stój! — Oficerowie przejechali 
wzdłuż oddziału i dokładnie przyglądali się żołnierzom. Zatrzymali się przed 
Jonem 
Hreggvidssonem i wskazali nań szpicrutami. Jeden zawołał chłopa tym imieniem 
niemieckim, które mu nadano podczas służby wojskowej:
— Johann Reckwitz!
W pierwszej chwili nie pojął, że to o niego chodzi. Kiedy jednak zawołano po raz 
drugi, sąsiad dał mu znak szturchańcem i wtedy Jon Hreggvidsson wojskowym 
obyczajem przyłożył rękę do czapki. Otrzymał rozkaz, by wystąpił z szeregu.
Teraz, kiedy oficerowie byli zupełnie pewni, że to człowiek, o którego chodzi, 
przywołali dwóch woźniców. Jona Hreggvidssona związano, rzucono na wóz i pod 
eskortą dwóch dragonów odwieziono z powrotem do Kopenhagi.
W Kopenhadze, w domu, którego nie znał, zaczęli go przesłuchiwać niemieccy 
oficerowie. Ubrani byli we wspaniałe barwne mundury, mieli szable u boku, wąsy i 
pióropusze. Chłop, przywiązany do dwóch uzbrojonych żołnierzy, był rozczochrany 
i 
czarny, brudny i przemoknięty. Oficerowie zapytali, czy jest Johannem Reckwitzem 
urodzonym na Islandii. Odpowiedział:
— Jestem Jon Hreggvidsson z Islandii.
— Jesteś mordercą — powiedzieli oficerowie.
— Tak? A któż to stwierdził?
— On tu jeszcze śmie pytać! — rzekł ze zdumieniem jeden z oficerów, podczas gdy 
drugi wydał rozkaz, by przyniesiono bicz i wy chłostano chłopa. Gdy bicz już 
był, 
zaczęto go walić jak popadło: z przodu, z tyłu, w plecy, przez twarz. Po jakimś 
czasie 
jeden z oficerów kazał zaprzestać i spytał:
— Jesteś mordercą?
—• Nie warto bić Islandczyka •— powiedział Jon Hreggvidsson. — Nie bardziej go 
to 
boli od ukąszenia wszy.
— Nie jesteś więc mordercą?
— Nie.
Wówczas oficer rozkazał przynieść różaniec.
Jak Jon Hreggvidsson rychło się przekonał, „różaniec" ów był jakby wieńcem z lin 
z 
wieloma supłami. Siłą wsadzony na głowę chłopa, jeszcze był potem zaciskany, tak 
że 
supły wpijały się w czaszkę, aż oczy wyłaziły z orbit. Wtedy Jon Hreggvidsson 
uznał, 
że nie ma sensu zaprzeczać dłużej, i powiedział, że jest mordercą. Rozkazano 
zdjąć 
zeń „różaniec".
Potem zawleczono Jona Hreggvidssona do Błękitnej Wieży — między dzieciobójców 
i złodziei kur. Ściągnięto zeń mundur dając w zamian nędzny strój z workowego 
płótna. Przykuto go łańcuchami do ściany: jedna żelazna obręcz obejmowała udo, 
druga — pas, trzecia — szyję; przy tym obręcz na szyję zamykana była specjalnym 
sworzniem. Zwało się to „sworzeń królewski" albo „obręcz królewska".
Był już późny wieczór. Po tym ciężkim dniu Jon Hreggvidsson nic nie dostał do 
jedzenia. Kiedy ludzie, co go zakuli, odeszli, zabierając latarnie, uciekł się 
do strofy ze 
starych rimów o Pontusie bardzo stosownej w Je§o położeniu:
W żołądku mieszka siła męża, Odwaga kryje się w jelitach. Potężne są jadło i 
napój, 
Potężne są jadło i napój, Najpotężniejsze na wieki.
Śpiący więźniowie przebudzili się i w głos zaczęli przeklinać. Podniosły się 
swary, 
wrzaski i biadania, zazgrzytały zęby, lecz Jon Hreggvidsson powiedział, że jest 
Islandczykiem, że gwiżdże na nich, i śpiewał dalej.
Uznali, że już gorzej być nie może, i z głuchym przerażeniem poddali się losowi.
XX Nieczęsto zdarzało się Jonowi Hreggvidssonowi spotkać zbiorowisko istot tak 
opuszczonych przez rodziny, tak pozbawionych wszystkiego, tak zupełnie nie 
znających pradawnych sag, jak w owej wieży. Związani niczym bydło, ludzie ci 
musieli aż do zapadnięcia zmroku skubać konopie i przez cały czas słychać tu 
było 
tylko grube słowa i przekleństwa.
Jako królewski żołnierz Jon Hreggvidsson domagał się, aby przeniesiono go do 
aresztu 
wojskowego, między porządnych ludzi. Ale strażnicy rzekli, że towarzystwo 
tutejsze 
jest aż za dobre dla Islandczyka. Pytał, jakim prawem umieszczono go tu i gdzie 
jest 
wyrok. Odpowiadali tylko, że król jest sprawiedliwy.
Kilku więźniów słysząc to, zaczęło przeklinać króla, żeby go diabli wzięli razem 
z 
Kaśką-Cholewą 1.
Zdawało się, że z wieży nie ma żadnej drogi powrotu na wolność —• ani legalnej, 
ani 
nielegalnej. Okno, grubymi opatrzone sztabami, umieszczone było tak wysoko, że 
od 
niepamiętnych czasów nikt przez nife nie wyglądał. Czasem tylko po ścianie 
przemknął nagle cień jakiegoś wielkiego ptaka. Najstarszy z więźniów, który l 
Przezwisko jednej z kochanek ówczesnego króla Danii.
niemal całe swoje życie tu. spędził, opowiadał, że przed dwudziestu laty udało 
mu się 
raz popatrzyć przez okno. Mówił, że wieża znajduje się na jakiejś pustej wyspie 
daleko od lądu albo może jest tak wysoka, że nie widać ziemi, tylko niezmierzony 
przestwór wód.
Pewnego razu wraz z nowym przestępcą przyszła wiadomość, że wojna się skończyła, 
przynajmniej tymczasem. Szwedzi wylądowali w okolicy Humlebak i odnieśli 
zwycięstwo nad Duńczykami. Walka nie była bardzo krwawa, nie tak wielu więc było 
zabitych i rannych i nie utracono dalszych ziem. Po klęsce musiał jednak jego 
królewska mość zgodzić się na twarde warunki pokoju: trzeba było wycofać się ze 
wszystkich ważniejszych twierdz i zobowiązać się, że się nowych nie wybuduje; a 
co 
najgorsze, musiał król duński wypłacić królowi szwedzkiemu sto tysięcy talarów w 
go-towiźnie.
Jeden z więźniów zdziwił się, jak król tkwiący w długach po uszy, że aż brak mu 
pieniędzy na tytoń, zdoła w tych ciężkich czasach wyskrobać tak wielką sumę.
— To załatwił hrabia von Rosenfalk — powiedział nowy więzień. — Kiedy 
nieprzyjaciel zaczął ostrzej na-stawać, król pchnął gońca do tego młodego i 
pięknego 
męża, a on zszedł zaraz do swojej piwnicy i kazał wypłacić złoto.
Pierwszy więzień:
— Któż to jest ów hrabia von Rosenfalk? Drugi więzień: 
— To przecież Peder Pedersen. Pierwszy więzień:
— Co za Peder Pedersen? Drugi więzień:
— Syn starego Pedera Pedersena. Reszta więźniów:
— A kiż diabeł ten Peder Pedersen?
Jon Hreggvidsson:
— On trzyma w rękach przystanie w Batsendar i w Keflavik. Znałem kiedyś męża 
imieniem Guttomur Guttormsson, co handlował i ze starym, i z młodym Pe-derem 
Pedersenem.
Dzień po dniu, tydzień po tygodniu Jon Hreggvidsson prosił strażników, to z 
wściekłością, to przymilnie i jak najprzyjaźniej, to wśród łkań, by wyjaśnili 
zarządcy, 
zwanemu tu komendantem zamku, że jakiś sąd musi przecież podjąć jego sprawę — 
wszystko na próżno.
Nie udało się również chłopu wyjaśnić, w jaki sposób się tu dostał, kto go tu 
posłał.
Pewnego razu dozorca więzienny przyniósłszy im rano żytnich krup podszedł do 
Jona 
Hreggvidssona, wymierzył mu kilka tęgich kopniaków i powiedział:
— Macie, wy przeklęci Islandczycy!
—• Łaskawco! — zaśmiał się Jon Hreggvidsson. — Jak to dobrze, że przyszedłeś!
— Wczoraj wieczorem w piwnicy „Doktora Kirstena" piłem z twoim rodakiem, a ten 
zwędził mi buty. Musiałem boso wracać do domu. Niech was piekło pochłonie.
Nie minęło wiele dni od owego wieczoru, kiedy Jan Marteinsson pił z dozorcą 
Błękitnej Wieży, a stała się rzecz nie do wiary. Oto rankiem wkroczył do 
więziennej 
sali niemiecki oficer z dwoma strażnikami miejskimi i wydał im rozkaz, aby 
natychmiast rozkuli Jona Hregg-vidssona i powiedli go ze sobą.
— Czy wreszcie zostanę ścięty? — zapytał niefrasobliwie.
Nie odpowiedzieli.
Najpierw zaprowadzono Jona Hreggvidssona do komendanta zamku. Tam w księgach 
znaleziono nazwisko Johanna Reckwitza rodem z Islandii. Oficer i komendant zamku 
popatrzyli na chłopa, powiedzieli coś po niemiecku i pokiwali głowami. Potem 
sprowadzono go do piwnicy, gdzie wśród dymu i pary dwie praczki stały schylone 
nad 
kadziami i cebrami z wodą. Szczotką wyszorowały Jona Hreggvidssona od góry do 
dołu, głowę natarły mu ługiem. Chłop pomyślał, że od dnia, kiedy na statku 
stojącym 
u wybrzeży Islandii Holendrzy oblewali go wodą, nie był narażony na gorsze 
traktowanie. Potem zwrócono mu doprowadzone do porządku całe jego 
umundurowanie i wyglansowane buty, te same buty, które uratował przed Jonem Mar-
teinssonem. Wezwany z miasta cyrulik przystrzygł mu wąsy i brodę tak pięknie, że 
Jon Hreggvidsscn wyglądał jak członek rady kościelnej w niedzielę. Był pewien, 
że 
przygotowują go tak na uroczyste stracenie, które się odbędzie w obecności 
dostojnych i znakomitych państwa.
— Czy przybędą i damy? — zapytał, ale nie zrozumiano pytania.
Na dworze czekał powóz zaprzężony w dwa konie. Na tylnym siedzeniu usiadł oficer 
niemiecki, a naprzeciw niego Jon Hreggvidsson między dwoma strażnikami 
miejskimi. Usadowiwszy się, oficer jakby skamieniał, tylko od czasu do czasu mu 
się 
odbiło. Strażnicy też milczeli jak zaklęci.
Po dłuższej chwili zajechali przed wielki dom w mieście. Szerokich schodów 
strzegły 
groźne lwy na kamiennych cokołach, a nad drzwiami była również z kamienia wykuta 
potworna maska — ni to zwierzę, ni to człowiek, ni to diabeł. Na schodach stali 
zbrojni żołnierze, olbrzymi, nieruchomi jak posągi, z nasepionymi brwiami.
Wprowadzono Jona Hreggvidssona po tych schodach, stopień po stopniu, potem przez 
wysoki, ciemny przedsionek, gdzie na ścianach płonęło światło i gdzie się omal 
nie 
przewrócił pośliznąwszy na zimnej, -kamien nej posadzce, potem znów po 
kamiennych schodach, bardziej stromych niż pierwsze, na których się potknął, 
wreszcie przez istny labirynt różnych krużganków i sal. Przechodząc widział, jak 
tu 
jacyś czarno odziani dostojnicy siedzieli obradując, ówdzie w długie przybrani 
szaty 
starcy, zgięci wiekiem, siwi, ze zwiędłą twarzą, schyleni nad pulpitami 
wypisywali 
twarde wyroki. Chłop przypuszczał, że jest w najwyższym sądzie stojącym ponad 
wszystkimi sądami.
W końcu doszli do niewielkiej, dość jasnej sali. Okno, sięgające prawie do 
podłogi, 
przysłaniały ciężkie kotary, tak że przyćmione światło napełniało pokój 
odejmując mu 
jakby realność. Na ścianie wisiał radując oczy żywymi barwami wizerunek jego 
królewskiej mości z lat chłopięcych •—• w peruce, której loki spadały na 
ramiona, w 
obramowanym futrem płaszczu tak długim, że tren wlókł się po ziemi na trzy 
łokcie. 
Wisiał też tutaj portret jego świętej i chwalebnej pamięci ojca oraz konterfekty 
małżonek obydwu królów.
Na środku sali, wokół dębowego stołu, siedziało czterech godnie wyglądających 
panów w białych płaszczach, w białych jak śnieg perukach i wielkich kołnierzach 
oraz 
generał cały w złocie, ze złotymi ostrogami i ozdobioną diamentami rękojeścią 
szpady, z twarzą siną a brodą podkręconą tak wysoko, że jej ostre końce dotykały 
czerwonych worków pod oczami.
U okna, na pół w świetle, na pół w cieniu ciężkich zasłon, nie zwracając uwagi 
na 
siedzących przy stole rozmawiali po cichu dwaj mężowie, od których biło jakieś 
szczególne dostojeństwo. Jakby obecni i razem nieobecni tutaj, nie odwrócili się 
nawet, kiedy weszli obcy. W łagodnym świetle ostro rysował się kontur ich 
twarzy, 
Jonowi Hreggvidssonowi wydało się, że rozpoznaje Arnasa Arnaeusa.
Rozkazano pisarzowi przynieść wielką ksjęgę i na 11 Dzwon Islandii nowo zaczęła 
się ceremonia ustalania, czy ten chłop jest rzeczywiście Jonem Hreggvidssonem. 
Kiedy sią w tym utwierdzono, zaczęli siedzący przy stole przeglądać papiery i 
jeden z 
nich, z powagą uniósłszy głowę, uroczystym tonem powiedział kilka słów do 
chłopa. 
Potem — trochę bardziej szorstko •—• przemówił do niego generał z siną twarzą i 
diamentami ozdobioną rękojeścią szpady.
Jon Hreggvidsson nic nie zrozumiał.
Wtedy postąpił ku niemu jeden z owych dostojnych panów, którzy stali przy oknie, 
na 
jego obliczu malowało się zmęczenie i smutek, ale w oczach kryła się wielka 
łagodność. Z prostotą podszedł do chłopa i powoli, niegłośno zaczął mówić w 
islandzkim języku.
W ciągu zimy wyszło na jaw, że w wojsku królew-• skini służy pewien człowiek z 
Islandii, który ubiegłej wiosny skazany był na śmierć przez althing nad Oxara i 
zbiegł 
z więzienia. Skoro władze się o tym dowiedziały, wydano rozkaz jak najszybszego 
aresztowania tego człowieka i wykonania wyroku. W ostatniej jednak chwili pewien 
znakomity Islandczyk zwrócił królowi uwagę, że jego zdaniem, są pewne punkty 
niejasne i, w orzeczeniu syslumadura, i w orzeczeniu althingu.
Islandczyk poprosił trzech sędziów Najwyższego Trybunału o list królewski. I 
wręczając Jonowi Hreggvids-sonowi własnoręczne pismo króla odczytał mu kilka 
ustępów, które głosiły: Ponieważ trudno stwierdzić, na czym oparto wyrok, 
przychylamy się do najpokorniej-szej prośby Jona Hreggvidssona i zezwalamy mu, 
aby z pełną swobodą odbył pod Naszą opieką podróż do Naszego Kraju Islandii. 
Niech 
personaliter1 stawi się przed sędziami na althingu i jeżeli zechce, niech odwoła 
się w 
swojej sprawie do Naszego Najwyższego Trybunału, w stołecznym mieście i Naszej 
siedzibie Ko1 Osobiście, (łac)
penhadze. Poręczamy 'mu też tym listem Naszą najmi-łościwszą opiekę, aby mógł 
jako wolny człowiek wrócić z Naszego Kraju Islandii do stołecznego miasta i 
Naszej 
siedziby Kopenhagi i tu oczekiwać na wyrok lub uniewinnienie, jak Nasze ustawy i 
Nasz Najwyższy Trybunał uznają za słuszne i sprawiedliwe.
Z rąk generała wziął znakomity Islandczyk drugi list, który nazwał po łacinie 
,,salvum 
conductum", czyli żelaznym listem. W tym liście napisano, że Johann Reckwitz 
rodem 
z Islandii, pieszy muszkieter z oddziału pana kapitana Trohe, uzyskuje od 
generała-
puł-kownika Schonfeldta czteromiesięczny urlop na odbycie podróży do Islandii, 
aby 
mógł tam dochodzić sprawiedliwości, a potem wrócić do stołecznego miasta i 
królewskiej siedziby Kopenhagi i podjąć na nowo służbę pod królewską chorągwią.
Jon Hreggvidsson otrzymał obydwa te listy: glejt królewski z wezwaniem przed 
Najwyższy Trybunał oraz „salvum conductum" z duńskiego wojska.
Arnas Arnaeus stał znowu przy oknie — jedną stronę twarzy miał w cieniu, drugą w 
świetle — i jakby z tym wszystkim nie miał nic wspólnego, spokojnie wyglądał na 
ulicę. Nie spojrzał już nawet na chłopa.
Nigdy nie zdołał sobie później Jon Hreggvidsson przypomnieć, w jaki sposób 
wyszedł 
z tego gmachu. Nagle stoi na placu i za sobą widzi obydwa lwy i straszliwą głowę 
ni 
to człowieka, ni to zwierzęcia, ni to diabła. Strażnicy miejscy, między którymi 
siedział 
w powozie, i niemiecki oficer •—• zniknęli jak rosa przed słońcem. Niebo jest 
jasne. I 
nagle chłop zdaje sobie sprawę, że to już lato: drzewa stoją w zieleni, a 
spokojne, 
łagodne powietrze napełnia ptasi świergot.
CZĘŚĆ DRUGA: JASNA DZIEWCZYNA 
Szeroka, głęboka jest Tungu, powoli toczy swoje wody, aż na wschód od biskupiej 
siedziby w Skalholt wpadnie do Hvita, która spływa z lodowca. Tani gdzie się 
rzeki 
łączą, ciągną się nad wodą rozległe bagna porosłe sitowiem, a wyżej nieco leży 
spore 
osiedle. Między domkami dzierżawców stoi na wzniesieniu dwór szlachecki — to 
Braedratunga. Tam w komnacie niewiasta o błękitnych oczach i złotawej twarzy 
wyszywa w jeden szlak prastarą sagę o Sigurdurze z rodu Yólsun-ger, który zabił 
smoka Fafnira i zdobył skarb.
Szklane okno lśni czystością. Można stąd obserwować, jak krzątają się ludzie w 
osiedlu. Promy przewożą w różne strony świata, za wodą biegną drogi wzdłuż 
suchych, murawą pokrytych brzegów — ale biskupiej siedziby w Skalholt nie widać, 
leży za wzgórzem Lang-holt. Kobieta siedzi w wielkim rzeźbionym krześle 
wyłożonym poduszkami obszytymi frędzlą, nogi oparła na podnóżku. W niszy za 
zasłoną, na której wytkano sceny z pradawnych czasów, stoi łoże. Koło drzwi na 
stojaku wisi wspaniałe damskie siodło z tłoczonej skóry, ozdobione mosiężnymi 
gwoździami i okuciami, na których splatają się postacie smoków, ludzi i aniołów, 
na 
kul-bace jest imię i cyfra roku. Przez siodło przewieszono starannie złożony 
piękny 
czaprak, a przez łęk uzdę — można sądzić, że dama szykuje się do wyjazdu. W 
powietrzu jest tu coś ciężkiego, jakaś dziwna obcość.
Od południa, od przewozu, którędy biegnie droga do Eyrarbakki, przybywają 
czterej 
mężczyźni: dwóch jeźdźców podtrzymuje trzeciego, jadącego między nimi, czwarty, 
pieszy, prowadzi jego konia. Ten, który jest ośrodkiem całej kawalkady, głowę ma 
spuszczoną, kapelusz zsunął mu się na twarz, peruka sterczy z kieszeni płaszcza. 
Znać 
po nim, że wyciągnięto go z jakiegoś bajora, a może z jeszcze gorszych brudów. 
Ludzie ci zmierzają ku Braedratunga.
Jeśli na dwór patrzy się z drogi, wygląda on okazale: piętnaście budynków w 
obejściu, 
obróconych szczytami w stronę południowego zachodu, a wokół inne domy, niektóre 
nawet dwupiętrowe. Dom najbliższy gościńca ma aż dwie ściany z drzewa. W jasny 
dzień wiosenny, kiedy słońce złoci dachy i drewniane ściany, dumny i bogaty 
wznosi 
się dwór nad płaską zieloną równiną.
Kiedy jednak czar oddalenia pryska, obraz się zmienia. Pobłiż -— największy wróg 
dworu — zdradza jego upadek. Budynki grożą zawaleniem, ściany są krzywe, 
poprzewracane, jakby się tu ziemia wstrząsnęła, zarwały się dachy z torfu i 
trawa na 
nich rośnie, głazy wypadły z murów, wiatry i niepogody świszczą szczelinami, a w 
wielu zabudowaniach i chatach nie ludzie mieszkają ani zwierzęta, ale grzyb. 
Belki 
zmurszały, przysionki, odrzwia, wszystko, co z drzewa, przegniłe, połupane, 
rozpada 
się, a tylko najgorsze dziury i szczeliny zapchano płatami torfu. W wielu 
budynkach 
została jedna jedyna cała szyba, w innych oknach naciągnięte błony popękały, 
więc 
założono je derami na konie albo workami z sianem. Bruk dziedzińca albo się 
zapadł, 
albo leżą nierówno rozsypane kamienie. W tym wielkim gospodarstwie widać 
zadziwiająco mało ludzi. Dwóch olbrzymich parobków, osłoniwszy czapkami twarze, 
śpi pod płotem w ciszy południa, tylko ptaki świergocą nad nimi; stara dziewka 
służebna w krótkiej spód nicy, z nogami jak patyki, próbuje grabiami oczyścić 
dziedziniec z^gnoju, ale nadaremnie, bo trawa wyrosła już wyżej niż błoto.
Do komnaty pani domu puka klucznica i wsuwa głowę przez drzwi:
— Ach, droga Snaefridur, przyjechał pan. Trzech chłopów przywiozło go z Floi.
Pani haftowała dalej, nawet oczu nie podniosła — za tak błahą uznała tę 
wiadomość 
— i odpowiedziała obojętnie, jakby mówiła o cielaku:
—- Niech go zaciągną do jego pokoju, postaw mu tam miskę dobrze kwaśnej serwatki 
i zarygluj z zewnątrz drzwi.
—• A jeśli wyskoczy oknem?
— Będzie to znaczyło, że nasza serwatka jest dla niego jeszcze nie dość kwaśna.
— A ludziom nic nie dać?
— Jeśli spragnieni, dać im konew serwatki zmieszanej z woda. Mam już dosyć 
poczęstunków dla tych wszystkich, co go tu przywloką.
Wkrótce chłopi odjechali klnąc i spluwając ze złości, w głos wyrażali swoją 
pogardę. 
Ten, który przedtem prowadził konia, siedział teraz na grzbiecie, a czwartego, 
który 
jechał w środku, zostawili we dworze. Z uciechą galopowali po dziedzińcu 
omijając 
drogę dla konnych, żeby podkowy tratowały trawę. Parobcy pod płotem spali dalej. 
Z 
domu dochodził czyjś ryk.
Po niedługim czasie ktoś z hałasem człapał po schodach na górę, drzwi komnaty 
otworzyły się i zanosząc się od śmiechu stanął na progu mężczyzna.
Pani pochyliła się jeszcze niżej nad robotą i strzepnęła z niej coś, czego może 
wcale 
nie było. Pozwoliła mu się tak śmiać dobrą chwilę, zanim podniosła na niego 
oczy. 
Zarost miał od tygodnia nie golony, siniak pod okiem, a przez policzek i nos 
biegła 
kresa, na której krew zaschła czarną skorupą; brakowało mu dwóch przednich 
zębów; 
ręce miał całe w szramach. Rechocząc wykrzywiał okropnie twarz, a chwiał się 
przy 
tym w przód i w tył, że trudno było zgadnąć, czy się zwali do izby, czy za 
drzwi. 
Powiedziała:
— Umiałabym wiele ci wybaczyć, gdybyś w zeszłym roku nie stracił dwóch 
przednich zębów. — I znów zwróciła wzrok na swoją robotę.
— Jak śmiesz odzywać się tak do pana na Braedratunga, ty dziewko? Coś ty za 
jedna?
— Twoja żona •—- odrzekła i spokojnie haftowała da-lej.
Zataczając się wlazł do izby i opadł na skrzynię, zwiotczały jak pusty wór, 
poleżał tak 
chwilę, potem zebrawszy wszystkie siły uniósł głowę. Z sinej, obrzmiałej twarzy, 
która straciła ludzkie cechy, patrzyły białe oczy.
— Czy może nie jestem najznakomitszym człowiekiem w tej części kraju? 
Synem ławnika, pana na Braedratunga, największym bogaczem na trzy gminy 
kościelne? A matka moja czyż nie ważyła dwieście przeszło funtów?
Nic nie powiedziała.
— Może ty i pochodzisz z rodu równie znakomitego jak ja, ale nie masz duszy. I 
ciała też nie masz.
Nic nie powiedziała.
:— Panie na Braedratunga zawsze były grube — mówił. — A moja matka miała 
duszę. Uczyła mnie czytać na książce O siedmiu słowach Chrystusowych. A co ty 
jesteś? Rusałka. Barwna ułuda. Mamidło. Ja jestem rycerz, pan i szlachcic, i co 
mam 
robić z istotą tak wąsko-biodrą i długoudą? A przy tym wszystkim wyszłaś z domu 
rodziców już zhańbiona. Miałaś wtedy szesnaście lat. Jak kobieta za młodu 
upadnie, i 
potem mało jest warta. Niech cię diabli wezmą. Chcę mieć prawdziwą kobietę. 
Wracaj do swego domu. Nuże!
— Mały Magnusie, spróbuj zejść na dół do siebie i wyspać się po pijatyce.
— Jak mi na drugi raz zabraknie wódki, sprzedam ciebie.
— Dobrze.
— Dlaczego nie pytasz mnie nigdy o nowiny?
— Jak się wyśpisz, zapytam... jeśli nie będziesz zbyt spłakany.
— Nie chcesz wiedzieć, kto przyjechał?
— Wystarczy mi, że ty przyjechałeś.
— Kłamiesz, ja odjechałem. Ktoś inny przyjechał. Wykrzyknął: — On przyjechał! 
— i osunął się jak złamany nieszczęściem, jakby zużył na ten okrzyk resztę sił. 
W 
półśnie, z głową zwieszoną na piersi, mamrotał: 
, — A więc w końcu przybył statkiem do Eyrarbakki. Wzdrygnęła się, podniosła 
oczy 
i zapytała:
— Kto przybył? 
Przez chwilę jeszcze coś bełkotał, aż bełkot przeszedł znowu w ryk:
— Któż inny, jak nie ten, co ma uchylić wszystkie wyroki! Któż inny, jak nie 
ten, co 
kocha córkę sędziego! Ten, dla którego ta kobieta bez duszy przyprawiła mi rogi! 
Ten, 
z którym ta nierządnica spała w swym rodzicielskim domu, jeszcze zanim dorosła. 
Ten, którego ta dziewka, ten, którego nigdy nie dostanie, ten przyszedł.
Spojrzała na niego i uśmiechnęła się:
— Niech ci będzie pociechą, drogi Magnusie, że nie wyszłam za ciebie zmuszona 
koniecznością, mogłam wybierać między najznakomitszymi.
— Nierządnico, nawet jednego dnia nie przeżyłaś ze mną, żeby nie myśleć o 
innym...
. Podszedł chwiejnym krokiem, wyrwał jej z rąk robótkę i rzucił w twarz — zbyt 
był 
jednak pijany, aby ją naprawdę obić.
Odepchnęła go i rzekła:
— Nie bij mnie, mały Magnusie, bo będziesz jeszcze żałośniej płakał, kiedy się 
obudzisz.
Znowu opadł na skrzynię, a ordynarne wyzwiska powoli zamierały na jego wargach, 
aż wreszcie umilkł skurczony pod pochyłą ścianą, z głową zwisła na pierś, z 
półotwartymi ustami. Wnet też zaczął chrapać. Patrzała na śpiącego, a żaden rys 
twarzy nie zdradził jej myśli. W końcu odłożyła haft i wstała.
Przyniosła misę cynową pełną wody z ługiem, ułożyła męża na plecach, tak że nogi 
zwisały mu ze skrzyni. Ściągnęła mu buty, porozpinała go, ostrożnie przewracając 
z 
boku na bok, zdjęła z niego odzież i starannie całego obmyła.
, Potem skrzynię z leżącym dopchała do swej alkowy, uchyliła zasłonę, zdjęła ze 
swego łoża nakrycie, uniosła puchową kołdrę, zsunęła męża ze skrzyni na 
śnieżnobiałe 
prześcieradło i okryła go. Znów przesunęła skrzynię na właściwe miejsce i 
zaciągnęła 
zasłonę. Wtedy usiadła w krześle i zabrała się do haftu.
ii Minął cały dzień, a młody pan nie wstawał z łóżka. Do dworu przybyło czterech 
gości: bogaty syslumadur z Hjalmholt, Yigfus Thorarinsson, jego szwagier Jon z 
Vatn, 
przemytnik, który za pieniądze lub ziemię zawsze sprzeda wódkę, nawet kiedy jej 
zabraknie u zarządzającego królewskiej placówki handlowej w Eyrar-bakki; z nimi 
przyjechali dwaj zamożni chłopi, nie licząc pachołków.
Goście poczynali sobie dosyć dziwnie, zachowywali się jak u siebie. Zsiadłszy z 
wierzchowców przed dworem, kazali pachołkom puścić konie na trawę podwórza, w 
pobliżu miejsca, gdzie obaj parobcy spali w cieple południa, jak wczoraj i 
przedwczoraj. Przybysze poszli do zabudowań, macali zmurszałe drewno, kiwając 
głowami zatrzymywali się koło licznych odrzwi, w których nie było wrótni, potem 
udali się ku domowi mieszkalnemu, tak samo dokładnie go obejrzeli i wreszcie 
wkroczyli w sień ani pomyślawszy o tym, żeby do drzwi zapukać.
Snaefridur cały czas stała przy oknie. Teraz przywołała męża, który — chory — 
leżał 
w jej łożu i zapytała:
— Czego chce tutaj syslumadur?
•— Może znowu coś zbroiłem — odmruknął nie ruszając się z miejsca.
— Na pewno nie ze mną chce się widzieć.
Z trudem zwlókł się z lśniącego bielą łoża, podobny do człowieka, który już 
zaczai 
gnić w grobie; część po części nakładał podawaną przez nią odzież, po czym 
zszedł na 
dół, aby powitać gości.
Tu okazało się, że szlachcic był sprzedał zięciowi syslumadura, Jonowi z Vatn, 
swoją 
posiadłość, swoją ojcowiznę Braedratunga ze wszystkimi ruchomościami, i nowy 
właściciel, towarzysząc syslumadurowi w drodze na thing, zajechał tu z dwoma 
doświadczonymi kmieciami, by oszacować bydło oraz budynki, których dokładnej 
wartości nie ustalono przy zawieraniu transakcji. Chłop z Vatn miał kwit 
podpisany 
przez Magnusa Si-gurdssona, że część zapłaty już dał, teraz zaś zgodnie z umową 
przywiózł dalszą ratę. Wszyscy poszli do wykładanej drzewem izby szlachcica — 
dach tu się zapadł, w ścianach były pęknięcia i szpary, przez dziurę dostawał 
się 
piasek, żwir i woda. Rozsiedli się na jego skrzyni i łóżku, wyciągnęli papiery, 
by je 
sobie obejrzał.
Rzeczywiście: umowa była jak najformalniejsza, pod pisana i poświadczona. Magnus 
sprzedał swój majątek, osiemdziesiąt secin liczący, za sto sześćdziesiąt 
talarów: 
czterdzieści już otrzymał, czterdzieści miał dostać przy przekazaniu dóbr, 
właśnie 
dzisiaj, a resztę w ciągu dziesięciu lat. Prócz tego chłop z Vatn miał prawo 
kupić 
bydło i budynki za cenę, na jaką zostaną oszacowane. Przybysze zaczęli o nie 
wypytywać. Szlachcic dawał niejasne odpowiedzi; mówił, że nie jest jego 
zwyczajem 
liczenie bydląt, o krowy mogą się spytać dojarki, a owce — jeśli mają ochotę — 
niech 
sami liczą na pastwisku.
Zapytali, czy chce wódki. Podziękował i odmówił.
Od niepamiętnych czasów dobra Braedratunga były w rękach jednego bogatego rodu. 
Wiódł się on od pradawnych kapłanów i naczelników i liczył wśród swoich członków 
wielu syslumadurów i innych królewskich urzędników, kilku nawet zaliczonych w 
poczet szlachty, stąd też tytuł szlachecki, którym należący do tego rodu — po 
pijanemu —• chętnie się przechwalali.
Kiedy Magnus Sigurdsson objął Braedratunga po śmierci swego ojca, ławnika 
althingu, było tu jeszcze niemało bogactwa, ale świetność rodu już zmierzchała. 
Całe 
rodzeństwo Magnusa w' młodziutkim wieku pomarło na suchoty. On rósł u boku ojca, 
dziki i samowolny, a kiedy posłano go do szkół w Skalholt, nie umiał ani nagiąć 
się do 
panującej tam karności, ani zdobyć się na wysiłek, którego gramatyka wymaga od 
synów Minerwy; gnuśny, obojętny na wszystko, unikający jakiegokolwiek wysiłku, 
staczał się coraz niżej. Na pierwszy rzut oka sprawiał wrażenie pociągające: był 
postawny, o świeżej cerze, bez zmarszczek, dzięki dobrobytowi, strojny. Tylko 
już od 
dzieciństwa zwykł był chodzić z pochyloną głową i spuszczonym wzrokiem, jakby go 
mierziło patrzenie na ludzi; mina niezadowolona, chłód bijący od całej postaci, 
a głos 
szorstki i cza sem jakby szczekający. Kobiety mówiły, że ma ładne oczy. Był 
panem 
dostojnym, ale w kraju, gdzie każdej wiosny tylu ludzi umiera z głodu, nie ma 
tak 
dostojnego pana, na którym słabość całego narodu nie wycisnęłaby piętna, choćby 
jego własne spiżarnie pełne były beczek masła i sera.
Kiedy w Braedratunga ojciec dowiedział się od nauczycieli, że syn nie wsławi się 
mądrością czerpaną z ksiąg, przejawia natomiast pewne zdolności ku sztukom 
pięknym, postanowił posłać go do Kopenhagi, aby w miarę możności wyuczył się tam 
.jakiegoś rzemiosła, jak wielu synów innych dostojnych Islandczyków.
W rodzie z Braedratunga bywało wielu biegłych w rękodziele, choć jak zwyczaj 
ówczesny nakazywał, znali też mądrość z ksiąg. Ale nasz młody Islandczyk 
wielkiego 
rodu wnet po przybyciu do Kopenhagi dowiedział się od fircyków, z którymi się tu 
poznajomił, że za granicą rzemiosło od dawna uchodzi za zajęcie niestosowne dla 
szlachty, nie tak jak ongiś, kiedy kowalstwo przystało nawet skaldom. Teraz na 
terminatorów patrzy się jak na włóczęgów lub żebraków, a może jeszcze 
pogardliwie 
j, bo są prawie niewolnikami swoich majstrów — budzeni o szarym świcie, by paśli 
świnie i załatwiali sprawunki dziewkom kuchennym, spać idący najpóźniej, bici 
przez 
majstra i łajani przez czeladników — a litr gorzałki dostają tylko w niedzielę.
Pół zimy wytrzymał Magnus z Braedratunga w terminie u siodlarza i czas jakiś u 
złotnika. Potem pił dwa lata, przechorował się i po trzech latach wrócił do 
domu. Ale 
nawet ta krótka nauka obu rzemiosł miała dlań później wielkie znaczenie. W 
pierwszych latach małżeństwa między dwoma napadami pijaństwa siedział czasem 
spokojnie w domu i wtedy zabierał się do sporządzenia, siodła albo coś robił z 
mosiądzu. Pracował niezwykle starannie i z tym zapałem, który często odróżnia 
zręcznego i rozmiłowanego w zawodzie amatora od wyszkolonego rzemieślnika. A że 
przy tym posiadał wrodzony smak, zdobyły te prace, wykonane dla pokuty, rozgłos 
szerszy niż dzieła prawdziwych siodla-rzy czy złotników. Potem przerwy w 
pijaństwie 
stawały się coraz krótsze, zdolności Magnusa objawiały się już tylko przy 
naprawie 
budynków i sprzętu, ale i tu niewielkie były jego osiągnięcia.
W domu był zawsze trzeźwy. Każdy napad pijaństwa zaczynał wyjazdem z domu — 
zwykle zasłaniał się rzekomymi pilnymi sprawami na południu, w Eyrar-bakki. W 
tej 
właśnie miejscowości szukał zawsze towarzystwa Duńczyków, którzy tam mieszkali 
lub zatrzymali się na jakiś czas gwoli handlu. Pierwszego dnia pił z zarządcą 
placówki 
handlowej, drugiego — z jego zastępcą; na trzeci dzień kompanami mu byli 
sprzedawcy czy nawet pachołcy ze składów. Im dłużej pił, tym lichsze miał 
towarzystwo, aż znalazł się wśród zapitych pastorów z Floi czy Hreppar. Ale i 
oni 
porzucali go, zanim się obejrzał. Potem szła kolej na chałupników z Eyrarbakki i 
inną 
biedotę, potem na włóczęgów, a w końcu w tajemniczy sposób wiodła go wódka do 
innych gmin kościelnych. To było bowiem w jego pijaństwie, że wciąż, bez 
wytchnienia, mrocznym przymusem gnany — musiał wędrować ku miejscowościom 
najodleglejszym, zupełnie mu obcym. Zdarzało się, że przytomniał gdzieś na 
piachu 
pod gołym niebem albo przy płocie jakiegoś dworu w obcej gminie, albo na jakiejś 
ścieżce polnej; a wtedy czasem i dwudziestu czterech godzin nie starczyło, aby, 
zabłąkany, odnalazł drogę do domu. Czasem zwalił się w poprzek ścieżki i obudził 
go 
dopiero kundel-włóczega, który mu sikał w twarz. Czasem ocknął się ugrzęzły w 
bagnisku albo w strumieniu, albo nad brzegiem rzeki. Niekiedy szczęście mu 
sprzyjało 
— wracał do przytomności w ja kiejś biednej chacie pod własnym przykryciem albo 
pod tym, co na niego narzucono; czasem leżał na gołej ziemi, czasem w barłogu 
nędzarza może trędowatego, obok jakiegoś straszliwego babska — a dzięki łasce 
niebios — kilka razy leżał nawet w cudzym łożu małżeńskim.
Po tak ciężkim wędrowaniu wracał wreszcie do domu. Czasem, kiedy się ludzie nad 
nim zlitowali, wracał w -kołysce między dwoma końmi albo przywiązany do grzbietu 
jucznego konia — własne wierzchowce tracił gdzieś lub sprzedawał za wódkę. 
Czasem jednak wlókł się nocą do domu na czworakach, przemoknięty, bardzo często 
chory, nieraz haniebnie obity, niekiedy z poprze-trącanymi kośćmi, zawsze pełen 
wszy.
Przyjmowała go żona, myła jak martwy przedmiot, uwalniała od robactwa, a potem 
zamykała w jego izbie wykładanej drzewem. Jeśli był bardzo sponiewierany, kładła 
go 
wpierw do własnego łoża w swojej izbie na poddaszu. Kiedy wreszcie zdrowiał, był 
przez długi czas zupełnie rozbity, poiła go więc odwarami z ziół i innymi 
lekami, aby 
ukoić jego płacz. Po kilku dniach wstawał z martwych, blady, dzielny, 
przemieniony, 
cierpiący i trochę zarośnięty, z blaskiem w oczach jak ktoś, kto zajrzał 
naprawdę poza 
zasłonę śmierci, podobny jakby^ do jakiegoś świątka z ołtarza. Zawsze był skąpy 
w 
słowach — rozgadywał się tylko po trzecim kieliszku, noszącym imię Hilarego *, 
zawsze trudno było zeń słowo wydobyć, najwyżej pomruk lub szept, ale najtrudniej 
bywało po takiej wycieczce.
Wiosna, jak co roku, była ciężka: owce zmarniały przez długą zimę; krowy, chude 
jak 
szkielety, urodziły wynędzniałe cielęta i teraz leżały nie mając sił, by l Wedle 
rodzimego zwyczaju przy piciu każdy wychylany kielich nosił jakieś imię.
12 Dzwon Islandii stanąć na nogi, dopiero późno latem zaczną dawać trochę mleka; 
koni nie można było użyć nawet do przywiezienia sztokfisza. Zresztą nie było 
pieniędzy, aby go kupić. Kiedy słudzy mówili szlachcicowi o stanie gospodarstwa, 
odpowiadał jednemu po drugim:
— Czy nie jesteś pastuchem, owczarzem? Czy nie jesteś dziewką od krów? Idź do 
klucznicy po sztokfisza! Ja się nie zajmuję jadłem.
W pierwszym roku małżeństwa Snaefridur małżonka logmadura i pani na Eydalur 
przysłała do Braedratun-ga klucznicę Gudridur Jonsdottir, niech się troszczy, 
aby 
młoda pani nie poszła o żebraczym kiju. Inne obowiązki, rozumowała klucznica, 
nie 
należą do niej ani przed Bogiem, ani przed ludźmi. Ale choć Gudridur Jonsdottir 
uważała się za sługę małżonki logmadura czy raczej za jej posła w innej, gorszej 
części kraju, spadła na nią właściwie cała troska o ten obcy dom, jego pani 
bowiem, 
Snaefridur, nie troszczyła się o nic poza swymi robótkami, nie zajęła się nigdy 
gospodarstwem ani nie mieszała się do domowych spraw. I doszło do tego, że ta 
niewiasta z Dalir, sługa z innej części kraju, musiała wbrew swej woli objąć 
rządy nad 
sławnym rycerskim dworem w południowej krainie — inaczej nie mogłaby wywiązać 
się z obowiązków nałożonych na nią przez jej właściwą panią, małżonkę logmadura: 
aby córka logmadura miała jadła, ile trzeba, posługę u stołu i w alkowie, aby 
jej 
komnata osłonięta była przed wiatrem i niepogodą, a od początku chłodów 
ogrzewana 
małym piecykiem.
Skoro tylko szlachcic wracał do sił, poddawał izbę żony gruntownym oględzinom, 
właził na dach, aby sprawdzić, czy płaty torfu ściśle przylegają, naprawiał 
drewniane 
ściany, jeśli odkrył miejsca zbutwiałe. Szczerze bowiem kochał żonę i niczego 
się tak 
nie bał jak groźby Gudridur, że z nią odjedzie.
Od czasu do czasu udawało się nawet szlachcicowi, zanim padł ofiarą nowej fali 
pijaństwa, zabrać się do naprawy innych budynków, niestety jego sprawy stały 
przeważnie tak źle, że brakło mu nawet drewna na budowę.
Po powrocie rzadko kiedy miał szlachcic kilka dni spokoju, zwykle nie obywało 
się 
bez odwiedzin wszelkiego rodzaju władz: syslumadura, namiestnika, plebanów, 
posłańców sądowych — wszyscy oni występowali w czyimś imieniu, aby pociągnąć 
go do odpowiedzialności za grzechy popełnione w czasie ostatniej wędrówki, 
domagać się wypełnienia umów, które zawarł, i zaspokojenia żądań popartych 
dokumentami, które wówczas podpisał. Okazywało się przy tym, że na przykład 
sprzedał którąś swoją zagrodę — utracił już większość z nich. Ostatniej zimy nie 
oszczędził nawet swych dóbr rycerskich i sprzedał należącą do nich dzierżawę. 
Czasami sprzedawał konie albo bydło. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży przeważnie 
w niewyjaśniony sposób znikały, zanim dowiadywał się o transakcji z najformal-
niejszych kontraktów z własnym podpisem. Na każdej wycieczce sprzedawał swoje 
kapelusze i buty, zdarzało się też, że wracał do domu bez spodni. Niekiedy sam 
kupował po drodze konie, bydło czy owce albo nawet całe zagrody, potem zjawiali 
się we dworze ludzie i przedkładając najprawdziwsze w świecie dokumenty żądali 
należnych im pieniędzy. Od dawna było zwykłą rzeczą płacenie kar pieniężnych za 
szkody, jakie wyrządził innym na swych wyprawach. Często zdarzało się, że 
zniszczył komuś kapelusz albo podarł ubranie. Kilka razy żądano odeń 
odszkodowania, ponieważ wdarł się w Eyrarbakki do domu biedaków i zgwałcił 
kobiety. Innych znieważył wyzywając ich od złodziei, psów i rakarzy i grożąc w 
obecności świadków, że zatłucze ich na śmierć. Wskutek niezliczonych takich 12*
obwinień Magnus ustawicznie był prześladowany sądowymi sprawami i grzywnami.
Na trzeźwo Magnus Sigurdsson był nader powściągliwy, nieskłonny do sporu z 
kimkolwiek, stroniący od ludzi, podobny do zwierzęcia, co najchętniej skryłoby 
się w 
swej norze. Na trzeźwo robił wszystko, co możliwe, byle okupić sobie spokój, 
płacił 
odszkodowania za wszelkie przestępstwa, jakich dopuścił się po pijanemu, 
szczególnie 
gdy mogło to się obyć bez wielu słów; chętnie dawał pieniądze, jeśli miał jakie 
przy 
sobie, sprzęty albo bydlęta; jeśli pretensje nie były zbyt wysokie, zabierał 
swojej 
służbie narzędzia spod ręki; chłopa, z którego żoną obszedł się nie całkiem 
według 
jednego z dziesięciu surowych przykazań, obdarował z radością kilkoma naręczami 
siana. Ściągał z siebie ubranie, byle tylko dać zadośćuczynienie komuś z 
Eyrarbakki, 
kogo nazwał złodziejem, albo komuś z Floi zwymyślanemu od psów — załatwiał to 
wszystko jak naj spiesznie j, nie podnosząc nawet oczu ani nie tracąc słów na 
samą 
sprawę. Niektórzy kontentowali się publicznymi przeprosinami, to jednak było 
dlań 
właśnie najcięższą karą. Kiedy poszkodowani odeszli, przychodził zazwyczaj na 
górę, 
do izby swej małżonki, i słowa nie mówiąc przepłakał czasem całą noc aż do 
świtu.
— Sprzedał majątek — rzekła klucznica Gudridur, która podsłuchiwała i nie 
panując 
nad sobą pospieszyła potem na górę do swej pani. — Wiem z całą pewnością, że 
madame z Eydalur, matka rodu, nigdy mi tego nie przebaczy.
— Mój mąż już od dawna jest samodzielny — powiedziała pani.
— Nawet krowy nie zostawił. Przeklęty syslumadur przyszedł we własnej osobie, 
aby oszacować stan bydła, i dziś jeszcze mamy dwór opuścić. Wypędzili panią z 
domu. Jak się pokaże na oczy mojej madame-dobro-dziejce?
•— Miałam już dawno ochotę zostać włóczęgą. Jakże musi być wesoło leżeć na stoku 
górskim, na hali, i patrzeć na kotne owce.
— Powinnam się utopić — rzekła kobieta z Dalir. — Bóg mi świadkiem, że nałożyła 
na mnie jeden tylko obowiązek, troskę o to, abyś nie musiała, pani, iść precz z 
domu, 
teraz zaś cię właśnie wypędzają, pójdziesz o żebraczym kiju, a ja tu stoję i 
będę się 
musiała wytłumaczyć przed moją madame, matką rodu.
— Może i ona wnet po mnie pójdzie o żebraczym kiju...
Klucznica nie słuchała tej nierozsądnej mowy i ciągnęła dalej:
— Tak często musiałam, niby coś skradzionego, ukrywać to ździebko, co 
odłożyłam dla was, dobre masło, sztokfisza, jajka i mięso jagnięcia, aby nie dał 
tego 
jako odszkodowania jakiemu głupcowi z Floi, którego zelżył, albo po pijanemu nie 
ofiarował jakiej nierządnicy. Jeszcze ostatniej zimy otwarto i splądrowano 
późnym wieczorem moje skrzynie. Gdybym w tajemnicy nie pospieszyła nocą do 
Skalholt, aby pomówić z siostra jaśnie pani, nie wiem, skąd bym rano wzięła 
śniadanie. A to tylko drobniutki przykład nieustannego użerania z tym 
tyrańskim panem, na którego dobry Pan Bóg zsyła guzy i rany. A teraz do tego 
doszło, że nie posiada już moja pani tu na południu nawet marnego kawałeczka 
ziemi, 
gdzie by mogła nogę postawić. Nie widzę innej rady, tylko jechać z wami na 
zachód, 
do domu.
— Wszystko, byle nie to — rzekła Snaefridur głuchym, opanowanym głosem. — 
Wszystko, byle nie to.
— Och, Boże, Boże, niech mnie te okropne rzeki południa pochłoną i uniosą do 
morza, aniżeli w hańbie mam stawać przed madame, moją dobrodziejką — mówiąc 
to wielka, tęga kobieta była bliska płaczu.
Córka lógmadura podniosła się i ucałowała jaw czoło. — Dobrze, dobrze, mała 
Guddo 
— mówiła — trzymajmy się lepiej suchego lądu. Zejdź teraz na dół do syslumadura 
i 
powiedz mu, że pani chętnie powitałaby starego przyjaciela.
Był to jeden z tych starych, godnych ludzi, których trzy tuziny widzieć można z 
każdą 
wiosną jako ławników na althingu. Policzki miał zbrużdżone zmarszczkami, obwisłe 
i 
poczerniałe od wichrów, oczy bez blasku, brwi uniesione, jak ktoś, kto w czasie 
nudnej mowy z trudem pokonuje senność; była to twarz człowieka zupełnie 
niewrażliwego na argumenty przeciwnika, zwłaszcza odwołujące się do ludzkiej 
słabości. Od niepamiętnych czasów babki i prababki Snaefridur pewne były opieki 
takich chłodnych mężczyzn; córka lógmadura przeczuciem zgłębiła ubóstwo ich 
uczuć 
i znała je tak, jak znała zdarte buty, które wszyscy oni nosili.
Przyjęła go we drzwiach swojej izby i pozdrowiła z uśmiechem jako przyjaciela 
ojca i 
jego druha w urzędzie. Powiedziała, że martwi się, ilekroć wielcy panowie 
przejeżdżają mimo jej domu, nie okazując słabemu dziewczęciu swej przychylności, 
a 
przecież jest córką znanej z gościnności małżonki lógmadura i można się po niej 
spodziewać choć części cnót jej matki.
Pocałował ją, a ona prosiła, by usiadł; otwarła szafę, wyjęła z niej flaszę 
wonnego 
miodu i napełniła kielich dla niego i dla siebie.
Gładził się po długiej, sinej szczęce, kiwał powoli i oddychał głośno, tak że 
trudno 
było poznać, czy nuci po cichu, czy jęczy.
— Hm, hm, hm... Tak to, tak. Dobrze pamiętam prababkę waszej miłości, a 
jakże. Urodziła się jeszcze za papistów. Była smukła, jasnowłosa i pozostała 
taka do 
samej śmierci. Już jako pięćdziesięcioletnia wdowa poślubiła świętej pamięci 
pastora 
Magnusa z Rip, a przedtem'była żoną dwóch syslumadurów. Zawsze istniały na 
Islandii wspaniałe kobiety. Niekiedy jest ich mało, zwłaszcza w takich czasach 
jak 
nasze, bo gdy wszystko umiera, pierwsze umiera piękno. Ale kilka żyje jeszcze w 
ukryciu, dobrze strzeżone. Quod jelix!* Tak to, tak. Wasze zdrowie!
— Niestety — powiedziała pani domu —• prawdą jest też i to, że mniej już teraz 
prawdziwych rycerzy aniżeli za waszej młodości, drogi monsieur Yigfus Thorarins-
son.
—• Babka waszej miłości była również wspaniałą kobietą. Hm, hm, hm... Była jedną 
z 
tych wspaniałych kobiet, jakie zawsze żyły nad fiordem Breida, jedną z tych 
prawdziwych kobiet Islandii. Znała łacinę i uersifica-turam 2, a w dziedzictwie 
otrzymała dziesięć razy po dziesięć secin w zagrodach i posiadłościach 
ziemskich. 
Oblubieńca przywiozła sobie z daleka, ze wschodu, z Thingmuli, pożeglowała z nim 
potem do Holandii, gdzie wyuczył się sztuki balwierskiej, i uczyniła zeń 
zastępcę pana 
lennego i największego uersi/icatorem w kraju północnym. I ona również miała 
takie 
niebieskie oczy i takie puszyste włosy, jasne, ale nie żółte. Kiedy byłem młody, 
nigdy 
nie nazywano jej inaczej aniżeli „ta, która góruje nad całym krajem zachodnim". 
Tak 
to, tak. Tak to, tak. Zawsze były prawdziwe kobiety na Islandii. Wasze zdrowie!
•— Zdrowie — powiedziała — tych dawnych, wielkodusznych kawalerów, co 
okazywali pięknym paniom prawdziwą rycerskość i gotowi byli iść przez ogień i 
wodę, aby obronić naszą cześć.
Na zdrowie! (łac.)
Sztuka rymotwórstwa. (łac.)
— Matka waszej miłości, Gudrun z Eydalur, była i jest prawdziwie dostojną 
damą, choć nie ma już piękności swoich prababek. Spośród kobiet mego pokolenia 
jej 
przed wszystkimi innymi mógłbym zaufać, że umiałaby godnie stanąć na królewskich 
pokojach tych krajów, w których Islandczyków kiedyś uznawano za ludzi. A przy 
tym 
tę szlachetną, przez wszystkich za jej cnoty chwaloną kobietę, gorąco, bardziej 
niż 
jakąkolwiek inną kochają mali, prości ludzie. Jest hojna, jak przystoi szczerej 
chrześcijance najwyższego stanu. A równocześnie dba o swe dzieci, jak przystoi 
kobiecie, która nie chce być gorsza od najsławniejszych swych siostrzyc z 
minionych 
wieków wielkiej nordyjskiej przeszłości i która jest tak żądna sławy dla męża, 
że 
nawet gdyby był mniej znaczną osobistością niż mój przyjaciel Eyda-lin, nie 
dawałaby 
mu spokoju, aż stałby się tu na Islandii najmożniejszym i pierwszym z 
dostojników. 
Dumne kobiety były podporą tego kraju. Teraz jednak on upadnie. Wasze zdrowie!
— Zawsze nazywałam siebie szczęśliwą —• powiedziała Snaefridur —• ponieważ 
nie mam córki; Bo co się może stać w przyszłości z tymi islandzkimi kobietami, 
które 
urodziły się pod złą gwiazdą, tak że kochać mogą tylko najlepszych, tylko 
wielkich 
mężów, tych, co zabijaj ą. smoki — jak Sigurd Fafnisbane tu na moim szlaku.
— Zawsze wiedziałem, że miłościwa pani jest jedną z wielkich kobiet Islandii. A 
kiedy raz ostatni gościłem u waszej matki, dorozumiałem się z jej słów, iż 
nocami nie 
daje jej spokoju myśl, że może tylko kilka jej prababek urodziło się ongiś — hm, 
hm, 
hm — kiedy Bryn-hilda spała na górze. A teraz muszę ruszać w drogę, miłościwa 
pani. Dzień chyli się ku końcowi. Dziękuję za poczęstunek. I dziękuję córce 
moich 
przyjaciół, że mnie przywołała. Zestarzałem się, a nigdy nie zaliczano mnie do 
szczodrych. Tak to, tak. Tak to, tak. Widzę jednak, że moja dobra, miłościwa 
pani ma 
wspaniałe siodło. Niech więc będzie wolno staremu wielbicielowi waszej matki i 
prababek pozostawić na dziedzińcu swego najlepszego konia, jeśli wasza miłość 
nim 
nie wzgardzi. Kazałem go ubiegłego roku kupić w Dalir na zachodnim wybrzeżu i 
zna 
on drogę ku tamtej stronie.
Yigfus Thorarinsson wzniósł na pożegnanie kielich, , wstał ociężale, pogłaskał 
jaw 
podzięce swoją siną łapą i prosił Boga, aby się ulitował nad nami wszystkimi.
Wkrótce potem usłyszała, że mężczyźni odjechali na wschód, w górę ku Tungur.
Magnus przywlókł się po schodach na poddasze, z pochyloną głową podszedł do 
małżonki, a potem nie powiedziawszy słowa rzucił się twarzą w poduszki jej łoża.
Zapytała:
— Czy musimy wynieść się stąd dzisiaj?
•—• Nie. Kiedy wyszedł od ciebie, powiedział, że możemy pozostać jeszcze 
dziesięć 
dni.
— Nie prosiłam go o zwłokę. —• Ja także nie.
— Dlaczego nie żądałeś, abyśmy się zaraz stąd wynieśli?
— Nigdy mnie o nic nie pytałaś. Nie pytaj o nic.
— Wybacz. Potem zeszli na dół.
Drzwi jego wykładanej drzewem izby były uchylone, dostrzegła więc, że na stole 
leżały jeden obok drugiego dwa rzędy błyszczących bitych talarów, przy nich zaś 
dokumenty. Wyszła z domu na dziedziniec, słońce odbijało się w fali Tungu, wiatr 
niósł zapach trawy. Ru-doczerwony kasztan stał uwiązany do kamienia, 
niespokojny, 
ponieważ pozostawiono go samego w obcym miejscu. Kiedy ją dostrzegł, szarpnął 
cuglami, zwrócił na nią swoje młode, lśniące czarne ślepia pełne ognia i zarżał 
płochliwie. Zmienił już sierść po zimie, skórę miał gładką i połyskliwą, pysk 
miękki 
jak jedwab; był smukły, o silnych nogach, z bujną grzywą na wygiętej w łuk szyi.
Pod ogrodzeniem spali jeszcze obaj parobcy nasunąwszy czapki na twarze, a 
dziewka 
z cienkimi nogami znowu grabiła podwórze.
Pani podeszła do parobków i obudziła ich.
— Weźcie nóż i zarżnijcie tego konia, co stoi uwiązany do kamienia. A głowę jego 
wbijcie potem na tykę, tak aby patrzyła na południe, ku Hjalmholt.
Poderwali się od razu i przetarli oczy. Jak długo służyli w tym dworze, nigdy 
jeszcze 
nie otrzymali rozkazu od pani.
ni Nazajutrz Snaefridur pojechała konno do Skalholt. Chciała porozmawiać ze swą 
siostrą, małżonką biskupa.
Madame Jorunn zwykła co wiosny, z początkiem althingu, udawać się na zachód, do 
Eydalur, aby dziesięć dni zabawić u matki. I teraz miała zrobić to samo.
— Może pojedziesz ze mną, siostro? — rzekła. — Nasza matka bardziej by się 
ucieszyła widząc ciebie jeden jedyny raz aniżeli oglądając mnie dziesięć razy.
—• Moja matka i ja jesteśmy w wielu rzeczach do siebie podobne, mimo to nie 
mogłyśmy ze sobą wytrzymać. Myślę, że przypowieść o marnotrawnym synu 
nieprędko da się zastosować do kobiet naszego rodu, dopóki choć jedna kobieta z 
tej 
rodziny podobna jest do swej matki. Natomiast teraz z wiosną mam drobną sprawę 
do 
ojca, ale nie mogę jechać do Thingvellir, aby go tam spotkać. Czy ty, siostro, 
nie 
zajedziesz na althing?
— Ależ tak — odpowiedziała tamta. Zamierzała udać się z biskupem, swym 
małżonkiem, do Thingvellir, przenocować tam, a'następnie jechać ze świtą dalej 
do 
zachodniego kraju.
—- Najchętniej prosiłabym ojca, aby przyjechał tu do mnie — powiedziała 
Snaefridur 
— mówią jednak, że strudzony wiekiem nie lubi zbytecznych podróży, a zresztą w 
Braedratunga zbyt skromnie żyjemy, aby podejmować znakomite osoby. Dlatego chcę 
cię prosić: przekaż mu moją sprawę.
Nic nie ukrywając opowiedziała potem siostrze, co się stało: Magnus, jej mąż, 
sprzedał swoje dobra rycerskie dwom bogatym ludziom, syslumadurowi Yigfusowi 
Thorarinssonowi oraz jego zięciowi Jonowi z Vatn, przemytnikowi wódki, i nowi 
właściciele żądają, aby natychmiast opuścili dwór.
Na tę wiadomość małżonka biskupa podeszła ze łzami w oczach do siostry i 
ucałowała 
ją, Snaefridur prosiła jednak, aby się uspokoiła, i podejmując wątek swej mowy 
przedstawiła sprawę, jaką ma do ojca: niech porozmawia z Yigfusem Thorarinssonem 
i odkupi odeń dwór; ona sama nie zdoła wpłynąć na syslumadura i skłonić go do 
unieważnienia kupna, ale najwyżsi urzędnicy islandzcy znają się nawzajem i jeden 
trzyma zawsze drugiego w ręku na tyle, że może go zmusić do wszystkiego.
•— Droga siostro, nie myślisz chyba tak o naszym ojcu. Czy słyszał kto kiedy, 
aby 
jakikolwiek tutejszy urzędnik był w stanie zmusić go do czegoś, co on osądził w 
swym 
sercu jako niesprawiedliwość?
—- Nie będziemy się o to spierać — rzekła Snaefridur. — Tyle jednak wiem, że 
ojciec 
nasz ma więcej niż ktokolwiek inny władzy nad wysokimi urzędnikami i że łatwiej 
niż 
ktokolwiek inny może narzucić swoją wolę — przynajmniej dziś jeszcze. Wiem, że 
jeśli zechce, może odkupić dwór od bogatego Yigfusa, i to za cenę, jaką 
wyznaczy. 
Następnie sama pragnę odkupić od niego dwór w zamian za zagrody w kraju 
zachodnim i północnym, których, choć są moją własnością, nie oddano mi w posagu, 
ponieważ wyszłam za mąż wbrew życzeniu rodziny, zanim skończyłam dwadzieścia 
lat.
Małżonka biskupa ogarnęła Snaefridur spojrzeniem nieco współczującym: w 
przeciwieństwie do Jorunn siostra nie miała owej wdzięcznej słabości ducha i 
ciała, 
która się rodzi w długotrwałym dobrobycie. Ta trzy-dziestodwuletnia kobieta była 
wciąż smukła i jasna, w jej gibkim ciele wrzała dotąd gorąca krew dziewczyny.
— Dlaczego, siostro, dlaczego? — powiedziała wreszcie żona biskupa.
— Pytasz: dlaczego? A jak sądzisz?
— Och, sama nie wiem, droga siostro. A przecież, gdybym była na twoim miejscu... 
dziękowałabym Bogu, że mnie Magnus z Braedratunga doprowadził do żebraczego 
kija i że miałabym prawo pójść własną drogą.
— I dokąd to?
— Obojętne, dokąd. Nasza matka...
— Wiem, opowiesz mi, że zabiłaby cielca, dziękuje. Idź sobie ty, Jorunn, do 
swojej 
matki, jeśli biskup sprzeda bez twej wiedzy Skalholt.
— Przebacz mi, siostro, jeśli niewłaściwie się do ciebie odezwałam: Wiem, że 
jesteś bardziej ode mnie podobna do naszych prababek. Ale właśnie dlatego, 
Snaefridur, właśnie dlatego jest to tak wielki grzech, właśnie dlatego jest to 
wszystko tak bezgranicznie smutne, aż chce się płakać, właśnie dlatego woła o 
pomstę do niebo.
— O czym ty mówisz?
— Myślałam, że do ciebie nie potrzebuję mówić jaśniej o tym, co od dawna jest 
na ustach wszystkich w całym kraju. Dobrze wiesz, że nasza matka, ta dumna 
kobieta, 
s.traciła już pół zdrowia.
— Ależ ona przeżyje wszystkie rówieśnice! Biskupstwo w Skalholt jest dla niej 
dobrą 
córką, chociaż ubogi dwór w Braedratunga przyprawia ją od czasu do czasu o 
drobne 
ataki podagry.
— Wiem, droga siostro, że Pan Bóg zsyła pociechę w każdym cierpieniu. Dodaje On 
siły każdemu, na kogo przychodzi nieszczęście. Mimo to jednak baczyć musimy, aby 
twardość duszy nie zamknęła dostępu Bożej pocieszę, a pokory serca nie zastąpiła 
pogarda wobec Boga i ludzi, a nawet wobec własnych rodziców.
— W żadnej postylli nie znajdziesz podobieństwa, które wyraziłoby moją dolę. A 
mimo to wątpię, czy jest na Islandii wiele kobiet szczęśliwszych ode mnie. A już 
zupełnie nie chciałabym zamienić losu z tobą, małżonko biskupa.
— Oszalałaś chyba, droga siostro! Skończmy lepiej tę rozmowę.
— W ubiegłym roku wdowa z Laekur — powiedziała Snaefridur •—• zabiła swoje 
siódme dziecko w dzień Zwiastowania Maryi Panny. Było to jej trzecie nieślubne 
dziecko. W najbliższych dniach utopią ją podczas althingu nad Oxara. Przez 
ostatnie 
lato dzieci jej żyły już tylko końską padliną i zupą z zielska. Teraz na wiosnę 
w jakąś 
deszczową niedzielę troje z nich stanęło wraz ze starą babką na dziedzińcu w 
Braedratunga, wszyscy wynędzniali, aż opuchli z głodu, wlepili wzrok we mnie, 
patrzącą z mego okna. Pozostałych troje umarło. Jestem szczęśliwą kobietą, droga 
siostro.
— Tak, my, ludzie, nie możemy pojąć Bożych dróg — powiedziała Jorunn. — Bez 
wątpienia lud nasz w dawnych czasach żył lekkomyślnie i ninie odbiera karę. 
Słyszymy o tym często z ust mężów bożych,, naszych dobrodziejów. Nie jest 
wszakże 
zasługą przed Bogiem, kiedy ci, którym miłościwie pozwolił on narodzić się w 
wyższym stanie, nie zawiniwszy kręcą bicz na własną głowę.
— Teraz na wiosnę — tu na Islandii wszystko dzieje się na wiosnę — na dnie 
zielonej 
doliny, niedaleko Hvi-ta, znaleziono na poduszce z wełnianki dwie małe 
dziewczynki. 
Dom opróżniono, podzielono spuściznę, i ta poduszka z trawy była jedynym 
spadkiem 
bliźniąt. Położyły główki na poduszce i umarły. Lisy je rozszarpały, nie 
zatroszczono 
się nawet o ich kości. Kazałam je pochować, mogły być moimi siostrzyczkami. Nie, 
droga siostro, jestem bardzo szczęśliwą kobietą.
— Dlaczego dręczysz się takimi ponurymi opowieściami, kochana siostro? — rzekła 
małżonka biskupa; mimo jej dobroduszności widać było po niej pewne 
zniecierpliwienie.
— Teraz w maju na jarmarku w dzień świętego Krzyża postanowiono nareszcie 
powiesić złodzieja owiec z Krokur. Wiele razy był już karany, aż kiedyś odrąbano 
mu 
dłoń — nie stał się jednak przez to lepszy, ale kradł jeszcze więcej aniżeli 
przedtem, 
kiedy miał ręce. Ludzie z Uppungur wieźli go z miejsca stracenia przywiązawszy 
zwłoki w poprzek siodła, i kiedy mijali drzwi jego chaty, rzucili trupa jego 
żonie i 
dzieciom. Nie, moja dobra siostro, jeśli istnieje na Islandii szczęśliwa 
kobieta, ja nią 
jestem. Tkam na kobiercach obrazy z dawnych czasów, haftuję nakrycia na ołtarze 
i 
szaty mszalne dla kościołów, zbieram srebro w skrzyni. A przy tym Pan uczynił 
mnie 
bezpłodną. I to chyba jest największym szczęściem, jakie przypaść może w udziale 
islandzkiej kobiecie.
— Nie chciałabym się o to spierać, siostro. A jednak, jak mniemam, musi być wolą 
Stwórcy, aby każda kobieta pragnęła urodzić zdrowego syna. Ileż miałam radości, 
kiedy moi synowie byli jeszcze mali. Jeśli zaś kobieta pozostaje w małżeństwie 
bezdzietna, nie jej to wina, tylko wola Boża. Nie wolno natomiast niewieście ze 
znakomitego rodu porównywać swego życia z życiem włóczęgów i potępionych 
przestępców — to niesłuszne, to sprzeciwia się Bogu. Jakże musiałaś się zmienić, 
aby 
sądzić, że dla ciebie dobre jest właśnie to co najgorsze. —• Przez całe życie 
nic mnie 
nie mogło zadowolić. Sama wybrałam mój los... i nie żałuję.
— Ten, kto oddaje się dziwacznym rojeniom, nie wie, jakich sił jest igraszką, aż 
ocknie się, kiedy będzie za późno. Poszłaś za mąż wbrew woli najbliższych, wbrew 
wszelkim prawom Bożym i krajowym; i tylko aby ocalić cię od jeszcze większej 
hańby, ojciec nasz postanowił nie ogłaszać twego małżeństwa za nieważne. Teraz 
jednak bardzo jest prawdopodobne, że się dobrze zastanowi, zanim odkupi dla 
ciebie 
dobra dziedziczne Magnusa Sigurdssona w zamian za zagrody, których nie chciał ci 
wydać z posagiem. Znam jednak męża, naszego wiernego i bez granic oddanego 
przyjaciela, który zawsze jest gotów troszczyć się o twoje dobro i od rana do 
wieczora 
błaga Boga, aby cię miał w swej pieczy. Ma on nie mniejszy od naszego ojca wpływ 
na starostę Vigfu-sa i jego zięcia. To twój duszpasterz, sławetny wierszopis i 
doktor, 
świątobliwy mąż boży, pastor Sigurdur Sveinsson, jeden z najbogatszych ludzi w 
kraju.
— Pomyślałam o innej pomocy na wypadek, gdyby ojciec zawiódł w tej sprawie — 
powiedziała Snaefridur.
Żona biskupa chciała wiedzieć, jakie to wyjście znalazła siostra.
— Podobno wrócił przyjaciel, którego długo tu nie było.
Łaskawy, pobłażliwy uśmiech siostry nagle zniknął zupełnie. Krwisty rumieniec 
oblał 
jej twarz. Oczy zapłonęły. Była to jakby inna kobieta. Chciała coś powiedzieć, 
ale się 
opanowała.
Po chwili zapytała bezdźwięcznie:
— Skąd wiesz, że przyjechał?
— Ty i ja, obie jesteśmy kobietami, najdroższa siostro. A my, kobiety, mamy 
niekiedy przeczucia. Dowiadujemy się o różnych rzeczach, choć nikt nam o nich 
nie 
powie.
•— I masz zamiar odszukać go w Bessastadir czy zgoła tu w Skalholt i prosić go o 
odkupienie dla Magnusa Sigurdssona i dla ciebie Braedratunga? Czy naprawdę 
jesteś 
jeszcze tak wielkim dzieckiem? Czy świat i wszystko, co się na nim dzieje, jest 
dla 
ciebie zapieczętowaną księgą? Czy też może kpisz ze mnie, moja droga siostro?
•—• Nie, nie myślę prosić go, aby kupował dla mnie majątki. Przebąkuje się 
jednak, 
że przybył on po to, aby badać czynności urzędników. Kontrakt, w którym jedną 
stroną jest teść i zięć, syslumadur i przemytnik wódki, a drugą — mój mąż, 
mógłby 
zapewne być interesującym dokumentem dla człowieka zbierającego materiały 
urzędowe o Islandczykach.
— Czy wiesz, siostro, co to za człowiek Arnas Arnaeus? — zapytała 
poważnie żona biskupa.
— Wiem — rzekła Snaefridur •— że bardziej aniżeli najgorszym gardzę owym 
drugim po najlepszym, którego chcielibyście wybrać dla mnie ty i reszta rodziny.
—• Nawet nie próbuję, siostro, odgadywać twych ciemnych słów, ale nigdy bym nie 
uwierzyła, że kobieta z twojego rodu mogłaby bronić sprawy przestępców przeciw 
swemu staremu, nieskazitelnemu ojcu, sprawy skazanych •—• przeciw ich właściwym 
sędziom, że mogłaby wziąć stronę tych, co podburzają pospólstwo przeciw panom i 
obalić chcą odwieczny sposób myślenia ludności, chrześcijański i przyzwoity.
— Któż czyni to wszystko?
— Arnas Arnaeus i ci, co go popierają.
— Sądziłam, iż Arnaeus tylko dlatego przybył, że ma pełnomocnictwa większe 
od tych, jakie kiedykolwiek mieli na Islandii inni mężowie.
— Uchodzi za rzecz pewną, że przybył na althing z odręcznym pismem podpisanym 
przez samego króla. A przy tym, jak mówią, ma prawo sądu nad kupcami; wpada 
niespodzianie do ich składów w portach na południu i albo każe wyrzucać ich 
towary 
do morza, albo zamyka w imieniu króla ich składy, aż ubogi lud z płaczem udaje 
się 
do niego, aby dostać garstkę mąki czy trochę tytoniu. Mówią, że jest rzecznikiem 
gałgaństwa, a oskarżycielem tych, którzy dzierżą władzę. A ludzie mający pewne 
wiadomości utrzymują, że wysłali go ci, co przywiedli do upadku starą i dostojną 
szlachtę kopenhaską zasiadającą w królewskiej radzie, a wprowadzili na jej 
miejsce 
czeladników, piwowarów i włóczęgów. I ledwie dotarła do nas wieść o jego 
przybyciu, oświadczasz gotowość dania mu do rąk dowodów przeciwko naszemu 
zacnemu ojcu. Pozwolisz, że z całą otwartością zwrócę ci, moja siostro, uwagę, 
iż 
Didrik z Muenden, który również utrzymywał, że posiada listy królewskie, leży 
pod 
stosem kamieni na tamtym brzegu rzeki.
Snaefridur nie zmieszana obserwowała siostrę i widziała, że jej twarz pokryły 
czerwone plamy.
— Nie potrzebujesz mi, droga siostro, mówić, kim jest Arnaeus •— rzekła — ani 
kim 
lógmadur Eydalin. Ale wybacz, droga małżonko biskupa, że będę zdania, iż 
niewielką 
miłość do naszego ojca objawia, kto jego uczciwość porównuje z podstępami 
przemytnika wódki i widzi wroga sędziego Eydalina w człowieku, który powątpiewa 
o 
prawowitości występków takiego Yigfusa.
— Nie powiedziałam, że ci, co władają, nie mogą postępować niesłusznie — rzekła 
żona biskupa. — Wiemy, że wszyscy ludzie są istotami grzesznymi. Mówię jed13 
Dzwon Islandii nak, i tak samo mówią wszyscy zacni ludzie: jeśli ci, co władają 
Islandią, zostaną obaleni i zesłani do Bremer-holm, a najlepsi mężowie tego 
kraju 
zginą, Islandia nie będzie dłużej istnieć. A jak nazwać człowieka, który 
przybył, aby 
zniszczyć obyczaj i porządek, chroniące dotąd nasz biedny lud od stania się kupą 
wyjętych spod prawa złodziei, podpalaczy i morderców, który pieczętuje mąkę i 
tytoń 
biednych ludzi, a naszych zacnych kupców pomawia o używanie fałszywych wag i 
miar, tych kupców, co pokonują najgorsze niebezpieczeństwa i przepływają 
rozszalałe 
morze — jak nazwać takiego człowieka? Wybacz, siostro, ale mi' wprost brak słów, 
że 
ty masz do tego człowieka zaufanie. Napomykasz też, że znasz go równie dobrze 
jak 
swego ojca. Jeśli tak, wybacz moje pytanie: jak to jest możliwe? Rzeczywiście 
pewnego lata gościł jakiś czas u naszych rodziców w kraju zachodnim, przy czym 
kazał wówczas wyszukiwać i wysyłać za granicę wszelkie księgi, które zawierały 
wiadomości o naszych przodkach. Zdaje się, przypominam sobie nawet, że jesienią 
mój mąż i ja odprowadzaliśmy go wraz z tobą ze Skalholt na okręt. Miał-byż ci on 
zawrócić głowę na całe życie? Odrzucałam wszelkie gadanie o tym. Zresztą byłaś w 
owym czasie dzieckiem i o mężczyznach tyle wiedziałaś, co kot o gwiazdach. 
Ponadto, nie minął rok, a poślubił on w Danii bogatą garbuskę. Chętnie więc 
dowiedziałabym się, co miedzy wami obojgiem zaszło, że po szesnastu latach 
wolisz 
szukać pomocy tego zdrajcy aniżeli przyjąć samo przez się zrozumiałą pomoc ze 
strony twych rzeczywistych przyjaciół.
— Gdyby mój ojciec, podpora kraju, wzbraniał się zająć moją sprawą, którą, 
proszę 
cię, przedłóż mu podczas althingu — powiedziała Snaefridur — dalej, gdyby ów 
mąż, 
którego nazywasz zdrajcą, zawiódł moje zaufanie i odmówił obalenia umowy z 
bogatym Yigfusem, 194 . •
to przyrzekam ci, moja dobra siostro, że pozwolę się rozwieść ze szlachcicem 
Magnusem i poślubię mego za-lotnika i dobrego przyjaciela, pastora katedralnego 
Si-
gurdura. Ale dopiero wówczas, nie wcześniej.
Wkrótce potem siostry zakończyły rozmowę, jedna rozgorączkowana, druga zimna. 
Małżonka biskupa przyrzekła przedstawić sprawę siostry ojcu i Snaefridur 
odjechała 
do Braedratunga.
iv Na początku sianokosów znowu napadła szlachcica niespokojność. Buta jego 
rosła, 
zachowanie stawało się coraz bardziej odpychające. To była zapowiedź zawsze tego 
samego. Jak co dzień, wstał bardzo rano i nic nie robił. Sprzęt, który miał 
naprawiać, 
leżał obok narzędzi w kupie wiórów pośrodku szopy, Magnus zaś stał i wyglądał 
przez 
okno. Było jeszcze wcześnie, a on już zszedł ku rzece, może po to, by spotkać 
jakich 
przejeżdżających drogą. Wkrótce słyszano, jak coś zanucił w sieni. Potem kazał 
przyprowadzić konie nadające się pod wierzch, obejrzał im podkowy, poszedł do 
kuźni i sam starannie je podkuł, głaskał je i długo zgrzebłem i szczotką czyścił 
ich 
sierść z wszelkiego brudu, mówił do nich przyjaźnie, aż wreszcie puścił je, by 
sobie 
biegały, ale nie spuszczał z nich oczu. Wszedł do chaty jednego z ubogich 
komorników i zwymyślał jej mieszkańców. Bez ustanku łaził z miejsca na miejsce.
Klucznica Gudridur nakryła stół w jego wykładanej drzewem izbie — nigdy nie 
jadał 
ze swoimi ludźmi —• i podała skyr1, sztokfisza i masło.
Pokręcił nosem i spytał:
1 Islandzka potrawa narodowa: twaróg z kwaśnego i zbieranego słodkiego mleka 
doprawionego podpuszczką.
13*
— Nie masz żeberek baranich?
— Nie przypominam sobie, aby madame małżonka sędziego z Eydalur cokolwiek o 
tym mówiła — odpowiedziała klucznica.
— No, a cynadry baranie na kwaśno?
— Brak. Owce, które tu na wiosnę zdechły z głodu, nie miały ani mięsa, ani 
cynadrów nadających się do zjedzenia.
— Czy nie płacą już czynszu dzierżawcy waszych zagród w południowym kraju?
— Tego nie wiem. Jest tylko kwaśna serwatka z dziedzicznych dóbr jaśnie 
pana.
— Niech będzie serwatka, byle zimna i kwaśna.
— Chcę się o coś innego zapytać. Czy córkę mojej madame wyrzucą, czy ma się 
sama wynieść i kiedy?
— Pytaj sędziego Eydalina, moja droga. Od piętnastu lat nie oddaje zagród swojej 
córki.
Kiedy za chwilę klucznica przyniosła kwaśną serwatkę, szlachcica już nie było.
Przepadł jak ptak, który ma umrzeć. Nikt nie wiedział, gdzie zniknął i kiedy. A 
jednak 
nie było go. Pojechał nie drogą wiodącą od dworu do gościńca, ale wymknął się 
bocznymi ścieżkami w czas południowego odpoczynku. Na murku koło okna leżała 
jeszcze siekiera i młotek, a pod oknem na trawie rozsypane wióry —-miał poprawić 
ramę i naciągnąć nową błonę.
Tym razem wiózł ze sobą srebro. Mogła sobie na drzwiach składu wisieć pieczęć 
królewska, za pieniądze nietrudno było dostać wódki. I znalazło się towarzystwo, 
które przypadło szlachcicowi do smaku: kupiec, kapitan statku i inni Duńczycy.
W tym gronie nigdy nie zabrakło tematu do rozmowy, ostatnią zaś nowiną było, że 
wysłannik króla, Arnas Arnaeus, który przypłynął statkiem do Stykkisholmur, 
pojechał na,inspekcję do wielu placówek,handlowych na południu, a w końcu 
przybył 
i do Eyrarbakki; wszędzie ogłosił, ^że towary kupców są zepsute. Ponad tysiąc 
beczek 
mąki kazał wyrzucić do morza, bo uznał, że się roiła od moli i robactwa; 
oświadczył, 
że drewno sprzedawane na budulec co najwyżej nadaje się na opał, żelazo jest 
przerdzewiałe i niezdatne do użytku, liny są zgniłe, a tabaka — to zwyczajne 
zielsko; 
jako fałszywe odrzucił miary, wagi i odważniki. Wygłodniali mieszkańcy 
okolicznych 
chałup z płaczem patrzyli, jak mąka leci do morza, pełni obawy, iż do tak 
niewdzięcznego kraju nie zawiną w przyszłości statki żadnego duńskiego kupca.
— Niech sprawa idzie przed najwyższy trybunał — mówili kupcy — Korona musi za 
wszystko zapłacić. Drogo kosztują króla ci Islandczycy: przelewa za nich krew, a 
z 
handlu z nimi wychodzi tylko' hańba i smród. Żaden obcy władca ani cesarz, ani 
wielki kupiec nie da grosza za ten kraj, choć jego królewska mość nieraz 
próbował go 
sprzedać.
Kiedy Magnus posłyszał tak pogardliwe słowa o Islandii, ogarnęła go wściekłość, 
bo 
nagle uświadomił sobie, że sam się wywodzi z jednego ze znakomitych rodów tego 
kraju. Na dowód, jacy to> z Islandczyków dzielni mężowie i bohaterzy, sięgał obu 
rękami do kieszeni, wyciągał jedną po drugiej garść nowych, błyszczących 
srebrnych 
talarów, z brzękiem rzucał je po podłodze, zamawiał pieczeń i wołał dziewkę, a w 
końcu poszedł trzasnąwszy drzwiami i nabył mały skrawek ziemi w Selvogur. Tak 
było przez dwa dni, ale znaczenie Islandii w oczach Duńczyków jakoś nie rosło 
mimo 
wspaniałego szlacheckiego obejścia Magnusa z Brae-dratunga i jego pełnej 
sakiewki. 
Zresztą sakiewka wkrótce się opróżniła i zostały mu tylko gołe pięści, aby 
dowodzić,_jacy toż Islandczyków dzielni mężowie i bohaterzy. Wtedy Duńczycy od 
razu stracili chęć doV roz mów. Ani się obejrzał, już leżał jak długi w gnoju 
ulicznym 
na placu przed domem handlowym. Była noc. Kiedy trochę przyszedł do siebie, 
drzwi 
z grubych, mocnych desek były zamknięte. Daremnie próbował się włamać. Wołał na 
służącą, ona jednak udawała, że go nie zna. Zagroził podpaleniem domu. Ale czy 
to w 
Eyrarbafcki nie można było znaleźć ognia, czy szlachcic nie znał się na fachu 
podpalacza, dość, że dom ocalał.
Magnus szalał od półriocy do rana, aż w jednym z okien stanął w bieliźnie 
zastępca 
kupca. - Wódki!
— Gdzie pieniądze?
Szlachcic posiadał już tylko niepewny kontrakt kupna małej zagrody w Selvogur.
— Zastrzelę cię •— powiedział, nie miał jednak strzelby i zastępca kupca 
zamknąwszy okno znowu położył się spać.
Nad ranem udało się Magnusowi obudzić posługacza ze składu.
— Ale pieniądze do ręki! —• zapowiedział posługacz.
— Stul pysk!
Tak skończyła się rozmowa.
Całą noc klął, ryczał i z wściekłości rzucał się na budynki, aż po trochu 
otrzeźwiał i 
odnalazł swoje konie.
O dziewiątej rano przybył do Vatn do Jona Jonssona, zupełnie trzeźwy, choć 
przepity. 
Gospodarz z parobkami właśnie kosił łąkę przed zagrodą.
Magnus podjechał do niego, ale chłop był w złym humorze i wyzwawszy go od 
nicponi kazał mu się natychmiast wynosić z jego nie skoszonej jeszcze trawy.
— Masz wódkę? — zapytał szlachcic.
— Mam — odpowiedział Jon z Vatn. — Ale co ci do tego?
Magnus poprosił o sprzedanie mu wódki, oświadczył, że gotów jes;t zapłacić za 
nią 
każdą cenę, tylko w tej chwili nie ma przy sobie gotówki.
— Choćby wszystkie jeziora tego kraju zamieniły się w jedno morze wódki będące 
moją własnością — rzekł Jon z Vatn — a wszystka ziemia zamieniła się w srebro z 
wybitym twoim imieniem, Magnusie Sigurdssonie z Braedratunga, wolałbym umrzeć 
niż wziąć choćby okruch twego srebra za łyk mojej wódki.
Szlachcic powiedział, że jak dotąd na handlu z Jonem nie on się upasł, że 
niedawno za 
wódkę chłopa z Vatn zapłacił swoim dworem i całym majątkiem; bardzo możliwe, iż 
właśnie w tej chwili jego ukochaną małżonkę wypędzają z Braedratunga do domu 
rodziców.
Wtedy wyszło na jaw, dlaczego chłop z Vatn z taką niechęcią odnosi się do 
szlachcica: 
przed dwoma dniami jego teść Yigfus Thorarinsson przyzwał go na althing, gdzie 
lógmadur Eydalin zmusił ich groźbami do zwrócenia Braedratunga za marne grosze, 
po czym aktem darowizny przekazał dwór swojej córce Snaefridur.
Nic nie pomogło, że Magnus pokazywał kontrakt kupna kawałka ziemi w Selyogur. 
Chłop z Vatn nie chciał wdawać się w żadne handle z zięciem lógmadura, żeby nie 
narażać swego dobrego imienia.
Szlachcic siadł na trawie i płakał. Jon z Vatn kosił dalej, a kiedy był już 
blisko niego, 
znów kazał mu się wynosić. Wtedy szlachcic zaczął błagać:
—• Na Chrystusa, zetnij mi kosą ten łeb.
Poruszyło się serce w przemytniku, ulitował się i zaprosił go do szopy, sam 
podał mu 
dzban z wódką i własnym nożem ukroił kawał rekiniego mięsa.
