Howard Fast

Niezwykła Kolacja

(The Dinner Part)
Tłum. Danuta Petach
Pamięci J. Krishnamurtiego
1
Senator Richard Cromwell właśnie się obudził. Westchnąwszy pogodził się z 
faktem, że była 
piąta rano. Jeszcze nie rzucił okiem na swój japoński budzik, który najpierw 
odzywał się 
melodią, potem cicho dzwonił, wreszcie brzmiał głośnym alarmem. Tak, była piąta 
godzina. 
Senator Cromwell miał pięćdziesiąt siedem lat i odkąd skończył pięćdziesiąty 
piąty rok życia, 
budził się zawsze o tej godzinie z pełnym pęcherzem. Wspomniał kiedyś o tym 
doktorowi 
Gillespiemu w klubie, na co usłyszał: „Masz pięćdziesiąt sześć lat. Nie ma 
wyboru”.
Co on niby miał na myśli?
Potykając się sennie w łazience, oddając mocz, przypomniał sobie tę krótką 
rozmowę 
z doktorem.
– Ostatnia oferma – zamruczał.
Ranek był chłodny. Senator zamknął okno i ponownie wskoczył do łóżka.
Obudzenie się o piątej rano nie było takie złe. Dawało możliwość przeżycia 
jeszcze 
rozkosznej półgodziny pod kołdrą w cieple i spokoju, podczas gdy umysł stopniowo 
uwalniał się 
od przykrości spowodowanej wczesnym obudzeniem się. Próbował powrócić do 
przyjemnego 
snu o swoim udziale w przedstawieniu teatralnym sprzed lat, jeszcze w college’u. 
Grał wtedy 
główną rolę w sztuce, której fabułę trochę sobie przypominał. Ale sen zbladł i 
umknął, a myśli 
senatora wróciły do teraźniejszości.
Zaczął się zastanawiać, co uważał za swoje dobre i złe strony. Właśnie strony, a 
nie czyny, 
bo jeśli chodzi o czyny, mniemał, że jest dość przyzwoitym człowiekiem, który 
postępuje 
możliwie najlepiej, co nie jest takie łatwe w tych ostatnich latach dwudziestego 
wieku. Jeszcze 
nie będzie miał siedemdziesięciu pięciu lat, gdy nastąpi koniec stulecia. To 
skierowało jego myśli 
do przyszłego wieku – dwudziestego pierwszego. Komputery! Zawsze myślał o 
komputerach, 
gdy zastanawiał się nad przyszłością. To były urządzenia, które szanował i 
których nienawidził. 
Ze świata komputerów smarkacze dowiadywali się wszystkiego, ale i tak nic nie 
wiedzieli.
Prawdę mówiąc, senator miał dwa komputery. Jeden tutaj, w gabinecie, i jeden w 
biurze 
waszyngtońskim, ale żadnego z nich nawet nie tknął. Mając cały sztab asystentów, 
z których 
każdy aż się palił, by na jego polecenie skoczyć do klawiatury, po prostu 
wykluczył możliwość, 
że osobiście będzie musiał szukać rady w takich urządzeniach. Nie znaczyło to, 
że miałby nie 
doceniać komputerów. Ale fakt, że w elektronicznym mózgu znajdowało się nazwisko 
i inne 
dane o każdym, kto wpłacił chociaż jednego dolara na rzecz którejś z jego 
kampanii wyborczych, 
raczej go mroził, niż podnosił na duchu. Komputer był częścią przyszłości, 
mętnej, 
nieprzewidzianej i groźnej.
Dosyć takich rozważań! Senator przerzucił się myślami do pewnej dziewczyny, Joan 
Herman. Metr sześćdziesiąt siedem wzrostu, błękitne oczy, bardzo ładne blond 
włosy, choć 
włosy na łonie miała ciemnobrązowe; niecałe sześćdziesiąt kilogramów. Do tego 
była 
wystarczająco inteligentna, by pełnić funkcję jego osobistej sekretarki, a 
wystarczająco dyskretna 
i ładna, by zostać jego kochanką.
Przywołując w myślach jej obraz, poczuł napierającą rozkoszną męską żywotność. 
Wiedząc 
jednak, że czeka go ważny i trudny dzień, skończył z marzeniami, zsunął się z 
łóżka i uzbrojony 
wyobrażeniami o dumnym męskim senatorze rzymskim ze starożytności, popędził do 
łazienki 
pod prysznic.
Z zaciśniętymi wargami próbował powstrzymać się od krzyku z powodu szoku w 
wyniku 
zetknięcia się z lodowatą wodą. Był w tym ból, ale i radość, że jest taki 
dzielny. No właśnie: ilu 
ludzi w jego wieku zechciałoby wyrwać się z ciepłego łóżka prosto pod lodowaty 
prysznic? Co 
prawda nie trwało to dłużej niż trzydzieści sekund, ale jakżeż długa jest 
sekunda pod lodowatą 
kaskadą. Wspaniałe, ożywiające myśli.
Choć miał pięćdziesiąt siedem lat, nie odczuwał tego. Gdy się wycierał, poczuł 
się, jakby 
miał nie więcej niż dwadzieścia siedem lat. Od kiedy on i jego żona Dorothy 
zdecydowali się na 
oddzielne sypialnie, życie stało się łatwiejsze, zdrowsze i niewątpliwie 
bardziej efektywne.
Gdy senator skończył się golić, jeszcze nie było szóstej. Słońce zaledwie 
migotało wśród 
drzew z drugiej strony pastwiska dla koni. Stwierdził, że nadszedł czas na 
poranny bieg, i włożył 
stary, wygodny strój treningowy oraz trampki. Nie mógł się przyzwyczaić do 
nowego rodzaju 
butów do biegania, jakich używały jego dzieci, a poza tym nie uważał, by były mu 
potrzebne. 
Nie uprawiał joggingu, po prostu biegał, podczas gdy większość jego rówieśników 
kręciła się po 
polu golfowym.
Gdy wędrował po cichych pokojach domu, mijając salon, jadalnię, spiżarnię, 
kuchnię, 
a potem już garaż, nagle przyszło mu na myśl, że podczas gdy mieszkańcy domu 
spali, spał 
również dom. Być może była to myśl do wykorzystania któregoś dnia w przemówieniu 
publicznym. Przynajmniej czasami próbuję być oryginalny – pomyślał.
Jego dwudrzwiowy mercedes znajdował się w najdalszej części garażu, i to było 
pomyślne. 
Mógł wyślizgnąć się, nie budząc nikogo tak wcześnie, jeszcze przed szóstą. I to 
trochę łagodziło 
winę, którą odczuwał. Choć dlaczego miał się czuć winny, gdy zamierzał jedynie 
przebiec jakieś 
dwa kilometry na bieżni szkoły średniej? To było interesujące pytanie.
Nie chciał w żadnym razie zapuszczać się głębiej w swoje myśli. – Tylko 
bieganie, nic 
więcej – powiedział sobie, naciskając guzik otwierający drzwi od garażu. – Tylko 
bieganie.
Prawdę mówiąc, już prawie zdecydował się, że zarzuci ten rodzaj sportu. Doktor 
Gillespie 
ostrzegł go, że biorąc pod uwagę obecny stan zdrowia, wystawia na próbę swoje 
siły. „Jesteś 
silny, football w college’u i wszystkie inne dawne wyczyny, ale teraz masz 
prawie piętnaście kilo 
nadwagi i biegasz dziesięć razy w okresie lata, a siedzisz na tyłku dziesięć 
miesięcy w roku”.
Odległość do bieżni szkoły średniej wynosiła dziewięć kilometrów. Już po 
pierwszym 
kilometrze jazdy samochodem senator odrzucił uwagi doktora Gillespiego i 
skierował myśli na 
dzisiejszą kolację, na którą zaprosił gości. Tracy Youman, zajmująca trzecie 
miejsce wśród 
najbardziej liczących się pań domu w mieście, powiedziała mu kiedyś, że aby 
przyjęcie było 
udane i uwieńczone sukcesem, musi stanowić dzieło sztuki.
– Zawsze tak było – wyjaśniała pani Youman – od czasu zapanowania cywilizacji, 
ale 
większość pań wydających przyjęcia ani przez chwilę nie myśli o kolacji jako o 
dziele sztuki.
Richard Cromwell próbował kiedyś przekazać tę ideę żonie, ale tylko parsknęła, 
że ostatnią 
osobą, która może występować z uwagami o formie sztuki, jest ta „wulgarna” baba 
Tracy 
Youman. Przynajmniej „parsknięcie” było słowem, którego senator użył przekazując 
reakcję 
żony swojej sekretarce, choć ona, pomimo niechęci do Dorothy, nie wyobrażała jej 
sobie 
parskającej. Dorothy miała sto sześćdziesiąt cztery centymetry wzrostu, okrągłą 
twarz, siwe 
włosy i szare oczy. Była to uroda lalki, nawet teraz, gdy miała czterdzieści 
pięć lat. Ponadto 
mówiła głosem łagodnym.
Jednego mógł być pewien: jedzenie i obsługa będą doskonałe. Dorothy tego 
dopilnuje.
Było dziesięć po szóstej, gdy senator wjechał na parking szkoły. Nie było 
jeszcze żadnego 
samochodu. Przyjeżdżało tutaj zazwyczaj kilkunastu amatorów biegania, ale nikt 
nie zjawiał się 
kwadrans przed siódmą, a to cieszyło senatora. Cieszyło go, że zaczyna bieg 
samotnie i że widzi 
stare ceglane budynki szkoły jako tło.
Oczywiście sprawiłoby mu wielką przyjemność, gdyby gromada chłopców i dziewcząt, 
którzy przebywali w szkole w czasie miesięcy zimowych, wybiegła przed budynek, 
by popatrzeć 
na niego, a potem opowiedzieć rodzicom, jak to senator Cromwell w starym stroju 
treningowym 
biega jak każdy z nich. To by dostarczało tematu do rozmów i powiązań z ludźmi. 
Często mówił 
ze swoim personelem o sztuce zbliżania się do ludzi i kontaktów z nimi, o 
tworzeniu więzi. 
Biorąc to pod uwagę, musiałby zacząć bieg jakieś trzy godziny później. Do tego 
mógł łatwo się 
dostosować, ale ponieważ było teraz lato, kto miałby wypełnić pusty budynek?
Gdy, jak to sobie wyliczył, w ciągu piętnastu minut przebiegł około dwóch 
kilometrów, 
stanął spocony, oddychając chrapliwie. Wytarł się możliwie najdokładniej. Teraz 
należałoby 
wziąć lekki rozgrzewający prysznic, ale szkoła była nieczynna, a miasto nie 
chciało płacić 
dozorcy za pilnowanie szkoły otwartej tylko dla graczy w football i biegających. 
W gruncie 
rzeczy nie przeszkadzała mu warstwa potu pokrywająca ciało pod dresem. Miękka 
podszewka 
bawełniana przypominała mu dawne koszulki sportowe, jakie kiedyś musiały nosić 
dzieci 
trenujące lekkoatletykę; ale to było dawno temu, i kiedy ostatnio próbował kupić 
taką 
staromodną koszulkę, znalazł tylko współczesną imitację, cienką jak papier.
Wsiadł do swojego mercedesa i z przyjemnością się odprężył. Niech diabli wezmą 
Gillespiego! Senator czuł się dobrze i odpoczywając teraz w swoim wozie, 
zobaczył samochody 
pierwszych biegaczy, jak wjeżdżali, parkowali i zaczynali bieg. Spóźnialscy! Gdy 
znowu zaczęło 
go opanowywać subtelne ciepło męskości, chwycił słuchawkę telefonu w samochodzie 
i zadzwonił do Joan. Odpowiedziała niewyraźnie.
– O Boże, panie senatorze, czy pan wie, która godzina? – Zawsze nazywała go 
senatorem, 
nawet gdy byli sami. Uzgodnili to, i w ten sposób nic nie mogło zagrozić ich 
intymności, nawet 
gdyby ich podsłuchano.
– Szósta trzydzieści – powiedział radośnie.
– Oglądałam wczoraj późno cholerne przedstawienie. Usnęłam dopiero o pierwszej.
W miarę mówienia głos Joan się ożywiał. Miała dźwięczny, niski głos, jedna z 
tych cech, 
które w niej lubił. Z kimkolwiek by rozmawiała, jej głos był łagodny i kojący. 
To nie jest tani 
romans – powtarzał sobie wielokrotnie. Jest wspaniałą kobietą.
– A więc wstałam – oznajmiła. – Gdzie pan jest? W łóżku?
– O nie, panno Herman. Nie jestem w łóżku. Ogoliłem się, wziąłem prysznic i 
przebiegłem 
moje dwa kilometry, a w tej chwili siedzę w mercedesie na parkingu szkoły. Co 
pani na to?
– Brzmi to strasznie, a więc musi być bardzo chwalebne. Proszę przyjechać.
– Bardzo bym chciał, ale nie mogę. Mam niełatwy dzień i muszę zjawić się na 
śniadaniu.
– Trudno, tak to bywa. W każdym razie mam tutaj bałagan i wątpię, czy w lodówce 
znalazłoby się jajko. Nie znoszę tego mieszkania.
Jej dom rodzinny znajdował się w Waszyngtonie. Ojciec był dość wysoko 
postawionym 
funkcjonariuszem w Departamencie Skarbu, a ona urodziła się i wychowała w 
Georgetown. Mały 
apartament w mieście senatora był najlepszym rozwiązaniem, jeśli idzie o względy 
służbowe 
i możliwości spotkań. Panna Herman, mająca trzydzieści trzy lata, była 
dwukrotnie zamężna 
i rozwiedziona. Zarówno senator, jak i ona wiedzieli, że nie wyjdzie ponownie za 
mąż. Chyba że 
miałaby zostać panią Cromwell.
Przeszkody stawiała nie Dorothy Cromwell, ale sam senator. Rozmarzył się.
– Czy wiesz – mówił kiedyś Joan – że nikt nie pragnął bardziej rozwodu niż John 
Kennedy. 
Nic nie dałoby mu większego zadowolenia. Słyszałem jednak, iż papież Jan XXIII 
powiedział 
mu, że jeśli nie rozwiedzie się, zostanie prezydentem.
Dzisiaj jednak wspomnienie o Johnie Kennedym nie było przyjemne. Jechał wolno, 
namiętność już wygasła, a on uświadomił sobie, że uciska go w klatce piersiowej 
lekki kłujący 
ból. Zlekceważył to, przypisując ten objaw gazom, zwykłej rzeczy o tej wczesnej 
porze. 
Ponownie wracał myślami do przeszłości, usprawiedliwiając się z powrotu 
wspomnień o Johnie 
Kennedym. O, Boże! Jak on kochał Johna Kennedy’ego, a teraz nicponie czynili go 
odpowiedzialnym za wojnę w Wietnamie. Zamiast zaszczytnego odznaczenia zawiesili 
mu na 
szyi albatrosa, znak niewybaczalnej winy. Nie mógł sobie przypomnieć tytułu tego 
poematu. 
Plątały mu się jakieś urywki. Upłynęło ponad trzydzieści lat, odkąd nie otwierał 
tomu z poezją. 
Dorothy kochała wiersze.
Porzuć swojego ojca, porzuć swoją matkę, 
opuść czarne namioty swojego plemienia.
Czym ci nie ojcem, matką?
Cóż z czarnych namiotów?
Czyż szkarłatnego domu serca swego nie masz? 
Ciekawe, jak by przyjęła to Joan. Zapewne z pełnym zaskoczeniem. „Czy wszystko 
w porządku, panie senatorze?” Pytanie byłoby uzasadnione. Dlaczego, u licha, 
przywrócił do 
życia ten młodzieńczy hymn? Szkarłatny dom swego serca. O, Chryste! Dlaczego 
reagował jak 
trzydziestolatek, któremu się wszystko powiodło, a do tego fascynował się 
seksem? On przecież 
nie był taki. Nie zadawał się z wieloma kobietami i w porównaniu z niektórymi 
rówieśnikami był 
nieomal mnichem. Dlaczego więc torturował siebie z powodu wyimaginowanej winy?
Dotarł już na miejsce. Znalazł się na podjeździe za domem, gdzie garaż na cztery 
samochody 
graniczył z warzywnikiem Dorothy. Jakiś miesiąc temu ankieter z pewnego 
tygodnika 
przepytywał ludzi, by wygrzebać coś o właścicielach nieruchomości w tej okolicy, 
i dowiedział 
się, że senator odrzucił ofertę dwu i pół miliona dolarów za swój dom, pięć 
akrów należących do 
niego trawników, zadrzewienia, basen kąpielowy i kort tenisowy. Cromwell stracił 
godzinę na 
rozmowę z felietonistą, starając się go przekonać, aby tego nie drukował. 
Argumentował to 
faktem, że gdy jego teściowa zbudowała dom, a potem dokonała przebudowy, koszty 
nie 
przekraczały pięćdziesięciu tysięcy dolarów; że w rzeczywistości był to dom jego 
żony, nie jego 
własność, i że nie do niego można mieć pretensję o inflację w późniejszych 
latach. Jednym 
słowem, obecnie nie mieszkał w domu, który był wart dwa i pół miliona dolarów. 
Jego 
argumenty odniosły skutek, i wartości nie ujawniono, a w każdym razie człowiek, 
który złożył 
ofertę kupna, był z Teksasu, co ustawiało cenę w szczególnym świetle.
Niemniej żył dobrze. Samochód stojący w garażu obok jego mercedesa był 
cadillakiem 
prowadzonym przez szofera, dalej stały buick kombi oraz czterodrzwiowe volvo 
Dorothy. Na 
zewnątrz garażu parkowały jeszcze trzy samochody. Furgonetka datsun, którą 
jeździł Baron 
MacKenzie, szofer, ogrodnik i człowiek do wszystkiego, stary volkswagen, z 
którym nie chciał 
się rozstać jego syn Leonard, oraz stary ford jego córki Elizabeth. W sumie 
siedem samochodów. 
Gdyby jeszcze jakiś dziennikarz szwendał się wokół, jak to zrobił felietonista z 
tygodnika, 
mógłby się zdziwić, że senator Stanów Zjednoczonych utrzymuje taki dom za 
wynagrodzenie 
wysokości siedemdziesięciu pięciu tysięcy dolarów rocznie. Ciekawe, że nikt nie 
zwrócił na to 
uwagi z powodów, których senator do końca nie rozumiał. A nawet gdyby to 
ujawnili, senator 
nie czułby się winny. Ożenił się z bardzo bogatą kobietą. Inni zrobili to samo. 
Było to 
bezwzględnie uczciwe, a nawet uważane za godne podziwu w jego środowisku, 
ponieważ 
zwiększało się grono polityków ze wszystkich stanów, którzy nie należeli do 
establishmentu 
i musieli sami zbudować swoją pozycję klasową w środowisku, gdzie podziwiano 
bogactwo, 
a ubóstwa nikt nie zazdrościł. Jednakże większości głosujących daleko było do 
bogactwa, 
a senator potrzebował swego elektoratu. Bogactwo nie odbierało zaufania, 
natomiast zazdrość nie 
najbardziej sprzyjała zdobywaniu głosów.
Senator westchnął, pogodził się z liczbą pojazdów, pozbywając się wewnętrznych 
rozterek, 
i wszedł do swojego domu.
2
Baron MacKenzie nastawiał zwykle budzik na szóstą trzydzieści, ale dzisiaj 
obudził się parę 
minut wcześniej, nim usłyszał alarm. Wyciągnął rękę i wyłączył dzwonek.
– Nie musisz tego robić – odezwała się jego żona Ellen. – Już się obudziłam.
– Mamy przed sobą najlepsze chwile – powiedział MacKenzie, przyciskając głowę do 
ciepłego biustu żony. Był potężnym mężczyzną i tylko dlatego mieścił się w 
łóżku, że przybierał 
pozycję ukośną.
– Za chwilę znajdę się na podłodze – narzekała Ellen. – Nie jestem akrobatką.
– Chcesz się mnie szybko pozbyć i już ci się to udało. – Zsunął się z łóżka i 
poszedł do 
łazienki. Pomieszczenia służby były zadowalające. Mieli własną łazienkę i 
niewielki salon, 
w którym znajdowały się fotele, kanapka, telewizor, a także ściana półek na ich 
książki i książki 
ich dzieci. Dawniej mieli jeszcze drugą sypialnię, w której spała ich córka 
Abbey. Syn Mason 
spał w salonie, gdzie rozkładano kanapkę na noc. Teraz jednak i syn, i córka 
odeszli i dawny 
pokój Abbey zajęła biała pokojówka Nellie Clough.
Pokoje MacKenziego i jego żony były zupełnie wygodne, a z całą pewnością 
znacznie lepsze 
niż zapluskwione mieszkanie we wschodnim Harlemie, gdzie spędzili pierwsze pięć 
lat po ślubie, 
zanim zrezygnowali z wychowywania dzieci w Nowym Jorku. Zakupili stertę gazet 
prowincjonalnych i ostatecznie odpowiedzieli na ogłoszenie Dorothy Cromwell. To 
działo się 
przed dwudziestu trzema laty.
– Zastanawiam się nad naszą sytuacją – odezwał się MacKenzie, wychodząc z 
łazienki – daje 
mi to dużo do myślenia. Jesteśmy służącymi. Całe życie jesteśmy służącymi. Za 
każdym razem 
dociera to do mnie, gdy staję przed lustrem i golę tę swoją ohydną gębę. Nie 
jestem cholernym 
najemnikiem zbierającym bawełnę. Skończyłem szkołę średnią i ponadto mam dyplom 
szkoły 
zawodowej. Jestem mechanikiem pierwszej klasy i świetnie potrafię obsługiwać 
maszyny...
– Dosyć tego! – warknęła Ellen. – Już zbyt długo słucham tej nie kończącej się 
litanii. 
Mówię sobie, że jest Murzynem i ma prawo śpiewać swoje bluesy. Ale dosyć to 
znaczy dosyć.
– Nie waż się używać w stosunku do mnie słowa „Murzyn”. Nigdy. Przenigdy.
– Będę mówiła, jak zechcę. Powiem ci coś, Mac, i to ostatni raz wciskam to do 
twojego 
głupiego czarnego łba. Rozwaliliśmy układ, rozwaliliśmy na całego. Dostaliśmy 
zajęcie, dzięki 
któremu mogliśmy odkładać ponad połowę zarobków, i to jest jedyna praca, która 
mogła to nam 
zapewnić. I mamy córkę, która jest farmaceutką i która ma męża farmaceutę, a oni 
mają własny 
sklep. I mamy syna, który jest lekarzem w jednym z najlepszych szpitali w tym 
stanie, i to jest, ty 
biedny bałwanie, rewanż co najmniej za tuzin południowych stanów nienawidzących 
Murzynów.
