JERZY KRZYSZTOŃ

Obłęd
3. Księżyc nad Epidaurem

© Copyright by Jerzy Krzysztoń 1980
ISBN 83-06-00188-5
Zostanie kamień z napisem: 
Tu leży taki a taki. 
Każdy z nas jest Odysem, 
Co wraca do swej Itaki, 
Leopold Staff 
Lampa u stropu rzuca światło na cały karmazynowy pokład. Leżę na wznak. Zaciskam 
powieki. Chryste... Ledwo to uczyniłem, jawi mi się - czaszka! W ciepłej 
czerwieni! Przyżółkła, o 
głębokich oczodołach, z równo wyszczerzonymi zębami. Patrzy na mnie - pstryk! - 
i obraca się 
profilem, jakbym oglądał antropologiczne przezrocza. Ma zdjętą pokrywkę, równo 
odłupaną kość 
potylicy. Tamtędy moje palce sięgały po pokarm, po ów niebiański przysmak. Przez 
tę ziejącą z 
tyłu czaszki kawernę... Oto reminiscencja z mojej zamierzchłej przeszłości 
kanibala. Bardzo 
wyrazista, jak na tak odległe dzieje! Patrzę z trwożnym podziwem, jak zgrabnie 
rzeczywiście 
dobrałem się do tego, co tam w środku, do przysmaku mojego dzieciństwa, 
wyłuskałem go spod 
pokrywki ze zwinnością bystrego człowieczka, w rodzinie pitekantropów musiałem 
mieć sławę 
złotej rączki.
Czaszka jarzy się pod moimi powiekami. Świeci transcendentalnie. Nie jest obca, 
jest moja, 
moja to zdobycz! Tylko któż wiedział, że zdobycz wieczna? Tymczasem została we 
mnie po wsze 
wieki, Po kres mojego gatunku. Mam ją w swojej naturze, w dziedzictwie kory 
mózgowej, w 
spadku. Nigdy jej się nie pozbędę... Świeci mi pod powieką, i z takim 
dziedzictwem szyderstwa - 
którędy moja droga do wolności? Leżę unieruchomiony przerażeniem! Wędrówka moja 
jest złudą, 
nie ma w niej wyzwolenia. Tylko to, co widzę pod powiekami, złudą nie jest! 
Tylko to, co mi 
przyświeca... Tak, żeglarzu! Gdybyś czuł, że to koszmarne, wpędziłbyś się w 
otchłań ostatnich 
wieków finezji, estetyki i politury. Zły wziąłbyś namiar i ten złudny dystans 
zgubiłby cię 
bezpowrotnie! Ty i ja, ja i ty - tej samej jesteśmy krwi. Przyjmij w siebie 
pitekantropa, albowiem tyś 
nim był i jest, tak czy owak nosisz go w zwojach mózgu, w tym cudownym 
przysmaku, obecnie non 
consummatum. - Na ten głos nic już rzec nie śmiałem, tylko czułem, że. 
truchlejące Serce ma 
zamiar mnie opuścić. Natenczas - pstryk! - uleciał w wieczność dumny jego 
profil! A on obróciwszy 
się spojrzał na mnie wielkimi od współczucia oczodołami. - Non sum dignus - 
szepnąłem 
wzdragając się przyjąć tak niewyobrażalną ofiarę. - Skoro raz ją przyjąłeś, 
żeglarzu? Skoro tym 
pożywiłeś się ongiś? ~ Ale Twoja czaszka jest pUsta! - Oczywiście, bo mój mózg 
ty nosisz w 
sobie, żeglarzu. - Pusta jak zużyta tykwa, której lepiej nie dotykać palcem! - 
Nie masz w sobie 
lotności Odysa, mój zastrachany żeglarzu, ciężkiś i tępy. Nie wiem, dokąd ty w 
ogóle zmierzasz, 
czy kiedykolwiek dokądkolwiek dopłyniesz... To twoja czaszka, bracie.
I zamilkł. Patrzyłem na równy rząd zębów, brakowało dwóch, może trzech. 
Przednie, siekacze 
i kły tkwiły na swoim miejscu. Skoro tak, umrę w pełni sił, nie dożyję wieku 
dojrzałej mądrości, 
kiedy człek pożegnał się już z zębami! Być może kiepskim jestem pobratymcem 
Odysa, bodaj w 
niczym mu nie dorastam, ale krzewi się we mnie ta sama ciekawość, która 
najpierwszym z 
żeglarzy w dużej mierze władała. I nie myślę o śmierci, choć mądrość ku temu 
skłania. Patrzę 
zachłannie na przyżółkłą czaszkę, jak wygląda w krocie lat po moim zgonie. I nie 
pozwala mi się 
wzdrygnąć prawdziwa ciekawość istnienia. Oto ja - kopalny europopithecus 
submodernis gotów do 
wzbogacania wiedzy niewyobrażalnie odległych pokoleń. O, archeolodzy kosmicznych 
epok, 
któryś z was weźmie ją w ręce, tak, ostrożnie weźmie w ręce, obejrzy ze 
znawstwem i nie wygłosi 
żadnego monologu do Yorricka, bo to nie ma sensu, gdyż i tak niczego się nie 
dowiemy ani o 
błaznach, ani o kalibanach, prócz tego, że byli, są i będą! - Mądrześ rzekł - 
powiedział. I zniknął. 
Nie było go więcej pod moimi powiekami. A ja drżałem że szczęścia jak każdy 
poszukiwacz, 
którego pasja, ciekawość zostały zaspokojone. Bo dowiedziałem się, że moja 
czaszka z wypukłym 
czołem, takimi dwoma guzami jak w puklerzu, nie będzie się pałętać licho wie 
gdzie, a myśl o tym 
nieraz mi doskwierała, nie zbutwieje do reszty, nie rozsypie się w proch bez 
śladu, tylko służyć 
będzie całej ludzkości! Leżałem cichy i uspokojony, leżałem w ukojeniu 
przyjąwszy w siebie 
pitekantropa. Teraz razem wyruszymy w drogę, w dalszą podróż wyruszymy mocni! 
Kto przyjął w 
siebie pitekantropa, niczego się nie lęka.. Dobry Boże! Gdybym przed chwilą coś 
poszkapił, 
popadłbym w szaleństwo! Zżarłby mnie strach i trwoga. Zamiast spoczywać w 
błogości, leżeć 
cichutko - z rozdzierającym krzykiem biegałbym po wszystkich zakamarkach, po 
całym statku 
obłąkanych osuwającym się w otchłań. Aby się ukryć! Aby gdziekolwiek się ukryć i 
wyć stamtąd do 
ostatniego tchnienia! Tak być mogło. Lecz tak się nie stało! Niepojętym 
zrządzeniem losu otarłem 
się tylko o krawędź otchłani. Udało mi się chwycić ster, zanim zachłysnąłem się 
grozą. I 
wyszedłem na kurs... Kochana, ja wrócę! Bądź dobrej myśli. Pokłoni ci się twój z 
krzyża zdjęty 
Odys, który zapędził się za daleko. Odrobinę dalej - a byłoby po nim! Za daleko 
raz na zawsze. Bo, 
rozumiesz, każdy jest Odysem na własną miarę. A ryzykować musi. Wciąż ryzykuje 
odkrywając 
siebie i świat. Lecz z takim ryzykiem oswoić się biada! Bo każdej duszy strzeże 
przed obłąkaniem 
niedostrzegalna miarka, cieniutka jak włos. A inna dla każdego. Boże mój, 
dostrzegłem ów złoty 
włos w ostatnim mgnieniu oka! Kto go zerwał, runął w ciemność i wrzask.
Tymczasem muszę oswoić tego pitekantropa, który znalazł się we mnie, oswoić go z 
sobą, co 
może wreszcie się powiedzie, skoro z wolna zaczynam pojmować, czym w gruncie 
rzeczy jestem! 
Zauważyłaś, że kieł spada na kieł? Ty nie musisz zdawać sobie z tego sprawy! 
Nosisz w sobie, 
wydajesz na świat - to, co ja zasiałem w tobie. A te kły są raczej Twoją ozdobą, 
niestety moim 
rzemiosłem. Zatopić je w ciele dogorywającego Dziadka? Wkrótce wyda ostatnie 
tchnienie. 
Przywlokę, położę Ci u stóp ciepłą wątrobę. Abyśmy zachowali potomstwo nasze. 
Na, jedz! Zmory. 
Zmory. Zmory!... To nie są prawdy, te olśniewające prawdy, które mnie grozą 
przejęły, to tylko 
zmory prawd, nic więcej. Drgawki oswajanego pitekantropa. Wiem, przypominam 
sobie, kiedy i 
gdzie we mnie ongiś ożyły te zmory - w murach więzienia na Świętym Krzyżu. We 
mnie, 
przechodniu, który tam przyszedł po latach, by znaleźć ślady pozostawione przez 
Herrenyolk w 
siodłatych czapkach z piszczelami. To te napisy na ścianach, na murach, w 
których trzymali o 
głodzie po kilkuset skazańców. KANIBALIZM BĘDZIE KARANY ŚMIERCIĄ! Czarne napisy, 
wielkimi literami! Palą się! Płoną! Tu! Na naszej ścianie!... Kto to pisał? Ten, 
co oszalał z zachwytu 
nad samym sobą! "Ubermensch, pełen pogardy dla podludzi. Nieśmiertelny 
Ubermensch. Ludzie, 
niechaj ten napis goreje na zawsze... Patrzcie! Patrzcie weń! Inaczej pora 
wyłupić sobie oczy! Tak, 
tutaj kona nasz Edyp król, bo on tu skonał naprawdę. A pitekantrop w siodła tej 
czapce, świeżo 
ogolony Ubermensch, kopnął nadżarte zwłoki elegancką oficerka. Słusznie, bo on 
naprawdę nigdy 
w najmniejszym stopniu nie poczuwał się do winy! Tylko ten napis został i goreje 
nad nami... 
Patrzę weń, a oczy mi bledną - i większej krzywdy zrobić im nie mogę! Wykłuć je 
z odrazy? 
Daremnie! Nie ta pora, już i na to za późno. Albowiem takie odkupienie tylko pod 
helleńskim 
słońcem było możliwe, ongiś, gdy nosiłeś jeszcze w duszy wszystką niewinność, 
przynajmniej 
żywą o niej pamięć. I musiałeś targnąć się na blask swoich oczu, dać to straszne 
zadośćuczynienie, aby odzyskać nie poskromioną godność człowieczą. Ale to nie 
było więzienie 
na Świętym Krzyżu. To była droga do Teb! Właściwie zbiegają się tam dwie drogi, 
które do dziś 
pokazuje się turystom. Turyści patrzą, wzdychają, głowami kiwają myśląc o tym 
dawnym 
barbarzyństwie.
I to wszystko! Patrzą na surowy krajobraz, który dreszczem przenika, nie 
pojmując, że ich 
samych tam nie ma! Nie ma ich na tym rozdrożu. Są diabli wiedzą gdzie - jeśli w 
ogóle potrafią 
wyjrzeć zza ohydy własnego barbarzyństwa, którym obrośli przez Wieki i z dnia na 
dzień coraz 
skuteczniej, coraz rychlej i gęściej obrastają. Wskrzeszony pitekantrop zadeptał 
drogę do Teb, 
porwał niewinność tamtej zbrodni. Zaprzepaścił, co tylko mógł. Odtąd śmiało 
zabija obcego. Bo nie 
jest w stanie pojąć, że zamordował ojca! I ja, przyżółkła czaszka, przez 
archeologów przyszłości 
wydobyta z gliny... Ja, zlany potem. Ja, pitekantrop modernis wzrosły wśród tego 
gatunku, nie 
mam prawa powrotu na drogę do Teb... Więc którędy? Którędy moja droga? Prócz 
zmór nikt nie 
woła mnie w ciemnościach. Nikt się nie modli. Ani za mnie, ani za całą załogę, 
nikt nie szepcze de 
profundis. Zbyt czarne morze, za gęsta mgła, nie słychać echa, żadnego wołania, 
żadnego pod 
żaglem: clamavi ad Te, Domine.
Wielka dokonała się zdrada! Dlatego nie słychać już nic. Czyżbym szedł kursem na 
Damaszek? Ponownie kursem na Damaszek? Ku tej innej sławnej drodze? Z rozpaczą 
Szawła, 
która ściskała mu grdykę? O, nie! No, sir. O, nie! For Gods sake, no! 
Wszechmocny Boże, nie ma 
po co tam iść! Wszak wszystko dobre, co się. tam objawiło, zrozpaczonego Pawła 
nad wieki 
wyniosło w światłości i nauce, pitekantrop-wyznawca zdradził, zohydził i zdołał 
wystawić na 
pośmiewisko. Z całej tej potęgi miłości i miłosierdzia zostało świętojebliwe 
kłamstwo! I śmiech 
pusty, że umrzeć można w mękach, jeśli kto mistycznym okiem na to spojrzy.
Zostały po Pawle ruiny Koryntu, który oby lepiej był zostawił we władanie jego 
nieśmiertelnym 
córom. Powinien był Paweł z ogniem swoim umknąć na pustynię, na morze, schronić 
się między 
nas, obłąkanych. I dziś jego złotousty cień nie snułby się w łachmanach po 
calusieńkim świecie, po 
całym Koryncie. Wydrwiony bez litości! Któż to kryje się w ów październikowy 
dzień nad Helladą - 
tam w załomku murów? W jasnym słońcu szczęka zębami. Ten sam człowiek, który 
zmierzał drogą 
do Damaszku. How wonderful! Just imagine! Wyobraź sobie! Denke nur!... Rzuć mu 
pestkę od 
winogron i kwita.
Pawle, Pawle, uciec było do nas, na statek obłąkanych. Przygarnęlibyśmy Cię do 
naszej 
załogi. Może nie tak wspaniałe jak twoja, ale pokrewne, bratnie znalazłbyś tu 
dusze, które bywają 
przeświadczone, że siłą woli potrafią zahamować nuklearny cyngiel pana 
prezydenta, a zarazem w 
sercu swoim wiedzą, że nie są w stanie niczego uczynić, niczego dokonać, bo 
świat odmówił im 
wszelkich praw. Znalazłbyś się, Pawle, tam, gdzie powinieneś - wśród ludzi, 
którzy trafnie oceniają 
swoje możliwości. Zasmakowałbyś i w naszym życiu, i w mądrości naszej. Lecz 
byłbyś na prawach 
załogi, zgoda? Nie Ty byś dowodził. A dlaczego? Bo bierzemy zapomniany kurs na 
Itakę! Może nie 
ma w nim świętości, ale czy tylko przez świętość można sprostać doli człowieka? 
Droga do Itaki to 
istne horrendum?! To też szaleństwo?! Zapewne tak, lecz my przez szaleństwo 
chcemy się 
oczyścić i pojąć dolę naszą. Ruszaj z nami! Zgoda, Ojcze Święty?...
Na to, coś mi odrzekł, odpowiem krótko, mój Ojcze. Jest to niemożliwe. To, co mi 
z łaski 
swojej miłosiernie sugerujesz... Pamiętaj, z kim masz do czynienia, Ojcze 
Święty. Jestem 
pitekantrop modernis, wyrosły wśród swojego gatunku, mam garb tak ogromny, 
jakiego Ty, daruj, 
nawet nie mogłeś sobie wyobrazić! Widzisz go? No właśnie. Na drogę do Damaszku 
nie ma dla 
mnie powrotu, choćbym pragnął, nigdy się tam nie dowlokę. Ale powiem ci 
szczerze. Powiem 
więcej. Byłoby grubą nieprzyzwoitością, gdybym pragnął się tam dostać. Uczciwie 
mówię - nie 
wchodzi w rachubę! To Ty pozostań z nami, jeśli... jeśli się dobrze rozumiemy. 
Tak, m ó j ojcze? 
Więc wydam rozkazy. Ahoy, on the board! Stawiać żagle! We dwójkę raźniej 
wędrować w 
ciemności. Weźmiemy między siebie kochanego pitekantropa. Będzie nas trzech, jak 
w wesołej 
kompanii. Coś jak Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Ty, Pawle, ja i ta 
czaszka. Nie obruszaj 
się, to trójca w takim ludzkim zwyczajnym sensie. Rozumiesz, im niżej, tym 
gorzej, im dalej, tym 
gorzej. Z tym, że na dnie akurat jestem ja...
Powiadasz, że to zmory, Pawle? I niechaj Bóg mnie strzeże! A jeśli to Bóg mi je 
podsuwa, to 
co ja mam o Nim sądzić? W kim to tkwią te pokusy? We mnie i tylko we mnie? Coś 
tu jest nie w 
porządku! Nie uważasz? Tylko zaiste nie ze mną. Czymże ja jestem? Bardzo kru 
chym istnieniem, 
jak na tyle cierpienia, ile potrafi się we mnie zmieścić! A widzisz! Pragnę 
miłować radość. I mam 
przeczucie, że jeśli gdziekolwiek można ją znaleźć, to tylko na tej strasznej, 
oszałamiającej drodze 
do Itaki.
Tak. To zmory mnie szukają, lecz ja szukam prawdy.
I nie dlatego, że noszę skórę pitekantropa, nie pozbyłem się swoich oczu... 
Żeglarzem jestem, 
a ślepi żeglarze nic już nie mają do powiedzenia... Kanibalizm Będzie Karany 
Śmiercią! Tak, mój 
Pawle, Widzisz, mijamy wyspę ludożerców, Lestrygonów... Ów błysk, ten napis, to 
latarnia morska 
- dla mnie, dla mojego wnętrza, w którym nieoswojony czai się pithecantropus. 
Wyobraź sobie - On 
i Ja, czaimy się pospołu... Niechaj będzie, Pawle.
To są zmory. Popatrz, a takie wciąż niebezpieczne!...
- Co pan bełkoczesz? Nie dajesz pan spać! - ozwał się znienacka głos Sowińskiego 
jenerała. - 
Na zmiłowanie boskie, człowieku! Spij... Nie jesteś tu sam.
- Tak jest, jenerale! Z całą pewnością nie jestem tu sam. Pan również. I nie z 
mojej winy spać 
pan nie może. Nie z mojej winy potrząsa pan kikutem. Życzy pan sobie, abym 
milczał, więc milczę. 
Lecz nie jest to przyzwoite - nie trzeba tak, pan rozumie? Nie trzeba tak 
potrząsać kikutem na 
moich oczach. Ja też mam prawo do snu, tymczasem oka zmrużyć nie mogę. Głucha 
noc, 
jenerale, wszyscy śpią prócz nas. Pan nie potrafił oswoić się z bólem, a ja z 
widokiem pańskiej 
obciętej nogi. Panu się zdaje, że potrząsa pan okaleczoną kończyną, tymczasem 
mną pan 
potrząsa. Panu sprawia to ulgę, dla pana to gimnastyka i wytchnienie. Nie 
przyszło panu na myśl, 
że dla mnie to udręka? Nie pomoże żadne zamykanie oczu. Nic mi nie da odwrócenie 
się na drugi 
bok. Wciągnąłeś mnie, jenerale, w zaklęty krąg okrucieństwa! Cierpię, że ty 
cierpisz. Lecz to mało. 
Jestem twoim obmierzłym kikutem. Kawałkiem obciętej goleni, resztką ścięgien i 
mięśni, fałdem 
różowej skóry. Fałdy te podwiązał polowy chirurg, najlepiej, jak umiał, lecz 
tylko dla niego mogła to 
być piękna robota, bo we mnie wywołuje odrazę, a w tobie rozpacz.
Zawieszona u stropu nasza laterna magica rozsiewa przyćmione światło, w którym 
dawno 
zatarły się różnice między mną a tobą. Jestem twoim kikutem, jenerale. Czuję, 
jak mną daremnie 
potrząsasz. Twój ból nigdy nie ustąpi, pulsuje w tobie wraz z krwią. Albowiem 
organizm jest pełnią. 
Doskonałością w swoim rodzaju. System nerwowy jest pełndą, tak przez naturę 
stworzony, toteż 
nigdy nie pogodzi się z brakiem, z amputacją. Ja, twój kikut, wiem o tym. Czemuż 
ty tego nie 
wiesz? Po cóż się tak rozpaczliwie buntujesz? Po co mną potrząsasz? Wystarczy 
mnie 
zaakceptować. Mnie, ten kawałek obciętej nogi, swój wierny kikut. Wierniejszy od 
najwierniejszego 
żołnierza, jenerale. A wtedy pójdę za tobą, gotów na twoje rozkazy.
A ty syczysz, jenerale! Trzęsiesz mną, syczysz z bólu. To ty innym nie dajesz 
spać. Gdzie 
twoje męstwo, jenerale Sowiński? Tylko byś beształ wszystkich wokół Spójrz, ten 
człowiek na 
sąsiednim łóżku, którego ofuknąłeś bez racji, patrzy na ciebie od wielu godzin 
nie zmrużywszy oka. 
Straszną zgotowałeś mu noc. Ów człowiek ujrzał cię, jenerale, gdy sam był małym 
chłopcem. 
Stałeś ze szczudłem wbitym w ziemię. Przy ostatniej dymiącej armacie. Stałeś 
martwy! Kulą 
ugodzony w pierś. A ten chłopiec długo w twarz ci spozierał. Dzięki tobie 
pokochał męstwo. A ty 
syczysz z bólu, jenerale? Ach, ci patrioci wszystkich narodów! Gdyby siedzieli 
cicho miłując 
bliźniego swego, nie trzęśliby teraz swoimi kikutami nad głową Bogu ducha 
winnego człowieka! 
Jenerale, jeśli nie masz jeszcze tego orderu, to ja ci go przypnę. Jest to Order 
Burdelonia 
Prostituta. Należy ci się, boś płacił nie za swoje grzechy. Za splugawienie 
saskie, za wszystkich 
sprzedawczyków. Za całą litanię, którą sam dobrze znasz. Za to wszystko, czego 
czynić nie 
należy. .Nadaję ci więc ten Order. Tylko przy dekoracji przestań wreszcie 
potrząsać kikutem! No i 
schował go pod prześcieradło. Z wielką ulgą pomyślałem, że na wszystko - tak, na 
wszystko! - 
prędzej czy później można znaleźć radę. Lecz nie zdołałem odetchnąć. Wnet go 
wypchnął i znów 
na widok publiczny wystawił, jakby to była parada na placu Saskim przed wielkim 
księciem 
Konstantym. Ale to tylko ja byłem na podorędziu w siwiejącą już godzinę nocy. 
Ja, z szeroko 
otwartymi oczami. Kikut zaglądał mi w twarz. I to dla mnie były przeznaczone te 
konwulsje obciętej 
nogi.
A więc na swoje nieszczęście nie doceniłem prześladowników! Zdało mi się, że 
zapomnieli, 
stracili mnie z oczu, gdy wtopiłem się w krajobraz niczym ludzik na płótnie 
Hieronima Boscha, 
gdzie niełatwo kogoś odszukać. Ale oni o mnie pamiętali! A jakże! Wiedzieli, 
przy kim położyć tego 
nieszczęsnego kalekę, komu podsunąć ten kikut przed oczy. Nieważne, czy to sam 
Sowiński 
jenerał, czy ktokolwiek inny, zwykły nieznajomy, nie mniej by mi dokuczył, nie 
mniej udręczył, 
przywodząc do rozpaczy. Albowiem nic mu pomóc nie mogę. Ani perswazją, ani radą, 
ani prośbą. 
Ten człowiek jest nawiedzony, nawiedzony przez swoje kalectwo, które go 
pochłonęło do cna. Dla 
takich nie ma ratunku. Kto raz podda się kalectwu, musi zginąć. Więc żadnej nie 
mogłem przynieść 
mu ulgi. A nie potrafiąc uwolnić się od cierpiącego, sam pogrążam się w udręce. 
Chwilami 
dokuczała mi myśl, że on tylko przeżywa ból, lecz nie cierpi, gdyż to ja cierpię 
naprawdę. A ten 
kikut przed moimi oczami to pomysł prześladowników, którzy przeprowadzali na 
mnie 
eksperyment, aby zmierzyć przy okazji granice mojej wytrzymałości.
Bezsenna noc szła nad nami, zbliżała się pora, gdy człowiek zaczyna pocić się 
krwawym 
potem. Zdarzyło się to raz w ogrójcu, a odtąd zdarza się co noc w domu 
obłąkanych. Porosłem 
łuską jak ryba. Łuska mnie chroniła, zamknęła szczelnie. Byłem wytrzymały, gdyż 
nie miałem 
wrażliwości. Teraz biorę ostry nóż i skrobię tę rybę. Sypią się łuski, sypią się 
prześladownicy, 
odpadają ode mnie. Sypią się te judaszowe srebrniki, jeden po drugim, jeden za 
drugim, sypią się 
wszyscy prześladownicy, cała trzydziestka. Odpadają od mojego ciała i duszy. Oto 
pozbywam się 
ich raz na zawsze. W pajęczynie krwi obnażam ciało mojej duszy. Skrobię dotąd, 
aż będę wolny. 
Nie urodziłem się wolny, lecz zmierzam ku wolności. Pragnę ją odzyskać. Pragnę 
zakosztować 
zapoznanego błogosławieństwa udzielonego nam wszystkim, nagim i kikutom, pięknym 
i 
śmiertelnym. Łuska chrzęści pod nożem, skrobać trzeba dokładnie. Albowiem 
czynimy to pod 
okiem Wielkiego Demiurga, który pragnie nas nauczyć hartu i miłości, abyśmy 
pojęli, czym jest 
wolność, jaką odzyskać mamy. Więc skrobmy rybę bez miłosierdzia. Ponieważ wiem, 
jakie 
przesłanie kierował do mnie On, Reżyser Losów Ludzkich, Reżyser Wszechświatów, 
kiedy kazał 
mi godzina za godziną kontemplować kikut jenerała, patrzyć i patrzyć, póki coś 
się nie ocknie w 
zatwardziałym mózgu moim. I wreszcie pojąłem, jaką z łaski swojej chciał mi dać 
nauczkę: 
wszystkie moje cierpienia są niczym w porównaniu z męką tego człowieka! Więc 
pamiętaj: zawsze 
będzie ktoś, kto większą poznał miarę. Przeto swoich cierpień nigdy nie wynoś 
nad innych. I od tej 
chwili, oskrobany z łusek, gotów jesteś żyć.
Jesteś rybą podaną na stół życia. Czeka cię wielka, wspaniała biesiada. Zostałeś 
dobrze 
nakarmiony i będziesz karmić innych, oni zaś ciebie, pojmujesz? I tak bez kresu, 
bo kres nigdy nie 
nadejdzie. Pitekantrop, którym niesłusznie pogardzasz, zainicjował ten 
nieprzerwany ciąg.
Tym samym jesteś, okruchem świadomości, która nieustannie się doskonali. I w 
niewiele 
większym stopniu niż brat twój pitekantrop umiesz korzystać z zasobów energii, 
które w twoim 
mózgu leżą nie wykorzystane. Będziesz się do nich dobierał przez miliardy nocy i 
dni. Oczywista, 
że byłeś rybą. Więc dziś podaję cię na stół, abyś się odnawiał do 
nieskończoności.
W rzeczy samej, zgadłeś, mój synu... To istota cudu w Kanie Galilejskiej. Aliści 
oni zwrócili 
uwagę na chleb i wino, niestety ryba wydała im się nieświeża... Nie był to 
jednak dobry klimat do 
nauczenia was czegokolwiek. Więc długo musieliście to rekompensować, zwłaszcza 
że wasza 
skłonność do regresu do dziś trzyma na wodzy wiele całkiem dziecinnych tajemnic, 
o których śniło 
się tylko obłąkanym. Szaleńcom, lżonym i wyszydzanym, jak ja podówczas gdy 
skusiło mnie, aby 
pomóc wam wywikłać się z całunów i pieluch ignorancji. Więc ty umrzesz... Nie 
moja to wina, lecz 
tych ślamazarnych rzesz, tych wszystkich pokoleń, które nie pojęły wskazówki, 
intencji 
wskrzeszenia Łazarza. Nie dostrzegły nieśmiertelności utajonej w materii, z 
materią związanej 
niepodzielnie, w człowieku wyrażonej. Zatem nie mogły znaleźć klucza do fenomenu 
śmierci. 
Poniekąd sama w sobie nie jest niczym złym, choć wygląda na czyste 
marnotrawstwo... Wasz 
mózg został wyposażony w takie możliwości, że mógłby uporać się z każdym 
labiryntem istnienia, 
a jednak przeholowałem, dając wam do rozwiązania .niewinną zagadkę śmierci. Tyś, 
mój synu, 
zerknął pod podszewkę, a nawet mniemam, że domyślasz się, co się święci... Nie 
otępiałeś z 
przerażenia tutaj, w domu obłąkanych, spostrzegłszy zacieranie się granic, tę 
płynność istnienia, 
które raz poczęte, żyje wiecznie, podlegając przemianom. Wpadłeś w zachwyt, 
spodobała ci się 
oscylacja między światem żywych a umarłych, jak wy to określacie. Lecz to tylko 
niejasne 
przeczucie... Pamiętaj, niejasne twoje przeczucie, bez prawdziwej wagi 
doświadczenia. I na tym 
lepiej poprzestań, jeśli chcesz wrócić do żony... Kiedy umrzesz? Nie powiem, nie 
miałoby to 
sensu... Nigdy nie zwracaj się do mnie jak do wróżki. Umrzesz, gdy nadejdzie 
godzina. Lecz 
pamiętaj -. słuszna to rzecz, abyś pozostawił po sobie znak. Znak Ryby. 
Rozumiemy się? Bądź jak 
dziecko, które rysuje patykiem na piasku... Oskrobaną?! Niechaj ci będzie... 
Niechaj ci będzie!...
Wpadłem do studni śmiechu bożego!...
Natenczas rozpieklił się mój kaleka.
- Ażeby cię jasny piorun strzelił! Znowu dziamgasz?! Zamknij jadaczkę, 
skurczybyku! Wszakże 
jego głos z trudem do mnie docierał. Jeszcze trwałem w obecności Boga mego i 
truchlałem, spadła 
na mnie trwoga przed Wszechmocą. W paroksyzmie śmiechu bożego dostałem gęsiej 
skórka. I 
drżałem jak w malarii, szczękałem zębami. Nie mogąc uwolnić się od grozy... j W 
chwilę potem, 
gdy Bóg mój pożegnał mnie śmiechem swoim, ja, ryba wyrzucona na piasek, 
patrzyłem wypukłym, 
błędnym okiem, nie rozumiejąc, co się stało.
- Ledwie zacząłem zasypiać!.,.. - poskarżył się kaleka. - Miej że ty litość, 
człowieku.
Jął konwulsyjnie potrząsać kulasem. Ja zaś cierpliwie milczałem.
- Słuchaj no, ty w móżdżek kopany - wysapał postękując z bólu. - Czy ty 
rozumiesz, co się do 
ciebie mówi? Noc jest, człowieku. Mam prawo spać.
- Mylisz się, waść - odparłem. - Nie ma tu takich!. Nie ma tu żadnych w móżdżek 
kopanych, 
mon generał.
- W takim razie z kim ty gadasz całą noc? - Darmo pytać, jenerale. To moja 
tajemnica.
Mówiliśmy szeptem, szanując sen wszystkich naszych patriotów spoczywających w 
karmazynowej komnacie tudzież lorda Kitchenera. Przyćmiona lampa u powały, 
sinawy księżyc 
obłąkanych, pogrążała nas w swojskiej intymności. Sowiński założył kikut na 
zdrową nogę, jakby 
siedział na salonach eks-Królestwa Kongresowego. Spojrzał spod nastroszonych 
brwi i jął mnie 
indagować.
- Z matką?... Milczałem.
- Z żoną? Milczałem.
- Więc z kochanką? - Tak - przyznałem. - Tak. Z kochanką. Ucieszył się i zatarł 
ręce. 
Wiedziałem, że trafi mu to do przekonania. Niech się w nim budzi rój 
najczulszych? wspomnień. 
Niech sobie przywołuje swoją najukochańszą metresę. Nie takie znowu dawne to 
czasy, panie 
dobrodzieju. Każdy z nas miał metresę, tout court. Poniekąd był to nasz męski i 
żołnierski 
obowiązek!... Tak, do stu fur kartaczy! Niby sobie tak w myślach dywagował, lecz 
ja czułem, że w 
stosunku do mnie jęła go niecna palić ciekawość. “A jakże się zwie ta szelmutka, 
o którejś 
nadmienił, mój chłopcze?" I paliła go, paliła ciekawość do tego stopnia, że 
musiał przekroczyć 
granicę dobrych manier. Chrząknął i cisnął w kąt takt oraz dyskrecję.
- Blondynka? - Nie - odparłem. - Czarnooka. Berberyjka.
- Fiu! Fiu! - podskoczył na swoim łóżku. - Tak. Brunetki też są owszem, owszem. 
Otóż tak się 
rzeczy mają, chłopie... Pomiarkuj sobie. Tak się rzeczy mają... Dopóki chodziłem 
jak inni na dwóch 
nogach, gdzież by się tam kobiety za mną oglądały! No, trafiło się coś tam po 
drodze, ale to nic w 
porównaniu z tym... z tym powodzeniem, kiedy mi tę biedną nogę ciachnęli! Nie 
uważasz, że 
kobiety to nieobliczalne stworzenia? I jak się dobrze zastanowić, jest w tym 
coś, żeby tak rzec, 
pięknego... Tak, bardzo pięknego. Albo też coś podejrzanego... Diabelnie 
podejrzanego... Źle to 
pachnie. Nie uważasz?... Hm... Skoro nie uważasz, to może ja się mylę, co? To i 
lepiej... Moja 
ostatnia zwie się Maryla. Mocno przy kości. A twoja? z którą gadasz po całych 
nocach? Jak ma na 
imię? - Ipse Deus - odparłem drżąc na całym ciele.
- Też niebrzydko - pochwalił jenerał.
Ja zaś pomyślałem: albo nie dosłyszał, albo nie jest, nie może być jenerałem! 
Zatem nie z 
Sowińskim mam do czynienia, lecz z bezczelnym oszustem! Postanowiłem na 
poczekaniu 
rozszyfrować jego grę. Wszakże nie było to proste. W jakich okolicznościach 
stracił pan nogę? - 
cisnęło mi się na usta jedyne pytanie, które wszak nie jest niczym więcej niż 
zwykłym 
grubiaństwem, z rzędu tych, których nigdy nie należy zadawać.
- Ja też byłem na wojnie - skłamałem.
- E, u nas każdy był - mruknął jenerał i zamilkł.
- Pod Monte Cassino - łgałem z uporem.
- Tak? To opowiedz coś o Italiankach! Prędko tyją. I wszystkie czarne - 
wybełkotałem w 
konfuzji.
- Toż ty lubisz czarnuszki! Może nie? Coś mi tu nie klapuje.
- Mnie też -powiedziałem. “Mnie też. Ty zasmarkany oficerze napoleoński." Lecz 
trzymałem 
język za zębami. Po pierwsze, uleciało mi z pamięci, czy on służył w Legionach 
Dąbrowskiego, czy 
doszlusował później pod barwy narodowe. Trzeba by to sprawdzić w encyklopedii! A 
dom 
obłąkanych to nie biblioteka. ,Ksażale-niu!", jak mawiał kniaź Pizduchin.
Tymczasem Sowiński jenerał przyglądał mi się bacznie. Z całą chytrością agenta 
ochrany. 
Wpadłem na dziejowy spisek, nie znany najtęższym historykom, szperaczom w 
najtajniejszych 
archiwach. Ocknęła się we mnie nieposkromiona pasja odgrzebywania prawdy w całym 
naszym 
patriotycznym załganiu. W tych zatęchłych szarpiach, w których nurzać się trzeba 
po łokcie, aby 
cuchnące ochłapy prawdy wygrzebać spod spodu. Bohater narodowy agentem ochrany! 
Lecz - 
hola! Pomalutku, pomalutku. Trzeba się tym zająć bez pośpiechu. Skrupulatnie. I 
bezpardonowo, 
lecz z rozwagą. A teraz na rozwagę brak mi czasu. Więc pokrótce... Był już taki 
precedens. 
Wprawdzie nie dotyczył żołnierza, lecz człowieka pióra. Pisarza, badacza, 
rzeczywistego krytyka 
świadomości narodowej. Nie był to całkiem jasny precedens. I długo wadzono się o 
to, czy 
człowiek ten miał dwie dusze, czy też nie, miał tylko tę jedną, naszą, narodową. 
Kiedy skonał w 
nędzy na wygnaniu, spór trwał dalej. Jakby nikomu nie przyszło na myśl, że my 
jako naród w 
niewoli zostaliśmy srodze znieprawieni. W sto dwadzieścia lat zrobiliśmy raptem 
trzy powstania. I 
tą tradycją niby się żyło, trwało, serce krzepiło. Zawsze? Na co dzień? W każdej 
chwili? Ejże, ejże, 
mili bracia. Powstań było trzy, legend jeszcze więcej, a szara morda niewoli 
zaglądała w okno 
dzień po dniu. Trzeba było nauczyć się żyć w jej obecności, schlebiać, 
potakiwać, służyć, aby 
przetrwać, póki nie zaświta wymarzona nasza jutrzenka swobody. I to jest prawda 
o was, bracia. 
Odłóżcie na bok dumne wasze powstania, i taka jest prawda o waszych generacjach. 
I nic nie 
mają na pociechę. Prócz faktu, że niewola zawsze znieprawi. Którego to faktu nie 
chcieliście 
przyjąć do wiadomości. Dlatego tak zażarcie kłóciliście się o dobre, imię tego 
nieszczęsnego 
wielkiego pisarza, który ponoć służył ochranie. To był rzekomo precedens - prócz 
tych purpuratów i 
chłystków w kontuszach, którymi lud Warszawy przyozdobił latarnie w 
kościuszkowskich czasach. 
Precedens? To był symbol. Ten pisarz o dwóch duszach był symbolem kondycji 
waszej bardziej 
prawdziwym i rzeczywisty m niż Sowiński jenerał, trup sterczący na szańcach 
Woli. Biada mi, że 
jego pamięć w zacietrzewieniu swoim zamierzałem zniesławić!... Znów potrząsał 
kulasem, aż mi 
się skurczyły wnętrzności. Boże, już mi będą wracały w snach i na jawie drgawki 
tego polskiego 
kikuta, Tak jest, jenerale. Co się stało, to się nie odstanie. Więc pochylmy się 
w półmroku i 
podnieśmy do ust Sowińskiego rękę.
- Co też pan wyprawia! - żachnął się. - Albo to ja katabas jestem czy co? Fukał 
chwilę, wiercił 
się i stękał na łożu, zanim się udobruchał. Za oknem, za kratami, wciąż stała 
gęsta noc z uporem 
stupajki. Jej pysk nad nami węszył.
- I Pan jesteś człowiek dziwny - szepnął jenerał. - Wyłazisz ze skóry, żeby mi 
pomóc, ulżyć... 
Herbatę podasz, fajki skombinujesz. Obiad przyniesiesz z piwnicy. Podzielisz się 
wszystkim, 
poczęstujesz... Koniecznie chcesz mi dopomóc... A tu nie ma rady... - potrząsnął 
kikutem, trzepnął 
ręką w kolano - nie ma na to rady! I basta! - Bo-ja wiem... - mruknąłem 
zapalając papierosa.
- Czyś pan oszalał? Zgaś pan peta, bo jak siostra dyżurna zobaczy, to grzmotną 
panu 
zastrzyk na sen. A rano pomyślą, czy pana nie związać.
- Ejże? Z jakiej racji? - Z takiej racji, że tu reżym twardy. Polecisz pan z 
powrotem na 
obserwacyjną, między gwałtowników.
Zaciągnąłem się głęboko i czym prędzej zgasiłem papierosa. Z przestrachem 
rzuciłem okiem 
w stronę stale otwartych drzwi. Żywej duszy, widać było tylko fragment korytarza 
i błyszczące, 
zielone linoleum.
- Kiedy ona tu zajrzy, gębę w kubeł, pamiętaj. Ani mru-mru. Udawać, że śpimy.
- Tak jest, jenerale.
- Dość już tego! - mruknął. - Przestań się wygłupiać. We Wrześniu byłem 
plutonowym. Pod 
Kołobrzegiem starszym sierżantem. Ot, i cała moja kariera. Potem szyłem 
garnitury męskie. 
Krawiec jestem z zawodu. Domek postawiłem. We Włochach. Przyjedziesz kiedy, 
zobaczysz. 
Ogród zadbany. To wszystko, co mam.
- A noga? - Powiem ci prawdę - westchnął z głębi serca. - A wiesz dlaczego? Boś 
ty mnie o to, 
bracie, na poczekaniu nie zapytał. Inni nagabują, ledwie kulawego zobaczą. Tym 
baranom prawię 
farmazony... Co mi ślina na język przyniesie. Żaden kłopot. Jak byłeś na wojnie, 
wszystko możesz 
wytrząsnąć z rękawa, A ja byłem... -. obrócił się na bok, wsparł na łokciu, 
najwyraźniej zapomniał o 
swoim kikucie. - Posłuchaj, nasz generał, kiedy przebijaliśmy się z okrążenia do 
Warszawy, 
poprowadził nas na bagnety... To, człowieku, straszna rzecz. To jest taka 
straszna rzecz, że ty nie 
masz pojęcia! -» raptem zakrył ręką oczy. - Generał poległ. A z nas, kto jeszcze 
żyw, przedarł się 
do Warszawy... Potem książki czytałem o wrześniowej kampanii. Okazuje się, że 
nasz to był 
pierwszy i ostatni w całej wojnie atak na bagnety. Masz pojęcie? Dlatego... - 
nachylił się ku mnie - 
dlatego, widzisz, nie lubię, kiedy dla żartu nazywasz mnie generałem.., To był 
człowiek! To był 
żołnierz! Po czym zamilkł. Zerknąłem ku drzwiom na korytarz.
Nie było tam nikogo, nikt nas nie śledził, nikt nie podglądał. Gdzieś z 
obserwacyjnej dochodziły 
stłumione jęki, nieskładne przekleństwa i majaczenia, jak bełkot ciemne go 
morza, daleki przybój, 
albowiem do nas docierało tylko echo. Tutaj, gdzie my wiedliśmy nocną rozmowę, 
cieniście było i 
cicho. Na łóżkach W półmroku puszyste pyszniły się koce, którymi cała załoga 
otuliła się do snu.
I prócz nas dwóch w karmazynowej komnacie wszyscy spali. .
- Nie dla żartu tak pana nazywałem... - postanowiłem mu to wyjaśnić po chwili. - 
Od początku 
pan mi się śnił... Mój ty Boże.
Śniłem ci się?... Taka ze mnie pokraka, ze mogę się przyśnić? Wcale nie w tym 
rzecz.
Więc o co chodzi? Nic. Po prostu pan mi się śnił.
- Aha! Jako Napoleon? Nie. Ktoś inny... Coś w rodzaju ostatniego żołnierza 
Rzeczypospolitej.
Wolnego! - zawołał. - Ostatni? Jaki ostatni? Nas, bratku, nigdy nie zabraknie! 
Raptem 
wyciągnął rękę i poklepał mnie jak syna po policzku. Zgol sobie brodę. Tu lepiej 
patrzą na 
schludnych.
Będziesz czysty, umyty, codziennie ogolony, to prędzej puszczą do domu... 
Rozumiesz, w 
czym rzecz? No to nie bądź frajer.
- Tak, tak - mruknąłem na odczepnego, wciąż przeżywając swoje pożegnanie z 
jenerałem 
Sowińskim.
Wcale nie byłem pewny, czy można to nazwać pożegnaniem, rozstaniem, 
rozczarowaniem 
czy czymś w tym guście. Niejasne to było i zbyt niejednoznaczne. Skłamał? Nie, 
ten człowiek nie 
posłużył się żadnym kłamstwem.
Zdobyłem jego zaufanie. I fakty z jego życiorysu były niepodważalne. Szedł na 
bagnety? Nie 
wątpię, że szedł.
Plutonowy we Wrześniu. Starszy sierżant w 1945. Kra wiec męski po wojnie. 
Wszystko się 
zgadza? Tak, wszystko się zgadza co do joty. Zatem - żegnaj, jenerale Sowiński! 
Niech ci ziemia 
lekką będzie, dumny bohaterze!...
Tylko gdzieś tu larum grają... I nic nie ginie, nic nie przepada, albowiem 
zawsze działa prawo 
zachowania energii narodowej. Krawiec poszedł na bagnety. I kropka? Przecie ten 
człowiek nikogo 
nie udaje! Zgoda na to.
Lecz ten żołnierz może nie być wtajemniczony, może nie zdawać sobie sprawy, kim 
rzeczywiście jest. I dalibóg nie wie o tym! Tak jak drzewo zapewne nie ma 
świadomości, co w nim 
żyje, czyje soki w nim krążą. W nim, w tym żołnierzu-krawcu, na którego patrzę i 
wszystko to 
widzę, dokonała się osmoza. Naturalny związek egzystencyj, dawniejsza, nie 
uszczuplona 
przechodzi w nową, o czym nowa wcale nie musi być poinformowana, a przecie 
będzie się 
zachowywać na ogół zgodnie ze swoim, choćby nie uświadomionym, spiritus movens! 
To zwykły 
sekret życia. Czy powinienem dzielnego plutonowego, dzielnego starszego 
sierżanta, świetnego 
zapewne krawca, wprowadzić w te arkana? Wykluczone. Wtedy by mnie wziął za 
stukniętego w 
móżdżek! Tymczasem nic a nic nie wiedząc o tym, jest on Sowińskim jenerałem z 
krwi i kości, 
wspaniałym, żywym, którego szczątki zdaniem historyków rozsypały się w proch! 
Jenerałem całą 
gębą! - Nie chce ci się spać? - zagadnął mój czcigodny towarzysz niedoli.
- Nie. Zupełnie nie.
- Nie możesz się doczekać, co? - Czego? - szepnąłem.
- Tego, co ty wiesz, a ja rozumiem...
- Więc ty rozumiesz, człowieku?!... - zawołałem podrywając się z łóżka.
- Dziecko by zrozumiało - odparł. - Leż, leż, bratku. To ci opowiem o nodze... 
Ale pod 
warunkiem, że potem będziemy spać. Zgoda? Założyłem ręce pod głowę. Zdawało mi 
się, że 
zapomniał o swoim kikucie. I może tak właśnie się stało, gdyż dawno przestał nim 
rozpaczliwie 
potrząsać. Nie zauważyłem, kiedy ucięta noga znikła z moich oczu. Pewnie on sam 
nie zauważył, 
kiedy ją schował. Leżała przykryta kocem. Na moje szczęście. A on nieruchomo 
nachylony, 
łokciem podparty, spoczywał jak rycerz na swoim nagrobku. W półmroku zdało się, 
że nad jego 
głową widać złamaną karabelę, pęk otomańskich strzał, cień krzyża nad 
półksiężycem. I 
spłowiałym złotem pełgającą inskrypcję: O, quam dulce et decorum... Te same 
słowa, których 
niegdyś uczyła się dziatwa. I on sam, z zasępionym wejrzeniem, pogrążony w bólu 
tak 
dokuczliwym, że utrwalił się w rysach - oto jawna daremność całego poświęcenia, 
krwi 
przelewania, tępienia innowierców, w których szukać należało nie wroga, lecz 
sprzymierzeńca, aby 
dzieje tej części świata potoczyły się inaczej, aby nigdy, przenigdy nie 
krzyczano: finis Poloniae! - 
oni sam z wydatnym, dumnym nosem, czerwienią nabiegłym, świecącym w mroku - 
wyglądał jak 
cytat z mitologii narodowej! I stała za nim cała potęga Rzeczypospolitej. Surmy 
grały nad naszą 
głupotą polityczną. Kobyłka czekała u płotu. Nad nią szum husarskich skrzydeł. 
Zaiste, nie 
wszystko przepadło... Non omnis moriar! Albowiem na etykiecie Old Polish Whisky 
pysznią się po 
dziś dzień husarskie skrzydła! A pieśń? Poszła w lud i zawsze nas będzie krzepić 
na duchu: My, 
Polacy, wolne ptacy! My, Polacy! My, Polacy! Posąg rycerza ocknął się, poruszył 
wargami, ożył na 
swoim pięknie wystawionym nagrobku, podrapał się w pierś zakutą w zbroję. 
Pancerz w biało-
amarantowe prążki, zapięty z przodu na guziki, sfałdował się pod palcami, 
których nie zdobiły 
żadne pierścienie, dawno porozkradane. Palce te wielką zdradzały pasję. Zda się, 
targną za poły, 
rozedrą i obnażą żebra Tadeusza Rejtana, naszego brata pomyleńca, który widać 
znalazł tak 
wielką pociechę w obłąkaniu, że cieszył się nim do kresu swoich dni. Lecz on, 
rycerz, tylko się 
poczochrał, nie uczyniwszy żadnej demonstracji - zapewne nie do pomyślenia dla 
żołnierza 
Rzeczypospolitej, dla człowieka, który szedł do ostatniego w naszych dziejach 
militarnych ataku na 
bagnety.
- Było tak... - mówił zasępiony. - Z wesela syna wracałem... Kolejka EKD uciekła 
mi sprzed 
nosa! W mig ją dogoniłem. Nie takie skoki kiedyś robiło się za okupacji. I w 
biegu hyc!... I zwaliłem 
się pod koła... Wcale nie było ślisko, pogoda dobra, słońce, poranek... I nie 
potknąłem się o nic! 
Tylko, pamiętam, schwyciłem za poręcze, przeleciałem nad schodkami i poleciałem 
prosto w 
dziurę, między wagony... Potem, w szpitalu, miałem dużo czasu, żeby się 
zastanowić, policzyć 
weselne toasty... Gorzałka nie winna! Za dużo w życiu człowiek wypił gorzały, 
żeby wszystko na 
nią zwalać! Prędzej, ja ci powiem, radość... Radość, że syn się ożenił. Panna do 
tańca i do 
różańca. Pierś i noga, że ho! ho! Tylko buzi dać! Dużo wnuków będzie! 
Szczęściarz mój chłopak. 
Niech go kule biją... No i ta radość była winna, bo mi poszła do głowy, 
rozumiesz? Bo, widzisz, od 
maleńkości miałem duży pęd do życia... Taki napęd, że wszystko wokół ino furcy, 
jak matula moja 
mówiła... I człowiek, jak już raz go ma, to nie chce stracić takiego rozpędu... 
Ty sobie pomyśl, 
poszedłem ż bagnetem na erkaemy! I nawet mnie nie drasnęło, We Wrześniu. A wiesz 
ty, ile 
żołnierza poszło do grobu pod samiuteńkim Kołobrzegiem? Całą ofensywę byłem w 
fizylierach, 
zawsze pierwsza linia natarcia... I nic. Raz mi udo osmaliło... Może to była 
przestroga. Ani mi to do 
głowy nie przyszło, machnąłem ręką, zapomniałem. I zawsze wielki byłem 
szczęściarz! W tę całą 
wojnę nie straciłem nikogo z rodziny! Wyobrażasz ty sobie u nas taką rzecz? Masz 
pojęcie? 
Tymczasem nikt szczęściarza nie lubi, ani sąsiedzi, ani Pan nasz, Jezus 
Chrystus. Tak to jest, bo 
szczęściarz zawsze w oczy kole. Teraz dopiero o tym wiem. Pamiętaj, bój ty się, 
człowieku, 
radości... A pędu strzeż się najbardziej, choćbyś mknął jak orzeł biały... Pan 
Bóg nierychliwy, ale 
zawsze zdąży połamać ci kości... Słyszysz, zapamiętaj to sobie od starego 
wiarusa... - zachichotał 
cicho. - Ty śpisz?... No, to śpijmy... - wiercił się i układał na łóżku, lecz 
nie wydobył spod koca 
swojego kulasa, aby nim potrząsać, widocznie zelżał w nim ból, który tak czy 
owak będzie go 
trapić nieustępliwie, ad mortem; postękując mruknął sennym głosem: Dobranoc, 
brat ty mój... Bądź 
zdrów.
Wkrótce zasnął. A Pan nasz, Jezus Chrystus, o którym napomknął kaleka, szedł 
akurat po 
falach jeziora Genezaret, tak jak ja boso po zielonym linoleum. Chłód pod 
stopami studził moją 
rozognioną głowę, lecz ruch powietrza płonące podniecał myśli. Ciemna ton pode 
mną migotała, 
stąpałem w świetlistej otoczce z fosforescencją nad czołem, przejęty do głębi, 
szedłem radosny 
wyjaśniwszy wreszcie zagadkę trapiącą mnie od dzieciństwa - skąd wzięła się 
aureola nad głową 
Pana Jezusa? Wokół jedne przy drugich stały gęsto rybackie łodzie, łóżka, na 
których sen zmorzył 
moich towarzyszy. Na niebie wisiał okrągły jak klosz księżyc w pełni, przyćmiony 
nie chmurą 
żadną, lecz rysunkiem tajemnych znaków wydobywających się z wnętrza, rzuconych 
na obłą 
powierzchnię. Gdy wszyscy wokół posnęli, znaki te w samotności odczytywał 
Chrystus. Lecz ja, 
gdybym nawet miał pod ręką teleskop z obserwatorium w Jodrell Bank, nie 
znalazłbym do nich 
klucza. Budziły we mnie dreszcz. Zimną grozę. Kurczyłem się, ilekroć spojrzałem. 
Zawierały w 
sobie magiczną moc wyroczni. Niepojęte fatum. Przypominały noce pytyjskie, 
mozolną drogę do 
Delf od brzegu mprza ciemnego jak wino, najpierw doliną wśród oliwnych gajów, a 
potem pod 
górę, pod górę, wciąż pod górę, aż tam, gdzie los nasz był zapisany, abyśmy się 
dowiedzieli, jak 
straszliwa okaże się nasza dola. Dziś sączy się tam na tarasie retzinę i smakuje 
tsatsiki. I spogląda 
z góry, niczym z lotu ptaka, na wijącą się w pocie i łzach dawną drogę 
nieszczęsnych pielgrzymów. 
Jakby wszystko się zmieniło! Chociaż nie zmieniło się nic. Przynajmniej na 
lepsze tak niewiele, 
natomiast na gorsze niemal wszystko!...
Wiem, dlaczego drżę, nie mogąc odczytać tajemnych znaków, kodu nieszczęścia 
zaszyfrowanego dla takich głupców, ignorantów jak ja, z szyderczym wyzwaniem 
rzuconego na 
klosz księżyca. Zimne mam stopy, zimne ręce, zimny pot na skroni. Tymczasem Pan 
nasz, Jezus 
Chrystus w Lunę na niebie wpatrzony, odczytując wszystkie te nuty, idzie skacząc 
po falach jeziora 
Genezaret. Mnie zaś trwoga przyprawia o ból żołądka. Kurczę się, pokasłuję, 
jakbym miał zaraz 
rzygnąć żółcią. W ustach gorycz i gęsta ślina ucieka ze spieczonych warg. Wokół 
sama słoność. 
Sama słona zieleń. Nie pierwszy umrę na morzu z pragnienia. Albowiem wiem, że 
mnie i moim 
towarzyszom, na wszystkich tych łodziach śpiącym u brzegu pustyni pod 
złowróżbnym księżycem, 
grozi zagłada. Czyha tuż. Tuż, tuż. Przyczajona do skoku tak nieobliczalnego jak 
pęd cząsteczek 
w akceleratorze. I ja, cząsteczka was, towarzysze, i wy, moje cząsteczki, śpiący 
moi towarzysze - 
nie jesteśmy w stanie nic na to poradzić! Jesteśmy bezradni na jawie i we śnie. 
Widać jeszcze 
nasze kształty, słychać oddechy nasze, namacalnie jesteśmy, towarzysze, lecz już 
nas nie ma...
Biada nam! Biada, gdyż nie jest to pieczara Polifema, w której wielu straciło 
życie, lecz wielu Z 
życiem uszło... Żaden skop pod brzuchem, pod gęstą wełną, stąd nas nie 
wyniesie... Pod naszym 
niebem nie ma żadnej szczeliny, Przez którą jeszcze dałoby się przecisnąć. I ja 
nie mam już 
żadnych pomysłów. Nie mam nic prócz żalu wielkiego i lęku. Żaden fortel, niechaj 
się przyznam, 
nie wylęgnie się więcej w biednej głowie mojej... I na waszych śpiących oczach 
podchodzą do 
ołtarza, na którym w urnie z bakelitu, wśród okruchów tytoniu, spoczywają prochy 
przodków 
naszych. Popiołem pokoleń posypują swoje dumne, bujne kędziory, swoją zbędną, do 
niczego 
głowę... Przyklękam, po trzykroć biję czołem w kamień agory, zielone linoleum, 
zastygłe i martwe 
morze... Nie płaczę, kurczę się, maleję, schnę i rozsypię się w pył do rana, 
kiedy sprzątaczka bez 
przerwy jazgocząc usunie mnie szybko odkurzaczem marki Tiger. Pieśń moja dawno 
skończona, 
wierni i ufni towarzysze. Pieśń śpi wraz z wami i nikt jej nigdy już nie 
obudzi... Nie ma mnie! 
Żegnajcie...
Natenczas On, schyliwszy się nisko ku mnie, małemu jak pyłek na morzu, komar w 
czaszy 
gęstego wina, rzekł: - Witaj! Witaj, mój wędrowcze, na zwiewnych falach sławnego 
jeziora 
Genezaret. Kimkolwiek jesteś, bądź nam błogosławiony!... Tak rzekł do mnie Pan 
nasz, Jezus 
Chrystus, którego zielonej aż do spodu szaty nie śmiałbym ucałować swoimi żółcią 
splamionymi 
wargami. Przykryłem oburącz cuchnącą plamę na powierzchni jeziora z linoleum, 
którą zrobiłem 
tym, co z ust moich wyciekło. I rzekłem schylony, zgięty w pałąk, drżąc na całym 
ciele: - Jestem 
Nikt, o Panie mój! - i jąłem powtarzać z uporem: - Nikt jestem. Zawsze byłem 
Nikt... Choć różne 
przydawano mi imiona.
- Skoro jesteś Nikt, to co tu w ogóle czynisz? Natenczas pojąłem, że wpędzam się 
w zaułek 
bez wyjścia, chcąc się wyzwolić wpadłem we własne sidła. Chcąc się przedstawić 
godnie, na rzecz 
niegodną sobie pozwalam, zapomniawszy, że Człowiek ów jako dwunastoletnie 
pacholę 
prześcignął najszczwańszych mędrców sanhedrynu! - Jestem Krzysztof, zwany 
Obłąkanym - 
wyznałem z wielką ulgą. - Szczera to prawda. Wszelako jako Człowiek jestem Nikt. 
Podobnie jak 
wszyscy towarzysze moi. I to również szczera jest prawda.
On zaś rzekł: - Godne, mój synu, usłyszałem od ciebie słowa na miłosiernych 
falach wiecznie 
żywego jeziora Genezaret.
Niechaj przeto nie opuszcza cię błogosławieństwo moje...
Powtórz za mną: Elli, Elli, lamma sabacthani...
Zanim jednak ze ściśniętego gardła wydobyłem święte te słowa, ozwał się 
podniecony, 
kobiecy głos...
W imię Ojca i Syna!... Panie Krzysiu! Co pan wyprawia po nocy?! Całkiem goły!... 
- zawołała 
w pośpiechu musnąwszy mnie, klęczącego pod księżycem, połą swojej białej szaty. 
- Golusieńki... 
- szepnęła bez tchu.
Ja zaś odparłem w gniewie: Idź precz, niewiasto! Wszak jestem goły, jak mnie Pan 
nasz 
stworzył. Jaki się narodziłem, taki jestem. Na nic mi wasze odzienie! - I tobie 
na nic, siostro. Sama 
pójdziesz goła, niosąc grona swych piersi, na powitanie Pana naszego, Jezusa 
Chrystusa.
- Niech pan wstanie! Niech pan się ubierze! Niech pan natychmiast idzie do 
łóżka! - 
przenikliwym szeptem zawołała czarnowłosa i tupnęła po trzykroć, aż echo poszło 
pod księżyc nad 
nami, po całym jeziorze Genezaret. Za góry, za cedrowe lasy. Potoczyło się po 
gładkim 
zwierciadle wśród archipelagów aż tam, gdzie drzemie Itaka na Jońskim Morzu... I 
wróciło 
stamtąd. Lecz towarzysze moi spali na swoich łodziach i nikt mi nie spieszył z 
pomocą. Więc 
dławiąc się łzami, przybity myślą, że oto raz jeszcze - ja, żeglarz, duch 
swobody - zawleczony 
zostanę w niewolę, wieczyste oczarowanie w łożnicy tej Czarnowłosej, tej 
pulchnej Kirke o 
pięknych warkoczach, w koszmarnej łożnicy, gdzie mnie w te pędy spętają i 
zwiążą!, trwałem 
zgięty w kabłąk, czepiając się śliskiej powierzchni zielonego jeziora Linoleum.
- Zawołam pielęgniarza! - A wołaj... - odparłem klęcząc na podłodze. - Wołaj 
tego mizernego 
diabła! Wołaj choćby do rana... Wiesz co? Oberteufelfiihrer zdechł tej nocy, 
siostro...
Odskoczyła ode mnie, chciała uciekać, lecz schwyciłem ją za pęcinę. Wokół kostki 
zacisnąłem 
palce jak obręcz na jej dygoczącym ciele.
- Boisz się? Mnie, nędznego, się lękasz?... Dzieweczko.
Można cyklopom robić dziury w mózgu, nieprzyjaciół kłaść pokotem albo też dusić 
centaury 
Herkulesa wzorem, co ze szkoły pamiętasz... A nie umieć skrzywdzić muchy! 
Zwolniwszy uścisk 
na jej kostce podniosłem się. I stanąłem przed nią w helleńskiej, nie zatrutej 
wstydem na gości. - W 
półmroku patrząc mi prosto w oczy powiedziała: - Dam panu zastrzyk, panie 
Krzysiu.
I wtedy wreszcie ją rozpoznałem. Był to Cherubinekl Ta sama pulchniutka, 
czarnowłosa 
siostrzyczka, która tyle okazała mi miłosierdzia, zwilżając mi wargi, próbując 
daremnie nakarmić, 
kiedy poniechany przez wszystkich prócz szatana rozpaczy ciskałem się w pętach, 
przywiązany do 
masztu. Na jej buzi zawisł dziwny cień, jakby grymas ukrywanego bólu czy 
przestrachu, który ślad 
swój pozostawił.
- Dziecko, dziecko- westchnąłem w poczuciu winy. - Powiedz, czym cię 
skrzywdziłem? - 
Trzeba się położyć do łóżka, panie Krzysiu - odparła podnosząc z linoleum 
zrzuconą przeze mnie 
piżamę. - Nie ma o czym mówić - dodała wkładając mi na ramiona tę moją kusą 
żeglarską kurtkę z 
domu obłąkanych. Kiedy już miałem ją na grzbiecie, uświadomiłem sobie, że stoję 
przed 
dzieweczką bez gałązki oliwnej, którą godzi się męskość przysłonić. Jakby na 
wspomnienie 
Nauzykai, owej cudownej niewinności na utytłanym gościńcu świata, spłoszyłem 
się.
Umknąłem. Jednym susem wskoczyłem pod koc! Natychmiast piekącym bólem odezwały 
się 
skłute pośladki, jakbym wylądował wśród szerszeni. Syknąłem, jęcząc opadłem na 
wznak. Ryk 
wielki wezbrał mi w piersi. Cyklopi ryk! Ryknąłbym tak, że prysnąłby w kawałki 
ten małpi księżyc 
nade mną! Ta przeklęta bania nonsensu!... Lecz resztką hartu powstrzymałem 
krzyk, odciąłem mu 
drogę, aż zwalił się we mnie i zdechł, głucho dudniąc po moich żebrach. Wówczas 
odetchnąwszy 
obróciłem się na bok.
Cherubinek zniknął. Wszyscy spali. Gdzieś z daleką coś mamrotało. To stłumione 
jęki 
gwałtowników pluskały z oddali, fala za falą, po żwirze i kamykach. Na obrzeżu 
odpływu, gdzie 
zbiera się piana podobna do piany na ustach, skradał się wielki krab unosząc 
chitynowe odnóża. 
Straszliwa rzecz go spotkała, zatracił bowiem swą naturę. Przemykał się naprzód, 
nie zaś wstecz, 
jak zwykł to czynić od pradziejów. Za nim skradały się skolopendry, stonogi i 
kosmate pająki, 
jadem brzemienne tarantule. Potworne i oszalałe w swoim zwierzęcym delirium! 
Czarna zalśniła 
błyskawica! Przyczajony skorpion ruszył znienacka! Z uniesionym do ataku 
odwłokiem, na którym 
zalśnił czarny pazur... I wtedy ten oszalały ryk trysnął pod niebo z dalekiej 
wyspy gwałtowników, 
stamtąd, gdzie leżeli pokotem przywiązani do masztów, do łodzi, szczątki wśród 
szczątków 
wyrzuconych na cuchnącą, przeraźliwą mieliznę, po której buszuje kosmate 
plugastwo! Ryk 
podniebny przetaczał się po wszystkich zakamarkach, po całym naszym archipelagu, 
zakratowanym wszak, lecz bardzo przestronnym, bardzo rozległym. Zda się, że 
wszystkich na nogi 
postawi! Zerwałem się nasłuchując. Lecz żaden zgiełk, żaden tupot, żaden ruch 
się nie podniósł, 
jakby nikt cierpiącemu nie spieszył z pomocą. Kątem oka widziałem obmierzły 
księżyc, pod którym 
wszyscy spali.. A ryk był ludzki i zwierzęcy zarazem. Chwilami w rozdzierające 
przechodził 
skomlenie, jak gdyby nieszczęśnik, tracąc człowieczą naturę, lgnął jeszcze, 
łaknął, czepiał się 
matczynej piersi w oszalałym poszukiwaniu mleka miłości i życia. Ja, niezdolny 
udzielić mu 
ratunku, siedziałem ze zwieszoną głową. Suchy, z jałowym mózgiem. Chronicznie 
samotny. N i e p 
e ł n y. Zastrzykami skłuty. Zwykły Animus zwany Cieniem. U kresu wytrzymałości. 
Skazany na 
wieczną wędrówkę, żeglarz poszukujący tchnienia z cudownych ust Animy, żony 
swej, schronienia 
w gaju, ciszy kobiecości, tam gdzie z każdą chwilą dojrzewa pełnia, miłość 
dojrzewa. I gorzko 
płakałem - nad nim i nad sobą - gdy ów nieustający ryk i skomlenie przetaczały 
się echem nad 
moją bezradną głową. A kiedy podniosłem oczy piekące od wystygłych łez, stanął 
przede mną 
Cherubinek w bieli, ze szprycą, na końcu której, na samym ostrzu igły, chybotała 
lśniąca kropelka. 
Żachnąłem się, podnosząc rękę obronnym gestem..
- Tamtemu to daj, siostrzyczko. To tamtemu należy się zastrzyk. Nie słyszysz, 
siostrzyczko, 
jak on ryczy strasznie? - Nie wolno mu w tym przeszkadzać .- odetchnęła chwilkę 
nasłuchując, po 
czym spokojnie wzruszyła ramionami. - Delirka. Jak już go dopadła, to swoje 
odcierpieć musi. Musi 
tak krzyczeć bez przerwy. Pokrzyczy, pokrzyczy i przestanie... Wczoraj go 
przywieźli... To który 
pośladek, panie Krzysiu? Dałem za wygraną. Z rezygnacją położyłem się na; 
brzuchu. Po trzech 
próbach igła jakoś weszła.
- Będzie pan spał po tym jak anioł - mówiła wiła czając we mnie piekący jad, 
który, dalibóg, nie 
przynosił ni ulgi, ni zapomnienia.
- Jestem dla was - powiedziałem podnosząc twarz poduszki - workiem do kłucia i 
dźgania. 
Niczym więcej - Nieładnie, że pan tak mówi - rzekła kończąc zastrzyk, wyciągając 
igłę z mojego 
pośladka. - Bardzo bolało? - A co to siostrę obchodzi? - zawołałem. - Zostawcie 
mnie raz wreszcie 
w spokoju! - Ci!...-położyła palec na ustach i rozejrzała się p karmazynowej 
komnacie, gdzie 
wszyscy spali snem sprawiedliwych. - Dobrze. Pójdę sobie, skoro panu zawadzam - 
powiedziała 
potrząsnąwszy główką, na której czarne zalśniły warkocze, splecione w kok pod 
czepeczkiem. 
Obróciła się, spojrzała na mnie, po czym jęła układać strzykawkę w podręcznym 
sterylizatorze. 
Znalazł się on na biało pomalowanej, żelaznej szafeczce u wezgłowi ( dotąd 
przeze mnie nie 
używanej. Każdy miał taką szafeczkę, w której przechowywano różne dozwolone na 
dobra, 
przeważnie zamienioną w spiżarnię, więc ją zamykał i strzegł. Biada temu, kto 
śmiał po cudzym 
buszować sezamie! Lecz ja nie miałem tam nic, gdyż rozdawałem wszystko. 
Cherubinek 
wszedłszy postawił na pustym blacie szafki sterylizator. Teraz leżąc obolały 
patrzyłem, jak 
zdejmuje długą igłę, układa strzykawkę. Widziałem kształtne ręce, odsłonięte do 
łokci, pokryte 
meszkiem Czułem bliskość jej młodzieńczego ciała. Zaprawdę rozczulająco musiało 
być pulchne. I 
zbudzone pragnienie, by zakosztować ożywczego ciepła, to samo pragnienie, 
któremu mu nie 
oparł się Dawid król u schyłku dni swoich, kazał mi dotknąć gorącej skóry, 
położyć zziębnięte palce 
na cudownym kształcie dziewczęcej ręki. Spojrzała na mnie, był półmrok. I znów 
ujrzałem te same 
migdałowe oczy których wyraz podpatrzył Rafael. Pomyślałem, że właśnie ta ze 
wszystkich cór 
Izraela nosi w sobie całe wesele i cały smutek, nadzieję i gorycz wiecznej 
wędrówki, wiecznego 
odtrącenia.
- Siostro moja, zostań - szepnąłem błagalnie. - Usiądź tu przy mnie. Niech na 
ciebie patrzę.
Bez słowa przysiadła na brzeżku. Milczeliśmy. Trzymałem swoją zziębniętą rękę na 
jej dłoni. 
Tam było gniazdko, w którym lęgną się pisklęta. Najpierw trwogi. Potem 
namiętności. Potem 
szczęścia. Powoli przez skórę i krew ciepło jej wędrowało do mnie wspólnym 
podsycane drżeniem. 
Twarz miała pełną smutku, nachyloną nade mną w łagodnym milczeniu. Różo wiatrów! 
I do 
steranego żeglarza przyjść może ukojenie... Niczego mu już nie brakowało prócz 
ciszy. Albowiem 
nad nami przetaczał się to rosnąc, to słabnąc ryk i lament deliryka.
Szedł granicą dźwięku, po najostrzejszych krawędziach: cieniutkich jak włos 
smyczka. Wciąż 
wyżej i wyżej, miłosierny Boże, stamtąd spada się w śmierć!... Zamknąłem oczy, 
nic więcej nie 
mogąc uczynić. Przejmujący pisk, z którym tamten człowiek umierał, przebił mnie 
na wskroś.. 
Może dlatego, że znałem i kochałem dźwięki, całe ich piękno, właśnie ja musiałem 
być niemym 
świadkiem agonii deliryka.
Wtem owiała mnie upojna woń. Poczułem w nozdrzach zapach eukaliptusowych gajów 
Epidauru. Pojąłem, skąd on się wziął... Pielęgniarka ocierała mi usta i twarz 
swoją chusteczką. 
Przekonana, że zmorzył mnie zastrzyk sprowadzający przymusowy sen na 
gwałtowników, na 
wszystkie ich fanaberie, zmory i koszmary. Było mi tak przyjemnie, że nie 
otworzyłem oczu. 
Tymczasem ona odświeżała moje oblicze nader skrupulatnie. Najpierw usta, nos, 
czoło. Tarła i 
tarła, jakby się uwzięła na moje policzki. A potem jęła dwoma palcami trącać 
moją kosmatą brodę, 
coś z niej strzepywać. Dmuchać w nią.
- A cóż ty ze mną wyprawiasz? - spytałem znienacka.
Wzdrygnęła się.
- Popiół... - szepnęła, - Całą twarz miał pan umazaną jakąś sadzą czy popiołem, 
panie 
Krzysiu. . Schowała pachnącą chusteczkę do kieszeni fartucha..
Było cicho, nie do wiary, jak cicho może być pod naszym/ niebem! I nawet ten 
siny klosz 
księżyca, pełen złowrogich znaków, zwiastun nieszczęść i trwóg, wydał mii się 
obłaskawiony 
obecnością czarnowłosej, czarnobrewej,] czarnookiej dziewczyny. Sulamitki, 
Abigai.
- Coś ci powiem, moje dziecko - westchnąłem. - Nic mi nie pomagacie. Cała wasza 
mądrość 
to zastrzyk i pigułka! Szpikować człowieka od świtu do nocy zastrzykami albo 
faszerować 
magiczną chemią w pigułkach! Trzy! razy dziennie komunia! Każdy tu musi, chce 
czy nie chce 
łykać te wasze święte pigułki...
- A pan je po kryjomu wypluwa! Tak czy nie? - Tak - przyznałem. - Oczywiście.
- Pan mnie oszukał... - westchnęła. - A tak się ucieszyłam, że wyszedł pan z 
gwałtownej, 
wyszedł pan z zastrzykowi jest na dobrej drodze... I nie kazałam panu otworzyć 
ust, aby 
sprawdzić, czy pan połknął leki... Nid przyszło mi na myśl, że pan właśnie mnie 
zechce oszukac... 
wstydu mi narobić przed koleżankami! - Przepraszam - mruknąłem. - Przepraszam, 
Cherubinku.
- Sobie pan krzywdę zrobił przede wszystkim - i zamilkła.
Spostrzegłem, że bardzo była znużoną. Przybita. Smutna takim rozpaczliwym 
dziewczęcym 
smutkiem - spadł jak niewczesny cień śmierci na piękną, młodziutką twarz. Nagle 
pojąłem, że 
patrzę na najbliższą istotę, jaka chce mi towarzyszyć w tę noc bez snu, bez 
wytchnienia. Raptem 
rzuciwszy mi spłoszone wejrzenie ukryła twarz w dłoniach. Siedziała skulona, 
drobna. 
Czarnowłosa jak noc. Nad jej niepojętym znużeniem, bezradnością?, rezygnacją?, 
unosił się biały 
czepeczek przepasany czarnym aksamitem.
- Idź spać, dziecko - powiedziałem. - Idź odpocząć, Cherubinku. Idź się 
położyć... Bardzo 
późna noc.
Milczała, ściskając mnie za rękę. Patrząc mi usilnie W oczy, jakby oczekiwała 
tylko prawdy, 
niczego więcej. Podniosłem się na łokciu. Niespodzianie deliryk znów wszczął 
lament! Piał i 
gulgotał jak sto kogutów i sto indorów razem! Piał jak wszystkie zagrody we 
wszystkich wioskach 
Itaki! Jak wszystkie samce nad Styksem, Wisłą, Wołgą, Amazonką i Potomakiem! 
Piał nad całą 
ziemią zaiste wniebogłosy!... Ja zaś uśmiechnąłem się, jakbym poczuł, że wkrótce 
otępieję, a gdy 
nocą obudzi mnie krzyk następnych deliryków, pogryzając świeże jabłko, które mi 
żona przyniesie, 
będę myślał całkiem o czym innym.
Spojrzawszy na Czarnowłosą, która zatopiła we mnie oczy pełne oczekiwania, 
poczułem, że 
winienem dać satysfakcję wiernej małej pielęgniarce.
- Strasznie zaschło mi w ustach! - szepnąłem.
Czarnowłosa skinęła głową, zerwała się i wybiegła. Lament deliryka nikogo w 
karmazynowej 
komnacie nie obudził, lecz tupot jej stóp, wcale nie za głośny, ocknął dwóch 
zaspanych 
towarzyszy. Zaledwie wybiegła, Dziadek stęknął i obrócił się w pościeli. A 
książę usiadł na łóżku! 
Pod tym dachem dwaj najwspanialsi mężowie. Niepojęte, gdyż Dziadek był głuchy. 
Książę zaś w 
najtwardszym śnie wyczuwa obecność pięknej damy. On to z lekarką pociągnął 
nosem, zamrugał 
oczami i mruknął: C o t y?.. Lecz dość niewyraźnie to wymruczał, niepewnie i 
jakby 
powątpiewająco, stąd wzięła się moja pomyłka, gdyż w pierwszej chwili nie 
wiedziałem, czy książę 
woła do mnie: C o t y?..., z akcentem na ostatnim słowie czy też ma na myśli 
znaną markę 
francuskich perfum "Coty". Ale kiedy poruszył wąsem i raz jeszcze woń tropił 
wciągając w nozdrza 
powietrze, wiedziałem już, że to moja pielęgniareczka, czarnowłosy Cherubinek, 
używa tak 
kosztownych perfum do skrapiania swojej chusteczki. Dziewczęca płochość, książę, 
nie zna 
granic, gotowa ostatni poświęcić grosik! Lecz zapewniam cię, książę, nie jest to 
esencja z 
galijskich pól, gdzie na wyprzódki pieją odurzone calvadosem koguty! Podobne do 
tego, który nam 
nad głową robi całonocne kukuryku! Nie słyszysz go, książę? Mniejsza o to... 
Więc czym jest ten 
zapach? Ano, raz jeszcze bądź łaskaw powąchać... Nie poznajesz? Prawda to, nie 
możesz, gdyż 
w swoim pięknym życiu... Szkoda, że nigdy tam nie zawędrowałeś! Zapewniam cię, 
książę, tak 
pachną gaje Epidauru, las eukaliptusowy... Cieniste przybytki Asklepiosa... Tam, 
gdzie geniusz 
sztuki lekarskiej, kobieca mądrość, intuicja i miłosierdzie przywracają życie i 
zdrowie... A co do 
sztuczek, książę, strąca się tam z ciała i duszy melancholię ukąszeniem węża... 
W tym celu 
hodowanego, z którym wiadomo, jak się obchodzić i jak go wykorzystać... Węża 
albo 
elektrycznego węgorza... To taka sztuczka, książę, która poszła w niepamięć w 
wiekach 
barbarzyństwa, gdy nas przykuwali łańcuchami do nawilgłych ścian, nurzali 
znienacka w kadziach 
z lodowatą wodą albo szpikowali superchemią w ampułkach i pigułkach różnorakich, 
we 
wszystkich kolorach oszałamiającej tęczy...
Książę zaś siedział w pościeli, ni to smętny, ni. to nostalgiczny, ze snu 
intrygującą wonią 
wypłoszony, skrzyżowawszy na piersi ramiona, jakby wskroś przeniknął go ziąb. 
Wzdrygnął się.
- Sen mara - powiedziałem do niego.
On zaś spojrzał. Pozdrowił mnie gestem. Po trzykroć ziewnął. I położył się z 
rozmachem 
naciągnąwszy na kędzierzawą głowę karmazynowy koc.
Wpatrywałem się w księżyc, który wciąż roił się od tajemnych znaków, sinych 
esów-floresów, 
sepii, ośmiornic wywleczonych z dna morza, przeróżnych pism obrazkowych, 
sekretnych zaklęć, 
inskrypcji koszmarnych, przy których blednie Mane, Thekel, Fares!, podejrzanych 
błysków, 
pełgania, ogników w niedostępnych pieczarach, zastygłych westchnień, śmierci 
stalaktytów nad 
zgonem pierwszego żyjątka, które tam jak martwy kamyczek spoczywa, kości 
czaszek, zębów i - 
oto naga goleń owej krótszej nogi Tamerlana, okrutnika nieprześcignionego do 
czasów Adolfa 
Hitlera i całej zgrai jego, spróchniała goleń, a na niej roją się mrówki... 
Drobniutkie, szybkie, 
zapobiegliwie. Cały siny klosz księżyca roił się od mrówek! - Musiałam 
podgrzać... - usłyszałem jej 
cichy głos. - Niech pan się napije.
Z wprawą podniosła mi głowę i przytuliwszy do piersi poiła mlekiem. Z kamienia 
toczona pierś 
miała barwę perłową, zęby moje szczękały o sutkę. Na moment przymknąłem oczy jak 
w godzinie 
narodzin, chwili pierwszego przyjmowania pokarmu. Ściekała we mnie ciemna 
wilgoć, zapach i 
ciepło. W ponaglanym oddechem łakomstwie. W ciemnościach, które mnie skryły... 
Ciemno wokół. 
Słodko. Upojnie. I ciemno... Jak tam, gdzie się począłem: w wyłożonym snem 
gnieździe, otulonym 
oddechem, podgrzewanym krwią owej istoty, w której jak kłębek spoczywałem - w 
ciemnościach. I 
- stamtąd pojawiła się iskierka! Migocze, migocze. I tryska w calutką 
ciemność!... Aż fikam piętami! 
I śmieję się w głos! Prychając mlekiem! Na swoją piastunkę w bieli! Na swoją 
kosmatą brodę! Na 
wszystkie dole i niedole!... Przytulany do piersi, żywy kościotrup po 
czterdziestce.
Pielęgniarka odskakuje ode mnie, otrząsając z rękawa kropelki mleka. Krztuszę 
się okropnie. 
Każe mi usiąść. Wysoko podnieść ręce. I odetchnąć! Zaraz będzie dobrze...
Kiedy czynię posłusznie, co mi kazała, Czarnowłosa powtarza zacisnąwszy dłonie: 
- Aj, 
przepraszam. Co za pech.
Spojrzałem na nią załzawionymi oczami, chwytając z niezmierzoną wdzięcznością 
swój 
pierwszy, czysty oddech.
Uśmiechnęła się frasobliwie, jakby zdążyła przejrzeć mnie na wskroś. I surowo 
pogroziła mi 
palcem. Był to świadomy, matczyny gest, za którym kryje się niezmierzona władza.
- Z panem to nigdy nie wiadomo! Pan to jest dopiero ananas...
- Pocałuj mnie, siostrzyczko.
Tupnęła, wstała szybko z mojego łóżka. I hamując wzburzenie, nerwowymi ruchami 
obciągała 
fartuszek na piersi, której słodycz poznałem.
- Ledwie się ocknie!... -mruczała pod nosem. - Ledwie przytomniej oczy 
otworzy... Każdy taki 
sam! Odwróciła się na pięcie. I poszła furkocząc fartuchem. Ani drgnęła, kiedy 
tęsknie za nią 
zawołałem... Szła ruchliwa, czarnowłosa, po zielonych pastwiskach naszej 
obłąkanej wyspy. Pod 
złowieszczym księżycem. Szła precz ode mnie!... Moja Abigai, tak nieroztropnie 
utracona. Mój 
urażony Anioł Miłosierdzia. Wtedy, zanim zniknęła w przesmyku, aby przepaść z 
moich oczu - 
skurczyło mi się serce. Zacząłem się modlić. A ponieważ wszystkie modlitwy, 
odkąd przywiązali 
mnie do masztu przemocą, dawno na śmiecie wyrzuciłem, nie zostało mi nic prócz 
starej pieśni, 
którą moja pamięć poniesie do grobu... I zaśpiewałem, zanuciłem za nią 
odchodzącą po martwej 
tafli linoleum Swing slow, swing, chariot, coming, for to carry me home... Swing 
slow... Deliryk 
zasnął?, skonał? I nikt mi nie przeszkadzał nucić melodii tej cudownej pieśni.
Niemal u samego progu usłyszawszy pieśń, zawahała się, przystanęła. I skłoniwszy 
głowę 
słuchała. W milczeniu. Bez ruchu. Na granicy cienia i światła. Skupiona. I 
dziewczęco 
zaintrygowana... A nie jest to pieśń, którą trzeba śpiewać długo, gdyż kilka nut 
dla wrażliwej duszy 
wystarczy... I dziewczyna zawróciła do mnie na palcach. Wtedy zamilkłem.
- Pora spać, panie Krzysiu - szepnęła poprawiając mi poduszkę. - Jeśli pan chce 
pośpiewać 
sobie do snu, to proszę, ale cicho... Nie głośniej niż przed chwilą. Chorzy 
śpią, nie trzeba ich 
budzić, bo sen to dla nich najlepsze lekarstwo.
Poruszyłem się na obolałych pośladkach, skostniały na twardej łodzi, dokuczliwej 
i 
niewygodnej, niesposobnej do snu.
- Alboż ja umiem jeszcze śpiewać, siostro? - A tamto... - szepnęła. - Co to 
było? Takie 
piękne!... - ujęła twarz swoją w obie dłonie. - Co pan tak prześlicznie 
zaśpiewał? - Taką pieśń, 
którą powinno się intonować nie więcej niż raz w ludzkim życiu - powiedziałem 
patrząc jej w oczy.
- Dlaczego? - szepnęła.
- Bo to pieśń na powitanie śmierci. Bardzo stara.
Usłyszawszy, com rzekł, milczała, jakby powróciła do niej jak i do mnie owa 
melodia w całym 
dostojeństwie, ów śpiew na głosy, głosy żeglarzy, głosy wszystkich pielgrzymów 
Ocknęła się z 
zadumy. Potrząsnęła głową.
- Śmierć?... - szepnęła. - Jestem ja... - Jest pan.. I nie ma tu żadnej 
śmierci!... - Podniosła 
głowę ku niebu, wzrok jej padł na nasz nieruchomy księżyc. Przyglądała mu się 
chwilę. Śmiało, 
bez cienia trwogi. Tylko krótki grymas odrazy przemknął po jej twarzyczce.
- Trzeba wreszcie zrobić porządek z tym kloszem! - mruknęła. - Brudny jak 
nieboskie 
stworzenie...
- Może to być księżyc? - szepnąłem.
- To?... - zawahała się. - Może, ale nie musi... - uśmiechnęła się poprawiając 
kruczo lśniący 
kosmyk, który wymknął się spod bieli czepka.
Zerknęła na mnie.
-. Tfu, na psa urok! Panie Krzysiu... - powiedziała z powagą. - Starczy zamknąć 
oczy i dwa 
razy splunąć przez ramię! - poradziła. - O, tak... A tfu! tfu!... I dobra.
- Coś ci powiem - rzekłem mierząc w księżyc rozedrganym palcem. - A ty posłuchaj 
uważnie... 
- szepnąłem z trudem, gdyż znowu zasychało mi w ustach. - To jest księżyc... I 
tam był księżyc, ja 
to pamiętam...
Nad eukaliptusowym gajem... Siostrzyczko, księżyc nad Epidaurem nie jest ani 
koszmarny, 
ani straszny. Jest swój, nasz... A jego związek z tobą, kobietą, jest równie 
silny jak z morzem...
Przytuliwszy ręce do piersi zastanowiła się w milczeniu nad tym, co usłyszała. I 
nie odezwała 
się ni słowem. Przystawiwszy kubek do moich warg, zwilżyła mi usta mlekiem. 
Zajrzała do prawie 
pustego naczynia. I spoglądając mi w oczy, wznosząc jakby toast za moje zdrowie, 
wypiła po mnie 
tę resztkę. Domyśliłem się, że zostało mi oddane pokrzepienie, jakie sobie na 
noc zostawiła. Po 
czym położywszy dłoń na moim czole, delikatnym muśnięciem zamknęła mi powieki. - 
Powiem 
panu dzień dobry! - szepnęła mi do ucha. I znikła wraz z tchnieniem.
- Ona poszła... - poskarżyłem się przed Panem. - Ona poszła!...
A Pan nasz, Jezus Chrystus, skacząc po falach, podniósł ręce wysoko, wysoko, jak 
ja, gdy 
krztusiłem się na śmierć życiodajnym mlekiem, cały w konwulsjach, lecz Pan nasz 
był twardy jak 
cedr i głosem dźwięcznym zawołał: -Hej-ho, żeglarzu!,.. Niewiasta dała ci siły! 
A teraz na ciebie 
pora, abyś pokazał kim jesteś!...
"Kim jesteś!", odpowiedziało echo, "kim jesteś!...", tocząc się po zimnym 
zwierciadle morza 
Linoleum, w ślad za Panem naszym, Jezusem Chrystusem, który w paru susach 
zniknął.
Zerwałem się. z łóżka. Zadarłszy wysoko nogi odbiłem się od pokładu swojej łodzi 
i 
wylądowałem bez pośliźnięcia na tafli morza Linoleum, Wskoczyłem bosymi stopami 
w zimną toń 
przyprószoną ognikami gwiazd, które ze stropu nieba spadły migocząc. Dziób przy 
dziobie równo 
stały nasze nawy, w półmroku świecąc bielą poręczy. Towarzysze moi spali, każdy 
na swojej łodzi. 
Okryci ciepłą, puszystą purpurą. W cichości spali, zanim zaświta dzień, aby 
obudzić ich koszmary, 
sypnąwszy światłem jak solą w oczy, przegnać ich z zacisznych łodzi snu, ażeby w 
udręce i 
niepokoju wałęsali się wszędzie- wokół, w milczącym, rojnym tłumie, ślepi i 
głusi na wszystko 
prócz podszeptów nieszczęsnej choroby, która im mózgi zżerała...
Noc była nad nami. Wysoka i cicha. Ani szczur piśnie, ani brzęknie łańcuch 
kotwiczny. A 
zimna toń pod stopami, na której drzemały gęsto ustawione łodzie, rozpościerała 
się oleiście w 
ciemną dal. Brodząc w niej, przystanąłem. Tknięty przeczuciem, że nigdy nie 
dojdę tam, dokąd 
spieszył Pan nasz, Jezus Chrystus, susami skacząc po falach. Z dala mignął skraj 
zielonej jego 
szaty, uniesionej pędem. Mignął jak zielony sygnał na morzu. I straciłem go z 
oczu!... Zostałem 
sam. Jako było na początku, teraz i zawsze, po wsze wieki, amen.
Wtenczas ośmieliłem się - zamknąwszy oczy niegodne oglądania tajemnic - 
ośmieliłem się 
wyciągnąć ręce do; księżyca nad Epidaurem! I gdy tak stałem po czubki palców 
przepełniony 
błagalną prośbą, jakbym harfy dotknął, poczułem drżenie palców, piekący ból 
naskórka, opuszka 
swędziały pulsując dynamicznym rytmem strun... I nawet nie zdołałem krzyknąć, 
gdy z księżyca 
nad Epidaurem spłynęła na mnie mac! Taka moc szczodra, aż kolana ugięły się pode 
mną!...
Gorący pot spłynął mi po skroniach, obmył i ukoił niewczesną trwogę. Pomimo 
mojej 
ułomności, kalectwa ciała i duszy, całe to podłe naczynie, jakim byłem, 
napełniło, światło. Zostałem 
nawiedzony i wszystek mój los przez lat czterdzieści ku temu właśnie zmierzał. 
Nawiedzony] i 
obdarzony siłą, przenikliwą struną światła, abym żył i i dał świadectwo mrokom, 
w których cierpią 
ze mną pospołu moi bracia obłąkańcy. Śpiący wśród wraków, przytuleni do 
szczątków swoich 
łodzi, nawet we śnie skurczeni z rozpaczy, moi towarzysze. Chorzy na życie, 
piękni popaprańcy. 
Oby spłynęło na nich światło księżyca nad Epidaurem!... Już czas. Niechaj z 
męki, którą nam 
przeżywać wypadło, sączy się sok, abyśmy dojrzeli, jak winne grono dojrzewa. Aby 
błędne, 
oszalałe atomy naszej świadomości, pędzące na cztery wiatry rozhulane, scaliły 
się i tę cudowną 
stworzyły harmonię. Albowiem tęsknota za nią, przeczutą, lecz nieosiągalną, 
wpędziła nas 
wszystkich razem tutaj, w labirynt, gdzie płacz i zgrzytanie zębów, pod głuchy 
strop zamiast nieba - 
i każe nam się włóczyć, skłutym zastrzykami, oczadziałym od pigułek, bez celu, 
bez sensu, po 
zielonym linoleum, po całym naszym archipelagu obłąkanych wypucowanym pastą, po 
zakamarkach tracących lizolem! A nam sądzona świeżość eukaliptusowych gajów, gdy 
pod 
wieczór budząc się ze słonecznego snu oddychają z rozkoszą. Choćby krople 
deszczu na igłach 
świerków. Choćby liść klonu na wietrze. Tak niewiele nam trzeba, aby z męki 
naszej popłynęły 
życiodajne soki i mieszając się z sobą, klarując z wolna, osiągnęły pożywną, 
zdrową dojrzałość. 
Czas już, drodzy towarzysze niedoli, zmierzać ku pełni, którą niesie nam w darze 
księżyc nad 
Epidaurem.
Już na to pora, śpiący bracia moi... Rozejrzałem się obejmując spojrzeniem 
wszystkich 
pospołu, każdą skurczoną w półmroku postać. Pora. Wszak jedno słowo, jeden gest 
nieraz starczy 
za tysiąc pigułek! Czas. Czas. Albowiem do brzasku, w którym rodzą się koszmary, 
pewnie już 
niedaleko.
Pora szczątki łodzi zebrać do kupy!... Nie po to duch Asklepiosa, księżyc nad 
Epidaurem, 
niebiańską obdarzył mnie mocą, abym nad wami tu biadał!...
I kładąc rękę na białych poręczach, brodziłem boso obchodząc wszystkich po 
kolei. A moc, 
jaką posiadłem, przemieniała szczątki żałosnych wraków wyrzuconych na mieliznę 
zapomnienia, 
szczątki, do których przytulali biedne głowy - moc cudowna przemieniała w 
sprawne łodzie zdolne 
do nowych, dalekich podróży. Jedna po drugiej stawały w ordynku, niezawodne od 
rufy do dziobu. 
Wskrzesiłem cały ich rząd, pierwszy i następny, dotknięciem ręki, którą kładłem 
na poręczach 
łóżek, białych poręczach relingu. Brodząc boso, ślizgając się po zimnym dnie 
wysłanym linoleum, 
po całej naszej przystani... Do głębi serca szczęśliwy, że spełniam swoje 
posłannictwo. Szedłem w 
euforii! Aż raptem szczęście mnie oślepiło i potknąłem się... Potrąciłem ostatni 
już wrak, na którym 
spał głęboko Jasieńku-Rozkwiitały-Pąki-Białych-Róż ze swoją pulsującą dziurą w 
czole. Ocknął 
się, dźwignął ze snu. Zmarszczył brwi. I ujrzawszy mnie, którym zamarł 
przeklinając w duchu 
własną niezręczność, ochryple zamruczał łypiąc okiem pół sennie, pół trzeźwo: - 
Hanka wyszła, 
Mańka przyszła, Mańka wyszła, Hanka przyszła, Hanka wyszła, Mańka przyszła, 
Mańka wyszła, 
Hanka przyszła... Pinda-drynda spać nie daje! Po czym raptem zgiął się wpół, 
jakby nagłym bólem 
przeszyty, i ścisnąwszy skronie jęknął: - O, moja głowa!... Maryjo święta! 
Kołysał się, kiwał, cały 
kolebał się w rozpaczy. Gdy tak jęczał trawiony męką, położyłem mu dłoń na 
czole. Z nie mniejszą 
delikatnością i współczuciem niż Abigai, od niej bowiem uczyłem się sztuki 
miłosierdzia. Położyłem 
dłoń na żołnierskiej bliźnie, kotlinie po odłupanym kawałku czaszki, tam gdzie 
pod cieniutką 
opończą drżał mózg. Najwspanialszy twór natury. Pulsował udręką, zanim poczuł 
bliskość moich 
palców, idącą skroś nich moc ukojenia. Jął wchłaniać z wolna, jakby z niewiarą i 
ociąganiem, 
przykurczył się i usiłował zamknąć w sobie jak ! perłopław, jak gdybym 
podejrzaną kusił go 
przynętą, lecz we mnie nie ostało się nic prócz kojących mocy, j prócz esencji 
miłosierdzia, oliwy 
na urazy, którą syciłem l przez czterdzieści lat, i on to wyczuł, poznał, zawsze 
czujny i mądry, 
obdarzył mnie wreszcie swoim zaufaniem, dał przyzwolenie... Westchnął, przymknął 
powieki, coś 
niezrozumiale, lecz z ulgą szepnął. I natychmiast, pulsujący, jął przez moje 
czułe palce ssać z 
takim wigorem, z taką zachłannością, aż poczułem, że gotów osuszyć mnie ; do 
cna, pozbawić na 
pokrzepienie bodaj kropli, abym zmarniał, dla siebie samego nie zachowując ni 
krztyny 
miłosierdzia... Lecz nic na to poradzić nie mogłem, on bowiem mną władał, odkąd 
zapragnąłem 
ugasić jego cierpienie... Nieświadom, że może się okazać nie do ugaszenia! Więc 
oddawałem 
cierpliwie jak matka, oddawałem wszystko, co mam, więcej już nie myśląc o 
sobie... Zwyczajnie. 
Zgodnie z naturą rzeczy. Chwila po chwili. Aż oddech łagodnie z piersi 
ucieknie... Nastanie cisza 
nade mną..
Ulotne westchnienie przemknęło nad moim czołem.
Podobne do muśnięcia piórkiem. Owiało zamknięte powieki. Koniec - westchnęła 
struna 
księżyca nad Epidaurem. Wtenczas otworzyłem znużone oczy, którem był mocno 
zasłonił 
powiekami, aby skoncentrować się w pełni na wyczerpującym przedsięwzięciu, 
niepewny, czy ono 
się powiedzie mimo wszystkich wytężonych sił.. Boże w niebiesiech. Boże, mój 
Boże. Powiodło 
się! Z kotlinką na czole, w której chronił się cień poranka, jakby umknął tu 
przed brzaskiem, 
Jasieńku spał przytulony do poduszki. I spokojnie, równo oddychał. Także wszyscy 
wokół spali- 
Nikt się nie obudził prócz szarości ociężale wstającego dnia, która nie 
potrafiła zgasić czerstwych 
rumieńców na policzkach żołnierzyka z dziurą W czole, pałających, jakby miały 
trysnąć krwią.
Więc dniało już. Dniało. Zanim siostra wbiegnie z termometrami, wtykając je 
każdemu pod 
pachę, zanim ich zimny dotyk zbudzi wszystkie koszmary, zanim ruszą na nas ławą 
i zacznie się 
codzienna nasza nędza - muszę coś uczynić, póki czas! Klęknąłem pośrodku naszego 
zgromadzenia, wśród naw wspaniałych bielą i purpurą żagli, gotowych do 
najwspanialszej z 
wszelkich podróży, podniosłem wysoko ręce błogosławiąc, błagalne śląc im 
przesłanie, aby raczyło 
się spełnić, gdy niebawem o pierwszym promieniu słońca wyruszą, pójdą na dalekie 
morza: - Idąc 
tedy uzdrawiajcie... Uzdrawiajcie siebie i wszystkie narody! Tom rzekł. Po czym 
po trzykroć 
skłoniłem się zastygłemu morzu barwy ciemnego linoleum. Z klęczek powstałem 
akurat, gdy błysk 
słońca wpadł i w marność przemienił perfidny klosz księżyca obłąkanych, obrosły 
pajęczyną i 
brudem, upiorną lampę wypełnioną sinym światłem, która nas dręczyła, bezczelnie 
strasząc po 
nocach!... Koniec! - pozdrowiła mnie ostatnia, najczystsza struna księżyca nad 
Epidaurem, który 
właśnie odchodził, dostojnie pokłoniwszy się słońcu.
I ja się pokłoniłem. A od ciała mojego, całej mej sylwetki, ukosem pomknął cień 
smukły jak 
struna. Z wolna obracając się w krąg, widziałem, jak się przesuwa po poręczach, 
odmierzając nad 
każdym łóżkiem dobrą godzinę. Niosąc nam, chorym na umyśle, zapowiedź, nadzieję 
powrotu do 
radości i zdrowia. Liczyłem ich po kolei, nie ominąwszy żadnego, tak jak było 
ich dwunastu... 
Zaprawdę - HORAS NON NUMERO NISI SERENAS.. Albowiem sam się stałem Zegarem 
Słonecznym każdemu I niosąc szczęście.
I podczas gdy z wolna obracałem się w krąg, wbiegła jedna z pracownic domu tego, 
od świtu 
zaaferowana pielęgniarka z pękiem termometrów w słoiku. Rozejrzawszy się dopadła 
mnie z 
zadowoleniem. Bez słowa wsunąwszy mi pod pachę zimną, szklaną rurkę, biegła 
dalej, pochylając 
się nad każdym, wołając: "Wstawać, wstawać, panowie! Dość wylegiwania!...
A oni stękali, kwękali, pojękiwali i burczeli albo wzdychając z rezygnacją 
otwierali złe, 
spłoszone oczy. Któryś zaklął szpetnie, z głębi duszy. Rozbudziła całą załogę, 
nawet naszemu 
nestorowi nie okazawszy wyrozumiałości. Dziadek strosząc wąsy spojrzał na świat, 
który mu się 
objawił, z taką niechęcią, jakby obudził się nie wiadomo po co. I kiedy 
pielęgniarka, nawołując do 
wstawania, w końcu wybiegła - nikt już nie spał. Z ociąganiem gramolili się spod 
karmazynowych 
koców, ziewając, sprawdzając termometry odkładane na szafkę, szukając stopami 
kapci... Patrząc 
znużonymi oczami w szare okna, za którymi nie było słońca. Ani krztyny. Pomału 
wszczynał się 
zwykły, ślamazarny dzień... Ja zaś z termometrem pod pachą położyłem się do 
łóżka. Przykryłem 
kocem. I w mgnieniu oka zasnąłem. Nic nie słysząc, nic nie widząc i niczego nie 
śniąc. Nawet nie 
słyszałem jazgotu sprzątaczek ani warczenia odkurzacza, kiedy po godzinie 
przyszły robić tu 
porządek.
...Sen krótkim mi był pokrzepieniem. Wszak dobre i to, jeśli skazańcowi przed 
egzekucją uda 
się zdrzemnąć, wielka to łaska. Obudzono mnie i kazano iść... Posługaczka 
milcząc sprowadziła 
mnie w podziemia. Zła i niechętna. Ponaglając pomrukiwaniami jak oporne bydlątko 
kazała mi biec 
truchtem przez zielone korytarze, po mrocznych schodach... Dziwna mi się zdała 
pustka wokół i 
bezludzie. Ani na naszej sali, ani na korytarzu, nigdzie żywej duszy. Tylko 
linoleum. Lśniące i 
wypucowane. Bez śladu stopy ludzkiej. Drzwi na schody w podziemia posługaczka 
otworzyła 
trójkątem i natychmiast zatrzasnęła je za nami, trąciwszy mnie nagląco w bok, 
gdy zawahałem się 
na progu. Musiała kiedyś wypasać krowy.
Byliśmy już w podziemiach. Ukazały się ciężkie filary, strop niski i zakratowane 
okienka, jedno 
ze stłuczoną szybą. Lecz przy pustych stołach i na pustych ławach nie siedział 
nikt. I tu nie 
dojrzałeś żywej duszy... Wzdrygnąłem się. Jakby już wszystkich zaszlachtowano, a 
tylko ja, 
znarowiona sztuka, wlokłem się marudząc pod niezawodny pistolet elektryczny. 
Wiedziałem, że 
muszę tam iść, trącany raz po raz w grzbiet, gdybym spróbował nie posłuchać, 
wszechwładna 
pastereczka policzy mi żebra! Więc truchtałem posłusznie, mokry od zimnych i 
gorących potów. 
Wiodła mnie w stronę niepozornych drzwi. Za tymi drzwiczkami, pamiętam, mieści 
się najniższe 
pomieszczenie dla załogi, trudno je nazwać kubrykiem, gdyż jest obszerne, w 
dwóch długich 
rzędach stoi koja za koją. A niżej, pod podłogą, już tylko zęza i kil. To tam 
brzękając na mandolinie 
zasuszony debilek, nasz aojda, nasz bard, wyśpiewywał sprośne ballady... Lecz 
cóż tam zastanę 
teraz? I dlaczego kazano mi tam biec truchtem, w świńskim cwale? Dlaczego byle 
posługaczka, 
nie dostrzegając we mnie człowieka z nasienia Odysa, zamienia się w ślepą Kirke, 
która żadnej nie 
dostrzega różnicy między mną a warchlakiem? - Bój że ty się Boga! - szepnąłem do 
niej, bez 
skutku. I już nie miałem żadnej wątpliwości, jaki los mnie czeka... W tym 
wymiarze, w jakim 
wypadło mi przeżyć resztę żywota, świat się zmieniał z sekundy na sekundę, a 
zawsze przeciwko 
nam! Tak było i tym razem. Wepchnięty przez drzwiczki głową naprzód wpadłem w 
kłębowisko 
brudnej bielizny. W aurę, gdzie osobliwy odbywał się sabat. Trzy, cztery 
siedziały zgrzane w 
podkasanych fartuchach, szeroko rozstawiwszy nogi. I patrzyły w osnutą parą 
czeluść, pełną 
poruszających się nagich ciał. Na ten widok oddech mi zamarł. Czeluść, jak 
rozpadlina długa i 
wąska, a dalej snadź następna czeluść, ogromnie gorąca, gdyż stamtąd buchały 
gęste opary 
snujące się w zimnym wnętrzu rozpadliny, w której podrygiwali nadzy i żywi, 
czekając na swoje 
przeznaczenie, swoją kolejkę...
A młode wiedźmy siedziały zapatrzone, pochłonięte, czasem z cicha wymieniając 
uwagi, szu-
szu-szu, szu-szu-szu - jedna drugiej ukradkiem szeptała do ucha, nie odrywając 
oczu od tego, 
czym się napawały, wzdychając och!, ach!, och!, czerwieniejąc, blednąc i 
przebierając nogami. 
Albo zwijając się sprężyście, jakby je coś w nieprzyzwoity sposób rozkosznie 
łechtało. I tak 
kołysały się powolnie z przymkniętymi powiekami, lubieżnym wyrazem na wargach. 
Lecz 
otrząsnąwszy się wnet, jakby je raz po raz upojny dreszcz przenikał, wzdychały, 
przecierały 
powieki. I ścisnąwszy kolana spoglądały przez chwilę w otępieniu okiem 
oszołomionych kur, które 
wymknęły się wreszcie spod trzepoczących skrzydeł kogucich. Ale po chwili, 
nienasycone, 
odzyskiwały werwę. Ich błyszczące łakomie oczy, wciąż pełne głodnej ciekawości, 
napawały się 
niedozwolonym widokiem. Czyżby niedozwolonym? Czyżby pierwszy raz miały go przed 
oczami? 
Czyż ten sabat nie powtarzał się od czasu do czasu, o stosownej porze, kiedy 
skazańców trzeba 
rozebrać do naga, gdy miesiączek pełnię minie? Zapewne tak, gdyż oczy młodych 
wiedźm pałały 
od wieków pożądliwością daremnie w cieniu rzęs skrywaną, a jeśli coś tliło się w 
nich niepokojąco 
świeżego, to tylko przewrotne iskierki w rozszerzonych źrenicach, migocące 
błyski dobrego 
humoru, nadzwyczajnej zabawy... Kiedy oni tam W czeluści podrygiwali żałośnie, z 
zimna 
otuliwszy się rękami, wystawiając na jaw dyndające atrybuty męskości, które dość 
śmieszny 
tworzą widok, wspaniały tylko u ogiera, a nie wśród naszego mizernego gatunku. 
Młode wiedźmy 
raz po raz chichotały, lecz także raz po raz popadały w osobliwe oniemienie. I 
tak wciąż, wciąż, na 
przemian... Aż wyrwało mi się głębokie westchnienie odrazy! Wtenczas jedna, 
obdarzona 
sterczącymi piersiami, unoszącymi się niemal spazmatycznie, obrzuciła mnie 
przelotnym, 
taksującym wejrzeniem i odwróciła głowę z niechęcią. Młoda wiedźma z prężnymi 
sutkami nie 
poświęciła mi więcej uwagi. Zajęta była czymś ciekawszym. Inne zaś, rozstawiając 
różowe kolana, 
przysiadłszy w krąg, zazierały chichocząc w wąską czeluść osnutą oparem. 
Rozognione widokiem 
kroci nagich samców. Najmłodsza zerkała spod wstydliwie przymkniętych powiek, 
niby to. chroniąc 
niewinność przed pokusą. I jej oczęta chabrowe raz po raz w stronę nagich 
mężczyzn pomykały. 
Cudna taka, z rumieńcami na liczku, niedawno w procesyjach nosiła wianuszek. 
Konopne włosy na 
skroni, świeżo przycięte na światową modę.
Ocknąwszy się z zapatrzenia, podskoczyła, podbiegła do mnie, - Rozbierać się! - 
rozkazała. - 
Nie ma co tu stać i czekać! Rozbierać się już. I jazda... tam! - Widząc, że 
sterczę w niemym 
uporze, jęła sprawnymi ruchami zwlekać ze mnie odzienie. Na stos brudów 
poleciała moja kurtka 
w biało-amafantowe paski. Anim się obejrzał, kiedy ściągnęła w dół moje nogawki 
i przkucnąwszy, 
trzymając je mocno, kazała mi wyplątać się z nich. I tak stanąłem goły i bez 
wstydu. Odrzuciła z 
czoła kosmyk lnianych włosów i wskazawszy palcem dymiącą czeluść zawołała mi w 
twarz: - No, 
iść tam... Ino już! - Wielka gorycz kazała mi serdecznie się uśmiechnąć. 
Pomiatasz, dziewko, 
prawnukiem gospodarza, którego sady owocowe na krasnystawskiej ziemi słynęły 
dość daleko, 
aby mu lud okoliczny skwapliwie czapkował. Na pamięć pradziada, pomnij, późna 
wnuczko, .na 
pośmiewisko mnie wystawiasz... - Bóg ci zapłać! - szepnąłem. - Niech tyle nie 
gada! - Szarpnęła 
mnie za rękę i popchnąwszy w plecy - a moc jest w odkarmionej wiedźmie nie byle 
jaka - 
skierowała mnie szybko i prosto w rozpadlinę zimną, długą i. wąską, tam gdzie 
dygocząc i 
podskakując resztka moich gołych towarzyszy przepychała się przez szczelinę, 
skąd buchał lepki i 
gorący opar...
Była tam sama czeluść. Wspiąwszy się na palce ujrzałem kłębowisko nagich 
kształtów 
stłoczonych pod natryskami, z których bez ustanku sączył się biały dym, tak jak 
gaz się sączy, 
wypełniając całą komorę, gęstniejąc chmurą pod stropem... A nagie ciała, nagie 
ramiona, nogi, 
torsy, dusząc się, jeszcze podrygiwały w oparach gazu, który spływał na 
wszystkich, co znaleźli się 
w komorze, siwych i czarnowłosych, łysych i złotowłosych, zgrzybiałych i 
młodziutkich jak jagnięta. 
Kurzył się wokół nich, owijał podrygujące głowy, napełniał otwarte usta, które 
już krzyku nie 
wydadzą. Spływał zamiast wody. Z sitek pryszniców zawieszonych u stropu. 
Niezawodny gaz z IG 
Farben Industrie... Więc tak to wygląda! Na górze gdzieś został 
Oberteufelfuhrer, w świecie 
spasionych i zdrowych na umyśle, nieświadom, że żyje w człowieczej krainie, 
pełnej cudownych 
możliwości, do której ja nie będę miał już prawa powrotu, przywleczony tutaj na 
rozkaz... Nie 
ominie mnie to, co stało się udziałem tylu moich braci w cudownej chorobie, 
wymiecionych jak 
śmiecie natryskiem z Cyklonu B, aby było schludnie pod słońcem! Aby czystość 
przywrócić 
progeniturze, rasie w kutasie i planecie naszej... I oto z zagryzionymi do krwi 
wargami, patrząc 
wytrzeszczonym okiem na nich, nieszczęsnych, na ich ostatnie podrygi w oparach, 
w komorze, 
skąd zaraz umkną w krainę cieni z chrapliwym westchnieniem - nagi rzuciłem się 
do u-cieczki! Bez 
tchu, z sercem w gardle, bez pamięci! Potykając się, ślizgając, obijałem palce u 
stóp rwąc po 
mokrym trapie. Po rozchybotanej tratwie pod nogami, zbitej z długich 
wypolerowanych deszczułek. 
Byle prędzej. Byle dalej stamtąd, jeśli tylko się uda...
- A dokąd to? - usłyszałem skądś znajomy głos. - Dokąd, proszę pana? We wrotach 
czeluści, 
których ledwie zdążyłem dopaść, siedziała Mateczka. Jak eksponat tuszy 
niewieściej. W biel 
przyodziana Wenus z Wilendorfu. Zewsząd obfite i krągłe, a prawie bez twarzy, 
wcielenia rozkoszy 
i władzy, mądrości i błogosławieństw matriarchatu. Rozkraczywszy nogi siedziała 
na wątłym trenie 
krzesełka, wypełniając sobą bez mała całe wrota. Musiałbym ją z całych sił 
pchnąć i dopuścić się 
świętokradztwa, dosłownie: obalić, gdybym popróbował mimo wszystko wydostać się 
na wolność. 
Zgromadziła na podołku świeżą bieliznę, koszule, spodnie od piżamy i 
przeglądając kawałek po 
kawałku, cerowała, co się popruło, przyszywała guziki. Tak zgrabnie przegryzała 
nitkę, aż czystą 
ozdobą zdała mi się gołębia siwizna Mateczki, istnej Wenus Macierzyństwa, która 
cieszyła się tak 
mocnymi zębami. Otarła z drobnych ust strzęp nitki. I spojrzała na mnie 
maleńkimi oczkami. Z całą 
przenikliwością, jaką natura obdarzyła je przed wiekami. Ledwie padło na mnie 
owo spojrzenie, 
opuściłem bezwładnie ręce i zamarłem nagi bez ruchu.
- A czegoś się tak zestrachał, biedaku? - spytała z politowaniem. - Czegóż 
to?...
Wówczas zawiodła męska wytrzymałość, wszystek mój hart i spryt zdradziecko mnie 
opuścił. I 
jąłem drżeć na całym ciele! Osłaniając lędźwie, aby w obliczu majestatu Królowej 
nie korzyć się z 
całą swoją nędzą na wierzchu.
- Oj, biedaczek - westchnęła. - Oj, jak zmarzł...- Pokiwała współczująco głową. 
- A czemuż to 
lęka się wykąpać? Milczałem jak kamień. Każdy kamień wewnątrz drży, jest to 
bowiem 
najwrażliwsze stworzenie pod słońcem, choć tego na pozór nie widać. Więc wszyscy 
go 
bezmyślnie mijają. Ja, kamień, zamieniłem się w posąg męskiej nędzy i pragnąłem 
tak zostać, 
znieruchomieć na zawsze, z kamienia poczęty i w kamień obrócony, schylony z 
czcią i 
uwielbieniem przed Królową Nieba i Ziemi, przed euforią jej piersi i bioder, 
ciepłem i czystością, w 
której rozpuszcza się bez śladu i znika koszmar, w jakim nam dogorywać wypadło, 
nasz świat, 
życie nasze, najohydniejsza ohyda! Znika, znika bez śladu, istnieć przestaje.
- Każesz tam pójść... - szepnął z pokorą. - To pójdę. Widać tak trzeba - 
westchnąłem ciężko.