Ledwie jednak szlachcic opróżnił dzban i przełknął mięso, przypomniał sobie, że 
jego 
ojciec był notarius, ławnik althingu, dzierżawca zagród klasztornych i piastował 
wiele 
innych godności, że przodkowie ojca i matki byli dostojnymi ludźmi, niektórzy 
nawet 
— szlachtą. Rzekł więc, iż nie może zwyczajem biednych chałupników jeść mięsa 
rekina ręką, i to w szopie, żąda, by zaprowadzono go do izby gościnnej, niech mu 
tam 
u stołu i łoża służy gospodyni lub jej córki, bo tak przystało wobec człowieka 
jego 
stanu. Chłop z Vatn powiedział, że całkiem niedawno widział go, jak siedział na 
trawie i błagał o ucięcie głowy. To doprowadziło do jeszcze większej różnicy 
zdań 
między gościem i gospodarzem i gość najwyraźniej zdradzał chęć obicia gospodarza 
za niedostatek grzeczności. Jon Jonsson nie był siłaczem i zupełnie nie rwał się 
do 
bitki, zawołał więc parobków i kazał spętać Magnusa. Parobcy wpakowali 
szlachcica 
do worka z juty, zawiązali go i zataszczyli na łąkę. Przez jakiś czas wrzeszczał 
i kopał 
w swoim worze, aż wreszcie usnął. Pod wieczór wytrząsnęli go z wora, wsadzili na 
konia l poszczuli za nim cztery złe psy.
Późnym wieczorem szlachcic znowu znalazł sią w Eyrarbakki. Próbował dobijać się 
do kupca albo jego zastępcy, chciał ich namówić, by go przewieźli łódką do 
kapitana 
statku handlowego, ale Duńczycy mieli go dość. Nie zajął się nim nawet pomocnik 
ze 
składu.
Magnusowi porządnie już chciało się jeść, ale w Eyrarbakki panował głód, jak w 
całej 
okolicy. Wreszcie pewna biedna wdowa dała mu w drewnianej misce trochę skyru, 
garść alg i łepek suszonego wątłu-sza, który mu sama obrała, ponieważ nagle 
przypomniał sobie, że jest zbyt dostojnym mężem, aby zniżać się do 
własnoręcznego 
obierania rybiego łba.
Składy były wciąż jeszcze zamknięte i chłopi przybyli z odległych okolic musieli 
wełnę i inne przywiezione towary zwalać na stos przed placówką handlową, podczas 
gdy za zamkniętymi drzwiami siedział sobie kupiec przy pieczeni i winie. Kilku 
chłopów stało przed wrotami spichrza i przyglądało się pieczęci królewskiej; 
inni, 
zwłaszcza młodzi chłopcy i włóczędzy, którzy się tu zbiegli z różnych stron, 
wrzeszczeli i hałasowali; inni przysiedli gromadką i z płaczem naradzali się, 
czy nie 
ułożyć listu błagalnego; inni wreszcie, najliczniejsi, stali nad brzegiem morza, 
jeden 
przez drugiego mówili wiersze, ubiegając się o palmę pierwszeństwa, i próbowali 
sił 
podnosząc leżące wokół wielkie kamienie. Chłopi z odległego o trzynaście dni 
marszu 
Oraefi nie poddali się i nocą pojechali z jucznymi końmi przez step dalej na 
południe, 
mając nadzieję, że w Batsendar punkt handlowy będzie otwarty. W Eyrarbakki była 
zupełna posucha — ze składów ani kropla nie kapnęła. Kilku zamożnych kmieci 
uchowało trochę wódki i teraz dali łyknąć szlachcicowi. Ale skutek był taki, że 
jego 
pragnienie jeszcze wzrosło. Po północy plac opustoszał. Wszyscy się porozłazili 
szukać miejsca na spoczynek, choćby pod płotem razem z głodnymi psami. Magnus 
został sam, tylko z białym sierpem księżyca rzuconym nad morze — bez kropli 
wódki.
Nagle bystrym krokiem nadchodzi Thordur Narfason, zwany też z duńska Turę 
Narvesen 1, twarz ma czarną jak smoła, zęby białe, oczy czerwone, nos krzywy i 
potężne pięści. Ściąga wyświeconą czapkę z wełny i o kilka kroków przed 
szlachcicem pada na kolana. W młodości Thordur Narfason służył u biskupa w 
Skalholt — wygnano go stamtąd za spódniczki — i do dziś pamiętał nieco łaciny. 
Zamordował był jedną ze swoich kochanek, niektórzy twierdzili nawet, że dwie, 
może 
jednak nie on sam był winowajcą; jedno' pewne: nie stracono go, tylko siedział 
kawał 
czasu w Bremerholm. Thordur 1 Z duńską formą islandzkich nazwisk spotka się 
czytelnik jeszcze nieraz, np. Hreggvidsson — Regyidsen; Słgurdsson — Sivertseu.
Narfason — poeta i pisarz, po duńsku . mówiący tak biegle, że go Duńczycy mieli 
za 
swojaka — znał się na niejednym rzemiośle, więc też w punkcie handlowym używano 
go do najróżniejszych posług, za co mógł sypiać w zagrodzie dla świń. Co jesieni 
pomagał robić beczki i wśród Islandczyków nazywał siebie bednarzem, choć 
Duńczycy pokpiwali sobie z tego miana. Obecnie Turę Narvesen był jakby nocnym 
strażnikiem jego królewskiej mości i odbywał obchód, aby chwytać ludzi 
podejrzanych o chęć podpalenia budynków albo złamania królewskiej pieczęci.
Tego niezwykle uprzejmego człowieka klęczącego przed nim na ziemi szlachcic 
uderzył nogą w pierś: niech wie, że jest najobrzydliwszym z uwodzicieli, 
islandzka 
dziewica nazwała go kiedyś swoim aniołem, a on ją zamordował.
—• Dawaj wódkę, ty diable! — powiedział.
— Jaśnie wielmożny panie, skądże wziąć wódkę w tych ciężkich czasach? •—• 
rzekł Naryesen swoim przenikliwym głosem.
— Mam cię ubić na miejscu?
•— Ach, wasza łaskawość, proszę bardzo. I tak świat jest bliski kresu.
— Dam ci konia.
— Czcigodny i rycerski pan chce mi dać konia! — Turę Naryesen powstał z klęczek 
i 
uściskał szlachcica. — Salutem!i Niech żyje dostojny pan!
I chciał pójść swoją drogą.
— Dostaniesz kawał ziemi w Selyogur! — Szlachcic ułapił porwany w strzępy 
kaftan Turę Narvesena i trzymał z całej siły. Kiedy Turę zobaczył, że nie zdoła 
czmychnąć, znów objął szlachcica i ucałował go.
— Czyż nie mówiłem zawsze, że łagodność zwycięży 1 Cześć! (łac.)
świat? Może się stać coś wielkiego, nie widzę więc innego wyjścia, tylko chodźmy 
szukać świniarka.
Specjalny pastuch miał w swojej pieczy te stworzenia, które — jedyne na Islandii 
— 
tyły w czci i dobrobycie, zwłaszcza że rozkaz wysłannika królewskiego pod groźbą 
srogich kar zabronił dwunożnym stworzeniom zjadać mole i robaki. Czasem okazując 
chłopom szczególną łaskę pozwalano im popatrzeć zza płotu na te osobliwe 
zwierzęta; 
patrzącym aż się robiło niedobrze i wielu spluwało ze złością: zwierzęta miały 
skórę 
różową jak nagi człowiek, opasłość bogaczy i rozsądne oczy biedaków.
Chlew — jak domy dostojników — zbudowany był z drzewa i nasmołowany. W 
jednym kącie sypiał Jes Lou, pastuch świń, który też posługiwał w składach, Turę 
Naryesena przyjaciel i towarzysz z Bremerholm. Chłopi odnosili się bardzo 
podejrzliwie do człowieka karmiącego takie zwierzęta w kraju, gdzie każdej 
wiosny 
umierały z głodu setki i tysiące dorosłych i dzieci.
Turę Naryesen zapukał do chlewa w specjalny, znany przyjacielowi sposób i został 
wpuszczony, a Magnus Sigurdsson musiał czekać na dworze. Narada w chlewie trwała 
tak długo, aż szlachcic się zniecierpliwił. Drzwi były zamknięte, znowu więc 
zaczął 
szaleć, ryczeć, grozić mordem i ogniem.
Wreszcie Turę Narvesen wyszedł. Bardzo przygnębiony, powiedział, że młodszy 
zastępca kupca Jes Lou okazał się nieustępliwy: na rozkaz króla wszystko jest tu 
zamknięte i opieczętowane, wódki nie można dostać nawet za pieniądze. Jes Lou 
pozdrawia i powiada, że lepiej niech się Islandczycy zwrócą do swego ziomka 
Arnaeusa i od niego dostaną upragnionej wódki. Szlachcic poprosił, by Turę 
oświadczył świniarkowi, iż otrzyma zagrodę w Selyogur, ale Turę odrzekł, że pa 
stuch 
świń nie chce zostać właścicielem zagrody. Szlachcic na to:
— Niech pastuch świń tylko powie, czego by chciał!
Turę Narvesen dał się w końcu namówić do nowych starań, przy czym szlachcic 
korzystając z okazji wdarł się z nim razem do chlewa, zdecydowany cel swój 
osiągnąć.
Tuszą Jes Lou przypominał strzeżone zwierzęta i cuchnął jak one. Leżał na 
pryczy, na 
małym podwyższeniu, a tuż przy nim, za płotkiem z desek, leżały świnie: w jednej 
zagrodzie knur, w drugiej maciora z dwunastoma prosiętami, w trzeciej kilka 
podchowanych wieprzków. Czworonogi obudziły się i zaczęły chrząkać. Żaden z 
Islandczyków nie mógł znieść ich odoru, ale szlachcic nic nie czuł, obejmował i 
całował pastucha świń. Przez otwarte drzwi patrzyły morze i księżyc.
Jes Lou powiedział, że nawet najprzebieglejszy złodziej nie zdoła się wedrzeć do 
piwnic; ten przeklęty pies islandzki Arnaeus opieczętował wszystkie drzwi 
pieczęcią 
na pewno fałszywą, a jedyne nie opieczętowane ukryte drzwi do piwnic zamknięte 
są 
na klucz, który chowa sam kupiec.
Magnus Sigurdsson znowu ofiarowywał zagrody i majątki, ale daremnie, nikt już 
nie 
wierzył mu, że cokolwiek posiada, nikt nie wiedział na pewno, do kogo należy 
jego 
dwór i ziemia: czy do przemytników wódki z całego świata, czy do niego, czy do 
jego 
teścia, logma-dura Eydalina. Szlachcic pomyślał, że najrozsądniej byłoby 
sprzątnąć 
obu. Nagle Turę Narvesen rzucił Jesowi Lou porozumiewawcze spojrzenie i jego 
ostry 
głos nabrał służalczo przypochlebnego brzmienia:
— Mój brat dowiedział się, że wasza wspaniałość posiada jeszcze jeden klejnot 
nie 
sprzedany ani zastawiony: to wasza umiłowana małżonka, pełna cnót i godna 
najwyższych pochwał.
Szlachcic zakipiał gniewem i nie tracąc słów zaczął tłuc Turę Narvesena. Ten 
poniechał wszelkiej uprzejmości i odpowiedział ciosami. Rozpoczęła się bójka, a 
w 
walce Magnus Sigurdsson był bezwzględny i zawsze starał się okaleczyć 
przeciwnika.
Teraz i Jes Lou zlazł ze swego barłogu, podciągnął spodnie i rzucił, się na 
Magnusa. 
Przewalali się dłuższy czas, zanim udało się obezwładnić szlachcica. Szalał 
jednak i 
nie można było zamienić z nim rozsądnego słowa, więc musieli go związać. Z 
trudem 
spętali mu ręce i nogi liną odciętą od cebra i rzucili go przez ogrodzenie 
między 
świnie. Z rykiem tarzał się w gnoju, ale nie mógł się oswobodzić. Pastuch świń 
dał 
Narvesenowi, mordercy, nóż rzeźnicki i prosił go, by uważał na tego łajdaka, bo 
on 
idzie coś załatwić. Turę Narvesen stał przy ogrodzeniu. Wyrwawszy sobie włos 
próbował na nim ostrza, starannie ostrzył nóż na dłoni i znów zmieniony w 
uosobienie 
uprzejmości, piał hymny pochwalne na cześć szlachcica i jego umiłowanej 
małżonki; 
chwalił jej cnoty, obyczajność bez plamy i ród dostojny, a Magnus tarzał się w 
błocie i 
ryczał. Przerażone świnie stłoczyły się w kącie.
Wreszcie pasterz świń powrócił niosąc flaszę i ośmio-litrową baryłkę wódki, 
którą 
postawił obok swej pryczy przy ogrodzeniu. To jeden, to drugi z kompanów 
podnosili 
butelkę do ust. Szlachcicowi nie dali ani kropli.
Kiedy rzetelnie się uraczyli, powiedział Turę do Magnusa Sigurdssona:
— Nasz przyjaciel Jes Lou gotów jest sprzedać waszej dostojności tę baryłeczkę, 
ale 
wpierw trzeba sporządzić kontrakt. Teraz wódka jest droższa od złota, bo ten, 
kto nią 
handluje, naraża się na rózgi, a nawet i na więzienie w Bremerholm. 
Szlachcic przestał ryczeć i powiedział ochryple:
— Dajcie mi choć łyk. Dajcie mi jeden łyk, a potem utnijcie mi głowę.
— Och, choćby czasy były jeszcze cięższe, nie zgodzimy się na taki handel — 
rzekł 
Turę Narvesen. — Bez istotnej potrzeby nie będziemy odgrywać głupich fars z 
ucinaniem głowy szlachetnemu panu. Lepiej machnę na kawałku, papieru małą 
umowę i potwierdzimy ją naszymi podpisami.
Jes Lou wyciągnął przybory do pisania, które przyniósł wraz z wódką i Turę 
Narvesen 
długo pisał, trzymając na kolanach deskę zamiast pulpitu. Tymczasem Jes Lou 
kucnąwszy przy nim gasił pragnienie.
Wreszcie pismo było gotowe. Turę Narvesen powstał i zaczai odczytywać, a gruby 
pastuch świń stał za nim i chichotał.
Na dowód, że pisarz służył kiedyś u biskupa, kontrakt zaczynał się: In nomine 
domini, 
amen, salutem et offi-cia 1, a potem rzecz toczyła się w słowach uroczystych, 
uprzejmych i pełnych bojaźni Bożej, jak cała mowa tego mordercy. Dokument 
głosił, 
że w takim to a takim roku po narodzeniu Pana w kraju islandzkim, w miejscowości 
Eyrarbakki, w chlewie punktu handlowego zebrali się trzej czcigodni mężowie, a 
mianowicie inon-sieur Magnus Siyertsen, rycerz, i pan na Braedratunga, oraz 
czcigodni i czcią otoczeni Dunowie, Jes Lou, kupiec, zastępujący kierownika 
punktu 
handlowego w Eyrarbakki, nadzorca specjalnego duńskiego bydła, oraz wykształcony 
w czasie dalekich podróży kunszt-mistrz i poeta Turę Narvesen, były subdiakon ze 
Skal-holt, a obecnie bednarz królewski i główny strażnik królewskiej kompanii 
handlowej; mężowie ci ułożyli razem i sporządzili poniższą umowę, zgodną z 
prawami, niedwuznaczną i opartą na dokumentach. Wezwawszy 1 Bezsensowne 
nagromadzenie słów łacińskich.
łaski Ducha Świętego podali sobie ręce i złożyli przysięgą, że wszystkich 
postanowień 
i articulos r dotrzymają i że żadnemu człowiekowi z wyjątkiem Jego Królewskiej 
Mości oraz Rady Najwyższej nie wolno obalić tego kontraktu o następującej treści 
i 
brzmieniu: beczka wódki, która stoi na podłodze między stronami, przypadnie jako 
prawna i nienaruszalna własność wyżej wymienionemu szlachcicowi i rycerzowi 
Magnusowi Sivertsenowi, a za to' ówże sam ma niezwłocznie po podpisaniu swoim 
imieniem niniejszej umowy wypełnić wobec wyżej wymienionych Dunów następujące 
warunki — dobrowolnie i chętnie pożyczyć wymienionym już z imienia, zasłużonym i 
szanowanym Dunom, Jesowi Lou i Turę Narvesenowi, na trzy noce item2 trzy 'dni na 
pełnych małżeńskich prawach swoją, tzn. szlachcica Sivertsena, sławną z 
piękności, 
kunsztów i rodu, umiłowaną i zaślubioną, czcigodną i wszelkimi cnotami ozdobioną 
małżonkę i oblubienicę, panią i ma-dame Snaefridur, córkę B j orna Eydalina. Ma 
również dostojny monsieur Sivertsen razem z niniejszą umową ułożyć w tej sprawie 
zaświadczenie i list skierowany do tejże wyżej opisanej et caetera3...
Kiedy czytający doszedł do1 tych słów, posłyszano głos szlachcica:
— Niebo zstąpiło w jej oczy. A ja wiem, że związany leżę w błocie.
...list tej treści: jako wódka w beczce jest rzetelna i czysta, w miarę mocna a 
nie 
rozcieńczona wodą — tak małżonka szlachcica Magnusa Sivertsena ma oddawcom 
listu zgotować przyjęcie pod każdym względem dobre i chrześcijańskie, nie 
objawiać 
im niechęci czy niezadowolenia, ale okazywać należną uległość, wszelkie wzglę-
1 Punktów umowy, (łac.)
2 Tudzież, (łac.)
3 I tak dalej, (łac.)
dy i pełną troski o nich życzliwość, a dalej żywić ich wszystkim, co jest w 
domu, 
zwłaszcza zaś baranimi żeberkami, cynadrami oraz świeżym masłem,, tak jakby jej 
pełna cnót dostojność była dla każdego z nich z osobna i obydwu razem legalną i 
najłaskawszą żoną...
— Gwiazdy świecą wieńcem wokół jej czoła — mówił szlachcic. — Wiem, że 
jestem samą trędowatą, zawszoną Islandią.
Obaj czcigodni Dunowie nie przejmowali się okrzykami szlachcica i Turę spokojnie 
czytał do końca, do słów, że umowa ta ma być utrzymana w tajemnicy, jak stosowne 
jest dla umów między ludźmi wysokiego stanu, zarówno po to, aby pospólstwo czy 
włóczędzy nie obrali sobie za cel szyderstw owych trzech układających się, jak i 
po to, 
aby ludzie, którym nic do tego, nie mogli ich niepokoić i szkodzić ich dobrej 
sławie — 
ten więc jedyny egzemplarz umowy ma pozostać pod opieką pisarza. Na dowód i dla 
całkowitego potwierdzenia wszystkiego, co tutaj spisano, podpisy nasze 
kładziemy...
Spętany przestał płakać, ryczeć i rzucać się; cichy, nieruchomy leżał w 
mierzwie, a po 
drugiej stronie ogrodzenia, na wyciągniecie ręki, stała baryłka. Wreszcie pół 
uniósł się 
w swoich więzach i z wykrzywioną twarzą patrząc w górę, ku dachowi chlewu, mówił 
do Tego, co mieszka na wysokościach:
— Boże, choćbym nawet w Wielki Piątek napluł Ci w twarz u kościelnych wrót, 
wiem, toś Ty.
Potem znowu opadł w gnój i cicho powiedział:
— Dajcie mi beczkę.
Odrzekli, że dostanie ją, jeśli położy swoje nazwisko pod kontraktem.
— Niech tak będzie.
Wtedy go rozwiązali. Podpisał się z gwałtownym rozmachem, aż atrament prysnął 
spod pióra. Drugi podpi sał się Turę Narvesen pismem tak wytwornym, jakby to nie 
spod jego potężnych łap wychodziły litery. Pastuch świń Jes Lou tylko postawił 
krzyżyk, ponieważ —• jak większość Duńczyków — nie umiał pisać ani czytać, po 
czym Turę Narvesen napisał pod krzyżykiem jego nazwisko i wreszcie dali beczułkę 
Magnusowi, który natychmiast podniósł ją do ust.
Kiedy dobrze sobie łyknął, obejrzał się: kompani znikli. Nawet się nie cieszył, 
jak 
wszyscy prawie, co osiągną cel swych najgorętszych pragnień. W głowie mu się 
mąciło. Z baryłką pod pachą wytoczył się z chlewa na brzeg morza. Pachniało 
wodorostami. Świecił biały księżyc. Zawołał, ale towarzyszy nigdzie nie było 
widać. 
Próbował biec, ale nie wiedział dokąd. Nogi się pod nim uginały, ziemia się 
kołysała. 
Jak długi zwalił się na twarz, nawet nie czując, że pada. Teraz znowu ziemia nim 
huśtała. Usiłował iść wolno. Ziemia wydymała się i opadała. W końcu usiadł przy 
którymś domu, oparty plecami o ścianę, i czekał, aż się ziemia uspokoi. Siedział 
tak ze 
zwieszoną głową i mamrocząc wyliczał wodzów, wojowników, syslumadurów, 
poetów, rycerzy krzyżowych i prawodawców, którzy — jak łatwo dowieść — byli 
jego przodkami. Nie można z nim było porównać żadnego człowieka ani tym bardziej 
żadnego zwierzęcia. Mówił, że jest najnieszczęśliwszą z ziem-skich istot i 
największym mężem na całej Islandii. W końcu zaczął śpiewać posępne pieśni 
pasyjne 
i pogrzebowe, których w dzieciństwie nauczyła go matka.
Teraz zwróćmy się w inną stronę, do obu szczęśliwców, którzy kupili od męża jego 
umiłowaną małżonkę — zniknęli z kontraktem w ręku. Noc była bardzo cicha. 
Tysiące 
małych chatek z torfu skuliło się, jakby chciały się ukryć, choć nie przed 
powietrzem. 
To tu, to tam zaszczekał pies. Pastuch świń miał ukrytą pod kaftanem butelkę 
wódki 
— musieli się często pokrzepiać, 14 pzwon Islandii bo czekało ich niełatwe 
zadanie: 
postanowili, że przez tę noc dojadą z kontraktem do Braedratunga. Duńczyk 
powiedział, że rano kobiety są najgorętsze. Obaj byli w tym cudownym nastroju, 
kiedy 
wykonanie wydaje się równie łatwe jak decyzja. Brakowało im tylko koni, na 
szczęście było ich jeszcze dosyć na okolicznych pastwiskach, natychmiast więc 
zaczęli szukać sobie wierzchowców. Nad brzegiem strumienia pasły się stada 
dzikich 
koni, a obok nich szkapy ze spętanymi przednimi nogami, które tu przywiozły 
towary 
z dalekich okolic. Zwierzętom nie podobali się mężczyźni, zwłaszcza Duńczyk, nie 
dawały się schwytać, uciekały. Wreszcie udało się Narvesenowi złapać dwa konie. 
Coś w rodzaju uzdy zrobił z kawałka sznurka do wędki, siodeł jednak nie było i 
musieli jechać na oklep. Island-czyk oczywiście, jak wiele innych rzeczy, znał i 
sztukę 
konnej jazdy, ale Duńczyk nigdy w życiu nie siedział na koniu, ani na siodle, 
ani bez 
siodła. Opasły, niemłody, a przy tym pijany, strasznie się trudził, by wleźć na 
koński 
grzbiet, aż w końcu jakiś niewielki pagórek przyszedł mu z pomocą. Zakręciło mu 
się 
teraz w głowie, ale zarazem zupełnie prawie wytrzeźwiał. Wydało mu się, że jego 
życiu zagraża każdy ruch wierzchowca, że koń to pada na bok, to staje dęba, to 
znów 
chce go zrzucić w dzikim galopie. Pochylony, objął konia za szyję, błagał i 
zaklinał, 
aby jechać wolniej. Turę Nar-vesen mówił na to, że czeka ich długa jazda, muszą 
więc 
się spieszyć i nawet przepłynąć kilka szerokich rzek, byle drogę skrócić, jeśli 
chcą 
zdążyć do Braedratunga wczesnym rankiem, kiedy najmilsza małżonka ich obu, 
gorąca, spoczywa jeszcze w łożu. - Spadam — powiedział Duńczyk.
—- Kochany przyjacielu, zapewne wolisz pozostać tu, a jutro podążysz za mną 
pieszo.
— To do ciebie podobne! Chcesz mnie nabrać, cho ciąż to ja postarałem się o 
wódkę. 
Wiesz dobrze, że mam słabe nogi i nie umiem chodzić po Islandii.
-— Ach, bracie najdroższy, przecież ja powiedziałem tylko, że jeślibyś chciał, 
mógłbym pojechać naprzód, przywieźć od ciebie pozdrowienia i uprzedzić, że przy-
będziesz około południa.
— Jakże odnajdę drogę, jeśli pojedziesz naprzód? Na pewno nigdy w życiu nie 
dotarłbym do Braedratunga. Nawet nie wiem, w którą stronę trzeba jechać. Może 
zabłądzę, spadnę z konia i skręcę kark, a ty przybę-dziesz przede mną, weźmiesz 
kobietę i oszukasz przyjaciela. A przecież to ja ukradłem wódkę.
— Nie możesz jednak zapominać, drogi bracie i przyjacielu, że to ja napisałem 
kontrakt. We własnym kraju Duńczycy są wielkimi ludźmi, ale tu wszystko zależy 
od 
tego, czy umieją pisać, chodzić i jeździć konno, czy nie. Tu, na Islandii, na 
nikogo się 
nie czeka. Kto przychodzi pierwszy, bierze kobietę.
Jes Lou naprawdę ledwie się już trzymał na koniu i w Turę Narvesenie zbudziło 
się 
pewne współczucie dla niego. Na dodatek koń Duńczyka lubił nagle stawać jak 
wryty. 
Turę postanowił jechać tuż za nim. Ale wtedy okazało się, że wierzchowiec 
Duńczyka 
jest klaczą, i to dbałą o swoją cnotę, kiedy więc koń Turego zanadto się do niej 
zbliżał, 
zaczynała rżeć i wierzgać. Nagle wierzgnęła bardzo gwałtownie i Duńczyk wyleciał 
pięknym łukiem: głową naprzód, piętami w niebo.
— Okazało się, coście wy, Duńczycy, warci. •— Turę Narvesen zsiadł z konia i 
wymierzył towarzyszowi kopniaka.
- Ty łajdaku, kopiesz mnie, kiedy leżę ranny i nieprzytomny!
Turę Naryesen przewrócił go na wznak, obmacał i stwierdził, że nie odniósł 
żadnej 
rany, tylko cały zmoczony jest wódką z rozbitej flaszki.
14*
— Stłukłeś butelkę, nic mi więc po tobie. Nasza przyjaźń się skończyła. 
Opuszczam 
cię. Teraz niech się każdy sam o siebie troszczy. Kto pierwszy przychodzi, 
bierze 
kobietę.
Pastuch świń przytrzymał Turę Narvesena za nogę:
•— Jestem uczciwym sługą mego kupca, mojej kompanii i mego króla, a jednak 
ukradłem wódkę, więc ta kobieta mnie się należy.
•— Nie dopisze wam szczęście, Duńczycy! — powiedział Turę Narvesen kopiąc 
swego1 przyjaciela. — Czyżbyście naprawdę wierzyli, że przyjdzie dzień, kiedy 
waszą będzie Snaefridur, słońce Islandii?
Skończyła się cierpliwość Duńczyka i podstawił nogę swemu przyjacielowi, który 
teraz stał się rywalem. Zaczęła się bójka. W razie potrzeby ten gruby, uczciwy 
Duńczyk znajdował dosyć sił do walki i znał najróżniejsze chwyty. Islandczyk 
chciał 
się bić na stojąco, ale Duńczyk wolał obalić go na ziemię, żeby przy mocowaniu 
lepiej 
wykorzystać swój ciężar. Poszarpali na sobie ubranie w strzępy, aż zostali 
prawie 
nadzy, drapali się i grzmocili, aż krew poszła z nosa i ust. Długo się tak 
tłukli, bo 
żaden nie był przedtem dość przezorny, by wziąć ze sobą broń. W końcu Turę 
Narvesenowi udało się zadać cios tak celny, że jego przyjaciel stracił 
przytomność: 
głowa pastucha świń bezsilnie opadła, język wysunął się z pokrwawionych ust, 
oczy 
się zamknęły. Narvesen zmęczony siadł opodal. Wódki nie było. Kontrakt leżał na 
ziemi, więc go podniósł. Wściekłość powoli mijała i coraz większy ból czuł w 
całym 
ciele. Nogę miał wykręconą i kulał trochę. Wśród bagien Floi było cicho, bo czas 
wylęgu prawie już minął, słychać było tylko szum wód. Słońce już wschodziło. 
Dostrzegł w pobliżu swego konia, dowlókł się do niego, dosiadł go i ruszył w 
drogę. 
Koń był bardzo leniwy i szedł tylko wtedy, kiedy jeździec z całych sił bębnił mu 
po 
brzu chu piętami. W końcu jednak i to nie pomagało — po prostu stanął i nie 
chciał 
ruszyć z miejsca. Turę zsiadł, wymierzył mu jeszcze jednego kopniaka, ułożył się 
na 
małym pagórku i patrzył w niebo. Słońce świeciło, ale księżyc jeszcze nie 
zniknął. Z 
mocno zapiętego pasa wyciągnął kontrakt oraz list, przeczytał je uważnie i nie 
znalazł 
w nich żadnego poważniejszego błędu.
— Bogu chwała i dzięk, żem jest mąż uczony i poeta. Jedno oko1 bolało trochę 
przy 
czytaniu, zauważył, że nie może go szeroko otworzyć: puchło i puchło. Spróbował 
się 
podnieść, ale zakręciło mu się w głowie. Jeszcze nie wszystko osiągnął, choć 
pobił 
Duńczyka do utraty przytomności, jeszcze czekała go długa droga do kobiety w 
Braedratunga. Zamarzyła mu się wódka, ale nie miał siły wstać.
— Z pewnością najlepiej uciąć sobie drzemkę — powiedział i z kontraktem w ręce 
ułożywszy się na ścieżce zasnął.
Następnego dnia po tych zdarzeniach, około trzeciej po południu przez łąkę idzie 
ku 
dworowi Braedratunga Snaefridur, córka B j orna Eydalina, z drugą kobietą. Na 
przewieszonym przez ramię pasku niesie cebrzyk, a w nim kwiaty i zioła, które 
zbiera 
co dzień. Jak jej prababki, znała się na pożytecznych roślinach, umiała warzyć z 
nich 
farby i silne leki, niektórych zaś szukała dla miłego zapachu. Okrywa ją stary 
błękitny 
płaszcz. Idzie z odkrytą głową, nagą szyją, rozwianymi włosami, cała wyzłocona 
słońcem — aż bije od niej na trawę jakiś jasny blask.
Nagle dojrzała z daleka, że przed domem stoi uwiązany do kamienia czarny, ciężki 
koń, a po podwórzu tam i z powrotem przechadza się niski, chudy, czarno odzia ny 
mężczyzna. Pochylony, opuścił splecione dłonie. Był to pastor katedralny ze 
Skalholt. 
Kiedy zauważył panią domu, zdjął swój wysoki kapelusz i trzymając go w ręku 
poszedł naprzeciw niej przez trawę.
— Cóż za nieoczekiwany zaszczyt — rzekła kłaniając się z uśmiechem. Podała rnu 
rękę wyzłoconą słońcem, i trochę zabrudzoną ziemią, a mocny, ciepły zapach 
macierzanki, mięty, ziemi i wosku tchnął od niej. Witając się podziękował Bogu, 
że ją 
w zdrowiu zastaje, ale starał się na nią nie patrzeć. Znów nasadził kapelusz na 
odświętną perukę i spuścił wzrok na swoje splecione ręce, sinawe, obrzmiałe i 
przywiędłe.
— Dzień był tak słoneczny, ze wprost nie mogłem nie przejechać się na swoim 
karym — powiedział, jakby chciał usprawiedliwić swoje przybycie.
— Tak, to już pełnia lata, miesiąc, kiedy chrabąszcz rozpoczyna loty. Zawsze 
wtedy 
marzę, żeby powędrować w góry, jak wyjęci spod prawa.
— W tym biednym kraju, gdzie wszystko umiera, te dni mają w sobie coś z 
wieczności. Są apex perfectio-nis 1.
•— Jakże się cieszę, że spotykam was, panie, w niebiosach — na tym trawniku. 
Witaj, 
monsieur! Niechże ci się jak najdoskonalej wiedzie.
— O nie, nie chcę wieść tak kacerskiej mowy. Proszę nie sądzić, madame, iż się 
skłaniam ku pogaństwu, kiedy chwalę stworzenie przed Stwórcą. Chodziło mi o to, 
że 
'dni te są pełne najwyższej doskonałości, ponieważ modlitwa sama staje się 
dziękczynieniem: chcemy się modlić, a niepostrzeżenie zaczynamy dziękować.
— Pewna jestem, drogi pastorze Sigurdur, iż kiedy mnie znowu odwiedzisz, powiesz 
mi, żeś spotkał uroczą dziewczynę i że wieczny żywot jest summum bonum 2.
1 Szczyt doskonałości, (łac.)
2 Najwyższe dobro, (łac.)
Ach, prawda, coś słyszałam, że pastor katedralny znalazł wśród ruin jakiś 
straszliwy 
krucyfiks i w tajemnicy modli się do niego.
— Credo in unum Deum, madame.
•— Proszę, aby nie sądzić, drogi pastorze Sigurdur, że posądzam was o herezję, 
choćbyście nawet posiadali jakiś obraz.
— Istotny jest stosunek człowieka do obrazu, nie sam obraz.. Najważniejsze 
wierzyć w prawdę i żyć dla prawdy, choćby się kryła w niedoskonałym obrazie.
— Tak, kiedy niedawno sporządzałam przykrycie na ołtarz, prawy róg 
Abrahamowego barana padł ofiarą, ponieważ w tym miejscu musiałam wyhaftować 
monogram i rok. Czyż z tego powodu mogłoby komuś przyjść do głowy, że baran 
złamał róg w zaroślach? Każdy wie, że zesłany przez Boga baran miał dwa 
wspaniałe 
rogi.
— Jeśli już mówimy o obrazach, chciałbym wyjaśnić moje o tym mniemanie. Istnieje 
obraz ponad obrazy — życie człowieka. Inne obrazy są dobre, jeśli pokazują nam 
nasze niedoskonałości i uczą, jak powinniśmy żyć. Dlatego, kiedy wykopano ten 
stary, 
z katolickich czasów pochodzący obraz Chrystusa, nie pozwoliłem go zniszczyć.
— Jesteś człowiekiem pełnym mądrości, pastorze Sigurdur. A jednak nie wiem, 
czy chciałabym na moich zasłonach haftować wszystkie piękne obrazy, o których 
mówiliście.
— Wszak to pewne i wyczytać to można u wszystkich doctores, że prawda dobrego 
życia jest najpiękniejszym z obrazów.
— Czy wolno mi prosić nowego doctorem angelicum l z Floi, by wszedł pod mój 
skromny dach i skosztował niewinnego napoju, który sama przyrządzałam?
l Doktor anielski, (łac.)
— Bóg zapłać — odrzekł gość. — Szczęśliwy jest mężczyzna, którego pani 
wybiera na przedmiot swoich drwin. Ale jak chrabąszcz jedenaście miesięcy czołga 
się w ziemi, a przez dwunasty lata w słońcu, tak i dla zwykłego zjadacza chleba 
zaświta jego czas. Czy nie wolno by mi było raczej pospacerować chwilę wraz z 
madame po łące i pomówić z nią o sprawie, która wielce zaprząta moje myśli?
Szli obok siebie, on trochę niższy od niej. Nie podnosząc oczu stąpał ostrożnie, 
z 
namysłem, ociągając się przy każdym kroku, jakby obliczał, jak ten krok wpłynie 
na 
ziemię i na niego samego.
— Mówiliśmy właśnie o obrazach — znowu splótł ręce i ciągnął tonem kaznodziei 
— o obrazach prawdziwych i nieprawdziwych, o takich obrazach, które 
kształtujemy, jak należy, i o takich, które kształtujemy, jak nie należy, choć 
sam Bóg 
dał tworzywo. Wiem, że was dziwi, pani, iż mogę do niej przychodzić z takim 
nudziarstwem. Ale ja jestem waszym duszpasterzem. Czuje, że sam Bóg chce, bym 
mówił. I błagam Go, aby mnie oświecił. Czuję, że On chce, bym powiedział te 
słowa: Snaefridur, Ojciec Niebieski dał ci więcej, niż chcesz przyjąć.
— Czy to wyrzut?
— To nie ja czynię wyrzuty.
— Któż więc? Może wyrządziłam komuś krzywdę?
— Wyrządziłaś, pani, krzywdę samej sobie. Bóg to mówi, cały kraj to wie, a 
najlepiej 
wy. Życie twoje przez te lata nie jest godne takiej ozdoby niewieściego rodu.
Nareszcie spojrzał na nią jednym krótkim spojrzeniem i usta mu zadrżały. Jego 
czarne 
oczy znów się przelękły złotego blasku jej twarzy.
Uśmiechnęła się z roztargnieniem i powiedziała tak obojętnie i głucho, jakby 
zwrócił 
jej uwagę na pyłek leżący na ramieniu:
— O, czyżby oblubieniec Chrystusa zaczął się interesować czymś tak nędznym jak 
moje życie?
— Nie przypuszczałem, że kiedykolwiek przypadnie atni odwiedzić damę tak 
znakomitą jak madame, wyższą nad wszelkie podejrzenia, niezdolną do 
czegokolwiek, co in civilibus czy ecćlesiasticis 1 zowie się występkiem, i mówić 
z nią 
tak poważnie o jej życiu.
— Przestraszasz mnie, drogi pastorze Sigurdur — powiedziała. — Mam nadzieję, 
że zanim monsieur wybrał się do mnie, nie rozczytywał się we wróżbach Mer-lina 
ani 
w wizjach Duggala. Wiele bym za to dała, aby w pełni pana pojąć.
— Byłbym szczęśliwy, gdybym znał drogę do waszego serca. Ale odnaleźć ją w tym 
labiryncie, to nad moc biednego duchownego, zwłaszcza jeśli ty, pani, nie 
chcesz rozumieć sensu moich słów. Choćby jednak serce twoje otoczone było murem, 
w którym lichy versi-ficator nie może znaleźć furtki, włożono na mnie ten 
obowiązek i 
muszę mówić.
— Proszę, mów, drogi pastorze Sigurdur.
— Musi pani wiedzieć, madame, że w pełni zdaję sobie sprawę z tego, do kogo 
zwracam moje słowa: jesteś, pani, kobietą tak znakomitą, że dawno już nie było 
podobnej na Północy, mądrą i wykształconą, jak owe niewiasty, które niegdyś na 
Islandii nazywano mądrymi; od dzieciństwa znałaś, pani, gramatykę, a w pracach 
ręcznych osiągnęłaś taką biegłość, że twe tkaniny słyną po zagranicznych 
katedrach. A 
przy tym błogosławieństwo Bożej Matki sprawiło, że z twej postaci bije urok 
życia. 
Twoje istnienie, jak istnienie naszych drobnych kwiatów, to obietnica, że Jezus 
Chrystus mimo sprawiedliwego gniewu Ojca, nadal chce użyczać swej opieki 
nieszczęsnej Islandii. W ciężkich czasach na tych mieszW prawie państwowym czy 
kościelnym, (łac).
kańcach naszej ojczyzny, którzy żyją pełnią człowieczeństwa, wielka ciąży 
odpowiedzialność. Kobiecie takiej, jaką właśnie opisałem, sam Bóg zabrania 
marnować życia w związku z człowiekiem, który uwłacza jej czci. Może was 
zadziwia, że z ust pastora padają słowa przeciwko temu, co Bóg połączył. 
Czuwałem 
jednak i modliłem się. Wzywałem Ducha Świętego. I przekonany jestem, że ten 
wypadek należy rozważyć in casu 1. Przekonany jestem, że sam papież, choć głosi, 
iż 
małżeństwo jest nierozerwalnym sakramentem, rozwiązałby ten związek jako 
bardziej 
gorszący od nierządu.
— Och, byłabym niemal zapomniała, pastorze Sigur-dur: jesteś przecież moim 
zalotnlkiem. Uważacie, panie, że powinnam rozwieść się z Magnusem i poślubić 
pastora katedry. Ale proszę posłuchać, mój drogi: gdybym to. uczyniła, 
przestałby 
pan być moim zalotnikiem, a zalotnicy to przecież — prócz narzeczonych •— 
najszczęśliwsi ludzie. I co by na to powiedział ten Chrystus wygrzebany ze 
śmieci...
— Zawsze wiedziałem, pani, że poetycka mowa twych pradziadów i prababek wiedzie 
się z. pogaństwa. Cóż przeciwstawię temu, ja, łagodnego serca duchowny, 
któremu nie wolno wiele myśleć, a jeszcze mniej mówić. Od dawna aż zbyt dobrze 
wiedziałem, mimo żartów, o których teraz zapominam, że myśli i marzenia córy 
sędziego althingu nie ku mnie biegły. Najlepiej to można było poznać po wyborze, 
jakiego dokonała, kiedy zawiódł człowiek z wielkiego świata, ten, którego 
kochała. 
Gdyby nawet ta kobieta stała się wolna, ileż mniej nadziei może mieć mizerny, 
stary 
już duchowny, teraz gdy znowu jest w kraju ów mąż, z którym mizerny duchowny nie 
mógł współzawodniczyć, nawet kiedy był młodszy.
1 Odrębnie, stosownie do okoliczności, (łac.)
Zniecierpliwiona trochę, odrzekła:
— Ach, po cóż wspominać marzenia niemądrej dziewczynki, które snuła 
kiedyś, dawno, jeszcze w domu rodzicielskim —dorósłszy ma dla nich łagodny, 
pobłażliwy uśmiech.
— Czy żart to, czy coś poważnego, to może tylko wasze sumienie rozstrzygnąć, 
madame. A jednak dobrze pamiętam, że od dorosłej kobiety słyszałem, iż kocha go 
na jawie i we śnie, na życie i śmierć. I nie dziwiłbym się, gdyby te same nici, 
co się 
wplotły w tkaninę twego życia, znów związały znajomość z nim. Czyż nie ów 
człowiek z wielkiego świata, pół-cudzoziemiec, skierował twoją słabą stopę na tę 
śliską skalną ścieżkę wiodącą ku stromej przepaści, nad którą teraz stoisz, 
pani? Był 
przyjacielem książąt i hrabiów zza wielkiego morza, chodził w butach 
angielskich, co 
tydzień zmieniał hiszpańskie kołnierze, na palcach mógł wyliczyć błędne nauki 
wszystkich heretyków, znał wiedzę pogan i współczesną włoską literaturę — jak 
wszyscy prześmiewcy Bożych spraw. Pan Bóg nieraz zaślepia ludzi przez osobliwe 
omamienie wzroku. Przyzwala, by kusiciel chodził po ziemi w świetlanej szacie. 
Jak 
to zawsze dzieje się in fabulis *, utraciłaś, pani, rozum idąc za swoją 
zaślepioną wolą. 
I oto zbudziłaś się u boku złego ducha — bo przed Bożym obliczem złemu duchowi 
są 
podobni wszyscy ludzie oddani światu. Zapewne, nie posiadał on hrabstwa za wodą, 
którą była tylko rzeka Tungu, miał jedną jedyną kryzę, i to brudną, ale nie 
gorzej od 
tamtego umiał kpić z rzeczy świętych, jak mu podszepnął spiritus mali - — w 
oczach 
Bożych wódka jest takim samym szataństwem jak czytanie włoskich ksiąg i 
pogańskich dialektyk.
J W bajkach, (łac.) 2 Zły duch. (łac.)
21S — Z początku sądziłam — powiedziała Snaefridur — że wasza dostojność 
przybył, aby posiać niezgodę między Magnusem i mną, teraz jednak dowiaduję się, 
że 
kogoś zupełnie innego miał na myśli. A niegdyś powiedzieliście o owym człowieku, 
że nie można mi życzyć nikogo odeń lepszego. Zaiste nie życzył mi wasza 
dostojność 
wówczas nic dobrego, jeśli — jak mówicie — był to kusiciel w ludzkiej postaci.
— Minąwszy trzeci dziesiątek lat, a przecież wciąż jeszcze słaby młodzieniec, 
stałem nad zwłokami owej dobrej, łaskawej niewiasty, która była mi siostrą, 
matką i umiłowaną, gwiazdą przewodnią i duchem opiekuńczym. Była o dwadzieścia 
pięć lat starsza ode mnie. Znalazłem się na rozdrożu. Wypełniała mnie radosna 
wola 
życia, z zachwytem patrzyłem na iskry sypiące się spod kopyt koni, kiedy jechano 
przez kraj z ważnymi rozkazami, i wspaniałość tego świata zdawała mi się tak 
wielka, 
że mnie, grzesznemu Adamowi, znikał sprzed oczu Chrystus.. I stałem się 
zalotnikiem 
córki lógmadu-ra, i mówiła o mnie, że jestem drugi po1 tamtym. Odjechał pan 
światowy, on, jedyny wśród ludzi, któremu zazdrościłem, on, do którego należała 
pierwsza twoja miłość. Wiedziałem, że nigdy go nie dostaniesz, wiedziałem, że on 
nie wróci.
— A teraz, kiedy wasza dostojność wie, że on jest znowu tutaj, uważa, iż 
przyszedł 
czas powiedzieć o nim swoje zdanie.
Pastor odpowiedział:
— Madame, mówisz już nie z zakochanym zalotnikiem, ale z pustelnikiem 
doświadczonym przez życie, który — jak się wyraziłaś — wygrzebał ze śmieci swego 
Chrystusa i który już nie blednie przed panami świata. Ale choć ja jestem starym 
pustelnikiem, ty jesteś młodą kobietą i czeka cię długie życie, pełne obowiązków 
wobec ojczyzny i chrześcijaństwa, J do mnie należy zatroszczyć się o umiłowaną 
duszę twoją i jej losy — ku Bożej czci.
— A jeśli wolno spytać, jakże to monsieur chce układać moje losy — ku Bożej 
czci?
— Jestem najpewniejszy, że wasza siostra, małżonka biskupa, ucieszyłaby się, 
gdybyś 
zechciała, pani, na jakiś rok zatrzymać się u niej w Skalholt, a tymczasem 
przeprowadzono by rozwód między wami a Magnusem i mogłabyś, pani, zastanowić 
się nad swoją sytuacją.
— A potem?
— Już mówiłem, jesteś młodą kobieta...
— Rozumiem — rzekła. — A po upływie roku jakie-goż to głupiego kmiotka albo 
zarozumiałego pastora ma .monsieur dla mnie w pogotowiu — ku Bożej czci? 
Oczywiście nie licząc was, drogi pastorze Sigurdur. 
•— Będzie madame mogła wybierać wśród właścicieli wielkich dóbr ziemskich i 
ludzi 
wysokiego stanu i urzędu.
— Wiem, kogo bym wybrała. Wzięłabym za męża starego Yigfusa Thorarinssona, 
gdyby zechciał się ze mną ożenić. Jest właścicielem wielkich dóbr ziemskich, a 
posiada też i srebro w worach. Do tego jest jednym z nielicznych mężczyzn na 
Islandii, którzy wiedzą, jak należy rozmawiać ze znakomitymi damami.
— Madame, możliwe, że w ciągu roku mógłby podążyć do Skalholt ktoś o jeszcze 
większym znaczeniu.
— Teraz już nic nie rozumiem. Mam nadzieję, że pastor katedralny nie przeznaczył 
mojej umiłowanej duszy samemu diabłu... ku Bożej czci.
— Mądra kobieta, dbała o swą cnotę, a zarazem o cześć i dobre imię swoich 
najbliższych, które uczyniły jej ojca pierwszym mężem w kraju, ma znaczenie i 
moc, 
które sięgają dalej niż listy królewskie. Może Bóg postanowił, aby madame jak 
Judyta 
pokonała wrogów swego ojca wdziękiem i .powabem?........ ------,.... . ...
m — To żadna sztuka być szczodrym z tego, co do nas nie należy, drogi pastorze 
Sigurdur, i proszę mi wybaczyć, iż powiem, że słowa te przypominają mi trochę 
zabawę dziecięcą zaczynającą się tak: Mój statek przyjechał... Nie chcę rozumieć 
waszych ciemnych napomknień O' dobrym imieniu mego ojca, a tym bardziej tego, 
jak 
raczycie rozporządzać wysłannikiem królewskim. Ale kiedy wy i małżonka biskupa 
Jorunn traktujecie mnie jako ni to włóczęgę, ni to nierządnicę, muszę 
przypomnieć, że 
jestem panią na Braedratunga i kocham mego męża nie mniej, niż Jorunn kocha 
swego męża, biskupa, dlatego żadna z nas nie potrzebuje gościny u drugiej. I 
myślę, że 
moja siostra Jorunn wiedziała 0 tym, nim was tu wysłała.
Pastor katedralny rozplótł palce, widać było, jak drżały. Odkaszlnął, aby nadać 
głosowi głębsze brzmienie.
— Chociaż znam, cię od dzieciństwa, Snaefridur, późno się uczy biedny poeta 
wstępować na wąską ścieżkę słów wiodących do twego serca —• zakończmy więc 
lepiej tę rozmowę. A że słowa są niemocne, pozostaje mi jedyne wyjście: pokazać 
dowody, które wolałem był zachować przed tobą w tajemnicy.
Wsunął rękę pod surdut i wyciągnął pomięte, zabrudzone pismo, rozłożywszy je 
drżącymi dłońmi wręczył Snaefridur; był to kontrakt sporządzony ubiegłej nocy w 
chlewie w Eyrarbakki, w którym jej mąż Magnus Sigurdsson za beczułkę wódki 
sprzedawał ją duńskiemu pasterzowi świń i islandzkiemu mordercy na trzy dni 1 
trzy 
noce. Wzięła umowę i zaczęła czytać. Pastor bacznie śledził wyraz jej twarzy — 
ale 
żaden muskuł nie drgnął. Nic nie powiedziała i tylko uśmiech zgasł, a na obliczu 
pojawił się wyraz bezbrzeżnej pustki — od dzieciństwa była to jedyna jej obrona. 
Kiedy dwa razy uważnie przeczytała dokument, roześmiała się.
— Śmiejesz się, pani?
—• Tak — rzekła, czytała na nowo i śmiała się.
— Może jestem tak niemądry, że zasługuję tylko na szyderstwo i śmiech zamiast 
uczciwej, rzetelnej odpowiedzi. To tylko wiem, że dumna kobieta, choćby udawała, 
nie śmieje się z tak niesłychanej obelgi, jaką jest ten dokument.
— Jednego nie pojmuję •— powiedziała. — Jak mon-sieur stał się uczestnikiem tego 
handlu, drogi pastorze Sigurdur? Albo raczej, gdzie jest kontrakt, który z kolei 
monsieur zawarł z pastuchem świń i mordercą?
— Wiesz, pani, że nie podrobiłem tego pisma — powiedział.
— Nawet przez chwilę tak nie myślałam. Dlatego powinien wasza dostojność 
wykazać, że je odkupił. W przeciwnym razie musi niewolnica czekać, aż zgłosi się 
jej prawowity pan.
vi Kilka dni później powrócił Magnus do Braedratunga i któregoś ranka siedział 
przed 
jej drzwiami, przemoczony — padało właśnie •—- obdarty, zakrwawiony, brudny i 
cuchnący, z twarzą zarośniętą, rozczochrany, wychudły, siny z zimna. Nie 
podniósł 
oczu, nie ruszył się, kiedy przechodziła obok, siedział skulony, jak wstydliwy 
żebrak, 
co się zakradł nocą do cudzego domu. Zaprowadziła go do swej izby i 
pielęgnowała. 
Płakał przez trzy dni, jak zwykle. Potem podniósł się z łóżka.
Z początku nie uciekał; około południa szedł na łąkę i kosił, zwykle sam, jak 
najdalej 
od ludzi; nie rozmawiał z nikim, nigdy też nie jadł na dworze, lecz wracał do 
domu, 
gdy było już za ciemno, aby pracować, i zanim położył się spać, spożywał 
wieczerzę 
w swej izbie. Często szedł do kuźni i doprowadzał do porządku narzędzia, ostrzył 
kosy, kuł na kowadle, sporządzał grabie; tylko odzywał się rzadko, a najchętniej 
milczał.
Sianokosy minęły, wciąż jednak nie wyglądało na to, aby miał ochotę wywędrować, 
nadal był w domu użyteczny, całymi dniami nie opuszczał warsztatu, kazał sobie 
przynosić wszelki uszkodzony domowy sprzęt: drewniane misy, koryta, beczki, 
wiadra, kołowrotki, skrzynie z łat, albo brał się do poprawiania budynków. Znów 
wróciła mu jasna, delikatna cera, golił się, ubierał w suknie uprasowane i 
oczyszczone 
z plam przez żonę.
Z hal wróciły kierdele owiec, minęły jesienne deszcze i nastała j.asna pogoda. 
Nocą 
chwytał lekki przymrozek, tak że kałuże u brzegów ścinały się lodem, a na trawie 
leżał 
szron. Gudridur z Dalir weszła na górę do Śnaefridur i powiedziała, że jakiś 
stary 
człowiek stoi na dworze i mówi, że chce rozmawiać z panią domu; pochodzi z 
zachodniego' kraju, z gminy kościelnej Thverar.
— Ach, droga Gudridur, nie chcę słyszeć o żadnych włóczęgach. Jeśli ci zbywa 
trochę masła lub sera, daj mu. Ja pragnę spokoju.
Okazało się, że mężczyzna nie prosił o jałmużnę, lecz wędrując do Skalholt 
zaszedł z 
ważną sprawą do pani na Braedratunga; powiedział, że rozpozna go ona, jeśli 
przed 
nią stanie. Wprowadzono go do jej izby.
Stanął w drzwiach i zdejmując czapkę z włóczki pozdrowił ją jak ktoś znajomy. 
Był to 
człowiek podeszłych już lat; brwi miał jeszcze czarne, ale włosy posiwiałe. 
Spojrzała 
nań, krótko odwzajemniła jego powitanie i spytała, czego chce.
— Nie poznaje mnie jaśnie pani, cóż, nic dziwnego.
— Nie — powiedziała. — Byłeś może kiedy u mojego ojca?
— Tak jakby. Nieszczęśliwym trafem pewnej wiosny podszedłem do niego trochę za 
blisko z moją głową.
— Jak się nazywasz?
— Jon Hreggvidsson. Nie znała tego człowieka.
Dalej wpatrywał się w nią i szczerzył zęby. Oczy miał czarne, a kiedy światło na 
nie 
padło — czerwone. •— To ja udałem się do Holandii — powiedział.
— Do Holandii?
•— Od dawna winien byłem bitego talara.
Wsadził rękę pod kaftan i ze skórzanego woreczka wyciągnął kawałek kuczbai, w 
który było owinięte kilka srebrnych monet.
— Ach — powiedziała. — To ty, Jonie Hreggvids-sonie. Zdaje mi się, iż 
przypominam sobie, że byłeś czarny.
—• Postarzałem się.
— Schowaj swego bitego talara, drogi Jonie, siądź na skrzyni i opowiedz, co 
nowego. 
Gdzież to się podzie-wałeś?
— Po staremu, jestem ezynszownikiem Chrystusa. Moja zagroda nazywa się Rein. 
Zawsze dobrze żyłem z moim panem, bo nigdy jeden nie był nic winien drugiemu. 
Tylko za długo zwlekałem ze zwrotem tego bitego talara.
— Chcesz kwaśnej serwatki czy mleka?
•— Och, ja piję wszystko —• powiedział Jon Hreggvidsson. — Wszystko, co tylko 
jest płynne. Ale tego bitego talara chcę oddać. Gdybym, Boże uchowaj, musiał raz 
jeszcze ruszyć na wędrówkę, wolę nie mieć długu u waszej łaskawości, żebym znowu 
mógł przyjść po pomoc.
— Jonie Hreggvidssonie, ty nigdy nie przyszedłeś do mnie. To ja przyszłam do 
ciebie. Chciałam popatrzeć na człowieka, który ma być stracony. Twoja matka 
przywędrowała z zachodniego kraju aż do Skalholt. Wtedy byłeś czarny. Dziś włos 
ci siwieje.
15 Dzwon Islandii — Wszystko się zmienia, nie zmienia się tylko jasna panienka.
— Nie błaznuj! Od piętnastu lat jestem zamężna.
— Jasna panienka pozostaje.
— Pozostaje?
— Tak —• powiedział. — Jasna panienka pozostaje jasną panienką.
Patrzyła w okno.
— Czy nie powiozłeś poselstwa ode mnie? — zapytała.
— Doręczyłem pierścień.
— Dlaczego nigdy nie przyszedłeś do mnie z odpowiedzią?
— Kazano mi milczeć. I nie było odpowiedzi. Ale... nie ścięto mnie... wówczas. 
Usta 
miała ta kobieta na piersiach. On oddał mi pierścień.
Jakby z wielkiej dali spojrzała na gościa.
— Czego chcesz ode mnie?
— Och, nawet nie wiem — powiedział. —• Proszę wybaczyć staremu prostakowi.
— Czy chcesz się zaraz czegoś napić?
—• Piję, jeśli mi tylko co dadzą. Wszystko, co się leje, jest Bożym darem. Kiedy 
byłem w Bessastadir, miałem wodę w dzbanie. I topór. Ostry topór jest przyjemnym 
narzędziem. Ale nigdy nie znosiłem szubienicy, zwłaszcza od czasu kiedy musiałem 
walczyć z wisielcem.
Wciąż patrzyła na niego z tej niezgłębionej dali, która kryła się w błękicie jej 
oczu. Jej 
wargi milczały. W końcu wstała, zawołała służebną i kazała przynieść chłopu coś 
do 
picia.
— Tak, zawsze to dobra rzecz ugasić pragnienie — powiedział —• choć moi starzy 
przyjaciele z .Kopenhagi uznaliby ten napój za cienkusz.
— Tak mi dziękujesz?
— Stary chłop ze Skagi nigdy nie zapomni piwa, któ-
rego mi z dzbana nalał wielmożny pan, kiedy przybyłem z Gluckstadt w królewskich 
butach.
— O czym ty mówisz?
— O tym, do którego mnie jaśnie wielmożna pani posłała i do którego mam się 
znowu udać.
— Dokąd zamierzasz iść?
Znowu wsadził rękę do skórzanego woreczka, wyjął zeń pomięty list ze złamaną 
pieczęcią i podał go pani.
List pisany był pięknym pismem skryby. Przeczytała najpierw wstępne słowa 
skierowane do prostego człowieka z ludu: „Bądź pozdrowiony, Jonie Hreggvids-
sonie...", a potem spojrzała na podpis: Arnas Amaeus, skreślony szybkim, mocnym 
pociągnięciem szeroko przyciętego, miękkiego pióra; jego pismo miało jakieś 
pokrewieństwo z jego głosem, wprost słyszało się go przy czytaniu. Pobladła.
Przeczytanie tego krótkiego listu zajęło jej niesłychanie wiele czasu, czuła, że 
mgła 
powlekła jej oczy. W końcu przecież go zrozumiała. Jak wynikało z podanej daty, 
list 
.pisany był w środku lata w Hodar w północnej Islandii; Arnas Arnaeus kazał 
chłopu z 
Rein przybyć na określony dzień do Skalholt, dokąd i on sam nadjedzie z 
zachodniego 
kraju, a wzywał Jona Hregg-vidssona, aby porozmawiać z nim o jego starej 
sprawie, 
która, zdaje się, nie potoczyła się jeszcze zgodnie z prawem, jak to wyraźnie 
nakazywały listy najmiłościwiej napisane onego czasu w imieniu jego królewskiej 
mości. Arnas Arnaeus powiadamiał Jona Hreggvidssona, że król powierzył mu 
zbadanie wszystkich spraw, które w minionych latach były przez sędziów 
islandzkich 
rozstrzygnięte niezgodnie z prawami, oraz — w razie potrzeby — naprawienie 
krzywd, wszystko w tej nadziei, że przez to bezpieczeństwo ludu na przyszłość 
wzrośnie.
Patrzyła przez okno na łąkę w bladych barwach jesieni, na rzekę migocącą 
słońcem.
15*
— Czy on jest w Skalholt, tu, za tą rzeką? —• zapytała.
— Tam mnie wezwał — powiedział Jon Hregg-vidsson. — Dlatego przychodzę 
do jaśnie wielmożnej pani.
— Do mnie?
— Kiedy w Thingvellir jasna panienka wyzwoliła mnie z oków, byłem jeszcze młody 
i nietrudno mi było wędrować przez dalekie kraje. Teraz jestem już stary i nie 
tak 
krzepkie mam nogi, nie odważyłbym się biec przez miękką Holandię, a cóż dopiero 
przez twardą Islandię.
—• Czego się obawiasz? Czyż już przed wielu laty nie zostałeś uniewinniony przez 
króla?
— Ha, właśnie o to idzie. Prosty człowiek nigdy nie wie, czy głowa na jego szyi 
naprawdę do niego należy. Teraz stało się właśnie to, czego się tak długo 
lękałem. 
Znów się o mnie biorą za czuby.
— A czego ode mnie chcesz?
— Sam ledwie wiem. Może gdzieś wysłuchają słów jaśnie wielmożnej pani.
— Nigdzie nie wysłuchają moich słów, a zresztą nie powiem ani słowa.
— Ha, a więc to tak: nie wiem, komu przypadnie ta brzydka, siwa głowa, którą 
jasna 
pani tu widzi, ale to jasna pani ją kiedyś uratowała. Spałem. Jutro zostaniesz 
ścięty. 
Obudzono mnie nagle i pani uwolniła mnie z pęt. To nieszczęsna historia. A teraz 
sędziowie mają wszystko to na nowo rozwikłać.
— Oczywiście, uwalniając cię z więzów złamałam prawo. Coś w gruncie rzeczy 
zrobił? Jesteś rabusiem? Mordercą?
— Ukradłem sznur do wędki, miłościwa panienko.
— Tak... Byłam wtedy jeszcze niemądrą dziewczynką i lepiej by się stało, gdyby 
cię 
ścięto.
— Potem powiedzieli, że spotwarzyłem króla i zamordowałem kata. A teraz mówią 
jeszcze, że zabiłem swego syna. Oto mniejsza. Władze nie zajmują się tym, że w 
ciężkich latach zabija się dzieci — byle rozsądnie do tego się zabierano. I tak 
dosyć 
jest żebraków. Jedyna rzecz, która mnie dręczyła przez wszystkie te lata —• to 
listy.
— Listy? — zapytała. Jej głos biegł z jakiejś wielkiej dali.
Opowiedział jej więc, jak to powrócił przed laty do Islandii z dwoma listami: od 
króla 
i z wojska, i jak z odległego wybrzeża wędrował do domu do Akranes, czy jak to 
się 
mówi, do Skagi, aby znaleźć swój dom dotknięty karą niebios: córka o 
błyszczących 
oczach, która miała już szesnaście lat, leżała na łożu śmierci, a syn-głuptak 
siedział 
obok niej i śmiał się; obie trędowate kuzynki — jedna w ranach, druga pokryta 
wrzodami — chwaliły Boga, stara matka śpiewała źle rymowane psalmy pastora 
Halldora z Prestholar, a jego biedna żona piastowała na kolanach dwuletnie 
dziecko i 
powiedziała, że to jego. Ale to wszystko było nic w porównaniu z nędzą, jaką 
cierpiało 
bydło w czasie nieobecności gospodarza. Jego własne zwierzęta zabrał sąd i oddał 
królowi w okup za przestępstwa, które popełnił; pozostałe zaś, należące do 
zagrody 
jako własność Chrystusowa, wyglądały jak głodni włóczędzy.
— Mąż walczył za sprawę swego króla w obcym kraju, a godna litości rodzina 
miała mnóstwo roboty z chwaleniem Boga, aż zapomniano o skoszeniu siana dla 
zwierząt.
Potem opowiedział, jak mając już pięćdziesiątkę na karku musiał z pustymi rękami 
zaczynać nowe życie i po stracie jednych dzieci przyzwyczaić się do nowych. 
Pytał 
jednak siebie: „Czyż nie płynie we mnie krew Gunnara z Hlidarendi?" Jezus 
Chrystus 
już od dawna ma swoje krowy w porządku. A on, Jon Hreggvidsson, w Akranes 
zbudował sobie chatę nad brzegiem morza, nazwał ją Hretbyggja i stąd wyruszał na 
ośmiowiosłowej łodzi na połowy.
— I tylko listy rzucały cień na moje życie — zakończył.
Mało, a właściwie nic nie wiedziała o listach rzucających cień na radość chłopa 
ze 
Skagi, opowiedział jej więc obszernie, jak to wezwano go przed Najwyższy 
Trybunał 
w Kopenhadze, o czym althing miał być powiadomiony, opowiedział jej też o 
żelaznym liście, w którym zapewniono mu bezpieczeństwo oraz czteromiesięczny 
urlop z królewskiego wojska, aby mógł załatwić swoją sprawę na Islandii.
— No, i...
—• Listów nigdy nie odczytano publicznie.
— Tylko co?
— Tylko nic.
— To dlaczego cię nie ścięto, jeśli listów nie odczytano publicznie?
— Tu zaczyna się udział jaśnie pana łogmadura w mojej sprawie.
— Mój ojciec nigdy niczego nie ukrywa •— powiedziała.
— Jestem tego pewny. Miłościwemu sędziemu althingu Jon Hreggvidsson nie może 
nic zarzucić, co najwyżej chyba nadmierną łaskawość wobec mnie i innych. Gdybym 
sam siedział na jego miejscu, nie pozwoliłbym, aby Jon Hreggvidsson drugi raz 
uszedł 
cało.
Opowiedział, jak po powrocie do kraju jeszcze tego samego roku postarał się o 
konie i 
pojechał z listami na althing nad Oxara do łogmadura Eydalina. Jak było do 
przewidzenia, sędzia nie odpowiedział na powitanie człowieka, którego sam skazał 
na 
śmierć, listy jednak przeczytał .uważnie i zwrócił mu je mówiąc, że powi nien 
przynieść je z sobą na althing, gdzie nie będą pominięte milczeniem. Przez trzy 
dni 
Jon Hreggvidsson przynosił listy na althing. Oglądał tam ludzi, którzy go przed 
dwoma laty skazali na śmierć. Siedział razem z ludźmi, których sprawy właśnie 
się 
toczyły, ale jego imienia nie wywołano. Na trzeci dzień posłaniec wezwał Jona 
Hreggvidssona do namiotu łogmadura. L6g-madur rzekł wówczas: „Jonie 
Hreggvidssonie, radzę ci, nie wywijaj tymi papierkami i siedź cicho. Wiedz, że w 
mojej jest mocy, by cię tu,1 na althingu, ścięto. Wiedz też, że gdyby twoja 
sprawa 
miała stanąć przed trybunałem w Kopenhadze, trzeci raz nie podniesiesz głowy 
przeciw mnie. Dzięki gagatkom z Kopenhagi udało ci się zdobyć dokumenty i z nas 
tu 
w kraju zrobić głupców, bo o to zawsze idzie tym łotrom, kiedy okazują opiekę 
żebrakom i mordercom — ale obecnie zatroszczymy się już, abyś nie mógł po raz 
drugi podżegać pyszałków i szyderców przeciw władzom Islandii."
—• Mój ojciec nie posługuje się groźbami wobec nikogo, on sądzi, jeśli kto jest 
winien — powiedziała córka łogmadura.
— Pomyślałem o Kopenhadze — mówił Jon Hreggvidsson — i ujrzałem w wyobraźni 
znakomitego islandzkiego pana, który w gmachu Najwyższego Trybunału objaśniał z 
wielką prostotą owe listy w dzień, kiedy byłem pewny, że obmywają mnie na 
stracenie. A w głębi, przy ogromnym oknie ze szklanymi szybami i ciężką zasłoną 
spostrzegłem mego przyjaciela Arnasa Arnaeu-sa, który ani na mnie spojrzał, ani 
mnie 
pozdrowił, wiedział jednak dokładnie, co się działo, bo wszystko to on sprawił. 
I 
powiedziałem do ojca jaśnie wielmożnej pani, do jaśnie wielmożnego łogmadura: 
„Jesteście mężem posiadającym największą na całej Islandii moc i możecie kazać 
mnie ściąć. Ale na listach tych jest podpis najwyższego, najłaskawszego 
majestatu, 
mojego króla i pana." I kiedy jaśnie wielmożny pan sędzia zobaczył, że się nie 
boję, i 
domyślił się, że stoi za mną czyjaś przyjaźń, przestał okazywać mi gniew.
•—• Mojego ojca nie można zastraszyć.
— Wiem o tym. Ale przyjaciel mój, przyjaciel jaśnie panienki, nie jest wcale 
kimś 
mniej znacznym niż jaśnie wielmożny łogmadur, ojciec jaśnie panienki.
Z wielkiej dali patrzyła Snaefridur na Jona Hregg-vidssona. Nagle jednak jakby 
przybliżył się do niej, aż parsknęła krótkim śmiechem.
—• Logmadur Eydalin powiedział: „Za te listy oddam ci twoje bydło i twoje 
mienie, a 
na dodatek czynsz z odsetkami od dnia, kiedy zajęto twój majątek. Wszystko znowu 
będzie, jak było." Mówił więcej jeszcze, ale po co powtarzać, zwłaszcza jeśli 
żadnych 
świadków na to nie ma. Zapytałem: „Co powie mój król na to, że nie ogłosi się 
jego 
listów?" „Ja się będę troszczyć o to — powiedział. — A ty masz jutro oddać 
listy, 
kiedy zostaniesz wezwany."
Spytała, co się potem stało. Odpowiedział, że wszystko poszło nadspodziewanie 
dobrze, bo gdy zagnano jego bydło z powrotem do Rein, każde zwierzę miało po 
dwie 
głowy.
•— Mój ojciec nigdy nikogo nie przekupuje —• powiedziała córka lógmadura. — A 
co z listami?
Następnego dnia w końcu wywołano imię Jona Hreggvidssona i spytano go o jego 
sprawę; odrzekł, że przybył z listami jego królewskiej mości i prosi, by je 
ogłoszono. 
Wówczas Gudmundur Jonsson, syslumadur ze Skagi, podszedł do niego, wziął te 
listy, 
chwilę je oglądał razem z namiestnikiem z Bessastadir i potem podał je 
lógmadurowi 
Eydalinowi. Ten kazał sysluma-durowi przeczytać głośno i wyraźnie jeden z listów 
— 
a był to list żelazny — i skoro go odczytano, logmadur rzekł, iż można na tym 
zakończyć: Jona Hreggvidssona spotkała wielka łaska, dzięki której może się 
teraz 
udać <Jo domu zaniechawszy wszelkich złych uczuć wobec bliźnich.
Chłop zamilkł. Kiedy zapytała, co było dalej, powiedział tylko, że czternaście 
lat 
później dostał ten list podpisany przez Arnasa Arnaeusa.
— A czego właściwie chcesz ode mnie? — zapytała.
— Jestem już starym człowiekiem — powiedział Jon Hreggvidsson. — I znowu mam 
piętnastoletnią córkę.
— Więc...
— Przyszedłem prosić, aby powiedziała mu pani, że minął czas, kiedy Jon 
Hreggvidsson był młody i czarny i niczego się nie bał. Przyszedłem prosić, aby 
powiedziała mu pani, że stanął przed nią płaczący starzec o białych włosach.
— Jakoś nie mogę dojrzeć twoich łez. A twoje włosy nie są białe, lecz 
przyprószone 
siwizną. Nie mogę też zrozumieć, dlaczego ty, człowiek niewinny, lękasz się, że 
sprawa twoja ma być powtórnie zbadana. Jeśli sąd poprzednio wydał wyrok 
bezpodstawny, przemawia to za tobą i choć nieco późno, uzyskasz potwierdzenie 
swojej niewinności.
— Jest mi zupełnie obojętne, czy jestem winny, czy niewinny, byłem tylko mógł 
żyć 
w spokoju z moimi owcami i moją łodzią!
— Czyż tak? Po co więc przebiegałeś miękkie i twarde kraje? Czyż nie za 
sprawiedliwością?
— Jestem starym, prostym człowiekiem. Rozumiem tylko to, co mogę wziąć w rękę. 
Rozumiem, co to jest topór. I co woda w dzbanie. Ubogi jest szczęśliwy, jeśli 
uratuje 
swoje życie.
— Czy nikt ci nie wyjaśnił, że sprawiedliwość to siostra życia i że celem 
sprawiedliwości jest ochrona życia biedaków?
— Zawsze wiedziałem tylko to, że celem sprawiedli wości jest zabieranie życia 
biedakom. I jasna pani o tym wie — dlatego proszę, porozmawiajcie z tymi, co są 
u 
władzy, aby ratować Jona Hreggvidssona przed sprawiedliwością.
— Źle trafiłeś, Jonie Hreggvidssonie. Nie mogę rozmawiać z tymi, co są u władzy. 
Dzisiaj nikt nie słucha kobiet. Zresztą, o ile pojęłam, sprawa twoja znajduje 
się w 
dobrych rękach. Czy jeszcze coś zostało w dzbanie? Jeśli ugasiłeś pragnienie, 
wracaj 
do domu.
Jon Hreggvidsson wstał, podał jej swoją drobną, szorstką rękę i powiedział:
— Bóg zapłać za poczęstunek.
Ale potem chwilę przestępował z nogi na nogę, niepewny, czy naprawdę ma odejść.
— Wiem. — powiedział — że w starych sagach największa pogarda spadała na tego, 
kto jęcząc błagał o litość. Król Odyn nigdy nie wybacza mężowi, który błaga o 
litość. 
Ta moja brzydka siwa głowa może się potoczyć. Ale co powie jasna panienka, jeśli 
w 
tym samym czasie spadnie topór na szyje tych, co stoją wyżej?
Uśmiechnęła się.
— Ach, teraz, nareszcie pojęłam, co cię do mnie sprowadziło. Przyszedłeś, by mi 
zagrozić, że razem z twoją głową spadnie i moja, za karę, że cię kiedyś 
oswobodziłam. 
Proszę, mój druhu. Z ciebie naprawdę wesoły stary łotr.
Jon Hreggvidsson osunął się na kolana i zaczął płakać zakrywszy oczy rękami.
— W całym moim ciężkim życiu nic nie zraniło tak mego serca jak te słowa — mówił 
szlochając.
Wstała i podeszła do niego.
— Pozwól, niech dotknę twoich powiek — powiedziała.
Nie chciał na to pozwolić. Jego oczy były suche.
— Jakże mało znaczy, czy Jon Hreggvidsson zabije kata, czy kat zabije Jona 
Hreggvidssona. Ale jeśli log-madur Eydalin^sądząc mnie przed szesnastu laty 
wydał 
słuszny wyrok, może się snadno zdarzyć, że mój obrońca, wysłannik króla Amas 
Arnaeus, zostanie osadzony w ciemnym lochu i honor króla dozna uszczerbku. A 
jeśli, 
przeciwnie, uznają Jona Hreggvidssona niewinnym, lógmadurowi Islandii zagrozi 
utrata tego, co dla człowieka dostojnego znaczy więcej niż życie •— utrata czci. 
Wśród szpakowatej brody błysnęły zęby w zimnym, zuchwałym uśmiechu: Jon 
Hreggvidsson podobny był teraz do psa, który szczerzy kły, choć go obito'. Nie 
uszło 
jej uwagi, że był opasany nowym sznurem od wędki.
vn W kilka dni później szlachcic zniknął. Wyjechał pewnie nocą, bo rankiem już 
nie 
słyszano w kuźni uderzeń młota. Siekiera leżała na stosie wiórów. Właśnie znowu 
zaczęło padać i lało dzień i noc mimo silnego wiatru. Rzeki wystąpiły z brzegów. 
Ściany z ziemi i dachy z płatów torfu zamieniały się w błoto. Zgniła wilgoć, 
zjadliwsza od mrozu, napełniła domy. W sieniach i przed drzwiami porobiły się 
kałuże, że nie można było wyjść na dwór. Snaefridur szczelniej zatulała się w 
kołdry i 
nie wstawała z łóżka. Wszystkie noce były ciemne i wlokły się bez końca, a 
którejś 
nocy sufit zaczął, tak przeciekać, że musiała nad swoim łóżkiem rozpostrzeć 
skórę. 
Ale kapanina nie ustała — ciekło przez każdą dziurkę w skórze. Któregoś dnia pod 
wieczór deszcz ustał, wzeszedł księżyc i ukazały się gwiazdy.
Wieczorem wrócił Magnus. Zabrzęczało na podwórzu wędzidło — a więc 
przynajmniej nie sprzedał konia. Po chwili szedł po schodach na górę, pewnie, 
nie 
zataczając się. Zapukał do jej drzwi i poczekał, aż go poprosi. Z robótką w ręce 
siedziała pod światłem wiszą-
cym u, występu ściany. Spojrzała na niego, kiedy powitał ją pocałunkiem — wcale 
nie- zalatywało od niego wódką. Ale ruchy jego nie były ruchami trzeźwego 
człowieka: przesadne, chwiejne jakieś i gibkie, a oczy miały dziwny wyraz, 
zarazem 
dziki i tępy, był to jakby obłęd zastygły w lód — nie wściekłość nawet, lecz sen 
lunatyka, który świadomy jest swoich czynów, póki sen trwa, a kiedy sen minie, 
zapomina c nich bezpowrotnie.
— Musiałem na krótko wyjechać na południe do Sel-vogur — rzekł, jakby chcąc 
usprawiedliwić się ze swego zniknięcia — układałem się bowiem z pewnym 
człowiekiem o kupno majątku.
— O kupno majątku?
— Tak. Czy nie uważasz, że powinniśmy zacząć kupować ziemię. Nie można przecie 
sprzedawać dóbr nie kupując w zamian innych. Teraz wreszcie postanowiłem nabyć 
kilka gospodarstw. Zakupiłem dwór szlachecki w Selvogur.
— Jak drogo?
— Nie za drogo, kochana Snaefridur. — Podszedł i pocałował ją. — Jak miło 
wrócić do siebie, do ukochanej żony, kiedy cztery dni nie można było dojechać do 
domu przez tę powódź.
— Dobrze, że sam mówisz o wodzie. O mało tu nie utonęłam.
— Zaraz zatka się każdą dziurkę. Wszystko doprowadzimy do porządku. Nawet 
kropla nie przecieknie. Przedtem jednak musimy kupić ten majątek.
—• Jeśli masz zamiar nabyć ziemię, drogi Magnusie, czy nie chciałbyś wpierw 
pójść 
w targ ze mną. Cóż byś rzekł na to, by kupić dobra szlacheckie ode mnie? 
Braedratunga jest na sprzedaż.
— W dostojnych rodach nie trzeba płacić, aby spać u swojej żony. I teść nie 
czyni 
trudności z wypłatą posagu.
— Ach tak? Więc kup sobie inne majątki.
—• Mąż i żona — to jedno. Majątki, która kupię, będą należały do ciebie. A 
majątki, 
które tobie daje ojciec, należą do mnie. Między kochającymi się wszystko jest 
wspólne. Twój ojciec zmusił bogatego Yłgfusa do odprzedania mu Braedratunga i 
dał 
ci je aktem darowizny. Ty mnie kochasz, więc Braedratunga należy do mnie. Ja 
chcę 
kupić dobra szlacheckie w Selvogur. I ja kocham ciebie. Więc do ciebie należą 
dobra, 
które chcę nabyć w Selvogur.
— To nierówna gra. Na jednej szali bogaty mąż, na drugiej biedna, słaba 
niewiasta. 
Choćbym cię tysiąc razy bardziej kochała niż ty mnie, zawsze stracisz na 
wspólnocie.
—- Wszyscy mówią, że wziąłem najlepszą z kobiet Islandii.
— To nie byle co — powiedziała. — Ale prawda: czy dano ci jeść?
Szlachcicowi jednak nie w głowie były tak przyziemne sprawy.
— Droga Snaefridur, wszystko załatwiłem i do pełnego rachunku brak mi teraz 
tylko 
stu talarów srebrem — a majątek jeszcze tej nocy będzie nasz. Sprzedający czeka 
mnie 
na południe od rzeki.
— I znów uciekniesz, jak dawniej.
— Żono, nie nosisz dziesiątej ani nawet dwudziestej części klejnotów, które 
chowasz 
w skrzyni. Daj srebro, daj złoto, abyśmy mogli kupić majątek, i pokaż, że 
kochasz 
swego męża. Wiesz dobrze, że Braedratunga zabrano mi oszustwem, a ja nie mogę 
żyć 
dłużej nie mając ani kawałka ziemi zapisanego na moje imię. Jakże w oczy 
ludziom spojrzy rycerz i szlachcic bez ziemi? Ucałuj mnie, najdroższa, i 
powiedz, że 
będę miał swoje dobra.
—• Kiedy byłam malutka, mówiono mi, że kto* połknie kostkę z kolana, otrzyma 
majątek. Czy spróbowałeś? Za kość owcy dostaje się zagrodę, za kość krowy — 
dobra 
szlacheckie.
— Wiem, ty mi życzysz ziemi — ale na cmentarzu. Wiem, chętnie byś mnie zabiła.
— Nie zauważyłam dotąd, że jesteś pijany, drogi Ma-gnusie. Teraz to widzę. Zejdź 
na 
dół i niech ci Gudridur da co zjeść.
— Żrę, kiedy chcę, co chcę i z kim chcę. Nic na to nie powiedziała.
Trudno było przeczuć, co jeszcze może zrobić. Znowu zbliżył się do niej mówiąc 
miękkim głosem:
—- Najdroższa, srebro to bogactwo skąpców — a nie dostojnych ludzi. Chowane w 
skrzyni, nikomu nie daje radości i tylko z roku na rok śniedzieje.
— A jednak niejeden cieszy się, kiedy przy księżycu siądzie w domu i przeciera 
swoje bite talary.
— Tak, ale dopiero posiadanie ziemi czyni kimś znakomitym. My jesteśmy ludzie 
znakomici.
— Ty jesteś. Ja nie.
— Snjoka, najdroższa, jesteś zawsze tak dobra dla mnie. Daj mi teraz jakiś jeden 
stary 
pas ze srebra, jakiś uszkodzony złoty diadem i ze trzy, cztery zniszczone 
naszyjniki, 
choćby warte nie więcej niż pięćdziesiąt talarów.
— Jestem tylko nic nie znaczącą niewiastą, ale kiedyś na Islandii żyły kobiety 
wielkie. Do nich należały te klejnoty, do moich babek i prababek — one stroiły 
się w 
nie od święta, one nadały im kształt ostateczny, one zaklęły w nie ducha swojego 
czasu. Dlatego rzeczy te, niektóre aż z jedenastego stulecia, należą do nich 
dziś tak 
samo jak niegdyś. I zachowam dla owych kobiet ich klejnoty, obojętne, czy mają 
wartość pieniężną, czy nie.
— Pokażę ci kontrakt kupna mego nowego majątku, abyś nie sądziła, że chcę 
przepić 
twoje skarby. Skończyłem już z, piciem, droga Snaefridur. Nienawidzę wódki. 
Sprawia mi radość nieustanną to, że nie piję. Raduje mnie jedynie przebywanie w 
domu z tobą, najdroższa — niech mi Stwórca będzie świadkiem. Snaefridur, tylko 
jeden uszkodzony diadem, jeden naszyjnik, choćby wart nie więcej dwudziestu 
pięciu 
talarów.
— Myślę, że powinieneś już pójść i położyć się spać, drogi Magnusie. Zobaczymy 
się 
jutro rano.
— ...chociaż kilka wytartych srebrnych łyżek K czasów czarnej śmierci, aby 
ujrzeli 
srebro, aby ujrzeli, że mogę kupować, aby ujrzeli, że naprawdę jestem mężem i że 
naprawdę mam żonę.
•— Nie wiem, czy naprawdę jesteś mężem, drogi Magnusie, nie wiem, czy naprawdę 
masz żonę.
Zdjęło go nagłe przerażenie, a ona spoglądała na tego obcego człowieka z 
wielkiej 
dali, choć bez zdziwienia.
Powiedział:
— Otwórz skrzynię!
— To nie twoje oczy patrzą na mnie, drogi Magnusie, i nie twój głos do mnie 
mówi.
— Wiem, co jest w tej skrzyni. Tam jest mężctzyzna. Wciąż patrzyła na niego.
-— Widziałem, jak przede mną jechał do dworu przez trawnik. Poznałem go. 
Rozkazuję ci: otwórz skrzynię!
— Lepiej zostawmy mężczyznę w spokoju. Jest zmęczony.
— Nigdy nie zazna spokoju. Zabiję go. Rozszarpię go żywcem.
— Proszę bardzo, mój przyjacielu. Uczyń to. Teraz jednak udajmy się na 
spoczynek.
Podszedł do skrzyni i z całej siły zaczął ją kopać krzycząc: — Złodzieju! Psie! 
Rakarzu! — Ale skrzynię zrobiono z mocnego dębu i skutek był taki, jakby kopał 
granit.
— Oddaj tę książkę, coś mi ją ukradł, ledwie do połowy zapisaną, i podarte 
okładki 
wyrzucił! — krzyczał do mężczyzny ukrytego w skrzyni i nie przestawał kopać.
Mężczyzna ukryty w skrzyni nie odpowiadał.
•— Żądam mej księgi!
Milczenie.
—• Wyrwałeś i zniszczyłeś wszystkie złotem i barwami malowane obrazy, wszystkie 
cudowne pieśni, a nawet nie zapisane stronice, białe i gładkie, a mnie 
zostawiłeś tylko 
okładki z zimną pustką wewnątrz. Potworze, oddaj moją księgę!
Jeszcze chwilę szalejąc kopał i miotał groźby i wyzwiska przeciwko mężczyźnie 
ukrytemu w skrzyni, ale skrzynia trwała w bezruchu.
—• Magnusie — powiedziała cicho Snaefridur •— usiądź przy mnie.
Przestał walić w skrzynię i spode łba patrzył na żonę oczami białymi i krwawymi 
jak 
oczy byka, który we wściekłości tratuje ziemię. Jej głos miał na niego dziwny 
wpływ. 
Kiedy tak mówiła cicho, spokojnie, a z jakimś złotym tonem w głoisie — to jakby 
dotykała w nim czegoś najgłębszego i cała siła go opuszczała.
Siedział obok niej przez chwile i płakał. Kilka razy pogładziła go smukłą ręką, 
ale 
martwo, bez pieszczoty, z roztargnieniem, jak głaszcze się zwierzę — aż się 
uspokoił... i zaczął na nowo.
— Droga Snaefridur, pożycz mi malutki pierścień, choćby wart'nie więcej niż dwa 
talary. Pewnemu człowiekowi z Eyrarbakki jestem winien za żelazo do kucia i od 
tego, czy dzisiejszej nocy spłacę mój dług, zależy moja cześć, moje znaczenie 
dostojnego męża, mój honor. Wiem, że ty, która jesteś kimś tyle znakomit-szym 
ode 
mnie, nie zniesiesz, aby mnie byle kto upokarzał.
— Prześpij noc w domu, drogi Magnusie, a rano zapłacimy za żelazo.
— Proszę, błagam. Niech to będzie choć kilka szylingów, bym je rzucił w twarz 
tym 
wszawym łotrom, co lżą po drogach męża szlachetnego rodu.
— Prześpijmy noc. Jutro zjedziemy w dół do Eyar-bakki i rzucimy szylingi w twarz 
tym wszawym łotrom, co nas lżą.
Płakał i wzdychał głęboko.
— Czy widział kto kiedy żałośniejszego ode mnie żebraka? — spytał wśród łez.
— Nie — odpowiedziała. Płakał bez przerwy.
Noc była jasna. Magnus dawno już zszedł do swojej izby, ale Snaefridur wciąż 
jeszcze 
nie mogła zasnąć i przewracała się w pościeli. Na podłodze leżał blask miesiąca. 
Usiadła w łożu i wyjrzała przez okno. Powietrze stało ciche. W dali błyszczały 
łąki — 
nim spłynęła woda po niedawnej powodzi, mróz powlókł je szkliwem.
Znowu się położyła. Leżała tak chwilę i nagle wydało jej się, że schody wiodące 
na 
poddasze zaskrzypiały — tak właśnie, jak skrzypią, gdy w nocy ktoś się zakrada. 