Rzucił się na łóżko i objął ją ramionami.
– Zamknij się. Jesteś zanadto bystra. Nie powinienem się żenić z najbystrzejszą 
lisicą, jaką 
jesteś.
– Łatwo mi sobie wyobrazić, z kim byś się ożenił, gdybym nie znalazła się przed 
wszystkimi 
innymi. – Odepchnęła go od siebie. – Dosyć tego! Nie mam zamiaru kręcić zadkiem 
przez cały 
dzień.
– Czy zamawiasz mnie na noc?
– To odpowiedni czas. Jesteś za stary, by tak się palić.
– Ach! Może uważasz, że mi się to zużyło?
– Oprzytomnij, Mac. Mamy przed sobą długi dzień. Wieczorem będzie tu wielkie 
przyjęcie. 
Musisz pojechać na lotnisko po ich rodzinę, potem wyczyścić srebro, a ja mam do 
przygotowania 
trzy posiłki. Wygrzeb się więc z łóżka i ubierz się.
MacKenzie westchnął, ściągnął z siebie górę pidżamy i wyjrzał przez okno w 
momencie, gdy 
do garażu wjeżdżał dwuosobowy samochód.
– Kto to może być o tej porze? – zastanawiała się Ellen.
– Senator. Biegał, jak sądzę.
3
Dolly. Tak ją nazywali, i to wszyscy, zapewne dlatego, że nigdy nie lubiła 
imienia Dorothy. 
Dolly odpowiadało jej. Ważyła tylko pięćdziesiąt pięć kilogramów, a jednak 
robiła wrażenie 
pulchnej. Zapewne z powodu szerokich bioder i okrągłej twarzy. Od czasu 
college’u – w jej 
przypadku była to szkoła Sarah Lawrence – czesała włosy na pazia z grzywką nad 
czołem. Mały 
nos sprawiał, że jej twarz była całkiem ładna, a włosy, kiedyś czarne, teraz, 
gdy miała 
czterdzieści pięć lat, przypominały kolor stali, co przyjemnie kontrastowało z 
twarzą bez 
zmarszczek. Należała do tych kobiet, które zdobywały autorytet bez uciekania się 
do gniewu, 
i zawsze wydawała się zrównoważona i zadowolona.
Tego dnia Dolly nastawiła budzik na kwadrans przed szóstą i kiedy senator wrócił 
samochodem, już wzięła prysznic. Jej łazienka znajdowała się na froncie domu, 
zobaczyła więc, 
jak lśniący, mały mercedes migał wzdłuż wjazdu i skręcił za dom. Domyśliła się, 
że biegał, i jak 
zawsze jego energia i determinacja wprawiły ją w zdumienie. Były wprost 
niewyczerpane. 
Podobnie jak ambicja. Za przykład może służyć jego postawa wobec łysienia. 
Zaczął tracić 
włosy, gdy skończył pięćdziesiąt lat, i zaraz poddał się zabiegom chirurgicznej 
transplantacji 
owłosionych części ciała na czaszkę. Udało się to wcale dobrze i teraz jego 
głowę odpowiednio 
do wizerunku senatora Stanów Zjednoczonych pokrywały białe włosy. Być może 
zdumiewało ją 
to, ponieważ ona sama miała tak mało tego, co uważała za ambicję. Swoich 
wysiłków, by istnieć 
jako kobieta, nigdy nie traktowała jako wyrazu ambicji.
Prawie nigdy nie malowała się podczas dnia, zadowolona, że ma ładną, zdrową 
skórę, 
a jeszcze bardziej była rada, że wystarczyło jej parę minut, by móc się pokazać 
ludziom. Dzisiaj 
prysznic, umycie zębów i przeczesanie włosów to było wszystko, czego 
potrzebowała. Potem 
narzuciła na siebie bluzkę i spódnicę, zbiegła po schodach i wyszła na dwór. 
Chciała odetchnąć 
chłodnym porannym powietrzem, zanim zrobi się ciepło, może nawet gorąco i parno, 
jeśli taki 
nieprzyjemny miał się okazać letni dzień. Rozpoczął się jednak przepięknym 
porankiem. Dla 
Dolly taka pogoda była darem i powiedziała sobie głośnym szeptem: – Tak się 
czuję 
uprzywilejowana, tak uprzywilejowana. – Przeszła całą długość rozległego wjazdu 
i z powrotem, 
nie dlatego, że należało to do jej rutynowych ćwiczeń, ale po prostu dlatego, że 
nie miała apetytu, 
dopóki nie zadała sobie fizycznego trudu.
Ellen MacKenzie nastawiła dzbanek z kawą, i aromatyczny zapach wypełnił kuchnię. 
Kroiła 
chleb na grzanki, bo Dolly nie chciała, by używano w jej domu chleba pokrojonego 
przez 
producenta.
– Nakryję do stołu na tarasie – oznajmiła Ellen. – Sądzę, że jest wystarczająco 
ciepło.
– Z całą pewnością wystarczająco. I niech cię nie zamęczą dzieciaki.
– W żadnym razie, proszę pani.
– Czy dostarczyli mięso?
– Wczoraj. Umieściłam je w dużej lodówce w spiżarni.
Spoglądając na drzwi spiżarni, Dolly powiedziała:
– Mam nadzieję, że rzeźnik przysłał cztery małe udźce bez kości przyrządzone i 
doprawione 
do pieczenia.
Oczy zaskoczonej Ellen powędrowały za Dolly, która już otworzyła drzwi dużej 
lodówki, 
schyliła się i ujrzała olbrzymią szynkę.
– To pomyłka – stwierdziła. – Ellen, przysłano nie to mięso. Czy powiedziałaś 
rzeźnikowi 
dokładnie, co chciałam? Cztery małe udźce jagnięce, bez kości i doprawione.
Ellen westchnęła i potrząsnęła głową.
– Jak ja nie znoszę być wplątana w takie sprawy! Powinnam panią spytać, ale 
senator mówił, 
że pani chciała wieprzowinę.
Przeklęty kłamca. Nie powiedziała jednak tego. Nie nazywa się męża kłamcą w 
obecności 
gospodyni.
– Czy prosił o szynkę?
– Tak, prosił. Czy pani chcę, abym zadzwoniła do rzeźnika?
– Nie. Dzisiaj już nie zdąży dostarczyć. Sama tam pojadę. Nalej mi tylko 
filiżankę kawy. Nic 
więcej nie chcę i znajdź mi dużą torbę czy coś w tym rodzaju, gdzie będzie można 
włożyć 
szynkę.
Szynka była ciężka, ważyła co najmniej siedem kilogramów, i kiedy Dolly wyszła 
kuchennymi drzwiami, zobaczyła MacKenziego, który chwycił jej torbę.
– Waży jak worek kartofli.
– To świeża szynka.
– Nie ogląda się tego często tymi czasy. Bardzo lubię świeżą szynkę.
– Zwracam ją.
– Ach, tak? Czy chce pani, abym ją zawiózł do miasta?
– Nie. Sama to zrobię.
Dolly wzięła buicka kombi. Senator używał często mercedesa, choć bardziej mu 
odpowiadało publicznie jeździć buickiem. Oczywiście mogłaby pojechać sportowym 
mercedesem. Dla niej właściwie nie miało znaczenia, że to był samochód 
niemiecki, choć jej 
ojciec, oficer piechoty w Siódmej Armii w czasie drugiej wojny światowej, nie 
znosił tego 
samochodu. I to jej wystarczyło, by unikać mercedesa. Nigdy nie wiedziała, 
dlaczego musi tak 
postępować, aby jej ojciec był zadowolony, choć dzieliła ich tak duża odległość. 
Przyjmowała to 
po prostu jako jeden ze swoich niewielkich kaprysów. W każdym razie fakt, że to 
był samochód 
senatora, a nie rodzinny wóz, nieraz sprawiał, że prowadząc go czuła się 
nieswojo.
Jadąc do miasta, próbowała znaleźć jakieś wytłumaczenie dla łamigłówki z 
przekręconym 
zamówieniem mięsa. Właściwie Richard nie tylko nie wtrącał się do zamówień mięsa 
czy do prac 
w kuchni, ale do tego bardzo lubił udźce baranie przyrządzone według wskazań 
Dolly. Zwykle 
dawała dyspozycję, by rzeźnik wyjął kości z udźca, odciął trochę twardszy koniec 
i wreszcie 
usunął nadmiar tłuszczu. Potem wkładano mięso na jakieś cztery godziny do 
marynaty z wina 
z cebulą i z przyprawami. Następnie pieczono mięso na ruszcie, a nie smażono, i 
podawano 
w cienkich plastrach jak rostbef. Goście często mylili je z wołowiną, gdyż 
plastry były w środku 
różowe.
– Jeśli pani sobie tego życzy, przyjmę ją, ale nie wiem, co z nią zrobię. Muszę 
wysłać ją do 
pakowacza oddzielnie i nie jestem pewny, czy przyjmie zwrot. Nie mam wielu 
zamówień na 
świeżą szynkę. Wie pani, jak dzisiaj ludzie podchodzą do szynki.
– A więc zatrzymam ją – zgodziła się Dolly. – Mamy w domu dzieci i stopniowo z 
nią się 
uporamy. Ale czy znajdzie pan dla mnie cztery udźce jagnięce?
– Oczywiście. Dostarczę je do domu za półtorej godziny. Pierwsza klasa.
Dolly czuła się głupio, taszcząc z powrotem szynkę do kuchni. Nie powinna 
próbować 
zwracać mięsa. Było to bez sensu, jakby nie mogła sobie pozwolić na dwie porcje 
mięsa 
jednocześnie. Zrobiła to pod wpływem zwyczajnej urazy. Grzeczne pytanie Ellen, 
czy poda się 
mimo wszystko szynkę, wywołało w niej irytację.
– Nie. Udźce będą tutaj za godzinę. Włóż je od razu do marynaty. – I zaraz, 
zawstydzona 
ostrym tonem swojej wypowiedzi, uścisnęła Ellen i powiedziała: – Przepraszam 
bardzo. Jest mi 
przykro. Pewnie to mój fatalny ranek.
– Nie, wcale nie. Zawsze jest pani trochę spięta, gdy przyjeżdża rodzina.
– To nie rodzina – zaprzeczyła łapiąc oddech – to całe to okropne – zawracanie 
głowy 
z przyjęciem wieczorem. I do tego jeszcze głupia historia z zamianą mięsa. Czy 
mówiłam ci, kto 
przyjeżdża?
Ellen potrząsnęła głową. Dolly czasami traktowała ją jak siostrę, a czasami jak 
służącą. 
Zdarzało się, że Ellen była obiektem poufałości, o którą na ogół nie zabiegała, 
ale Dolly cieszyło, 
że miała w niej oparcie i mogła na niej polegać. Ellen umiała ustępować. 
Ustępowanie innym 
dawało jej dobre samopoczucie. Na swój sposób kochała Dolly, tak jak czarna 
kobieta może 
kochać białą kobietę, która jest jej chlebodawczynią. Ale zawsze była w tym mała 
bryłka lodu, 
trudna do przełknięcia dla inteligentnego biednego człowieka, słuchającego o 
„cierpieniach” 
bogatych ludzi.
– Widzisz, jeśli to nie są znakomici goście, to na pewno są ważni. Będziemy 
mieli Webstera 
Hellera, który jest sekretarzem stanu, i tę idiotkę, jego żonę Frances. Będzie 
też Bill Justin, 
zastępca Hellera, i do tego dochodzi tata i mama, których chciała spotkać ta 
doborowa ekipa 
Białego Domu, co nie znaczy, że mielibyśmy dołączyć do nieprzyjacielskiego 
obozu, chyba że 
Richard zdecyduje się przestać już być ich wrogiem. Bill Justin przywozi żonę 
Winifred, która 
pod postacią kobiety ukrywa bystrą, złośliwą kotkę. Mówią, że kieruje mężem. 
Oczywiście tata 
będzie nalegał, żeby dzieci jadły z nami, a ty przecież znasz mojego ojca.
– Tak – odpowiedziała Ellen. – Wspomniała pani wczoraj, że do stołu zasiądzie 
dziesięć 
osób. Nie będzie z tym kłopotu.
– Albo jedenaście.
– Ach tak? To też nie będzie kłopotliwe. To duży stół i jeśli Mac włoży trzy 
deski, można 
przy nim posadzić wygodnie szesnastu ludzi.
– Jeśli to są ludzie – zgodziła się Dolly. – Ale w tym momencie nie jestem 
pewna, czy 
politycy są ludźmi. Ten numer jedenasty to przyjaciel Leonarda z Harvardu, 
błyskotliwy młody 
człowiek, jak słyszałam. Nazywa się Clarence Jones i przypadkiem jest czarny.
– Ach!
– No właśnie!
– Czy pan senator wie?
– Nie sądzę. Przyjechali bardzo zmęczeni około dziesiątej. Byłaś już w łóżku, a 
Richard 
jeszcze nie wrócił. Ulokowaliśmy go w środkowym pokoju gościnnym. Czy słyszałaś 
tam jakiś 
ruch?
– Jeszcze nie.
– Prawdopodobnie śpią długo. Przynajmniej mam nadzieję. Gdzie jest mój mąż?
– Je śniadanie na tarasie.
– Też tam idę. Proszę tylko grzankę, trochę białego sera i filiżankę kawy.
4
Przy stole na tarasie Richard Cromwell pochylał się nad talerzem z sześcioma 
małymi 
kiełbaskami i trzema jajkami. Jajka były sadzone z żółtkami na wierzchu, brzegi 
chrupiące, 
dokładnie tak jak lubił, a do tego doskonała grzanka i marmolada z importowanego 
owocu 
imbiru. Dolly zawsze była zdumiona ilością jedzenia, jakie spożywał. Trzy duże 
posiłki, deser, 
tłuste zapiekanki i budynie. Wszystko to zjadał bez wahania, krytykując 
najnowsze odkrycia 
w zakresie żywienia, które prywatnie nazywał kultem tandetnej dietetyki. 
Popierał produkcje 
wołowiny, która, jak uważał, poważnie ucierpiała wskutek „nieuzasadnionej” 
propagandy 
przeciw czerwonemu mięsu będącemu „energią i siłą Ameryki”, jak kiedyś się 
wyraził. Przy tym 
wszystkim nie był otyły, ale dobrze zbudowany i wystarczająco wysoki, by nadwaga 
piętnastu 
kilogramów nie rzucała się w oczy. Do tej pory zresztą jego dieta nie przyniosła 
mu szkody. 
Przed paru laty Dolly przez krótki okres próbowała zmienić jego przyzwyczajenia 
żywieniowe, 
ale to tylko denerwowało go i pogarszało ich wzajemne stosunki. Potem po prostu 
dała za 
wygraną i dostarczała mu potraw, które lubił. Nie było to wielkim ustępstwem w 
gospodarstwie, 
bo nawet w lecie, gdy nie odbywały się posiedzenia Kongresu, senator jadał 
niewiele posiłków 
w domu. Od czasu do czasu Dolly zdawało się, że jest świadkiem powolnego, ale 
zdecydowanego samobójstwa męża.
Dzisiaj, gdy dołączyła do niego, niosąc swój talerz z nie posmarowaną grzanką, 
nie zrobiła 
żadnej uwagi o jego śniadaniu, a dzięki twardo przyjętej ugodzie on też nie 
zareagował na jej 
grzankę. Senator czuł się świetnie; można powiedzieć, że wyciągał ręce do 
świata, tak przenikało 
go otaczające piękno. Niskie wzniesienia, zielone łąki, śpiew ptaków i 
brzęczenie owadów. Do 
tego dochodziło dziwne poczucie, że jego postępowanie jest etyczne i słuszne, 
doznanie tych, 
którzy mają za sobą bieg. Uczucie, że Pan Bóg i świat uniósł opończę winy, która 
jak uciążliwa 
zasłona ciąży nad przyzwoitymi ludźmi. Ujął to w słowach:
– Dzień dobry, Dolly. Ależ mamy wyjątkowo cholernie piękny dzień.
– Istotnie.
Dała mu jakieś dwadzieścia sekund, aby nalał jej kawy, ale zaraz zorientowała 
się, że musi to 
zrobić sama. Zupełnie zrozumiałe: Richarda pochłaniały jego własne sprawy. To 
nie było 
następstwo nieznajomości savoir-vivre’u. Jego ojciec był nie najlepiej opłacanym 
kasjerem 
banku, ale Richarda nauczono, że ma wstać z miejsca, gdy do pokoju wchodzi 
kobieta, i że mięso 
kroi się prawą ręką, a potem je widelcem trzymanym w lewej. Jego matka była 
Irlandką urodzoną 
w Irlandii. Jako małe dziecko przybyła do Ameryki. Richard mógł więc tam, gdzie 
jego wyborcy 
byli Irlandczykami, posłużyć się miękkim dialektem przodków i sugerować, że 
jeśli jego świętej 
matce przebaczono poślubienie człowieka o nazwisku Cromwell, to z pewnością i 
jego wyborcy 
mogą uznać za stosowne na niego głosować. Dla jego matki zachowanie dobrych 
manier było 
mocnym dowodem, że nie poddała się goryczy, jaką przynosi bieda, i gdyby 
zobaczyła, że jej syn 
w ten sposób lekceważy obsłużenie żony, bardzo by ją to rozgniewało.
Dolly bynajmniej nie była rozgniewana, tak naprawdę nie obeszło jej to wcale. 
Jeśli stosunki 
z mężem intrygowały jej przyjaciół, to ją również. Dzisiaj jednak nie było czasu 
na introspekcję, 
za dużo miała do roboty. Po nalaniu sobie kawy i wypiciu jej małymi łykami 
spytała:
– Richard, co cię opętało, że odwołałeś moje zamówienie na mięso i zastąpiłeś je 
świeżą 
szynką? – Nie było w tym wrogości, ale zdziwienie. – Nigdy nie podejrzewałam, że 
zdajesz sobie 
sprawę, iż mamy kuchnię, a tym bardziej rzeźnika. Jakim sposobem dowiedziałeś 
się nazwiska 
naszego dostawcy mięsa?
– Spytałem Ellen.
Udała pokorę.
– Ależ jestem głupia. Oczywiście, że spytałeś Ellen. A zapewne tajemnica z 
mięsem jest 
równie prosta.
– Bezwzględnie. Ale ty się nie gniewasz?
– A gdybyś zechciał to wyjaśnić.
– To proste – zapewnił ją senator. – Pomyśl tylko, że będzie dzisiaj u nas na 
kolacji Webster 
Heller, sekretarz stanu. Po raz pierwszy. To nieważne. Ważne jest, że pragnął 
spotkać twego 
ojca, i to musi być cholernie ważne, gdyż w przeciwnym razie nie ciągnąłby z 
sobą swego 
zastępcy od środkowej Ameryki. Z drugiej strony, to w moim domu się spotykają, 
przy naszym 
stole, a cokolwiek dotyczy twego ojca, jest dla mnie bardzo istotne.
– Na litość boską, Richard, oni nie należą do grona naszych przyjaciół. Gdyby 
ktoś chciał 
dramatyzować, można by ich nazwać naszymi wrogami. Są gośćmi, którzy będą 
chcieli 
przekonywać mojego tatę. Zostaną podjęci gościnnie. Dostaną tak dobrą kolację, 
na jaką stać ten 
dom. Ale tu kończy się moja odpowiedzialność. I do tej pory nie zrozumiałam, 
dlaczego 
zamówiłeś tę przeklętą szynkę.
– Czy zechcesz mnie wysłuchać? Czy zechcesz choć przez chwilę posłuchać? Mam 
przed 
sobą ponowne wybory, a to stawia mnie w sytuacji, że mam pewne słabe szanse na 
fotel 
prezydenta i jego Owalne Biuro. Dosyć długo o tym marzyłem. Ale jest pewna 
sprawa, bardzo 
dla mnie istotna. Jeśli jednak poruszę ją w Izbie Reprezentantów, będę uważany 
za lewicującego. 
Do wyboru potrzebuję centrum.
– Na jakiej podstawie miałbyś wątpić w ponowny wybór? Kończysz drugą kadencję w 
tym 
stanie. To nasz stan. Nasz.
Już gdy wypowiadała te słowa, zastanawiała się, dlaczego miał to być ich stan. A 
co to niby 
znaczy nasz? Rozważała tak, siedząc na nasłonecznionym tarasie z posadzką z 
czerwonej cegły, 
przed domem w stylu kolonialnym. W budowie jego wykorzystano oryginalny fragment 
z dawnej 
konstrukcji, liczący sobie dwieście lat. Taras zamykały dokładnie i akuratnie 
przycięte 
żywopłoty, za którymi rozpościerał się ogród ziołowy z grządkami bazylii, kopru, 
szczypiorku, 
mięty, tymianku i pietruszki. I nagle zdała sobie sprawę, że ten świat się 
zmienił. Już nie jest taki 
jak dawniej, ani w rzeczywistości, ani w myślach.
– Ależ nie – powiedział Richard. – Nie tak szybko. Słyszałaś o nagonce na 
różnych ludzi. Ci 
dranie dysponują wielkimi pieniędzmi i używają ich. Atakują jakiegoś senatora, 
którego chcą 
zniszczyć, mierząc do niego grubym śrutem. Pokazują go w telewizji, kopią w jego 
przeszłości. 
A jeśli nie znajdą nic wstydliwego, wymyślają to. Widzisz, nie chcę, aby celem 
takich ataków 
stal się Richard Cromwell.
– I dzisiejszego wieczoru chcesz obłaskawić bestię? – spytała z uśmiechem.
– Może. Choćby tylko trocheja unieszkodliwić...
– Jak? Jak, na Boga?
– Odwołując się do solidarności. W każdym razie to nie ja zaprosiłem ich tutaj. 
To znaczy 
nie była to moja inicjatywa. Bill Justin...
Ten gnojek – pomyślała Dolly. Nie przychodziło jej łatwo używać wulgarnego 
języka, tak 
jak to obecnie było w modzie. Nawet ten epitet dla zastępcy sekretarza stanu 
podrażnił jej nerwy, 
jak zgrzyt metalu na szkle.