Spojrzała na mnie przechyliwszy maleńką głowę na ogromnym macierzyńskim 
korpusie, tak 
biała, bielusieńka i tłusta, aż podobna do matki termitow! Nie mniej niż my 
inteligentnych stworzeń.
- Dobrze mówisz, biedaku. Jasne, że trzeba! - ożywiła się i skinęła ze skwapliwą 
aprobatą. - 
Przynajmniej raz na dwa tygodnie trzeba porządnie się wykąpać! Po to jest 
łaźnia... - wygrzebała z 
fartucha kawałek szarego mydła i wręczyła mi z porozumiewawczym, mrugnięciem, 
które 
magicznie na mnie podziałało, jak zdmuchnięcie łusek z moich oczu, od trwogi i 
zła odczarowanie! 
Jakbym otrzymał gwarancję samego Majestatu Macierzyństwa, królewski glejt, że 
włos mi ż głowy 
spaść nie może.
- No, to pospiesz się! Pospiesz... - odprawiła mnie. Bo ja tu mam huk roboty i 
mało czasu na 
gadanie.
Bez trwogi poszedłem ku czeluści, z której buchały gęste opary. Rzuciwszy 
przedtem 
wzgardliwe spojrzenie czterem młodym wiedźmom - z nachalnym wścibstwem 
przysłuchiwały się 
mojej rozmowie z Mateczką, udając, że sortują szeleszczące krochmalem pasiaki i 
zgrzebne 
koszule, i gacie, z których snuły się troczki. Snadź Mateczka zapędziła je do 
roboty. Dopóki trwała 
na straży u wrót łaziebnych. czeluści, żaden tu nie mógł odbywać się sabat! 
Zatem odwróciłem się 
do młodych wiedźm plecami i poszedłem nagi - tam, gdzie mi przykazano. Stąpając 
śmiało, z 
żeglarską wprawą po rozchybotanych, diablo śliskich deseczkach. Lecz strzegąc 
się, żeby nie 
grzmotnąć jak długi straciwszy równowagę - ku niechybnej uciesze młodych wiedźm 
o ostrych 
cyckach. Szparko więc pomykałem, aby te wścibskie jędze poznały, z kim mają do 
czynienia. Aż 
znalazłem się przed samą szczeliną... Tutaj, ujrzawszy ponownie, co się w głębi 
wyprawia, 
zawahałem się na moment i wzdrygnąłem mimo woli. Lecz wnet rozgarnąłem rękami 
skołtunione 
kłęby pary i zaczerpnąwszy tchu skoczyłem głową naprzód.
Wchłonął mnie wir oślizgłych ciał. Długo spadałem boleśnie potrącany, zanim jak 
łuk prężąc 
się odbiłem stopami od zdradziecko twardego dna i wychynąłem na powierzchnię 
wśród kroci głów 
unoszących się nad gorącą kipielą. Ani Jońskie , ani żadne inne morze nie 
wytwarza nigdy 
podobnej temperatury. I nie pozwala sobie na podobny zgiełk i gwałt. Mimo 
nieprawdopodobnego 
ścisku nie nabiłem sobie guza, tak śmiało nurkując w ów gąszcz! Nasiąkłe 
oparami, mgłą gęstą jak 
śmietana, twarde ciała i mięśnie moich towarzyszy były tak lepkie, oliwą czy 
mydłem 
nasmarowane, tak śliskie i omskliwe, że to mnie uchroniło od zguby. Lecz 
postanowiłem nigdy 
więcej nie ryzykować tak nieroztropnie, ilekroć moja spontaniczność i odwaga do 
desperackich 
czynów skłania. Musiałem się w onym ścisku utytłać. Otarłszy pianę mydlin z 
twarzy, rozejrzałem 
się piekącymi oczami. Sam w środku kipieli patrzyłem, nie mogąc się napatrzyć! W 
snującym się 
wokół gęstym oparze kłębowisko ciał osobliwy przedstawiało widok. W swoich 
podrygiwaniach, 
podskokach jedni z trwogi dygotali, a drudzy pląsali ze szczęścia. Jedni tarli 
nędzne swoje ciała, 
jakby z nich skorupę grzechów zedrzeć było można, a drudzy tańczyli uniósłszy 
ramiona i 
przymknąwszy oczy, z glorią na świecących policzkach! Jakbyśmy wszyscy co do 
jednego, ja i moi 
towarzysze, znaleźli się żywcem na Sądzie Ostatecznym Memlinga, tak samo goli i 
jednacy, choć 
jedni strwożeni, a drudzy radośni, bez różnicy płci, którą geniusz malarza 
zatarł jako nieistotną... 
Tylko gigantyczna męskość Prowodyra rzucała się w oczy! Niczym kawał dębu wysoki 
i krzepki 
tańczył pod strugą bijącą z chmurnego nieba. I choć wokół ścisk i zgrzytanie 
zębów, on poruszał 
się w kręgu swobodnym, do którego nikt nie miał przystępu! Sękatymi ramionami 
masując 
rozłożystą pierś, łykał strugę niebiańską, która mu na czarną głowę spadała, 
łykał, usta płukał i 
śmiechem parskając, rżąc, wypluwał...
Dziw nad dziwy! Jądra miał jak arbuzy. A męskość jak cała Afryka zwisająca u 
podbrzusza 
Europy. Przyjrzyjcie się kształtowi Afryki na mapie, a będzie wiadomo, w czym 
rzecz...
I wtenczas z jękiem serca - rozpoznałem go! Tę jego charakterystyczną końską 
szczękę nie 
do podrobienia! I wilgotne, czarne, rzucające wrażliwy błysk oczy, istne ślepia 
karego ogiera!... Tu 
oto tańczył, parskając pod strugą, onże sam! Mój Dostojny Rozmówca! On, którego 
mądry głos słał 
mnie, tropionemu i osaczonemu, niezawodne telepatyczne sygnały, zbawcze 
instrukcje. Heros z 
Międzynarodówki Mózgów! Ten sam przecie, który niedawno cierpiał przywiązany do 
masztu, 
podobnie jak ja... Zaiste, pomyślałem, natura wspaniałe ma symbole, skoro jego 
właśnie obdarzyła 
takimi atrybutami męskości!... Nikt inny nie mógł być Przewodnikiem Stada! Tylko 
on, heros, 
ozdoba naszego plemienia, mój Dostojny Rozmówca...
Przypomniał mi się obłędny chichot młodych wiedźm przebierających nogami. I 
pojąłem, że to 
wówczas podglądnąć musiały jego męskość, niesposobną do ich kwaśnych szparek, 
lecz godną 
samej Wenus z Wilendorfu! I tak rozpostarła się przede mną na ścieżaj wielka 
tajemnica natury... 
On, Praojciec, władny był w jednym spazmie tworzenia zasiać krocie istnień, 
które zdolna była 
począć Pramatka. W dziewięć odmian księżyca wydawała je na świat... Oto 
tajemnica 
nieśmiertelności naszego gatunku! A mówią, że Oboje pomarli... O, 
niedowiarkowie, nędzni d ślepi, 
którzy nic nie widzicie i niczego nie rozumiecie, w zapobiegliwej krzątaninie 
spiesząc do grobu, 
zdyszani, zaaferowani, na wyprzódki... To wyście pomarli i pomrzecie. Natomiast 
Ci Oboje, 
Praojciec i Pramatka nasza, w świętości swojej żyją po dziś dzień!... On jest 
źródłem tryskającym, 
Ona zaś konchą. Wieczna im cześć i chwała. Wieczysty pokłon.
- A tobie, koleś, umyję plecy!... - zawołał parskając czarny heros nade mną, gdy 
kornie 
schyliwszy czoło klęczałem u jego stóp. - Widać o to dopraszasz się, bratku! 
Zakrztusiłem się 
śmiechem. Boski był to humor! Raz jeszcze olśnił mnie geniusz wspaniałego 
herosa, chluby 
Międzynarodówki Mózgów. Obdarzony rzeczywistą mocą, którą nasz gatunek osiągnie 
za parę 
milionów lat ewolucji, czarny heros czytał w moim umyśle wprost z dokładnością 
do jednej setnej 
mikromyśli. Trafniej i lepiej niż najdoskonalszy encefalograf przyszłych epok, 
jeśli w ogóle warto 
udoskonalać tak żenująco prymitywne wynalazki! Heros zatem wiedział dobrze, 
dlaczego się przed 
nim korzę rozpamiętując tajemnicę nieśmiertelności naszego gatunku, fenomen 
natury. I grzbiet 
zginam ani myśląc o myciu pleców... Tym wspanialszy okazał się jego dowcip! 
Śmieliśmy się obaj. 
On rżał nade mną, ja zaś u jego stóp. I szorował mi plecy ryżową szczotką. A we 
mnie krew jęła 
krążyć żywiej. - Oj, jak dobrze! - westchnąłem.- Oj, jo, joj, jak bosko! - 
Gorące strugi wody siekły 
mnie po grzbiecie, smagając tak ostro, aż słoneczne cętki migotały mi w oczach, 
gdy z włosów 
moich tryskały kaskady.
Zgięty w kabłąk przed źródłem Aretuzy, pijany ze szczęścia, piłem, parskałem i 
znów piłem, 
gasząc dręczące od jakże dawna pragnienie, które mi język zamieniało w 
szeleszczący liść 
papirusu, że ledwie nim mogłem obracać, a teraz nowo narodzony igra radośnie w 
zagrodzie 
zębów... Więc radowałem się, chichocząc i prychając, gdy heros z wigorem mył mi 
plecy, nie 
żałując ryżowej szczotki. I błogą ulgę zsyłał na mój swędzący grzbiet, potem 
niewoli przeżarty, od 
niezliczonych dni i nocy pozbawiony kąpieli. Czułem, jak każdy por skóry zaczyna 
oddychać A 
wnet wszystek odetchnę swobodą! I tak się stało, nim heros klepnął mnie w 
łopatkę przyjaźnie, z 
serdecznym ponagleniem.
- Teraz ty mnie!... - zawołał rzucając mi szczotkę, którą pochwyciłem w 
uniesione ręce 
Nadstawił rozłożyste plecy. Musiałem wspiąć się na palce, aby dosięgnąć owych 
wspaniałych 
barków oplecionych twardymi mieśniami. Kiedy namaszczałem go szarym mydłem, 
stwierdziłem, 
że sporo stracił w niewoli, skąpe miał ciało na żebrach, mięśnie ani tak twarde, 
ani tak sękate, jak 
marniejący dąb... Ścisnęło mi się serce ze współczucia, które śmiertelnik winien 
bogom.
- Szoruj no! - rzucił mi przez ramię niecierpliwie, z przyganą, doskonale 
świadom moich myśli. 
- Szoruj, szoruj! Tak się dopraszał i ponaglał, że najpierw delikatnie prowadząc 
szczotkę po 
grzbiecie, wkrótce musiałem przyciskać ją z całych sił, aż wydawała taki 
chrzęst, jakbym kąpanego 
skrobał. Dopiero wtenczas zaczął pomrukiwać z aprobatą. I wołał: - O, to, to! 
Tak trzeba! - Cóż 
miałem robić, choć na skórze pojawiły się krwawe pręgi? Życzenie bogów jest 
naszym życzeniem. 
Dopuszczony do tak wielkiej łaski nie miałem zamiaru jej utracić. Choćby boska 
krew, którą 
szczotką ryżową pobudzałem, miała trysnąć strużkami w parne z oszałamiającego 
gorąca 
powietrze! Któż by pomyślał, że właśnie mnie wypadnie oddawać herosowi taką 
przysługę? 
Czyżby piastunka bądź najlepsza wróżka mogła przepowiedzieć nad moją kołyską coś 
aż tak 
wspaniałego?!... Oto obmywałem nieśmiertelność z potu nieszczęścia i trwóg, z 
krwawego potu 
obłędu obmywałem śniadą skórę herosa...
Oburącz masując mu plecy, to znów szczotką polerując łopatki, rozglądałem się, 
ciekaw, co 
się wokół nas dzieje. Wszędzie szumiały prysznice, tryskając rzęsiście gorącymi 
strugami. A pod 
każdym natryskiem kąpało się dwóch lub trzech nagich mężczyzn, na przemian 
wskakując i 
odskakując spod źródła. Raz po raz spośród kłębów lepkiej Pary jawiło się 
znajome oblicze... A to 
demoniczny egzorcysta, który kąpał się z krzyżem zawieszonym na piersi.
Tuż przy nim jego totumfacki, Sancho, uśmiechnięty od ucha do ucha. A to syn 
konsula, 
potomek aztecki, z zamkniętymi oczami, wyciągniętą szyją, mignęła mi jego 
niesamowita 
wydłużona czaszka. A to Sylwek Kolos, wybitny muzyk i kompozytor, który kryjąc 
się w kącie 
trzymał się z dala od herosa, bo choć sam był wielki, męskość miał 
mizerniutką... Piotr żeglarz 
smukły jak chłopiec. I wyprostowany godnie markiz de Sade, który nawet tuj swoje 
wybredne 
wniósł maniery, spoglądając spod wpół-przymkniętych powiek uśmiechał się w 
zamyśleniu do 
lśniących kropel, które osiadły w czarnym gąszczu na jego torsie. Maniek cwaniak 
rozpychał się, 
gdzie mógł, i krążył od prysznica do prysznica. Sowiński jenerał sterczał 
wsparty o ramię ryżego 
Kitchenera, zażywali kąpieli wspólnie z feldmarszałkiem. Sędzia przed podróżą do 
mgławicy 
Andromedy gulgotał pod natryskiem i wypluwał swoje grzechy. Adaś stał już poza 
tym wszystkim, 
wsparty o ścianę, ze zwieszoną głową, skrzyżowawszy ramiona na piersi, albowiem 
dzięki swojej 
rzutkości rychlej niż my pozbył się grzechów swoich, i pospieszywszy się, jak 
zwykle coś 
rozpamiętywał w samotności. A wokół się kłębiło. Młody Dm-ski skocznie 
podśpiewywał. A nasz 
książę, płowego raz za razem podkręcając wąsa, cieszył się i bawił jak ułan 
przed potyczką, 
wybijając w miejscu bosymi piętami rytm mazura. Nawet chmurna twarz Dziadka, gdy 
na moment 
z gorejącej mgły się wyłoniła, miała w sobie coś pogodnego! I tak szorując do 
upadłego, jakby nie 
miały krańca, rozłożyste plecy herosa i rozglądając się wokół z nienasyconą 
ciekawością, 
pomyślałem sobie: świętą rację miał pan doktor Antoni Czechow, kiedy mawiał, 
że... łaźnia to 
miejsce, gdzie panuje wolność, równość i braterstwo! Cóż za doskonały lekarz! 
Wspomniawszy 
jego olśniewające słowa, schylony nad śniadym grzbietem mojego herosa - na 
cudowny moment 
powróciłem do- -bani z sosnowych bierwion, do mojego dzieciństwa, do ruskiej 
łaźni, gdzie 
smagany brzozową witką, porażony nagością kobiecego ciała oszałamiającej 
doznawałem 
inicjacji... I przylgnąłem policzkiem do twardych pleców herosa, i zapłakałem, Ą 
struga bijąca z 
góry szybko zmyła najgorętsze łzy. Bo i na co miałby je kto oglądać? Wszak tylko 
sam wiem, co 
było mi sądzone. Albowiem wtedy, w ruskiej łaźni, moje życie dopiero się 
zaczynało, dręczyły mnie 
sny i niepokoje pacholęctwa, niepodobne do tych groźnych tajemnic, z jakimi musi 
się borykać 
wiek dojrzały. Dopiero po całych latach wędrówki ma się z nimi do czynienia.
Gdy przylgnąłem policzkiem do jego mokrych pleców, heros zerknął przez ramię i 
ostrzegł: - 
Uważaj, chłopie! Tu ślisko jak diabli! Można sobie zęby powybijać! Parsknął, 
prychnął, mignął 
wilgotnym czarnym okiem i wyciągnął rękę po szczotkę ryżową.
- Sam sobie wyszoruję zadek! Akurat tam mam łaskotki!... Dawaj.
Zabrał mi szczotkę. I choć niejedno gotów byłem dla bogów z Olimpu uczynić, 
albowiem każdy 
kontakt z bóstwem uszlachetnia, w ten oto sposób skończyły się moje posługi... 
Okazałem się 
zbędny! Wówczas pomyślałem o sobie i wskoczyłem pod natrysk. Myłem się z 
niespodzianą 
rozkoszą. Co chwila nadstawiając, twarz pod siekące strumienie. Ale nie minęło i 
pół pacierza, 
kiedy huknął nad nami niespodzianie głos watażki: - Zakręcać krany!... 
Wychodzić! Wychodzić!... 
Zakręcać krany!...
Poganiał i wrzeszczał skroś mgieł, stojąc w szczelinie, przez którą wchodziło 
się do łaźni, i 
zagarniając pierwszych z brzegu. A ociągali się wszyscy, nie wyłączając mnie. 
Udawali, że nie 
słyszą, co watażka wykrzykuje przez plusk i szum rzęsistych strumieni - Kto żyw, 
w pośpiechu 
nurzał się jeszcze, głowę pod natrysk podstawiając. Prychając, chichocząc, 
baraszkując. Ciesząc 
się jak małe dzieci ostatnią chwilą swawoli.
- O w dupę jebani! - ryknął watażka.
W podkasanym kitlu susem wskoczył do wnętrza i roztrącając grona nagusów 
zakręcał kurki 
jeden po drugim. Osełedec majtał mu się na czole, a kiedy wreszcie uporał się z 
ostatnim kurkiem i 
stanął dysząc pod ścianą w końcu łaźni, z oklapniętego na oko czarnego osełedca 
sączyły się 
gęste krople, skapując na nos, którym głośno pociągał, po czym siarczyście 
splunął.
Tymczasem towarzysze moi wymykali się widząc, że zabawa skończona. Szliśmy 
ciasno 
nagim stadem opuściwszy łaźnię, tłocząc się w wąskim przesmyku, gdzie wycierał 
się, kto miał 
ręcznik. A kto go nie wziął, tak jak ja, zgarniał dłońmi krople z ciała. Urosły 
mi tak długie włosy, że 
mógłbym zapleść chiński warkocz. Wyżymając je, pomyślałem o deszczu sprzed 
trzydziestu lat, 
który przemoczył lśniące warkocze mojej ukochanej, a ja nie śmiałem ich dotknąć 
w grodzieńskim 
sadzie, gdzie mieliśmy kryjówkę. Usłyszałem, jak z tyłu ktoś rzekł: - Daliby tak 
co dzień się 
pokąpać, to od razu człowiek byłby zdrów!. Lgnąc do siebie, mokrzy i śliscy, 
tłoczyliśmy się do 
szczeliny pod wezwaniem wielkiej Wenus z Wilendorfu, szczeliny, która wyrzucała 
nas 
spazmatycznie jak różowy pomiot na zewnątrz. Wielu, wielu nas było. I połóg był 
urodzajny. Tam 
zaś wyciągały do nas ręce cztery akuszerki, aby nas w czystą bieliznę przyoblec. 
Te same cztery 
młode wiedźmy konopnowłose. Przed każdą ustawiła się kolejka nagich mężczyzn. 
Może ta 
procesja nie robiła na nich żadnego wrażenia, w końcu byli to sami wariaci, 
Tyle, że coś im tam 
dyndało. A może ściskały kolana, żeby nie otworzyć się jak kwiaty. Wtedy byłyby 
sobą. Wtedy 
trzeba im współczuć. Może nie mniej niż nam.
Spieszyły się wręczając każdemu gacie, długie, z troczka-mi, zgrzebną koszulę i 
na wierzch 
kolorową piżamę w paski. Dawały też świeże ręczniki żądając zwrotu używanych. 
Barwy piżam - 
biało-niebieskie, biało-zielone, brązowo-szare. Ustawiłem się oczywiście w tej 
kolejce, gdzie były 
do osiągnięcia biało-amarantowe. I ciekaw byłem, kto przede mną aspiruje do barw 
narodowych. 
Ku mojemu zdumieniu nie spostrzegłem ani księcia, ani Dziadka! Książę owszem 
był, ale stał już 
przyodziany w biało-niebieski pasiak! Jak wiele mi to powiedziało o jego pięknym 
Sercu, aż mnie 
coś ścisnęło w krtani, nie spodziewałem się bowiem tak wyraźnej solidarności z 
tymi, którymi 
palono w piecach Europy... A Dziadek gdzieś się zapałętał. Nie mogłem go dojrzeć 
w tłumie tych, 
którzy się ubierali, ani tych, którzy nago czekali.
Stał przede mną w kolejce do amarantów ryży egzorcysta i Sancho, nieodłączny 
jego fajfus, 
Maniuś cwaniak, choć na co mu taka piżama, skoro za dwa dni wychodzi?, dalej 
potomek Azteków 
i Piotr Anglik, trzęsący głową markiz de Sade, krępy marynarz, którego brano za 
symulanta, o mój 
Boże - łysy, kochany błazen królewski od owej pamiętnej rozmowy tak dawno nie 
widziany, też tu 
stał!, maleńki, gdyby się nie poruszył, ani bym go dojrzał za zwalistą sylwetą 
Sylwka Kolosa, na 
którym i tak żadna piżama się nie dopnie... No i oczywiście młody Dm-ski! Któż 
by, jeśli nie on! 
Zaiste dziwna to była sfora pretendentów do barw narodowych! Wytrzeszczałem oczy 
gubiąc się w 
domysłach. Może ten czy ów mógłby jakoś swoje aspiracje uzasadnić. Ale z 
którejkolwiek strony 
spojrzeć na nich wszystkich razem... Przecież żaden, prócz mnie i tego Dm-
skiego, nie był nawet 
mieszkańcem karmazynowej komnaty! Wyglądało to na spisek, który ma za cel rozbić 
nasz mit 
narodowy! Naszą tradycję, do której wskutek nieodwzajemnionej miłości ja sam 
należałem i tylko 
to dawało mi prawo czekać na szarym końcu... Patrząc, jak ciągną do siebie, 
porywają mi sprzed 
oczu szaty o barwach Najjaśniejszej Rzeczypospolitej... Widać tak trzeba. Widać 
tak już u nas ma 
być. Jedni służą paradując w gronostajach, drudzy służą oddając swoje kości. 
Pierwszych garstka, 
drugich milion. Jeden z miliona mogę chodzić nago. Więc natychmiast postanowiłem 
wycofać się z 
kolejki pachnącej odrażającym spiskiem.
Lecz stał za mną heros, mój Dostojny Rozmówca, który mi zastąpił drogę. Obecność 
jego 
tutaj, w tej kolejce do barw narodowych, przydała niesamowitego znaczenia całej 
sprawie! 
Obróciwszy się i ujrzawszy go, omal nie zachłysnąłem się z zaskoczenia. Przecież 
on był 
Mózgiem! Mózgiem tego wszystkiego, co się tu działo. Znał sekrety każdego z 
osobna i 
zbiorowości pospołu. To on nami rządził, to on nam demiurgował! Rozumiał tu 
wszystko, gdy ja tak 
niewiele rozumiałem. Ten wspaniały człowiek z końską szczęką, męskością ogiera, 
obdarzony 
boskim intelektem, nieosiągalnym dla nas, dopóki nie zostaniemy oświeceni za 
parę milionów lat 
siłą naszego mózgu.
- Dokąd? - spytał.
A ja stropiwszy się nie wiedziałem, co odpowiedzieć. Wreszcie wspiąwszy się na 
palce, 
szepnąłem mu do ucha: - Spisek! Prawda? Skinął głową. A potem, jakby nie 
dosłyszał, 
wetknąwszy w ucho mały palec szybko nim obracał, aż podrygiwała odstająca 
małżowina. 
Wiedziałem, że to był trick. Bo on lubił różne sztuczki, różne tricki. I 
natychmiast mnie to rozbawiło, 
budząc jeszcze większą do niego sympatię. Wszak każdy mąż opatrznościowy tylko 
zyskuje na 
tym, jeśli nie jest całkiem i bez reszty serio.
- Wody się nabrało - mruknął wyjaśniając.
Lecz błysk w jego oczach mówił mi, że on dobrze słyszał, co mu przed chwilą 
szepnąłem. W 
takim razie, przyszło mi na myśl, winienem uczciwie określić swoje stanowisko. 
Nie miałem ochoty 
brać udziału w żadnym łajdactwie. Przynajmniej w domu obłąkanych mogłem sobie 
wreszcie 
pozwolić na niezależność. Niechaj on wie, że nie przyłożę ręki do frymarczenia 
szatami 
Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.
- Stój w kolejce, bo cię wyślizgają - powiedział - na koniec dostaniesz same 
dziury albo same 
łaty. - Żołnierze u nas zwykle to dostawali - odparłem, - Nie bądź frajer. Żadna 
sztuka chodzić z 
gołą dupą.
Luda trzy razy więcej, niż się należy.
- A ty uważasz, że każdy na amaranty zasługuje?...
- Dają ci kapotę na dwie niedziele, to i musisz mieć całą, a nie byle jaką.
- Właśnie. Idzie o barwy! W tym cała rzecz - rzekłem z przyciskiem.
- Ty mi wybierz całą! - rozkazał. - I żeby guziki wszystkie byli...
"Byli?" Chyba przesadził w snobowandu się na prostotę! - Ja? A dlaczegóż to ja 
mam ci 
wybrać? -A dlatego, że nie chcę, żeby ta siksa moje jaja oglądała!,..
Rzekł mową skrzydlatą, a śniade jego oblicze podbiegło ciemną krwią. Lecz ponad 
wstyd 
herosa ja się zawstydziłem do głębi serca swego. Wstydziłem się za habity i 
ornaty, za chrześcijan 
pogardzających ciałem, za Bizancjum w pompatycznych szatach, za ohydny smród 
świętoszkowatości zalęgły nad Europą, za całe hordy barbarzyńców z ich 
pieprzonym figowym 
listkiem! Oto stał przede mną człowiek - młodzieniec spod dłuta Praksytelesa! I 
czego zmuszony 
był się wstydzić! Swojej zbyt mocno wyeksponowanej męskości? Greczynki 
poczytywały sobie za 
zaszczyt, aby komuś takiemu jak on umyć stopy. Przylgnąć błagalnie do jego kolan 
jak Afrodyta do 
nóg Adonisa. Ale po dwudziestu wiekach gwałtu na naszej niewinności tak 
zostaliśmy skundleni, 
że zaprawdę nic innego nie da się powiedzieć, prócz tego, co z jego ust 
usłyszałem - nie życzę 
sobie, żeby ta siksa moje jaja oglądała! Tym dictum ujawnił mi heros dosadnie, 
iż zdaje sobie 
doskonale sprawę z tego, jakiej zbrodni dopuszczono się na naszej naturze, z 
pomocą cnoty i 
grzechu rozszczepiając ją z zaciekłością, wpędzając w chroniczną schizofrenię, 
dziedziczne 
rozszczepienie, w którym natura nasza zdycha z pokolenia na pokolenie. 
Spojrzeliśmy sobie w 
oczy z herosem. I rozumieliśmy wszystko. Dopóki staliśmy nadzy. Zanim nas znów 
przyodzieją.
- Zrobię, jak każesz - rzekłem. I dodałem po chwili - Nam się zdaje, że tyle 
dobra czynimy na 
ziemi! Bo mało kto pamięta, ile udało nam się napsuć! - Pilnuj kolejki i nie 
chromol tyle! - skarcił 
mnie łagodnie mój Dostojny Rozmówca. - Zaraz my. Dwóch tylko przed nami! Dając 
mi do 
zrozumienia, że mam zająć się siksą, wziął mnie za ramiona i obrócił we 
właściwym kierunku. Z 
jasnymi kosmykami w nieładzie, kropelkami potu na czole, z rumieńcem, który słał 
się pod 
niebieskie oczy, kręciła się na krzesełku młoda wiedźma, wyławiając ze stosów i 
padając gołym-
mężczyznom sztuki świeżej bielizny. Spojrzałem na nią i wydała mi się wielce 
ponętna! Może 
dlatego, że wśród powszechnej golizny ona jedna była ubrana w biały fartuch, 
spod którego 
przebijał różowy płomień halki. Zgrzana, musiała rozpiąć guziki pod szyją dość 
głęboko. Schylając 
się pokazywała tak czysto utoczone piersi, że zapragnąłem odejść stąd czym 
prędzej, aby nie 
zdradzić się z jawnie wzbierającą pokusą. Tymczasem podstępnie wsmyknął się 
przede mnie 
dziadulo, zwany Te-te-te-te-te, wielki spryciarz, jak się okazuje, wykorzystał 
chwilę mojej nieuwagi, 
gdy zagadałem się z herosem. I właśnie molestował jasnowłosą o krótsze gacie, bo 
dostał 
cholernie długie, a sam był maluteńki. I obsypywał ją tym swoim: Te-te-te-te-
te!, terkocząc jak 
derkacz. Naburmuszona dziewczyna błysnęła białymi zębami i zaśmiała się w głos. 
Kto pierwszy 
raz usłyszał terkotanie dziadula, mógł się serdecznie ubawić. Więc dziewczyna 
śmiała się do woli. 
Tymczasem ja w lot chwytając okazję pochwyciłem gacie, które dziadunio odrzucił, 
rzeczywiście 
dobre na słonia, i skwapliwie wręczyłem herosowi, ten zaś natychmiast zaczął się 
w nie wbijać. 
Sykał i psykał za moimi plecami, bo nogawice stawiały opór, niechętne mokremu 
ciału herosa. Raz 
i drugi kolanem kuksnął mnie w zadek. Strasznie zabolało.
- Uważaj, baranie! - syknąłem. I zdjął mnie lęk, że natychmiast spotka mnie 
zemsta bogów za 
tak nie wczesne bluźnierstwo. Lecz heros coś mruknął. Sapnął.
I tyle. Ten brak właściwego responsu dopiero wydał mi się podejrzany! Ho, ho!, 
pomyślałem 
sobie. Ho, ho, ho.
Lecz zanim zdążyłem się nad tym zastanowić, stałem już przed jasnowłosą. 
Spojrzała krótko i 
bystro, jakby biorąc ze mnie miarę. Po czym szybko i z wprawą, bez żadnego 
grzebania w stosie 
bielizny, podała mi szare gacie i zgrzebną koszulę, jak na pochówek, jak do 
chłopskiej trumny. 
Kategorycznie odmówiłem.
- Nie noszę.
Zamrugała oczami, usłyszałem szorstki, opryskliwy głos: - To się przeziębi! - 
Nie przeziębi. Nie 
ma obawy...
- Jak uważa - odparła odkładając na bok gacie i koszulę. - Niech się zasłonił! 
Wstydu nie ma? 
Posłusznie położyłem rękę na podbrzusze. Słyszałem, jak heros za mną warczał 
przez zęby: - no, 
właź!, no, - właź! - mocując się ze swoim, który nie mieścił się w obcisłych 
gaciach. Lnianowłosa z 
wyraźną niechęcią wykonywała swoje obowiązki. Może i budziłaby współczucie, 
gdyby nam 
ktokolwiek tu współczuł. Taką posadę powinna była mieć caryca Katarzyna. Tego 
rodzaju zajęcie 
tak by jej serce, temperament i ambicje zaspokoiło, że obeszłoby się bez 
zaborów, a los ojczyzny 
naszej zgoła inaczej dziś by wyglądał. Ja ci to mówię, a ty znajdź wreszcie tę 
cholerną piżamę, bo 
zimno mi tak stać! - A mówiłam! - potrząsnęła głową. - Jak kalesonów nie chce, 
to będzie marzł! 
Skłoniłem się godnie i spojrzawszy jej prosto w oczy powiedziałem; - Niestety, 
ze względów natury 
estetycznej, pozwolę sobie zauważyć, nie będę używał ineksprymabli, cesarzowo.
- Nie, to nie - odparła z powagą. - Przeziębi pęcherz. I będzie tylko kłopot.
- W czterdziestostopniowy mróz nad Wisłą czy nad Newą chadzam bez, cesarzowo.
- Ech, skaranie z wami boskie! Co ja będę tołkować!... Niech bierze i 
przymierzy! - rzuciła mi 
piżamę. - I pospieszy się, jak mamę kocham! Tyle narodu czeka jeszcze!...
- Bądź wola twoja, najjaśniejsza pani - rzekłem.
Przyjąłem z jej rąk w kostkę złożony mundur. Stanąłem na uboczu. Przymierzyłem - 
pasował 
jak ulał! Spodnie z szykownymi lampasami trzymały się dobrze, ściągnięte mocną 
gumą w pasie. A 
strojna kurtka leżała wspaniale, jak na mnie uszyta! Rękawy w sam raz, 
dopasowana w ramionach 
i talii. Pozapinałem guziki. Na lewej piersi, na kieszeni, jaśniał emblemat - I 
A, wyhaftowany białą 
nicią, musiał wyjść spod patriotycznych palców którejś z cór naszego narodu. 
Przyjrzałem się z 
dumą, jakbym oglądał go pierwszy raz. Jedynka rzymska oraz duża litera A. 
Pierwszy Pułk Artylerii 
Konnej. Bagatela! Postawiłem sztywno kołnierz i - miałem już amaranty zapięte 
pod szyją! 
Chłopięca radość łomotała mi. w sercu. Na nic lustro, sam czułem, jak ten 
pachnący świeżością, 
choć nieco wilgotny mundur znakomicie uzupełnia, poprawia mój autoportret! Jak 
doskonale się 
prezentuję jako ułan Najjaśniejszej Rzeczypospolitej! Ziemia aż drży. Gdybym 
spojrzał na siebie z 
zewnątrz, musiałbym oczy wytrzeszczyć z podziwu, jak ów szyldwach, co oczy 
przeciera! Tylko 
dziś - bogatszy o to wszystko, co wiem, a czego oni nie wiedzieli - pewnie nigdy 
nie wysługiwałbym 
się Napoleonowi, który był ostatecznie zimnym kanciarzem. I nie oglądaliby mnie 
na San Domingo 
ani pod Somosierra, ani w Saragossie, ani w nurcie rzeczki Elstery. Tylko w 
wyprawie na Moskwę, 
która jedna powinna była się udać, lecz właśnie się nie udała. Przepłakane, 
przebolane... 
Nieprzepłakane, nieprzebolane.. Jak wszystko u nas.
Obciągnąłem mundur i postanowiłem natychmiast, w porywie serca i obowiązku, 
zameldować 
się przed księciem. Lecz daremnie szukałem go wzrokiem w gromadzie gołych i 
ubranych, tych co 
jeszcze czekali, i tych, co się przyodziewali, a przyodziani wymykali się jeden 
po drugim z naszego 
armijnego, podziemnego centrum zaopatrzenia, w którym uwijały się dawne cztery 
wiedźmy, 
obecnie młode markietanki. Czyżby książę wyszedł nie poczekawszy, aż będę miał 
zaszczyt 
zameldować się przed Naczelnym Wodzem wojsk polskich? Przepychałem się przez 
ciżbę srodze 
przejęty i zawiedziony. Depcząc po wertepach brudnej bielizny, porzuconej byle 
jak na ziemi, 
potykając się na tym istnym pobojowisku, gdzie po walecznych cuchnące pozostały 
szmaty, 
dziurawe kurtka, zbędne temblaki i bandaże ręczników, znoszone gacie z dwiema 
plamami 
zakrzepłej krwi akurat tam, gdzie przylegają pośladki, jakby każdy z onych 
bohaterów bagnetem 
lub kulą oberwał dubleta prosto w cztery litery... Grzęznąc szedłem po tym, 
deptałem świętości, 
aby koniecznie odnaleźć księcia, wypełnić swój żołnierski obowiązek. Ale książę 
zniknął, zawsze, 
był jak sen jaki złoty, więc zniknął. Tylko ja ze swoją wiernością nurzałem się 
daremnie w 
nieczystościach wojny i historii. Raz po raz któraś z markdetanek podnosiła 
jazgot, szkoda, że w 
niczym niepodobny do płaczu. Zaciekły, zły, zawzięty i gniewny, jakby kobiecemu 
sercu te wieczne 
jatki tak już nadojadły, że nieszczęsne markietankd gotowe by - przedtem 
odarłszy ich ze skóry - 
wszystkim bohaterom soli na ogon nasypać.
Tak oto brnąc przez narodowe pobojowiska niespodzianie natknąłem się na Dziadka. 
Wychudzony, wsparty plecami o mur, sarkał na swoją starość, niezręczną i 
nieporadną, biedząc 
się ze spodniami w biało-amarantówe pasy, targając nogawki, w których więzły 
stopy, trzęsący się 
i nagi. Natychmiast znalazłem się przy nim. Bez zwłoki pomogłem mu się ubrać. W 
miarę szybko i 
sprawnie. Ubierając słyszałem, jak serdecznie zirytowany wciąż przeklina pod 
nosem. W 
zdumienie wprawiła mnie oszałamiająca tyrada... Z ust Dziadka, spod 
dobrotliwych, łagodnych 
jego wąsów sypały się klątwy polskie, rosyjskie, niemieckie, francuskie, 
angielskie, coś po 
litewsku?, albo w innym nie znanym mi języku, mało tego, łacińskie i greckie! O, 
święta miłości 
kochanej ojczyzny! Tchu mi w piersi zabrakło! Na to, co z ust swoich wyrzucał 
Dziadek, nie ma 
określenia! Wedle nędznej współczesnej kategorii: "wiązanka". Jaka tam wiązanka, 
którą byle 
przekupka warszawska od niechcenia składa. To był najwspanialszy wieniec, 
jednorodnie laurowy, 
na mogiłę naszą i waszą...
Dość powiedzieć, że ręce mi się trzęsły, kiedy zapinałem Dziadkowi guziki u 
kurtki. Uważając, 
by nie wplątać palców w siwe runo na piersi. A chudy, że żebra można policzyć! 
Aż strach, że lada 
moment śmierć donosi w sobie. Jeszcze coś mruczał pod wąsem, ale były to już 
ostatnie werble 
wielkiego gniewu. I wreszcie spojrzał na mnie, łagodne światło niezwykłej urody 
wyjrzało spod 
nasrożonych brwi i - zaczął mnie dostrzegać. W milczeniu śledził moje skwapliwe 
poczynania. 
Przyglądał się uważnie, lecz jakby z rozbawieniem, gdy zapinałem guziki biało-
amarantowej kurtki, 
jego kurtki, która przecież powinna być szara. U naszych stóp leżały skrwawione 
gacie, sztandary 
ojczyzny obłąkanych, cała nasza nędza wystawiona na jaw, a ja mozolnie spinałem 
przeszłość z 
teraźniejszością, rozpacz z nadzieją, a oba nasze serca trzęsły się i dygotały 
jak gołąb, zanim mu 
kark skręcą. A kiedy zapiąłem go na ostatni guzik jak zwykły sarmata-biurokrata, 
który niczego już 
nie umie, więc gębę ma pełną tych guzików, które wciąż zapina na ostatni guzik, 
bo o niczym 
więcej nie słyszał prócz ostatniego guzika, choć guzik w dziejach Polaków 
wiekopomną odegrał 
rolę, nie oddaliśmy przecie ani guzika!, więc lepiej będzie zamiast zapinać 
wszystko na ostatni 
guzik, zapinać przynajmniej rozporek. I o tym na co dzień pamiętać.
Kiedy więc Dziadka ubrałem i stał zapięty pod szyję, spojrzał na mnie spod 
nastroszonych 
brwi, aż mi zimno w pięty poszło, zląkłem się, jakbym mu w czymś bez złych 
zamiarów uwłaczył. 
W nerwowych chwilach natychmiast się pocę, natychmiast nabieram obrzydzenia do 
siebie 
samego. Tymczasem on znienacka się rozpogodził! Szybkim, szorstkim gestem 
pogłaskał mnie po 
twarzy. A potem położył rękę na sercu. I skłonił się przede mną! Zaniemówiłem. 
Nie mając pojęcia, 
nie wiedząc zgoła, jak mam się zachować! Jak odpowiedzieć na pokłon, tak 
absolutnie 
niezasłużony, nienależny, na który wobec mnie pozwoliła sobie wielkość. A choćby 
nawet był to 
Nikt, tak jak ja, przecie nie przywykłem, aby stary człowiek kłaniał mi się 
pierwszy! Dawno nie 
porwała mnie w swoje objęcia tak bolesna konfuzja... Gdybyż pocałunek w rękę nie 
był wśród nas, 
obłąkanych, gestem tak mało znaczącym, natychmiast znalazłbym sposób - Dziadka w 
pomarszczoną rękę pocałował. Lecz przy takim obrocie rzeczy gubiłem się w 
rozpaczliwej 
niewiedzy, co mi czynić przystoi. Bosy byłem, więc jakże tu wyprężyć się i 
strzelić obcasami? Ku 
chwale Ojczyzny! Takie słowa nie przechodzą mi przez gardło. Nie mam w sobie nic 
z 
zawodowego żołnierza. Rozkazów nie cierpię. I zawsze byłem ochotnikiem. Albo 
zgoła niczym!... 
Więc wytrzeszczywszy, oczy patrzyłem, widząc przed, sobą tę niezapomnianą twarz, 
spiżowe 
oblicze - dumne czoło, chmurne brwi, przejmujące wejrzenie, łagodny wąs, cały 
siwy, caluteńki 
siwy. I zarost na policzkach, który pojawił się tam po zgonie, gdy rodacy 
złożyli go po śmierci w 
trumnie za szybką... I naraz ocknęło się we mnie to, co powinienem zrobić, 
powiedzieć... Pytanie 
przywołane z dzieciństwa, tak często do mnie powracającego w tych murach domu 
obłąkanych, o 
które wsparty plecami stał Dziadek... I łagodnie na mnie spozierał, ruszając 
wąsem. Więc 
ośmieliłem się spytać z całą. bezpośredniością: - Czytałeś, Dziadku, te tony 
listów wysyłane na 
Ma-derę? Pytam, bo sam do ciebie pisałem... Tedy ciekaw jestem, czyś na kartkę 
ode mnie 
przypadkiem nie zwrócił uwagi? Dziadek milczał, ale nie tym wyniosłym 
milczeniem, którym 
odprawia się z kwitkiem niezręcznych dyplomatów na chybionej audiencji. Tak 
milczał, jakby się 
zastanawiał... Ośmieliłem się wesprzeć jego pamięć, słynną z niezawodności, choć 
obarczoną 
tyloma zobowiązaniami wobec przeszłości, teraźniejszości, wobec historii i losów 
narodu, wobec 
całego galimatiasu, w którym grzęzła nasza epoka. Wszak ja po latach trzydziestu 
pięciu jak żywą 
tę kartkę pamiętałem, może i dlatego, że ledwie umiałem wówczas stawiać litery, 
rękę mi ojciec 
prowadził. Ile groszy na ten cel mi dano, dzisiaj nie przypomnę, ale widokówkę 
sam wybierałem w 
budce na rogu Dominikańskiej i Hoovera, a może troszkę dalej - na rogu 
Dominikańskiej i 
Orzeszkowej, tam gdzie zbiegały się dwie główne ulice. Aeroplan miał zanieść ją 
stamtąd prosto 
na Maderę! _- Kolorowa była! - nieskromnie pochwaliłem się przed Dziadkiem. - 
Piękne miała 
kolory...
Na znak, że słucha mnie uważnie, Dziadek w milczeniu skinął głową. Gwar był 
wokół, 
markietanki jazgotały, więc nachylił ucha w moją stronę, przytrzymując kosmatą 
małżowinę dwoma 
palcami. Profil miał trochę odmieniony, ale nie za bardzo, cóż - czas robi 
swoje. Zważywszy na 
wszelkie okoliczności i tak trzymał się krzepko nad podziw.
- Otóż był tam Niemen - powiedziałem. - Niemen pod Górą Zamkową, pod królewskim 
zamkiem Batorego. A dalej wzgórza i zielone lasy. I tratwy szły po Niemnie. Niby 
malutkie, ale one 
są duże... To wszystko było dla Ciebie. Na mojej kartce, którą do Ciebie 
wysłałem! Dziadek 
poruszył ustami, a ja z przykrością na to patrzyłem, bo usta miał bezzębne, o 
czym zdołałem 
zapomnieć, tym boleśniej zakłuło mnie serce, gdy mi to unaocznił. Lecz nie rzekł 
nic, jakby ten 
ruch warg żadnym nie mógł zakończyć się słowem. Jakby już nic - na to, co mu 
obwieściłem - nie 
miał do powiedzenia. Bodajby westchnął! Lecz i tego nie uczynił. Bodajby 
westchnął za 
Niemnem... Stał w milczeniu, z łagodnym, wejrzeniem! Pod murem z czerwonej 
cegły. Grubym 
murem, twardo spojonym murem cytadeli. Gdzie się rozstrzeliwuje skazańców. Stał 
z 
podniesionym czołem, jakby mu się kłaniały Sybiry, Magdeburgi, Pawiaki, Aleje 
Szucha, walące 
się kolumny Zygmunta. Stał z gipsem w ustach.
I patrzył na mnie, na swój egzekucyjny pluton, z krotochwilnym błyskiem w oku! 
Ten stary 
człowiek. To on zapragnął swoje stare serce starej matce do grobu położyć. - 
Zakręciło mi się w 
głowie, zadurzyło strasznie. Czułem, że ledwie trzymam się na nogach, gdy on 
stoi nieporuszony. 
W desperacji wyciągnąłem moją okaleczoną rękę, jakbym mógł obronić się przed 
zjawą, przed 
Nim, przed nim samym - dziadem dziadów moich. Moja ręka dostała drgawek. 
Wyciągnięta trzęsła 
się przed nim. W furii! Tak! W furii i nienawiści. Krzyczała rozdzierającym 
głosem! Całym spazmem 
żył. Aż wszystkie Chrystusy Narodów furkotały wokół! Spłoszone jak ćmy przed 
całopaleniem. 
Pragnęła skończyć z Tym! W imieniu trzydziestu milionów fur nieszczęścia. Dla 
zwykłej 
człowieczej potrzeby. Skończyć! Żeby żyć znaczyło żyć w miłości i pokoju. Więc 
skończyć! 
Skończyć! Skończyć! Schwycić za gardło żylastego Dziada! Lecz to On moją 
rozdygotaną rękę ujął 
w obie dłonie Przytrzymał, pochylił się nad nią, przyjrzał zaciekawionym okiem. 
Odsunął rękaw 
mojego munduru i suchymi palcami jął z wolna masować moje wychudłe przedramię, 
gdzie 
naprężone zwijały się mięśnie. Czynił to stanowczo, lecz łagodnie, z wprawą 
doświadczonego 
żołnierza, który z niejednego pieca chleb jadał, zanim został marszałkiem. 
Bolesny kurcz mięśni 
pomału ustępował. Uwolniona, pobudzona krew dobrym ciepłem napełniała żyły, 
ocknąwszy się w 
tętnicach, aż po najmniejszej tętniczki w swędzących czubkach palców. 
Zwichrowana] moja ręka 
powoli wracała do życia. O.wielorakich talentach Dziadka głośno było, myślałem 
patrząc na jego 
zabiegi, ale to ja pierwszy odkrywam, że był On i jest tak znakomitym 
masażystą... Wkrótce 
dokuczliwy ból ustąpił bez śladu. I z głębi piersi odetchnąłem! Dziadek spojrzał 
na mnie. Kilkakroć 
musnął palcami skórę na moim przedramieniu, wykańczając uczciwą robotę. I też 
wyraźnie 
odetchnął. Po czym obciągnął mi rękaw munduru, mrucząc coś z zadowoleniem. 
Poklepał mnie po 
grzbiecie dłoni. I uśmiechnął się rozbrajająco.
Cóż było robić? Też się uśmiechnąłem, choć tak zastygłą miałem twarz. 
Spotkaliśmy się 
oczami... Dziadku! jeśli jesteś mitem, to i tak nigdy się z tobą nie rozprawię! 
Mówiły moje oczy. A 
jego oczy cóż mówiły? Tęga nie wiem. Być może powiedziały: szkoda! Czytanie w 
jego oczu za 
trudne było dla mnie, prędzej wierny pies prawdę by z nich wyczytał aniżeli ja, 
który żadnym dla 
Dziadka nie byłem partnerem. Tymczasem on wąsem poruszył i dosłyszałem słowa, co 
z wielkim 
trudem z ust jego wyszły wśród wielu pochrząkiwań: - Chrum, chrum... Zamelduj 
się... u... 
lekarza..! Chrum.
Wyprężyłem się na baczność, skłoniłem czoło d zrobiwszy w tył zwrot, 
odmaszerowałem. 
Żołnierskim, sprężystym szedłem krokiem, bo przecie spoczywały na mnie siwe oczy 
Dziadka. Ich 
magiczne spojrzenie nobilitowało nawet takiego nędzarza! A w głowie szumiała mi 
stara, 
porywająca pieśń, dodając animuszu sercu i stopom. "Czy umrzeć nam przyjdzie 
wśród boju, czy 
w tajgach Sybiru nam zgnić... Z trudu naszego i znoju..." Znienacka zwaliłem się 
z nóg! 
Rozciągnąłem się jak długi na pobojowisku zasłanym porzuconą bielizną, mokrymi 
ręcznikami, 
łachmanami mundurów. Poleciałem na twarz, ale kości jakoś to wytrzymały. Po 
chwili szoku 
obróciłem się na wznak, usiadłem. I nareszcie pojąłem, co to się stało, jaki 
dopust boży mnie 
spotkał... Uskrzydlony pieśnią maszerowałem nie patrząc pod nogi. I zaplątałem 
się sromotnie w 
zaścielające ziemię ułańskie gacie, które spowodowały mój gwałtowny upadek! Jak 
pęta owinęły 
mi stopy. Zanim jąłem się z nich wyswobadzać, spostrzegłem, że Dziadka już nie 
było - tam gdzie 
się odmeldowałem, pod murem. Odszedł. Widać nie mógł patrzeć na takiego gamonia! 
Może to i 
lepiej, że swój wstyd przeżywałem w samotności. Szlag mnie trafiał, że ten w 
kółko golony ułan, 
pewnie szwoleżer, porzucił swoje gacie na środku drogi. Takich zawsze trzymają 
się głupie 
kawały. Zawsze mają fantazję, smutek topią w rozbitym szkle. O, skurczybyki! A 
gacie brudne i 
skrwawione, jakby ich wieki całe z tyłka nie zdejmował. Zgadza się! To oni mają 
ten przesąd, że 
kawalerzysta nigdy nie zmienia na świeżą całej swojej bielizny, jakiś brudny 
kawałek musi na nim 
pozostać jako rękojmia, talizman, amulet, co będzie go strzegł podczas szarży, 
albowiem czysty 
od stóp do głów idzie ułan tylko do grobu. Tylko na śmierć. I klnąc tego draba, 
który spowodował 
mój upadek, konstatowałem, że mają jednak fantazję... Bo któż by pomyślał, żeby 
z gaci zrobić 
talizman! Wreszcie wyplątawszy się, trzymałem je w rękach - szare, po stokroć 
przepocone, ze 
sztywnymi plamami krwi, która dawno zakrzepła, brunatna, rdzawa. Sam już nie 
wiedząc - gacie 
zwykłe trzymam czy relikwie? I wyraźny odczułem przymus, aby je pocałować. Co 
też pochyliwszy 
się uczyniłem. Wcale się nie troszcząc, czy ktoś to widzi, czy nie. A potem 
siedząc w kucki 
odetchnąłem... powiedziałem stanowczo. Dość tego! Zegnajcie! Widziałem waszą 
defiladę, 
szwadron za szwadronem, konie, lance i proporczyki na wietrze od Niemna... 
Pewnie każda 
dziewczyna mówiła to wam, ale ja jeszcze potwierdzę, że nie było piękniejszego 
wojska... 
Żegnajcie! Szepnąłem. No i dość tego. Koniec legendy. To są gacie któregoś z 
moich towarzyszy. 
A te zakrzepłe plamy krwi nie bagnet zrobił ani kula czy szrapnel, tylko 
szpryca, którą nam w 
pośladki wbijają. Zastrzyk - zważcie to sobie - na uspokojenie! Więc rzucam 
gacie. O, tak! Tam, w 
kąt! A sam zgodnie z rozkazem idę poszukać lekarza, aby mi felerną rękę 
natychmiast zreperował! 
Wnet wyszedłem z podziemi. Ledwie znalazłem się na górze pod drzwiami 
ordynatora, gdzie już 
czyhało na niego kilku pacjentów, dopadła mnie siostra Ania, powszechnie zwana 
Pantofelkiem. 
Albowiem - wysoka i dobrze zbudowana - nosiła ciężkie drewniaki na koturnie. - 
O, jest pan! - 
zawołała, przyjaznym gestem biorąc mnie pod łokieć. - A ja właśnie pana szukam!. 
Idziemy! - 
Dokąd? - Chirurg chce obejrzeć pana pośladki.
Bez sprzeciwu dałem się prowadzić energicznej dziewczynie, gdyż wcale niełatwo 
było iść 
naprzód. Wędrujący tam i z powrotem tłum wypełniał oba korytarze, cały nasz 
deptak. Snuli się 
półprzytomnie, dreptali albo spieszyli szurając kapciami po linoleum, depcząc 
sobie po piętach. 
Przed nami była ciżba kołyszących się głów, kołyszących się ciał. Lecz 
rozstępowała się jak 
wodorosty przed białą fregatą, gdy siostra Ania pruła śmiało, ze mną na holu. 
Minąwszy w ten 
sposób oba korytarze, weszliśmy do długiej sali, gdzie na swoim łóżku siedział 
skamieniały 
menhirek z wytrzeszczonym okiem. Przemierzyliśmy salę na skos, aż do wysokich 
białych drzwi, 
które były zamknięte na głucho, odkąd pamiętam. Tymczasem pielęgniarka wyjęła 
trójkąt z 
kieszeni fartucha i jednym przekręceniem otworzyła zamek tych tajemnych wrót.
Na jej życzenie wszedłem pierwszy... I wpadłem prosto w tabor Cyganów! Rozłożony 
w 
niewielkiej, lecz wysokiej komnacie! Z prawej biusty, korale i paciorki, młode i 
stare Cyganki w 
zdobnych chustkach na czarnych włosach, w rozśpiewanych barwami spódnicach, w 
których kryły 
się małe smoluszki, wystraszone moim wtargnięciem. Z lewej - Cyganie w czarnych 
garniturach, w 
białych kołnierzykach rozpiętych pod szyją, stało ich tam kilkunastu! A 
pośrodku, przyodziany w 
wytworną, świeżuteńką piżamę łososiowego koloru, wymuskany siedział na krześle 
ów stary 
Cygan, tenże sam, którego szpitalnej inicjacji byłem świadkiem, gdy go onegdaj 
nurzano w wannie. 
Wpośród całego rodu siedział z łagodnym uśmiechem na ustach.
Wtargnąłem tak niespodzianie, że wszystkie oczy zwróciły się ku mnie. I 
dojmująca cisza 
zaległa nad taborem. Spowodowałem najście, za które nie przeprosić byłoby 
niegrzecznie. Zdało 
mi się zgodne z cygańskim obyczajem, że najpierw pokłonię się mężczyznom, a 
potem kobietom, 
gdyż ich smagłolica płeć nadobna, choć bardzo piękna i kto wie, czy nie 
piękniejsza od naszej, 
jednak nie cieszy się wśród nich najwyższą estymą. Tak też uczyniłem, skłoniwszy 
się z 
szacunkiem najpierw Cyganom, potem Cygankom. Czarne oczy odpowiadały mi ciepłym 
błyskiem. 
Zanim pielęgniarka schwyciła mnie za rękę, zdążyłem zauważyć, że mój ukłon 
został przyjęty z 
godziwą satysfakcją. Siostra energicznie poprowadziła mnie przez komnatę pełną 
cygańskiego 
narodu do następnych drzwi, które znów trójkątem otworzyła na ścieżaj.
Rozpostarł się przed nami długi, szeroki i puściuteńki korytarz. Lśniący 
czystością i zielenią. 
Zdało mi się, że to najwspanialsza przestrzeń mnie wita zapomnianym klimatem 
takiej ciszy i 
spokoju. Zewsząd wlewało się słońce. I wszystkie łagodne pogody, jakie bywają na 
ziemi, jakie 
jeszcze pamiętam, spoczywały tu nie naruszone, nie zakłócone niczym. Cudowne i 
święte. 
Oddychały zielenią i złotym słońcem, które nie umarło nawet dla takich jak ja. 
Które jest tu! Przede 
mną, bo widzę je w całej wspaniałości! Tak jakby po moim przejściu z sali do 
sali, przez tak wiele 
klimatów, za każdym razem zmieniały się losy świata, bo cały świat był we 
mnie... Stałem olśniony 
tym, co widziałem przed sobą, i tym, co w sobie samym zobaczyłem. Jak zaklęty! 
Pielęgniarka nie 
wyczuwając, co się we mnie dzieje, zrozumiała moje zachowanie po swojemu, rzecz 
jasna, 
całkiem absurdalnie. Ich praktycyzm, z czego sobie sprawy nie zdają, w naszych 
oczach gubi 
kobiety. Dla niej to był zwykły korytarz, zwykłe okna, zwykłe linoleum, zwykłe 
słońce. Pusty 
korytarz, na którym nic się nie działo. Tak się rodzą absurdy, które kobiety 
wygadują w najlepszej 
wierze.
- Zląkł się pan chirurga, panie Krzysiu?... - po wiedziała z troską w głosie. - 
Sprowadziła mnie 
natychmiast na ziemię, tak jak to one potrafią. Będzie mi kroił dupę, 
pomyślałem. O czym my 
właściwie rozmawiamy, siostrzyczko? I uśmiechnąłem się do niej. Pielęgniarka 
natychmiast 
odtajała, wyraz zaniepokojenia zniknął z jej pulchnej buzi. Dorodna dziewczyna, 
o szczerym 
wejrzeniu, aż miło na nią popatrzyć.
- Strasznie tu ślisko - powiedziałem. - Niech siostra spojrzy. Linoleum 
wypucowane lak lustro! 
Na tej drodze nie ma żartów... I ja się boję, że siostrzyczka, nie daj Boże, 
omsknie się z pantofelka 
i krzywdę sobie zrobi! Więc żeby temu zapobiec, przyda się męskie ramię... - 
rzekłem i wziąłem ją 
mocno pod rękę.
Zaśmiała się mrugając rzęsami. I poszliśmy od razu rytmicznym zgranym krokiem, - 
jak na 
przyjazną przechadzkę. Byliśmy niemal tego samego wzrostu, jej koturny 
wliczając. Przytuleni. 
Miała czysto polską urodę, jasne włosy pod czepeczkiem, pukle na skroni. 
Wracałem do 
niepamiętnych czasów! Czułem przy boku dziewczynę, jej ciało, jej pierś 
przylegającą do grzbietu 
mojej ręki. I szliśmy przed siebie w milczeniu, bez słowa, jak zakochani. Z 
jednej alei w drugą 
stąpając swobodnie samym środkiem zieleni. Wokół zieleń, zieleń i słońce. 
Brakowało nam tylko 
łabędzi! A potem po schodach zeszliśmy w dół, jej drewniaki klekotały po 
stopniach. Przejęty swoją 
rolą naprawdę się obawiałem, że na tych zielonych schodach ona może się 
pośliznąć, mimo 
listewek na stopniach, które miały przed tym chronić. Więc wytężyłem siły i na 
koniec nieźle się 
zmordowałem, bo dziewczyna miała swoją wagę.
Nic nie poradzisz, polska uroda bez wagi wcale się nie liczy. Lecz szczęśliwie 
stanęliśmy na 
dole.
Tutaj siostra Ania podziękowawszy mi uśmiechem zniknęła za najbliższymi 
drzwiami. Mieścił 
się tam gabinet chirurgiczny, o czym obwieszczała tabliczka czarno na białym. 
Pielęgniarka 
wkrótce stamtąd wyszła, powiadając, że musimy zaczekać. Usiadła na krzesełku pod 
ścianą, a ja 
stałem obok, gdyż nie miałem serca pakować swoich pośladków na twarde krzesło. Z 
gabinetu 
dochodziły jakieś jęki, steki, jakby kogoś ze skóry obdzierano. Siostra Ania 
rzuciła mi spłoszone 
spojrzenie. Skwapliwie poczęstowała mnie papierosem i paliliśmy czekając. Tam w 
środku 
zawodziła z bólu jakaś kobieta, mimo zamkniętych drzwi jej jęki przedostawały 
się tutaj. Paliłem, 
lecz papieros zaczął mi drżeć w palcach. Spostrzegłem, że Pantofelek denerwuje 
się bardziej niż 
ja ową babską antyfoną z gabinetu chirurgicznego. Czuła się za mnie 
odpowiedzialna i niepokoiła 
się widać, bo spozierała raz po raz, jakby chcąc mi dodać otuchy. Lecz jej 
uśmiech stawał się 
bledszy, a spojrzenie zakłopotane. Doszedłem do wniosku, że pora coś rzec, aby 
moja opiekunka 
przestała się tak bardzo przejmować, więc wyraziłem swoje rzeczywiste 
zdziwienie.
- Nie wiedziałem, że i kobiety tu są! - A jakże, są... - odetchnął z ulgą 
Pantofelek. - I to dużo.
- Co pani powie! A ja myślałem, że to katorga wyłącznie dla mężczyzn. Men Only! 
Panie 
tymczasem żyją na wolności i paczki tu noszą., - Nasz oddział jest męski - 
wyjaśnił Pantofelek. -I 
na górze nad nami, piętro wyżej, też męski. I w innych pawilonach... Ale są i 
kobiece. Sporo, może 
więcej niż męskich. Co się dziwić, cały szpital ogromny jak miasto! Na wiosnę, 
już niedługo, 
będziecie wychodzić na spacery, to sam pan zobaczy... Tu jest kościół i 
kawiarnia, d biblioteka, i 
dużo zieleni, i brzozowy las, i rzeczka...
- I cmentarz, jak słyszałem.
- A tak, jest i cmentarz - spojrzała na mnie. - Wszędzie ludzie umierają. Ale 
skoro to pana 
interesuje - rzekła szybko zmieniając temat - to są tu również oddziały 
mieszane. W instytucie, 
który ma tu osobny gmach. Stąd niedaleko. Jeśli chce pan, to po wyjściu od 
chirurga pokażę panu. 
Nie byłem przekonany, czy dobrze ją zrozumiałem.
- Mężczyźni i kobiety razem? - A tak! Kto wie, czy to nie lepiej... Jak w życiu 
- dodała. - Nie 
wolałby pan tam być, zamiast na naszym oddziale? - O, nie! - odparłem z obronnym 
gestem. - O, 
,nie!...
- A dlaczego? - Myślę, że nie umiałbym znieść cierpienia kobiet.
Spojrzała na mnie z nie tajonym zdumieniem. Nawet nie usiłowała się kryć, jakbym 
szczególny 
w niej wzbudził podziw. A cóż w tym było osobliwego, na litość boską? - Dlatego 
że ta biedaczka 
tam tak jęczy? - zapytała wskazując kciukiem drzwi.
- Wcale nie dlatego - odparłem. - W ogóle tak już jest... Siostrzyczko Aniu, 
przecież siostra 
dobrze rozumie, o co mi chodzi.
- Rozumiem - potwierdziła - tylko pierwszy raz coś takiego słyszę od pacjenta... 
od mężczyzny 
- poprawiła się śmiało. I żwawy rumieniec wykwitł na jej I buzi.
Przypomniało mi się, że Maniek cwaniak nazwał jął kiedyś krową, gdy mi po 
swojemu 
charakteryzował pielęgniarki. I całe krocie wyzwisk, które szły za nimi, 
usłyszałem. "Posłać by te 
wszystkie kurwy do Grand Hotelu w Sopocie, żeby nam pula dewizowa rosła, bo do 
niczego 
innego się nie nadają!" - wołał ku uciesze klakierów i młody dziennikarz, który 
czekał u nas na 
odwykówkę i z braku wódy dostawał małpiego rozumu. Jedni szydzili i po cichu, 
inni prosto w 
twarz. A one znosiły to cierpliwie, bo tym biedakom wszystko wolno! A przecież w 
tej i strasznej 
chorobie wychodzi na jaw właśnie to, czym jesteś, najparszywsza twoja natura, 
biedaku mój, 
skurwysynu. Wyrzucasz z siebie wszystko, coś tam nazbierał, oczyszczasz się 
przed kapłankami 
tej okratowanej świątyni pod wezwaniem Matki Bożej Obłąkanych. Z i twych 
inwektyw przekleństw 
można by dla nich utkać szaty zwiewne jak suknie balowe. Jeśli dziewczęta jeśli 
miały dość serca, 
aby tu być z nami, to - widzisz -serce jeszcze coś znaczy, choć wstyd ci to 
przyznać, paranoiku, 
schizofreniku, alkoholiku, biedaku.
- Dlaczego pan tak patrzy? - zaniepokoiła się siostra Ania, zakrywając dłońmi 
gorące policzki.
- Dość tego! - powiedziałem. - Pomówmy o Cyganach! Ty mi objaśnij, siostrzyczko, 
ale bez 
blagi, skąd oni, u licha, tam się wzięli? Wdepnąłem i strach mnie ogarnął... 
Myślałem, że mam 
urojenia! A przyszli w odwiedziny do tego starszego pana, Cygana, co tu niedawno 
do nas trafił. Z 
pierwszą wizytą stawili się, ilu ich tam było.
- Dziś nie ma wizyt - zauważyłem sucho. - Wizyty są w czwartki i niedziele.
- A tak! Ale co mieliśmy z nimi robić? Z daleka przyjechali. I jak tu 
wytłumaczyć Cyganom, że 
czegoś nie wolno... Wprowadzić ich na dół, do jadalni? Byłaby dla całego 
oddziału sensacja! Więc 
siedzą tam, gdzie ich pan zobaczył. Po cichu i na osobności... Zresztą tamten 
pokój, przylegający 
do oddziału, służy czasem do cichych wizyt.
- Cichych? To znaczy? - Dyskretnych. No, czasem ludzie mają sprawy w cztery 
oczy...
- Cztery oczy! Pół kopy Cyganów! Dopiero dyskretna wizyta!...
- Ale to jedna rodzina! A jak rodzina, to rodzina, nie? Oni tam cieszą się i 
płaczą. Zauważył 
pan? Cieszą się, bo ten stary już przyszedł do siebie i jest prawie do rzeczy. 
Ale z tym drugim, 
młodziutkim, jest dość kiepsko... I nie mogliśmy go puścić do gości, jeszcze 
jest w pasach... Ale 
wygrzebie się... Tylko wytłumacz to Cyganom... Jak nie zobaczą, na słowo nie 
uwierzą! - A ten 
stary to Kwiek? - Co? - No, taki król cygański.
- Może i król... Bo ja wiem. Nie mam pojęcia. My tu każdego leczymy tak samo. 
Król, nie król. 
Nie pytamy o zawód. Tu w ogóle nie ma sensu wołać: nie wiecie, kto ja jestem! 
Prawdę mówię. 
Zgadza się? - Tak. Tu nie ma to i tamto - potwierdziłem.
- No proszę! - zaśmiała się. - Już pan to słyszał? - Ja tu aż za wiele rzeczy 
słyszałem - 
rzekłem patrząc na zielony łan schodów, który wspinał się do złotego słońca. - 
Przeważnie takich, 
że lepiej nie opowiadać... Na przykład markiz de Sade całe lata spędził w 
kacecie i mówi, że nie 
ma co opowiadać, bo taki, co tam nie był, niczego nie zrozumie... A siostra 
myśli, że gdybym 
opowiedział, co tutaj się wyprawia, to ktokolwiek z nich... tych normalnych... 
zrozumie? - A cóż tu 
się wyprawia? - zaprotestowała.
Rozłożyłem ręce.
- A pan to nie jest normalny? - spojrzała na mnie swoimi wilgotnymi, wielkiej 
łagodności 
oczami, które wraz z jej mleczną figurą musiały skłonić Mańka do nazwania jej 
tak 
niesprawiedliwie. - Rozmawiamy ze sobą, rozumiemy się. Więc o co chodzi? - A 
jeśli ja wszystko 
rozumiem inaczej? - E, tam. Bzdura. Nie wierzę... - położyła dłoń na mojej ręce, 
którą trzymałem 
na oparciu krzesła, stojąc przy niej jak wierny opiekun. - Tak samo rozumny jak 
ja! Tylko trochę 
jeszcze chory... - i zmrużyła oczy w uśmiechu pełnym pocieszenia.
A mnie już bardzo nogi bolały. I słaby byłem, pociłem) się. I Widząc jej 
przyjazny uśmiech, nie 
podzielałem jej szczerych nadziei, gdyż dawno już żarł mnie ten robaka traciłem 
wiarę, czy 
kiedykolwiek żywy stąd wyjdę.
- Może i tak bąknąłem bez przekonania.
- No, nareszcie! - zawołał Pantofelek. - Przestała wrzeszczeć, chwała Bogu! 
Głupia baba...
Pomyślałem, że ostatecznie nie musieliśmy siedzieć pod samymi drzwiami i 
słuchać. Nikt nam 
nie kazał, boć korytarz rozległy, ale tak się stało i kwita. Gdyby mi kto inny 
towarzyszył, mógłbym 
podejrzewać, że mi tu próbę samuraja urządza, przecież nie Ania! Wnet zerwała 
siej z krzesła, 
podbiegła i zajrzała do gabinetu. Po chwili] cofnąwszy się i zamknąwszy drzwi 
oświadczyła, że 
zaraz będziemy mogli wejść. Nareszcie, pomyślałem. Niech ml kroi tyłek... I 
niech to wreszcie 
szlag trafi! Stałem założywszy ręce na piersi, podpierając ścianę. Nie chciałem 
się ruszać jeszcze 
minutę, dwie, trzy. Siostrzyczka Ania, zdenerwowana, przestępowała z nogi na 
nogę. A nawet 
przeszła się tam i z powrotem. Klik, klik, klak, klak Dorodna Siostra na 
Koturnach.
- Pan jest taki wrażliwy - odezwała się znienacka. - To ja się boję, panie 
Krzysiu, że będzie 
pan bardzo krzyczał...
- Krają na żywca? - spytałem.
- E, chyba nie... Nie wiem... Nie jestem chirurgiem.
Ale to boli! Będę stała przy panu. Niech pan krzyczy, trudno. Nie ma się czego 
wstydzić.
Drzwi się otworzyły. Z gabinetu powoli wysunęła się nieznana pielęgniarka 
podtrzymując 
staruszkę, której wychudzone ramię kurczowo ściskało kark opiekunki. Ogarnęło 
mnie zdumienie 
na widok tej siwej, zasuszonej kobieciny, która wlokła się pojękując, wracając 
spod noża. 
oszołomiona niczym wyliniała kura, a krzycząc z bólu głos miała silny, 
świergotliwy, młodzieńczy, 
więc spodziewałem się ujrzeć dziewczynę jak rzepa! Zamiast staro-winki 
pożałowania godnej. 
Patrzyłem za nią, gdy w zielonym szlafroku wlokła się uczepiona młodziutkiej 
pielęgniarki, niemo 
trzęsąc głową, jakby spotkała ją niewymowna krzywda. Tymczasem siostra Ania 
wzięła mnie 
łagodnie za rękę i wprowadziła do gabinetu.
Ujrzałem najpierw instrumentariuszkę w kwiecie wieku, jak wypada dziś określać - 
i słusznie - 
panie po pięćdziesiątce. Nieco mnie to zaskoczyło, gdyż przywykłem tu do 
młodzieży w białych 
fartuchach. Siostra Ania wręczyła jej jakiś papierek, na którym snadź był 
opisany mój casus 
pascudeus. Przy umywalce smukły, lecz niewysoki mężczyzna w białym kitlu 
szorował ręce 
szczoteczką. Siwiuteńki jak gołąb, symbol Ducha Świętego. Pokrzepiło mnie to od 
razu, gdyż 
zawsze miałem do siwych lekarzy największe zaufanie. Spojrzał na mnie z uwagą. 
Ukłoniłem się. 
Był to schludny, starszy pan, o nieco zatroskanych oczach - nawet pozbawiony 
wszelkich 
zawodowych atrybutów, gdy zapuka do bram raju, święty Piotr od pierwszego 
wejrzenia rozpozna 
w nim lekarza. Uśmiechnąłem się. W odpowiedzi on też uśmiechnął się leciutko.
Za chwilę leżałem już na chirurgicznym stole, bez spodni, na brzuchu. Dopiero 
teraz 
poczułem, jaka w nich pulsuje gorączka, w moich obolałych pośladkach, 
obmacywanych przez 
zimne palce chirurga. Wrzały tam dwa podskórne gejzery. Siostra Ania stała tuż 
przy mojej głowie, 
jakby chcąc przytulić mnie do łona. Przysunęła się tak blisko, że mogłem czołem 
dotknąć 
śnieżystej bieli jej brzucha, który jaśniał przed moimi oczami. Starając się 
oddychać spokojnie, 
czekałem na wynik oględzin. Nikt nic nie mówił. Wreszcie usłyszałem zatroskany 
głos chirurga - - 
- Dwa ropnie w takim stanie, że nie ma innej rady, musimy ciąć... Przynajmniej 
jeden dzisiaj, 
na początek.
Zawiesił głos, czekał na moją odpowiedź.
- Trudno, skoro trzeba... Zgoda, panie doktorze.
- Ale to ropień, więc nie mogę dać panu znieczulenia... Cięcie będzie bardzo 
bolesne.
Prowadziliśmy ten dialog nie widząc swoich twarzy, ja leżałem wyciągnięty na 
płask, z oczami 
wytrzeszczonymi na pełne stłumionych westchnień łono siostrzyczki Ani, a chirurg 
stał gdzieś z 
tyłu patrząc na moje pośladki. Lecz wyczułem w jego głosie nie tylko współczucie 
czy troskę, ale 
przede wszystkim wyraźną niechęć do zadawania bólu - rzecz, która wydała mi się 
niezwykła w 
jego fachu. Ten człowiek musiał mieć za sobą krocie skomplikowanych operacji, a 
tak pięknie 
ceregielił się ze mną przy tuzinkowym zabiegu, śmiesznym nawet dla 
początkującego chirurga. 
Pomyślałem, że i ja winienem zrobić mu prezent.
- Dziękuję, że pan doktor mnie uprzedza... wiem, czego się spodziewać. To 
dobrze. Proszę, 
zaczynajmy.
Zależało mi na pośpiechu. Ból rośnie w miarę oczekiwania na ból. Nie miałem siły 
czekać za 
długo. Zło, jeśli w ogóle ma przyjść, niech przychodzi bez zwłoki. Słyszałem 
szczęk metalowych 
narzędzi w sterylizatorze, który gdzieś za moimi plecami ustawiła 
instrumentariuszka. Tymczasem 
chirurg czymś zimnym, mokrym tamponem?, przemywał mój ropień przed cięciem.
- Ten prawy jest większy. Dobrze mi nie wygląda. Od niego musimy zacząć...
Czułem, że mam włosy, wąsy i brodę mokre od potu.
- To już, panie doktorze? - Tak, za sekundę.
- Proszę mi powiedzieć, kiedy.
- Dobrze, powiem.
I nic. I znów nikt nic nie mówi.
- Doktorze, nie będzie przeszkadzało, jeśli... -Jeśli co? - spytał cierpliwie.
- Jeśli sobie zaśpiewam? . - proszę bardzo. A co? - Taką jedną pieśń murzyńską.
- Murzyńską? - Tak. Pieśń plemienia Masajów.
- A to ciekawe... Chętnie posłucham. No to już... Ledwie skalpel dotknął mojej 
skóry, zacząłem 
śpiewać, może nie za pięknie, może nie za dźwięcznie ani za głośno, bo trudno 
dobrze zaśpiewać 
z przyciśniętą przeponą, leżąc brzuchem na stole. Jednakże robiłem to 
melodyjnie, a pieśń miała 
na tę okoliczność wszelkie zalety i nie na darmo o niej pomyślałem: była dość 
dzika, choć pełna 
zaśpiewów wpadających w wysokie rejestry, które nawet piekielny wchłoną ból, 
można ją było 
zawodzić, ile tchu, nie niszcząc harmonii ani pierwotnego rytmu "Inatukumodża, 
anatuputeja! 
Inatakumodża anatuputeja! Anatuputeja mupeiku aki!... Inatukumodża. Anatuputeja. 
Inatukumodża. Inatuputeja. ANATUPUTEJA... MUPEIKU... AKI!..." Skończyło się 
cięcie. I nastała 
część jeszcze boleśniejsza: wyciskanie ropnia. Ból stał się tak bezczelny, że 
musiałem przestać 
śpiewać. Szkoda pięknej murzyńskiej pieśni. Za dobra była, żeby ją kaleczyć i 
szarpać. Opuściłem 
głowę na stół i leżałem zacisnąwszy zęby. Raz po raz świeczki stawały mi w 
oczach, gdy chirurg 
manipulując przy moim pośladku, przyciskał go, naciskał, wyciskał czyszcząc z 
ropy, która 
łaskocząc spływała po moim ciele. Wciąż świeży tampon, choć zużył ich już tyle, 
i nie wiedziałem, 
kiedy się to skończy. Raptem z zagrody moich zębów, jak mawiał poeta Homer, 
wymknęło się 
bolesne syknięcie, jedno z tych, którym nie pozwalałem się wymknąć. Zły był to 
dla mnie omen, 
rozklejałem się, tak jak Odys rozklejał się zawsze, ilekroć Atena mając inne 
zajęcia nie mogła o 
niego się troszczyć. Wprawdzie siostrzyczka Ania cudniejsza była w swojej dla 
mnie wierności niż 
Pallas Atena, która wątpię, czy posiadała dość wielkoduszności, żeby asystować 
przy krajaniu 
ropni na Pośladkach Odysa, dlatego w nieśmiertelnej epopei nie ma o tym nawet 
wzmianki. Toteż 
siostrzyczka Ania delikatnie, jakby ukradkiem, położyła rękę na mojej mokrej 
głowie. Lekko ją 
pogłaskała. I nic więcej. Ale to jeszcze bardziej mogło mnie rozkleić, choć to 
nie łzy, tylko słony pot 
spływał mi po twarzy. Najlepszy dowód - kiedy mnie pogłaskała, wtedy właśnie tak 
paskudnie 
syknąłem. Chirurg usłyszał, drgnął, lecz nie przerwał swojej pracy. Widocznie 
obaj staliśmy się 
niewolnikami tego wrednego ropnia. Zagadnął mnie o coś, lecz w oszołomieniu 
dopiero po chwili 
pojąłem, o co mu chodzi.
- A słowa co znaczą? - Czasem wszystko, czasem nic - stęknąłem w odpowiedzi.
- Pytam o słowa murzyńskiej pieśni - wyjaśnił, przyciskając do rany nowy tampon.
- Nie mam pojęcia! - westchnąłem.
- Śpiewa pan, nie mając pojęcia, co znaczą słowa? - Zdziwił się, ale odniosłem 
wrażenie, że 
chce tylko podtrzymać rozmowę, zająć mnie czymś i odwrócić moją uwagę od boleści 
zadka, 
któremu wciąż krzywda się działa.
- Śpiewam, jak umiem. Przepraszam, jeśli bardzo się wydzierałem.
- Ależ nie, co też pan mówi! Słuchałem ze szczególną,! muszę to panu powiedzieć, 
szczególną przyjemnością... I nie tylko dlatego, że ma pan tak czysty baryton - 
mówił grzebiąc w 
mojej ranie. - Sama chęć zaśpiewania nam murzyńskiej pieśni to. już bardzo 
wiele. Więcej niż 
kiedykolwiek mogłem się spodziewać... - Jakimś narzędziem rozchylał mi rozciętą 
skórę. - Gdybym 
wiedział, co znaczą te niezwykłe słowa...
- Ba, gdybym ja to wiedział! Kiedyś usłyszałem, pod-l słuchałem... Zapamiętałem 
i licho wie... 
Gdyby jakiś Masaj tego posłuchał, może złapałby się za głowę! I znów syknąłem, i 
zakręciło mi się 
w oczach.
- Już niedługo! - pocieszał chirurg. - Zaraz kończę.. Nie chciałem robić panu 
dużego cięcia, bo 
ropnie i tak źle się goją... A to się panu nazbierało!... Trzeba wycisnąć, co 
się da... Jeszcze trochę, 
parę chwil...
- Z języka suahili znam ledwie kilka słów, doktorze -mówiłem starając się nie 
stękać i jakoś mi 
się to udawało - Na przykład "rafiki" znaczy: przyjaciel... "Muzuri" znaczy: 
dobry...
Chirurg porozumiewał się z instrumentariuszką bez słowa, gdyż nie słyszałem, aby 
odezwał 
się do niej choć raz, widocznie tak dobrze zgrali się w pracy, że ona 
orientowała się w lot, a ja tę 
piękną sprawność czułem na własnej skórze.
Rafiki, powiada pan... - odezwał się chirurg, wy ciskając mój guz na pośladku, 
który 
zmniejszał się w coraz przenikliwszym bólu.
- Tak. Muzuri rafiki! - potwierdziłem i przygryzłem wargi, żeby nie jęczeć.
- No to już... Skończone! - odetchnął. - Założymy opatrunek...
Przykładanie opatrunku było jak pieszczota, gdy cały pośladek rwał 
niemiłosiernie a pulsował 
takim rozjątrzonym żarem, że gaza z watą, którą tam kładli, chłodziła jak śnieg. 
Pewnie on kładł 
opatrunek i przytrzymywał, gdy ona kleiła szerokim plastrem. Odrywała go z rolki 
z takim 
trzaskiem, jakby z bicza strzelił. I starannie przylepiała do mojej skóry. 
Wiedziałem, co które robi i 
które z nich mnie dotyka, bodaj zawsze odróżnię kobiecy dotyk, choćby mężczyzna 
miał 
wyjątkowo delikatną rękę. Nic dziwnego, jeśli trochę zna się kobiety. Tam, gdzie 
one są, ból staje 
się przeważnie do zniesienia. Odetchnąwszy, podniosłem oczy na lśniący bielą, 
unoszony 
spokojnym oddechem brzuch siostry Ani, która wiernie przy mnie stała. Życzyłem 
jej wielu synów i 
wielu córek - ze szczerej wdzięczności, bo nic innego na myśl mi nie przyszło, 
gdy tak leżałem na 
płask rozciągnięty na chirurgicznym stole.
- Proszę zobaczyć - pochwalił się pokazując mi w wyciągniętej ręce osobliwego 
kształtu białe 
naczynie, popularnie zwane "nerką". Zrozumiałem, że przedstawia mi dowód swojej 
rzetelnej 
roboty. W nerce było żółto, krwawo i paskudnie. W tym wszystkim poniewierały się 
zbrukane 
sączki. Spozierając z ukosa, prawie zezem, gdyż trudno mi było obrócić głowę, 
wzdrygnąłem się z 
odrazy.
- Aż tyle tego świństwa?! - jęknąłem.
- Za długo dojrzewał ten ropień - rzekł chirurg spoglądając wyraźnie na siostrę 
Anię, która 
przestąpiwszy z nogi na nogę nic nie powiedziała.
- Proszę pomyśleć, że nie ma już tego w pańskim organizmie - dodał odstawiając 
nerkę za 
siebie, na szklany blat stolika, gdzie w nieładzie leżały używane niedawno 
narzędzia, błyszczące 
niklem skalpele, szczypce i pincety. Po czym rzekł swoim łagodnym głosem: - A 
ten drugi ropień 
zostawimy na jutro, dobrze?... Dziękuję panu. Może pan wstać.
- To ja dziękuję, panie doktorze - rzekłem gramoląc się ze stołu, niewiele 
szerszego niż deska 
do prasowania.
Ledwie uklękłem na nim, w kurtce od piżamy zakrywającej mało co prócz pępka, 
zasłoniłem 
oburącz przyrodzenie, gdyż Ania stała naprzeciw jak posąg z okrągłymi oczami, 
zamiast odwrócić 
się dyskretnie. Byłoby mnie to zgubiło, ponieważ stół okazał się ruchomy jak 
równoważnia. 
Chybnąłem się w tył i tracąc orientację poleciałbym na plecy, na podłogę, ale 
czyjeś ręce 
zapobiegły temu przytrzymując ową podstępną trampolinę. I wśród niejakiego 
zamieszania zlazłem 
stamtąd, a nogi mi głupio drżały, gdy stanąłem wreszcie boso na podłodze. 
Tymczasem siostra 
Ania pobiegła po moje spodnie i ciapy, które zostały za drzwiami w klitce 
poczekalni. 
Instrumentariuszka nie tracąc czasu robiła porządki, zmywając ceratę na 
chirurgicznym stole i 
zbierając narzędzia, a siwy chirurg mył ręce nad umywalką. Nagle, gdy spojrzałem 
na niego, coś 
mi przyszło na myśl. I trzymając w garści spodnie, zamiast od razu je włożyć, 
powiedziałem do 
chirurga, który stał przy umywalce odwrócony plecami: - A czy to warto, panie 
doktorze? - Co czy 
warto? - spytał nachylony szorując prawą dłoń namydloną szczoteczką.
- Warto ten drugi ropień zostawiać na jutro, doktorze? Drgnął, wzrok na mnie 
obrócił i 
przyglądał się uważnie.; Oparty dłońmi o muszlę umywalki, w której strumyczkiem 
pluskała woda.
- Woli pan zaraz? - spytał ze zdziwieniem.
- Oczywiście.
-Co z pana za człowiek... - zastanowił się nie spuszczając ze mnie oczu. - 
Przecież to 
piekielnie boli...
- Doktorze. Wolę zaraz, niż myśleć o tym do jutra! Ze zrozumieniem pokiwał 
głową. Opłukał 
dłonie, zakręcił kran. Instrumentariuszka podała mu świeżusieńki ręcznik. Ze 
zmarszczką na czole 
starannie wycierał wy pielęgnowane ręce, coś mu się nie podobało, jakby dorzał w 
nich skazę. , . x 
-Nie takie proste, proszę pana - powiedział mrużąc Ledwie je zmrużył, całe 
skronie zaroiły się od 
drobniutkich zmarszczek. Przedtem mimo siwizny wydawał mi się znacznie młodszy, 
teraz 
uświadomiłem sobie, że to stary człowiek, może nawet w wieku mojego ojca, który 
miałby z 
sześćdziesiąt siedem lat, gdyby żył. Chyba jest zmęczony. Ale ręce ma sprawne, 
co tu dużo 
gadać. Chyba jest tylko trochę zmęczony. I dlatego się ociąga.
- Dla pana doktora to fraszka - stwierdziłem z prze konaniem.
- W chirurgii fraszek nie ma - odparł sucho. - A jak mi pan dostanie gorączki? - 
Ten drugi jest 
wiele mniejszy... Sam pan doktor mówił. Ja bardzo proszę.
- A może... - zawahał się i odwrócił oczy. - Czasem ból sprawia przyjemność. 
Nieprawda? 
Milczałem. Mój przecięty pośladek aż skurczył się z wrażenia i dźgnął bólem do 
kręgosłupa, 
przypomniał mi się pulsując pod opatrunkiem. A jednak stary chirurg niezawodnie 
coś wyczuł! 
Może to, że nieraz znęcałem się nad sobą, nawet fizycznie, tak, kiedyś nawet 
fizycznie, okładając 
się sprzączką od pasa, cóż stąd, że dawno temu, wszak, znalazłszy się tutaj, mam 
prawo być 
psychopatą. I pewnie jestem, skoro nie wiem, co powiedzieć... Na szczęście on 
wycofał się 
natychmiast.
- Przepraszam. Nie było pytania. Przepraszam.
Teraz czuję się mocniejszy. Temu subtelnemu człowiekowi zrobiło się przykro, 
może i dlatego, 
że jako lekarz wkroczył do nie swojej parafii, a wedle surowego pod tym względem 
kodeksu 
medycyny winien trzymać się własnej specjalności. Więc przeprasza, a ja 
postanawiam skorzystać 
z niespodzianej przewagi.
- Chętnie wyjaśnię, panie doktorze - mówię w przytomności instrumentariuszki 
oraz siostry 
Ani, które stojąc z boku przysłuchują się ciekawie. - Jeśli pan doktor będzie 
łaskaw wziąć mnie na 
stół, to bardzo chętnie wyjaśnię...
Widzę: jeszcze mu przykro z powodu tego posądzenia mnie. I domyśla się, że to 
żaden chytry 
szantażyk. Tylko prośba, abyśmy dali sobie wzajem pełną satysfakcję. Kobiety jak 
kobiety, obie 
patrzą zdziwionymi oczami i zapewne z tego, o co tu chodzi, niewiele rozumieją. 
To dobrze. Brak 
im śmiałości, aby się wtrącić. Stary chirurg przechadza się do białego parawanu, 
tam i z powrotem. 
Przystaje.
- Nie chciałem pana urazić - powiada.
- Nie ma o tym mowy! - zapewniam gorąco. - Podyskutujmy jak dżentelmeni o 
faktach. Drugi 
ropień jest mniejszy. Zabieg krótszy. A sprawi mi pan doktor niewypowiedzianą 
ulgę... Nie mogę 
spać. To mnie bardzo wycieńcza. Ani spać, ani siedzieć, ani leżeć... Pan doktor 
to doskonale 
rozumie. Im prędzej się wygoi, tym szybciej będę się czuł jak człowiek... Trochę 
już jestem 
zmęczony, proszę mi wierzyć! Już trochę za bardzo... - przygryzłem wargę 
czekając, co on na to 
powie; starałem się mówić bez skargi, ale właściwie - odkąd mnie trzymali 
przywiązanego do 
masztu - była to moja pierwsza skarga pod tym dachem.
Pokiwał ze współczuciem swoją siwą głową.
- Skoro pan uważa, że dżentelmeni właśnie dyskutują o faktach... - uśmiechnął 
się. - To 
zgoda. Zróbmy ten drugi ropień. Proszę pana na stół.
Z ulgą kładłem się na zimnej ceracie, chłód pod brzuchem, pod udami, działał tym 
razem 
krzepiąco. Chirurg krzątał się przy moim lewym boku. Słyszałem, jak kazał 
zapalić nad stołem 
operacyjną lampę. Dzień za oknami stał się niemrawy, szary. Widocznie wiatr 
ponapędzał chmur 
na przedwiosenne słońce. Ania stanęła już przy mnie, wypinając nad moim czołem 
biały żagiel 
swojego brzucha. Stary doktor obmacał guz i dezynfekował mi skórę na pośladku. 
Leżąc 
cieszyłem się: kiedy ciachnie mi ten ropień, nareszcie nie będą mieli w co 
pakować mi zastrzyków! 
Brzęknął sterylizator postawiony przez instrumentariuszkę na szklanym blacie. 
Brzęknęły 
narzędzia. Nikt nic nie mówił.
- To już, panie doktorze? - Tak, za sekundę.
- Dobrze. Więc panu powiem. Ze mną jest tak jak z tym Moczkiem... -. Z kim? - Z 
Moszkiem. 
Wie pan, jak to było? Małe miasteczko na kresach. Godzina piąta rano. Icek 
otwiera okno na 
ulicę... Można dalej? - A proszę, proszę...
- I co widzi? Ulicą pospiesza Moszek... "A dokąd to?", pyta Icek z przyjazną 
ciekawością. "A 
do burdelu!", pada odpowiedź. "O ta pora?"... - "Tak - mówi Moszek. - Chcę już 
mieć to z głowy!" 
Chirurg parsknął. Więc nie znał tej starej anegdotki! Przez chwilę jeszcze 
dobiegał jego tłumiony 
śmiech. Trochę późno, wszakże z zażenowaniem, pomyślałem o paniach, którym 
żydowska 
facecja mogła być nie w smak. Lecz spostrzegłem, że brzuch mojej opiekunki, 
siostrzyczki Ani, 
trzęsie się pod śnieżnobiałym fartuchem. I tak w ową biel się zapatrzyłem, że 
zalśniła mi w 
źrenicach jak Kilimandżaro, kiedy skalpel przeciął guz! Krzyknąłem wniebogłosy 
nie więcej niż raz. 
Natychmiast wbiłem zęby w przedramię. I kąsałem własną skórę, żeby nie jęczeć! 
To mi się 
udawało, ani razu nie ukąsiłem się do krwi. Gorący pot ściekał mi po twarzy.
- Biorę się do wyciskania - powiedział chirurg.
Milczałem gryząc rękę.
- Niech pan sobie pofolguje. Niech pan się nie męczy... - odezwał się gniotąc 
guz, z którego 
wciąż coś wyciekało, a on to ścierał tamponem.
Nie mógł wiedzieć, że dawno temu, w pierwszych latach wojny, jako dwunastoletni 
chłopiec 
miałem srogie doświadczenie z bólem. Wtedy poradziłem sobie, choć zapewne pomógł 
mi szok, 
więc nie poradzę sobie teraz z pełną świadomością? W końcu idzie o to samo. Kto 
komu da radę. 
Ból mnie czy na odwrót? Miłosierna zachęta chirurga do totalnej kapitulacji 
natychmiastowy 
wywołała opór, wskutek czego wszystkie te jęki i krzyki, które już czyhały we 
mnie, udało mi się 
poskromić do tego stopnia, ze mogłem się odezwać wyraźnym głosem, odrobinę tylko 
chrapliwym: 
- Czy ja panu nie przeszkadzam swoim gadaniem, doktorze? Czułem, że się 
uśmiechnął.
- A skądże! - odparł. - Pomaga mi pan...
Instrumentariuszka przycisnęła nerkę do mojego boku, widać ściekała tam ropa. A 
on wrzucał 
do naczynia zużyte sączki i coraz to świeże do mojej rany przytykał, mówiąc przy 
tym: - Pomaga 
mi pan uprawiać mój proceder... Ale jeśli ma pan naturalną ochotę krzyknąć, to 
niech pan sobie 
krzyczy do woli - i spokój. Po co się męczyć... To jeszcze trochę potrwa. 
Niedobry i ten drugi 
ropień..., - Więc niech go diabli! Niech mi pan doktor to draństwo usunie... 
Umiem być cierpliwy - 
jęknąłem.
- Postaram się, proszę pana. Niestety pośpiech jest Wskazany tylko przy łapaniu 
pcheł, - Ależ 
ja nie ponaglam...
- Wiem - westchnął.- Właśnie to wiem...
Chwilami ból z pośladka tak błyskawicznie dociera do mózgu, że mało czaszki nie 
rozsadzi, aż 
mi oczy na wierzch wyłażą. I wnet potoczą się po śnieżnym stoku, który lśni 
przede mną. I jak 
kawałki lodu migoczą perłowe guziki. I łykam słony pot. I lecę z całą tą lawiną 
prawie do utraty; 
przytomności... I zatrzymuję, się, z czołem na krawędzi chirurgicznego stołu! 
Raptem żywiołowa 
siła bólu przestaje mnie spychać, ulatnia się... Leżę przyczajony. Może mnie 
więcej nie dopadnie! 
Wróci, nie wróci? Nie wierm - Proceder! - zawołałem. - Pan powiedział 
"proceder", doktorze? 
Jakże to tak...
- Zakłada pan protest? Wyczułem, że znów się uśmiechnął, tak jakbym go widział 
spieszącego 
się, aby nie stracić ni chwili, pochylonego nad tym obrzmiałym, krwawiącym guzem 
na moim-; 
pośladku.
- Kategoryczny! - powiedziałem. - Nie znam bardziej niezwykłego zawodu...
- A cóż w nim takiego niezwykłego? - spytał zajęta Swoimi manipulacjami, które 
stawały się 
coraz to szybszej - Choćby to, że nie każdy do niego dorasta... Znałem kiedyś 
okropnego drania 
chirurga! Jeszcze dziś postawiłbym go przed sądem. Tak, wyciągnąłbym go z 
grobu..! Była to 
ohydna, wredna pijaczyna, łasa na pieniądze... Nosił mundur! I robił zabiegi 
chłopakom z 
zamożnych rodzin, którzy nie chcieli iść do wojska... Przed samą wojną uciekł 
przed 
odpowiedzialnością aż na Bliski Wschód... W pewnej stolicy pobudował wspaniałą 
klinikę... I 
wspaniale operował pijaną ręką! Udało mu się na przykład operując ślepą kiszkę 
wyprawić na 
tamten świat kogoś z mojej rodziny, młodą, dwudziestosiedmioletnią dziewczynę... 
I nie skończyło 
się na tym! Do mojej rodziny miał szczególne szczęście... Ale nie tylko do 
mojej. Był to as w swoim 
zawodzie! Po wojnie wrócił w glorii do utraconej ojczyzny...
- Przepraszam, że przerwę - usłyszałem łagodny głos starego chirurga. - Pan się 
zbytnio 
zdenerwował. Muszę poprosić, żeby pan jednak postarał się leżeć spokojnie...
- Tak jest! Proszę mi wybaczyć, doktorze.
- Dziękuję, już w porządku - odrzekł przytykając łagodnie świeże sączki.
Wygłaszając tyradę przeciwko łotrowi ze skalpelem, któremu już tylko wysłani na 
tamten świat 
mogą wymierzyć sprawiedliwość, skierowawszy apelację do Pana Boga, aby 
skorzystał ze 
środków bogatych, czyli otchłani piekieł - zapomniałem o przenikliwym bólu, 
który mi wciąż 
towarzyszył. Żeby sprawić sobie ulgę, musiałem gadać dalej. Mój chirurg nie 
podjął krępującego 
widać tematu, a może sam w swojej długiej praktyce miał niejedną operację 
zakończoną zgonem 
pacjenta i niedobre obudziłem w nim wspomnienia, choćby sam nic nie zawinił nie 
popełniwszy 
żadnego błędu w sztuce. Może poczuł się urażony? A nie miałem takiej intencji! 
Więc jakbym go o 
tym zapewniał, rzekłem z przekonaniem: - Dla mnie jest to jeden z tych 
nielicznych zawodów, które 
naprawdę wymagają powołania i talentu...
- Tak jeszcze mówił i zgodziłby się z panem mój profesor, ale on był z innej 
epoki - rzekł na to 
chirurg, obmacując przez zimne rękawiczki mój obrzmiały tyłek, który gorzał 
wielkim ogniem. - Dziś 
miałby, hm... W każdym razie był świadkiem narodzin kankana! Szkoda, ze myśmy 
tego nie 
widzieli, prawda? No, to zakładamy opatrunek.
Serdeczne dzięki, panie doktorze - mówiłem wcale nieźle trzymając się na nogach 
i żegnając 
się z nim, już ubrany. On zaś spiesząc się mydlił ręce.
- Jutro proszę przyjść na zmianę opatrunków. Koniecznie - powiedział uśmiechając 
się do 
mnie oczami - Siostra ma tego dopilnować - rzekł do Ani, która posłusznie 
skinęła głową. - Więc 
żegnam pana. Do jutra.
Nie zapomniałem ukłonić się instrumentariuszce, która stała z boku, zmęczona. 
Popatrzyła mi 
w oczy. I raptem zrobiła gest, który zdał się diablo zaskakujący u starszej 
kobiety. Podniosła kciuk 
do góry! Gest ten był tylko dla mnie, bo Ania nie mogła go widzieć, idąc już do 
drzwi, a stary 
chirurg stał przy umywalce odwrócony plecami. Skłoniłem się jej raz jeszcze i 
wyszedłem.
Na korytarzu Pantofelek odwrócił od razu nasze niedawne role, sprzed wizyty w 
gabinecie 
chirurgicznym. Zdecydowanie schwycił mnie pod ramię i taszczył w górę po 
zielonych schodach; 
Nieprzyjemnie powłóczyłem nogami, zanim udało mi się, mimo bólu, jako tako nimi 
poruszać. 
Coraz lepiej, w miarę sprawnie, gdy Pantofelek ciężko mi nad uchem sapał. No i 
dobrze! Nie 
zamierzałem się tym przejmować. No i dobrze, myślałem. No i dobrze ci tak, 
dziewczyno! Gdyż 
byłem bardzo zły.
- A to dlatego, że jesteście niechluje! - wybuchnąłem, gdy wdrapaliśmy się 
wreszcie na piętro. 
- Dlatego, siostrzyczko miła! - Nie rozumiem - westchnęła Ania przystając i 
ocierając czoło. 
Potrąciła przy tym swoje złote pukle.
Zatrzymaliśmy się naprzeciw siebie. A mną wielki gniew targał i choć uroczy to 
widok, gdy 
dziewczynie faluje biust, tym razem wcale mnie to nie obeszło. Za nic miałem 
wszystkie wdzięki 
siostrzyczki Ani.
- Trzeba było gotować szpryce jak należy!... Teraz rozumiesz? Więc możesz to 
powtórzyć 
swoim koleżankom! - krzyknąłem. -. Przez wasze niechlujstwo nabawiłem się tych 
cholernych 
ropni! Ania wytrzeszczyła na mnie oczy.
- Ja wiem, że pana boli, ale...
- Co ty tam wiesz, siostruniu! - zgrzytnąłem zębami.
- Ale to nie nasza wina! - zawołała klasnąwszy mocno w ręce.
- Ach, tak! Rozumiem! -i całkiem mnie poniosło,- Zawsze to samo... Wy, Ewy, 
jesteście bez 
winy, tylko mężczyźni same skurwysyny!... Nieprawda? Siostrzyczka Ania tupnęła 
chodakiem, aż 
echo poszło po pustym korytarzu. I potrząsając głową w pielęgniarskim czepku, 
osadziła mnie 
natychmiast.
Proszę się nie wyrażać! Pan już nie jest taki chory, żeby pozwalać sobie na 
wszystko... 
Swoim krzykiem daleko pan nie zajedzie! Pan ordynator będzie o tym wiedział! 
Uprzedzam.
Miały obowiązek: donosić ordynatorowi wszystko o zachowaniu się pacjentów. 
Wiedziałem o 
tym od dawna, ale gdybym miał się na to oglądać, nie zaznałbym swobody nawet w 
domu 
obłąkanych. Wprawdzie w naszym pawilonie surowy panował reżim, ponieważ duch 
Gromowładnego unosił się nad całą tą krainą, a kto próbował brykać, spotykał się 
oko w oko z 
Zeusem, który grzmiał: - Nie na moim oddziale! Rozumiesz, człowieku! - i każdemu 
opornemu, 
znienacka, mocarną ręką zakładał nelsona, zarzucał sobie na plecy jak barana 
majtającego 
nogami! Wszakże mnie to ominęło, nie narażałem się dotąd Zeusowi, Nie tylko że 
nie zamieniłem 
z nim ani słowa, ale nawet nie zajrzałem mu w oczy. Może raz, może jeden jedyny 
raz, gdy 
dogorywałem przywiązany do masztu... I w jakimś przebłysku świadomości ujrzałem 
go stojącego 
z dala, spoglądającego na mnie z ukosa. I zadrżałem. Bo wtenczas to błyskawiczne 
spojrzenie 
obudziło w moim zastygłym sercu wspaniałą nadzieję, pamiętana jakby dosięgając 
mnie łukiem 
tęczy! Skąd wiedziałem, że to on? Nie umiem powiedzieć. Naznaczeni byliśmy 
wspólnym 
dopustem bożym. I to może wystarczyło. Poznałem w nim swojego opiekuna! I 
pozostanę święcie 
przeświadczony, że od tamtej chwili zaczął się mój żmudny powrót z morza 
ciemności.
- Panie Krzysiu. - Zaniepokojona moim milczeniem siostrzyczka Ania pogłaskała 
mnie po 
rękawie. - Przepraszam, że nakrzyczałam. Ja też mam nerwy.
Ale może i wbrew sobie okazałem się zawzięty. To jest szpital czy więzienie? - 
powiedziałem. 
- I nie strasz mnie ordynatorem, siostrzyczko! Wy się go boicie, ale ja nie 
muszę...
- Dobrze już. Dobrze.., Panie Krzysiu,.. - łagodziła, jakby poczuwając się do 
winy. - Wyjaśnię 
panu, skąd biorą się ropnie! Te zastrzyki, które pan dostawał, same to powodują, 
nie u wszystkich 
pacjentów, ale nieraz się zdarza... Musimy je stosować, bo nie ma lepszego 
środka, przecież 
widać, że panu naprawdę pomogły, ale mają taki skutek uboczny... Więc to nie 
było z naszej 
strony żadne niedopatrzenie, pan rozumie? - Trzeba było zawczasu powiedzieć! - 
gderałem. - 
Kiedy wreszcie przestaniecie traktować swoich pacjentów jak zahukane stado 
baranów? - A wie 
pan, ile nas, a ile jest pacjentów? - odparła. - No, chodźmy już. Musi pan 
położyć się po zabiegu.
Przez puste, czyste, zielone korytarze, przez tajemny pokój, w którym nie było 
już Cyganów, 
tylko swąd dymu pozostał i okurki nie dokopcone zamiast drewek wygaszonego 
ogniska, 
powróciliśmy do naszego oddziału. Wiedziałem, poznawałem i rozumiałem, że to 
jest właśnie nasz 
oddział, a jednak od progu spadł na mnie lęk... Tym gorszy, że niespodziany. 
Jakbym pierwszy raz 
wpadł w gęstwinę obłąkanych, w całą aurę okropieństwa, którą znałem, znałem tak 
dobrze! Więc 
dlaczego od razu do oczu mi skoczył ten skamieniały na swoim łóżku, z upiornie 
zastygłym 
uśmiechem? I ta stróżka śliny cieknąca z kącika jego warg! I ryży egzorcysta na 
kolanach, 
zarośnięty jak derwisz, całujący raz po raz krzyż na łańcuszku! I Sancho 
rozwalony obok w pościeli 
z wypiętym gołym brzuchem! I ten chłopak jednonogi, skaczący po śliskim linoleum 
- tup!, tup!, 
tup!, bo mu ordynator odebrał protezę!... Gdziekolwiek spojrzeć, chwyta kurcz 
lęku. Aż przebrała 
się miarka i ścisnął mnie tak bezwzględny strach, że skuliłem się zasłaniając 
ręką usta i jąłem 
wymiotować żółcią. Ani już przy mnie nie było, gdzieś pobiegła, bo ktoś ją 
zawołał, ledwie 
wróciliśmy na oddział. O tej porze siostry nie miały ni chwili czasu, a ja 
wyrzygałem się żółcią 
niemal na środku podłużnej sali, lecz nikt na to nie zwrócił uwagi, że 
zapaskudziłem podłogę, 
zieloniutkie linoleum, z którego czystości Pawilon I A powinien zawsze być 
dumny. Zarzygałem się 
do łez. Znalazłszy w kieszeni kłębek waty, który mi widać instrumenttariuszka 
wetknęła, zacząłem 
wycierać, com napaskudzi! I dopiero przy tym zajęciu, klęcząc na podłodze, 
pojąłem, skąd tak 
okrutny zdarzył mi się szok. Stąd, że byłem wśród normalnych w normalnym 
świecie! Stąd, że od 
niepamiętnych czasów znalazłem się wśród normalnych ludzi - tam, w gabinecie 
chirurgicznym. 
Gdzie nikt nie dał mi odczuć, tak, nikt!, nikt!, nikt!, że jestem stąd, spośród 
obłąkańców, i jakże 
szybko o tym zapomniałem, i jakże żywo uwierzyłem... I zachowywałem się, na 
litość boską, jak 
człowiek normalny! Tak mi się przynajmniej wydaje... Tak to czuję i basta! Może 
nie byłem na 
miejscu w tamtym, waszym zwyczajnym, normalnym wymiarze? Że umiem bez jęku 
znosić ból, to 
dlatego mam być psychopatą? Więc dlaczego pchacie mnie na powrót w ten wymiar 
trwogi?! Żeby 
pozbyć się mnie w tym azylu odosobnienia?! Więc to, kłamcy, łotry i faryzeusze, 
więc to, perfidne 
sukinsyny, to ma być odosobnienie? To, co tu wokół widzicie? Dajcie mi 
pustelnię, to wtedy 
zobaczymy. Prędzej w pustelni, jeśli mi się zechce, powrócę do waszej 
normalności, niźli tutaj... 
Niźli tutaj! I skończywszy pucowanie linoleum, w jakiś kąt cisnąłem brudną watę, 
I postanowiłem 
pójść bezzwłocznie do ordynatora. Skoro z siwym chirurgiem umiałem rozmawiać jak 
inteligentny 
człowiek, to udowodnię, że z Zeusem też potrafię;. Sprawa dojrzała do 
rozrachunku. Dosyć 
siedzenia na tej koszmarnej wyspie. Tam o krok, za drzwiami, rozpościera się 
normalnością 
pobłogosławiony świat). On tam jest i czeka na mnie, Trzeba stawiać żagle do 
powrotu. Niechaj 
Zeus o tym wie. Od razu. Więc idę i spieszę się bardzo.
Tup! Tup! Barambach! Jednonogi chłopak grzmotnął dupą w podłogę. Podbiegam, aby 
pomóc 
mu wstać. Warknął na mnie z taką wściekłością, że natychmiast odskoczyłem i 
odeszła mnie 
wszelka chęć do udzielania mu pomocy kiedykolwiek. Gramoli się na tę jedną 
rozrośniętą nogę, 
Czepiając się rakami śliskiej ściany. Podpiera się czołem, purpurowy na twarzy, 
z zaciśniętymi 
zębami. Ale nie patrzę, czy uda mu się powstać, czy nie. Spieszy mi się i, 
ostatecznie, ani ja tu 
rządzę, ani moje tu panują porządki. W gruncie rzeczy każdy z nas znalazł się tu 
właściwie in 
articulo mortis! I nie ciskajcie w niego kamieniem, jeśli potrafi walczyć już 
tylko o własną skórę! 
Łubu-du!... Odchodząc słyszę, jak jednonogi z rozmachem znów robi na dupę siad! 
Tak, tak. Nie 
siadł, tylko siad!, jak się woła regulaminowo. Czuję, wyraźnie czuję, że wracam 
do normalności. 
Żadnych sentymentów, żadnych uczuć! Bądźmy zdrowi! Bądźmy zdrowi! Melduję się 
przed 
świątynią Zeusa. Wrota jak zwykle zamknięte na głucho. Więc czekam. Głuche wrota 
wcale nie 
oznaczają, że Zeusa za nimi nie ma. Nawet gdyby nie stała przed nimi cierpliwa 
gromada 
pątników, tak jak stoi patrząc na mnie, wcale nie obojętnie, tylko z milczącą 
niechęcią, że jeszcze 
jeden przybywa. Ale już jestem w gromadzie i mam takie same prawa jak oni. Więc 
trzeba czekać. 
Ale jest czekanie ślamazarne, takie jak - widzę - większość tu stosuje, 
półprzymknięte powieki, 
dłubanie w nosie, i jest czekanie w pogotowiu, które postanowiłem zastosować i 
stosuję, choć na 
pozór zachowuję się sennie jak moi konkurenci do łask Zeusa. Ale oto biegnie do 
łasiczki podobna 
lekarka i ja jestem pierwszy. I w locie, jej locie z rozwianym fartuchem, 
petycję swoją zgłaszam, 
zanim rzuciwszy na mnie okiem, bezbłędnie trafia trójkątem w dziurkę, zgrzyt, 
uchyla , zatrzaskuje 
za sobą drzwi do sanktuarium. To są sekundy, panowie! Moja petycja już tam 
jest!, podczas gdy 
wyli przez swoją własną opieszałość sterczycie zbaraniali! Każdy sobie radzi, 
jak może, ale lepiej 
uczcie się od Odysa. Trzeba mieć uszy i oczy otwarte! Przegapiliście szansę. Cóż 
wam pozostaje? 
Czekać na następną, jeśli się nadarzy. Więc czekajmy, panowie... Czekajmy całą 
gromadą pod 
drzwiami Zeusa. Lecz ja czekam ze stokrotną przewagą. A to już jest inne, pełne 
nadziei, i po-: 
wiem wam szczerze, pełne obietnic czekanie, w radosnym podnieceniu! Nieważne, 
czy będzie 
trwać godzinę czy dwie. Zeus otrzymał mój message za pośrednictwem swojej 
westalki, wie o tym, 
że pragnę go ujrzeć oko W oko...
A wtedy mu powiem: "Taką zabawkę jak człowiek bardzo łatwo jest zepsuć, mój 
Zeusie." Na 
co on zawoła: "Nie na moim oddziale! Nie na moim oddziale!" Na co rzekę 
szybciej, niżby zdołał 
założyć mi nelsona: "W rzeczy samej, o Zeusie! Tak mi dobrze, że chciałbym tu na 
zawsze 
pozostać! Od twojej tylko zależy to woli... Na co on błysnąwszy okiem: "Nie na 
moim oddziale! Nie 
mam już miejsca! Nowi dziś przybywają! Wszystkie łóżka dostawne będą zajęte do 
ostatniego..." 
Na co ja: "O, Zeusie! Gotów jestem zwolnić swoje!" Spojrzy na mnie przenikliwie: 
"Uważasz, że cię 
wyreperowałem, mój synu" A ja blednąc: "Wszak tylko ty, o Zeusie, jesteś w 
stanie to ocenić..." 
Spogląda na mnie: "Atena doniosła mi przed chwilą, że ty jesteś sam Odys, prawda 
li to?"" Jestem 
Nikt, mój panie." On zaś szelmowsko błyska okiem: "Ha, ha! Znamy się na tym!... 
Nie na moim 
oddziale!" Wtenczas kłaniam się nisko: "Jestem Krzysztofa do usług, mój panie." 
A on, jak 
błyskawica chyży, bystry w mowie, czynach i decyzjach, dosięga mnie tak: ,Zgoda, 
synu. 
Przyzwalam. Oddziałowa wypisze ci zwolnienie. Pakuj manatki. Co złe, to nie my. 
I powodzenia, 
chłopie... Nie sądziłem, że z tego się podniesiesz... Powodzenia!" Raptem 
szczęknął zamek i 
lekarka-westalka Atena Łasiczka wymknęła się zza wrót, które umiała zatrzasnąć 
szybciej, niż 
można sobie wyobrazić! I już mknęła dalej. Skoczywszy do przodu, przytrzymałem 
ją za rękaw. 
Nie było innego sposobu, wołaniem nic nie wskórasz, gdy woła cała gromada. 
Pawiooka spojrzała 
na mnie, oczekującego bez słowa. Swą niezwykłą urodę podkreślała zielonym 
tuszem, mascarą, 
czy jak się zwą te sekretne malowidła do powiek i rzęs. Zamrugała oczami i jakby 
coś sobie 
przypominając, uśmiechnęła się grzecznie. Z jej ust dowiedziałem się, że 
ordynator nie ma dziś dla 
mnie czasu. Może innym razem.
- Dobrze - mruknąłem. - Sam sobie będę lekarzem! - Słucham? - rzuciła już gotowa 
do biegu.
- Nic, nic - powiedziałem. - Dziękuję. Pani doktor ma ważniejsze sprawy...
Jej stropiona buzia uroczo się rozjaśniła, rozzieleniły się zielone oczy i 
lekarka pobiegła 
korytarzem, szczęśliwa widać, że doceniam jej obowiązki nie cierpiące zwłoki. 
Ba, tutaj cały 
personel chodzić nie umiał! Wszyscy biegali łopocząc fartuchami po całym 
pawilonie, choć - o ile 
mi wiadomo - nikt tu raz po raz nie dostawał zapaści. Nie moje obyczaje, nie ja 
będę je zmieniał. 