Lecz 
nie. To w jej uszach, wyczulonych bezsennością, każdy szelest w rozwalającym się 
domu brzmiał jak straszliwy łoskot. Ktoś poruszył klamkę, tak jednak 
nieostrożnie, że 
w ciszy nocnej zabrzmiało to jak dźwięk trąby. Drzwi się otwarły. Zobaczyła, jak 
w 
nocnej koszuli, w miękkich pantoflach zakrada się do izby z siekierą w ręku. 
Rozejrzał 
się; w świetle księżyca widziała jego twarz i oczy, ale on tego nie zauważył. 
Przypuszczała, że zaraz ją zabije, lecz myliła się. W owej chwili jego myśli 
krążyły 
tylko wokół skrzyni. Przyklęknąwszy przy niej obmacał zamek i wieko, ale była 
dobrze zamknięta. Szukał miejsca, gdzieby mógł 16 Dzwon Islandii wcisnąć ostrze. 
Widziała, że wreszcie je wsadził i siekierą jak łomem zaczął wyłamywać wieko.
— Zostaw skrzynie, Magnusie •— powiedziała.
Zatrzymał się i powoli obrócił ku niej oczy. Znów dojrzała w nich czerwoność i 
białość. Podniósł się z namysłem, wyciągnął siekierę spod wieka, wziął zamach — 
jak 
cieśla, nie jak zabójca, a potem jednym skokiem był przy jej alkowie.
Teraz wszystko odbyło się prędzej, niż to można opowiedzieć. Od zasłon wpół 
zaciągniętych w alkowie panował mrok. Wejście było niskie, tak że musiał się 
pochylić i ugiąć kolana, aby podnieść siekierę do uderzenia. Zapomniał tylko, że 
z 
alkowy można wyjść i tędy, gdzie jest drugi szczyt łoża. I w tej samej chwili, 
kiedy 
padł cios, schwytano go z tyłu i omotano mu głowę kołdrą: zrobiła to jego żona, 
którą 
już uważał za zabitą. Siekiera wyśliznęła mu się z rąk, ale Snaefridur z całej 
siły 
wołała Gudridur, która z jeszcze jedną służebną zajmowała pokój w drugim końcu 
poddasza, blisko schodów. Nim obie przybiegły, szlachcicowi udało się zedrzeć 
kołdrę 
z głowy i dusił żonę chwyciwszy ją palcami za gardło. Nie zdążył wykonać swego 
zamiaru — rzuciły się na niego i przemogły go. Wkrótce siedział na skrzyni ze 
zwieszoną głową, nieruchomy jak kopa siana, — Wszystko mi tu źle szło, a to już 
najgorsze ze wszystkiego — rzekła kobieta z Dalir. — I tego, wiem na pewno, 
nigdy 
mi moja madame, matka rodu, nie przebaczy. Powinnam teraz pojechać do domu i 
położyć głowę pod katowski topór.
Snaefridur chciała wiedzieć, do jakiej to winy Gudridur się poczuwa, ale ona 
odpowiadała tylko:
— Nie moją jest zasługą, że córka mej madame-do-brodziejki uratowała życie. — I 
chciała zaraz jechać na zachód i prosić matkę rodu o przysłanie tu wierniejszej 
sługi. 
Ocierając łzy prosiła Boga, by odpuścił jej ten grzech.
— Odjeżdżam, droga Gudridur — rzekła pani. —• Ty zostaniesz tutaj i zaopiekujesz 
się dworem. Szybko spakuj moje najlepsze suknie i kosztowności. Reszty pilnuj tu 
dla 
mnie.-Na jakiś czas pojadę do Skalholt. Obudź parobków i powiedz, niech 
przyprowadzą konie i jeszcze tej nocy towarzyszą mi w drodze.
VIII Kiedy pod koniec lata Arnas Arnaeus przysłał z wschodniego kraju wiadomość, 
że pragnie spędzić zimę w domu biskupa i że w Skalholt należy go oczekiwać w 
czas 
powrotu owiec z letnich pastwisk, biskup natychmiast posłał po cieśli, aby 
doprowadzili do porządku salę zieloną, najokazalszą w domu, i dwa mniejsze 
pokoje, 
w których przyjmowało się znakomitych gości. Naprawiono wszystko, co z drewna, 
pociągnięto na nowo farbą lub pokostem, sprawdzono zawiasy i zamki, przemurowano 
piece. W najdalszym pokoju gościnnym stanęło łoże z puchowymi kołdrami i stosem 
poduszek; sutymi fałdami zakrywały je nowe zasłony. Sąsiedni pokój umeblowano 
jako mieszkalny wstawiając tam szafę, skrzynię na ubranie, pulpit, stołki i dwa 
stare 
rzeźbione krzesła z poręczami. Wypolerowano wszelkie przedmioty z metalu: cynowe 
konwie, miedziane miednice i srebrne nakrycie stołowe. Wyszorowano cały dom, 
nawet bramę wiodącą na gościniec. Wreszcie najlepszą izbę wykadzono jałowcem.
Pod koniec września jeden ze służących królewskiego wysłannika przyjechał przez 
step z zachodu wioząc kufry na kilku jucznych koniach. Parę dni później ze 
wschodniego kraju przybył Arnaeus w trzydzieści koni, z pisarzami, pachołkami 
stajennymi i orszakiem. Wiózł 16*
wielką ilość ksiąg i dokumentów, które ułożone w stosy zawaliły wszystkie 
pokoje.
Wysłannik królewski był cichym, skromnym człowiekiem, a jednak ledwie jako tako 
uporządkowano w Skalholt jego bibliotekę, już wokół niego zaczął się żywy ruch. 
Słał 
w drogę pachołków z listami i przyzywał ludzi z najróżniejszych okolic. Wielu 
przyjeżdżało bez wezwania, niektórzy z bardzo daleka. Wszyscy chcieli dowiedzieć 
się jak najwięcej o celu jego przybycia. Słyszano, że na zlecenie króla miał 
zbadać 
sytuację Islandii, a potem przedłożyć królowi propozycje, jak ulżyć straszliwej 
nędzy 
mieszkańców. Wiózł listy królewskie i kilka z nich odczytał na althingu; 
nakazywały 
one umożliwić mu nieograniczony niczym wgląd w akta urzędników i udzielać 
wszelkich wyjaśnień, jakich tylko zażąda. Otrzymał też władze sędziego we 
wszystkich sprawach, które — jak to określiła kancelaria królewska w Kopenhadze 
— 
nastręczały wątpliwości, mógł zlecić podjecie na nowo rozpraw, w których jego 
zdaniem zapadł niesłuszny wyrok, i miał prawo pociągać urzędników do 
odpowiedzialności. Z przybyłymi do Skalholt chętnie rozmawiał o najróżniejszych 
sprawach i pilnie wypytywał o warunki ich życia, nie był jednak skłonny do 
udzielania 
bliższych wyjaśnień na temat swojej misji, a jeszcze oszczędniej mówił o swoich 
pełnomocnictwach. Skromny i milszy w słowach niż ktokolwiek inny, dowiadywał się 
o wszystko jak stary znajomy, jakby wielką część swego życia spędził w 
sąsiedztwie 
tego, z kim właśnie rozmawiał. Równie dobrze wiedział o życiu i rodzinach 
powieszonych złodziei i włóczących się nierządnic, jak o poczynaniach ławników 
althingu, uczonych panów i ich popleczników: Ale nigdy nie podkreślał, że 
widział i 
doświadczył więcej niż inni. Szybko zmiarkowano, że najmilszym dlań tematem 
rozmowy były stare księgi i wspomnienia z daw nych czasów. Ludzie oczekujący, że 
staną przed surowym dostojnikiem i będą musieli zdać sprawę z przestępstw 
obciążających ich sumienie, byli bezgranicznie zdziwieni, kiedy w czasie rozmowy 
wypytywał głównie o strzępy starej skóry lub o jakieś nieużyteczne szmaty z 
oprawy 
ksiąg.
Tego jesiennego dnia cisza panowała w Skalholt, nikt nie wiedział, że zaszło coś 
nowego. Mróz chwytał i nie dawał się tak we znaki odór śmieci i łajna, który 
zawsze 
wisiał nad tą miejscowością.
Przyjechała o szarym świcie, w godzinie kiedy ludzie pogrążeni są w najgłębszym 
śnie. Znając dobrze miasto nie potrzebowała pytać nikogo o drogę, ale podjechała 
wprost do okna, za którym, jak wiedziała, był pokój siostry, i szpicrutą 
zapukała w 
szybę. Małżonka biskupa zbudziła się, wyjrzała i zobaczyła, kto przybył. Nim 
zeszła z 
piętra, towarzyszący siostrze ludzie zniknęli i Snaefridur stała sama ze swoimi 
rzeczami. Szeptały ze sobą w izbie małżonki biskupa, aż księżyc zaszedł, a na 
dole 
dziewki służebne zaczęły trzaskać drzwiami i rozpalać ogień. Wtedy siostry 
położyły 
się. Koło dziewiątej rano, gdy Jorunn zeszła na dół, Snaefridur dopiero usnęła. 
Spała 
cały dzień i nikt w domu nie wiedział, że zjawił się nowy gość.
Kiedy jednak małżonka biskupa posłała gońca do pastora katedry prosząc, by 
wieczerzał nie z żakami, lecz za stołem biskupim, uczony kapłan zaczął coś 
przeczuwać, przywdział więc swój odświętny surdut, stary, wytarty, z 
wyświeconymi, 
połatanymi rękawami, i założył wyciągniętą spod łóżka parę zakurzonych, 
zeschniętych butów.
O oznaczonej porze wkroczył do jadalni, ale nikogo tam jeszcze nie było z 
wyjątkiem 
Gudrun, najstarszej córki biskupa, dorastającej już panny; wchodziła wciąż i 
wychodziła, a na widok pastora zmarszczyła nos, jakby poczuła brzydki zapach. Na 
stole nakrytym lnianym obrusem stały lśniące talerze i dzbany oraz dwa trójra-
mienne 
lichtarze. Wkrótce wszedł pisarz królewskiego doradcy, wychowanek szkół w Holar, 
baccalaureus uniwersytetu w Kopenhadze, spojrzał na pastora, nie powitawszy go 
zaczął chodzić po sali tam i z powrotem, postukując palcami w obicie ścian i bez 
przerwy mrucząc łacińskie wiersze.
Pastor katedralny opanował się z trudem, by nie podnieść oczu, ale nie umiał się 
powstrzymać i cicho, ze znaczącym pokasływaniem mamrotał: — O tempom, o 
mores! Wkrótce potem zjawił się jego dostojność biskup, zażywny, pełen 
łaskawości, 
czerwonolicy, promieniejący, w łańcuchu z krzyżem spadającym na piersi; wydawało 
się, że biskup, pełen ewangelicznej dobroci, ku każdemu z wiernych wyciąga 
otwarte 
ramiona, że wszystko wyprostuje i wygładzi (bo cierpienia Pana zwiastują 
radość), że 
każdemu jest przyjacielem (bo Bóg chce, aby każda dusza była zbawiona), że na 
dobre 
tłumaczy każde ludzkie słowo (bo Duch Święty tchnie w każcie serce) — ale kiedy 
sprawy dojrzewały do rozwiązania, mogło się zdarzyć, że rozbłyskiwały zimne 
szare 
oczy, z uśmiechu pozostawały tylko zmarszczki, jak ślady na piasku po odpływie 
morskiej fali, i biskup objawiał pogląd najmniej oczekiwany.
Niemal bezszelestnie wyszedł Arnas Arnaeus ze swoich pokoi i z godnością 
pozdrowił 
zebranych. Był blady, wyraźniej niż przed szesnastu laty zaznaczał się dołek w 
brodzie 
i powieki wydawały się cięższe, ale -jego peruka była u trefiona równie 
starannie jak 
wtedy, a szaty były równie dobrego kroju; zdawało się, że patrząc na jakiś 
przedmiot 
widzi nie tylko wszystko wokół 1 Co za czasy, co za obyczaje! (łac.) niego, ale 
jakby 
przenika jego istotę i to, co za nim się kryje. Widać było, że nawet nie 
przypuszczał, 
by się zdarzyło coś szczególnego. Od razu usiadł za stołem. Pan domu, jakby 
tylko na 
to czekał, poszedł za jego przykładem oraz poprosił pastora katedry, by zajął 
miejsce 
naprzeciw członka konsystorza.
Do komnaty weszła małżonka biskupa wraz ze swą siostrą Snaefridur: siedział 
właśnie 
na wprost drzwi i widział, jak nadchodziły. Kiedy pojął, kto przybywa, 
natychmiast 
wstał i wyszedł na spotkanie. Była smukła jak dawniej, tylko niezręczną trochę 
gibkość dziecka, przypominającą ruchy źrebięcia, zastąpiło opanowanie dojrzałej 
kobiety. Włosy, puszyste jak wtedy i pełne życia, pociemniały trochę, jak i 
brwi. Ale 
brwi były teraz nieco uniesione, wargi —• wpierw rozchylone — teraz były 
zaciśnięte, 
a promienny błękit jej oczu taił pełne troski zamyślenie. Miała na sobie matową, 
żółtą 
szatę pokrytą haftem mieniącym się barwami od jasnego błękitu po czerwień.
Wyciągnął do niej obie ręce i jak przed szesnastu laty powiedział łagodnym, 
głębokim 
głosem:
— Panna Snaefridur.
Podała mu dłoń i skłoniła się dwornie, ale nie okazując radości patrzyła na 
niego z 
dumnej, błękitnej dali. Spiesznie dodał:
—• Wiem, że zacna przyjaciółka wybaczy mi ten żart. Była tak młoda, kiedyśmy się 
rozstali, a wydaje mi się, jakby to było wczoraj.
— Moja siostra — rzekła z uśmiechem małżonka biskupa — przybyła w odwiedziny. 
Zamierza pozostać u nas kilka dni.
Mężczyźni wstawali po kolei, kiedy Snaefridur witała ich podając każdemu rękę. 
Biskup, jako szwagier, objął ją i pocałował.
— Takiemu gościowi musimy zgotować wesołe powi tanie — powiedział Arnaeus. 
— Musimy wypić jej zdrowie. Oczywiście jeśli pani Jorunn pozwoli.
Małżonka biskupa odpowiedziała, że nie śmie królewskiego doradcy oraz jego 
starych 
i nowych przyjaciół częstować swoim lichym winem, kiedy wie, że jest tu jego 
miód. 
Wówczas Arnaeus rozkazał pisarzowi zawołać służącego, aby przyniósł dzban miodu.
Daremnie Snaefridur wzbraniała się przed tymi oznakami czci i tłumaczyła, że nie 
wypada tak dostojnym mężom pić zdrowie ubogiej chłopianki. Doradca królewski 
prosił ją, niech się nie lęka, bo nie będą tu pili za zdrowie biednych komornic, 
i 
napełniwszy kielichy przypił do niej, a wszyscy poszli za jego przykładem — 
tylko 
pastor katedralny nalał sobie odrobinę kwaśnej serwatki mówiąc, że nie pija 
wina, a 
zwłaszcza wieczorem, lecz życzy wszystkiego dobrego każdemu, kto z czystym 
sercem i ku Bożej chwale wychyli puchar w godzinie wesołości.
Przybyła spoglądała jakby ponad głowami obecnych, wraz ze wszystkimi uniosła 
swój 
kielich i umoczyła usta. Wargi jej rozchylił uprzejmy uśmiech, nią było w nim 
jednak 
wzruszenia, ale półświadome, tajone szyderstwo. Jej zęby, odrobinę wystające, 
były 
świeże, białe i równe jak dawniej.
Kiedy wypito jej zdrowie, zabrakło tematu do rozmowy. Biskup przymknąwszy oczy 
złożył ręce i odmówił modlitwę przed jedzeniem, wszyscy pochylili głowy w ciszy, 
tylko córka biskupa kichnęła. Kiedy powiedziano: — Amen — małżonka biskupa 
zaczęła nakładać z lśniącego półmiska grubą kaszę z rodzynkami do małych 
malowanych w kwiatki czarek. Dla każdego z biesiadników miała łagodny, 
macierzyński uśmiech, ale jej źrenice były rozszerzone, oczy przenikały żarem, a 
twarz pokryły czerwone plamy.
Wzrok Arnasa Arneusa padł na katedralnego pastora, który, ascetyczny i chmurny, 
siedział z pochyloną twarzą nad swoją serwatką.
— Nie przyniesie szkody pobożności mały łyk na rozweselenie — powiedział, 
niewinnie żartując. — To bardzo zdrowo, zwłaszcza wieczorem.
—- Dziękuję jaśnie wielmożnemu panu komisarzowi. I bez tego dość mam nałogów 
do zwalczania.
— A przecież nasz mistrz powiedział: pecca fortiter l — rzekł Arnaeus z 
uśmiechem.
— Memu sercu inne nauki Lutra bliższe są niż ta. Pastor katedralny uparcie 
patrzył 
przed siebie, jakby czytał z leżącej tam księgi. — Ale to nie z obawy grzechu 
nie piję 
dzisiejszego wieczoru wina.
— Chory pęcherz może także być przyczyną i okazją do zdobycia wielkiej świętości 
— powiedział baccalau-reus.
Wszyscy udali, że nie "posłyszeli tej uwagi, tylko mała Gudrun co żywo chwyciła 
się 
za nos. Biskup ozwał się z powagą:
— Nie przyniosłoby szkody naszemu przyjacielowi, gdyby poszedł za radą 
królewskiego wysłannika; przyjaciel nasz nie potrzebuje lękać się grzechu tak 
bardzo 
jak większość z nas. Kiedy myślę o jego twardym życiu i długich nocnych 
czuwaniach, wydaje mi się czasem, że kto wie, czy nie mają słuszności 
anabaptistae 
sądząc, iż niektórzy ludzie tu, na ziemi, osiągają taki statum perfectionis2, że 
nie 
mogą już nigdy popaść w grzech.
— Chcę zapytać — rzekł baccalaureus — czy jest zgodne z zasadami dobrej 
teologii mniemanie, że diabeł nigdy nie wodzi na pokuszenie tych, których uważa 
za 
swój pewny łup?
1 Grzesz z całej mocy. (łac.)
2 Stan doskonałości, (łac.)
— Nie, młodzieńcze — zaśmiał się biskup. — To błędna nauka kalwinistów.
Wiele było teraz uciechy przy stole, a najbardziej śmiał się komisarz królewski, 
który 
powiedział do swego pisarza:
— Dobrze ci tak. I posłuchaj mojej rady: nie próbuj już dysputować przy tej 
wieczerzy.
Pastor Sigurdur ni razu się nie uśmiechnął, jadł swoją kaszę z niewzruszoną, 
dostojną 
powagą. A kiedy już wszyscy dość się naśmiali, zabrał znowu głos:
— Z pewnością nie posiadam cnót anabaptistarum, o których mówił biskup, mój 
czcigodny przyjaciel, ani świętości słów i czynów, które uczona nowoczesność 
sprowadza do stanu pęcherza. Ale mam nadzieję, że nie jestem też naturaliter1 
dzieckiem szatana, jak przypuszczał u tego stołu ten młody światowiec, prawa 
ręka 
królewskiego wysłannika. Natomiast nie mogę się zapierać, iż często muszę myśleć 
o biednych ludziach, zwłaszcza kiedy się znajdę wśród możnych. A wtedy odchodzi 
mnie ochota na przysmaki i na wino.
— O, teraz powiedział pan pastor prawdę — rzekła małżonka biskupa. —- Nasz 
kochany pastor Sigurdur jada często tylko jeden posiłek w ciągu dnia przez myśl 
o 
upośledzonych Bożych dzieciach. Kiedy ja się skarżę, że mi się grochówka nie 
udała, 
on się skarży, że jest zbyt smakowita...
— ...i w piątek po cichu odkłada mięso z powrotem na półmisek — spiesznie 
wtrąciła 
córka biskupa.
— Gudrun! Wyjdź! — powiedziała małżonka biskupa. — Niech królewski doradca 
wybaczy, że nasze dzieci mają tak mało dworności, ale tu, na Islandii, nie 
możemy nic 
na to poradzić...
— Madame — rzekł pastor katedralny ciągle patrząc 1 Z natury, (łac.)
nieruchomo przed siebie — proszę pozwolić, by Gudrun została. Mówi ona prawdę. 
Niekiedy odkładam mięso z powrotem na półmisek. Ale że zdarza się to w piątki, 
wedle zwyczaju papistów, to mogła słyszeć tylko od żaków.
— Na pewno nie! — zawołała dziewczynka, cała purpurowa i wściekła.
Najgorszym zarzutem, jaki mógł w Skalholt spotkać dorastającą córkę biskupa, 
było 
posądzenie, że przestaje z żakami.
— Pragnąłbym waszej pobożności zadać pewne pytanie — rzekł Arnaeus zwracając 
się do pastora — jestem bowiem pewien, iż żywe jest w panu to wewnętrzne 
światło, które samo jedno przydaje słodyczy wszelkiej uczoności: Czy ubodzy są 
mili 
Bogu i czy winniśmy się starać być d'o nich podobni? Czy też ubóstwo jest kara 
niebios za występki ludu i iza jego opieszałość w służbie bożej? A może mamy się 
trzymać starej zasady, że nikt inny, tylko ubodzy mogą chwalić ubóstwo?
Pastor katedralny:
— Dostojny pan commisarius niesłusznie mniema, iż chciałbym wynosić się 
uczonością ponad prawdziwych uczonych i w ten sposób ponad miarę okazywać moje 
imperfectiones 1. Ale nie powinno nikomu z chrześcijan być tajne, co można 
zawsze 
odnaleźć w Chrystusowym objawieniu i wyczytać w pobożnych chrześcijańskich 
księgach, że ubóstwo obdarza czystością serca, która bardziej podoba się Bogu i 
bliższa jest statui per-jectionis niż wspaniałości świata i światowa wiedza. I 
Zbawiciel zaliczył ubogich do rzeszy błogosławionych i powiedział On: Ubogich 
zawsze macie między sobą.
Wysłannik króla:
—• Jeżeli Bóg chce istnienia ubogich, aby chrześcija1 Niedoskonałości, (łac.)
nie mieli ich miedzy sobą i brali przykład z ich ubóstwa, czy nie sprzeciwi się 
jego 
życzeniom zmniejszenie ich nędzy? Kiedy nadejdzie dzień, w którym ubodzy będą 
mieli dosyć żywności i odzieży, z kogo będą chrześcijanie brać przykład na drogę 
życia? U kogo będą się uczyć owej czystości serca, którą miłuje Bóg? Pastor 
katedralny:
— Bóg stworzył ubogich, aby bogaci uczyli się od nich, jak żyć w pokorze. Do 
swej szczególnej zaś łaski przyjął stan wyższy, rozkazując bogatym dawać 
jałmużnę 
i modlić się o zbawienie swych dusz.
•—• Nie zaszkodzi, że przy stole w Skalholt przećwiczymy sobie znowu kunszt 
dysputy — przerwał teraz biskup — i rzadko kiedy bardziej niż w naszych czasach 
trzeba było wyjaśnień, jak układać życie zgodnie z chrześcijańskimi zasadami. 
Nie 
dajcie nam jednak, moi praeclari et illustrissimi *, zbyt głęboko zaglądać w 
kaszę, 
abyśmy nie nasycili głodu, zanim przejdziemy do pieczeni.
Biskup obejrzał się, czy się wszyscy śmieją, ale zaśmiał się tylko komisarz.
— My, kompania żaków — powiedział on i używszy tego dobrodusznego określenia 
miast łacińskiego tytułu uśmiechnął się do sióstr — my, kompania żaków, mamy tę 
słabość, że w towarzystwie pięknych pań, miast słuchać ich słodkiego głosu, 
chcemy 
się okazać dowcip-niejsi — jeśli to w ogóle możliwe •— niż jesteśmy.
— Nie wiem, czy słodki jest nasz głos — rzekła małżonka biskupa. — Ale kiedy 
mówimy tu o ubogich, muszę znowu myśleć o wydarzeniu, które nie da się wymazać z 
dziejów Skalholt. Jedna z moich poprzedniczek kazała zniszczyć kamienny most nad 
rzeką Bruar zbudowany przez naturę i zamknęła ubogim drogę do SkalPrześwietni 
panowie, (łac.)
holt. Ten brzydki postępek tak mnie porusza, jakbym w nim sama brała udział. 
Często 
myślałam o położeniu tam jakiejś kładki, aby żebracy nie musieli umierać na 
drugim 
brzegu. To z pewnością straszny grzech zniszczyć most chrześcijańskiej miłości, 
jaki z 
Bożej woli zbudowany ma być między ubogimi i bogatymi. A jednak kiedy się 
głębiej 
zastanowię, świta mi myśl, że można usprawiedliwić tę moją poprzedniczkę z 
dawnych czasów; bowiem honor Islandii chybaby nie wzrósł przez to, że objedzono 
by biskupa ze Skalholt i że zgraja włóczęgów zajęłaby jego miejsce.
Czerwone plamy na jej twarzy zlały się teraz w jedną. Spoglądała na gości z 
miłym 
uśmiechem, można było jednak łatwo wyczytać w jej oczach, że przemówiła nie z 
samej miłości do filozofii. Jej siostra odłożyła nóż i patrzyła na nią z jakiejś 
wielkiej 
dali.
—• A co sądzi Snaefridur? — spytał komisarz królewski.
Drgnęła nagle, kiedy wymówił jej imię, i spiesznie odpowiedziała:
— Proszę o wybaczenie, cały dzień spałam i jeszcze się nie zbudziłam. Nadal 
śnię.
Biskup zwrócił się do żony:
— Ukochana, powiedz mi, któż nie jest żebrakiem wobec naszego Zbawcy? Na 
honor, jakże często zazdrościłem bosemu włóczędze, co leży przy drodze, śpi i 
nic 
nie wie o troskach, jakże marzyłem, aby zostać na zawsze z żebraczą gromadą, 
która 
legła tam obok wodospadu, patrzy na ptaszęta, modli się do Boga i nie musi z 
niczego zdawać rachunku. Ciężkie jest brzemię nałożone przez Pana nam, którzy 
rządzą tym biednym ludem zarówno in temporilibus, jak i spiritualibus i, a lud 
nierychło nam za to dziękuje.
W rzeczach doczesnych i duchowych, (łac.)
Arnaeus spytał:
— Jeśli włóczęgów i żebraków przedstawia się tu jako szczęśliwszych od tych, co 
nimi władają, to jak nasz król i pan odnieść się ma do nasiąkłych łzami listów 
błagalnych, które niemal bez przerwy napływają z tego kraju?
— Całe stworzenie skarży się i boleje, kochany panie komisarzu — rzekł biskup. — 
To jego piosenka.
— Każdy użala się przed swoim panem i przed równymi, choć wie, że wszystko, co 
nas spotyka, dobro i zło, ma swą przyczynę w nas samych — ozwał się pastor z 
katedry. •—• Nie w ludzkiej mocy łagodzić nędze tego ludu, kiedy go karci 
sprawiedliwość Pana. Lud prosi o rzecz, której nie osiągnie żadne ludzkie 
orędowanie, póki się nie dopełni kara za grzechy. Nieprze-błagany jest Bóg.
— Ma pan rację, pastorze Sigurdur — rzekł komisarz królewski — ludzie nie 
powinni 
wyobrażać sobie, że mogą wstrzymać ramię Bożej sprawiedliwości, nie nowy to 
zresztą pogląd. Ale nie sądzę.— i na pewno nie to miał pan pastor na myśli — że 
pogląd taki zwalnia nas od obowiązku sprawiedliwości ludzkiej. Jak nas poucza 
cała chrześcijańska mądrość, Pan Bóg stwarzając świat obdarzył człowieka 
rozumem, 
aby rozróżniał prawo od bezprawia. Zacni mężowie wykazali wobec króla, że to nie 
Zebaoth oszukuje na wadze i sprzedaje Islandczykom liche towary, aż z tego mrą, 
i że 
nie On sądzi występki bogatych zbyt łagodnie, a ubogich zbyt surowo, każąc 
jednym 
uciąć ręce, drugim wyrwać jeżyk, trzecich zaś powiesić lub spalić, a wszystko to 
z 
tej przyczyny, że ubodzy są bezradni i brak im obrońców. Jeśli tedy król każe 
próbować zepsutą mąkę i sprawdzać zbyt łagodne czy zbyt surowe wyroki, nie 
sprzeciwia się on Bożemu postanowieniu, lecz, przeciwnie, działa zgodnie z 
rozsądkiem danym nam przez Stwórcę, abyśmy rozróżniali prawo od bezprawia i 
budowali . życie na uczciwości, porządku i ładzie.
— Tak, mój drogi panie komisarzu — rzekł biskup. — Zasługuje pan na wielką 
wdzięczność za ukrócenie kupców. Wielu z nich wprawdzie było mi przyjaciółmi, a 
niektórych darzyłem prawdziwym zaufaniem, niestety, i oni są grzesznymi ludźmi, 
nie 
mniej niż my wszyscy, mieszkańcy tego kraju. Dałby Bóg, abyśmy dzięki waszym 
zarządzeniom mieli na przyszły rok lepszą mąkę, a za lichą dostali odszkodowanie 
gotówką.
Wkrótce wieczerza się skończyła i biskup zaczął modlitwę dziękczynną:
— Wznieśmy w górę serca zbudowane słowami naszych wielce uczonych drogich 
współbiesiadników: mego przyjaciela, pastora katedralnego, który prosi, aby się 
stało 
zadość Bożej sprawiedliwości, oraz mego przyjaciela i pana, nadzwyczajnego 
wysłannika jego królewskiej łaskawości, który prosi, aby ludzką 
sprawiedliwość wymierzano jednako wobec Duńczyków i Islandczyków, wobec 
uczonych i prostaczków, wobec ludzi wysokiego i niskiego stanu...
•— ...i aby szlachetni mężowie, którzy wśród niedoli podtrzymują honor i 
znaczenie 
naszego biednego kraju, szli przez życie z podniesionym czołem razem z 
czcigodnymi 
małżonkami, nieposzlakowanymi aż do swej ostatniej godziny... Joruiin, małżonka 
biskupa, wplotła te słowa do modlitwy głosem bogobojnym, ze schyloną głową, 
zamkniętymi oczyma i złożonymi rękoma.
— ...i jak prosi moja umiłowana małżonka •— ciągnął biskup — niechaj łaska Boża 
da zwyciężyć szlachetnym i dostojnym .mężom, którzy podtrzymują honor naszego 
kraju. A na zakończenie odmówmy wszyscy proste, wyuczone na łonie matki 
wiersze naszego błogosławionej pamięci pastora Olafura z Sandar:
Jezu, Obrońco, Panie nasz, Wszędzie nas łaską swoją darz! Pociesz tych, którym 
płyną łzy, Jakąbykolwiek drogą szli. Daj chrześcijanom siłę swą, Zwłaszcza tym, 
co 
sprawują rząd. Prośby z padołu ślemy do Ciebie, Pokój na ziemi daj nam i w 
niebie.
Nazajutrz koło południa Arnas Arnaeus odwiedził małżonkę biskupa w jej pokoju. 
Właśnie Snaefridur siedziała u niej. Obie zajęte były robótkami, a jesienne 
słońce 
rzucało na nie swe promienie.
Pozdrowił je przyjaźnie i przepraszając za swe przybycie powiedział, że musi 
usprawiedliwić się przed panią Jorunn, ponieważ poprzedniego wieczoru przy stole 
wszczętą nierozważnie rozmową prawdopodobnie dotknął męża znakomitego i jej 
przyjaciela, pastora Si-gurdura, a przytoczonym śmiałym cytatem z Lutra dał 
nieopatrznie sposobność zarozumiałemu młodzieńcowi, swemu pisarzowi, do 
lekkomyślnego drażnienia bożego sługi; światowo myślący ludzie późno osiągają tę 
mądrość, aby przystojnymi słowami zwracać się do tego, kto gardzi doczesnością.
Małżonka biskupa mile przyjęła usprawiedliwienia, mówiąc, że nie zdarza się, aby 
królewscy dworzanie mniemali, iż za mało dworności okazują na Islandii. Co się 
natomiast tyczy baccalaureusa, to tak już jest, że młodzież z natury skłonna 
jest do 
zabawy kosztem ludzi wyrzekających się świata, i pastor Sigurdur nieraz już 
pewno 
tego doświadczył i to rozumie. Snaefridur powiedziała na to, że tacy bohaterowie 
wiary, jak pastor Sigurdur, którzy pragną obcinać i wyrywać ludziom języki, nie 
mogą 
się dziwić, że póki broń ta trzyma się w gardzieli, kieruje się przeciw niemu i 
podobnym do niego.
Doradca królewski rzekł, iż oczywiście zna pogląd pastora, że heretyków należy 
wydawać na tortury, a czarownice palić — pastor Sigurdur wiele razy głosił to na 
zjazdach pastorów i na althingu i uzasadniał głębokim wykładaniem Pisma świętego 
i 
wieloznacznymi ustawami; mimo wszystko nie wolno być mniej uprzejmym wobec 
pastora Sigurdura.
Arnaeus rozmawiał stojąc na środku pokoju. Ale teraz małżonka biskupa poprosiła 
go, 
by uczynił zaszczyt dwom prostym 'białogłowom i posiedział chwilę w ich 
towarzystwie.
— Tylko już .ani słowa o naszym przyjacielu, pobożnym prześladowcy heretyków i 
uczonym wycinaczu języków, panu pastorze Sigurdur! Proszę nam lepiej opowiedzieć 
o mocarstwach świata.
Snaefridur mówiła to swobodnie, ze szczerą twarzą jasnym spojrzeniem. Jakże była 
dziś inna od owej lobiety, której zdrowie pito w sali wczorajszego wie;zoru.
Właściwie, powiedział, nie ma czasu, aby tu siedzieć, bo na dole czekają ludzie 
przybyli z daleka dla zobaczenia się z nim. Nie chciał jednak odmówić tak miłemu 
zaproszeniu i usiadł na miejscu, które mu wskazała pani domu. Skoro usiadł, 
Snaefridur wstała i przysunęła mu pod stopy podnóżek.
— W gruncie rzeczy nie znam owych cudownych krain, o których łaskawe 
panie chciałyby słyszeć. Zechciejcie jednak wybrać między znanymi mi zwykłymi 
krajami — mówiąc to dobył małą złotą tabakierkę i poczęstował je. Jako wytworne 
damy wzięły po maleńkiej szczypcie i Snaefridur musiała kichać, śmiała się i 
szybko 
wytarła chusteczką nos i usta.
— Znam tylko te kraje — ciągnął dalej — do któ-
17 Dzwon Islandii rych zapędził mnie mój. demon w poszukiwaniu mego własnego 
kraju. Nie dał mi on nigdy spokoju.
— Moja siostra czytała wiele. Niech ona pierwsza wybierze jakiś kraj — rzekła 
żona. biskupa. —• Może wybierze za nas obydwie.
— Chcemy słyszeć o tych wszystkich krajach, w których dostojne panie wiedzą, jak 
należy zażywać taba- ki — powiedziała Snaefridur.
— Sądzę, że damom tak znakomitym służyć muszę co najmniej opowiadaniem o 
Rzymie.
Snaefridur bardzo się ten projekt spodobał. Ale małżonka biskupa uważała, że 
jest to 
miasto zbyt odległe, i zwróciła się do siostry z pytaniem:
— Ach, droga Snaefridur, chcesz, by najpierw była mowa O1 tym niegodziwym 
papieżu?
Komisarz jednak powiedział, że trzeba kiedyś zacząć, a poza tym, niestety, sądzi 
inaczej niż małżonka biskupa: jego bowiem zdaniem, niewiele miast leży tak 
blisko 
Islandii jak Rzym, a nie tak dawno leżał najbliżej ze wszystkich, bliżej nawet 
niż 
miasto Syjon zbudowane na górze.
— O papieża nie chcę się spierać z damami, ale nie-sposób zaprzeczyć, że im 
dalej ku 
południowi schodzi się po północnej półkuli, tym mniej niezrozumiały może się 
wydać święty Piotr.
—• Tyle w każdym razie wiem — rzekła małżonka biskupa — iż nie chce chyba pan 
assessor twierdzić, że istnieją dwie równie słuszne prawdy, jedna dla 
południowego, 
druga dla północnego świata.
Arnaeus odpowiedział z rozwagą; ton żartobliwy i omijanie sedna sprawy mogły 
chwilami wyglądać na objaw roztargnienia — ale żaden istotny pogląd nie był 
zmieniony.
— W kraju północnym, w Kinn, jest pewna góra zwana Bakrangi, jeśli się patrzy 
na nią od wschodu, a Ogaungu, jeśli się stoi od niej na zachód, zaś żeglarze 
płynący 
po morzu zwą ją Gal ta. Ku memu zawstydzeniu muszę wyznać, że pojechałem do 
Rzymu nie po to, by szukać prawdy, choć i mnie, jak wielu innym, ciężko było 
stamtąd odjeżdżać nie znalazłszy jej. Wiem, że mnie teraz łaskawe damy nie 
rozumieją. Dlatego chcę opowiedzieć, jak to było: wyruszyłem do Rzymu, aby 
szukać 
trzech ksiąg, zwłaszcza zaś jednej z nich. Każda dotyczy Islandii, a ta przede 
wszystkim. Mówi bowiem wyraźniej niż znane i drogie nam, a mgliste baśnie, jak 
nasi 
ziomkowie odkryli Americam terram 1 i osiedlili się tam około roku tysiącznego i 
jak 
potem stamtąd wywędrowali.
Ponieważ pragnęły dokładniejszych wiadomości, ciągnął dalej:
— Pewien przechowywany w Paryżu list pochodzący ze średniowiecza zawiera 
wskazówkę, że w zbiorze dokumentów starego rzymskiego klasztoru znajdować się 
ma kodeks ze spowiedzią starej kobiety z Hislant terra, imieniem Gudrid, która w 
roku 
1025 przybyła w pielgrzymce do Rzymu. W piśmie tym czytamy: kiedy owa kobieta 
zaczęła spowiedź przed mnichami, okazało się jasno, że żadna z kobiet 
chrześcijańskiego świata nie zajechała tak daleko jak ona. Za młodu przez 
dziesięć lat 
żyła wraz z mężem i z kilku rodakami na zachód od oceanu, a więc za krańcem 
świata, i tam urodziła dzieci. Jakieś dziwne stworzenia wprowadzały jednak tyle 
niepokoju w ich tamtejsze życie, że opuścili ów kraj, choć jeden z synów był 
wtedy 
maleńki. To, co owa niewiasta opowiedziała w obliczu Boga, było tak -przedziwne, 
że w końcu mnisi wszystko spisali. Podobno długo jeszcze można tam było czytać 
to pismo. Kiedy później klasztor skasowano, wszystkie dokumenty rozLąd 
amerykański, (łat)
prószyły się lub zaginęły. To i owo jednak odnaleziono po stuleciach i zebrano, 
kiedy 
po powrocie papieża z wygnania rozpoczęto dlań budowę biblioteki.
Poza tym w lochach Watykanu poszukiwał Arnaeus dwu ksiąg — były to Liber 
Islandorum 1 z tablicami przodków i żywotami królów, księga obszerniejsza od 
tej, 
jaką spisał po islandzku uczony Ari2, oraz Brema -rum Holense — pierwsza książka 
wydana na Islandii, a drukowana na rozkaz Jona Arasona3; ostatni ze znanych 
egzemplarzy Breviarum Holense położony został w grobie mistrza Thorlakura na 
jego 
sercu, tak jak sobie tego- życzył.
— Papież — ciągnął Arnaeus — jest wielkim zbieraczem i niewątpliwie posiadał on 
te 
księgi, a prawdopodobnie posiada je po dziś dzień. Ale z biegiem czasu 
ukradziono 
starcowi mnóstwo cennych szpargałów i dlatego nabrał nieufności wobec ludzi 
zjeżdżających się zewsząd, aby myszkować wśród jego starych, zdartych ksiąg.
Całymi latami starał się Arnaeus o wstawiennictwo mocarzy, ministrów, książąt, 
arcybiskupów i kardynałów, niezbędne, aby pozwolono mu wejść w ów „ciemny las", 
jak nazywany jest papieski zbiór manuskryptów. A mimo to jeszcze mu nie ufano i 
przez cały czas spędzony w owych legendarnych podziemiach kroczył u jego boku 
mnich, a za nim uzbrojony strażnik, aby nie mógł skraść jakiegoś skrawka 
pergaminu 
ani bez zezwolenia zrobić jakichś notatek, które luteranie mogliby 1 Księga 
Islandczyków. (łac.)
2 Ari inn frodi (1067—1148) (po islandzku dosłownie: „bogaty w wiedzę", 
„uczony") uchodzi za Herodota wśród dzie-jopisów Islandii.
3 Jon Ar a s on por. objaśnienie na str. 41. Rezydencją Jona Arasona była 
siedziba 
biskupia w Holar, od której otrzymał nazwę modlitewnik Breviarum Holense.
wykorzystać w swej nieustannej walce przeciw słudze sług bożych.
Tak długo wędrował wśród tych grobowców stuleci, że teraźniejszość zdawała mu 
się 
dalekim snem. Niezliczone skrzynie z księgami, dokumentami i rejestrami 
wypełniały 
sale, korytarze i podziemne piwnice zbierając pył i padając ofiarą moli; z 
niektórych 
wyłaziło już robactwo. Przy każdym oddechu płuca szperacza napełniały się 
kurzem, 
aż wreszcie nie mógł już złapać powietrza, jak chłop w rodzinnej Islandii, który 
długo ubija w swojej stodole zgniłe siano. Wpadały mu w ręce najpoważniejsze i 
najbłahsze przyczynki do historii chrześcijaństwa od jej początków, wszystko 
prócz 
Liber Islandorum, Breviarum Holense i spowiedzi Gudrid z Hislant terra. Dawno 
już minął czas, jaki mu najmi-łościwszy król duński przeznaczył na tę podróż. W 
końcu Arnaeus doszedł do wniosku, że choćby resztę życia — długie będzie czy 
krótkie — chciał poświecić na poszukiwania, w godzinę śmierci wcale nie stanie 
bliżej 
swego celu. Mimo wszystko był tak pewny, że te księgi tu są, jak szalony 
włóczęga, 
którego przypominał sobie z dzieciństwa, pewny był, że pod kamieniami leżą 
ukryte 
skarby. Ale widział, że nie dla niego jest pociecha zawarta w Boskiej obietnicy, 
iż 
każdy, kto szuka, znajdzie.
— I nic nie znaleźliście, panie? — spytała Snaefridur, która wpatrywała się weń 
opuściwszy robótkę na kolana. —• Zupełnie nic?
— Wiem — powiedział patrząc na małżonkę biskupa — że grzechem jest odejmować 
coś czy przydawać do Pisma świętego, ale grzech pierworodny, to nieszczęsne 
brzemię, nieustannie na nas ciąży i długi czas dręczyło mnie podejrzenie, że 
miejsce, 
które dopiero co przytoczyłem, brzmiało pierwotnie: Szukajcie, a znajdziecie... 
wszystko prócz" tego, czego szukacie. Ale teraz 26> proszę wybaczyć mi moje 
gadulstwo, sądzę, że najlepiej będzie, jeśli dziś już się więcej nie odezwę. 
Chciał 
wstać i odejść.
— Zapomnieliście, panie, opowiedzieć nam o Rzymie — rzekła Snaefridur. —• 
Wybrałyśmy sobie to miasto, a teraz chcecie nas o nie oszukać.
I małżonka biskupa prosiła uprzejmie, aby nie opuszczał ich tak rychło.
Pozostał jeszcze. W rzeczywistości wcale mu się nie spieszyło, może nawet nie 
miał 
zamiaru odchodzić. Pozwoliły mu obejrzeć swoje hafty; rozwinął je i podziwiał 
okazując, że zna się i na kobiecych robótkach. Dłonie miał małe, palce 
wydłużone, 
cienkie przeguby; gładką skórę na grzbiecie ręki porastały delikatne ciemne 
włoski. 
Zasiadł głębiej, ale stóp nie oparł jeszcze na podnóżku.
— Rzym —• powiedział i uśmiechał się zagubiony w myślach, jakby patrzył na coś w 
dali. — Widziałem tam dwóch mężczyzn i jedną niewiastę. Wielu też innych, 
oczywiście. Ale przez cały czas tych dwóch mężczyzn i tę niewiastę. Rano i 
wieczór 
widziałem troje ludzi: dwóch islandzkich mężów i islandzką kobietę. Damy bardzo 
się zdziwiły: —• ...islandzkich mężów, islandzką kobietę? Opisał im więc 
niewysoką, 
drobną kobietę średnich lat idącą wśród niemieckich pielgrzymów, niepozorną w 
szarej masie ludzkiej, a ciżba ta wydawała się jeszcze bardziej szara przy 
mieszkańcach wiecznego miasta, którzy patrzyli też na nią jak na przelotne stado 
ptaków; nawet żebracy i motłoch Rzymu w porównaniu z tymi cudzoziemcami 
stanowili rodzaj wybrany.
— I w tej szarej gromadzie wędrowców znajduje się, jak powiedziałem, ta 
zwyczajna, 
niepozorna kobieta w grubym, zniszczonym,1 ufarbowanym przez siebie na ciemno 
płaszczu z kapuzą, bosa jak cała Europa z początkiem jedenastego stulecia, kiedy 
to 
wskutek ubóstwa chrześcijanie byli jeszcze ludożercami. Ale w małym zawiniątku 
ta 
bosa, prosta kobieta trzyma pod pachą nowa parę butów, które od dawna nosi ze 
sobą. Były one z niezwykle miękkiej, barwionej skóry, z zaokrąglonymi noskami, 
podeszew zszyta była wierzchem grubą nicią, wszystkie szwy ozdabiały paski ze 
skóry, a przyszwa wysadzana była kuleczkami ze skóry w różnych kolorach. 
Takiego obuwia nie widział dotąd nikt z chrześcijan, nikt z Rzymian, nikt w 
czasach 
wielkich narodów starożytności i przez cztery najbliższe wieki nie miał świat 
oglądać 
takiego obuwia. I ten symbol dróg, które przemierzała w najdłuższej z odbytych w 
ówczesnym świecie podróży, przyniosła ze sobą, aby dać go papieżowi w okupie za 
grzechy popełnione w kraju, gdzie te buty dostała, w dobrym Yinland1. Starałem 
się spojrzeć w oczy owej niewieście, co jedyna spośród śmiertelnych kobiet 
odnalazła 
nowy świat; były to jednak tylko oczy wędrującej z daleka, zmęczonej istoty; i 
kiedy 
nastawiłem uszu, zdało mi się, że z towarzyszami podróży rozmawia narzeczem 
dolno-niemieckim, które było wówczas językiem żeglarzy. Niewiastą tą była Gudrid 
z Hislant terra, córka Gudridur i Thorbiarna z. Glaumbae znad fiordu Skaga na 
Islandii, Gudrid, która przez długie lata mieszkała w Yinland i Thorfinnurowi 
Karlsefni urodziła syna Snorriego, od którego wywodzą się islandzkie rody.
Następnie opowiedział im o dwóch Islandczykach, których widział w Rzymie. Jeden 
obyczajem panów przybył na południe na przepysznym rumaku, w towai V i n l a n d 
(dosł. kraj wina) — nazwa, jaką nadali Ameryce pierwsi odkrywcy, Skandynawowie z 
Islandii. Obuwie, o którym wyżej mowa, to prawdopodobnie mokasyny 
północnoamerykańskich Indian.
rzystwie znakomitych mężów, wioząc srebro, i złoto i nająwszy zbrojną straż dla 
ochrony przed rozbójnikami. Po tym jasnowłosym, czynnym mężczyźnie, o 
przejrzystych, szczerych oczach pełnych dziecięcej ciekawości, łatwo było 
poznać, że 
nie czuł się gorszy od nikogo na ziemi, on, co jako kupiec dotarł do Mikla-gard 
i 
krajów kalifa i przybił statkiem do brzegów fiordu Straum w Yinland, kiedy 
Europa 
pogrążona była jeszcze w barbarzyństwie, kiedy oblegano Paryż i Sewillę, kiedy 
we 
Francji i w Italii zakładano dopiero państwa — a prócz tego ułożył 
Yolsungensaga. 
Ściągnął jednak śmierć na swój ród na Islandii, a na kraj — Ragnarok, zmierzch 
bogów, o którym opowiada poezja, i przybył tu, aby mu papież wyznaczył karę. Za 
pokutę miał być oprowadzany boso po Rzymie od kościoła do kościoła, a przed 
czterema największymi świątyniami biczowano go, aż otaczający lud użalał się 
pełen 
zdumienia, że tak dostojny mąż musi tak srogo cierpieć. Mąż ten nazywał się 
Sturla 
Sigłwatsson 1.
Drugi z islandzkich mężów nigdy nie był w Rzymie, ale otrzymał od papieża list, 
w 
którym kazano mu ogniem i mieczem bronić Kościoła Islandii i jego mienia przeciw 
luterańskim, królom. I wtedy jak w naszych czasach nie wahano się chwytać za 
oręż. 
Aż do chwili, kiedy tego ostatniego z dawnych Islandczyków poprowadzono na 
stracenie, wszystkie jego myśli dążyły do Rzymu.
Arnas Arnaeus powiedział, że w snach często ukazywała mu się postać starca, ale 
w 
Rzymie ujrzał go kie1 Sturla Sighvatsson (1199—1238) — zamieszany był w 
ustawiczne walki, a obraziwszy jednego z islandzkich biskupów musiał 
przedsięwziąć 
pielgrzymkę pokutną do Rzymu. Po powrocie jednak nowe zatargi, w jakie popadł, 
doprowadziły w końcu do powszechnej wojny domowej, którą Islandia przypłaciła 
swoją wolnością: krajem zawładnął król norweski.
dyś tak wyraźnie, że rzeczywistość przestała dla niego istnieć.
— Nad Skalholt jest noc. On czuwa z obu swymi synami. Synowie wydają się starsi 
i 
słabsi od sędziwego ojca. Nieszczęście przydało jego barkom tak potężną siłę, że 
żaden ciężar nie mógł ich złamać, a jego szyja była tak krótka, że nie mógł się 
ugiąć. I 
oto nadszedł ranek siódmego listopada.1 Przez noc wzgórza posiwiały lekkim 
śniegiem, szron legł na trawie polnej... Tych mężów widziałem.
— I nikogo więcej? — spytała Snaefridur.
— Ależ oczywiście — odpowiedział cicho, spojrzał na nią i uśmiechnął się. — Poza 
tym widziałem cały świat.
•— Nikt nie wątpi — rzekła małżonka biskupa —• że Jon Arason był wielkim 
bojownikiem i wielkim Island-czykiem naszej przeszłości. Ale czy nie przebiega 
was, 
panie, dreszcz na myśl, że gdyby ten gwałtownik zwyciężył, zwyciężyłaby wraz z 
nim 
błędna nauka papi-stów? Niech mnie Zbawiciel strzeże!
— W owym czasie, kiedy byłem w Rzymie, obchodzono tam właśnie rok 
jubileuszowy dla całego chrześcijaństwa. Pewnego dnia włóczyłem się w pobliżu 
rzeki 
Tyber. Nie zaprzeczę, byłem zgnębiony, jak może być zgnębiony ktoś, kto doszedł 
do 
przekonania, że bezużytecznie zmarnował dużą część krótkiego życia, że na próżno 
poświęcił wiele pracy i pieniędzy, zdrowie wystawił na szwank, a może nawet 
przez 
upór utracił przyjaźń dobrych ludzi. Łamałem sobie głowę, jak mam się 
usprawiedliwić przed moim królem i panem, zbyt już bowiem długo zaniedbywałem 
swoje obowiązki. I kiedy tak wędruję zatroskany, natrafiam niespodziewanie na 
olbrzymi tłum ludzi posuwający się powoli ku mostowi 1 Jon Arason i obaj jego 
synowie zostali ścięci w Skalholt wczesnym rankiem 7 listopada 1550.
na Tybrze. Ani przedtem, ani potem, nie Avidziałem podobnej masy ludzi. 
Wypełniała ulice i uliczki. Trudno było rozeznać, kto jest w tej procesji 
widzem, a kto 
pątnikiem. Wszyscy śpiewali. Zatrzymałem się obok kilku .mieszkańców tej 
dzielnicy, chciałem popatrzyć, jak przepływa ludzka rzeka. Byli tam pielgrzymi z 
najróżniejszych krajów przybyli na południe, aby w tym roku łaski dla 
chrześcijaństwa uzyskać odpuszczenie win. Tłum składał się z wielu mniejszych 
grup, a na czele każdej niesiono chorągiew z patronem księstwa albo relikwiarz 
ze 
szczątkami świętego tej okolicy, albo wizerunek tego, co najbardziej czczą w 
swoim 
kościele; przeważnie był to obraz Maryi, górujące nad wszystkim godło1 
miejscowości — bowiem w papistowskich krajach tyle jest Maryj co miast, i jedne 
z 
nich noszą imię od kwiatów, inne od -skał, inne od uzdrawiających źródeł, od 
tronu 
Dziewicy, postaci Dzieciątka lub barwy jej szat. Osobliwy to był widok -— owa 
mnogość hrabstw razem wędrujących tymi mostami gwoli zbawienia duszy. Kiedy 
jako młodzieniec żyłem nad fiordem Breida, nigdy nie przyszło mi do głowy, że 
tyle 
narodów zamieszkuje świat.' Byli tu ludzie z wielu miast i królestw Italii: 
Mediolańczycy, Neapolitańczycy i Sycylijczycy, mieszkańcy Sardynii, Sabaudii, 
Wenecji i Toskanii oraz Rzymianie. Można tu było widzieć ludzi z sześciu 
hiszpańskich prowincji, mieszkańców Kastylii, Aragonii, Katalonii, Walencji, 
Majorki i Na-warry. Były też rozmaite ludy z krajów cesarza, nawet z tych, co 
przyjęły naukę Lutra: Bawarczycy, Niemcy i Chorwaci, Frankończycy i 
Westfalczycy, 
ludzie znad Renu, Sasi, Burgundczycy, Frankowie, Wallonowie, Austriacy oraz 
lud z Istrii. Po co zresztą wyliczać nazwy tych ludów? Było tak — widziałem na 
własne oczy, jak przeciągały te wszystkie narody i wiele innych. Widziałem 
twarze 
mieszkańców takich krajów, o któ-
rych nic przedtem nie słyszałem, których stroje ujrzałem po raz pierwszy w 
życiu, 
widziałem ich wychudłe twarze o ocza'ch płonących umiłowaniem życia. Ale wciąż 
muszę myśleć o tym. mnóstwie nóg, obutych albo bosych, na pewno utrudzonych, a 
jednak kroczących ochoczo, i o starej pieśni krzyżowców, którą ja słyszałem w 
muzyce rozlegającej się, gdy uderzali w struny lir i innych muzyckich narzędzi 
czy 
gdy dęli w ojczyste flety: „Wspaniała jest ziemia, wspaniałe jest Boże niebo." I 
nagle 
spostrzegłem, że nie ma już Gudridur Thor-bjarnardottir. Me ma żadnego 
Islandczyka.
Małżonka biskupa także odłożyła robótkę i patrzyła na opowiadającego. Teraz 
powiedziała:
— Bogu ^dzięki, że nie było tam żadnego Islandczyka. Czy nie smuci was myśl o 
wszystkich tych prostych zbłąkanych ludziach, którym papież nie daje przyjąć 
Chrystusowego posłania, tak że nie mają prawa do zbawienia swych dusz przez 
wiarę?
— Madame, kiedy widzimy pochód tak wielu nóg, mimo woli pytamy się: „Dokąd 
wiedzie droga!" Idą przez Tyber, stają na placu przed sancti Petri basili-cam 1, 
kiedy 
zaś papież pojawia się na balkonie swej siedziby, intonują Te Deum laudamus2, a 
wszystkie dzwony Rzymu zaczynają bić. Czy to słuszne, czy niesłuszne? Nie wiem. 
Dobrze poinformowani auctores twierdzą, że bogaty Jan Medyceusz, zwany 
także Leonem X, był uczonym poganinem ze szkoły Epikura i nigdy w duszę nie 
wierzył, choć sprzedawał odpusty na zbawienie dusz. Może robił to właśnie 
dlatego. 
Czasem zaczynam sądzić, że Marcin Luter musi wydawać się głupim chłopem z 
zapadłej doliny, kiedy z takim człowiekiem prowadził spór o wolność duszy.
1 Bazylika Świętego Piotra, (łac.)
2 Ciebie, Boga, chwalimy, (łac.)
— Ale, kochany panie komisarzu, czy to nie grzech myśleć w ten sposób o naszym 
mistrzu Lutrze? — rzekła żona biskupa.
— Nie wiem, madame. Możliwe, że tak. Ale jedno jest pewne: wydało mi się 
wtedy, że wielce uczeni i oświeceni reformatores są nieskończenie daleko na 
północy. Bo kiedy jakiś czas spoglądałem na te mnóstwo nóg, rzekłem 
nieoczekiwanie 
sam do siebie: podążysz za tą procesją, dokądkolwiek ona pójdzie. I w tłumie 
szedł 
potem przez Tyber Islandczyk. Stanęliśmy przed sancti Petri basilicam, dzwony 
Rzymu dzwoniły, na balkon wyszedł papież z tiarą i pastorałem, a my śpiewaliśmy 
Te 
Deum. Szukałem starych ksiąg islandzkich i w głębokim smutku pogrążyło mnie to, 
że 
ich nie odnalazłem. Lecz teraz zrodziła się we mnie nagle myśl, jak małe ma 
znaczenie 
to, że nie znalazłem owych starych ksiąg. Nazajutrz opuściłem Rzym.
Pięknie podziękowały za opowieść o stolicy Gudridur Thorbjarnardottir, Sturla 
Sighvatssona i Jona Arasona; więcej czasu królewski wysłannik już nie miał, 
ponieważ na dole czekali na niego przybyli z daleka goście. Żona biskupa, która 
była 
gorliwą protestantką i z tego powodu nie znaj dowala szczególnej przyjemności w 
słuchaniu o siedzibie papieża, poprosiła, by później i ona mogła wybrać sobie 
jakieś 
miasto. Odrzekł, że opowie o mieście, jakie im się spodoba i kiedy im będzie 
dogodnie. I pożegnał się.
Kiedy otworzył już drzwi, Snaefridur szybko powstała i rzekła:
— Przyszło mi właśnie na myśl, że mam drobną sprawę do was, panie komisarzu. 
Omal o niej nie zapomniałam. Muszę jednak dodać, że nie mnie ona dotyczy.
— Czy chodzi o jakąś książkę? — spytał odwróciwszy się na progu i spojrzawszy 
jej 
w oczy.
— Nie, o pewnego człowieka.
Odpowiedział, że serdecznie ją przyjmie, kiedy tylko będzie sobie tego życzyła. 
Po 
czym odszedł.
x Prosił, aby spoczęła.
Usiadła naprzeciw niego, złożyła ręce na kolanach i patrzyła nań jakby z 
wielkiej 
oddali. Jej istota znowu zamarła.
— Nie chciałam przyjść, choć mnie stary człowiek o to prosił — rzekła. — 
Powiedziałam starcowi, że nic mnie to nie obchodzi. A teraz jednak przyszłam w 
tej 
sprawie. Nie powinien wasza dostojność sądzić, że przyszłam z jakiegokolwiek 
innego 
powodu.
— Witaj, Snaefridur — powiedział po raz drugi czy trzeci.
— Wiem, że nie obce są wam, panie, wytworne obyczaje wielkiego świata •— rzekła. 
— Ale jak już powiedziałam, nic na to nie poradzę: choć nie znam tego starego 
człowieka i choć nic on mnie nie obchodzi, czuję się tak, jakbym go zawsze znała 
i 
jakby mnie obchodził. Zwie się on Jon Hreggvidsson.
— Ach, stary Jon Hreggvidsson — rzekł Arnas Arnaeus. — To jego matka 
zachowała jeden z najrzadszych klejnotów, jakie znaleziono na Północy.
— Tak — rzekła Snaefridur — serce...
— Nie, kilka starych kart pergaminu •— przerwał jej Arnas Arnaeus.
— Proszę o przebaczenie.
— Wszyscy mamy wobec Jona Hreggvidssona dług wdzięczności — za jego matkę 
— rzekł Arnas Arnaeus.
- Dlatego, Snaefridur, kiedy przyszedł do mnie z pierścieniem, ofiarowałem mu 
go, 
aby mógł się choć raz zabawić.
— Ach, nie mówmy po piętnastu latach o takiej bła hostce — rzekła Snaefridur. — 
Muszę się śmiać i czerwienić na myśl, że byłam kiedyś młoda.
Oparł się o pulpit, za nim leżały powiązane w pliki manuskrypty i wielkie 
księgi, 
niektóre otwarte. Ubrany był w długi, luźny czarny surdut z białymi mankietami. 
Jeden palec wskazujący oparł o drugi. Znów posłyszała jego głos:
— Kiedy wówczas odjechałem i nie wróciłem mimo obietnic — los bowiem silniejszy 
jest od ludzkiej woli, tak czytamy w islandzkich sagach — pocieszałem się myślą: 
gdy 
znowu zobaczę jasną dziewczynę, stanie się ona już inną kobietą, przeminie jej 
młodość i piękność, która jest darem młodości. Mędrcy dawnych wieków uczą, że 
złamanie miłosnego przyrzeczenia jest jedyną zdradą, na którą bogowie patrzą 
łagodnie: Venus haec perjuria ridet1. A kiedy po tylu latach weszliście, pani, 
wczorajszego wieczoru na salę, poczułem, że chyba bogini nie uśmiecha się do 
mnie 
pobłażliwie.
—• Proszę, na Boga, zaprzestać tej próżnej mowy — rzekła, rozplotła palce i na 
chwilę uniosła ręce, jakby w obronie.
— Wszyscy są poetami, dopóki trwa młodość. Ale nie dłużej. I póki trwa młodość, 
są 
piękni przez krótki czas. Jedno i drugie — to dar młodości. Ale ze szczególnej 
łaski 
bogowie użyczają niektórym istotom tych darów od kolebki do grobu, nie patrząc, 
czy 
potrwa ich życie mało, czy wiele lat.
— Zaiste jesteście poetą, dostojny panie.
—• Chcę, aby to, co przed chwilą powiedziałem, było wstępem do wszystkiego, o 
czym będziemy dalej rozmawiać.
Zapatrzyła się przed siebie, jakby zapomniała o swej sprawie. W twarzy jej 
odbijał się 
spokój tak cichy 1 Wenus śmieje się z tych krzywoprzysięstw, (łac.) i wzniosły, 
że 
wydawała się bliższa nieba niż ziemi. W końcu spuśeiła oczy.
— Jon Hreggvidsson — powiedziała — tylko o nim chce rozmawiać. Mówią, że kto 
da jałmużnę, jest już odtąd zależny od żebraka. I rzeczywiście, po piętnastu 
latach 
przybywa ten Jon Hreggvidsson i wydaje mi rozkazy.
—• Myślałem, że napełnia was dumą ocalenie starego Jona Hreggvidssona, zabójcy 
kata.
— Mój ojciec zasłużył chyba na coś lepszego niż na to, abym uwalniała 
przestępców 
z jego więzienia. Pragnął on zawsze mego dobra. A dostojny pan, przyjaciel 
króla, 
winien by także ze względu na królewski majestat gniewać się na mnie: wszakże, 
samiście to powiedzieli, zabił on człowieka, zabił królewskiego sługę.
•— Niewątpliwie zrobił on to — rzekł Arnas Arnaeus. — Oboje jesteśmy jednak 
niewinni przed naszym królem, choć podaliśmy zabójcy pomocną dłoń. Nie 
udowodniono bowiem jego winy.
•— Mój ojciec nie skazuje niewinnych.
— Skąd wiesz o tym, pani?
— Stanowię jego cząstkę. Płynie we mnie jego krew. Wydaje mi się, że sama z 
całym, poczuciem sprawiedliwości tego przestępcę skazałam. Dlatego obwinia mnie 
sumienie, że go uwolniłam.
— Jeśli idzie o prawo i bezprawie, ludzkie sumienie to zawodny sędzia. To pies 
lepiej 
lub gorzej wytresowany, co w nas słucha nakazów otoczenia — swego pana. Może on 
mieć dobrego albo złego pana. Czasem może mieć pana, który sam jest łajdakiem. 
Niech was nie martwi to, co wam wyrzuca sumienie w sprawie Jona Hreggvidssona. 
Nie jesteście, pani, nieomylna, ale i wasz ojciec też nie jest nieomylny. Dopóki 
nie 
udowodnią czegoś przeciwnego, uważajcie, że pomylił się;'; sąd.
— Ale jeśli popełniono rzeczywiście omyłkę i Jon Hreggvidsson jest niewinny, czy 
sąd nie jest doprawdy więcej wart od głowy żebraka?... nawet gdy czasem zapadnie 
fałszywy wyrok...
— Jeśli sąd udowodni oskarżonemu winę, musi on zostać stracony, choćby nie 
popełnił przestępstwa. Twarda to nauka, bez niej jednak nie mielibyśmy żadnej 
sprawiedliwości. I zdaje się w tym właśnie pobłądził sąd rozstrzygając sprawę 
Jona 
Hreggvidssona, a bodaj że i sprawy wielu, zbyt wielu, innych domniemanych 
przestępców.
— Możliwe —• rzekła. — Nie słyszałam jednak nigdy, aby ktokolwiek wątpił w to, 
że Jon Hreggvidsson zabił, owego człowieka. Nawet wy to powiedzieliście. Zresztą 
i 
chłop nie bałby się o swoją sprawę, gdyby miał czyste sumienie.
— Było też prostą rzeczą ująć i stracić Jona Hreggvidssona w ciągu tych 
kilkunastu 
lat, kiedy siedział na swojej zagrodzie w Rein tuż pod bokiem władz. A jednak 
nie 
spadł mu włos z głowy.
— Mój ojciec nie sądzi nikogo dwa razy za to samo przestępstwo. A zresztą -
człowiek ten wrócił z jakimś listem królewskim.
— Niestety, nie był to list zapewniający życie bez końca — rzekł Arnas Arnaeus 
uśmiechając się.
—• Z listem ułaskawiającym.
— Z listem nakazującym wznowienie sprawy. Lecz listu tego nigdy nie odczytano. I 
sprawy nie wznowiono.
— Mój ojciec niczego nie ukrywa. Jest on jednak człowiekiem litościwym i 
widocznie okazał współczucie biedakowi.
— Czy litość jest zgodna z prawem? — spytał Arnas Arnaeus, wciąż uśmiechając 
się.
— Wiem, że jestem głupia — powiedziała na to. —
Wiem, że jestem tak głupia, iż muszę wydawać się wobec was drobnym owadem, co 
upadł na grzbiet i nie może podnieść się i ulecieć.
— Twoje wargi są takie jak niegdyś: trzepoczące skrzydła motyla.
— Jestem pewna — odrzekła — że Jon Hreggvidsson zabił tego człowieka.
— To ty, pani, przysłałaś go do mnie, abym dał mu pomoc i obronę.
— To była tylko zalotność. Miałam wówczas siedemnaście lat.
— Opowiedział mi, że była u was jego matka — rzekł Arnas Arnaeus.
— Tak czy owak — rzekła — ja nie mam serca.
— Mogę zbadać.
— Nie.
— A jednak wasze lica płoną.
— Wiem, jestem śmieszna, ale nie jest konieczne, aby dostojny pan dawał mi to 
odczuć.
— Snaefridur...
— Nie! Proszę wyświadczyć mi wielką łaskę i nie nazywać mnie po imieniu, lecz 
powiedzieć mi tylko: czy ta sprawa ma być rozpatrywana na nowo? Czy to nie 
wszystko jedno, co się stanie z Jonem Hreggvidssonem?
Przestał się uśmiechać i odpowiedział bezosobowo, jak z urzędu:
— Nie zapadły jeszcze żadne decyzje. Różne stare sprawy sądowe wymagają jednak 
zbadania. Król życzy sobie, alby je na nowo podjęto. Jon Hreggvidsson był tu 
niedawno. Prawie cały dzień gadaliśmy o najróżniejszych rzeczach. Jego sytuacja 
nie 
jest najlepsza. Obojętne jednak, jak mu tam teraz pójdzie, wierzę, że wznowienie 
jego 
sprawy ma znaczenie dla przyszłości tego kraju i dobra narodu.
18 Dzwon Islandii — A jeżeli uznają go winnym... po wszystkich- tych latach?
— Nie 'mogą go uznać bardziej winnym, aniżeli orzekł dawny wyrok.
— A jeśli jest niewinny?
— Hm... Czego chciał Jon Hreggvidsson?
Nie odpowiedziała na jego pytanie, lecz spojrzała wysłannikowi króla prosto w 
oczy i 
sama zapytała:
— Czy król jest memu ojcu wrogi?
— Sądzę, że mogę bez wahania odrzec: nie. Sądzę, że nasz najmiłościwszy król i 
pan 
oraz mój jaśnie oświecony druh lógmadur są obaj równie wielkimi przyjaciółmi 
sprawiedliwości.
Powstali.
— Dziękuję wam, panie •— rzekła. — Rozmawialiście ze mną, jak przystoi słudze 
króla: z niczym się nie zdradzając, a jeśli trzeba, opowiadając interesujące 
historyjki, 
podobne do dzisiejszej opowieści o Rzymie.
Właśnie miała odejść, kiedy nagle podszedł do niej i powiedział:
— Snaefridur, czy mogłem uczynić coś innego aniżeli dać pierścień Jonowi 
Hreggvidssonowi?
— Nie, panie doradco królewski.
•— Nie byłem wolny. Byłem niewolnikiem moich poczynań. Posiadała mnie Islandia i 
stare księgi, które przechowywałem w Kopenhadze; ich demon był moim demonem, 
ich Islandia była prawdziwą Islandią, innej Islandii nie było. Gdybym, jak 
ślubowałem, wrócił owej wiosny okrętem do Eyrarbakki, byłbym sprzedał Islandię. 
Każda z moich ksiąg, każda karta i dokument wpadłyby w ręce lichwiarzy, moich 
wierzycieli. Żylibyśmy w zapadłym dworze szlacheckim, dwoje żebraków ze 
znakomitego rodu, ja piłbym i sprzedał cię za wódkę, a może i zabił...
Odwróciła się i spojrzała na niego, potem zarzuciła mu ramiona na szyję, przez 
mgnienie oka złożyła głowę na jego piersi i wyszeptała:
— Arni.
Nie powiedziała nic więcej, a on jeden jedyny raz dotknął dłonią jej bujnych, 
jasnych 
włosów, po czym pozwolił jej odejść.
xi Pewnego jesiennego dnia przed bramą biskupiego domu stoi biedny człowiek, 
przemoczony, z siną od mrozu twarzą; próbuje zagadnąć kogoś ze służby, ale nikt 
na 
to nie zważa. Jego suknie są podarte, choć widać po nich, że szyte były na męża 
wysokiego stanu. Buty ma wykrzywione, popękane i brudne, ale w tym kraju jedyną 
wspólną cechę wszystkich mieszkańców stanowi nędzne obuwie. Widać, że na pewno 
jest trzeźwy. To szczątek człowieka, ale nie karykatura; w jego twarzy można 
jeszcze 
znaleźć rysy świadczące, że niegdyś była to dzielna ludzka istota. Znać też w 
jego 
postawie, że zaznał lepszych dni. Nie chce mieć do czynienia ze służbą, nie 
miesza się 
między gmin i pragnie rozmawiać z samym jaśnie państwem.
'Kiedy po raz pierwszy zapukał do biskupich wrót, dopytywał całkiem po prostu o 
swoją małżonkę. Zatrzaśnięto mu drzwi przed nosem.' Stał pod drzwiami przez 
wiele 
godzin, aż otworzono je znowu dla innych gości, jemu kazano jednak pozostać na 
dworze. Stał dalej i tylko od czasu do czasu pukał leciutko, ale tam za drzwiami 
wiedziano, że to on, i nie otwierano. Obszedł dom myśląc, że od tyłu przez pokój 
dla 
służby będzie mógł dostać się do biskupa, ale w sieni napotkał tęgie dziewki, 
które 
powiedziały mu, że goście nie wchodzą tędy. Po wielu staraniach udało mu się w 
końcu mówić z pokojową małżonki biskupa; powiedziała ona, że sio18*
stra madame czuje się niezdrowa, a sama madame jest bardzo zajęta. Prosił o 
możność rozmowy z biskupem, ale biskup miał zebranie pastorów.
Nazajutrz gość znowu przychodzi i wszystko powtarza się tak samo jak 
poprzedniego 
dnia. Ale teraz porywisty sudwest zacina gradem i gwałtowne uderzenia wichru 
rozwiewają szaty mężczyzny, pokazując jego wychudłe nogi i krzywe kolana. Jego 
buty są dziś suche, ale — jeśli to możliwe — jeszcze lichsze aniżeli wczoraj, w 
czasie 
deszczu. Nie ma rękawic, zaziębiony, wyciera nos gołymi palcami.
Kiedy przychodzi po raz trzeci, oddaje przy głównym wejściu list do biskupa, ale 
upływa sporo czasu, aż dopiero pod wieczór dostaje odpowiedź, że biskup przyjmie 
go 
w najlepszej izbie.
Biskup był ojcowski, a nie zagniewany, mówił doń „drogi Magnusie", z uśmiechem 
pełnym godności i poczucia władzy ujął jego zimną dłoń. Sądził zawsze, rzekł, że 
Magnus pochodzi z nazbyt mądrej rodziny, aby mógł naprawdę pomyśleć o wdaniu 
się w rzecz tak ryzykowną jak skarga sądowa w sprawie ich małżeńskiego związku, 
o 
czym wyczytał w liście. Co do tego, iż małżonek wyraził życzenie, aby 
porozmawiać 
ze swa żoną, zależy to wyłącznie od jej woli. Dalej biskup odpowiedział na 
zawarte w 
liście żądanie, aby mocą swej duchownej władzy i powagi skłonił żonę do powrotu 
do 
męża — że z radością powitał szwagierkę w swoim domu i będzie ją gościć tak 
długo, 
jak długo zechce tu pozostać. Magnus z Braedratunga rzekł, że kocha żonę z 
całego 
serca i nad wszelką miarę i że to hańba odrywać ją od niego. Biskup oświadczył, 
że 
nie miał wpływu na jej przyjazd, i prosił szwagra, aby nie wziął mu za złe, iż 
nie 
wmiesza się w tę sprawę między małżonkami, dopóki nie zaszło nic takiego, co 
wymagałoby jego wkroczenia.
Mimo tej rozmowy Magnus rano i wieczór przychodził do siedziby biskupa, a nie 
dopuszczany do jaśnie państwa naprzykrzał się zarządcy i służbie. Zaczął nawet 
robić 
dla nich siodła i pracować w kuźni. Przez cały czas zachowywał trzeźwość, choćby 
otaczało go podchmielone towarzystwo. A kiedy kilku pachołków przywiozło z 
Eyrarbakki nowe zapasy wódki i urządziło ogólną pijatykę, szorstko odmówił 
udziału 
w niej i poszedł sobie.
W pewien poranek niedzielny spróbował czatować na nią na drodze do katedry, ale 
choć czekał długo, nie szła tędy. Kiedy wreszcie wszedł do kościoła, zobaczył, 
że 
siedzi obok siostry, w , samym środku między innymi znakomitymi niewiastami. 
Oczy 
miała spuszczone i bez ruchu słuchała kazania pastora Sigurdura o trędowatych. 
Przyszedł na nabożeństwo spóźniony, bo zbyt długo wyczekiwał na dworze. Chciał 
usiąść na chórze, ale wszystkie miejsca w ławkach były zajęte, siedział tu 
bowiem 
Arnas Arnaeus ze swoją świtą i kilku dostojnikami z innych kościelnych gmin; 
szlachcic musiał więc wrócić do kruchty. Kiedy pastor odśpiewał końcową 
modlitwę, 
Magnus zobaczył, że Snaefridur i małżonka biskupa podniosły się równocześnie z 
żoną zarządcy i pokojową. Ale zamiast wyjść przez kościół, przeszły przez chór 
obok 
ołtarza do zakrystii, skąd prowadziło podziemne przejście do domu biskupa, 
używane 
w niepogody i mroźne zimy. Oczywiście zanim weszła w głąb, musiała zdjąć swój 
wysoki czepiec z koronek. Pewnego dnia, wkrótce po tej nieudanej wyprawie do 
katedry, nieszczęśliwy małżonek wpadł na pomysł, aby odwiedzić Arnaeusa. 
Zaprowadzono go do izby, w której pracował on wespół z dwoma pisarzami. W piecu 
płonął ogień. Opuszczony małżonek złożył zdrętwiałe od zimna palce w ciepłą, 
miękką rękę królewskiego wysłannika. Arnaeus przyjął gościa przyjaźnie i prosił, 
by 
spoczął. Magnus usiadł wytrzeszczając tępo oczy i wykrzywiając się. Przed tym 
naprawdę znakomitym mężem, obok buchającego żarem pieca, wśród wielkich ksiąg i 
pięknie rzeźbionych sprzętów, gość podobny był do niezdarnego, nieśmiałego, 
nieokrzesanego młodzika, co nie wie dobrze, czy jest naprawdę mężczyzną, choć 
przybiera miny, jakby nim był.
— Czym mogę wam, panie, służyć? — zapytał Arnaeus.
— Chciałbym zamienić kilka słów z ja... jaśnie oświeconym panem — odpowiedział.
— Prwatim?
Gość podniósł oczy i wyszczerzył połamane zęby.
— To, to: privatim. Długi czas nie miałem w użyciu łaciny.
Arnaeus poprosił swoich pisarzy, by opuścili pokój na czas rozmowy.
W uśmiechu mężczyzny było nadal zakłopotanie a zarazem natrętność i jakby 
szyderstwo wymierzone zarówno przeciw sobie, jak i przeciw otoczeniu.
— Miałem zamiar zaofiarować wam kilka starych ksiąg — powiedział — jeśli nie 
uległy zupełnemu zniszczeniu na strychu stodoły. Pochodzą one ze spuścizny po 
moim 
świętej pamięci dziadku.
Arnaeus odrzekł, że zawsze ciekaw jest wiadomości o istnieniu jakichś opera 
antiąuaria 1, i spytał, jakiego to rodzaju księgi gość posiada. O tym nie umiał 
szlachcic 
nic powiedzieć, wyznał, że nie znajdował nigdy upodobania w węszeniu za starymi 
baśniami Gunnara z Hlidarendi i Grettira Asmundarsona i innymi opowieściami o 
rozbójnikach, ułożonymi ongiś w tym kraju, dodał ponadto, że chętnie podaruje 
jaśnie 
oświeconemu panu te postrzępione stare karty, jeśli mu na 1 Starożytne dzieła, 
(łac.) 
nich zależy. Arnaeus skłonił się nie wstając z miejsca i podziękował za dar.
Nastąpiła przerwa w rozmowie. Małżonek przestał wytrzeszczać oczy; skryty, pełen 
uporu, siedział teraz • z opuszczoną głową, a Arnas Arnaeus patrzał w milczeniu 
na 
jego szerokie, płaskie czoło, podobne do czoła byka. W końcu milczenie stało się 
nieznośnie długie i zapytał:
— Czy coś jeszcze? Mężczyzna jakby się teraz zbudził: •— Chciałbym prosić jaśnie 
wielmożnego wysłannika królewskiego o pomoc w pewnej drobnej sprawie.
—• To mój obowiązek w miarę sił pomagać każdemu w słusznej sprawie.
Po krótkim ociąganiu się gość zaczął mówić. Ożeniony jest z dostojną i niezwykle 
mądrą kobietą, którą gorąco kocha. Obchodził się zawsze z tą kobietą jak z 
jajkiem, od 
rana do wieczora nosił ją na rękach, umieścił ją na wieży niby księżniczkę, 
wśród 
klejnotów, wśród pięknych tkanin i zbytku, w pokoju, gdzie były okna ze szkła i 
piec z 
kafli, podczas gdy on sam, jak tego żądała, sypiał w odległym kącie domu. 
Uważał, że 
nic nie mogło być zbyt dobrym dla tej kobiety, która wywodzi się ze znakomitego 
rodu i uchodzi przy tym za najpiękniejszą kobietę na Islandii. Ale nagle nie 
chce ona 
dłużej pozostać u męża i ucieka od niego. Takie już są kobiety.
Arnaeus uważnie przyglądał się mówiącemu. Nie wiedział, czy mężczyzna opowiada 
tę historię z głupoty, licząc na to, że przybyły z daleka urzędnik nie zna 
przebiegu tej 
sprawy, czy też kryjąc szyderstwo szczwany lis udaje głupca przed swym dawnym 
rywalem i wystawia go na próbę. Choć w oczach gościa pojawiał się czasem błysk 
mówiący, że był on kiedyś wytwornym kawalerem i zdobywcą serc niewieścich, w 
oczach tych nie było duszy, jak w oczach więźnia albo zwierzęcia, aż można było 
zwątpić, czy to wzrok człowieka.
— Kto jest przeciwnikiem w tej sprawie, sama żona czy ktoś inny? — zapytał Arnas 
Arnaeus.
— Biskup — odrzekł małżonek.
To wymagało wyjaśnień, z których wynikło, że biskup, szwagier gościa, i cała 
rodzina biskupa dążą od dawna do oczernienia go przed żoną. Teraz ludzie ci 
dopięli 
wreszcie swego, podstępem wywabili żonę z jego domu i trzymają ją tu jak w 
więzieniu, nadzorując ją dniem i nocą, aby jej prawowity wobec Boga i ludzi 
małżonek nie mógł się z nią spotkać. Magnus mówił •dalej, że odwiedził biskupa, 
aby omówić z nim tę sprawę, ale wykręty i puste słowa były jedyną odpowiedzią. 
Jest 
teraz życzeniem małżonka i jego prośbą, aby wysłannik królewski użyczył mu swej 
pomocy, iżby na drodze postępowania sądowego osiągnął wbrew biskupowi 
sprawiedliwość i z pomocą prawa odzyskał żonę. Arnaeus uśmiechał się uprzejmie, 
nie był jednak zbytnio skłonny wnosić do sądu skargi o małżonkę innego człowieka 
i 
występować przeciw biskupowi, swemu gospodarzowi i przyjacielowi, dopóki nie 
udowodniono mu poważnych przestępstw; co się zaś tyczy starych ksiąg będących 
własnością małżonka, powiedział, że gotów jest przy sposobności obejrzeć je i 
zbadać 
ich wartość. Po czym wstał, zażył szczyptę tabaki częstując gościa i pozwolił mu 
odejść.
Padał śnieg. Dął lodowaty wiatr przenikając do szpiku. Na dziedzińcu przed domem 
biskupa stał wieczorem bezdomny człowiek. Jak koń na pastwisku obracał się tyłem 
do wiatru. Zbyt wytworny, aby szyję obwiązać chustą, unosił i zaciskał kołnierz 
siną 
od zimna ręką. Wpatrywał się w małe okienka na poddaszu nad salą, ale zasłony 
były 
zaciągnięte i nie zapalono tam światła, choć zapadł zmierzch. Kiedy tak stał 
dygocąc z 
zimna, 280 ;- • -
spoza domów wychodzi jakiś mężczyzna prowadząc psy i krzyczy wśród zawiei, że 
ten nędzny łotr, Magnus z Braedratunga, ma się zaraz, wynosić z granic Skalholt 
albo 
wyszczują go psami; a jeśli będzie się upierał i jeszcze raz przyjdzie tu w 
dzień czy po 
nocy, zostanie uwiązany do pręgierza i oćwłczony. Najwidoczniej zarządca, który 
dotąd był małżonkowi dość przyjazny i kilkakrotnie zatrudniał go tu na 
dziedzińcu 
przy drobnych pracach, otrzymał nakaz, aby służba obchodziła się odtąd inaczej z 
Magnusem.
• Małżonek nic nie powiedział. Zbyt był panem, aby mógł na trzeźwo kłócić się z, 
nieokrzesanymi ludźmi. Przy tym wszystkim był głodny. Poszedł na wprost 
wiejącego 
wichru, między stodoły i stajnie, sztorm szarpał na nim odzież, jego nogi 
zdawały się 
cieńsze niż kiedykolwiek dotąd, a kolana jeszcze bardziej krzywe. Były 
rozmarzone, 
piękne noce wiosenne, kiedy jechał dumnie na rumaku przez te jaśnie oświecone 
trawniki — w dzień bowiem było to wzbronione. Teraz, nie miał już ani jednego 
podkutego konia. Ale oto naprzeciw dźwięczą żelazne podkowy. W głębokich 
ciemnościach ktoś jechał po lodzie na czarnym biegunie. Szlachcic udawał, że nie 
widzi jeźdźca, i szedł dalej w wiatr, ale tamten zbliżywszy się ściągnął cugle, 
aż 
ognisty rumak zagryzł wędzidło tocząc pianę z, pyska, odwrócił się w siodle i 
zawołał 
na wędrowca:
— Czyś pijany?
. — Nie — odrzekł szlachcic.
— Chciałeś się może spotkać ze mną?
— Nie.
— Z kimże tedy? •— Z moją żoną.
— A więc jest ona jeszcze w Skalholt — powiedział pastor. — Mam nadzieję, że 
moja droga, zacna przyjaciółka dobrze się miewa.
—- Sam wiesz najlepiej, co u was w Skalholt słychać — hardo rzekł wędrowiec do 
jeźdźca, z którym przed wielu laty byli tu razem w szkołach. — Rzeczywiście, 
wybornie się wam udało wywabić mi z domu żonę. A ty rzetelnie w tym pomagałeś.
— Tego bym się nigdy nie spodziewał, drogi Magnu-sie — rzekł pastor — abym miał 
wykraść żonę... takiemu ulubieńcowi kobiet jak ty.
— Wiem z, dobrego źródła, że latem wiodłeś z nią na trawniku długą rozmowę.
— Ach, Magnusie, nie możesz mieć przecież nic przeciwko temu, że ja, pleban, 
rozmawiam z moimi drogimi parafianami na oczach wszystkich na trawniku, w 
jasnym słońcu. Na twoim miejscu miałbym raczej zastrzeżenia przeciw rozmowom 
prowadzonym nie na oczach wszystkich i nie na trawniku ani w jasnym słońcu.
— Zimno mi — rzekł małżonek. — Jestem głodny i chory. Nie mam ochoty 
wysłuchiwać ciebie tutaj, na mrozie, wśród zawiei. Bądź zdrów, odchodzę.
— Nie potrzebuję zresztą robić z tego tajemnicy, dlaczego ostatniego lata 
rozmawiałem z twoją żoną, drogi Magnusie. Jeśli masz chęć dowiedzieć się, zaraz 
ci 
opowiem.
— No...
— Latem rozeszła się wieść po okolicy, że lubisz wódkę, drogi Magnusie. 
Dlatego zacząłem rozmowę z twoją żoną Snaefridur, aby dowiedzieć się, czy to 
prawda.
— Cóż ciebie obchodziło, czy piję? A któż nie pije?
— Nie wszyscy w równej mierze lubią wódkę. Sam 0 tym wiesz, drogi Magnusie. 
Niektórzy w ogóle nie znajdują w niej upodobania. Innym akurat tyle ona smakuje, 
że skosztują trochę, nie czując koniecznej jej potrzeby, a jeszcze inni piją, aż 
sobie 
lekko podchmielą 1 są w dobrym humorze, a potem przestają. Są wreszcie ''282 •"
i tacy, co upiją się czasami nawet do nieprzytomności, a jednak nie kochają 
wódki aż 
tak bardzo, aby zamieniać na nią coś, co dla nich drogie. Ludzie tacy nie 
uważają 
wódki za rzecz dobrą.
— Widzę, że lubisz, jak niegdyś, wymijać stawiane ci pytania —• rzekł Magnus z 
Braedratunga — przyznam ci się, że nie rozumiem cię i nigdy cię nie rozumiałem. 
Zapytałem, kogo obcego obchodzi, że może kiedyś piłem wódkę. Nikt nie wiedział o 
tym lepiej od mojej żony, lecz przez czas naszego współżycia ani razu nie 
czyniła mi o 
to wyrzutów.