– Widzisz, Bill Justin zadzwonił do Joan i wspomniał, że Webster Heller jest 
jego gościem 
przez jakiś tydzień i że...
– Wiem, jak doszło do zaproszenia.
– Powinnaś zrozumieć, Dolly, że to daje okazję do nawiązania – bliższego 
kontaktu. Mogę 
nawet powiedzieć, że tworzy podstawę do istniejącego qui pro quo. Mają cholernie 
konkretne 
życzenia pod adresem twego taty. Ja będę ich prosił o drobną, ale dla mnie ważną 
przysługę. To 
sprzyjające okoliczności. Są mi potrzebni.
– Nawet jeśli tak wyglądają sprawy, to ja mam przygotować dla nich kolację i 
chcę wiedzieć, 
dlaczego, na litość boską, zamówiłeś tę szynkę!
– To z powodu Webstera Hellera. On szaleje za pieczoną świeżą szynką. Przed 
paroma 
miesiącami słyszałem, jak jeden z jego zastępców mówił komuś, że Heller bardzo 
lubi pieczoną 
szynkę i że obecnie nigdzie się nie widzi pieczeni ze świeżej szynki, tylko 
wędzoną i gotowaną; 
wiesz, jak się jest na Wzgórzu, to się słyszy różne rzeczy. Niby się nie słucha, 
ale przypadkiem 
coś wpada w ucho. I tak sobie pomyślałem, że byłby to niezły chwyt, gdyby 
właśnie podać 
Hellerowi jego ulubione danie. Wiesz, nic nadzwyczajnego, ale jeden z tych 
małych gestów, 
które trafiają do serca człowieka.
– Mały gest waży siedem kilogramów.
– Wiem, że powinienem porozumieć się z tobą, ale nie było cię w pobliżu i...
– I ten błyskotliwy pomysł trafił ci do przekonania i wprowadziłeś go w czyn.
– Hej, czyżbyś się gniewała?
– Ani trochę. Po prostu popędziłam do miasta, nieomal wyciągnęłam Schillera z 
łóżka i jak 
prawdziwa idiotka musiałam przywlec szynkę z powrotem. Jednakże zamówiłam mięso, 
które 
planowałam podać, i dzięki Bogu miał je.
– Masz na myśli cholerną jagninę bez kości?
– Jedno z najlepszych mięs, jakie można kupić.
– Dolly – odezwał się senator – zanim dojdzie do większej kłótni, powiedz mi, 
dlaczego nie 
chcesz podać szynki. Czy to zepsuje ci menu? – Pytał żałosnym tonem, a kiedy 
bywał taki 
żałosny, a w jego głosie czuło się nutę jęku, zaczynała mu współczuć. Tej strony 
swojej 
osobowości nie ujawniał nikomu innemu – taki mały chłopiec, – zagubiony w 
wielkim świecie, 
gdzie przypadkiem tak się złożyło, iż jest członkiem najbardziej elitarnego 
klubu; przynajmniej 
tak Dolly widziała swego męża. A z tym obrazem rodziło się podejrzenie, że 
większość 
członków Kongresu Stanów Zjednoczonych zbudowała taką fasadę kompetencji i 
władzy na 
wewnętrznym strachu i potknięciach, które nie różnią się wiele od reakcji małych 
chłopców.
– Przyjeżdża mój ojciec i matka – powiedziała delikatnie. – Są Żydami. Mogłeś 
zauważyć, że 
nigdy nie podaję wieprzowiny Żydom.
– Coś takiego! – Wykrzyknął tak gwałtownie, że Dolly wybuchła śmiechem. Teraz 
Richard 
zezłościł się i był oburzony.
– Czy chcesz mi powiedzieć, że w ciągu tych dwudziestu trzech lat, w czasie 
których 
siadaliśmy do stołu może z pięciuset, może sześciuset, a nawet tysiącem Żydów, 
nigdy nie 
podawałaś szynki?
– Nie. Nigdy. A ty nigdy tego nie zauważyłeś.
– Dlaczego? Nigdy nie spotkałem Żyda, który nie jada wieprzowiny.
– Są tacy. – Ściszyła głos. – Tak naprawdę to nie wiesz, czy są tacy.
– Czy mówisz o religijnych nakazach żywieniowych? Dolly, nie sądzę, abyś nawet 
orientowała się w tych żydowskich przepisach.
– Richard, to nie jest sprawa przepisów. To sprawa właściwego szacunku do tego, 
co mogą 
przedkładać twoi goście, bez wyważania drzwi zamykających ich przekonania.
– Ale to chodzi o twojego ojca i matkę.
– Właśnie.
– Ależ, Dolly, przypadkiem znam ich przekonania religijne. Nieraz jadłem lunch, 
a także 
kolację z twoim ojcem w jego lub w moim klubie, i widziałem, jak jadł szynkę i 
bekon.
– To nie było w moim domu.
– Dolly, twoja matka nie jest Żydówką. O ile wiem, nigdy nie postawiłaś nogi w 
synagodze, 
a teraz miotasz we mnie tym argumentem żydowskim. – Potem dodał posępnie, z 
powagą: – 
Nigdy nie wytaczaj takich argumentów. Mam wady, ale antysemityzm do nich nie 
należy.
– Bardzo bym chciała, abyś mnie zrozumiał.
– Do diabła z tym... – I nagle jego głos zamarł.
Z tyłu domu na drodze do basenu ukazało się troje ludzi w kostiumach 
kąpielowych: dwaj 
młodzi mężczyźni i młoda kobieta.
– Kto to jest? – spytał obojętnie.
– Czarny chłopiec?
– Wiem, kim są pozostali.
– A więc młody człowiek nazywa się Clarence Jones. Studiuje w Harvardzie i jest 
bliskim 
przyjacielem Leonarda. Korzysta ze stypendium, nie z jakiejś szczególnej 
subwencji, ale 
z tradycyjnego stypendium, które dostają ci, co mają lepiej w głowie niż inni.
– Gość Lenny’ego?
– Tak.
– Na dzień?
– Masz na myśli, czy wyjedzie przed kolacją? Nie, zostanie. Lenny zaprosił go na 
weekend, 
a ponieważ dzisiaj jest piątek, to znaczy, że będzie tu do poniedziałku. 
Dlaczego pytasz?
– Sądzę, że cała trójka może zjeść kolację wcześniej. Towarzystwo starych 
facetów nie 
będzie dla nich zabawne.
– Ależ, Richardzie – odezwała się Dolly – czy naprawdę uważasz, że wyrzekną się 
okazji 
siedzenia przy jednym stole z dwoma starymi piratami, których zaprosiłeś na 
wieczór? 
W każdym razie tatuś nie przyjeżdża tutaj, by nas zobaczyć; przyjeżdża, by 
zobaczyć Leonarda 
i Elizabeth, i gdyby ich nie było na kolacji, wszcząłby piekielną awanturę. Co 
cię niepokoi?
– Dobrze wiesz, co.
– Nie jestem pewna.
– Wystarczy już jeden liberalny herold z Harvardu w osobie syna, który uważa, że 
sprzeniewierzyłem się rasie ludzkiej, ale do tego jeszcze bystry, zarozumiały 
czarny chłopiec 
z tego samego obozu. Wierz mi, że Web Heller nie nadąży za nimi. Ten dzieciak 
może go 
rozłożyć na części i jak będzie wyglądać twoja kolacja razem z moimi planami?
– Dlaczego miałby to zrobić?
– Dlaczego? Czy spotkałaś kiedyś Murzyna, który by nie uważał, że rząd robi 
wszystko, by 
szkodzić czarnej ludności?
Dolly zdała sobie sprawę, że kłopot polegał na tym, iż poza koktajlami i 
kolacjami 
w Waszyngtonie nie poznała wystarczająco dużo Murzynów, by wyrobić sobie zdanie, 
co myślą. 
Ci, których spotykała na różnych przyjęciach, jak większość polityków maskowali 
albo ukrywali 
swoje myśli pod osłoną frazesów i banałów. Teraz trudno jej było pogodzić się z 
faktem, że gość 
jej syna będzie chciał świadomie prowokować innego gościa.
– Czy chcesz, abym porozmawiała z Leonardem? – spytała.
– Nie... Jeśli zaczną o tym mówić, sam się tym zajmę.
5 
Elizabeth Cromwell miała dwadzieścia lat. Właśnie pod – jęła studia w college’u 
Sarah 
Lawrence. Wzrost jej wynosił sto osiemdziesiąt centymetrów i była dość ładna. W 
kasztanowych 
włosach słońce zostawiło jaśniejsze smugi i w miarę upływu lata jej skóra 
nabierze koloru 
dojrzałych jagód. Uroda i rzucające się w oczy dobre zdrowie przyciągały do niej 
mężczyzn, ale, 
sposób bycia raczej odstręczał – zdradzała zbyt słabo zawoalowany sardoniczny 
humor i zbyt 
wiele oznak przewagi intelektualnej. Mężczyźni, którzy próbowali zbliżyć się do 
niej, dość 
szybko odchodzili, sparzeni, rozdrażnieni, a czasami rozgniewani. Jej brat 
Leonard 
zdecydowanie wzbudzał sympatię. Przy wzroście prawie stu osiemdziesięciu pięciu 
centymetrów 
był szczupły, przystojny, miał subtelny, miły sposób bycia oraz bystry, 
dociekliwy umysł. Był 
parę lat starszy od Elizabeth i uwielbiał ją. Długa koścista postać i ciemne 
rozwichrzone włosy 
nad okrągłą twarzą z małym jak guzik nosem – wszystko to mogło się podobać.
Jego przyjaciel Clarence Jones, niższy, potężniej zbudowany, skórę miał w 
kolorze kawy. 
Obydwaj byli na pierwszym roku harwardzkiego prawa i łączyło ich dziwne 
podobieństwo 
fizyczne, jeśli chodzi o okrągły kształt głowy i małe zadarte nosy.
Elizabeth i dwaj mężczyźni w kostiumach kąpielowych nieśli płaszcze frotte i 
ręczniki. Ich 
ciała wychylały się do ciepłego porannego słońca. Gdy wyszli na prowadzącą do 
basenu ścieżkę 
na tyle domu, znaleźli się w odległości około pięćdziesięciu pięciu metrów od 
miejsca, gdzie 
senator i jego żona jedli śniadanie.
– Czy powinieneś mnie przedstawić? Nigdy przedtem nie spotkałem twojego taty – 
zastanawiał się Clarence.
– Ciesz się jeszcze przez chwilę – odpowiedział Leonard lodowato.
– Co znowu? – zaprotestowała Elizabeth. – Jest całkiem w porządku.
– Tak?
– Uważam, że podsuwasz Clarence’owi mylne sugestie. Tata jest grzeczny i 
sympatyczny 
i nie głaszcze ludzi pod włos.
– Nie mam kompleksu – powiedział Clarence cicho.
– Chodźmy na razie popływać. Jeszcze go spotkasz.
– Jak chcesz.
Basen kąpielowy osłaniały kwitnące krzewy, które sprawiały, że nie był na widoku 
publicznym, ale nie rzucały cienia. Miał pięćdziesiąt stóp długości i 
trzydzieści szerokości – jak 
na prywatny basen niezłe rozmiary. Trampolinę z jednej strony i sam basen 
ulokowano 
i udekorowano z wielkim smakiem. Od momentu przybycia do domu Cromwellów 
Clarence 
obserwował dyskretnie i uważnie sposób życia, o jakim dotąd tylko czytał lub 
jaki oglądał 
w filmach, ale nigdy nie miał okazji się z nim zetknąć.
– Liz pierwsza przepłynie wzdłuż basenu kilka razy – poinformował go Leonard. – 
Korzysta 
z basenu sama przez pierwsze pół godziny, gdyż jest bezwzględną egoistką.
– Idź do diabła! – sympatycznie burknęła Elizabeth, skoczyła pod wodę i zaraz 
wypłynęła 
z wrzaskiem.
– Cholernie zimna! Czy nikt nie włączył grzejnika?
– Włączyłem go wczoraj wieczorem, ale zaczyna grzać dopiero o szóstej rano. 
Jeśli Mac 
zacznie przykrywać basen, nie będzie z tym kłopotu.
Elizabeth zaczęła płynąć nie słuchając do końca. Pływała lekko dowolnym stylem, 
który 
zyskał pochwałę Clarence’a.
– Ależ ona pięknie pływa!
– Pływaliśmy na czas ze sto razy. Zawsze mnie bije. Mężczyźni mogą pływać 
szybciej, ale 
nie potrafią pływać z taką klasą jak dobra pływaczka.
Clarence rozglądał się wokoło, obserwując każdy szczegół, namiot w paski do 
przebierania, 
prysznic na zewnątrz, piękny stół i krzesła z kutego żelaza na tarasie z boku 
basenu, telefon, 
stolik na kółkach z małym aparatem telewizyjnym, osłoniętym na wypadek złej 
pogody. Nawet 
tutaj nie zabrakło szklanego smoczka, który ssie cała Ameryka.
– Coś takiego nazywa się dobrym życiem – odezwał się – i nie powinieneś 
sprowadzać tu 
biednego Murzyna, aby tego zakosztował. Kiedy kelnerowałem u Caseya i 
przyniosłem ci piwo, 
nie miałem pojęcia, że wyskoczyłeś z rogu obfitości od razu gotowy do akcji 
uszczęśliwiania 
nędzarzy.
– Bredzisz! Będziesz redaktorem „Law Review” i wyjdziesz ze szkoły wprost na 
posadę do 
naprawdę pierwszorzędnej firmy w Nowym Jorku czy Waszyngtonie z początkowymi 
zarobkami 
pięćdziesięciu tysięcy rocznie, toteż nie udawaj, że jesteś naiwny jak Topsy.
– Topsy to przecież dziewczyna. Bogacze nigdy nic nie wiedzą.
Zbliżyła się pokojówka, Nellie Clough. Była to mała rezolutna blondynka, 
przynajmniej 
Dolly zawsze twierdziła, że jest rezolutna. Mówiła z charakterystycznym akcentem 
irlandzkim. 
Opinia Clarence’a o bogaczach nie zrobiła na niej wrażenia. Jej wiary w bogaczy 
nie dało się 
zachwiać. Mieszkała z rodziną Cromwellów od sześciu lat i w tym czasie senator 
tylko raz 
wkradł się do jej łóżka. Znała dziewczęta w dawnej ojczyźnie, które to spotykało 
co miesiąc albo 
nawet co tydzień, a w jednym przypadku – chodziło o sir Rogera Kimberly’ego – 
codziennie, 
choć Nellie nie była do końca pewna, czy wierzyć dziewczynie, która jej to 
opowiadała. Gdyby 
tą miarką oceniać senatora, to był dżentelmenem. Wszystkie jej powściągliwe, 
ostrożne próby 
skuszenia Leonarda do tej pory nie przyniosły rezultatu, a jednak uśmiechała się 
do niego czule, 
mówiąc mu, że Ellen dzisiaj straciła cierpliwość.
– Powiedziała – informowała ich – że nie poda śniadania przy basenie. Możecie 
być pewni, 
że nie będzie nawet soku ani kawy, a po dziesiątej już nie będzie śniadania w 
ogóle, ani 
okruszyny – bo dzisiaj nie ma dodatkowych godzin, tak powiedziała.
– Nellie – odezwał się Leonard – wiesz, że cię kocham.
– Nic o tym nie wiem.
– I czy jest coś złego – naśladował jej akcent – w kropli kawy i dzbanku soku? 
Daj się 
przekonać, bądź miła.
– Ellen by mnie zabiła. Wiesz, jaka jest. Znacznie bystrzejsza, niż się uważa. – 
I wskazując 
na Elizabeth pływającą tam i z powrotem, dodała: – Znowu to robi?
– Nie mogę jej zatrzymać. Przynajmniej kawę, Nellie. Tylko kawę. Co o tym 
myślisz, piękna 
złotowłosa boginko?
– Dobrze. Spróbuję. Nie przyrzekam, ale spróbuję.
Oddaliła się, a Leonard przyglądał się Elizabeth. Clarence napomknął, że Nellie 
zdawała się 
nie zauważać jego obecności.
– Ona nie wie, jak ustosunkować się do Murzynów. Do Ellen i Maca jest 
przyzwyczajona, 
być może udaje, że nie widzi, iż są czarni. Ale jeśli chodzi o innych, nie wiem. 
Być wyrwaną 
z chaty wiejskiej w Irlandii i wrzuconą tutaj – to szczególna zmiana.
– Tak na marginesie, czy Elizabeth wie? – spytał Clarence.
– Co wie? A, masz na myśli, czy wie o mnie. Nie, nie powiedziałem jej.
– Czy wie, że jesteś pedałem?
– Wie. Nigdy o tym nie rozmawialiśmy, ale jestem przekonany, że wie. Jest 
bystra. Jest 
o wiele bystrzejsza, niż to się jej przypisuje, gdyż przy takim wyglądzie nie 
oczekuje się zwykle, 
że można być bystrą. A jeśli chodzi o nas, to nie sądzę, abyśmy kiedykolwiek się 
kłócili, wiesz, 
tak jak bracia i siostry zawsze się biją i kłócą. Byliśmy bardzo zżyci, a jak 
daleko sięgam 
pamięcią, była dla mnie romantyczną miłością i z całą niewinnością dokonywaliśmy 
seksualnych 
odkryć między sobą, jak dwoje kochających się zwierzaków, jak dwa szczeniaki. 
Czasami 
marzyłem o tym, że tylko z Liz znajdę się na bezludnej wyspie, jak dwoje 
dzieciaków w tym 
filmie... Co to był za film? Czy wiesz?
– Błękitna zatoka.
– Tak więc musiała wiedzieć, że jestem homoseksualistą, to tylko proste 
podsumowanie dwa 
plus dwa, i są inne sprawy między nami, o których ona wie i ja wiem, ale nigdy o 
tym nie 
mówimy.
– A twoja matka i ojciec, czy oni nigdy nie doszli do tego?
– Ugryź się w język, Jones. Ojciec musiałby przyhamować rozpęd, zrezygnować z 
Senatu 
i prezydentury, co najmniej przez pięć minut przyjrzeć mi się dobrze i 
przypomnieć sobie, że 
jestem jego synem; no i zapamiętać, jak wyglądam. Następnie przypomniałby sobie, 
że nigdy 
przedtem mi się nie przyglądał, więc jak, do diabła, mógłby podsumować dwa plus 
dwa, kiedy 
nigdy nie było tych drugich dwu? Czy rozumiesz?
– Nie. A ty krzyczysz i Liz cię usłyszy. W każdym razie nie rozumiem cię. 
Senator jest 
przyzwoitym człowiekiem.
– Nie usłyszy nawet wybuchu bomby przy tym pluskaniu. I nie mów mi nic o 
senatorze. – 
Spojrzał na zegarek. – Dwanaście minut. Pozostało jeszcze osiemnaście.
– To się nazywa wytrwałość.
– To wycior z nierdzewnej stali zamiast kręgosłupa. – Wymacał swój puls i 
mierzył 
uderzenia, patrząc na dużą wskazówkę zegarka.
– Dobrze się czujesz?
– Myślę, że tak. Czasami przez godzinę, nawet przez dwie nie pamiętam, ale potem 
to wraca 
i serce przestaje mi bić. Tak jest teraz, to znaczy nie wyczułem kilku uderzeń i 
klatkę piersiową 
wypełnia mi lód. Na Boga, Jonesy, boję się cholernie, ale teraz już wszystko 
wróciło do normy. 
Czuję się dobrze. W dzień jest jako tako. Noce są straszne.
– Musisz o tym komuś powiedzieć, Lenny. Po prostu musisz. Nie możesz przeżywać 
tego 
sam.
– Powiedziałem tobie.
– To nie załatwia sprawy. A gdyby tak matce? Nigdy nie mówisz o swojej matce.
– Ach! Moja matka, kochana, słodka Dolly. Kocham Dolly. Obecnie nie jestem 
pewien, nie 
w tej chwili. Teraz nie wiem, czy jestem zdolny do kochania kogoś, nawet ciebie. 
Ale Dolly była 
zawsze taka, jaka powinna być matka. Poświęciła się cała, by być matką, tak jak 
poświęciła się 
„Narodowej Fundacji Walki z Rakiem” czy stowarzyszeniom „Koniec z Ubóstwem”, 
„Ratujcie 
Dzieci” i „Amnestia Międzynarodowa”, czy wreszcie akcji na rzecz telewizji 
publicznej. 
Poczucie społeczne nakazuje jej ogarniać wszystkie szlachetne cele, które rodzą 
się w tym kraju, 
ale czy u podstaw tego nastawienia kryje się zwyczajne współczucie, wcale nie 
jestem pewien.
– Jesteś wobec niej bardzo krytyczny. Mnie uderzyło, że jest wspaniałą kobietą.
– Tak, jest wspaniałą kobietą. Jest piękna, i gdybym jej powiedział albo gdyby 
dowiedziała 
się od kogoś innego, toby jej pękło serce, gdyż mnie ubóstwia. Ale kim jest? I 
jaka jest jej rola? 
Od tylu lat żyje z człowiekiem, którym gardzi. Chce uchodzić za Żydówkę. Nazywa 
się Dorothy 
Shippan Constanza Levi. Shippan był jakimś tam przodkiem, a Constanza była 
pierwszą 
amerykańską antenatką, która poślubiła Gideona Leviego w Nowym Jorku. W 
siedemnastym 
wieku.
– W tym mniej więcej czasie przybyli moi przodkowie – przerwał Clarence.
– No właśnie. Do diabła, po co o tym mówię? Dolly jest Dolly. Jest kochana i 
chce być 
Żydówką. Ale to byłoby tak jak wtedy, gdy jej powiedziałem, że jestem 
wegetarianinem. Nie 
pytała mnie, dlaczego. Od razu zaczęła układać jadłospisy wegetariańskie. A 
teraz? Kochana 
mamo, jestem homoseksualistą, zdecydowanym pedałem i za jakieś sześć miesięcy 
nie będę żył.
– Uspokój się. Przychodzi złotowłosa...
Wielkimi krokami zbliżała się Nellie, dumnie niosąc plastikowy dzbanek z kawą, 
kilka 
również plastikowych kubków i pudełko rogalików.
– Ellen mnie zobaczyła – wyjaśniła – ale zawołała ją twoja matka, tak że 
chwyciłam to 
i uciekłam. Czy to ci odpowiada?