Szczerze mówiąc, co ja tu w ogóle mam do roboty? Usiąść nie mogłem, położyć się 
- bałem. Moje 
pośladki pulsowały pod opatrunkiem, piekąc niemiłosiernie. "Wolałem ich nie 
dotykać. Zasychało 
mi w ustach. Coś mi się zdaje, że w tym czasie, kiedy chirurg krajał mi ropnie, 
wszyscy zdążyli być 
na obiedzie. Głodu nie czułem: nareszcie żyłem nie jedząc i tak było dobrze. Nie 
inaczej człowiek 
powinien być urządzony i wszelkie stworzenie. Ziemia bliżej raju. Koniec 
wielkiego żarcia! 
Przypomniało mi się, że czyniłem tu niegdyś spowiedź z życia, starając się 
zliczyć, ile czego 
zeżarłem... Każdy winien prowadzić taki rachunek dzień po dniu. W przeciwnym 
razie wielki kłopot! 
Nie pamiętam, jak wybrnąłem ze swojego bilansu na czterdziestolecie, lecz 
rejestr obżarstwa 
przydał się o tyle, że schwyciwszy się za głowę jęknąłem z głębi trzewi: 
"dość!", i nauczyłem się 
żyć bez jedzenia... Ale z nadzieją na łyk herbaty powlokłem się w jedyne 
miejsce, gdzie mogłem 
na nią liczyć o każdej porze. Do apartamentu czterech dżentelmenów, w którym 
rozgościł się Piotr 
Anglik.
Trzech ich zastałem, najważniejszy dla mnie był Piotr. Markiz de Sade oglądał 
swoją ciemną 
twarz w lusterku, widać znów przed chwilą się golił; jeszcze nie zwinięty, biały 
sznur golarki leżał 
przy nim na kocu. Długogłowy potomek Azteków, oparty o poduszki, coś zawzięcie 
szkicował w 
rozłożonym na kolanach brulionie. Wielki stos ksiąg wznosił się przy nim jak 
Piramida Słońca. 
Zniknął gdzieś kochanek Andromedy bądź, innych gwiazdozbiorów. Tak, sędziego nie 
było. 
Stanąwszy w progu. - Five oclock, sir - rzekłem do Piotra.
Odruchowo zerknął na zegarek, ale przecie nie miał zegarka, tak jak każdy z nas. 
Uśmiechnął 
się z zakłopotaniem. Nikt tu nie posiadał prawa do żadnych kosztowności. Bodaj 
jedyny wyjątek - 
nie licząc własności egzorcysty, krzyża na łańcuszku, który był drogocenny na 
inny sposób - 
stanowiła moja złota obrączka na palcu, wywołująca wśród spostrzegawczych 
uzasadnione 
zdziwienie - im zabrano wszystko.
- Proszę, niech pan siada - Piotr zrobił mi miejsce! obok siebie.
- Nie, nie, nie, dziękuję - rzekłem, broniąc się skwapliwie. - Nie sądzę, żeby 
przynosiło się 
despekt herbacie pijąc ją na stojąco. Oczywiście mam na myśli tak świetną 
herbatę, jaką pan 
serwuje. Gotów jestem oddać -Kiedy, psiakrew, nie mamy herbaty!... - jęknął 
Piotr. - Ani szczypty! 
Moja żona, nie dość, że mnie tu wpakowała, zostawiła mnie bez grosza i nic mi 
nie przynosi... - 
spojrzał na mnie zażenowany. - Sorry to bather you with my intimate troubles... 
Niech pan siada.
- Kiedy naprawdę dziękuję - rzekłem. - Mam uzasadnione powody, żeby stać. If you 
dont mind 
- i oparłem się o framugę drzwi.
- A to przepraszam! Rozumiem... - powiedział Piotr. - Papierosa? - i gościnnym 
gestem 
wyciągnął do mnie paczkę sportów.
- Nie będę pana opalał. Pić mi się chce.
Jak dobrze wychowany Anglik, Piotr nie nalegał. Zapalił sam, zaciągnął się. 
Potrząsnął swoją 
młodzieńczą, mimo że szpakowatą, głową.
- Mogła mi odmówić wszystkiego - westchnął. - Wszystkiego! Byle nie herbaty...
Stałem w milczeniu wsparty o framugę. I nic sensownego nie mogłem wymyślić. Albo 
to -
pierwszy raz? Nawet Odysowi trafiają się chwile, kiedy nie da się znaleźć nic na 
pocieszenie.
- Nie wie pan, czy jest ordynator? - z jakąś świeżą myślą zagadnął Piotr.
- U siebie w gabinecie, ale nikogo nie przyjmuje, - Zaraz się przekonamy.
- Ja już się przekonałem.
- No, to trzeba jeszcze chwilę poczekać... - nerwowo zaciągał się papierosem, 
kręcąc głową 
unikał mojego spojrzenia, jakby mu było przykro głównie z mego powodu, więc już 
miałem zamiar 
dyskretnie się wycofać, gdy on raptem zwrócił się do potomka Azteków, który 
zawzięcie szkicował 
w brulionie: - No, jak ci idzie? Oczywista, że mu szło, skoro nie wypuszczał 
flamastra z ręki! Piotr 
więc pytał, aby pytać. Z żałosnym zamiarem stworzenia nowej sytuacji, 
zapomnienia o herbacie! - 
Nie... naj... gorzej... - wydukał długogłowy nie odrywając oczu od białego 
arkusza, na którym coś 
kreślił.
- Pokażesz? - stęknął Piotr próbując podnieść się przyziemnego łoża. Można było 
na nim mieć 
wzniosłe myśli, choć samo łoże było tak przyziemne, że nie da się go inaczej 
określić! - Nie teraz, 
proszę pana! - zawołał Aztek zaniepokojony i opędzał się ręką, jakby co najmniej 
stu intruzów 
chciało podglądać, co on rysuje.
- No to kiedy? - zdenerwował się Piotr. Chwilami był jak dziecko, które wszystko 
musi mieć na 
zawołanie i niczego nie wolno mu odmówić. Ale teraz dopiero spostrzegłem jego 
groźną, 
niesamowitą porywczość. W-wyrazie twarzy, w całym zachowaniu, choć na pozór 
jeszcze nic 
złego nie zaszło. Długogłowy młodzieniec zapatrzony w swój rysunek niczego nie 
spostrzegł.
- Jak będzie warto... - powiedział, - To panu z chęcią pokażę...
- To ja wiem, kiedy warto! - wybuchnął Piotr. I byłby go dopadł, aby zrobić mu 
krzywdę, szkic 
cały podrzeć, nie wiem, może naurągać, gdyby nie uwięziło go owo niezawodne, 
przyziemne łoże, 
z którego w gniewie nie umiał zerwać się dość szybko, więc niby to pomagając 
Piotrowi wstać, 
zdołałem go przytrzymać na sprężynującym posłaniu i spytać z głupia frant: - A 
co nasz przyjaciel 
tak rysuje? - Co? ~ fuknął w złości Piotr i krzyknął do tamtego. - Słyszysz?!... 
To odpowiedz panu! 
Długogłowy zgarbił się nad swoim rysunkiem i milczał.
- Tajemnica! - parsknął Piotr. - Wielka tajemni ca! On myśli, że ma tu coś 
swojego! Nie masz 
tu nic swojego!... Słyszysz?! I ja ci to udowodnię! Bałem się, że znów będzie 
usiłował zerwać się z 
tego piekielnego łoża, ale on raptem zwrócił się do mnie wołając na cały głos: - 
Projektuje 
elewacje! Od kilku dni! Elewacje gmachu Biblioteki Narodowej! Corbusier prosto z 
Tworek! Biedny 
Aztek zsiniał. Zachłysnął się powietrzem. Skurcz przebiegł po jego wąskiej 
twarzy, przecinając ją 
na pół! Raptem na naszych oczach młodzieniec schwycił arkusz i przedarł. W 
zapamiętaniu darł go 
dalej na strzępki. Po czym oparł się czołem o kolana i płakał. Na podłodze, 
kocu, na łóżku, leżała 
w strzępach fasada Biblioteki Narodowej. Pomyślałem wówczas, że jednak więcej W 
nim polskiej 
krwi niż azteckiej. Tak, to Polak, jeśli nie z wyglądu, to na pewno z ducha i 
temperamentu. Wielka 
Biblioteka w strzępach, jak się patrzy...
- Zrobi pan lepszą... - powiedziałem. - Dużo lepszą! Widocznie w tym projekcie 
panu samemu 
coś się nie spodobało... Mogę tylko zazdrościć, że umie pan w tych warunkach 
pracować... Jutro 
weźmie pan do ręki flamaster i zacznie jeszcze piękniej, od nowa... Pan ma 
Wielkie szczęście, jest 
pan artystą...
- Nie jestem! - zaprotestował dusząc się płaczem.
- Jest pan! A to największe błogosławieństwo, jakie może spotkać człowieka.
- Skąd pan wie? - zaszlochał.
- Wiem. Przynajmniej tyle wiem.
Spojrzał na mnie załzawionymi oczami i powiedział siąkając nosem: - Dziękuję, 
ale to mało.
- Niemało. Wiem więcej, niż się panu wydaje... - położyłem mu rękę na głowie, 
prawie pewny, 
że jej nie odtrąci... I tak się stało. Wtedy przymknąwszy oczy, jąłem mówić 
łagodnym głosem 
tajemne, święte słowa: 
Przyszliśmy tylko odpocząć, 
śnić tylko przyszliśmy, 
nieprawdą jest, nieprawdą, 
że przyszliśmy żyć na Ziemi...
I zamilkłem.
- Skąd pan to zna? - szepnął po chwili.
- Z poezji azteckiej - poklepałem go po ręce. - Jutro bierz flamaster i do 
dzieła! Podniósł głowę 
i spojrzał mi w oczy, jakbym go głęboko zawstydził. Tak szczerze pragnąłem go 
pocieszyć, a teraz 
obaj byliśmy jednako smutni! Jakbyśmy rysując, malując, rzeźbiąc, komponując, 
projektując i 
pisząc, wszystko to czynili na marne. On był młodszy, znacznie ode mnie młodszy, 
a już to 
wiedział... Wszak nieprawdą jest, że przyszliśmy żyć na Ziemi! I patrzyliśmy na 
siebie, bardzo 
starzy, pozbawieni złudzeń, niewierni nikomu i niczemu, posłuszni tylko 
marzeniu, któremu każdy z 
nas odda życie.
- Nie, nie jutro - szepnął. - Dziś! Szkoda czasu, prawda? Tylko się wysmarkam... 
- i zaczął 
szukać po kieszeniach chusteczki do nosa.
Tymczasem Piotr zbliżył się do nas bez słowa i jął usuwać patetyczne szczątki 
Biblioteki 
Narodowej, zbierając strzępki brystolu z podłogi. I wyciągnąwszy pełną garść do 
młodego 
architekta...
- Pity you’ve done it! - powiedział. - I didnt mean to upset you! Chłopiec 
odparł czyściusieńką 
angielszczyzną: - Everything is all right, Peter - i uśmiechnął się swoim 
intrygującym uśmiechem, 
tak ulotnym i osobliwym, że nie wiadomo, co się za nim kryje, gdyż uśmiech 
pierzcha, ledwie się 
pojawi, zupełnie jak sen, który był, a może go nie było.
Więc Piotr patrzy niezbyt przekonany.
- Are you surę? - pyta.
- Yes, my friend - kwituje młody architekt i już otwiera teczkę, wyjmuje świeży 
arkusz brystolu, 
rozkłada na kolanach.
Obaj odchodzimy zostawiając go w spokoju. Piotr z rozmachem rzuca się na swoje 
łoże, 
podskakując wysoko na sprężynach. I woła: - Do diabła, jeszcze mi się w życiu 
nie zdarzyło, że 
bym nie mógł miłego gościa poczęstować herbatą!...
- Będzie okazja - mówię dla przyzwoitości.
- Ale nisko upadłem, co? - woła Piotr poklepując równocześnie swoje przytulone 
do ziemi łoże 
dla wszystkich świętych gwałtowników. Nie poklepał go byle jak, lecz solennie, z 
całkowitą 
powagą.
Obu nas to śmieszy. Kręcimy głowami, obaj z nich chichocząc. Dla nas to 
śmieszne. 
Naprawdę śmieszne -nie tylko dlatego, że trzeba się ratować byle czym. I 
szczęście jest tu aż tyle 
śmiesznych rzeczy! Bez tego Tworki dawno przestałyby istnieć! Każdy by tu zdechł 
po dwóch 
dniach bez śmiechu. Raptem: - Panowie! - odzywa się markiz podniósłszy się na 
łokciu. - 
Zapomniałem, że coś tu mam!... - i siada na łóżku, otwiera szafkę, grzebie w 
niej w ślamazarnym 
pośpiechu. Jest na dużych dawkach, więc rusza się jak szybkobiegacz na 
zwolnionym filmie. Kto 
pierwszy raz to obserwuje, może dostać szału na ów widok! Ale dla nas to nie 
nowina. Więc w tym 
fenomenalnym tempie markiz uparcie czegoś szuka wśród toreb, słoików i puszek. 
Wydobywa 
stamtąd paczkę herbaty Yunan. Piotrowi oczy rozbłysły.
- Proszę bardzo - mówi markiz. - Proszę skorzy stać, zaparzyć... Ja też chętnie 
się napiję...
Piotr jakby od niechcenia przyjmuje herbatę. Nie zdradza się ze swoim 
szczęściem. Mało 
tego, że powieka mu nie drgnie. Posuwa swoje opanowanie do granic bezczelności! 
.
- Szkoda, że nie Madras - mówi. - Ale dobre i to...
Zaczyna się krzątać. Grzałka. Kubek. Trzeba przynieść wody, więc idę do 
łazienki. Na 
korytarzu pod drzwiami gabinetu ordynatora wciąż cierpliwa gromadka czeka na 
zmiłowanie. 
Następne drzwi otwarte na ścieżaj. Zabiegowy. Znienacka dobiega mnie stamtąd 
głos siostrzyczki 
Ani, mojej opiekunki przy dzisiejszej operacji chirurgicznej: - Panie Krzysiu, 
do łóżka! - Z tobą 
zawsze! - mruczę i czym prędzej zmykam do łazienki.
Z powrotem niosę pełny kubek w lewej ręce, żeby nie rozchlapać. Prawa jest nie 
do użytku. 
Właściwie powinienem z tym pójść do ordynatora, ale niech go diabli wezmą. Gdyby 
się tak dobrze 
zastanowić - to co oni zrobili mi z tą ręką? Nie wiem! Nie ma co udawać, że cały 
czas byłem 
przytomny... Choć mnóstwo pamiętam wielu rzeczy przecie nie pamiętam! Gorzej, 
Nie mam 
złudzeń, że kiedykolwiek sobie przypomnę.., Śmierci można sobie nie przypomnieć, 
a byłem po 
tamtej stronie. Kto mnie stamtąd wyciągnął? Sam siebie za uszy wyciągnąłem z 
ciemności... Oni 
tymczasem okaleczyli mi rękę! Nazywajmy rzeczy po imieniu: To jest kryminał! 
Bezzwłocznie 
powinienem ich podać do prokuratora,. - Panie Krzysiu, do łóżka! Znów 
napatoczyłem się siostrze 
Ani, przechodząc zamyślony przed drzwiami zabiegowego z kubkiem w ręce.
- Zaraz. Tylko napiję się herbaty - powiedziałem zaglądając do niej.
Smaliła zastrzyki. Któryś tam z moich towarzyszy stał ze szprycą w zadku. 
Patrząc na mnie, 
dociskała tłoczek.
- Robimy herbatę - rzekłem.
- No to róbcie - bardzo była zaaferowana.
- No to robimy! i - No to róbcie, róbcie...
- Przynieść siostrze? - Nie. Nie mam czasu. - Ale my robimy herbatę! - No to 
róbcie, róbcie...
E, co tam było z nią dziś za gadanie! Już następny czekał z wypiętym tyłkiem. 
Wycofałem się. 
A jak im guzy porosną, chirurg będzie miał pełne ręce roboty. To już nie tyle 
choroby napędzają im 
pacjentów, co medycyna sama siebie napędza. Nowoczesne perpetuum mobile, czyli 
medycyna 
napędza pacjentów medycynie.
- Ajajaj, panie Krzysiu! - zawołała za mną, gdy. już byłem na korytarzu.
- Słucham, co się stało? - Brał pan dziś w południe leki? -. W południe, jak 
siostrzyczka 
pamięta, byliśmy i deux... na uroczym spacerze, w parku zielonym.
- Aj, to pan nie brał leków! - zawołała. - Proszę poczekać. Zaraz przygotuję... 
- i podbiegła do 
szafki mieszczącej całą aptekę. - Dlaczego wy jesteście jak dzieci? - 
powiedziała do mnie z 
wyrzutem. - Nie możecie sami o tym pamiętać? - Zbyt dużo mamy spraw na głowie - 
powiedziałem 
z uśmiechem.
- Jeszcze kpi! «- zawołała. - Aj, po co ja wyciągam te fiolki! Przecież pańskie 
leki powinny były 
zostać na tacy...
Podeszła do kąta i pochyliła się nad odstawioną tar tablicą z przegródkami, w 
których 
umieszczało się kieliszki pełne pigułek, każdy dla innego pacjenta, rozstawiane 
jak na 
szachownicy, do której zasiada wielki alchemik, Mefisto, aby grać o nasze dusze 
magicznymi 
pigułkami. - Jeszcze trzech nie brało! Jeden poszedł do dentysty, jeden na 
dermatologię... No i pan 
- spojrzała na mnie. - Pańska godność? One nas znały po imieniu, bo taki był 
zwyczaj zwracania 
się do pensjonariuszy, nazwisk się na ogół nie pamiętało.
- Odys, syn Laertesa.
- Odysyn? - spytała zazierając do pudła szachownicy, do przegródek, w których 
znajdowały 
się nalepki z naszymi nazwiskami. - Nie ma takiego! - Siostrzyczko, jak można! - 
rzekłem z 
wyrzutem. - Na pewno nie umarł...
- Kto? - Przecie Odys, syn Laertesa, żyje wiecznie.
Dopiero teraz dobrze usłyszała.
- W takim wydaniu? - pokiwała głową. - Boże święty, was to się żarty trzymają! 
Nie widzisz, jak 
się spieszę, aż mi wszystko z rąk leci?... Mów nazwisko, człowieku. Szanuj że 
czas! Powiedziałem, 
a pomyślałem sobie, że, dalibóg, nie ma nic szczęśliwszego na świecie nad tak 
niezastąpioną 
kobietę! Jak one kochają być naprawdę ważne, jakby ktokolwiek kiedykolwiek śmiał 
to 
kwestionować. Nie ma głupich.
Łyknąłem z kieliszka swoją obfitą porcję pigułek i popiłem wodą z kubka, który 
miałem w ręce. 
Na skinienie -. szeroko otworzyłem usta, a siostrzyczka wprawnym okiem 
zlustrowała moją 
rozdziawioną gębę. Coś. w rodzaju rewizji osobistej, nie wszyscy temu podlegali, 
ale ja zarobiłem 
sobie na złą markę. Tym razem udowadniając, że niesłusznie, bo rzeczywiście 
udało mi się 
połknąć wszyściuteńkie kolorowe pigułki, co poniekąd stanowi sztukę. 
Podziękowałem i na powrót 
musiałem podreptać do łazienki, dolać wody do kubka.
Akurat mogę oddać sprawę do prokuratora!, pomyślałem, gdy ręka mi się omsknęła, 
nie 
potrafiłem nią odkręcić kurka. Sensacja dla warszawskich popołudniówek, co? 
Psychicznie chory 
skarży swoich lekarzy! Mogę im pajączków nadmuchać do tyłka... Jestem wariat, 
wyjęty spod 
prawa! Prokurator przyjmie skargę, a jakże. I natychmiast ją oddali. Z czystym 
sumieniem. 
Powołując się na "Casus mente captus" wedle kodeksu prawa rzymskiego... Więc 
trzymając w 
lewej ręce kubek, do którego ściekała woda z kranu, zakręciłem kurek zębami.
Everything is all right, jak mówi długogłowy. Z kubkiem napełnionym po brzegi 
szedłem 
ostrożnie korytarzem uważając, aby woda się nie wylała.
- Panie Krzysiu, do łóżka!... - zdążyła krzyknąć z zabiegowego siostra Ania.
- Kiedy robimy herbatę! - No to róbcie, róbcie... Ale potem do łóżka! -M 
zbliżyła się do progu i 
wystawiając buzię zawołała: -M Pan Sylwester na zastrzyk!... Pan Sylwester!...
Wołała kilkakroć na cały korytarz. Ale zamiast Sylwka, bo myślę, że wzywała nie 
kogo innego, 
tylko Sylwka Kolosa, zjawił się ze swoim płowym wąsem - książę. Jakby go zwabił 
głos 
turkaweczki! Pełen czarów młodości, postawny i wysoki, oparł się wyciągniętą 
ręką o framugę 
drzwi i zazierając w oczęta sanitariuszki, która za progiem stała, zanucił 
dźwięcznym barytonem: 
"O, Aniu, Aniu, wyjdź przed sień..." Otóż my, nie zawołani, nie mieliśmy prawa 
wejść do 
zabiegowego. Dlatego też książę jak zwykły śmiertelnik stał przed progiem. 
Zawsze był dobrym 
żołnierzem, wiedział, że przykład idzie z góry i dyscypliny nikomu łamać nie 
wolno. Nawet w 
natarciu na dziewczynę.
- Panie Romku kochany... - powiedziała do niego zafrasowana siostra Ania. - 
Niech pan 
sprowadzi tego Sylwka... Przecież nie mam siły biegać za wami wszystkimi... 
Niech pan go 
sprowadzi na zastrzyk...
A książę uśmiechnął się pod swoim płowym wąsem. Jakiż ten człowiek miał urok! 
Czy to hoże 
polskie dziewczę, stojące wyniośle na koturnach, zdawało sobie z tego sprawę? 
Przecież ona, 
krówka boża, nie wiedziała, kto to był! Pan Romek! Ładny mi pan Romek... 
Kochany! He, he.
- Zrobi się, Pantofelku - powiedział książę mrużąc oczy. - Dla pani wszystko, 
siostrzyczko 
Aniu.
I poszedł w swoją stronę, a ja w swoją. Ten incydent czy ta niedoszła miłosna 
potyczka, którą 
książę zamierzał stoczyć, dał mi jednak sporo do myślenia. Nasamprzód - czy 
książę wiedział, 
jakie asocjacje budziła swego czasu ta piosenka: "Aniu, Aniu, wyjdź przed sień"? 
Może i wiedział, 
skoro na tych słowach urwał nie dośpiewawszy: "Wojsko wróci lada dzień!" W takim 
razie, czyżby 
zabrakło mu odwagi? Absurd! Komukolwiek, lecz przecie nie jemu, mogło 
niedostawać śmiałości! 
Więc? Jeśli książę wiedział, że ową piosenką miano ponoć witać powracającą do 
kraju armię 
Andersa i wokół pioseneczki podejrzana politycznie wytworzyła się aura... To co 
to kogo teraz 
obchodzi? Kto w ogóle jeszcze o tym pamięta? Andersowcy zasilili najrozmaitsze 
emigracje, nigdy 
nie powrócili jako armia, tylko w pojedynkę. Jakby wstydliwie. Mój książę, nie 
tak wracało do 
Warszawy twoje wojsko w roku 1815 z Francji po doszczętnie przegranej wojnie! Me 
żyłeś już od 
dwóch lat, a twoje wojsko w całkowitym ordynku, szwadron za szwadronem, regiment 
za 
regimentem, powróciło do stolicy w chwale i glorii! Więc tym andersowcom, tym 
biedakom, którzy 
ha obcej ziemi pozostali, mogłeś przynajmniej do-śpiewać: "Wojsko wróci lada 
dzień..." Choćby to 
dziś nie miało już poważniejszego znaczenia. Przecież nie dlatego ugryzłeś się w 
język, że ja 
stałem obok z kubkiem w ręce i mógłbym donieść na ciebie komukolwiek. Mój 
książę, donieść 
mogę tylko kubek! I chwała Bogu.
- A chwała, chwała! - zawołał zirytowany Piotr. - Wodę wyłączyli? Gdzieś ty się, 
człowieku, 
podziewał?! - Brałem leki.
- A niech tam! - machnął ręką, wziął ode mnie kubek i umieścił na szczycie 
piramidy, którą 
zdołał pod moją nieobecność przy ścianie korytarza ustawić. Najpierw był stół, 
na nim taboret, 
wyżej krzesełko i dopiero kubek. Jakoś to się w niezwykłej równowadze trzymało! 
Rzecz w tym, 
spostrzegłem, że gniazdko znajdowało się znacznie powyżej głowy dość wysokiego 
mężczyzny, 
którym ostatecznie jestem. Sam miałbym trudności dosięgnąć go palcami. 
Domyśliłem się, że idzie 
tu o to, aby któryś z nas, zmyślnych wariatów, nie usiłował urządzać sam sobie 
wstrząsów 
elektrycznych o natężeniu 220 woltów. Więc Piotr, aby skorzystać z gniazdka, 
musiał wznieść tę 
całą piramidę. W dodatku grzałka, którą się posługiwał, miała wręcz kieszonkowe 
rozmiary i sznur 
przewodu był krótki. Lecz spisywała się świetnie, bo wnet usłyszeliśmy 
bulgotanie wody w kubku. I 
nad naszymi głowami zadymił szczyt piramidy. Wówczas bez słowa przeprowadziliśmy 
ryzykowną 
akcję. Przez rękaw piżamy, żeby nie sparzyć się w palce, przytrzymywałem kubek 
za ucho, gdy 
Piotr tymczasem wspinał się na stół, balansując z napięciem, byleby nie potrącić 
reszty 
rusztowania, wreszcie udało mu się wyszarpnąć wtyczkę i tracąc równowagę, 
machnąwszy w 
powietrzu grzałką, której ciężki koniec świsnął nad moim ciemieniem, Piotr 
szczęśliwie zeskoczył 
na podłogę, ledwie się pośliznąwszy na naszym niezawodnie lśniącym linoleum. 
Spojrzeliśmy na 
siebie i pozostawiając piramidę jej własnym losom, pospieszyliśmy parzyć 
herbatę. Kubek był 
spory, wrzątku dosyć.
Gdy ów obrządek parzenia herbaty odbywał się w pokoju czterech dżentelmenów, 
czwartym 
zostałem ja, gdyż sędzia, ten grzybek, kochanek Andromedy, gdzieś się zapałętał 
i nie wrócił na 
swoje leże - wszyscy w skupieniu milczeli, zwłaszcza Piotr, który celebrował. 
Łyżeczką z pudełka 
chińskie ziele czerpał, odmierzał, do emaliowanego kubka wsypywał, talerzykiem 
przykrył. 
Przygotował trzy kubki fajansowe z siną obwódką i sinym napisem SŁUŻBA ZDROWIA 
tudzież 
swoją filiżankę o złoconych brzeżkach. Miał czas pomyśleć, żeby zabrać ją z 
domu, gdy go 
zaproszono do Tworek! A może jednak - wbrew temu, co mówił - coś mu tu żona 
przyniosła? 
Herbata się parzy, a ja myślę ze zdumieniem, że coraz częściej zaczynam 
dostrzegać fakty. 
Przedmioty. Nawet drobiazgi. Spostrzegać, zauważać, czyżby spamiętywać? Wiem, że 
mógłbym 
dać dokładny opis na przykład owej tablicy-szachownicy do leków, włącznie z 
brunatnym kolorem 
drewna, kawałeczkiem ułamanej na listwie .drzazgi! Opis korytarza. Opis 
doszczętnie zagraconego 
pokoju, w którym siedzimy - ja stoję - czekając na herbatę, aż naciągnie pod 
talerzykiem w kubku 
powleczonym szaroniebieską emalią. I wyraz twarzy księcia, gdy mówił lekko 
pochylony: "Dla pani 
wszystko, siostrzyczko Aniu..." I mój biało-amarantowy mundur, który uchodzi za 
zwykłą piżamę. I 
kraty w oknie tak solidne, jak w więzieniu mamertyńskim, które oglądać można po 
wiekach, nie 
opodal Forum Komanum. Dalej mur z czerwonej cegły. I skrawek szarego nieba. 
Szuranie kapci 
na korytarzu, gdzie snują się ci na dużych dawkach, somnambulicy z Tworek 
powłóczący 
nogami... I głos siostry Ani wzywający znów kogoś na zastrzyk... I tyle innych 
rzeczy, które 
pamiętam, widzę, słyszę... Świadomie, nieświadomie? Jakbym to gromadził, zbierał 
- po co? 
Jakbym pragnął zrobić z tego użytek! Zaczynając znów patrzeć po dawnemu... Po 
reportersku. 
Patrzeć na świat w celach zawodowych! A niechże mnie ręka boska broni!... 
Właśnie to był mój 
niewybaczalny błąd! Użytkowe spojrzenie na świat, którego życzą sobie wszystkie 
redakcje, 
wszyscy spragnieni faktów słuchacze, czytelnicy i widzowie. Znam ten kraj, 
Europę, znam inne 
kontynenty. Z całą swoją spostrzegawczością ślizgałem się po powierzchni rzeczy, 
z kamerą i 
magnetofonem, ślepy i głuchy, rejestrując, dokumentując, utrwalając mnóstwo 
przejawów życia 
prócz samego życia, które jest fenomenem. Jest zjawiskiem. Czymś więcej niż 
światło, ruch i 
dźwięk. Czymś więcej niż cały ów świat, który miliony ludzi uznały za swój! Całe 
życie byłem 
samotnym żeglarzem na morzu własnej głupoty...
Ależ to nie ten sam świat! Ten, który naprawdę istnieje, choć mało kto może dać 
mu wiarę. Na 
litość boską, ani świat nie ten, ani ja!... Po cóż mi gromadzić mizerne 
spostrzeżenia, które nie 
mówią niczego?! Po cóż mi smarować reportaże z Tworek? A cóż ja więcej 
potrafiłbym napisać! 
Epopeję? Toż leżą nad nami takie pokłady milczenia, których nikt nie 
przekopie... Spróbuj kiedyś 
opowiedzieć, co tu widziałeś... Coś tu przeżył... Mrzonka! Humbug i mrzonka!... 
Przede wszystkim 
nigdy cię stąd nie wypuszczą!... A ponadto - siedzimy przy herbacie smutni - 
lecz smutni, że aż 
Bogu smutno ~- ty stoisz, ból ci każe - i królewskie mamy milczenia... Wszak 
żadnemu Bogu z 
naszego powodu naprawdę nie jest i nie będzie smutno! - Wszakże ja sam jestem 
wrogiem 
milczenia, więc tknięty nagłą potrzebą nachylam się do markiza, który siedzi 
postarzały, 
melancholijnie nieobecny, i powtarzam ufając swojej pamięci, która - nie wiem, z 
jakiej przyczyny? 
- jakby cudownie się odświeżyła, ożyła, i z dnia na dzień coraz bardziej stawała 
się niezawodna, 
służąc mina każde zawołanie: - Twórca świata jest najgorszą, najokrutniejszą, 
naj-, okropniejszą 
ze wszystkich istot... - mówię patrząc mul prosto w ciemne oczy. - Będzie więc 
istniał i po 
stworzeniach zaludniających nasz świat... Wszystkie wstąpią z powrotem w jego 
łono, aby mogły 
powstać inne, jeszcze gorsze od nich istoty...
Markiz milczał przymknąwszy powieki, więc dotknąłem jego ramienia w czarno-
złotym 
pasiaku, dziś po kąpieli wybrał sobie takie kolory. Dość szykowne. Wiem,, że 
dobrze słyszał każde 
słowo, które przed chwilą padło, i dlatego wolał unikać mojego spojrzenia. - 
Cest vrai? Jestże tak w 
rzeczy samej?... Mówże pan wreszcie! No? - i zacisnąłem palce na jego ramieniu.
Spojrzał na mnie jakby nieco zdziwiony i urażony moją natarczywością.
- Nie wiem... Czy tak akurat jest? Nie wiem... Diabli wiedzą!... Kto to 
powiedział? Milczałem 
chwilę chcąc zadać mu królewski sztych, nie; do odparowania: - Markiz de Sade.
- On? - zdziwił się nieudolnie, lecz natychmiast pokazał, że potrafi być 
mistrzem w fechtunku. - 
Tak; ta pasuje do niego!... Ech, ci Francuzi...
- Ma pan coś przeciwko Francuzom?! - spytałem szczerze ubawiony, ledwie tłumiąc 
śmiech.
- Najwięcej ich umierało! - oświadczył. - Łamał się jak trzcinki na wietrze, 
rozumie pan? Bo w 
ogóle do życia nie przystosowani... Wszystko wyszło na jaw vi kacecie.
- Ciekawe. A kto się najlepiej trzymał? - My, Polacy.
- O, myśmy zawsze dzielne ptacy!... - palnąłem na poczekaniu.
I to był dla markiza sztych bolesny, skrzywił się, mocno go dźgnąłem, zanim 
jednak zdołał mi 
zripostować, wtrącił się znienacka Anglik Piotr: - Ja tam służyłem w Luftwaffe - 
oświadczył z 
czarującym uśmiechem.
- E, nie pierdol! - zawołałem wściekły, bo nie miał tu nic do gadania, czy mówił 
prawdę, czy 
nie, doprowadzał nasz dyskurs z markizem do absurdu! - Posłuchaj lepiej, o czym 
się mówi... - 
poradziłem mu, łagodniejąc, nie zważając, że krzywi się ironicznie. I 
natychmiast zwróciłem się do 
markiza, który, zacierając całą swoją przeszłość, tak gorliwie przyznawał się do 
polskości: - I za co 
jeszcze nie cierpi pan Francuzów? Prócz te go, że umierają jak muchy? -; Pewnie 
za to samo, co i 
pan - odparł markiz de Sade diablo wieloznacznie.
- Hm... Wie pan - wyznałem szczerze - ja jestem anglofil... Więc moje zdanie 
może nie być 
miarodajne.
- Well done! - mruknął z aprobatą Piotr, który zdołał się udobruchać.
- A kocha pan żabojadów za to, czego-nie zrobili w trzydziestym dziewiątym roku? 
- zagadnął 
markiz cichym głosem. - Czy pan wie, że wtedy Hitler by leżał z przetrąconym 
karkiem, gdyby nie 
ta banda zgniłków za Linią Maginota! - i zatrząsł się cały mimo wszystkich 
uspokajających 
środków, które w niego tu wpakowano.
- Zawsze mieliśmy najwierniejszych sojuszników, co? A potem... Pan sporo ode 
mnie 
młodszy, ale może pan słyszał, ilu ludzi pod okupacją popełniło u nas 
samobójstwo na wieść o 
upadku Francji? Wyobraża pan sobie, zabili się tylko dlatego, że Francuzi zawsze 
mają pełną gębę 
frazesów, które my w -zachwycie łykamy jak swoje... Liberte! .Ggalite! 
Fraternite!... A nie mają o 
tym zielonego pojęcia! Oni nie rozumieją, że słowo leczy i słowo zabija. Oni 
bawią się słowem! Gdy 
dla jednych to życie i śmierć, dla nich to tylko żonglerka! Pour epater!... 
Nawet cały Pascal, wielki 
w moralistyce elegant, nic innego nie robi... Dlatego im się tylko udawało psuć 
wszystko, do czego 
przyłożyli rękę! To pan wie, że oni pierwsi zrobili Rewolucję. I pierwsi ją do 
cna pogrzebali! Nie 
spierajmy się o detale!... - zawołał spostrzegłszy, że żachnąłem się, a 
uczyniłem to zaskoczony 
nieziemską przewrotnością markiza de Sade w czarno-złotym pasiaku, który, ni 
mniej, ni więcej, 
broni Wielkiej Rewolucji Francuskiej! - Nie spierajmy się o szalbierstwa 
Dantona... - ciągnął. - O 
rzekomy geniusz Robespierrea... Ostatecznie dużo ściętych głów, dużo krwi. I 
jedno wielkie 
oszustwo... - zwiesił głowę, pot mu ściekał po twarzy. Nareszcie w tym, co 
powiedział, był sobą, był 
takim, jakim go sobie wyobrażałem: tam dawno, w murach Charenton, i tu dzisiaj, 
w Tworkach. - 
Zmęczyłem się, muszę się położyć... - westchnął. - Ale coś jeszcze panu 
powiem... Pamięta pan, 
jest u Bolesława Prusa w Faraonie... taka scenka: Matka wychodzi za próg i woła 
dziecko... 
Psujak! Psujaczek! Psujaczek!... Tak je woła... I to właśnie pasuje do 
Francuzów... I do 
wszystkiego, co udało im się dokonać... - ściszył głos. - Psujak!... 
Psujaczek!... Co, nie? - mrugnął 
do mnie i wyciągnął się na swoim łożu odwróciwszy się twarzą do ściany, siwy, w 
czarno-złotej 
piżamie z monogramem Pawilonu I A.
I dopiero wtedy, gdy ów szyty białą nicią monogram jak coś niespodzianego rzucił 
mi się w 
oczy, zrozumiałem ze wstrząsem pełnym niepokoju, z olśnieniem bliskim trwogi, że 
ten człowiek 
nigdy nie był markizem de Sade! W samoistności swojej... Lecz był nim tylko dla 
mnie! To ja go 
sam stworzyłem, sam mu inną egzystencję dałem, sam ujrzałem w nim ciało i krew 
szaleńca z i 
Charenton, najtragiczniejszego pisarza, jakiego ziemia! wydała, prócz Villona na 
szubienicy, prócz 
Giordana na stosie, prócz Krzysztofa Marlowea, agenta angielskiej korony, 
zasztyletowanego w 
londyńskiej tawernie... Jednego z rzędu potępieńców, bliskich mi przez swoje 
szaleństwo! Moje 
szaleństwo! Moje własne, prywatne szaleństwo! My own, my private folly... Gdyby 
ów człowiek w 
czarno-złotej piżamie - kojarzyłem sobie w popłochu - nosił, powiedzmy, obfite 
wąsy i odznaczał 
się wyraźnie słowiańską urodą, kimże stałby się dla mnie, jeśli nie samym 
Fryderykiem 
Nietzschem, piewcą dionizyjskiej pełni życia, przebywającym w wiecznej gościnie 
w królestwie 
obłąkanych, z którego nigdy już nie. znalazł wyjścia... Albowiem trafił, gdzie 
chciał. Do tego 
królestwa, które rzeczywiście mieści się "poza dobrem i złem", gdzie każda 
prawda jest 
rzeczywiście subiektywna... A ponieważ był czarnooki, śniady, w typie 
południowca, ten osiwiały z 
rozpaczy człowiek, skulony na szpitalnym łożu, stał się dla mnie, gdy go 
pierwszy raz ujrzałem, po 
prostu markizem de Sade... Po prostu! Lęk mi ścisnął serce. Czułem, że niewiele 
brak żeby 
zapaść się w niewyobrażalną otchłań. Tylu ich tam wpadło! Myślałem o biednym 
Holderlinie, o 
wytwornym de Nervalu, znaleziono go nad ranem w zaułku koło placu Chatelet, 
wisiał we fraku, 
cylindrze, w dwóch kamizelkach i dwóch czyściusieńkich koszulach, gdyż mróz był 
w Paryżu, mróz 
był silny owej nocy... I znów myślałem o Holderlinie, poecie, lat czterdzieści, 
własnowolnie? 
zamkniętym w wieży, który z magii swojego umysłu i słowa ocalił tylko bełkot... 
I o tym 
najwspanialszym myślałem - owym geniuszu, który uczynił wszystko, co było w jego 
mocy, aby nie 
popaść w nędzę trwałego obłąkania - o autorze Podróży Guliwera... I nawet jemu 
to się nie udało. 
A może, może naprawdę nikomu to się nie udało, dopóki nie zjawiła się na 
świecie, tak niedawno, 
drobna pigułka pod nazwą largactil?... I od niej zaczęło się nowe życie? Vita 
nuova? I nie ma 
czego się lękać, jeśli pomyślimy o tym?... O, święta chemio, panno 
czarodziejska! O, święte 
psychotropy, wstawcie się za nim, Krzysztofem obłąkanym! O, święte z 
najświętszych, wstawcie 
się za nami...
I tak na moich oczach orbit markiz de Sade, a natus est - kto? Zbyt dobrze nie 
wiem... Były 
więzień kacetu, te cyferki na przedramieniu najlepszym tego dowodem, i chyba 
doświadczony, 
wrażliwy, niegłupi człowiek, sądząc po tym, co nawrzucał Francuzom... I teraz 
muszę go przyjąć 
jako kogoś zupełnie nowego, niezależnego, kogoś, kto wręcz urodził się na moich 
oczach, w mojej 
przytomności... Kto nie był i nie jest niczyim wcieleniem. Chyba że wcieleniem 
mojego obłędu, 
moich wyobrażeń, które nie wiem, skąd się wzięły, ani do czego miały posłużyć... 
I znów zimny lęk 
dobiera mi się do mózgu, aż serce truchleje! Z wrażenia usiadłem szukając 
oparcia. I natychmiast 
zerwałem się dźgnięty bólem. Ból zranionych pośladków, ciętych dziś 
chirurgicznym nożem, 
okazał się silniejszy nad agonię ducha! Jakby był w stanie poskromić 
nieposkromione żywioły 
obłędu... Na krótko, na długo? Nie wiem... Lecz raptem zdaję sobie sprawę, że 
jakiś związek być 
musi... Że nie uporałbym się ze swoją fantasmagorią wcieloną w rzekomego 
markiza, de Sade - i 
nie tylko, nie tylko, nie tylko w niego, Boże, jak ja się w tym wszystkim 
rozeznam?! -.! gdybym z 
powodu ropni nie znalazł się dziś w normalnym gabinecie chirurgicznym, wśród 
normalnych ludzi, 
którzy potraktowali mnie jak normalnego człowieka; zwykły dając mi przeżyć ból, 
przejmujący do 
szpiku kości, lecz normalny, rzeczywisty, jak skalpel nerka, sączek i pinceta, 
jak ręka, na której 
zacisnąłem! zęby, jak zimna cerata pod moim brzuchem. I tam wtedy, tak, na pewno 
tam i wtedy, 
dzięki ropniom, z bardzo; daleka wróciłem na trochę do rzeczywistości... Lecz 
czymże ona jest? 
Czymże bo jest rzeczywistość, którą rozpatrujemy? Jedna i ta sama? Czy dwie 
odmienne! Która 
niby jest rzeczywista, która nie? Która ma być prawdziwa, a która nie? Da się to 
tak wymierzyć i 
odgrodzić? Jestże ona jedna jedyna, którą kocham najwięcej, której wszystko 
poświęcę, wszystkie 
noce i dni. Tę jedną przyjąć za swoją, a tę inną czy inne odrzucić i potępić? 
Nawet jeśli 
ograniczymy się do dwóch, przyjąwszy wasz szablon żałosny, właśnie do tych 
dwóch, czyli 
"normalnej" i "nienormalnej", to niby która jest prawdziwa i rzeczywista? Dla 
was ta pierwsza! A dla 
mnie ta druga, tak?... Mylicie się z gruntu. Bo dla mnie obie! Właśnie - obie! 
Przy czym druga, jeśli 
nie piękniejsza, to stokroć bogatsza... Olśniewająca, niezapomniana... Taka, że 
żal, zaprawdę żal 
się z nią rozstać.. A o innych rzeczywistościach, których nawet nie prze« 
czuwacie, choćby w 
proroczych snach, tak jak niewiele rozumiecie w chwili narodzin - nic wam więcej 
nie powiem...
Przeprosiłem Piotra, który szanował moje nieobecne milczenie z miną 
doświadczonego 
bywalca, zgodnie z tutejszym duchem praw, miłosiernie przestrzeganym obyczajem, 
że nie godzi 
się nagabywać tego, kto w trakcie zajęć towarzyskich ni stąd, ni zowąd 
zamilknie, zapatrzą się w 
siebie, zapadnie gdzieś tam, gdzie lepiej nie zaglądać. Ostatecznie każdy ma 
dość swoich 
zmartwień. I jego prawo - jeśli chce je mieć tylko dla siebie. I to jest właśnie 
to "coś swojego", które 
miałem i ja, i Piotr, i każdy z nas, ilu nas tylko było w domu obłąkanych... Nie 
dopiwszy herbaty, 
poszedłem się położyć. Zbyt wielki miałem w głowie zamęt!...
Leżąc na brzuchu w karmazynowej sali na karmazynowym kocu, usiłowałem pozbierać 
myśli... 
I tak je zbierałem, zbierałem i zbierałem, aż przyszła noc i przeszła noc, aż 
przyszedł dzień i 
przeszedł dzień, zbierałem do niedzieli i jeszcze długo potem. Jeszcze kilka 
miesięcy! W niedzielę 
zaś była wizyta Heleny...
- Panie Krzysztof! - zawołał watażka tarmosząc mnie za ramię, gdy w prostracji 
wielkiej 
leżałem na łóżku. - Żona przyszła! I przytuli cię do łona, zgłupiałego 
Posejdona... Tymczasem 
nawet nie pocałowała! Gdy nachyliłem się nad nią, cofnęła się w krześle 
rzuciwszy spłoszone 
spojrzenie. Znaliśmy się tyle lat, a nie pamiętam, aby kiedykolwiek tak na mnie 
spojrzała, jak na 
dzikusa, jak na zupełnego raroga... Więc odeszła ode mnie wszelka ochota do 
czułości, serce mi 
się ścisnęło, usiadłem i milczałem. W ostatnie dni zamętu nie odzywałem się 
zresztą do nikogo. 
Mierził mnie każdy, kto mi się na oczy nawinął, a znienacka ogarniały mnie 
wściekłe porywy 
nienawiści, choćby do beznogiego krawca, eks-jenerała Sowińskiego, który 
potrząsał tym swoim 
obmierzłym kikutem, albo do spierniczałego Dziadka, który mamrotał niezrozumiałe 
rozkazy, 
składając i rozkładając stare ilustrowane gazety, wodząc po nich zakrzywionym 
palcem jak po 
mapach sztabowych... Chciało mi się wyć. Chciało mi się krzyczeć: "Zabierzcie 
stąd te kukły!" Lecz 
milczałem, obrzucając ich tylko nienawistym spojrzeniem, bo to przecież oni nade 
mną się pastwili. 
Oni, im podobni, wszyscy, prawie wszyscy, prócz sióstr, chwała Bogu, prócz 
księcia, który zresztą 
też wściekał mnie swoją tężyzną i wigorem. Pośladki tak wrednie mnie bolały, że 
właściwie nie 
mogłem chodzić, a kiedy raz powlokłem się wzdłuż korytarza, jakiś chłopaczek, 
bodaj 
szesnastoletni, wrzasnął na mój widok: - Diabeł! Diabeł! - I Przycisnął się cały 
drżący do muru, aż 
przechodząca obok siostrzyczka, mój Chochlik ulubiony, uspokajała go głaszcząc 
po głowie, 
perswadując, że nie ma tu żadnych diabłów, a to jest pan Krzyś, taki sam pacjent 
jak i on. Ale 
chłopiec nie poczuł się przekonany, wolał czmychnąć i schronił się do 
gwałtownej, z której przed 
chwilą półprzytomny wyszedł, do tej ohydnej pieczary, krainy jęku i koszmaru, 
gdzie odcierpiałem 
swoje przywiązany do łóżka. Wtenczas Chochlik szepnął do mnie na odchodnym: - 
Powinien pan 
się ostrzyc i ogolić, panie Krzysiu. Stanowczo. - Niechaj daje rady swoim 
amantom! Dość miałem 
wtrącania się przez kogokolwiek do moich, wyłącznie moich spraw.
- Niedobrze ci z tą brodą! - westchnęła Helena, zdobywając się na gest i 
dotykając łagodnie 
mojej ręki.
Zbyłem ją milczeniem. Siedzieliśmy w tej samej przygnębiającej piwnicy, 
mrocznej, zatęchłej i 
niskosklepionej, z kratami w małych okienkach, tak beznadziejnie 
przygniatającej, że nawet bóg 
wesela, Bachus, gdyby się tu znalazł, straciłby ostatni powód do radości. 
Albowiem piwnica 
nadawała się bardziej na katownię niż ha cokolwiek innego. Aż dziw, że nie 
toczyły się tutaj po 
podłodze głowy Marii Stuart i Marii Antoniny. Natomiast na zydlach siedziały 
żywe kobiety z 
miasta, które przyszły w odwiedziny do moich towarzyszy. Różne Marie i różne 
Antoniny, 
nadrabiające miną do ostatka. Inna rzecz, że siedziały jak ścięte. Za kratami 
była plucha. Deszcz 
ze śniegiem. Tak te kochane nadwiślańskie przedwiośnie. Najcudowniejsza pora, 
aby się powiesić.
Helena spytała, czy chciałbym, aby odwiedzała mnie moja matka. Zaprzeczyłem 
gwałtownie. 
Brat? Nie! Ktoś z przyjaciół, kolegów... Też nie? Bez słowa, lecz kategorycznie 
odrzucałem 
wszystkie te propozycje. Nie chcę oglądać nikogo! Tym bardziej nie chcę, aby oni 
mnie oglądali! 
Co czują dla mnie? Nic. A co ja mam dla nich? Także nic! Jak w murzyńskiej 
pieśni, mamy pełne 
garście niczego! Więc po cóż nam się oglądać? Podtykać sobie pod nos wstydliwie 
handful of 
nothing? Pełną garść niczego? Przecież oni wiedzą, mądrzy ludzie, że tak jest! A 
gdyby któryś 
chciał tu przyjść z ciekawości, to mu serdecznie odradzam, bo mógłby się 
przekonać, skoro jest 
taki głupi, że bzdura bzdurę goni i z niczego więcej, tylko z takiej gonitwy, 
splata się całe jego 
życie. Po cóż mi oni? Matka? Brat. Przyjaciele. Opędzam się od nich jak od much, 
machając 
rękami. Helena patrzy speszona, zaskoczona moją gwałtownością. - Nikogo! - 
mówię. - Prócz 
ciebie. Na sto żon, które do nas jeszcze przychodzą, jest drugie tyle takich, 
które przestały albo 
wcale nie chcą tu przychodzić. Zastanawiam się, czy ona o tym wie? Czy coś 
takiego, jak - nie 
opuszczę cię aż do śmierci, czy owo zaklęcie ma dla niej moc rzeczywistą, skoro 
tak dziwne 
widuję tu rzeczy? Na przykład do oficera z oflagu wcale nie zagląda druga żona, 
lecz regularnie 
odwiedza go pierwsza, którą porzucił dla tej drugiej, która z kolei jego 
porzuciła, ledwie wylądował 
w domu obłąkanych. A do tylu moich żonatych towarzyszy nie przychodzi nikt... 
Jedni znoszą to 
lepiej, inni gorzej, ale rozpacza każdy z nich - i gorszej nie może być 
rozpaczy. Bo straszne już jest 
porzucić zdrowego człowieka, nikczemne porzucić chorego na cokolwiek, ale 
porzucić obłąkanego 
to zatrzasnąć nad nim trumnę, aby nigdy stamtąd nie wylazł... Te wszystkie 
ukochane żony 
powinny o tym dowiedzieć się wreszcie!... Nikt ich nie potępia. Nikt z moich 
porzuconych 
towarzyszy żadnej z nich nie śmie potępić. Najwyżej potępia cudzą, nigdy - 
swoją! Cała bieda w 
tym, że nie czuje się równouprawniony, bo jest mente captus! A zdrowi mają prawo 
nie mieć nic 
wspólnego z chorymi na umyśle. I to nieludzkie prawo obowiązuje nie budząc 
żadnych zastrzeżeń, 
jest powszechnie akceptowane, nawet przez nas, obłąkanych... My wiemy, że 
wszyscy macie 
prawo nas porzucić... Inna rzecz, czy zechcecie z niego skorzystać! Ale porzucić 
nas macie prawo 
wszyscy - prócz lekarzy, prócz pielęgniarek, tych, którzy żyją z opieki nad 
nami... Prócz Zeusa i 
jego kapłanek, pochylonych nad chronikami, których stąd już żadna siła nie 
wyciągnie, gdyż 
niegdyś być może ta jedna, jedyna - ten ktoś, kto był w stanie to sprawić, 
odwrócił się do 
nieszczęśnika plecami... I odszedł usprawiedliwiony w swoim egoizmie, zdrów na 
ciele i umyśle, 
pełnowartościowy - ze społeczną aprobatą, która chroni nasz mądrze urządzony 
świat przed 
zaburzeniem świadomości. A strzeżcie się, strzeżcie, bo szaleństwo się udziela! 
Ale nie wam - 
zimni i wyrachowani. Wam - nigdy!...
Helena patrzy na mnie w milczeniu, garbi się. Widzę, że zmizerniałą, ma 
podkrążone oczy. 
Schudła. Wszystko to widzę , lecz nie biorę do serca. Nie mówię, że mnie to nie 
obchodzi, ale nie 
stać mnie na żadne współczucie. Ostatecznie to ona jest na wolności, żyje 
wolnością, korzysta z 
wolności... Może robić wszystko, co zapragnie! A ja- mogę zrobić dla niej tylko 
jedno: nie skarżyć 
się na nic... Jest to maksimum tego, co mogę ofiarować mojej biednej żonie... 
Czyżby była 
zmęczona, udręczona taką wizytą w salach recepcyjnych domu obłąkanych? Niby 
dlaczego? Ani 
tu karaluchów, ani pająków. W ogóle jest dość czysto, nawet jak na jej 
wymagania, jej wielkie 
umiłowanie czystości. Nikt nie może zaprzeczyć, że u nas jest czysto - na górze 
i na dole, w 
każdym zakątku owego domu, którego duszą my sami jesteśmy, brudni, zarośnięci i 
nie myci. 
Duży gwar jest wokół nas w piwnicy. Choć kobiety mówią ściszonymi głosami do 
swoich 
mężczyzn, którzy tu się znaleźli. Perswadują, pocieszają, jakby nie zdawały 
sobie sprawy, że 
największą dla nich, mężczyzn, pociechą jest to, że w ogóle tutaj przyszły. One 
tu są! I ta wieść 
pobudza do życia nawet tych zapomnianych. Zbiegają na dół i krążą przyglądając 
się. Śmielsi na 
chwilę się przysiadają, aby zajrzeć w kobiece oczy, nie chcą być natrętni, lecz 
nie mogą się 
oprzeć, i już przepraszają, nie będą psuć wspaniałych chwil szczęśliwszym 
towarzyszom, i już 
odchodzą z uśmiechem na ustach, o którym dawno zapomnieli, idą pobłogosławieni 
na długie dni i 
noce... Tymczasem owi nieśmiali krążą zerkając wstydliwie, jakby zupełnie 
mimochodem, 
pozorując niewinną przechadzkę po piwnicy, zatrzymując się przy filarach, 
poprawiając kapcie, a 
bez przerwy! pasą oczy nieziemskim widokiem kobiet... Nie wierni czy każda z 
nich to czuje, bo są 
zajęte swoimi mężczyznami, ale Helena wyczuwa z pewnością, zawsze była wrażliwa 
na każdy 
przejaw męskiej adoracji, który nota bene słusznie się jej należał, choć ona 
zachowywała się tak, 
jakby stale miała co do tego wątpliwości, doprawdy nie wiem, czemu. I raptem się 
ożywiła.
- Zobacz, co ci przyniosłam - sięgnęła do siatki wypchanej prowiantem.
Świeżutkie rzodkiewki. Niewątpliwie rarytas o tej porze roku. Wypadało to 
stwierdzić, choć 
żyłem sprawami ducha, sprawy brzucha obchodziły mnie najmniej. Nie usiłowałem 
nawet udawać, 
że się cieszę. Wymruczałem podziękowanie nader wstrzemięźliwie, lecz Helena nie 
zwróciwszy na 
to uwagi jęła wyliczać, co mi jeszcze przyniosła, przydźwigała w obu ciężkich 
siatkach, w których 
tkwiły pękate papierowe torby z Supersamu. Znużony wyliczanką, która w zachwyt 
wprawiłaby 
Gargantuę, wierciłem się na krześle i coraz bardziej dokuczały mi zoperowane 
ropnie, dobry 
chirurg jeszcze wczoraj wyciskał je podczas zmiany opatrunku.
- Masz wszystko to zjeść - powiedziała Helena.
- Tak, tak, oczywiście - skwitowałem.
- Zanim przyjdę w najbliższy czwartek, masz wszystko to zjeść - powtórzyła z 
naciskiem. - Bo 
podobno...
- Co podobno? - przerwałem ostro. - Nic, nic - zbagatelizowała unikając mojego 
spojrzenia. - A 
co do ręki... Pokaż mi ją... - Oglądała nie tając frasunku, poruszając moją 
wyraźnie zwichrowaną 
dłonią, zdolną wykonywać przedziwne, spastyczne ruchy, - Chcą ci pomóc, ale 
muszą przedtem 
przeprowadzić jakieś szczególne badanie... I nie wiedzą, czy na to się 
zgodzisz... Potrzebna jest 
dobra wola pacjenta, żeby to badanie mogło się udać...
Ki diabeł?, myślałem gorączkowo zastanawiając się, co to za nowy szpas. Na ogół 
wyprawiają 
tu z każdym, co zechcą, bez żadnego pytania o zgodę. Wczoraj ordynator biegnąc 
korytarzem 
raptem zahamował na mój widok i kazał sobie pokazać rękę. Obejrzał dość 
dokładnie, ale nic nie 
powiedział i pobiegł dalej, łopocząc fartuchem. O nic nie pytał, więc i ja nie 
pytałem. Wolno mu 
było tak się zachować albo inaczej, ostatecznie był to dom wariatów. Więc 
wzruszyłem ramionami i 
natychmiast o tym zapomniałem. A teraz okazuje się, że to Helena rozmawiała z 
Zeusem! - A 
dlaczego miałbym się nie zgodzić? - spytałem zapalając papierosa, wielce rad, że 
przyniosła aż 
sześć paczek ekstra mocnych, jak uprzednio zażądałem.
- To jakaś skomplikowana aparatura do badania mięśni - wyjaśniła, dodając bez 
żenady: - 
Więc chodzi o to, żebyś się nie przeraził...
- Przeraził?!... - zacząłem się śmiać, chichotać, aż mnie kolka w boku sparła. - 
Sądzisz, że ja 
jeszcze mogę czegokolwiek się przerazić?... Bzdura! - Dobrze, że się zgadzasz... 
Ale nie śmiej się 
- szepnęła blednąc. - Więcej się tak nie śmiej...
Pokręciłem głową. Z politowaniem musiałem patrzeć na swoją żonę, tak jak na 
każdego 
przybysza stamtąd, który nie wie, czym jest obserwacyjna, czyli gwałtowna, czym 
są pasy, czym 
jest ciemność, czym jest wściekłość, i czym jest wrzask, choćby powoływał się na 
Szekspira, 
którego geniusz wiele przeczuwał, lecz tak niewiele doświadczył. Spoglądałem 
więc i leniwie 
paliłem papierosa zaciągając się dymem "priamo lord", jak mówią ci, co znają się 
na katordze. 
Miałem swoje papierosy, swoją żonę. Cóż mi więcej potrzeba do szczęścia? Więc 
siedzę 
uprzywilejowany przy swojej kobiecie. Toczę wokół sytym spojrzeniem. Harambasza! 
Inni przy 
swoich nie wytrzymują, one biedne nie wiedzą, dlaczego? Ich mężczyźni przerywają 
im w pół 
słowa, zrywają się od stolika, odchodzą, przychodzą, siadają, słuchają, znów 
odchodzą, znów 
przychodzą... A one siedzą z coraz większymi oczami, które nic nie rozumieją... 
Więc biedne 
kurczą się ze strachu i nie płacząc płaczą tak gorzko, że unosi się nad nami 
jeden wielki szloch 
tym serdeczniejszy, że wcale go nie słychać! Tymczasem niepokój ich gna, nie 
pozwała im dłużej 
usiedzieć na tyłku, jak mnie podczas poprzedniej wizyty Heleny, taki niepokój, 
którego nie znacie i 
obyście go nigdy nie poznali... Helena o coś pyta. Czy bardzo bolało? Nie wiem, 
co ma na myśli. 
Obojętne, jest na to gotowa odpowiedź, jeśli chodzi o wszelkie bóle, z których 
nie będę się 
spowiadać. Więc macham ręką: nie ma o czym mówić.
- Ale przecież cięli ci ropnie? - Tak. No i co z tego? Patrzę na nią z nie 
ukrywaną ironią. 
Wszystko wiesz. Znakomicie jesteś poinformowana. Gadasz z Zeusem do woli, kiedy 
masz 
ochotę. A on robi wszystko, co sobie zawinszujesz. Jestem pod twoją wszechwładną 
opieką, więc 
przestań zawracać mi głowę pytaniami bez sensu. Zmień lepiej temat. I 
posłuchała! Więc jednak 
wierne małżeństwa znają się przez skórę.
- Nawet nie spytałeś o Jo... - odezwała się cichym głosem.
- A co z Jo? Chora? - zaniepokoiłem się o córkę, ale tak sobie, trochę.
- Nie, nie... - szepnęła.
- Więc co? - zirytowałem się raptem.
- Nic - westchnęła pocierając czoło i skronie. - To ja już sobie pójdę - 
zerknęła ha zegarek. - 
Będzie okropny tłok w kolejce, kiedy wszyscy naraz wyjdą... W tę stronę jechałam 
całą drogę na 
stojąco, z tymi dwiema siatkami... W takim ścisku...
- Chcesz, to idź - powiedziałem. Tymczasem dla mnie każda minuta z nią liczyła 
się więcej niż 
lata, które wspólnie przeżyliśmy! I nie spodziewałem się, że ona zechce odejść 
tak szybko, tak 
obcesowo mnie porzucić... - pierwsza z tych wszystkich kobiet, jakie dziś tu 
przyjechały. Inne 
warują przy swoich mężczyznach... Skoro tak, mogła wcale nie przyjeżdżać! Jeśli 
nic mi się już nie 
należy... Czy ona nie wie, czego mnie pozbawia? Szedłem za nią po schodach na 
górę, dźwigając 
torby pełne wiktuałów, z którymi jest przynajmniej co zrobić. - Trzymaj: się! - 
rzuciła mi w drzwiach i 
znikła. Bez uśmiechu, bez pocałunku. Czyżbym jej uczynił coś złego? - Do 
czwartku!... - 
zawołałem za nią, odrzucając precz resztki dumy. Okrzyk był błagalny, ale nie 
wiem, czy usłyszała, 
bo cerber, tym razem kędzierzawy pielęgniarz Tęgawek, drzwi wyjściowe przed moim 
nosem 
zatrzasnął. Znów zachował się jak Oberteufelfuhrer! Sprawiedliwie musiałem go 
niegdyś tak 
nazwać, zasłużył sobie -. siwy gbur z wywiniętą wargą.
Idąc dalej po schodach myślałem - są ci, którzy zło czynią, oraz ci, którzy 
czynią dobro. Pod 
tym względem świat jest prosty. Nie ma takich, którzy by nie czynili bądź 
jednego, bądź drugiego. I 
nieprawda, że nie mają wyboru. Zawsze go mają, wolność wyboru zawsze noszą w 
sobie. 
Jednakże boją się, uciekają przed nią. Przyjmą każdy przymus z zewnątrz dla 
usprawiedliwienia. Z 
natury nie są ani dobrzy, ani źli, lecz w efekcie ze strach pomnażają zło i 
służą złu wyłącznie, bo 
za czynieni dobra trzeba płacić, płacić grubo więcej... Więc kto ma na to 
ochotę? Kto chce dawać, 
nie żądając w zamian niczego? Nawet Chrystus musiał posłużyć się czymś w rodzaju 
szantażu 
wobec swoich wyznawców! Oferując im nagrodę. Trzeba przekupić tych łajdaków, 
żeby zechcieli 
zrobić cokolwiek dobrego... A bezinteresownie nie łaska? Stąd mamy świat 
Oberteufelfuhrerów, 
którzy pogardzają takimi jak ja, oni mają predyspozycje do rządzenia, siłę, 
posłuch i sukcesy, 
albowiem są absolutni przekonani co do jednej rzeczy, że człowiek to taki 
stworzenie, które nie jest 
w stanie czegokolwiek zrobi bezinteresownie... Hęrr Oberteufelfiihrer! Pan 
wybacz_ ale ja 
począłem się z ducha wolności. Niechże pan nie rechocze. Każdy tak mówi, a potem 
okazuje -się 
co innego, tak? Więc posłuchaj, gruba świnio, nadęty biurokrato, strategu, 
twórco cyklotronów, 
geniuszu napalmu... Otóż ja mam wybór. Mam dwie ciężkie torby pełne wiktuałów... 
Mogę sam to 
zeżreć w cichości, nie dzieląc się z nikim, bo i po co? Nikt mi nie każe. Ani 
też nikt nie weźmie tego 
za .złe, prawda? Więc wszystko jak się należy, z każdego punktu widzenia. Moje 
to moje. Więc 
gdzie tu wybór, hę?... A tu, Oberchuju - schyliłem się nad torbą porywając 
wszystkie pęczki 
rzodkiewek, całe ich naręcze, i pobiegłem zielonym korytarzem, pobiegłem po 
salach pełnych 
moich towarzyszy, częstując każdego.
Rzodkiewki były czerwone. Cudownie czerwone rzodkiewki. Dla wszystkich! Dla 
wszystkich! 
Dla wszystkich! I ręce wyciągały się do mnie. Rzodkiewki czerwieńsze,; niż 
najczerwieńsza 
rewolucja! Och, to my, my wariaci robiliśmy tu swoją rewolucję... Nikt nie 
uszczknął więcej niż 
jedną, nikt nie usiłował porwać całego pęczka, bo każdy zrozumiał, co się tu 
dzieje i co ta chwila 
na- f prawdę znaczy...
Chrupiąc ostatnią rzodkiewkę powróciłem na korytarz! gdzie zostały pod ścianą 
obie torby z 
Supersamu. Nikt; ich nie zabrał. Już z daleka zobaczyłem, że pochyla się nad 
nimi zafrapowany 
dziadek Te-te-te-te, zagląda i coś w nich szpera, lecz chyba nic nie ściągnął, 
choć drgnął 
nerwowo, gdy się zbliżyłem, oświadczając, że to moje. Skinął głową, niezbyt 
zadowolony, ale nie 
odszedł. Oblizał wargi. I spojrzał na mnie z prośbą w oczach. Ślepka miał małe, 
nieodmiennie 
budzące litość, a ja nie cierpię takiego wejrzenia.
- Dałby te-te-te-te... troszka kiełbasy? - wydukał płaczliwym głosem.
- Dałby - powiedziałem i wręczyłem mu solidny kawałek odłamany z pęta.
Przytknął do nosa, powąchał z lubością, przymknął oczy. Sucha, myśliwska 
kiełbasa, która 
ongiś w Polsce bywała. Kiedy dziadunio napawał się tak jej zapachem, schyliłem 
się po torby, aby 
odejść do karmazynowej sali.
- Te-te-te-te-te... - zaterkotał. - Dałby troszka,..
te-te-te-te bułeczki? Nie mogłem dziaduniowi odmówić chleba! Chciałem mu dać 
połowę, ale 
pochwycił całą bułkę paryską. No i dość, idę, lecz on, zdążywszy wepchnąć 
kiełbasę do kieszeni 
szpitalnego szlafroka, a kieszenie to były przepastne, schwycił mnie za rękaw.
- Dałby troszka... cykuladków? Powiedział, jakby z wyraźną w głosie pretensją, 
że sam o tym 
nie pomyślałem. Ale jeszcze bardziej zastanowiło mnie te, że ni stąd, ni zowąd 
przestał terkotać. 
Dostał pełną garść wedlowskich napolitenek w różnokolorowych, papierkach, gdyż 
chciałem go 
wreszcie zaspokoić i pozbyć się natręta, abym miał jeszcze czym obdzielić moich 
towarzyszy z 
karmazynowej sali, którzy ostatecznie byli mi bliżsi niż ten zdemenciały 
dziadunio o chytrenkich 
ślepkach.
- Dałby papieroska? Westchnąłem wymownie, lecz papierosa się nie odmawia. 
Staruszek 
miałby chęć na całą paczkę moich ekstra mocnych. Zawisł jak wysłużony sokół 
gotów spaść na 
zdobycz, lecz musiał tym razem zawieść się na mojej szczodrości. Otworzyłem 
paczkę i dostał 
jednego papierosa. Nic więcej.
- Dałby dwa? - zakwilił.
- Dałby! -warknąłem wyciągając następnego papierosa. I natychmiast schowałem 
paczkę do 
kieszeni, żeby pozbawić go złudzeń.
- Dobry jest, dobry - wymamrotał i pogładził mnie po ręce.
Nie cierpię takich gestów. Żachnąłem się, ale on z niespodziewaną siłą 
przytrzymał moją rękę. 
Schylając się bynajmniej nie po to, aby ją pocałować, choć przez głupi moment 
tak by się 
wydawało, i -. A to... potrzebuje? - spytał zerkając ku mnie.
- Co? - zdumiałem się nie rozumiejąc, dlaczego tak kurczowo ściska mnie za rękę.
Wskazał palcem na moją złotą obrączkę.
- To da?... - i rozpłynął się w wielkiej dla mnie czułości głaszcząc moją drżącą 
rękę swoją 
zimną ręką.
- Da! - odparłem. - Tak da w mordę, że więcej się, dziaduniu, nie pozbierasz!... 
- i wrzasnąłem 
na cały korytarz: - Spierdalaj mi z oczu, Te-te-te-te-te-teL.
Tak czmychnął, że po paru chwilach próżno było go szukać. Natomiast watażka, 
który siedział 
opodal dyżurując przed gwałtowna od razu przywołał mnie do porządku. - Nie 
krzycz tu, panie 
Krzysztof!...
Lecz wnet podszedł, zanim zdążyłem się oddalić, i poklepał mnie po plecach.
- Nie krzycz... - powiedział prawie ciepło.
Poszedłem do karmazynowej sali, gdzie pośród moich towarzyszy rozdzieliłem całą 
resztę 
wiktuałów, ze smakiem, trzeba przyznać, dobranych przez moją żonę, która byle 
czego nie 
kupowała. Żadnych puszek, wszystko świeże, gotowe do jedzenia. Toteż i wszystkim 
znakomicie 
smakowało. Sobie zostawiłem papierosy, no i sernik dla sióstr. Znakomity sernik 
wiedeński. Od 
dawna szukałem pretekstu, aby z którąś z nich - Cherubinkiem, Chochlikiem, 
Pantofelkiem - 
spokojnie i wesoło porozmawiać. Prawdę rzekłszy, zawsze ciągnie mnie do kobiet. 
Kobieta to 
stokroć ciekawszy człowiek. Mężczyzn znam na wylot. W dziewięćdziesięciu 
dziewięciu 
przypadkach na sto wiem, co mi który powie! Czym będzie mi się starał 
imponować... A kobietę 
zawszę odkrywa się na nowo. Nigdy nie jest taka sama. W dyżurce zastałem 
Bourbonkę w 
koafiurze blond. Nieszczęśliwy traf! Ale władowałem się do środka z sernikiem, 
więc już trudno. 
Skłoniłem się grzecznie, zapraszając do poczęstunku.
- Proszę wyjść i nie przeszkadzać... - siedzi nad jakimś tasiemcowym raportem. - 
Nikt pana tu 
nie wzywał.
- Ależ niech się siostra poczęstuje, siostro, proszę...
- Nie! To jest sernik dla pana... Proszę mi zaraz; stąd wyjść!...
Milczałem nie ruszywszy się z miejsca, zaskoczony odmową, która pierwszy raz 
mnie 
spotykała, i skłonny nalegać mimo wszystko... Zajrzałem w jej cętkowane oczy j 
podsunąłem 
sernik niby przynętę, jakbym uparł się nakarmić panterę... Wtedy dopiero na mnie 
warknęła? - Czy 
pańska żona po to dźwiga te torby i tłucze się tą zasraną kolejką, żeby pan 
rozdawał na prawo i 
lewo wszystko, co ona przyniesie?!..
- Nic pani do tego... - odparłem.
- A wynoś się pan, bo zawołam pielęgniarza! - zagroziła zrywając się z krzesła. 
- No już... 
Wynocha! Wypchnęła mnie za drzwi. W oszołomieniu kręciłem się chwilę po 
korytarzu z 
wiedeńskim sernikiem w ręku. Tak niesprawiedliwie obsobaczony!... Cudowne tu 
panują porządki, 
myślałem. Od góry do dołu! Zeus nie chce ze mną rozmawiać, nie ma czasu, 
pierwsza jego 
westalka ruga mnie na poczekaniu, a cerber pielęgniarz, Oberteufelfuhrer, 
zatrzaskuje mi drzwi 
przed nosem! I do kogóż mogę się odwołać, od kogo spodziewać pomocy?... "Ode 
mnie, druhu - 
szepnął. - Tylko ode mnie..." Poznałem ów niezwykle melodyjny głos, jakim, 
bywają obdarzeni 
Sybiracy. Ten sam, który nocą, chyba nie tak dawno, cierpliwie udzielał mi rad i 
wskazówek, 
wyjaśniając, czym jest jadłowstręt, anorexia nervosa... Mój cudowny lekarz, 
który znów odezwał 
się do mnie. Niezawodny mój przyjaciel... Pogawędziliśmy - i już wiedziałem, -o 
mam czynić! Bez 
zwłoki skierowałem się na powrót do zabiegowego i rzekłem do Bourbonki schylonej 
nad raportem: 
- Siostro, proszę mnie wypuścić do kawiarni.
- Dokąd? - Na terenie szpitala jest kawiarnia! Proszę mnie tam puścić.
- Owszem, jest... - odparła odsuwając raport i przyglądając mi się z uwagą, 
jakbym ją czymś 
zafrapował. -Ale będziemy tam chodzić, panie Krzysiu, kiedy wyzdrowiejemy.
- Ktoś tam na mnie czeka... Jestem umówiony, siostro - rzekłem stanowczym-
głosem.
- Z kim? - To mój przyjaciel z młodych lat... Byliśmy razem w stepowym siole... 
Dawno 
podczas wojny... I od tamtej pory wciąż się przyjaźnimy... Zresztą to lekarz - 
dodałem z 
satysfakcją, mając świadomość, że taka informacja musi podziałać na 
pielęgniarkę.
- Lekarz? - od razu chciała się upewnić.
- Tak. Neurofizjolog... - skłamałem, gdyż byłoby, nieroztropnie powiedzieć 
prawdę, że jest on 
znakomitym psychiatrą i psychoterapeutą.
- A jak pan się z nim... z tym panem doktorem, umówił? - spytała zaintrygowana.
- Zwyczajnie.
- Przez żonę?...
- Nie.
- Więc telefonicznie?... - zerknęła na aparat, który był dla nas, 
pensjonariuszy, absolutnie 
niedostępny, bezwzględnie zastrzeżony i nikt z nas pod żadnym pozorem nie miał 
stąd prawa 
dzwonić do miasta ani dokądkolwiek.
- Nie. Telepatycznie - wyjaśniłem z całkowitą swobodą.
- Ach, tak!... No to całkiem w porządku... - westchnęła. - Tylko muszę panu 
powiedzieć, że o 
tej porze kawiarnia jest od dwóch godzin zamknięta... Zamykają o szesnastej... 
Kiedyś pójdziemy 
sobie razem na ciastka... Będzie wiosna, w jakiś ładny dzień... M teraz pora na 
kolację, już na was 
dzwonili. Niech pan pójdzie coś przekąsić, panie Krzysiu.
- No dobrze - zgodziłem się rozczarowany, ale i udobruchany. - A sernik?... - 
rzekłem 
podsuwając na dłoni tekturowe pudełko, w którym złocił się pod czekoladową 
polewą. - 
Siostrzyczko, zanim pójdziemy na ciastka...
Ależ pan jest uparty! - zawołała sięgając po kawałek sernika, który moja żona 
zawczasu 
pokrajała. I jakbym usłyszał Helenę słowo w słowo: - Uparty jak zbój! To chyba 
dobrze, prawda? - 
uśmiechnąłem się.
- Czasem dobrze, a czasem bardzo źle... - pokręciła głową. - Tacy jak pan 
upierają się, żeby 
stąd nie wychodzić... Z naszego szpitala. Wie pan? No, niech pan idzie. Przede 
wszystkim trzeba 
jeść! Tak jak na załączonym obrazku... - włożyła do ust kawałek sernika i 
mrugnęła do mnie okiem.
Ów wiedeński sernik został ostatecznie zjedzony wieczorem w pokoju czterech 
dżentelmenów, dokąd go zaniosłem przypomniawszy sobie, że właśnie tę czwórkę 
ominąłem 
rozdając wszystkie wiktuały. I nawet nie zakosztowali rzodkiewek, gdyż ich 
komnatka mieściła się 
na uboczu, bardzo zaciszna, poniekąd jak Szwajcaria, lecz z dala od szlaków, 
którymi zwykły 
przewalać się burzliwe dzieje. Muszę powiedzieć, że z radością i mnie, i sernik 
wiedeński powitali. 
Nawet ów gnom, kochanek Andromedy, sędzia, z którym miałem na pieńku, bo po-
waśniliśmy się 
przecież co do zasadności exodusu na inne planety, puścił moje sprzeciwy w 
niepamięć. I całą 
naszą zażartą podówczas zwadę potraktował tak, jakby jej wcale nie było! Właśnie 
najmilszą 
stroną tworkowego savoir-vivreu była serdeczna niepamiętliwość. Jeden drugiemu 
nawymyślał, 
skoczył do oczu - i niebawem witał go jak przyjaciela, dawno nie widzianego, za 
którym zdążył się 
stęsknić. Tu nie chowało się urazy. Najlepszy dowód - dziadek Te-te-te-te, który 
krążył pod 
komnatka czterech dżentelmenów, gdzie po zjedzeniu sernika siedzieliśmy paląc 
papierosy. Kiedy 
wystawał przed progiem, udawałem, że go nie widzę, nie mogąc zapomnieć, że miał 
czelność 
próbować wycyganić ode mnie obrączkę. Uważał, że taki stuprocentowy frajer 
nieprędko mu się 
trafi! Więc niech teraz za to poczeka sobie za progiem... Ma nauczkę. W dodatku 
plugawy to był 
dziadunio, co tu dużo gadać. Na koniec ośmielił się wreszcie, postąpił naprzód i 
zaterkotał do 
mnie, przymilając się - o papierosa. Oczywiście dostał go zaraz, bez żadnej 
wymówki. I schował 
do kieszeni, lecz nie kwapił się odejść.
- Da dwa? - przymilił się wyciągając rękę.
- Dwa i szlus! - powiedziałem wytrząsając następną sztukę z paczki. - Dwa i 
bolsze nie budiet! 
Zapamiętaj to sobie, dziaduniu, i bądź zdrów! Chciałem podać mu ogień, ale on 
wzbronił się, 
gwałtownie machając rękami. I czym prędzej drugiego papierosa schował do 
kieszeni. Chciał 
widać wypalić w samotności, porozkoszować się, mieć tę jedyną przyjemność, kiedy 
człowiek ćmi i 
nic go nie odrywa od palenia. Też to rozumiem.
- Dobry jest, dobry... Te-te-te-te-te... - skonstatował z przekonaniem i 
poszedł.
- Chłopek-roztropek! - mruknął Piotr, kręcąc głową. - Co za czasy... Więcej tu 
chłopów niż na 
odpuście, a na pewno więcej "niż nas inteligentów wszystkich do kupy!,.. - A 
kto, do cholery, ma 
być zdrów psychicznie, my czy oni! Tymczasem masz wrażenie, że oni się tu pchają 
drzwiami i 
oknami...
- E, wszyscy się pchają. Cyganie też - dorzuciłem.
- Z tymi sprawa jest prostą - odparł Piotr.
- Dlaczego? - A co może zrobić Cygan bez konia? Tylko zwariować.
- Co racja, to racja - mruknął markiz de Sade.
Nazywajmy go tak dla porządku, albowiem, choć porządek mi się odmienił, 
przeinaczył, to 
chyba niecały, nie wszystek. Jeśli pominiemy nawet siłę przyzwyczajenia, która 
tylko utrwala 
pewne rzeczy, pozostaje coś w rodzaju zaklęcia - diabelska moc sugestii, z 
której niełatwo się 
otrząsnąć.. Zwłaszcza że z urojeń rodzą się tylko nowe urojenia, aż namnoży się 
ich tyle, że 
stworzą rzeczywistość równie prawdziwą i jasną jak słońce na niebie. I jeśli 
nawet człowiek 
zaczyna sobie uświadamiać, że to nic więcej tylko oczarowanie - ów cały świat, 
który w sobie nosi 
- ulega nadal siłom sugestii, wielkim energiom, niespożytym energiom, które tę 
rzeczywistość 
powołały do życia. I wbrew własnym podejrzeniom wcale nie jest przeświadczony, 
że to, w czym 
się obraca i żyje, jest umysłu oczarowaniem, niczym więcej! Bo dla każdego z nas 
świat 
wyobrażony jest prawdziwy! Nie mniej, lecz bardziej niż dla dziecka pogrążonego 
w zabawie. Od 
początku do końca żyjemy własnym wyobrażeniem o świecie... Więc dlaczego 
mielibyśmy 
kwestionować jeden obraz na rzecz, drugiego, skoro oba są nasze To my 
przetwarzamy 
rzeczywistość, we własnym zakresie każdy z nas jest na prywatny użytek urodzonym 
demiurgiem, 
choćby nawet nie zdawał sobie z tego sprawy... Ta właśnie myśl nawiedziła mnie 
ostatniej nocy. I 
dodała mi otuchy. Rozjaśniając wszystko naraz! Jakby wreszcie sprawdziły się 
słowa - 
EVERYTHING IS ALL RIGHT! - które, w tej komnatce usłyszane, zapadły w moją 
pamięć... 
Zawołał tak potomek Azteków, długogłowy młodzieniec i - daj Boże! - przyszły 
architekt, tenże 
sam, co siedząc nie opodal na łóżku, nie uczestniczył w naszej rozmowie, lecz w 
skupieniu 
szkicował czytelnię główną Biblioteki Narodowej w rzucie poziomym. Każdy musi 
dojść do ładu ze 
swoim światem, myślałem, więc dlaczego mnie miałoby się tonie udać? - A z 
chłopem wcale nie 
tak prosto! - perorował Piotr. - Zastanówcie się.. Przecież niczego mu nie ode 
brano! Przeciwnie! 
Dostał wszystko, czego dusza zapragnie. Na pewno więcej, niż kiedykolwiek mógł 
się spodziewać.
- I ucieka do miasta! - wtrącił drobniutki sędzia, zwolennik exodusu na mgławicę 
Andromedy. - 
I cierpi w mieście! Nie chce się przyznać, ale cierpi, jakby go batożyli... Lecz 
wytrwały i zawzięty, to 
cierpi, bo jednakowoż różne pożytki z tego ma... A ten, co został na wsi, 
cierpi, że nie uciekł do 
miasta... Też by kmiotkom świecił w oczy! Ot i wszystko! - Może... - zastanowił 
się Piotr, kiwając 
głową. - Chociaż ja wam powiem, to będzie ogólnonarodowe nieszczęście! Krach dla 
narodu 
gorszy niż okupacja... Co tu dużo gadać! Kto za okupacji uratował naród przed 
śmiercią głodową? 
Chłop i tylko chłop. I te baby, co rąbankę wiozły pod spódnicą... Tym należy się 
pomnik. To była 
nasza Nike! - Zbyt wiele polskich kobiet poległo w walce, żeby miał pan prawo 
tak mówić! - 
obruszył się markiz, w którego raptem wstąpiła energia.
Nie wtrącałem się do ich sporu. Czy na cokół należało wywindować symbol z 
mieczem, czy 
symbol z połciem słoniny. Nike czy Babę? W moim przekonaniu zasłużyły na to, aby 
znaleźć się 
obie na piedestale. Szkoda, że brak mam odwagi w docenianiu wielkich zasług 
tylko dlatego, że 
ktoś brał za nie pieniądze. Nad Wisłą wszyscy uważają, że życie i zdrowie godzi 
się narażać 
wyłącznie gratis. Inaczej nie ma powodów do szacunku. Zapłacili handlarce 
młynarkami, no i z. 
głowy, bo wcale nie chciała się zachowywać jak Emilia Plater, Litwinka, -
dziewica i bohater. Coś 
nasz wielki wieszcz zaciążył nad naszymi współczesnymi poetami, bo żaden nie 
miał śmiałości 
upomnieć się o godną pamięć w narodzie dla polskiej baby, która pod spódnicą 
szmuglując mięso 
przeciwstawiła się skutecznie eksterminacyjnej polityce Heil!, Heil!, Heił! 
Hitlera, który rozkazał 
zamorzyć nas głodem. Więc nie uczczono polskiej baby ani jednym wierszem, nie 
mówiąc o 
pomniku. Tylko pieśń gminna o niej nie zapomniała, bo żywe ma serce. Tymczasem 
markiz i Piotr 
zaperzyli się obaj, wiodąc spór, .który moim zdaniem nie miał sensu.
- No, to wiedzcie! - zawołał Piotr potrząsając siwą czupryną. - Wiedzcie, że 
zdarzyło mi się 
jakiś czas zaopatrywać Warszawę drogą wodną... Łodzią na pych, żeby cicho 
szła... Targaliśmy 
połcie aż spod Kazimierza, z Janowca, na wierzch plandeka, trochę kamieni, byle 
co... No i 
wędziska, bo w ogóle to niby rybacy,.. Najgorsze przejście pod mostem w 
Puławach, wachmanów 
krocie! Nocą reflektory po rzece... Ale nie o tym mówię!... Więc raz lądujemy po 
nocy w Janowcu, 
łódź na brzeg, bo do wsi kawałek pieszo... I już na nosa czuję, że niedobrze... 
Kontyngent albo 
kontrybucja. Zgadza się, Szwaby wieś do cna z nierogacizny obłupiły... I cała 
nasza mordęga na 
nic! Ale wchodzę do izby, patrzę... Cholerny świat! Wieprz pod pierzyną! Tylko 
mu uszy na 
poduszce sterczą! W małżeńskim łożu, pod Sercem Jezusowym! Nasz znajomy 
gospodarz ukrył 
pod pierzyną wieprza! Wyobrażacie sobie, co to znaczy - chłop?... - Piotr zerwał 
się z łóżka z 
błyszczącymi oczami. - Niewiele brakowało, a zasalutowałbym z okrzykiem: Niech 
żyje Polska!..., 
Akurat!... - mruknąłem, bo coś mi się tu nie zgadzało. Przecież służyłeś w 
Luftwaffe! - zauważyłem 
z przekąsem.
- Co? - Kwęknął Piotr nieco zbity z tropu. - A, w Luftwaffe?... Też byłem! Na 
samym początku. 
Bo w Gdańsku mieszkając do wybuchu wojny, trafiłem do Luftwaffe... Wzięli mnie 
jako 
gdańszczanina do szkoły pilotażu, loty rozpoznawcze.. Nad Białorusią i tak 
dalej... Raz nas Ruscy 
pomacali i wylądowałem w lazarecie... Ale za to, dzięki tej kontuzji - chwała 
Bogu, że nas kropnęli! 
- najwspanialszy był urlop w Paryżu. Człowieku, te Francuzeczki...
- Dobra, dobra. Idę spać.
- Dlaczego idziesz spać?! - zawołał Piotr i poczuł się-dotknięty.
- Bo mnie morzy. Każą mi połykać furę pigułek. Więc oczy mi się kleją, Peter, i 
chyba 
rozumiem piąte przez dziesiąte... O Paryżu lepiej sobie pogadasz nie ze mną, 
tylko z panem... ~- 
wskazałem na przysłuchującego się markiza, który zamrugał oczami.
- A to czemu? - zdziwił się Piotr.
- Tak sobie - mruknąłem i poszedłem, nie wdając się w dalsze wy jaśnienia, które 
dopiero 
mogły się okazać podejrzane! To jest właśnie ta wredna pułapka normalności, 
myślałem. Że moje 
wyobrażenia odbiegają od cudzych wyobrażeń! A cóż w tym złego? Zawsze tak jest w 
ludzkich 
stosunkach. Każdy ma inne wyobrażenia i święte do tego prawo. Więc dlaczego 
kwestionuje się 
moje prawo do moich własnych wyobrażeń? Dlaczego to ja właśnie mam być 
nienormalny? A ci, 
którzy to orzekli, są normalni! Przepraszam za bezczelność, moi drodzy, ale 
gdzie jest owa, 
norma? Wy mi ją najpierw pokażcie! Jeśli idzie tu o rudymenta, Jeśli winniśmy 
się zgadzać co do 
pewnych podstawowych rzeczy, to ja również z pełną świadomością zgadzam się, że 
dwa i dwa 
jest cztery. Więc? O co wam, troskliwi ludzie, w białych kitlach, o co wam 
chodzi? Co wam się 
mieści, a co nie mieści w waszych granicach normalności? Wiem, że nie otrzymam 
na to 
odpowiedzi - bynajmniej nie dlatego, by jej nie było! - tylko nikt z was, ani 
ty, o Zeusie, ani twoje 
westalki, nie zechce ze mną jak z myślącym człowiekiem porozmawiać. Potraficie 
tylko dać mi na 
sen, więc zaraz zasnę. I chwała Bogu!, bo pod tym dachem można zwariować...
Poniedziałek okazał się ze wszech miar niezwykłym dniem, nie przylegającym do 
szpitalnej 
rutyny, która zakładała, że co dzień będzie to samo i w tym samym rytmie: 
pobudka, toaleta, 
zastrzyki, śniadanie, leki, sprzątanie, obiad, leki, kolacja, leki i spać. Zatem 
jeden dzień nie różnił 
się niczym od drugiego i właściwie obojętne, czy zwał się tak albo siak. Prócz 
czwartku, a 
zwłaszcza niedzieli, kiedy zbliżały się odwiedziny, na które każdy czekał z 
bijącym sercem. Wizyty 
czwartkowe okazywały się dość niepewne, na dwoje babka wróżyła, gdyż dla naszych 
bliskich był 
to dzień pracy, a dla nas często dzień rozczarowań i daremnego wyczekiwania, 
choć mnie 
osobiście Helena nie zawiodła dotąd ani razu. A co do poniedziałku - rzecz 
istotna - człowiek 
wiedział, na jakim świecie żyje, orientował się, że to jest właśnie 
poniedziałek, gdyż wczoraj cieszył 
się niedzielną wizytą! A potem już rachuba dni przeważnie się gubiła. Dość na 
tym, że budząc się 
w karmazynowej sali, po raz pierwszy uświadomiłem sobie, że to poniedziałek! Zaś 
dzień nazwany 
to; już całkiem co innego niż dzień bez nazwy, prawda? Lecz może to pojąć tylko 
ten, kto sam żył 
dniami bez nazwy, czasem nieokiełznanym. Otóż to pierwsza niezwykłość, którą 
przyniósł ze sobą 
ów poniedziałek...
A druga, że zaraz zakropiono mi pod powieki atropinę, aby powiększyły się moje 
źrenice, 
jakbym był rzymską pięknością z czasów cezarów, bo ponoć one w ten sposób 
dodawały blasku ,i 
czaru swej urodzie... Okazało się, że moja uroda i magia mojego spojrzenia 
niewiele z tym miały 
wspólnego, gdyż w gruncie rzeczy chodziło o badanie dna oka, któremu zostałem 
poddany w 
ciemni za po-: mocą przemyślnej aparatury. Przypominała mi bombę kobaltową albo 
obły pojemnik 
z rozżarzonym do białości światełkiem lasera, którego promień przebije na wylot 
słonia i księżyc. Z 
trudem udawałem, że się nie boję, zwłaszcza że to kobieta obsługiwała tę groźną 
aparaturę;, a 
wstyd lękać się i .nie dowierzać kobiecie. Nie mógł to laser, gdyż na poczekaniu 
wypaliłby mi oczy! 
Nasi książęta piastowscy i w ogóle władcy średniowiecza dopiero umieliby zrobić 
z tego użytek, 
zamiast trudzić się wyłupianiem i wypalaniem wrzącą oliwą, niestety urodzili się 
za wcześnie... 
Wszakże to, co mnie miało spotkać, przeszło wszelkie moje wyobrażenia... 
Ujrzałem? Ależ tak, 
ujrzałem oko moje od wewnątrz! Zajrzałem w głąb swojego ciała, struktury 
materii, której nie 
znam... Różowe gniazdko, całe wnętrze gałki, ciepłe i przytulne, to szczęście 
coś takiego 
zobaczyć, pokryte pajęczynką moich naczynek, wilgotne i cudownie żyłeczkowane... 
Nie do wiary! 
Króciusieńka, a jednak była to jedna z najpiękniejszych chwil w moim życiu, w 
każdym razie w 
tworkowskim życiu - tam, w tej ciemni, gdy świetlisty aparacik zaglądnął .w głąb 
mojego oka przez 
rozszerzoną źrenicę, a ja w niepojęty sposób ujrzałem, co tam kryje się w 
środku! Jakbym wbrew 
prawom optyki uzyskał wgląd W niewidzialne, w swoje własne żywe wnętrze, w 
tajemnicę natury. 
O tak, zachwycam się, gdyż nie wiem, jak to było możliwe! Oczywiście dla kogoś 
może to i proste, 
skoro w naszej epoce wszystko, co niezwykłe, okazuje się właściwie proste ku 
powszechnemu 
zadowoleniu. Przyznaję, że nie znam sekretów optyki i zamiast wgłębiać się w 
nie, wolę pozostać 
przy swoim. Człowieka stać na tworzenie rzeczy cudownych, myślałem, chodząc tam 
i z powrotem 
po zielonym korytarzu. Dlaczego szkiełkiem i okiem mamy im tę cudowność 
odbierać? Ten 
poniedziałek był dniem niezwykłym także z innego powodu. Przyjechały bowiem 
ogolone głowy! 
Wyglądałem przez zakratowane okno, gdy jednego po drugim wysadzano z sanitarki 
ze znakiem 
czerwonego krzyża. Siedmiu... Kto im się przyjrzał, domyślił się, z kim ma do 
czynienia... Młodzi 
kapłani starożytnego Egiptu! Rośli i smukli, czaszki ostrzyżone do samej skóry. 
Tylko szczecinka 
na głowach. Oczywiście czarnej maści, choć jeden był jasny, ale sześciu 
ciemnych. Ci sami, którzy 
postronnym bronili dostępu do ezoterycznej wiedzy i w rezultacie opóźnili dzień 
wykorzystania 
energii atomowej najmniej o tysiąc, a bodaj o znacznie więcej Jat. Rozlokowali 
się wszyscy w 
naszej karmazynowej Komnacie, rozstawiając dodatkowo siedem składanych łóżek 
polowych, 
dostarczonych przez watażkę z magazynu, takich samych, jakie miał feldmarszałek 
Kitchener, 
spoglądający na ruchliwych cudzoziemców bardzo nie-łaskawym okiem. Dziwnie się 
zachowywał 
earl of Khartoum, gdyż w końcu byli to przodkowie współczesnych Egipcjan, z 
którymi serdeczne 
miewał stosunki, skoro został naczelnym wodzem ich armii, sirdarem. Tymczasem 
wyraźną 
okazywał im niechęć. Ale mniejsza. Dość, że w karmazynowej sali zrobiło się 
tłoczno i ciasno jak 
na perskim rynku, tak była zastawiona łóżkami, że tylko przesmyk wąski pozostał, 
jeden i drugi, 
którym dało się przecisnąć do wyjścia. Książę też był niezadowolony i chyba 
tylko nienaganne 
maniery pomagały mu znosić z godnością ten dopust boży. Krawiec sarkał 
potrząsając kikutem. 
Właściwie każdy na swój sposób protestował. Tylko Dziadek przyjrzawszy się 
cudzoziemcom 
klasnął w ręce! I to mi wystarczyło.
Krążyłem wokół nich z wielkim zaciekawieniem. Pogadując, z którym się dało. 
Jeden znał się 
wyśmienicie na balistyce. A także miał pojęcie o rakietach transkontynentalnych. 
Głowicach. 
Samonaprowadzaniu na cel. Et cetera. Z czego wynikało, że kapłani w swoich 
tajemnych 
doświadczeniach wyprzedzili podówczas, a nawet przeskoczyli naszą epokę! Budzi 
to w nas 
zawiść i szacunek, oczywista... Więc nie darmo mumię Ramzesa XIII na Orły 
Francuzi powitali 
Marsylianką i paradą Gwardii Narodowej... Przywiezioną rzekomo do remontu, 
zabicia grzybka i 
odpleśnienia... Za dużo tych rzetelnych powodów podali panowie Francuzi do 
publicznej 
wiadomości, aby można było dać się nabrać, że niczego pod podszewką mumii, wśród 
zwojów 
bandaży szperając, nie poszukiwali cichaczem! Może szło o skrawek papirusu, na 
którym 
starożytni utrwalili dla potomności wzór neutronowych reakcji... Coś, co pozwoli 
nam calusieńką 
ziemię przeistoczyć w obłoczek pary, który uleci do słońca... jak spełnione 
marzenie!... Ciekawe, 
czy ci starożytni kapłani orientują się, że my mamy swoich własnych, którzy 
skuteczniej zmierzają 
do tego samego? nie tak wiele różnią się od starożytnych - oprócz tego, że są 
najokrutniejszymi 
barbarzyńcami, jacy kiedykolwiek znaleźli się na tropie! najwspanialszych 
tajemnic... I zamierzają 
je wykorzystać do unicestwienia życia, przekreślając wszelkie prawa na- 
Tymczasem jako Secret 
Agent of Good Will, Tajny Agent Dobrej Woli, i członek Międzynarodówki Mózgów, 
która miała 
zadanie pokrzyżować szyki tym zwyrodnialcom osłoniętym dostojeństwem nauki, tym 
anihilatorom, 
unicestwiaczom, aby ich spisek poszedł na marne - musiałem wysondować młodych 
kapłanów, 
czy orientują się., W czym rzecz? Po kilku moich pytaniach - oczywista, dość 
zawoalowanych - nie 
miałem wątpliwości, że są to ludzie pod tym względem całkiem nieźle... 
uświadomieni! Któryś 
nawet dał mi do zrozumienia, dlaczego znaleźli się tutaj w domu obłąkanych... - 
Właśnie dlatego! - 
szepnął. Pojąłem, że są oni po mojej stronie, kieruje nimi wstręt do 
barbarzyńców, nie przyłożą ręki 
do doskonalenia środków zagłady, a swoją wielką wiedzę pragną poświęcić 
przeciwdziałaniu, jeśli 
to jest możliwe... - Jakże, panowie! - zawołałem. - Gdyby nie było to możliwe, 
nie mielibyśmy o 
czym mówić! . Wówczas spojrzeli po sobie w milczeniu d wyczułem w nich głęboką 
niewiarę, z 
gruntu mi obcą. Ów sceptycyzm zapędził ich tutaj. Podejrzewam, że nie mogąc 
sobie poradzić z 
trwogą i bezsilnością uciekli do domu obłąkanych. Biedni kapłani egipscy, 
siedmiu zaplątanych w 
wiek dwudziesty, któremu odmówili zgody na obsługiwanie wyrzutni, wykonywanie 
rozkazów i 
poleceń. Oto, siedem, krów chudych!, myślałem patrząc na tych chłopców. Winienem 
znaleźć dla 
nich pociechę, niech nie sądzą, że tłustym krowom uda się skazić ziemię i niebo.
- A dlaczego miałoby się nie udać? - zagadnął czarnooki, który mógłby uchodzić 
za 
dziewczynę, tak piękne miał oczy o judejskim blasku.
Ów młodzieniec, starożytny mistrz balistyki, miał śniadą płeć, włos czarny, a 
także intrygującą 
umysłowość. Taka inteligentna szelma, że wkrótce musieliśmy się posprzeczać. 
Doszło do scysji, 
kiedy zacząłem im objaśniać jaki jest sekretny, a najprostszy sposób krzyżowania 
zamiarów. 
Starczy założyć nogę na nogę! Albowiem każda moja noga reprezentuje określoną 
siłę. Dajmy na 
to: prawa przedstawia Siłę X - nie mogłem im zdradzić, która rzeczywiście jaką 
siłę stanowi, więc 
mówiłem ."dajmy na to" - natomiast lewa Siłę Y. Nie ulega wątpliwości, że są to 
siły 
antagonistyczne, zdolne wywołać niewyobrażalną katastrofę, lecz ja obie je 
kontroluję! Jeśli któraś 
z nich zaczyna przeważać, zakładam nogę na nogę... Siłę X przyciskam Siłą Y i 
vice versa, 
zależnie od potrzeby. Wtedy powstaje paradoks bezpieczeństwa - antagonistyczne 
siły wspierają 
się wzajemnie, wprawdzie ta na górze ma chwilową przewagę, ale tylko dlatego, że 
wspiera ją ta 
na dole, i właściwie obie siły są tak ze sobą związane i tak zależne od siebie, 
że niezdolne uczynić 
czegokolwiek złego!... Dam przykład: starczy położyć się na wznak, wyprostować 
nogi na 
karmazynowym kocu, wtenczas lewa stopa stercząca ku niebu reprezentuje wyrzutnie 
X, prawa 
zaś - wyrzutnie Y. Leżysz z głową na poduszce i kontrolujesz, prawda? Lewa coś 
kombinuje, 
natychmiast przyciskasz ją prawą. I spoczywają obie ślicznie związane, 
przytulone do siebie jak 
dwa jagniątka.
Sekret, który ujawniłem wraz z tajnym instruktażem, zrobił na tych chłopcach 
ogromne 
wrażenie, choć byli to obeznani z niezwykłościami kapłani egipscy, którzy 
zaćmienie słońca umieli 
wykorzystać bez pudła dla celów politycznych. Jedynie ów czarnooki wybuchnął 
gromkim 
śmiechem. Zeskoczył z polowego łóżka trzymając się za brzuch. Śmiał się i śmiał, 
z pyzatym 
obliczem pełnym uciechy i szyderstwa.
- Rany boskie, czarna magia! - zawołał klaszcząc w ręce, tańcząc w kółko. - 
Wśród 
troglodytów... tak!? Wśród Maorysów, owszem! Ale wśród nas?! W dwudziestym wieku 
Geniusza 
Komputera?!... Chłopaki, bo dam się wypierdolić!... - i dławił się Ze śmiechu.. 
- Nie myślałem, że 
będzie tu tak wesoło!...
Och, dopiekł mi do żywego. Zamilkłem urażony, przysięgając sobie, że nigdy 
więcej na żadne 
wynurzenia nie; dam się naciągnąć tym szczeniakom. Bo i po co dostarczać im 
zgrywy?! Egipt z 
epoki faraonów czy Europa epoki kontestatorów, bez różnicy... Młodziaki zawsze 
będą, 
zarozumiałe. Mogą się wypchać swoją inteligencją, mogą świecić nią swoim siksom, 
nie mnie... 
Wprawdzie reszta, zwłaszcza ten jasnowłosy, starała się szczerze zatrzeć złe 
Wrażenie, za 
wyskok kumpla przeprosić i udobruchać mnie, brodatego weterana tego domu, w 
którym czuli się 
marnie, bez gruntu pod nogami, ale ja nie odmawiając im pomocy we wszystkim, co 
dotyczy życia 
codziennego, nie zamierzałem odstąpić od zasady niewyjawiania im żadnych rzeczy 
tajemnych. 
Dlatego też przełknąwszy zniewagę nie wdałem się w polemikę z czarnookim na 
temat czarnej 
magii, Czyżby nie wiedział, nieszczęśnik, ile sam jej ma w oczach? Lepiej niech 
mnie uważa za 
pożałowania godnego szamana, maga od siedmiu boleści! Wszak ja swoje wiem...
Myślenia magicznego niełatwo pozbyć się człowiekowi, albowiem rodzi się ono i 
odradza 
dzięki sile skojarzeń, sile, mocy skojarzeniowości. Bez owej siły, którą 
człowiek został obdarzony, 
nie byłoby ani nauki, ani sztuki. Ani poezji, ani fizyki. No bo skąd one się 
wzięły? Przynajmniej wy, 
chłopcy, za którymi stoi taka genialna tradycja, myślałem patrząc na gromadkę 
ogolonych głów, 
siedzącą w skupieniu na polowych łóżkach, moglibyście pamiętać, że filozofia i 
sztuka, i nauka 
wzięły się ze zdolności magicznego myślenia, czyli poszukiwania związków tam, 
gdzie pozornie 
one nie istnieją... Astrologia, proszę was, może być bajką lub czystą grą 
wyobraźni, dopóki los 
jednostki wiąże z konfiguracją gwiazd. Lecz zarazem wyraża wielką prawdę o 
współzależności 
człowieka i wszechświata, gdyż człowiek i gwiazda istnieją pospołu, przy czym 
gwiazda nie jest 
zależna od człowieka, a człowiek od gwiazdy z całą pewnością tak! Więc właśnie 
magiczne 
myślenie, polegające na sile skojarzeń, którą potocznie zwiecie geniuszem, to są 
te "moce 
nadprzyrodzone", owa "magia", biała czy czarna, która była i jest przeczuciem 
praw rządzących 
Kosmosem. I waszą łepetyną! Zrazili się moim milczeniem, pokładli na łóżkach, 
czarnooki gapiąc 
się w sufit dłubał w nosie. Natomiast jedyny wśród nich jasnowłosy, jeśli można 
go tak nazwać, 
gdyż czupryny obsmyczono im jak rekrutom, odnosił się do mnie z wyraźną atencją. 
Pozwoliłem 
mu przysiąść na moim karmazynowym łożu, poczęstowałem ekstra mocnym. Nie dało 
się ukryć, 
że był wystraszony. Strzelał oczami na boki. I uciekał spłoszonym spojrzeniem, 
gdyż peszył go 
widok po jednej i po drugiej stronie. Z prawej eks-jenerał potrząsał bez ustanku 
swoim obnażanym 
kikutem, jakby go chłodził w powietrzu. Różowa noga kiwała się jak obcięta trąba 
słonia. Zaś z 
lewej - ż pulsującą dziurą w czole postękiwał Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białych-
Róż, ściskając 
oburącz trzeszczącą z bólu głowę.
- Kto to? - szepnął młodzieniec, znękany ich widokiem, co dobrze świadczyło o 
jego 
wrażliwości. - Kto oni są?, -wyjąkał.
- A widzisz! - odparłem. - Mogłoby się zdawać, że jeden to sam Sowiński jenerał, 
a drugi sam 
Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż... Wielka legenda wojska polskiego in 
corpore! Potęga 
nasza i chwała... - Młodzieniec słuchał z uwagą, jakbym go oprowadzał po 
gabinecie H figur 
woskowych, westchnąwszy machnąłem ręką. - Tymczasem okazuje się, że pierwszy to 
krawiec, 
który po wódce wpadł pod pociąg. A drugi to szoferak, który wywołał 
katastrofę... Co zresztą w 
niczym nie umniejsza ich cierpień! - Nie da się im pomóc? - spytał młodzieniec, 
w którym 
sprawiedliwie wyczułem pokrewną mi duszę.
- Po to się tu znaleźli - rzekłem. - Ale jeden nie umie przyjąć swojego 
kalectwa. A drugi nie 
potrafi sam znaleźć sposobu na ten cholerny ból, który rozsadza mu czaszkę 
znienacka...
- A może nie ma sposobu? - Nieprawda - odparłem. - Jest sposób na wszystko.
- Pan tak uważa? - poruszył się młodzieniec zaintrygowany.
- Wiem o tym... I życzę ci, abyś się sam przekonał, póki czas.
Pokręcił z niedowierzaniem swoją ogoloną głową.
- Pan by się zgodził, że wszystkie armie trzeba wpakować do muzeum i kwita? - 
Tak. Prócz 
wojska polskiego.
Młody człowiek żachnął się, w bezsilnym gniewie palnął pięścią w kolano. 
Skurczył się, zmalał 
i siedział zgarbiony. Po chwili szepnął zerknąwszy na mnie: - To był żart, 
prawda? - Powiedzmy.
Zgarbiony szeptał gorączkowo: - Mam dość! Absolutnie dość... Oni też... - mówili 
o swoich 
towarzyszach, którzy szybko popadli w drzemkę na łóżkach polowych. - Nigdy 
więcej, na. rany 
Boga... Jeśli tak, to wolę skończyć ze sobą... I cześć! Sam pan mówił, że na 
wszystko jest sposób, 
no nie? Zgoda. Ale nie zalecałem akurat tego sposobu! Sam wiesz, że staje się 
dobry tylko w 
wyjątkowych okolicznościach. Kiedy niestety jest nieodzowny. Bywa, że trzeba się 
zabić... Ale to 
ciebie nie dotyczy.
Starczy, że wezmą, mnie tu za symulanta!... - odparł w popłochu.
Chwileczkę. A ty jak masz na imię? - Adaś.
Proszę, proszę. Adam! No jasne! Więc to ty nosisz imię pierwszego człowieka! 
Jakżeby 
inaczej... Domyślałem się, że wszyscy macie imiona wywiedzione z najstarszych 
tradycji... Do 
diabła, siedmiu wspaniałych! - Pan żartuje...
- Nazwijmy to żartem bogów! -,zaśmiałem się serdecznie. - I ty się obawiasz - 
szepnąłem - że 
wezmą cię za symulanta?...
- Tak. To najgorsze, co może mnie spotkać... - wyjąkał przerażony.
- Oczywiście, jeśli będziesz się wygłupiać...- powiedziałem.- Wtedy tak! Wtedy 
wezmą cię za 
symulanta bez dwóch zdań... Powiedzmy, gdyby ci przyszła ochota - zajrzałem mu 
wymownie w 
oczy - udawać na przykład kapłana egipskiego...
- Kogo? - spytał z głupia frant. Miał refleks, chłopiec, jak się patrzy! - 
Kogokolwiek! - 
powiedziałem, rad przyklasnąć jego roztropności. - Tak, gdybyś udawał 
kogokolwiek, podpadniesz 
natychmiast... Więc bądź sobą! I pamiętaj, to zupełnie wystarczy... Każdy, kto 
naprawdę jest sobą, 
ma największą szansę zostać uznanym za wariata... Dlaczego?, pytasz... Dwa 
ziarnka piasku nie 
różnią się niczym, ale my?... Przecie każdy z nas, każdy człowiek, jest wariatem 
in spe. Nie darmo 
termin ten wywodzi się od łacińskiego słowa "varius", czyli różny... Sprawdzisz 
to wkrótce i jeszcze 
mi podziękujesz. Więc bądź sobą! - Proszę mi to wyjaśnić, ale na serio - 
westchnął pocierając 
czoło. - Nie nadążam za pańskim dowcipem...
- A cóż tu wyjaśniać, mój drogi? Bez przyczyny nie znalazłeś się w domu 
obłąkanych. I to twój 
pierwszy plus.
- Nie jesteś przestępcą, którego skierował tu sąd. I to twój drugi plus. A 
ponieważ 
doświadczone oczy będą cię tu stale obserwowały, wystarczy, że będziesz 
zachowywał się 
zwyczajnie, tak jak ja, to wyda się na tyle podejrzane, że od razu zostaniesz 
poddany kuracji... I to 
jest ten trzeci plus, o który ci właśnie chodzi! - Aha! - zawołał młodzieniec - 
teraz już wiem...
I dziękuję, że potraktował mnie pan poważnie...
Dalibóg, wyrażał się jak chłopiec z dobrego domu, które to domy tak dawno 
wyginęły, że 
zdążyłem o nich zapomnieć i nie chciało mi się wierzyć aby w naszych czasach 
ktoś mógł 
"odebrać tak staranne wychowanie", jak mawiał czcigodny pradziadek do zacnej 
prababci. A przy 
tym miał ujmujący sposób bycia, czysty, prosty i naturalny. Uśmiechnąłem się, 
chcąc mu 
odpowiedzieć z nie mniejszą galanterią: - Niepoważnie można traktować tylko 
siebie, co zwłaszcza 
tutaj, w domu obłąkanych, na ogół się udaje... Więc warto skorzystać z okazji, 
aby się tego 
nauczyć... Mój miły Adasiu.
Wysłuchał z zastanowieniem. I zagustowawszy w moim towarzystwie, chciał mnie 
wypytać o 
różne istotne sprawy. Więc zadał mi konkretne pytanie: - Ale kto tutaj leczy? - 
Ba! - odparłem 
zakładając ręce pod głowę i wyciągając się na poduszce. Czułem się jak weteran 
udzielający rad 
późnym wnukom, które nie zrozumieją już ani jego trudu, ani jego znoju, więc o 
tym zmilczeć 
trzeba. I skoro silniejszy wręczyć im wiatyk. - Pamiętaj, w szpitalu 
psychiatrycznym przede 
wszystkim leczy pielęgniarka. I miej to zawsze na uwadze!... Pielęgniarzy unikaj 
jak ognia, 
wszystkich bez Wyjątku. Od sprzątaczek i posługaczek niewiele się spodziewaj... 
Chyba że od 
Mateczki, taka siwa, maleńka i bardzo gruba... Inne potrafią tylko wrzeszczeć. I 
nasłuchasz się 
jeszcze tego babskiego jazgotu (od samego rana!... A lekarza, lekarkę, jeśli raz 
na dzień 
zobaczysz, to i tak nie licz na nic więcej prócz banalnych pytań i pośpiesznej 
rutyny... Garnij się do 
pielęgniarek, choćby stale czasu nie miały... Nie omijaj pielęgniarek, jeśli 
chcesz wrócić do 
zdrowia. To wszystko.
Spojrzał na mnie z namysłem i spytał; -przepraszam, długo pan tu jest? - 
Czterdzieści lat, całe 
życie - odparłem szczerze.
- Całe życie? - szepnął i zbladł.
- Tak. Właściwie to tak... Czterdzieści lat, Adasiu.
Na okrągło.
- Straszne - westchnął zakrywając twarz.
- Po to tu jesteś, abyś się przekonał, że nic już dla ciebie nie będzie 
straszne!... - zawołałem 
ścisnąwszy go za ramię. - Abyś pojął, kim jesteś!... Za młodu trafiasz do 
czyśćca, czego o mnie nie 
można powiedzieć... Ile masz lat? - Dziewiętnaście.
- To i dobrze! Znakomicie! W porównaniu ze mną jesteś dziecko szczęścia, nie 
będziesz się 
męczył czterdzieści lat!... Im szybciej to pojmiesz, tym lepiej dla ciebie. 
Jeśli zechcesz, staniesz się 
wspaniałym człowiekiem, a ja już tej szansy w pełni nie odzyskam, trochę za 
późno niestety... 
Tylko musisz sobie uświadomić, kim jesteś. A jeśli to za wcześnie - kim chcesz 
być... Oczyszczą 
cię tu przedtem ze wszystkiego, oskrobią, tak jak się rybę skrobie, ale to mało, 
bo ty sam musisz 
siebie oczyścić... W tym czyśćcu urządzić sobie własny czyściec, purgatorium na 
wskroś 
osobiste... Bo ty szukasz siebie, siebie prawdziwego, i musisz siebie znaleźć, 
inaczej po coś tu 
przychodził? Inaczej nic dobrego z ciebie nie będzie... Ty musisz być silniejszy 
niż Siła Złego, 
musisz się tego nauczyć... "Ten, kto umie wytrwać - zwycięża." Tak mówią 
Anglicy. I jeszcze coś 
mówią, o czym warto pamiętać... You cant keep a good man down... Znasz 
angielski? Rozumiesz? 
