Mariusz Ziomecki

Lato nieśmiertelnych

Lecz powie ktoś: A jak zmartwychwstają umarli? W jakim ukazują się ciele? O 
niemądry! 
(...) w jednym momencie, w mgnieniu oka (...)umarli powstaną nienaruszeni...
1 Kor 15; 35,52
Prawdziwym: Reni i Frani 
Prolog
Glisner twierdzi, że kiedy na policzku wyrasta ci brodawka albo nagle wyskakuje 
ci z czoła 
kilkucentymetrowy włos, możesz zacząć pisać testament; są to pierwsze, odległe 
jak pomruk 
burzy za horyzontem, ale nieomylne sygnały starzenia się. Może dlatego studiuję 
przed lustrem 
podejrzane krosty na twarzy i pilnie wyrywam włoski, które pienią mi się w 
nozdrzach. Dziś rano 
znów dokonałem przykrego odkrycia: sztywny, siwy włos, którego wczoraj, 
przysiągłbym, 
w ogóle nie było, wystrzelił gdzieś z głębin mojego lewego ucha jak długachna 
antena.
Psuje mi nerwy ten włos. Leży teraz przede mną na stole i nie mogę ruszyć z 
robotą, dla 
której przecież tłukłem się tutaj z Warszawy, ponad dwieście kilometrów. 
Podnoszę drania do 
oczu. Oglądam. Odkładam. Kręcę się po moim ufortyfikowanym obejściu, przedmiocie 
rozbawienia całej okolicy, po tym dziedzictwie nieszczęsnym, które od rozstania 
z Renią jest dla 
mnie tylko ciężarem. Jak zwykle, ogarnia mnie uczucie klaustrofobii. Otwieram 
pilotem bramę 
na podwórko. W wyrwie wysokiego na trzy metry muru, jak na panoramicznym 
ekranie, pojawia 
się dolina Drwęcy.
Wsłuchuję się w monotonny szum owadów w jesiennej trawie. Po raz setny próbuję 
wyczuć 
dziadka i odgadnąć, co w tej scenerii mogło przyciągnąć jego uwagę.
Musiał to być obiekt, od którego można liczyć odległość krokami. Albo, co 
bardziej 
prawdopodobne – dziadek przecież nie posługiwał się kompasem – wyznaczyć po 
prostu do 
niego wzrokiem linię. W każdym razie na pewno kroki; dziadek uwielbia mierzyć 
dystans 
krokami i oznaczać miejsce, wbijając w nie laskę.
Najprościej byłoby odnaleźć skrytkę, ujawnić forsę, powołać się na umowę z 
Wujkiem 
Samem. Dowieść, że są to pieniądze z funduszy pomocowych i, jako takie, wolne od 
opodatkowania – nie do ugryzienia nawet dla naszego zachłannego fiskusa. Tyle że 
to podejście 
wymagałoby ujawnienia tajemnicy. Tym samym naruszyłbym główny warunek, od 
którego 
uzależniono zwolnienie od podatku. I tak źle, i tak niedobrze.
Tymczasem dziadek, starym zwyczajem, zadołował gdzieś w banku ziemskim albo 
zamurował wszystko – poza kilkudziesięcioma tysiącami dolarów, które zdołaliśmy 
wydać. 
Dziadek nie cierpi rozstawać się z pieniędzmi, stąd wziął się cały problem.
Fiskus żąda wyjaśnień również od Kupsztyka; ten idzie w zaparte, ani mu w głowie 
dzielić 
się kasą. Ale czy dochowa tajemnicy? Tu jestem mniej spokojny. Artyści są jak 
duże dzieci, lubią 
się chwalić. Zostaje Rastafiński. To byłby doskonały kandydat do złożenia 
wyjaśnień. Pułkownik 
wie o sprawie o wiele więcej niż my wszyscy razem wzięci, a obłowił się jak 
bandyta.
Tak, teoretycznie mógłbym powołać karła na świadka. Oznaczałoby to jednak 
wsypanie go 
przed Resortem Spraw Wewnętrznych i Izbą Skarbową – drugie gorsze od pierwszego. 
Tylko 
Leon Glisner może spać spokojnie: zgarnął swoje honorarium w ciemnym hangarze na 
lotnisku 
w Berlinie, pięćdziesiąt tysięcy dolarów w żywej gotówce, i teraz pewnie śmieje 
się z nas, 
polskich głupków.
Naciskam inny guzik pilota. Z chrzęstem zwijają się antywłamaniowe żaluzje w 
oknach 
dziadkowego domu. Rozbrajam system alarmowy, wybijając kod na klawiaturze 
komputera – 
dzieło firmy Secur Pol-Fart z Brodnicy i szalonego inżyniera Kobiałki. Innym 
kodem wyłączam 
kamery wideo, które kupiliśmy po trzy bańki od sztuki na giełdzie komputerowej, 
żeby 
monitorować całą posiadłość, od żwirowanej drogi aż do rzeki. Wracam na podwórko 
i wypuszczam z klatki pitbulle.
Dwa potwory natychmiast rzucają się przez otwartą bramę w pole, podniecone 
perspektywą 
mordowania zajęcy, kotów i wędkarzy. Leśniczy Trąbkowski zapowiadał, że jak 
jeszcze raz 
natknie się na któregoś bez opieki, to zastrzeli na miejscu. Ale ja czuję się 
bezpieczniej, kiedy 
tych sukinsynów nie ma w pobliżu.
Ustawiam laptopa na stole w kuchni, robię sobie kawę. Słodzę, pal licho, pięć 
łyżeczek. 
Wypijam, robię drugą. Układam nagłówek do pisma i utykam w miejscu. Nie umiem 
pisać 
w ciszy. Większą część życia spędziłem, pracując zespołowo. Najpierw w drużynie 
piłkarskiej, 
potem w gwarnych biurach accountów i copywriterów agencji reklamowych, gdzie 
nieustannie 
dzwoniły telefony, ludzie wrzeszczeli na siebie jak szaleńcy albo rzucali piłkę 
do kosza na 
ścianie. A tu słychać tylko brzęk tłustych much. Ogarnia mnie senność. Przez 
komórkę telefonuję 
do biura w Warszawie. Panna Moniczka, która króluje w naszym sekretariacie, 
twierdzi, że 
Witka chwilowo nie ma, nikt o mnie nie pytał, a w firmie panuje spokój.
Wicio jest nieobliczalny: nigdy nie wiem, której z niemożliwych rzeczy dokona, a 
którą 
z prostych zawali. Nie wiem też, kiedy mówi szczerze, a kiedy podstępnie szykuje 
się do ataku. 
Teraz na przykład wciska mi kandydata na zastępcę, absolwenta jednej z tych 
szkół marketingu 
i zarządzania, których dziesiątki wyroiło się w Warszawie. Młody miałby tyrać za 
dziesiątą część 
mojej pensji. Witek zachęca mnie do tego układu. „Potrzebujesz oddechu, Maksiu – 
mówi – 
musisz nabrać perspektywy”. Może uważa, że jeden z nas powinien odejść? Firemka 
jest 
faktycznie trochę mała na dwóch właścicieli.
Do południa nie posuwam się z moim pismem. Próbuję wymyślić prostszą wersję 
wydarzeń, 
bardziej konwencjonalną. Tej zasady nauczyłem się jako początkujący emigrant w 
Ameryce. 
Tam w ogóle nie opłacało się sprzedawać beznadziejnie zawikłanych, przesyconych 
emocjami 
słowiańskich dramatów. Chcesz zostać w Stanach Zjednoczonych, wystąp po prostu o 
azyl 
polityczny. Jedynym właściwym uzasadnieniem wniosku o azyl jest stwierdzenie, że 
w razie 
powrotu do kraju bezbożny reżim wtrąci cię do lochu, a najlepiej pozbawi życia – 
z rażącym 
naruszeniem norm prawa międzynarodowego. Podobnie z Amerykanami w pracy: żadnych 
wyjaśnień szefowi, że żona dostała ataku emigranckiej depresji, znikła z 
dzieckiem i w środku 
tygodnia odnalazła się aż w Chicago, a teraz ty – bo kto inny? – musisz ich 
oboje jakoś odstawić 
do domu. Lepiej powiedzieć, że bierzesz wolny dzień, bo łamie cię grypa.
Teraz jestem znów w ojczyźnie i piszę do polskiego urzędu skarbowego, ale to 
przecież 
agent identycznego systemu, forpoczta prostolinijnego kapitalizmu. Tu też już 
obowiązują proste 
rubryki. Albo się w którąś wciśniesz, albo nie będą z tobą gadać – bo o czym? 
Każdy ma dosyć 
własnych problemów. Męczę się więc i kombinuję, upraszczam. Staram się 
wystrzegać emocji. 
Co ja jednak poradzę? Kiedy dotknę tematu spadkobierców Tekli, drugiej żony 
dziadka, aż 
trzęsie mną złość.
Przecież tym razem dziadek z Teklą nawet się nie zetknął! Choćby z tego prostego 
powodu, 
że kobieta nie żyje już od wielu lat. Tymczasem właśnie te nieciekawe figury, 
trójka dzieci Tekli 
z jej pierwszego małżeństwa i jakaś królicza liczba wnuków, osaczają mnie 
roszczeniami 
spadkowymi. To przez nich, przez ich pozwy i bezczelne donosy rozsyłane do 
lokalnych 
i centralnych władz skarbowych, teraz męczę się nad tworzeniem odpowiedniego 
dokumentu.
Ale to wszystko drobiazg. Jest przecież jeszcze coś, co sprawia, że mimo dwóch 
dekad 
praktyki w składaniu słów, w dwóch językach, teraz właśnie nie potrafię sklecić 
jednego 
sensownego zdania. To paraliżująca świadomość, że byłem świadkiem cudu. Na moich 
oczach – 
i nie tylko moich, na szczęście, inaczej pewnie siedziałbym skłuty zastrzykami w 
jakimś domu 
wariatów – pokonany został czas. A udziałem wielu z nas, naocznych świadków, 
było poczucie, 
że tylko krok dzieli nas od spełnienia się najsłodszego z marzeń – o powrocie do 
raju dzieciństwa 
i młodości.
Spełnienie to było na wyciągnięcie ręki, konkretne i doskonale namacalne. Jak 
napoczęta 
paczka sportów, leżąca w szufladzie stołu, na którym teraz piszę. Cienka, mała 
paczka, 
„dziesiątka” z Radomskich Zakładów Tytoniowych. Tych drugich, „krakowskich”, 
dziadek nie 
uznawał, chyba że z poczęstunku. Papierosy wyłudzał od ludzi tak często, że 
zyskał przydomek 
„Tej” – od ulubionej zaczepki: „Tej, masz zapalić?” Dużych paczek, z 
dwudziestoma 
papierosami, nie kupował z czystego skąpstwa.
Dziesiątka w szufladzie jest niedbale sklejona z taniego białego papieru. Paczka 
u góry ma 
oddarty fragment rogu. W środku brakuje zaledwie jednego, może dwóch papierosów. 
Są świeże, 
pachną kiepskim krajowym tytoniem, który nie zdążył wyschnąć. Z boku paczki 
widać 
wydrukowaną rozmazanym tuszem datę produkcji: „28/05/65”. Kiedy opuszczała 
fabrykę, 
skończyłem akurat trzynaście lat.
Rozdział I.
Pierwszego czerwca moja kuzynka Tola dzwoniła do mnie aż trzy razy. W pracy 
akurat był 
sądny dzień. Po południu miało zacząć się spotkanie z właścicielami, z Zurychu 
przylatywali 
dwaj założyciele firmy, ich księgowy dojeżdżał z Londynu, u nas zaś wszystko się 
waliło. W sali 
konferencyjnej szwankowała instalacja elektryczna, a zatrudniona za absurdalnie 
wielkie 
pieniądze międzynarodowa agencja reklamowa nie radziła sobie z przygotowaniem 
prezentacji 
naszych osiągnięć. Witek wymyślił, że raport kwartalny wydawnictwa Silver Lining 
ma zapierać 
dech kolorami i animacją. Nie jesteśmy przecież jakąś cholerną prowincją, mówił. 
Słupki zysków 
miały rosnąć na ekranie, a diagramy udziałów w rynku efektownie dzielić się na 
procentowe 
części. No problem, powiedzieli w agencji. A teraz ich informatyk wydawał 
komputerowi 
skomplikowane polecenia, rzutnik migał, ale słupki, przycupnięte na spodzie 
wykresu jak małe, 
uparte pieczarki, za nic nie chciały rosnąć. Na ścieżkę dźwiękową Witek wybrał 
motyw 
z Walkirii, mieliśmy więc wizję biznesowej katastrofy pod Wagnerowskie fanfary.
Potem menedżer najmodniejszej restauracji w mieście poinformował nas o 
„trudnościach” 
z rezerwacją osobnego „gabinetu” na wieczór. Dostał do łapy pięćset złotych; 
drań wiedział, że 
nie zaryzykujemy szukania innej markowej knajpy na pięć przed dwunastą. Nasza 
recepcjonistka 
pojawiła się wystrojona w niewidoczną minispódniczkę i wydekoltowaną bluzkę. 
Jęknęliśmy 
zgodnie i wysłaliśmy ją do domu taksówką, żeby przebrała się w coś bardziej 
zgodnego 
z protestanckimi wyobrażeniami o etosie pracy. Recepcja była bez obsady, co 
chwilę biegaliśmy 
odbierać telefony. Akurat ja podniosłem słuchawkę koło drugiej po południu. 
Usłyszałem głos 
Toli.
– To ty? Maksio? – upewniała się. Tola nie była osobą nawykłą do rozmów przez 
telefon, 
prywatne linie w Kurkowie założono niedawno.
– Czy coś się stało?
– Nie. No, nic takiego – odparła niepewnym głosem. Tak jakby ogarnęły ją 
wątpliwości, czy 
telefonowanie do mnie w ogóle było właściwym posunięciem.
– W porządku, mów – zachęciłem ją.
Znów cisza.
– To może ja zatelefonuję jutro, a ty się zastanów – zaproponowałem. Przez lata 
nasze 
kontakty opierały się na moich telegramach do Kurkowa, bardzo rzadko odwrotnie. 
– Jestem 
teraz troszkę zajęty.
– Dobrze – powiedziała jakby z ulgą i usłyszałem stuknięcie odkładanej 
słuchawki.
Drugi raz Tola zadzwoniła po północy, na mój numer domowy, dokładnie w momencie, 
kiedy dotarłem do mieszkania z męczącego, źle nam rokującego spotkania z 
inwestorami. „No 
tak, chałupa im się spaliła”, przeleciało mi przez głowę. „Znów aresztowali 
któregoś z chłopców. 
Albo ktoś ze starszych wykorkował”. Chociaż rok temu, kiedy umarła ciotka Stefa, 
matka Toli, 
moja kuzynka zawiadomiła mnie rzeczowo i bez ogródek. Teraz nie mogła znaleźć 
słów.
– Czy mógłbyś tu przyjechać? Zaraz? – wykrztusiła wreszcie.
– Zobacz, która jest godzina! Jestem po kilku drinkach, mam samochód na parkingu 
pięć 
kilometrów stąd. I dosłownie padam na pysk ze zmęczenia. Co się stało?
Cisza, potem:
– Jak ci powiem, to... nie uwierzysz. Musisz sam zobaczyć.
Znów zamilkła na chwilę.
– Zresztą sama nie wiem, co to jest. Nie mam wytłumaczenia, co się tu dzieje – 
dodała tonem 
wyjaśniającym.
– Ty jesteś zdenerwowana, ja nie do końca trzeźwy, porozmawiamy rano na 
spokojnie, 
zgoda?
– Jak chcesz – powiedziała Tola niechętnym głosem. Jakby obawiała się, że do 
rana jeszcze 
bardzo dużo może się wydarzyć.
Nie odkładała słuchawki, uparcie czekała. Ostrożnie położyłem swoją na widełki. 
Wziąłem 
prysznic, zapobiegawczo połknąłem garść aspiryn i witamin C na kaca. Chwilę 
później spałem 
kamiennym snem.
Kiedy dzwonek telefonu zaalarmował mnie po raz kolejny, byłem nieprzytomny i nie 
docierało do mnie, że należy podnieść słuchawkę. Gdy wreszcie udało mi się 
trafić nią do ucha, 
rozpoznałem głos Toli, nie chwytając jednak znaczenia słów. Budzik przy łóżku 
wskazywał 
minutę po trzeciej nad ranem.
– ...słyszysz mnie?! Maksiu, o Jezu! – prosiła. – Obudź się! On tu jest! Nie 
chce wyjść. Ja się 
boję!
– Co... powiesz mi, do cholery, wreszcie... Jaki on? – wybełkotałem.
– Zrób coś, błagam cię!
W tle słychać było łoskot i stłumione przekleństwo. Usiadłem na łóżku.
– Kto tam jest?
– Dziadek Bronek!
– Co za dziadek Bronek?
– Zmartwychwstał! – krzyczała z całych sił. – On zmartwychwstał i od wczoraj 
łazi po 
Kurkowie! O Jezu, ludzie, na pomoc!
– Kobieto, uspokój się. To nie może być on. Pewno ktoś trochę podobny.
– Nie! To on! Twój dziadek, Maksiu, rozumiesz? Brat naszego dziadka Rocha! Ten 
sam 
Bronek, co my go pochowali w osiemdziesiątym drugim, obok babci Adeli. Siedzi 
teraz u mnie 
w kuchni i klnie, na czym świat! – Wybuchła rozpaczliwym płaczem. – Jezu, co się 
porobiło! 
Niech ktoś tu przyjdzie i go stąd zabierze!
Położyłem słuchawkę na kolanach, potarłem rękoma skronie i oczy.
– Tolu, spokojnie, okay? Ktoś robi wam kawał... Wiesz, jak to jest. Wyrzuć 
dziada na zbity 
pysk i tyle. Jak się boisz, poproś Zdzicha albo idź obudzić Szczepana. On 
poradzi sobie 
z każdym.
To naprawdę jest dziadek Bronek, Maksiu – głos Toli przeszedł w gorączkowy 
szept. – Ja też 
tak myślałam, że nie ‘ może być, że to niepodobna. Ale to on, słyszysz mnie?! 
Naprawdę! 
Zdzichu ma dyżur na zakładzie, wraca dopiero rano, ja tu sama jestem, ludzie z 
kawiarni 
pouciekali, sąsiedzi pozamykali się w domach, wszyscy się boją!
Znów usłyszałem w słuchawce hałas, tym razem brzęk, chyba tłuczonego szkła, i 
męski głos. 
Krzyczał o jakiejś bramie czy ogrodzeniu, potem klął po niemiecku. Tola 
zachlipała, po chwili 
zaczęła buczeć bez słów. Jeszcze chwila, a podda się panice i nie będzie żadnej 
rozmowy.
– Posłuchaj, Tolu, czy możesz poprosić tego gościa do telefonu? Daj mu 
słuchawkę, dobrze? 
Chcę z nim porozmawiać.
Słuchałem przez dłuższą chwilę, jak Tola przemawia do tajemniczego przybysza. 
Odpowiedzi były krótkie, kategoryczne, wyszczekiwane znajomym mi jakby, 
wojskowym 
tonem.
Kiedy prawdziwy dziadek Bronek wpadał w złość, rzeczywiście przybierał manierę 
wojskową. Tata twierdził, że była to szkoła Wehrmachtu; ojciec darł z dziadkiem 
koty i jego 
opinie nie były do końca obiektywne, ale w tym przypadku chyba trafił w 
dziesiątkę. Po 
ćwiarteczce dziadek lubił defilować regularnym krokiem, rytmicznie tnąc 
powietrze dłońmi 
i wykrzykując komendy.
Intonacja głosu, który docierał do mnie przez odłożoną słuchawkę, była nawet 
podobna... 
Obcy chyba gniewnie odmawiał tego, na co Tola nalegała przymilnym tonem. Potem 
usłyszałem 
szurające kroki i ostrożne, wypowiedziane jakby obok słuchawki pytanie:
– Jo?
„Ktoś z okolicy”, pomyślałem. Postanowiłem załatwić sprawę krótko.
– Dlaczego tak długo nie podchodzisz do telefonu? – warknąłem. – Ile mam czekać?
– Nie wygrołem nóg na loterii – odpowiedział spokojnie. – Kto pan jest?
Z naciskiem wypowiedziałem swoje imię i nazwisko.
– Jak mój wnuk? – zdziwił się. – Głupoty pan gadosz. Maksia poznam po głosie.
Myślał przez chwilę.
– Ale może, mądralo, mi powiesz, co sie porobiło w Kurkowie? Gdzie som wszyscy i 
co za 
obesraniec siedzi w moim domu? Panie, on ogrodził sie siatką, bramę postawił, 
ludzie, kto 
słyszał o takiej rzeczy! A ta baba tu, niby Tola, ciągle ino beczy i nic od 
nikogo richtig nie można 
sie dowiedzieć. Może ty coś rozumiesz, panie inżynierze?
Teraz zatkało mnie na dobre. Zwroty „pan inżynier” oraz „jaśnie wielmożny pan 
inżynier” 
dziadek Bronek ukuł w trakcie wiecznej wojny z tatą i używał ich w wybitnie 
ironicznym celu.
I ten głos. Szorstki od taniego tytoniu, podbity nutką złości, zawsze gotów 
wznieść się do 
krzyku – z każdą chwilą wydawał mi się bardziej znajomy. Zaalarmowany, ze 
słuchawką przy 
uchu, jedną ręką sięgnąłem po spodnie i zacząłem je nakładać.
– Poczekajcie tam na mnie, dobrze? – powiedziałem szybko Toli. – Będę u was tak 
prędko, 
jak się da.
Senność i zmęczenie minęły, chyba nawet wytrzeźwiałem.
Na dworze nad wschodnim horyzontem dopiero majaczyła różowawa smuga. Wyjeżdżając 
ze strzeżonego osiedla, pokazałem kartę identyfikacyjną zaspanemu ochroniarzowi. 
Powiedziałem, że mieszkanie pod czwórką będzie puste i nie spodziewam się 
żadnych gości. 
Odnotował te informacje w służbowym dzienniku, życząc szerokiej drogi.
Terenówkę kupiło wydawnictwo pod naciskiem księgowego, który jęczał, że jeżeli 
nie 
nabijemy więcej kosztów, będzie trzeba płacić podatki. Nissan z oponami jak 
balony, z napędem 
na tył i przód, podgrzewanymi skórzanymi siedzeniami i wszelkim możliwym 
wyposażeniem 
kosztował ponad sto tysięcy złotych, ale nikt z zarządu nie chciał nim jeździć. 
Na koniec firma 
wynajęła ode mnie jedno z dwóch miejsc garażowych, które kupiłem razem z 
mieszkaniem 
w nowym budynku na Mokotowie. Wóz głównie obrastał kurzem.
Nissan wygląda bojowo, ale jest ciężki: nawet z turbodoładowarką przyspiesza 
słabo. Jednak 
na suchej szosie, kiedy nie ma ruchu, a policjanci jeszcze śpią z radarami pod 
poduszką, można 
od biedy rozpędzić go nawet do dwustu na godzinę. W kilka minut przeleciałem z 
Puławskiej do 
Wisłostrady, stamtąd na szosę gdańską. Księżyc świecił na jaśniejącym niebie, 
żółty i okrągły. 
Jak wtedy w Kalifornii, gdzie pojechaliśmy z Leonem Glisnerem na branżową 
konferencję 
i popruliśmy o świcie motocyklem do Santa Cruz łowić ryby w Pacyfiku.
Leon był synem właściciela firmy, w której pracowałem; zaprzyjaźniliśmy się, bo 
ciekawił 
go przybysz z Polski, egzotycznego i strasznego kraju, gdzie wiele lat temu 
naziści bezskutecznie 
próbowali zagonić jego starego do gazu. Poza tym obaj lubiliśmy czeską 
literaturę. Nie traciliśmy 
wtedy czasu na wysłuchiwanie referatów: Leon wynajął na lotnisku motocykl i 
zaraz pierwszego 
ranka wybraliśmy się na deep sea fishing. Kilka mil od brzegu, na gładkiej 
powierzchni oceanu 
po raz pierwszy zobaczyłem z bliska wieloryba. Miał pobrużdżoną skórę, jakby 
zrobioną 
z blachy falistej, i oko wielkości ludzkiej głowy, umieszczone w zaskakującym 
miejscu, poniżej 
zawiasu dolnej szczęki. Minął nasz kuter niespiesznie, wynurzając z wody płetwy, 
na przemian 
lewą i prawą, jak człowiek płynący na plecach.
Zegar na tablicy rozdzielczej wskazywał kwadrans do czwartej, gdy pod Płońskiem 
odbijałem w drogę na Sierpc. Robiło się jasno. Pędziłem z prędkością dwukrotnie 
większą od 
dozwolonej, popijając kawę kupioną na stacji, spoglądając na budzącą się ze snu 
okolicę, 
niechlujnym wioskom i miasteczkom. Miałem też oko na rów po prawej stronie 
drogi, czy jakiś 
tubylec, zmęczony działaniem wody ogniste, nie wypełznie mi stamtąd prosto pod 
koła.
Ciekawe, o co chodzi temu facetowi. Po co nastraszył Tolę?
W Brodnicy na stacji CPN wypiłem kolejną kawę, jedenaście minut przed piątą rano 
dotarłem do Górnego Kurkowa.
Kurków, przytulony do wzgórza z resztkami ruin krzyżackiego zamku, zachował 
czysty 
średniowieczny porządek architektoniczny: kwadratowy rynek, otoczony kolistymi 
zaułkami 
z ceglanym gotyckim kościołem w jednym z narożników. Poniżej miasteczka lśniła w 
słońcu 
zamglona jeszcze rzeka. Zrobiłem w myśli szybką kalkulację, jak w dzieciństwie, 
kiedy na 
początku czerwca zjeżdżaliśmy tu z rodzicami na wakacje. Dokładnie pięćset 
osiemdziesiąt 
osiem lat wcześniej, bez pięciu tygodni, w miejscu, gdzie dziś stoi most, wielki 
mistrz Ulrich von 
Jungingen próbował wciągnąć siły króla Jagiełły do bitwy. Jagiełło jednak nie 
dał się uwieść 
urokom miasteczka i pociągnął swoją armię dzień drogi dalej, na łagodnie faliste 
pola 
Grunwaldu, gdzie trzykrotnie liczniejsze siły polsko-litewskie mogły wykorzystać 
swoją 
przewagę.
Od owego czasu w Kurkowie nic godnego uwagi się nie wydarzyło. Aż do tamtego 
ranka, 
kiedy ziewałem i przeciągałem się za kierownicą samochodu.
Dom rodziny Rumiankiewiczów stał za rynkiem, w bocznej uliczce. Od frontu 
mieścił się 
lokalik U Toli; Tola uparcie nazywa go „kawiarnią”, choć ludzie przychodzą tam 
wyłącznie pić 
piwo, tanie wino i wódkę na kieliszki. Furtkę w murze zastałem otwartą, drzwi do 
domu też. 
Panowała cisza. Zaparkowałem samochód w zwykłym miejscu i przez sień wszedłem do 
kuchni.
Mężczyzna spał na krześle, z głową odrzuconą do tyłu. Twarz osłonił przed 
światłem jasną, 
choć niemożliwie przepuszczoną czapką. Mogłem stwierdzić tylko, że ubrany był w 
robocze 
spodnie z szarego drelichu i grubą marynarkę. Chrapał pod czapką, aż ta 
podrygiwała. Przy 
przeciwległym końcu stołu, w półmroku, drzemała Tola z głową podpartą na zgiętym 
ramieniu. 
Obudziła się natychmiast.
Podszedłem do gościa, aby mu się przyjrzeć. Chciałem nim potrząsnąć, ale moja 
kuzynka 
gwałtownie zaczęła dawać mi znaki, żebym tego nie robił. Wyszliśmy przed dom.
– To on?
Tola zacisnęła usta. Wzięła mnie za rękę i zaprowadziła przez podwórko do 
stodoły, która 
zamykała obejście od zachodu. Zbudował ją jeszcze wujek Roch. Od kiedy Zdzichu 
rozbił fiata, 
stała pusta. Teraz jednak w półmroku majaczyły w niej jakieś kształty. Poczułem 
mocny zapach 
konia – wilgotną sierść, świeże końskie pączki.
Tola otworzyła jedno skrzydło wrót, wpuszczając światło do środka. Większą część 
klepiska 
zajmował wóz, staroświecki, na drewnianych kołach z metalowymi obręczami. Obok, 
przywiązany do kłonicy, stał gniady koń. W poprzek drewnianych burt wozu, na 
desce służącej 
do siedzenia, leżał worek wypełniony słomą; z jego szczytu łypał na nas ślepiami 
biało-żółty, 
kudłaty kundel. Dostrzegłem też bat. Czarny, z supełkami na rzemyku i z 
czerwonym chwostem 
na końcu. Supełków było pięć. Kiedyś podobnym batem dziadek złoił mi skórę. Za 
koniem stała 
łaciata, czarno-biała krowa.
– Pamiętasz Finka? – powiedziała Tola.
Pies zerwał się z miejsca z przyduszonym skowytem i niemalże się czołgając, 
przypadł do jej 
wyciągniętej ręki. Dygotał, kiedy ostrożnie poklepałem go po głowie.
– Pamiętasz go? – powtórzyła.
– Dziewczyno, Finek był ciemny. I większy.
– Nie, taki sam.
– Cale dzieciństwo się z nim bawiłem. Przecież pamiętam – upierałem się, jakby 
od tego coś 
ważnego zależało. Krowa uniosła w górę pysk i zaryczała boleśnie.
– Ryczała cały wieczór. Tęskni za domem – powiedziała Tola.
– Może trzeba wydoić? – przyszło mi do głowy.
– O Jezu, a kto jeszcze umie doić? Ty byś potrafił?
– W życiu nie wydoiłem żadnej istoty.
– Ja też nie. Taka ze mnie gospodarska córka. No to co? poznajesz, czy Miłą też 
zapomniałeś?
Nie chciałem jej urazić. Dla mnie wszystkie krowy wyglądają tak samo. Konie 
zresztą też. 
Ten tutaj miał strzałkę na czole. Czy Hans miał strzałkę? Pamiętałem – chyba – 
białe skarpetki na 
nogach; ten koń miał je tylko na przednich. Ale przede wszystkim nie pasowała mi 
jego 
sylwetka. Hans był zwierzęciem roboczym, do wozu i pługa. A ten tutaj wyglądał 
rasowo: był 
smukły i zgrabny.
Koń poruszył się, uniósł głowę. Miał delikatne, czarno-różowe chrapy i 
wyłupiaste oczy.
– Zobacz, jaki mądry. Poznał cię – powiedziała Tola.
Kundel zeskoczył z wozu i biegał dokoła nas z entuzjazmem, machając zakręconym 
ogonem, 
spod którego wyzierał bezwstydnie odsłonięty kuper. Maść na grzbiecie miał 
czarną. 
Zauważyłem, że widziany od góry, sprawiał wrażenie ciemniejszego.
– Wóz jest podobny do dziadkowego – zauważyłem pojednawczo. – Ale co z tego?
– Poczekaj, aż wujo Bronek się obudzi – powiedziała Tola nieswoim głosem.
Długo nie musiałem czekać. Na podwórku ktoś hałaśliwie wysmarkiwał nos. Pies 
wybiegł ze 
stodoły, radośnie szczekając.
Mężczyzna rozkaszlał się. Chrząkał, odpluwał flegmę, wydawał z siebie serie 
szczekliwych 
kaszlnięć. Na koniec zarzęził okropnie. Kaszel ucichł równie nagle, jak się 
zaczął.
– To nie on – szepnąłem do Toli. – Prawdziwy dziadek Bronek zaczynał dzień od 
awantury.
To był rytuał, który powtarzał się każdego ranka w czasie wszystkich moich 
wakacji 
u dziadków. Dziadek wstawał pierwszy, przed piątą. Najpierw pojękiwał, siusiając 
z ulgą ze 
schodków na podwórko, potem klął. Po niemiecku, francusku i po polsku; wyrzekał 
na swój los, 
na pogodę, że za sucha lub za mokra i niedobra dla rolników; na nic niewartego 
konia, psa i na 
krowę, że daje za mało mleka. Na rząd i na żonę, która leży sobie pod pierzynką, 
kiedy jej ciężko 
pracujący mąż kona z głodu.
Kiedy się już wyrzęził i wykaszlał, dziadek robił „obrządek”. Z furią kręcił 
korbą ręcznej 
sieczkarni, tłukł zaciekle wiadrami z cynkowanej blachy, szurał gumiakami po 
obejściu. W tym 
czasie babcia Adela rozpalała w piecu, stawiała na stole masło w garnuszku z 
wodą i twaróg 
odcedzony przez białą szmatkę, podgrzewała mleko, smażyła jajka z cebulą. Mój 
tata, jeżeli miał 
urlop, zjawiał się przekąsić coś przed wyprawą z wędkami nad rzekę. Zwykle 
dołączałem do tej 
kompanii; tylko mama i kuzyn Robert zostawali w łóżkach dłużej.
Kiedy oni wstawali, po dziadku już nie było śladu. Zaprzęgał konia do wozu, 
przyczepiał 
z tyłu na łańcuchu Miłą, puszczał luzem Finka, chował do kieszeni marynarki 
paczkę sportów, 
szklaną fifkę i zapałki i wyruszał oddawać się trudom pracy na roli. Pod Dębnem, 
ze trzy 
kilometry od domu, miał kawałek piaszczystego pola. Położone było malowniczo, 
nad 
niewielkim polodowcowym jeziorkiem; co roku dziadek obsiewał je mieszanką i od 
wiosny do 
późnej jesieni przyjeżdżał paść na nim krowę. Wybierał odpowiednie miejsce, 
wbijał kamieniem 
w ziemię metalowego śledzia na końcu krowiego łańcucha, pętał Hansowi powrozem 
przednie 
nogi, a sam wsuwał się z workiem słomy pod wóz, gdzie spał snem sprawiedliwego 
do południa. 
W domu zjawiał się na obiad, złorzecząc na skwar i wyzyskiwanie jego osoby.
– Chol-lle-rra! Verdammt nochmal! – mężczyzna na podwórku rozdarł się na cały 
głos. 
Wołał po imieniu Andzię. Narzekał, że się przed nim schowała.
Andzią nazywana była moja babcia Adela; facet posuwał się za daleko.
Ze stodoły odpowiedziała mu krowa, przeciągle rycząc. Pochyliłem się do ucha 
Toli.
– O której on się tu zjawił wczoraj?
– W obiad – odpowiedziała szeptem. – Właśnie podawałam drugie, kiedy nadjechał 
wozem. 
Wołał dziadka Rocha, wzywał moją i twoją mamę. Ciebie też szukał. No i co 
myślisz? Maksio, 
co tu się dzieje? Ty coś rozumiesz?
– Nic się nie dzieje – odpowiedziałem z przekonaniem. – To nie jest dziadek.
– To kto?
– Chodźmy, muszę go zobaczyć.
Wyszliśmy ze stodoły na podwórko i w pierwszej chwili aż mnie zatkało. 
Zrozumiałem 
panikę Toli. Uzurpator był rzeczywiście podobny.
Zamilkł i przypatrywał się nam posępnie. A my gapiliśmy się na niego. Po chwili 
ogarnęły 
mnie wątpliwości. Dziadek Bronek chyba był mocniejszej postury. Pamiętałem 
przecież jego 
sylwetkę: miał lekko przygarbione plecy, muskularne ręce i nieproporcjonalnie 
cienkie nogi.
Gość stojący przed nami trzymał się prosto jak świeca, był zgrabny i 
proporcjonalny. 
Z twarzy przypominał mi trochę Spencera Trący – z czasów kiedy już zaczął się 
starzeć 
i partnerował Katherine Hepburn. Miał kwadratową głowę, ostro zakończony nos i 
identyczne 
falujące włosy. Oraz to samo świdrujące spojrzenie faceta, którego zawsze stać 
na jakiś 
niespodziewany wybryk. Odbierałem je jako coś mi już dobrze znanego.
Rekwizyty też miał prawidłowo dobrane: wystrzępioną, przydługą marynarkę, do 
tego czarne 
gumiaki o tępych nosach, dokładnie takie, w jakich dziadek paradował okrągły 
rok. Ciekawe, czy 
też pamiętał, żeby owinąć stopy w onuce. Tak samo opalenizna: dziadek miał czoło 
podobnie 
przedzielone śladem po czapce; białe u góry, czerwone od dołu. Tato podśmiewał 
się, że dziadek 
nosi na czole narodową flagę. Następny szczegół, który się zgadzał: te 
charakterystyczne włosy. 
Szczególnie z tyłu głowy przypominały karakułowe futro.
Opanowałem się. A może miał na twarzy charakteryzację? Jak na tegoroczną 
deszczową 
wiosnę opalenizny było stanowczo za dużo.
– Bronisław Kotowicz, jeżeli dobrze rozumiem? – powiedziałem głośno.
Rozdział II.
Skinął głową i czekał, co mam do powiedzenia. Moja ironia nie robiła na nim 
żadnego 
wrażenia.
Podszedłem bliżej; wyciągnął lewą rękę na powitanie. Lekceważył mnie? Dostrzegł 
moje 
zdziwienie i szybko podał mi prawą. Skóra dłoni była szorstka, twarda jak 
drewno. Paznokcie 
miał zaokrąglone jak szpony, połamane i bardzo brudne. Palec wskazujący i kciuk 
pożółkłe od 
tytoniu.
Przechylił głowę i zastanawiał się intensywnie, jak człowiek, który ma wrażenie, 
że powinien 
kogoś rozpoznać, a nie może.
– Kto pan jest? – zapytał wreszcie.
– Rozmawialiśmy już w nocy przez telefon. Przyjechałem z Warszawy. Nazywam się 
Jerzy 
Maks. Wszyscy mówią na mnie Maksio.
Wybałuszył oczy.
– Tak jak mój wnuk? Idź pan do diabła. Wyglądało przez moment, że wybuchnie 
śmiechem. 
Ale zamiast tego się przeżegnał.
Zacząłem obliczać. Dziadek Bronek był z rocznika 1903, czyli miał jedenaście 
lat, jak 
zaczęła się pierwsza wojna światowa, trzydzieści sześć, kiedy wybuchła druga, i 
czterdzieści 
dziewięć, kiedy ja się urodziłem. Prosty rachunek, od wszystkich dat odejmujemy 
trzy lata. 
Mężczyzna przede mną, na oko, mógł mieć najwyżej koło sześćdziesiątki. Ja w maju 
skończyłem 
czterdzieści osiem lat. Kiepsko się to wszystko składało do kupy. Ktokolwiek 
przygotował tę 
intrygę, miał źle w głowie.
Milczenie się przedłużało. Krowa znów odezwała się pełnym cierpienia głosem. 
Przybysz 
skoczył jak oparzony:
– Niewydojona! Od wieczora nikt nie wydoił, merde, krowa mi sie zmarnuje! 
Andzia! Gdzie 
je Andzia??! Chol-lerra jasna!
– Przyniosę, co trzeba – powiedziała Tola. Pobiegła do domu, wróciła z 
plastikowym 
kubełkiem. Zważył go w ręce, jakby zdziwiony, że taki lekki. Podniósł do twarzy, 
powąchał 
wnętrze. Usatysfakcjonowany, ale nie do końca, znów rozglądał się wokoło.
– Ryczkę też trza – mruknął wreszcie.
– Małe krzesełko – wyjaśniłem znajomy termin. Po dłuższych poszukiwaniach 
przyniosła 
wreszcie skrzynkę po piwie.
Długo ustawiał kubełek pod wymieniem. Uspokajająco poklepał zwierzę po boku, 
pochylił 
się, przytulił policzek do beczkowatego białego brzucha. Struga płynu uderzyła z 
impetem w dno 
kubełka. Rozszedł się zapach gorącego mleka. Tola zapobiegliwie przyniosła z 
kuchni jeszcze 
jedno naczynie, tym razem aluminiowy garnek, ale nie okazał się potrzebny. Krowa 
nie była 
nadzwyczajnie mleczna. Zastanowiłem się, jak to było z prawdziwą Miłą. Chyba też 
cienko; 
dziadkowie bez przerwy narzekali, że cielak pije tyle mleka, że maślanki zostaje 
zbyt mało. 
Odciągali tłuszcz w tajemnicy przed mleczarnią, a osełka masła to już był skarb.
Po dojeniu daliśmy zwierzakom wodę w znalezionym w stodole starym wiadrze. Tola 
napełniła je z węża ogrodowego. Przybysz fantastycznie udał, że dziwi go 
instalacja 
wodociągowa, ukradkiem łypał wzrokiem w stronę studni. Prawdziwa perełka 
aktorstwa, godna 
Łomnickiego czy Robina Williamsa. Kto to, do licha, mógł być? Może jakiś aktor z 
Olsztyna? 
Nie znałem tamtego środowiska.
Tola zaproponowała śniadanie. Wśliznąłem się za’ nią do kuchni i poprosiłem, 
żeby zrobiła 
chleb z masłem i jajecznicę z cebulą, tak jak lubił dziadek Bronek. Żadnej 
wędliny. I dużo kawy. 
Zobaczymy, jak przybysz zareaguje. Kiedy wróciłem, stary siedział na ławce przed 
domem. 
Dosiadłem się.
– Ładny dzień się zapowiada – zagadałem przebiegle.
Milczał.
– Chociaż po południu może spaść deszcz. Te chmurki od strony Nielbarka nie 
wyglądają 
dobrze – zasugerowałem.
Uderzyło mnie, że chociaż miasteczko obudziło się i pełne było odgłosów ludzi i 
pojazdów, 
wokół domu Toli panowała cisza. Żaden pijaczek nie dobijał się do kawiarni. Nikt 
nie 
przechodził naszą uliczką, nie przejeżdżał na rowerze. Omijają nas jak 
zadżumionych, 
pomyślałem.
– Tej! – nieoczekiwanie szturchnął mnie w bok. – Masz zapalić?
– Nie palę – odpowiedziałem, znów lekko oszołomiony, że i o tym nawyku dziadka 
wiedział. 
– Ale zaraz otworzą kiosk, mogę kupić paczkę – zaoferowałem.
Przez chwilę rozważał, czy nie poczekać na cudzesa. Potem sięgnął do wewnętrznej 
kieszeni 
marynarki, poszperał. Wstał, sprawdził kieszenie spodni, jeszcze raz marynarkę.
– Zgubił... pan? – zapytałem.
– Kto pan jesteś? – zapytał cicho. – Gdzie jest Roch, mój brat? Gdzie Stefa? 
Gdzie Duży Jan 
i wnuki Rocha? A ta kobita tu u brata w domu to kto?
– To jest Tola – odpowiedziałem równie konspiracyjnym szeptem. – Wnuczka Rocha. 
Ja 
jestem Jerzy Maks. A kim pan jest? Kto pana tu przysłał? O co chodzi w tej 
komedii?
– Gdzie je moja żona? – ciągnął uparcie. Patrzył przed siebie, dokładnie w 
kierunku domu 
dziadka Bronka, który stał kilometr za rogatkami, niewidoczny z tego miejsca. – 
Moja córka 
z zięciem i wnukiem przyjechali na lato samochodem. Zięć pewnie na rybach. Ale 
gdzie je 
reszta?
Ostatnia informacja zastanowiła mnie.
– Który dzisiaj jest?
– Będzie na koniec lipca.
– Na pewno nie początek czerwca? Wzruszył ramionami:
– Już pół wakacji. Żniwa niedługo.
– A rok jaki? – wpadło mi do głowy. – Wie pan dokładnie?
– Jo. Tysiąc dziewińcet sześdziesiąty czwarty. Potrzebowałem chwili, żeby 
przetrawić tę 
wiadomość.
Rzeczywiście, tamtego roku tata stał się posiadaczem niebieskiego wartburga 
1000.
– Kto rządzi w Polsce?
– Gomułka.
– A w Rosji?
– Chruszczow.
– A w Ameryce? Zezłościł się.
– Taki pożytek z tego gadania jak z kozich bobków nawóz! Masz pan zapalić?
– Zjemy śniadanie. Potem sobie zapalimy. Nieoczekiwanie potulny, skinął tylko 
głową. 
W kuchni znów zaskoczył mnie aktorską dbałością o detal: szukał wzrokiem miski, 
żeby umyć 
ręce. Zaprowadzony do łazienki, poradził sobie całkiem dobrze; udawał tylko, że 
nie wie, do 
czego służy płynne mydło w zbiorniczku z pompką. Kiedy posadziliśmy go za 
stołem, mruknął 
coś z dezaprobatą o „kupnym” chlebie. Po czym hałaśliwie spałaszował kilka grubo 
krojonych 
pajd, do tego ogromną porcję jajecznicy i sera. Jadł lewą ręką. Siorbał głośno, 
popijając jedzenie 
cienką herbatą, którą Tola sporządziła na wiejską modłę, wrzucając jedną torebkę 
do dużego 
dzbanka z wrzątkiem. Odezwał się dopiero przy kawie.
– Prawdziwą dajesz. Dobrze macie.
W latach sześćdziesiątych na wsi pijało się zbożówkę. Babcia posyłała mnie do 
żniwiarzy 
w polu z metalową kanką takiej pachnącej kawy, emaliowanymi kubkami i kruchym 
ciastem 
z kruszonką, które taszczyłem w koszyku przykrytym serwetką.
– Jak chcecie zbożówki, to kupię paczkę w sklepie – zaoferowała Tola.
– Nie idę dziś w pole – odpowiedział. – Daj jeszcze tej lepszej.
Nasypał do szklanki trzy kopiaste łyżeczki cukru, wymieszał. Popijał powoli, 
delektując się 
aromatem. Wypytywał, czy jajka i wędlina są „swoje”, czy „kupne”. Tola zełgała, 
że wszystko 
jest „swoje”; pochwalił, że od razu poznał po smaku. Odprężył się, popatrywał na 
nas 
życzliwszym okiem. Prawdziwy dziadek Bronek też łagodniał po posiłku. 
Zaproponowałem, że 
pójdziemy kupić papierosy.
Dochodziła szósta rano. Kiosk był na rynku, kilkadziesiąt kroków od domu. 
Kioskarz, stary 
Chocoł, sprzedawał w nim, odkąd byłem dzieckiem. Mój towarzysz przystanął, 
rozglądał się, 
kręcił głową. Uświadomiłem sobie, że rzeczywiście budka zmieniła lokalizację. 
Dawniej stała na 
wschodnim krańcu, frontem do Nowego Miasta; jakiś czas temu, pewnie kiedy byłem 
w Ameryce, przeniesiono ją na południowy bok placu i ustawiono okienkiem w 
stronę rzeki.
Na nasz widok kioskarz cofnął się w głąb budki, skurczył, przez szybę ledwie 
było widać 
jego różową, piegowatą łysinę.
– Coś pan, panie Chocoł, taki strachliwy? – zażartowałem.
– Dawaj pan paczkę popularnych i „Gazetę Toruńską”.
– Ja chce sporty – powiedział stary. – Dziesiątkę.
– Nie ma sportów, są popularne – dobiegło z kiosku.
– Takie same, Kotowicz, ino nazwę zmienili.
– Radomskie czy krakowskie? – chciał wiedzieć.
– Tylko krakowskie.
– To co ty, Chocoł, za towar trzymasz? Krakowskiemi gwoździami handlujesz?
– Idź se, dziadu, kupuj dzie indziej.
– Zara obalę te budę razem z tobą – zagroził stary. – Już raz żem tak zrobił. 
Zapomniałeś?
Kioskarz z dziadkiem nie lubili się. Chocoł był zapalonym rybakiem, więc trzymał 
z moim 
tatą, który zaopatrywał tutejszych wędkarzy w sprzęt zdobywany zimą w 
warszawskich sklepach. 
W zamian miejscowi wskazywali mu dobre miejsca do łowienia. Dziadek Bronek 
traktował te 
sojusze jako koalicję zwróconą przeciwko jego osobie. Pod kioskiem regularnie 
urządzał 
awantury; kiedyś tak go poniosło, że wybił szybę i próbował przewrócić budkę.
– Pierdul się – w głosie kioskarza pojawiła się nuta niepokoju. – Czyś ty, 
Kotowicz, kiedy 
widział tyla towaru w kiosku? Ty teraz narzekasz? Toś ty upadł na ten twój 
zakuty łeb!
– Spokojnie, panowie. Wszystko w porządku – zwróciłem się do starego. – Może 
kupimy 
lepsze?
Uderzyło mnie, że Chocoł od początku bez zastrzeżeń uznał autentyczność starego 
wroga. 
O co tu może chodzić?
– Z filtrem weźmiemy. Caro mogą być? Z powagą udzielił przyzwolenia.
To może jeszcze paczkę amerykańskich, na zapas? Aż mu się oczy rozszerzyły 
z pożądliwości. Zapłaciłem za paczkę caro, paczkę marlboro, pudełko zapałek i 
gazetę. 
Współczesne ceny i tamte w gomułkowskich złotówkach musiały być zbliżone, bo 
przybysz nie 
skomentował ich ani słowem. Albo był pod wrażeniem wydatków; w końcu dziadkowie 
cierpieli, 
rozstając się z każdą złotówką.
Nie podziękował mi; w milczeniu schował papierosy do kieszeni marynarki. Na 
odchodnym 
jeszcze pogroził Chocołowi pięścią i wróciliśmy pod dom. Podałem mu ogień. 
Zaciągnął się 
chciwie, powoli wypuścił dym. Czekałem, czy nie puści kółek, którymi dziadek 
lubił się 
popisywać. Papieros też trzymał w lewej dłoni. Czy prawdziwy dziadek był 
mańkutem? Dałbym 
głowę, że nie.
– Ty nie palisz? – zapytał.
– Przestałem. Jak skończyłem trenować.
– A ja lubię.
– Teraz porozmawiamy, dobrze? – odezwałem się lekkim tonem. – Może zaczniemy od 
prezentacji? Jak pan się naprawdę nazywa?
Patrzył na formację gołębi nad dachem stodoły wuja Rocha i nie odzywał się.
– Ja już się przedstawiłem – nalegałem. – Jestem Jerzy Maks. Dlaczego pan podaje 
się za 
mojego dziadka?
Omiótł mnie krótkim spojrzeniem. W jego oczach budziły się iskierki złości. 
Dziadek 
Bronek miał fenomenalnie krótki lont: potrafił przejść z pogodnego nastroju do 
morderczej furii 
w kilka sekund, z byle powodu i na dodatek bez żadnych znaków ostrzegawczych. 
Odziedziczyłem po nim tę cechę.
A jeżeli przybysz mógł imitować również i to zachowanie dziadka? Skończymy, 
wodząc się 
za łby.
– To pan udajesz mojego wnuka – warknął. – Jak jaki głupi. Maksiowi idzie 
trzynasty rok.
– A nie jestem do niego podobny? Niech pan powie uczciwie. Proszę na mnie 
popatrzeć.
Nawet nie odwrócił głowy.
– Maksio je chudy jak kurczak.
– Ale potem zmężniałem.
– Trochę może i jesteście, panie, podobni – przyznał.
– Ona też mi się widzi na jakąś krewność.
– Mała Tola, panie Kotowicz, ma teraz czterdzieści lat. Mnie idzie czterdziesty 
ósmy. Bo 
teraz jest nie tysiąc dziewięćset sześćdziesiąty czwarty, ale rok dwutysięczny! 
– dobitnie 
akcentowałem każdy element składowy tej daty.
– Pan zobaczy, tu w gazecie.
Podałem mu dziennik, wskazałem palcem. Wzruszył ramionami.
– Bez okularów nie widzę.
– Drugi czerwca 2000, stoi jak byk – upierałem się. – Rozejrzyj się, człowieku, 
po Kurkowie. 
Od czasu, kiedy wczoraj rano miał pan wyjechać z krową pod Dębno, upłynęło 
trzydzieści sześć 
lat.
– Jak upłynęło?
– No właśnie. Dobre pytanie. Pana wersja wydarzeń nie ma sensu. Dlatego 
chciałbym 
wiedzieć, kim pan jest i co tutaj robi.
– To gdzie są wszyscy?
Zezłościł mnie jego upór.
– W grobach, proszę pana. Babcia Adela umarła na zawał latem 1967. Mój ojciec w 
grudniu 
1974, dzień przed Wigilią. Wujek Roch umarł będzie ze dwadzieścia lat, Duży Jan 
kilka lat temu, 
na serce. A ciocia Stefa na raka, akurat ostatniej zimy... Tylko mama żyje, 
mieszka w Warszawie. 
Kuzyn Robert od dwudziestu lat siedzi w Kanadzie. No i ja.
Nie wiem, dlaczego w tej wyliczance pominąłem informację o dziadku Bronku: że 
leży 
spokojniutko na kurkowskim cmentarzu, obok babci Andzi, od dwudziestego drugiego 
sierpnia 
1982. Szczerze mówiąc, nawet o tym wtedy nie pomyślałem. Jakby pojawienie się 
sobowtóra, 
choćby nawet uzurpatora, unieważniało śmierć dziadka.
– Jak pan widzi, jestem szczery – przekonywałem. – Rozmawiam z panem o sprawach 
mojej 
rodziny. Coś chyba należy mi się w zamian. Nachodzi pan nas, straszy moją 
kuzynkę, robi 
widowisko przed całym miasteczkiem. Kto pan naprawdę jest? I dlaczego, do 
cholery, podszywa 
się pan pod inną osobę?!
Czułem, że zesztywniał. Nie powinienem był użyć słowa „cholera”. Błąd: najwięksi 
prostacy 
potrafią być czuli na dobór słów, gdy tylko podejrzewają, że się ich lekceważy.
– Wszystko się zmieniło – wróciłem do przyjaznego tonu. – Patrz pan, domy 
pomalowane, 
asfalt na drogach. Anteny satelitarne na dachach. Komuna upadła. Związek 
Radziecki zawalił się 
z trzaskiem. Ruscy wyszli z Polski... A pan tu się zgrywasz z tym 
sześćdziesiątym czwartym.
– A Niemcy? – zainteresował się.
– Mocne jak nigdy.
– To znów tu wrócą – orzekł.
– Raczej nie. Chociaż, cholera wie? Niee, teraz trzymamy sztamę z Niemcami. Co 
drugi 
z Kurkowa jeździ tam na robotę, przed domami stoją stare mercedesy, a nawet nowe 
ople. 
Dziewuchy też jeżdżą, łapią mężów i przyjeżdżają latem z małymi Johannesami w 
wózeczkach. 
Aha, z Amerykanami również trzymamy. Wciągnęli nas do NATO.
– Komunistów dużo powiesili? – zainteresował się.
– Ani jednego.
– Uciekli?
– Nie, zostali.
– Patrz pan, jakie ludzie są głupie – zmartwił się. – A ksiądz żyje?
– Który? Szwedyc?
– No jo. Ten.
– Już dawno umarł.
– Nie może być. Nie był stary.
– Człowieku, ten nowy też już zdążył się zestarzeć. Nazywa się Topp. Mówię 
przecież, 
minęło trzydzieści sześć lat!
– Niemiec?
– Kaszub. Gdzieś spod Kartuz go tu przenieśli. Podobno w stanie wojennym 
handlował kawą 
z darów na bazarze.
Wstyd się zrobił, więc zesłali go do nas. Ale to dawne czasy. A wiesz pan, że 
Polak jest 
papieżem?
Popatrzył na mnie jak na wariata. Ostrożnie zgasił spalonego do połowy 
papierosa, 
wydłubując zrogowaciałym palcem żar z jego końca. Zdusił go podeszwą gumiaka w 
piasku, 
niedopałek schował do kieszeni. Wstał z ławki, przeciągnął się, aż zatrzeszczało 
mu 
w kręgosłupie. Nie patrząc w moją stronę, ruszył w kierunku stodoły. Prawdziwy 
dziadek 
Bronek, jak usłyszał przez radio o zamachu na Jana Pawła II, wleciał do kościoła 
z wrzaskiem, 
przerwał mszę.
– Gdzie idzie...cie? – zapytałem za nim.
– Zaprzęgać kunia. Czas mi wracać do dom.
– Tam teraz mieszka kto inny. Przystanął, spojrzał na mnie spode łba.
– Dom je mój – powiedział głosem podeszłym złością jak krwią. – Moja gospodarka. 
Razem 
z babką budowalim. Ja nikomu nie przedawał.
Wytrzymałem jego wzrok.
– Dziadek Bronek go sprzedał. W siedemdziesiątym roku. Za dwieście czterdzieści 
tysięcy 
złotych. Taksówkarzowi Kulkowskiemu. Mama dostała połowę.
Nie słuchał.
– Teraz jest początek czerwca, nie koniec lipca. Popatrz, człowieku, po polach: 
czy tak 
wygląda żyto tuż przed żniwami?
Bez słowa zniknął w stodole.
– Rozejrzyj się pan wokół siebie! – zawołałem za nim. – Zobacz pan, jak 
krajobraz się 
zmienił. Jakie duże drzewa wyrosły przy strudze, ile nowego lasu jest na 
wzgórzach. Ile nowych 
domów na kolonii. Trzydzieści sześć lat!
Nie odpowiadał. Słyszałem, jak w stodole łagodnie przemawia do konia; szurał 
gumiakami, 
brzęczały metalowe kółka uprzęży. Podszedłem do otwartych drzwi. Kundel z 
radośnie 
rozdziawionym pyskiem wskoczył na wóz, gotów do jazdy. Przybysz odsuwał od 
siebie 
wszystkie niezrozumiałe, alarmujące informacje i skoncentrował się na swoich 
przygotowaniach.
Obok mnie pojawiła się Tola. Szepnęła mi do ucha, żebym coś zrobił, bo jeżeli on 
pojedzie 
do Kulkowskiego, znów dojdzie do nieszczęścia.
– Dlaczego? – zapytałem równie cicho.
– Wczoraj już tam był i pobili się – wyjaśniła. To było nawet logiczne. Ludzie 
na wsi nie 
żartują w kwestiach własności. – Gadał też z policją – ciągnęła Tola. – Na 
drodze spotkał 
dzielnicowego, wiesz, Racucha, co mieszka na kolonii, jak szedł z siatką 
kłusować nad Drwęcę. 
Próbował składać skargę. Ale Racuch nie chciał słuchać. Jak tam znów pojedzie, 
to pobiją się na 
sto procent.
Cholera!
– Może ja pana podwiozę? Pojedziemy samochodem – krzyknąłem w głąb stodoły.
– Pan masz samochód? – zdziwił się.
– Nowiutki. Sąsiadom oczy wyjdą na wierzch, jak zobaczą nas razem na 
przejażdżce.
Przestał zaciągać popręg na brzuchu konia. Dziadek lubił, jak to określał tata, 
wsiąść na 
pańską bryczkę i pokazać się ludziom. Tata przekonał się o tym w lipcu 1963, 
kiedy 
przyprowadził do Kurkowa, prosto z placu warszawskiego Polmozbytu, błyszczącego 
wartburga. 
Samochód miał obły kształt i reflektory jak żabie oczy, kopcący dwutaktowy motor 
i wściekły 
niebieski kolorek, przy którym uparła się mama. Ale na tamte czasy, kiedy prawie 
nikt nie miał 
prywatnego samochodu, to była sensacja. Tata pęczniał z dumy. Zrobił kilka 
rundek wokół 
kurkowskiego rynku z dziadkiem Bronkiem na przednim siedzeniu, wystrojonym w 
odświętny 
garnitur jeszcze z Francji i w czarny melonik. Jeździliśmy całą rodziną do 
Chruszla, Bratiana, 
Jajkowa, w odwiedziny do braci i sióstr dziadka. Dziadek rozsmakował się w tych 
Paradach, 
urządzanych w porze obiadowej, na oczach całego miasteczka. Kiedy zobaczył w 
kolejne 
południe, że tata szykuje się na ryby, szybko wykombinował, że ze świnią jest 
coś niedobrze i że 
trzeba zawieźć ją, schnell, do weterynarza w Nowym Mieście. Ojciec miał kwaśną 
minę, ale 
żadnego wyboru. Wtłoczyli kwiczącą maciorkę do jutowego worka po kartoflach i 
zatrzasnęli 
w bagażniku. Kiedy po godzinie wartburg znów pojawił się na podwórku, dziadek 
miał minę 
człowieka głęboko a niewinnie zranionego, ojciec natomiast otwarcie kipiał. 
Przerażona świnia 
nie tylko ofajdała cały bagażnik zielonkawym łajnem, co pozbawiło wartburga 
fabrycznego 
zapachu nowości, ale miotając się panicznie w worku, powybijała też tyłkiem 
śrubki, na których 
trzymały się niklowane litery napisu „Wartburg 1000” na pokrywie bagażnika.
Dla ojca, inżyniera-perfekcjonisty i świeżo upieczonego kierowcy, był to cios 
prosto w serce. 
Na dokładkę weterynarz w Nowym Mieście żadnych dolegliwości u maciory się nie 
dopatrzył. 
Tata nie należał do ludzi, którzy potrafią powstrzymać się od komentarza w 
przykrej sytuacji, 
jednak nigdy nie dowiedzieliśmy się, co powiedzieli sobie w drodze powrotnej do 
domu. 
Poznaliśmy tylko rezultat: ojciec i dziadek wkroczyli otwarcie na ścieżkę 
wojenną. Ich 
ostateczne, frontalne zderzenie miało nastąpić niebawem.
– Chce pan zobaczyć mój samochód? Stoi za stodołą – kusiłem.
Przywiązał konia za uzdę do wozu. Wyszliśmy na tył posesji, poprowadziłem go do 
nissana. 
Drgnął, kiedy centralny zamek odblokował drzwi z głośnym trzaskiem i błysnęły 
migacze. Długo 
ocierał spody gumiaków o kamienie bruku, macał ręką skórę tapicerki, dotykał 
tworzywa, 
z którego zrobiono deskę rozdzielczą. Wreszcie wdrapał się na przednie 
siedzenie. Obserwując 
go kątem oka, pomyślałem, po raz nie wiem który tego ranka, że prawdziwy dziadek 
Bronek 
chyba zachowywałby się podobnie.
– To jak, pojedziemy? – zapytałem, głaszcząc kierownicę.
– Jo. Lepij źle jechać, niż dobrze iść. – Dziadek był kopalnią takich sentencji.
Zrobiłem rundkę wokół skweru, potem potoczyliśmy się piaszczystą drogą pod 
Dębno. 
Drogę na żwirownię wszyscy w Kurkowie nazywali „pod Dębno”, chociaż żadnych 
dębów nigdy 
nie wykryłem w tamtej okolicy. Dom dziadków stał w polu, odsunięty od drogi, 
blisko łąk 
i rzeki. Niezbyt duży, ale proporcjonalny, porządnie wymurowany, z dwuspadowym 
dachem 
pokrytym czerwoną dachówką, otoczony od strony drogi sadem, prezentował się 
sympatycznie. 
Z komina unosiła się smuga dymu. Wyglądało, że Kulkowscy już byli na nogach. Dwa 
polonezy 
stały koło bramy.
Zatrzymałem terrano.
– Chyba mają gości – zauważyłem.
Rozglądał się w milczeniu.
– Kiedy on zdążył ogrodzić? I jakąś dobudówkę zrobił, skurwysyn – wystękał 
wreszcie 
głosem zdławionym z oburzenia.
– A jakże. I dodał stryszek nad oborą – wskazałem.
– Będzie z piętnaście lat temu.
Kątem oka dostrzegłem, że ręką maca po drzwiach, szukając klamki, więc 
zablokowałem je 
centralnym zamkiem i ruszyłem dróżką w stronę domu. Zatrzymałem wóz niedaleko 
bramy.
Po obejściu kręcili się dwaj mężczyźni w dresach, przyglądali się nam spode 
łbów. Żaden 
z nich nie był gospodarzem. Czyżby Kulkowscy wezwali krewnych na pomoc?
– To chyba dla nas ten komitet powitalny – powiedziałem.
– Musiał pan tu nieźle wczoraj narozrabiać.
Stary mierzył mężczyzn wzrokiem, kalkulował szanse.
– Jo chcioł ino porozmawiać – ogłosił wreszcie.
– To rozmawiaj pan. Ale lepiej nie wysiadać z samochodu.
– Takiś pan bojący? – wydął wargi. – Jak mój zięć – dodał. Nic nie 
odpowiedziałem, 
opuszczając poruszaną silniczkiem szybę w drzwiach od strony pasażera. To była 
paskudna 
uwaga z jego strony. Tata faktycznie był słaby i chorowity. Miał wrodzoną wadę 
serca 
i zaleczoną w ostatniej chwili gruźlicę. Wątłość zięcia i idąca za tym jego 
całkowita 
nieprzydatność do prac polowych były swego czasu źródłem wielkiego rozczarowania 
dziadka. 
Traktował to jako swoją życiową klęskę.
Stary wychylił głowę przez otwarte okno:
– Tej! Zawołaj Kulkowskiego.
Mężczyzna podszedł kilka kroków bliżej.
– Panowie, spierdalajcie stąd po dobroci – powiedział. – To teren prywatny.
– Prywatny? Jaki tam prywatny – stary wściekł się w ułamku sekundy. – To je mój 
teren! 
Scheisser Dummkopf! Chol-lera! Moja gospodarka, mój dom – wrzeszczał. – Moja 
stodoła, mój 
grunt, gdzie pan stoisz! Raus z mojego podwórka!
Szturchnąłem go w bok, wskazałem palcem drzwi wejściowe do domu. Ktoś uchylił 
je, przez 
szparę wystawała para luf dubeltówki. Mierzyły w naszym kierunku.
– W ten sposób nic nie załatwimy – powiedziałem. – Kulkowski nafaszeruje nas 
kaczym 
śrutem. Na dodatek podziurawi mi wóz. – Nie odezwał się, ale widziałem, że 
ostatni argument 
zrobił na nim wrażenie. – Ja w każdym razie odjeżdżam.
Stary siedział sztywny, czerwony na twarzy, jakby miał dostać apopleksji, ale 
nie palił się do 
opuszczenia pojazdu. Zawróciłem terrano, potem do dechy nacisnąłem pedał gazu. 
Samochód 
wyrzucił strugi piasku spod tylnych kół; dla pełniejszego efektu zatrąbiłem. 
Odjechaliśmy 
z godnością, choć trochę się obawiałem, że Kulkowski może wypalić do nas z 
dystansu. To też 
był narwany stary cholernik.
– Ładnie byś pan teraz wyglądał, gdybyś pan zajechał tam swoją furą – rzuciłem, 
żeby 
przerwać ciszę. – To towarzystwo obiłoby pana na kwaśne jabłko.
Usłyszałem ciche buczenie. Spojrzałem kątem oka. Stary płakał, łzy strugami lały 
mu się 
z oczu, skapywały z brody. Wdepnąłem hamulec, zjechałem na skraj drogi. 
Niesamowite! To był 
tak znajomy widok, aż coś mnie ścisnęło w gardle.
– Przestań pan! – wrzasnąłem. – To nic nie da! I tak nie uwierzę!
Ale on chlipał dalej, głośno pociągał nosem, przecierał oczy pięściami. Z 
mokrymi, 
obwisłymi policzkami, zaczerwienionymi oczami i trzęsącym się podbródkiem 
przypominał starą 
kobietę. Tak samo jak po tej historii na stacji kolejowej, ile to było lat temu? 
Ze czterdzieści. 
Skatował mnie wtedy bezlitośnie, a potem też rozbeczał się – rzewnie i 
niespodziewanie. Byłem 
mały i na wpół przytomny z bólu i strachu, a przecież przyszło mi do głowy to 
samo skojarzenie 
co teraz: on płacze jak stara baba. Z miejsca, gdzie staliśmy, był akurat dobry 
widok na budynek 
stacyjki z pruskiego muru po drugiej stronie rzeki. W tamten wieczór odwieźliśmy 
z dziadkiem 
mamę na pociąg; wracała do pracy w Warszawie z krótkich, zaledwie 
kilkugodzinnych 
odwiedzin u mnie w Kurkowie. Wtedy urzędniczki w biurach pracowały po sześć dni 
w tygodniu, a w niedziele z pieśnią na ustach i wraz z całym narodem 
odgruzowywały ukochaną 
stolicę. Na wizyty u synków przechowywanych u dziadków na wsi mogły sobie 
pozwalać 
najwyżej raz w miesiącu. Mama była piękna, trochę obca i okropnie wstydziłem się 
pocałować ją 
na pożegnanie, bo na peronie byli obcy ludzie. Im bardziej nalegała, tym mocniej 
się opierałem.
Dziadek Bronek rozsierdził się wtedy; może poszło mu o niesubordynację, może 
uznał, że 
ośmieszyłem rodzinę. Kiedy pociąg z matką odjechał, zaciągnął mnie na tył 
stacyjki i tak złoił 
rzemiennymi lejcami, że z bólu odjęło mi głos. Ale jemu wydawało się, że milczę 
z hardości, 
więc smagał mnie tym zajadlej. W domu wyprzągł konia i złość mu wróciła. Zaczął 
mnie prać od 
początku; tym razem wyłem w niebogłosy. Niespodziewanie się rozczulił. Tulił 
mnie do piersi 
i ryczał z żalu nad ukochanym wnukiem i nad samym sobą, że taki był niedobry. 
Spocił się, jego 
marynarka pachniała niepowtarzalną kombinacją zapachów ziemi, gnoju, sierści 
zwierząt, 
przepoconego drelichu, siana schnącego na łące. Ten sam ciepły zapach wypełnił 
teraz wnętrze 
samochodu.
Nie podobny: dokładnie ten sam. Nie potrafię przywoływać zapachów z pamięci na 
żądanie, 
tak jak bez trudu przywołuję obrazy czy dialogi. Ale niektóre zapadają mi 
głęboko w pamięć 
i mój mózg identyfikuje je nawet po wielu latach.
Zaskoczony, milczałem. Stary przestał szlochać – równie nagle jak tamtego 
feralnego 
wieczoru, kiedy wręczył mi pięćdziesiąt groszy na landrynki w zamian za 
obietnicę, że nikomu 
nie powiem o biciu, zwłaszcza babci.
Przybysz wyciągnął z kieszeni kraciastą chusteczkę, otrząsnął ją z okruchów 
tytoniu 
i hałaśliwie wytrąbił nos.
– W porządku? Możemy jechać? – zapytałem cicho.
– Dziada ze mnie zrobili, ni mom nic! Cały majątek mi zabrali, komunisty jebane!
Histeryzował, rzucał się na siedzeniu, macał rękami, szukając klamki. Włączyłem 
bieg, 
szybko odstawiłem go do domu.
Rozdział III.
Tola wyraźnie liczyła, że przejmę kontrolę i doprowadzę sprawę do szybkiego 
i satysfakcjonującego finału. Tymczasem ja wróciłem z krótkiej wycieczki do 
Kulkowskich 
z mętlikiem w głowie. Jedyne, co wymyśliłem, to iść pobiegać. W szafie na wysoki 
połysk, która 
stoi w saloniku Toli i Zdzicha na pierwszym piętrze, miałem swoją półkę. 
Trzymałem tam sprzęt 
wędkarski i trochę ciuchów, łącznie z parą starych tenisówek, kupionych jeszcze 
w Detroit, 
spodenkami, koszulką i nylonową górą od dresu Adidasa.
Wymknąłem się z domu bocznym wyjściem, przez pustą kawiarnię, żeby stary mnie 
nie 
zobaczył, i ruszyłem truchtem pod Dębno, tą samą żwirową drogą, którą 
przejechaliśmy 
samochodem. Już po kilku minutach zacząłem ziewać; płuca nie nadążały z 
dostarczaniem tienu. 
Ostrzegawczym bólem zaprotestowały moje skatowane kolana. Ale nie przystawałem. 
Wiedziałem, że za chwilę adrenalina uderzy do mózgu i uruchomi produkcję 
endorfin, zwanych 
hormonami szczęścia. Zaraz poczuję się lepiej.
Za domem krawca Mirskiego na skraju Kurkowa zacząłem wydłużać krok. Dom 
Kulkowskich mijałem już żwawym tempem. Po obejściu nadal kręcili się obcy 
mężczyźni; łypali 
w moją stronę. Po następnym kilometrze znów przyspieszyłem. Okolice żwirowni to 
mój 
ulubiony odcinek; droga wspina się tam na lekkie wzniesienie i znika wśród 
stożkowatych gór 
piachu. Kiedy byliśmy dziećmi, z tutejszego piasku lepiono Warszawę. Codziennie 
na bocznicę 
naszej stacji podstawiano długie składy wagonów, które po trochu wywoziły 
polodowcowe 
wzgórza, najpierw na budowy Śródmieścia i Muranowa, a potem, kiedy byłem już 
licealistą 
i studentem, na betonowe blokowiska Woli, Służewca i Ursynowa. Teraz górki się 
zestarzały, jak 
cała reszta świata. Nawet w porannym słońcu wyglądały buro, porośnięte jakimiś 
badylami 
i anemicznym zielskiem. Ale bieganie wśród nich nadal było przyjemnością.
Bez wysiłku unosiłem kolana w górę, jak uczył nasz trener Staszek, miarowo 
odbijałem 
stopy od ziemi. Zmieniałem tempo, na krótkich odcinkach przechodząc w sprint, 
jak na 
rozgrzewce przed meczem. Poczucie znużenia po nieprzespanej nocy minęło. 
Niepostrzeżenie 
pokonywałem kolejne setki metrów.
Pierwszy ślad na piasku dostrzegłem, gdy na niego nadepnąłem: częściowo zatarty 
przez 
opony samochodów, wyglądał jak odcisk żelaznej obręczy.
Kilkadziesiąt metrów dalej, na poboczu, znów był: plaski pas wyprasowany przez 
archaiczne 
kolo od wozu. Takich kół nikt w dolinie nie używał już od ćwierć wieku, 
nieliczne furmanki 
jeździły na kołach od samochodów. Czyżby to tędy jechał wczoraj ten...?
Wypatrzyłem też ślady końskich podków, z charakterystycznymi wgłębieniami na 
końcach. 
Dawne pole dziadka Bronka było niedaleko. Przez dziesięć lat, które spędziłem w 
Ameryce, 
wszystko tu się pozmieniało. Żwirownia usypała nowe góry piasku, nadleśnictwo 
obsadziło 
sosnami i brzózkami piaszczyste pola, których już nikt nie chciał kupić ani brać 
w dzierżawę. 
Tam, gdzie kiedyś między wzniesieniami rosło kiepskie żytko i odbijało niebo 
niewielkie 
jeziorko polodowcowe, ciemniał spory lasek.
Żwirowana droga też przebiegała inaczej. Na kolejnym wzniesieniu podniosłem 
głowę, żeby 
się rozejrzeć, dokąd prowadzi ślad wozu, i o mało nie przewróciłem się z 
wrażenia.
Las zniknął.
Przed sobą, jak na dłoni, znów miałem jeziorko. Woda marszczyła się w drobne 
fale, 
oślepiała odbitym światłem. Brzeg porastał pierścień ostrej trawy i trzcin, 
przetkanych 
gdzieniegdzie pałkami. Wokół były kartofliska i pas owsa. Bliżej drogi – 
niewielka działka 
porośnięta czymś zielonym, chyba mieszanką lucerny z koniczyną. Wyraźnie 
widziałem 
półokrągły fragment wyjedzony przez krowę i jakieś wygniecione ślady.
Poczułem szum w głowie, jakby zmieniło się ciśnienie powietrza.
Ruszyłem w stronę jeziorka, ale zaraz przystanąłem. Coś było nie tak. Las 
dziwnie stykał się 
z polem. Rowki bruzd kartoflanych podjeżdżały bezpośrednio do linii drzew. Jak 
je zrobiono? 
Nie było gdzie obrócić traktora ani konia. Sosny też stały podejrzanie równo, 
jak przycięte. 
Nawet jedna gałązka nie wystawała nad pole.
Znów coś działo się z ciśnieniem, jakbym siedział w samolocie schodzącym do 
lądowania.
Obszedłem jeziorko. Teraz miałem widok na usypiska i drogę, którą tu 
przybiegłem. 
Pochyłości stoków nie pasowały do siebie. W niektórych miejscach były zbyt 
strome; widać 
było, że niedawno osypywał się z nich piach.
Przy wodzie powietrze wibrowało i czuć było ozon; zaczęło mnie mdlić.
Wycofałem się z niecki na łagodny pagórek. Na szczycie poczułem się lepiej, ból 
w skroniach zniknął. Ale widok nie był wcale uspokajający: wycinek terenu w 
kształcie koła, 
o średnicy kilkuset metrów, obejmujący jeziorko i pole dziadka, tkwił przede mną 
jak 
monstrualnie wielki sęk w desce, źle pasujący do otoczenia, jakby wepchnięty tu 
siłą.
Granicę kręgu wyraźnie odznaczała tu źle układająca się trawa; tam inaczej szły 
bruzdy 
ziemi, gdzie indziej nienaturalnie przebiegała linia drzew.
Stałem tak i gapiłem się, zlany stygnącym potem. Rejestrowałem szczegóły, jak 
uczyła mnie 
Jackie Anstedt, moja bezpośrednia szefowa w Acorn Creative Management, agencji 
reklamowej 
Glisnerów. „Dobry account nie zaczyna od diagnozy i propozycji kreatywnych. 
Dobry account 
najpierw ustala fakty”. Więc usiadłem na ziemi i zbierałem fakty.
Wiał lekki wiaterek, marszczył powierzchnię jeziorka, poruszał gałęziami 
krzaków. 
Niedaleko z wysokiej trawy wysunął się zając. Stanął słupka, nasłuchiwał, potem 
ruszył przed 
siebie. Kicał po łuku, trzymając się na zewnątrz granicy okręgu. Spojrzałem w 
niebo, ale nie 
widać było ptaków. Nie mogłem więc stwierdzić, czy przelatują nad tym miejscem. 
Rzuciłem 
przed siebie niewielki kamyk; poleciał równym łukiem i bez zakłóceń wylądował 
wewnątrz 
tajemniczego obszaru.
Nic szczególnego się nie działo, śladem zająca obszedłem więc tajemniczy teren. 
Docierałem 
już do drogi na Kurków, kiedy kątem oka dostrzegłem coś białego na polu 
koniczyny. Leżało 
w wygniecionym miejscu, gdzie jeszcze widać było ślady po obręczach kół wozu. 
Wziąłem 
głęboki oddech i pobiegłem. Była to paczka papierosów – sporty w „dziesiątce”. 
Wściekle 
szumiało mi w uszach, kiedy się po nią schylałem. Po kilkunastu sekundach znów 
byłem na 
drodze i truchtem oddalałem się od jeziorka.
Atak lęku przyszedł niespodziewanie. Bez konkretnego powodu: chwast przy drodze, 
kamyk, 
mijane usypisko – w błysku grozy wszystko wokół wydało mi się częścią jakiejś 
nieodgadnionej, 
obcej całości. Skóra ścierpła mi na plecach. Jak oszalały ruszyłem biegiem przed 
siebie, 
wyfrunąłem dosłownie z terenu żwirowni, w tempie czterystumetrowca prułem wijącą 
się drogą, 
aż dotarłem do punktu, z którego widać było wieżę kurkowskiego kościoła, a 
bliżej dom 
dziadków. Zwymiotowałem na poboczu drogi, ale biegłem nadal, przyciskając brzuch 
rękoma, 
spazmatycznie łapiąc powietrze, oślepiany przez pot. Bez zatrzymywania dotarłem 
do domu 
Rumiankiewiczów.
Długo stałem pod prysznicem, aż skończył się zapas ciepłej wody; potem starannie 
szorowałem zęby. Kiedy pojawiłem się w kuchni, Tola przyglądała mi się wzrokiem 
pełnym 
współczucia, jak komuś niespełna rozumu. Uważała, że bieganie rujnuje zdrowie, 
ostrzegała, że 
skończę jak jej pierwszy mąż, czterdziestopięcioletni rencista po dwóch 
zawałach. Rysio co 
prawda nigdy nie biegał, raczej pił i odsiadywał wyroki za różne nieporozumienia 
towarzyskie 
i majątkowe, ale Tola wiedziała swoje. Bez pytania nastawiła wodę na wrzątek. 
Usiadłem za 
stołem.
– Gdzie on jest? – przerwałem ciszę.
– Poszedł pod kościół. Siedzi na schodach z czapką w ręku i robi z siebie 
widowisko.
– Jak to?
– Płacze i opowiada ludziom, że został wygnany z majątku. Przyprowadzisz go do 
domu? 
Mnie nie chce słuchać.
– A ludzie jak reagują?
– Jak który. Jedni uciekają, inni stoją. Dzieciaki rzucają w niego kamieniami. 
Idź i go 
przyprowadź.
– I co z nim zrobimy? Nie zamkniesz go przecież w szopie.
– Kawa mi się skończyła. Mam tylko rozpuszczalną. Może być?
– Mam teorię na temat kawy rozpuszczalnej. Wynalazł ją ten sam facet, który 
wcześniej 
wymyślił koszule noniron. Kiedy przestały się sprzedawać, zmielił wszystkie, 
dodał cały kurz 
z podłogi magazynu i wagon ptasiego gówna, i tak powstała kawa instant. Nalej mi 
więc 
szklankę soku owocowego, Tolu, i uśmiechnij się, na litość boską. To tylko żart.
Toli nie było jednak do śmiechu. Gniewnie wstawiła kawę do szafki, szurnęła po 
stole 
kartonem soku. Łapczywie wypiłem całą zawartość. Czułem, że nadal się pocę.
– Muszę uważać z kawą – powiedziałem tonem wyjaśnienia, jakby tu tkwił nasz 
problem. – 
Wypłukuje z organizmu żelazo i witaminy.
Usiadła na krześle naprzeciw mnie, podparła brodę rękoma.
– To jak ty uważasz, Maksiu? To nie jest wujo Bronek, prawda? Bo mnie czasem 
wydaje się 
tak, a czasem inaczej. Ale to nie on, mówisz?
Nic nie mówię, pomyślałem. Ale ona trzymała mnie wzrokiem jak w kleszczach.
– I tak, i nie – bąknąłem.
Czekała, co powiem dalej.
– To znaczy, wydaje mi się, że nie może to być ten sam, konkretny dziadek 
Bronek, z którym 
dorastaliśmy, który kiedyś w Kurkowie mieszkał i tu umarł – plątałem się. – Z 
drugiej strony 
wygląda, że nie jest to jednak zupełnie inna osoba... – Zamrugała powiekami. – 
Jak mawiają 
Amerykanie, jeżeli coś chodzi jak kaczka, wygląda jak kaczka i kwacze jak kaczka 
– to musi być 
kaczka.
– Co ty znowu z tymi twoimi Amerykanami! – jęknęła. – Jaka znów kaczka?! Co ma 
kaczka 
do wuja Bronka?
– Dobrze, dziadek Bronek nie żyje. W tym punkcie musimy zdać się na ciebie, bo 
mnie przy 
tym nie było. Kiedy wydawał ostatnie tchnienie w sierpniu osiemdziesiątego 
drugiego roku, 
siedziałem w pierdlu w Berlinie. Nie mogłem się z nim pożegnać ani przyjechać na 
pogrzeb. Ale 
dziadek umarł bankowo i go ładnie pochowaliście, zgadza się?
Gorliwie przytaknęła.
– Zakładam, że były kwiaty, msza, że ksiądz powiedział kilka ciepłych słów. 
Chociaż, zdaje 
się, nie wytrzymał i zrobił uwagę, że nasz drogi brat Bronisław miał węża w 
kieszeni, nie dawał 
na Kościół tyle, ile powinien, i teraz pewnie tłumaczy się z tego przed świętym 
Piotrem. Tak 
w każdym razie pisałaś mi w liście. Byłaś zła na księdza za te słowa. Jednak 
pogrzeb też możemy 
uznać za fakt niepodważalny.
Tola kiwała głową. W napięciu śledziła mój wywód, mając nadzieję, że nagrodą 
będzie 
rozwiązanie zagadki – proste, zrozumiałe i uspokajające. Że zaprezentuję je 
triumfalnie, jak 
magik królika wyciągniętego z cylindra. Tyle że ja nie miałem żadnego królika.
Przypomniał mi się jej list, wykaligrafowany okrągłymi literami na kratkowanej 
kartce 
z zeszytu. O śmierci dziadka Bronka wiedziałem wcześniej od mamy, ale szczegóły 
pogrzebu 
poznałem z półtorarocznym opóźnieniem. Tola pisała, że w czasie żałobnej mszy w 
kościele 
nastąpiło oberwanie chmury. Żałobnicy czekali, aż się przejaśni, w końcu ksiądz 
stracił 
cierpliwość i kazał iść na cmentarz w deszczu. Grabarze wybierali wodę z 
grobowca wiadrami, 
ludzie stali przemoczeni do nitki, zabłoceni po pas i klęli w duchu dziadka 
Bronka za ten ostatni 
figiel, który im sprawił.
Czytałem ten opis w Wigilię, w wynajętym pokoju bez choinki, ze szklanką gorzały 
w ręce. 
Wtedy po raz pierwszy do mnie dotarło, że życie członków naszej rodziny 
obfitowało w symetrie 
i powtarzające się wątki. Dziadek też długo był emigrantem. Ożenił się we 
Francji, do Polski 
przeniósł rodzinę pod koniec lata 1939 roku, dosłownie na kilka tygodni przed 
wybuchem drugiej 
wojny światowej. A w świat ruszył tuż po pierwszej wojnie, w towarzystwie 
bodajże siedmiu 
braci, wśród których był Roch, dziadek Toli. Latami harowali w kopalniach i 
hutach Zagłębia 
Ruhry, Alzacji i Lotaryngii, odkładali każdy grosz. Na koniec wszyscy wracali w 
rodzinne 
strony, z dziećmi szwargoczącymi po francusku albo niemiecku, niezdolnymi, jak 
moja mama, 
prawidłowo wymawiać polskiego „r”, z cudzoziemskimi żonami zrozpaczonymi decyzją 
mężów, 
aby wrócić do dzikiego kraju na wschodzie Europy.
Mężczyźni w tamtych czasach nie mieli jednak zwyczaju przejmować się opiniami 
kobiet. 
Dziadek i jego bracia kupowali ziemię w tej samej okolicy, budowali solidne, 
zgrabne domy na 
niemiecką modłę, gospodarowali. Zjeżdżali się potem wszyscy na śluby, chrzciny i 
pogrzeby. 
Z dzieciństwa zostały mi strzępy wspomnień z takiego wyjazdu: wstawanie przed 
świtem, 
moszczenie siedziska wozu workiem ze słomą, klepotanie kopyt Hansa po asfalcie, 
kiedy wóz 
niespiesznie toczył się zadrzewioną szosą w dół rzecznej doliny. Tłum ubranych w 
odświętną 
czerń ludzi, szorstkie policzki jakiegoś ogorzałego wąsacza, który całował mnie 
na powitanie...
– No to jak nie żyje i jest pochowany, to co on tu robi? – moja praktyczna 
kuzynka czekała 
na wnioski.
– Rany boskie, powinienem zadzwonić do biura! – olśniło mnie. – Już dziesiąta, a 
oni nawet 
nie wiedzą, gdzie mnie szukać!
Naciskałem na przyciski telefonu gorączkowo, jakby to coś, co wystraszyło mnie 
na 
żwirowni, docierało niewidzialną falą do granic Kurkowa. Dlaczego ten cholerny 
telefon nie 
odpowiada? Wieki upływają, zanim flądra w recepcji podniesie słuchawkę. Stop, 
bez paniki. To 
tylko nerwy.
Wszystko jest w porządku. Łeb do góry, Maksiu!
Jednak muszę jechać. Mam ważne sprawy w Warszawie, poza tym jestem skołowany. 
Przydałby mi się tu Glisner; Leon był wyedukowany pierwszorzędnie, zaliczył 
fizykę 
w Massachusetts Institute of Technology, potem szkołę prawa w Ann Arbor. Pewnie 
by wymyślił 
coś sensownego. A co w takiej sytuacji wyduma facet po wymęczonej polonistyce, 
autor 
najkrótszej pracy magisterskiej w historii wydziału, Wątki erotyczne w 
twórczości Gustawa 
Morcinka, dwadzieścia dwie strony, licząc z tytułową i bibliografią? Nie z moją 
biedną głową do 
takich problemów.
Sekretariat wreszcie się zgłosił. Słyszałem, jak pani Basia kończy połykać kęs 
kanapki.
– A gdzie to się podziewamy, panie Maksiu? Prezes miota się po biurze i szuka od 
rana.
– Niech pani łączy.
Witek rzeczywiście nie był w nastroju do niespodzianek.
– Co to znaczy: dwieście kilometrów od Warszawy?! – pieklił się. Czy ja nie 
wiem, jaka, do 
cholery, jest sytuacja? Muszkieterzy chcą nas załatwić, a jego partner bierze 
dupę w troki 
i wyjeżdża sobie na Mazury.
Kazałem mu się uspokoić. Będę punktualnie o pierwszej w restauracji Fukier na 
rynku 
Starego Miasta... Oczywiście, że zdążę. Natychmiast wyjeżdżam.
Tola miała minę kobiety zdradzonej. Pocieszałem ją, że szybko wrócę. Wyjaśniłem, 
że 
o pierwszej mamy obiad z naszymi inwestorami.
– Prezes mówi słabo po angielsku – tłumaczyłem. – To znaczy, on uważa, że mówi 
wyśmienicie, tylko cudzoziemcy go nie rozumieją.
Nie zareagowała na żart.
– Mamy kryzys w firmie. On ma prawo liczyć na mnie.
– Ja też – stwierdziła.
– Załatwię, co trzeba, i szybko wrócę, może nawet wieczorem. Najdalej jutro.
– A potem? Co ja mam robić z dziadkiem?
– Jakoś to się wyklaruje. Uwierz mi.
Zapytałem, czy ma gdzieś aparat fotograficzny, który przysłałem im na którąś 
Gwiazdkę. 
Przyniosła z pokoju pudełko z małym kodakiem, typu „idiotkamera”. Był nadal w 
fabrycznym 
opakowaniu, pusty. Pobiegłem do kiosku i od naburmuszonego Chocoła kupiłem rolkę 
filmu, 
dwie bateryjki-paluszki, szkolny zeszyt i długopis. Naładowałem aparat, 
sprawdziłem, czy 
w wizjerze zapala się zielona kontrolka. Wręczyłem go Toli.
– Rób mu zdjęcia. Trochę z bliska, resztę z dystansu, żeby było widać innych 
ludzi, kościół 
i w ogóle miasteczko. Zdejmij też konia, krowę, wóz i psa. Nie wyjmuj filmu z 
aparatu, sam się 
tym zajmę, jak wrócę. Co robi Heń, jest w robocie czy w domu?
– Teraz siedzi na kuroniówce. Ma coś obiecane w Hamburgu, ale dopiero na jesień.
Heń to mój kolega jeszcze z dzieciństwa i zawodowy szofer; mieszka naprzeciwko 
Toli. 
Znalazłem go w kuchni, ubranego w gatki i podkoszulek, zajadającego kaszankę na 
śniadanie. 
Uśmiechnął się na powitanie, ukazując swój znak firmowy, brak czterech górnych 
zębów 
z przodu. Usunęli mu je tuż przed upadkiem państwowej służby stomatologicznej, 
dentysta nie 
zdążył zrobić darmowego mostka. Podziękowałem uprzejmie za zaproszenie do stołu 
i złożyłem 
Heniowi biznesową propozycję: sto złotych za kurs do Warszawy, plus utrzymanie. 
Heń jest 
z tych małomównych: kiwnął głową, ubrał się w dres, wrzucił kilka drobiazgów do 
starej 
skórzanej teczki i po pięciu minutach był gotów do drogi. Musiał się nudzić jak 
mops na tym 
bezrobociu.
Ustawił sobie fotel, sprawdził, gdzie jest przełącznik migaczy i świateł. 
Uruchomił silnik 
terenówki, zgrabnie zawrócił w wąskim zaułku, przystanął koło bramy.
Tola zawsze stoi koło drzwi domu, kiedy odjeżdżam. Teraz jednak podbiegła do 
samochodu.
– A co mam robić, jak on nie będzie chciał przyjść do domu? – zapytała 
zdenerwowanym 
głosem.
– Przyjdzie na pewno. Zgłodnieje i zaraz się zjawi. Nie znasz dziadka? – 
zażartowałem.
– Taki wstyd przed ludźmi – wyszeptała. – Żebyś wiedział, co on wygaduje pod tym 
kościołem! Jak my teraz wyglądamy?
Wychyliłem się, ucałowałem Tolę w policzek i zapewniłem, że wrócimy, zanim się 
obejrzy.
Rozdział IV.
Heń prowadził po krętej szosie do Brodnicy ze sprawnością zawodowca: płynnie 
i bezpiecznie. Sięgnąłem po zeszyt, oparłem go na kolanie i zabrałem się do 
spisywania 
wydarzeń od momentu mojego przyjazdu do Kurkowa. Notowałem wszystko: wygląd 
i zachowanie przybysza, jego dobytek, nasze rozmowy.
Utknąłem dopiero przy próbie opisu jeziorka. Szukałem słów, żeby oddać rosnące 
pod włos 
trawy, drobne fale, które przesuwały się pod wiatr... Dudnienie powietrza 
rozpychanego wirem... 
Ciemność za niebieskawą krzywizną kuli ziemskiej... Wszystko się trzęsie, tym 
razem dostali 
nas, za sterburtą, gdzie jeszcze przed chwilą była kratownica siłownika, widać 
tylko gwiazdy... 
Próbujemy robić zwrot, za późno, kompozytowy kadłub niszczyciela rozpada się... 
Musiał nas 
zajść od strony Słońca, odpryski poszły w Ziemię, atmosfera aż się zagotowała, 
przestrzeń zwija 
się punktowo, widać dziury chrono... Nad moją głową buczy skaner, zapisują nas 
na dysk 
macierzy, moduł załogowy wypełnia się płynem. Dziękuję za taki ratunek: najpierw 
horyzont 
zdarzeń rozedrze nas na strzępy, czarna dziura wessie atom po atomie. Potem 
trzeba będzie się 
ukrywać, w jakiejś epoce bez prądu i bieżącej wody, jak znam moje szczęście... 
Wsiąkniemy na 
kilkadziesiąt lat, może dłużej, a potem i tak sąd wojenny. Chyba że uda się 
skorygować, nie takie 
dziury już łatali... Wyrzygam się od tego zapachu...
Heń potrząsał mnie za ramię; byliśmy blisko Żoliborza i nie wiedział, jak jechać 
dalej. 
Otworzyłem okno i z rozkoszą wdychałem przesycone spalinami powietrze.
– Co tak śmierdzi w samochodzie? – zapytałem.
Heń zamrugał oczami, skulił się, przycisnął łokcie do boków. Zegar na desce 
rozdzielczej 
wskazywał wpół do dwunastej.
– Nic. Głupi sen – wyjaśniłem. – Przepraszam.
Racjonalny rozum szuka rozwiązań, pomyślałem. Ciekawe, że poszedł akurat w 
stronę 
science fiction; nie lubię tego gatunku, nawet przez Lema nie udało mi się 
przebrnąć... Ruch na 
Wisłostradzie był umiarkowany, stolica wyglądała na przejezdną. Ale dopiero 
dziesięć minut po 
południu dotarliśmy do mojego mieszkania na Mokotowie. Pospiesznie wskoczyłem w 
garnitur.
Business lunch szedł nam jak rwanie zębów bez znieczulenia. Dwaj Szwajcarzy, 
jeden 
dwumetrowego wzrostu i chudy jak patyk, mimo lata otulony w brązowy płaszcz z 
wielbłądziej 
wełny, drugi przeciętnej aparycji, przyjechali wykopać nas z interesu i spuścić 
krew z firmy. 
Przywieźli ze sobą księgowego z Genewy, który nawet nie przyszedł jeść, tak im 
było pilno do 
naszych pieniędzy. Zamknął się w pokoju z naszym dyrektorem finansowym i obaj, 
jak szaleni 
pianiści, od rana tłukli w klawisze laptopów.
Nie było w tym nic osobistego: nothing personal, just business. Nasi właściciele 
mieli nóż na 
gardle: dwie stacje telewizji cyfrowej, w które rok wcześniej wśród dźwięków 
fanfar 
zainwestowali w Budapeszcie i w Pradze, nie zdołały przyciągnąć nawet dziesiątej 
części 
zaplanowanej liczby abonentów. Opłaty licencyjne, obsługa kredytów oraz bieżące 
nadawanie 
kosztowały tyle, że zarejestrowana w Luksemburgu spółka RFI (od nazwisk naszych 
gości: 
Rennier, Fisher; trzeciego, Insbrucka, nigdy nie mieliśmy zaszczytu poznać; 
nazywaliśmy ich 
Trzema Muszkieterami) zaczęła tonąć. Aby utrzymać głowy na powierzchni, 
wspólnicy 
pożyczyli w Stanach sto milionów dolarów na lichwiarskich warunkach; w ciągu 
trzech lat mieli 
oddać sto pięćdziesiąt milionów, plus dwadzieścia procent akcji firmy. Wczoraj 
dotarło do nas, 
że chcą sprzedać nasze wydawnictwo w Warszawie.
Rennier z Fisherem nie powiedzieli nam tego wprost. W restauracji klepali nas po 
ramionach, 
uśmiechali się. Potem Fisher rzucił od niechcenia, że Silver Lining, aby 
skutecznie konkurować 
z niemieckimi wydawnictwami prasy kolorowej, wymaga dokapitalizowania.
Milczeliśmy.
Rzucił sumę pięciu milionów franków szwajcarskich.
Witek chrząknął. Rennier zapytał, czy bylibyśmy gotowi wyłożyć forsę na stół, 
proporcjonalnie do naszych udziałów. Na wypadek gdybyśmy z Witkiem nie umieli 
liczyć, 
Fisher podpowiedział, że na nas dwóch wypadało około siedmiuset pięćdziesięciu 
tysięcy 
franków. Mój partner odparł, że nie jesteśmy gotowi.
Niepotrzebnie się pospieszył, pomyślałem.
– Czy to może się zmienić w niedalekiej przyszłości? – brzmiało następne 
pytanie.
Raczej nie, nie przewidywaliśmy większych inwestycji; mój partner brnął dalej.
Inwestorzy ożywili się, popatrzyli na siebie, jakby mówili: teraz!, przed 
zadaniem 
decydującego uderzenia.
– Skoro tak, a właściwie skoro nie, to powinniśmy porozmawiać o odkupieniu 
waszych 
udziałów – oświadczył uroczyście Rennier. – To jedyne sensowne wyjście.
– Standardowa procedura biznesowa – zapewnił Fisher. Siedzieliśmy z Witkiem 
sztywno, 
dwie alegorie szoku i oburzenia.
– Codziennie na całym świecie odbywają się setki, nawet tysiące takich 
transakcji – dodał 
Fisher.
– To jest jak w pokerze – wyjaśnił jego dwumetrowy partner. – Kiedy nie masz 
gotówki, 
żeby dołożyć do puli, po prostu wypadasz z dalszej rozgrywki. Mówisz „pas”. 
Żaden wstyd, nie 
każdy może być właścicielem.
Fisher wspomniał, że sam był kilka razy w takiej sytuacji. Powinniśmy mu 
wierzyć, że za 
każdym razem wychodził z tych doświadczeń silniejszy i mądrzejszy.
– Ale my wcale nie musimy pasować! – Witek przerwał mu radosnym tonem, jakby 
właśnie 
przypomniał sobie coś istotnego, a zarazem bardzo przyjemnego dla wszystkich 
zainteresowanych.
– Ach, tak? – ich spojrzenia przygasły.
Witek pukał się w skroń palcem, nie mogąc się nadziwić, że tak prosta rzecz 
mogła nam 
wylecieć z głów.
– I say it in Polish and Maksio to translate this, okay? – powiedział w swojej 
niepowtarzalnej 
angielszczyźnie. – We need precise here, this is law rules, yes?
Muszkieterzy pomrocznieli jeszcze bardziej, kiedy tłumaczyłem słowa Wicia o 
paragrafie 
dwudziestym pierwszym punkcie trzecim naszej oryginalnej umowy kupna czterech 
tytułów 
prasowych od spółdzielni dziennikarskiej i o założeniu wydawnictwa Silver Lining 
(Srebrna 
Podszewka) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Paragraf dwudziesty pierwszy 
punkt 
trzeci mówił, że ewentualne decyzje o dokapitalizowaniu firmy wymagają pisemnej 
zgody 
wspólników mających powyżej dziesięciu procent udziałów. A tak się składa, że 
Jerzy Maks 
i Witold Ukliński mają razem piętnaście procent, więc sprawa chyba nie podlega 
dyskusji.
– Not ąuite so – Fisher nagle ujawnił wiedzę na temat rzeczonego punktu i 
paragrafu. – 
Niezupełnie tak. To sformułowanie należy interpretować w taki sposób, że 
pojedynczy 
inwestorzy dysponujący więcej niż dziesięcioma procentami udziałów mają głos w 
sprawie 
zwiększania kapitału. Rozproszeni udziałowcy nie dysponują tym uprawnieniem. 
Nasi prawnicy 
są całkiem jednomyślni w tej kwestii.
– Totally unanimous – kiwał głową Rennier.
– Teza, że akcjonariusze nie mogą łączyć siły swoich udziałów i współdziałać w 
trakcie 
walnego zgromadzenia, wydaje nam się rewolucyjna – powiedziałem. – My też mamy 
prawników i jestem przekonany, że firma Baron, Rewald & Aaronson z entuzjazmem 
podejmie 
dyskusję z waszymi prawnikami. W sądzie w Warszawie lub w Zurychu, wszystko 
jedno. Dla 
firmy prawniczej taka sprawa to gratka, bo z pewnością zostanie zauważona przez 
prasę 
finansową w całej Europie.
Nastąpiła wymiana pewnych siebie spojrzeń, ironicznych uśmiechów, ale na tym 
merytoryczna dyskusja się zakończyła. Ani różnice zdań, ani widmo finansowej 
zagłady nie 
powstrzymały naszych gości przed zamówieniem dwóch rodzajów francuskich win 
i najciekawszego dania w karcie – surowej polędwicy wołowej, którą opiekało się 
na rozgrzanej 
kamiennej płytce.
Zastanawiałem się, który z Muszkieterów weźmie mnie na stronę po lunchu. Zrobił 
to niski 
i gruby Hans Georg Fisher. Po wyjściu z restauracji zwalniał krok, aż 
znaleźliśmy się w tyle za 
Rennierem i Wiciem; Rennier dla odmiany przyspieszał. Na rogu Piwnej Fisher 
chwycił mnie za 
ramię, uścisnął palcami znacząco i zapytał, czy dwieście tysięcy franków 
szwajcarskich załatwi 
sprawę.
Przed nami chudy Rennier klarował coś Witkowi, wymachując rękoma jak wiatrak. 
Nie 
miałem wątpliwości, że składa podobną, trochę niższą albo trochę wyższą, ofertę 
mojemu 
partnerowi. W wypadku gdybyśmy obaj się zgodzili, niższa wygrywa.
Zapytałem, jak mam rozumieć tę propozycję.
– Dwieście tysięcy na rękę, przelane na wskazane konto w dowolnym banku na 
świecie – 
odparł skwapliwie.
– Sugeruję off-shore banking facility. Proszę się nie zastanawiać, Mr Jerzy, to 
jest naprawdę 
uczciwa propozycja. Wartość waszych udziałów nie przekracza dwustu tysięcy, 
najbardziej 
optymistycznie licząc. A ja tyle oferuję tylko za pańską część.
– Dlaczego?
Nie chcemy komplikacji. I trochę nam się spieszy. Nie odpowiadałem, starając się 
odgadnąć 
z zachowania Wicia i Renniera, czy przypadkiem nie dobijają targu.
– Powiedz mi, co o tym sądzisz, Jerzy – Fisher znów zadał sobie trud, aby 
poprawnie 
wymówić moje trudne imię.
– Is it a deal?
– No way – powiedziałem. – Nie ma mowy.
– To wymień swoją cenę – szepnął szybko.
– Dwa miliony franków szwajcarskich.
Pociemniał na twarzy. Byłem ciekaw, czy Witek sprzeda naszą skórę. Ale chyba 
nie; gdyby 
zamierzał łatwo wycofać się z gry, nie ściągałby mnie z Kurkowa. Też musiał się 
domyślać, że 
dostaniemy ofertę na tym obiedzie.
Dotarliśmy pod pomnik Kilińskiego i znów staliśmy w jednej grupie, czekając na 
samochody. Fisher przyglądał mi się z miłym uśmiechem.
– Proszę przemyśleć to, o czym rozmawialiśmy. Pod tym prywatnym numerem – 
wręczył mi 
wizytówkę z długim rządkiem cyfr zapisanym długopisem na odwrocie – skontaktuje 
się pan ze 
mną w każdej chwili. Czekam na wiadomość.
Samochody podjechały i zaczęliśmy się żegnać. Wreszcie się rozjechaliśmy; 
inwestorzy na 
lotnisko, my obaj, z Heniem za kierownicą nissana, do wydawnictwa. W czasie 
powolnej 
podróży przez zakorkowane Śródmieście Witek przyglądał się swoim paznokciom i 
milczał. 
A może jednak łyknął przynętę i odczuwa lekkie wyrzuty sumienia? Nie było sensu 
pytać.
Na Wiejskiej umówiliśmy się kwadrans po czwartej w pokoju konferencyjnym. W 
swoim 
gabinecie od razu złapałem za telefon i wykręciłem numer do Kurkowa. U 
Rumiankiewiczów 
nikt nie podniósł słuchawki. Rozważałem, czy nie skorzystać z kontaktów w 
telewizji 
państwowej. Mógłbym poprowadzić ekipę na miejsce, nakręciliby reportaż. Tylko 
jakie miałem 
dowody? W najlepszym przypadku, jeżeli Tola nie zapomniała o mojej prośbie, 
pokażę szefowi 
anteny kilka amatorskich zdjęć czerstwego chłopa w średnim wieku. Wystarczy, 
żeby się 
ośmieszyć.
O czwartej po południu znów wystukałem kierunkowy 511 i pięciocyfrowy numer 
rodziny 
Rumiankiewiczów. Tola tym razem była na miejscu. Poinformowała, że dziadek 
wrócił spod 
kościoła na obiad.
– I co teraz robi?
– Dałam mu piwa i ćwiartkę wódki. Uwalił się w stodole i chrapie.
– A ludzie? Mówią coś?
– Nie ma klientów, nie przychodzą do kawiarni ani do wypożyczalni wideo. Ale jak 
mnie 
widzą na ulicy, to zachowują się normalnie. A ksiądz wygnał dziadka spod 
kościoła. Kiedy 
przyjedziesz?
Później zatelefonowałem do mojej matki i poprosiłem, żeby wyjęła z szafy pudełka 
ze 
starymi fotografiami. Wpadnę wieczorem je przejrzeć. Dopytywała, skąd u mnie 
zainteresowanie 
rodziną, ale nie puściłem pary z ust. Trudno przewidzieć, jak zareagowałaby na 
wiadomość, że 
jej ojciec paraduje po Kurkowie, a na dodatek jest młodszy od niej. Mama potrafi 
zrobić dziką 
sensację z dużo drobniejszych incydentów.
Witek kazał pani Basi nikogo nie łączyć. Zasiedliśmy w skórzanych fotelach po 
przeciwnych 
stronach stołu konferencyjnego.
– Ile ci zaproponowali? – zapytał.
– O wiele za mało – powiedziałem ostrożnie – A tobie?
Wzruszył ramionami.
– Trzysta tysięcy. Zażądałem trzech milionów. No więc? Łże jak pies, pomyślałem.
Mnie też dawali trzysta. Zażądałem dwóch i pół miliona. Roześmieliśmy się, każdy 
do 
własnych myśli. Jeszcze wczoraj wydawało nam się, że większościowym udziałowcom 
będzie 
chodziło o profit taking, czyli odpompowanie do bankrutującej firmy-matki 
ostatniego grosza, 
wyczyszczenie Silver Lining z każdej wartościowej rzeczy, która nie była 
przybita gwoździami 
do podłogi. Byliśmy przygotowani do obrony przed takim scenariuszem, podobnie 
jak przed 
ewentualnym zamachem na nasze pensje, przywileje i udziały w zyskach. Teraz 
wyglądało, że 
musimy stawić czoło znacznie gorszej sytuacji.
– Oni mają nóż na gardle i chcą sprzedać Podszewkę – powiedział Witek. – Też tak 
to 
widzisz?
Potaknąłem.
– Pewnie Niemcom – ciągnął. – Ale przedtem chcą wyczyścić sprawy i wyślizgać nas 
z udziałów.
– Dlaczego?
– Trudniej sprzedać interes, gdzie siedzi mocno okopany lokalny menedżment, 
jakichś 
dwóch Polaczków. Za wysprzątaną firmę, bez pętających się mniejszościowych 
wspólników, 
więcej się dostanie.
Teoria wydała mi się sensowna.
– Ile naprawdę są warte nasze udziały, jak sądzisz? Witek wydął policzki, 
zastanawiał się na 
głos.
– Oblicz wartość całej firmy.
– Nigdy nie próbowałem.
– W wypadku wydawnictwa liczysz wartość udziału w rynku. Podszewka ma cztery do 
czterech i pół procent sprzedaży kolorowej prasy kobiecej. Wartość tego rynku to 
wartość 
naszego biznesu ogłoszeniowego, bo jak obaj wiemy, cena kioskowa magazynów 
pokrywa tylko 
koszty papieru i druku. Zgadza się? Obrót biura ogłoszeń znamy na pamięć, w 
zeszłym roku 
mieliśmy prawie czterdzieści milionów złotych. Na koniec tego roku pogłaskamy po 
brzuszku 
pięćdziesiąt milionów. Inaczej dwanaście i pół miliona zielonych. Mnożysz tę 
wartość przez 
jakąś liczbę lat – w branży przyjmuje się trzy do pięciu lat. I to jest wartość 
interesu.
– Brzmi nieźle – zdziwiłem się radośnie. – Piętnaście procent da po kilka 
milionów dolarów 
na twarz. Kurczę, Wiciu, jesteśmy bogatsi, niż sądziłem!
– Jeszcze nie licz tej forsy, Maksiu – ostrzegł. – Nie tak szybko.
– Będę liczył! I dobrze, że wspominasz o szybkości. Jutro pójdę kupić sobie 
motocykl. 
Wyścigową yamahę.
– Przedtem zapisz mi swoje oczy, dobrze? Moje słabną ostatnio. I jakaś lepsza 
wątroba by mi 
się przydała. Na serce też może znajdą się jeszcze chętni. Tylko twój mózg 
schowamy do 
trumny.
– Bardzo śmieszne.
– No to poważnie: nie zapominaj, że nie jesteśmy na giełdzie. Nie możesz po 
prostu 
zadzwonić do brokera i sprzedać swoich udziałów po kursie dnia. Silver Lining 
Spółka z o.o. jest 
w rękach prywatnych. Twój udział jest warty tylko tyle, ile inni wspólnicy są 
skłonni za niego 
zapłacić.
Od razu uleciało ze mnie powietrze.
– Ale mamy ważny atut – powiedział Witek. – Nie musimy zgadzać się na to 
dokapitalizowanie. Trzymamy ich za jaja.