– Bardzo – odezwał się Clarence z uśmiechem skierowanym do niej. Spojrzała, 
jakby go 
pierwszy raz zobaczyła, wykręciła się na pięcie i uciekła. – Taką mieć władzę 
nad kobietami! – 
powiedział.
Leonard poczuł nagle głód, dał rogalik Clarence’owi i sam ugryzł inny. Nalał 
kawę.
– Czy próbowałeś kokainy? – spytał Clarence. To było głupie pytanie, które nim 
wstrząsnęło.
– Próbowałem. – Leonardowi było obojętne, czy pytanie było głupie.
– Nie pomaga?
– Nie. Przynajmniej niewiele.
Elizabeth, mokra i promienna, wychodziła z basenu. Patrząc na nią, Clarence 
poczuł, że 
nigdy nie widział piękniejszej kobiety. Zaczął się zastanawiać, jak zresztą 
często już się 
zastanawiał, co by było, gdyby pokochał kobietę, tak naprawdę, ze wszystkich 
sił; gdyby pożądał 
jej dzień po dniu, gdyby pod dotykiem jej ręki ożywał. Ale już za chwilę 
powiedział sobie: 
„Wcale nie jest taka piękna, a poza tym cały ten cuchnący świat białych ludzi 
wypełniają piękne 
kobiety. Tracę wszelkie wyczucie proporcji, siedząc tutaj w tym 
dwudziestowiecznym raju 
białych”. Przypomniał też sobie, jak jego ojciec został zwolniony po dwudziestu 
latach pracy 
w firmie, i wtedy, mając dziesięć lat, on, Clarence, spytał go, jaki jest Bóg i 
czy nie zechce im 
pomóc. Ojciec odpowiedział: „Wiem, jak Bóg wygląda. Jest zimnokrwistym blond 
sukinsynem 
z niebieskimi oczyma i jak wyciągniesz do niego rękę, to kopnie cię w łeb, jak 
wszyscy cholerni 
biali szefowie”. Usłyszała to jego matka i wybuchła płaczem. Nigdy przedtem nie 
słyszał, by 
jego ojciec tak mówił. Byli rodziną chodzącą do kościoła i nigdy nie pozwalano 
im na używanie 
brzydkich słów w domu. A teraz on i pozostałe dzieciaki patrzyli, a strach i 
przerażenie nie 
pozwalały im nawet odezwać się szeptem.
– Dwadzieścia minut – oznajmił Leonard.
– Ręcznik!
Rzucił jej ręcznik i patrzył, jak się wyciera. Oddychała głęboko, całkowicie 
zajęta sobą.
– Muszę mieć trochę czasu – odezwała się. – Dopiero wróciłam do tego przed 
tygodniem. – 
Potrząsnęła włosami. – Co to jest? Rogaliki? Daj mi jednego. I kawy. Nellie jest 
aniołem. 
A więc, Jonesy – zwróciła się do Clarence’a – co myślisz o tym cuchnącym stosie 
pieniędzy i tej 
klasie?
– Gdyby dano mi szansę, nauczyłbym się, jak żyć w takich warunkach.
– Nie wątpię. Pieniądze rządzą światem. Ale trzeba je mieć. Jeśli nie masz 
odpowiedniego 
dziadka, nie stać cię na to. A senator musi mieć rezydencję w Waszyngtonie. I to 
dość okazałą. 
Dom w Georgetown, odpowiedni do właściwego podejmowania gości. – Wypiła łyk 
kawy. – 
Oczywiście to pestka w porównaniu ze skromnym poziomem życia dziadka. On ma 
siedem 
domów.
– Co znowu, robisz sobie żarty.
– Czy Lenny ci nie powiedział?
Leonard z desperacją potrząsnął głową.
– To prawda. Lenny’ego cholernie żenuje bogactwo. Mnie to nie przeszkadza. Mogę 
z tym 
żyć. Chociaż uważam, że siedem domów nie jest oznaką rozsądku czy równowagi 
psychicznej. 
Ale nie myślę, żeby ludzie bogaci byli zupełnie zrównoważeni, zresztą tak samo 
biedni, kiedy się 
nad tym zastanowić.
– Siedem domów?
– Biedny czarny chłopiec nie może w to uwierzyć. Zaraz dokładnie ci je wyliczę. 
Stary dom 
rodzinny w City Nowego Jorku, na East Sixty-fourth Street. Cztery piętra, 
siedemnaście pokoi, 
zbudowany przez jego dziadziusia w 1896 roku. Dom myśliwski w Adirondacks, 
apartament 
w Paryżu, dom na Cape Cod, dom w Montecito – jego – dziaduś był za pan brat 
z nieboszczykiem Williamem Randolphem Hearstem i zbudował dom w Montecito w 
możliwie 
najbliższym jego sąsiedztwie. Ile wyliczyłam?
– To wystarczy – rzekł Leonard. – Czy możesz zapomnieć o cholernych domach?
– Lenny jest podobny do matki. Oboje mają to, co Thorstein Veblen [(1857-1929) – 
ekonomista, socjolog 
amerykański. Najważniejsze prace: The Theory of the Leisure Class (1899) i 
Theory of Business Enterprise (1904).] nazwał sumieniem 
bogatych, to zaś jest oczywistym kłamstwem, gdyż ludzie bogaci nie mają 
sumienia. 
Wymieniłam starego Veblena, gdyż nikt z naszej generacji nic o nim nie wie.
– Imponujesz mi wiedzą – powiedział Clarence.
– Co znowu, Jonesy, jesteś zbyt bystry, bym mogła ci zaimponować.
– Czy możesz zejść na ziemię? – Leonard był bliski płaczu. – Cudownie patrzeć 
tak na ciebie 
i doprawdy nienawidzę siebie, że muszę cię oblać najgorszym świństwem, ale 
naprawdę muszę.
Przerwała swoje paplanie i czekała, patrząc na niego z troską.
– Mówię tylko do ciebie. To nie jest wiadomość dla mamy czy senatora. Czy 
rozumiesz? 
Tylko dla ciebie.
– W porządku – wyszeptała.
– Zaczynam od faktu, że jestem pedałem.
Elizabeth uśmiechnęła się posępnie.
– Czy to wszystko, Lenny? Zawsze o tym wiedziałam, w każdym razie od dawna.
– Wiem. Ale nie byłem pewny.
– I co z tego? Jonesy jest pedałem i biedak jest do tego czarny. A gdyby tak 
Jonesy był 
Żydem – Żyd, czarny i pedał to dopiero byłoby coś...
– Nie rób sobie z tego żartów – odezwał się Clarence.
Wyczuła to wszystkimi zmysłami. Miała wrażenie, jakby zatrzymał się poranny 
powiew 
wiatru, jak gdyby wszystko nagle zostało zmrożone jak z nastaniem zimy. 
Zobaczyła to w ich 
twarzach, w ich oczach.
– O Boże! Powiedzcie! – błagała ich.
– Biedna, kochana Liz. – Oczy Leonarda wypełniły się łzami. – Mam aids.
Elizabeth nie mogła od niego oderwać oczu, aż zobaczył, że jej twarz raptownie 
się 
skurczyła; przeobraziła się w wykrzywioną, pofałdowaną maskę, pełną smutku i 
przerażenia. 
Leonard podszedł do niej, wziął ją w ramiona, przycisnął do siebie, a ona ukryła 
swoją zalaną 
łzami twarz na jego piersi. Czuł, jak płacz wstrząsa jej ciałem, i szeptał:
– Uspokój się, Lizzie. Nie chciałem doprowadzić cię do łez.
Proszę, przestań płakać. Wiesz, co się dzieje ze mną, gdy płaczesz.
On także płakał. Tak właśnie reagował, gdy płakała jego siostra, ale to się 
zdarzyło pierwszy 
raz od czasów dzieciństwa. Teraz, obejmując ją, przypomniał sobie, jak w wieku 
ośmiu lat po raz 
pierwszy doznał poczucia śmierci; mały chłopiec sam w łóżku z zimnym 
wyobrażeniem śmierci.
– Proszę, nie płacz.
Ich żałość wciągnęła przyglądającego się im Clarence’a. Choć łączyła go wielka 
zażyłość 
z Leonardem, nigdy nie dopuścił, by biały człowiek przekroczył mur jego 
samoobrony. Samotnie 
przeżywał długie chwile przerażenia i rozpaczy, gdy badania ujawniły mu tę 
fatalną prawdę. 
A będąc czarny, nie zdradził tego nikomu, tak jak wielu innych spraw. Teraz 
opierał się długo, 
jak tylko mógł, tym przemożnym siłom, które ciągnęły go do brata i siostry. W 
końcu jednak 
załamał się, upadł na krzesło i zakrywając rękoma twarz, zapłakał. Płakał nad 
sobą. Jakżeż jest 
się samotnym, gdy płacze się nad sobą!
– Na litość boską, idzie tata! – Leonard próbował wyrwać się z tej rozpaczy. – 
Otrzyjcie łzy! 
Błagam. Nie mogę spojrzeć mu w oczy w tym stanie. Proszę.
Wytarli oczy i gdy senator znalazł się na tarasie koło basenu, już wzięli się w 
garść. Miał na 
sobie żółto-różowe spodenki kąpielowe. Nadwaga piętnastu kilogramów nie 
zakłócała doskonałej 
męskiej sylwetki. Sprawiała to silna budowa i szerokie ramiona. Potrząsnął ręką 
Clarence’a 
z taką energią, że ten uścisk zmiótł wszelkie ślady wrażliwości chłopca na 
cierpienie, które przed 
chwilą ich powaliło. Huknął: „Dzień dobry!” Leonardowi i serdecznie ucałował 
Elizabeth.
– A więc mam przyjemność z Jonesem – odezwał się do Clarence’a. – Wiele o tobie 
słyszałem i cieszę się, że mogłeś przyjechać. Czuj się jak u siebie. Mamy 
świetną bibliotekę 
i dobry wybór tych kaset filmowych, które zdają się obecnie porywać Amerykę. 
Jeśli chodzi 
o mnie, to gdy chcę zapomnieć o świecie, przez godzinę koncentruję się nad 
stołem bilardowym. 
– To powiedziawszy, zbliżył się do basenu, zanurzył w wodzie i wypłynął z 
okrzykiem: – Zimna, 
bardzo zimna!
Leonardowi udało się uśmiechnąć.
– Widzisz, jakby wcale mnie nie widział. Jakby nie miał pojęcia, że tu jestem.
6
Richard Cromwell dwukrotnie przepłynął długość basenu, zanim zdał sobie sprawę, 
że zrobił 
coś niewybaczalnego. Z wyjątkiem powiedzenia „dzień dobry” synowi nie zwrócił 
się nawet 
jednym słowem bezpośrednio do niego. A nie widział go od dwóch miesięcy. Na myśl 
o tym 
poczuł się chory. Jak mógł tak postąpić? Nie leżało to w jego charakterze. Nigdy 
przedtem nie 
zrobił czegoś podobnego. A może? Próbował sięgnąć pamięcią wstecz i przypomnieć 
sobie, jak 
traktował syna w przeszłości. Było to jednak za trudne w czasie pływania, i po 
pokonaniu 
czterech długości wyszedł z wody, wierząc, że naprawi błąd.
Oni jednak odeszli. Co teraz? Kochał syna. Kochał swoje dzieciaki. Tę deklarację 
uczuć 
skierował tylko do siebie, mamrocząc w myślach: „Nie mówcie mi tylko, że nie 
kocham moich 
dzieci”. Prawdę mówiąc, kochanie Leonarda nie było takie proste. Inni synowie 
opowiadali 
ojcom o swoich sprawach, grali z nimi w piłkę, baraszkowali na trawie i chodzili 
na spacery. 
Tak, zdarzały się takie sprzyjające okoliczności, kiedy udawało mu się namówić 
Leonarda na 
wspólny spacer, ale takie okazje mógł policzyć na palcach. Nie znaczyło to 
jednak, że nie kochał 
swojego syna ani że syn go nie kochał. Ale czy naprawdę syn go kochał? Nigdy 
jeszcze nie zadał 
sobie tego pytania. Chłopiec był w podstawówce, potem w college’u, a senator 
zawsze przebywał 
w Waszyngtonie. Usprawiedliwiał się, że robił, co tylko mógł. Ale teraz? Co mógł 
zrobić teraz?
7
O dziesiątej Dolly poszła do kuchni, by omówić z Ellen menu na dzisiejszą 
kolację. Przez te 
wszystkie lata pracy Ellen i Maca w jej domu Dolly zawsze miała trudności z 
właściwym 
ułożeniem stosunków między służącymi a sobą. Wyrosła wśród służących, ale to 
byli biali, 
a matka jej odnosiła się do nich ze sztywną, wyniosłą rezerwą. Ten stosunek 
pochodził z epoki, 
kiedy biedni byli biedni i tak pozostawali aż do śmierci, a bogaci łaskawym 
zrządzeniem Boga 
byli bogaci. Kiedy jednak nastały dzisiejsze czasy czarnych służących, wszystko 
się zmieniło.
Nastąpiła niewątpliwie subtelna, ale widoczna różnica, jak Dolly wyjaśniała 
swojemu 
psychoanalitykowi. Był jednym z najdroższych psychoanalityków w Waszyngtonie, 
brał sto 
pięćdziesiąt dolarów za pięćdziesiąt minut, a cieszył się wystarczająco dobrą 
renomą, by 
usprawiedliwić taką stawkę. Co najmniej dwadzieścia kilka jego pacjentek to były 
żony ważnych 
funkcjonariuszy, czy to z wyboru, czy z nominacji, i Dolly często myślała, że 
świat mógłby 
chociaż trochę stać się lepszy, gdyby mężowie zajęli miejsca swoich żon. Mówiąc 
o tym, złościła 
doktora Philipa Westfielda. Wywoływała w nim irytację także innymi uwagami – co 
nie powinno 
się nigdy przydarzyć inteligentnemu psychiatrze o takiej reputacji. Kiedy zaś 
głęboko wlazła mu 
za skórę, przestawał być jedynie słuchającym analitykiem freudowskim i zaczynał 
mówić. Tak 
jak kiedyś, gdy jej powiedział:
– Zbyt dużą wagę przywiązuje pani do problemu murzyńskiego. Wszyscy zdajemy 
sobie 
z tego sprawę. Żyjemy z tym.
– Co pan rozumie przez to „żyjemy z tym”? To czarni żyją z tym. To oni cierpią, 
nie pan.
Po zakończeniu tej wizyty zdecydowała, że wyjazd na możliwie najdłuższy okres 
z Waszyngtonu będzie tańszy i bardziej efektywny niż psychoanaliza.
Teraz, przypomniawszy sobie o tym, spytała Ellen, czy ona zna kogoś, kto 
korzysta 
z psychoanalizy. Ku jej zaskoczeniu Ellen odpowiedziała, że jej córka ostatnio 
studiowała 
psychologię i że teraz, po urodzeniu dwojga dzieci i po tak korzystnym rozwoju 
interesu, iż 
mogli nawet zaangażować farmaceutę, chciałaby się zająć terapią psychiatryczną.
– To dobrze. Powinnaś ją do tego zachęcić. Ale zabierzmy się do roboty. Już 
wiesz, że 
będziemy mieli jedenaście osób. Sekretarz stanu i jego zastępca. Niech to zrobi 
na tobie 
odpowiednie wrażenie.
– Już zrobiło.
Siedziały przy dużym stole kuchennym, obie z ołówkami i blokami do notatek. 
Według 
Dolly przyjęcie powinno być samo w sobie przedstawieniem teatralnym, a jako 
takie należało je 
zaplanować do najmniejszego szczegółu. A szczegóły się zmieniają.
– Nie mogłam dostać łososia – powiedziała.
– Jaka szkoda – zmartwiła się Ellen.
– Mieli kilka płatów, ale było ich za mało i nie podobał mi się ich wygląd. 
Zamiast tego 
kupiłam solę.
– Równie dobrze.
– Prawie. Przelecę jeszcze raz przez menu, a ty mi powiedz, gdzie będą 
trudności. Zacznijmy 
od pulpetów z soli.
– Sądzę, że będzie do nich potrzebny biały sos.
– Nie jestem pewna. W każdym razie zrób notatkę – doradziła Dolly. – Myślę, że 
mamy 
wszystko. Są dwa słoiki kawioru, a i szalotek wystarczy. Wino, ocet, masło – 
jest gdzieś tutaj 
przepis.
– Tak sądzę.
– Główne danie, udźce jagnięce, fasolka. Czy mamy dwie puszki fasolki? Jeśli 
nie, podamy 
plewiasty ryż. Bardzo szykowne danie, ale ja nie lubię.
Ellen poszła do spiżarni i oznajmiła, że jest dużo fasolki.
– Do tego siekany szpinak.
– Mamy przeszło dwa kilo świeżego szpinaku i jak sobie przypominam – osiem 
pudełek 
mrożonego.
– Świeży szpinak. Moja matka doceni.
– Niewątpliwie – zgodziła się Ellen.
– Teraz sałata, chcę, żebyś mi doradziła. Myślałam o endywii i obranych 
pomidorach.
– Endywia?
– Nie? Nie podoba ci się?
– Sądzę, że to podobnie jak z plewiastym ryżem.
– Dobrze. Pretensjonalne danie, a nic nadzwyczajnego. Zgadzasz się? A gdyby 
podać sałatę 
bostońską?
– A może arugulę? – spytała Ellen od niechcenia.
– Koniecznie. Ale do tego musi być ostry sos.
– Oczywiście – potwierdziła Ellen. Zawsze łatwiej im było się porozumieć, gdy 
coś razem 
robiły. – Na deser mus cytrynowy?”
– Świetnie. Mój ojciec ogromnie lubi mus.
– Ale podano go, gdy był tutaj ostatnim razem – przypomniała Ellen.
– Z sokiem cytrynowym. Dzisiaj będzie z sokiem truskawkowym. To zupełnie coś 
innego.
– To prawda, trzeba przyznać. Wczoraj całą godzinę przeciskałam truskawki przez 
sitko. 
Okropne pestki.
– A teraz to już zrobione.
– Całkowicie.
W czasie dyskusji nad menu do kuchni wszedł MacKenzie. Stanął przy zlewozmywaku 
z nierdzewnej stali i umył ręce.
– Proszę pani – odezwał się – czy pani nic nie zauważyła, jadąc kombi?
– Hamulce ściągały na prawo, ale tylko odrobinę.
– Już to załatwiłem. Teraz nie będą już ściągać. Kiedy mam jechać na lotnisko, 
by przywieźć 
pani rodziców?
– O, nie! Potrzebuję cię tutaj, Mac. Chciałabym, abyś wyczyścił srebro i 
postarał się 
wywabić plamę z dywanu w jadalni. Chciałabym też porozmawiać o mięsie.
– Piekłem jagninę bez kości z pewnością kilkanaście razy, proszę pani, i 
dokładnie wiem, co 
pani sobie życzy.
– Nie chcę, by była przepieczona jak podeszwa, a to też ci się zdarzyło – 
zauważyła Ellen.
– Mac, wyślę dzieci po mamę i tatę.
– Tak, proszę pani. – Zaczynał się irytować. Stał się sztywny i patrzył prosto 
przed siebie.
– Jesteś moim ekspertem win. Tylko do ciebie mogę się zwrócić w sprawie wina. Co 
naprawdę dobrego mamy w piwnicy, co będzie pasowało do mojego menu?
To mu się spodobało. Senator tak naprawdę to wcale nie interesował się winem ani 
mocniejszymi trunkami. Picie w towarzystwie było w jego sytuacji obowiązkowe, 
tak samo jak 
od czasu do czasu w pewnych okolicznościach cygaro. Natomiast chęć pozostania 
młodym 
pchała go na bieżnię i do basenu pływackiego, a nie do butelki. Pozory, że zna 
się trochę na 
winie, zawdzięczał czytaniu etykiet na butelkach wybranych przez MacKenziego. To 
MacKenzie 
dbał o ich niewielką, ale doskonałą piwnicę win, zarówno tutaj, jak i w 
Waszyngtonie.
Teraz zwrócił się do Dolly.
– Proszę przeczytać mi jeszcze raz menu.
Dolly wiedziała, iż dokładnie orientował się, co podadzą na kolację, i że to był 
rodzaj 
zadośćuczynienia z jej strony za pozbawienie go przyjemnej jazdy na lotnisko i 
skazanie na 
czyszczenie srebra i różne takie drobiazgi, jak powiększenie stołu i wybranie 
kwiatów do ścięcia. 
Nie przeszkadzało jej, że jeszcze raz mu przypomni.
– Pulpety z soli, pieczona jagnina, sałata i mus cytrynowy.
W bibliotece będą podane różne orzeszki, patyczki z sera i oliwki do napoi.
MacKenzie zastanawiał się chwilę.
– Mamy dobre białe wino. Bardzo wytrawne, ale lekkie i łagodne w smaku, być może 
najlepsze z białych win Pavillon Blanc z siedem dziesiątego ósmego roku. Chateau 
margot, jak 
pamiętam.
Dolly jak zawsze podziwiała go. Mac od wielu lat czytał książki o winie i 
przewidując, że 
dzisiaj będzie od niego wymagała wyboru, już wcześniej tego dokonał.
Dolly skinęła głową.
– Do pulpetów – dodał. – Podałbym to samo wino do biblioteki.
– Ale nie do udźców?
– Myślałem, że należy podać coś innego. Oglądałem rosę, ale mamy tylko po trzy 
butelki 
wszystkich rosę i nie byłoby źle podać coś cięższego do mięsa. Poza tym 
większość gości będzie 
myślała, że to wołowina ze względu na sposób przygotowania. Mamy prawie pełną 
skrzynkę 
lafite rothschilda, czerwonego bordeaux z sześćdziesiątego czwartego roku. To 
jest to wino, które 
odkładaliśmy na wyjątkowo specjalne okazje, jeśli to rzeczywiście są szczególni 
goście.
Dolly uśmiechnęła się i dwoje czarnych zachichotało.
– Nie wiem – powiedziała. – Kierują krajem, ale nie jestem pewna, czy to czyni z 
nich 
szczególnych gości. Co o tym myślisz, Ellen?
– Proszę mnie nie pytać, co o tym myślę, bo będą kłopoty. Tak naprawdę to myślę, 
że Mac 
mógłby dostać pracę w jednej z tych modnych restauracji, gdy dojdziemy do wieku, 
kiedy 
kończy się pracę. Jak to pani nazywa?
– Nie stan spoczynku – odparła Dolly.
– Sommelier – rzekł MacKenzie. – Czy odpowiada pani rotschild?