— Nie lubi naprawdę wódki, kto nie jest gotów sprzedać swej żony, choćby 
była najpiękniejszą ze wszystkich kobiet Islandii, oraz dzieci, jeśli je ma, i 
opuścić swego domu zrównawszy go z ziemią.
— To kłamstwo. Jeśli czegoś nienawidzę, to właśnie wódki.
—• Czy nie sądzisz, drogi Magnusie, że to głos Pana, a nie twój własny mówi te 
słowa? Wrzeba umieć rozróżniać jeden od drugiego. Nie ze słów, lecz z czynów 
człowieka jawnym się staje, któremu z tych głosów jest posłuszny.
— Złożyłem uroczysty ślub, że wargi moje nie tkną już wódki — rzekł małżonek; 
podszedł blisko do konia, obiema rękoma chwycił za grzywę i płonącym wzrokiem 
wpatrywał się w pastora mówiąc: — Odkąd moja żona opuściła dom, noc po nocy 
czuwałem i czy wierzysz w to, czy nie, modliłem się do Boga. Moja matka uczyła 
mnie czytać w księdze O siedmiu słowach Chrystusowych, l teraz nie ma we mnie 
nawet iskierki pożądania wódki. Przez te wszystkie dni wiele razy częstowano 
mnie 
wódką. I co, jak sądzisz, najchętniej bym zrobił? Najchętniej naplułbym do 
kieliszka. 
Jeśli będziesz z nią mówił, opowiedz jej to.
— Myślę, że najlepiej będzie, jeśli sam jej to opo wiesz, drogi Magnusie. Gdybyś 
jednak chciał jej przesłać wiadomość przez kogoś, są na pewno inni, co lepiej 
się do 
tego nadają ode mnie.
— Wszyscy wyrzucali mnie za drzwi — rzekł małżonek. — W końcu poszedłem do 
tego, kto titoi obecnie wyżej od pana domu, ale kiedy odeń wychodziłem, 
poszczuto 
mnie psami i grożono mi biciem, jeślibym się znowu tam pokazał.
—• Oto są ludzie światowi — rzekł pastor. Szlachcic oparł się o szyję końską, 
płonące 
oczy wpił w twarz jeźdźca i zapytał:
— Powiedz mi uczciwie, drogi pastorze Sigurdur: czy sądzisz, że zaszło coś 
między 
nim a nią?
Ale pastor Sigurdur popuścił koniowi cugli.
— Wybacz, że cię zatrzymałem — rzekł ruszając. — Myślałem,, że chcesz może 
czego ode mnie. Spotkawszy cię teraz, powiem ci: niezależnie od tego, co się 
tymczasem mogło zdarzyć, jeszcze w czasie sianokosów Snae-fridur gotowa bj4e 
przekreślić wszystkie twe winy i mówiła, że bardziej kocha męża, co gotów był 
tanio ją sprzedać, aniżeli tego, co chciał ją drogo kupić.
Szlachcic stał wśród zawiei i wołał za nim: —• Siggi, Siggi, potrzebuję czegoś 
od 
ciebie. Pozwól mi jeszcze z tobą mówić.
— Czuwam często po nocach, kiedy psy już śpią — rzekł pastor katedralny. — 
Wpuszczę cię, jeśli zachowując ostrożność pokażesz się u mego okna.
XII — Nad fiordem Breida leżą bogate zagrody. W zatokach roi się od edredonowych 
gęsi. Foki śpią na skałach. W wodospadach skaczą łososie. Ptactwo morskie 
wysiaduje 
jaja na wyspach. Łąki zielenią się aż po samo morze. Na stokach górskich — 
zarośla. 
Wzdłuż przełęczy ciągną się hale. Daleko, w głębi kraju, przez stepy płyną 
szerokie 
rzeki i bystre strumienie. Na zielonych wzniesieniach wśród pastwisk stoją chaty 
chłopskie, skąd rozpościera się widok na fiordy. Kiedy nie ma wiatru, kępy i 
skaliste 
wysepki rzucają cień aksamitny, miękki, niemal drżący.
To Arnaeus mówi tak do niej. Przyszła bowiem wieczorem, aby dowiedzieć się, po 
co 
był u niego jej mąż.
—• O ile się nie mylę, jedna z tamtejszych zagród należy do ciebie?
— Dlaczego pytasz?
— Gdybyś miała ochotę osiedlić się tam, przysłałbym ci drzewo na budowę.
— Dostojny panie — rzekła —czy jesteś aż tak wielkim dzieckiem?
— Tak, jestem. Pierwsze wrażenie trwa długo. W jednym z takich dworków 
ujrzałem cię po raz pierwszy. I w myślach widzę cię zawsze nad fiordem Breida, 
wśród ludzi, których nie skruszą żadne troski, którym przeciwności losu nie mogą 
odebrać szlachetności lic.
— Nie wiem, skąd jestem — rzekła bezdźwięcznie.
— Czy wolno opowiedzieć ci coś? Skinęła przyzwalająco, daleka myślami.
— Pewnego razu odbywała się weselna uroczystość nad fiordem Breida. Wiosna już 
się kończyła; było około letniego porównania dnia z. nocą, kiedy wszystko, co 
jeszcze 
na Islandii nie zamarło, budzi się do życia. Późnym wieczorem na dziedziniec 
przybyli 
dwaj jeźdźcy — nie pozwolono im odjechać bez poczęstunku. Na trawniku 
wzniesiony był namiot. Tutaj z wesołym hałasem zabawiali się przy kielichu 
prości 
ludzie. Obcych zaprowadzono jednak do wnętrza domu, gdzie siedzieli ze swymi 
żonami znakomitei kmiecie. Kilka młodych dziewcząt krzątało się podając do 
stołu. Obcy goście, co tu przybyli bez zaproszenia i tylko na chwilę wzięli 
udział w 
nocnej uczcie, byli braćmi. Jeden z nich należał do władz kraju, był 
syslumadurem na 
drugim brzegu fiordu Breida. Drugi był młodym mężczyzną, który już dziesięć lat 
przebywał w obcych krajach. Starszy brat właśnie wiózł go do siebie ze statku, 
który 
przybył do Stykkisholmur. Jeszcze tej nocy zamierzali jechać dalej. Wracający z 
zagranicy widział znowu swój blady lud, który znał tylko ze wspomnień 
dzieciństwa. 
Wybuchy wesołości sprawiały, że bladość ich twarzy wzruszyła więcej niż 
zazwyczaj, 
a ubóstwo było bardziej wstrząsające. Wielu zataczało się nieprzytomnie po 
trawniku. 
Obcy goście siedzieli już jakiś czas wśród lepszego towarzystwa wewnątrz domu, 
gdy 
nagle ów przybyły z daleka spostrzegł istotę, której twarz zdjęła go od 
pierwszego 
wejrzenia takim podziwem, że wszyscy inni ludzie wokół niej zmienili się w 
cienie. 
Choć bywał już na królewskich pokojach, wydało mu się w tej godzinie, że nigdy 
jeszcze nie widział nic, co mogłoby się równać z tym obrazem.
— Przestraszasz mnie — rzekła.
— Wiem, jak to zuchwale i wbrew rozsądkowi, że mówię takimi słowami. A jednak... 
ilekroć ów przybysz myślał później o tym spotkaniu, nigdy nie udało mu się 
znaleźć 
słów, które by dały choć odległe pojęcie 0 tym obrazie, o czarze tej letniej 
nocy. 
Wciąż i wciąż musiał stawiać sobie to samo pytanie co wtedy: „Jak może się coś 
takiego w ogóle przydarzyć? Jak może otworzyć się taka przepaść między tą 
jedną istotą 1 wszystkimi innymi ludźmi?" Później czynił sobie wyrzuty: „Tam, na 
dalekim świecie spotykałeś tyle pełnych wdzięku kobiet, a nie umiałeś oprzeć się 
urokowi jednej dziewczyny znad fiordu Breida? Ta twoja bezradność i 
zakłopotanie, 
to oczarowanie, którego łupem stała się dusza tonąc w szczęśliwości jednej 
chwili, 
zrodziła się z twego własnego wnętrza — choć to, co nazywamy rozsądkiem, szukać 
zechce urojonych, zewnętrznych przyczyn." A przecież... czas wykazał mi, że 
wszystkie kobiety świata, choćby dumne i wielkiej urody, zatarły się we 
wspomnieniu 
i znikły w królestwie cieni. Tylko jedna jedyna pozostała.
— A czy przybyłego z dala gościa zdziwiło nie to, że w oczach dziewczyny znad 
fiordu Breida było tyle zdumienia na widok pierwszego prawdziwego męża?
Nie dał się zbić z tropu.
— W życiu każdego^ człowieka jest chwila, która trwa, choć wszystko przeminie. 
W blasku tej chwili dokonujemy naszych czynów, dobrych czy złych, toczymy nasz 
życiowy bój... choć wszystko to może dziać się w sprzeczności z ową chwilą. 
Jedno 
jest pewne: nad chwilą tą panuje odtąd dwoje oczu, tych dwoje, dla których rodzą 
się 
wszyscy poeci. Ale nigdy się nie urodzi poeta, który o nich wyśpiewa pieśń. Bo 
gdyby 
wyjawiono ich imię, świat musiałby natychmiast zginąć. Co się stało? Jakie padły 
słowa? W takiej chwili nic się nie dzieje, nie pada żadne słowo... Tylko 
nieoczekiwanie stoją oni na łące nad głęboką wodą, tam gdzie rzeka uchodzi do 
morza. Za nią jest obłok ze złota. W jasnych jej włosach szumi oddech nocy. 
Dzień 
się uśmiecha w lekkim rumieńcu lic delikatnych jak płatek róży.
— Jak mógł przyjaciel królowych wpaść na pomysł, aby prosić głupiutką 
dziewczynę, 
by z nim poszła na łąkę? Miała ona ledwie piętnaście lat.
— Piętnaście wiosen.
•— Nie wiedziała nic o samej sobie. Myślała, że dostojny gość chce ją prosić o 
oddanie pozdrowień ojcu, który opuścił zbyt późną uroczystość. Dopiero nazajutrz 
zrozumiała, że otrzymała od niego w darze pierścień — ona, zwykła dziewczyna.
•— Co też mogła sobie pomyśleć o tak dziwnym gościu?
— Dziewczyna była córką lógmadura. Wszyscy chętnie dają podarunki bogatym. 
Uznała za coś naturalnego ten dar dla córki dostojnika.
•— Kiedy otrzymał pierścień z powrotem, ofiarował go Jonowi Hreggvidssonowi, aby 
go przepił. Spalił mosty. Śluby, przysięgi, nasza uczciwa wola — wszystko 
okazało 
się marą. Płatek róży i ową noc wiosenną sprzedał za pomarszczone karty 
pergaminu. 
Takie było jego życie.
— Już mi to opowiadałeś — rzekła. — Ale omijasz coś, Arni. Omijasz dwa lata.
—• Opowiedz o nich, Snaefridur.
— Brak mi słów.
— Kto zna tylko słowa, nie zdoła tego opowiedzieć, Snaefridur. Zrobi to tylko 
ten, 
kto umie odetchnąć pełną piersią. Oddychaj więc.
Długą chwilę siedziała zapatrzona przed siebie jakby w jakąś dal.
—• Kiedy przybyłeś, aby u nas zamieszkać i obejrzeć książki mego ojca, nie 
ucieszyłam się, pamiętam. Może tylko byłam trochę ciekawa. Nie śmiałam 
opowiedzieć mojej matce, że obcy mężczyzna dał mi pierścień, zakazała mi bowiem 
przyjmować bez jej zezwolenia podarunki od nieznanych osób. Uważała, że obcy 
robiący prezenty dziecku dostojnika żywi złe zamiary. Oczywiście młoda 
'dziewczyna 
niechętnie wierzy temu, co mówi matka. Ale bardzo mi na tym zależało, aby matka 
nie 
dowiedziała się o mnie niczego nagannego. Dlatego ukryłam pierścień.
— Nie chcesz opowiadać dalej?
— Co? Czy zaczęłam coś opowiadać?
— Nie będę ci przerywać.
Patrząc w ziemię mówiła w zamyśleniu, cicho:
— Co się stało? Przybyłeś. Miałam piętnaście lat. Odjechałeś. Nic się nie stało.
— Przebywałem owego lata przez czternaście dni u twego ojca i szperałem wśród 
jego ksiąg. Miał wiele manuskryptów', wśród nich kilka pergaminów. Te i owe 
odpisałem, niektóre od niego nabyłem, część mi podarował. Jest on mężem 
wykształconym, jak to w zwyczaju na Islandii, i dobrze zna dzieje rodów. Późnymi 
letnimi wieczorami prowadziliśmy często długie rozmowy o ludziach, co żyli w tym 
kraju.
— Często przysłuchiwałam się ukradkiem. Dawniej nigdy nie miałam ochoty słuchać 
dorosłych mężczyzn. Teraz jednak nie umiałam się oderwać, mimo że mało 
pojmowałam z tego, o czym rozmawialiście. Jakże jednak pragnęłam widzieć tego 
męża, jego strój, buty, zachowanie, przysłuchiwać się jego głosowi, nie dbając 
zresztą o to, co mówił. Wystarczyło, że to był jego głos... Potem odjechałeś. 
Dom 
stał się pusty. Co za szczęście, myślała ta mała wariatka, że on odjechał tylko 
na 
druga stronę fiordu, nie dalej. Ach, komuż wolno teraz potajemnie nasłuchiwać 
wieczorem? — Pewnego dnia, jesienią, powiedział ktoś: „Odjechał okrętem z 
Stykkisholmur."
— Tej zimy wysłał mnie król na południe, do Niemiec, abym obejrzał książki, 
które 
chciał kupić. Mieszkałem w zamku jakiegoś hrabiego. Ale w kraju, w którym nawet 
prosty człowiek, syty i zadowolony, po skończonej pracy idzie sobie za kilka 
szylingów na koncert lub przy święcie słucha w kościele kantat wielkich 
mistrzów, 
myśli gościa powinny były chyba być gdzie indziej niż w jedynym kraju Europy, 
którego lud cierpiał męczarnie głodu, którego lud uczeni nazywali gen-tem poene 
barbaram L. Kiedy przeglądałem wspaniałe wolumina, drukowane przez 
najwybitniejszych drukarzy, niektóre przez Plantyna, inne przez samego Guten1 
Lud 
na pół barbarzyński, (łac.)
19 Dzwon Islandii berga, tomy ozdobne, ze wspaniałymi różnobarwnymi 
malowidłami, w cennych oprawach ze skóry zamkniętych na srebrne klamry, księgi, 
które pan mój chciał nabyć dla swej biblioteki w Kopenhadze, wszystkie moje 
myśli i 
pragnienia biegły ku owernu krajowi, w którym miał swą kolebkę najrzadszy skarb 
Północy, gnijący teraz w nędznych lepiankach. Każdego wieczoru, kiedy kładłem 
się 
spać, budziła mnie myśl: „Dziś rozsypała się w proch jeszcze jedna karta w 
księdze 
Skaldy."
— Nad fiordem Breida mała dziewczynka tęskni przez miesiące Thorri i Goa1 
— na szczęście nie myślałeś o tym.
— Nasze stare sagi nieraz mówią, że kiedy zima zbliża się ku końcowi, Islandczyk 
staje na pokojach królewskich niemy i skryty. Gdy tylko nastała wiosna, 
pierwszym 
okrętem pojechałem, z Gluckstadt do Islandii.
•—• Dziewczynka nie pojmowała, dlaczego przez cały czas miała w myślach jednego 
tylko, jedynego człowieka. Skąpiec znad fiordu Grundar nie śpi nocą, czuwa 
wlepiwszy wzrok w złotego dukata — może i ona, jak ów biedny człowiek, straciła 
rozum. Skąd ten niepokój, ten przyprawiający o drżenie lęk, ta pustka, trwoga 
przed 
mroźnym losem, opuszczeniem, niemożnością powrotu do ojczyzny, jak to ongiś było 
z Islandczykami na Grenlandii? W izbach dla służby wszyscy śpią, tylko w mroku 
stara Helga Alfsdottir siedzi na krawędzi łoża, pogrążona w swej pracy. Już 
dawno 
przestała opowiadać mi sagi, uważa bowiem, że jestem dorosłą 'dziewczyną. Za to 
opowiada mi teraz częściej o ludziach, których spotkało nieszczęście. Zna ona 
historię 
wielu rodów Islandii i nic w ludzkim życiu nie jest jej obce, nic nie może jej 
zadziwić. 
Kiedy opowiadała, to jakby przesuwało się przed nią, wiek po wieku, życie i 
Islandzkie określenie na najsroższy okres zimy.
290'
całego narodu. I wreszcie jednego wieczoru wymknęłam się na górę do jej alkowy i 
zdobywszy się na odwagę poprosiłam,'aby zasunęła zasłony u łoża, bo chcę jej 
zwierzyć tajemnicę. Wyznałam, że mnie trapi coś, przez co nie mam już chwili 
wesołości. Poprosiłam też, aby nie nazywała mnie sędziowską córką, lecz mówiła 
do 
mnie: 'moje dziecko. Wtenczas spytała, co też takiego spotkało jej dziecko.
„To mężczyzna" — rzekłam.
„Któż to taki?" — spytała.
„To dojrzały mąż, który nic mnie w gruncie rzeczy nie obchodzi, nie znam go 
nawet. 
Na pewno straciłam rozum."
„Boże uchowaj, to chyba nie jakiś włóczęga?"
„To mąż, który nosi .angielskie buty" — powiedziałam, bo nigdy przedtem nie 
widziałam mężczyzny w lśniących butach. Pokazałam jej pierścień, który 
ofiarowałeś 
mi w ów wieczór, kiedyśmy się spotkali. A potem opowiedziałam jej dokładnie, jak 
o 
tym mężu, który nic mnie nie obchodzi i którego nigdy już nie zobaczę, muszę 
myśleć 
dniem i nocą, jaki ogarnia mnie niepokój. I kiedy po cichutku wszystko jej 
wyznałam, 
położyła swoją rękę na mojej, pochyliła się nade mną i szepnęła mi do ucha tak 
cicho, 
że nie prędzej zrozumiałam, co mówiła, aż się znowu cofnęła.
„Nie bój się, moje dziecko. To miłość."
Zdaje się, że zrobiło rni się ciemno przed oczyma. Nie wiem, jak wyszłam z jej 
komory. Miłość była jednym z tych słów, których nie wolno było wymawiać. U nas, 
w 
rodzinie logmadura, nawet o niej nie wspominano, nie wiedziałyśmy, że coś 
takiego 
istnieje. Kiedy siedem lat przedtem moja siostra Jorunn wychodziła za mąż za 
biskupa 
ze Skalholt, nikt nie myślał przy tym o miłości. Kiedy w sąsiedztwie był ślub, 
widzieliśmy w tym taką samą wspólną uroczystość jak każda inna, ale co 19*
kierowało przy tym ludźmi, to zupełnie naszej sędziowskiej rodziny nie 
obchodziło. 
Mój zacny ojciec nauczył mnie tłumaczyć mowy Cycerona i kiedy zabrałam się do 
wierszy o Eneaszu —dalej się in grammatica nie posunęłam — nie przyszło mi nigdy 
na myśl, że wielka miłość Dydony mogła być czymś innym niż poezją, czymś, co 
istnieje w rzeczywistym życiu. Kiedy więc dowiedziałam, się od starej Helgi 
Alfsdottir, co mi się przydarzyło, czułam się zdruzgotana — nikt się temu nie 
może 
dziwić! Wróciłam po cichu do mej alkowy i zmoczyłam łzami obie poduszki, 
odmówiłam wszystkie modlitwy pastora Bjarniego, potem modlitwy biskupa 
Thordura, w końcu zaś, gdy nic mi to nie pomagało, dwanaście razy powtórzyłam 
łacińską modlitwę do Maryi ze starej papistowskiej książki: Ora pro nobis 
peccatoribus nunc et in hora mortis nostrae.l I było mi lżej.
Arnaeus powiedział:
—• Kiedy byłem znowu u ciebie nad fiordem Breida, wiedziałem o tym pierwszego 
dnia, skorośmy się tylko zobaczyli. Oboje o tym wiedzieliśmy. Wszystko inne 
wydawało się tego dnia błahe i zbędne.
— I po raz pierwszy — rzekła — przyszłam do ciebie. Żaden człowiek nie wiedział 
o 
tym. Przyszłam, bo mi kazałeś. Nie miałam własnej woli, jedynie twoją. 
Choćbym musiała iść przez rwące rzeki czy popełnić przestępstwo, byłabym 
przyszła. I przyszłam do ciebie. Nie wiedziałam, co ze mną zrobisz, nie 
wiedziałam, 
co się stanie, nie wiedziałam nic, tylko to jedno, że jestem twoją własnością. 
Dlatego wszystko było dobre, wszystko sprawiedliwe.
— Pamiętam jeszcze twoje pierwsze pytanie —•
1 Módl się za nami grzesznymi teraz i w godzinę śmierci naszej, (łac.)
rzekł. — „Czyż nie jesteś najlepszym człowiekiem na ziemi?" Spytałaś i patrzyłaś 
na 
mnie badając, czy nie grozi ci niebezpieczeństwo. A potem nic już nie mówiłaś.
— Tak, aż do jesieni. Aż do jesieni, kiedy odjeżdżałeś i żegnaliśmy się tu w 
Skałholt. 
Wtedy powiedziałam do ciebie: „Nie potrzebuję już o nic pytać. Wiem wszystko."
— W mojej małej izdebce świecił księżyc. Przysięgałem ci wszystkimi przysięgami, 
jakie tylko mężczyźni znają. A jednak nie wróciłem zza morza.
— Tak, powinnam to była wiedzieć.
— Wiem, co myślisz. Nulla mro juranti femina cre-dat. l Lecz statki spóźniają 
się, a 
w końcu przypływają, Snaefridur.
— Kiedy statki przypłynęły znowu do brzegów Grenlandii, nie było już tam 
od dawna ludzi. Osiedla stały puste.
— Los włada statkami, a bogowie je prowadzą. Tego uczą islandzkie sagi.
— Tak, to szczęście, że istnieje los i bogowie. On powiedział:
— Nie byłem najlepszym człowiekiem na ziemi.
— A jednak tak — odrzekła. — W przeciwnym razie nie wyszłabym za szlachcica z 
Braedratunga. Zaślubiono by mnie z pastorem ze skalholckiej katedry.
— Był jesienny dzień. Podróżowaliśmy, ty i ja, wraz z twoim szwagrem i jego żoną 
z 
zachodu ku Skałholt. W kilka dni później miałem odpłynąć. Był jeden z tych 
jesiennych dni, co jaśniejsze są niż dni wiosny. Miałaś czerwone pończochy. Jak 
zawsze, gdy byłem obok ciebie, czułem, że gdzieś w pobliżu są rusałki. I 
zamorski 
Niech żadna niewiasta nie wierzy męskim przysięgom.
(łac.)
świat, w którym żyłem, zniknął — zapomniałem o nim. Jechaliśmy przez las koło 
Hafnar. Kiedy wjeżdżało się w otwarty, kolorowy kraj, pełen słońca, wód i 
zapachu 
łąk, wędrowiec zapominał, że panuje tu nędza. Wydawało mu się, że niskie, 
porosłe 
trawą chaty okolicznych zagród są zaczarowane i śnią głębokim, błogim snem. 
Jechałaś przodem. Miałaś na sobie niebieski płaszcz, wiatr igrał twoimi lokami. 
Patrzyłem na żywą kobietę z nieśmiertelnych starych sag, na kobietę, co 
poświęciła 
swe życie dla bohaterów. Nie wolno jej zdradzić, choćby wszystko miało pójść 
wniwecz, mówił do siebie maż, który za nią jechał przez ten las. Byłem 
zdecydowany 
nigdy cię nie opuścić. Wiedziałem, że mógłbym otrzymać od króla wszelki urząd na 
Islandii, jakiego bym zażądał. Był wówczas wolny urząd syslu-madura. Ale była 
też 
księga zwana Skalda. Ze wszystkich ksiąg od wielu lat ona najbardziej leżała mi 
na 
sercu. We wszystkich okręgach kraju miałem ludzi, którzy tropili ją karta po 
karcie. 
Przed stu laty przypadła w spuściźnie spadkobiercom jakiegoś zubożałego pana, a 
ci 
podzielili między siebie księgę na wiele drobnych części, które od tego czasu 
przeszły 
w ręce nie wiedzących o niczym żebraków z całej Islandii. Wśród największych 
trudów udało mi się zebrać sporą jej część. Brakowało mi jednak czternastu kart 
i one 
wydały mi się teraz rzeczą najważniejszą. Nurtowało mnie ciche podejrzenie, że w 
pewnym małym domku w Akra-nes mogą znaleźć się resztki starego manuskryptu, i 
daliście się namówić, aby tam zajechać zbaczając z drogi. Zagroda nazywała się 
Rein. 
Powiedziała:
— Przypominam sobie, że mnie tam wprowadziłeś.
— Prawda, nie było to miejsce dla kobiety z sagi o bohaterach. Dokładnie też 
sobie przypominam, jak na oczach wszystkich przytuliłaś się do mnie mówiąc:
„Mój przyjacielu, dlaczego przywiodłeś mnie do tego, okropnego domu?" — po 
czym zniknęłaś.
— Zapomniałeś o mnie.
—. W chacie;tej znalazłem karty ze Skaldy, te, które były mi najdroższe. 
Szukaliśmy 
tak długo, aż wśród rupieci leżących w podstawie łoża starej kobiety znaleźliśmy 
ów 
klejnot. Pamiętam jeszcze, jak stałem wówczas w izbie z kartami w obu dłoniach 
patrząc na ludzi, u których w ukryciu leżała korona tego, co cenne w poezji 
krajów 
Północy: słaba staruszka, głuptak, chłop •—• złodziej sznurów i potwarca, ledwie 
znający litery, z grzbietem opuchniętym od uderzeń kata, o którego zamordowanie 
był 
potem oskarżony, wynędzniała dziewczynka z dużymi oczyma i dwie trędowate 
kobiety z zżartymi przez chorobę twarzami. A ty znikłaś.. Wiedziałem, że odjadę 
i nie 
wrócę. W tym momencie już cię opuściłem. Nic nie mogło skłonić mnie do zostania 
zwierzchnikiem zamordowanego1 ludu. Księgi Islandii znowu wzięły mnie w 
posiadanie.
Dziewica Snaefridur wstała.
— Nigdy nie oskarżałam cię, Arni — rzekła — żadnym słowem, żadną myślą. 
Powinieneś to był zrozumieć dzięki słowom, które przesłałam wraz z pierścieniem.
— Kazałem Jonowi Hreggvidssonowi milczeć. Nigdy nie posłyszałem twych słów.
— Wyjechałam ze Skalholt — rzekła — i nocą przybyłam do Thingyełlir. Byłam 
sama. Postanowiłam posłać do ciebie tego przestępcę. Jego matka przyszła do mnie 
poprzez góry i rzeki. Wiedziałam, że nie wrócisz, ale nie oskarżałam cię: 
poprzedniej 
nocy z całą świadomością zabiłam moją miłość, oddałam się pierwszy raz 
Magnusowi z Braedratunga. Przez całą drogę ze Skalholt do Thingvellir szukałam 
właściwych słów, aby je tobie przesłać — a ty nie chciałeś ich słyszeć, bo rni 
nie 
ufałeś. Teraz jednak zechciej je przyjąć i proszę cię, aby były to ostatnie 
słowa między 
nami na dzisiejszy wieczór, na wszystkie wieczory i na wieczór ostatni.
Potem powtórzyła mu te słowa, które dawno temu powierzyła skazanemu przez jej 
ojca na śmierć więźniowi, aby z Thingyellir nad Oxara przewiózł je ukochanemu:
— Tylko mój pan może uratować honor Islandii, a jego jasna dziewczyna, choćby 
sama ściągnęła na siebie hańbę, na zawsze przechowa w sercu jego świetlany 
wizerunek.
XIII Pewnego razu małżonka biskupa odwiedziła siostrę, aby zapytać, jak się 
czuje, i 
obejrzeć jej misterne hafty, Snaefridur bowiem nieustannie coś robiła. Lica 
małżonki 
biskupa były zaczerwienione, w oczach krył się dziwny błysk i jakaś niepewność. 
Jakby mimochodem spytała siostrę, czy dobrze śpi po nocach, czy mała Gudrun, 
dzieląca z piastunką sąsiednią alkowę, nie budzi jej mówiąc i. rzucając się 
przez sen, 
jak to zwykle młode dziewczęta; w takim razie znajdzie dla dziewczynki inne 
miejsce 
spoczynku.
Snaefridur miała się na baczności, kiedy tylko siostra zwracała się do niej z 
taką 
łagodnością. Powiedziała, że niczego jej nie brak; co do Gudrun, sprawia jej 
tylko 
radość.
— A czy nie za późno kładzie się do łoża? — pytała żona biskupa.
•— Przeważnie zasypia przede mną.
— Ach. droga Snaefridur, myślałam, że zawsze chodzisz spać tak wcześnie jak 
niegdyś.
— Zawsze ogarnia mnie wcześnie senność.
— Któraś z dziewek gadała podobno przy krosnach, że czasem późnym wieczorem 
widziała cię jeszcze na dole.
— Dziewki powinny nocą więcej spać, a za dnia mniej paplać — odpowiedziała 
Snaefridur.
Po krótkim wahaniu małżonka biskupa powiedziała:
— Kiedy już mówimy o udawaniu się na spoczynek, najlepiej będzie, jeśli zanim 
zapomnę, opowiem ci najnowszą nowinę: od pewnego czasu napływa z okolicy 
pisanina, w której ludzi ze Skalholt oskarża się o nocne hulanki — grozi się 
surowym 
śledztwem i pozwaniem przed sąd.
Snaefridur oczywiście była ciekawa bliższych wiadomości o tych pismach i ich 
pochodzeniu; dowiedziała się. że przyszedł w tej sprawie list do królewskiego 
wysłannika Arnaeusa jako do jednego z oskarżonych o udawanie się zbyt późno na 
spoczynek; drugą osobą, 0 którą chodzi, jest siostra małżonki biskupa, sama 
Snaefridur. Zresztą, rzekła Jorunn, ona sądzi, że siostra lepiej od niej wie, co 
spowodowało ów list. Snaefridur odrzekła, że nic o tym dotąd nie słyszała.
Rzecz zaczęła się od tego, że Arnaeus rozmawiał niedawno z biskupem i pokazywał 
mu list napisany doń przez Magnusa z Braedratunga, pełen aluzji oskarżających 
Arnaeusa, jakoby królewski komisarz związał się godnym potępienia stosunkiem z 
żoną nadawcy listu 1 przez ten stosunek dostał się na ludzkie języki. Dalej 
pisał 
Magnus z Braedratunga, że dowiedział się z pewnego źródła, iż jego żona 
nieustannie 
odwiedza Arnaeusa, skoro tylko zostanie sam w swoich pokojach •— około 
południa, kiedy przebiegli ludzie czują się najbezpieczniej, albo w późnych 
godzinach wieczornych, kiedy sądzą, że wszyscy śpią — i spędza z nim wiele 
godzin 
za zamkniętymi na klucz drzwiami. Magnus napomyka też w liście, że jego żona 
dawno już temu, ledwie dorosła, znała się dobrze z królewskim komisa rzem i 
assessore in consistorio — teraz zaś stara nić została na nowo związana; z 
wiosną, 
kiedy tylko rozeszła się wieść o przybyciu Arnaeusa, wzrosła też nieoczekiwanie 
krnąbrność małżonki wobec męża. Aby dopełniła się miara, wystawiony był Magnus z 
Braedratunga na kierowane nienawiścią akty gwałtu ze strony spowinowaconych z 
nim dostojników; ubiegłej jesieni wywabili oni jemu, prawnie poślubionemu 
małżonkowi, z domu jego żonę, i teraz błaga on Boga, aby użyczył mu swej pomocy 
przeciwko złości owych wysokich dostojników i pozwolił udaremnić ich samowolne 
postępowanie z biednym, 'bezbronnym człowiekiem.
Snaefridur nie mogła już dłużej wytrzymać i głośno się roześmiała. Małżonka 
biskupa 
spojrzała na nią zdziwiona.
— Ty się śmiejesz,, siostro?
— Jak się mam nie śmiać?... — powiedziała Snaefridur.
— Sąd althingu nie utracił jeszcze w kraju znaczenia.
—- Wszystkich nas spotka sąd i kara.
— Wystarczy, że Magnus wytoczy sprawę o cudzołóstwo przeciw znakomitym 
ludziom z siedziby biskupa, a już parobcy, dziewki i cała hołota będzie się. 
radować. 
To by nas wszystkich drogo kosztowało.
Snaefridur przestała się śmiać. Spojrzała na siostrę i spostrzegła, że z jej 
twarzy znikł 
ostatni ślad łagodności, którą dotąd starała się okazywać.
I kiedy Snaefridur nie odpowiadała, Jorunn spytała:
— W co mam wierzyć, ja, twoja siostra, żona biskupa ze Skalholt?
— Wierz sobie w to, co ci się wydaje najbardziej wiarygodne, moja zacna kobieto.
— Ta nowina trafiła mnie jak grom.
— Gdybym chciała coś przed tobą zataić, siostro, nic byś się nie dowiedziała 
przez 
zadawanie pytań. Na tyle powinnaś znać swoich najbliższych i cały swój ród.
•— Jestem tu w Skalholt panią domu. I jestem twoją starszą siostrą. Przed Bogiem 
i 
przed ludźmi mam prawo i obowiązek wiedzieć, czy oskarżają cię słusznie, czy 
nie.
—• Sądziłam, że my i nasza rodzina jesteśmy zbyt dostojni, aby nas pytać o to.
— Czy sądzisz, że idzie mi o coś innego aniżeli o cześć twoją, moją i nas 
wszystkich, obojętnie, czy oskarżenia są prawdziwe, czy fałszywe?
•— To coś całkiem nowego, że tu w Skalholt przejmują się tym, co mówi Magnus 
Sigurdsson.
—• Nikt nie może wiedzieć, na jaki pomysł wpadnie człowiek przywiedziony do 
rozpaczy: rozumiemy pijaków, kiedy są pijani, nie kiedy są trzeźwi. Jakże mam 
jednak 
bronić mego domu, jeśli nie poznam prawdy, zanim zbierze się sąd i dojdzie do 
złożenia przysięgi?
— Obojętne — rzekła Snaefridur — czy teraz, czy później odpowiem pod 
przysięgą „tak" albo „nie". Przyznaj sama, siostro Jorunn: wbrew prawdzie 
kobieta 
zaprzysięże wszystko i przed każdym, jeśli tylko zechce ukryć coś, co jest dla 
niej 
droższe od prawdy.
— Niech mnie Bóg strzeże... to, co mówisz, budzi we mnie przerażenie. Jestem 
przecież żoną duchownego.
— Ragnheidur, córka biskupa, przysięgła u ołtarza przed Bożym obliczem. —• 
Mogłabym, siostro, powiedzieć ci o sobie wszystko i zaprzysiąc to; zarówno jeśli 
chodzi o drobne, jak i ważne rzeczy. Ale ktoś, kto odpowiada wykrętnie, budzi 
podejrzenie, że nie ma czystego sumienia •— to nie powinno się zdarzać między 
siostrami, powinny one sobie ufać i być nawzajem ucieczką w kłopotach.
1 Por. objaśnienie do str. 80.
— Była raz stara kobieta, co umarła z udręk sumienia. Zapomniała nakarmić swoje 
cielę. Pewnie nie miała siostry.
— To złośliwości, droga Snaefridur.
— Sumienie wyrzuca mi czyn popełniony dawno temu. Był on tak haniebny, że 
mojej drogiej siostrze mogę napomknąć o nim tylko w sposób ogólny: uratowałam 
człowieka.
— Kryjesz się za pustymi słowami. Teraz jednak, jeśli nie ze względu na ciebie 
czy na mnie, to przynajmniej dla miłości naszej zacnej matki i ojca, proszę cię 
o 
odpowiedź na jedno pytanie: czy ludzie źle dla nas usposobieni mają jakąkolwiek 
podstawę do tego podejrzenia?
— Jesienią pewnej nocy — rzekła Snaefridur — przybyłam tu do ciebie. 
Mówiłam, że muszę ratować swoje życie. Nie byłam jednak owej nocy w 
niebezpieczeństwie większym aniżeli jakiejkolwiek innej nocy w ciągu ostatnich 
piętnastu lat. Przy całej swej zręczności Magnus po pijanemu nie zdoła nikogo 
zabić, 
mnie w każdym razie nie. Nie wątpię, że skoro tylko wytrzeźwiał, uznał za rzecz 
osobliwą, dlaczego odjechałam do Skalholt właśnie tej jesieni, a nie żadnej 
poprzedniej. Może to i rzeczywiście osobliwe. Nie wiem, kim jestem ani gdzie 
stoję, 
i mimo najlepszej mej woli nie umiem zdać sobie z tego jasno sprawy: brak mi 
szczerości. Być też może, choć sobie tego nie przypominam, że będąc parę razy w 
ważnych sprawach u królewskiego komisarza, zatrzymałam się u niego dłużej. Wiesz 
sama, jaki z niego mistrz w prowadzeniu interesującej rozmowy, nawet z ludźmi 
niewykształconymi, obojętnie, czy są to mężczyźni, czy kobiety. Bardzo też 
prawdopodobne, że jego pisarze byli podczas naszych rozmów gdzieś w sąsiedztwie, 
choć dokładnie sobie tego nie przypominam.
— Ejże — powiedziała małżonka biskupa, a wokół jej ust pojawił się jakiś ledwie 
widoczny, ordynarny rys. — Czyżbyś nie wiedziała, że w jego rodzie są najgorsi 
kobieciarze?
Snaefridur spłonęła rumieńcem, a w jej twarzy pojawiło się na chwilę znużenie. 
Sięgnęła po robótkę i powiedziała nieco ciszej niż przedtem:
— Oszczędź mi vulgarium 1, małżonko biskupa. —• Nie rozumiem łaciny, droga 
Snaefridur.
Obie długo milczały. Snaefridur nie podnosiła wzroku znad robótki i wyszywała 
niezmordowanie. Wreszcie siostra podeszła do niej i — znów łagodna — pocałowała 
ją w czoło.
— Jedno muszę w każdym razie wiedzieć — rzekła — jeśli mąż mój może być 
pociągnięty do odpowiedzialności za zachowanie ludzi ( będących pod jego 
opieką.
Rzekłszy to nachyliła się ku siostrze i wyszeptała cicho:
— Czy wie ktoś o tym?
Snaefridur patrzała na nią zimno, z jakiejś wielkiej dali, i odpowiedziała 
obojętnie:
— Przysięgam, że nic nie zaszło. Wkrótce potem przerwały rozmowę.
W kilka dni później Snaefridur musiała wieczorem omówić coś z komisarzem 
królewskim i mimochodem wspomniała o liście, który jak słyszała, otrzymał on od 
Magnusa Sigurdssona. Odpowiedział, że, być może, będzie zmuszony ze względu na 
swój urząd zająć się tym listem dokładniej; zresztą nie należy przypisywać 
takiej 
pisaninie większej wagi, dopóki nic nie zaszło.
—- Czyż nic nie zaszło?
— Nie zaszło nic, dopóki nie da się tego dowieść.
1 Ordynarnych słów. (łac.)
— Kilka razy byliśmy tu jednak wieczorem sami przez dłuższy czas.
— W dawnej Islandii ludzie nie byli głupcami — rzekł Arnaeus. — Wprowadzili 
wprawdzie chrześcijaństwo, ale nie zakazywali ludowi składania krwawych ofiar — 
dopóki to robiono w tajemnicy. W Persji kłamstwo nie było zabronione. Każdy, kto 
chciał, mógł kłamać, byle zachował pozory prawdy. Przyłapanego na kłamstwie 
uważano za głupca. Jeśli skłaniał po raz drugi i to odkryto, uważano go za 
łajdaka. Za 
trzecim razem ucinano mu język. Podobne ustawy wydali władcy Egiptu: kradzież 
nie 
tylko była w tym kraju dozwolona, ale nawet czyniła sławnym. Kiedy jednak 
przychwycono kogoś na kradzieży, odrąbywano mu obie ręce, tuż u barków.
— Czy nasza krótka znajomość będzie już na wieki równana z występkiem?
Zniknęła nagle błyskotliwość gładkiego dworaka, odpowiedział głucho: — Kiedyż to 
ludzkie szczęście uważano za coś innego niż występek? Kiedy przeżywano je 
inaczej 
niż w ukryciu, przeciw prawom Boga i ludzi?
Długo nań patrzała.
Wreszcie podeszła do niego i rzekła:
— Przyjacielu mój, jesteś znużony.
Było już bardzo późno, kiedy odeszła. W domu od dawna panowała cisza. W 
korytarzu przed salą płonęło zawsze nocą słabe światełko, na wypadek, gdyby ktoś 
musiał wychodzić. Tak było też dziś.
Na wprost drzwi wiodących na dwór były drzwi, którymi szło się przez sień do 
kuchni 
i spiżarni oraz dalej, do pokoju dla służby. W korytarzu były też schody wiodące 
na 
górę.
Skoro tylko Snaefridur wyszła z sali, a Arnaeus odprowadzający ją ze swych pokoi 
stanął na progu życząc S jej dobrej nocy, dostrzegła, że blade światło pada na 
czyjąś 
twarz widoczną w szparze drzwi wiodących do sieni.
Mężczyzna stojący za szparą, choć widział ją, nie ruszył się z miejsca i 
wpatrywał się 
w nią, blady, niewyspany, z podkrążonymi oczyma, ze zmarszczkami pełnymi cienia.
Patrzała przez chwilę na niego, po czym rzuciła szybkie spojrzenie Arnaeusowi. 
On 
jednak szepnął tylko:
— Ostrożnie!
Tedy, jakby niczego nie dostrzegła, przeszła kilka kroków od drzwi sali do 
schodów i 
nic nie mówiąc wstępowała po stopniach.
Arnas zamknął drzwi sali i wrócił na swe pokoje.
Mężczyzna za szparą bezszelestnie zamknął drzwi od sieni.
I znowu cisza zaległa dom.
XIV Żacy przestali się wadzić i bez słowa patrzyli za nią, kiedy okryta 
płaszczem, 
smukła, kroczyła lekko przez izbę do pastora katedralnego.
Okno w jego pokoju zarosło szronem. Siedział przy pulpicie, schylony nad księgą. 
Mruknął: •— Deo gra-tiasl — kiedy zapukano do drzwi, lecz nie podniósł wzroku i 
nie 
przerwał czytania.
Stanęła na progu i z lękiem spojrzała na wzbudzający odrazę wizerunek Chrystusa 
nad 
pulpitem, ale swobodnie powiedziała pobożne powitanie:
— Niech Bóg da... dobry dzień.
Usłyszawszy ten głos spojrzał zmieszany, jakby gwałtem wyrwano go ze snu. Jego 
czarne oczy czasem pło1 Bogu dzięki, (łac.)
nęły ogniem — tak było teraz. Wstał, skłonił się i ofiarował jej miejsce w swym 
fotelu, po czym sam usiadł między nią a Chrystusem, w ten sposób, że pół twarzy 
zwracał ku niej, a drugie pół ku niemu.
— Po raz pierwszy to spotkał moje... hm... ubóstwo ten zaszczyt... — tak nie 
spodziewał się tych odwiedzin, że uciekły mu z głowy wyszukane, uczone zwroty, 
przystojne w takiej chwili, musiał więc pokasływać.
— Nie przystoi mówić o ubóstwie wam, drogi pastorze Sigurdur, do którego należy 
tyle tłustych zagród. Ale co za żałosny widok: w taki mróz nie ma tu pieca! 
Zdaje mi 
się, że zaziębiliście się, panie. Zresztą nie jestem tu pierwszy raz: już kiedyś 
odwiedziłam was, za życia waszej świętej pamięci małżonki. Dała mi czarkę miodu. 
Na pewno nie pamiętacie o tym. Teraz macie ten budzący zgrozę wizerunek.
Westchnęła ze smutkiem, patrząc na krucyfiks:
— Wierzycie naprawdę, że nasz Zbawca cierpiał tak ciężko?
In cruce latebat solą deitas At hic latet simul humanitas. l — zamruczał pastor.
—• Czy to strofa? Zapomniałam zupełnie tę odrobinę grammaticae, którą znałam. 
Ale 
zdaje mi się, że „deitas" oznacza bóstwo, a „humanitas" — człowieczeństwo, 
obydwa 
zaś te słowa, jak powiadają, są sobie wrogie, czy nie tak? A więc, pastorze 
Sigurdur, 
czy mniemacie, że należy ciągle odmawiać za pokutę psalmy maryjne, czy też 
postępować jak nasz drogi mistrz Luter, który miał bogobojną żonę?
— Łatwiej by mi było o odpowiedź, gdybym wiei W krzyżu ukryło się opuszczone 
bóstwo, tu kryje się zarazem człowieczeństwo, (łac.)
dział, co za uczucie skłania was do tego pytania — rzekł pastor katedralny. — 
Przypomnieliście mi, pani, moją zacną małżonkę, kiedy jednak patrzę na te rany 
Zbawiciela, serce me przepełnione jest wdzięcznością za łaskę, jaką mi Bóg 
okazał 
odbierając mi ludzką pociechę.
— Nie przerażajcie mnie bez potrzeby — rzekła przenosząc wzrok z Chrystusa na 
mężczyznę. — Posiadacie jeszcze tęgiego konia i zagrodę. Drogi pastorze 
Sigurdur, 
nazywaj mnie jak niegdyś mademoiselle, bądź mi przyjacielem i... zalotnikiem.
Jeszcze szczelniej otulił się płaszczem i mocniej zacisnął wargi.
— Trudno się dziwić, że marzniecie, panie. Nawet okno nie odtajało.
— Hm — mruknął.
— Nie bierzcie tych żartów za złe — powiedziała. — Przecież wiem, że domyślacie 
się, jak ciężko mi wyjaśnić moją sprawę. Rozumiecie chyba, że nie łatwo mówić o 
własnej niedoskonałości z mężem stale odnoszącym zwycięstwa przed obliczem Pana.
— Sądziłem kiedyś, że jestem wybrany, aby wam, pani, podać dłoń. Lecz Bóg ma 
własne drogi.
Nagle zapytała:
— Dlaczego staliście przedwczoraj wieczorem w sieni biskupiego domu? I dlaczego 
nie życzyliście mi dobrego wieczoru?
— Było późno —• odpowiedział. — Było bardzo późno.
— Nie było zbyt późno dla mnie — rzekła •— i wy, bądź co bądź, byliście jeszcze 
na 
nogach, choć zapewne zmęczeni. Oczekiwałam, że mnie pozdrowicie.
—• Bardzo długo rozmawiałem z pewną chorą w pokoju 'dla służby — powiedział. — 
Chciałem wyjść zewnętrznymi drzwiami, ale były zamknięte. Dlatego zawróciłem.
20 Dzwon Islandii — Wczoraj rano mówiłam z moją siostrą. „Cóż pomyśli o 
tobie pastor Sigurdur?" — powiedziała. Odrzekłam: „Możliwe, że wierzy on we 
wszystkie te obrzydliwe kłamstwa. Sama z nim porozmawiam."
— Nie ważne, co sądzą ludzie. Ważne jest tylko to, o czym wie Bóg.
— Jakoś nie lękam się tego, co Bóg o mnie wie — rzekła Snaefridur. — Ale nie 
jest 
mi obojętne, co sądzą ludzie, a zwłaszcza co sądzi mój duszpasterz i przyjaciel. 
Przykro by mi było, żeby człowiek tak szlachetny jak Arnaeus został. 
zniesławiony z 
mojej winy, przez nędzną żebraczkę, która tu przebywa. Dlatego odwiedziłam go 
przedwczoraj wieczorem w jego izbie i powiedziałam doń: ,,Arnas, czy nie lepiej, 
że opuszczę Skalholt i powrócę do mego męża? Nie mogę znieść tego, że bez winy 
ściągacie na siebie zła sławę, a wszyst- , ko przeze mnie."
— Jeśli chce mi wasza miłość coś powiedzieć, proszę, (powiedzcie, co wam ciąży 
na 
sercu, tak jak czyniliście niegdyś, jako młoda, dziewczyna, ale nie powtarzajcie 
słów 
podsuniętych przez kogoś innego, a zwłaszcza przez tego, którego imię padło 
przed chwilą, przez człowieka o rozdwojonym języku węża.
— Pastorze Sigurdur, jakże ty, który kochasz Chrystusa, możesz nienawidzić 
człowieka?
— Chrześcijanie nienawidzą słów i czynów człowieka, co oddał się w służbę 
szatana. 
Samego człowieka żałują.
— Gdybym nie wiedziała, że jesteś jednym ze świętych, drogi pastorze, miałabym 
niekiedy chęć sądzić, że jesteś zazdrosny. Musiałabym z tego być dumna, jestem 
już 
przecie niemal starą kobietą, — Tobie w niemałej mierze winienem, Snaefridur, że 
błagania duszy o rany i krzyż stały mi się najmilszymi słowami:
Fac me plagis vulnerari, iac me cruce inebriari. l — A jednak jeszcze ostatniego 
lata 
w pewien dzień, kiedy nie było w domu małżonka, odwiedziliście, panie, zamężną 
kobietę i zalecali się do niej. W każdym razie, inaczej nie umiała was 
zrozumieć, 
kiedy odrzuciła z tego, coście mówili, całą teologiczną uczoność i kaznodziejski 
styl.
•— Zaprzeczam, madame — odrzekł —• abym odwiedził was ubiegłego lata w 
grzesznym zamiarze. Jeśli dawniej uczucia moje zmieszane były z pragnieniami 
grzesznej natury, to od tego czasu upłynęło wiele lat. Miłość duszy do duszy, 
oto co 
teraz panuje nad mym uczuciem do was. O to tylko się modlę, aby przeminęło złe 
omamienie myśli, które was zaślepia. Droga Snaefridur, czy zdajesz sobie jasno 
sprawę z tego, co za straszliwe słowa wypowiedziałaś, mówiąc, że nie lękasz się 
widzących cię Bożych oczu. Czy próbowałaś kiady wyobrazić sobie, jak bardzo 
kocha 
Bóg twoją duszę? wiesz, że Jego miłość dla twej duszy jest tak bezranicznie 
wielka, iż 
w porównaniu z tym cały świat jest jak pyłek? I czy pomyślałaś kiedy, że 
człowiek nie 
sochający swej duszy nienawidzi Boga? „Duszo moja piękna, duszo moja droga" •— 
śpiewa nasz zacny poeta, twórca psalmów, dobrze wiedząc, że to dla duszy 
człowieka 
Bóg narodził się w żłobie i umarł na krzyżu.
— Pastorze Sigurdur, czy choć raz nie zechciałbyś odsunąć na bok swoich wielkich 
ksiąg z teologiczną uczonością? Czy nie zechciałbyś położyć ręki na sercu i 
zamiast 
wpatrywać się w przebitą drewnianą nogę Zbawiciela, spojrzeć na chwilę w twarz 
żywego człowieka, a potem odpowiedzieć mi candide z na jedno py1 Spraw, niech 
mnie ranią razy, niech mnie upaja krzyż, (łac.)
2 Jasno, (łac.)
tanie: kto dla kogo bardziej cierpiał na tym świecie — Bóg dla ludzi czy ludzie 
dla 
Boga?
— Tak pyta tylko ktoś, kto się skłania ku grzechowi. Modlę się, aby ten kielich 
trucizny, w którym się kryje wieczna śmierć, został od was odsunięty.
— Jak się zdaje, nie macie, panie, najmniejszego pojęcia o tym, co mnie dotyczy. 
Bardziej ze złej woli aniżeli dla wiarygodnych powodów podsycacie paplaninę 
dziewek i złe gadania o mnie.
— Twarde to są słowa — powiedział pastor katedralny.
— Mimo to nie grożę wam wieczną śmiercią, co jak . słyszałam, w waszych ustach 
oznacza piekło.
Jego twarz przebiegło drżenie.
— Kobieta, która nocą przychodzi do mężczyzny... •— zaczął, przerwał jednak i 
miotając oczami pioruny rzekł: — Ja przyłapałem cię, pani, jakby na gorącym 
uczynku. To już nie paplanina dziewek.
— Wiedziałam, że wierzycie w to, pastorze Sigur-dur — rzekła. — Przyszłam 
donieść, że się mylicie. I chciałam ostrzec przed oczernianiem go. Kiedy dawno 
już 
przestaną śmiać się zarówno z was, jak i ze mnie, jego sława będzie żyła. Gotów 
on 
poświęcić swoje życie i szczęście, aby wzrosła cześć jego biednego kraju. Od 
takiego 
męża jak najdalsza jest myśl o tym, aby odebrać cześć opuszczonej kobiecie 
przybywającej doń z prośbą o pomoc.
— Kobieta, która nocą odwiedza mężczyznę, myśli tylko o jednej jedynej rzeczy 
— rzekł pastor katedralny.
— Kto nigdy nie może oderwać myśli od swego nędznego ciała, aż wiesza je sobie 
na 
ścianie w wizerunku bóstwa z przebitymi członkami, kto dla zaspokojenia swoich 
żądz 
podaje świadectwa ze świętych ksiąg, ten nigdy nie zrozumie męża, który ciałem i 
duszą służy bezbronnym ludziom i pomaga swemu narodowi, aby znowu się podniósł.
— Obyczaj to diabła, że wabi niewiastę w wielorakim przebraniu, pod wieloma 
pozorami. Pierwszy raz zjawił się w postaci węża, aby ją skusić do zjedzenia 
jabłka. 
Nie podał jej owocu, lecz uwiódł ją słowami, że wbrew Bożemu zakazowi sama 
wzięła jabłko. On nie popełnia brudnych czynów. Gdyby to robił, ludzie 
uciekaliby 
przed nim. Zowią go kusicielem, ponieważ uwodzi ludzką wolę, aby była mu 
posłuszna. W książce, która leży tu otwarta, a nosi tytuł De operatione dae-
monum l, 
dowiedziono tego setkami przykładów. Oto bywa, że zły duch rozpala w dziewicy 
cielesne chuci, a następnie wywija się jej z rąk. Pełna lęku dziewica pyta: 
,,Quid ergo 
exigis carnale coniugium, quod na-turae tuae dinoscitur esse contrarium? — 
dlaczego 
kusisz mnie do cielesnego pożycia, które jak wiadomo, przeciwne jest twej 
naturze?" A on odpowiada: „Tu tantum nihi consenti, nihil aliud a te nisi 
copulae 
con-sensum reąuiro — ty tylko przyzwól, niczego więcej niż przyzwolenia od 
ciebie 
nie żądam."
Kiedy pastor skończył to swoje pouczenie w dwóch językach, odwiedziny Snaefridur 
nie trwały już długo. Patrzała na niego kilka chwil z wyrazem niemego zdumienia, 
graniczącego z całkowitą pustką. Wreszcie wstała, uśmiechnęła sią z jakiejś 
wielkiej 
dali, skłoniła się i rzekła na pożegnanie:
— Szczerze dziękuję memu wiernemu przyjacielowi i duszpasterzowi... za tę 
wesołą, 
dwuznaczną historyjkę.
W tygodniu po Wielkanocy odbywał się w Skalholt zjazd pastorów, w którym 
uczestniczyli także dzierżawcy dóbr klasztornych, mężowie zaufania i opiekuO 
działaniu złych duchów, (łac.)
nowie kościołów z całej okolicznej równiny. Omawiano przy tym wiele rozmaitych 
spraw, takich jak czynsz dzierżawny i umowy o wynajem bydła, opieka nad 
trędowatymi i utrzymanie szpitali, pomieszczenie dla ubogich, procedura w 
stosunku 
do czynszowników Kościoła, którzy przejedli bydło oddanych im w dzierżawę 
zagród, 
grzebanie ludzi o nieokreślonym miejscu zamieszkania, którzy nieraz masowo marli 
na drogach polnych; jak co roku, nie zapomniano też wystosować listu do króla w 
sprawie braku wina kościelnego oraz sznurów do wędek, wskutek czego prawie 
równie trudno ludziom przywozić dla kościoła rybę z łowisk, jak kościołowi 
żeglować 
skutecznie po morzu łaski. Wszystkie te sprawy stanowiły małą część tego, co 
omawiali duchowni na swej naradzie.
Na zakończenie trwającego trzy dni zjazdu wstąpił na kazalnicę biskup i słowami, 
które się bardzo wszystkim podobały, a nie wywołały niczyjego zdziwienia, 
jeszcze 
raz ugruntował w swoich pastorach główne zasady prawdziwej wiary.
Wszyscy byli już gotowi do odjazdu. By skrzepić się przed drogą, odśpiewano na 
zakończenie chorał: „Niech nam Twój Duch użyczy wszelkiej mocy."
Nagle w czasie ostatniej strofy pastor katedralny Sigurdur Sveinsson opuszcza 
swoje 
miejsce, staje w drzwiach chóru i bez ruchu, z śmiertelną powagą czeka, aż 
dośpiewają 
do końca. Wtedy wyciąga z kieszeni sutanny otwarty list, starannie go wygładza i 
w 
drżących dłoniach trzyma przed sobą. Skoro tylko w zimnym kościele umilkł 
ochrypły 
śpiew, pastor podnosi głos oświadczając, że nie może odmówić prośbie jednego z 
swych parafian, szanownego i godnego czci człowieka i przedkłada jego list temu 
oto 
zgromadzeniu duchownych; pastor dodał jeszcze, że on sam, jak i oni mają tym 
większy obowiązek spełnić tę prośbę, że wia domo mu, iż nadawca nie pominął 
żadnej 
sposobności, aby na zwykłej drodze załatwić swoją sprawę.
Namaszczonym tonem zaczął potem czytać zawiłe, długie pismo, ujęte w 
niedorzeczne, napuszone i niezwykle zagmatwane zdania, tak że słuchacze długo 
pojąć nie mogli, ku czemu właściwie autor zmierza. Po przewlekłym wywodzie, w 
którym chwalono dobre obyczaje i opisywano, jak to wyższy stan winien starać się 
o 
sprawiedliwe postępowanie i jak winno ono gwoli przykładowi dla pospólstwa 
znajdować szczególne poparcie u Chrystusowych sług, zwracano uwagę na okropne i 
zasmucające przykłady, jakie się obecnie widzi w całym kraju, zwłaszcza zaś 
wśród 
wysoko postawionych osób zarówno męskiego, jak i niewieściego rodzaju, a które 
duchowieństwo ukrywa i przemilcza, mimo że działają one w najwyższym stopniu 
szkodliwie na obyczaje pospolitego ludu, czyli na mores, o czym każdy wyczytać 
może w książce O siedmiu słowach Chrystusowych... i tak dalej, bez końca.
Z początku niejeden otworzył szeroko oczy i usta, wysuwając do przodu brodę, a 
starzy plebani o tępym słuchu podnosili dłoń do ucha. Kiedy jednak potok słów 
nie 
ustawał i nigdzie nie pojawiał się błysk światła, słuchacze znużyli się, a ich 
twarze 
nabrały wyrazu suszonych głów rybich.
W końcu zstąpił jednak nadawca listu na ziemię i zaczął odmalowywać przeraźliwy 
i 
smutny przykład, który mu szczególnie leży na sercu, a mianowicie jak to jego 
małżonka, Snaefridur Bjórnsdottir, dała się ubiegłej jesieni skusić do 
porzucenia 
swego domu. Napuszy-ście powtórzył opowieść, którą w porę i nie w porę częstował 
wszystkich, o odjeździe swej żony, pogłoskę o jej dawnej znajomości z Arnasem 
Arnaeusem i gadaninę o ich stosunku podjętym potajemnie na nowo w Skal-holt. 
Mówił następnie, że jako dobry mąż starał się po l l zyskać poparcie wysoko 
postawionych osób, aby pośredniczyły między nim a żoną i namówiły ją do powrotu, 
osoby te jednak pozostawały na wszystko głuche. Dalej przedstawiał, jak 
poszczuto go 
w Skalholt psami, kiedy po raz ostatni chciał tam przedstawić swoje zmartwienie, 
a 
nawet grożono mu okaleczeniem. Wszelako przekonany jest, pisał, że pogróżki te 
nie 
pochodziły od jaśnie państwa ze Skalhołt; potwierdziło się bowiem jego 
podejrzenie, 
że wyszły one od kogoś, kto w tej chwili więcej znaczy niż sami państwo ze 
Skalholt. 
Teraz z boleścią i łzami przedkłada nadawca listu swą prośbę: niechaj czcigodne 
zgromadzenie pastorów zechce zarządzić, aby położono kres nagannemu zachowaniu 
jego małżonki i aby okazano jemu, małżonkowi, pomoc w wyciągnięciu jej z błota, 
w 
które stoczyła się w oczach Boga i chrześcijan. List kończył się nawiązaniem do 
książki O siedmiu słowach Chrystusowych, a na pożegnanie sztuczne kwiatki 
teologicznej mądrości przechodziły w modlitwę, do której gwoli rozwinięciu w 
kraju 
dobrych obyczajów wpleciono wszystkie trzy osoby Trójcy Świętej, a na samym 
końcu były powtórzone słowa: „Amen, Amen", i podpis: „Magnus Sigurdsson".
Niesposób było odgadnąć, co zebrani w kościele mężowie sądzą o tej pisaninie. 
Ich 
poczerniałe od słońca i wiatru oblicza przypominały kamienie w górach, podobne 
do 
ludzkich twarzy, choć ze zbyt długą brodą albo nosem lub z przerażająco 
skudlonymi 
włosami, ale niezmienne, czy świeci słońce, czy sroży się burza gradowa.
Pastor katedralny schował list do kieszeni i wyszedł przez drzwi chóru. 
Nabożeństwo 
skończyło się. Wszyscy wstali, kilku młodych kapelanów spoglądało ukradkiem na 
twarze przełożonych, ale nie doczekali się odpowiedzi na swoje spojrzenie. 
Zaczęli 
tedy po wyjściu, stojąc na schodach kościoła, zabawiać 'się rozmową o mniej 
poważnych sprawach.
Arnaeusowi doniesiono o tym, co się wydarzyło. Zaraz posłał do pastora 
katedralnego 
jednego z pisarzy, który sporządził odpis listu Magnusa Sigurdssona. Arnaeus 
przeczytał go potem głośno swoim ludziom, wyśmiewając sią z niego. Tego samego 
dnia wysłał jednak posłańca do starosty Yigfusa w Hjalmholt i kazał wnieść 
skargę 
przeciw autorowi listu. Ludziom swoim polecił uporządkować do rana wszystkie 
pakunki i zatroszczyć się p to, aby konie były podkute.
Dni stawały się teraz dłuższe, ale jak to zawsze z końcem zimy, było jeszcze 
chłodno i 
mroźno.
W zimny, jasny ranek stoi na dziedzińcu wiele koni, jedne juczne, inne 
osiodłane. 
Pakunki zimowego gościa wyniesiono i jedne po drugich załadowano na konie. Celem 
podróży był dwór królewskiego namiestnika w Bessastadir.
Na koniec wyszedł z domu i sam Arnaeus w ruskim futrze i w butach z cholewami. 
Na 
dworze, przed bramą, ucałował na pożegnanie biskupa i jego małżonkę, potem 
wsiadł 
na konia każąc jechać za sobą pisarzom i opuścił dziedziniec w Skalholt.
Obie izby były puste. Opustoszała także sala. Weszła do niej jedna z dziewek 
służebnych i sprzątała ze stołu. Pachniało tu jeszcze pieczenia. W jego kielichu 
czerwieniło się trochę wina, którego nie dopił.
xv Królewskiego majestatu commissarius i nadzwyczajny" sędzia dla spraw 
szczególnej wagi Arnas Arnaeus zaprasza Was, szlachetny i uczony Panie 
Lógmadurze Eydalinie, na najbliższy dwunasty dzień czerwca na sad do Thingvellir 
nad Oxara, abyście się usprawiedliwili przed moim i moich ławników trybunałem z 
niektórych swoich dawnych i nowych orzeczeń i wyroków, vide-licetJ ze skazania 
biednych ludzi na śmierć za grabieże, nierząd, użycie czarów et caetera; na kary 
wieloletniego osadzenia w Bremerholm, chłosty pod pręgierzem, piętnowanie i 
obcięcie członków za niedostatecznie dowiedzione wykroczenia, szczególnie 
przeciwko kupcom, jak ria przykład za przemytnictwo, interesy z zagranicznymi 
żeglarzami i kupowanie poza wyznaczonym okręgiem, oraz za krnąbrność 
ozynszowników w wykonywaniu nałożonych na nich obowiązków zarówno wobec 
właścicieli ziemi, jak wobec królewskiego namiestnika. In generaliz jesteście, 
Panie, 
obwinieni o to, iż w swoim postępowaniu byliście często za surowi dla ubogich, 
tak 
że w czasie, kiedyście pełnili urząd logmadura, stało się dla prostego ludu 
prawie 
niemożliwe dojście swoich praw wbrew bogatym, a całkowicie wykluczone stawało 
się to, kiedy stroną w procesie były kościoły, kupcy lub Korona. Niektóre z 
Waszych 
wyroków zdają się nie tylko być w niezgodzie z ustawami, ale w ogóle sine 
allegationibus jtiris vel rationum 3. Wolą Ojca naszego kraju i naszego najmi-
łościwszego Króla, objawioną wyraźnie w mojej nominacji, jest teraz,, aby tego 
rodzaju wyroki poddane zostały nowemu rozpatrzeniu, przy czym Jego Królewski 
Majestat zlecił mi wytoczyć procesy sądowe takim przedstawicielom władzy, co 
do których istnieje domysł, że łamali prawo i jego słuszne stosowanie, uchylić 
wyroki 
wydane raczej ku zadowoleniu możnych aniżeli dla zadośćuczynienia 
sprawiedliwości 
i ustawom kraju uchwalonym przez naszych ojców; wreszcie zaś pocią-
1 Mianowicie, (łac.)
2 Ogólnie, (łac.)
3 Bez powołania się na prawo lub sprawiedliwe racje, (łac.)
gnać do odpowiedzialności każdego przedstawiciela władzy, który będzie uznany 
winnym."
Następnie padano i uzasadniono przykłady i wyliczono punkty oskarżenia.
Aczkolwiek w ciągu ostatniej jesieni kary wymierzane kupcom przez Arnaeusa 
zbudziły w kraju powszechne zainteresowanie, niczym one były w porównaniu z 
wieścią, że królewski commissarius wystąpił teraz, na wiosnę z oskarżeniem 
przeciwko wielu najwyższym dostojnikom kraj-u, z samym logmadurem na czele.
Pewnego wiosennego dnia przychodzi do siostry małżonka biskupa z dwoma listami. 
Jeden z nich to odpis oskarżenia skierowanego przez, Arnaeusa przeciw jej ojcu, 
drugi 
—• to list od matki.
Snaefridur przeczytała oskarżenie starannie, punkt po. punkcie. Był wśród nich 
jeden, 
który nakazywał jej ojcu usprawiedliwić się z ustnej umowy czy kontraktu 
zawartego 
w czasie obrad althingu z Jonem Hregg-vidssonem z Rein: skazany na śmierć za 
morderstwo, Jon mógł nie tykany przez nikogo mieszkać w swoim okręgu, 
graniczącym z okręgiem logmadura, a to za cenę nieodczytania przywiezionego z 
Kopenhagi listu królewskiego z decyzją Najwyższego Trybunału dotyczącą jego 
sprawy.
Potem przeczytała Snaefridur pobieżnie list napisany przez matkę do Jorunn.
Na początku, jak się należy, madame z Eydalur w kilku słowach dziękowała Panu za 
zdrowie duszy i ciała, które jej służy mimo podeszłego wieku i zachodzących 
wypadków. Zaraz potem donosiła o ciężkich chmurach wiszących nad spokojnym 
domem ich małżeńskiej pary pod wieczór życia; wspomniała przy tym o nagrodzie, 
jaka ma teraz spotkać jej małżonka, logmadura Eyda-lina, za jego długoletnią i 
bezinteresowną pracę w służ-bie ojczyzny i królewskiego majestatu: na podstawie 
świadectw łajdaków jakaś nieznana osoba zaciągnęła go oto przed sąd dla pijaków, 
gdzie będą pewnie próbowali odebrać mu honor i dobre imię, a może nawet wysłać 
zgrzybiałego starca w kajdanach na roboty. Choć wygląda to wszystko rzeczywiście 
groźnie, stara dama nie bała się o wynik sprawy; ludzie, pisała, którzy wiedli 
dotąd 
uczciwe życie, nie dadzą się zniechęcić ani zastraszyć, choćby pojawili się 
krajowi czy 
obcy łowcy fortuny z nadzwyczajnymi pismami z Kopenhagi. Już dawniej widywano 
niejednego takiego włóczęgę, ale szczęśliwa gwiazda przyświecała zawsze krajowi 
i 
będzie nadal przyświecać. Jak niegdyś, tak i teraz duch opiekuńczy Islandii 
będzie 
ucieczką dla tych, co stoją u władzy, da im moc i oparcie w niepowodzeniu, 
przyniesie 
im szczęście i w właściwej chwili wywyższy ich znowu, pognębiając samowolę 
wrogów.
Więcej natomiast kłopotała się podeszła wiekiem, zacna niewiasta o tę, co — 
najbliższa jej węzłami krwi i miłością serca — mogła swym postępowaniem wywołać 
niepotrzebne, fałszywe pogłoski wśród pospólstwa; nie chce zaprzeczać, doszły ją 
takie pogłoski o jej biednej, ciężko doświadczonej córce Snaefridur, oskarżanej 
o 
hańbiący stosunek ze znienawidzoną osobą. Zaiste, logmadur i jego małżonka 
dalecy 
są od tego, aby wierzyć ustnej czy pisemnej pijackiej gadaninie Magnusa 
Sigurdssona. 
Nie chodzi tu jednak o to, czy da się to dowieść, czy nie: zawsze jest plamą na 
czci 
dobrze urodzonej kobiety, kiedy dostaje się na języki pospólstwa. Nazwała rzecz 
po 
imieniu: jej córka dodała zło do nieszczęścia, przybywając w miejsce, gdzie mógł 
być 
powód do podejrzewania ją, słusznie czy niesłusznie, o stosunek z potwarcą jej 
ojca, 
człowiekiem, który jest równie wielkim nieszczęściem dla swej ojczyzny, jak 
długa 
głodowa zima i ogniem ziejące góry. Tak serdecznie, pisała, bierze udział w 
cierpieniach swego długo doświadczanego dziecka, że nie prędzej znajdzie 
ukojenie, 
aż otrzyma dokładną wiadomość, co jest prawdą •w tej sprawie* prosiła Jorunn o 
odpisanie bez zwłoki, ofiarowała się na koniec posłać do Snaefridur konie i 
orszak 
pachołków, gdyby zechciała pojechać na zachód, nad fiord Breida; odkładając zaś 
już 
pióro życzyła obu dziewczętom tego samego, obojętnie, czy prześladuj ą je 
troski, czy 
też uśmiecha się do nich złudne szczęście tego świata, i prosiła, by wybaczyć 
ten 
skropiony łzami i spiesznie ułożony list od „twojej wiernej i szczerze cię 
kochającej 
matki".
Snaefridur długo patrzyła przez okno. Śnieg znikł już z ziemi i na rzekach lód 
zaczął 
topnieć.
— No? — rzekła Jorunn.
Młodsza siostra ocknęła się, jej wzrok padł na rozłożony na stole list matki, 
wzięła go 
w dwa palce i rzuciła starszej siostrze na łono.
— To list od naszej matki — powiedziała małżonka biskupa.
— My, pochodzące z rodu skaldów, znamy nasze listy — powiedziała Snaefridur 
i zaśmiała się.
— Czy nie znajdujesz nawet słowa współczucia dla naszego ojca?
— Wygląda na to, że ojciec nasz zrobił coś, co go na starość drogo będzie 
kosztować.
— Czy posłyszę jeszcze i to, że źle o nim mówisz, siostro?
— Bardzo źle: płodził tylko córki.
Człowiek, który przywiózł list, chciał wracać nazajutrz, wczesnym rankiem, na 
zachód. •—• Co mam odpisać? — spytała Jorunn.
— Proszę przekazać pozdrowienia.
— Czy to naprawdę wszystko?
— Donieś naszej matce, że jestem zamężną kobietą z Braedratunga i nie pojadę na 
zachód. Będę za to dwu nastego czerwca u mego ojca w Thingvellir nad Oxarą, 
jeśli 
ojciec zechce.
Tego samego dnia zdjęła z krosien swoją tkaninę, zwinęła kołdry, zapakowała 
przywiezione jesienią klejnoty i nim małżonka biskupa napisała listy, była już i 
ona 
gotowa.
—• A więc, siostro — rzekła Snaefridur — skończyły się moje odwiedziny. Dziękuje 
ci za zimę: jesteś gościnną kobietą. Ucałuj biskupa ode mnie i powiedz rnu, że 
moim 
zdaniem nie będzie pociągany do odpowiedzialności. Wiem także, że użyczysz mi 
koni i pachołków na tę niedaleką drogę za rzekę Tungu — do domu.
xvi Dawno już zabudowania w Braedratunga nie były w tak dobrym stanie. Przez 
cała 
zimę Magnus — czasami z drugim rzemieślnikiem — łatał wszystko, co było z 
drzewa. A skoro na wiosnę mróz zelżał, wziął innego człowieka do pomocy, żeby 
naprawiać ściany. Teraz trzeba było doprowadzić do porządku już tylko drzwi 
wejściowe do dworu.
Zobaczyli, że od przewozu, od strony Skalholt, nadjeżdża gromada ludzi. Magnus, 
który miał dobre oczy, rozpoznał natychmiast, kto jedzie. Zeskoczył ze ściany, w 
którą 
wprawiał właśnie płat torfu, wbiegł do domu, umył się spiesznie, wdział świeżą 
koszule i czyste spodnie, przyczesał włosy i z powrotem wyszedł na dwór. Przez 
dziedziniec już jechała jego żona. — Witaj z podróży, raoja Snaefridur — 
powiedział, 
zsadził ją z konia, ucałował i poprowadził do domu.
Swoją izbę na poddaszu zastała w takim porządku, jak ją opuściła. Tylko dach był 
świeżo pokryty, ściany szczytowe, które jesienią w dżdżystą pogodę przeciekały, 
naprawione i okno -- nowe. Pachniało heblowa- nym drewnem. Podłoga lśniła 
czystością. Odwinęła przykrycie łóżka — lniane prześcieradła były śnieżnobiałe i 
świeżo wyprasowane. Zasłonę przewietrzono i wyszczotkowano, tak że wyraźniej niż 
zazwyczaj widać było wytkane na niej obrazy; róże namalowane na skrzyni 
błyszczały 
odświeżone małym pędzlem. Snaefridur ucałowała swą opiekunkę Gudrid.
— Nie otrzymałam rozkazu od madame Eydalin, abym przestała utrzymywać izbę w 
czystości •— rzekła z godnością.
Snaefridur kazała wnieść swoje pakunki, potem otworzyła skrzynie i szafę i 
włożyła 
do nich srebro i kosztowności, swoje robótki i suknie. Tego samego dnia 
rozstawiła 
krosna, aby zrobić dla kościoła katedralnego kapę na ołtarz jako pobożny dar 
wdzięczności od żony, która wyjechała z domu i gościła w Skalholt, ale znowu 
powróciła.
Nikt lepiej od Magnusa z Braedratunga nie wiedział, co to żal za grzechy, i nikt 
lepiej 
nie rozumiał cudzej skruchy. Nawet jednym słowem nie wspomniał o przeszłości. 
Żadne z nich nie prosiło drugiego o przebaczenie. Było tak, jakby nic nie 
zaszło. 
Całymi godzinami leżał milcząc w jej pokoju i patrzał na nią uległy, trwożliwy, 
unicestwiony. Był jak dziecko, co wpadło do kałuży i dostało w skórę, lecz dawno 
już 
przestało płakać odzyskując znów spokój, promienny i głęboki spokój.
W kilka dni po powrocie posłała człowieka do mon-sieur Yigfusa Thorarinssona w 
Hjalmholt, ponieważ pragnęła pomówić z nim u siebie. Po niedługim czasie ten 
wypróbowany przyjaciel dobrze urodzonych dam otworzył drzwi jej pokoju, ukazując 
swą długą twarz z wielką górną wargą, z kępkami siwej szczeciny na szczekach, z 
czarnymi, gęstymi brwiami nad przejrzystymi, szarymi oczyma, stale wilgotnymi. Z 
głębokim szacunkiem ucałował panią domu, a ona poprosiła go, by usiadł, i 
spytała o 
nowiny. Rzekł:
— Przyprowadziłem źrebca. Spytała:
— Jakiego źrebca?
Odrzekł na to, że nie zna się może na podarunkach dla znakomitych dam, ale jej 
babkom i prababkom nie uwłaczałoby przyjęcie wierzchowca w darze od dobrego 
przyjaciela.
Przypomniała sobie wówczas o koniu, którego zostawił on kiedyś na dziedzińcu 
uwiązanego do kamienia; podziękowała za dar, była jednak, rzekła, tego 
mniemania, 
iż konia ofiarował był na zabicie i poczęstunek dla włóczęgów, zwłaszcza że 
ubiegły 
rok był szczególnie ciężki.
Powiedział, że koń ów, pochodzący z zachodu, z okolic fiordu Breida, w zeszłym 
roku 
uciekł z Braedratunga; ponieważ nikt nie wiedział, że został podarowany, znowu 
odprowadzono go do Yigfusa i tarn przez zimę żywiony był razem z jego końmi; 
może 
teraz z wiosną będzie chciała go użyć.
Snaefridur powiedziała, że wielka to otucha dla biednej kobiety znaleźć się pod 
opieką 
takiego rycerza, ale pragnie już mówić nie o koniach, czas bowiem, jak sądzi, 
przedłożyć swoją sprawę.
Musi najpierw wspomnieć szlachetność, jaką jego zięć Jon z Vatn okazał w 
ubiegłym 
roku jej mężowi kupując Braedratunga i uiszczając zapłatę w goto-wiźnie, podczas 
gdy inni jak szelmy wyłudzali od Ma-gnusa jego mienie przy pomocy wódki, 
zakładów, gry w kości i innych podstępów, które łatwo użyć wobec ' bezbronnych 
ludzi. Tego, co nastąpiło potem, nie potrzebuje staroście opisywać, ponieważ sam 
najlepiej wie, co postanowili między sobą w sprawie majątku, on i jej ojciec. 
Ona wie 
tylko, że majątek został jej przekazany przez ojca prawnym aktem darowizny, i 
akt ten 
posiada. Na jesieni zaszły potem zdarzenia powszechnie znane: ona opuściła swego 
męża, i to z, milczącym postanowieniem nie powracania do domu, dopóki nie dowie 
się z całą pewnością, że Magnus przestał ulegać nałogowi, który utrudniał ich 
współżycie. Spędziła tedy ponad pół roku w Skalholt i otrzymała wiadomość, że 
przez 
cały ten czas Magnus ani razu nie popadł w stare nawyki, tedy nabrała nadziei, 
że mąż 
zaczął nowe życie, i powróciła. Zwraca się więc do syslumadura z prośbą, aby 
obalił 
umowę z ubiegłego roku, w myśl której majątek rodowy Magnusa Sigurds-sona, jego 
dziedziczna posiadłość, stawała się jej wyłączną własnością, woli bowiem teraz 
oddać 
majątek do swobodnego rozporządzenia męża, jak to zazwyczaj bywa w małżeństwie, 
o ile nie ma osobnych umów na piśmie.
Monsieur Yigfus Thorarinsson mrucząc coś zamknął oczy, kołysał się z lekka tam i 
z 
powrotem i gładził się kościstymi rękoma po długiej szczęce.
— Muszę powiedzieć, moja zacna pani — zaczął wreszcie — że choć lógmadur 
Eydalin i ja nie zawsze mieliśmy szczęście być na althingu tego samego zdania, 
to nie 
byłem wyjątkiem wśród urzędników, patrząc z całkowitym uznaniem na naszego 
zacnego przyjaciela i przełożonego, na niego, co przed dwudziestu laty objął 
urząd 
logmadura jako zbiedniały syslumadur lichego okręgu, a teraz należy do 
najbogatszych mężów w kraju zakupiwszy od królewskiego majestatu liczne majątki, 
i 
to taniej niż którykolwiek inny Islandczyk poza biskupem. I kiedy wasza 
czcigodność 
okazuje mi zaszczyt wzywając mnie do siebie na rozmowę, pragnąłbym dać wam 
dobrą radę, a oto ona: porozumiejcie się, pani, ze swoim znakomitym, wielce 
uczonym 
panem ojcem, za21 Dzwon Islandii nim każecie obalić jego decyzję co do tego 
majątku, jaka zapadła ubiegłego lata. , Odrzekła, że nie chce 
tego załatwiać z ojcem, od dawna wyszła już z pieluch. Zresztą, jej ojciec zajął 
się 
ubiegłego lata tą sprawą przede wszystkim dlatego, że czyniono mu wyraźne 
zarzuty, 
iż od piętnastu lat nie oddaje córce posagu.
Syslumadur spytał tedy, czy zależy jej na uporządkowaniu wszystkiego jeszcze 
przed 
zjazdem letnim w Thingyellir.
Odpowiedziała, że tak.
Yigfus Thorarinsson zaczął wtedy znowu starą piosenkę: Idą na kraj groźne burze; 
w 
Danii wybuchła ospa i władza szlachty została w tym kraju obalona, a nadęci 
dorobkiewicze pilnują jedynowładztwa monarchy, przez co wzięli górę nad królem; 
również tu, na Islandii, są w opałach panowie i słudzy; powietrze jest zatrute, 
jak 
przepowiedziały stare księgi; do tego doszło, że nikt już nie wie, co kraj 
czeka. Duch 
nowego czasu sprawił, że wytaczać się ma procesy przedstawicielom władzy, kto by 
zaś choć na włos ukrzywdził wysłannika króla, karany będzie na czci i mieniu. 
Właśnie wniesiono przed Yigfusa skargę o obrazę królewskiego wysłannika żądając 
najspieszniejszego wydania wyroku.
— Wiem, bo cnotliwość mojej przyjaciółki a sędziowskiej córy jest wielka, że nie 
da 
się dowieść oskarżenia, które kazał odczytać jej małżonek w drzwiach chóru 
katedry 
w Skalholt. A przez to Magnus z Braedratunga zapłaci ogromną grzywnę na rzecz 
wysoko postawionej osoby.
Snaefridur rzekła:
— Trafiasz teraz w sedno, mój zacny syslumadurze: właśnie dlatego proszę, aby 
wszystko natychmiast załatwiono, jeszcze zanim wyrok w procesie o oszczerstwo 
zapadnie nie tylko na althingu, ale już tu w okręgu, przed waszym sądem. Jeśli 
mój 
małżonek ma odpowiadać mieniem za swoje słowa, chcę, aby mógł odpowiadać jak 
mąż, nie jak żebrak.
Niech się stanie, powiedział, jak sobie ona tego życzy; on zaś tymczasem 
zabierze 
wierzchowca z powrotem ze sobą i karmić go będzie, aż bardziej wyrośnie. Teraz 
został przywołany Magnus Sigurdsson i w obecności świadków uczyniono go1 znowu 
właścicielem Braedratunga. Syslumadur ucałował ją na pożegnanie i odjechał.
Była wiosna na Islandii; w tym czasie, kiedy siano się kończy, a nie ma jeszcze 
świeżej trawy, wiele bydła zdycha z głodu. Włóczędzy znowu ciągnęli na wschód. W 
Landeyjasandur znaleziono już pierwsze dwa trupy —. byli to mężczyzna i 
niewiasta, 
zbłąkani wśród mgły. Ptaki wskazały drogę ku zwłokom.
Pan z Braedratunga co rano wstawał wcześnie i budził swoich ludzi. Kazał zwozić 
płaskie kamienie, chciał bowiem wyłożyć kamiennymi płytami całą drogę wiodącą 
przez dziedziniec aż do głównych drzwi dworu. Już wcześniej większość sieni 
została 
rozebrana na jego rozkaz, tak że nie było> teraz innego wejścia do domu, tylko 
otwór 
w ścianie kuchni, przez który dostarczano torf i suszony nawóz owczy oraz 
wyrzucano 
popiół.
Pewnego rana od świtu niezmordowanie pracował, ale koło południa poczuł nagle 
ochotę, aby obejrzeć swoje konie, i kazał je zaraz przyprowadzić. Uznał, że 
wychudły 
i nie udźwignęłyby już juków, dwa z nich kazał podkuć, a potem puścić na trawę i 
dać 
im mleka. Kobieta z. Dalir doniosła te niepokojąca wiadomość córce swej madame.
— Może są jakieś nowiny z portów? — spytała Snaefridur.
21*
Tak też było: rozeszła się pogłoska, że do Kefła-vtk zawinął jeden statek; 
zjawiła się 
więc i , wódka z Danii.
— Cóż powiedziałaby madame-dobrodziejka, gdyby dowiedziała się, że konie mają 
dostać tę odrobinę mleka, którą zaoszczędziłam dla ludzi, aby podtrzymać ich na 
siłach.
— Właściciel Braedratunga — odrzekła Snaefridur •— jest mężem dostojnego rodu i 
nie przystoi mu mieć chudych koni.
Konie dostały mleko.
Wieczorem Magnus, zły, skarżył się w obecności żony, że jakaś nieznana hołota 
ukradła mu kawał miedzi przechowywany w kuźni. Z tej miedzi chciał sporządzić 
pierścień do nowych drzwi. Jest zatem zmuszony pojechać na południe do Olfus do 
znajomego, który ma trochę miedzi.
— Już prawie szesnaście lat tu mieszkamy i doskonale obywaliśmy się bez żelaznej 
kołatki, a tym bardziej miedzianej.
— Dobrze wiem, że ty umiałabyś i bez tego wyjść — powiedział.
— A ty i bez tego wejść — odrzekła. Następnego dnia przystrzygł grzywy swoim 
koniom i czesał je zgrzebłem. Uznał, że płyty kamienne ułożone są nie dość 
równo, i 
polecił je znowu zerwać. Ludziom kazał włazić do domu przez dziurę w kuchni. 
Kobieta z Dalir powiedziała, że tylko na południu dobrze urodzeni mają zwyczaj 
włazić do swych domów przez otwór na nawóz. Szlachcic odrzekł, że dla niej to 
wejście w sam raz i nie współczuje jej ani jej podobnym.
Wieczorem dwukrotnie dosiadł konia, a potem słychać było, jak nuci na 
dziedzińcu. 
Niebo było czerwone. Następnego dnia odjechał. Sień zawalały jeszcze ku py 
ziemi. 
Drzwi wejściowych nie było. Rozebranego dachu nie pokryto płatami torfu. Młot i 
siekiera leżały na stosie wiórów.
XVII W ciągu dnia nadciągnęła od południa burza i spadł deszcz. Padało całą noc 
i 
przez następny dzień. Wejście do domu zmieniło się w bagno i nikt nie mógł się 
tędy 
przedostać. Tylko wiatr i woda miały swobodny wstęp do domu. Potem przejaśniło 
się.
Minęło kilka dni. Wtem jakiś gość na czarnym, spasionym koniu wjechał na 
dziedziniec. Spytał, czy może mówić z panią. Usłyszawszy, kto przybył, kazała 
podać 
pastorowi katedralnemu serwatki i powiedzieć, że pani domu nie czuje się dobrze 
i nie 
może przyjmować gości. Prosił wtedy, by powtórzono jej, że nie przyjechał dla 
przyjemności, i gotów jest mówić z leżącą, jeśli nie może ona wstać.
•— W takim razie — powiedziała, ani na chwilę nie przerywając tkania — niech 
wciągną pastora przez otwór w ścianie kuchni i.zaprowadzą go do wykładanej 
drzewem izby.