To w porządku.. Więc sprawdź się, Adasiu. Popróbuj.
- Przecież jestem tu dlatego, że się nie sprawdziłem - powiedział.
- Mój Adasiu! Zmuszasz mnie do mówienia komunałów. Prawie każdy trafia tu 
dlatego, że nie 
umie sobie poradzić z życiem. Pod najrozmaitszą postacią. Ty nie doszedłeś do 
ładu z 
obowiązkiem, kto inny z kochanką albo zdradą, kalectwem, śmiercią żony, 
odpowiedzialnością, 
czymkolwiek... Przyjrzyj się, ilu z nich ma blizny na przegubach... Wierz mi, 
można się wyzwolić... 
Z tysiąca udręk została mi tylko jedna... Twoja. Moich już nie ma.
- Nie licząc pośladków. I ręki, którą - jak widzisz - władam niezbyt dobrze...
- Pan mnie nie przekona! - oświadczył Adaś potrząsając głową.
- Nie chcesz być żołnierzem? Un soldato delia speranza!... Mówię ci, warto, abyś 
nim został.
- Kim?... - zamrugał oczami.
- Soldato delia speranza! To po włosku, ale nietrudno zrozumieć.
- A co to takiego "speranza"? - Nadzieja. Zapomniałem, że was już nie uczą 
łaciny.
- Nadzieja?... - uśmiechnął się kręcąc głową. - Pan uważa, że nadawałbym się? - 
Z całą 
pewnością. Dobry rekrut z ciebie.
- Niech mnie! - mruknął. - Wręcza mi pan kartę powołania? - Coś w tym guście.
- Wszystko klawo, jeśli to jakaś Armia Zbawienia... Byle nie Świadkowie Jehowy.
- Niemądrze kpisz, Adasiu. Bo jeśli nawet w tej armii - są całe rzesze luda, to 
na razie widzę 
tylko nas dwóch...
- Nas dwóch? - Dwóch.
- W takim razie przepraszam - powiedział wyciągając do mnie rękę, którą 
uścisnąłem mocno, 
po czym rzekł speszony: - Wygłupiłem się. Proszę darować... S p e r a n z a... 
Obce słowo i 
dziwaczne... Starczyło, że pan powiedział po naszemu... Nadzieja... A od razu 
pomyślałem o 
mamie... - schylił się i oglądał kostki u swoich rąk.
- Nie masz ojca? - Dawno nie żyje.
- Pamiętasz go? - Nie - zastanowił się. - Ani trochę... Tyle, co mi mama 
opowiadała.
- Więc jeszcze gorzej niż ja! Myślałem, że to tylko moje pokolenie zostało bez 
ojców. Na dobrą 
sprawę, dlaczego my w ogóle jeszcze żyjemy? My, Polacy? Co? - Nie wiem...
- Trudno, bracie. W takim razie złóż przysięgę.
- Przysięgę? , Tak. Powtórz za mną, w duszy powtórz... "Sono un uomo di 
speranza, servitore 
delia speranza, un soldato delia speranza!" Amen.
I patrzyłem mu prosto w oczy, kiedy zaś szepnął: Amen", kazałem mu podnieść do 
góry lewy 
kciuk, a prawą rękę położyć na sercu, wtedy rzekłem: Odtąd należysz do 
Sprzysiężenia Odysa, do 
którego powołany może być tylko ten, kto sercem, hartem, umysłem i wolą wywodzi 
się z 
nieśmiertelnego plemienia Odysowego. Jesteś żeglarzem na morzu głupoty, morzu 
nieszczęścia, 
morzu życia. A przeznaczeniem twoim jest powrót do Itaki. Niechaj ci własne 
serce sprzyja.
Objąłem go, przycisnąłem do serca, a on mi uścisk odwzajemnił. Z wielkim żalem 
pomyślałem, 
że Helena nie mogła dać mi syna. I na moment coś mnie dojmująco ścisnęło za 
gardło. Lecz wnet 
ujrzałem skupioną buzię Jo, młodziutkie oczy mojej córki, które niechybnie będą 
mądre, i 
pocieszyłem się, że kiedyś dobrej sławy naszego imienia będzie strzec Jo, mój 
Telemach w 
spódnicy.
Raptem do karmazynowej sali wsmyknęła się Łasiczka. I wąskim przesmykiem między 
łóżkami pomknęła wprost ku mnie. Zerwałem się z pościeli natychmiast stając na 
baczność, gdyż 
tak zwykłem oddawać honory nadzwyczaj rzadkim tu gościom. Lekarka zmrużyła w 
uśmiechu 
wąskie oczy, a siny makijaż sprawiał, że lśniły one niesamowicie.
- Więc zgadza się pan? - Słucham? - Zgadza się pan na badanie ręki, panie 
Krzysiu? - Tak 
jest. Oczywiście - potwierdziłem. - Bez obaw, że dzieje się panu krzywda? - Pani 
doktor, nie wiem, 
jak mam to rozumieć - spytałem niemile zaintrygowany.
- Badanie nie będzie przyjemne - powiedziała świecąc swoimi niesamowitymi 
oczami. 
Przypominały zielone ślepia niezwykłego gatunku kotów, który dawno "wyginął.
- Aha. A czy będzie je przeprowadzać Żelazna Dziewica z Norymbergi? - 
zagadnąłem.
- Kto?... - zatrzepotała rzęsami.
- Taka jedna pani. Cała z żelaza, ze szpikulcami w środku...
- Ależ nie! Na pewno nie... - odparła z całą powagą, po czym. natychmiast 
poznałem, jak 
niebezpiecznie żartować z psychiatrą, bo od razu potraktowała mnie jak klasyczny 
przypadek 
schizofrenii paranoidalnej; psychiatrzy są szczęśliwi, gdyż na wszystko mają 
formułkę, więc z 
punktu orientują się, jak pacjentem pokierować. - Będą dwie bardzo miłe panie... 
Jeśli pan wierzy, 
że kobiety mają dusze, to one je mają...
- Skoro tak, to w porządku - uśmiechnąłem się.
Łasiczka skinęła głową.
- Więc proszę włożyć szlafrok - rozporządziła. - A Rózia od razu pana 
zaprowadzi.
I czmychnęła w pośpiechu - zanim kilku moich towarzyszy, podnieconych 
nadarzającą się 
okazją, zdążyło ją dopaść ze swoimi suplikacjami. A widziałem, jak sposobią się 
ku temu. Ona też 
to spostrzegła, gdyż lekarze psychiatrzy mają nadzwyczaj wyrobiony zmysł 
spostrzegawczości: 
uciekają akurat wtedy, kiedy najbardziej są potrzebni. Więc ulotniła się tak 
sprytnie, że nikt jej nie 
dopadł. Albowiem z konieczności większość moich towarzyszy poruszała się 
ślamazarnie, czego o 
lekarce nie można powiedzieć. Cieszyła się przewagą człowieka bez żadnych dawek 
nad ludźmi 
"na dużych dawkach". W każdym razie mój dialog z Łasiczką wniósł trochę 
ożywienia w ciężki od 
nudy żywot na sali. W zielonym szlafroku poszedłem za moją przewodniczką. 
Okazało się, że była 
to ta sama Rózia, która raz prowadziła mnie w podziemia, na ubój. Wtedy nie 
wiedziałem, jak się 
zwie, rumiana, silna i pyzata, a teraz nabrałem dla niej sympatii, gdyż po 
pierwsze nie wiodła mnie 
do piwnic, a po wtóre nie usiłowała kuksać ani przynaglać. Opuściliśmy nasz 
oddział i 
wędrowaliśmy kondygnacjami pustych i zielonych korytarzy, labiryntem tak 
rozpasanym, że Franz 
Kafka wzdychałby z upojenia. Korytarzami szła nuda gigantyczna. I Rózia, proste 
dziewczę, bez 
krępacji ziewała. Wyprzedziła mnie o parę kroków, więc mogłem podziwiać jej 
jędrne łydy. No i to, 
co z tyłu rozpierało fartuch. Markiz de Sade w młodości takiej by nie 
przepuścił! Biedny, święty 
człowiek, chciało mu się ryzykować życiem, aby takie klępy rózgą ćwiczyć do 
orgazmu. Wprawdzie 
wszystkie eksperymenty markiza, mimo że je skrupulatnie opisał, nie są światu 
znane... Lecz precz 
z libertynizmem!, skarciłem się. Nie ma lepszego remedium na nudę - śmiertelną 
nudę 
tworkowskich korytarzy - niż zabawianie dam. Przeto i swoją damę postanowiłem 
zabawić. 
Okazało się to wcale nie łatwe. Właściwie był to wysiłek ponad wytrzymałość 
przeciętnie 
inteligentnego mężczyzny. Kontakt z nią byt iluzoryczny, na jakikolwiek koncept 
się zdobyłem, 
moja dama odpowiadała nieodmiennie: "Yhm" albo "Ehe". Stawało się to tak 
deprymujące, że 
zaczynałem rozumieć markiza, który kazał im ściągać pantalony bez gadania - 
"Yhm", "Ehe" - i 
smagał te gołe dupska. Zamiast wysilać się tak jak ja na dusery.
- Pamięta panna Rózia, jak szliśmy razem do łaźni? - Yhm.
- I dobrze tam było? - Ehe.
- Panna Rózia jak coś powie, to aż raźniej człowiekowi na duszy.
- Yhm.
- Yhm?.
- Ehe.
Dałem więc spokój konwersacji. Szliśmy jak na odwach, ona krok przede mną, 
zwalista, 
grzmociła piętami, a ja za nią, chuderlawy cień z zadyszką. Z korytarza na 
taras, na powietrze, 
podeszliśmy pod osobny pawilonik, który w rzeczy samej wyglądał jak wartownia. 
Gdy rzuciłem 
okiem wokół, zdało mi się, że znalazłem się w samym centrum koszar Jego 
Impieratorskogo 
Wieliczestwa! Ciężkie budynki z tej samej rdzawej cegły, z której budowano 
cytadele, choćby na 
obrzeżach Warszawy. W powietrzu unosiła się stęchła woń onuc, szyneli i 
końskiego potu. 
Zewsząd tchnęło zapachem-wspomnieniem potężnej armii Caria Oswoboditiela, której 
moc brała 
się stąd, ze sołdatiszki-riebiatiszki, poborowi, musieli odsłużyć pod sztandarem 
po dwadzieścia 
pięć lat! Był deprymujący dzień przedwiośnia, mgła się snuła i opary, czekałem, 
kiedy z ponurych 
zakamarków czy spośród bezlistnych drzew wyjdzie sotnik w papasze i z nahajką, 
zasłużony w 
tłumieniu polskiego miatieża. Niski i zwinny jak- dobry kawalerzy sta, z wąsem, 
który zdobi 
czerstwą twarz. Twarz uderzająco podobna do znajomego mi oblicza sławnego męża, 
którego 
spotkałem nad Donem. Spostrzega, że mu się przyglądam stojąc na uboczu. Zbliża 
się sprężystym 
krokiem, bystroona mnie spoziera zadarłszy głowę. I trzonkiem nahajki 
pieszczotliwie trąca mnie w 
nos. "Ech. wy, gałantnyje Polaki!" - mówi. A potem wznosi wysoko nahajkę i woła 
głosem 
nawykłym do wydawania komend, wysokim i dźwięcznym: "po koniam!...". Czekam, 
patrzę, kiedy 
sotnia jak jeden mąż wskoczy na siodła, a luzak przyprowadzi mu ulubionego 
wierzchowca.
Nagle dostaję kuksańca w bok! Przez moment nie wiem, czy to sotnik, kozak Jego 
Impieratorskogo Wieliczestwa pozwolił sobie na taką złośliwość, czy też Rózia 
czerwona na gębie, 
tupiąca obcasem w chodnik. Ale po kozaku ani śladu! Zatem to Rózia przywołuje 
mnie do 
porządku.
- Czego się gapił jak sroka w gnat? - mówi. - Czego cały się trzęsie? Zimno? Jak 
zimno, to 
trzeba iść raz, dwa. Nie ma co się gapić po drodze! Więc otulając się 
szlafrokiem idę posłusznie za 
Rózią. Wchodzimy do wartowni. Ani szabel, ani wintowek, ani pasów na patrony. W 
przedsionku i 
dalej gołe ściany, ani portretu na pamiątkę, jakby wszystko, co świadczyło o 
miłosierdziu cara i-
potędze jego armii, zostało stąd usunięte, z knutem włącznie. Wszelkie ślady 
zamalowane olejną 
farbą, połyskliwą i zieloną. Pozostała ciasna, pusta poczekalnia z kratą w 
oknie. Rózia poszła mnie 
zaanonsować. Zostaję sam, a jest tak cicho, że słyszę przez mur z głębi koszar 
sołdacki śpiew, 
powolną, zawodzącą melodię i skandowane słowa: "Sołdatiszki, rlebiatiszki, a 
gdie wasz 
roditieeel?... Nasz roditiel, Car Oswoboditiel, -wot gdie nasz roditieeel!" 
Pięknie śpiewają, jak 
zwykle Rosjanie, nikt tak pięknie śpiewać nie potrafi. Jakież te mury są grube! 
Lecz im grubsze 
mury, tym lepiej pieśń utrwalają. Biełyje pałatki dawno już zbutwiały, w grubych 
murach pieśń 
dźwięczy.
Wtedy oberwałem drugiego kuksańca! Rózia widać nie miała wątpliwości, że trafił 
się jej 
wyjątkowy gamoń, który zasypia z otwartymi oczami. Pociągnęła mnie za rękę i 
wepchnęła do 
gabinetu, sama zostając w poczekalni.
Ujrzałem wewnątrz te dwie kobiety w bieli, o których Łasiczka mówiła, że mają 
duszę. Były to 
jeszcze młode stworzenia, w każdym razie młodsze ode mnie. Obie złotowłose. 
Zastałem je w 
trakcie swobodnej pogawędki, siedziały na taboretach. W głębi wznosiła się jakaś 
medyczna 
abrakadabra, której nie potrafiłem rozpoznać, gdyż nie przypominała żadnej 
znanej: mi aparatury. 
Na długiej tarczy różne strzałki, strzałeczki i jakby zegary, zdawały się 
wskazywać, że to wszystko 
służy dokonywaniu pomiarów. Z boku zwisał pęk gumowych rurek splecionych jak 
węże na głowie 
znanej mitologicznej postaci. Gdy wszedłem, miałem wrażenie, że przerywam 
wypoczynek dwóm 
kobietom w bieli, które posiadają dusze. Tak chyba jest w istocie. Starczy 
spojrzeć na nie aby 
przyznać, że Łasiczka była niedaleka prawdy! Podziwiałem ją, albowiem rzadka to 
rzecz, aby 
kobieta o kobiecie - tym bardziej o dwóch kobietach naraz! - powiedziała coś 
dobrego.
Być może, są to anielice. Przynajmniej sądząc po ich cudnie uczesanych włosach, 
od których 
bije złociusieńki blask. Takie bizantyńskie "angieły" o błękitnych oczach! 
Mieszanka kultur, 
późnogreckiej i wczesnosłowiańskiej. Jakby trochę podrabiały Rublowa. Obie są 
młode, ale jedna, 
nie wymawiając, nieco starsza. O łagodniejszych, mniej wyrazistych rysach. 
Troszeczkę krągła na 
buzi. Choć obie takie podobne dzięki złotym aureolom, złotym włosom. I ta 
właśnie krągłołica 
spozierając z troską odzywa się do mnie: - Witam. To pan ma nie całkiem władną 
rękę? I to 
prawa?... A co się stało? Dźwignął pan coś? Jest to akurat pytanie, na które nie 
umiem 
odpowiedzieć! Prawda o tym, co się stało, jest chyba nie do wydobycia, kryje się 
gdzieś na dnie 
studni niepamięci. Zalega ją gęsty szlam, więc nic nie widać, ale czuję, że ona 
tam jest, może zbyt 
straszna, aby ją na światło wydobywać, dlatego tam się skryła... A czy 
dźwignąłem coś? Owszem. 
Pamiętam, schwyciwszy za poręcz dźwignąłem żelazne łóżko i huknąłem o podłogę, 
na 
gwałtownej. Łóżko z pacjentem, który bluźnił przeciwko czemuś, co kocham i 
szanuję. Ale to było 
dawno. I żadnego nie może mieć znaczenia! - Więc co się przydarzyło z ręką? - 
Pyta cierpliwie 
złotowłosa, nie zrażona moim milczeniem, a ja spostrzegam z ukłuciem serca, że 
to nie są jej 
włosy, tylko modna peruka. Podrabiany anioł! Zasycha mi w ustach.
- Nie wiem - wyjaśniam. - Pewnie przyspałem! Wymieniają między sobą spojrzenia. 
Po czym 
starsza złotowłosa, jakby nie uwierzyła własnym uszom, powtarza młodszej 
złotowłosej: - Pacjent 
mówi, że przyspał.
I obie naraz dyskretnie wzdychają. Obie w trefionych perukach. Zniewalająca biel 
ich szat, 
czystości i miłosierdzia, nie może być mi pocieszeniem. Jak straszna stała się 
nasza egzystencja, 
skoro podrabiamy już wszystko: serca, kwiaty i anioły. Patrzę na nie z 
przejmującym smutkiem.
- Musiałem całą noc spać na prawym, boku, aż ręka ścierpła, aż ustało krążenie 
i... 
odespałem! - bronię z uporem własnej hipotezy, która wydaje mi się sensowna.
- No dobrze - wzdycha krągłolica dając za wygraną. - Teraz powiem panu, jak 
będzie 
wyglądało nasze badanie... Pan rozbierze się do pasa i położy tutaj wygodnie na 
wznak - wskazała 
przykrytą prześcieradłem leżankę. - Chyba nie jest tu chłodno, prawda? Usiądę 
przy panu, proszę 
ułożyć swobodnie prawą rękę i proszę się nie denerwować, kiedy ja będę igłami 
nakłuwać mięśnie. 
To dokuczliwe, ale niezbyt bolesne. Nikt tu panu krzywdy nie zrobi. Trochę pana 
skłuję. Trudno, 
nie ma rady...
Uśmiechnęła się zachęcająco, jakby mnie zapraszała do białego walca. Porównanie 
całkiem a 
propos, gdyż wkrótce zaczęło mi wirować w głowie, przedziwnie i niesamowicie, 
jakby mnie, 
leżącego na wznak z obnażonym torsem, ktoś porwał w oszałamiający taniec. Pląs, 
w który 
wprawiły mnie obie anielice. Starsza wbijała mi prostopadle igły pod skórę 
przedramienia, 
podłączała gumowe rurki, przewody, a na jej znak młodsza, którą widziałem kątem 
oka, puszczała 
prąd, manipulując pokrętłami, śląc elektryczne impulsy w żywą tkankę moich 
mięśni. Z każdą 
dawką ćmiło mi się w oczach, a strzałka oscylografu na oświetlonej tarczy 
frenetycznych 
dostawała drgawek. Dopóki mogłem, śledziłem ją zafascynowany. To ona odmierzała 
energię 
moich mięśni, tropiła feler, skazę czy porażenie przyczajone w jednym z nich. 
Oto czego pragnęły 
obie anielice, tak usilnych dokładając starań, aby rozszyfrować okrutną zagadkę, 
ukrytą w splotach 
moich mięśni. Mięśni ręki, które należą do najprzemyślniej przez naturę 
wykształconych. Skazy, 
sekrety natury, w ogóle niełatwe są do wykrycia, przekonywałem się o tym na 
własnej skórze. 
Czas płynął, oscylograf szalał, krocie igieł skłuły moją rękę od dołu do góry 
daremnie, z każdą 
minutą popadałem w zniewalający stan oszołomienia, zaś od ciał obu anielic coraz 
ostrzej 
uderzała woń kobiecego potu. Myślałem, jakby im ulżyć w tych zmaganiach. Gdybym 
pamiętał, 
gdybym wiedział, za jakie grzechy tak pokręciło mi rękę, sądzę, że taką 
informacją naprawdę 
mógłbym im pomóc. Lecz w moim oszołomionym mózgu, który, chcąc nie chcąc, 
nałykał się już 
nadto elektrycznych impulsów, nic rozumnego nie mogło się zalęgnąć. 
Przeczuwając, że jednak 
mimo nadmiaru podniet coś takiego może się przydarzyć, modliłem się, aby na 
jeden jedyny 
moment wróciła mi jasność umysłu. I leżąc, patrząc zamglonym wzrokiem na nowe 
igły wbijane z 
uporem w głąb mięśni, czekałem z nadzieją na chwilę olśnienia.
Zanim na dobre zaczęło kręcić mi się w głowie, spostrzegłem na aparaturze, 
dzięki której mnie 
badano, dyskretną plakietkę. Cieniutko, grawerowana świadczyła, że był to dar 
naszej Polonii. 
Dalszego ciągu napisu leżąc na wznak nie zdołałem dostrzec, bo plakietka była 
jakby wstydliwa i 
znikła mi z oczu. Nie wiedziałem więc, czy aparat, który pozwoli mi być może 
odzyskać władzę w 
ręce, pochodzi od Polonii amerykańskiej, angielskiej, francuskiej czy 
australijskiej. Mogłem tylko 
snuć domysły. A dla reportera nie jest to godziwe zajęcie. Kusiło mnie więc, aby 
przyjrzeć się z 
bliska plakietce, lecz nie mogłem się ruszyć, gdy złotowłosa ocierając mokre 
czoło zajmowała się 
wbijaniem igieł w moje ramię z niewieścią precyzją i podziwu godną 
nieustępliwością. A potem jęło 
mi się mącić w głowie. Tymczasem z aparatu snuł się zapis, taśma rejestracyjna 
pełna zygzaków, 
której narosły szeleszczące całe zwoje. Aparat warczał, gdy druga anielica 
puszczała z niego prąd 
do moich mięśni. Pracowały zawzięcie, bez skargi, bez słowa, doprawdy ze świętą 
anielską 
wytrwałością. Leżąc z przymkniętymi powiekami wdychałem ich pot, tężejącą woń 
serdecznego 
trudu! Stawałem się poniekąd obiektem miłosnym. Za nimi zawsze idzie miłość, 
nawet w 
najczarniejsze zakamarki, w sam układ mięśni. Dzięki nim jesteśmy z ciała i 
krwi, a nie z olejków 
eterycznych, dzięki nie podrabianym naszym kobietom.
Popadałem ni to w sen, ni w jawę. Widziałem czas przyszły i czas teraźniejszy. 
Chwilę ulotną. 
Złotą jak ich włosy. A jeszcze żywiej widziałem wszystek czas miniony. I tam 
właśnie, wśród 
obfitości rzeczy i zdarzeń, ukryła się prawda, którą musiałem znaleźć. Otóż 
śniło mi się, gdy 
przenikliwe ukłucia zacząłem odczuwać jako łagodne skóry łaskotanie, że prawdy 
nie trzeba 
szukać, szkoda wysiłku, trzeba czekać, aż prawda sama przyjdzie. I tak nic nie 
czyniąc, nie 
powodując zamętu, można ułatwić jej drogę, aby jak impuls elektryczny przebiła 
się przez gąszcz 
rzeczy i zdarzeń. W ten sposób stać się biegunem, który ją natychmiast 
przyciągnie, bez względu 
na to czy jest piękna, czy koszmarna. Więc śniąc czekałem JSJJ otwartymi oczyma. 
Każda 
prawda jest oczyszczeniem,; jasnością. Więc z sercem ciężkim jak ołów czekałem 
na 
oczyszczenie. Marzyło mi się, że kiedyś przeczuję swoją śmierć, tak jak dziś 
przeczułem prawdę, 
która do mnie zmierza, a jest już bardzo blisko, za drugim, trzecim 
tchnieniem... I stała się jasność 
nade mną! Oto się zjawiła! Prawda tak koszmarna, że nic nie miałem na swoje 
zbawienie, tylko 
wyrzucić ją z siebie natychmiast. Raptownie dźwignąłem się na łokciu, na ręce 
pełnej powbijanych 
igieł. I prosto w oczy utrudzonego stworzenia w złotej aureoli szepnąłem: - 
Wiem, dlaczego to się 
stało.
- Ach, tak? - zaciekawiła się. - Mianowicie? . Bo chciałem zabić Helenę i Jo - 
wyznałem.
- Naprawdę chciał pan kogoś zabić? - mówi, a kiedy milczę, pyta po chwili: - A 
Helena to kto? - 
Żona.
- A ta druga, Jo? - Moja córka.
Obie milczą, zamarły bez ruchu, a ja opadłem na mokre plecy. Teraz, kiedy 
uczyniłem to 
wyznanie, oblewa mnie całego zimny pot. Cudowny, albowiem umarła we mnie zmora. 
Unicestwiłem ją, nie będzie pustoszyć mi duszy. I trwoga znikła jak zaklęta. I 
całe ciało lśni od 
potu. Co za orzeźwiający pot! Nie ów tłusty klej, wydzielina trwogi, lecz 
błogosławiony pot 
oczyszczenia. Pokrywa mnie rosą jak ziemię o brzasku. Jestem szczęśliwy, 
albowiem wydarłem 
najgroźniejszy chwast, zakałę-moich nocy i dni. Wniebowzięty, albowiem pieliłem 
do skutku duszę 
moją.
Teraz wiem, że będę mógł żyć. W krystalicznej wolności. Jeśli spowiedź moja nie 
obróci się 
przeciwko mnie tak kategorycznie, abym już nie wyjrzał zza krat domu obłąkanych. 
Muszę ponieść 
to karkołomne ryzyko. Mam nadzieję, że ciężar mojego wyznania we właściwe 
złożyłem serca. 
Waszym rękom anielskim powierzam duszę moją.
Wtenczas widzę, jak starsza z nich powoli zdejmuje perukę, odkłada na bok. I na 
moment 
kryje krągłe lico w dłoniach. Ma włosy kasztanowe, lśniące, wilgotne od potu. 
Wszystek świat pełen 
jest symbolów, a zdjęcie aureoli, złotej peruki, ma swoje sekretne znaczenie 
poza oczywistym 
faktem, że ta zmęczona niewiasta, która posiadała duszę, zgrzała się okropnie 
przy daremnym 
wbijaniu igieł w moje ramię. Każdy symbol nie jedno, lecz krocie ma znaczeń. 
Dlatego Piłat, zanim 
umył ręce, okrutnie się spocił.
Tymczasem druga anielica, w pełnej gali, stoi bez ruchu i czeka. Czekamy oboje, 
co uczyni ta 
pierwsza, zastygła z licem ukrytym w dłoniach. Rozważa problem medyczny czy 
metafizyczny? 
Patologiczny czy moralny? Zmaga się z sekretem neurologii czy z duchem etyki 
chrześcijańskiej? 
Mój casus, zaczynam to odczuwać, spoczywa gdzieś na przecięciu tych wielkich 
napięć, wielkich 
tajemnic. Wszakże na tych wyżynach staję się zwykłym prostaczkiem, zagubionym w 
daremnych 
domysłach. Natomiast ona roztropną jest przewodniczką. Dałem jej klucz, z którym 
nie wiem, co 
czynić, lecz ona to wiedzieć powinna.
Raptem potrząsnęła głową. Podniosła zamyślone oczy, w których pojawił się krótki 
błysk, 
pierzchające cienie skupienia. Z ulgą przetarła znużoną twarz, przybladłe 
policzki. I skinęła na 
stojącą nieruchomo u mojego wezgłowia złotą postać w bieli: - No, Regina, 
zaczynamy od nowa! - 
tym razem poszły w mój biceps. Myszkowały tam elektrycznie stymulowane. Aparat 
warczał 
wyrzucając z siebie zwój taśmy. Czas upływał, a przytomność umysłu nie 
opuszczała mnie ani na 
chwilę. Trochę to dziwne, lecz nie takie znowu osobliwe. Doszedłem do wniosku, 
że mój mózg 
uodpornił się na te dawki prądu, które z mięśni ramienia doń docierały, nauczył 
się radzić sobie z 
nimi. Zastanawiałem się tylko nad protokołem dyplomatycznym. Bo jeśli ta młodsza 
w złotej aureoli 
to Regina, a zatem Królowa, to jak należy tytułować tę starszą? Spostrzegłem, że 
jej uważne oczy 
coraz częściej śledzą w napięciu strzałkę oscylografu. Wokół nas trojga dawno 
zaczęło się coś 
dziać, coś co wykracza poza wszelką rutynę. Regina, uwijająca się przy aparacie, 
rozpięła białą 
szatę od góry do dołu. Migał spod niej lśniący łososiowji płomień, talię ściskał 
tylko paseczek. Ja 
leżałem z obnażonym torsem. Trzy igły myszkowały w moim bicepsie. Kasztanowłosa, 
ze 
zmarszczką między brwiami, wpatrywała się w oscylograf z takim natężeniem, jakby 
sama 
kierowała ruchliwą strzałką, każdym nerwowym wahnięciem. Z chwili na chwilę 
atmosfera stawała 
się pełna napięcia i niespodzianie spłynął na nas duch nowo narodzonego 
misterium, w którym 
pogrążyliśmy się bez reszty. One obie, ja i oscylograf. Staliśmy się tak ze sobą 
powiązani, w tak 
nierozłączną zamienialiśmy się jedność, jedna rządziła nami myśl, jedno 
pragnienie, jedna 
nadzieja. Było to coś tak cudownego, że nie powinno być nigdy -zapomniane. Dwa 
pierwiastki 
męskie, ja i oscylograf oraz dwa pierwiastki żeńskie, one dwie!, stanowimy razem 
coś na kształt 
uniwersum. I dopiero teraz, gdy jesteśmy wewnątrz owego tworu, który powstał z 
ludzkich uczuć, 
wiedzy, inteligencji, wyobraźni, techniki, serca i geniuszu - odkryjemy każdą 
tajemnicę, jaką nasz 
ludzki obowiązek zgłębić nam każe. Wytropimy ją mimo tylu daremnych trudów.
- Regina... mam! - zawołała ze spazmatycznym westchnieniem ulgi. I postawiła na 
moim 
bicepsie mały znaczek. Zdało mi się, że całe moje nagie ramię było upstrzone 
takimi drobnymi 
znaczkami, a może były to s tylko ślady po igłach czy dziwnych namaszczeniach, 
którym też byłem 
chyba poddawany.
Nie przeczuwałem, że ten okrzyk przywróci mi kiedyś władzę w ręce. Lecz 
rozumiałem, że 
stało się coś dobrego. Misterium dobiega końca wchodząc w swoje apogeum.
Obok pierwszej igły, która wreszcie trafiła, nakłuła sekret niedowładu, 
kasztanowłosa 
wprowadza ostrożnie dwie nowe w ten sam mięsień, ukryty pod moją skórą. Aparat 
mruczy 
migając światłami. Prąd śle impulsy w żywą tkankę. Trzcinka oscylografu 
trzepocze wymierzając 
amplitudę mojego nieszczęścia. Spieszy się rysik, aby pozostawić zapis na 
taśmie, czarno na 
białym.
A potem słychać obrót pokrętła, ostatni pstryk i wszystko gaśnie. Prócz złotych 
włosów, 
kasztanowych włosów i dwóch par oczu obróconych na mnie. Pytają, jak się czuję. 
Jak wasz 
dozgonny dłużnik, moi wy, słodcy anieli! Salve! Dalibóg śpiewam wam obu Salve 
Regina, Lecz 
ciało mam mdłe. Przeto na chwilę odwróćcie oczy, abym mógł zsunąć się ż leżanki 
i stanąć na 
własnych nogach, jeśli to będzie możliwe. Muszę bowiem uwolnić was od swojego 
towarzystwa, 
abyście mogły wypocząć. Już nie jesteście tymi pięknie trefionymi aniołami, tak 
jak was przed 
godziną czy dwiema ujrzałem w całej wspaniałości. Jesteście parą okrutnie 
zmęczonych kobiet, 
wstyd wam tego, to widać, nie kryjecie się z tym, bo i po co. Więc to wam, nie 
mnie, należy się 
wypoczynek po trudach miłosierdzia. Ty siedzisz zgarbiona na taborecie, z rękami 
zawieszonymi 
między kolanami, a ty machinalnie zapinasz swój biały kitel , rozpięty od góry 
do dołu, i patrzysz na 
mnie dziwnymi oczami. Dlatego w takim pośpiechu wkładam kurtkę piżamy i zielony 
szlafrok, nie 
powinienem tu być ni chwili dłużej. Na pożegnanie nie mam odwagi uśmiechnąć się, 
bo czyż 
człowiekowi, który wyznał wam taką prawdę o sobie, godzi się uśmiechać? Więc 
tylko kładąc 
fatalną rękę na sercu w milczeniu kłaniam się nisko dwóm kobietom, które miały 
dusze. I zmierzam 
do drzwi.
- Proszę pana! Wyniki zostaną opracowane nie wcześniej niż za kilka dni. 
Diagnozę przyślemy 
wprost na oddział - informuje starsza wkładając złotą perukę. Młodnieje w 
okamgnieniu. Żegna 
mnie ciekawym spojrzeniem, rzuconym z ukosa, jakbym ją czymś zafrapował, coś w 
sobie miał 
prócz chorych mięśni. - A czy posługaczka tam czeka i odprowadzi pana? - Tak - 
mówię. - Bez 
wątpienia. To Rózia. A Rózia jest jak opoka. God bless you. - I zamykam za sobą 
drzwi.
W pustej poczekalni Rózia spała na wąskiej ławce, z łokciem pod głową. Bardzo 
krzepki 
zmorzył ją sen... Nie usłyszała skrzypienia starej podłogi, która trzeszczy 
niemiłosiernie. -
Przystanąłem tknięty olśniewającą pokusą! Miałem okazję uciec! Tam wokół było 
dużo drzew, 
jakieś!] krzewy i krzaki, widzę je z okna. A dalej prawie gęstwina! Zaszyję się 
w niej aż do 
zmierzchu, nareszcie na swobodzie, po drugiej stronie krat. Okryję się liśćmi 
otulę mchem, nikt 
mnie tam nie wytropi. Szukajcie Puka, który wam umknął, szukajcie wiatru w polu! 
W gęstwinie 
poczekam, chichocząc w kułak, aż nadejdzie sen nocy przedwiosennej, który was 
wszystkich 
zmorzy. Wtedy przez nie strzeżoną szczelinę w murze albo jawnie i bezczelnie 
przez uchylone 
skrzydło bramy przy śpiącym strażniku wymknę się na swobodę, wymknę się w świat! 
I nic mi do 
was ani wam do mnie! Rózia zachrapała, ciężko i znojnie. Mogłem śmiało uciec zza 
krat, nie 
oglądając się na nic. I wtenczas przestałem się wahać... Nie mogłem! I zdawałem 
sobie sprawę, 
dla czego. Nie mogłem uciec od tego wyznania, które padł z moich ust w gabinecie 
wobec dwóch 
świadków w lekarskich fartuchach. Dwóch kobiet, które znają się rzeczy. 
Cokolwiek mnie czeka, 
muszę ponieść wszelkie konsekwencje, albowiem rzekłem prawdę. Najokrutniejszą 
prawdę o 
sobie. Taiłem ją przez wszystkie szpitalne gehenny, nawet wśród gwałtowników 
przywiązanych do 
łóżek, gdy każdy wywrzaskuje niestworzone rzeczy, sam wywrzaskiwałem, lecz nigdy 
to... Nigdy 
nie przyznałem «się nikomu, czym jestem zatruty do szpiku kości. A potem ukryłem 
to w sobie, 
zasypałem tak głęboko, jakbym mógł o tym zapomnieć, jakby tego w ogóle nie było, 
jakby ten 
straszny stop promieniotwórczy ulegał procesom rozkładu nie w ciągu miliona lat, 
lecz prawie 
natychmiast, w kilka miesięcy mógł się ulotnić i zniknąć bez śladu. I tak to 
trwało, gdy snułem się 
udając żywego po zakamarkach domu obłąkanych. Przyznałem się dopiero dziś, w 
pełni 
świadomości, dwóm cudotwórczyniom, które ze mnie to na jaw wydobyły. Dlatego nie 
ucieknę 
stąd, tak jak nie ucieknę od siebie. Nie muszę i nie potrzebuję. Bo właśnie w 
tej strasznej chwili, 
gdy wyznałem prawdę o sobie, stałem się wolny! Wolnością, dla której nie ma już 
żadnych krat! 
Rumieniec na twarzy śpiącej Rózi wykwitł jak szkarłatne godło, powitanie i 
zachęta dla wszystkich 
sponiewieranych synów Odysa, dla mnie samego. I oto ja, pacjent krnąbrny, uparty 
i trudny, 
przeistoczyłem się w pacjenta zdyscyplinowanego, który nie buntuje się, nie 
wzdraga, lecz stara 
się swoim sprzymierzeńcom wychodzić naprzeciw. Delikatnie głaszczę Rózię po 
włosach, ciepłym 
policzku, wreszcie tarmoszę za ramię. Ocknęła się! Podnosząc ciężkie powieki 
patrzy 
wystraszonym wzrokiem, przyłapana na gorącym uczynku.
- Panie, ja trzeci dzień po ślubie! - mamrocze sumitując się, zawstydzona i 
dumna. Ziewa, 
uśmiecha się i pyta: - Dlaczego tak długo badali? Jest to kawał ciała. W 
objęciach Rózi utonąłbym 
z kretesem. Oczywiście za swoich dobrych czasów, gdy byłem postawnym samcem, a 
nie żałosną 
padliną. Dziś, prawdę rzekłszy, nie mam prawa spoglądać na kobietę. Lecz teraz 
wiem, dlaczego 
ciało Rózi, gdy szliśmy tutaj Przez zielone korytarze, ciało grube, nabite i 
niekształtne, za którym 
nigdy bym się nie obejrzał, takim tchnęło erotyzmem, takimi obietnicami, i 
pociągało mnie nie raniej 
niż delikatnego markiza de Sade widok krzepkiej Alzatki na paryskim targu, a 
Gombrowicza błysk 
gołej łydy. Yhm. Ehe. Pomrukując idziemy z powrotem przez zielone korytarze. 
Wziąwszy się za 
ręce przebiegliśmy ten kawałek od budyneczku do naszego pawilonu, bo było nam 
wesoło i zimno 
na świeżym powietrzu. Ale ja wnet dostałem zadyszki i nadzwyczajnie zakręciło mi 
się w głowie, 
spadły mi na oczy wirujące, różowe płatki. Teraz Rózia ciągnie mnie za sobą, a 
ja majtam się za 
nią, drobiąc jak cherlawy kogucik w pogoni za dorodnym kurzym kuprem. Ja mam 
dość. Rózia nie 
ma dość. Wszystko się zgadza. Jesteśmy trzeci dzień po ślubie! Jeśli wkrótce nie 
wyzionę ducha, 
to tylko dlatego, że biegnąc za Rózią widzę nagle z całą jaskrawością, że 
okpiłem śmierć, która już 
mnie miała za swego! Wymknąłem się, wywinąłem. I uciekam do życia!...
Jest wtorek czy środa rano. Na dole, w sklepionym korytarzu przed wejściem do 
jadalni, 
zatrzymuje mnie dyskretnie siostra oddziałowa, Bourbonka, i każe mi na coś 
poczekać. Siadam 
posłusznie pod ścianą. Jest to ta sama krypta, w której niegdyś spotkałem 
królewskiego błazna,. 
ale już nie pamiętam, o czym debatowaliśmy, nie pamiętam naszego dyskursu. 
Pewnie szło o 
postaw sukna, zwany Rzeczpospolitą. Stoją tu dwie ławy i długi stół. Nie 
rozumiem, dlaczego 
schodząc na śniadanie zostałem zatrzymany. Niedaleko, w ciasnej celi, gdzie 
znikła siostra 
oddziałowa, mieści się podręczna kuchenka. Idzie się do niej w górę, po kilku 
stopniach. Zza 
uchylonych drzwi widzę, że kręcą się tam dwie, trzy kobiety w bieli, wśród nich 
siwa Mateczka. 
Tymczasem moi towarzysze jeden po drugim spieszą do jadalni, znikając za wąską 
furtą wyciętą w 
murze. Przedostaje się stamtąd woń mleka i zbożowej kawy. Markiz ujrzawszy mnie 
zachęca, 
abym szedł na śniadanie. Daję mu znak, że muszę tu siedzieć, choć, dalibóg, nie 
wiem po co? 
Wkrótce ustaje klaskanie kapci po schodach, chyba już wszyscy prócz mnie i tych 
przywiązanych 
do łóżek pasami są przy biesiadnych stołach, na których przed każdym stoi kubek 
kawy, na talerzu 
kostka czarnej jak stary burgund marmolady i pajda chleba z zakalcem, tak grubo 
ukrojona, że nie 
sposób włożyć jej do ust, a bodaj jednego noża, ma się rozumieć, w całej jadalni 
nie uświadczysz. 
Każdy radzi sobie z pajdą, jak mu własna przemyślność nakazuje. Tak, już nikt 
więcej nie zbiega 
na dół po schodach.
Wtedy z celki wymyka się siostra oddziałowa i stawia przede mną wielki talerz 
jajecznicy na 
kiełbasie, kubek kawy, kilka ślicznie pokrojonych kromek chleba. Mówi, że to z 
polecenia pana 
ordynatora, muszę to zjeść, mam się dokarmiać, bo zbyt wiele straciłem na wadze. 
Jajecznica 
pachnie, kawa pachnie, chleb pachnie. Owiewa mnie naraz ciepły obłok woni. 
Jestem tak 
zaskoczony, że nie wiem, co rzec. Siostra oddziałowa bierze to za dobry znak, 
życzy mi 
smacznego i odchodzi do celki-kuchenki.
Tymczasem we mnie wcale nie budzi się apetyt, tylko bunt. Już po pierwszym kęsie 
wiem, że 
mam dość. Dziobię jajecznicę łyżką, bynajmniej nie ze wstrętem, bo widzę, że 
jest to wspaniała 
jajecznica, ale dla mnie nie do przyjęcia pod żadnym pozorem! Żywiłem tak silne 
poczucie 
wspólnoty, solidarności z braćmi moimi, że kęs chleba z jajecznicą na kiełbasie 
utkwił mi w ustach, 
nie mogłem go przełknąć, gdy pomyślałem, że prawem kaduka wyróżniono mnie 
spośród moich 
towarzyszy. Nie mogłem spożywać tego, czego oni na stołach nie uświadczą. 
Zwłaszcza 
cichaczem, poza ich plecami. Byłaby to nikczemność. I tak, nie inaczej, w głębi 
duszy to 
odczuwałem. Tylko moja zmysłowość kazała mi chłonąć zapach, nos schylić nad 
wonnym 
talerzem i stwierdzić, czy rzeczywiście tak wspaniale pachnie. Wtenczas 
pomyślałem z żalem, że 
nie umiem sprzeniewierzyć się samemu sobie. I wzbierał we mnie gniew, ponieważ 
ktoś mógł 
pomyśleć, że nażrę się sam, nie obejrzawszy się na tych, którzy ze mną dzielili 
biedę! Dlatego 
ponosiło mnie oburzenie. Tylko mój szacunek dla pożywienia nie pozwolił mi 
trzasnąć talerzem w 
ścianę. I siedząc tak ze zwieszoną głową, frasobliwie medytowałem, zdawało mi 
się, ze dobrze 
siebie rozumiem. Gdzieś wyczytałem, z czym zgodzić się muszę, że zasadnicze 
cechy osobowości 
są wrodzone. Pewnie dziedziczne. Zatem mój ojciec był nie mniej, z pewnością 
jeszcze żarliwiej 
życiu oddany i ludziom. A dziad? A wszyscy ci, co byli przed nim, o których nic 
nie wiem, bo 
właśnie na dziadku, woźnym lubelskiego Trybunału, urywa się pamięć mojej 
genealogii. Ponieważ 
ów włodarz spod Krasnegostawu, hodowca wspaniałych sadów słynnych od Zamościa aż 
do 
Czarnolasu, to tylko mój wymysł, nic więcej. Nie ma na to świadków ani 
dokumentów. Więc chyba 
bezpodstawnie nim się chwalę. W każdym razie noszę w sobie po ojcu i dziadku ów 
pierwiastek, 
którym mnie obdarzyli. Owego "archeusza", jak go nazwał genialny odkrywca, 
Paracelsus. I nic na 
to nie poradzę.
Kiedy trwałem zagłębiony w medytacjach nad ledwie tkniętą jajecznicą, z wrót 
jadalni wyszedł 
rudobrody egzorcysta, z nieodłącznym krzyżem na łańcuszku i z nieodłącznym 
Sancho, który 
ocierając usta postępował za nim. Przystanęli przyglądając się ciekawie. Na 
zastawiony przede 
mną patrząc stół.
Pełen ulgi, że los mi ich zsyła, skinąłem na nich ręką, zapraszając obu do 
staropolskiej 
biesiady. Przysiedli się skwapliwie. Każdy na swoją kromkę grubo jajecznicy z 
kiełbasą położył, 
zostawiwszy, ile się godzi, dla gospodarza. I spożywaliśmy razem, racząc się 
wspólnie, w 
milczącym zadowoleniu. Tylko oczami dawali znak, jak znakomita jest to potrawa, 
co rad 
potwierdziłem mrugnięciem. Siedział z nami mój ojciec i dziad, a także ów 
włodarz spod 
Krasnegostawu, który jednak do naszej przyznawał się kompanii. Jedliśmy ze 
wspólnej miski. Do 
ostatniej okruszyny. I o to właśnie chodziło. Tak mało, tak dużo? Niechaj to Bóg 
wymierzy.
Powstali, podziękowali. Egzorcysta wprawny znak krzyża uczynił i żwawo krótką 
odmówił 
modlitwę. Sancho miał jeszcze rozkosz w oczach, a ja pięknych słów modlitwy 
słuchałem, gdyż 
sam modlić się nie umiem. I mieliśmy zamiar ruszyć każdy do swoich spraw. 
Wówczas wtargnęła 
między nas postawna siostra oddziałowa, okaz dobrej urody, którą podziwia się 
inaczej po 
godziwej przekąsce, a inaczej na pusty żołądek. Zawsze była kobietą z szykiem, 
ale teraz zdała mi 
się olśniewająca. Od fryzury po zgrabne pantofle.
- Smakowało, panie Krzysiu? - zawołała uradowana spostrzegłszy wylizany talerz, 
który lśnił 
niby prosto z kredensu.
- Poczęstował przyjaciół - oświadczył Sancho oblizując wargi. I uśmiechnął się 
rad, z duszy 
serca. Nie jego wina, że w każdych okolicznościach Sancho miał uśmiech obleśny.
Ach, tak! - żachnęła się siostra oddziałowa i tupnęła obcasem.
Na co obaj czmychnęli jak niepyszni, żwawo zmykając w górę po schodach. 
Zaklaskały ich 
chyże kapcie i zostałem sam z oddziałową, która kiwając za nimi kciukiem, za 
ryżym egzorcystą i 
jego pyzatym totumfackim, zapytała szyderczo: -. Te dwa cymbały to pańscy 
przyjaciele? - Tu są 
sami mądrzy ludzie - sprzeciwiłem się.
- Akurat. Tacy jak pan? - Mądrzejsi.
- Otóż to właśnie! Dostał pan tę porcję nie po to, aby się nią dzielić..
- Więc na nic mi ona! - oświadczyłem.
- Ach, tak?... - spojrzała ze złowróżbną surowością, rysy jej stężały. - A czy 
pan... chce wrócić 
do żony? Oparłem się o ścianę i przyglądałem się uważnie tej zaskakującej 
kobiecie, wobec której 
nie mogłem łgać.
- A cóż innego trzyma mnie przy życiu? - spytałem.
- W takim razie powiem, co myślę - westchnęła. - Zrozum, człowieku, że kiepsko z 
tobą... Nie 
z naszej winy! Z pana własnej... Czy pan to rozumie? Pan nic nie je, prawie nie 
śpi i jest pan w 
ciągłym ruchu! - Tak, to prawda - przerwałem. - Ale cóż mi to szkodzi.
Tupnęła obcasem, abym się nie wtrącał. .
- Dostaje pan końskie środki na uspokojenie! - Łykam, co mi każą.
- Dość tego odszczekiwania! Panu się zdaje, że ma pan serce jak dzwon i 
nieskazitelną 
wątrobę, przez którą przetoczyło się morze alkoholu? Dobrze, niech pan nie je.
Niech pan nic nie je... Trzaśnie pan, ani się pan obejrzy! - podniosła ręce do 
ust, jakby za dużo 
powiedziała, lecz spojrzawszy na mnie dorzuciła z mściwą pogardą: - I kwita! 
Mocne to było. To, 
co usłyszałem. I nikt tu tak ze mną nie mówił. Wedle moich najskrytszych odczuć 
zdołałem przecie 
wymknąć się śmierci. I tym przeświadczeniem żyłem od dawna, a z pewnością od 
kilku ostatnich 
dni. Byłem przekonany, radośnie pewny swego, miałem coś; więcej niż nadzieję! 
Tymczasem była 
ona złudna albo wręcz fałszywa - przynajmniej wedle słów tej gniewnej; kobiety, 
najbardziej 
doświadczonej ze wszystkich pielęgniarek, jakie tutaj są. Była zbyt opryskliwa, 
a więc zbyt 
spontaniczna i uczciwa, aby nakrzyczeć na mnie tylko po to, żeby mi napędzić 
strachu. Na dobrą 
sprawę - nareszcie ktoś gadał ze mną po męsku. Albo jeść i żyć, albo w ziemi 
śnić... Wprawdzie 
umarłym nie może być źle, ja to wiem, zbyt blisko z nimi obcowałem. Przeto niej 
sama śmierć, lecz 
przedwczesna śmierć byłaby dla mnie największym nieszczęściem, jakie mnie 
spotkać może. 
Patrzę więc na piękną Bourbonkę, uważaną przeze mnie za siostrę oddziałową, 
która stoi 
bezradna w swoim gniewie. I mrugam oczami, nie mogąc ochłonąć z zaskoczenia.
- Dobrze - powiadam. - Będę jadł. Siostra mnie przekonała. Zjem śniadanie, obiad 
i kolację, 
razem ze wszystkimi.
- Naprawdę? - Naprawdę, ale na boku nic. Nie tknę niczego.
- Tam nie dostanie pan jajecznicy.
- To i nie trzeba.
- Dlaczego tak? - spytała cierpliwie.
- Bo tak. Będę jadł, ale pod warunkiem, że ze wszystkimi razem, w stołówce.
- Powtarzam, że jajecznicy pan tam nie dostanie, Nic lepszego nie mamy. A i tego 
nie 
możemy mieć dla wszystkich.
- Właśnie o to chodzi.
- Rozumiem! W takim razie ja też postawię warunek... Te torby, które żona dźwiga 
z miasta, 
są wyłącznie dla pana. Jeśli będzie pan nadal rozdawał wszystko! co żona 
przyniesie, powiem jej o 
tym. I chyba uradzimy wspólnie, że nie ma tu po co przychodzić.
- Obrzydliwy szantaż! - Mało mnie obchodzi, jak pan to nazwie! - odparła. - 
Czyżby pan nie 
zauważył, że nie forytujemy tu żadnych pacjentów? Pan nie jest lepszy ani 
gorszy. Pan jest 
wygłodzony. I nieznośny. Smażyłyśmy tę jajecznicę po kryjomu. Dla pana, bo swoim 
uporem pan 
nas sam do takich rzeczy zmusza. Jasne? - raptem krew uderzyła jej do twarzy. - 
Wsadź pan 
gdzieś swoje fanaberie! I dość już tego! Wóz albo przewóz... Masz wolę umrzeć, 
to umieraj i kwita. 
Starczy ludziom głowę zawracać! Zafurkotał biały fartuch, odwróciła się na 
pięcie i poszła. Pełna 
bezsilnego oburzenia. Nie mogłem zapomnieć jej oczu. W oczach było serdeczne 
współczucie, w 
całej twarzy gniew i szyderstwo. Musiało być ze mną bardzo źle, skoro osobę 
powołaną do opieki 
nad cierpiącymi sprowokowałem do takiej reakcji, konfuzji, takiego pomieszania 
uczuć. Dlaczego 
oni mi wciąż powtarzają, że jestem trudnym, niedobrym pacjentem? To oni sami 
orzekli, że jestem 
psychicznie chory, i dlatego tutaj mnie trzymają. I ja to wreszcie przyjmuję do 
wiadomości. Ale 
psychiczna choroba to nie wyrostek robaczkowy ani ból zęba. Różni się przede 
wszystkim tym, że 
każdy choruje zgodnie ze swoim temperamentem i życiowym powołaniem. Być może, 
doprowadzając swój temperament do wrzenia, powołanie do absurdu, a siebie do 
euforii i 
samounicestwienia. Jeśli rzeczywiście jestem trudnym pacjentem, to właśnie 
dlatego, że mi trudno 
rozeznać się w chorobie, mój instynkt, mój barometr wskazuje wciąż na cudowną 
pogodę, a 
okazuje się, iż tylko wy wiecie, że on błądzi, że on się myli... Czyż nie tędy 
byłaby droga do 
zdrowia, gdybyście tym chcieli się zająć? Tymczasem na mój temperament, 
powołanie i euforię nie 
żałowaliście tylko zastrzyków, w miarę jak rosły wyzwolone we mnie siły witalne. 
W miarę jak rosły 
guzy na moich pośladkach, które trzeba było ciąć i opatrywać, dzień po dniu 
wyciskać z nich ropę. 
Nikt prócz mnie i mojego chirurga nie ma pojęcia, jak to boli. Lecz my obaj 
rozumiemy się dobrze. 
Dlaczego więc nie mogę porozumieć się z wami? Z konieczności odpadły zastrzyki i 
we 
wzajemnych stosunkach przeszliśmy na białe i kolorowe pigułki. Jestem 
ignorantem, więc może 
tak właśnie trzeba? Nie posądzam was o złe intencje, rozumiem, że chcecie, 
staracie się mi 
pomóc. Z pewnością te chemikalia mają wywrzeć wpływ na cały mechanizm, aby 
zaczął się 
regulować.
Oby tak było, powiadam. Choć już widywałem takich tutaj, których z euforycznego 
życia w 
czarną ściągnęliście melancholię. Załóżmy, że mnie to nie spotka. I z nadzieją, 
wiarą w waszą 
sztukę, będę łykał mądre pigułki. Uspokoją mnie, zgoda. Lecz ja nie chcę zmiany 
klimatu, który jest 
we mnie, nie chcę stracić cudownej pogody i szczęścia. Nie rozumiecie, że sam 
barometr, 
najczulszą czułość, której nawet nie usiłujecie sprawdzić, właściwie 
pozostawiliście mnie. Mojemu 
własnemu rozeznaniu, własnej trosce. Może tak lepiej? Nie wiem: chcecie, abym 
był sobą, czy 
chcecie, abym nie był sobą? Pamiętacie, co mówił Kierkegaard? Ten sam, który 
tańczył na 
waszym smutnym dziedzińcu wokół bezlistnego drzewa? I widziałem go zza krat. 
Otóż mówił on, 
że nie być samym sobą to jest właśnie rozpacz... Więc może powinienem leczyć się 
sam, 
korzystając z tego, że wy mnie kurujecie. Naprawdę staram się być wam za to 
wdzięczny. Tylko, 
na litość boską, przestańcie mieć pretensję, że jestem trudnym pacjentem! Weźcie 
to raczej na 
swój rachunek.
Tak myślałem chodząc i szukając czegoś do zjedzenia w opustoszałej po śniadaniu 
stołówce. 
Znalazłem chrupką skórę chleba, której ktoś bezzębny nie sprostał. Zlałem do 
jednego kubka 
resztki kawy z kilku innych kubków, zbożowej kawy z mlekiem. Zjadłem, wypiłem, 
medytując nad 
swoim losem. Nie wolno dać się zepchnąć ze swojej drogi do Itaki, nie mogę do 
tego dopuścić, 
jeśli raz zacznie mnie dryfować, przepadnę prędzej czy później. Odys dokonał 
swego i zostawił 
wszystkim nadzieję, ale ktokolwiek pójdzie w jego ślady bez woli wytrwania, 
zginie.
Pokrzepiony chlebem, kawą i ożywczą myślą, poszedłem na górę do karmazynowej 
sali, aby 
się położyć. Albowiem wziąłem do serca ostrzeżenie gniewnej siostry. Od dziś 
muszę zacząć 
przybierać na wadze. Bez roztropności nie zajdę donikąd.
Trafiłem akurat na obchód. Pachnąca świeżością Łasiczka szła wzdłuż rzędu łóżek, 
budząc 
ożywienie. Zwykłej martwy nastrój sali odmieniał się zaraz. Oto pojawiła siej 
wśród nas wielka 
władza, biały lekarski kitel. W zwykłym szpitalu uchodzi słusznie za potęgę, a 
cóż dopiero! w 
szpitalu takim jak nasz! Dla nas staje się symbolem władzy czarnoksięskiej! 
Każdy się jej lęka i 
każdy się po niej czegoś spodziewa. Wiadomo, że przeważnie będą pytać: pani 
doktor, kiedy do 
domu? - Z każdym rozmawia półgłosem, każdy otrzyma swoją odpowiedź. Do domu 
przeważnie 
daleko, do domu przeważnie nieprędko. Ale ona uśmiechając się powie: Jeszcze, 
jeszcze 
troszkę!... Kiedy podeszła do mnie, poderwałem się jak zwykle wyprężony na 
baczność. Leżenie 
do góry brzuchem w obliczu władzy, tak jak to młody Dm-ski potrafi, uważam za 
niegodne. 
Mógłbym coś takiego zrobić tylko Zeusowi na złość, ale Zeus tu nie zaglądał. 
Natomiast nigdy jego 
kapłance, której należał się szacunek i galanteria. Owo męskie minimum, jeśli 
chodzi o kobietę.
- Panie Krzysiu, pan traci tyle energii... Proszą nie wstawać... Proszę leżeć i 
wypoczywać... - 
powiedziała rzucając mi spojrzenie spod powłóczystych rzęs i niesamowitych 
powiek pokrytych 
mascarą... Ona jest sobą, pomyślałem. Ona sama chce wyglądać tak, jak wygląda, 
demonicznie, i 
ma odwagę korzystać z tego prawa. A głośno powiedziałem: - Tak jest! - Ale 
zamiast za jej 
namową wrócić do łóżka, stałem przed nią wyprostowany.
- Jak się pan czuje? - spytała.
- Dobrze.
- No to dobrze...
Sądziłem, że na tym skończyliśmy tworkowski rytuał i ona pospieszy dalej, gdyż 
czekały na 
nią krocie takich jak ja. Lecz ona przechyliła swoją szykowną główkę i 
spoglądając z ukosa, 
zagadnęła: - A głosy? - Słucham? - Jak tam z głosami... znowu się odzywają? - 
Ależ pani doktor... 
- żachnąłem się.
- No dobrze... - westchnęła i z namysłem potarła nosek. - Czy ma pan jakiegoś 
przyjaciela 
lekarza? - Tak, miałem. Ale on dość dawno umarł. I dużo dawniej porzucił ten 
zawód. Właściwie 
uważał się za dziennikarza, choć do śmierci tytułowano go doktorem. Ale dlaczego 
to panią 
interesuje? - Hm. Skoro zmarł, to zmienia postać rzeczy... Bardzo proszę, panie 
Krzysiu, żeby pan 
na darmo nie tracił energii... Trzeba dużo leżeć, jeść i wypoczywać... Tak. 
tak... - uśmiechnęła się. 
- Jeśli będzie pan chciał czyścić popielniczki na całym oddzielę, tak jak pan to 
teraz robi, to proszę 
wyczyścić jedną, dwie. Wystarczy. A resztę, kiedy się pan wzmocni. Zgoda? - 
Dobrze... Ja wiem, 
że brudzę te śliczne podłogi, bo zdarza mi się rozsypać popielniczkę... Aha! 
Pozwoli pani doktor, 
że teraz ja o coś spytam. A co z moim porażeniem ręki? - Jeszcze nie wiemy, co 
to jest - odparła z 
naciskiem. - Wyniki EMG będą za dwa - trzy dni. Sami chcemy wiedzieć, co to 
takiego, panie 
Krzysiu. Nie omieszkam pana zawiadomić. Proszę czekać cierpliwie. I korzystać z 
łóżka dla 
wypoczynku.
Uśmiechnęła się niesamowicie i poszła. Położyłem się. Dopóki wędrowała po sali, 
leżałem 
posłusznie na łóżku, wyciągnięty na puszystym, karmazynowym kocu. I 
zastanawiałem się, czemu 
zawdzięczam tak wyczerpującą rozmowę z lekarką, kiedy na ogół kontakt z chorym 
ograniczał się 
do dwóch, trzech zdawkowych zdań. Był taki, jaki powinien być w tych warunkach. 
Wszak leczono 
tu mądrą chemią, zastrzykiem i pigułką, a nie mądrym słowem i perswazją. Więc 
cóż to się stało? 
Nareszcie przypomniałem sobie pewien fakt z rninionych dni! Tyle wokół się 
wyczyniało, tyle 
niezwykłych rzeczy naraz, wciąż tak wiele się działo, co chwilę, co godzinę, że 
niełatwo zachować 
nadmiar wydarzeń w pamięci. Tymczasem snują się tu tacy, licho wie jacy, którzy 
skarżą się, że im 
nudno, że zdychają z nudów! Osobliwi jacyś odmieńcy. Otóż przypomniałem sobie, 
że zdarzyło mi 
się wygadać przed siostrą oddziałową, pochwalić się swoim druhem lekarzem, który 
porozumiewa 
się ze mną telepatycznie, aby mi służyć pomocą i radą. Oddziałowa przekablowała 
tę wieść 
Łasiczce. I oto sekret łaski, która mnie dziś spotkała! Stałem się godzien 
uwagi, gdyż przyjaźnię 
się z jakimś lekarzem... Na wszelki wypadek należy to sprawdzić... Skoro 
zmarł... Teraz rozumiem, 
dlaczego z taką ulgą odetchnęła! Istotnie zmienia to postać rzeczy... Zapewne 
gadam z umarłymi i 
mogę sobie gadać do woli. Solidarność klanu lekarskiego sięga po grób, a i 
dalej, jeśli trzeba, 
sięgać może, ale już nie musi.
Tymczasem mimo woli wprowadziłem Łasiczkę w błąd, po prostu wskutek 
nieporozumienia... 
Informowałem ją o kimś innym, mając na myśli kogoś zupełnie innego niż mój 
starszy druh z; 
kazachstańskich stepów... Cóż za szczęśliwy traf! Przypadkiem uchroniłem mojego 
druha przed 
dekonspiracją! I zachowałem tylko dla siebie, nie pozbawiając go możliwości 
działania... Przecież 
sypnięty nieopatrznie byłby spalony! Solidarność solidarnością, lecz wara 
naruszać dobry lekarski 
obyczaj! Nikt by mu tutaj nie darował, że wtrąca się cichaczem w ich sposoby 
leczenia... 
Pomyśleć, że bliski byłem, spowodowania takiej paskudnej wsypy. Chryste Panie, 
jakże tu 
rozmiękczają człowieka, Lekarka raptem chce z tobą rozmawiać, bierze cię na 
spytki, a ty paplesz 
pełen szczęścia, bo nie zdarzyło się, aby w tym szpitalu jakikolwiek lekarz 
chciał z tobą gadać. 
Miałbym się z pyszna, gdybym w zapale wyznał całą prawdę... Oddycham z ulgą, gdy 
Łasiczka 
powiedziawszy ostatniemu sakramentalne: - Jeszcze, jeszcze troszkę... - wymknęła 
się z naszej 
sali.
- Niech ją diabli z tym troszkę! - sarkał krawiec, eks-Sowiński jenerał, i 
wystopyrczył spod koca 
swój kikut. - Każdemu tak gada! - Nie każdemu - pochwalił się przekornie młody 
Dm-ski, z którego 
szczęście pałało. - Jutro mnie wypisują... Tak mi powiedziała! Zeskoczył z łóżka 
i wykonał taniec 
zwycięstwa. Wywijał rękami, tupał w podłogę. On, zafrasowany demagog, pieniacz i 
ponury 
patriotą, wycinał hołubce, skakał do góry, aż pogubił kapcie i tańczył boso, z 
jaśniejącym obliczem, 
tak prześwietlonym radością jak pyzate policzki anioła, który w trąbkę dmie na 
organach ku chwale 
zastępów, aż wszystkim wokół zrobiło się lżej na sercu i w karmazynowej sali 
nastało coś w 
rodzaju narodowego sursum corda. Golone głowy, młodzi zapaleńcy, z entuzjazmem 
porwali się z 
łóżek i jęli tańczyć w siedmiu, gdzie kto mógł. Tymczasem Jasieńku-Rozkwitały-
Pąki-Białych-Róż 
przytknął do ust grzebień i grał oberka czy mazura, coś skocznego. Nawet sam 
Dziadek klasnął w 
ręce. A oni tańczyli w rozwianych pasiakach. Z wyzwolonym młodzieńczym wigorem. 
Był to taniec 
radości - nie żadne chochołowe widma! - samej czystej radości... Nareszcie coś 
się komuś udało! 
Ci młodzi umieli się cieszyć sukcesem bliźniego swego. Dobry to znak! Nie do 
wiary, gdy się 
pomyśli, w jak zawistnym. wypadło im żyć narodzie.
Sam nie poszedłem w tany, bynajmniej nie dlatego, abym naszemu wyzwoleńcowi, 
który 
wkrótce porzuci ten przeklęty dom, miał za złe albo źle życzył, lecz zbiorowa 
radość, tańce, 
festyny, wiece i bale zawsze mnie napawały nieposkromioną melancholią. Nie 
dostrzegałem w 
nich nic, co mogłoby mnie ucieszyć. Im bardziej feta się przeciągała, tym 
bardziej robiłem się 
smutny. Nad zbiorową radością jawił się zawsze cień śmierci. Prawem kaduka ja go 
tam zaraz 
widziałem... Ja, antymizantrop do szpiku kości! Więc nie wiem, skąd brał się ów 
hokus-pokus? 
Może dlatego upodobałem sobie klimat kameralny, a zgiełk zabawy odstręczał mnie 
natychmiast. 
Tymczasem oni tańczyli, jakby ich bies porwał. Młody Dm-ski z rozwianym włosem i 
siedmiu 
ogolonych młodzieńców. A Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż przygrywał im. I 
na grzebieniu. 
Nie miałem serca psuć im tak pięknej radości, w której uczestniczył, kto żyw, 
nawet krawiec 
wywijając młynka kikutem. Wolałem przez wąski przesmyk, przesuwając się od łóżka 
do łóżka, po 
cichutku czmychnąć z sali.
Poszedłem odwiedzić Piotra. Po drodze natknąłem się na rudobrodego egzorcystę, 
który 
zwrócił się do mnie tymi słowy: - Porzuć wszystko, a znajdziesz wszystko, porzuć 
wszelką żądzę, a 
znajdziesz spoczynek... - i podsuwał ! mi krzyż do ucałowania.
- Dobra, dobra - mruknąłem wymijając go. Cytował Tomasza a Kempis, ale coś mi 
się 
zdawało, że chyba niezbyt wiernie.
Tymczasem umęczony Piotr leżał bez ruchu na niskim, łożu dla gwałtowników. 
Okazało się, 
że dziś z samego; rana zrobiono mu odmę mózgu. Później dowiedziałem się, J na 
czym ten zabieg 
polega. Pompuje się powietrze w kręgosłup, wskutek czego mózg się kurczy, 
zmniejsza. I 
Wszystko po to, aby można było zrobić w miarę dokładne zdjęcia, bo w ogóle 
trudno jest mózg 
fotografować. Można też wpuścić rtęć w tętnice szyjne i wówczas obraz mózgu 
utrwalić na kliszy 
rentgena, lecz to się już nazywa inaczej, arteriografia. Można uciąć głowę, 
zatknąć na. ostrzu spisy 
i wystawić na słońce.
Piotr skurczył się na łożu, leżał zamknięty w sobie, jak skrzywdzony chłopiec. 
Nie śmiałem 
pytać, czy to bardzo bolało. We mnie samym odma mózgu wzbudzała nie mniej 
paniczny strach 
niż pobieranie płynu rdzeniowego z kręgosłupa, punkcja, której ofiary co dzień 
widywałem. Patrząc 
na wymizerowanego Piotra, któremu sprężano mózg, pomyślałem, że muszę stąd 
ucięci Zanim 
przyjdzie im chęć wypróbować na mnie punkcję, odmę. i wszystkie te sztuczki, o 
których nawet nie 
mam pojęcia! Nie wiem, czy Piotr przystał na ten zabieg, czy ktokolwiek o zgodę 
go pytał? 
Zdarzało mu się na równej drodze tracić równowagę, zatoczyć się, chwytać ściany 
czy krzesła, 
może więc go przekonali, ze pozbędzie się zawrotów głowy. On jest żeglarzem, 
wciąż marzy o 
jachcie, a z takimi, zaburzeniami błędnika nie ma co robiona morzu, więc dał się 
skusić na tę 
przynętę. Lecz ja pod żadnym pozorem nie dam sobie kurczyć mózgu! Powiem o tym 
wszystkim 
Helenie, niech mnie natychmiast stąd zabiera albo uciekam, jak mi Bóg miły! Na 
razie nie mogę 
opuścić cierpiącego przyjaciela, któremu winien jestem pociechę. Tymczasem taki 
byłem 
wzburzony, że nic mi nie przychodziło do głowy prócz zdawkowych słów: nie martw 
się, będzie 
dobrze itd.,. lecz nie mogłem wykrztusić tak wyświechtanych komunałów. Pozostał 
mi przyjacielski 
gest, który też wcale nie był łatwy. Piotr nie lubił, aby go dotykano. Miał w 
sobie arystokratyczną 
krew, która nie toleruje takich poufałości. O ile się zorientowałem, była to 
mieszanka anglo-
rosyjska. W pewnych okolicznościach zachowująca się jak nitrogliceryna. Starczy 
jeden 
nieopatrzny ruch, a wybuch jest niebywale gwałtowny. Lecz nie miałem wyboru, nie 
mogłem, 
przykucnąwszy na brzeżku Piotrowego łoża, gapić się na mojego biednego 
przyjaciela jak na 
raroga. Więc zdecydowałem się, kładąc nieśmiało dłoń na ramieniu Piotra, któremu 
kurczono 
mózg! Niechże Piotr się domyśli, że na wieść o tym kurczy mi się serce. Mam 
nadzieję, 
przekazałem mu to swoim dotknięciem, po czym cofnąwszy dłoń otarłem swoją 
wilgotną twarz.
Thanks - mruknął Piotr, z jasnymi oczami bez wyrazu, jakby obecny i nieobecny, 
wtem coś go 
tknęło, błogi uśmiech szczerego zadowolenia rozjaśnił jego wycieńczone oblicze, 
uśmiech tych, 
którzy szukali a znaleźli, i wyznał cichym głosem: - Uże pomniu, kak eto 
zwuczit, kak eto idiot... 
Pizduchin, ruskij aristokrat... Pizdowicz, oficer gwardii, konieczno iz 
Polaków... - mówił 
uśmiechając się, wyliczając na palcach, które zginał jeden po drugim - 
Pizdolubow, konieczno 
batiuszka-pop... Pizdolizow, professor żenskogo ucziliszcza...A donskij kozak, 
priamo Pizda!....
Po czym westchnął, zwinął się w kłębek i zamknął biedne oczy. Markiz de Sade, 
który 
wszystkiemu spokojnie się przyglądał, wyciągnął do mnie rękę, pomagając mi 
podnieść się z 
krawędzi beznogiego łoża dla furiatów, i wziąwszy pod łokieć wyszedł ze mną na 
korytarz. Piotr z 
siwą głową został tam w swoim oszołomieniu, może drzemce, w której jawa miesza 
się ze snem, 
przykryty białym prześcieradłem.
- Gnadentod... Gnadentod! Wie pan, co to znaczy? - powiedział markiz człapiąc 
korytarzem. - 
Nie mówię po niemiecku... - odparłem zdziwiony.
- Śmierć z łaski - wyjaśnił. - Ni mniej, ni więcej.
Śmierć z łaski. Gnadentod... - szedł dalej zamyślony, posępny, powłócząc nogami.
I znowu powtórzył to słowo, jakby chciał je ponownie na jaw wydobyć. Nie śmiałem 
pytać go o 
nic. Więc ze mną milczącym dreptał dalej zielonym korytarzem naszego pawilonu, 
po którym snuli 
się umysłowo chorzy, tacy jak my. Tacy sami. Mniej więcej tacy sami. W siakich 
takich pasiakach. 
Mało kto się odzywał, więc słychać było przede wszystkim uporczywy szelest stóp, 
szuranie kapci 
na śliskim linoleum. Markiz ściskał mnie za łokieć, jakby lękał się, że porzucę 
go na samym środku 
korytarza. Nie wiedziałem, czy lęka się pośliznięcia, czy czegoś całkiem mi nie 
znanego. Na 
zewnątrz wszystko było znane, aż za dobrze; cztery zakratowane okna na 
dziedziniec, dalej sześć 
zakratowanych okien na park, dwa korytarze zbiegające się pod kątem prostym, 
drzwi do sali i 
gabinetów po bokach, wahadłowe drzwi do kibla, drzwi do łazienki, cała 
topografia domu 
obłąkanych. I korytarze pełne nas, wędrujących bez celu i bez sensu, w głuchym, 
zawziętym 
milczeniu. Może dlatego ludziom zdrowym na umyśle, odwiedzającym, nie wolno tu 
zaglądać, aby 
na ów widok nie ogarnęła ich bojaźń i trwoga. Lecz nas z tego powodu lęk imać 
się nie może, 
jesteśmy w samym środku, a od środka wszystko, z piekłem włącznie, nie wygląda 
tak 
koszmarnie, jak by się wydawało. Człowiek nie tylko potrafi się oswoić, ale też 
oswaja każdą 
rzeczywistość. W tym jego wielkość albo nędza. Tak myślałem, krocząc przy boku 
markiza, w 
którym wyraźny odezwał się strach, dalibóg nie wiem - przed czym? Ten sterany 
człowiek ciężko 
oddychał, marszcząc swoje gęste brwi, wodząc spojrzeniem po stężałych twarzach, 
które nas 
mijały, zamkniętych przed światem na cztery spusty. Nie wiem, czemu pomyślałem 
raptem o 
katedrze w Reims, malowanej o czterech porach dnia. Może dlatego, że 
oświetlenie, w którym 
widziałem moich braci, stało się inne, niespodziewanie dla mnie samego. Mieli 
twarze zastygłe, z 
kamienia.
- Życie niegodne życia... - odezwał się markiz z chrypką w głosie. - Zetknął się 
pan z tym 
sformułowaniem? - Tak - powiedziałem i nawet nie było mi głupio, że wzdrygnąłem 
się na oczach 
markiza. - Tak, oczywiście... To była formułka na zastosowanie Cyklonu B.
- Nie jest to całkiem ścisłe - zauważył. - Cyklon B był u nas W Auschwitz-
Birkenau. 
Sprowadzenie go to był pomysł komendanta Hoessa, który chlubił się tym i 
chwalił. Rzeczywiście 
tak się zasłużył, że nie mogli go ruszyć ani odwołać na front wschodni. Hoess to 
był taki geniusz w 
wiadomym fachu. Tak to było... - zasępił się markiz. - Oni swoich wariatów truli 
tlenkiem węgla. 
Grubo przedtem.
- Więc czadem, tak? - wyrwało mi się, jakby akurat to uściślenie było 
najważniejsze, widocznie 
odezwał się we mnie mój ojciec, prawnik, którego też mi wojna zabrała.
- Czadem, spalinami. Czasem wykańczali zastrzykiem, mógł być fenol - markiz 
przełknął ślinę, 
rozglądając się podejrzliwie na boki, przechodziliśmy akurat przed zamkniętym 
gabinetem, 
świątynią Zeusa i jego kapłanek.
- Większość psychiatrów, profesorów, autorytetów przymknęła na to oczy... - 
donosił mi markiz 
poufnym tonem. - Skracali istotom godnym litości ich pełne udręki życie, tak 
właśnie pochwalił się 
któryś z nich przed Trybunałem... Jasne! A wie pan, dlaczego to robili? - 
Terror.
- Tere-fere. Niemcy terror mają dla innych, ale nie dla siebie! - obruszył się 
markiz. - Robili to z 
dobra-woli! Powiem panu, o co szło... Dzięki temu, że wytruli u siebie wariatów, 
zaoszczędzili na 
przyszłe dziesięć lat... trzydzieści trzy miliony siedemset trzydzieści jeden 
tysięcy jaj! I 
osiemdziesiąt osiem milionów pięćset czterdzieści cztery tysiące czterdzieści 
kilo jarzyn!... Oni 
sami ten bilans sporządzili! Te liczby, są bardzo ścisłe i dobrze je 
zapamiętałem! Są na to 
dokumenty!... - po- łożył rękę na sercu, jakbym mógł nie uwierzyć w prawdziwość 
jego słów. - A w 
gotówce, jeśli skalkulować wszystko: opiekę, lekarstwa, bieliznę, mydło, proszek 
do zębów, et 
cetera, wyszło im blisko miliard Reichsmarek! Oto, dlaczego im się opłacało! 
Dlaczego warta była 
zachodu śmierć wariatów... Cała ta, wedle ich nomenklatury, dezynfekcja!... - 
zamilkł na chwilę, 
jakby coś go ścisnęło za gardło, zanim odezwał się głuchym głosem: - A... u nas 
się nie opłaci?...
- Chryste Panie, czyś pan zwariował?! - zawołałem.
Markiz skurczył się wtulając głowę w ramiona i spozierał z szyderstwem, z 
przerażeniem w 
wielkich oczach, w rozszerzonych źrenicach. Raptem zadrżały mu wargi, głowa, 
drżał na całym 
ciele pod lśniącym czamo-złotym pasiakiem. Twarz miał tak odmienioną, że zrobiło 
mi się 
niedobrze. Sam poczułem raptowny lęk, pełznął od markiza i lepił się do mnie. Na 
moich oczach 
rosło coś potwornego, zgroza, której nie umiałbym sprostać... Porwałem go za 
ramiona i wołając 
potrząsałem z całych sił: - Kogo pan masz na myśli? Lekarzy? Nasze pielęgniarki? 
Kogo pan masz 
na myśli?!...
Oczywiście nie był w stanie mi odpowiedzieć. Znalazł się w mojej mocy, gdyż 
ogarnął mnie, 
scherlałego, niesamowity przypływ energii. Tak nim trząsłem, że głowa markiza 
telepała się jak 
gruszka na wierzbie, jak sam już nie wiem co! Wreszcie wrzasnąłem na całe 
gardło: - Tu jest 
Polska!...
Aż echo mojego krzyku potoczyło się w głąb korytarzy.
- Polska, człowieku!...
Puściłem go. I ukryłem twarz w dłoniach.
W chwilę później był już przy nas zaniepokojony Chochlik. Wybiegła z zabiegowego 
w 
rozwianym fartuszku i dopytywała się kategorycznie, co tu się dzieje? Takie 
drobne stworzonko z 
zaintrygowanym liczkiem. Wokół same ponure gbury, ze mną włącznie, wyższe od 
niej o głowę. 
Każdy mógłby ją przewrócić jednym palcem. Otoczył nas wianuszek gapiów.
Na widok zbiegowiska i Chochlika w środku natychmiast zdołałem się uspokoić. 
Markiz 
zresztą też, choć patrzył bacznie, jak się zachowam, co powiem. Widocznie 
poczuwał się do winy. 
I spoglądając uważnie, zastanawiał się, czy przypadkiem nie sypnę go ze złości 
przed 
zaintrygowaną siostrą na dyżurze, mizernym Chochlikiem, za którym stał potężny 
autorytet 
naszego szpitala.
- Co się dzieje, panie Krzysiu? - dopytywała się nieustępliwie, choć przecież 
nic już się nie 
działo. - Co to było takiego? - Dyskurs - odparłem uśmiechając się niewinnie. - 
Dyskutowaliśmy, 
siostrzyczko.
Spojrzała na mnie spod oka.
- Pan krzyczał - zauważyła z naciskiem. - Na pana Rajmunda? - Nie... - odparłem 
kręcąc 
głową.
- Jak to nie? - Tak w ogóle krzyczałem...
- Jak można krzyczeć tak w ogóle? - zajrzała mi w oczy.
- Można. Na przykład sobie a muzom...
- Ech, człowieku! - zniecierpliwił się Chochlik. - Panie Rajmundzie, czy on 
krzyczał na pana? - 
zwróciła się do mojego adwersarza, - Nie - odparł markiz rozkładając ręce.
- Ech, panowie! - tupnęła w podłogę. Pokręciła głową, obciągając biały fartuch. 
- Tak czy 
owak...
- ...zamelduje siostra ordynatorowi - wpadłem jej w słowo.
Zamrugała oczami, jakby ją bardzo zdziwiło, że jestem tego świadom. Czyżby nadal 
uważali, 
że daleko mi do przeciętnej świadomości? - W porządku, siostro - ciągnąłem. - 
Dostanę 
podwyższone dawki. Dziękuję.
- To nie trzeba wrzeszczeć na cały pawilon! - odburknęła zła i wymachując 
rękami, jakby 
pędziła precz stado kur, wołała: - No, idźcie już! Idźcie! Rozejdźcie się! Nie 
ma co robić widowiska! 
Idźcie!... Skończone.
- Phi!... - parsknął któryś z gapiów. - Zbiegowisko!... Phi!... - i poszedł 
chichocząc w kułak.
Któryś ziewnął przeciągając się, aż mu kości zatrzeszczały. Inni wcześniej 
zaczęli się 
rozchodzić, niosąc przed sobą ręce zgięte w łokciach. Rozłazili się sennie, 
ślamazarnym chodem. 
Z powolnością, na którą niełatwo patrzyć. Nakarmieni neuroleptykami, drodzy 
rodacy, bez cienia 
narodowego temperamentu.
- Skaranie boskie! - powiedział Chochlik ruszając w stronę gabinetu. Bardzo to 
było zwinne i 
rezolutne dziewczę.
- Chwileczkę, siostro! - zatrzymał ją markiz. - A kiedy oddacie mi s c ę k 
ę?!... - Oddamy, 
oddamy. Rany boskie, sterylizator pod prądem - i pobiegła do zabiegowego.
Markiz seplenił, gdyż sztuczną szczękę zabrali mu na przechowanie. A mlaskał i 
siorbał przy 
jedzeniu, czego sam bardzo się wstydził. Zostawiał najsmaczniejsze skórki od 
chleba. Twarde 
mięso zębatym oddawał. Naprawdę cierpiał bez szczęki. Więc nie omijał żadnej 
okazji, żeby o 
zwrot się upomnieć. Lecz reżym jest reżym.
Teraz, gdy zostaliśmy sami, patrzył spod oka, jakby Z wahaniem, raptem wyciągnął 
do mnie 
rękę. Uścisnąwszy dłonie, rozeszliśmy się każdy w swoją stronę. Bo i nie ma o 
czym mówić, 
wszystko było jasne. Wtem markiz zawrócił.
- A jednak nie! - powiedział. - Pan ma co innego, a ja co innego we krwi 
zapisane. Pan wierzy 
w Polaków? - A pan nie Polak? - spytałem i powolutku zaczęło mi się kręcić w 
głowie, że to 
naprawdę jest markiz de Sade i że to ja, właśnie ja, miałem właściwe przeczucie, 
świętą rację. - 
Nie?... - powtórzyłem bez tchu nieledwie.
- Owszem - odparł. - Ale jestem taki Polak, który nie wierzy w Polaków.
- Dlaczego? - To niech mi pan najpierw odpowie, dlaczego pan wierzy? - Odpowiem, 
jak mi 
pan odpowie,- dlaczego pan nie wierzy! - A ja odpowiem, jak pan mi odpowie, 
dlaczego pan 
wierzy?! - A ja odpowiem, jak mi pan odpowie, dlaczego pan, do diaska, nie 
wierzy?!...
Mierzyliśmy się wzrokiem. Moje znalazło się na wierzchu. Repetycji bez 
wzajemnego 
ośmieszenia dalej ciągnąć się nie da. Tak myślałem.
Wtem ni stąd, ni zowąd ktoś z boku, spośród przechodzących, którzy wokół się 
snuli, odezwał 
się ścichapęk, jak diabeł z pudełka! - A ja odpowiem, jak mi pan odpowie, 
dlaczego pan, do diaska, 
nie wierzy? - rzekł słowo w słowo łysy gość w zielonym pasiaku, zatrzymawszy się 
przy nas. Co za 
pyszałkowaty intruz! Spojrzałem nań srogo i wściekle.
- Czego pan chce?! - Czego pan chce? - odparł spokojnym głosem, w. tej samej 
tonacji.
- Pytam, jakim prawem pan się wtrąca?! - Pytam - odpowiedział natychmiast, nie 
mrugną-wszy 
powieką - jakim prawem pan się wtrąca? - Przestań się wygłupiać, baranie!... - 
ryknąłem.
Odpowiedział jak echo, tym swoim spokojnym i drewnianym głosem. Miałem wyżej 
uszu tej 
zabawy. Wrzasnąłem na niego. Przekląłem paskudnie i on przeklął paskudnie, 
identycznym 
wyrazem.
- Cicho, na Boga! - zawołał markiz, chwycił mnie pod ramię i szybko w głąb 
korytarza 
odprowadził. - Uspokój się, człowieku! Co ty wyprawiasz? - strofował mnie po 
koleżeńsku. - Ty im 
dziś naprawdę podpadniesz, chłopie... Przecież pan wie, czym się tu kończą 
awantury! Ma pan 
ochotę poleżeć związany?... W tych cholernych pasach? Nie zniosę, żeby mnie ktoś 
przedrzeźniał! 
- irytowałem się. - Do cholery z tym łysym bucem... Ja mu jeszcze łeb urwę! - 
Jak to 
przedrzeźniał?... - spytał markiz prowadząc mnie na ubocze, w ciemny kąt 
korytarza. - 
Przedrzeźniał? Naprawdę pan tak uważa? - A co? Co on robił w takim razie? - Hm, 
widać małe ma 
pan doświadczenie - stwierdził markiz i westchnął. - To ciężko chore 
biedaczysko. Zwykły objaw 
jego choroby... Nie słyszał pan nigdy o echolaiii? - Dobrze... O wielu rzeczach 
nie słyszałem. 
Jestem tu pierwszy raz. Pierwszy raz w szpitalu, więc, dalibóg, o wielu rzeczach 
nie słyszałem... 
To prawda - rzekłem ochłonąwszy trochę. - Ale od pana jedną rzecz muszę 
usłyszeć... Muszę 
usłyszeć, dlaczego pan właśnie w swoich, Polaków, nie wierzy. Pan mi jest winien 
odpowiedź.
Markiz zmrużył oczy, patrzył na mnie chwilę w milczeniu. .
- Bo ja w nikogo nie wierzę - oświadczył krótko i węzłowato. Po czym odwrócił 
wzrok ku 
zakratowanemu oknu, za którym stało samotne drzewo, wysokie jak jesion, surowe i 
bezlistne na 
mglistym przedwiośniu.
- A ja się boję - odparłem, w zdenerwowaniu zapalając papierosa - że pan się 
wykręcił od 
odpowiedzi.
- Nie. Żadną miarą - położył rękę na sercu. - Tak ze mną jest...
Wtedy zadarłem mu rękaw piżamy, odsłaniając na przedramieniu wytatuowany numer, 
siny na 
ciemnej skórze. Postukałem weń palcem.
- Dlaczego pan to robi? - żachnął się.
- Nic. Chciałem zweryfikować te pańskie cyferki - powiedziałem nie wyjmując z 
ust papierosa.
- Ale po co? - Słyszał pan, oczywiście, o Ludwiku Hirszfeldzie? . Tak - skinął 
głową. - Hirszfeld 
nie siedział w obozie. Ja pana nie rozumiem... Nie mogę tak przeskakiwać z 
tematu na temat! - Nie 
ma tu żadnego przeskakiwania. Otóż Hirszfeld powiedział coś takiego, co 
chciałbym panu 
powtórzyć...
Powiedział mianowicie: "Boże, przebaczam ci ten świat..." Tak. Domyśla się pan, 
dlaczego 
mógł to powiedzieć? Bo kochał, szanował, wielbił życie! - spojrzałem, mu w oczy. 
- I kwita!...
- A ja panu powiem, że to sentymentalna bzdura!... - oburzył się markiz do 
żywego, aż cała 
twarz mu pociemniała.
- Oczywiście. Pan mnie zawsze przebije tym. samym atutem! - odparłem 
rozgniatając okurek 
papierosa na świetlistym naszym linoleum. - Ja tam nie byłem! Nie byłem w Anus 
Mundi! A pan 
tam był w samiuteńkim środku. Bardzo grzecznie brzmi to po łacinie, nawet 
elegancko, ale... To 
pan siedział w Odbytnicy Świata! Pan jest święty, ja jestem ignorant...
Odwróciłem się do niego plecami i poszedłem. Lecz nie uszedłem daleko. Za chwilę 
markiz 
mnie dogonił drobnym kroczkiem. Słyszałem te jego komiczne drobne kroczki za 
sobą. Chodząc 
czy biegnąc markiz inaczej się nie poruszał. Tak było ekonomiczniej: spieszyć 
się nie bardzo, 
pracować, nie za bardzo, oddychać nie za mocno. Pomyślałem o prawie zachowania 
energii, 
ratowania energii, które być może pozwoliło temu człowiekowi przeżyć to 
wszystko, co przeżył.
Nie zamierzałem przed nim uciekać. Zabiegł mi drogę wyraźnie zbulwersowany. 
Mocno 
seplenił. Położył mi dłoń na ramieniu.
- Proszę wybaczyć... - wpatrywał się we mnie. - Nie trzeba tyle wrażliwości... 
Nie trzeba. Po 
co? - Zgoda - rzekłem pojednawczo. - Kwita! Mówmy o czym innym... - odwróciwszy 
się, oparłem 
się łokciami o parapet okna, za którym stał zamglony jesion. Parapety były 
głębokie, na miarę 
grubych murów. Wygodne do opierania się. Było dość miejsca dla dwóch, a nieraz 
czterech i 
pięciu potrafiło wystawać w tym samym oknie i gapić się godzinami na skrawek 
świata. Aż inni 
podbiegną zerknąć, co się dzieje. A cóż się tam dzieje? Nic się nie dzieję. Stoi 
jesion na środku 
dziedzińca zamkniętego w czworobok murami. Leżą stosy węgla, dzięki czemu nikt W 
domu 
obłąkanych nie marznie. Dawniej-kiedy?-no, kiedyś dawniej stos czarnych brył 
sięgał pod okna 
wysokiego parteru. Teraz zmalał, zeskromniał. Schudł. Jeszcze spora tego węgla, 
ale nie tak 
sporo, jak było. Mierząc węglem - niedaleko do wiosny. Tak się mówi. Do wiosny 
niedaleko! Ale, 
co jest wiosna, my wariaci nie wiemy. Albo - co jest zima. Niezależnie od 
wszelkich pór roku, 
siedzimy u Pana Boga za piecem, nakarmieni, wolni od jakichkolwiek obowiązków, z 
poduszką 
pod grzbietem, na własnym posłaniu, śpimy, wstajemy, idziemy na przechadzkę po 
korytarzach, 
wyglądamy oknem wsparci łokciami na parapecie. Z bliska tak ostro nie widać 
krat.
Markiz drży. Ramię w ramię stoimy oparci w oknie. I wyczuwam to jego uporczywe 
drżenie. 
Gdzieś są szpary, ciągnie trochę od okna.
- Niech pan pójdzie włożyć szlafrok - wysyłam go zniecierpliwiony.
- Nie, nie! Nieważne!... - mówi. - Wie pan, ten niemiecki profesor dzięki Akcji 
T4, bo to się 
nazywało Akcja T4, uśmiercanie takich wariatów jak my, otrzymał do swoich badań 
sześćset 
mózgów...
I patrzy na mnie w sposób bliski politowania. -. Dość! - podnoszę rękę 
zasłaniając się dłonią.
- A nie, synku!-mamle markiz. - Nie, nie, synku...
To trzeba wiedzieć! Milczę zaskoczony i bezradny.
Markiz uśmiecha się drżącymi wargami, a jest to uśmiech pełen zjadliwości.
- Nie spiesz się, synku, przebaczać Bogu... - sepleni. - Może już dawno na to za 
późno?... I 
Sąd Ostateczny dawno odwołany? Z obawy przed powszechną kompromitacją? - wlepił 
we mnie 
gorejące oczy. - Bo kogóż byśmy tam, synku, sądzili? Nas?... Czy Tego, komu 
chcesz 
przebaczyć? On sam musiałby stawić się przed Sądem!...
I czym mógłby się wybronić? Niczym... - zamilkł ocierając czoło. - Dlatego Sąd 
Ostateczny 
odbędzie się na święty nigdy... Anulowany! Pamiętaj, wobec takiej kompromitacji 
żaden Bóg nie 
ostałby się! Ponosiła go pasja, z którą przecie nie sposób dyskutować, lecz nie 
mogłem ustąpić mu 
pola, zrejterować bez jednego wystrzału, więc odparłem mu tak: - Bóg jest 
tajemnicą, a nie 
zbiorem naszych o Nim wyobrażeń. Zatem cóż my możemy wiedzieć o Bogu? - Choćby 
tyle, ile 
mówi Ewangelia! Starczy? - zaperzył się markiz. - Jeśli starczy, to w 
porządku... Trzeba ci 
wiedzieć, że tysiące takich jak my... - zawiesił głos, wskazał ręką na naszych 
towarzyszy, 
snujących się somnambulicznie po korytarzu. - Takich... tysiące padły ofiarą 
inkwizycji. 
Dominikanie i jezuici oskarżali nas o współżycie z inkubami i sukubami. I 
odbierali nam życie 
niegodne życia! Oczywiście nie znając tej formuły lecz realizując jej treść... 
Na przykład w Kolonii 
palono rocznie trzystu czarowników... W naszej epoce zamordowano ćwierć miliona 
umysłowo 
chorych... Może więcej, może mniej, tego już nikt nie zliczy... Jeszcze nie było 
w użyciu 
niezawodnego komputera! Powiadają, że w Polsce co najmniej dwanaście tysięcy...
- Żaden polski lekarz nie przyłożył do tego ręki! -przerwałem mu kategorycznie. 
- Zdarzali się 
tacy, którzy poszli na śmierć z chorymi... - Markiz nic na to nie powiedział. - 
Więc widzi pan! 
Rachunki trzeba wystawiać uczciwie... - zmitygowałem go jak należy i to właśnie 
skusiło mnie do 
mędrkowania. - Świat przechodzi, musi przechodzić, przez paroksyzmy 
barbarzyństwa. Niedawno 
jeden taki minął. I wnet na naszych oczach pojawiają się inne, na mniejszą czy 
większą skalę. Pod 
tym. względem historia nie zmienia się na jotę. A nasz świat? Panie Rajmundzie, 
kto może mieć 
złudzenia, że kształt to doskonały?... Świat wciąż się rodzi, od tysięcy lat, i 
musi .przeżywać te 
same skurcze porodowe... Gdybyśmy mieli siłę magiczną, siłę zapobiegania złu, 
wtedy tak!... 
Wtedy świat już by dojrzał i rozkwitnął... Gdyby istniało coś w rodzaju 
Międzynarodówki Mózgów, 
wyposażonej w omnipotencję... - westchnąłem żegnając się z marzeniem, którym 
żyłem przez 
wiele miesięcy, z tą moją idee fixe albo gorliwą wiarą, która w końcu, jeśli o 
świecie pomyśleć tak, 
jak właśnie myślałem - okazywała się fantasmagorią, umysłu i serca oczarowaniem, 
niestety 
niczym, więcej! - Nie ma w nas, panie Rajmundzie, żadnych sit magicznych... A 
zdawałoby się, że 
właśnie my je przeczuwamy, my, jak nikt inny wtajemniczeni, którym tak blisko do 
nieosiągalnej 
wiedzy, starczy zerwać, uchylić ostatnią zasłonę... I nie ma! Nawet w nas nie ma 
siły magicznej... 
A kto inny pod słońcem gotów byłby za nią zapłacić tyle co my?... - szepnąłem 
podnosząc na 
niego oczy.
I od razu zauważyłem, że markiz nie słuchał tego, co mówię. Musiał myśleć o 
czymś zupełnie 
innym, jakby jego krąg wtajemniczenia wcale nie pokrywał się z moim, nawet nie 
stykał w żadnym 
punkcie, widać krążyliśmy po dwu różnych orbitach, nieposkromieni 
indywidualiści. W 
indywidualizmie ileż jest bogactwa, a ileż zmarnotrawionej energii? Dlatego 
Międzynarodówka 
Mózgów, zanim kiedykolwiek powstanie, musi się rozsypać! - Jeśli chce pan 
pogadać z kimś, kto 
widział to na własne oczy... był świadkiem. To jest tu taki jeden... - rzekł 
markiz.
- Kto? - spytałem domyślając się, o czym mowa.
- On jeden pracował w tutejszym zakładzie podczas okupacji... Ten kędzierzawy, 
siwy 
pielęgniarz, z wywiniętą wargą... Wie pan, Tęgawek.
- Oberteufelfuhrer?! - zawołałem.
- Jak pan powiedział?... - zagadnął markiz wpatrując się we mnie z 
zastanowieniem.
- To już nieważne... - mruknąłem speszony. - Człowiek się myli.
- Dokuczył panu? Skinąłem głową.
- Stara szkoła, wie pan - powiedział markiz. - Nie było cud-pigułek... No i 
trafiali się różni 
furiaci. Więc cóż prócz brutalności i przemocy pozostawało takiemu jak on? A 
dziś...
- Emerytura - wtrąciłem z przekonaniem. - Zasłużona emerytura. I to czym 
prędzej.
- Nie panu jednemu zalazł za skórę - uśmiechnął się markiz. - To on mi szczękę 
siłą 
wyjmował... A tyś, chłopie, leżał związany na sąsiednim łóżku i widząc, co się 
dzieje, wołałeś: 
"Won, bydlaku! Won, opasła świnio! Won» Oberteufelfiihrerze!..." Tak go 
nazwałeś, tak mnie to 
zaskoczyło, rozumiesz, chłopie, że otworzyłem gębę, a on mi szczękę wyłuskał!... 
To było na 
gwałtownej, pamiętasz? - Nic nie pamiętam - pokręciłem głową.
- Możliwe... - uśmiechnął się markiz. - Mów mi po imieniu. W poglądach możemy 
różnić się 
zawsze.
- Bo wiesz, niewiele stamtąd pamiętam... - wyznałem. - Ale są rzeczy, których 
nie zapomnę. 
Kiedy cię rozwiązano, zwilżałeś mi usta, dawałeś pić. A mnie się zdawało, że 
jestem 
napromieniowany i skwierczę. Wargi mi skwierczą, zioną spalenizną. A ty...
- Już mi za to dziękowałeś - przerwał. - Racja, że stamtąd wielu rzeczy się nie 
pamięta, 
zapomina... Gdyby tak było z kacetem, nigdy bym się tutaj nie znalazł, zdrów 
byłbym do tej pory...
- I jeszcze to, Rajmund, przypominam sobie... - odezwałem się, sam zdumiony tym 
wspomnieniem. - Posłuchaj! Kiedy cię zabrali, wyprowadzili stamtąd, byłem 
przekonany, że 
zabierają cię do gazu... Z samego rana to było, pamiętam jak dziś... - 
pokręciłem głową. - Przecież 
nie rozmawialiśmy z sobą, nie znałem cię wcale... Nie zawiera się znajomości 
wśród furii i 
wrzasku, więc... Człowieku, skąd się to we mnie wzięło? - Nie wiem... - 
zastanowił się. - Może 
mam na twarzy wypisane, że jestem stamtąd, z kacetu... Albo widzisz więcej, niż 
inni widzą... - 
zapatrzył się w okno z samotnym jesionem. - Może lepiej było pójść do gazu... W 
nagrodę śmierć i 
kwita.
- Tego nawet myśleć się nie waż! - zawołałem uderzając pięścią w parapet. - Co 
ty 
wygadujesz, człowieku! Zastanów się... Dopóki żyjesz, masz przed sobą wszelkie 
możliwości! 
Wszystka, co chcesz, do ciebie należy! A kiedy ciebie nie ma, nic już nie ma... 
Rozumiesz, o co 
chodzi? - Dobrze rozumiem, o co chodzi - odparł ponurym tonem. - Trzykrotnie 
usiłowałem 
popełnić samobójstwo. Mam żonę, zdolnego syna, piękną córkę, naprawdę piękną, 
może kiedyś tu 
przyjdzie, zobaczysz... Mam dobrą pracę, dobre zarobki. Kilku dobrych 
przyjaciół... Mam to 
wszystko co człowiekowi do szczęścia wystarcza! Czyi pragnę czegoś więcej? Daj 
mi Boże 
zachować to, co mam... I trzykrotnie odbierałem sobie życie! - szepnął i 
spojrzał na mnie z 
przerażeniem w oczach.
- Bo musiałeś. Ja to rozumiem... - powiedziałem po chwili zastanowienia. - Tak 
cię kusiło, 
dręczyło do tego stopnia, że nic już innego zrobić nie mogłeś pod tak 
bezwzględnym przymusem...
- Więc znasz to? - zaciekawił się.
- Znam. Nie ma obrony. Przedziwne to, Rajmundzie, prawda? Nawet broniąc się do 
upadłego, 
z góry wiesz, że musisz przegrać... I tylko w tym może być dla ciebie ratunek! 
Właśnie, że to 
wiesz! Wiesz z góry, że przegrasz... Prawda? Dlatego pomoc może być tylko z 
zewnątrz. Więc 
zamiast walczyć do upadłego i w końcu nałykać się gazu po dziurki od nosa, 
ukorzyć się bez 
ceregieli i zwrócić się natychmiast o pomoc. Im wcześniej, tym prędzej 
wygrywasz. Tak czy nie? - 
Tak, wygrałem trzeci pobyt w szpitalu psychiatrycznym... - odparł z przekąsem. - 
A ty wywodzisz 
jak sama Święta Psychiatria prosto z klinicznego talmudu... Oni potrafią leczyć 
tylko skutki, 
objawy... Łagodzić... Do przyczyn nawet nie sięgną! Więc można bawić się tak ad 
Kalendas 
Graecas! Ech, dajmy temu spokój.
- A mnie się wydaje... - powiedziałem kładąc palec na ustach.
- Co ci się wydaje? Do przyczyn dojść trzeba samemu. Wszystkiego doszukać się w 
sobie. 
Wywlec siebie na jaw, przed swoje biedne oczy... Jeśli nie cofniesz się, 
będziesz tego pragnął, to 
podołasz... Wtedy rób porządek, cura te ipsum, zamian taj, szoruj, czyść, pal, 
co niepotrzebne, i 
wyrzucaj, wy rzucaj... wyrzucone rozpływa się w powietrzu! - zapewniłem go z 
pełnym 
przekonaniem. - Nie uważasz, że każdy z nas jest poniekąd śmietnikiem? W nas są 
złoża,;, 
niesamowite i nieogarnione, oczywiście, że nigdy ich nie przekopiesz do dna, 
więc miej baczenie 
wyłącznie na wszystko, co trujące, to już, wierz mi, wystarczy...
- Od tego można wyzionąć ducha - zauważył machnąwszy ręką. I ten gest rezygnacji 
napełnił 
mnie współczuciem, które dawno, bardzo dawno dla niego miałem.
- Niekoniecznie! - potarłem palcami skronie, gdyż czułem się już mocno zmęczony, 
i mówiłem 
nie patrząc na niego. - Bo jak raz zaczniesz zbliżać się do siebie samego... Co 
za niebywałe 
przeżycie!... To jest w tym,; zbyt wiele szczęścia z pokonywania... - Siebie? - 
wtrącił ironicznie 
markiz. - Boże broń! Ciemności. Zamilkliśmy obaj. Za oknem zerwał się wiatr, 
wzbił tumany 
węglowego pyłu, kołysał jesionem. Zakurzył nam cały widok.
- A tobie się to udało? - spytał po chwili mój towarzysz.
-Skąd takie mniemanie! - odparłem patrząc na kłębiący się pył- - Oczywiście, że 
mi się nie 
udało... - powiedziałem odwracając się plecami do okna - skoro nadal tu pokutuję 
z tobą... - 
uśmiechnąłem się. - Ale przynajmniej zaczynam domyślać się, o co chodzi... 
Którędy droga... W 
czym cała rzecz.
- To jesteś szczęśliwy - westchnął podnosząc smutne - Dopiero staram się o to! - 
powiedziałem patrząc pilnie na jego zafrasowną twarz, pełną spustoszeń, która 
tak żywo 
przypominała mi... wszelkie udręki., na tak długo stała się dla mnie obliczem 
tragicznego geniusza, 
pisarza i myśliciela. A jakim zrządzeniem mi go przypominała, skoro nie został 
po nim ani jeden 
autentyczny wizerunek! Nawet czaszka w jakichś laboratoriach przepadła, bo 
interesowali się nim, 
kiedy go już dawno wśród żywych nie było... I zdecydowałem się na to, co mnie 
kusiło nieodparcie. 
- Wiesz, skoro trafiła nam się taka godzina szczerości... - powiedziałem kładąc 
wszystko na jedną 
kartę. - Chciałbym ci coś wyznać... Chodzi o markiza de Sade...
- Kogo? - zamrugał oczami.
- Zaszczutego człowieka, markiza de Sade. Zaszczutego pisarza...
- Daruj - odparł. - Wiem, kto zacz. Ale żadnych jego dzieł nie czytałem.
- Nie w tym rzecz. Widzisz... - zacukałem się, czując, jak mi krew napływa do 
twarzy, aby więc 
z tym skończyć, powiedziałem w pośpiechu: - Otóż ja ciebie za niego uważałem... 
Jesteś dla mnie, 
byłeś markizem de Sade!... Nie umiem wyjaśnić sobie... dlaczego! - mimowolnie 
zacząłem się 
trząść.
Przyglądał mi się spod oka. Nie dawało się ukryć, że był niemile zaskoczony. 
Zrobił taki 
grymas, jakbym go bez najmniejszej racji Uraził.
Cóż, każdy ma swoje chimery... - powiedział poirytowanym głosem. - Sadysta... No 
cóż... Ale 
dlaczego akurat ja? - wytrzeszczył na mnie oczy.
Nie wiem... - odparłem kładąc rękę na sercu. - me myślałem o żadnym sadyście... 
Myślałem o 
markizie ae faade! A to co innego.
- Nie pojmuję, o czym myślałeś, ale lepiej skończmy z tym, dobrze? Spostrzegłem, 
że bardzo 
się zdenerwował. A przecież ja go o nic nie posądzałem! Chciałem tylko przyznać 
się do swojego 
urojenia, w ten sposób pozbyć się go nieodwołalnie. Wyzwolić od jeszcze jednego 
oczarowania 
albo od jeszcze jednej zmory... Markiz de Sade to kto inny! A on, Rajmund, 
całkiem kto inny! 
Zależało mi wyłącznie na owym jawnym rozróżnieniu, którego dla siebie, dla 
zdrowia wyobraźni, 
tak bardzo potrzebowałem... Zdawało mi się: najmniejszej szkody nie czyniąc 
mojemu 
przyjacielowi! Tymczasem - o breweriach markiza ludzie nasłuchali się mnóstwo, o 
jego wielkości 
zaś i tragicznej duszy nie słyszeli nic! - Ach, teraz wiem, dlaczego zdarzało ci 
się zwracać! do mnie 
po francusku, kiedy półprzytomny zaczepiałeś mnie na korytarzu... Ale ty nie 
znasz dobrze 
francuskiego? - Nie - uciąłem, wciąż widząc, że cały ów temat był mu szczególnie 
niemiły, więc 
dawałem szansę, aby j przestał się go trzymać, lecz on już połknął haczyk, 
stanowczo za głęboko.
- Markiz de Sade... - mruknął, kręcąc głową. - Nic sobie z tego nie rób, 
pamiętaj - nalegałem.
- Mów, co chcesz - rzekł człowiek z kacetu. - Taka czy owak poczuwam się do 
winy... Ale to 
już moja rzecz! Lepiej było wcale się nie urodzić, a urodziwszy się, lepiej! 
było od razu umrzeć...
- Czyżby? - żachnąłem się, gotów natychmiast wyszydzić ów sąd.
- To Seneka. Nie jestem aż taki mądry... - powie-i dział. - No dobrze. Skończmy 
z tym. Zapal 
sobie papie- rosa i mówmy o czym innym. Niedługo będzie obiad.
- Sam tak kiedyś uważałem, nic nie wiedząc o Senece, Wierzysz mi? - Proszę cię, 
dość na 
dzisiaj - podniósł obie dłonie pięknym gestem rabinów, płynniejszej nie 
uświadczysz, gestykulacji. - 
Powiem ci jeszcze coś o Tęgawku, naszym pielęgniarzu. W ogóle to półanalfabeta. 
Gdybyś kiedyś 
zobaczył, jak on się mozoli nad spisywaniem raportu... Śmiech pusty i litość 
ogarnia! Myślę, że 
właśnie ta poranna godzina po nocnym dyżurze, kiedy musi spisać raport o tym, 
kogo i jak 
poskramiał, to dopiero dla niego katorga... Ale czy zauważyłeś, jak on trzyma 
ręce, kiedy nie ma 
nic do roboty? - Tak. Zawsze założone na karku.
- A zastanawiałeś się, dlaczego? - Taki odruch. Prywyczka, jak mówią Rosjanie. 
Nawet 
niektórzy pacjenci to małpują.
- Jakby go prowadzono pod pistoletem! Jasne? Raus!, i ręce na kark. Mówiłem ci, 
że on był 
pod tym dachem za okupacji. Otóż on w ogóle o tym nie wspomina, lecz tak go 
kiedyś 
prowadzono... Mnie to powiedział... - wyjaśnił markiz miętosząc podbródek, a 
kiedy spojrzałem na 
jego cyferki, szybko strzepnął dłonią zasłaniając je rękawem. - Ostatecznie dali 
mu pięścią w 
usta... Stąd ta warga. Przypatrz się, jaki solidny to musiał być cios, że go tak 
oszpecił...
Biedny Oberteufelfuhrer, pomyślałem. Cóż za ironia mojej rozpasanej wyobraźni. 
Więc on, 
zaprzysięgły pielęgniarz z Tworek, dostał w twarz od jakiegoś knechta! I 
nietrudno domyślić się, co 
było powodem. Kędzierzawy Tęgawek stawał się człowiekiem godnym szacunku... 
Dlaczegóż więc 
moja wyobraźnia popełniła nadużycie, moja intuicja zwiodła mnie na manowce? 
Warto zastanowić 
się chwileczkę, bo... coś w tym jest! Obłąkany błądzi, ale to złudzenie, że 
błądzi daremnie, gdyż 
niesie światło w najdalsze zakamarki. Najgorszą krzywdę może wyrządzić sobie, 
jeśli ulegnie presji 
- wypierając się swoich niezwykłych intuicji, swojego jasnowidzenia, które 
więcej się nie powtórzy, 
bo cała jego siła w tym, że jest olśnieniem!, bądź zadając im kłam... Nie wolno 
tego czynić, na rany 
Chrystusa! Ktokolwiek to robi, na darmo postradał zmysły! Inna rzecz, 
konkludowałem, że ten, kto 
przeżył iluminację zwaną obłędem... winien wszystko, co wie, na zawsze zatrzymać 
przy sobie, a z 
depozytu tej wiedzy korzystać z wielką roztropnością. Albowiem jest człowiekiem 
wybranym i 
napiętnują go natychmiast, ledwie zdoła się przyznać do charyzmy. Nawet przed 
pokrewną mi 
duszą, markizem z kacetu, nie mogłem ujawnić w pełni tego, co wiem. Natomiast 
mogłem coś mu 
zasugerować w formie przypowieści o sobie samym, gdy wiłem się przywiązany do 
masztu w 
czarną noc. W stanie oschłości duszy, tak przeraźliwie znanym mistykom.
- Ja się rozwiązałem, wiesz? Udało mi się zębami rozwiązać pęta na ręce... A 
kiedy zbliżył się 
do mnie, schwyciłem go za jaja... Starego diabła! To było w środku nocy.
- Ach, tak? No, proszę... - wyszeptał markiz z miną talmudysty, ale dalej w 
sprawę, w tę noc, 
nie zagłębiał się, wolał zmilczeć najważniejsze, a podejść do rzeczy 
pragmatycznie. - Sto lat temu 
mówiono, że nie wolno nas wiązać, bo to w niczym nie pomaga, a tylko jeszcze 
bardziej szkodzi i 
rozjątrza obłąkanego do strasznej, białej gorączki.- Ale pomaga do zachowania 
porządku, 
rozumiesz? Musieliby mieć na każdego agresywnego pacjenta jednego pielęgniarza, 
a im brak 
pielęgniarzy w ogóle! - wtem spojrzał na mnie. - Wszyscy się bali, że koniec z 
tobą! Wiesz o tym? 
Skinąłem głową.
- Podobno uparłem się umrzeć... Może i tak.
Twarz markiza zniknęła raptem za powłóczystą zasłoną! Ni stąd, ni zowąd zrobiło 
mi się słabo. 
Anioł nocy, anioł śmierci, zawirował przed moimi oczami. Dostałem piekielnego 
zawrotu głowy. 
Porwał mnie strach, że to już, za ułamek sekundy, nadejdzie bezwzględnie moja 
chwila... 
Psychotropy wyprawią mnie w wieczność. Omdlałe ciało i wszystkie członki jego. 
Albowiem nicość 
i wieczność tę samą budzą trwogę. W odruchu rozpaczy kurczowo uchwyciłem się 
parapetu. Jakiż 
był twardy i zimny! Uczepiłem się go resztką sił, wbiłem jak kotwica, czując, 
jak drży pode mną 
konkret materii, od którego nie dam się oderwać...
- Krzyś! - dobiegło wołanie markiza. - Krzyś! Oprzyj się o mnie! Walmy 
natychmiast do siostry! 
No, chodźże!.,.
Głos kusiciela-szatana podszył się pod przyjacielski głos markiza. Szatan był 
zawsze na 
usługach Boga, który chciał mnie przedwcześnie wycofać z obiegu, odwołać z tego 
świata... Mimo 
jego energicznych wysiłków nie dałem oderwać się od parapetu, z którego 
czerpałem twardą, 
nieustępliwą moc, wzmacniając mój opór oporem materii, uczepiony kurczowo 
drzewa, albowiem 
ta śliska biała deska, do dziś widać w niej słoje pod złuszczoną farbą, była 
rodem ze wspaniałego 
drzewa, które zachowało i przywróciło mi siły wbrew wszelkim prawom entropii i 
niespodzianym 
kaprysom boskim! - Chodźże, człowieku! - nalegał markiz. - Nie rozumiesz, że to 
może się źle 
skończyć? Wiem. Mam miękkie nogi. Markiz mówi prawdę, bo mam śmiesznie miękkie 
nogi, 
odesłano mnie do rogu, w którym stoję oparty łokciami, po oszałamiającym ciosie 
wielkiego 
przeciwnika. Co tu dużo gadać, jestem groggy! Ale. dajcie mi trochę czasu... 