– Przecież to lipa – zaprotestowałem. – Sam mówisz, że oni nie chcą nas 
dokapitalizować, 
tylko sprzedać.
– Sprzedaż też wymaga naszej zgody – powiedział Wicio spokojnie. – Umowa mówi o 
tym 
wyraźnie, potrzebują zgody wszystkich udziałowców powyżej dziesięciu procent! 
Sprawdzałem 
sam w tekście, nasz papug też potwierdza. Tak długo, jak gramy z głową i 
solidarnie, możemy 
blokować każdą ich transakcję. A oni, biedne skurwysyny, spieszą się!
Rozważyliśmy na wszelki wypadek, czy nie pójść Muszkieterom na rękę. Mogliśmy 
przecież 
wspierać ich w sprawie sprzedaży, a potem układać się z nowym udziałowcem. 
Byłaby to jednak 
ryzykowna strategia: Szwajcarzy zapewne pójdą po linii najmniejszego oporu, 
zwrócą się do 
wielkich koncernów. A duży koncern oznacza wieżowiec w Hamburgu, Paryżu czy 
Zurychu, 
wielki gmach pełen karierowiczów w szykownych garniturach, którzy tylko 
przebierają nogami, 
żeby się do czegoś dorwać. Choćby w Polsce. Błyskawicznie odsuną nas od 
zarządzania 
wydawnictwem.
Duży dom wydawniczy oznaczał też sforę prawników, którzy mogą znaleźć sposób, 
żeby 
pozbyć się nas tanim kosztem. Jeżeli nie całkiem za friko, to za mniej, niż 
oferowali 
Muszkieterzy. W naszym interesie było więc, żeby Podszewka trafiła w ręce 
inwestora 
finansowego, jak bank, albo kogoś z branży, ale działającego na odległym rynku, 
skłonnego 
oprzeć się na lokalnym menedżmencie.
– Jest tylko jedna trudność – podsumował Wicio. – Musielibyśmy znaleźć takiego 
frajera, 
który wyłoży kasę i nie będzie się wtrącał. To nie może być suma rażąco niższa 
od tej, jaką za 
Podszewkę zapłaciłby Springer czy Bauer, czy Hachette, czy Edipresse.
Za dużo chcemy, pomyślałem, to nie może się udać.
– Więc do dzieła – entuzjazmował się mój partner. – Jak dzielimy się robotą?
– Zajrzę do notesu i do komputera i dam ci kilka kontaktów. Niestety, sam muszę 
wracać na 
Mazury. Pilne sprawy rodzinne.
Wicio kręcił głową z niesmakiem.
– Mam nadzieję, że wiesz, co robisz – orzekł wreszcie. – Na twoim miejscu 
siedziałbym tu 
na dupie i walczył o swoją przyszłość.
– Mam do ciebie pełne zaufanie – powiedziałem.
Nie uchwycił ironii.
– Oczywiście, Maksiu, oczywiście. Trzymamy wspólny front. Nie pozwolimy tym 
ciulom 
zniszczyć wydawnictwa.
– To oni są właścicielami.
– Co to znaczy?! – zaperzył się. – To myśmy zbudowali tę firmę, jasny gwint! Co 
Muszkieterzy dali na rozruch cztery lata temu? Głupie sto tysięcy dolarów. No, 
niech będzie, ze 
wszystkim razem zbierze się ze dwieście tysięcy. Wielka mi rzecz! Tylko nam 
przeszkadzali 
i nabijali koszty. Rozbijali się po całej Europie pierwszą klasą na nasz koszt, 
żarli raki w hotelu 
Marriott. A to volvo, które w końcu ukradły im rosyjskie kurwy – kto płacił za 
leasing? Taką 
mieliśmy od nich pomoc. Myśmy ciężko pracowali, szczypiąc się z każdym 
groszem...
– Bez przesady...
– A żebyś wiedział! Już po roku mieliśmy dwa tytuły na rynku, każdy po pół 
miliona nakładu 
i pękający od ogłoszeń. A po następnym – jeszcze cztery i udział w drukarni. 
Samo się nie 
zrobiło! Teraz nakłady może już nie są takie, ale zarabiamy prawdziwe pieniądze, 
z naszymi 
wpływami możemy mieć linię kredytową nawet na dziesięć milionów zielonych. A te 
palanty 
wszystko chcą popsuć.
– Ten ich interes telewizyjny niedobrze wygląda – zgodziłem się. – Topią tylko 
forsę.
Pokiwał głową.
– Wszyscy to wiedzą, poza nimi samymi, dupkami nadętymi. A co takiego się stało 
w twojej 
rodzinie? – zainteresował się nagle. – Ktoś umarł?
– Wręcz przeciwnie – mruknąłem. – Mamy jednego nadprogramowego. Skomplikowana 
historia.
Nie był ciekaw szczegółów. Uzgodniliśmy, że zabiorę ze sobą telefon komórkowy 
oraz 
laptopa z modemem. Spisałem na kartce kilka kontaktów do potencjalnych nabywców 
i pośredników, ułożyłem dla Witka po angielsku elegancki tekst z zaproszeniem do 
rozmów 
o kupnie Silver Lining i o szóstej wyszedłem z biura.
Rozdział V.
Późnym popołudniem główne arterie Warszawy przypominają parkingi wypełnione 
nieruchomymi, dymiącymi samochodami. Poruszanie się, wbrew pozorom, jest 
możliwe, 
wymaga jednak strategii i mocnych nerwów. Zaprosiłem Henia na miejsce dla 
pasażera.
Mieszkanie moich rodziców mieściło się w wielkich jak łańcuch górski 
stalinowskich 
blokach, wybudowanych na początku lat pięćdziesiątych wzdłuż północnej osi 
miasta. 
Zaparkowałem terenówkę na podwórku, w miejscu, skąd było ją widać z okna mamy. 
Bracia 
Serafinowie, nasi starzy podwórkowi złodzieje, podobno przebywali w więzieniu, 
ale nie miałem 
złudzeń co do talentów młodego pokolenia.
Na widok Henia mama ucieszyła się – i od razu załamała ręce: czy wystarczy 
jedzenia dla 
dwóch mężczyzn? Jej niedobry syn nigdy nie zapowiada się, jak należy, potem ona 
musi 
improwizować coś z niczego, tak jak dzisiaj. Jej lodówka była przecież dosłownie 
puściusieńka.
Na stole w jadalni czekały nakrycia i uczta godna Światowej Konwencji Miłośników 
Cholesterolu: sałatka warzywna lśniąca od majonezu, waza zupy fasolowej na 
boczku oraz 
garnek pełen bitek wołowych w sosie grzybowym, zaprawionym 
trzydziestodwuprocentową 
śmietaną. W durszlaku obok parowały kopytka. Do tego mama przygotowała wielką 
miskę sałaty 
podtopionej śmietaną, a sądząc po zapachu dochodzącym z kuchni, w piekarniku 
właśnie 
dochodził jabłecznik na deser. Na oko biorąc, milion kalorii. Specjalnie nie 
wspomniałem przez 
telefon o Heniu; gdyby mama miała szansę wyskoczyć do sklepu, nie uratowałyby 
nas nawet 
Jednostki Nadwiślańskie. Ale co mi tam, pięć kilo w tę czy w tamtą stronę; co za 
różnica?
W milczeniu pracowaliśmy nad kopiastymi porcjami, potem nad serią dokładek, 
które mama 
kładła nam na talerze bez pytania, z miną nieprzyjmującą sprzeciwu. Przy kawie 
wzięła Henia 
w krzyżowy ogień pytań. Jakoś uporał się z kwestią, kto umarł, ale w życiu 
towarzyskim 
i uczuciowym Kurkowa okazał się, jak każdy facet, marnie zorientowany. Nie był 
pewien, komu 
co się urodziło, a na kluczowej kwestii – kto kogo z kim zdradza – rozłożył się 
jak dziecko. 
Jednak nie pisnął słowa, tak jak prosiłem, o sensacyjnym pojawieniu się dziadka 
Bronka.
Fotografie rodzinne mama przechowywała luzem, w tekturowym pudełku na dnie 
szafy. 
Przez chwilę szperałem w nim, zanim znalazłem pierwszą, która przedstawiała 
dziadka. 
Podniosłem ją do oczu.
Człowiek, którego kilka godzin temu widziałem w Kurkowie, głaskał żółtego 
pieska. Finek 
siedział na siedzisku wozu z drewnianymi kołami, dziadek Bronek stał obok z 
wyciągniętą ręką – 
prawą!
– Mamo, czy dziadek był mańkutem? Nie zrozumiała.
– Mam na myśli, czy był leworęczny.
Nic jej o tym nie było wiadomo. Kiedy powtórzyłem pytanie, nieco inaczej je 
formułując, 
rozzłościła się: stanowiliśmy najnormalniejszą rodzinę na świecie, a jej syn 
musiał przy gościu 
wymyślać jakieś bzdury! Byle tylko sprawić przykrość matce.
Nie odpowiadałem, pochylony nad wystrzępionym kartonikiem. Obaj wyraźnie się 
upozowali: Finek gapił się czarnymi ślepkami prosto w obiektyw, dziadek 
kokieteryjnie ustawił 
się z profilu. Jednak był z niego przystojniak, czego nie mogły ukryć ani 
wypchane spodnie 
z tandetnego drelichu, ani stary sweter. Trzymał się prościutko jak świeca. 
Wszystko się 
zgadzało: uroda Spencera Trący i przedziałek na głowie. Kiedy robiono to 
zdjęcie, musiała być 
niedziela rano albo szykowała się jakaś uroczystość, bo dziadek był gładko 
ogolony. A może 
samo robienie zdjęć było taką okazją? Zamiast gumiaków na bosych stopach miał 
domowe 
kapcie. Przypomniałem sobie, że nazywał je „laczki”.
Ten sam, nie ulegało wątpliwości.
A może coś się porobiło z tymi zdjęciami? Podałem je mamie, obserwując ją kątem 
oka: 
zaniepokoi się? Zdziwi?
Rozczuliła się tylko.
Heń walczył z sennością. Wysypałem zawartość pudełka na stół, razem 
przeglądaliśmy 
fotografie. Większość przedstawiała grupy ludzi w czarnych strojach, 
zgromadzonych wokół 
otwartych trumien z wyprężonymi nieboszczykami albo wokół świeżo zapełnionych 
kołysek, 
albo pozujących przed domami w towarzystwie pyzatych par młodych. Wszystkie 
zdjęcia 
robione były na jedno kopyto przez prowincjonalnych fotografów. Nie jestem 
pewien nawet, czy 
mieliśmy w domu aparat.
Ale na jedne wakacje rodzice musieli jakiś pożyczyć, bo powstała cała seria 
zdjęć z Hansem 
w roli naczelnej atrakcji. Członkowie rodziny po kolei fotografowali się na jego 
grzbiecie – 
wszyscy z wyjątkiem taty, który zapewne obsługiwał aparat.
Dziadek ustawił konia koło bramy na podwórko. Mama, w modnych wtedy obcisłych 
rybaczkach, siedziała na nim z papierosem w ręku. Pulchna ciocia ze Śląska, 
chyba miała na imię 
Anna, wyraźnie bała się upadku. Podobnie jak mój o rok młodszy kuzyn Robert. Jak 
zawsze 
wystrojony, tu był ubrany w białą koszulę, jasne odprasowane spodenki, białe 
podkolanówki 
i zupełnie kretyński biały pieróg na głowie.
Ja chyba odmawiałem uczestnictwa w tej rodzinnej komedii, ponieważ odnalazłem 
siebie 
tylko na jednym kadrze: obok dziadka, który trzymał Hansa za uzdę. Byłem chudy 
jak badyl, 
mogłem mieć wtedy z dziesięć, może jedenaście lat. Podobnie jak Roberta, 
przebrano mnie, 
o czym świadczyły czarne półbuty i ciemne podkolanówki. Ale zdążyłem się już 
czymś 
wysmarować. Stałem, skubiąc palcami czubek nosa (robię to do dzisiaj), 
wymiętoszony i bez 
stylu, trochę przypominający lemura.
Babcia nie przebrała się do zdjęcia, chyba musiano długo ją namawiać, żeby w 
ogóle wyszła 
z domu. Pozowała w kuchennym fartuchu narzuconym na tanią kretonową sukienkę; 
czule 
obejmowała konia za głowę. Dziadek natomiast, urodzony komediant, ubrał się w 
szorty, 
płócienną sportową kurtkę i trzcinowy kask tropikalny – prezent od znajomego 
taty, któremu 
trafiła się delegacja do Wietnamu – i jako jedyny pojechał na Hansie.
Miał dobrą postawę (Glisner nauczył mnie, że na koniu siedzi się jak worek 
kartofli, luźno 
w biodrach i ciężko w tyłku) i fachowo ściągał wodze. Może w tym Wehrmachcie 
mieli też 
konie?
Schowałem do koperty kilkanaście fotografii. Mamie wyjaśniłem, że piszę artykuł 
do 
jednego z naszych kolorowych magazynów. Na dnie pudła był jeszcze stary, 
rozlatujący się 
album. Zawierał sepiowe fotografie z rodzinnej prehistorii – lat pobytu dziadków 
we Francji. Ich 
ślubne zdjęcie, niemowlęce podobizny mamy, w beciku i – standard wszech czasów – 
na golasa 
na brzuszku. Dziadek w staromodnym ciemnym garniturze, z wysoko, prawie do 
piersi 
sięgającymi spodniami, z melonikiem w ręku, sztywno pozujący na tle jakiejś 
kotary. I babcia, 
jeszcze nie gruba i bez smutnego półuśmiechu, oparta o rower – tę samą damkę, na 
której 
dziadek odbył sławną podróż przez Europę jesienią 1939. Przepedałował wtedy 
Niemcy 
i ogłuszoną klęską Polskę do żony i córki w Kurkowie, właśnie przyłączonym do 
Rzeszy. 
Podnosiłem fotografie do oczu, studiowałem je w szarzejącym świetle, szukając 
podobieństwa. 
Znajdowałem je za każdym razem.
Mama zaczęła podejrzewać, że coś przed nią ukrywam. Gotowała się, jak kanonier 
z uniesioną ręką, do pierwszej salwy pytań, więc opowiedziałem Heniowi o ślubie 
dziadków. To 
zawsze mamę zbijało z pantałyku. Dziadek swoją karierę emigranta zarobkowego 
zaczął 
uderzeniowo, od zrobienia dziecka córce właściciela domu, w którym wynająl 
pokój. Właściciel 
zarządził ślub: bracia panny młodej prowadzili dziadka pod ręce, jak skazańca; 
przyszły teść 
kroczył obok z tak zwanym obrzynem, czyli dubeltówką z obciętą lufą, schowaną 
pod połą 
jaskółki. Towarzystwo wsiadło do bryczki i ruszyło do kościoła. Babcia cały czas 
rzewnie 
płakała. Kiedy w połowie drogi ulewa przemoczyła wszystkich do nitki, wpadła w 
histerię. 
Krzyczała, że nie chce takiego ślubu i nic jej nie zmusi, by powiedziała „tak”.
Dziadek natychmiast uszanował wolę narzeczonej i zeskoczył z bryczki. Ojciec 
babci 
wymierzył w niego, ale dziadek miał wzruszyć ramionami i rezolutnie ruszyć przed 
siebie, prosto 
w pole. Jednak ojciec rodziny nie stracił rezonu: zlazł na ziemię i z pół kroku 
palnął w łeb konia. 
Zwierzę przewróciło się na bok i runęło w błoto, przechylając bryczkę i 
wierzgając, całe 
w potokach krwi.
Wszyscy znieruchomieli, babcia przestała buczeć pod welonem. Dziadek zawrócił 
bez słowa. 
Całe towarzystwo dotarło do kościoła na piechotę, zmoczone i zabłocone, ojciec 
panny młodej 
dodatkowo opryskany posoką i końskim mózgiem. Dalej sprawy potoczyły się gładko. 
Ślub 
przed ołtarzem zmienił postawę dziadka; nie wyrywał się już na wolność, chociaż 
trudno byłoby 
uznać go za oddanego męża i ojca. Babcia też nie była zachwycona swoją sytuacją. 
Desperacko 
broniła się przed repatriacją do Polski. Kiedy pod koniec lat trzydziestych 
bracia dziadka jeden 
po drugim zwijali emigranckie interesy, babcia zgodziła się tylko na inwestycję 
w Polsce. Kupili 
ziemię w Kurkowie i zaczęli budowę gospodarstwa, które miało zostać oddane w 
dzierżawę: 
babcia nie wyobrażała sobie, żeby kiedykolwiek mogła tam zamieszkać.
Latem 1939 roku doglądała pracy majstrów z woreczkiem pieniędzy na szyi. Zaraz 
na 
początku roku szkolnego miały z córką wracać do cywilizowanej Francji. Trzeciego 
września 
dziadek nadaremnie wypatrywał ich na stacji kolejowej w Montigny-en-Ostrevent. 
Po kilku 
tygodniach wsiadł na rower i odbył desperacki rajd przez pół Europy. W grudniu 
wszyscy byli 
znów razem – jako rolnicy. I tak już zostało. Babcia jednak nigdy nie pogodziła 
się z losem: w jej 
rodzinnym pensjonacie w Alzacji co kilka lat zmieniano meble i tapety na 
ścianach, 
a w Kurkowie nosiło się wodę ze studni, a wieczory spędzano przy lampach 
naftowych.
Mama dawała mi rozpaczliwe znaki ręką. Nie lubiła, kiedy opowiadałem obcym takie 
historie.
Pożegnaliśmy ją o dziewiątej wieczór. Pojechaliśmy najpierw na strzeżony parking 
koło 
hotelu MDM po mój prywatny samochód, potem na stację Statoil zatankować oba auta 
i umyć 
nissana. Kiedy docieraliśmy do mojego mieszkania, padał lekki deszcz.
Heń, prawdziwy człowiek z żelaza, gotów był od razu ruszać do Kurkowa, ale ja 
ogłosiłem 
upadłość: musiałem chociaż przez kilka godzin pospać we własnym łóżku. 
Spakowałem ubrania 
i kosmetyki do torby podróżnej, w skórzanej walizeczce ułożyłem przenośny 
komputer, telefon 
komórkowy i całą resztę elektronicznego bałaganu. Z sejfu wyjąłem dwa tysiące 
złotych 
gotówką, które trzymałem na zakup fotela do gabinetu. Do torby wrzuciłem też 
aparat 
fotograficzny, kupiony kiedyś za radą Glisnera japoński pentax z wymiennymi 
obiektywami. Nic 
więcej nie przychodziło mi do głowy. Pościeliłem Heniowi na kanapie w saloniku i 
runąłem na 
łóżko w swojej sypialni. Kiedy o wschodzie słońca wyjeżdżaliśmy z podziemnego 
garażu, 
czułem się wypoczęty. Gotów stawić czoło wyzwaniom piekła czy fizyki, cokolwiek 
namieszało 
tam za północno-wschodnim horyzontem, w dolinie mojego dzieciństwa.
Rozdział VI.
Zapytajcie dowolnego faceta o jego samochód, a usłyszycie historię miłosną. 
Będzie to 
opowieść o zakochaniu od pierwszego wejrzenia, kiedy gość staje jak wryty na 
ulicy i woła: 
„muszę to mieć!”, albo o małżeństwie z rozsądku, kiedy mąż i ojciec dzieciom 
przekonuje 
otoczenie, że jego pięciodrzwiowe kombi w wersji standard z oszczędnym silnikiem 
po prostu 
nadzwyczajnie trzyma się drogi. Zawsze jednak chodzi o uczucie, nie transport; 
mój ford 
mustang nie był wyjątkiem.
Kupiłem go po odejściu żony – zaraz po tym, jak Konstancja wyniosła się z 
naszego 
apartamentu z trzema sypialniami w Dearborn do pięćdziesięciopokojowego pałacyku 
z szarego 
kamienia, który doktor Abe odkupił dla niej od spadkobierców jakiegoś magnata 
samochodowego. Pierwszym właścicielem mustanga był z kolei polski lekarz z 
Detroit, który 
sprawił sobie porsche na pocieszenie po zdradzie żony (wstyd przyznać, właśnie 
ze mną: światek 
polskich emigrantów na Środkowym Zachodzie był pełen skomplikowanych 
zależności).
Heń nie mógł oswoić się z jego mocą. – Jezu! – mówił i kręcił głową. Przy 
ruszaniu opony 
potwora zrywały kontakt z asfaltem, mustang zarzucał zadem.
– Uważaj, to nie nyska – mówiłem, pęczniejąc z dumy.
Heń szczerzył zęby i na kolejnym skrzyżowaniu znów zostawiał niebieską smugę 
dymu ze 
spalonej gumy. Dopiero na Wisłostradzie nauczył się właściwie operować pedałem 
gazu. Dzień 
zapowiadał się słoneczny, więc już za Łomiankami opuściliśmy składany dach. O 
szóstej rano 
zameldowaliśmy się na śniadanie w przydrożnym motelu pod Brodnicą; po jajecznicy 
z sześciu 
jaj mój nastrój poprawił się jeszcze bardziej. W spacerowym tempie godzinę 
później 
dotoczyliśmy się do Kurkowa.
Skręciliśmy za róg, ale moje zwykłe miejsce koło domu Toli było zajęte. Przy 
furtce stał 
mikrobus, voyager firmy Chrysler, swego czasu wielki hit w Stanach. Ktoś 
siedział za 
kierownicą. Na podwórku dwóch mężczyzn w ciemnych garniturach, pod krawatami, 
szarpało się 
z dziadkiem Bronkiem. Stary trzymał się rękoma prętów furtki, broniąc się przed 
wywleczeniem 
na zewnątrz. Jeden z napastników na przemian popychał go i walił pięścią w 
nerki. Drugi 
oburącz odginał mu palce prawej dłoni. Wyskoczyłem z samochodu.
– Zostawcie go! – wrzasnąłem. – Czemu go bijecie, do cholery!
– Policja, proszę się rozejść – warknął ten z przodu. Nie odwrócił głowy.
Nie spodobało mi się to wszystko. Kopnąłem faceta w kolano. Rozległo się głośne 
chrupnięcie, jakby ktoś ugryzł chipsa; wrzasnął z bólu, chwycił się rękoma za 
nogę i bokiem 
runął na ziemię. Zanurkowałem pod ramieniem dziadka i zaatakowałem drugiego. 
Uderzyłem go 
pięścią w głowę, a gdy puścił ofiarę, żeby się zasłonić, z półobrotu wszedłem w 
niego barkiem. 
Pofrunął na ścianę domu. Doskoczyłem, objąłem go ramionami i ścisnąłem, jakbym 
wyciskał 
pastę z bardzo dużej tuby. Chrupnęło żebro, potem drugie. Kątem oka dostrzegłem, 
jak dziadek 
na czworakach wycofuje się na podwórko.
Cywil nie był w stanie oddychać; miotając się panicznie, huknął mnie głową w 
twarz. Krew 
poszła mi z nosa, nie poluzowałem jednak uchwytu; lepiej poczekać, aż straci 
przytomność. 
Sprawę między nami zakończył jednak ktoś trzeci, chyba kierowca chryslera. 
Zaszedł mnie od 
tyłu i odpalił coś paskudnego, co eksplodowało w środku moich pleców. Chyba 
elektrownię 
atomową. Zrobiło mi się wszystko jedno, usiadłem na ziemi i straciłem 
przytomność.
Wracała powoli. Jakieś głosy... szelest skórzanych podeszew na trawie. Czubek 
czyjegoś 
korka trącał mnie pod żebra. Musieli mnie nieźle sfaulować.
– Budzi się nasz awanturny – usłyszałem głos.
– Uważaj, pewnie będzie rzygał – powiedział ktoś inny zza moich pleców. – 
Bandyta jeden. 
Wszystko popsuł.
– Nie przesadzaj. Mój tata nazywał takich „upierdliwy pasażer” – powiedział ten 
pierwszy. – 
Sprawiają drobne kłopoty, ale nie zakłócają pracy kolei. Odwróć go trochę na 
bok, już dosyć cię 
opaskudził. Ta koszula jest chyba nie do uratowania. W zimną wodę by trzeba.
– Kurwa, to przecież pier kardę!
– Puść-cie mnie – z trudem wymawiałem poszczególne sylaby. O dziwo, posłuchali. 
Zachwiałem się, ale utrzymałem na nogach. Oddychałem głęboko, paraliż mijał.
Dwaj mężczyźni w ciemnych okularach stali na podwórku Toli. Jeden z nich, 
przygarbiony, 
ręką przyciskał bok. Za ich plecami, na ulicy, widziałem dwa zaparkowane 
samochody. Mustang 
stał pusty – Heń zmył się gdzieś bez śladu. Dziadek też. U Rumiankiewiczów 
cisza, nikogo 
w drzwiach, nikt nie wyglądał oknem. Ani żywej duszy. Gdzie oni się wszyscy 
pochowali?
– Czy dobrze pan się czuje? – zatroszczył się jeden.
Kiwnąłem głową, wciąż się rozglądając.
– Wszystko w porządku? Wzrok, słuch? Nie kręci się w głowie? Ma pan czucie w 
rękach 
i w nogach?
– Nic mi nie dolega – burknąłem. – Mogę zobaczyć wasze legitymacje służbowe?
Nie zamierzałem wdawać się z nimi w towarzyskie rozmowy. Ustalę ich numery 
służbowe, 
z jakiej są komendy, i pojadę zrobić tam trzecią wojnę światową.
– To bardzo ważne... – powiedział poważnie mężczyzna. Objął mnie ramieniem i 
założył mi 
kajdanki za plecami – tak zręcznie, że zorientowałem się dopiero, kiedy 
usłyszałem klik 
i chłodny metal wpił mi się w nadgarstki. – ...żeby szanowny pan miał niczym 
niestępiony zmysł 
czucia. Sławuś, gotowe – zawołał w stronę samochodu. – Dasz radę podejść?
– Kurna, nie mogę na niej stanąć – dobiegł płaczliwy głos z chryslera. – 
Skurwysyn, 
uszkodził mi łękotkę.
Przepraszam za słownictwo kolegi. Jest zdenerwowany – mężczyzna, który założył 
mi 
obrączki, teraz trzymał w ręce nie wiadomo skąd wyciągniętą gumową pałkę. – W 
porządku, 
Sławuś, zajmiemy się tym sami. Wszystko jak zwykle spada na mnie. Gotowy?
Otwierałem już usta, żeby protestować, ale opanowałem ten odruch. Gadanie nic tu 
nie da.
Facet bawił się ze mną; obchodził mnie dokoła, straszył, uderzając pałką w swoją 
otwartą 
dłoń. Wykręcałem głowę, wypatrując pomocy, ale nikt znajomy nie pojawił się w 
polu widzenia. 
Tchórze cholerni – myślałem – wymiotło wszystkich. Pałka użądliła mnie w 
pośladek, kiedy już 
zacząłem mieć nadzieję, że skończy się na strachu. Mimo woli podskoczyłem.
Roześmiał się z zadowoleniem. Trzymał się teraz z tyłu, zmuszał mnie do 
zgadywania, gdzie 
i kiedy spadnie następny cios. Gdy znów uderzył, mięśnie miałem już napięte jak 
postronki. Tym 
bardziej zabolało.
Potem przyszła cała seria; trzepał mnie jak dywan. Wybierał wrażliwe miejsca na 
plecach, 
bokach, tyłku i udach. Ale pamiętałem mecze, gdy gorzej bolało.
– To dobrze, że pan milczy – odezwał się wreszcie, zawieszając głos. Pałka 
zaświszczała za 
moimi plecami. Silne uderzenie w uda, zadane na płask, tuż nad kolanami, 
podcięło mi nogi. 
Zwaliłem się bokiem na ziemię. Chwycił mnie za włosy i zmusił do wstania. Drugi 
z tajniaków 
tylko się przyglądał. „Żebra mu poszły”, pomyślałem mściwie.
– Naprawdę mi się to podoba – powiedział ten z pałką.
– W naszej pracy zwykle mamy do czynienia z prostakami, którzy wydzierają się 
pod 
niebiosa, w dodatku z byle powodu... ot, powiedzmy, takiego jak ten...
Uderzył mnie w okolicę nerek. Zrobiłem rzut ciałem, próbując trafić go barkiem w 
twarz. 
Chybiłem i zaryłem głową w trawie. Zupełnie zardzewiałem przez ten siedzący tryb 
życia.
Dotknięcie pałką elektryczną znów zabrało mi oddech. Chciałem krzyknąć, ale nie 
mogłem.
– Co tak łykamy powietrze buzią jak karpik?... Może wystarczy rozgrzewki? – 
ciepły głos 
rozległ się tuż nade mną. – Pora kończyć? Jak pan uważa?
– Skoro wymiękacie – wystękałem – to kończcie.
– Nie przekonał mnie pan. W prośby trzeba wkładać więcej serca.
Znów tłukł mnie miarowo. Pochylił się i walił mnie, leżącego na tej trawie, aż 
huczało. 
Zaciskałem zęby, łykałem łzy. Jak mawiał trener Stasio, gorzej bywało, a ludzie 
chwalili.
Uderzenia ustały nagle.
– My tu sobie gadu-gadu, a na nas, ludzi pracy, czeka jeszcze huk roboty – 
oświadczył. – Nie 
to co pan, pewnie już na wakacjach. Urlopik, mam rację?
Odprężyłem się. To był błąd. Tak rąbnął, że głowa podskoczyła mi do góry.
– Dziękujemy, to wszystko na dziś – usłyszałem zadowolony głos nad głową. – Za 
chwilę 
będziesz pan mógł porządnie się wysmarkać.
Nogą obrócił mnie na plecy. Czekałem, że teraz obrobi mi brzuch albo klejnoty. 
Ale nic.
– W porządku, Sławuś? Ulżyło ci? – mężczyzna rzucił w kierunku tego siedzącego 
w chryslerze.
– Nic nie słyszałem – dobiegł nas zbolały głos. – Co tak cicho? Gościu śpiewać 
nie umie?
– Zaufaj mi, było dobrze. Pan żałuje i przeprasza. Spokojnie, nie trzeba nas 
odprowadzać – 
cywil podszedł i popchnął mnie ruchem ręki. Znów leżałem na plecach. Nachylił 
się. Ciemne 
okulary znalazły się na wprost mojej twarzy.
– Pojęliśmy lekcję? Będziemy już grzeczni?
Drugi cywil pojawił się z moim portfelem w ręku. Musiał go wyjąć z kurtki w moim 
samochodzie.
– Nie zostawicie mi wizytówki? – wyszeptałem. – Numeru telefonu, pod który mam 
zadzwonić, gdybym coś sobie przypomniał?
Roześmiał się, pokręcił głową.
– Aleś pan się rozdowcipkował, panie...
– Jerzy Maks – powiedział ten z portfelem. – Co za pedalskie nazwisko. 
Warszawiak. Brak 
stempla z miejsca pracy. Pewnie tancerz. Albo kreator mody.
– Żartujesz, za gruby jest nasz pan... Maks. Moim zdaniem to zawodnik sumo. 
Jeździ tylko 
windą towarową. Zgadłem, proszę pana? Nie będziemy chyba się dąsali, prawda? No 
to niech 
pan mnie posłucha uważnie, bo ja nie lubię się powtarzać. Chodzi o tego 
obywatela, który dał 
nogę. Ja i moi chłopcy nie będziemy się za nim uganiać, za dużo tu kurzych 
gówien i krowich 
placków. Pan go nam przyprowadzi. Kapisz?
Milczałem.
– Ja teraz pojadę do siebie i przygotuję zarzuty o obrazę funkcjonariusza na 
służbie. 
O napaść na funkcjonariusza, zrzucenie czapki służbowej z głowy i uszkodzenie 
ciała. Pan już 
pewnie sobie myśli w tej swojej przemądrzałej warszawskiej głowie, że minęły 
czasy, kiedy za 
czapkę funkcjonariusza szło się siedzieć. Racja, panie Jerzy. Ale my też swoje 
wiemy. Chyba 
jednak uda się załatwić areszcik do sprawy. A to oznacza, drogi Jurku – mogę 
mówić ci po 
imieniu? – wychowawcze spotkania z naszymi przyjaciółmi klawiszami...
Przyglądał mi się, badał moją reakcję.
– Ty nie masz pojęcia – podjął – jak oni tam w areszcie śledczym przepadają za 
naszymi 
chłopakami. Nie darowaliby ci, Jureczku, gdyby się dowiedzieli, jak 
niesympatycznie ich 
potraktowałeś. Pomyśl o tym.
Rozpoznam go mimo ciemnych okularów. Choćby po tych świeżo ostrzyżonych włosach.
– Poszukasz starego, bo gdzieś się zaszył w bzach, kąkolach i lwich paszczach – 
ciągnął. – 
Jakbyś miał kłopoty, okoliczna ludność ci pomoże. Kiedy znów się zjawimy w tym 
tu 
malowniczym miasteczku, odstawisz go nam do rąk własnych. Powiedzmy, dziś 
wieczór, 
o dwudziestej pierwszej. I wtedy papierki może nie trafią do prokuratora. 
Rozumiemy się? Nie 
musisz odpowiadać, Jureczku.
Wyjął z kieszeni kluczyk.
– A teraz połóż się grzecznie na brzuszku... Dobry chłopiec. Ciao!
Uwolniony, podniosłem się na nogi i dokuśtykałem do furtki, ale voyager już 
znikał za 
rogiem. Był nowiusieńki, koloru ciemnej śliwki i miał zaciemniane szyby. Nie 
zdołałem odczytać 
numeru rejestracyjnego.
Na przednim siedzeniu mustanga leżał rzucony mój portfel. Machinalnie 
sprawdziłem 
zawartość, włożyłem go na powrót do kurtki. Otworzyłem bagażnik i zacząłem 
wyjmować swoje 
rzeczy. Zakręciło mi się w głowie, musiałem usiąść. Twarz puchła mi od uderzenia 
czołem, ręce 
mi się trzęsły. Tyłek i plecy paliły żywym ogniem. „Spada poziom adrenaliny”, 
pomyślałem 
i opadłem odpocząć na skórzanym siedzisku. Zaraz się zerwałem, sycząc z bólu.
Chwiejnie wyszedłem z auta i położyłem się na brzuchu na masce samochodu. Blacha 
nad 
motorem była wciąż ciepła. „Ból to tylko uczucie”, mówił trener Stasio, kiedy 
skarżyłem się na 
kontuzje. „Możesz je traktować jak każde inne. Zignoruj ból”.
Miejscowi wyroili się, nie wiadomo skąd. Słyszałem, jak otwierają bagażnik i 
wyciągają 
rzeczy. Ktoś zaczął entuzjastycznie klepać mnie po plecach, więc poderwałem się 
na nogi. 
Zdzichu wnosił moje torby do domu, Tola próbowała przykładać mi do nosa wilgotny 
gałganek. 
Złapali mnie troskliwie pod ręce, prowadzili do domu. Zjawił się też Heń; z 
przepraszającym 
uśmiechem oddawał kluczyki.
Wyrwałem się wściekle, odebrałem kluczyki, zacząłem rozpychać tłumek wokół 
siebie.
– Teraz przyszliście, gapić się?! – wychrypiałem. – A gdzieście byli chwilę 
temu?
Milczeli, patrzyli w ziemię.
– Chłopy jak dęby – darłem się rozwścieczony – a trzęsą portkami przed każdą 
władzą. 
Tchórze sakramenckie! Na chrzan mi taka rodzina! Na chrzan, słyszycie? Wszyscy 
co do 
jednego. Dlaczego żeście pouciekali?
Uśmiechali się niepewnie. Unikał mojego wzroku Szczepan, co ma wzrostu więcej 
niż ja, 
równo dwa metry, i przydomek „Em-bi-ej”. Kulił się barczysty mąż Toli, Zdzichu, 
znany jako 
„Wściekły na robotę”. Nieszczególną minę miał Andrzej, sławny w całej okolicy 
awanturnik ze 
złamanym nosem, który podobno w pojedynkę dyskoteki rozpędza. Wszyscy przyszli 
zobaczyć, 
co ze mnie zostało.
Kusiło mnie, żeby ściągnąć portki i wypiąć się na nich, tak jak wypiąłem się 
kiedyś na trzy 
tysiące wyjących, pijanych od wódki i wściekłości kibiców Szachtiora Donieck. 
Boże, co to była 
wtedy za awantura... Ale dałem sobie z tym spokój, byłem zbyt obolały. 
Rozepchnąłem ludzi, 
wszedłem do domu i zatrzasnąłem się w łazience. Uspokajałem się powoli.
– Tola, zrobisz mi jakiś okład? – krzyknąłem przez drzwi.
– Lód na twarz. A na plecy ziółka ci parzę – odpowiedziała. – Ziele kupalnika.
Tola znała się na ziołach jak czarownica, ale jeżeli chodzi o moje zdrowie, 
bywam nieufny 
i dociekliwy.
– Co daje ten kupalnik?
– Ściąga sińce bardzo ładnie, koi ból. Rozprowadzi ci te wylewy.
– Myślałem, że babka lancetowata jest na stłuczenia.
– Kupalnik lepszy. W aptece trzeba prosić o arnikę, panie magister znają go 
tylko pod tą 
nazwą. Zjesz coś?
– Zgłupiałaś chyba. Cud, że śniadania nie wyrzygałem.
– Pojedziesz do doktora?
– Nie trzeba. Gdzie dziadek?
– W polu się chowa. Wyleciał przez stodołę na zatyły, a stamtąd na łąki. Jak 
chcesz, to 
Zdzichu go przyprowadzi.
– Lepiej nie. Tamci tu wrócą.
– Mówili, że dopiero na wieczór... – Tola ugryzła się w język. Kiedy zajrzałem 
do kuchni, 
była skupiona na przelewaniu naparu przez szmatkę do garnuszka i studzeniu. – 
Musisz go im 
wydać, prawda? – zapytała po długiej chwili.
– Nic nie muszę.
– To co zrobisz? – zaniepokoiła się.
– Maniek Zieniuk jest dalej komendantem w Nowym Mieście?
Kiwnęła głową.
– Pojadę do niego na rozmowę.
Kuzynka najwyraźniej miała własną opinię w tej sprawie, ale nie zamierzała ze 
mną 
dyskutować. Wyjęła z szuflady czysty ręcznik, zamoczyła go w swoim naparze i 
kazała mi kłaść 
się w salonie na wersalce, z odsłoniętymi plecami. Kiedy już leżałem na brzuchu, 
bezceremonialnie ściągnęła mi spodnie i gacie aż do kolan i rozłożyła swój 
ręcznik na 
stłuczonych miejscach. Nie powiem, żeby to zielsko pachniało szczególnie miło, 
ale okład był 
ciepły, ręce Toli delikatne, więc nie protestowałem. Zmusiła mnie do leżenia 
blisko godzinę. Do 
twarzy przykładałem dodatkowo plastikowy woreczek z lodem. Zioła po kilku 
minutach 
przyniosły ulgę, jednak lód nie okazał się skuteczny: nos szybko zatkał się od 
zakrzepłej krwi, 
wargi spuchły jak serdelki. Kiedy Tola pozwoliła mi wreszcie wstać z wersalki, 
wyglądałem, 
jakby Cygan zdzielił mnie patelnią.
Nadal kręciło mi się we łbie. Połknąłem dwie pastylki naproksenu, który wożę ze 
sobą na 
bóle krzyża, i ostrożnie, jakbym siadał na gorących węglach, opuściłem się na 
siedzenie wozu.
Jakoś przetrwałem te trzy kilometry do Nowego Miasta. Marian Zieniuk, 
powszechnie zwany 
Mankiem, był moim koleżką jeszcze z dzieciństwa. Łaziliśmy razem na ryby, 
podglądaliśmy 
dziewczyny. Razem przeprowadzaliśmy też pierwsze eksperymenty ze spirytusem i 
sokiem 
wiśniowym w szałasie na wzgórzach. Odkąd Maniek poszedł do milicji, nasz kontakt 
się 
rozluźnił. Ale nigdy, nawet za „Solidarności”, nie zerwaliśmy stosunków. 
Awansował powoli, 
studia i szkołę oficerską robił wieczorami. Rangi komendanta dochrapał się, 
kiedy byłem 
w Ameryce, i jakoś przetrwał zmianę ustroju na tym stanowisku. Krewni w Kurkowie 
twierdzili, 
że umiał żyć z ludźmi. Chwalił się, że nigdy nie aresztował takiego bimbrownika, 
który pędził 
dobrą śliwowicę, ani takiego kłusownika, który specjalizował się w wędzeniu 
węgorzy.
Rozdział VII.
Zaparkowałem pod budynkiem komisariatu. Sekretariat komendanta był na pierwszym 
piętrze: obskurny, od lat niemalowany, z rozlatującym się czarnym regalem pod 
ścianą, brudnym 
dywanem i niewygodnymi fotelikami jeszcze z czasów Peerelu. Tylko godło 
państwowe na 
ścianie było nowe, orzeł w koronie i w porządnej ramie, pod szkłem.
Maniek nie wstawał na widok gości. Przed sobą miał rozłożony magazyn „Auto 
Świat”. Poza 
aparatem telefonicznym z dużą liczbą przycisków, szklanką i otwartym kartonem 
mleka na jego 
biurku nie było nic. Ani długopisu, ani kartki papieru. Ani nawet pistoletu.
Przypatrywał mi się z zaciekawieniem.
– Co ty, Maksiu, grasz teraz w oldbojach?
– Nie mogę szedżeć – wysepleniłem. – Twoi ludzie tak mnie obili, sze ledwo sze 
ruszam.
Jego białe brwi poruszyły się nieznacznie. Zamknął magazyn i schował go do 
szuflady. Jak 
pilny uczeń, ręce położył na biurku, zaplótł krótkie palce. Zauważyłem, że sporo 
utył.
– To nie może być – powiedział wreszcie.
Bez słowa spuściłem spodnie, zadarłem koszulę na plecach i odwróciłem się do 
niego tylem. 
Przez chwilę w pokoju panowała cisza.
– Pałką? – odezwał się wreszcie.
– Pałko.
– To nie moi, coś bym wiedział – rzekł ostrożnie.
– Maniuś, nie chrzań, dobsze? – powiedziałem, zapinając guziki i ostrożnie 
upychając 
koszulę w spodniach. Przyjrzałem się obu fotelikom, ale nie zdecydowałem się na 
żaden. – Ja nie 
jestem miejscofy pijaczek. Ja takiego numehru nie puszczę płazem, lepiej 
rhozmawiaj ze mną 
poważnie, bo narobię czi kłopotuf.
– Opowiedz lepiej, jak i co było.
– Na podwórhku u Toli. Dwóch gliniarzy po cywilnemu. Skuli mnie kajdankami i 
skrhoili 
dupę. Z dziesięcz minut to trhwało albo dłużej.
– Skąd wiesz, że to byli funkcjonariusze policji?
– No dobsze, tajniacy.
Pokręcii głową.
– Maksiu, gdyby moi obrabiali cię przez dziesięć minut, nie stałbyś tu na 
własnych nogach. 
A co żeś zrobił, że użyli środków przymusu?
– Brhutalnie trhaktowali jedneho obywatela. Zwrhócilem im uwagę.
Rzucił mi sceptyczne spojrzenie.
– Buzią czy ręką? Ile ty teraz ważysz, zbóju jeden? Sto dwadzieścia kilo?
– Skąd – oburzyłem się. – Sto jedenaście netto w slipach. Zimą trochę więcej – 
dodałem po 
sekundzie namysłu.
– Dotknąłeś ich choćby palcem, tych funkcjonariuszy?
Pokręciłem głową. Nie zamierzałem się tłumaczyć.
Miałem prawo być w szoku i nie pamiętać wszystkich szczegółów zajścia.
– Poznałbyś ich?
– Mieli ciemne okhularhy, ale tego głównego skurhwiela poznam. Niestety, nie mam 
numerhu rejestrhacyjnego ich khrhajslerha.
– Czego?
– Mówię wyrhaźnie. Głuchy jestesh, czy co?
Maniek wyciągnął szyję.
– Khrhajsler – powtórzyłem. – Taka marka, amerhykański samochód. Pisze się ch-
rhaj-s-
lerh, mówi kh-rhajs-lerh. Minivan. W Eurhopie mówią mikhrobus.
– Toś mi teraz pięknie wytłumaczył. Czekaj, wiem! Chrysler, taki z gwiazdką, 
tak?
– Tak, pięciorhamienną wpisaną w pięciokąt!
– Ale skąd chrysler? – zdumiał się. – Jaki chrysler?
– Którhym przyjechali. Śliwkowy minibus. Nówka.
Maniek zachichotał.
– Maksiu, lepiej wyjrzyj przez okno na nasz parking. Zobacz, czym my tu 
jeździmy. Ta 
komenda ma dwa siedmioletnie polonezy, gaza od roku nie na chodzie i nyskę, 
która tak 
przerdzewiała, że jeden klient uciekł nam przez dziurę w podłodze. Ja, 
komendant, nawet nie 
mam telefonu komórkowego, a ten gada o chryslerach!
Ostrożnie opuściłem się na jeden z fotelików.
– No to kto to mógł bycz?
Wydął tłuste policzki, wzruszył ramionami.
– Faset był po trzydziestce, a pszed czterdziestko, brunet, pociągła twarz, 
krhótko ostrzyżony 
– wyliczałem. – Grhanatowy garhnitur, elegancik. Mańkut. Starha blizna w prhawym 
kąciku ust. 
Lewe ucho odstające. Gada jak katarhynka, szydzi bez przerwy. Używa palki 
elektrycznej. 
Musisz go znać. Ale Maniek znów bezradnie zatrzepotał rzęsami.
– To sadysta: lubi bić i drhęczyć – upierałem się. – Nażarhlem się strhachu, sze 
nie masz 
pojęcza.
– Na koniec dziękowałeś? – spytał.
Nie rozumiałem pytania.
– Czy kazali ci dziękować za bicie? Musiałeś powiedzieć, że kochasz policję, że 
policja jest 
best czy uber aleś? I że rano marszczysz freda albo walisz gruchę?
– Nie. Nis takiego nie było. Ja w ogóle sze nie odzywałem.
– To nie wygląda mi na naszych – orzekł. – Nasi chłopcy mają swoje 
przyzwyczajenia. No 
i żaden by nie walnął tak głupio obywatela w pysk, żeby było widać. Zrobi taki 
zdjęcia i potem 
tłumacz się przed sądem.
– Więc na so ci to wygląda, Maniuś?
Splatał i rozplatał swoje paluszki na blacie biurka, wzdychał ciężko.
– Napijesz się herbaty? – zapytał.
– Nie. Kim byli ci faseci, Maniuś?
– Powiedz mi o twoim dziadku.
Zaskoczył mnie. Teraz ja inteligentnie mrugałem oczami.
– To nasz krhewniak, pszyjechał se Szląska – zaryzykowałem. – Trhochę 
szurhnięty, ale 
nieszkodliwy. Ludzie dziś gadają, jutrho przestaną. Widzę, sze do ciebie już 
dotarhło.
Paluszki na biurku wykonały lekceważący gest.
– Nic konkretnego. Ploteczki. Dzielnicowy Racuch o nim wspominał. Jakieś dziwne 
skargi 
ten obywatel próbował składać.
– To było przedwczorhaj. A dziś rhano go pobito. Pomyśl tylko: starhszy 
człowiek, a tu 
łobuzerhia wygarhnia go z chałupy, bez wyjasznienia, bez nakazu na piszmie. 
Nawet nie 
pohazują oznaki. Walą starhuszka po nerhkach. Co to jest, Maniuś?
Z powagą pokiwał głową.
– Policja tak się nie zachowuje.
– No nie wiem: za komuny...
– Ja przez dwadzieścia pięć lat nikogo tu w Nowym Mieście palcem nie tknąłem – 
przerwał 
mi. – Zapytaj ludzi. A teraz nie wolno uderzyć, nawet jak obywatel bluzga i ob 
rażą. Tamtych, 
mówisz, było dwóch?
– Trzech. Jeden siedział w samochodzie.
– To ja bym zgadywał, że nadziałeś się na Urząd Ochrony Państwa albo na Wojskowe 
Służby Informacyjne. Chyba raczej na UOP, dochodzą mnie pogłoski, że delegatura 
w Olsztynie 
właśnie dostała nowe wózki. Masz pojęcie? Nam benzynę wyliczają na naparstki, 
jeździmy na 
łysych oponach, a oni wożą się amerykańskimi bajerami. Ubierają się jak ci z 
seriali o FBI, 
garnitury, białe koszule, krawaty, ciemne okulary. Takie pajace. Chociaż – 
zreflektował się – 
wydaje mi się, że miałeś dużo szczęścia. Jeżeli naprawdę żeś dwóch z nich 
uszkodził, mogli cię 
zabrać gdzieś do lasu i na spokojnie tak spreparować, że całe lato byś spędził w 
szpitalu.
– Masz adrhes tej delegaturhy?
– Spokojnie, nie napalaj się. Wybij sobie z głowy, że będziesz ich nachodził jak 
jakiś burdel 
albo, dajmy na to, naszą komendę. Ale dobrze, żeś przyszedł. Wracaj teraz do 
Kurkowa, uspokój 
nerwy. Wpadnij znów pod wieczór. Może coś będę miał.
Przerwał, uderzony jakąś myślą.
– Chociaż lepiej nie przyjeżdżaj. Sam cię znajdę, dobra? I nie telefonuj.
Zbyt źle się czułem, żeby dochodzić, czego stary cwaniak zaczął się obawiać. 
Mdliło mnie, 
kiedy wychodziłem z budynku na rozsłonecznioną ulicę Grunwaldzką; chyba dostałem 
gorączki. 
Jak w chorym widzie wróciłem autem do Kurkowa, z nosem w lodzie położyłem się na 
brzuchu 
na tapczanie i przespałem ciężkim snem do popołudnia.
Obudziłem się przed czwartą, sztywny i zbolały. Kręciło mi się w głowie. 
Trzymając się 
poręczy, schodziłem po schodach. Tola złapała się za głowę na ten widok; migiem 
przygotowała 
mi pachnącą jakimiś zielskami kąpiel, zmusiła do łyknięcia proszków 
przeciwbólowych.
Ciepła para pomogła mi pozbyć się skrzepów z nosa, zacząłem znów normalnie 
oddychać 
i mówić. Nie miałem ochoty na obiad – choć Tola kusiła odsmażanymi kartoflami i 
schabowym 
– nie uśmiechało mi się też siedzenie na krześle. Pokuśtykałem na rynek 
zorientować się 
w reakcjach miejscowych na poranny incydent.
Poza kawiarnią Toli przy rynku były aż trzy punkty z wyszynkiem, gdzie oferowano 
kilka 
marek taniego piwa, sok ze spirytusem zwany w Polsce „winem” oraz gorzałę w 
bogatym 
wyborze opakowań – od małych małpek po sto dwadzieścia pięć mililitrów do 
litrowych butli. 
Mężczyźni z flaszkami okupowali murki koło sklepów i wszystkie ławki na skwerku; 
Tola lubiła 
powtarzać, że w Kurkowie Octoberfest trwa okrągły rok.
Coś w tym było na rzeczy, chociaż nastrój bardziej pasował do murzyńskich 
dzielnic Detroit 
niż do wesołych monachijskich piwiarni. Mężczyźni mieli taką samą apatię w 
oczach: 
odsiadywali bezterminowy wyrok w pułapce biedy i bezrobocia – niewidzialnym 
więzieniu, 
z którego trudniej uciec niż z Barczewa czy Jackson Prison.
Wszedłem do najbliższego sklepu, kupiłem kilka butelek piwa i dosiadłem się do 
towarzystwa, które okupowało parapet niskiej witryny. Rozdzieliłem butelki. 
Zrobili mi miejsce; 
pociągnęliśmy po łyku.
– Jak tam, Maksio? – zagadnął jeden, znany mi tylko z widzenia. – Nie 
występujesz już 
w telewizji?
– Przestali mnie zapraszać.
Krótko po moim przyjeździe z Ameryki znajomi z Woronicza zapraszali mnie do 
swoich 
programów; prowadziłem też własną audycję gospodarczą, nudną jak piorun i 
emitowaną 
o trzeciej po południu. To jednak wystarczyło, żebym w Kurkowie cieszył się 
statusem 
niebywałej gwiazdy. Kiedy telewizja wreszcie dała sobie ze mną spokój, musiałem 
tłumaczyć się 
z tego mieszkańcom całej doliny.
– Z tom mordom by cie tera nie wzieni.
Radosny rechot.
Autor tej obserwacji szczerzył rzadkie zęby, wyraźnie rozradowany. Innym też 
wykwitły na 
gębach promienne uśmiechy.
– Dzięki, że mi pomogłeś, Jerzyk – rzuciłem niby obojętnie.
– A co ja miał ci pomagać – zdziwił się. – Postawisz jeszcze po jednym?
– Nie.
– To może pół litra?
– A co ja ci mam stawiać?
Posmutnieli.
W milczeniu dopijaliśmy piwo. No tak, w całym miasteczku nie znajdę zbyt wielu 
osób, 
które by oburzało, że dobrali mi się do skóry. Trudno się jednak dziwić: nie 
mieliśmy wspólnych 
interesów, nie dzieliliśmy losu. Byłem przybyszem z innego świata, w którym 
nieźle 
prosperowałem, podczas gdy ich własny się walił. Jedno po drugim upadały 
deficytowe, 
nieudolnie zarządzane przedsiębiorstwa, przeróżne „Olbety” i „Betonstale” 
wytwarzające 
cementowe kręgi i pokraczne słupy, rozpite warsztaty remontowe kółek rolniczych, 
rachityczne 
spółdzielnie. Kiedy ja zachwycałem się renesansem przyrody, powrotem myszołowów 
czy 
krystaliczną czystością wód Drwęcy, dla miejscowych były to przygnębiające 
oznaki zamykania 
lokalnego przemysłu. Biedowali i na dodatek musieli patrzeć na dobrobyt innych.
W miarę jak znikało piwo z butelek, towarzystwo smutniało. Na nieogolonych 
twarzach 
pojawiły się przymilne uśmiechy. Pal licho. Wyciągnąłem z kieszeni banknot, 
Jerzyk kopnął się 
do sklepu po następną partię butelek.
– A co myślicie o starym? – zaryzykowałem.
Kiwali z aprobatą głowami.
– Ciągnie jak smok, po obiedzie dostaje półlitrę i idzie do stodoły. Tej ma 
dobrze!
Tola wyraźnie nie żałowała środka uspokajającego.
– Mówisz: Tej – podchwyciłem – czyli uważasz, że to jest mój dziadek Bronek, 
dobrze 
zrozumiałem? Ty go jeszcze musisz pamiętać.
– Ksiądz mówi, że diabelskie nasienie.
– Ja uważam, że wampiur, jak Tom Kruz.
– Nieśmiertelny, jak ten ze Szkocji, co tera mieszka w Nju-jorku. Jego baba 
siwiutka, 
umierła ze starości w górach, a on ciągle taki sam. To jeden z nich. Ma pięćset 
lat.
– Do wody wpadnie i nic mu ni jest, ino łazi se po dnie. Może ryby ręcami łapać. 
Chciałoby 
się tak, nie, Jerzyk?
– Maksio też wygląda na wampiura. Ciągle młody.
– Bo nie pije wódki, ino biega po zdrowie. Dobrze mówię, Maksio?
– Dobrze – odpowiedziałem. – No to co zrobimy z tym starym?
Jerzyk wzruszył ramionami.
– A co tu jest do robienia? Przyjadą, wezmą za fraki. Zrobią mu sekcję, jak 
Molder i Skali 
z Archiwum Iks.
– Możemy go nie wydać – zaproponowałem. – Obronić. Całemu miasteczku nie 
podskoczą.
Milczeli. Zastanawiali się. Kręcili głowami.
– A jak to jest mój dziadek?
– Ano jo. Może być.
– Czy swojak – zasugerowałem.
– Co z tego? – zdenerwował się Jerzyk. – A choćby i był! Mało dostałeś pałką? Ja 
nie myślę 
się wtrancać. Do więźnia mogą wsadzić.
– Ty już siedział za kłusownictwo – Andrzej ze złamanym nosem przypomniał znany 
fakt. – 
Tobie więzień taka nowina jak drugiemu gumiaki nałożyć.
– A ciebie, ile razy zamykali? – zdenerwował się Jerzyk. – Durch ino odsiadujesz 
te 
grzywny, co ci na kolegium walą!
– To je areszt, nie więzień!
– Ten tajniak nie doczeka swojej wcześniejszej mundurowej emerytury – 
zapowiedziałem 
mgliście.
Gotowi byli wypić jeszcze wiele kolejek, ale dałem sobie spokój z fundowaniem. 
Było jasne 
jak słońce, że nikt w miasteczku nie kiwnie palcem, żeby nam pomóc.
Wieczorem obejrzałem wiadomości i prognozę pogody. Została godzina do 
zapowiedzianego 
powrotu facetów z chryslera, a komendant Maniek nie dawał znaku życia.
Musiałem się na coś zdecydować. Poszedłem na most, oparty o barierkę próbowałem 
uporządkować myśli. Słońce zniżyło się nad wzgórzami, małe klenie i uklejki 
polowały na 
muchy.
Nie przychodził mi do głowy żaden genialny plan. Zerknąłem na górę zamkową. To 
był 
najlepszy punkt obserwacyjny w okolicy; jeżeli ktoś mnie szpiegował, promienie 
słońca 
zachodzącego po przeciwnej stronie doliny odbiłyby się w szkłach lornetki. Ale 
na górze nic nie 
błyskało.
Z rękoma w kieszeniach, bez pośpiechu, jak człowiek, który się nudzi, wróciłem 
do domu. 
Odkupiłem od Toli płaską butelkę winiaku luksusowego, która kurzyła się na półce 
kawiarni, 
zrobiłem w kuchni kilka kanapek i zawinąłem w serwetkę dwa kawałki kiełbasy 
wyborczej, 
uchodzącej za najlepszą do pieczenia. Upchnąłem te zapasy w kieszeniach swojej 
kurtki 
wędkarskiej, wyprowadziłem ze stodoły najmocniejszy rower. Podpompowałem opony, 
na 
siedzeniu umościlem złożony na czworo frotowy ręcznik, mimo to na początku jazdy 
tyłek bolał 
mnie jak wszyscy diabli. Próbowałem jechać, stojąc na pedałach, ale zaczęły się 
wyginać.
W trakcie pobytów w Kurkowie regularnie robiłem takie przejażdżki – miejscowi 
znali moje 
zwyczaje, wyprawa rowerem nie powinna nikogo zaalarmować.
Cztery kilometry od Kurkowa, za wsią Lipowiec, zatrzymałem rower. Rozejrzałem 
się: ani 
żywej duszy dokoła.
Skręciłem z asfaltówki w polną drogę, która prowadziła prosto nad rzekę. Na 
skraju łąk 
wprowadziłem rower w krzaki i położyłem się na brzuchu w trawie. Na szosie nie 
było żadnego 
ruchu, łąki wyglądały na puste. Rolnicy pili, a nieliczni wędkarze znajdowali 
się już o tej porze 
w domach i karmili koty zdobyczą.
Zza drzew wyszło kilka pasących się saren, co chwila nerwowo unoszących głowy. 
Nikogo 
nie wyczuwały. Uspokojony ruszyłem na piechotę, na początku wzdłuż rzeki. 
Zarośla dawały 
dobrą osłonę, jednak Drwęca wiła się głębokimi zakolami, wydłużając drogę. 
Pobiegłem więc na 
wprost, przez łąki: letni wieczór szybko zmieniał się w noc, a ja musiałem 
jeszcze wypatrzyć 
przejście przez dziadkowe bagno.
Z zewnątrz bagno wyglądało jak duża kępa olch i topoli, otoczona pierścieniem 
trzcin. Na 
środku grząskiej topieli znajdowała się naturalna wysepka, przed wzrokiem 
ciekawskich 
osłonięta trzciną. Stał tam szałas z gałęzi i spróchniałych desek, od 
dziesięcioleci użytkowany 
przez bimbrowników, kłusowników, dezerterów i inne osoby o specjalnych 
potrzebach. Rodzinna 
legenda głosiła, że dziadek ukrywał się na bagnie przed gestapo, kiedy szukało 
go za pobicie 
niemieckiego osadnika (groźny ten kryzys udało się babci zażegnać na drodze 
negocjacji; 
zamiast przed plutonem egzekucyjnym, dziadek ostatecznie stanął przed komisją 
poborową 
Wehrmachtu w Nowym Mieście). Po wojnie też znajdował azyl na wysepce. Mama 
przebąkiwała 
o prześladowaniach politycznych, jednak świadkowie epoki twierdzili zgodnie, że 
dziadek krył 
się tam przed gniewem babci po kolejnych wykrywanych romansach.
Na bagno wchodziło się od strony rzeki. Nie istniała ścieżka ani ustalony szlak, 
po prostu 
niektóre kępy traw utrzymywały człowieka, inne nie; trzeba było dobrze wybierać. 
W dzień 
przeprawa nie była trudna, wtajemniczeni rozpoznawali drogę po załamaniach 
trawy. Jednak 
w zapadającym mroku musiałem po prostu ryzykować.
Zdjąłem spodnie, tenisówki i skarpetki, owinąłem je kurtką w tłumok i trzymając 
go nad 
głową, skoczyłem na najbliższą kępę. Zapadłem się w błoto, kilka razy nawet do 
połowy ud, ale 
do wysepki dotarłem bez trudu. Wycierając się z błota wiechciem trawy i 
naciągając spodnie, 
doszedłem do wniosku, że stara kryjówka była niewiele warta. Rozejrzałem się 
dokoła.
– Bez obawy, panie Kotowicz – powiedziałem cicho, bo w wieczornej mgle głos 
niesie 
daleko. – To tylko ja, Maksio. Możesz pan spokojnie wychodzić.
Cisza.
– Przyniosłem jedzenie i małe co nieco do wypitki. Zaszeleściło obok 
zrujnowanego szałasu. 
Stary wysunął się z krzaków. Podchodził w moim kierunku ostrożnie, pochylony do 
przodu, 
czujny.
– Jestem sam.
– Skądżeś wiedział, że tu jezdem? – zapytał podejrzliwie.
– Nie ma innego miejsca w okolicy.
Milczał nieufnie. Dopiero teraz z zarośli wyczołgał się Finek. Przymilnie machał 
ogonem.
– Jak byłem mały – dodałem – to mieliśmy zakazane chodzić na bagno. Ale i tak tu 
przychodziliśmy z chłopakami. A potem i z dziewczynami.
Najwyraźniej nabrał zaufania, bo sięgnął po oferowane kanapki. Musiał być 
wygłodzony, ale 
jadł niespiesznie. Staranne przeżuwanie to była jedna z obsesji dziadka Bronka; 
kiedy byłem 
dzieckiem, ciągle mi tłumaczył, że źle pogryzione jedzenie zalega w żołądku, 
prowadząc do 
ciężkich chorób, a nawet do śmierci.
Nałamałem trzciny i umościłem sobie legowisko. Ściemniło się do końca, chrust i 
większe 
gałęzie na ognisko zgarniałem już po omacku. Wśród miejscowych panowała opinia, 
że ognia na 
bagnie nie widać z zewnątrz; doświadczenia pokoleń bimbrowników zdawały się to 
potwierdzać.
Rozpaliłem ogień, zaostrzyłem scyzorykiem dwa kijki i już po chwili tłuszcz 
opiekanej 
kiełbasy apetycznie skwierczał. Jego zapach sprawił, że po raz pierwszy od rana 
poczułem głód. 
Szybko uporaliśmy się z naszymi porcjami. Swoją działkę dostał też pies; na 
koniec zżarł także 
końcówki obu patyków.
Poza pytaniem o musztardę, stary się nie odezwał. Widziałem, że nad czymś 
rozmyśla, i nie 
przynaglałem go. Pociągnęliśmy po łyku z piersiówki. Z rękoma pod głową, 
rozciągnięty koło 
ognia, gapiłem się w niebo. Od strony Litwy przemieszczała się gwiazdka 
samolotu. Tamtejsza 
linia lotnicza nadal używała starych sowieckich tupolewów; ich kabiny były 
malowane w środku 
farbą olejną. Kiedy dziadek umierał latem 1982 roku, akurat porywałem taką 
właśnie brudną, 
trzęsącą się maszynę na lotnisko Tegel w Berlinie.
Stary długo mościł się na legowisku, wreszcie przestał szeleścić. Płonącym 
patykiem 
przypalił papierosa.
– Szybko cie puścili – rzucił niby obojętnie.
– Wcale mnie nie wzięli. Nie po mnie przyjechali, tylko po dziadka. Ale dobrze, 
że dziadek 
im uciekł.
– Jo. Szukajom mnie?
– Obawiam się, że tak. Nie odpuścili. Splunął w ogień.
– Ubowce so uparte.
– Teraz nazywają się inaczej, UOP. Nowi ludzie, nowa nazwa, ale stara praktyka. 
Ma 
dziadek rację.
– Kajdany mieli.
– Mocno dziadek dostał po nerkach?
– Jak szczam, to boli. A ciebie?
– Trochę.
– Co ja im zrobił?
– Chyba nic. A dlaczego dziadka szarpali? Nie chciał dziadek iść po dobroci?
– Kazali, toć żem szed. Ale jakem zobaczył te jeich taksówkę, to myślę, daleko 
będą więzły. 
A kto się zajmie dobytkiem? Ja mam konia i krowę. Kto im da zryć? Nie jadem! Ty 
żeś richtig 
zaraz nadjechał. Ani chybi ten Kulkowski ich nasłał. Hurensohn!
Oczy zalśniły mu złym blaskiem. Nie było sensu wdawać się w dyskusje; szybko się 
nakręcał, już dygotał ze złości. Podałem mu piersiówkę; upił mały łyk.
– Tu do nas nie trafią? – zapytał po dłuższej chwili.
– Dziś chyba nie. Ale to żadna kryjówka, dziadku. Całe Kurkowo o niej wie. I 
wszyscy 
z Lipowca, i leśniczy z Kaługi. Lepiej się stąd wynieść.
– Ludzie im nie powiedzą.
– Niech dziadek nie będzie naiwny. Doniosą na wyścigi.
– To co zrobim?
– Dziadek pospaceruje po okolicy, pośpi sobie gdzieś w stogu. Ja spróbuję się 
zorientować, 
o co idzie. Może da się jakoś odkręcić sprawę. Tak jak babci wtedy na początku 
wojny, pamięta 
dziadek? Kiedy za tego pobitego kolonistę chcieli dziadka rozwalić.
– Jo.
– Teraz też coś wymyślimy.
Znów kombinował przez chwilę, potem przysunął się w moją stronę. Gestem ręki 
kazał mi 
przybliżyć głowę.
– Ja tam mom piniondze – wyszeptał.
– Gdzie? – odpowiedziałem takim samym szeptem.
– Tamój – wskazał ruchem głowy w kierunku swego dawnego domu. – Na podwórku. 
Zakopane.
Rozdział VIII.
Jakie znów pieniądze? – zapytałem, choć domyślałem się odpowiedzi.
O skarbie dziadków wiedziałem jako dziecko.
W lipcu w 1965 roku przez kilka nocy z rzędu budziły nas z kuzynem Robertem 
szepty 
dorosłych i zapach lampy naftowej. Mama chlipała. Ojciec gmerał w walizce pod 
łóżkiem 
w poszukiwaniu latarki. Dziadek, skupiony, w opadających spodniach od piżamy i 
laczkach na 
nogach, ale przecież groźny, czaił się przy drzwiach z sękatą pałką w dłoni. 
Normalnie wyciągał 
tę lagę ze schowka pod schodami dopiero pod koniec sierpnia, kiedy przyjeżdżał 
do nas rzeźnik 
z kompletem noży w skórzanej teczce, a na podwórzu histeryzował przywiązany 
linką za tylną 
nogę, przepełniony najgorszymi przeczuciami świniak. Pałka kojarzyła mi się ze 
zmierzchem 
wakacji i z krwawym rytuałem uboju.
Przestraszony, przyglądałem się, jak dziadek ostrożnie zdejmuje żelazną sztabę, 
którą na noc 
blokowano wejście do domu. Tata czaił się obok, z niklowaną latarką w dłoni, 
mama płakała. 
Babcia podnosiła lampę do góry, odkręcała knot. Lampa rozjaśniała się, dziadek z 
tatą napierali 
na drzwi i wypadali z krzykiem na podwórko.
Dziadek biegał wkoło, wymachując swoją maczugą, tata poczynał sobie nieco 
ostrożniej. 
Z mamą, wczepioną w kurtkę jego piżamy, ograniczał się do przyświecania 
dziadkowi latarką. 
Krąg białego światła wycinał z ciemności fragment obórki, smołowane wrota 
stodoły, koło od 
wozu i wreszcie dyszel, o który w końcu nieuchronnie dziadek się wywracał.
Mimo impetu atak naszych mężczyzn nieodmiennie trafiał w próżnię. Rano 
znajdowaliśmy 
jednak ślady intruzów: zrytą łopatami ziemię koło studni, przy stodole, nawet 
całkiem blisko 
okna na podwórko. Zawsze rano odnajdywał się też pies – cały, zdrowy i 
najwyraźniej świadom, 
że zawiódł w swojej podstawowej misji. W moim i Roberta towarzystwie Finek 
zachowywał się 
normalnie, ale gdy w polu widzenia pojawiał się ktoś dorosły, dygotał i 
rozpaczliwie skamlał. 
Nawet babcia nie miała serca podnieść na niego ręki. Karą za tchórzostwo miało 
więc być 
obcięcie racji żywnościowych, ale wieczorem z Robertem oczywiście potajemnie go 
dożywialiśmy.
Dorośli w nieskończoność roztrząsali szczegóły: ile cieni rzucało się do 
ucieczki, w którą 
stronę biegli, do Kurkowa czy raczej na Lipowiec. Kobiety koncentrowały się na 
zagadnieniach 
praktycznych: kto się wygadał – podejrzenia nieodmiennie skupiały się na dziadku 
– oraz gdzie 
przenieść pieniądze.
Kiedy raz odważyłem się wtrącić do rozmowy z sugestią, żeby po prostu złożyć je 
w banku, 
oberwałem od mamy ścierką w łeb za wymądrzanie się. Takie rozwiązanie w ogóle 
nie było 
brane pod uwagę. W rodzinie żyła pamięć powojennej wymiany waluty oraz 
wcześniejszej 
tragedii jakiegoś krewniaka-idioty, który sprzedał dom w czasach hiperinflacji 
po pierwszej 
wojnie za walizkę niemieckich marek, które na drugi dzień miały ponoć wartość 
tabliczki 
czekolady. Państwo było, w intuicyjnej ocenie dorosłych, groźniejszym bandytą 
niż nocni goście. 
A banki w tamtych czasach wszystkie były państwowe.
Tata mało udzielał się w tych dyskusjach: od świtu do późnego wieczoru spędzał 
dnie nad 
Drwęcą, zasadzając się na leszcze. Dziadek po swojemu ewakuował się na pastwisko 
pod 
Dębnem, więc to chyba mama z babcią ostatecznie uchwaliły, że należy wycofać 
walory 
z podwórka i zamurować je w ścianie domu. Plan był logiczny, ale trudny w 
realizacji. Kapitał 
mianowicie – dziadkowa renta z Francji, naliczana skrupulatnie w Paryżu za dwie 
dekady pracy 
w kopalni według stawek wyśrubowanych przez tamtejsze związki zawodowe, 
uzupełniona 
dodatkiem za fikcyjną, choć uroczyście stwierdzoną przez polsko-francuską 
komisję lekarską 
pylicę płuc, na koniec wywindowana do stratosfery przez absurdalny oficjalny 
przelicznik 
dewizowy – otóż kapitał ten był ukryty tak skutecznie, że okazał się trudny do 
odzyskania.
W czasach kiedy dobra pensja inżynierska taty, razem z górką za prace zlecone, z 
trudem 
dochodziła do pięciu tysięcy złotych (z których ponad połowa szła na spłatę rat 
za wartburga), 
dziadek, nie kiwając palcem, miesiąc w miesiąc inkasował pięć i pół tysiąca. I 
to po wszystkich 
potrąceniach, które zdołali wymyślić urzędnicy Ministerstwa Finansów. Zaś po 
podwyżkach rent 
we Francji zrobiło się z tego siedem tysięcy złotych. Listonosz Burhardt 
przywoził dziadkom 
żywą gotówkę wprost do domu. Złotówki wymieniali na czarnym rynku z powrotem na 
twardą 
walutę, zwykle dolary amerykańskie i złoto, które następnie trafiały do butelek 
po oranżadzie 
z porcelanowym zamknięciem i do słoików Wecka. Nocami dziadek ukradkiem 
zakopywał szkło 
w pobliżu domu; niektóre sztuki w ogródku, inne na podwórku.
Kiedy dziadek chwycił za łopatę na rozkaz babci, w godzinę wydobył sporą część 
butelek 
i słoików. Następnie, już nieco nerwowo, do południa odnalazł mniej więcej 
połowę 
z pozostałych. A potem zaczęły się schody, albo, jak to określił tata, renesans 
górniczej kariery 
pana Kotowicza.
Do wieczora teren został pokryty kraterami, jakby na nasze obejście spadła salwa 
ciężkiej 
artylerii. Dziadek, nagi do pasa i zlany potem, coraz wścieklej machał łopatą; 
drzewa rzucały 
coraz dłuższe cienie, ziemia furczała w powietrzu, a bilans wciąż się nie 
zgadzał. Z wyliczeń 
babci, mamrotanych po niemiecku i sprawdzanych na skrawku gazety ołówkiem 
kopiowym, 
wynikało, że nadal brak jednego słoika ze złotem oraz dwóch butelek z dolarami. 
Zaprzęgnięto 
do kopania wszystkich domowników, nie wyłączając taty, kuzyna Roberta, mamy i 
mnie.
Do zapadnięcia kompletnych ciemności dziadek zdołał jeszcze odnaleźć słoik.
Praca, jaką wykonał tamtego dnia, zdumiewała ogromem. Trudno było uwierzyć, że 
jeden 
człowiek może przerzucić tyle ziemi; zebrałoby się tego chyba kilka ciężarówek. 
Dziadek kopał 
jeszcze przez siedem dni, niezmordowanie i w nietypowym dla siebie milczeniu. 
Efektem było 
wydobycie kolejnej butelki. Ale na ostatnią, która według babci miała zawierać 
aż sześćdziesiąt 
zwiniętych w rulon jedno– i pięciodolarowych banknotów, nie udało mu się 
natrafić.
Zaraz na jesieni dziadek postawił wokół obejścia ogrodzenie z siatki, drutu 
kolczastego oraz 
dwuskrzydłowej żelaznej bramy. Otwory okienne domu przysłonięte zostały przez 
dębowe 
okiennice, skrupulatnie zamykane na noc. Finka przymuszono do dzielenia 
terytorium 
z Pączkiem, pozbawionym inteligencji mieszańcem wilka, który z neoficką 
pilnością ujadał po 
nocach.
Obronny potencjał rodziny wzmocniła też holenderska wiatrówka, którą tata 
przemycił 
z jedynej w życiu delegacji służbowej na Zachód (do deklaracji celnej wpisał ją 
przebiegle jako 
„wiatrówkę męską”), choć jedyną osobą, którą dziadek próbował ukatrupić za 
pomocą tej broni, 
na koniec okazałem się ja. Rodzina w nieskończoność rozważała, czy dolary padły 
łupem 
nocnych gości, czy też, jakimś cudem, ominęła je łopata. Dziadek aż do swego 
powtórnego 
ożenku i wyprowadzki z gospodarstwa znienacka przerywał zajęcia, aby chwycić za 
szpadel: 
wiedziony nagłym przeczuciem albo wskazówką ze snu, to przecinał podwórko 
poprzecznym 
rowem, to robił odkrywkę koło studni.
Jednocześnie wierzył, że butelka została skradziona, i do śmierci prowadził 
niezmordowane 
dochodzenie w tej sprawie. Podejrzani byli wszyscy w dolinie Drwęcy, nie 
wyłączając kobiet, 
starców i dzieci. Dziadek osaczał ludzi podchwytliwymi pytaniami, prowokował. 
Miesiącami 
analizował ich reakcje – wszystko jednak bez rezultatu.
Proces bogacenia się dziadka trwał jednak nieprzerwanie. Kolejne porcje 
zawiniętych 
w szmatki dolarów, marek i złota trafiały do skrytek w ścianach. Dziadek odkuwał 
dłutem 
zaprawę ze spoin, misternie wydłubywał cegły, przycinał je, dopasowywał. 
Pierwsze skrytki robił 
w piwnicy i w mało dostępnych zakamarkach budynku, potem dziury w ścianach 
pojawiały się 
już wszędzie. W domu pachniało zaprawą i wapnem.
Kiedy owdowiały dziadek zaręczył się z Teklą, dobił targu z taksówkarzem 
Kulkowskim 
i zabrał się do wyciągania pieniędzy, podziurawiony jak ser szwajcarski dom 
ponoć groził 
zawaleniem. Dziadkowi znów nie zgadzały się rachunki, więc szalał z kilofem. To 
była już 
jednak zima 1972 roku, kiedy tata z dziadkiem ostentacyjnie zerwali wszelkie 
kontakty, 
informacje więc mieliśmy z drugiej ręki. Sądzę, że były one prawdziwe, bo 
dziadek raczej nie 
zmieniał zwyczajów. Podczas jednego z naszych ostatnich spotkań – jako młody 
pisarz wpadłem 
na kilka godzin do Kurkowa, wracając z chałtury w olsztyńskim domu kultury – 
zaprowadził 
mnie na tyły swojej ostatniej kamienicy, przy rynku. Wskazał palcem betonową 
łatę na ziemi 
koło chlewu i gromkim szeptem, który musiał być słyszalny na Górze Zamkowej, 
pochwalił się, 
że ma tam ukryte dolary i złoto. „I frank śwajcarski tyż”.
– Śpisz? – przerwał milczenie.
– Nie. Ale zasypiam.
– Zostało co w ty butli?
– Trochę.
Jakiś duży zwierz hałasował w pobliżu na bagnie. Ciężko przedzierał się przez 
krzaki, sapał, 
stękał, na koniec, trąbiąc, głośno puścił gazy.
– Łoś – stwierdził dziadek tonem znawcy i oddał mi pustą piersiówkę.
– Tutaj? Nigdy żadnego nie widziałem.
– Po wojnie było pełno łosiów. Potem mniej.
– Kłusownicy?
– liii, Durski spod Dębna łowił we wnyki, handlował mięsem. We więzieniu za to 
siedział. 
Ale jak łąki zmeliorowali, to już żadnego nie dostał.
Pamiętałem Durskiego przede wszystkim jako progresywnie ubywającego wędkarza. 
Urodził 
się bez prawej ręki, w lewej dłoni brakowało mu kilku palców. Za młodu stracił 
słuch i jedno 
oko, kiedy głuszył ryby w rzece bombą domowej roboty. Haczyki wiązał, pomagając 
sobie 
ustami. Na koniec, tuż przed emeryturą, zagapił się, przełażąc przez tory 
kolejki na żwirowni, 
i wagonik zmiażdżył mu goleń. Ale do końca tłukł się po okolicy motorowerem. 
Kuśtykając na 
protezie, wsparty o kulę, z maniackim uporem przedzierał się do interesujących 
go miejsc nad 
Drwęcą. I właśnie nad rzeką umarł; znaleźli go przy zarzuconej wędce, na której 
końcu tkwiła 
martwa, gnijąca już brzana.
Zasnąłem, nie wiadomo kiedy. Wciąż panowały ciemności, gdy dziadek potrząsnął 
mnie za 
ramię.
– Iść nam trza, póki one śpią.
Usiadłem z trudem. Bolały mnie wszystkie gnaty i absolutnie wszyściutkie 
mięśnie. Gwiazdy 
dopiero bladły.
– Zwariował dziadek! Jeszcze noc! Gdzie mamy iść?
– Do dom. Wykopiem piniondze po cichu, nie bendom wiedzieli – wyjaśniał 
gorączkowo, 
pochylając się do mojego ucha. Jego oddech pachniał kwaśnym tytoniem. 
Roześmiałem się: oto 
mieliśmy powtarzać starą komedię, tyle że w rolach intruzów. Zrobiłem kilka 
rozgrzewających 
ćwiczeń. Spanie na ziemi to już od dawna sport nie dla mnie.
– A kiedy dziadek zakopał forsę? – zastanowiło mnie.
– Będzie dwie niedziele.
– Dopiero teraz? A dużo było tych pieniędzy?
– To ty nie wiesz? – momentalnie zrobił się podejrzliwy.
Czy ja muszę wszystko pamiętać? Ale zaraz obliczymy. W sześćdziesiątym czwartym, 
na 
początku lata, dziadek mógł zakopać dopiero pierwszą wypłatę, zgadza się? Jeżeli 
tak... to 
najpierw chyba przyszła większa suma, wyrównanie za pół roku. No to powinno być 
sześć razy 
pięć i pół... razem ze trzydzieści trzy tysiące złotych. Zgadza się? Potwierdził 
skinieniem głowy, 
odprężył się.
– Zamienił dziadek na zielone czy zakopał złotówki?
– Jeszczem nie mieniał. Babcia chciała kupić dolary w Iławie, ale hycel 
zegarmistrz żądał po 
sto dziesięć złotych. Twoja mama mówi, że we Warszawie kupi się po sto.
Nie było sensu tłumaczyć mu, że forsy nie mogło już być na podwórku 
Kulkowskiego, bo 
słoik wykopał on sam osobiście. Tyle że – jak by to powiedzieć? – w innym 
porządku 
chronologicznym.
Wydostaliśmy się z bagna – on poszedł przodem, lekko przeskakiwał z kępy na 
kępę, ja 
niezdarnie z tyłu – i wędrowaliśmy przez zamglone, wciąż pogrążone w szarawym 
półmroku 
łąki. Między polami mokrych od rosy buraków, kartofli i żyta podeszliśmy od tyłu 
do 
dziadkowego obejścia. Kilkadziesiąt metrów przed nami ciemniał masyw stodoły z 
przytuloną 
drewnianą sławojką. Dziadek dawał znaki, żeby ruszać naprzód, kiedy z głośnym 
skrzypnięciem 
obok stodoły otworzyła się furtka. Przypadliśmy do ziemi. Kulkowski we własnej 
osobie kroczył 
do sławojki. W ręku trzymał „Super Express”, jeżeli wzrok mnie nie mylił. Ktoś 
na podwórku 
głośno przekomarzał się z psami, które wyraźnie wyczuły naszą obecność.
– Spóźniliśmy się, dziadku – szepnąłem. – Prawdziwe ranne ptaszki ci Kulkowscy.
Nie myślał rezygnować.
– Poszczują nas psami – perswadowałem.
– One tylko za siatką takie ostre.
– Finek, skurczybyk, już się gdzieś schował. Wrócimy tu w nocy – ciągnąłem go za 
rękaw. – 
Może lepiej nam się poszczęści.
Długo staliśmy na granicy pól i łąk, pod osłoną mgły. Nie chciał, żebym 
odchodził, 
przytrzymywał mnie za ramię, gadał. Dziwił się, że łąka taka zarośnięta, a on 
przecież kosił 
nawet nie miesiąc temu. Ciągle się rozglądał, czy nie zobaczy taty albo małego 
Maksia.
Na koniec poszedł, rozczarowany i nieswój, na bagno, z psem radośnie buszującym 
wśród 
traw. Umówiliśmy się w południe nad rzeką, na tak zwanym Szteklowym Kutlu.
Bez pośpiechu ruszyłem w stronę Lipowca. Rower leżał, gdzie go zostawiłem, mokry 
od 
rosy. W kuchni Rumiankiewiczów już paliło się światło; w okolicy nie dostrzegłem 
chryslera ani 
żadnego obcego.
Zdzichu jadł chleb z margaryną i kiełbasę z wody na śniadanie; szykował się do 
rannej 
zmiany. Tola smażyła mu jeszcze jajecznicę. Na mój widok bez pytania wbiła na 
patelnię jeszcze 
kilka jajek, dokroiła chleba. Nie zapytali, gdzie spędziłem noc. Poprzedniego 
wieczoru agenci się 
nie pojawili, nikt również nie dopytywał się o mnie ani o dziadka. Konia i krowę 
Zdzichu 
odprowadził na kolonię do Woźniaka, gospodarza, który za dwadzieścia złotych 
dziennie zgodził 
się zapewnić im opiekę. Tola odetchnęła z ulgą, gdy potwierdziłem, że będę 
płacić taką sumę.
Maniek Zieniuk zjawił się przed dziesiątą rano; akurat ubierałem się po kąpieli. 
Nie 
poznałem go, kiedy stał w sieni: na głowie miał kask motocyklowy i gogle, a 
zapięty pod szyją 
skórzany płaszcz skutecznie maskował jego sylwetkę.
– Przejedziemy się – rzucił krótko. Okazałem się za ciężki na pasażera, więc 
zamieniliśmy 
się miejscami i to ja poprowadziłem emzetkę po brodnickiej szosie. Po dwóch 
kilometrach, przy 
znaku reklamującym konną jazdę w leśniczówce Trąbkowskiego, Maniek kazał mi 
skręcić 
w prawo; zniszczoną asfaltówką, a potem polnymi drogami dotarliśmy nad rzekę na 
wysokości 
żwirowni. Na tym odcinku Drwęca przypominała górski strumień, z rwącym nurtem po 
wewnętrznej stronie łuku i z kamienistym rozlewiskiem po zewnętrznej.
– Pamiętasz tamte brzany? – wskazał ręką w miejsce blisko zakrętu.
– Nigdy ci nie zapomnę.
Jak bym mógł! Później już nie zdarzało mi się zahaczać ryb tak wielkich i tak 
zajadle 
walczących – jeżeli nie liczyć łososi wyciąganych z jeziora Michigan i tych z 
rzeczułki w parku 
miejskim pod Toronto, które łapaliśmy na kawałki kolorowej gąbki. Ale tamto to 
był zupełnie 
inny świat, z perspektywy doliny Drwęcy równie mało realny jak Mars.
– To było moje miejsce – zauważyłem. – Rzucałeś z góry kamienie do wody, żebym 
nie 
mógł łowić.
– A kto plaskał wędką o wodę, kiedy ja przyszedł pierwszy? – zdenerwował się. – 
Ja 
wynalazłem miejsce, ja nęciłem. Tyś się wpierdolił na gotowe i ciągnąłeś jak 
swoje. Moje ryby!
– Łowiłem tu długo przed tobą! Na żółty ser. A ty?
– Na wiśnie.
Drwęca to nerwowa rzeka, myszkująca. Co roku biegnie odrobinę inaczej, tu 
podmyje kawał 
burty i zetnie zakole, tam nieoczekiwanie spod wiosennych roztopów wyłoni 
piaszczystą plażę... 
Ale zakręt i miejsce, o które jako szczeniaki toczyliśmy z Mankiem wojnę, 
niewiele się zmieniły 
przez tych trzydzieści parę lat.
– Po co ta konspiracja? – zapytałem. – Płaszcz, kask... motor. Wyglądasz jak 
spiskowiec 
z operetki. Dowiedziałeś się może czegoś?
Westchnął, potarł czoło białą dłonią.
– Dowiedziałem się, że mi wyrwą jaja z płucami, jak wtrącimy się do ciebie. Albo 
jak 
zobaczą kogoś z naszych, że się kręci koło Rumiankiewiczów.
Nie rozumiałem.
– Jest afera – tłumaczył. – UOP szaleje, w Olsztynie i w Białymstoku od wczoraj 
wieczór 
siedzi dwóch podsekretarzy stanu. Minister spraw wewnętrznych na gorącej linii. 
Warszawa się 
trzęsie. Za stanu wojennego nie było u nas takiej mobilizacji. No i uważaj: 
podobno jacyś 
eksperci lecą tu z Ameryki.
– Zalewasz!
Jego mina mówiła, że nie zalewał, przestałem więc się odzywać.
– Policja w województwie jest postawiona w stan podwyższonej gotowości – podjął 
Maniek 
– wojsko, zdaje się, też. A jak wojsko, to i służby informacyjne. W naszej 
komendzie wszyscy 
mamy służbę na rolkę, dwadzieścia cztery godziny, do odwołania. Mamy siedzieć na 
dupie 
i czekać. Na co, brak jasności. Mnie nawet wydali telefon komórkowy, zobacz. A 
wszystko 
w takich nerwach, że nie pokazali, jak go obsługiwać, a instrukcja jest po 
fińsku.
– Jak zadzwoni, naciskasz ten guzik z zieloną słuchawką. Żeby wyłączyć, ten 
drugi, 
z czerwoną.
– Dobra. A co do tego, co cię obił...
Maniek odprężył się nieoczekiwanie, w jego bezbarwnych, okolonych białymi 
rzęsami 
oczach pojawiły się iskierki rozbawienia. Dlaczego fakt naruszenia mojej 
nietykalności cielesnej 
tak cieszy wszystkich przyjaciół?
– ...to lepiej zapomnij o nim.
– Serce nie sługa, pamięć też. Nie dostanę amnezji na zawołanie.
– Mówię: odpuść.
– Raczysz żartować.
– Gościu i tak beknie za fuszerkę. Już ma kłopoty. A ciebie nikt już palcem nie 
tknie.
– A skąd niby wiesz? Zwierzają ci się?
– Gościu jest w UOP, z naboru solidarnościowego. Między naszymi a tymi nowymi 
nie ma 
wielkiej miłości, wiadomości szybko się rozchodzą. Chłopaki z Olsztyna twierdzą, 
że on przez 
ciebie ma przechlapane.
– Mów jaśniej.
Miał obywatela po cichu wyłuskać i odstawić do Olsztyna, gdzie już czekał 
samolot. Dostał 
ludzi, środki, elegancko – wszystko, co trzeba, tymczasem koncertowo spieprzył 
sprawę. 
Poszukiwany uciekł, okolica aż huczy od plotek, na dodatek ważny redaktor ze 
stolicy ma siny 
zadek i odgraża się... Resort czuje się też trochę ośmieszony – dodał po chwili. 
– Że jeden, za 
przeproszeniem, cywil w starszym wieku tak poturbował funkcjonariuszy. Obaj są 
na zwolnieniu 
lekarskim.
– Powiedziałeś im, że grałem na stoperze?
– Sami już do tego doszli. Ale co to zmienia? W Warszawie dostali piany, szef 
delegatury 
w Olsztynie założył dyscyplinarkę kierującemu akcją. On, ten kierujący znaczy, 
jest z tych 
cucusiów, co to mają piękne karty solidarnościowe: wczoraj opozycja, 
konspiracja, pierdel albo 
internat, dziś kariery i ordery. Szef olsztyńskiej delegatury zresztą jest z 
tego samego rozdania.
Widać było, że mój kolega nie lubi cucusiów z pięknymi kartami.
– A teraz grozi mu wydalenie ze służby i opuszczenie służbowego mieszkania – 
zakończył 
tonem pełnym satysfakcji. – Wycinają się etosowcy.
– Ten oficer się jakoś nazywa?
– Była nawet koncepcja, żeby ciebie przepraszać. Z drugiej strony, gdybyś się 
rzucał, można 
upichcić sprawę o napaść na funkcjonariuszy. Jest z czego: kolanko trzeba będzie 
operować, 
plaster uciskowy nosić na żebrach. Kapujesz?
Skinąłem głową.
– Tak czy inaczej możesz tego niby-dziadka spokojnie zabrać do domu. Cała sprawa 
będzie 
przeprowadzana po dobroci.
– Nazwisko, Maniuś. Muszę znać nazwisko.
– Co z tobą, Maksiu – obruszył się. – Tyś chyba za mocno w tę głowę oberwał. 
Powiedziałem już dosyć. Nadstawiam dla ciebie kark. Teraz twoja kolej.
– Na co?
– Przysługa za przysługę.
Wymacał ręką kamyk na zboczu; jego ramię zrobiło krótki zamach i kamyk wzniósł 
się 
w niebo po łagodnej paraboli. Plusnął w wodę precyzyjnie na środku naszego 
dawnego łowiska. 
Maniek miał dryg do rzucania; z tego miejsca umiał trafić w spławik mojej wędki. 
Znalazłem 
inny kamyk, machnąłem ramieniem. Mięśnie obręczy barkowej zabolały ostrzegawczo.
– Chciałbym go zobaczyć – powiedział cicho. – Ja pamiętam twojego dziadka. Może 
bym 
poznał, czy jest, jak ludzie mówią.
– A jak ludzie mówią?
– Że to stary Bronek Kotowicz.
Na przemian ciskaliśmy kamykami. Jeżeli jakieś brzany jeszcze trzymały się w tym 
miejscu, 
musiały być bardzo niezadowolone.
– Ja tak właśnie myślę, Maniuś.
– Żarty robisz?
– Nie potrafię tego wytłumaczyć. Musisz mi uwierzyć.
– Muszę na własne oczy.
– Mowy nie ma! Jeszcze byś go przypadkiem aresztował. Za deptanie trawy na 
łąkach.
– Mówiłem, że nie. Ja pracuję w policji, mamy rozkazy.
– To taki jest wasz plan? – drążyłem podejrzliwie.
– Że sam go wam przyprowadzę?
– Nie chcesz, to nie – wzruszył ramionami. – Niech se stary śpi na bagnie. A ty 
z nim. Ja 
lubię wiedzieć, co się dzieje na moim terenie. Chciałem pomóc. Ale zrobisz, jak 
uważasz. Tylko 
nie przyjeżdżaj do mnie z płaczem, kiedy znów ci przysrają za mocno.
– Nie rozgoryczaj się, Maniek. Patrz mi w oczy: on naprawdę może wrócić do domu?
Wytrzymał mój wzrok.
– Daj słowo.
– Słowo.
No to wpadnij wieczorem do knajpy Rumiankiewiczów – zdecydowałem.
– Już mówiłem ci: nie wolno mi.
– Teraz nie mamy kontaktu. Dopiero później się z nim spotkam.
Utopiliśmy w rzece jeszcze trochę kamyków przed rozstaniem. Przy motocyklu 
Maniek 
nieoczekiwanie objął mnie ramieniem i uścisnął. Odpowiedziałem tym samym. W 
końcu to stary 
kumpel.
Odjechał w obłoku źle spalonej benzyny, rozglądając się czujnie na wszystkie 
strony. Miał 
rację: prowincja ma wredne, wszystkowidzące oczy.
Dziadek czekał w umówionym miejscu. Był głodny, brudny i w awanturnym nastroju. 
Również Finkowi niedobrze patrzyło z oczu; obaj mieli dosyć tułaczki. Nie miałem 
dla nich nic, 
nawet kanapki; wyjazd z Mankiem wypadł niespodziewanie. Zarządziłem więc powrót 
do domu, 
w tej sytuacji ukrywanie się i tak nie miało sensu; każdy miejscowy policjant, 
gdyby dostał 
rozkaz, wytropiłby nas w pół godziny.
– Nie wezną me?
– Dogadujemy się z władzą. Będzie dobrze.
– A czeguj one chcą?
– Nie zgadza im się trochę rzeczy z dziadkiem.
– Papiery mom w porządku – klepnął się po kieszeni.
– Wiem, dziadku. Chodźmy szybciej, Tola o pierwszej woła do stołu, będziemy 
akurat na 
obiad.
Wczesnym popołudniem pojechaliśmy samochodem na kolonię zobaczyć, jak miewają 
się 
Hans i Miła.
Woźniak z synem albo zięciem reperowali traktor na podwórzu; na nasz widok obaj 
przerwali robotę, wytarli ręce w szmaty. Przywitaliśmy się grzecznie, 
pogadaliśmy o pogodzie; 
wszyscy poza mną zapalili papierosy. Woźniak zaproponował, żebyśmy zostali na 
podwieczorek. 
„Roboty i jedzenia jest dość”, żartował. Stary przyjął zaproszenie, ja się 
wymówiłem: resztę dnia 
zamierzałem spędzić, fotografując jeziorko na żwirowisku.
W domu jednak czekała niespodzianka. Tola szeptem przekazała mi informację, że 
mam 
gościa. Była podekscytowana; od razu zgadłem, że to musi być kobieta.
Rozdział IX.
Siedziała w pokoju jadalnym, za stołem przykrytym włóczkową narzutą. Miała 
krótko 
obcięte ciemne włosy. Ubrana była w szary kostium o prostym kroju.
Ładna.
Nosiła pończochy na szczupłych, założonych teraz jedna na drugą nogach. Jej 
klasyczne, 
czarne lakierki na niskim słupku nie wyglądały mi na takie, które można kupić w 
Nowym 
Mieście.
Przyglądała mi się z zainteresowaniem, które przechodziło w rozbawienie. 
Pochyliłem się, 
aby pocałować ją w rękę, ale powstrzymała mnie, usztywniając przedramię.
– Jerzy Maks – przedstawiłem się.
– Co ty powiesz, Maksiu – nie kryła wesołości. – Aż tak się zmieniłam?
– Wcale nie – wybąkałem zmieszany. – Tylko ja...
– Ty draniu! A twierdziłeś, że byłeś we mnie zakochany!
– Renia?!
Faktycznie się w niej kochałem, przez kilka wakacji z rzędu. Mieliśmy po 
trzynaście, może 
czternaście lat, ja zaciekle ganiałem ją po wzgórzach, a ona, chuda jak niteczka 
siostra Jaśka 
Eihlera, z zapałem mi uciekała. Później przynosiłem jej wiśnie z sadu dziadków. 
W tymże sadzie 
dziesięć lat wcześniej bawiliśmy się w lekarza.
Po skończeniu podstawówki wyjechała z Kurkowa, poszła do liceum w Elblągu czy 
nawet 
w Gdańsku. Następnego lata była już dużą panną, wyższą od brata o głowę. 
Chodziła na poważne 
randki na Górę Zamkową. Pod koniec tego lata Jasio zabił się, głusząc prądem 
ryby w Drwęcy. 
Renia przestała przyjeżdżać, ja już spędzałem wakacje na obozach treningowych 
i zgrupowaniach. Straciliśmy kontakt. Później słyszałem, że wyjechała z Polski. 
W latach 
osiemdziesiątych mama wspomniała w jakimś liście, że oboje starzy Eihlerowie 
umarli jednej 
zimy. Siedziałem z tym listem w ręku na ganku mojego domu w Dearborn, w ciepły 
wiosenny 
ranek, wśród żółtych i czerwonych tulipanów, i po raz pierwszy od lat myślałem o 
Reni.
W tamtym czasie ostatecznie rozlatywało się moje małżeństwo z Konstancją i łatwo 
się 
rozczulałem nad sobą.
– Nadal tak szybko biegasz? – zapytałem cicho, żeby nie płoszyć wspomnień.
Roześmiała się i poruszyła głową w taki sposób, jakby chciała odrzucić na bok 
nieistniejący 
kosmyk włosów. Ta krótka fryzura musiała być świeżej daty.
– Dawno nie biegałam. Ale grywam w tenisa. A ty? Widzę, że przerzuciłeś się na 
boks.
Roześmiałem się.
– Nie, miałem... wypadek. Ze sportem skończyłem lata temu, co niestety widać. 
Jak dawno 
jesteś w Kurkowie? Co tu robisz?
Wstała, chwyciła mnie pod ramię.
– Tyle pytań, Maksiu. Tyle lat. Chodź, zabieram cię na spacer.
Rozmawiając, szliśmy przez rynek, potem ścieżką na szczyt Monthis Chornichii, 
gdzie 
siedem wieków temu Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego 
w Jerozolimie wzniósł niedużą, ale poręczną twierdzę z głazów narzutowych i 
polnych kamieni. 
Podobne warownie Krzyżacy stawiali w regularnych odstępach w Bratianie, Nowym 
Mieście 
Lubawskim i dalej na południowy zachód, w Brodnicy. Teoretycznie miały chronić 
krzyżackie 
państwo od ataku z Ziemi Dobrzyńskiej, ale rozlokowane w odległości kilku godzin 
jazdy konno 
jedna od drugiej twierdze przede wszystkim umożliwiały dotrzymanie reguły, która 
żądała, aby 
podróżujący bracia-rycerze spędzali noce pod zakonnym dachem. Zamek wzniesiono 
jednak 
z niemiecką solidnością, według najświetniejszej technologii lat 
dziewięćdziesiątych trzynastego 
wieku: wzmacniając zaprawę białkiem z jaj kurzych. Od dziecka intrygowało mnie, 
ile jaj trzeba 
było, aby ulepić twierdzę; kilkaset tysięcy? Milion? I ile kur rozdrapywało 
wtedy łapkami piasek 
w Kurkowie? Wzmocnienie było skuteczne, bo kiedy byłem mały, znaczna część 
krzyżackich 
murów nadal stała. Dopiero u schyłku komuny miejscowi rozszabrowali ruiny, 
wywożąc kamień.
Usiedliśmy na pozostałościach parapetu jednego z zamkowych okien. Oferowało ono 
nietypową na Mazowszu perspektywę: wieżę kościoła widzieliśmy od góry. A za nią 
całą dolinę, 
z rzeką wijącą się jak wstążka, z pudełeczkami domów, z sinymi plamami lasów na 
wzgórzach 
i z biegnącą u ich podnóża miniaturową linią kolejową.
Renia, okazało się, też spędziła poza Polską ponad dziesięć lat. Po maturze 
szybko wyszła za 
mąż, ale rozwiodła się i wyjechała do Niemiec na zaproszenie dalekich krewnych. 
Skończyła 
kurs hotelarski i prowadziła z drugim mężem zajazd przy autostradzie między 
Hamburgiem 
a Kilonią. Rok temu mąż zmarł nagle, musiała sprzedać interes, żeby pospłacać 
jego dzieci. Ze 
swoją częścią kapitału wróciła w rodzinne strony. W lasach koło Kaługi, kilka 
kilometrów od 
Kurkowa, zaczęła budowę hotelu-pensjonatu dla myśliwych, rybaków, kajakarzy 
i sentymentalnych turystów z Republiki Federalnej.
– W którym to jest miejscu?
– Za żwirownią, naprzeciwko Lipowca. Zaraz za tamtym lasem – wskazała ręką 
niezbyt 
odległy punkt. – Pamiętasz, gdzie stara Osiecka miała dom? Już jest rozebrany. 
Stawiam na 
działce nowe budynki; dwa pawilony, plus garaż i stajnię.
– To gdzie teraz mieszkasz?
– Pierwszy pawilon już stoi. Urządziłam tam sobie prowizoryczne mieszkanie.
Bardzo ładnie wyglądała ta Renia, mówiąc o tym. Miała zaróżowione policzki i 
błyszczące 
oczy.
Kiedy znudziło nam się siedzenie na zamku, poszliśmy na spacer piaszczystą 
drogą, wzdłuż 
której pasikoniki cykały jak oszalałe zegarki. Potem zaprosiłem ją na lody do 
Nowego Miasta. 
W samochodzie, a potem przy stoliku pod parasolem naprzeciwko kina Harmonia, 
balansując na 
plastikowym krześle, którego nogi wciąż pode mną się rozjeżdżały, opowiadałem 
jej o dziadku. 
Słuchała uważnie, bez komentarzy. Jej pensjonat, uświadomiłem sobie, musiał być 
blisko 
jeziorka i dawnego dziadkowego pola.
O zmierzchu wróciliśmy do Kurkowa. Nie mieliśmy ochoty się rozstawać, więc 
wybraliśmy 
się na specjalność lokalu Toli – wódkę z sokiem pomarańczowym.
– Jak trafiłaś tam do Niemiec – ostrożnie zatrąciłem o temat, który niepokoił 
mnie od 
jakiegoś czasu – to od początku tak dobrze ci się układało? No wiesz: szkoła, 
mąż, własny 
interes?
Pociągnęła łyk soku z wódką, odstawiła szklankę. Zgasiła swojego cienkiego 
papierosa 
i dopiero wtedy popatrzyła na mnie. Długo i uważnie.
– O co ty mnie właściwie pytasz, Maksiu? Czy puszczałam się w Hamburgu?
Teraz ja z kolei poświęciłem wiele uwagi szklance i swoim dłoniom.
– Sam byłem emigrantem – wymamrotałem – wiem, jak bywa na początku. Ciekawiło 
mnie... przepraszam, jeżeli tak to odebrałaś.
– Jak to jest, wytłumacz mi. Kiedy mężczyzna zarobi trochę marek, nikt w Polsce 
nie mówi, 
że pewnie okradał ciężarówki. Ale kiedy kobieta... zaraz wszyscy myślą o jednym.
– Ja naprawdę...
– Jak wyjeżdżałam, brałam pod uwagę, że będę pokazywać cycki w jakimś barze – 
przerwała 
mi. Zapaliła kolejnego vogue’a, zaciągnęła się. – Było mi wszystko jedno, byle 
się wyrwać 
z Polski, od byłego męża marynarza, od byłej teściowej, która nie chciała się 
wyprowadzić 
z przyznanego mi w sądzie mieszkania. Trafiłam do Kilonii, do porządnych ludzi, 
którzy 
naprawdę chcieli tylko, żebym zbierała zamówienia przy stolikach, podawała i 
pomagała przy 
kuchni. Harówka od rana do nocy za śmieszne grosze. Trochę byłam rozczarowana, 
jeżeli mam 
być szczera. Koleżanka, z którą wyjeżdżałam z Gdańska, tańczyła na rurce dla 
marynarzy w St. 
Pauli i zarabiała górę pieniędzy. Zazdrościłam jej forsy i życia w grzechu, taka 
głupia byłam. Ale 
ja jestem za wielki tchórz. Zostałam w Kilonii, poszłam do szkoły.
– A co z tą koleżanką się stało? – zainteresowałem się.
Renia zachichotała.
– Rozczaruję cię. Hania ma się świetnie. Złapała męża. Mieszka w Hamburgu w 
wielkim 
domu, ma całą garderobę ciuchów i sforę psów, które służąca wyprowadza na 
spacer. Służąca 
chodzi za nimi z szufeleczką i plastikową torbą, zbiera kupki.
– Nie może być.
– Naprawdę. Hania do kościoła przyjeżdża wielkim mercedesem, z ochroniarzem za 
kierownicą. Pan mąż ma udziały w jakichś telewizjach. Czy te informacje ci 
wystarczą, czy dalej 
masz obleśne myśli?
– Obleśne myśli mam zawsze – przyznałem. – Ale dosyć o tym. Opowiedz mi o swoim 
mężu. Jakie teraz masz nazwisko w paszporcie?
– Dombrowski.
– To on był Polak?
– Niemiec. Śmieszne, co? Mój ojciec, Florian Eihler, był stuprocentowym 
Polakiem...
– Cokolwiek to znaczy – zauważyłem.
– ...a mąż nazywał się Dombrowski i był tak niemiecki, jak to tylko możliwe w 
przyrodzie.
– To znaczy jaki?
Wzruszyła ramionami.
– Zwyczajny. Normalny facet... Cierpliwy, silny. Ze zbyt wysokim poziomem 
cholesterolu 
we krwi i nadciśnieniem. Lepiej opowiedz mi o swoich żonach, Maksiu. I nie rób 
od razu takiej 
miny.
Żaden wykręt nie przychodził mi do głowy, więc milczałem.
– Już trzeci raz cię o to pytam. Nie dam ci spokoju.
– Kupię jeszcze jedną kolejkę.
– Kup. Ale to cię nie uratuje.
Przyniosłem z bufetu dwie pięćdziesiątki ciepławej wódki z ciepławym sokiem; 
Tola nie 
wprowadziła lodu w swoim lokalu, jej klienci panicznie bali się przeziębień.
– Mówienie o „żonach” w liczbie mnogiej to nieporozumienie – zacząłem. – Miałem 
tylko 
jedną. I to nie na wyłączność.
– Zaczniemy od końca. Gdzie ona teraz jest?
– W Stanach. Albo na Riwierze. Licho wie, ciągle podróżuje. Jak się 
rozstawaliśmy, 
zamieszkiwała na przedmieściu Detroit.
– Wielki świat. A dzieci? Masz córkę, prawda?
– Przeprowadziła się do San Francisco.
– Sama?
– Nie wnikam. Jest dorosła.
– Masz z nimi kontakt?
– Z Franią tak, przez e-mail.
– Frania to żona?
– Córka.
– A była żona jak ma na imię?
– Zapomniałem.
Lekka przesada, of course. Nazywała się Konstancja. Tak jak jej imię, to osoba 
trudna do 
wyrzucenia z pamięci.
Wciąż mam przed oczami, jak kroczyła, czarnowłosa, ze szklanką gorącej herbaty w 
dłoni, 
przez zatłoczoną salę kawiarni Czytelnika, najbardziej znanego salonu 
literackiego w Warszawie 
połowy lat siedemdziesiątych. Ona była tam osobą cenioną i rozpoznawaną, 
zamieszczała jakieś 
recenzje w prasie, wydała książkę dla dzieci i pisała esej o ruskiej poetessie 
Achmatowej; ja 
natomiast byłem nikim. Dwudziestotrzyletnim emerytem bez konkretnych 
zainteresowań, 
przerośniętym byłym piłkarzem z pogruchotanymi łękotkami, któremu klub na 
pożegnanie dał 
mieszkanie w bloku i miejsce na liście studentów uniwersytetu. Na dodatek 
Konstancja nie była 
kobietą wolną: kochała się w literacie starszym od niej o dwie dekady, ojcu 
dzieciom, który lubił 
zabawiać towarzystwo, poruszając osadzonym na sztyfcie przednim zębem. Chętnie 
sypiał 
z Konstancją, ale zbyt bał się żony, żeby nawet myśleć o rozwodzie.
– To o czym myślisz? – zapytała Renia.
– O niczym.
W kawiarni Toli zrobiło się cicho. Przez boczne drzwi, z mieszkania 
Rumiankiewiczów, do 
lokalu wkroczył mój dziadek. Umyty i świeżo ogolony, nosił na sobie tę samą 
kapotę, w której 
spał na bagnach. Pomyślałem, że muszę mu zorganizować lepsze ubranie. I jakieś 
buty.
– Reniu, to jest dziadek Bronek. To Renia od Eihlerów. Prawda, dziadku, że ładna 
wyrosła?
Uniósł się, soczyście cmoknął w podaną dłoń.
– Jo, ładna. Tylko po coś pani tak krótko obciena włosy? Dziadek nalał sobie 
piwa do 
szklanki, zdmuchnął pianę na podłogę, upił trochę, westchnął z taką ulgą, jakby 
właśnie 
odwołano wojnę światową, i opróżnił szklankę duszkiem. Otarł usta rękawem.
– Tej! – dziabnął mnie wskazującym palcem w pierś. – Daj piniędzy. Oddom, jak 
Burhardt 
przyniesie mi rentę.
W portmonetce znalazłem zaledwie kilka złotych; przeprosiłem Renie i poszedłem 
do 
swojego pokoju po portfel.
Schodziłem już po schodach z banknotem w ręku, kiedy Tola wychyliła się z kuchni 
z informacją, że po południu kilkakrotnie telefonowali z mojej pracy. Cholera! 
Mój telefon, teraz 
już zapewne wyładowany, leżał na dnie torby. A obiecałem Witkowi, że będę 
uchwytny.