Kiedy po długim czasie zeszła, miała na sobie płaszcz lamowany złotem, a spod 
płaszcza widać było pas ze złotych płytek.
Serwatka stała przed gościem nie tknięta, jak ją dziewka postawiła na stole. 
Kiedy 
weszła, podniósł się z miejsca i pozdrowił ją.
—• Cieszy mnie — rzekł — że zastaję w nie tak złyni stanie moja dawną 
przyjaciółkę.
Powitała go wyrażając żal, że nie można jeszcze wprowadzać gości głównymi 
drzwiami; gdyby spodziewała się odwiedzin katedralnego pastora, kazałaby 
uprzątnąć 
wejście, ale przybył wcześniej, niż go oczekiwała. Czy nie zechce usiąść?
Siedział pokasłując, ze spuszczoną głową. Błądził wzrokiem, po izbie, ale nie 
podnosił oczu znad podłogi wyżej niż do kolan. Wreszcie zatrzymał spojrzenie na 
stojącym przed nim dzbanie.
—• Czy moja przyjaciółka — rzekł — nie zechce zabrać tej serwatki?
Wzięła natychmiast dzban i wychlusnęła jego zawartość za drzwi.
Znów jego spojrzenie zaczęło błądzić z miejsca na .miejsce. Usiadła.
— Hm... zdawało mi się, że mam już stosowny wstęp do sprawy — rzekł. — Nie 
znajduję jednak właściwych słów. Skoro tylko1 was, pani, ujrzę, zapominam o tym, 
co chciałem rzec.
— Nie było to więc z pewnością nic ważnego.
— A jednak tak.
— Nie szkodzi, drogi pastorze, jeśli zapomnieliście wstępu. Nie rozumiem 
wstępów. Czego więc chcecie, panie?
— To bardzo ciężko powiedzieć. — Widać było, że zbierał wszystkie siły dla 
wykonania swego przedsięwzięcia. — Jestem jednak. I musze wobec tego mówić.
— To nader bystro: Sum, ergo loąuor. — Nie warto szydzić ze mnie — powiedział 
— choć na to zasłużyłem. Wiesz, pani, że jestem bezradny wobec twoich 
lodowatych uwag. • Przybyłem do was po długich, nieprzespanych nocach.
— W nocy należy spać.
— List, który... hm... Dałem, się namówić i odczytałem go w drzwiach chóru 
podczas 
zjazdu pastorów... Musze się usprawiedliwić... Nie stało się to przypadkowo, 
lecz po 
długim wzywaniu Pana, który może nie 1 Jestem, więc mówię, (łac.)
daje wam swej łaski, ale obdarzył was pięknością, wywyższającą biedny kraj.
Milczała patrząc nań z wielkiego oddalenia, jak się patrzy na bezradnego owada, 
który 
upadł na grzbiet.
Wkrótce nabrał znowu odwagi, ale bał się spojrzeć w jej stronę, aby nie stracić 
wątku.
Przede wszystkim, powiedział, musi ją zapewnić, że owe słowa, które na podstawie 
Pisma świętego i aucto-rum wyrzekł do niej zimą o naturze kusiciela i stosunku 
kobiety do niego, nie padły po to, aby ją oskarżać, lecz jedynie z troski — być 
może, 
należałoby właściwiej rzec: ze zmartwienia — o to, że ona, słońce Islandii, 
naraża 
lekkomyślnie zbawienie swej duszy przebywając w pobliżu grzechu. Mimo tej troski 
i 
zmartwienia pewny jest, że w Skalholt ona nie uczyniła nic niegodnego 
szlachetnej 
damy, nic, czego łaska Boża nie mogłaby przebaczyć, zwłaszcza że istnieją wiara 
i 
skrucha. Następnie wrócił znowu do- sprawy listu:
— Jeśli wasz duszpasterz wmieszał się w tę sprawą . w sposób świadczący — wedle 
was — o> nieżyczliwości, kierowała nim wyłącznie troska o1 waszą drogocenną 
duszę. Gdyby miał przez to utracić wszelką nadzieję na wasze względy, gotów jest 
z 
Bożą pomocą zapłacić i tę cenę, jeśliby za to osiągnął oddalenie pokusy od 
waszej 
duszy, cenniejszej dlań od wszystkich innych dusz; co też po odczytaniu tego 
listu się 
stało.
Dalszy bieg wydarzeń potwierdził prawdę wielu spraw, których istotę chciał jej 
już 
przedtem wyjaśnić, tylko że stale unikała jego pouczeń; jako przykład wymienił 
to, że 
zagrożona jest teraz cześć Islandii przez proces-wytoczony miłym Bogu i mądrym 
mężom, przedstawicielom naszych władz.
Po tak szczęśliwym początku poczuł się pewniejszy ł zaczął rozwodzić się nad 
tym, co 
dzieje się z krajem, kiedy wypędza się jego chrześcijańską zwierzchność 
ustanowioną 
przez Boga dla karcenia pospólstwa, które myśli jedynie o zaspokajaniu swych 
żądz i 
czeka tylko na sposobność, aby wziąć w kraju górę przez sprzeczne z prawem czyny 
i 
zniszczenie dobrych obyczajów. Z pomocą doctorum et auctorum udowadniał, że 
wśród tysiąca ludzi tylko jeden jest godzien zbawienia, i to dzięki łasce. 
Przywodził 
przykłady Greków i Rzymian, aby wykazać, wśród jakich okropności dochodził tam 
gmin do władzy. Można z tego wywnioskować, co stałoby się z naszym narodem, 
jeśli 
złodzieje, mordercy i żebracy osiągną przewagę nad chrześcijańską zwierzchnością 
i 
2aczną ją podejrzewać, pozbawią ją czci, będą jej szkodzić i zniszczą ją. Jeśli 
gmin raz 
powstanie przeciwko swoim panom, wysłannik szatana już zawsze knować będzie, 
aby mącić umysły i spiskować przeciwko królowi. Nikt nie chce zaprzeczyć Arnae 
Arnaeo talentu, lecz jego posłannictwo jest od złego. Cokolwiek czyni, chce 
zniszczyć 
swą ojczyznę. Najpierw zrabował krajowi wszystkie pamiątki złotego wieku, 
wyłudził 
od biednych miejscowych uczonych klejnoty piśmiennictwa, naszą koronę — jedne za 
pieniądze lub pochlebcze podarki, większość za grosz jałmużny, stary płaszcz czy 
niepotrzebną perukę, i wywiózł je ze sobą za granicę albo kazał je sobie 
przysłać do 
Kopenhagi. A kiedy zabrano się z kolei do naszych starych praw i ustaw, znowu 
zjawia się ten zły duch, tym razem wioząc listy, o których ważności nikt nie 
śmie 
wątpić, obdarzony władzą sędziowską, jakiej nigdy dotąd na Islandii nie znano; 
może 
zatem wedle własnego uznania dobierać sobie ławników i wydawać wyroki, jakie mu 
się spodoba. Teraz urzędnicy zostaną obaleni, dostojnicy utracą swoje majątki, 
dobre 
imię i honor, dawno wydane wyroki będą uchylone, a przestępcy i hołota doczekają 
się wyniesienia. I jasne już jest, kogo najpierw pospólstwo obali.
Odrzekła na to:
— Czułabym-się w najwyższym stopniu zawiedziona, gdyby ojciec mój nie mógł ze 
spokojem przyjąć tego, że król przysłał tu kogoś, kto ma zbadać działalność 
urzędów. Wyjdzie on z tego z honorem, a jeśli nawet znajdzie się gdzieś jakiś 
drobny 
błąd, rzecz to ludzka i nie da nikomu podstaw do zarzutów w stosunku do dzieła 
jego 
długiego życia.
— W ciągu kilku tygodni ojciec wasz zostanie wyrokiem sądu pozbawiony czci i 
majątku — rzekł pastor drżącymi wargami i niespokojnie spojrzał na nią.
Rozmowa urwała się na chwilę. Jego twarz nieustannie przebiegało drżenie.
— Czego chcecie ode mnie, panie? 
— Jestem waszym zalotnikiem... obok jeszcze kogoś...
— Wróciłam do mego męża Magnusa.
— Magnus Sigurdsson otrzymał właśnie wyrok syslumadura za swój list — 
rzekł pastor katedralny. — Jest dziś człowiekiem pozbawionym czci. Jego majątek 
przepadł na rzecz króla, jak również ten dwór, który mu pani dała.
— To dobrze, że za swój czyn odpowiedział jak mężczyzna.
— Wczoraj przyjechał do mnie posłaniec z, Floi z prośbą, abym wystarał się o 
pieniądze na uiszczenie grzywny za czyn popełniony tam przez Magnusa Si-
gurdssona poprzedniej nocy. Nie po raz pierwszy pośredniczę w takich sprawach... 
ze względu na osobę, która uważa mnie za najlichszego z ludzi.
•— Ze względu na mnie?
•— Ze względu na pani drogą osobę dostawali niekiedy ubodzy chłopi jakieś 
odszkodowanie od dobrych ludzi, aby nie rozgłaszali dalej swojej krzywdy. Bardzo 
jednak prawdopodobne, że taka pobłażliwość zalicza , się do tych niewcześnie 
wyświadczanych dobrych uczynków, które filozofowie uważają za równe z 
grzechami.
Pastor katedralny opowiedział potem małżonce, ze mąż jej wdarł się poprzedniej 
nocy 
do chatki chłopskiej we Floi, wypędził chłopa z łóżka i grzeszył z jego żoną.
Uśmiechnęła się na 'to i rzekła, że pieniądze, z których pomocą ukrywano przed 
nią 
dobre nowiny, zostały źle użyte i że jej mąż Magnus był wielkim kawalerem.
—• Z dumą słyszę — mówiła — że mam męża, co wypiwszy przez trzydzieści lat tyle 
wódki wciąż jeszcze przedstawia wartość dla kobiet.
Pastor zapatrzony martwo w kąt izby nawet nie drgnął, jakby nie słyszał tej 
lekkomyślnej odpowiedzi.
— Drogi pastorze Sigurdur, dlaczego się nigdy nie śmiejesz?
—• Najwyższy czas, aby to tak zwane małżeństwo, gorszące od dawna wielu zacnych 
ludzi w kraju, zostało za łaską Bożą i zezwoleniem Kościoła rozwiązane.
— Nie mogę pojąć, co się przez to zmieni. W oczach ludu jestem i tak 
cudzołożnicą i 
nie w mojej mocy zaprzeczyć tym pogłoskom. Wcale nie znikną one przez to, że 
rozwiodę się z mężem, pozbawionym czci i wyzutym z majątku. I próżno mi szukać 
oparcia u mego ojca, który, jak mówicie, na starość będzie żebrakiem pozbawionym 
czci.
— Pełen niepokoju stałem w zimowe noce pod waszym oknem, często w mrozie i 
zawiei. Ofiaruję mój majątek i życie. Jeśli tylko zechcesz, pani, oddam ostatni 
skrawek moich posiadłości dla przywrócenia czci waszemu ojcu.
— Co powie na to ten podziurawiony duch, którego chcieliście ubiegłej zimy 
stawić 
przede mną jako sędziego?
Jej bluźnierstwo zdawało się nie docierać do niego.
— Nieśmiertelny świadek mego Zbawiciela, pastor Hallgrimur Petursson, miał żonę 
pogankę. Nie uczynię gorzej niż on.
— A co powie na to ordinantia 1, o wiele przecież surowsza od Ukrzyżowanego? 
Jak długo zachowa swą sutannę pastor poślubiający zbiegłą żonę, do tego 
oskarżoną 
o cudzołóstwo?
— Czy wolno mi wyznać coś w zaufaniu?
— Bardzo proszę.
— Przybywam tu za zgodą człowieka, który po waszym ojcu w najwyższym stopniu 
uosabia honor kraju — w ręce tego wysoko postawionego człowieka możemy ze 
spokojem złożyć nasz los, zarówno wy, pani, jak i ja.
— -Biskup? — spytała. -
— Mąż waszej siostry — odrzekł. Zaśmiała się zimno. Zapanowało milczenie.
— Jedźcie teraz najpierw do domu do1 swego ducha, pastorze Sigurdur — rzekła 
Snaefridur. — Mojej siostrze Jorunn i mnie lepiej się rozmawia bez pośredników.
W kilka dni później przywieziono szlachcica na uwiązanych do dwóch koni noszach 
— ociekał krwią, widać było, że doznał wewnętrznych obrażeń, a przynajmniej 
żebra 
miał połamane. Nie mógł się poruszyć ani przemówić słowa. Przez otwór w ścianie 
kuchennej wciągnięto go do domu i złożono w jego izbie. Był straszliwie 
poturbowany.
Kiedy wrócił do przytomności i odzyskał mowę, zapytał o żonę. Powiedziano mu 
jednak, że jest chora.
1 Najwyższa ówczesna protestancka władza kościelna, (łac.)
Prosił, aby zaniesiono go do niej. Powiedziano, że w swej izbie kazała umieścić 
na 
drzwiach zasuwę.
— Nic nie szkodzi — rzekł — otworzy mimo to.
Powiedziano mu, że kobieta z Dalir, Gudridur, nie odstępuje od jej łoża dniem 
ani 
nocą.
To go zastanowiło. Zapytał, w jaki sposób objawia się choroba żony, na co 
powiedziano, że przed tygodniem zeszła w pięknym stroju na dół, aby przyjąć 
gościa, 
rozmawiała z nim jakiś czas i pożegnała go w dobrym humorze. Od tego czasu nie 
pokazała się nikomu. Nie znosi światła dnia ani hałasu, który czynią ptaki, o 
tej porze 
roku dniem i nocą świegocące wokół domu — kazała zasłonić okna czarnymi 
płachtami z kuczbai.
xvm Na Almannagja stoją dwa namioty, każdy po innej stronie skały, obydwa bardzo 
brudne i w wielu miejscach podarte, ale z odciśniętą koroną naszego najmiło-
ściwszego monarchy. W jednym namiocie, położonym u wylotu wąwozu, w którym 
jest stos, mieszkają mężczyźni, w drugim, u skraju topieli — kobiety.
Niemało ludzi zaproszono do Thingvellir do sądu na świadków, ale większość to 
skazani przestępcy; jedni dopiero co odcierpieli swoje kary, inni dawno już 
temu: 
napiętnowani, oćwiczeni, pozbawieni rąk — wszystkich wezwał tym razem 
nadzwyczajny wysłannik króla dla ponownego rozpatrzenia ich sprawy.
Czekają, kiedy kucharz z Bessastadir rozdzieli między nich królewską zupę.
— Wydaje mi się, że ta kompania jest mocno zakłopotana, choć przecież wszyscy 
mają się wreszcie doczekać sprawiedliwości — mówi jeden z nich. — Osobliwa 
rzecz, 
nawet rimów nie słychać.
Większość jest w szmatach przewiązanych kawał-fciem powroza lub grubym sznurem 
z wełny, twarze arośnięte, nogi bose albo w starych, przepoconych onu-ach; nikt 
tu nie 
przyniósł żadnych pakunków, złamany trzon od grabi służy za kij wędrowny tym, 
co1 
mają ręce. Niektórzy w tej gromadzie są właścicielami istnej iojnej .krowy — to 
ci, co 
doznali kiedyś krzywdy od ńerzchności i nigdy nie mogli tego przeboleć; nocami 
leżąc 
bez snu wciąż o tym myśleli, nieustannie głosili swe żale, zawadiaccy i 
kłótliwi. Teraz 
kiedy wreszcie zdawało się nadchodzić zadośćuczynienie, jeden z tych ludzi 
rzekł:
— Żądam zapłaty, bo przygnano mnie tu odrywając ad wiosennych robót.
Inny oświadczył, że nie opłaciło mu się przyjeżdżać, jeśli jego syslumadur nie 
zostanie 
skazany na chłostę i'pręgierzem. Jakiś pobożniś, napiętnowany za ogra-rienie 
puszki 
na jałmużnę powiedział:
Mnie się wydaje, że takie żądania świadczą o słabym poczuciu wspólnoty z ludźmi, 
których spalono na stosie w tym wąwozie, powieszono na szubienicy na tamtej 
skale 
czy wrzucono do topieli, i nikt ich nie obronił, bo nie umieli postarać się o 
przysięgę, 
która oczyściłaby ich od oskarżenia, albo też mieli przeciwko sobie czarta, 
który 
objawił się w psiej postaci i złożył świadectwo. Komu gorzej, nam czy im? Mogło 
to 
spotkać mnie albo ciebie.
Wtem odezwał się siedzący u wejścia do namiotu Jon Hreggvidsson — z brodą siwą, 
a 
nie czarną, w powalanych gliną skórzanych pończochach i kaftanie z grubej 
kuczbai, 
pełnej włosia końskiego, przewiązanym sznurem od wędki.
— Prowadzono mnie kiedyś przez step z zachodu na wschód wespół z człowiekiem 
nazywającym się Jon Theofłlusson. Przeciw niemu wystąpił jako świadek diabeł 
i dlatego został on spalony. Ale to muszę powie-/ dzieć: taki gach jak on, co 
potrafi 
całą noc przesiedzieć na kalenicy trzymając inkluza, podczas gdy dziewczyna leży 
pod 
dachem z innym, na nic lepszego nie zasłużył. Mówiłem mu też nieraz w więziennym 
lochu: „Mój drogi Jonie, spalą cię bez ochyby."
— Na pewno wielu przyzna, że nie byłoby w kraju żałoby, gdyby ci swego czasu 
odleciała z szyi makówka — rzekł pewien złodziej o uciętych rękach.
— Dlaczego mnie nie ścięto? Dlaczego mnie nie powieszono? Nie byłem przecież 
lepszy od tamtych — mówił pobożniś, co splądrował puszkę na jałmużnę.
Teraz zaczął mówić cienkim głosem człowiek, którego zapomniano ściąć za 
kazirodztwo1:
— Jak wszyscy wiedzą, moją siostrę utopiono, a ja z Bożą pomocą zbiegłem do 
rozbójników, a potem w drugi koniec Islandii, gdzie żyłem pod przybranym 
nazwiskiem. Pierwsza rzecz, jaką tam zrobiłem, to poszedłem do starosty i 
wskazałem 
drogę do rozbójników, dzięki czemu zostali schwytani i ukamienowani. Rozpoznano 
mnie w końcu. I przez dziesięć lat wiedzieli wszyscy, co ze mnie zia człowiek, i 
przez 
dziesięć lat chodziłem w pokorze od drzwi do drzwi i wszyscy patrzyli na mnie 
jako 
na przestępcę przed Bogiem i ludźmi. A teraz, po dziesięciu latach, wychodzi na 
jaw, 
że to całkiem inny mężczyzna i całkiem inna kobieta mieli dziecko, a utopiono 
moją 
siostrę, bo rzekomo miała je ze mną. Kim byłem przez te całe dziesięć lat? A kim 
jestem teraz? Czy da mi ktoś odtąd jałmużnę? Czy podejdzie ktoś do mnie z 
miłosierdziem i przebaczeniem? Nie! Śmiać się będą ze mnie w całej Islandii. Nie 
rzucą mi nawet rybiego' ogona. Szczuć mnie będą psami. Boże mój, Boże, dlaczego 
zabrałeś ode mnie tę zbrodnię?
— Kiedy byłem dzieckiem, uczono mnie, bym sobie stawiał za wzór znakomitych 
ludzi — ze łzami w głosie rzekł stary włóczęga. — A teraz, na starość, muszę 
patrzeć, 
jak wlecze się przed sąd czterech zacnych syslu-rnadurów, co kazali mnie 
oćwiczyć. 
Jeśli nas nikt nie będzie chłostać, kogóż będziemy brać za wzór. -— Boga — 
powiedział ktoś.
-\- Przyszło mi coś do głowy — rzekł ślepy przestępca. — Co miał właściwie na 
myśli 
pastor Olafur z Sandar prosząc w swoim wspaniałym wierszu naszego Pana Jezusa, 
aby dał siłę tym, co dzierżą rząd?
— Ani mi się śni jednakowo oceniać wszelkie władze — powiedział pozbawiony rąk. 
— W Rangarvellir byłem chłostany za to, za co przedtem odrabiano mi ręce na 
południowym wybrzeżu.
•—• Czyżby należało to w ten sposób wykładać — mówił ślepiec — że Zbawiciel 
nasz ma wspierać jedynie tych rządzących, co zadowalają się chłostaniem ludzi, a 
nie 
tych, co odrąbują ludziom ręce? Sądzę, że zacny mąż nie dopuszcza w swym 
wspaniałym wierszu żadnego wyjątku: prosi on, aby Zbawiciel wspierał wszelką 
zwierzchność, tę, co odrąbuje ręce, niemniej jak ową, co chłoszcze.
— Niech żre gówno pastor Olafur z Sandar! — po-»
wiedział ktoś.
— Nie wiem, co ma żreć pastor Olafur z Sandar — odrzekł ślepy przestępca. — Ale 
wiem na pewno, że kiedy mistrz Brynjolfur zbyt już był stary, aby zrozumieć 
grekę i 
hebrajszczyznę, kiedy zapomniał już dia-lektyki i nauki o gwiazdach, i 
deklinacji 
„mensa", mówił, jeszcze ten wiersz pastora Olafura z Sandar, którego nauczyła go 
matka w kołysce.
— Kto się zdaje na zwierzchność, nie jest mężczyzną — rzekł Jon Hreggvidsson. 
— Ja przebiegłem całą Holandię.
— Mój król jest sprawiedliwy —• powiedział stary, wielekroć chłostany włóczęga.
— Czego człowiek nie znajdzie w samym sobie, tego nie znajdzie nigdzie •—- mówił 
Jon Hreggvidsson. — (Śo za przygody miałem między Niemcami!
— Szczęśliwy jest człowiek, co przyjął swoją karę — powiedział oćwiczony.
— Pluję na możnych, kiedy sądzą niesprawiedliwie — rzekł Jon Hreggvidsson. — 
A jeszcze bardziej pluję na nich, kiedy sądzą sprawiedliwie. Bo robią to ze 
strachu. A 
ja miałbym nie znać mego króla i jego kata? Odciąłem z powroza dzwon Islandii. W 
Głiick-stadt nosiłem kabat żołnierski. W Kopenhadze wytrzymałem „różaniec". 
Kiedy 
wróciłem do domu, moja córka leżała na marach. Nie ufam możnym: nawet 
niewinnego dziecka nie przeprowadzą przez strumyk, aby go nie utopić.
— Prawdziwy szatan z tego Jona Hreggvidssona •— rzekł chłostany wielekroć i 
drżał 
jak liście osiki. — Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu.
Ślepy przestępca mówił:
— Zachowujcie pokój, braciszkowie, kiedy czekamy na królewską zupę. Jesteśmy 
gminem, najlichszym tworem ziemi. Módlmy się o szczęście dla każdego możnego, 
co zechce nam, bezbronnym, przyjść z pomocą. Nie nastanie jednak sprawiedliwość, 
dopóki sami nie staniemy się ludźmi. Miną wieki. Pomoc, z którą przychodzi do 
nas 
ten król, następny władca znowu cofnie. Nadejdzie jednak czas. I kiedy staniemy 
się 
naprawdę ludźmi, przyjdzie do nas Bóg i będzie nam obrońcą.
xix W tym samym dniu, kiedy w Thingvellir nad Oxara biedni apelujący do króla 
czekali na królewską zupę, w Braedratunga pani wstała z łóżka, zawołała 
pachołków i 
kazała im przyprowadzić konie, bo chce wyruszyć w podróż. Ludzie odrzekli, że 
szlachcic znowu wyjechał, a żaden z pozostawionych przez niego w domu koni nie 
nadaje się pod siodło. Powiedziała:
—• Czy przypominacie sobie konia, który ubiegłej wiosny stał tu uwiązany do 
kamienia i którego' kazałam zabić?
Popatrzyli po sobie i wyszczerzyli zęby. —• Udajcie się do Hjalmholt, 
wyszukajcie 
tego konia na pastwisku syslumadura i przyprowadźcie mi go. Krótko przed północą 
przybyli z koniem. Czekała gotowa już do drogi. Kazała wynieść swoje siodło i 
okulbaczyć konia, otuliła się w obszerny płaszcz z kuczbai z wielkim kapturem, 
ponieważ bez przerwy padało, i poleciła jednemu z ludzi, by towarzyszył jej w 
drodze 
ku zachodowi. Wiatr nie wiał i było dość ciepło, ale siąpił drobny, gęsty 
deszcz.
Nocą postanowiła jechać dalej sama. Ledwie koło szerokiej rzeki Bruar sługa 
zawrócił, koń jej zaczął okazywać upór. Poczuwszy uderzenie bata, rzucił się 
•nagle wyciągniętym galopem, że o mało nie spadła z siodła. Tak pędził przez 
długi kawał drogi i musiała uczepić się łęku wytężając wszystkie siły, aby się 
utrzymać — w końcu wyszarpnął jej cugle z rąk, skoczył na jakiś skrawek łąki i 
tam 
przystanął. Okładała go szpicrutą, ale tylko parskał, a kiedy miał dosyć -razów, 
machnął ogonem i próbował stanąć dęba. Wreszcie znowu pomknął galopem, wkrótce 
jednak pokazał te same narowy, skakał tam i nazad i omal jej nie zrzucił. 
Zsiadłszy 
pogłaskała go, ale i pieszczoty nic nie pomagały. Jeszcze raz udało jej się 
skłonić go 
do jazdy. Ale chciał tylko galopować przystając od czasu do czasu. Być może, 
była 
lichym jeźdźcem. Nagle przed jakąś dolinką, w którą wpływał strumyk, koń rzucił 
się 
w bok, a potem skoczył w dół, ona zaś wyleciała głową naprzód 22 Dzwon Islandii 
i 
nim się spostrzegła, leżała na ziemi. Wstała i oczyściła się z brudu i mułu, na 
szczęście 
'nie zrobiła sobie nic złego. Jakiś ptak śpiewał we mgle głośno i przenikliwie. 
Koń 
pasł się na brzegu strumyka. Dosiadła go jeszcze raz, choć z lękiem, biła go po 
bokach 
i ściągnęła cugle wołając: ,,Hii! hii!" Wszystko jednak na próżno. Może nie 
umiała się 
posługiwać szpicrutą. Jedno było pewne: kod nie ruszył z miejsca. Jego zasady, 
widać, 
nie pozwalały mu jechać dalej w tym kierunku. Uparcie stawał dęba. Zsiadła, 
weszła 
na krawędź dolinki, przykucnęła wśród deszczu na małym, porosłym mchem wzgórku 
i patrzyła na swego wierzchowca.
— Oczywiście, koń otrzymany na otarcie łez od rabusia nie może być lepszy niż 
ty, ty 
stara szkapo — rzekła do niego-.
Na, szczęście nikt nie mógł widzieć jej niedoli. Był dopiero brzask. Kraj 
spoczywał w 
śnie, tylko' mgła zaczynała nasycać się jasnością. Słońce pewnie już wzeszło 
Podkasała suknie i ruszyła w drogę. Na wzgórzach leżała mgła. Step był biały od 
wilgoci. Mżył szary kapuśniaczek. Liście brzozy, na pół rozwinięte z pąków, 
pachniały tak mocno w powietrzu wilgotnym, ciepłym i cichym, że to niemal 
sprawiało ból. Jej buty nie były przeznaczone do marszów i przepuszczały wodę; 
ciążyły suknie nasiąknięte deszczem; mokre gałązki brzozy plątały się pod 
nogami. 
Raz wraz upadała, ale znowu się podnosiła i wędrowała dalej. Nim dotarła do 
Blasko-
gum, była zupełnie przemoknięta.
Kiedy przyszła nad Ó'xara, był świt, spali już nawet pijani. Szum chłodnej fali 
— choć 
stała na samym brzegu — wydawał się w mgłach poranku głuchy i daleki. Na 
pastwisku widać było kilka koni ze spętanymi przednimi nogami — stały zwiesiwszy 
łby i spały.
Wokół domu althingów wznosiły się liczne namioty. Nad szałasem logmadura wisiało 
płótno namiotowe. Poszła tam. Ściany były nowe, dach — podwójny. Od strony 
ściany szczytowej dobudowano okazałe wejście z pięknymi drzwiami i trzema 
kamiennymi stopniami. Zapukała do drzwi. Wyszedł zaspany sługa ojca. Poprosiła 
go, 
by przerwał sen logmadura. Starzec sam się jednak obudził i posłyszała, jak 
pytał 
ochrypłym głosem, kto to przybył.
—• To ja, drogi ojcze -— rzekła cicho, zniżonym głosem i oparła się o futrynę.
Pod płóciennym dachem było sucho mimo' deszczu, jako podłoga służyły luzem 
położone deski. Ojciec spoczywał w skórzanym śpiworze, z głową na poduszkach, od 
których bił zapach siana, niezwykły w czas wiosny, kiedy nikt już siana nie 
posiadał. 
Uniósł się na łokciach, tak jak leżał w nocnym stroju z grubej kuczbai, 
owinąwszy 
szyję chustką; twarz miał siną, głowę zupełnie łysą, nos olbrzymi i krzaczaste 
brwi. Na 
starość wychudł tak, że policzki pokryły się fałdami zmarszczek i worek skóry 
został 
zamiast dawnego podwójnego podbródka. Nie ruszając się patrzał na nią.
— Czego chcesz, moje dziecko? — zapytał.
— Chciałabym, drogi ojcze, pomówić z tobą na osobności — rzekła cicho, nie 
patrząc 
nań i wciąż opierając się znużonym gestem o futrynę.
Kazał słudze odejść na jakiś czas do namiotu dla służby, a ją poprosił, aby 
poczekała 
chwilę na progu, aż się odzieje. Kiedy znów mogła wejść, ojciec już wstał, 
włożył 
buty z cholewami i okrył się grubym płazczem, na głowie miał perukę, na 
serdecznym 
palcu prawej ręki — ciężki złoty pierścień. Zażył niuch ta-aki ze srebrnej 
tabakierki. 
Podeszła i ucałowała go.
- Co tam? — zapytał, kiedy go pocałowała.
- Przyszłam do ciebie, drogi ojcze... tylko to.
— Do mnie?
— Tak, trzeba mieć w kimś oparcie. Bez tego się umiera.
— Byłaś dzieckiem samowolnym, , — Drogi ojcze, przyrzeknij mi, 
że będzie mi wolno stać u twego boku.
— Moje dobre dziecko — powiedział. — Nie jesteś już dzieckiem...
— Leżałam chora, drogi ojcze.
— Słyszałem, że byłaś chora. Ale teraz zadbam, abyś przyszła do siebie.
— Od pewnego dnia na wiosnę nie widziałam nic, tylko ciemność. Zatopiła mnie. 
Straciłam siły i bliska byłam kresu. Widziałam tylko ciemność i ciemność. A mimo 
to nie umarłam. Jak to się mogło stać, ojcze, że nie umarłam?
— Wielu nabawia się z wiosną zaziębienia, a mimo to żyje, drogie dziecko.
—• Wczoraj zbudziła się we mnie myśl, że muszę iść do ciebie. Coś mi 
powiedziało, 
że dziś mają być ogło• szone wyroki. I nagle poczułam się zupełnie zdrowa.
Wstałam. Drogi ojcze, mimo tej strasznej niedoli ród nasz jest przecież coś 
wart. Czy 
nie tak?
— Zapewne. Bogu dzięki, ja się wywodzę ze znakomitego rodu, a twoja matka — z 
jeszcze znakomitszego. 
—• Nie udało się nas ugiąć. W każdym razie nie zupełnie. Stoimy jeszcze 
wyprostowani. Jesteśmy ludźmi. Czy też nie jesteśmy ludźmi, drogi ojcze? To 
pewne, 
że jeżeli spoczywa na mnie jakiś obowiązek, jest to obowiązek względem ciebie.
— Byłaś dla twej matki ciężkim doświadczeniem, moje dziecko.
Powiedziała:
— Mam zamiar pojechać z tobą do niej, o co mnie prosiła.
Spojrzał w bok.
— Drogi ojcze — ciągnęła — mam nadzieję, że nie zapadł jeszcze sędziowski wyrok 
w tej sprawie.
Odpowiedzią'!, że nie wie dobrze, co ona nazywa sędziowskim wyrokiem, bowiem 
doszło do tego, że nikt nie wie już, co należy uważać za prawo w tym 
nieszczęśliwym 
kraju. On sam nie wie, jak nazwać to kuglar-stwo, które się teraz zaczęło. Potem 
zapytał, jaki obłęd skłonił ją do tego, że zamiast rozwieść się z Magnusem 
Sigurdssonem na podstawie listu i zeznań świadków, przekazała mu Braedratunga, 
kiedy było już oczywiste, iż za swoje kłamliwe oskarżenia przeciwko niej 
popadnie on 
w nieszczęście.
— Wiedziałaś przecież — mówił — że utratą czci i majątku zagrożeni są tacy, co 
ostrożniejsi byli w słowach i czynach niż Magnus Sigurdsson i w mniejszym 
pozostawali sporze z nową władzą.
Potem mówił, iż wybrano tego, kto miał zastępować lógmadura, i dwóch 
syslumadurów, aby wydali wyrok w imieniu althingu w sprawie o oszczerstwo. 
Arnaeus żądał bowiem, aby zniesławienie jego osoby wymazane zostało nie tylko 
wyrokiem thingu okręgowego1, lecz również przez orzeczenie althingu — wcześniej 
nie czuje się ~w prawie sprawować swego urzędu.
— Drogi ojcze — rzekła — jaką karę pociągnęłoby • za sobą, gdyby oskarżenie 
Magnusa mogło okazać się prawdziwe? Odpowiedział:
—• Jeśli żonaty mężczyzna uwiedzie zamężną kobietę, płacą oboje utratą czci i 
honoru 
i na obydwie strony lakłada się wysokie grzywny na rzecz króla, jeśli zaś lie 
starczy 
im pieniędzy, podlegają karze chłosty.
— Drogi ojcze —• rzekła — czy pozwolisz mi wystąpić przed sądem i powiedzieć 
kilka słów?
•—• Słowa nic tu nie znaczą — odrzekł. — Co chcesz uczynić?
— Chcę doprowadzić do tego, aby sprawa uległa za-wikłaniu, aby posiedzenie sądu 
zostało zerwane, a przeciw sądzącym podniosły się zastrzeżenia — czcigodni 
mężowie zyskaliby wtedy czas i mogli wysłać swego rzecznika do króla. Możliwe, 
że 
po złożeniu z urzędu tego męża nie znaleziono by zaraz na jego miejsce innego, 
który 
mógłby cię w następne lato oskarżyć i pozbawić czci.
—. Nie wiem, 0! czym się tobie śni, moje dziecko.
— Zamierzam poprosić o głos i zażądać, aby wysłuchano mnie jako świadka w 
sprawie wytoczonej Ma-gnusowi Sigurdssonowi. Zamierzam oświadczyć przed 
sądem, że Magnus powiedział prawdę w swoim liście, który został 'odczytany w 
drzwiach chóru katedry w Skalholt.
—• Strach słuchać o czymś takim — rzekł logmadur Eydalin. — Zarówno twoja 
siostra, jak jej małżonek biskup pisali do twej matki, że oskarżenie to jest 
wierutnym 
kłamstwem — zresztą każdy mógł to sam przypuszczać. I kto właściwie miałby twoje 
słowa potwierdzić?
— Oświadczę gotowość potwierdzenia tego przysięgą.
— Nie wzrósłby mój honor, gdybym sądził, że można uratować go ze szponów 
złodziei przez wmieszanie w te prawnicze spory sposobu życia i reputacji mojej 
córki; 
zwłaszcza że przysięga, jaką chciałabyś złożyć w tej sprawie in praejudicio 1 
Arnaei, 
musiałaby być krzywoprzysięstwem.
—• Nie jest to twoja sprawa — odrzekła — lecz sprawa naszej ojczyzny. Jeśli wy, 
nieliczni, co ostaliście się jeszcze wśród nieszczęść, macie być traktowani jak 
przestępcy i osądzeni, jeśli ma być wdeptany w błoto 1 Na szkodę, (łac.)
nasz ród, jeśli w przyszłości nie stanie prawdziwych ludzi na Islandii — to na 
co były 
wszystkie te wielowiekowe cierpienia?
— Dziecko, jeżeli sądzisz, że posługuję się fałszywymi przysięgami, aby coś 
osiągnąć, 
to źle sądzisz o twoim ojcu. Z przerażeniem słyszę, że moje dziecko ofiaruje mi 
pomoc, jakiej najbardziej nieuczciwy człowiek nie przyjąłby od łajdaka. Rzecz, 
nie do 
pojęcia dla rozsądnych mężczyzn, na jakie pomysły potrafi wpaść zwykła 
białogłowa. 
Chętnie przyznaję, że wskutek niedoskonałości popełniłem nieraz różne błędy. Ale 
jestem chrześcijaninem. Chrześcijanin stawia zbawienie swej duszy ponad 
wszystko. 
Jeśli ktoś popełnia za wiedzą kogoś innego i na jego korzyść krzywoprzysięstwo, 
oboje tracą.szczęśliwość swoich dusz na wieki wieków.
— Nawet jeśli swym przestępstwem mogą uratować honor całego kraju?
— Tak — rzekł — nawet gdyby tak się wydawało.
— To dzielenie włosa na dwoje zwie się, jak mnie kiedyś, ojcze, uczyłeś, ars 
casuisticaml. Do diabła z taką sztuką!
Powiedział ochryple i zimno:
—• W twoich słowach widzą zaślepienie zbłąkanej istoty, co z własnej winy 
utraciła 
szczęście i nie rozeznając granicy między hańbą a uczciwością mówi teraz in 
desperatione vitae2. Skończmy tę rozmowę, drogie dziecko. Kiedy tu jednak 
przybyłaś, Bóg wie po co, zawołam ludzi, niech rozpalą ogień i zrobią herbatę •—
już dzień.
— Drogi ojcze — rzekła. — Nie wołaj nikogo, zaczekaj. Nie powiedziałam ci 
wszystkiego: nie powiedziałam prawdy. Chcę to teraz uczynić. Nie potrzebuję 1 
Sztuka kazuistyki. (łac.)
2 Z rozpaczy naci zmarnowanym życiem, (łac.)
krzywoprzysięgać: przez całą zimę w Skalholt wiązał mnie z Arnim niedozwolony 
stosunek. Przychodziłam nocą do niego.
Mówiła powoli i głucho. Siedziała wciąż przy drzwiach, pochylona, ze 
spuszczonymi 
oczami.
Odkaszlnął i mamrotał głosem jeszcze bardziej niż dotąd ochrypłym:
— To zeznanie nie miałoby przed trybunałem żadnej mocy, nie zezwolono by ci 
nawet na złożenie przysięgi. Zbyt wiele jest przykładów, że małżonkowie 
dopuszczają 
się takich kłamstw, aby uzyskać rozwód. Trzeba by tu świadków.
— Za wiedzą mojej siostry i jej rnęża przybył do mnie na wiosnę pewien człowiek, 
aby mówić ze mną w tej sprawie. Był to mąż ze Skalholt, mający wielkie 
znaczenie, 
ten sam, co w drzwiach chóru odczytał skargę przeciwko mnie, i nie dziwiłabym 
się, 
gdyby za wiedzą-i wolą mojej siostry Jorunn brał on udział w jej sporządzeniu. 
Jedno 
jest pewne: pastor katedralny Si-gurdur Syeinsson jest zbyt mądrym człowiekiem, 
aby 
wpaść na myśl odczytania w świętym miejscu takiego pisma bez ważnej przyczyny, 
wiedział też dobrze, co robi — pewnej nocy przychwycił mnie jakby na gorącym 
uczynku. Ponadto już w ciągu zimy zrozumiałam z odezwań się zarówno jego, jak i 
siostry, że najęli jedną czy więcej tamtejszych dziewek, aby dawały baczenie na 
to, co 
czyni Arnaeus. Tych świadków nie trudno będzie dostawić.
Długo milczał.
— Jestem starym człowiekiem — odpowiedział w końcu. — I jestem twoim ojcem. W 
naszym rodzie sprawy takie nigdy nie okazały się prawdą. Natomiast w rodzie twej 
matki było kilka obłąkanych kobiet, i jeśli nie zaprzestaniesz mówić w ten 
sposób, 
trzeba będzie i ciebie do nich zaliczyć.
— Arni nie zaprze się tego wobec mnie — rzekła. — Opuści swój sędziowski urząd.
— Choćby Arnas Arnaeus spłodził z tobą zgrabnego chłopaka i nie tylko 
katedralny pastor i dziewki służebne, ale i biskup wraz z małżonką przyłapali 
cię na gorącym uczynku, człowiek ten nie spocząłby, ażby dostarczył 
świadectwa elektorów, cesarzy i papieży, że to dziecko masz z włóczęgą. Znam 
jego ród.
— Drogi ojcze — rzekła spoglądając nań •— chcesz więc, abym nic nie mówiła? 
Czy twoja cześć jest ci zupełnie obojętna? Czy twoich sześćdziesiąt zagród nie 
ma już 
dla ciebie wartości?
— Mniejszym wstydem wydaje mi się stanąć w świetle dnia z. podniesionym czołem 
przed łotrem aniżeli mieć córkę, co w mroku nocy z łotrem upadła, choćby zresztą 
zmyśliła tę hańbę. I ty wiesz, moje dziecko, że kiedy uciekłaś i wyszłaś za tego 
największego nicponia na południu, choć o twoją rękę starał się jeden z 
najbogatszych 
duchownych kraju, wielce uczony versifi-cator i pastor Sigurdur Sveinsson, w 
milczeniu zniosłem ten wstyd; i kiedy przepuścił on swój dziedziczny majątek, 
aby 
zrobić z ciebie włóczęgę, nic nie mówiąc odkupiłem ten majątek; i kiedy twoja 
matka 
dowiedziała się, że sprzedał on ciebie za wódkę jakiemuś Duńczykowi, a tobie 
groził 
potem siekierą, nie chciałem słuchać takich głupstw. Nawet kiedy wróciłaś do 
swego 
kata i podarowałaś mu majątek, który zapisałem tobie, nie otworzyłem przed nikim 
ust, a tym bardziej serca. To prawda, musiałem wczoraj i muszę dziś jeszcze 
wysłuchiwać zarzutów łajdaka w tej głównej siedzibie mego sędziowskiego 
urzędu, w Thingvellir nad Oxara. Mało mnie to obchodzi: nikt się potem nie 
będzie z 
tego śmiał. Ale po całej tej hańbie, którą przyniosłaś matce i mnie, wypada 
chyba, 
abyś zamilczała tę ostatnią, jeśli l nie chcesz na wieki uczynić twojego rodu 
pośmiewiskiem tego biednego'kraju.
Kiedy siedział, wydawał się jeszcze człowiekiem peł-v nym sił. Kiedy jednak 
wstał, 
wziął laskę i wyszedł, aby zawołać służbę do rannych prac, widać było, jaki już 
jest 
słaby. Szedł niepewnie, chwiejnie, drobnym, człapiącym krokiem, tak pochylony, 
że 
poły płaszcza wlokły się po podłodze, i krzywił się, aby opanować atak podagry, 
który 
go chwycił po marnym wypoczynku nocnym spędzonym teraz, na początku lata, w 
zimnym i wilgotnym szałasie.
xx W niedługi czas po odejściu sędziego wstała także jego córka i opuściła 
szałas. 
Była znużona i przemoknięta po nocnej wędrówce na deszczu i zaczęła marznąć. 
Spieszno jej było odejść jak najdalej od mieszkania ojca i nim się spostrzegła, 
znalazła 
się koło Almannagja, u stóp stromej ściany skalnej; stała w wąwozie, wysoko 
ponad 
nią grzbiet górski płynął razem ze mgła. Przez chwilę błądziła po omacku. Konie 
ze 
zmierzwioną od deszczu sierścią pasły się w głębi parowu i pozostawiły ślady 
podków 
w mokrej trawie. Tuż blisko słychać było poprzez mgłę szum rzeki. Wkrótce 
stanęła 
nad głębią, w której topiono kobiety, tam gdzie rzeka ostrym zakrętem wypływa z 
wąwozu. Patrzyła na wiry, na podobną do czarnego aksamitu powierzchnię wody, 
głębokiej, zimnej i przejrzystej wczesnym rankiem; poczuła suchość w ustach.
Jakiś czas spoglądała tak na rzekę, gdy nagle usłyszała poprzez szum fal odgłos 
uderzeń i spostrzegła na płaskiej skale nad wodą jakąś szaro odzianą kobietę z 
chusta 
wokół szyi i ust, która kijanką prała pończochy. Podeszła do kobiet}' i 
pozdrowiła ją.
— Czy mieszkasz tutaj? — spytała.
— I tak, i nie — odrzekła kobieta. — Właściwie to miano mnie tu utopić.
— Mówią podobno, że księżyc odbija się czasem w tej wodzie...
Niewiasta podniosła się i popatrzyła na nią, obejrzała jej płaszcz 
ciemnobrunatny, 
szeroki, z dobrej kuczbai, podeszła do niej bardzo blisko i podnosząc skraj 
płaszcza 
zobaczyła pod nim błękitny odświętny strój z zagranicznego sukna i srebrny pas z 
długimi wisiorkami, a na nogach angielskie buty, które choć pokryte błotem, 
warte 
były ze trzy seciny gruntu. Potem zauważyła jej twarz i oczy.
— Jesteś pewnie rusałka — rzekła szara kobieta. —• Jestem zmęczona — odrzekła 
obca. Szara kobieta opowiedziała, że tu w namiocie mieszkają we trzy, .a każda 
jest z 
innej kościelnej gminy. Jedna została napiętnowana, bo zbiegła ze złodziejem; 
irugą 
miano tu utopić, bo przysięgała, że jest nietkniętą dziewicą, chociaż zaszła w 
ciążę; 
trzecia zaś pozbyła się swego nienarodzonego dziecka, ponieważ jednak istnia-y 
pewne prawdopodobieństwo, że przyszło ono na świat lartwe, zamiast do topieli 
posłano ją do przędzalni ,v Kopenhadze, a po sześciu latach przymusowych robót 
zwolniono, kiedy to najmiłościwszy pan poślubił królowę. Teraz wezwano te 
kobiety, 
aby przysłuchiwały Eię, jak pozbawia się czci ich od Boga dane władze. Dziś 
hciały 
ruszyć w podróż powrotną do domu.
— Skoro jednak — rzekła kobieta — obojętnie z jakich powodów, przyszłaś między 
ludzi i potrzebujesz gościny, chodź ze mną do namiotu.
Kobiety oglądały rusałkę w nabożnym milczeniu i wolno im było jej dotknąć. 
Starały 
się być dla niej jak najlepsze, bo dobroć dla rusałek przynosi szczęście. Miały 
wielką 
ochotę opowiedzieć jej dzieje swego życia, tak jak zwykli czynić prości ludzie 
wobec 
istot nadprzyrodzonych lub znakomitych osób, ale słuchała ich roztargniona, 
jakby 
słuchała wiatru wiejącego za górami. Raz po raz wstrząsały nią dreszcze. 
Kobietyv 
pytały, dlaczego odrzuciła czapkę-niewidkę i przybyła tutaj.
— Jestem skazana •— rzekła.
Mówiły: — Idź do Arnasa, siostro. Cokolwiek zrobiłaś, uniewinni cię.
— Ani u rusałek, ani u ludzi nie ma takiego trybunału, przed którym by mnie 
uniewinniono.
— Ale z pewnością jest w niebie — rzekła kobieta, co pozbyła się dziecka i była 
zesłana do przędzalni.
— Nie, nie ma i w niebie — odrzekła Snaefridur. Spoglądały na nią oniemiałe z 
przerażenia, że ani w niebie, ani na ziemi, ani w świecie rusałek nie ma 
trybunału, 
przed którym ta zbrodniarka mogłaby zostać uniewinniona.
— Nie martw się tym — rzekła kobieta z przędzalni. — Szczęśliwe są tylko te, 
które 
utopiono w Oxara.
Już wcześniej uzbierały mchu, aby się na nim położyć, i dostały królewskie koce. 
Teraz przygotowały leże dla niej. A że była przemoczona, rozebrały ją i dały jej 
swoją 
odzież, jedna kaftan, druga spódnicę, trzecia zaś koszulę. Ta, co była w 
przędzalni, 
zdjęła chustę i obwiązała jej głowę. Przyniosły herbaty i chleba od kucharza z 
Bessastadir i podzieliły się z nią. Zaraz potem rozesłały kpce z wyszytym na 
nich 
imieniem króla i otuliły ją mchem.
Wnet usnęła. Nareszcie — jedną bowiem z jej udręk w tę ciężką wiosnę było to, że 
nie 
mogła znaleźć odpoczynku we śnie. Teraz jednak zasnęła. Spała głębokim i 
spokojnym snem. Spała długo. Spała.
Kiedy się obudziła, trzy uniewinnione zniknęły wraz z jej rzeczami. Namiot był 
pusty. 
Wstała i wyjrzała z namiotu. Trawa od dawna już wyschła, niebo było jasne, 
słońce 
chyliło się ku zachodowi. Przespała cały dzień. Ostatni jraz patrzyła na słońce 
w 
ubiegłym roku, a teraz widziała, jak świeci nad Thingvellir nad Oxara, nad 
Skalbreidur, nad Blaskogum, nad ujściem rzeki, nad jeziorem i nad górą Hengill. 
Coś 
ja zaswedziało; teraz dopiero zauważyła, że ma na sobie łachmany uniewinnionych: 
połatany, szary kaftan z białymi guzikami z kości, bez paska; krótką, wytartą i 
brudną'spódnicę, wystrzępioną na brzegach i podartą; jasnobrunatne, grube 
pończochy 
z wełnianą stopą, trzewiki z niewy-prawionej skóry wołu, popękane u palców i 
zdarte, 
oraz szarą chustę z kuczbai okrywającą głowę. Spódnica sięgała tylko, do kolan, 
a 
rękawy niewiele poza łokcie. Od tych łachów szedł zjełczały odór brudu 
towarzyszący 
zawsze nędzy, w którym się mieszał zapach dymu, końskiego mięsa, tranu i 
zastarzałego ludzkiego potu. A kiedy obejrzała siebie, by zobaczyć, co> ją tak 
swędziało, zobaczyła, że skóra jest zaczerwieniona i opuchnięta od ukąszeń wszy.
Zawszona, szara łachmaniarka zwlokła się z legowiska. Stanęła nad rzeką, napiła 
się 
czerpiąc ręką wodę i znowu osłoniła twarz chustą. Idzie w stronę miejsca, gdzie 
odbywają się althingi, ale nie śmie podejść do domu prawa, tylko zbacza ze 
ścieżki i 
przykuca na kępie trawy w pobliżu pasącego się konia. Dom prawa i 
sprawiedliwości, 
prawa Islandii, bliski był zawalenia się, ściany z płatów torfu w wielu 
'miejscach się 
zapadły, części drewniane zgniły, przedsionki były uszkodzone, całe belkowanie 
pokrzywiło się, drzwi wypadły z zawiasów, w podłodze otworzyły się dziury. I nie 
było dzwonu. Przed domem prawa gryzło się kilka psów. Zapadające słońce złociło 
zarośla i krzewy okryte pąkami.
Wreszcie wewnątrz budynku rozległ się głos małego, ręcznego dzwonka: sąd się 
zakończył. Najpierw wyszło trzech mężczyzn w szerokich płaszczach i wysokich bu 
tach, w kapeluszach z piórami; jeden z nich — z przy-pasaną szpadą •— był to 
namiestnik. Dwaj pozostali to zastępca lógmadura i komisarz naszego 
najmiłościwsze-
go króla, Arnas Arnaeus, assessor consistorii, professor philosophiae et 
antiąuitatum 
Danicarum. Tuż za tymi trzema dostojnikami szli ich sekretarze i przyboczni oraz 
kilku uzbrojonych duńskich żołnierzy. Zastępca lógmadura i przedstawiciel pana 
lennego rozmawiali z sobą po iduńsku, Arnas Arnaeus zaś szedł za nimi w 
milczeniu, 
miarowo, z dokumentami pod pachą.
Później chwiejnym krokiem wyszedł z domu althin-gów logmadur Eydalin, a obok 
sługa wspierający go. Eydalin stał się rzeczywiście słabym starcem: jak dziecko 
trzymał się ręki tego, co chce go prowadzić, zamiast się wesprzeć na jego 
ramieniu. 
Poły płaszcza wlokły mu się po ziemi.
Potem wyszło1 kilku starszych urzędników w wielkim podnieceniu, słychać bowiem 
było, jak miotali przekleństwa; wielu tęgo popiło i zataczali się po drodze. 
Wreszcie 
wyszło kilku uniewinnionych, którzy niegdyś skazani byli na ciężkie kary i tylko 
przez, przypadek pozostali przy życiu. A jednak nie widać było po nich radości, 
tak 
zresztą jak i po innych opuszczających budynek.
Jeden z gromady pospólstwa zboczył K drogi w tym kierunku, gdzie przykucnęła na 
ziemi kobieta w łachmanach. Klął. Kobieta pomyślała, że jest pijany i chce jej 
zrobić 
coś złego, jemu jednak ani było w głowie podchodzić do niej, nawet na nią nie 
spojrzał i szedł ku koniowi, który pasł się w pobliżu. Koń był trochę płochliwy 
i 
obracał się tyłem do swego pana, ale widocznie to były tylko pozory, bo po 
chwili 
mężczyzna zrobił uzdę ze sznura i założył mu ją śpiewając jakiś pełen 
przekleństw 
wiersz ze starych rimów o Pontusie.
Potem zdjął pęta z przednich nóg konia.
— Jonie Hreggvidssonie — rzekła.
— Ktoś ty? —• zapytał.
— Jak poszfo?
— Zła jest ich niesprawiedliwość, a jeszcze gorsza ich sprawiedliwość. Każą mi 
teraz postarać się u króla o nowe wezwanie przed Najwyższy Trybunał w 
Kopenhadze, a przy tym już tu, na althingu, zagrozili mi zesłaniem do 
Bremerholmu 
za to, że nie przedstawiłem dawnego wezwania. Jesteś pewnie jedną z 
uniewinnionych.
— Nie, jestem jedną z winnych. Uniewinnione ukradły mój płaszcz.
— Nie wierzę — rzekł — w inną sprawiedliwość aniżeli w te, którą sobie sam 
wymierzę.
— Jak wypadła sprawa przeciw szlachcicowi z Brae-dratunga? —• pytała kobieta.
— Tacy ludzie sami wydają na siebie wyrok — powiedział. — Rozgłaszali, że 
zabiłem mojego syna. Cóż to? Czy nie był to mój syn? Mści się tylko jedna jedyna 
zbrodnia: zdrada wobec rusałek.
— Nie rozumiem.
— Dwóch dostojnych panów stoi naprzeciwko' siebie i oskarża się nawzajem, nie 
wiedzą jednak, że obaj są osądzeni. Obaj zdradzili jasną dziewczynę, smukłą 
dzie-
wicę-rusałkę. Szlachcic każe w drzwiach chóru ogłosić królewskiego komisarza 
cudzołożnikiem, a komisarz odpowiada, że każe przyznać sobie i królowi cały 
majątek 
szlachcica. Ale gdzież jest bogactwo jaśnie pana Arnaeusa? Jon Hreggvidsson był 
bogatym człowiekiem, odkąd on wstąpił pod jego dach. Jeśli chcesz, zacna 
kobieto, 
posadzę cię przed sobą na konia, pojadę z tobą na zachód, do Skagi, i zatrzymam 
cię 
na dniówką przez czas żniw.
Nie przyjęła jego zaproszenia:
— Wolę żebrać na utrzymanie niż pracować. Taka już jestem. Lepiej powiedz mi 
więcej nowin, abym - miała co opowiadać tam, gdzie mnie przyjmą na noc. Jak 
powiodło się dostojnikom?
Odrzekł, iż łogmadura Eydalina i trzech syslumadu-rów zdjęto z urzędów i 
pozbawiono czci, a cały ich majątek przypadł królowi.
— Logmadurowi pozostała tylko pusta gęba. Nędzna to rzecz współczucie dla kogoś, 
a co dopiero dla dostojnika. Ale dziś, kiedy postawiono mnie obok tego żałosnego 
starca, mnie w moim nowym kaftanie, przy nim w jego starym płaszczu, który miał 
na sobie, kiedy mnie przed laty skazał, myślałem po cichu: „Och, chyba naprawdę 
nie 
stałoby się nic wielkiego, gdybyś był dostał szkaradny łeb Jona Hreggvidssona."
— Czy zabiłeś tamtego człowieka?
— Czy go zabiłem? Albo ty go zabijesz, albo on zabije ciebie. Kiedyś byłem 
czarny. Teraz jestem siwy, a wkrótce stanę się biały. Ale obojętnie, czy jestem 
czarny, siwy czy biały, pluję na każdą sprawiedliwość oprócz tej, która jest we 
mnie 
samym, w Jonie Hregg-vidssonie z Rein, oraz oprócz tej zza świata. Masz tu ode 
mnie, dobra kobieto, talara, ale głowy twej nie mogę wykupić.
Wyjął z sakiewki talar ze szczerego srebra i wsiadając na konia rzucił go jej na 
łono. 
Potem odjechał. Po jego zniknięciu żebraczka długo jeszcze siedziała na ziemi i 
w 
roztargnieniu obracała talar w palcach. Potem wstała zasłoniwszy twarz chustką. 
Nie 
czuła się dobrze w krótkich szatach uniewinnionej; widać było nie tylko stopę z 
wysokim podbiciem, zgrabną kostkę i smukłą, •długą piętę, lecz również dostrzec 
było 
można silną kobiecą łydkę, jakiej podobnej nikt przedtem nie widział, tak że 
kobieta 
wydawała się naga. Ale ludzie, których spotkała na brzegu rzeki, zatopieni byli 
w zbyt 
ciężkich myślach, aby zwrócić uwagę, czy spódnica jakiejś włó-
częgi J68^ ° cal dłuższa czy krótsza. Kiedy zobaczyła, że myślą nie o niej, lecz 
o 
swoich sprawach, obróciła się i głośno zapytała:
— Czy nie widzieliście Magnusa z Braedratunga? Dostojnicy wracający, jak było to 
widać, z procesu sądowego, poczuli się obrażeni, że jakaś włóczęga woła na nich 
i 
pyta o tego męża, jeśli można w ogóle nazywać mężem kogoś, kogo właśnie skazano 
za oszczerstwo na utratę czci i mienia — i nic nie odpowiedzieli. Tylko młody 
chłopak, który czekał na brzegu z dwoma osiodłanymi końmi, aż ojciec skończy się 
całować na pożegnanie z innymi zacnymi panami, nie miał zapewne głowy tak 
zajętej 
ciężkimi myślami i zawołał:
— Szlachcic z Braedratunga to w sam raz para dla ciebie — on, co w drzwiach 
chóru 
wymyślił ów poemat kłamstwa o cudzołóstwie swej żony Snaefridur, słońca 
Islandii.
Nie śmiała już potem dowiadywać się wprost o szlachcica. Ale kiedy spotkała 
starego, 
siwobrodego parobka, wpadła na pomysł, aby spytać o konie Magnusa Sigurdssona.
— Magnus Sigurdsson? — zapytał brodacz, — Czy to ten, co za wódkę sprzedał żonę 
Duńczykowi?
— Tak — rzekła.
— A potem chciał ją zabić siekierą?
— Tak.
— A potem oskarżył ją we drzwiach chóru w Skal-holt, że spała z wrogiem swego 
ojca?
— Tak — rzekła. — To ten.
— O ile wiem, pachołkowie z Bessastadir zatrzymali jego konie — rzekł siwobrody 
parobek. — Jeśli masz zamiar iść po nie, są już chyba zajęte.
Chodziła jeszcze jakiś czas po tym świętym miejscu, Thingvellir nad Oxara, gdzie 
dręczono biednych ludzi tak, że w końcu przemówiły kamienne stoki. Słońce 23 
Dzwon Islandii świeci na czarne ściany wąwozu, a w górach po drugiej stronie 
jeziora 
Thingvellir unoszą się pod niebo opary znad gorących źródeł.
Gdzieś w pobliżu wyje pies i wśród ciszy drży przewlekły, obłędny, zanoszący się 
ton, 
przerywany bezsilnym skowytem. Może to żałosne wycie rozlegało się już od dawna, 
ale ona nie zwróciła na nie uwagi. Teraz zobaczyła psa siedzącego na stoku góry 
— 
stulił uszy, ślepia przymknął, łeb podniósł ku słońcu i wył, niemal nie 
otwierając 
pyska. Za nim w trawie leżał na plecach jakiś mężczyzna, może martwy. Kiedy 
kobieta podeszła bliżej, pies przestał wyć, tylko kilka razy szczeknął z taką 
rozpaczą, 
jaka tylko psa potrafi nawiedzać, i podniósłszy się przy wlókł się do niej. Jego 
brzuch 
zapadł się z głodu. Kiedy się doczołgał zupełnie blisko, rozpoznał ją mimo 
przebrania 
i skoczył ku niej: spostrzegła, że to pies z Braedratunga.
W trawie leżał szlachcic. Spał. Był okrwawiony i wybrudzony ziemią, twarz mu 
opuchła od uderzeń, ubranie miał podarte, tak że widać było nagie ciało. 
Pochyliła się 
nad mężem, a pies lizał jej policzki. Opodal leżał w trawie jego kapelusz — 
przyniosła 
w nim wody z rzeki, aby obmyć Magnusa. Obudził się i usiłował się podnieść, ale 
z 
okrzykiem bólu opadł znowu na ziemię.
— Daj mi zdechnąć w spokoju — mruczał. Przyjrzawszy się uważniej spostrzegła, że 
jedna z nóg była złamana i zwisała bezwładnie.
— Coś ty za dziewka?
Zdjęła chustę z twarzy, tak że dojrzał jej złotawą cerę i niebieskie oczy, 
jakich nie było 
ina całej Północy. Powiedziała:
— To ja, twoja żona Snaefridur. I dalej opatrywała swego męża.
CZĘŚĆ TRZECIA: POŻAR KOPENHAGI 
W Jagersborgu odbywała się wielka uroczystość.
Królowa wyprawiła ucztę na cześć swego najjaśniejszego małżonka, swej matki, 
niemieckiej księżny, i swego brata, księcia Hanoweru, na którą dostali 
zaproszenia 
najwyżsi dostojnicy kraju i .co znamienitsi cudzoziemcy bawiący w Danii. Z 
Hamburga królowa kazała sprowadzić pół sta wspaniałych łuków, a do każdego łuku 
po cztery piękne strzały, miano dziś bowiem strzelać do jelenia.
Późnym popołudniem goście zebrali się na polanie otoczonej wysokimi bukami. 
Skoro 
tylko1 zajęli wyznaczone miejsca, zjawił się najmiłościwszy król i pan w 
czerwonym 
myśliwskim stroju i spiczastej czapeczce z czarnego aksamitu, z której zwisało 
pióro 
łokciowej długości; potem przybyła królowa i jej dostojny brat, oboje także w 
barwnych szatach, a za nimi szły damy dworskie i wiele najznamienitszych pań 
kraju, 
wszystkie w myśliwskich strojach.
Z prawej strony polany ciągnęła się ława długa na sto stóp — a na niej rzędy 
nagród 
ze srebra, które mieli otrzymać zwycięzcy myśliwskiego turniejti. Tam gdzie się 
ława 
kończyła, naprzeciw zielonego sukna rozwieszonego między dwoma drzewami, 
ustawiono fotele dla najdostojniejszych gości i ich małżonek oraz dla dam dworu. 
Dworzanie musieli stać, stało też jakieś poselstwo w wysokich czapach, z 
olbrzymimi 
sza blami i czarnymi brodami; mówiono, że to posłowie tatarscy.
Zagrały rogi. Podnosi się zielona zasłona i od jednego do drugiego drzewa skacze 
drewniany jeleń. Pierwsi wzięli łuki Tatarzy, ich strzały padły jednak dość 
daleko od 
celu. Potem strzelały damy dworu, a czyniły to tak wytwornie, że wszyscy w głos 
wyrażali swój podziw. Po damach dworu — kawalerowie. Czasem któraś strzała 
leciała bardzo blisko jelenia, ale każda go mijała, co wywoływało wybuchy 
ogólnej 
wesołości. Na koniec strzelali król i królowa. Nie wdając się w dokładne opisy, 
powiedzmy, że król pierwszym, strzałem trafił jelenia i zdobył tytuł najlepszego 
strzelca północnych krajów. Pozostałe trofea przypadły w udziale kawalerom i 
damom 
dworu, tylko królowa nie chciała przez grzeczność przyjąć żadnej nagrody.
Nie opodal polany było wzgórze sztucznie uczynione, a na nim galeria, której 
strop 
podtrzymywały rzędy kolumn w kształcie drzew cytrynowych albo drzew 0 złotych 
jabłkach, które zwą także brzoskwiniami — na pniach drzew tu i ówdzie wyrzezane 
były cyfry króla i królowej; ponad wszystkim rozpięto niebo z błękitnego sukna z 
królewskimi inicjałami. Na szczycie wzgórza była urocza sadzawka, gdzie pływały 
stada swojskich kaczek i innego ptactwa. Ze skały ustawionej pośrodku sadzawki 
tryskały na wysokość pół włóczni cztery strumienie wody i opadały z powrotem. 
Wokół sadzawki zrobiono jakby wał z darni, nakryto go pięknie suknem, i tak 
powstał 
stół biesiadny. Krzesła ustawiono w ten sposób, że miejsca rodziny królewskiej 
znalazły się pod baldachimem, a posłowie, szlachta 1 dworzanie siedzieli po obu 
stronach stołu. Urzędnicy i znaczniejsi przedstawiciele mieszczaństwa wraz z 
małżonkami, Tatarzy i kupcy biesiadowali poniżej wzgórza na trawniku. Na stół 
króla 
podano około dwustu po traw i ponad sto różnych gatunków konfitur i owoców w 
złoconych misach: gdzie spojrzeć, przysmaki zapełniały stół. Wspaniały był to 
widok.
— Błogosławiony kraj! — jak najuprzejmiej próbował zacząć rozmowę niemiecki 
dostojnik, brzuchaty i opasły, który już w czasie myśliwskiego igrzyska 
zagadywał 
assessorem consistorii et professorem antiąui-tatum Danicarum, Arnasa Arnaeusa, 
i 
przedstawił się jako radca handlowy Uffelen z Hamburga, a teraz przy stole zajął 
miejsce obok niego.
— Nasza najłaskawsza królowa, pańska rodaczka, jest damą wielce gościnną — 
rzekł Arnas Arnaeus. — W pałacyku wiejskim, który nazywa swoim letnim 
ustroniem, przebiera się często wraz ze swymi pannami za rusałkę i elfy. A 
wieczorem 
są tańce pod wtór skrzypiec i fletów, dudów i fujarek, wedle sielskiego' 
obyczaju. Przy 
księżycu pływa się po małym, kapryśnym jeziorze Furu, i na koniec są ognie 
sztuczne.
Niemiec odpowiedział:
— Widzę, że jaśnie pan jest w takich łaskach, jakich zwykli niemieccy poddani na 
pewno rzadko od swej rodaczki doznają albo i nigdy. Było1 mi tylko danym 
odwiedzić zamek obu królewskich córek w Amager, z galanterii bo wiem'przyniosłem 
dwa maleńkie kolibry dla ich ptaszarni. Okazało się jednak, że minęły już czasy, 
kiedy młode księżniczki kochały się w ptaszkach. Ich małe książęce wysokości. 
wyraziły swe niezadowolenie z otrzymania kolibrów zamiast zwierzęcia, o którym 
od 
dawna marzyły: krokodyla.
— Tak, tak, dostojny panie, życie nie jest łatwe.
— Spotkał za to mnie i moich towarzyszy ten zaszczyt, że jego królewska mość 
zaprosił nas na śniadanie myśliwskie w swoim zameczku Hirschholm — mówił 
Niemiec. — Biesiadowaliśmy tam w pięknej sali o dachu z listowia, liczącej 
pięćdziesiąt stóp w kwadrat, wspartej na dwudziestu kolumnach i zdobnej złotem, 
aksamitem i chińskim jedwabiem. Z kopuły zwisało ponad osiemset cudownych 
cytryn i brzoskwiń. Trzeba by jechać na południe, aż do samej Italii, aby 
znaleźć coś 
takiego.
— Teraz moja królowa, rodaczka pańska, dostała osobliwą małpę zakupioną za 
dwieście bitych talarów i wie] e rzadkich papug. Gdyby wasza dostojność zamiast 
dwóch ptaszków dla księżniczek ofiarował swej rodaczce dwa hiszpańskie rumaki 
równe tym, które zakupiono dla niej w ubiegłym roku za dwa tysiące bitych 
talarów z 
dochodów Eyrarbakki — tam mianowicie mieści się największa placówka kupiecka 
państwa duńskiego — królowa przestałaby się martwić o to, że nie posiada 
zaprzęgu w 
cztery konie. A wasza dostojność przeżyłby wspaniały wieczór z nimfami w letnim 
pałacyku nad jeziorem Furu i widział sztuczne ognie.
— Cieszy mnie — odrzekł Niemiec — że moja rodaczka znalazła wreszcie na Islandii 
wielbiciela, przekonanego, iż żaden twór ziemi nie jest zbyt cenny, jeśli może 
sprawić 
jej szczerą radość.
— Och, my, Islandczycy, ofiarowalibyśmy jej łaskawości chętnie czwórkę 
niebieskich wielorybów, gdybyśmy wyżej nie stawiali innej królowej.
Hamburczyk spojrzał ze zdumieniem na profesora pradawnych dziejów duńskich.
— Chyba królowa, o której mówicie, wasza dostojność, ma królestwo nie na tej 
ziemi, jeśli ośmielacie się moją rodaczkę — i to- bawiąc u niej w gościnie — 
stawiać 
niżej od tamtej.
— Zgadliście, panie — rzekł z uśmiechem Arnaeus — to królowa Islandii.
Oczy radcy Uffelena, utopione w tłustej, nalanej twarzy, raz wraz spoglądały 
złośliwie na Arnaeusa; Niemiec ani na chwile nie przerwał jedzenia, nie pominął 
żadnego przysmaku,' ale kiedy zajadając homara rozłupał mu wreszcie szczypce i 
zaczął mówić, krył w tym z pewnością jakąś głębszą myśl.
— Czy nie pora, aby ta, o której mówiliście, panie, zstąpiła już z powietrznych 
zamków fantazji na twardą ziemię?
— Był trudny czas. Moja królowa czuje się tam w górze szczęśliwsza niźli tu na 
ziemi.
— Słyszałem — powiedział Niemiec — że na Islandii szalała dżuma.
— Lud nie był dość mocny, aby się oprzeć zarazie — głód torował jej drogę.
— Słyszałem, że biskup ze Skalholt i jego małżonka zmarli wtedy.
Arnas Arnaeus spojrzał zdumiony na tego obcego człowieka.
— Tak jest, moi przyjaciele, szlachetni i gościnni ziomkowie, biskup ze Skalholt 
oraz jego małżonka, a wraz z nimi dwudziestu pięciu mieszkańców biskupiej 
siedziby, pożegnali się z życiem w czasie zarazy.
— Wyrażam waszej dostojności moje szczere współczucie — rzekł hamburczyk. — 
Ten kraj zasłużył na lepszy los.
— Jakże raduje mnie wasza mowa. Islandczyk jest wdzięczny, gdy spotka 
cudzoziemca, który słyszał cokolwiek o jego kraju. A jeszcze większą wdzięczność 
czuje słysząc, że jego kraj zasłużył na coś dobrego. Zechciejcie jednak, panie, 
spojrzeć: naprzeciwko nas, trochę na ukos, tuż przed pieczonym prosiakiem 
leżącym na srebrnym półmisku, siedzi burmistrz Kopenhagi — niegdyś pływał do 
Islandii jako chłopiec okrętowy, dziś stoi na czele kompanii prowadzącej handel 
z 
Islandią. Nie warto go drażnić wdając się w czasie tak miłego przyjęcia w głośne 
rozmowy o tej wyspie — właśnie niedawno skazany został na dwa tysiące talarów 
grzywny za sprzedawanie Islandazykom mąki zepsutej i nie-doważanej.
— Mam nadzieję — rzekł Niemiec — iż nie będę zbyt zuchwały przypominając te 
dawne czasy, kiedy moi przodkowie i współobywatele z Hanzy zawijali tam na 
swych żaglowcach. Inne to były czasy! Kiedy skończy się biesiada, może 
znajdziemy 
jaki swobodny kącik, gdzieby nie mogli nas podsłuchać nasi przyjaciele; wówczas 
stary hamburczyk będzie mógł oddać się miłym wspomnieniom w towarzystwie 
Islandczyka, któ-regO' kompania islandzka zowie wcielonym szatanem.
— Iluż ludzi na Islandii wiele by dało, aby mniemanie kupców nie było 
bezpodstawne. Ale niestety, ze szkodą dla mych ziomków poniosłem klęskę — 
rzekł Arnas. — Byłem smokiem, co rzucał postrach na kupców. Tak, skazano ich i 
muszą zapłacić grzywny za złą mąkę, król pośle też zapewne Islandczykom trochę 
zboża, dopóki trwa klęska głodu. Ale nie grzywien za mąkę pragnąłem dla mego 
ludu, 
lecz sprawiedliwego handlu.
Na rozkaz królowej nie podawano w czasie uczty ciężkich win, tylko lekkie 
francuskie, i to niewiele, aby w zabawie możliwie najmniej było owej dzikości, 
która 
zdaniem królowej jest cechą mieszkańców północnych krain i objawia się, skoro 
tylko 
trochę sobie popiją.
Z zapadnięciem zmroku biesiadnicy powstali od stołu. Dla zabawienia gości 
wrzucono 
teraz do sadzawki mnóstwo małych piesków, aby rozszarpały pływające po niej 
kaczki 
i inne ptactwo o podciętych skrzydłach. Rodzinie królewskiej i jej świetnym 
gościom 
sprawiał ten widok niemałą uciechę.
Następnie przeszli wszyscy w malowniczym pochodzie do zameczku Jagersborg, 
gdzie za chwilę miały się zacząć tany. Ponieważ była to zabawa w rodzinnym kole, 
odstąpiono od dworskiej etykiety, masek i specjal nego stroju do tańca, tylko 
królowa i 
jej dworki przebrały się na czarno.
Po biesiadzie nawiązały się w tłumie gości rozmowy między znajomymi. Arnas 
Arnaeus dzięki swej uczo-ności był od dawna z upragnieniem witany w każdym 
świetnym towarzystwie, ale dzisiaj wydało mu się, jak gdyby rozmaici dobrze mu 
znani dostojnicy i wielce uczeni mężowie albo zapominali go pozdrowić, albo też 
znikali mu z oczu, zanim to mogli uczynić. Jest to oczywiście zrozumiałe, mówił 
sobie, że czcigodni członkowie rady miejskiej, posiadacze udziałów w kompanii 
islandzkiej, i sam burmistrz nie chcą rozmawiać z człowiekiem, który niedawno 
kazał 
wydać na nich wyrok za oszustwo i fałszowanie miar. Zastanowiło go> jednak, że 
dwaj szlacheckiego rodu sędziowie Najwyższego Trybunału spiesznie odwrócili 
wzrok i umknęli, kiedy ani rusz nie mogli uniknąć odpowiedzi na jego 
pozdrowienie. 
Jeszcze mniej zaś rozumiał zakłopotanie dwóch swoich kolegów z sądu duchownego, 
jakie okazali na jego widok, i to, że jego towarzysz pracy i dawny druh, starszy 
nauczyciel i bibliotekarz królewski Worm rozmawiał z nim roztargniony, 
niespokojny 
i jak naj-spieszniej go opuścił. Potem dojrzał wyraźnie, że kilku dworzan 
szeptało coś 
zerkając na niego, widać się zeń wyśmiewali — na Północy takie zachowanie się 
wobec Islandczyków było powszechnym zwyczajem, ale od I dawna już nikt tak 
nie śmiał traktować Arnasa Arnaeusa.
Dał się nieść strumieniowi ludzkiemu do zaniku. I właśnie kiedy wraz z wielu 
innymi 
stoi w przedsionku, a muzykanci stroją flety, z hałasem przeciąga ku sali 
balowej 
orszak króla. Wzrok najmiłościwszego pana pada na Islandczyka, błysk wesołości 
przemyka przez dostojne oblicze, ostre, jakby ptasie, przez zmącone, drwiące 
oczy 
tego lubieżnego, a starczo bezsilnego mło dego monarchy, i król rzuca w gwarze 
dolno-niemiec-kiej, której nauczył się od swych piastunek:
— Na, de grotę Isldnner, de grotę Schortenjdger.1 Gdzieś rozległ się głośny 
śmiech.
Goście skłonili się przed królewskim majestatem i dostojny orszak przeszedł 
dalej. 
Islandczyk stał wciąż na tym samym miejscu; kiedy obejrzał się wokoło, wszyscy 
się 
zachowywali tak, jakby nikt nie dostrzegł, co się stało. Wiedział jeszcze mniej 
niż 
przedtem, kim jest w oczach tego towarzystwa i jaka właściwie jest jego 
sytuacja. 
Nagle zjawił się przed nim gruby, pełen życzliwości Niemiec z Hamburga.
— Proszę o wybaczenie... ale wasza dostojność nić odmówi mi rozmowy o kilku 
drobnostkach w ustronnym miejscu, gdzie nie można by nas podsłuchać. Jeśli to 
jaśnie 
wielmożnemu panu odpowiada...
Zamiast iść dalej w głąb zamku, wyszli z przedsionka do ogrodu owocowego. Arnas 
Arnaeus milczał, ham-burczyk mówił za obu. Mówił o zbożu i bydle Danii; mówił o 
godnym zazdrości położeniu Kopenhagi i o przepięknym alabastrze sprowadzonym z 
Azji; mówił o licznych wspaniałych zamkach królestwa; mówił, że najjaśniejszy 
król i 
pan jest miłośnikiem niewiast, jakiego nie ma w całym chrześcijaństwie — trzeba 
by 
równego mu szukać wśród wyznawców Mahometa. Podał przykład, który zjednał 
królowi podziw całego narodu, a mianowicie kiedy to jego królewska mość tańczył 
bez przerwy przez szesnaście godzin na wielkim przyjęciu wydanym na jego cześć w 
Wenecji; rycerze i posłowie trzech cesarstw i czterech królestw, nie mówiąc o 
wysłannikach miast i księstw, padali już bladzi ze zmęcze-' nią albo tracili 
mowę; o 
świcie wysłani z miasta ludzie budzili proste kobiety, które ąprzedają jarzyny 
albo 
noPatrzcie, wielki Islandczyk, wielki kobieciarz!
szą na głowie kosze pełne ryb, i stroili je w jedwabie, złoto i pawie_ pióra, 
iżby 
tańczyły z tym królem kraju białych niedźwiedzi (jak tani nazywają Danię), 
ponieważ 
o tej godzinie szlachetne weneckie damy albo straciły dech i padły zemdlone, 
albo 
były bliskie tego.
— ...Ale jak się to mówi — ciągnął Niemiec dalej — nawet królowie płacą za 
przyjemność. Wiem, iż wielmożny pan zna się lepiej ode mnie na finansach 
królestwa i nie potrzebuję go informować, że rada państwa z rosnącymi oporami 
zatwierdza sumy na opłacenie balów maskowych, które stają się nie tylko coraz 
częstsze, lecz także z każdym rokiem kosztowniejsze. Posiadamy w Hamburgu pewne 
wiadomości, że wpływy z handlu z Islandią poszły w ostatnich latach wyłącznie na 
opłacenie zabaw dworskich. Dojna krowa przestała jednak dawać mleko i z głodu 
wyschła na kość, o czym wasza dostojność sam najlepiej wie; wasza dostojność wie 
również, że w ostatnich latach z najwyższym jedynie trudem udało się królowi 
wycisnąć należny czynsz dzierżawny od kompanii islandzkiej i tamtejszego pana 
lennego. A teraz, po zapłaceniu grzywien, kupcy zastanawiają się, czyby nie 
zaprzestać chwilowo żeglowania do Islandii — chcą w ten sposób trochę ukarać 
pański lud. Mimo to muszą się dalej odbywać bale i powstawać nowe pałace, 
królowa 
musi mieć jeszcze dwa hiszpańskie konie, a ich wysokości księżniczki swego 
krokodyla. Przede wszystkim zaś trzeba się szykować do wojny. Trudno w tym 
położeniu o dobrą radę.
Arnas Arneus powiedział:
— Obawiam się, że nie dość dobrze rozumiem, ku czemu czcigodny pan radca 
zmierza, zwłaszcza że mój król ani duński skarb nie zlecili mi starań o 
pieniądze.
— Zaproponowano mi kupno Islandii — rzekł ham-burczyk.
•— Kto, jeśli wolno spytać?
— Król Danii.
— Całe szczęście, że kraj chce sprzedać ktoś, kogo niesposób oskarżyć o zdradę 
stanu 
— rzekł Arnaeus uśmiechając się i przybierając nagle lekki ton. — Czy propozycja 
ta 
choć została potwierdzona na piśmie?
Hamburczyk wyciągnął z płaszcza dokument z podpisem i z pieczęcią jego 
królewskiej mości, w którym zaofiarowywano kilku kupcom z Hamburga zakupienie 
na zupełną i wolną własność wyspy zwanej Islandią, położonej na połowie drogi 
między Norwegią a Grenlandią, ze wszystkimi jej prawami i przywilejami, której 
to 
wyspy król duński wyrzekłby się w swoim i swoich następców imieniu całkowicie i 
na 
wieczne czasy, a cena za nią wynosiłaby pięć beczek złota płatnych w skarbie 
królewskim w chwili podpisania niniejszego kontraktu...
Arnas Arnaeus pod jedną z latarń ustawionych w ogrodzie przebiegł oczyma 
dokument, po czym z podziękowaniem zwrócił go Uffelenowi.
— Wiem, że nie potrzebuję podkreślać — rzekł Niemiec — iż pokazując waszej 
dostojności to pismo pragnę jedynie okazać mu szczególne zaufanie jako 
najznakomitszemu w państwie duńskim mężowi islandzkiego rodu.
— Och; teraz imię moje mało waży w królestwie i ostatni ze wszystkich dowiaduję 
się o tym, co dotyczy doli i niedoli Islandii. Całe nieszczęście, że pragnę 
dobra mej 
ojczyzny, a taki człowiek uchodzi za wroga Danii: to los obu tych krajów. Cóż, w 
wytwornym towarzystwie duńskim nawet wymówienie nazwy Islandii było zawsze 
obrazą dobrego tonu. Odkąd zaś miast zadowalać się starymi księgami niego kraju 
zapragnąłem obudzić lud islandzki do nowego życia, moi przyjaciele przestali 
mnie 
znać, a jego królewska mość nie szczędzi mi publicznie drwin.
__Czy mogę mieć nadzieję, że ten zamierzony interes odpowiada waszej 
dostojności, i 
jakie stanowisko Wasza dostojność w tej sprawie zajmie?
— Obawiam się, że nie ma żadnego znaczenia, jakie stanowisko zajmę.
— A mimo to od wielmożnego pana jedynie zależy, czy będzie coś z tego kupna, czy 
nie.
— Jakże to możliwe, skoro nie biorę w tym żadnego udziału?
— Bez zgody waszej dostojności Islandia nie będzie kupiona.
— Jestem wdzięczny za okazane zaufanie i zawierzenie tajemnicy. Za mało mam 
jednak wpływów, aby słowem lub czynem oddziałać na przebieg tej sprawy.
— Wasza dostojność chce dobra Islandii.
— Oczywiście.
— Nikt nie wie lepiej od was, panie, że mieszkańców tej wyspy nie może spotkać 
los 
gorszy niż obecny, kiedy są źródłem dochodów dla duńskiego króla i dzierżawców, 
którym król oddał ten kraj, dla panów lennych i kupców z islandzkiej kompanii.
— Tego nie powiedziałem.
— Wasza dostojność wie dobrze, że całe bogactwo, które w ciągu ostatnich 
pokoleń nagromadzono tu, w Kopenhadze, pochodzi z handlu z Islandią. Droga do 
najwyższych godności prowadziła w tej duńskiej stolicy zawsze poprzez handel z 
Islandią. W mieście tym nie ma bodaj rodziny, w której choć jeden członek nie 
zarabia 
na życie pracą dla kompanii islandzkiej. Od dawna też według nie pisanego prawa 
Islandię otrzymywali w lenno wyłącznie przedstawiciele najdostojniejszych 
rodzin, 
przeważnie osoby krwi książęcej. Islandia to dobry kraj. Żaden nie zrodził tylu 
duńskich bogaczy co Islandia.
— To zdumiewające, że cudzoziemiec mówi o nim z takim zrozumieniem.
— Wiem jeszcze więcej — mówił Niemiec. — Wiem, że Islandczycy byli zawsze 
życzliwie usposobieni dla nas, hamburczyków, co nie jest zresztą tak dziwne. 
Stare 
spisy towarów pokazują wyraźnie, że w tym samym roku, kiedy król duński 
przepędził 
Hanzę z wyspy i za-warował prawo handlu z nią jedynie sobie i swoim poddanym, 
obniżono na Islandii ceny na wywożone towary o sześćdziesiąt procent, a ceny za 
towary przywożone wzrosły czterokrotnie. I po krótkim milczeniu:
— Nie ośmieliłbym się przyjść z tą sprawą do waszej dostojności, gdybym się nie 
upewnił wpierw w mym chrześcijańskim sumieniu, że my, hamburczycy, zdołamy 
ofiarować pańskim ziomkom lepsze warunki niż miłościwy król goszczący nas tutaj.
W milczeniu przechadzali się po ogrodzie, Arnaeus znowu się zamyślił. Po długiej 
chwili, wciąż pogrążony w zadumie, zapytał:
— Wasza cześć, czy żeglowaliście kiedykolwiek do Islandii?
— Nie. Dlaczego? Po co?
— I nigdy po długiej i niebezpiecznej podróży nie widzieliście, jak Islandia 
wynurza 
się z morza?
Kupiec nie pojął dobrze, o co chodzi.
— Z pieniącego się morza wyrastają smagane sztormami skały i lodem pokryte 
szczyty w wieńcu czarnych chmur — mówił professor antiguitatum Dani-carum.
— Tak. I cóż z tego? Arnas Arnaeus mówił: '•
— Stałem po nawietrznej na pokładzie statku, jak kiedyś stali wychłostani 
wichrem 
piraci z Norwegii, których pędziły przez fale burze i niepogody... i nagle taki 
widok 
przed oczami.
— Oczywiście... — rzekł Niemiec.
3B __ Nie ma wspanialszego widoku od Islandii wynurzającej się z morza.
— Tego już nie wiem — rzekł Niemiec, nieco zdziwiony.
— Tylko ten widok pozwala zrozumieć ową tajemnicę, że tam właśnie napisane 
zostały najważniejsze księgi całego chrześcijaństwa.
— Czyżby tak?
— Widzicie więc, iż nie 'można kupić Islandii. Hamburczyk namyślał się przez 
chwilę, zanim odpowiedział:
— Sądzę, że choć jestem tylko zwykłym kupcem, pojąłem w części naukę, którą 
wasza dostojność mi dał. Proszę jednak wybaczyć, ale niezupełnie się z warni 
zgadzam. Grozy, jaką budzą wysokie szczyty, nie da się na pewno ani kupić, ani 
sprzedać, tak samo i arcydzieł stworzonych przez uczonych mężów tego kraju czy 
pieśni śpiewanych przez jego lud. Ale też żaden kupiec nie myśli o tym. My, 
kupcy, 
pytamy jedynie o to, co daje korzyść. Sprawa ludu islandzkiego ma się tak: 
jakkolwiek 
w jego kraju są wysokie szczyty i zionąca ogniem Hekla, przed którą drży cały 
świat, i 
jakkolwiek Islandczycy spisali przed odległymi czasy przedziwne Eddy i baśnie, 
potrzeba im przede wszystkim jadła, napoju i przyodziewku. Pytanie, o które tu 
chodzi, brzmi: czy korzystniej jest dla Islandczyków, aby ich wyspa była duńskim 
więzieniem czy samodzielnym księstwem...