Przecież widzisz, 
przyjacielu, nie zwalił mnie z nóg! Choć to był nagły i podstępny cios. 
Nieobliczalny, jak na pozór 
wszystko, co On zwykł z nami czynić. Przedziwne, że za to Go kocham.
- Słuchaj, tu nie ma żartów! - potrząsnął mną markiz. - Czy ty rozumiesz, co do 
ciebie mówię? 
- Tak, słucham cię... - wymamrotałem. - Słucham cię z należną uwagą.
- Czyżby? No dobra... Więc posłuchaj! Nie uciekaj oczami po kątach, tylko 
słuchaj... Zasłabłeś, 
rozumiesz? Pokiwałem głową.
- No, nareszcie! Więc chodźmy raz, dwa do siostry...
- Po co? - Jak to: po co, do cholery? - Namawiasz mnie do rzeczy nieobyczajnej, 
mistrzu - I 
pogroziłem mu palcem.
- Ty, wsadź swoje kawały...
- Za pozwoleniem, markizie! - Nie jestem żadnym markizem! - tupnął nogą.
- Jesteś! Sam do powinowactwa się przyznałeś! Już nie pamiętasz? - A ty jesteś 
szarlatan! - 
wysapał.
- O, Jezu. Nie bierz wszystkiego tak serio...
- To przestań mną się bawić!... - zawołał tak piskliwie, aż mi zadzwoniło w 
uszach.
- Boże święty! Nie widzisz, że sobą się bawię?! Tanim kosztem!...
- Głupota... - odparł po chwili i podniósł na mnie oczy. - Życie jest serio, 
Krzyś. Życie jest 
zawsze serio - powtórzył i skrzyżował ręce na piersi kategorycznym gestem.
Byłem zbyt utrudzony, aby cokolwiek na to rzec. Treścią słowa pierwotnie była 
powaga, tak jak 
treścią wszystkich wielkich ksiąg. Każde słowo, nawet ordynarne czy sprośne, ma 
w sobie łut 
powagi. Ze wszystkiego, co ludzkie, wyziera powaga. Ostatecznie rodzimy się z 
powagą, z 
powagą idziemy do grobu. To prawda. Ale gonimy w; piętkę, mistrzu, odkąd 
zaczęliśmy traktować 
się z namaszczeniem... Chciałem mu to powiedzieć, ale już nie miałem sił.
- Wiesz, odprowadź mnie do łóżka - poprosiłem.
- Więc jednak... namyśliłeś się! - powiedział i wziął mnie troskliwie pod ramię.
Chciałem iść tak, aby nikt mojej słabości nie zauważył,; lecz człapałem nędznie 
u jego boku. 
Markiz był niższy ode mnie i wcale nie taki silny, wprawdzie miał za sobą 
niewiele dłuższy tu pobyt, 
a szybciej wygrzebywał się ze swojej choroby, lecz pod względem fizycznym dała 
mu się we znaki, 
choć jadł z nieposkromionym apetytem. Los go nauczył nie marnować ani okruszyny. 
Tymczasem 
ja wpędziłem się w wygłodzenie, którego skutki tak paskudnie dały właśnie o 
sobie znać. 
Zmuzułmaniałem! Wlokąc się u ramienia człowieka z kacetu, zastanawiałem się, czy 
on to samo o 
mnie myśli! Tymczasem spostrzegłem, że zamiast wprost do sali i mojego łóżka on 
mnie ciągnie 
doi dyżurki pielęgniarek, do zabiegowego.
- Hola! - powiedziałem. - Nie tędy droga, Rajmund. - Słuchaj, ja trochę się na 
tym znam - 
odparł. - Grozi ci zapaść, rozumiesz? - upierał się przy swoim.
- Już nic mi nie grozi - powiedziałem. - Prócz tego, że zmusisz pielęgniarkę do 
wkropienia mi 
zastrzyków... A ja mam pocięty tyłek, ropnie na tyłku, krajane przez chirurga.
- Znowu coś breszesz! - zawołał.
- No to patrz! - zsunąłem spodnie pokazując napęczniałe opatrunki, przyklejone 
plastrem na 
krzyż i na ukos. Markiz z podziwem spojrzał na mnie.
- Masz końskie zdrowie - mruknął.
- Tak, mam końskie zdrowie - powtórzyłem za nim. Więc bądź łaskaw odprowadzić 
mnie do 
łóżka.
- Tak - zgodził się. - Oczywiście.
Objął mnie wpół, całą drogę troskliwie podtrzymywał; Słaniając się, powłócząc 
nogami, mimo 
wszystko starałem się mu ulżyć. Więc raczej szedłem, posuwałem się, niż byłem 
wleczony. Lecz 
człowiek z kacetu, który zawsze oszczędzał energię, musiał nią teraz szafować. 
Uważałem to za 
nadużycie, którego na nim się dopuszczam - ja, całe życie strzegący się przed 
tym, żeby nie 
zyskać niczego cudzym kosztem. Chudy markiz dźwigał chuderlaka cięższego o 
wszystkie wyrzuty 
sumienia, skórę i kości, starającego się jeszcze poruszać, aby - dopóki żyje - 
nie być bezwolnym. 
Wokół chwiały się ściany, cała nasza nawa zielona, pełna niejasnych twarzy, ale 
ja stąpałem 
twardo, aby mój przyjaciel nie uginał się pod brzemieniem, abym sam nie upadł i 
nie pogubił kapci. 
Ażebym był bezwzględnie przytomny, tak, odpowiedzialny, tak, panowie 
psychiatrzy, przytomny i 
odpowiedzialny do ostatniej chwili. To nie była krótką droga. To była długa 
droga zwana Dolorosa. 
Więc zasapaliśmy się obaj z markizem, niepokonanym człowiekiem z kacetu. To on 
złożył moje 
kości na pościeli i przykrył karmazynowa banderą. Po czym łagodnym ruchem, tak 
jak to czyni się 
umarłym, zamknął mi powieki...
Na ulicy Taszkientu spotkałem mojego ojca. Był w kufajce. Twarz miał zmęczoną, 
zniszczoną i 
smutną. Wcale się nie ucieszył z naszego spotkania. - Wyjaśnij mi tylko jedno - 
powiedziałem. - 
Dlaczego nie wróciłeś? – A on mi odparł: - Wiesz, ile mam lat? Sześćdziesiąt i 
osiem. No, widzisz, 
widzisz, sam widzisz... Tropiłeś mnie bez ustanku, aż znalazłeś! - Tak rzekł bez 
gniewu, lecz i bez 
podziwu. - .Rzeczywiście - powiedziałem. - Znalazłem, ale za jaką cenę? - Jeśli 
myślisz, że jesteś 
obłąkany - powiedział mój ojciec - to się mylisz... Cokolwiek o tym myślisz, źle 
myślisz! Widzisz, 
spełniło się twoje pragnienie, to wszystko.
Powiedzieć mu, czy nie powiedzieć, że ktoś mi kiedyś proponował współpracę, 
świadczenie 
pewnych usług, w zamian za obietnicę odszukania go, mojego ojca. Powiedzieć mu o 
tym czy nie? 
Gnębiłem się spozierając na jego niską postać w sfatygowanej kufajce. A jeśli 
będzie mu przykro, 
że odrzuciłem ofertę, która może przyniosłaby mu wyzwolenie? I nie spełniłem 
synowskiej 
powinności? - Ho, ho, przerosłeś mnie o głowę! - zauważył.
- Do tej pory, gdyby nie odebrano ci możliwości - odparłem - byłbyś geniuszem.
- O czym ty mówisz? Jestem niskiego wzrostu. Nie spodziewałem się, że mój syn 
będzie 
wysoki. Śmignie, wybuja... Wdałeś się w mojego dziadka. W swojego pradziada! - 
Bo nic nie ginie - 
powiedziałem na to. - Wszystko się odradza. Zarówno w dobrym, jak w złym.
- Hm!... - mruknął mój ojciec. - Zapuściłeś paskudną brodę... - i nawet nie 
dotknął jej palcem. - 
Ogol się. I bądź jak ludzie...
Tak powiedział mój ojciec.
Tak! Tak do mnie powiedział...
Okazało się, że była to ostatnia iluminacja, jaką miałem przeżyć w domu 
obłąkanych. Ani 
ontologiczna, ani metafizyczna, zgrzebna jak waciak, kufajka, i - bardzo 
osobista.
W czwartek Helena nie przyszła. Daremnie schodziłem na dół, do piwnicy, gdzie 
wielki 
panował gwar. Co kilkanaście minut daremnie zbiegałem do ożywionych katakumb, 
gdzie 
odbywała się komunia dusz. Kobiecych i męskich, choćby nawet te dusze daleko 
odbiegły od 
siebie i nie były tak bardzo siebie spragnione. Wszakże tam, w półmroku i 
półcieniu, w krypcie 
grobowca Łazarza, wbrew trwodze i odrazie, w miłosiernym sercu kobiecym cudownej 
zaznawały 
komunii. Albowiem nie było wśród nich takich kobiet, które są czymś innym niż 
kobietami, choć 
nieraz noszą bujne atrybuty kobiecości, kształty i urodę. Te bowiem dawno stąd 
pierzchły, uciekły, 
odeszły.
Otóż w ów podwieczerz w krypcie Łazarza wielu było Łazarzy szczęśliwych, lecz ja 
byłem tym 
nieszczęsnym, który łaski nie zazna. Jest w życiu, przynajmniej w moim życiu, 
fatum pewne. 
Mianowicie - zostaję sam, gdy najbardziej, bardziej niż kiedykolwiek, czyjegoś 
serca przy sobie 
potrzebuję. Otóż można długo to znosić, pewnie i żywot cały, przywyknąć niejako, 
lecz moje siły 
były akurat na wyczerpaniu. Zrobiło mi się pusto w żołądku, duszy, sercu i w 
mózgu. Właśnie 
najgorsze było to odmóżdżenie, straszliwa degradacja, pod której ciężarem 
człowiek zaczyna 
płakać. Stracił nieodwołalnie wszystkie inne zdolności. Nic nie rozumie, nic nie 
umie, niczego nie 
potrafi. Więc płacze, bo wie o tym. Tę ostatnią zachował świadomość. I to 
koniec. Kres, z którego 
nie ma powrotu.
Siedziałem w antyszambrze, sam, nasłuchując radosnego gwaru z krypty Łazarza, 
oparty 
łokciem o kolana, z twarzą ukrytą w dłoniach. Łzy były we mnie, w środku, 
ostatkiem sił broniłem 
się przed nieszczęściem, przed płaczem. Nie wiem, gdy dziś, po latach, spisuję 
dzieje moich 
niedoli, co mnie uratowało przed ostateczną a nieodwołalną degradacją. Czy fakt, 
że widziałem 
takich nieszczęśników pod naszym stropem, w domu obłąkanych, i wstrząsające to 
na mnie 
wywarło wrażenie? Wiecznie krytych pod kocem, rozpiętym na wyćwiczonych rękach i 
nogach jak 
namiot! Zastygły namiot z przestrzenią wewnątrz ukradzioną światu, cudowną 
przestrzenią, w 
której wreszcie można żyć! Przestrzenią wspanialszą od całej góry Athos!...- 
.Więc może dlatego 
sam uniknąłem anihilacji, że na ów widok - to nie było tak dawno, w ostatniej 
sali na uboczu, dokąd 
mało kto zaglądał - doznałem potwornego wstrząsu! Nie byłem naturą 
kontemplacyjną w sensie 
odcięcia się od świata, mój świat był wszędzie, jak został stworzony, tak ja się 
do niego garnąłem... 
I taka anihilacja była dla mnie niemożliwa, nic by mnie do niej nie przymusiło 
wbrew przyrodzonej 
mi naturze.
Lecz mogłem zostać unicestwiony na inny sposób. Pod ciśnieniem opuszczenia i 
całej tej 
nędzy, którą przeżyłem, mojego znużenia, bezsiły i mojej w godzinie próby 
samotności, mojego 
straszliwego Wymóżdżenia, popłochu neuronów, które przestały wiedzieć, co czynią 
w mojej korze 
mózgowej i czemu służą, w stanie braku żółci bądź czegokolwiek na ratunek - 
mogłem lada chwila 
przestać być sobą! Starczyło raz nad sobą zapłakać. To nie są żarty, wiedziałem, 
że to wystarczy! 
Byłem już po twardej szkole wariackiej. Dawno przestałem terminować, wiedziałem, 
gdzie kryją się 
arkana. To ja rozmawiałem w początkach mojego wtajemniczenia z owym łagodnym, 
niestarym 
mężczyzną, który - zdawało mi się - pragnął ode mnie pomocy. On mnie słuchał i 
na tysiące moich 
wspaniałych argumentów mówił cicho, przerywając mi co pewien czas: "Nie jestem 
sobą, Krzyś, 
nie jestem sobą..." Myślałem, że on to mówi mądrze, roztropnie określa swój 
stan, więc świadomie 
poszukuje ratunku, ucieczki od tego, w czym tkwi, powrotu do tego, czym w duszy 
swojej jest, więc 
szuka, ratuje się, bo wyczuwa swoją szansę.. Długo to trwało. Mogłem mu gadać do 
końca dni 
moich, perswadować do zmierzchu świata. Bo nic, ale to nic, nie miał do 
powiedzenia prócz tej 
koszmarnej formułki! Była to formułka, którą w ostatnim przebłysku świadomości 
ukuł sobie na 
wieki wieków, amen! Więc znieruchomiały w antyszambrze pod radosną kryptą 
Łazarza nie 
doczekałem się anihilacji, swojego samounicestwienia, widać Pan nasz, Jezus 
Chrystus, nie 
odmówił mi okruchu tej łaski, która z taką szczodrością spłynęła na 
nieśmiertelnego żydowinę, 
Łazarza. Dosłownie był to okruch! Albowiem, kiedy już nie mogłem powstrzymać łez 
i czułem, że 
muszę pogrzebać siebie na zawsze, rzuciłem rozpaczliwe wejrzenie, jak zwierzę na 
sekundę przed 
zgonem. A siedziałem ze zwieszoną głową. Na zadeptanej podłodze przede mną leżał 
wyraźnie 
okruch, nie większy niż grudka, czarnego chleba, lecz nie zgnieciony czyimś 
kapciem. Zawsze 
lubiłem razowiec. Natychmiast wyciągnąłem rękę, spostrzegając, jak strasznie ona 
mi drży. I z 
pyłem, kurzem, piaskiem, włożyłem ów okruch do ust. I ożyłem. Albowiem łzy, 
które mogły mnie 
zgubić, spłynęły z okruchem chleba we mnie, do środka, i przepadły.
Oczywiście, że nie znosiłem nigdy litowania się nad! sobą! I nic mi nie jest 
bardziej wstrętne i 
ohydne niż "self-pity". Oczywiście, że w każdym człowieku znajdzie się coś, co 
powinno mu pomóc 
na chorobę duszy, na duszy naszej unicestwienie. Oczywiście, że to zdarzyło się 
przed wejściem 
do miłosiernej krypty Łazarza, która na co dzień zamieniała się w stołówkę. 
Zatem w antyszambrze 
miało prawo leżeć mnóstwo okruchów, oczywiście. Lecz równie oczywiste, że w 
danym momencie 
leżał tam ten jeden! Właśnie w onej chwili, która stała się moim 
błogosławieństwem, zamiast 
nieodwołalną katastrofą. Ten okruch był dla mnie. Tak jak oczywiste, że 
podrzucił go ten sam 
Człowiek, który mi to przyobiecał, gdy szedł skacząc po falach sławnego jeziora 
Genezaret. A ja 
tego wówczas nie pojąłem, nie zrozumiałem, tak jak w pełni nie pojąłem i nigdy 
nie pojmę tego, co 
się przydarzyło w ową noc, gdy błogosławił nas wszystkich księżyc nad Epidaurem. 
Pan nasz, 
Jezus Chrystus.
Albowiem w chwilę potem stała się rzecz straszna. Nie naszej, nie ludzkiej pełna 
grozy.
Ktoś ostrożnie położył rękę na mojej zwieszonej głowie...
Podniosłem oczy, aby powitać Pana naszego, Jezusa Chrystusa... - Stał przede mną 
gnom! 
Gnom, błazen króla jegomości czy jak go nazwać. Żółty, łysy. I powiedział: - 
Przyleciała sikorka! 
Chodź, zobacz... Sikorka przy leciała! Dobrze zapamiętajcie, co powiedział! 
Później okazało się, że 
był zamiłowanym ptasznikiem, czułym i uroczym ptasznikiem z krypty świętego 
Łazarza, który 
kogoś zamordował - nie pamiętam już kogo, żonę? - i nie chciał z tych murów 
nigdy więcej wyjść.
I powiadam, kiedy ów gnom zjawił się przed moimi olśnionymi oczyma - nie 
przeżyłem i nie 
przeżyję nigdy takiej grozy! Boże, błogosław obłąkanym.
- Rokowania są dobre - oznajmiła mi z błyskiem w oku Łasiczka. - Chwała Bogu - 
dodała 
ciszej - EMG wykazało, że to nic szczególnie groźnego. Teraz wiemy, jak panu 
pomóc, panie 
Krzysiu.
Szło o elektromiograficzne badanie mięśni mojej ręki. Zatem te zmyślne igły, 
elektrody, 
wwiercały się w moje ciało tak długo i uporczywie, ażeby wykazać, że to "nic 
groźnego", ani 
nieodwracalne porażenie, ani zanik mięśni. Jedynie jakiś mankament, uraz, który 
da się usunąć. 
Nie dopytywałem się, jaki to uraz, jakiej natury. Albowiem instynkt mnie 
ostrzegł, że lepiej tego nie 
wiedzieć. Może dlatego, że mam nieposkromioną ciekawość życia i zawsze pragnę 
wiedzieć 
maksimum, instynkt ostrzega mnie -rzadka, lecz niezawodnie, kiedy winienem 
ściągnąć cugle, 
więc nauczyłem się go słuchać. Pomyślałem z wdzięcznością o dwóch kobietach, 
które miały 
dusze. Tyle się. mówi o duszy, a każdemu wydaje się ona czymś niematerialnym. 
Tymczasem 
pamiętam pot ich animy, pot duszy, perspirację, jeśli mamy być eleganccy. Jest 
to rzecz o której 
nikt prócz, nas nie ma pojęcia. Przy tym łączyła mnie z nimi jeszcze jedna 
tajemnica, której lepiej 
nie dotykać, a cóż dopiero wywlekać na jaw pod błahym pozorem zaspokojenia 
własnej ciekawości 
co do natury tego urazu, który zwichrował mi rękę. Nie wolno było dalej w to 
wnikać. Zwłaszcza że 
pod jednym względem nie miałem wątpliwości - wszak to moje wyznanie naprowadziło 
myszkujące 
we mnie igły na właściwy trop. Chwała Bogu, starczyło mi odwagi. Wówczas 
dokonała się 
symbioza, bez której technika medyczna, choćby najbardziej wyrafinowana, jest 
zaledwie techniką, 
niczym więcej. Oszałamiająca symbioza Psyche z Techniką. Wtedy na naszych oczach 
zaczynają 
dziać się cuda, odkrycia zrodzone nie przez przypadek, lecz dzięki woli wnikania 
w tajemnice 
ożywionej materii, dzięki wyzwoleniu inteligencji, dzięki komunii Psyche z 
Techniką.
Kiedyś się to dokona, bo dziś trzeźwe umysły skłonna są zaliczać to zjawisko 
raczej do 
klimatu domu obłąkanych.
Patrząc na Łasiczkę w białym kitlu, która mi komunikowała dobrą wieść, 
pomyślałem - a 
gdybym stchórzył, gdybym zataił tę brzemienną tajemnicę, to cóż byś mi teraz 
mogła 
zakomunikować? Cóż by EMG wykazało? Byłoby równie ślepe, jak każda inna 
aparatura 
medyczna! Wieść o wyniku badań wytrąciła mnie z całkiem innych nastrojów. Był to 
drugi dzień 
moich rozmyślań nad, tym, dlaczego Helena nie przyszła. Leżałem, prawie niej. 
ruszając się z 
łóżka, a kiedy uporczywe zdenerwowanie wyganiało mnie na korytarz, krążyłem tam 
i z powrotem 
nie odzywając się do nikogo. Podobny w tym do kroci pacjentów, z których każdy 
skurczony we 
dwoje obmacywał własny oścień w wątrobie.
Różne myśli, różne domniemania przychodziły mi do głowy, czasem wręcz potworne: 
domniemania zaprzaństwa, zdrady, śmierci Heleny, przeto mało prawdopodobne, 
natrętne jak 
zwidy-niewidy, choć prawie nierealne! Trzeba było się od nich oganiać, pędzić od 
siebie. Niedobre, 
wyczerpujące zajęcie. Ktoś by powiedział, że te wszystkie udręki może dałoby się 
powstrzymać 
jednym telefonem. Może, ale nikt z nas pod żadnym pozorem do telefonu nie miał 
dostępu. To było 
leczenie zamknięte nie tylko z nazwy - i rzeczywiście! Był wśród nas młody 
chłopak, który cierpiał 
na straszliwą, wyniszczającą manię. Ktoś go przezwał z szyderczej potrzeby - 
"Jacuś, Mamusia 
Umarła!". I tak już zostało. Otóż ten spokojny, milkliwy chłopiec, właściwie 
wcielenie łagodności, 
dostawał paroksyzmów rozpaczy, że jego matka umarła. Ta niepozorna kobiecina, do 
niewielu 
zliczyć umiejąca, która nie opuściła żadnych odwiedzin i zasypywała syna 
wałówkami, psującymi 
się potem w szafce. Materialne ślady jej wizyt, domowe frykasy, które chętnie 
pozwalał innym 
cyganić, nie stanowiły dla Jacka żadnego dowodu trwałości ludzkiej egzystencji. 
Znienacka 
zalewał się łzami. Za każdym razem, nawet dla nas, obytych z jego manią, ten 
szloch był 
przejmujący. Pewnie i dlatego, że świadkami byli sami mężczyźni. Dla mężczyzny 
strata matki jest 
czymś takim, czego żadna kobieta nie jest w stanie sobie wyobrazić. Zresztą 
kobiety przeżywają 
śmierć tak odmiennie, że próżno o tym teraz się rozwodzić. Otóż pewnego razu 
usiłowałem 
perswadować Cherubinkowi, która akurat miała dyżur, że dałoby się położyć kres 
tej manii, w 
każdym razie można pomóc temu biedakowi w sposób prosty i zwyczajny. Wystarczy 
przywołać go 
do telefonu, połączyć z matką. Później okazało się, że jego matka nie ma 
telefonu. I kropka. A cóż 
szkodziło zachęcić ją do tego, aby przynajmniej raz dziennie dzwoniła do syna? 
Wisiała nad nami 
reguła, od której nie będzie odstępstw. Nieprawda, że nasze pielęgniarki nie 
przejmowały się 
losem Jacusia, syna, który co dzień tracił matkę. Ilekroć dopadł go paroksyzm, 
zawsze któraś 
głaskała go długo po głowie.
Byłem więc radykalnie odcięty od wszelkiego kontaktu z Heleną. Listy podlegały 
lekturze - 
nawet nie wiem, kto się tym z urzędu zajmował, a zajmował się na pewno - sama 
myśl o 
podkładaniu komuś pod nos moich intymności wprawiała mnie w stan oburzenia. 
Jedyny list, jaki 
mógłbym napisać, byłby pełen wymysłów i szyderstwa, jako prezent dla lektora. 
Oczywiście 
Helena mogła przysłać mi list, do którego nikt by nie zaglądał, ale nie 
przysłała. Nie uważała za 
konieczne wyjaśnić mi, dlaczego w czwartek nie przyszła. Otóż to właśnie... 
Dlaczego? Najbardziej 
doskwierały mi dwie supozycje. Rozważałem je leżąc, chodząc, milcząc. Pierwsza 
była niedobra, 
ale nie tak groźna. Niedobra jak wszelka dydaktyka. Brzydko pachnie i nic na to 
nie da się 
poradzić. Ilekroć usłyszę, że czemuś "przyświeca cel wychowawczy", natychmiast 
mnie mdli 
Załóżmy bowiem, że Bourbonka, siostra oddziałowa, spełniła swoją groźbę 
informując moją żonę o 
tym, że rozdaję na prawo i lewo wszystkie zapasy, jakie mi ona przynosi. Wobec 
czego ustaliły 
między sobą, że Helena przestanie mnie odwiedzać, dopóki radykalnie nie wyleczę 
się z altruizmu. 
Przecież oddziałowa powiedziała mi wyraźnie, co mnie za to spotka. Była to zmowa 
kobiet, które 
zawsze muszą postawić na, swoim. Więc ukręciły na mnie bicz. Znalazłem się po 
taką tresurą, że 
próżno wierzgać. A wszelka zawziętość, opór nie miałyby najmniejszego sensu, 
gdyż obracają się 
stanowczo przeciwko mnie. Szło więc tylko o zachowa nie resztek godności... Oto, 
do czego 
prowadzi przymus szantaż, terror, okryty czcigodnym płaszczem dydaktyki 
Aby zatem zachować resztę szacunku dla samego siebie, nie pobiegłem ukorzyć się 
przed 
siostrą oddziałową. Złożyć hołdy Bourbonce i zaprzysiąc, że nie oddam ni komu 
ani okruszyny z 
zapasów, które mi żona przyniesie, jeśli w ogóle kiedykolwiek jeszcze przyjdzie 
w odwiedziny. Z 
nikim się nie podzielę. Tak mi dopomóż Bóg! Tego nie uczyniłem. Choć może byłoby 
to nie tylko 
upokarzające, ale i wielkoduszne. Wszak słaba to pociecha, że za śmiałym 
samoponiżeniem, 
samozaparciem snuje się cień wielkoduszności. Gdybyśmy odjęli temu moją czystą 
interesowność, 
chęć ujrzenia w nagrodę mojej żony, to taką sztukę samoponiżenia, interesowną i 
niewymierną 
skalę, uprawiał Francesco rodem z Asyż brat słońca. Mało kogo na to stać, a już 
na pewno ni nas.
Pozostało mi posłuszeństwo, nawrócenie na wiarę, zachowaniem wszelkich pozorów 
przypadkowości! Po pierwsze, zacząłem jeść śniadania, obiady i wieczerze, o czym 
powołani 
zaraz donoszą, bo w naszym sanatorium nic się nie ukryje, a po wtóre, z pajdą 
chleba w garści 
zacząłem się pokazywać siostrze oddziałowej i paru innym siostrom dla pewności. 
Któraś mnie 
pochwaliła, wyrażając aprobatę dla mojego apetytu. Byłaby to pochwała 
szalbierstwa, gdyby nie 
fakt dla mnie zaskakujący, że z dnia na dzień rzeczywiście nabierałem potężnego 
apetytu, moje 
szalbierstwo przeistoczyło się w antyszalbierstwo, w sposób znacznie bardziej 
czysty i naturalny 
niż powieść W antypowieść, poezja w antypoezję, filozofia w antyfilozofię, nauka 
w antynaukę, 
człowiek w antyczłowieka. Byłem na drodze do sukcesu, który daje naturalność i 
prostota. Mogłem 
liczyć, że to, co czynię, zostanie mi policzone na dobre. Właśnie liczyć, że 
będzie mi policzone! 
Zatem zdejmą ze mnie odium i w najbliższy dzień odwiedzin, w niedzielę, 
przyjdzie do mnie 
Helena.
Tak się pocieszałem, lecz gryzła mnie druga supozycja, o której wolałbym 
zmilczeć nawet 
przed sobą samym. Moje wyznanie w gabinecie elektromiografii wobec dwóch kobiet, 
które miały 
dusze. Powierzyłem im tajemnicę potworną. To był rak na mojej podświadomości. O 
własnych 
siłach stamtąd go wydobyłem, tak uważam, gdyż trudno w tym wypadku przeceniać 
rolę impulsów 
elektrycznych, które stymulowały korę mózgową. W momencie wydobycia na jaw, 
nazwania po 
imieniu, rzucenia przed oczy ludzkie, unicestwiłem go tak skutecznie, że lepiej 
tego uczynić nie 
można. Unicestwiłem w sobie samym! Cudowna to prawda. I gdybyż on zniknął 
całkiem bez śladu! 
Rozpłynął się w powietrzu!. Lecz on w tejże chwili zmaterializował się i zaczął 
istnieć poza mną. 
Jako moje fatalne wyznanie. I to też była prawda, lecz jakże złowróżbna i 
niebezpieczna. Raz, że z 
tego powodu mogą mnie stąd nigdy nie wypuścić! Jak człowieka pod namiotem z 
koca, jak łysego 
gnoma, ptasznika, jak gospodarza spod Żyrardowa, który rzucił się z siekierą na 
córkę, bo obcięła 
warkocze. Dwie anielice w złotych perukach prócz duszy miały obowiązki 
lekarskie, o czym 
poniewczasie pomyślałem. W psychiatrii jest to obowiązek informowania o 
wszystkim, co ma 
znaczenie dla stanu pacjenta, włącznie z jego condition spirituelle.
Cóż za szyderstwo losu! Wyzwoliwszy się z udręki w sobie samym, automatycznie 
wpadłem w 
potrzask. Nie wątpiłem, że Zeus bezzwłocznie został poinformowany o charakterze 
mojego 
wyznania! Kwestia - czy powiadomił o tym Helenę? Właściwie, z dwóch względów 
powinien był to 
uczynić, aby sprawdzić wiarygodność mojego wyznania. Raz, że Helena stawała się 
zagrożona, 
dwa, że była przy tym jedyną moją opiekunką. Jeśli więc doniesiono jej o tym? I 
tutaj właśnie krył 
się sekret jej nieobecności? Tego koszmarnego czwartku, kiedy nie przyszła do 
mnie? I wątpliwe, 
czy kiedykolwiek przyjdzie! Czułem w sobie szczura pochwyconego w perfidną 
pułapkę. 
Rozumiałem popłoch duszy tego biednego zwierzęcia, które tyle przysług oddaje 
rozwojowi 
medycyny. W sobie samym doświadczałem szczura, którym manipulują bezwzględnie i 
dowolnie. 
Kiedy nie istniały neuroleptyki, istniał wrzask. Wielki wrzask z naszego gardła, 
który był jedyną 
naszą obroną, jedynym protestem. Dziś nawet pisku nie uświadczysz.
Więc z tym oniemiałym szczurem we mnie czyhałem na korytarzu, żeby tylko zoczyć 
Zeusa, 
ordynatora. A ilekroć zoczyłem go, pędzącego z impetem odrzutowca, kłaniałem się 
w mig 
wołając: "Polecam się łaskawej pamięci!" Odpowiadał mi furkot fartucha, ale 
czasem błysk oka, 
który nie wiadomo co wróżył. Powtarzało się to parę razy dziennie, gdyż moja 
zawziętość, tak jak 
łagodność, nie ma sobie równych. Aż odniosło skutek. Zeus zaprosił mnie do 
swojego gabinetu, co 
bodaj nikomu się nie zdarzało, nawet tym, co wychodzili ze szpitala po 
skończonej kuracji.
Nadmiar łaski, w końcu niespodziewanej, przyćmił trochę moje władze umysłowe. A 
przecież 
szło mi o to, czy on wie, że jestem niedoszłym mordercą. W każdym razi tkwiły we 
mnie takie 
instynkty. I czy uświadomił ten fakt mojej żonie? To przede wszystkim pragnąłem 
spenetrować. No 
i jakie będą tego skutki? Czego właściwi jakiej klątwy, mogę się za to 
spodziewać. Lecz w swoim 
szczurzym popłochu nie mogłem mu dalej wybiec naprzeciw, niż zjawiając się przed 
jego 
obliczem. Niechaj on uczyni, co należy.
W końcu dostał do ręki granat. Albo niech eksploduje bez żadnej jego fatygi, 
albo niech go 
rozbierze na części. Tymczasem nie uczynił nic, nie mrugnął okiem, udając, że 
nic się nie stało! 
Kiedy zacząłem dziękczynne peany, ukrócił je machnięciem dłoni. I wtedy zaległa 
między nami 
wcale nie brzemienna, lecz nic nie mówiąca cisza. Głupia i pusta. Aż jedna z 
jego kapłanek, 
gotowa wszystko skrupulatnie notować w zeszycie, lekarka asystentka w tych 
grubych szkłach 
szlifowanych z góry lodowej na Oceanie Atlantyckim, podniosła głowę i spojrzała 
ze zdumieniem. 
Co się naprawdę rzadko zdarza psychiatrom. - Więc słucham - powiedział 
niecierpliwie Zeus. W 
końcu to ja dopraszałem się o audiencję. Lecz nie spodziewając się takiego 
obrotu sprawy, 
zakładając, że on dobrze wie, z czym do niego przychodzę - nie umiałem 
wykrztusić ni słowa. 
Zwłaszcza że raptem instynkt samoobrony ostrzegł mnie, gdzie czyha zguba. Jeśli 
dobrowolnie 
wydobędę na jaw zbrodnię mojej duszy, raz jeszcze sam do tego się przyznam, tak 
czy owak 
zginę. To nie będzie mogło skończyć się inaczej.
Natomiast tylko on, Zeus, był władny wydobyć mnie z tej koszmarnej opresji. 
Gdyby zechciał 
spytać wprost: "Czy to prawda, że...?" Wtedy otwierały się przede mną niebywałe 
szanse, 
ogromne możliwości. Lecz on nie kwapił się pytać o cokolwiek, -choć wiedziałem, 
że on wie! 
Wiedziałem stąd, że zaprosił mnie do gabinetu, udzielił audiencji, choć nikogo 
jeszcze taką łaską 
nie obdarzył. Orientował się aż za dobrze, co komu doskwiera. Z byle czym przed 
jego majestat 
się nie przychodzi. Kategorycznie i sprawiedliwie.
Okazuje się tymczasem, że wkradłem się tu jak złodziej, na którym czapka gore. 
Inna rzecz, 
że to on narzucił mi bezwzględnie taką rolę. A teraz swoim niezmiernie 
przenikliwym wzrokiem 
przeszywał mnie na wylot. I czytałem wyraźnie w jego oczach... Chciałeś próby, 
masz próbę, teraz 
spróbuj jej sprostać! Desperacja. Lecz było w tym coś porywająco męskiego, jak w 
Każdym 
szczerym wyzwaniu. Szczur we mnie pisnął i uciekł. W świetle oczu Zeusa 
postanowiłem się 
bronić! Nie wzorem desperata, który ciska wszystko na jedną.; kartę, lecz wzorem 
Odysa, który ma 
coś więcej do uratowania niż własną skórę, coś więcej niż własne istnienie. 
Penelopę, Telemacha, 
Itakę, na koniec swoją udręczoną duszę. Wszystko, czym był, jest i będzie. 
Wszystko z Homerem 
włącznie.
- Więc cóż usłyszymy od pana? - spytał Zeus niej spuszczając ze mnie oka, a było 
to oko 
baczne, oczekujące na coś, co może zmienić, odmienić wszelką postąp rzeczy. 
Wtenczas 
zwyczajem ludów Wschodu, które odpowiadają pytaniem na pytanie, odezwałem się w 
takie słowa, 
podkradając ustom Zeusa formułę, jakiej nie zechciał użyć.
- Czy to prawda, że... - zawiesiłem głos - są tu dwa stronnictwa, które ze sobą 
rywalizują? 
Ogarnęła mnie raptem nieziemska wdzięczność dla Zeusa, że przyjął to z całkowitą 
powagą.
- Rywalizują? Proszę to wyjaśnić.
- Mam na myśli wojenną grę, która się toczy... Właśnie coś w tym rodzaju. 
Wiecznie Czerwona 
i wiecznie Biała Róża. Tak, coś w tym rodzaju... Czy to prawda?; - Nie - 
powiedział łagodnym 
głosem. - Nie toczy się tu żadna wojenna gra, mogę pana zapewnić... - odparł 
Zeus. - Co jeszcze? 
Milczałem.
pojętymi dla nas drogami! Wprawdzie skutki jego możemy nieraz odczuwać, ale 
odwoływać 
się do Zeusowego miłosierdzia to nie tylko daremne, lecz wręcz niebezpieczne. 
Albowiem to Zeus 
wie, co z nami czynić, gdy my sami nie mamy o tym pojęcia. Więc z drżeniem serca 
czekałem na 
słowo boże. Tymczasem on spoglądał na mnie spod oka.
- Są na oddziale gazety - powiedział. - Niech pan się stara czytać, choć stronę 
dziennie, 
Próbowałem, panie ordynatorze, ale oczy mam do niczego... Druk mi się od razu 
zamazuje.
- To proszę czytać same tytuły. Duże czcionki pan widzi? - Widzę.
Nie chciałem się przyznać, że lękam się odczytywania tytułów w gazecie, gdyż 
tytuły są 
"mówiące" i nieraz mnie mocno bulwersują. Oczywiście bywają tytuły neutralne, 
bez znaczenia, ale 
przeważnie trafiają się takie, jak "Groźna Sytuacja", "Przygoda ze Śmiercią", 
"Nowa Zagadka", 
"Czy Uda Się Wydrzeć Tajemnicę?", etc. I wówczas w popłochu biedzę się nad 
rozszyfrowaniem, 
w jakiej mierze te złowieszcze informacje odnoszą się do mnie, aż dostaję 
dreszczy. Co wróżą w 
mojej konkretnej sytuacji? Na ogół wróżą bardzo niedobrze. Służą do pognębienia 
mnie. A nie 
jestem już taki odporny, jak zdarzało się na początku, więc unikam gazet jak 
ognia! Ale dlaczego 
mam się przyznać ordynatorowi? W obliczu boga im mniej się gada, tym lepiej. 
Zwykła 
przezorność nakazuje milczeć albo potakiwać. Zwłaszcza że doprawdy jak ślepej 
kurze ziarno 
trafia się wspaniały tytuł, podnoszący na duchu, jak ten, który chowam w 
pamięci: "Działać 
Spokojnie - Widzieć Ostro!" Cóż za informacja wartości miliona bitów! Dla mnie 
sugestia na wagę 
złota. Przecież i w tym momencie, w antyseptycznym wnętrzu świątyni Zeusa, 
właśnie do niej się 
stosuję. – A używał pan kiedyś okularów? Nie? No to dobrze - powiedział 
ordynator. - Więc niech 
pan czyta. Niech Pan codziennie sięga po gazetę. A zaburzenia wzroku z czasem 
ustąpią bez 
śladu. Proszę się o to nie martwić.
Podziękowałem ukłonem, woląc się nie odzywać, zwłaszcza odkąd spostrzegłem, że 
asystentka skrupulatnie notuje każde słowo, na jakie się ośmieliłem. Szczęściem 
dla mnie było 
tych słów nie za wiele. Mój ukłon miał również świadczyć o tym, że zamierzam 
podziękować i 
odejść. Lecz Zeus do tego nie dopuścił. Zaiste coś go drążyło. Widać chciał 
tego, o co szło od 
samego początku. Chciał wydobyć ze mnie moje wyznanie, abym wyjawił tajemnicę 
duszy nie 
pokątnie bądź przypadkiem wśród wstrząsów elektrycznych, ale właśnie przed nim 
samym, 
najwyższym autorytetem, qui est ipse deus.
- A jakie jeszcze mamy zmartwienia? - spytał dociekliwym tonem.
Milczałem zastanawiając się, gdy przypomniały mi się dwie rzeczy naraz. 
Spojrzenie, oczy 
tego człowieka, gdy umierałem przywiązany do masztu. Próżno opisywać to 
spojrzenie, którego 
nigdy nie zapomnę. Ono mi kazało podziękować przedwczesnej śmierci za łaskę. 
Więc łotrem 
byłbym, gdybym zapomniał, że Zeus był mi przyjazny. Winien mu jestem coś więcej 
niż 
wdzięczność, życie. I pozostaję jego dłużnikiem. Może, w rzeczy samej, 
powinienem mu zaufać 
absolutnie, bez reszty. I skoro sobie tego życzy, nie zastanawiając się wywlec 
na jaw... Lecz 
zaledwie o tym pomyślałem, wzdrygnąłem się z awersji. Nie moja rzecz unicestwiać 
fantomy! Co 
innego nowotwór na mojej podświadomości, zbrodnia mojej duszy, którą sam 
unicestwiłem. A co 
innego fantom, który z tego powstał i straszy. Niech straszy. Róbcie sobie z 
nim, co chcecie!... I 
natychmiast wybrałem tę drugą rzecz, która - śmieszne to - równocześnie przyszła 
mi na myśl, gdy 
spytał dociekliwym tonem: jakie jeszcze mamy zmartwienia? - Taką obstrukcję, - 
jaka mi się w 
życiu nie zdarzyła!... - zawołałem kwitując wszystkie te męczarnie, jakie 
przechodziłem od kilku 
dni, odkąd zacząłem jeść na dobre.
Zeus ani drgnął, choć odniosłem wrażenie, że twarz mu stężała srożejąc, ale może 
sprawił to 
kaprys światła, cień mknący od jego kapłanki, która zerwała się na równe nogi i 
obróciła na mnie 
swoje grube szkła.
- Och, na to mamy prosty sposób! - zawołała z pretensją w głosie. - Dlaczego pan 
wcześniej 
mi nie po wiedział?! Jakby to było tak łatwo cokolwiek wam powiedzieć, co?, 
pomyślałem i 
bezczelnie wzruszyłem ramionami.
- Nie ma problemu! - oświadczyła kategorycznie.
Zeus skinął głową, co wydało mi się ryzykownym żartem, wszakże żartem boga, 
który niczego 
się nie obawia z ośmieszeniem włącznie. Nie ma problemu! I z werwą wyprowadziła 
mnie do 
zabiegowego, aby zlecić md coś na zaparcie! No i taki był finał mojej 
Zeusomachii. "Trzymałem się 
tak dobrze, że poczułem dla siebie tkliwość..." - jak rzekł Machiavelli, poddany 
mękom i wtrącony 
do lochu.
Leżąc w rojnej sali, wciąż rozpamiętywałem powody, dla których Helena nie 
przyszła. 
Wprawiało mnie to w stan gorączki, rozpłomienienia umysłu. Nie znałem przyczyn, 
nie mogłem się 
ich domyślić i czułem się zagrożony. Śmiertelnie. Stokroć bardziej zagrożony niż 
Otello ze swoim 
obłędnym kompleksem. Przecież dla tego biedaka kobieta, którą tak umiłował, 
stanowiła wyłącznie 
przedmiot pożądania. Aż życie samo przeistoczyło się w pożądanie. Dlatego 
musieli zginąć oboje. 
Maur był zagrożony utratą osobistego prestiżu, niczym więcej, a to, dalibóg, 
fraszka w porównaniu 
ze mną zagrożonym utratą szansy życia. Albowiem nie miałem żadnej innej szansy 
życia prócz 
Heleny. To prawda, że szczęśliwszy byłem od czarnego desperata, gdyż znałem jej 
duszę. Helena 
była obdarzona szlachectwem duszy, o którym nigdy nie musiała mnie zapewniać. 
Dlatego 
paskudne podejrzenia, które zgubiły Maura, spalały się we mnie natychmiast. 
Dręczyły one wielu 
moich towarzyszy za kratami, lecz do mnie nie znajdowały przystępu. Przynajmniej 
od nich byłem 
wolny. I nie mogło być inaczej. Prawda, że najpiękniejsza wiara nieraz okazuje 
się złudna. 
Opierałem się nie na wierze, lecz na doświadczeniu, naszym wspólnym życiu, które 
nas złączyło. I 
niespodzianie, prawem kaduka, zostało poddane okrutnej próbie ognia i wody. Moja 
udręka 
zakotwiczyła się w samym rdzeniu życia. Nie miałem do stracenia nic prócz 
nadziei. Stracić 
nadzieję znaczy stracić życie.
Nie po to wywinąłem się śmierci, aby nagła śmierć spadła na Helenę. Nie mogłem 
tego 
wykluczyć! I to był to najpotworniejszy domysł, jaki mnie dręczył. Uderzał 
znienacka, impulsami, 
wpędzając mnie w popłoch i trwogę. W istną pustynię rozpaczy. Nic dościga Nic! 
Nothing is 
followed by Nothing! Doświadczałem skali cierpienia jakiej nawet nawykła do 
udręk dusza nie jest 
w stanie wytrzymać. Pamiętajcie, że w piekle pierwsza rzecz to szukać pociechy. 
Więc i ja 
znalazłem. Pomyślałem, jeśli los odbierze Helenie życie, będzie to znak, że na 
mnie pora. Od tego 
momentu przynajmniej wszystko się staje jasne i proste. Wszystko. Wszystko. Do 
chwili śmierci, 
która jest chwilą zmartwychwstania. Ale nie tak, jak uczy Kościół czy religie 
Wschodu. Być może 
Ahaswer wraca tu co sto lat, ale najważniejsze jest to, że nikomu z nas nie 
została odebrana 
radość śmierci... Pomyślałem o tym świeżo przywiezionym biedaku, który wczoraj 
wie szał się w 
podziemiach, za kuchenką, w kiblu mało uczęszczanym. Dziś ten kibel stoi 
zamknięty, zabity 
gwoździem. Szpetny dowód, że biedaka nie upilnowali. Ale to ich zmartwienie, 
personelu w białych 
kitlach. Cały od dział był nieprawdopodobnie podniecony. Taki ewene ment! Bo to 
prawda, że 
gdzie jak gdzie, lecz w domu obłąkanych niezmiernie trudno targnąć się na swoje 
życie. Biedak 
pokutuje teraz w pętach na gwałtownej. I pewnie długo go tam potrzymają. Więc i 
ja będę musiał 
liczyć się z wieloma trudnościami, jeśli przyjdzie co do czego.
Tymczasem przyszła do mnie masażystka. Krąglutka, pulchniutka i rumiana. Taki 
paczuszek, 
różyczka, jak mawiał znawca wdzięków niewieścich z Gogola. Przysiadła na moim 
łóżku, 
powiedziała, kim jest i co zamierza uczynić. Poleciła mi obnażyć prawe ramię, 
które obficie zsypała 
talkiem. Powitałem ją nad wyraz serdecznie, kiedy przyszła ze swoją pogodną 
buzią, całą "W 
uśmiechu. Ubawiło mnie zwłaszcza to, że ona nie wie, kim w gruncie rzeczy jest! 
Przedstawiła się 
oczywiście jako masażystka, to w porządku. Lecz nie wiedziała, że jest Zosią, 
siostrą mojej matki, 
najurodziwszą z sióstr.
I to mnie tak ubawiło! Oczywiście nie pisnąłem ani słowa o jej tożsamości, gdyż 
mogłaby 
przerazić się śmiertelnie, jak to bywa z osobami nie wtajemniczonymi. Albo wiem 
Zosia została 
pochowana na dalekim i obcym cmentarzu lat temu prawie trzydzieści. I właśnie 
przyszła z 
rozjaśnioną buzią zrobić mi masaż. To ona mrugała do mnie ukradkiem swoją 
śliczną rzęsą. I 
wcale nie straciła nieposkromionego poczucia humoru. Mrugała raz po raz, choć 
wnet 
odpowiedziałem jej szybkim mrugnięciem, dając znać, że natychmiast ją 
rozpoznałem. I broń mnie, 
panie Boże, abym się z tym zdradził, pisnął choćby słóweczko. To była nasza 
tajemnica, dawno 
temu wiele mieliśmy wspólnych tajemnic, ale nigdy tak wspaniałej! Ja byłem 
niezły wisus, ale Zosia 
jest stokroć większy wisus ode mnie, jak widać, i nie przypuszczałem, że kocha 
mnie aż tak 
nieprawdopodobnie! Matko święta, jakaż ona jest szczęśliwa! Zamieszkała w młodej 
masażystce, 
wcieliła się w nią wszystka, wybierając kształt inny, może nie tak zgrabny i 
foremny, może nawet 
nie tak urodziwy, ale cóż tu grymasić! I ma znowu swoje dwadzieścia siedem lat! 
Boże, Boże - 
wołały do niej moje oczy - Zosiu, mieć możliwość zrobienia takiego psikusa!... I 
leżałem pełen 
zachwytu. Dwadzieścia siedem lat, cioteczko, zamiast prawie sześćdziesięciu, 
których musiałabyś 
dożyć w dawnym kształcie, w dawnej skórze! Przecież jesteś teraz młodsza ode 
mnie! Czy to nie 
wspaniałe? Czy to nie cudowne? Ty, którą pamiętam z dzieciństwa... I wówczas 
zostałem przez 
masażystkę skarcony, że się wiercę i przeszkadzam w pracy, czyli w cudownie 
wrażliwym, choć 
energicznym, masowaniu mięśni mojej ręki. Był to jeszcze jeden znak, że Zosia w 
niej siedzi, 
dowód koronny. Zareagowała natychmiast, gdy zagalopowałem się mówiąc o jej 
wieku. Bez 
żadnych komplementów muszę ci powiedzieć, cioteczko, że jesteś najpiękniejszą, i 
jakie to 
szczęście, że piękne kobiety nie umierają.
Wtedy wtrąciła się masażystka, ona także istniała, ona także miała swoje do 
powiedzenia na 
nieszczęście. Zauważyła na moim palcu złotą obrączkę, unikalną wśród nas 
potępieńców.
- A żona często odwiedza, prawda? - westchnęła przewracając oczami. - Z pana 
taki mały 
mężczyzna.
W potwornej furii, zraniony do żywego, zerwałem się z łóżka na równe nogi. 
Przebiegłem salę. 
Zawróciłem. I z daleka potrząsając pięścią, krzyknąłem: - Nie wolno! Nie wie 
pani o tym, że nie 
wolno? I Więc niech się pani nauczy, że wobec marynarzy na morzu wspominać o 
żonie nie 
wolno... Nie wolno! Spozierałem wściekle na masażystkę, a w głębi duszy 
jęknąłem: Zosiu, nie 
powinnaś była do tego dopuścić! A Zosia położyła palec na ustach dyskretnym 
gestem 
wtajemniczonych... Klejnot jest w lotosie, amen.
Kiedy masażystka - speszona, obiecując, że jeszcze! do mnie wróci - dawno już 
odeszła, 
długo rozpamiętywałem tę olśniewającą chwilę, tajemnicę, tajemnicę tajemnic, 
którą Zosia znała 
przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, którą chroniła kładąc palec na wargach! 
Znak życia. Znak 
odrodzenia. Znak zbawienia. Moc tego znaku poraziła mnie swoją oczywistością. 
Inaczej ni przez 
śmierć odrodzić się nie można! Więc ona porozumiewawczo. kładąc palec na ustach 
wiedziała, że 
ja o tym wiem, albowiem jednoczyłem się ze śmiercią i znam tajemnicę lotosu. 
Oboje jesteśmy 
odrodzeni! A nasz kształt może zachować bądź przybierać inną postać, nie to jest 
ważne. I dalej w 
ów sekret próżno bym wnikała Albowiem najważniejsze, że sama nasza istota staje 
się odrodzona! 
Czyż nie przeczuwałem tego, z wielkim drżeniem serca, podobnym agonii? Czy z 
objęć śmierci nie 
powstajemy odrodzeni? Ci sami, lecz nie ci sami? Zwielokrotnieni, żywsi miarą 
serca, umysłu i 
duszy, na naszej wiecznej drodze do zbawienia? Przeczuwałem to więc owa nadzieja 
podtrzymywała mnie przez ten sezon w domu obłąkanych. Nadzieja odrodzenia.
Może nie ma idei bliższej sercu człowieczemu? Moza nie ma bardziej przejmującego 
pragnienia, zaszytego w nas, odkąd tu jesteśmy? Tak liczne daliśmy tego dowody - 
w filozofii i 
sztuce, i mitach, i religii. Tak bardzo pragniemy wstać z popiołów... Godne 
człowieka pragnie! nie. 
Lecz przedtem trzeba się spalić! Otóż, spełniłem ten warunek. Spaliłem się w 
domu obłąkanych. 
Ślad spalenizny noszę na zaskorupiałych wargach. Kładę na nich ten sam znak, 
który mi Zosia z 
mdłością swoją zostawiła! Kładę palec na ustach. Albowiem nie traciłem nadzieja 
że wyjdę stąd 
odrodzony albo nie wyjdę wcale. Lecz długo i daremnie czekałem na znak, który 
oto został mi 
dany... Om Mani Padme Hum. Klejnot jest w lotosie amen. Geniusz metafizyki kazał 
umieścić te 
słowa święte w tybetańskim młynku modlitewnym, który obraca się w kółko. W 
kółko, w kółko. 
Amen.
Tymczasem wkrótce znalazł się przy mnie magister AWF, specjalista od kontuzji 
sportowych. 
Aż takiej troskliwości o moją rękę wcale się nie spodziewałem. Bez kłopotu 
zaczęliśmy intensywne 
ćwiczenia. Od razu bowiem przypadł mi do gustu. Lubię mężczyzn, którzy niczego 
nie udają i z 
niczym się nie obnoszą, po prostu są mężczyznami, co rzadko się zdarza. 
Odznaczał się ujmującą 
powierzchownością. Był młodszy ode mnie, miał ze trzydzieści parę lat. Ćwiczenia 
nasze polegały 
głównie na czymś w rodzaju siłowania się. Przyciskał oburącz moją rękę do barku, 
a ja musiałem 
ją wyprostować, gdy on, stawiając mi opór, stopniowo zmniejszał nacisk. 
Powtarzaliśmy to po 
wielekroć, ów rytmiczny ruch wahadłowy, a przy moim osłabieniu męczyłem się 
szybko, gdyż 
musiałem w to wkładać bardzo wiele wysiłku. W przerwach gadaliśmy o kontuzjach 
wielkich 
sportowców. To znaczy - ja zasypywałem go pytaniami, gdyż okazało się, że zna 
wielu naszych 
mistrzów, biegaczy, dyskoboli, oszczepników, których ja podziwiałem na 
stadionie. Opowiadał z 
dyskrecją, ale mnóstwo ciekawych szczegółów, których nie powtórzę. Nie dlatego, 
abym 
zapomniał, tylko czy trzeba naszym mistrzom robić reklamę jeszcze w domu 
wariatów? Więc 
wszystko dobrze pamiętam, tak jak pamiętaliśmy obaj z magistrem ów sławny mecz 
lekkoatletyczny nad Wisłą, kiedy amerykańscy sportowcy, chłop w chłopa, mieli po 
dwa metry, a 
nasi - metr pięćdziesiąt. Kawał historii polskiego sportu mieliśmy do obgadania.
Kiedy magister spostrzegł, że jestem wykończony, spytał, czy nie zechcę ćwiczyć 
sam, zanim 
on mnie znów za dwa dni odwiedzi. Zapaliłem się do tego, gdyż proponował mi 
męskie zajęcie. 
Przy wszystkich zabiegach masażystki z konieczności musiałem być bierny, a nic 
mi tak jak 
bierność, bezwolność nie dokucza. Więc wyraziłem szczerą chęć podjęcia ćwiczeń 
nad własną 
ręką - na własną rękę.
Cała bieda kryła się w tym spastycznym skręcie dłoni, który mnie okaleczał. 
Rozumieliśmy to 
obaj bardzo dobrze. Więc magister pokazał mi, w jaki sposób powinienem ćwiczyć 
przyciskając 
dłoń do ściany, aby przeciwdziałać, przewalczyć ów nagły skurcz, skręt 
nadgarstka. Śledził pilnie i 
nadzorował moje poczynania, gdy uczyniłem kilka prób. W końcu zawołał z ulgą: - 
O, to!, to! - 
kiedy w desperackiej zawziętości rozprostowałem wreszcie dłoń na ścianie. Nie 
było to wcale 
łatwe. Miałem do czynienia z niesforną, zbuntowaną ręką. Była to ręka 
sobiepańska, wymykała się 
spod mojej władzy, tak jak skręt nadgarstka wymykał się mojej woli. Zrozumiałem, 
że czeka mnie 
nieustanny wysiłek, cierpliwość na miarę cholernej zawziętości! Lecz magister 
uśmiechnął się i 
podniósł do góry kciuk, czego ja sam sprawnie uczynić nie mogłem. Podniósł 
kciuk, żegnając mnie 
tym gestem, jakbyśmy pokonali pierwszą przeszkodę na długim; i trudnym 
dystansie.
Minęły dni moich trwóg, piątek i sobota, moich oczekiwań na dzień odwiedzin, 
moich 
prywatnych agonii. Wszystko minęło na razie, choć pozostało we mnie, "bo nic nie 
ginie, jeno fale 
z tych kości dziwy tworzą nowe, bogacąc skarby głębinowe..." - powiedział Łabędź 
z Avonu.
W niedzielę Helena nie przyszła, natomiast przysłała mi kuzyna. Kuzyn był 
przerażony, pocił 
się, czerwieniał i bladł. Taki wrażliwy człowiek. Strzelał wokół płochliwym 
okiem. Wiercił się jak na 
rozżarzonych węglach, gryzł wargi. Wtedy uświadomiłem sobie, jak niebiańską 
wrażliwość miała 
Helena i jak cudownie potrafiła nad nią panować, patrząc na to samo, co oglądał 
mój biedny 
kuzyn. Na nasze twarze, nasze ruchy, gesty, na sposób! bycia braci obłąkanych w 
godzinie 
odwiedzin w zakratowanej piwnicy. Nie zdawałem sobie sprawy, że dla człowieka z 
zewnątrz może 
to być takie straszne, jak okazało się dla mojego kuzyna.
Zawiadomił mnie, że Helena zapadła na ciężką grypę. Ach, więc tylko to - 
pomyślałem - tylko 
to, Boże święty. Zasłoniłem oczy, aby nikt nie oglądał mojego wzruszenia. Kuzyn 
pospieszył z 
zapewnieniem, żebym się nie martwił, bo Helena mnie odwiedzi, kiedy tylko 
wstanie z łóżka, może 
już za tydzień. - Będę na nią czekał - powiedziałem - niechaj kuruje się 
spokojnie, gdyż czuje się 
coraz lepiej i co dzień ćwiczę rękę, i może prędzej wrócę do domu, może już na 
wiosnę. A przez 
ten czas nikt nie potrzebuje mnie odwiedzać. Mam tu dość jedzenia. Szkoda 
fatygi. Kiedy już jest 
wiosna! - powiedział mój kuzyn obdarzony ścisłym umysłem. - Od trzech tygodni 
jest już 
kalendarzowa wiosna.
- Ach, tak? Co ty powiesz? No, no.
Znów poczerwieniał i zbladł. Głaszcząc swoją kosmatą brodę patrzyłem z litością 
i obawą, że 
za parę chwil zrobi mu się niedobrze. Chciałem mu przedstawić Sylwka Kolosa, 
który krążył wokół 
nas, rozchełstany jak zwykle, podobny do imponującego burłaka, a pełen cudownej 
i czystej 
muzyki, zastanawiałem się, czy kuzyn by ją poznał ukrytą w tym nieprawdopodobnym 
niechlujstwie, ale po namyśle dałem temu pokój i szybko odprawiłem swojego 
kuzyna, nie mogąc 
patrzeć na jego popłoch i męki, jakie przeżywał w gościnie wśród nas, 
obłąkańców. Jakże on 
szybko zmykał! Przejmujący to widok, gdy trzeźwego na umyśle ścigać zacznie 
popłoch 
szaleństwa. Więc fika nogami, traci oparcie, ziemia umyka mu spod nóg, jakby 
nagle uświadomił 
sobie, że dynda na wątłej nitce trzeźwości. Bo tak to jest w rzeczy samej, tylko 
lepiej uświadomić 
to sobie zawczasu.
Od tamtego dnia, czekając na Helenę, narzuciłem sobie twarde rygory. Kuzyn 
bowiem prawie 
mimochodem, lecz wyraźnie dał mi do zrozumienia, jak bardzo Helena przeżywała 
moje 
okaleczenie. Uświadomił mi, że właśnie tym przejmowała się najbardziej. Przeto 
od świtu do nocy 
ćwiczyłem rękę. Nie tylko na ścianie, jak uczył magister, nie tylko siłując się 
z nim, gdyż odwiedzał 
mnie regularnie, aby przeprowadzać ze mną mozolne, rytmiczne ćwiczenia. Z samego 
rana 
biegłem na dół ustawiać krzesła w stołówce. Sam wpadłem na ten pomysł. 
Zwichrowaną ręką 
chwytałem każde krzesło za nogę, zdejmowałem ze stołu i stawiałem na podłodze. 
Co wieczór 
sprzątano nasze kazamaty, zamiatano podłogę, krzesła przeszkadzały w porządkach, 
więc 
zastawałem co rano wszystkie krzesła na stołach, cały las sterczących nóg, 
obłych bliskich. 
Musiałem bardzo mocno chwytać je w garść, aby nie upuścić, obrócić krzesło w 
powietrzu i 
przykucnąwszy postawić na podłodze. Miałem wrażenie, że pracują przy tym 
wszystkie mięśnie 
ręki, a zwłaszcza tego nieszczęsnego nadgarstka. Odwalałem robotę należącą do 
salowych, które 
skwapliwie mnie chwaliły, nie pytając - jak to wariata - po co to czynię? 
Wkrótce doszły do 
wniosku, że za pokutę. I tak już pozostało. Albowiem sprowadzając ów las krzeseł 
na ziemię, 
śpiewałem. Nie tylko dlatego, aby zagłuszyć monotonię moich czynności. 
Śpiewałem, gdyż 
atawistycznym męskim prawem chce mi się śpiewać, skoro ranne wstają zorze. A 
ponieważ 
śpiewałem najpiękniejsze z pobożnych polskich pieśni, Bogurodzicę, "Ociemniałym 
podaj rękę, 
niewytrwałym skracaj mękę..." "Jej serca w ofierze składajmy...", Pod Twą obronę 
i tak dalej, 
salowe miały prawo uważać, że jestem rzeczywiście "wielkim pokutnikiem. 
Tymczasem we mnie 
budziła się radość z praktycznego zajęcia, jakim było ustawianie krzeseł w rytm 
dostojnych pieśni. 
Stworzyłem własny obrządek, zapewne nie zdając sobie sprawy, że jest on odbiciem 
pradawnego 
obyczaju człowieka. Po wiekach nieróbstwa spłynęło na mnie błogosławieństwo 
pracy, w którym 
kryje się zawsze obecność Boga. Któregoś dnia do mojej pieśni przyłączył się 
drugi głos. Tak 
sympatyczny intruz, że nie śmiałem obejrzeć się, kto zacz, ani go przepędzić. 
Czysty, bardzo 
melodyjny bas baryton. Swobodnie podjął moją pieśń i od razu wszedł w nią drugim 
głosem, miał 
dobre ucho, czego mu wnet pozazdrościłem. Nasze katakumby odznaczały się 
niezwykłą 
akustyką, którą nie mogłaby się poszczycić żadna z gotyckich katedr. Były 
przysadziste, blisko 
trzymały się ziemi, ale głos w nich pomnażał się i wielokrotnaiał, nie ulatywał 
w niebiosa strzeliście 
i bez śladu. Dzięki temu nawet taki śpiewak jak ja mógł przeżywać katharsis 
Szaliapina, wszystką 
wspaniałość nieba i ziemi, a cóż dopiero taki intruz, który - bądźmy szczerzy - 
śpiewał wielekroć 
lepiej ode mnie. "Bądź pochwalon, Boże wielki.." Jeśli nie był to sam anioł, 
może i mój Anioł Stróż, 
który sobie o mnie na koniec przypomniał, to któż to był, u diaska? Mimo 
ciekawości nie śmiałem 
się obejrzeć, aby go nie spłoszyć przedwcześnie, natomiast postanowiłem go 
wypróbować, niech 
się okaże synem światła bądź ciemności.
Więc zaintonuję tę pieśń - pomyślałem - a jeśli intruz nie podoła, nie 
podźwignie tarczy Pana 
Boga, nie zdobędzie się na tyle poświęcenia, jeśli Usłyszę choć jeden fałszywy 
ton, skazę na 
męskiej czystości, przegonię go stąd jak oszusta! Niechaj będzie to próba ognia 
i wody. I 
zaśpiewałem. Pokaż no, kim jesteś!.., A kiedy obaj dźwignęliśmy bożą tarczę, 
uścisnąłem go jak 
brata! - Jarząbek jestem, ze Śląska - powiedział, tak jakby chodziło o czubatego 
ptaka, znanego z 
monogamicznych przekonań.
Po czym spytał, czy byłem kiedy w Piekarach, z pielgrzymką do Matki Boskiej 
Piekarskiej, bo 
on tam się wybiera, gdy wróci do zdrowia. Spodziewałem się ujrzeć rosłego 
mężczyznę, sądząc po 
tak soczystym basie barytonie, tymczasem był drobny, kształtny, ruchliwy i 
rumiany, jak nomen 
omen jarząbek. To się nazywa urodzić się z nazwiskiem na dobrą miarę. Ofiarował 
się natychmiast 
pomóc mi w ustawianiu krzeseł, więc wyjaśniłem, dlaczego muszę to robić sam, 
ćwiczę rękę. 
Wystarczy, że sobie pośpiewamy na dwa głosy. Zgodził się skwapliwie.
I odtąd śpiewaliśmy co rano. Dla Jarząbka była to chyba jedyna chwila radości w 
ciągu dnia. 
Ilekroć schodziłem na dół, już tam był. I wzdychał z ulgą, jakby nie mógł się 
doczekać, niecierpliwy 
i podniecony. Denerwował się, jeśli trochę zaspałem, i spozierał z milczącym 
wyrzutem. Dosłownie 
nic o nim nie wiedziałem, ani o jego zawodzie, pracy, rodzinie, ani o jego 
chorobie. Myśmy prawie 
nie rozmawiali, myśmy śpiewali. I nigdy nic miałkiego- włącznie wielki kościelny 
repertuar. Znał 
więcej pobożnych pieśni ode mnie i znał je znacznie lepiej, całe girlandy nie 
kończących się 
zwrotek, ale czuło się, że nie jest żadnym biskupem, księdzem czy organistą, że 
zna je wyłącznie z 
potrzeby serca. Spostrzegłszy, że się gubię, zawsze przerywał i zaczynaliśmy 
nową piękną Pieśń, 
natomiast każda osoba duchowna pragnęłaby mnie uczyć następnych zwrotek. Pewnego 
dnia, 
kiedy ustawiłem już wszystkie krzesła w jadalni i odśpiewaliśmy wszystkie 
pieśni, na ten dzień, 
Jarząbek wyznał mi, co go trapi. Przysiadł koło mnie i westchnął głęboko, gdy ja 
rozcierałem 
bolący nadgarstek swojej zmęczonej ręki. Ponad sto dwadzieścia krzeseł to 
niemało, nigdy nie 
mogłem się ich doliczyć.
Jarząbek miał narzeczoną i wkrótce, lada dzień, wychodził na kilkudniową 
przepustkę. 
Dziewczyna na niego czekała i musiał jechać do niej, na Śląsk. Zresztą nie miał 
nikogo, do kogo 
chciałby pojechać tak bardzo, jak właśnie do niej. To znaczy miał rodziców, ale 
rodzice zawsze 
mogą poczekać. A dziewczyna nie. I właśnie w tym cała bieda. Jarząbek krótkim 
słowem wyznał, 
że ma .fatalne kłopoty z męskością, odkąd tu się znalazł. Właściwie takie, że w 
jego męskość 
można absolutnie powątpiewać. Więc to nie są żarty, skoro dziewczyna kiedyś się 
nim cieszyła, 
zatem i teraz nacieszyć się zechce. Paskudna sprawa i czy nie ma na to ratunku? 
- Pierwszy 
ratunek to przestać się denerwować i nie myśleć o tym od rana do nocy.
- O, widzisz! Tutaj ludzie zawsze się mylą. Sąd Ostateczny może być dla nich co 
godzina, ale 
Boże Narodzenie tylko od święta! Tymczasem ono właśnie jest co dzień... 
Śpiewajmy. "Oj, 
maluśki, maluśki, maluśki jako rękawiczka..." Śpiewajmy, Jarząbek! "Oj, 
chudziuśki, chudziuśki, 
chudziuśki jak kawałek smyczka..." No i przez kilka dni nie było Jarząbka, a ja 
się przekonałem, że 
można stąd rzeczywiście wyjść na przepustkę, co wydało mi się nie tylko 
zaskakujące, ale i nad 
wyraz humanitarne. Pobudziło tak nieprawdopodobne nadzieje, iż czym prędzej 
poszedłem 
upomnieć się o przepustkę dla siebie, której mi jednak uprzejmie, lecz stanowczo 
odmówiono. 
Widać nie trzeba upominać się o cokolwiek, tylko czekać cierpliwie, aż sami ci 
dadzą. Tak tu było 
ze wszystkim. Na przykład markiz, gdyby nie dopominał się natrętnie o swoją 
sztuczną szczękę, 
prędzej by ją dostał. Tak się tu zawsze działo, taki był genius loci. Jeśli 
ktokolwiek o cokolwiek się 
dopominał, zawsze budził podejrzenia. Sam o tym zapomniałem na nieszczęście, 
gdyż wieść o 
przepustce, możliwości uzyskania przepustki, całkiem zawróciła mi w głowie. 
Toteż uświadomiono 
mi kategorycznie, że non sum dignus. Wolałem nie pytać, dlaczego. Ponieważ 
poniewczasie 
ścierpłem na myśl, że jestem podejrzany o mordercze instynkty, którym sam dałem 
wyraz wobec 
dwóch anielic w perukach, dwojga świadków, na swoje nieszczęście i zgubę.
Jarząbek wrócił w niecały tydzień, a wrócił w glorii. Wyściskał mnie, wycałował. 
Nosiło go po 
korytarzach i salach, nie krępował się śpiewać o każdej porze, gdziekolwiek się 
znalazł. Zewsząd 
można było usłyszeć jego piękny bas baryton, wyśpiewujący śląskie pieśniczki. I 
tak poszła w nasz 
lud krzepiąca wieść, że Jarząbek znów stał się mężczyzną... Kiedy znacznie 
później opowiadałem 
tę historię Helenie, wielce jej była rada. Tymczasem zaś daremnie czekałem na 
Helenę i cierpliwie 
cierpiałem.
Mieszkańcy tego domu dzielili się na bardzo ciężko chorych, ciężko chorych, 
chorych i 
zdrowiejących. Sam nie wiem, do której mogłem się przypisać kategorii. Bardzo 
ciężko chorzy 
leżeli w pętach, przywiązani do łóżek.
Tam się nie zaglądało albo zaglądali ci, których sycił ów widok, dając im 
satysfakcję, że sami 
nie upadli tak nisko. Jednym słowem - ohydni gapie. W psychiatrii obowiązuje 
pobłażliwość i nigdy 
nie nazywa się rzeczy po imieniu. Właściwie chory jest niedotykalny. Nawet kiedy 
leży związany, 
pozostaje na swój sposób niedotykalny. Tak samo jak ten, który sterczy w 
drzwiach i gapi się 
łakomie na cudze konwulsje. Naznaczonemu stygmatem obłąkania wszystko, wolno. I 
cokolwiek 
uczyni, zasługuje na wyrozumiałość. Może tak trzeba, może jest w tym wielka 
mądrość, oddanie i 
pokora, tych wszystkich zdrowych! na umyśle, którzy pragną nieść pomoc 
obłąkanym. Alei mnie to 
oburzało do głębi. I wszelkie moje refleksje na ten temat związane są z tym, 
kiedy mój cudny, mały 
Chochlik został kopnięty w brzuch! Nie stało się to na moich oczach. Kiedy na 
wieść o tym 
pobiegłem do zabiegowego, Chochlik leżał jak spłowiała chusta. Załamałem ręce. 
To było takie 
kruche stworzenie. Kryła ból pod zamkniętymi powiekami. Kopnął ją świeżo 
przywieziony pacjent, 
który na wolności ciachnął sobie żyły na przegubach. Schyliła się nad nim 
podając mu lekarstwo. 
Ponoć jakiś inżynier architekt.
Otóż nikt mi nie udowodni, że nie mam racji. W chorobie psychicznej ujawnia się 
cała natura 
człowieka. Każdy choruje tym, czym jest. I dlatego łże, kiedy potem zasłania się 
mówiąc, że nie 
wie, co czynił. Był poczytalny w swojej niepoczytalności. Można dla niego 
znaleźć sto 
usprawiedliwień, ale nie zmieni to w niczym postaci rzeczy. Uderzyć, kopnąć 
kobietę w brzuch! To 
nikczemność. Dlatego ów inżynierek, kiedy wydobrzał i snuł się wystraszony po 
korytarzach, 
pozostał dla mnie kundlem. Nie odezwałem się do niego ni słowem i w niczym mu 
nigdy nie 
pomogłem. Nie miałem szacunku dla jego cierpienia, albowiem sam je poniżył. 
Natomiast 
pielęgniarki przyjęły ten wypadek bez najmniejszego oburzenia. Raczej cum grano 
salis. Odtąd 
nazywały swoją koleżankę - "Kopniaczek". Kiedy stałem oniemiały patrząc na tę 
kruchą istotę, 
kopniętą w brzuch, któraś m nich odciągnęła mnie na bok i szepnęła: "Niech pan 
się nie martwi. 
Furda. Będzie rodzić dzieci Lekarz ją zbadał przed chwilą." Poszedłem stamtąd. 
Zauważyłem, im 
więcej mówię z pielęgniarkami, tym mniej poświęcają mi uwagi. Natomiast starają 
się mówić do 
tych, którzy nic nie mówią.
Czekanie na Helenę przewlekało się ponad moją wytrzymałość. Byłem na ostatnim 
opatrunku 
u chirurga. Tylko dla przyzwoitości położyłem się na stole. Już nawet sączki 
okazały się 
niepotrzebne. Wygoiło się. Stary chirurg jeszcze obmacywał blizny, jakby nie 
mógł się z nimi 
rozstać. Nadmiar bólu, który mi kiedyś sprawiał, już dawno przestał mi dokuczać. 
Ale gadaliśmy 
przy tym jak zwykle, tym razem o dziejach Drugiej Rzeczypospolitej, których 
byłem zawsze ciekaw, 
a on je znał i oglądał w całości. Więc pytałem o różne rzeczy, a na koniec 
ośmieliłem się zadać mu 
pytanie osobiste.
- A pan? Był pan za Dmowskim czy Piłsudskim, doktorze? - Ani za jednym, ani za 
drugim. 
Endeków nie cierpiałem. A piłsudczycy, kiedy dorwali się do władzy, dużo złego 
Polsce zrobili - 
powiedział zmywając spirytusem ślady po przylepcu na moich pośladkach, w czym 
zresztą mogła 
go wyręczyć instrumentariuszka.
- Więc PPS? - zagadnąłem przypuszczając, że tam się kierowały jego sympatie.
- Nie. Nie należałem nigdy do żadnej partii politycznej. Piłsudski to była 
postać. A Dmowski, 
cóż można o nim powiedzieć.
- Obaj tu byli! - wyrwało mi się i raptem pożałowałem, że nie ugryzłem się w 
język.
Lecz stary chirurg zaśmiał się cicho za moimi plecami.
- Obawiam się, że obaj tu są!. - powiedział i jak urwis klasnął w ręce. - No, 
może pan wstać. 
Dziękuję panu. Skończone. Będzie jeszcze trochę swędzić, ale na wet już nie 
zakładam opatrunku, 
bo całkiem zbędny. - I nawiązując do poprzedniej kwestii, powiedział patrząc mi 
w oczy z ukosa, 
gdy stanąłem już na nogach: - Widzi pan, niczego innego nie robiłem przez całe 
życie, tylko 
krajałem bliźnich. Głównie ich pęcherze.
- I chwała Bogu! - powiedziałem. - A czemu to pan Boga wzywa na świadka? - 
rzucił mi 
rozbawione spojrzenie.
- Bo pan ma złote ręce.
- Owszem - powiedział smutno. - Miałem.
- Pragnę najserdeczniej panu doktorowi podziękować.! Skinął głową i 
najzwyczajniej rzekł: - 
To ja panu dziękuję. - Pan? Dlaczego? - Mam swoje powody. Niech się pan domyśli 
- położył mi 
dłoń na ramieniu, uścisnął. - Powodzenia.
Kiedy mi później Ania pielęgniarka przy jakiejś okazji powiedziała, że ten stary 
człowiek 
odkładał swój urlop, aby dopilnować gojenia się moich ran, takich śmiesznych 
ran, nieprawdaż? - 
nie wiem, dlaczego pomyślałem o starych Polakach, którzy przecież tak łatwo nie 
giną.
Akurat tego dnia, kiedy wracałem od chirurga, napotkałem na korytarzu posępny 
kondukt, 
który opuszczał naszą karmazynowa salę. Na ów widok przystanąłem ściśniętym 
sercem. 
Czterech moich towarzyszy niosło mary, na których spoczywał Dziadek wyciągnięty 
jak z 
żołnierskim, polowym łóżku. Oblicze miał szare, spowite całunem śmierci, 
mizerne. Okrutna w nim 
zaszła przemiana. Widziałem dumny jego profil, wysokie czoło, leć to, co było 
niezłomne i harde w 
tym człowieku, stopniało, jakby rozpływając się w żałości. Wąs mu oklapł, wargi 
drżały. Był to 
zewłok Dziadka, zewłok, który płakał na marach. Nieśli je zgarbieni moi 
towarzysze, wśród nich 
zasmucony książę i Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż, ten poczerwieniał i 
sapał. Z pulsującą 
dziurą w czole dźwigał suche ciało i kości Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. 
Zasuszone ciało starca, 
który już umarł lub właśnie umierał, bądź miał umrzeć, nim przechyli się 
następna godzina. Z 
żałobą na twarzach towarzysze moi szli jednak dość szparkim krokiem, jakby im 
było spieszno. W 
wielkie chwile wkrada się zawsze pierwiastek błazeński, historia częściej 
dźwięczy szyderstwem 
niż patosem. Oto odjeżdżał C i e ń, ręce złamawszy na pancerz, a oni się 
spieszyli! U samego 
wezgłowia stąpał watażka w białym kitlu przepasanym rzemieniem, udając, że im 
pomaga. 
Potrząsał swoim kruczym czubem. Wokół stał tłum gapiów, poniektórzy z 
rozdziawioną gębą.
Kondukt szedł środkiem, prosto do drzwi na klatka schodową. Nie skręcając ni w 
prawo, ni w 
lewo. Ku schodom do wrót na wiosenny świat albo dalej do krypty, do naszych 
podziemi. Zanim 
jednak kondukt pogrążył się w cieniu, stała się rzecz, której nikt, ze mną 
włącznie, nie oczekiwał. 
Dziadek dźwignął się na marach, obrócił. I półleżąc, wsparty na łokciu, przesłał 
nam kościstą ręką 
znak. Pożegnania czy pozdrowienia? Któż to rozstrzygnie? Nawet gapie z wrażenia 
zaniemówili. I 
nastała chwila ciszy, godna tego człowieka. Wyższa nad serca i umysły całej 
naszej gawiedzi. 
Przeminęła i nie będzie jej więcej.
Kondukt przecisnął się wąskimi schodami w dół, a wtedy rozpostarły się wrota na 
świat, przy 
których już czekał w pogotowiu kędzierzawy Oberteufelfuhrer Tęgawek. Na moment 
zatrzymali się 
w progu na podeście. Wówczas książę schylił się nad Dziadkiem i okrył go pod 
brodę naszą 
banderą, naszym jedynym zbytkiem, ciepłym kocem z karmazynu. Przenikliwy powiew 
wiosny 
ciągnął od wrót. Wtedy nasi towarzysze, żałobnicy, wyprostowali się odstępując o 
krok. 
Natychmiast z tamtej strony świata wyciągnęły się cztery pary silnych rąk. Byli 
to bardzo krzepcy 
ludzie w szarych kombinezonach. Unieśli mary i poszli. Tęgawek z rozmachem 
zamknął wrota. 
Schował do kieszeni na brzuchu ciężki klucz, który nosił w najbezpieczniejszym 
miejscu, przy 
jajach. Gawiedź przyszła, gawiedź poszła. Przysiadłem na ostatnim stopniu 
schodów i długo a bez 
sensu płakałem.
Mówiono mi później, że Dziadek został przeniesiony do pawilonu starców, 
chroników. 
Wszyscy tę brednię powtarzali. Powiadam - brednię. I będę bronił swojego słowa. 
Albowiem kiedy 
na mnie przyszła wreszcie łaska swobodnych przechadzek, zaglądałem często pod 
pawilon 
starców, nosząc im papierosy. Mieli za siatką coś w rodzaju wybiegu jak w Zoo 
dla zwierząt. 
Przysięgam, że Dziadka nigdy tam nie ujrzałem. Doprawdy w śmierci, w śmierci 
jest potęga i 
chwała, którą nazwijmy skromnie pociechą. Wierzcie w to, bracia i siostry. 
Wierzcie w to, inaczej 
przyjdzie nam rychło zginąć.
Nasza karmazynowa sala odmieniła się po odejściu Dziadka, i nigdy już nie będzie 
tym, czym 
była. Świetność wprawdzie czasem wraca, wielkość prawie nigdy. Taka jest kolej 
rzeczy i próżno 
marzyć, aby było inaczej, aby lepsze nie zamieniało się na gorsze, historia 
wbija nam to do głowy z 
uporem, a nam wciąż kwitną mrzonki. Na łóżko po Dziadku trafił młodzieniec, 
który nie był w stanie 
ani sekundy usiedzieć spokojnie. Wiercił się, kręcił, wirował, tańczył i plótł 
rozbrajająco komiczne 
brednie. Wśród ludzi, którym nie chce się nawet palcem kiwnąć, aby wygrzebać się 
spod zwałów 
nudy, a większość moich towarzyszy nieustannie utyskiwała na nudę, taki wesołek 
stawał się od 
razu na wagę złota. Cieszył się mirem, powodzeniem i powszechną aprobatą. Przede 
wszystkim 
on się uśmiechaj bez niczyjego zawołania! Uśmiechał się zawsze i wszędzie, 
uśmiechał się do 
każdego, do każdej żywej duszy. Migał czarnymi oczami, migał zwinnymi palcami. 
Pełen 
ruchliwości, która stałaby się iście szatańska, gdyby nie była tak dobroduszna; 
Gesty jego 
przyprawiały o paroksyzmy śmiechu nawet melancholika Kitchenera, który nic nie 
gadał, wcale się 
nie odzywał, ale okazuje się, że jednak chichotać potrafił! Ciekawe, że wesołek 
miał twarz 
asteniczną, bez cienia rubaszności, a jego humor, jak mi się zdawało, brał się 
nie tyle z 
natrząsania ze świata, co z samego siebie, ale bynajmniej nie po to, aby siebie 
ośmieszyć czy 
poniżyć, tylko - w ten sposób wywyższyć. Kpił z siebie, to prawda, ale pod 
warunkiem, aby 
wszystek świat bez przerwy na to patrzył i podziwiał. Po pierwszym dniu jego 
popisów, które 
oszołamiały świeżością i rozmachem, nawiedziła mnie makabryczna myśl, że został 
zaprogramowany przez jakichś speców cybernetycznych, którzy uwielbiają wisielcze 
kawały. 
Amerykańskich czy innych, może po to, aby sprawdzić, jak sami będą w niedalekiej 
przyszłości 
wyglądać! Młodzi, śniadzi, przystojni. I zrobiło mi się okrutnie żal tego 
chłopca, zamienionego w 
świnkę doświadczalną, w automacik do śmiechu made in USA czy gdziekolwiek 
indziej...
Ten biedak calutki dzień nie zmrużył oka, my zresztą również, oprócz tych chwil, 
kiedy biegał 
po innych salach. Ale wnet wpadał do nas i wszystkich rozśmieszał, jakby wszyscy 
mieli łaskotki. 
Zamiast rąk posiadał ruchliwe młynki, którymi wywijał każdemu przed nosem. 
Dawniej byłyby to 
pewnie skrzydła wiatraka, lecz technika zaszła dość daleko, więc poruszały się z 
siłą propellerów. 
Wśród chmary gestów sypał powiedzonkami - z tak nieposkromioną werwą i 
błyskotliwością, aż 
zapominało się, że powtarza w kółko to samo. Miał repertuar perforowanej taśmy, 
niezawodnej jak 
genialnie tępy komputer. Wyjątkowe, bądźmy szczerzy, kurewstwo. Wyjątkowy 
nihilizm tych, którzy 
uzurpują sobie władzę nad naszym mózgiem, coś, co nas wszystkich czeka! - To 
było okropne. Im 
dłużej szalał, im dłużej dokazywał, tym więcej cierpiałem wskutek bezradności. 
Zrazu - z energią 
życiową, która wciąż odradzała się we mnie, usiłowałem przeciwstawić się tej 
nakręconej 
maszynce! Niestety - daremnie. Śniady i czarnowłosy, młodzieńczy robot śmiechu, 
miał nade mną 
przewagę, której nie potrafiłem sprostać ani swoją przyrodzoną inteligencją, ani 
sprytem. To był 
szelma chłopak. Więc liczyłem, że ta ludzka cecha pozwoli mi dobrać się do 
niego. Po nocach 
rozważałem różne sposoby, kiedy on wreszcie utrudzony spał. Nawet przyszło mi na 
myśl, czy to 
nie jest przypadkiem dybuk? Ale po rozwadze doszedłem do wniosku, że płonny to 
domysł. Wszak 
z dybukiem, czyli duszą zmarłego grzesznika zamieszkałą w ciele żyjącej osoby, 
zawsze mógłbym 
się dogadać. Każdy dybuk ma inteligencję żywą, a nie martwą. Tak martwą jak ów 
biedny chłopiec, 
jeżeli w ogóle miał on jakąkolwiek własną inteligencję. Napęd, któremu został 
poddany, nie malał 
ani na chwilę, a to już przeczy czemuś naturalnemu i traci związek z żywością 
ludzkiej inteligencji, 
która może objawiać się w sposób zaskakujący, niemniej jednak naturalny. On był 
bardzo chudy, 
ten automacik do śmiechu, sam się spalał, regenerował się wszakże kilkakroć w 
ciągu dnia na 
modłę iście napoleońską. Padał jak ścięty na łóżko i w mgnieniu oka zasypiał 
kamiennym snem. 
Lecz spał nie dłużej niż pięć, dziesięć minut. I zrywał się odświeżony, gotów do 
akcji. Tę sztuczkę 
uprawiał wielki cesarz Francuzów, tak mówią kroniki. Ale nawet °n nie potrafił 
jej upowszechnić. Po 
naszym czarnowłosym komputerku widać było jednak, że chytre móżdżki ten 
napoleoński sekret 
wywąchały. W tym momencie dochodzimy do sedna rzeczy. Me mogłem sobie z tym 
automacikiem poradzić, bo pracowało nad nim wiele mózgów, których on był owocem 
i efektem. 
Mój pojedynczy mózg nie mógł przeciwstawić się konstrukcji zbiorowej. Nic nie 
potrafił wskórać.
Ten chłopiec mnie lubił. Miał do mnie wyraźną słabość. Jeśli był to przejaw 
resztki własnych 
uczuć, które się w nim broniły? Czyżby błaznując przede mną dopraszał się o 
pomoc? Tak mi się 
zdawało, odniosłem takie wrażenie patrząc w jego oczy, roziskrzone, a smutne jak 
czarna noc. I to 
mi nasunęło myśl o dybuku. Ktoś powie, że żydowskie wierzenia znikły ze 
słowiańskiej ziemi. Ale 
to taka sama prawda jak ta, że wszystko ginie. Może i ginie. Może ginie 
wszystko, a może nie ginie 
nic. Więc dlaczego w piątek, w szabas, pamiętam dobrze! w piątkową noc, 
pomyślałem właśnie o 
dybuku? Bo w dzieciństwie zakradłem się pod Kuczki, pod te tajemnicze budy, 
ponaglany 
niesamowitą ciekawością? A dziś nikt tego nie czyni, żaden goj nie ujrzy żadnego 
chasyda, bo 
wszystko na zawsze przepadło. Brak mi Żydów w polskim pejzażu. Oni wyszli stąd, 
poszli do 
Synagogi! Wrócą. Niepodobna, aby nie było z nami Żydów. Niepodobna, abym nie 
mógł 
podyskutować z czcigodnym rebe jak czynił to mój ojciec, kiedy ja patrzyłem z 
zachwytem na 
młodzieńców z hederu, ze szkoły rabinackiej, którzy mieli pejsy cudne jak 
wrzeciona, a gesty 
płynne jak w dostojnym tańcu, nie tak zwariowane jak ten biedny mój cyborg. 
Gdybyż on był 
dybukiem, inaczej byśmy gadali! Więc może jeszcze powrócą. Bo właśnie na naszej 
ziemi, a nie 
gdziekolwiek indziej, mieścił się Paradisum Judet orum. Hic. Hic est Mater 
Polonia. Dopóki nie 
wtrącił się anioł z mieczem ognistym. Parszywy anioł parszywego imienia. Zwał 
się Fuhrer, o czym 
wielu zaprzańców zapomniało.
Strawiłem na tym noc, całą piątkową noc. Zastanawiałem się, dlaczego mój ojciec, 
syn 
chłopski, nauczył się hebrajskiego? Po co mu to było potrzebne? I z jakie 
przyczyny w samotne 
wieczory kartkował Talmud? Gdy; bym go jeszcze raz spotkał, chętnie bym go o to 
zapytał. Po co 
go pcha się do wiedzy, która mu nie przy należy? Niestety czułem, że więcej do 
mnie nie przyjdzie, 
więcej go nie zobaczę prócz tego razu na ulicy Taszkientu. Nie, on nie był w 
niczym, ani z rysów 
twarzy, ani z charakteru, podobny do Żyda. Więc jeśli nawet kiedyś coś takiego 
się stało, to było 
tak dawno, że kod biologiczny, kod dziedziczny, już tego nie odnotowywał. A 
jednak w środku nocy 
ogarnęły mnie raptem upojne marzenia. Ujrzałem cudowne semickie oczy, 
najpiękniejsze, jakie 
zna Ziemia, a nie ma piękniejszych niż te z okolic Morza Śródziemnego, Marę 
Nostrum, po którym 
wiecznie żegluje Odys. Ujrzałem kruczowłosą dziewczynę w pałającym zbożu, szła z 
pałającym 
wejrzeniem, w pałającym, słońcu. Dalej piął się chmiel, tak jak pnie się do dziś 
na zielonych 
pagórkach. Wszystko wokół pałało - nie blaskiem słońca, lecz słońcem jej oczu. 
Szła ziemia 
judejska do ziemi słowiańskiej. I wszystko wokół pałało. Dziewczyna szła miedzą 
na spotkanie 
płowego kochanka. Gorący uścisk, który uczułem, odebrał mi wkrótce świadomość. 
Dwakroć nie 
da się tego doświadczyć. Nie pamiętam rozkoszy, którą przeżyłem, albowiem była 
zbyt szalona, 
zbyt silna. Silniejsza niż wszystek stężony czas, który trysnął spod pokrywki 
wieków! Kiedy 
ocknąłem się na swoim barłogu w domu obłąkanych, znalazłem się w stanie takiego 
oszołomienia, 
że tarzałem się z rozpaczy i tęsknoty, bełkotałem, coś o tym, że wszyscy 
jesteśmy mieszańcami, 
wyjaśniałem Helenie, że wcale jej nie zdradzam, nie zdradziłem, choć wargi mam 
obrzmiałe, 
pokąsane do krwi, bo to inna, inna sprawa. Inna rzecz. Czarnoleska, czarnobrewa, 
czarnooka. I 
niechaj nikt mi nie mówi, że to był sen nocy piątkowej, sen samiutkiego szabasu, 
którego na ziemi 
słowiańskiej nie ma już kto przestrzegać. Co to było naprawdę, tylko ja sam 
wiem. I pozwólcie, że 
tajemnicę zabiorę ze sobą do grobu. Popatrzcie kiedyś w oczy słowiańskiej ikony. 
Nic więcej nie 
dodam. Reszta to wasza rzecz.
Raptem ogarnęła mnie odraza do barłogu, w którym się tarzałem obolały z udręki. 
Wstałem z 
niespodzianie wielkim trudem, jakbym miał w lędźwiach pud żelaza. Zakręciło mi 
się w głowie, lecz 
nie upadłem. Otarłem czoło, lepkie od potu. I zacisnąwszy zęby, starannie prze-
ścieliłem łóżko. 
Pomyślałem o chmielniku w swoich rodzinnych stronach. Chciałbym go jeszcze 
zobaczyć. 
Chmielnik, a dalej miedzę wśród zbóż. Pomyślałem o ciężkich pszczołach i 
zielonych pagórkach, 
kiedy ona szła tamtędy, oliwkooka, tak rączo szła z dalekiej Judei. I 
uśmiechnąłem się. A 
uśmiechnąwszy pomyślałem, że z domu obłąkanych jest wszędzie blisko. W każdym 
razie nigdy 
dalej, niż sięga tchnienie. Na odległość pocałunku, w, którym zwarły się setki 
lat, setki wiorst, setki 
łez rozkoszy i cierpienia. Cała nasza cielesność i tęsknota. Spełnione marzenie 
wszechmarzeń. 
Noc gasła, dniało. Za oknami, za kratami wstawał świt. Wszędzie blisko!, 
pomyślałem w upojeniu. 
Wszędzie blisko!, jakbym tulił się w ekstazie do jej gorących piersi. I nic 
więcej nie pamiętam.
Zmorzył mnie sobotni już sen, sen wiosennego poranku, może i paschalny, któż to 
wie? W tym 
śnie krążyło, brzęczało mi w głowie jak ciężka pszczoła słowo I s z a. Natrętne, 
rozeźlone, a 
całkiem niezrozumiałe! W sposób nieprawdopodobnie mściwy wierciło mi dziurę w 
mózgu. Za jakie 
grzechy?, pytałem Pana Boga, nie mogąc się pozbyć zmory, która wkradła się w mój 
sen! I 
dręczyła mnie! Kiedy ocknąłem się wreszcie, półprzytomny, jak z pręgierza 
zdjęty, późno było, 
wszyscy już biegli na śniadanie. Przetarłem oczy, jakbym zapomniał o zmorze! 
Isza, isza, isza! 
Ulotniło się to z mojego mózgu. Jakby ręką odjął. I natychmiast owionęło mnie 
wspomnienie 
szabasowej nocy, upojny błysk wielkich, czarnych, pałających oczu... "Lszanna 
habaa be 
Jeruszalaim!" - w najwyższym zdumieniu szepnąłem do niej. .Rozumiejąc, co mówię, 
rozumiejąc, 
co te słowa znaczą. "W przyszłym roku spotkamy się w Jerozolimie!" Nikt mnie 
tego nie uczył, 
nigdy nie mówiłem po hebrajsku! Było to coś niesamowitego!... Nawet dla mnie, 
obytego z 
niesamowitością wszelkiej rzeczywistości!...
Sala opustoszała, kiedy zwlokłem się z łóżka na rozdygotanych nogach. Łydki mi 
się trzęsły 
jeszcze, gdy zstępowałem w podziemia po wąskich schodach. Nie maczaj palców w 
źródle 
tajemnic... Nigdy więcej nie rób tego, zaklinałem sam siebie. A przy śniadaniu 
omal się nie 
udławiłem, aż Piotr Anglik huknął mnie w kark, inaczej na śmierć bym się 
zakrztusił. 
Przypomniałem sobie!... Isza to kobieta! Isza to po hebrajsku kobieta! I Bóg mi 
świadkiem, to 
przecież było jedyne hebrajskie słowo, jakie zapamiętałem z grodzieńskiego 
dzieciństwa... A 
chmielniki są na ziemi lubelskiej! Bagatela. I nic już z tego ani pojąć, ani 
dedukować nie 
usiłowałem. Niech mnie ręką boska broni! Są tajemnice niedopowiedziane, które 
rozszyfrowywać 
przecie - darmo! Następnej nocy ocknąłem się ze snu bez snów, tknięty jakimś 
wewnętrznym 
przymusem. Coś kazało mi wstać, wyjść na ciemny i cichy korytarz. Naprzeciw 
gwałtownej 
pielęgniarze drzemali w fotelach, całą naszą arkę zmorzył sen. Wszystko tonęło w 
półmroku i 
ciszy. Tylko linoleum lśniło zielonością Morza Czerwonego w światłości z niebios 
rodem. 
Zapragnąłem ujrzeć źródło tego światła, które mnie do siebie przywoływało. 
Bojaźń moja była 
wielka i przejmująca, lecz wstąpiłem w smugę światła, której chłód przeniknął 
mnie dreszczem. 
Szedłem boso, tak jak się idzie wskroś toni, sandały moje, stare kapcie, 
zostawiłem na brzegu, na 
krawędzi cienia ziemi. Stąpałem żwawo i lekko, właściwie nie szedłem, lecz byłem 
przyciągany. 
Mknąłem na koniuszkach palców. W swoim zielonym chałacie, trzepoczącym u moich 
stóp. Aż 
oparłem się o roziskrzony do białości parapet okna, na którym złożyłem dłonie 
jak na kamieniu 
ołtarza. Okno wychodziło na nasz ogród, nasz gaj, do którego nigdy jeszcze nie 
zajrzałem, 
obrzeżony wokół cieniem muru, cieniem wieczystych tabu i zakazów. Nachylona 
gałąź kasztana 
lśniła od lepkich pąków.
Wówczas ośmieliłem się podnieść oczy. Wysoko nad naszym gajem stał Księżyc. Aż 
mi 
oddech uwiązł w piersi. Tak był piękny i tak niesamowity. Raptem trysnął na 
moich rzęsach! 
Wzdrygnąłem się do głębi duszy. Albowiem objawiła mi się jego istota...
Był to księżyc Paschy. Pierwsza wiosenna pełnia. Kiedy wstanie, wówczas od 
wieków 
odbywają się przaśniki, święto Paschy, na pamiątkę wyjścia z Egiptu narodu 
wybranego.
Stał patrząc na mnie z wysokiego nieba, a ja ze zgrozy dygotałem. Po co mi było 
maczać 
palce w źródle tajemnic? Po co było je mącić swoją ignorancją i głupotą? Proś, 
póki czas, o 
przebaczenie. Albo oszalejesz jak derwisz, który tknął palcem niedotykalne 
źródło, ujrzawszy w 
nim odbicie gwiazd. Pokłoń się po trzykroć, choćby jak zabobonne Słowianki przed 
nowiem, 
prosząc o przychylność i łaskę. Rób coś, zamiast trząść się w swoim zielonym 
chałacie i szczękać 
zębami. Zapłacisz za tę oliwkooką, aż twój cień będzie błagał o litość po 
wszystkich zakamarkach 
ziemi i nigdy z trwogi nie sczeźnie! Co ty wiesz o dybuku, co? Albo o Ahaswerze? 
Ty nie 
obrzezana z sentymentów nędzo! Kto twoje papę wydał jak szantrape? Synku 
szabesgoja! Jasne, 
że on więcej do ciebie nie przyjdzie. A że widziałeś go, spotkałeś na ulicy 
Taszkientu, to ta sama 
prawda, jak dowód matematyczny, że dwa i dwa jest pięć, ny? Wyszedłeś, synku, na 
zero! Ty się z 
nami w handel nie wdawaj. Razem z twoim chmielem na zielonych pagórkach! To mają 
być 
pagórki? To jest nic! 
Wszystko to była prawda. Na swój sposób. Oczywiście, na swój sposób! I wtedy Go 
przyłapałem, gdy tak świecił nad moim czołem, rażąc mnie prosto w oczy. Już 
wcześniej, może na 
samym początku, spostrzegłem w Nim coś osobliwego, ale w popłochu nie zdołałem 
poznać, co to 
jest! Był odwrócony swoją drugą twarzą, niewidocznym z Ziemi awersem Księżyca! 
Tą reszką, tą 
przeklętą reszką! I teraz ją na wskroś widziałem! Nie to, że była fałszywa! Była 
jawna, otwarta, w 
pełnym blasku swojej zarozumiałości i pychy. Wszechmocna, jakby wody Morza 
Czerwonego 
wiecznie rozstępowały się na jej mrugnięcie! W metafizycznym rozbawieniu, od 
którego jeżą się 
włosy, mrugała i do mnie z politowaniem. Wielka Reszką Księżyca, szydząca ze 
mnie, nędznego 
człowieczka, który miał czelność podnieść ślepki ku tajemnicy tajemnic.
Uczepiłem się wzrokiem gałęzi kasztana, pąków lepkich i nabrzmiałych. Całowałem 
je ciepło 
jak usta czarnowłosej dziewczyny, która szła miedzą wśród rozgrzanych zbóż. 
Zsunąłem z ramion 
zielony chałat, zdjąłem kurtkę. Pierś mam bezwłosą i gładką. Mógł mnie 
napromieniować swoim 
zjadliwym światłem, ile tylko zapragnie. Przestałem się Go bać, żadnej już we 
mnie nie potrafił 
wzbudzić trwogi. Albowiem z n a ł e m inny Księżyc, którego byłem wyznawcą i 
sługą. Ten 
cudowny... Zwiastun Wielkiego Miłosierdzia, wschodzący w dzień i w noc, więc 
także i na Paschę. 
Nasz Księżyc nad Epidaurem, pod którym żyjemy wszyscy, zmarli i narodzeni, choć 
niektórzy albo 
udają, albo naprawdę o tym nie wiedzą. I tak spuściwszy oczy, spozierając na 
wiosenną gałąź 
kasztana, który wrastał korzeniami w nasz gaj, wyplątałem się z kabały, w jaką 
sam dałem się 
wplątać po rozognione uszy, odetchnąłem, jakbym przełamał perfidne zaklęcie. I 
pozbierawszy z 
linoleum swoje rozrzucone szaty poszedłem jak pokutnik na intencję mnogich dusz 
ignorantów w 
smutną pielgrzymkę do swojego łóżka. Tyle przeżyłem, a nikogo nie obudziłem... 
Zresztą była 
głęboka noc, jak samo jądro rzeczy.
Wkrótce zostałem przeniesiony z karmazynowej sali - na moje szczęście, gdyż 
dawna 
komnata królów, odkąd odszedł z niej Dziadek, straciła swój czar i potęgę (mimo 
obecności 
osamotnionego księcia, dla którego beznogi krawiec, eks-jenerał, czy Jasieńku-
Rozkwitały-Pąki-
Białych-Róż nie mógł być żadnym partnerem), a zamieniła się w istny cyrk, odkąd 
zaczął po niej 
grasować ów czarnowłosy młodzieniec, automacik do śmiechu. Taki doskwierający 
jak sto lat 
niewoli. Jak te wszystkie grymasy, które trzeba było stroić na oczach świata. On 
doprawdy 
przypominał i Chrystusa, i papugę, i wszystko, co można sobie wyobrazić na ten 
temat. Na swoją 
modłę był równie wspaniały, co odrażający. I dokuczliwy dokuczliwością, która 
nie wygasa. Na 
oczach świata, śledzony znad Newy, Sprewy, Sekwany i Tamizy. Strojący miny - do 
gromkiego 
śmiechu! Z ulgą pozbierałem swój skromny dobytek, opróżniłem szafkę z kilku 
paczek papierosów, 
które mi pozostały od wizyty kuzyna. Na pożegnanie pozdrowiłem chłopaków, którzy 
jakoś się tu 
przyjęli, zadomowili, wrośli, bo najchętniej wylegiwali się zbijając bąki. 
Młodzi i zdrowi, ufni w 
przyszłość. Ani ich ciekawiło podglebie, z którego wyrośli. Ani cokolwiek prócz 
ich własnego prawa 
do życia, wymagań i przywilejów. Wychodząc stamtąd miałem wrażenie, że żegnam 
szmat historii 
podbity karmazynem. Przeniesiono mnie w zacne towarzystwo, do ustronnego pokoju 
dla 
gwałtowników, których już nie ma. Więc ta separatka dla czterech, dawniej innym 
służąca celom, 
zamieniła się w ostatni popas dla tych, którym za jakiś czas pisana jest 
wolność! Czekało mnie 
świeżo pościelone łóżko, sędzia, kochanek Andromedy, wychodził stamtąd na 
wolność i swobodę! 
Wszyscy mu życzenia składali, markiz, Piotr i młody architekt z aztecką czaszką. 
A on sam jakby 
wypiękniał, w uśmiechu twarz jego nie przypominała zabawnej, stropionej 
kukiełki. Mówił wyłącznie 
do rzeczy i widać było, że to ze wszech miar inteligentny człowiek, który 
odnalazł się w naszym 
pawilonie dopiero, bo gdzie indziej trudno mu się było odnaleźć. Na koniec 
pobłogosławił nas 
wszystkich w imieniu Pana i Pani Bóg. Ale uczynił to wówczas, gdy wyniosła się 
salowa, która mi 
zmieniała pościel. I zostaliśmy w swoim gronie, sami wtajemniczeni, dla których 
najtajniejsze 
sekrety życia i śmierci, każdego czasu, sekrety teraźniejszości, przyszłości i 
przeszłości, jeśli 
wolno czas tak prymitywnie porąbać, sekrety zmienne i wielorakie są chlebem 
powszednim, a tylko 
profanom, zawsze zdrowym na umyśle, jawią się pod postacią głupiej sensacji Więc 
sędzia ubrany 
w garnitur do wyjścia, w świeżej koszuli i krawacie, woniejący naftaliną z 
przechowalni, w ogóle nie 
ten sam człowiek, pobłogosławił nas i wzruszony powiedział: - Ja tu jeszcze 
wrócę! Dobrze by 
było, żebym zastał któregoś z was... Cenię sobie rzetelną kompanię. Adieu.
- Good luck! - pozdrowił go Piotr podniesioną ręką. - But try not to come back! 
Ale sędzia 
przewrotnie uśmiechnął się, wzruszył ramionami i skinąwszy nam głową poszedł na 
swobodę. 
Najdziwniejsze było to wzruszenie ramion, przecież sędzia ani w ząb nie znał 
angielskiej mowy, a 
zareagował, jakby wiedział, co czyni.
- Ty, dlaczego gadałeś do niego po angielsku? - zahaczyłem natychmiast Piotra.
Spojrzał na mnie spod oka.
- Wszystko jedno, po jakiemu bym gadał, on i tak postawi na swoim...
- Ale on cię zrozumiał! - A zrozumiał... Owszem. Tyle, co chciał, zrozumiał...
- Gorzej, że on chce tu wrócić - powiedziałem.
- Chce? - wtrącił się markiz ze swojego łoża dla gwałtowników. - Chyba się 
mylisz... Któż by 
chciał tu wrócić? Ze świecą takiego nie znajdziesz... Nie w tym rzecz. Zrozum, 
on wie, że wróci! A 
to co innego! - Skąd wie? - Z doświadczenia - powiedział markiz oglądając swoje 
paznokcie. - 
Zapomniałem poprosić żonę, żeby mi zrobiła manicure. Nie dość, że zabiorą 
szczękę, zabiorą ci 
wszystkie prawa włącznie z prawem do posiadania pilniczka.
- A fryzjer nigdy nie przychodzi? - spytałem.
- Potrzebna mi manicurzystka, nie fryzjer - mruknął markiz, którego łysinę 
przyozdabiały 
niezbyt gęste piórka.
- Myślałem o sobie, chciałbym się ostrzyc.
- Za dychę ostrzyże cię pielęgniarz, pan Władzio - odezwał się Piotr. - Zgłoś 
się do niego pod 
wieczór... Masz rację, obrosłeś jak anachoreta - spojrzał na mnie. - Albo jak... 
wild boar! Wiesz, co 
to znaczy? - Dzik...
- Odyniec. Można by postawić twój łeb jako ozdobę na świąteczny stół - 
uśmiechnął się Piotr z 
właściwą sobie delikatnością.
- Może i dobrze, że skończyło się średniowiecze? - powiedziałem szczypiąc swoją 
kosmatą 
brodę.
- Nie bądź naiwny - westchnął markiz. - Możesz; pozwalać sobie na wszystko, 
tylko proszę 
cię, nie rób tego, co nie przystoi, nie bądź naiwny. Dekapitacja ma żywe i 
zdrowe tradycje, 
niedawno potwierdzano je toporem, na pieńku w pewnym więzieniu berlińskim - 
spojrzał na nas. - 
Zauważcie, zdrowy powrót do topora, a nie do gilotyny, którą zresztą wynalazł 
zacny lekarz het, 
het po średniowieczu, a może myślał, że swoją -gilotynką robi koniec ze 
średniowieczem? 
Kochany monsieur Guillotin,. profesor Akademii Medycznej. Szczerze mówiąc - 
uśmiechnął się 
markiz - on sam gilotyny nie wynalazł, znana była dawniej w Europie, ale 
profesor przekonał, kogo 
trzeba, że jest to najbardziej humanitarny sposób uśmiercania bliźnich...
- Under the circumstances - wtrącił Piotr.
- Co to znaczy? - W danych okolicznościach - wyjaśnił Piotr z rozbrajającym 
uśmiechem.
- A tak. Oczywiście, w danych okolicznościach... Więc słusznie vox populi 
ochrzcił tę 
maszynkę do ścinania, głów jego czcigodnym imieniem. Średniowiecze nie może się 
skończyć z 
tej przyczyny, że jego początek sięga epoki kamienia łupanego, a koniec ginie w 
pomroce 
przyszłości, którą rozświetlą - powiedział z przekąsem - dopiero krocie 
przyszłych pokoleń. W 
każdym razie niedawno sam szef Abwehry, Ganaris, został powieszony za żebro na 
rzeźnickim 
haku... - markiz znów zlustrował z irytacji swoje paznokcie. - Zdrowo i 
skutecznie - dodał.
- Tego właśnie nie powinieneś dodawać! - wtrąciłem swoje trzy grosze.
- Tak? - rzucił mi ostre spojrzenie.
- Tak.
- Skoro tak, to powinienem co dzień modlić się z Canarisa? - spytał z szyderczym 
uśmiechem.
- Wszyscy powinniśmy się modlić - powiedziałem rozjątrzony do głębi.
- Za Canarisa! - parsknął markiz.
- Nie. O ciszę nad naszym krótkim życiem.
- O, tak!... - zawołał odrywając się od swoich rysunków młodzieniec z azteckim 
profilem, uniósł 
w górę czarny flamaster i powtórzył: - O, tak! Absolutnie zgadzam się z panem.
- Ty się nie wtrącaj! - wybuchnąłem nagłe. - Tam u was płatali jeńców na 
ołtarzu. Żywe serce 
na ofiarę wydzierali Ot, i masz twoją ciszę! Aztek rzucił mi spłoszone 
spojrzenie, zwiesił głowę i 
milczał, na jego suchą twarz wypełzły rdzawe rumieńce.
- Coś ci się pokręciło - zauważył Piotr. - Traktujesz go jak prawnuka Montezumy. 
Tymczasem 
on mieszkał w Meksyku tylko parę lat! Nie masz co go rugać za krwiożerczość 
przodków... Po 
pierwsze, to nie jego przodkowie, a po drugie...
- To niech słucha, o czym mowa! - zaperzyłem się. - To właśnie Montezuma trzy 
czwarte 
swojego panowania poświęcił polowaniom na jeńców, których wlókł na ołtarz, 
ofiarny... , - 
Przynajmniej miał pojęcie Absolutu - wtrącił się markiz. - Robił to dla 
wieczności, w imię 
wieczności, na wieczność. Choćby tyle da się z tego zrozumieć... Bądź ca bądź, 
był kapłanem. 
Czego nie powiesz o Hitlerze! Cała panowanie poświęcił mordowaniu swoich i 
obcych. Wyłącznie 
dla celów doraźnych. Mydło, materace, złote koronki. Nawóz. Nic mu nie 
przyświecało, wierz mi, 
prócz genialnej idei, żeby całe narody zamienić w nawóz, takoż człowieka eo 
ipso. Co nigdy by nie 
zaświtało w głowie Montezumie, który był kapłanem... - markiz rozłożył ręce - i 
w ten sposób 
dochodzimy do różnicy mentalności, czyli do sedna rzeczy. Różnicy między 
człowiekiem bożym a 
Fuhrerem, sługą Absolutu a sługą doczesności... - markiz rozgrzewał się, oczy 
jego coraz 
zjadliwszym świeciły blaskiem. - Kapłanem a indywiduum pokroju bauera czy 
sklepikarza, które 
raptem okazuje się zbrodniarzem genialnym, wielkim praktykiem, pragmatykiem 
władzy, którą 
posiadł, aby uber alles uniwersalny zrobić z niej użytek - pakuje nawóz na swoje 
pola, a mydło na 
półkę w sklepiku!... Powiadam wam, że na ten widok Montezuma sam by legł na 
ołtarzu ofiarnym i 
kazał sobie wydrzeć struchlałe serce. Tak by uczynił, bo miałby po temu 
najistotniejsze powody... 
Otóż to! Tymczasem po wiek wieków - markiz cichutko zachichotał - za przykład 
barbarzyństwa, 
okrucieństwa i nihilizmu podaje się i będzie podawać Montezumę! Ku wieczystej 
przestrodze... 
Maluczko, a o Hitlerze nikt nie wspomni, bo urządził światu gorącą kąpiel, która 
przecie orzeźwia, 
a swoim dał volkswagena i autostrady. A co dał Montezuma? Otóż wiedzcie, nie 
trzeba się bawić 
w żadne Absoluty, kiedy bierze się nóż do ręki...
- Te-te-te-te-te-te-te-te... - ozwało się w ciszy po ostatnich słowach markiza. 
- Te-te-te-te-te-te-
te-te!...
To eksplodował dziadulo, aż wszyscy czterej podskoczyliśmy na łóżkach. Dziadulo, 
który 
stojąc milczkiem w progu, zerkając na mnie raz po raz, asystował naszemu 
dyskursowi. 
Przydreptał tutaj wnet, zoczywszy mnie w nowej siedzibie przez uchylone drzwi na 
korytarz. Kręcił 
skwapliwie głową, jakby chciał dorzucić swoje trzy grosze, coraz wyraźniej 
zniecierpliwiony. Więc 
skorzystał żwawo z chwili ciszy, ledwie markiz skończył swoją diatrybę.
Po całej serii gwałtownych eksplozji dziadulo wyładował się na tyle, że mógł z 
przymilnym 
uśmieszkiem wyłuszczyć dość zrozumiale, po co zawitał.
- Dałby papderoska?...
Kiedy go otrzymał, mrużąc łakome oczka spytał jak zwykle: - Dałby dwa?...
Kiedy miał już dwa, jak zwykle żadnego nie zapalił, tylko skwapliwie schował do 
przepastnej 
kieszeni zielonego chałata na imperatorską miarę, w którym dziadulo niknął po 
same pięty, 
zamiatając spodem linoleum. Na koniec uśmiechnąwszy się do mnie chytrusieńkimi 
oczętami 
powtórzył, co zwykł był powtarzać, gdyż nasze codzienne spotkania obrosły swoim 
własnym 
rytuałem: - Oj, dobry jest, dobry... Te-te-te-te-te-te-te-te!...
Jakimś cudem, trzeba przyznać, dziadulo nie popadał w rutynę, gdyż za każdym 
razem 
pożegnalna kwestia za coraz większym była wygłaszana zapałem. Po czym ulatniał 
się 
natychmiast. Podreptał żwawo, ciągnąc za sobą zielony chałat, zerknąwszy 
ukradkiem przez 
ramię, jakby się obawiał, że ktoś mu zacznie deptać po piętach. Markiz 
odprowadził go wzrokiem, 
wzdrygnął się.