Wróciłem na piętro, ładowarkę znalazłem w torbie. Telefon zażądał, żebym wstukał 
swój 
kod. Zawsze miałem z tym kłopot. Datę urodzenia wykorzystałem na czterocyfrowy 
PIN mojej 
karty bankomatowej. Cyfry po kolei, zaczynając od dwójki – to z kolei był klucz 
do karty 
kredytowej. Dwie siódemki, trójka, jedynka – brama. Dwie siódemki, trójka, 
dwójka – klatka 
schodowa. Alarm w biurze – rok, kiedy się tam wprowadziliśmy. Tysiąc dziewięćset 
dziewięćdziesiąt sześć... albo może siedem? Ciągle się mylę i alarm wyje na całą 
ulicę Wiejską. 
Sejfu w mieszkaniu prawie nie używam, jego kombinacja zapisana jest w notesie w 
walizce; 
niestety, zamki walizki zamknięte są na szyfr, którego kombinacji zapomniałem.
Na PIN telefonu zostawała data urodzenia Frani. Jak to szło? Dwadzieścia jeden i 
siódemka 
za lipiec – łatwe do zapamiętania, mała zgłosiła się na świat jeden dzień przed 
państwowym 
świętem 22 lipca – znajomi gratulowali, że jednak zdążyliśmy. Teraz czwórka za 
1974 rok, na 
koniec krzyżyk.
Telefon zabeczał groźnie i zażądał ponownego wprowadzenia kodu.
Zaraz, w 1974 miałem dwadzieścia dwa lata, czyli Frania musiała się urodzić w 
1975 albo 
1976... Zamieniłem czwórkę na szóstkę. Uf, numer się przyjął.
W kawiarni wręczyłem dziadkowi pięćdziesiąt złotych. Obejrzał niebieski banknot, 
zapytał, 
ile jest wart.
– Ponad dwanaście dolarów – wyjaśniłem. – Ale w dzisiejszych dolarach, słabszych 
niż 
dawniejsze. W tym lokalu wystarczy na dwadzieścia pięć piw albo na dziesięć 
wódek. Więc 
niech się dziadek nie awanturuje, że oszukują.
Złożył banknot na cztery, zerwał się z krzesła, puścił szelmowskie oko do Reni i 
pomknął do 
baru. Nakupił piwa i przysiadł się do stolika w rogu sali, gdzie biesiadowało 
większe 
towarzystwo z górującym nad resztą Szczepanem.
– Co masz taką minę? – zapytałem Renie.
– Ty uwierzysz, że on robił do mnie słodkie oczy? Nie byłem przesadnie 
zszokowany.
– A co mi powiedział! – Co?
– Że babcia jest chora i pewnie niedługo umrze. I że córce ani tobie nic nie 
zapisze. Więc 
gdybym się zdecydowała wyjść za niego, to mogłabym zostać panią na całej 
gospodarce. I plask! 
– położył mi rękę na kolanie.
– Zuch – ucieszyłem się. – Cały dziadek. Coś jeszcze mówił?
– Że dolary też będzie niedługo miał, jak tylko twoja mama kupi w Warszawie.
– Aha.
– Przystojny ten dziadek – zauważyła Renia.– Myślę, że twoja babcia ma z nim 
krzyż pański.
– Miała. Od ponad trzydziestu lat ma już spokój.
– Rzeczywiście. Wszystko mi się plącze. Ale przynajmniej wiemy, jaki on ma 
sposób na 
kobiety. A ty, Maksiu? Jak ty to robisz?
– Chodźmy stąd – zaproponowałem. – Tak tu dymią tą machorą, rozbolą nas głowy.
Na pewno ma zasady, pomyślałem. W ciemnej uliczce potknęła się, chwyciła mnie za 
ramię. 
Szliśmy coraz wolniej, dotykając się a to łokciem, a to biodrem. „Chyba nie na 
pierwszej 
randce?”
Kiedy potknęła się po raz drugi, objąłem ją ramieniem i przeprowadziłem po 
kocich łbach aż 
do chodnika na rynku. Jej niewielki biały opel stał zaparkowany obok latarni.
Przyglądała mi się błyszczącymi oczami. Wyjęła z torebki kluczyki, wsunęła się 
bokiem do 
auta, uruchomiła silnik.
Jej długie i szczupłe nogi prowokacyjnie pozostały na zewnątrz. Popatrzyłem 
sobie na nie.
– Na co czekasz? Wsiadaj – rzuciła zmienionym głosem.
– Nie... powinnaś prowadzić.
– To ty pojedź.
– Też piłem.
Oszałamiające nogi wsunęły się do wnętrza auta, drzwi zamknęły się z cichym 
mlaśnięciem. 
Wrzuciła bieg, ale rozmyśliła się. Odkręciła szybkę.
– Wsiadaj, głuptasie. Nie uwierzę, że dajesz mi kosza. Pochyliłem się do okna, 
musnąłem 
swoimi spuchniętymi wargami jej policzek. Pachniała perfumami i dobrym tytoniem. 
Podobały 
mi się te zapachy. Ale nie przeszedłem na drugą stronę, nie otworzyłem drzwi. Z 
otulonej 
ciemnością ławki w głębi skwerku dobiegł nas piskliwy chichot. Mieliśmy 
widownię.
– Nie z moim rozbitym pyskiem – powiedziałem.
– Będę ostrożna – rzuciła lekko. – Nie będzie bolało, obiecuję.
Nie poruszyłem się.
– Jak uważasz. No to dobranoc. – Sięgnęła ręką do lewarka zmiany biegów.
– Nie gniewaj się na mnie.
– Będę.
Wsunąłem głowę do wnętrza auta i znów ją pocałowałem. W usta.
– Nie żartuję z tym alkoholem – powiedziałem, gdy skończyliśmy. – Jest noc, 
wypadki 
chodzą po ludziach. Coraz komuś zabierają prawo jazdy.
– Nie będę szła taki kawał na piechotę. Nawet jeżeli miałbyś mnie odprowadzić.
– To poproszę Zdzicha, żeby cię odwiózł. Jest zaszyty od wiosny, to pewnie 
jedyny trzeźwy 
człowiek na wschód od Wisły. Spotkamy się jutro. Co ty na to?
Teraz ona mnie pocałowała.
– Skąd jesteś taki pewny, że wypuszczę Zdzicha z powrotem do domu? Na pewno nie 
jest 
taki bojący jak ty.
– Zdzich boi się Toli – zauważyłem. – Wiesz co? Po co oboje mamy narażać się na 
pokusę? 
Wydzwonię taksówkę z Nowego Miasta. Będzie tu za kilka minut. Ja stawiam.
– Postaw sobie pasjansa – powiedziała. Motor opla ożył i po chwili widziałem już 
tylko 
czerwone tylne światła auta zmierzającego w stronę żwirowni.
Zapaliły się jaskrawe światła stopu. Samochód zatrzymał się; stał i czekał. Nie 
pójdę.
Nie szukam nowego łańcucha na szyję.
Potrzebny mi romans jak dziura w głowie. Przecież dopiero spotkaliśmy się, na 
rany boskie! 
Co się z tymi babami wyrabia w dzisiejszych czasach?
Zacząłem jednak iść w stronę jej samochodu, najpierw z ociąganiem, potem 
szybciej. Zostało 
mi jeszcze z pięćdziesiąt metrów, gdy światła stopu zgasły. Zanim opel zniknął 
za zakrętem, 
mrugnęła żółtymi światłami awaryjnymi.
Grała mi na nosie.
Powinienem zaraz za nią pojechać. Ale ja naprawdę nie toleruję siadania za 
kółkiem po 
alkoholu. Jako kierowca nie jestem święty, mandatami za przekraczanie szybkości 
mógłbym 
wytapetować sporą ścianę. Ale gorzała to co innego.
Ziewnąłem, trochę ze zmęczenia, a trochę ze zdenerwowania, i wróciłem do 
Rumiankiewiczów. Umyłem zęby, prewencyjnie łyknąłem kilka witamin C i B12, 
nalałem 
szklankę zimnej wody na wypadek, gdyby mnie suszyło, i poszedłem do siebie.
Ale długo nie mogłem zasnąć. Obraz Reni natrętnie pojawiał się pod zamkniętymi 
powiekami, niepokoił mnie zapach jej perfum, wyczuwałem go na skórze 
przedramienia. Znałem 
ten stan ducha. Już dwa razy przenosiłem się z kontynentu na kontynent z powodu 
kobiet.
Wystarczyło mi w zupełności. Nie chciałem kolejnej awantury w moim życiu.
Rozdział X.
Ranek przyniósł słoneczną pogodę i lepszy nastrój.
Obejrzałem moje siniaki w lustrze. Jakoś nie wyglądało, że kupalnik Toli je 
rozpędza. Mój 
nos był koloru śliwkowego, grzbiet cały w cętkach, jak u hieny. Ale Tola 
orzekła, że wszystko 
idzie jak należy i za tydzień będę mógł pokazywać się na plaży.
Przy kawie wymyśliłem, że wykorzystam poranne światło i porobię zdjęcia na 
żwirowisku. 
Siedziałem w samochodzie, ze sprzętem fotograficznym na przednim siedzeniu, 
kiedy przyszło 
mi do głowy, że powinienem jednak przy okazji zajrzeć do Reni. Wypadało zaprosić 
ją gdzieś na 
obiad. To kwestia dobrych manier.
O nic mi przecież nie chodzi.
Zamiast pod Dębno skręciłem do Nowego Miasta. Kupiłem butelkę czerwonego 
wytrawnego 
wina i kwitnący kaktusik w doniczce. Nie będę jej nosił róż: jeszcze coś sobie 
zacznie 
wyobrażać. Kobiety takie są, często mylą dobre maniery... cholera zresztą wie, z 
czym. Biorąc 
benzynę na stacji, kupiłem jednak paczkę prezerwatyw. Don’t leaue home without 
it.
Czysta przezorność. Na przykład może się trafić wyjątkowo ładna tirówka.
Motor mustanga ma osiem cylindrów, ale mruczy cicho jak kot, jeżeli nie szaleje 
się 
z pedałem gazu. Dlatego helikoptery najpierw usłyszałem, potem dopiero 
wypatrzyłem ich 
sylwetki na horyzoncie.
Płynęły nad doliną jak trzy dudniące żelazka w zielono-brązowe łaty. Potem 
obniżyły lot, 
jeden po drugim znikały za grzbietami wzgórz i zaraz cichły. Nawet z odległości 
widziałem, że 
miały po dwie wieżyczki z wirnikami na końcach kadłubów. Były też większe niż 
ruskie Mi-ileś-
tam na wyposażeniu polskiego wojska.
Lądowały na żwirowni. Chyba spóźniłem się z fotografowaniem. Zawsze tak jest, 
wszystko 
bierze w łeb, kiedy zaczynam ganiać za spódnicą. Wdepnąłem gaz, mustang zaryczał 
i poderwał 
nos do szarży. Przeleciałem przez Kurków, wypadłem na piaszczystą drogę pod 
Dębno. Ludzie 
wychodzili z domów, z rękoma osłaniającymi czoła patrzyli na zachód; jacyś 
chłopcy już 
siedzieli na rowerach, pedałując, co sił.
Wyprzedziłem ich i moment później skręcałem między pierwsze usypiska 
zarośniętego 
zielskiem piachu. Za następnym zakrętem musiałem hamować: samochód wpadł w 
poślizg. 
Drogę zamykała przeciągnięta w poprzek czarno-żółta plastikowa taśma.
Tę symboliczną blokadę uzupełniała czwórka żołnierzy w ciężkim bojowym 
rynsztunku. 
Podobnie jak helikoptery, nie wyglądali mi na część składową polskich sił 
zbrojnych. Pod 
okapami upstrzonych liściastymi gałązkami hełmów widniały ciemnoskóre twarze 
wymalowane 
zieloną i brązową kamuflującą farbą.
Rytm serca mi przyspieszył, ale nie miałem zamiaru wysiadać z auta. Grzecznie 
położyłem 
dłonie na górnej części kierownicy, tak aby było je widać, i czekałem, aż ktoś 
podejdzie. Takiego 
zachowania oczekiwała od zatrzymanych drogówka w Stanach i odruchowo przyjąłem 
ten 
właśnie tryb postępowania.
Żołnierze stali nieruchomo. Do samochodu podszedł cywil, który nie wiadomo skąd 
się 
wziął: w pierwszej chwili w ogóle go nie dostrzegłem. Ciemny garnitur, biała 
koszula, czarny 
krawat. Twarz zasłonięta okularami słonecznymi w drucianej oprawie. Takie noszą 
policjanci 
w południowych stanach, w Teksasie, Arizonie czy Nowym Meksyku. Z jego lewego 
ucha zwisał 
kabelek słuchawki, który niknął pod kołnierzykiem – Droga zamknięta – powiedział 
po polsku, 
bez śladu akcentu. – Przepraszamy za niedogodność.
– Nic nie szkodzi – odparłem lekko. – Poczekam. A co się stało?
– Dokąd potrzebuje pan dotrzeć?
– Do... mostu w Kałudze.
– Musi pan zawrócić do miasteczka. Tam jest najbliższa dostępna przeprawa.
Albo brat reemigrant, pomyślałem, albo oficer łącznikowy z jakiegoś naszego UOP-
u czy 
wywiadu.
– A dlaczego...
– Ćwiczenia w ramach paktu NATO – przerwał mi z naciskiem. – Dziękujemy za 
zrozumienie.
– Czy mógłbym porozmawiać z dowódcą? Pracuję w mediach, takie ćwiczenia to 
interesujący temat.
– Proszę zostawić wizytówkę, skontaktujemy się – rzucił sucho. Zauważyłem, że 
jeden 
z żołnierzy mówił do malutkiego mikrofonu, który wysunął z hełmu na drucianym 
pałąku. Stał 
zbyt daleko, żebym mógł coś usłyszeć.
– To amerykańskie wojsko, prawda? – nie dawałem za wygraną.
– Przykro mi, nie udzielamy w tej chwili żadnych informacji.
– A co zrobicie, jeżeli nie odjadę? – zaryzykowałem.
– Zostanie pan zatrzymany i jeszcze dzisiaj postawiony przed kolegium 
orzekającym – 
odpowiedział bez wahania. – Wymierzy panu grzywnę pięciu tysięcy złotych.
– Z zamianą na areszt?
Nie dawał się wyprowadzić z równowagi.
– Ma pan minutę, aby opuścić to miejsce dobrowolnie.
– Dobra, odjeżdżam. Tylko, chłopaki, nie strzelajcie. Boję się huku.
Obserwowałem go w lusterku wstecznym. Jednak przyjemnie jest zetknąć się 
z zawodowcem, nawet jeżeli gra przeciwko nam. Podobało mi się, że nie okazywał 
emocji. 
W Polsce tylu histeryków spotyka się na co dzień: co drugi glina ma nerwy na 
wierzchu, 
urzędnicy aż się trzęsą, gdzie się obrócisz, jakiś kozak wlecze za sobą płaszcz, 
mając nadzieję, że 
na niego nadepniesz i będzie miał pretekst do bójki. Słowiańska emocjonalność; 
to przez nią 
kontakty międzyludzkie bywają tu tak wyczerpujące.
Nie wydawało mi się prawdopodobne, aby ten skupiony agent był kolegą tajniaków, 
którzy 
przedwczoraj wygarbowali mi plecy. Chociaż ich słoneczne okulary wyglądały 
diablo podobnie. 
Jakby Amerykanie wydali je z tego samego magazynu Army Surplus w ramach 
przygotowań 
sojuszniczych.
Miałem zamiar ukryć samochód gdzieś w krzakach przy drodze i przekraść się na 
teren 
żwirowni na piechotę – w końcu znałem te pagórki na pamięć. Ale przyszła mi do 
głowy lepsza 
myśl: kilka kilometrów przed Brodnicą, przy samej szosie, ktoś urządził lotnisko 
polowe 
i oferował loty turystyczne. A nuż się uda?
Zastałem firmę w pełnej gotowości do świadczenia usług. Jednosilnikowa wilga 
parkowała 
na skraju ugoru, obok cysterny z wojskowego demobilu. Pod parasolem, przy 
plastikowym 
stoliku, siedziało na plastikowych krzesełkach dwóch jegomości. Na stoliku stała 
metalowa 
kasetka na pieniądze, pod stolikiem dwie skrzynki z piwem. Prosty interes.
– Bezalkoholowe – oświadczył jeden, widząc mój pytający wzrok. Był czerniawy, 
w nieokreślonym wieku i ewidentnie urżnięty. Miałem nadzieję, że pilot to ten 
drugi.
– Pan życzy? – wykonał ruch, żeby sięgnąć do skrzynki, i o mało nie zleciał z 
krzesła.
– Dziękuję, prowadzę. Ale ewentualnie bym się przeleciał.
– Nie krępuj się pan, s-sami swoi – zarechotał.
– Nie podoba mi się ten żart – powiedziałem. Podniósł ramiona w obronnym geście, 
czknął.
– Pięćdziesiąt złoty za pię...naście minut.
– Może być.
– Na czas o-o-czekiwania firma proponuje chł-o-o-dne napoje w atrakcyjnej cenie 
– opuścił 
ręce. – Dać?
– Jakiego oczekiwania?
– Na ko-ko... komplet. Musi się zebrać pięć osób.
– Długo to potrwa?
Drugi mężczyzna, chudy jak patyk i wysoki, skrzywił się, ale nie włączył się do 
rozmowy. 
Słyszał to pytanie wiele razy każdego dnia.
– Jak kiedy – czerniawy zamrugał oczami. – Cz-czasem pół godzinki, czasem 
zejdzie i dwie. 
Panu się spieszy?
– A jak klient chce lecieć sam, to ile panowie biorą?
– Dwieście pięćdziesiąt – powiedział chudy.
– Daję sto dwadzieścia – spróbowałem. – Jeżeli pan jest trzeźwy.
– Piję colę, kiedy pracuję.
– Dobra, sto pięćdziesiąt.
Stanęło na dwustu. Wdrapałem się na siedzenie obok chudego pilota. Aby oswoić go 
z widokiem aparatu fotograficznego, położyłem go na kolanach.
– Jakieś specjalne życzenia? – zapytał, zezując na pentaxa.
– Tak. Chciałbym porobić zdjęcia doliny Drwęcy, na odcinku od Nowego Miasta aż 
do 
Brodnicy.
– Z jakiej wysokości?
– Niskiej.
– Niżej trzystu metrów nam nie wolno. Może okrążymy Nowe Miasto i nalecimy od 
wschodu?
– Perfekt. Nalatuj pan. Tylko trzymajmy się koryta rzeki.
– Panie, żmija by krzyż połamała, gdyby szła wzdłuż Drwęcy. Tak się wije, 
maszyna się 
skręci w precel – roześmiał się.
– No to polecimy wzdłuż południowej krawędzi doliny, mając rzekę po prawej ręce.
– Się robi.
Znów popatrzył na aparat na moich kolanach.
– Jedna sprawa. W Brodnicy jest garnizon wojskowy. Zawrócimy kawałek przed 
miastem, 
a pan odłoży ten aparat, kiedy o to poproszę, jasne?
– No problemo.
Wilga odbiła się od ugoru i poszła w górę lekko jak piłka, ale hałas w kabinie 
powstał 
piekielny. Nad Kurkowem podniosłem aparat do oka i spojrzałem przez teleobiektyw 
na obejście 
Rumiankiewiczów. Z komina leniwie snuł się dym, Tola najwyraźniej krzątała się 
już wokół 
obiadu.
– W tym miasteczku pojawił się wampir, słyszał pan? – krzyknął pilot.
– Jaki wampir?
– Najprawdziwszy – wrzeszczał. – Sprawdzali na cmentarzu. Gościu wyłazi z 
własnego 
grobu. Teraz żre dzieci.
– Pan wierzy w takie opowiastki? – odkrzyknąłem – Za dużo się pan horrorków 
naoglądał, 
panie pilocie.
– Czego?
– Hor-ro-rów! Filmów o duchach!
– Obrócę jeszcze raz, sam pan zobaczysz. Tam jest cmentarz – wskazał ręką – za 
tamtymi 
drzewami. Policja rozkopywała grób wczoraj. Mój kuzyn był w ekipie.
Samolot skręcił w stronę rzeki, potem zawrócił nad kolonią, ponownie 
przelecieliśmy nad 
miasteczkiem. Przy cmentarzu zszedł tak nisko, że prawie musnęliśmy aluminiowym 
brzuchem 
kadłuba wierzchołki drzew. Wokół grobowca dziadków rzeczywiście coś się działo: 
wierzchnia 
płyta z lastriko była ściągnięta.
A drań Maniuś mówił, że policja będzie trzymać się z daleka od Kurkowa! 
Naruszyli 
prywatność naszej rodziny bez pytania o zgodę! Jak za komuny, myślałem z 
wściekłością.
Pod nami przepłynęła wieża kościoła, obok – ruiny zamku. Pilot utrzymywał kurs 
góra sto 
metrów nad dnem doliny. „Klient nasz pan”, pomyślałem. Nastawiłem pentaxa na 
automatyczne 
nastawianie ostrości i zdjęcia seryjne; liczyłem się z tym, że będę miał 
najwyżej kilka sekund na 
fotografowanie.
Lecieliśmy nad piaszczystą drogą, ciągnąc pod sobą rozkrzyżowany cień. Potem 
zaczął się 
młody las i usypiska żwirowni. A potem już było wojsko – mnóstwo żołnierzy, 
sprzętu 
i przycupnięte pod lasem helikoptery. Nacisnąłem spust aparatu.
– Kurwa, co jest?! Gdzieś mnie pan wyprowadził? – pilot wrzasnął i dodał gazu, 
podrywając 
maszynę. Nie zwracałem na niego uwagi; wysunięty z kabiny, z wizjerem aparatu 
przy oku, 
strzelałem zdjęcia tak szybko, jak pozwalał silniczek przesuwający film.
Anomalia wyróżniała się spośród otaczającego terenu jak idealny okrąg. Tak jak 
oceniłem 
wcześniej z ziemi, miała z pół kilometra średnicy. Wokół kipiało od aktywności. 
Udało mi się 
złapać w obiektyw monstrualnie wielki transportowy helikopter. Mętnie kojarzyłem 
z telewizji, 
że reporterzy chyba nazywali ten typ chinook, od jednej z odmian łososia. 
Mignęły mi też 
sylwetki biegających ludzi, jakieś baraczki z kontenerów i chyba namioty. 
Ciężarówka z talerzem 
anteny satelitarnej na grzbiecie wdrapywała się na szczyt pagórka. Nie miałem 
czasu wypatrzyć 
więcej; żołnierze unosili broń w naszym kierunku.
Wewnątrz samego okręgu było pusto. Tylko na jeziorku unosił się jakiś ciemny 
kształt, 
chyba wojskowy ponton. Kiedy odlatywaliśmy, kątem oka dostrzegłem jeszcze 
patrole na 
wzgórzach i piaskowych dróżkach. Teren wyglądał na wzorowo zabezpieczony. Jeżeli 
żołnierze 
przypominali tamtych z blokady na drodze, próby przekradania się tutaj musiałyby 
się źle dla 
mnie skończyć.
– Kim pan jesteś? James Bond dla ubogich? O co tu, do cholery jasnej, chodzi? – 
wściekał 
się pilot. Dźwignię gazu wyciągnął do oporu, pruł prosto w stronę Brodnicy, 
rozglądając się 
nerwowo po niebie, jakby się spodziewał, że lada moment pojawi się pościg. 
Właściwie miał 
rację. Taka operacja mogła mieć osłonę z powietrza.
– Wracaj pan na lotnisko – przekrzykiwałem hałas motoru. – Nic się przecież nie 
stało.
Ukradkiem wcisnąłem guzik przewijania filmu na obudowie pentaxa. Huk samolotu 
zagłuszył szum silniczka. Kiedy obudowa otworzyła się automatycznie, lewą dłonią 
wyłuskałem 
ze środka kasetkę z filmem.
– Gdyby to był obszar zakazany, przecież by pana poinformowali przez radio, 
prawda? 
I kazaliby się nam wynosić?
– Gówno prawda – wskazał ruchem ręki na pusty otwór w tablicy przyrządów wilgi. 
– 
Pieprzony grat padł. Miałem dzisiaj odebrać z naprawy. Jezu, teraz nadzór 
dobierze mi się do 
dupy... No i coś pan narobił?
Ostrożnie manipulując palcami, schowałem film pod mankiet koszuli.
– Nic nie narobiłem. I niech pan przestanie histeryzować, panie lotnik. Jeszcze 
pan nas 
rozwali przy lądowaniu!
Ale dał sobie radę. Posadził wilgę zręcznie jak cyrkowiec, ostro wyhamował i 
podkołował 
w pobliże stolika z parasolem. Czekała tam już grupka amatorów latania. Krępy 
pomocnik liczył 
pieniądze, chwiejąc się nad kasetką. Pilot wyskoczył z samolotu i obiegł go 
dokoła. Otworzył 
drzwi od mojej strony.
– Powinien pan oddać film – stwierdził, kiedy wygramoliłem się z kabiny i 
zeskoczyłem na 
ziemię.
– Odbierz mi go, człowieku.
Wyciągnął rękę w stronę aparatu, zatrzymał ją w pół drogi. Zezował na mnie, na 
klientów, na 
podchmielonego pomocnika. Ważyłem dwa razy więcej niż on. Nie widziałem 
determinacji 
w jego oczach. Westchnął wreszcie, cofnął rękę.
– Do diabła. Tego lotu nie było, tak?
Rusz pan głową – powiedziałem. – Samolot ma oznaczenia na kadłubie i na 
skrzydłach. 
Wojsko już je zna. Dotrą do pana, zaczną wypytywać. Niech pan po prostu mówi 
prawdę. Czego 
pan się boi? Co, do diabła, jest takiego w Polsce, że prawie każdy ma tu 
problemy 
z prawdomównością? Miał pan pasażera, wykonał rutynowy lot, pasażer wyglądał tak 
i tak. 
Gadaliście o... wampirach. Potem pasażer pożegnał się i odjechał.
– Ma pan jakieś nazwisko?
– Pewnie, że mam – powiedziałem i poszedłem sobie.
Chciałem podzielić się z kimś sensacyjnymi wiadomościami, przegadać sytuację. 
Może 
z Renią? Jednak nie pojechałem do niej; musiałem się najpierw upewnić, że z 
dziadkiem było 
wszystko w porządku. Na dobrą sprawę należało starego wywieźć z okolicy. 
Chciałem też 
sprawdzić swoją skrzynkę pocztową w komputerze; niepokoiłem się, że komórka 
milczy. 
Z Witkiem też nigdy nie wiadomo, co wykombinuje.
Rozdział XI.
Okazało się, że miałem nosa z dziadkiem. Tola aż trzęsła się ze zdenerwowania; 
oświadczyła, że właśnie odbyła bardzo nieprzyjemną rozmowę z Kulkowskim. W nocy 
przepłoszył starego ze swojego podwórka.
– Dziś w nocy? Przecież siedział w kawiarni do późna...
– A potem polazł do Kulkowskich – wybuchła. – Pobudził wszystkich, a jak 
Kulkowski 
wyszedł na podwórko, to buchnął na niego ze szpadlem. Szyby w nowym oknie 
powybijał. Okno 
za pięćset złotych! Przyleciał z buzią do mojego domu.
– A co mam zrobić? – zdenerwowałem się. – Zamykać go na noc? To nasz krewny.
– Ale twój dziadek. Twój obowiązek! – upierała się. – Masz zrobić z nim 
porządek. Zaraz, 
jeszcze dziś!
Jej zdenerwowanie wydawało mi się podejrzane. Tola nie należała do kobiet, które 
drobna 
pyskówka wyprowadza z równowagi. Kiedy założyła kawiarnię, na początku miała 
przeciwko 
sobie całe miasteczko; kobiety miały do Toli, nie do swoich mężów i braci, 
pretensje o każdą 
przepitą złotówkę. Dużo wody przepłynęło pod kurkowskim mostem, zanim ludzie się 
przyzwyczaili do nowej biznesłomen. Nie, awantura urządzona przez Kułkowskiego 
nie mogła 
doprowadzić Toli do takiego dziwnego stanu.
– Kto jeszcze ciebie nachodził, Tolu?
– Nie krzycz na mnie, dobrze?
– Przecież nie krzyczę.
– Ale chcesz mnie przesłuchiwać! A ja mam dosyć przesłuchań.
– Ktoś cię przesłuchiwał, Tolu? Dzielnicowy Racuch? A może ktoś inny?
Opanowała się, otarła oczy, odruchowo poprawiła włosy.
– Pilnuj swojego nosa, dobrze? Aha, masz zadzwonić do pracy. Ta baba znów ciebie 
szukała.
Pani Basia natychmiast podniosła słuchawkę. Prezes właśnie odleciał do Hamburga, 
powiedziała tonem nagany. Próbował się ze mną kontaktować, wysłał e-maila, a 
potem się 
wściekł i nie zostawił żadnej wiadomości.
No tak, pewnie Szwajcarzy kazali mu stawić się na spotkanie z ich kandydatem. 
Nic 
dziwnego, że był zdenerwowany. Witka czekała ciężka próba.
Mnie też – i to chyba niejedna. Zacząłem od przekupienia Toli za pomocą kaktusa, 
którego 
kupiłem rano w mieście. Rozchmurzyła się trochę, troskliwie wybierała dla 
rośliny 
nasłonecznione miejsce na parapecie okiennym. W stodole, w ciemnym zakamarku 
przy dachu, 
gdzie łączyły się belki konstrukcji, ukryłem kasetkę z filmem. Potem wsiadłem do 
samochodu. 
Pojechałem naokoło, drogą po drugiej stronie rzeki. Po kwadransie zatrzymałem 
się koło placu 
budowy.
Renia, ubrana w dżinsy i kraciastą koszulę, doglądała robotników, którzy 
taczkami wylewali 
fundament pod następną budowlę.
Ucieszyła się na mój widok.
– Miło, że przyjechałeś – podała mi rękę. Witała się po męsku; żadnego ruchu 
wierzchem 
dłoni ku górze, do ust mężczyzny. Polki, które przebywają dłużej na Zachodzie, 
pozbywają się 
tego odruchu.
– Miło być mile przyjętym – odpowiedziałem. – Nie miałem pojęcia, że masz tu aż 
tyle 
terenu. – Była zadowolona, że to zauważyłem.
– Czy wolno mi będzie wyrwać panią dziedziczkę na obiad? Jest taki zajazd blisko 
Chrószla...
– Niech sobie będzie. Jeżeli spuszczę z oka tych hultajów, do końca życia będę 
mieszkać 
w krzywych ścianach. Wczoraj mnie nie było i dziś całe rano burzyliśmy, co już 
zdążyli napsuć. 
Jeżeli upierasz się przy obiedzie, możemy upichcić coś później na mojej płycie 
elektrycznej. Na 
razie muszę pilnować robotników. Fundament, Maksiu, to podstawa.
Co chwilę przerywała rozmowę i pędziła korygować poczynania swojej ekipy. Na 
odległość 
wychwytywała najdrobniejsze niedokładności; kiedy próbowali dyskutować – a 
robili to za 
każdym razem – sięgała po poziomicę albo pion i pokazywała, że tu jest krzywo, 
tam brakuje 
centymetra, ówdzie nie trzyma kąta i że w ogóle jest inaczej, niż powinno. Z 
trudem znalazła 
chwilę, żeby zaparzyć herbatę. Akurat niosła dwa kubki, kiedy od strony drogi 
doleciał nas 
basowy głos ogromnego diesla.
W pierwszej chwili myślałem, że to czołg, ale za płotem pojawił się 
karykaturalnie szeroki, 
niski, ciemnozielony wojskowy samochód. Podjechał do bramy i zaparkował obok 
mojego 
mustanga.
– Humvee – jęknąłem z zachwytem.
– Ale dziwoląg – zdziwiła się Renia. – I naprawdę tak głupio się nazywa? Chyba 
zmyślasz.
– To akronim od high-mobility, multi-purpose wheeled uehicle – wyrecytowałem. – 
Następca 
jeepa w armii amerykańskiej. Superterenówka, wjedzie na szczyt Kasprowego w 
sezonie 
narciarskim. Wersja cywilna nazywa się hummer.
Różni się drewnem na desce rozdzielczej i klimatyzacją. Osiemdziesiąt sześć 
tysięcy 
zielonych w Stanach, w Europie chyba drożej. Ale w Europie wszystko jest 
droższe. Ciekawe 
dlaczego.
Renia pokiwała głową.
– Przez podatek VAT. On pompuje ceny. Amerykanie go nie mają; moim zdaniem, 
bardzo 
rozsądnie. Ty się interesujesz wojskiem?
– Raczej samochodami. A armia ma najfajniejsze zabawki. Hunwee stał nieruchomo, 
tylko 
antena kołysała się nad jego dachem jak długi owadzi wąs. Wydawało się, że poza 
umundurowanym kierowcą nikogo nie ma w środku. Ale otworzyły się drzwiczki od 
strony 
pasażera i na ziemię zeskoczył niziutki mężczyzna, właściwie karzeł.
O mało nie wybił sobie zębów o własne kolana. Wyprostował się, poprawił 
granatową 
dwurzędową marynarkę ze złotymi guzikami. Zadarł głowę, jakby chciał wypatrzyć 
coś wysoko 
na niebie, i wsunął na nos słoneczne okulary w drucianej oprawie. Ruszył przez 
bramę z oficjalną 
powagą.
Ukłonił się Reni, mnie skinął głową. Robotników, którzy przystawali na jego 
widok, 
wytrzeszczając oczy, zupełnie zignorował.
– Cóż to będzie za piękny pensjonat, pani Dombrowski – zaskrzeczał. – I jaki 
rajski zakątek! 
Od razu proszę o rezerwację!
Wspiął się na palce; próbował pocałować Renie w rękę. Niezrażony niepowodzeniem 
odwrócił się do mnie promiennie uśmiechnięty.
– Sam pan Maks we własnej osobie! Mamy dziś szczęście do osobistości świata 
biznesu, 
sportu i kultury. Prawdziwe szczęście!
– Kiedy my się spotkaliśmy? – zapytała Renia. – Czy my się znamy?
– Od teraz tak! – entuzjastycznie zerwał okulary z twarzy.
– Proszę pozwolić, że się przedstawię: pułkownik Gracjan Rastafiński z 
Prezydenckiego 
Biura Bezpieczeństwa Narodowego.
Facet mi kogoś przypominał.
I to imię; brzmiało znajomo.
– Przyjechałem przeprosić panią w imieniu naszej jednostki. Za, że tak powiem, 
niewielkie 
zamieszanie oraz...
Za linią lasu z łoskotem wystartował helikopter. Przez moment hałas był tak 
przeraźliwy, że 
nasz gość musiał poczekać z resztą przemówienia, aż maszyna się oddali.
– Długo to będzie trwało? – zaniepokoiła się Renia. – To „niewielkie” 
zamieszanie? I skąd 
pan zna moje nazwisko? Skąd pan wie, że buduję pensjonat? A nie, dajmy na to, 
hodowlę 
kaczek?
Karzeł uśmiechał się z wyższością.
– Oto rzeczowa kobieta interesu! Zadaje trzy pytania i za każdym razem trafia w 
sedno! 
Chylę czoła. Ale proszę się uspokoić, madame. Źródłem moich informacji jest inna 
znakomita 
dama w tej okolicy, pani naczelnik gminy. Proste zasięgnięcie języka – to cały 
sekret mojej 
domniemanej omnipotencji. W imieniu naszej służby zwróciłem się do gminy o dane 
na temat 
własności gruntów i siedlisk w tej okolicy. Dzięki uprzejmości pani naczelnik 
możemy uniknąć 
nadmiernej intruzji, że tak powiem, na terenach prywatnych.
– A przy okazji pani naczelnik dała też panu moje zdjęcie, tak? – wtrąciłem. – 
Na wszelki 
wypadek, gdyby pan akurat na mnie natrafił?
– Cóż za przypuszczenie! – oburzył się pułkownik.
Z przejęcia znów zdjął okulary z nosa i zaczął wywijać nimi w powietrzu. 
Zauważyłem, że 
ma zaczerwienione oczy i charakterystyczne żyłki na nosie. Oliwa – pomyślałem. 
Jak nic, ma 
chłopak problem alkoholowy.
– I zupełnie zbędna ironia – kontynuował. – Nasza znajomość datuje się od 
dzisiejszego 
ranka i została zawarta, pozwolę sobie zauważyć, z pańskiej inicjatywy. Usiłował 
pan nam nawet 
złożyć wizytę! Chyba pan nie zaprzeczy?!
– Nie zaprzeczam.
– No właśnie, drogi panie Jerzy! Dzisiejsza armia to nie to co kiedyś, onuce, 
fasola, szynel 
i karabin. Dzisiejsza armia to cuda techniki. Malusieńkie kamery, komputery, 
łączność przez 
satelitę... Nawet się pan nie zorientował, kiedy wartownik obrócił w pana stronę 
obiektyw 
zamontowany na okapie hełmu. Cyfrowa kamera załadowała pana portrecik do 
przenośnego 
komputera w plecaku, który przetworzył obraz w skondensowany plik GIF i 
przekazał go drogą 
radiową do komputera dowódcy; ten nacisnął kilka klawiszy i pchnął go przez 
satelitę dalej, 
komputery, szuru-buru, popracowały sobie w pewnym mieście, niekoniecznie 
znajdującym się 
w Europie, i po chwili mieliśmy w ręku pozytywną identyfikację wraz z garścią 
informacji na 
pana temat. Żadnych rewelacji, zapewniam, ale dosyć, żeby zawrzeć wstępną, choć 
na razie 
jednostronną, znajomość z panem Jerzym Maksem.
– Chyba możemy przestać się martwić o nasze bezpieczeństwo narodowe – 
powiedziałem.
– Robimy, co możemy – rzekł skromnie. – My i nasi sojusznicy.
– Jasne.
– Zapraszam na herbatę – zdecydowała się Renia. Uderzył mnie brak serdeczności w 
jej 
tonie. Kobiety jednak wolą wysokich facetów. – Chyba że pan pułkownik się 
spieszy... – 
zawiesiła głos.
Rastafiński westchnął ciężko, potwierdził ruchem głowy.
– W takim razie zamieniamy się w słuch – powiedziała Renia. – Czy długo 
zamierzacie tu 
tak hałasować?
– Mamy nadzieję, że niedługo. Moim zadaniem jest przeprosić za niedogodności 
związane 
z chwilowym zamknięciem przejazdu przez żwirownię. Co do uciążliwości 
akustycznych, to 
pragniemy zauważyć, że mieszczą się one w zakresie norm przyjętych w Unii 
Europejskiej.
Renia pobladła z gniewu, ale nic nie powiedziała.
– Co to za wojsko? – zapytałem. – Co tu robicie?
Machnął lekceważąco ręką.
– Ćwiczenia w ramach integracji z NATO. Logistyka, zgrywanie parametrów 
telekomunikacji, takie tam techniczne sprawki. Ze względu na położenie globalnej 
sieci satelitów 
ejefesci chwilowo musimy mieć oddział akurat w tym miejscu, na przecięciu 
koordynat.
– Przepraszam na chwilę – powiedziała Renia. Wypatrzyła kolejną fuszerkę swoich 
robotników i pobiegła z interwencją.
– Co za ejefes? – wzbierała we mnie złość. – O czym pan znowu opowiada?
– Ej, ef, es, ci. Air Force Space Command – objaśnił z obrażoną miną. – 
Dowództwo 
Kosmiczne Sił Lotniczych. Amerykańskich – dodał po namyśle.
– No to ma pan pecha – powiedziałem. – Przypadkiem wiem, o co chodzi.
Wziąłem do ręki patyk i napisałem na piasku pięć słów.
– North American Antimissile Defense – przeczytał, wadliwie akcentując. – Co to 
jest?
– Inaczej NORAD. System wczesnego ostrzegania przed ruskimi pociskami 
balistycznymi, 
instalacja obronna, którą dowodzi to pańskie kosmiczne dowództwo. Problem w tym, 
przyjacielu, 
że o ile ja się orientuję, ten system obejmuje tylko północną część Stanów 
Zjednoczonych 
i Kanadę.
– Co pan opowiada – zaprotestował.
Przerwałem mu, podnosząc patyk.
– Sowieckie rakiety miały nadlatywać na cele w Stanach znad bieguna północnego. 
Dlatego 
w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Amerykanie zbudowali system NORAD, 
sieć stacji 
radarowych wzdłuż granicy z Kanadą i centrum dowodzenia wykute w Górach 
Skalistych. Firma, 
w której pracowałem, za prezydentury Reagana dostała rządowy kontrakt na 
przekonywanie 
opinii publicznej do Star Wars, nowej koncepcji obrony anty rakietowej. Trochę 
się tym 
kontraktem zajmowałem. Rzecz w tym, panie Rastafiński, że dziś to jest już tylko 
relikt zimnej 
wojny. I nic nie ma wspólnego z Polską, absolutnie nic! Nie istnieją żadne 
koordynaty pod 
Kurkowem.
– Ale...
– Między nami, od kiedy pan się nazywa Rastafiński? Milczał. Dobrze go trafiłem.
– Bo mnie się wydaje, że kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy dwadzieścia lat 
temu, 
nazywał się pan, towarzyszu, Ruszczyński.
– Myli mnie pan z kimś innym – bąknął.
– Nie przypuszczam – ciągnąłem radośnie. – Pana trudno pomylić. Był pan wtedy 
szyszką 
w Wydziale Prasy KC, razem z towarzyszami Adamaszkiem i Kwietniem. A może pan 
mnie 
pamięta? Byłem wtedy autorem zbioru opowiadań i scenariusza filmu, który trafił 
na półki. 
Starałem się o zezwolenie na wyjazd do Iowa na stypendium pisarskie. Pan mi 
zatrzymał 
paszport.
– Nie. Jak się nazywał ten zbiorek?
– Faul i inne opowieści trenera Stasia. Wrzeszczał pan na mnie, że jankesi nie 
będą robili 
polityki personalnej w polskiej kulturze. I że jeżeli te cwaniaki z ambasady 
chcą, żeby ktoś 
wybrany przez nich pojechał na stypendium do Stanów, to muszą się zgodzić, żeby 
drugiego 
kandydata wyznaczał towarzysz Ruszczyński. Jesień 1979 roku. Dalej żadnych 
skojarzeń?
– To nie byłem ja.
– Oczywiście, że to był pan! Drugiego takiego towarzysza w KC nie było. Miał pan 
specjalne 
krzesło, a i tak ledwo panu głowa wystawała zza biurka. Kiedy szedłem do pana, 
nawet partyjni 
znajomi mówili, że nic nie załatwię. Bo towarzysz Ruszczyński jest tak mały, że 
mu się serce 
w gównie macza.
Rzucił mi urażone spojrzenie.
– Warszawa to bardzo złośliwe miasto. Przepraszam, ale to w pańskich kręgach tak 
się wtedy 
mówiło. To miało wyjaśniać pańską agresję i nieustępliwość.
– Pan zawsze jest taki zawzięty, panie Maks?
– Raczej pamiętliwy.
Milczeliśmy przez chwilę. Nieopodal Renia wykłócała się z robotnikami.
– Załatwił mnie pan odmownie – westchnąłem. – Jak mam tego nie pamiętać? W 
tamtych 
czasach stypendium do Ameryki to była przepustka do raju. Po powrocie kupowało 
się samochód 
albo mieszkanie. Odmówić komuś paszportu w takiej sytuacji było okropnym 
świństwem.
– Dzisiaj łatwo mówić – zaperzył się. – A tamte czasy były skomplikowane. 
Rywalizacja 
mocarstw, walka ideologiczna. Myśmy przecież mieli szefów nad sobą, a tych z 
kolei 
kontrolowali radzieccy. Amerykanie też nam przysrywali, zapewniam pana. Ale co 
tam: było, 
minęło. Trzeba iść naprzód, panie Maks.
– Tak jak pan? Rzeczywiście pięknie pan się wysunął. Wczoraj funkcjonariusz 
imperium, 
a dzisiaj? Prawdziwy Clinton. Ta marynara jest po prostu super. W końcu jak mam 
pana 
nazywać: Ruszczyński czy Rastafiński?
– W moim fachu używa się tylu nazwisk operacyjnych – machnął lekceważąco ręką. – 
Wszystko jedno. Jak pan chce, może mnie pan tytułować hrabia Monte Christo.
– Co ważny pułkownik z Warszawy robi na takim zadupiu, w jakimś Kurkowie?
– Wypoczywam. Nabieram sił na łonie natury.
– To się wiąże z... moim dziadkiem, prawda?
– Może. Pogadamy na ten temat – rzucił szybko. Renia najwyraźniej odniosła 
kolejne 
zwycięstwo nad oporem materii i teraz zmierzała w naszą stronę. Za lasem znów 
rozległ się 
łomot lotniczego silnika.
Jeżeli mój pensjonat jednak powstanie, mimo wysiłków tej ekipy, to i tak 
zbankrutuje przez 
was – powiedziała, mierząc naszego gościa gniewnym wzrokiem. – Jak długo, pan 
powiedział, 
potrwają te manewry?
Powołał się na tajemnicę służbową, ale odniosłem wrażenie, że sam nie miał 
pojęcia. Z ręką 
na klamce terenówki – musiał stanąć na palcach, żeby do niej sięgnąć – zapytał 
Renie, czy była 
na placu budowy w poniedziałek pierwszego czerwca.
Potwierdziła. Kierowca pojazdu przekręcił kluczyk i potężna maszyna zbudziła się 
do życia.
– Czy zauważyła pani tego dnia coś nietypowego? – musiał podnieść głos.
– Na przykład? Prostą ścianę?
Roześmiał się, gestem ręki dał znać kierowcy, aby wyłączył motor.
– Gdybym wiedział... Może coś wyglądało inaczej niż zwykle? Dźwięki? Zapach? 
Cokolwiek. Albo może zaobserwowała pani, że kręcą się jacyś obcy?... Proszę 
sobie 
przypomnieć.
Renia zastanowiła się.
– Tylko ci kolorowi... sreberko – zaczęła i momentalnie ogarnęły ją wątpliwości. 
– Nie, 
będziecie się śmiać...
– Skąd! – zawołaliśmy równocześnie.
– Co to było?
– Nic nie było – ucięła. – Myślałam o czymś innym, bez związku, przepraszam.
Karzeł próbował nalegać, ale zabrzęczał jego telefon komórkowy. Odszedł nieco w 
bok, 
odebrał wiadomość, niemal prostując się na baczność. Zamknął składany aparat, 
pożegnał się 
z nami. Zapowiedział, że być może pozwoli sobie jeszcze Renie niepokoić, i z 
wysiłkiem 
wdrapał się na siedzenie.
– Śmieszny jegomość – orzekła Renia, patrząc za oddalającym się z nieludzkim 
łoskotem 
pojazdem. W jej głosie nie było rozczulenia.
– Jak myślisz, czego naprawdę chciał?
Coś ją trapiło, ale nie była gotowa o tym rozmawiać.
– Chodź, zrobimy coś do jedzenia, bo jeszcze tu, biedaku, schudniesz pod moją 
opieką. 
Twoja mama nigdy by mi nie darowała. Jak ona się miewa? Czy nadal tak świetnie 
gotuje?
W pawilonie, w części prawdopodobnie przeznaczonej na magazyn, miała urządzony 
prowizoryczny kąt do mieszkania. W rogu na cementowej podłodze leżał materac, na 
składanym 
stole stała dwupłytowa kuchenka elektryczna i nowiutkie radio. Obok leżało kilka 
płytek CD. 
Obejrzałem je: klasyka i romantyczne kawałki na gitarę. Pod ścianą piętrzyły się 
walizki i pudła 
kartonowe, w kącie błyszczała dwudrzwiowa lodówka ze stali nierdzewnej.
Była prosto z fabryki, najwyraźniej gotowa do służby w kuchni pensjonatu. Garnek 
zupy na 
boczku, który Renia miała przygotowany dla robotników, ginął w jej przepastnym 
wnętrzu jak 
pestka w hangarze. Wyciągnęła go teraz, odgrzała zupę na płycie, porozlewała w 
metalowe 
kubki, pokroiła na porcje białą bułkę i dwa pęta kiełbasy. Przyjemnie było 
patrzeć, jak się krząta. 
Nie zostawiła mi nic do roboty, skupiłem się więc na materacu.
Z męskiego punktu widzenia wyglądał okay: był szeroki i chyba sprężysty.
Z trudem powstrzymałem chętkę, żeby na nim usiąść czy choćby pomacać ręką. To 
byłby 
arogancki gest wobec jego właścicielki. Spokojnie, Maksiu. Gdyby jednak udało 
się przywrócić 
ten nastrój z wczorajszego wieczoru...
Zawsze chcę czegoś innego, niż mi się oferuje.
Kiedy jedliśmy, my w prowizorycznej kuchni przy składanym stole, robotnicy na 
zewnątrz, 
opowiedziałem Reni o mojej powietrznej misji zwiadowczej, o najściu dziadka na 
dom 
Kulkowskiego oraz o rozdrażnieniu Toli. Przemilczałem tylko, że robiłem zdjęcia.
– Naciskają – orzekła bez wahania. – Chcą dobrać się do was poprzez 
Rumiankiewiczów.
– Dlaczego?
– Ciebie trochę się boją: jesteś nietutejszy. No i z mediami nigdy nie wiadomo. 
A ludziom na 
wsi można zrobić kontrolę przeciwpożarową w obejściu. Można postraszyć kolegium 
albo 
wyrzuceniem z roboty. W tych stronach o pracę trudno.
– Ale czego chcą?
– Ja na ich miejscu bym dążyła do tego, żeby Tola wymówiła wam obu mieszkanie. A 
jak 
stracicie bazę i nie będziecie mieli gdzie pójść, zgłosiłabym moje propozycje.
– Nie dam skrzywdzić Rumiankiewiczów.
– Uspokój się. Nie mówię, że dasz się nastraszyć. Ale moim zdaniem możecie 
znaleźć się 
z dziadkiem na ulicy. Może lepiej zawczasu zakręcić się koło własnego kąta?
– Co masz na myśli?
– Mógłbyś spróbować odkupić stary dom dziadka. Stoi w ładnym miejscu, ma wdzięk. 
Nie 
sądzę, aby cena była wygórowana.
Kiedyś się nad tym zastanawiałem, czy nie osiąść na wsi. Niespieszna 
egzystencja, spacery 
z psami, czytanie mądrych ksiąg przy kominku... Mógłbym co rok wypuszczać na 
rynek 
powieść...
– Kulkowski nie sprzeda – powiedziałem. – Sam musi gdzieś mieszkać.
– Porozmawiaj, nigdy nie wiadomo. A na razie zapraszam do nas. Lada chwila 
skończą 
montować suche tynki w drugiej części pawilonu, na dniach wylewamy szlichtę; 
jakoś was 
urządzę. Tylko – kontynuowała – to byłaby prowizorka. Jak u Rumiankiewiczów. W 
końcu 
będziesz musiał dziadka gdzieś urządzić na stałe. Zabierzesz go do Warszawy?
– Czemu nie?
Rozdział XII.
To nie była szczera odpowiedź. Nie umiałem go sobie wyobrazić w moim domu, wśród 
całej 
tej włoskiej glazury i niemieckiej elektroniki. Samo wejście do mieszkania 
wymagało 
obłaskawienia systemu alarmowego i użycia, we właściwej kolejności, dwóch 
kluczy, z których 
każdy mógł obracać się w obie strony w zamku, ale otwierał tylko w jedną. Poza 
tym, co on, 
u licha, by robił w mieście po całych dniach? Poprosiłem więc Renie, aby przy 
najbliższej okazji 
odwiedziła Kulkowskich i wybadała sytuację.
Zadanie robotników na popołudnie było skomplikowane; mieli precyzyjnie wylać 
fundament 
pod piec i kanały, którymi gorące powietrze zasilałoby poszczególne 
pomieszczenia na parterze 
pensjonatu. Cały budynek będzie ogrzewany norweskim systemem kominkowym, 
wyjaśniła 
Renia. Zmyślny piec zadowalał się zaledwie kilkoma szczapami twardego drewna na 
dobę; 
powolutku je spopielał w hermetycznej, przeszklonej komorze. Fundament pieca 
oraz 
skomplikowane połączenia kominowe musiały być budowane w trakcie budowy, 
równocześnie 
z bryłą budynku.
Zdziwiło mnie, że Renia zabiera się do takiej roboty bez pomocy speca od tych 
norweskich 
pieców. Ale twierdziła, że wie, co robi. Taki sam system ogrzewania zbudowali 
razem z mężem 
w ich ostatnim zajeździe, niedaleko Szczecina.
– To ty miałaś już interes w Polsce? – zdumiałem się.
– Nadal mam, przy szosie do Świnoujścia. Był zapisany tylko na mnie, ze względu 
na 
przepisy w Polsce. Jest w nim spory ruch, seminaria i konferencje. Nie widzę 
powodu, żeby się 
go pozbywać.
Słuchałem tych wyjaśnień nieuważnie, wpatrzony w jej biust. Pod koszulą wyglądał 
ciekawie, ale jaki ostał się od tamtego letniego wieczoru, kiedy jedyny raz 
położyłem na nim 
swoją rozdygotaną szczeniacką rękę? Rozpięcie bluzki i zsunięcie jednego 
kubeczka biustonosza 
było inicjatywą Reni, znudzonej samym całowaniem się na kolejnych randkach na 
Górze 
Zamkowej. Jej biust był chyba w kształcie jabłuszka. Próbowałem sobie 
przypomnieć, czy miała 
dużą brodawkę, ale pamięć nie podsuwała żadnych obrazów.
– O czym myślisz? – zainteresowała się.
– Eee... czy masz dzieci?
– Naprawdę chcesz wiedzieć? Nie pytałeś do tej pory, więc myślałam, że... To 
bardzo miłe 
z twojej strony, Maksiu.
Chrząknąłem skromnie.
– Mam syna, nazywa się Erich – oświadczyła uroczyście. – Wiosną zdał maturę, 
będzie 
studiował nauki polityczne w Hamburgu. Moja wielka duma.
Sięgnęła do torby i wyszperała fotografię młodego człowieka, który sympatycznie 
uśmiechał 
się do obiektywu. Bardzo przypominał matkę, tylko włosy miał długie jak hipis.
Pochwaliłem urodę potomka i oświadczyłem, że muszę wracać do miasteczka. Potem 
wziąłem głębszy oddech i zaproponowałem spotkanie wieczorem. Odpowiedziała po 
prostu, 
żebym przyjechał.
– Po zmierzchu zaczynam czuć, że to jednak odludzie – dodała, kiedy szliśmy do 
samochodu. – Robotnicy wsiadają na rowery i zostaję tu sama. Tylko nietoperze 
latają.
– Brr. Kup dubeltówkę.
– Przestań! Jest pięknie. Na łąkę codziennie o zmierzchu przychodzi stadko 
saren.
Korciło mnie, aby zajrzeć na żwirownię i sprawdzić, czy od tej strony też 
zamknęli drogę, ale 
dałem sobie spokój. Na pewno to zrobili. A jak rozpoznają mnie tą ich kamerką, 
za drugim razem 
mogą nie puścić tak łatwo. Chyba że karzeł łgał o kosmicznej technice. Jego 
wiedza na mój temat 
równie dobrze mogła pochodzić od Mańka Zieniuka. Kiedy przez Kaługę i Lipowiec 
dotarłem do 
Kurkowa, mijając aż cztery patrole policji na pięciokilometrowym odcinku szosy, 
utwierdziłem 
się w tym podejrzeniu. W domu zastałem sądny dzień.
Dziadek wył na podwórku i latał, szukając siekiery. Rodzina tkwiła w oknach, 
oglądając to 
jak spektakl teatru jednego aktora.
– Podpierdolili mu krowę – wyjaśnił Zdzichu.
– Kto? Tutejsi?
– Komu z tutejszych potrzebna jest krowa? – mąż Toli splunął na pobliski klomb. 
– Mleko, 
kurwa, poniżej złotego za litr w skupie. A bydlę zji za dziesięć złoty na dzień. 
Przyjechali na pole 
Woźniaka czarnym tirem, krowę wzieni i sruuu! – dali w rurę. Szukaj tera wiatru.
Dziadek zerwał z głowy swoją płócienną czapkę i podeptał ją gumiakami.
– Verfluchter Hurensohn! – wrzeszczał.
– On wie, kto to był? Czy ktoś widział tę ciężarówkę? Zdzichu wzruszył 
ramionami. Oparł 
łokcie o parapet okienny, pociągnął popularnego, wydmuchał dym.
– Dużo ludzi widziało, pole Woźniaka je zara za kolonią, koło drogi. Woźniaki 
byli 
w obejściu, też widzieli. Twój dziadek leciał ratować, ale nie zdążył. Zamkli 
klapę i w gaz.
Dziadek skończył deptać czapkę i zaczął płakać.
– Daj mi tego twojego gwoździa – poprosiłem. Zdzichu wyjął z paczki papieros bez 
filtra, 
odpalił. Trzymając go w palcach, podszedłem do dziadka, podałem mu. Zaciągnął 
się bez słowa.
– Niech się dziadek nie martwi. Miła się znajdzie.
Nie odpowiedział.
– Sama wróci, to mądra krowa – dodałem bez przekonania.
– Mówisz? – zapytał z taką dziecinną nadzieją, że poczułem skurcz w sercu.
– A jak nie, to kupimy nową. Nawet dwie.
– Jo. Pójdziesz na milicję, powiesz?
– Teraz jest policja. Jak przed wojną. Nie ma co do nich chodzić. To władza stoi 
za tym 
porwaniem, dziadku.
Skinął głową, przysunął się bliżej.
– Nie widzi mi się tutaj – wyszeptał. – U nas tak nie kradnom. W prawdziwym 
Kurkowie, 
tam gdzie wszyscy są, ty, twoja matka, cała rodzina. Milicjant weźnie dziesięć 
złotych do renki, 
jak robi kontrol, ale krowy nie ukradnie.
Tola znikła; za chwilę pojawiła się w oknie z „pięćdziesiątką pocieszenia”, jak 
to określiła, 
w szklance od herbaty. Dziadek powąchał wódkę, skrzywił się na zapas, podniósł 
brodę do góry 
i wprawnie, jak bocian żabę, łyknął zawartość szklanki.
– Nic się dziadkowi nie podoba w naszych czasach? – zapytałem. – Naprawdę?
– Nic.
– A niech dziadek się zastanowi – nalegałem.
– No, asfalt na rynku jest.
– To dobrze?
– Richtig elegancko. I każden jeden ma telewizje. Lepszą niż u was w Warszawie. 
Kolorową.
W tamtych czasach w naszym warszawskim mieszkaniu stał odbiornik Wisła, 
drewniane 
pudło z ekranem wielkości pocztówki. Włączało się go, podnosząc klapę na 
wierzchu. Sąsiedzi 
schodzili się w czwartki oglądać „Kobrę”.
– Ludzie są bogatsi, dziadku. Chociaż ciężkie czasy nastały w tych okolicach.
Zachichotał, pokręcił głową nad moją głupotą.
– Dostaw obowiązkowych ni ma, emerytury dostajom, zasiłki od gminy w 
pieniondzach – po 
kolei prostował pokryte stwardniałą skórą paluchy. – Każden jeden z zegarkiem na 
rence, to mają 
być cienżkie czasy... Woźniak ma traktor i przyczepę na gumach, maszynów całe 
podwórko, 
jakąś satelitę na dachu. Ludzie, trzymajta me! Mięso i kiełbasę żrą w każdy 
dzień, gadajo, co 
chco. Za Hitlera, za Stalina to były cienżkie czasy!
– A kobitki, dziadku? W porządku, podobają się? Zmieszany, poprosił o tonik do 
drugiej 
pięćdziesiątki. Ten napój, i fantę pomarańczową, też moglibyśmy dopisać do 
krótkiej listy zalet 
naszych czasów. Za komuny z napojami chłodzącymi było krucho. Babcia co lato 
uruchamiała 
produkcję podpiwku ze sklepowego proszku, ale rezultaty były bardziej rozrywkowe 
niż 
praktyczne: ciemny napój gwałtownie fermentował w butelkach po oranżadzie, po 
nocach butelki 
eksplodowały całymi seriami, z piwnicy dobiegały odgłosy przypominające dorosłym 
pomruk 
dział zbliżającego się frontu.
Dziadek miał też swoją osobistą recepturę, „natron”, który ku zgrozie 
pozostałych członków 
rodziny przyrządzał sobie w upalne dnie. Była to soda w proszku, którą 
rozpuszczał w wodzie ze 
studni pół na pół z octem i wypijał łapczywie, zanim opadła jadowicie ruchliwa 
piana. Babcia 
z mamą straszyły go rakiem żołądka, ale dziadek regularnie posyłał mnie do 
sklepu, który 
wszyscy w Kurkowie nazywali „spółdzielnią” (z kolei „sklep” to była piwnica w 
lokalnym 
języku), po papierowe torebeczki sody – piętnaście groszy od sztuki – oraz ocet 
po sześćdziesiąt 
groszy za butelkę.
A teraz zapijał gorzałkę tonikiem i patrzył w bok, kiedy go naciskałem, czy 
podobały mu się 
krótkie kiecki i obcisłe bluzki dziewczyn.
– A dziadek wie, że Dylewska dalej żyje? Możemy ją odwiedzić, mieszka przy 
rynku.
– Jaka Dylewska?
– Niech dziadek nie udaje: dziadkowa kochanica. Wszyscy o tym wiedzieli. Cały 
Kurków. 
Mama, babcia...
– Babcia też? – zaniepokoił się.
– Babcia przede wszystkim. Jak dziadek się kąpał i golił, ubierał w garnitur z 
Francji i szedł 
do Kurkowa, to babcia już wiedziała, po co.
– A skąd?
– Powiedzmy, że była nieludzko przenikliwa, dziadku.
– Nic nie mówiła.
– A co miała mówić? To jak, odwiedzamy tę Dylewską? To już starowinka, ale 
pogadacie 
sobie.
– Po co bede szed? Ja z nią nigdy nie gadał.
Już miałem się zadumać nad subtelnością naszej męskiej natury, tak pozbawionej 
zbędnej 
zawiłości, gdy dziadek przypomniał sobie o krowie i znów zaczął rozpaczać. Nie 
czekając, aż 
zacznie szukać siekiery, kopnąłem się do kiosku i kupiłem od Chocoła zegarek na 
rękę za 
trzydzieści pięć złotych. Studiował efekt na nadgarstku pod różnymi kątami, jak 
kobieta 
obdarowana brylantową bransoletką.
– Babcia bendzie mi nakrencać co wieczór.
– Ten zegarek chodzi na baterie, dziadku. Nie nakręca się.
– A gdzie jest bateria?
– W środku, malutka. A babci przecież nie ma. Już dawno.
– Jest – głos mu stwardniał.
Właściwie, co ja wiem? – pomyślałem. Przecież jego też nie ma.
– Masz nie mówić o babce, jakby umierła – zażądał.
– Dobrze, dziadku. Ma dziadek rację.
Kombinacja zegarka z alkoholem okazała się na tyle skuteczna, że dał się 
spacyfikować na 
resztę popołudnia. Niestety, Tola znów przesadziła: co rusz podtykała mu to 
wódkę, to piwo, i do 
wieczora dziadek był kompletnie ugotowany.
Zrobiłem szybki wypad na cmentarz. Grób rodzinny z pozoru wyglądał normalnie; 
płyta 
wróciła na swoje miejsce. Ale to, co widziałem rano z powietrza, nie było 
złudzeniem. Ktoś zadał 
sobie trud, aby usunąć ślady otwierania grobu. Nawet zatarł brudem świeże 
cementowe spoiny, 
zagrabił ziemię dokoła, rozrzucił suche liście i śmiecie.
Ta staranność szczególnie mnie zaniepokoiła. Miejscowi nic nie robią dokładnie. 
Nie 
słyszałem też, żeby tu ktoś zacierał ślady.
Czy było ciało w tym grobie? A może okazał się pusty? I stąd ta plotka o 
wampirze?
W alejce obok wyła szlifierka, dwóch kamieniarzy ścierało napis z płyty rodziny 
Jaranowskich. Z ich wyjaśnień wynikało, że cmentarz padł ofiarą tak zwanego 
Problemu Roku 
2000, o którym gazety pisały głównie w związku z komputerami. Otóż przezorni, 
którzy 
zawczasu budowali sobie grobowce, zwykle kazali ryć na nich swoje imiona, 
nazwiska, daty 
urodzin, a w miejscu na datę śmierci – dwie pierwsze cyfry: 19... Resztę mieli 
uzupełnić już 
spadkobiercy. Po sylwestrze roku 2000 kamieniarze dostali masę zleceń na 
przerabianie tych 
dziewiętnastek na dwudziestki. Usługa była niedroga, fachowcy chętni, trzeźwi i 
akurat na 
miejscu, więc niewiele myśląc, zleciłem, żeby wytarli też datę śmierci dziadka. 
W całości.
Po incydencie z krową postanowiłem wywieźć dziadka na noc; władze coś knuły, nie 
podobał mi się też wyraz twarzy Toli. Domyślałem się, że dojrzewa do 
zasadniczych decyzji. 
Lepiej było zejść jej z oczu. Dziadek już bełkotał, kiedy przed wieczorem 
pakowałem go do 
samochodu na ciasne tylne siedzenie.
Myślałem, że zaśnie, ale gdzie tam! Stawał w otwartym wozie, śpiewał; próbował 
wygramolić się na zewnątrz. Nie wiem, jakim cudem dotarliśmy do celu.
Renia wyglądała na zaskoczoną, kiedy go zobaczyła.
– Uspokoi się – zapewniłem. – Będzie grzeczny jak baranek, obiecuję. Przenocuje 
w samochodzie.
– Zawsze chodzicie we dwóch na randki?
– Dopiero zaczynamy, do tej pory byłem na to za młody. Poza tym sama mówiłaś, że 
on 
podoba ci się jako mężczyzna.
Chciała odpowiedzieć, ale zmieniła zamiar. Otworzyła bramę, ustawiłem mustanga 
obok 
pawilonu. Dziadek zaczął wysiadać, przełożył nawet jeden gumiak przez burtę 
wozu, ale 
zachrapał i znieruchomiał w tej pozie.
– Widzisz? Już mamy go z głowy – zatriumfowałem. – To efekt kojącego nastroju w 
twoim 
pensjonacie.
– Mam nadzieję, że ty nie zamierzasz zaraz iść spać.
Miała na sobie czarną bluzkę, zapinaną z przodu na guziczki. Działają na mnie 
takie bluzki. 
Podobnie jak krótkie czarne spódnice.
– Nie. Nie zamierzam.
Pocałowałem ją. Odwzajemniła pocałunek ciepłymi ustami, potem mnie odepchnęła. 
Niezbyt 
zdecydowanie. Przyciągnąłem ją mocniej.
– Głupoty ci w głowie – powiedziała niskim głosem. – A ja przygotowałam dla nas 
kolację.
Na nakrytym obrusem prowizorycznym stole stały świece, odkorkowana butelka 
czerwonego 
wina, kieliszki z prostego szkła. Między nimi duża miska sałatki, chyba z 
kurczakiem, biała 
bułka. Przy talerzach kolorowe serwetki. Na środku stołu tkwił, jak wyrzut 
sumienia, pusty 
wazonik.
Rzeczywiście powinienem był przywieźć jakieś kwiaty.
Poprosiłem wzrokiem o pozwolenie, nalałem odrobinę wina do kieliszka i 
spróbowałem go.
– Zwracam uwagę, że to jest alkohol – powiedziała Renia. Usiadła na krześle, 
zakładając 
oszałamiającą nogę na nogę. Mogłem zobaczyć, że miała na sobie pończochy, nie 
rajstopy. – 
O ile dobrze pamiętam twoje zasady, nie będziesz mógł wrócić samochodem do domu.
Nie podjąłem rękawicy.
– Jak poszło z fundamentem pod piec? – zapytałem, podając jej kieliszek. – Udało 
się czy 
będziecie znów burzyć?
– Tylko mały kawałek. Reszta w porządku. Chcesz zobaczyć?
– Pewnie.
Sącząc wino, poszliśmy na plac budowy. Przyglądałem się Reni, jak chodzi po 
fundamencie 
z kieliszkiem w ręku, w tych swoich czarnych półbutach i w kiecce podkreślającej 
figurę.
– Ty mnie wcale nie słuchasz!
– Patrzę na ciebie.
– Nie ma na co.
– Chodź tutaj.
Miała chętne, miękkie ramiona.
– Nie uciekniesz? – szepnęła, kiedy wzięliśmy przerwę na oddech.
– Nie.
– Naprawdę przyjechałeś do mnie, Maksiu? W męskiej sprawie?
– Żadnej innej.
Balansowaliśmy na niskim murku, trzymając w dodatku kieliszki w rękach, którymi 
jednocześnie się obejmowaliśmy.
– Nie rozlej – szepnęła. – Mam tylko dwie butelki, musi wystarczyć na całą noc.
Przykucnęliśmy, aby postawić kieliszki na szczycie fundamentu. Trąciłem ją nosem 
w policzek, szukając ust.
– Nie oddom skurwysynom! – rozległo się nagle od strony pawilonu.
Odskoczyliśmy od siebie. Reni udało się utrzymać równowagę, mnie nie: oblałem 
się winem. 
Dziadek siedział wyprostowany na tylnym siedzeniu mustanga. Miał zamknięte oczy. 
Dobitnie 
akcentując, głośno przemawiał przez sen: – Andzia, przynieś mi lagę... Pan 
inżynier gówno wie... 
Gadaj, gdzie to masz, Verflucht Schweinl Po sekundzie znów chrapał donośnie. 
Poprosiłem Renie 
o koc. Wcisnąłem mu pod głowę małą poduszkę, ściągnąłem gumiaki z nóg i 
opatuliłem kocem 
najlepiej, jak umiałem.
– Gotowe. Mamy go z głowy do rana.
W pawilonie jedliśmy sałatkę przy świetle świec. Gdy opróżniliśmy butelkę, 
spróbowałem 
dobrać się do jej bluzki.
– A ta pani, której imienia nie pamiętasz... – odsunęła moją rękę. – Nie myślisz 
o niej 
czasem?
Nie mogłem uwierzyć własnym uszom.
– Naprawdę chcesz teraz rozmawiać o mojej byłej żonie?
– Nawet nie wiem, czy masz z nią rozwód.
– Mam.
– Wydany w sądzie?
– A co to za różnica? Przecież jeszcze nie proszę cię o rękę.
– Fakt, przyniósłbyś kwiaty – zauważyła. – W polskim sądzie czy w amerykańskim?
– Zmieńmy temat – poprosiłem.
Wstałem, żeby zająć się drugą butelką, ale zanim znalazłem korkociąg, zaczęliśmy 
się 
całować. Wreszcie rozbolała mnie ręka, w której wciąż trzymałem butelkę.
– Chyba jednak nie masz rozwodu – wróciła do tematu, zaskakująco spokojna i 
rzeczowa. – 
Zapewne uznasz, że jestem staroświecka. Ale dla mnie ma znaczenie, czy 
mężczyzna, z którym 
się zadaję, jest związany z inną kobietą.
Milczałem przez długą chwilę. Docierało do mnie, że dalej nić nie będzie – chyba 
że usłyszy, 
co chce usłyszeć.
– Gdybyś dała mi czas, sam bym ci powiedział – poddałem się. – Sąd wojewódzki 
w Warszawie udzielił mi rozwodu ponad trzy lata temu. Założyliśmy sprawę jeszcze 
w Ameryce, 
ale tam nie doszło do zakończenia, bo nagle wyjechałem do Polski. Tu poszło 
szybciej. Odpis 
wyroku mam w domu. Jestem wolny facet, choć z odzysku.
– Utrzymujecie kontakt?
Zawsze chcą wiedzieć, czy mają rywalki.
– Odkąd wróciłem do kraju, widziałem Konstancję tylko raz, gdy przyjechała na 
pogrzeb 
swego ojca.
Od razu, mimo woli, przypomniała mi się cała scena. Spotykamy się w kawiarni 
hotelu 
Marriott, ona wygładzona najlepszymi kosmetykami, jakie można kupić za 
pieniądze, ja 
odstrzelony w szyty na miarę garnitur, bo już wtedy ze sklepu żaden na mnie nie 
pasował, 
i w krawat za ponad dwie stówki. Obejrzeliśmy plik zdjęć Frani i brak nam 
tematów do dalszej 
rozmowy. Gapimy się na zacinający o szyby deszcz – jest późna jesień 1997 – 
zerkamy na 
zegarki. Wreszcie wybawia nas Abe, kroczy w naszą stronę, siwy i dostojny jak 
głowa państwa. 
Autor światowych bestsellerów, doktor medycyny Abraham Gold jest ważniejszy niż 
większość 
prezydentów; kolorowe magazyny na całym świecie piszą o nim, że „zarobił fortunę 
w najpiękniejszy możliwy sposób – spełniając marzenia milionów kobiet o 
odzyskaniu 
dziewczęcej sylwetki”. Zrywamy się z Konstancją z krzeseł, niestety muszę 
lecieć, na nas też już 
czas, wymieniamy wreszcie szczere uśmiechy i z ulgą się rozstajemy... Naprawdę 
byłabyś 
zadowolona, Reniu. Horyzont jest czysty.
– Nawet nie umiałbym powiedzieć, gdzie ona teraz mieszka – głośno powiedziałem.
– Tęsknisz za nią czasem? Zaprzeczyłem.
– A żałowałeś?
– A ty, kiedy rozeszlaś się z tym marynarzem, nie czułaś trochę żalu?
– Nie. Tylko ulgę – powiedziała.
– Ja też nie chcę oglądać się do tyłu. Zamknijmy temat.
– To po co gadasz jak nakręcony? – uśmiechnęła się.
– Ja gadam?! To ty bez przerwy ciągniesz mnie za język!
– Nieważne. Więc czasem ci jest smutno bez tej... jak ona miała na imię?
– Frania.
Roześmiała się.
– W porządku. Reszty nie powinnam być ciekawa. Tak jak podejrzewałam, trafił mi 
się 
kolejny beznadziejny przypadek. Jesteś zodiakalny Baran, prawda?
– Bliźniak.
– Jeszcze gorzej – jęknęła. Potem dodała takim tonem, jakbyśmy wszystko 
wyjaśnili do 
końca: – Możesz mnie znów pocałować.
Nie rozumiałem do końca jej logiki, ale mi to nie przeszkadzało. Jestem 
człowiekiem czynu, 
nie myślicielem. Jej bluzka furknęła w górę, powiewając połami. Nie miałem 
cierpliwości bawić 
się w rozpinanie swojej koszuli; guziki prysły, spadały na cementową podłogę jak 
ciężkie krople 
deszczu. Stoczyliśmy się na materac. Chciało mi się krzyczeć z radości. Jak 
przez mgłę 
usłyszałem jakiś hałas.
Materac ugiął się za moimi plecami pod ciężarem trzeciej osoby. Usiedliśmy jak 
na 
komendę; dziadek runął w pościel w swojej burej kapocie i teraz mościł się 
wygodnie na boku. 
Kolana podciągnął pod brodę, demonstrując swoje nieodłączne gumiaki. Jego 
zmierzwione 
włosy były sklejone od potu. Oczy miał już zamknięte, oddech równy, o bogatym 
bukiecie 
spirytusowym. Skóra na jego podgardlu, luźna i pomarszczona jak u indyka, 
alarmująco zadrgała. 
Lada chwila miał wznowić tytaniczne chrapanie.
– Zabierz go z mojego łóżka – powiedziała Renia z rozpaczą. Podciągnęła koc pod 
szyję. – 
Natychmiast!
Uchwyciłem mamroczącego przodka pod pachy, ściągnąłem na podłogę i postawiłem na 
nogi. Potoczył błędnym wzrokiem dokoła, powiedział coś po francusku i znów 
zamknął oczy. 
Dał się prowadzić i sam wlazł do auta. Na tylnym siedzeniu mustanga ocknął się. 
Uspokajałem 
go, głaszcząc po głowie i łagodnie do niego przemawiając. Ucichł wreszcie i 
zachrapał. Otuliłem 
go kocem i na wszelki wypadek obserwowałem przez chwilę. Wyglądało, że usnął na 
dobre.
Nasze romansowe przedsięwzięcie straciło impet, Renie ogarnęła nieśmiałość, 
jakby 
zawstydziła się poprzedniej gwałtowności. Otworzyłem drugą butelkę wina. Dziadek 
zameldował 
się po półgodzinie. Wiedziony nieomylnym instynktem, jak morski żółw, który 
nawiguje przez 
bezkresny ocean, aby złożyć jaja w piasku plaży malutkiej wysepki, mój 
protoplasta wkroczył do 
pokoju. Zanim zdołałem go powstrzymać, przewrócił krzesło i opadł jak kłoda na 
materac.
Chciałem go budzić i ponownie wyprowadzać, ale Renia miała lepszy pomysł.
– Zostaw go. To my chodźmy do samochodu – wyszeptała mi w ucho. – Tylko ściągnij 
mu 
buty i tę obrzydliwą kurtkę. Nie dopiorę pościeli.
Zrobiłem, jak kazała. W mustangu przesunąłem fotele maksymalnie do przodu, ale 
chociaż 
dało to niewiele dodatkowego miejsca na tylnej kanapie, poradziliśmy sobie 
całkiem dobrze.
Noc była gorąca, parna i jasna, niebo kipiało od gwiazd, nad naszymi głowami 
bezszelestnie 
przelatywały nietoperze. Naga i pyszna, kołysząc biodrami, Renia poszła do 
kuchni po papierosy, 
potem paliła przy mnie w samochodzie, niedbale rozpostarta w fotelu. 
Podziwiałem, jak dobrze 
jej biust zniósł podróż przez dziesięciolecia; okrągłe dowody, biało błyszczące 
w świetle 
księżyca, miałem tuż przed nosem. Uchwyciłem sutek zębami, drażniłem go 
koniuszkiem języka. 
Czułem, jak krew znów tężeje mi w żyłach. Sięgnąłem do niej ręką. Wyprężyła się, 
ścisnęła 
udami moją dłoń.
– Przyglądaj mi się, przyglądaj – powiedziała, wypuszczając dym z ust. – 
Widzisz, jaka 
jestem już stara?
– Niby gdzie? – zainteresowałem się.
– Brzuch mi się marszczy.
– Specjalnie tak robisz. A ja mojego już nie daję rady wciągnąć.
– Mógłbyś zrzucić parę kilogramów. Dla bezpieczeństwa.
– Moja mama mawia, że przymiotnik petite nie występuje w rodzaju męskim. A ona w 
końcu 
chodziła do liceum we Francji. Ale szczerze mówiąc, dużo bym dał, żeby mieć z 
pięćdziesiąt kilo 
mniej.
– Bez przesady – zaniepokoiła się. – Nie chcę przytulać słupa telegraficznego.
– Tobie to dobrze – powiedziałem z żalem. – Masz dobrą figurę i wszystko na 
swoim 
miejscu. Podobasz mi się nawet bardziej niż kiedyś. Co to za czary?
– A pupa nie zaczyna mi trochę obwisać?
– Pokaż – powiedziałem z powagą.
Stanęła na fotelu, odwróciła się do mnie tyłem, wyprostowała i wspięła na palce. 
Położyłem 
ręce na obu pośladkach – jak już coś badać, to porządnie.
Dochodzenie zakończyliśmy kwadrans później na masce samochodu.
– No i co? – zapytała.
– Moim zdaniem w porządku – wysapałem. – Ale chciałbym jeszcze przeprowadzić 
kilka 
różnych testów, takich dla bardziej zaawansowanych.
Usiadła na masce i pogroziła mi palcem.
– Ja ci dam! Basia, moja koleżanka z Hamburga, twierdzi, że wszyscy faceci to 
zboczeńcy. 
Tylko im pozwolić!
– Nie chciałem wypowiadać opinii bez pokrycia...
– Już było pokrycie. Wykąpmy się w rzece. Ruszyliśmy, trzymając się za ręce. 
Rosa 
opadająca z wysokich traw zmoczyła nas, zanim dotarliśmy na brzeg rzeki. Z 
pluskiem 
zsunęliśmy się do ciepłej wody; Drwęca parowała jak wanna, oddawała nagromadzoną 
w ciągu 
dnia energię słoneczną.
– Słuchaj, a jeżeli to wojsko widzi nas teraz przez kamery? – zaniepokoiła się. 
Pobiegliśmy 
do domu. Na podwórku stał dziadek: kołysał się na szeroko rozkraczonych nogach i 
siusiał na 
świeżo wytynkowaną ścianę pawilonu.
– Nie miałam w życiu dużo randek – oświadczyła Renia. – Nie jestem pewna, co się 
na nich 
powinno dziać, a co nie. Ale to nie wydaje mi się w porządku. Pewnie powiesz, że 
jestem za 
romantyczna.
Obróciłem dziadka delikatnie za ramiona w stronę trawnika, potem zaprowadziłem 
go do 
mustanga. – Jesteśmy w gościnie, dziadziusiu, trzeba się zachowywać – 
tłumaczyłem.
Myślałem, że pójdziemy z Renią spać, ale zastałem ją ubraną w orientalny 
szlafrok 
z czarnego połyskliwego jedwabiu, wymalowany w złote i czerwone smoki. Parzyła 
świeżą 
herbatę, czajnik gwizdał wesoło, a na stole paliły się nowe świece. Resztkę wina 
rozlała do 
kieliszków. Tłumiąc ziewanie, nałożyłem więc portki i to, co zostało z mojej 
koszuli.
– Odkąd się rozwiodłeś, dużo kochasz się z kobietami? – zapytała chytrze.
Udzieliłem prawidłowej odpowiedzi.
– A dlaczego? Jestem pewna, że panie wprost uganiają się za tobą – nie 
rezygnowała. – 
Jesteś wolny, męski, w dodatku nieźle zarabiasz. Takich facetów nie ma wielu, 
szczególnie 
w naszym roczniku.
Chrząknąłem skromnie i niejednoznacznie.
– Jeżeli jest jakaś inna pani, to przecież ja nie zgłaszam żadnych roszczeń – 
podsunęła 
następną przynętę.
– Innych pań brak – zapewniłem.
Gdy wyszedłem sprawdzić, co z dziadkiem, nie znalazłem go w samochodzie. Odgłosy 
chrapania zaprowadziły mnie do wiaty na materiały budowlane; spał rozciągnięty 
wygodnie na 
płycie styropianu, z workiem cementu pod głową. Przyniosłem z samochodu koc i 
nakryłem go, 
po raz nie wiem który tej nocy. Potem długo stałem i przyglądałem mu się.
Tego widoku nie miałem już przecież oglądać. Obraz dziadka miał należeć do raz 
na zawsze 
zamkniętej przeszłości. Czy rzeczywiście pamiętałem go w takiej pozycji, jak śpi 
pod wozem, na 
polu tak soczyście zielonym, że aż oczy bolały?
Ukucnąłem i dotykałem jego realnego, szorstkiego policzka, jego twardych jak 
druty, lekko 
kręcących się włosów. Po raz pierwszy, odkąd zobaczyłem go we wtorek nad ranem u 
Toli, 
poczułem zdumienie. Pierwotne, wstrząsające zdumienie, które nie miało nic 
wspólnego 
z kalkulacjami rozumu.
Że jest. Że oddycha. Że mogę dotknąć jego ciepłej skóry, poczuć jego zapach.
Po długiej chwili wróciłem do pawilonu. Przekonany, że Renia śpi, ostrożnie 
kładłem się na 
materacu. Ale odwróciła się i przygarnęła mnie do siebie.
Ot, słodycz nowego romansu: jej nie boli głowa, on nie jest zmęczony ani nie 
chce mu się 
spać. Żadna ze stron nie argumentuje, że już przecież to robiliśmy. Żadnej 
niemocy po 
południu... W co ja się znów pakuję?
Kiedy wreszcie zasypialiśmy, było jasno.
Rozdział XIII.
Otworzyłem oczy z niejasnym poczuciem winy, jak zawsze, kiedy zaśpię. Dochodziła 
dziesiąta rano. W kuchni na stole znalazłem kanapki i kartkę z napisem ZJEDZ 
ŚNIADANIE. 
Obok kartki leżała nowa, fabrycznie zapakowana szczoteczka do zębów i tubka 
pasty. Cała 
Renia, pomyślałem; praktyczna do szpiku kości.
Robotnicy krzątali się przy fundamentach. Biały opel Reni zniknął. Rozejrzałem 
się za 
dziadkiem. Od strony rzeki dochodził rytmiczny szelest przeplatany 
postękiwaniem. Ktoś 
niewidoczny kosił u podstawy wzgórza.
Dziadek, rozebrany do podkoszulka, zamaszyście kładł kosą zielsko. Od razu 
dostrzegłem, że 
coś mu nie odpowiada. Poruszał się bez zwykłej gracji, niepewnie manewrował 
kosą. Zmieniał 
uchwyt, jakby nie był pewny, jak powinien ją trzymać.
Zaniepokoiłem się i spojrzałem na niebo.
W czasach mojego dzieciństwa wszyscy wiedzieli, że Kotowicz z kosą w ręku ściąga 
deszcz 
równie niezawodnie, jak suka z cieczką ściąga psy. Na sam widok dziadka 
maszerującego z kosą 
w kierunku rzeki miejscowi ewakuowali się z pól. Zawsze kiedy zabierał się do 
roboty na łące, 
niezawodnie przychodziła ulewa. Odziedziczyłem po nim tę uciążliwą właściwość, 
choć u mnie 
objawiała się łagodniej: pogoda zwykle się załamuje, kiedy wracam samochodem z 
myjni.
Świeciło słońce, po niebieskim niebie wędrowały białe chmurki, a rześkie 
powietrze nie 
niosło zapowiedzi zmiany pogody. Ale to o niczym nie świadczyło.
Na mój widok dziadek postawił kosę styliskiem do ziemi. Wyjął z kieszeni 
kamienną osełkę. 
Przewecował nią półkoliste ostrze.
– Kto dziadka zapędził do roboty? – zapytałem.
– Ona prosiła. Pani Renia niby. Ta kosa nic niewarta. Pojechaliby po moją, co? – 
spojrzał na 
mnie z nadzieją.
– E, chyba nie trzeba. Dobrze tnie.
Dla dodania wiarygodności tej opinii przykucnąłem przyjrzeć się uciętym łodygom.
– Równo – stwierdziłem.
– Co ty wiesz – wydął pogardliwie policzki. – Tępawa, szarpie. A ni mom jak 
wyklepać.
Klepanie kosy polegało na tym, że dziadek wbijał w ziemię coś w rodzaju 
żelaznego 
grzybka, z płaskim łbem i szpikulcem z dołu. Układał na grzybku ostrze kosy i, 
prawie leżąc na 
ziemi, z oczami przy grzybku, z chirurgiczną precyzją rozklepywał młotkiem 
krawędź na 
cieniusieńką, morderczo ostrą blaszkę. Potem delikatnie równał ją osełką 
zmoczoną w wiadrze 
z wodą. Ostatnim punktem tego rytuału był test: przecinał na ostrzu włos, 
wyrwany z ogona 
Hansa. Był dumny, że ostrze z łatwością przenikało twardą szczecinę.
– Nie ma dziadek kaca?
– Iii, a po czym? Wypilim tyla co nic.
– Mnie trochę suszy.
Mrugnął porozumiewawczo, dał mi kuksańca w bok.
– Wy z tą Renią spędzili noc razem, nie? Jak mąż z żoną?
– Sądzę, że znacznie lepiej – powiedziałem ostrożnie.
– A ty jesteś żeniaty? Dzieci masz? – zainteresował się.
– Mam. Jedną córkę.
– A gdzie żona?
– W Ameryce, dziadku. Rozwiedliśmy się.
– To ja twojej córce zapiszę gospodarkę.
Oczywiście, dziadku. Bardzo dziękuję w jej imieniu. Nie zapytał, czy mam jej 
zdjęcie. 
Nawet nie zainteresował się, jak wnuczka ma na imię. Typowe dla mężczyzn w 
naszej rodzinie. 
Pocierał brodę, mierzył mnie chytrze wzrokiem.
– Więc z Eihlerówną teraz kręcisz. Żenić się będziesz?
– Nie myślałem o tym. Skąd! Poweselał momentalnie.
– Ty widział, ile ona ma gruntu? – Puścił do mnie oko. – Góra cała, szmat łąki. 
I kawał lasu 
też. Prawdziwa pani. Ja sobie myślę, że jakby dodać moje do jej, to będzie 
dopiero majątek! 
Pasujemy do siebie.
– Rozmawiał z nią dziadek na ten temat?
– Nie. Ty pogadaj za mnie. Jakby poszło po mojej myśli, to ja się odwdzięczę. 
Zapłacę ci 
pieniądze.
– Nie wydaje mi się, żeby Renia na to poszła, dziadku – powiedziałem. – Ale 
spokojnie, 
znajdziemy dziadkowi kobitkę. Pełno tu majętnych wdów, niektóre całkiem do 
rzeczy.
Z miejsca, jak stał, gotów był ruszać w konkury.
Najpierw jednak pojechaliśmy ubrać go do Nowego Miasta. Na bazarku kupiłem mu 
ubranie, 
tenisówki, zestaw do golenia i wodę kolońską.
Wypadało go też wyszorować. Renia na dobrą sprawę dysponowała tylko czajnikiem 
i miednicą, pojechaliśmy więc do Rumiankiewiczów. Tola zachowywała się tak, 
jakby nigdy nie 
posłała nas w diabły. Zrobiła dziadkowi kąpiel w gorącej wodzie, z pachnącą 
pianą, ostrzygła mu 
włosy. Jego stare ciuchy wrzuciłem do bagażnika samochodu.
Dziadek bez protestów poddawał się ablucjom i upiększaniu. Tylko w sprawie 
gumiaków 
postawił się okoniem. „W pole w tym nie pójdę”, argumentował, podejrzliwie ważąc 
w dłoni 
adidasy. Zostawiliśmy więc jego robocze buty w sieni, gdzie wiejskim zwyczajem 
stało obuwie 
rodziny Rumiankiewiczów.
Renia tymczasem spotkała się z Kulkowskimi i dała mi znać, że można zacząć 
negocjacje 
w sprawie odkupienia dziadkowego domu. Zajechałem tam z fasonem, w pożyczonej od 
Zdzicha 
białej koszuli i w czarnym krawacie, którego używał na pogrzebach; w prezencie 
niosłem butelkę 
wiśniówki. Byłem bardzo ciekawy, jak mnie przyjmą.
Brama była otwarta. Wjechałem na podwórko, stanąłem w tym samym miejscu, gdzie 
tata 
kiedyś ustawiał wartburga. Kulkowski czekał w progu. Też wystroił się w białą 
koszulę. 
Czekałem, aż zaprosi mnie do środka, ale nie spieszyło mu się. Gapił się na 
mustanga.
– To wiele taka amerykańska bryka kosztuje? – zapytał.
– Trudno powiedzieć. Tego modelu nie sprzedawali w Europie. Za duży motor.
– Bity był?
– Prawy przedni błotnik klepałem. Jakiś ciul wgniótł na parkingu. Poza tym 
nietknięty. Co, 
chce pan kupić?
– A ile pójdzie na szosie? – zignorował pytanie.
– Ponad dwieście. Jeszcze nigdy nie cisnąłem do oporu. Jak się trafi wyjazd do 
Niemiec, 
spróbuję na autobahnie. To panu opowiem.
– Skóra prawdziwa?
– Prawdziwa. Niech pan wsiądzie, proszę bardzo. Pomacał dłonią, potem obszedł 
wóz dokoła 
i usiadł za kierownicą. Położył rękę na lewarku skrzyni biegów.
– Automat – stwierdził. – Musi pić.
– Piętnaście po mieście, zimą do dwudziestu. Osiem garnków, widlasty silnik, nie 
ma cudów, 
swoje musi dostać. Ale na trasie potrafi zejść poniżej dziewięciu – dodałem.
– Na trasę to mało się jeździ.
– Może pan sobie obejrzeć silnik. A w kwestii tej wybitej szyby: jestem gotów...
Nie słuchał. Zajrzał pod deskę rozdzielczą.
– Jak automat, to po co ma tu sprzęgło?
– Ten pedał? Hamulec ręczny. W amerykańskich samochodach jest nożny. Wciskasz 
pan, 
zaciągnięty. Wciskasz drugi raz, puszcza.
Spróbował, potem otworzył maskę i wysiadł.
– Ciekawe, czy dałoby się przerobić na gaz – rzucił od niechcenia, pochylony 
nisko, 
studiując konstrukcję ogromnego motoru.
– Nie słyszałem, żeby ktoś to robił z ósemką. Ale czemu nie?
Zatrzasnął klapę, niechętnie odstąpił od samochodu.
– To chodź pan, panie Maks. Zapraszam do środka. Porozmawiamy o moich stratach. 
Awanturny ten pana dziadek, oj, awanturny! Wszystkie Kotowicze takie są. Pan 
też, z tego, co 
się słyszy.
Uśmiechnąłem się, zrobiłem niewinną minę.
Ze znajomych rzeczy w domu zostały tylko drzwi do sieni i do większego pokoju, 
gdzie 
sypialiśmy z Robertem. Były zamknięte. Korciło mnie, żeby tam zajrzeć, ale nie 
wypadało. 
Wręczyłem gospodarzowi wiśniówkę w prezencie. Wyciągnął z kredensu kieliszki, 
usiedliśmy za 
stołem.
– Sam pan jest w domu? – zagadnąłem. – Tylko z obstawą?
– Jaką obstawą? – zdziwił się.
– No ci, co byli na podwórku.
To kuzyn z Iławy – roześmiał się. – Zegarmistrz po fachu. Na urlop przyjechali z 
bratem 
i szwagrem. Za rybamy chodzą. Ale panie, co dziś się złapie na Drewency. Trzeba 
jeździć na 
jeziora. Teraz są w Partęczynach. Ale pewnie też gówno.
– Pani Kulkowskiej nie ma?
– W mieście u córki. A na co panu pani Kulkowska? – zapytał podejrzliwie.
– W interesach przyjechałem. Dobrze jest rozmawiać nie tylko z głową rodziny, 
ale też 
i z szyją, która tą głową kręci.
– Jakie tam interesy. Wstawię nową szybę zespoloną, pan zapłaci, ile zażądają, i 
w porządku. 
Telefonowalim do tej firmy. Wezmą sto dziewięćdziesiąt złotych.
– Ja chciałbym całą chałupę kupić. Nawet z tą wybitą szybą.
Roześmiał się krótko, docenił koncept.
– Nie jest na sprzedaż.
– Renia od Eihlerów mówiła, że już rozmawiała...
– A rozmawiała, rozmawiała.
– No więc?
Kręcił głową, krzywił się.
– Kupił, nie kupił, pohandlować chyba można...
– Ano można – zgodził się nagle. Nalał wiśniówki do kieliszków. – To ile pan 
dajesz?
– A ile pan żądasz?
Uśmiechnął się chytrze, ukazując stalowe koronki na przednich zębach, znak 
firmowy 
polskich dentystów prowincjonalnych.
– Pół miliona.
– Nowych czy starych? – zapytałem zdezorientowany.
– A co dziś się kupi za pół miliona starych? Bak benzyny do fiata.
– A za pół miliona nowych – ze dwadzieścia takich ruder.
Ja onegdaj zapłacił Bronkowi Kotowiczowi dwieście czterdzieści tysięcy złotych. 
Bez 
targowania. Jak zażądał, tyem dał. I wiesz pan, co on mi zrobił? Wzion 
pieniądze, podpisał 
papier u rejenta, że sprzedaje ze wszystkim, jak stoi.
Ale jak my się wprowadzili, to patrzę, a na strychu nie ma podłogi...
– Tam nigdy nie było podłogi – przerwałem. – Tylko deski leżały.
– No mówię. On te deski wywiózł. I wykopał drzewka z ogrodu. Starszych nie dało 
rady, ale 
młode wszystkie zabrał. Mimo że ja mu zapłacił dwieście czterdzieści tysięcy. 
Drogom kupił. To 
było dwadzieścia cztery tysięcy dolarów.
– Dwa tysiące czterysta – poprawiłem go. Dolar stał po sto złotych na początku 
lat 
siedemdziesiątych. Dziś przekracza trzy i pół nowego złotego. Wychodziłoby, 
zaraz... góra 
dziewięć tysięcy za dom. Nie przejdzie.
– Dziś dolar jest słabszy, a złotówka mocniejsza – zauważyłem. – Uwzględniając 
jedno 
i drugie, oferuję piętnaście tysięcy złotych.
– Za wszystko? – nie mógł uwierzyć.
– Tylko za zabudowania i tę działkę. Reszta gruntów mnie nie interesuje. No, 
może jeszcze 
łąka. Niech pan pomyśli: odzyskuje pan włożone pieniądze. Co znaczy, że przez te 
wszystkie lata 
mieszkał pan tu z rodziną za darmo. To znakomity interes!
To był ulubiony argument amerykańskich agentów nieruchomości, kiedy oferowali 
bezczelnie niską cenę. Ale na Kulkowskiego nie podziałał. Miał taką minę, jakby 
zaraz miał 
wyprosić mnie z domu. Albo wyciągnąć dubeltówkę zza szafy.
– To tylko moja wyjściowa propozycja – dodałem szybko. – Teraz niech pan rzuci 
swoją 
cenę.
– Pół miliona nowych złotych.
Skończyliśmy butelkę, a on twardo stał w miejscu. Nie opuścił ani grosza. 
Zastanawiałem 
się, jak oni handlowali z dziadkiem ćwierć wieku temu: jeden skąpiec, który dla 
złotówki gotów 
był wskoczyć zimą do Drwęcy, drugi uparty jak osioł. Jakim cudem dobili targu?
Nie wierzyłem w wersję Kulkowskiego.
Samochód zostawiłem u niego na podwórku. Poszedłem na piechotę do Kurkowa, żeby 
ta 
wiśniówka wywietrzała mi z głowy.
Rozdział XIV.
Kiedy referowałem Reni przebieg negocjacji w ogródku knajpy Pod Różą w Nowym 
Mieście, słońce popisywało się swoją starą sztuczką ze znikaniem za dachami 
domów, a jaskółki 
wyczyniały akrobacje. Jedliśmy późny obiad i rozmawialiśmy o wszystkim – poza 
wspólną nocą.
– Więc Kulkowski postawił zaporową cenę – podsumowała moją opowieść. – Cóż, 
musisz 
próbować dalej.
– A jest sens? Mówił ci, że chce sprzedać?
– Nie, ale zgodził się negocjować – zręcznie operując widelcem, zdjęła z pstrąga 
przypaloną 
na ruszcie skórę. – W Kurkowie baby opowiadają, że jego żona chce przenieść się 
do Nowego 
Miasta. Jedna z ich córek urodziła dziecko, ma tam trzypokojowe mieszkanie i 
dobrą pracę, boi 
się długo siedzieć na macierzyńskim. Pasowałoby jej, żeby babcia była pod ręką.
Chrabąszcz okrążał parasol przy naszym stoliku, bucząc jak mikroskopijny 
bombowiec.
– Ale dziadzio chyba się nie pali, żeby iść na cudze i słuchać wrzasków 
niemowlaka.
– Daj im więcej czasu. Złóż trochę lepszą ofertę. Poczekaj, aż pani Kulkowska 
zacznie mu 
suszyć głowę.
– Ile powinienem mu zaoferować, jak myślisz? Po ile tu schodzą takie chałupy?
– Ludzie żądają dużo, po kilkadziesiąt tysięcy marek. Ale targu dobija się za 
kilkanaście 
tysięcy, do dwudziestu.
Trzydzieści tysięcy, jak jest bardzo atrakcyjna lokalizacja i ładna zabytkowa 
budowla.
– Z Niemcami inaczej handlują – zauważyłem sceptycznie, smarując chrzanem porcję 
golonki na widelcu.
– Niemcy są bogaci.
– No to przemnóż przez dwa i odejmij dwadzieścia procent, będziesz miał 
złotówkową cenę 
dla Polaka. Musisz też uwzględnić remont. Ile lat ma ten dom?
– Z sześćdziesiąt.
– No to jest w złym stanie technicznym. Jak wszystkie tutaj. Czego się 
dotkniesz, będzie się 
sypać: spróchniałe krokwie dachowe, instalacja elektryczna grożąca pożarem. 
Wspominałeś, że 
zrobili łazienkę przy kuchni.
Potwierdziłem.
– No to czeka cię też gruntowna przebudowa układu pomieszczeń.
– Jesteś pewna, że powinienem kupować taką ruderę?
– jęknąłem.
Uśmiechnęła się promiennie, upiła odrobinę białego wina. Ja sączyłem wodę z 
cytryną.
– Pewnie, że lepiej byłoby kupić działkę i postawić nowy dom. Wyszłoby lepiej i 
pewnie 
taniej – powiedziała. – Szkopuł w tym, że budowa trwa. Musiałbyś tu być na 
okrągło, 
wszystkiego doglądać. Inaczej zapomnij: tak ci wybudują, że wszystko zwali ci 
się na głowę. 
Budować trzeba porządnie. A teraz powiedz mi, jak to się stało – podstępnie 
zmieniła temat – że 
z piłkarza przemieniłeś się w ważnego dyrektora.
Nie da mi spokoju. Znów znajdowaliśmy się niebezpiecznie blisko Konstancji.
– Po drodze byłem jeszcze pisarzem.
Spojrzała na mnie z niedowierzaniem.
– Żartujesz! Do głowy by mi nie przyszło, że głupi list by ci się chciało 
napisać. Co cię 
naszło, zakochałeś się?
Bingo, Reniu. Rzeczywiście, umierałem z miłości. Ale szybko skojarzyłem, że samo 
mruganie ślepiami znad stolika nie przyniesie mi sukcesu w literackiej kawiarni 
Czytelnika. 
Czułem, że muszę dołączyć do grona twórców. Rzecz okazała się prostsza, niż 
myślałem. Po 
zdobyciu maszyny do pisania wystukałem dwoma palcami historyjkę z życia 
piłkarzy. Nie 
miałem pojęcia o warsztacie pisarskim, na studiach katowali nas gramatyką, 
Bogurodzicą 
i innymi bezcennymi zabytkami piśmiennictwa. Pisałem więc intuicyjnie, jakbym 
opowiadał 
anegdotę kumplom: zwięźle, koloryzując tu i ówdzie, ustawiając wszystko pod 
mocną puentę. 
Wydrukowali mi tę opowiastkę, i kilka następnych, w tygodniku kulturalnym. Zanim 
się 
obejrzałem, jedno opowiadanie zostało sfilmowane, film trafił na półki.
Zostałem nadzieją młodej literatury: piłem, rozrabiałem w restauracji aktorów 
oraz w tak 
zwanym ścieku. Przez moje mieszkanie, z materacem na podłodze i skrzynkami po 
owocach 
zamiast krzeseł, przewalały się bankietujące tłumy.
Rzecz jasna, zabagniłem studia. Stopniowo jednak osiągałem cel, zbliżając się do 
Konstancji. 
Gdzieś po roku uchodziliśmy za parę. Ale nie udało mi się jej przekonać, żebyśmy 
zamieszkali 
razem. Nie mogła zostawić ojca bez opieki – czarującego i lekkomyślnego 
hazardzisty, który 
nosił angielskie ubrania, jadał w Hotelu Europejskim i był winien forsę 
wszystkim dokoła. Mój 
czarnowłosy anioł nadal też sypiał ze swoim staruchem-pisarzem.
– Dawna historia – powiedziałem, obejmując Renie. – Musiałem coś ze sobą zrobić 
po 
zejściu z boiska. Nie mogłem dalej żyć z nóg, zacząłem więc żyć z głowy. W sumie 
nudna 
egzystencja: literat, jak sama nazwa wskazuje, siedzi na tyłku i po całych 
dniach stawia litery.
– Wydrukowali ci coś? – nadal nie mogła mi uwierzyć.
– Wydałem książkę, zbiorek opowiadań. Pożyczę ci, jak nie wierzysz. To co, 
bierzemy jakiś 
deser?
Podwiozła mnie do Kulkowskich, gdzie odebrałem mustanga. Już z drogi pod 
ejrzliwie 
przyglądałem się domowi dziadków. Po wykładzie Reni byłem gotów uwierzyć, że 
lada chwila 
pęknie na pół i runie w obłoku kurzu.
– Może zajdziemy razem do Kulkowskich, skoro już tu jesteśmy? – zaproponowałem. 
– Ty 
będziesz ich czarować rozmową, ja się ukradkiem przyjrzę, w jakim to wszystko 
jest stanie.
– Daj im czas na przetrawienie sytuacji. Nie pokazuj, że ci pilno.
– Co to jest, tam nad rzeką? Zobacz!
Wskazałem palcem na niewyraźne sylwetki. Ubrane były na zielono i z tej 
odległości 
w zapadającym zmierzchu nie mogłem odróżnić szczegółów. Ale nie wyglądali mi na 
wędkarzy.
Renia miała lepszy wzrok.
– Dwaj żołnierze z psem – orzekła. – Chyba nie są na spacerze, bo biegną. Czegoś 
szukają.
– Może mają ćwiczenia?
– Może.
Zaniepokoiłem się o dziadka. Ale on się przecież nie ukrywał. Pewnie siedział 
teraz 
w kawiarni Toli w swoich nowych ciuchach i czatował na frajera, który postawi mu 
piwo 
z sokiem. Od poniedziałku miał pomagać na budowie Reni, na konto pierwszej 
wypłaty dostał 
dwadzieścia złotych. Dałbym głowę, że banknot spoczywał nietknięty w jego 
kieszeni. Obiecał, 
że nie będzie już nachodził Kulkowskiego, więc miał zostać na noc w Kurkowie.
Podziękowałem taksówkarzowi za opiekę nad mustangiem i pojechałem za Renią. Przy 
bramie dostrzegłem małą postać w plamistym drelichu polowym. Ruszczyński, czy 
też 
Rastafiński, siedział na najniższej belce płotu i machał krótkimi nóżkami.
– Ładny mundur. Uszyli panu na miarę? – zapytałem.
– Daj pan spokój z docinkami, panie Maksiu – ostrożnie opuścił się na ziemię, 
zadarł głowę, 
badając nas wzrokiem.
Są poważne sprawy do omówienia. Zaproście mnie państwo do środka.
Nie widziałem nigdzie terenówki.
– Przyszedł pan piechotą?
– Kilkaset metrów, co to jest? Lubię spacery.
Mało prawdopodobne. Nawet na odcinku od bramy do pawilonu maszerował z trudem; 
stopy 
stawiał szeroko i niezgrabnie, kołysał się na boki jak kaczka. Samochód pewnie 
krążył po 
okolicy z inną misją. Za lasem znów buczał helikopter. Zachodziłem w głowę, co 
to za pościg 
urządzili po nocy. Ale wstrzymałem się od pytań.
Renia wyraźnie nie chciała go wpuścić do pawilonu. Wyniosła przed dom składany 
stolik 
i plastikowe krzesła. Przyjrzałem się im i zmajstrowałem sobie siedzisko z 
cegieł i kawałka 
deski; mniej wygodne, ale pewne.
Pułkownik sięgnął do kieszeni bluzy, wyjął złożoną na pół białą kopertę. 
Westchnął. 
Rozprostował ją starannie, przebiegł wzrokiem, jakby chciał się upewnić, że 
adres się nie 
zmienił, posłał nam obojgu przepraszający uśmiech i wręczył mi kopertę.
W środku był jednostronicowy dokument. Przejrzałem prawniczy tekst, 
przestudiowałem 
nagłówek i bez słowa podałem dokument Reni.
Pułkownik uśmiechał się jak człowiek, który jest zakłopotany swoją misją, ale 
nie ma 
wyboru.
– Niestety, panie Maksiu. Decyzja zapadła na wysokim szczeblu – powiedział. – 
Przejmujemy przeniesionego i materiał dowodowy, ze skutkiem natychmiastowym. 
Osobę, furę, 
zwierzęta i wszystko. Ciężarówka już czeka. Dla człowieka jest osobny transport, 
rzecz jasna. 
Proszę podpisać: przyjmuje pan do wiadomości, że sprawę obejmuje tajemnica 
państwowa. 
Zwracam uwagę na zdanie: „Ściśle tajne specjalnego znaczenia”. Konsekwencje 
prawne...
– Skąd pan wiedział, gdzie mnie szukać? – przerwałem mu.
– Domyśliłem się.
– Ejże. Tak wam strasznie pilno, a pan po prostu czeka tu na mnie? W miejscu, 
gdzie mogę 
się zjawić albo i nie?
– Nieważne. Panie Maksiu, zróbmy, co jest do zrobienia. Robi się późno.
W gęstniejącym półmroku wyglądał jak krasnolud z bajki. Brakowało mu tylko brody 
i topora za pasem. Sięgnął do innej kieszeni, wydobył swoją komórkę. Spojrzał 
wyczekująco; nie 
poruszyłem się.
– O co chodzi? Zamierza pan robić trudności?
– To jest zbyt łagodne określenie, panie pułkowniku. Zamierzam nabić pana w 
armatę 
i wystrzelić na Księżyc.
– Pani Dombrowski, niech pani coś powie. Pan Maksio wpadnie w tarapaty.
Renia zrobiła bezradną minkę.
– Pan Maksio jest dorosły.
– To śmieć – powiedziałem znienacka.
– Co? – zesztywniał. – Coś pan powiedział?
– Ten papier. Nic nie jest wart. Od kiedy to władze administracyjne decydują o 
pozbawieniu 
kogoś wolności i zajęciu jego mienia? Do tego potrzebny jest sąd! Kto wydał tę 
decyzję, na jakiej 
podstawie? Z tekstu nie wynika. Z prawnego punktu widzenia to kompletny nonsens. 
Wstydziłby 
się pan.
– Chwileczkę. Minister spraw wewnętrznych może...
– Z pewnością może bardzo dużo – przerwałem mu niegrzecznie. – Ale akurat nie 
jest 
władny nakazać tego, co tu jest napisane.
– Nie jest pan prawnikiem – zaprotestował.
Ale nie jestem też osłem. Jak pan chce, przeczytamy te wypociny przez telefon 
adwokatowi. 
Co pan powie na kancelarię Baron, Rewald & Aaronson? Mają biuro w Atrium Płaza 
w Warszawie, obsługują wielkie firmy, odpowiadają za transakcje wartości 
dziesiątek milionów 
dolarów. Bill Baron, jeden z partnerów, pewnie jeszcze siedzi w biurze. Uzyskamy 
opinię 
w kilka minut. Mam dzwonić?
– Podejrzewałem, że tak będzie – powiedział melancholijnie. – A przecież mówiłem 
im, 
tłumaczyłem, że mam tu do czynienia z inteligentnymi ludźmi. Jak grochem o 
ścianę.
– Komu pan tłumaczył?
– Ważniakom w ministerstwie. Domagałem się, żeby przysiedli fałdów, podkładka ma 
być 
bez zarzutu, nie ma czasu iść do sądu, a musimy działać szybko. Może prawnik 
prezydencki coś 
skrobnie, mówiłem. Ale skąd, zaczął się wrzask, że to domena resortu i rządzącej 
koalicji. No 
i stało się. Może się pan teraz natrząsać do woli, proszę bardzo.
– Dlaczego w nagłówku jest Ministerstwo Administracji i Spraw Wewnętrznych? 
Gdzie pan 
w końcu pracuje?