– Oczywiście. Chciałabym, Mac, abyś zajął się krajaniem mięsa i winem. Do stołu 
będzie 
podawała Nellie, ale naucz ją, która jest prawa ręka, a która lewa, a ty 
będziesz nalewał wino. 
Czy sądzisz, że powinniśmy coś pić z deserem?
– Tylko mus?
– Mamy słodkie paluszki – powiedziała Ellen. – Bardzo smaczne, lekkie. Upiekłam 
je 
wczoraj.
– Zapomniałam o nich. – Dolly kiwnęła głową. – Koniecznie trzeba je podać. Do 
tego 
powinniśmy pić szampan. Czy mamy coś specjalnego?
– Mamy skrzynkę cordon bleu i, zdaje się, cztery butelki dom perignon, ten sam 
rocznik co 
margaux, siedemdziesiąt osiem, naprawdę świetne.
– Dobrze. Włóż je do lodówki i zajmij się deskami do powiększenia stołu. Nakryję 
z Ellen, 
jak tylko się da najszybciej. – Zwróciła się do Ellen: – Jeśli chodzi o lunch, 
to wyłożysz zimne 
mięso i sałatkę nicejską, chleb, przyprawy i tym podobne rzeczy. Nie możemy 
poświęcać na to 
więcej czasu.
– Ugotuję parę jajek na twardo.
– Wspaniale, wspaniale! – Dolly westchnęła, oparła się o poręcz krzesła, na 
którym siedziała, 
i pomyślała, cóż to za szczególny rytuał ich czeka. Podejmowanie gości kolacją. 
Kiedyś 
powiedziała jej Elizabeth, że „takie kolacje są bezsensowne. To całe zamieszanie 
i udręka, 
wszystko po kolei musi być jak należy, z takim winem, nie innym, z odpowiednim 
sosem. Droga 
mamo, to od początku do końca śmieszne i tak typowo narzucone tej klasie”. Ale 
Elizabeth 
myliła się. To jest rytuał, ale nie śmieszny. Z całą pewnością jeden z 
najstarszych rytuałów, który 
przetrwał bez zmian jeszcze z początków cywilizacji. Obecnie – siedząc w swojej 
wspaniałej 
kuchni z dwudziestego wieku z ośmioma palnikami pieca do gotowania, jak w 
restauracji, -
uzupełnionego kuchenką mikrofalową, z olbrzymią lodówką, dużą powierzchnią do 
przygotowywania potraw, na której stał opiekacz do ośmiu kawałków chleba 
jednorazowo, dwa 
roboty, dwa elektryczne miksery – z jakiegoś powodu przypomniała sobie 
opowiadanie, które 
czytała jako dziecko. W tym opowiadaniu król zaprosił na kolację jednego ze 
swoich potężnych 
poddanych szlachetnego rodu. Była to bardzo elegancka kolacja i do stołu 
przynoszono jedno 
danie po drugim. W pewnej chwili arystokrata zauważył, że nie podano chleba, i 
zrozumiał, że po 
skończeniu kolacji będzie zabity. Łamanie chleba z gościem gwarantuje, że nie 
może mu się stać 
nic złego. Gdy pierwszy raz to czytała, zmroziło ją na wskroś, i teraz zimny 
dreszcz przeniknął ją 
na wspomnienie tej historii. Ellen jakby coś zauważyła.
– Czy nic pani nie dolega? Udało jej się uśmiechnąć.
– Ależ nie. Myślałam o chlebie.
– Wszystko w porządku – odezwał się Mac. – Przedwczoraj kupiłem sześć 
francuskich 
bułek. Cztery są jeszcze w zamrażalniku.
Ale Dolly zmroziła nie myśl o chlebie, lecz o śmierci.
8
– Uważam, że powinniśmy udać się do jakiegoś cichego zakątka, gdzie będziemy 
mogli 
medytować – powiedział Jones.
– A co nam to da? – spytała Elizabeth.
– To pomaga.
– To pomaga – powtórzył Leonard. – Nic innego nie pomaga.
– Nie wiem, jak się medytuje – rzekła Elizabeth z oczyma pełnymi łez.
– To łatwe, Liz.
Poszli do starej stodoły. Posiadłość senatora obejmowała pięć akrów, a stara 
stodoła chowała 
się za wzniesieniami. Dom, który kiedyś stał obok, spalił się dawno temu. 
Pozostały z niego tylko 
kominy z polnego kamienia, teraz zarośnięte kapryfolium i parzącym bluszczem. Do 
polany, na 
której stała stodoła, dochodziło się wąską polną drogą, wijącą się wśród słodko 
pachnącej trawy. 
Unosiły się nad nią roje owadów i ptaków. Wszystko ożywiało ciepło poranka. 
Swego czasu, gdy 
Elizabeth miała siedem lat, matka uległa jej błaganiom i zgodziła się, by 
dziadek Augustus Levi 
kupił jej konia. Do tamtych czasów stara stodoła była tylko konstrukcją luźno 
połączonych desek, 
ale senator kazał ją odbudować dla ślicznej, małej źrebicy, która mogła w niej 
mieszkać – 
przynajmniej w letnich miesiącach.
Zimą znajdowała schronienie gdzie indziej. Leonard nigdy nie interesował się 
końmi, 
a i Elizabeth po ukończeniu czternastu lat miała już za sobą etap hobby w 
jeździectwie.
Włożyli dżinsy i koszule bawełniane. Wszyscy troje byli jednakowo ubrani, jakby 
kierowała 
nimi jedna myśl.
– Usiądziemy ze skrzyżowanymi nogami – zarządził Clarence. W rogu stodoły leżało 
stare 
angielskie zniszczone siodło.
– Możesz na tym usiąść, Liz, jeśli chcesz.
– Mogę siedzieć ze skrzyżowanymi nogami. Nauczyłam się tego, kiedy ukończyłam 
dwa 
lata.
Leonard usadowił się na ziemi również ze skrzyżowanymi nogami, ręce splótł na 
kolanach. 
Wszyscy troje razem tworzyli trójkąt, każdy z nich w rogu stodoły.
– Wybieram punkt w środku do skupienia na nim wzroku
– oznajmił Clarence. – Mam otwarte oczy.
W stodole unosiła się ostra woń zapomnianego od dawna miejsca, pełnego wspomnień 
i nostalgii minionych dni. Dlaczego Leonard wybrał stodołę? Pomyślała, że 
wstanie i powie im, 
iż to nie jest dobre miejsce, że muszą iść gdzie indziej, ale zamiast tego 
spytała brata:
– Czy powiesz mamie i tacie?
– Kiedyś będę zmuszony.
– Lepiej byłoby, żebyśmy nie rozmawiali – doradził Clarence. – Ja będę trochę 
mówił, żeby 
pomóc Elizabeth.
– Przepraszam.
– Wytrzyj łzy, Liz. To tylko chwila, tylko ta chwila. Teraz nic się nie dzieje. 
Nie myśl 
o niczym. Policzę moje oddechy. Dziesięć.
Ona także policzyła oddechy do dziesięciu.
– A teraz przestaję liczyć – dalej mówił Clarence – ale uważam na swoje 
oddychanie. 
Obserwuję wdechy i wydechy, a jednocześnie jestem świadomy mego ciała. Czuję 
palce u nóg, 
stopy, nogi, po kolei odczuwam moje ciało i uświadamiam je sobie.
Dla Elizabeth było to dziwne doświadczenie. Zaprzęgła całą duchową siłę, by 
oczyścić 
umysł z wszelkiej myśli, by nie myśleć o Leonardzie i jego losie, by nie 
przypominać sobie 
wspólnego dzieciństwa; gier, w które się bawili; pewnego zdarzenia, gdy oboje 
zgubili się 
w niezliczonych hallach i pokojach gmachu Kapitolu w Waszyngtonie; godzin w tej 
starej 
stodole, gdy obydwoje obrządzali jej konia; sekretnych rozmów i odkryć. Trudno 
było uwolnić 
się od tych myśli, a jednak to się stało, nastąpiły teraz długie chwile nicości, 
które przeniknęły ją 
jak dziwne błogosławieństwo.
– Sprawiłem, że zniknęło całe napięcie mojego ciała, ramion, szyi i głowy... – 
mówił 
Clarence.
Jego głos oddalał się. Elizabeth wzniosła oczy, by spojrzeć na brata. Oczy 
Leonarda były 
zasłonięte powiekami. Siedział bardzo prosto. Zastanawiała się, od jak dawna 
prowadził 
medytacje. Nie ochroniło go to. Nic nie mogło go ochronić. Siedział ze 
skrzyżowanymi nogami, 
szczupły, wyprostowany, przystojny, oczekując niechybnej śmierci.
I błagał bez słów, przerażony i smutny. „Odsuń to ode mnie”. Ale kogo błagał? 
Jacy bogowie 
słuchają modłów? Gdy jako dziecko przychodził do matki z siniakiem, skaleczeniem 
czy guzem 
na głowie, mama całowała go i ból znikał, i zaraz potem skaleczenie, siniak czy 
guz. Teraz 
jednak, jak w tym zapamiętanym strasznym wersecie Swinburne’a: „Tylko wieczny 
sen 
w wiecznej ciemności”, nic nie mogło uśmierzyć bólu.
Jonesowi tak łatwo powiedzieć: „Oczyść swój umysł”. To Jones skłonił go do 
medytacji. 
Czyżby nie wystarczyło, że świat nie wiejący jesteśmy? My także nie wiemy, jacy 
jesteśmy i kim 
jesteśmy, a tego trzeba się dowiedzieć. Tego jedynie.
W czasie zimowej przerwy semestralnej, zamiast udać się do domu, pojechał do 
pewnego 
miejsca w lasach stanu Maine, które nazywali schronem, i tam z trzydziestu 
siedmioma innymi 
osobami siedzieli sześć dni i medytowali. Były to krótkie zimowe dni. Zawsze 
było im zimno, ale 
naśladowali Buddę, który medytował wiele lat, aż pewnego dnia mógł powiedzieć: 
„Znam 
odpowiedzi na wszystkie pytania”. Ale Leonard nie znalazł odpowiedzi. Ani 
dlaczego, ani jak.
Teraz jedyną prawdziwą modlitwą było dziękczynienie, gdyż Jonesa cudownym 
sposobem to 
ominęło. Czy rzeczywiście?
Jeśli Jonesowi się udało i nie zaraził się, to Leonard tylko się cieszył, ale 
przypuśćmy, że 
także go to dotknęło. Czy byłoby mu łatwiej, gdyby szli przez to razem? Tę myśl 
należało zganić. 
Nie, Jones musi żyć, a on musi umrzeć. Jestem naznaczony przekleństwem – 
pomyślał 
buntowniczo. Tak musi być, zlekceważę przeklętą śmierć. Nie boję się. Przez 
chwilę 
rozpamiętywał spokojnie w pamięci, co kiedyś powiedział mu stary duchowny 
buddyjski: 
„Śmierć? Pytasz mnie, gdzie się znajdziesz? A gdzie byłeś przed urodzeniem?” Ale 
tylko chwilę 
trwała ta lekceważąca obojętność, potem nadeszła bezdźwięczna nicość, która 
czasami następuje 
po medytacji, zanim wróci pamięć.
Przypomniał sobie to coś na stopie, małą fioletową plamkę, jak czarna jagoda, 
i przyglądającego się jej starego doktora, który wreszcie powiedział cicho: 
Sarcoma Kaposi. 
Powiedział to z takim smutkiem, że serce Leonarda zamarło. A potem były testy, 
ale nigdy 
żadnej nawet wzmianki, że mógł żywić jakąś nadzieję. Jedyną pozytywną rzeczą, 
którą wymusił 
na nich, było przyrzeczenie, że nie zawiadomią rodziny; on zaś obiecał, iż 
będzie przestrzegał 
ostrzeżenia doktora: „Twoje plemniki i krew są teraz śmiertelnie niebezpieczne. 
Pamiętaj! Mogą 
zabijać!”
9
Teraz, już ubrany, senator Cromwell nastawił się, że odmówi wyjazdu na lotnisko, 
by 
przywieźć teściów. Gdyby Dolly uznała, że to on powinien pojechać, wykorzystałby 
fakt, iż jego 
sekretarka, Joan Herman, miała przyjechać za pół godziny, by zabrać parę listów 
i notatek. Gdy 
Dolly poinformowała go, że to dzieci pojadą, poczuł ulgę. Jednocześnie Dolly 
powiedziała mu, iż 
nie wie, gdzie są dzieciaki, ale że przebywają na terenie posiadłości, ponieważ 
wszystkie 
samochody znajdują się w garażu. Właśnie miała wysłać Maca, by ich odszukał.
– Ja po nich pójdę – rzekł senator. Nie chodziło o to, że nie lubił? rodziców 
Dolly; było to 
instynktowne wyczucie, że nim pogardzali. I nic poza tym, gdyż w ich postawie 
wobec niego 
niczego nie zauważył. „Czy nie możesz tego zrozumieć? – mówiła mu Dolly. – Oni 
gardzą 
wszystkimi. Należą do najstarszych rodzin w Ameryce. Patrzą z góry na 
późniejszych przybyszy, 
nawet Rockefellerów, Vanderbiltów, na cały tłum bostoński, Lodgesów, Adamsów i 
innych. Są 
nieznośni i nieznośni są wszyscy moi czterej bracia. Ja jestem jedyną 
cywilizowaną osobą 
w rodzinie. Patrzą z góry na niemieckich Żydów i na Żydów ze wschodniej Europy, 
choć 
akceptują związki małżeńskie z nimi. Żyją dyskretnie. Uważają, że prawdziwa 
arystokracja nie 
szuka reklamy, i tata zatrudnia bardzo inteligentnego człowieka, który czuwa, by 
jego imię nie 
ukazywało się w mediach. Tak więc nie zaprzątaj sobie tym myśli. Nie widujemy 
się tak często, 
by to miało stwarzać problem”.
Senator starał się żyć zgodnie z tą radą, ale nie było to łatwe. Olbrzymie 
zasoby Dolly były 
niezależne od nich, i Augustus, i Jenny Levi, szczodrzy w obdarowywaniu 
prezentami, nigdy nie 
ofiarowywali pieniędzy ani nie dyskutowali o nich, z wyjątkiem funduszy na 
kampanię wyborczą 
zięcia. Bez względu na to, co czuli do senatora, on nie bardzo ich kochał. Jeśli 
to była nienawiść, 
nie przyznawał się do tego, nawet przed samym sobą.
Już dawno temu zrozumiał, że w polityce amerykańskiej nie było miejsca na 
nienawiść, i tak 
to zapamiętał, że należało wątpić, czy był zdolny do silnej nienawiści na starą 
modłę. 
W działalności publicznej politycy zajmujący pozycję na prawo od Dżyngis-chana 
byli jego 
dobrymi przyjaciółmi, ludzie o umysłach neandertalskich pozostawali cennymi 
współpracownikami, a żyjący jeszcze ciągle kategoriami społeczności, gdzie było 
miejsce na 
niewolnictwo – jego szanowanymi przeciwnikami. Nienawiść, podobnie jak miłość, 
honor 
i szacunek wobec opinii ludzi, została usunięta, by ustąpić idei rozważnego 
postępowania. Ta 
właśnie koncepcja skłaniała go, by za wszelką cenę unikać spotkań z teściami!
Dzieci nie znaleziono w domu i senator wpadł do jadalni, gdzie Dolly zaczęła 
nakrywać stół, 
i zapytał, gdzie są.
– Nie wiem – powiedziała Dolly. – Czy zaglądałeś do starej stodoły?
– Dlaczego tam?
– Ponieważ tam mogą być – odparła cierpliwie, jakby to było najoczywistsze.
Senator wzruszył ramionami, wyszedł z domu i skierował się w stronę starej 
stodoły. Dzień 
zrobił się gorący. Dokuczały mu roje owadów i nie wiadomo dlaczego zdawało mu 
się, że na 
pewno wpadnie na parzący bluszcz. Nie znosił tej trucizny. W stosunku do tego 
bluszczu żywił 
więcej złości niż wobec ajatollaha i nawet rozważał możliwość wprowadzenia 
ustawy 
o wytrzebieniu parzącego bluszczu w całej Ameryce. W dzieciństwie wielokrotnie 
natknął się na 
to pnącze i nic odtąd nie było w stanie go przekonać, że nie można się sparzyć 
bez dotknięcia go.
Podchodząc do zakrętu ścieżki, skąd jeszcze dzieliło go od stodoły paręset 
metrów, nagle 
poczuł się zmęczony. Obudził się dziś bardzo wcześnie, te godziny wlokły się jak 
dni. Biegał, 
pływał, dwukrotnie brał prysznic i wkrótce pojawi się tu Joan Herman, z którą 
będzie pracował 
w gabinecie, przygotowując pierwszy szkic projektu ustawy, jaką zamierzał 
wprowadzić, i teraz 
zastanawiał się nad nią i nadawał jej kształt w myślach. Prócz tego Joan Herman 
w domu 
rodzinnym stwarzała problemy. Właśnie w tym domu, pod nosem jego żony, zdawała 
się 
eksplodować zmysłowością, kusząc go do kochania czy też tego, co tak określano. 
Do kochania 
przy zamkniętych drzwiach – w pozycji stojącej, siedzącej, na podłodze, na 
blacie biurka, 
gdziekolwiek. Powinien tego dnia pojechać do jej mieszkania. Dlaczego, do 
diabła, kazał jej 
przyjechać?
– Lenny! – zawołał, przekonany, że zaszedł już wystarczająco daleko. Jeśli byli 
w stodole, to 
go usłyszą. Jeśli nie, będzie szukał dalej.
A kiedy zobaczył ich wychodzących ze stodoły, przypomniał sobie swoje powitanie 
z synem, 
a raczej brak powitania, i szybko zaczął przygotowywać jakieś słowa 
zadośćuczynienia.
Nie poszło to dobrze. Słowa nasuwające mu się na myśl były sformułowaniami, 
które 
opanowały jego umysł w związku z ustawą, aż stały się obsesją. Ustawa tkwiła w 
jego mózgu. 
Ale to była kiepska podstawa do przeprosin.
– Rozumiem, tato – odezwał się Leonard. – Nie ma sprawy. Czy o tym chciałeś 
porozmawiać?
– Właśnie. Ale także przekazać prośbę matki. Chce, żebyście wzięli kombi i 
pojechali na 
lotnisko po Gusa i Jenny.
– Kiedy przylatuje ich samolot?
Senator spojrzał na zegarek i stwierdził, że mają co najmniej godzinę.
– Myślałem, że pojedzie po nich Mac.
– Wiecie, jak jest z matką przed ważnym przyjęciem. Nie chce tracić Maca z oczu 
nawet na 
dziesięć minut.
– Okay.
Poszli z senatorem do garażu i nikt nie wspomniał o przerwanej medytacji. W 
garażu 
Clarence przeprosił, że nie pojedzie, bo przecież tu chodzi o rodzinę i on woli 
pozostać w domu.
– Chciałbym trochę skorzystać z biblioteki, proszę pana – oznajmił senatorowi. – 
Mam 
wrażenie, że to wspaniały księgozbiór.
– Proszę bardzo – odparł senator. – Masz masę czasu. Zaczekamy z lunchem do ich 
powrotu, 
a staruszkowie muszą przedtem trochę odpocząć.
– Dziękuję. To będzie wspaniale.
– Dosyć bibliotek w szkole. – Elizabeth zwróciła się do brata: – Pojadę z tobą. 
Czy mogę 
prowadzić?
– Czy sądzisz, że dasz radę?
– Tak mi się zdaje.
– Co to znaczy? – senator spytał Elizabeth. – Czy jesteś chora?
– Tak to można nazwać. Stara jak świat przypadłość.
Leonard kiwnął głową. Zwalenie czegoś na miesiączkę dobre jest w każdej 
sytuacji.
Rodzeństwo weszło do kombi i samochód wyprowadzono z garażu.
Senator wziął pod ramię Clarence’a i prowadził go do domu. Nieustannie myślał, 
jak 
zmieniają się czasy, może nie tak bardzo, ale oczywiście zmieniają się. Gdyby 
tak sobie 
wyobrazić tę sytuację dwadzieścia pięć lat temu!
Wprowadził Clarence’a do biblioteki, ciepłego i przyjemnego pokoju, w którym 
trzy ściany 
od podłogi do sufitu zastawiały półki z książkami. Znajdowały się tam fotele 
skórzane, piękny 
mahoniowy stół, a przez trzy wysokie okna widać było trawnik. Podłogę przykrywał 
stary, 
wytarty dywan francuski z Aubusson. Na środku dywanu był motyw groźnego orła z 
piorunami 
wydobywającymi się spod jego szponów.
– Dywan jest darem dla praprababki mojej żony od stowarzyszenia właścicieli 
przędzalni na 
Rhode Island – wyjaśnił senator – choć za żadne skarby nie umiałbym powiedzieć, 
z jakiej 
okazji.
Po tym dziwnym oświadczeniu, które zastanowiło Jonesa, Cromwell poprosił o 
wybaczenie, 
że musi odejść, i skierował się wzdłuż korytarza do skrzydła domu, gdzie 
znajdowały się jego 
sypialnia i gabinet. Usłyszał, że Dolly woła go, stojąc w drzwiach spiżarni.
– Richard – odezwała się Dolly – zobaczyłam jej samochód, a więc ona jest tutaj, 
ale 
przecież może zaczekać. Myślałam, że dzisiaj będziesz tylko dla rodziny.
– Będę. Chcę ją zatrudnić tylko godzinę. Chodzę z tym projektem Azylu w głowie i 
muszę 
ująć to formalnie na piśmie.
– Jeśli nie zostanie na lunchu...
– Na Boga, Dolly! – zaprotestował. – Nie mogę pozbyć się jej przed pierwszą. Jak 
mogę ją 
odesłać bez lunchu?
– Nie umrze z głodu. Ellen przyniesie jej kanapkę, jeśli tak cię to niepokoi.
– Nie, nie i jeszcze raz nie – powiedział, zmartwiony. – Na litość! Idąc do 
samochodu, 
zobaczy taras. Czy podasz lunch na tarasie?
– Tak.
– To będzie dla niej policzek. Dolly, bądź rozsądna.
– Nie czuję się rozsądna i nic a nic mnie nie obchodzi, czy to odczuje jako 
policzek. Bardzo 
by się jej przydał. Będą tam rodzice, i dzieciaki. Chcę, aby była tylko rodzina. 