- Terkocze jak Maschinengewehr! - powiedział. - Maschinengewehr... przedniej 
marki, od 
Kruppa!...
i westchnął. - Oj, dobry jest, dobry... Te-te-te-te-te! Trudno powiedzieć, żeby 
mi się źle żyło w 
separatce! dla gwałtowników. Nigdy w życiu nie zaznałem rozkoszuj tak wygodnego 
łoża. Zdarzało 
mi się spać na pryczy wal gonu, na stepowej ziemi, na, słomie, na liściach, na 
piaskuj na koi 
frachtowca, niedźwiedziej skórze, na macie, na wieli błędzie, no i oczywiście na 
sianie. Nie ma 
porównania ii łożem gwałtowników! Żaden puch łabędzi ani dormitalma fanaberie 
Kleopatr czy 
Messalin też nie dadzą pojęcia o błogościach łoża gwałtowników. Albowiem jest to 
sama; 
miękkość, upojność i wygoda. Mowa oczywiście o leżeniu czy spaniu. Jakkolwiek 
ułożyć na nim 
swoje doczesna szczątki, zawsze jest tak przytulnie, że lepiej być nie może. 
Zaiste tuli ono 
każdego z katolicką szczodrobliwością, choćby na to zgoła nie zasługiwał, nie 
będąc z powołania 
gwałtownikiem. Rozkoszowałem się leżąc i śpiąc - wyprostowany, skulony, z 
rozrzuconymi 
swobodnie rąkami i nogami, zwinięty w kłębek, na brzuchu, na plecach, na każdym 
boku, w każdej 
pozycji, embrionalnej nie wyłączając. I zawsze było tak swojsko, tak wygodnie, 
tylko rozkosz 
człowieka ogarniała, upojenie zastrzeżone ongiś wyłącznie dla gwałtowników, 
którym wypada 
szczerze zazdrościć. Na takim łożu niepodobna długo ostać się gwałtownikiem! 
Jeśli tak 
przewrotny zamysł krył się za owym wynalazkiem stolarsko-psychiatrycznym, to 
nadzwyczajnie 
spełnił swoje zadanie... Gwałtowników nie ma, przynajmniej w tej separatce, 
następcy zaś, zwykli 
zjadacze neuroleptyków, korzystają tymczasem z dawnych błogosławieństw, z łoża 
na tak 
cudownych sprężynach, tak przestronnego, że trudno sobie wymarzyć! Naturalnie 
każda rzecz ma 
swoją altera pars. Przy wszystkich swoich niedościgłych zaletach łoże nie 
nadawało się do 
pewnych rzeczy. Na przykład nie sprzyjało mdłości - kochankowie katulaliby się w 
nim bez 
przerwy, nie mogąc znaleźć oparcia. Ale o to mniejsza, gdyż do erotyki nie 
mieliśmy dostępu. 
Gorzej, że nie nadawało się ani do wstawania, ani do siedzenia. Tak niskie, a 
zapadające się tak 
podstępnie i głęboko, że trzeba było wielu wysiłków, aby posiąść technikę 
wstawania i nie gramolić 
się pokracznie, wciąż opadając na sprężynujące dno z takim impetem, że grzmociło 
się tyłem 
głowy o ścianę. Wprawdzie można było na odmianę spełzać przez krawędź łoża albo 
skatulać się 
na podłogę, lecz taka desperacka nieporadność budziła śmiech towarzyszy. 
Nieprawda, że żaden 
z mich nie był skłonny podać mi pomocnej ręki, ale nie sposób z tego wciąż 
korzystać. Musiałem 
sam wyćwiczyć się w sztuce, mając na względzie potrzebę nocnego wstawania oraz 
te chwile, 
kiedy nie ma nikogo na podorędziu. Zerwanie się z tego łoża nie leżało w 
ludzkiej mocy, ale z 
czasem osiągnąłem zdolność lądowania mocnymi stopami na podłodze, jakby mnie z 
niebosiężnej 
wystrzelono katapulty. Kryła się za tym moja osobista inwencja, rzec można: 
pewien błysk 
praktycznego geniuszu natchniony ryzykiem. Kiedy inni tego popróbowali, niestety 
skończyło się to 
dla nich żałośnie. Piotr, zawsze chłopięcy, skory do popisów, naśladował moją 
sztuczkę zbyt 
spontanicznie i od razu nabił sobie guza. A nasz młody architekt, Olgierd czy 
Karol, wciąż 
zapominałem, jak ma na imię, w każdym razie ten smukły chłopiec z azteckim 
rodowodem, 
wprawdzie wylądował stopami na podłodze z linoleum, ale pośliznąwszy się, zwalił 
całą piramidę 
ksiąg wzniesioną na krześle u wezgłowia. I z łomotem upadł na plecy. On miał 
chyba na imię 
Oskar, podobnie jak Niemeyer - i szczęść mu Panie Boże, wyszedł z tego z paroma 
sińcami, bez 
większego szwanku. Jedynie markiz, który widać znał się na ekwilibrystyce i 
cenił jej walory, nie 
pokusił się o żadną rywalizację ze mną, tylko uśmiechnąwszy się pochwalił moją 
sztukę, wyrażając 
się o niej pochlebnie. Nowinki nie były mu do niczego potrzebne, wypracował 
własną niezawodną 
technikę, której się trzymał, a jednak zdobywając się na bezinteresowni pochwałę 
dał dowód 
wielkoduszności. Tylko przykro ml było z powodu guza i sińców moich obydwu 
przyjaciół, którzy 
zechcieli mi dorównać, nie wiadomo po co, gdy dalibóg, nie wynoszę się ponad 
nikogo, lecz 
zarazem wiem, niestety, nauczony doświadczeniem, że sama moja obecność powoduje 
ryzykowny 
ferment wśród otoczenia, jak bym naprawdę miał diabła za skórą.
Choćby Cyganek. Ten młodziutki, sypiący straszliwym bluźnierstwami Cyganek, 
którego 
pamiętam, gdy szarpał się w pasach, podrywał i bluźnił na cały głos, zajadle, z 
przekrwionymi 
oczami, z dziką nienawiścią. Miał widać jeszcze na tyle przytomności, że nie 
posługiwał się 
niezrozumiała dla swoich prześladowców cygańską mową, tylko bluźnierstwami 
rdzennie polskiej 
marki. Zgroza brała słuchać, choć zarazem było w tym coś nieodparcie 
komicznego... Miszkulancja 
sacrum i profanum, urody z wybuchem plugastwa, z wytryskiem śliny, kiedy bluźnił 
albo w 
rozpaczy pluł, pluł wokół i na wszystko... A przy tym był wcieleniem cygańskiego 
wdzięku, który go 
nawet w tak okrutnych mękach nie opuszczał. I ten smagłolicy wdzięk sprawiał, że 
te zapiekłe 
bluźniercze antyfony, których musieliśmy wysłuchiwać, stawały się przewrotnie 
komiczne unosząc 
się nad nami jak gołębie piórka, wirujące w porywach euforii wysoko, wysoko - 
nad Cygankiem, 
nad nami, nad całym przeklętym światem!...
Teraz go stamtąd, z gwałtownej, wypuścili. Widuję go od kilku dni na korytarzu 
albo ze 
swojego łoża, przez uchylone drzwi. Bardzo zmizerniał, w ogóle jest drobna ale 
wdzięk go nie 
opuszcza. Co za zwinność, płynność ruchów u tego chłopca, który tyle nocy i dni 
przecierpiał 
przywiązany do łóżka. Pojawia się znienacka, przemykając się cichaczem, przez 
nikogo nie 
zauważony. Co dzień wyrasta stale w tym samym miejscu. I tam go widzę przez 
uchylone drzwi, 
które są jak wahadło, nie mają klamek i nigdy się nie zamykają.
Smutny Cyganek wystaje w oknie i patrzy na dziedziniec, ni słowem nie odzywając 
się do 
nikogo. Ten sam dziedziniec, na którym lutą zimą wokół bezlistnego drzewa 
tańczył susami 
Kierkegaard pod ramię z Andersenem.
Teraz zaczynał się zielenić tu i ówdzie skąpą trawką, a na gałęziach jesionu 
wykluły się 
pierwsze listki. Wprawdzie akurat w to okno słońce chyba tylko latem zaglądało 
na podwieczerz, 
ale i tak świat za kratami wypiękniał. Było tam dużo wróbli. A gdy się wychylić, 
prawie leżąc na 
parapecie, można zobaczyć kawałek nieba.
Im bardziej dziedziniec stawał się wesoły, tym więcej Cyganek był smutny. Widać 
nie lubił 
okien od ogrodu, do których z wiosną trudno było się docisnąć, a przybiegał 
tutaj, gdyż nie cierpiał 
tłoku i cudzej obecności. Był to naprawdę dziki, dziki Cyganek, więc 
postanowiłem go oswoić. 
Wiedziałem, że pali, ale nie chciał przyjąć ode mnie papierosa. Zachowywał się 
tak, jakbym go 
kusił w jakichś niecnych zamiarach. Spoglądał zezem na otwartą paczkę ekstra 
mocnych, którą mu 
podsuwałem, po czym płochliwie odwracał wzrok i z determinacją spozierał na 
dziedziniec za 
kratami. I choć stałem tuż przy nim, oparty łokciami o parapet, Cyganek dawał mi 
do zrozumienia, 
że dla niego nie istnieję, zwyczajnie nie ma mnie. Ale nie było to tak, jak w 
dobrym towarzystwie, 
gdy ktoś kogoś ignoruje i kwita. Kryła się w tym wyraźna chytrość i 
przewrotność, podstępne 
rzucenie uroku - coś, co musiało mnie trzymać na uwięzi. W tym samym stopniu 
czarny kot 
ignoruje mysz, którą ma w zasięgu łapy. Nie znaczy to, abym się go lękał, tylko 
ni stąd, ni zowąd 
czułem się zniewolony. Tfu, na psa urok! Gusła, nie gusła? W każdym razie jakaś 
cygańska 
sztuczka, która wciąż mu się udawała mimo mojej trzeźwości umysłu! Stałem z nim 
w oknie ramię 
w ramię i obaj patrzyliśmy na dziedziniec Oczarowawszy mnie, wziął sobie za 
punkt honoru 
ulatniać się, znikać tak, abym tego nie zauważył. I rzeczywiście zdarzało mi się 
spozierać w bok, a 
tu wstrząs - pustka, nie ma Cyganka, jakby się w mojej przytomności 
zdematerializował. W ten 
sposób dawał mi nauczkę, jak gnuśne są zmysły człowieka cywilizowanego, choćbym 
się. chełpił 
swoją spostrzegawczością, o której byłem przeświadczony. Nie udało mi się 
przyłapać go na 
gorącym, uczynku, to jemu za każdym razem udawało się zagrać mi na nosie. 
Zacząłem się 
obawiać, że prędzej - nim ja go oswoję - on ze mnie zrobi cygańską igraszkę.
Wszakże mimo sztuczek, których na mnie dokazywał był to bardzo smutny Cyganek. 
Milczał 
jak zwierzątko, które umie mówić, lecz nie ma ani do kogo, ani po co] Wciąż te 
same kraty przed 
oczami. I wszystko obce - w całym wnętrzu, w tych murach, w tym zatłoczonymi 
solidnym 
więzieniu bez wyjścia, ciężkie powietrze, mozolne godziny i te nie swoje, obce 
twarze, takie jak 
moja. Nie widziałem, aby kiedykolwiek rozmawiał z cygańskim królem w łososiowej 
piżamie, 
jedyną pokrewną mu duszą, dostojnym i siwym człowiekiem, który nosił się z 
naturalną godnością. 
Może miał z nim konszachty, nie wiadomo, nikt cygańskich sekretów nie 
przeniknie; w każdym 
razie ów król, do którego cały tabor przybywał w odwiedziny, nie natchnął 
chłopca ni wiarą, ni 
otuchą, co widać był po nim, spłoszonym i zastrachanym Cyganku z piętnem 
rozpaczy. Wiem, że 
zdarza mi się własne stany ducha imputować bliźnim, przenosić na nich moje 
wyobrażenia o tym, 
co czują, a więc nieraz mylić się szkaradnie, lecą za długo przebywałem z 
Cygankiem, żeby 
intuicja mogła mnie zwieść na manowce. Chłopiec nie miał tu nic swoi jego. Nic 
na pociechę. Może 
tylko ten widok za oknem jesion migoczący listkiem na wietrze. I tęsknotę 
chwytającą się gałęzi, na 
których można by się powiesić.
Więc pewnego dnia, gdy znów spojrzawszy zezem, na paczkę ekstra mocnych szybko 
odwrócił wzrok, sam zapaliłem papierosa i zacząłem mówić mu o wielkiej 
przeszłości narodu, z 
którego się wywodził. O tym, że nie ma starszego ludu w Europie niż ich, 
cygański, po dziś dzień 
ten sam, który przywędrował znad Gangesu i Brahmaputry, z pradawnych Indii, 
kolebki wszystkich 
ludów, znad świętych rzek... W Europie, a wiesz przecież, co to cała Europa, nie 
ma drugiego - 
mówiłem mu - tak niezwykłego i cudownego ludu jak Cyganie... Nie ma drugiego 
takiego ludu, 
który by tyle wiedział, rozumiał i pamiętał z rzeczy tajemnych i pierwotnych, 
niedostępnych dla 
innych... Choćby tajemnica konia! Dla mnie to właśnie Cygan pierwszy oswoił 
konia, kiedy jeszcze 
nikomu do głowy nie przyszło! Innym zdaje się, że Cyganie posiedli tajemnicę 
przepowiadania 
przyszłości, tajemnicę wróżb, tajemnicę skrzypiec i cymbałów... I to wszystko. 
Tymczasem to 
fraszka w porównaniu z tym - mówiłem patrząc na niego spod oka i widząc, że 
słucha uważnie i 
nie ulotni mi się jak cień - zupełna fraszka wobec tego, co Cyganie wiedzą 
naprawdę!... Ty nie 
myśl, że będę cię o to pytał albo usiłował wyciągnąć od ciebie cokolwiek z tych 
tajemnic... Choćbyś 
mi powiedział, i tak nic bym nie pojął... Na to trzeba urodzić się Cyganem... - 
Po czym zamilkłem, a 
on nie rzekł ni słowa. Poczęstowałem go papierosem, a on zapalił! Patrzyliśmy w 
okno, za którym 
starzała się wiosna, przygrzewało słońce i czubiły się wróble. Raptem - zniknął 
starym zwyczajem. 
Hokus, pokus!, i - nie było Cyganka! Rozejrzałem się po korytarzu, obejrzałem za 
siebie, pod nogi 
spojrzałem - ulotnił się bez śladu.
Od tamtej pory, choć nadal nie odzywał się do mnie, oswoiłem go do tego stopnia, 
że 
korzystał z moich papierosów, ilekroć go poczęstowałem. Ma się rozumieć, nie był 
jak dziadek Te-
te-te-te, więc nigdy się nie dopraszał, nie po to przychodził do okna, 
przychodził popatrzeć na 
skrawek świata, wart widać cygańskiej tęsknoty.
Poza tym nic się w jego postępowaniu nie zmieniło. Pozostawał jak zawsze 
milczący, smutny i 
delikatny chłopiec. Aż raz zrobił coś takiego, że oniemiałem ze zdumienia. 
Znienacka dopadł mnie 
przy oknie - nie poznałem go wprost. Z takim grymasem złości, jakby się mścił, 
że go oszukuję, 
śmiem cyganić Cygana. I zanim się zorientowałem, uszczypnął mnie paskudnie w 
brzuch, wołając 
z wściekłością::- Gdzie schowałeś ten telewizor, co masz go tu! - i szczypnął 
znów tak boleśnie, aż 
jęknąłem.
Odtąd nie tyle Cyganek mnie unikał, co ja unikałem Cyganka. Miałem jednak do 
niego trochę 
żalu, choć właściwie nie powinienem mieć, bo cóż mi ten potomek Ariów, zaszczuty 
przez 
cywilizację, zawinił? Niestety, to ja sam tak wrosłem w środowisko, przywykłem 
do otoczenia, aż 
zdarzało mi się zapominać, że jest to w końcu dom wariatów. W znacznym stopniu 
mój dom - 
wrastałem, wrastałem, aż wrosłem. Coś w rodzaju cygańskiego wozu zaprzężonego w 
ciągnik 
mechaniczny marki Ursus. Od cudów techniki Cyganek zwariował. A mnie na pamiątkę 
został 
siniec nad pępkiem.
Moje postrzyżyny dokonały się późnym wieczorem, kiedy nie ma gapiów, bo 
wszystkich morzy 
już sen. Dychę pożyczyłem od markiza. Siedziałem na krześle, okryty po brodę 
prześcieradłem, w 
samym środku korytarza, wprost pod zawieszoną wysoko u stropu żarówką. Nożyce 
szczękały mi 
nad uchem. Tak usadził mnie watażka - naprzeciw otwartych drzwi do gwałtownej, 
aby móc 
strzygąc mnie, mieć na oku swoich związanych podopiecznych.
Patrzyłem więc w czeluść, w której sam niegdyś pokutowałem, otchłań majaczącą w 
sinym 
świetle. Teraz, widziana z zewnątrz, wciąż była niesamowita - nawet dla mnie, 
który poznał ją od 
środka. Roiła się od poskręcanych ciał! Półnagie, żywe i drgające, naznaczone 
sinymi piętnem 
półcieni. Czasem łypnęło przekrwione oko błyskiem tak czerwonym jak karbunkuł. 
Wiało stamtąd 
okropieństwem i grozą. Znajoma woń udręki i śmiertelnego? potu. Raz po raz czyjś 
skowyt. Jęki, 
bluźnierstwa, skomlenie.
Więc ja tam byłem!... Jakże to możliwe, że rzeczywiście stamtąd wyszedłem? Tak 
czy nie? 
Boże święty, ale nie ma odpowiedzi jednoznacznej! Nie ma żadnej antynomii ani 
żadnego albo-
albo. Jest zarazem - tak i n i e Jest warunek, który spełniłem. Bo trzeba 
umrzeć, aby wrócić 
stamtąd, aby stamtąd wyjść... I ja tam umarłem! Jak człowiek - zwyczajnie i 
mistycznie.
Tak niewiele wiemy o śmierci, wiążąc ją zawsze z bezruchem i rozkładem. Albo - 
kresem 
wszystkiego! Chrystus dla nas umiera zawsze na krzyżu, nigdy w Ogrójcu Tymczasem 
zmarł nie 
jeden raz, choć nam to do głowy! nie przychodzi, a jeśli przyjdzie - w głowie 
się nie mieści... A 
przecież człowiek, taki jak ja, bez pretensji do boskości czy świętości, zwykły 
człowiek, też zmarł w 
tej otchłani przywiązany do łóżka i też nikt tego nie zauważył! Ale on sam to 
spostrzegł od razu, 
pojął, że własnej śmierci nie przeżywa się na darmo ani własnego odrodzenia. Od 
krzywdy, 
nieszczęścia, udręki, cierpienia, choroby, tak - od tego wszystkiego też się 
umiera. Ale choćby raz 
trzeba umrzeć od miłości ponad miarę, trzeba skonać razem z nią. Przeżyć tak 
okrutną agonię, 
jaka tylko człowiekowi może być sądzona. Albowiem taka jest zapłata. Dług naszej 
duszy. 
Jesteśmy kwita! Wówczas śmierć staje się nie kresem, lecz początkiem nowego 
życia... Tak mi się 
zdaje.
Tak mi się zdaje, gdy patrzę na nich wijących się w pętach i widzę tę infernalną 
czeluść 
krzyczącą, że nigdy i w niczym nie należy szukać sensu! Dopatrywać się 
czegokolwiek prócz 
przypadku. Tak w życiu, jak i w śmierci. Och, nie! Trzeba umrzeć, aby powrócić 
do siebie samego. 
Nie ma innej drogi ani łatwiejszych i chytrych sposobów. Reszta prowadzi na 
wieczne manowce 
nieszczęścia. Udręki i samozagłady. Trzeba raz wreszcie poświęcić takiego 
siebie, który na miłość 
nie zasługiwał, pozbyć się go za najwyższą cenę, kazać mu umrzeć. Aby w ten 
sposób wypełnić 
swój los. Aby móc poznać, posiąść taką miłość do siebie samego, która umie 
kochać wszystko, co 
nas otacza. Nawet tę czeluść przede mną. Tak, zwłaszcza tę otchłań, pełną jęków 
o wybawienie.
Dobiega stamtąd ochrypła pieśń. Ktoś zawodzi nieprzytomnym głosem. Wciąż ten sam 
refren. 
"Ziemia jest przecież kulista!... Ziemia jest przecież kulista!..." Staram się 
dojrzeć w sinym 
półmroku - kto taki? Który z nich z taką zaciekłością wyśpiewuje pod niebiosa? 
To marynarska 
pieśń, więc znam ją. Cała jest w strzępach, nawet tak potargana, tak 
rozpaczliwie śpiewana, nie 
gubi się w bełkocie. Chwilami góruje, unosi się nad całym naszym statkiem 
obłąkanych. Silniejsza 
nad jęki, bluźnierstwa i skomlenia. Przewodzi tym wszystkim, którzy tam cierpią, 
całej spętanej 
załodze. "Im dłużej płyniemy... tym bliżej przed nami... jest ziemia znajoma, 
ojczysta!..." Głos tego 
szypra rwie się raz po raz, ale nie cichnie, choć ochrypł. Szukam go wzrokiem 
wśród skłębionych 
ciał. Tylko ktoś, kto zna morze, zna i tę pieśń.
Spostrzegam ze zdumieniem, że niektórzy z nich śpią martwym snem nieobecnych. 
Jak trupy 
przywiązane do łóżek, Bóg raczy wiedzieć po co. Jakby pęta mogły ich powstrzymać 
przed 
zmartwychwstaniem... Wreszcie go mam, potomka Odysa, śpiewaka! To ten całkiem 
nagi, 
wychudły na kość, z genitaliami na wierzchu. Żebra mu sterczą przez skórę, gdy 
chwyta oddech, 
aby oznajmić - przywiązany za ręce i nogi, przytwierdzony na wznak do pościeli - 
że Ziemia jest 
przecież kulista! Leży tak na wprost, a nie zauważyłem go od razu! Tak na 
wprost, że najpierw 
widać pięty, kolana, genitalia, zapadły brzuch i wychudłą klatkę pełną śpiewu. A 
twarzy już nie 
widać, skrywa ją odległość, siny cień. Więc to on! Taki, jak go widzą... Patrzę 
ze struchlałym 
sercem. Dzisiaj on, wczoraj ja. Właśnie taki, jak go widzą, nie taki, jaki jest.
- Niech pan go okryje - mówię do watażki, pielęgniarza, który wzrusza ramionami 
i 
wykonawszy nieokreślony gest, mający chyba znaczyć: albo to warto?, pochyla się 
z nożycami 
nad moim owłosionym karkiem i strzyże dalej z upodobaniem, przejęty swoją rolą, 
wy marzonym 
chyba zajęciem. - Bardzo proszę... Niech pan go okryje, kochany panie Władziu.
Tak, nie inaczej odezwałem się do watażki, choć uważałem go za zimnego drania. 
Mnie 
samemu wielekroć? zalazł za skórę, o czym niełatwo zapomnieć. Wszak zrobiłem to 
bez obłudy, 
powiedziało mi się całkiem spontanicznie, jakby nigdy nie obijał mną o ściany 
pawilonu. .Rzekło mi 
się z duszy-serca, tak mi się rzekło, bez fałszu. I kochany pan Władzio, jakby 
dostał skrzydeł, 
pospieszył okryć nagiego gwałtownika. Widocznie im podlejszy pielęgniarz, tym 
więcej łaknie 
odrobiny sympatii, choć mało kto jest mu skłonny ją ofiarować. Słyszałem, jak 
odezwał się do 
leżącego, zanim okrył go kołdrą: - Ty nie szczaj. Śpiewaj, ile chcesz, ale nie 
szczaj pod siebie, 
człowieku! Po czym zadowolony wrócił do nożyczek. - Moczył się, bo mu zimno - 
powiedziałem.
- Może - mruknął pielęgniarz. - Aleś pan kudłów nahodował, panie Krzyś! 
Rzeczywiście moje 
ścięte włosy przysypały gęsto całe prześcieradło, widziałem je wszędzie wokół, 
nawet na zielonym 
linoleum, kosmyki i pukle w takiej obfitości, jakby zdobiły słowiańską głowę 
przez całe życie, od 
chwili narodzin po dziś dzień. Niebywały plon, niebywałe żniwa. Tak to jest, 
kiedy pierwszy raz 
strzyże się czterdziestoletnie pacholę. Czyżbym nie wiedział, co to znaczy i 
jaka kryje się za tym 
treść? Nożyce żwawo ścinają wszystkie złudne marzenia, niespełnione tęsknoty, 
sny wyobraźni, 
którymi obrosłem tak obficie. Poniekąd wszystko, czym byłem do tej pory. Moją 
wiarę i niewiarę, 
moją siłę i słabość, moją uporczywą niedojrzałość, wszystkie jej męki. I trwogi, 
którymi syci i zabija. 
Od tego zginął Samson. Czymże była Dalila, jeśli nie jego życiem, które 
pozbawiło go siły? 
Dlaczego natychmiast odebrano mu wzrok i uwięziono? Wiem, że sam go stracił i 
sam siebie 
uwięził. Bo - nie umiał znaleźć, nie widział wyjścia. Więc to, które wybrał w 
ostatnim porywie, nie 
mogło być niczym innym niż unicestwieniem siebie i świata. Samson był wielkiej 
dobroci, miał tyle 
skrzywdzonej dobroci, że na koniec musiał ją wyładować, burząc świątynię, 
grzebiąc siebie i 
wszystko, co wokół, liczeni w piśmie mówią, że był to gniew i zemsta. Ale to 
tylko objawy. 
Przyczyna jest inna, niestety nieśmiertelna, dziedziczy ją wielu po Samsonie, 
była to bowiem 
rozpacz niedojrzałości.
Ja to wiem. I niechaj uczeni w piśmie nie pytają mnie - skąd? Ja to przeżyłem i 
widziałem tych, 
którzy nie zdołali tego przeżyć. Tak jak wiem, że moja Dalila, mój pan Władzio, 
który obcina mi 
włosy za moim przyzwoleniem, nie musiał uciekać się do podstępu i niszczyć mojej 
osobowości, 
ponieważ odszedłem z tego świata, zamiast go burzyć, odszedłem w szaleństwo, z 
resztką 
nadziei, że wrócę, jakby świat był tego wart, wrócę do życia, siebie samego, 
którym wreszcie się 
stanę, którym wreszcie będę.
Moje postrzyżyny są więc innej proweniencji. Nie tylko dlatego, że dokonują się 
na korytarzu 
domu obłąkanych, w późny wieczór, kiedy prawie wszyscy śpią. Całkiem inne mają 
znaczenie. Nie 
są wyrazem unicestwienia i przekleństwa, lecz odnawiania się życia. I sięgają do 
najstarszych 
wierzeń słowiańskich, w których kryje się wielka prawda o człowieku, dziś 
zbywanych jako gusła 
albo rzewny staroświecki rytuał, słusznie wyrzucony do lamusa. Bo też my w ciągu 
dziejów nic 
innego nie robimy, tylko pozbywamy się starych przesądów, stąd też nasze dzieje 
nie są niczym 
innym niż rosnącą piramidą głupoty! Rzeczywiście ilość moich ściętych włosów 
jest ogromna. 
Starczy na duży ogień. Oto w tej chwili przechodzę spod opieki Matki 
Niedojrzałości pod opiekę 
Ojca, stając się tym, czym mam być, abym wypełnił swój los - w życiu, poprzez 
życie, dla życia. 
Spełniło się. Po czterdziestu latach! Zaprawdę ten słowiański obyczaj postrzyżyn 
płowowłosych 
siedmiolatków miał sens dalekosiężny. Można by przy tym zapytać, dlaczego ktoś 
na czterdzieści 
dni i nocy udawał się na pustynię? Męska dojrzałość jest rzeczą tak niebywale 
trudną, aż nie do 
pojęcia, choćby dla kobiety. Nasza odmiana losu osobliwym została naznaczona 
piętnem. "Ziemia 
jest przecież kulista! Ziemia jest przecież kulista!..." Słyszę, jak 
niezmordowanie śpiewa chrypiąc 
ten biedny wędrowiec przywiązany do łóżka. Nie wiem, czy jego też - tak jak mnie 
w dzieciństwie - 
poddano postrzyżynom? Bo właśnie na życzenie ojca tak się stało ze mną, 
siedmiolatkiem. Prócz 
głupiej dumy niczego nie pamiętam. Jaka to duma stać się mężczyzną! Dorastając 
wolałem 
wstydliwie o tym zapomnieć, piastowski kaprys ojca nawet mnie mocno żenował. W 
głupocie 
swojej niczego nie zrozumiałem... Dziś koszta własne obliczam na trzydzieści 
trzy lata, czyli cały 
wiek chrystusowy. Nie pojąłem - i licha w tym pociecha, iż mało kto naprawdę 
umie sobie 
uświadomić, że Ziemia jest przecież kulista... Uświadomić sobie całą zawartą w 
tym nadzieję.
- Zaśpiewa się na śmierć - powiedziałem do pielęgniarza.
- E - mruknął stukając grzebieniem w nożyczki. -I Główka na bok, o tak... Zrobić 
baczki? - Nie, 
żadnych baczków.
- Jak wola - odparł zawiedziony. - Ale z baczkami byłoby panu, panie Krzysiu, do 
twarzy... 
Przyjdzie żoneczka, na pewno pochwali! - Powiada pan? - Już ja się na tym 
znam... Miałeś pan 
duży fart, panie Krzyś. Rasowa kobita... - fachowym okiem przyglądając się moim 
bakom, schylił 
się do mojego ucha. - Gdyby co, wiesz pan, znalazłby się wolny pokoik...
W ten sposób dowiedziałem się, kto tu urządzał schadzki stęsknionym. Kiedyś 
przypadkiem 
powiedziano mi, skąd można je podglądać. Otóż pokoik, którym kusił pan Władzio, 
mieścił się tam, 
gdzie kiedyś natrafiłem na całą stłoczoną familię Cyganów, a w ogóle służył do 
nadzwyczajnych 
wizyt. Wysoko na ścianie, na co nikt w środku nie zwracał uwagi, mieściło się 
okienko, podłużny 
świetlik, przez który dzięki sztuce akrobacji można było zaglądać do wnętrza, 
właśnie z sąsiedniej 
sali, gdzie usłyszałem z detalami pełną śmiechów opowieść o stęsknionej parze 
małżeńskiej, która 
z dobrodziejstw pokoiku skorzystała.
- Namyślisz się pan, to wszystko da się zrobić - po wiedział z czułą dyskrecją 
pan Władzio.
-. Won z tymi baczkami! - huknąłem. - Sam wiem, co moja żona lubi... Precz z 
wąsami! Precz 
z brodą! Słyszysz pan, panie Władziu?...
- Za dychę? - spytał chowając nożyczki do kieszeni fartucha. - E, nawet u mnie 
nie ma tak 
dobrze.
Dziesiątaka zainkasował ode mnie na samym początku. Tylko tyle markiz mi 
pożyczył, więc 
znów zostałem bez grosza.
- Masz pan u mnie tyle, ile zechcesz - powiedziałem, dodając jednym tchem. - 
Policzymy się w 
niedzielę, jak przyjdzie żona... stoi? Obawiam się, że dla niego musiało to 
zabrzmieć zbyt 
obiecująco i dwuznacznie, bo mrugnął okiem i zacierając ręce odparł z kochaną 
słowiańską 
rubasznością, od której Boże strzeż.
- No, no... jak stoi, to wszystko w porządku, panie Krzyś! I natychmiast zabrał 
się do ścinania 
mi wąsów i brody. Ku mojemu zdumieniu broda była przetkana siwizną. Zdawało mi 
się, że ulegam 
złudzeniu, i kazałem pokazać sobie ucięty wiecheć, zanim pielęgniarz upuścił go 
na podłogę. 
Przyglądałem się niedobrą chwilę.
- I łeb mi tak oszroniał, panie Władziu? - E, nie. Może troszkę na samej 
skroni... Tyle co nic - 
.zapewnił mnie szczerze. - Z pana twardy chłop, pandę Krzyś, siwiejesz pan od 
korzenia! - Dobra, 
strzyż mnie pan, bo spać by się poszło.
- Ale baczki zostawimy.
- Nie, żadnych baczków i kwita! - Aleś pan się uparł - wydobył kieszonkowe 
lusterko. - No, 
sam pan popatrz... Może nie fajnie panu z baczkami? Jak szeroka twarz, to 
baczki, widzisz pan, 
wydłużają... I od razu wygląd masz pan szykowny!...
- Pan to widzisz, panie Władziu? - A jakże! - Bo ja widzę co innego. Po 
pierwsze, to nie baczki, 
tylko pejsy... A po drugie, ani baczków, ani pejsów nie mam powodu widzieć na 
swojej gębie... 
Gęba jest własna, panie Władziu! No, do kogo ona pańskim zdaniem należy, co? - A 
czort was 
wie! - obruszył się i tupnął obcasem.
- Toż, cholera, z wami tak zawsze! Człowiek dla was dobrze chce, a wy zawsze na 
odwyrtkę!... A do pioruna jasnego! Bądź tu mądry, co z którego wyskoczy... Co 
komu do makówki 
strzeli!... - puknął się w czoło i wściekły jął wygrażać mi palcem. - Ty też! 
Gadam z tobą jak z 
człowiekiem! Mówię, że baczki... Ma się rozumieć, baczki to baczki! A ty... Ażeż 
kuchnia twoja 
malowana!...
W lot pojąłem, że obraziłem go srodze, więc natychmiast rzekłem czułym głosem: - 
Kochany 
panie Władziu...
Zamilkł i spoglądał na mnie spode łba, kruczy czub spadł mu na oczy, które 
niedobrze 
świeciły. Chwała Bogu, że nie ma przy sobie brzytwy! Ależ to dzikus, watażka i 
rezun! Zimne ciarki 
przebiegły mi po grzbiecie, za nim podjąłem płynną mową: - Alboż to warto? Nic 
nie odpowiedział, 
naburmuszył się i milczał.
- Warto tak szarpać sobie zdrowie? Kochany panie Władziu... A co my byśmy tu bez 
pana 
zrobili? Powiedziałem swoje i czekam. A on na to nic. Milczy i milczy, jakby 
żmudnie się 
zastanawiał, bo w dzieciństwie dostał kopytem w ciemię od zniecierpliwionego 
diabła. Wreszcie 
powiada z wyraźnym wahaniem w głosie: - Mówisz? Poważnie skinąłem głową, aż 
strząśnięte tym 
ruchem posypały się pasemka ściętych włosów. I prawem kaduka przypomniała mi się 
gehenna, 
którą w dzieciństwie przeżyłem, kiedy wiejski golibroda strzygł mnie tępą 
maszynką do samej 
skóry. A ja robiłem wszystko, co w mojej mocy, żeby w czasie tych męczarni nie 
zalać się łzami. I 
przetrzymałem tego diabelskiego fryzjera! Widocznie wiele to musiało dla mnie 
znaczyć, jeśli 
nawet dziś, we wspomnieniu, odczuwam satysfakcję. Było to podczas letnich 
wakacji przed samą 
wojną, w głuchej wiosce nad Wieprzem. Myślę, że od tamtej pory przemoc losu 
zawsze znęcała 
się nade mną, tak czy inaczej. Nie darmo siedzę na środku korytarza pod żarówką 
domu 
obłąkanych. I na myśl o swoich drobnych zwycięstwach - uśmiecham się. Pan 
Władzio, 
pielęgniarz, zrozumiał, że to do niego, więc zbył się wahań i rzekł, dochodząc 
do wniosku, iż w 
tym, co powiedziałem, nie ma kpiny, bo w rzeczy samej - cóż byśmy tu bez niego 
robili? - Mówisz - 
powtórzył z powagą. - Skoro ty tak mówisz... to, znaczy się, wszystko gra, panie 
Krzyś! No, nie? -. 
No, tak - potwierdziłem i kwita. Pan Władzio klepnął mnie w łopatkę, podrzucił 
swój czub do góry. 
Po czym sięgnął do fartucha po nożyczki i wrócił do strzyżenia, zaczynając od 
baków, które poszły 
precz. Czub zaraz mu opadł na oczy.
Dwóch, trzech sennych chorych przesunęło się w drodze do klozetu na końcu 
korytarza. 
Pielęgniarz obrzucał ich szybkim spojrzeniem, wolał dopilnować, kto tam poszedł 
i kiedy wróci. 
Wszyscy wrócili w przyzwoitym czasie. Dwaj minęli nas bez zaciekawienia i 
powlekli się do swoich 
łóżek w dalszych salach, ale trzeci zatrzymał się i gapił z rozbawieniem na moje 
postrzyżyny i 
fachową robotę pana Władzia. Był to krępy, kudłaty blondyn - może przyszło mu na 
myśl, że warto 
się ostrzyc. Stał natrętnie, jak tylko mieszkańcy tego domu potrafią. I śledził 
każdy ruch pana 
Władzia, sam coraz wyraźniej rozochocony, jakby mu się coś komicznego cisnęło na 
usta, lecz 
powstrzymywał się mitygowany zbyt dobrym wychowaniem. Nagle połapałem się, że on 
naśladuje 
znaną ramą pana Władzia - właśnie nasz pielęgniarz podobną robił minę, kiedy 
chciał powiedzieć 
coś bardzo dowcipnego we własnym przekonaniu. Na przykład: "gdzieś pan był, 
kiedy pana nie 
było?", albo coś w tym guście.
- No i czego? - ofuknął go zniecierpliwiony pan Władzio. - Zmiataj do łóżka! 
Spać.
- A nie, nie, nie, nie! - zachichotał. - Nie wolno. A nie wolno do łóżka spać... 
Lać nie wolno, 
spać nie wolno, co tu wolno? Co tu wolno?...
- A pójdziesz ty! - huknął pan Władzio tupiąc.
- Pójdę, szmójdę, dam ci w dwójdę! - zawołał kudłaty. - Dam ci, tam ci! Jam ci, 
dam cii! Mam 
ci, sram ci!...
- A pójdziesz, psiadryndo! - Szmójdę w dwójdę, no i pójdę! - parsknął, jakby go 
to bawiło. - W 
gębę strzelę na niedzielę! Trach! Trach! Trach! - trzykroć trzasnął się w 
policzki. Rach! Ciach! 
Ciach! Od Cypriana aż do Jana, gdy pogoda jest zasrana... - tańczył wywijając 
rękami - to od Jana 
do Jerzego ciągle jeszcze nic nowego, a gdy Jerzy się rozśmieje, to za kilka... 
to za kilka... to za 
kilka...
- zaciął się jak rozchwierutany gramofon, ale wreszcie przeskoczył dalej - to za 
kilka dni znów 
leje!,.. Śmie je, leje, leje, śmieje, leje, że strach!... Trach, trach! - i 
przewrócił oczami.
Boże święty, pomyślałem, przecież to wariat! Ale jego już nie było, uciekł z 
chichotem, a 
czułem, że śmieje się z nas, gdy ów szyderczy chichocik umykał korytarzem do 
najdalszej, 
ostatniej sali... Istny wariat literacki, czyli taki, jakiego sobie autorzy, 
aktorzy i publiczność 
wyobrażają na scenie! Rany boskie, cos takiego naprawdę istnieje? Zrobiło mi się 
zimno, gorąco, 
zimno, gorąco, strasznie zimno. Uderzył na mnie pot, czułem, jak wstydliwie 
spływa mi po karku. 
Coś mi się objawiło! Miałem dziury w pamięci... I może w którejś z tych dziur 
mieściło się 
doskonale owo szydercze objawienie - bełkoczący wariat, któremu się zdaje, że 
mówi do ładu i 
składu! Ja, Krzysztof, potomek Odysa! Mogłoż tak być? Boże mój, nie wiem... 
Skoro nie wiem, a 
boję się, zapewne było i tak... Któż mi to powie? Czy zamieniłem się w bełkot? 
Czy był to bełkot 
totalny? Otóż to kwestia! Czy dla innych byłem takim samym wariatem jak ten?... 
A może jeszcze 
gorszym? Może stokroć okropniejszym i gorszym? Może uciekałem za siódmą granicę, 
zza której 
już nie ma powrotu?..
Wręcz nie do wiary! A teraz z jasną mysią przyglądam się tej ze wszech miar 
niejasnej 
sprawie. Zagadce nie do odgadnięcia żadnym sposobem. I wiem, że przyglądam się 
daremnie. Nie 
mam klucza i już go nie znajdę. Straciłem dostęp do samego jądra swojego 
szaleństwa, swojego 
obłędu. Zamknęło się przede mną, nie zamykając mnie w sobie! Wiem, że byłem tam 
wszystek do 
ostatniego przebłysku świadomości i tam spaliłem się do cna, ślad tego pozostał 
na moich 
zwęglonych wargach, być może wydobywał się ze mnie wielki krzyk objawienia, 
najwspanialszych 
iluminacji bytu, sekretów poukrywanych najgłębiej, więc był to krzyk olśnienia i 
zachwytu, lecz dla 
innych nie mógł być niczym więcej niż bełkotem, wariackim bełkotem. Tyle 
pamiętam, że zbliżając 
się do sedna rzeczy nie odczuwałem już niczego prócz szczęścia. Osiągnąłem więc 
nieosiągalne. I 
znalazłem się o jedno tchnienie od tego właśnie, na co każdy człowiek zasługuje, 
jeśli zechce 
sobie zasłuży. Mniemam, że tak to jest, choć żadnych więcej nie dostarczę 
dowodów. Albowiem 
inne moje reminiscencje są tak nikłe, jakby ich wcale nie było. Za siódmą 
granicą świadomość 
zanurza się w sferę zbiorową wszystkich pokoleń albo jednego jedynego Wielkiego 
Człowieka. A 
nad tym, aby ją do tego przygotować, pracują od wieków ci wszyscy, którzy to 
przeczuwają, zwani 
przez nas geniuszami. Żyjemy w nędzy i znoju, krzywdzie i cierpieniu, z powodu 
własnej zapiekłej 
ignorancji - dla tej jednej chwili olśnienia. Mali ludzie, nienawistni ludzie - 
w drodze do jednego 
jedynego Wielkiego Człowieka.
Tak, byłem wariatem! Byłem beczką bekliwego bełkotu? A teraz nikt z was nie 
uwierzy, że 
wracam stamtąd, skąd bardzo rzadko się wraca. Nie wracam ani prorokiem, ani 
apostołem, ani 
Mesjaszem. Z trzeźwym umysłem wracam, takim, jaki i wam się zdarza - od czasu do 
czasu. I 
przynoszę wam świadectwo. Róbcie z nim, co chcecie.
Przyznaję, wielką dla mnie pociechą - mimo szczęścia, jakiego doznałem - jest 
to, że wracam. 
Naturalnie tak jak wy, kocham, życie. I mam dokąd i po co wrócić! Lecz bądźcie 
łaskawi zauważyć, 
że znam cel, kres swojej, drogi, wiem, ku czemu zmierza, i pragnę uczynić 
wszystko, co w mocy 
serca i umysłu, aby dojść i - otóż to! - powrócić... Rozumiecie, dokąd? 
Rozumiecie ten prosty 
paradoks? Dojść, a zatem powrócić do tego, o czym wam mówiłem. Nie jest mi 
obojętne, kiedy się 
to stanie ale całe błogosławieństwo w tym, że stanie się na pewno, jeśli na 
dobre zasłużę. To nie 
jest droga dla grzecznych uczniów, musi to być dla każdego jasne. Chwała Bogu, 
nie wracam tym, 
kim byłem, ślepy i głuchy. Więc radzę wam słuchać mojego bełkotu.
- Czy ja też byłem taki... - zwróciłem się raptem do pielęgniarza, lecz opuściła 
mnie odwaga, 
więc dorzuciłem natychmiast - taki kudłaty jak ten?... Panie Władziu? - Prawie - 
mruknął. - Albo i 
więcej... Wyhodowałeś pan grzywę na karku jak zbój.
- Pan pamięta, co ja wyprawiałem na gwałtownej? - Pewnie to samo co inni... - 
powiedział 
strzygąc mi brodę maszynką z niewielkim chyba pożytkiem. - Prawdę każdy 
wrzeszczy albo 
śpiewa. I tyle. Nie gadaj pan teraz... I sika pod siebie. Nikt tu nic nowego nie 
wymyśli. Ale chcesz 
pan wiedzieć? Z pana to kozak, panie Krzyś... Wyglądało na to, że pan się 
przekręcisz... Jak dwa i 
dwa to cztery! No i popatrz pan... Ja tu pana na wesele strzygę! - A toś pan 
zacnie powiedział, 
panie Władziu.
- Nie gadaj pan, jak Boga mego! Tu brzytwa by się zdała, a nie maszynka do 
włosów... I wiesz 
pan co, panie Krzysiu? Jakimś cudem wyszło na to, żeś się pan nie przekręcił... 
A byłeś pan jedną 
nogą na tamtym świecie.
- Wiem to, panie Władziu.
- Szkoda by było żony - powiedział. - Kochająca kobieta. Ale, wiesz pan, każda z 
nich 
pocieszy się ras dwa.
- Bywa, że nie każda.
- E, tam. Na każdą trzeba pracować, nie? Wiadoma; rzecz. I co człowiek z tego 
ma? No, 
dużoś pan miał tych miodów, żeś się mało nie przekopyrtnął? A teraz wyjdziesz 
pan na swoje, na 
czysto, panie Krzyś. Pójdziesz pan na rentę i święty spokój.
- To pańskim zdaniem już do niczego się nie nadaję? Skąd pan wie, że pójdę na 
rentę? -phi! 
Każdy mądry człowiek to robi. Za frajer się tu męczył? Albo srebro i złoto tyle 
warte, co wariackie 
papiery? Jak już który stąd wyjdzie, to leci mu premia taka, że żyć nie umierać! 
Pomyśl pan tylko. 
Kiwasz sobie palcem w bucie! A co miesiąc listonosz przekaz przynosi.
- Cudowna rzecz - mruknąłem.
- Ano widzisz pan! Nie będziesz pan musiał gadać przez radio! Głowy męczyć. 
Uganiać się za 
groszem.
Kombinować, wysilać się, a jak co nie wyjdzie? Może nie od tego człowiekowi na 
mózg pada? 
- przerwał i wydmuchał włosy z maszynki. - No, a teraz będziesz pan miał święte 
życie, panie 
Krzyś... Żoneczka kawę, herbatkę poda... A pan siedzisz sobie, papieroska 
zapalisz i słuchasz, jak 
tam inny przez radio gada, a niech gada... A kij mu w oko! Gada, co mu każą, a 
panu wisi i dobra 
jest! Udało mu się rozśmieszyć mnie. I pod wpływem tego nastroju powiedziałem 
coś, czego 
inaczej bym nie po wiedział.
- Ja nie tylko gadałem, panie Władziu... Pisałem tez książki..
- Książki? - spojrzał na mnie. - A po co? - Ano właśnie - mruknąłem pełen 
wstydu.
- Jak Karol May? - Nie. Ani jak Curwood.
- Jak ta, jak jej tam... Christie? - Nie. Ani jak Simenon.
- Wiersze, znaczy. Konopnicka.
- Nie.
- Ho, ho – powiedział. – Ano proszę. Albo to wszystkie książki nie zostały już 
ponapisywane?
- Chyba nie.
Podrapał się w głowę.
-Hm. To musiałeś Pan cholernie dużo czytać! 
- Owszem, czytałem.
- Ma się rozumieć. Do roboty było panu potrzebne... zawołał pan Władzio z 
błyskiem w oku. - 
Wziąłeś pan od jednego troszkę, od drugiego troszkę, od trzeciego troszkę, od 
każdego po 
troszku... pomieszałeś i wyszedłeś na swoje! No, nie? - Pan się znasz na rzeczy, 
panie Władziu - 
pochwaliłem go serdecznie.
- No, niejednego człowiek w życiu popróbował...- powiedział ze srogą miną, którą 
zwykł 
maskować zasłużone zadowolenie. - Tak to jest... Do mojego fachu chętnych mało. 
Każdy się boi. 
Za żadne, powiada, pieniądze! W dodatku... Jakie ja mam z tego pieniądze? Ale 
czy ja nie wiem, 
że choćby płacili, jak należy, dalej każdy by się bał? A czego tu się bać, panie 
Krzyś? Człowiek 
człowieka ma się bać? No, jeśli bandyta, to i owszem. Ale w przeciwnym razie, 
dlaczego? Na co 
komu taka gadka? Sam pan widzisz, jak to jest... U nas, panie, remont generalny 
się uskutecznia! 
Może nie? Przychodzi jeden z drugim utytłany i kołowaty, że aż strach... No i 
proszę! Wychodzi jak 
nowy! Świeżutki, czyściutki. W zdrowym ciele zdrowy duch!... Tak czy nie? Dobrze 
mówię? No, to 
obsmyczę panu jeszcze te wąsiska i fajrant.
"W słońcu czy w blasku gwiazd..." - dobiegło nas ; otchłani. Przywiązany do 
masztu żeglarz 
znów śpiewał ochrypłym głosem. Oby tylko nie popełnił błędu w nawigacji! Niechaj 
los go strzeże. 
Bo wiem, że widzi naraz słońce i gwiazdy. Dostrzega, że śmierć i życie to jedno; 
A czas nie włada 
niczym. Los pierwszej żywej komórki jest równoczesny z losem każdego nowo 
narodzonego 
człowieka. I oto widzi, że chwila Stworzenia dokonuje się » jego oczach! Słońce 
to pierwsza żywa 
komórka, plemnik, złota sperma rozsiana rojem gwiazd. I krzyczy za Magellanem, 
przywiązany do 
masztu: "Navigare necesse vivere non est necesse!" I zaraz otworzy się otchłań, 
wir, który go z 
kopytami wessie... Bo czuje się nieśmiertelna Bo sam jest wszechmocny! I zaraz 
zacznie sterować 
ruchami gwiazd... Z raz narodzonej logiki szaleństwa, jak z róży wiatrów, 
wymknąć się nie sposób. 
Ta pułapka czyha na każdego, kto popełni błąd w nawigacji. A i vigare necesse 
est, gdyż nie masz 
innej drogi poznani prócz szaleństwa... Święci miewali objawiania, w większości 
byli to zresztą 
szaleńcy, ale właśnie z tego gatunku, który uważa, że jest modus in rebus! 
Jedyna rada, aby runąć 
w wir, to pamiętać, zachowując ostatni błysk przytomności, że we wszystkim jest 
miara, nawet w 
szaleństwie samym, są granice, które biada przekraczać! Tak, tylko czy on o tym 
wie? Zachrypły, 
samotny, przywiązany do masztu. Wisi na skraju otchłani. Ja wprawdzie o tym wiem 
lecz w niczym 
mu pomóc nie mogę... "Ziemia jest przecież kulista!..." - krzyczy wniebogłosy. I 
wygląda to że 
wszystko wraz z ziemią w nim się rozpada. Potem cisza. Nawet już tam nie patrzę, 
tylko modlę się 
za niego gdy pan Władzio zdejmuje ze mnie prześcieradło, strząsa włosy na 
podłogę. Po czym 
biorąc mnie pod brodę obraca moją głowę w prawo, w lewo, sprawdzając, czy 
ostrzygł mnie jak 
należy. Widzę, że jest z siebie zadowolony. Przycina jeszcze parę włosków nad 
uchem, prostuje 
się i orzeka, że dobra jest! Koniec postrzyżyn. Wstaję prawie eteryczny, z takim 
uczuciem, jakby 
moja głowa, leciutka nad podziw, uniosła się, pomknęła w obłoki wraz z ulotnym 
ciałem. Przez 
sekundę jakbym, lewitował pionowo i upojnie! Takiego to mój balwierz pozbawił 
mnie ciężaru. 
Pomknąłem prosto do słońca i blasku gwiazd. Próżno wyrazić, cóż to za 
rozkosz!... Tak lewitować 
stojąc na zielonym linoleum...
"...Ale każdy wróci z drooogiii... do swej niebooogiil zdrów..." - odezwał się z 
gwałtownej 
chrapliwy głos, który tak rzędził, że prawie nic nie zostało z nostalgicznie 
czystej melodii. _.
- Słyszysz pan, czego mu się zachciewa?- powiedział pielęgniarz mrugając do mnie 
okiem. - 
No, słyszysz pan? - Tak, bo co? -Pan wiesz, a ja rozumiem. No nie? - Zrobił 
minę, z której 
wynikało, że komunikuje mi świetny dowcip. I czeka, kiedy zacznę się śmiać. 
Głupia historia, bo 
nie wiedziałem, o co mu chodzi. A nawet jeśli zaczynałem się wmyslać, to niech 
go szlag trafi! 
Dlaczego świadkiem czyjejś męki musi być zawsze wierutny głupiec? Więc na to z 
rozmysłem, 
pokręciłem głową, oświadczając kategorycznie: To pan może wiesz, ale ja nic z 
tego nie kapuję! - 
Nie? - klasnął w ręce. - To pan byłeś taki Kiepura, panie Krzyś! Pan tyż! Dzień 
i noc... Kto wie, 
może i lepszy! - pochwalił z przekonaniem i zaraz, żeby widać nie było mi 
przykro, poklepał mnie 
po plecach. - Miechy pan masz, że hej! Kudy zwykłemu organiście! A grałeś nam 
pan...
- Dobra, ale on jest goły! - wtrąciłem. - Znowu się rozkrył.
Pielęgniarz spojrzał, potrząsnął swoim czarnym czubem.
- Jajec tu sobie nie odmrozi! - warknął zły, że mii przerywam. - To go pan 
przykryj, bo ja tu 
posprzątać muszę. Nie widzisz pan? - i czubkiem buta trącił kępkę moich ściętych 
włosów, 
ciemnych i siwych, które zaśmiecały zielone linoleum.
Poszedłem okryć żeglarza. Całe ciało miał mokre, pocił się zimnym potem. 
Znalazłem ręcznik, 
otarłem mu twarz. Poprawiłem poduszkę, do której lepiły się jego zmierzwione 
włosy. 
Podtrzymałem mu głowę i przytykając kubek do spieczonych warg, napoiłem go zimną 
herbatą, 
której nie umiał dobrze wypić. Strużki z ust skapywały po gęstym zaroście. W 
końcu odstawiłem 
kubek, znów wytarłem mu brodę ręcznikiem i to było wszystko, co mogłem dla niego 
zrobić.
W sinym świetle wyglądał jak topielec wyrzucony na brzeg kaprysem żywiołu. 
Wywrócone 
oczy uciekły gdzie w głąb czaszki, tylko białka majaczyły pod niedomkniętą 
powieką. Nie były 
martwe. Na ich widok serce mi skamieniało, jakby mi słały szydercze przesłanie. 
Spętany za ręce i 
nogi, przywiązany do masztu, jeszcze jeden potomek Odysa - na moich, oczach 
dogorywał. 
Skończył swoją pieśń, zanim się przekonał, że Ziemia jest przecie kulista. Nie 
zatkał uszu woskiem 
i słyszy teraz wszystkie furie świata, ohydę i nienawiść, które się przeciwko 
niemu sprzysięgły. Co 
z niego zostanie? Szczapa miotana trąbą powietrzną, która szczątki w niebo 
uniesie? Są cztery 
żywioły. A piąty to żywioł szaleństwa. I biada temu, kto dostał się w furię 
pięciu żywiołów. I gdyby 
ojciec nasz Odys, cudem tego nie uniknął, do dziś fruwałby nad nami kwilącym, 
obłędnym ptakiem! 
On kwili, ten biedny żeglarz. Raptem przypomina sobie o ceracie. Mnie też 
podkładali ceratę, która 
wciąż była mokra i zimna. Szczęśliwy, że coś przecież mogę niego zrobić, 
zaczynam wyciągać 
spod jego lędźwi i grzbietu oślizłą ceratę, ściągać ją z łóżka. Robię to 
cichaczem aby nie nakrył 
mnie pielęgniarz, gdyby tu zajrzał. Pan Władzio najpierw poszedł po szczotkę, a 
teraz zamiata, 
uprzątając swój fryzjerski gabinet na korytarzu. Udaje mi się wydostać ceratę, 
złożyć we czworo i 
schować pod poduszkę. Żeglarz ma za sobą bardzo wyczerpującą wędrówkę, bo 
wychudł i kości 
lekkie, lecz trochę się zasapałem. Cieszę się, gdy stwierdzam, że pod spodem 
prześcieradło 
uchowało się suche. Teraz może się ogrzeje, otulam go kocem pod brodę. Znów 
kwili, więc żyje, 
choć nadal straszy wywróconymi białkami. Co jeszcze mogę dla niego zrobić? Pęta 
na rękach i 
nogach powpijały się w ciało, rozluźniam je trochę, ale przecież nie odwiążę go 
od masztu. Nie 
dlatego, że boję się narazić na wściekłą awanturę. Chryste, jakże ja nienawidzę 
przemocy! A zdaję 
sobie sprawę, że jest to rzecz, której uczynić mi nie wolno, gdyż nie umiem 
przewidzieć 
konsekwencji. I boję się. Nie znam tego człowieka! Boję się jak święty Piotr. 
Wszyscy o nim 
mówią, że stchórzył. A ta cząstka prawdy, ta szczera prawda, której dał wyraz, 
umyka nie 
zauważona? A czym byłby święty Piotr, gdyby nie rzekł, co rzekł, lecz dał wyraz 
pysze? Znam 
Boga! Znam Boga! I tak pysznił się przed siepaczami i gawiedzią? Onże nie znał 
tego człowieka, 
który jest Bogiem... I tylko sam Chrystus w pełni to zrozumiał. Więc i ja nie 
znam tego kwilącego 
człowieka. I pęt z niego nie zdejmę. Gdy patrzę nie niego, spalonego 
szaleństwem, tłucze mi się 
po głowie - primum non nocere!, jakbym był adeptem sztuki medycznej. Kładę mu 
dłoń na oczach, 
aby zasłonić te wywrócone białka, zamarły wytrzeszcz szyderstwa. Jakbym nakrył 
kryjówkę 
śmierci. I powoli obaj - czuję gorączkowe tętno na skroni - obaj, stajemy się 
spokojniejsi. Umiem co 
nieco przekazać słowem, lecz nie wiem, czy potrafię dotykiem, samą swoją 
obecnością. Właściwie 
jestem bezradny, gdyż słowo do o nie dotrze. A melodia? Jakąż mógłbym zanucić mu 
kołysankę 
po tym wszystkim, co on sam pod masztem wyśpiewał? Na pociechę nie mam nic prócz 
myśli. 
Zatem trzymając rękę na jego oczach, słuchając chrapliwego oddechu, myślę tak: 
Śmierć jest 
zmartwychwstaniem. Pamiętaj o tym w swojej wędrówce. I nie dręcz się, nie susz 
sobie głowy! 
Jakiż to dylemat, jakiż to problem, czy Chrystus zmartwychwstał, czy nie 
zmartwychwstał, skoro 
śmierć jest zmartwychwstaniem...
A potem, kiedy się ocknąłem, uczułem trzepotliwy ruch jego powiek. Łaskotanie 
rzęs na 
wnętrzu mojej dłoni. Aż mi serce podskoczyło z wrażenia, że on otwiera oczy aby 
powitać mnie 
spojrzeniem uleczonym z szaleństwa Przeżywałem ekstatyczną chwilę, wprost 
lękając unieść dłoń 
znad jego oczu. Wszystkie marzenia mojego życia, aby rzeczywiście w czymkolwiek 
pomóc 
człowiekowi, jakby się spełniły, kiedym najmniej się tego spodziewał, zostałem 
nagrodzony za 
sprawą Pana naszego, Jezusa Chrystusa, w sinym blasku sali gwałtowników I 
cofnąłem rękę, 
odsłaniając jego oczy i czoło. Nie powitało mnie żadne spojrzenie. Miał 
zamknięte powieki. Spał. 
Wstałem bardzo starym człowiekiem. Bolały mnie plecy, bolały kości. Natrudziłem 
się przez całe 
swoje życie i sam nie wiem, czy cokolwiek dobrego zrobiłem. Wokół] było sino i 
jego śpiąca twarz 
też była sina. I moje ręce, I wszystko, co tu żyło, było sine pod trupim okiem 
Opatrzności. A 
zaduch, który zewsząd tchnął, skręcał mi kiszki - składał się z wydzielin, moczu 
i śmiertelnego 
potu. Emanował z nas, gwałtowników, ufnych w jedynego Wielkiego Człowieka, 
któremu będziemy 
wierni - do ostatniej kropli potu, ostatniego tchnienia. I raptem wezbrała we 
mnie pogarda dla tych 
mędrców od siedmiu boleści, którzy tego nie rozumieją. Dla tych ksiąg, które 
spłodzili, jęcząc z 
cicha i rozdzierając swoje nędzne szaty. Wychodząc stamtąd w gniewie pomyślałem, 
że 
wszystkich salonowych piewców absurdu chciałbym raz przywołać do gwałtownej...
- Co się stało? - zaniepokoił się pielęgniarz zrywają się z fotela, w którym 
zasiadł dla 
wypoczynku.
- Cicho... - powiedziałem kładąc palec na ustach. - Cicho, on śpi. Zasnął.
Pielęgniarz wziął mnie za ramiona, zlustrował obracając dokoła.
- Mucha nie siada, panie Krzyś! Jakbyś pan wyszedł z salonu na Marszałkowskiej. 
Prima 
robota. Człowiek ma do tego dryg... - pochwalił się zadowolony. – A z brodą 
robiłem co mogłem, 
bez brzytwy nie da rady... Tylko - z rana nie zapomnij się pan ogolić! W 
łazience pożyczą panu do 
zwrotu żyletkę, bo pan jesteś już na wydobrzeniu. Więc ogol się pan, jak 
należy... A teraz do łóżka, 
panie Krzyś. Późna pora.
Zostawiłem go, gdy mościł się do nocnej drzemki w fotelu obitym ceratą, okrytym 
pledem. Nie 
zapomniałem się ogolić pod okiem Mateczki, która nas wszystkich dozorowała w 
łazience. 
Prowadząc żyletkę po brodzie i policzkach, doznawałem cudownej radości 
wyzwalania się z 
kalectwa. Mogłem się przekonać, że zabiegi pana magistra, który umiał 
pielęgnować kontuzje, a 
także moje własne uparte ćwiczenia przywróciły sprawność porażonym mięśniom. 
Tylko raz czy 
drugi ręka mi się zwichrowała, wyczyniając dawne psikusy, lecz udało mi się nie 
zaciąć ani razu. 
Bo zamiast zdenerwować się, uśmiechałem się z pobłażaniem, dając ręce odpocząć, 
aż głęboko, 
wewnętrznie się uspokoję. Być może, goliłem się trzy razy dłużej niż zwyczajnie, 
natomiast z taką 
satysfakcją, jakiej chyba nikt nie zaznał przy goleniu.
Ale to było nazajutrz, a teraz zostawiwszy pana Władzia w fotelu szedłem długim 
zielonym 
korytarzem. Czując eteryczność ciała i duszy, lekkość głowy, która pozbyła się 
tych okropnych 
samsonowych włosów, taki szmat czasu hodowanych, nasiąkłych tym wszystkim, co tu 
w 
nieszczęściu przeżyłem. To była piękna droga przez ten zielony, półmroczny 
korytarz, gdyż część 
świateł została wygaszona. Pragnąc podzielić się swoją radością z istotą, Wióra 
na to zasługiwała, 
skwapliwie zajrzałem do dyżurki przez uchylone drzwi. Chochlik spał przytulony 
do stołu. 
Niewygodnie, w przekrzywionym czepeczku. Przygarnęło ją światło lampki w pełnej 
mroków 
dyżurce. i nie miałem przed kim pochwalić się swoją metamorfozą. Poszedłem cicho 
do łóżka, a po 
drodze wstąpiłem na chwilę do ubikacji. Nie spodziewając się wewnątrz nikogo, 
impetem 
pchnąłem wahadłowe drzwi - taki byłem wesół i radosny. Tymczasem ktoś gwałtownie 
się 
poruszył, uskoczył w bok, jakby chciał się skryć, jak przyłapany na gorącym 
uczynku. Trzymał coś 
przy ustach, ściskając to oburącz. Spłoszyłem go, gdy coś jadł. Wszystka aż za 
dobrze ujrzałem, 
gdyż u nas w tym przybytku całą noc goreje dwustuświecowa żarówka. Ze względów 
bezpieczeństwa. A przybytek do cna jest zaśmiecony, zwłaszcza pod wieczór, po 
nocy, do rana. 
Oblizywał strzępy klozetowego papieru. Porzucone kawałki gazet, które nie 
mieściły się do 
zatkanych muszli. To, co do piersi przy ciskał z zachłannością dziecka, na 
którego własność ktoś 
raptem czyni zakusy! Spłoszył się, wcisnął w róg między ścianą a boksem. Nie 
przyszło mu na 
myśl, że ktoś go zaskoczy tu o tej porze nocy. Powinien był ukryć się w boksie, 
tam było 
bezpieczniej i ciemniej, dwa boksy tu mieliśmy z sedesami w środku oddzielone od 
pisuarów. 
Fajne boksy na podwyższeniu, z sedesami jak ambony. I raptem mnie poznał. A 
wówczas 
wszystek popłoch jakby go opuścił, cały lęk spłynął w przyjacielskim uśmiechu. Z 
żywym błyskiem 
w oku, mrugnięciem wtajemniczonych, skwapliwie wyciągnął do mnie rękę ze swoimi 
darami, 
swoim szczodrym poczęstunkiem.
- Na! Pokosztuj! - powiedział dając miną do zrozumienia, że to same najlepsze 
kęski. - O, tak! 
- zgrabnie zwinął w kulkę strzęp gazety z całą lepkością w środku, nawet palców 
sobie nie umazał, 
po czym wrzucił do ust i żuł poruszając swoją końską szczęką. - Tak najlepiej, 
koleś - pochwalił. - 
No, pokosztuj! Obaj przysiedliśmy w kucki. On dlatego, że tak mi było wygodniej, 
ja zaś dlatego, że 
zachwiałem się na nogach. Czegoś tu było nadto, nawet jak na moją wytrzymałość, 
bo znałem 
tego człowieka od pierwszych olśnień swojego szaleństwa, rozmów na falach mózg-
mózg, 
człowieka o lędźwiach praojca, herosa z końską szczęką, któremu w oparach łaźni 
szorowałem 
plecy. Oto zwija, kręć; kulki z klozetowego papieru... A kiedy dobrotliwie 
nalega: na poczęstunek, 
udało mi się wykrztusić: - Nie, dzięki. O tej porze nie jadam! - A co to 
szkodzi? - parsknął swoim 
zaraźliwym śmiechem.
- Kiedy się już wyczyści zęby, to szkodzi.
Mrugnął okiem.
- Zgrywus jesteś! - i przygotowaną dla mnie kulkę wrzucił sobie do ust. - A mnie 
to bardzo 
smakuje! Przeżuwając spojrzał na mnie ciemnymi oczami, które były wilgotne i 
duże. Zaskarbiłem 
sobie przyjaźń tego człowieka, który dzielił się ze mną czymś najlepszym, co 
miał.
- Na Weź na potem... - powiedział wciskając mi kulki do garści. - Pokosztujesz, 
to zobaczysz! I 
wtenczas przyśnił mi się ten najstraszliwszy sen. Właśnie tej samej nocy, kiedy 
mój Dostojny 
Rozmówca poczęstował mnie kulkami własnego wyrobu, które smakowały mu jak 
dziecku 
landrynki, widać w swojej zapadłej wsi odczuwał brak słodyczy, a ja wyrzuciłem 
je natychmiast do 
popielniczki na korytarzu, bo byłem mały burżuj i w pierwszych latach 
dzieciństwa niczego mi nie 
brakowało, tak jak później brakowało mi wszystkiego. I dziś, gdyby nie wojna, 
rewolucja i 
socjalizm, byłbym wielki burżuj, bo miałem dobry start i nieposkromione ambicje, 
odkąd świat 
przed sobą ujrzałem. Przepadła szansa dla naszego kraju, który nigdy nie dorobił 
się prężnej 
burżuazji z prawdziwego zdarzenia. Gdyby nie obroty losu, wielce nieprzychylne, 
wiem, że wiele 
bym zdziałał jako finansista, zakładający najrozmaitsze fundacje w stylu nie 
gorszym od Forda. 
Tymczasem oberwałem takie cięgi, że stałem się i pozostanę wiecznym 
proletariuszem, a 
wszystkie burżujskie ciągotki raz na zawsze ze mnie wyparowały. Prócz tego 
ostatniego gestu - 
wyrzucenia do śmieci tych kulek, no i umycia rąk w łazience. Pomyślałem, że 
muszę zapytać 
człowieka, którego mieniłem moim Dostojnym Rozmówcą, człowieka, który mnie 
poczęstował - z 
jakich stron, z jakiej wsi pochodzi, ale później nie wydało mi się to takie 
ważne. Nie w tym rzecz, iż 
okazał się kim innym, niż myślałem. Albowiem wszystko, co w związku z nim 
przeżyłem od 
samych początków mojego szaleństwa, nie było nieprawdą, nie było niczym 
zakwestionowane, 
zachowywało swoją moc i potęgę, jak starałem się to wiernie zapisać. Tylko że na 
tym się 
skończyło. Ale tak czy owak musiało się skończyć, skoro wracam w ten wymiar 
rzeczywistości, w 
którym obracają się tak zwani normalni ludzie.
Ponieważ wielu iluminacyj, opatrzonych przez nich mianem obłędu, nie zdołam im 
przekazać, 
zachowuję dla siebie pewną strefę, do której nikt prócz mnie nie może mieć 
dostępu. Tak trzeba, 
zna ją tylko Pan nasz, Jezus Chrystus. Dlatego niechaj nikt nie żywi pewności - 
Co ostatecznie 
zrobiłem z tymi kulkami... Czy rzeczywiście wrzuciłem do popielniczki? Czy z 
odrazy cisnąłem na 
posadzkę, wiedząc, że on je stamtąd zaraz pozbiera? Czy włożyłem do ust, 
przyjmując 
poczęstunek przyjaciela? Nie jest wskazane, aby zdrowi na umyśle o tym 
wiedzieli, zwłaszcza ci, 
którzy tak nasiąkli altruizmem, że mają pełną gębę frazesów. Przy okazji mycia 
rąk mam zwyczaj 
płukać usta. A potem wypiłem trzy czyste łyki z kranu - na pamiątkę, o której 
już wspominałem. Ani 
to przesąd, ani zabobon, ani tym bardziej - świętokradztwo. Zdrowi na umyśle 
inaczej to pamiętają, 
więc może im się nie skojarzyć z tym, co Pan nasz nakazał czynić na swoją 
pamiątkę. To bardzo 
jest pięknie pójść do kościółka i połknąć czysty opłatek. I klęcząc na 
marmurowej posadzce 
przysięgać Bogu, że "bliźniego swego jak siebie samego" Więc na tę okazję 
wspaniale grają 
organy, świecą wszystkie światła świątyni... A tu burczy woda w dwóch 
rezerwuarach, dwa sedesy, 
cztery pisuary i żarówka na dwieście świec... Więc o czym tu gadać? Kto skory 
dopatrywać się 
bluźnierstwa, widać czytał Ewangelię do poduszki. Niech lepiej śpi zdrowo i 
chrapie.
Poszedłem i ja to uczynić. Korytarz był mroczny, prócz dyżurki wygaszono 
wszystkie światła w 
tym skrzydle pawilonu. Znałem drogę na pamięć, czwarte drzwi po lewej stronie. W 
separatce moi 
trzej towarzysze spali snem sprawiedliwych. Za oknem noc była gwiezdna. Krata 
cięła niebo w 
krzyże. Niesamowicie, jakby krzyż z krzyża wyrastał i piął się do najwyższych 
gwiazd. Umościłem 
się na swoim łożu gwałtowników i podziwiałem ten widok. Chyba niedługo, gdyż 
zbyt mi ciążyły 
powieki, a tak wygodne łoże nie nadaje się do czuwania, wnet błogosławi 
spoczynkiem. I wtedy 
przyśnił mi się ten straszny sen.
Z nieba spadał człowiek - ogromną głową w dół! Właściwie wielki kształt 
człowieka... Spadał 
nieuchronnie, zgodnie z prawem grawitacji, pionowo, lecz spadał s z y b u j ą c, 
.zgodnie z prawem 
nieważkości! I to niesamowite sprzężenie, bardziej niż nieunikniony upadek, 
zatykało oddech w 
piersiach. To Newton z Einsteinem lecieli pospołu prosto na łeb - ku zagładzie! 
Ku poziomej 
płaszczyźnie Ziemi. Eksplodowali na samej krawędzi horyzontu wznosząc się 
rozedrganym 
słupem ognia i dymu, mroku i blasku. Widziałem go ze skarpy mokotowskiej. 
Pulsował nad całym 
Czerniakowem, nad dachami, kominami antenami, jarząc się zza Wisły. I w tejże 
chwili pies, 
którym wyszedłem na przechadzkę, osunął się ciepły i martwy do moich stóp, nawet 
nie zdołał 
zaskomleć. Poniżej na stawie zielone łebki kaczek więdły jeden po drugim. Swąd 
uderzył mi w 
nozdrza. Zaczęła się tlić sierść zdechłego buldoga. Rzuciłem się do ucieczki, 
biegłem, co sił w 
nogach, ku ścianom Mokotowa. Obym jeszcze zdążył do domu! Pożegnać Helenę i Jo. 
Uciekałem 
nie oglądając się za siebie, pomny na biblijną przestrogę, której raz uwłaczyła 
żona Lota, 
wyzywając prawo boże, co ją zamieniło w słup soli, a Newtona z Einsteinem w słup 
promieniotwórczy. Nikłą miałem szansę ucieczki, lecz całe życie starałem się 
wykrzesać nadzieję z 
nikłych szans. I nie posiadałem nic na swoją obronę prócz własnej natury, nie 
takiej znowu 
niezwykłej. Serce mi się tłukło nieprzytomnie. Gołębie spadały na bruk Mokotowa 
z karkołomnym 
impetem. Lękałem się, że któryś huknie mnie prosto w ciemię. A jednak dobiegłem 
do filii 
Zakładów Oczyszczania Miasta, na wprost naszej kamienicy, mojego domu. Za siatką 
widziałem 
nasze zielone podwórko, na wiosnę jak zwykle całe w kwiatach. Jeszcze tylko 
przebiec jezdnię! 
Nasz miłorząb, najpiękniejszy na całej ulicy... Ujrzałem, jak miłorząb się tlił 
każdym zwęglonym 
listkiem... I pojąłem, że nie ujrzę nic więcej, na wieki wieków, amen. Chlup! 
Serce zapadło się we 
mnie, urwało z uwięzi, prosto w ekskrementy, nad którymi unosił się opar 
geniuszu Newtonów i 
Einsteinów. A mnie już nie było.
I co tu dodać do tego snu? Obudziłem się mokry i biedny jak mysz kościelna. Mysz 
doświadczalna. Mysz obolała. Mysz udręczona. Mysz całkiem zdechła. Myśl całkiem 
zdechła.
Obudziłem się jak człowiek, który wolałby się nie obudzić. Tak szczerze ma tego 
dość.
Obudziłem się z taką nienawiścią do bliźniego swego, że nurzałbym mu jak 
kundlowi pysk w 
paskudztwie, którym zapaskudził ziemię, matkę naszą. A on by się cieszyła Zawsze 
w swoim 
żywiole.
Ziałem nienawiścią do koprofagów.
Do koprolalii.
Mojego Dostojnego Rozmówcy! 
Laureatów! 
Wiwatów! 
Purpuratów! 
Techno 
Biuro 
Polityko 
Kratów! 
Inżynierów dusz i komputerów! 
Półbogów genetycznych atomowych wodorowych neutronowych 
Takich czy owakich! 
Studzietnych matek i swatek! 
Do was wszystkich, bracia i siostry.
Do waszego wiekopomnego...
Cuchnęło strasznie. Zaduch był taki, że musiałem zwlec się ze swojego łoża 
gwałtowników i 
pójść otworzyć okno. Kiedy to uczyniłem, za oknem szarzało. Był pierwszy brzask 
i śpiewała wilga. 
Gdzieś ukryta wśród ciemnych drzew, obsypanych wiosenną zielenią. Owionął mnie 
rześki chłód 
przedświtu. Z głową ciężką jak rozpacz Einsteina, trzeźwiałem, mrugając oczami 
na widok 
przymglonej ziemi, która dosypia swą noc. I wkrótce powtórzy się ta sama bajka, 
której urok 
odnawia się z każdym wschodem słońca. Wilga ma we krwi prawo natury, dlatego 
śpiewa. 
Przynajmniej ona nie przyniosła żadnej krzywdy temu światu. Zaraz ockną się inne 
ptaki. A ja, z 
głową podobną do szamba, chciałem być mądrzejszy niż wilga, rozum mniejszy niż 
wszystko, co 
żyje. I tknięty zamierzchłym instynktem podnoszę oczy, szukam na niebie gwiazdy 
zarannej. A to 
najśmieszniejsze, że miałem nadzieję ją zna leźć...
- For Gods sake! - budzi się Peter i woła: - Oszalałeś? Zamknijżeż okno! Zimno 
jak w psiarni... 
Od smrodu jeszcze nikt nie umarł. Słuchaj, co mówią mądrzy Polacy.
W tym samym oknie, w parę dni później, stałem wypatrując zza krat - nadejścia 
Heleny. Była 
niedziela, słone popołudnie. Z ukosa widziałem spory kawałek ścieżki biegnącej 
od furty wzdłuż 
ścian naszego pawilonu, czerwonej cegły. Resztę zasłaniał mur, w którym tkwiła 
witryna. I 
właściwie widziałbym niewiele, gdyby w szybie otwartego okna nie odbijał się 
widok furty i całej 
dróżki, która zmierzali goście. Dzięki tej sztuczce optycznej, będącej łaską 
niebios, zyskałem dobre 
pole obserwacji i szansę; wypatrzenia Heleny, skoro tylko pojawi się w furcie. 
Niecierpliwiłem się 
strasznie, choć pora na odwiedziny była jeszcze wczesna, a w ślad za gwizdem 
kolejki, która 
pojechała dalej, nadchodzili dopiero pierwsi goście, przeważnie kobiety w 
wiosennych sukniach, 
gdyż dzień był ciepły, dźwigające siatki i torby z wiktuałami. Ledwie się 
zaczynała procesja do 
Tworek. Raz po raz ktoś wchodził przez furtę. Żony, matki, córki. Młodsze czy 
starsze, nawet 
bardzo otyłe, wszystkie te kobiety zdążały z wyraźnym pośpiechem, gdyż dla nas 
czas wizyt był 
zawsze za krótki. Ilekroć któraś przeszła przed moim oknem, zazdrościłem temu, 
który na nią 
czekał. A potem zrobiła się pauza coraz dłuższa i coraz większy wzbierał we mnie 
żal, że Helena 
nie postarała się przyjechać punktualnie. Okradła mnie o całe pół godziny! W 
taki piękny dzień! 
Osławiona kobieca intuicja niczego jej nie podszepnęła... Ani jej się śni, jaką 
mam niespodziankę! 
Przetarłem oczy zmęczone wypatrywaniem. Zwieszając głowę oparłem czoło o kratę. 
I wtedy 
spostrzegłem w dole na ścieżce, spostrzegłem, rzecz cudowną...
Kolorowe stworzonko! Z kokardą na główce, w koronkowym kołnierzyku, krótkiej 
spódniczce z 
tartanu, białych skarpetkach, czerwonych buciczkach! Podskakiwało z roześmianą 
buzią, 
machając do kogoś, kto był nade mną, o piętro wyżej. Elf, skrzacik, podskakujący 
z 
niewypowiedzianej radości. W ruchu, tańcu, tak wdzięcznym, jakby nim igrał palec 
boży. Cudowne! 
Lecz mało tego... Najcudowniejsze, że stworzenie to miało rączki i nóżki, 
główkę, uszko, wszystko 
w miniaturze. W pomniejszeniu. Malutkie, drobniutkie, a śliczne. I oczka, które 
widzą kogoś nade 
mną. I kosmyk włosów na policzku... Była to miniaturka człowieka! Patrzyłem w 
zauroczeniu, 
przywarłem do kraty - na moich oczach spełniła się baśń, baśniowe ujrzałem 
zjawisko! Na ścieżce, 
pod akacją - cudny, żywy człowieczek! Podskakuje odbijając się od ziemi, pełen 
szczęścia. 
Napawałem się nim do zachłyśnięcia, ściskając żelazo, aż mi kostki na rękach 
zbielały. Bo ja tu 
widzę, czego nikt nie widzi... Przecież to dziecko! Dziecko, którego tak dawno 
nie widziałem, aż 
zdążyłem zapomnieć, że takie maleńkie istotki, zwane puellae, są na ziemi... 
Jakie to szczęście tak 
zapomnieć, pomyślałem. Jakie to błogosławieństwo dla mnie, dla wszystkich 
żeglarzy, którym 
otchłań nie zdołała zamknąć się nad głową. To nie pręt kraty, lecz klucz! 
Ściskam w rękach klucz. 
Do iluzji, do rzeczywistości. Między którymi nie dopatrujmy się granic, bo 
wiecznie będziemy 
pokutować w klatkach jak dawni, w pasach jak współcześni, w tabletkach jak 
przyszli szaleńcy. 
Nauczmy się zawsze mieć oczy otwarte na iluzję naszej rzeczywistości i 
rzeczywistość naszych 
iluzji. Bo właśnie stąd - od tej małej dziewczynki na ścieżce - zaczyna się mój 
powrót do 
rzeczywistości, krainy olśnień, potocznie zwanej codziennością, życiem - 
obrzydłym tak wielu 
biednym ludziom, którzy patrzą, lecz nie widzą, jakby wszystko wokół było 
zwyczajne! A przecież 
wiedzą, że tak nie jest, wiedzą o tym albo przeczuwają, a zapomnieli, tak jak 
ja, co mnie, 
Odysowego potomka, omal nie zgubiło. Nadziałem się na straszną rafę, lecz lepsze 
to niż 
zamknąć oczy na świat, wieczystą przegapić przygodę, która mieści się właśnie w 
tym... Nie ma 
światowi zewnętrznych i wewnętrznych, oddzielonych rafą, barierą. Bo my jesteśmy 
jedno. Jedno, 
ale nie to samo. Perfidnie, na zgubę człowieka, stworzyliście ten bezsensowni 
podział, niewolnicze 
rozgraniczenie - na coś, co istnieje! zewnątrz, i coś, co istnieje wewnątrz. 
Gdyż ta dziewczynka z 
kokardą, którą widać na ścieżce pod akacją, jest zarazem zewnątrz i wewnątrz 
mnie, w 
rzeczywistości połknąłem ją calusieńką, z czerwonymi butkami. I to jest cały 
sekret. Cała baśń 
każdego dnia... Świat zewnętrzny współżyje ze światem wewnętrznym, więc raz na 
zawsze 
odrzućmy to zgubne rozróżnienie! Ponieważ dopiero rajeni tworzą prawdziwy, pełny 
świat. Taki, 
jaki jest. A więc inny dla każdego. Deo gratias. Każdy idzie do własnego piekła, 
nieba.
Mała pobiegła przywołana przez matkę. Na ścieżce trzepotały tylko cienie 
akacjowych liści. A 
potem zagwizdała kolejka, stukot kół przetoczył się za murami. Uczepiony krat 
wpatrywałem się w 
odbicie furty na szybie. Najpierw przemknął się pies. Kluczył, węszył. Kundel 
nie należący do 
nikogo. Jakiś tworkowski włóczęga. Był w dobrym humorze. Hasał, płoszył gołębie, 
raptem pobiegł 
w stronę dziedzińca i łasił się do kogoś, w odbiciu szyby widziałem tylko 
merdający ogon.
Przyjdzie - markiz de Sade położył mi rękę na plecach. - Po co się tak 
denerwować? , 
Gadasz, a sam pchasz się do okna.
Tymczasem z drugiej strony objął mnie Piotr. I tak czekaliśmy we trzech, zezując 
przez kraty. 
Głowa przy głowie. Prawie cała załoga separatki dla gwałtowników, która miała 
dla siebie to 
błogosławione okno. Tylko nasz przyszły architekt szkicował zawzięcie swoje 
rysunki, nie ruszając 
się z łóżka, jakby go nic nie obchodziło. Długogłowego młodzieńca nikt nie 
odwiedzał. Prócz 
umarłych rodziców, którzy złamawszy barierę wpadli w przepaść na meksykańskiej 
drodze.
- Załóżmy się, czyja przyjdzie pierwsza! - zaproponował Piotr, który po 
angielskich przodkach 
odziedziczył słabość do zawierania zakładów przy każdej sprzyjającej okazji.
- Moja! - oświadczyłem stanowczo.
- Zgoda - powiedział. - Ale zróbmy totka. Stawiajmy na trzy. Na porządek. Która 
przyjdzie 
kolejno. I kolejność na mecie zwycięża! Triplet! Żadnych fuksów. Po prostu 
kolejność... Gramy? - 
Moja druga - zadeklarował markiz.
- W porządku. Zgadzam się... Moja niech będzie trzecia! To mi nawet odpowiada... 
Po ile 
stawiamy? - Chwileczkę, Peter - wtrąciłem się. - Wszyscy na ten sam porządek? 
Bez żadnych 
wariantów? Co to za zakład? 
- Czysty, kolego. Albo wszyscy wygrywamy, albo wszyscy przegrywamy! Aha - 
mruknąłem. - 
Rzeczywiście.
- No, to jaka stawka? Zgadzacie się na dwie dychy od łebka? To dawać do puli... 
- nadstawił 
garść.
- Założysz za mnie? - zwróciłem się do markiza.
- Założę - wyciągnął dwa niebieskie, dwudziestozłotowe banknoty i schował 
portfel do kieszeni 
marynarki Pozwolono mu już ubierać się, jak chce, więc paradował w tabaczkowej 
koszulce polo, 
brązowych spodniach i sportowej marynarce. Bez pasiaków wyglądał jak nie ten sam 
człowiek. Ale 
szczęki mu jeszcze nie oddali.
Piotr włożył pieniądze do pudełka po herbacie, dorzucił do depozytu swoją dolę, 
brzękając 
dwiema monetami po czym zamknął blaszane pudełko i po trzykroć chuchnął na 
wieczko.
- Przy tym, w razie wygranej - oświadczył - za całą pulę kupujemy ciastka.
- A w razie przegranej? - spytał markiz.
- Kupimy herbatę - uśmiechnął się chowając pudełko pod poduszkę.
- Z czego wynika, że wołałbyś przegrać - mruknąłem.
- Dżentelmen nigdy nie wygrywa za wszelką cenę - odparł wracając do okna. Na 
trzeciego 
stanął przy nasi i wsparty łokciami o parapet wyjrzał na ścieżkę biegnąca do 
furty. - Hm. Na razie 
nikogo na torze... - skomentował. - No, ciekawe, panowie! Ciekawe... Zresztą ja 
tam nie bardzo 
mogę liczyć na swoją klacz.
- Ty świntuchu - obruszył się markiz. - Gdybyś był dżentelmenem z krwi i kości, 
postawiłbyś na 
to, że przyjdzie pierwsza! Piotr zmierzwił siwą czuprynę, a potem uchwycił się 
krat, jakby nie miał 
co zrobić z rękami. I po chwili od- parł: - A gdybyś ty wiedział, że wcale jej 
nie spieszno, sama 
mnie tu wpakowała, to nie byłbyś taki szarmancki - Marny to dżokej, który 
wylatuje z siodła - 
postanowił dobić go markiz.
- Przyganiał kocioł garnkowi! - parsknął Piotr. Sam tu wylądowałeś na tyłku! - 
Ale nie mam 
pretensji do żony! Na co Piotr trzasnął pięścią w parapet.
- A ja mam! Bo zołza... Posłałbyś kogoś do Tworek za jedno rozbite radio? 
Prosiłem, żeby 
przestała grać, bo rozmyślam... Trzy razy prosiłem. Na darmo. Więc wstałem 
podniosłem, 
trzasnąłem o podłogę, otrzepałem ręce wróciłem do swoich rozmyślań, zapominając, 
że mam żonę 
lekarkę, która potrafi mnie urządzić...
- Bo cholernego narobiłeś brzęku! - powiedział markiz - Przeraziłeś ją.
- Szło mi tylko o to, żeby przestała grać - wyjaśnił piotr tonem skrzywdzonego 
chłopca. - Rany 
Julek! - podskoczył chwytając się krat. - Panowie, zbliża się pierwsza na 
mecie!...
Wychyliłem się gwałtownie. W złotym blasku szła Helena. Cała w blasku złotych 
włosów. 
Śliczna, zgrabna i objuczona dwiema torbami. Prawdziwa Laszka synowa z dalekiej 
wracała 
wycieczki! - Witaj! - zawołałem.
A ona przystanęła pod akacją i rozglądała się zaskoczona, skąd ją wołam. 
Zmarszczyła brwi, 
a ja czekałem, kiedy te najcudowniejsze oczy spoczną na mnie i przestaną się 
płoszyć. Trzeba 
znać oczy Heleny. Trudno o coś równie uroczego. Wreszcie spojrzała, gdzie 
należy, i zobaczyła 
mnie w oknie za kratą! - Cześć! - zawołała. - Co tu robisz? - Czekam na ciebie! 
- darłem się z okna 
trącając moich kompanów. - Tutaj teraz mieszkam! - Mieszkasz? - spochmurniała. - 
Chyba 
chciałeś powiedzieć, że przenieśli cię do tej sali? - Czy nie na jedno wychodzi? 
- zawołałem. - 
Świetnie, że jesteś! - Wiwat! - nie zdzierżył Piotr. - Wiwat! Na cześć pani 
Heleny trzykrotne... Hip-
bip, hura, panowie! Odkrzyknęliśmy zgodnie na trzy głosy.
- A czegóż wy tak wiwatujecie? - zaśmiała się. - A propos wyżerki? - postawiła 
obie siatki na 
ziemi i rozcierała dłonie, którym dokuczał ciężar. Nie pamiętam, kiedy to 
spisuję, jaką miała na 
sobie sukienkę, ale przyjemnie było patrzeć na tak czystą kobiecą sylwetkę, to 
pamiętam. - Więc 
czemu te wiwaty? - spytała patrząc na nas spod oka.
- Są nie bez racji, madame - powiedział markiz wieloznacznym tonem.
- Skoro tak, dziękuję - uśmiechnęła się smutno i twarz jej zgasła, a robi to 
piekielne wrażenie, 
kiedy gaśnie twarz taka, z natury swojej zwiastująca pogodę. - No, Krzyś! - 
westchnęła znużona. - 
Biegnij szybko do piwnicy... Już tam do ciebie idę.
- Słuchaj! - zawołałem. - Wolno mi wyjść do ogrodu! Oniemiała pod akacją, 
sypiącą cienie 
listeczków na jej złote włosy. Zdawało mi się, że wokół wszystko migocze, - 
Wolno ci wyjść?... - 
spytała chwytając się za serce. - Naprawdę pozwolili mi wyjść z tobą do ogrodu! 
Naprawdę! - 
wołałem zza kraty.
- Do ogrodu? - powtórzyła. - O, Boże!...
I raptem na moich oczach zaczęła podskakiwać! Jak ma-; ła dziewczynka! Ta w 
czerwonych 
butkach, którą oglądałem niedawno na tej samej ścieżce, pod. tą samą akacją!... 
Brakowało jej 
tylko kokardy! Ten sam urok. Ten sam wdzięk. I wręcz to samo olśnienie! Taka 
jest, jaka była! 
trzydzieści lat wstecz, taka jest, jaka była, jaka będzie. W Zakręciło mi się w 
głowie. O, czcigodna 
madonno, no i po cóż tak skakać przed całym światem?... Na oczach trzech gburów 
w oknie! 
Skakać powiewając spódniczką... A może to dlatego - myślałem skonsternowany - 
może to$ 
wszystko dlatego, że one od dzieciństwa uwielbiają skakanki!... Nie macie wy 
wstydu, dziewczęta.
- Wiwat! I my się cieszymy! - zawołał Piotr klaszcząc w ręce. - Brawo! Brawo! - 
To jemu należą 
się brawa! - krzyknęła Helena machając do mnie.
- Jemu też, ale mniejsze! - Jemu i lekarzom - uparła się Helena.
- Wyłącznie pani! - Piotr się zaperzył. - Co sprawiedliwe, to sprawiedliwe. Fair 
play!... Więc 
cieszymy się, że jest pani pierwsza na mecie! Brawo! Zaklaskali obaj z markizem.
- A niech was kaczka kopnie! - Helena tupnęła, za śmiała się i przyjrzawszy się 
trzem naszym 
gębom !U oknie, machnęła ręką. - Z jednym nie potrafię, tym bardziej z trzema... 
Możecie się 
bawić moim kosztem, korona mi z głowy nie spadnie... - uśmiechnęła się mrużąc y 
_ No to, Krzyś, 
chodź tu do mnie. Na co czekasz? Pójdziemy do ogrodu! _- Leć... - mruknął Piotr 
ściszonym 
głosem. - Sami dopilnujemy porządku na mecie. Na razie wygrywasz... My 
congratulations.
Dzień ten dostarczył mi zbyt wielu przeżyć, jak na jednego biednego 
rekonwalescenta. Przede 
wszystkim - świeże powietrze, którego nie wąchałem od tak dawna, że z wrażenia 
nogi mi się 
uginały. I zieleń drzew, krzewów, trawy. Te obłoki zieleni, którą najpierw 
ujrzałem, a zaraz potem - 
każde źdźbło, każdy listek z osobna! Każdą żyłkę i puls soków. Nasz wspólny 
oddech - traw, 
drzew, krzewów, mój i Heleny. O, za wiele, za wiele zachwytu, jak na jednego 
rekonwalescenta... I 
tyle słońca na dowód, że wszystko od słońca pochodzi. Tyle niespodzianych 
rzeczy! Widzę, czuję, 
lecz nie wierzę. Helena zarzuciła mi ręce na szyję, ja nie wierzę. Trawa pod 
stopami, też nie 
wierzę. Powietrze od ziemi do błękitnego nieba, nie wierzę. Niczemu nie wierzę. 
Kto mnie tym 
łudzi? Kto i dlaczego? Kto chce mnie natchnąć czymś, co nie istnieje? Życia 
radością, skoro 
czegoś takiego nie ma? Więc kto tu ze mnie szydzi, podtykając mi pod oczy cały 
ten ogród 
wspaniały i moją szczęśliwą żonę? A przecież wszystko wokół, my oboje na ścieżce 
i drzewa, 
niebo, ptaki, trawa muskana powiewem wygląda tak, jakby Pan nasz przeszedł tędy 
przed chwilą 
pytając o nas wszystkich. I oto my jesteśmy. My, klony. My, trawy. My, świeże i 
wonne powietrze! 
Ale czy jest coś, czego nie ma? "Joie de vivre!" Tak, joie de vivre. I jak w to 
uwierzyć? Skoro wiara 
jest łaską. A życie samo czymże jest, jeśli nie tym samym? Jeśli nie ogrodem, 
pełnym łask. I komu 
sądzone ukochać je silniej niż temu, kto z namiętnością Odysa wydostaje się z 
otchłani... Czyżbym 
rzeczywiście porzucił wszystko, aby znaleźć wszystko, jak chce stary Tomasz a 
Kempis? Nie 
wiem... Tego nie wiem, gdy tak stoimy oboje, a nad naszymi głowami - roziskrzony 
klon zielonym 
liściem gra – spełniły się słowa jej ulubionej piosenki. Więc mówię tyle, co 
wiem: - Ogoliłem się, 
ostrzygłem... I znowu ci się podobam...
- A tak - odpowiada Helena. - Żebyś wiedział! j Nie umiesz sobie wyobrazić, jak 
okropnie ci 
było z brodą. I z wąsami. Szkaradzieństwo - popatrzyła na mnie. -. A teraz 
jesteś mój...
I poszliśmy w głąb ogrodu usiąść na ławce. Pełno tu \ było starych jesionów, 
klonów, 
kasztanów i lip. Ale spostrzegłem, że jesteśmy wciąż intra muros, a sam ogród 
wcale nie był taki 
duży, jak myślałem. Z trzech stron, ograniczał go mur, bardzo wysoki od północy 
i zachodu, niższy 
od południa. Osłonięty kwitnącymi krzewami mur z czerwonej cegły biegł do ścian 
gmachu, który 
zamykał ogród od wschodu. Za kratami okien ujrzałem kilka znajomych twarzy. Moi 
towarzysze 
stali tam, zazdroszcząc i tym, którzy są w ogrodzie. W gmachu na dole mieścił 
się nasz pawilon, a 
powyżej jeszcze dwa wysokie piętra, dwa inne pawilony, których mieszkańców 
zupełnie nie 
znałem. Zresztą gmach był strasznie długi, ciągnął się daleko za niższym 
południowym murem, 
który oddzielał nowy ogród, chyba warzywny. A dalej znów rysował się mur, spoza 
którego 
wyglądały akacje. Ale nie te nasze, pod moim oknem, widoczne zza krat pokoju dla 
gwałtowników. 
Nasze rosły od północy, więc teraz nie było ich "widać za wysuniętym skrzydłem 
gmachu, tak jak 
furtki przy samej ścianie pawilonu, przez którą wchodziło się do tego ogrodu. 
Był jednak na tyle 
przestronny, że można się w nim ustrzec przed klaustrofobią. Choć spoza zieleni 
zewsząd 
wyzierały ugrowe ściany, jak zakrzepła i krew, którą ugier zawsze przypomina. 
Bowiem wszystkie j 
te mury i gmach były z solidnej, rdzawej cegły, jakiej dziś się już nie wypala. 
Tak odpornej na 
destrukcję, że tylko wznosić katedry, cerkwie, tiurmy, kazamaty, piwnice i 
koszary. Stać to będzie 
wiecznie. A tak czy owak odziedziczą to wszystko obłąkani. Słońce szczodrze 
zalśniło w szybach, 
więc odwróciłem oczy. Nagle ujrzałem w rogi ogrodu starą altanę z drzewa 
sczerniałego od słot i 
zamieci. Zdobna, lecz swojska, w całkiem niezłym guście Przedziwne, lecz było w 
niej coś 
sakralnego. Wieńczył jął strzelisty dach, na którego szczycie czegoś mi 
brakowało.. - Słuchaj, czy 
to nie była kaplica? - zwróciłem się do Heleny.
- Nareszcie się odezwałeś! - Ale nie uważasz, że to kaplica? Tam mógłby być 
ołtarz, popatrz.
- Nie wiem! - poruszyła się na ławce. - Zrujnowana buda... Tu jest kościół, 
chyba możesz tam 
pójść, jeśli cię to interesuje... A teraz wypij i zjedz, co przyniosłam.
Pochwaliłem kanapki, ciasto, jabłka, wszystko pochwaliłem. Jadłem i chwaliłem. Z 
prawdziwym apetytem. I sam też chciałem się pochwalić, jaki znów jestem zgrabny, 
bo ręka 
spisywała się wspaniale, jak za dawnych czasów. Więc kiedy Helena chciała mi 
podać do wypicia, 
do ust, kubeczek z herbatą, powiedziałem, że dzięki, nie trzeba. I złapałem go 
sam. Przez chwilę 
było dobrze, doniosłem do warg kubeczek od termosu, lecz zanim upiłem, ocknął 
się ten diabelski 
paroksyzm, gwałtowny skręt nadgarstka skompromitował mnie z bezczelną 
złośliwością. 
Ochlapałem się gorącą herbatą! Helena odskoczyła ode mnie, lecz za późno, bo 
opryskałem jej 
wiosenną sukienkę. A moja kurczowo zaciśnięta ręka wciąż się trzęsła, dopóki 
Helena nie 
pochwyciła mi kubka z dłoni. Coś fatalnego. Musiało to zrobić okropne wrażenie, 
ale moja żona nic 
nie powiedziała.
- Raptem spostrzegłem, jaka jest mizerna. Jakby mi się dopiero teraz oczy 
otworzyły - na jej 
zabiedzoną twarz. Czyż możliwe, żebym w ciągu wielu wizyt patrzył na nią i 
niczego nie 
dostrzegał? Ależ tak, mój ty Boże, prócz siebie nie dostrzegałem nikogo i 
niczego! Mogłaby się 
spalić na moich oczach! Byłem impregnowany jak zimny drań, poza mną nic mnie nie 
wzruszało. A 
teraz siedzę półżywy z rozpaczy, ściskając poręcz ławki, nie mogąc oderwać 
spojrzenia od twarzy 
mojej żony, wyostrzonych rysów, cieniów, śladów tego, co ją pustoszyło. Ze 
wszystkich, 
tworkowskich przeżyć najcięższe było właśnie to, gdy uświadomiłem sobie, że 
napiętnowałem ją 
swoim obłąkaniem... Mam przed sobą żywe tego świadectwo. Ona się wkrótce spali. 
To ja niszczę 
najbliższego sobie człowieka. I natychmiast ogarnął mnie popłoch. Zerwałem się z 
ławki, zacząłem 
krążyć po ścieżce, tak jak to czynią ci w najgorszym stanie, ci naprawdę błędna, 
których gna lęk i 
strach, bojaźń i trwoga, i niemoc odczuwania czegokolwiek prócz gryzącej 
rozpaczy i popłochu... I 
to wszystko, czego w takiej męce się pozbyłem, na powrót było we mnie, na powrót 
mną 
owładnęło... I znów, jak niegdyś w najgorszej chwili, pomyślałem: będę krzyczeć, 
będę krzyczeć!... 
Po czym cię zwiążą, przywiążą, dowiążą, zawiążą... Popłyniesz, popłyniesz... I 
wtedy ją dobijesz! 
Spojrzałem za siebie. Siedziała skurczona na ławce. Patrzyła w ślad za mną. A 
ja, z wielkim 
szumem w głowie, czułem, że się chwieję w rozchełstanym, trzepoczącym szlafroku. 
Za dużo 
świeżego powietrza! I raptem porznąłem, że to wiatr. To drzewa szumią, a nie 
odurzona głowa. To 
jesion. To klon. To kasztan. Ten, pod którym stoi ławka, wielki kasztan. Skoro 
go widzisz, a mogłeś 
nigdy nie zobaczyć, to znak, że tu jesteś, że naprawdę na to sobie zasłużyłeś. 
Jesteś w ogrodzie. 
Wygrzebałeś się. Wyobrażasz sobie, co ci się udało? Nic to, że łydki ci drżą, 
pewnie, że jeszcze 
jesteś słaby... Byle co może wtrącić cię w popłoch, ale nie w szaleństwo, jeśli 
nauczysz się 
czerpać z doświadczenia, z obłąkania, któremu tak wiernie i tak długo służyłeś. 
Czyżby w tym 
ogrodzie odwracały się role? Chyba tak... To, czemu służyłeś, może odtąd służyć 
tobie. Zauważ, 
monologujesz sam ze sobą, a nie z Dostojnym Rozmówcą czy syberyjskim lekarzem, 
czy 
kimkolwiek innym niż ty sam. Stoisz o kilkanaście kroków od ławki, na której 
czeka twoja żona, i 
wiesz, doskonale wiesz, że zaczynasz się uśmiechać... I doskonale wiesz, 
dlaczego! Nie tylko 
dlatego, że akurat ci przyszło na myśl, jak niezmiernie wytrzymałe umieją być 
kobiety i jak my nie 
umiemy docenić ich wytrzymałości, nie mającej nie wspólnego z poświęceniem, lecz 
tylko z 
miłością - opiekuńczą czy jaką sobie chcesz. I los cię pobłogosławił właśnie 
taką kobietą. Więc 
wracaj do niej, bo czeka na dobre słowo. A twoja kontuzjowana ręka, mimo drobnej 
kompromitacji, 
jest znacznie sprawniejsza, wiesz o tym. Mój właśnie o swojej ręce. Nie jest tak 
źle. Muszę jeszcze 
poćwiczyć...
- Dobrze, ćwicz. Tylko mi więcej nie urządzaj prysznica z gorącej herbaty! - 
zaśmiała się cicho 
Helena. Sama widzę, że jest stokroć lepiej... Cierpliwości, tylko się nie 
denerwuj,.. Ręką władasz 
dobrze, kiedy nie zwracasz na to uwagi! Chciałeś mi zrobić przyjemność i tak się 
tym przejąłeś, że, 
zrobiłeś mi prysznic! Nic się nie stało.
Widzisz jej śliczne zęby? Zęby, usta, oczy, włosy? Masz taką piękną żonę, że 
możesz sobie 
pozwolić na brzydkie kochanki... Co za kretyńskie myśli chodzą mi po głowie! 
Pokaż ręce - mówi 
Helena.
Ogląda moje dłonie, skóra na grzbietach spierzchnięta, spękana, na kostkach 
spękana do krwi 
i brud się wżarł. Teraz to widzę, gdy Helena ostrożnie dotyka palcami, jakby nie 
wierząc, że moja 
dłoń może być aż taka szorstka. To są brudne, okropnie zaniedbane ręce, z 
niechlujnymi, 
wyrośniętymi paznokciami, które dawno zżółkły... Te paznokcie trupem pachną, cóż 
dziwnego, 
skoro rosną i rosną w długi czas po śmierci. Och, to wiem, że umarłem z 
kopytami. Agonię mam 
poza sobą. A tu tworkowski rajski ogród. Smyczki traw, ptasie świergolenie, nad 
głową kasztan 
szumi alleluja. Jakże ja się odnajdę w tym rzeczywistym świecie? W tym dawnym, 
nowym świecie, 
do którego przychodzę, wracam z takimi brudnymi rękami! Ze wszystkich sił 
szukałem siebie, więc 
wracam brudny, niechlujny i słaby. Żebrakiem wracam jak Odys. Pełen lęku, że w 
waszym 
trzeźwym, racjonalnym świecie, który się przede mną otwiera, byle co może mnie 
zdmuchnąć! 
Któż by pomyślał, że szukając siebie nabawię się takich brudnych rąk? Może i 
wszystek jestem 
taki? Plugawy i odrażający! - Chodź pod kran - mówi Helena. - Najpierw je 
wyszorujemy, a potem 
doprowadzimy do porządku! Jest przewidująca. Przyniosła ze sobą ręczniczek i 
pachnące mydło. 
Widocznie dawniej zwróciła uwagę na stan moich rąk. Na moje niechlujstwo, 
którego nie 
dostrzegałem! Noszę wyplamiony szlafrok i przepoconą piżamę, sam nie wiem, jak 
dawno nie 
zmienianą, bo łaźnia powinna być dopiero w najbliższy czwartek. Tak, w 
najbliższy czwartek.
A kran sterczy pod ślepą ścianą pawilonu. Helena od razu go wypatrzyła, a ja nie 
zauważyłem. Idziemy tam przez świeżą, soczystą trawę, ugina się jak murawa 
boiska. 
Rzeczywiście, jest tu i boisko do siatkówki, dwa słupy stoją, ale jeszcze bez 
siatki. Mosiężny kran 
na długiej żelaznej rurce sterczy ze studzienki pod murem. Tłoczy się tam kilku 
moich towarzyszy, 
którzy na przemian piją wodę. Odbiegli od swoich gości i rodzin usadowionych na 
ławkach. I 
łapczywie piją, spłukując neuroleptyki, bo po tych lekach okropnie zasycha w 
ustach, język 
kołczeje i wnet zamienia się w wiór. Nawet gadać z bliskimi nie można. Tę 
dokuczliwość mam już 
poza sobą, prawie mnie nie gnębi, widocznie mocno obniżyli mi dawki. Wyjaśniam 
Helenie, że moi 
koledzy powinni mieć pierwszeństwo, więc czekamy cierpliwie, aż zaspokoją 
pragnienie. Niektórzy 
piją na wesoło, niektórzy na ponuro. Niektórzy] elegancko, a niektórzy mlaskają 
i chłepczą. 
Przyglądając się stoimy na uboczu.
- Koledzy? To nie są żadni twoi koledzy! - Mówi Helena stanowczym tonem. - 
Kolegów 
zostawiłeś tam dokąd wrócisz! - Co ty powiesz?- odparłem zapalając papierosa, 
przyniosła mi 
świeże ekstra mocne i nie mogłem się nimi ,nacieszyć. - Więc to nie są żadni moi 
koledzy... 
Ciekawe, co mówisz, - Tak, bo prawdziwych kolegów masz tam... Nie rozumiesz? , - 
Nie.
Spojrzała na plugawego draba, który nabierał wody w ręce i chlustał na 
zarośniętą twarz, 
rozchełstany do pępka. Prychał na wszystko wokół.
- Sylwek Kolos - powiedziałem. - Wybitny...
- Dobrze wiem, kto to jest! - tupnęła bucikiem. - I mam już dość tego! Nie 
będziemy tu czekać 
do usranej śmierci! - Oni chcą pić - powiedziałem.
- A nam czas ucieka! - odparła, ale nie wyprosiła prychającego Sylwka spod 
kranu. Złośliwe 
spojrzenia które jemu się należało, zatrzymała na mnie. - Widzę że jest ci 
dobrze wśród tych 
wybitnych... mitomanów Przyzwyczaiłeś się... A wiesz, że będziesz musiał stąd 
wyjść i będziesz 
musiał się odzwyczaić? Szkoda, że zapomniałeś o swoich prawdziwych kolegach...
- Rzeczywiście! Moi prawdziwi koledzy... - Uśmiechnąłem się drwiąco. - To 
dlaczego żaden z 
nich mnie ni odwiedził? - Bo sam tego nie chciałeś! Zabroniłeś. Nie pamiętasz? - 
A co? Miałem 
moich czcigodnych kolegów zapraszać do domu wariatów? - spostrzegłem, że zgasł 
mi papieros. 
To są wrażliwe dusze, najlepszy dowód... - mówiłem zdmuchując zapałkę. - A do 
czubków 
każdemu droga wolna! Właśnie. Wiesz, kto cię chciał odwiedzać? - wymieniła tak 
dźwięczne i 
znane nazwisko, aż mi się zdało nie możliwe. Bo to było tak, jakby chciał tu 
zajrzeć jeden z 
piękniejszych bardów ojczyzny naszej. Powszechnie mówiło się o nim - ten 
ostatni, co tak 
poloneza wodzi! Zdobywałem się na ironię, gdyż rzeczywiście poczułem się 
wzruszony. 
Ostatecznie też byłem reporterem.
- To bardzo pięknie z jego strony - powiedziałem. - Do końca ciekaw życia... 
Taki wybrał sobie 
zawód.
- Byłoby mu przykro, gdyby to od ciebie usłyszał - powiedziała cicho Helena.
- Może... Nie wiem. No tak. No i co? - Podziękowałam mu, wyperswadowałam... Tu 
daleko, a 
przecież to już bardzo sędziwy człowiek... No, rzuć tego peta! Myjemy się! - 
pociągnęła mnie za 
sobą pod kran, okazało się, że ma przy sobie również szczoteczkę, którą 
namydliła i szorowała nią 
moje zaniedbane ręce. - A przy okazji poflirtował ze mną... Trochę nie dosłyszy, 
telefony kiepskie... 
I wyszło nam cudowne qui pro quo! Otóż skarżył się na dolegliwości w nodze... 
Więc ja na to, że 
prędko miną te dolegliwości, tak mu życzę... A on: "Co? Pożądliwość i?... Pani 
mi życzy, żeby tak 
prędko minęły?..." I przeląkł się. "Nie pożądliwości! - wołam. - Tylko..." 
"Tylko... co?", pyta. I 
zaśmieliśmy się oboje.., - starała się szorować moje ręce jak najdelikatniej, a 
ja starałem się nie 
syczeć, choć strasznie piekły, zmywała je już po raz trzeci. - Więc wadzisz, 
jakich masz przyjaciół? 
Wokół nas zebrała się już gromadka spragnionych, choć chyba więcej było 
ciekawskich, coś się 
działo - kobieta myła mężczyźnie ręce. W Tworkach jest rozpaczliwie nudno, tak, 
przeraźliwie 
nudno, prawie każdy powtarza, że nudno, niektórym nawet w ogrodzie było nudno, 
więc jeśli byle 
co się dzieje, zaraz budzi się ciekawość. Przeto stali przyglądając się, jak 
żona mężowi myje ręce. 
A wśród nich dziadek Te-te-te-te, któremu się to bardzo spodobało. Zamrugał do 
mnie.
- Da papierosika? - Później. Teraz jest mycie! - burknąłem. - Chyba widzisz, 
dziadku, do 
cholery! Ten tłumek gapiów od razu mnie zirytował. Zawsze włażą w cudzą 
intymność! Oczywiście 
indyczyłem się bez sensu. Ciekawe, jak można zachować intymność na środku placu 
obstawionego ławkami pełnymi gości z miasta i pacjentów. Tylko że ci dranie 
przybiegali się gapić! 
Helena jakby na nich nie zwracała uwagi, zajęta namydlaniem i płukaniem moich 
rąk. A dziadek 
przyglądał się wręcz zauroczony i - te-te-te-te!- z cicha terkotał po swojemu. 
Otóż na to wszystko 
diabli mnie brali, więc syknąłem do Heleny: - Prędzej, no, prędzej! -Nie ma 
prędzej! Muszą być 
wyszorowane do czysta! - odrzekła. - Nie wetrę ci gliceryny w niedomytą skórę! - 
I nie domyjesz 
zimną wodą!...
Nie miałem sposobu na upór Heleny, jeśli już się do czegoś brała, to zawsze 
robiła to 
skutecznie i widać było, choć się nie przyznawała, że w pewnych dziedzinach, jak 
redagowanie 
książek, adiustowanie, sprzątanie, gotowanie, no i mycie - nie ma sobie równych, 
bo nikt tego 
lepiej od niej nie zrobi.
Staliśmy schyleni nad kołem cembrowiny, woda pluskała d(c) płytkiej studzienki, 
pryskając po 
nogach. Gapie trzymali się krok dalej. Tylko dziadek zazierał ciekawie, jak 
stary indyk z długim 
czerwonym nosem. Widać bardzo g(c) frapował(c) obmywanie rąk. W obłąkaniu 
człowiek łatwa się 
dopatruje we wszystkim czegoś znaczącego, symbolicznego, sakralnego, dostrzega 
to niemal w 
każdych okolicznościach, a cóż dopiero w obmywaniu rąk, które; posiada od wieków 
wieloznaczną 
symbolikę, podniosłą i przyziemną, wspaniałą i straszną, skojarzoną nie tylko z 
eucharystią, 
jedzeniem, mozołem czy Piłatem, ale również z zabójstwem i krwią... W obmywaniu 
rąk jest 
symbolika tak niezmiernie bogata, że tylko ktoś taki jaki Freud, oślepiony 
seksem, mógł to 
strywializować, przeinaczając sacrum w wierutną bzdurę! Więc nie wiem, co 
powodowało 
dziadkiem i jakie w nim ocknęły się grzech, czy przypomnienia. Natomiast we mnie 
ocknęła się taj 
czarna godzina, gdy porwałem z biurka przycisk z zamiarem ugodzenia ostrym 
kantem w sam 
kark... Ten, który teraz łagodnie schylał się przede mną, gdy Helena myła moje 
ręce! A dlaczego 
czyniła to na oczach tych wszystkich gapiów? Z całkiem prostej przyczyny. Otóż 
dlatego, że 
okazały się zaniedbane i brudne, tak jak ja swego czasu okazałem się tropiony i 
osaczony, do 
głębi duszy obłąkany! Więc wymierzyłem przycisk w najbardziej bezbronne 
miejsce... Tam gdzie 
lubiłem całować! Idealnie tam. Dobrze, więc spróbujmy dojść prawdy, rozliczmy 
się teraz... Nad tą 
tworkowską sadzawką. Dobrze, zacznijmy od tego, że nie mam w pamięci ani jednej 
krzywdy, 
którą by mi Helena wyrządziła. I nie mam bliższego sobie człowieka. Zawdzięczam 
jej więcej, niż 
ktokolwiek może o tym wiedzieć. Przecież - gdyby nie ona, nie miałbym po co ani 
do kogo wracać 
ze swojej wyprawy do granic obłędu... Teraz pluszcze zimna woda, aż mi palce 
kostnieją.