– Już mówiłem, w Prezydenckim Biurze Bezpieczeństwa Narodowego. Tą sprawą 
zajmuje 
się międzyresortowa, międzypartyjna komisja. I nie tylko w naszym polskim 
rządzie, zapewniam 
pana.
– Co za jednostka tu przyleciała? To jakaś grupa specjalna, prawda? Dlaczego 
Amerykanie?
– Nie mogę powiedzieć.
– Dlaczego chcecie zabrać starego? Dokąd?
Milczał.
Spróbowałem z innej beczki.
– Co tu się wydarzyło w Kurkowie, pułkowniku? Co to jest, to koło tam nad 
jeziorkiem? 
Enklawa innej rzeczywistości?
– Anomalia chronometryczna – mruknął.
– Czyli co?
– Badamy sprawę.
– I z tej anomalii miał wyskoczyć mój dziadek – szesnaście lat po swojej 
śmierci?
– Na to wychodzi.
– To kogo teraz szukacie z psami?
Znów zamilkł.
– Niech pan posłucha, pułkowniku – powiedziałem. – Będziemy z wami 
współpracować, ja 
i cała moja rodzina. Ale pod warunkiem, że będziemy traktowani jak partnerzy. 
Chcę mieć 
dostęp do informacji, dowiedzieć się, z czym mamy tu do czynienia. Co 
zamierzacie robić dalej. 
I nie będzie żadnego wywożenia mojego dziadka. Żyjemy w demokracji, znamy swoje 
prawa. 
Zrozumiał pan?
– Rozumiem, co pan mówi – powiedział ostrożnie. – Ale to nie jest pański 
dziadek.
– Ciekawe, na jakiej podstawie pan tak twierdzi? On może się wylegitymować 
ważnym 
dowodem osobistym. Domyślam się, że kilku jajogłowych gdzieś w laboratorium 
przebiera 
nogami z niecierpliwości, żeby go zbadać. Proszę bardzo! Ale tylko tu na 
miejscu, w mojej 
obecności. I naszego adwokata. Aha, i skończcie z tą presją na innych członków 
mojej rodziny.
– O czym pan mówi? – żachnął się.
– O naciskach administracji i policji na państwa Rumiankiewiczów. Nie 
wspominając już 
o porwaniu.
– Jakim porwaniu?
– Krowy.
Zabrzmiało to głupio, więc dodałem szybko:
– Mam na myśli zabór zwierzęcia.
– Przekażę – powiedział krótko i zeskoczył z krzesła. Renia, która do tej pory 
przysłuchiwała 
się rozmowie w milczeniu, zaskoczyła nas obu propozycją, żeby został na 
kieliszek wina. Po 
złożeniu komuś krótkiego telefonicznego sprawozdania wrócił, oświadczając, że 
chętnie 
przyjmuje zaproszenie. Przy zaimprowizowanej naprędce sałatce z tuńczyka 
napięcie między 
nami trochę zelżało.
– Czy znaleźliście ciało w grobie? – zapytałem.
Mruknął coś niewyraźnie.
– Panie pułkowniku – odrobinę podniosłem głos. – Otwieraliście grobowiec. 
Wczoraj płyta 
była odciągnięta na bok. Podejrzewam, że dokonano nielegalnej ekshumacji. 
Później na powrót 
nakryliście grób płytą. No więc?
– Ale z pana uparty człowiek – westchnął.
– A pan jest nieużyty! Nic pan się nie zmienił od czasu, kiedy siedział pan w KC 
i odmawiał 
pisarzom paszportów.
– Zmieniłem się. Żebyś pan wiedział, że się zmieniłem! – zaperzył się. – I nie 
przesadzajmy 
z tym pana pisarstwem. Raptem kilka opowiadanek... W Ameryce coś pan jeszcze 
wydał? – 
próbował zmienić temat.
– Jak pan podzieli się chociaż tą informacją, to przebaczę panu tamtą historię z 
paszportem. 
Będzie pan miał mniej na sumieniu. To jak, stoi umowa?
– Kiedy nie mogę, naprawdę.
– I tak się dowiem – perswadowałem. – Już czas zrobić remont grobu dziadków, 
poprawić 
obmurówkę, oszlifować to pozieleniałe lastriko. Przy okazji zawsze można rzucić 
okiem do 
środka, co tam zostało w spróchniałych trumnach. Więc jak pan puści farbę, 
oszczędzi mi pan 
tylko odrobinę trudu i pieniędzy. Znaleźliście ciało w grobie czy nie?
Kręcił łbem, uciekał wzrokiem.
– Są tam kości kobiety i mężczyzny – przemógł się.
– Wiadomo, że to moi dziadkowie?
– Na dziewięćdziesiąt dziewięć procent w wypadku mężczyzny. Stan uzębienia 
zgadza się 
z opisem dentystycznym w teczce Bronisława Kotowicza, jaka zachowała się w 
archiwum 
dawnej Służby Bezpieczeństwa w Nowym Mieście. Wiedzielibyśmy na sto procent, 
gdyby pan 
i pozostali krewni oddali krew do analizy genetycznej.
Dałoby się zrobić – powiedziałem ostrożnie. Te ubytki w dziadkowych zębach to 
zapewne 
była robota tych samych ubeków, którzy tak skrupulatnie prowadzili jego teczkę. 
Po wojnie 
dziadek wpadł w orbitę zainteresowań polskiej policji politycznej i nie chodziło 
wcale o armię 
Hitlera. Z tej zwiał w 1944, kiedy jego oddział przeniesiono spod Paryża w 
znacznie mniej 
gościnne rejony Jugosławii. Do Kurkowa, które leżało o rzut granatem od Prus 
Wschodnich 
i gdzie prawie wszyscy mężczyźni byli weteranami niemieckiej piechoty, lotnictwa 
lub 
marynarki, dziadek wrócił w glorii partyzanta Tity. Czuł się pysznie, ale tylko 
do czasu, kiedy 
dyktator Jugosławii pożarł się z tyranem Rosji, generalissimusem Stalinem. W 
1948 roku 
Jugosławia stała się źle widziana, czarny citroen zaczął zabierać dziadka do 
gmachu UB, skąd 
wracał już na piechotę, posiniaczony, z ruszającymi się zębami. Na koniec władza 
ludowa 
ukarała go za odchylenie kosmopolityczne, pomijając jego obejście przy 
elektryfikacji.
Akcje dziadka miały powtórnie pójść w górę dopiero w latach siedemdziesiątych, 
kiedy 
rządy w kraju objął ostrzyżony na jeża komunista ze Śląska, w młodości górnik na 
Zachodzie. Po 
dolinie rozniosła się pogłoska, że z Bronkiem Kotowiczem znali się jeszcze z 
Francji, czemu 
dziadek roztropnie nie zaprzeczał. Nastały wtedy dla niego złote czasy, swoje 
uwagi i postulaty 
wobec władzy mógł bezkarnie wykrzykiwać wprost z ulicy, potrząsając laską w 
stronę urzędu 
gminy.
Karzeł siedział z nami prawie do dziesiątej wieczór. Gadał dużo, bawił 
anegdotkami 
o ministrach i posłach, jednak w interesujących nas sprawach nie puścił już pary 
z ust. Nie 
dowiedziałem się też nic o tajniaku, który mnie obstukał pałą. Pułkownik 
zapewnił mnie, że nie 
słyszał o całym incydencie. Uznałem, że kpi, i przestałem się odzywać. Chciałem, 
żeby wreszcie 
sobie poszedł, ale Renia podtrzymywała rozmowę. Znów ją wypytywał, czy nie 
zauważyła 
czegoś szczególnego na początku tygodnia.
– Głupio mi o tym mówić – zaczęła niepewnie. – Stałam tu przed pawilonem i po 
drugiej 
stronie rzeki zobaczyłam srebrnego człowieka.
– Jest pani pewna? Z dystansu sylwetki są po prostu ciemne – zauważył.
– Błyszczał w słońcu jak sreberko od czekolady.
– Cały? Czy tylko ciało?
– Cały, łącznie z głową i włosami. A właściwie cała, bo miałam wrażenie, że to 
była kobieta. 
Potem pojawiła się druga i trzecia... osoba.
– Jak to: pojawiła się?
– Podniosła się z trawy. Jedna chyba wybiegła zza drzew. Machała rękami jak 
dziecko, które 
udaje, że lata.
– Też była srebrnego koloru?
– Nie, dwie były inne. Jedna żółta, druga chyba czerwona. Wszystkie błyszczały w 
słońcu.
– I co było dalej?
– Poszłam do domu szukać lornetki. Kiedy znów tam spojrzałam, już ich nie było.
– Czy te kobiety, poza tym, że były kolorowe i odbijały światło, wyglądały 
normalnie? – 
wypytywał. – Mam na myśli ich wzrost, proporcje ciała?
Renia zastanowiła się i powiedziała, że postacie były przeciętnego wzrostu.
Poprosił o dokładne wskazanie miejsca. Wyszli przed dom, Renia wskazywała w 
półmroku 
ramieniem. Rastafiński długo wypytywał, nieustępliwie drążąc temat.
Kiedy wreszcie wezwał przez telefon samochód z kierowcą i odjechał, byłem już 
porządnie 
śpiący.
– Byłaś zbyt miła dla niego – powiedziałem, wycierając myte przez Renie 
naczynia. – Teraz 
ciągle będzie ciebie nachodził, zobaczysz!
– Potrzebujesz sojuszników, Maksiu. Z samymi wrogami daleko nie zajedziesz.
Miała rację. Uderzające, jak często ta kobieta miała rację.
– Naprawdę widziałaś tych kolorowych ludzi? – Tak.
– Czemu wcześniej mi nie powiedziałaś?
– To takie... głupie. Zresztą nie pytałeś. Kończyliśmy sprzątanie w milczeniu.
– Czy zauważyłaś, że on powiedział o dziadku „przeniesiony”? – przypomniałem 
sobie.
– To ma jakieś znaczenie?
– Dziwne słowo. Gdybym miał zgadywać, jak Amerykanie w obozie mogliby określać 
dziadka, stawiałbym na alien, czyli „przybysz”. W Stanach tak określają obcych: 
emigrantów, 
legalnych i nie, oraz przybyszów z kosmosu. Nigdy nie zetknąłem się z 
„przeniesionym”.
A może pułkownikowi tak tylko się powiedziało?
– Ciekawe, rzeczywiście – uznała Renia. Wierzchem dłoni zasłoniła dyskretne 
ziewnięcie. 
Zaniepokoiłem się.
– Chcesz spać? Już po jednej nocy ci się znudziłem? Powiedz prawdę!
– No nie wiem... – Popatrzyła na mnie z namysłem. – Zależy, czy masz się czym 
ogolić. I na 
jaki serwis mogłabym liczyć.
– Maszynkę mam w samochodzie. I piankę też – ucieszyłem się i objąłem ją.
– Wolnego! Chciałabym najpierw usłyszeć coś o twoich zamiarach. Dla mnie oprócz 
ciała 
liczy się też inteligencja...
– Jako piłkarz dużo pracowałem głową.
– Więc nadasz się od biedy. Może jednak nie powinieneś się golić? Niech się 
zastanowię. 
I przestań mnie tak ściskać, to boli. Może byś mnie wreszcie pocałował?
Nie dałem sobie tego dwa razy powtarzać. Ani żadnego z wielu innych poleceń, 
które 
usłyszałem tej nocy. Przed zaśnięciem uderzyła mnie myśl, że kiedy mężczyzna i 
kobieta 
zaczynają razem zmywać naczynia, to sprawy między nimi zaszły już daleko. Jakim 
cudem to 
mogło się stać w trzy dni?
Rozdział XV.
Niedzielę dziadek zaczął od awantury: nie miał w co się ubrać do kościoła. 
Domagał się 
swoich garniturów, butelkowozielonego i czarnego. Oba przywiózł jeszcze z 
Francji; skrojone 
według stylu lat trzydziestych, miały spodnie o podwyższonym pasie, jakie dziś 
nosi się do 
smokingów, i ciasne, dopasowane w ramionach marynarki. Dziadek nosił do nich 
melonik 
i trochę przypominał Charlie Chaplina. Kiedy zajechałem rano do Rumiankiewiczów, 
siedział 
w kuchni w podkoszulce i z oburzeniem odmawiał przymierzenia świątecznego 
garnituru 
Zdzicha:
– Nakupali mi szmatów, a garnitura ni mom!
– Ino ciutkę duży – perswadowała Tola, trzymając w wyciągniętych ramionach 
kolosalną 
marynarkę swego męża. – Ale to nic, wuju, rękawki się podwinie, w nogawicach 
agrafkami 
złapie, nikt nie pozna. Zobaczcie, jaka wełenka elegancka!
– Nie jezdem dziad, co w cudzym lezie do kościoła!
W końcu jednak poszedł w szarym garniturze Henia – kuzyna, który wiózł mnie do 
Warszawy. Musiałem mu jednak obiecać, że jeżeli ubrania się nie znajdą, to 
kupimy w mieście 
kupon wełny i obstalujemy nowy Anzug u krawca. Mówił o Mirskim, nieżyjącym od 
wielu lat.
A może rzeczywiście kupić mu elegancki garnitur, półbuty, jakiś kapelusz i 
laskę? Przy jego 
figurze nie byłoby kłopotów z dobraniem czegoś gotowego. Tyle że znów pękłoby 
sporo forsy: 
z półtora tysiąca na garnitur, a gdzie koszula, krawat, buty, skarpetki, jakiś 
pasek... Zbankrutuję 
na tym interesie.
Przed jedenastą na kurkowskim rynku był ruch jak na Marszałkowskiej w godzinach 
szczytu. 
Samochody tarasowaty uliczki prowadzące do kościoła, parkowały wzdłuż Góry 
Zamkowej aż 
do szosy. Ludzi tyle, że nie mieścili się na chodnikach. Przed kościołem na 
rynku wyrosły 
stragany, choć Boże Ciało było w poprzedni czwartek.
Tłum szczelnie wypełniał kościół, ledwo dostaliśmy się do środka. Kilkaset osób 
stało na 
zewnątrz, słuchając mszy przez głośniki. Ksiądz Topp dziadka potraktował z 
rewerencją: 
pozwolił mu siedzieć na honorowej ławce blisko ołtarza i jako pierwszemu podał 
komunię. 
Ksiądz parafię objął już po moim wyjeździe z kraju, mógł nie znać dziadka za 
życia.
Koniecznie powinienem go odwiedzić i spróbować wybadać, co o tym wszystkim 
myśli. 
Może da się skaptować na naszą stronę.
Taca tej niedzieli była obfita, ludzie rzucali nie, jak zwykle, po dwadzieścia i 
pięćdziesiąt 
groszy, ale po złotówce, dwóch; trafiały się też pięciozłotówki, a nawet 
banknoty 
dziesięciozłotowe. Po wyjściu z kościoła dziadek spęczniał z dumy na widok 
oczekującego go 
tłumu. Wierni bez żenady gapili się na niego; niektórzy fotografowali, jakiś 
tęgi jegomość 
filmował kamerą wideo. Wielu podnosiło w górę małe dzieci, aby też mogły 
zobaczyć cudaka.
Wycofywaliśmy się w stronę domu.
– Widziałeś, jaki mir mam u ludzi? – chwalił się. – Tyle narodu przed kościołem! 
Powiesz 
im, żeby oddali moją gospodarkę? – dziadek pytał z nadzieją, kiedy weszliśmy do 
kawiarni. 
Interes Toli kręcił się na wysokich obrotach, na szczęście przewidująca 
właścicielka trzymała dla 
dziadka specjalny stolik koło okna. W końcu był tu główną atrakcją.
– Mam lepszy plan, dziadku. Pogadamy o odkupieniu domu. Co dziadek na to?
Patrzył mi w oczy ze strachem.
– To ja naprawdę go przedał? Myślisz, że tak?
– A skąd by Kulkowski tam się wziął?
– Nic nie pamiętam. Ni mom tych piniędzy – wyszeptał. – Nie wiem, gdzie sie 
podziały.
– Spokojnie, dziadku – powiedziałem. – Nie może dziadek pamiętać.
– A może mi się ino śni? Obudź mnie, Maksiu. Bo sam nie mogę. Ja żem próbował, 
ale nie 
mogę.
– Ja też nie potrafię, dziadku. Ale głowa do góry. Będzie dobrze.
Pogłaskałem go po ręce.
– To gdzie so moje piniondze? Powiedz!
– To wszystko jest... odrobinę skomplikowane. Marszczył czoło, mrugał oczami, 
ale po 
chwili znów się rozpromienił. Ludzie w kawiarni przepijali do niego, podnosząc w 
górę otwarte 
butelki piwa.
– Niech dziadka o nic głowa nie boli... O, Kulkowscy weszli. Poproszę ich do 
naszego 
stolika. Tylko niech dziadek na nich nie krzyczy i nie wykłóca się, zgoda? Ja 
będę mówił, 
dziadek niech tylko słucha i kiwa głową.
Taksówkarz z żoną przyjęli zaproszenie. Zamówili herbatę i piwo z sokiem 
wiśniowym. Ona 
skromnie milczała, on zagadał o pięknym kazaniu. Zgodziłem się, że ksiądz Topp 
był w formie, 
i pochwaliłem pogodę. Kulkowski zauważył, że przydałoby się trochę deszczu. 
Dodał, że 
dziadkowi dobrze się powodzi, skoro sprawił sobie trzeci piękny garnitur.
Stary wyglądał, jakby w zębach trzymał zawleczkę od granatu; bałem się, że lada 
moment 
wybuchnie. Teraz jednak pokraśniał z zadowolenia.
– Co do gospodarstwa, to my jesteśmy poważnie zainteresowani – przeszedłem do 
rzeczy.
Kulkowski podniósł szklankę piwa do ust, odstawił mały palec i pociągnął łyk. 
Jego żona na 
krótko podniosła wzrok, ale nie odezwała się.
– Możemy się porozumieć – ciągnąłem zachęcająco – ale cena musi być w porządku. 
Wiemy, po ile ludzie sprzedają i kupują gospodarstwa w tych stronach. Nie 
jesteśmy naiwni.
– Kupiłem za dwieście czterdzieści tysięcy – odezwał się Kulkowski. – Bez 
targowania, 
dałem tyle, ile on zażądał. Nie było tak, Bronuś?
Dziadek zesztywniał. Widziałem, że suma zrobiła na nim wrażenie, ale nie 
potwierdził ani 
nie zaprzeczył.
– ...drogo dałem – ciągnął Kulkowski. – Na ziemiach odzyskanych taki dom bym 
dostał za 
pięćdziesiąt tysięcy. Ale ja chciałem tu, w rodzinnych stronach mojej żony. No i 
punkt jest ładny.
– Jo – potwierdził dziadek.
– Od tamtego czasu my podciąglim prąd i siłę. Zbudowalim łazienkę. I wiatrołap 
przed 
sienią. Stodoła była pod strzechą, tera je eternit. Oborę wybudowalim porzonną. 
Włożyłem 
drugie tyle, co żem zapłacił.
– No tak, ale...
– A gdzie nowa podłoga i piękne okno do kuchni, co je tera Bronuś potłuk? A 
antena na 
dachu? A drzewków w ogrodzie iłem musiał nasadzić na miejsce tych, coś je po 
cichu wykopał? 
A nowe deski na strych dać? A beton na podwórku? To wszystko, panie, kosztowało! 
Jakby 
zliczyć, to ho, ho! Czterysta osiemdziesiąt tysięcy i bierzcie, panowie.
Opuścił dwadzieścia tysięcy. Było to małe ustępstwo, ale wielki krok w 
negocjacjach. 
Spoglądałem na jego żonę; nic nie dawała po sobie poznać. Dziadek tymczasem 
przetrawiał 
zasłyszane rewelacje. Lada chwila włączy się do dyskusji, pomyślałem.
– Tamta złotówka i dzisiejsza to nie to samo – zauważyłem.
– No nie – zgodził się.
– Mówi pan o łazience, ale używacie państwo wygódki za stodołą – drążyłem dalej.
– Bo szambo się wypełnia.
– No właśnie. Niby zrobione, ale nie do końca. Pralki automatycznej pani używa w 
domu, 
pani Kulkowska?
Zaprzeczyła ruchem głowy.
– No właśnie! A Polsat dobrze u państwa odbiera? Pewnie też nie. Jedno okno pan 
wymienił 
na plastikowe, a co z resztą? Szpary, że można palce wkładać, 
sześćdziesięcioletnie kalectwo. 
Zimą wiatr hula! A centralne ogrzewanie jest? Nie ma!
– Jest! – zaprotestował. – Na mazut.
Roześmiałem się teatralnie.
– No dobrze, tu się akurat wam udało. Ale cała reszta? Prawie wszystko trzeba 
robić od 
nowa, modernizować. Ten dom potrzebuje gruntownego remontu. Daję trzydzieści 
tysięcy za 
budynki i plac. W dolarach wychodzi trzy razy więcej, niż pan zapłacił. To dobra 
cena..
– Panie, gdzie dzisiejszy dolar do tamtego? Ten po cztery złote, tamten po sto i 
więcej! Za 
głupich pan nas masz?
Już otwierałem usta, żeby przyznać mu rację co do dolara, kiedy dziadek rąbnął 
pięścią 
w stół, aż szklanka herbaty pani Kulkowskiej podskoczyła spodku.
– Jak ty gadasz, luju głupi, z moim wnukiem! – ryknął.
– Elegancko masz rozmawiać! Z kościoła żeś wyszedł!
– Co on się wyraża? – Kulkowski też stracił opanowanie.
– Że kalectwo? Że brud? Jak panom się nie podoba, nie musita kupować!
– On nie musi. Ty masz oddać, co ukradłeś!
– Tylko nie ukradłeś! Toś ty pokrad deski ze strychu, choć było zapłacone za 
cały dom. 
I gruszki wszystkie żeś wykopał!
Chwyciłem dziadka za ramiona i przytrzymałem na krześle. Pani Kulkowska bez 
słowa 
wstała od stolika, wyjęła z torebki pięć pięćdziesiąt za herbatę i piwo, 
położyła na blacie. Mąż 
z ociąganiem ruszył za nią.
Dogoniłem ich już na ulicy.
– Przepraszam za dziadka. On... nie zdaje sobie sprawy, że sprzedał ten dom. Nie 
pamięta.
– Złodziejem nazwał – twardo powiedział Kulkowski.
– Niesprawiedliwie. Dlatego przepraszam. W imieniu swoim i jego. Nie gniewajcie 
się 
państwo.
Przystanęli.
– Więc jak będzie? Zaczniemy mówić rozsądnie?
Nie zerwali rokowań. Umówiliśmy się, że dalsze rozmowy poprowadzimy we trójkę.
Nie doceniałem własnego dziadka, ale o tym miałem się przekonać dopiero dwa dni 
później. 
Około pierwszej, w upał, wskoczyłem w swoje ciuchy do biegania. Spocony od stóp 
do głów, już 
po godzinie zameldowałem się u Reni. Opalała się bez stanika na leżaku przed 
pawilonem.
Umyła mnie, jak psa, wodą z węża ogrodniczego. Najpierw gorącą, nagrzaną w wężu 
przez 
słońce, potem lodowatą, wyssaną przez elektryczną pompę. Mokre spodenki i 
koszulkę 
powiesiłem na drucie. Renia nie miała drugiego leżaka, więc z ręcznikiem 
okręconym wokół 
bioder rozciągnąłem się na trawie.
– Podoba ci się mój kostium? – zapytała po chwili.
– Niespecjalnie. Zdejmij go.
– No nie wiem...
– Zsuń te figi, tylko powoli.
– Świntuch. Ty masz jeszcze siłę?
– No.
– Chodźmy do środka.
– Tutaj.
– Ktoś zobaczy.
– To chodź na piasek.
Wylądowaliśmy na pryzmie żółciutkiego piachu obok fundamentów powstającego 
pawilonu. 
Sądziłem, że wybrała to miejsce ze względu na osłonę, jaką oferowały szalunki, i 
na zalety 
piasku. Był ciepły od słońca i miękki, spolegliwie układał się pod nami. Na 
koniec okazało się 
jednak, że Reni szło o coś innego.
Leżeliśmy na plecach, patrząc w niebo i powoli dochodząc do siebie. Myślałem, że 
pobiegnie 
się ubrać, ale ona tylko przeciągnęła się, ugryzła mnie w ucho i mruknęła, że ma 
nadzieję, „że 
okaże się udany”.
– Jak to: okaże się? – zapytałem. – Co ma się jeszcze okazać?
– No, czy przyniesie szczęście. Nic nie rozumiałem.
– Seks?
Patrzyła na mnie wesołymi oczami, kręcąc przecząco głową.
– Chrzest!
Zamurowało mnie. A to się wkopałem! Co za rozpaczliwy kretyn! Lekkomyślny jak 
licealista, zostawiłem gumki w kieszeni dżinsów pięć kilometrów stąd.
Musiałem te myśli mieć wypisane na twarzy, i to drukowanymi literami, bo Renia 
roześmiała 
się i wyjaśniła, że właśnie ochrzciliśmy powstający hotel.
– Mam wątpliwości, czy to odpowiedni termin – ukryłem westchnienie ulgi.
– Nigdy tak nie myślałeś, robiąc to ze swoją kobietą pierwszy raz w nowym 
mieszkaniu? – 
dziwiła się. Wzięła w dłoń garstkę piasku i zaczęła usypywać mi łaskotliwą 
ścieżkę na brzuchu 
i klatce piersiowej. – Myśmy z mężem tak chrzcili większość pomieszczeń w 
naszych hotelach.
To musi być jakiś niemiecki obyczaj, tak sądzę.
– To ile pokojów miał ten wasz zajazd? – zainteresowałem się.
– Pod Hamburgiem? Szesnaście plus apartament – zachichotała. – No i 
pomieszczenia 
gospodarcze. Razem zebrałoby się ponad dwadzieścia.
– A ten pod Szczecinem?
– Mniejszy. Pięć dwójek, trzy pojedyncze, jedna czwórka. Jadalnia, kuchnia, bar-
kawiarnia. 
Spiżarnia.
– Nigdy nie myślałem, że hotelarstwo to taki łajny biznes – powiedziałem. – 
Wiesz eo? 
Zróbmy tu ze sto pokojów.
Delikatnymi ruchami dłoni oczyściła z piasku swoje ramiona. Wyciągnęliśmy się na 
trawie. 
Panował upał, sennie brzęczały muchy.
– Jesteś głodny?
– No.
– Trzeba by coś przygotować.
Ale żadne z nas się nie ruszyło. Renia przekręciła się na bok, oparła podbródek 
na ramieniu.
– Skąd ty masz tyle piasku na pyszczydle? Coś ty nim właściwie robił?
– Jestem rozczarowany, że nie pamiętasz. Kobieca wdzięczność.
Dostałem na pocieszenie całusa.
– Gdzie ulokowałeś dziadka? – zapytała po chwili.
– Został u Rumiankiewiczów. Tola przestała nas wyrzucać. Nie wiesz, dlaczego jej 
się 
odmieniło?
– Porozmawiałyśmy sobie z Tolą – przyznała. – Musisz obserwować uważniej, co się 
dzieje 
dokoła. Twoja kuzynka jest do ciebie przywiązana, ale znalazła się pod wielką 
presją. Czuje się 
odpowiedzialna za swoją rodzinę. Teraz tak jest na wsi, że kobiety nie mają 
oparcia 
w mężczyznach. Ten jej Zdzichu siedzi na okrągło w pracy, a jak wróci, to albo 
śpi, albo pije. 
Wszystko zostaje na jej głowie.
– Ale co jej robią?
– Dzielnicowy Racuch, pamiętasz tego rudzielca, co mieszka na kolonii? Jako 
dziecko miał 
takie okropnie krzywe nogi, jeszcze bardziej pałąkowate od twoich...
– Pewnie, że pamiętam.
– Racuch ją nachodził, straszył jakimiś karami. Poza tym jej się wciąż wydaje, 
że przez 
dziadka ludzie wytykają jej rodzinę palcami.
– To co mam robić?
– Nic. Ale obserwuj Tolę. Inaczej znów przegapisz jakiś sygnał.
Kiedy dziadek jest wśród ludzi, jest bezpieczniejszy – powiedziałem. – Ma do 
kogo usta 
otworzyć, nie nudzi się. Głupie pomysły rzadziej przychodzą mu do głowy. Mam 
nadzieję, że 
powoli się ustatkuje. Już zaczął się dopytywać, kiedy mu odkupię krowę.
– Zbankrutujesz, Maksiu, kompensując straty wszystkim dokoła.
– Sam już doszedłem do tego wniosku. Ale co mam robić? A propos zajęcia – 
udałem, że ta 
myśl przyszła mi do głowy niespodziewanie – chyba będę musiał na trochę 
wyskoczyć do 
Warszawy. Sprawdzić, jak stoją sprawy w firmie.
– Długo potrwa to „trochę”?
– Zależy. Od kilku godzin do kilku dni.
– A ten twój partner i prezes? Nie może się wszystkim zająć?
– Może – roześmiałem się. – O to właśnie chodzi. Bo nieobecni nie mają racji. A 
nawet tracą 
udziały.
– To masz udziały w firmie? Dużo?
Zacząłem delikatnie całować jej brzuch.
– Obaj mamy dosyć, żeby szachować głównego właściciela. Musimy z Witkiem dobrze 
rozegrać tę partię.
Zdjęła moją rękę ze swojej piersi.
– Nie mógłbyś załatwić tego przez telefon? – Przytuliła się, pocałowała mnie.
– Teoretycznie mógłbym – przyznałem. – Mam ze sobą komórkę i komputer z wejściem 
do 
internetu. Nawet go nie rozpakowałem. – Położyłem rękę na poprzednim miejscu. – 
Nie chce mi 
się jechać do Warszawy, Reniu. Ale szybko wrócę. Będziesz czekać?
Nie odpowiedziała. Nachyliłem się nad jej piersią, chwyciłem zębami materiał 
stanika. 
Połaskotałem brodawkę koniuszkiem języka.
– Nawet się nie obejrzysz – dodałem po chwili, podnosząc głowę. – I przywiozę ci 
prezent.
Chwyciła mnie dłonią za włosy.
– Zdecyduj się: miziamy się albo rozmawiamy.
– Miziamy – powiedziałem bez wahania. Popchnęła ręką moją głowę w stronę swego 
brzucha, ale zaraz zmieniła zdanie. Usiadła i poprawiła stanik.
– Koniec na dziś – oświadczyła. – Ja nie jestem Napoleon, nie mam podzielnej 
uwagi. Skoro 
już koniecznie musisz jechać, może byś załatwił coś dla mnie rano? Na 
Bartyckiej?
Kiwnąłem głową, uradowany.
– Tam jest duży, dwupiętrowy pawilon. Koło bramy wyjazdowej.
– Pawilon 16A – potwierdziłem. Jak każdy, kto się budował w Warszawie, znałem 
centrum 
przy ulicy Czerniakowskiej na pamięć. Obudzony w nocy, potrafiłbym wyrecytować z 
pamięci, 
co sprzedawali w którym pawilonie.
Studiując dokumentację swego norweskiego pieca kominkowego, Renia odkryła, że 
importer 
niewłaściwie skompletował dostawę. Pomylił wersje elektronicznego układu do 
regulacji 
temperatury i nie reagował na pozostawiane mu wiadomości telefoniczne. 
Obiecałem, że 
dopadnę gościa.
– A masz może jakieś swoje zdjęcia z Ameryki? – zapytała. – Domu, gdzie 
mieszkałeś, tego 
całego Detroit, twojej pracy, rodziny?
Kiwnąłem głową.
– To je przywieź. Ja mam trochę swoich, pooglądamy. I nie zapomnij o zdjęciach 
twojej 
córki. Co z ciebie za ojciec, że nie nosisz jej zdjęcia w portfelu?
– Zły.
– Ładnie ją nazwaliście, Franciszka. Kto wymyślił imię, ty czy pani żona?
Roześmiałem się na samo wspomnienie.
– W gruncie rzeczy był to wypadek przy pracy. Nie mieliśmy pomysłów na imiona, 
więc 
o dziecku mówiłem Zenon albo Frania-do-prania. Dla draki, i żeby wszystkim 
pokazać, jaki 
byłem twardziel. No i, cholera, przyzwyczailiśmy się.
– To jak na nią teraz mówicie?
– Nie ma żadnego „wy” – zastrzegłem. – Nie robimy nic razem z byłą żoną. Ja na 
córkę 
mówię Frania. Moja była żona – Frań. Jak wszyscy w Ameryce.
– Martwisz się o nią?
– Niespecjalnie. Nosi workowate spodnie, kolczyk w nosie i pępku, farbuje włosy 
na 
wściekłe kolory i od lat kocha się w biednym jak mysz irlandzkim muzyku. Da 
sobie radę 
w życiu. To poprawiona wersja rodziców. No, czasami się martwię – przyznałem. – 
Ona łatwo 
się zaziębia.
– No tak. Erich też często się zaziębia. Nawet chcieli mu wycinać migdałki, ale 
nie mogłam 
się zdecydować.
– Sam teraz mieszka w Hamburgu?
– U ciotki. Ale od października przenosi się do bursy. Westchnęła.
– Boisz się, że zacznie korzystać z wolności?
– Trochę. Zresztą on już korzysta.
– Jesteś nerwową matką?
– Kiedy ojciec kupił Erichowi motocykl, wymiotowałam w łazience ze 
zdenerwowania. Ale 
nic nie powiedziałam, ani jednego słowa. Do dzisiaj, kiedy nakłada te okropne 
skórzane spodnie 
i wychodzi z hełmem w ręku, umieram ze strachu. Ale się staram.
– Widzisz! – zapaliłem się. – Ja nie miałem motoru w jego wieku. Najpierw mama 
się nie 
zgadzała, potem żona. Dopiero teraz sobie planuję, że...
Zamilkłem, bo rzuciła mi pełne niepokoju, długie spojrzenie.
Rozdział XVI.
Dziadek znów musiał dorwać się gdzieś do kosy, bo w dolinie ściemniało: zza lasu 
wysunęła 
się ogromna chmura z czarnym brzuchem, zerwał się wiatr. Uciekliśmy do domu z 
leżakiem 
i ubraniami pod pachą.
Kiedy wieczorem Renia podwoziła mnie autem do Kurkowa, las parował, a po mokrym 
asfalcie skakały setki malutkich żabek.
Chciałem zgarnąć rzeczy i od razu pruć do Warszawy. Wyśpię się porządnie i od 
rana 
obgadam z Witkiem bieżące sprawy. Może uda się wrócić na popołudnie?
W kuchni nadziałem się na kuzynkę, jedną z niezliczonych, jakie mam w dolinie. 
Plotkowały 
z Tolą nad herbatą i blachą świeżego ciasta. Skusiło mnie to ciasto. 
Dowiedziałem się, że kilku 
przedsiębiorczym dziewczynom z Kurkowa udało się dotrzeć do amerykańskiego 
wojska. Tak 
długo szukały grzybów, aż natknęły się na patrol. Chwaliły się, że nie taki 
czarny żołnierz 
straszny, jak go malują. Druga wiadomość była ciekawsza: kuzynka twierdziła, że 
wojskowi 
pobili i wywieźli gdzieś w świat starego Sonntaga.
Sonntag ostatnio coś miał pecha, stwierdziły kobiety. Najpierw kilka dni temu 
wrócił do 
chałupy golusieńki, bo jacyś hultaje nad rzeką zabrali mu całe ubranie, łącznie 
z czapką 
i bielizną, a wczoraj psy naprowadziły na niego patrol wojska. I chłopa zabrali, 
tak jak stał.
– Dlaczego naprowadziły? – dopytywałem.
– Ten żołnierz od psa miał gatki starego w torbie – wyjaśniła Ania – i pies 
wystawił 
Sonntaga jak zająca, pyskiem wskazywał, warczał. Bili go, aż krew trysnęła, 
wrzucili biedaka jak 
worek owsa do ichniego samochodu i go hen wywieźli.
Nie chciało mi się wierzyć.
– Tak bez powodu? Żona się zgodziła?
– On z córką mieszka, nie z żoną. Stara panna, to co ma robić? – wtrąciła Tola.
Przykazali jej, że ma nie opowiadać nikomu, bo podadzą ją na kolegium – 
kontynuowała 
Ania. – Ale jak na mszy kumy pytały, gdzie tatuś, czemu nie przyszedł do 
kościoła, to wszystko 
wyklepała. Teraz się boi tego kolegium, nosa z chałupy nie wytknie. Ludzie 
mówią, że drugie 
psy poszły tropem na stację w Kałudze i Trąbkowskiego szarpali, bo on ma 
leśniczówkę zaraz 
obok. Poturbowali go też okrutnie, ale nie wzięli.
Postanowiłem po drodze zajrzeć do Trąbkowskiego i sprawdzić fakty. Las pod 
Kaługą był 
już ciemny i pełen niepokojących głosów. W oknach leśniczówki – przedwojennego 
jeszcze 
budynku ze smołowanego drewna – paliło się światło. Gospodarz długo nie 
otwierał. Wreszcie 
wyszedł na werandę, już rozebrany po domowemu, do gatek i podkoszulki. Nie 
widziałem 
śladów pobicia.
– Przepraszam, że nie zapraszam – powiedział. – Bałagan jest i nawet nie mam 
czym 
poczęstować. Żona pojechała do Skarlina. Do tej nauczycielki, której śnią się 
starłors.
Nie zrozumiałem.
– No, gwiezdne wojny. Pan Maksio nie słyszał o tej wariatce? Naród zgłupiał na 
jej punkcie, 
o niczym innym nie gadają – wyjaśnił ponuro. – Nawet u mnie w biurze durch ino o 
tym. Rano 
moja ni z tego, ni z owego oświadcza, że też miała sen, latała rakietą nad 
ziemią i będzie wojna. 
I że wyjeżdża odwiedzić nauczycielkę. Wszystko rzuciła w diabły i pojechała. 
Masz pan pojęcie?
Poczucie krzywdy narastało w nim w miarę mówienia, coraz zajadlej plaskał dłonią 
w atakujące owady.
– Normalnie żadna siła baby nie zmusi, żeby fantastykę obejrzała w telewizji. 
Raz 
wypożyczyłem Terminatora, to zasnęła na kanapie, a teraz patrz pan! Zabrała 
fiata zaraz po 
obiedzie, nawet nie pozmywała. Dochodzi ósma, a ja, kurwa, sam na gospodarstwie, 
z dwójką 
małych dzieci, z końmi, które trzeba obrządzić, z krowami i całym tym bajzlem. 
Masz pan 
pojęcie?
– Współczuję – powiedziałem. – A kiedy to się zaczęło, w tym Skarlinie?
– Nie tak dawno – wzruszył ramionami. – Coraz więcej ludzi tam jeździ. Trzymają 
się za 
ręce, śpiewają hymny. A w nocy podobno odchodzą tam orgie, dupczą baby, aż 
dudni.
Splunął na ziemię.
Z mieszkania znów dobiegł kwik niemowlęcia, tym razem bardziej alarmujący, 
natarczywy. 
Poszedł się nim zająć, a ja odjechałem na Warszawę.
Za Sierpcem poczułem się śpiący, jakbym przez trzy dni nie zmrużył oka. 
Zatrzymałem się 
na stacji benzynowej i zapadłem w sen jak w otchłań, z rękoma na kierownicy. 
Nawet nie 
zdążyłem opuścić oparcia fotela. Obudził mnie policjant, szarpiąc za ramię i 
świecąc w twarz 
latarką. Zegar na tablicy rozdzielczej wskazywał kwadrans na dwunastą.
Długo sprawdzał dokumenty. Kazał mi dmuchnąć w balonik, zanim pozwolił odjechać. 
Zły, 
że aż tyle czasu zmitrężyłem, mocno nadepnąłem na gaz. Dopiero wtedy, stopniowo, 
zaczęło do 
mnie docierać, co mi się śniło.
Z wrażenia aż zwolniłem.
Wyczerpany mdłościami leżałem w błotnistych chaszczach nad rzeką. Płukałem usta 
i twarz 
w wodzie. Mechanik i drugi pilot też wyglądali marnie: poszarzali, z sinymi 
wargami, dygotali 
od niekontrolowanych skurczów mięśni. Matryca nie rozpieszcza, korekcja błędów 
przy 
odtwarzaniu genomu sprowadza się do uśrednień. Musi, kurwa, boleć, mawiał nasz 
sierżant; 
podobno katapultował się trzy razy, zanim przesunęli go ze służby liniowej do 
szkolenia... Było 
ciemno, gdy zmarł dowódca, skręcony jak precel w świetle lampki, znieruchomiał z 
otwartymi 
ustami, jakby ostatnim wysiłkiem zdołał wreszcie wykrztusić duszę. Kiedy 
pojaśniało na dworze, 
zawinęliśmy ciało w dwa kombinezony, spięliśmy siłowniki na krótko, błysnęło, 
gigawat 
w siedemnaście nanosekund, zapachniało czystym ozonem – nawet nie zdążyło 
zaśmierdzieć 
palone mięso. Prochy wrzucałem garścią do rzeki, nurt rozciągał je w długą smugę 
na wodzie. 
Nikt się nie modlił. Wypadałoby myśleć o dowódcy, ale nic mi nie przychodziło do 
głowy. 
Kombinezony zakopaliśmy w błocie: w obecności wody i związków siarki w kilka 
tygodni 
rozłożą się bez śladu. Próbkę popiołu zachowałem w kasetce, jako dowód, że 
wszystko zostało 
wykonane regulaminowo. Potem oddają takie kasetki rodzinom, można urządzić 
pogrzeb, urna 
owinięta we flagę, salut na cmentarzu, sierżant zwija flagę w kostkę i wręcza ją 
wdowie... 
Widziałem też Sonntaga. Zakopani w mule po szyje, przykryci zielskiem, 
słyszeliśmy, jak stary 
hałaśliwie przedzierał się przez zarośla, parł prosto na nas, jak niezgrabny żuk 
z długimi 
czułkami wędek. Postawił gumowy bucior mechanikowi na głowie, potem rozsiadł się 
na 
składanym krzesełku. Długo odpoczywał, kaszląc i plując, zanim zabrał się do 
nawlekania 
robaków na haczyki. Potem ubierałem się w te jego śmierdzące łachy, patrzyłem na 
jego białe 
nogi, na żałosne starcze fałdy na brzuchu i było mi obojętne, czy dojdzie do 
siebie. Mówiłem 
załodze, że pora się zwijać, cud, że nikt jeszcze nie wpadł na nasz trop. Wokół 
nie było wielu 
oznak cywilizacji. Na podstawie obecności prymitywnej sieci energetycznej – 
stalowe druty 
rozpięte na drewnianych słupach – i wskazań analizatora, który wykrył w 
powietrzu produkty 
spalania węgla kamiennego i ropy naftowej, inżynier wydedukował, że wyrzuciło 
nas w koniec 
XIX stulecia. Konspekt w pakiecie ewakuacyjnym sugerował północną Europę: 
Anglia, może 
Niemcy. Czyli operetkowe wojsko bez środków łączności ani szybkiego transportu. 
Nabrałem 
otuchy, że może jednak wygrzebiemy się z tej opresji. Niepokoiła mnie tylko 
wędka tego 
człowieka: żyłka z polimeru, haczyk i kołowrotek też wyglądały mi na technologię 
znacznie 
późniejszą...
Jechałem z rozsądną prędkością, góra sto pięćdziesiąt na godzinę, przypominając 
sobie to 
wszystko. Dopiero na autostradzie za Płońskiem otrząsnąłem się. Namierzyli mnie 
radarem już 
na Wisłostradzie; sto złotych do łapy. W domu spisałem na kartce wszystkie 
szczegóły snu.
O ósmej rano, względnie odświeżony, wyruszyłem na miasto. Prawie czterdzieści 
minut 
przepychałem się przez korki z Mokotowa do mojego banku w Śródmieściu. Uprzejma 
urzędniczka stwierdziła, że z udzieleniem mi pożyczki hipotecznej byłyby 
problemy: bank 
wymagał „udziału własnego”, a suma moich lokat wynosiła zero. Od powrotu do 
Polski 
prowadziłem hulaszczy tryb życia: zarobki, o jakich mógłbym tylko marzyć w 
Ameryce, znikały 
w kasach modnych restauracji, sklepów z ubraniami, biur podróży, w torebkach 
ładnych 
a rozsądnych kobiet. Szczęśliwa kawalerska gospodarka.
Mogłem wystąpić tylko o zwykłą pożyczkę, pod zastaw mieszkania. Taka procedura 
wymagała jednak licznych formalności, łącznie z wycenianiem mieszkania przez 
biegłego, 
i trwała kilka tygodni. Rozczarowany, wyjąłem z konta całą wolną gotówkę – 
dziesięć tysięcy 
złotych z ostatniej wypłaty. Od razu spłaciłem cztery tysiące zadłużenia na 
karcie kredytowej, 
żeby nie płacić lichwiarskich odsetek. Na wszelki wypadek poprosiłem też o 
komplet formularzy 
kredytowych.
Zaparkowanie samochodu na Wiejskiej graniczy z cudem, ale po dwudziestu minutach 
krążenia dało mi się wcisnąć mustanga na chodnik za teatrem Buffo na 
Konopnickiej. 
Dochodziła dziesiąta, a Witka nie było. Pani Basia kopciła camela, 
demonstracyjnym 
skrzywieniem przyjęła mój uśmiech i pochwałę jej urody; należała do tych 
królowych 
sekretariatu, które czyjś dobry humor w pracy odbierają jako zniewagę osobistą. 
Potem 
dostrzegła moją pokancerowaną twarz.
– Ależ panie dyrektorze, coś się panu stało w buzię! – rozpromieniła się. – Co 
to było? 
Spotkanie po latach z dawną lubą?
– Nie, mocowałem się sam ze sobą: przyjść dziś do pracy czy też nie?
– I co, przegrał pan?
– Niestety, jak widać. Gdzie prezes, pani Basiu?
– A gdzie ma być? Kiedy dyrektor do spraw wydawniczych siedzi sobie na Mazurach 
i nawet 
nie odbiera telefonu, myszy zaczynają tańcować. Na szczęście prezes troszczy się 
o firmę. I te 
tańce ukróca.
Zaniepokoiłem się.
Pani Basia dmuchnęła dymem jak rozgniewany smok. Ano dziennikarze-kutasy chcieli 
zarejestrować związek zawodowy. Zbierali już podpisy, więc prezes od ręki wylał 
z pracy kilku 
prowodyrów i ucichło.
Chciałem poznać nazwiska owych przestępców, ale rzekomo nie pamiętała ani 
jednego.
– A sprzedaż spada, wszystkie tytuły – oświadczyła tragicznym szeptem.
– Zawsze trochę spada latem – zauważyłem.
– Zawsze – zgodziła się nieoczekiwanie łatwo i powróciła do pisania listu na 
komputerze, bo 
do sekretariatu wkroczył Witek. Opalony, prosto od fryzjera i wystrojony w 
nowiutki letni 
garnitur.
– Jak było w Hamburgu? Ktoś nas kupuje? – zapytałem, kiedy rozsiedliśmy się w 
jego 
gabinecie.
– Muszkieterzy namotali spotkanie w Hamburgu z Marquardem. Kompletne 
nieporozumienie – odpowiedział lekceważąco. – Straciłem tylko czas. Natomiast tu 
do nas 
przyszła cała kupa odpowiedzi. Mam faksy z Edipresse z Lozanny, z Hachette z 
Paryża. Zgłosili 
się też jacyś Włosi z Palermo. Już odpowiedziałem Szwajcarom, zaprosiłem ich.
– Bez pytania mnie o zdanie? Chyba zapominasz, że to nie jest twój własny 
folwark, tylko 
nasza wspólna firma.
– Maksiu, po cholerę żeś tu przyjechał? – rozzłościł się. – Jeśli tak masz 
pomagać, lepiej 
dalej sobie siedź na tych Mazurach. Chociaż... czy mi się zdaje, czy tam też 
ktoś źle znosi twoje 
kąśliwe uwagi? Nieźle oberwałeś.
– Przepraszam – powiedziałem szczerze. – To dlatego, że zwalniasz dziennikarzy. 
Jestem 
zdenerwowany, bo redakcje to moja działka.
– To ich pilnuj! Rozeszły się jakieś kretyńskie plotki, oni doszli do wniosku, 
że 
wydawnictwo pada, i wykombinowali, że przejmą kontrolę. Okazuje się, że nasze 
porąbane 
prawo w sytuacji kryzysowej daje związkowi zawodowemu prawo zaproponowania 
programu 
naprawczego i nowego kierownictwa firmy. Wyobrażasz sobie?! No to oni między 
sobą ustalili, 
który wejdzie na moje miejsce, który na twoje. Tylko księgowego planowali 
zostawić. 
Oflagowali redakcję, zawiadomili władze tego swojego regionu, jeden nawet 
próbował wydawać 
polecenia Basi. Zażądali przydzielenia im pomieszczenia w siedzibie zarządu. No 
to wkroczyłem 
energicznie.
– Kogo wylałeś?
Podszedł do biurka, znalazł dokument i przeczytał cztery nazwiska.
Złapałem się za głowę.
– Miałeś być w kontakcie – przełknął ślinę, zmusił się do uśmiechu.
– Przepraszam. To przez tę cholerną komórkę.
– Musimy sprzedać terenówkę. Przy okazji daj Basi kluczyki i dokumenty, dobrze?
– Dlaczego? Muszkieterzy ci kazali?
– Nie, oni tylko wyczyścili nam kasę. Prawda jest taka, że na gwałt potrzebujemy 
forsy. Za 
ogłoszenia niektórzy wiszą nam od listopada, masz pojęcie? Więc pomyślałem o 
nissanie. O ile 
oczywiście się zgadzasz – dodał łaskawie.
– Nie ma problemu.
– Gdybyśmy na początku wzięli kredyt, zamiast zaczynać z tymi palantami – Witek 
miał 
minę, jakby zamierzał splunąć na swój elegancki dywan – inaczej byśmy dziś 
wyglądali. 
A mówiłem, cholera, idźmy do banku. Wtedy łatwo było o kredyt, wszystko szło 
załatwić, 
działały stare układy. Ale ty – nie i nie!
Hm, inaczej zapamiętałem tamte dyskusje.
– Oprocentowanie kredytów wynosiło siedemdziesiąt procent, pamiętasz? Nie 
dalibyśmy 
rady. Bez pieniędzy na reklamę, bez dostępu do porządnego archiwum 
fotograficznego, bez 
kontaktów w agencjach, bez tych facetów, co ustawili nam księgowość, nie byłoby 
sukcesu. I bez 
wiedzy, jak się robi te kolorowe pisma.
– Też mi wielka sztuka! Na pewno byś sobie poradził.
– Myślę, że wątpię. Przypomnij sobie, jak myśmy wtedy kręcili nosami, że te 
zachodnie 
pisemka są za głupie, upieraliśmy się, że polskie czytelniczki mają wyższe 
wymagania. 
Wierzyliśmy w „Przyjaciółkę”, że to potęga, bo za komuny miała ponad milion 
nakładu. I co się 
okazało? „Tina” schrupała „Przyjaciółkę” na śniadanie. Nam się tylko wydawało, 
że znamy ten 
rynek, Witek. Gdybyśmy próbowali iść o własnych siłach, dawno by nas nie było. 
Nie łudź się.
– Nie wszystkie polskie wydawnictwa padły.
– No nie wszystkie – zgodziłem się. – Ale mają zachodnich udziałowców.
– Nie musiałbyś się teraz denerwować, że nowy właściciel wymyśli sobie innego 
dyrektora 
do spraw wydawniczych.
– Albo nowego prezesa.
Pomilczeliśmy zgodnie.
– Zamierzasz płakać nad rozlanym mlekiem czy obejrzymy wreszcie te oferty? – 
zapytałem.
Z zamykanej na klucz szuflady biurka wyjął kilka kartek, położył na stoliku.
– Najpoważniej wyglądają te dwie – powiedział. – Marcel Pasch Press z Lozanny i 
Gannett 
ze Stanów.
– Wolałbym Amerykanów – westchnąłem. – Łatwiej z nimi gadać.
Ci z Lozanny to inni Szwajcarzy niż Muszkieterowie. Francuscy, nie niemieccy. 
Znajomy, 
który takim sprzedał fabrykę, mówił, że mają luz. Niemieccy Szwajcarzy przez 
pokolenia krzątali 
się jak mrówy, kutwili każdy grosz – ciągnął Witek. – I wciąż im się wydaje, że 
są biednymi 
góralami, że bieda może wrócić. Dlatego nasi Muszkieterzy teraz srają ze 
strachu.
– Z Amerykanami też bywa różnie – zauważyłem.
– Gannett miał w radzie nadzorczej faceta, który w swoich gazetach dawał do 
ubikacji 
odpadowy papier z drukarni. Nie oszukuj się, Wiciu: każdy, kto kupi wydawnictwo, 
zainteresuje 
się wydatkami zarządu. Skończy się twoja złota Visa na firmę.
– Należy nam się odrobina komfortu w tej harówie – wydął wargi Witek.
– Taki poziom przysługuje właścicielowi, nie kadrze – zauważyłem.
– Przecież jesteś współwłaścicielem. Widzisz? – triumfował. – Za miękki jesteś. 
Jako 
menedżer musisz się cenić. Egzekwować, co twoje. Właściciel to rozumie, bo sam 
jest ulepiony 
z takiej samej gliny.
– W takim razie skąd te nerwy i wywalanie ludzi z roboty?
– Paranoja to dowód rozsądku – rzucił sentencjonalnie.
– Na rynku pracy nie ma wielkiego popytu na mężczyzn po pięćdziesiątce. Albo do 
tego 
czasu już siedzisz na swoim, albo idziesz na przemiał.
– Mów za siebie, ja jeszcze nie jestem po.
Oczywiście miał rację, właściciele mediów szukają kipiących energią 
trzydziestolatków, 
którzy już liznęli trochę wiedzy, zebrali doświadczenia, a wciąż nie są tak 
kosztowni jak stare 
dziady z wyśrubowanymi do granic możliwości pensjami, z eleganckimi służbowymi 
samochodami, z prawem do premii menedżerskich, rocznych odpraw oraz z tendencją 
do 
drzemek za biurkiem.
– Mam pięćdziesiąt dwa lata – oświadczył. – Pomyśl, jak to by było, gdybyś 
musiał szukać 
teraz innej roboty.
Sądziłem, że Wicio miał pięćdziesiąt pięć lat.
– To idziemy na to śniadanie? Omówimy oferty przy stoliku.
– Musimy inaczej załatwić sprawę z tą czwórką.
– Srał pies – powiedział Witek wielkodusznie.
Przy jajkach sadzonych na boczku, grzankach z serem i najlepszej w Warszawie 
czarnej 
kawie doszliśmy do zgodnego wniosku, że w kwestii sprzedaży Srebrnej Podszewki 
skoncentrujemy się na pomniejszych wydawcach.
Takich, którzy nie będą próbowali dogadywać się nad naszymi głowami z Trzema 
Muszkieterami. Bo kiedy duzi robią interesy z dużymi, mali zwykle kończą 
rozdeptani na 
podłodze.
Wśród nadesłanych ofert nie było żadnej odpowiedniej z tego punktu widzenia, ale 
Witek 
przyniósł też ogłoszenie wydarte z porannej „Wyborczej”: IT publications leader 
szukał generał 
director in Poland.
– Co ty na to? – wręczył mi je ostrożnie, jak cenne znalezisko. – Może oni by 
weszli 
elegancko do „Podszewki”, zamiast otwierać tu jakąś skromną budkę?
– Nie szkodzi pogadać. Ale na mój nos to drobna płotka. Poważne firmy załatwiają 
takie 
sprawy przez headhunterów. Okaże się, że nie mają dość kasy.
Do końca śniadania złożyłem mojemu partnerowi serię obietnic. Że pojawię się w 
Warszawie 
najdalej w czwartek. Ze będę nosił przy sobie komórkę. Że będę sprawdzał e-mail, 
a z panią 
Basią kontaktował się telefonicznie przynajmniej raz dziennie w godzinach pracy. 
Witek 
spodziewał się, że Muszkieterowie lada moment zjawią się z kolejnymi kandydatami 
na 
inwestorów. Musimy im się pokazywać z najlepszej strony: wszyscy mają opuszczać 
Warszawę 
z przekonaniem, że głównym atutem tej firmy jest jej kierownictwo, klejnot 
menedżerski, który 
należy pozostawić na stanowiskach.
Po spotkaniu podjechałem na Bartycką do dystrybutora norweskich cud-pieców. 
Przedstawiłem się panience w recepcji jako zagniewane media i od ręki załatwiłem 
problem 
Reni. Właściciel interesu objawił się natychmiast: usłużnie merdając ogonem, 
obiecywał 
osobiście zająć się reklamacją. Podyktował mi aż siedem numerów kontaktowych: 
trzy do 
komórek osobistych i samochodowych oraz cztery na zwykłe linie, do domów na 
peryferiach 
i mieszkań w centrum miasta. Pomyślałem, że jeżeli nowi właściciele jednak 
wyślizgają mnie 
z wydawnictwa, też zostanę dystrybutorem pieców. To musiało być nawet lepsze niż 
drukowanie 
pieniędzy.
W drodze powrotnej zrobiłem obchód sklepów na Nowym Świecie. Ten odcinek Traktu 
Królewskiego w ostatnich latach stał się dla Warszawy tym, czym Piąta Aleja dla 
Nowego Jorku 
czy Bahnhofstrasse dla Zurychu; pełno tam efektownych sklepów, jednak mężczyzna 
w potrzebie 
zetrze zelówki, zanim znajdzie coś interesującego dla blondynki. Czy, jak w moim 
wypadku, dla 
wymagającej brunetki.
Stanęło na koniec na zabawnym zegarku Swatcha, który znalazłem w sklepie 
Bazarnika; jego 
plastikowa obudowa udatnie naśladowała końską głowę, a malutki jeździec na 
wskazówce 
niezmordowanie okrążał padok cyferblatu.
Mokry od deszczu, który zaczął siąpić już rankiem, wróciłem do biura. 
Przygotowałem 
prostą prezentację dla inwestorów, wygrzebując z komputera różne korzystne dla 
nas statystyki, 
i wziąłem udział w popołudniowej konferencji wydawniczej. Wyniki sprzedaży 
okazały się 
jednak znośne – jak na czerwiec, kiedy Polacy zaczynają swój letni rozwód ze 
słowem 
drukowanym, nawet bardzo dobre.
Przed końcem pracy zatelefonowałem jeszcze do Toli. Powiedziała, że czeka mnie 
niespodzianka, jak wrócę. Kiedy prosiłem o wyjaśnienie, chichotała tylko. 
„Pewnie znów jakaś 
baba”, pomyślałem.
– A dziadek? Wszystko w porządku z nim?
– W porządku. Siedzi w kawiarni.
Wystukałem też numer do mamy, licząc na obiad, ale telefon nie odpowiadał. To 
było 
dziwne: dochodziła szósta, czas oper mydlanych w telewizji. Zdecydowanie nie 
była to pora, 
kiedy mama ruszała się z domu. Zakupy robiła rano, na spacery chodziła 
niechętnie – nigdy, gdy 
padało.
Trzeba było radzić sobie samodzielnie. Kusił mnie sznycel wiedeński z klinem 
świeżej 
cytryny i pieczonymi kartoflami w talarki, jakie podawali w Adlerze na 
Mokotowskiej, 
heroicznie wybrałem jednak pierogi z jagodami w pobliskim Eljacie. Ale po 
pierogach dalej 
byłem głodny, poszedłem więc na Mokotowską zjeść też ten sznycel. Ociężały, ale 
w lepszym 
nastroju, prosto z knajpy wyruszyłem na Mazury.
Gumy mustanga nie straciły trzymania na żadnym z zakrętów, nie nadziałem się na 
podobnego do siebie kozaka ani na wodoodporny patrol z drogówki i dzięki tej 
serii małych 
cudów szczęśliwie dotarłem w ciepłe ramiona mojej przyjaciółki. Do rana nie 
myślałem o bożym 
świecie. Dlatego o nadzwyczajnym sukcesie dziadkowej akcji z kropidłem oraz o 
pojawieniu się 
mojej matki na scenie wydarzeń dowiedziałem się jako jedna z ostatnich osób w 
miasteczku.
Rozdział XVII.
Dziadek nie pochwalił się ani słowem następnego ranka, kiedy na rowerze zjawił 
się na placu 
budowy. Poczęstowałem go kawą z mlekiem; wypił cały kubek duszkiem, zamaszyście 
chlapnął 
resztką płynu na trawę, rozebrał się do pasa, złapał za łopatę i z podejrzaną 
gorliwością zajął 
stanowisko koło betoniarki. Dzień wstawał ciepły i słoneczny, świat aż lśnił, 
odświeżony po 
wczorajszym myciu. Murarze wznosili już ściany.
Renia mówiła, że poprzedniego dnia dziadek bardzo późno stawił się do roboty. 
Wyglądał na 
trzeźwego. Pozostała część ekipy była natomiast tak skacowana po weekendzie, że 
z robotą 
ruszyli dopiero w południe.
– Potrącę im wszystkim z tygodniówki – odgrażała się. – Twojemu dziadkowi też.
– Coś zmalował – powiedziałem. – Dobrze znam tę jego minę.
Rósł we mnie niepokój, w końcu pojechałem do Kurkowa. Kawiarnię zastałem 
zamkniętą, 
Toli nie było w domu. Na stole w kuchni leżała koperta z moim nazwiskiem 
wypisanym 
kwadratowymi drukowanymi literami. W środku była kartka wyrwana z zeszytu 
szkolnego. Na 
kartce widniała suma: „80 000 nowych zł”, i zamaszysty podpis: „Marian 
Kulkowski”.
Znakomicie. To był przełom; wciąż żądał za dużo, ale już można było poważnie 
negocjować. 
Czułem, że teraz dogadamy się szybko.
– Jezus Maria! – W drzwiach stała moja matka. Rozpłakała się i zarzuciła mi 
ramiona na 
szyję. Więc to była ta niespodzianka, o której Tola wspominała przez telefon.
Jak mogłem ukrywać przed nią taką rzecz! – wykrzykiwała. Musi wszystkiego 
dowiadywać 
się od innych ludzi. Taki wstyd!
W końcu wytarła oczy chusteczką, orzekła, że zbliża się amerykańska pora lunchu, 
więc na 
pewno konam z głodu. Wymieszała jaja z mąką, posiekała warzywa, osmażyła 
plasterki boczku 
na patelni i w ciągu kilkunastu minut wyczarowała francuski omlet. Uzbrojona w 
pewność, że 
z pełnymi ustami nie będę się wtrącał, zaczęła opowiadać.
Rastafiński zjawił się w jej warszawskim mieszkaniu w niedzielę wieczorem. 
Karzełek 
pokazał jej fotografie, na których był jej dawno zmarły ojciec. Nie mogła 
zrozumieć, o co tu 
chodzi, a potem kolana się pod nią ugięły: powiedzieli, że te zdjęcia tatusia 
były zrobione 
niedawno! A tatuś przecież nie żyje od osiemdziesiątego trzeciego...
– Drugiego – wtrąciłem.
– Przecież mówię, od osiemdziesiątego drugiego – powiedziała mama i znowu się 
rozpłakała, jako osoba osierocona. Na innym zdjęciu byłem ja, jej niegodny syn; 
wsiadałem 
razem z dziadkiem do dużego czarnego samochodu. Mama była oszołomiona. Pan 
Rastafiński też 
wyrażał zatroskanie całą sytuacją, więc oczywiście zgodziła się pomóc i dokonać 
pozytywnej 
identyfikacji osoby dziadka oraz upoważnić władze do przedsięwzięcia koniecznych 
kroków. 
Panowie nalegali, żeby natychmiast ruszać w drogę, ale przecież ona nie mogła 
jechać, tak jak 
stała, musiała przynajmniej upiec coś na drogę...
– Chwileczkę – omal nie udławiłem się kawałkiem omletu. – O jakim upoważnieniu 
mama 
mówi? Jakie konieczne kroki?!
– Musiałam przecież podpisać zgodę – powiedziała mama obrażonym tonem.
– Czy mamusia ma kopię tego dokumentu? Co tam było napisane?
Po wyrazie jej twarzy poznałem, że nie miała ani kopii, ani pojęcia, co zrobiła. 
Tym razem 
ministerialni prawnicy będą mogli upichcić dla Rastafińskiego dobrą podkładkę. 
Pozbawią mnie 
pola manewru i tej odrobiny kontroli nad sytuacją, jaką do tej pory udawało mi 
się utrzymywać.
Mama tymczasem relacjonowała, jak w poniedziałek rano rządowa lancia z szoferem 
zabrała 
ją spod bloku, ku zachwytowi licznych sąsiadek. Na sygnale dotarli na lotnisko 
na Bemowie, 
stamtąd polecieli „wielkim helikopterem” do Brodnicy i znów rządową limuzyną do 
Kurkowa. 
Pan Rastafiński był cały czas, opiekował się, przy starcie trzymał za r?kę. 
Gracjan to ładne imię 
dla karzełka, czy nie uważam?
Dziadek natomiast zachował się okropnie: ledwo skinął JeJ głową, obojętnie 
przyjął 
wiadomość, że ma być jego córką. Gdy weszła, golił się przy misce ciepłej wody i 
lusterku na 
kuchennym stole: szykował się do realizacji ważnego planu. Wytarł resztki piany 
ręcznikiem – 
zostawiając, starym zwyczajem, białe kłaczki w uszach – i natarł twarz wodą 
kolońską. Nałożył 
czystą koszulę oraz ten sam pożyczony garnitur, w którym w niedzielę chodzi do 
kościoła. 
Żachnął się niecierpliwie, kiedy Tola pojawiła się z aparatem fotograficznym, 
ale stanął obok niej 
przed domem.
– Nawet mnie nie objął, nie wziął za rękę – skarżyła się mama. – Jakbym obca 
była.
Myślałem, że znów się rozpłacze. Pocieszyłem ją, że wobec mnie dziadek też na 
początku 
zachowywał się sztywno.
Już dobę po pierwszym spotkaniu mama wydawała się nie mieć cienia wątpliwości, 
że 
dziadek jest autentyczny. Szybko zrozumiałem dlaczego. Gdy skończyli pozować do 
fotografii, 
dziadek wręczył mamie reklamówkę, w której była kropielnica oraz słoik z wodą. 
Bez żadnych 
wyjaśnień kazał jej iść ze sobą. Pomaszerowali żwirowaną drogą do Kulkowskich – 
on przodem, 
sprężystym krokiem byłego żołnierza najlepszej armii Europy.
Kiedy dotarli na miejsce, dziadek zatrzymał się w dramatycznej pozie przed 
bramą. Uniósł 
ramiona w górę – słuchając tego, od razu pomyślałem o Rocku Hudsonie w roli 
Mojżesza.
Kulkowski z żoną zatrzasnęli kuchenne okno z szybą prowizorycznie posklejaną 
taśmą 
samoprzylepną. Dziadek przyklęknął na jedno kolano, przeżegnał się i władczym 
gestem zażądał 
od mamy kropielnicy. Usłużnie odkręciła pokrywkę słoika z wodą, z własnej 
inicjatywy opadając 
na oba kolana.
Kiedy tak klęczała na piaszczystej drodze ze słoikiem w ręku, on uroczyście 
kroczył wzdłuż 
płotu, zamaszystymi ruchami pokrapiał dom, stodołę i bramę. Wygłosił też swego 
rodzaju 
kazanie pocf adresem ukrytych gospodarzy. Jego treść pozostanie nieznana, gdyż 
mama 
z ekscytacji nie zapamiętała ani słowa, a Kulkowscy nabrali wody w usta.
Mogłem się jednak domyślać generalnego przesłania. Jeżeli pominąć chronologię 
(która 
wprowadza tu tylko zamieszanie), nie był to pierwszy raz, kiedy dziadek sięgnął 
po religijne 
parafernalia i operowy patos, by przepędzić wrogów ze swojego domu.
Miałem wtedy piętnaście lat. Wszystko zaczęło się niewinnie, od drobiazgu: błędu 
w podpisie, który nie miał praktycznego znaczenia. Nawet listonosz Burhardt nie 
zamierzał 
przecież robić z tego powodu problemu. W gruncie rzeczy katastrofę wywołała nie 
pomyłka 
dziadka, ale szyderstwa taty. Albo, sięgając jeszcze o warstwę głębiej, 
podstawowy fakt, że dwaj 
najważniejsi mężczyźni w naszej rodzinie nie cierpieli się nawzajem i właśnie 
wtedy, lipcowego 
ranka w 1967 roku, wyczerpali resztki wzajemnej tolerancji.
Siedzieliśmy w komplecie w kuchni, gdy nadjechał listonosz. Tata, który o tej 
porze 
normalnie działał nad Drwęcą, reperował szczytówkę wędki. Mama z babcią krzątały 
się wokół 
obiadu, a dziadek, w podkoszulku i z czystą ścierką na szyi, golił się brzytwą 
przy kuchennym 
stole. Mógł to więc być piątek albo sobota, bo dziadek golił się tylko na 
niedzielę. Siedziałem tuż 
obok, bo lubiłem słuchać tego owadziego chrzęstu, gdy ostrze zmagało się z 
twardym zarostem.
Za sprawą brzytwy, wykrochmalonej na blachę koszuli, perfekcyjnie wyprasowanej 
przez 
babcię, oraz garnituru jeszcze z Francji, czarnego albo butelkowozielonego, 
dziadek przechodził 
fascynującą metamorfozę. Z wsiowego capa zmieniał się w promieniejącego 
godnością 
obywatela. I wtedy właśnie, w trakcie tej delikatnej transformacji, kiedy 
dziadek jeszcze nie 
zakończył golenia i jedną nogą tkwił w swym codziennym, wybuchowym wcieleniu za 
oknem 
rozległ się rowerowy dzwonek. W sieni stanął spocony od upału, wyłupiastooki 
listonosz ze 
skórzaną torbą u boku.
Gdyby Burhardt pojawił się pół godziny później, nic złego pewnie by się nie 
wydarzyło: tata 
byłby już w drodze nad rzekę, a dziadek zdążyłby się odpowiednio przygotować, 
również 
mentalnie, do ceremonii odbioru renty.
Nie denerwowałby się i nie popełniłby tego nieszczęsnego czeskiego błędu, kiedy 
kaligrafował swoje imię i nazwisko poślinionym kopiowym ołówkiem na kwicie 
podsuniętym 
przez Burhardta. A moje i kuzyna Roberta beztroskie dzieciństwo, w bezpiecznej 
skorupie 
rodziny, z dorocznymi wakacjami w dolinie nad rzeką, nie zakończyłoby się tak 
przedwcześnie 
i nieodwołalnie.
Ale było, jak było, i sprawy toczyły się swoją fatalną koleiną. Burhardt 
odliczał na stół 
niebotycznie wysoką rentę dziadka, przekazując banknoty babci, która sprawdzała 
jego rachunek, 
mamrocząc po niemiecku. Potem odebrała egzemplarz „Przyjaciółki”, poczęstowała 
listonosza 
kubkiem zimnej maślanki i, jak zwykle ukradkiem, żeby dziadek tego nie 
dostrzegł, wsunęła mu 
do ręki złotówkę napiwku. Dziadek tymczasem, w skupieniu wysuwając koniuszek 
języka, 
z pianą pokrywającą jeden policzek, kaligrafował swój podpis.
Gdy skończył, podał kwit listonoszowi.
– Co wyście tu, Kotowicz, ponawypisywali? – stęknął tamten.
Tata złapał kwit, popatrzył i wybuchnął głośnym śmiechem.
– Bronowicz Kotisław! – odczytał głośno wszystkim obecnym. – Ha, ha, ha!
Dziadek poczerwieniał.
– BRONOWICZ KOTISŁAW – powtórzył tata z absolutnym zachwytem. – Bardzo 
oryginalnie! To jak się teść w końcu nazywa?
Dziadek zerwał się zza stołu i wyszedł z kuchni, trzaskając drzwiami z taką 
siłą, że tynk 
zadymił wokół futryny. Na tym incydent pozornie się skończył i wszyscy 
rozeszliśmy się do 
własnych zajęć. Dziadek nie pojawił się jednak w domu na obiad. Nie było go po 
południu, choć 
przecież powinien kuć w ścianie nową skrytkę na kapitał.
Cały dzień pił w gospodzie Wolickiej koło cmentarza (powszechnie znanej jako 
szynk Pod 
Grubym Cycem) i dopiero koło północy ruszył zrobić porządek w swoim domu i w 
swoim życiu.
Obudził mnie jego głos. Dobiegał gdzieś z oddali, ale musiałem podświadomie 
denerwować 
się dziadka nieobecnością, bo obudził mnie od razu. Wstałem z łóżka i wyjrzałem 
przez okno: 
księżyc w pełni wisiał jak lampion nad drogą, oświetlając maszerującą figurkę. 
Dziadek kroczył 
mechanicznym krokiem, wysoko podnosząc nogi i zamaszyście poruszając rękami. 
Maszerował 
i śpiewał. W miarę jak przybliżał się do domu, słowa stawały się zrozumiałe i 
dotarło do mnie, że 
swój gniew i frustrację ujął w formę pieśni dziadowskiej.
W domu bez elektryczności chodziło się spać z kurami, wszyscy dawno byliśmy w 
łóżkach. 
Kiedy łupiąc buciorami, dziadek wkroczył do sieni, leżeliśmy cichutko jak 
trusie. Miałem 
nadzieję, że usatysfakcjonował go lament i że heca na tym się skończy. Ale pieśń 
nabrała mocy.
Stojąc na środku kuchni, dziadek heroicznym barytonem potępił tatę, który „tylko 
rybki łapie 
i nie wierzy w Boga”; córkę-niewdzięcznicę, która „ojca nie szanuje, to ją 
ojciec wygna i niech 
swoje kiecki pakuje”; i generalnie wszystkich złośników „z Warszawy, co tera 
bendom uciekać 
aż do Lubawy”.
Na koniec zapalił lampę, wyciągnął z szafy sznurkową kropielnicę i uroczyście 
pokropił 
wszystkie cztery kąty każdego pomieszczenia chałupy, ze szczególnym 
uwzględnieniem pokoju 
gościnnego, gdzie przebywali rodzice.
Ojciec nie udzielił tej nocy dziadkowi żadnej dowcipnej odpowiedzi. Wierszowana 
reprymenda dziadka musiała zrobić na nim wrażenie, bo kiedy tylko zrobiło się 
jasno, zaczął 
uPychać do wartburga pierzyny, poduchy, stalowy szybkowar, łyżki, kalosze, 
sandały, radio 
Szarotka na baterie, wędki z bambusa, podbieraki, wiaderka, wiatrówkę w 
pokrowcu, korkowy 
kapelusz z Wietnamu, ubrania i niezliczone inne przedmioty, które mama zabierała 
z domu na 
wakacje. Odjechaliśmy bez śniadania. Nigdy już tam nie wróciliśmy.
Ściślej mówiąc, nigdy nie wróciliśmy wszyscy razem. I nikt z nas nie spędził już 
w Kurkowie całych wakacji. Mama jakoś pogodziła się ze swoim ojcem, kuzyn Robert 
i ja 
wpadaliśmy do niego na krótkie wizyty. Ale tata zjawił się w miasteczku jeszcze 
tylko raz 
w życiu, na pogrzeb babci; wprost z cmentarza odjechał do Warszawy. Dziadek 
zresztą go nie 
zatrzymywał.
Obracając w ręku kartkę z ceną i zamaszystym podpisem Kulkowskiego, pomyślałem, 
że 
dziadkowy numer z kropielnicą zachował piorunującą skuteczność. Należało kuć 
żelazo, póki 
gorące – zanim tamci ochłoną. Niepokoił mnie też tajemniczy dokument 
Rastafińskiego. Jakie 
zawierał upoważnienia? I czemu karzeł przywiózł tu mamę, skoro jej podpis 
uzyskał już 
w Warszawie?
Próbowałem drążyć temat, ale bezskutecznie. Mama zatrzasnęła się jak drwęcki 
małż. 
Zostawiłem ją więc w tej kuchni, smażącą drugi omlet dla siebie, i ruszyłem 
prosto do 
Kulkowskich. Targowałem się z nimi przez bite dwie godziny. Na koniec taksówkarz 
wyjął 
z kredensu butelkę żytniej i dwie musztardówki. Odkręcił metalowy kapsel; w 
powietrzu rozszedł 
się odór marnie wydestylowanej wódki.
– To pana ostatnie słowo? – zapytał, nalewając.
– Równo siedemdziesiąt – powiedziałem zaniepokojony. – Nie macie państwo lodu?
– Nie bądź pan taki Karington.
Kalkulacja, na której oparliśmy cenę, była prosta: kiedy Kulkowski kupował dom 
od dziadka 
za 240 tysięcy ówczesnych złotych, stanowiło to równowartość dwóch fiatów 125p. 
Teraz nowe 
auto tej wielkości można było kupić za mniej więcej 35 tysięcy złotych.
– I zaraz pięć zaliczki? – upewniał się.
– Jutro.
– Jeszcze jedna rzecz: w rozliczeniu chcę tę pana brykę. Zamurowało mnie.
– Na cholerę panu sportowy kabriolet, panie Kulkowski? Oczy aż mu się zaśmiały 
na samą 
myśl.
– Przyda się, panie Maksiu. Przyda się. Odliczymy za niego piętnaście tysięcy.
– Pani Kulkowska – jęknąłem zrozpaczony – niech pani powie mężowi. To nie jest 
praktyczny samochód: szmaciana buda zamiast dachu, benzynę żłopie, że strach, 
trudno o części, 
wysokie ubezpieczenie!
W milczeniu otwierała puszkę rybek, kroiła chleb.
– Zarobi na siebie – odparł lekko jej mąż. – Do ślubów bede woził, do komunii, 
na imprezy. 
Biały, otwarty, w dodatku amerykan. Ludzie lubią takie. Ja zawsze marzył, żeby 
raz mieć 
porzonną maszynę. Pomyśl pan, ile lat ja się męczył tymi gównianymi pobiedami i 
fiatami! 
A pan sobie kupisz nowy. W Warszawie nie ma problemu.
– Nie oddam nawet za dwadzieścia. To auto dla znawców.
– No to nici z transakcji. Na pewno nie był bity?
– Mówiłem już.
– Dwadzieścia. Moje ostatnie słowo. – Pokręciłem głową. – Zgódź się pan i 
kończymy 
sprawę – kusił.
– Mąż nie żartuje, proszę pana – nieoczekiwanie odezwała się Kulkowska. – Ja się 
musiałam 
zgodzić na samochód, inaczej się stąd nie ruszy.
Nie zdążyłem nic wymyślić: od zachodu rozległ się łomot wirników, za oknem 
pojawiła się 
jadąca w obłoku pyłu kolumna wojskowych ciężarówek. Wyjeżdżały ze żwirowni. W 
powietrzu 
unosiły się helikoptery, dźwigały kontenery podwieszone na linach pod kadłubami. 
Wyglądało, 
że Amerykanie opuszczają teren anomalii.
Bez pożegnania wybiegłem z domu Kulkowskich. Przeskoczyłem nad burtą kabrioletu, 
ale 
źle wycelowałem. Trzasnąłem kolanem o kierownicę, ból aż mnie zamroczył.
– Panie Maksiu, a co z gorzałką? Przecież otwarłem! – wołał Kulkowski przez 
okno. – 
Zwietrzeje!
– Wstaw pan do lodówki! – jęknąłem.
Przyszło mi do głowy, że tamci wyjeżdżają, bo złapali dziadka. Korciło mnie, 
żeby stanąć 
w poprzek drogi i zatrzymać ciężarówki. Na czele konwoju jechał jednak otwarty 
hunwee pełen 
uzbrojonych żołnierzy; zepchnęliby mustanga jak zabawkę. Zjechałem na pobocze, 
wyskoczyłem 
z auta i stanąłem na palcach, wyciągając szyję. Wewnątrz terenówki nie było 
cywilów. Nie udało 
mi się zobaczyć, co wiozły ciężarówki, były szczelnie pozamykane brezentowymi 
plandekami. 
Ruszyłem pod Dębno: drogę nad jeziorko nadal blokował posterunek.
Obróciłem mustanga, przemknąłem przez Kurków i szosą do Reni. Po pięciu minutach 
oddychałem z ogromną ulgą: dziadek kręcił się wśród robotników.
Cofnąłem wóz i polnymi drogami pojechałem pod żwirownię od drugiej strony. I tu 
żołnierze 
pilnowali przejazdu. Ale byli to inni żołnierze; na rękawach ich mundurów 
wypatrzyłem 
naszywki z napisem GROM. Wróciłem do Reni.
Właśnie ogłosiła fajrant dla swojej ekipy. Nie chciałem, żeby dziadek sam plątał 
się po 
drodze, wstawiliśmy więc rower na tylne siedzenie i odwiozłem go do Kurkowa. Po 
drodze 
powiedziałem mu, że dobiłem targu z Kulkowskim. W pierwszej chwili nie 
zareagował.
– Słyszy dziadek? Kupujemy nasz dom z powrotem.
– Inaczej nie odda?
– Nie.
– Wiele musim dać?
– Siedemdziesiąt.
– Ja ni mom – powiedział bezradnie. – Ukradli mi wszys-kie piniondze.
– Ja dziadkowi... pożyczam. Niech się dziadek nie martwi. Poweselał od razu.
– To kiedy one się wynoszą?
– Szybko. Mówili, że nawet w dwa tygodnie. Jak tylko dostaną kasę do ręki.
– Masz tyla?
– Nie – przyznałem. – Ale bank mi pożyczy. Będzie dobrze, zobaczy dziadek.
Zatrzymaliśmy się przed domem Rumiankiewiczów.
– Niech dziadek posłucha mnie uważnie. Proszę zostać w domu wieczorem, nie łazić 
po 
kominach. Najwyżej może sobie dziadek zejść do kawiarni, napić się wódeczki. 
Byle na widoku, 
wśród ludzi. Albo najlepiej niech dziadek wcześniej pójdzie spać. Ja też wrócę 
na noc, rano sam 
odwiozę dziadka do roboty. Umowa stoi?
Kiwał głową, ale myślał o czym innym.
– Babka tera jest w Warszawie, u lekarza. Niedługo przyjadzie, no i gdzie się 
podzieje? 
Musim mieć dom. Inaczej sie babka zdenerwuje, a jej nie wolno, ma serce słabe... 
A może jak 
jeszcze jeich pokropię, to spuszczą? Żeby tak na pięćdziesiąt...
Do kolacji zasiedliśmy całą rodziną; za stołem znalazło się też miejsce dla 
kilkorga 
ciekawskich krewnych. Dziadek rzeczywiście ignorował mamę, nawet nie spoglądał w 
jej 
kierunku, chociaż siedziała ze zbolałą miną dokładnie naprzeciwko niego. Ledwo 
zabrałem się 
do zupy ogórkowej, zabrzęczał telefon komórkowy w kieszeni mojej kurtki. 
Spodziewałem się 
usłyszeć głos Witka, ale była to Renia.
Rastafiński stał przed jej bramą, powiedziała, i domagał się natychmiastowego 
spotkania. 
Była zaniepokojona.
Powiedziałem, że już tam jadę. Pospiesznie przecierając talerz kawałkiem chleba, 
doszedłem 
do wniosku, że życie w Kurkowie nabrało nieznośnego tempa. Jeszcze trochę, a 
będę wymykał 
się do Warszawy, żeby odpocząć i ukoić nerwy.
Rozdział XVIII.
Spodziewałem się u Reni licho wie jakiej katastrofy, tymczasem oboje z 
Rastafińskim 
pokładali się ze śmiechu. Pułkownik był tym razem po cywilnemu, ubrany w 
granatową koszulkę 
polo z czerwonym kołnierzykiem i spodnie z drelichu. Siedział przy stoliku pod 
parasolem i aż 
machał króciutkimi nogami z uciechy. Renia trzymała się za boki, ocierała łzy z 
oczu.
– Kupsztyk! – zawołała na mój widok. – Słyszałeś o Kupsztyku?
Zaprzeczyłem.
– Artysta z Gdańska – wyjaśnił Rastafiński. – Robi happeningi i te... 
instalacje. Według 
naszych danych wystawiał w Londynie, Sankt Petersburgu i Sztokholmie. Urządził 
się 
w Lipowcu, nad samą rzeką. Musiał go pan spotkać. Chudy jak tyczka, kudłaty 
gość, nosi 
kolczyk w uchu, przepaskę na czole i okulary w czerwonej oprawce. Nie kojarzy 
się? Nic 
państwo nie stracili. Opryskliwy typ. Czterdzieści jeden lat, absolwent Akademii 
Sztuk Pięknych 
w Sopocie – wyliczał triumfalnie. – Dwukrotnie rozwiedziony, karany przez 
kolegium za jazdę 
po pijanemu i za notoryczne zakłócanie ciszy nocnej. Zrobił skandal w Szwecji. 
Zamurował się 
w pokoju w najdroższym hotelu w Sztokholmie: prasa pisała, że miał to być 
protest przeciwko 
dominacji kapitału, który rodzi samotność współczesnego człowieka. Musiał z tego 
ukręcić jakąś 
kasę, bo wiosną kupił tu opuszczone gospodarstwo. Urządził w stodole pracownię i 
teraz 
organizuje plenery w Lipowcu.
– Wciąż nie wiem, do czego pan zmierza – powiedziałem ostrożnie. – Co w tym 
takiego 
śmiesznego? Dlaczego wojsko wynosi się ze żwirowni? Robicie ewakuację?
Renia otarła łzę z kącika oczu, sięgnęła po papierosy, poczęstowała. Ku mojemu 
zdziwieniu, 
wyjął jednego z paczki. Nie widziałem przedtem, żeby palił.
– Te kolorowe postacie, które pani Renia widziała nad rzeką, miały, jak się 
okazuje, związek 
z kolegą Kupsztykiem – mówił, ugniatając papierosa w palcach. – Gość rozebrał 
kilka dziewczyn 
do rosołu, pomalował je sprayem i filmował kamerą wideo, kiedy brykały po łące 
jak sarenki. 
Twierdzi, że to protest przeciwko gwałtom, jakich dopuszczamy się na przyrodzie. 
Sztuka 
współczesna, panie Maksiu.
– Sam kiedyś chciałem być artystą. Los, niestety, pokierował moim życiem inaczej 
– 
powiedziałem. – Helikoptery i ciężarówki wywożą sprzęt i żołnierzy. Coś się 
dzieje?
Można tak powiedzieć. Coś się stało. W Kazachstanie – kiwnął głową.
– Co się stało w Kazachstanie? I co za intrygę pan uknuł, wciągając w to moją 
matkę? – 
powiedziałem lekkim tonem.
– Mama mówi, że pan podetknął jej jakiś dokument do podpisania. Mogę go 
zobaczyć?
– Nie.
– Dlaczego?
– Nie mam go przy sobie.
– Z pamięci nic pan nie odtworzy?
– Maksiu! – upomniała mnie Renia. – Jest przecież miło.
– To tylko zgoda na profilaktyczne badania – powiedział.
– Pana matka jest członkiem rodziny, tak samo jak pan. Jej zdanie też się liczy. 
Cieszę się, że 
przyjęła racjonalne stanowisko...
– Co to za badania?
Karzeł zaciągnął się cienkim papierosem Reni.
– Nie znam szczegółów. Są nieinwazyjne. Bez obaw, nikt nie zamierza robić 
dziadziusiowi 
wiwisekcji.
– Badania byłyby tu, na miejscu?
– Nie mogę powiedzieć.
– Więc nie tutaj. Czy może tam, gdzie zabraliście Sonntaga?
Milczał.
– Dopóki Sonntag nie wróci cały, zdrowy i zadowolony, żadne oględziny mojego 
dziadka nie 
wchodzą w grę – powiedziałem. – W ogóle nie będziemy rozmawiać na ten temat, 
panie 
Rastafiński.
– Sonntag powinien być w domu jeszcze dziś po południu – oświadczył.
Umilkłem zaskoczony.
– To są skomplikowane testy, wymagają wyspecjalizowanej aparatury – powiedział 
pojednawczo. – Najbliższe odpowiednio wyposażone laboratorium w Europie ma 
lotnictwo 
amerykańskie. Proszę tylko o odrobinę zaufania i dobrej woli.
– Nazywa się ono jakoś, to laboratorium?
– Tylko do państwa wiadomości: Regional Medical Center w Landstuhl w Republice 
Federalnej Niemiec. Zróbmy te testy, będziemy mieli sprawę z głowy. Współpraca 
waszej 
rodziny będzie doceniona... Możemy rozmawiać również o wymiarze finansowym – 
dodał 
znacząco. – Mamy na to specjalne fundusze.
– Najpierw chcę zobaczyć Sonntaga.
– Będziemy potrzebowali oryginalnych rzeczy dziadziusia. Zabezpieczenie dobytku 
jest 
konieczne, ze względów naukowych i bezpieczeństwa państwa. Rzeczy przejmujemy za 
odszkodowaniem, rzecz jasna.
– Nic mu nie skonfiskujecie bez wyroku sądu.
– Nie chcemy niczego konfiskować, tylko kupić!
– Rzeczy nie są na sprzedaż.
– Panie Maksiu, mamy tu do czynienia z niezwykłą sytuacją. Organom państwowym 
przysługują nadzwyczajne uprawnienia. Radzę się zastanowić.
– Lubię, jak mnie straszą – powiedziałem.
A co ja, biedny karzeł, mogę zrobić takiemu wielkiemu chłopu? – zapytał, unosząc 
ręce. – 
Mogę tylko grzecznie się układać, perswadować. Tak to już niestety jest, pani 
Dombrowski – 
zwrócił się do Reni, jakby doszedł do wniosku, że ze mną nie warto już 
rozmawiać. – Każdy 
polega na tym, co uważa za swoją siłę. Dla jednych, jak pani, jest to uroda i 
mądrość, która szuka 
kompromisów – dla innych, obawiam się, zaciśnięta piącha. Bezczelny, pomyślałem.
– Jaka to sytuacja? – chciała wiedzieć Renia.
– Osoba, która podaje się za Bronisława Kotowicza, musi odlecieć stąd samolotem 
do 
Niemiec. Z całym inwentarzem. I tak właśnie będzie, czy to się panu Maksiowi 
podoba, czy nie. 
I niech przestanie tak groźnie ruszać szczęką, bo jeszcze umrę ze strachu.
– No to zobaczymy – syknąłem.
Wzruszył ramionami. Renia ścisnęła mi ręką kolano, jak żona dyskretnie 
upominająca męża, 
żeby przestał kłócić się z wujkiem w trakcie przyjęcia.
Miała rację, oczywiście. Jeżeli będę miotać się na oślep, przegram na pewno. 
Awanturnicze 
geny Kotowiczów nie pomagają w takich sytuacjach. Zacisnąłem zęby i przestałem 
się odzywać.
Renia ustaliła z pułkownikiem, że wieczorem spotkamy się ponownie w kurkowskim 
domu 
kultury.
Sonntag mieszkał w biedadomku na działkach: zlepiony z przypadkowych materiałów, 
z płaskim dachem obitym papą i jednym tylko oknem, przypominał bardziej komórkę 
na 
narzędzia niż ludzką siedzibę. Kobieta w nieokreślonym wieku, chyba owa córka 
Sonntaga, 
pojawiła się w drzwiach. Potwierdziła, że staruszek wrócił do domu, ale od razu 
popędził 
z wędkami nad rzekę.
Odnaleźliśmy go na pobliskiej łasze. Siedział na składanym krzesełku w nowiutkim 
mundurze polowym i obserwował spławiki dwóch wędek zarzuconych prawie na środek 
starorzecza. Pod bluzą miał wojskową zieloną podkoszulkę, na nogach nowe 
wojskowe buty – 
czarne, wiązane za kostką, też świeżo wyfasowane z magazynu. Rozpoznał nas od 
razu.
„Onegdaj” natknął się pod Dębnem na jakichś „kurduplów”, co wyskoczyli wprost 
„ze 
zompy błota”. Jeden dotknął go czymś w pierś i stary stracił przytomność. Ocknął 
się pod 
wieczór, goły jak święty turecki. „Komary mnie pocieni, aż strach! Całe dupę 
miałem 
w bąblach”. Na szczęście jego motorower się odnalazł, podobnie jak wędki – 
porzucone 
w krzakach. „I kocherek, a w nim sześć płotków, com nałapał od rana. Ani jednej 
nie brakło”.
Sonntag był gadatliwy i chętnie opowiadał. Najpierw lecieli helikopterem, potem 
małym 
samolotem, „co nie miał śmigłów”. Wylądowali w bazie wojskowej, wielkiej jak 
cale miasto, 
„wszędzie tylko us army pisało”. Zajmowali się nim doktorzy w mundurach i cywile 
w fartuchach. „Dałem krew, dałem mocz, dałem kupę do nocnika, dałem głowę”. Z 
jego 
opowieści wywnioskowałem, że badano go CAT-Scanem lub podobnym urządzeniem 
wykorzystującym zjawisko rezonansu magnetycznego. W pokoju z rzutnikiem 
pokazywano mu 
„różnych ludków narysowanych”. Chyba poddali go też hipnozie regresywnej.
Wojsko znalazło ubrania, które, jak się okazało, owi błotni „kurduple” zabrali 
mu nad rzeką. 
Sonntag opowiedział z przejęciem, jak wypatrzył swoje ciuchy wśród wielu 
zniszczonych par 
spodni i kapot, które rozłożono dla niego na blaszanym stole. Chciał je zaraz 
nakładać, nie 
pozwolono mu nawet dotknąć ubrań. Jeden z wojskowych zaprowadził go do magazynu 
i pozwolił wybrać sobie nowe rzeczy, według uznania.
Nieźle wyszedł na tym interesie. Kazał mi macać palcami materiał na rękawie 
kurtki; 
prawda, że cieniuchny? A taki ciepły: nic nie przemaka na deszczu – a jednak 
oddycha! Nawet 
w upał, jak wczoraj w południe, w tej kurtce nie jest nic gorąco! A pasek, buty? 
Prawdziwa 
skóra!
Sonntag rzucił nam chytre spojrzenie. Chciał wiedzieć, czy naszym zdaniem za 
tamte ubrania 
nie przysługiwałoby mu jakieś odszkodowanie. Bąknąłem, że chyba musiałby iść do 
sądu.
Zostawiliśmy go nad rzeką o zachodzie słońca, kiedy nad wodą pojawiały się 
pierwsze opary 
mgły. Sonntag najwyraźniej zamierzał tkwić nad rzeką do oporu; aż przestanie 
widzieć swoje 
wędki w ciemności.
W domu kultury wieczorami zawsze kłębiło się sporo luda. Starszych wabiło piwo z 
beczki, 
które sprzedawano tu po konkurencyjnej cenie, młodszych – duża sala taneczna 
wyłożona 
lakierowanym sosnowym drewnem i lecąca na okrągło z głośników muzyka disco polo. 
Kiedy 
zajrzeliśmy tam z Renią przed dziewiątą, papierowy transparent zawieszony nad 
wejściem 
reklamował nową atrakcję: „5 minut sławy – wystąp w telewizji”.
Atrakcja miała postać ustawionej na trójnogu małej kamery wideo. Przez kabelek 
przekazywała ona do klubowego telewizora obraz spoconego i rozczochranego 
Szczepana, który 
siedział na krześle z rękami na kolanach i na przemian wlepiał wzrok to w 
obiektyw, to w ekran. 
Obok, oparty o bufet, pił piwo wysoki i chudy jak tyczka mężczyzna z włosami do 
ramion. 
Oceniłem go na trzydzieści pięć – czterdzieści lat.
Widząc, że zajmujemy zwalniający się w pobliżu stolik, zrobił zapraszający gest.
– Zapraszam szanownych państwa! – wykrzykiwał. – Tylko u mnie! Szansa dla ludu 
pracującego Kurkowa, żeby pojawić się w telewizji! Piękne panie za darmo, od 
panów 
symboliczna opłata – kufelek piwa!
Potrząsnąłem głową odmownie. Mężczyzna dopił zawartość kufla i wyłączył kamerę. 
Obraz 
Szczepana zniknął z telewizora, wywołując jęk zawodu zebranych. Chudy rozglądał 
się za 
następnym amatorem sławy, ale nikt się nie zgłaszał. Ogłosił „drugą darmową 
promocję” 
i wskazał palcem szczęśliwca, który skwapliwie zajął miejsce na krześle. Chudy 
włączył kamerę, 
na ekranie telewizora pokazała się bezzębna, gapowato otwarta paszcza. Przez 
salę przewalił się 
ryk śmiechu.
Zauważyłem, że długowłosy taksuje wzrokiem Renie. Rastafiński jak na złość się 
spóźniał. 
Miałem zaproponować, żebyśmy przenieśli się na zewnątrz, do stolika z parasolem, 
kiedy ruszył 
w naszą stronę kołyszącym się krokiem. Na sobie miał czarne skórzane spodnie, 
wiązane po 
bokach nogawek na rzemyki. Czegoś równie okropnego nie widziałem od czasu 
ostatniego 
festiwalu muzyki country w Mrągowie.
Położył dłoń na oparciu wolnego krzesła, chrząknął, wlepiając w Renie lekko 
wyłupiaste 
oczy.
– Można?
– To miejsce jest zajęte – powiedziałem.
– Jeżeli przez damę, to może usiądzie mi na kolanach? – zaproponował. – 
Pomieścimy się 
wszyscy. A ty, człowieku, wyluzuj się. Przecież nie zjem tej pani.
– Nie widzę takiej możliwości. Bez zębów nie dasz rady.
– Dobre. Ostre – zadrwił. Ku mojemu zdumieniu na twarzy Reni też pojawił się 
uśmiech. 
Zachęcony, złapał ją za rękę. – Kupsztyk jestem. Konałem z pragnienia, żeby 
panią poznać.
Wyglądała na zadowoloną. Koniec świata!
– Więc to pan – powiedziałem. – Słyszałem o pańskiej, hm, artystycznej 
inicjatywie. To jest 
Renata Dombrowski. Ja nazywam się Jerzy Maks.
– No to ja też słyszałem o tobie – powiedział, klapiąc na krzesło. – Niesamowita 
historia 
z tym zmartwychwstańcem, co? A którą inicjatywę masz na myśli?
Nie czekał, aż odpowiem, rozgadał się z miejsca. Mówił szybko, śmiał się krótko 
z własnych 
konceptów, zmieniając wątek, zanim mieliśmy szansę je zrozumieć i docenić. Słowa 
i zdania 
wylatywały z niego jak pod ciśnieniem, jednak jego wzrok cały czas pozostawał 
badawczy 
i uważny; najwyraźniej obserwował nas spoza tej dymnej zasłony elokwencji.
– ...ostatnio kombinuję, żeby opakować tę dolinkę w folię. Coś a la Christo, 
musieliście 
o nim słyszeć, genialny Bułgar, owinął Reichstag w różowy plastik. Przedtem 
opakował kilka 
wysepek i nawet kawałek Kalifornii. Zajebiście to wypadło, jeżeli wybaczycie le 
mot, media 
trąbiły na całym świecie, Christo tu, Christo tam, Christo wszędzie, człowiek 
bał się podnieść 
klapę od sedesu. Niestety pakowanie to koszta, kilometry liny stalowej, słupy, 
miliony metrów 
kwadratowych folii, piechotą nie chodzi, a w kochanej Polsce trudno o sponsora. 
Nasze 
biznesmeny chudzinki, zaraz dostają zatwardzenia, jak trzeba wysrać grosz na 
sztukę. Artysta 
musi wychodzić od bieżącej rzeczywistości. Dlatego opracowałem dla nas koncepcję 
bezinwestycyjną – piegowata ręka gestykulowała w powietrzu, niby chaotycznie, 
ale co rusz 
dotykając Reni. – Uwaga, sensacja, wpiszemy naszą ojczyznę na międzynarodową 
mapę sztuki! 
Robimy, kochani, dzień bez ubrań. Super, co?
– Jak to? – zapytała naiwnie Renia. – W samej bieliźnie będziemy chodzić?
– Ciepło, ciepło – zaniósł się śmiechem. – Nie, wyskakujemy też z gaci, fig i 
biustonoszy. 
O godzinie zero każdy, jak go dobry pan Bóg stworzył, mężczyźni, kobiety, dzieci 
jak leci, 
kłusownicy, alkoholicy i romantycy. I murarze, tramwajarze – zanucił fałszywie. 
– Będzie 
sensacja-rewelacja, gadałem już z japońskim korespondentem. Wchodzi w to w 
ciemno. CNN też 
może przyjechać...
– Namówi pan ludzi? – Renia nie mogła uwierzyć. – A co na przykład z księdzem?
– Buduję poparcie, wynajduję lokalne autorytety, ludzi o szerokich horyzontach. 
Gdyby pani 
na przykład...
– Niech pan znajdzie inny lokalny autorytet – przerwałem mu. – Okay? Poza tym tę 
kamerę 
zaraz trafi szlag. Już się do niej dobrali.
Odwrócił głowę i zerwał się z nadzwyczajną szybkością.
– Co za bałwan – powiedziałem do Reni. – Widziałaś, jaki bezczelny? Już chciał 
cię 
rozbierać.
– Daj spokój. Jest całkiem zabawny.
Wreszcie pojawił się Rastafiński. Kupsztyk na widok pułkownika zrobił pogardliwą 
minę, 
ostentacyjnie wzruszył ramionami i wycofał się w pobliże bufetu.
– Nie lubi pana – zauważyłem.
– Nie zna się na ludziach – rozpromienił się karzeł. – Zupełnie niepotrzebnie 
się dąsa, 
porozmawialiśmy sobie tylko raz. Po przyjacielsku. A jak tam nasz drogi Sonntag? 
Nowe buty go 
nie uwierają?
Popatrzyliśmy z Renią na siebie, skinęliśmy głowami.
– Wyglądał w porządku.
– Znakomicie. Skoro obawy pana Maksia zostały rozwiane, pora finalizować nasze 
interesy. 
Pozwolą państwo, tym razem ja zapraszam. Co zamówić?
Renia poprosiła o kieliszek białego wina, ja, w odruchu ostrożności, o wodę 
mineralną 
z tonikiem. Nie chciałem, żeby powstała kwestia odwożenia Reni do domu; chudy 
mógłby się 
zaoferować.
Karzeł sięgnął do kieszeni na piersi bluzy, wyjął porządnie wypchaną, zaklejoną 
kopertę, 
położył na stoliku.
– Pieniążki. Dziesięć tysięcy złotych gotówką. I zaświadczenie z Ministerstwa 
Finansów, że 
nie podlegają opodatkowaniu, jako środki z zagranicznych funduszy pomocowych. 
Proszę 
bardzo, niech pan bierze.
Ważyłem kopertę w dłoni.
– Co ja sprzedaję za te pieniądze?
– Pytanie raczej brzmi, co ja kupuję. Przychylność rodziny. Pełną kooperację. 
Podpis na 
zobowiązaniu do utrzymania absolutnej dyskrecji. Nie będzie żadnych wywiadów, 
wypowiedzi 
dla mediów, depozytów u notariusza. I oczywiście brak roszczeń na przyszłość. 
Nie będziemy 
skarżyć władz bez względu na to, jaki końcowy obrót przybiorą te sprawy, prawda?
– I to wszystko za dwa i pół tysiąca dolarów?
– Wolnych od podatku – przypomniał.
– Jesteśmy gotowi pomóc – powiedziałem spokojnie.
– Na początek, jako gest dobrej woli, przekazuję na pana ręce rzeczy dziadka – 
ubrania, 
w których tu do nas przybył. Są w bagażniku mojego samochodu.
Podałem mu kluczyk do mustanga. Przekazał go niczym niewyróżniającemu się 
mężczyźnie, 
który, niby przypadkiem, podszedł do naszego stolika. Mężczyzna bez słowa 
wyszedł z klubu.
Rastafiński poprosił Renie o papierosa. Palił i sączył sok pomarańczowy, dopóki 
agent nie 
zjawił się ponownie. Ledwie dostrzegalnym skinieniem głowy potwierdził 
powodzenie misji. 
Położył kluczyk na blacie stołu i znów rozpłynął się w tłumie.
– No to ćwiczmy to partnerstwo – powiedział Rastafiński.
– Czego pan chce?
– Na początek, informacji. Co tu się dzieje.
– Mam puszczać farbę za torbę starych szmat? – udał zdziwienie. Pociągnął łyk ze 
swojej 
szklanki, potem, jakby zachęcony, odchylił głowę do tyłu i opróżnił ją 
kompletnie.
– Wszyscy chcielibyśmy wiedzieć, co tu się dzieje.
– Co to za amerykańska jednostka, która była pod Dębnem? – zapytałem.
– Najpierw podpis na oświadczeniu o zachowaniu tajemnicy.
– A potem mi pan powie? Wzruszył ramionami.
– Niewiele.
Patrzyłem mu prosto w oczy. Nawet nie mrugnął.
– Mam ochotę na jeszcze jeden kieliszek wina – Renia przerwała ciszę. – Może 
panom coś 
przynieść?
Rastafiński poprosił o wódkę z sokiem. Chyba trafnie oceniłem go przy pierwszym 
spotkaniu 
jako amatora trunków. Ciekawe, kiedy, przy jego mikrej posturze, ujawni się 
działanie alkoholu.
– Zejdźmy na ziemię, panie Maksiu. Niech pan schowa do kieszeni forsę i 
grzecznie 
podpisze kwit. Jak dla pana, stawka idzie w górę do piętnastu tysięcy. 
Przypadkiem mam tyle 
przy sobie. Amerykanie nie lubią komplikacji ani żadnych wyjątków. Pan tam 
mieszkał, pan 
powinien wiedzieć.
Uśmiechnąłem się tak miło, jak potrafiłem.
– Zgadza się. Ale też cenią sztukę ubijania interesów. Mam kontrpropozycję.
Karzeł milczał, nagle czujny i nieufny. Na sali też ucichł gwar, bo przy bufecie 
Kupsztyk 
próbował się na rękę z miejscowymi. Radził sobie zaskakująco dobrze. Jego 
żylaste ramię 
beznamiętnie pozostawało w pionie, podczas gdy Jerzyk napierał całym ciałem, 
czerwieniejąc 
i sapiąc. Wreszcie entuzjastyczny wrzask obwieścił triumf Kupsztyka.
– Zapomnijmy o wszystkim, co było do tej pory – powiedziałem. – Przewijamy taśmę 
do 
początku i piszemy nowe dialogi. Co pan na to?
Milczał. Przyszło mi na myśl, że już się upił. Kątem oka widziałem, jak Kupsztyk 
wlewa 
ćwiartkę wódki do kufla piwa z sokiem. Będzie rozróba, pomyślałem.
– Chcę mieć dostęp do informacji – powiedziałem powoli. – Chcę dostać wyłączność 
na 
napisanie książki i realizację filmu dokumentalnego o zjawisku anomalii 
czasowych. Proponuję 
panu spółkę. Taki materiał sprzeda się na świecie. Przejdziemy na wczesne 
emerytury jako 
zamożni ludzie.
– Pan oszalał – mgła znikła z jego oczu. – Nie będzie żadnej książki. I ani 
centymetra taśmy.
– Pan jest naiwny, jeżeli pan tak myśli – włączyła się Renia. – Tu ludzie mają 
rodziny 
w Niemczech, jeżdżą tam, wiele osób z Niemiec przyjeżdża tu w odwiedziny. To 
oznacza, że 
prędzej czy później o wszystkim dowie się „Bild”. A za nim napiszą inne gazety.
– Głowę dam, że w Stanach „The New York Times” już zapewnił sobie współpracę 
rządu – 
poparłem ją. – Któryś z ich reporterów na bank napisze książkę i zgarnie 
Pulitzera. Pewnie już 
stuka na komputerze, kiedy my tu się kłócimy jak frajerzy. Niech pan pomyśli, 
panie Rastafiński: 
czemu nie wykroić dla nas kawałka z tego tortu?
– Ale...
– Niech pan przestanie zachowywać się jak prowincjonalny tajniak i zacznie 
myśleć! Jeżeli 
pomoże mi pan ugryźć temat, podzielimy się uczciwie. Czy pan naprawdę nie 
domyśla się, jaka 
w tym jest ciężka forsa?
Westchnął. W zakłopotaniu mrugał oczami.
– Co pan na to... Gracjanie? Pomoże mi pan zdobyć wyłączność i dostęp do innych 
świadków wydarzeń?
– Nie ja tu decyduję – mruknął.
– To niech pan zadzwoni do tych, co decydują.
Zawahał się.
– Zanim zaczniemy działać na własną rękę, powinniśmy spróbować – sprytnie użyłem 
liczby 
mnogiej.
– Mam rozkazy. Muszę go zabrać rano.
– Do diabła, na to nie ma mojej zgody. Niech pan im powie, jaki jest mój 
warunek.
Niechętnie krzywił się, wreszcie skinął głową. Wstał i wyszedł z sali.
Za plecami Reni widziałem, że Kupsztyk wrócił na salę tylnym wejściem i 
zataczając się, 
zmierzał w naszym kierunku. Stanąłem między nim a Renią.
– Nie ufaj temu małemu skurwielowi – powiedział, łapiąc mnie za ramię. – Stoi 
przy 
terenówce na parkingu i pręży Slę przed radiotelefonem. Mnie się wydaje – czknął 
potężnie – 
praszam... że powinniście zwijać się stąd. On trzaska koPytami i taa-jest, 
natychmiast, panie 
generale, zostaną osadzeni, ta-jest, natychmiast... Jak eh., chcecie, mogę was 
gdzieś podrzucić, 
mam motor.
Rozdział XIX.
Skorzystaliśmy z jego rady, choć nie z oferty. Pobiegliśmy do mustanga. 
Wyjeżdżając 
z parkingu, widziałem w lusterku, że zwalista terenówka Rastafińskiego pozostała 
w miejscu. Na 
rynku zatrzymałem się koło grupki pijanych, żeby zapytać, czy nie widzieli 
gdzieś dziadka. 
Poszczęściło nam się, akurat we własnej osobie chwiejnie nawigował chodnikiem. 
Zapakowałem 
go do auta.
– Mamy minutę, żeby coś wymyślić – powiedziałem.
– Gonią was jakie hycle? – zapytał dziadek.
– Zrobiło się gorąco, dziadku. Reniu, uważam, że powinnaś iść na noc do 
Rumiankiewiczów.
– A wy? Do Warszawy?
– Pójdziemy na bagno – zaproponował dziadek. – Tam nas nie dostano.
– Obstawili drogi jak dwa a dwa cztery. Lepiej przycupniemy gdzieś w lesie. 
Poradzę sobie 
bez świateł. Przemkniemy przez most za rzekę i do rana nas nie znajdą.
– A potem? Co dalej?
– O dalej będziemy się martwić, kiedy nastąpi. Daj mi szybko buziaka i zmywamy 
się.
Dziadek też się nastawił; zawahała się na mgnienie oka, cmoknęła go w policzek. 
Cicho jak 
duch wysuwałem się mustangiem na spadzistą ulicę Hunta, w dole widziałem ciemny 
wąwóz 
rzeki i most. Byłem już w połowie skrętu, gdy od ścian budynków odbiły się 
błyski czerwonego 
i niebieskiego światła, zawyła syrena policyjna. Byli tuż-tuż.