Jej nie chcę. Nie 
chcę, aby tata łamał się chlebem z kimś, o kim wie, że z tobą sypia.
– Co takiego?
– Richard, to nie pora i nie miejsce. Wiem. On wie. Inni też wiedzą.
– Na Boga, Dolly! Nie możemy rozmawiać o czymś takim w ten sposób, w przejściu.
– Masz rację. Ale chcę, żeby wyszła przed lunchem.
– Wszechmocny Boże! – westchnął. – Ależ ty musisz mnie nienawidzić.
– Nie. Wcale tak nie jest.
– Odeślę ją do domu – zdecydował, czując beznadziejność sytuacji. Łatwiej jednak 
było to 
powiedzieć niż wykonać. W rzeczywistości, prócz stanowiska osobistej sekretarki, 
była szefem 
jego personelu. Kiedy Richard skończył wyjaśniać, że dzisiaj nie mógł 
uporządkować myśli, 
mając przed sobą wizytę sekretarza stanu i jego zastępcy Billa Justina, Joan 
powiedziała zimno:
– Nonsens, Richard. Czysty, najprawdziwszy nonsens. – Ode zwała się do niego po 
imieniu. 
Prawie nigdy tego nie robiła.
Cromwell westchnął i potrząsnął beznadziejnie głową.
– Należy to wyjaśnić – dodała. – To ta suka narzuciła ci regulamin.
Joan tak się różniła od Dolly, jak tylko dwie osoby mogły się różnić. Dolly 
trudno było 
pokonać, jej pozycja towarzyska wydawała się tak mocna jak królowej Anglii. 
Jeśli idzie o Joan, 
to nawet najdrobniejsza, ale tendencyjna uwaga, jakieś uchybienie, nietakt, 
dowcip skierowany 
pod niewłaściwym adresem – mogły ją łatwo zniszczyć. Przewyższała wzrostem 
Dolly. Była 
blondynką o grubych kościach i długich nogach. Raczej bardzo przystojna niż 
piękna. 
Nieustannie walczyła, by nie stracić opanowania, a tę cnotę Dolly posiadała bez 
żadnych starań 
ze swej strony.
– Joan, to nieodpowiednie miejsce. – Pomyślał, że nie był nim też korytarz.
Joan opanowała swój głos, głęboko wciągając powietrze, i ściszyła go prawie do 
szeptu.
– Tak, to nie jest odpowiednie miejsce, Richard. Nie widziałam cię od paru dni i 
przyszłam 
tutaj spragniona jak cholerna suka z durną nadzieją, że weźmiesz mnie od razu 
tutaj, na podłodze. 
Do diabła z tym!
Chwyciwszy swoją torbę i teczkę, wybiegła wielkimi krokami z pokoju.
Senator przezwyciężył chęć do pogoni za nią. Nie będzie tego robił we własnym 
domu. A na 
pewno chciał uniknąć kompromitujących scen w obecności Dolly i służących jako 
świadków. To 
już zdarzało się i wyobrażał sobie, że zdarzy się jeszcze nieraz. Potrzebował 
Joan. Rozumiała 
sprawy, których on nie rozumiał, i wyczuwała politykę trafniej niż on. W istocie 
Richard 
Cromwell był człowiekiem dobrodusznym i niewymagającym. Brakowało mu niezbędnych 
pazurów i nie był najlepszy, jeśli chodzi o myślenie polityczne. Do tej pory nie 
bardzo wiedział, 
dlaczego sekretarz stanu wyróżniał go i dlaczego postanowił przywieźć ze sobą 
jedno ze swoich 
największych dzieł w osobie Billa Justina. To, że chcieli porozmawiać z jego 
teściem, mogło 
oznaczać różne rzeczy. Joan już sugerowała przed paroma dniami, że chodziło o 
podjętą przez 
Augustusa budowę drogi w środkowej Ameryce. On natomiast skłonny był 
przypuszczać, że 
chcą rozmawiać właśnie z nim. Czuł, że ma coś do powiedzenia nieoficjalnie, poza 
Waszyngtonem, nad kieliszkiem dobrej brandy i przy dobrym cygarze. Nie rozmawiał 
o tym 
z Joan Herman. Mogłaby przecież powiedzieć: „Kochany senatorze, to nie jest 
myślenie 
polityczne”.
Pozostał w swoim pokoju, wyglądając przez okno, dopóki nie zobaczył samochodu 
Joan 
wyjeżdżającego zza domu wzdłuż podjazdu w kierunku głównej drogi.
– Moja jazda zwykle śmiertelnie cię przerażała – powiedziała Elizabeth.
– Tak? To śmieszne przerazić mnie śmiertelnie. Chciałbym, żebyś to zrobiła.
– Wybacz! To dlatego, że nie wierzę w to. Nie mogę uwierzyć. Nawet nie wyglądasz 
na 
chorego. Jesteś piękny, jak zawsze.
– Śmieszne. Gdybym nie był pedałem, pewnie nie powiedziałabyś tego.
– Czego nie powiedziałabym?
– Piękny.
– Czy przez to rozumiesz, że dla mnie tylko pedał jest piękny? – spytała.
– Nie, niezupełnie to miałem na myśli.
– Zawsze jesteś piękny – powtórzyła. – Zawsze mnie zachwycasz. Jesteś 
szlachetny. Zawsze 
mówiłam dzieciom w szkole, że mam wspaniałego starszego brata... – Zamilkła i 
naciskając 
hamulec, z głośnym zgrzytem opon zjechała na pobocze drogi i zaczęła płakać nad 
kierownicą.
– Nie mogę prowadzić płacząc – powiedziała rozedrganym głosem. – Weź tę cholerną 
kierownicę, Lenny.
Leonard wysiadł z samochodu i obszedł go naokoło, podczas gdy Elizabeth 
przesunęła się na 
jego miejsce.
– Długie nogi. Bardzo ładnie. Nie muszę dopasowywać fotela.
– Nie mów tak głupio – rzuciła mu.
– Dlaczego niby? – Znaleźli się znowu na jezdni. – „Głupio” to pierwszorzędne 
określenie, 
nie sądzisz? Umieram w kraju, gdzie społeczność kretynów, którzy uważają siebie 
za „moralną 
większość”, określi moją śmierć jako sąd Boży nad moimi grzechami. Te same 
osiołki prowadzą 
krucjatę przeciwko aborcji, nazywając ją zabójstwem, podczas gdy popierają 
politykę atomową, 
która prawdopodobnie w ciągu następnych paru lat zmiecie z ziemi rasę ludzką. 
Nie można 
oczekiwać, że będę mądry w takim układzie. Proszę bardzo, staruszko, znasz to 
powiedzenie, że 
jeśli bogowie chcą kogoś zniszczyć, najpierw zsyłają na niego szaleństwo. 
Szaleństwo to zbyt 
eleganckie określenie dla naszej obecnej sytuacji. Głupota, wariactwo, 
idiotyzm...
– Lenny – przerwała mu – nie mów tak.
– Jak? Kochana Liz, nigdy nie wymyślono jakiegoś szczególnego stylu mówienia dla 
odjeżdżających gości. Nie staram się być dowcipny, po prostu stwierdzam, że 
słowa są bez 
znaczenia.
– Tak cię kocham.
– Zatem może odkrywamy, co to znaczy miłość. Nie mógłbym ci powiedzieć, ile razy 
zadawałem sobie to pytanie, co to słowo oznacza. Jeśli w ogóle coś znaczy 
obecnie w Ameryce. 
To śmieć, oszustwo do zamaskowania tandetnego produktu TV, każdego 
bezwartościowego – 
związku, każdego uczuciowego szalbierstwa. Czy widziałaś, jak zachował się tata? 
Najpierw 
przy basenie, gdy nie był w stanie uznać we mnie człowieka, i potem, gdy 
próbował to naprawić. 
A to dla mnie bardzo ważne, gdyż tak strasznie chciałbym, aby objął mnie 
ramionami 
i powiedział, że mnie kocha, gdyż teraz zdaje mi się, że go rozumiem i mogę 
kochać. Czy mówię 
z sensem?
– Tak mi się zdaje, ale nie myślę jasno. Siedzę tutaj i próbuję pogodzić się z 
tym, co mi 
powiedziałeś...
– Liz!
Kiwnęła głową, przecierając oczy.
– Liz, musisz wziąć się w garść. Musisz przestać płakać i postępować, jakby 
wszystko było 
normalne.
– Dobrze.
– Masz czerwone oczy. Proszę, skończ z płaczem. Patrząc na ciebie, staruszkowie 
pomyślą, 
że zaczynasz być staromodna.
– Postaram się.
– I jeszcze jedna sprawa, Liz. Gdy powiem o tym mamie i tacie, powinnaś ich 
podtrzymywać.
– O Chryste! Nie obarczaj mnie tym, Lenny.
– Któż inny może to zrobić? Żyję z tym już od pięciu tygodni, a może to trwać 
jeszcze parę 
miesięcy. Mam tę świadomość. Mam za sobą noce potwornego strachu. Nigdy nie 
stanąłem 
przed takim problemem. Jestem na ziemi. Nie wyglądam inaczej – jeszcze nie. Ale 
jestem 
skazany na śmierć.
– Lenny! – jęknęła, załamana.
– Nie! Musisz dostosować się. Proszę, postaraj się, Liz.
– Dobrze. Potrafię panować nad sobą. Nie natychmiast, gdy coś takiego do mnie 
dotrze. 
Teraz już wszystko w porządku. Już nie będzie łez.
– Okay. Porozmawiajmy teraz o staruszkach i tym wielkim przyjęciu dzisiaj. Czy 
domyślasz 
się czegoś?
– Tylko tego, że chodzi o środkową Amerykę. Mama mówi, że to sprawa autostrady. 
A ten 
śmierdziel Justin ma dom w odległości dwunastu mil stąd. Pewnie sekretarz stanu 
przebywa 
u niego.
– Dlaczego właśnie tutaj? Dlaczego nie poproszą, by dziadek przyjechał do 
Waszyngtonu?
Elizabeth udało się uśmiechnąć.
– To by nabrało oficjalnego charakteru. Dziadek powiedziałby im, żeby się 
odpieprzyli. 
A tak po prostu spotykają się przy stole.
Elizabeth lubiła politykę. Już od czasu pobytu w internacie wykorzystywała 
wszystkie okazje 
– wakacje szkolne, długie weekendy – na wyjazdy do Waszyngtonu. Tam kręciła się 
po biurze 
ojca i wokół niego. Zawsze starała się nie naprzykrzać, nie zadawać zbyt wielu 
pytań i była 
gotowa do dostarczenia wszystkiego, co było potrzebne: gazety, kanapki i tym 
podobne. Czasami 
senator uważał, że przeszkadza, ale na ogół czuł się dumny, iż jest ojcem 
pięknej, młodej 
dziewczyny, która lubi jego towarzystwo.
Ze swej strony Elizabeth bardzo wcześnie oceniła, że to jest gra, najbardziej 
fascynująca 
i znacząca gra, jaką wymyślono. Od wczesnego dzieciństwa słuchała rozmów w domu 
rodziców 
i w miarę dorastania traciła iluzje, którym ulegały inne dzieci. Mając 
szesnaście lat wyznała 
Leonardowi, że tego właśnie chce. Gdy spytał, dlaczego, odpowiedziała: „Ponieważ 
jest to 
podniecająca gra i wielka zabawa”. A w wieku dwudziestu lat jej odpowiedź 
brzmiała: 
„Ponieważ nie prowadzi się walki z bystrymi ludźmi, takimi jak dziadek. Ludzie 
polityki są 
różni, przebiegli, sprytni i pazerni na władzę, na którą nie zasłużyli. Jeśli 
zna się grę, łatwo 
można sobie z nimi poradzić”.
Niech pozostanie przy polityce – pomyślał Leonard.
– Chcą, żeby dziadek zrezygnował z autostrady – oznajmiła.
– Jak możesz być tak tego pewna? – Oto on, gdy śmierć w nim pełza, chłodno 
manipuluje 
rozmową, aby jego błyskotliwa siostra nie myślała o jego końcu.
– Po prostu wiem. W tej chwili wszystkie wiatry wieją w jednym kierunku. To 
jedna z tych 
nędznych chwil. Patrz, patrz!
Przy drodze rosły krzaki białego bzu. Były pokryte późnymi kwiatami; ponad pół 
kilometra 
pięknego kwiecia, nasycającego zapachem ciepłe powietrze.
– Jakież są piękne! – wykrzyknęła Elizabeth. – Chciałabym być krzewem bzu – 
choćby na 
jeden dzień. Lenny, czy pamiętasz opowiadanie pod tytułem Pan Jawor czy coś w 
tym rodzaju? 
To było o listonoszu, który tak się zmęczył chodzeniem, że po prostu zakopał 
stopy w ziemi, 
i z tego wyrósł piękny jawor. Zróbmy to samo, Lenny.
Ja będę bzem, a ty jaworem. O Boże! dlaczego opowiadam takie głupstwa jak 
dziecko...?
Znowu była bliska płaczu. Przewidując to, Leonard odezwał się:
– Zejdź na ziemię, siostrzyczko. Co chcesz mi powiedzieć? Że chcą go przekonać, 
by 
zarzucił projekt budowy autostrady?
– Właśnie tak.
– Zwariowałaś?
– Czyżby? Jeśli wygram, pocałujesz mnie w siedzenie na wystawie Macy’ego.
– Nie ma rady. Zawsze przegrywam. Przegrałem tak dużo tych głupich zakładów, że 
w końcu musiałbym spędzić całe przedpołudnie całując cię w siedzenie na wystawie 
Macy’ego. 
Nie powiedziałaś, w której filii. Czy to miałoby być w Nowym Jorku? Musimy zatem 
tam kiedyś 
pojechać. Pójdziemy wprost do zarządzającego. Powiem mu: „Jestem synem senatora 
Cromwella, a to jest moja siostra”. Trzeba przedstawić się właściwie. „Ona jest 
bystrzejsza niż ja 
i za każdym razem, gdy robimy zakład, przegrywający całuje siedzenie drugiej 
osoby w oknie 
wystawowym Macy’ego. Właśnie teraz muszę pocałować ją w twoim oknie wystawowym”. 
Którym oknie? – spytał Elizabeth. – Jeśli się nie mylę, to miała być wystawa na 
Seventh Avenue 
albo na Thirty-fourth Street, a może być Broadway.
– Właściwie tam, gdzie będzie największy tłum.
– Przegrałem co najmniej trzysta pocałunków. Niech to się odbędzie na Seventh 
Avenue. 
Załóżmy, że potrzeba na to dwóch godzin.
– Powiedz zarządzającemu, że to będzie dobra reklama dla sklepu.
– Co on mówi na ten temat?
– Chce wiedzieć, czy będzie telewizja i prasa. Zmieniając temat, czy naprawdę 
uważasz, że 
dziadek ulegnie naciskowi? On jest przeciwieństwem tolerancji. Może wyrzucić 
nawet 
prezydenta ze swego domu, jeśli uzna, że stary aktorzyna powiedział coś 
niewłaściwego.
– Kto wie? Może masz rację – zgodziła się Elizabeth. – Teraz już jestem okay. W 
każdym 
razie to nie jest poddanie się. Czy chcesz, abym prowadziła?
– Nie, czuję się lepiej, gdy coś robię, a to, co mówisz, rzeczywiście nie jest 
poddaniem się. 
Oczywiście ulegnie naciskowi.
– Tak mówisz o dziadku, jakby miał zasady. Wcale nie ma zasad, Lenny. On nie 
kocha 
nikogo...
– Co znowu! Kocha nas. Chryste, z pewnością to wiesz. Jego słońce obraca się 
wokół nas.
– Należymy do niego, tak to widzi. Możesz nazwać to miłością, jeśli chcesz. 
Jesteśmy jak 
jego domy, jego jacht, konie, ale w centrum zainteresowania są władza i 
pieniądze. To tak jak ta 
głupia żydowska mistyfikacja, którą odgrywa. Czy zdajesz sobie sprawę, ilu Żydów 
weszło do 
naszej rodziny w ostatnich dwustu latach? Nie więcej jesteśmy Żydami niż papież. 
Ale dziadek 
tak się zachowuje, jakby był pierwszą generacją żydowskiego imigranta.
– To prawda – zgodził się Leonard. – To mu daje określony status. Nikt inny mu 
nie 
dorówna.
– A więc nie ustąpi. Aby uchronić swoje głupie imperium, zrobi wszystko, co 
nakazuje 
chwila.
– Wiem, ale go lubię. Chce, abym przeniósł się do Instytutu Technologicznego, a 
potem 
wszedł do spółki. Czy możesz sobie wyobrazić mnie jako inżyniera?
Śmierć na chwilę się oddaliła. Żadne z nich nie było w stanie pojąć naprawdę 
zjawiska 
śmierci.
– Nie, w żadnym wypadku – odparła Elizabeth. – A gdybym tak powiedziała: 
„Dziadku, 
Lenny jest poetą i nic nie – możesz z tym zrobić”?
Śmierć znowu się wdarła. Elizabeth wybuchła płaczem.
– Przestań, Lizzie – prosił Leonard. – Kochana Lizzie, za piętnaście minut 
będziemy na 
lotnisku.
– Postaram się, Lenny. Przyrzekam, już przyrzekam. – Wytarła oczy. – Jak 
wyglądam?
– Cudownie. Zawsze wyglądasz cudownie.
– Nawet nie spojrzałeś.
– Prowadzę. Mów dalej o interesach dziadka. Nie wiedziałem, że zajmujesz się 
psychoanalizą.
– To nie jest psychoanaliza. Po prostu patrzę i słucham. To dla mnie rodzaj gry, 
już od czasu, 
gdy jako dziecko kręciłam się po biurze taty w Waszyngtonie. Gdy miałam 
siedemnaście lat, 
usłyszałam, jak senator Bassington powiedział tacie: „Cromwell, wokół nas są 
tylko dwa rodzaje 
ludzi, i w obu przypadkach to dranie. Różnica sprowadza się tylko do tego, że 
połowa ich to nasi 
dranie, druga połowa to ich dranie...” Mocno powiedziane, no nie?
– Co odrzekł tata?
– Powiedział: „Mylisz się...” Byłam w pokoju obok, tak że nie mogłam pozostać 
tam dłużej 
i wysłuchać reszty, ale tyle usłyszałam.
– Punkt dla senatora.
– Powiem ci coś, Lenny. Pewna grupa w naszej szkole zainteresowała się sprawą 
Azylu. 
Wiesz coś na ten temat?
– Nie jestem pewien. Ostatnio nie interesowałem się. Nie interesowało mnie wiele 
spraw.
– Dobrze, spróbuję opowiedzieć o tym w skrócie. Wiesz, co się dzieje w 
Salwadorze 
z brygadami śmierci. W ostatnich paru latach wymordowali prawie czterdzieści 
tysięcy ludzi, 
którzy stanowili jakąś opozycję wobec rządu. Tysiące mężczyzn, kobiet i dzieci 
uciekło 
z Salwadoru i dostało się do Stanów. Instytucje imigracyjne łapały ich i 
odsyłały z powrotem. 
Potem kilku z nich uzyskało schronienie w kościele. Tak rozpoczęła się akcja 
Azylu. Dołączyły 
do niej inne kościoły i synagogi, aż okazało się, że są setki takich kościołów 
na Zachodzie. 
Powstało coś w rodzaju podziemnej sieci metra. Rządowi to się nie bardzo 
spodobało, 
wytypowali więc kogoś z Salwadoru, na kogo mieli haczyk i kogo mogliby tam 
odesłać, gdyby 
zachcieli; opłacili go, wyposażyli w magnetofon i wysłali do małego kościoła w 
Arizonie 
w charakterze szpiega i świadka.
– Żartujesz! – z niedowierzaniem rzekł Leonard.
– Co znowu! To fakt, pisał o tym „New York Times” i inni. Teraz wobec ludzi z 
Rady 
Kościelnej toczy się postępowanie w Sądzie Federalnym w Tucson i grozi im 
skazanie na pięć 
lat. Wiesz, jak to jest w szkole. Dziewczęta zaczęły o tym gadać. To nas 
naprawdę wytrąciło 
z równowagi. Wiesz, żeby coś takiego zdarzyło się w tym kraju! No, a przecież 
jest Liz i jej tata 
to senator Stanów Zjednoczonych.
– Na miłość boską, nie mogłaś im nic przyrzec!
– Powiem ci, co zrobiłam. Dostaliśmy masę materiałów, bo zbieraliśmy pieniądze, 
by wysłać 
je do Tucson. Ja wybrałam najlepsze dowody i wysłałam je do taty.
– I co dalej?
– Doprawdy nie wiem – odparła Elizabeth. – Nie wspomniałam o tym ojcu, ale niby 
dlaczego 
miałby przyjmować w naszym domu tych dwóch żałosnych ludzi z rządu? Chcą 
zobaczyć się 
z dziadkiem. A więc z jakiego powodu tata nie powiedział: „Jeśli chcecie go 
widzieć, to dlaczego 
nie zaprosicie go do siebie?” Zamiast tego tata zrobił wysiłek, by zorganizować 
to przyjęcie.
– Liz, te dwie strony się nienawidzą, ale trącają się nogami pod stołem. I 
sądzę, że 
uspokoiłoby to nerwy senatora, gdyby pobratał się z przeciwną stroną.
– O, nie. Nic na to nie wskazuje. Wprawdzie nie jest święty, ale nigdy nie 
występował w roli 
podwójnego agenta. Nigdy.
– Matka bardzo lubi przyjęcia wieczorem. Organizuje to wspaniale.
– Niewystarczająco. Nie. Tacie wiele rzeczy się nie udało, ale wie, jak się 
poruszać w tej 
małpiej klatce. Naprawdę wie. Obserwowałam – go. Teraz jest przerwa w 
posiedzeniach 
Kongresu. A nawet gdyby teraz była sesja, to uchwalenie ustawy, która by pomogła 
tym 
kościołom, zabrałoby długie miesiące. Cała sprawa jest tandetną konstrukcją 
administracji 
i wydaje mi się, iż tata sądzi, że jeśli zaprosi tych dwóch żałosnych osobników 
do swego domu 
na kolację, poda im smaczne półmiski i będzie z nimi przyjemnie rozmawiał, może 
spodziewać 
się, że odstąpią od oskarżenia.
– Czy mogliby to zrobić?
– Z miejsca.