— ...pod opieką cesarza — dodał Arnas Arnaeus.
— Wielcy islandzcy mężowie bynajmniej nie byli niegdyś niechętni podobnej myśli 
— rzekł Uffelen. — W Hamburgu przechowywanych jest kilka ważnych starych 
listów islandzkich. Bez wątpienia cesarz chętnie poręczyłby bezpieczeństwo 
księstwa 
Islandii, jak również król angielski. Rząd Islandii przyznałby potem 24 Dzwon 
Islandii kompanii hamburskiej porty rybackie i przywileje handlowe.
— A książę?
— Książę Arnas Arnaeus mieć będzie siedzibę na wyspie, gdzie sam zechce.
— Wasza dostojność lubi żarty.
— Chciałbym, prosić, aby jaśnie oświecony pan nie uważał tych moich słów za 
czczą 
gadaninę — nie śmiałbym żartować z jaśnie oświeconego pana.
Arnas Arnaeus powiedział:
— Nie istnieje chyba —• jak mi się zdaje — urząd na Islandii, którego by mi król 
duński nie ofiarował. Przez dwa lata rozporządzałem tam najszerszymi 
pełnomocnictwami, w jakie kiedykolwiek wyposażono kogoś w tym kraju: władzą 
nad komisją rządową "dla spraw Islandii, nad kompanią handlową, nad sędziami, 
nad 
zastępcą pana lennego, w pewnym sensie nawet nad samym panem lennym. Przy tym 
miałem najlepszą wolę działania na pożytek mej ojczyzny. I jakież były owoce 
moich 
dążeń? Klęska głodu, wielmożny panie. Islandia to kraj stracony. Książę panujący 
nad takim krajem stałby się pośmiewiskiem świata, choćby był najwierniejszym 
sługą zacnych hamburczyków.
Uffelen odpowiedział:
— Wasza dostojność rozstrzygał na Islandii rozliczne sprawy w imieniu króla, ale 
powiedzieliście przed chwilą, czego wam nie dostawało — nie mieliście 
pełnomocnictwa ani uprawnień, aby dokonać to, co najpilniejsze, mianowicie żeby 
przepędzić z kraju uprzywilejowanych kupców i wprowadzić rzetelny handel.
Arnas Arnaeus rzekł:
— Po wielekroć wysyłał mój najmiłościwszy król posłów do obcych książąt, aby 
prosili ich ze łzami o kupienie od niego Islandii lub przynajmniej o pożyczkę 
pod jej 
zastaw. Za każdym razem kompania islandzka ^wietrzyła podobny plan i oświadczała 
gotowość płacenia Koronie wyższego czynszu dzierżawnego od handlu z Islandią.
__. Moim życzeniem — rzekł Uffelen —• jest, aby to kupno doprowadzone zostało do 
końca tak szybko, iżby kompania islandzka nic nie zwietrzyła, zanim sprawa 
będzie 
wyprowadzona na czyste wody. Wszystko zależy więc od tego, czy zechcecie być 
naszym rzecznikiem wobec islandzkiego1 narodu. Jeśli otrzymam dziś waszą zgodę, 
jutro zostanie zawarta transakcja.
— Najpierw — odrzekł Arnas Arnaeus — należałoby zbadać, czy ta propozycja nie 
jest przypadkiem podstępem ze strony króla, aby wymusić od kompanii wyższy 
czynsz dzierżawny — w chwili kiedy idzie przede wszystkim o zdobycie pieniędzy 
na 
rzecz najpilniejszą po balach: na wojnę. Skoro jednak sprawa zaszła już tak 
daleko, że 
wymagać będzie mej odpowiedzi, nie zaszkodzi z pewnością, jeśli odczekamy 
jeszcze 
przez jutrzejszy dzień.
ii Arnas Arnaeus niedługo musiał czekać na wyjaśnienie przyczyn osobliwego 
zachowania się owych dostojnych osobistości na przyjęciu u królowej. Kiedy w 
nocy 
powrócił do domu, czekało już nań pismo. Był skazany. Wyrok Najwyższego 
Trybunału w tak zwanej sprawie Braedratunga — rozpatrywanej prawie przez dwa 
lata w rozmaitych sądach — głosił, że Magnus Sigurdsson zostaje uniewinniony od 
wszelkich zarzutów.
Sprawa ta miała swój początek w owych dwóch listach, jakie Magnus napisał na 
Islandii: pierwszy zawierał skargę przeciwko Arnaeusowi o domniemany stosunek 
między nim a małżonką nadawcy, w drugim, przeznaczonym do odczytania w czasie 
zjazdu pastorów w Skalholt, nadawca oskarżał swoją małżonkę, że związała się 
niedozwolonym stosunkiem z królewskim komisarzem, oraz wzywał duchowieństwo 
do wkroczenia w to. Wysłannik króla poczuł się obrażony tymi listami i pociągnął 
ich 
nadawcę do odpowiedzialności sądowej za szerzenie oszczerstw. W dwa tygodnie po 
odczytaniu drugiego listu we drzwiach chóru, syslumadur Vig-fus Thorarmsson 
wydał 
na thingu okręgowym wyrok, mocą którego Magnus Sigurdsson za złośliwe 
zniesławienie Arnasa Arnaeusa tracił cześć i cały majątek. Komisarz królewski 
zażądał potwierdzenia tego wyroku przez althing nad Oxara, i to przez sąd o 
zmienionym składzie, powołany specjalnie dla tej sprawy, ponieważ logmadur 
Eydalin 
nie mógł brać w nim udziału ze względu na pokrewieństwo z oskarżoną. Trybunał 
znad Oxara zaostrzył jeszcze wyrok thingu okręgowego:,Magnus Sigurdsson nie 
tylko 
tracił dziedziczne dobra Brae-dratunga, ale tytułem odszkodowania za zawarte w 
liście 
obwinienia zapłacić miał trzysta krajowych talarów królewskiemu komisarzowi i 
pewne sumy członkom sądu.
W decyzji Najwyższego Trybunału oba te wyroki obalono. Głosiła ona, że 
oskarżyciel 
Arnas Arnaeus oraz członkowie sądu postąpili w sposób twardy i niechrześcijański 
wobec godnego pożałowania męża Magnusa Sivertsena. Oskarżyli go za 
wystosowanie listu w obronie własnej czci i drugiego listu odczytanego na 
zjeździe 
pastorów; listy zaś owe napisał, aby skłonić Arnaeusa do położenia kresu 
pogłoskom i 
plotkom szerzonym nie tylko ze szkodą pani z Braedratunga i jej męża, lecz 
również i 
biskupiej siedziby w Skalholt, a przecież wymienione wszeteczne plotki miały swe 
korzenie i źródła tam, gdzie powinna być strażnica chrześcijańskiego sumienia i 
twierdza dobrych obyczajów. Na dowód zaś, że listy te nie zostały wyssane z 
palca ani 
podane do ogólnej wiadomości daremnie, można było przytoczyć to że nazajutrz po 
odczytaniu drugiego listu Amaeus wyjechał z siedziby biskupiej i przeniósł się 
do 
Bessa-stadir. Uzasadnienie decyzji Najwyższego Trybunału mówiło dalej, że trudno 
wprost pojąć, dlaczego listy owe wywołały tak bezwzględne prześladowanie tego 
godnego pożałowania męża, tak surowe wyroki i srogie grzywny. Monsieur Sivertsen 
miał wszelkie powody do napisania swoich listów, pragnął bowiem położyć kres 
uparcie szerzącym się w kraju pogłoskom, że przyprawiono mu rogi. Małżonka 
Magnusa wykorzystała jego pijaństwo jako wymówkę, aby spotykać się z Arnaeu-
sem, z tym człowiekiem, któremu podobno, jak to powszechnie mówiono, już we 
wczesnej młodości oddała swe dziewictwo; teraz, opuściwszy własny dom, spędziła 
całą zimę pod jednym dachem z tym kochankiem młodości; pełni wyuzdania — jak 
zeznali świadkowie — nieustannie byli ze sobą, w biały dzień i ciemną nocą, sami 
w 
zamkniętych na klucz pokojach komisarza, trudno więc było przypuszczać coś 
innego 
niż to, co justo dolore 1 małżonek po imieniu nazwał. Zgodnie z dwudziestym 
siódmym rozdziałem praw, w którym mowa o naruszeniu czci, brak jakiejkolwiek 
podstawy dla kary, na jaką skazał Sivertsena wyrok sądu znad Oxara, bowiem 
wysuwane przez niego zarzuty nie były niezgodne z prawdą, a gdyby nawet były 
nieprawdziwe, nie zawierały nic poza tym, co powtarzali wszyscy: że Amaeus 
prowadził rozmowy za zamkniętymi na klucz drzwiami sam na sam z cudzą żoną. Z 
tych przyczyn poprzednie niesprawiedliwe i niechrześcijańskie wyroki w sprawie 
Magnusa Sivertsena, odbierające mu cześć i dobre imię, winny być uchylone i 
uznane 
za niebyłe. Ponieważ zaś Arnas Arnaeus poW słusznym bólu. (łac.)
lecił w tychże wyrokach przyznać sobie i przepisać na siebie dwór i majętność 
Siyertsena, mają zapisy te być uznane za nieważne, a wszelka własność Magnusa 
Siyertsena, nieruchoma i ruchoma, ma być mu przywrócona wraz z pełnym czynszem 
dzierżawnym i dochodami od chwili konfiskaty. Item, ponieważ Arnas 
Arnaeus był causa prima J zazdrości małżonka oraz niesprawiedliwości wyroków nań 
wydanych, jest rzeczą najzupełniej słuszną, że ówże Arnas Arnaeus zwróci 
Magnusowi Sivertsenowi koszty sądowe oraz odszkodowanie za zniesławienie i 
udręki, summa jurę talionis 2 w tej samej wysokości, jakie poprzedni sędziowie 
przyznali mu niegdyś z majątku Magnusa. A ponieważ Arnas Arnaeus swym 
niechrześcijańskim postępowaniem, niesprawiedliwością i używaniem przemocy 
wywołał wielkie zgorszenie wśród pospolitego ludu Islandii, wyrządzając szkodę 
powadze królewskiego zarządu tej wyspy, będzie mu na nieokreślony czas zakazane 
żeglować do Islandii oraz przebywać na tejże wyspie, dopóki riajmiłościwszy i 
najłaskawszy majestat nie udzieli wyraźnego na to zezwolenia.
Nazajutrz po uczcie, kiedy na brukowanej ulicy turkoczą pierwsze wozy, a na 
podwórzu za domem zaczyna nawoływać sprzedawca jarzyn, Arnas Arnaeus blady po 
bezsennie spędzonej nocy wstaje z fotela i idzie do biblioteki. Tam przy 
pulpicie siedzi 
jego pisarz studio-sus antiąuitatum 3 Joannes Grindvicensis i płacze tak, że nie 
spostrzega wejścia swego mistrza. Arnas chrzą-ka kilkakrotnie, aby zwrócić uwagę 
miłośnika wiedzy. Pisarz przez chwilę patrzy na niego błędnie, kiedy 1 Pierwsza 
przyczyna, (łac.)
2 Zgodnie z najwyższym prawem odwetu, (łac.)
3 Miłośnik starożytności, (łac.)
•jednak go poznaje, traci resztkę opanowania, pada czo-jem na pulpit i szloch 
wstrząsa jego plecami, pochylonymi od nauki i ciężaru dźwiganej 
odpowiedzialności. 
Arnas Arnaeus kilka razy przemierza krokami salę i z pewną niecierpliwością 
spogląda na widok tak niezwykły, jak ów mężczyzna płaczący w cichej zawsze, 
pełnej 
ksiąg komnacie. Że jednak rozpaczy zacnego męża nie ma końca, Arnaeus odzywa się 
trochę szorstko:
— Cóż to, na Boga, ma znaczyć?
Znowu mija chwila, zanim uczony mąż wybełkocze wśród łez i jęków:
— Och, och, och, Ma... Marteinsson...
Kilka razy powtarza te słowa i nie może wykrztusić nic więcej.
— Czyś pijany?
— O-on był tutaj — jąka uczony z Grindavik — był tu na pewno. Boże, ratuj!
— Tak? Czyżby znowu coś zniknęło?
— Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu.
— Czegóż brak?
Jon Gudmundsson Grindviking podnosi się z trójnoga i rzuca przed mistrzem na 
kolana wyznając, że znik-nęła księga nad księgi i klejnot nad klejnoty, sama 
Skalda.
Amas Arnaeus odwraca się i podchodzi do szafy w bocznej alkowie, gdzie leżą 
przechowywane w zamknięciu najcenniejsze perły jego zbioru, wyjmuje z kieszeni 
klucz, otwiera i patrzy na miejsce, w którym jakiś czas chronił bezpiecznie tę 
kosztowność, będącą dlań skarbem północnej półkuli, księgę z poezją dawnych 
wieków spisaną w pranordyjskim języku. A teraz tam, gdzie ona leżała, zieje 
pustka.
Arnas Arnaeus chwilę wpatrywał się w to puste miejsce. Potem zamknął szafę, 
przeszedł salę, zawrócił i stanął zobaczywszy, że studiosus antiąuitatum wciąż 
jeszcze 
klęczy z twarzą zakrytą chudymi, węźlastymi palcami i drży na całym ciele. 
Połatane 
buty zsunęły mu się z nóg i leżały za nim, w pończochach widać było dziury.
— No, niechże wstanie! Dam mu coś na pokrzepienie — rzekł Arnas Arnaeus, 
otworzył rnały schowek w ścianie, nalał z flaszy do starego cynowego kubka, 
podniósł 
uczonego i dał niu się napić.
— Niech Bóg wam zapłaci — wyszeptał Jon Gud-mundsson Grindviking, ale nie 
odważył się spojrzeć swemu panu w oczy, dopóki nie wypił drugiego pełnego 
kielicha.
— Przecież czuwam tu prawie całą noc. A dziś przed świtem, kiedy zszedłem, aby 
dalej przepisywać dla was sagę o Maryi, i zajrzałem do szafy, jak to zawsze 
robię, 
Skaldy już tam nie było. Zniknęła. Był tu zaraz po północy, w czasie tej jednej 
godziny, kiedy spałem. Ale jak się mógł tu dostać?
Arnas Arnaeus stał z butelką w ręku i jeszcze raz napełnił trzymany przez 
pisarza 
kubek.
— Stary chłopiec chce się jeszcze napić... — powiedział.
— Jaśnie wielmożny panie, nie powinienem tyle pić, bo pomylę wino z prawdziwym 
pocieszycielem, jakim jest duch bogini Mądrości. Już tylko ten kubek, 
dobrodzieju 
mój, choć właściwie bardziej zasłużyłem na rózgi, jeśli ten diabeł w ludzkiej 
postaci potrafił wśliznąć się tu, kiedy spałem. A teraz przypomina mi się, com 
wczoraj 
słyszał od kogoś godnego zaufania, że mianowicie widziano tego szelmę i 
obwiesia, 
jak któregoś wieczoru, nie tak dawno, jechał z hrabią Bertelskiold powozem do 
ratuszowej piwnicy, wystrojony w nowe ubranie, i hrabia zamawiał tam dlań 
pieczone 
kuropatwy z ponczem. Cóż mam teraz robić?
— Napij się jeszcze — rzekł Arnas Arnaeus. __ Niech Bóg wam zapłaci za waszą 
dobroć dla tego nędznika z Grindavik.
__Vivat, crescat, floreat...1 Martinius! — zawołał Arnas Arnaeus i podniósł 
rękę, 
podczas gdy pisarz pił. Potem zakorkował flaszę i zamknął ją wraz z cynowym 
kubkiem do szafy w ścianie.
.— Jaśnie wielmożny pan mówi to z krwawiącym sercem, jestem tego pewny. Ale, 
wyznam uczciwie, jaśnie wielmożny panie, muszę zapytać: czyż straż miejska nie 
jest 
mocniejsza od Jona Marteinssona? Czyż kapituła katedralna, duchowieństwo i 
wojsko 
nie są w stanie podjąć wspólnie kroków przeciw temu człowiekowi? Jaśnie 
wielmożny 
pan, z którym sądy tak się liczą, może chyba kazać, by zamknięto go w więzieniu?
— Niestety boję się, mój zacny Jonie, że nigdzie się już ze mną nie liczą, a 
zwłaszcza 
nie w sądach. Jon Marteinsson zwycięża wszędzie. Teraz wygrał również proces o 
Braedratunga, który wytoczył mi na rachunek kupców handlujących z Islandią.
W pierwszej chwili Grindviking zdumiał się tak, że jak ryba otwierał i zamykał 
usta, 
niezdolny do wydobycia z siebie dźwięku, wreszcie wystękał pytanie:
— Czy może być wolą Chrystusa, aby szatan zawładnął całym światem?
— Pieniądz kupców handlujących z Islandią wiele znaczy.
— Co prawda nie powinno dziwić, że zaprzedał się kupcom dla prowadzenia 
niesprawiedliwego procesu przeciw swemu tylokrotnemu dobroczyńcy, przeciw 
podporze naszej ojczyzny,, jeśli potrafił jeździć do Islandii i kupować dla 
Szwedów 
księgi i ich odpisy; z wszelkiego bowiem zła, jakie może uczynić Islandczyk, 
najgorszym jest służba u Szwedów — oni przeczą, abyśmy 1 Niech żyje i rozkwita, 
(łac.)
byli narodem, i utrzymują, że tylko oni są Gotami i Wi-zygotami, że im się 
należą 
islandzkie księgi. Czy i księga Skaldy ma teraz przejść w ich posiadanie i 
zostać 
nazwana wizygocką poezją?
Arnas Arnaeus siadł na ławie, wygodnie oparty; jego twarz była blada, oczy miał 
na 
pół zamknięte, jak nieprzytomny gładził się po nie golonym podbródku i ziewał.
'— Jestem zmęczony — powiedział.
Pisarz stał wciąż na tym samym miejscu, pochylony, ze zwisającymi bezwładnie 
rękami, sapał ciężko, wargi mu .drżały; przez chwilę patrzał na swego pana i 
mistrza 
myśląc nad czymś, zaczął trzeć sobie nos i podniósł wysoko jedną stopę. Zanim 
się 
jednak spostrzegł, łzy trysnęły z oczu biednego książkowego mola, zapomniał 
swych 
śmiesznych przyzwyczajeń i znowu twarz zakrył guzowatą dłonią z chudymi palcami.
— Cóż tam znowu, mój zacny Jonie? — zapytał Arnas Arnaeus.
Jon Gudmundsson Grindyiking odpowiedział wtedy wśród łez:
— Mój pan nie ma przyjaciela.
in Późnym rankiem, kiedy sprzedawca jarzyn ochrypł już od obwoływania na 
podwórzu towarów, miotlarz był pijany, a szlifierz z bractwa miejskiej hołoty 
ciągnął 
od drzwi do drzwi ze szlifierskim kamieniem, jakiś człowiek przechodził przez 
ulice 
Kopenhagi. Miał na sobie zniszczony odświętny surdut, odwieczny wysoki kapelusz 
na głowie i zdarte trzewiki na nogach; kroczył szybko, a w jakimś osobliwym 
rytmie, 
jakby pragnął podkreślić swą nieposzlakowaną zacność; wyraz jego twarzy był tak 
daleki od wszystkiego, co go otaczało, że stolica ze swymi wieżami i ludzką 
ciżbą i w 
ogóle cała teraźniejszość zdawały się dlań nie istnieć. Nie patrzał ani na 
rzeczy 
martwe, ani na żywe: czczą ułudą zmysłów było dlań to miasto, które przypadek 
obrał 
mu na siedzibę.
— Oto idzie zwariowany Grindeyigen — szeptali do siebie sąsiedzi, gdy koło nich 
przechodził.
W jednej z bocznych uliczek, w pobliżu kanału, godny ów człowiek przystanął i 
spojrzał wstecz, aby upewnić się, czy nie pomylił drogi, wszedł potem w bramę i 
minąwszy podwórze wstąpił do ciemnej sieni, znalazł na parterze drzwi, do 
których 
dążył, i kilkakrotnie zapukał. Wewnątrz długo nie było żadnego znaku życia, ale 
: 
Grindviking dalej pukał i trząsł zamkniętymi drzwiami, aż stracił cierpliwość i 
zawołał 
w dziurkę od klucza:
— Udajesz, że śpisz, ale ja wiem, że czuwasz, ty łajdaku!
Kiedy to mieszkaniec izby posłyszał, wnet otworzył. Z ciemnego wnętrza pokoju 
przez uchylone drzwi roz-szedł się odór zgnilizny i rozkładu.
—• Co, mięso rekina? Popatrzcie tylko — mówił Grindyiking; sapał przy tym i 
pocierał nos, sądził bowiem, że poznaje zapach najsmakowitszej dla Island-czyków 
potrawy, co przeleżała dwanaście lat w ziemi i dopiero tej zimy znalazła się na 
stole.
Jon .Marteinsson stanął na progu odziany w brudny strój nocny. Nim wciągnął 
gościa 
do środka, obcałował go wpierw, ale uczony Grindviking splunął, obtarł rękawem 
ślad 
lepkich pocałunków i wszedł nie zdejmując wysokiego kapelusza. Pan domu skrzesał 
ogień i zapalił świeczkę woskową, w izbie zrobiło się trochę jaśniej. W jednym 
kącie 
znajdowało się legowisko ze skór islandzkich owiec, a przed nim duży nocnik. 
Całe 
mienie pana izby było pochowane w skórzanych worach i małych torbach, pewno nie 
lubił rozkładać swego do bra .przed oczami wszystkich. Na podłodze widać było 
wielką kałużę, istny potop; w pierwszej chwili Grind-yiking sądził, że wylał się 
nocnik, kiedy jednak przyzwyczaił się do półmroku, spostrzegł, że to woda, która 
płynie od dębowego stołu stojącego pod ścianą. Na stole leżał topielec 
ociekający 
wodą. a ze zwisającej głowy z mokrym czubem włosów i z nóg dyndających po 
drugiej stronie stołu lały się całe strumyki — widać kiedy tu przywleczono 
trupa, jego 
buty były pełne wody. Choć gość miał wiele rzeczy na sercu i choć przygotował 
sobie 
po drodze srogie przemówienie, aby nauczyć Jona Marteinssona moresu, stało się 
jak 
wielekroć przedtem: ten obwieś go zaskoczył.
— Co... co chcesz robić z tym trupem? — spytał Grindviking, mimo woli zdjął 
jednak przed zmarłym kapelusz.
Jon Marteinsson położył palec na ustach, dając znak, że trzeba mówić cicho, i 
zamknął 
drzwi na klucz.
— Chcę go zjeść — wyszeptał.
Zgroza ogarnęła uczonego Grindvikinga i z przerażeniem patrzał na gospodarza.
— Ja myślałem, że to zapach rekiniego mięsa, a to trup cuchnie! •— Potężnie 
siąknął 
nosem i ze wzburzenia drżał jeszcze bardziej. — Trzeba otworzyć drzwi!
— Nie rób hałasu. Jak możesz przypuszczać, że to od tego diabła tak pachnie, 
kiedy 
dziś o świcie wyciągnąłem go jeszcze ciepłego z kanału? Może coś czujesz, ale to 
tylko nogi mi się pocą.
— Dlaczego wyciągasz topielców z kanału? — spytał gość.
— Ach, zrobiło mi się go żal, kiedy zobaczyłem, jak martwy pływa w wodzie. To 
nasz ziomek — powiedział Jon Marteinsson kładąc się znów na swój barłóg. — 
Szczerze mówiąc, zimno mi, bo tak wcześnie zostałem zbudzony. Czego chcesz?
Mówisz, że ten człowiek jest naszym ziomkiem? sądzisz, że wolno kraść umrzyków i 
potem zasypiać?
-— To weź go sobie — rzekł Jon Marteinsson. — Weź go, jeśli chcesz, i zanieś go, 
dokąd chcesz, Idź z nim do diabła.
Mąż z Grindayik podniósł świecę, zbliżył się do trupa i oświetlił go. Był to 
wysoki, 
smukły mężczyzna, już nie młody, szpakowaty, odziany w dość porządne szaty i 
dobre 
buty. Twarz jego była gładka, bez zmarszczek, jakie zwykle pokrywają twarze 
topielców — powieki miał półotwarte, ponieważ głowa zwisała ze stołu, aż widać 
było 
białka. Z nosa i z ust kropla po kropli kapała na podłogę woda.
Drżenie przebiegło po wargach Grindvikinga, pociągnął nosem, utarł go 
wskazującym 
palcem, prawą stopą podrapał się po lewej łydce, a potem lewą stopą po prawej 
łydce.
— Magnus z Braedratunga — powiedział. — Jak to możliwe, że leży tu martwy?
— Upił się, czy nie widzisz tego? Wczoraj wygrał biedak proces, poszedł potem do 
karczmy, aby spędzić wesoło wieczór.
— Gadaj sobie zdrów — powiedział pociągając nosem Grindviking. — Ty go 
utopiłeś.
— Wygrałem dla żywego proces, a umarłego wyciągnąłem z wody. Niechajby inni 
chcieli tyle zrobić dla rodaka.
— Wcielonym diabłem jest ten, kto jest diabłem dla wszystkich, nawet dla tych, 
którym na pozór pomaga. Najpierw sam go popchnąłeś do wody.
— A gdyby nawet? Był najwyższy czas, abym oddał tę drobną przysługę biednemu 
Arniemu. Teraz Snaefri-dur Bjornsdottir owdowiała i on może wreszcie pożegnać 
się 
ze swoją karlicą i ożenić się z wdową, i oboje *-
mogą osiąść w Braedratunga, które ona dzięki mnie odziedziczy.
— Przekleństwo i wieczna hańba tobie, coś wszedł w konszachty z Duńczykami 
przeciw twojemu rodakowi i dobroczyńcy, doprowadził do skazania mojego pana i 
mistrza i uczynił go pośmiewiskiem wszystkich łajdaków.
— O, jeśli Arni chce, złożę z urzędu Najwyższy Trybunał, gdybyś miał tylko kilka 
groszy na piwo. Ale tego oczywiście nigdy nie masz. Słuchaj no, zobacz szybko, 
czy 
nie znajdziesz czego w kieszeniach umarlaka.
— Proś sobie o piwo kompanię islandzką! Proś sobie o piwo Szwedów! Sądzisz 
może, że już poza tobą nikt w mieście nie ma ochoty na piwo? — rzekł Grindvi-
king. 
— Do wielu złych czynów mógłbyś mnie może namówić, ale żebym stał się rabusiem 
umarłych — nigdy w życiu!
— Jeśli ma gdzie kilka groszy, mnie się one należą. Tę odrobinę czci, która może 
kołacze się jeszcze przy imieniu umrzyka, ja odzyskałem długimi actis, petitio-
nibus et 
apellationibus...1 — przy tych słowach Jon Marteinsson wstał z barłogu i zaczął 
obszukiwać zwłoki. — Sądzisz może, że mam jakikolwiek respekt wobec umarłego, 
któremu za życia odebrano sądowym wyrokiem cześć i dziedziczny majątek?
— Wydaje mi się, że od mordercy można wymagać przynajmniej tego, aby wyrażał 
się uprzejmie o człowieku, którego zamordował. W każdym razie w sagach nawet 
najwięksi niegodziwcy nie mówili źle o tych, których zabili. I choć ten człowiek 
był za 
życia przeciwnikiem mego mistrza, nigdy nie będę mówił z lekceważeniem o jego 
martwym ciele. Reąuiescas, powiem, guisąuis es, in pace, amen.2 A teraz, aby 
wresz 
Pr°śbami ' odwołaniami. (łac) , odpoczywaj w pokoju, amen. (łac.)
cie przejść do właściwej sprawy: coś zrobił z księgą Scaldica maiora, którąś 
wczoraj 
ukradł z biblioteki mojego pana?
.— Skalda — rzekł Jon Marteinsson. — Zgubiłeś ją?
.— Mój mistrz wie aż nazbyt dobrze, że nikt inny, tylko ty mogłeś to zrobić.
— Tej książki nie ukradł żaden rozsądny człowiek. Przy kim ją znajdą, ten już 
przepadł.
— Czegóż ten szatan nie ukradnie, aby sprzedać Szwedom!
— Mój drogi Arni był zawsze głupi: sądził, że przysporzy Islandczykom jadła 
nakładając na kompanię grzywny pieniężne, sądził, że zniszczy sławę Snaefri-dur, 
słońca Islandii, odbierając jej najbliższym cześć i poważanie; sądził, że 
uratuje honor 
swej ojczyzny wyłudzając od zgłodniałych idiotów z Islandii tych kilka ksiąg, 
które 
tam jeszcze nie zgniły, i gromadząc je tu w Kopenhadze, gdzie z pewnością obrócą 
się 
pewnej nocy wszystkie w dym i popiół. Teraz zaś sądzi, że Szwedzi nie są równie 
szczwani jak on. Powiem ci coś: oni są jeszcze sprytniejsi od niego. Są tak 
szczwani, 
że żadna siła na świecie nie wmówi im, iż to zbiorowisko wszawych żebraków 
zwących się Islandczykami i dogorywających już, Bogu dzięki, w norach na 
dalekiej 
Północy, napisało stare sagi. Wiem, Arni jest zły na mnie, że nie pcham w jego 
nienasyconą paszczę każdej karty, którą potrafię gdzieś wygrzebać. Czy nie może 
jednak pocieszać się tym, że i tak dostał najlepsze książki? Cóż ja takiego 
zrobiłem? Sprzedałem Oxer-stiernowi i du Bertelskioldowi parę zupełnie 
bezwartościowych strzępów, a poza tym de la Rosenąuist poprosił mnie o kawał 
karty 
z tablicy genealogicznej, aby mógł wywieść swój ród od olbrzymów.
— Będziesz nazwany złodziejem Skaldy, choćby nawet ci z Lundu mówili, że to 
prastary poemat wizy gocki. Powiedz mi prawdę, gdzie ukryłeś księgę. Bo jak nie, 
to 
napiszę do człowieka znad fiordu Arnar na zachodnim wybrzeżu, który zna 
czarodziejskie runy i umie się nimi posłużyć.
— Skończy się na tym, że zostaniesz spalony — odrzekł Jon Marteinsson.
Właśnie w tym momencie znalazł w kieszeniach topielca prawie dwa talary, a 
liznąwszy, że nie ma co liczyć na większy łup, położył pieniądze na murku pod 
oknem 
— okno było zupełnie zasłonięte — i zabrał się do ściągania butów zmarłego. 
Grindyiking musiał stwierdzić, jak już nieraz przedtem, że słowa mają mały wpływ 
na 
Jona Marteinssona, stał więc z wytrzeszczonymi oczami, otwierając usta i znowu 
je 
zamykając.
Kiedy Jon Marteinsson skończył swą pracę, zaczął się szykować do wyjścia. Nie 
mył 
się, tylko natarł włosy woniejącą pomadą. Potem włożył płaszcz tak niemal 
obszarny 
jak ornat z dawnych czasów. Buty Magnusa z Braedratunga schował do obu kieszeni 
płaszcza. W końcu wziął kapelusz pokryty wilgotnymi jeszcze zaciekami brudu •—• 
pośliniwszy starł je rękawem, wyprostował najbardziej rażące zagniecenia i 
włożył 
kapelusz na głowę. Bezzębną od dawna górną wargą Jon mógł bez trudu oblizać 
swoją 
wielką dolną szczękę; kąciki ust skryły się w bruzdach policzka i obwisły z obu 
stron 
brody; z wiekiem broda coraz bardziej zbliżała się do czubka nosa. Tylko oczy 
miał 
zadziwiająco bystre i skoro wyspał się po pijaństwie, odzyskiwały swój ognisty 
blask. 
Mówił wolno, krzykliwie — jak większość Islandczyków.
— Człowieku, nie chcesz więc zgłosić trupa władzom? — spytał Grindviking, 
ponieważ Jon Marteinsson przekręcał już za nimi klucz w zamku.
— Nie ma się co spieszyć, i tak czeka go długie leżenie. Kto żyje, niech pije. 
Jeśli nie 
zapomnę, powiem im wieczór, że znalazłem w kanale Islandczyka. Na pewno nie 
będą się spieszyli z pogrzebem, potem poszli obaj do piwiarni.
iv Uczeni opisali w wielu księgach liczne znaki zapowiadające dżumę na Islandii: 
klęska głodu i nieurodzaju na całej wyspie, która spowodowała ogroi^ną 
śmiertelność 
w narodzie, zwłaszcza wśród biedaków, niesłychany brak sznurów do wędek, większą 
niż zazwyczaj ilość rabunków i kradzieży, kazirodztwa, a na południu trzęsienia 
ziemi 
— i do tego wiele rzeczy osobliwych. Ostatniej jesieni przed zarazą w Eyrarbakki 
osiemdziesięcioletnia kobieta poślubiła mężczyznę mającego niewiele ponad 
dwadzieścia lat, a na wiosnę impotentiae causa l chciała go się pozbyć. 
Siedemnastego 
maja widziano siedem słońc. Tej samej wiosny w Bakkakot w dolinie Skorra owca 
urodziła jagnię ze świńską głową i szczeciną; nie miało ono górnej szczęki po 
oczodoły, ozór leżał na dolnej szczęce, nie połączonej z resztą czaszki; ślepi 
ani 
śladu, uszy długie jak u myśliwskiego psa, u skroni zwisał mały cycek z dziurą 
pośrodku. Kiedy jagnię przyszło na świat, słyszano wyraźnie, jak mówiło te 
słowa: 
„Potężny jest szatan w dzieciach kacerstwa." Zimą przed nastaniem zarazy z 
klasztoru Kirkjubaear rozeszła się wieść, że dzierżawca majątku klasztornego 
wraz z 
drugim człowiekiem przechodząc przez cmentarz usłyszeli jęk spod ziemi; w gminie 
kościelnej Kjalarnes rozlegały się w powietrzu wyzwiska. Z fiordu Skaga 
wyłowiono 
raję, która już na łodzi zaczęła strasznie hałasować i wrzeszczeć, a choć 
wyniesiono ją 
na brzeg i pokrajano, każda część wydawała 1 Z powodu impotencji, (łac.)
25 Dzwon Islandii dalej hałasy i wrzaski; kiedy kawałki zaniesiono do rozmaitych 
chat chłopskich, żaden nie przestał krzyczeć, a każdy na swoją nutę, aż 
wszystkie 
razem wrzucono z powrotem do wody. Ludzie unosili się w powietrzu. A wreszcie 
zanotowano i to jeszcze, że jaje zniesione przez kurę na górze w Skeid miało 
wyraźnie 
wyciśnięty znak będący odwróceniem znaku Saturna: omnium rerum vidssitudo 
veniet. l Ostatni mór nawiedził kraj przed trzydziestu, a poprzedni przed 
pięćdziesięciu 
laty.
Większość Islandczyków, którzy przekroczyli trzydziestkę, nosiła jeszcze ślady 
dawnej zarazy: jedni mieli uschniętą rękę lub martwą stopę, inni wysadzone na 
wierzch oko, jeszcze inni blizny na twarzy lub na głowie. A iluż napiętnowały 
szerzące się nagminne choroby i chodzili teraz ułomni, z krzywymi od angielskiej 
choroby i trzęsącymi się członkami, pełni guzów i ran od trądu, obrzękli od 
tasiemca, 
wycieńczeni przez suchoty. Od długiego głodowania ludzie byli tu niewysocy, tak 
że 
każdy, kto miał szczęście normalnie wyrosnąć, stawał się przedmiotem ludowych 
sag i 
uważany był za równego Gunnarowi z Hlidarendi oraz innym Isłandczykom dawnych 
wieków i przypisywano -mu siłę Murzynów, których mieli niekiedy Duńczycy na 
swych statkach.
Na ten lud spada znów zaraza, i to z potworną, nie spotykaną dotąd siłą, tak że 
można 
ją porównać jedynie z czarną śmiercią. Zarazę przywlókł do kraju pewien statek 
handlowy, który zawinął do Eyrarbakki. Było to wiosną, na krótko przed 
początkiem 
czerwca; po tygodniu wymarły trzy chałupy wyrobników, a w czwartej pozostało 
przy 
życiu jedynie siedmioletnie dziecko. Bydła nie dojono. Przez dziesięć dni w tej 
pożałowania Wszystko w naturze ulegnie zmianie, (łac.)
«odnej miejscowości przeniosło się na tamten świat zterdziestu ludzi. Śmierć 
szła 
dalej. Przy małym kościółku grzebano zasem równocześnie trzydziestu ludzi, w 
ludnych gmi-ach kościelnych wyzionęło ducha dwustu, a nawet wie-ej. I duchowni 
umierali masowo, aż zaprzestano pełnić ałużbę bożą. Niejedno małżeństwo poszło 
do 
wspólnego grobu, niektóre straciły wszystkie dzieci, a zdarzyło się, że z dużej 
gromady rodzeństwa pozostał przy życiu tylko jeden przygłupek. Wielu dostawało 
napadu szału i traciło rozum. Na tamten świat powoływani byli przeważnie tacy, 
co 
nie osiągnęli jeszcze pięćdziesiątki, najmłodsi, najzdrowsi i najsilniejsi, 
podczas gdy 
starzy i ułomni pozostawali przy życiu. Wielu utraciło wzrok lub słuch, inni 
musieli 
długo potem leżeć w łóżku. W czas owego pomoru stolica biskupia w Skalholt 
utraciła swoją koronę i perłę swej korony: w ciągu jednego tygodnia złożono do 
tego 
samego grobu świetlanego świadka wiary i przyjaciela ubogich — biskupa, oraz 
jego 
ukochaną małżonkę, światłość tego kraju, promieniejącą pobożnością i 
miłosierdziem.
Zaraza rozszalała się w dwa lata po wysłaniu nadzwyczajnego pełnomocnika jego 
królewskiej mości, obdarzonego najszerszymi uprawnieniami, aby w miarę możności 
stworzył temu ludowi lepsze warunki życia. Już kiedy Arnas Arnaeus przyjechał na 
powrót z Islandii do Kopenhagi, w państwie duńskim zaszła była wielka zmiana: 
dawny władca i król spoczywał na wspaniałych marach, a możnowładcy 
przygotowywali śią do koronowania jego następcy. W dniu koronacji pospólstwo 
uraczono na placu zamkowym zupą, pieczenia, piwem i czerwonym winem. Był to 
początek nowych czasów w Danii. Życzliwość dla Islandii, jaką w czasie swego 
długoletniego pobytu na dworze obudził Arnaeus w sercu jego królewskiej mości, 
znikła z odej 25-
ściem starego króla. Raporty Arnaeusa w sprawie stosunków na Islandii oraz 
proponowane przezeń reformy handlu, rzemiosła, sądownictwa i administracji 
doznawały w królewskiej kancelarii chłodnego przyjęcia; można wątpić, czy je w 
ogóle czytano. Urzędnicy dbali tylko o to, aby po zmianie tronu zachować swoje 
urzędy. Wszyscy wiedzieli, że nowy król myśli o czynach przynoszących więcej 
sławy 
aniżeli troszczenie się o Islandczyków — czas już było zacząć znów wojnę ze 
Szwedami. Islandia była nieuleczalną krwawiącą raną na ciele duńskiego państwa; 
sama nazwa tej odległej wyspy budziła wstręt wszystkich mieszkańców Kopenhagi, 
choć stamtąd pochodził tran płonący w latarniach ulicznych stolicy; okazywanie 
współczucia dla Islandii od dawna przestało być drogą do osiągnięcia sławy — 
zresztą 
znaczniejszym mężom Danii nigdy ta sprawa nie była miła.
O Islandczykach tyle można powiedzieć: choć złoczyńcy tego kraju (zresztą nie 
wszyscy, nawet nie wszyscy spośród tych, których napiętnowanie unieważnił) byli 
przyjaciółmi Arnaeusa, choć wielu biedaków z radością powitało grzywny nałożone 
na kupców oraz zapasy zboża, które na szczęście zdołał od Korony wytargować, 
choć 
niemało też ludzi wdzięcznych mu było za nakłonienie serca jego królewskiej 
mości 
ku prośbom o sznury, kute żelazo i wino do komunii, jak i o obniżkę cen, z czym 
pan 
lenny przez siedem lat zwlekał •— mimo to wszystko w kręgu możniejszych rodów 
Islandii panowała wobec Arnaeusa wrogość nie mniejsza niż w Danii. A gdy kupcy 
zawieźli do Danii Magnusa Si-gurdssona z Braedratunga i aby zemścić się na 
Arnaeu-
sie, przez dwa lata popierali sprawę szlachcica w sądzie, zaczęto przebąkiwać, 
że i 
urzędnicy islandzcy przygotowują proces przeciwko Arnasowi Arnaeusowi, by 
doprowadzić do obalenia jego orzeczeń sądowych I znad Oxara, tak zwanych 
orzeczeń komisarskich, i odzyskać w ten sposób swoje posiadłości, z których ich 
wy-; 
żuł, oraz cześć, której ich pozbawił ów mieniący się sędzią.
Ten człowiek wiedzy, który odszedł na jakiś czas od j l swoich ksiąg, bo poczuł 
się 
powołany na ducha opiekuńczego i stróża sprawiedliwości swej ojczyzny, zbierał 
teraz 
to, co posiał, otrzymywał nagrodę, jaką zawsze otrzymuje nieśmiertelny rycerz 
smętnego oblicza. Kto posłucha tego głosu, nie zdoła już nigdy wrócić do księgi, 
która 
była mu kiedyś całym światem.
Tak więc w ów ranek, kiedy powiedziano mu o zniknięciu księgi będącej koroną 
wszystkich jego ksiąg, opadł na ławę i blady po nieprzespanej nocy wyrzekł tylko 
te 
słowa: — Jestem zmęczony.
Siedział tak jeszcze długo po odejściu Grindvikinga, aż zmógł go sen. Wreszcie 
ocknął 
się i powstał; nie zdjął szat, odkąd wrócił nocą z uczty u królowej, teraz się 
umył i 
przebrał, potem kazał stangretowi zaprząc i wyjechał na miasto.
Arnaeus bywał często w kancelarii, pośredniczył bowiem w wielu sprawach 
Islandczyków.
Radca stanu, który załatwiał wszystkie islandzkie sprawy, właśnie przywołał do 
swego 
gabinetu balwierza, często jednak wstawał w czasie golenia, aby pojeść konfitur 
z 
czarki, stojącej na stole między nadesłanymi z Islandii odpisami wyroków 
skazujących 
na chłostę, piętnowanie i powieszenie. W pokoju unosił sią mdły zapach 
perukarskich 
pomad.
Kiedy professor antiąuitatum Danicarum otworzył drzwi, radca stanu zerknął nań 
spod brzytwy, mruknął z niemiecka: — O, to wy! — i poprosił gościa, aby usiadł. 
Potem rzekł po duńsku:
— Powiadają, że na Islandii jest wiele ładnych dziewcząt.
— To prawda, wasza dostojność.
— Ale pod sukniami pachną podobno tranem.
— O tym nic nie wiem — odrzekł Arnas Arnaeus i wyciągnął krótką glinianą fajkę.
— Item czytamy, że nie ma w tym kraju żadnej dziewicy — mówił radca stanu.
— Gdzież to napisano? — spytał professor antiąui-tatum.
— Twierdzi tak znakomity autor Blefken.
— Wasza dostojność, czy się przypadkiem znakomity autor nie pomylił? U 
najlepszych auctores wyczytać można, że islandzkie dziewczęta są 
niesplamionymi dziewicami, dopóki nie urodziły siódmego dziecka.
Radca stanu nic na to nie odrzekł, siedział cichy jak mysz pod miotłą, bo 
balwierz 
golił mu właśnie szyję koło jabłka Adama. Kiedy cyrulik na chwilę przerwał, 
radca 
podniósł się z krzesła, nie po to jednak, aby pojeść znowu konfitur, lecz aby 
wyrazić 
swoje poważne niezadowolenie z wyniku pewnej złej sprawy:
— Choć nie mamy szczęścia być tego samego zdania w większości spraw 
dotyczących Islandii, jedno muszę powiedzieć: nie pojmuję, jak może uczciwy sąd 
skazać tak szlachetnie urodzoną i znakoniitą osobę jak wy za obcowanie z ludem 
nie 
odczuwającym sromu. To świństwo. Mam tu akta sprawy, która się toczyła przed 
dwoma laty o to, że dwóch Niemców zgwałciło w Keblewig islandzką dziewczynę. A 
kiedy namiestnik skazał ich na grzywny pieniężne i chłostę, matka dziewczyny 
zaczęła 
płakać i wzywać Boga, aby spuścił na namiestnika ogień i zarazą.
Arnas Arnaeus właśnie zapalał fajkę. _— Cóż warte byłoby życie — z wielkim 
naciskiem mówił radca — gdyby czcigodnym, dobrze urodzonym panom nie wolno 
było mieć kochanek zamężnych czy niezamężnych? Nikt nie może żądać, aby ktoś był 
zakochany w swojej małżonce. Jaśnie wielmożny pan, który na wylot zna klasyków, 
wie lepiej ode mnie, że nie tak było u starożytnych: małżonkę mieli z obowiązku, 
kochankę z konieczności, a chłopca dla przyjemności.
Professor antiąuitatum Danicarum rozparł się wygodnie w krześle i spojrzeniem 
pełnym sytego spokoju śledził chmury dymu unoszące się z fajki.
— Tak... a co sądzi cyrulik? — spytał.
— Jak przystoi na prostego mieszczanina, cyrulik nie chce nic słyszeć o takiej 
moralności — powiedział radca stanu. — Właśnie nim wasza dostojność wszedł, 
opowiadał mi, że naszego najmiłościwszego władcę spotkano dziś wczesnym rankiem 
w otoczonym złą sławą domu „Pod Złotym Lwem", gdzie najjaśniejszy we własnej 
osobie odprawiał grubszą popijawę z dworzanami ze swej świty, co w końcu 
doprowadziło do starcia ze strażą.
— Nigdy nie mówiłbym o czymś takim — rzekł go-libroda. —• Skoro jednak was/a 
jasność raczył spytać mnie o nowiny... A do tego przypadek zrządził, że wracałem 
od 
pana barona, u którego siedziało właśnie dwóch mocno pijanych generałów, tych 
samych, co byli w tamtym niegodnym wspomnienia domu i wraz z miłościwym 
panem bili się ze strażą. Jakże zaś mogłem, jaśnie wielmożny pan wybaczy, ja, 
bywający w najlepszych domach, nie osłuchać się z niemiecką mową? — Niechże 
cyrulik da pachnidło i pomadę! — powiedział radca stanu.
Balwierz zaniemówił na chwilę, ukłonił się bardzo nisko, otworzył swoje puszki i 
zaczął przygotowywać perfumy. I gdy opryskiwał radcą stanu wonnościami i 
namaszczał pomadą, Arnaeus siedział puszczając dym z fajki.
— Mówmy o czym innym — powiedział bez długich wstępów, patrząc na obłoki 
dymu. — Czy przesyłka ze sznurami do wędek, o której ostatnio z wami mówiłem, 
odpłynęła do Holmur?
— Dlaczego król ma dostarczać tym ludziom coraz więcej sznurów? Tam leży 
jeszcze jedna prośba o sznury. Co chcą ci ludzie robić z taką ilością sznurów?
— Tak, słyszałem już, że list błagalny do króla, który odnalazłem przed dwoma 
laty u 
Gyldenlovego, dotarł tu wreszcie, przeleżawszy u niego siedem lat.
— My nie życzymy sobie, aby Islandczycy łowili więcej ryby, niż jej tu 
potrzebujemy. Skoro będziemy znów gotowi do wojny ze Szwedami, dostaną więcej 
sznurów, a ponadto i haczyki do wędek.
— Wasza dostojność woli, aby król kupował w czas głodu zboże dla Islandczyków, 
zamiast pozwolić im na większe połowy?
— Tego nigdy nie powiedziałem. Sądzę tylko, że już dawno powinniśmy byli zadbać 
o dostatecznie mocne rządy na Islandii, aby raz na zawsze zniknęła wałęsająca 
się tam 
nędzna zgraja włóczęgów, a ci nieliczni, którzy są do czegoś zdatni, nie 
obciążeni 
żebrakami i złodziejami, mogli zająć się połowem, z czego kompa-nią miałaby tę 
korzyść, że otrzymałaby tran potrzebny Kopenhadze.
— Czy wolno mi to oświadczenie waszej dostojności przekazać althingowi?
— Możecie, panie, oczerniać kancelarię przed Island-czykami, ile się wam żywnie 
podoba. Obojętne nam, co Islandczycy powiedzą czy pomyślą. Nikt nie wie tak 
dobrze jako wy, panie, że Islandczycy są narodem bez czci. Czy wolno mi 
poczęstować waszą wielmożność konfiturami?
— Dziękuję waszej dostojności. Ale jeśli mój naród utracił cześć, Jakże byłbym 
godny jeść konfitury?
— Żaden wysłannik królewski nie odsądził tego narodu od czci tak, jak wasza 
wielmożność.
— Moje dążenia zmierzały ku temu, aby Islandczycy kierowali się obowiązującymi 
prawami.
— Ach, czyż to nie obojętne, jakimi prawami kierują się Islandczycy? Kancelaria 
posiada dowody, że to lud zwyrodniały. Wszyscy jego najlepsi mężowie powybijali 
się nawzajem w dawnych czasach, aż w końcu pozostało tylko to zbiorowisko 
żebraków, złodziei, trędowatych, wszarzy i pijaków.
Arnaeus dalej palił spokojnie fajkę i powoli, ściszonym głosem wyrecytował kilka 
łacińskich słów, jak ktoś, kto powtarza sobie strofkę wiersza:
— Won facile emergunt ąuorum virtutibus obstat res angusta domi. — Tak, dobrze 
wiem, że na Islandii byle prostak umie za swoim klechą recytować Donata w tę i z 
powrotem i ma na • ustach od rana do wieczora swoich classicos; ich prośby do 
jego 
królewskiej mości są tak naszpikowane pustą uczonością, że niech mnie diabli 
porwą, 
trudno być z tego mądrym. A koniec końców, w całej tej napuszystości chodzi 
tylko o 
sznury. Moim zdaniem, jest jakiś błąd w tym, że osoba, której brak sznurka, zna 
łacinę. A wracając do tego, od czego wyszedłem i co chciałem powiedzieć: 
niewielu 
mężów, których można było jeszcze traktować na Islandii jako ludzi, wasza 
wielmożność pozbawił dobrego imienia swoim wyrokiem. Na przykład starego, 
czcigodnego, wiernego królowi Eydalina uczyniliście na późne lata wyzutym z czci 
żebrakiem, co go wpędziło do grobu.
i Niełatwo podnoszą się. z poniżenia ludzie, których dzielności stoi na 
przeszkodzie 
niedostatek, (łac.)
— To prawda, że wskutek mojego przyjazdu kilku oddanych królowi Islandczyków 
utraciło cześć; odzyskali ją jednak ludzie bezbronni. Jeśli lud potrafi strzec 
zwycięstwa, jakie dlań osiągnięto, życie jego powinno być na przyszłość 
zabezpieczone przed samowolą władzy.
— A jednak tym wasza wielmożność jeszcze się nie zadowolił. Zawzięliście się, 
aby 
prześladować samowolnymi procesami nawet dobroczyńców wyspy, zacnych i 
bogobojnych kupców i obywateli duńskich, którzy narażając się na największe 
niebezpieczeństwa dostarczają owemu ludowi to, co do życia niezbędne. Wielu z 
nich 
legło przy tym na dnie straszliwego morza, otaczającego ten pustynny kraj. 
Rozgłaszano potwarz — pochodziła ona od was, panie — że handel z Islandią ma na 
celu zdobycie jakiegoś zysku. Wybaczy wasza wielmożność, że my, posiadający 
lepsze informacje, jesteśmy innego zdania. My, Duńczycy, handel z Islandią 
uprawialiśmy zawsze jako dzieło najczystszego miłosierdzia. Jeśli zaś jego 
królewska 
mość zastrzegł niegdyś handel z wyspą wyłącznie dla Danii, uczynił to jedynie po 
to, 
aby ustrzec biedny lud od wyzysku ze strony cudzoziemców.
Kiedy radca to mówił, cyrulik nacierał jego twarz jedną maścią po drugiej; gość, 
rozsiadłszy się wygodnie w krześle, palił fajkę i przyglądał się balwierskim 
zabiegom.
— To prawda — powiedział wreszcie głosem spokojnym, bardzo wolno — że w 
dawnych czasach nie zawsze patrzano na Islandii z równym ukontentowaniem na ceny 
hamburczyków. Wszelako ci, co się na tym znają, twierdzą, że później było z 
cenami 
coraz gorzej, zarówno za czasów bogobojnych kupców z Helsingor, jak i za czasów 
kompanii. A co się tyczy waszych, mon-sieur, kolegów i udziałowców handlu z 
Islandią, nie sposób odmówić ich poczynaniom zręczności, dopóki mają wśród 
siebie 
tych Islandczyków, którzy wydają im się najcenniejsi.
— Nie dajemy między sobą czy też między naszą służbą pierwszeństwa jednym 
Islandczykom przed innymi, lecz. staramy się być wiernymi sługami i rzeczywistą 
pomocą dla całej wyspy.
— Hm — mruknął Arnas Arnaeus — Jonowi Mar-teinssonowi wiedzie się jak dotąd 
nieźle.
— Joen Martensen? Nigdy nie słyszałem tego nazwiska.
— Duńczycy nie przyznają się doń, kiedy wymienić jego nazwisko. A jednak jest on 
dla nich jedyny, jeśli kogoś z Islandczyków potrzebują. Pewne inne narody także 
umieją zresztą z jego sprawek korzystać.
— To nie w duńskich księgach czytamy, że Island-czycy pochodzą od zdrajców swej 
ojczyzny i piratów, jeśli nawet (co podobno wynika z ich własnych ksiąg) nie 
wywodzą się od irlandzkich niewolników — mówiąc te słowa radca stanu coraz 
leniwiej poddawał się namaszczaniu. •— Co macie jeszcze na sercu, jaśnie 
wielmożny 
panie?
— Proszono mnie, abym objął namiestnictwo nad Islandią — powiedział Arnas 
Arnaeus.
— Perukarz! •— radca stanu z jękiem wyprostował się w krześle. — Dość już! Niech 
zabierze swoje śmierdzące smarowidła. Niech się wynosi! Na co czeka? Dla kogo 
szpieguje?
Cyrulik, przerażony, spiesznie osuszył twarz radcy, wepchnął puszki do torby, 
bez 
przerwy kłaniał się przy tym mówiąc, że jest prostym człowiekiem i niczego nie 
słyszy 
i nic nie widzi, a gdyby nawet coś posłyszał czy zobaczył, na niczym się nie 
rozumie. 
Cofając się tyłem opuścił pokój; wtedy radca wstał i zwrócił się ku siedzącemu 
spokojnie profesorowi pradawnych dziejów duńskich, aby dowiedzieć się w końcu, 
co 
za nowiny gość przynosi:
— Co to monsieur właśnie powiedział?
— Nie sądzę, abym powiedział coś szczególnego •—. odrzekł Arnas Arnaeus. — 
Mówiliśmy o Jonie Mar-teinssonie, adwokacie, islandzkiej kompanii, wielkim 
zwycięzcy.
— A co to wasza dostojność powiedział o namiestnictwie? Któż ma być 
namiestnikiem, w czyim imieniu, gdzie?
— To wszystko wasza dostojność -wie lepiej ode mnie.
— Nic nie wiem! — krzyknął radca stanu, stojący wciąż na środku pokoju.
Ponieważ zaś Arnas Arnaeus nie przejawiał najmniejszej chęci powiedzenia czegoś 
więcej, wielki pan zaciekawił się jeszcze bardziej i wywijał bezradnie rękoma 
pełen 
współczucia dla samego siebie.
— Nic nie wiem — powtórzył. — Nam tu w kancelarii nigdy nic nie powiedzą. 
Wszystko rozgrywa się między Niemcami, w radzie państwa lub w radzie wojennej, 
albo też w sypialni królowej. My nie dostajemy nawet naszego uposażenia. Ja 
płacę 
co roku z własnej sakiewki piętnaście albo szesnaście setek talarów na własne 
utrzymanie i od trzech lat nie widziałem od króla dziurawego szylinga. Mają nas 
za 
durniów, nie mówią z nami, spiskują na mieście za naszymi plecami i nie 
^dziwiłoby 
mnie wcale, gdybym wstając pewnego pięknego ranka usłyszał, że nas ten 
huncwot król sprzedał.
— Jak waszej dostojności wiadomo, nasz pan i władca próbował wielokrotnie 
sprzedać lub oddać w zastaw wspomnianą wyspę. Dwa razy w ciągu ledwie dziesięciu 
lat posyłał na przykład posłów do angielskiego króla z tą misją, o czym można 
wyczytać w archiwach. Bo-.
gaty hamburczyk Uffelen opowiadał mi wczoraj, że naszemu najmiłościwszemu panu 
podobało się w łaskawości serca znowu wystawić na sprzedaż ten nieszczęsny kraj.
Na tę wiadomość radca stanu opadł na krzesło i po- . bladły patrzał 
nieprzytomnie 
przed siebie. Wreszcie jęknął z dna swej udręki:
— To przekroczenie władzy, zdrada, czartowskie dzieło!
Arnas Arnaeus palił spokojnie dalej.
Radca zebrawszy wszystkie siły podniósł się wreszcie, wyjął z szafy wino i 
napełnił 
kielich sobie i gościowi. Kiedy wino zwilżyło mu gardło, mówił dalej:
— Pozwalam sobie podać w wątpliwość, czy król ma prawo sprzedać kraj nie pytając 
się nas w kancelarii. Byłaby to kradzież nie tylko posiadłości kancelarii, ale 
również 
majątku kompanii. A co na to skarb państwa? Albo Gyldenlove, gubernator kraju?
— Wasza dostojność powinien wiedzieć, że po usunięciu chciwych papistów i 
wprowadzeniu nauki lute-rańskiej król stał się właścicielem wszelkich 
kościelnych 
dóbr w swoim królestwie; w ten sposób przypadły mu na własność wszystkie 
największe majątki ziemskie na Islandii oraz tysiące drobniejszych zagród. 
Dalsze . 
zarządzenie —• i posiada wszystkie pozostałe gospodarstwa. Co nasz 
najmiłościwszy 
władca zrobi ze swymi posiadłościami, nic nikogo nie obchodzi. A czyż nie będzie 
poważną ulgą dla wysokiej kancelarii, jeśli ten kraj, będący odpadkiem 
królestwa, 
przestanie wam być na przyszłość ciężarem? Żaden duński kupiec nie będzie już 
musiał ginąć w czasie niebezpiecznej podróży do Islandii. A uwolniona od 
kłopotów 
kompania nie będzie potrzebowała troszczyć się tak miłosiernie o mój nieszczęsny 
kraj.
Radca stanu zaczął rozszalały chodzić tam i z powro tem, stanął potem przed 
swoim 
gościem i drżąc ze wściekłości potrząsał mu przed oczyma pięścią mówiąc:
— To znowu jedna z waszych przeklętych intryg, zdrad, podstępów, tajemnych 
spisków. To wy zwiedliście króla. Nie ma takiego duńskiego doradcy, który mógłby 
podsunąć królowi myśl sprzedaży Islandii, bo choćby nie wiem jak wysoką cenę mu 
ofiarowano, większy zysk ma na stałe z tego kraju dzięki dobremu handlowi.
— Najpilniejsza potrzeba ma zawsze pierwszeństwo. Bale maskowe muszą się 
odbywać. To kosztuje, wasza dostojność. Dobry bal maskowy pochłania roczny 
czynsz ze wszystkich islandzkich dóbr klasztornych. Do tego dla większej sławy 
Danii 
nasz najmiłościwszy król pragnie wojny ze Szwedami. To również kosztuje.
— A sami Islandczycy? — spytał radca niepewnie, na pół z gniewem, na pół z 
lękiem. — Cóż oni na to mówią?
— Islandczycy? — powiedział Arnas Arnaeus. — Kto pyta lud bez czci? Islandczycy 
mają tylko jedno jedyne zadanie: pamiętać o lepszych czasach swojej historii.
— Wasza wielmożność zechce mi wybaczyć — rzekł radca stanu — ale czekają na 
mnie w mieście bardzo ważne sprawy, znalazłem sobie mianowicie nową me-tresę. 
Czy miałby wielmożny pan ochotę przejechać się ze mną kawałek?
Arnas Arnaeus wstał — już nie palił.
— I mój powóz również czeka — powiedział.
— Jeśli zaś idzie o przesłanie sznurów statkiem do Holmur, to jak wspominałem, 
zajmę się tą sprawą — mówił radca stanu wciągając płaszcz. — Kancelaria starała 
się zawsze uwzględniać prośby Islandczyków o kute żelazo, wino do komunii i 
sznury. Może uda się w tym roku posłać tam więcej statków aniżeli w ubiegłym.
vi Na wiosnę po,zarazie zjawiło się na althingu tak mało ludzi, że nie mogły 
zapaść 
żadne wyroki. Z wielu okręgów w ogóle nikt nie przybył. Egzekucje przestępców 
trzeba było odłożyć, bo wśród zawieruchy zginęli też chrześcijańscy kaci, a 
głupawych pachołów, którzy ofiarowali się ku własnej uciesze tracić mężczyzn i 
pławić kobiety, nie dopuszczono nad rzekę noszącą miano od topora 
sprawiedliwości.l 
Została pozbawiona życia tylko niejaka Hallfridur z Mulathing, która miała 
dziecko z 
owym Olafurem, straconym poprzedniego roku; z Mulathing przybył tylko jej mąż, 
który dostawił żonę przed sąd i zdecydowanie wzbraniał się wlec ją żywą z 
powrotem 
przez taki szmat drogi i tyle wód, kilku więc dzielnych chłopów wzięło to na 
siebie i 
utopiło ją w Oxara.
Teraz wracamy znowu do starego Jona Hreggvidsso-na, który siedzi na swym 
gospodarstwie w Rein. Nic dziwnego, że w takim czasie nie śpieszył się ze 
staraniami 
o nowe wezwanie przed Najwyższy Trybunał w Kopenhadze, jak mu to zlecił sąd 
komisarski. Miał myśli zajęte innymi rzeczami. Nieliczni przedstawiciele władz, 
którzy zostali przy życiu, też co innego mieli w głowie, a nie sprawę Jona 
Hreggvidssona. Lata mijały. Kiedy w końcu jednak ustał ów wielki pomór i lud 
zaczął 
powoli wracać do sił, obiło się chłopu o uszy, że ci, co na miejsce zmarłych 
zasiedli w 
urzędach, postanowili nie dopuścić, aby jego stara sprawa poszła w niepamięć. 
Nikt w 
kraju nie był wątpił, że urząd komisarza był urzędem szczególnej wagi: przysłano 
go 
jako sędziego nad wszystkimi sędziami i wyroki jego były nieodwołalne. Skazani 
przezeń nie mieli nadziei na odwołanie i wyrównanie strat; tym, których uwolnił 
i O x 
a r a (isł.) — topór.
od ciążącego na nich wyroku, żaden urzędnik nie uczynił już nic złego. Ale po 
zakończeniu misji Arnasa Arnaeusa okazało się, że łatwiej ustalić, kto 
doprowadzony 
został do upadku, aniżeli kto doczekał się zadośćuczynienia starych krzywd — 
uniewinnieni zniknęli, ich uratowanie nie miało następstw. Mąż, który poniżył 
wysoko 
postawionych, aby wywyższyć nic nie znaczących, bynajmniej nie doczekał się 
widocznych oznak wdzięczności. Żałował natomiast lud upokorzenia i upadku 
lógmadura Eydalina.
Kiedy po wyroku wydanym przez komisarza królewskiego owej wiosny przed zarazą 
Jon Hreggvidsson powrócił znad Oxara, czuł się bardziej niepewnie od innych — 
czuł 
się równocześnie uwolniony od winy i skazany. Jego sprawa z pewnością była 
podstawą jednego z najcięższych oskarżeń przeciwko Eydalinowi i nic nie 
przyczyniło 
się tak bardzo do upadku lógmadura, jak to skazanie Jona przed wielu laty na 
karę 
śmierci, z uzasadnieniem, które mówiło co najwyżej 0 budzących podejrzenie 
okolicznościach. Natomiast nie dowiedziono w pełni zarzutu stawianego 
Eydalinowi przez komisarza, że przed szesnastu laty zawarł umowę z Jonem 
Hreggvidssonem, aby ów nie ogłosił wezwania przywiezionego z Najwyższego 
Trybunału w Kopenhadze; nikt nie wystąpił jako świadek takiej umowy. Ponadto 
Chrystusowemu czynszownikowi polecono starać się o nowe wezwanie przed 
Najwyższy Trybunał 1 poddać sprawę ponownemu badaniu.
Potem Eydalin zmarł, a zaraza zrabowała siedzibie biskupiej w Skalholt jej 
ozdobę i 
przedmiot sławy, biskupa wraz z jego małżonką, córką lógmadura; zeszło też ze 
świata 
wielu innych panów wysokiego stanu, którzy mogliby go ścigać dalej — i Jonowi 
Hreggvids-sonowi już się zdawało, iż nikt chyba przy życiu nie został, kto by 
wytoczył skargę przeciw niemu, że nie troszczy się o nowe wezwanie do Kopenhagi. 
Ale chłop mylił się.
Na drugą wiosnę po zarazie odbycie thingu nad Oxa-ra było już znowu możliwe, 
dosyć miano tam też ludzi do tracenia przestępców i sporządzenia nowego listu 
błagalnego do króla. Przewodniczył althingowi jako zastępcą lógmadura Jon 
Eyjolfsson oraz syslumadur Beyer z Bessastadir.
Thing zbliżał się już do końca i nic nie wskazywało na to, że będą tym razem 
rozpatrywane jakieś stare sprawy sądowe. Wiosna była zimna i surowa; z twarzy 
nielicznych ławników, co zadali sobie trud przyjechania na thing przez niemal 
wymarłe okolice, wyzierało znużenie i zły humor; a zebrani chłopi, którzy 
przeżyli 
głód i zarazę, byli jakby sparaliżowani od twardych ciosów losu i ciągle jeszcze 
nie 
mogli w pełni przyjść do siebie. Pewnej jednak nocy przed zakończeniem thingu — 
ławnicy ułożyli się już do snu i otulili się owczymi skórami — przyjechał do 
Thingvellir jakiś obcy gość. Była to kobieta z orszakiem trzech pachołków, 
wiodących 
liczne konie, która przyjechała z zachodniego kraju przez Kaldidalur, pustynię 
piasku i kamieni dzielącą kraj. Ta z daleka przybyła kobieta zsiadła z konia 
przed 
szałasem syslumadura Beyera —• mąż ów był pełnomocnikiem pana lennego •—• i 
zaraz do niego weszła. Po krótkiej chwili syslumadur Beyer posłał gońca po 
zastępcę 
lógmadura, który wnet przyszedł. O czym tam mówiono, nie wiedział nikt prócz 
nich 
trojga. Wkrótce potem obca kobieta odjechała z Thingvellir. Tejże nocy trzej 
ludzie ze 
służby zastępcy lógmadura zostali zbudzeni i wysłani z listem na zachód do 
Skagi, 
niech odnajdą i przyprowadzą na althing chłopa z Rein, Jona Hreggvidssona.
Dość nędzna była owa zwierzchność, która w dwa dni potem zasiadła w nieszczęsnym 
Thingvellir nad Oxara, 26 Dzwon Islandii aby czynić sąd nad Chrystusowym 
ćźynśżównikiem. Nawet pomieszczenie duńskiego pełnomocnika rozpadało się, jakby 
władza królewska uważała, iż szkoda trudu na troszczenie się o powagę urzędu 
wśród 
tej nieustającej nawałnicy z piorunami, targającej ludem Islandii jak 
karłowatym, 
umierającym krzewem. Ta burza nad Islandią była niby młyn, który miele wszystko 
prócz bazaltowej skały, miażdży wszelkie ludzkie dzieło, ściera w pył nie tylko 
urodę 
rzeczy, ale ich istotę. Ozdobne niegdyś okiennice królewskiego budynku były 
rozbite 
albo spróchniałe, wszystkie żelazne części pordzewiałe, drzwi spaczone i pełne 
szpar, 
szyby zbiter przedsionki wzruszone z fundamentów, herb króla prawie zupełnie 
wyblakły. A pełnomocnik pana lennego,, syslumadur Beyer, chodził w czasie 
trwania 
thingu całymi dniami pijany.
Najwyższy sąd tego kraju obradował w walącej się szopie, która nosiła ongi imię 
domu prawa i sądów — teraz pod dziurawym dachem wicher i ulewa mogły szaleć do 
woli, na zbutwiałej drewnianej podłodze leżała, nigdy nie zmiatana rozmiękła 
ziemia, 
osuwająca się ze ścian zrobionych z płatów torfu. Po tej gnijącej podłodze 
kuśtykał 
Jon Hreggvidsson z Rein, białowłosy, pojękujący, zasapany.
Zastępca sędziego althingu Jon Eyjolfsson zapytał go, jak to się stało, że nie 
wypełnił 
rozkazu nadzwyczajnego thingu znad Oxara sprzed dwóch lat i nie przedstawił 
ponownie swojej sprawy NajwyżsEemu Trybunałowi w Kopenhadze.
Jon Hreggvidsson zdjął wełnianą czapkę, odsłaniając siwiuteńkie włosy. Schylony 
i 
pokorny stał przed swoimi sędziami nie śmiać podnieść na nich oczu i tłumaczył 
się, 
że jest starym człowiekiem, że jego wzrok i słuch osłabły i stracił tę odrobinę 
rozeznania, jaką posiadał w młodości. Sam nie będzie mógł się obronić, prosi 
więc, 
aby wyznaczono kogoś, co by występował •w jego imieniu. Nawet nie zwrócono 
uwagi na tę prośbę, zapisano tylko odpowiedź chłopa i zaraz zajęto się następną 
sprawą, zwłaszcza że trzeba było w tym ostatnim dniu thingu załatwić ich 
możliwie 
najwięcej, zanim sędziowie i ławnicy będą zupełnie pijani, jak to bywało każdego 
dnia 
przed zapadnięciem wieczoru.
Jon Hreggvidsson mniemał, że ten thing nie przed-sięweźmie już niczego w jego 
sprawie, oddalił się więc, dosiadł swej kobyły i przez przełęcz Leggjabrjot 
pojechał na 
północ, do domu.
I kiedy znaleziono czas na ponowne podjęcie jego sprawy, był już za górami. Bez 
dalszych badań i obrony doprowadzono rzecz do końca, a zaocznie wydany wyrok 
głosił:
„Jako że Jon Hreggvidsson, osławiony przez swoje nieprzyzwoite, złe i nieuczciwe 
prowadzenie się, choć oskarżony o zabójstwo, nie dał posłuchu nakazom obydwu 
królewskich listów ani glejtu urlopowego z królewskiego wojska, dalej jako że 
tenże 
sam zaniechał przedstawienia publicznie starego wezwania przed Najwyższy 
Trybunał 
i zaniedbał starań o nowy, co mu zlecił thing komisarski, a na koniec jako że w 
dzisiejszym dniu opuścił thing wbrew obowiązkowi i powinności, aby pozostać tu, 
zabrać głos i udzielić wyjaśnień w swojej sprawie — ma ówże Jon Hreggvidsson być 
aresztowany i doprowadzony do wiezienia w okręgu Thverar oraz pozostać tam, 
dopóki nie zostanie tego lata, możliwie najszybciej, statkiem jadącym do 
Kopenhagi 
przewieziony do Bremerholm na uwięzienie i na roboty, majątek zaś jego 
przypadnie 
w połowie Jego Królewskiej Mości.
VII Pewnego dnia Jon Hreggvidsson w gaciach kosił właśnie na dziedzińcu swej 
zagrody w Rein, gdy dwóch ludzi podjechało konno wprost do niego. Chłop z 
nastawioną kosą wypadł im naprzeciw, grożąc, że ich zabije za deptanie trawy; 
jego 
czarny zły pies też z wściekłością wyskoczył ku nim. Ale tamci nie zlękli się i 
oświadczyli, że przysłał ich do Skagi syslumadur, aby go pojmali. Na to chłop 
zatknął 
kosę styliskiem w ziemi, ostrzem ku górze, podszedł do nich, skrzyżował pięści i 
nadstawił przeguby.
— Jestem gotów — powiedział.
Odrzekli, że nie mają zamiaru nakładać mu zaraz kajdan.
— Na co czekacie? — spytał, ponieważ tamci, z chłopska powolni, nie 
spiesząc się przystanęli na podwórzu.
— Czyżbyś chciał jechać w gaciach?
•— To was nie obchodzi. Na którym koniu pojadę?
— Nie chcesz się ze swoimi pożegnać?
— Co wam do tego — odrzekł. — Jedźmy już!
To był nie ten sam człowiek, co jeszcze tak niedawno — pochylony i drżący, 
pojękujący i bliski płaczu — stał na althingu.
Jednym susem wskoczył na wolnego konia, którego przyprowadzili ze sobą. Pies 
ugryzł konia w nogę.
— To nie ma być porwanie — rzekł jeden z przybyłych i oświadczył, że pojadą do 
domu mieszkalnego, aby powiadomić o wszystkim rodzinę chłopa.
Dom oparty był o górę, miał jedno okno, niby żywe oko w grubych, porosłych trawą 
ścianach z torfu, i drzwi tak niskie, że wchodząc i wychodząc trzeba było 
schylać 
głowę; zamiast progu leżał przed drzwiami płaski kamień. Z otworu w dachu 
wydobywał się dym.
2ona chłopa dawno już umarła. Głuptaka też nie było na świecie —^sąsiedzi 
mniemali, że to chłop zabił syna. Również trędowate wyzionęły ducha, tak że nikt 
już 
w zagrodzie nie chwalił Boga. Ale zamiast córki, która leżała martwa, kiedy 
wrócił z 
zagranicy, miał inną, prawie dojrzałą do wydania za mąż. Właśnie wyszła z kuchni 
i stała na kamiennym progu — czarnowłosa, z twarzą poplamioną sadzami i 
dziobatą, 
z ciemnymi oczami, które świeciły jak oczy ojca, bosa i brązowa od słońca, w 
krótkiej 
spódnicy z kuczbai, spod której wyglądały mocne kolana; popiół, trochę nawozu 
owczego i przyczepione tu i ówdzie gałązki wrzosu były jedyną ozdobą jej stroju. 
Mężczyźni powiedzieli:
— Mamy rozkaz aresztować twego ojca i doprowadzić go do Olafsvik na statek.
. Pies, niespokojny, zjeżył szorstkie kudły i szczekając sikał pod ścianą domu.
— Niechby was nagła śmierć porwała! — rzekła dziewczyna. — Czy nie widzicie 
białych włosów tego starca?
— Milcz, dziewko! — powiedział Jon Hreggvidsson.
— Drogi ojcze, nie chcesz nałożyć spodni?
—- Nie — odrzekł. — Ale przynieś mi sznur od wędki.
Wiedziała, gdzie schował nieco sznura, i po chwili wróciła z dużym kawałem tego 
kosztownego towaru. Ludzie syslumadura otwarli szeroko oczy ze zdziwienia. Córka 
przyniosła też jego kaftan, sięgający mu do połowy łydek — dał się namówić i 
wdział 
go, tak jak siedział na końskim grzbiecie, po czym żwawymi dłońmi okręcił się 
kilkakrotnie sznurem. Córka spoglądała ku niemu. Zrobił mocny węzeł i już był 
opasany.
— Ojcze, co mam robić, kiedy cię tu nie będzie?
— Zamknij kundla — rozkazał. ,',.', Zawołała psa, ale ten spostrzegł, że chcą 
go okpić, i zbliżył się tylko na pół drogi. Wabiła go, żeby podejść i złapać go, 
ale 
wymknął się i poleciał przez podwórze z podkulonym ogonem.
— Ubiję cię, Kolur, jeśli ruszysz się z miejsca! — powiedziała.
Pies drżąc położył się na ziemi. Podszedłszy wzięła go za kark i zaniosła 
wyjącego do 
stodoły, rzuciła do środka i zaryglowała drzwi.
Nim to zrobiła, tamci wyjechali z podwórza.
— Zegnaj, ojczulku! •— krzyknęła za nim, ale on już nie słyszał.
Jechali równym kłusem ścieżką dla konnych, na przo-dzie Jon Hreggvidsson; nogi 
dyndały mu, bo jechał oklep. Czeladź na dziedzińcu przerwała pracę i patrzała w 
milczeniu, jak odjechano z gospodarzem.
Przenocowali w Andakil u sołtysa, zamknąwszy więźnia w szopie. Wieczorem chcieli 
rozerwać się rozmową z nim, ale on powiedział, że jest stary i ma już dość 
ludzi. 
Żałuje, że zaraza nie wytępiła całego narodu. Spytali go, czy nie zna jakichś 
rimów. — 
Jeśli znam, to nie po to, aby bawić nimi innych. Nazajutrz wczesnym rankiem 
ruszyli 
dalej. Jechali na zachód drogą ku Olafsyik przez bagna, przez Snae-fellsnes, 
przez 
step koło Frodar. Do OIafsvik przybyli późnym wieczorem, właśnie kiedy zaczął 
padać deszcz. W porcie stał jakiś statek handlowy. Zsiedli z koni przy sklepie 
kupca, 
porozmawiali z jego pomocnikiem, pokazali swoje listy i domagali się rozmowy z 
kapitanem statku. Długo kazał na siebie czekać, aż wreszcie przybył i zapytał, 
czego 
chcą. Odpowiedzieli, że są wysłani przez syslumadura z Tłwerar i wiozą 
złoczyńcę, 
który ma być zesłany na roboty do Bremerholm, a na dowód pokazali kapitanowi 
list 
syslumadura. Kapitan, tłusty, siny, nie umiał czytać, kazał więc zawołać ludzi, 
którzy 
by mu wyjaśnili treść pisma. Kiedy list odczytano, spytał, gdzie Jest oryginał 
sądowego wyroku.
Tego dokładnie nie wiedzieli.
Duńczyk wskazał na Jona Hreggvidssona i burknął ochrypłym głosem:
— Co zrobił ten człowiek?
— Zabił królewskiego kata.
— Ten stary człowiek?! — rzekł Duńczyk. — Gdzie to napisano?
Przypuszczali, że jest o tym mowa w listach, ale choć je ponownie odczytano, nie 
było 
w nich tego. Duńczyk oświadczył, że żaden islandzki syslumadur nie zdoła go 
skłonić, 
aby zabierał swoim statkiem ludzi na przejażdżki dla przyjemności.
— Co to: przejażdżki dla przyjemności? — pytali tamci.
Kapitan wyjaśnił, że przejażdżka jest wtedy, kiedy statkiem jedzie Islandczyk, 
który 
nie może wykazać się, że jest złodziejem lub zabójcą. Inna rzecz, mówił, jeśli 
ktoś 
zaopatrzony jest w dokumenty z sądu, opieczętowane przez władze z Bessastadir i 
w 
gwarancję kasy państwowej co do opłaty za przewóz. Jeśli zaś idzie o chłopa, 
którego 
tu przywlekli, nigdzie nie ma nawet słowa o tym, że ukradł jagnię, a co dopiero, 
że 
zabił człowieka.
Kapitan pozostał nieugięty. Godził się zabrać więźnia tylko pod tym warunkiem, 
że 
pojadą wpierw do Bessastadir i przywiozą stamtąd niezbędne dokumenty. Po tych 
słowach poszedł sobie.
Z Olafsvik do Bessastadir w jedną tylko stronę trzeba jechać konno trzy dni, 
strażnicy 
pilnujący więźnia wpadli więc na pomysł, aby zwrócić się do syslumadura okręgu 
Snaefellsnes, w którym się właśnie znajdowali, może od niego dostaną 
zaświadczenie, 
że człowiek, którego z sobą wieźli, został skazany na althingu.
Daremnie szukali noclegu w Olafsyik, bo w okręgu Snaefellsnes panował głód, i 
gdyby nawet znalazło się w jakiejś spiżarni nieco ryby i masła, źle było 
wszędzie z 
gościnnością, a przy tym wiele zagród opustoszało zupełnie po zarazie.
Dom kompanii handlowej, jedyny w okręgu Snaefellsnes dom z drzewa, a nie z 
ziemi, 
zwykle stał nie zamieszkany, z zamkniętymi okiennicami, z wyjątkiem niewielu 
tygodni lata, kiedy szedł handel. Strażnicy Jo-na Hreggvidssona posłali do kupca 
z 
zapytaniem, czy zechce przenocować więźnia i dwóch ludzi. Kupiec odpowiedział, 
że 
Duńczycy są zobowiązani do dawania noclegu Islandczykom tylko wtedy, gdy chodzi 
o przestępców, którym udowodniono winę; w tym wypadku tak nie jest, są 
najwyraźniej głupcami lub kłamcami, niech więc sobie radzą, jak umieją. 
Zapytali, 
czy mogliby umieścić więźnia w szopie lub spichrzu, bo deszcz pada. Kupiec 
odpowiedział, że Islandczycy mają brzydki zwyczaj załatwiać swoje cieńsze i 
grubsze 
potrzeby, gdzie popadnie, zresztą zostawiają też wszy; dla takiego ludu duńska 
szopa 
nie jest właściwym miejscem pobytu. Powiedziawszy to kupiec poszedł sobie. Ale 
jakiś dobrego serca pomocnik z duńskiego spichrza dał Islandczykom kawałek 
tytoniu do żucia, bo nie mieli nic do jedzenia. Zrobiło się późno. Wkrótce potem 
przeszedł kapitan udając się na pokład, na spoczynek. Dom kupca zaryglowano. 
Strażnicy stali na żwirowanym placyku przed sklepem i naradzali się, a więzień 
trzymał się nieco na uboczu, opasany tym swoim sznurem do wędki i w swojej 
mokrej 
od deszczu czapce na siwiuteńkim czubie. Przed sklepem był wkopany w ziemie 
kamień z żelaznym pierścieniem do wiązania koni. W końcu strażnicy podeszli 
do więźnia i wskazując na ów kamień powiedzieli:
— Tam cię przywiążemy. Jego własnym sznurem od wędki spętali mu race i nogi, a 
jeden koniec przywiązali do żelaznego pierścienia, po czym i oni sobie poszli. 
Kiedy 
zniknęli, chłop nie bez trudu przeczołgał się na tę stronę kamienia, gdzie nie 
było 
wiatru, i siadł oparty; nie próbował się uwolnić, choć byłoby to łatwe, bo pęta 
te 
założone były właściwie tylko dla pozoru. Nie miał już w sobie tej gotowości do 
ucieczki jak przed dwudziestu laty, nie śniły mu się też po nocy olbrzymki. Sen 
zmógł 
strudzonego starca, przykucniętego nieruchomo u kamienia przed domem Duńczyków. 
I kiedy śpi tak w nocnym deszczu, przychodzi doń łagodny i dobry wysłaniec, tak 
jak 
w księgach opowiadają o aniołach przychodzących przez mury do więźniów, dyszy 
mu w brodę i liże jego zamknięte oczy. Był to pies.
— Ach, przyszedłeś więc, ty diable — mówi człowiek i, związany, nie może go 
odegnać, a przemoknięty pies obskakuje swego pana, macha ogonem, szczeka i liże 
go po twarzy.
— Zżarłeś źrebaka, ty szatanie — powiedział Jon Hreggvidsson, a nie można 
powiedzieć o psie nic gorszego; ale pies nic sobie z tego nie robiąc obiegał 
kamień, obok którego tkwił przywiązany człowiek.
Rano człowiek spał oparty o kamień, a pies tuż przy nim. Różni ludzie i psy 
przechodzili i mijali ich. Na schodach przed sklepem stali gadatliwi Duńczycy, 
nażarci 
i zadowoleni po rannej wódce i śniadaniu, a żałosni Wikingowie Olafa,1 szpetni w 
swych poszarpanych, obwisłych z tyłu kaftanach bez rękawów, włóczyli się z 
miejsca 
na miejsce, tępo i obojętnie spoglądając na psa i mężczyznę. Ktoś znał spętanego 
i 
jego i Islandczycy przybyli ongi na swą wyspę, jak wiadomo, z Norwegii, kraju 
Olafa.
rodzinę, ktoś drugi wskazywał na sznur od wędki, którym związano starca, a obaj 
mówili piskliwym falsetem, który niewiele ma wspólnego z przyzwoitą ludzką mową. 
Duńczycy od drzwi sklepu rzucali kpinki i dowcipy i zarykiwali się ze śmiechu.
Strażników nie było widać i nikt nie wiedział, gdzie ugrzęźli. Po krótkim czasie 
Duńczycy zabrali się do pracy, Islandczycy zaś stali i gapili się na mężczyznę i 
psa. 
Żadnemu nie przyszło do głowy podejść i oswobodzić spętanego, jak nigdy człowiek 
nie wpadłby na pomysł, aby uwolnić legendarnego wilka Fenrira * czy też ważyć 
się 
na inny czyn, który należy jedynie do bogów. Natomiast jakiś duński parobas ze 
sklepu chciał rozwiązać jeńca, aby zrobić figla władzom islandzkim i zobaczyć, 
czy 
więzień spróbuje ucieczki; kiedy się jednak zbliżył, pies rzucił się z 
wściekłością, 
gotów bronić swego pana i pęt, którymi go związano. Potem przenoszono na statek 
sztokfisza dostarczonego przez rybaków i nikt już nie troszczył się o 
przywiązanego 
do kamienia mordercę, tylko jakaś biedna kobiecina podeszła doń i przez pamięć 
na 
miłosierdzie Boże podała mu do ust miskę pełną mleka, psu zaś rzuciła kawałek 
suchej 
skóry rybiej. Tak minął dzień.
Był już późny wieczór, skończono ładowanie i statek stał gotów do odjazdu. 
Strażnicy 
się odnaleźli i oswobodzili chłopa z więzów. Teraz włóczyli się bezczynnie przed 
sklepem i między spichlerzami, czekając, aż od którejś z królewskich władz 
nadejdzie 
zaświadczenie, które wystarczy kapitanowi statku; poprzedniej nocy wysłano 
bowiem 
gońca do syslumadura okręgu Snae-fellsnes po jakikolwiek dokument, stwierdzający 
w miarodajny sposób, że Jon Hreggvidsson jest przestępcą, 1 Stwór z mitologii 
nordyjskiej, Około północy pies więźnia zaczął szczekać, a po chwili dał się 
słyszeć 
tętent. Strażnicy wyprostowali się pełni nadziei, że przybył sam syslumadur, ale 
to 
wjechała na placyk jakaś znakomita dama w czarnym płaszczu z kapturem głęboko 
naciągniętym, a przy niej wielu jeźdźców na okrytych pianą koniach. Bez niczyjej 
pomocy zeskoczyła z siodła, pewnym ruchem uniosła długą suknię podróżną, aby nie 
nastąpić na rąbek, lekką stopą pośpieszyła przed żwirowany plac i nie pukając 
weszła 
do domu handlowego Duńczyków. Pachołcy przytrzymywali konie, niech się 
tymczasem pasą na Obca kobieta zabawiła jakiś czas w domu handlowym. Kiedy 
wyszła, miała już kaptur odrzucony i nocna bryza igrała jej włosami. Kupiec i 
kapitan 
statku w ukłonach odprowadzili ją do drzwi, ona zaś uśmiechała się, aż w 
ciemności 
widać było błysk białych zębów. Pachołcy przywiedli jej wierzchowca i 
przytrzymali, 
aby go mogła wygodnie dosiąść — o kilka łokci od tego kamienia, przy którym 
siedział Jon Hregg-vidsspn.
Więzień dobył głosu:
— Jaśnie panienka jedzie dziś wyżej niźli ostatnim razem, kiedy Jon Hreggvidsson 
rzucił jej bitego talara na łono.
Natychmiast odpowiedziała:
— Komu jałmużnę dajesz, jest twoim wrogiem.
— Dlaczegoż nie odrąbano mi głowy przed dwudziestu laty, kiedy była czarna i 
kark 
był mocny, a topór twego ojca, topór królewski, nie utracił jeszcze godności?