Nie straciłem sekundy: kopnąłem pedał gazu. Czymkolwiek próbowali nas gonić, nie 
mieli 
szans. Po sześciu sekundach przekroczyłem setkę, po trzynastu następnych – 
dwieście 
kilometrów na godzinę. Zwolniłem dopiero za torami, na następnej krzyżówce 
poślizgiem 
poszedłem w prawo. Kilkaset metrów dalej majaczyła w ciemności wąziutka, 
poniemiecka 
jeszcze asfaltówka, która prowadziła opłotkami do Nowego Miasta.
Pojechałem nią z pół kilometra, przyhamowałem przed zmurszałym wiaduktem 
kolejowym 
i dałem nura w prawo, w szutrowe uliczki osiedla, które zaczynało się tuż obok. 
Tylko niektóre 
z ulic były oświetlone bladymi latarniami. Zatrzymałem auto w cieniu czyjejś 
stodoły 
i wyłączyłem motor.
Obserwowaliśmy z dziadkiem światła na drodze, którą przed chwilą uciekaliśmy. 
Jakieś 
pojazdy kręciły się w tę i z powrotem. Aż dwa skręciły w naszą stronę.
– Do stodoły! – szepnąłem. – Szybko, niech dziadek zobaczy, czy da się otworzyć 
te wrota.
Były zamknięte na kłódkę, ale chyba nigdy przedtem tak szybko nie dotarłem do 
lewarka 
w bagażniku. Dziadek zgrabnie uporał się z kłódką, wyrywając ją stalowym prętem 
korby, 
sekundy później samochód był w środku i zamykaliśmy wrota, blokując je kołkiem 
od zewnątrz.
Marna to była kryjówka, ale nie było czasu szukać lepszej. Dziadek, wiedziony 
instynktem 
doświadczonego żołnierza, zakopał się w słomie. Poszedłem w jego ślady.
Obserwowaliśmy okolicę przez szpary między deskami. Na piaszczystych ulicach był 
spory 
ruch, samochody należały jednak do miejscowych, którzy wracali z nocnych hulanek 
i wypraw 
romantycznych, złodziejskich albo kłusowniczych. Dziadek odkrył, że w 
zamieszaniu zgubił 
czapkę, i podniósł lament. Z trudem go uciszyłem.
– Nigdy nas nie dogonio, te milicjanty głupie – orzekł po dłuższej chwili. – 
Mamy lepsze 
taksówkę.
Milczałem.
– A benzyny masz dość? Do Chrószla dojedziesz?
– Dojadę.
– To pojedźmy do mojego brata Bolesia. Tam nas nie znajdo.
– Tu przeczekamy.
Wiercił się w słomie, szeleścił. Gdy ucichł, milczał tak długo, że myślałem, że 
zasnął. Ale 
znów podjął rozmowę.
– Tyś głupi, żeś ty Reni kazał iść precz do Rumiankiewiczów. Tera my by mieli 
babę na 
sianku jak znalazł.
– My? – zdziwiłem się. – Jeszcze bym dziadkowi smaku narobił.
– Ty się nie bój, twoja żona się nie dowie – zarechotał. – Ja nie będę gadał. 
Ale z Tolą to nie 
wiadomo – zafrasował się nagle. – One zawsze wyklepią. Dobrze z żoną żyjesz? 
Często ją... no 
wiesz?
– Wcale nie żyję.
– Przecież córkę macie. Sam mówiłeś.
– Jesteśmy rozwiedzeni. Już kilka lat.
– Tfuj! To po coś się żenił?!
Dobre pytanie. Bardzo długo nic nie wskazywało, że się ożenię z Konstancją, choć 
w moich 
zabiegach o nią próbowałem wszystkiego: od brania na litość po szukanie wsparcia 
u jej 
przyjaciółek. Odbyłem też rozmowę z pisarzem, który pozostał niewrażliwy na moje 
apele, aby 
przez wzgląd na dobro kochanki popchnął ją w bardziej odpowiednie, czyli moje, 
ramiona. Nagle 
– w środku lata 1975 roku – Konstancja niespodziewanie oświadczyła, że zgadza 
się wyjść za 
mnie. Okazało się, że Tosiek, jej lekkomyślny ojciec, puścił na konikach forsę z 
kasy 
przedsiębiorstwa i trafił do więzienia. Konstancja sprzedała swoje mieszkanie na 
zwrot długów 
i na łapówki, które miały doprowadzić do rewizji nadzwyczajnej. Wzięliśmy ślub w 
kościele 
Świętej Anny. Z jej rodziny nie zjawił się nikt, kościół wypełnili moi koledzy, 
dawni z boiska 
i nowi, po piórze i po kielichu. Zamieszkaliśmy u mnie na Woli. Urodziła się 
Frania. Konstancja 
starała się odnaleźć w roli żony, ja byłem po prostu szczęśliwy.
Dziadek zasnął. Najpierw sapał cichutko, potem, starym zwyczajem, zaczął 
przeraźliwie 
chrapać. Czuwałem, nasłuchując w ciemności, ale nikt nie interesował się naszą 
stodołą. Dopiero 
nad ranem zmorzył mnie sen.
Obudziły nas krzyki i łuna pożaru.
Paliło się gdzieś na kolonii.
– To u Woźniaków – powiedział dziadek. – Jezus Maria Józef!
Wyczołgał się ze słomy i wybiegł ze stodoły. Ruszyłem za nim, klnąc i wołając, 
żeby 
natychmiast wracał.
Ogień był tak jasny, że mrużyłem oczy. Dróżkę prowadzącą do obejścia Woźniaków 
wypełniali gapie. Ktokolwiek krzyczał, już przestał; ludzie w milczeniu 
przyglądali się pożarowi.
Przemknęło mi przez myśl, że ochotnicza straż mogłaby ruszyć tyłek. Ale kiedy 
przepchnąłem się przez tłum, przestałem się dziwić, że ludzi ogarnął paraliż.
Wóz dziadka i trup Hansa płonęły z nienaturalną intensywnością białym, bezdymnym 
ogniem. Wóz już się zapadł i spopielił, jakby zrobiony był z papieru, a nie z 
drewna. Dawało się 
jeszcze rozróżnić metalowe okucia, obręcze kół i piasty, i niewiele więcej. 
Skóra na brzuchu 
konia pękała w ognistych bąblach, ukazując żebra. Sądząc po charakterystycznym 
zapachu, 
musiano użyć jakiejś chemicznej substancji; niewielkie kałuże odprysków tu i 
ówdzie płonęły 
wściekle na piachu.
Ogień chyba nie zagrażał budynkom.
Teraz nas zaaresztują. Pewnie czają się gdzieś w pobliżu. Rozglądając się wokół, 
zauważyłem Kupsztyka, jak kucał ze swoją małą kamerką w dłoni i zawzięcie 
filmował. 
Wyraźnie ta zabaweczka nadawała się również do zdjęć nocnych. Ruszyłem w jego 
kierunku, 
obchodząc łukiem ogień i uważnie stawiając stopy, żeby nie wdepnąć w którąś z 
płonących 
kałuż. Jeżeli był to napalm lub jego pochodna, moje tenisówki Przeżarłby w 
okamgnieniu.
I wtedy mnie obskoczyli.
Nawet gdybym ich dostrzegł wcześniej, niewiele bym zdziałał. Ramiona, które 
chwyciły 
mnie jednocześnie z dwu stron, były fantastycznie mocne. Uniosły mnie w górę i 
rąbnęły mną 
o ziemię. Czyjeś dłonie zacisnęły się na moim kołnierzu i skrzyżowały pod brodą, 
tamując 
przepływ krwi w tętnicach szyjnych. Straciłem przytomność.
Ocucił mnie palący smak w ustach i gardle. Krztusiłem się. Ciemne postacie w 
kominiarkach 
na głowach przyciskały mnie do siedzenia samochodu, wlewając w przełyk alkohol z 
butelki. 
Szarpnąłem głową, nadludzkim wysiłkiem zacząłem się uwalniać, ale sparaliżował 
mnie 
niemożliwy do zniesienia ból. Żelazne palce jednego z prześladowców domacały się 
mojego 
nerwu obojczykowego.
Zwiotczałem i zaniechałem obrony. Dusząc się, łykałem posłusznie płynny ogień, 
byle tylko 
ta ręka nie zacisnęła się ponownie. Potem znów wszystko odpłynęło: wir powoli 
kręcącej się 
czarnej spirali wciągnął mnie pod powierzchnię świadomości.
Budziłem się stopniowo. Najpierw odkryłem, że mam gałki oczne: uderzało w nie 
boleśnie 
światło.
Dźwięk stoczył się na mnie ciężko jak lawina głazów.
Głos przypominał Rastafińskiego, tylko był tysiąckroć potężniejszy: każde słowo 
druzgotało 
delikatną skorupkę mojej czaszki.
– Nieładnie, panie Maksiu – huczał.
Otworzyłem oczy. Obraz wyostrzał się stopniowo, niechętnie. To jednak był 
Rastafiński. 
Zmęczył mnie ten wysiłek, pozwoliłem opaść powiekom.
Podsunął mi pod nos szklankę gorącej herbaty z cytryną. Cierpiałem z szalonego 
wprost 
pragnienia. Mój żołądek skurczył się i zaburczał ostrzegawczo.
– No i coś pan sobie narobił?! Dobrze, że pana mamusia tego nie widzi. Albo pani 
Renia. 
Dopiero byłby wstyd! Dasz pan radę wstać? Tu obok w celi jest kibel, do którego 
w razie czego 
można rzygać, a w misce jest woda. Zimna woda na twarz dobrze zrobi... 
Przyniosłem też 
szczotkę do zębów, na wypadek gdyby pan nie miał swojej.
– Gdzie ja jestem? – wychrypiałem.
– Na dołku w Nowym Mieście. W gościnie u komendanta Zieniuka.
– Gdzie jest dziadek?
– Spokojnie, wszystko w swoim...
Chciałem chwycić go, ale okazało się, że ręce miałem skute kajdankami na 
plecach. 
Odpocząłem, zebrałem siły i usiadłem na drewnianej pryczy.
Przed oczami latały mi czerwone plamy, ogarniały mnie mdłości. Rzeczywiście 
znajdowałem się w celi.
– Czego chcesz?
– Każę cię rozkuć, jeżeli obiecasz, że będziesz zachowywać się spokojnie – 
zaproponował.
Zacisnąłem powieki. Starałem się oddychać głęboko.
– Kiwnij głową, jeżeli się zgadzasz.
Kiwnąłem. Umyłem twarz nad miską w rogu celi, natarłem kark wodą. Na koniec 
wymyłem 
zęby.
– Lepiej się czujesz?
– Mów już – powiedziałem. – Czego chcesz? Macie dziadka, macie mnie.
– A ty masz kłopoty. Nad ranem znaleziono cię w samochodzie na środku szosy. 
Byłeś 
nieprzytomny, z 2,4 promila alkoholu we krwi. Kierowca tira, który wezwał 
policję, cudem 
zdołał wyhamować. I jak ci się to podoba?
– Nie jesteśmy na ty – wychrypiałem.
– Jak chcesz – prychnął. – Nie ja zacząłem. Może powinien się pan zastanowić, 
jak to 
posprzątać. Panie Maksiu.
– Nie obchodzą mnie wasze bajeczki.
– Tak się składa, że funkcjonariusze dysponowali aparatem fotograficznym.
Położył kilka fotografii na pryczy.
– Jeszcze ciepłe, prosto z policyjnej ciemni. Pięknie widać, jak wywołał pan 
zagrożenie 
bezpieczeństwa publicznego.
– Coś podobnego.
– To jest jak gra w szachy – westchnął. – Pan robi ruch, mY robimy ruch. Daliśmy 
panu 
mata. Nie ma co się obrażać.
Milczałem.
– Pora na wnioski. Za samo prowadzenie pojazdu po pijanemu przewidziany jest 
areszt i tryb 
przyspieszony – Rastafiński ciągnął smutnym głosem. – Sąd zapewne też weźmie pod 
uwagę 
pańską aspołeczną postawę, długą historię skłonności do używania przemocy. 
Niezbyt chlubna 
kariera piłkarska, w sumie czterdzieści dwa usunięcia z boiska z czerwoną 
kartką, swoisty 
rekord. Porwanie samolotu w 1982. Tydzień temu czynna napaść i pobicie 
funkcjonariuszy. 
Czarno to widzę, panie Jerzy Maks. Tymczasem ktoś z firmy Silver Lining, niejaki 
prezes 
Ukliński, dobija się do pana od wielu godzin...
Zawiesił głos, poczekał, aż docenię znaczenie tej informacji.
– Co z dziadkiem? – zapytałem po namyśle. – Gdzie go trzymacie?
– Jest gościem u nas w obozie. Dopytuje się o pana.
– To po co pan tu traci czas?
– Bo mimo wszystko chcę zawrzeć pokój – powiedział przymilnie. – Chcę, żeby pan 
podpisał zgodę na wyjazd przeniesionego do Niemiec. Oraz przyrzeczenie 
dochowania 
tajemnicy.
Więc jeszcze go nie wywieźli. Może wciąż była jakaś szansa? Milczałem ostrożnie.
– Chciałbym też – zawahał się przez chwilę, zniżył głos do szeptu – pogadać o 
pana 
propozycji. O tej książce i tak dalej. Widziałbym pewne możliwości...
– Nie wchodzę w układy, siedząc w celi – powiedziałem. – Nauczyliśmy się czegoś 
za 
komuny, panie pułkowniku.
– Coś musisz popuścić, człowieku! – zaprotestował. – To ja mam przecież 
wszystkie atuty.
– To idź pan świętować zwycięstwo. Tak ładnie pan to wszystko przeprowadził. 
Jest powód, 
żeby dać sobie w szyję. A ja się prześpię.
Próbował dyskutować, ale nie otworzyłem oczu.
Wypuścili mnie tuż po trzeciej po południu. Młody policjant na służbie odniósł 
zawartość 
mojego depozytu w plastikowym worku. Dał mi też otwartą butelkę wody mineralnej. 
Wypiłem 
ją duszkiem, sprawdziłem godzinę na zegarku, zawartość portfela, karty 
kredytowe, policzyłem 
gotówkę. Przyciskiem obudziłem telefon komórkowy, w okienku wyświetliło na 
zielono Era 
GSM Nowe Miasto. W menu odszukałem ostatnie nieodebrane połączenia: aż pięć z 
sekretariatu 
wydawnictwa.
Na koniec wyjąłem z torby kluczyki do mustanga. Policjant patrzył na mnie wrogo, 
wyraźnie 
oburzony decyzją zwierzchników.
– Nie mogę jeszcze prowadzić – powiedziałem. – Odwiezie mnie pan do Kurkowa.
– Zapytam komendanta.
Myślałem, że Maniek do mnie wyjdzie, ale nie zrobił tego.
Policjant nie odzywał się przez całą krótką podróż do Kurkowa. Na moją prośbę 
Heń 
odwiózł go z powrotem do komendy. Zaczynało się chmurzyć i wyczuwalnie spadała 
temperatura.
Miałem cień nadziei, że zastanę dziadka w domu. Tola powiedziała jednak, że nie 
widziała 
go od poprzedniego wieczoru. Z ciężkim sercem i jeszcze cięższą głową powlokłem 
się do siebie 
na pięterko skontaktować się z biurem.
Witek był bliski paniki. Zażądał, żebym natychmiast przyjechał do Warszawy. 
Jutro 
o dziesiątej rano, jęczał do słuchawki, czekało nas spotkanie z Amerykanami od 
pism 
komputerowych, a o piętnastej „z drugim kompletem z Hamburga”. Niemcy, 
sprowadzani przez 
Trzech Muszkieterów, przysłali całą listę pytań. Dział finansowy i marketing 
wydawnictwa już 
układały odpowiedzi, mówił, ale warto byłoby to jeszcze przełożyć na przyzwoity 
angielski. Poza 
tym niektóre zagadnienia były z mojej działki.
Uznałem, że tę robotę mogę zrobić na odległość.
– Na rano będziesz miał wszystko gotowe w komputerze pani Basi. Powiedz im, żeby 
pytania i gotowe materiały zostawili w moim katalogu na serwerze. Niech nazwą 
ten plik Maksio 
Pilne. O resztę się nie martw.
– Przyjedziesz na spotkania? – upewniał się.
– Nie potrafię powiedzieć. Będę się starał. Rozłączyłem się, nie czekając na 
jego protesty. 
Potem w kuchni wypiłem kawę, zagryzłem aspiryną i próbowałem zmusić swój obolały 
umysł do 
funkcjonowania. Tola milczała. Atmosfera panowała ciężka, kryzysowa.
Okazało się, że rano, kiedy leżałem nieprzytomny na pryczy u Mańka, w kawiarni 
Rumiankiewiczów pojawiła się kontrola sanitarna z Nowego Miasta, a na podwórku 
komisja 
przeciwpożarowa z gminy. W sumie pięć osób. Obie grupy doszukały się rażących 
niedociągnięć, karygodnych błędów oraz skandalicznych zaniedbań. Tola 
spodziewała się, że 
lada chwila przyjdzie grzywna od straży, a od sanepidu nakaz zamknięcia lokalu.
– Powiedzieli, że szklanki po piwie mam myć w zmywarce – rozpłakała się. – Ci w 
rynku 
mogą opłukiwać kufle w misce z wodą, a ja nie.
Kawiarnia była źródłem lwiej części dochodów rodziny. Ocierając łzy, 
zastanawiała się, czy 
znajomy, który ściągał używany sprzęt z Niemiec, znalazłby dla niej sprawną 
zmywarkę za 
dwieście-trzysta złotych. Ale taka operacja zajęłaby kilka tygodni, a komisja 
przyczepi się do 
czegoś innego.
Nadal czułem się nienadzwyczajnie, jednak Heń gdzieś zniknął, więc sam usiadłem 
za 
kółkiem i pocąc się jak mysz, pojechałem do Reni. Od razu się zorientowałem, że 
i tu działo się 
coś niedobrego.
Prace budowlane stały: robotnicy opalali się, leżąc na trawie i obserwując 
dyskusję – 
ożywioną, sądząc z gestykulacji – szefowej z dwiema kobietami ubranymi jak 
urzędniczki. Na 
miejscu był też leśniczy Trąbkowski. Trzymał się z boku, dystansując się jakby 
od sytuacji.
Renia nadstawiła policzek do pocałowania i wyjaśniła, że goście reprezentują 
wojewódzką 
komisję ochrony środowiska. Dwie kobiety o ciężkich, nieprzejednanych 
spojrzeniach twierdziły, 
że według zatwierdzonego projektu oba budynki miały być inaczej usytuowane na 
działce. 
W miejscu gdzie Renia zrobiła fundamenty, do niedawna miała rosnąć kolonia brzóz 
brodawkowatych, olszy czarnej oraz cenny, kilkudziesięcioletni dąb. Drwęca, 
wskazywały, ma 
status prawem chronionego rezerwatu przyrody, a teren działki mieści się w jego 
otulinie. 
Samowolna ingerencja w ekosystem była niedopuszczalna.
Renia kręciła głową z niedowierzaniem, leśniczy unikał naszego wzroku.
Urzędniczki nakazały zatrzymanie wszelkich prac na okres dwóch tygodni; władze 
podejmą 
decyzję, co robić dalej z tym przypadkiem. Pismo, na urzędowym blankiecie, z 
wszystkimi 
podpisami i pieczątkami, miały z góry przygotowane. Jedna z funkcjonariuszek 
wyjęła je 
z torebki i wręczyła Reni.
– To przeze mnie – powiedziałem.
Urzędniczki wsiadły do służbowego poloneza. Trąbkowski zatrzymał się w bramie, 
zrobił 
ruch, jakby chciał zawrócić i spróbować coś wyjaśnić, ale zrezygnował. Wsiadł na 
rower i ze 
spuszczoną głową pedałował ścieżką w las.
– To moja wina, Reniu – powtórzyłem. – Stawiałem się jak osioł, więc Rastafiński 
pokazuje 
nam, jaki naprawdę jest układ sił. Nie kontaktował się z tobą? Nie wiesz może, 
co z dziadkiem?
Nie odpowiedziała. Robotnicy gapili się na nas, czekali na polecenia.
– Posłuchasz tych bab? – zaryzykowałem. – Zamkniesz budowę?
– Co innego mogę zrobić? – wybuchła. – Jeszcze dziś oiorę adwokata. Złożę 
odwołanie 
i skargę na szykanowanie.
To wszystko nieprawda, co one mówiły. Mogę udowodnić czarno na białym. Będę 
żądała 
odszkodowania za każdy dzień przestoju.
– Wpadniesz w koszty – zauważyłem. – Sprawa utknie w sądzie na lata. Nawet 
jeżeli 
w końcu wygrasz, wypłacą ci jakieś śmieszne grosze. W Polsce urzędnicy nie 
ponoszą 
konsekwencji. Tu są wciąż peryferia Rosji, rubież imperium. Zawsze uważałem, 
że...
– Coś ty robił w nocy i dziś od rana? – przerwała mi. – W ogóle, jak ty znów 
wyglądasz?
Wzruszyłem ramionami.
– Wychodzi, że piłem. Kiedy ty wycinałaś dęby. Dotknęła dłonią mojego czoła, 
spojrzała mi 
w oczy.
– Boże. Jesteś kompletnie zatruły.
– Dopadli nas nad ranem. Wlali we mnie chyba całą butelkę. Obudziłem się w 
areszcie. 
Rastafiński wypuścił mnie godzinę temu.
– To kto ciebie kazał aresztować?
– Też Rastafiński.
– A co z dziadkiem?
Ruchem głowy wskazałem w kierunku lasu.
– Podobno jest tam w obozie. Ale nie wiem na pewno. Czy z tobą też rozmawiał? – 
tknęło 
mnie.
– Był tu koło południa – przyznała niechętnie. – Ostrzegał mnie, że jesteś 
nieobliczalny.
– No pięknie. Facet trzyma mnie w piwnicy i razem z moją przyjaciółką analizuje 
z troską 
mój charakter.
Objęła mnie, przytuliła się.
– Masz rację, w ogóle nie powinnam z nim rozmawiać. Ale bałam się o ciebie. Nie 
dawałeś 
znaku przez tyle godzin.
– Muszę się położyć, głowa mi pęka. Obudzisz mnie koło szóstej?
Przy łóżku postawiła mi kubek wody, pastylkę aspiryny i garść witamin. Zasłoniła 
okno 
i cicho wyszła. Zasypiając, nasłuchiwałem jeszcze, czy każe ruszyć z budową. Po 
chwili rozległo 
się buczenie betoniarki; najwyraźniej wrodzony polski anarchizm brał w niej górę 
nad 
zagraniczną tresurą...
Zachodzące słońce wypełniało pokój czerwonym światłem, kiedy otworzyłem oczy. 
Okno 
było ponownie odsłonięte, Renia głaskała mnie po policzku.
– Dzwonił Rastafiński. Już tu jedzie – powiedziała. – Chyba musisz wstać. Jak 
się czujesz?
– Lepiej.
– Co zrobimy?
– Nie mamy wielkiego wyboru – przeciągnąłem się, aż chrupnęły kości. – Będzie 
trzeba 
rozłożyć nogi.
– Nie bądź wulgarny.
– Przepraszam. Ale jak pięknie by tego nie wyrazić, przycisnęli nas do muru. 
Ciebie, Tolę, 
mnie też.
– Rozumiem.
– Właściwie to się dziwię, że tak długo się ze mną cackali. Myślę o Amerykanach. 
Oni nie 
mają oporów przed użyciem siły, zwłaszcza gdy w grę wchodzi bezpieczeństwo 
państwa. 
Tymczasem tu układali się, dialogowali. Pozwalali się wodzić za nos.
– Może to Warszawa.
– Nasi gotowi są Amerykanom nieba przychylić. Za to, że na kredyt przyjęli nas 
do NATO. 
Rozgrywają wszystko tak, jak chce Waszyngton.
– Nawet jeśli masz rację, wygląda, że już przestali się z tobą cackać – 
zauważyła. – A może 
to dobrze, że go zabiorą?
Zaskoczyła mnie.
– A jeżeli to oni mają rację, bo to jest niebezpieczne? – wypowiedziała myśl, 
która musiała 
trapić ją już od jakiegoś czasu. – Skąd wiesz, kim albo czym on właściwie jest!? 
»a istota, która 
wygląda jak twój dziadek? Wiesz coś o nim na pewno?
– Nie.
– Właśnie! Nikt z nas nie ma pojęcia, z czym mamy do czynienia – mówiła szybko. 
– 
A jeżeli jesteśmy jak dzieci, które uradowane niosą z pola niewypał?
– Przestań.
– A jeżeli on przywlókł tu jakieś paskudztwo, wirusy albo bakterie? – upierała 
się.
– No to klops. Wojuję w złej sprawie – powiedziałem. Czułem się zły i znów 
zmęczony.
– Nie gniewaj się. Boję się o ciebie. I o nas wszystkich.
– Rozumiem. Pora przestać się opierać.
– Tak chyba będzie rozsądniej.
Nie lubię słowa „rozsądek”, chociaż im robię się starszy, tym częściej go 
używam.
Rozdział XX.
Karzeł przyjechał innym autem niż zwykle – pudełkowatą terenówką z gwiazdą 
mercedesa 
nad chłodnicą. Była mniejsza od amerykańskiego hunwee. W Stanach jednak wszystko 
jest 
większe. Nie tylko drapacze chmur i samochody. Kiedy pierwszy raz kupowałem 
mleko 
w nowojorskim supermarkecie, nie mogłem uwierzyć, że sprzedawano je w 
plastikowych 
kanistrach o pojemności jednego galona; półtoralitrowy karton wyglądał przy tych 
baniakach jak 
aptekarska miarka.
Rastafiński zachowywał się uprzedzająco grzecznie. Zaoferował mi regeneracyjny 
napój 
witaminowo-kofeinowy, rzekomo używany przez komandosów w trakcie operacji na 
tyłach 
wroga. Kiedy wąchałem zawartość puszki, wyjaśnił, że akcja spalenia dziadkowego 
dobytku 
odbyła się na bezpośredni rozkaz ministra spraw wewnętrznych i administracji. 
Miało chodzić 
o „kwarantannę” i „minimalizację rozszerzenia aberracji”. Dziś rano cały popiół 
oraz wierzchnia 
warstwa ziemi zostały wywiezione w hermetycznych stalowych beczkach z podwórka 
Woźniaków.
– Za zgodą właścicieli – dodał z naciskiem.
– Cieszę się – powiedziałem.
– Tylko ten pieprzony kundel uciekł – podzielił się swoim zmartwieniem. – 
Batalion policji 
szuka go teraz po wszystkich dziurach. Gdyby przypadkiem pojawił się tutaj...
Poczułem ucisk w gardle.
– A co się z nim stanie?
– Z psem? No cóż...
– Z dziadkiem.
– Na razie nic – rozpromienił się. – Chodźmy się przejść kawałek, panie Maksiu. 
Taki ładny 
wieczór.
Renia otwierała usta, żeby zaprotestować, ale puściłem do niej oko. Szliśmy 
pachnącą 
ziołami dróżką na łąkę, potem wzdłuż wysokiego brzegu rzeki. Ryby żerowały, 
ściągając 
robactwo z powierzchni wody. Jakiś większy drapieżnik, chyba boleń, walił ogonem 
o wodę, 
polując na drobnicę; w powietrzu dziesiątki ptaków uganiało się za kolacją.
– Lubię przyrodę – rozmarzył się karzeł. Przystanął na skarpie, rozpiął rozporek 
i wysikał się 
do rzeki. – Ładniej tu niż w celi, prawda? Spełniłem pana warunek. Możemy się 
układać bez 
uszczerbku dla pana godności. Zgadza się?
– Zgadza.
– Względem tej publikacji... książki... Zasadniczo mógłbym w to wejść.
Wbrew sobie dostrzegłem, że miał członek imponującej wielkości. Upychał go na 
powrót 
w spodniach ostrożnie, jak drogocenny skarb. Podciągnął pasek, zapiął guziki.
– Ale po cichu, panie Maksiu. Coś tam wiem, coś tam pomogę. Najpierw jednak 
porozmawiajmy o kasie.
– Coś tam zapłacę.
– He, he, dobre. Chcę pięćdziesiąt procent.
– Wolne żarty! – oburzyłem się. – W ciemno miałbym oddać połowę? A skąd mam 
wiedzieć, 
czy pan w ogóle coś wie?
– Więc zrobimy inaczej – skrzywił usta w chytrym uśmieszku. – Każdą informację 
będziemy 
wyceniać. Za jaki procencik ją panu sprzedaję. Na koniec się zsumuje. Tak będzie 
fair, nie?
– Poproszę o jakąś próbkę.
– Co na przykład?
– Na przykład, co to za jednostka, która wylądowała pod Dębnem?
– US Alien Identification Detail, w skrócie AID. Składa się z żołnierzy sił 
specjalnych...
– Zielone Berety? – spróbowałem zgadnąć – Navy Seals? Delta Force?
– ...oraz zespołu naukowców.
– Amerykanie?
– Głównie. W ostatnich tygodniach dołączyło trochę przedstawicieli innych nacji. 
Również 
dwoje Polaków, dzięki staraniom polskiego rządu.
Patrzył na mnie, badał wrażenie.
– Nie słyszałem o żadnym AID.
– Bo powstał na mocy executive order prezydenta USA – podniósł palec do góry. – 
Wie 
o nim tylko kilku senatorów z komisji Kongresu, która kontroluje wywiad. I to 
już koniec 
informacji za friko.
– Kiepsko pan to wymyślił.
Żachnął się, czekał na wyjaśnienie.
– Skoro ten AID ma być sekretem w Waszyngtonie – zauważyłem – to jakim cudem 
tyle 
ludzi wie o nim w Polsce? Sam pan mówił pani Reni, że nie jedno, ale kilka 
naszych ministerstw 
jest zaangażowanych w tę sprawę.
Pułkownik westchnął ciężko, jak człowiek, którego cierpliwość wystawiana jest na 
niezasłużoną próbę.
– Kiedy anomalia już wystąpi, musimy wkroczyć do akcji – wyjaśniał. – Wprowadzić 
jednostkę specjalną na terytorium innego państwa, izolować fizycznie zjawisko, 
wydzielać 
częstotliwości do łączności. Trzeba prosić o pozwolenie zainteresowany rząd i w 
jakimś zakresie 
wprowadzić go w sprawę. Jednak usilnie, panie Maksiu, staramy się ograniczać 
liczbę 
poinformowanych. Robimy tak nie dla jakiegoś widzimisię, tylko ze względu na 
możliwość 
wybuchu paniki. Mamy tu do czynienia z nową klasą zjawisk, trzeba liczyć się z 
wszelkimi 
ewentualnościami. Ale istnieje sposób, żeby nie wypuszczać dżina z butelki. To 
moja rola 
w operacji.
– Kasa! – olśniło mnie. – Forsa w kopercie do ręki i cyrograf na 
trzydziestostronicowym 
zobowiązaniu, po polsku i angielsku. Rzeczywiście to działa?
– Całkiem nieźle – mruknął. – Coś niechcący chlapniesz, płacisz podatek. 
Świadomie 
rozpuścisz dziób, cała suma do zwrotu.
– Wszystkim dajecie po równo?
– No comment – powiedział przymilnie. – Więcej, kiedy przybijemy interes.
– Dziadek pojawił się tydzień temu. Jakim cudem tak szybko dowiedzieliby się o 
tym 
w Waszyngtonie? – nie poddawałem się. – Gdzie Kurków, a gdzie Ameryka? I co, tak 
w mig 
zorganizowali ten AID? Nie uwierzę.
– Zespół funkcjonuje od maja – wyjaśnił zirytowany. – Pana dziadek to tylko 
jeden z ośmiu 
wypadków przeniesienia zarejestrowanych od wiosny. Ściśle biorąc, siódmy.
– Niemożliwe!
– Pierwszy zdarzył się wiosną w południowej Anglii. Opowiem, ale ostrzegam, to 
już panu 
wejdzie w koszta.
– No słucham.
Jedenastego kwietnia młody arystokrata, w encyklopediach zaliczany do pionierów 
lotnictwa, wylądował na klekocącym czteropłatowcu ze sklejki i płótna w parku 
swojej 
posiadłości blisko Londynu, na oczach osłupiałej rodziny pijącej herbatę na 
tarasie pałacu. 
Według Jane’s Auiation History oraz rodzinnych archiwów ów earl zabił się w 
tymże samolocie 
w 1908 roku nad kanałem La Manche. Bardzo się zdziwił, kiedy mu o tym 
powiedziano. Potem 
na Krecie zmaterializował się cały pluton zwiadu Wehrmachtu, sześciu chłopa 
dowodzonych 
przez sierżanta, wszyscy w pełnym umundurowaniu, z granatami o drewnianych 
rączkach u pasa 
i pistoletami maszynowymi schmeissera na szyjach.
– O Boże. Będzie heca w Niemczech!
– Wiemy też o pewnej Frau w Dolnej Saksonii. Niestety, Bonn nie chce z nami 
współpracować. Szkopy uparły się prowadzić sprawę na własną rękę, więc nie znamy 
szczegółów. Dalej: w maju na wyspę Hokkaido dotarła łódź rybacka z odzianymi w 
łachmany 
rybakami. Bardzo przeraził ich widok autostrady, na którą natknęli się przy 
brzegu. Wygląda, że 
ci ludzie pochodzą z lat trzydziestych dziewiętnastego stulecia. Aż dwa 
przypadki mamy w Peru: 
jakiś zagruźliczony student sprzed drugiej wojny i bardzo ciekawy ksiądz 
katolicki, 
w półpancerzu z czasów Izabelli i Ferdynanda pod habitem. No, a osiem dni temu 
doszedł do 
listy pana dziadek. Na tle innych powiedziałbym, że to banalny epizod, jeżeli 
pan się nie 
pogniewa. Przedwczoraj przyszedł raport o świeżutkim przypadku przeniesienia w 
Kazachstanie, 
więc AID od rana zbiera zabawki i rusza na Wschód. Niezła zabawa, co?
– Teraz rozumiem niepokój władz – powiedziałem – że ludzie się dowiedzą. W 
Stanach by 
oszaleli ze szczęścia, bo z tego wynika, że Elvis jednak może wrócić.
– Co za Elvis?
– Presley. Ten od Love me tender.
– Nie znam – powiedział pułkownik. – W Stanach, przynajmniej do tej pory, nikt 
się nie 
przeniósł. Albo nic nam nie mówią.
Miałem jeszcze jedną wątpliwość.
– Skąd dostajecie cynk, że w jakimś punkcie na świecie nastąpiło to 
przeniesienie? Na 
przykład w tym Kazachstanie: sami wpadli na pomysł, żeby zawiadomić o tym 
Amerykanów? 
Wielce wątpię. Moim zdaniem, oni mają kiepskie pojęcie, co się dzieje w ich 
kraju. A władze 
polskie? Skoro nic nie słyszeli o AID, to skąd wiedzieli, co robić?
Przyglądał mi się spod przymrużonych powiek.
– Słyszał pan o eszelonie?
– O czym?!
– Aha, więc pan nie słyszał – radośnie klasnął w krótkie rączki. – Proszę 
bardzo, za trzy 
procent pan usłyszy! Dosyć pan już wycykał ze mnie za darmochę, panie Maksiu. 
Zręcznie, 
muszę przyznać. Z profesjonalnego punktu widzenia.
Uśmiechnąłem się tak miło, jak potrafiłem.
– Zgoda na jedną trzecią jednego procenta. I tak przepłacam.
– Tak się nie bawię. Najpierw trzeba się porozumieć. Zawrzeć porządny układ. 
Potem 
będziemy kontynuować.
– A skąd pan wie, że dotrzymam słowa, skoro to ma być cichy układ?
Roześmiał się z wyższością.
– Studiuję pana akta. Wyłania się z nich pewien obraz. Uważam, że jak 
przyklepiemy ten 
interesik, to jestem bezpieczny.
– Musi być jakiś górny limit – powiedziałem stanowczo. – Inaczej ja sam na sól 
nie zarobię. 
Maksymalnie piętnaście procent.
– Trzydzieści, albo nie opłaca mi się w to wchodzić. Pan ma pojęcie, ile ja 
ryzykuję?
– Dwadzieścia. To moje ostatnie słowo.
– Dwadzieścia pięć.
– Dwadzieścia dwa i pół.
– Niech będzie. Zgoda. Może przejdziemy na ty? – wyciągnął rękę. – Gracjan 
jestem.
Uroczyście przypieczętowaliśmy układ uściskiem dłoni. Na szczęście nie chciał 
się całować.
Bez pośpiechu szliśmy wzdłuż rzeki w stronę domu Reni.
– Naprawdę ryzykujesz? – zapytałem. – Mogą cię przyskrzynić? Naruszenie 
tajemnicy 
służbowej i te rzeczy?
Wzruszył ramionami.
– Będą się wściekać, jak wyskoczysz z książką. Ale musieliby jeszcze udowodnić, 
że to 
akurat ja zakablowałem. Jak się mówi na takich w Ameryce? „Głębokie gardło”?
– Zgadza się – potwierdziłem, zaskoczony jego znajomością rzeczy.
– No właśnie, do dziś tam się nie dowiedzieli, kto tak pięknie wystawił 
prezydenta Nixona. 
Dziennikarze chronią źródła. A z tej historii wyrośnie legenda, jeszcze za sto 
lat ludzie będą 
o tym mówili. Powstaną książki, filmy, gry komputerowe i cholera wie co jeszcze. 
Setki rozpraw 
naukowych. Więc chcę się załapać. Być w podręcznikach historii. Jeżeli nie w 
szkolnych, to 
przynajmniej w akademickich, tych szczegółowych. Jeżeli przy okazji trafię kilka 
groszy, pójdę 
na wcześniejszą emeryturę. Jak prawie każdy w tym kraju. Będą mogli mi 
nagwizdać.
– Zdecyduj się: albo tajemnica, albo nazwisko w podręcznikach.
Kiedy dotarliśmy do pawilonu, Renia krzątała się w oświetlonej kuchni, szykowała 
dla 
wszystkich kolację. Poczułem głód. Mój kac powoli mijał.
– Chciałbym zobaczyć się z dziadkiem.
– Podpiszesz zobowiązanie i zobaczę, co da się zrobić.
– Jeszcze dzisiaj?
Skinął głową; miałem ochotę z radości podrzucić go w górę. Powstrzymałem się 
jednak: to 
musi być niełatwe – żyć jako malutki człowiek.
Pogodzeni wkroczyliśmy do kuchni. Renia nie zadawała pytań. Kiedy złapaliśmy 
kontakt 
wzrokowy, dałem jej znać, że sytuacja wygląda pomyślniej. Dopiero kiedy 
zasiedliśmy przy 
stole, zapytała słodkim głosem, czy pan pułkownik już odwołał swoją sforę 
kontrolerów.
Rastafiński zaczerwienił się, zamarł z widelcem w powietrzu. Zastanowił się i 
mruknął, że 
sprawdzi, „czy to się da odkręcić”.
Brawo, Renia! To przypomniało mi o jeszcze jednej sprawie.
– Chcę podpisać umowę o odkupieniu domu dziadka, wpłacić zaliczkę – 
powiedziałem. – 
Nie będziecie stawiać przeszkód?
– Twoja forsa – wzruszył ramionami. – Po co ci ta rudera?
– Mnie na nic. Ale on musi gdzieś mieszkać. Spojrzał na mnie dziwnie.
– O co chodzi? – zaniepokoiłem się.
– On nie będzie potrzebował domu na długo – powiedział cicho.
– Wywieziesz go z Polski?
– Nie o to chodzi.
– Więc o co?
– Oni ekspirują.
W oddali, od strony Lipowca, szczekał pies. Sądząc z siły i niskiego tonu głosu, 
musiał być 
spory. Pewnie jakiś mieszaniec wilka.
– Czy chce pan powiedzieć, że... umierają? – odezwała się Renia.
Rastafiński patrzył na przemian na nią i na mnie. Wiercił się na krześle.
– Czy nie pogniewa się pani – powiedział na koniec – jeżeli wyjdziemy z Maksiem 
zamienić 
dwa słowa na osobności?
Na skraju działki złapał mnie za guzik od koszuli. Pociągnął, abym się do niego 
pochylił.
– Ja nie chcę nikogo urazić, ani twojej kobiety, ani ciebie – wyszeptał. – 
Szanuję uczucia 
rodzinne i tak dalej. Ale ta sprawa ma wymiar poufny i handlowy. Nie zapominaj o 
tym!
– Może po prostu powiemy Reni o naszym porozumieniu? – mimo woli też szeptałem. 
– 
Sytuacja robi się niezręczna.
Mocniej szarpnął moją koszulę.
– Zwariowałeś! – wysyczał. – Jedna osoba utrzyma tajemnicę. Dwie, od biedy, 
jeżeli mają 
w tym mocny interes. Trzy nigdy!
Reszta kolacji przebiegła w niezręcznym nastroju. Renia była urażona; 
Rastafiński nie 
przeciągał wizyty. Kiedy się pożegnał, pocałowałem Renie w policzek i pobiegłem 
za nim.
Wyjął z teczki na siedzeniu mercedesa kopertę z dokumentami do podpisu. Bez 
czytania 
schowałem ją do kieszeni i odszedłem do swojego auta. Polną drogą dojechaliśmy 
do stanowiska 
wartowników. Zaraz za zakrętem znajdował się całkiem porządny parking – kiedy 
oni zdążyli 
wyrównać i utwardzić ziemię? Niedaleko stał duży prostokątny namiot z 
podwiniętymi do góry 
brezentowymi ścianami, służący za kantynę. W środku na drewnianej podłodze 
ustawiono stoły 
z ławami. Były puste, tylko przy jednym siedział mój dziadek i zajadał coś z 
apetytem.
Znad bufetu uśmiechał się do nas z kolorowej fotografii prezydent. Żołnierz – 
Latynos, 
sądząc z rysów i kruczoczarnej czupryny – warował przy kotłach. Amerykanie nie 
ze wszystkim 
się stąd wycofali, pomyślałem: strategiczne elementy bazy zachowali w swoich 
rękach.
Żołnierz miał na sobie oliwkową podkoszulkę, prezydent był po cywilnemu, dziadek 
natomiast, jako jedyny w tym towarzystwie, prezentował się szalenie militarnie w 
oliwkowo-
brązowym mundurze. Wojskowa czapka z daszkiem leżała obok jego talerza na stole.
Usiadłem obok niego. Z apetytem żuł mięso z fasolą i narzekał, ni to do mnie, ni 
do siebie.
– Wszysko z puszków jędzo, każdo rzecz samolotamy przywożo, od rolników nic nie 
kupujo. 
Niemcy inaczej gospodarowały! Jak my stali pod Paryżem, to w magazynie dywizji 
wszystko 
było świeże, jajka od Francuzów, kiełbasa. Herr Ober, jak przychodził na 
inspekcją, to ino 
w górę patrzył, z renców daszek robił za plecamy, a my pęto kiełbasy albo szynkę 
wendzono mu 
do kieszeni płaszcza... To była wojna, nie to co tera!
– Dziadku...
– We Wehrmachcie my mieli własne masło. A ty pamiętasz, jak robiłeś w maselnicy?
To był koszmar moich wakacji, monotonia stukania drewnianym kółkiem na kiju, 
dum-plask, 
dum-plask, rozpacz nudzącego się umysłu. Wreszcie po tysiącu lat babcia 
zdejmowała górną 
część drewnianej baryłki i wyławiała z dna lśniącą, żółtą bryłkę. Pryskałem z 
domu na sam 
widok maselnicy.
– A muchów nie łapio na muchołapki, ino durch pryskajo! Majo takie puszki i z 
nich 
szprycują za muchamy!
– Fajny mundur – postanowiłem wprowadzić pozytywny akcent do rozmowy. – Ładnie 
dziadkowi w tym kolorze!
– Ty by me musiał widzieć w feldgrau!
Skończył jeść, wytarł talerz do czysta kawałkiem bułki, nałożył czapkę i był 
gotów wracać ze 
mną do domu. Rastafiński poprowadził nas jednak w głąb obozu. Miejsce sprawiało 
wrażenie 
wyludnionego. Tu i ówdzie tylko dostrzegłem nieliczne sylwetki żołnierzy; 
niektórzy trzymali na 
smyczach psy.
W mroku dostrzegłem lekką poświatę; biła znad wzgórza, za którym mieściła się 
anomalia. 
Jeziorko mignęło między drzewami: było oświetlone reflektorami, dostrzegłem też 
chorągiewki 
na długich tyczkach. Były powbijane w regularnych odstępach w dno jeziorka, a na 
brzegu 
tworzyły prostą linię: od środka lustra wody w kierunku krawędzi anomalii.
Dziadek zakwaterowany był w kontenerowym baraczku. Cała kolonia takich baraczków 
półkoliście obrosła żwirowy stok wzgórza. W środku tworzyły mały placyk, na 
którym stały 
maszty z dwiema flagami: gwiaździstym sztandarem Wuja Sama i naszą biało-
czerwona.
– Sam pan widzi: dziadziuś mieszka sobie jak lord, w komforcie – powiedział 
Rastafiński. – 
Jest wszystko, czego mu potrzeba. Zadowolony?
Pytanie skierowane było do mnie, ale dziadek wziął je do siebie. Wyprężył się na 
baczność, 
fachowo strzelił obcasami i mrugnął przebiegle.
Zostawiliśmy go na schodach baraczku, z ukontentowaniem palącego papierosa. 
Dopiero na 
parkingu zapytałem, co z nim zamierzają robić. Usłyszałem, że nic.
– Żadnych testów? – spytałem zaskoczony.
– Na razie nie. Naukowcy wyjechali – wyjaśnił. – Mogę prosić o podpisane 
oświadczenie?
– Najpierw muszę je przeczytać – odpowiedziałem lekko, jakby chodziło o 
formalność, 
niewartą nawet wzmianki między dżentelmenami. – Taką mam zasadę.
– Jasne, czytaj więc. Jutro?
– Jutro muszę być w Warszawie.
Westchnął ciężko.
– Niech będzie, przecież mi nie zginiesz – zdecydował na koniec.
Dzień kończył się zaskakująco pomyślnie, biorąc pod uwagę, jak marnie się dla 
mnie zaczął. 
Byłem już blisko Rumiankiewiczów, kiedy krótko kwiknął telefon komórkowy. 
Rysunek małej 
koperty na wyświetlaczu informował, że nadeszła wiadomość. Zapewne z Silver 
Lining. 
W centralnym komputerze firmy miała przecież czekać na mnie robota. Zakląłem pod 
nosem, 
całkiem o tym zapomniałem.
Tola też miała niespodziankę: zaprowadziła mnie do stodoły, gdzie z radosnym 
skamleniem 
rzucił się nam do nóg kudłaty cień. Przykucnąłem, obejmując i głaszcząc psa.
– Mądry piesek, dobry piesek – szeptałem. – Masz rację, nie ma co rżnąć 
bohatera.
Będzie dobrze.
Wujek Maksio zaopiekuje się tobą.
Jak wszystkimi innymi, cholera jasna.
Ślepia aż zaszły mu mgłą od głupiego szczęścia, gorliwie machał ogonem. 
Postanowiliśmy, 
że pies na razie zostanie w zamknięciu; może o nim zapomną. Teraz przyszła moja 
kolej na 
podzielenie się dobrą wiadomością. Powiedziałem Toli, że już nie musi martwić 
się kontrolerami. 
Domagała się szczegółowych wyjaśnień, ale wymówiłem się pracą. Zrobiłem sobie 
kolejną kawę 
i poszedłem do swojego pokoju.
Podłączyłem telefon do laptopa Toshiby. Wskaźnik zaalarmował, że bateria prawie 
się 
wyczerpała, podpiąłem więc cały zestaw do sieci elektrycznej.
Podłączyłem telefon z komputerem i moja toshiba zaczęła szukać linii do głównego 
komputera wydawnictwa Silver Lining, czule nazywanego Tatą.
Przez kilkanaście sekund na ekranie nic się nie działo, wreszcie połączenie 
zostało 
nawiązane. Tata, programowo nieufny, zapytał, czy jestem gościem, czy 
zarejestrowanym 
użytkownikiem. W rubryce name wstukałem JMAKS, a pod spodem, w miejscu na 
password, 
swoje osobiste hasło dostępu: Frania36.
Program Taty, zwany Windows NT, wymagał, aby hasła dostępu zmieniały się co 
miesiąc. 
Żeby się w tym nie pogubić, przy każdym odświeżaniu hasła zwiększałem ostatni 
numer o dwa. 
Systemu używaliśmy od półtora roku.
Tata stwierdził, że hasło się zgadza, i wpuścił mnie do systemu. Do mojej teczki 
dołączono 
nowy plik Maksio Pilne.
Koledzy już ułożyli odpowiedzi na pytania o udział Podszewki w rynku, dynamikę 
sprzedaży, koszty druku, system dystrybucji. Do przetłumaczenia było około 
sześciu tysięcy 
znaków: kaszka na mleku. Samodzielnie miałem wyjaśnić tak zwany positioning 
naszych tytułów 
na rynku, czyli otoczenie konkurencyjne, w którym funkcjonowały. Miałem te 
sprawy w małym 
palcu. Opracowałem nawet własną metodę graficznego przedstawiania tych 
zależności.
Skończyłem pisać o jedenastej w nocy i wysłałem do Taty dokument, który nazwałem 
Maksio Pilne Gotowe. Wysłałem siecią wiadomość, zapowiadając swój przyjazd 
wczesnym 
przedpołudniem. Na wszelki wypadek nagrałem się też na automatycznej sekretarce 
w recepcji. 
Spakowałem torbę podręczną i pojechałem do Reni.
Liczyłem, że uda mi się ją udobruchać i także wyspać się przed podróżą. Dawno 
już minęły 
czasy, kiedy skutki przepicia przechodziły mi do południa następnego dnia. 
Spieszyłem się; 
sądziłem, że lada chwila zamknie bramę i pójdzie spać.
Niepotrzebnie się martwiłem.
Rozdział XXI.
Przed bramą stał zaparkowany motocykl, a w kuchni urzędował w najlepsze 
Kupsztyk. 
Rozparty na krześle, powitał mnie niedbałym kiwnięciem głowy, jakbym to ja był 
tu 
przypadkowym gościem, a on – gospodarzem. Na stole stało kilka butelek po piwie 
i prawie już 
pusty, oplatany wikliną gąsiorek czerwonego wina.
Co więcej, Renia się przebrała; dżinsy i kraciastą koszulę, uniform energicznej 
szefowej 
placu budowy, zastąpiła czerwoną sukienką – na mój gust stanowczo za krótką. 
Siedząc, musiała 
trzymać kolana razem.
Uśmiechnąłem się fałszywie i dołączyłem do nich. Kupsztyk, gestykulując, 
kontynuował 
jakiś wywód.
– ...bo talent, proszę ciebie, to mit. Weź takich matematyków. W Polsce tysiące 
ludzi 
wykonuje zawód matematyka, wliczając belfrów. Czy sądzisz, że oni wszyscy mają 
talent?
Przesłał Reni łobuzerski uśmiech. Przypatrywałem się jego piegowatym ramionom i 
zapadłej 
klatce piersiowej. Na torsie miał skórzaną kamizelkę bez rękawów – nabijaną 
ćwiekami 
i ozdobioną frędzelkami w stylu kowbojskim. Spod stołu wystawał też nadzwyczaj 
długi, 
ozdobiony srebrnym okuciem szpic kowbojskiego buta.
Co za palant, myślałem. Na co on tu liczy, w towarzystwie eleganckiej kobiety?
Czy mógł mieć szanse u Reni?
Nie wydawało mi się to prawdopodobne.
Tę sukienkę na pewno nałożyła z myślą o mnie. Tylko dlaczego tak się jej oczy 
błyszczą?
– Czy ta sama zasada dotyczy artystów? – zapytałem.
– Oczywiście – wykrzyknął Kupsztyk. – Artystów mamy z dziesięć razy więcej niż 
matematyków, a tylko kilka osób spośród tego tłumu ewentualnie można określić 
jako ludzi 
utalentowanych.
– Pan oczywiście się do nich zalicza.
Renia rzuciła mi niezadowolone spojrzenie.
– I owszem – powiedział spokojnie. – Stwierdzam to z pewnym żalem, gdyż mam 
również 
głowę do interesów, a w działalności handlowej dobry smak zdecydowanie 
przeszkadza.
– Jak to? – Renia zrobiła słodką minkę.
– Sprzedać rzecz w miarę dobrą, moja droga, zwłaszcza sztukę współczesną, jest 
sto razy 
trudniej, niż wepchnąć ludziom szczerą chałę.
Sięgnął na stół po otwartą butelkę piwa, podniósł ją do góry, krytycznie 
obejrzał zawartość 
pod światło. Pociągnął łyk.
– My byliśmy chyba na ty, Maksiu.
Już otwierałem usta, żeby zaprzeczyć. Dałem spokój pod piorunującym spojrzeniem 
Reni.
– Wczoraj nad ranem widziałem... ciebie przy tym pożarze na kolonii. Filmowałeś. 
Wyszło 
coś z tych zdjęć?
Rozpromienił się.
– Zajebi... fantastyczne ujęcia. Dzikość płomieni. Flaki i kipiąca krew, noc i 
przerażone 
chłopstwo. Współczesny gotyk, jak u Davida Lyncha.
– Co z tym zrobisz?
– Jeszcze nie wiem. Na pewno się przyda.
Przypomniał sobie coś.
– Mam też ujęcie, jak zwijali twojego dziadka. Nawet nie kwiknął.
– Nie zabrali ci kasety?
– Nie dałem im szansy. Odleciałem stamtąd jak Piotruś Pan.
– Pokażesz mi ten film? Przy okazji.
– Jasne! – ucieszył się. – W dzisiejszych czasach każdy widz jest na wagę złota. 
Chyba że 
jakiś schlockmeister skręci Potop – w ostatniej chwili powstrzymał się przed 
splunięciem na 
podłogę. Renia, zdrajczyni, ani drgnęła.
– A nie pożyczył...byś mi tej kamery?
Chciał wiedzieć, po co potrzebowałem sprzętu. Wykręciłem się żartem, że będę 
uwieczniać 
Renie. Zapalił się do tego pomysłu, gotów był od razu wskakiwać na swój 
motocykl, żeby 
przywieźć kamerę. Zerkał na Renie z jawną pożądliwością.
Podyktował mi nazwę modelu Sony, żebym mógł kupić w Warszawie odpowiednie kasety 
do 
nagrywania.
– Robi się późno – powiedziałem, chowając notes do kieszeni. – Przynajmniej dla 
mnie – 
dodałem, kiedy żadne z nich nie ruszyło się z miejsca. – Z rana ruszam w drogę. 
Sprawy 
zawodowe, niestety.
– W dzisiejszych czasach warto być tylko artystą albo politykiem – oświadczył 
Kupsztyk 
protekcjonalnym tonem. – Inaczej co rano trzeba jeździć do roboty. Razem z 
miliardem innych 
mrówek.
Facet prosił się, żeby go wreszcie stuknąć w łeb.
– ...ale nie przejmuj się, Maksiu, idź spać. My z Renią będziemy zachowywali się 
cichutko, 
jak dwie myszki w pudełeczku z waty.
– Reniu?!
– Chyba już rzeczywiście pora kończyć – z ociąganiem wstała z krzesła. – Nie 
każdy może 
spać do południa.
– Szczęście nie ma tu nic do rzeczy, moja droga. To kwestia świadomego wyboru 
drogi 
życiowej. Mnie nawet korciło, żeby iść do polityki, ale ludzie za bardzo mnie 
wkurzają. Ja mam 
duszę anarchisty. Nie umiałbym lizać dupy wyborcom czy szefom. Dlatego nazwisko 
Kupsztyk 
coś dziś znaczy na rynku sztuki.
– Jak nazwisko Picasso – podpowiedziałem.
– Czy słyszę złośliwość?
– Zgadnij.
– Więc to był komplement – rzucił wesoło, podniósł się na nogi i klepnął mnie po 
plecach – 
ciut zbyt mocno, żeby przyjąć to jako żart. Dałem mu lekkiego kuksańca łokciem w 
żebra. 
Zatoczył się, złożył wpół, przyciskając rękę do boku. Otworzył usta jak karp, 
walczył o oddech. 
Zadowolony podszedłem bliżej. Jego ramię owinęło się wokół mojej szyi.
– Chłopcy, przestańcie – powiedziała Renia.
Z żalem posłuchaliśmy jej.
– Też ci się trafił absztyfikant – powiedziałem, kiedy wreszcie odjechał na 
swoim 
hałaśliwym motocyklu. Zareagowała tak, jak się obawiałem.
– On jest bardzo miły – powiedziała i zabrała się do zdejmowania swojej 
oszałamiającej 
sukienki.
– Nie musisz zaraz stawać w jego obronie.
– A ty nie musisz od razu stosować przemocy.
Zgasiła światło i odwróciła się do mnie plecami. Odsunęła moją rękę, kiedy 
próbowałem ją 
objąć. Z rozczarowania i niepokoju nie mogłem zasnąć, a potem prześladowały mnie 
koszmary.
Zaspałem i do Warszawy wyruszyłem dopiero po siódmej rano. Wybrałem więc szybszą 
drogę, wskakując na szosę gdańską tuż za Mławą. Kwadrans po dziesiątej, 
przebrany w garnitur, 
jakimś cudem dotarłem jednak do wydawnictwa.
Larry i Dwayne czekali w sali konferencyjnej. To musieli być ci geniusze od 
prasy 
komputerowej, którzy ogłaszali się w „Wyborczej”. Na końcu świata rozpoznaję 
Amerykanów 
po banalnych butach i standardowych, granatowych garniturach. Przynieśli ze sobą 
egzemplarze 
magazynów, które wyjęli z teczki i ułożyli na stole obok przygotowanego przez 
panią Basię 
kompletu naszych, znacznie cieńszych publikacji.
Wymieniliśmy karty wizytowe; powtarzali na głos nasze imiona, upewniając się, że 
wymawiają je z grubsza właściwie, i tak ułożyli nasze wizytówki na stole, żeby 
nie mylić się 
przy zwracaniu do mnie i do Witka. Fajny amerykański zwyczaj.
Przez pierwszych kilka minut piliśmy kawę, którą pani Basia przyniosła w 
metalowym 
termosie, i prowadziliśmy obowiązkowy smali talk. Larry przekroczył 
pięćdziesiątkę, ale 
niechętnie: wyżyłowany na siłowni, wykarmiony zdrowymi jarzynami parzonymi na 
wodzie, nie 
miał na sobie grama tłuszczu i wydawał się prężny jak dobrze nakręcony zegar. 
Tylko jego 
jasnoblond, lekko przerzedzone włosy wyglądały ciut podejrzanie w świetle 
porannego słońca. 
Rudawa’ karnacja i piegi wskazywały na irlandzkich przodków. Kiedy się 
uśmiechał, skóra na 
jego policzkach załamywała się jak pergamin. Te ostre zmarszczki zdradzały nie 
tylko wiek. 
Pomyślałem, że gdy w grę wchodziła forsa, Larrym zapewne można ciąć szkło.
Drugi z gości, Dwayne, był pękaty i kipiący od entuzjazmu. Krążył po 
pomieszczeniu jak 
hałaśliwe, hiperaktywne dziecko, w wymiętej koszuli i pokrytym tłustymi plamami, 
krzywo 
zawiązanym krawr ° Łakomie wybierał garściami kruche paluszki i ciasteczka z 
miski na stole, 
oblał się kawą.
Kwitował wybuchem radości widok ulicy Wiejskiej z każdego z trzech okien sali 
konferencyjnej, potem dorwał się do naszych czasopism na stole i eksplodował jak 
wulkan 
superlatywów. Outstanding. Mawelous. Stupendous.
Dziwna para, myślałem. Jak Flip i Flap.
Witek z trudem krył irytację. Ale jego nastawienie zmieniło się, kiedy wziął do 
ręki produkt 
naszych gości, magazyn „WWWSuper!” Była to licencja amerykańskiej publikacji, 
która od 
dwóch lat ukazywała się w kalifornijskiej Dolinie Krzemowej. Wydawali go od 
półtora roku, 
wyjaśnił Larry, we Francji, od trzech miesięcy również w Turcji oraz na 
Węgrzech. Wydanie 
czeskie i słoweńskie ruszało niebawem.
Dwayne zakrztusił się słonym paluszkiem.
– A jak się sprzedaje? – rzucił Witek od niechcenia, ważąc w dłoni egzemplarz 
francuskiego 
wydania z jadowicie zieloną, lakierowaną okładką. Masywny, pomyślałem, jeszcze 
trochę, 
a będą ten magazyn wozić wózkiem widłowym. Będzie miał tak wielką masę, że 
wytworzy 
własny klimat.
– How’s business? – przetłumaczyłem pytanie.
– Great – odparł krótko Larry.
– Nie narzekają.
Dwayne rzęził z wywalonym ozorem, jak kot, który połknął łodygę trawy. Jego 
partner 
przyglądał mu się z łagodną ojcowską aprobatą, potem klepnął go dłonią między 
łopatki; 
Dwayne odetchnął z ulgą.
– Wygląda na to, że ponad połowa to ogłoszenia – zauważył Witek.
Przetłumaczyłem.
– Sześćdziesiąt sześć procent – uściślił Larry.
– Computer business gut – mój partner postanowił samodzielnie sformułować 
następną myśl. 
– But our titels gut too. Łimen, you know.
Larry prawie niedostrzegalnie zmrużył oczy. Zapytał o nasz return ratę.
Miał na myśli zwrot od wyłożonego kapitału, ale Witek zrozumiał, że idzie o 
procent 
niesprzedanego nakładu, i przystąpił do udzielania zawiłych, jak to w Polsce, 
wyjaśnień.
Dwayne tymczasem otworzył okno i poinformował nas, że ulicą idą dwie 
niewyobrażalnie 
piękne Polish women:
– Hello, there!
Kiedy rozstawaliśmy się po półtorej godziny, byliśmy zasadniczo dogadani. Larry 
był gotów, 
powiedział, odkupić Silver Lining od Trzech Muszkieterów. Już od jakiegoś czasu 
myśleli 
z Dwaynem, oświadczyli, o przeniesieniu kwatery głównej swojej firmy, Old World 
Publishing, 
z Budapesztu do Warszawy. W Polsce podobał im się czterdziestomilionowy rynek, 
brak 
konkurencji w ich segmencie i dobre widoki na rozwój internetu (Dwayne 
wykrzykiwał 
o spectacular prospects). Przejęcie stabilnego wydawnictwa z prestiżową 
lokalizacją, fachowym 
personelem i doświadczonym lokalnym menedżmentem mogłoby przyspieszyć proces 
przenosin.
Kiedy Witek wymienił orientacyjną cenę – 50 milionów dolarów za cztery procent 
rynku 
kolorowej prasy kobiecej, w tym dziewięć milionów zielonych za nasze osobiste 
udziały – Larry 
odpalił, że taka suma ich nie odstrasza. Musieliby, naturalnie, znaleźć źródło 
finansowania dla 
transakcji oraz przeprowadzić due diligence, zanim złożą wiążącą ofertę. Ale na 
tym etapie nie 
widział zasadniczych problemów.
Zapytałem o terminy; czas miał dla Muszkieterów kluczowe znaczenie. Zapewnił, że 
oni 
z Dwaynem pracowali szybko. Klimat na Wall Street nie był już zbyt sprzyjający 
projektom 
związanym z Information technology, wyjaśnił, ale na naszą korzyść działał fakt, 
że w Polsce to 
emerging market.
Zauważyłem, że kobieca prasa Silver Lining z technologią miała mało wspólnego.
Pergamin w kącikach jego ust pękł w długie rysy. Rzecz polega na tym, 
powiedział, żeby 
stworzyć w Silver Lining rodzinny serwis internetowy: wszystko dla matki i 
córki. Nowości 
kosmetyczne, diety, porady. How does this sound?
Nie znałem wielu matek i córek w Polsce, które wędrowały po internecie, ale kto 
wie? 
Powiedziałem, że projekt brzmi ciekawie.
I na tym stanęliśmy.
– Czy te głupki rzeczywiście mają dosyć łorsy? – zastanawiał się Witek, kiedy 
odprowadziliśmy gości do taksówki przysłanej z hotelu Marriott.
– Myślę, że mogą pożyczyć.
– Muszkieterzy nie wypuszczą firmy z łap za mniej niż za 55 milionów.
Dwayne opuścił okienko i pomachał nam ręką z odjeżdżającego mercedesa.
Zrobiliśmy eksperyment. Zatelefonowałem do Paryża, do biura reklamy „WWWSuper!”, 
pod 
numer podany w stopce wydawniczej. Przedstawiłem się jako fiński hurtownik 
telefonów 
komórkowych i zapytałem o ceny ogłoszeń. Czterdzieści tysięcy euro pojedyncza 
strona 
wewnątrz numeru, odparł miły damski głos po angielsku. Siedemdziesiąt pięć 
tysięcy 
rozkładówka, tyle samo tylna okładka. Należy się spieszyć, dodała, ponieważ 
numer wrześniowy 
jest już praktycznie zamknięty, a październikowy zapełnia się bardzo szybko. Pod 
jaki adres 
należy wysłać szczegółowy cennik?
Zapytałem jeszcze o zniżki. Nie oferowali żadnych. We are sorry.
– To jakaś cholerna fabryka pieniędzy – powiedziałem, odkładając słuchawkę 
telefonu. 
Wicio też był pod wrażeniem.
– Dwa euro to mniej więcej jeden dolar, prawda? Możemy sobie pogratulować, 
Maksiu – 
wykrzyknął. – Jesteśmy w domu.
Larry i Dwayne wydali mi się dziwnie nieprzejrzyści; szczególnie ten 
dzieciakowaty. Na 
czym polegała jego rola? W duecie prowadzili, wyglądało na to, znakomity 
interes.
Być może trafiliśmy na parę prawdziwych geniuszy. Albo drapieżników.
Trzech funkcjonariuszy wydawnictwa Heinrich Bauer, z którymi spotkaliśmy się po 
obiedzie, było postaciami z zupełnie innej bajki. Syci biurokraci, sądząc po 
kosztownych 
garniturach oraz licznych tytułach Verlag i Director na wizytówkach, nie 
zadawali sobie trudu 
dokładnego wypytywania nas o kondycję Silver Lining. Do Polski przylecieli w 
innej sprawie, 
przy okazji tylko chcieli się zorientować, czy nasza firma mogła się na coś 
przydać ich 
koncernowi. Gdyby doszli do pozytywnych wniosków, do akcji wkroczyłby zespół 
bystrych 
młodych pistoletów z laptopami. To oni przyciskaliby nas do muru.
Dopiero o szóstej po południu wyszedłem z biura na zalaną słońcem i zatłoczoną 
do granic 
możliwości ulicę Wiejską. Spędziłem chwilę w księgarni, przeglądając nowości. 
Kupiłem kilka 
horrorów i sensacji; przydadzą się w jakiś deszczowy dzień. Po kasety do kamery 
Kupsztyka 
postanowiłem pójść spacerkiem do firmowego sklepu blisko placu Zbawiciela.
Zjadłem cielęcinę z grzybami i ryżem z orientalnej budki przy Marszałkowskiej, w 
sklepie 
Philipsa za 300 złotych kupiłem pięć godzinnych kaset do cyfrowych kamer. Na 
koniec okrężną 
drogą, przez Aleje Jerozolimskie i plac Trzech Krzyży, wróciłem na Wiejską. Za 
wycieraczką 
samochodu znalazłem ulotkę z ogłoszeniem agencji towarzyskiej Malwa. Oferowała 
„seks 
klasyczny, duety les, francuski bez, sado-maso, fotel ginekologiczny, masaż 
egzotyczny i miłość 
grecką za dopłatą”. A w ramach letniej promocji „trzecią i czwartą godzinę 
gratis”.
Tak bogata oferta wymagała rozważenia. Studiowałem zdobiący ulotkę rysunek 
cycatej 
kobiety z kusząco wypiętym tyłkiem, gdy zatrzymał się przy mnie starszy 
przechodzień. Zapytał, 
czy dałbym mu złotówkę na bułkę. Wyjąłem z portfela dziesięć złotych.
Zaskoczony, obracał banknot w palcach.
– Na bułkę za dużo – powiedział wreszcie, zezując na kartkę w moim ręku. – A na 
dziewczynkę nie starczy. » Pomachałem mu ręką na pożegnanie. W połowie drogi do 
domu 
przypomniałem sobie o tajemniczym eszelonie, który według Rastafińskiego miał 
mieć coś 
wspólnego z anomalią. Zakląłem pod nosem i zawróciłem do biura, żeby 
samodzielnie poszukać 
w internecie informacji na ten temat.
Rozdział XXII.
Wiele osób z mojego pokolenia podchodzi do internetu nieufnie, jak pies do jeża. 
Wicio na 
przykład wpada w panikę na samą wzmiankę o sprawdzeniu, jaka pogoda jest w tym 
czy innym 
mieście, do którego się akurat wybieramy. Tymczasem rzecz jest stosunkowo prosta 
– wejście do 
światowej sieci wymaga tylko kliknięcia w ikonę przeglądarki. W ten sposób 
znalazłem się na 
srebrno-czerwonej witrynie, która była internetową wizytówką wydawnictwa Silver 
Lining.
W menu Ulubione wskazałem program o nazwie Polski Infoseek. To jedna z lepszych 
wyszukiwarek, które automatycznie sprawdzają zawartość wielkich komputerów w 
sieci, 
zwanych serwerami. Wystarczy wyszukiwarce podać kilka słów, a rzuca się ona do 
pracy, 
w szaleńczym tempie sortując zasoby serwerów. Najdalej po kilku minutach, a 
bywa, że już po 
kilkunastu sekundach, program wyświetla listę adresów znalezionych dokumentów.
Problem w tym, że zbyt szeroko sformułowane pytanie prowadzi do zbyt wielu 
odpowiedzi – 
bogactwa nieprzebranego w dosłownym sensie tego słowa. Musiałem jednak zacząć w 
taki 
właśnie, ogólny sposób, bo dysponowałem tylko jednym słowem-kluczem.
W okienku wpisałem „eszelon”. Komputer szybko wyświetlił spis 45 trafień. Na 
szczycie 
listy znalazłem „BSP – jednostki specjalne, bojowe i antyterrorystyczne”.
Strona ładowała się prawie minutę: była to czarno-zielona witryna 21 Brygady 
Strzelców 
Podhalańskich, umieszczona w sieci z okazji wyznaczenia tej jednostki do misji 
pokojowej 
w dawnej Jugosławii. „Eszelon z połową żołnierzy 140-osobowej kompanii wyruszył 
z rzeszowskiego dworca...”
Szukałem dalej.
„PAP-NATO. 9 kwietnia 1991 r. uznany został za początek oficjalnego wycofywania 
wojsk 
radzieckich z Polski...”
„Ukraina – AKT «Kroki»... odcisk, czyli z notatnika podróżnika...”
„Polish Prestige – Auctions: Racot. List of horses...”
„Kraj. Szpiegowali dla ZSRR – Wojskowy Sąd Okręgowy aresztował wczoraj dwóch 
emerytowanych oficerów WP...”
„Jan Paweł II w Polsce...”
„Marsz II i III Eskadry Oceanu Spokojnego na Daleki Wschód... plan wzmocnienia 
Floty 
Dalekowschodniej narodził się zaraz po wybuchu wojny. Sensowność wyprawy 
postawiła jednak 
pod znakiem zapytania śmierć Witthoffa...”
Przypominało to chodzenie po gigantycznym śmietnisku i podnoszenie na chybił 
trafił kartek 
papieru rozwiewanych przez wiatr. Postanowiłem spróbować po angielsku.
Tylko trzy trafienia. Dwa linki – do czegoś o nazwie „Magazyn x86” i jeden do 
„Graffittti 
zines”.
Sprawdziłem w słowniku Webstera pisownię mojego słowa-klucza: okazało się, że 
pisze się 
je bez „s”: echelon.
Infoseek błyskawicznie zgłosił 216 trafień.
Pierwszy echelon na liście okazał się firmą handlową – „Szanowny Kliencie, 
Elementy/układy/podzespoły wybranej przez Ciebie firmy sprzedajemy bez użycia 
cenników, 
prosimy zatem o konkretne zapytania ofertowe. Twój system” – ale już następny 
link 
przyspieszył bicie mojego serca.
„Echelon – Jesteś w ukrytej kamerze. Komisja Europejska ostrzega przed 
rozwijanym przez 
Stany Zjednoczone systemem szpiegowskim, którego celem są również obywatele 
państw 
Wspólnoty oraz europejskie koncerny. System o kryptonimie «Echelon» jest jednym 
z najbardziej technicznie zaawansowanych, w pełni cyfrowych systemów radiowych 
znajdujących się na naszej planecie.
Raport komisji to pierwszy dokument oficjalnie potwierdzający istnienie tajnego 
systemu”.
Informacja, podpisana przez jakiegoś „Szymka z Krakowa”, zawierała mało 
konkretów; 
autor koncentrował się na artykułowaniu swojego oburzenia na twórców demonicznej 
maszynerii. Wywód kończył się jednak odnośnikami do innych materiałów w 
światowej sieci. 
Dzięki Szymkowi dotarłem do owego raportu, nazwanego sucho Możliwości 
przechwytywania do 
roku 1999 (Interception Capabilities 1999). Znalazłem też trochę komentarzy 
publikowanych 
przez prasę amerykańską, brytyjską i, o dziwo, duńską. Dowiedziałem się z nich, 
że „Echelon” 
był systemem złożonym z satelitów, naziemnych anten i superszybkich komputerów. 
Miał 
monitorować łączność na całym świecie, głównie rozmowy przez telefony komórkowe, 
faksy 
i pocztę elektroniczną. Systemem zarządzała NSA – tajemnicza, rzadko wspominana 
amerykańska National Security Agency. Z „Echelonu” korzystać mieli też 
Brytyjczycy, 
Kanadyjczycy, Australijczycy i Nowozelandczycy. Wyglądało, że to właśnie ci 
ostatni wygadali 
o istnieniu systemu.
Według autorów raportu „Echelon” był dzieckiem długiej ewolucji szpiegowskiej 
technologii. Jego początki sięgają końca lat czterdziestych, kiedy rodził się 
wywiad 
elektroniczny. W obecnej postaci system potrafił automatycznie wyodrębniać głosy 
naznaczonych osób z milionów podsłuchiwanych rozmów i wynajdywać wskazane mu 
słowa 
bądź zwroty w przechwytywanej korespondencji.
Autorów raportu bardziej niż możiwości techniczne systemu interesowało, jak 
właściciele 
wykorzystywali go ostatnio, po zakończeniu zimnej wojny. Cały rozdział raportu 
poświęcony 
został sprawie jakiegoś przetargu budowlanego w Brazylii, który wygrał koncern 
amerykański – 
rzekomo dlatego, że „Echelon” przechwytywał rozmowy komórkowe szefów 
konkurencyjnej, 
francuskiej firmy, kiedy ci udzielali wskazówek swoim negocjatorom.
Dużą część tekstu zajęły też kwestie prawne związane z podejrzeniami naruszeń 
praw 
obywatelskich ludzi, z których podatków zbudowano i utrzymywano ten system. Szło 
o to, że 
żaden z rządów-wspólników nie miał uprawnień, z powodu restrykcji 
konstytucyjnych, aby 
podsłuchiwać własnych obywateli. Ale udziałowcy systemu mogli robić to na krzyż: 
Amerykanie 
bez przeszkód zapuszczali ucho w Anglii, a Anglicy – na terytorium Stanów. 
Następnie 
w ramach „Echelonu” urzędnicy państwowi całkowicie legalnie wymieniali się 
informacjami. Na 
tej perfidii koncentrowała uwagę komisja.
Dalej po kolei sprawdzałem podane pod tekstem raportu adresy. Niestety, linki 
prowadziły 
do kolejnych omówień tego samego raportu i do strzępów informacji publikowanych 
przez 
media.
Nie przybliżało mnie to do rozwiązania zasadniczej zagadki: w jaki sposób 
„Echelon” mógł 
zauważyć powstanie anomalii w Kurkowie. Dziadek nie rozmawiał przecież przez 
telefon 
komórkowy ani nie wysyłał żadnych faksów po obudzeniu się pod wozem na swoim 
polu obok 
jeziorka. Poza ogólnikowymi aluzjami do rzekomo nieograniczonych możliwości 
systemu nie 
znalazłem nic na temat sposobu jego funkcjonowania.
Wyglądało, że „Echelon” pozostawał nieźle zasłonięty przed ciekawością osób 
postronnych. 
Wiedziałem już jednak dosyć, żeby precyzyjniej zdefiniować moje zapytanie. 
Zacząłem od 
nadposzukiwania, czyli metasearchu. Polega on na zaprzęgnięciu do roboty 
jednocześnie kilku 
search engines, dosłownie „motorów sieciowych”, które przeczesują 
wyspecjalizowane bazy 
danych na wszystkich kontynentach. Polski Infoseek obejmuje malutki ułamek 
jednego procenta 
całej sieci internetowej. Metasearch pozwala przesiać nawet do jednej czwartej 
wszystkich 
istniejących zasobów informacji.
Założyłem, że „Echelon”, jako kodowa nazwa własna, zawsze pisany jest dużą 
literą. 
Poprosiłem o dokumenty, które zawierały serię żargonowych określeń, które 
znalazłem 
w raporcie europejskiej komisji: NSA, Comint (od Communications Intelligence, 
wywiad 
środków łączności), Sigint System (Signal Intelligence, czyli wywiad analizujący 
sygnały 
radiowe), GCHQ (akronim brytyjskiej służby wywiadu elektronicznego) i UKUSA 
Comint 
(United Kingdom – USA).
Na koniec dodałem garść słów, które powinny występować w opisie „Echelonu”: 
eauesdrop 
(podsłuchiwać), digital (cyfrowy), analysis (analiza danych), searching i tak 
dalej.
Zapuściłem engine o nazwie „mama” – Błąd! Nieprawidłowy odsyłacz typu 
hiperłącze.. 
Potem przyszła kolej na „psią kupę” – Błąd! Nieprawidłowy odsyłacz typu 
hiperłącze. – a na 
koniec niezłą wyszukiwarkę Meta Crawler – Błąd! Nieprawidłowy odsyłacz typu 
hiperłącze..
Metasearch przeczesuje światową sieć gęstym grzebieniem, ale jest to metoda 
czasochłonna 
– dla prywatnego internauty, skazanego na kiepskie łącza Telekomunikacji 
Polskiej SA, również 
bardzo kosztowna. Na szczęście siedziałem przy szybkim łączu firmowym. O 
jedenastej w nocy 
na ekranie pojawił się sumaryczny raport od ostatniej z wyszukiwarek. Dwie 
znalazły zero 
documents. Tylko dogpile wykopał trzy dokumenty.
– Dobry piesek – powiedziałem i kliknąłem po kolei na wskazane adresy.
Ucieszyłem się przedwcześnie; na ekranie komputera pojawiały się trzy 
standardowe 
komunikaty: że żądana strona jest niedostępna lub została usunięta ze wskazanego 
miejsca.
To robiło się denerwujące. Oczami wyobraźni widziałem już, jak karzeł liczy moją 
forsę. 
Pozostało tylko przeszukanie tak zwanej niewidzialnej sieci, czyli 
skomplikowanych baz danych 
starego systemu, powstałych w zamierzchłych czasach, gdy z komputerami 
komunikowano się 
poprzez wpisywanie z klawiatury zawiłych kodów algebraicznych. Tymi systemami 
nadal 
posługiwały się organizacje rządowe i akademickie, pionierzy internetu i pierwsi 
inwestorzy 
rozległych sieci cyfrowych.
Przeszukiwanie niewidzialnej sieci leżało poza zasięgiem moich umiejętności, 
usługę taką 
oferowały jednak organizacje komercyjne, jak Direct Search oraz Lycos Database 
Search. 
Pierwsza liczyła sobie 35 dolarów za wykonanie standardowego poszukiwania, bez 
względu na 
rezultat, druga aż 50 dolarów.
Wypadłoby to taniej niż kupienie informacji od Rastafińskiego, ale nie 
spieszyłem się 
z wyciąganiem karty kredytowej. W Stanach wstawał akurat piękny nowy dzień, a 
wraz z nim 
armia komputerowych maniaków. Niektórzy oferowali swoje usługi jako human search 
engines 
– żywe wyszukiwarki, za grosze albo nawet gratis. Potrafili włamywać się nawet 
do pilnie 
strzeżonych serwerów rządowych.
Poprosiłem o pomoc wolontariuszy pod adresem Błąd! Nieprawidłowy odsyłacz typu 
hiperłącze.. oraz nowo stworzoną – więc dla zachęty oferowaną przez chwilę za 
darmo – żywą 
wyszukiwarkę firmy LookSmart w San Francisco.
Ta ostatnia bez zwłoki przysłała mi swój elektroniczny kwestionariusz. W polu 
Comments 
napisałem, że jestem pisarzem pracującym nad książką, w okienkach poniżej 
wstukałem po 
angielsku dozwolone trzy pytania: 1. Jak działa system wywiadowczy „Echelon”? 2. 
Jakie 
rodzaje fal rejestruje? 3. Czy w ostatnim czasie pojawiały się jakieś zakłócenia 
w pracy systemu 
lub nietypowe zmiany w zakresie zadań mu zlecanych?
Już po dziesięciu minutach niejaki „Captain Disaster” uznał moje zadanie za cat 
walk i brał 
się do roboty. Przypuszczał, że rezultaty prześle mi w ciągu trzech-czterech 
godzin. Wyłączyłem 
komputer i pojechałem spać do swojego porastającego kurzem mieszkania.
O ósmej rano, sącząc pierwszą kawę, ściągnąłem moją pocztę. Zawierała list od 
Kapitana 
Katastrofy i załączniki kopii czterech dokumentów – graficznego i trzech 
tekstowych. W e-mailu 
Kapitan Katastrofa donosił dodatkowo, że przeze mnie o mały włos nie wpadł w 
tarapaty.
Dwa pierwsze pytania nie sprawiły mu problemów, wyjaśnił; dokumenty, które dla 
mnie 
wybrał, były „chyba jawne”. Znalazł je w intelligence community (środowiska 
wywiadu) 
i w akademickich bazach danych. Opisywały strukturę systemu i problemy 
techniczne, nad 
którymi wciąż łamali głowy jego twórcy. Pytanie o zakłócenia naprowadziło go 
natomiast na trop 
jakiejś operacji „Shamrock” prowadzonej w ramach struktury „Echelonu”.
„mam taki swuj ulubiony serwerek w Stanford universiti, wyborowałem dziurkę w 
firewallu 
i zapuściłem węża, żeby wykużyć na światło dzienne twojego szamroka gdy nie 
uwieżysz 
człowieku!!!!! dzwoni telefon na moim biurku i to jest administrator tego 
lana!!! Mówi mi żebym 
natychmiast zabierał stamtąd muj tylek bo inaczej za chwile bede miał w domu 
gliny... 
Chciałbym ci pomuc man ale nie takim kosztem że świnie zgarną mnie na 
komisariat, starzy by 
mnie jóż na pewno odłonczyli od sieci, sorry cłowieku, nawet tego maila puszczam 
nie z domu 
tylko z pracowni w szkole...”
List kończył się formułką firmy, że jeżeli jestem zadowolony z pracy 
woluntariusza, mogę 
posłać parę dolców „chłopakom na piwo”. Formularz zawierał okienka-sugestie: 5 
dolarów, 10 
dolarów, 15 dolarów i 25 dolarów. Pomyślałem, że Kapitanowi Katastrofie zapewne 
brakuje 
jeszcze sporo lat do wieku, który w Stanach upoważnia do spożywania alkoholu, 
ale zaznaczyłem 
kwadracik piętnastodolarowy. Starczy mu na kino i popcorn.
Spieszyłem się, więc postanowiłem przestudiować urobek Kapitana już na miejscu 
w Kurkowie. Na sekretarce domowego telefonu nagrałem informację, żeby wiadomości 
dla mnie 
zostawiać pod numerem biurowym, i popędziłem do Kurkowa.
Reni nie było na budowie. Robotnicy przestępowali z nogi na nogę, drapali się po 
głowach, 
wreszcie któryś bąknął, że pani jest „na Lipowcu”. W kiosku spożywczym na skraju 
wsi 
wytłumaczyli mi, gdzie znaleźć dom artysty z Gdańska: stał na uboczu, tuż przy 
nadrzecznych 
łąkach.
Po obejściu kręciło się sporo osób – jakiś długowłosy chłopak, dziewczyna w 
rybaczkach 
i staniku od kostiumu kąpielowego i kilkoro wyletnionych staruchów – w 
kolorowych 
koszulkach, szortach i w sandałach. Młoda kobieta z koszykiem u boku kucała w 
warzywniaku, 
wyrywała marchewkę i cebulę.
Kupsztyk szedł w moją stronę, wyraźnie niezadowolony z mojej wizyty.
– Kolonia artystyczna całą gębą – powiedziałem. – Gratulacje.
Skrzywił się.
– Zaprosiłem trzy osoby, reszta zwaliła się na krzywy ryj – odpowiedział. – Mam 
tu cały 
cholerny Sopot i pół pieprzonego Trójmiasta. Kiedy kupowałem tę budę, 
przyjaciele, co mają 
domy na Kaszubach, ostrzegali mnie, żeby nie puszczać pary z ust. Ale myślałem, 
że 
przesadzają.
– Wyglądają na sympatyczne towarzystwo... Jest tu Renia może?
Połowy z nich w ogóle nie znam! Podjeżdża taki autem, w życiu faceta na oczy nie 
widziałem, a on szczerzy zęby i powołuje się na jakichś znajomych z Akademii, z 
auta już się 
wysypuje żona, teściowa, trójka bachorów, a na dodatek dwa jamniki chore na 
kręgosłup. I od 
razu chcą wiedzieć, kiedy będzie obiad.
– Horror – przyznałem.
– Tylko Renia się zachwyca, że okolica jest taka popularna. Powiedziała, że od 
przyszłego 
roku będę mógł takich gości odsyłać prosto do niej.
– Więc jest tutaj, tak?
– W ogóle się nimi nie zajmuję, tymi gośćmi, nie gotuję i nie robię zakupów. To 
ja ich 
wykorzystuję: obżeram, opijam, każę się obsługiwać. Zemsta nietoperza. 
Przywiozłeś te kasety?
– Tak. Szukam Reni.
– Tu jej nie ma.
Renia wyszła zza domu. Rozpromieniła się, podbiegła. Dostałem całusa na 
powitanie. 
Odepchnąłem ją od siebie.
– Przyjechałaś pożyczyć trochę soli? – zapytałem. – Od tego pajaca?
Uderzyła mnie spojrzeniem kobiety, która nie zamierzała się tłumaczyć.
– Jedziemy do domu – rozkazałem. – Nie.
– Wsiadaj do samochodu.
– Masz stąd odjechać – powiedziała. – W tej chwili.
W jej głosie był twardy ton, którego nigdy przedtem nie słyszałem. Nagle 
uleciała ze mnie 
złość i pewność siebie.
– Żartowałem, kochanie.
– Nie kłóćcie się, dzieci – powiedział Kupsztyk, obejmując nas oboje długimi 
ramionami. – 
Szkoda słońca. Lepiej pokażę wam moje zabawki.
W stodole miał studio telewizyjne. Wszystko tam było: rozpięte na metalowym 
rusztowaniu 
tło z niebieskiego materiału, wiszące i stojące reflektory, profesjonalnie 
wyglądająca tablica 
sterownicza z monitorami. Do tablicy grubymi kablami podłączony był komputer i 
dwie kamery: 
mniejsza na statywie, większa na wózku. Wózek mógł się poruszać po szynach 
ułożonych na 
klepisku.
Zrozumiałem, dlaczego kupił gospodarstwo. Taką kupę sprzętu trudno byłoby 
upchnąć do 
pracowni w mieście. Szkoda tylko, że nie znalazł budy gdzieś na tych swoich 
Kaszubach.
Kupsztyk z dumą uniósł pokrowiec z maszyny przypominającej tokarkę; kabel do 
transmisji 
danych łączył ją z komputerem kilka metrów dalej.
– Toshiba – powiedział takim tonem, jakby to wszystko wyjaśniało.
Też miałem laptopa Toshiby, i co z tego?
– A do czego kot... – Renia zawahała się na mgnienie oka, jakby w ostatniej 
chwili 
dostrzegła słowo, które należało ominąć – ...to służy?
– Do rzeźbienia – powiedział radośnie. – Jest to sterowany cyfrowo robot-
obrabiarka. 
Odtwarza nawet najbardziej złożoną formę przestrzenną z dokładnością 
dziesiętnych części 
milimetra.
– Na przykład dziewczynę – odgadła.
– Skąd masz taki sprzęt? – zapytałem z mimowolnym szacunkiem. Ten zestaw musiał 
kosztować potworne pieniądze. Nie wydawało mi się prawdopodobne, aby Kupsztyk 
samodzielnie robił takie inwestycje.
– Pożyczyłem od Szwajcarów. Dostałem grant od Europejskiej Fundacji Sztuki, 
zgłosiłem 
zapotrzebowanie i przysłali. Do niedawna ten sprzęt w ogóle nie mógł trafić do 
Europy 
Wschodniej. Macie pojęcie?! Był objęty embargiem przez Stany ze względu na 
zastosowania 
wojskowe. Nikt nie ma czegoś takiego, żaden polski artysta. Dostałem też 
specjalny polimer, 
z którego robi się rzeźby. Wygląda jak marmur. Moja rola to zaprząc technikę do 
twórczej pracy, 
zapewnić maszynie cywilny impuls.
– Czyli panienkę – Renia powtórzyła swój domysł.
Potwierdził skinieniem głowy.
– Nic lepszego nie wymyślę. Po co ścigać się z Panem Bogiem?
– A jak się to robi? – dopytywała. – To znaczy, jak się kobietę wkłada do 
komputera? Coś mi 
mówi, że do tego ona musi się rozebrać.
– Niestety tak! – potwierdził ochoczo. – Przyklejamy modelce na ciele mnóstwo 
czujników, 
około dwustu sztuk, każdy wielkości witaminy C. Kobieta wygląda jak ubrana w 
body w groszki, 
bardzo seksy... Ustawia się na tle tego niebieskiego ekranu i rusza się – 
chodzi, kuca, schyla, 
wygina. Wszystko, co chce, byle niezbyt gwałtownie. Pod wpływem podczerwieni – z 
tamtej 
aluminiowej kuli z soczewką – czujniki na jej skórze emitują sygnały. Kamera 
przekazuje je do 
komputera, który przetwarza dane w obraz cyfrowy i buduje przestrzenny model 
sposobu 
poruszania się naszej niewiasty. Następny krok to spryskanie jej srebrnym 
lakierem, który odbija 
promień lasera. Modelka stoi nieruchomo na tym obrotowym postumencie, a promień 
lasera 
omiata ją od stóp do czubka głowy.
– Nie oślepnie od tego? – przypomniałem sobie ostrzegawcze napisy pod wieczkiem 
mojego 
odtwarzacza krążków CD.
– Ma zamknięte oczy – wyjaśnił. – Dajemy na powieki grubą warstwę kremu i na 
wszelki 
wypadek zaklejamy je jeszcze plastrem.
Kupsztyk znów omiótł łapczywym spojrzeniem sylwetkę Reni. Już ją widział, jak 
z zamkniętymi oczami podryguje z tymi czujnikami na pupie.
– ...program komputera łączy zapis lasera ze zrobionym wcześniej modelem ruchów 
– 
mówił. – Trochę jest z tym zachodu, ale na koniec powstaje cyfrowa kobita w 
komputerze, 
uchwycona w najdrobniejszych detalach. Możemy dowolnie ją upozować i robić z 
nią, co nam 
się tylko podoba.
– Wyobrażam sobie – powiedziała Renia.
– Ustawiamy ją w komputerze zgodnie z naszą wizją – Kupsztyk kontynuował tonem 
smakosza – i rzeźbimy na tamtej tokarce. Super, co?
– Ale na koniec, o co chodzi? – mój głos brzmiał ostro. – Co ta postać wyraża? 
Jaką myśl? 
Co napisałeś w grancie, żeby dostać ten sprzęt?
Kupsztyk rozpromienił się.
– Myśl jest piękna i prosta, Maksiu: wchodzenie Polski Dziewicy do Unii 
Europejskiej. To 
będzie instalacja-metafora. Polska jest jak Zuzanna, prosta i niewinna, Unia to 
zdemoralizowani 
starcy. Do zbliżenia w układzie grupowym dochodzi koło pompy pieniędzy. Wszystko 
mam 
przygotowane, casting zrobiony, modelka wybrana, a nawet rozebrana, starcy 
czekają. Komisja 
Sztuki w Brukseli była pod wrażeniem, nasz rząd dał dotację, a stara milionerka 
ze szwajcarskiej 
fundacji osobiście do mnie napisała, że w ciemno kupuje moje dzieło do swojego 
zamku. List 
i wszystkie papiery grantu mam w walizce, jeżeli was to ciekawi. Ale wiecie – 
objął nas 
ramionami i przybliżył do siebie konfidencjonalnie – przyszedł mi do głowy 
następny pomysł... 
PALIMY NASZYCH KOSMICZNYCH BRACI. Instalacja plus film. Co wy na to?
– Nie wiem – bąknąłem zaskoczony.
– Skopiujemy twojego dziadziusia w objęciach dwóch kobiet: Miłości i Śmierci. 
Obie bronią 
go przed Antropocentryzmem ziejącym płomieniami. Pójdzie na to?
– Pod warunkiem, że nie każesz mu zdejmować ubrania. Jest wstydliwy, jak wszyscy 
z tego 
pokolenia.
– No to mamy problem – zafrasował się. – Nawet ten komputer nie zrenderuje 
faktury 
ubrania, zbyt dużo informacji do przetwarzania. No i materiału może mi nie 
starczyć. Po 
zrobieniu Zuzanny Dziewicy zostanie mi tego plastiku na dwie duże sylwetki i 
może na coś 
mniejszego.
– To zrezygnuj ze Śmierci – podsunąłem. – Albo z Antropocentryzmu. Zamiast tego 
daj 
kozę.
– Nie musimy już decydować – pochylił się i starannie ułożył pokrowiec na 
tokarce. – 
Kreatywny ferment dopiero się zaczął. Zresztą, jakbyś zobaczył Antropocentryzm, 
od razu byś 
zmienił zdanie.
Słońce oślepiło nas po wyjściu ze stodoły. Mrużąc oczy, szliśmy w stronę mojego 
samochodu. Bałem się, że Renia nie zechce ze mną wracać. Aby zyskać na czasie, 
poprosiłem 
Kupsztyka o pokazanie małej kamery. Chemie wyniósł z domu plastikową walizę; jej 
wnętrze 
zajmował gąbkowy futerał z całym oprzyrządowaniem.
– A masz może to nagranie z nocy, kiedy palili konia i wóz? Chętnie bym je sobie 
obejrzał.
– Za późno. Karzeł zgłosił się wcześniej.
– Oddałeś mu?!
– Ściśle mówiąc, sprzedałem – powiedział z dumą.
– On teraz wszystkim płaci – odezwała się Renia. Zwracała się bardziej do niego 
niż do 
mnie, ale wolałem to od milczenia. – Jeździ po ludziach i rozdaje pieniądze. Kto 
podpisze 
zobowiązanie do zachowania tajemnicy, dostaje pieniążki do ręki. Kilkaset 
złotych, nawet cały 
tysiąc.
To mogło okazać się skuteczne. Tutejsi, jeżeli w ogóle mieli robotę, z 
nadgodzinami i pracą 
w soboty wyciągali miesięcznie góra po sześćset, siedemset złotych. Renia na 
swojej budowie 
oferowała po sześćset i miała kolejkę chętnych.
– Widziałaś to zobowiązanie? – zaryzykowałem zwrócenie się wprost do niej.
– Mnie jeszcze nic nie proponował. Ale jedna znajoma, która podpisywała, mówiła, 
że to są 
dwa grube dokumenty, jeden w obcym języku.
– Po angielsku – powiedział Kupsztyk. – Jak mi dasz czystą kasetę, to przegram 
ci tamten 
film z pożaru.
– Przecież mówiłeś...
– Krasnoludki zapisały go na twardym dysku – zatrząsł się ze śmiechu, jakby ktoś 
potrząsał 
tyczką. – Od razu tamtej nocy. Takie przewidujące malutkie skurczybyki. To 
chcesz?
– Jasne, dawaj. Długo to potrwa?
– Z pół godziny. Przygotuję ci na jutro.
Renia – co za ulga! – wsiadła do mustanga. Ale ani razu nie odezwała się do mnie 
w czasie 
krótkiej jazdy. Na miejscu wysiadła bez słowa i poszła do swoich robotników.
– Wieczorem? – zawołałem.
Nie odwróciła się nawet, zrobiła nieokreślony ruch ręką. Uznałem to za zgodę, 
ale byłem 
markotny, jadąc te kilkaset metrów po leśnej dróżce do obozu wojska. Drapieżny 
ptak, chyba 
myszołów, podniósł się z łopotem skrzydeł z niskiej gałęzi i krążył nad 
samochodem, skrzecząc 
z irytacją; musiałem mu popsuć poobiednią drzemkę.
Wartownik skontaktował się z kimś przez telefon i przekazał mi, że pan pułkownik 
zaprasza 
po południu i że sam się ze mną skontaktuje. Zakląłem pod nosem.
Rozdział XXIII.
Tuż po południu wkroczyliśmy z Kulkowskim do kancelarii notarialnej Kicki i Syn 
w Nowym Mieście. W kapiącym od przepychu biurze – jedwabne tapety, włoskie 
skórzane 
meble, w kącie czterdziestocalowy telewizor – w obecności rozdętego jak serdelek 
Syna 
podpisaliśmy wstępną umowę kupna-sprzedaży. Kulkowski zauważył, że kiedy 
poprzednim 
razem załatwiali tu formalności z moim dziadkiem, biuro wyglądało inaczej.
Młody Kicki z dumą pokiwał podbródkami. Właśnie kupił obie platformy cyfrowe do 
telewizji, i Wizję, i Cyfrę; powiedział, że co mu tam. Kulkowski chciał 
wiedzieć, czy to prawda, 
że w piwnicy pana notariusza stały trzy piece:
normalny na węgiel i dwa niemieckie: na mazut i na gaz. Tak ludzie gadali na 
mieście. 
Gospodarz potwierdził tę informację i zaproponował po lampce winiaku. Mimo 
wczesnej pory 
już bawił się kieliszkiem. Było to przepisowe szkło do brandy: o krótkiej nóżce 
i pękatej główce 
– tyle że główkę miało wielką jak klosz lampy. W knajpach stawiają takie na 
barach, żeby goście 
mieli gdzie wrzucać wizytówki albo napiwki dla pianisty.
Odmówiłem poczęstunku. Nie cieszyło mnie, że muszę wesprzeć dalszy rozkwit tego 
interesu. Adwokat Bill Baron (przed wyjazdem do Ameryki Władek Baran), gdy 
informował nas 
o opłatach związanych z transakcjami Silver Lining, lubił powtarzać, że 
notariusze to bękarty 
Kodeksu Napoleona, dowód triumfu pazernej europejskiej biurokracji nad zdrowymi 
zasadami 
obrotu handlowego. W Stanach, podkreślał, gospodarka znakomicie obywała się bez 
tych 
pijawek.
Z drugiej strony mama wspominała, że stary Kicki pomógł jej, kiedy toczyła wojnę 
z nową 
żoną dziadka o swoją część spadku po babci. Poza tym przez Billa mogła 
przemawiać zawiść 
zawodowa: adwokaci nie lubią dzielić się z kimkolwiek pieniędzmi swoich 
klientów.
Taksówkarz przeliczył zaliczkę i zażądał, żebym przekazał mu samochód. O tym na 
razie nie 
chciałem słyszeć; wywalczył jednak, że pozwoliłem mu usiąść za kierownicą w 
drodze 
powrotnej.
0 trzeciej wciąż nie było wiadomości od Rastafińskiego. Siedziałem w domu jak na 
szpilkach, na dodatek Tola faszerowała mnie jakimiś niestworzonymi opowieściami 
o nieboszczce księżnej Dianie; słuchałem ich jednym uchem i wypuszczałem drugim. 
Denerwowałem się dziadkiem, martwiłem, czy Renia w ogóle wpuści mnie do domu 
wieczorem. 
A teraz te głupoty. Wszyscy jakby się zmówili, żeby Psuć mi nerwy.
Uciekłem na górę poczytać dokumenty od Kapitana Katastrofy. Zebrało się tego 
kilkadziesiąt 
stron, razem z rezultatami wyników moich własnych poszukiwań w sieci. Kończyłem 
lekturę, 
gdy wreszcie odezwała się komórka. Pułkownik zapraszał do obozu.
Na parkingu stało więcej pojazdów niż ostatnim razem, kiedy tam byłem. Na 
środku, jak 
Król Lew, rozpierał się hunwee, wymalowany w kamuflujące beże i zielenie. Karzeł 
dostrzegł 
moje zachwycone spojrzenie.
– Przejedziemy się, jak chcesz.
– Jasne. Potem. Gdzie on jest?
– Pewnie u siebie.
Wyjaśnił, że dziadka badał lekarz i chciałby ze mną pomówić o swoich 
spostrzeżeniach. Nie, 
absolutnie nie było powodów do niepokoju. Ci doktorzy zawsze coś wymyślą, a 
doktor Davis po 
prostu chciałby upewnić się co do „pewnych spraw”.
Zatrzymaliśmy się na skraju anomalii. Dziadek siedział na brzegu jeziorka; chyba 
moczył 
w nim stopy, bo jego buty leżały obok na trawie. Nie odwrócił się, nawet nie 
drgnął, chociaż 
musiał słyszeć nasze kroki. Dziadek zawsze umiał demonstrować smutek i 
niezadowolenie.
– On często tam wchodzi? – zapytałem szeptem.
– Jemu tam pasuje – powiedział karzeł, również zniżając głos. – Z naszych nikt 
nie zbliża się 
do granicy anomalii bez rozkazu. Niektórym nic tam nie jest, innych zaraz bolą 
głowy. Rzygają 
jako koty. No to jak, już wszystko wiesz o eszelonie, co? – rzucił 
niespodziewanie.
– Skąd wiesz? – zdumiałem się.
– Zapomniałeś, że eszelon monitoruje internet – triumfował. – Rutynowo 
wychwytuje 
wszystkie zapytania na swój własny temat. Na bieżąco śledzi też poczynania pana 
Jerzego 
Maksa. Dziś rano dostałem pełny raport. Mamy kopie wszystkiego, co pościągałeś z 
Kalifornii. 
Gratuluję skuteczności.
– Skóra cierpnie – powiedziałem. – Numer mojej karty kredytowej też?
– Bez obaw, jest bezpieczny. Ty jesteś z tych, co nie lubią płacić, prawda? No 
cóż, uznamy 
punkt dla ciebie – zdecydował wielkodusznie. – Już pewnie się domyślasz, skąd 
wiemy 
o przeniesieniach...
Zawiesił głos, licząc, że pochwalę się swoją wiedzą. Wolałem jednak, żeby sam 
wszystko 
potwierdził.
– Zaburzenia promieniowania elektromagnetycznego – powiedział po chwili ciszy. – 
W momencie przeniesienia pada praktycznie cała telekomunikacja w promieniu 
dziesięciu-
piętnastu kilometrów. Nie tylko komórki, tradycyjna telefonia na drutach też 
przestaje działać. 
Centrale cyfrowe normalnie wariują. Satelity to wychwytują, tę nagłą ciszę w 
eterze. Policzę ci 
pół procenta, dobrze? Do końca nie miałeś tego wyjaśnionego.
Roześmiałem się.
– Płacić mogę za unikatowe informacje, Gracjanie, nie za bzdety, do których sam 
potrafię 
dotrzeć. Powiedz mi lepiej, co to za urządzenia, tam na wodzie i na brzegu, 
niedaleko dziadka. 
Czujniki jakieś?
– Dwa procent.
– Pół.
– Półtora. To ważna rzecz. Nie pożałujesz.
– Dobra, jeden procent. Nie podsłuchują nas tutaj? Dziadek chyba znudził się 
swoją 
demonstracją, bo odwrócił głowę. Zawołałem, żeby się do nas przyłączył.
– Nie podsłuchują. Anomalia się zapada – szeptał pospiesznie pułkownik. – Jakby 
się 
kurczyła. Ale nie w sposób ciągły, tylko skokami. Oni mówią – kwantowo. Komputer 
obserwuje 
ją na okrągło. Chcą uchwycić moment skurczów i zmierzyć każdy skok. Z tego 
będzie można 
wyliczyć, jak długo to wszystko jeszcze potrwa.
– No i co wychodzi? – moje gardło zrobiło się suche.
– Na początku zawsze skoki są rzadkie. Tu na razie był tylko jeden. A my 
potrzebujemy co 
najmniej trzech, żeby zrobić ekstrapolację, oszacować to wszystko poprawnie. 
Amerykanie 
mówią, że im większa anomalia, tym szybciej się zamyka. Ta tutaj należy do 
mniejszych. Fizyk, 
który robił briefing dla naszej kadry, spodziewał się, że to potrwa dłużej.
– Ale ile? – ledwo się powstrzymałem, żeby nim nie potrząsnąć. – Kilka tygodni? 
Miesięcy? 
A może lat?
Pokręcił głową, wydął policzki z irytacją.
– Co się z nim wtedy stanie? – nalegałem.
– Kiedy indziej. I nie za darmo.
Dziadek skończył sznurować buty. Wstał, otrzepał spodnie i ruszył do nas, 
powłócząc 
nogami. Garbił się, ramiona miał opuszczone wzdłuż boków.
Uściskałem go.
– Weźniesz me do dom? – zapytał.
– Niedługo, dziadku.
– Doktor mnie badał, wiesz? Na kaszel.
– Na kaszel? – zdziwiłem się.
– Jo, ja mu mówił, że mom za to rentę z Francji. Doktor Davis był młody, 
uprzejmy i nawet 
trochę mówił po polsku. Urzędował w baraczku, którego wnętrze przypominało 
typowy gabinet 
przyjęć w amerykańskiej klinice. Wieszak, kotara, kozetka z plastikowym obiciem, 
na ścianie 
uchwyt na wziernik laryngologiczny. Brakowało tylko zwyczajowego, kolorowego 
obrazka na 
ścianie. W mojej klinice w Dearborn były to akwarele przedstawiające żaglówki na 
jeziorze St. 
Claire.
Żadnego wyrafinowanego wyposażenia.
No tak, nie pokażą mi przecież laboratorium.
Davis miał na sobie standardowy zielony fartuch lekarski, a na szyi słuchawki. 
Pediatra 
Frani, dr Green, też tak wyglądał; nazywaliśmy go doktor Zieliński – ale tylko 
do czasu, kiedy 
ten zalecił, amerykańskim zwyczajem, żeby gorączkującą Franię włożyć do wanny z 
zimną 
wodą. Wtedy dla Konstancji został już do końca „tym idiotą”.
Cera Davisa była tylko o odcień mniej zielona niż jego fartuch; ziewał jak 
człowiek, który 
niedawno przeleciał przez Atlantyk. Zegar biologiczny nieboraka musiał wskazywać 
gdzieś 
drugą w nocy. Najwyraźniej nie był wprowadzony w szczegóły, bo zaczął od 
pytania, czy 
należałem do rodziny pacjenta.
– Jestem bliskim... krewnym.
– Czi ten gentleman miau kłopoti z... odichanie?
– Jakie kłopoty?
– Trudnoszci z caughing... jak on nie możi wykaszlić flegm i ma czągle lungs 
problem, jest 
zażembiony?
– Chyba nie... – zastanowiłem się. – To znaczy, odkąd pamiętam, on kaszlał z 
rana. 
W młodości pracował w kopalni węgla. Twierdził, że to od tego. Czy ma coś z 
płucami?
– Nie musi pan odpowiadać, doktorze – powiedział Rastafiński.
– Badanie wstępnie wskazuje na Kartagener Syndrome – powiedział doktor Davis. – 
Immotile cilia syndrome. Truno wytlumaczicz na polski.
– Niech pan powie po angielsku.
Karzeł bezskutecznie próbował uciszyć go wzrokiem.
– Zespół Kartagenera to choroba genetyczna – powiedział Davis z miękkim akcentem 
mieszkańca południa Stanów. – Osoby nim dotknięte typowo cierpią na chroniczne 
zapalenie 
zatok, zakłócenia pracy płuc zwane bronchiectatis, bezpłodność w przypadku 
mężczyzn. 
Charakterystyczny dla nich jest też situs inuersus, kiedy serce umieszczone jest 
po prawej stronie 
klatki piersiowej zamiast po lewej stronie. To główna poszlaka, że nie mamy 
tutaj do czynienia 
z cystic fibrosis, która daje podobne objawy, jednak rokowania byłyby dużo 
gorsze.
– On nie jest bezpłodny. Ma córkę – wtrącił Rastafiński.
– W takim razie warto przeprowadzić porównawcze badanie krwi. Czy to jest 
naprawdę jego 
córka. Dałoby się to zorganizować, panowie? To już musi być dorosła kobieta.
– Tak – powiedziałem. – Badanie krwi powinniśmy zrobić. A co to jest za zespół, 
który pan 
wspomniał?
– Cilia to są mikroskopijne włoskowate rureczki, jest ich miliony na wyściółce 
płuc, nosa 
i zatok. Poruszają się rytmicznie, jak szczoteczki, usuwają kurz i inne 
zanieczyszczenia. Kiedy 
ich brak albo nie funkcjonują poprawnie, jak w wypadku zespołu Kartagenera, śluz 
i zanieczyszczenia osadzają się w drogach oddechowych. To prowadzi do 
chronicznych stanów 
zapalnych, upośledzenia pracy płuc i trudności z oddychaniem. Kartagener w 
istocie jest tylko 
jedną z dużej grupy chorób zwanych primary cilia dyskinesia...
– To chyba nie opisuje tego przypadku – powiedziałem. – On nie ma takich 
problemów. 
Trochę rzęzi z rana, to wszystko. Czy odwrotne położenie serca może występować 
bez innych, 
towarzyszących objawów? Skąd to w ogóle się bierze?
– Jest to problem genetyczny – powiedział Davis. – Prawdopodobnie powodowany 
przez złe 
współdziałanie dwóch białek, Nodal i Pitx2. Dopiero trwają badania nad nimi i 
całym 
mechanizmem, który kieruje orientacją organów wewnętrznych na prawo i lewo. 
Ludzie 
z uszkodzeniem genu Pitx2 rodzą się z całą konstelacją problemów zwaną zespołem 
Rigiera. 
Charakteryzuje się on nieregularnym kształtem oczu, niedorozwojem zębów, 
deformacjami 
twarzoczaszki i, nieco rzadziej, problemami z produkcją hormonu wzrostu.
– No to jesteśmy w domu – powiedziałem, patrząc wymownie na pułkownika.
– To do niczego nie prowadzi – Rastafiński zerwał się z krzesła, piorunował 
lekarza 
wzrokiem. – Dziękujemy, doctor Daois. Thank you uery much for your kind 
consultation. We 
must go now. Good night. You’ue got to catch some sleep.