Schyliła się i odsunęła prawą rękę Leonarda z kierownicy, przyciągając ją na 
dłuższą chwilę 
do swoich ust. Potem powiedziała cicho:
– Jest dobry, biorąc pod uwagę to, co się dzieje w tym strasznym świecie. Musisz 
mu 
powiedzieć, bo on na swój sposób będzie umierał tysiąc razy. Najdroższy Lenny, 
kochaj go 
odrobinę.
– Chryste! Ja już teraz go kocham! – wykrzyknął Leonard. – Dlaczego choć raz nie 
będzie 
dla mnie ojcem?
10
– Czy wiesz, że coś niedobrego czai się dzisiaj w tym domu? – powiedziała Ellen 
MacKenzie 
mężowi, który wycierał i polerował kieliszki do szampana. – Coś ciemnego i 
posępnego.
– Ja jestem ciemny, a ty sprawiasz, że jestem smutny i posępny.
– Jakim sposobem? – najeżyła się Ellen.
– Jesteś pesymistką. Zawsze nią byłaś, a ja jestem optymistą.
– Też gadanie!
– W porządku, kobieto, w porządku. Powiedz to wyraźnie. Co jest ciemne i 
posępne?
– Wibracje.
– Chciałbym – rozważał głośno Mac – być takim Murzynem, który rzuciłby żonę na 
łóżko, 
odkrył jej tyłek i dał dziesięć batów.
– Jeśli jeszcze kiedyś użyjesz tego brudnego słowa, to ja ci dam te dziesięć 
batów.
– Wibracje, wibracje. Boże, dopomóż nam. Co więcej, dzisiaj rano sama użyłaś 
tego słowa.
– Tamto oznaczało coś innego. Bóg ci nie pomoże, gdyż nie masz żadnej 
wrażliwości. Jesteś 
Tumanus Americanus.
– Co? Co, do licha, znaczy Tumanus Americanus?
– To z Menckena [Henry Louis Mencken (1880-1956) – pisarz i krytyk życia 
amerykańskiego. Na sześć tomów jego Prejudices 
składają się satyryczne eseje o religii, ekonomii i wartościach średniej klasy 
(1919-1927).]
– Kto to jest Mencken?
– Ten drugi pan, który przyjeżdża wieczorem, nazywa się Justin i jest z 
Departamentu Stanu. 
Spytałam senatora, czy ma jakieś specjalne wymagania, o których powinniśmy 
wiedzieć, ale 
senator nazwał go Tumanus Americanus, co powiedział ten Mencken. Postaw 
kieliszki na stole, 
tutaj.
– Zatem jestem tumanem – zamyślił się Mac. – A jak to się stało, że mam dwoje 
takich 
bystrych dzieci?
– To moje geny.
– Muszę przyznać, że jesteś chytra lisiczka. Kiedy mam wyjechać na lotnisko po 
Bardzo 
Ważne Osoby?
– Wcale. Letni dom Justina jest tylko kilkanaście kilometrów stąd i ktoś ich 
przywiezie. 
Chciałabym, abyś wyciągnął federalne talerze, te z błękitnym i złotym paskiem i 
orłem w środku. 
Jest ich dziewiętnaście, ale dziś będziemy potrzebować tylko jedenastu. Będą 
plakietki 
z nazwiskami.
– Coś mi się zdaje, że nie używaliśmy ich ze dwa lata.
– Są zbyt cenne. Mają sto siedemdziesiąt lat, jak mówi pani Dolly. Postanowiła 
zrobić z nich 
prezent dla Białego Domu, gdyż Levi dostał je od... jak on tam się nazywał?
– Jefferson. Thomas Jefferson.
– Skąd o tym wiesz?
Mac wzruszył ramionami i rozłożył ręce.
– Wszyscy to wiedzą.
– Zatem jak coś zbijesz...
– Czy zbiłem kiedykolwiek jakieś naczynie? Uśmiechnął się do niej serdecznie, 
czym ją 
rozbroił zupełnie.
– Na Boga, trudno z tobą wytrzymać. I nie waż się włożyć ich do zmywarki 
elektrycznej. 
Tylko wytrzyj je delikatnie zmoczoną w ciepłej wodzie ścierką.
– Jawohl, Fuhrer!
– Wynoś się stąd!
– Proszę wejść – odpowiedział senator na pukanie do swoich drzwi.
Weszła Dolly. Chwilę czekała, nie ruszając się z miejsca, z wahaniem, a nawet 
z przepraszającą miną. Gabinet senatora był urządzony komfortowo. Znajdowały się 
w nim 
pikowana kanapa skórzana oraz dwa głębokie fotele ze skóry. Ściany pokrywała 
boazeria. 
Wisiały na nich dwa doskonałe obrazy. Jeden Thomasa Eakinsa, przedstawiający 
nagich 
chłopców kąpiących się w zatoce; drugi, prezent od teścia, był ogromnych 
rozmiarów pejzażem 
górskim George’a Innessa Hudsona. Umieszczono tu także dwa sztychy Johna Jamesa 
Audubona 
przedstawiające ptaki, podarunek Dolly z jej schedy. Pradziadek jej miał 
olbrzymią kolekcję 
sztychów ptaków i po jego śmierci w 1890 roku podzielono je między dzieci. Osiem 
przypadło 
Dolly. Sześć wisiało w różnych pokojach, a dwa w gabinecie senatora. Puszysty 
dywan chiński 
w barwach różu i kości słoniowej dodawał gabinetowi ciepła. Dolly bardzo lubiła 
ten pokój. To 
ona go urządziła. Dywan kupili w czasie ich wspólnej podróży do Hongkongu. 
Eakinsa zaś 
zobaczyli na aukcji w Londynie, przystąpili do licytacji i dostali za 
nadzwyczajnie niską cenę, 
tylko dlatego, że był Amerykaninem, a wtedy to nie było takie pozytywne – zanim 
ceny Eakinsa 
podskoczyły do sześciu cyfr, a nawet wyżej.
Senator, który wyglądał przez okno, odwrócił się do wchodzącej. Jest takim 
olbrzymim, 
przystojnym mężczyzną, pomyślała Dolly, no, może nie całkiem przystojnym, bo nos 
ma zbyt 
potężny i twarz za szeroką, ale gdy tak stał w szarych spodniach i czarnym 
swetrze z golfem, 
sprawiał takie wrażenie.
– Na pewno bardzo się na mnie gniewasz? – odezwała się Dolly.
– Nie...
– Mówię straszne rzeczy. Postępuję okropnie.
Senator wzruszył ramionami. Dolly nie znosiła nieporozumień w domu, gdy były tu 
dzieci, 
a jeszcze bardziej, gdy przyjeżdżali rodzice. Nigdy do końca nie poznał żony, to 
znaczy nie 
potrafił zrozumieć jej reakcji i motywów. Jeszcze najbardziej zdawał sobie 
sprawę z jej 
zamiłowania do porządku, nakazów dobrego wychowania, co sprowadzało się w 
gruncie rzeczy 
do konserwatyzmu. Ale skądinąd w Waszyngtonie pogardzała konserwatystami, 
których 
spotykała w towarzystwie, ich manierami lub ich brakiem, ich gustem oraz nie 
budzącym 
wątpliwości, otwartym dążeniem do władzy. Nie znosiła umeblowania ich domów, 
fryzur, 
obwieszania się bezcenną biżuterią; ich kamiennych, nic nie wyrażających twarzy, 
gdy mówiła 
o wpływie na amerykańską sztukę sekty pierwszych osadników o nazwie Shakers czy 
o tym, że 
Sam Houston mógł recytować całą Iliadę na pamięć. Nie byli świadomi historii. 
Rządzili 
państwem, którego przeszłość nie stanowiła przecież tajemnicy; była zbiorem 
mitów opartych na 
otumanieniu i chaosie. Senator nigdy nie miał całkowitej pewności, czy jej 
przywiązanie do jego 
partii nie było po prostu wynikiem pogardy dla innej partii.
– Chciałabym, żebyś mi pomógł – rzekła. Nie mogła znaleźć słów, które by lepiej 
wyrażały 
jej skruchę – nie z powodu wcześniejszych wypowiedzi, ale ich formy. – Czy 
będziemy 
wyznaczać miejsca przy stole?
Skinął głową.
– Nic nie mówisz. Czy to jeden z tych złych dni?
– Ależ mówię. Niewątpliwie pomogę ci. Ale wyznaczanie miejsc nie ma większego 
znaczenia.
– Po lunchu będę miała jeszcze dużo roboty. Czy mógłbyś poświęcić trochę czasu 
rodzicom?
– Oczywiście.
– I może porozmawiasz z Leonardem. On tego potrzebuje, Richardzie. Wydaje mi 
się, że jest 
bardzo smutny. Obawiam się, że dzieje się z nim coś niedobrego.
– Na pewno nie. Za bardzo przejmujesz się dziećmi. Obydwoje wyglądają wspaniale.
– Jak możesz mówić, że wyglądają wspaniale! Czy tak naprawdę patrzysz na nich 
czasami?
– Dolly – powiedział za znużeniem w głosie. – Gdyby to był inny dzień, mógłbym 
wynieść 
się do biura czy gdziekolwiek. Dzisiaj muszę pozostać w domu. Czy możemy odłożyć 
tę kłótnię, 
zanim dojdzie do sytuacji, że nic się nie da zrobić?
– Nie chcę się z tobą kłócić – zapewniła.
– Dobrze, Dolly. Nie jestem nieczułym głupcem. Wiem, że dzieli mnie od Leonarda 
mur. 
Wiem, że to ja go wzniosłem, i teraz nie wiem, jak go przeskoczyć.
– Dlaczego nie zapomnisz o murach i po prostu nie pójdziesz do niego?
– Tak – przyznał, pamiętając próby w przeszłości. – Nie można zapomnieć o 
murach. One po 
prostu są. Ale spróbuję.
Gdy uświadomiła sobie, że dotknęła w nim najczulszej struny, że go w jakiś 
sposób poniżyła 
i że teraz stoi przed nią tragiczny, zagubiony człowiek, jakiego świat nigdy nie 
oglądał, poczuła 
wy rzuty sumienia. I w tym znękanym mężczyźnie z nadwagą znalazła tego, w którym 
przed laty 
się zakochała, kogoś, kto był więcej niż wspomnieniem.
– Mówiłaś o wyznaczaniu miejsc przy stole – odezwał się.
– Tak. Potrzebuję pomocy. Nie miałam pojęcia, że Leonard przyjedzie z tym młodym 
Jonesem. A teraz, kiedy on tutaj jest...
– Oczywiście.
– Były czasy, kiedy mogliśmy nakryć dla dzieci w pokoju śniadaniowym – 
powiedziała 
z cieniem smutku.
– Co wiesz o Jonesie?
– Jest kolegą Leonarda z Harvardu. Kocha studia, tak jak Leonard ich nienawidzi. 
Leonard 
studiuje prawo tylko dlatego, że tak sobie życzyłeś. Wiesz o tym z pewnością?
– Nie zwalaj wszystkiego na mnie, Dolly. Pytałem cię o czarnego chłopca.
– Przepraszam cię, Richard. Dlaczego to robię? Nie wiem. Jeśli chodzi o Jonesa, 
postaraj się 
zapamiętać jego imię, a nazywa się Clarence. Leonard uważa go za bardzo 
zdolnego. Dyplom 
cum laude. Pochodzi z bardzo ubogiego środowiska. Może studiować, mając 
stypendia i tym 
podobną pomoc.
Wyszli teraz z gabinetu, kierując się w stronę jadalni.
– Mówi ciekawie i ma miły głos – kontynuowała Dolly. – Zdaje się, że Leonard 
wspominał, 
iż pochodzi z Północnej Karoliny. Nie wprowadza mnie to w zakłopotanie. Dla 
naszych gości 
może się okazać pożyteczne łamanie chleba ze zwykłym czarnym chłopcem, który nie 
jest jakimś 
przekarmionym Wujem Tomem pokazywanym w kampanii wyborczej.
– Nie będzie raził.
– Powiedziałam Leonardowi, że obowiązuje strój wieczorowy. Dla Clarence’a ma 
drugą 
białą marynarkę. Są prawie tego samego wzrostu. Ale miejsca...
Teraz już znaleźli się w jadalni.
Jadalnię, jak i cały dom, urządziła Dolly. Uważała, że dom powinien być 
starannie 
umeblowany i odpowiednio ozdobiony. W tym przypadku oznaczało to wyposażenie z 
okresu 
obejmującego lata 1750-1820. Większość mebli pochodziła z Filadelfii, Nowego 
Jorku i Bostonu 
z niewielkim odstępstwem na rzecz Wielkiej Brytanii. Nie wszyscy muszą wybierać 
ten styl. 
Ludzie wybierają, co dla nich odpowiednie. Dla Dolly odpowiednie i właściwe było 
właśnie to: 
nad oparciem kanapy wspaniała tkanina w kolorze szaro-lila; połyskliwa jasność 
drzewa; 
żyrandol z brązu; dwanaście krzeseł, stół mahoniowy z 1793 roku w stylu królowej 
Anny. 
Wszystko to ustawione na perskim dywanie, odpowiednio wytartym ze względu na 
jego wiek. Na 
ścianach parę amerykańskich prymitywów, dar jej babki.
Elizabeth powiedziała kiedyś swojej przyjaciółce:
– W świecie matki nic się nie starzeje, nic się nie zmienia, nic nie jest nowe. 
To cudowne, ale 
jednocześnie dziwaczne.
Richard Cromwell przyjął to z odpowiednim szacunkiem. Ożenek z bogatą kobietą 
wcale nie 
jest taką prostą sprawą ani nie jest taki łatwy, jak uważają niektórzy ludzie. 
Richard Cromwell 
znalazł się na obcej ziemi, gdzie jedynie język był wspólny. Tylko szachraje, 
szulerzy 
i kompletni nicponie żeniący się z bogatymi kobietami wpadają w to środowisko 
jak listy do 
skrzynki, wykorzystując i wydając pieniądze z chorobliwą lekkomyślnością 
arystokratów 
środkowoeuropejskich. Senator do nich nie należał i nigdy nie dostosował się 
łatwo do pieniędzy 
żony czy stylu życia bogatych ludzi. Jego ojciec, kasjer w Banku Środkowo-
Zachodnim, 
przynosił stopniowo wzrastający czek za pracę, począwszy od lat trzydziestych 
wynoszący 
dwadzieścia siedem dolarów tygodniowo. Przez całe dzieciństwo Richarda nic im 
nie 
przychodziło łatwo: nowe buty, nowe spodnie, mielone mięso, mortadela, bilety do 
kina dla 
rodziny, lekarstwa. Prawdziwe ubóstwo jest bezkształtne, bezładne i chaotyczne. 
Na szczęście 
późniejszego senatora jego matka była twarda jak skała, jeśli chodzi o 
dyscyplinę i organizację 
domu. Bezlitośnie walczyła z biedą i nie poddawała się. Pod wieloma względami 
Dolly była 
podobna do jego matki, ale znajdowała się na drugim krańcu spektrum. Ożenił się 
z nią ze 
względu na to podobieństwo, a nie dla pieniędzy.
MacKenzie właśnie wsunął płyty rozszerzające stół do końca.
– Gdyby pan senator zechciał przytrzymać z drugiej strony, można będzie zsunąć, 
by nie 
było szpary.
Teraz już stół był prawidłowo złożony. MacKenzie wyszedł, a Dolly rozłożyła na 
stole 
plakietki wyznaczające miejsca.
– My jesteśmy na przeciwległych krańcach stołu – oznajmiła.
– Tego musimy się trzymać. Normalnie powiedziałabym, że powinnam mieć z obu 
stron 
dwóch dostojnych panów z Pennsylwania Avenue, a ty ich małżonki.
– Dlaczegóż by nie? – zastanowił się senator. – Od tego zacznijmy.
– Dlatego, że w tej właśnie chwili ląduje Augustus Adams Fillmore Rosenberg Levi 
i niedługo przywiozą go nasze dzieci. – Mówiąc to uśmiechnęła się, dając mu do 
zrozumienia, że 
przynajmniej dziś chce być przyjacielska.
– Do diaska! Czy to wszystko należy do jego nazwiska?
– Co do joty.
– Nigdy mi tego nie mówiłaś. Nikt nie ma czterech imion.
– Tata ma. Mój dziadek był osobliwym człowiekiem.
– Tak to jest ze starymi rodzinami – zauważył senator. – Postępują osobliwie.
– Tak? – przyjrzała mu się bacznie.
– Powiedziałem to pod wpływem podziwu. I szacunku. Słowo daję, Dolly, cztery 
imiona. 
Jestem zazdrosny. Moja rodzina nigdy nie miała tyle pieniędzy, aby chociaż 
zacząć postępować 
osobliwie. Drugie imię, tak. Ja mam Joseph na drugie imię. Ale nic więcej.
– Twój tata był cudownym człowiekiem i gentlemanem. Czasami go przypominasz, 
Richardzie. Możesz być bardzo zabawny i bardzo miły. Czasami. – Nie angażowała 
się zbytnio.
– Dlaczego nic nie powiedziałaś, kiedy doszłaś do wniosku, że mam romans?
– W jakim celu? Nie chcę rozwodu.
– Dlaczego?
– Bóg wie dlaczego. Czy nie zajmujemy się posadzeniem gości?
– Oczywiście. Czy sądzisz, że Gus poczuje się dotknięty, jeśli nie będzie 
siedział z prawej 
strony koło ciebie?
– Tak mi się wydaje.
– A gdybyś posadziła Winnie Justin z prawej strony ode mnie? Jest błyskotliwa, 
odrobinę 
złośliwa i przystojna. Na Gusie robią wrażenie bystre, przystojne panie, tak że 
mógłby usiąść 
koło niej, a Liz – posadziłabyś z drugiej jego strony. Wtedy będzie się czuł jak 
ryba w wodzie.
– Jest nas jedenaścioro. To znaczy pięć osób po jednej stronie stołu i cztery po 
drugiej. Kto 
usiądzie między Liz i mną? A może na prawo ode mnie będzie pięć nakryć?
Ułożyła plakietki zgodnie z sugestiami senatora.
– Sądzę, że będziesz po stronie dla czterech gości.
– To rozgniewa Gusa. Przyjeżdżając tutaj, gdy dzieci są w domu, będzie chciał 
zająć miejsce 
między Liz a mną.
– Dolly, wiem, że twój ojciec zna wszystkich w tym kraju i prawie wszystkich w 
większości 
innych krajów; że zna Weba Hellera, ale to po raz pierwszy będzie na kolacji z 
Billem Justinem, 
niebezpiecznym i znaczącym człowiekiem. Będzie siedział z dwoma bardzo 
wpływowymi 
ludźmi w tym kraju, w rzeczywistości z dwoma ludźmi, którzy rządzą tym krajem w 
kuluarach, 
za sceną, którą nazywają prezydenturą. Dlatego wydaje mi się, iż Gusowi 
najbardziej by 
odpowiadało, gdyby siedział naprzeciw tych dwóch ważniaków. Wtedy mógłby 
wygłosić to, co 
chce, bez wykręcania szyi.
– To możliwe – zgodziła się Dolly i przesunęła plakietki. – Gdybym posadziła 
Hellera koło 
siebie, kto by siedział z jego drugiej strony?
– Jenny. Twoja matka.
– Dobrze. Mama da sobie radę z tym skończonym starym łajdakiem. Wtedy z drugiej 
strony 
matki... Franny Heller?
– Dlaczegóż by nie? Biorę to na siebie. Trochę komplementów i zmięknie nad 
talerzem. 
A wtedy po mojej lewej ręce znajdzie się Clarence Jones.
– Dobrze, zupełnie dobrze pomyślane. Będziesz go miał pod swoim skrzydłem. – 
Znowu 
przesunęła plakietki. – Pozostaliśmy z ojcem, Liz i Leonardem. Ale to już 
postęp. – Spojrzała na 
plakietki. – Wolałbyś Liz koło Jonesa czy Winnie Justin?
– Jeśli posadzimy Liz koło Jonesa, to Leonardowi dostanie się Winnie Justin.
– To byłoby niedobrze. W żadnym wypadku.
– A więc załatwione. Między Jonesem i Gusem.
– Czy Jones da sobie z nią radę? Leonard mówi, że jest ogromnie błyskotliwy, ale 
ona 
pochodzi z Południa, ma ostry język i reputację dziwki.
– Jednakże przy stole będzie pod okiem męża. Będzie się zachowywała jak należy. 
A Jones 
może nas zaskoczyć.
– A więc dobrze – zgodziła się Dolly, ustawiając plakietki na wypolerowanym 
blacie stołu 
według miniaturowego schematu. – Po mojej prawej ręce Leonard, Liz, tatuś, 
Winnie i Jones. Na 
lewo Heller, matka, Bill Justin i Frannie Heller.
– Nie powinno być kłopotów.
– Czy wiesz, na ilu kiepskich przyjęciach byliśmy? To dlatego, iż niewiele pań 
domu 
uświadamia sobie, że nie tylko mają podać dania, ale że powinny też stworzyć 
dzieło sztuki, 
mam na myśli odegranie sztuki teatralnej. – Spojrzała na męża pytająco.
– Tak. Sądzę, że zgadzam się z tym. Z całą pewnością zgadzam się, że bywają 
przyjęcia 
nieudane. – Tymczasem zastanawiał się, jakie to dziwne, że on, senator Stanów 
Zjednoczonych, 
na którego sumieniu ciąży cały zmierzający do samobójstwa świat, zajmuje się 
wyznaczaniem 
miejsc przy stole. Ale zdawał sobie sprawę, że tak właśnie postępowali wszyscy. 
Jedli, pili 
i romansowali; płakali, śmiali się, kradli i zabijali. Dlaczego on miał być 
inny?
Dolly wzruszyła ramionami.
– Przepraszam – powiedziała gorzko. – Bronię sprawy, że istnieje jakaś racja 
uzasadniająca 
moje istnienie na tym świecie. Że jestem dla kogoś pożyteczna.
11
Trochę wcześniej MacKenzie wspomniał żonie, XX że nie widział na śniadaniu 
Jonesa. Ellen 
właśnie przeprowadzała próbę podawania do stołu z Nellie Clough. Nellie umiała 
to robić, ale za 
każdym razem, czy odbyła próbę, czy nie, zawsze musiało się coś zdarzyć.