I myślę, że chwytając za ów przycisk ż kutego żelaza widać chciałem odciąć sobie 
ostatnią 
szansę powrotu... Dziś dobrze wiem - dlaczego! Dziś jest bardzo piękny dzień, 
bardzo dużo 
słońca. I bardzo ciężko pomyśleć, że znów będę musiał dawać sobie radę ze 
światem. Nie 
umiałem tego, rzecz oczywista, ale chyba, żeby to umieć, nie wystarczy ani 
inteligencja, ani spryt, 
ani przystosowanie. Trzeba jak najwięcej znać siebie - czyżby to nie był 
bezwzględny warunek? I 
odwaga - jako wiedza o tym, czego należy się bać... Chodzi o przycisk, przycisk 
na moim biurku! 
Jakże tu strasznie namącił Sokrates, który tak zapada w młodzieńcze umysły ze 
swoją "wiedzą 
niewiedzy", ze swoim: "wiem, że nic nie wiem", a więc mam szansę wiedzieć 
wszystko, znaleźć 
prawdę powszechną, i ze swoim pytaniem podstępnym, nakazem: "czyż nie wstydzisz 
się dbać o 
pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się 
najlepsza?" Wszak 
ludzie dążą do szczęścia i do pożytku... Młodzieńczy umysł połyka Sokratesa 
natychmiast, 
zatruwając się cykutą na całe życie! Większym był Sokrates gorszycielem, niż 
ateńczykom się 
zdawało. I sam zgotował sobie ucieczkę w śmierć... Tworkowskim zbiegiem 
okoliczności wiem już, 
kogo mi przypomina dziadek Te-te-te-te, łysy i kostropaty. Przypomina mi 
Sokratesa. A jego 
terkotanie jest wieczystą karą, którą ponosi za swoje myśli. Tak jak porażenie 
mięśni stało się moją 
karą za przycisk. Teraz o tym wiem, Sokratesie. Bo poznaję siebie... To jedno, 
co warto robić na 
ziemi, Kritonie, zamiast poświęcać Asklepiosowi ostatniego koguta, jeśli mamy na 
względzie 
powszechny pożytek... Dobrze, ale teraz, kiedy wracam, kto; idzie w stronę 
obłąkania - ja czy 
świat? - Wystarczy. Masz rację, że trudno bez ciepłej wody... - powiedziała 
Helena przerywając 
ablucje. - Na dziś wystarczy... Skończone.
I zarumieniona spojrzała na mnie. O Helenie dał(c)by się powtórzyć to samo, co 
Anioł Ślązak 
powiedział o róży. Róża nie posiada przyczyny: kwitnie, ponieważ kwitnie,.
Wtedy poruszył się dziadek.
- Pani.. - powiedział. - A mnie?... - i wyciągnął ręce.
A to łotr, domagał się, żeby mu je umyła! Nie przypuszczałem, że coś podobnego 
zaświta mu 
w zeskleroziałej łepetynie... Zaskoczył mnie tak, że nie zdołałem w czas 
zaprotestować. Podetkał 
te swoje pomarszczone dłonie całe w wątrobianych plamach. I już Helena żwawo 
myła mu ręce. 
Nieopatrznie to czyni! Bo ja ich znam tych swoich towarzyszy, zaraz każdy będzie 
się domagał 
tego samego. I gotów wpaść w furię, jeśli mu się odmówi.
- Dziadkowi nie zimno? - spytała Helena szorując jego ręce pod strugą z kranu.
- Te-te... nie, nie, nie! - zamlaskał zadowolony.
- Tak ciepło jest dzisiaj? - O, te-te-te-te... ciepło, ciepło.
- To myj nogi! - zwróciła się do mnie.
- Co takiego? - Raz, dwa - rozkazała. - Tymczasem myj nogi. Na nogach masz też 
paznokcie! 
Dziadek mówi, że ciepło dzisiaj, a jak dziadkowi ciepło, to tobie tym bardziej! 
Prawda, dziadku? - 
Oj, prawda, prawda, prawda...
No i myjemy rączki, Sokratesie! Na to ci przyszło, za twoją pychę i wymyślne 
oszukaństwa! 
Tak, bo nie jest jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe, i być 
sprawiedliwym! W tym sęk, że 
nie jest!... Podkasałem nogawki piżamy i przyjrzałem się swoim stopom tak 
zwędrowanym i tak 
strasznie brudnym, że czym prędzej dwiema piętami wskoczyłem do płytkiej 
studzienki. I od razu 
przypomniał mi się górski potok. Biały potok, w którym kiedyś w okresie 
narzeczeństwa, gdyż 
wtedy praktykowało się jeszcze narzeczeństwo, kąpaliśmy się z Heleną, bo trzeba 
było wariatów! 
Woda gryzła do szpiku kości. Ale cieszyłem się, że mi się to przypomniało! 
Albowiem dzięki temu 
wiedziałem, Sokratesie, że wracam do rzeczywistego porządku, gdyż siedząc na 
brzegu 
cembrowiny, przebierając w wodzie palcami, myję własne nogi, zaraz osuszę, 
wstanę i pójdę, a 
wcale nie przygotowuję się do mycia nóg tej całej zgrai wzorem Pana naszego, 
Jezusa Chrystusa, 
co mogłoby mi się zwidzieć, gdybym pozostał wierny sobie, czyli obłąkany! O, 
nie! Za chwilę 
wstanę, pójdę i kwita! Ale teraz, kiedy wracam, ponawiam swoje pytanie: kto 
idzie w stronę 
obłąkania - ja czy świat? Otóż z całą pewnością nie ja!... Więc podobnie jak 
dziadek, który miał już 
umyte ręce, uśmiechnąłem się ze szczęścia. Zegnaj, Sokratesie. Wytarłem 
spiesznie stopy 
ręcznikiem i zanim którykolwiek z amatorów zdążyłby podskoczyć z prośbą do 
Heleny, schwyciłem 
ją za rękę i zabrałem znad tworkowskiej sadzawki.
Powróciliśmy na ławkę pod kasztanem. Mówiliśmy o naszej córce, Jo, która 
przyznała się 
żonie, że chce zostać malarką, co ucieszyło mnie i ubawiło zarazem, gdyż 
pamiętam: jedyna 
rzecz, jaką potrafiłem narysować w szkole, to była palma kokosowa, którą wszyscy 
poznawali, ale 
co pod nią siedzi, tego nikt nie potrafił rozpoznać, Moja palma odznaczała się 
symetrycznością, w 
końcu doprowadzoną do perfekcji. A całe życie nie cierpiałem symetrii... Więc Jo 
miała talent nie 
po mnie, chwalić Boga - Ale niech jeszcze tu nie przychodzi - poprosiłem Helenę. 
- Jeszcze nie 
czas, za miesiąc.
- Tak długo chcesz tu być?! - zawołała.
- Dopóki nie przestanie być krucho! - odparłem bardzo spokojnie.
- Krucho?...
- Nie ze mną. Ze światem.
Spojrzała spłoszona. I to natychmiast mocno zabolało. Nawet najbliżsi tak patrzą 
podejrzliwie 
na człowieka stąd-Budzi się w nich obawa, że on .bredzi. Kiedy on tylko 
posługuje się skrótem. 
Trzeba się bardzo wystrzegać tego na przyszłość. Zwłaszcza tam, kiedy wrócę 
między 
"normalnych", aby odzyskać ich zaufanie do moich pięciu: klepek.
- Heleno, zaraz ci to wyjaśnię... - pospieszyłem na] odsiecz swojej dobrej 
reputacji. - Widzisz, 
to jest tak, że trochę się go lękam... Ten świat, do którego mam wrócić, jest 
jeszcze, no wiesz, taki 
kruchy... Niech się ustali. Niech dobrze okrzepnie. I wszystko będzie w 
porządku. Rozumiesz? - To 
już tyle miesięcy! - westchnęła. - I chcesz tuj jeszcze dłużej być? Człowieku, 
ale przecież prędzej 
czy; później...
- Oczywiście - przerwałem. - Pamiętaj, że po zwykłej chorobie rekonwalescenci 
uczą się 
chodzić... Też im krucho pod nogami! A cóż dopiero nam? - Ty mów o sobie.
- Więc właśnie mówię! O co chodzi? - Nie wolno ci tu wrosnąć! - Ani mi się śni! 
- zaprzeczyłem 
tym gorliwiej, że trafiła mnie celnie. - Heleno, potrzebuję jeszcze trochę 
:zasu... na okrzepnięcie.
- To krzepnij szybko, bo ja już nie mam siły - szepnęła.
Udałem, że nie słyszę.
- Prosta sprawa, Heleno, zrozum... Co nagle, to po diable! Zgadzasz się? Skinęła 
głową. 
Kolorowa głowa, kolorowa. Kolorowa jest moja głowa... Takie bzdury, ni stąd, ni 
zowąd, rodziły się 
w moim mózgu! Raptem nieproszone wyskakiwały spod pokrywki! Wywoływał je byle 
impuls. 
Nawet te niegroźne działały niepokojąco, powodując zdumienie i popłoch. Przecież 
tam siedzi 
jakaś magma, w mojej korze mózgowej. Cóż ja tam nagromadziłem? Pod cieniutką 
błoną intelektu. 
A co się dzieje, co się wyprawia jeszcze głębiej, w siedlisku emocji, zwanym bez 
polotu 
węchomózgowiem? W tym mózgu pierwotnym? Moim mózgu pitekantropa. Czy było to 
tak, że 
najpierw mój intelekt pobudził, podniecił, podrajcował wszystkie drzemiące 
emocje, aż one 
odegrały się na nim, ruszyły wściekłym rojem i musiał tańczyć, jak mu każą, 
oszalały i obłąkany, 
ogłupiały niemal do upadłego? Jeśli tak - a mniemam, że właśnie tak się rzeczy 
miały - to teraz, 
siedząc w tworkowskim ogrodzie pod kasztanem, docieram do sedna mitu o puszce 
Pandory, 
którego istotny sens dotąd mi umykał! Puszka symbolizuje przecież naszą czaszkę, 
głowę! 
Pomyśleć, że Grecy na to wpadli, kiedy nikomu, żadnej nauce, nie śniło się 
jeszcze, by szperać w 
naszym mózgu! Tymczasem, zrobiono z puszki symbol nieszczęść ludzkości, które 
nas trapią po 
dziś dzień. Symbol połowiczny, słuszny i niesłuszny. Wizyjność, symbolika mitu, 
przekraczała 
zdolność poznawczą. Pandora zachowuje się jak krnąbrne dziecko, pali ją 
ciekawość. I popełnia 
zbrodnię przeciwko naturze. Tylko Prometeusz rozumiał, o co chodzi, on jeden 
wiedział, w czym 
rzecz. Przecie to on, sam Prometeusz, radził, zaklinał bratową i brata, żeby pod 
żadnym pozorem 
nie otwierać puszki, najpiękniejszego daru bogów! I oto po tylu wiekach nasze 
nieszczęścia, 
których nawet nie umiemy sobie wyobrazić, dopiero się zaczynają.. Zaczynamy 
grzebać w mózgu! 
No i dopiero przekonacie się, bracia i siostry, co znaczy puszka Pandory! Ja 
miałem jeszcze tę 
przyjemność, że sam zwariowałem...
- Co ty wygadujesz, Krzyś? Co to za przyjemność?... - odzywa się Helena i patrzy 
z 
niepokojem, ja zaś łapię się na tym, że wskutek emocji zdarza mi się wygłaszać 
sformułowaną 
myśl. Trochę mi głupio.
- To tylko żart - mówię.
- A ja nie lubię takich żartów! - rzuca mi szybkie spojrzenie. - Mogę cię ukłuć, 
uważaj! Helena 
jest skupiona, marszczy brwi, bo obcina mi nożyczkami paznokcie, które się 
kruszą. Doprowadza 
je do porządku pilniczkiem, wycina skórę inną parą zakrzywionych nożyczek. 
Przyniosła całe etui z 
odpowiednimi przyborami. Jest staranna, więc manicure stał się bardzo 
skrupulatny Helena 
pochyla się uważnie nad każdym moim palcem.
- Dlaczego mówisz, że chciałeś nas zabić? - pyta zajęta na pozór tym, co robi.
Z wrażenia podskoczyłem na ławce. - Ach, ty wiesz o tym? - Tak. Powtórzono mi... 
- spogląda 
na mnie i spuszcza oczy - Mogę ci powiedzieć, jak się do tego odniosłam. - No, 
właśnie... - bąkam 
- właśnie, ciekawe...
- Ponieważ przekonałam się, że nie umiesz skrzywdzić muchy... - zawstydziła się 
jakby. - 
Więc im to powtórzyłam!... Chwała Bogu, znam cię lepiej od nich. No i tak... - 
zamilkła na chwilę. - 
No i moje zdanie się liczy! - Dziękuję ci, Heleno - mówię czując, jak pieką 
spierzchnięte ręce, 
nasmarowane gliceryną.
- Przestań. Nie masz mi za co dziękować. Lepiej powiedz, skąd ci to w ogóle 
przyszło do 
głowy? - Chyba teraz wiem - powiedziałem po chwili. -I Ale tego nie da się 
jednym słowem...
- Mam czas posłuchać - powiedziała. - Daj teraz nogę! Ja ci to zrobię. Nie masz 
się czego 
wstydzić. Widzą czy nie widzą, to nieważne... - machnęła w stronę innych ławek, 
które obsiedli 
niedzielni goście. - Sam będziesz sobie obcinał paznokcie u nóg, jak ci ręka 
całkiem wydobrzeje. 
Mogę ci to zagwarantować... A teraz gadaj. Tylko siedź spokojnie, nie podryguj. 
Krzywdy ci nie 
zrobię...! No, więc słucham. Milczałem patrząc, jak Helena się mozoli, gdyż 
paznokcie 
zrogowaciały, takie zżółkłe, twarde, zakrzywione. I znów przypomina się trup, 
któremu paznokcie 
nadal rosną prawem biologicznego rozpędu! A spod pokrywki znowu nieproszona 
wyskoczyła 
myśl, że w tychże zwłokach ruch plemników wcale nie ustanie, dopiero w wiele, 
wiele } godzin po 
śmierci! W ogrodzie, w słońcu, w tych okolicznościach - myśl całkiem bzdurna, 
niedorzeczna. 
Tylko i wzdrygnąć się na nią. Albo trzy razy za siebie splunąć. - Nie mów, jeśli 
tak ci ciężko... - 
odezwała się Helena na moje milczenie.
- Nie, to nie to... Tylko, widzisz, nie wiem, od czego zacząć...
- Od sedna - powiedziała. - Masz cholerne odciski. Trochę powycinam...
- Dobrze - odparłem. - Więc posłuchaj. Dniem i nocą prześladował mnie taki 
widok: krew na 
twoich włosach... Na samym ciemieniu i z tyłu głowy... Ty masz złote włosy. 
Wiedziałem dobrze, że 
to są twoje włosy...
- I na nich ta krew... Skąd? Dlaczego? Nie wiem, tylko czułem, że jestem temu 
winien... Tak 
dniem i nocą, tak raz po raz - długo to wracało, tak uporczywie, że była to 
istna udręka... 
Pragnąłem się jej pozbyć za wszelką cenę... Inaczej zadręczyłbym się, jak ten 
chłopiec, któremu 
matka umierała kilka razy na dzień, choć żyła! Był z nami taki jeden, ty 
rozumiesz? A ja już nie 
wytrzymywałem. Nie widziałem innego wyjścia, więc się pozbyłem...
- Mówiąc im taką rzecz? - spytała Helena z przejęciem.
- Tak. Skoro już zdobyłem się na takie wyznanie, poczułem się wyzwolony... - 
Więc naprawdę 
chciałeś mnie zabić? - pyta Helena nie odrywając się od swego zajęcia, trzyma 
akurat mój mały 
palec u prawej nogi i obcina paznokieć.
- Nie wiem... A ten przycisk, pamiętasz? Milczy, spoziera na mnie, odwraca oczy. 
Ale tym 
krótkim spojrzeniem prosi: zapomnijmy o tym. Co było, to było, zapomnijmy o tym! 
Uczyniła to 
instynktownie. Widzę, że pamięta, lecz nie chce do tego wracać. To musi być dla 
niej cięższe, niż 
sobie wyobrażałem. Choć nie brak jej odwagi i siły charakteru, wybrała unik. 
Żywo stwierdza, że 
tak jest niewygodnie, niewygodnie jej w ten sposób obcinać mi paznokcie, więc 
przykuca, 
przyklęka obok ławki, na której opieram stopę. Nachyla się i znowu mam przed 
oczami odsłonięty 
kark, idealnie to samo miejsce! Złoci się puszek. Teraz go dostrzegam. Łagodnie 
się złoci na 
gładkiej skórze.
- Ale podobno... - odzywa się Helena z wahaniem w głosie, widać bardzo ją to 
dręczy, gdy mi 
obcina paznokcie, ręce jej wyczuwalnie drżą. - Podobno tyś im powiedział, że 
chciałeś... zabić 
mnie i Jo?... W ten sposób mi to powtórzono.
- Tak, powiedziałem.
- I to ci przyniosło ulgę? - Tak, natychmiast... w każdym razie wkrótce 
przyniosło prawie 
zupełną ulgę.
- Masz straszną wyobraźnię.
- Gorzej - powiedziałem zasłaniając oczy.
- Bo pomyślałeś, że tyś nas stworzył i ty masz prawo nam życie odebrać? - Coś w 
tym. 
rodzaju. Słowo staje się ciałem, literatura życiem. Koszmar. Starczy uwierzyć, 
że jesteś 
demiurgiem, natychmiast doprowadzisz do zbrodni... Pamiętasz! Raskolnikow 
popełnił ją 
rzeczywiście... Ja tylko w świadomości... Ale najpierw trzeba popełnić zbrodnię 
dla niej samej, na 
własnej świadomości, a reszta to już konsekwencje... Ohyda ta sama i 
cierpienie... I niemożność 
wywikłania się z tego... I jedyny ratunek to odsłonić własna twarz... Strącić 
tego zbrodniczego 
bubka, tego koszmarnego "aere perennius", strącić bliźniemu, najbliższemu 
człowiekowi, pod 
nogi... Może zechce zrozumieć i przebaczyć.
Helena przestała zajmować się moimi paznokciami, odłożyła nożyczki, usiadła na 
ławce. 
Kryjąc twarz w dłoniach, zastanawiała się chwilę.
- Słuchaj, Krzyś. Ty się bałeś, że jeśli ciebie zabrakł nie to my zginiemy, nie 
damy sobie rady? 
- No, z pewnością tego też się bałem.
- Rozumiem. I przeczuwałeś, miałeś takie przeczucie! że wkrótce czeka cię 
śmierć? - Do 
pewnego stopnia. Ale broniłem się, chciałem żyć. Dopiero tutaj, jak mnie 
związali, miałem dość. 
Dość na zawsze.
- Tyś o mało nie umarł, Krzyś.
- Tak, wiem o tym, - A wiesz, dlaczego? - spytała cicha Helena.
- Wiem. Bo chciałem umrzeć.
- Tak... - westchnęła moja żona. - Tak mi to przedstawiono... A wiesz... - 
zawahała się - wiesz, 
co wtedy pomyślałam? Twoja woła. Chcesz umrzeć, to umieraj. Tak pomyślałam, 
Krzyś - 
schwyciła mnie za ręce.
- Dziękuję, że mi to mówisz - rzekłem. - Inaczej nie mogłaś pomyśleć... Bo to ty 
jesteś 
prawdziwa, czego o twoim mężu nie można było powiedzieć... - uśmiechnąłem się.
I na oczach tworkowskiego tłumu bezwstydnie pocałowaliśmy się na ławce. Wszyscy 
widzieli, 
nic nie rozumieli, jak to zwykle nie tylko w Tworkach bywa.
Wkrótce pokazał się w ogrodzie nasz pielęgniarz, dając znaki że pora kończyć 
odwiedziny. 
Helena go nie widziała, znów przykucnąwszy z nożyczkami przy moich stogach a ja 
miałem go w 
nosie, choć był to nasz watażka, pan Władzio, od niedawna mój wierny przyjaciel. 
Wspomnę 
później Helenie, że jestem mu winien za postrzyżvny, a ona mi zostawi pieniądze. 
Na razie 
wolałem kontemplować jej włosy i kark. Nie miałem jeszcze śmiałości! ich 
pogłaskać. _- Ale ta 
historia wcale się na tym nie kończy... - odezwałem się raptem przelękniony, ze 
pielęgniarz 
wkrótce nas przepędzi, a ja nie zdążę opowiedzieć tego, co chciałem. Historia o 
włosach, twoich 
włosach i krwi... Więc im to powiedziałem, wiesz, zrobiłem to wyznanie... Ulga, 
była wyraźna ulga, 
choć jeszcze nie zupełna. Ale później, pewnego wieczoru, przypomniała mi się 
złota peruka... - 
peruka? - zdumiała się Helena i spojrzała na mnie dziwnie. - O czym ty mówisz? - 
Złota peruka. 
Widzisz, jedna z tych lekarek czy laborantek miała ją na głowie. Druga też 
miała, ale zdjęła, gdyż 
było jej gorąco, one się wtedy bardzo namęczyły nad tą moją ręką... A właśnie im 
powiedziałem to 
o sobie...
- Co? - zgubiła się Helena, - Ach, to! Rozumiem.
- Otóż mówię ci, któregoś wieczoru przypomniała mi się złota peruka... I 
znienacka 
przypomniało mi się cos jeszcze... Coś takiego, co przydarzyło się wiele, wiele 
lat wstecz, tak 
strasznie dawno, nieprawdopodobne... Złote włosy zbroczone krwią! Włosy jak len, 
pamiętam...
Zdawało mi się, że Helena, kończąc mi pedicure, słucha jednak uważnie. W każdym 
razie sam 
byłem pełen emocji.
- Dasz wiarę, co mi się przypomniało? Wypadek z wczesnego dzieciństwa!... Miałem 
piastunkę, Paulina, z podgrodzieńskiej wsi, Patila ją nazywałem... Otóż ona 
wpadła do piwnicy i 
rozbiła sobie głowę... To się stało na moich oczach. Krew. Na włosach krew. 
Jakże ja się wtedy 
trząsłem, jakże ja się trząsłem, aż strach... Te złote włosy zbrukane krwią, 
rozumiesz? To były jej 
włosy we mnie przez taki długi, zapomniany czas... Gdzieś tam, zdawałoby się, na 
dnie pamięci. I 
wszystko, co się potem wokół tego namotało... Ta moja dręcząca wina, choć to nie 
ja podniosłem 
klapę do piwnicy, naprawdę nie ja... Ale że przy mnie się stało, przy mnie tam 
wpadła, więc widać 
poczułem się winny, widać człowiek może poczuć się tak strasznie winny, ledwie 
zdoła choć trochę 
od ziemi odrosnąć, i Na całe życie. Coś potwornego! Od tamtej pory, uświadomiłem 
sobie, minęło 
trzydzieści pięć lat... No i rozumiesz, to był wreszcie koniec mojej udręki...
- No to dotknij.. Czego się boisz? - powiedziała Helena schylając głowę.
- Zanim to zrobię, coś ci jeszcze powiem... - rzekłem wyciągając rękę. - Tutaj 
jest czyściec, 
Heleno. Całkowite purgatorium. A ty dzisiaj natrudziłaś się przy mnie tyle, że 
pewnie sama o tym 
wiesz... Mam czyste ręce.
I dotknąłem jej złotych włosów, pogłaskałem po głowie, wiedząc, co czynię w 
swoim szczęściu 
na tworkowskiej ławce, Ano witaj, mój Odysie, zapatrzony w złoty kark Penelopy.
- Zawsze je miałeś... - broniła mnie Helena do ostatka. - Tylko dbaj teraz o 
nie... Myj ciepłą 
wodą. Masz w tubce glicerynę. Smaruj. Chcę, żebyś wyglądał jak człowiek. 
Następnym razem 
przyniosę ci ubranie... Nie wierzysz? Będziesz miał swoje własne! Tak, Krzyś, 
dają ci na to 
pozwolenie... Chcesz niebieski golf i dżinsy? Na dodatek rzeczywiście kwitną 
białe bzy pod 
tworkowskim murem. W parku pod kasztanem? Czy w parku pod platanem? Nie 
pamiętam, 
zawsze mi się plączą słowa starych piosenek, tak jak zawsze stare piosenki 
plączą mi się po 
głowie, trzeba czy nie trzeba. Czasem to żenujące, czasem śmieszne, bo 
sentymentalne, aż 
wstyd. Jak łzy w oczach, kiedy człowiek usłyszy, że na coś sobie zasłużył, że 
wreszcie będzie miał 
coś swojego, własny golf, własne buty, własne dżinsy. O, mój Zeusie! Czyżby i 
własną 
osobowość? - Hej, hej! Wszyscy na oddział!... Porrra! Porra! Pora!. - zakrakał 
pielęgniarz 
potrząsając kruczą głową.
Nazajutrz czy w kilka tygodni później - w Tworkach tak trudno ustalić consecutio 
temporum, 
sekwencje czasu - doktor Łasiczka z błyskiem w oku powiedziała mi, że wreszcie 
zostanę 
wypisany! Może najpierw na przepustkę, ale zaraz potem zostanę ze szpitala 
wypisany! Na tę 
wieść wybiegłem do ogrodu - w nieposkromionej furii! Cudowna pogoda, słońce 
wspaniałe 
Porwałem piłkę do siatkówki, twarda była, mocno napompowana, podbiegłem do 
ślepej ściany 
pawilonu. Z całej siły ciskałem piłką w mur i chwytałem ją na pierś, doskakując, 
odskakując To były 
wstrząsy, kiedy piłka we mnie trafiała, aż zęby szczękały Ale sprawiało mi to 
wielką radość, 
nieprawdopodobną przyjemność... Na moje ruchy, na rytm piłki, nakładał się rytm 
wiersza, który 
skwapliwie, bez tchu powtarzałem: "Słucham i patrzę, oddycham i chodzę.. I nie 
ma zachwyt mój 
granic i końca!... Wszystko jest jasne!. Wszak nawet cień w drodze... Jest synem 
blasku, pochodzi 
od słońca..." Tańczyłem z piłką w rytm tego dionizyjskiego wiersza, piłką o 
ścianę, piłką o pierś, 
wybijając metrum... "I nie ma kresu to bezkresne życie.. Wszędzie żyjące, jedno 
i najkrótsze... 
Wszak z wczorajszego dnia w wiecznym rozkwicie... Wywodzi nowy sen o nowym 
jutrze..." 
Skakałem wspaniale, skakałem cudownie, z taką zręcznością i harmonią ruchów, że 
piłka ni razu 
nie spadła na ziemię, nie odskoczyła w bok, nie skatulała się z .moich rąk na 
murawę. Trafiała 
nieomylnie, prosto w moją pierś, gdzie żył już nowy sen o nowym jutrze! Pod 
tworkowskie 
skakałem niebiosa i twarz poety widziałem z bliska, tak jak wówczas, przed 
siedmioma laty, jego 
niezwykłą męską urodę. Tańczyliśmy razem, on i ja, ja i on - z twardą, dobrze 
napompowaną piłką! 
Pod wspaniałym słońcem...
I nagle - w moich oczach świat się rozszczepił. W chwili, gdy piłka padła mi na 
pierś, 
zadzwoniło, jakby kryształ pękł! I od tego wstrząsu zadrgała w moim prawym oku, 
zjawiła się 
szczerba jak z rtęci! I ogród, drzewa, pawilon, mur, wszystko, wszystko, świat 
cały - rozszczepił się 
i przełamał. Dygotał! Lewe oko było w porządku, tym gorzej dla mnie! Bo w obu 
oczach miałem 
naraz coś strasznego... Obraz dwóch światów, obraz ładu i rozszczepienia... Więc 
najpierw 
schwycił mnie popłoch i natychmiast porwała trwoga... Spojrzałem w słońce, 
drgało, tak jak moje 
oko! Rozszczepione! Słońce rozszczepione! Więc i świat rozszczepiony... Sygnał, 
pierwszy znak 
anihilacji życia! To, co rozwijało się, doskonaliło miliardami lat, doszło do 
swojego apogeum i 
zawraca... Zaczyna zmierzać u samounicestwieniu, w drogę powrotną, od powstania 
do 
zniszczenia białka... A ja? Ja, pierwszy świadek zgrozy? Schwyciwszy się za 
głowę, mokry i 
zdyszany, rzuciłem się do ucieczki! Moje oko z białka drży pod zaciśniętą 
powieką. Tak drży jak 
pierwsze białko, gdy się narodziło, musiało tak drżeć, bo ono wie, co je czeka! 
Półżywy padłem na 
swoje łoże dla gwałtowników. Zamknąłem oczy i postanowiłem więcej ich nie 
otwierać. Ale w 
prawym oku pod powieką wciąż jak memento dygotała świetlista pręga, niby 
błyskawica, 
rozszczepione widmo białka. Zagłada esencji życia, którą na swoje wieczne 
potępienie dojrzałem... 
Tak, bo raptem zaczęły ujadać psy. A może jeden pies. Ten, który znalazł się 
najbliżej, gdzieś za 
oknem... Ujada i skowyczy... To straszne. Tak straszne, że usiłuję poduszką 
zatkać sobie uszy, 
wciskam w nią głowę... I wtenczas czuję, że coś się sączy z kącika moich warg... 
Toczę z pyska 
ślinę, jak ten rozszalały pies za oknem, który przed chwilą dostał wścieklizny? 
Osłupiały spozieram 
na mokrą poduszkę. Rdzaw, plama. Okropna. Brunatna jak to coś, co potrafi po 
śmierci wymknąć 
się z ust umarłym... Nie umiem nad sobą zapanować... Krzyczę. Przerażony tym, że 
krzyczę, 
znowu krzyczę. Milknę i krzyczę. Słyszę, że robi się ruch.
Przybiega Łasiczka. Zdziwiona dopytuje się, co się stało. Łagodnie, wyrozumiale 
się dopytuje. 
Siada na brzegu łóżka. Dotyka mi czoła, gdy ja bełkoczę coś o psie O 
wściekliźnie. I trzęsę się 
cały, dygoczę. .
- Panie Krzysiu, panie Krzysiu - uspokaja mnie No i cóż to się stało? - Boję się 
- powtarzam 
jak dziecko.
- Wiem. Ale czego? - Boję się, że zaraz dostanę wścieklizny! Nie słyszy;; pani 
tego psa? - 
Przecież to nasz kundel, panie Krzysiu... Rozszczekał się, to i przestanie. Nie 
pierwszy raz 
szczeka... Pan się boi psów? Dlaczego? Twarz Łasiczki też jest rozszczepiona. 
Jedna brew wyżej, 
druga niżej. Oczy na różnym poziomie. Ale ona nie pojmie tej koszmarnej 
tajemnicy! Więc dobrze, 
że nie zdradziłem się ani słowem. O tym ani pary z ust, nigdy nikomu. - A to!... 
- pokazuję brunatną 
plamę na poduszce.
- Skąd się to wzięło? - przygląda się lekarka.
- Niestety z moich ust, gdy zaszczekał pies - mówię zdenerwowany.
Spogląda na mnie uważnie, zastanawia się chwilę.
- Pies szczekał s o b i e, a pan drzemał sobie - mówi z naciskiem.
Nie zamierzam prostować, że ona się myli, tak co do psa, jak i co do mnie, wcale 
nie 
drzemałem. Dla wyższych względów słucham jej trzeźwego kobiecego gadania bez 
protestu.
- A nie jadł pan czekolady? Peter, który się przysłuchuje, a jest zaniepokojony 
modni stanem, 
podobnie jak reszta kolegów, wtrąca się w tym momencie.
- Częstowałem go. Jadł. A potem poleciał do ogrodu.
- I długo tam był? - pyta go lekarka.
- No, owszem... - mówi Piotr, zresztą bez przekonania.
- Łgarstwo - oburzam się. - Ani nie jadłem czekolady, ani nie byłem długo w 
ogrodzie... I ty się 
odpieprz, bo nie twoja rzecz! - O czekoladzie możesz nie pamiętać - odpowiada 
Piotr z całym 
spokojem. - Boś schwycił kawałeczek i pognałeś do ogrodu, jakby cię kto na sto 
koni wsadził, 
zaraz jak tylko pani doktor powiedziała, że - zaakcentował mocno - wkrótce 
będziesz wypisany.
Wzruszam na to ramionami, macham ręką.
- Panie Krzysiu - mówi Łasiczka i widać, że jest mocno zafrasowana, nie spuszcza 
ze mnie 
oka. - Z ogrodu można korzystać, ile pan zechce... Ale słońce bardzo mocno pana 
złapało! Nikt 
pana nie ostrzegał? - Nie...;- mówię wolno, zastanawiając się: czyżby ona jednak 
należała do 
wtajemniczonych? I znała ten straszny sekret materii? Skoro wspomina o słońcu? 
Robi mi się 
dziwnie... - Nikt - mówię - nikt, nigdy.
- Więc ja panu powiem, że ze względu na leki, które pan przyjmuje, nie wolno 
przebywać na 
słońcu... A już, broń Boże, opalać się... Bo może być natychmiast porażenie... - 
dotyka mojego 
rozpalonego czoła. - Proszę trzymać się cienia, panie Krzysiu. W ogrodzie jest 
go dużo...
Kiedy tak mówi, a ja widzę jej niesamowite rozedrgane oczy pod zieloną powieką, 
znów 
zaczyna ogarniać mnie lęk, że ona, kapłanka Zeusa, wszyscy ci lekarze - 
dopuszczeni są do 
straszliwych tajemnic, które przed nami kryją, zresztą nie całkiem skutecznie, w 
końcu nie da się 
zaprzeczyć, że to ja wpadłem na taki trop, od którego włosy dęba stają! Trop 
zagłady białka.
Czoło mam mokre, włosy mokre. Spociłem się strasznie. Ona to widzi. Bierze 
ręcznik, ociera 
mi głowę. I zastanawia się, zyskuje czas do namysłu. Bada mi tętno. Z profilu 
przypomina 
Nefretete. Jest piękna i czarna. Barwnikiem przedłuża oczy do skroni. 
Rozszczepia ją całą 
świetlisty zygzak, całą jej ponętność i cały sekret jej biologii. Owuluje, 
ewoluuje ku zagładzie. 
Rozszczepieniu gatunku. Samozniszczenie natura zacznie abovo, od samej kolebki 
życia. 
Pomyślcie - kształt globu jest też kształtem jajeczka! - No i czego pan się tak 
zląkł, panie Krzysiu? 
- pyta lekarka łagodnym głosem.
Patrzę na nią. Drży w moim oku napiętnowana dysharmonią, rtęciowym zygzakiem, 
rozszczepioną spiralą. I umieram z trwogi, gdyż widzę niewyobrażalne! Widzę i 
rozumiem, co to 
znaczy! Ostatkiem przytomności umysłu biorę się w karby. Boże, wiem dość, żeby 
milczeć jak 
grób! Więc czego to ja się lękam, kapłanko Zeusa, nadobna pani doktor? - Nie 
wiem... - łżę z 
premedytacją, bo gdybym się przyznał, nie wypuściliby mnie nigdy z taką idee 
fixe! - Doprawdy... 
Doprawdy nie wiem, pani doktor...
Poddaje się, oddaję w jej ręce. I widać nic lepszego nie mogłem zrobić, gdyż z 
jej twarzy znika 
wyraz napięcia. Jeszcze jest zafrasowana, lecz zaczyna spoglądać na mnie z 
leciutką 
pobłażliwością. Ufa w te długie miesiące kuracji, które mam za sobą. W te 
wszystkie starania 
mądrych pigułek. Tak, tak, to coś znaczy. To nie może pójść na marne. To nie 
mija bez dobrych 
skutków. Każdy klinicysta o tym wie... To widać po samym pacjencie. No i 
wzdycha, jakby jej 
kamień z serca spadł.
- Pan się przeląkł wyjścia ze szpitala, prawda? - uśmiechając się patrzy na 
mnie.
- Wcale o tym nie myślałem...
- Nie musiał pan myśleć! - z delikatną perswazją kładzie mi dłoń na ramieniu. - 
Wystarczy, że 
pan to czuł.... Och, to rzecz poniekąd naturalna... Człowiek się przyzwyczaja, 
wrasta, 
przywiązuje... Dziwne, gdyby było inaczej... Widzi pan w tym coś wstydliwego? - 
Nie.
- To dlaczego nie zgodzi się pan ze mną? Pan jest zbyt inteligentny, panie 
Krzysiu, żeby tego 
nie zrozumieć! - Więc zapadłem na chorobę szpitalną? - Ach, czemu zaraz tak 
kategorycznie?... 
Czy ja panu to Powiedziałam? - spojrzała na mnie z wyrzutem. - A widzi pan! 
Mówimy tylko o 
kłopotach, z którymi da się poradzić... Spadły tu z pana wszelkie obowiązki. A 
teraz trzeb)a będzie 
do nich wrócić... Więc powstaje naturalna obawia, że człowiek im nie podoła... 
Ale skoro umiał pan 
radzić sobie z nimi przedtem, to dlaczego nie potrafi pan teraz, będąc zdrów? 
Jestem przekonana, 
że świetnie pan sobie, poradzi, tylko powolutku, rozsądnie i bez pośpiechu.... 
Nie trzeba siebie 
poganiać. Proszę bardzo, jeszcze trochę może pan z nami zostać... Ale oczekuję 
od. pana, że 
wkrótce sam pan mi powie, kiedy się rozstaniemy... Zgoda? Na razie porozmawiam z 
ordynatorem, żeby pan dostał wolne wyjście... Niech się pan rozejrzy po świecie! 
Tu jest gdzie, 
wędrować, spacerować, tylko mi pan obieca, że nie wyjdzie poza nasze 
terytorium... Aha, i niech 
pan ogląda telewizję. w jadalni jest już telewizor zreperowany... wszyscy nim 
kręcą i dlatego tak 
często się psuje... I niech pan przebywa dużo na powietrzu, ale nie na słońcu, z 
dala od słońca... 
No więc - uśmiechnęła się - dogadaliśmy się panie Krzysiu? Świat nie jest taki 
zły...
- Tak. Ale pani doktor jest rozszczepiona! Słucham?! - przeraziła się. - W moim 
oku.
- W oku? Tak. W prawym oku... Pokrótce opisałem, jak to wygląda: ten rtęciowy 
zygzak -który 
drży, migocze, gdziekolwiek spojrzeć, wszystko rozszczepi -.. Można zwariować.
Ach, to paralaksa! Albo coś w tym rodzaju... - mówi z westchnieniem ulgi. - Nic 
groźnego... 
Nigdy się panu przedtem nie zdarzyło? - Nie, coś takiego nigdy mi się nie 
zdarzyło! - To 
dokuczliwe, wiem. Ale proszę przymknąć oczy, poleżeć cierpliwie albo zdrzemnąć 
się trochę... 
Wkrótce samo przejdzie.
Nic nie rozumiała, tak jak cała medycyna i wszyscy! lekarze, którzy znają się na 
objawach, 
lecz na niczym i więcej. "Co" wkrótce przejdzie, skoro już raz zapadło w 
świadomość? Przeżyłem 
rewelację tak potworną, że nikogo nie wolno mi wtajemniczyć w jej treść. Zaczął 
się proces 
samounicestwienia życia! Stała się rzecz nieodwracalna, więc milczmy o tym. 
Szczodrość natury, 
jej zawsze dla mnie podejrzana rozrzutność, wyczerpała się. Możliwości twórcze 
dawno się 
skończyły. Siłą gasnącego rozpędu trwa j powtórka za powtórką, rozpaczliwa 
multiplikacja, 
zapowiedź schyłku, świadectwo nieodwracalnego regresu. Finis mundi. Finis vitae. 
Natura musi 
tak skończyć. Najlepsza na to dowód, że w najdoskonalszym jej dziele, 
człowiekiem 
wysublimowała się cała niedoskonałość natury. Koniec i bomba. Jeśli sami tego 
nie załatwimy, 
natura prędzej czy później załatwi to za nas. Miliony lat, miliardy lat? 
Niekoniecznie. Sama nas 
nauczyła, że progres jest żmudny i powolny, lecz fegres może być krótki, 
gwałtowny i 
błyskawiczny... Jak rozszczepienie słońca w moim oku! Jak agresja komórki, 
której pomieszał się 
szyfr, kod genetyczny... Trzeba jaśniej? Więc kończy się, co się zaczyna! Tak 
będzie prosto. 
Najprościej.
- No jak? Pomogło trochę, panie Krzysiu? - słyszę łagodny głos lekarki.
Zygzak pod moją powieką szaleje jak w akceleratorze. Męcząc się z tym 
odpowiadam, 
cierpliwie, bez cienia irytacji: - Tak, pomaga. Przymknąć oczy to duża ulga.
- A widzi pan! Wyczuwam zadowolenie w jej głosie, który raptem; przybiera jakiś 
konfesyjny 
ton. Ona naprawdę stara się mi pomóc, biedaczka.
- I tego przestraszyliśmy się, prawda? To nas tak bardzo zdenerwowało?... Mruczę 
niewyraźnie, że tak, że pani doktor trafnie odgadła. Sprawiam jej tym 
przyjemność, więc gotów 
jestem tak pomrukiwać, aby nie psuć nerwów lekarce, skoro mnie mało co pomoże, 
jeśli nawet 
zygzak w oku zniknie, jak się pojawił. Z wiadomych względów niewiele to już da. 
-Więc rozumie pan, panie Krzysiu?... Nie trzeba z byle przyczyny wpadać w 
popłoch... Nic 
panu nie grozi i nie ma żadnych powodów do paniki... Wystarczy, że pan to sobie 
zapamięta... 
Wkrótce wróci pan do sił... I będzie pan korzystać z życia... Żona z córką 
czekają na pana... Ma 
pan dom, rodzinę i pracę, która też na pana czeka...
Nie wyślecie mnie na rentę? A to z jakiego powodu? - żachnęła się. - Czyżby sam 
pan chciał? 
Broń Boże! - podskoczyłem na łożu gwałtowników - A broń mnie, Panie Boże!...
- No więc właśnie! - ucieszyła się lekarka. - Brawo, panie Krzysiu! Nie ma 
żadnych obaw... 
Grunt, że ufa pan we własne siły! Trzeba sobie samemu pomagać, a dzięki temu nam 
pomagać w 
leczeniu... Wtedy będzie dobrze... A ja pomyślałem - szkoda, że mówisz to, pani, 
tak bardzo ex 
post, chyba właściwie po wszystkim... Kiedy masz do czynienia z 
rekonwalescentem, kiedy wiesz 
o tym i cieszysz się, że ten tak trudny pacjent, z którym długo nie umieliście 
sobie poradzić, 
nareszcie wraca do zdrowia... Ten rozkojarzony mózg, z którym genialna chemia 
przecież zrobiła 
porządek. Ten połykacz pigułek, ta gruszka do wbijania zastrzyków. Tak, pani. 
Kuracja się 
sprawdziła, wszystko po waszej myśli... I pozostaje mi tylko wdzięczność 
zahartowanego, 
tworkowskiego pacjenta! Który wraca do domu... A może nie musiałby miesiącami 
zajmować 
szpitalnych łóżek, gdyby mu poświęcono trochę ludzkiej uwagi? - Nie musi pan się 
o nic niepokoić 
- mówi pani doktor kładąc mi dłoń na ramieniu. - Niech pan o tym nie zapomina. 
Jest wielu 
pacjentów w stokroć cięższej od pana sytuacji; nie mają do kogo wrócić...
- Wiem - mówię i mam obawy, że niepotrzebnie to powiedziała, więc otwieram oczy, 
aby 
przekonać się, czy -Młodzieniec z aztecką głową przysłuchuje się naszej 
rozmowie. Ten chłopak 
ma miłość do architektury, która musi mu zastąpić utraconych rodziców, musi go 
uratować... On 
też ma po co wrócić! Nie wolno podkopywać w nim wiary... Więc patrzę i - nie ma 
go! Ani markiza, 
ani Piotra. Wynieśli się wszyscy. Albo tacy dyskretni, albo ona im gestem 
poleciła. Nie zdawałem 
sobie sprawy, że zostaliśmy sam na sam.
- Jak oko? W porządku? - W porządku - kłamię. - Uroda pani doktor podziałała.
- Panie Krzysiu! - strofuje mnie, natychmiast zrywając się z łóżka jak oparzona. 
Spojrzała na 
zegarek. - Pan wie, ile mam obowiązków, i szafuje pan moim czasem...
- Raz na pół roku, pani doktor. Tak czy owak... Bardzo przepraszam.
Usiłuję wstać, jak każą dobre maniery, w dodatku nie-cierpię, gdy kobieta 
spogląda na mnie z 
góry, zwłaszcza że jestem wyższy od większości kobiet. To ja im w oczy zaglądam.
- Proszę nie wstawać, to nie salon. Niech pan sobie, leży i wypoczywa - mówi 
Łasiczka 
kategorycznym tonem, musiałem jej dopiec do żywego, bo patrzy na mnie surowo, 
cała w 
świetlistych zygzaczkach. - Trafił pan do nas, a później, pan pamięta, kiedy 
pytaliśmy, czy nie chce 
się pan przenieść gdzie indziej, do instytutu... wolał pan zostać tutaj. Więc 
teraz nie przyjmuję 
żadnych pretensji...
Zwłaszcza co do podstawowej sprawy. My nie pytamy pacjenta, czy odpowiada mu 
nasz 
sposób leczenia... Sam pan o tym wie. To wszystko. Żegnam.
Zafurkotała spódnicą, białym fartuchem. Zastukały obcasiki eleganckich butków. Z 
poziomu 
łoża dla gwałtowników można zajrzeć pod rąbek spódnicy. Kilkakroć widziałem ją 
nie w kitlu, gdy 
wychodziła czy przychodziła do kliniki, zawsze była szykowna.
- Nie powiedziałem, że nikt mnie tu nie leczył!... - I wołam za nią.
- Przynajmniej tyle!... - nie zatrzymując się w progu rzuca mi przez ramię. - 
Dziękuję! Zostałem 
sam w separatce dla gwałtowników. Kładę się na poduszce. W oku zygzaczki. 
Przestały mnie 
straszyć, tylko irytują. Uświadamiam sobie, że nie pamiętam, aby kiedykolwiek 
jakiś lekarz czy 
lekarka przysiadł na moim łóżku. W ciągu tych sześciu miesięcy. Oglądają 
pacjenta z szybkiego 
dystansu. Cholernie duża klinika. Więc nie mają czasu czy potrzeby? Zapewne 
jedno i drugie. We 
wszystkim wyręcza ich chemia. W myśli, w mowie i uczynkach. A kiedy w 
psychiatrii nie było 
chemii? Do diabła, cóż oni z nami wtedy robili? Ten odziedziczony przeze mnie 
zabytek, moje 
anachroniczne łoże dla gwałtowników, mógłby mi niejedno opowiedzieć... Tak, tu 
można 
rozmawiać ze sprzętem, z chorymi, ze sobą, jeszcze z pielęgniarką. Każda jest na 
dyżurze siedem 
i pół godziny.
Zdrzemnę się, bo jestem znużony. Okazuje się, że w dodatku za słaby, żeby bawić 
się piłką w 
ogrodzie.... Zygzaczki w oku wciąż skaczą. Niech skaczą. Pani doktor nazwała to 
uczenie. Może 
nie są to takie złe zygzaczki? Poskaczą, poskaczą i przestaną. Można powiedzieć, 
że są całkiem 
wesołe.
- Da papieroska?... Papie... te-te-te... eroska? Dziadek jest nieprzyzwoity. 
Eroska! Eroska! W 
dwójnasób nieprzyzwoity. Raz, że świńtuszy, dwa, że mnie budzi. Dopadł mnie i 
budzi. On mnie 
nawet w grobie wytropi, w wieczko zapuka.
- Za późno na eroska! - mówię ziewając strasznie.
- Te-te-te-te-te... - podnieca się dziadek, bo widzi, że sięgam pod poduszkę, 
skąd zaraz wyjmę 
paczkę ekstra mocnych.
Bierze z niej jak zwykle dwa papierosy. .
- Dobry jest, dobry... - mamrocze.
- A tego nie mów, dziadku! Bo jestem kawał sukinsyna! - odwracam się do niego 
plecami i 
śpię.
I było lato. Szły coraz piękniejsze pogody. Słońce od świtu do zmierzchu. W 
murach łagodny 
chłód, w- ogrodzie upał i plaża, cudowny cień drzew. Motyle, pszczoły, 
chrabąszcze, trzmiele, 
ważki na trawach już przyżółkłych od słońca. Ptaki. Mnóstwo ptaków, które widać 
znalazły 
schronienie przed obłąkanym światem wśród tworkowskich jesionów, kasztanów i 
lip, kwitnących, 
pachnących do oszołomienia. W jeden z urodziwych, może najurodziwszych lipcowych 
dni, kto 
żyw, wyległ do ogrodu. Nawet tacy, których się tu dotąd nie widywało - krążyli 
niezbyt świadomi, 
gdzie są. Pojawiło się ich tak wielu, nawet karzeł bez ręki, o którym zdążyłem 
zapomnieć. Albo 
śpiewający tubalnym głosem ów czerstwy na gębie kleryk, niedoszły duszpasterz, 
śpiewający na 
przemian Magnificat i Miserere, wędrował po całym ogrodzie. Śpiewał, bo śpiewał, 
można było 
mieć żal do Pana Boga, że nie poprzestał na pozbawieniu go rozumu, pozbawił go 
również 
dobrego głosu. Tymczasem karzeł krążył w kółko ścieżką w obrębie ogrodu, z 
wypukłym czołem, 
zmarszczoną brwią, wielce rozsierdzony, mijał naszą ławkę, mrucząc do siebie 
wciąż to samo: 
"Boją się, skurwysyny, mojej jednej ręki! Boją!..." Było też sporo pacjentów z 
innego oddziału, tego 
piętro wyżej nad nami, i wiele nie znanych mi twarzy. Dwóch wygrzewało się na 
ławce, którą w 
połowie przykrywał cień kasztana. Spytałem, czy Mnożna się przysiąść - właśnie 
tam, gdzie cień. 
Skinęli głowami, ale nie podjęli ze mną rozmowy. Takie dwa uparte milczki w 
zielonych 
szlafrokach. Wygrzewali się w lipcowym słoneczku, ale strzegąc się przed 
opaleniem. Mieli na 
głowach jak mali chłopcy pirogi z gazet.
W pobliżu na sąsiedniej ławce, siedział siwy mężczyzną, zafrasowany, zgarbiony, 
w 
towarzystwie dość elegancko, choć skromnie ubranej kobiety, która przyszła z 
miasta. 
Wpuszczono ją, chociaż to nie był dzień wizyt, widocznie przyjechała z daleka. 
Gwarzyli o tym i 
owym, nudno i ślamazarnie, coś o szkole, coś o rencie, przestałem tego słuchać, 
rozglądając się 
po czarnoksięstwie ogrodu, w którym wciąż coś nowego się działo. Ale raptem 
nadstawiłem uszu. 
Starszy pan w piżamie powiedział bowiem z ciężkim Westchnieniem: - Najgorsze, że 
jestem Martin 
Bormann...
- Co też ty mówisz! - zawołała kobieta.
- Tak. To okropne... Nie śpię. Nie mogę zmrużyć oka. Wszyscy śpią. Wszyscy, 
wszyscy na 
sali śpią... - poskarżył się. - Zrozum. Nie śpię. Całą noc. Do rana. Tak. Martin 
Bormann...
- Ależ zastanów się, zajączku!...
Tak powiedziała: "zajączku". Po czym prychnąwszy z oburzenia, jęła mu 
perswadować. 
Biedna, nieroztropna kobieta.
__ Nie możesz być żadnym Martinem Bormannem!.. Co za bzdura! Nie pamiętasz, co 
robiłeś 
za okupacji? Nie pamiętasz, coś ty robił, mój drogi zajączku? A komplety! A 
tajne nauczanie! Do 
gazetek podziemnych pisałeś!... -o, jaki miałeś pseudonim? I- Nie wiem - 
powiedział mężczyzna z 
przekonywającą szczerością.
_- Jak to nie wiesz? "Mentor." "Staruszek." "Brzoza"! Nie pamiętasz swoich 
pseudonimów? 
Starszy pan milczał. Nie mogłem widzieć wyrazu jego twarzy, bo udawałem, że 
gapię się na 
migoczące liście nade mną, aby nie spłoszyć sąsiadów swoim wścibstwem. Przydawał 
mi się mój 
słuch "radiowy", chwytający niuanse ludzkich głosów. Mógł mi zastąpić wzrok. Gdy 
starszy pan 
cichutko jęknął, słyszą ł e m, że twarz starszego pana tężeje w bezradnej 
rozpaczy.
- Siedziałeś po uszy w konspiracji! - zawołała kobieta. - Więc jakże ty możesz 
być Martinem 
Bormannem?!...
Braciszku mój.
Mężczyzna milczał skrępowany. Wspólny kasztan szumiał nad nami, migotał blaskiem 
i 
cieniem.
- Naprawdę nie pamiętasz?... - westchnęła kobieta, w której budził się 
rozpaczliwy gniew: na 
niego, na nas, na tę siłę tajemną, która ją od niego odgradza.
- Zajączku, powiedz! Nie pamiętasz? - Pamiętam - westchnął mężczyzna.
- Więc? - ucieszyła się. - No więc?...
Starszy pan milczał parę sekund, a potem wyznał śmiało: - Powiem ci szczerze... 
Kiedy jestem 
Martinem Bormannem! Kiedy właśnie jestem!...
- O, Boże święty! - jęknęła kobieta. Zerwała się z ławki, obciągnęła garsonkę. 
Teraz widziałem 
ją kątem oka: okrutnie była wzburzona. Biedaczka nie miała praktyki, widać on 
niedawno 
zwariował. Moi sąsiedzi na ławce, te dwa milczki, też obrócili głowy, aby 
nowicjuszce się przyjrzeć. 
Machinalnie poprawiła włosy zrobione na popielato. I ten kobiecy gest 
natychmiast pomógł jej 
odzyskać grunt pod nogami. Schwyciła starszego pana za rękę i rzekła: - Chodź! 
Przejdźmy się 
lepiej. Chodź.
Poszli. Ona średniego wzrostu, on dość wysoki, powłóczący nieco nogami, jak 
pacjenci na 
dużych dawkach. Wzięła go pod ramię, przytuliła się do niego, oddalili się 
alejką. Wkrótce znikli za 
krzewami akacji.
Wtedy jeden z milczków, co siedzieli ze mną na ławce, znienacka odezwał się do 
drugiego: - 
Ci, cholera... Słyszałeś? Tamten skinął głową w pirogu.
- I co? Myślisz, że to Martin Bormann? - E! - To dlaczego tak mówił? - Ona wie 
lepiej. To jego 
siostra.
- Aha... Ale dlaczego tak mówił? - Kto go wie. Mówił, bo mówił. Pierwszy 
zamilkł. Drugi milczał. 
A obaj nie zwracali na mnie uwagi. Wreszcie pierwszy energicznie podrapał się za 
uchem, aż piróg 
zsunął mu się na nos. Poprawił go machinalnie.
- Więc to nie jest Martin Bormann? - Ano nie.
- I ja tak myślę... Nie, to nie! - milczał chwilę, przebierając dwoma palcami, 
drapiąc się w 
podbródek.
A może to i Bormann... Co? Drugi zerwał trawkę i zaczął leniwie żuć.
- Może i Bormann. Kto go wie...
Po czym zsunął na oczy kapelusz z gazety.
Zbliżało się samo południe. Cień stawał się intensywny, lecz skąpy Słońce już 
nie 
przygrzewało, lecz zaczynało prażyć. Upał i drganie powietrza. Poczułem, że 
skądś, z, ukosa, coś 
razi w oczy, coś błyszczy... Trzy siostrzyczki! To one tak lśniły z daleka, na 
ławce pod murem, 
niedaleko furty. Ich nakrochmalone fartuchy. Biel jarzyła się w słońcu. 
Natychmiast poderwałem się 
z cienia i ruszyłem, w ich stronę. Spieszyłem na przełaj, przez nie koszoną 
trawę, rozpoznając je z 
dala. W migoczących czepeczkach. Był tam Cherubinek, niezapomniana moja Abigai. 
Była siostra 
Ania, patronka moich cierpień pod skalpelem. I Chochlik, który mnie zawsze 
rozczulał. Jakkolwiek 
się naprawdę nazywała, zawsze wyglądała jak pacynka. Chwała Bogu, że nie 
zniszczył jej oszalały 
pacjent, który kopnął ją w brzuch. Zjawiły się wszystkie trzy, jakby tu dla mnie 
przyszły! Nie 
spostrzegłem, kiedy wymknęły się z dyżuru, aby odetchnąć trochę, skorzystać ze 
słońca... 
Zakasały fartuszki, odsłoniły ramiona. To był sam urok, sam wdzięk, samo 
upojenie. I dlatego 
zbliżając się do nich, przejęty do bólu, oświadczyłem jednym tchem: - Sześć 
miesięcy nie miałem 
dziewczyny...
Zaśmiały się wszystkie naraz, z uciechy klepiąc się w nagie kolana! I cała 
asysta, co zdrowsi 
pacjenci, też zaczęli się głośno śmiać. No i masz ci los - nieprzytomnie zrobiło 
się wesoło... 
Człowiek stamtąd, czyli poważny człowiek, śmiertelnie by się oburzył, ale ja 
wiedziałem swoje... 
Otóż istnieje zwykłe, niezwykłe oraz tworkowskie poczucie humoru. Troszkę 
podobne do czystego 
nonsensu, lecz jeszcze szlachetniejsze, bo granice absurdu zostały tu 
przesunięte tak daleko, że 
kto nie był tam osobiście, nigdy tego nie pojmie. Smaku takiej soli attyckiej 
nigdy nie rozpozna, nie 
pokosztuje... Więc siostrzyczki śmiały się serdecznie, do łez. I ja też się 
zaśmiewałem. Tak było 
trzeba. W Tworkach - kto mówi dowcip, śmieje się do końca. Zna się na dowcipie. 
Więc 
siostrzyczki dla odświeżenia krwi zdrowo się odeśmiały. A jasnowłosa Ania 
zawołała: - O, jak pan 
wyprzystojniał bez brody! - Doprawdy? - skłoniłem się.
- Oczywiście!... - zawołały, jak w zmowie, trzy naraz.
I śmiejąc się dały mi brawa.
Tym razem skłoniłem się w pas. Barwa ich ciał mogła oślepić mężczyznę, a biel 
fartuchów 
oświecić ślepca. Patrzyłem na nie spod zmrużonych powiek.
- Powiedzieć wam, jak wyglądacie z daleka? - No jak?... - dał się złapać 
Cherubinek, widać 
zawsze łasy na komplementy. Tamte dwie podniosły na mnie spojrzenie.
- Trzy gwiazdy zaranne. Taki blask, aż oczom wierzyć się nie chce! Rozsiadłem 
się u ich stóp 
na trawie, oparłszy się grzbietem o krawędź ławki, na której cieszyły się 
słońcem. Wtenczas 
Chochlik nachylił się szybko do mojego ucha i szepnął całkiem poważnie: - Pan 
jest poetą, panie 
Krzysiu. Ja o tym wiem od początku. Aha! Gorąco było. Rozpiąłem koszulę 
obnażając gładki tors, 
z którego mogłem być dumny, odkąd przybrałem na wadze. Dżinsy rad bym zdjąć, bo 
zaczynały 
parzyć, słońce tak przypiekało. Z rozkoszą pławiły się w nim na wpół obnażone 
pielęgniarki. 
"Wolałem nie patrzyć, nie zerkać na tak udaną antologię kobiecych wdzięków. Nie 
można było 
kontemplować bezkarnie smukłości nóg Cherubinka, łagodnych ud siostry Ani albo 
kolan 
Chochlika, takich zaróżowionych a dziewczęcych. Sam Parys na moim miejscu 
znalazłby się w 
stokroć cięższych opałach niż te, w które raz już wpadł. Więc ratując skórę 
własną siedziałem bez 
komentarza - no comments! - na trawie u stóp trzech dziewcząt, wsparty grzbietem 
o ławkę. 
Raptem spostrzegłem, że coś, ktoś ku nam zmierza... Przyjrzawszy się temu, co 
szło, poczułem 
ucisk w gardle i mimo woli wytrzeszczyłem oczy. Taki wypróbowany Odys, jak ja, 
obyty z 
niesamowitością, oniemiał! Było mu wstyd, lecz całkowicie oniemiał na widok 
tego, co zmierzało w 
stronę ławki...
Chodzący cadaver! Wysoki jak pochodnia. Szkielet obleczony skórą. Wypłosz i 
wytrzeszcz. 
Był żywym człowiekiem i trupem człowieka zarazem! Wyostrzony nos, wyostrzone 
rysy. Z 
kadawerycznej jego twarzy wyzierało oblicze Szymona Słupnika! To o nim pisze 
poeta: "Powołał 
go Pan na słup... Na słupie miał dom i grób..." Oczy nieprzytomne, ale niezwykle 
skupione, o 
nieprawdopodobnej sile skupienia. Więc obłąkane... Straszliwy wytrzeszcz! A z 
suchych jego warg 
zionął - nie inaczej - właśnie zionął uśmieszek szczęśliwości, niesamowity jak 
Bóg jeden wie co... 
Szymon zszedł ze słupa! Podejrzewałem, że tak się to musiało skończyć... Albo w 
niebo wzlecieć 
pochodnią ze skóry i kości, albo błąkać się po tworkowskim ogrodzie... Nie było 
innego wyjścia! 
Biedny, plugawy Szymon, ledwie dyszący cadaver, którego przyciągnęła ta jasność, 
czystość, ta 
biel, jarzące się czepki pielęgniarek... Nic nie mówi, nie jest w stanie mówić, 
bo zamarł znów jak na 
słupie, tylko sztywno wyciąga ręce i trzyma w oczekiwaniu, jakby pragnął 
uschniętymi palcami 
dotknąć jasności, lecz sięgnąć po nią nie śmie, więc błaga tym daremnym gestem, 
aby jasność, 
światłość, z| łaski swojej sama doń przyszła...
Tak, wtedy zacząłem się modlić jak ongiś, gdy spętany za ręce i nogi, 
przywiązany do masztu, 
modliłem się o łaskę, śmierć. Niechaj życie będzie życiem, a śmiercią śmierć... 
I nagle 
przypomniałem sobie, że nie mogłem wyciągnąć rąk! Błagać tak, jak Szymon błaga, 
taki sam 
cadaver jak ja. I pozbawiony tego gestu, przywiązany do masztu, sprawę 
przegrałem... Choć 
śmierć była blisko, na podorędziu, na wargach. Takich samych spieczonych 
wargach, jakie ma ten 
zewłok, Szymon... Teraz on tu stał. Nieruchome oczy, nieruchomy uśmieszek, 
nieruchome ręce, 
wyciągnięte sztywno... I teraz patrząc na niego nie chciało mi się ani żyć, ani 
umierać. Tylko 
płakać. Chciało mi się płakać do końca, do ostatniego obrotu Ziemi.
Szymon trwał z wyciągniętymi rękami dłużej, niż można sobie wyobrazić, a może 
tylko 
chwilkę, może chwilę ulotną w lipcowe południe w tworkowskim ogrodzie - 
paradisum, do którego 
wstąpił, aby trupa swego w słońcu ogrzać. Cherubinek wstał z ławki i wyciągając 
chusteczkę z 
białego fartucha podszedł pięć, sześć kroków do tego wytrzeszcza, nieruchomego 
Szymona. 
Łagodnym gestem kazała mu opuścić ręce, co też posłusznie uczynił. I stał nie 
reagując, gdy 
pielęgniarka ocierała mu chusteczką kaprawe oczy, potem zastygłą ślinę z ust i 
brody. Ani drgnął, 
nic go nie dotyczyło! Pomyślałem, że Szymon, nie Szymon, my obłąkani, poszliśmy 
dalej niż Pan 
nasz, Jezus; Chrystus. I dlatego chusta świętej Weroniki pozostaje w dziejach, a 
chusteczka 
Cherubinka? Cherubinek swoją chusteczkę może schować do wyprania.
Więc zatroszczyła się o jego oblicze spalone do cna szaleństwem. Przeprowadziła 
na nim 
zabieg higieniczny. Wolałbym nie opisywać, jak to wyglądało. Skomponowali się 
cadaver z 
Cherubinkiem. Ten żywy nieboszczyk z kretyńskim uśmieszkiem, trup na chodzie, i 
ona, wcielenie 
zdrowia, młodości, dziewczęcej urody, bo Cherubinek był rzeczywiście z sióstr 
wszystkich 
najpiękniejszy. Sam ekstrakt powabu. Wenus. No, oczywiście - Wenus i Thanatos, 
taniec śmierci, 
danse macabre, szydercze obsesje mistrzów średniowiecza na podorędziu, na żywo, 
nie na 
płótnie. Na zielonej trawie, wśród zielonych drzew. A jednak coś takiego, czego 
ani Luwry, ani 
galerie watykańskie nie oglądały! Coś niepowtarzalnie narodowego, 
tworkowskiego... Yisitez la 
Pologne! Toż my zawsze szczęśliwi, u nas makabra na zawołanie. Przed chwilą 
płakałem, a teraz 
już chciało mi się śmiać... No i Szymon się śmiał tym swoim nieruchomym 
uśmieszkiem, błogim i 
szyderczym zarazem. I Cherubinek uśmiechnął się uroczo, wspinając się na palce, 
bo Szymon był 
jak płomień wysoki. A u nas dziewczyna jak się uśmiechnie, to coś znaczy... 
Przyjeżdżajcie 
popatrzyć, bo warto! Właściwie to u nas znalazłoby się więcej takich, których 
Pan powołał na 
słup... Niektórzy z całego miasta zrobili grób! A inni wleźli na słup i stoją 
dziś, dziś, dziś. Niektórzy 
stamtąd gwiżdżą na cały świat. Niektórzy gorzałę piją. Niektórzy grzmią Ave 
Maryja. Niektórzy 
kradną innym powietrze. Niektórzy jak kurek na wietrze. Niektórzy, aby do jutra, 
niektórzy semper 
idelis. A niektórzy spadli ze słupa, boli ich...
Jak mnie na twardej ziemi, na trawie. Więc przesiadam się na ławkę, korzystam, 
bo 
Cherubinek wnet będzie musiał usiąść przy mnie. Nie wiem, jakim cudem udało się 
jej namówić 
tego nieboszczyka, aby nie wystawał przed nami. Obróciła go leciutko ku ścieżce. 
I Szymon 
Słupnik, cadaver - poszedł w ogród, w siną dal.
A żadne z nas nie poszło za nim, rwąc włosy i jęcząc, procesją pod Ścianę 
Płaczu, wołając: 
Szolem Aleichem! Szolem Aleichem! - Ach! - wzdycha Cherubinek i ociera spocone 
czoło. - Myślę, 
że na tamtym oddziale, skąd ten biedak, to ja bym wytrzymać nie mogła...
I natychmiast się płoni. Ciągle mi się zdaje, że ona ma szesnaście lat, choć to 
absolutnie 
niemożliwe.
- Wytrzymałabyś... - mówi leniwie Ania, rozmarzona słońcem. - Jakby było 
trzeba...
Siedzimy razem na ławce, one trzy i ja czwarty, z brzegu. Usiłuję zapalić 
papierosa, jest mi 
głupio i przykro, gdyż ręce, palce, okropnie mi drżą. Zaczęły tak dygotać, 
ledwie ujrzałem tego 
półtrupa, i nie mogę się uspokoić, drżą do tej pory. Nie ma co ukrywać. Mówię o 
tym pielęgniarce.
- Ach, to nic, proszę się nie martwić... To od leków Cherubinek bardzo poważnie 
traktuje swoje 
obowiązki, więc nie zbywa mnie byle czym.
- Zanotuję w raporcie - oświadcza. - Pani doktor przepisze panu parkopan, to 
pomoże...
- O rany, tylko mi Parkinsona brakowało! Cherubinku, daj że mi żyć...
Obraca ku mnie buzię spłonioną po same uszy - jest tak oburzona, że z trudem 
chwyta 
oddech.
- Panie Krzysiu! Raz na zawsze dość tego!... Nie ma więcej! Nie ma i już!... Pan 
nas tu 
ponazywał, poprzezywał, każdą inaczej... A ja nie życzę sobie!... Proszę mnie 
serio traktować... I 
już! - Zgoda, siostrzyczko - powiedziałem starając się zachować zupełną powagę, 
choć oczy mi się 
mrużyły w uśmiechu. - W takim razie... jak siostra ma na imię? - A nie... Nie 
powiem! - potrząsnęła 
głową i raptem spojrzawszy na mnie zawołała wskazując palcem na mój męski tors: 
- Panie 
Krzysiu! Co pan wyprawia?... Panu nie wolno wystawiać się na słońce! - A to 
czemu? - pytam z 
czystej przekory, mając ochotę podroczyć się z Cherubinkiem.
- Jeszcze pan nie wie? Leki, które pan dostaje, kolidują... Nie zgadzają się ze 
słońcem. 
Oparzy pan sobie skórę! Albo nawet może pan dostać porażenia - perswadowała z 
przejęciem. - 
Nie widział pan, co się stało z tymi pacjentami, do których żadne ostrzeżenia 
nie przemawiają? 
Spiekli się na raka! A potem biegną do nas po pomoc! - Owszem, widziałem... - 
musiałem 
przyznać pomyślawszy o kilku tęgich chłopach z "piechoty łanowej", bo to oni 
spiekli się na raka i 
siarczyście klęli. A niedawno, w ubiegłym tygodniu, większość z nich dostała 
przepustkę na żniwa. 
.Akurat odpowiednie zajęcie dla rekonwalescentów z Tworek, uczulonych na słońce. 
Ordynator 
zgodził się rad nierad - dla ich higieny psychicznej. Bo chłopska krew zapiekała 
się w nich od 
dokuczliwej myśli, że mają w szpitalu próżnować w same żniwa! Była to dla nich 
rzecz straszna. 
Więc nawet Zeus, na wiele spraw i nie szczęść nieczuły, na takie horrendum 
okazał się wrażliwy.
Pojechali więc na wieś, a niejeden zdążył już wrócić, jakby prosto z prerii, 
całkiem 
czerwonoskóry.
- Więc niech pan lepiej schroni się do cienia - powiedział Cherubinek wykonując 
gest swoim 
ślicznym, smagłym ramieniem. - O! Tam gdzie Cygan... Pod lipą.
- Dobrze, siostrzyczko. Już idę... - zawahałem się, bo coś mi się przypomniało. 
- Ale o coś 
poproszę... Niech siostrzyczka powtórzy jeszcze raz: "Pani przepisze panu 
parkopan, 
po...pomoże..." - Co takiego?!...
- Cudowna aliteracja! Wspaniała, siostrzyczko. I to: tak całkiem a vista!...
Cherubinek natychmiast spąsowiał i z oburzenia niej wiedział, co rzec. Obie jej 
koleżanki 
chichotały w kułak. A wielkie oczy dziewczyny zaszkliły .się raptem i szykowała 
się niedobra rzecz, 
niepotrzebne łzy, których nikt nie zamierzał prowokować. Wtenczas Chochlik 
zawołał do niej z 
rozbrajającą beztroską: - A nie wstydź się, dziewczyno! No powiedz, Krzysiu!.., 
Pani zapisze panu 
parkopan... No? I wszystkie naraz zaczęły się śmiać. Cherubinek plasnął w ręce i 
śmiał się do łez 
na rzęsach. Ania, która przypominała Dydonę, trzymała się za wspaniały biust. 
Drobniutki Chochlik 
chichotał dziewczyńskim śmieszkiem. - A ja wygnany przez słońce poszedłem w cień 
drzew., 
Westchnąwszy z żalu. Więc to była panna Krzysia! No, no.
Cygan w swojej łososiowej piżamie spoczywał na wznak pod rozłożystą lipą, w 
gęstej trawie, 
założywszy ręce pod, głowę. Schludny i śniady. Prawdziwy król cygański. Dostojny 
w każdym calu, 
w każdej sytuacji. Zauważyłem, że kładł się zawsze głową na wschód, oczami na 
zachód Nie 
wiem, czy był to rytuał, czy przypadek. A może coś znacznie więcej? Miałem go 
spytać, ale nie 
spytałem, boi pewnie nie zechciałby powiedzieć mi prawdy, dopuścić profana do 
tajemnicy. W 
neolicie grzebano tak mężczyzn twarzą ku zachodowi słońca, a kobiety pustymi 
oczodołami 
spozierały nieodmiennie na wschód. Przepastna kryla się za tym symbolika, 
przecież w ten sposób 
sam człowiek stawał się symbolem. Na dowód, że w życiu naszego gatunku symbol 
oznacza 
stokroć więcej, niż potrafimy sobie wyobrazić.
Pozdrowiłem cygańskiego króla i umościłem się przy nim w szumiącym cieniu lipy. 
Niewysoko 
nad nami krążył trzmiel. A trawa rozsiewała ciepłe wonie. Zawsze lubiłem leżeć w 
trawie i gapić się 
w letnie niebo, tak jak teraz gapiłem się w koronę drzewa, w poszum liści, w 
rozleniwiony wiatr. Nie 
umiałem tylko dać ludziom spokoju.
- A wie pan - powiedziałem do potomka Kwieków,. choć nie jestem pewny, czy on 
wywodził 
się akurat z tego rodu. - Wie pan, że istnieje coś takiego, że funkcjonuje 
Międzynarodowe 
Stowarzyszenie Cyganów? Z siedzibą w Edynburgu... Oficjalnie nazywa się The 
International 
Gypsy Society. Wydaje swój almanach, biuletyny... Ciekawe. Pewnie pan o tym wie.
- Panie... - westchnął. - Ja nawet pisać nie umiem...
- Nieważne... - mruknąłem. - Grunt, że jest takie Towarzystwo w Edynburgu.
- To miasto? - Miasto.
- A gdzie to miasto? Gdzie ono? - W Szkocji.
- Ho. To daleko stąd? - No tak. Za morzem...
- Jak za morzem, to skąd się tam Cyganie wzięli? - podniósł się na łokciu i 
podejrzliwe spojrzał 
na mnie. - Panie, Cygan to nie będzie marynarz! - Cyganie są wszędzie - odparłem 
żywo.
Trzymał mnie chwilę w napięciu swoim zniewalającym spojrzeniem, wreszcie 
przymknął 
czarne oczy.
- Może i tak... - zgodził się.
Po czym zamilkliśmy obaj, jakbyśmy woleli porzucić ten równie śliski, co 
tajemniczy temat. 
Cygan znów ułożył się na wznak, a ja kręciłem w palcach urwaną trawkę z 
pierzastą kitką. Obły 
trzmiel wciąż krążył nad nami. Widać zdumiał od upału. Na boisku zaczęła 
podskakiwać piłka. 
Kilku szaleńców namyśliło się o tej porze zagrać w siatkówkę... Dla zdrowia, 
przed obiadem.
- A co pan na to... - odezwałem się do Cygana, tknięty nagłą myślą. -. Gdybym 
panu 
powiedział, że wśród nas ukrywa się bodaj sam Martin Bormann!... - zachłysnąłem 
się i zamilkłem.
- Kto? Kto?... - zaciekawił się stary. Spostrzegłem, że to nazwisko nic mu nie 
mówi. Mój Boże! 
- Kto taki, panie?...
- A tam jeden, co mordował również i Cyganów.
- Dlaczego, panie, dlaczego pan mnie straszy? Cygan spojrzał błagalnie i raptem 
nieśmiało 
dotknął mojej ręki. Niebywałe, że zdobył się na taki gest! To Cyganki na 
wszystko sobie pozwalają, 
ale Cygan jest godny i wstrzemięźliwy, nie cierpi spoufalania. Kiedy dotknął 
mojej ręki, lekki 
dreszcz trafił mi do samego serca.
- Nie wolno straszyć... Nie trzeba, panie... - powiedział poważny, poważniejszy 
niż zwykle, 
wręcz z niesamowitą powagą. - Pan jest dobry człowiek, panie... Pan naszego 
chłopca, co taki w 
głowie nie w porządku... co taki, panie, niezdrów... pan pokrzepił na sercu i 
duszy...
Kogo? Zastanawiałem się, o kim on mówi. .Zanim przypomniał mi się ten biedny 
Cyganek, 
który odnalazł telewizor w moim brzuchu! A przedtem, na gwałtownej, pluł na 
wszystkich i 
wszystko wokół.
- Panie, pan mu mówił taką rzecz o nas, o Cyganach... - ściszył głos i dodał 
prawie szeptem: - 
My tego panu nie zapomnimy, panie... - i coś bardzo szybko, jak zaklęcie, jak 
formułkę magiczną, 
dorzucił po cygańsku.
Natychmiast wyobraziłem sobie roje Cyganek biegnące, aby mi wywróżyć zdrowie, 
pieniądze i 
miłość. Gdziekolwiek się ruszę, w każdym mieście Europy. A ja się bronię, gdyż 
nie cierpię wróżb! 
A one się zaklinają, biją w piersi, że nie chcą ode mnie ani grosza! Tylko włos 
ze skroni albo coś 
na pamiątkę... Boże święty, ależ napytałem sobie biedy! Trzeba zapobiec zawczasu 
tej cygańskiej 
wdzięczności... I na szczęście przypomniało mi się - to gusła, jak Boga kocham, 
gusła, jestem 
przekonany, że cygański król czytał w moich myślach, znał moje myśli i nimi 
kierował!... 
Przypomniało mi się, jak w bratysławskiej piwnicy tamtejszy primosz, pierwszy 
skrzypek, zagrał 
cudowną cygańską melodię na jednej strunie! Więc zagadnąłem cygańskiego króla: - 
Gra pan na 
skrzypkach? Stary skinął głową.
- To kiedyś bardzo proszę, na moim pogrzebie. Cygan po trzykroć za siebie 
splunął na czarci 
urok.
- Panie, żyj pan dłużej niż ja, panie... Nie raz, nie dwa, trzy razy dłużej, 
panie... - powiedział. - 
Bo mnie tu jest bardzo smutno...
I westchnąwszy położył się na wznak, tak jak go niedawno ujrzałem, z rękami 
założonymi pod 
głowę, z chmurnym, dalekim wejrzeniem, nieobecny, zaszyty w swoim strapieniu. 
Najłagodniejszy 
Cygan, jakiego kiedykolwiek spotkałem. I prawdziwy król, majestat w każdym calu. 
Godny, 
schludny i suchusieńki, nieskazitelny, gdy ja, parweniusz mokry, potem się 
oblewałem. Nawet w 
cieniu wytrzymać było trudno. Siostrzyczki ze słońca umknęły na oddział. 
Szaleńcy przestali grać 
w piłkę. Trzmiel gdzieś poleciał, a szerszeń nadleciał! Zniżył się groźnie nad 
naszymi głowami, na 
szczęście bez straszliwych zamiarów, bo wzbił się wnet i poszybował w niebiosa z 
dalekim 
pomrukiem... W ten upał zwaliła się tworkowska nuda i do samego obiadu tempus 
fugit i fugit, i 
fugit... Nie zdarzyło się nic ciekawego.
Wkrótce przeszli śpiewając ci dwaj. Mój dawny rudobrody egzorcysta w 
towarzystwie 
totumfackiego, dawnego Sancho - obaj szczęśliwie wracający do zdrowia studenci - 
przeszli obok 
ścieżką, objęci ramionami, śpiewając na całe gardło swoją dziarską, ulubioną 
pieśń: A chochoły 
żyją!... Żyją! I gorzałę piją!... Piją! Z góry spoglądają!...
Wszystko w dupie mają!... Mają! Aż na wysokich kasztanach ptaki się spłoszyły.
Ale wokaliści przeszli i poszli. Nastała wręcz upojna cisza. W stężonym upale 
tylko świerszcze 
grały. Cygan spał. Czas uciekał. I było lato. Nareszcie o niczym nie myślałem! 
Pan magister z 
AWF przeprowadzał ostatnią gimnastykę mojej ręki. Ćwiczyliśmy w słońcu, na 
świeżym powietrzu, 
siedząc na ławce pod murem, niedaleko wejścia do Pawilonu I A. Raz po raz ktoś 
stamtąd 
wychodził, najpierw rekonwalescenci w szarych fartuchach odnoszący puste kopraki 
po kawie i 
mleku na śniadanie. Szli po dwóch dźwigając te pojemne naczynia z solidnymi 
uchwytami, jakby 
rodem z żołnierskiej kuchni polowej. Zamykane na ciężkie pokrywy. Zmierzali 
ścieżką wzdłuż 
akacji i krzewów do bramki tak wąskiej, że nasz ordynator popisywał się 
zręcznością wjeżdżając 
tędy swoim samochodem. Zanim został Zeusem, sprawdził się jako łebski chłopak, 
instruktor 
Szarych Szeregów. Dalej - wielki gmach wyrastał zza muru. I dymiły kominy. Była 
tam tworkowska 
kuchnia-gigant z własną piekarnią, spiżarnią, mleczarnią i kto wie, czym 
jeszcze. W tymże 
gmaszydle, osobno, z najodleglejszej strony, mieścił się magazyn naszych ubrań, 
przysypanych 
naftaliną, wiszących tam wiele miesięcy, a czasem niejeden rok. To stamtąd 
przynieśliśmy dziś z 
Piotrem jego garnitur angielskiego kroju. Ze srebrnymi skrzydełkami, lotniczą 
odznaką w klapie. 
Odznakę odpiął, a garnitur spakował do walizki. Piotr dziś wychodził, markiz 
dostał swoją szczękę, 
młoda nadzieja architektury polskiej wyjeżdżała na całodzienną przepustkę do 
Warszawy. A i mój 
los chyba się dopełniał...
Co zdrowsi pacjenci wymykali się z pawilonu przez furtkę, biegli do ogrodu za 
murem, 
szczęśliwi jak dzieci. Pielęgniarz, pan Władzio, dozorował, aby skierować ich, 
gdzie trzeba, bo 
wałęsać się do woli po tworkowskich włościach, których jeszcze nie zdążyłem 
spenetrować, mogli 
tylko tacy jak ja, z "wolnym wyjściem", albowiem ja ten glejt skoro świt 
otrzymałem... Akurat gdy z 
radia, dzień dobry, śpiewała skocznie ta pani: "Jeszcze nie raz, nie dwa, nie 
trzy, z oczu twych 
popłyną łzy..." Co sobie dobrze zapamiętałem. Nietrudno, gdyż radio dzień w 
dzień o świcie 
raczyło nas akurat tą piosenką. No i siostra Ania przywołując mnie skwapliwym 
gestem 
oświadczyła, że od dziś mam wolne wyjście... Muszę wracać na posiłki, muszę 
wracać na leki, 
muszę wracać na noc, muszę i tego pilnować rygoru, żeby poruszać się w obrębie 
przeogromnych 
tworkowskich włości, ale nie muszę opowiadać się nikomu!... Więc natychmiast 
poleciałem z 
Piotrem po jego ubranie. A później w półcieniu na ławce czekałem na pana 
magistra z AWF. 
Słoneczko było wczesne, więc nadstawiałem twarz, łaskawe i niegroźne, dopiero 
bliżej południa 
stawało się nieobliczalne.
- Tu rzadko spotyka się inteligentnych ludzi, z jakąś klasą... - powiedział 
magister AWF, wciąż 
zginając i rozginając moją rękę ruchem wahadłowym. - Sam pan wie.
- Poniekąd prawda... - odparłem. - To nie jest szpital dla elity. Ale wolę 
trafić tutaj, no bo tam 
tobym dopiero zwariował...
Magister parsknął i uwolnił moje ramię z wprawnego uchwytu swoich silnych rąk, 
które mi tyle 
wyświadczyły dobrego. Grzbietem dłoni otarł pot z czoła. Zasapaliśmy się obaj, 
bo nie dość, że 
ćwiczyliśmy intensywnie, to i gadaliśmy z równym zapałem. Przysiadł się do mnie 
na ławce. Miał 
mokrą koszulę pod rozpiętym białym kitlem.
- Tu trafia głównie nasza wieś... Akurat ta, która powinna zostać na świeżym 
powietrzu... - 
powiedział czyniąc szeroki gest. - Po co w te mury pakować naszych głupków, 
półgłupków, 
poczciwych głupich Jasiów?... Chyba żadnego już w naszym folklorze nie 
uświadczysz... Bo są w 
takich tiurmach jak ta... No i po co? Oni nie będą inni... Tacy się urodzili, 
tacy pozostaną... Nie 
wolno człowieka niepotrzebnie męczyć! - Zgoda - mruknąłem. - Ale proszę mi 
powiedzieć, 
dlaczego tu są? - Pan mnie o to pyta? - obrócił ku mnie swoją szeroką mazurską 
twarz, zawsze 
otwartą. - Sam ze wsi pochodzę, więc dobrze to wiem... Trzeba pozbyć się 
darmozjada.
- No tak... - powiedziałem po chwili. - To by nam wszystko wyjaśniało... I 
dlatego nie umiem 
się zdecydować, czy mam być dumny z tych swoich cholernych przodków... Antenatów 
od cepa i 
sochy... Bo my obaj z tej samej gleby, panie magistrze.
- Tak myślałem - odparł z cieniem uśmiechu w oczach. - Sądzę, że inaczej chyba 
nie dałby 
pan rady... Nie potrafiłby pan doprowadzić do porządku swojej ręki. Winszuję.
Wyciągnął dłoń, którą serdecznie i mocno uścisnąłem. Tak zwyczajnie, zgrabnie, 
bez żadnych 
kłopotów! - To pana zasługa. Po trosze masażystki. To pan mi rękę do porządku 
doprowadził! 
Znów będę mógł sam stukać na maszynie...
- Zrobiłem, co mogłem... Ale widzi pan, mogło być fiasko... Szczerze powiem. 
Alba jest wola w 
człowieku, albo musi być klops... Podejrzewam, że my obaj uczyliśmy się jeszcze 
łaciny... Jak na 
chłopskich synów czy wnuków przystało... Fidelitas gratia fidelitatis. No i w 
tym cała rzecz.
Zamyśliłem się na ławce pod akacją, bo powiedział rzecz taką, jakiej się nie 
spodziewałem.
- Naprawdę uważa pan, że wierność nagradza się sama? Czy to nie za jasne i 
proste? - A 
dlaczego miałbym mieć wątpliwości? - spytał patrząc spod oka.
- Nie wiem... - mruknąłem. - Może to nieważne...
- Ale co? - Wszystkie moje idiosynkrazje. Człowiek obrasta strasznie, a ja 
jestem starszy od 
pana i życie się ze mną pieścić nie chciało... Ale ma pan rację! Może to 
wszystko furda, a ważne 
jest tylko to, co pan powiedział... Fidelitas, prawda? Tak jak ją każdy po 
swojemu rozumie...
- Chyba tak... - zastanowił się. - Przecież to cały sekret tego człowieka, który 
miał odwagę 
zdobyć Mount Everest... Albo postawić stopę na Księżycu... O, widzi pan! - 
wyciągnął rękę ponad 
czuprynę akacji, gdzie na słonecznym niebie majaczył blady kształt Księżyca. - 
Tam jest! - spojrzał 
na mnie jasnymi oczami. - Niech się pan nie smuci.
- Należę do tych, którzy myślą o niewidzialnej stronie Księżyca... Więc uporu 
mam sporo, ale 
mało entuzjazmu...
- Rozumiem. Potrzebni są tacy i tacy... W gospodarstwie wszystko się przyda. 
Prawda, 
sąsiedzie? - uśmiechnął się samymi oczami. - No, muszę pana pożegnać. Oczekują 
mnie inni 
pacjenci. Życzę dobrego zdrowia... Doprawdy cieszę się że mogłem pana poznać... 
- i wyciągnął 
prawicę.
Właśnie wtedy zdarzyła się niespodzianka. Fatalnie podałem mu rękę - szybko, ale 
niezgrabnie, nasze kciuki minęły się, dłonie prześliznęły obok i w desperacji 
uścisnąłem mu 
przegub. Zdenerwowałem się diabelnie. Wówczas on oburącz objął moją dłoń, 
przytrzymał, 
uścisnął i powiedział z tym swoim pięknym, męskim spokojem: - Nic to. Ot, trochę 
emocji... Trochę 
za wiele emocji.
Nie trzeba wkładać we wszystko, sąsiedzie. Szczęść Boże.
Skinął mi głową, uśmiechnął się i poszedł. Swobodnie, lekko, sprężystym krokiem 
człowieka, 
który wyćwiczył sprawność mięśni, bo świetnie zna się na mięśniach! Mens sana in 
corpore sano! 
Mój Boże, zdawało mi się, że na tym wyczerpuje się znajomość łaciny u 
sportowców... Do końca 
życia pozostanę mu wdzięczny. Dziś - czasem, kiedy jestem podniecony, zdarza mi 
się tak 
niezgrabnie podać rękę, jak wówczas pod akacją magistrowi AWF. Ale to jedyny 
ślad po tamtym 
diabelskim spazmie, niedowładzie prawej ręki.
- Pierwszy to ja spostrzegłem, panie Krzyś. I zaraz dałem znać panu 
ordynatorowi. Wiesz pan, 
tyle lat się tu pracuje, ma się to oko! Nie?...
Pamiętam, powiedział kiedyś do mnie na korytarzu kędzierzawy pielęgniarz 
Tęgawek, ex-
Oberteufelfuhrer.
- Ano dzięki, że pan o mnie zadbał - odparłem z przekąsem, bo nie cierpię, jak 
mi się 
ktokolwiek podlizuje. Zwłaszcza złodziej, na którym czapka gore.
- A pan mi zrobił krzywdę, panie Krzyś - powiedział ten gruby, tęgi, cholernie 
silny gość: jak 
trzaśnie w gębę, przednie zęby muszą się posypać. Spoglądał na mnie, czekając na 
moją skruchę. 
Ale ja udałem zdziwienie. Nie wiem, o co mu chodzi. I spozieraliśmy na siebie 
spod oka.
- Pan nie pamięta? - Ano nie... - skłamałem.
- Możliwe... - mruknął wyraźnie zadowolony. - Byłeś pan w takim stanie, że 
całkiem możliwe... 
No dobra. To ja panu powiem, co było! Po nocy rozwiązałeś się pan, panie 
Krzyś... A jak 
podszedłem zobaczyć, jak się pan czujesz, czego panu trzeba, boś mnie pan 
wołał... To 
schwyciłeś mnie pan za jądra... Okropnie mocno, ja potem... - skrzywił się 
szczerząc sterczące 
zęby, pamiętam, że się ich bałem, nawet jak się uśmiechał, bo zawsze pokazywał 
dwa silnie 
rozwinięte kły. - Sam pan wie, jak to paskudnie boli!...
- Bardzo mi przykro, panie Tęgawek - oświadczyłem z miną dyplomaty, która poza 
kurtuazją 
nic nie powinna wyrażać.
- Tak, tak - mruknął. - Nikt mnie tak nie urządził jak pan, panie Krzyś.
- Więc powiadam, że bardzo mi przykro - powtórzyłem. - A co do ręki... Widzi 
pan, nawet nie 
mogę jej podać, aby pana przeprosić... - i znienacka zajrzałem mu w twarz. - Tak 
sobie myślę, że 
ta sprawa nadaje się do prokuratora... Ktoś tu mnie okaleczył... A jak pan 
myśli, panie Tęgawek? 
Tym razem wyraźnie go spłoszyłem.
- Panie Krzyś! - zawołał. - Ma pan masażystkę! Ma pan gimnastyka, magistra z 
AWF! Masz 
pan wszystko, co trzeba, żeby wróciła do porządku!... Rączka będzie cacy!... - 
speszył się. - Do 
czego tu prokurator? - Do porażenia. mięśni - odparłem. - Ostatecznie byłem pod 
waszą opieką. 
Może pan powiesz, że nie?... Więc jak pan myślisz, panie Tęgawek? Okręcił się w 
kółko. Założył 
ręce na kark swoim zwyczajem. Stał przede mną z wybałuszonymi oczami, 
zniekształcona warga 
drżała mu wyraźnie. Siwy - pora na emeryturę, gdyby nie brakowało pielęgniarzy. 
Niedaleko 
zakładu miał domek, nieduże gospodarstwo, w którym co zdrowsi pacjenci do robót 
się najmowali.
- Panie, panu nie w smak nasza opieka?... - powiedział z politowaniem kiwając 
kędzierzawą 
głową. - To coś panu powiem... Ja tu byłem za okupacji... - raptem zawiesił 
głos, przełknął ślinę i 
zamilkł.
- Wiem. Spojrzał na mnie.
- Ja... - pokręcił głową.
- Wiem - przerwałem. - Tak się składa, że dobrze wiem. Nie musi pan nic mówić.
- Wie pan, co się tu stało? - Powtarzam, że wiem... Niech pan siądzie, panie 
Tęgawek, pan 
cały dzień na nogach. I niech pan opuści ręce - poprosiłem. - A teraz coś panu 
opowiem... Panie 
Tęgawek, pan wie, że Fuhrer każdemu zalazł za skórę, więc mnie też... Jak zaczął 
mnie 
prześladować w dzieciństwie, to właściwie nie skończył do tej pory... Można 
powiedzieć, naznaczył 
mnie na całe życie... Brutalna siła, panie Tęgawek. I pan, i ja coś o tym razem 
wiemy... I No 
trudno, coś nam się przydarzyło... Na przykład w| moim życiu zdarzył się również 
taki sadysta... 
Wykręcał ręce... Nam, szczeniakom... Jakby nie miał nic lepszego do roboty... Ja 
go nazywałem: 
Oberteufelfuhrer! To śmieszne, j prawda? Bo Teufel to diabeł, a gdzie tu diabły? 
- wskazałem ręką 
na otumaniałych, włóczących się po korytarzu I moich towarzyszy. - Nie ma 
diabła! No nie, panie 
Tęga-wek? Chyba że na obrazie w kościele. I to nie każdym, co? Pielęgniarz 
przyglądał mi się 
uważnie, lecz raptem z ufnością i tak skwapliwie pokiwał głową, że mnie do 
szczętu rozbroił. I 
patrzył na mnie jak na wędrownego kuglarza, który wyczynia sztuczki dla 
godziwego zarobku, aby 
się mądrym ludziom przypodobać. Więc strzeliłem palcami naśladując dybuka, tego 
biednego 
czarnego chłopca, który cierpiał na hebefrenię, wirującego jak fryga, aż 
pielęgniarz się rozpogodził.
- Oj, dana, dana, nie ma szatana!... A świat realny jest poznawalny!... Tak, 
panie Tęgawek?... 
- zawołałem nieruchomiejąc. I pomyślałem, że choćbym pragnął, nigdy nie będę 
wielkim 
artystą, bo w końcu zawsze się zgrywam. Przez tę cholerną szczyptę aktorstwa, 
którą pokarał 
mnie Pan Bóg tak skutecznie, że nie potrafiłem pozbyć się jej nawet w takim 
czyśćcu jak ten... - No 
to pójdę po ćwiczyć rękę... - powiedziałem jednym tchem. - I dzięki za wszystko, 
panie Tęgawek.
Teraz, po wielu tygodniach, na ławce pod akacją nie ustawałem w gimnastykowaniu 
ręki. Było 
to główne z moich codziennych zajęć. Gdybym mógł zagrać w ping-ponga albo 
tenisa, może bym 
osiągnął szybsze i trwalsze rezultaty. Pan magister AWF pewnie by się z tym 
zgodził, choć go nie 
pytałem, bo i po co, skąd by mi wziął stół pingpongowy albo kort? To były 
Tworki, nie Miami 
Beach. Właśnie, gdybym popływał, też by mi dobrze zrobiło na rękę, a gdybym stąd 
wreszcie 
wyszedł i usiadł do maszyny, może byłoby najlepiej...
Tymczasem znów przypętał się dziadek Te-te-te-te i uszczuplił mój zapas o dwa 
papierosy. 
Tak się do tego przyzwyczaił, jak do porządku świata, że nie sposób mu było 
odmówić.
- Dobry jest, dobry... - wymamrotał jak zwykle.
Papierosy schował do kieszeni szlafroka. I podreptał żwawo do ogrodu. 
Pielęgniarz, pan 
Władzio, czarny watażka, wypuścił go przez furtę w murze. Od rana pilnował tu po 
rządku. Jeśli 
ktoś się dobijał, chcąc wyjść z pawilonu na powietrze, pielęgniarz otwierał 
wrota przy pomocy tego 
zmyślnego przyrządu, zwanego "trójkątem", który przy pominał małą korbkę i 
przysługiwał 
wyłącznie personelowi. Kogo zamkną, ten sam się już nie otworzy. W rzędzie 
okien, za kratami, 
widziałem twarze różnych moich nowych towarzyszy, którzy jeszcze nie zasłużyli 
sobie na prawo 
korzystania z ogrodu przy pawilonie. Nowicjusze na dużych dawkach.
Pielęgniarz wypuścił właśnie z pawilonu tego uroczego człowieka, do którego od 
początku 
miałem słabość: mojego księcia Pepi z karmazynowej komnaty. Rozdzielono nas, on 
tam został, a 
ja poszedłem do separatki dla gwałtowników. I może to się wydać dziwne, ale na 
dłuższy czas 
zniknęliśmy sobie z oczu. Książę był nauczycielem w szkole powszechnej, którą 
przechrzczono na 
podstawową.
Wypadł z pawilonu nieprawdopodobnie wzburzony. A ponieważ był wcieleniem 
ujmującego 
spokoju i dobrych manier, teraz kiedy targał się za głowę i szedł nieledwie 
błędnym krokiem - 
bałem się, że ktoś go ogłuszył rzucając się znienacka, co prawie nigdy, ale 
jednak się zdarzało. 
Zresztą nie było takiej rzeczy, która nie mogłaby się zdarzyć pod tym dachem. On 
się słaniał - 
podobnie jak słania się człowiek z bólu, i to było nie do zniesienia I 
Przynajmniej dla mnie. Bo 
watażka tylko wytrzeszczył na niego oczy. Ale dla mnie - nie do zniesienia... 
Pewnie dlatego, że 
skądś pamiętałem, jak książę Józef szedł na bagnety pod Raszynem - z taką gorącą 
nonszalancją 
i męskim wdziękiem, że ten półprzytomny, słaniający się, a taki urodziwy 
mężczyzna, jakby 
niegodnie z konia spadł, zdał mi się pomyłką, humbugiem, straszliwym 
nieporozumieniem... Jakąś 
karykaturą, karmazynowa abstrakcją rodem z patriotycznych rozpaczy! Zamiast 
wybiec mu 
naprzeciw, wesprzeć czy pomóc, siedziałem bez tchu, przy-murowało mnie do ławki. 
Zresztą jak tu 
abstrakcjom pomagać! Szydzić z nich łatwo, od tego my jesteśmy szczególnie udani 
specjaliści, 
ale pomóc - to już nieprosta sprawa. Więc zanim ochłonąłem, sam osunął się przy 
mnie na ławkę... 
Twarz w dłoniach ukrył. I kiwał się jak człowiek, który nie może się nadziwić 
temu, co go spotkało. 
Kędzierzawy, kasztanowłosy. Nasz biedny książę. Na ten temat wszystko pamiętam. 
Ale teraz... 
Co, do diabła, się stało? Czekałem bez słowa, a on kręcił głową bez opamiętania.
- Jak ja będę uczył dzieci?... - odezwał się cichym głosem, a tak przejmująco 
jak rycerz z 
Manchy przed śmiercią. - Kto mnie wpuści do szkoły?...
Raptem gwałtownym gestem wyciągnął z kieszeni na piersi żółtawą kartkę papieru, 
rozpostarł, 
gdyż była złożona we czworo, ze zmarszczoną brwią czytał, co tam zostało 
napisane, stuknął w 
nią palcem i podał, mi z ciężkim westchnieniem.
- Masz. Zgadza się. Czarno na białym.
Żółtawa kartka nosiła w lewym rogu u góry pieczęć naszego szpitala. Poniżej był 
nadruk Karta 
Informacyjna. Poniżej nazwisko księcia druczkiem. Poniżej znów nadruk: 
Rozpoznanie... To 
wszystko spostrzegłem od jednego rzutu oka, ale już mi się ćmiło. Co nie było 
tłustym drukiem, 
tylko na maszynie, do szczętu mi się zaćmiło.
- Niedowidzę... Q co tu chodzi? - Schizofrenia paranoidalna... - wyjaśnił z 
trwogą w głosie. - 
Takie mi dali rozpoznanie! I ja to muszę tam pokazać w pracy. Krzyś, ja chciałem 
wrócić do 
szkoły!...
Znów schwycił się za głowę, ścisnął skronie. I siedział skulony ze wzrokiem 
wbitym w ziemię. 
Żal było patrzyć.
- Więc wrócisz - powiedziałem spokojnie.
- Jakim cudem?!... - podniósł na mnie oczy pełne popłochu.
- Słuchaj... - uniosłem w palcach druczek, tę nieszczęsną kartę (informacyjną. - 
Widzisz, to 
jest etykietka... Psychiatria bez etykietek obejść się nie może!... A w końcu, 
ostatecznie, wszystko i 
tak zależy wyłącznie od ciebie! Tylko od ciebie samego... Wierz mi, bracie. 
Przecież w szkole 
uczysz sam, a z pomocy naukowych, owszem, korzystasz, kiedy trzeba, ale o 
wartości twojego 
nauczania - czy dobrze uczysz dzieci, czy źle - decydujesz ty właśnie, twoja 
osobowość, a ta już 
zależy wyłącznie od ciebie, od tego, kim jesteś... od tego, co zechcesz czy 
potrafisz z nią zrobić... 
Jesteś bardzo wrażliwym człowiekiem, więc masz ogromne szanse! W dodatku 
nauczycielem z 
powołania...
- Z Tworek - odparł niepocieszony. - Tobie łatwo gadać, bo jesteś z Warszawy, 
tam się 
zawsze jakoś urządzisz... A ja z bardzo małego miasteczka, gdzie wszyscy 
wszystko wiedzą o 
sobie... Wróble ćwierkają na dachu... Byłem w Tworkach wiele miesięcy. Trzy 
czwarte roku 
szkolnego... Ty mi o moim powołaniu! Wszyscy tam wiedzą, że wariat... Już nic 
ode mnie nie 
zależy, bo przez ten czas moje powołanie, moja przydatność, wszystko się dla 
nich zmieniło... I w 
dodatku to orzeczenie... To świadectwo wyższych studiów w Tworkach, które ze 
sobą pan 
nauczyciel przywiezie!... Jedno ci powiem: gdybym musiał pójść na rentę, wolę 
się powiesić... - 
potrząsnął swoją piękną, kędzierzawą głową. - A tobie jaką dali... etykietkę? 
Ucieszyłem się, że 
zapamiętał, użył tego właśnie określenia.
- Nie wiem - wzruszyłem ramionami. - Nie dostałem jeszcze tego świstka! Papierek 
złożyłem 
we czworo, wetknąłem mu z powrotem do kieszeni. Miał ładną kolorową koszulę.
- Boisz się? - zajrzałem mu w oczy. - Każdy się lęka... Każdy, kto stąd 
wychodzi... Myślisz, że 
ja nie? Człowieku... Ale chcesz wrócić do szkoły, to wrócisz! Raz ci 
powiedziałem: w końcu 
wszystko od ciebie zależy! - Tak... - przyznał z wahaniem. - Ale jakie to 
trudne! - Aha! O to ci 
chodzi! Pewnie, łatwe to nie jest, nie było i nie będzie! Zobaczysz!... - 
zaperzyłem się, jakbym 
ujrzał przed sobą rozmnożone wiatraki, z którymi tacy jak my daremnie się 
zmagają.
- Schowaj się w cień, bp słońce cię przypieka - powiedział książę. - I nie 
gorączkuj się, Krzyś... 
Powiedz, co mi radzisz? Przenieść się do innego miasta? Zaszyłem się w kącie 
ławki, nad którym 
trzepotał jeszcze cień akacji. Zefirek pałętając się wśród murów umiał wsmyknąć 
się tutaj mimo 
licznych przeszkód.
- O tym sam rozstrzygniesz na miejscu. Ale na to masz zawsze czas... - odparłem. 
- Masz całe 
trzy miesiące... A ludzie szybko się oswajają, szybko zapominają...
No i chwała Bogu. Tylko nie myśl, że wszyscy się na ciebie gapią, choć z 
pewnością będą się 
gapić na początek! Więc musisz zrobić dobre wejście... Dla ciebie to żadna 
sztuka, bo jesteś 
piękny i przystojny chłop! - Nie wygłupiaj się, Krzysiek! - obruszył się książę. 
- Nie o spódniczkach! 
Serio mówimy.
- Więc serio ci mówię, że masz w zanadrzu znakomity atut! Przecież ty jesteś 
rodzynek! Dziś 
w szkołach same baby... Ty jesteś ewenement! Diabli cię wiedzą, skąd się taki 
uchowałeś? Więc 
przeniesiesz się, czy nie przeniesiesz, do każdej szkoły przyjmą cię z otwartymi 
ramionami...
- Prosto z Tworek? - wtrącił z bolesnym sarkazmem.
- Ty, słuchaj! Żarty mają swoje granice! - odparłem ostro. - Maniak jesteś czy 
co, do cholery?! 
Teraz chcesz zrobić z siebie maniaka? Patrzył na mnie długą chwilę.
- Trudno - powiedział powoli, odwracając oczy. - Że tu byłem, nigdy nie 
zapomnę...
Miał łzy na rzęsach. Mnie się serce skurczyło. Ale gdzież sens, żebyśmy się obaj 
pod akacją 
popłakali? On trzydziestoletni, ja czterdziestoletni. Wprawdzie mężczyźni płaczą 
między sobą, ale 
to już wtedy, kiedy doprawdy nie zostało nic innego do roboty. Normalni 
mężczyźni. Tylko te 
cholerne psychotropy jedno kleją, drugie rozklejają! Trzeba dużej siły woli, 
żeby pozostać 
mężczyzną.
- A one uważają, że nam się dobrze żyje! - Kto? - zdziwił się książę.
- Jak to kto? Kobiety.
- A dajże ty spokój z babami!... - trzasnął pięścią w kolano. - Raz jeszcze 
wspomnisz, to pójdę 
sobie... Sam jesteś maniak! Zamilkłem, bo całe życie zdawało mi się, że bardzo 
lubię ludziom 
pomagać, ale się nie narzucam. Okazało się, że i to nieprawda.
- No co? Obraziłeś się? - spytał książę po chwili.
- Na kogo innego pewnie bym się obraził - odparłem.
- W takim razie wysłucham cię do końca... Potrzebuję twojej rady, bo widziałem, 
jak udało ci 
się pomóc paru ludziom... Więc gadaj, a ja ani mru-mru... Słucham - uśmiechnął 
się i przygładził 
płowego wąsa. Wąs miał jaśniejszy, czuprynę ciemniejszą, kasztanowatą.
- Nie zmarnuj tego czasu, który masz... Tych trzech miesięcy zwolnienia... Zanim 
wskoczysz 
na swoje miejsce w szkole, zanim do nich wrócisz... Najważniejsze - masz do kogo 
wrócić? - Bo ja 
wiem... - speszył się książę.
- Kiedyś wspominałeś o matce... Tam, na sali.
- To już staruszka. Bardzo się przestraszyła. Kocha mnie, niewiele rozumie. To 
ja byłem dla 
niej pomocą. Kiedyś raz tu przyjechała, żebyś ty zobaczył jej przerażone 
spojrzenie... Na mnie tak 
spoglądała! Nie ona jedna...
- Tak... Ale kogo masz na myśli? - Wniosła już sprawę rozwodową - powiedział 
książę 
odwracając oczy. - Nie ma o czym gadać.
Milczałem chwilę, ale to milczenie spychało nas na bardzo groźne rafy i 
mielizny. Coś trzeba 
było zdziałać i to szybko.
- Słuchaj, wezmę na siebie pewne ryzyko - powiedziałem. - Ty wnioski wyciągniesz 
sam, ale z 
góry powiem, że wolałbym, abyś mnie posłuchał... Myśmy się tu nieźle poznali, 
prawda? I chyba 
wiem, co jesteś wart... Więc powiem ci krótko i węzłowato... Żona, która 
opuszcza męża w 
potrzebie, nie jest jego żoną... Tak jak człowiek, który człowieka opuszcza w 
potrzebie, nie jest 
człowiekiem... Taki przyjmijmy rachunek! - Proszę cię, zostaw to... - odezwał 
się książę. - Dobrze 
ci mówić, kiedy twoja prawie co dzień przyjeżdża.
- Owszem... I bardzo się jej podobasz - odparłem.
- Tak?... - uśmiechnął się smutno.
- Tak. A Piotr rozwodzi się sam, bo jest prawnik... - powiedziałem. - Na jej 
życzenie! Ale 
procedurą zajmie się sam...
- Piotr się rozwodzi? A on zawsze taki wesoły! - No bo się rozwodzi...
- Przestań się wygłupiać! - ofuknął mnie książę. - Nie wiem już, kiedy ty gadasz 
do sensu... Na 
sali było to samo! Albo powiesz coś, że człowieka zatka z zachwytu..., albo 
bajdurzysz, że strach! 
Czy ty pamiętasz choć krztynę z tego, co tam wygadywałeś? Ten Raszyn... Tyś mi 
dziurę w 
brzuchu wiercił z tym Raszynem!... Jakiego diabła akurat do mnie się z tym 
przyczepiłeś? Co? 
Chodziło mi o groblę! Tamtędy Pepi poprowadził atak na bagnety. Dopytywałem się 
stale o groblę, 
a on zapomniał o tym. No i cudownie! - Co w tym śmiesznego, Krzyś? - powiedział 
z przyganą. - O 
co to szło? Skąd miałeś tego zajoba? - Z wódki - powiedziałem patrząc na niego 
spod oka.
- Z wódki? - Oczywiście... - otarłem z czoła pot, nawet pod akacją robiło się 
gorąco. - Wiesz, 
że na oddział szmuglowali wódkę... Ten taki w bliznach i inni, co popasali u nas 
przed 
odwykówką... Raz powąchałem, zapłakałem i powiedziałem: adieu! Książę spojrzał 
na mnie z 
niedowierzaniem: - Całe życie bez wódeczki?... E! - Mhm. Zrób to samo... Inaczej 
się nie 
wygrzebiesz...
- A ty wiesz, że wtedy leżę? Nigdzie niczego nie załatwię... - spojrzał na mnie 
jak na gorliwą 
duszyczkę z towarzystwa antyalkoholowego. - Z księżyca spadłeś?! Wysadź ten swój 
nos między 
ludzi, powąchaj nasz narodek i przekonaj się, co się dzieje... Wszystkich 
poobrażam, albo i gorzej! 
Przy najdrobniejszej okazji, w byle towarzystwie, na byle prywatce, wezmą mnie 
za kapusia...
- To pies ich trącał - powiedziałem nie za głośno. Książę zamrugał oczami i 
szczęka mu 
opadła.
- Tak?... - wybąkał czerwieniejąc.
- A tak! Wypiłem więcej wódki niż te wszystkie pijaczki, które się tu 
szwendały... W dodatku 
bez kaca! Miałem tę cholernie mocną głowę... I znałem się. na trunkach. Piłem, 
bo kochałem dobry 
trunek... Zdaje mi się, że nie ma nic godnego wypicia, czego bym nie 
popróbował... Jednego tylko 
nie cierpiałem chronicznie: czystej...
- Czystej? - zdziwił się książę.
- Tak, czystej polskiej czy ruskiej wódki. Nie szła mi, najzdrowsza na świecie, 
co? - Pech.
- A to pech rzeczywiście. Mam przynajmniej tę satysfakcję, że zniszczyłem sobie 
system 
nerwowy przy pomocy najwybredniejszych trunków, jakie istnieją pod słońcem!... , 
- No, bracie... - 
westchnął książę. - Jak tyś tyle wydudlił, to po co ci więcej! Masz to z głowy.
Zaśmiałem się. I łagodny ogarnął mnie smutek.
- Ale ze mną to inna sprawa... - zamyślił się. - Wódka wódką... Zobaczymy, może 
z tym sobie 
jakoś poradzę... Ale, Krzyś, wrócić tam... - spojrzał z przerażeniem. - Jak mi 
tam wrócić?... 
Ścisnąłem go za rękę.
- Już jakbyś wrócił, bo przecież wróciłeś do zdrowia...
- Kiedy nie wiem, czy dam radę... - powtórzył i rozłożył ręce. - Boję się, że 
będzie za ciężko.
Nie wiem, czy myślał o urwisach w klasie, czy o żonie, która go porzuciła, czy o 
sąsiadach, 
którzy mieli sensację i brali go na języki, czy o starej matce, którą strach i 
wstyd pożerał, że ma 
syna niespełna rozumu, czy o panu kuratorze szkolnym, który licho wie, jaki ma 
rozum, czy o sobie 
samym - wyrzuconym z azylu szpitala na nieprzychylne, niedobre wody, gdzie można 
się zabłąkać 
z powrotem tam, skąd się niedawno wyszło. Do naszej miłej przystani w Tworkach.
Najgorzej, że wątpił w siebie. A trzymał się dobrze -mimo żony, matki - cały 
czas, pamiętam, 
trzymał się dobrze. Dopiero mu dołożyli tym papierkiem...
- Boisz się, że będzie za ciężko?... - powiedziałem zapalając papierosa.
On, jak na sumiennego nauczyciela przystało, nie palił. Siedział zafrasowany, 
kasztanowate 
kędziory o złotawym odcieniu zaczynała przetykać siwizna, tu i ówdzie na 
skroniach. Za wcześnie 
dla trzydziestolatka.
- Boimy się obaj. No i co z tego? - powiedziałem i zaciągnąłem się głęboko. - 
Weź 
Odyseusza!... Pamiętasz, ile on się namordował, zanim wrócił do siebie? - Kto 
taki?... - zamrugał 
oczami. - Ach, Ulisses!...
- Żaden Ulisses!... - podskoczyłem na ławce. - Tak j bez sensu przezwali go 
Rzymianie... 