Powiedziała: 
— Dajesz żebrakowi z litości jałmużnę, a kiedy się od niego odwracasz, twoje 
prawo 
pierworodztwa już zostało sprzedane. To był mój błąd. Ofiarowałam ci »
twoją głowę, i głowa mego ojca, głowa tego kraju, musiała się potoczyć bez czci. 
Teraz niechże dojdzie do wałki, nawet mimo nikłych sił.
— Jestem starym człowiekiem.
— Nie będziesz triumfować tu w kraju nad moimi rodzicami.
— Nie proszę o łaskę — powiedział i nagle podniósł się od kamienia, w wełnianej 
czapce na białych włosach i opasany sznurem od wędki. — Mam przyjaciela, wie o 
tym panienka, jego rusałka.
— Jego dziewka —- poprawiła, zaśmiała się i odjechała.
Kiedy zniknęła, kapitan zawołał strażników, kazał im związać więźnia i 
zaprowadzić 
go na pokład.
VIII W sierpniu zawinęli do Kopenhagi; kapitan natychmiast wysłał gońca do władz 
miejskich z wiadomością, że ma na pokładzie przestępcę. Zaraz przybyli z warowni 
uzbrojeni dozorcy więzienni. Mieli zabrać więźnia i dokumenty dotyczące jego 
sprawy, aby zaprowadzić go do tego miejsca w Danii, które ówcześni Islandczycy 
najlepiej znali.
Twierdza Bremerholm leżała, jak już sama nazwa wskazuje, na wyspie, tak że 
głębokie, piwnice zalane były wodą; otaczały ją silne mury; a na wysokich 
wieżach 
stały armaty gotowe do strzału, skierowane przeciwko Szwedom. Pomieszczenia 
więzienne przeznaczone były wyłącznie dla przestępców-mężczyzn. Nocą leżeli 
razem 
w wielkich salach, a w ciągu dnia musieli pracować w więzieniu. Jeśli objawiali 
należytą bojaźń i starali się dobrze prowadzić, cieszyli się zaufaniem dozorców 
i 
wolno im było sypiać bez kajdan. Jeśli jednak nie znali lęku i przejawiali 
krnąbrność, 
zaraz na kładano im żelazne kajdany, kopano ich, a na noc przykuwano łańcuchem 
do 
muru.
Bardzo rychło do Islandczyków w stolicy dotarła wieść z kancelarii państwa, że 
z wyrokiem, mocą którego sprowadzono Jona Hreggvidssona do Bremerholm, sprawa 
jest dość niejasna i że ostatni proces nad Oxara przeciw temu osławionemu chłopu 
prowadzony był niedbale. A kiedy ktoś przywiązujący zbyt wiele znaczenia do jego 
szkaradnego łba zadał sobie trud i przejrzał przywiezione dokumenty, wyszło na 
jaw, 
że były to tylko naprędce zrobione i nawet nie zaopatrzone pieczęcią odpisy 
orzeczenia wiosennego althingu, który wydał wyrok w wielkim pośpiechu, bez 
należytego oskarżenia i obrony. Napisano w tych papierach, że ów chłop, 
osławiony 
przez nieprzyzwoite, złe i nieuczciwe prowadzenie się, choć oskarżony o 
zabójstwo, 
opuścił thing nie wytłumaczywszy się ze swoich czynów, ma więc być 
przewieziony do Bremerholm. To było wszystko.
Z twierdzy Bremerholm jedyną drogą ucieczki był grób. Tylko nieliczni skazańcy 
potrafili przez jakiś dłuższy czas znosić nadmierne trudy pracy nakładanej im 
tutaj 
gwoli sprawiedliwości. Kilku islandzkich więźniów, co tu siedzieli za cięższe 
czy 
lżejsze przestępstwa, uważało, że najwyższy już czas, aby Jon Hreggvidsson na 
zawsze się do nich dołączył. Uznali oni za rzecz przesądzoną, że skoro ten stary 
drapichrust i obwieś, co miał już na sumieniu niejedno przestępstwo, dostał się 
tu w 
końcu, nie wyjdzie stąd żywy. Nic dziwnego, że szeroko otworzyli oczy, kiedy 
pewnego dnia zjawił się dozorca, zawołał Regvidsena, tego opryszka, co prawie na 
pewno odrąbał naszemu najmiłościwszemu królowi i panu jego prawą rękę: kata — i 
rozkazał mu iść ze sobą.
Promem przewieziono Jona Hreggvidssona z twier dzy na drugą stronę kanału. 
Ponieważ aresztowano go na Islandii w gaciach, dali mu Duńczycy nędzne spodnie. 
Urągał jeszcze pachołkowi na promie, domagając się swojego sznura do wędki, i 
klnącego tak wysadzono na drugiej stronie kanału, już w mieście.
Tam stał skulony i zmarznięty, w czarnym, odświętnym, choć połatanym kaftanie 
jakiś 
mężczyzna o długich, krzywych nogach; podszedł do chłopa z miną prawdziwie 
pogrzebową, a przy tym dziwnie roztargnioną i podał mu siną dłoń o olbrzymich, 
niekształtnych paluchach.
— Dzień dobry, Jonie — powiedział po islandzku. Jon Hreggvidsson spojrzał nań 
zmrużywszy oczy i podrapał się za uchem.
— Kimże ty możesz być?
— Jam studiosus antiąuitatum, a zwę się Joannes Grindvicensis, czyli Jon 
Gudmundsson z Grindavik.
— Ależ oczywiście! Znam cię przecież z tamtych lat. Wyszedłeś z drzwi 
wspaniałego 
domu, a przed nimi stał królewski żołnierz. Witaj, niech cię Bóg darzy pokojem, 
drogi 
Jonie.
Uczony mąż z Grindayik siąknął kilka razy i wytarł nieznacznie nos.
— Mój pan i mistrz chce się nad tobą ulitować, Jonie Hreggvidssonie — 
powiedział. 
— Iz jego polecenia stoję tu od wczesnego ranka, odkąd zegar na wieży Świętego 
Mikołaja wygrał chorał anielski. A teraz zagra wkrótce chorał ku czci Ducha 
Świętego. Pojmujesz zapewne, jak zmarzłem i jakie pragnienie mnie dręczy.
— Zabrali mnie wprost od kosy, w gaciach. Nie mam przy sobie ani szylinga na 
piwo. 
Duńczycy ukradli mi nawet sznur do wędki.
— Dobrze, dobrze — odrzekł uczony mąż i zaczął mówić o czym innym. — Witaj 
więc w imię Jezusowe, choć o suchym gardle. Cóż nowego na Islandii?
>— Ach, jakoś tani idzie. W okresie połowów mieliśmy w ostatnim roku dość dużo 
burz. Ale za to latem siana w obfitości.
— Dobrze — rzekł uczony, a po chwili namysłu dodał: — Jak słyszą, wciąż jeszcze 
jesteś złoczyńcą.
— Cóż ty mówisz?!
— Czy nie tak? — spytał Grindviking.
— Ja uważam, że jestem świętym bez najmniejszej skazy — rzekł Jon Hreggvidsson.
• Uczony Grindvikirtg nie rozumiał żartów.
— To bardzo źle być przestępcą — powiedział pełen moralnego oburzenia.
— A w rzeczywistości jestem tylko złodziejem.
— Nie wolno być złodziejem.
— Przed dwudziestu laty ukradłem pewnemu człowiekowi mały kawałek sznura do 
wędki.
••— Tego nie wolno robić.
— Czy istniał kiedy jakiś porządny święty, który by nie był na początku 
złodziejem?
Uczony wytarł nos, długo sapał i przystanął, aby prawą nogą potrzeć sobie lewą 
łydkę.
— Jak więc powiedziałem: dobrze — rzekł w końcu belferskim tonem. — Ale co to 
właściwie chciałem wieIzieć: czy nie stało się nic ważnego na Islandii? Czy lie 
przytrafiło się tam nic osobliwego?
— Nie słyszałem o niczym — odrzekł Jon Hreggvids-son — w każdym bądź razie o 
niczym ważnym. Przynajmniej w ostatnich latach.
— Na pewno nie zauważono nic ważnego? — wypytywał uczony z Grindavik.
— Nie, nie, nie zauważono na Islandii nic, co można by uznać za rzecz ważną. Nic 
zupełnie. Chyba że zechcemy nazwać nowiną historię z wyjącą rają, złowioną przed 
dwoma laty w fiordzie Skaga.
— Czyż to nie wielka nowina? Co ty mówisz? Wyła?
— Ach, stary druhu, może też jeszcze wcale nie słyszałeś, że przed dwoma laty 
widziano na Islandii ludzi latających w powietrzu?
— Widziano ludzi w powietrzu? — rzekł uczony mąż, choć już z pewną 
powściągliwością. — Dobrze. — A pociągnąwszy kilka razy nosem i wytarłszy go 
należycie, zabrał ponownie głos: — Ponieważ jesteś człowiekiem z prostego ludu, 
mówiącym do uczonego — niechby to nawet, jak powiada mój konfrater Bergur Sok-
kason, był najlichszy scholasta w chrześcijaństwie — pozwolę sobie zwrócić ci 
jako 
ziomkowi uwagę, że nie przystoi, abyś traktował mnie jak równego sobie i mówił 
do 
mnie ty, jak do psa, czy też nazywał mnie starym druhem. A nie mówię tego według 
własnego mniemania, tylko wiem, że mój pan i mistrz żadną miarą nie zniósłby 
takiego zachowania prostego człowieka wobec cechu uczonych. Przed rokiem 
wysłał mnie do Islandii, abym w Skard przepisał Sagę Apostołów z XII wieku, 
której tamtejsi ludzie nie chcą sprzedać za żadną cenę; dał mi wtedy list 
polecający, że 
nie wolno tytułować mnie w kraju niżej jak przez „mosje".
Jon Hreggvidsson odpowiedział:
— Jestem tylko prostym chłopem czynszowym, który nie znał nigdy prawdziwego 
człowieka poza właścicielem mego gospodarstwa Jezusem Chrystusem; trudno mi 
przecie nazwać człowiekiem czarnego jak smoła psa, co biegł za mną na zachód aż 
do kamienia na konie przed sklepem w Olafsyik, gdzie byłem uwiązany do 
żelaznego pierścienia. I jeśli wasza uczona jaśnie wiel-możność zechce mieć ze 
mną 
coś do czynienia, przyrzekam starać się odtąd o należyte zachowanie wobec waszej 
uczoności, o ile oczywiście od czasu do czasu nie przeszkodzi mi w tym moja 
niepoprawna głupota.
Grindyiking rzekł:
— Choć ty i twoja rodzina porzuciliście dobre oby- czaję, mistrz mój nie chce ci 
odpłacać złem, zwłaszcza że zachowuje wielką wdzięczność dla twej matki, która w 
ślepocie sWej przechowała to, czemu inni daliby zniszczeć. Dlatego z wielkimi 
zachodami i po długich dysputach ze zwierzchnością kazał cię teraz wydostać z 
warowni, skąd nikt żywy nie wychodzi, i zaprasza cię do siebie. Obecnie 
pozostaje 
jeszcze tylko sprawdzić, co z ciebie za ziółko. Ale przede wszystkim chcę 
przestrzec 
cię przed czymś, od czego zależy twe życie i zbawienie twej duszy, a mianowicie, 
abyś dopóki przebywasz w Kopenhadze, nie miał nic do czynienia z Jonem 
Marteinssonem.
— Co też wasza uczoność mówi, czyżby ziemia jeszcze nie skryła tego łajdaka? 
Kiedy służyłem w królewskiej chorągwi, ten szatan wyciągnął ode mnie i przepił 
fasowane buty!
— Żyje, a co najgorsza ukradł księgę Skoldy, tę księgę, której czternaście kart 
znalazło się u was w Rein w Akranes, w podstawie łoża twej nieboszczki matki.
— Pewnie ten nicpoń porwał też coś o większej wartości. Owych strzępów skóry 
moja matka nie mogła użyć nawet na wylatanie mi kaftana.
— Mój mistrz zaofiarował Jonowi Marteinssonowi tyle złota, ile skradziona księga 
waży — byle zechciał ją zwrócić — i proponował mu za nią rycerskie dobra; 
zobowiązał się wyrobić mu urząd na Islandii. Przez niezliczone dni nasyłał 
szpiegów, żeby czatowali na złodzieja, gdy będzie pijany, i w ten sposób 
wyciągnęli 
zeń jakieś wiadomości o księdze. Ale wszystko to na próżno.
— Hm — powiedział Jon Hreggvidsson — może i ja mógłbym z Bożą pomocą 
zarobić tu w Kopenhadze na chleb jako złodziej?
Uczony Grindyiking kilka razy chwycił powietrze jak ryba, ale żadne słowo nie 
wyszło z jego ust.
27 Dzwon Islandii — Pomyślałem tak, słysząc, że ofiarowujecie złodziejom złoto, 
urzędy i wielkie majątki, a na dodatek dajecie jeszcze i wódkę.
— Ten, kto zapisał duszę diabłu, może z pewnością zyskać sobie sławę jako mistrz 
złodziejstwa, ale nadejdzie dzień, w którym głos trąby obudzi ludzkość — mówił 
uczony. — No, bo jakże to możliwe, że nikt nie zaskoczył jeszcze Jona 
Marteinssona 
nagim w łóżku? Rzecz polega na tym, że nosi on zaczarowane spodnie.
— No cóż, chociaż przepił moje buty, nie chciałbym biedaka oczerniać, bo jemu w 
dużej mierze zawdzięczam, że wylazłem wówczas z Błękitnej Wieży. Ale na Islandii 
mówią, że tylko dzięki jego pomocy doczekał się uniewinnienia Magnus z 
Braedratunga, któremu i Bóg, i ludzie byli przeciwni.
— A ja ci mówię, że jeszcze tego samego wieczoru, kiedy uzyskał uniewinnienie 
Magnusa, utopił go w kanale — powiedział Grindyiking. — Człowiek, którego ratuje 
Jon Marteinsson, jest zgubiony.
— Jeśli się nie mylę — rzekł Jon Hreggvidsson — podobało się waszej uczoności 
chodzić z naszym imiennikiem do piwiarni.
— Dobrze, dobrze — powiedział uczony mąż z Grin-davik i pokazał wszystkie swoje 
sztuczki: sapał, kłapał, otwierał i zamykał usta, wycierał nos, to prawą 
dziurkę, to 
lewą, przystawał i tarł lewym podbiciem prawą łydkę i na odwrót. — Muszę szybko 
pójść do Świętego Mikołaja na ranne nabożeństwo. Poczekaj tymczasem na dworze i 
staraj się wzbudzić w sobie dobre myśli.
Po krótkim czasie uczony ukazał się znowu na progu kościoła i nałożył kapelusz.
— Czy nie mówiłeś — zapytał — że widziano na Islandii ludzi unoszących się w 
powietrzu?
— Tak, a nawet ptaki — rzekł Jon Hreggvidsson.
— Ptaki? W powietrzu? — powtarzał uczony. — Po wiedziałbym, że to rzecz 
niezwykła... niewątpliwie z żelaznymi szponami? Muszę to wpisać do moich 
osobliwości. Natomiast co się tyczy tego, co mówiłeś o mojej bytności z Jonem 
Marteinssonem w piwnicy, to dignum neąue justum, ani to słuszne, ani 
sprawiedliwe, 
aby prosty człowiek z Bremenholm rozmawiał w ten sposób z scriba et famulo 1 
mego 
pana. A zresztą pozwól sobie powiedzieć, że mój pan i mistrz ma zawsze 
wyrozumiałość dla słabości swego sługi, zwłaszcza że wie, jak mu się wiedzie i 
jak 
kiepsko stoję z pieniędzmi, podczas gdy Jon Marteinsson ma zaczarowane spodnie.
ix Ciężka ponurość wisi nad wioskami, nad niskimi zielonymi pastwiskami, nad 
leniwie płynącymi wodami południowego kraju. Każde oko przesłonięte jest ciemną 
chmurą, przez którą nie zdoła przeniknąć słońce, każdy głos pozostaje głuchy jak 
pisk 
uciekającego ptaka, każdy ruch ospały i niepełny. Dzieciom tu nie wolno się 
śmiać, 
niczym nie wolno nikomu przypominać, że się żyje; nie należy lekkomyślnie 
drażnić 
niebieskich potęg, ale trzeba zdać się pokornie na los i mówić tylko szeptem — 
bo 
może Bóstwo nie wymierzyło jeszcze dosyć razów, może gdzieś jeszcze ukrywa się 
jakiś nie odpokutowany grzech, może gdzieś pełznie jeszcze jakiś robak 
zasługujący 
na zdeptanie.
Duma całego kraju, jego głowa i honor, stolica biskupia w Skalholt chwiała się w 
posadach. Mogli sobie mieszkańcy południa być z niej bardziej czy mniej 
zadowoleni, 
zależnie od tego, kto na niej zasiadał — Skalholt było siedzibą tego urzędu, 
którego 
powaga nie umniejszała się, choć rosły wpływy króla. Tu była 1 Z pisarzem i 
sługą, 
(łac.)
27*
szkoła, duchowieństwo i uczeni, tu się uiszczało czynsz dzierżawny z biskupich 
dóbr, 
tu otrzymywali jałmużnę przybyli z daleka wędrowcy, jeśli przewoźnicy zechcieli 
przeprawić ich przez rwące nurty. Odkąd jedna z biskupich małżonek kazała 
niegdyś 
zniszczyć kamienny most na rzece Hvita, nędzarze i włóczędzy umierali na lewym 
brzegu rzeki, ale i oni mieli choć tę pociechę, że mimo wszystko świeci dla nich 
na 
zachodzie światło chrześcijaństwa.
Aż grzechy ludu stały się tak wielkie, że nawet to miejsce się nie ostało i 
dotknął je 
gniew Boży. Jeśli karzący bicz spada na proste pospólstwo, nie przekracza to 
ludzkiego zrozumienia. Kiedy jednak śmierć porywa nagle kapłanów, mężów wielce 
uczonych, najbardziej obiecujących scholastów i cnotliwe dziewice, kiedy umiera 
ojciec chrześcijan, biskup, i w kwiecie wieku gaśnie jego małżonka, wzór -cnót i 
duma 
całego kraju, łącząca w jednej osobie najznakomitsze rody, stało się oczywistym, 
że 
wśród tej burzy nikt, wielki czy mały, nie będzie oszczędzony i jawnie spełni 
się 
wszystko, co Kościół od dawna głosił o gniewie Boga nad grzeszną ludzkością.
Kiedy odbył się synod i z całego kraju przybyli ocaleni od śmierci pastorzy, 
polecono 
pastorowi kościoła katedralnego, Sigurdurowi Syeinsscnowi, objąć tymczasem urząd 
biskupa; kazał więc przenieść swoje książki i inne rzeczy z zimnej izdebki w 
gmachu 
szkoły do biskupiego domu; brzydki drewniany Chrystus królował odtąd w sali 
zielonej, najlepszej z tamtejszych izb.
Jesienią pogoda była w ciągu dnia piękna, nocami szron bielił ziemię.
Pewnego dnia na porosły trawą dziedziniec przed siedzibą biskupa zajeżdżają z 
parskaniem konie; jeźdźcy zsiedli, cugle zwisają luzem, konie niecierpliwie trą 
uzdy o 
kopyta. Nikt nie puka do drzwi — snadź przybył gość przyzwyczajony do tego, aby 
bez pukania wstępować do ludzkich domów. Drzwi wejściowe otwierają się jak od 
silnego uderzenia wiatru. Lekkie kroki w sieni i drzwi do zielonej sali pchnięte 
zostają 
na oścież. — Dzień dobry.
Stanęła w otwartych drzwiach, smukła, w ciemnym płaszczu pokrytym końską 
sierścią, z pejczem w raku. Twarz tej dojrzałej kobiety straciła urok kwiatu, a 
usta jej 
trudno było już nazwać nieskazitelnie pięknymi, bo zęby stały nieco za rzadko; 
za to w 
postawie było coś, co nakazywało szacunek — to, co było w niej tak niezwykłe i 
swoiste, zaczynało ustępować wspólnym cechom całego rodu. Ale tak jak niegdyś, 
dzień zmieniał się od blasku jej oczu.
Nowoobrany zastępca biskupa podniósł wzrok znad ksiąg i dostrzegłszy przybyłą 
wyszedł naprzeciw i powitał ją uroczyście.
— Co za bona auguria! * — rzekł. Powiedziała, że przed tygodniem jeździła na 
zaproszenie starego Yigfusa Thorarinssona do Hjalrnholt i wraca teraz do domu, 
na 
zachód, do swego majątku nad fiordem Breida; ponieważ zaś droga wiodła tędy, 
chciała pozdrowić swego starego przyjaciela i... zalotnika.
— A przy tym — dodała — mam do was, drogi pastorze Sigurdur, pewną drobną 
sprawę.
Odrzekł, iż byłby to najradośniejszy dla niego dzień, gdyby przyjęła jego 
usługi; 
zapytał, jak się miewa; wyraził współczucie z powodu jej wdowiej żałoby, 
ponieważ 
już latem dotarła do Skalholt wiadomość, iż jego kolega szkolny i dobry znajomy 
Magnus, ów mąż głęboko nieszczęśliwy, rozstał się z życiem w Kopenhadze, 
wygrawszy przedtem swoją ziemską sprawę.
l Dobra wróżba, (lać.)
Uśmiechnęła się.
— W procesie tym ktoś przegrał... — powiedziała. — Ale w takich czasach, jak 
obecne, nie warto zajmować się drobiazgami. Dlatego też nie miałam wcale ochoty 
szukać świadków i poddawać się przysiędze oczyszczającej, aby odeprzeć 
skierowane 
przeciwko mnie oskarżenie zawarte w wyroku Najwyższego Trybunału. A wy, 
drogi pastorze Sigurdur, nie uznaliście jeszcze hańby mej za dość wielką, aby 
zgodnie 
z prawem Kościoła utopić mnie w Oxara.
— Wykroczenia, których człowiek żałuje, przestały istnieć — rzekł vicarius 
biskupi. 
— Wszelkie ludzkie kary za nie są już tylko błahostką, gdyż Pan zmazał je w 
swojej 
księdze.
— Odłóżmy więc błahostki — powiedziała. — Miałam zresztą przynajmniej jedną 
pociechę w tej sromo-cie: Braedratunga ze wszystkimi larami i penatami nie 
przypadła 
królowi. Stary Yigfus przepisał teraz wszystko razem na mnie.
— Klęska tych sił, co posłusznie współdziałają z Panem, jest tylko złudzeniem. 
Sprawa ta przybrała teraz bez wątpienia obrót bardziej niż przedtem zgodny z 
wolą Bożą. Może miara nieszczęść, naznaczona przez Pana temu biednemu krajowi, 
już się dopełniła.
— Na pewno tak, skoro tylko ja, wyrodna, mam przeżyć cały mój ród.
— Wędrowny skald ukrył kiedyś młodą dziewicę w swojej harfie — rzekł mcarius 
biskupi. — Jej dostojny ród zginął. I kiedy dziewica płakała, wędrowny skald 
trącał 
harfę. Wiedział, że przeznaczeniem dziewicy było utrzymać honor swego rodu.
— Mam jednak nadzieję, że wy, panie, w swojej łacińskiej harfie skalda nie 
nosicie 
starej, dziobatej wdowy, do tego nierządnicy.
— Prawdziwy poeta kocha różę nad wszelkie róże, dziewice nad dziewice. Ją, 
której 
mój mistrz Luter nie był w stanie ujrzeć ani na jawie, ani we śnie, ani w 
objawieniach, 
ją, ją tylko kocha poeta, wieczystą rosam rosarum i mrgiuem mrginum,, dziewicę 
ante 
par-tum, in partu, post partum. Tak mi dopomóż Bóg.
— Dawno wiedziałam, że żadna nauka nie jest tak niemoralna jak teologia, jeśli 
ją 
tylko' należycie wykładać: dziewica, nim urodzi, dziewica, kiedy rodzi, dziewica 
po 
urodzeniu. Ja, stara wdowa, muszę się czerwienić. Przez Chrystusa, błagam, pomóż 
mi, drogi pastorze Sigurdur, abym wróciła na twardą ziemią.
Zaczął chodzić tam i z powrotem, splótłszy zwisające race i patrząc swymi 
gorącymi, 
czarnymi oczyma.
Podjęła na nowo:
— Minęło już więcej niż trzy lata, pastorze Sigurdur, jak pewnego razu przybyłeś 
do 
mnie do Braedratunga, • tam, na wschód od rzeki, i powiedziałeś kilka słów, do 
których wówczas nie przywiązywałam znaczenia. Potem jednak nastąpiły wypadki, 
które jeszcze raz dowiodły słuszności starego przysłowia, że największa przesada 
najbliższa jest prawdzie. W czasie owych odwiedzin zdawaliście się być pewni, że 
ojciec mój utraci z wyroku sądu cześć i majątek. Zaśmiałam się. I wówczas 
wypowiedzieliście owe słowa.
— Jakie słowa? — zapytał.
— Powiedzieliście: „Ofiaruję mój majątek i moje życie, oddam ostatni skrawek 
mych 
posiadłości."
— Czego chcecie ode mnie, pani?
— Brak mi pieniędzy — powiedziała — gotowizny, srebra, złota.
— Na co?
— Nie sądziłam — odrzekła — że zapyta o to mój przyjaciel, co więcej, przyjaciel 
mego ojca.
— Kiedyś wywnioskowałem, pani, z waszych słów, że sama posiadacie sporo 
gotowizny.
— Miałam trochę bitych talarów, ale kiedy rozeszła się wieść o śmierci Magnusa i 
o 
tym, że wygrał proces, zaczęli się schodzić zewsząd ludzie z pretensjami. 
Zapłaciłam, 
czego ode mnie żądano; było już tego bardzo dużo, a wciąż jeszcze stają przede 
mną 
nowi wierzyciele mego świętej pamięci męża.
— Zawsze tak bywa: kiedy ludzie wiedzą, że kobieta została bez opieki, usiłują 
ją 
oskubać. Byłoby lepiej, gdybyście mnie, pani, wcześniej odwiedzili, zbadałbym te 
wszystkie żądania. Zresztą wątpię, wyznam szczerze, czy naprawdę do was, pani, 
należy pokrywanie długów zaciągniętych przez świętej pamięci Magnusa.
— Nie chcę tego roztrząsać — rzekła. — Ciąży na mnie powinność, wobec której 
wszystko inne jest błahostką. — I tak doszła wreszcie do swej właściwej prośby.
Oto pragnie, aby podjęto sprawę jej ojca i rozpatrzono na nowo wyrok sądu 
komisarskiego, zwłaszcza to orzeczenie, że ojciec jej zbyt surowo jakoby karał 
włóczęgów i łotrów. Większość tych ludzi wprawdzie umarła albo są to istoty tak 
nie 
znaczące, że w związku z nimi trudno podjąć proces na nowo. Ale żyje jeden z 
nich, 
morderca Jon Hreggvidsson, którego sprawa nader zaważyła na wyroku wydanym 
przeciw jej ojcu. Obeznani z prawem mężowie zapewnili ją — mówiła dalej — że co 
do winy tego Jona nie było nigdy wątpliwości, aczkolwiek wyrok skazujący był źle 
uzasadniony; gdyby — choć już tyle lat upłynęło — powiodło się uzyskać przeciw 
niemu wyrok skazujący, osiągnęłoby się dostateczną podstawę do podjęcia na nowo 
sprawy lóg-niadura Eydalina. Potem opowiedziała zastępcy biskupa, jak z pomocą 
niewielkiego przekupstwa udało jej się ubiegłej jesieni skłonić althing do 
wezwania 
tego .ptaszka, ale oczywiście wymknął się, tak jak dawniej, zanim został 
przesłuchany; 
mimo wszystko wydano nań wy- t k zaoczny i skazano go na roboty w Bremerholm. 
Ale k się można było spodziewać, ta zbieranina opojów nie zdobyła się na 
sporządzenie należycie sformułowanego wyroku, i kiedy przytaszczono chłopa na 
statek, Duńczycy po przeczytaniu dokumentów doszli do wnio-ii, że ktoś po prostu 
chce się przejechać za darmo. — Wtedy naradziwszy się z władzami w Snaefells 
pojechałam nocą do Olafsvik —ciągnęła dalej Snaefri-dur — i tam musiałam 
przekupić Duńczyków, aby zabrali łotra ze sobą.
Potem opowiedziała, jakie wieści o losie starego przywiózł przybyły właśnie 
ostatni 
jesienny statek: w Kopenhadze, jak już kilka razy przedtem, poważne siły 
postarały się 
uwolnić od winy i kary złoczyńcę, jego, któremu ojciec jej okazał tyle 
miłosierdzia, że 
opłacić to musiał własną czcią i honorem kraju. Ledwie parę dni spędził Jon 
Hreggvidsson w twierdzy Bremerholm, udało się tym ludziom uwolnić go stamtąd i 
teraz pono żyje w dobrobycie w pewnym znakomitym domu w Kopenhadze. 
Wszystko, czego z wielkim trudem dokonała, poszło na marne. Wciąż jeszcze 
silniejsze są owe siły, co chcą utrzymać wyrok skazujący jej ojca, a 
uniewinniający 
Jona Hreggvidssona. Krótko mówiąc, ma obecnie zamiar opuścić jak naj spieszniej 
kraj i udać się do Kopenhagi, aby odszukać pana lennego Islandii...
— ...który, jak mi się zdaje, był naszym przyjacielem, i prosić go o wyjednanie 
u 
króla, aby wyrok odejmujący cześć ISgmadurowi został rozpatrzony przed wyższym 
trybunałem. Cały kłopot — rzekła '-— że brak mi srebra na tak kosztowną podróż.
Póki mówiła, tńcariiis biskupi stał z pochyloną głową. Co jakiś czas odrywał 
wzrok od 
podłogi i kierował ku mówiącej, nie podnosił go jednak wyżej niż do jej kolan. 
Raz 
wraz drgały mu usta i nozdrza; palce zaś zaciskał tak mocno, że aż pobielały 
kostki 
sinych dłoni.
Kiedy skończyła, odkaszlnął z śmiertelną powagą, rozłożył dłonie i znowu je 
splótł, 
spojrzał na nią płonącymi oczyma i jego twarz skurczyła się jak pysk zwierzęcia, 
które 
chce wyć. Ale kiedy zaczął mówić, przemawiał powoli, z rozmysłem i ogromną 
powagą, należną jedynie sprawom o rozstrzygającym znaczeniu.
— Wybaczcie, pani, że niezmienny miłośnik waszego duchowego zbawienia postawi 
wam w świętym imieniu naszego Boga i Pana jedno pytanie przed wszystkimi innymi: 
czy całowałaś, pani, kiedykolwiek w życiu Arnasa Arnaeusa „trzecim 
pocałunkiem", tym, który łacińscy pisarze zowią „suavium" J?
Spojrzała na niego z rozpaczą, jak człowiek, co po nieskończenie długiej 
wędrówce 
przez pustynię staje wreszcie przed Fulikaekur — rzeką smrodliwą i pełną 
unoszących 
się wyziewów. Zagryzła wargi i odwróciwszy się od niego patrzyła w okno, za 
którym 
na dziedzińcu czekali na nią przy koniach jej pachołkowie. W końcu odwróciła się 
znowu i z uśmiechem rzekła do zastępcy biskupa:
— Proszę, aby wasza dostojność nie myślał, że mam chęć bronić mego słabego 
ciała. 
Już niewiele dni i nocy, a przyjdzie koniec i rozsypie się ono w proch. Tylko, 
mój 
zacny pastorze Sigurdur, skoro jesteście miłośnikiem mej duszy, a ta nie ma 
warg, jest 
chyba obojętne, czy proch całował się pierwszym, drugim czy trzecim pocałunkiem.
— Jeszcze raz ostrzegam cię, duszo umiłowana, przed odpowiedzią kryjącą w sobie 
grzech większy jeszcze od tego, którego się wypierasz.
— Kiedy rozmawia się z mężem tak świętym jak wasza dostojność, zmienia się 
człowiek stopniowo w małego diabła z pazurami. Od dawna wiedziałam, pastorze 
Namiętny, zmysłowy pocałunek.
Sigurdur, że im więcej z wami dyskutuję, tym niżej zstępuję do piekła, aż na 
jego dno. 
A mimo to przybyłam do was, panie.
— Moja miłość do was jest i pozostanie niezmienna — rzekł zastępca biskupa.
— Przychodzę do was, ponieważ nikt nie może być tak pewien schronienia u 
przebitego boku waszego Chrystusa jak najbardziej upadłe dziecię piekła. Kiedyś 
mówiłam w waszej obecności bez szacunku O' tym wy-rzeźbionym w drzewie Bogu, 
ale nie czyniłam tego z niedoceniania jego mocy. Wierzę i szczerze to wyznaję, 
że 
jeśli ten straszliwy Zbawca żyje gdzieś w tym kraju, mieszka On w waszej piersi, 
pastorze.
— Jesteś w przymierzu ze wszystkim, co mi wrogie — odpowiedział splatając z 
całej 
siły dłonie. — Przez ciebie kwiaty na łące sprzysięgły się przeciw mnie. Nawet 
słońce 
z jasnego nieba uczyniłaś wrogiem mojej duszy.
— Wybaczcie, pastorze Sigurdur. Sądziłam, że jesteście przyjacielem mego ojca i 
że 
słowa, które wam powtórzyłam, wyrzekliście ze szczerego serca. Teraz widzę, iż 
się 
myliłam, wprawiam was tylko w zły humor. Zaraz odjeżdżam. Zapomnijmy o 
wszystkim. Zastąpił jej drogę i rzekł:
— Jakie j że chwili mogłem przez wszystkie te lata bardziej pragnąć aniżeli tej, 
kiedy najwspanialsza z wszystkich kobiet Islandii zeszła do mnie, biednego 
samotnika?
— Najnędzniejsza z niewiast, prawdziwe uosobienie żałosnej kobiecości, całego 
niewieściego rodzaju, tak zwalczanego przez waszą teologię. Ale teraz, mój miły 
pastorze Sigurdur, pozwól już temu marnemu stworzeniu odjechać.
— Tam... tam leżą... w baryłce... o, tam w ścianie — zeptał stojąc przed nią ze 
wzniesionymi rękoma i roz czapierzonymi palcami — jeszcze trochę jest na górze, 
na 
strychu... w skrzyni. Oto klucze. A dwieście talarów tam, w szkatułce. Weź te 
diabelskie opłatki, te faeces diaboli1, co już zbyt długo dręczyły moje 
sumienie, jedź z 
nimi na południe i spotkaj się ze swym gachem. Ale jeśli ktoś — czy postępuje 
sprawiedliwie, czy nie — pójdzie do piekła, ja nim będę.
Gyldenl6ve, krewny króla, baron Marselisborga, generalny poczmistrz Norwegii, 
namiestnik i naczelny poborca podatków, albo, jak sam się tytułował: gubernator 
Islandii, posiadał w Danii wiele majątków i wspaniałych pałaców. Latem 
najchętniej 
przebywał jednak w swoim zamku Fredholm, bo tuż za fosami zamku rozciągały się 
ogromne lasy bogate w zwierzynę. Nazwał tę siedzibę Chateau au Bon Soleil, po 
duńsku Sollyst, czyli zamek pięknego słońca. Od gościńca do mostu nad fosą była 
prawie mila drogi, ale ta odległość obwieszczała, jak dostojny pan tu mieszka, 
do 
którego przybywają w odwiedziny tylko świetni goście, w powozach.
W piękny dzień prawdziwie duńskiej późnej jesieni ową wspaniałą drogą do zamku 
toczy się stara kolasa, nieco odświeżona, w kilku miejscach związana powrozami, 
źle 
wysmarowana, skrzypiąca. Bóg wie, czy jeden z koni nie kuleje.
Przy moście zamkowym trzyma straż dragon ze strzelbą i szablą, a opodal stoi 
jego 
koń u żłobu.
— Kto jedzie?
Stangret otworzył drzwiczki. W kolasie siedziała blada kobieta, w ciemnym, 
prostym 
płaszczu, spiętym pod l Drożdże szatańskie, (łac.)
szyją starą srebrną klamrą, i w białym kołnierzu. Jej srebrzysta peruka była tak 
świeżo utrefiona i czysta, jakby kupiono j ą'dopiero wczoraj, może umyślnie na 
tę 
podróż; ale na peruce nosiła skromny kapelusz o szerokim brzegu, jak gdyby po 
nabyciu tak drogiej peruki nie starczyło już pieniędzy na modny kapelusz z 
piórami. 
Była jednak w owej kobiecie jakaś dostojność, i kiedy dragon spostrzegł, że z 
trudnością mówi językiem tego kraju, skłonił się przed nią głęboko, zapewniając, 
że 
doskonale rozumie niemczyznę, mową wykwintnych ludzi, może więc ona śmiało sią 
nią posłużyć. Po czym prezentując broń pomaszerował przez most przed jej powozem 
i zadął w róg na zamkowym dziedzińcu.
Stary, pełen godności lokaj w czerwonej liberii wyszedł na dziedziniec i pomógł 
wysiąść gościowi.
— Donieś panu baronowi, że przyjechała pani, co pisała do niego, i przywozi mu 
list 
od namiestnika Beyera. Na froncie zamku były dwie bardzo wysokie wieże: jedna 
okrągła, druga czworokątna, połączone czteropiętrową budowlą, środkiem której 
prowadził wjazd tak szeroki, że mógł przejechać duży powóz.
Damę wprowadzono przez wąską furtę w jednej z wież, potem długo wchodzili 
krętymi schodami, aż dotarli do ciemnego przedpokoju, skąd przez "otwarte 
skrzydło 
szerokich drzwi weszła do apartamentu gubernatora.
Apartament ów znajdował się w środku zamku, okna wychodziły na wewnętrzny 
dziedziniec. Sklepioną salą wyłożoną kamiennymi flizami zdobiła bogata kolekcja 
broni: na ścianach wisiały nie tylko rozliczne puszki, strzelby z lontami i 
rożki z 
prochem, ale także oszczepy, miecze i kopie powiązane niby bukiety kwiatów; 
zbroje 
stały w kątach jak samotni strażnicy, a nad drzwiami i oknami wisiały tarcze 
herbowe, 
na których były wymalowane smoki, drapieżne ptaki i budzące grozę dzikie 
zwierzęta. W oknach były witraże, składające się z setek drobnych, oprawionych w 
ołów szybek, a na nich obrazy rycerzy na potężnych rumakach, którzy toczyli 
pełne 
chwały boje. Na ścianach wisiały też jelenie czaszki z rogami, niektóre wieńce 
były 
olbrzymie, w nieskończoność rozgałęzione. Wzdłuż ścian stały ciężkie drewniane 
ławy i żelazem okute skrzynie, a przed nimi potężne dębowe stoły, na półkach zaś 
ponad siedzeniami błyszczały miedziane naczynia i duże, gliniane dzbany z 
wypukłymi napisami: nieprzystojnymi wierszykami i cytatami z Pisma świętego w 
języku niemieckim.
Na jednym ze stołów leżały dwa grube tomy: zamknięta klamrami z brązu Biblia i 
druga, równie gruba, może nawet jeszcze grubsza księga o leczeniu koni; na nich 
para 
rękawiczek i bat na psy.
Kiedy tak chwilę dama stała oglądając wnętrze sali, zjawił się służący w 
jedwabiach i 
złotych sznurach i z uroczystą miną zapowiedział gościowi, że jego książęca mość 
nadchodzi.
Gyldenloye, baron Marselisborga i gubernator Islandii, był wysoki, ale klatkę 
piersiową miał zapadłą, brzuch potężny i chude nogi w obcisłych spodniach — 
wyglądało to jak dwie drzazgi wetknięte w bułkę; nad tym długa twarz z obwisłymi 
policzkami i zielonkawa peruka sięgająca ramion. Odziany był w złotem przetykany 
kaftan, wyplamiony tłuszczem i winem; w ręce trzymał stempel do nabijania 
broni. Jego wodniste oczka podobne do świńskich, nie pozbawione inteligencji, 
ale 
melancholijne, typowe oczy rodu Gyldenlove, wskazywały na człowieka skrytego, 
stroniącego od ludzi, pełnego znużenia i.nieco posępnego. Mówił niewyraźnie, 
taką 
niemczyzną, jakiej używa się w przekleństwach żołdaków, zmieszaną z rozmaitymi 
obcymi sło- wami. Głos miał przepity, z grzmiącym, gardłowym ", co brzmiało jak 
rzężenie zarzynanego zwierzęcia. — Bonjour, madame l — powiedział gubernator 
Islandii. — Ach, ty jesteś tą jakąś islandzką wdową, hombre 2, jeszcze takiej 
nie 
widziałem.
Potem podszedł do niej i wilgotnymi palcami dotknął jej okrycia, spytał, gdzie 
to 
sukno kupiła i kto uszył jej płaszcz, i co to za niezwykła srebrna ozdoba. Nigdy 
jeszcze nie widział tak kutego srebra; czy to na Islandii robią takie rzeczy?
— Hombre, jestem naprawdę zdumiony, któż dostarcza im na to srebra? Czy ona 
zechce podarować mi tę ozdobę?
Odrzekła, że całe jej srebro do niego należy, jeśli mu się coś tak marnego 
spodoba, nie 
zdradzała jednak wcale zamiaru odpięcia srebrnej klamry, ale od razu 
przystępując do 
swej sprawy wyciągnęła list, jaki przywiozła od namiestnika Beyera z 
Bessastadir, 
zastępcy pana lennego. Skoro tylko ujrzał list, ogarnęło go znużenie urzędowymi 
sprawami i nuda, i niechętnie zapytał:
•— Dlaczego nie idzie to przez kancelarię? Nie zajmuję się sprawami, które nie 
przeszły przez kancelarię. A teraz bawię na łowach.
— List ten zawiera sprawę szczególnej wagi — rzekła.
— Od dawna skończyłem z czytaniem czegokolwiek prócz księgi o leczeniu koni, i 
to 
jeśli zachoruje któryś z moich wierzchowców. Nie mam tu nikogo, kto by mi list 
przeczytał. A zresztą z Islandii piszą mi zawsze to samo: wieczne labidzenia o 
sznury 
do wędek. Przez cały czas mego urzędowania — w nieskończoność —
1 Dzień dobry pani. (franc.)
2 Przekleństwo. Dosłownie: hombre! po hiszpańsku znaczy:
iowieku!
sznury. Ale my tu, w Danii, rzadko kiedy odczuwamy brak ryby. Nie zależy nam na 
tym, aby ludzie łapali na nieograniczoną ilość sznurów nieograniczoną ilość 
ryby.
— Jestem córką logmadura Islandii, niesłusznie pozbawionego na stare lata czci i 
majątku. Wasza ekscelencja jest gubernatorem Islandii.
-— Tak, mój stary przyjaciel, a wasz ojciec, był kutym na cztery nogi sądowym 
krętaczem — rzekł Gyl-denlóye — i mimo to tak mu poszło. Przyszedł inny, który 
był 
jeszcze bardziej szczwanym krętaczem. Tak już zawsze było na Islandii. Już mi 
obrzydły troski o Is-landczyków.
— Odbyłam długą podróż, aby spotkać waszą ekscelencję.
Jego oblicze rozjaśniło się znowu, patrzał na nią nie myśląc już o sprawach 
urzędowych.
— Jesteś niewiastą z dostojnego rodu. Na twoim miejscu nie wracałbym już na 
Islandię. Zostań tu i wydaj się za mąż. Nam wiedzie się tu tak dobrze. Za moich 
lat w 
samych tutejszych lasach przybyło ze trzysta sztuk zwierzyny. Obejrzyj sobie 
tylko tę 
głowę. Czy nie wspaniała? — Podniósł się, aby pokazać jej największe spośród 
wiszących na ścianie rogów. — Ma dwadzieścia dziewięć rozgałęzień, hombre. Tę 
sztukę sam położyłem. Nawet król, mój krewny, nie powalił zwierzęcia z większą 
koroną rogów.
— Z pewnością, piękna to głowa. Znam jednak zwierzę mające jeszcze wspanialsze 
rogi. Jest nim sprawiedliwość. Przybyłam do was, jaśnie wielmożny panie, w imię 
sprawiedliwości obchodzącej cały kraj... wasz kraj.
— Islandia — mój kraj? Do diabła z nią! — rzekł Gyldenlove, baron Marselisborga. 
Lecz mimo to zniżył się do wysłuchania listu swego sługi z Bessastadir, jeśli go 
sama 
przeczyta.
Syslumadur Beyer pisał, że oddawczyni niniejszego listu jest jedynym żyjącym 
potomkiem najznakomitszego z wszystkich rodów Islandii. Następnie wspomniał o 
wołającym o pomstę do nieba wydarzeniu, jakie zaszło na wyspie, kiedy to 
specjalny 
wysłannik królewski Arnas Arnaeus, obdarzony nadzwyczajnymi pełnomocnictwami 
przez świętej pamięci zmarłego monarchę, zhańbił ojca tej kobiety, 
najznakomitszego 
męża w całym kraju, wiernego i godnego poddanego króla. Z kolei, następowała 
relacja o praktykach tegoż Arnaeusa, jak to on prześladował starego logmadura i 
niektórych jego współpracowników, unieważniał nawet bardzo dawne orzeczenia jego 
sądu, wreszcie skonfiskował jego posiadłości, tak że ten wierny sługa króla, 
zepchnięty do rzędu wyzutych z czci niewolników i żebraków, w parę tygodni potem 
spoczął w grobie.
Dalej donosił namiestnik, że biskup ze Skalholt, mąż córki owego sędziwego, 
wysoko 
urodzonego męża, miał pojechać do Danii, aby wyjednać naprawienie tych krzywd: 
„Lecz zaraza spadła na kraj jak burza, porywając więcej niż trzecią część 
ludności, w 
tym zaś wielką ilość duchownych; śmierć zabrała również biskupa ze Skalholt, 
jednego z najniezawodniejszych przyjaciół króla, oraz jego pełną cnót małżonkę 
Jorunn, wielce światłą panią i Madame.
Tak więc do obrony czci swego ojca pozostała z tego rodu tylko młoda pani 
Snaefridur, wdowa po nieszczęśliwym a szlachetnym panu Magnusie Sivertsenie. 
Odwiedziła ona w Bessastadir nadawcę listu i oświadczyła, że poczucie honoru 
zmusza ją, biedną i samotną niewiastę, aby wyruszyła poprzez burzliwe morze i 
przedłożyła Waszej Ekscelencji czy też zgoła Majestatowi Króla swą 
najpokorniejszą 
prośbę o przekazanie wyżej pomienionego komisarskiego orzeczenia wyższemu 
trybunałowi do ponownego rozpatrzenia.
28 Dzwon Islandii Polecając tę czcigodną damę życzliwości Barona Marselisborga i 
Gubernatora Islandii i prosząc Jego Ekscelencję, niech łaskawie podda jak 
najdokładniejszemu zbadaniu niebezpieczne praktyki w rodzaju wystąpień 
commisarii 
Arnaei, i zechce przeszkodzić temu, aby łowcy fortuny uwłaczali powadze władzy, 
niepokoili królewskie sługi i intrygowali przeciwko prostemu ludowi, pozostaję 
Waszej Ekscelencji najuniżeńszym i zawsze [gotowym do usług tres obeissant 
serviteur...1"
Gyldenl6ve wetknął stempel do buta, aby podrapać się w stopę, i rzekł:
— Od lat mówię królowi, memu krewnemu: przenieś Islandczyków do Jutlandii, 
gdzie dosyć jest pastwisk dla ich trzód, i sprzedaj ten kraj Niemcom, Anglikom 
czy 
niechby nawet Holendrom, i to, im prędzej, tym lepiej, pieniądze zaś obróć na 
prowadzenie wojny przeciwko Szwedom, co ukradli ci twój piękny kraj Skanię.
Po wysłuchaniu tej odpowiedzi długo siedziała w milczeniu. Wreszcie odrzekła:
— Z zamierzchłych czasów została pewna strofa islandzkich skaldów. Brzmi 
ona tak: „Nic to, że stracisz bydło i rodzinę i sam umrzesz, bylebyś zachował 
swoją 
dobrą sławę."
— Hew ick nich verstahn 2 — mruknął baron Marselisborga, gubernator Islandii.
Mówiła dalej, najpierw ociągając się nieco, ale z każdą chwilą zapał jej rósł:
— Pytam waszą ekscelencję: Dlaczego mają nam odebrać naszą cześć, póki nie 
odbiorą życia? Dlaczego król Danii nie chce, abyśmy zachowali nasz honor? Nie 
wyrządziliśmy mu przecie nigdy nic złego. Nie jesteśmy niczym gorszym od niego. 
Moi przodkowie pano1 Najposłuszniejszy sługa, (franc.)
2 Nie rozumiem, (przekręcona dolnoniemczyzna)
wali nad lądami i morzami. Przepłynęli burzliwe morza i zjawili się na Islandii 
w 
czasie, kiedy żaden lud ziemi nie umiał żeglować. Nasi skaldowie układali 
pieśni i opowiadali sagi, i to właśnie w mowie króla Odyna z Asgard l, wówczas 
gdy Europa mówiła jeszcze narzeczem niewolników. Gdzie pieśni, gdzie sagi 
ułożone przez was, Duńczyków? Nawet waszych bohaterów z zamierzchłych czasów 
uwieczniliśmy w naszych księgach my, Islandczycy. Waszą mowę z tych czasów, 
duńską mowę, którąście zgubili i zapomnieli, my za-chowuj.emy. Proszę bardzo, 
zabierzcie srebro moich prababek... — odpięła srebrną klamrę u szyi, aż ciemny 
płaszcz zsunął się na ziemię, i stała w błękitnej sukni ze złotym pasem — 
zabierajcie 
wszystko. Sprzedawajcie nas jak bydło. Wywieźcie nas do Jutlandii, gdzie tylko 
wrzos rośnie. Albo jeśli wam się podoba, biczujcie nas dalej tam, w naszym 
własnym 
kraju... Widocznieśmy na to zasłużyli. Duński topór na wszystkie czasy, na 
wieczność tkwi w szyi biskupa Arasona, niech tak będzie. Bogu chwała, że 
zasłużył 
na tych siedem ciosów topora, bo siedem razy trzeba było uderzyć, aby odłączyć 
od 
ciała tę siwą głowę o grubej, krótkiej szyi, co nie umiała się ugiąć. Niech 
wasza 
ekscelencja wybaczy, żem to wszystko opowiedziała, żeśmy ludem sag i że niczego 
nie umiemy zapomnieć. Ale proszę nie sądzić, jakobym chciała użalać się słowem 
czy 
myślą na to, co się stało. Może najlepiej dla pokonanego ludu, aby go wytępiono: 
nawet jednym jedynym słowem nie chcę prosić o łaskę dla Islandczyków. My, 
Islandczycy, nie jesteśmy naprawdę dość dobrzy, aby umierać własną śmiercią. I 
życie od dawna już nie ma dla nas żadnej wartości. Jednego tylko nie wolno nam 
stracić, dopóki pozostał z tego ludu choć jeden jedyny człowiek, obo1 Siedziba 
bogów 
nordyjskich.
jętnie: bogaty czy ubogi; nawet martwi nie możemy się obejść bez tego; o tym 
mówi ta starodawna strofa, 0 tym, co nazywamy naszą dobrą sławą, naszą chwałą: 
aby mój ojciec i moja matka, nawet rozsypawszy się już w proch, nie nosili miana 
bezecnych złodziei. .
Baron Marselisborga wyciągnął z sakiewki pusty nabój i zajrzał jednym okiem do 
łuski.
— Nikt obcy nie pozbawił Isłandczyków dobrej sławy. Sami to uczynili, ma chere 
madame. l — Pokazując mnóstwo żółtych, krzywych zębów roześmiał się, aż mu 
wcale nie było widać oczu. — Ich lenistwo i pijaństwo1 sprowadza głód i mój 
królewski krewniak musi ofiarowywać im zapasy zboża. A kiedy i to zboże im nie 
smakuje, występują z procesami i żądają złota 1 srebra. Co się zaś tyczy 
sprawiedliwości, ma chere, Islandczycy dostali, o ile wiem, człowieka, którego 
uważali za swego najlepszego męża. I o ile wiem., ów ga-lanthomme 2 skazał 
zacnego lógmadura, waszego ojca, pani, i on to pozbawił go czci i majątku. 
Zawsze 
tak było z tymi Islandczykami. Uczeni opowiadali mi, że w księgach islandzkich 
można wyczytać, jak to ongiś wszyscy najlepsi mężowie na Islandii tylko tym się 
zajmowali, aby mordować się nawzajem, aż w końcu pozostali sami pijacy i 
dzikusy. 
Teraz zaś po raz pierwszy w mym życiu przybywa do mnie islandzka kobieta, do 
tego 
jeszcze w złotym pasie, d prosi o sprawiedliwość. Czy dziwne więc, że pytam: Wat 
schall ick maken? — Nie proszę o nic innego aniżeli o to, aby przywrócono 
imieniu 
mego ojca należną mu cześć i majątek.
Gyldenlove odłożył stempel i wyjął z kieszeni złotą tabakierkę. Rzekł:
1 Droga pani. (franc.)
2 Człowiek honoru, (franc.)
3 Co mam robić? (przekręcona dolnoniemczyzna)
— W państwie duńskim dwie grupy dążą do władzy. Kiedy panuje Ja. co przewodzi 
czarownikom i zbrodniarzom, wielu dobrych mężów musi się ugiąć. Jeśli jednak pod 
nowym królem, moim krewniakiem, dojdą znowu do głosu ci, co żądają pełnego 
prawa dla zacnych i szlachetnie urodzonych, lepiej będzie żyć; może przy Bożej 
pomocy zadyndają wówczas na szubienicy piwowarzy i libertyni. Nie będzie 
paktowania między dobrymi a złymi ludźmi. Ale niestety, ma chere, trzeba czekać, 
aż 
nadejdzie ów czas. •
— Pewien islandzki przestępca, nazwiskiem Jon Hreggvidsson, zamordował 
duńskiego kata — wie o tym cały kraj. Mój ojciec skazał go> przed dwudziestu 
laty na 
śmierć, ale pewna szalona dziewczyna wpadła na pomysł, aby wyzwolić go z pęt w 
noc przed straceniem. Dotąd nie udało się dostać go w moc prawa. Właśnie jednak 
za 
to królewski komisarz skazał mego ojca, a uniewinnił zbrodniarza. Na ostatnim 
althingu podjęto ponownie sprawę starego Jona Hreggvidssona, skazano go i 
wysłano 
do Bremerholm. Ledwie jednak znalazł się w tej twierdzy, a już wpływowi panowie 
wyciągają go stamtąd i dają mu pomieszczenie u siebie. I podczas gdy ten 
wielokrotnie karany przestępca, zabójca królewskiego sługi, wiedzie w stolicy 
życie w 
zbytku, rodzice moi leżą w grobie napiętnowani jako1 złodzieje.
— Jak już wspomniałem, Islandczycy, to chytrzy, przebiegli krętacze sądowi — 
mówił pan lenny..— Nie pominą niczego, aby dowieść, że paragraf, według którego 
ich skazano, pochodzi z kodeksu karnego uchylonego przed wiekami przez jakiegoś 
szalonego norweskiego króla — albo że jest częścią jakiejś duńskiej ustawy nie 
przyjętej nigdy na Islandii — albo że wykracza przeciwko jakiemukolwiek 
postanowieniu prawa świętego Olafa czy zgoła przeciwko dawnym, pogan skim chyba 
jeszcze, statutom Gragas 1. Mówią, że obowiązują u nich tylko takie ustawy, 
które 
uniewinniają każde ich przestępstwo'. Zapewniam was, madame, że sprawa 
przeklętego islandzkiego łajdaka Regvidsena kosztowała niemało potu wielu 
zacnych 
duńskich urzędników.
Zaczął długo i szeroko wywodzić — nie było w nim teraz nic z łowcy, miał 
znużoną, 
zrzędną twarz urzędnika — że nikt lepiej od niego1 nie znał wielkich zasług, 
jakie 
położył jej świętej pamięci ojciec dla króla i królestwa, choć może zacny 
logmadur 
nieco zanadto dbał o swoje interesy w skarbie, a nawet powiodło mu się nabyć po 
śmiesznie niskich cenach kilka z wielkich majątków islandzkich, które dzięki 
reformacji stały się własnością króla Danii. W Kopenhadze zezwolono zacnemu 
starcowi na kupno aż pięciu takich majątków, był przecie człowiekiem zaufanym. I 
wszyscy jego przyjaciele w stolicy zostali zaskoczeni wieścią o twardym wyroku, 
który padł nań w sędziwym wieku. Gyldenlove powiedział, iż pragnie, aby córka 
lógmadura wiedziała, że nie brał w tym udziału ani rząd, ani on, Gyldenlove, ani 
żaden 
z podległych mu duńskich urzędników, tylko — jak się wyraził — jedynie i 
wyłącznie 
ów mąż, którego madame bezsprzecznie lepdej zna ode mnie. Odpowiedziała:
— Choć w hańbiący sposób związano moje imię z imieniem owego człowieka, a to z 
powodu sprawy o oszczerstwo, do której kilku kupców namówiło mego nieszczęsnego 
męża — nie znam Arnasa Arnaeusa. Nie dotyka mnie hańba, jaką usiłowano na mnie 
ściągnąć prowadząc tak zwaną sprawę Braedratunga. Nigdy nie miałam ochoty 
zaprzeczyć bredniom pijaków — nic nie 1 Zbiór praw dawnej Islandii przed 
wprowadzeniem chrześcijaństwa, nazwany „Statutem Dzikiej Gęsi" od oprawy 
kodeksu uczynionej ze skóry dzikich gęsi.
X znaczą, choć zakłada się tu w Danii akta owej sprawy. Pragnę, aby wasza 
ekscelencja zechciał zrozumieć, że przyjechałam tu nie dla własnej korzyści, ale 
żeby 
prosić o sprawiedliwość.
Kiedy Gyldenlove posłyszał, w jaki sposób przybyła mówi o Arnaeusie, nie hamując 
się zaczął ciskać obelgi na tego groźnego wroga, oświadczył, że jest to człowiek 
zawistny i fałszywy, który udawał przyjaźń dla króla, a naprawdę knuł zawsze 
zdradę i 
całym sercem nienawidził króla; powtórzył wiadomość pochodzącą z jak 
najpewniejszego źródła, iż człowiek ten w obecności świadków rzekł, że na 
Islandii 
jedynym przestępcą był i jest król duński; dalej gubernator powiedział, że 
Arnaeus nienawidzi każdego uczciwego Duńczyka i każdego że swych ziomków, co 
rzetelnie służy królowi, że czyha na życie takich ludzi, gdzie ich tylko 
napotka, i 
najchętniej gdyby się tylko nadarzyła okazja — przygotowałby dla nich stryczek, 
aby 
wespół ze swoimi kreaturami mógł ad arbitrium1 rządzić krajem.
— Jestem przeświadczony — mówił — że wasz nieboszczyk ojciec nie prędzej 
uzyska zadośćuczynienie, aż ten człowiek zawiśnie na szubienicy wraz ze swoimi 
stronnikami. Jeden z dwóch nie ma in principio 2 racji, wasz świętej pamięci 
ojciec 
albo Arnas Arnaeus.
Na koniec gubernator zapytał, czy honor ojca jest jej na tyle drogi, że pragnie 
skłonić 
jego, Gyldenlovego, do obalenia tego człowieka i pomóc w tym swoim świadectwem i 
przysięgą?
Odpowiedziała po pewnym namyśle głosem głębokim i pełnym siły:
— Nie chcę jednak składać fałszywego świadectwa przeciw nikomu.
Samowolnie, (łac.) Z gruntu, (łac.)
XI Upłynął już przeszło rok, odkąd Jon Hreggvidsson z Rein wyciągnięty został z 
twierdzy i ze skutego przestępcy stał się spokojnym nosiwodą i rębaczem drzewa w 
domu radcy sądu duchownego, mistrza wiedzy o zamierzchłej historii Danii. Kiedy 
uczony z Grindayik przyprowadził chłopa z twierdzy do domu,' mistrz przywitał 
gO1 z porozumiewawczym uśmiechem i oznajmił mu, że dopóki jego sprawa nie 
doczeka się gruntownego wyświetlenia, będzie mógł tu mieszkać i jadać, pod tym 
jednak warunkiem, że okaże we wszystkim uczciwość; jeśli coś nabroi, zostanie 
wysłany do chorągwi, aby wraz. z królewskimi żołnierzami bił się w obcych 
krajach.
Ilekroć ziomek i gospodarz Jona Hreggvidssona spotykał go na podwórzu domu albo 
w drodze od studni, pozdrawiał go po imieniu, pytał przyjaźnie, jak mu się 
wiedzie, i 
częstował tabaką. Natomiast duńscy współmieszkańcy okazywali Jonowi nie więcej 
szacunku, niż mu się należało. Zarządzający domem kazał Regvidse-nowi spać w 
odrynie nad stajnią, ponieważ zdaniem Duńczyków, ludzie z Islandii cuchną tak 
nieznośnie, że nie można żyć z nimi pod jednym dachem. Ale tu woźnica zabronił 
mu 
zbliżać się do koni, obawiał się bowiem, że zwierzęta dostaną od Chrystusowego 
czyn-szownika wszy albo inne robactwo. Woźnica ten tak od rana do wieczora 
troszczył się o swoje czworonogi, tak nieustannie używał wody, nożyc i zgrzebła, 
że 
między córkami dostojnych domów Islandii, uchodzącymi za najlepsze partie w 
całym 
kraju, nie było panien bardziej schludnych i wypielęgnowanych. Aby bliźnich nie 
drażnić, chłop od początku nie chciał jeść razem z całą służbą, zresztą na 
Islandii 
prosty lud tylko w czasie uroczystych biesiad jada przy stole, a tak każdy 
siedzi 
sobie z miską na krawędzi łóżka; posyłano więc dziewkę z miską jadła do 
drewutni, 
gdzie chłop całymi dniami przebywał. Czasem wchodził w komitywę z żebrakami, 
obibokami i gałganami, którzy dwa razy w tygodniu dostawali jeść przed kuchnią, 
aby 
popierali króla.
Nagle pewnego dnia, pod jesień już, chłop doznał nieoczekiwanego zaszczytu, 
'odwiedziła go bowiem w drewutni sama pani domu, pełna cnót i miłosierdzia 
umiłowana małżonka assessorżs, pani Mette, i powitała życzeniem dobrego dnia. Od 
owego1 czasu, kiedy ta znakomita dama zażądała, aby Jon Hreggvidsson poszedł do 
diabła — tak przed dwudziestu laty odpowiedziała przez uchylone drzwi na jego 
nieudolną niemczyznę — broda jej opadła o spory kawał niżej, a dama obrosła nową 
warstwą tłuszczu, że podobna była do figury z gliny, co przed wypaleniem 
zleciała z 
podstawy i zmieniła się w jakiś niekształtny bochen. Twarz jej pokrywała gruba 
warstwa pudru, na głowie miała duży koronkowy czepiec, którego falbany spływały 
aż 
na garb, a ubrana była w długą, sięgającą do stóp, obficie marszczoną, ciemną 
suknię. 
Jon Hreggvidsson zerwał czapkę z głowy, wytarł nos i rzekł:
— Chwała Jezusowi Chrystusowi!
Z miną dobrej gospodyni spojrzała na stos drzewa. Spytał, czy życzy sobie 
krótszych 
kawałków, czy takich mniej więcej na trzy piędzi, co z przeproszeniem równa się 
piszczeli końskiej; odrzekła, że drwa mają długość w sam raz. Zapytał też, czy 
woli 
wodę ze studni położonej na zachód, w której utonął ubiegłego roku duński 
chłopczyk, 
czy też ową ze studni we wschodniej stronie, skąd wyłowiono na przedwiośniu 
trupa 
niemieckiej kobiety.
Odrzekła, że zarówno woda, jak i drzewo są wyborne, a inna rzecz jeszcze 
bardziej 
jest godna pochwały:
to, że jego samego nie przyłapano na niczym zdrożnym. Jej mąż, Arnaeus, mówiła, 
ma zwyczaj obserwować wszystkich nowych domowników, czy nie lubią kraść i czy 
nie nadużywają zaufania; jeśli się coś takiego okaże, wyrzuca ich natychmiast. 
Skoro 
zaś Regvidsen nie ma żadnej sprawki na sumieniu, choć jest tu dłużej niż rok, 
czas 
już, jak sądzi, aby go wreszcie odwiedzić i przekonać się, czy dobrze się miewa. 
Jon 
Hreggvidsson odpowiedział na to, że jeszcze nigdy w życiu ani na ciele, ani na 
duszy 
nie miewał się źle ani dobrze — po prostu jest Islandczykiem. Wszystko zaś 
zależy od 
tego, co zechce król. Ma jednak nadzieję, że dobry król, którego nigdy nie może 
się 
dosyć nabłogosławić, nie zechce czynić głupiego .chłopa ze Skagi na resztę jego 
dni 
ciężarem chrześcijańskich hrabin i baroness z Danii oraz ich mężów, co zresztą 
bardzo 
łatwo mogłoby doprowadzić do tego, że szlachetnie urodzone i szacowne konie 
duńskie dostałyby wszy.
Nie wiadomo, czy madame poznała się na chłopskiej grzeczności, było jednak 
wyraźnie widać, iż miała wielką ochotę z nim porozmawiać, zwłaszcza że jej 
umiłowany małżonek i pan należał do tego samego narodu. Jak mówiła, od dawna już 
chciała zapytać Regvidsena o nowiny z Islandii, kraju tak osobliwego, o którym 
niektórzy utrzymują, że mieści się tam piekło, choć ona nie może temu bez 
potwierdzenia uwierzyć, ponieważ jej mąż — Islandczyk — jest dobrym 
chrześcijaninem. Z taką samą grzecznością jak przedtem odrzekł, że niech jaśnie 
oświecona hrabina, baronessa i madame nie sądzi, iż warto dużo opowiadać o owym 
przeklętym gnojowisku zwanym Islandią; tyle tylko, że po staremu jest i 
pozostanie 
prawdą, chociaż ludzie wstydzą się o tym mówić, iż w tamtym kraju jest na wiek 
wieków siedziba piekła — dla tych wszystkich, co zasłużyli na karę.
Potem madame spytała:
— A jakże wiedzie się Islandezykom teraz, kiedy Pan Bóg w swej łasce zesłał im 
błogosławioną zarażał — Wyzdychali jak wygłodniałe owce i diabeł ich porwał.
— Lekarze powinni im byli puszczać krew.
— Ach, te pijaczyska dawno już nie miały krwi w żyłach, czcigodna pani. Odkąd 
zabili mojego krewnego, Gunnara z Hlidarendi, nie było już w ogóle prawdziwej 
krwi 
na Islandii.
— Kto go zabił?.
Spojrzał w bok i podrapał się w głowę.
— Nie chcę rozbabrywać tej starej historii poza obrębem mojej gminy 
kościelnej. Umarł, to umarł, i diabli go wzięli. Nie warto psuć sobie tym 
humoru. 
Ale kiedy żył, Gunnar z Hlidarendi zawsze był całą gębą człowiekiem honoru.
— Tak, wy Islandczycy sądzicie, że my Duńczycy zniszczyliśmy was wszystkich. Ale 
czy mogę zapytać: któż to chciał zniszczyć mego męża, mistrza Arnaeusa, kiedy do 
nich przybył, aby im pomóc? Nie Duńczycy, lecz Islandczycy.
— Jaśnie wielmożna pani widzi sama, co to za naród —• rzekł Jon Hreggvidsson. —- 
Najpierw ukradłem sznur do wędki. Potem, kiedy wydawało mi się, że nie da się 
nic 
zrobić z moim synem, zabiłem go. Niektórzy twierdzą nawet, że utopiłem w bajorze 
królewskiego urzędnika.
— Choć mego męża nazywają Islandczykiem, jest on równie dobrym chrześcijaninem 
jak każdy Duńczyk.
—• Tak, to najgorsze dla niego samego. Na początku gardło sobie zrywał, aby 
ratować 
Islandczyków, to od stryczka, to od topora, to od robactwa w duńskiej mące, moim 
zdaniem dość dobrej dla nich, a nawet za dobrej, jeśli jej nie chcą. I co miał z 
tego 
wszystkiego? Smród i hańbę. Nie, jaśnie wielmożna pani, proszę tylko nie sądzić, 
że 
współczuję z Islandczykami. Jeśli o mnie idzie, starałem się zawsze oszczędzać 
sznurów do łowienia. Oto właśnie, co najważniejsze. I założyłem sobie na 
Innriholm 
wbrew woli tamtejszych ludzi mały interes rybacki z kutrem. Był to 
sześciowiosłowiec, to znaczy po trzy wiosła z każdej strony, raz, dwa, trzy, 
cztery, 
pięć, sześć. Nazwałem to miejsce Hretbyggja, czy rozumiesz to, kobieto? Po 
duńsku 
— trzcinowa chatka. Na tej stronie wybrzeża zawsze wieje siidwest. W Skagi, moja 
zacna, rozumiesz to? Akranes. Rein — u stóp góry, a ziemia należy do ludzi z 
Innriholm. O jakich jeszcze nowinach mam mówić? Racja, dwukrotnie miałem córkę. 
Pierwsza, o dużych oczach, leżała na marach, kiedy wróciłem z wojny. Druga 
pewnie 
żyje, zaraza nie mogła jej zmóc. Już nieraz spała z parobkiem, a kiedy 
odjeżdżałem, 
stała w drzwiach. Ale na psa nie dość uważała, poleciał za mną na zachód aż do 
Olafsyik. Jest to Chrystusowa zagroda, jej właścicielem jest Jezus Chrystus. 
Rozumiesz to, kobieto?
— To zacnie z twej strony mówić, że Jezus Chrystus jest właścicielem zagrody. 
Widać, że czujesz w sercu skruchę. Kto żałuje, temu grzechy zostaną odpuszczone.
— Grzechy — powtórzył Jon Hreggvidsson poryw-czo. — Nigdy nie popełniłem 
grzechu. Jestem uczciwym zbrodniarzem.
— Niech Bóg odpuści wszystkim, co sami przyznają się, że są zbrodniarzami. 
Kucharka mówiła mi, że kiedy szedłeś na targ, nigdy nie brakowało nawet ćwierci 
grosza. Dlatego też rozmawiam z tobą jak z uczciwym człowiekiem, choć jesteś 
Islandczykiem. Cóż to jeszcze chciałam powiedzieć? Aha, racja — co to za 
nierządnica babilońska przybyła z Islandii do Kopenhagi?
Jon Hreggvidsson zrobił głupią minę, odwrócił gło wę i aby /odgadnąć, o co 
chodzi, 
starał się przypomnieć sobie, o czym przedtem rozmawiali — musiał jednak w końcu 
dać za wygraną.
— Babilon? — rzekł. — Tu już się gubię, moja zacna madame. Skończyły się 
przechwałki.
Pani Mette zawołała:
— Ach, ten babsztyl z Islandii! W porównaniu z nią nawet zamordowanie mego męża 
byłoby drobnostką. Oni wiedzieli także, że ta kobieta jest gorsza niż mord, i 
nie 
przestawali obwiniać go o zadawanie się z nią, aż sam król zaczął w to wierzyć i 
wydał rozkaz skazania mego męża, tego dobrego chrześcijanina, co mógłby być 
Duńczykiem, a nawet Niemcem. Oto do czego może doprowadzić kobieta. Lecz jaka 
ona właściwie jest? I jak mógł mój mąż, ten dobry chrześcijanin, spędzający całe 
noce 
nad starymi księgami, jak mógł on choćby pomyśleć o tym, aby za nią latać?
Jon Hreggvidsson drapał się w coraz to inne miejsca zastanawiając się, jak 
najlepiej 
rzecz wyjaśnić. Potem zaczął z wahaniem:
— Choć w rodzinie mojej matki były od lat księgi, ja nigdy nie przeczytałem 
żadnej 
z, nich. A pisać potrafię tylko dużymi drukowanymi literami i gryzmolę jak 
wszyscy 
żebracy. Ale nie zganię nikogo, co zamieni książki na kobietę, kiedy tak czy tak 
czuwa po nocy i studiuje. Bo nie ma innych dwóch rzeczy, które można w równym 
stopniu zgłębiać, jak książkę i kobietę.
— Nie może być usprawiedliwienia dla Islandczyka, co zdradza duńską małżonkę. 
Tylko że, jak mówi mój mąż, na szczęście nie jest prawdą to, czego nie da się 
dowieść. 
Dlatego też i to nie jest prawdą.
— Co do mnie, muszę powiedzieć — wyznał Jon Hreggvidsson — że kiedy byłem 
w Holandii w Rotter-damie, skąd pochodzą holenderscy żeglarze przypływajacy do 
Islandii, spotkałem kiedyś w nocy pewną żoną pastora. I cóż? W domu na Islandii 
miałem brzydką i nudną babę...
— Chcesz może dać do zrozumienia, że jestem brzydka i nudna i że to miałoby 
uprawniać mego małżonka do spania z babilońską dziewką? W takim razie powiem ci 
tylko, Regvidsen, że jaki tam jest assessor Arnaeus, nie wyciąga on żadnego 
przestępcy z Bremerhol-m bez mojej zgody. A chcę ci jeszcze coś powiedzieć, choć 
jesteś Islandczykiem i bije od ciebie smród mięsa reki-niego, tranu i wszelkiego 
islandzkiego paskudztwa, aż cała lawenda Danii jest naprzeciw tego mdłym 
zapachem. 
Oto mój pierwszy mąż, który był prawdziwym mężczyzną, choć nie zapraszano go do 
królewskiego stołu, powiedział kiedyś, że umiem bardzo dobrze dogodzić 
mężczyźnie. 
I cóż stałoby się z tym, którego nazywają dziś moim mężem, gdybym nie ofiarowała 
mu pieniędzy i domu, powozów i koni? Nie posiadałby nawet jednej księgi na 
własność. Mam więc najzupełniejsze prawo wiedzieć, jaka jest ta niewiasta, co 
podobno przybyła z Islandii do Kopenhagi.
— Jest cienka — rzekł Jon Hreggvidsson.
— Jak cienka? — dopytywała się kobieta.
— Prawie jakby jej nie było, po prostu jak powietrze.
— Jak co? Przymknął jedno- oko.
— Jak sitowie, jak hiszpańska trzcina.
— Czy chcesz może dać przez to do zrozumienia, że ja jestem gruba?
— Moja szlachetna pani gospodyni i baronessa nie może wymagać od islandzkiego 
więźnia z Bremerholm więcej rozumu, aniżeli on ma, ani też gniewać się o jego 
głupią 
gadaninę. Ten nędzarz winien całować szlachetnie urodzone palce u jaśnie pani 
stóp, 
gdyby — jak mu udowodniono — nie złorzeczył Bogu i ludziom swymi ustami, jeśli 
je w ogóle ustami nazwać wolno.
— Ale cóż ty pleciesz o hiszpańskiej trzcinie?
— Myślałem o kiju, którego nie można złamać. Można go zgiąć, a kiedy się go 
puści, 
prostuje się on znowu.
— Odpowiadaj bez wykrętów.
— Lepiej zapytać Jona Grindvikinga. To mąż uczony i mądry.
— Ach, ten głupi Joen Grindevigen. Tacy ludzie wśród Islandczyków uchodzą za 
mężów uczonych i mądrych, a tu w Danii nazywa się ich głuptakami ze wsi, którym 
prawo zabrania opuszczać stałe miejsce pobytu.
— To może Jon Marteinsson. On zna sią na kobietach zarówno Islandii, jak i 
Danii, 
spał przecież z jakąś biskupią córką. Ja się w ogóle nie liczę.
— Mój dom jest chrześcijańskim domem, i żadnych Ełodziei kur tu nie zniesiemy. I 
jeśli nie opowiesz rni rszystkiego, co wiesz o tej kobiecie, możesz sobie iść o 
Martinsena, niech cię utrzymuje.
— Wiem o niej tylko to, że uratowała mnie od topora nad Oxara, a kazała uwiązać 
do 
kamienia na konie w Olafsyik.
— Czy ma pieniądze? I jak chodzi ubrana?
— Czy ma pieniądze? — Ma więcej pieniędzy niż którakolwiek niewiasta w Danii. 
Ma wszystek pieniądz Islandii. Posiada srebro i złoto z dawnych stuleci. Należą 
do 
niej wszystkie dobra rycerskie kraju i wszystkie małe zagrody, obojętne, czy się 
je uda 
odzyskać od króla, czy nie; lasy i strumienie pełne łososi, tak, kobieto; 
posiadłości nad 
morzem z drzewem spławnym, którego jeden kloc wystarczy, aby zbudować 
Konstantynopol, byle tylko mieć piłę; podmokłe łąki i bagna zarosłe sitowiem; 
grunta 
gminne ze stawami rybnymi i pastwiskami sięgającymi aż po lodowce; wysepki na 
morzu, gdzie po kolana brodzi człowiek w puchu edredonowym, tak, kobieto; 
sterczące stromo z morza rafy pełne trzepoczącego ptactwa, gdzie w noc 
świętojańską 
klnie wesoło poszukiwacz jaj ptasich, przywiązany do liny długiej na 
sześćdziesiąt 
sążni. A to wszystko jest tylko drobniutką cząstką tego, co do niej należy — nie 
skończyłbym nigdy wyliczać wszystkiego. Najbogatsza jednak jest tego dnia, kiedy 
zabrano jej wszystko i siedzi ina kamieniu, a morderca Jon Hreggvidsson rzuca 
jej 
bitego talara na łono. Jak chodzi ubrana? Ma szeroki pas przetykany złotem i 
promieniami słońca, tak, kobieto. Wygląda jak istota z rusałczanych błoni i jest 
ubrana, jak zawsze były ubrane na Islandii rusałki. W błękicie, złocie i srebrze 
p'odchodzi do uwiązanego na łańcuchu czarnego mordercy. A przecież najpiękniej 
ubrana była wówczas, kiedy, odziana w grube pończochy i kuczbajowe łachmany 
włóczęgów i nierządnic, patrzała na Jona Hreggvidssona spojrzeniem, które 
panować 
będzie nad Islandią jeszcze i w ten dzień, kiedy reszta świata upadnie przez swe 
nieprawości.
XII Była jesień.
W zajeździe koło Nyhavn, w „Gospodzie Złotników" przejezdna pani wysokiego stanu 
z pomocą służebnej przygotowuje się późnym wieczorem do odjazdu. Olinowane 
żaglowce przybyłe z odległych stron kołyszą się leniwie w wąskim kanale, przez 
chwilę trą dziobem 0 mur nabrzeża i znowu huśtają się na fali. Kobiety starannie 
układają ozdoby, suknie i zakupione towary w skrzyniach i kasetkach. Pani mówi, 
gdzie każda rzecz ma być schowana, myśli jednak o czymś innym, czasem zapomina 
nawet w ogóle o swym zajęciu, odwraca się 1 zatopiona w myślach staje u okna. 
Jej 
służebna, star sza już kobieta, przerywa wtedy również pracę i ukradkiem 
spogląda ze 
współczuciem na panią.
W końcu wszystko już zapakowano — z wyjątkiem jednej rzeczy. Na murku pod 
oknem leży jeszcze do połowy zawinięta w czerwoną chustę jedwabną prastara, 
pokurczona księga z pergaminu, ciemna od sadzy, zbrudzona tłustymi palcami ludzi 
zmarłych tak dawno temu, że poza tymi odciskami palców żaden nie został ślad po 
ich 
ziemskim istnieniu. Raz wraz młoda kobieta bierze z wahaniem tę cząstkę 
zamierzchłej przeszłości, odwija ostrożnie i zn"owu zawija w czerwony jedwab 
albo 
też przekłada księgę z miejsca na miejsce, aby w końcu położyć ją z powrotem 
tam, 
gdzie leżała. Pani ciągle jeszcze nie zdecydowała, gdzie umieścić księgę wśród 
bagaży. Żadna nie odzywa się słowem. Zapada noc, cichnie wiatr na ulicy, mewy 
coraz liczniej latają liędzy statkami, a pani ciągle jeszcze stoi i patrzy ' 
okno. 
Wreszcie służebna przerywa milczenie:
— Czy moja pani nie chce, abym, choć późno, poszła do miasta i oddała księgę, 
gdzie 
należy?
— Wiesz-że więc ty, gdzie? — spytała pani z jakiejś dali, głosem cichym, 
dźwięczącym jak ciemne, stare złoto.
— O ile dobrze słyszałam, mówiła moja pani, zanim wyjechałyśmy z Islandii, że 
księga ta przeznaczona jest w pewne miejsce... hm... dla pewnego męża.
— Ten mąż dalszy jest od nas tej jesieni tu w Kopenhadze aniżeli wiosną na 
Islandii.
Służebna zakrzątnęła się koło czegoś w pokoju i nie podnosząc oczu odrzekła:
— Wasza świętej pamięci matka nieraz opowiadała nam, dziewczynom, historie o 
jednej ze swych prababek, która żadnego mężczyznę nie całowała czulej niż wroga 
swego ojca i żadnego nie podejmowała gościn29 Dzwon Islandii niej obdarzając go 
na pożegnanie najwspanialszymi darami, a kiedy od niej odjechał, posłała za nim 
człowieka, który go zabił.
Snaefridur nie spojrzała na nią, lecz zatopiona jeszcze w myślach, odpowiedziała 
powoli:
— Bardzo to prawdopodobne, że moja praprababka sprzed wieków ofiarowała 
najpierw wrogowi swego ojca podarunki, a potem go zabiła. Ale nie kazała go 
najpierw zabić, aby mu potem ofiarować dary.
— Córka mojej świętej pamięci starszej pani jeszcze nikogo nie zabiła — rzekła 
służebna. — Teraz zaś pozostała nam ta jedna noc w mieście, zresztą już nawet 
nie 
cała noc. Jest jesień i należy być przygotowanym na najgorszą pogodę, a rankiem 
wypływamy przecież na burzliwe morze, które da się porównać tylko z naszymi 
dzikimi rzekami w kraju południowym. I czy okręt rozbije się, czy nie, jest 
teraz 
najwyższy czas na decyzję, i jeśli się moja pani teraz nie weźmie w garść i nie 
wyzyska tej ostatniej nocnej godziny, nie zdoła już nigdy pozostawić mu tej 
książki, 
jego książki.
— Nie wiem, o czym myślisz •— powiedziała pani i spojrzała zdumiona. — Nie 
mówisz chyba o żurawiu, który chodzi tam i z powrotem, tam i z powrotem, cały 
dzisiejszy dzień i cały wczorajszy, i cały przedwczorajszy, cały dzień, całą 
noc, po 
drugiej stronie kanału?
Służebna nie odpowiedziała, ale niedługo trwało, a zaczęła wzdychać pochylona 
nad 
otwartą skrzynią; kiedy pani odwróciła się, ujrzała, że stara kobieta tonie we 
łzach.
— Osiągnęłam to, że wczesną wiosną nad Oxara otrzyma wyrok z rąk moich 
przyjaciół Beyera i Jona Eyjolfssona — rzekła dostojna pani zimno. — Reskrypt 
królewski leży w mej skrzyneczce.
— Jeszcze nie jest skazany. Dokumenty przyszły dopiero dziś. Dowie się o 
wszystkim dopiero po waszym odjeździe. Dziś wieczór może mu moja pani jeszcze 
przesłać dar.
— Dziecko z ciebie, droga Gudridur, choć jesteś starsza ode mnie o dwadzieścia 
pięć 
lat. Od pierwszego dnia, kiedy wylądowałam tu latem, wiedział wszystko o moich 
zabiegach. Podarki nie zdołają go oszukać.
— Ale moja pani przecież wiedziała, dlaczego latem zabiera z sobą tę książkę.
— Gdybym wracała do Islandii nic nie osiągnąwszy, może bym przesłała mu ją w 
darze. Omal zresztą nie dałam księgi temu. diabłu, Jonowi Marteinssonowi, kiedy 
mi 
się tu dziś naprzykrzał pod twoją nieobecność. Chciał wymusić ze mnie pieniądze 
twierdząc, że to jemu zawdzięczam zwrot Braedratunga.
•— Niech nas Bóg broni! Co by powiedziała wasza matka! — rzekła służebna 
ocierając łzy. — Tego jeszcze brakowało, aby moja pani dawała podarki temu 
łajdakowi, jemu, co tu w Kopenhadze wystawił wasze imię na pośmiewisko 
Duńczyków w niezliczonych dokumentach!
— Pozwól Duńczykom, droga Gudridur, niech się śmieją, a te strzępy książki 
włóż do skrzyni, nie zapomnij też dobrze ją zamknąć. Już pora na spoczynek 
kobietom 
mającym przed sobą daleką drogę.
Lampa płonęła słabo, ale nie warto było objaśniać knota — za chwilkę położą się 
zgasiwszy światło i zasną, aby rankiem wyruszyć w podróż.
Ich mieszkanie w gospodzie składało się z dwóch izb. Pierwsza miała ściany do 
połowy obite na zielono, a wyżej wybielone wapnem; na ścianach wisiały miedziane 
misy płaskorzeźbione, emaliowane talerze z barwnymi obrazami i zdobieniem oraz 
dwa miedzioryty: na jednym były rzymskie boginie, na drugim plac Świętego Marka 
w Wenecji. W otwartej szafie ściennej stały dzbany, miski i talerze oraz inna 
stołowizna, bo29* 
wiem pani kazała sobie przynosić posiłki do pokoju, zamiast schodzić na dół, 
gdzie 
jadali wszyscy goście. Drugi pokój był sypialnią — łóżko pani ze śnieżnobiałą 
pościelą stało przy oknie, a służebna sypiała na ławie koło drzwi.
Chociaż pani sama powiedziała, że czas już spać, wciąż stała przy oknie 
zatopiona w 
myślach, Gudridur więc starała się czymś zająć, aby nie kłaść się pierwsza. Była 
północ i cisza panowała głęboka. Obie wzdrygnęły się, kiedy zapukano do drzwi i 
stróż nocny o zaspanych oczach doniósł, że na dole stoi jakiś, znakomity 
cudzoziemski 
pan życząc sobie rozmowy z jaśnie wielmożną panią.
Pobladła, jej źrenice rozszerzyły się.
— Zejdź na dół — rzekła — i upewnij się, czy to naprawdę ze mną chce się 
spotkać. 
Jeśli tak, przyprowadź gościa tutaj.
Kiedy stanął w otwartych drzwiach, w tym kopenhaskim zajeździe, w ów ostatni 
wieczór, po tak długim rozstaniu i tylu wydarzeniach, wszystko stało się 
zrozumiałe i 
oczywiste, jak gdyby dopiero przed paru godzinami ją opuścił, aby piękną porą 
przejść 
się po królewskim ogrodzie.
— Dobry wieczór — powiedział.
Kapelusz trzymał w ręce. Jego ubiór był równie dobrego kroju jak niegdyś, ale on 
sam 
przytył, rysy jego twarzy zaostrzyły się, przygasł blask oczu i znać w nich było 
znużenie. Tylko starannie utrefiona srebrzysta peruka nie przestała błyszczeć.
Nie ruszyła się od okna i nie od razu odwzajemniła pozdrowienie gościa, lecz 
rzuciwszy niecierpliwe spojrzenie na służebną rzekła:
— Zejdź na dół i pożegnaj się ze swoją przyjaciółką z kuchni.
Czekał w progu i dopiero jak służebna minęła go i wyszła, wszedł do izby. 
Snaefridur 
w milczeniu zamknęła drzwi i podeszła bardzo blisko do gościa. Bez słowa 
zarzuciła 
mu ramiona na szyję, ucałowała go i ukryła twarz na jego piersi. Głaskał jej 
bujne, 
jasne włosy, bielejące już miejscami. Nie odrywając głowy od jego piersi, 
podniosła 
oczy i wpatrzyła się w niego.
— Nie wierzyłam, że przyjdziesz, Arni. A jednak wiedziałam, że to uczynisz.
— Niektórzy przychodzą późno.
— Przywiozłam księgę dla ciebie.