– O świcie mam lecieć do Kazachstanu – powiedział Davis zrezygnowanym tonem.
Dziadek czekał na nas przed barakiem medycznym. Był niespokojny, poirytowany. 
Zaproponowałem, żebyśmy przed rozstaniem wypili coś w kantynie. Nie oferowano 
tam żadnego 
alkoholu, zadowoliliśmy się więc puszkami pepsi.
– Obkuty ten doktor – powiedziałem. – Gada, jakby recytował medyczną 
encyklopedię 
z pamięci. To jeden z waszych?
– Nie – przyznał. – Nasi też są dobrzy, ale naczalstwo uznało, że trzeba też 
zaprosić eksperta 
z zewnątrz. Na wszelki wypadek, gdybyśmy coś przeoczyli. Davis pracuje w 
rządowym ośrodku 
w Centers for Disease Control w Atlancie. Syn polskich emigrantów z 1968. On nie 
wie, co tu się 
dzieje. I nie musi wiedzieć.
Dziadek wypił napój, zgniótł puszkę w dłoni. Widziałem, że brakowało mu ludzi, 
gwaru, 
rozmów, pewnie nawet dymu papierosowego w powietrzu. Posiedzieliśmy jeszcze 
chwilę 
w pustawej kantynie i odprowadziliśmy go do baraku. Objąłem go na pożegnanie. 
Nasze serca 
stukały dokładnie naprzeciwko siebie: dziwne, ale sympatyczne uczucie.
– On długo tu nie wytrzyma – powiedziałem Rastafińskiemu, kiedy wróciliśmy na 
parking. – 
Zobaczysz. Wpadnie w szał albo w depresję.
Wzruszył ramionami.
– Mamy lekarza. Da mu coś.
– Nie bądź bydlakiem, Gracjanie.
– To co ja mam zrobić?!
– Wypuść go.
– Nie mogę.
– Chociaż na przepustki – zaproponowałem. – Przygotujemy mały program badawczy. 
Skonfrontujemy go z miejscowymi, którzy znali mojego dziadka. Będziemy 
obserwować ich 
reakcje, robić notatki. I filmować – dodałem ostrożnie.
– Moi zwierzchnicy nie pójdą na to. Ich nie jest łatwo nabrać.
– Ale ja nie chcę nikogo oszukiwać! Zaaranżujemy prawdziwe wywiady! Bez picu!
– Nie mam czasu – bronił się.
– A co ty takiego masz do roboty? Przecież AID wyjechał, prawda? Siedzisz teraz 
w składanym foteliku i po całych dniach obserwujesz anomalię?
– Jestem cały dzień w ruchu. Spotykam się z ludźmi i nakłaniam ich, żeby 
zachowywali 
dyskrecję na wiadomy temat.
– Dają się przekonać?
– Dostają pieniądze.
– To musi być wdzięczna misja. Jesteś jak Święty Mikołaj latem.
– Też bym tak myślał. Ale ciężko idzie czasem: po kasę chętnie wyciągają łapy, 
tylko boją 
się podpisywać papiery. Zwłaszcza ten po angielsku. Czasem godzinę strzępię 
sobie język, zanim 
taka starucha naskrobie swoje nazwisko, puszczając bąki ze strachu. A propos, a 
jak tobie idzie 
czytanie umowy? Dochodzisz już do ostatniej strony?
Powiedziałem, że powoli, i upomniałem się o obiecaną przejażdżkę hunwee. Miałem 
pewne 
obawy co do Reni. Nie spieszyło mi się do spotkania z nią tego wieczoru.
Ruszyliśmy na wprost, przez piaszczyste wyrobisko. Pojazd sunął gładko po 
pochylonych 
stokach, jego gigantyczne koła z łatwością radziły sobie z rowami. Nie było 
mowy, żeby utknąć, 
rzucało jednak nami wściekle.
– Skąd ty się wziąłeś w wojsku? – zapytałem. – Szukali załóg do miniaturowych 
łodzi 
podwodnych?
– Z partii.
– A dlaczego przystałeś do komunistów?
– A co miałem robić? Co taki ktoś jak ja w ogóle może robić? Myślałeś kiedyś o 
tym?
– Nie – przyznałem.
– No właśnie! Najłatwiej to krytykować albo szydzić. Żydzi mówią, że ich 
prześladują, 
Murzyni, że im jest gorzej niż Żydom. A ja, człowieku, z najczarniejszym 
Murzynem bym się 
zamienił! Jak skończyłem podstawówkę, dali mi wybór: mogłem iść do cyrku albo do 
spółdzielni 
inwalidów robić szczotki. Nie masz pojęcia, ile wysiłku mnie kosztowało, żeby 
się z tego 
wyrwać i pójść na studia filologiczne. Jak dostałem się na uniwersytet, to byłem 
taki biedny, że 
koło ZMS udzieliło mi zapomogi na zimową czapkę. Rozumiesz?
– Próbuję.
Zaraz powie, że socjalizm jaki był, taki był, ale wielu ludziom otworzył drogę 
do awansu. 
Zjechałem ze wzgórz na łąki. Ciekawe, czy ten potwór poradzi sobie w rzece.
– Przewodniczący koła wciągnął mnie do pezetpeeru. Powiedział: „Gracjanie, jak 
chcesz 
łowić ryby, wykupujesz kartę wędkarską. A jak chcesz dojść do czegoś w życiu, 
zapisujesz się do 
partii”. No to wykupiłem tę kartę.
– W partii ciebie nie dyskryminowali?
– Dyskryminowali jak cholera. Ale odkryłem, że wystarczyło przyjmować twardą 
linię i szło 
się w górę. Beton popłacał... stój, co robisz! – krzyknął. – Utopisz nas! To nie 
jest jakaś 
pieprzona amfibia!
– Nie denerwuj się. Tam po drugiej stronie jest niski brzeg. W razie czego cię 
wyratuję. 
Uwaga! Hop!
Hunwee z potężnym pluskiem wpadł do wody i rycząc, przedzierał się przez nurt. 
Jechałem 
kawałek środkiem koryta. Woda zakryła maskę silnika, podchodziła do połowy 
okien, ale nic nie 
wlewało się do środka, a maszyna parła naprzód jakby nic. Niesamowite. Przy 
małej plaży 
wyskoczyliśmy na brzeg, wyrzucając strumienie błota spod kół.
– Więc zostałeś twardogłowym i zrobiłeś karierę, tak?
– Pod koniec lat siedemdziesiątych pracowałem już w Komitecie Centralnym, w 
Wydziale 
Kultury.
– To wiem. A w stanie wojennym co robiłeś? Goniłeś ekstremę i sadzałeś opozycję?
– Pewnie bym właśnie tym się zajmował, ale nie dali mi szansy. Układy się 
pozmieniały – 
posmutniał. – Do władzy dorwali się wojskowi, cała nasza ekipa, Gierka znaczy, 
poszła 
w odstawkę. Niektórych towarzyszy nawet internowali. Mnie dali do działu analiz, 
bo znałem 
języki. A ty, dlaczego wyjechałeś z Polski?
Wzruszyłem ramionami.
– Wojsko na ulicach, zupaki w redakcjach. Pełno triumfującej hołoty dokoła, żona 
ode mnie 
odeszła. Oceniłem, że potrwa to z dziesięć lat, do jakiejś następnej odwilży. 
Szkoda mi było 
życia na przeczekiwanie. A ty w końcu jak trafiłeś w mundur?
– Przez te analizy. Ktoś odkrył, że to, co robię, było ściśle tajne i 
niedopuszczalne dla cywili. 
No to mnie uwojskowili. Dostałem podporucznika, po roku byłem kapitanem.
– Dlaczego?
– Bo znałem języki.
– Jeszcze jakiś znasz, poza angielskim?
– Z zachodnich niemiecki, francuski i włoski. Hiszpański. A ze słowiańskich 
ukraiński, 
bułgarski. Turkmeński. Naturalnie rosyjski. Aha, i czeski. Inne tylko biernie, 
to nie liczę. Po 
osiemdziesiątym dziewiątym śpiewająco przeszedłem weryfikację w służbach 
wojskowych. Szef 
tej komisji powiedział mi, że mogę dalej pracować dla Polski, a ja na to, że 
pochodzę z bardzo 
patriotycznej rodziny... Zatrzymaj się na chwilę, od tego kołysania kręci mi się 
w głowie.
Odpiął pasy i wychylił się z samochodu. Oddychał, otwierając szeroko usta.
Przeszło mi przez myśl, żeby pojechać kawałek dalej wzdłuż rzeki i zjawić się u 
Reni razem 
z Rastafińskim. Może w jego obecności nie pośle mnie do diabła. Jednak 
zrezygnowałem z tego 
pomysłu. Co będzie, to będzie. Ale co ja niby zrobiłem złego?
To paskudne, ale znajome uczucie: czujesz przez skórę, że kobieta dojrzewa do 
jakiejś 
niedobrej dla ciebie decyzji.
Może nawet zbiera siły, żeby odejść. Jeszcze trochę się waha, jeszcze się 
zastanawia, ale ty 
wiesz, że sprawa zbliża się do gwałtownego finału.
Ćwiczyłem to już kiedyś.
A może wracać do Stanów? Tam sobie nieźle radziłem, teraz byłoby dużo łatwiej. 
Mam 
obywatelstwo, kontakty, wiem, jak się poruszać w tamtej cywilizacji... Na 
początku lat 
osiemdziesiątych, kiedy ja tam zaczynałem, najmarniejsza nawet posada była na 
wagę złota. Rok 
temu, kiedy odwiedzałem Franię, czułem się w Stanach fantastycznie. Jakbym 
wreszcie wrócił do 
siebie z męczącej i trochę bezsensownej podróży. Glisner proponował mi, żebym 
został, kusił 
powrotem do Acorn...
– Już mi lepiej – zaskrzeczał karzeł. – Ale do bazy pojedziemy drogą, dobrze? 
Dosyć już 
zryłeś tę waszą Drwęcę. To oficjalnie chroniony pomnik przyrody.
– Dziękuję, że dałeś mi się pobawić.
– Drobiazg, partner – wyglądał niewyraźnie, ale zdołał nie wyrzygać się do końca 
wycieczki.
Gdy stukałem do drzwi pawilonu Reni, Słońce – według miesięcznika „Focus” 
gwiazda 
drugiej generacji, powstała pięć miliardów lat temu z resztek starszej, 
kompletnie wypalonej 
siostry, która w swym gorącym wnętrzu przetworzyła pierwotny wodór w cięższe 
pierwiastki 
użyte następnie do budowy naszej doliny, pawilonu i mojego palca stukającego w 
drzwi – już 
znikło za horyzontem. Jego odległe kuzynki zapalały się na niebie jak 
mikroskopijne iskry, 
a wiatr przynosił od strony rzeki zapachy dzieciństwa.
Stukałem nieśmiało jak pies, który drapie łapą w drzwi po powrocie z nielegalnej 
włóczęgi. 
Pani będzie się gniewać.
– I co ja mam z tobą robić? – zapytała. Przybrałem skruszony wyraz twarzy.
– Przychodzisz tu, kiedy chcesz, jak do hotelu...
– Ja...
– ...kontrolujesz mnie. Urządzasz mi publicznie sceny zazdrości. Co tak stoisz? 
Wejdź do 
środka. Albo lepiej idź sobie.
Wszedłem. Na stole zauważyłem rozpoczętą butelkę wina.
– Powiedz mi, Maksiu, czy my umawialiśmy się na coś, ja i ty? Składaliśmy sobie 
obietnice? 
Czy mamy jakieś wspólne plany?
– Raczej nie. To znaczy – nie.
– Właśnie: nie umawialiśmy się. Jeżeli kiedyś się umówimy, to będziemy z tej 
umowy się 
rozliczać. Ale na razie, zanim się umówimy, ja robię, co uważam, i nikomu nic do 
tego. Nie 
jestem twoją własnością, Maksiu. Versłehen?
– Ja nigdy... – zobaczyłem w jej oczach zapalającą się furię. – Okay. Jawohl – 
dodałem 
pospiesznie.
– Nalej mi wina.
– Sobie też mogę?
– Będziesz dziś prowadził samochód.
Nie chce mnie na noc.
Nie obrażać się. Nie odzywać się. Dać jej się wyzłościć.
Zresztą, co mi tam. Rozgrywaj swoją dramatyczną scenę, Reniu. Do twarzy ci z tą 
złością. 
Oczy ci błyszczą jak u kocicy, a sutki sterczą tak pięknie pod bluzką. Może 
dotknę ich ręką. Co 
zrobisz, strząśniesz ją? Odskoczysz jak oparzona?
– Czemu się tak na mnie gapisz? – zapytała niskim głosem.
– Rozbieraj się – powiedziałem. Zdjąłem koszulę przez głowę. – Chodź do mnie, 
królowo 
Polski. Chodź do swojego Maksia.
Palce jej ręki drgnęły, skubnęły guzik bluzki. Znieruchomiały, potem rozpięły ją 
szybkim 
ruchem. Odzyskiwałem ją łapczywie, nie wierząc w swoje szczęście, jak skazaniec 
ułaskawiony 
na szafocie. Potem leżałem obok niej, czując ogromną ulgę. Ale minuty mijały, 
Renia milczała 
i mój niepokój powrócił.
– Chcesz odejść? Zgadłem?
– To nie tak.
Obróciła się w moją stronę, chwyciła moją rękę i zaczęła gładzić ją swymi 
szczupłymi 
palcami.
– Kiedy mój mąż umarł, myślałam, że serce mi pęknie z tęsknoty i żalu po nim – 
mówiła. – 
Czułam się tak, jakby moje życie właściwie się skończyło. Aż któregoś dnia, 
kilka miesięcy po 
pogrzebie, poszłam do fryzjerki i obcięłam włosy. Bo widzisz, mąż nigdy mi nie 
chciał pozwolić. 
On lubił długie.
– Rozumiem.
– Nic nie rozumiesz. Siedziałam u tej fryzjerki i myślałam sobie, że oto mam 
prawie 
czterdzieści lat i po raz pierwszy w życiu robię ze swoją głową to, co sama 
chcę. Zawsze ktoś 
mną rządził: najpierw rodzice, potem mąż i teściowa, wreszcie drugi mąż. To się 
skończyło, 
Maksiu.
– Ja...
– Nie podporządkuję się tobie. Jestem dorosła. To, że mi się podobasz i że lubię 
się z tobą 
kochać, nie ma nic do rzeczy. Nie będziesz decydował za mnie. Mówił mi, z kim 
mogę się 
widywać, a z kim mi nie wolno.
– Zgoda – powiedziałem. – Ale Kupsztyk...
– Nie ma żadnego ale! – przerwała. – Musisz się przyzwyczaić, że nie masz 
żadnych 
gwarancji. Poza tym... to przypadek, że akurat byłam u niego, kiedy 
przyjechałeś.
Akurat! Nie wierzę w takie przypadki. Ale zamiast rozdrapywać rany przeszłości, 
objąłem ją 
ramieniem.
– Byliśmy z Kulkowskim u notariusza – powiedziałem.
– Zdecydowałeś się? – aż usiadła na materacu. – Naprawdę?
– Wpłaciłem zaliczkę. Przytuliła się do mnie.
– Opowiedz mi o Konstancji – poprosiła.
– O kim!?
– O twojej eks. O tej mitycznej kobiecie.
Więc znała już jej imię. Ciekawe od kogo? Konstancja nigdy nie zniżyła się do 
wizyty 
w Kurkowie. Nikt jej tu nie znał. Tylko Tola raz odwiedziła nas w Warszawie. 
Ukręcę jej kiedyś 
ten długi jęzor.
– W końcu to ty od niej odszedłeś czy ona od ciebie?
– Pierwszy raz ona. W stanie wojennym. Przeprowadziła się do pewnego literata. 
Potem 
w Ameryce to ja wplątałem się w romans.
– Musiały być z was obojga niezłe ziółka.
– Chyba tak – przyznałem.
– Więc dla kogo ona rzuciła cię ten pierwszy raz? Byłeś zdruzgotany i załamany?
– To była stara sprawa, byli parą, zanim... Wiedziałem o nim, kiedy się żeniłem. 
To znaczy, 
wtedy myślałem... wydawało mi się...
Przerwałem. Czekała, uparta i cierpliwa.
– Nieważne. Byłem nierozsądny. Chciałem pisać książki, a nie rozumiałem 
najprostszych 
spraw na tym świecie. Śmieszne, prawda?
– Bez słowa odeszła?
– Oświadczyła, że miała dosyć zdrad, bycia wiarołomną żoną. Zabrała Frankę... 
Żona 
tamtego człowieka wyjechała do Francji, dysponowali wolnym mieszkaniem.
– I dlatego zdecydowałeś się na emigrację?
– Trochę tak – przyznałem.
– Ale to nie był jeszcze koniec małżeństwa, prawda?
– Nie. Dziwne, co? Dwa lata później Konstancja napisała do mnie do Michigan. 
Wysłałem 
zaproszenie dla niej i dla Frani. Wyrwała paszporty od wojskowych.
– Uwierzyłeś, że do ciebie wróci? Chciałeś tego?
– Nie zastanawiałem się nad wszystkim zbyt głęboko. Pamiętaj, to był początek 
lat 
osiemdziesiątych, każdy emigrant ściągał rodzinę, przyjaciół, znajomych królika. 
Takie wtedy 
panowało nastawienie. A jak już obie przyleciały, odebrałem je z lotniska w 
Chicago i po prostu 
zabrałem do siebie.
– Gdzie zamieszkaliście? – zapytała Renia.
– Wynająłem dom w Dearborn, tuż pod Detroit. Ze względu na spokój i dobre 
szkoły. Kiedyś 
mieszkał tam Henry Ford.
Dopiero później odkryłem, że miasteczko cieszyło się złą sławą. Przez 
trzydzieści lat jego 
burmistrzem był grubas, który wygrywał wybory, pokazując ludziom strzelbę i 
obiecując, że 
osobiście zastrzeli z niej pierwszego czarnucha, który spróbuje osiedlić się w 
granicach citylimits. 
Ludzie wybierali go aż do śmierci.
– I jak wam się układało?
– Lepiej niż kiedykolwiek przedtem. Życie amerykańskiej klasy średniej ma swoje 
zalety, 
moja miła. Kosisz trawnik, pieczesz kiełbaski na grillu i rychło polskie 
tragedie zaczynają ci się 
wydawać czymś absurdalnym i odległym.
– I Konstancja zgodziła się tak po prostu siedzieć w domu i gotować ci obiadki?
– Szybko znalazła zajęcie. Zaczepiła się w Centrum Badań Polskich uniwersytetu 
stanu 
Michigan w Ann Arbor, pół godziny samochodem od naszego domu. Ściągali tam na 
stypendia 
i gościnne wykłady różnych polskich intelektualistów, organizowali seminaria. 
Obracała się 
w wielkim świecie, jak zawsze.
– A ty?
– Pracowałem w agencji reklamowej. Oznaczało to koniec planów pisarskich, ale w 
sumie 
byłem zadowolony. Przez kilka lat szło nam zupełnie dobrze w tym Dearborn.
– A potem?
– Potem się zakochałem.
– Opowiedz mi o tym.
– Mowy nie ma.
Ona była żoną lekarza, też emigranta z Polski, matką malutkich bliźniaczek. Nasz 
romans 
wyszedł na jaw prawie od razu, zdesperowany mąż wywiózł swoje kobiety do 
Buffalo, 
Pierwszego miasta z dala od Detroit, gdzie zaoferowano mu Pracę. Ale to niewiele 
zmieniło. 
Wisieliśmy z Anką przy telefonach po całych nocach, stawaliśmy na głowach, żeby 
zorganizować spotkanie raz czy dwa razy w miesiącu. Podczas każdego z nich 
przepełniało nas 
straszliwe poczucie winy, rozstawaliśmy się, przysięgając sobie, że wrócimy do 
rodzin 
i wytrwamy w cnocie – i wkrótce ze zdwojoną desperacją znów obejmowaliśmy się w 
jakimś 
przylotniskowym hotelu.
– Odszedłeś od żony?
– Nie.
Minęło dużo czasu, zanim udało nam się w końcu udusić ten romans.
– I wtedy Konstancja odeszła? – domyśliła się. – Rzuciła ciebie po raz drugi?
– Tak. Któregoś popołudnia wróciłem do pustego domu. Znalazłem tylko powyciągane 
szuflady, otwarte drzwi szaf i list na kuchennym stole.
– Wyprowadziła się do hotelu czy do kogoś?
– Do pewnego dietetyka.
– Przystojny?
Wzruszyłem ramionami.
– Gość jest dziś po sześćdziesiątce. Ale dobrze zakonserwowany. I bogaty jak 
Rockefeller.
– Myślisz, że zemściła się na tobie w ten sposób?
– Nie wiem. Ją zawsze pociągali starsi mężczyźni. Tak czy siak, żeby zakończyć 
tę banalną 
opowieść, Reniu, zdecydowałem, że pora zmienić otoczenie.
– Więc wróciłeś do Polski też z powodu kobiety. Romantyk z ciebie.
– Przesadzasz. Potrzebowałem tylko... oderwać się.
– Od której z nich?
– Nie byłem pewien – roześmiałem się. – Chyba od obu. Objęła mnie, popatrzyła mi 
prosto 
w oczy i pocałowała.
– Mój ty biedaku!
– Nie było to aż tak romantyczne. Wymyśliłem sobie, że przyjadę do Polski, 
zobaczę, co się 
dzieje po upadku komuny. Do głowy mi nie przyszło, żeby rezygnować z 
amerykańskiego życia. 
Wcale nie tęskniłem za Polską i tym... wszystkim tutaj. A ty? Tęskniłaś?
– Czasami.
– No widzisz. A ja wcale. Zdarzały mi się nawet tak zwane sny emigranta: że 
znalazłem się 
w Polsce, miotam się po znajomych ulicach i nie mogę wrócić do Stanów. Koszmar 
zatrzaśniętej 
pułapki! Ale kiedy przyjechałem tu na jawie, szybko mnie wciągnęło. Sam nie 
wiem, jak i kiedy.
Zasnęliśmy w zgodzie. Nie rozumiałem do końca ani swoich win, ani powodów, dla 
których 
zostały mi wybaczone. Już w Ameryce nauczyłem się, że kiedy dają dobre rzeczy, 
trzeba brać 
i nie zadawać pytań.
Rozdział XXIV.
Przez następny tydzień to podejście sprawdzało mi się znakomicie, zresztą nie 
tylko z Renią. 
Z Rastafińskim też znalazłem wspólny język. Uzyskał zgodę zwierzchników na mój 
plan 
badawczy i pozwalał mi zabierać dziadka z obozu. Woziliśmy go do różnych 
staruszków, jego 
znajomych sprzed trzydziestu-czterdziestu lat, i rejestrowaliśmy kamerą cyfrową 
Kupsztyka, jak 
obie strony reagują na te spotkania.
Dylewska, oparta wysoko o poduszki, z przeźroczystymi rękami grzecznie ułożonymi 
na 
kołdrze, po prostu opadła zemdlona na pościel, kiedy jej kochanek sprzed pół 
wieku, czujnie 
kręcąc głową ledwo co przyprószoną siwizną, wkroczył do pokoju. Ale jeszcze 
starszy listonosz 
Burhardt, który przez dziesięciolecia krążył po dolinie na rowerze z wielką 
skórzaną torbą na 
plecach, bardzo ucieszył się z naszej wizyty. Burhardt poruszał się o własnych 
siłach; przyjął nas 
w gościnnym pokoju swojej wnuczki.
– Postarzeliście się – powiedział dziadek z satysfakcją.
– Mom już dziewińdziesiąt i sześć lat – potwierdził listonosz. – A pan musisz 
być syn 
Bronka Kotowicza, tego huncwota. Nawet podobni jesteście, ja zara poznoł. No jo, 
ja myślę 
dociongnoć do setki. Ino trzy lata i śtyry miesionce mi zostało.
– Już ledwo wleczecie kulasami – zauważył dziadek sceptycznie.
– Ale serce mom dobre – puknął się wykoślawioną przez artretyzm pięścią w pierś. 
– Musze 
doczekać, aż mi Niemce dadzo odszkodowanie, za te lata we wojnę, co me we 
fabryce trzymali. 
Bo ja nie podpisał folkslisty.
– To co? – dziadek wydął policzki. – Nikt nie podpisywał.
– Jak nie podpisywali, co ty gadasz! Ale ja nie. Ja jestem Polak, powiedziałem w 
starostwie. 
To ze mnie niewolnika zrobili.
– A listów już nie nosisz?
Każdy z nich mówił swoje, nie słuchając drugiego. Listonosz z uporem referował 
nam swój 
przypadek, jakbyśmy byli kolejną z niezliczonych polsko-niemieckich komisji, 
przed którymi już 
stawał.
– To kto tera listy i piniondze rozwozi!? – huknął dziadek.
– Rano dawali ino kawy zbożowej bez cukru, a w obiad zupę – mruczał stary – samo 
wodę, 
w której kartofelek jeden pływał. Tak mnie hitlerowce odżywiali i ja musiał 
robić we fabryce 
Henkla po dwanaście godzin przez rok i ośm miesiency. Zdrowie mi, panowie, 
zrujnowali. 
A urzędniki tera mówio, że mi nic nie dadzo, bo w auzwajsie jest pieczątka tylko 
za sześć 
miesięcy. A oni, panie, jesienią czterdziestego czwartego mi auzwajs wymienili 
na nowy!
– Kogoś młodszego na listonosza musieli postawić – zdecydował dziadek. – I 
dobrze zrobili, 
ten głupi gruchot jeszcze by moje rentę oddał, gdzie nie trza. Katzendreck!
Wizyta u Chocola miała dramatyczny przebieg. Panowie od razu skoczyli sobie do 
oczu, 
Chocol werbalnie, dziadek Bronek wręcz próbował rozbić kioskarzowi głowę. Tamten 
wycofał 
się rakiem w kąt pokoju, zastawiał się laską jak szablą i z pasją wyklinał 
niespodziewanego 
gościa.
– Twoje miejsce je na cmyntarzu, demonie skurwysyński! Co ty tu robisz miendzy 
porzonnymi ludziami? Ty dawno umar, w grobie masz leżyć!!!
– Kłamiesz, bolszewiku! – wrzeszczał mój dziadek, zraniony do żywego.
– Ja na twoim pogrzebie był, Bronek! Ja tobie kwiaty przyniósł, a ta moja głupia 
nawet 
płakała. Toć ty masz na płycie napisane, że nie żyjesz! Na kamieniu masz wyryte! 
To co łazisz 
po bożej ziemi jak zakała katolickiego narodu?!
– A poszeed! Od kiedy ty, Chocol, jesteś katolik? Tyś sie do partii zapisał!!!
– Bo ja musiał, żeby kiosk trzymać! A ty wracaj, skąd żeś przylaz, diable! Koło 
nieboszczki 
Anieli, panie świeć nad jej duszą, masz sie ukłaść i tam być!
Siłą wyprowadziłem szarpiącego się przodka z domu. Chocol wychylił się z okna 
i wymachując laską, wytoczył swój ostateczny argument:
– A fajki se gdzie indziej kupaj. Nic ci już nie przedam, pomiocie czarci! Tobie 
robaki do 
gęby, nie papirosy!
Wieczorami przeglądaliśmy te sceny na monitorze w studiu Kupsztyka. I on, i 
Renia śmiali 
się, że jako operator nie rzuciłbym nikogo na kolana. Ale materiał był 
niewątpliwie zabawny. 
Kopiowałem nagrania na zapasowe kasety, Kupsztyk dodatkowo przenosił ciekawsze 
fragmenty 
na płytki CD-ROM.
Kasety wysyłałem z poczty w Nowym Mieście na swój adres biurowy. CD-ROM-y 
ukryłem 
w stodole Rumiankiewiczów, w tym samym miejscu pod dachem, gdzie przedtem 
trzymałem 
kasetkę zdjęć z samolotu. (Film wywołałem w punkcie Kodaka w warszawskim 
supermarkecie; 
odbitki Przenieśliśmy z Kupsztykiem na dysk twardy peceta, używając taniego 
amatorskiego 
skanera, i na wszelki wypadek też skopiowaliśmy je na kilka srebrnych płytek.)
Gromadziłem tę dokumentację bez szczególnego planu. Miałem nadzieję, że pewnego 
dnia 
materiał może się do czegoś przydać.
Wiedziałem za to bardzo dokładnie, dlaczego muszę bacznie obserwować Kupsztyka. 
Hultaj 
ciągle znajdował jakiś pretekst, żeby kręcić się w pobliżu Reni. Jakby za mało 
dziewczyn trzymał 
u siebie w Lipowcu! Co i rusz zaglądał na budowę sprawdzić, czy nie potrzeba tam 
jego pomocy; 
wieczorami zjawiał się z butelką i siedział do późna. Nie mogłem mu popędzić 
kota, bo Renia 
pozostawała nieugięta w tej sprawie. Cóż było robić; większość wieczorów 
spędzaliśmy więc 
razem. Na koniec jednak to ja szedłem z nią spać. A to chyba było najważniejsze.
Ledwo osiągnęliśmy ten stan kruchej równowagi w naszej małej społeczności, a 
zaczęła się 
nowa awantura. W Kurkowie pojawiły się plakaty z wizerunkiem Diany. Robione były 
z szablonu, natryskiwanego farbą. Pod spodem widniały tylko dwa słowa, rozkaz 
pisany wielkimi 
literami: ZBUDUJ WROTA!
Nie zastanawiałem się nad tym – do momentu, gdy Tola wygłosiła przy obiedzie 
monolog na 
temat księżnej. Diana, oświadczyła moja kuzynka z przejęciem, strasznie tęskniła 
za swoimi 
synkami „Edłardem i Łiliamem” i chciała do nich wrócić na Ziemię.
Przełykałem, co miałem w ustach, żeby skwitować to jakimś żartem, kiedy Zdzich 
podniósł 
głowę znad talerza. Sam zgłosił się z innymi, powiedział, i może już w sobotę 
zaczną budować.
– Co budować? – zapytałem.
– Wrota – wyjaśniła Tola. – Świętą bramę, przez którą księżna wróci na Ziemię. 
Ona jest 
taka smutna, serce jej pęka z bólu. Ale Bóg pozwoli jej wrócić, jeżeli dobrzy 
ludzie pomogą. 
A u nas naród dobry.
– To przez Kurków miałaby wracać?!
Przytaknęła.
– Tak jak dziadek Bronek. On z nieba pierwszy przyszedł. Drogę otworzył. To jest 
znak, 
Maksiu.
– To po co jeszcze brama?
– Dla księżnej trzeba. Jej przez bramę zejść się godzi.
Zdzich znów się wyprostował.
– Ma być z drzewa – powiedział – przez cieśli zbita, wysoka na dziesięć metrów i 
kwieciem 
umajona. Myślim stawiać na żwirowni, gdzie są znaki. Ja już belki dał, com je w 
stodole ususzył.
– Inni widzą inaczej, że to ma być Brama Ludzkich Serc – przerwała Tola – stąd 
Sercowcy 
się nazwali. Tymi leśniczyna dowodzi. Ona gada, że ludzie nie mają nic budować, 
ino się zejść, 
za ręce chwycić i serca dla księżnej otworzyć. Wtedy Diana zjedzie po 
świetlistym łuku i przez 
Polskę do swojego narodu i synków powróci... Jak, Maksiu, uważasz, kto ma 
prawdę? Bo ja 
bardziej za Sercowcami trzymam.
– A co ksiądz na to wszystko? – zaciekawiłem się. Zdzichu wzruszył ramionami.
– Co on tam wie, kaszubski baran.
Ksiądz, okazało się, zapędził członkinie kółka różańcowego do walki o wiarę: po 
wieczornej 
mszy zdrapywały plakaty ze słupów i awanturowały się w sklepach o „bluźnierstwa” 
na 
wystawach. Jednak z każdym dniem wizerunków Diany przybywało.
Równocześnie dziadek zaczął spotykać się z objawami uwielbienia. Mężczyźni na 
jego 
widok zdejmowali czapki, co rusz baby rwały się całować go po rękach. Matki 
podtykały mu 
niemowlęta w becikach, aby czynił znak krzyża nad ich główkami. Byli i tacy, co 
spluwali na 
jego widok i żegnali s’ę ostentacyjnie, ale ci stanowili mniejszość. Najbogatszy 
człowiek 
w okolicy, biznesmen Szpecht z Iławy, zgłosił się osobiście z prośbą, żeby 
dziadek pobłogosławił 
jego nowe mw. Którejś nocy nieznani sprawcy tak obili Chocola na jego własnym 
podwórku, że 
staruszek wylądował w szpitalu w Nowym Mieście.
Rastafiński próbował mi sprzedać informację o fałszywych dziadkach, którzy za 
opłatą 
uzdrawiali chorych, przywracali potencję starcom i zapewniali szczęście w 
interesach.
– Sprawa więc nabiera rozgłosu – oceniłem. – Twoja misja nie udaje się, 
Gracjanie. 
Marnujesz tylko rządowe pieniądze.
– Nieprawda! – obruszył się. – Docieramy do wszystkich w dolinie, mam już dwie 
setki 
pokwitowań. Jeszcze kilka dni, a będzie tu tylko cisza i spokój. A ci 
uzurpatorzy to odosobnione 
przypadki.
Byłem innego zdania. Karzeł jednak prowadził ożywioną działalność, każdego dnia 
znikał na 
wiele godzin. Któregoś popołudnia dostrzegłem wojskową terenówkę przed 
leśniczówką – 
czyżby negocjował z Trąbkowską? Przekupienie Wrotowców i Sercowców, ludzi 
opanowanych 
przez ideę, mogło okazać się trudne. Jednak dla nas z dziadkiem byłoby lepiej, 
gdyby sprawa po 
prostu przycichła.
Tak jak przewidywałem, dziadek coraz gorzej znosił zamknięcie w bazie. Pułkownik 
wypuszczał go pod moją opieką, ale na noc musiał zawsze meldować się u dowódcy 
straży i spać 
w swoim baraczku. Któregoś wieczoru dziadek zbuntował się i odmówił wyjścia z 
domu 
Rumiankiewiczów. Zdenerwowany Rastafiński zjawił się przed północą.
– Gdzie on jest? Dawaj go zaraz! – wykrzyknął. Krok za nim ciemniała masywna 
sylweta 
żołnierza.
– Po co? On nikogo z was nie obchodzi. Nie wiem, co tych Amerykanów tu 
interesuje, ale to 
na pewno nie jest mój dziadek! Zostaw nas w spokoju.
– Zgłupiałeś? – wykrzyknął. – Teraz chcesz wszystko popsuć?
– Mam oczy! Żołnierze latają po całej okolicy. Szukacie czegoś innego? Może 
wreszcie 
powiesz mi, Gracjan, o co tu naprawdę idzie?
– Ciszej mów!
Wpuściłem go do domu, żołnierz został na progu. Usiedliśmy w pustym pokoju 
gościnnym 
Toli, przy politurowanym na czarno stole przykrytym koronkową serwetą.
– Pohandlujmy – zaproponowałem. – Ile punktów chcesz za tę informację?
– Jak dokładnie brzmi pytanie?
– Kogo tu szukacie? Dam ci... trzy procent!
– Pięć tysięcy złotych. Gotówką.
– Oszalałeś?! Przecież mamy umowę.
– Wątpliwy biznes – pokręcił głową – z tych procentów mogę grosza nie zobaczyć. 
Zadałeś 
dobre pytanie. Gotóweczka na stół i będzie dobra odpowiedź.
– Daj mi próbkę – poprosiłem. – W ciemno nie wywalę takiej sumy.
– Ce ha – powiedział po krótkim namyśle.
– Co?
– To, co słyszałeś. Dałem ci kryptonim. Więcej nie usłyszysz, chyba że zobaczę 
pięć patoli.
– Nie stać mnie na taki wydatek. Wiesz, że kupuję dom.
– Twoja decyzja, Maksiu. Jeżeli zmienisz zdanie, daj znać. Bezsilnie patrzyłem, 
jak żołnierze 
wynieśli rozpaczliwie wyrywającego się dziadka do samochodu. Uzyskałem jednak od 
Rastafińskiego ważną obietnicę: kiedy dokończę transakcję z Kulkowskim, AID 
pozwoli mu 
zamieszkać u siebie „po wprowadzeniu pewnych zabezpieczeń”.
Zacząłem intensywnie załatwiać formalności kredytowe w BIG Banku Gdańskim. 
Wymagało to wielokrotnych wypraw do Warszawy; gdyby nie Bill Baron, nasz firmowy 
prawnik, walczyłbym z papierkami ze dwa miesiące. Z jego pomocą już 21 lipca 
uzyskałem 
sześćdziesiąt tysięcy kredytu – pod zastaw mojego mieszkania na Mokotowie. 
Niepokoiło mnie 
też, że kończył mi się urlop. Ten należny mi za bieżący rok wykorzystam do końca 
czerwca. Na 
szczęście zostało mi trochę dni niewykorzystanych w poprzednich latach; na nich, 
jak 
obliczyłem, powinienem dociągnąć do połowy lipca. Co zrobię później, nie 
wiedziałem. Na urlop 
bezpłatny nie było mnie już stać. Chyba trzeba będzie zacząć dojeżdżać. Groza: i 
bez tego 
miałem już serdecznie dość tej malowniczej trasy.
Tymczasem Larry i Dwayne nie zasypiali gruszek w popiele. Całymi dniami 
urzędowali 
w moim pokoju na Wiejskiej, telefonując, faksując i wysyłając listy 
elektroniczne w sprawie 
kupna Silver Lining. Dzięki telefonowi komórkowemu i komputerowi byłem ze 
wszystkim na 
bieżąco, ale wieczorem w pierwszy piątek lipca Witek zjawił się osobiście w 
Kurkowie. Nadeszła 
pora, wyjaśnił, żebyśmy pochylili się nad poufnym sprawozdaniem napisanym 
specjalnie dla nas 
dwu przez naszego nieocenionego prawnika Billa.
Old World LD Publishing zaoferował za Silver Lining 48 milionów siedemset 
pięćdziesiąt 
tysięcy dolarów amerykańskich, w tym za nasze udziały 7,8 miliona zielonych. 
Trzej 
Muszkieterzy zgadzali się przyjąć półtora miliona dolarów zaliczki gotówką, 
które nabywcy 
wydzielą z własnych środków, w dniu podpisania transakcji. Reszta należnej sumy 
musiała 
wpłynąć na konto firmy Muszkieterów najdalej po pięciu tygodniach. Po tym 
terminie transakcja 
traciła ważność, a sprzedawca zatrzymywał zaliczkę. Larry i Dwayne podobno 
znaleźli chętnych 
do wyłożenia brakującego kapitału. W każdym razie obaj demonstrowali wielką 
pewność siebie.
Co do nas obu, referował Wicio w pustawej restauracji motelu przed Brodnicą, 
zachowalibyśmy dotychczasowe miejsca w Silver Lining. Z tym że Larry objąłby 
stanowisko 
prezesa zarządu. Witek byłby wiceprezesem, Dwayne i ja dyrektorami wydawniczymi 
– 
odpowiednio do spraw publikacji elektronicznych oraz tytułów tradycyjnych.
Powiedziałem, że taki podział funkcji zasadniczo mi odpowiada.
– Nie przeszkadza ci, że byłbym wiceprezesem? – ucieszył się.
– Larry to stary lis, mnie by zaraz wykołował. A ty jesteś dobry w biurowych 
gierkach. Jak 
wygląda podział głosów w zarządzie?
– Bill twierdzi, że w porządku. Jeżeli będziemy trzymali sztamę, to ten układ 
może nam się 
cholernie opłacić – mówił ucieszony. – A to tylko początek. Z naszą wiedzą o 
polskim rynku 
i ich kontaktami w świecie, dostępem do kapitału i doświadczeniem w internecie 
możemy 
rozwinąć skrzydła. Zmienimy Silver Lining w prawdziwy klejnot, Maksiu! W 
kopalnię złota! To 
my decydujemy, czy sprzedajemy udziały, czy zostawiamy nasz udział w firmie jako 
inwestycję 
i partycypujemy w zyskach. W każdą stronę jesteśmy wygrani!
Zasypiając tej nocy – on w motelu, w objęciach kierowcy, który o świcie odwiózł 
go do 
Warszawy, ja w ramionach Reni – czuliśmy się już milionerami.
Dlatego nie przejmowałem się w tamtym okresie ani wydatkami, ani utratą 
mustanga, ani 
nawet rozliczeniami z Rastafińskim. Karzeł skrupulatnie dodawał ułamki procentów 
za każdy 
okruch informacji, którego mi udzielał, i nagle zrobiło się z tego okrągłe 
dziesięć procent. Jedyny 
mój sukces polegał na tym, że oparłem się presji, żeby za ważniejsze rzeczy 
płacić gotówką. Nie 
było warto: pułkownik też miał spore luki w wiedzy. Sugerował na przykład, że 
pojawienie się 
anomalii w jakimś punkcie globu sygnalizowało proste zjawisko fizyczne, które 
zauważał 
„Echelon”: zaburzenia promieniowania elektromagnetycznego. Jednak z informacji 
kalifornijskiego hakera wyłaniał się inny, bardziej intrygujący obraz.
Szpiegowskie satelity – zarówno te starsze, jak i najnowsze, kosztujące ponad 
miliard 
dolarów za sztukę i tak tajne, że nawet ich kodowe imiona pozostawały tajemnicą 
– gwałtownie 
traciły swoje miejsca na orbitach.
Satelity przemieszczały się jednocześnie, „jakby ktoś szarpnął za łańcuch lampek 
choinkowych”, jak to określił anonimowy ekspert grupy o nazwie Stanford 
University 
Intelligence Resource Program. Niektóre przeskakiwały tylko po kilkaset metrów, 
inne – 
oddalały się od pieczołowicie wyliczonych orbit o całe kilometry. Przynajmniej 
jeden ze 
starszych satelitów klasy Chalet zahaczył przy takiej okazji o wyższe warstwy 
atmosfery 
i spłonął. Jego resztki wpadły do Oceanu Indyjskiego, gdzie zostały znalezione i 
wydobyte przez 
podwodnego robota marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych.
Raport stwierdzał, że między listopadem a końcem maja „szok systemu” powtarzał 
się 
ośmiokrotnie. Wynikało z tego, że ludzie w centrum kierowania potrafili 
przywracać 
funkcjonowanie „Echelonu”, albo nawet satelity robiły to samodzielnie. Co z 
kolei oznaczało, że 
musiały być wyposażone w indywidualne źródła napędu i mogły powracać na 
wyznaczone im 
miejsca w szyku.
Dochodzenie, które miało wyjaśnić przyczyny i mechanizm tych incydentów, nazwano 
Operacją „Shamrock”. Zdaniem naukowców jedyną logiczną przyczyną zachowania się 
satelitów 
mogło być oddziaływanie grawitacyjne obiektu o znacznej masie, na przykład 
meteorytu. 
Obliczono jego hipotetyczną masę oraz orbitę: wychodziło, że musiałby to być 
skalny blok 
wielkości Wysp Brytyjskich krążący blisko wokół Słońca. Nie udało się jednak 
zaobserwować 
takiego obiektu w Układzie Słonecznym. Pozostawała tylko jedna możliwość: był on 
niewidoczny, gdyż jego masa została ściśnięta do rozmiarów piłeczki do ping-
ponga.
Byłaby to więc czarna dziura o gęstości miliardów ton na milimetr sześcienny. 
Autorzy 
opracowania zalecali dowództwu „Echelonu”, aby natychmiast rozpocząć 
poszukiwanie tego 
obiektu za pomocą orbitalnego detektora promieniowania rentgenowskiego.
– Dlaczego szukają promieniowania? – zapytałem Rastafińskiego któregoś wieczoru, 
gdy 
wciągał w siebie już drugą szklankę ulubionego napoju, wódki z sokiem 
pomarańczowym. Na 
bani robił się gadatliwy i nauczyłem się to wykorzystywać.
– Gdzieś czytałem, że czarna dziura przyciąga z tak potworną siłą, że potrafi 
wessać 
i uwięzić wszystko, nawet promienie światła.
– Coś było na ten temat – pochwalił się. – Ściągnęli profesora z Livernois 
Laboratory, robił 
u nas briefing dla kadry. Całą tablicę zapisał wzorami. Gadał o jakichś 
osobliwościach i zasadach 
symetrii. Było też o czarnych dziurach, ale ja nigdy nie miałem głowy do nauk 
ścisłych. Wybacz.
Do tej pory nie wspominał, że grupa AID oferowała wojskowym jakieś szkolenia.
– A w ogóle coś pamiętasz? Mówili o przeniesieniach i anomalii?
Skinął głową z powagą.
– Mają jakąś teorię, skąd tu się wziął mój dziadek?
– Mają – zerknął na mnie chytrze. – Nawet dwie czy trzy. Uzgodniliśmy cenę na 
trzy procent 
i pięćset złotych gotówką. Jednak karzeł przecenił swoją pamięć albo raczej swą 
zdolność do 
rozumienia koncepcji fizyków zajmujących się mechaniką kwantową.
Zaczął ze swadą: z punktu widzenia praw natury nie miało znaczenia, w którą 
stronę „płynie” 
czas: w przód czy, według naszych zmysłów, wstecz. Fizyk udowadniał na 
przykładach – 
których Rastafiński nie potrafił już przytoczyć – że prawa fizyki byłyby 
spełnione również 
wtedy, gdyby owa „strzałka czasu” wskazywała w przeciwną stronę.
– Wiesz, co to jest akcelerator wysokich energii? – zapytał.
– Mów tak, jakbym nie wiedział.
– Z grubsza biorąc, to podziemna rura, w której fizycy rozpędzają drobiny 
materii do 
ogromnych prędkości. W pe-” wnym momencie zderzają je ze sobą i patrzą, jak te 
cząstki 
rozlatują się na elementy składowe.
– Tak właśnie myślałem – powiedziałem.
– Jeden z tych gości, laureat Nagrody Nobla, porównał siebie i kolegów do 
dzikusów, którzy 
natrafili na magazyn zegarków i rozbijają je, waląc jeden o drugi, żeby 
zobaczyć, jak zostały 
zbudowane. Okay. No więc oni w tych akceleratorach zaobserwowali kilka cząstek 
poruszających się pod prąd w czasie, w przeszłość.
– Chrzanisz, Gracjanie – powiedziałem.
Uśmiechnął się z wyższością, którą daje wiedza.
– Wcale nie. Tyle że jest ich dużo mniej niż cząsteczek poruszających się w 
normalnym 
kierunku.
– Aha.
– Inteligentne pytanie, którego ty, panie piłkarzu, oczywiście nie zadałeś, 
brzmi: skąd ta 
dysproporcja? Skoro prawa natury są spełniane równie dobrze w obu kierunkach na 
osi czasu, 
wydawałoby się, że cząsteczek poruszających się pod włos powinno być dużo – 
nawet połowa. 
Wtedy nasz świat byłby bardzo dziwnym miejscem, gdzie przeszłość swobodnie 
miesza się 
z przyszłością – i z niewielką domieszką teraźniejszości. Fizyka dopracowała się 
zgrabnej teorii, 
dlaczego jednak tak się nie dzieje.
– No dobrze: skąd ta dysproporcja?
– Niestety nie pamiętam.
– Nie mogłeś bardziej uważać?! – jęknąłem. – To może być wyjaśnienie, którego 
szukamy!
– Uważałem. Ale tyle tego było...
– Co za tuman! Powinieneś robić notatki!
– Nie pozwalali.
– To przypomnij sobie!
Mniejsza o szczegóły – powiedział obrażony. – Ogólnie idzie o to, że masa i 
energia są od 
siebie wzajemnie uzależnione, a czas wcale nie jest wartością absolutną. Kapisz? 
Pan Einstein się 
kłania.
– Co to znaczy absolutną?
– Też mogłeś uważać w szkole – odciął się.
– Myśmy tego nie brali!
– To są rewelacje z początku stulecia – powiedział pouczającym tonem. – Do 
jakiej szkoły 
się chodziło?!
– Takiej, jaką nam zafundowali towarzysze właściciele Polski Ludowej! Na fizyce 
katowali 
nas kulkami, które staczają się po równi pochyłej.
Rastafiński z ukontentowaniem pociągnął ze swojej szklanki.
– Einstein wyszedł od tego, że szybkość światła jest największą możliwą 
szybkością 
w przyrodzie. To znaczy, że nie zmienia się również wtedy, gdy źródło się 
porusza. Czyli nie 
wzrasta na przykład, gdy mierzysz szybkość światła wysyłanego przez reflektory 
lokomotywy 
pędzącej w twoim kierunku. Te szybkości już się nie dodają. Z tego naszemu 
genialnemu 
Albertowi wyszło logicznie – możesz to sobie prześledzić z jakimś popularnym 
podręcznikiem 
w ręku – że skoro tak, to czas musi biec z minimalnie różną prędkością dla 
faceta jadącego 
w pociągu i dla drugiego, który stoi na peronie.
– Pamiętam coś o astronautach bliźniakach – przypomniałem sobie.
– Jeden leci w kosmos z szybkością światła i jak wraca po dwudziestu latach, to 
na 
zarośniętym grobie jego brata już dawno srają wróble. Bo na Ziemi minęło sto 
lat.
– Nie wiem, jak z tego przejdziesz do naszej anomalii – powiedziałem 
sceptycznie. Chyba 
zbyt łatwo zgodziłem się na te pięćset złotych; pal licho trzy procent. – O ile 
wiem, nikt 
z Kurkowa nie latał w kosmos z szybkością światła. Z ważnych wydarzeń ostatnio 
padła tu tylko 
wytwórnia styropianu.
– Czarne dziury – powiedział. – To jest łącznik. Czarna dziura wywołuje 
zaburzenie 
czasoprzestrzeni i zatrzymuje czas. Jak podleci się do niej blisko albo jak ona 
podkradnie się do 
ciebie, to z zegarkiem zaczynają się dziać różne rzeczy. W środku dziury czas 
staje w miejscu, 
a przestrzeń jest zwinięta w punkt. Rozumiesz?
– Ale trudno to sobie wyobrazić. Poza tym to chyba tylko teoria.
– Zgadza się, nikt jeszcze nie namierzył czarnej dziury. Niby wypatrzyli coś w 
Mgławicy 
Łabędzia, ale nie wiadomo na sto procent. Jest jeszcze inny problem z tym 
wyjaśnieniem.
– Doprawdy? – zadrwiłem. – A jaki?
– Teoretycznie można wykoncypować taką sytuację, w której ktoś posługuje się 
małą czarną 
dziurą, żeby wyciąć kawałek czasoprzestrzeni z jednego miejsca i wstawić go w 
inne miejsce. 
Tak mówili.
– W inne miejsce czego?
– Nie wiem, nie łap mnie za słówka. W inne miejsce czterowymiarowej przestrzeni, 
mądralo. 
Tak jakbyś odcinał kieszeń z tyłka dżinsów i przyszywał ją na kolanie. Trzy 
wymiary nawet ty 
powinieneś znać. Na przykład będzie to długość, szerokość i wysokość boiska 
piłkarskiego. 
Czwarty wymiar to po prostu czas. Jak dla ciebie, powiedzmy, dwa razy po 
czterdzieści pięć 
minut, z przerwą – dwie godziny. Te wszystkie parametry opisują więc 
czasoprzestrzeń meczu 
piłkarskiego. Kapisz?
– Okay.
Teoretycznie więc można wykroić kawałek żwirowni ze wszystkim, co tam w danym 
momencie się znajduje, z twoim dziadkiem, jego furą, koniem, krową i psem, i 
przeciągnąć to 
w komplecie w czasie – z lipca 1964 do czerwca 1999. Nikt nie wie, jak to 
zrobić, przynajmniej 
nikt z nas na tej planecie. Ale nauka nie wyklucza takiej zabawy. Na briefingu 
mówili, że każdy 
średnio zdolny fizyk potrafi sklecić teoretyczny model, który odwzorowuje taką 
sytuację, i opisać 
go za pomocą narzędzi matematycznych. Z punktu widzenia mechaniki kwantowej to 
nie jest 
nawet trudne.
– Czyli bylibyśmy w domu.
– Jest inny problem. Energia.
– Trzeba dużo energii, żeby coś przeciągnąć w czasie? – zaryzykowałem.
Skinął głową.
– Trzeba cholerycznie mnóstwo energii, żeby zrobić taką sztuczkę z jednym 
atomem. A żeby 
przeciągnąć i na dodatek utrzymać wielką masę, taką jak żwirownia, w odległym 
punkcie 
czasoprzestrzeni – tu zaczynają się takie liczby, że głowa boli. Oni obliczyli, 
że na naszą 
anomalię trzeba by milion razy milion razy milion razy milion więcej energii, 
niż zawiera Słońce. 
Cała energia, którą zawiera paliwo wszystkich gwiazd w naszej galaktyce, mogłaby 
do tego nie 
wystarczyć. Jak to określił nasz generał, w pale się nie mieści.
– Jaki generał?
– Bez znaczenia. Dobry, nowy generał, gotowy do NATO. Dla nas ważne jest jedno: 
nikt nie 
miałby baterii do takiej kosmicznej zabawki.
– Jeszcze coś mówili ci naukowcy? – zapytałem zrezygnowany.
– Mieli drugą teorię, w której to wszystko działałoby praktycznie za friko. Dwaj 
doktorzy, 
jeden z Chicago i jeden od nas, z Uniwersytetu Warszawskiego, próbowali ją nam 
przybliżyć. 
Zgubiłem się zaraz na początku, a nasz stary zasnął. Mówili o przestrzeni... 
euklidesowej, 
liczbach urojonych i sumach po historiach, takie tam pierdoły. Sorry. Tyle 
zapamiętałem, że im 
też wychodziło, że takie przeniesienie jest całkiem możliwe.
– A kto to robi? Znaczy, kto przenosi?
– Nikt. Samo się robi. Naturalny proces.
– Tego raczej nie dam sobie wmówić.
Trudno – westchnął zgodnie. – Według drugiej teorii, teJ z przestrzenią 
euklidesową – nasz 
generał nazywa ją sedesową i za każdym razem ryczy ze śmiechu – zmiany w czasie 
są tożsame 
ze zmianami w przestrzeni. To dwie strony tej samej monety, takiego użyli 
określenia. Według 
nich czas i przestrzeń to takie same zmienne parametry jak energia. Dowodzili, 
że cząstka 
porusza się w czasie w tę i nazad tak samo swobodnie jak w przestrzeni.
– To idź w cholerę do zeszłego piątku!
– Ha, ha! Jak na cząstkę jestem trochę za duży. Ja się z tobą nie kłócę, Maksiu, 
ja tylko ci 
opowiadam, co udało mi się zapamiętać. Według tych kudłatych doktorów świat jest 
zrobiony 
zupełnie inaczej, niż sobie dotąd wyobrażaliśmy. Nas uczyli, że atomy to takie 
maluśkie twarde 
kuleczki, wokół których, jak planetki, latają elektrony. Prawda? Tymczasem oni 
poszli głębiej. 
Im wyszło, że wszystko, co widzimy wokół nas, cały boży świat, to tylko paczki 
energii i fale: 
struny, kwarki, na które składają się jakieś oddziaływania słabe i mocne, i 
grawitacyjne, i cholera 
wie, co jeszcze. Nam się wydaje oczywiste, że czas płynie, oni nie są tego wcale 
pewni. Tym 
matematykom wychodzi, że czas jest raczej wielkością urojoną. Użyli dokładnie 
tego słowa.
– Rozumiem. Mamy urojenia.
– Liczba urojona to taka, która po podniesieniu do kwadratu jest ujemna.
– Wykryłem kiedyś taką liczbę, jak byłem w szkole. I dostałem gałę na klasówce.
– No widzisz, a powinni dać ci Nobla – pocieszył mnie. – Wszystko jest inaczej, 
niż 
myśleliśmy. Wszechświat rozszerza się i kurczy, jest skończony, ale nie ma ani 
początku, ani 
końca, czas to przestrzeń i vice oersa, Pana Boga też nie ma.
Obniżyłem mu stawkę za te rewelacje do stu złotych i jednego procenta. 
Specjalnie nie 
protestował. Odbił sobie tę stratę, kiedy zahaczyłem go o wyniki badań dziadka 
przeprowadzonych przez doktora Davisa: kosztowały dwa procent. Analizy krwi oraz 
badania 
rezonansem magnetycznym wykazały, że dziadek nie cierpiał na syndrom 
Kartagenera. Jego 
płuca nosiły ślady uszkodzeń pyłem węglowym, nie było natomiast symptomów 
defektów 
genetycznych, jak immotile cilia. Bomba tkwiła w czymś innym: cały organizm 
dziadka był 
zwierciadlanym odbiciem organizmu zwykłego człowieka. Wszystkie organy 
wewnętrzne miał 
symetrycznie po przeciwnej stronie, struktura jego mózgu była też idealnie 
odwrotna: półkule 
wymieniły się swoimi funkcjami. Davis miał twierdzić, że dziadek taki był 
zawsze, tylko nikt 
z otoczenia tego nie zauważył. Wątpiłem w to: kilka razy zauważyłem, jak go 
dziwi i wprawia 
w zakłopotanie, że posługuje się lewą ręką.
Rastafiński twierdził, że wszyscy przeniesieni mieli taką budowę. Fizycy mieli 
to wiązać 
z naruszeniem jakichś trzech symetrii przy zmianie strzałki czasu, ale pułkownik 
twierdził, że nie 
zapamiętał i tych wywodów.
Rozdział XXV.
Kiedy w strugach gwałtownej ulewy żona leśniczego Trąbkowskiego pchała rower 
wzdłuż 
asfaltówki, poznałem ją po warkoczu. Przedtem zamieniłem z nią może trzy zdania: 
widywałem 
ją, jak krzątała się wokół chałupy i przy koniach – małomówna mazurska kobieta w 
wieku, 
w którym miejskie kobiety już dawno ścinają włosy. Ale interesy miałem zawsze do 
jej męża, nie 
do niej. Zatrzymałem mustanga i zaprosiłem przemoczoną leśniczynę, żeby 
przeczekała 
najgorszy deszcz pod brezentowym dachem.
Krępowała się, nie nawykła do rozmów z obcymi. Ale gdy napomknąłem, że doszły 
mnie 
słuchy, że była liderką Sercowców, oparła rower o drzewo i wsiadła do auta. Po 
kwadransie 
deszcz się skończył, równie nagle jak przyszedł, i odjechała swoim rowerem po 
parującej 
w słońcu drodze. Ja zaś tkwiłem nieruchomo za kółkiem oszołomiony tym, co mi 
powiedziała.
Kobieta znała moje sny. Przychodziły one do dziesiątek ludzi i wszystkim śniło 
się to samo.
Najpierw była katastrofa, tortura transformacji, potem choroba i ukrywanie się w 
gronie 
kilku towarzyszy. Zgadzały się wszystkie elementy: śmierć dowódcy, rozbieranie 
rybaka 
zaskoczonego nad rzeką, lęk przed schwytaniem ?’ obawy przed niezadowoleniem 
zwierzchników.
Kiedy opisywałem sceny ze swoich snów, leśniczyna bez trudu uzupełniała każdą z 
nich. 
Przepowiedziała, że przyśni mi się jeszcze włamanie do sklepu z odzieżą i nocna 
wędrówka 
przez lasy i pola, jazda pociągami i ukrywanie się w prowincjonalnym mieście; 
jednym 
przypominało ono Iławę, a innym Koło.
Sny przychodziły wyłącznie do ludzi z naszej okolicy, co według niej stanowiło 
dowód, że 
Kurków i Lipowiec były miejscami wybranymi. Osoby, które śniły wielokrotnie – 
zawsze kiedy 
znajdowały się w tym samym miejscu – były „wskazane”. Łącząc dłonie i serca, 
miały otworzyć 
bramę czasu, gdy nadejdzie pora. Kiedy to ma się stać? Sny powiedzą. Już 
niedługo.
Postacie ze snów to słudzy Diany, wierzyła leśniczyna – ludzie, przez których 
nieostrożność 
księżna Walii zginęła w Paryżu w zmiażdżonym mercedesie. Teraz odkupują swoje 
winy 
i otwierają dla niej drogę tu na ziemię. Jedyne, co mogło zakłócić proces, to ta 
niewydarzona 
ciesielska inicjatywa Bramowców. Sercowcy mieli nadzieję spacyfikować ich za 
pomocą 
modłów.
A dziadek Bronek? Jaka była jego rola w tych cudach?
Rozpromieniła się: dziadek był Diakonem Diany, jako pierwszy przeszedł z nieba 
na ziemię, 
sprawdził Bramę, wyjaśniła. Kiedy dobra księżna już znajdzie się na ziemi, wśród 
ludzi, 
w nagrodę będzie zasiadał po jej prawicy. Na razie oswaja naród, przygotowuje go 
na nadejście 
cudownych gości.
Kiedy odjeżdżała, długo patrzyłem za nią. Nagle cała strategia AID, czy też 
Rastafińskiego, 
aby uspokoić ludzi w dolinie za pomocą pieniędzy, wydała mi się skazana na 
porażkę. 
Leśniczyna mówiła ze spokojem osoby w służbie idei: nie obchodziło jej, co 
ludzie myślą ani czy 
jej wierzę. Byliśmy nieistotni i całkowicie pozbawieni znaczenia.
W ostatni piątek czerwca przywiozłem z Warszawy pieniądze dla Kulkowskiego, a 
dla siebie 
– jedenastoletnie porsche 944. Właściciel autokomisu przy Wałbrzyskiej oddał je 
tanio, za 
kilkanaście tysięcy. Decyzję o kupnie podjąłem po kilku kopnięciach w opony, 
sprawdzeniu 
sprężystości siedzenia kierowcy i po krótkiej przejażdżce. Żałowałem tylko, że 
gość nie miał na 
placu żadnego kabrioletu.
Za radą Reni transakcję z Kulkowskimi rozliczyliśmy u notariusza. Przekazałem 
sprzedającemu pieniądze, ale mustang został w garażu kancelarii Kicki i Syn. 
Kulkowski miał 
otrzymać kluczyki i dokumenty wozu dopiero, gdy wręczy mi klucze do domu. 
Obiecał, że 
wyprowadzą się z żoną najdalej w drugą sobotę lipca.
Poczułem się właścicielem. Zacząłem chodzić na spacery po mojej ziemi. 
Gospodarskim 
okiem taksowałem stan budynków, rozważałem, jak najlepiej doprowadzić do 
porządku 
podupadającą bramę i zardzewiałą siatkę płotu.
Dopiero teraz zrozumiałem niektóre zwyczaje dziadka, który dziwiły mnie, gdy 
byłem mały. 
Dziadek umiał rozkoszować się posiadaniem, nawet samą możliwością posiadania 
nieruchomości. Gdy dowiadywał się, że ktoś chciał sprzedać zagon ziemi, 
natychmiast biegł się 
targować. Mozolne negocjacje często ciągnęły się tygodniami. Kiedy wreszcie 
dobiegały końca 
i zostawały przypieczętowane przybiciem rąk na zgodę, dziadek znikał z oczu 
sprzedawcy. 
Rezygnował z aktu kupna, bo nie był mu on już potrzebny do szczęścia: 
kontentował się samym 
wyliczaniem, ile arów ziemi, lasów i łąk mógł posiąść za swój zakopany na 
podwórku skarb.
Po zakończeniu kalkulacji wołał mnie na wizję lokalną. Wędrowaliśmy na skraj 
jego działki. 
Dziadek kazał mi stać w miejscu, a sam uroczyście odliczał krokami dystans. 
Szedł i szedł, 
mamrotał po niemiecku, mijając kolejne poletka krewnych i sąsiadów. Wreszcie 
zatrzymywał 
się, energicznie tupiąc nogą jak żołnierz na defiladzie. Wbijał laskę w ziemię. 
Rozglądał się, 
pieścił wzrokiem całą oszałamiającą przestrzeń aż po czerwieniejącą w oddali 
bramę jego 
obejścia. Uradowany i w najgłębszym sensie spełniony, wskazywał ręką swoje 
gumiaki i wołał 
do mnie: „Aż potąd, Maksiu, to wszystko mogłoby być moje!”
W miarę napływu pieniędzy z Francji obszar jego potencjalnego panowania 
powiększał się, 
a wraz z nim satysfakcja dziadka. Do samej śmierci nie wydał złotówki ze swoich 
oszczędności. 
Nie kupił sobie ani żonie dosłownie nic, chodził w starych ubraniach, pił tylko 
wódkę 
w ćwiartkach i kiedy mógł, naciągał ludzi na tanie papierosy. Był 
najszczęśliwszym z bogaczy, 
żywym zaprzeczeniem poglądu, że pieniądze szczęścia nie dają. Nigdzie, nawet w 
najbardziej 
hedonistycznych kręgach w Ameryce, nie spotkałem nikogo, kto umiałby czerpać 
tyle radości 
z posiadania majątku.
Teraz jednak denerwował się. Od momentu kiedy podpisaliśmy z Kulkowskim papiery 
i odliczyłem na stół trzydzie” ci pięć tysięcy złotych zapłaty, dolę notariusza 
oraz trzy tysiące 
opłaty skarbowej – dziadka ogarnęła obsesja, że Kulkowscy nas okradną. Mówił mi, 
że tamci na 
pewno wyniosą z obejścia wszystko, co da się udźwignąć.
Kiedy mógł, warował w pobliżu zabudowań. Śledził każdy ruch gospodarzy, rachował 
krzaki 
porzeczek i drzewa w ogrodzie. Wślizgiwał się na podwórko przez tylną furtkę i 
lustrował 
nerwowo leżące tam żelastwo. Kulkowskich doprowadzało to do furii, jednak 
dziadek 
interpretował ich zdenerwowanie jako potwierdzenie słuszności swoich podejrzeń. 
Z najwyższym trudem namawiałem go na powrót do bazy każdego wieczoru; 
Rastafiński 
twierdził, że zachowywał się tam nieznośnie.
– To go wypuść – prosiłem. – Już trzeci tydzień nikt się nim nie interesuje.
Wił się jak piskorz, ale nie ustępował. Coś przede mną ukrywał – wiedziałem to, 
ale nie 
mogłem go rozgryźć. Później zdumiewało mnie, jak mogłem być tak tępy; znałem już 
wtedy 
zasadnicze fakty, miałem je wyłożone jak na półmisku, jednak nie potrafiłem 
poprawnie ułożyć 
łamigłówki. Chyba dlatego, że byłem zbyt blisko drzew, żeby widzieć las.
Dziadek w roli więźnia musiał jednak zaleźć wojskowym za skórę, bo pewnego 
wieczoru 
karzeł sam zaproponował rozwiązanie. Była to stalowa bransoleta z nadajnikiem 
radiowym. 
Ważyłem ją w rękach, niepewny, o co chodzi.
– Gdzie to się zakłada? – zapytałem podejrzliwie.
– Na nogę. Nad kostką.
W niektórych stanach USA, wyjaśnił, używano takich nadajników jako 
„elektronicznych 
policjantów”. Nosili je sprawcy lżejszych przestępstw skazani przez sądy na 
areszt domowy.
– Stacja odbiorcza w bazie pokazuje na monitorze komputera, gdzie znajduje się 
nadajnik. 
Kropka pika na mapie z dokładnością do jednego metra!
– Da się przeciąć – zauważyłem, kiedy pokazał nam skomplikowany w wykroju 
kluczyk, 
który nosił na łańcuszku na szyi. – Delikatna ta bransoleta.
Karzeł uśmiechnął się paskudnie.
– Ale twarda jest jak cholera. Poza tym urządzenie rozpoznaje próby przerwania 
obwodu, od 
razu alarmuje bazę. Cwaniaczek jeszcze się mozoli z brzeszczotem, a policja już 
spada na niego 
jak jastrząb! To jak, da pan nóżkę, panie Bronisławie?
Dziadek zgodził się bez szemrania.
W kilka tygodni zatoczyliśmy więc koło i, pozornie przynajmniej, wróciliśmy do 
punktu 
wyjścia. Znów obaj korzystaliśmy z gościny u Rumiankiewiczów. Ja po staremu 
urywałem się 
wieczorami do Reni, gdzie zwykle zostawałem na noc. Rankami dziadek przyjeżdżał 
tam 
rowerem do roboty na budowie.
Pensjonat rósł w oczach. Betoniarka kwiczała od rana do nocy, ani się 
obejrzeliśmy, gdy 
murarze dokończyli parter, potem wylali strop i zbudowali ściany pierwszego 
piętra. Na placu 
pojawili się cieśle, którzy zbili z belek konstrukcję nośną dachu. Gdy na 
szczycie zawisła wiecha, 
Renia urządziła imprezę z beczką piwa, grillem i orkiestrą z Tereszewa. 
Zaprosiła całą rodzinę, 
tłum znajomych i wszystkich notabli z okolicy. Kupsztyk, ubrany w kucharską 
czapkę, smażył 
steki, kiełbaski i kawałki warzyw. Miałem nadzieję, że upije się i wywoła 
skandal, ale drań 
sprawił się wzorowo. Na koniec dnia dostał od Reni podejrzanie długiego całusa.
Pogoda sprzyjała jej planom. Lipiec przyniósł falę upałów, mury schły 
błyskawicznie. Lasy, 
drgające w rozpalonym powietrzu i pachnące oparami żywicy, sprawiały wrażenie, 
że mogą 
wybuchnąć ogniem od jednej iskry. Leśniczy Trąbkowski zbierał rozrzucone butelki 
po winie, 
sprawdzał, czy nie iskrzą urządzenia elektryczne. Z jego polecenia na budowie 
stanęło oficjalne 
stanowisko przeciwpożarowe: pomalowana na czerwono skrzynia z piaskiem, dwie 
łopaty 
i metalowe wiadro.
Czwartego lipca, w piątek, dziadek napadł na listonosza Snopkiewicza. Zdarzyło 
się to na 
rynku, kiedy listonosz wychodził z budynku poczty, z ciężką torbą na ramieniu. 
Dziadek zażądał 
wypłaty swojej renty.
Snopkiewicz wybałuszył oczy i powiedział, że nic dla niego nie ma. Dziadek 
zwrócił mu 
uwagę, że inni emeryci i renciści już dawno dostali przekazy za czerwiec. 
Listonosz próbował go 
wyminąć. Dziadek chwycił ręką za pasek od torby i ryknął, żeby natychmiast 
oddawał jego 
pieniądze.
Dokoła zbierali się gapie, więc Snopkiewicz spróbował łagodnej perswazji. 
Wyciągnął plik 
przekazów, które miał do rozniesienia tego dnia, i przekładając je po kolei, 
pokazał, że na 
żadnym nie było nazwiska Kotowicz. Otworzył też torbę, pozwolił staremu zajrzeć 
do środka.
Dziadek wpadł w furię. Według zgodnej relacji świadków dziadek uderzył pierwszy. 
Snopkiewicz nie pozostał mu dłużny: kiedy na miejscu zjawił się dzielnicowy 
Racuch, 
w powietrzu fruwały koperty i tekturki przekazów, a rozweseleni gapie 
dopingowali na zmianę to 
jednego, to drugiego.
Racuch aresztował dziadka za napaść na funkcjonariusza publicznego, wezwał 
radiowóz 
i zawiózł go na komisariat do Nowego Miasta. Pojechałem tam zaraz, ale nic nie 
uzyskałem, 
zdrajca Maniek nie chciał ze mną nawet rozmawiać. Dopiero wieczorem Rastafiński 
wyciągnął 
go z aresztu i przywiózł do Kurkowa. Stary był kompletnie załamany psychicznie. 
Oświadczył, 
że nie ma po co żyć i w nocy powiesi się w stodole.
– Wszysko wzieni!!! Nic me nie ostawili, ni mom tera ani gospodarki, ani 
piniędzy!!! – 
krzyczał.
Zaprosiłem pułkownika do kuchni Toli i w gronie rodzinnym opowiedzieliśmy mu 
całą 
historię z francuską emeryturą dziadka. Zasugerowałem, żeby ufundował mu rentę 
tymczasową 
z funduszów AID.
– Dlaczego my? – zdumiał się.
– Te pieniądze mają kupować spokój, prawda? Dziadek jest bardzo niespokojny. 
Stracił 
gospodarstwo, gdzieś przepadła mu forsa z pierwszej, dużej wypłaty, a okazuje 
się, że renta też 
nie przychodzi. Ty byś się nie załamał, Gracjanie?
– To nie wchodzi w nasz zakres – mruknął Rastafiński.
– Więc trzeba do Francji napisać – Tola spróbowała szantażu. – Żeby wznowili dla 
Bronka 
wypłaty.
Poparłem ją natychmiast.
– To logiczne – powiedziałem. – Dziadek wznowił egzystencję, należą mu się 
pieniądze. 
Będą musieli przysłać tu komisję i ustalić fakty. Ale się ci Francuzi zdziwią!
Rastafiński poruszył się niespokojnie, łypnął ponuro najpierw na mnie, potem na 
resztę 
naszej rodziny. Dziadek tymczasem teatralnym głosem domagał się od Zdzicha, żeby 
dał mu 
postronek i kawałek mydła.
– E, gadanie tylko – powiedział karzeł. – Nic nie zrobicie. Ani on, ani wy.
– Weźmiesz to na swoją odpowiedzialność? – zasyczałem. – W tej okolicy jest od 
cholery 
samobójstw. Nie ma roku, żeby ktoś nie kopnął w stołek w stodole.
Westchnął.
– To ile miałbym mu wypłacać? – zapytał niechętnie.
– Najmarniej tysiąc pięćset złotych. On miał rentę znacznej wysokości. Byle co 
go nie 
zadowoli.
Targował się, stanęło na dwunastu setkach. Pierwsza wypłata miała miejsce od 
razu: dziadek 
poweselał, kiedy zobaczył ułożone w stosik banknoty. Sapiąc i wywalając jęzor, 
wykaligrafował 
swój podpis na dwu egzemplarzach umowy Rastafińskiego, zgarnął pieniądze i 
wybiegł ukryć je 
gdzieś przebiegle – za obrazkiem albo pod materacem.
Ten sukces dodał mi skrzydeł. Kiedy wróciłem z Warszawy kilka dni później, 
zastałem moją 
rodzicielkę wyciągniętą na kozetce w zaciemnionym pokoju, z okładem na głowie. W 
powietrzu 
unosiła się woń waleriany. Na twarzy mamy malował się wyraz cierpienia.
– Dobrze, że jesteś – powiedziała ledwie dosłyszalnym głosem. – Wezwij karetkę. 
Albo 
lepiej od razu księdza.
– Co mamie jest?!
– Serce, drogie dziecko.
Okazało się, że dziadek się oświadczył – i to trzem niewiastom naraz. Rzecz 
wyszła na jaw, 
kiedy nauczycielka z Nowego Miasta przyszła do mamy z oficjalną wizytą 
przedstawić się 
członkom nowej rodziny. Śladem tego wydarzenia był bukiet kwiatów, wciśnięty do 
wazonu 
z wodą, a jednak na znak protestu nierozwinięty z celofanu. Dziadek wyjaśnił 
zebranej 
pospiesznie rodzinie, że sprawa była nieaktualna, gdyż wyszło na jaw, że 
nauczycielka nakłamała 
o swoim majątku: jej dom był zapisany na krewnych. Aktualnie spotykał się z 
właścicielką 
garbarni oraz z pewną wdową po majorze Wojska Polskiego.
– Co dziadkowi strzeliło do głowy?! – wypytywałem go po południu, kiedy razem 
wracaliśmy od Reni samochodem. – Tylu babom naraz zawracać głowę? A co z babcią 
Andzią? 
Przecież sam dziadek mówił, że...
– Nie żyje – mruknął. – Jo był na cmyntarzu. Na płycie pisze, kiedy umierła.
Nie wspomniał słowem o drugiej dacie, którą kazałem zetrzeć. Myślałem, że teraz 
o nią 
zapyta, ale nie zrobił tego. Widocznie jakoś to sobie sam wytłumaczył. Skoro 
babcia nie żyła, 
było oczywiste, że musi znaleźć sobie inną żonę, i to szybko.
Zauważyłem, że wdowcy na wsi byli bezradni jak dzieci. Nie potrafili 
samodzielnie ani 
ugotować, ani uprać, ani utrzymać porządku w chałupie. Jakby byli przygotowani 
tylko na taki 
wariant, w którym kobiety żyją dłużej. Odkąd pamiętałem, dziadek bardzo rzadko 
zostawał sam 
w domu. Kiedy jednak babcia z mamą musiały wyjechać, na przykład do kardiologa 
w Warszawie, przygotowywał dla nas obu „zagraj”, zdecydowanie najgorszą potrawę, 
jakiej 
kosztowałem w życiu. Dziadek hałaśliwie pałaszował rozmiękłe w wodzie kartofle 
na zasmażce 
z cebuli i przekonywał mnie, że w mieście takiej zupy „nie dostanie się w żadnej 
restauracji”. 
Dzięki niemu już jako dziecko rozwijałem zmysł ironii.
Konieczność szybkiego ożenku dziadek traktował jako oczywistość. Był znów 
ustawiony 
w życiu, wręcz majętny, ponadto oczekiwał, że Rastafiński wyrówna mu resztę 
poniesionych 
strat. Miał dostać konia, krowę i wóz – lepszy od starego, bo na gumach. 
Przyrzekłem 
interweniować i w tej sprawie, ale długo nie było okazji. Karzeł przepadał na 
całe dnie, krążył po 
okolicy z wojskową obstawą. Sądziłem, że to z przezorności; w końcu nosił przy 
sobie dużo 
rządowych pieniędzy. Wyobrażałem sobie, że skrzętnie rozdziela je ludziom, 
Kupsztykowi 
jednak udało się posiać w mojej duszy wątpliwość co do faktycznych działań 
pułkownika. 
A stało się to przy okazji raczej nietypowego, nawet jak na tego artystę, 
proszonego obiadu.
Kupsztyk zapowiedział rewanż za tygodnie wieczornego stołowania się u Reni: 
zaprosił nas 
na kulinarną „orgię”. Jego patelnia, oświadczył, cieszyła się sławą wśród 
smakoszy Trójmiasta, 
a markowe restauracje składały mu propozycje zatrudnienia. Skoro świt wyrusza do 
Iławy, a jak 
będzie trzeba, to dalej, do Olsztyna albo wręcz do Torunia, po ingrediencje 
niezbędne do uczty. 
Przykazał, abyśmy stawili się u niego w Lipowcu punktualnie o szóstej wieczór, 
„należycie 
głodni, ewentualnie na lekkiej bani”.
Tak też się zjawiliśmy, ja w białej koszuli, Renia w wizytowej sukience. 
Przywieźliśmy ze 
sobą butelkę wytwornego francuskiego wina i, na wszelki wypadek, jeszcze 
piersiówkę zacnej 
szkockiej. Obejście Kupsztyka wyglądało na opustoszałe. Panowała cisza, drzwi do 
domu były 
zamknięte na klucz. Weszliśmy na podwórko, zajrzeliśmy przez okno do kuchni. Ani 
śladu 
gospodarza, zimny piec.
Nagle z góry, z któregoś z pomieszczeń na piętrze dobiegł nas cichy, płaczliwy 
dźwięk, 
jakby jęk konającego. Zaalarmowani zamieniliśmy się w słuch. Dźwięk powtórzył 
się; tym razem 
byłem pewny. To jęczał człowiek.
Każda sekunda mogła się liczyć. Drzwi wyglądały na bardzo solidne. Podałem Reni 
cenne 
butelki i pobiegłem poszukać drabiny. Pamiętałem, że jakaś leżała koło stodoły. 
Była 
spróchniała, ale nie miałem wyboru; oparłem ją o ścianę i ostrożnie wspiąłem się 
do otwartego 
okna na poddaszu.
Najpierw nad parapetem okiennym ujrzałem dwie stopy, potem damskie nogi 
splecione na 
plecach naszego gospodarza, a na wprost siebie jego kościste pośladki. Rył 
twarzą gdzieś 
poniżej, dziewczyna jęczała. Parapet zasłaniał mi pole widzenia. Chciałem 
wycofać się 
dyskretnie, ale zgniły szczebel drabiny pękł pod moją stopą, a za nim następne; 
z hurkotem 
zsunąłem się aż na ziemię.
Zabawa na górze trwała w najlepsze. Chyba nic nie usłyszeli.
– To nie atak serca – szeptem uspokoiłem Renie. Poszliśmy na długi spacer do 
lasu. Kiedy 
wróciliśmy po jakichś trzech kwadransach, Kupsztyk siedział na ganku i z 
zadowoloną miną palił 
papierosa.
Nasz widok zdziwił go: przyglądał się naszym odświętnym strojom, owiniętym w 
elegancki 
papier butelkom. W jego oczach stopniowo pojawił się wyraz zrozumienia. Uderzył 
się dłonią 
w czoło: o kurde, jakże mógł zapomnieć! Ale to drobiazg, nic straconego! 
Zaczekamy przez 
chwilę, sącząc to winko, które przynieśliśmy, a on tymczasem migiem coś zrządzi.
Zręcznie rozpalił w piecu, pokroił kawałek boczku, posiekał świeżą cebulę, 
podsmażył, 
zrobił jajecznicę z kilkunastu jajek.
– Uwierzcie mi, najwykwintniejsze potrawy to te najprostsze – zapewnił nas, 
kładąc dymiącą 
patelnię i grube pajdy chleba na stole. – Tej prawdy nauczyłem się w słodkiej 
Francji.
Wygłodniali, nie podjęliśmy dyskusji. Kupsztyk też pożerał swoją porcję 
pospiesznie. Renia 
podjęła próbę ustalenia, bez powodzenia zresztą, kim była młoda dama, którą 
niedawno gościł.
– Czy wam też tak ciężko wydostać forsę od Rastafińskiego? – zapytał po dłuższym 
milczeniu, wycierając swój talerz chlebem.
– A co, zalega ci?
Kiwnął potakująco głową. Chociaż już dawno podpisał papiery, ciągle nie może 
doprosić się 
gotówki.
– Skurwysyn coś kombinuje – mówił, smakując wino z dna kieliszka. Cmoknął z 
uznaniem, 
puścił oko do Reni. – Z normalnych ludzi nie znam nikogo tu w Lipowcu, komu by 
wypłacił.
– Przesadzasz, w Kurkowie wypłacał – powiedziała Renia.
– Może na samym początku. Potem przestał. Tylko podpisy zbiera, najlepiej od 
takich 
obszczymurkow, co stoją pod sklepem. Dają mu parafę za pięć, góra dziesięć 
złotych. A resztę 
pieniążków nasz karzełek chowa do własnej kieszeni. No to jak, smakowała moja 
jajecznica? 
Spróbujcie tylko powiedzieć, że macie jakieś zastrzeżenia!
Kiedyś wspomniał, że prowadził u siebie księgę gości; poprosiłem, żeby ją 
przyniósł. 
Zaprezentował oprawiony w skórę tom i wieczne pióro. Wpisałem się krótko: 
„Kupsztyk, najeść 
się u Ciebie trudno, ale niewątpliwie jesteś mistrzem patelni”. Podpisałem się, 
postawiłem datę. 
Przeczytał tekst bez zmrużenia powieki. Do końca wieczoru nie wracaliśmy już do 
tematu 
gotowania.
Kupsztyk mógł mieć rację co do Rastafińskiego. Nie było widać specjalnych 
efektów jego 
działań. Ruch wielbicieli Diany wydawał się zataczać coraz szersze kręgi. Cały 
Kurków 
oblepiony był plakatami z wizerunkiem księżnej. Ksiądz Topp chyba się 
przestraszył, bo odwołał 
swoje oddziały sodalicji, które do tej pory pilnie je zdzierały. Wrotowcy z 
kolei zbili 
z ogromnych legarów elementy wrót, według Zdzicha w każdej chwili byli gotowi 
kłaść je na 
platformy, zaciągnąć traktorami na miejsce i stawiać bramę. W kawiarni Toli, na 
półce obok 
chipsów i orzeszków, pojawiły się woreczki piasku oraz buteleczki z ozdrowieńczą 
wodą ze 
żwirowni. Popyt na nie był tak duży, że okoliczne staruszki ledwo nadążały z 
szyciem 
woreczków. Cudowny piasek wypatrzyłem w pryzmie w stodole, woda musiała 
pochodzić 
z kranu u Rumiankiewiczów; wojsko utrzymywało przecież swój kordon wokół 
anomalii.
Interes szedł tak dobrze, że Tola zaczęła myśleć na głos o zorganizowaniu 
płatnych 
audiencji, na których dziadek błogosławiłby publikę. Wyliczyła, że w domu 
zmieściłoby się do 
pięćdziesięciu osób; dwie imprezy tygodniowo po dwadzieścia złotych od łebka 
dawałyby 
oszałamiającą sumę czterech tysięcy złotych miesięcznie. A przecież dziadek 
mógłby też 
przyjmować chętnych indywidualnie, po stówie od wizyty albo nawet lepiej. Gość 
w Białymstoku, który leczył pary na oziębłość, pozwalając dotykać swojej 
nadnaturalnie wielkiej 
męskości, brał po dwieście, a trzeba było się zapisywać na tygodnie naprzód. Do 
tego 
dochodziłaby jeszcze sprzedaż fotografii dziadka z własnoręcznym autografem, 
plakatów 
księżnej, kubków z sercami, modeli Bramy ze słomy i patyczków, długopisów oraz 
T-shirtów 
z sitodrukową podobizną Bronisława Kotowicza, Diakona Diany.
Podniecenie w dolinie jeszcze wzrosło, gdy w szeregach Sercowców nastąpił 
rozłam. 
Nauczycielka ze Skarlina pokłóciła się z leśniczyną Trąbkowską i każda odeszła z 
grupą 
własnych zwolenników. Spór miał podłoże teologiczne, podobno poszło o liczbę 
serc konieczną 
do rozpoczęcia aktu dianozstąpienia – Trąbkowską uważała, że wystarczy sto, 
nauczycielka 
twierdziła, że tysiąc trzysta trzydzieści trzy – oraz o rolę diakona w tym 
procesie. Wszystkie trzy 
ugrupowania, licząc Wrotowców, intensywnie zabiegały o względy dziadka w 
kawiarni Toli. Ten 
upijał się z wysłannikami jednych i drugich, od wszystkich przyjmował podarunki. 
Tak mu to 
zawróciło w głowie, że przestał jeździć do Reni do roboty. Uznał, że jako osoba 
na pograniczu 
świętości, często całowana w rękę, po prostu nie może pracować. Gdyby nie 
poczciwy ksiądz 
Topp, który grzmiał o diabelskich sektach i straszył dziadka ekskomuniką, nie 
zapanowalibyśmy 
już nad sytuacją.
Przy drodze na żwirownię i w bezpośrednim sąsiedztwie wartowni gromadziły się 
tłumy 
ludzi, bo gruchnęła wiadomość, że anomalia odmładza. Ale niewielu było tam 
staruszków; 
przeważali ludzie w średnim wieku i młodzi, zwłaszcza kobiety. Przypomniałem 
sobie, jak 
Konstancja mawiała, ze kobieta nigdy nie jest dosyć młoda, a mężczyzna zbyt 
bogaty... Tkwili 
tam całymi godzinami, niektórzy modlili się, inni siedzieli na ziemi, nawet 
spali.
W polowie lipca Rastafiński wspomniał o konieczności przeniesienia dziadka 
ponownie do 
obozu. Przestraszyłem się.
– Przecież Kulkowscy już kończą się pakować, w tę sobotę wyprowadzają się z 
domu! – 
przekonywałem. – Możemy zainstalować go na starych śmieciach i mieć święty 
spokój! Co ty 
znów kombinujesz w tej swojej przeklętej głowie?
– Nie widzisz, czy co? – wrzasnął w odpowiedzi. – Muszę go zabrać ludziom z 
oczu. Czy ty 
masz pojęcie, co zaraz zacznie się wyczyniać pod jego domem? Oni właśnie tam 
chcą postawić 
tę pierdoloną bramę, jak on tam zamieszka! Istny odpust! Wiedziałeś o tym?
Nie wiedziałem.
– No widzisz! Nasz wywiad szacuje, że na uroczystość może ściągnąć nawet 
dziesięć tysięcy 
luda! I co, mam sprowadzić wojsko, żeby ich rozpędzać? To byłby koniec, 
trąbiłaby o nas prasa 
i telewizja. Nikt nie opanuje sytuacji.
Upierałem się, że przez dziadka możemy wpływać na bieg wydarzeń. Diakon Diany w 
końcu 
ma coś do powiedzenia, czyż nie? Może na przykład zakazać budowy bramy.
Rastafiński miał wątpliwości.
– A co zrobisz, jak on nagle wyekspiruje na oczach tłumu, rozpłynie się w 
powietrzu? – 
zapytał. – Wyobrażasz sobie tę histerię?
– Dlaczego miałby ekspirować?
– Earl, ten lotnik z Anglii, wczoraj wieczór zniknął w trakcie obiadu w 
rodzinnym zamku. 
Rano dostałem raport.
Próbowałem wyobrazić sobie tę scenę: mroczna sala, zbroje i stare portrety na 
ścianach, 
bezszelestnie poruszająca się służba. Rodzina siedzi przy długim stole w 
strojach wieczorowych, 
migocą świece w srebrnych kandelabrach... W ułamku sekundy earl znika. Urywa w 
połowie 
jakąś uwagę do kuzynki. Słychać tylko trzask, gdy kryształowy kielich z winem 
rozbija się na 
kamiennej podłodze. Widelec z kawałkiem mięsa opada na obrus. Staruszka o 
starannie 
uczesanych włosach, cała w koronkach i brylantach, dostaje ataku serca...
– Jak długo on przetrwał? – zapytałem.
– Prawie dziewięćdziesiąt siedem dni od momentu, kiedy AID się o nim dowiedział 
i włączył 
stoper. Drogi earl to nasz rekordzista do tej pory. Japońscy rybacy nie 
dociągnęli do tysiąca 
godzin.
– To znaczy, ile dni?
– Około czterdziestu. A ta para z Peru, ksiądz i student, też ci mówiłem: 
wyekspirowali po 
niespełna pięciuset godzinach. Zresztą student o mało nam nie kipnął wcześniej 
na gruźlicę. Był 
już na ostatnich nogach, kiedy go przeniosło, w Landstuhl trzymali go pod 
tlenem. Dlatego 
mówię ci, lepiej zawczasu zabrać stąd Bronisława Kotowicza. Sytuacja robi się 
podbramkowa! 
Powiemy, że wyjechał do Anglii na rozmowę z rodziną królewską, emocje opadną. 
Wszystko 
rozejdzie się po kościach.
Liczyłem szybko w głowie. Dziadek pojawił się w Kurkowie równo półtora miesiąca 
temu.
– Czy anomalia drgnęła? – zapytałem. – Zaobserwowaliście, że się kurczy?
Kiwnął głową.
– Były już dwa skoki. Drugi dość duży.
– Co to znaczy „dość”? O ile procent?
– A ile procent dostanę za tę informację?
Wzruszyłem ramionami.
– Handlujesz niepewnym towarem – zauważyłem. – Mówiłeś, że potrzebujecie 
zmierzyć trzy 
zmiany, żeby obliczyć, kiedy anomalia się zamknie. Skoro dotąd były tylko dwie, 
to wciąż nie 
wiadomo, kiedy przyjdzie koniec. Równie dobrze może się okazać, że dziadek ma 
przed sobą 
wiele miesięcy. A może wcale nie zniknie?
– Na pewno to Napoleon umarł – zgodził się. – Jednak co do pana Bronisława mamy 
uzasadnione przypuszczenia. Ty zakładasz, że oni trzymają się do końca. To błąd: 
obserwacja 
anomalii pozwala tylko ustalić granicę, najpóźniejszy możliwy moment, kiedy cały 
bajzel znika 
z powierzchni ziemi. Ekspiracja żywych istot w anomalii z reguły następuje 
wcześniej.
– O tym nie mówiłeś.
– No to teraz ci mówię. Za darmo. W Peru przeniesionych już nie ma, a jeszcze 
zostało jakieś 
pięćdziesiąt procent obszaru anomalii. W Anglii też nie zamknęła się do końca, 
został krążek 
wielkości monety. Tu chyba nie ma zasad. Żywy obiekt może zniknąć w dowolnym 
momencie. 
Krowa twojego dziadka już dawno wyparowała w naszej bazie. Rozumiesz teraz?
Przygnębił mnie tymi rewelacjami. Kłóciliśmy się długo tego dnia. Nie 
przekonałem go, 
jednak na koniec zostawił dziadka w spokoju. Wolał mieć we mnie sojusznika. Ja z 
kolei 
rozumowałem, że jeżeli dni dziadka były policzone, lepiej, żeby spędzał je wśród 
swoich.
Rozdział XXVI.
W drugiej połowie lipca Rastafiński poruszał się już na czele kolumny wojska, 
dwóch albo 
czasem trzech samochodów z żołnierzami. W okolicy zaroiło się też od agentów w 
cywilu; 
można się było natknąć na nich w piwiarniach, sklepach, a nawet w lesie. Znów 
nie udawało mi 
się ustalić, czego lub kogo szukali.
Ożywiło się też w bazie wojska na żwirowni. Renia skarżyła się, że nocami znów 
huczały 
tam helikoptery. Przez kilka dni nisko nad doliną krążył samolot. 
Teoretyzowałem, że był to 
pokaz siły, typowa reakcja wojskowych, którzy próbują ostudzić rozpalone głowy 
cywilów.
– Mnie się wydaje, że to polowanie – rzuciła znad kalkulatora Renia. Odkąd na 
budowie 
prostodusznych murarzy zastąpili przedstawiciele firm specjalizujących się w 
instalacjach i tak 
zwanej wykończeniówce, wieczory upływały mojej pani głównie na kontrolowaniu 
rachunków 
oraz rwaniu włosów z głowy. – Moim zdaniem im od początku wcale nie chodziło o 
twojego 
dziadka.
– Niewiele się nim interesują – przyznałem.
– Zauważ, że ciągle przeczesują okolicę.
– Próbowałem pytać o to Rastafińskiego. Zażądał pięciu tysięcy złotych za tę 
informację. Nie 
wspominałem ci o tym?
– To stary krętacz – zauważyła. – Mam nadzieję, że mu nie zapłaciłeś.
– Jeszcze nie oszalałem. Ale jak coś wywąchać? Masz koncepcję?
– Jedyna koncepcja, jaką mam w tej chwili, to zakończyć budowę i nie dać się 
oskubać tym 
wszystkim cwaniakom. Kubicki dziś przywiózł deski; na moje oko to odpady 
tartaczne, 
a rachunek – popatrz: wystawiony jest na tarcicę pierwszego gatunku. Z kolei ten 
twój krewniak 
elektryk, którego tak polecałeś, wyliczył mi na instalację siedem tysięcy 
dwieście metrów 
przewodu izolowanego, po złoty trzydzieści dwa za metr. Głowę dam, że taki 
przewód można 
kupić dużo taniej i że jedna trzecia tej długości wystarczy w zupełności. Oni 
chyba mnie mają za 
kretynkę! Typowy męski szowinizm.
– Traktuj to jako część tutejszego folkloru, kochanie.
– Taki folklor nie przyciągnie mi turystów – zauważyła. Mimo wszystko była 
dobrej myśli. 
Planowała ukończyć pensjonat do jesieni, zamówić fotografa, przygotować 
profesjonalny folder 
i w listopadzie zaprosić przedstawicieli biur podróży specjalizujących się w 
Ostnostalgiereise – 
sentymentalnych podróżach na dawne niemieckie Ziemie Wschodnie. Wszystko 
drobiazgowo 
zaplanowała. Zimą urządzi pomieszczenia i wyszkoli personel. W hotelu zatrudni 
trzy osoby na 
cały rok i do dziesięciu w sezonie. Kilku miejscowych będzie występować w roli 
przewodników. 
Trąbkowski obiecał jej, że zarezerwuje w kole łowieckim limit odstrzału dzików i 
zwierzyny 
płowej do wykorzystania przez gości. Jeżeli wszystko pójdzie dobrze, twierdziła 
Renia, pierwsi 
Niemcy z wypchanymi portfelami powinni zjawić się wiosną.
Którejś nocy, objęci w łóżku, szukaliśmy nazwy dla pensjonatu. Proponowałem 
„Chez 
Renia” i „Pod Wesołym Krzyżakiem”, ale kobieta interesu uznała te pomysły za 
mało handlowe. 
Szyld miał być zrozumiały zarówno po polsku, jak i po niemiecku.
– To ma być jakieś słowo kojarzące się z wygodą, ciepłem, domowym jadłem. I 
solidnością 
– dodała.
Udawałem, że pogrążam się w głębokim namyśle.
– No i co, panie pisarzu?
– Mutter – powiedziałem w końcu.
– Matka po niemiecku. Ale „U mamy” kojarzy się z siwą tęgą panią robiącą 
racuszki przy 
piecu! To nie dla mnie – zaprotestowała. – Poza tym co to niby miałoby znaczyć 
po polsku?
– Rodzaj męski od śruby. Kojarzy się z solidnością!
Dała mi kuksańca. Zastanawiałem się, co by było, gdybym przeniósł się na stałe 
do 
Kurkowa. Albo przynajmniej na większą część roku. Swój warszawski apartament 
mógłbym 
wynajmować. Albo nie: po sprzedaży Silver Lining już nigdy nie będę musiał 
pracować na chleb. 
Rozbuduję dom dziadka, albo lepiej, postawię obok drugi, nowoczesny. Z 
kominkiem, 
przeszkloną ścianą na dolinę i wielkim tarasem od strony rzeki.
Miałbym psa, który dotrzymywałby mi towarzystwa na spacerach. Pomagałbym Reni 
w hotelu. Mógłbym na przykład przywozić gości ze stacji, a wieczorami zabawiać 
rozmową przy 
brandy. Mógłbym też wrócić do swoich projektów pisarskich. Renia nie odzywała 
się, kiedy 
snułem te plany. Pewnie miała swoje zdanie co do ich realności.
W sobotę Kulkowscy zgodnie z umową załadowali resztę swoich klamotów na 
ciężarówkę, 
która o trzeciej po południu zatrzymała się przy furtce Rumiankiewiczów.
– Niech wam się dobrze mieszka – powiedział markotnie Kulkowski, wręczając mi 
dwa 
klucze: prymitywny, bez wcięć na łopatce, do bramy, i drugi, niewiele lepszy, do 
drzwi 
wejściowych. W tym domu nikt nie wymieniał zamków od lata 1939 roku. Taksówkarz 
siąknął 
nosem.
– Teraz wiem, jak żeś się Bronek onegdaj czuł. To jest piękny punkt.
Szybko potarł oczy i wsiadł do szoferki. Ciężarówka odjechała do Nowego Miasta. 
Pewnie 
zaraz poleci po mustanga do notariusza, pomyślałem. Pocieszy się. Dziadek trącał 
mnie 
ramieniem, wiercił się niespokojnie. Zrozumiałem, o co chodzi, podałem mu 
klucze. Gwizdnął na 
Finka i wybiegł z podwórka, nie czekając, aż wyprowadzę samochód. Mama, chociaż 
ubrała się 
specjalnie na tę okazję i od obiadu siedziała gotowa z torebką na kolanach, 
teraz oświadczyła, że 
zostaje w domu. Boi się, tłumaczyła, że z tych emocji „serce jej pęknie”.
Kiedy wyjechałem na żwirówkę, dziadek już sadził długimi susami przez pola za 
truchtającym radośnie psem. Nie przyspieszyłem, przy bramie znaleźliśmy się 
prawie 
jednocześnie. Była szeroko otwarta. Długo chodziliśmy po opróżnionych pokojach, 
zaglądaliśmy 
do stodoły, do składziku na opał, do obórki.
Rozumiałem mamę; ten powrót na stare kąty wywoływał skurcz w gardle.
Dziadek koncentrował uwagę na wartości inwestycji dokonanych przez Kulkowskich. 
Lamentował, że zniszczyli mu dom, ale miał zadowoloną minę, kiedy badał 
solidność Pięterka 
nad oborą. Uważnie oglądał murowany wiatrołap i miętosił w palcach brzeg tapety 
w pokoju. 
Łazienka też mu się spodobała; jak stał, w ubraniu, położył się w wannie, żeby 
sprawdzić, czy 
będzie do niego pasować.
W piwnicy znaleźliśmy piec centralnego ogrzewania, elektryczną pompę i bojler do 
ciepłej 
wody. Tak jak przepowiadała Renia, była to przygnębiająca kupa złomu, pokraczne 
dzieło 
domorosłych hydraulików. Dziadek odkrywał każde zardzewiałe urządzenie z 
radością 
i księgował je w głowie jako nasz czysty zysk.
Ja szukałem raczej śladów przeszłości, form znajomych z dzieciństwa. Ze 
wzruszeniem 
rozpoznałem drzwi do pokojów, solidne, o staromodnych rowkowanych futrynach. 
Dotykałem 
mosiężnej klamki, której eleganckiej linii nie zauważałem jako dziecko, a za 
którą z taką 
wściekłością szarpał kuzyn Robert, kiedy nie chciałem wpuszczać go do pokoju. 
Jedną z tych 
klamek tata chyba nawet wyrwał tamtego świtu, kiedy, upokorzony, z furią pakował 
rzeczy do 
samochodu i wywoził nas już na zawsze w dorosłe życie.
Cicho, żeby nie płoszyć wspomnień, wszedłem do większego pokoju. Przykucnąłem 
w miejscu, gdzie kiedyś stało podziurkowane przez korniki wielkie łoże, na 
którym spaliśmy 
z Robertem. Pierwszą rzeczą, którą widziałem po otwarciu rano oczu, była gałąź 
jabłoni za 
oknem. Drzewo postarzało się, ale bez wątpliwości była to ta sama jabłoń.
Brakowało tylko tykania zegara Roi de Paris na ścianie; martwy i zakurzony, od 
lat wisiał 
w mieszkaniu mamy w Warszawie. Warto oddać go do naprawy i przywrócić do służby.
Z umeblowania nie zostało w domu praktycznie nic. Nie było też ani jednego 
garnka czy 
czajnika. Według Toli zawartość domu dziadków rozproszyła się wśród krewnych 
Tekli, 
nieżyjącej już drugiej żony dziadka. Mamie został tylko zegar, dwa kilimy na 
ścianę, reprodukcja 
obrazu Botticellego Dante spotyka Beatrice i stary francuski młynek do kawy.
Zastanawiałem się, na czym będziemy tu spać, kiedy Finek zaczął szczekać. 
Wyjrzałem 
przez okno: przed bramą manewrowała terenówka. Rastafiński prowadził 
samodzielnie. 
Otworzyłem mu furtkę.
Bez wstępów podał mi zwiniętą w rulon gazetę.
– Widziałeś to? Już o nas piszą! – zaczął oskarżycielskim tonem.
Były to „Wiadomości Olsztyńskie”, wydanie lokalne na Nowe Miasto, Bratian, 
Kurków.
– Komentarz redakcyjny, trzecia strona. A mówiłem, cholera jasna!
Wreszcie wypatrzyłem niewielki artykuł. Nosił tytuł Przede wszystkim spokój. 
Napisany był 
w sposób wysoce aluzyjny: autor ostrzegał, że „pewne poronione pomysły”, które 
zdobywają 
„nieuzasadnioną popularność” wśród „nielicznych odłamów” w okolicach Kurkowa, 
„budzą 
niepokój”, „również czynników kościelnych”. „Kompetentne władze świeckie” 
powinny 
„zdecydowanie” położyć im kres, zanim dojdzie do „dalszej destabilizacji 
lokalnej społeczności”.
– To jakieś brednie, Gracjanie. Nic z tego nie wynika.
– Uważam inaczej. Musimy z tym skończyć. Natychmiast.
– Co kończyć? Uspokój się. To tylko jeden pismak.
– Zabieram go.
– Rozejrzyj się: czy widzisz tu kogoś? Jakieś tłumy? Jest cisza, panuje spokój. 
Więc, proszę, 
nie panikuj.
– Sercowcy wyznaczyli datę zstąpienia na przyszłą niedzielę. Mam wiarygodne 
informacje.
– Zmienią zdanie – zbagatelizowałem nowinę. – A jeżeli nawet nie zmienią, to co 
ci da, że 
zamkniesz dziadka w bazie? Zrobią ci demonstrację na żwirowni. Tylko pogorszysz 
sprawę!
– Za godzinę wywozimy go z kraju. Mam rozkaz – odpowiedział. – Przykro mi, 
Maksiu.
To nie mogło tak się skończyć. Po prostu nie.
– Zrobiliśmy wszystko, co w ludzkiej mocy – tłumaczył łagodniejszym tonem, jakby 
wyczuł 
moją determinację.
– Próbowaliśmy uspokoić ludzi. Poszły na to znaczne fundusze. Nie wyszło, 
trudno. To nie 
moja i nie twoja wina.
– Jesteś pewny, że nie twoja? – powiedziałem cicho.
– Bo do mnie dochodzą słuchy, Gracjanie, że większość forsy schowałeś do własnej 
kieszeni!
– Nie twój zasrany interes – podniósł głos.
– Jak to nie mój? Zobacz, coś nam ściągnął na głowy, ty pacanie chytry! A teraz 
on ma 
ponosić konsekwencje? Tylko spróbuj go ruszyć. Wyciągnij po niego rękę, a 
pożałujesz. Ja nie 
żartuję.
Wyjął z kieszeni bluzy telefon komórkowy, otworzył klapkę.
– Ma wsiadać do mojego wozu albo wzywam grupę specjalną. Macie pół minuty.
Wyjąłem mu aparat z ręki. Szarpnął się i dalej wypadki potoczyły się właściwie 
automatycznie. Złapałem go za kołnierz i delikatnie uniosłem. Spod bluzy 
błysnęły przyczepione 
do paska kajdanki.
Chwilę później siedział na podłodze w piwnicy, przykuty do rury centralnego 
ogrzewania.
– Niech dziadek otwiera bramę. Wstawiamy tę jego brykę do stodoły i zabieramy 
się stąd, 
zanim ktoś zobaczy.
– Zastanów się, kretynie – Rastafiński syczał z podłogi.
– Daleko nie ujedziecie. A jego nie schowasz przed nikim, zapomniałeś?
Dobrze, że mi przypomniał. Próbował nawet ugryźć mnie w rękę, ale wymacałem na 
jego 
szyi metalowy łańcuszek z kluczem do elektronicznej obroży. Dziadek podniósł 
nogawkę, 
zdjąłem urządzenie. Zmniejszyłem do minimum obwód metalowej bransolety. 
Rastafiński kopał 
zajadle; nogi, chociaż krótkie, miał umięśnione i mocne. Z dużym trudem 
założyliśmy mu obrożę 
nad kolanem.
– Pójdziesz siedzieć, jak mamę kocham! – wycharczał.
– Jeżeli, to razem z tobą, defraudancie! Poczekaj spokojnie, znajdą cię na 
pewno. I nie szarp 
się, zrobisz sobie krzywdę.
Wjechałem terenówką do stodoły, rzuciłem jego komórkę na siedzenie; nie 
chciałem, żeby 
do mnie dzwonili i próbowali nas namierzać. Poza tym w sądzie każdy drobiazg 
może się liczyć. 
Zamknęliśmy obie bramy i drzwi wejściowe na klucz. Kalkulowałem, że minie kilka 
godzin, 
zanim wojskowi odnajdą pułkownika i zorganizują pościg za nami. Podjechałem więc 
do 
Rumiankiewiczów pozbierać swoje rzeczy i zostawić mamie klucze do domu. Na 
wszelki 
wypadek poprosiłem ją, żeby zajrzała tam jutro rano; nic nie rozumiała, ale 
przyrzekła, że tak 
zrobi. Na szosie starałem się nie przekraczać dozwolonej prędkości. Żółtym 
porsche nie można 
przemieszczać się po Polsce niepostrzeżenie, ale zakładałem, że jeżeli drogówka 
nie chwyci mnie 
na radar, wszystko pójdzie dobrze. Pierwszą noc spędzimy u znajomych w domku 
letniskowym 
nad Zalewem Zegrzyńskim, a potem coś się wymyśli.
Bez przeszkód minęliśmy Brodnicę. Za Rypinem musiałem stanąć po benzynę. Dalej 
za 
miastem minęliśmy radiowóz z ustawionym na poboczu radarem. Kiedy policjant z 
lizakiem 
w ręku tylko odprowadził nas wzrokiem, odprężyłem się i nabrałem otuchy.
– Co dziadek taki markotny? – szturchnąłem starego w bok. – Zabawimy w Warszawie 
kilka 
dni. Pewnie wystąpimy w telewizji, porozmawia sobie dziadek z różnymi 
redaktorami i pięknymi 
redaktorkami. Zrobi sensację w wielkim świecie. A potem wróci do domu w glorii 
bohatera. 
Czym tu się smucić?
– Prawdę mówisz?
– Czy ja kiedyś dziadka oszukałem? Zostawiłem w biedzie?
– Nie.
– No widzi dziadek. Bo mnie nie jest łatwo ograć. A z tych, co próbowali, 
większość 
wylądowała w szpitalu. A dziadek też Hitlera przetrzymał, Stalina. Dobrze mówię?
To co taki kurdupel nam zrobi? Jak mawiał mój trener, my mamy ciąg na bramkę. 
Dobrze 
mówię?
– Jo! Dobrze – potwierdził.
– Teraz jedziemy strzelić im decydującego gola. Dlatego chcę, żeby w tym aucie 
było 
wesoło. Może dziadek nauczy mnie jakiejś swojej piosenki? Tej marszowej, co ją 
dziadek zawsze 
śpiewa na cyku. Jak to się zaczyna?
– AufderHeide blucht an kleines/Blumelein/Und das heisst Erika... – zaczął z 
ochotą.
Blokadę na drodze zauważyłem zbyt późno.
Błyskawiczny rzut oka na lewe pobocze, na prawe: mowy nie ma. Nie przecisnę się.
Wdepnąłem hamulec.
Klocki z wizgiem wgryzły się w wentylowane żelazne tarcze, dziadek poleciał 
głową na 
deskę rozdzielczą, samochód prawie zarył się w asfalt. Samochód już stawał, gdy 
szarpnąłem za 
kierownicę; wóz obrócił się na swoich grubych oponach leciutko jak tancerka, 
precyzyjnie 
ustawił nos w kierunku, z którego nadjechaliśmy. Niestety, tam też zajeżdżały 
nam drogę 
policyjne mikrobusy.
Zamknęli nas jak ryby w saku. Zdjąłem stopę z gazu.
Położyłem ręce na kierownicy i czekałem. Otoczyli samochód. Policjanci 
przyglądali się nam 
bez słowa. Domyślałem się, na co czekali.
Helikopter nadleciał po kilku minutach, usiadł na polu kapusty obok szosy. 
Silnik maszyny 
pracował cały czas. Drzwi z boku kadłuba otworzyły się, dwaj mężczyźni w cywilu 
pomogli 
wysiąść Rastafińskiemu. Pochylając głowy, przebiegli pod wirnikiem, trzymając 
karła pod ręce; 
prawie go nieśli. Cywile byli krótko ostrzyżeni i na moje oko w bajecznej 
kondycji fizycznej. 
Paski uprzęży do noszenia broni odcinały się od białych koszul. Zajęli pozycje z 
obu stron 
mojego samochodu. Ten z prawej otworzył drzwiczki od strony dziadka. W tym 
momencie 
chciałem też wysiąść, ale cywil powstrzymał mnie ruchem dłoni.