Ulixes! To ci dopiero... Uważaj, bo od Rzymian prócz prawa i nazywania każdego 
legionisty po 
imieniu, tak jak to Cezar potrafił, niczego i nadzwyczajnego nie można się 
nauczyć... - schyliłem 
się I stukając go palcem w pierś. - Nazwiesz go Ulisses i pójdziesz całkiem 
błędnym tropem... Tak 
się zawikłasz, że już się nie rozwikłasz! Zaczniesz rozpaczać, bełkotać i wyć...
Rozumiesz? - zaczerpnąłem tchu. - Więc powiadam ci: kochaj Greków... Pamiętaj, 
na imię 
miał Odys, syn Syzyfa... Oficjalnie syn Laertesa, ale to tak, dla niepoznaki, bo 
nikt nie wie, czyim 
jest synem, dopóki sam siebie nie i odnajdzie...
Przestałem mówić, z przedziwnych zacząłem drżeć emocji. Ujrzałem z bliska to, 
czegom nigdy 
nie oglądał.. Tę małą wyspę u wylotu Korinthos Kolpos! Błękitne wody zatoki 
korynckiej, cieśninę i 
na szerokim morzu tę wyspę, której nigdym nie widział, bo nie miałem pieniędzy! 
Zabrakło mi, nie 
pamiętam, ilu drachm... Zanim zamknąłem oczy - widziałem Itakę. I nikt mi tego 
nie odbierze. Stąd 
ją widziałem, z ławki pod akacją. W biały dzień, pod koniec lipca.
- Nie płacz, Krzyś. Nie trzeba.
Ogarnął mnie ramieniem i do siebie przycisnął. Nie wiedziałem, o czym on mówi, 
bo nie 
wiedziałem, że płaczę! Przedziwne - płacząc rzewnymi łzami, nie uświadamiałem 
sobie tego. 
Przyczynek do psychologii emocji, trzeba będzie kiedyś nad tym się zastanowić.
- My jesteśmy takie chłopaki - powiedział książę. - Że z nas jeszcze będą 
ludzie... Nie, Krzyś? 
- przycisnął mnie jeszcze mocniej, a odkuł się na naszym niewybrednym żarciu, 
więc dużo miał 
siły. - To czyim właściwie Odys był synem? Milczałem.
- Już idę... - nie ruszył się z ławki. - Ale coś ci powiem... Jak tyś nade mną 
zapłakał, to dopiero 
stanąłem na nogi! Tak... Właśnie tak ze mną się stało...
- Myślisz? - spojrzałem na niego. A kto to wie! Coś tak nieprawdopodobnego się 
przydarzyło! 
Metafizyczne ciarki chodziły po grzbiecie. Wprost z wyroczni delfickiej.
- Wiem - powiedział z przekonaniem. Uśmiechnął się i przygładził wąsa.
- Tak, chyba wspólnie coś nam się udało... - powiedziałem. .- Tylko szkoda, że 
tak mało wiemy 
o sekretach czasu i życia. - Wytarłem nos i tknięty impulsem zawołałem do 
pielęgniarza, pana 
Władzia, wygrzewającego się na warcie u wrót pawilonu: - Która to godzina? Z 
namaszczeniem 
godnym sprawowanej władzy spojrzał na zegarek. My nie mieliśmy prawa do 
zegarków. Ze 
wszystkich pielęgniarzy watażka był najbardziej służbisty, więc odparł jak męska 
zegarynka, 
szorstkim głosem: - Dwunasta zero trzy.
Niebywałe, zdarzyło nam się to - cokolwiek to było! - w sam zenit, w samo 
południe. Takie 
samo słońce stoi w Tworkach, co nad Itaką.
- A dzień jaki? - zawołałem.
- Poniedziałek! Hm, to rzeczywiście mógłbym pamiętać. Wczoraj niedziela, 
odwiedziny. I 
Helena pierwszy raz poskarżyła się na samotność. (Jo była na wakacjach.) - A co 
ja mam 
powiedzieć? - spytałem. - Ty jesteś sam ze sobą, a ja jestem sama... - wyjaśniła 
mi trafnie, z 
kobiecą logiką i znajomością rzeczy.
- Pytam o datę! - zawołałem do pielęgniarza.
- Nie kręć pan gitary! - odparł. - Dziś za gorąco - rzucił przez ramię i 
odwrócił się do nas 
plecami.
- Data będzie na tym papierku - powiedział książę i już skwapliwie sięgał do 
kieszeni.
- Stój! Nie wyciągaj tego na światło boże!...
- Czemu? - Bo nie chcę! Może jestem przesądny... Zresztą zaraz ci wytłumaczę... 
Był taki 
poeta, Syrokomla, też dostał hyzia i napisał bardzo piękny wiersz o tym, że 
chciałby ogolić 
słońce...
- Ogolić słońce?... - powtórzył książę i spojrzał oniemiały prosto w niebo nad 
akacją. Zadarł 
głowę, bo słońce stało w zenicie.
- Tak. A ty jeśli chcesz zawstydzić słońce, to wyciągnij ten papierek...
Książę schylił czoło, milczał długą chwilę.
- No dobra. Dość na dzisiaj - powiedział i przeczesał grzebykiem swoje bujne 
włosy i baczki. - 
Może pójdziesz ze mną do sklepiku po cukierki? Zrobię na odchodnym małą 
przyjemność 
pielęgniarkom...
- Warto - pochwaliłem. - Ale wybacz, bo czekam na Piotra, aż się wyguzdrze. 
Obiecałem 
odprowadzić go do bramy... Dziś wychodzi. A ty? - Jutro. No, to lecę. No, to... 
- zawahał się. - 
Dzięki, Krzyś.
Wyciągnął do mnie rękę, którą uścisnąłem z całą swobodą, bez cienia zgubnych 
emocji, jakby 
mną już więcej nie targały, odkąd popłakałem się na widok Itaki w samo 
południe...
Tymczasem ze swoim ulubionym powiedzonkiem przysiadł się do mnie pielęgniarz, 
pan 
Władzio, któremu się setnie nudziło. Czarnowłosy watażka.
- No i gdzieś pan był, kiedy pana nie było, panie Krzyś? - W dupie u Chińczyka.
- Jak?... - dopytywał się ze śmiechem, bo widocznie chciał to zapamiętać, 
repetitio est mater 
studiorum.
- Dawnymi czasy tak się u nas mówiło... - wyjaśniłem. - W dupie u Chińczyka.
- Murzyna! - zarżał. - Nie. Może u was: Murzyna, ale u nas: Chińczyka... Bóżnica 
taka, że u 
was ciemno, u nas żółto.
- Aha. A wiesz pan, zanim pan przyszedłeś, to u nas, niech skonam, był jeden 
Murzyn!... 
Student.
- Kogo u was nie było! - pokręciłem głową. -Murzyn? - Murzyn.
- Pewnie garbaty.
- Kto? Murzyn? Panie, on był jak świca! Jak świca!... Jedna mało majtków nie 
zgubiła, bo 
czarni podobnież swoje potrafią.
- Podobnież. Paranoik czy schizofrenik? - A bo ja wiem... - poczochrał się pan 
Władzio. - 
Szurnięty, ale raz na smutno, raz na wesoło.
- Koktajlik.
- Co, proszę? - Koktajlik... Garbaty Murzyn albinos cyklofrenik wyznania 
mojżeszowego 
podobny do .Chińczyka... Zgadza się? - Ja pana kręcę w obie ręce! - zawołał 
watażka. - Pan jak co 
powiesz, panie Krzyś!...
- A co ja powiedziałem? - No, o tym Murzynie... Ten tego i owego! - A co, nie 
mam racji? - 
Zależy, o co się rozchodzi - powiedział pan Władzio z powagą. I zmarszczył 
czoło.
- A o to! Zamiast się mordować nawzajem, zrobiliby raz wreszcie koktajlik z tych 
wszystkich 
swoich ras i zobaczylibyśmy, co by wyszło...
- E!
- Co? E?...
- Niby wszyscy mają tego, panie... rżnąć się na krzyż? E... Aleś pan 
wymędrkował, panie 
Krzyś! - trzasnął się w kolano. - A cholerę w bok! Żadnych takich.
- Tak? A to czemu? - Czemu? Mnie by, panie, żadna Chinka nie podeszła... 
Kapujesz pan, 
panie Krzyś? A względem tego to i Murzynkę miałbym załatwić... Tak? Ja tam 
żadnej małpie 
dogadzać nie będę... - kategorycznym ruchem obciągnął swój fartuch przepasany 
żołnierskim 
rzemieniem. - Masz pan swój honor czy nie? - Jasne, że mam - powiedziałem.
- No, to co pan takie pierdółki zasuwasz? - rozsierdził się pan Władzio.
- Bo jak posuwam, to nie myślę o honorze! Inaczej klops.
- Co pan powiesz... - Ano tak...
- Tak?... - i lekko do mnie mrugnął.
- Ano, tak mi się rzekło, panie Władziu. Pielęgniarz zamilkł. I widać było, że 
bardzo serio o 
czymś myśli, spozierając na mnie spod oka, a właściwie spod czarnego czuba, 
który mu się zsunął 
na czoło, nad brew. Wreszcie odezwał się wymownie cedząc słowa: - Względem 
tego... To, jak 
pan wiesz... Jakaś siksa by się znalazła... Co tam długo się obcyndalać, nie? To 
słówko 
upowszechniłem w całym pawilonie, a nauczyłem się, rzecz jasna, od Konwickiego, 
daj mu Boże 
zdrowie. Więc od tej pojętności pana Władzia, który miał swój dryg i zmysł, 
chciało mi się śmiać. A 
zarazem ujrzałem tę dziewczynę, całkiem nie znaną mi dziewczynę, którą 
rozebrałbym z głodu. 
Wtedy zaraz przypominają się pewne szczegóły anatomiczne, które lepiej, żeby się 
nie 
przypominały. Wtedy każda jest Kirke... Wtedy biada lędźwiom naszym i nam samym 
biada! - A 
daj pan spokój, panie Władziu... - westchnąłem. - Kudy kusemu do zajca.
- Że niby jak?... - spytał czegoś niezadowolony. - Niby jak ma się rozumieć? - 
Nie da rady! - 
tupnąłem obcasem, aż zrobiła się jamka, kilka grudek potoczyło się po ubitej 
ścieżce.
- Co pan krzyczysz! Co pan krzyczysz! - zamachał rękami pan Władzio. - Niby co 
złego się 
stało? - Nic się nie stało.
- Ano nic... Pewnie, że nic - potwierdził. - Pomyślałem sobie, człowiek taki 
napalony, że 
Chinkę by zerżnął... Murzynkę by zerżnął...
Strasznie mi przykro, kiedy miłym ludziom sprawiam nieuzasadniony zawód. 
Zwłaszcza gdy 
zdarza im się o mnie troszczyć. A tu w dodatku aż za serce ściska, jeśli 
pomyśleć, że ten sam 
watażka, który obijał moje kości o ściany pawilonu, taki ludzki zrobił się dla 
mnie. Zawsze 
mówiłem, że łaska boska czuwa nad nami, grzesznikami.
- Kochany panie Władziu - powiedziałem. - Doga dać, to my się dziś nie 
dogadamy... Ale jak 
przyjdzie mi ochota, to zamelduję się u pana... zgoda? - i poczęstowałem go 
papierosem ze 
świeżej paczki ekstra mocnych.
Popaliliśmy sobie. Pielęgniarz zaciągnął się mocno, wypuścił nozdrzami dym. I 
raptem, jakby 
coś sobie przypomniał, powiedział naśladując dziadka Te-te-te-te: - Oj, dobry 
jest, dobry... - i ze 
śmiechem pokręcił głową. Właściwie dość brzydko zachichotał.
- Biedny człowiek - powiedziałem krótko. - Czego pan się śmieje? - Bo nie wiem, 
kto tu jest 
frajer! - śmiał się dalej, bardzo z siebie zadowolony.- Panie Władziu... Nie 
rozumiem, o co panu 
chodzi? - Stary robi pana w konia!... - uśmiechnął się z zimną satysfakcją. - 
Tak to jest, panie 
Krzyś.
- Niby jak?... - spytałem mocno już zły.
- A prosto. Cygani panu papierosy i sprzedaje. Dwa złote od sztuki! A wiesz pan, 
komu opyla? 
Tym zamkniętym na oddziale, co nikogo z rodziny nie mają...
- E! - Pod słowem honoru - huknął się w pierś. - Panie Krzyś - powiedział z 
politowaniem. - 
Widziałeś pan kiedy, żeby on choć jednego peta zakurzył?... No, widziałeś pan? - 
Nie... - 
przyznałem ze wstydem.
- Ano właśnie. Niepalący, sukinkot.
Nie udało mi się zachować pokerowej twarzy. Pielęgniarz przyjrzał się drwiąco, 
jakby go 
ubawiła moja zaskoczona mina. - No i co? - pytał zmrużonymi oczami. - No i co, 
panie mędrek? No 
i co, panie Polskie Radio Warszawa na falach długich, średnich i ultrakrótkich? 
Zapomniałeś pan, 
że żyjesz wśród cwaniaczków? Niedawno sprzedawałeś chłopu warszawski tramwaj 
wraz z 
kolumną Zygmunta, a dziś byle kmiotek ciebie sprzeda trzy razy, zanim się 
obejrzysz! No i co, 
nauka nie poszła w las, panie Krzyś. - I tak patrząc na mnie spod zmrużonych 
powiek nacieszył się 
moją konfuzją i zażenowaniem. Bo rzeczywiście było mi łyso, jak mawia moja córka 
Jo. Kto lubi 
dać się nabrać? Swoisty pobiłem rekord: dać się wystrychnąć na dudka dziadkowi 
Te-te-te-teL.
Więc pielęgniarz godziwą miał uciechę. Nacieszywszy się do woli, potrząsnął 
czarnym 
czubem, błysnął zębami i powiedział zaskakująco: - No, i gdzieś pan był, kiedy 
pana nie było? Nie 
posądzałem go o taką finezję. Odegrał się za wszystko naraz - swoje rajfurstwo, 
moją niechęć i 
dupę Chińczyka. Bardzo zgrabnie dał mi do wiwatu! Nie doceniałem go. I już 
miałem zamiar po 
dżentelmeńsku powiedzieć mu jakieś dobre słowo, na które zasłużył, kiedy 
dobiegło nas 
natarczywe stukanie w odrzwia pawilonu zamknięte na głucho. Ktoś łomotał, 
zarazem poruszając 
klamką. Watażka poszedł uchylić wrota, z których natychmiast wymknął się Piotr.
Smukły i zgrabny, w dżinsach i koszuli khaki o wojskowym kroju, z jakiegoś dawno 
zapomnianego demobilu. Takie koszule poprzywozili powstańcy warszawscy, którzy z 
niewoli 
niemieckiej trafili do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, zanim cała ta armia 
została skazana na 
rozsypka. A drugi człowiek, który o tych czasach pamiętał, to był Adam, 
przeniesiony szybko do 
innego pawilonu, zwanego Instytutem; nosił ów andersowski pas, którego klamra 
przeszła do 
historii, po trosze jako symbol żołnierza brytyjskiego. Oczywiście Adamowi 
natychmiast pas ten 
odebrano w izbie przyjęć, ze względu na ciężką klamrę, no i sam reżym Pawilonu I 
A. Musiała to 
być dla niego bolesna strata, większa niż szczęka markiza! Bo kiedy spytałem 
Adama, dlaczego 
ucieka od nas do instytutu, skoro nikt go nie wygania, powiedział krótko swoją 
spieszną mową: - 
Bo obiecali, że tam mi zwrócą mój pas! - Twarz Adama robiła tu na wszystkich 
wrażenie, gdyż była 
znana z ekranu i dobrze pamiętana, choć już dawno nie grał. Ale i sama w sobie 
zasługiwała na 
atencję, nawet gdyby w naszych czasach nie wynaleziono nieśmiertelności na 
celuloidowej taśmie. 
Garnęli się do niego młodzi. Zwłaszcza palił się jego imiennik, ten młody Adaś, 
którego kiedyś 
nawracałem na wiarę "soldato di speranza". Wianuszkiem siadali wokół niego, gdy 
Adam żywo 
gestykulując trzema zdaniami zbywał żołnierskie przygody i zapalając się mówił 
cudowne rzeczy o 
świętym Janie od Krzyża. Zabawne, bo wszyscy mieli golone głowy i Adam strzygł 
się krótko. Ci 
chłopcy nie wrócili do wojska. Wyszli już, na początku lipca, wybierali się na 
studia, politechnika, 
uniwersytet, sztuki piękne. Adama dawno nie widziałem i nie miałem pojęcia, czy 
jeszcze tu jest - 
w rozległym obejściu tworkowskim.
Do koszuli khaki Piotr przypiął odznakę lotniczą, naszą polską. A upierał się, 
że służył w 
Luftwaffe, czego mu nigdy nie zapomnę. Choć trzeba wariata, żeby w Polsce 
przyznawać się do 
szwabskich szlifów. Utrzymywał, że latał jako obserwator na Storchach, czy jak 
się te niemieckie 
pudła nazywały, dopóki go nie wygruziły pod lasem radzieckie zenitówki na 
białoruskim froncie. 
Skąd do szpitala, skąd na urlop do Paryża, skąd do Eesistance, skąd do kraju 
jako kurier, skąd do 
AK, skąd do Powstania, skąd z Czerniakowa przez Wisłę na Pragę, stąd postrzelane 
obie ręce, 
stąd. do lazaretu Armii Czerwonej, stąd obyło się bez amputacji, stąd jakby 
uschnięte dłonie, stąd 
Virtuti Militari.
- No, to idziemy! - zawołał do mnie wyświeżony, wygolony, z walizeczką. Otaczał 
go 
przenikliwy zapach wody kolońskiej, zwanej "Polarna", której tu do naszych 
potrzeb używaliśmy, 
rzeczywiście była tak orzeźwiająca jak mróz arktyczny na policzkach. - Wybacz, 
że kazałem tak 
długo na siebie czekać. Zacinam się przy goleniu... - mruknął. - Nudziłeś się? - 
Nie powiem.
Sfrunął ze schodków, zostawiając watażkę na ganku. Zachowywał się jak urwis z 
poprawczaka wypuszczony na swobodę.
- Grunt, że jestem! - uśmiechnął się w swój chłopięcy sposób. I ruszył żwawym 
krokiem, 
prawie podskakując, prawie biegnąc, jakby parzył go pawilon z czerwonej cegły, z 
kratami w 
oknach. - Ten cerberek, ty widziałeś? Widziałeś, jak mi drzwi otworzył!... 
Następny będzie portier w 
"Europejskim"! Prosto tam zasuwam...
Na jednego drinka! Może powiesz, że mi się nie należy? Ciebie też zapraszam w 
przyszłości... 
Fundnę sobie scotcha :na lodzie! A stamtąd w pociąg do Gdyni, piękna pogoda! - 
rozejrzał się po 
niebie i pociągnął nosem wąchając zefirek, który czochrał akacje i z daleka 
niósł woń starych lip. - 
Jak mnie tu widzisz, pojutrze jestem na jachcie!...
No i mów, co chcesz... Old soldiers never die. I mnie się to sprawdza. Nie jest 
tak, Krzyś? 
Więc? Wish me luck.
Till I go on my way...
- I wish you luck, Peter - powiedziałem serio.
Uchyliłem przed nim skrzydło furty w murze. I już wyszliśmy poza terytorium 
przynależne do 
Pawilonu I A, skręcając w alejkę wiodącą w stronę woniejącego kotłem gmaszydła 
tworkowskiej 
kuchni. Tędy szło się do głównej promenady, skręcając w lewo. Miałem się 
przekonać, że 
wszystkie tworkowskie dróżki prócz promenady były dość pokrętne, tworzyły istny 
labiryncik wśród 
pawilonów, wśród drzew, wśród lasu i łąk, mieszczących się w rozległym obrębie 
murów i 
mazowieckiej rzeczki na zachodzie.
- Coś ci jestem winien - odezwał się Piotr. - Ale musiałem poczekać, aż stamtąd 
wyjdziemy... 
Bo tam mógłbyś odebrać to inaczej... - uśmiechnął się dyskretnie.
- Ale... co? - spytałem zdziwiony.
- Zaraz;. Wszystko zaraz wyjaśnię... - mówił cichym, modulowanym głosem, co od 
razu 
zmuszało słuchacza do skupienia uwagi, zawsze korzystał z tej dyskretnej 
maniery, stwarzającej 
wrażenie intymności, pamiętam - raz tylko podniósł głos, kiedy ordynator zrobił 
mu awanturę na 
korytarzu i obaj na siebie krzyczeli, no i osobliwym trafem Piotr prawie 
natychmiast wyleciał na 
wolność! Dziwy w tej budzie.
- Otóż, Krzyś, dobrze wiem, czym się zajmujesz... So happens I know what’s your 
vocation - 
powiedział z powagą. - Tak się złożyło, że leciało z radia twoje słuchowisko o 
różnych naszych 
dziejach, w którym nazwałeś siebie kronikarzem... Słuchałem.
- Dzięki. Czy to było akurat wtedy, kiedy trzepnąłeś radiem o podłogę? Piotr 
zaśmiał się 
krótko.
- Nie, Krzyś... Wysłuchałem! Nie śniło mi się, że cię kiedyś spotkam... 
Zwłaszcza tutaj! Albo 
nie... Albo głupio słuchałem, bo gdybym słuchał mądrze, nie zdziwiłbym się, że 
cię widzę właśnie w 
takim miejscu pod słońcem... W każdym razie może głupio, ale uważnie 
wysłuchałem. I co było w 
środku, dobrze pamiętam... Nadawali o bardzo późnej godzinie, kiedy naród śpi 
albo do snu się 
kładzie. Nie powtórzę ci ani słowa, choć wszystko dobrze pamiętam... I dlatego 
doszedłem do 
przekonania, że jestem ci coś winien...
- Starczy mi to, co powiedziałeś.
- Mało. Mam coś jeszcze - uśmiechnął się delikatnie.
- Ale co takiego, Piotr? - Mój rodowód. Do paru pokoleń wstecz. Przyda się 
kronikarzowi? - W 
moim fachu nie ma takiej rzeczy, która mogłaby się nie przydać - odparłem 
zgodnie z 
przekonaniem.
Skręcaliśmy akurat obok gmachu kuchni w promenadę zakończoną w perspektywie 
zarysem 
bramy, więc zastanawiałem się tylko, jak Piotr zmieści swój rodowód na tych 
trzystu, czterystu 
metrach. Ale to już było bardziej jego niż moje zmartwienie. Zaczął mówić żwawo, 
lecz bez 
zbytniego pośpiechu, nawet z niuansami i trochę tak, jakby to była repetycja, 
strojąca się jednak w 
nowe odcienie i blaski przy każdym wykonaniu, więc wciągało to prędzej czy 
później.
- Pamiętasz wojnę krymską? Skinąłem głową. _ - No! To właśnie mój pradziadek był 
wtedy 
wyższym oficerem królewskiej, brytyjskiej marynarki... Nie dam głowy, czy akurat 
kontradmirałem, 
ale gdzieś blisko tego...
Wojna jak wojna, Anglicy z Francuzami straszliwie ją spaprali... Szarża Lekkiej 
Brygady i inne 
takie brewerie, pamiętasz? No, właśnie. Mniejsza z tym. Dość, że mój pradziadek 
Archibald 
popałsia w plen!... Ruscy go zacharapcili i kwita. Tak jest, Krzyś, zacharapcili 
mii pradziadka 
Archibalda na dobre! No, bo posłuchaj... Co to wtedy była za niewola? Druty? 
Obozy jeńców? 
Oflagi, śmalagi? Nikomu, się o czymś takim nie śniło... Człowieku, inna 
konwencja, pamiętaj! 
Nawet plebs, sołdaci, plain soldiers, źle się nie mieli... No, bratku, a wyżsi 
oficerowie?!... 
Pradziadek trafił kibitką prosto na dwór cesarski w Petersburgu! To ci, bracie, 
niewola na 
petersburskich salonach! Wyobrażasz sobie taką katorgę, jak szlifowanie posadzek 
w tańcu z 
frejlinami dworu? Golenie się z rana i z wieczora, spijanie szampana, 
przymierzanie nowych 
mundurów, spacer nad Newą i wycieczki jachtem po Zatoce Fińskiej? Trzeba 
przyznać, że 
pradziadek mężnie tę katorgę znosił. I mogę być z niego dumny! Prawie 
natychmiast zakochał się 
w Anastazji, frejlinie dworu cesarskiego, która była mieszanką rusko-tatarsko-
pruską, jak na dwór 
petersburski przystało... Źle mówić o prababci nie zamierzam, ale tak czy owak 
miała diabła pod 
spódnicą! Bo Archibald oszalał! Jeśli umiesz sobie wyobrazić oszalałego z 
miłości Anglika, 
pomijając wypędka Byrona, to sobie wyobraź!...
Piotr rozognił się i już świata bożego nie widział, ani kasztanów, ani 
zabudowań, ani procesji 
rekonwalescentów, pielęgniarek i przedstawicieli wszelakich służb zaopatrzenia, 
remontów, 
przebudowy czy rozbudowy Tworek - sunącej promenadą. Jacyś robociarze w 
splamionych 
tynkiem kombinezonach, jeszcze trzeźwi, nieśli drabiny i kubły. Wózki z brudną 
pościelą toczyły się 
na ogumionych kołach, popychane przez tęgie mazowieckie baby. Nie wiadomo skąd - 
plątały się 
dzieciaki, ale przeważnie markotne i przeważnie pod ścisłą opieką, aż mi serce 
do Boga 
podskoczyło, że to nikt inny, tylko mali tutejsi pacjenci! Człapały konie, 
perszerony, ciągnąc 
wyładowane budulcem platformy. Na bardzo wolnym biegu sunęły samochody takie i 
owakie. 
Ruch. Ruch. Cudowny ruch! I wspaniałe życie! Cały ten korowód zakręcił mi się w 
oczach, i 
wszystko, co się dało, wszystko widziałem, bo pierwszy raz szedłem tędy, szedłem 
tą drogą! A 
Piotr perorował: - Bez cara nie rozbieriosz! Oczywiście, rzecz musiała się 
oprzeć o Jego 
Impieratorskoje Wieliczestwo... Wtedy kichnąć się nie dało bez zgody cara, a cóż 
dopiero poślubić 
jedną z dam jego dworu! Imperator zastanowił się głęboko nad skłonnością 
Angliczanina do 
ponętnej frejlini Anastazji i zarządził tak: "Nu, puskaj jebiot!" Ale pod 
warunkiem, że gałantnyj oficer 
angliczanskogo flota, Arkibałd, złoży przysięgę na wierność carowi, więc zmieni 
banderę i 
męstwem swym zasili admiralicję floty bałtyckiej. Wielka w tym zręczność w 
podejściu do rzeczy, 
zauważ. I żona, i awans. Pradziadek zadowoliłby się kobietą, ale znalazł się w 
kraju, gdzie nie ma 
tak dobrze. Jak on to przełknął, to jego rzecz, choć myślę, że było to straszne! 
Na jego rodzinnej 
wyspie uznano, że sprzedał się za awans. I uroczyście obłożono go, takoż jego 
potomków do 
dziesiątego pokolenia, niemal wieczystą infamią! Właściwie ojczysty trybunał 
orzekł, że z mocy 
prawa trzeba go powiesić. To be hanged by the neck! Tak brzmiała sentencja 
wyroku. Powiesić za 
szyję! Dobrze, że nie za żebro... To już w naszych czasach wieszali. A przecież 
pradziadek 
najwspanialszą banderę świata, banderę Drake'a, sir Waltera Raleigh, admirała 
Nelsona, taką 
banderę zamienił dla kobiety! Dla takiego drobiazgu!... No i popatrz, Anglicy, 
tacy zawsze 
wspaniałomyślni, nie sprawdzili się tym razem, nie kupili tak ślicznego dowcipu 
Archibalda... 
Powiadam ci, kiedy naród traci swój przyrodzony sense of humor, zaczyna się 
klęska! Bo właśnie 
wtedy, w momencie skazania Archibalda za jego męską fantazję na tak hańbiącą 
śmierć, tak, mój 
drogi, właśnie wtedy pojawiła się pierwsza szczerba w monolicie imperium 
brytyjskiego, który to 
monolit utwierdzała uwielbiana królowa Wiktoria, tęgozada Niemra na angielskim 
tronie... Archibald 
nigdy już nie ujrzał zielonych łąk Anglii, gdzie czekała na niego chętna 
szubieniczka! Nigdy nie 
pokazał Anastazji Wolfgangownie tej niezapomnianej, cudownej wyspy... Poszedł do 
grobu, dwa 
pokolenia poszły do grobu na obczyźnie! Dopiero ja, prawnuk, wsmyknąłem się tam 
cichaczem... 
Do Westminsteru poszedłem. Big Bena słyszałem z bliska. Na Trafalgar Square... 
Tam gdzie stoi 
ten biedny marynarz... I piłem incognito old scotch whisky w kosmopolitycznym 
pubie na Soho... 
Zgodnie z prawem mogli mnie powiesić jako potomka niecnego zdrajcy, skoro mój 
rzeczywisty 
pradziadek p(c)-został jako bloody traitor w dziejach. Imperium Brytyjskiego, a 
moi angielscy 
krewni z zasady okazują wielki szacunek dla prawa i tradycji... Więc ja zamiast 
pradziadka, rzec 
można: per procura... Tajniacy za hale mnie z pubu i stryczek na kark!... To be 
hanged by the 
neck, wyobrażasz ty sobie, na samym środku Trafalgar Square?!... - spojrzał na 
mnie z ukosa. - A 
jak dobrze pomyśleć, to wszystko przez cara!...
- A wiesz, że to są carskie budynki? - wpadłem mu w słowo.
- To?... - obrzucił spojrzeniem rdzawą fasadę z niezłomnej cegły, ciężką ścianę, 
obok której 
właśnie przechodziliśmy. Wzruszył ramionami. - Ostatecznie, to, co ci opowiadam, 
też nie było tak 
dawno... Weź mojego dziadka, Josipa Arehibaldowicza, też wyższego oficera 
marynarki, to już 
była wojna rosyjsko-japońska... Tysiąc dziewięćset czwarty rok,.. Japończycy 
zaatakowali 
znienacka, tak samo znienacka, jak rąbnęli Pearl Harbor prawie w czterdzieści 
lat później! I 
popatrz, dla Amerykanów to była niespodzianka, zaskoczenie absolutne! Bo 
Japończycy mają 
genialny rozum i zawczasu przewidzieli, że Amerykanie to genialne niedouki, nic 
a nic nie liczą się 
z historią i z przykładów historycznych żadnych praktycznych wniosków wyciągnąć 
nie potrafią...
- Może dlatego z takim upodobaniem strzelają do swoich prezydentów? - 
powiedziałem 
widząc naraz Lincolna, Garfielda, McKinleya, braci Kennedych i czarnego 
idealistę, pastora Kinga, 
który wierzył, biedak, w non-violence» - Ano strzelają. Ale przy tym potrafią 
uczyć cały świat, jak 
powinien się prowadzić... Mniejsza, Krzyś. Mamy swoje zmartwienia - powiedział 
Piotr. - Widzisz, 
mój dziadek Jośip Archibaldowicz nosił wąsy w stylu angielskim... I to jest 
ważny szczegół! Może 
już nie tak płowe, bo Anastazja wniosła w nasz ród domieszkę krwi tatarskiej, 
ale zawsze w stylu 
angielskim. Rozumiesz, wierność tradycjom! Przejął też po ojcu angielskie 
maniery, więc dobrze 
się prezentował na pokładzie pancernika "Pietropawłowsk"... Siądziemy na 
chwilkę, co? - 
zaproponował wskazując wolną ławeczkę przy promenadzie. - Zapalimy sobie? Więc 
rozsiedliśmy 
się na ławeczce pod pięknym starodrzewiem. Kilkanaście metrów dalej było 
skrzyżowanie^ Dwie 
alejki odchodziły w bok, w prawo i w lewo, jedna wysadzana akacją, przy drugiej 
rosły w dal 
wysokopienne sosny. Na rogu, po przeciwnej stronie promenady, stał foremny 
budyneczek, 
pewnie dawna carska wartownia, odwach, dziś sklepik z malowanym szyldem. 
Nazajutrz, kiedy 
tam zajrzałem po słodycze i herbatę, spotkałem się z najsympatyczniejszą obsługą 
w ciągu całego 
mojego życia. Krągłolica pani za ladą była wcieleniem takiej uprzejmości i 
ciepła, że wszystkie 
ekspedientki świata - od naszych mastodontek poczynając, a kończąc na 
kalodontowatych 
elegantkach z Madison Avenue - powinny tam zajrzeć choć raz, aby się przekonać, 
do czego służy 
ten intruz po przeciwnej stronie lady, po co on tu wlazł?, no i posmakować, jak 
wygląda to, czego 
je uczono, czyli tak zwany "human interest"... Przed sklepikiem ujrzałem 
urodziwą postać księcia, 
który chylił kędzierzawą głowę pod niską akacją i zawzięcie z kimś flirtował. 
Ona była drobna, 
popielatowłosa. Zdążył więc przygruchać onieśmieloną pacjentkę we flanelowym 
szlafroku. I na 
wszelkie sposoby ośmielał ją skutecznie, częstując landrynkami. Robił to ładnie, 
gdyż poza nią 
rzeczywiście nie dostrzegał świata, jak na wspaniałego adoratora przystało! 
Biedulka uniosła buzię 
i zapatrzyła się w niego jak w pierwszą tęczę nad Tworkami.
- Krzyś, to było tak! - powiedział Piotr zaciągając się ekstra mocnym. - Ten 
pancernik wyleciał 
na minie!... Do dziś nie wiadomo, czy na swojej, czy na japońskiej... A to, 
bratku, był okręt flagowy, 
z wielkim księciem Cyrylem Włodzimierzowiczem na pokładzie!... Jak zanotowały 
kroniki tej wojny, 
była godzina dziewiąta minut czterdzieści trzy rano, kiedy wielki książę wraz z 
pancernikiem i moim 
dziadkiem Josipem Archibaldowiczem wylatywali w powietrze!... Wyobrażasz sobie, 
co się tam 
działo, bo pancernik "Pietropawłowsk" postanowił rychło i skutecznie pójść na 
dno... I poszedł, 
Hospodypomyłuj!...
Kto żyw, zdzierał z siebie płaszcz i hyc, za burtę do morza, pływać łatwiej... 
Cała załoga 
zrzucała płaszcze, nawet sam admirał Makarów, gieroj etogo wriemieni, wszyscy, 
wszyscy... W ten 
sposób utonęło przeszło tysiąc marynarzy!... Ale ani mój dziadek, ani wielki 
książę Obaj się 
uratowali, bo nie zdjęli płaszczy, które utrzymywały ich na wodzie, póki nie 
nadpłynęła pomoc w 
szalupach z innych okrętów eskadry i miała szansę, aby ich wyłowić... Więc 
uratowali się obaj z 
tego samego powodu. Tak, Krzyś... Ale śmiem mniemać, że z innymi zgoła 
motywacjami!...
- Patrz, Adam jedzie! - zawołałem podskakując na ławce.
- Gdzie? - rozejrzał się Piotr.
- Tam, za tą platformą z perszeronami! Zaraz powinien ją wyminąć...
- Aha! - zawołał Piotr i zrywając się z ławki zaczął w tamtą stronę wymachiwać 
ręką. Piotr był 
nieodmiennie spontaniczny. Inaczej nie wkraczałby w swoją pięćdziesiątkę jako 
nieposkromiony 
młodzieniec. Przy czym miał ogromną słabość do Adama, znacznie większą niż Adam 
do niego, 
szpakowatego wisusa, tego "puer aeter-nus", który mu czasem grał na nerwach 
swoją fantazją czy 
fanfaronadą. Adam sam był człowiekiem nieobliczalnym, ale w całkiem inny sposób.
Teraz nadjeżdżał spokojnie na rowerze typu wyścigówka. Z pięknie nieobecną miną. 
Ze 
skupionym niezwykłym profilem. Z tym cudownym dystansem i współczuciem. Takiego 
go 
widywałem tutaj i na Nowym Świecie, w kretyńskim harmidrze pojazdów, gdy 
przemykał się na 
swojej wyścigówce, jak akrobata na dwóch kółkach, wśród sinych obłoków spalin. 
Akrobata o 
strasznie smutnej twarzy.
- Cześć, chłopaki! - zawołał unosząc na powitanie prawą rękę. Przyhamował, 
przystanął, oparł 
stopę na krawężniku, ale nie zeskoczył z siodełka. Na małą chwilkę przystanął, 
bo zawsze 
ponaglała go niecierpliwość nie do wyczerpania, zawsze był w pogoni za czymś, co 
trudno 
zgadnąć, o czym nic nie można powiedzieć.
- Going home? - zwrócił się do Piotra przyjaźnie i swobodnie, ale jakby z lekkim 
przekąsem. 
Znał zbyt dobrze zbyt wiele języków, żeby chciał którymkolwiek popisywać się. To 
Piotr lubił 
brylować swoją angielszczyzną.
- Aboard. Straight aboard. Asailing! - zawołał Piotr uśmiechnięty i podniecony.
- Sailing... where? - spytał Adam krótko, zawsze tak ucinał, jakby ta wewnętrzna 
niecierpliwość, która go pożerała, dawno zawładnęła jego mową, - Hope to catch a 
train to Gdynia 
this evenang - wyjaśniał Piotr. - There's my Yacht Club. So I should be on the 
sea tomorrow... Isn't 
it superb, Adam? - O, heli! Good for you - skwitował Adam.
- Thanks, brother - zawołał Piotr i raptem zasępił się. - Pity, you're staying 
here...
- Letfs not mind, Peter. Nobody knows where one feels better... - uśmiechnął się 
przelotnie, 
wyciągnął do niego rękę, krótko potrząsnął i wnet zawołał do mnie; - Krzyś, złap 
mnie kiedy, to 
pogadamy, dobra? Odepchnął się od krawężnika i pojechał żwawo, schylony nad 
niską kierownicą. 
Wkrótce zniknął nam z oczu za zakrętem przy gmaszydle kuchni, które stąd 
wyglądało jak twierdza 
- tam gdzie promenada wbiegała W sosnowy las. Widocznie niegdyś tutaj mieścił 
się arsenał 
carskiego garnizonu.
- No, chodźmy! Bo rzeczywiście mogę się spóźnić na wieczorny pociąg do Gdyni... 
- 
powiedział Piotr i spojrzał na zegarek, który mu zwrócono z depozytu.
- Dobra, ale dokończ... - poprosiłem. - Mówiłeś coś o tym, że obaj się 
uratowali, wielki książę i 
twój dziadek, bo nie zdjęli płaszczy, ale każdy wskutek innych motywacji...
- Aha! No toż tak... Dobrze powiedziałem! - potwierdził Piotr ż przekonaniem. - 
Bo wyobraź 
sobie, że w wigilię dnia, kiedy pancernik wyleciał na minie, wielki książę Cyryl 
Włodzimierzowicz 
spędził całą noc na brzegu, w pewnym cafe-szantanie, w zaciszu gabineciku, gdzie 
zabawiał się z 
temperamentną Jawajką, szansonistką i tancereczką zgoła nadzwyczajną... 
Oczywiście incognito, 
jako zwykły oficerek marynarki, bo to był Port Arthur, więc sam rozumiesz, o co 
szło. Szlify 
wielkiego księcia wymagały absolutnej dyskrecji! Więc występował jako zwykły 
oficer... W dodatku 
Jawajka. I pewnie dlatego postanowił jej udowodnić, że pod pewnymi względami 
jest 
niezwykły...Woobszćze nieobyknowtiennyj! Miałeś kiedy Jawajkę, Krzyś? - 
Niestety! - 
westchnąłem. - Nie za wysoko ty mnie notujesz, Peter? - A może będziesz miał? 
Kto to wie? - 
uśmiechnął się Piotr swoimi stalowymi oczami. - W każdym razie zapamiętaj, bo 
warto, że drogo to 
wielkiego księcia kosztowało! Zbył się zapasów męskiej energii na najbliższe 
trzy obroty księżyca 
co najmniej... Cały się trząsł z niewyspania wracając na pancernik i wciąż 
otulał się płaszczem, 
który wydawał mu się zbyt kusy... Po prostu marzł. A kiedy znalazł się na 
pokładzie w porannej 
bryzie, do szczętu zmarzł i szczękał zębami... Może usiłował się rozgrzać 
wspomnieniem 
wdzięków Jawajki, byle nie wódką, bo wódka źle robi, kiedy się ma w sobie tuzin 
butelek 
fermentującego szampana]... Ale trudno myśleć w kółko o śniadych cycuszkach, 
kiedy dowodź! się 
okrętem flagowym, ba, całą flotą dalekowschodnią!.,. Więc stojąc na mostku 
kapitańskim wielki 
książę Cyryl Włodzimierzowicz skrycie dygotał j drżał pod szczelnie zapiętym 
płaszczem... Ale 
zaraz na szczęście pancernik wyleciał w powietrze!... Więc ty mi powiedz, Krzyś, 
jak taki człowiek 
mógł wzorem swoich marynarzy zrzucić płaszcz i skoczyć za burtę do wody?... Tak 
cholernie było 
mu zimno! Skoczył w płaszczu! Thafs the point... I kropka.
- Wybacz, mój drogi - powiedziałem powodowany ciekawością, zwłaszcza że 
tworkowska 
brama była już całkiem blisko. - Ale czy twojemu dziadkowi zdarzyło się bywać 
też w szantanach 
Portu Arthura? Nic ci o tym nie wiadomo? -Wiadomo - odparł Piotr. - Nawet bardzo 
dokładnie... 
Dziadek Josip Archibaldowicz, późniejszy emerytowany admirał, poślubił w 
młodości Jelizawietę 
Jakowleff, ród lepszy niż Strogonoff, choć nie tak rozreklamowany... I od 
zarania do końca życia 
dochował swojej Jelizawiecie wierności!... Więc nie w głowie mu były żadne tam 
szan-tany ani 
jawajskie trele-morele... Leżał do północy w swojej koi czytając Gibboiia 
Decline and Fali of the 
Roman Empire i zgasił lampkę doszedłszy do śmierci Marka Aureliusza... Więc 
wstał wypoczęty, 
świeży i gotów do służby bojowej... Ale zaraz na szczęście pancernik 
"Pietropawłowsk" wyleciał na 
minie!... I ty się pytasz, Krzyś, dlaczego mój dziadek, Josip Archibaldowicz, 
noszący wąsy w stylu 
angielskim, nie zrzucił płaszcza przed skokiem do morza?... Znasz Anglików, sam 
rozumiesz, że 
pewne rzeczy są u nich absolutnie nie na miejscu! Właściwie - nie do 
pomyślenia!... Na przykład 
oficer ma mundur i płaszcz do tego, żeby zawsze, w każdych okolicznościach, 
wyglądał jak oficer, 
nie byle kto!... Byle carski admirał Makarów, który pokaże przepocony ze strachu 
mundur, 
ściągając płaszcz na oczach swoich miczmanów, świty i marynarzy!... Tyle młodszy 
rangą 
Archibaldowicz nigdy nie mógłby tego uczynić! I nie uczynił... Stał bez ruchu na 
mostku, gdy już 
wszyscy nogę stamtąd dawali!... Patrzył przed siebie na morze, na chylące się 
działobitnie 
pancernika, które wkrótce chlupną do wody, i trzymał ręce w pogotowiu na 
zwisającej z karku 
lornecie Zeissa, no bo i cóż miał robić? I myślę, że prezentował się pięknie ze 
swoją nieruchomą 
twarzą Anglika, Rosjanina, Tatara, Prusaka. Ale przyozdobioną klasycznie 
angielskim, prawie 
płowym wąsem... Tak, Krzyś. I wyobraź sobie, że pasek od lornety na szyi 
przypomniał mu 
brytyjski stryczek, na którym miał wisieć jego dzielny ojciec... I zaraz szybko, 
szybko, jedno po 
drugim, wiele rzeczy mu się przypomniało a propos i nie a propos... Dość, że 
przypomniał mu się 
admirał Nelson, który umierał w skrwawionej, rozchełstanej, jedwabnej koszuli z 
koronkami... A na 
pomniku stoi w galowym mundurze! Choć w całej admiralicji brytyjskiej tylko ten 
biedny człowiek 
mógł sobie pozwolić, żeby skonać niezgodnie z regulaminem!... I wtenczas dziadka 
mojego diabli 
wzięli! Zapiął pod szyją ostatni guzik płaszcza. On, ekspatryda, syn ekspatrydy, 
pokaże tym 
nikczemnym sędziom, którzy ojca na wieczną infamię skazali, pokaże im perfidnym, 
jak syn tegoż 
ojca na przechylonym pokładzie tonącego pancernika pod carską banderą broni 
męstwa, dobrego 
imienia Anglii, potęgi i chwały of his beloved country. I stał, oburącz 
trzymając się uchwytu, bo 
pokład jął usuwać się spod nóg. Z tym stryczkiem od lornety na szyi... Tak to 
było, Krzyś... Tak to 
było! Ale na tym nie koniec, mój drogi. Bo przecież przez tę wierność, zew krwi, 
straciłbym dziadka 
na Morzu Żółtym, chlupnąłby na dno wraz z całą tą kupą żelastwa! Więc wyobraź 
sobie, co tam 
zaszło! Okazało się, że dziadek nie został sam na tym mostku admiralskim! Bo 
trzeźwiał tam 
jeszcze wielki książę Cyryl Włodzimierzowicz... Obaj tam stali, wytrzeszczając 
oczy na tego kolosa 
z mnóstwem dział, który nieuchronnie pogrążał się w odmętach... Wielki książę z 
frasunkiem wyjął 
papierosa ze złotej papierośnicy, która błysnęła w słońcu jak ognista salwa w 
stronę japońskich 
zdrajców, ale nie zapalił, bo jak papierosa zapalić na takim ostrym wietrze?... 
Więc speszył się 
nieco, a może zirytował, i zagadnął mojego dziadka: -Josip Archibaldowicz, 
skażitie pożałujsta... - 
Tak toczno, wasze wysokoje błogorodije! - wyprężył się dziadek, choć i tak był 
wyprężony jak 
struna, bo w niedalekim okamgnieniu miał umrzeć ku chwale Anglii, ojczyzny, 
która się go wyparła! 
- Widzicie kogoś jeszcze na pokładzie? - spytał książę. - Melduję, ni żywej 
duszy! -• odparł dziadek 
zgodnie z rzeczywistością. - Ładno, nu, ładno... - pochwalił książę. - No, to 
przestańmy się 
wygłupiać! - Serdecznie i kategorycznie objął dziadka. I tak zeszli z mostku. 
Zbiegli po Miku 
piętrach schodków na główny pokład i stamtąd skoczyli obaj, elegancko, w 
płaszczach do morza... 
Akurat w sam czas, żeby potworne truchło pancernika ze sobą ich w głębię nie 
wessało... Obaj byli 
rekordowi pływacy, choć każdy na swój sposób... A w przyzwoitym dystansie od 
miejsca katastrofy 
I nieprzemakalne płaszcze z wielbłądziej wełny na wodzie ich utrzymały... W ten 
sposób mój 
dziadek, Josip Archibaldowicz, zaszczytnie się uratował. I dzięki temu w rok 
później mógł wziąć 
udział w najwspanialszej klęsce pod Cuszimą!... No i co ty na to? - Dobre, 
Piotr. Marnego słowa 
nie powiem- pochwaliłem, choć wydało mi się nieprawdopodobne, aby wielki] książę 
do oficera ze 
swojej świty mógł odezwać się akurat J w te słowa: "Przestańmy się wygłupiać!" 
Ale kto wie* Kto 
wie. Może trzeźwiejąc zawołał rzeczywiście: "Przestańmy się wygłupiać, 
gospoda!..." Zresztą 
chwytać Piotra| za słówka, rzecz niewłaściwa. Był szczególnie wrażliwy! na 
punkcie swoich 
opowieści, zaraz by się obraził. A godziło się przecież pożegnać w zgodzie. 
Kuta, żeliwna brama w 
różne esy-floresy była tuż, tuż.
- Kiedy indziej resztę ci opowiem - obiecał Piotr. - No co, nie odprowadzisz 
mnie za bramę? 
Czego się lękasz? - Powiedzieli, że nie wolno... Trzeba mieć przepustkę! - 
Frajer. Nie wolno tym, 
którzy łażą w szlafrokach i piżamach... A ty masz swoje ubranie! Zobaczysz, 
przepuszczą cię bez 
nikakich... No, chodź.
- Wolę nie, Piotr.
- Ale dlaczego? - już się irytował.
- Bo wiesz, jestem z takich, co jak dostaną wolność, to wolą ją uszanować.
Staliśmy akurat przed gmachem izby przyjęć, usytuowanym w pobliżu bramy. Na 
podjeździe 
czekało w pogotowiu kilka karetek. Po schodkach wbiegali i zbiegali różni 
ludzie. Schodziła 
półprzytomnym krokiem kobieta, całkiem elegancka, z zastygłym w rysach wyrazem 
przerażenia. 
Pewnie żona jakiegoś nowicjusza, którego musiała zostawić w izbie przyjęć. Drzwi 
stały na oścież 
otwarte i widać było fragment zielonego wnętrza westybulu.
- A przestań pieprzyć! - zgniewał się Piotr. - No, chodź! Łykniesz trochę innego 
powietrza...
"Wziął mnie pod ramię i rzeczywiście bez najmniejszych trudności wyszliśmy za 
bramę. 
Dozorca nawet nie spojrzał. Przed nami pokazały się bieda-domki Pruszkowa 
przycupnięte wśród 
ogrodów, jabłonek, śliwek i grusz, ukryte w istnej euforii zieleni. Lato było 
wspaniałe, to prawda. 
Ale od razu skręciliśmy w prawo, bo tor kolejki EKD biegł niemal przy samym 
tworkowskim murze. 
Kilkadziesiąt metrów dalej stała tandetna buda przystanku z nazwą miejscowości, 
tym chlubnym 
napisem, na widok którego zdrowi na umyśle wstydliwie odwracają oczy.
- Ej, Piotr! A ty mi powiedz, skąd twoja awantura z ordynatorem? - Chciałem to 
wiedzieć, bo 
on wychodził, ja zostawałem, przeto każda wiedza mogła mi się przydać.
Zwłaszcza że ordynator ryknął na cały korytarz. Czego ani przedtem, ani potem 
nikt nie 
uświadczył! Więc pociągnałem Piotra za rękaw, bojąc się, że kolejka zaraz nad 
leci, a ja niczego 
się o tym, tak niezwykłym zdarzeniu, nie dowiem. - No powiedz, o co poszło? What 
was all this 
fuss about.
- O co poszło? - zastanowił się Piotr. - A o to, że mu uświadomiłem, że wszyscy 
lekarze są w 
zmowie! Bez względu na różne ich pieprzone specjalizacje!, - E, to on sam wie. 
Przecież to łebski 
chłop! - Tak, ale mu uświadomiłem, że jest w zmowie z moją żoną! - E, to by cię 
potrzymał tu 
długo, długo, chłopcze.
- Akurat. Kiedy to właśnie moja żona jest lekarką!... I w tym cały dyngs! The 
beauty of it, 
rozumiesz?... Zażyłem go z mańki... I wtenczas już nic nie mógł zrobić, tylko 
wrzasnął!... Trafiłem 
go w słabiznę i kwita!... Kwita, bo kiedy wrzasnął na mnie, pędząc mnie jak 
czorta z gabinetu, to ja 
już wiedziałem, że później on będzie musiał dobrze sobie pomyśleć, oj dobrze, 
dlaczego to tak 
wrzasnął na swojego pacjenta, który z pełnym zaufaniem zgłosił się do niego... 
Całkiem proste, 
Krzyś, krzyczą ci, co nie mają racji... No i w ten sposób raz, dwa jestem na 
wolności... Widzisz? A 
tyś mi coś przed, bramą na ten temat zasunął, więc pozwól, że i ja ci powiem, 
brother... Wolności 
trzeba pomagać! Inaczej nie da rady... Źle czy dobrze, ale klawo mówię, co? Z 
łoskotem 
nadjechała kolejka, lecz z przeciwnego kierunku, od Warszawy. Zatłoczona do 
nieprzytomności, 
ale za kilka minut była już jakby pusta, kiedy wysypali się z niej wszyscy 
pracownicy czy pielgrzymi 
do Tworek. Spoceni, wygnieceni i półżywi. Dużo kobiet z torbami pełnymi zapasów, 
choć nie był to 
dzień odwiedzin. Pewnie podadzą te wiktuały przez pielęgniarzy na salę za 
godziwą opłatą. W obu 
wagonach okna otwarte były na przestrzał, a w przeciągu chłodzili swoje ciała 
pasażerowie 
zmierzający do Leśnej Podkowy. Lecz kolejka nie ruszała z miejsca, jakby nie 
chciała się dalej 
telepać. I tkwiła w zastygłym upale, - Cholera, żebym ja się nie spóźnił! - 
zawołał Piotr spojrzawszy 
na zegarek z myślą o swojej Gdyni, chyboczącym na wodzie jachcie i tej 
wspaniałej pogodzie, 
która wisiała nad nami w całej glorii lata. - Nie wiem,, jak długo zapycha się 
tą taradajką do 
Warszawy? Bo mnie tu Karetką przywieźli na sygnale... Ale oczywiście uwierzyć 
tak samo, nie 
łaska!...
- Mnie też - powiedziałem, - Nie martw się, lada chwila będzie tu mijanka...
- Skąd wiesz? - zdziwił się Piotr.
- No, masz tu drugi tor, nie? A dalej już pruje solo w tę i w tamtą... Więc 
pewnie tu się mijają. 
Inaczej po co by ten stał jak na weselu? - E, logika w tym jest - skomentował 
Piotr - Ale u nas nic 
nigdy nie wiadomo... Dasz się powiesić? - Wariat? - No, widzisz, o to właśnie 
chodzi... Zobaczysz, 
ten się nie ruszy, a tamten wcale nie przyjedzie... Albo tamten przyjedzie, ale 
żaden się nie ruszy. I 
będą tak stały Albo oba naraz ruszą, zanim się spostrzeżesz... Oba do przodu. 
Albo oba do tyłu. 
Jeden zawróci do stolicy, drugi na prowincję... na wspak, na wspak, jak raki! 
Byle dalej jeden od 
drugiego!... Albo jest i taka możliwość, że razem zaczną się ścigać na 
wyprzódki, który lepszy...
- Po jednym torze? - Właśnie! Ano właśnie! Po jednym i tym samym torze!... Niby 
nie wiesz, co 
to jest? W przód, w tył, w tę i nazad, a zawsze do przodu?!... Polak wszystko 
potrafi! Daję ci 
kompendium historii narodowej... A ty ziewasz! A ty zasypiasz. Prawie jak siwy 
hetman Żółkiewski 
pod Cecora. No? Nie święte moje słowa? - Kazuistyka, Piotr. Przestąp, bo wcale 
nie jestem siwy! - 
Ale niedługo będziesz... - powiedział i zapatrzył się w przymglone upałem niebo 
nad 
biedadomkami. - Wiesz co?... Kiedy ty wychodzisz? - Prędzej czy później. Nie 
wiem, chyba 
niezadługo..
- To wiesz co? Nie oglądaj się na nic, tylko przyjeżdżaj do mnie na jacht... 
Zgoda? - zajrzał mi 
w oczy z przedziwną prośbą. - Wiesz, na jacht bierze się albo dziewczynę, albo 
jakąś bratnią 
duszę... Pokład ciasny, ale to nie dlatego, bo widzisz, to musi mieć sens... 
Prawda? Wszystko, 
wszystko, co zdarzyło się mnie i tobie, musi mieć sens... A jeśli dotąd nie ma? 
Co powiesz? 
Przecież temu wszystkiemu trzeba nadać sens!... Więc widzisz, pożeglujemy... 
Zgoda? 
Pożeglujemy, Krzyś, daleko, na otwarte morze... No i tam ty zostaniesz przy 
rumplu, a ja zejdę pod 
pokład zrobić dziurę w kadłubie poniżej lustra wody... Przedtem powiemy sobie: 
good-bye, God 
bless you, brother, God bless you... I wtedy temu wszystkiemu nadamy sens, 
Krzyś, a to 
nieważne, że przy okazji ryby nas wtranżolą...
- Przestań, bo się popłaczę - powiedziałem.
- Nie, mylisz się. Nikt po nas nie będzie płakał -zaperzył się Piotr. - Nikt! 
Nobody in this whole 
rotten world! Tak ni stąd, ni zowąd w okropną pakowaliśmy się kabałę... I 
właśnie wtenczas 
powolutku, powolutku nadjechała kolejka od Leśnej Podkowy. Nie spieszyła się, bo 
widać szyny 
rozmiękły w tej kanikule. I tylko patrzeć, jak z udręki staną dęba. Dotoczyła 
się do nas i zrobiła 
przepisowy stop. Wyszło na moje: była tu mijanka. Piotr ucałował mnie w oba 
policzki i zgrabnie 
wskoczył na stopnie wagonu, zanim zniknął w jego głębi, odwrócił się i zawołał 
głosem 
wtajemniczonych: - Od jutra co wieczór czekam na przystani... Pamiętaj, Krzyś - 
uśmiechnął się 
błagalnie. - You remember, brother! Szkoda pięknej pogody...
Potrząsnął siwą czupryną. I tak go z oczu straciłem, gdyż kolejka od razu 
ruszyła, nawet nie 
przytupując, szyny bowiem były zwarte i lśniące jak struny, bez żadnych szczelin 
na złączach. I 
ręka Piotra, którą mnie w dal przyzywał, rozwiała się, znikła w mazowieckim 
krajobrazie - 
płaskozielonym, polodowcowym. I wściekle upalnym.
Więc raptem zupełna pustka zrobiła się wokół mnie. Odjechały oba pociągi i 
została całkiem 
wymarła stacyjka pod prażącym słońcem. Rozejrzałem się po tym dziwnie groźnym 
pustkowiu i 
poczułem się prawie tak jak Gary Cooper na filmie W samo południe. I choć tak 
szparko minęła 
dwunasta, wokół był High Noon, czas męskiej próby... High Noon, jak wszyscy 
diabli! Przygarbiłem 
się nieco i stałem na swoich długich, chudych nogach- Był to piękny człowiek, 
który tak dzielnie 
umierał na raka. W stroju szeryfa stoi w gabinecie figur woskowych. Przychodzi 
tam jego matka 
nacieszyć się widokiem syna.
Napatrzyć, biedne oczy nacieszyć... Tak gdzieś pisali. Czy wciąż tam przychodzi, 
nie wiem, bo 
może już sama umarła... Tu była stacyjka Tworki, w samo mazowieckie południe.
Pod falistym daszkiem po maleńku przypalałem papierosa. I znad płomyka zapałki 
widziałem 
rozgrzane powietrze, drżące nad kipielą sadów, w swobodnej dalekiej dali... Tam 
dokąd chciała 
pójść moja matka, gdy ocknęła się po ciężkiej operacji, a ja spytałem cichym 
głosem, czego sobie 
życzy... "Pójść stąd - powiedziała łagodnie i półprzytomnie. - Pójść daleko 
stąd..." Przed siebie! O, 
tak! Pójść przed siebie, daleko stąd... Serce mi biło. Wokół głucha pustka 
kanikuły, ni żywego 
ducha... Tara była dal! I morze, w którym z Piotrem mieliśmy znaleźć spoczynek i 
ukojenie. Sine 
marę nostrum, które jest snem starym jak świat, kolebką i grobem każdego Odysa. 
A czasem 
zaraz, natychmiast różne wiersze przychodzą mi do głowy, które same - hokus-
pokus! - 
wkomponowują się od razu w moją żywą, prawdziwą, ludzką sytuację - w to, co 
akurat mnie 
dręczy, co mi do żywego doskwiera... Jakbym odczuwał-nie swoimi-swoimi słowy, 
jakby wszystko, 
co mam do wyrażenia, dawno zostało wyrażone, a ja powtarzam, wciąż powtarzam w 
różnych 
swoich prywatnych wariantach... Wszystko przez tę moją cholerną literacką 
edukację!... Więc teraz 
w ogniu kanikuły telepał mi się po głowie wiersz, napisany lat temu trzysta z 
okładem - nie 
przespałem swoich studiów anglistycznych, więc pamiętam! - przez angielskiego 
duchownego i 
poetę George’a Herberta, zwanego poetą "metafizycznym", który zmarł, mój ty 
Boże, mając równo 
czterdziestkę!... Pod tym samym słońcem, które dziś praży nad Tworkami, gdy 
słowa poety, z 
którego proch nie pozostał, dudnią pod obręczą mojej czaszki: "W stół uderzyłem 
krzycząc: Dosyć! 
Chcę w świat szeroki. Cóż? Czy mam wzdychać, cierpieć stale? Toć jestem. wolny, 
wolny jak 
obłoki. Mógłby mnie wiatr po świecie nosić. Czyż wiecznie mam być sługą?" I 
powtarzałem, 
powtarzałem ów wiersz bez opamiętania... Gotów, tak, w głębi duszy gotów" pójść, 
dokąd mnie 
oczy poniosą! No i wówczas po raz ostatni ujrzałem, jak pod same tworkowsKie 
mury podbiega 
zielone jezioro Genezaret. A Pan nasz, Jezus Chrystus, skacząc po falach dotknął 
stopą brzegu i 
bez wahania wszedł w tworkowską bramę, nad którą stało ogolone słońce. A ja - 
zamiast uciec 
daleko stąd! - pobiegłem za Nim, ale już Go nigdy więcej nie ujrzałem.
Zaczęły się wędrówki po tworkowskich włościach albo, powiedzmy lepiej - 
tworkowskim 
archipelagu. Zieleń -drzew i spienionych krzewów była cudowną zielenią morza, a 
skaliste, 
czerwone bryły budynków - osobliwymi wyspami, które wolałem omijać jako 
nieprzystępne i 
poniekąd niezbyt fascynujące dla mnie, skoro byłem przekonany, że w czeluściach 
tych wysp 
rodzą się zapewne podobne koszmary, jakie dane mi było przeżyć w zaklętych 
ścianach Pawilonu 
I A. Kto wie - może jeszcze potworniejsze? I tak w piękną pogodę wędrowałem po 
przestrzeniach i 
zakamarkach całego archipelagu... Odys, spuszczony ze smyczy! Wyspa starców, a 
była blisko, 
po drodze, niedaleko mojej przystani, więc nie do ominięcia. Pawilon chroników, 
którzy tu dożywali 
żywota. I wątpliwe, aby kiedykolwiek, a właściwie pewne, że nigdy już stąd nie 
wyjdą. Przechodząc 
tamtędy wciąż to samo myślałem: groził mi taki sam los. Albowiem ucieczka w 
śmierć mi się nie 
udała, więc na odmianę czekało mnie miejsce wśród nich, z którego własnowolnie 
czy cudem 
boskim, wspartym przez psychotropy, nie skorzystałem. Ale jeśli zechcę kiedyś 
skorzystać, to 
miejsce na mnie czeka... W gromadzie starców, chroników. Mają oni za wysoką 
siatką taki 
dziedzińczyk, taki wybieg, zdeptany, bez trawy, jak w ZOO. Siedzą tam skuleni 
bardziej w cieniu 
niż w słońcu. Albo drepczą wokół bezlistnego drzewka. I stamtąd, zza siatki, 
przymglonymi 
oczkami spoglądają na świat boży przechodniów. Trudno powiedzieć, czy są 
szczęśliwi, czy 
nieszczęśliwi. Bo tego o żadnej istocie ludzkiej bez uzurpacji powiedzieć nie 
można. Ilekroć 
tamtędy przechodziłem, zbiegali się do siatki jak siwe ptaki, aby rozdziobać 
paczkę papierosów, 
którą miałem dla nich na podorędziu. Paczkę sportów, bo w kręgach tworkowskich 
sporty cieszyły 
się największym powodzeniem. Mówili: "Daj! Daj! Daj!", albo zgoła nic nie 
mówili. I to było 
trafniejsze niż cała literatura, która naprawdę zaczyna się wtedy, gdy słowa 
stają się zbyteczne. 
Więc zbiegali się do tej paczki papierosów, a ja w ten sposób odgrywałem się na 
niecnym dziadku 
Te-te-te-te, którego bezwzględnie odstawiłem od piersi. Po wielekroć 
przyglądałem się tym 
starcom, dogorywającym na mieliznach obłędu, ze zlepionymi skrzydłami, lotkami, 
na brzegu 
naszego marę humanum, morza naszego powszedniego, zalewanego mazutem. I 
wypatrywałem, 
czy wśród nich... Wielki Dziadek, mój niezapomniany Dziadek, którego ongiś na 
łóżku polowym z 
naszego Pawilonu wyniesiono - też tu dogorywa? Ze struchlałym sercem 
wypatrywałem, szukałem 
go tam, lecz nie znalazłem. Więc skłamałbym, gdybym powiedział, że on tam był! 
Widocznie gdzie 
indziej go szukać wypada.
Więc szedłem ucząc się świata, który został mi zwrócony. Przez brzozowe 
zagajniki, przez 
łąki. Jakież to były łąki rozległe! Przez sosnowy las. Na skraju lasu, po 
wojskowemu: na lizjerze, 
ujrzałem rząd brzozowych krzyży. Mogiły dobrze utrzymane, obłożone świeżą 
darnią. Sam 
cmentarzyk, który mnie tu zaskoczył, przyzwoicie wygracowany. Podszedłem 
odczytać nazwiska, 
wiek na tabliczkach przybitych do krzyży we wzorowym ordynku. Niektórzy byli NN. 
Żołnierz 
nieznany, lat 19. Była to kwatera poległych we Wrześniu. Na wzgórku niewielkim 
między łąką a 
sosnowym lasem. Leżeli w piasku czy ile mazowieckiej gleby jak w głębi mórz.
Pokłoniwszy się - poszedłem w cień starych sosen, gdyż słońce bardzo prażyło. 
Stała tam 
ławeczka przy ścieżce biegnącej skrajem lasu. Usiadłem stary i smutny. 
Cmentarzyk był 
naprzeciw. I kiedy tak patrzyłem na krzyże moich starszych, dziś młodszych 
kolegów, którzy 
postradali życie dlatego, że szwabski geniusz, furor teutonicus, postanowił 
znieść nas z 
powierzchni ziemi... Coś zaszeleściło, zaszumiało! Adam nadjechał ścieżką na 
swoim ulubionym 
rowerze, podobnym do wyścigówki. I ostro przyhamował.
- Nad czym tak dumasz? - spytał spuszczając nogi z pedałów na ziemię, ale nie 
zsiadając z 
siodełka, jakby miał zamiar wnet ruszyć dalej. A chciałem, żeby choć trochę ze 
mną został, więc 
znając jego niecierpliwość wyznałem bez ogródek pewną rzecz, którą pragnąłem z 
nim 
przedyskutować. Stante pede...
- Mój mózg nie jest wyłącznie moim własnym mózgiem! - powiedziałem do niego. - A 
czym 
jest? Otóż to właśnie... Jest jakby cząstką świadomości, mózgu wszechświata... W 
końcu struktura 
mózgu winna odpowiadać strukturze wszechświata! - No, no. Ciekawe... Skąd to 
wiesz? - nachylił 
do mnie swoją wyrazistą twarz, bardzo niezwykłą, powtarzam, nie tylko dlatego, 
że 
unieśmiertelnioną na taśmie filmowej.
- Bo kontaktowałem się z czymś, co istnieje z całą pewnością... Z czyjąś Wyższą 
Inteligencją... 
Wyobraź sobie! Z moim Dostojnym .Rozmówcą... Tak go nazwałem na swój prywatny 
użytek... 
Posłuchaj, Adaś! To On skontaktował się ze mną jako Tajnym Agentem Dobrej Woli.. 
W 
nomenklaturze międzynarodowej: A Secret Agent of Good Will. W skrócie: TADW albo 
SAGW... 
Kryptonim. Nie śmiejesz się? - Nie! - zawołał Adaś i powtórzył szybko: - O, nie, 
nie! Nie wiem, czy 
tak się podniecił, gdyż przeważnie bywał podniecony. Nic dziwnego u człowieka, 
który potrafił 
myśleć stokroć szybciej, żywiej ode mnie.
- Ja też nie - powiedziałem z westchnieniem. - Ja też nie, mój drogi... Widać 
energia mojej 
świadomości zwróciła uwagę tego umysłu, o którym ci mówiłem, tej wspaniałej 
Inteligencji... Ona 
to, być może, chciała mi przyznać, powierzyć jakąś rolę, której pojąć nie byłem 
w stanie... Nawet w 
błogosławionym stanie obłędu... Boże, mój Boże, czemuś mnie opuścił... - i 
musiałem ukryć twarz 
w dłoniach na jedną chwilę, jedno westchnienie, bo raptem z przerażeniem 
leciutki poczułem 
swąd, jakbym za sekundę miał zgorzeć od środka, jakbym już się przegrzał 
stanowczo za bardzo, 
Chryste! - I co na to powiesz, Adam? - wykrztusiłem, mrugając powiekami pod 
sosną.
- Musiałbym wiedzieć coś jeszcze... No, no. Mów, mów... - spoglądał na mnie z 
wielką uwagą. 
\ Wtenczas coś mi się przypomniało - coś, co było bardziej bezpieczne, nie tak 
karkołomne, wolne 
od tak szalonego ryzyka! I rzekłem, klepiąc się w kolano: - wygrałem Wyścig 
Pokoju!. Pamiętasz, 
przez całą połowę maja huczało radio na naszym korytarzu... W Pawilonie I A. 
Wszyscy okropnie 
się przejmowali każdą transmisją... No i raz sprawozdawca aż ochrypł, bo nasza 
drużyna, a 
zwłaszcza nasz największy faworyt paskudnie osłabł na trasie.. Ślisko, deszcz, 
zimno i w ogóle 
ogólnonarodowa katastrofa!... Przegrywał! - zawołałem do Adama. - Przegrywał bez 
dwóch zdań... 
Wyobrażasz sobie? No i mnie, bracie, porwały emocje: postanowiłem mu pomóc! Więc 
skupiłem 
się, skoncentrowałem, wyczułem kurcze mięśni, które go prześladowały, zajrzałem 
mu z bliska w 
skrzywioną, zbolałą twarz i - dałem mu taką szprycę energii, że w końcu, 
psiakrew... wygrał! Adaś! 
Na ostatnich metrach oderwał się od konkurentów i wpadł pierwszy na metę!...
Zamilkłem, odetchnąłem i otarłem spocone czoło. Rozgrzałem się tak, że policzki 
mi pałały, 
więc nadstawiłem twarz pod lekki wiaterek, który między sosny się dostał. 
Pachniało żywicą.
- Tego nikomu nie powtarzaj, nikomu nie mów, bo cię obśmieją i wyszydzą - 
ostrzegł Adam z 
pełną światła twarzą wtajemniczonych. - Nie masz prawa być głupi, pamiętaj.
- Pamiętam... I myślę, że stał na wiwatującym stadionie taki dumny, jak ty przy 
swoim 
rowerze!.- Adam wyrzucił ręce nad głowę i zaśmiał się serdecznie, lecz krótko. 
Zeskoczył z 
siodełka, odstawił rower pod sosnę i przysiadł się do mnie na ławeczce;. Szybki 
jak fryga, zwinny 
jak fryga.
- Więc uważasz, że twój mózg jest jakby modelem, miniaturą, nie tyle fenomenem 
samym w 
sobie, co... - strzelił palcami. - Hipostazą? Odzwierciedla, a właściwie 
reprezentuje strukturę, 
świadomość wszechświata? Dobrze mówię? - Oczywiście... Tak jak muzyka: czym 
jest? 
Tworzeniem . czy transpozycją, poszukiwaniem czy wyrazem Absolutu? - Muzyka jest 
muzyką - 
uśmiechnął się Adam. To on umiał grać Mozarta, nie ja. - Niczym więcej... Nie 
próbuj nazywać 
muzyki, bo każdy ją nazwie inaczej. Każdy z nas ma w sobie gorący korzeń... - i 
mrugnął, szelma. 
- Natomiast mózg... wygląda na to, że jest do zbadania! Tyś md zabił ćwieka z tą 
świadomością 
wszechświata... - podniósł z ławki dwie sczepione sosnowe igiełki, machinalnie 
kręcił je w palcach.
- Tak. Ale to zależy, co pod tym rozumiemy... - powiedziałem starając się 
sformułować rzecz 
nie do sformułowania, określić fenomen nie do określenia, przynajmniej dla mnie 
w śmiesznie 
młodym, śmiesznie niedojrzałym, śmiesznie prymitywnym dwudziestym wieku. - Bo 
popatrz... 
Organizuję każdą swoją myśl, nadaję jej słowem dynamikę!... Na każdą moją myśl 
składają się 
krocie cząsteczek, neutronów, nazwij, jak chcesz... Emituję przy tym wręcz 
niespożytą energię... 
Adam, nasz mózg nie tylko przypomina strukturę wszechświata! Ale jest nią, eo 
ipso. Projekcję 
tego, czym jest nasz mózg, oglądasz co noc na niebie... Po pierwsze, 
niewyczerpaną energię i 
harmonię... A po wtóre, masz kwadryliony gwiazd jeszcze nie dostrzeżonych, tak 
jak krocie 
komórek w naszym mózgu jeszcze nie znanych, jeszcze nie wykorzystanych... 
Adamie, Adamie! 
Struktura wszechświata w rdzeniu swym nie powinna się różnić od struktury mózgu, 
bo wszystko 
się powtarza... Wszystko się powtarza... - powiedziałem rozkładając ręce.
- Prócz indywidualistów! - parsknął Adam. - Prócz indywidualności! Prócz 
geniuszu... No, 
popatrz- podał mi dwie igiełki sosnowe, które kręcił w palcach. - Może lepiej 
zgodzić się, że 
wszechświat, świat, to zagadka Pana Boga?... I powiedzieć sobie, że tak do końca 
nie do 
odgadnięcia?...
- Owszem. Ale po coś mi to dał? - spytałem. - Do czego mają mi posłużyć te 
igiełki? - A tego 
nie wiem... - uśmiechnął się Adam przewrotnie. Natychmiast powrócił do tematu. - 
Wprawdzie my, 
schizo- czy cyklo-, jesteśmy bliscy poznania pewnych prawd, tajemnic... - 
powiedział z leciutką 
ironią zaglądając mi w oczy. - Tajemnic, które leżą jak na dłoni, ale trzeźwy 
umysł, czyli 
prymitywny umysł, prawie cały w powijakach, wcale ich nie dostrzega albo tak po 
dziecięcemu, 
niemowlęcemu, szuka w odwróconych, a właściwie nie odwróconych proporcjach, jak 
niemowlę 
sięga pod spód talerzyka, gdzie przecież widzi jabłko!... Natomiast my, zwani 
cyklo- czy schizo-, 
wprawdzie dzięki temu, co oni nazywają manią, obłędem, obłąkaniem, 
rozszczepieniem, stanem 
maniakalnym, dezintegracją... Właśnie dzięki temu my chwytamy właściwe 
proporcje... Właściwe 
przeczucia...
- Więc zgadzasz się ze mną! - przerwałem.
- Ale my jesteśmy niestety amatorzy... - powiedział Adam i klasnął w ręce. - 
chyba w tym cała 
bieda! No bo popatrz - idzie się od prostych do coraz to bardziej złożonych 
tajemnic, choć w 
gruncie rzeczy, podejrzewam, one są proste w samym sednie... Ale można do nich 
dotrzeć tylko 
genialną wiedzą, genialną intuicją... Czyli poprzez iluminację!... Zawsze tak 
było i będzie! A my 
tego niestety nie mamy w takim stopniu, jaki by się należał... Nawet my, 
nawiedzeni, derwisze czy 
wtajemniczeni... Spalani dziś na stosie chemicznym, nota bene!... Przez 
kochanych psychiatrów... 
Ale mniejsza! No bo pomyśl, ile milionów lat musiało upłynąć od tego momentu, 
kiedy człowiek 
ujrzał na niebie pierwszą błyskawicę i potwornie się zestrachał - do tego 
momentu, kiedy ta 
amerykańska złota rączka, Edison, skonstruował pierwszą żarówkę... Zanim trafił 
nam się ten 
spryciarz, co? - Owszem - wtrąciłem żując sosnowe igiełki, których ostry smak 
mnie podniecał. - 
Ale sam wiesz, że umysł ludzki raz pobudzony, ożywiony wreszcie... wciąż 
przyspiesza, w 
zawrotnym tempie przyspiesza, jeśli spojrzeć wstecz na niedawne Wieki 
ślamazamości... Trudu, 
żmudu. i metafizyki! - Tak. Ale my jesteśmy amatorzy... Nie zapominaj! -
powiedział ze smutkiem 
Adam. - Więc rozumiesz, że całe nasze poznanie... to, co wiemy, to, co 
rozumiemy, w końcu idzie 
na marne... Przynajmniej w moim, może nie twoim, ale tak czy inaczej w naszym 
przypadku, w 
końcu idzie na marne!... Marnuje się, niczemu nie służy... Może tylko nam do 
dywagacji pod 
sosną...
- Hola, Adam! Może to i prawda, a może zwykła twoja kokieteria...
- Co masz na myśli? - Choćby twoją twarz w filmie.
Poruszył się niespokojnie. Strzelił palcami. Miał taką potrzebę ruchu, jakby go 
rozsadzała 
niespożyta wewnętrzna dynamika. Więc raptem splótł palce, aż kostki -
chrzęstnęły.
- Nie jestem aktorem! - zaprzeczył. - Byłem zawsze zwykłym amatorem! Ani 
muzykiem, ani 
filozofem, ani żołnierzem nawet!... - spojrzał z ukosa na brzozowe krzyże nad 
rzędem mogił 
okrytych darnią, gdzie jaskrawe słońce pałało. - Zawsze byłem amatorem... - 
przechylił się na 
ławce i patrzył w korony sosen. - Pewnie dlatego, że czegoś się bałem... Może 
życia? Może 
sztuki? Może myśli? A może czegoś całkiem innego, co się za tym wszystkim 
kryje... - zapatrzony 
w sosny, jakby znieruchomiały, z asteniczną twarzą pod wysokim łukiem czoła, 
smutną twarzą 
pięćdziesięcioletniego mężczyzny, który tak wiele w życiu zagrał, czasem akowca, 
czasem 
Doriana Graya, a czasem z rzadka siebie samego, więc spozierałem zafascynowany 
na tego 
zagadkowego człowieka, gdy on podjął niecierpliwym głosem: - Z Powstania 
pamiętam tylko tyle, 
że bałem się nieustannie!... I przedtem, zanim oberwałem, i potem, kiedy już 
oberwałem!... Tak to 
było i jest, mój drogi!... - strzelił palcami, podskoczył na ławce. - A wiesz, 
zaczynam uczyć się 
chińskiego! Posłuchaj, jak oni zmieniają intonację... - i uśmiechając się wydał 
kilka gardłowych 
dźwięków, podobnych i niepodobnych do siebie, jakby zagrać tę samą nutę na kilku 
różnych, 
instrumentach. - Trafnie zauważyłeś! - ucieszył się. - Intonacja zmienia u nich 
sens słowa! Czy to 
nie genialny naród? - Nie wiem. Natomiast wiem, że znasz biegle chyba pięć 
języków. Więc po co 
ci to? - Po co? Hm... A Jak inaczej zostać dobrym misjonarzem? - powiedział z 
zaskakującą 
bezpośredniością. Po czym schylił się, pokiwał głową. - Ale wiem, że mi się to 
nie uda. Dlaczego? 
Bo znów okazałbym się kiepskim amatorem... - uśmiechnął się smutno, zerwał z 
ławki, wskoczył 
na rower. Ale zanim odjechał, pogroził mi palcem. - .Nie wierzgaj przeciw 
ościeniowi!... Pamiętaj, 
Krzyś. Pamiętaj- A umrzesz jak Hiob, mądry, dojrzały i syty dni swoich... Cześć! 
I tak go 
zapamiętałem - zgrabną, wysportowaną, męską sylwetkę na rowerze, na tle 
brzozowych krzyży 
jego rówieśników, a moich starszych, dziś młodszych kolegów, czekających w 
żołnierskiej 
kwaterze na zmartwychwstanie.
Odjechał w swoją stronę, a ja poszedłem w swoją - zwiedzać archipelag. Najpierw 
za 
cmentarzykiem ścieżką przez łąki w stronę kępy starych olch. Wspaniale 
rozrośniętych. Więc 
nawet dąb, który stał po drodze, nie mógł im dorównać, widocznie nie był taki 
stary. A w cieniu 
olch, wśród szuwarów i wikliny, ujrzałem dwa jeziorka, dwa oczka koloru dostałej 
malagi, prawie 
brunatne i gęste, przysypane zielonkawą rzęsą. Słońce tak prażyło, że wszystkie 
żaby i ropuchy 
milczkiem siedziały w wodzie. Poszedłem za ważką, która zalśniła nad czymś w 
rodzaju grobli. 
Zaraz pokazały się kostropate wierzby, cały szpaler zaprowadził mnie ścieżką na 
bity trakt i do 
drewnianego mostku nad bystrą rzeczką. Niewiele szerszą od strugi. Tuż przed 
mostkiem, u 
wejścia, była żelazna brama, na skrzydłach u góry opleciona kolczastym drutem, 
Widać tu 
kończyły się tworkowskie włości Ale brama stała otwarta na ścieżaj. I za nią, za 
mostkiem, 
rozpościerały się łąki czy nieużytki, jakieś dalekie stawy - wspaniała 
przestrzeń, nie do wiary! W 
pałającym słońcu, z dachami domków pod cieniem lasu na dalekim, rozedrganym 
upałem 
horyzoncie... Więc pobiegłbym tam rychlej, niż nogi poniosą, na wolność i 
swobodę, gdyby nie 
zatruta krew, którą miałem w sobie. Zaległy, zastały we mnie eliksir, 
rozlicznych psychotropów, w 
tkankach i skórze, który w takim słońcu mógł mnie żwawo zamienić w krzak 
gorejący, pośrodku 
mazowieckiej równiny... - Spojrzałem, oczy odwróciłem i oparłem się o poręcz 
mostku, starą belkę, 
pod skrawkiem chybotliwego cienia liści. Struga wysychała w to upalne lato. W 
ogóle głęboko 
wryła się w mazowiecką ziemię, w złoty piasek bez mułu, a nurt wciąż jeszcze 
miała bystry. 
Ślizgały się w nim uklejki i kiełbiki, w migotliwych płatkach słońca. W cieniu 
pod korzeniami 
przywarował rak. Pewnie bym go nie spostrzegł, gdyby nie wąsy, czułki, które się 
poruszały z 
sarmackim charmem, jak u króla Jana, ilekroć pomyślał o Marysieńce. I raptem 
uświadomiłem 
sobie, że to nie żadna struga ani rzeczka byle jaka, tylko nasza sławna Utrata, 
ogarniająca 
wszystko, co polskie, z wielkim miłosierdziem, a więc i Tworki, o których nie 
godzi się zapominać. 
Z czułością spojrzałem na jej wody i stało się to dla mnie wielkim 
pokrzepieniem. A zielony 
mosteczek ugina się. I trawka na nim rośnie - w końcu zawsze przyniesie jakąś 
Kasię! Bo 
usłyszałem za sobą czyjeś kroki... I obejrzałem się.
Szło dwóch poważnych dżentelmenów. Obaj w eleganckich kolorowych koszulach, 
jeden w 
białej czapeczce na głowie, a drugi, dalibóg - w panamie! Jak sam doktor Antoni 
Czechow! Ale 
całkiem gładko wygolony, ale zbyt pewny siebie, zbyt kategoryczny jak na 
Czechowa. Tylko 
postura może trochę podobna, więc myląca... Obaj w czarnych okularach, w 
kształcie bardzo 
modnym, i obaj dyskutując żuli gumę. Tak zawzięcie, po męsku żuli. A dyskutowali 
tak żywo, jakby 
ich ten upał ani nie zniechęcał, ani nie rozleniwiał. Więc bardzo żywo i - bez 
żenady. Ostatecznie 
na mostku stał jakiś chłopek-roztropek, którego szybkim spojrzeniem obrzucili... 
W końcu 
dyskutowali po angielsku. Jeden był ani chybi Amerykanin, gardłowe "r", drugi 
miał akcent bardziej 
nadwiślański. Ale się rozumieli.
Amerykanin przystanął, aby wysypać piasek z sandałów, które nie krępując się 
zdjął na 
mostku. I stukając podeszwami o baiferkę, myśli swoje kontynuował: - See, there 
is something 
peculiar about this kind of mental illness...- i szczerze się zafrasował. - You 
help them, you cure 
them... Poor devils!... Yet they always come back... as a rule... Mind, doctor, 
you cannot help them 
for good... Yeab, sure... The cydophrenic phenomenon must be still very 
thoroughly investigated... 
- i wskoczywszy w sandały zapiął je szybko. - Dont you think so? Ten w białej 
czapeczce odparł po 
krótkim namyśle: - Weil, yes, But consider some element of hysteria...
Which to my mind... in all kinds of affective disorders...
I tym momencie Amerykanin jakby mnie dostrzegł! Zresztą stałem dość bezczelnie 
patrząc na 
nich, tak byłem do głębi wewnętrznie poruszony, ogłuszył mnie tym, co przed 
chwilą powiedział, 
jeśli to była prawda... Jeśli to musiała być prawda! Jaki zły los sprowadził ich 
na moją drogę? 
Przecież stałem sobie nad Utratą i patrzyłem na wąsatego raka! Psychiatrzy do 
niczego nie byli mi 
potrzebni. Nie wypiszą mi nigdy recepty na życie! - Hello! - powiedział do mnie 
Amerykanin i 
uśmiechnął się. - How are you? O.K.? - Okej - powiedziałem i też uśmiechnąłem 
się do człowieka, 
- Hey, do you speak American? - zagadnął natychmiast.
Pokręciłem głową. A on przyjrzał mi się spod ronda panamy. Zza ciemnych szkieł 
pochwyciłem wnikliwe wejrzenie, które zdało mi się poniekąd, niebezpieczne. Tak 
oko w oko różne 
rzeczy wychodzą na jaw, bo wiadomo - oczy nie kłamią. Na szczęście uczony rodak, 
wiele 
młodszy ode mnie, przyszedł mi z pomocą: - Pytają was, czy mówicie po angielsku? 
- wyjaśnił 
swoim przymilnym głosem, którego używają wobec chorych zwłaszcza młodzi 
psychiatrzy.
- Nie mówicie... - powiedziałem, - Trochę po rusku potrafię...
- He speaks only some Russian - przełożył mój rodak.
- Good for you! - pochwalił Amerykanin.
Uśmiechnął się, klepnął mnie w plecy i poszedł, ogarnąwszy ramieniem polskiego 
kolegę, 
Znów dyskutowali, idąc przez łąki w stronę Komorowa, gdzie mieścił się dyskretny 
zakładzik 
psychiatryczny dla elity. Amerykanin na odmianę perorował coś o potędze 
psychoanalizy. Jeszcze 
i daleka dobiegło mnie słowo: Psychoanalysis! Ale snadnie znikli mi z oczu w 
ogłupiałym słońcu, 
jakby ich nigdy nad Utratą nie było. A ja patrzyłem na uklejki i kiełbiki, a 
chciało mi się płakać.
I nos miałem pełen łez. Tak mi się nie marzyło ponownie wrócić do Tworek! 
Ponownie być 
przywiązanym do masztu. I pewnie wtedy dojrzało we mnie postanowienie - bez 
względu na to, co 
mówią uczeni psychiatrzy, bez względu na to - wrócę, czy nie wrócę! - bez 
względu na to, zrobię, 
co zechcę, postaram się zrobić, co sam zechcę... Więc wysmarkałem się po 
chłopsku na zielony 
mosteczek i poszedłem zwiedzać, wędrować, oglądać tworkowski archipelag 
obeschłymi oczami. 
Wszystko wokół było ciekawe. A ciekawość chroni przed głupotą.
Z daleka po prawej ujrzałem pod trzema świecami topoli zagrodę, wyraźnie 
zadbaną, z 
malwami pod oknem, która mogła być zagrodą Oberteufelfuhrera, gdyż krzątało się 
tam kilka 
szpitalnych sylwetek z widłami przy sianie i z motykami na polu... Tęgawek miał 
z tego zysk, oni 
rekreację. Taki sielski widoczek. Trochę za dużo tam było słońca, więc skręciłem 
w lewo ścieżką 
po drugiej stronie oczek, w cień olch. Ale nie było we mnie spokoju. Ponieważ 
słów raz 
posłyszanych albo raz wypowiedzianych pozbyć się niełatwo, skoro 
zmaterializowały się w naszej 
świadomości. Więc wciąż i wciąż tłukło mi się po głowie, gdy zmierzałem w głąb 
tworkowskich 
włości... They always come back! They always come back!... Oni zawsze wracaj 
ą... - Możliwe... 
Skąd mogę wiedzieć? Nie wiem. Nie wiem, czy jestem przeklęty na resztę życia. 
Możliwe. Ale to 
się jeszcze okaże!... Wiem, że jestem innym człowiekiem, to prawda. Ale - co 
dalej? Mój ty Boże, 
co dalej? Zobaczymy... Świat jest niespodzianką, życie jest niespodzianką, a 
największą 
niespodzianką jesteśmy sami dla siebie. Byle nie pochłonął nas lęk i trwoga.
I znów był cmentarz. Ale tym razem duży cmentarz pod; obrosłym pnączami murem. 
Pełen 
rozmaitych krzyżów i nagrobków, świeżych kwiatów, zeschłych wieńców. Pachniał 
cieniem, 
zbutwiałą ciszą. Wyspa zmarłych w tworkowskim archipelagu.
Pierwszy odruch kazał mi tam wejść, ale zatrzymałem i się z ręką na furcie. 
Przedziwnie się 
zawahałem. I trudno mi było zrozumieć - dlaczego? Właściwie dla celów 
poznawczych i 
patronimicznych lubię zwiedzać stare cmentarze, od tego zaczynam każdą podróż. 
Szkocki 
cmentarz a włoski cmentarz na przykład, cóż za różnica temperamentu tak na żywo 
zademonstrowana! A niebosiężna pokora arabskiego cmentarza w świętym mieście 
Kairuan! 
Pamiętam, w Pradze wybrałem się na Winohrady, na żidovsky hrbitow, zanieść 
kwiaty na grób 
Franza Kafki, tymczasem okazało się, że to piątek, piątkowe popołudnie, szabas, 
i brama na 
głucho zamknięta, więc kosztowało mnie wiele trudu i perswazji, aby podać 
dozorcy te moje 
kwiaty, które pewnie zwiędły, zanim po dwóch dniach złożył je na grobie pisarza, 
bo im, 
ortodoksom, ani tego, ani następnego dnia palcem Kiwnąć nie wolno... A teraz 
wahałem się u 
bramki! Choć był to jedyny w swoim rodzaju cmentarz przyszpitalny, wyłączna 
domena Tworek. 
Chciałem tam wejść, lecz zarazem coś mnie odstręczało... Jakieś wielkie licho. A 
może dowiem się 
czegoś ponad to, co już wiem, a co mi chyba wystarczy! A nuż dowiem się odrobinę 
za wiele? A 
nuż postawię stopę dokładnie w tym miejscu, gdzie mam być pogrzebany? Jaki jest 
stosunek 
świadomości do procesów rozkładu? Taki sam jak do procesów trawienia czy inny? 
Po co mi to 
wiedzieć zawczasu? Po co mi to? Bo i nie darmo przecież filozofom się nie śniło! 
Procul recedant 
somnia et noctum phantasmata!... I z tym zaklęciem alchemików - uciekłem 
stamtąd. Tak szybko, 
aż się za mną kurzyło.
Wszystko tu mają!, myślałem. Wszystko. Las i wodę, aparaturę i naturę, pawilony 
i zgony, 
księgi i pigułki, gar-kuchnię na parę tysięcy, kawiarnię, sklepik, cmentarz i 
kościół. Wszystko. A 
kościół - zajrzałem tam wczoraj - o dziwnie pogodnym, choć surowym wnętrzu. Był 
daleko stąd, za 
lasem i pawilonami, na drugim krańcu terytorium. W przedsionku postałem, 
popatrzyłem i wkrótce 
wyszedłem, gdyż należę do tych, którym kościół nie jest potrzebny do wielbienia 
Boga, Nigdy już 
nie będę tym człowiekiem, którym byłem. - A ta dobrze czy to źle? - Jeszcze nie 
wiem.
Idzie chyba o to, aby w moim mózgu następowała prawidłowa kondensacja energii. 
Ażeby 
mózg mój napełnił się w każdym zwoju. To bardzo ważne, bo wtedy zacznę pracować 
jak dobry 
kondensator, mimo że człowiek jest stworzeniem leniwym. Z takimi możliwościami, 
jakie kryją się 
w jego mózgu, mógł osiągnąć to, co dziś. ma i czym się tak chlubi - nie sto i 
nie dwieście, ale 
ładnych parę tysięcy lat temu, gdyby nie trwonił energii poznawczych. Albowiem 
szansę tę 
przefurlił - przeżarł, przepił, przedokazywał z kobietami i na wszelkie inne 
sposoby. Zatłukł 
maczugą i utopił we krwi. To straszny leń i okrutnik, a przy tym szaleniec. 
Cokolwiek stworzył, 
czym prędzej niszczył. I będzie tak czynił - da capo al fine. - Więc wierzmy w 
człowieka. Amen.
Zawyła tworkowska syrena, aż ptaki spłoszone poderwały się wśród drzew. Ta sama 
jękliwa 
syrena, która w otchłaniach obłędu wieszczyła mi atak, wojnę nuklearną. Znak, że 
pora na obiad. 
Pora iść z koprakami do kotła. Wystraszone ptaki krążyły nad głową. Minąłem 
skryty na uboczu 
pawilon - z tej samej czerwonej cegły, z tymi samymi kratami - w którym kilka 
lat przecierpiał 
pewien znany mi poeta. I znów zagłębiłem się w sosnowy las, skręcając na północ, 
na ukos, 
nieznaną ścieżką. Spodziewałem się, że skróci mi drogę do biesiadnego stołu. I 
natrafiłem na 
wielką polanę i ogromną zagrodę. Pewnie całe tworkowskie gospodarstwo. Konie. 
Kur mnóstwo z 
kurczętami. I gęsi. I kaczki. Chrumkanie świń. Knury, maciory, warchlaki, 
podrosłe prosięta. 
Spiesznie szedłem dalej, lecz raptem coś mnie tknęło zatrzymując w miejscu! 
Przystanąłem 
przyglądając się zza żerdzi płotu chrumkającym świniom, utytłanym w zaschłym na 
sierści błocie. I 
aż dreszcz mi przebiegł po karku - wspomniałem wiernego pasterza świń, 
Eumajosa!... Jako mały 
chłopiec z wypiekami na twarzy czytałem najpiękniejszą księgę, jaką ojciec mi 
kupił - Odyseją. Aby 
już nigdy potem - gdy sam wyruszyłem w świat - nie zajrzeć do niej, 
najwspanialszej przypowieści 
o doli człowieka, naszej doli, mojej doli, waszym i moim losie.
I pod tworkowskim płotem przy zagrodzie przypomniałem, jak, w przytomności 
Odysa, bez 
płowych kędziorów, w starca przemienionego - Eumajos, wierny pasterz świń, 
biadał i biadał, że 
Odys nigdy, przenigdy nie wróci do Itaki... , Zaśmiałem się. Zapłakałem. I 
poszedłem.
I było takie lato, że wszystko spieszniej dojrzewało, choćby śliwki, które 
bardzo lubię. Z 
zaraniem sierpnia odwiedził mnie któregoś dnia mój przyjaciel, pisarz. Świeży, 
schludny, 
elegancki,. jak zwykle. Nie widzieliśmy się dłużej niż pół roku. Przydźwigał mi 
w prezencie torbę 
wspaniałych śliwek z własnego sadu w pobliskim Komorowie.
- Ale co się stało? - spytał.
- Nic takiego. Czterdziestka - wyjaśniłem.- Prawidłowe męskie klimakterium. 
Przekonasz się 
jeszcze, boś młodszy...
- A daj ty spokój! - spocił się z wrażenia i długo przecierał szkła.
Spotykałem też pewnego poetę, ale ten był stąd, ze środka, więc rozumieliśmy się 
bez słów. 
Przynosił mi swoje wiersze do lektury na wymiętych karteluszkach w kratkę. Nie 
szukał pochwał, 
bo to nie żaden wierszokleta. Szukał czego innego. Nie był pewny, czy wraca do 
siebie po kilku 
latach morderczej choroby. Czy stracił wszystko, czy zyskał wszystko. W 
niniejszej księdze bodaj 
wszystkich poetów cytowałem ciurkiem, jak leci, ale tego zacytuję, jak trzeba, 
tak jak zostało 
napisane... Bo pamiętam choćby taki wiersz spod tworkowskiej akacji: 
Śmierć 
krótki skurcz serca
i już – 
otwiera się nieskończoność 
tyle możliwości – 
Albo fragment innego wiersza, zapamiętany od tamtej pory, który zresztą 
wydrukował po 
latach, gdy powielekroć kwitły tworkowskie akacje, wielekroć do Tworek nowe 
zajeżdżały karetki, 
wielekroć nowych wiązano w pasach. Oto ten wiersz, którego treść mnie kosztowała 
całą księgę; 
Wiem 
jedno Nie zmiotło 
mnie całkiem 
a mogło Nie warto 
tego rozwlekać.
O tym drugim wierszu powiedziano mu, że do niczego, niedobry, bez wyrazu. Ano 
trudno, 
westchnął, bo co miał robić. Może on pamiętał, a może ja pamiętałem proroczy 
głos nad nami: 
"Skurwysynu! Bydlaku! Małpo człekokształtna!" A na pewno pamiętaliśmy obaj 
dziarski okrzyk: 
"Kaleki po leki!"... Ale ciekaw jestem, co tu mają do powiedzenia krytycy, 
którzy nie zdobyli 
gruntownej edukacji w Tworkach? 
Minęły trzy dni. A każdy był jak łyk wody wypity na pamiątkę Pana naszego, 
Jezusa 
Chrystusa. Świat bowiem, zyskał magiczną wymowę. Widziałem go w wielu wymiarach. 
I stał się 
Pełnią. Bogatszą niż cztery strefy bytu, ułożone hierarchicznie: Azilut, Beriah, 
Yezirah, Asiyyach. 
Ale jak w Kabale po katastrofie następuje tik kum, powrót do ładu, tak i we mnie 
ład ten się 
klarował... Więc było lato i był świat, który stał się Pełnią. Nigdy już się nie 
skurczy! Nie stanie się 
płaski, zwykły, jednowymiarowy, gdyż zaprawdę taki przyziemny, ograniczony świat 
istnieć nie 
może. Szczerze mówiąc - nikt go nigdy nie oglądał! Trzeciego zaś dnia pod 
wieczór stałem w 
westybulu gmachu administracji, wygrzebując z kieszeni dżinsów złotówkę - przed 
zawieszonym 
na ścianie automatem telefonicznym. Zapomniałem, kiedy ostatni raz miałem 
możność posługiwać 
się telefonem, jednakże numer zachowałem w pamięci. Bezbłędnie. Ważne nie 
zapomnieć numeru 
do Itaki. Lecz zdjął mnie lęk, że z nerwów coś popłaczę! Więc wypisałem czarnym 
flamastrem na 
zielonej ścianie nad automatem: 45-32-54. Skrupulatnie, choć rozdygotanym 
palcem, wykręciłem 
na tarczy cyferkę po cyferce. Usłyszałem trzy długie sygnały... Po czym odezwał 
się jej głos.
Nazajutrz Helena przyjechała wynajętą taksówką. Zawczasu sprowadziłem z 
przechowalni 
swoje rzeczy - ciepły garnitur- palto zimowe, podejrzanie utytłane na grzbiecie 
i rękawach, 
widocznie padałem w śnieg albo błoto, buty na futrze, kiedyś kupione w żydowskim 
sklepiku na 
Brooklynie, szalik w szkocką kratę, tartan Black Stewart, i futrzaną czapkę-
uszatkę... Wszystko 
cuchnące pod niebo stęchlizną i naftaliną. Zawiązałem rzeczy w palto, związałem 
tobół na krzyż 
rzemieniem od spodni i paskiem od palta. Uścisnąłem ręce towarzyszom. Markiz już 
wyszedł, 
Aztek już wyszedł, książę już wyszedł. Więc to byli nowi, których mało znałem. I 
przylgnąłem do 
krat...
A kiedy z daleka ujrzałem na ścieżce sylwetkę Heleny, zarzuciłem tobołek na 
ramię i ruszyłem 
na spotkanie. Szedłem korytarzem, po zielonym linoleum, i choć stopy pragnęły 
mnie nieść tak 
rączo, jak wszystkich, którzy na wolność pędem stąd umykali - szedłem 
niespiesznie pośród braci 
o nieobecnych twarzach, słaniających się, kiwających, snujących się na wsze 
strony, niczym 
plankton i wodorosty, szedłem uwikłany po szyję, poprzez znajome mi wszak, a 
wciąż niepojęte 
morze nieszczęścia... I wtenczas pojąłem, aż serce rytm postradało - co miał na 
myśli ów 
amerykański psychiatra, który zwiedzał naszą wspaniałą przystań obłąkanych.
Więc przystanąłem wzburzony pod oknem na korytarzu. I spojrzałem na ów 
niezapomniany 
jesion, rosnący pośrodku dziedzińca. Wbrew wszystkiemu - z nadzieją, że 
spoglądam ostatni raz 
na dostojne drzewo, wokół którego tańczył Kierkegaard, siwowłosy, długonosy. W 
zawieję, deszcz 
i szarugę, w słońcu, w blasku gwiazd. Ten sam Kierkegaard, który pragnął, aby 
"śmiech był 
zawsze po jego stronie"! Po naszej stronie - mojej i tych wszystkich, którzy 
zaznali udręk, cierpień, 
szczęścia obłędu... Bo jak powiedział mistrz Soren, wielki wtajemniczony, o 
innym wielkim, 
Abrahamie. A powiedział tak: "Abraham był większy nad wszystkich, wielki siłą, 
której moc płynie z 
bezsilności, wielki mądrością, której tajemnicą jest głupota, wielki nadzieją, 
której kształtem jest 
szaleństwo, wielki miłością, która jest nienawiścią do samego siebie." Tak 
powiedział mistrz Soren! 
Ale tu wniesiemy poprawkę - wielki miłością, która jest zgodą na samego siebie! 
Wybacz, 
prawdziwie wielki duński książę. Wybacz tę glosę. No i całą resztę wybacz.
Nasz jesion wznosi się wysoko na środku dziedzińca,, wysoko, jak łącznik nieba z 
ziemią. 
Niezłomny jak natura - był zawsze sobą. Piękny. Albowiem nie ma doskonalszego 
piękna nad 
drzewo samo w sobie. I nad człowieka, który poznał siebie, stał się samym sobą.
Po tej krótkiej wymianie zdań z wielkim księciem Sorenem poszedłem pożegnać się 
z 
Cherubinkiem, który dziś sprawował dyżur. Czyli w praktycznym wymiarze - z 
czarnowłosą 
siostrzyczką Krzysia, w dwudziestej wiośnie życia, nie tak wiele starszą od 
mojej córki Jo. 
Zajmowała się sterylizatorem, jako że nadchodziła pora poobiednich zastrzyków. 
Ponieważ lubiłem 
się z nią przekomarzać, przygotowałem sobie entree, które powinno ją zaskoczyć.
Więc od progu, z tobołkiem na plecach, wygłosiłem jednym tchem: - Pan Krzyś do 
panny 
Krzysi... Najdroższa, przyszedłem cię pożegnać! Ale Cherubinek był nie w ciemię 
bity, więc palnął 
od razu: - Najdroższy, tylko nigdy nie wracaj! Zaśmieliśmy się obydwoje.
- A jeśli wrócę, to nie przyjmiesz mnie z otwartymi ramionami, Cherubinku? - A 
na psa urok! - 
tupnęła w podłogę. - To nie żarty! Nie chcę pana tu widzieć... - spojrzała mi w 
oczy. - Niech pana 
ręka boska broni!...
Osobliwa powaga tchnęła z jej pogodnego, śniadego buziaka. Odwróciła się, 
podeszła do 
biurka, gdzie pod szklanym przyciskiem leżał złożony we dwoje wyrok na mnie - 
jak pod magiczną 
kulą. Karta informacyjna leczenia szpitalnego. Z rozpoznaniem. Podała mi ją, 
złożoną we dwoje, a 
ja - mimo wielkiej chęci - nie zajrzałem do środka, lecz złożyłem we czworo i 
wsunąłem do kieszeni 
koszuli na piersi, prawie machinalnie. Wolałem poczekać, co w niej znajdę! Choć 
ciekaw byłem, 
czy w rubryce "Rozpoznanie" napisane są słowa łacińskie bądź polskie - czy tylko 
kilka cyferek, 
które dopiero są groźne! Nie chciałem się przestraszyć na oczach Cherubinka, tak 
jak kiedyś 
biedny książę, schizoparanoik! Więc stałem uśmiechając się zmrużonymi oczami. I 
patrząc na to 
śliczne stworzenie, z taką pogodą ducha i zwykłym poświęceniem służące mnie i 
moim braciom 
obłąkanym, nam wszystkim pod tym dachem.
Więc rzec można - Helena przejęła mnie z rąk Cherubinka. Czarnowłosa 
siostrzyczka 
dopilnowała, abym na jej poważnych oczach wyszedł stąd pod opieką żony. 
Przekazanie z rąk do 
rąk odbyło się bez żadnych formalności tudzież zbytnich ceregieli. Panie 
ucałowały się i kwita. Ja 
zaś zajrzałem w migdałowe oczy. I tym spojrzeniem pożegnaliśmy się. Pożegnaliśmy 
się z boską 
Kirke o czarnych warkoczach. Z młodzieńczą Abigai. Z panną Cherubinek de domo 
Serafinek. Z 
bożym miłosierdziem. A z lekarkami pożegnać się nie zdążyłem - tak były 
zabiegane, jak zwykle. A 
z Zeusem... No tak, spotkałem się kiedyś na Powązkach, w rocznicę wybuchu 
Powstania, w 
upalny dzień sierpniowy. Niewiele brakowało, a padlibyśmy sobie w ramiona.
Szliśmy z Heleną swobodnym, niespiesznym krokiem. Niosłem tobołek, a w ogóle nie 
byłem 
jeszcze zbyt mocny. Długa droga zaprowadziła nas pod tworkowską bramę. Wrzuciłem 
do 
bagażnika tłumok zatruwający sierpniowe powietrze naftaliną, stęchlizną 
odosobnienia.
W taksówce czekała Jo, szczęśliwa i taka przejęta. Przycupnęła jak trusia. 
Zaszedłem ją po 
cichu, lecz przed moim okiem nic się nie ukryło... Córka moja nie cierpi 
okazywania uczuć, 
zwłaszcza najsilniejszych, przejmujących na wskroś. Więc nikt nie miał prawa 
widzieć, że Jo 
calusieńka drży! Mój Telemach w spódnicy był w dżinsach. Zapukałem w szybkę. 
Przez szybkę 
uśmiechnąłem się do niej. I natychmiast odwróciłem oczy Wstąpiliśmy z Heleną do 
gmachu 
administracji, tuż przy bramie. W wielkiej sali żona podała cichej urzędniczce 
za balaskami 
przemożnej mocy papierek. "Kartę wypisu" ze szpitala poświadczoną przez 
ordynatora oddziału, 
Pawilonu I A, innymi słowy - certyfikat mojej poczytalności! Urzędniczka, 
skinąwszy głową, 
uśmiechnęła się pogodnie, przeprosiła i poszła w głąb sali, do sobie wiadomego 
skarbca. 
Zerknąłem na kalendarz stojący na biurku... Za dwa dni kłaniał się wrzesień! Mój 
Boże, nie tylko z 
dalekiej, ale i długiej wracałem podróży! - Jedziemy do Augustowa - oświadczyła 
Helena.
- Kiedy? - W niedzielę. Muszę cię odkarmić. Tam jeszcze ludzie potrafią dobrze 
zjeść.
Wkrótce urzędniczka nad podziw cicha i grzeczna, jak żadne urzędniczki pod 
słowiańskim 
słońcem, zwróciła mi dowód osobisty i wysłużony mój portfel. Zajrzałem do 
przegródki, czy jest 
tam ten przyżółkły papierek, z którego dowiedziałem się o narodzinach Jo, z 
kosmyczkiem włosów 
w środku. Skreślony ołówkiem, ręką Heleny Dyskretnie zajrzałem - i uspokojony 
schowałem 
szybko portfel do kieszeni dżinsów. Formalnościom stało się zadość! Vale! 
Pokłoniłem się 
najcichszej urzędniczce pod księżycem. I wybiegliśmy stamtąd po schodach.
Taksówkarz nudził się już dosyć! W drogę, w drogę! Helena usiadła z tyłu przy 
naszej córce, a 
ja wskoczyłem na miejsce obok kierowcy. Wytoczyliśmy się za bramę, przeskakując 
tory niedaleko 
przystanku i gromady podróżnych oczekujących na kolejkę z Leśnej Podkowy. 
Pozdrowił mnie 
swojski napis: TWORKI. Po czym - co za pęd, nie do wiary! - minęliśmy łukiem 
szosy garść 
bezładnych zabudowań wśród zakurzonych ogrodów i - wypadliśmy na otwartą 
przestrzeń! W sam 
błękit, w samą zieleń.,. Z przeciwka minęła nas karetka "na sygnale. Gwałtownie 
nadlatujący 
dźwięk- wizg - smagnął mnie po uszach.
Wtedy sięgnąłem do kieszonki na piersi, wyjmując swój wyrok, złożony we czworo. 
I zajrzałem 
ukradkiem, ostrożnie, jak w karty przy pokerze... Za sekundę schowałem go szybko 
do kieszonki. 
Starczył jeden rzut oka... ZESPÓŁ LĘKOWO-UROJENIOWY... Rozszyfrowali mnie, 
chytruski. 
Więc tak oto mnie rozszyfrowali! Nawet nie - syndrom, żeby nie brzmiało zbyt 
groźnie! Tylko 
zespół! Taką dla mnie znaleźli formułkę... Dla każdej gehenny znajdzie się 
formułka, jeśli dobrze 
pomyśleć. Więc o cóż mógłbym mieć pretensję, skoro oni współczująco i elegancko, 
abym się nie 
wystraszył.. Zamiast: Ego-Superego-Syndrom! Albo coś w tym rodzaju? Tego terminu 
nie znają, 
bo sam go przed sekundą wymyśliłem. Ale mogli mnie opatrzeć inną etykietką - 
paranoik, 
cyklofrenik, schizofrenik. Do wyboru. Brewed and bottled by Tworki, Poland. 
Czemu tego nie 
uczynili? Z powodu miłosierdzia? Przez kurtuazję? Och nie! Starają się być 
uczciwi. Opisują, co 
widzą. Dobrzy ludzie wyleczyli mnie, wykurowali, a ja tu wybrzydzam na równej 
drodze do domu... 
Więc... - Zespół lękowo-urojeniowy. Diagnoza mojej cierniowej korony! Właściwie 
- całego krzaku 
cierni, w którym siedziałem po uszy! A wszakże - out of the nettle, danger, we 
pluck this fłower, 
safety... Święte słowa. I znowu irytują się oj, co nie znają angielskiego! A ja 
nie będę tego 
przekładał, bo raz, że nie sposób, a dwa, bo mi się nie chce (Szekspir, w 
którejś ze sztuk). Nie 
uczta się zalewać głupią pałę, języków się uczta. Wcale nie tak łatwo o 
wariackie papiery.
Więc mknęliśmy prosto przed siebie. Ach, co za pęd! Helena i Jo milczały. 
Kierowca milczał. I 
ja też milczałem - oszołomiony, zapatrzony do utraty tchu w zielone 
przestrzenie... Mknęły 
cudownie, mknęły wspaniale! Pierwszy raz w życiu znalazłem się na tak chyżej 
nawie, aż dreszcz 
przenikał do szpiku kości! Niosła mnie pod wiatr przez rozległe, najzieleńsze 
morze łagodności pod 
świecącym z ukosa słońcem. I wszystko wokół, pola i obłoki, ziemia i niebo, w 
płynnym pędzie, jak 
morze samo, znajome było, lecz niepojęte, rzeczywiste, lecz świeżo narodzone z 
żywiołów. 
Spozierałem ze wstrzymanym oddechem. "Wielkimi spozierałem oczami - jak w 
dzieciństwie, jak w 
dzieciństwie. Wiem, że takie oczy miałem w dzieciństwie, lecz wnet je 
postradałem... A oto po 
latach czterdziestu - otom je odzyskał! Da Bóg, więcej ich nie stracę. Miłościwy 
zatem był i będzie 
mój los. Amen.
Raz tylko - gdy w przedjesiennej mgle pojawiły się dalekie przylądki Warszawy - 
obejrzałem 
się za siebie. Tam, gdzie nie pisnąwszy ni słówka siedziały Helena wraz z Jo. I 
dojrzałem w lot, że 
żona i córka milczą, aby mi nie zakłócić radości. Milczą, bo rozumieją, milczą, 
bo współczują, 
milczą, bo są najczulszymi towarzyszkami życia, jakimi natura błogosławi 
zmarłych i żywych 
mężczyzn. Uśmiechnąłem się do nich. Nic nie powiedziałem. I przez zieloną 
przestrzeń 
pomknęliśmy do domu.
...Tak kończy się obłęd mój, drodzy bracia i siostry, a zaczyna się wasz, który 
trwać będzie 
przez pokolenia. Nadszedł kres moich wyznań, nic więcej nie powiem.
Ofiarowuję wam kronikę zmagań z obłędem, rzetelny opis, który pragnę po sobie 
pozostawić.
Nigdy nie traćcie nadziei! Albowiem spełni się, co przyobiecał poeta: "Zostanie 
kamień z 
napisem, Tu leży taki a taki, Każdy z nas jest Odysem, Co wraca do swej 
Itaki"... Bywajcie zdrowi! 
Dla nas wszystkich wschodzi księżyc nad Epidaurem. Nie wolno go przegapić! Więc 
wróciłem do 
domu, mieszkania na Mokotowie. Do łoża i okna zwróconego na wschód. Rozejrzałem 
się po 
starych kątach. Wielkie to było przeżycie. Po czym usiadłem do maszyny, aby 
wypróbować rękę... 
Wystukałem trzy imiona - Heleny, Jo i swoje. Wreszcie imię mojego ojca i matki. 
Nieźle mi to 
poszło, choć ręce się trzęsły i zmęczyłem się.
A w trzy lata, sześć miesięcy i dwadzieścia trzy dni, nie licząc dojrzewania, w 
trudzie i znoju, 
tropiony i osaczony, przywiązany do masztu, wystukałem tę księgę. - Co okazałoby 
się 
niemożliwe, gdyby nie udzielił mi swoich łask księżyc znad Epidaum, wschodzący 
na wprost 
mojego łoża pod oknem.
Wszystkie postacie występujące w powieści są dziełem wyobraźni. Autor w żadnym 
wypadku nie 
zamierzał portretować rzeczywistych osób.
1