— Jakże to do ciebie podobne.
Poprosiła, aby spoczął na ławie. Potem otwarła skrzynię i podała mu owiniętą w 
czerwony jedwab książkę.
— Wśród wszystkich ksiąg mego świętej pamięci ojca ta była mu najmilsza.
Ostrożnie i powoli zaczął odwijać jedwabną chustę, a ona czekała chciwie na ten 
błysk 
w jego oczach, jaki dawniej zawsze się zapalał przy odkryciu jakiejś księgi 
sprzed 
wieków. Nagle zatrzymał się, podniósł oczy, uśmiechnął się i rzekł:
— Utraciłem najdroższą mi księgę.
— Którą?
— Tę, którą znaleźliśmy razem... w domu Jona Hreggvidssona.
Po prostu i bez wzburzenia opowiedział jej, jak przepadła mu księga Skaldy.
— To była wielka strata.
— Ciężej utracić miłość do cennych ksiąg.
•—• Zdawało mi się, że tak długo kocha się zaginiony klejnot, jak długo tęskni 
się za 
nim.
— Nie znamy chwili, kiedy ustaje tęsknota. To tak jak z zaleczeniem się rany 
albo z 
umieraniem. Nie zna-rny chwili, kiedy rana przestaje boleć, ani chwili, kiedy 
umieramy. Nagle jesteśmy wyleczeni, nagle martwi.
Spoglądała nań z wielkiej dali.
W końcu rzekła:
— Wyglądasz jak człowiek umarły objawiający się przyjacielowi we śnie;-to on, a 
jednak to nie on.
Uśmiechnął się. I w milczeniu, które nastało, dalej rozwijał jedwabną chustę.
— Znam ją — powiedział, odkładając na bok jedwab i skinął głową. —• To jeden z 
najpoważniejszych dokumentów z czasów wspólnoty ludów germańskich, ważniejszy 
nawet od starej „lex salica" Franków. Za tę niepozorną księgę ustaw gotów byłem 
postarać się dla twego ojca o majątek Holt nad fiordem Onundar. Tak, było to 
wówczas, kiedy moje słowa znaczyły w skarbie państwa więcej niż kropla w 
dziurawej rynnie. Później zamierzałem ofiarować mu Videy, gdyby Holt nie wydało 
mu się dostateczną zapłatą za ten strzęp. Ale choć rzadko wyrzekał się własności 
ziemskiej, oczywiście, jeśli mógł ją nabyć za tanie pieniądze, wiedział równie 
dobrze 
jak ja, że wszystkie razem majętności na Islandii mało znaczą, w porównaniu ze 
starymi islandzkimi rękopisami, i trudno było u niego coś wskórać w tej sprawie. 
Pisałem doń później, że za ten stary szpargał gotów jestem wpłacić na jego 
rachunek 
w kopenhaskiej kompanii sumę w srebrze czy złocie, której wysokość sam oznaczy. 
Wczesna wiosną następnego roku przesłał mi w podarunku odpis tej księgi, taki, 
jaki 
tam zazwyczaj sporządzają: wiele słów pisarz mylnie odczyta, a przy tym sili się 
na 
zmiany w pierwotnym tekście. Sam miałem wiele, i to lepszych odpisów.
— Czy wciąż jeszcze uważasz, że nie ma innej Islandii poza tą zachowaną w 
starych księgach? A my, żyjący tam daleko, stanowimy dla ciebie tylko ból, który 
chciałbyś za wszelką cenę wyrwać ze swej piersi? A-może nie jesteśmy już dla 
ciebie 
nawet bólem?
— Dusza ludów Północy żyje w owych starych księgach — nie w ludziach 
mieszkających dziś w krajach Północy ani na samej Islandii. Lecz Yoluspa 1 
przepowiedziała, że złote tablice prawieków odnajdą się wśród traw na koniec 
dni.
— Jak sama słyszałam, mówi się teraz, że należy nas przenieść na stepy Jutlandii 
— 
powiedziała Snaefridur.
— Jeśli zechcesz, przeszkodzę temu — rzekł z uśmiechem.
— Jeśli ja zechcę... — powtórzyła. — Cóż może biedna kobieta? Kiedy 
widziałam cię po raz ostatni, byłam żebraczką w Thingyellir nad Oxara.
— A j a byłem sługą pozbawionych praw i wydziedziczonych. Widziałem cię, jak 
siedziałaś tam przy ścieżce...
— ...w łachmanach nędzarzy, których krzywdy ty naprawiłeś.
Mówił głębokim głosem, nie podnosząc oczu, jakby nieobecny duchem, jakby sam 
sobie szeptał stary wiersz:
— Gdzie poniżeni, których chciałem podnieść? Są bardziej poniżeni niż 
kiedykolwiek przedtem. Gdzie pozbawieni wszelkich praw, których chciałem wziąć 
pod opiekę prawa? Nie dosłyszeć już nawet ich wzdychania.
— Masz Jona Hreggvidssona — rzekła.
— Tak, mam Jona Hreggvidssona. I to już wszystko. Ale bardzo możliwe, że mi go 
powieszą, zanim się skończy zima.
— Ach, nie —• powiedziała i przysunęła się bliżej do niego. — Nie mówmy zresztą 
o 
Jonie Hreggvidssonie, przepraszam, że wspomniałam jego imię. Pójdę, obudzę 
gospodarza, aby przyniósł nam dzban wina.
— Nie. Nie trzeba wina gospodarza. Nie trzeba niczego od nikogo. Kiedy siedzimy 
tak jedno obok drugiego, mamy już wszystko.
i Utwór poetycki powstały w X w. na Islandii, wchodzący w skład Eddy.
Oparła się wygodniej na ławie i cicho powtórzyła ostatnie słowa: . —• Wszystko.
— W naszym życiu pozostało już tylko to jedno.
— Tylko to — powtórzyła szeptem.
— Czy wiesz, dlaczego przyszedłem?
— Tak — powiedziała — aby nigdy już nie rozstawać się ze mną.
Wstała, podeszła do okutej żelazem skrzyni i wyciągnęła z sepecika kilka 
wielkich 
pergaminów, przy których wisiały pieczęcie koronne.
Trzymała przed sobą dokumenty końcami palców, tak jak trzyma się za ogon 
szczura.
— Te reskrypty — rzekła — te pozwy i nakazy, wyciągi i zezwolenia wszystko to 
marność i krętactwo.
Podszedł do niej i na rozpostartej dłoni ważył pieczęć królewską zwisającą przy 
jednym z dokumentów, tak jak się trzyma nić z pająkiem i mówi: „w górę, w górę, 
jeśli na dobrą wróżbę, albo na dół, na dół, jeśli na złą wróżbę".
— Przeprowadziłaś dużą rzecz — powiedział.
— Przybyłam tu w nadziei, że ciebie spotkam. Cała reszta jest bez znaczenia. 
Porwę 
na strzępy wszystkie te papierzyska.
— Nie gra żadnej roli, czy dokumenty te będą całe, czy zostaną podarte. Zanim 
zbierze się nad Oxara najbliższy althing, wszystkie zarządzenia duńskiego króla 
stracą 
swoją ważność na Islandii.
Oczy jej rozbłysły:
—• Myślisz, że marzenie i saga będą odtąd naszymi prawami?
—- Mogę zostać władcą Islandii, a ty moją władczynią. Przyszedłem, aby ci to 
oznajmić.
— Zdrada stanu? — spytała cicho.
— Nie — odrzekł. — Król chce sprzedać Islandię.
Duńscy królowie od dawna pragnęli sprzedać lub wy-[zierżawfć tę posiadłość, ale 
obcy książęta zawsze się wymówili. Teraz nabywca się znalazł, hamburczycy chcą 
kupić kraj. Obawiają się tylko, że nie utrzymają go w ręku, jeśli nie będą mieli 
namiestnika popularnego wśród prostego ludu — otóż doszli do przekonania, że ja 
mógłbym nim zostać. Wpatrywała się w niego długo.
— Co zamyślasz czynić? — spytała.
— Objąć rządy nad krajem — powiedział i uśmiechInął się. — Pierwszym moim 
dziełem będzie przywrócenie naszego ludowego prawa, opartego na tych samych 
podstawach, jakie przyjęto niegdyś w układzie z Haako-nem Starym, królem 
Norwegii.
— A władza sędziowska?
— Drugim moim dziełem będzie usunięcie wszystkich urzędników duńskiego króla i 
wydalenie z kraju niektórych spośród nich, między innymi namiestnika Povla 
Beyera oraz zastępcy logmadura Jona Eyjolfsso-na. Trzeba oczyścić ustawodawstwo 
z duńskiego wpływu oraz wydać nowe ustawy.
—- A gdzie będziesz miał swoją siedzibę?
— Gdzie ty zechcesz. Powiedziała:
— W Bessastadir.
— Jak zechcesz. Zbudujemy nowy dom, równie wspaniały jak rezydencje 
książąt Cesarstwa. Każę zbudować bibliotekę z kamienia, i cenne księgi, które 
uratowałem od pewnej zguby przed zniszczeniem przez Duńczyków, przywiozę z 
powrotem do ich ojczyzny.
— Będziemy mieli wielką salę na uczty i zabawy. Na obiciach będzie wisiała broń 
i 
tarcze wojowników z zamierzchłych wieków. Wieczorami przyjaciele obsiada z tobą 
dębowe stoły, ożyją znowu stare sagi, a piwo popłynie z dzbanów.
— Ziomkowie nasi nie będą już biczowani za uprawianie handlu •— mówił Arnas 
Arnaeus. — Przy portach powstaną na wzór zagraniczny targowiska, wyposażymy 
dobrze flotę rybacką i jak ongiś, za czasów Jona Arasona, będziemy wywozili do 
miast na lądzie sztokfisza i wełnę, aby wymieniać je na potrzebne towary. Z 
głębi 
ziemi wydobędziemy jej drogocenne skarby. Cesarz uderzy pięścią w stół i zażąda, 
aby król duński zwrócił Islandczykom wszystkie kosztowności, które kazał 
zrabować 
z katedry w Holar, z Munkathve-ra, M6druvellir i Thingeyri. Będzie też król 
musiał 
oddać stare pańskie dwory, które korona duńska zabrała sobie niegdyś po upadku 
Kościoła islandzkiego. Wybudujemy także na Islandii wspaniałą akademię i 
kolegia, w 
których uczeni islandzcy mężowie będą znowu mogli żyć po ludzku.
— Wzniesiemy zamki — podjęła ona — równie okazałe jak te, które sobie kazał 
wznieść w Danii pan lenny Gyldenlove za podatki z Islandii.
—• W Thingvellir stanie wspaniały dom prawa i sądu, a u jego szczytu zawiśnie 
nowy 
dzwon, większy i piękniej brzmiący od tego, który Jon Hreggvidsson odciął ze 
sznura 
na rozkaz kata, bo król zlecił przywieźć go do Kopenhagi.
•— Zimny blask księżyca na topieli przestanie odtąd być jedyną miłosierną 
pociechą 
biednych kobiet.
— A zgłodniali żebracy nie pójdą już w imię sprawiedliwości na szubienicę w 
Almannagja.
— Wszyscy będą nam przyjaciółmi, bo lud będzie żył w dobrobycie.
— Więzienie w Bessastadir zostanie zburzone. W kraju, w którym lud żyje w 
dobrobycie, nie będzie występków.
— A my pojedziemy przez kraj na białych rumakach.
Mewy latały -jeszcze nad ulicami i kanałami i miasto pogrążone jeszcze było we 
śnie, 
kiedy na dworze rozległ się tętent kopyt i turkot wozu przerwany zgrytem 
hamulców. 
Za chwilkę zapukano ostrożnie do drzwi. Snaefridur, w nocnej odzieży, wyjrzała 
przez 
uchylone drzwi.. Twarz miała zaczerwienioną, w oczach płonął jakiś miękki blask, 
a 
włosy opadały luźno na barki.
— Pukasz — rzekła — i stoisz za drzwiami. Dlaczego nie wchodzisz do środka.
— Nie wiedziałam, czy nie będę przeszkadzać — odrzekła służebna.
— Komu?
— Moja pani jest sama?
— Dlaczego pytasz?
— Kompania przysłała wóz, aby odwiózł nasze pakunki.
— Gdzie byłaś przez całą noc?
— Wczoraj wieczorem moja pani powiedziała, abym poszła do mojej przyjaciółki 
Triny. Nie śmiałam powrócić. Myślałam, że tu jest ktoś.
— Co ty gadasz? Któż miałby tu być?
— Nie słyszałam, aby ktoś wychodził.
— A któż miałby wychodzić?
—• On, ten, co przyszedł po księgę.
— Jaką księgę?
— Tę księgę.
— Nikt po nią nie przychodził — leży dalej w skrzyni, tarn gdzie ją wczoraj 
wieczór 
położyłaś.
Pani uchyliła wieko, aby służebna mogła się sama przekonać. I rzeczywiście: 
księga 
leżała tam, tak jak przedtem, owinięta w czerwoną chustę z jedwabiu.
•— Dawniej nigdy nie zapomniałby książki...
— Nie wiem, o kim mówisz.
— Ależ o tym mężu, który wczoraj wieczorem stał na progu, kiedy pani rozkazała 
mi, abym wyszła.
— Tak, to prawda, wczorajszego wieczora pozwoliłam ci zejść na dół i pożegnać 
się z 
dziewką kuchenną, twoją dobrą przyjaciółką. Ale niech nikt nie usłyszy od 
ciebie, że 
tu widziałaś mężczyznę. Ludzie pomyśleliby, że nie jesteś przy zdrowych 
zmysłach.
Wysokie budynki kompanii islandzkiej koło Slotts-holm majaczyły w porannej mgle. 
Obok nich stał na kotwicy gotów do drogi statek z królewskim zbożem dla głodnej 
Islandii.
Mimo wczesnej godziny służba z „Gospody Złotników" była już na nogach. 
Pachołkowie wynosili na wóz skrzynie i juki obcej kobiety, a gospodyni pomagała 
jej 
stroić się do drogi, płacząc nad tym, że pani o takich oczach wyrusza na groźne 
morze, 
tym groźniejsze, że zima się zbliża; tylko Bóg może ją uratować od zguby. A 
nawet 
jak dojedzie do swego kraju, będzie miała pod stopami płonące piekło pod pokrywą 
lodu.
Tego samego ranka Arnas Arnaeus wcześniej niż zazwyczaj zszedł do swojej 
biblioteki. Obudził jedną z dziewek i rozkazał napalić w piecu i przynieść sobie 
gorącej herbaty, kazał też zamieść i pościerać kurze zarówno w sali 
bibliotecznej, jak 
w przedsionku, oczekiwał bowiem przed południem gościa.
Ogolony, w świeżo utrefionej peruce, namaszczony i skropiony wonnościami, jak 
przystoi wytwornemu mężowi, zaczął, islandzkim zwyczajem, pociągając z dużej 
fajki 
przechadzać się tam i z powrotem.
O dziewiątej godzinie okazały powóz cudzoziemskiej mody zatrzymał się przed 
bramą; wielki mężczyzna w długim bardzo płaszczu wysiadł z powozu, podtrzymując 
oburącz opasłe brzuszysko, a nalany podbródek spływał mu aż na pierś — był to 
hamburczyk Uffelen.
Zaprowadzono go do sali bibliotecznej assessoris. Niemiec już od drzwi zaczai 
ukłony. Arnas Arnaeus wyszedł mu naprzeciw i prosił, aby spoczął. Chwilę 
wypytywali się nawzajem o nowiny i wymieniali uprzejme komplementy.
Nie zwlekając długo gość przystąpił do rzeczy: Zgodnie z umową sprzed roku 
zjawia się tu, aby otrzymać wiążącą odpowiedź w sprawie, o której w owym czasie 
kilkakrotnie rozmawiał z jaśnie oświeconym panem, mianowicie w sprawie jego 
rodzinnej wyspy Islandii. Poseł. królewskiej mości króla duńskiego ponownie 
zaczął pertraktować o sprzedaż tej wyspy i nagli żądając ostatecznej decyzji, 
tym 
bardziej że Duńczycy nie chcą już dłużej czekać na podjęcie wojny przeciwko 
Szwedom. Hamburczycy, zbadawszy możliwie na j gruntownie j rozmaite relationes 
1 tego kraju, potwierdzili swoją poprzednią decyzję, że w przetargi z duńskim 
królem 
wdadzą się jedynie pod tym warunkiem, że na namiestnika Islandii znajdzie się 
takiego islandzkiego męża, któremu biedni mieszkańcy wyspy zaufaliby i gotowi 
byli 
okazać posłuszeństwo. Mąż ten winien posiadać rozliczne przymioty, bo przecież 
ma 
w przyszłości reprezentować państwo, którego najwyższym suwerenem, przynajmniej 
z imienia, będzie cesarz, tak jak jest suwerenem tylu innych krajów mniej czy 
bardziej 
ściśle z nim związanych w granicach Świętego Cesarstwa. Uffelen mówił, że nie 
tylko on, ale i jego koledzy próbowali za radą assessoris wyszukać między 
Islandczykami kogoś innego, kto by się w wyższym czy choćby równym stopniu do 
tego nadawał, a okazywał więcej ochoty do objęcia namiestnictwa nad Islandią. 
Nie 
powiodło się jednak znaleźć takiego męża. Natomiast oni nie chcą przyjąć usług 
jakiegoś nie1 Stosunki i powiązania, (łac.)
okrzesanego, głupiego gbura ani nie są skłonni obdarzać zaufaniem żadnego byłego 
urzędnika duńskiego z Islandii, wiadomo im bowiem, że wszyscy przedstawiciele 
władz wyspy, czy to ze starego przyzwyczajenia, czy to przekupieni, czy też w 
nadziei 
nowych przywilejów, wiernie stoją przy królu duńskim. A jaśnie oświecony pan 
assessor consistorii — hamburczycy mają pewne wiadomości — jest oczkiem w 
głowie i umiłowaniem tego biednego ludu, co nie może podnieść się moralnie o 
własnych siłach.
Póki Niemiec mówił, Arnas Arnaeus chodził tam i z powrotem, a teraz spytał, .czy 
ze 
strony duńskiej nie rozważano nigdy możliwości, najmilszej sercom panów z 
kancelarii, choć nie sformułowanej dotąd w żadnym piśmie: aby głodujący lud 
islandzki, o ile dotąd nie wymarł, przenieść na pustacie Jutlandii, a następnie 
sprzedać 
nie zamieszkały kraj.
Uffelen odpowiedział, że hamburczycy nigdy się na to nie zgodzą, zwłaszcza że 
nie 
ma możności sprowadzenia mieszkańców innych krain, którzy by zechcieli żyć i 
gospodarować na tej wyspie. Choćby się nie wiem jak szukało, nie znaleźć na 
Islandii 
jednego porządnego budynku. Tylko ludzie urodzeni na tej wyspie potrafią 
mieszkać 
w stosach torfu i pieczarach; jest rzeczą nieprawdopodobną, aby ktokolwiek inny 
potrafił lepiej tam dawać sobie radę aniżeli ten lud przyzwyczajony do 
miejscowych 
warunków. Hamburczycy ze swej strony zapewniają, że będą podnosić dobrobyt tego 
kraju, by jak najrychlej osiągnął on poziom życia nie gorszy niźli wówczas, 
kiedy 
Hanza prowadziła z nim handel.
Arnas Arnaeus zapytał, czy hamburczycy wzięli pod rozwagę możliwość mianowania 
niemieckiego namiestnika nad Islandią, o ile by wybór paść mógł na jakiegoś męża 
o 
łagodnym i prawym sercu.
Na to Uffelen odrzekł, że warto tu przytoczyć owe stare opinie, jakie znaleźć 
można 
w listach i zapiskach Henryka VIII i jego doradców. Kiedy król duński 
nieustannie 
proponował królowi angielskiemu sprzedaż wspomnianej wyspy, Anglicy 
odpowiedzieli, że ani im się śni kupować taki kraj jak Islandia, gdzie musieliby 
utrzymywać kosztowne straże, żeby ocalić zdrowie i życie cudzoziemskiego władcy. 
Kiedy bowiem na zlecenie doradców angielskiego króla zbadano historię owej 
wyspy, 
okazało się, że mieszkańcy jej osławieni byli gwałtami popełnianymi wobec 
zagranicznych zarządców, jeśli ci nie przypadli im do gustu. To było od dawna 
jedną z 
przyczyn, że królowi duńskiemu nie udawało się sprzedać Islandii. Uffelen zna 
imiona 
znakomitych cudzoziemskich mężów zamordowanych przez lud islandzki bez sądu i 
śledztwa, posłów królewskich, pełnomocników obcych rządów, dworzan, biskupów i 
namiestników, między nimi wielu mężów książęcej krwi. W tych przestępstwach 
główną rolę odgrywały zawsze kobiety islandzkie. Nie tak dawno temu pewna 
islandzka niewiasta kazała ugotować w kotłach znakomitego duńskiego pana wraz z 
jego szesnastu pachołkami i nigdy król duński nie zdołał uzyskać okupu za ten 
mord 
ani pociągnąć zabójców do odpowiedzialności. Jak głosi wieść, pewien baron 
niemiecki, służący duńskiemu królowi, leży pod dolmenem, jak pies pod stosem 
kamieni, i to tuż obok kuchennego podwórka biskupiej siedziby w Skalhclt. Sławny 
i 
czcigodny arcybiskup szwedzki, którego herb można jeszcze oglądać w katedrze w 
Upsali, kiedy przybył wyznaczony na biskupa Islandii, został przez tamtejsze 
pospólstwo utopiony w worze, niczym szczenię.
— My, hamburczycy — mówił Uffelen — nie postępujemy jak pyszni królowie, 
jesteśmy ostrożnymi kupcami, chodzi nam o dobrobyt Islandczyków i pragniemy 
związać się z nimi przez ich własnych przyjaciół.
l Arnas Arnaeus przerwał Niemcowi:
— Istnieje jeszcze jeden powód, który utrudnia mi przyjęcie waszego 
pełnomocnictwa na Islandii, a mianowicie, że ten, który wystawia ten kraj na 
sprzedaż, 
jest jego właścicielem. Prawda, sam wziąłem, choć bez starań z mej strony, urząd 
z 
ręki króla duńskiego, który wiele lat przed moim urodzeniem zapanował nad moją 
ojczyzną przez nieuchronność wydarzeń i nieszczęście. Ale stałoby się nowe zło, 
większe niż dawne, gdybym wystąpił jako mąż zaufania ludzi, którym chce on 
bezprawnie sprzedać ten kraj.
Hamburczyk odpowiedział:
— Czy wia^rmo waszej dostojności, że w tajnym archiwum w Hamburgu 
przechowywane są listy, które dwaj najwybitniejsi w swoim czasie mężowie tej 
wyspy, mianowicie biskupi Ogmundur i Jon Arason, i to każdy na własną rękę, 
napisali do sławnej pamięci cesarza Karola V, prosząc go o pomoc przeciwko 
duńskiemu królowi, ponieważ król ten nasyłał wówczas na wojennych statkach 
rabusiów, aby zabierali wszelkie mienie i kosztowności Islandczyków oraz 
zagrabili 
islandzkie dobra kościelne? W swych listach proszą ci islandzcy dostojnicy 
duchowni, 
niech cesarz weźmie ich kraj pod opiekę, czy to jako jeden z krajów zrzeszonych 
w 
Świętym Cesarstwie, czy to jako członka hanzeatyckiegc związku wolnych państw, 
z wszystkimi jego obowiązkami i prawami. Pod niemiecką ochroną praca waszej 
dostojności byłaby po prostu dalszym ciągiem wysiłków, jakie podejmowali ci 
zasłużeni przyjaciele ojczyzny islandzkiej w owych dumnych czasach, kiedy 
jeszcze 
nie udało się nagiąć mieszkańców wyspy pod jarzmo duńskiej korony.
Arnas Arnaeus powiedział, że w owym czasie wszystko wyglądało inaczej:
— Król duński musiał wówczas walczyć na Islandii przeciwko potężnej sile 
narodowej i ludowej, mianowicie przeciwko islandzkiemu Kościołowi, który był 
symbolem i wyrazicielem islandzkiej woli niezależności, a przy tym nierozłączną 
częścią powszechnego i ponadpaństwowego chrześcijaństwa: Kościoła rzymskiego. 
Kościół islandzki mógł widzieć w niemieckim cesarzu sojusznika tak samo 
myślącego 
i współwyznawcę, który w zgodzie z samą istotą cesarstwa oraz z jego 
pochodzeniem 
sprzymierzony był ze Stolicą Świętą w Rzymie. Teraz jednak siła świecka Kościoła 
islandzkiego została zniszczona przez królów duńskich, a jego siła moralna 
wygnana z 
ludzkich serc, zamiast tego zaś wprowadzono tak zwaną herezję Lutra, której 
celem 
jest podnieść rabunki i grabieże książąt do znaczenia Bożego prawa. Skądbym więc 
wziął moralną moc i prawo, aby służyć nowej cudzoziemskiej władzy? —• ciągnął 
dalej Arnaeus. — Nie miałbym przecież na Islandii oparcia w żadnej sile, żadnej 
instytucji, nawet w opinii publicznej.
Uffelen rzekł, iż obowiązkiem Islandczyka jest pamiętać o tym, że obydwaj ci 
starcy, 
najwybitniejsi Islandczycy • swej epoki, którzy szukali pomocy u cesarza Karola 
V, 
zostali schwytani przez zbirów duńskich i jednego z nich, słabego, oślepionego, 
wygnano do obcego kraju, drugiego zaś, w wieku siedemdziesięciu lat, Duńczycy w 
własnym jego kraju zawlekli na miejsce stracenia i ścięli.
—• Wasza dostojność! Zaiste, serce moje jest głęboko wzruszone tym, że 
cudzoziemiec tak dobrze zna wszystko, co zdarzyło się na Islandii. Choć jednak 
Zbawiciel odmówił nam wielu darów swej łaski, sądziłem zawsze, że braku pamięci 
moim rodakom zarzucić nie można. Los skalholckiego biskupa Ogmundura i biskupa z 
Ho-lar, Arasona, jest i pozostanie na wieki wypalony w duszy każdego 
Islandczyka. I 
choć mimo największych usiłowań ciągle jeszcze nie udało się królowi duńskie30 
Dzwon Islandii inu sprzedać nas jak niewolników, zatroszczył się o to, aby jego 
najmiłościwsze serce zajęło dobrze zasłużone miejsce i w poezji Islandii, i w 
dziejopisarstwie przyszłych wieków. Człowiek, który chce zmiażdżyć w pięści 
maleńkie zwierzątko, znuży • się w końcu. Trzyma je wyciągniętym ramieniem, 
zaciska mu dłoń wokół gardła tak mocno, jak tylko może. Ale zwierzątko nie 
umiera, 
patrzy na niego, pokazuje swoje szpony. To zwierzątko nie czeka na niczyją 
pomoc, 
choćby nawet zjawił się olbrzym i mówił z życzliwym wyrazem twarzy, że chce je 
wy2wolić. Nadzieja zwierzątka leży w tym, że czas przychodzi mu z pomocą i siła 
wroga słabnie. Jeśli bezbronny lud wśród wielu nieszczęść spotkało to szczęście, 
że ma dostatecznie silnego wroga, czas sprzymierzy się z nim, jak z owym 
zwierzątkiem. Gdyby jednak chciało w swej udręce udać się pod opiekę olbrzyma, 
zostanie połknięte. Wiem, że wy, hamburczycy, przysyłalibyście nam zboże bez 
robaków i nie oszukiwalibyście na wadze i mierze. Jeśli jednak ' wyrosną na 
wybrzeżach Islandii niemieckie wsie rybackie i targowiska, rychło powstaną tam i 
niemieckie warownie z niemieckimi komendantami i wojskiem najemnym. Cóż 
stałoby się wtedy z mym narodem, który napisał sławne księgi? W najlepszym 
wypadku Island-czycy staliby się tłustymi lokajami w niemieckim lennie. Tłusty 
lokaj 
nie jest nic wart. Smagany niewolnik wart jest wiele, bo w jego piersi mieszka 
wolność.
XIV Tej jesieni i zimy, która po niej nastąpiła, rzadko widywano Arnasa Arnaeusa 
w 
jego bibliotece. Dotąd wstawał on wcześnie, często już przed świtem zasiadał do 
pracy, mawiał też zawsze, że nie starcza mu rannych godzin na to, aby dać radę 
zapiskom robionym dla potomności, a dotyczącym treści, pochodzenia i wzajemnych 
związków tysięcy większych i mniejszych staroislandzkich rękopisów, które 
przechowywał. Teraz zdarzało się, że przychodził do księgozbioru dopiero około 
południa, w niektóre dni nie przychodził wcale, i kiedy ktoś dopytywał się o 
niego, 
domownicy mówili, że jest chory albo że położył się późno i jeszcze nie wstał. 
Czasem odpowiadali też, że od wczoraj nie ma go w domu i nie wiadomo, gdzie 
przebywa. Mało troszczył się teraz o swoje urzędy, zarówno o sąd duchowny, 
consistorium, jak i o uniwersytet.
W bibliotece siedzi samotnie studiosus antiąuitatum Grindvicensis i pracując na 
swój 
chleb powszedni przepisuje postrzępione pergaminowe foliały, ale raz wraz 
przerywa, 
aby zanotować jakiś pomysł czy uwagę przydatną do jego własnych uczonych pism — 
które przygotowuje w wolnym czasie — o różnych zjawiskach, a zwłaszcza o 
tajemnych mocach żywych na Islandii. Ponadto trwa on tu na zaszczytnym 
posterunku 
— oto pełen poczucia odpowiedzialności nocą i dniem pilnuje domu przed Jonem 
Marteinssonem. Grindviking traci przez to wiele czasu: przy każdym szeleście z 
korytarza czy od tylnych drzwi, przy każdym odgłosie kroków, który doleci zza 
okna, 
podrywa się od pulpitu, nadsłuchuje, śledzi. W niektóre noce, kiedy podejrzewał, 
że 
nieproszony gość kręci się w pobliżu, nie rozbierał się ani nie szedł spać do 
swej izby, 
tylko kładł się na podłodze biblioteki z grubą księgą in folio pod głową, 
nakryty 
kocem z Audnir w okręgu Yatnsleystrand i drzemał albo czuwał przy księgach 
będących życiem Islandii i duszą Północy. -
Tego wieczora pracował nad dziełem z zakresu historii języka i właśnie miał 
wykazać, 
że mowa islandzka, inaczej zwana językiem duńskim, w Edenie jeszcze nie 
istniała, 
lecz powstała dopiero po potopie z greckiego 30*
i celtyckiego. Wśród tych przemądrych wywodów poczuł senność i nie wstając od 
pulpitu położył głowę na rękach. Wiatr wiał tego wieczoru od zachodu, dotkliwy, 
ostry, chwilami zacinający deszczem. Było zimno, bo zgasł ogień w kaflowym 
piecu. 
Nie domknięta furtka w ogrodzie sąsiada uderzała bez przerwy o sztachety 
parkanu, a 
od czasu do czasu słychać było z innych ulic daleki tętent kopyt i turkot — to 
wracali 
do domu żołnierze albo król znowu wyjeżdżał na hulankę. Nigdzie nie było nic 
podejrzanego — gdy nagle podniósł się w ogrodzie osobliwy lament, przejmujący i 
ostry, ochrypły i fałszywy. Grindviking wzdrygnął się i od razu otrzeźwiał.
— Czy w taką pogodę kot może wybierać się w konkury? — mówił do siebie 
stroskany studiosus antiąuita-tum i prawie nieświadomie mruczał pod nosem wiersz 
ze 
starego chorału, który należy śpiewać, aby znaleźć pocieszenie w ciężkiej 
potrzebie, 
jak uczyła go w dzieciństwie matka:
W czeluściach rządzi szatan-wróg, Tam boleść, trwoga, narzekanie. A w niebie, 
kędy 
mieszka Bóg, Anielskie chóry i harf granie.
Potem na wszelki wypadek przeżegnał się, aby ode-gnać widma, i pospieszył na 
tyły 
domu, uchylił drzwi od podwórza i wyjrzał. A tam, jakżeby inaczej, był Jon 
Marteinsson ze swymi łajdactwami. Kiedy studiosus antiąuitatum dostrzegł, kto 
to, 
prychnął przez szparę:
— Abi, scurra! — Kopenhaga płonie — mruknął przybysz, a wiatr porwał słowa. I 
właśnie kiedy Grindvicensis miał wyOdejdź, łajdaku! (łac.)
rzec jakieś stosowne łacińskie słówko i już otwierał usta, poryw wichru wdarł 
się 
przez odemknięte drzwi, niosąc urywek tego, co mruczał człowiek na dworze. I 
jeszcze raz udało się Jonowi Marteinssonowi zaskoczyć Jona Gudmundssona.
— Co? Co ty mówisz? — zapytał Grindviking.
—- Nic takiego — odrzekł przybysz. — Mówię tylko, że Kopenhaga płonie. Mamy 
pożar Kopenhagi.
— Kłamiesz oczywiście, ty obwiesiu. Chyba że sam podłożyłeś ogień.
— Pozdrów Arniego ode mnie i donieś mu o tym. Liczę na nagrodę.
•— Oddaj najpierw Skalda, którą sprzedałeś Szwedom za wódkę.
W tej chwili buchnęły na niebo płomienie — widać ogień był niedaleko.
— Daj spokój z wódką! — rzekł Jon Marteinsson. — Przyglądałem się pożarowi z 
wału, aż zacząłem marznąć. Było już po północy. Potem zajrzałem „Pod Złotego 
Lwa" 
pytając o Arniego, ale mi odpowiedziano, że tej nocy pewnie trąbi u siebie, bo 
rano 
odjechał stamtąd śpiący do domu.
—- Jeśli jeszcze raz zuchwale połączysz imię mego pana i mistrza z tym zamtuzem, 
przywołam straż miejską!
— Aż tak zły nie jest chyba ów dom, jeśli dopiero co pogalopował tam w cztery 
konie król jegomość. A zresztą, wywodząc się z Grindayik, nie przywykłeś do 
lepszych miejsc.
— Król nie galopuje w cztery konie, lecz jeździ czworokonną karocą •—• rzekł 
mąż z Grindavik. — Kto odzywa się w sposób lekceważący o królu, zostanie 
skazany na osiemdziesiąt batów.
W ciemności nocy ogień nieustannie rósł ku niebu; dachy pobliskich domów i wieża 
kościoła Panny Ma ryi odcinały się wyraźnie na tle purpurowej łuny i sypiących 
się 
głowni.
Grindavik zamknął starannie drzwi i przekręcił klucz w zamku, nie pospieszył 
^jednak 
od razu na górę do swego mistrza, lecz podążył tam, gdzie spał Jon Hregg-
yidsson, 
obudził go i poprosił, niech jak najspieszniej wstaje i idzie do ogrodu, aby dać 
baczenie na Jona Marteinssona, który podpalił Kopenhagę, a teraz, wśród ogólnego 
popłochu, chce wykraść księgi jego pana i kurki jego pani.
Dopiero wtedy Grindyiking wrócił znowu do domu i wszedłszy po schodach na górę 
stanął przed sypialnią assessoris. Drzwi były zamknięte. Zapukał kilka razy, nie 
otrzymawszy jednak żadnej odpowiedzi, zawołał przez dziurkę od klucza:
— Panie mój! Panie! Przyszedł Jon Marteinsson. Nad kościołem Panny Maryi 
płomienie! Kopenhaga płonie!
W końcu przekręcono klucz w zamku i drzwi się, otwarły. Zapachniało piwem i 
dymem tytoniowym. W sypialnej komnacie płonęło blade światło. Arnas Arnaeus stał 
we drzwiach półprzytomny ze snu, ale nie rozebrany. Był nie ogolony i bez 
peruki. Z 
jakiejś dziwnej dali wpatrywał się w Grindvikinga i zdawał się początkowo nie 
słyszeć 
nic i nie pojmować, o co chodzi.
— Mój panie — rzekł jeszcze raz famulus. — Jon Marteinsson podłożył ogień pod 
miasto.
— A co mnie to obchodzi — rzekł Arnas Arnaeus ochrypłym basem.
— Pożar w Kopenhadze — powtórzył Gridviking.
— Czy to nie nowe kłamstwo Jona Marteinssona? Grindviking odparł bez namysłu:
— Wielmożny pan wie sam najlepiej, że Jon Marteinsson nigdy nie kłamie.
— Ejże?
— Jestem pewny, że on podpalił miasto. Sam widziałem czerwoną łunę za kościołem 
Panny Maryi. Obudziłem Jona Hreggvidssona i kazałem mu uważać na Jona 
Marteinssona.
— Wynoś się z bzdurami o Jonie Marteinssonie! —
Assessor chciał zamknąć drzwi.
— Księgi, księgi — jęknął cienko mąż z Grindavik i zaczai płakać. — Na miłość 
Boską! Na Chrystusa! Chodzi przecież o bezcenne pergaminy, o samo życie 
Islandii.
— Księgi? Cóż chcesz z nimi zrobić? Bezcenne pergaminy... Zostaw je w spokoju.
— One spłoną.
— Tej nocy chyba jeszcze nie. Sam powiedziałeś, że ogień jest za kościołem Panny 
Maryi.
— Ale wiatr wieje od zachodu, wielmożny panie. Może na wszelki wypadek 
spróbuję przenieść to, co najcenniejsze, na drugą stronę kanału?
— Skalda wpadła w ręce złodziei, a piękną księgę praw zostawiłem, choć mi ją 
ofiarowywano. Najlepiej zdać wszystko na Bożą łaskę. Jestem zmęczony.
— Gdyby ogień miał dojść do kościoła Panny Maryi — ciągnął uparcie famulus — 
do nas nie dalej już niż o rzut kamieniem.
— Niech sobie kościół Panny Maryi płonie. Idź teraz do swej izby i śpij.
xv Pożar wybuchł koło Yesterport, na zachodnim skraju miasta, we środę wieczorem 
około godziny dziewiątej. Wywołało go podobno jakieś dziecko bawiąc się łojową 
świecą. Straż ogniowa miała swoją siedzibę tuż koło tego miejsca, ale że pogoda 
była 
sztormowa, ogień rozszerzał się tak szybko, iż nie można było dać sobie z nim 
rady. 
W wąskich uliczkach płomienie przeskakiwały z domu na dom. Początkowo pożar 
posuwał się na północ, wzdłuż wałów miejskich. Około godziny dziesiątej 
rosnący wiatr poprzez Yestergade oraz Stu-diestrade popchnął ogień w stronę 
śródmieścia i nie było już w ludzkiej mocy opanować płomieni. Z niewyjaśnionych 
przyczyn w kilku innych miejscach również wybuchł ogień, na przykład w pewnym 
browarze koło Nórregade, i z tych miejsc również rozszerzał się szybko na 
wszystkie 
strony — grupom straży z każdą chwilą przybywało roboty. We czwartek o świcie 
płonęły budynki po obu stronach Nórregade. Wiatr skręcił teraz i wiał' z 
północo-
zachodu niosąc pożar już niemal do centrum miasta. Yestergade wraz z sąsiedztwem 
aż po Gammeltory obróciła się w kupę zgliszcz. W tym samym czasie płomienie 
ogarnęły Bispegaard, siedzibę kopenhaskiego biskupa, stamtąd zaś przeskoczyły na 
pobliski kościół Świętego Piotra. Wielu mieszkańców przy wlokło tu dobytek 
ufając, 
że Pan Bóg oszczędzi swoje świątynie. Wkrótce jednak nawy pełne łatwopalnych 
rzeczy dały nową strawę pożarowi. O dziewiątej rano płonął już ratusz i leżący 
tuż 
przy nim dom sierot. Dzieci zaprowadzono do stajni królewskich, a konie pognano 
do Frederiksberg. Około południa pożar dotarł do kościoła Panny Maryi. Zanim się 
kto spostrzegł, wzniosły się słupy dymu z wysokiej wieży kościelnej i buchnęły z 
niej 
gwałtownie płomienie; po niedługim czasie runął hełm, a potem cała wieża. 
Płonęła 
już wtedy Akademia i Kolegium Mariackie — ogień dosiegnął tej części miasta, w 
której mieli swoje domy mężowie najwyższej wiedzy. Około trzeciej po południu 
stały w płomieniach najpiękniejsze stare budowle i wyniosłe gmachy, jak 
Regensen, 
Bursa oraz kolegia. Pożar szedł dalej, pod wieczór dosiegnął kościoła Świętej 
Trójcy, potem bezcennych i nieodżałowanych księgozbiorów Akademii, następnie zaś 
kościoła Świętego Ducha z jego słynnymi organami i wspaniałą grą dzwonów. Przez 
całą następną noc szalał'pożar w Kobmagergade, aż po nabrzeże Gammel. I tu 
dopiero 
udało się go powstrzymać przy pomocy wody z kanału.
Mieszkańcy Kopenhagi błąkali się oszalali z przerażenia — tak na Islandii ze 
zgniłego 
mięsa przypiekanego nad pastuszym ogniskiem wyraja się robactwo; jedni szli z 
dziećmi na rękach, inni w worku nieśli uratowaną odrobinę mienia, jeszcze inni 
stracili 
wszystko i zostali nadzy, głodni i spragnieni; niektórzy postradali zmysły i 
jakby ich 
kto gonił, biegli po ulicach jęcząc i biadając; jakaś kobieta ocaliła jedynie 
szczypce od 
ognia i stała na dworze bez żadnego odzienia. Wielu, niby bydło, legło wśród 
ulewy i 
burzy w parku królewskim, na wałach miejskich i koło wałów, a niejeden już by 
się 
nigdy nie podniósł, gdyby jego królewska mość nie zmiłował się nad męką i nędzą 
swego nieszczęsnego ludu: jego łaskawość we własnej osobie podjeżdżał do miejsc, 
gdzie płacząc leżeli na gołej ziemi, i kazał wszędzie, gdzie przybył, wydawać 
chleb i 
piwo.
W drugim dniu pożaru, wczesnym rankiem przyszło do Arnasa Arnaeusa wielu 
Islandczyków: synowie znakomitych ludzi studiujący na uniwersytecie, biedni 
czeladnicy, a nawet prosty marynarz. Powiedzieli, że ogień zbliża się z szaloną 
szybkością do kościoła Panny Maryi, pragną więc przenieść w bezpieczne miejsce 
sławne islandzkie księgi. Arnaeus puścił jednak ich słowa mimo uszu, powiedział, 
że 
ogień wkrótce zostanie ugaszony, częstował ich piwem; oni jednak, pełni 
niepokoju, 
nie chcieli nic pić. Nie śmiać sprzeciwiać się woli tak uczonego i znakomitego 
męża 
ustąpili, ale rnimo żaru nie odeszli daleko od Arnasowego domostwa i 
obserwowali, 
jak ogień coraz bliżej przerzuca się 2 domu na dom. Kiedy dym buchnął z wieży 
kościoła Panny Maryi i języki ognia ukazały się nad jego dachem, ci młodzi 
ludzie 
poszli znowu do Arnaeusa. Teraz nie byli już uprzejmi; wtargnęli do domu od 
tyłu, 
minęli przerażoną kucharkę i nie zatrzymali się aż w bibliotece, gdzie Jon 
Gudmundsson z Grindavik płacząc śpiewał psalmy z łacińskiego modlitewnika. Jeden 
z mężczyzn poszedł szukać pana domu. Arnas Arnaeus stał przed oknem w komnacie 
na drugim piętrze i patrzał na pożar. Żona i służba od dawna już w najlepsze 
wynosiła 
meble i domowe sprzęty. Młody człowiek powiedział, że przyszedł z kolegami na 
ratunek. Arnaeus ocknął się wreszcie i prosił, aby ratowali, co zechcą i mogą.
Wszystkie ściany biblioteki od podłogi do sufitu były zastawione półkami pełnymi 
książek. Prócz tego książki leżały w dwóch bocznych alkowach, i do nich wpadli 
Islandczycy. Wtajemniczeni wiedzieli bowiem, że tam w zamkniętych szafach kryją 
się najcenniejsze klejnoty, księgozbioru. Ale właśnie — jak w złym śnie — nie 
można 
było znaleźć kluczy; Arnaeus powiedział, że sam ich poszuka. Żar przenikał już 
przez 
ściany i była obawa, że zanim Arnaeus odnajdzie klucze, dom stanie w 
płomieniach. 
Włamali się więc drągami do szaf i kazali pisarzowi, aby wskazał najcenniejsze 
księgi. 
Wzięli pełne naręcza najsłynniejszych manuskryptów, w których spisane były sagi 
o 
pradawnych Islandczykach i o norweskich królach, i wynieśli, ile tylko mogli 
udźwignąć. Ale kiedy chcieli pójść drugi raz, ogień wtargnął już do wnętrza 
domu. 
Niebieski dym wydobywał się z jednej i drugiej komory, a rychło ukazały się 
wśród 
dymu ciemnoczerwone języki. Chcieli więc wziąć się za to, co znajdowało się pod 
ręką w paradnej komnacie, zanim wtargnie tam ogień, ale tymczasem zjawił się 
Arnas 
Arnaeus z kluczami od szaf, niedostępnych już, bo ogarniętych pożarem. Stanął w 
otwartych drzwiach biblioteki i machał ręką nie pozwalając im wejść. Jak 
rozszalałe 
bałwany uderzające o stromą skałę albo jak parmelia, roślina, która w 
okamgnieniu 
zapuszcza korzenie, rozszerza się na wszystkie strony, zakwita i zaraz więdnie, 
fale 
płomieni lizały kosztowne grzbiety ksiąg na wszystkich ścianach bibliotecznej 
sali. 
Arnas Arnaeus patrzał na to stojąc w drzwiach, Islandczycy bezradnie skupili się 
za 
nim w przedsionku. Odwrócił się do nich, wskazał na płonące półki z książkami i 
uśmiechając się mówił:
— Oto księgi... równych im nie będzie nigdzie i nigdy już... aż do sądnego dnia.
xvi Noc. Dwóch islandzkich Jonów pozbawionych dachu nad głową pędziło bez tchu 
przez palące się miasto. Uczony Grindviking płakał jak dziecko, chłop z Rein 
dreptał 
za nim bez słowa. Goniła ich płonąca Kopenhaga. Bezwolnie podążali w kierunku 
Norreport. Na tle morza płomieni uciekający ludzie rysowali się ostro, niby żywe 
cienie.
— Czego właściwie ryczysz? — pytał człowiek ze Skagi, zupełnie zapominając, 
że do swego uczonego imiennika ma mówić z szacunkiem. — Chyba nie żałujesz 
Kopenhagi?
— Nie, miasto wzniesione krwią mego biednego na-.rodu, musiało upaść. Bóg jest 
sprawiedliwy.
— No więc powinieneś Go chwalić.
— Wiele bym dał za to, abym jak ty nie umiał czytać.
— Mnie się wydaje, że choć spłonęły te twoje bzdury, dosyć jest jeszcze na 
świecie 
strzępów ksiąg — jeśli to nad tym tak lamentujesz.
— Zmarnowało się dzieło mego życia i spłonęły książki, w które przez cztery 
dziesiątki lat kładłem swą uczoność, a pisałem je głównie nocą, po ukończeniu 
codziennej pracy. Ale nie opłakuję mizernych książek biednego człeczyny. 
Opłakuję księgi mego pana, które przechowywały życie i duszę owych ludzi, co od 
dni 
potopu mówili na Północy duńską mową, ale w końcu zapomnieli jej pochodzenia i 
zniemczyli ją. Płaczę, ponieważ odtąd nie ma już ksiąg w duńskim języku. Płaczę 
nad bólem mego pana.
Duńczycy z mowy poznali cudzoziemców i sądząc, że to szwedzcy szpiegowie, nie 
zwlekając chcieli ich powiesić. .
Lecz oto natrafili na człowieka w wysokim kapeluszu i z worem na plecach. Jon 
Hreggvidsson powitał go jak kamrata, uczony z Grindavik jednak udawał, że go nie 
widzi, i z płaczem spieszył dalej.
— Ty głuptaku z Grindavik! — zawołał za nim Jon Marteinsson. — Czy nie chcesz 
piwa ani chleba?
Trzeci Jon, który się teraz do nich dołączył, umiał > sobie wszędzie raz dwa 
poradzić. Nawet tu, w Nórre-vold, wiedział o jakiejś kobiecie, co sprzedawała 
piwo i 
chleb.
— Ale to wam z góry mówię, że jeśli pijąc piwo, które chcą dla was zdobyć, nie 
będziecie na mnie patrzyć pokornie jak obite psy, odbiorę je wam bez namysłu.
Zaprowadził ich do kuchni pewnej białogłowy i kazał im siąść na ławie. Jon 
Hreggvidsson zerkał na wszyst-' kie strony, a Grindyiking siedział ze 
spuszczonymi 
oczyma.
Niewiasta z płaczem lamentowała, że Bóg dopuścił, aby Kopenhaga się spaliła, ale 
Jon 
Marteinsson objął ją, uszczypnął nad kolanem i powiedział:
— Nalej tym nieokrzesanym chłopom trochę odsta łego piwa do zwykłych kufli i 
trochę gorzałki do cynowych kubków. „Mnie zaś przyniesiesz świeżego rostoc-kiego 
piwa w polerowanym glinianym dzbanie, najlepiej ze srebrnym wiekiem i jakim 
soczystym powiedzonkiem Lutra na wierzchu, a wódkę podasz mi w kubku ze srebra.
Kobieta wymierzyła mu policzek, ale potem zmiękła trochę.
— Na zdrowie, chłopcy! Opowiedzcie no jaką dobrą historię — rzekł Jon 
Marteinsson. — A ty, zacna kobieto, daj jeszcze chleba i kiełbasy.
Opili się piwa po uszy.
— To okropne — mówiła niewiasta smarując kawałki chleba. — Jak Bóg doświadcza 
naszego miłościwego króla.
— Gwiżdżę na króla — powiedział Jon Merteinsson. —- Islandczycy są bez serca — 
rzekła kobieta.
— Nałóż nam solidnie wędzonki na chleb •—• powiedział Jon Marteinsson.
Kiedy uśmierzyli najgorsze pragnienie, ciągnął dalej:
— No, no, a wiec udało się biednemu Arniemu spalić wszystkie księgi Islandii.
Uczony mąż z Grindayik spojrzał na niego wilgotnymi od łez oczyma i wyrzekł 
tylko 
jedno jedyne słowo: —• Szatan.
— ...z wyjątkiem tych, które na czas zaniosłem do szwedzkiego hrabi du 
Bertelskiolda i jego druhów.
—- Sprzedawałeś islandzkie księgi ludziom, którzy je nazywają księgami 
wizygockimi — powiedział Grind-viking.
— A przecież — odparł tamten — mam w moim worze coś, co do końca świata 
zachowa imię Jona Mar-teinssona.
Jakiś czas jedli i pili w milczeniu, tylko Jon Marte insson nawet jedząc nie 
przestawał 
żartować z gospodynią. Mąż z Grindavik już nie płakał, ale u końca nosa jeszcze 
mu,zwisała kropla. Po trzecim kuflu Jon Hreggvidsson wpadł w tak dobry humor, że 
przypomniał sobie pewną strofkę ze starych rimów o Pontusie, i w najlepsze 
zaczął ją 
ryczeć.
Kiedy już jednak pojedli i popili i uczta zbliżała się do końca, goszczący ich 
Jon 
Marteinsson zaczął podejrzanie często zaglądać pod stół, aby przyjrzeć się 
obuwiu 
swoich gości, mieli bowiem obydwaj —jak na Islandczyków — zupełnie dobre buty. 
Przyglądał się też z bliska guzikom ich kurtek, ale nie było tam ani mosiądzu, 
ani 
srebra, same zwykłe guziki z kości. Jon Marteinsson poprosił kobietę o karty 
albo 
kostki do gry. Żaden z gości nie chciał jednak grać z gospodarzem uczty, a Jon 
Hreggvidsson oświadczył, że nie ma nic przeciwko małemu mocowaniu się; jest tak 
lekko podchmielony, że mimo swego wieku zwycięż}7 — niech tam Jon Marteinsson 
szuka sobie głupiego, komu ściągnie buty. Leciwe już babsko, płaskostope i 
krzywono-gie, z obrzękłą od płaczu twarzą, spoglądało na nich od kuchennego 
pieca. 
Skoro pojęła, na co się zanosi, przestała opłakiwać nieszczęścia króla i zaczęła 
wygadywać, że szaleni Islandczycy są niepoprawni — niesposób nazwać ich ludźmi, 
a 
każdy, kto podałby im choćby tylko mały palec, sam się o tym przekona, nawet 
wśród 
pożaru stolicy, nawet kiedy się piekło otwiera; skrzeczała, że bez granic jest 
ich fałsz i 
podstępy, nawet w chwili, kiedy wali się świat; ale ona nie da się wystrychnąć 
na 
dudka, choćby Jon Marteinsson próbował ją bić, ona przywoła teraz straż miejską.
Jon Marteinsson nie widział w końcu innej rady, jak otworzyć swój wór i 
zaofiarować 
jego zawartość jako zapłatę za popijawę; wyciągnął z wora dość duży, stary 
manuskrypt z pergaminu i pokazał go kobiecie.
— Co mi po tym — rzekła pogardliwie, obejrzawszy w dochodzącym od kuchni 
bladym świetle tranowej kopciółki plik sczerniałych, pomiętych, pomarszczonych 
strzępów skóry. — Tym paskudztwem nie zagrzeję nawet jednego kociołka. A Bóg 
wie, czy nie tkwi w nim zaraza.
Ale obydwaj Jonowie szeroko rozwarli oczy: jeden odnalazł tu zaginiony klejnot 
swego mistrza, drugi zaś zdawaj się rozpoznawać karty z cielęcej skóry należące 
kiedyś w Rein do jego świętej pamięci matki. Leżała przed nimi księga Skaldy. 
Obaj 
bez słowa zaczęli ściągać buty.
xvn Za to, że Jon Hreggvidsson zaprzepaścił ongiś wezwanie przed Najwyższy 
Trybunał, wystawione wraz z listem królewskim, wyrok althingu uczynił go 
więźniem 
Bremerholmu. Arnaeusowi udało się wyciągnąć nieboraka z twierdzy, a równocześnie 
dopiął też tego, że podjęto w Najwyższym Trybunale jego dawną sprawę. Toczyła 
się 
ta sprawa przez całą zimę i przez całe lato — chłop spędził je w Kopenhadze, ale 
postępowanie sądowe odbywało się prawie zupełnie bez jego obecności. Tylko jeden 
jedyny raz wezwali sędziowie Jona Hreggvidssona przed swe oblicze. Wszelkie 
możliwe pytania odnoszące się do dawnego oskarżenia znał już na pamięć, nic go 
nie 
mogło przestraszyć. Umiał też znakomicie pokazać bezmiar swej nędzy: stary, 
zgarbiony, białowłosy chłop płacze i drży przed cudzoziemskimi sędziami w obcym 
kraju, udręczony przez długie i pełne niebezpieczeństw podróże, dawne i 
ostatnią, 
podejmowane wskutek fatalnego zbiegu okoliczności, który sprawił przed wielu 
laty, 
że on, niewinny człowiek, stał się przedmiotem sporu pomiędzy możnymi.
Sprawa ta przeciągała się nie dlatego, żeby ktokolwiek w Danii interesował się 
losem 
chłopa z Akranes, lecz jako jeden z punktów rozgrywki toczącej się w państwie 
między dwoma politycznymi ugrupowaniami, mniej więcej równie silnymi. Arnaeus 
prowadził rzecz Hreggvidssona z ową nieodpartą logiką i wnikliwym powoływaniem 
się na literę prawa, co zawsze stanowiło siłę Islandczyków wobec duńskich sądów. 
W 
tym procesie łatwiej niż w innych było udowodnić swoje przy pomocy filozofowania 
i 
logiki, bo oskarżenie przez wiele lat było puszczone w niepamięć i przeciw 
obwinionemu wysunąć się dały tylko ogólne poszlaki, żadnych natomiast nie było 
prawnie przekonujących dowodów. Zeznania dawne i obecne, pro et con-tra 1, 
spiętrzyły się w taką górę akt, że można by powiedzieć, że sprawa ta stała się 
najczystszym wcieleniem owej skłonności Islandczyków do podstępnych forteli i 
wykrętów. Stracony był każdy, kto chciałby dociec prawdy z tych dokumentów i 
ustalić, czy przed dwudziestu laty, w czarną noc jesienną wśród czarnych bagnisk 
czarnej Islandii oskarżony Regvidsen rozprawił się ze swoim katem, czy też nie.
Minionego lata wyglądało na to, że sprawa przybierze jeszcze na objętości, gdyż 
walka między obu grupami stała się i na tym odcinku bardziej zażarta, i stara, 
zawiła 
histeria przedstawiała się już tak zawile, że nikt nie mógł z niej być mądry. 
Przyczyną 
nowego powikłania stało się to, że córka zmarłego lógmadura Eydalina postanowiła 
uczynić ze sprawy Jona Hregg-vidssona kamień probierczy sędziowskiej prawości 
swego świętej pamięci ojca. Węzeł ten przecięła władza najwyższa. Z rozkazu 
królewskiego oddzielono obydwie sprawy: Najwyższy Trybunał miał rozstrzy1 Za i 
przechr. (łac.)
gnać na podstawie akt sprawę chłopa z Rein, natomiast komisarski wyrok przeciwko 
świętej pamięci Eydalino-wi i innym wyższym urzędnikom-przekazano do ponownego 
rozpatrzenia althingowi nad Oxara.
I oto kiedy się wiosna zbliżała i życie w Kopenhadze wracało po pożarze w stare 
koleiny, zdarzyło się coś, w co już wielu, zwłaszcza wśród Islandczyków, nie 
chciało 
wierzyć, w Najwyższym Królewskim Trybunale zapadł ostateczny wyrok w 
przeklętej, odwiecznej sprawie Joena Regvidsena ze Skage. Z braku dowodów 
uniewinniono chłopa z zarzutu zamordowania kata Si-yerta Snorresena, uwolniono 
go 
również od innych kar, na które został w związku z tym skazany, oraz pozwolono 
mu 
— jeśli chce — powrócić bez przeszkód do królewskiego kraju Islandii.
Pewnego wiosennego dnia na Laksegade, gdzie Arnas Arnaeus mieszka teraz w 
ciasnym pomieszczeniu, wzywa on swego rębacza do siebie, daje mu nową wełnianą 
kurtę, nowe spodnie i nową parę butów, a wreszcie nasadza na białą czuprynę 
starca 
nowy kapelusz oznajmiając mu, że pojadą dziś razem do Dragór.
Po raz pierwszy Jon Hreggvidsson jechał w powozie członka Rady nie przy woźnicy, 
ale na przednim siedzeniu, obok uczonego z Grindavik, podczas gdy na tylnym 
siedzeniu, wprost naprzeciw nich siedział ich pan i mistrz. Arnas Arnaeus 
częstował 
ich tabaka i po-gadywał żartobliwie, choć z pewnym roztargnieniem. — Przytoczę 
ci 
teraz — powiedział — parę wierszy; na pewnoś ich .jeszcze nie słyszał w dawnych 
rimach o Pontusie.
I wyrecytował:
Islandzkiego ludu krąg W zadziwieniu patrzał: Białowłosy Hreggvidsson Wolny do 
ojczyzny wracał.
31 Dzwon Islandii Kiedy Jonowie nauczyli się wiersza na pamięć, zamilkli wszyscy 
trzej. Wóz kołysał się w prawo i w lewo, na rozmiękłej drodze.
Po chwili assessor uśmiechając się spojrzał na chłopa z Rein i rzekł:
—• Księgę Skaldy uratował Jon Marteinsson. Ty byłeś tym jedynem, co mnie było 
dane uratować.
Jon Hreggvidsson powiedział:
— Czy nie powiozę z sobą jakiejś wiadomości?
— Masz tu talara dla twojej córki w Rein, tej, co stała we drzwiach, kiedy 
odjeżdżałeś.
— Nie rozumiem — odrzekł Jon Hreggvidsson — jak mogła -dziewczyna 
wypuścić psa. Przecież mówiłem jej, żeby na niego uważała.
— Miejmy nadzieję, że trafił z powrotem do domu.
— Gdyby się coś przydarzyło w gminie Saurbaer — powiedział studiosus z Grindavik 
— gdyby się pojawiły jakieś dziwne sny, gnomy, rusałki, upiory czy potwory, 
pozdrów ode mnie mego drogiego pastora Thorsteinna i poproś, niech wszystko 
spisze 
i mi prześle, abym włączył to do mej księgi De mirabilibus Islandiae — O dziwach 
Islandii — którą niedawno zacząłem.
Dotarli do placu targowego Dragór. Na redzie stał z rozpiętymi żaglami statek, 
który 
miał płynąć do Islandii.
— To dobry znak wyruszać do Islandii z Dragór -rzekł Arnas Arnaeus i na 
pożegnanie podał dłoń Jonowi Hreggvidssonowi wsiadającemu do łodzi, która miała 
go dowieźć do statku. — Tutaj od dawna mieszkali przyjaciele Islandczyków. 
Tutaj święty Olaf pożyczył swój własny statek jakiemuś Islandczykowi, bo 
odpłynęły 
już wszystkie statki, a on uważał za tak ważne, aby nasi ziomkowie przybyli na 
czas 
na althing. Gdybyś tedy za wolą świętego króla Olafa dotarł do kraju przed 
trzynastym 
tygodniem lata, to, proszę cię, w drodze do domu wstąp na althing nad Oxara i 
pokaż 
zgromadzonym swoją siwa głowę.
— Czy mam im coś powiedzieć? — spytał Jon Hregg-yidsson.
— Możesz im powiedzieć ode mnie, że jeszcze tym razem Islandia nie została 
sprzedana. — Zrozumieją to kiedyś później. Wręcz im też orzeczenie Najwyższego 
Trybunału w twej sprawie.
— A czy pozdrowień nie mam przekazać nikomu?
— Twoja stara, skudlona głowa to moje pozdrowienie.
Łagodny wietrzyk z Oresund igrał siwą czupryną starego islandzkiego łotra Jona 
Hreggvidssona, kiedy stał tak na tyle łodzi, między statkiem a lądem, i 
wyruszając w 
drogę do swej ojczyzny, machał kapeluszem znużonemu mężowi, co pozostał na 
brzegu.
XVIII Koło Almannagja rzeka Ó'xara wypada z wąwozu i jak gdyby się czegoś 
przestraszyła, ostro skręca. Tam właśnie jest głębia, gdzie się topi występne 
kobiety. 
Opodal wąska ścieżka prowadzi na urwistą ścianę skalną.
Poniżej tej ścieżki, obok topieli, wczesnym rankiem leżało kilku przestępców. 
Właśnie 
przetarli oczy ze snu. W namiotach możnych wszyscy jeszcze spali, ale z łąki 
położonej na wschodzie prowadzono już czarne konie ku namiotowi biskupa.
Jakiś mężczyzna w duńskiej kurcie, w kapeluszu, z butami przewieszonymi przez 
ramię, wędruje od południa niższą krawędzią wąwozu i patrzy, jak ranne słońce 
rzuca 
swe promienie na pijanych jeszcze snem przestępców.
Otwierają oczy szeroko: czy im się śni, czy też nasi*
prawdę przybywa od króla Jon Hreggvidsson w nowym kapeluszu i nowej kurcie?
Onegdaj przyjechał do Eyrarbakki, a dowiedziawszy się, że thing nad Oxara potrwa 
jeszcze tylko jeden dzień, kazał sobie we Floi uszyć byle jakie trzewiki, buty 
przewiesił przez ramię i nocą powędrował ku Thingvellir.
Wydało mu się nagle, że nocą szedł przez góry z tymi złoczyńcami, starą swoją 
kompanią, którzy teraz leżą oto pod gołym niebem — przed laty nocował tu z nimi 
w 
królewskim namiocie z wytłoczoną koroną i słudzy królewscy przynieśli im gorącej 
herbaty.
Ale i obecnie przestępcy nie skarżyli się. Pan był dla nich jak zawsze łaskawy. 
Wczoraj ogłoszono na althin-gu wyroki. Nowa pani Skalholt, umiłowana małżonka 
obecnego biskupa Sigurdura Sveinssona, a córka nieboszczyka lógmadura, wyjednała 
ubiegłego lata u króla, że sprawę jej ojca podejmie na nowo najwyższy sąd 
Islandii; 
wczoraj wydali w tej sprawie ostateczny wyrok namiestnik Povl Beyer z 
Bessastadir 
oraz zastępca lógmadura z dwudziestu czterema ławnikami. Zmarły lógmadur Eydalin 
został uniewinniony i oczyszczony ze wszelkich zarzutów stawionych mu przez 
królewskiego wysłannika Arnaeusa, i w ten sposób otrzymał post mortem1 
zadośćuczynienie; cały jego majątek, w tym również sześćdziesiąt zagród, które 
odebrano przedtem na rzecz Korony, zostały mu zwrócone i przypadły teraz jego 
spadkobierczyni, biskupiej małżonce Snaefridur. Wyrok komisarski przeciwko 
lógmadurowi uznano za nieważny i niebyły, samego komisarza, Arna-sa Arnaeusa, za 
nadużycie władzy i fałszywe wykładanie praw skazano na grzywnę pieniężną na 
rzecz 
Korony. Większość uniewinnionych przez Arnasa ArnaeuPośmiertnie, (łac.)
sa uznał al thing znowu winnymi, z wyjątkiem Jona Hreggvidssona, któremu wydane 
zostało beneficium paupertatis 1, aby sprawę jego rozstrzygnął Najwyższy 
Trybunał w 
Danii. Były jeszcze uznane przez komisarza za nieważne wyroki Eydalina w 
sprawach 
tak zwanych specjalnych; należała tu między innymi sprawa przeciwko pewnej 
kobiecie, która choć zaszła w ciążę, przysięgła, że jest nietkniętą dziewicą. 
Tym 
wyrokom Eydalina .albo przywrócono ważność, albo uznano, że dotyczyły spraw, dla 
których świecki sąd nie jest odpowiedni i które winny być rozpatrzone przez 
duchowieństwo'.
— Chwała Bogu, że mamy znowu kogoś, z kogo możemy brać wzór — rzekł stary, 
smutny przestępca, który przed paru laty gorzko się żalił na to, że zawleczono 
przed 
sąd kilku zacnych dostojników, co kazali go oćwiczyć.
Pobożniś, który splądrował puszkę dla ubogich, powiedział:
— Nie osiągnie szczęśliwości ten, kto nie odbędzie swej kary...
— ...i kto nie odzyska swego przestępstwa.
Te słowa rzekł człowiek, który przez dziesięć lat był uważany za złoczyńcę i 
którego 
siostrę utopiono za to, że miała z nim dziecko — ale potem sąd komisarski 
orzekł, iż 
to zupełnie inna kobieta miała owo dziecko z zupełnie innym mężczyzną. Przedtem 
dawali mu wszyscy jałmużnę, odkąd go jednak uniewinniono', cała Islandia śmiała 
się 
z niego. Nikt mu nie rzucił nawet rybiego ogona, szczuto go psami. A teraz oto, 
skoro 
nowy trybunał zbadał jego sprawę, okazało się, że jednak bezspornie on popełnił 
ten 
straszliwy czyn, stał się więc na powrót prawym przestępcą przed Bogiem i 
ludźmi.
1 Przywilej ubogich (łac.); prawo dochodzenia sprawiedliwości na koszt skarbu 
państwa —• Wiem teraz przynajmniej — mówił — że nikt już na Islandii nie będzie 
śmiać się ze ninie, nikt nie poszczuje mnie psami. Będą mi rzucać odpadki ze 
sztokfisza. Bogu chwała!
Z kolei ozwał się ślepiec, co siedział na uboczu, zupełnie tak jak ongiś:
— Nasze przestępstwo na tym polega, że nie jesteśmy ludźmi, choć nas tak 
nazywają. A co na to wszystko Jon Hreggvidsson?
—• Tylko to, że jeszcze dziś pójdę do domu przez góry Leggjabrjot. Kiedy 
poprzednim razem wróciłem z obczyzny, córka moja leżała na -marach. Może teraz 
żyje owa córka, co stała w drzwiach, kiedym stamtąd wyruszał. Może też będzie 
kiedyś miała syna, co opowie synom swych synów, o swoim przodku Jonie Hregg-
vidssonie z Rein i jego przyjacielu, panu i mistrzu Arnasie Arnaeusie.
Teraz za wschodnim zboczem wąwozu rozległ się grzmiący tętent i kiedy przestępcy 
podeszli do sterczących stromych skał, ujrzeli mężczyznę i kobietę w licznym 
orszaku 
jadących przez łąki w kierunku Kaldi-dalur, pustyni oddzielającej kraj 
południowy od 
zachodniego. I mężczyzna, i kobieta ubrani byli na ciemno, a wszystkie ich konie 
były 
czarnej maści.
•—• Kto to jedzie? — zapytał ślepiec.
Odpowiedzieli:
— Jedzie tam w czarnym stroju Snaefridur, słońce Islandii, oraz jej umiłowany 
małżonek Sigurdur Sveinsson, łaciński poeta, nowowybrany biskup Skalholt. Jadą 
na 
zachód, gdzie Snaefridur ma objąć ojcowskie dziedzictwo, zwrócone jej przez 
króla.
I przestępcy stali tam pod skałami patrząc, jak jedzie biskup z małżonką; a w 
mgle 
poranku błyskały wilgotne od rosy, czarne konie.
KONIEC 
POSŁOWIE OD TŁUMACZKI 
W Islandii twórczość Halldora Kiljana Laxnessa, laureata literackiej Nagrody 
Nobla z 1955 roku, jest swego rodzaju narodową świętością. Jego zasługi 
potęgowane 
są bez wątpienia niezwykłym stosunkiem Islandczyków do literatury w ogóle, ale 
jest 
faktem, że to właśnie Laxness wprowadził małą Islandię do współczesnej kultury 
światowej. 
Był przedstawicielem tego pokolenia Islandczyków, które po wiekach niewoli 
odbudowało niepodległą państwowość, które zdobyło już świadomość własnej siły i 
równoprawnej z innymi narodami pozycji politycznej i kulturalnej. Jeszcze 
pisarze 
poprzedniego przed Laxnessem pokolenia uważali się za reprezentantów narodu 
żyjącego w nędzy, mieli poczucie niedowartościowania, wręcz kompleks niższości, 
a 
ich największą siłą była wiara, że nadejdzie taki czas, kiedy ten naród znowu 
stanie się 
wielki. Dla Laxnessa właściwie od początku to marzenie było czymś realnym, a 
niepodległość bliska. 
Halldór Kiljan Laxness (właściwe nazwisko Gudmundsson) urodził się 1902 
roku w Reykjaviku. „Wyrósł - jak pisał islandzki krytyk i historyk literatury, 
Kristian 
Andresson - w takich czasach, gdy naród stawał się śmiałym i przedsiębiorczym, w 
jego piersi nie było strachu. Laxness wyruszał w świat, by zdobyć sławę i 
uznanie, a 
nie po to, by podjąć z nim walkę”. 
Dla Islandczyków Laxness był i zapewne pozostanie symbolem. Symbolem 
małego narodu, który przetrwał wszelkie przeciwieństwa, odzyskał wolność i zajął 
w 
świecie należne mu miejsce. Utrzymanie tej z trudem wywalczonej niezależności 
też 
nie jest łatwe. W sztuce, w literaturze współczesnej jest to jeden z głównych 
moty-
wów, podejmowany niemal przez wszystkich artystów. Zaciążył on również na 
twórczości Laxnessa. 
Ten twórca wcześnie sobie uświadomił, że spełni swoje posłannictwo opisując 
życie prostych ludzi, islandzkich chłopów i rybaków, ich nieustanną walkę z 
przeciwieństwami natury i niezachwiane dążenie do zachowania narodowej godności. 
Z drugiej strony jednak Islandia, położona na peryferiach Europy i świata, była 
środowiskiem zbyt małym jak na potrzeby młodego pisarza. 
Z tego również wcześnie zdał sobie sprawę. Całe jego życie składać się więc 
będzie z 
długich podróży i częstych powrotów do ojczyzny, z decyzji, także ideowych, 
zdawać 
by się mogło ostatecznych, które w jakiś czas potem rozczarowany odrzucał. 
Będzie 
więc życie pisarza ciągłym poszukiwaniem wiedzy i prawdy, a zwłaszcza dążeniem 
do 
określenia roli sztuki w życiu, i próbą znalezienia odpowiedzi na pytanie o rolę 
pisarza. 
W początkach lat dwudziestych Laxness zafascynowany filozofią i liturgią 
katolicką wstąpił do klasztoru Saint Maurice de Clairvaux w Luksemburgu. 
Rozczarowany jednak do ideału życia klasztornego i katolicyzmu, opuścił klasztor 
i 
znów wyruszył w świat. 
Pierwszy okres wielkich podróży zamknął się w roku 1926, a w rok później w 
Reykjaviku ukazała się pierwsza wielka powieść Laxnessa „Wielki tkacz z 
Kaszmiru”, 
która od razu wzbudziła wielkie zainteresowanie, nikt nie wątpił, że objawił się 
oto 
talent niepospolitego formatu. „Wielki tkacz z Kaszmiru” jest w dużej mierze 
utworem 
autobiograficznym. Bohater powieści porzuca dotychczasowe życie, ukochaną 
dziewczynę i wstępuje do klasztoru w przekonaniu, że nic na świecie nie ma 
wartości, 
że powołaniem człowieka jest służba Bogu. Ale już w klasztorze stwierdza, że tej 
walki z samym sobą, ze swoim umiłowaniem życia, którą wstępując do klasztoru 
podjął, nie wygra. 
Wielki wpływ na poglądy pisarza wywarł blisko trzyletni pobyt w Ameryce. 
„W Ameryce zostałem socjalistą - pisał - nie dzięki czytaniu periodyków, lecz na 
skutek tego, że oglądałem w tym kraju kapitalistycznym liczne rzesze ludzi 
głodujących z powodu bezrobocia”. Tam uświadomił sobie również, że kulturowe 
dziedzictwo jego prowincjonalnej ojczyzny jest „takie bogate w porównaniu z 
beznadziejnością i ubóstwem tradycji w USA”. 
W zbiorze esejów „Księga ludu”, wydanym w 1929 roku, Laxness przedstawia 
siebie jako zdeklarowanego materialistę, zdążył już zawrzeć ugodę z życiem i z 
ludźmi. Nie szuka teraz Boga jako najwyższej prawdy, jego ideałem jest człowiek. 
„Prawda zawarta jest nie w księgach i nawet nie w dobrych książkach, lecz w 
ludziach 
o dobrym sercu” - mówi teraz Laxness. Wielkim pisarzem zaś stać się może jedynie 
ktoś, kto źródeł swojej twórczości szuka w życiu. Sztuka jest ściśle z życiem 
związana, a pisarz ma do wypełnienia szczególną misję - wynieść udręczonych, 
prostych ludzi do godności należnej ich człowieczeństwu. Od tej pory bohaterami 
dzieł Laxnessa stają się rybacy i chłopi, naród islandzki i Islandia, którą w 
pierwszych 
latach, zafascynowany wielkim światem, skłonny był krytykować. 
Ale, choć lewicowa krytyka długo posługiwała się w odniesieniu do twórczości 
Laxnessa z tego okresu przymiotnikiem „socjalistyczna”, to on sam okazywał temu 
nurtowi bardzo krótkotrwałe zainteresowanie. Nigdy się zresztą teorią rozwoju 
społecznego nie zajmował, dla niego centralnym punktem odniesień i literackich, 
i 
społecznych, miał już na zawsze człowiek i jego działanie. Człowiek mocny, 
nieugięty, zdolny pokonać wszystkie przeciwieństwa losu. Jest w tym bliski 
Hamsunowi, którego wpływ na swoją twórczość zawsze bardzo podkreślał. 
Pierwszym literackim wyrazem tych poglądów była wydana w latach 1931-
1932 wielka powieść z życia ludu islandzkiego pt. „Salka Valka”. Akcja powieści 
toczy się w latach dwudziestych naszego wieku w małej osadzie rybackiej. Salka 
Valka, młoda dziewczyna przewodzi walce rybaków z przemożną władzą 
miejscowego kupca. 
Dwie kolejne wielkie powieści tzw. narodowe, to „Niezależni ludzie” - 1934-
1935 i tetralogia „Światłość świata” - 1937-1940. „Niezależni ludzie” to 
poświęcona 
życiu islandzkiej wsi, rozlewna, epicka opowieść o walce chłopa o własną ziemię. 
Podobnie jak „Salka Valka” książka wywołała wielkie wrażenie i została 
przełożona 
na wiele języków. W samej Islandii zdobyła ogromną popularność, ale z prawdziwie 
entuzjastycznym przyjęciem spotkała się w Ameryce i - ku zgrozie pisarza - 
zyskała 
głębokie uznanie niemieckich faszystów za rzekome wsparcie doktryny „krwi i 
ziemi”. 
Tetralogia „Światłość świata”, opowieść o życiu ludowego poety-samouka, 
przepełniona jest rozważaniami o roli i posłannictwie pisarza. W Islandii pisarz 
nie 
może żyć, nie myśląc ciągle o starych, pożółkłych książkach - pisał Laxness w 
latach 
trzydziestych. 
Na tej wyspie, gdzie wszystko związane jest z historią i tradycją, i gdzie przez 
wieki dzieci uczyły się czytać na rękopisach średniowiecznych sag, trudno 
komukolwiek o przeszłości zapomnieć. Pamięć o dziejach ojczystych miała być 
natchnieniem do nowego życia narodowego, gdy Islandczycy odzyskiwali 
niepodległość państwową. Zwłaszcza że czasy bardzo takiego natchnienia potrzebo-
wały. W końcu lat trzydziestych niebezpieczeństwo nazizmu było już aż nadto 
widoczne, ludzie tracili poczucie prawdy, ulegali propagandzie o wyższości rasy, 
mitom o wielkim państwie germańskim, które miałoby być w przyszłości stworzone 
pod przywództwem niemieckim, ale z pełnoprawnym udziałem narodów 
skandynawskich. Wśród tych, których ta wizja skusiła, znalazł się m. in. wybitny 
pisarz islandzki Gunnar Gunnarson. Halldór Laxness pozostał aktywnym, 
nieprzejednanym antyfaszystą, wcześnie zrozumiał jak wielkim zagrożeniem dla 
ludzkości jest faszyzm, wielokrotnie potępiał poczynania faszystów, a we 
wrześniu 
1939 r. zdecydowanie protestował przeciwko niemieckiej agresji na Polskę. 
W latach wojny, w warunkach zagrożenia bytu i najwyższych wartości narodu 
powstaje najwybitniejsze dzieło Halldóra Kiljana Laxnessa - „Dzwon Islandii”. 
Jest to 
powieść historyczna, trylogia osnuta na tle wydarzeń z wieku XVII i XVIII. Na 
rozkaz 
króla duńskiego z budynku sądu w Thingvellir, dawnej siedzibie alhtingu, zostaje 
zdjęty dzwon, a następnie pocięty na kawałki i wywieziony do Danii. Taki jest 
początek powieści, będący zarazem najważniejszym symbolem tej przepełnionej 
symboliką książki. Dzwon z Thingvellir uosabia największą islandzką świętość. 
Jego 
kradzież była wyrazem buty i bezwzględności, z jaką królowie duńscy, zwłaszcza 
właśnie w XVII i XVIII wieku traktowali Islandię. Akcja powieści osnuta jest 
wokół 
dziejów Jona Hreggvidsona, ubogiego człowieka, trochę włóczęgi, trochę poety, 
oskarżonego o zabójstwo duńskiego funkcjonariusza, który zdejmował dzwon z wieży 
w Thingvellir. Ów funkcjonariusz, zresztą postać marna, wpadł po pijanemu do 
rzeki i 
utonął, a że Hreggvidson znajdował się w okolicy - jego obwiniono o tę śmierć. 
Życie 
strawił potem na szukaniu sprawiedliwości u miejscowych przekupnych sędziów i u 
króla w Kopenhadze. 
Zamiarem pisarza było pokazanie narodu w śmiertelnym niebezpieczeństwie, w 
najtrudniejszym okresie jego dziejów, pokazanie nieustających protestów 
Islandczyków wobec przemocy, ich niezachwianego uporu, pełnego ofiar dążenia do 
wolności, połączonego z pragnieniem wewnętrznego piękna. W latach kiedy książka 
powstawała, zagrożenie było znowu wielkie. Miała więc być moralnym wsparciem, 
drogowskazem, sam autor nie ukrywał, że pisał ją „ku pokrzepieniu serc”. 
"Dzwon Islandii" przynosi twórcy sławę daleko poza granicami kraju. Rząd w 
Reykjaviku postanawia przyznawać pisarzowi państwowe stypendium. Kiedy 
wielokrotnie urzędnicy zmniejszają przeznaczoną dla niego kwotę, Laxness odmawia 
przyjęcia pieniędzy. Książka ta cieszy się dużym powodzeniem w krajach realnego 
socjalizmu, w USA natomiast wydana zostaje dopiero w 1982 r. Decydują o tym 
przede wszystkim prokomunistyczne sympatie pisarza, który od 1950 r. 
przewodniczy 
Towarzystwu "Islandia-ZSRR". W 1955 r. Halldór Laxness uhonorowany zostaje 
literacką Nagrodą Nobla za "wyrazistą siłę epicką, która odrodziła wielką sztukę 
prozatorską Islandii".
Po zakończeniu II wojny światowej twórczość Laxnessa wkracza w nowy etap. 
Nadal stara się w swoich utworach, jak mówi - „kierować twarze ku życiu”, 
oddawać 
jego niepowtarzalny ton, ale i w światopoglądzie pisarza, i w metodzie 
artystycznej 
zachodzą istotne przemiany. W pierwszym dziesięcioleciu powojennym najważniejszą 
sprawą dla Laxnessa jest troska o losy Islandii i jej narodowej kultury, o 
umacnianie 
świeżo odzyskanej niepodległości. Starania o to, by jego ojczyzna - wyspa sag - 
nie 
stała się bazą atomową wyrażały powszechne niezadowolenie Islandczyków z faktu, 
że kraj powoli stawał się „niezatapialnym” lotniskowcem, a lotnisko w Keflavik 
zostało przekształcone w amerykańską bazę wojskową. W warunkach patriotycznego 
poruszenia Laxness napisał powieść „Baza atomowa” i będącą jej przeróbką sztukę 
„Srebrny księżyc”. 
W latach powojennych Laxness coraz częściej sięgał po formę dramatu, bo - jak 
mówił - rozdział, w którym powstawała jego rozlewna epika musiał zostać 
zamknięty, 
skoro wszystko, co mogła wyrazić, zostało już powiedziane. W latach 
sześćdziesiątych 
pisarz ogłosił, że powieść jako gatunek literacki przestaje go w ogóle 
interesować. 
Ogłaszał to potem jeszcze wielokrotnie, ale zawsze, mimo poszukiwań nowych form 
w dramacie, publicystyce i eseistyce, do powieści powracał. Bo Laxness był 
przede 
wszystkim wielkim powieściopisarzem. 
W powieści podejmował liczne, choć nie zawsze uwieńczone powodzeniem, 
eksperymenty formalne. Zawsze wysoko cenił modernizm i sam też modernistycznej 
stylistyki próbował, ale w eseju „U źródeł twórczości” z 1963 r. urzekająco mówi 
o 
starych sagach islandzkich i ich twórcach pozostających niedościgłym wzorem 
tego, 
jak należy materiał historyczny przetwarzać w fabułę i jak przy tym rysować żywe 
ludzkie postaci. 
Toteż przez cały okres powojenny, aż do niedawna, Laxness zajmował się 
kolejnymi krytycznymi wydaniami islandzkich sag, bez wątpienia największego 
skarbu islandzkiej kultury, bez którego kultura całego świata byłaby o wiele 
uboższa. 
Pisarz był wielkim popularyzatorem tego dziedzictwa, a w „Punktach Vinlandu”, 
historyczno-literackiej pracy sagom właśnie poświęconej powiadał, że mają one i 
miały tak wielkie znaczenie dla Islandczyków, że w końcu trudno już 
rozstrzygnąć, 
czy sagi są dziełem narodu, czy też może naród wiedzie swój ród z tej 
literatury. 
Halldór Kiljan Laxness jest w Polsce pisarzem dobrze znanym i - przynajmniej 
u nieco starszego pokolenia - popularnym, mamy przekłady wszystkich jego 
najwięk-
szych powieści, mniej natomiast wiadomo, że był to również wielki przyjaciel 
naszego 
kraju. Przez lata był honorowym członkiem działającego w Reykjaviku Towarzystwa 
Przyjaźni Islandia-Polska. Dwukrotnie odwiedzał Polskę i zawsze się nią żywo 
interesował. 
Na początku lat siedemdziesiątych miałam szczęście spotkać Pisarza na 
uniwersytecie w Lund. Kiedy zostałam Mu przedstawiona jako młoda skandynawistka 
z Polski, zareagował z wielkim ożywieniem, mówił, że, oczywiście, Polskę zna i 
nosi 
w sercu, bo tam nawet zwykli ludzie czytają jego książki, o czym mógł się 
osobiście 
przekonać. Musiałam mieć chyba niepewną minę, bo obiecał, że w spokojniejszej 
chwili opowie mi o tym dokładniej. Jakoś się jednak taka chwila nie znalazła i 
dopiero 
w Polsce Zygmunt Łanowski, wielki tłumacz literatury skandynawskiej, w tym także 
Laxnessa, który towarzyszył pisarzowi podczas jego wizyt w naszym kraju, 
opowiedział mi o pewnym wydarzeniu w krakowskim hotelu, w którym obaj panowie 
mieszkali. Otóż meldująca ich młodziutka recepcjonistka najpierw długo 
spoglądała to 
w paszport Laxnessa, to na niego samego, aż w końcu bardzo onieśmielona 
zapytała, 
czy to ten pan Laxness, który napisał „Dzwon Islandii”. Trudno się dziwić, że 
wzbudziło to entuzjazm pisarza. Laxness nigdy nam tego nie zapomniał. 
Mówi się, że Laxness pokazał światu współczesną Islandię i chyba tak jest. Bez 
jego książek świat niewiele by wiedział o życiu na tej samotnej wyspie. Fenomen 
i 
wielkość jego twórczości zawiera się jednak w tym, że choć jest to dzieło tak 
bardzo 
islandzkie, tylko Islandii poświęcone i tylko ją opisujące, to jest to zarazem 
dzieło 
uniwersalne, tworzone w hołdzie człowiekowi, z najwyższą uwagą dla jego losu. 
Na Islandii władza wykonawcza związana była ściśle z władzą sądową. Na 
przełomie XVII i XVIII wieku, kiedy toczy się akcja tej powieści, Islandia 
dzieliła Się 
na okręgi, którymi rządzili s y s l u m a d u r z y, przewodniczący zarazem 
okręgowym 
zgromadzeniom sądowym, czyli t h i n g o m. Najwyższą władzę sądową (a częściowo 
jeszcze i prawodawczą) sprawował althing, zbierający się w obecności namiestnika 
duńskiego w Thingvellir nad rzeką Oxara. Przewodniczył althingowi najwyższy 
dostojnik i sędzia islandzki, lógmadur.
Gunnar z Hlidarendi jest jedną z głównych postaci Njalssagi, należącej do 
arcydzieł 
staroislandzkiej epiki.
W Bessastadir znajdowała się rezydencja pana lennego Islandii. Mianowany 
przez króla duńskiego, przebywał on w Danii; w Bessastadir reprezentował go 
jego zastępca, namiestnik królewski. Bessastadir było również siedzibą poborcy 
generalnego dla Islandii.
Akranes, jak i Skagi, po islandzku znaczą: półwysep; obie nazwy określają tę 
samą okolicę, 
w której leży Rein, zagroda Jona Hreggvidssona. Od Skagi wziął swą nazwę cały 
okręg i 
siedziba.
Kwilda (isl. kvigildi) — miara zamożności; jedna krowa lub sześć owiec, które 
właściciel oddaje chłopu czynszowemu w dzierżawę wraz z zagrodą.