Dziadek posłusznie wyszedł na drogę.
– W porządku, dziadku – zawołałem. – To jeszcze nie koniec.
Odwrócił głowę. Pytał mnie wzrokiem, czy nie spróbować dać nura. Pokręciłem 
przecząco 
głową. Zgarbił się i bez oporu szedł z cywilem w stronę dudniącego helikoptera.
– Niech dziadek z nimi nie rozmawia i na nic się nie zgadza! – zawołałem.
– Stul pysk – powiedział cywil. Rastafiński stanął w otwartych drzwiach po 
drugiej stronie 
wozu.
– Dogadajmy się – powiedziałem.
Przyglądał mi się nad wyraz nieżyczliwie. Pchnięciem ręki zatrzasnął drzwiczki.
Krótko szczeknął, żebym wysiadał. Cywil obszukał mnie metodycznie, kiedy leżałem 
na 
masce z szeroko rozstawionymi nogami. Wyjął kluczyki ze stacyjki, z rozmachem 
rzucił je 
między rzędy kapuścianych główek. Policjanci w tym czasie przeszukiwali 
samochód.
Helikopter wystartował, opuścił nos, podniósł ogon i tak pochylony, jak 
szarżująca ważka 
z dużą prędkością odleciał na północny zachód. Policjanci załadowali się do 
swoich radiowozów 
i odjechali w stronę Rypina. Zostawili mnie na drodze obojętnie, jakbym dla nich 
nie istniał.
Rozdział XXVII.
Zaklął em, bo mnie oświeciło, o co im szło. Odnalezienie kluczyków zajęło mi z 
kwadrans, 
do Warszawy pędziłem na złamanie karku. W sobotnie popołudnie szosy były luźne, 
kto się 
wybierał za miasto na weekend, już tam dotarł; na niektórych odcinkach porsche 
wyciągało 
ponad dwieście. Do biura Silver Lining wbiegłem około szóstej po południu.
Podekscytowana mina ochroniarza powiedziała mi od razu, że się spóźniłem.
– Byli tu z policji – poinformował mnie, nie wiadomo dlaczego szeptem. – 
Przewrócili do 
góry nogami całą recepcję i gabinet pana dyrektora. Zabrali jakieś płyty.
– Jest pan pewien, że to była policja, panie Heniu?
Nie widział ich legitymacji. Nie zażądał nawet pokwitowania za skonfiskowane 
przedmioty. 
Wszystkie kopie nagrań, które tak przebiegle wysyłałem z Nowego Miasta do biura, 
przepadły. 
Dwa zero dla drużyny przeciwnej. Na szczęście został mi drugi komplet.
Wystukałem numer do Rumiankiewiczów. Głos Toli brzmiał martwo, gdy podniosła 
słuchawkę. Właśnie skończyła się u nich rewizja.
Trzy zero. Już nie miałem drugiego zestawu.
Resztę weekendu spędziłem w swoim mieszkaniu. Tu nikt nie szperał pod moją 
nieobecność. 
Stalowe drzwi, zamki na klucze magnetyczne i komputerowy system alarmowy można 
pokonać, 
jak każdy system – ale nie bez pozostawienia śladów czy zaalarmowania firmy 
ochroniarskiej.
Spodziewałem się, że ludzie Rastafińskiego zjawią się » i u mnie z nakazem 
rewizji. Jednak 
nikt się nie pojawił. Rozmawiałem przez telefon z mamą, która była w znakomitym 
humorze Qak 
zawsze, kiedy miewam kłopoty), i z Renią, która dla odmiany bardzo się 
denerwowała; była 
gotowa rzucać wszystko i przyjeżdżać do Warszawy. Poprosiłem, żeby się z tym 
wstrzymała. 
Mój telefon musiał być na podsłuchu, więc wypowiadałem się ogólnikami.
W poniedziałek rano stwierdziłem, że byłem śledzony. Ciemny opel zaparkowany na 
rogu 
ulicy ruszył za mną, gdy wyjechałem z garażu. Trzymał się blisko mnie na 
Wilanowskiej, 
widziałem go w lusterku, kiedy skręciłem w Sobieskiego w stronę Śródmieścia. Na 
Mokotowie 
zrobiłem eksperyment: odbiłem w prawo w Chełmską, potem w lewo w Sielecką, znów 
w lewo 
w Gagarina i na powrót w lewo w Belwederską w kierunku Sobieskiego. Opel cały 
czas trzymał 
się tuż za mną.
Nie znam się na śledzeniu ludzi, ale chyba można to robić dyskretniej – gdy 
komuś zależy. 
Temu, czy też tym, nie zależało. Parkując na Wiejskiej – cudem akurat zwalniało 
się miejsce – 
doszedłem do wniosku, że być może liczą, że wpadnę w panikę. I zrobię błędny 
krok.
Czemu nie.
We wtorek rano zdecydowałem się na małą prowokację.
Złożyłem nieumówioną wizytę Bogusiowi, byłemu dziennikarzowi z Podszewki, który 
dochrapał się stanowiska zastępcy naczelnego bulwarówki „Super Express”, oraz 
wpadłem na 
chwilę do kolegi znanego jako Chrabąszcz – z powodu opływowej, szerokiej 
sylwetki 
zakończonej małą główką – a piastującego stanowisko dyrektora programowego 
największej 
prywatnej stacji telewizyjnej. Chrabąszcz nie lubił swego przydomka. Odpłacał 
światu pięknym 
za nadobne, zwracając się do wszystkich, bez względu na płeć, kolor skóry, 
wyznanie i stopień 
wojskowy, per „żabko”.
Obie wizyty były towarzyskie. Gawędziliśmy o niczym, ale zakładałem, że ci, 
którzy mnie 
śledzili, nie mogli tego stwierdzić. Nawet duch święty nie zdążyłby na czas 
założyć podsłuchów 
w obu gabinetach.
Kiedy wracałem ze spotkań, w lusterku wstecznym cały czas widziałem za sobą 
ciemnego 
opla. Teraz wy się denerwujcie, życzyłem im serdecznie.
Gdybym miał więcej oleju w głowie, nie triumfowałbym tak szybko. Wieczorem znów 
usiadłem za kierownicą, tym razem żeby spotkać się z Renią, która nie potrafiła 
usiedzieć 
w Kurkowie. Oznajmiła mi przez telefon, że zamyka budowę na jeden dzień i 
przybywa 
z odsieczą do Warszawy. Nie znała miasta, więc umówiliśmy się w jedynym punkcie, 
do którego 
potrafiła dotrzeć samodzielnie: na stacji CPN na Wisłostradzie, w pobliżu 
targowiska na 
Bartyckiej. Nie chciałem, żeby błąkała się po Czerniakowie czy Służewcu. Przed 
dziewiątą dała 
mi znać przez komórkę, że już mija Łomianki. Pobiegłem do garażu.
Na ulicy odruchowo rozejrzałem się, ale opla nie było. Zobaczyłem go dopiero na 
Sobieskiego: podjechał na równoległy pas i stanął obok mnie na czerwonych 
światłach. 
Opuściłem szybę, żeby lepiej przyjrzeć się kierowcy.
Poznałem go momentalnie.
Tajniak, który spałował mnie na podwórku u Rumiankiewiczów. Rzekomo zawieszony 
przez 
zwierzchników.
Zapadał zmrok, nie miał swoich przeciwsłonecznych okularów. Odwzajemnił moje 
spojrzenie, uśmiechnął się krzywo i ruszył naprzód, nie czekając na zmianę 
świateł. Poderwałem 
porsche, zmuszając do gwałtownego hamowania jakiś samochód po prawej. Popędziłem 
za 
oplem.
Chciałem zajechać gościowi drogę i zmusić go do zatrzymania się jeszcze przed 
następnymi 
światłami, ale jego samochód okazał się niespodziewanie szybki. Na 
dwukilometrowym odcinku 
do Wisłostrady przyspieszał jak rakieta. Jednak na skrzyżowaniu z Czerniakowską, 
koło budynku 
ZUS, prawie go miałem.
Ruch tu był większy i facet umiał go wykorzystywać. Myszkując między 
samochodami, 
przelecieliśmy z rykiem przez kilka czerwonych świateł, potem znów na krótkiej 
prostej przed 
mostem Łazienkowskim znacznie przekroczyliśmy dwieście kilometrów na godzinę.
Wciskałem na czwórce pedał gazu do końca, opel jednak się oddalał. Fabryczne 
omegi tak 
nie jeżdżą. Ta zabawka musiała być spreparowana dla służb specjalnych.
Mój wiekowy porsche nie miał już takiej kompresji w cylindrach, ale liczyłem na 
jego 
sportowe zawieszenie: grat trzymał się drogi jak przyssany, przy każdej 
prędkości.
Opel odbił w bok. Jak startujący samolot, przyspieszał po pasie prowadzącym w 
górę na 
rampę wjazdową na most. Rampa w kierunku Śródmieścia skręcała w lewo szerokim 
łukiem. 
Błysnęły czerwienią światła stopu, opel hamował brutalnie, wleciał na łuk 
kontrolowanym 
poślizgiem na wszystkich czterech kołach.
Zamierzałem zrobić dokładnie to samo, tylko szybciej. Jakiś zdezorientowany 
kierowca 
próbował wpakować się przede mnie. Na szczęście w porę się rozmyślił, ale 
odruchowo 
przyhamowałem. Pedał zesztywniał mi pod stopą i nagle oklapł.
Nie miałem hamulców.
Porsche pruł ponad dwieście, barierka rampy była tuż-tuż. Brakowało miejsca, 
żeby skręcić 
i zmienić pas. Szarpnąłem jednak kierownicą. Lepiej rozbić się na ziemi, niż 
spadać z dziesięciu 
metrów. Z trzaskiem odgiął się i odłrunął lewy przedni błotnik, uderzenie o 
barierkę na chwilę 
wyrwało mi kierownicę z rąk, jakaś duża część, chyba ze zderzaka, rąbnęła w dach 
auta, 
przelatując tuż nad moją głową. Nos samochodu ominął jednak rampę, nie 
wiedziałem jakim 
cudem, ale byłem znów na Wisłostradzie.
Teraz tona pogiętego metalu ze mną w środku pędziła z szaleńczą prędkością w 
poprzek 
czterech pasów ruchu. Próbowałem manewrować, inne samochody w porównaniu ze mną 
wydawały się stać w miejscu, ale nie miałem wpływu na tor pojazdu. Jedyne, co 
zdążyłem 
zrobić, to wrzucić wsteczny bieg i puścić sprzęgło.
Skrzynia biegów rozleciała się z potwornym łoskotem, porsche szarpnął, zwolnił. 
Z metalicznym świstem, jak pracująca szlifierka, przytarł bokami kół o kamienny 
krawężnik, 
przechylił się i uniósł w górę. Świat za przednią szybą przekręcił się jak w 
beczce śmiechu.
Raz, potem drugi. A potem jeszcze kilka razy bardzo szybko.
Kiedy opadł na ziemię, wstrząs do końca pozbawił mnie orientacji. Nie 
wiedziałem, czy 
byłem na dachu, czy na kołach. Trawa sunęła mi prosto na twarz, potem całe pole 
widzenia 
wypełnił rosnący szybko pień drzewa.
Skuliłem się, schowałem głowę w ramiona i znów naprężyłem mięśnie. Włożyłem w to 
wszystko, co we mnie było, całą siłę swojego ciała i całą wolę życia.
Nie słyszałem już ani nie czułem uderzenia.
...wreszcie cisza.
Dziwne. Coś jest nie tak.
Nienawidzę wesołych miasteczek. Mdli mnie na karuzeli.
Śmierdzi benzyną. To chyba zły znak. Trzeba się ruszyć. Pewnie jestem połamany.
Będzie bolało.
Ciekawe, czy uda mi się wydostać. Pewnie nie... Frania się zmartwi...
I Renia.
Renia czeka na stacji benzynowej pół kilometra stąd.
Dosyć tego leniuchowania, Maksiu. Otwieramy oczy.
Obraz się wyostrzył. Stwierdziłem, że siedzę w fotelu, w normalnej pozycji. Obie 
dłonie 
miałem na kierownicy. Była dziwnie zapadnięta i wygięta jak krzywy precel, ale 
ręce wyglądały 
normalnie. Ostrożnie poruszyłem głową; zabolało w karku, ale głowa pozostała na 
swoim 
miejscu.
Po kolei upewniałem się, że mogę poruszać palcami stóp i ramionami. Teraz 
brzuch. Nigdzie 
krwi ani żadnych organów luzem. Odetchnąłem, najpierw bardzo ostrożnie, potem 
głębiej. Od 
razu zrobiło mi się słabo.
Wstrząs mózgu miałem jak w banku.
Kiedy znów otworzyłem oczy, po lewej widziałem urwane lusterko boczne. Kołysało 
się 
delikatnie na jakimś kablu. W lusterku przelatywały samochody; niektóre 
zwalniały, ale żaden 
się nie zatrzymał. Za nimi widziałem ślimak na wiadukt i jakiś samochód, który 
migając 
światłami, cofał się na wstecznym biegu.
Ciemny opel.
Czekałem z bijącym sercem.
Zbliżał się do mnie ostrożnie. Bardziej czułem, niż słyszałem, że obszedł wrak 
dokoła.
– Panie Maks?! – powiedział zza moich pleców. – Słyszy mnie pan?
Przestałem oddychać.
Wyschła trawa szeleściła pod podeszwami jego pantofli. Podszedł od strony 
kierowcy, 
nacisnął klamkę; zamek ustąpił. Zmienił zamiar, nie otworzył drzwi. Przez wybitą 
szybę sięgnął 
ręką do mojej szyi, szukał pulsu.
Chwyciłem go za przedramię, pociągnąłem je w dół i złamałem o rant okna. Kości 
ramieniowa i strzałkowa trzasnęły jak suche patyki.
Z wysiłku poczerniało mi w oczach. Puściłem go, odepchnąłem i chwiejnie 
wygramoliłem 
się z auta.
Zajęło mi chwilę, żeby przyjść do siebie. Tajniak zdrową ręką przyciskał ramię 
do boku 
i wymiotował na trawę.
To był dobry pomysł, na czasie. Zgiąłem się wpół i zrobiłem to samo. Kiedy 
skończyliśmy, 
z nas dwóch chyba tylko ja poczułem się lepiej. Był zielony na twarzy, łapał 
powietrze jak ryba, 
zaciskał oczy z bólu. Nie bronił się, krzyknął tylko, kiedy chwyciłem go za 
prawy bark, ten od 
złamanej ręki, i popchnąłem w stronę jego auta. Opel stał na trawniku kilka 
metrów za porschem.
Przyjrzałem się wrakowi z boku. Kadłub był poobijany ze wszystkich stron, a 
maska jak 
paszcza obejmowała pień drzewa, ale struktura kabiny pasażerskiej pozostała 
nietknięta. Drzwi 
dały się otworzyć, nawet jedna z szyb pozostała na miejscu. Ogarnął mnie podziw 
dla 
konstruktorów. I wdzięczność dla Kulkowskiego: wątpliwe, czy w topornym mustangu 
przeżyłbym taki wypadek.
Wypadek?
Położyłem jęczącego cywila twarzą na masce opla. Na pasku pod pachą miał broń. 
Zdziwiłem się, że do tej pory po nią nie sięgnął. Wyłuskałem pistolet z kabury, 
rzuciłem go 
w krzaki. Po co ryzykować. Jego telefon komórkowy schowałem do kieszeni.
– Gdzie masz kluczyki do samochodu?
– Są w stacyjce.
Rzeczywiście, silnik pracował. Pracownicy tajnych służb, jako chyba jedyni 
obywatele 
w tym kraju, wolni byli od obaw, że ktoś ukradnie im auto.
– Wsiadaj z przodu i zapnij pas – powiedziałem.
Ból rozkleił go, gmerał jedną ręką przy zatrzasku pasa, nie mógł sobie z nim 
poradzić. Albo 
udawał.
Wrzuciłem bieg i zjechałem na Wisłostradę. Zaraz za mostem Śląsko-Dąbrowskim, na 
tak 
zwanym Wybrzeżu Kościuszkowskim, wypatrzyłem zjazd nad samą Wisłę. Rampy 
prowadziły 
na zarośnięte krzakami, częściowo obetonowane nabrzeże, po zmroku odwiedzane 
tylko przez 
drobnych pijaczków albo bardzo zdesperowanych zakochanych.
Zgasiłem motor.
– Co chcesz... chce pan zrobić? – poprawił się. – Mścić się?
– Może.
– Tortury, tak?
– Jesteś lepszy w zadawaniu bólu niż znoszeniu go – zauważyłem. – Widać, że nie 
grałeś 
w piłkę.
– Chce mi się wymiotować.
– Proszę bardzo. Jesteś u siebie. Nie ja będę sprzątał.
Nie miałem zamiaru pozwolić mu wyjść na zewnątrz. Lewą ręką nie mógł szybko 
otworzyć 
drzwi. To zabawne, swoją drogą, jak każdy facet boi się napaskudzić w swoim 
samochodzie. 
Oddychał płytko, krople potu wyszły mu na czole, ale opanował słabość. Podałem 
mu jego 
telefon komórkowy.
– Uważaj teraz, bo instrukcje usłyszysz tylko raz. Jeżeli coś niechcący 
pokręcisz, złamię ci 
nogę w kolanie. Ja nie lubię pomyłek i mam szczęście do skomplikowanych złamań. 
Rozumiesz?
Poszarzał na twarzy, głośno przełknął ślinę.
– Nie usłyszałem odpowiedzi.
– Tak.
– Masz jakichś podwładnych? Nie zrozumiał pytania.
– Czy jesteś tam jakimś szefem? Dowodzisz ludźmi?
– Mam trzech podwładnych. Troje – poprawił się.
– To się doskonale składa. Zadzwonisz teraz do nich, włączywszy uprzednio 
funkcję głośno 
mówiącą. Wybierz takiego, co nie zadaje pytań i dokładnie wykonuje polecenia. A 
teraz się skup: 
gdzie trzymacie nagrania, które skonfiskowaliście u mnie w biurze i w Kurkowie?
– W sejfie – jęknął płaczliwie. – Nie mam dostępu.
– No to masz chłopie pecha – powiedziałem. – A już myślałem, że skończymy tylko 
z tą 
jedną złamaną ręką... Zastanów się: czy odmawiasz współpracy?
– Jezu, nie, nie odmawiam. Co mam im powiedzieć?
– Każesz swojemu człowiekowi zabrać moje nagrania i zawieźć do Atrium Tower na 
Jana 
Pawła, do rąk własnych mecenasa Billa Barona z kancelarii Baron, Rewald & 
Aaronson. Jeżeli 
w ciągu dwudziestu pięciu minut Bill zatelefonuje na twoją komórkę z informacją, 
że dostał 
nagrania, puszczę cię wolno. Uważaj, to ma być dokładnie dwadzieścia pięć minut. 
Ani pół 
minuty dłużej.
– Ale...
– Jeżeli coś sknocicie, czeka cię wieczór pełen bólu i przykrości.
– Może go nie być w pracy, tego adwokata – mruknął, uruchamiając komórkę. 
Poradził sobie 
jedną ręką. Usłyszałem głos oficera dyżurnego.
Przedstawił się jako Wójcik, kazał połączyć się z jakąś Kaśką. Przekazał jej 
moje polecenie, 
słowo w słowo, tak jak kazałem. Jeżeli ją coś zdziwiło, nie dała tego po sobie 
poznać. Na koniec 
z własnej inicjatywy podał jej dokładny czas na zegarze samochodu.
– Wyłącz komórkę – powiedziałem.
– Już wyłączona.
– Wyjdź z sieci.
Guzdrał się, więc zabrałem mu aparat i sam wyłączyłem zasilanie. Wycofałem opla 
z nabrzeża. Pojechałem na północ w stronę Żoliborza, zjechałem z Wisłostrady na 
plac Wilsona. 
Powoli, na drugim biegu krążyłem po zadrzewionych uliczkach.
– Jakim cudem ta omega ma takie kopyto? – przerwałem ciszę.
– Specjalny wtrysk. Sprężarka doładowuje wodór do cylindrów. Cztery i osiem 
dziesiątych 
sekundy do setki.
– Samo to się włącza?
– Nie, ten przycisk na tablicy, po lewej stronie. Nie jest podświetlony. Co, 
będzie pan 
próbował pryskać? – nie zdołał ukryć strachu w głosie.
– Rzeczywiście rakieta – powiedziałem powoli.
– Zaliczyłem kurs prowadzenia dla antyterrorystów. I tak byś mnie pan nie 
dogonił.
Chciał ze mną rozmawiać. Uczyli go pewnie, żeby w takiej sytuacji starać się 
nawiązać 
kontakt; to humanizuje ofiarę, utrudnia porywaczowi przejście do przemocy.
– Dogadajmy się – zaproponował. – Wyrównał pan porachunki. Niech będzie, że 
jesteśmy 
kwita. Chociaż ja panu nic nie złamałem. Ale niech tam. Tylko niech pan dalej w 
to nie brnie, 
panie Maksiu. Najszybszy samochód pana nie wywiezie...
– Druga ręka. Przyjrzyj się jej i pokochaj, bo jeszcze słowo, a się nią zajmę. 
Nie będziesz 
mógł się wysrać bez pomocy.
Milczeliśmy przez kilka minut.
– Włącz zasilanie komórki. I nie udawaj, że zapomniałeś PIN-u.
Bill zadzwonił kilka sekund przed wyznaczonym czasem. Poznałem jego numer 
telefonu na 
wyświetlaczu, był charakterystyczny, po 601 miał prawie same piątki.
– Tu Bill Baron.
– Tu Jerzy Maks. Czy dostałeś przesyłkę?
– Tak – powiedział krótko.
– Sprawdź, co zawiera.
– Moment.
Na zegarze na tablicy opla upłynęło dwadzieścia sześć sekund, gdy znowu się 
odezwał. Na 
całą rozmowę przeznaczyłem półtorej minuty. Można namierzyć, z jakiego punktu 
miasta dzwoni 
telefon komórkowy, więc wolałem nie ryzykować.
– Coś, co wygląda jak mała kaseta magnetofonowa albo wideo, i trzy płytki CD-ROM 
– 
powiedział Bill swoim spokojnym, rzeczowym tonem. Jakbyśmy rozmawiali o 
spotkaniu na 
lunch.
– Proszę, zamknij wszystko w sejfie i traktuj jako mój depozyt. Zrób to teraz.
– Czy u ciebie w biurze są jacyś funkcjonariusze? – zapytałem, kiedy znów 
odezwał się do 
słuchawki.
Zawahał się przez ułamek sekundy.
– ...Tak. Jedna osoba.
– Jaką ma legitymację?
– Urząd Ochrony Państwa.
– Zapytaj ją, dlaczego przyniosła tylko jeden komplet. Agent poruszył się 
niespokojnie na 
siedzeniu.
– Drugi jest w sejfie u dyrektora departamentu. Naprawdę.
– Bill, cofam to pytanie. Powiedz jej, proszę, że ma wracać do siebie i czekać 
na sygnał od 
szefa.
– Ona chce z nim rozmawiać – usłyszałem.
Nie obchodzi mnie, co ona chce. Bill, zamknąłeś kasety w sejfie? Doskonale. 
Jeżeli w ciągu 
pół godziny nie dotrę do twojego biura albo nie zatelefonuję, zrób z nich 
publiczny użytek. 
Zapisz sobie: nagrania zostały zrobione w miejscowości Kurków, między Brodnicą a 
Nowym 
Miastem Lubawskim, dawne województwo toruńskie. Daty nagrań są widoczne na 
obrazie. 
Znajdziesz tam wielu moich krewnych, wyjaśnią ci wszystko, co trzeba. Upoważniam 
cię do 
poczynienia wszelkich kroków w mojej sprawie, które uznasz za stosowne.
– Oczywiście – powiedział Bill beznamiętnym głosem prawnika, którego nic nie 
dziwi 
i który zawsze panuje nad sytuacją.
Znów wyłączyłem komórkę. Ominąłem plac Wilsona, ulicę Czarnieckiego i skręciłem 
w lewo w Mickiewicza. Dalej Andersa dojechałem do Anielewicza. Przy pomniku 
Bohaterów 
Getta sięgnąłem prawą ręką do zatrzasku między fotelami, odpiąłem pas Wójcika, 
zahamowałem 
i kazałem mu wysiadać.
– Otwórz mi drzwi – poprosił. – Nie poradzę sobie.
– Żartujesz.
Omega była przestronna; musiałbym prawie położyć głowę na jego kolanach, żeby 
sięgnąć 
do klamki.
– Pojedźmy razem do tego adwokata – zaproponował przymilnie. Już się mnie nie 
bał, 
rozumiał mój plan. – Pogadajmy. Inaczej nie wygrzebiesz się z tego zamachu.
– A ty z próby zabójstwa.
– Nie było żadnej próby.
– Wrak ściągnie policja. Będzie można sprawdzić, czy ktoś majstrował przy 
przewodach, 
zamówić ekspertyzę.
– Nic nie wykaże. Ten trup jest cały przerdzewiały.
Zastanowiłem się.
– Fakt. Ale porwania też nie było. Pan Wójcik przewrócił się nieszczęśliwie, nie 
mógł 
prowadzić, więc go podwiozłem do pracy. Opla znajdą przy Pałacu Mostowskich. 
Kluczyki pod 
dywanikiem. Tak jak mnie prosił właściciel.
– Czyli jak mówiłem: mamy remis. Więc po co ciągnąć dalej? – nalegał. – Niech 
pan odpuści 
tego prawnika. Dogadamy się.
– Moim zdaniem nie ma żadnego remisu – powiedziałem powoli. – Cokolwiek kazali 
ci dziś 
zrobić, spieprzyłeś sprawę. Już po raz drugi. Przewiduję koniec kariery w 
służbach.
Trzeba będzie iść do firmy ochroniarskiej. Będziesz pilnował garaży.
– Nie dotrzesz do adwokata. Nie pozwolimy ci – patrzył na mnie z otwartą 
nienawiścią.
– Za późno. Było trzeba zachować się jak mężczyzna i nie oddawać nagrań. Teraz 
już nie ty 
będziesz decydował. Kto wie, może ktoś inteligentniejszy już przejmuje 
dowodzenie? Ty 
wypadasz z gry i z tego samochodu. Liczę do trzech. Raz, dwa...
Nie czekał, aż go wypchnę. Nieoczekiwanie gładko poradził sobie z otwarciem 
drzwiczek 
i tyłem wygramolił się na chodnik. Klął przy tym ordynarnie, budząc panikę pary 
starszych ludzi, 
których jamnik obsikiwał oponę zaparkowanego opodal trabanta.
Rozdział XXVIII.
Zostawiłem opla przy ulicy Zamenhoffa, tuż przy Pałacu Mostowskich, który mieści 
Komendę Stołeczną Policji. Telefon komórkowy Wójcika i kluczyki zatrzasnąłem w 
bagażniku, 
zatrzymałem przejeżdżającą taksówkę i już mnie tam nie było.
Do Billa zatelefonowałem z restauracji na parterze obok wieżowca przy Jana 
Pawła, gdzie 
mieściły się biura Baron, Rewald & Aaronson. Adwokat powiedział, że kobieta z 
legitymacją 
UOP-u wyszła z kancelarii. Poprosiłem, żeby zamknął swój gabinet na klucz i 
sprawdził na 
komputerze, co zawiera któryś ze srebrnych krążków. Po pięciu minutach uzyskałem 
pewność, że 
to rzeczywiście moje materiały.
– Idę do ciebie – powiedziałem.
– Powodzenia.
Swoje szanse dotarcia do celu oceniłem pół na pół. Jeżeli szefowie Wójcika 
rozumieli, że bez 
nakazu sądu nie uzyskają dostępu do sejfu międzynarodowej firmy prawniczej, 
powinni pozwolić 
mi przejść. Ale mógł też wziąć górę optymizm, że potrafią mnie przycisnąć i 
zmusić, abym sam 
polecił oddać im taśmy. Ludzi pracujących w tajnych służbach charakteryzowała 
duża wiara we 
własne możliwości.
Raz kozie śmierć. Wziąłem głęboki oddech i wyszedłem na ulicę.
Ani przed budynkiem, ani w przestronnym, wykładanym marmurem holu Atrium Tower 
nikt 
mnie nie zatrzymał. Szklana klatka płynnie wspięła się po grani budynku. Nikt 
nie czekał na 
mnie z kajdankami w wyłożonym marmurem, miedzią i mahoniem holu wejściowym do 
kancelarii.
Bill osobiście wpuścił mnie do środka. Recepcja była już pusta, ale za 
przeszklonymi 
drzwiami wielu pokojów nadal paliło się światło. Dziesiąta wieczór w firmie 
prawniczej to jak 
piąta po południu w zwykłym biurze.
– Miałeś wypadek? – zapytał. Mówił po polsku z leciutkim amerykańskim akcentem. 
Chyba 
specjalnie ćwiczył, żeby go nie stracić przez tyle lat w Polsce.
– Nie. To znaczy nie sądzę, żeby to był wypadek. Naprawdę widać coś po mnie?
Jego spojrzenie na moment stało się skupione i serio.
– Masz siniaka na kości policzkowej i kulejesz na prawą nogę. Opowiedz.
– Nie wiem, czy chcę cię wciągać w to wszystko – zawahałem się. – Mogę zobaczyć 
tę 
paczkę?
Otworzył sejf w ścianie, podał mi plastikową torbę. Zawierała jeden komplet 
nagrań.
– Wydaje mi się, że już nas wciągnąłeś – zauważył Bill. – Chciałeś, żebym ciebie 
reprezentował, prawda?
Nie byłem pewien.
– Mamy do wyboru dwa podejścia – powiedział spokojnie prawnik. – Możesz 
opowiedzieć 
mi wszystko, abym mógł reprezentować ciebie jak najlepiej. Ale jeżeli moja rola 
miałaby być 
ograniczona, nie muszę wiele wiedzieć. Wybór należy do ciebie.
Nie czułem się psychicznie na siłach, żeby opowiadać temu trzeźwemu 
profesjonaliście 
o dziadku, anomalii czy księżnej Dianie.
– Wolę to drugie – zdecydowałem. – Chcę po prostu, żebyś przechował mi te 
nagrania 
w swoim biurze. Jeżeli to jest możliwe, chciałbym też skopiować je u ciebie, 
zrobić dodatkowy 
komplet. A teraz zadawaj pytania, bo nie wiem, co absolutnie musisz wiedzieć.
– Mam obowiązek zapytać cię, czy dokonane zostało jakieś przestępstwo albo czy 
zamierzasz dokonać przestępstwa.
– Nie rozumiem.
– Jeżeli już dokonałeś przestępstwa, sprawa pozostaje między nami, bo chroni nas 
przywilej 
tajemnicy adwokackiej. Ale w takim wypadku powinniśmy rozmawiać o pełnej 
reprezentacji. 
Jeżeli z kolei zamierzasz dokonać przestępstwa, prawo każe, abym starał się 
odwieźć cię od tego 
zamiaru. Jeżeli mi się to nie uda, mam obowiązek zawiadomić o twoim zamiarze 
odpowiednie 
władze.
– Nie sądzę, abym dokonał przestępstwa – powiedziałem. – Dopuściłem się aktu 
przemocy 
w obronie własnej. W sytuacji zagrożenia życia, tak w każdym razie tę sytuację 
oceniałem. Nie 
planuję popełnić żadnego przestępstwa.
Skinął głową, przyjmując to do wiadomości.
– Teraz ten materiał filmowy. Czy robiony był bez zgody osób zainteresowanych i 
czy 
zamierzasz opublikować go, wbrew woli i ze szkodą tych osób, dopuszczając 
możliwość 
naruszenia ich dóbr osobistych?
– Nie.
– W takim razie nie widzę żadnych przesłanek, żeby odmówić twojej prośbie.
Nie mogłem uwierzyć.
– Już? To wszystko? Przechowasz mi te materiały?
– Oczywiście. UOP, którego przedstawiciel tu był, nie jest organizacją 
przestępczą. 
Spełniłem prośbę ich przedstawiciela. Ty oświadczyłeś, że nie zostało złamane 
prawo. 
Zorientowałem się, że istnieje pewne napięcie między tobą a UOP, ale jesteś 
przecież wydawcą 
prasowym. Mam prawo zakładać, że chodzi o jakiś materiał do publikacji, może 
śledztwo 
dziennikarskie. Mam wszelkie podstawy, aby spełnić prośbę klienta naszej firmy.
– Czy dobrze rozumiem, że od ciebie nie mogą zabrać tych rzeczy? – chciałem się 
upewnić.
– Absolutnie. W Stanach kilku moich kolegów siedzi w więzieniu, bo odmawiają 
wydania 
depozytu klienta nawet na polecenie sądu.
Bill był rewelacyjny. Nie znał się na sieci komputerowej, która funkcjonowała w 
jego biurze, 
ale znalazł klucz i otworzył mi drzwi do pokoju jej administratora. Tak jak się 
domyślałem, firma 
archiwizowała owoce pracy swoich prawników na płytkach CD i komputer 
administratora 
wyposażony był w tak zwaną wypalarkę. W pudełku na półce znalazłem przeznaczone 
do zapisu 
puste krążki. Komputer zabezpieczony był hasłem, ale Bill, jako jeden z szefów, 
miał je zapisane 
w specjalnym notesie.
Wypalarka, jak wszystko w tym biurze, była dobrej marki, nowa i pracowała bez 
zarzutu. 
Niemniej wypalanie jest mozolnym procesem; skopiowanie trzech płytek zajęło mi 
blisko 
godzinę. Dopiero pod koniec tej pracy przypomniałem sobie o Reni.
Włosy stanęły mi na myśl, że ona być może tkwi na tej stacji benzynowej i wciąż 
mnie 
wypatruje. Długo trwało, zanim odebrała połączenie.
– Kochanie, to ja. Wszystko wyjaśnię. Jesteś jeszcze na stacji? Zaraz tam będę.
– Już mnie tam nie znajdziesz – powiedziała. – Właśnie mijam Płońsk.
– Przepraszam!
– Wracam do domu. Nic nie tłumacz, sama jestem sobie winna – rozgoryczyła się. – 
Nie 
powinnam była ci się narzucać. Masz prawo spotykać się, z kim chcesz, przyjmować 
w domu 
gości. Wiem, że zjawiłam się nie w porę.
– Głupstwa opowiadasz. Po prostu miałem wypadek. Zapadła cisza. Wydawało mi się, 
że 
słyszę pisk opon hamującego samochodu.
– Co się stało? Czy jesteś ranny?
– Jestem trochę potłuczony. Rozbiłem porsche.
– Jezus Maria! Czy byłeś u lekarza? Badał cię neurolog?
– Nie. Dlaczego?
– Możesz mieć wstrząs mózgu, ty idioto! I umrzeć! Natychmiast masz jechać na 
pogotowie 
albo lepiej do najbliższego szpitala na ostry dyżur, rozumiesz?!
Zawróciła spod tego Płońska, spotkaliśmy się w pogotowiu na Hożej. Przytomnie 
opłaciła 
pierwszego napotkanego taksówkarza, który jadąc przodem, zaprowadził ją na 
miejsce. Dyżurny 
lekarz świecił lampką w moje źrenice, stukał mnie młoteczkiem w kolana, kazał 
zamknąć oczy 
i stać na jednej nodze, potem palcem wycelować w czubek nosa. Obejrzał zdjęcie 
rentgenowskie 
mojej głowy i szyi. Twierdził, że powinienem pójść na obserwację na dzień lub 
dwa, ale chyba 
nie znalazł szczególnie alarmujących objawów. Podpisałem jakieś oświadczenie i 
pozwolił mi 
pojechać z Renią do domu.
Zapakowała mnie do łóżka i czuwała całą noc. Co godzinę zapalała światło w 
sypialni, 
podnosiła palcem moją powiekę i sprawdzała, czy nie powiększają mi się źrenice. 
Mimo tej 
opieki czułem się kiepsko; kiedy napięcie opadło, dosłownie wszystko mnie 
rozbolało. O piątej 
rano, gdy tylko wstało słońce, pokuśtykałem do łazienki. Grzałem moje stare 
poobijane kości pod 
prysznicem, potem zaparzyłem kawę i z kubkiem w ręku usiadłem na balkonie. 
Łykałem proszki 
przeciwbólowe, spoglądałem na budzące się miasto i smętnie rozważałem, co robić 
dalej.
Nie miałem samochodu ani pieniędzy na nowy; porsche nie było ubezpieczone. 
Należało 
chyba iść na policję i zgłosić wypadek, pozałatwiać formalności związane z 
wyrejestrowaniem 
i złomowaniem wraka, zabrać tablice rejestracyjne. No i pilnie skontaktować się 
z Krzyśkiem 
Brzóską z Birch Film Production.
Krzysiek był producentem mojego telewizyjnego programu o gospodarce, który swego 
czasu 
robił tak piorunujące wrażenie w Kurkowie. Miał biura w pokoikach w Trójmieście 
i w Warszawie. Jak większość drobnych przedsiębiorców tej branży, żył z 
telewizji publicznej. 
Miał tam kilku znajomych, którzy pomagali mu upychać w tak zwanej ramówce, czyli 
planie 
emisji, jeden lub dwa niewielkie programy na sezon. Dosyć, żeby przetrwać, za 
mało, żeby 
rozwinąć skrzydła. Miałem zamiar poprosić Krzyśka o pomoc w montowaniu 
materiału, bez 
wprowadzania go w szczegóły.
Renia odkryła moją nieobecność w sypialni. Nie obyło się bez kolejnego oglądania 
moich 
źrenic, ale zostałem też przytulony miękkimi ramionami i pocałowany. Musiałem 
jej dokładnie 
opowiedzieć, jak doszło do wypadku.
Kiedy skończyłem, znów trzęsła się ze zdenerwowania. Uważała, że powinienem iść 
na 
policję i zgłosić próbę zabójstwa.
– Tego nie wiem na sto procent – zauważyłem. – Hamulce rzeczywiście mogły 
przerdzewieć. 
Samochód był stary. Nie zrobiłem mu porządnego przeglądu po kupnie, a 
przyciskałem go 
mocno. Shit happens, jak mówią w Detroit.
– To dlaczego tamten się pokazał i cię prowokował?
– Bo ja wiem? A może to po prostu cholerny świr? Mogli też planować, że 
przyskrzynią 
mnie na Wisłostradzie za szybką jazdę. Jest mnóstwo możliwych wyjaśnień.
– Nie wezwał pomocy. Skradał się – wyliczała. – Chciał cię dobić...
– Sprawdzał mi puls.
Rozpłakała się bezgłośnie. Broda zaczęła jej drgać, ani się obejrzałem, była 
mokra od łez. 
Uspokajałem ją, że system nerwowy piłkarza nie jest rozwinięty w dostatecznym 
stopniu, aby 
mógł go uszkodzić zwykły mechaniczny wstrząs.
– To wcale nie jest śmieszne. Przecież mógłbyś teraz leżeć gdzieś w kostnicy, a 
ja nic bym 
nie wiedziała! Nikt by mnie nie zawiadomił. Ja się do tego nie nadaję, Maksiu. 
Do takich afer. To 
nie na moje nerwy.
– Już dobrze.
– Nie, nie jest dobrze! Wyjeżdżam do domu.
– Nie rób tego – poprosiłem.
– Przykro mi, że cię zostawiam w potrzebie. Ja nie jestem dość dzielna, 
przepraszam. Nie 
potrafię przyglądać się, jak toczysz wojnę z całym światem. Przecież ty nie 
zrezygnujesz. Widzę, 
że już obmyślasz następny krok. To się nie może dobrze skończyć.
– Będę uważał, obiecuję ci – powiedziałem najłagodniej, jak potrafiłem. – Już 
mnie nikt nie 
ruszy, nawet palcem. Odkąd zaangażował się Bill i jego biuro...
Nie słuchała mnie.
– Przepraszam cię – osuszyła oczy. – Dojdę trochę do siebie i wyjeżdżam. Ty i 
tak zrobisz 
swoje.
Robiłem wszystko, żeby ją zatrzymać, jednak wyruszyła do Kurkowa swoją schludną 
białą 
astrą, kiedy tylko ulice odkorkowały się po rannym szczycie. Podrzuciła mnie do 
Śródmieścia. 
Gdy wysiadałem na Marszałkowskiej w pobliżu hotelu Forum, nadstawiła mi policzek 
do 
pocałowania, ale nie odezwała się. Znów płakała.
Czułem się winny. Próbowałem samego siebie przekonać, że nie zrobiłem nic złego. 
Nie 
rozumiałem do końca, o co Reni chodzi, ale w jakiś paradoksalny, intuicyjny 
sposób zgadzałem 
się z nią. Ze swojego punktu widzenia na pewno miała rację.
Rozdział XXIX.
Spędziłem wiele denerwujących godzin w poczekalniach policji i wydziału 
komunikacji. Po 
południu w jednej z knajpek w gmachu na Woronicza spotkałem się ze swoim dawnym 
producentem. Krzysiek był niespokojny, szykował się na rozmowę z kimś z 
biurokracji, od kogo 
zależał byt Birch Film Production.
– No? – warknął bez żadnych wstępów. – Co masz tak pilnego, że nie może 
poczekać?
– Taki tam drobiazg – powiedziałem. – Potrzebowałem coś zmontować na komputerze, 
ale 
nie stać mnie na opłacenie człowieka i wynajęcie sprzętu według normalnych 
stawek.
– Biednemu zawsze wiatr w oczy – zakpił. – Prosty montaż? Materiał masz na wideo 
czy 
w cyfrze?
– W cyfrze.
– Oprawa też ma być?
– Bez oprawy. Surowy montaż na komputerze. Do dogrania tylko komentarz. Kilka 
krótkich 
wejść.
– Potem przegrać na betę?
– Nie trzeba.
– A całość ile minut ma mieć?
– Nie więcej niż piętnaście.
– Bańka za minutę. Cena dla przyjaciół. Możesz wejść dziś w nocy, akurat coś 
kończymy.
Chciał wstawać. Zatrzymałem go ręką. Źle wyglądał, oczy miał zaczerwienione 
z niewyspania, gorzały czy wiecznego stresu. Najpewniej wszystkiego naraz.
– Krzysiu, nie stać mnie. Jestem jak kasa chorych, bez grosza. Przejściowe 
kłopoty 
z płynnością. Ja ciebie proszę o przysługę, nie o przyjęcie komercyjnego 
zlecenia.
– Kłopoty finansowe, coś podobnego... – ucieszył się. – I to kto? Redaktor 
Maksio! 
Rozważałeś samobójstwo?
– Na razie jeszcze nie. Ale stąd do domu pojadę autobusem. Po raz pierwszy od 
dwudziestu 
lat. Nie wiem, jak to na mnie wpłynie.
– Co mnie to obchodzi – machnął ręką. – Witaj wśród zwykłych śmiertelników. 
Dobra: 
zapłacisz tylko Marzence. Zgodzi się na trzy bańki. Wchodzisz na komputer o 
dziewiątej, studio 
opłacone jest do rana... Czekaj, wróć! – przyjrzał mi się chytrze. – A potem nie 
będzie z tego 
jakiejś forsy? Co to za materiał? Masz kupca? Bo jak masz, to może ci skredytuję 
i się 
rozliczymy?
Wykręciłem się, że nie miałem pojęcia, co mi wyjdzie, a klient był tylko 
potencjalny. 
Machnął ręką i wybiegł na to swoje spotkanie.
Marzenka przyszła punktualnie do montażowni dawnej wojskowej wytwórni Czołówka 
w alei Lotników. Naszkicowałem jej na kartce kolejność scen, napisałem też 
komentarz 
i przeczytałem go sobie kilkakrotnie na głos, wyrzucając zbędne słowa. Marzena 
sprawnie 
posługiwała się piracką kopią programu do obróbki plików wideo; gdyby nie 
kłopoty 
z komputerem, który parę razy się zawiesił, skończylibyśmy jeszcze przed 
północą.
Zmontowany materiał miał szesnaście minut i cztery sekundy. Po komputerowej 
obróbce 
obraz był niezłej jakości. Gorzej z dźwiękiem – nagrywaliśmy dialogi na malutki 
mikrofon 
w obudowie kamery, niektórych fragmentów zupełnie nie dawało się rozumieć.
Materiał zaczynał się od sielskiego widoku doliny Drwęcy i Kurkowa, skręconego 
ze szczytu 
Góry Zamkowej. Stopniowo kamera zrobiła zbliżenie na cmentarz, najechała na 
grobowiec 
dziadków, na koniec cały ekran wypełniła wytarta szlifierką data zgonu dziadka. 
Mój głos zza 
kadru informował, że to ja zleciłem zatarcie tej daty – aby „oszczędzić 
przykrości osobie 
zainteresowanej”.
„Rządy wielu krajów, w tym Polski i Stanów Zjednoczonych, starają się ukryć 
przed opinią 
publiczną dramatyczne i niecodzienne wydarzenia w tym miasteczku. Szesnaście lat 
temu 
Bronisław Kotowicz, zmarły na zator w wieku siedemdziesięciu ośmiu lat, został 
złożony w tym 
grobie. W czerwcu pojawił się jednak ponownie na rynku miasteczka”.
Cięcie; kamera pokazywała rynek. Na środku ekranu duży napis jak tytuł: czerwiec 
2000. 
W kadr z prawej wkroczył dziadek.
Szedł sobie wesolutki, chyba na lekkiej bani.
Babina na jego widok przeżegnała się z lękiem.
Żeby pokazać, że szło o tę samą osobę, zrobiliśmy stopklatkę na twarzy dziadka i 
zbliżenie 
na czarno-białą fotografię z pudełka mamy. Radziłem się Marzenki, czy nie 
powinniśmy 
podkreślić tego faktu napisem na ekranie. – Nieźle podebrany – mruknęła. – 
Wystarczy.
Dalej narracja rozwijała się gładko. Dziadek monologował do kamery. Dziwił się, 
czemu 
miasteczko trochę zmieniło wygląd, narzekał, że „wszyscy” poznikali, a inni 
postarzeli się. 
Anomalię i ekipę AID pokazaliśmy najpierw na fotografiach z samolotu. Ujęcie 
wojskowych 
helikopterów płynących nad doliną Drwęcy wyszło zamazane przez zoom 
elektroniczny, 
konieczny, by powiększyć obraz maszyn sfilmowanych z odległości kilku 
kilometrów. Następna 
scena, gdy Rastafiński z dziadkiem wsiadali do amerykańskiej wojskowej terenówki 
i odjeżdżali 
z fasonem, wzbijając pył na żwirowanej drodze, pokazywała już wyraźnie, że 
korpus 
ekspedycyjny rzeczywiście rozbił obóz na polskiej prowincji.
Potem szły sceny spotkań dziadka ze znajomymi. Dopiero teraz, na ekranie 
monitora, 
dostrzegłem, jak nienaturalnie ludzie zachowywali się w jego obecności. 
Poruszali się sztywno 
i powoli, jakby szli w kondukcie pogrzebowym czy w kościelnej procesji. Robili 
niesłychanie 
poważne miny i wyglądali na przestraszonych. Tę część filmu spuentowałem sceną 
awantury 
z Chocolem.
Film kończył się zbliżeniem na twarz dziadka, bezradnego, proszącego wzrokiem o 
pomoc 
czy wyjaśnienie.
Marzena zgrała gotowy materiał na dwie kasety cyfrowe i jedną analogową, 
zwykłego 
formatu, który można odtwarzać na wideo, i zapaliła ostatniego papierosa. 
Zapłaciłem jej 
uzgodnione dwieście pięćdziesiąt złotych, dorzuciłem pięćdziesiąt złotych na 
taksówkę 
i zostałem kompletnie bez grosza. Do mojego domu nie było daleko z siedziby 
Czołówki, 
postanowiłem więc iść piechotą. Dopiero na pustej, słabo oświetlonej ulicy 
Wałbrzyskiej 
przyszło mi do głowy, że w tym momencie mogli mnie zgarnąć i skonfiskować 
kasety. Na 
szczęście nikt tego nie zrobił.
Na automatycznej sekretarce w salonie Renia zostawiła aż trzy wiadomości. 
Denerwowała 
się o mnie, więc zatelefonowałem od razu, chociaż dochodziła już pierwsza w 
nocy. 
Rozmawialiśmy przez kolejną godzinę; była to jedna z tych męczących rozmów, 
które zdarzają 
się ludziom, gdy mają problem, ale nie widzą rozwiązania. Ja powtarzałem w 
kółko, żeby 
przyjechała do Warszawy, ona, żebym zarzucił moją wojenkę z władzami.
Dowiedziałem się, że policja ustawiła posterunek na kurkowskim cmentarzu, 
ponieważ 
ludzie odłupywali kawałki lastriko z grobowca moich dziadków na pamiątkę. 
„Niewiele z niego 
zostało” – powiedziała. Zapytałem o Kupsztyka. Zawahała się na mgnienie oka, jak 
ktoś, kto nie 
chce powiedzieć prawdy, a nie ma zwyczaju kłamać. Sucho stwierdziła, że nic 
nowego.
Później, próbując zasnąć, przypomniałem sobie pytanie, które Renia zadała mi 
kilka dni 
przedtem. Chciała wiedzieć, co sądziłem o pogłoskach, że anomalia odmładza. 
Zastrzegała, że 
osobiście nie podzielała takich opinii. Z drugiej strony jednak spędzała całe 
dnie w jej pobliżu. 
Jak daleko może oddziaływać takie coś?
Kupsztyk jest młodszy od nas o parę lat, pomyślałem i ogarnęła mnie rozpacz.
Jednak, goląc się rano, zacząłem uważnie przyglądać się swojej twarzy. 
Stwierdziłem, że 
rzeczywiście znikły mi wory spod oczu; siwych włosów na skroniach jakby mniej. I 
zakola nad 
czołem zmalały... Musiałem chyba poszukać innych dowodów na wiarołomność Reni.
Rano zawiozłem jedną z kaset do Chrabąszcza. Wszystko poszło nadspodziewanie 
szybko 
i łatwo. Wsunął czarne pudełko do jednego z kilku aparatów ustawionych jeden na 
drugim 
w jego malutkim gabinecie, kliknął pilotem. Oglądał materiał na wpół znudzony, 
jakbym 
przyniósł mu prognozę pogody czy relację z posiedzenia rady gminy. „W sam raz na 
lato 
temacik, żabko” – powiedział na koniec. „Genialnie, że masz tu karzełka. Fajny 
pomysł. Dawno 
nie pokazywaliśmy nic takiego naszym widzom”.
Spodziewałem się odrobiny sceptycyzmu, pytań kontrolnych, protestów typu „nikt w 
to nie 
uwierzy”. Tymczasem mój kolega od razu zaczął gadać o grupie docelowej, paśmie, 
na którym 
należało puścić ten program, oraz o kwestiach technicznych: dokrętkach, 
przemontowaniu, 
oprawie, czołówce.
Na kartce papieru naszkicował w punktach nowy układ materiału:
– Ponieważ, jak twierdzisz, nie możemy postawić głównego bohatera przed kamerą, 
podeprzemy się reportażem z miasteczka. Twoja mamuśka i inni krewni królika 
wystąpią 
w rolach głównych. Pan Maksio osobiście będzie narratorem.
Tryskał optymizmem: jeszcze po południu, obiecał, postawi temat na radzie 
programowej. 
Da mi znać wieczorem, miałem być gotowy i spakowany, żeby „już o świtaniu” 
ruszać z ekipą 
„do tego Kaczkowa czy Kurczakowa”.
Co zrobię, jeżeli moja opowieść nie wywrze na nikim wrażenia? Widz ziewnie i 
zmieni 
kanał... Ludzie się zmienili, media też. Wieczorem wiadomość od Chrabąszcza 
poprawiła mi 
humor. Rada programowa zadecydowała, iż nasz materiał Quż był „nasz”) ma 
potencjał na jeden 
z hitów lata.
– Robimy serial – powiedział. – Zatwierdzono budżet na produkcję trzech 
odcinków. 
Program reklamujemy na billboardach w całym kraju. Wyjazd ekipy do Kurkowa, ze 
względu na 
dodatkowe przygotowania, nastąpi dzień później.
Nabrałem powietrza do płuc i zapytałem go o mój kontrakt i zaliczkę. Żyłem już 
z najdroższych możliwych pieniędzy – gotówkowych wypłat z karty kredytowej, a do 
wypłaty 
pensji w wydawnictwie pozostawały dwa długie tygodnie. Chrabąszcz ochłódł, 
jakbym zrobił mu 
osobistą przykrość, ale zgodził się negocjować. Udało mi się wytargować 
dwadzieścia pięć 
tysięcy złotych honorarium za wszystkie odcinki – z tego dziesięć tysięcy 
awansem – oraz 
piętnaście tysięcy złotych premii, jeżeli będzie dobra oglądalność, więcej niż 
siedem procent 
wszystkich telewidzów w zasięgu stacji. Już wieczorem w agencji reklamowej 
obsługującej 
stację wybieraliśmy projekt plakatu z kilku propozycji.
Celowali w młodą widownię. Zdjęcie twarzy dziadka – to, na którym trochę 
przypominał 
Paula Newmana – grafik dodał do postaci faceta, który wyłaził z grobu. CO, U 
DIABŁA, 
BRONISŁAW KOTOWICZ ROBI NA TYM ŚWIECIE??? Na żądanie Chrabąszcza usunięto 
U DIABŁA, ze względu na możliwe protesty hierarchii kościelnej. Mocno też wybito 
datę, 
nazwę stacji i datę emisji.
Lato, szczególnie lipiec, to martwy sezon w biznesie reklamowym, ceny miejsca na 
billboardach są niskie, a wybór doskonały. W ciągu dwóch dni plakat pojawić się 
miał na 
dziewięćdziesięciu trzech gigantycznych planszach w stolicy, a trochę później na 
ponad trzystu 
w całej Polsce.
Następnego dnia na darmo czekałem pod domem od piątej rano na mikrobus. 
Chrabąszcz 
uspokajał mnie, że wynikł problem ze sprzętem, który obsługiwał imprezę na 
Dolnym Śląsku. 
Pocieszyłem się w kasie stacji, gdyż to opóźnienie pozwoliło mi odebrać swoją 
zaliczkę. Dopiero 
kiedy wyjazd nie doszedł do skutku przez kolejne dwa dni, nabrałem podejrzeń, że 
coś było na 
rzeczy.
W nocy z czwartku na piątek podobizna dziadka pojawiła się na billboardzie przy 
Wałbrzyskiej, niedaleko mojego domu. Obejrzałem go, wracając ze sklepiku na rogu 
z bułkami 
na śniadanie. Już na klatce schodowej słyszałem dzwoniący telefon. Chrabąszcz 
informował, że 
program został wycofany z produkcji.
– Przykro mi, żabko.
– Dlaczego zmieniłeś zdanie?
– Nie ja.
– A kto?
– Powiedzmy, że to decyzja zarządu. Ale wyjątkowo możesz zatrzymać zaliczkę. 
Normalnie 
tego nie robimy. Ciesz się, żabko, zamiast narzekać.
– Mam podpisany kontrakt. Zadzwoni do was mój prawnik. I nie mów do mnie 
„żabko”!
– Jestem dyrektorem telewizji, do kurwy nędzy! – ryknął. – Mogę mówić, jak chcę!
Odłożyłem słuchawkę. Telefon odezwał się ponownie.
– Wpadnij do mnie – usłyszałem. – Wytłumaczę ci.
– To ty wpadnij do mnie – powiedziałem zły. Kolejny raz będę musiał zawiadomić 
Renie, że 
jednak nie przyjadę. Kolejny mój plan zawalił się z trzaskiem.
Rozdział XXX.
Cały ranek spędziłem na Wiejskiej. Sprzedawanie firmy oznaczało wiele zachodu 
i papierkowej roboty. Siedzieliśmy z Witkiem na niekończących się konferencjach 
i naradach 
z prawnikami dowodzonymi przez nieocenionego Billa Barona. Mój partner wyglądał 
na 
przygaszonego, ale nie pytałem go o powody. Sam też nie tryskałem humorem.
W porze lunchu w wydawnictwie pojawił się Chrabąszcz. Poszliśmy do Adlera na 
Mokotowską. W restauracyjnym ogródku, nad sznyclem wieprzowym monstrualnej 
wielkości, 
wyjawił, że decyzji o zdjęciu mojego programu nie podjęła „żadna tam zafajdana 
rada 
programowa”.
– Osobiście sam właściciel stacji, żabko. Było spotkanie z ministrem spraw 
wewnętrznych 
i administracji – mówił z pełnymi ustami. – My jesteśmy niezależną telewizją 
itede, ale czasem 
trzeba okazać elastyczność. Wolność słowa nie jest wartością absolutną. Szef 
prowadzi rozległe 
interesy, stara się o koncesję w telekomunikacji, myśli o wejściu w 
ubezpieczenia. „Panie 
Zdzisławie, ta sprawa jest ważna dla rządu. Powinniśmy sobie nawzajem pomagać”. 
No więc 
stary przeprowadził szybką kalkulację. Co się dziwisz, przy takiej forsie.
– Nie dziwię się – powiedziałem.
– Zrobisz następny program. Odbijesz sobie. Pomożemy.
– Łatwo daliście ciała, nie sądzisz? Nie jest ci trochę głupio?
Udał, że nie rozumie.
– To po to kręciłeś korbą powielacza za komuny, traciłeś zdrowie w opozycji? Po 
to 
kiblowałeś w internacie i tłukłeś się po świecie jako emigrant, panie redaktorze 
i dyrektorze 
programowy? Żeby odkryć, że nie ma wartości absolutnych?
Od razu pożałowałem tego przemówienia. Nie należę do osób, które wyglądają 
dobrze, 
siedząc na wysokim koniu. Nie pasuję na etosowca.
– Co ty? – zdziwił się Chrabąszcz. – Przecież to tylko show. Robimy w rozrywce. 
Nie 
powiesz mi chyba, że twoja historyjka...
– Nie powiem. Jest OK, Chrabąszcz. Przepraszam, poniosło mnie. Zjedz deser i 
zapomnijmy 
o tym.
– Próbowałeś tej strucli z jabłkami? bobra jest? Powinna być gorąca i z dwiema 
kulkami 
lodów.
Plakaty w nocy zdarto albo zaklejono innymi. Szukałem w mediach jakiejś wzmianki 
o przerwanej kampanii, ale sprawa nie zainteresowała żadnego dziennikarza. Dziś 
mało kto 
zwraca uwagę na cokolwiek: można wynająć samolot i białym dymem wypisać nad 
miastem 
brzydkie słowo, a większość ludzi nawet nie podniesie głowy.
Dzień czy dwa później zatelefonował Rastafiński z propozycją spotkania. 
Odmówiłem, gdy 
stwierdził, że nie miał informacji o dziadku. Wolałem trzymać się od karła z 
dala na wypadek, 
gdyby wybuchł skandal wokół pieniędzy, którymi obracał w Kurkowie. Chociaż 
pewnie była to 
zbędna ostrożność; kradzież grosza publicznego to interes bez ryzyka w Trzeciej 
Rzeczypospolitej.
W poniedziałek rano byłem już w samolocie do Nowego Jorku z Larrym i Dwaynem. 
Lecieliśmy na spotkanie z inwestorem, który miał sfinansować kupno Podszewki. 
Witek został 
pilnować interesu. Przykładał się do dyrektorskiej roboty akurat teraz, gdy 
nasze niepodzielne 
panowanie w Silver Lining się kończyło. Negocjacje obu Amerykanów z Trzema 
Muszkieterami 
zostały zamknięte w ciągu pół dnia, w specjalnie wynajętym biurze hotelu 
Sheraton. Wszystko 
przebiegło tak sprawnie, że kiedy przez korki spóźniłem się na zamknięcie 
transakcji, 
towarzystwo oblewało już kontrakt francuskim szampanem w restauracji Belvedere 
w Łazienkach. Dokumenty podpisywałem następnego dnia w biurze u Billa.
Czułem się niespokojny, kreśląc swój podpis wiecznym piórem Billa na grubej 
umowie. 
Transakcja z grupą uenture capital, którą Larry i Dwayne namotali po drugiej 
stronie Atlantyku, 
była mało przejrzysta, w dodatku wydawała się postawiona na głowie: normalnie 
najpierw 
zdobywa się kapitał, potem kupuje firmę. Larry zapewniał, że zwyczaje w nowej 
gospodarce 
były inne, liczyło się tempo. Spotkanie w sprawie finansowania w Nowym Jorku 
określał jako 
formalność, gdyż wszystko miało być już dopięte przez telefon i pocztę 
elektroniczną.
Nie byłem pewny, czy do końca mu wierzę. Witek też zdradzał niepokój. Wreszcie 
zasugerował, że pani Basia powinna zamówić w biurze podróży trzy bilety zamiast 
dwóch. 
„Przecież, do cholery, ktoś powinien patrzeć tym cwaniaczkom na ręce”, mówił.
A ja w nagłym olśnieniu dostrzegłem rozwiązanie swoich innych problemów.
Wysłałem e-maile do Glisnera i do Frani. Wczesnym wieczorem przyszła pierwsza 
odpowiedź. Nadał ją automat: Frania, jak się okazało, porzuciła wyścig szczurów 
w San 
Francisco. Sprzedała akcje, którymi płaciła jej firma internetowa, i te niewiele 
mebli, które miała, 
i z irlandzkim muzykiem wyjechali z namiotem na Hawaje. We are offline till 
October, 
Nooember perhaps. Ciao! Mail od Leona przyszedł dopiero rano. Mój przyjaciel 
narzekał, że 
załącznik wideo dołączony do mojego listu został źle spakowany i w rezultacie 
zaklopsował ich 
firmowy serwer. Ale w końcu wszystko przeszło. Będzie na mnie czekał na 
międzynarodowym 
lotnisku w Motor City.
Na lotnisko jechałem zdenerwowany, jak za komuny Logicznie rozumując, gdyby 
chcieli 
mnie zatrzymać, zrobiliby to wcześniej. „Echelon” na pewno zauważył, gdy 
przesyłałem do 
Glisnera masywne pliki z materiałem filmowym. Jednak nie zatrzymał transferu. 
Czyli ktoś po 
tamtej stronie rozumiał, że nie są w stanie mnie powstrzymać w mechaniczny 
sposób. Mogłem 
przecież zrobić nawet sto kopii i słać je do Stanów najróżniejszymi drogami; 
któryś komplet 
w końcu przedarłby się do adresata. Teraz też miałem ze sobą krążki w podręcznej 
torbie; 
Dwayne na moją prośbę schował do swojej walizki drugi zestaw.
Gdyby nam je skonfiskowali i na przykład wpuścili wirusa do komputera Glisnerów, 
aby 
zniszczyć już przesłane pliki, zyskaliby tylko trochę na czasie. Ktoś z 
kancelarii Baron, Rewald 
& Aaronson zabrałby kolejny komplet do Nowego Jorku. A prawnicy podróżowali tam 
bez 
przerwy, niektórzy z partnerów kilkanaście razy w ciągu roku.
Jednak rozum swoje, a nerwy swoje. Podejrzliwie przyglądałem się innym pasażerom 
w oszklonej poczekalni. Napięcie nie opuszczało mnie podczas krótkiej jazdy 
autobusem do 
rozkraczonej na płycie maszyny z pootwieranymi lukami bagażowymi i potem na 
pokładzie.
Latem ruch na liniach atlantyckich jest intensywny, od dziesiątek lat naród 
jeździ wymieniać 
papę na dachach w Chicago, usuwać azbest ze ścian w New Jersey i pielęgnować 
staruszków 
w każdej wyobrażalnej dziurze między Wschodnim a Zachodnim Wybrzeżem. Jednak 
ludzie 
zachowywali się spokojniej niż dawniej: nie przepychali się już tak wściekle, 
sprawiali wrażenie 
mniej objuczonych. Ten i ów nawet się uśmiechał, pomagał sąsiadowi 
zagospodarować się 
w wyznaczonym miejscu. Wyglądało, że przynajmniej część pasażerów jechała do 
Stanów 
w interesach, niektórzy nawet turystycznie, spędzić wakacje u brata na Florydzie 
czy powspinać 
się w Górach Skalistych.
Ułożyłem się w fotelu, na szczęście w business class są one szersze i zapewniają 
dość 
miejsca na nogi; w economy muszę składać się jak scyzoryk. Dwayne radośnie 
szczerzył do mnie 
zęby z przeciwległego końca kabiny, podnosił w górę szklaneczkę alkoholu z 
lodem. 
Odmachałem mu i zamknąłem oczy. Uspokoję się, kiedy samolot wystartuje. Albo 
lepiej, kiedy 
opuścimy przestrzeń powietrzną Polski.
Ożyła turbina ukryta w obłej aluminiowej beczce pod skrzydłem boeinga. Potem, z 
czystym 
jękiem metalu obrobionego z dokładnością do tysięcznych części milimetra, ruszył 
drugi silnik.
Jeszcze chwila i odlecimy. Chyba że teraz ktoś podejdzie do mojego fotela i 
uprzejmie 
poprosi, żebym zabrał podręczny bagaż i opuścił z nim pokład. Samoloty 
pasażerskie są przecież 
dla cywilów, a ja toczyłem wojnę. Podobnie jak wtedy w sierpniu, gdy umarł 
dziadek, 
w pierwsze lato stanu wojennego.
Maszyna drgnęła; zaraz zacznie kołować na pas startowy.
Ruszyła.
Nie, znów stoimy. Spokojnie, pilot czeka na zezwolenie z wieży. Albo kolejno 
sprawdza 
wszystkie urządzenia i systemy samolotu, przed nami przecież długi lot. Lepiej, 
żeby sprawdził 
dokładnie. Licho nie śpi, nawet w boeingach.
Zamknąłem oczy. Chciałem o niczym nie myśleć, ale pamięć przywołała obraz 
tamtego 
esbeka. Wpychałem go, skulonego, do toalety w ciasnym korytarzyku ruskiego 
antonowa, obok 
kabiny pilotów.
Znajdowaliśmy się wtedy pięć kilometrów nad „Jaruzelską” Polską, w połowie drogi 
między 
Warszawą a Wrocławiem, w lepiącym się od brudu, wściekle hałaśliwym 
turbośmigłowcu, który 
on miał ochraniać, a ja postanowiłem porwać. Uważałem, że nie miałem innego 
wyjścia: żona 
wystąpiła o rozwód i żądała, żebym wynosił się z mieszkania, odmówiono mi 
paszportu na 
emigrację. Byłem gotów na każde szaleństwo, byle tylko wydostać się na wolność.
Od czerwca do połowy sierpnia codziennie latałem samolotami na liniach 
krajowych, licząc, 
że maszyna padnie ofiarą porywacza. W Polsce panowały nastroje klaustrofobii, co 
druga osoba 
chciała emigrować. Ci, co nie załapali się na internowanie przez policję 
polityczną, a tym samym 
nie mogli liczyć na paszport z prawem do jednokrotnego przekroczenia granicy, 
chwytali się 
różnych drastycznych metod. Przepływali po Bałtyku kajakami na Bornholm, 
prześlizgiwali 
starymi szlakami przez Tatry. Regularnie też zdarzały się porwania samolotów 
kursowych LOT-
u.
Jednak tygodnie mijały, kończyły mi się pieniądze, ochrona lotnisk w Szczecinie, 
Poznaniu 
i Wrocławiu coraz częściej zapraszała mnie na zaplecze na rewizje osobiste; 
wreszcie 
zrozumiałem, że nikt mnie nie wyręczy. Esbek nie stawiał oporu. Kiedy zabierałem 
mu służbowy 
pistolet, prosił tylko, żebym go zwrócił „już po wszystkim”; sam przykuł się 
kajdankami do 
okucia na ręcznik.
Rozsiadł się wygodnie na sedesie, puścił do mnie oko i zapytał, czy znałem 
hasło. Zanim 
skojarzyłem, co miał na myśli, już szeptał, że trzeba zastukać w drzwi kabiny 
pilotów dwa razy 
szybko i dwa razy wolno. Żebym się nie pomylił, zademonstrował to, stukając 
zgiętym palcem 
w fornirową ściankę ubikacji – klik-klik, klik – klik. Potem, wyjaśnił, zapytają 
o hasło. „Powiesz 
«mosiądz»„.
Powiedziałem. Pilot z podejrzaną gorliwością położył maszynę na kurs na Berlin 
Zachodni. 
Na lotnisku Tegel poprosił o azyl, razem z jedenastką pasażerów i połową 
czteroosobowej załogi. 
Tuż po wylądowaniu uwolniłem tajniaka z ubikacji i oddałem mu broń; też nie 
wrócił do Polski.
Wszyscy solidarnie kręciliśmy i motaliśmy w czasie śledztwa, odciski palców na 
pistolecie 
były wytarte, tak że niemieckie władze do końca nie zdołały ustalić, co się 
wydarzyło i czy 
samolot rzeczywiście został porwany. Zresztą chyba nie starali się za bardzo. 
Świadkowie 
w trakcie konfrontacji nic nie pamiętali („tyle osób w czasie lotu kręciło się 
po kabinie, Herr 
Offizier”), media nam sprzyjały. Po miesiącu berliński sędzia wypuścił 
ochraniarza i mnie 
z aresztu, w listopadzie po krótkiej rozprawie zostaliśmy obaj uniewinnieni z 
braku dowodów. 
Na amerykańską wizę nie czekałem długo: dzięki protekcji pisarzy poznanych w 
czasie 
stypendium w Iowa urzędnicy w U.S. Immigration and Naturalization Service 
przyspieszyli 
swoje rozwlekłe procedury. W grudniu, tuż przed Bożym Narodzeniem, z wytartą 
torbą w ręku 
wysiadłem z lotniskowego autobusu na nowojorskiej ulicy i po raz pierwszy, z 
zapartym tchem, 
patrzyłem na oszałamiający New World. Miałem tam zacząć nowe wspaniałe życie.
Larry przez całą podróż spał z opaską na oczach. Nie tknął lotniczego jedzenia, 
popijał tylko 
wodę mineralną, jak zalecają w magazynie „Men’s Health”. Dwayne, przeciwnie, 
zżerał 
wszystko, co mu oferowano, na koniec urżnął się darmową whisky tak dokumentnie, 
że 
musieliśmy go z Larrym prowadzić pod ręce do kontroli paszportowej. Umówiliśmy 
się na 
trzecią po południu następnego dnia, na Piątej Alei w sercu Manhattanu. Złapałem 
wahadłowiec 
Northwestu do Detroit i godzinę z kawałkiem później wpadliśmy sobie z Glisnerem 
w ramiona.
Rozdział XXI.
Pieprzony Polaczek – powiedział mój przyjaciel.
– Głupi Żyd.
Znów się uścisnęliśmy. Ile to lat, odkąd żegnaliśmy się ostatnio? Siedem. Kiedy 
to 
przeleciało?
– You look old, pal – Leon przyglądał mi się uważnie. – It’s time you started 
using this 
Grecian formuła thing on your hair.
– A ty w biodrach jesteś już szerszy niż w ramionach. – Też znałem jego czuły 
punkt. – 
How’s Bernard?
– W końcu dał sobie założyć aparat słuchowy. Żałuję, że go namówiłem, znów 
wtrąca się do 
wszystkiego.
– W firmie?
– Też. Przenieśliśmy się do Ren-Cen. Namówili go na policji, żeby dobrowolnie 
oddał prawo 
jazdy, więc teraz każe się przywozić do biura raz w tygodniu.
Miałem tylko torbę podręczną, minęliśmy więc karuzele bagażowe i przeszliśmy 
przeszkloną 
kładką z hali przylotów na parking. Leon wyjął z kieszeni kluczyki z pilotem, 
nowiutki cadillac 
mlasnął centralnym zamkiem. Glisnerowie musieli obrosnąć w piórka, za moich 
czasów tylko 
stary miał buicka, reszta rodziny zajeżdżała tanie chevrolety.
Opuściłem szybę, z przyjemnością wystawiłem twarz na ciepły wiatr. Wdychałem 
głęboko 
znajome zapachy, rozglądałem się. Środkowy Zachód optycznie wprowadza w błąd 
podróżnego: 
przypomina krajobraz nizinnej Polski. Te same bagniste tereny, kępy byle jakich 
krzaków, 
topole, olchy i klony, zza których ledwo widać dachy domów. Byliśmy jednak na 
szerokości 
geograficznej Rzymu, trzeba było uważniej przyjrzeć się niebu, po włosku blademu 
i wysoko 
wysklepionemu, żeby to dostrzec. No i wszędzie panował protestancki porządek, 
żadnych 
walących się płotów czy kurnych chat, czyściutko, pobocza wykoszone. Latem 
Michigan 
pachniał sianem.
Sięgnąłem do radia. Już na pierwszym guziku była zaprogramowana ta stacja, co 
trzeba, 
kojący bas Alaina Abotta na WXYZ-AM Detroit i rytmy złotej epoki Motown Records: 
Diana 
Ross, The Temptations, Marvin Gaye, Aretha. Doskonała iluzja, że czas stoi w 
miejscu.
– Podmienili prezentera – śmiał się Leon. – Ten Abott kosztował ich za dużo 
forsy, więc 
menedżment stacji znalazł mniej rozpaskudzonego faceta z takim samym niskim 
głosem. Tyle że 
nikt nie pamięta nazwiska tego nowego, choć to już kilka lat. W telewizji taki 
numer byłby 
niemożliwy, nie uważasz? Pewnie dlatego płacą im więcej. A wiesz, że burmistrz 
nie żyje?
– Czasem zaglądam w internecie do Free Press. Twierdzą, że pod nową 
administracją 
śródmieście odbija się od dna... Rzeczywiście coś się poprawia?
– Sam ocenisz – Leon uśmiechał się z zakłopotaniem, jak wielu mieszkańców 
białych 
przedmieść, kiedy rozmowa schodziła na temat Detroit.
Miasto podupadało od końca lat sześćdziesiątych, gdy po rozruchach rasowych w 
popłochu 
opuściła je klasa średnia, zarówno biała, jak i czarna. Potem przyszły kryzysy 
paliwowe, 
masywne krążowniki szos traciły rynek na rzecz oszczędnych aut z Japonii i 
Europy. 
W okolicznych fabrykach z roku na rok topniała liczba miejsc pracy.
Gdy pierwszy raz zobaczyłem Detroit zimą 1983 roku, miasto straszyło tysiącami 
opuszczonych domów. Uciekłbym stamtąd natychmiast, gdybym miał pieniądze na 
bilet. Ale nie 
miałem, zamieszkałem więc we wraku hotelu, gdzie z trzydziestu pięter w użyciu 
były dwa, 
i czekałem, aż zwolni się służbówka nad garażem elitarnego klubu na 
przedmieściu, gdzie dzięki 
protekcji pewnej nowojorskiej pisarki zatrudniono mnie jako trenera piłki 
nożnej.
Plan był taki, że popracuję na świeżym powietrzu przez sezon, góra dwa, 
szlifując język 
i w wolnym czasie pisząc opowiadania. Potem miałem wracać do cywilizacji i 
zacząć właściwy 
podbój Ameryki. Zaczęło się jednak od tego, że o mały włos nie straciłem pracy. 
Wynajęty za 
grosze gruchot nie chciał zapalić na mrozie, potem w nieskończoność krążyłem w 
śnieżycy po 
Farmington Hills, szukając klubu. Kiedy wreszcie tam dotarłem z godzinnym 
opóźnieniem, 
menedżer zaciągnął mnie do swojego biura.
Miliony uczciwych Amerykanów były bez pracy, oświadczył. Tymczasem ja, fuckiri 
imigrant z jakiejś zasranej dziury na peryferiach fuckiri Europę, której on, jak 
większość 
normalnych ludzi, miał już po dziurki w nosie, bo sprowadzała na świat tylko 
wojny i obciążenia 
dla amerykańskich podatników, najwyraźniej nie ceniłem posady w jego klubie. 
Może więc 
powinienem zabrać stamtąd mój zarozumiały europejski tyłek? Poradzą sobie beze 
mnie 
wyśmienicie. Poza tym, co to za gra ten soccer? Frajerzy biegają po boisku przez 
dziewięćdziesiąt minut i ani jednego pieprzonego gola. Who needs this here?
Patrzyłem na jego ściągniętą złością twarz, na drewnianą plakietkę na biurku z 
napisem I’m 
atyoursewice, na śnieżycę walącą o szyby i poznałem nowe dla mnie uczucie: za 
chwilę znajdę 
się bez dachu nad głową i pieniędzy na następny posiłek. Tu ludzie dobrej woli 
nie będą mi 
przysyłali paczek z żywnością i prawie nienoszonymi ciuchami. Nikt nie machnie 
artykułu 
w mojej obronie, nie opowie o moich krzywdach zagranicznemu korespondentowi. Tu 
nikt nawet 
nie spotka się ze mną w kawiarni, żeby wysłuchać moich żalów.
Stałem na baczność i po raz pierwszy w życiu milczałem pokornie.
– Ten klub, gdzie pracowałeś, zanim spotkałeś Bernarda, pamiętasz? – Leon jakby 
odgadywał moje myśli. Skręcał do podziemnego parkingu pod szklanymi masywami 
Ren-Cen, 
kompleksu biurowo-handlowego wybudowanego nad rzeką z inicjatywy Henry’ego Forda 
II. Nie 
czułem jeszcze zmęczenia, więc postanowiliśmy wpaść na trochę do Acorn Creative 
Management i omówić mój materiał. Na farmę do Bernarda zjedziemy akurat na 
wieczorny 
obiad. – Niezłe ananasy tam pracowały.
Jego biuro mieściło się na dwudziestym którymś piętrze szklanej wieży. Z 
gabinetu Leona 
rozciągał się widok na dziesiątki kilometrów, jak z kabiny pilota awionetki. 
Dało się nawet 
dostrzec krzywiznę kuli ziemskiej za miasteczkiem Windsor po kanadyjskiej 
stronie rzeki.
Leon uważnie oglądał mój materiał na ekranie biurkowego komputera. Zatrzymywał 
obraz, 
prosił o wyjaśnienia i tłumaczenie fragmentów dialogu. Musiałem mu opowiedzieć o 
wszystkich 
widocznych na filmie postaciach i ich roli w mojej opowieści. Każdy szczegół 
zapisywał 
zaostrzonym ołówkiem na kartce notatnika. Długo oglądał ułożone na stole 
fotografie anomalii 
i grupy AID. Niektóre podnosił, studiował z bliska.
Kiedy skończyliśmy, westchnął i z rozczarowaniem pokręcił głową.
– Co chcesz zrobić z tą historyjką? Po co ją wymyśliłeś? Patrzył mi prosto w 
oczy, jakby 
chciał się upewnić, że nie spróbuję go okłamać.
– To wszystko prawda – powiedziałem cicho.
– Z tym karłem już przesadziłeś – oskarżycielsko pomachał mi fotografią przed 
nosem. – 
Pachnie jakąś snobistyczną europejską metaforą. Po coś w ogóle go tu wsadził?
– Sam się wsadził – broniłem się. – On istnieje.
– Neuermind – mój przyjaciel roześmiał się trochę sztucznie. Przez dłuższą 
chwilę 
zastanawiał się, łypiąc na mnie z ukosa swoimi wyłupiastymi brązowymi oczami. Na 
koniec 
podjął decyzję i westchnął z rezygnacją. – Niech ci będzie. Brak wiary to jest 
mój problem, tak 
przynajmniej twierdzi rabin Winę. Pamiętasz Sherwina?
– Słuchaj, Leo. Mówię serio: jestem tutaj w Detroit przez tę historię. Spróbuj 
mi uwierzyć. 
Mój dziadek potrzebuje mojej pomocy. A ja twojej.
– No tak.
– Poza wszystkim innym mógłbyś pomóc mi to jakoś rozgryźć... Skończyłeś przecież 
fizykę 
w Bostonie, prawda? Musi być racjonalne wyjaśnienie.
– My w Acorn jesteśmy dumni, że zawsze oddzielamy nasze prywatne opinie od 
zawodowych – powiedział uroczyście. – Chętnie służymy naszą wiedzą klientom.
Kpił sobie ze mnie!
– Zabukuj mnie na jakiś talk-show – naciskałem. – Chcę wyjść z tą sprawą do 
ludzi, zrobić 
szum. Da się przebić z tym materiałem? Powiedz szczerze.
Na ścianie agencji wisiały oprawione fotografie szczęściarzy, którym Acorn 
Creative 
Management pomógł osiągnąć piętnaście minut sławy, do których uprawniony jest 
każdy 
obywatel Ameryki, który popełni odpowiednio wielkie głupstwo oraz podpisze 
stosowny 
kontrakt. W gabinecie Leona znaleźli się najbardziej znani: komik Eddie Murphy 
obejmował 
ramionami Leona i szefa wydziału zabójstw detroickiej policji, drobnego 
mężczyznę o imieniu 
Gilbert, który zagrał rolę szefa Murphiego w Gliniarzu z Beuerly Hills oraz 
Gliniarzu z Beuerly 
Hills 2. Tuż obok zapadłe oczy i zaświatowa chudość doktora K., nazywanego przez 
„Detroit 
Free Press” i „Detroit News” „Doktorem Śmierć”, dowodziły, że słynny praktyk 
eutanazji 
również powierzył prowadzenie swoich doczesnych spraw talent agency Glisnerów.
Za moich czasów fotografii znanych klientów Acorn CM było dużo mniej. Firma 
urosła 
w siłę – takie przynajmniej odniosłem wrażenie, kiedy szedłem za Leonem z moją 
torbą na 
ramieniu i witałem się ze znajomymi. Większość pracowników to były jednak nowe 
twarze.
– Wszystko da się zrobić – powiedział Leon. – Whafs your angle?
– Sam mi powiedz, jak to rozegrać.
– Chcesz podpisać umowę?
– Na standardowe piętnaście procent?
– Teraz standard to dwadzieścia pięć procent – roześmiał się Leon. – Działamy 
z rozmachem. Każdy następny rok jest lepszy, rozwijam w Acorn tylko te dwie 
działki, talent 
i PR. Specjalizacja.
– Niesamowite.
– A tak. Możesz zostać trochę dłużej i rozejrzeć się. Co cię tam trzyma, na tej 
prowincji?
Nie byłem pewien, czy miał na myśli Polskę, czy całą Europę; raczej to drugie. 
Amerykanie 
żyją we własnym samowystarczalnym świecie i jak z Olimpu spoglądają na resztę 
świata.
– Gospodarka w sumie kręci się ładnie – ciągnął Leon. – Ludzie mają dużo forsy i 
mało 
zmartwień, więc nudzą się i oglądają głupoty w telewizji. Stacje zabijają się o 
gości do talk-show. 
Brakuje mi personelu, żeby ze wszystkim się obrobić. Pracowników biorę z 
łapanki, podkupuję 
od konkurentów. A czasem nawet od klientów. Wyobrażasz to sobie!?
– W Warszawie też bywa ciężko o ludzi.
Rozbawiło go to porównanie. Nie było takiej możliwości, żeby jakiś problem, 
który wystąpił 
w Ameryce, mógł być porównywalny z problemami gdzie indziej. Dla Leona i 
większości 
znanych mi Amerykanów nawet porównania z Niemcami i Japonią były naciągane. A co 
dopiero 
z jakąś tam Polską.
– Wyciągamy fachowców z emerytur. Niedługo zaczniemy chodzić z łopatami na 
cmentarz. 
Słuchaj – pochylił się nad stołem, uszczęśliwiony z powodu pomysłu, który niby 
to właśnie teraz 
wpadł mu do głowy. – Wrócisz do nas do roboty, a tę sprawę załatwimy ci w ramach 
sign-up 
bonus, po kosztach. Co ty na to?
– Weil...
– Zresztą do diabła z kosztami, całkowicie for free. Professional courtesy.
– Dziękuję – powiedziałem, trochę zaskoczony. – Pochlebiasz mi.
– No to wszystko jasne – zapalał się. – Popracujesz tu w Detroit, przypomnisz 
sobie stare 
sztuczki, odświeżysz kontakty. A na wiosnę zrobię cię szefem oddziału w Miami.
– Macie oddziały? Od kiedy?
– W Nowym Jorku i w Los Angeles – powiedział z dumą. – Bernard był za ostrożny. 
Teraz 
działamy inaczej, wchodzimy na główne rynki. Co do twojego kontraktu...
– Leo, zwolnij trochę – powiedziałem. – Mój zegar wewnętrzny wskazuje północ. 
Gdyby nie 
obawa, że mi domalujesz wąsy albo przefarbujesz włosy, już dawno bym zasnął w 
tym 
wygodnym skórzanym fotelu. Nie mieszajmy spraw, OK?
– Ale ja naprawdę uważam...
– Chcę podpisać z tobą kontrakt jako klient. Jeżeli to możliwe, na 
preferencyjnych 
warunkach. O innych rzeczach porozmawiamy rano, dobrze? Myślę, że przeceniasz 
moją 
potencjalną wartość jako pracownika. Minęło już kupę lat od czasu, kiedy 
zarobiłem ostatniego 
dolara dla Acorn.
A w Polsce też nieźle się bujamy. Razem z partnerem sprzedajemy wydawnictwo. 
Właściwie 
można powiedzieć, że jestem już ustawiony.
– Gratuluję – ucieszył się.
Powiedział to szczerze; Leon taki właśnie był i dlatego się przyjaźniliśmy.
– OK, here’s the deal – rachował w myślach. – Acorn będzie reprezentować twoją 
opowieść, 
ale tylko przez dziesięć dni. We’U pitch it to all the main players. Jeżeli nie 
będzie brania, nie 
chwyci żadna stacja ani nawet gazeta, we cut our loses. Przerywamy zabawę. 
Jeżeli uda się 
sprzedać towar, pierwsze dziesięć tysięcy dolarów z wpływów idzie na pokrycie 
naszych 
kosztów. Powyżej dziesięciu kawałków do, powiedzmy, stu tysięcy bierzemy 
dodatkowo 
piętnaście procent. Powyżej stu tysięcy dolarów – dodatkowo dwadzieścia pięć 
procent. To moja 
premia za ryzyko.
– Drogo.
– This is the best I can offer, Maksio.
– Ty cwaniaku. Wychodzi dwadzieścia pięć procent za pierwsze sto tysięcy i 
dwadzieścia 
pięć procent za każde następne. Piękne dzięki za zniżkę.
– Twenty percent. For a dear Mend.
– Ja też mam koszty. Będę musiał się dzielić z kilkoma osobami. Na jakim pułapie 
kończy 
się twoja premia?
– A twierdziłeś, że wszystko zapomniałeś – pochwalił mnie. – Niech ci będzie: 
dwadzieścia 
pięć procent do dwustu tysięcy, reszta mnie nie interesuje. Cała górka twoja. 
Happy now?
Skinąłem głową. Uroczyście ścisnęliśmy dłonie. – Rano prawnik sporządzi umowę – 
powiedział Leon. – A my zasłużyliśmy na obiad. Brenda od rana szaleje w kuchni, 
zawsze miała 
do ciebie słabość, ale wścieknie się, jeżeli się spóźnimy.
Rozdział XXXII.
Farma Glisnerów leżała około godziny drogi na północ od miasta. W trakcie jazdy 
na farmę 
Leon rozważał, jak sprzedać moją historię. Od razu odrzucił podejście, które 
koncentrowało się 
na osobie dziadka i fakcie jego powrotu.
– Przeszłość-szmeszłość – dowodził. – Umarł-wrócił, to zbyt skomplikowane dla 
masowego 
widza. Poza tym to ma być sensacja? W laboratoriach klonują zwierzęta, prawda? 
Tylko patrzeć, 
jak będziemy mieli człowieka z probówki. Ten biznes z nauką odstrasza, ludzie 
przełączą na inny 
kanał. No i najważniejsze: nie mamy dostępu do tego dżentelmena. Nie postawisz 
żywego Mr. 
Kotowicza przed kamerą, żeby przedstawić go światu. Prawda?
– A wojna kosmiczna w przyszłości? – zaproponowałem. – Wygląda, że tam był, czy 
będzie, 
jakiś konflikt. Bitwa w Układzie Słonecznym, w której obie strony manipulują 
czasoprzestrzenią. 
Zamiast niszczyć się nawzajem, wysyłają się w diabły w inne miejsce i w inny 
czas. Moim 
zdaniem bomba!
Leon przecząco kiwał kędzierzawą głową.
– Science fiction. To interesuje szesnaście procent widowni i praktycznie zero 
procent kobiet, 
które oglądają telewizję popołudniami. Dobre dla małolatów, którzy po całych 
dniach grają w gry 
komputerowe i biją konia. Zrobimy inaczej.
Zmieniłem się w słuch.
– Jedyny haczyk, jaki ja tu widzę na masowego widza, to spisek rządowy. Nasz 
rząd namotał 
przecież międzynarodową konspirację, aby ukryć ważne wydarzenia przed opinią 
publiczną. Tak 
czy nie?
To rzeczywiście mogło mieć sens. Telewidzowie są przyzwyczajeni przez filmy i 
seriale, że 
nasza planeta jest stale infiltrowana przez Obcych. Agenci federalni przechowują 
ich pojazdy 
i biedne zamrożone ciała w lodówkach tajnych baz wojskowych. Katastrofa w 
Rosewell. Faceci 
w czerni. Z Archiwum X. Biurokraci z Waszyngtonu nie chcą powiedzieć narodowi, 
że wcale nie 
jesteśmy sami w kosmosie, że mamy tam fajnych kolegów, który aż piszczą i 
ruszają czółkami, 
żeby się z nami pobawić.
– A czemu rząd robi z tego tajemnicę?
– Bo połowa ważniaków u władzy to wojskowi w mundurach – odpowiedział bez 
wahania. – 
Wojskowi mają pierdolca na punkcie tajemnicy. A druga połowa to zarozumiali 
karierowicze, 
absolwenci snobistycznych uczelni, którzy nie doceniają dobroci i mądrości 
prostego 
amerykańskiego ludu.
– But... – zacząłem.
– Cmon! This is it! Our angle! – zdjął rękę z kierownicy i radośnie walnął mnie 
w plecy. 
Kiedyś mu oddam i będzie musiał iść kawał drogi pieszo, żeby podnieść ten swój 
przemądrzały 
łeb.
Wtłaczał historię dziadka w banalny schemat, ale jeżeli miałem przebić się z nią 
przez 
gigantyczny szum informacyjny Ameryki, należało rzecz skroić pod miejscowe 
gusty.
Bernard, jak należało się spodziewać, czekał na nas na ławeczce przed domem. 
Stary musiał 
przekroczyć osiemdziesiątkę, albo w każdym razie był blisko. Poruszał się już z 
trudem 
i wyglądał nieco bezradnie w zbyt dużej marynarce z surowego płótna – oraz 
białej czapce 
z zawadiackim daszkiem. W odróżnieniu od pyzatego, ciemnowłosego syna miał jasną 
czuprynę, 
wściekle niebieskie oczy i nordycki typ urody, który pozwalał mu czuć się 
względnie bezpiecznie 
w czasie okupacji w całej okupowanej Europie – poza Warszawą, Lwowem i Krakowem. 
W tych 
miastach od razu oblepiały go podejrzliwe spojrzenia przechodniów, opowiadał; 
zaraz ktoś 
zaczynał iść za nim, prosił do bramy, żądał, żeby rozpinał rozporek.
Ostrożnie uściskałem go na powitanie. W kieszeni marynarki na piersi wyczułem 
znajomy 
kształt. Popijanie śliwowicy z metalowej manierki w trakcie przejażdżki bryczką 
po okolicy 
należało do żelaznych punktów gościnności domu Glisnerów. Koniecznie musiała to 
być 
śliwowica, Bernard uważał ją za niezbywalny element life in the country. 
Odrzucał sugestie syna, 
żeby czasem spróbować szkockiej albo dobrego burbona z Kentucky.
Przy obiedzie żona Bernarda, Brenda, wypytywała mnie o Franię, a stary 
wykorzystał okazję, 
żeby atakować Leona za lekkomyślną, jego zdaniem, politykę rozwoju firmy. Acorn 
miał za dużo 
zobowiązań, wyliczał, odginając po kolei wykoślawione przez artretyzm palce 
lewej ręki; za 
wysokie koszty, wszystko finansowane z kredytów bankowych. Tylko Maksio, 
stwierdził 
uroczyście, miał na Leona dobry wpływ. Bo to mądry chłopiec, nic mu w życiu nie 
podano na 
tacy, więc docenia wartość dolara i centa.
Dał znak pokrytą plamami dłonią, żebym przysunął się bliżej. Rodzina chętnie 
znów 
zaoferowałaby mi pracę. Rozmawiali z Brendą, że na początek brałbym oczywiście 
niższe 
wynagrodzenie, ale na koniec roku mógłbym już liczyć na gwiazdkową premię. Co 
bym na to 
powiedział?
Byłbym zaszczycony, rzecz jasna. Ale „ze względu na inne zobowiązania” nie 
mogłem 
przyjąć oferty. Wiedziałem dobrze, co według Bernarda oznaczało niższe 
wynagrodzenie: stary 
przez pierwsze lata trzymał mnie w Acorn na cieniutkiej pensji. Tylko za 
książkę, jego 
wspomnienia z Holocaustu, którą pomogłem mu napisać, jeszcze kiedy pracowałem 
jako trener, 
rozliczył się ze mną w porządku. Przekazał mi w całości niewielkie honorarium za 
pierwsze 
wydanie – nawet w Stanach takie pozycje rozchodzą się w minimalnych nakładach – 
ale co 
najważniejsze, dał mi posadę w swojej firmie. To był mój właściwy start w 
Ameryce.
Tuż po dziesiątej wieczorem wylądowałem w gościnnej sypialni; na amerykańskiej 
prowincji, jak na każdej innej, chodzi się spać wcześnie. Oczywiście nie mogłem 
zasnąć. Zegar 
biologiczny człowieka nie przewiduje odrzutowców przeskakujących strefy czasowe. 
Zżarłem 
ciasteczka ustawione koło łóżka przez przewidującą Brendę, wypiłem szklankę 
mleka 
i poszedłem do gabinetu po coś do czytania. Za drzwiami paliło się światło; Leon 
siedział przed 
komputerem i ponownie oglądał mój film.
– Nie mogę przestać o tym myśleć – powiedział. – You’re not pulling my leg, 
areyou? Nie 
robisz mnie w konia, prawda?
– Nie.
– Wspominałeś, że on ma odwrotnie rozmieszczone organy wewnętrzne. Mnie się 
wydaje, że 
symetria jego twarzy też jest odwrócona. Przyjrzyj się uważnie.
Zrobił stop-klatkę na zbliżeniu twarzy dziadka Bronka. Wziął do ręki odbitkę 
jednej ze 
starych fotografii z albumu mamy, przybliżył ją do monitora. – Moim zdaniem ten 
tutaj ma lewą 
część twarzy bardziej owalną – mówił Leon. – A ten ma owal na prawej stronie. To 
oko też 
znajduje się ciut wyżej. I popatrz na kształt ucha. Tutaj na prawym jest grudka, 
a tu na lewym.
Pewność, że miał rację, uzyskaliśmy po zrobieniu cyfrowej kopii fotografii na 
małym 
skanerze i wrzuceniu jej do komputera. Na ekranie Leon zestawił tę fotografię ze 
zdjęciem 
z filmu.
Na obu wizerunkach dziadek wyglądał nieco inaczej.
Leon wydał komputerowi komendę odwrócenia obrazu z fotografii po lewej stronie. 
W kolorowych czasopismach często korzysta się z tej funkcji, zwykle po to, żeby 
postać na 
zdjęciu patrzyła w kierunku środka magazynu. Twarz znikła z ekranu. Gabinetowy 
komputer, 
mocno już podstarzały IBM, potrzebował czasu, żeby przeliczyć na nowo położenie 
każdego 
z punktów obrazu.
Procesor powoli odbudował wizerunek dziadka, wyświetlał go stopniowo, zaczynając 
od 
czubka głowy.
Obie fotografie przedstawiały teraz identyczną twarz.
– Spostrzegawczy jesteś – powiedziałem. – Mnie to zupełnie umknęło.
– Raz w życiu będę skromny – uśmiechnął się Leon. – Wiedziałem, czego szukam. W 
twoim 
opowiadaniu uderzył mnie wątek o sercu po złej stronie. Pomyślałem, że mógł tam 
zajść jakiś 
proces spontanicznego łamania symetrii. Zacząłem szukać potwierdzenia.
– Konsultant AID ze Stanów mówił, że to anomalia genetyczna. Kartagen’s 
Syndrome. Taką 
w każdym razie dał diagnozę.
– Mydlili ci oczy. We współczesnej fizyce kwestia symetrii uważana jest za jedną 
z najistotniejszych cech praw natury.
– Brałeś to na studiach?
– Tak. Nadal trochę czytam.
Wskazał na półkę, gdzie równo ułożone stały zeszyty „Physics Review”, „Naturę”, 
„Scientific American”, „American Journal of Physics”, „Philosophical 
Transactions of the Royal 
Society of London” i kilka innych. Obok był cały regał książek, większość ze 
słowem physics 
w tytule.
– Lubię wiedzieć, co się dzieje. Przynajmniej z grubsza.
– A dzieje się coś? – zapytałem zdumiony. – Dogrzebali się czegoś w końcu, ci 
naukowcy?
– Żeby cię zbytnio nie zaniepokoić... Mówiąc oględnie, w ciągu ostatniego 
ćwierćwiecza 
fizycy w zasadzie odpowiedzieli na najważniejsze z tak zwanych wielkich pytań, 
które 
filozofowie międlą od trzech tysięcy lat.
– Czyli jakich?
– O początek i koniec świata, o byt, o przestrzeń i czas, o to, jak jest 
zbudowana materia... 
Niewiele zostało. Powoli zbliżamy się już do ostatecznego celu nauki, czyli 
stworzenia jednej 
teorii, która opisze wszechświat. Zamkniemy w niej całą naszą wiedzę o prawach 
natury.
– A kiedy to się stanie?
Leon roześmiał się znowu.
– Ja sam, jak pamiętasz, z uprawiania fizyki zrezygnowałem zaraz po studiach. 
Ale różni 
zdolniejsi koledzy nadal się tym zajmują i powinni skończyć robotę jeszcze za 
naszego życia. Ty 
jesteś ile – z dziesięć lat starszy niż ja, prawda? Powinieneś się załapać.
– I co wtedy? Co potem zrobią?
Wzruszył ramionami.
– Pójdą na piwo. Millertime. Na razie zostało jeszcze kilka drobiazgów. Musimy 
dostać 
więcej forsy na badania, szczególnie na duży akcelerator cząstek. Za 
administracji Reagana 
zaczęli budować taki w Teksasie, ale teraz ci kretyni w Kongresie wciąż 
skreślają akcelerator 
z budżetu. Nie mogą zrozumieć, że niektóre kluczowe informacje możemy uzyskać 
tylko 
doświadczalnie.
– No to macie tę teorię czy nie?
– Mamy już mniej więcej części składowe ostatecznej teorii. To jest duża rzecz, 
Maksiu, nie 
da się odwalić za jednym zamachem. Idziemy więc etapami. Tworzymy teorie 
cząstkowe, które, 
mamy nadzieję, okażą się przynajmniej zbliżonymi składnikami tej ostatecznej 
formuły. Na razie 
nie udaje się wszystkich tych części złożyć do kupy: pewne rzeczy nie chcą 
pasować. Obrazowo 
mówiąc, jesteśmy jak chłopak, który w garażu rozkręcił motocykl. Już wie, jak 
jest zbudowany, 
i domyśla się, do czego służą poszczególne zespoły. Ale dopóki nie poskłada 
wszystkiego 
z powrotem w całość i nie uruchomi, nie będzie miał pewności, czy się nie myli.
– Albo czy siostra nie zrobiła mu psikusa, chowając jakąś ważną część.
– Dokładnie. Zawsze może okazać się, że czegoś nam brakuje. Einstein strawił 
ostatnie lata 
życia, daremnie próbując stworzyć teorię ostateczną. Wiedział dużo o grawitacji 
i oddziaływaniach magnetycznych, ale bardzo mało o atomowych. Dopiero 
dwadzieścia lat po 
jego śmierci zdobyliśmy więcej wiedzy na ten temat.
– Dlaczego nie piszą o tym w gazetach? – zapytałem podejrzliwie.
– O czym?
– Że nauka poznała odpowiedzi na te wszystkie pytania.
Leon poważnie zastanawiał się nad odpowiedzią.
– Bo te pytania wcale nie trapią całej ludzkości – powiedział wreszcie. – 
Zdecydowana 
większość ludzi nigdy ich sobie nie zadaje. A teorie fizyczne są bardzo... – 
szukał precyzyjnego 
określenia – ...ezoteryczne. Fizycy formułują je w języku matematyki. Ten język 
jest częścią 
wiedzy nielicznych, wyspecjalizowanych kręgów. Dobrze rozumie go kilkadziesiąt 
tysięcy osób 
na Ziemi, z grubsza kilkaset tysięcy, może milion osób. Na cztery miliardy 
mieszkańców planety. 
Inny problem to religia.
– Myślisz, że profesory ogłoszą, że nie ma Boga? – odgadłem. – Papież by się 
rozgniewał.
– Powiem inaczej: w modelach wszechświata, jakie obecnie są dyskutowane, jest 
coraz mniej 
miejsca na akt stworzenia. Coraz mniej roboty dla Stwórcy. Wszechświat chyba nie 
ma początku.
– Już nie rozumiem.
– Dobrze, pomyśl o kuli ziemskiej. Ma ona skończoną rozciągłość, czyli 
powierzchnię, 
zgadza się? Natomiast nie ma brzegów: możesz łazić po globie, ile chcesz, ale 
nigdy nie dotrzesz 
do żadnego skraju, początku czy końca.
– Czyli wszechświat jest kulisty, tak? – To jeszcze mogło mi się pomieścić w 
głowie.
– W sensie czasoprzestrzennym. Przestrzeń jest ograniczona, ale czas nie ma 
brzegów. 
Pamiętaj, że w fizyce kwantowej przestrzeń, czas i energia są różnymi przejawami 
tego samego 
zjawiska, jedno przechodzi w drugie i w trzecie. Bez początku wszechświat jest 
samowystarczalny, nie potrzeba mu Stwórcy. Taka koncepcja niesie, przyznasz, 
niepokojące 
perspektywy dla zorganizowanej religii.
– Nie wiem jak inni, ale katolicy nie poddadzą się bez walki. Będzie chryja!
– Otwarta awantura byłaby ryzykowna dla obu stron – zauważył. – Teorie 
kosmologiczne 
ciągle jeszcze mogą się zmienić, poza tym Watykan już trochę się sparzył, że tak 
powiem, na 
sprawie Giordana Bruna. Za wszelką cenę chce uniknąć atakowania nauki i 
powtórzenia tamtej 
kompromitacji. Już w 1951 roku Kościół katolicki uznał teorię Wielkiego Wybuchu 
za zgodną 
z Biblią. Oczywiście wiesz, co to jest Wielki Wybuch?
Skinąłem głową.
– Ten wasz polski papież urządza konferencje – ciągnął – zaprasza fizyków i 
matematyków, 
próbuje zawrzeć ze światem nauki coś w rodzaju paktu o nieagresji. Zaproponował 
układ: 
badanie wszystkiego tuż po Wielkim Wybuchu jest w porządku, od milionowej części 
sekundy 
naprzód; natomiast to, co było wcześniej, sam Big Bang, powinno być nietykalne. 
Bo to jego 
zdaniem boski akt stworzenia, początek rzeczy. Ale właśnie na takiej konferencji 
w Castel 
Gandolfo Stephen Hawking po raz pierwszy zaprezentował swoją koncepcję 
wszechświata bez 
granic i bez Stwórcy. Słyszałeś o tym człowieku?
– A powinienem?
– On jest medialny, z powodu choroby jeździ na wózku i buczy przez syntetyzator 
mowy. 
Jego książka, Krótka historia czasu, stała się światowym bestsellerem. Hawking 
opisuje, że na 
papieskiej konferencji swój wywód przedstawił w sposób matematyczny, więc 
teologiczne 
implikacje jego teorii nie od razu stały się jasne dla gospodarzy spotkania. Co 
akurat wtedy, jako 
gościowi Watykanu, szczególnie mu nie przeszkadzało.
– Może to dobrze – powiedziałem – że większość publiki nie ma pojęcia, co 
kombinują 
fizycy. Dobrzy ludzie mogliby przyjść na uniwersytet z pałami do bejsbola i 
zrobić porządek. 
Obawiam się, że byłoby wśród nich sporo braci Polaków.
– A czego się spodziewasz? – powiedział Leon, ziewając. – Ludzie reagują agresją 
na 
sprawy, które grożą zburzeniem porządku, uznanego przez nich za naturalny. Na 
szczęście 
jeszcze potrwa, zanim cała okropna prawda przesączy się do powszechnej 
świadomości. Giganci 
dwudziestowiecznej fizyki mają szanse umrzeć spokojnie we własnych łóżkach. A 
propos łóżka: 
dochodzi północ, a my musimy być wcześnie w biurze. Trzeba będzie puścić w ruch 
wszystkie 
kółka, zanim polecisz do Nowego Jorku.
Rozdział XXXIII.
Wedle mojego organizmu właśnie zaczął się ranek i już nie chciało mi się spać.
– Wytłumacz mi najpierw, co zaszło w Kurkowie – poprosiłem.
Leon był śpiący.
– Jak jesteś taki ciekawy świata, czytaj książki. Na rynku jest sporo niezłej 
popularyzacji: 
Hawking, Weinberg, Sagan. Jim Gleick napisał niezłą biografię Dicka Feynmana. 
Good stuff. 
Polecam.
– No to chociaż o tej symetrii.
– Zasada symetrii znaczy po prostu, że różne rzeczy wyglądają tak samo, gdy się 
na nie 
patrzy z różnych stron – zaczął. – Kryształ soli jest identyczny w sześciu 
płaszczyznach. Ludzka 
twarz wygląda prawie tak samo, kiedy patrzysz na kogoś en face i na odbicie tej 
osoby w lustrze. 
To proste Przykłady symetrii.
– Wszystko jasne – wykrzyknąłem radośnie. – Nie taki straszny ten fizyczny 
diabeł, jak go 
malują.
– No właśnie. Fizycy wyróżniają wiele różnych symetrii. Podstawowe z nich 
nazywane są C, 
P oraz T.
– Tak?
– Symetria C mówi, że prawa fizyki są takie same dla cząsteczek i 
antycząsteczek. Symetria 
P, że każdy układ i jego lustrzane odbicie spełnia te same prawa – mówił coraz 
szybciej, rzucając 
mi złośliwe spojrzenia. – Symetria T zaś stwierdza, że dowolny układ fizyczny 
powinien wrócić 
do swego stanu początkowego po odwróceniu kierunku ruchu cząsteczek i 
antycząsteczek 
w czasie. Na początku wydawało się oczywiste, że prawa przyrody nie podlegają 
zmianom, kiedy 
działają połączone symetrie C i P.
– Powoli, ja...
– Na przykład gdyby istniała planeta zbudowana z antymaterii, na której 
mieszkaliby ludzie 
będący naszym zwierciadlanym odbiciem, to żyliby sobie dokładnie tak samo jak 
my. Tylko 
jeżeli do symetrii C i P dodasz symetrię T, pojawia się kłopot...
– Ale mój dziadek nie był zbudowany z antymaterii – przerwałem z rozpaczą.
– Oczywiście, że nie – potwierdził spokojnie. – Gdyby był, antyatomy jego ciała 
gwałtownie 
anihilowałyby w kontakcie z atomami naszego świata i twój dziadek zniknąłby jak 
na występie 
Davida Copperfielda, w jednym rozbłysku światła. Jednak wygląda, że on przeszedł 
przekształcenia T i P, symetria C uległa natomiast załamaniu. A fizycy wiedzą od 
co najmniej 
1956 roku, że różne symetrie bywają niezachowywane w różnych rodzajach 
oddziaływań 
atomowych.
– Leon, zaraz dam ci w łeb!
Mój przyjaciel uśmiechał się promiennie.
– Na przykład załamania symetrii P w tak zwanych oddziaływaniach słabych 
sprawiają, że 
wszechświat jednak zachowuje się trochę inaczej, niż powinien zachowywać się 
jego lustrzany 
obraz. Profesor Chien-Shiung Wu, u której notabene zaliczałem kurs fizyki 
kwantowej na MIT, 
dostała Nagrodę Nobla za znalezienie sposobu, żeby wykazać to doświadczalnie. 
Potem okazało 
się, że słabe oddziaływania nie zachowują też symetrii C: świat złożony z 
antycząstek 
zachowywałby się ciut inaczej niż nasz. A jeszcze potem, w połowie lat 
sześćdziesiątych, dwaj 
inni fizycy odkryli, że kombinacja symetrii C i P nie jest zachowana przy 
rozpadzie cząstek 
o nazwie mezony K.
Chyba rzeczywiście trzeba będzie kupić te cholerne książki i zacząć się 
dokształcać, 
pomyślałem. Leon tymczasem rozkręcał się w roli wykładowcy.
– Według dzisiejszej wiedzy nasz wszechświat, cały ten rozświetlony kosmiczny 
interes, 
który widzisz nad głową w sierpniowe noce, istnieje właśnie dzięki załamaniom 
symetrii. To 
z powodu załamania symetrii T wczesny gorący wszechświat gwałtownie się 
rozszerzał 
i spontanicznie pojawiała się pramateria: pary elektron-antyelektron. I z powodu 
załamania tejże 
symetrii T więcej antyelektronów zmieniło się w kwarki niż elektronów w 
antykwarki. Gdy 
wszechświat trochę ostygł, antykwarki anihilowały z kwarkami. Początkowa materia 
w większości wyparowała. Ale ponieważ, jak wspomnieliśmy, istniała pewna 
nadwyżka 
kwarków, to one przetrwały. I z nich właśnie, z tej nędznej resztki, z czasem 
powstała cała 
istniejąca dziś materia i nasze szlachetne osoby.
– Bardzo mi przyjemnie – powiedziałem. – Ale znów zgubiłeś mojego dziadka.
Na razie tłumaczę ci tylko, dlaczego tak się uczepiłem asymetrii jego osoby. To 
wskazówka, 
że w tym waszym Khurkuf rzeczywiście mogło zdarzyć się coś interesującego. 
Ważniejsza, nie 
gniewaj się, niż twoje zdjęcia i filmy. Bo to jest szczegół, który zgadza się z 
głębszą wiedzą 
o prawach Przyrody. Zgodnie z zasadami mechaniki kwantowej każdy Proces fizyczny 
musi 
zachować symetrię kombinowaną CPT. Jeżeli odwrócimy kierunek upływu czasu dla 
danego 
układu, na przykład grupy atomów składających się na ciało człowieka, ale nie 
zamienimy tych 
atomów na antycząstki, to żeby zachowane zostały prawa przyrody, musimy dokonać 
zwierciadlanego odbicia tego układu. W rezultacie twój dziadek kończy wędrówkę w 
czasie 
z sercem po odwrotnej stronie.
– Jak mu to zrobili? Kto?
– Nie mam pojęcia.
– Może ktoś w przyszłości? – nalegałem.
– Może.
– Czy czarna dziura mogłaby mieć z tym coś wspólnego?
– Teoretycznie mogłaby. Czarna dziura odkształca czasoprzestrzeń w swoim 
pobliżu. 
A wtedy zwykle łamią się symetrie.
– Czyli dałoby się używać małej czarnej dziury na przykład jako broni, zgadza 
się? A te sny? 
Jak je wytłumaczyć?
– Nie wiem, Maksiu.
– Jeszcze przed chwilą nadymałeś się jak balon, że twoi koledzy fizycy już 
rozgryźli prawie 
wszystko – zauważyłem. – A może ci w przyszłości mają już tę teorię ostateczną i 
dlatego robią 
takie sztuki?
Leon uśmiechał się bezradnie.
– Waszyngton jednak musi widzieć w tym interes – dodałem. – Tam w Kurkowie cały 
czas 
coś się dzieje. Trwa jakieś poszukiwanie czy też polowanie.
– To chyba oczywiste, o co może chodzić politykom – Leon ziewnął otwarcie. – 
Zakładają, 
że oprócz przeniesionych – tak ich nazywają według twojego informatora, prawda? 
– na Ziemię 
mogli trafić też obcy, sprawcy całego zamieszania. Na przykład wojskowi jednej z 
walczących 
stron. Załoga jakiegoś pojazdu, zestrzelonego czy wypchniętego w naszą 
czasoprzestrzeń. Chcą 
ich złapać.
– Bo mają nadzieję zdobyć ich technologię, tak? Ich broń. Dawno to 
podejrzewałem!
– Mocno wątpię – skorygował mnie. – Technologia rozwija się organicznie.
– Wyobraź sobie, że naukowcy XIX wieku dostają do rąk przenośny komputer czy 
telefon 
komórkowy. Rozkręcają obudowę, wyjmują procesor czy kość pamięci, oglądają je 
pod 
mikroskopem. I co? Mogą tylko bezradnie drapać się w głowy. Prawdopodobnie nawet 
nie 
odgadliby przeznaczenia tych urządzeń, nie mówiąc już o zrozumieniu zasad ich 
działania. Nie, 
Maksiu, moim zdaniem rządowi nie chodzi o technologię, tylko o historię.
Poczekał, aż na powrót zamknę usta.
– Informacja, co wydarzy się w przyszłości w polityce, gospodarce czy nauce, 
byłaby na 
wagę złota. Rząd z taką wiedzą miałby w ręku atuty mocniejsze niż wszystkie 
głowice 
termojądrowe razem wzięte. Kraj skończyłby jako dominujące mocarstwo.
– Stany są już dominującym mocarstwem – zauważyłem.
– I chcą nim pozostać. Nie chcą też, żeby z jakiegoś beznadziejnie głupiego 
powodu gdzieś 
na Bałkanach czy innym Bliskim Wschodzie wybuchła wielka wojna i zakłóciła 
Amerykanom 
konsumowanie owoców triumfu ich cywilizacji.
– To nie takie proste – powiedziałem. – Pamiętam z książek science fiction: 
jeżeli zmienisz 
coś w przeszłości, automatycznie zmienia się teraźniejszość. Jeżeli podróżnik w 
czasie zabija 
swojego pradziadka, sam przestaje istnieć.
– No i co z tego? – wzruszył ramionami. – Tu chodzi o odkrycie przyszłości, nie 
o przeszłość. Rząd manipulowałby historią niejako w przód. Z naszego punktu 
widzenia nie jest 
istotne, że tym w przyszłości, naszym praprawnukom, coś się pokiełbasi.
– W tej chwili ich i tak nie ma – zgodziłem się.
Więc jest nam obojętne, kto się urodzi, ten czy tamten. Jeszcze ich nie kochamy. 
Dla 
Waszyngtonu znajomość przyszłości to po prostu możliwość pokierowania rozwojem 
światowej 
polityki. Poprawienia biegu wydarzeń, uniknięcia jakiejś przyszłej rzezi. To 
mogłoby być 
korzystne dla świata, nie uważasz? Ale ci z przyszłości widzą sprawę inaczej. Im 
robiłoby wielką 
różnicę, czy manipulujemy historią. Dlatego nie chcą dać się złapać.
Leon ziewnął, zasłaniając usta wierzchem dłoni. Pozwoliłem mu iść spać. Zostałem 
w gabinecie z jedną z jego książek. Zachęcił mnie napis na obwolucie: „Nowe 
kontrowersyjne 
spojrzenie na czas i współczesną fizykę”.
Rano nie mogłem się dobudzić. Spędziłem dobry kwadrans pod prysznicem, 
puszczając na 
przemian gorącą i lodowatą wodę. Mimo to drzemałem nad owsianką, a potem jak 
lunatyk 
snułem się po biurze u Leona. Niewiele tam mieli ze mnie pożytku.
Zespół szybko stworzył listę argumentów, które miały skłonić media do 
zainteresowania się 
naszą historią. Weszli to ekstranetu – części sieci, która jest zamknięta dla 
postronnych 
użytkowników internetu – żeby sprawdzić biuletyny „Most Wanted”. Był to rodzaj 
elektronicznych tablic ogłoszeń, na których naganiacze talk-shows, zarówno 
potentaci pracujący 
dla ogólnokrajowych sieci telewizyjnych, jak i drobnica żyjąca ze stacji 
lokalnych, ogłaszali, 
jakich gości aktualnie mogą dostarczyć bądź poszukują. Na pierwszej stronie były 
najświeższe 
oferty z agencji.
...Córka i ojciec żyjący w szczęśliwym związku kazirodczym... Liczący koń, 
potrzebujący 
kosztownej protezy nogi, którą wystukuje wyniki... Gospodynie domowe bojące się 
zgwałcenia 
przez listonosza...
– Sprawdź, czy ktoś chce kosmitów – powiedział Leon. Operator komputera wpisał 
alien 
w okienku tablicy i w mgnieniu oka pojawiła się lista zamówień: matki, które 
podejrzewają, że 
ojcowie ich dzieci to kosmici... Opinie kobiet, czy przybysze są dobrzy w 
łóżku... Byli porwani 
przez kosmitów udzielają praktycznych porad... Jakie punkty na ciele kosmity są 
erotycznie 
pobudliwe; jak go pieścić, żeby zapomniał o całym wszechświecie...
– Jezu – powiedziałem.
– You see – powiedziała jedna z kobiet z zespołu – That’s the problem. There’s 
no sex in 
your offering.
– Spróbujmy tajemnice rządu i przybyszów – Leon niecierpliwił się.
People who haoe euidence that aliens haue penetrated the U.S. gouernment... Byli 
pracownicy przemysłu zbrojeniowego, którzy gotowi są opowiedzieć o technologiach 
sprzedanych Pentagonowi za ciężkie pieniądze przez przybyszów...
– Nic nie pasuje – westchnął Leon. – Wchodzimy na Today’s Specials.
Palce operatora krótko zatańczyły na klawiaturze. Zobaczyliśmy tematy, które w 
nocy 
napłynęły od agentów w całym kraju...Kochana Śnieżynka uratowała mi życie, liżąc 
tumor... Oni 
zmuszali mnie do prostytucji na pokładzie latającego spodka, ale na koniec 
okazali się 
nadzwyczaj hojni... Wyprowadziłam się do jego kochanki i wreszcie obie jesteśmy 
szczęśliwe... 
Mistrzyni odcinania kuponów: wydaję tylko dziewięć dolarów tygodniowo, a opływam 
we 
wszystko... Wybaczyłam mężowi sprzedaż naszego dziecka...
Nie przebijemy się, pomyślałem. Nie ma cienia szansy.
Nasza oferta pojawiła się na tablicy pod numerem dziewiętnastym: Tajna agencja 
federalna 
po całym świecie ściga przybyszów z przyszłości – były mieszkaniec Detroit 
zamieszany 
w sensacyjne wydarzenia w Europie.
Operator wjechał kursorem na pole obok tekstu, pytająco spojrzał na Leona. Ten 
zawahał się. 
Otwierałem usta, żeby zapytać, o co chodzi, gdy Leon już zdążył podjąć decyzję. 
Przy tekście 
pojawił się obrazek małej czerwonej flagi i literki „MLT”.
– Co to jest?
– Most Likely True – powiedział operator.
„Chyba prawda”.
– Czasem pomaga – wyjaśnił Leon. – Częściej przeszkadza.
Domyślałem się dlaczego: fikcje polerują fachowcy. Prawda to dzieło przypadku 
i nieporadnych amatorów.
Aukcja ruszyła punktualnie o dziesiątej rano. Producenci talk-shows w Nowym 
Jorku, Los 
Angeles, Chicago, Waszyngtonie, Miami, Atlancie, San Francisco, Houston, Denver, 
i cholera 
wie gdzie jeszcze, wchodzili na elektroniczne tablice i wpisywali wstępne oferty 
przy 
propozycjach, które wydały im się interesujące. Agenci, o ile mogłem się 
zorientować, targowali 
się. Jeżeli któraś z pozycji zwracała uwagę kilku producentów, starali się 
prowokować do 
licytacji.
Z trzech tematów wystawionych tego ranka przez Acorn dwa poszły szybko, za 
dziesięć 
i dwadzieścia pięć tysięcy dolarów zadatku, do renegocjacji po weryfikacji 
towaru. Pozycja 
numer dziewiętnaście nie wzbudzała żadnego zainteresowania. Dopiero o wpół do 
jedenastej, 
kiedy aukcja powoli wygasała, zgłosiła się jakaś Ruth. Napisała, że gotowa 
byłaby rzucić okiem 
na naszą story w imieniu Geraldo. Nie oferowała żadnej kasy, ale napięcie w 
grupie 
pracowników Acorn momentalnie wzrosło.
Geraldo Rivera był królem wśród sępów nowojorskiego rynku sensacji. Pojawiał się 
z kamerami nad trupami mafiosów z twarzami w talerzach spaghetti we włoskich 
restauracjach, 
rozmawiał z przystojnymi ofiarami gwałtów w Parku Centralnym, jak korespondent 
wojenny 
składał raporty, kiedy policja prowadziła kolejną wymianę ognia z handlarzami 
narkotyków. Za 
moich czasów odnalazł sejf gangstera Ala Capone’a w jednej z jego starych 
kryjówek w Chicago 
i uroczyście go otwierał na wizji. Poza zasuszonymi pająkami w środku nie było, 
rzecz jasna, 
niczego. Ale Geraldo to nie przeszkadzało, jego widzom też nie.
Po zakończeniu aukcji Leon sięgnął po telefon. Obdzwaniał znajomych, przekonywał 
do 
propozycji nr 19. Przed południem, kiedy już żegnałem się ze znajomymi, 
nieoczekiwanie 
oświadczył, że leci ze mną do Nowego Jorku. Z jego miny wnioskowałem, że coś mu 
się udało 
namotać.
W szaro-czerwonym samolocie Northwestu od niechcenia zapytał, co sądzę o 
propozycji 
Bernarda, żebym powrócił do firmy. To po prostu groza, narzekał, ile 
obiecujących projektów 
Acorn musi odrzucić tylko dlatego, że w firmie brakuje zaufanego partnera. Kogo 
nie zatrudnić, 
ten zaraz kombinuje, żeby założyć po cichu własny shop i urwać się z najlepszymi 
klientami.
– No tak, rozumiem – powiedziałem.
– Moglibyśmy skorzystać z chwili spokoju i zaznajomić cię z pakietem socjalnym – 
kusił. – 
We are talking different ballgame here, Maksio, than you might remember from the 
old days. 
Jeżeli chodzi o koszty przeprowadzki z Europy, Acorn jest gotów partycypować do 
poziomu 
pięciu tysięcy dolarów.
Leon nie znał mojej sytuacji finansowej, ale zakładał, że prawdopodobnie nie 
będę chciał 
zbyt pospiesznie upłynniać moich aktywów w Europie. Tu ceny nieruchomości mocno 
poszły 
w górę, jakieś sto sześćdziesiąt procent, odkąd sprzedałem swoją chatkę w 
Dearborn, dlatego 
firma oferowa-łabydo dwudziestu pięciu tysięcy bezprocentowej rocznej pożyczki 
na zaliczkę 
przy kupnie domu oraz, oczywiście, poręczyłaby kredyt. Co umożliwi mi w banku 
zbicie 
oprocentowania nawet o trzy czwarte punktu procentowego. Na szczęście przy tej 
niskiej inflacji 
pieniądz jest tani, można dostać pożyczkę hipoteczną na bardzo korzystnych 
warunkach. 
W każdym razie housing’snoproblemo. Zostaje kwestia ubezpieczeń i samochodu. 
Czym teraz 
jeżdżę w tej Polsce?
– Taksówkami – wyjaśniłem sennie. – Rozbiłem porsche. Zasępił się na mgnienie 
oka. – 
Weil, we carit ąuite match that... but we can put you on nice wheels.
Kiwałem głową, słuchając tych propozycji, nie mówiłem ani tak, ani nie. Dopiero 
na La 
Guardii, kiedy boeing kołował już do rękawa, Leon ujawnił, że za godzinę miał 
się widzieć 
z ludźmi od Geraldo, a potem może z kimś jeszcze ważniejszym. „Pierwsza liga, 
Maksiu, 
spotykają się po starej znajomości. Naturalnie nie mogę gwarantować niczego. Ale 
pozwolą mi 
zrobić nasz pitch, wysłuchają nas porządnie”.
Nie chciał powiedzieć, o kogo chodzi, jakby bał się zapeszyć. Na Manhattan 
pojechaliśmy 
lotniskowym autobusem. Umówiliśmy się na popołudnie i pobiegłem zobaczyć, jak 
Larry 
i Dwayne wyciągają dla nas pieniądze z firmy Hogarthy Capital Partners.
Rozdział XXXIV.
Weil, I dorit think so.
Dwayne zaczerwienił się i skulił pod spojrzeniem Mr. Ricka Hogarthy’ego, 
krezusa, który 
zarabiał setki milionów dolarów na inwestowaniu w nowe technologie, ale w 
jedwabnej 
fioletowej koszuli i krawacie w zebrę bardziej przypominał podstarzałego 
konferansjera niż 
legendę branży uenture capital.
– According to my data – Mr. Rick oszczędnie poruszał sinymi ustami, jak mała 
rybka – 
there are no morę than two point one million Internet users currently counted in 
Poland.
Dał jakiś niedostrzegalny dla mnie znak jednemu z asystentów, którzy pełnili 
wartę z obu 
stron. Wszyscy byli w podobnym wieku, tego samego wzrostu, tak samo ostrzyżeni, 
jak 
manekiny w sklepie. Garnitury też nosili w takim samym kolorze, czarne albo może 
ciemnogranatowe; trudno było mi ocenić w zielonkawym świetle bibliotecznych 
lamp.
– Forrester Research says exactly two point one – gorliwie potwierdził asystent. 
Pochylił się, 
wyszukał w teczce koło krzesła oprawiony dokument, otworzył go na właściwej 
stronie 
i przesunął na naszą stronę stołu z angielskiego orzecha – tak rozległego, że 
mogłyby z niego 
startować mniejsze samoloty.
Żaden z nas nawet nie zerknął; nie było sensu się spierać. Mr. Rick przyłapał 
Dwayne’a na 
kłamstwie. Po Larrym, który opisał projekt rozbudowy Silver Lining o część 
internetową, 
Dwayne miał za zadanie nakreślić obraz polskiego rynku. Ale przegiął pałę, 
podwójnie 
zawyżając liczbę Polaków, którzy korzystają z sieci. Mr. Rick jednak był dobrze 
przygotowany. 
Więcej nie zaszczycił Dwayne’a ani jednym spojrzeniem. Do mnie też się nie 
odzywał: 
tradycyjny biznes wydawniczy nie interesował go w najmniejszym stopniu. A może 
brał mnie za 
ochroniarza, licho wie.
– I apologize for my partner’s mistake – powiedział Larry. – Niemniej musimy 
podkreślić, że 
Polska to dynamicznie rosnący rynek. Forrester szacuje, że można spodziewać się 
nawet 
dziesięciokrotnego wzrostu w ciągu sześciu lat.
Mr. Rick przyglądał się swoim dłoniom, które trzymał na blacie jak posłuszny 
uczeń, jedną 
obok drugiej. Pochylił głowę, pozwalając nam podziwiać misterną, utrwaloną 
lakierem fryzurę, 
dzięki której wijące się, długie pasma włosów ze skroni zakrywały mu całą 
czaszkę. Mysiego 
koloru konstrukcja drgnęła, uniosła się w górę. Bezbarwne oczy skupiły się na 
Larrym.
Mr. Rick zapytał, dlaczego w takim razie nie poczekać z inwestycją jeszcze kilka 
lat. Aż 
przybędzie użytkowników sieci w Polsce.
– Za kilka lat będzie za późno. Rynek będzie zajęty, karty rozdane – Larry nie 
zastanawiał 
się nad odpowiedzią. – Dwa główne portale horyzontalne w Polsce powstały w 
połowie lat 
dziewięćdziesiątych, kiedy o internecie słyszała tam tylko garstka informatyków 
i studentów. 
Założenie tych serwisów kosztowało grosze. Dziś warte są dziesiątki milionów 
dolarów.
Mr. Rick dał widocznie kolejny niedostrzegalny znak, bo manekiny zaczęły zadawać 
pytania. 
Mówiąc, obserwowali, jakie wrażenie dane pytanie robi na pryncypale i na 
Pozostałych 
doradcach. Larry strzelał odpowiedziami jak dobrze wytrenowany tenisista. 
Słuchałem tej 
wymiany jednym uchem i martwiłem się. Odniosłem bowiem wrażenie, że Mr. Rick był 
bardzo 
przebiegły.
Zbyt przebiegły, żeby po prostu zaakceptować przedstawioną mu propozycję i 
podpisać 
czeki, na które liczyliśmy z Wiciem.
– Po co kupować Silver Lining Publishing, utrzymywać tych wszystkich 
dziennikarzy 
i resztę personelu, skoro wasz portal może tanio kupować zawartość od innych 
mediów, na 
podstawie umów – pytał manekin.
To była jedna z kluczowych kwestii, odpowiedź na to pytanie wycyzelowaliśmy 
wszyscy 
razem w Warszawie. Gdy Larry wyjaśnił, że kupno Silver Lining było jedynym 
sposobem na 
ominięcie formalności i szybkie uruchomienie dużej firmy, Mr. Rick skończył 
przesłuchanie. 
Zapanowała długa cisza, przerywana tylko poskrzypywaniem skóry rozłożystych 
foteli.
– Wery well than – Hogarthy odezwał się na koniec tonem człowieka, który już 
wiedział, co 
zrobi. Błyszcząca od lakieru skorupa włosów skinęła w stronę Larry’ego, – Can 
you spare a few 
morę minutes? Pozostałym panom dziękuję.
Czekaliśmy z Dwaynem najpierw w poczekalni, potem, coraz bardziej zniechęcani, w 
hotelu. 
Larry zjawił się dopiero po trzech godzinach. Minęliśmy się w drzwiach, bo już 
wychodziłem na 
spotkanie z Leonem. Twierdził, że wszystko poszło znakomicie, klepał mnie po 
ramieniu. Ta 
jowialność była podejrzana, poza tym wydawało mi się, że wymieniali z Dwaynem 
szybkie 
spojrzenia. Zostawiłem ich w pokoju otwierających butelkę szampana Veuve 
Clicąuot.
Za to Leon przyniósł tak dobre wieści do włoskiej knajpki, gdzie umówiliśmy się 
na obiad, 
że natychmiast zapomniałem o Mr. Ricku.
Rozmowy z ludźmi od Geraldo idą dobrze, powiedział mój przyjaciel. Ale jeszcze 
lepiej 
poszło w Nightline.
– W czym? Gdzie?!
– Słyszałeś.
– Żartujesz – powiedziałem oszołomiony.
Nocna Linia nie była programem rozrywkowym, tylko informacyjnym, i to w dodatku 
w pierwszej lidze ogólnokrajowej sieci telewizyjnej ABC. Prowadził go codziennie 
o jedenastej 
wieczór pucołowaty jegomość z pewnym siebie uśmieszkiem klasowego prymusa. Ted 
Koppel 
był też bystry, zadawał właściwe pytania we właściwych momentach, a swoim 
ofiarom – 
ważniakom z Waszyngtonu, ukontentowanym tyranom z Afryki, fanatykom z Bliskiego 
Wschodu czy opuchniętym na twarzach aparatczykom z Moskwy – nie zostawiał 
miejsca na 
uniki. Kiedy mieszkałem w Stanach, zdarzało mi się zarywać noce z powodu 
Nightline, gdy 
w kraju lub na świecie działo się coś ważnego. Był to jeden z lepszych programów 
w całej 
amerykańskiej telewizji.
– Z producentem widzimy się jutro, kwadrans po dziewiątej rano. Sam Ted 
zarezerwował dla 
nas czas na lunch, masz pojęcie? Emisję przewidują na piątek, rezerwowy termin 
to poniedziałek, 
gdyby coś się opóźniło.
– Dlaczego nas kupują?
– Nie kupują – sprostował. – Zaprosili. Oni nie płacą gościom ani pośrednikom. 
Jeżeli zależy 
ci na forsie, idziemy do Geraldo.
– Nie zależy mi – powiedziałem trochę nieszczerze. – Dlaczego zainteresowali się 
nami? Nie 
uwierzę, że polecieli na twoje piękne oczy, Leon.
– Odniosłem wrażenie, że oni sami już byli na tropie tych z AID – zniżył głos. – 
Jeżeli 
reporterzy ABC pracowali nad programem i coś niecoś wiedzieli już o sprawie, 
spadliśmy im jak 
z nieba. Wybuchnie wielka bomba, Maksiu. Będziesz miał, co chciałeś.
Rzeczywiście na to wyglądało. Zdobyłem najpotężniejszego sojusznika, jaki 
istniał w naszej 
cywilizacji. Przez króciutką chwilę, dosłownie okamgnienie, będę miał szansę 
zmieszać szyki 
mocarstwowej Ameryce. Być może osiągnę swój cel.
Chyba że było już za późno.
Uczciliśmy ten sukces potokiem chianti i pięciodaniową ucztą, która trwała do 
późnego 
wieczora. Zdjęli nas sprzed knajpy, gdy obżarci i chwiejni, wypatrywaliśmy 
taksówki 
w półmroku ulicy. Mignęły rozkładane legitymacje Federal Bureau of 
Investigations, samochód 
wyrósł jak spod ziemi. Nie było wyboru, wgramoliliśmy się z Leonem na tylne 
siedzenie, jeden 
z mężczyzn wśliznął się za nami. Mlasnął centralny zamek. Od wewnątrz 
wymontowano klamki, 
wóz zmienił się w mały areszt. Drugi agent siedział z przodu, obserwował nas w 
lusterku 
wstecznym. Skóra w kącikach oczu zmarszczyła mu się, pewnie się uśmiechał. 
Życzliwie, po 
amerykańsku.
Daleko nie jechaliśmy. Kilka przecznic dalej samochód skręcił w uliczkę 
niewysokich 
domów, przyklejonych jeden do drugiego jak nasze bliźniaki, ale o innych 
proporcjach, wąskich, 
o wysokim parterze, ze schodkami na chodnik.
– It’s gonna be fun – Leon pierwszy się otrząsnął. Zacisnął wargi, jego oczy 
nabrały 
zaczepnego wyrazu.– Nie widziałem nakazu. Mój adwokat będzie zachwycony. Mój 
księgowy 
też.
– Nikt tu nie jest aresztowany – odpowiedział mężczyzna na przednim siedzeniu. 
Miał miły, 
cichy głos. – We’d like to chat a bit. Thafs all.
Chcieli tylko pogawędzić. Od dziesięcioleci słyszę to zdanie. Tajniak, który 
wreszcie zastąpi 
je inną odzywką, zasłuży na literacką Nagrodę Nobla.
– To znaczy, że możemy sobie pójść? – upewniał się Leon.
– Anytime.
Odblokowali drzwi. Gdy stanęli przed jednym z domów, weszliśmy po schodkach 
przed nimi 
– dwaj szybko trzeźwiejący faceci, których nikt nie aresztował.
Próbowałem zorientować się, który z nich dowodził, ale im zależało, żebyśmy nie 
wiedzieli. 
Standard. Na ścianie wisiało spore lustro; pewnie weneckie. Ktoś w sąsiednim 
pokoju nas 
obserwował, może też filmował.
Pomachałem ręką ukrytej osobie.
Federalni zignorowali ten przytyk. Jeden z nich przyniósł na tacy karafkę wody z 
lodem 
i szklanki, postawił na stole. Sięgnęliśmy po nie łapczywie.
– Dziękuję, że panowie zgodzili się przyjąć nasze zaproszenie. The gouernment 
appreciates 
this – zaczął uśmiechający się agent. Kurze łapki co rusz pojawiały się w 
kącikach jego oczu, 
nadając jego piegowatej twarzy bezpretensjonalny i przyjazny wyraz. Jego 
dziadkowie musieli 
przyjechać z Irlandii. Irlandczycy w Stanach wyspecjalizowali się w rolach 
policjantów 
i sędziów. W Detroit też połowę posad sędziowskich obsadzały rodzinne klany 
irlandzkie. 
A drugą połowę – polskie. Dopiero w ostatnich latach pojawiło się trochę 
czarnych sędziów.
Mimo gorąca agenci nie zdejmowali marynarek. Nie chcieli, żebyśmy oglądali ich 
artylerię 
zawieszoną na szelkach i kajdanki z tyłu na paskach spodni. Tak byłem zajęty 
wypatrywaniem 
zgrubień pod ich ubraniami, że dopiero po sekundzie dotarło do mnie, że facet 
powiedział „rząd”.
„Rząd to docenia”.
Czyżby nie mówił w imieniu Biura Federalnego? Legitymację FBI pokazywał nam ten 
drugi, 
który teraz w milczeniu sączył wodę z lodem. Kogo więc reprezentował ten 
uśmiechający się? 
Central Intelligence Agency? Amerykański wywiad prowadził operacje wyłącznie 
poza 
granicami kraju. Nie wolno było im tknąć palcem nikogo wewnątrz. Przynajmniej 
teoretycznie.
– Lefs cut to the chase – powiedział Leon.
Słusznie. Do rzeczy.
– Nie dosłyszałem pana nazwiska – powiedziałem do uśmiechającego się.
– Jake Blake. Może mi pan mówić Jake. Zorganizowaliśmy to spotkanie, bo rządowi 
wydaje 
się, że rozumie pana zmartwienie, Mr. Maks. A pan w pewnym stopniu rozumie już 
nasz 
problem...
– Rządowi? Jakiemu rządowi coś się wydaje? – zapytał Leon ostrym tonem. Nie 
podobało 
mu się, że facet zwracał się tylko do mnie.
Agent zmienił pozycję ciała na krześle, aby również do niego siedzieć przodem. 
Nie miał 
zamiaru spierać się o drobiazgi.
– Rządowi – powiedział spokojnie. – Mamy w tym kraju jeden rząd federalny. Tak 
mnie 
uczyli w szkole i obserwacje wydają się to potwierdzać. I ten rząd ma dla panów 
propozycję...
– Nie o to pytałem! – przerwał mu Leon. – Czy pan rozumie po angielsku?
„Echelon”! – olśniło mnie. Uśmiechający się mógł reprezentować satelitarny 
wywiad 
elektroniczny. National Security coś tam.
– Leon, it’s all right. Lei me handle this – powiedziałem tak obojętnie, jak 
potrafiłem. – 
Myślę, że powinniśmy posłuchać, co pan... Blake ma nam do powiedzenia.
– Thank you.
– Mr. Glisner słusznie sugerował, żebyśmy przeszli do rzeczy.
– Ofcourse. Sytuacja jest następująca: pan Maks usiłuje rozwiązać skomplikowany 
problem 
rodzinny. Rozumiemy go i podziwiamy determinację. Kwestią nas interesującą są 
państwa 
projekty związane z mediami. Rząd byłby zobowiązany, gdybyście panowie odstąpili 
od planów 
występu w telewizji. Jest przygotowany, aby przedłożyć bardzo korzystną ofertę 
rekompensaty.
– Sama forsa nie załatwi sprawy – powiedziałem. – Przykro mi.
– Widzimy też możliwość szerszego kompromisu.
– To brzmi lepiej. Chcę, żebyście go wypuścili – powiedziałem szybko. – Żeby jak 
najszybciej wrócił do domu. To mój warunek.
– No tak – westchnął.
– Są też dalsze warunki – wtrącił Leon. – Nie odrzucamy rekompensaty finansowej. 
Mamy 
w tej chwili liczne lukratywne propozycje. Lukratywne i prestiżowe.
– We understand.
Czekałem, aż smutno zmarszczy kurze łapki i powie, że jest oery sorry, ale 
dziadek Bronek 
już wyekspirował. Albo że zatelefonuje do swego mocodawcy przez bezpieczną 
szyfrowaną linię 
z sąsiedniego pokoju. Ale agent nie zrobił żadnej z tych rzeczy. Przyglądał mi 
się długo, 
poważny i zamyślony. Potem zaczął mówić szybko, tonem, który miał zakończyć całą 
dyskusję.
Odwołamy telefonicznie i na piśmie, pocztą elektroniczną, wszystkie zaplanowane 
spotkania 
i występy telewizyjne. Nie podamy żadnych wyjaśnień. Przekażemy też obecnym tu 
przedstawicielom władz amerykańskich wszystkie posiadane materiały, 
elektroniczne i na innych 
nośnikach, które dotyczą interesujących rząd zjawisk. Władze ze swojej strony 
jeszcze tej nocy 
zapewnią nam wojskowy transport powietrzny do Berlina. Tam nastąpi uwolnienie 
przeniesionego oraz wypłata gratyfikacji.
„Berlin”, pomyślałem. „Lotnisko Tegel. Koło się zamyka”.
– Jerzy Maks i Leon Glisner otrzymają jeden milion dolarów rekompensaty za 
poniesione 
dotąd koszty i utracone prawdopodobne dochody – ciągnął uśmiechający się równym 
głosem, 
jakby czytał z kartki. – Obaj podpiszą zobowiązania do utrzymania tajemnicy i 
zrzeczenia się 
jakichkolwiek roszczeń wobec rządu Stanów Zjednoczonych i rządów krajów 
sojuszniczych 
NATO. Podział tych pieniędzy jest sprawą zainteresowanych. Cała kwota będzie 
wolna od 
podatku dochodowego, aczkolwiek zainteresowani nie dostaną w tej kwestii żadnego 
dokumentu. 
Pieniądze otrzymają w gotówce. Mr. Glisner, którego rola w sprawie się zakończy, 
będzie mógł 
w tym momencie powrócić do Stanów Zjednoczonych, korzystając z rządowego 
transportu. Mr. 
Bronislav Kotovitch, który obecnie przebywa jako gość specjalny w bazie US Air 
Force na 
terenie Niemiec, razem z Mr. Maks zostanie przetransportowany do miejsca 
zamieszkania 
w północno-wschodniej Polsce, jeżeli wyrazi takie życzenie...
– Stop. Nie podoba mi się ta formuła – przerwałem. – Mogliście mu zrobić pranie 
mózgu.
Nie zrobiliśmy. Ale zgoda, zostanie bezwarunkowo przetransportowany do... sorry, 
nie 
potrafię wymówić tej k nazwy. While there, Mr. Kotouitch is to keep a Iow public 
profile. Jeżeli 
osoba pana Kotowicza znów znajdzie się w centrum uwagi, nawet wbrew jego woli i 
mimo jego 
wysiłków, aby było inaczej, strona amerykańska nie ponosi odpowiedzialności za 
działania, jakie 
w tej sytuacji autonomicznie może podjąć rząd The Republic ofPoland. W 
szczególności strona 
amerykańska zastrzega sobie prawo wystąpienia o zwrot wypłaconej rekompensaty z 
powodu 
niedotrzymania istotnych warunków umowy. Does this arrangement sound elear and 
satisfy you, 
Mr. Maks?
– Chciałbym otrzymać też informacje na temat zjawisk przenoszenia.
– To jest granica, której z kolei ja nie mogę przekroczyć. Przykro mi.
– Nie muszę wiedzieć wszystkiego do końca. Chodzi mi o ogólny obraz.
– Sorry.
– A jeżeli odrzucę całą umowę?
Leon poruszył się niespokojnie, dawał mi jakieś skomplikowane znaki brwiami.
– Będziemy zmuszeni realizować plan B – powiedział smutno. – Na pewno zdaje pan 
sobie 
z tego sprawę.
Plan awaryjny. Zamkną mnie na kilka miesięcy w baraku z karbowanej blachy gdzieś 
w górach Wyoming, gdzie diabeł mówi dobranoc, albo wśród silosów rakiet 
balistycznych 
w Dakocie Północnej. Kiedy wreszcie wyjdę na wolność, będzie dawno po wszystkim. 
Nikt nie 
uwierzy w moje opowieści. Im więcej będę gadał, tym bardziej będą mnie brali za 
wariata. Pełno 
takich nieszczęśników dokoła.
Rozdział XXXV.
Poprosiłem o możliwość rozmowy z moim partnerem na osobności. Agenci zerwali 
się, 
gotowi zostawić nas samych w pokoju. Roześmiałem się, pokazałem palcem na 
lustro. 
Wyszliśmy z Leonem na schodki przed dom.
– Jeżeli twoim zdaniem jest w tym jakaś luka, mów teraz – szepnąłem. – Masz 
udziały w tym 
interesie.
– Wchodź w to – powiedział bez wahania. – Nikt nam nie da więcej.
– A jak go nie wypuszczą? Mogą mnie oszukać.
– Wątpię. Oni chcą to zakończyć.
Wróciliśmy do pokoju i wyraziliśmy zgodę na proponowany układ. Szef agentów 
poprosił 
o krążki z filmem. Wyjęliśmy z toreb podręcznych nasze kopie, położyliśmy na 
stole.
Ekran komputera umieszczonego w rogu pokoju świecił zielonkawym blaskiem, przy 
klawiaturze siedziała młoda kobieta o latynoskiej urodzie, której przedtem nie 
widzieliśmy. 
Połączyła się z głównymi komputerami Silver Lining w Warszawie i Acorn w 
Detroit, następnie 
wesołym głosem poprosiła nas o hasła dostępu. Zrobiła to głównie z kurtuazji. 
Sądząc 
z wielkości obudowy jednostki centralnej i szybkości wyświetlania kolejnych 
plików, jej 
maszyna to musiał być istny smok: bez naszej pomocy pokonałaby standardowe 
zabezpieczenia 
systemu Windows NT w ciągu minut, może nawet sekund.
Wystukaliśmy hasła na klawiaturze, zezując na wycięcie mocno wypukłej bluzki 
dziewczyny, potem przyglądaliśmy się, jak w sieciach wewnętrznych naszych firm 
sprawnie 
wyłuskuje potrzebne foldery i za pomocą nieznanego mi programu całkowicie 
wymazuje 
z twardych dysków znajdujące się tam kopie filmu. Program wyświetlał obrazek 
zębatego 
duszka, który łapczywie pożerał napis – nazwę likwidowanego elementu.
Duszek skończył jeść, oblizał się, beknął i zniknął.
– Gotowe! – powiedziałem. – Macie wszystko.
Szef agentów uśmiechnął się wyrozumiale. Teraz była jego kolej, żeby przyłapać 
mnie na 
drobnej chytrości.
Not quite so, Mr. Maks.
Skądś wiedział, że zrobiłem więcej kopii filmu. Leon został poproszony, aby 
zatelefonował 
do domu. Pięć minut później zdziwiony Bernard uruchomił peceta w gabinecie, 
otwierając 
Latynosce dostęp do jego zawartości. Wkrótce i ta kopia przestała istnieć. Blake 
zaskoczył mnie 
następną propozycją: chciał, żeby do mojego warszawskiego mieszkania wysłać 
agenta, który 
włamie się do środka i włączy z kolei mój prywatny komputer.
Po targach stanęło w końcu na tym, że dopuszczę do mojego peceta ich człowieka, 
gdy tylko 
dotrzemy do Warszawy.
Dłużej trwało dogadywanie się w sprawie kopii-matki zdeponowanej w sejfie Billa 
Barona. 
Uparłem się, że adwokat przekaże krążki CD-ROM na sygnał telefoniczny dopiero w 
momencie, 
kiedy obaj z dziadkiem znajdziemy się już bezpiecznie w Kurkowie. Blake nad 
wyraz niechętnie 
zgodził się na ten wariant. Na koniec uścisnęliśmy dłonie i ich samochód na 
sygnale zawiózł nas 
na lotnisko.
Lot nad Atlantykiem, który błyszczał w świetle księżyca, jakby glob okrywał 
płynny metal, 
trwał krótko dla kogoś przyzwyczajonego pokonywać tę trasę na pokładzie 
statecznych 
komercyjnych liniowców. Wojskowy transportowiec nieznanego mi typu poruszał się 
cicho 
i z niewiarygodną prędkością. Na pokładzie panowały jednak spartańskie warunki: 
razem z grupą 
oficerów i objuczonych młodych ludzi, którzy wyglądali na ekipę telewizyjną, 
wierciliśmy się na 
składanych fotelikach z metalowych rurek i brezentu. W żaden sposób nie dało się 
na nich spać. 
Leon oświadczył, że teraz rozumie, dlaczego komandosi tak chętnie wyskakują z 
samolotów, 
kiedy tylko dowódca otworzy wrota.
Prędkość maszyny i obrót Ziemi sprawiły, że wstający nad Stanami letni świt 
cofnął się na 
powrót w noc. Przez jedno z nielicznych okienek dostrzegłem cień naszego 
samolotu: czarny 
trójkąt prześlizgiwał się po srebrzystej powierzchni oceanu, potem wbił się w 
ciemną plamę 
wybrzeża Hiszpanii.
W Berlinie transportowiec zatrzymał się z dala od dworca lotniczego i uwolnił 
nas, nie 
wyłączając silników. Matowa, skórzasta substancja, którą pokryty był kadłub – 
chyba po to, aby 
ukryć go przed wścibstwem radarów – nie odbijała światła, wydawała się wręcz 
zasysać to 
dobiegające od iluminowanych budynków. Rozgrzana po locie, pachniała jakąś 
chemią 
w rześkim nocnym powietrzu. Mimo ciemności umundurowani ludzie od razu 
oddzielili nas na 
płycie od reszty pasażerów, z piskiem gum tuż przy nas zahamował wojskowy 
samochód.
Auto lawirowało wśród kolorowych paciorków, uwoziło nas w coraz odleglejsze 
rejony 
lotniska. Kierowca wjechał wprost w czerniejący masyw schronu. Rozsunęła się 
żółtawa 
szczelina. Thank you, gentlemen, welcome to Berlin!
Mrużąc oczy, wygramoliliśmy się ze środka. Hangar był zaskakująco przestronny; 
jego 
brzegi tonęły w mroku, tylko środek, kilkadziesiąt metrów od nas, rzęsiście 
oświetlono. Jakby 
zamierzali szukać igieł na równiutkiej, wymalowanej na szaro cementowej 
posadzce. Na granicy 
światła stała grupa mężczyzn.
Od razu rozpoznałem Rastafińskiego, poza nim nikogo: same mundury i garnitury, 
głowy 
w mroku. Oddzielał nas od nich lekki aluminiowy stolik, na którym stała pionowo 
spora walizka.
Szliśmy w tamtą stronę po ciągłych i przerywanych liniach, wyrysowanych farbą 
kolorowych ikonkach i tajemniczych symbolach szamanów obsługi technicznej 
samolotów. 
Dopiero z bliska dostrzegłem dziadka: stał w drugim szeregu ubrany w cywilne 
ciuchy, które 
kupiłem mu na bazarku w Nowym Mieście. Trzymał się jednak sztywno, tuż przy 
ramieniu 
kogoś w kapiącym od pozłotki mundurze, chyba generała lotnictwa.
Odniosłem wrażenie, że podkreślał swoją postawą, iż teraz był częścią wojskowego 
otoczenia. Złapałem z nim kontakt wzrokowy, ale pozostał nieporuszony.
Powitanie trwało krótko, z użyciem minimum słów i gestów. Siwowłosy i 
nienagannie 
ubrany cywil, którego w myślach od razu przypisałem do Waszyngtonu, nacisnął 
zamki walizki. 
Podniósł wieko, w środku leżały równo ułożone paczki obanderolowanych banknotów. 
Studolarówki.
Mężczyzna patrzył wprost na mnie. Zrobiłem to, co robili bohaterowie filmów w 
takich 
sytuacjach: podszedłem do walizki i wybrałem na chybił trafił jedną z paczek. 
Sprawdziłem, czy 
pod wierzchnim banknotem nie kryją się przycięte kawałki gazet, i odłożyłem na 
miejsce 
z aprobującym kiwnięciem głowy.
– Is eoerything all righł? – spytał głośno, akcentując każde słowo.
– Looks fine to me.
Kusiło mnie, żeby zapytać, czy walizka była gratis, czy też jej wartość 
odliczono od 
należnego nam miliona. Wyglądała na kosztowną. Inny z mundurowych, pewnie 
prawnik, 
położył teraz na stoliku drukowane dokumenty: tekst porozumienia w sześciu 
egzemplarzach.
– Muszę to przeczytać – powiedziałem.
– Take your time – zgodził się dystyngowany, który przedtem pokazał pieniądze.
Podałem jeden egzemplarz Leonowi; co dwie głowy to nie jedna. Umowa tym razem 
była 
zwięzła, raptem trzy drobno zapisane kartki, jak na amerykańskich prawników 
wprost 
lakoniczna.
– Ja bym na twoim miejscu podpisał – powiedział Leon, pobieżnie przebiegając 
wzrokiem 
pierwszą kartkę. Co chwila strzelał oczami w stronę walizki.
Wciąż nieufny, zażądałem rozmowy z dziadkiem na stronie. Nie stawiali przeszkód.
Odeszliśmy aż do granicy, w półmroku dotknąłem jego ręki. Była ciepła, szorstka 
i w dodający otuchy sposób normalna.
– Wracamy do domu, dziadku – powiedziałem. Czekałem, że zacznie mrugać oczami, a 
łza, 
jak mały kryształek, ześlizgnie się z kącika oka w dół po zarośniętym policzku. 
I że usłyszę to 
najbardziej typowe dla dziadka, powitalne siąknięcie nosem.
– Jo.
– Dobrze się dziadek czuje? Nic nie dolega? Ledwo widoczne skinienie głową.
– Dawali coś dziadkowi? Jakieś pigułki czy zastrzyki?
– Mi? Nie.
– Obiecywałem, że dziadka stąd wyciągnę. – Jo.
– Cieszy się dziadek? A może woli tu zostać?
– Mogem wracać – zgodził się. Trącił mnie łokciem w bok, wyciągnął szyję w 
stronę mojego 
ucha: – Tej! Te piniondze to oni mi dajom?
– Dają nam trzem, do podziału. Ale jak nie będziemy siedzieć cicho, to zabiorą.
– Do podziału? – zdziwił się. – Z tym Żydkiem, co z tobom przyszed? A za co niby 
momy 
się z nim dzielić?
– Później dziadziusiowi wyjaśnię.
Nie znalazłem nic niepokojącego, żadnej luki. Umowa wyglądała okay, dziadek też. 
Podpisałem wszystkie sześć egzemplarzy. Potem odeszliśmy z walizką na bok, 
ukucnęliśmy. 
Wyliczyłem Leonowi jego honorarium, pięć paczek po dziesięć tysięcy dolarów. 
Miał 
zawiedzioną minę, upychając je w kieszeniach marynarki.
– Cmon, 50 granćTs not bad for a day’s work – rzuciłem cichym głosem, żeby tamci 
nie 
wykryli napięcia wśród nas.
Odpowiedział, że stawka Acorn Talent wynosiła dwadzieścia pięć procent 
wszystkich 
wpływów.
– Zawarliśmy umowę.
Milczał niezadowolony.
Nawet mu się specjalnie nie dziwiłem: dla kogoś, kto moment wcześniej oglądał 
milion, 
pięćdziesiąt tysięcy rzeczywiście mogło wydawać się napiwkiem.
Dziadek przyglądał się naszym poczynaniom jak jastrząb, który obserwuje 
kurczęta. 
Pochylał głowę na bok, mruczał do siebie po niemiecku, kiedy wyjmowałem z torby 
pieniądze. 
Kiedy skończyłem, gwałtownie chwycił rączkę walizeczki w szponiastą dłoń i 
porwał ją z taką 
energią, że nie sposób było protestować. „Niech ją ponosi, nacieszy się”, 
myślałem wyrozumiale.
Kiedy startowaliśmy do Polski, niebo na wschodzie dopiero zaczynało leciutko 
różowieć. 
Sonntag pewnie wstaje właśnie na ryby, myślałem, Tola pewnie też, szykuje 
śniadanie dla 
Zdzicha. Tylko Renia śpi w najlepsze. Zachciało mi się położyć obok niej, 
zwiniętej na boku jak 
kotka, przytulić się do jej grzbietu i słuchać, jak cicho oddycha przez nos. Z 
poczuciem winy 
uświadomiłem sobie, że nie myślałem o Reni od wyjazdu na Okęcie dwa dni temu. 
„Niedługo 
zjemy razem śniadanie”, pocieszyłem się.
Tym razem przypadł nam mniejszy odrzutowiec, execu-tiuejet wykończony mahoniem, 
matowym aluminium i skórą. Razem z dziadkiem i ze mną leciało trzech Amerykanów, 
dwóch 
cywili i wojskowy, plus milczący pułkownik Rastafiński.
Któryś z Amerykanów musiał być nie lada szyszką; przecież to nie ze względu na 
karła czy 
dziadka ostatni odcinek podróży odbywaliśmy w takim stylu, zabawką możnych tego 
świata.
Poprosiłem stewardesę o kawę i zaraz zasnąłem. Kiedy mnie obudziła, nasz 
latający salonik 
stał na płycie lotniska w Warszawie.
Siwy cywil zaproponował bardzo uprzejmym tonem, żebym może wysiadł i pojechał 
wpuścić do mojego mieszkania technika od komputerów. Pułkownik Rastafnsky mógłby 
mi 
towarzyszyć, gdybym miał ochotę.
Chciałem wiedzieć, co z dziadkiem.
Zapewnił mnie, że wszyscy zaczekają w samolocie na nasz powrót. Na to nie 
chciałem się 
zgodzić. W końcu całą piątką przemaszerowaliśmy bez żadnej kontroli przez 
pomieszczenie dla 
VIP-ów, wsiedliśmy do wielkiego mercedesa podstawionego chyba przez amerykańską 
ambasadę i pojechaliśmy do mnie na Mokotów. Technik czekał już przed domem. 
Pracował tak 
szybko, że nie zdążyłem zaparzyć kawy dla gości, gdy on już usunął 
najdrobniejsze ślady filmu 
z twardego dysku.
Pustawymi jeszcze ulicami wróciliśmy na Okęcie. Na jakimś wojskowym lotnisku na 
Mazowszu przesiedliśmy się do helikoptera. Kilka minut po piątej trzydzieści 
maszyna 
wylądowała pod Dębnem, podnosząc z ziemi miniaturową burzę piaskową.
Siwowłosy rozglądał się po okolicy bez zainteresowania, zapewne liczył godziny, 
jakie 
zajmie mu powrót do biura przy Pennsylvania Avenue. Rastafiński bez słowa 
wyciągnął do mnie 
rękę z telefonem komórkowym; Bill był uprzedzony i czekał w biurze na sygnał, 
żeby wydać 
ostatni komplet filmu.
– Dopiero w domu – powiedziałem.
Dmuchałem na zimne. Odrobina paranoi nigdy nie szkodzi w takich sytuacjach.
Siwowłosy tym razem nie krył już zniecierpliwienia. Uważnie stawiał swoje 
kosztowne 
trzewiki na żwirowanej ścieżce, gdy całą grupą szliśmy na parking. Z dezaprobatą 
spoglądał na 
ziewającego żołnierza, który otwierał mu blaszane drzwiczki terenówki. Podobnie 
jak ja, special 
counsel nie zamierzał przyjmować niczego na wiarę. Sprawa musiała zostać 
załatwiona 
absolutnie do końca.
Terenówka wytoczyła się ze żwirowni znajomą drogą, kilometr przed rogatkami 
Kurkowa, 
melancholijnego w zamglonym słońcu, zjechała na lewo, w stronę samotnego domu z 
czerwonej 
cegły. Skrzypnęły hamulce, zatrzymaliśmy się przed zardzewiałą bramą.
Koniec bardzo długiej podróży.
Rastafiński znów podał mi swoją komórkę. Napis w okienku wskazywał, że aparat 
miał 
aktywne połączenie.
– To ty, Bill? Tu Maksio. Zaczekaj jeszcze chwilę, dobrze? Na razie nic nie rób. 
Nie 
rozłączam się.
Wyskoczyłem na pokrytą rosą trawę. Dziadek wysiadał powoli, dźwigając walizkę. 
Nacisnął 
klamkę furtki; była zamknięta. Rastafiński wychylił się z samochodu i rzucił mu 
klucze. Znów 
przyłożyłem do ucha płaski aparat.
– Bill? Wygląda, że dobrnęliśmy do końca... Tak, w porządku. Już przebierają 
nogami? 
Wydaj im towar... Całkowicie dobrowolnie. Nie, jestem usatysfakcjonowany. Wystaw 
rachunek. 
Tobie też... Pewnie, że opowiem. Miłego dnia.
Siwy nie poruszył się, dopóki nie zabrzęczał z kolei telefon w jego kieszeni. 
Wysłuchał 
krótkiej informacji, bez potwierdzenia zamknął klapkę aparatu i kiwnął głową 
prawnikowi oraz 
wojskowym. Ci z kolei skinęli mnie. Zaszumiał silnik i samochód odjechał.
Patrzyłem, jak malał na drodze w stronę żwirowni. Rastafiński niedługo tu wróci 
po swoją 
dolę. Ale jeszcze nie dziś; najpierw będzie musiał w Warszawie napisać sporo 
raportów.
Cierpliwości. Tyle wytrzymałem, poczekam jeszcze kilkanaście minut.
Świat pachniał wilgotną ziemią, krzyczały ptaki. Zapowiadał się kolejny 
słoneczny dzień. 
Słyszałem, jak dziadek bobruje po domu, trzaska drzwiami. Wreszcie za wzgórzami 
rozległo się 
dudnienie startującego helikoptera. Dopiero kiedy sylwetka maszyny znikła za 
horyzontem, 
wszedłem do stodoły po rower.
Pedałowałem do Reni ile sił w nogach.
Nie obchodziło mnie, ani co dziadek zrobi z tak pięknie rozpoczętym porankiem, 
ani gdzie 
schowa pieniądze. Na pewno poradzi sobie znakomicie.
Rozdział XXXVI.
Droga przez Lipowiec, a potem przez las Kaługi dłużyła mi się nieznośnie. 
Minąłem pędem 
skrzyżowanie, most na Drwęcy, promieniujące chłodem srebro rzeki. Zeskoczyłem z 
roweru 
i pchałem go pod górę żwirowni, dając odpocząć mięśniom. Dalej było już łatwo, 
rower sam 
niósł po ścieżce w dół znajomej skarpy.
Przed bramą zobaczyłem czarny samochód. Szyby miał pokryte rosą; musiał stać tu 
całą noc. 
Zatrzymałem rower.
To nie musiało nic znaczyć. Kupsztyk mógł najzwyczajniej w świecie uchlać się 
wczoraj 
wieczór. Zasnąć z łbem na stole. Albo Renia litościwie pościeliła mu gdzieś w 
kącie, zabrała 
kluczyki, żeby nie skończył w przydrożnym rowie.
Oczywiście mogło tak być. Ale mogło też być inaczej.
W końcu nie umawialiśmy się na nic. Sama mi to powiedziała. To powinno być 
sympatyczne, ten ucisk w gardle. Ludzie tęsknią do tych rzeczy, marzą o ich. 
Szlag by to trafił.
W spacerowym tempie wróciłem do domu. Dziadek cały czas latał po obejściu z 
walizką, 
szukał bezpiecznej skrytki dla „dularów”. Do południa wspólnie odrzuciliśmy 
sporo możliwości: 
żeby wykuć otwór w ścianie, wykopać dziurę w rogu piwnicy, obluzować którąś z 
desek podłogi. 
Poupychać banknoty w brzuchu kaflowego pieca w pokoju. Zakopać na podwórku. W 
desperacji 
rozważaliśmy nawet obciągnięcie obanderolowanych paczek lateksowymi kondomami 
i zatopienie ich w studni. Braliśmy pod uwagę dosłownie wszystkie warianty – 
poza 
zaniesieniem naszych dziewięciuset pięćdziesięciu tysięcy zielonych do banku.
Obliczyłem, że stracimy w ten sposób jakieś czterdzieści pięć tysięcy dolarów 
odsetek 
w skali roku, ale co z tego: nasze wścibskie państwo nie uznawało tajemnicy 
bankowej 
obywateli. A umowa, którą podpisałem, mówiła wyraźnie w którymś z punktów, że to 
na mnie 
spoczywała odpowiedzialność za ewentualne rozliczenia z fiskusem. Zaś ten 
pożarłby 
czterdzieści procent całej sumy. Nie trzymało kalkulacji, jak mawia nasz naród.
Najprościej byłoby zabrać walizkę do Warszawy i zamknąć jej zawartość w skrytce 
bankowej. W mieszkaniu też miałem sejf, ale zbyt mały; weszłoby tam góra sto 
tysięcy. Tyle że 
dla dziadka to nie byłoby w ogóle żadne rozwiązanie. On musiał mieć gotówkę w 
pobliżu, na 
wyciągnięcie ręki. Potrzebował czuć jej bliską obecność.
Wreszcie zdecydowaliśmy się zamówić w Iławie kasę pancerną. W ten sposób 
nieświadomie 
wkroczyliśmy na równię pochyłą; trzystukilogramowy szary potwór stanął w rogu 
dużego pokoju 
już wieczorem, częściowo wmurowany w ścianę i przytwierdzony do stropu stalowymi 
śrubami, 
których nakrętki zostały zaspawane i pokryte cementem. Kamień spadł nam z serca, 
ale tylko do 
momentu, kiedy trzeba było podjąć decyzję, gdzie schowamy klucze.
Już pierwszej nocy, leżąc na podłodze na workach słomy i nasłuchując Finka, 
który 
powarkiwał niespokojnie na podwórzu, uświadomiliśmy sobie dalsze zagrożenia. 
Nawet 
początkujący bandyta mógł bez trudu dostać się do domu i zmusić dziadka, choćby 
torturami, do 
otwarcia skarbca.
– Giwerę mi trza – orzekł dziadek. – Zastrzeleni huncwota.
Co do tego miałem wątpliwości. Dziadek co prawda przesłużył wojnę światową w 
najlepszej 
armii świata oraz w szeregach słynnej partyzantki na Bałkanach, ale strzelać nie 
umiał za grosz. 
Kiedyś w wakacje, gdy z nudów biłem butelki z wiatrówki przywiezionej przez 
tatę, dziadek 
złożył mi zlecenie na mokrą robotę. Miałem zakatrupić jednego z gołębi, które 
gruchały na dachu 
domu. Dziadek jadał ptaki, ale tylko cudze, a właśnie wypatrzył sztukę należącą 
do sąsiada.
Upewniłem się, że szło o szarego osobnika obok komina. Wycelowałem, wiatrówka 
mlasnęła 
i okrwawiony gołąb stoczył się po dachówkach do naszych stóp. Dziadek zsiniał z 
szeroko 
otwartymi ustami: to jednak był nie ten gołąb. Nie czekałem, aż oprzytomnieje. 
Upuściłem 
wiatrówkę na ziemię i rzuciłem się do ucieczki. Mijałem bramę, kiedy tuż nad 
moją głową 
z szumem przeleciała kolba strzelby, wirującej w powietrzu jak urwane śmigło. 
Dziadek chwycił 
wiatrówkę za lufę i z furia pyrgnął nią w moją stronę. Ale nawet wtedy chybił.
Dlatego wolałem położyć nacisk na bierne środki bezpieczeństwa: solidne drzwi 
wejściowe, 
jakieś kraty na okna, ewentualnie reperacja zwichniętej bramy. Skończyliśmy 
jednak w stalowo-
elektronicznej twierdzy, którą miejscowi szydercy rychło przezwali Festung 
Kotowicz.
A stało się tak za sprawą niejakiego inżyniera Kobiałko, szefa i właściciela 
firmy Secur Pol-
Fart. Energiczny ten człowiek sprzedawał sejfy ścienne i kasy pancerne w 
baraczku w centrum 
Iławy. Dysponował też, jak twierdził, zastrzeżoną czterdziestoma dwoma patentami 
izraelską 
technologią fortyfikacji obiektów, certyfikatem jakości ISO 9000 oraz 
członkostwem 
w ekskluzywnym klubie europejskich firm, które uzyskały autoryzację niezbędną do 
świadczenia 
usług na rzecz armii państw-członków NATO. Kobiałko bez komentarzy przyjął nasze 
skromne 
zamówienie na umocnione blachą drzwi wejściowe do domu. W trakcie kolejnych 
spotkań 
edukował nas jednak w kwestiach bezpieczeństwa.
Najpierw zrezygnowaliśmy z najprostszego modelu drzwi i zdecydowaliśmy się na 
wersję ze 
stalową ramą obłożoną z obu stron blachą dwumilimetrowej grubości; wnętrze ramy 
wypełnione 
było niepalnym tworzywem na osnowie z kevlaru, tkaniny używanej do wyrobu 
kuloodpornych 
kamizelek. „Z broni ręcznej nie do przestrzelenia!” – zachwalał inżynier. Do 
tego dochodziła 
futryna z chromowej stali „zakotwiona”, jak to określał, na dwunastu trzpieniach 
wpuszczonych 
w mur na głębokość ponad jednego metra, grubaśny wizjer z pancernego szkła („nie 
chcemy 
przecież dostać pociskiem w oko, kiedy sprawdzamy, co lub kto stoi za drzwiami, 
prawda?”) i, 
naturalnie, specjalne zamki. Początkowo wydawało mi się, że wystarczy zamek 
krajowy za 
pięćset pięćdziesiąt złotych; rabunki w naszej okolicy wykonywano tradycyjną 
metodą siłową, na 
tak zwany rympał. Inżynier Kobiałko stanowczo przestrzegał nas jednak przed 
liczeniem na 
słabość przeciwnika. „Chłop polski wbrew pozorom uczy się szybko”, dowodził. „A 
odporność 
całego systemu równa jest odporności najsłabszego punktu”.
Osobiście polecał „ciut droższy” – tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąt złotych – 
ale prawie 
stuprocentowo odporny zamek sprzedawany przez jego firmę: „dizajn” był fiński, a 
mechanizm 
zapadkowy pochodził ze Szwajcarii.
Podobnym trybem w oknach domu zamiast krat znalazły się elektrycznie podnoszone 
antywłamaniowe rolety. Same okna zastąpiliśmy nowymi, z antywłamaniowymi 
szybami. Stary 
płot z siatki wokół domu został wyrwany z betonowymi korzeniami przez ekipę 
Secur Pol-Fartu; 
w trakcie tych prac robotnicy wykopali butelkę po oranżadzie.
Rzucili ją na kupę ziemi; gdybym przypadkowo nie był w pobliżu, nikt by się nie 
zorientował, że w środku spoczywał na wpół zbutwiały, zielonkawy zwitek 
pieniędzy. Na 
porcelanowym kapslu został strzęp sparciałej uszczelki, dokoła rdzawe resztki 
pałąka. Ostrożnie 
stłukłem szkło i wybuchła mała sensacja.
Podsuszyliśmy zwitek na słońcu i próbowaliśmy oddzielać banknoty, ale nawet 
odporny, 
robiony z bawełny amerykański papier był zbyt przegniły. Dziadek przejął 
kontrolę, rzecz jasna, 
również nad tym wątpliwym kapitałem, ale ucieszył się mniej, niż oczekiwałem. 
Dopiero później 
do mnie dotarło, że przecież jeszcze nie stracił tych pieniędzy. Do głowy mu nie 
przychodziło, ile 
setek godzin miał strawić na ich szukaniu.
W miejscu ogrodzenia stanął dwumetrowy mur o gładkich ścianach i ze stalowymi 
szpikulcami na szczycie. Brama wyposażona była w otwory strzelnicze oraz tak 
zwany aktywny 
pancerz – Kobiałko zapewniał, że przy próbie staranowania wybuchnie, odrzucając 
agresora 
o kilkadziesiąt metrów. Pokazywał nam fotografie poskręcanych jak precle wraków 
samochodów, ofiar takich właśnie aktywnych bram w służbie izraelskich osadników 
w Palestynie. „Bum!”, entuzjazmował się inżynier. „Oto, co spotyka nieproszonych 
gości!”
Gorąco namawiał nas, aby oczyścić też „perymetr obronny”, burząc oborę, stodołę 
i drewutnię, ale dziadek nie chciał o tym słuchać. Kobiałko rychło znalazł 
rozwiązanie: 
Przyprowadził do nas niejakiego docenta Wiesława Małeckiego, specjalistę od 
elektronicznych 
systemów nadzoru ochrony.
W krótkim czasie nasza twierdza zyskała centralny system nerwowy złożony z 
komputera, 
setki czujników i kamer na podczerwień, które monitorowały cały teren od rzeki 
do r°gi przez 
dwadzieścia cztery godziny na dobę. System fotografował wszystkie osoby 
zbliżające się do 
domu, wykrywał ruch wewnątrz budynków, a nocą kierował światła reflektorów 
wszędzie tam, 
gdzie czujniki wykrywały obecność ludzi.
Problem był tylko jeden. Mimo maksymalnego uproszczenia obsługi, niezliczonych 
regulacji 
urządzeń i wielokrotnych szkoleń dziadek nie umiał koegzystować z tym systemem. 
Co rusz 
naciskał niewłaściwy guzik na pulpicie sterowniczym, zapominał hasła albo 
odzewu, wkraczał na 
obszar jakiejś terytorialnej czujki. Syreny wyły regularnie, lampy migotały na 
murze, rolety 
opadały w trybie alarmowym, mordercza brama zatrzaskiwała się na głucho. Na 
szczęście 
w gwarantowanym w umowie czasie poniżej czternastu minut pod dom zajeżdżali 
polonezem 
z fioletowo-czarnymi błyskawicami ochroniarze Pol-Fartu. Kilka razy uratowali 
nas z opresji za 
darmo, potem Kobiałko zaczął naliczać opłaty za każdy fałszywy alarm.
Okazało się jednak, że dziadek nie chce płacić. Nie tylko za ochronę – w ogóle 
za cokolwiek. 
Rachunki uznawał za moją domenę. Początkowo dawał mi klucz do sejfu, choć 
niechętnie. 
Nerwowo oblizywał wargi, jęczał i postękiwał boleśnie, gdy paczki banknotów 
opuszczały 
wnętrze.
Jego opór rósł, z dnia na dzień energiczniej starał się położyć kres „marnacji” 
naszego 
majątku. Darł faktury, wysyłał kontrahentów do diabła, groził rękoczynami 
„złodziejom” 
i „wydrwigroszom”. Musiałem przepraszać ludzi i łagodzić sytuację. Jednak 
piętnastego sierpnia 
dziadek zbuntował się całkowicie.
Przy śniadaniu rzuciłem lekkim tonem, że warto byłoby spłacić kredyt, który 
wziąłem na 
kupno domu – po co w banku mają się kocić odsetki? A skoro byliśmy przy tym 
temacie, zbliżała 
się pora kolejnej raty leasingu za mojego nowiutkiego landrovera.
Dziadek był podejrzanie obojętny.
– To bym prosił o klucze do kasy.
– A bierz se – spojrzał na mnie z jawną ironią. – Leżom w szufladzie.
Drzwi do kasy znalazłem uchylone, wnętrze było puste. Dziadek wyniósł gdzieś 
pieniądze, 
schował je i na dodatek zatrzasnął się psychicznie. Gdy próbowałem perswazji, 
wybuchał 
gniewem. Wrzeszczał, że pieniądze należały do niego, bo były odszkodowaniem za 
konia, krowę 
i wóz oraz za wyzucie go z majątku. Dosyć już stracił przeze mnie.
Jako posiadacz i strażnik skarbu był w swoim żywiole; zrozumiałem, że nie odda 
forsy, bez 
znaczenia, czy wezmę go na męki, czy będę błagał go na kolanach.
W życiu rzadko jest dobry czas na niepowodzenia, ale tamten moment był 
szczególnie 
fatalny dla mnie. Byłem chory z powodu Reni: nie potrafiłem przejść do porządku 
nad tym, co 
się stało, a jednocześnie źle znosiłem rozstanie z nią. Gdy rankiem cofnąłem się 
spod jej 
pensjonatu, już tam nie wróciłem, ani tamtego dnia, ani następnego. Gdy 
dowiedziała się, że 
jestem w Kurkowie, unikałem jej. Nie wyszedłem, gdy podjechała pod dom dziadka 
swoim 
białym autem. Zapiekły w żalu, z mściwą satysfakcją przyglądałem się przez okno, 
jak czeka, jak 
waha się i wreszcie niechętnie odjeżdża. „Do widzenia, Reniu”, myślałem. Haue a 
nice life.
Zemściłem się, ale potem było mi okropnie i z każdym dniem robiło się gorzej. 
Kiedy 
wydawało mi się, że osiągnąłem już absolutne dno, że dotarłem do punktu 
rozpaczy, w którym 
można już tylko pójść z namydlonym sznurem do stodoły albo przynajmniej popaść 
w alkoholizm, spadł na mnie następny cios.
Larry i Dwayne wystawili nas do wiatru w wydawnictwie.
Rozdział XXXVII.
Zrobili to w prosty sposób, piorunująco szybko. Zaraz po naszym powrocie ze 
Stanów 
w Podszewce pojawił się nieznany nam dotąd Kanadyjczyk polskiego pochodzenia o 
imieniu 
Thom, który objął rządy jako generał manager i zajął mój gabinet. Witek musiał 
ustąpić miejsca 
nowemu prezesowi zarządu, czyli Larry’emu. Thom wyznaczył nam wspólny pokoik na 
końcu 
korytarza, tak mały, że z trudem mieściło się tam jedno biurko.
Na tym biurku wkrótce znaleźliśmy nasze nowe kontrakty. W sposób niejasny 
określały one 
nasze kompetencje, za to jednoznacznie – nasze wynagrodzenia. Prezes Larry 
wyznaczył nam 
pensje po cztery tysiące złotych brutto; w naszym wydawnictwie tyle zarabiali 
dziennikarze, i to 
wcale nie ci najlepsi. Kontrakty wymagały od nas składania wniosków pisemnych na 
każdorazowe użycie samochodów służbowych, limitowały do pięćdziesięciu złotych 
miesięcznie 
rozmowy ze służbowych telefonów komórkowych i nie przewidywały żadnych wydatków 
reprezentacyjnych. Żądaliśmy spotkania z Larrym, ale ten nie miał dla nas czasu. 
Thom wskazał 
uprzejmie, że przysługiwało nam prawo dopisania kwestii kontraktów do porządku 
dziennego 
następnego posiedzenia zarządu. A kiedy się ono odbędzie? Być może w grudniu, 
wyjaśnił. 
O trybie pracy menedżmentu decydował nowy prezes, a Larry, tak się składało, był 
wrogiem 
zbędnych nasiadówek.
Pojęliśmy aluzję i po kilku dniach nerwowych narad w kawiarni hotelu Sheraton 
uzgodniliśmy z Witkiem, że bierzemy naszą forsę i wycofujemy się z Podszewki. 
Założymy 
nową firmę i ukarzemy tych cwaniaków w najlepszy możliwy sposób – kopiąc im 
tyłek na 
wolnym rynku. Skoro nie chcą z nami pracować, będą musieli z nami konkurować.
I wtedy wybuchła kolejna bomba. Kontrakt określał wprawdzie, ile nowi 
właściciele Silver 
Lining mieli zapłacić za nasze udziały, nie precyzował jednak, kiedy ta wypłata 
miała nastąpić.
Okazało się, że kwestię tę regulował maleńki akapit ukryty w kilkusetstronicowym 
załączniku do głównej umowy. Thom podkreślił go teraz ołówkiem: decyzję o 
sprzedaży 
udziałów mniejszościowych należało zgłosić na zebraniu zarządu. Główny 
udziałowiec zacznie 
wykupywać te udziały „w systemie ratalnym”, „nie później” niż po upływie 
„pełnych” siedmiu 
lat od momentu zgłoszenia chęci sprzedaży przez udziałowców mniejszościowych. 
Inny paragraf 
ukryty w załączniku stanowił, że podstawą wyliczenia wartości naszych udziałów 
będą 
wyłącznie aktywa starej Podszewki; wszystko, co wypracuje nowy zarząd, miało być 
wykluczone 
z rachuby.
Mogliśmy mieć pretensje tylko do siebie. Żaden z nas nie zadał sobie trudu, żeby 
przestudiować załącznik przed jego podpisaniem. Umowa główna wyglądała w 
porządku, 
a całość przygotowała kancelaria Billa Barona, do którego mieliśmy pełne 
zaufanie.
Próbowaliśmy skontaktować się z drogim Billem, ale zniknął z Warszawy. Jego 
sekretarka 
poinformowała, że pan mecenas wybrał się na żeglarską wyprawę łódką Bols po 
fiordach 
Norwegii. Do kancelarii miał wrócić dopiero w drugiej połowie września. Nie, 
telefon 
komórkowy zostawił w biurze. We wrześniu też nie będzie uchwytny, bo zaraz 
wyjeżdża 
w interesach do Nowego Jorku.
Popędziliśmy do innej kancelarii założyć sprawę cywilną przeciwko Larry’emu i, 
osobno, 
Billowi. Adwokaci nie robili nam wielkich nadziei na korzystne rozstrzygnięcie. 
Kontrakt był 
zgodny z zasadami prawa cywilnego, podpisaliśmy go dobrowolnie. 
Pactasuntsewanta. 
Udowodnienie prawnikowi działania w złej wierze było zadaniem karkołomnym, a sam 
wpis 
sądowy kosztowałby majątek. Adwokaci radzili się układać. Krew się w nas 
burzyła, ale na 
koniec upoważniliśmy ich do negocjacji z Larrym. Może uratują dla nas choć 
trochę z tej 
katastrofy.
Tak oto, dosłownie z dnia na dzień, dołączyliśmy z Witkiem do mało elitarnej 
grupy 
niezadowolonych Polaków. Gryzła nas świadomość, że tak łatwo daliśmy się 
wystrychnąć na 
dudków, poza tym musieliśmy znosić prozaiczne konsekwencje bezrobocia. Witek 
najbardziej 
chyba bolał nad koniecznością jadania śniadań w domu. Ja z ciężkim sercem 
odprowadziłem 
landrovera na Czerniakowską do salonu firmy Smorawiński; zerwanie umowy 
leasingowej 
oznaczało stratę części wpłaconych już pieniędzy, ale uwolniłem się od 
miesięcznych rat po 
ponad pięć tysięcy złotych i uzyskałem trochę gotówki. W pobliskim autokomisie 
kupiłem 
najtańsze auto, jakie mieli na chodzie: zardzewiałego poloneza, który po raz 
pierwszy zepsuł się 
kilometr za bramą. Naprawy i części zamienne kosztowały grosze, ale w mojej 
sytuacji i to 
stanowiło już problem.
Tymczasem w Kurkowie ciągle ktoś pukał do naszych drzwi i domagał się pieniędzy. 
Zwłaszcza awanturowali się budowlańcy: wisieliśmy im z dziadkiem prawie 
czterdzieści tysięcy 
złotych za prace fortyfikacyjne. Rastafiński, jak przewidywałem, szybko pojawił 
się 
z rachunkiem za współpracę. Wykaligrafowana na podaniowym papierze kalkulacja 
opiewała na 
sto tysięcy dolarów, ale pułkownik stale uzupełniał ułamki procentów. „Tyle 
wychodzi i nie chce 
być inaczej”, mawiał, podsuwając mi swoje wyliczenia. Oferowałem mu dwadzieścia 
tysięcy 
złotych. Rastafiński nie dawał się zbyć, wiedział przecież, ile pieniędzy 
znajdowało się 
w walizce. Potem, gdy dziadek opróżnił kasę, sytuacja zrobiła się bardzo 
nieprzyjemna. Karzeł 
chyba wziął urlop na tę windykację, bo nachodził nas codziennie do końca 
sierpnia.
Inne niemiłe zaskoczenie przyniosła wizyta Mańka. Komendant policji też wiedział 
o milionie dolarów. Gdy zrobiłem wielkie oczy, poprosił o moją kurtkę. Pod 
kołnierzem, 
zaczepiona pazurkiem z drutu, ukryta była elektroniczna pluskwa. Musiał mi ją 
zainstalować już 
wtedy nad rzeką, gdy rzucaliśmy kamienie, wspominając zamierzchłe czasy. 
Obejmował mnie na 
pożegnanie, ściskał tak serdecznie. Dzięki podsłuchowi Maniek wiedział 
dostatecznie dużo, żeby 
teraz zaoferować mi pomoc. „Za parę zielonych” gotów był skłonić dziadka do 
oddania walizki.
Zapewniał, że fachowa obróbka psychologiczna na komisariacie zapewne wystarczy i 
że 
nawet nie podniesie na starego ręki. Posłałem go w diabły. Nie nalegał, ale 
wsiadając do 
służbowego poloneza, rzucił od niechcenia, że on też miał dosyć życia w biedzie. 
Nie będzie 
czekał w nieskończoność, aż sam sobie poradzę z moim idiotycznym problemem.
Inżynier Kobiałko, także trzymał rękę na pulsie. System monitorowania, który nam 
zbudował, musiał działać lepiej, niż przypuszczałem, bo już kilka minut po 
odjeździe 
komendanta inżynier zatelefonował z ofertą sprawdzenia, czy w obejściu nie było 
innych 
podsłuchów. Jego technik pochodził po pokojach z ręcznym skanerem i słuchawkami 
na uszach 
i stwierdził z zachwytem, że cały dom był dosłownie naszpikowany elektroniką. 
Jedno 
urządzenie podsłuchowe odkrył nawet w czapce dziadka, w fałdzie materiału nad 
daszkiem. 
W moim łóżku znalazły się dwa. Kobiałko oceniał, że podsłuchy się dublowały, 
jakby 
instalowały je różne, niezależne od siebie grupy. Twierdził, że nie było 
sposobu, żeby się od nich 
uwolnić. „Są wszędzie”, tłumaczył. „W meblach, pod podłogą, nawet w tych 
tynkowych 
zaprawkach koło framug okien. Ktoś, kurczę, musiał sypnąć garść pluskiew do 
betoniarki. 
Niektóre przypominają kamyczki czy nawet, niech pan popatrzy tutaj, panie 
Maksiu, plamy od 
zacieków. Nawet gdyby zburzyć całą tę budę, wszystkich się nie wyczesze”.
Twierdza okazała się iluzją. W Festung Kotowicz byliśmy podsłuchiwani i 
obserwowani na 
wszelkie sposoby. Kobiałko sugerował postawienie na dachu zakłócarki fal 
radiowych 
i przyklejenie mikrowibratorów do szyb okiennych – co miało utrudnić używanie 
laserowych 
mikrofonów kierunkowych – ale dałem sobie z tym spokój. Tej batalii nie mogliśmy 
wygrać, 
poza tym zupełnie już nie miałem kasy.
Gdy myślałem, że już nic mnie nie zaskoczy, odwiedził mnie Kupsztyk. W pierwszej 
chwili 
nie mogłem uwierzyć, że miał aż taki tupet. Powiększyłem nawet obraz na ekranie 
monitora, ale 
nie było wątpliwości: stał przed bramą długowłosy, chudy jak patyk, w 
nonszalanckiej pozie. Raz 
za razem naciskał dzwonek. Gdy podnosił rękę, na wietrze powiewały frędzle przy 
rękawie jego 
skórzanej marynarki.
Konstrukcja bramy nie przewidywała możliwości zdalnego odpalenia ładunków 
pancerza, 
pozostawało więc wyjść i rozerwać drania gołymi rękami. Zamierzałem robić to 
powoli.
– Nareszcie! – wykrzyknął, kiedy otworzyłem stalową furtkę z boku bramy. – Co 
się z tobą 
dzieje? Sparaliżowało cię? Nie zaglądasz, kochanie, nie piszesz... Zaszyłeś się 
jak dzik w norze.
– Dziki nie mieszkają w norach. Zdziwił się.
– Naprawdę?
– Czego chcesz? Poza tym, że w mordę?
Pomachał mi przed oczami oprawionym w plastik kluczykiem ze skórzanym etui.
– Jest nowa kobyłka. Interesuje nas?
Mimo woli spojrzałem nad jego ramieniem na drogę: długie granatowe kombi na 
niskich 
sportowych gumach. Ledwo się powstrzymałem, żeby nie gwizdnąć. Volvo V70.
– Ktoś umarł?
– Co ci przyszło do głowy?
– Wygląda jak karawan.
– Przyprowadziłem rano. Nie mam się przed kim pochwalić ani z kim się cieszyć. 
Więc nie 
psuj mi przyjemności, dobrze, misiu bury?
Rozważałem, czy puknąć go od razu, czy jeszcze chwilę poczekać.
– To jak, jedziesz czy zostajesz? – znów machał mi kluczykiem przed nosem. – 
Pięć 
garnków i turbo benzyna.
Jak Oscar Wilde, umiem oprzeć się wszystkiemu z wyjątkiem pokusy. Volvo miało 
niesamowitego kopa. Spodziewałem się miękkiej ociężałości, tymczasem 
półtoratonowy wóz 
poruszał się z agresywną energią, jak mustang. Na króciutkim odcinku szosy przed 
Nowym 
Miastem rozpędził się do dwustu na godzinę, a gdy nadepnąłem hamulec, stanął bez 
żadnych 
sensacji. Cudo.
– Podoba mi się. Na pewno się w nim zabijesz – orzekłem, ustępując Kupsztykowi 
miejsca 
za kierownicą.
– Dwulatek. Zgadnij, ile dałem.
– Kupiliście go do pensjonatu? – zaryzykowałem. – Żeby wozić gości i 
zaopatrzenie?
Wytrzeszczył na mnie oczy.
– Jacy „liście”, człowieku?! My nic razem nie sprzedajemy i nie kupujemy. W 
ogóle nic nie 
robimy razem.
– Zaraz...
– Twoja pani Renia pogoniła mi kota. Nie wiedziałeś? Z trudem przełknąłem ślinę.
– Nie.
– Naprawdę? No to jesteś tak bystry, jak wyglądasz Teraz przynajmniej rozumiem 
te ponure 
klimaty wokół mojej osoby. No, więc wygrałeś i możesz przestać się dąsać!
– Skąd miałeś forsę na volvo? – wciąż nie mogłem mu uwierzyć.
Kupsztyk zachichotał radośnie.
– Z tego samego źródła co ty. Wujaszek Sam okazał się mecenasem sztuki. Kupił 
moich 
Kosmicznych Braci: dwie nieskończone rzeźby, nagrania, całą instalację. Tobie 
nie muszę chyba 
tego tłumaczyć, prawda? Mam tyle siana w banku, że mogę nie pracować przez kilka 
lat. To 
znaczy mógłbym, gdyby żona się jakimś cudem nie dowiedziała.
Ale zostawmy ten smutny temat. Gdzie twoja terenówka? Myślałem, że przejedziemy 
się też 
czymś angielskim.
– Odprowadziłem do dilera. Popielniczki były pełne – uciąłem. – To ty masz żonę?
– A kto nie ma? – zdenerwował się. – Odczepcie się wszyscy ode mnie. Pani Renia 
też tak 
zareagowała. Dostała histerii, jakby nie wiem co się stało. Za grosz luzu nie ma 
ta kobieta. 
Pasujecie do siebie. Słuchaj, skręcamy na piwo do Toli, chyba że nie możesz już 
wytrzymać 
i mam cię natychmiast zawieźć do niej na rozmowę stęsknionych kochanków. Ja 
naprawdę 
myślałem, że ty wszystko wiesz i już dawno...
Wybrałem piwo. Niezależnie od tego, co Renia zdecydowała w kwestii Kupsztyka, 
nie 
wyglądało, żeby zrobiła to ze względu na mnie.
Z braku lepszych pomysłów urżnęliśmy się tego wieczoru z panem artystą w 
zadymionej 
kawiarni Rumiankiewiczów. Zza ściany od strony podwórka dobiegały jęki piły 
tarczowej 
i monotonne stukanie młotka; z każdą wypitą butelką narastało we mnie 
podejrzenie, że ktoś 
zbijał trumnę. Wreszcie na chwiejnych nogach wyszedłem stawić czoła tej 
metafizyce.
Zdzich budował altanę i płot do ogródka, który miał poszerzyć strefę wyszynku. 
Belki i deski 
ułożone w pryzmę koło stodoły jeszcze miesiąc temu miały iść na budowę bramy dla 
księżnej. 
Był to kolejny dowód na to, że przynajmniej jeden problem, Bramowców i 
Sercowców, mieliśmy 
z głowy. Nieustanna agitacja prowadzona z ambon w Kurkowie, Nowym Mieście i 
Bratianie 
przeciwko „sektom” przynosiła co prawda umiarkowany skutek, podobnie jak 
przymusowy 
pobyt przywódczyń, leśniczyny i nauczycielki ze Skarlina, na obserwacji w 
państwowym szpitalu 
psychiatrycznym. Jednak sny ustały, jak ucięte nożem, wkrótce po powrocie 
dziadka z bazy 
w Niemczech. Znikły grupki modlących się, czy też medytujących, z dróg 
prowadzących na 
żwirownię.
Ku rozpaczy Toli wygasł popyt na woreczki z odmładzającym piaskiem; setki ich 
zawalały 
teraz zaplecze kawiarni. Do doliny Drwęcy wróciła apatia – normalny stan ducha, 
który 
z krótkimi przerwami na przemarsze wojsk i pogromy mniejszości panował tu od 
stuleci.
Tak więc warunek Amerykanów, którego obawiałem się najbardziej – żeby dziadek 
utrzymywał „niski profil” – spełnialiśmy nieoczekiwanie dobrze. Nie musiałem 
martwić się, że 
zażądają oddania pieniędzy. Chociaż byłbym ciekaw, jak wydostaliby je od 
dziadka.
Szczerze mówiąc, trochę liczyłem, że zmięknie, patrząc, jak użeram się z 
wierzycielami 
i zamartwiam z powodu długów. Był przecież sentymentalny, potrafił gwałtownie 
rozczulić się, 
nawet popłakać z trywialnego powodu, na przykład oglądając podsuwane mu przeze 
mnie 
fotografie rodzinne. Myślałem, że w końcu wskaże mi skrytkę. Albo że sam ją 
wyśledzę, kiedy 
w końcu do niej sięgnie pod presją potrzeb elementarnych. Nie doceniłem dziadka 
Bronka.
Ocierał łzy wzruszenia, przyglądając się podobiznom Frani w różnym wieku, trąbił 
nosem 
w kraciastą chustkę, ale jakoś nie reagował na aluzje, że dziewczyna borykała 
się z potężnym 
długiem za studia i warto byłoby podesłać jej trochę zielonych. Rozrabiał zimną 
wodą jakieś 
zupy w proszku, znalazł też w piwnicy z metr na wpół zgniłych kartofli, których 
Kulkowskiemu 
nie opłacało się wywozić. Na moje nieszczęście w ogrodzie rosło sporo marchwi, 
cebuli, czosnku 
i kapusty. Obrodziły też porzeczki i drzewa owocowe; samych papierówek miał ze 
dwa worki. 
Z jego minimalnymi potrzebami mógł wytrzymać bez gotówki o wiele dłużej niż ja.
Jednak w pewnym momencie dziadek sięgnął do skrytki. Wykorzystał moment, kiedy 
siedziałem w ubikacji. Gdy wyszedłem umyć ręce, na stole w kuchni leżał nowiutki 
banknot 
studolarowy.
Znów mnie przechytrzył.
Gapiłem się na zielony papierek i obliczałem w myśli, ile miał czasu, żeby go 
wydobyć. 
Góra trzy, cztery minuty. Skrytka musiała być gdzieś w obejściu albo bardzo 
blisko domu. 
Dziadek powiedział zgnębionym głosem, że musimy jechać do Bratiana, bo tam jeden 
gość miał 
na sprzedaż dwa ostre psy.
Był to wtorek, 27 sierpnia. Data wryła mi się w pamięć, bo dzień wcześniej 
zniknął Finek. 
Od powrotu dziadka z Niemiec kundel nie odstępował go ani na krok: sypiał pod 
jego łóżkiem, 
warował pod stołkiem, na którym dziadek siadywał, z głową na przednich łapach 
bacznie 
obserwował ludzi. Urodzony włóczęga, teraz obojętnie reagował na otwieranie 
bramy. I nagle 
pies wyparował bez śladu. Szukaliśmy go z dziadkiem we wszystkich zakamarkach 
obejścia, 
wołaliśmy go po polach i nad rzeką. Upewniłem się w leśniczówce, że nie 
odstrzelił go 
Trąbkowski, który tępił na swoim terenie łazikujące kundle. Pobiegłem nawet do 
wojskowych na 
żwirowni zapytać, czy nie położyli na nim łapy. Wszystko na nic.
Czułem przez skórę, że poza żalem z powodu straty psa dziadka dręczyły jeszcze 
jakieś 
obawy. Wątpiłem, aby Amerykanie ujawnili mu mechanizm kurczenia się anomalii. 
Czyżby 
działał więc instynkt?
Zgodnie podjęliśmy działania obronne. Przywieźliśmy od hodowcy z Bratiana dwa 
umięśnione pitbulle o pozbawionych wyrazu, gadzich oczach. Na noc i dzień 
zamykaliśmy 
bramę Festung Kotowicz, opuszczaliśmy rolety, przestaliśmy wyłączać nasze 
nadpobudliwe 
komputery. Migoczące diody czułek systemu dawały nam trochę poczucia 
bezpieczeństwa, 
podobnie jak mury i nasza skrytobójcza brama. Jednak niepokój, tlący się gdzieś 
głęboko 
w moim brzuchu, nie chciał wygasnąć.
Warowałem przy dziadku jak przedtem Finek, prawie nie ruszałem się z domu. Raz 
tylko 
rozkleiłem się i ruszyłem do Reni moim polonezem. Nie ujechałem jednak daleko, 
zawróciłem 
do domu w połowie drogi zły na siebie. Postanowiłem wziąć się w garść i, jak 
zawsze nas uczył 
trener Stasio, skoncentrować uwagę na piłce. W tym przypadku była to nasza 
forsa. Jeszcze 
trochę i naprawdę wymknie mi się z rąk.
Trafienie z argumentem do mózgu dziadka Bronka było równie mało prawdopodobne 
jak 
przebicie piłeczką pingpongową kamiennej ściany, ale po kilku dniach wymyśliłem 
sposób. Upór 
Kotowicza mógł pokonać inny Kotowicz, bliższy niż ja głównego pnia rodu. 
Należało uderzyć 
klinem w klin: wezwać na pomoc mamę.
Ćwierć wieku wcześniej potrafiła wyrwać dziadkowi swoją część spadku po babci, 
nawet 
z jakąś górką. Dzięki skomplikowanej intrydze, w którą zaangażowani byli ksiądz 
i notariusz, 
wydarła też pieniądze od wdowy po nim, Adeli. Co, według zgodnej opinii całego 
Kurkowa, 
graniczyło już z cudem. W sprawach pieniężnych mama wykazywała determinację 
i przebiegłość, które nie ujawniały się u niej w żadnych innych życiowych 
sytuacjach. 
Pojechałem po nią pewnej nocy na początku września.
Podróż była ciężka. Lał deszcz, reflektory prawie w ogóle nie oświetlały drogi, 
motor rzęził 
rachitycznie, a wóz niebezpiecznie zarzucał na mokrej nawierzchni. Spociłem się 
za kierownicą, 
najgorsze jednak było wysłuchiwanie pretensji mamy, która dopiero tej nocy, w 
samochodzie, 
dowiedziała się ode mnie o pieniądzach od Amerykanów. Wyrzucała mi egoizm i 
chłód serca, 
pławienie w luksusie, podczas gdy stara matka wegetuje w nędzy, chłodzie i 
poniżeniu. Mama 
poweselała dopiero w przydrożnej oberży, nad golonką z frytkami. Gdy skończyła 
swoją porcję, 
wytarła usta papierową serwetką, puściła do mnie oko i oświadczyła rześkim 
tonem, że „zrobi 
porządek ze starym piorunem”. Miałem się przestać martwić.
Jednak byłem niespokojny.
Zaczynało już świtać, gdy dotarliśmy pod dom dziadka. Prostowałem kości przed 
bramą, 
wsłuchując się w brzęczyk w głębi domu i głosy budzących się ptaków. Wreszcie 
rozległ się 
kaszel przerywany przekleństwami.
Zaszurały laczki na cementowej dróżce, zazgrzytała metalowa osłona wizjera. Z 
szumem 
hydraulicznych siłowników rozsunęły się stalowe wrota. Mama nieporuszona 
pochrapywała na 
przednim siedzeniu. Na jej widok mina dziadka się wydłużyła: chyba podejrzewał, 
co się święci.
Po przebudzeniu moja rodzicielka długo rozglądała się po podwórku, zaskoczona 
skalą 
zmian, jakie tu się dokonały.
– Zrobisz śniadanie? – dziadek przerwał milczenie, spoglądając z nadzieją na 
wypchane 
torby mamy. Wiedział z doświadczenia, że trzy czwarte ich zawartości musiała 
stanowić 
żywność. Mama skinęła głową.
– A niech ojciec napali w piecu. Może być jajecznica na boczku?
– Jo.
– Mam też troszkę szynki, kawałek żółtego sera, twaróg i rogaliki. Chyba że 
byście zabili 
kuraka. Zrobiłabym na ostro, akurat wzięłam ze sobą kawałek papryki, oliwy też 
pewnie nie 
masz...
Po kolei wydobywała z toreb swój sprzęt: noże, deski do krojenia, okopcone i 
powyginane 
patelnie. Dziadek, stękając w kucki, zaglądał przez drzwiczki do pieca: był on 
nieużywany od 
tygodni i wypełniony popiołem. Mama fachowym okiem oceniła sytuację i 
powiedziała, że 
zanim rozpalimy, ona zdąży pójść do łazienki trochę się odświeżyć.
Pomagałem dziadkowi przesypywać popiół metalową szufelką do wiadra, gdy mama 
zawołała z łazienki, że nie ma ciepłej wody.
– Trzeba zapalić w piwnicy – skojarzyłem. W rym domu gorącą wodę do łazienki 
dostarczał 
osobny zbiornik; chyba był on podgrzewany przez piec centralnego ogrzewania. 
Pewności nie 
miałem, bo Kulkowski nie zostawił na ten temat żadnych informacji, a w naszym 
kawalerskim 
gospodarstwie do tej pory obywaliśmy się bez kąpieli w wannie.
– Ten wielki piec na mazut – dodałem. – Trzeba otworzyć stalowe drzwiczki z 
boku, 
odkręcić zaworek i zapalić rurkę pilota. Jeżeli dziadek nie wie, to ja pójdę...
Rzucił mi niezadowolone spojrzenie, pospiesznie sięgnął do szuflady po zapałki i 
zniknął za 
drzwiami do piwnicy.
– Długo mam tak stać? – krzyknęła mama pełnym głosem.
– Już się rozebrałam.
– Chwila moment. Zaraz mamusia będzie się rozkosznie pluskać.
Spodziewałem się, że usłyszymy szum pieca i trzaski całej instalacji, kiedy 
ciepła woda 
zacznie wypełniać rury, tymczasem nic się nie działo. Po kilku minutach mama 
wyłoniła się 
z łazienki owinięta w szlafrok. Była rozzłoszczona nie na żarty.
– Gdzie on się schował?!
Ruchem głowy wskazałem drzwi do piwnicy. Mama stanęła na szczycie schodów, 
pochyliła 
się lekko do przodu.
– Na mnie tatuś próbuje oszczędzać? Na własnej córce?!
– krzyknęła. – Niech tatuś wychodzi! Chowanie nic tatusiowi nie pomoże!
Cisza.
– I najlepiej niech tatuś od razu weźmie tę walizkę!
Z piwnicy nie dochodził najmniejszy nawet szmer.
Gdy zeszliśmy tam po schodach, cementowe pomieszczenie z niskim stropem i jednym 
tylko, małym otworem – pochylnią do wsypywania węgla i ziemniaków – było puste. 
Na 
posadzce leżało pudełko zapałek.
Lodowatą falą ogarnęły mnie złe przeczucia, ale nie poddałem się panice. 
Uruchomiłem piec 
na mazut – ruszał bardzo opornie, całą piwnicę wypełnił dymem, zanim się 
rozgrzał. Napaliłem 
też w kuchni; mama się wykąpała i zrobiła śniadanie. Ale smakowite zapachy nie 
przywabiły 
dziadka do stołu. Coraz bardziej zdenerwowany, przetrząsnąłem dom i budynki 
gospodarcze. 
Sprawdzałem w stogach na polach i na jego ulubionym bagnie. Koło południa 
pojechałem do 
Reni: tam też od biedy mógłby się schować.
Przytuliła się na powitanie, potem podniosła twarz i szukała wyjaśnień w moich 
oczach. 
Odpowiedziałem też bez stów, spoglądając w kierunku Lipowca, gdzie za rzeką, 
schowany za 
kępą olch stał dom Kupsztyka.
Renia westchnęła.
– Mieszasz różne sprawy. Na dodatek mylisz się.
– Wiem. Ale...
– To przytul mnie – przerwała.
– Dziadek zniknął.
Szukałem go w całej okolicy z determinacją, która rosła w miarę tego, jak 
topniały resztki 
mojej nadziei. Chyba tylko mama naprawdę wierzyła, że dziadek jeszcze może się 
odnaleźć. 
Dopiero gdy na dolinę spłynął zmrok i chłód, wróciłem do Reni.
– Nie rób nam tego więcej – gładziła mnie po policzku. – Ja już nie mam przed 
sobą aż tak 
wielu dobrych lat. Nie mam czasu na taki układ, że ty pojawiasz się, kiedy masz 
nastrój, a jak 
nie, to ciebie nie ma. Czekanie to jest jeden z luksusów, na jakie mnie już nie 
stać.
– Myślisz o upływie czasu – zauważyłem. – To są nastroje odpowiednie na pogrzeb, 
Reniu.
– Wszyscy mamy datę ważności – upierała się. – Jak kartony mleka w lodówce.
– Przestań! Przecież nawet nie mamy kogo chować.
– Może tak jest lepiej? Gdzie byś go położył? Na trzeciego w rodzinnym grobowcu?
– Fakt, babcia spaliłaby się ze wstydu – zgodziłem się. – Ale taki finał rodzi 
inny przykry 
problem. Jak zapewne słyszałaś, dziadek schował forsę. Muszę teraz szukać jej 
sam.
– Poradzisz sobie – objęła mnie.
– Nie jestem wcale pewny. Mam złe przeczucia. W naszej rodzinie dziwne rzeczy 
działy się 
ze skrytkami.
– Masz jeszcze pieniądze ze sprzedaży wydawnictwa. I tak jesteś bogaty.
– Uśmiejesz się.
Opowiedziałem jej, jakiego psikusa wycięli nam Larry z Dwaynem. Aż usiadła na 
łóżku, 
sięgnęła po papierosy.
– To co teraz zrobisz?
Wzruszyłem ramionami: przecież to było oczywiste.
– Pojadę do Ameryki. Jedź ze mną. Razem szybko staniemy na nogi.
Zastanawiała się nad tą ofertą niepokojąco długo. Ważyła ją w myślach, obracała 
na 
wszystkie strony, zanim odpowiedziała swoją propozycją.
– Nie chcę już się znów tłuc po świecie i mieszkać wśród obcych. Ty przenieś się 
tutaj. 
Razem poprowadzimy pensjonat. Da nam obojgu spokojne życie, wystarczy na chleb z 
masłem. 
Będziesz miał dosyć zajęć, żeby się nie nudzić, i dosyć spokoju, żeby zajmować 
się mną.
Otwierałem usta, gdy dodała szybko:
– I nie musisz się ze mną żenić.
Najdelikatniej jak potrafię, powiedziałem, że to nie dla mnie, że nie wyobrażam 
sobie 
takiego życia. Obraziła się. Odsunięta na sam skraj łóżka syczała, kiedy 
próbowałem ją dotknąć. 
Proszę bardzo: ubrałem się, pożegnałem ją chłodnym słowem i wyszedłem z 
pawilonu. Raz 
okażesz kobiecie słabość i już zawsze będzie próbowała tobą kręcić. Ale 
skończyło się. Tym 
razem już naprawdę.
Patrzyłem w lusterko, kiedy odjeżdżałem spod oświetlonej bramy. Renia wyszła 
przed dom. 
Czekałem, czy zrobi jakiś gest, da znak. Ale stała nieruchomo.
Epilog.
Nie idzie mi pisanie. Nie wiem, co mam powiedzieć cholernej Izbie Skarbowej. 
Wyłączam 
przenośny komputerek, wskakuję w dres i lecę trochę się poruszać. Rozglądam się 
za psami, ale 
jak zwykle nigdzie ich nie widać.
Na żwirowni las znów rośnie wokół jeziorka, a stożkowate kupy piachu są pokryte 
kurzem 
i kępkami burego zielska. Teraz, pod koniec października, między badylami 
rozpięte są tysiące 
pajęczyn; lepią mi się do nóg, co chwilę muszę strącać z nogawek ogromne, 
zirytowane pająki. 
Ale blade słońce przygrzewa, żwir przyjemnie chrzęści pod podeszwami butów. Całe 
lato było 
piękne i na jesień też nie można narzekać. Słonecznie jak u Frani w Kalifornii. 
Wbrew tutejszym 
malkontentom zawsze twierdziłem, że od upadku komuny w Polsce wszystko się 
poprawia, 
nawet klimat.
Wokół anomalii rosły dwudziestoparoletnie sosny i brzózki, lustro wody zaś 
zmniejszyło się 
i zmętniało. Znów przypominało zwykłe bagno. W sennej ciszy, pod zielonkawą 
powierzchnią, 
dostrzegłem cień wielkiej ryby, zapewne karpia.
Robię zwyczajową kilkukilometrową rundę, ale unikam zachodniego krańca żwirowni. 
Tam, 
gdzie wzgórza opadają w kierunku łąk i rzeki, zaczyna się zakazane terytorium 
Reni: poznaję bo 
kłuciu w sercu, gdy za bardzo się do niego zbliżam. Po godzinie z okładem wracam 
do domu 
nową trasą, po szczytach wzgórz.
Z daleka widzę, że mam gościa.
Przed bramą stoi granatowe volvo. Mama musiała już wrócić z zakupów w miasteczku 
i dokarmia Kupsztyka w kuchni. Poza nim i Tolą nikogo nie wpuszczam do twierdzy, 
chociaż 
wielu chciałoby się tam trochę rozejrzeć. O ukrytych dolarach dziadka Bronka 
wiedzą wszyscy 
w dolinie; nawet dzieciaki zaczepiają mnie złośliwymi docinkami w tej sprawie.
Jacyś ludzie znów kręcą się też blisko domu z wykrywaczami metalu; na uszach 
mają 
słuchawki, w rękach metalowe pierścienie na wysięgnikach. Widywałem tak 
wyposażonych 
gości nad Pacyfikiem, każdego wieczoru przeczesywali plaże Santa Monica w 
poszukiwaniu 
zagrzebanych w piasku monet, pierścionków i złotych zegarków marki Rollex. Nie 
mam pojęcia 
jednak, na co liczą tutaj; może mają nadzieję, że czujnik zareaguje na metalowy 
zamek walizki?
Na początku przeganiałem psami to towarzystwo z mojej ziemi, groziłem policją. 
Ale odkąd 
dotarło do mnie, że mojego skarbu aktywnie szuka połowa okolicznych mieszkańców, 
włączając 
w to posterunkowego, podczas gdy druga połowa ludności wali na mnie donosy do 
izb 
skarbowych, dałem sobie spokój.
I tak rzadko teraz przebywam w Kurkowie. Głównie tkwię w Warszawie, bo znów 
prowadzimy z Witkiem własny interes. Negocjacje naszych nowych prawników z 
Larrym 
i Dwaynem przyniosły skromny rezultat i w zamian za rezygnację z roszczeń do 
Silver Lining 
dostaliśmy odprawy. Było tego sporo mniej, niż na początku lata oferowali nam 
Trzej 
Muszkieterzy, na dodatek równo jedna trzecia sumy netto poszła na prowizję dla 
adwokatów, ale 
wystarczyło na uruchomienie małego wydawnictwa. Od grudnia ruszamy z darmową 
gazetą dla 
pasażerów metra.
Witkowi odezwały się wrzody, ja nocami budzę się zlany zimnym potem, bo niebawem 
obaj 
będziemy musieli zapożyczyć się na papier, druk, dystrybucję i na łapówki dla 
niezliczonych 
urzędników. Zastawiamy wszystko, co posiadamy, bez żadnej gwarancji, że interes 
wypali. 
Zanim wpłyną pierwsze pieniądze od ogłoszeniodawców, upłynie jeszcze dużo wody w 
Wiśle. 
Witek jednak woli te nerwy od szukania etatu. Ja natomiast pakuję się powoli na 
powrót do 
Stanów. Leon się niecierpliwi; obiecałem mu, że stawię się w pracy najpóźniej do 
końca roku. 
Szukam klienta na wynajęcie mojego mieszkania, domykam różne drobne sprawy. Plan 
jest taki, 
żeby na wszelki wypadek mieć z Polski dodatkowe dochody; jestem już trochę za 
stary, żeby po 
prostu porzucać różne życiowe inwestycje. Jednak jak tylko biznes zacznie się 
kręcić, wsiadam 
do samolotu.
Nie potrafię powiedzieć, czy wciąż liczę na dolary z Kurkowa. Jeszcze we 
wrześniu 
szukałem ich gorliwie, przyjeżdżałem do twierdzy na wszystkie weekendy. Teraz mi 
trochę 
przeszło. Maniek z Rastafińskim przyprowadzili docenta archeologii, który 
twierdził, że 
dysponuje specjalnym sejsmografem do wykrywania obiektów pod ziemią. Na 
głębokości dwóch 
metrów odpala się mały ładunek wybuchowy, urządzenie rejestruje zaburzenia fali 
sejsmicznej, 
która rozchodzi się od miejsca wybuchu, komputer przetwarza dane na obraz. 
Dzięki temu 
urządzeniu docent osobiście wykrywał kości dinozaurów na pustyni Gobi i 
wczesnosłowiańskie 
kurhany nad Bugiem. Znalezienie walizki będzie dla niego bułką z masłem.
– Fifty-fifty – Rastafiński złożył propozycję w imieniu całej trójki.
– A Maniek? Po co on w tym interesie? – zapytałem z czystej ciekawości.
– Pan komendant zabezpieczy teren.
Nie mówię im ani tak, ani nie. Nie mam ochoty mieć więcej wspólników, nie chcę 
szukać na 
siłę rozwiązań moich problemów. Jeżeli forsa ma się odnaleźć, to i tak się 
odnajdzie. Jeżeli nie, 
jakoś przeżyję bez niej.
Chyba stałem się fatalistą.
Sto metrów przed domem przechodzę w trucht. Potem robię skłony, podnoszę stopy, 
po kolei 
opieram je o moją obronną bramę i bez pośpiechu rozciągam mięśnie. Mama coś 
smaży na grillu, 
bo aż tu dobiega mnie zapach. W życiu się przy niej nie odchudzę, ale to dobrze, 
że zainstalowała 
się w Kurkowie na stałe. Pilnuje domu skuteczniej niż cała elektronika inżyniera 
Kobiałki. 
Z mamą rozmawia się głównie o jedzeniu, mogą więc nas podsłuchiwać do woli.
Kładę dłoń na aluminiowej feldze przedniego koła samochodu. Jest ciepła, 
Kupsztyk musiał 
zajechać tu niedawno. Boli mnie serce, kiedy widzę tę skórę we wnętrzu, komputer 
pokładowy, 
radio firmy Blaupunkt i inne wodotryski. Ale niedługo też kupię sobie coś 
fajnego w Stanach.
W sieni pachnie rozpalonym tłuszczem, kuchnię wypełnia dym. Mama smaży befsztyki 
z polędwicy wołowej.
– Chrzanić priony – wita mnie Kupsztyk z pełnymi ustami. – Przyniosłem ci 
prezent.
Na stole obok jego talerza kuca mały czarny kotek. Położył uszy po sobie, wbił 
ząbki 
w befsztyk i z wszystkich sił ciągnie go w swoją stronę.
– Wabi się Placek – mówi Kupsztyk, przytrzymując mięso widelcem. – A pudziesz, 
debilu 
mały! Były dwa w miocie. Jacka zostawiłem sobie.
– Zabierz go ze stołu! – krzyczę.
– Czemu? – dziwi się artysta.
– Brzydzi mnie, jak pomyślę, że on tymi łapami zagrzebuje swoją kupę.
– Nieprawda, koty są bardzo czyste, łapki liżą – protestuje mama, która kocha 
wszystkie 
istoty nadające się do karmienia. Pod jej opieką oba pitbulle już zaczęły 
przypominać wałki od 
kanapy.
Pół godziny później siedzimy na ławce przed domem. Kupsztyk pali, ja zapijam 
befsztyk 
piwem, Placek u naszych stóp zabawia się gonieniem sennych jesiennych much.
– No i co to wszystko było? – pyta Kupsztyk, chyba po raz setny, odkąd zniknął 
dziadek. – 
Wyrobiłeś sobie pogląd?
– Nie.
– Bo mnie coś zaczyna świtać.
– Gdyby nie ta paczka sportów w szufladzie – mówię – już pewnie bym przestał 
wierzyć, że 
to się w ogóle zdarzyło.
– Ona ciągle tam jest? Sprawdzałeś? Dlaczego nie znikła, jak cała reszta?
Wzruszam ramionami.
– Skąd mogę wiedzieć.
– Mnie się rysuje pewna koncepcja – po chwili wraca do’ swego Kupsztyk. – No, 
podejrzenie.
– Tak?
– Weź choćby tego kota – mówi. – Miesiąc dopiero chodzi po tej ziemi. Widzisz tę 
ciekawość w jego ślepiach? Wytrzeszcza je, dziwi się światu. Ludzki niemowlak 
robi to samo: 
jeżeli akurat nie ssie, nie sra albo nie śpi, to gapi się dokoła i sapie ze 
zdumienia. Zauważyłeś?
– Od wieków nie przyglądałem się niemowlakom. Nie pamiętam.
Skąd one, te małe, mają zdolność do dziwienia się? – ciągnie myśl Kupsztyk. – 
Jeszcze przed 
chwilą w ogóle go nie było. Wyskakuje taki kotek z niczego, z czarnego nic – 
powinno więc być 
mu obojętne, w co trafił, nie uważasz? On nie ma przecież żadnego punktu 
odniesienia. Powinien 
uważać świat za normalny, naturalny jakby. Innego nie zna. Tymczasem niemowlęta 
aż pieją 
z zachwytu. Dlaczego?
– Instynkt – mówię leniwie, ciężki z przejedzenia. – Tak są zaprogramowane 
genetycznie. 
Bez ciekawości nie mogłyby się uczyć.
– Może i tak – przerywa mi. – Ale może jednak tam coś jest, po tamtej stronie? 
Kiedy 
przyglądam się temu kotu, to myślę, że on porównuje tamten świat z naszym. 
Dlatego tak 
wybałusza gały.
To dosyć ponury pomysł, jeżeli się nad nim zastanowić – mówię. – Sądząc z miny 
tego kota, 
tutaj mu się o wiele bardziej podoba. Jeżeli tamten świat miałby być dużo 
gorszy, to może lepiej, 
żeby go wcale nie było.
– No tak – zgadza się Kupsztyk.
Przeciąga się, niechętnie wstaje na nogi.
– Zobacz: jeszcze nie ma piątej, a już zmierzch. To pojadę już, muszę się 
spakować, jutro 
wracam do Trójmiasta. Koniec sezonu, nie znoszę melancholii.
Ja też powinienem wracać do komputera. Przed północą chcę być w Warszawie, a 
trzeba 
przecież skończyć to pismo. Ale nie ruszam się z ławki, bawię się z Plackiem, 
który przewrócił 
się na grzbiet, gryzie mnie w palec i z zapałem próbuje rozorać mój nadgarstek 
pazurami tylnych 
łap.
Kupsztyk gasi motor volvo, wysiada z samochodu i wraca na podwórko.
– To do zobaczenia na wiosnę – łypie na mnie niepewnie. – I nie rób głupstw. 
Wiesz, kogo 
mam na myśli.
Milczę.
– A jak nie, to napisz z tej Ameryki.
– Pewnie – mówię.
Ściskamy dłonie, klepiemy się po plecach. Zamykam bramę na noc, komputer zapala 
światła 
wewnątrz murów. Wynoszę ze stodoły tyczkę z metalowym szpikulcem na końcu. To 
mój 
najnowszy pomysł: dziabię w ziemię w różnych podejrzanych miejscach. Z kolei w 
piecu 
w piwnicy odkryłem zastanawiającą ilość popiołu, choć żadnych rozpoznawalnych 
resztek czy 
strzępów. Trudno powiedzieć, czy oprócz gazu i zwykłych śmieci spaliło się tam 
coś jeszcze.
Zaczynam rozumieć dziadka. Zwłaszcza że śni mi się noc w noc, jak zakopuje 
walizkę na 
podwórzu albo w ogrodzie, albo zatapia ją w bagnie (sprawdzenie tego ostatniego 
miejsca było 
wyjątkowo kłopotliwe, opiłem się szlamem jak kaczka). Ostrożnie podpytuję też 
ludzi, czy ktoś 
w okolicy nie zaczął podejrzanie szastać forsą. Nie sposób wykluczyć żadnego 
scenariusza.
Mam też chwile trzeźwości, kiedy mówię sobie, że w naszej rodzinie nikomu nie 
udawało się 
utrzymać pieniędzy na dłuższą metę.
Placek plącze się mi pod nogami, próbuje uchwycić łapką szpikulec.
Zastanawiam się, co Renia by na niego powiedziała. Na pewno by się jej spodobał 
taki ładny 
kotek. A gdybym do niej pojechał i na przykład powiedział, że zostaję? Czy 
ucieszyłaby się?
Trzeba to sprawdzić.
Najlepiej natychmiast.
Odkładam szpikulec i idę do samochodu. Pewnie wyrzuci mnie na zbity łeb, nawet 
jej 
wyrozumiałość ma granice. Jednak czuję niewyobrażalną ulgę. Jestem lekki. Nie 
idę, ale płynę; 
moje stopy unoszą się nad ziemią.
Brama otwiera się nieznośnie powoli.
Wprowadzam silnik na wysokie obroty, niecierpliwie ruszam do przodu. O moment 
zbyt 
wcześnie. Gdy to widzę, kopię w hamulec, ale polonez szarpie w prawo. Błotnik z 
metalicznym 
chrupnięciem uderza w skrzydło bramy.
Ułamki sekundy, gdy czekam na werdykt mechanizmu zapłonowego, smakuję jako 
człowiek 
spełniony. Który poznał prawdę i odnalazł swój skarb.