– Pan MacKenzie – powiedziała Ellen (dla Nellie zawsze był panem MacKenzie) – 
pokroi 
mięso w kuchni i sam poda. Ja przygotuję półmisek z fasolką i siekanym 
szpinakiem. Potem 
wrócimy do tego. Ty będziesz szła za panem MacKenziem z półmiskiem jarzyn. Czy 
rozumiesz 
mnie, dziewczyno?
– Wiem, co mam robić.
– Wiesz i nie wiesz. Półmisek z pulpetami będzie przygotowany w kuchni, podasz 
je 
najpierw, jak pan MacKenzie będzie nalewał wino. – Zwróciła się do męża: – Nikt 
z młodych 
ludzi nie jadł śniadania. Liz i Leonard pojechali na lotnisko. Gdzie jest pan 
Jones?
– To jeszcze dzieciak, Ellen.
– Rusz się, Nellie. Czy już posprzątałaś sypialnie?
– Pewnie, że posprzątałam.
– Przeleć odkurzaczem w bibliotece. Jest gościem w tym domu – powiedziała do 
męża – i tak 
długo, jak będzie tutaj gościem, będzie też panem Jonesem.
– Zdaje się, że jest w bibliotece.
– Nellie! – zawołała. – Zaczekaj z odkurzaniem. Na razie posprzątaj gabinet 
senatora. Tylko 
trochę uporządkuj i wytrzyj kurze.
Nellie zniknęła.
– Są ludzie, którym nie robi różnicy, czy jedzą śniadanie, czy nie – zauważyła 
Ellen.
– Spytam go, czy chciałby coś zjeść, na przykład kanapkę i kawę.
– Potrząsnął głową. – Pójdę tam i powiem temu dzieciakowi: panie Jones...
– Zamilcz! – rzuciła Ellen.
– Mam problemy – zaprotestował Mac.
– Sam wynajdujesz problemy. Dlaczego nie możesz wbić sobie w głowę, że nie ma 
różnicy 
między czarnym i białym?
– Ponieważ – odparł wolno – ja jestem czarny i Jones jest czarny, i to sprawia 
tę pieprzoną 
różnicę.
– Coś ci powiem – złościła się Ellen. – Nigdy nie używaj tego plugawego języka, 
gdy jesteś 
z ludźmi i ze mną. Jak śmiesz? Czy jestem prostytutką? Co ci daje prawo tak 
mówić do mnie? 
Całe życie próbowałam cię ucywilizować i mam już tego dosyć.
– Przepraszam... – zaczął Mac.
– Nie wysilaj się na przeprosiny! Idź do biblioteki i spytaj pana Jonesa, czy 
nie jest głodny! 
Pana Jonesa! Czy mnie zrozumiałeś?
MacKenzie kiwnął głową i bez słowa opuścił pośpiesznie kuchnię, zadając sobie 
pytanie, 
dlaczego, do licha, ciągle dawał Ellen okazje do poniewierania nim. Wysunął 
prosty, słuszny 
problem, a ona ścięła mu głowę i jeszcze podała ją na talerzu.
W rezultacie wszedł do biblioteki z pewną dozą wojowniczości, ale natychmiast ją 
stracił na 
widok ujmującego uśmiechu Clarence’a.
– Hej! Czy nie robię tutaj za dużo bałaganu? – Na stole przed nim leżało kilka 
książek 
i czasopism.
– Nie, nie szkodzi. Po prawdzie przyszedłem, panie Jones, bo pomyśleliśmy, że 
pan nie był 
na śniadaniu i może chciałby pan zjeść kanapkę czy coś w tym rodzaju.
– Dziękuję bardzo. To bardzo uprzejmie z pana strony, ale Nellie przyniosła nam 
coś, gdy 
byliśmy przy basenie, i zjedliśmy trochę. Nagle coś sobie przypomniał. – Mam 
nadzieję, że nie 
narażam jej na przykrości.
– Nie, jeśli nie powiem mojej żonie.
– Na imię mam Clarence. Nie jestem przyzwyczajony, by nazywano mnie panem 
Jonesem.
– Clarence – przytaknął MacKenzie. – Nazywają mnie Mac.
Patrzył na książki na stole. Chciał koniecznie udowodnić Jonesowi, że on, Mac, 
nie był 
niezdarnym, tępym służącym. Jednocześnie zawahał się i poczuł zażenowanie, że 
miałby 
przedstawić się temu przystojniakowi, szczupłemu młodemu Murzynowi, tylko z tej 
racji, że obaj 
są czarni. Wszystkie książki i czasopisma na stole dotyczyły jednego tematu. 
Musiał zdobyć się 
na odwagę, by wydusić z siebie:
– Musisz być bardzo zainteresowany mechaniką kwantową. – Załamał mu się głos, 
ale 
wykrztusił to.
Clarence odpowiedział szerokim uśmiechem.
– Masz rację, człowieku, to jak religia. Wiesz, że moja mama i tata chcieli i 
marzyli tylko 
o tym, abym został prawnikiem i zajął się polityką jak Julian Bond. To ich 
bohater, oczywiście są 
z Południa. Stawiali na to, a jakże, bo podobno przypominam wyglądem Juliana, 
czego ja nie 
zauważam.
– Ależ tak, przypominasz – zgodził się Mac.
– A zatem jestem w szkole prawa w Harvardzie i mama i tata są szczęśliwi. Gdybym 
jednak 
mógł robić, co chcę, to zająłbym się fizyką i mechaniką kwantową. Wszystkie 
tajemnice 
wszechświata czekają na rozwiązanie... a tu może jest nawet ze sto książek na 
ten temat.
– To prawda, a prawie co tydzień przychodzi nowa.
– Ale kto za tym stoi? Czy to sekret Leonarda? Nigdy o tym nie mówił, a Bóg 
jeden wie, ile 
mu dałem okazji, zanudzając tym na śmierć. Czy może Liz?
– Masz na myśli, kto studiuje książki z mechaniki kwantowej? To senator. Nigdy 
nie 
opuszcza domu bez włożenia jednej z nich do swojej teczki.
– Doprawdy?
– Tak jest, panie... Clarence. Prawdę mówiąc, sam kiedyś zacząłem czytać jedną, 
ale nic nie 
zrozumiałem – przyznał się. – Zupełnie nie mogłem się rozeznać. Jestem zbyt 
ciemny do takich 
spraw.
– Nie, nie. Nie masz przygotowania. Powinno się najpierw opanować podstawy, 
trzeba 
pracować nad tym latami.
– Po prostu jestem za stary i zardzewiały. – Mac się uśmiechnął. – Ale 
senator... kiedyś go 
spytałem, czy to potrzebne, aby być senatorem. Odpowiedział, że nie, że to tylko 
jego hobby. „To 
tylko moja własna droga do...” – Mac zamilkł. – Jakie to słowo? Już wiem, 
wieczność.
– Jak niewiele wiemy o ludziach – odezwał się Jones, a Mac zaczął się 
zastanawiać, dlaczego 
mówił tak posępnie. – Nie, proszę pana, panie MacKenzie, nie jestem głodny, ale 
dziękuję, że 
pan tu przyszedł i zaproponował mi śniadanie. Odłożę książki dokładnie tam, 
gdzie były.
– Ależ nie. Nie chodzi o książki. To nie ma związku z książkami. Ja je odłożę. 
Proszę 
swobodnie z nich korzystać. Podamy lunch na tarasie, między pierwszą i drugą, 
zależnie od tego, 
kiedy przyjadą staruszkowie. Tutaj jest chłodno i przyjemnie, dlatego jeśli pan 
chce tu zastać, 
będę szczęśliwy, gdy będę mógł zawiadomić, że lunch już gotowy.
Jones podziękował, a on poszedł do kuchni.
– Znalazłeś go? – spytała Ellen.
– W bibliotece.
– Czy chce coś przegryźć?
– Nie. Mówi, że nie jest głodny.
Ellen mełła czosnek, którego zapach był dla Maca okropny i nie mógł się do niego 
przyzwyczaić. Powąchał, wykrzywił się i cofnął.
– Jaki jest? Czy miałeś okazję coś mu powiedzieć?
– Świetny chłopiec. Przypomina mi naszego Masona. Gdy patrzę – na niektórych 
tych 
czarnych chłopców, jestem zadowolony. To przyjaciel Leonarda. Śmieszna sprawa. 
Mason 
i Leonard rośli tutaj jak bracia, ale nigdy nie stali się prawdziwymi 
przyjaciółmi. Wiesz, co mam 
na myśli?
– Wiem, że stoisz tutaj i mielesz językiem. Pani Dolly w jadalni nakrywa do 
stołu, a ty 
z pewnością mógłbyś jej pomóc.
– Jawohl, mein Fuhrer.
– Nie zaczynaj tego od nowa.
– Na miłość boską, Ellen! Po prostu komentuję fakt, że syn senatora wraca do 
domu 
z czarnym chłopcem, a to nikogo nie wzrusza.
– Dlaczego miałoby być inaczej?
– Poddaję się – zakończył i dumnym krokiem wyszedł z kuchni.
12
– Sądzę, że mamy to za sobą – powiedziała Dolly do senatora.
– Myślę, że miałaś trochę uciechy, sadzając Jonesa koło Winnie Justin.
Dolly uśmiechnęła się do niego. Przyjemnie było patrzyć, jak się uśmiecha. 
Rozjaśniała jej 
się twarz i stawała się młoda i żywa, taka, jaką pamiętał z początków 
małżeństwa.
– To ty to zrobiłeś.
– Tak, sądzę, że to mój wyczyn. Oboje jesteśmy figlarzami.
– Usiłujemy być. – Zaśmiała się. – Zawsze uważałam, że przyjęcie zyskuje na tym, 
gdy mu 
się przydaje odrobiny humoru.
Gdy wszedł MacKenzie, Dolly rzekła:
– Mac, przykro mi, że jeszcze dorzucam ci czyszczenie srebra, ale lich tarze...
– Oczywiście. Powinienem pamiętać.
– A do lunchu nakryjemy na tarasie – dodała. – Jeżeli ktoś chce prowadzić 
restaurację – 
zwróciła się do senatora – to musi się z tym liczyć.
– Bez względu na to, jak ciężkie miałyby nam przypaść czasy, nigdy nie 
otwierajmy 
restauracji – odparł.
– Za żadną cenę, to zupełnie nieprawdopodobne – dorzucił Mac.
– Czy wiesz – powiedział senator do żony – nagle poczułem się zmęczony. Czy 
sądzisz, że 
będę mógł zdrzemnąć się przed lunchem?
Jej żart o restauracji oczyścił atmosferę. Znowu panowała między nimi zgoda, aż 
do 
następnej okazji, gdy któreś z nich wybuchnie gniewem. Dotknęła jego ramienia.
– Oczywiście. Oczywiście, Richardzie.
W skrzydle domu, gdzie senator miał sypialnię i połączony z nią mały gabinet, 
znajdowała 
się Nellie. Ten gabinet to była jego kryjówka, do której przejście prowadziło 
jedynie przez 
sypialnię. Chciał, żeby tak pozostało, żeby to był jego schron; drzwi prawie 
stale były zamknięte. 
Nellie pościeliła łóżko i elektryczną szczotką zamiatała dywan. Gdy wszedł 
senator, wyłączyła 
szczotkę.
– Prawie skończyłam, panie senatorze – powiedziała niby to oficjalnie, ale z 
pewną 
poufałością, do której upoważnia kobietę fakt, że była w łóżku z mężczyzną nie 
będącym jej 
mężem, ale miłym i delikatnym. Wstąpiła w ten sposób w związek, który niełatwo 
daje się 
zaklasyfikować: nie jest kochanką; trudno nazwać ją przyjaciółką, nie jest też 
siostrą; ten związek 
zapewniający pewną serdeczną osłonę opiera się na darze jej ciała, który on 
przyjął. Nellie 
wysoce to sobie ceniła. Senator był niewyczerpanie uprzejmy. Czasami spoglądał 
pożądliwie na 
jej miłe, okrągłe kształty i połyskujące złotorude włosy, na białą, delikatną 
karnację. Nigdy nie 
siadała na słońcu. Rasowa mądrość irlandzka nakazywała jej tego unikać.
.Nellie zebrała przyrządy do sprzątania.
– Czy chciałby pan, abym uporządkowała pana gabinet?
– Nie. Dzisiaj nie, Nellie.
– Wygląda pan na zmęczonego, jeśli mogę pozwolić sobie na tę uwagę.
– Jestem zmęczony.
– Mogłabym przynieść panu filiżankę dobrej herbaty.
– Dziękuję, moja droga. Nie.
Usiadł na brzegu łóżka i zrzucił buty, stare wygodne mokasyny, które były jak 
dobrzy starzy 
przyjaciele.
– Czy mogę zasłonić okno?
– Proszę.
Zsunęła story i senator rozciągnął się jak długi na łóżku. Nellie pomyślała, że 
byłoby 
przyjemnie pochylić się nad nim i pocałować go, ale to była tylko myśl. Mogła 
myśleć 
o skuszeniu senatora, ale nie była do tego zdolna. Zabrała swoje szczotki i 
wyszła z pokoju, cicho 
zamknąwszy drzwi.
Senator prawie natychmiast usnął, ale wyrwał go ze snu telefon. Spał nie dłużej 
niż pięć czy 
dziesięć minut i teraz próbował za wszelką cenę zatrzymać półświadome marzenie 
senne o lecie 
sprzed wielu lat, gdy był jeszcze dzieckiem i brodził gołymi stopami po brzegu 
zatoki za ich 
domem. Telefon zadzwonił trzykrotnie, zanim włączyła się mechaniczna sekretarka, 
i usłyszał 
głos Joan. „Panie senatorze, zamykam biuro. Nic się nie zdarzyło dzisiaj z 
wyjątkiem Callahana, 
pamięta pan tego tłustego, brzuchatego piwosza, który chce zrobić porządek z 
Azylem. Im więcej 
o tym myślę, tym bardziej wydaje mi się to beznadziejne. Właśnie przyszedł 
raport i jest plan 
przeniesienia albo usunięcia prawie czterystu rodzin. Wygląda na to, że mamy 
zbyt wielu 
nieprzyjaciół w tym stanie. Przykro mi z powodu dzisiejszego spotkania, 
przepraszam za moje 
zachowanie i, na litość boską, bądź ostrożny w sprawie Azylu. To wybuchowy 
temat”.
Jak to się działo, że zdobywał kobiety, które go kochały i nigdy nie postępowały 
na jego 
szkodę? Nie uważał siebie ani za przystojnego, ani sympatycznego.
Nastawił ponownie mechaniczną sekretarkę, rzucił się na fotel koło łóżka i 
myślał o Joan 
Herman. Zdecydowana, jeśli coś postanowiła, cyniczna bez reszty, nie wierząca w 
nic, a jednak 
lojalna i zdolna do miłości, co mu się nie mieściło w głowie. Jej cynizm był mu 
potrzebny, gdyż 
san był do niego niezdolny. Kiedyś naszkicował projekt uchwały, na mocy której 
zastąpiono by 
amerykański hymn Gwiaździsty Sztandar, dla niego nie do przyjęcia, pieśnią 
Piękna Ameryka, 
o której zawsze myślał, że powinna się stać hymnem narodowym. Joan powiedziała 
wtedy:
– Panie senatorze, kogo to obchodzi, o czym się śpiewa w hymnie? Z Gwiaździstym 
Sztandarem nie ma żartów.
– To okropna pieśń pijacka. Autor Francis Scott Key był pijakiem – bronił się.
– Ten pomysł nie przyniósłby głosów.
A Azyl. Dlaczego miałby to być dynamit? Ludzie, którzy będą dziś u niego na 
kolacji, nie 
należeli do jego partii. Jeśli zgodził się zaprosić ich do swego stołu, to tylko 
ze względu na 
szacunek dla teścia. Szacunek?
– „Ten stary sukinsyn” – powiedziała Joan Herman, zawsze mówiąca prosto z mostu, 
mając 
na myśli jego teścia – „ma wodę we krwi i lód w sercu”.
13
Czekając na miejscowym lotnisku na przylot samolotu z dziadkami, Leonard spytał 
Elizabeth, czy kiedykolwiek czuła się Żydówką. To było takie pytanie, na które w 
innych 
okolicznościach można by było usłyszeć udany dowcip. Teraz, zanim odpowiedziała, 
szybko 
spojrzała na brata i długo mu się przyglądała.
– Myślałam o tym czasami. Dlaczego?
– Podobno jesteśmy Żydami.
– Tak nam mówią.
– Czy to ci kiedyś przeszkadzało?
– Nie. Prawdę mówiąc, nigdy.
– Nigdy nie byłem w synagodze – oznajmił. – Wiesz, jak to jest, gdy coś takiego 
ci się 
zdarzy, zastanawiasz się, czego nigdy nie doświadczyłeś.
– Byliśmy raz w synagodze – przypomniała mu Elizabeth. – Nie, dwa razy. Pierwszy 
raz, 
gdy tatuś przemawiał w świątyni Emanuela w Nowym Jorku, i drugi raz w Newport.
– To nie ma najmniejszego znaczenia, Liz. Sama to wiesz. Nie wiem nawet, co to 
znaczy 
czuć się Żydem.
– Nie wiem, czy jest w tym coś szczególnego, żeby to odczuwać. Słyszałam, jak 
dziadek 
kiedyś mówił, że zgodnie z definicją hitlerowską, jeśli się ma jedną ósmą krwi 
żydowskiej, jest 
się Żydem i kandydatem do pieca gazowego. Dziadek, zdaje się, ma jedną szesnastą 
krwi 
żydowskiej, jeśli to coś ma mówić. Ojciec babci należał do kościoła 
kongregacjonalistów czy coś 
w tym rodzaju. Nigdy nie wiedziałam dokładnie. Wobec tego matka byłaby...
– No tak – przerwał Leonard. – Już są.
Na tym małym prowincjonalnym lotnisku stał tylko jeden niezbyt okazały budynek. 
Do 
lądujących samolotów podjeżdżano z ruchomymi schodkami. Samolot Augustusa 
Leviego 
z numerem 727 był w kolorze biało-niebieskim; dużymi czarnymi literami 
wymalowano na nim 
z obu stron kabiny słowo Macamaw. Była to nazwa firmy inżyniersko-
konstrukcyjnej, założonej 
przez pradziadka Augustusa Leviego w czasie wojny domowej. Budowała ona drogi i 
linie 
kolejowe na zamówienie Armii Unii.
Widząc, że w oczach siostry znowu ukazały się łzy, Leonard rzekł zdecydowanie:
– Dość tego, Liz. Mamy przed sobą długi, ciężki dzień.
– Czy nie powiemy im?
– Nie, w żadnym razie. Musimy przebrnąć przez tę piekielną kolację. To jest 
bardzo ważne 
dla mamy.
– Jak możesz podchodzić do tego tak chłodno?
– Już się przyzwyczaiłem, siostrzyczko. Człowiek uczy się żyć z czymś takim.
– Dobrze. Już mam to za sobą.
Samolot zatrzymał się na chwilę i już rolował w stronę budynku. Gdy Elizabeth i 
Leonard 
wchodzili do wnętrza od strony parkingu, Augustus i Jenny Levi ukazali się od 
strony pola 
startowego. Widząc Elizabeth i Leonarda, Augustus wielkimi krokami wysunął się 
do przodu 
i objął wnuczkę niedźwiedzim uściskiem. Jego żona zbliżała się bardziej 
statecznie, by uścisnąć 
i ucałować najpierw Leonarda, potem Elizabeth. Leonard zawsze się bał uścisku 
dłoni dziadka. 
Ten uścisk był miażdżeniem kości, i teraz jeszcze poddawał mu się przerażony, 
starając się nie 
krzywić z bólu.
– Niech na was spojrzę. Cofnijcie się – powiedział Augustus.
Leonard zawsze uważał, że dziadkowi dano odpowiednie imię. Levi – przy wzroście 
stu 
dziewięćdziesięciu centymetrów – miał szeroką, wypukłą klatkę piersiową, 
czerwoną twarz 
i przypominał Johna Bulla ze znanej karykatury. Ze względu na silną budowę, 
pomimo wału 
tłuszczu wokół żołądka, nigdy nie uważano go za otyłego i mówiono tylko, że jest 
tęgi, choć 
ważył sto dziewięć kilogramów.
Jego żona Jenny – w świadectwie urodzenia figurowało imię Jean – należała do 
tych 
wysokich, smukłych kobiet, które uprawiają golf, narty, tenis i jeździectwo; 
miała szerokie 
ramiona, co pozwalało jej z wdziękiem królowej nosić eleganckie stroje. Obecnie, 
w wieku 
sześćdziesięciu dziewięciu lat, ciągle świetnie wyglądała, miała tylko 
piętnaście kilo więcej niż 
dziewczyna, którą Augustus poślubił.
Charakteryzowała ją niewielka arogancja, wynikająca z faktu, że urodziła się 
bogata 
i pozostała bogata przez całe życie. Augustus miał siedemdziesiąt trzy lata, ale 
walczył 
z wiekiem tak, jak walczył z wszystkim innym. Jeśli zaś okazywał w tym większą 
energię, niż 
wymagała sytuacja, umiał ją przyhamować. Leonard często się zastanawiał, jak 
tych dwoje 
zadowolonych z siebie masywnych ludzi mogło być rodzicami ich matki. Dolly, 
w przeciwieństwie do nich, była mała, delikatna i nieustannie popadała w 
rozterkę.
– Nie wyglądacie dobrze, żadne z was – natychmiast zauważył Augustus. – 
Potrzebujecie 
słońca i ruchu! Dzieci nie odżywiają się teraz dobrze. Do diabła, czy to nie 
jest kokaina? – Mówił 
do nich tak, jakby zwracał się do jednego ze swoich dyrektorów, ale podczas gdy 
dyrektor 
kurczyłby się ze strachu, Leonard i Elizabeth zgodnie, po raz pierwszy tego 
dnia, wybuchli 
śmiechem. Ubóstwiał ich i zapewne obchodziło go tylko tych dwoje szczupłych, 
pięknych 
stworzeń, z jego krwi i kości. Oni zaś uważali go za swojego olbrzymiego, 
grubego i na wskroś 
miękkiego, ulubionego niedźwiadka. Z Jenny było trochę inaczej. Była kochającą 
babką, ale 
zbytnio nie demonstrowała swoich uczuć. Choć zawsze pozostawała w cieniu 
człowieka, którego 
poślubiła, wzrost i królewska postawa wystarczały jej, by czuć się panią siebie.
Z samolotu wydobyto bagaż – pięć walizek na jedną dobę pobytu w Cromwells. 
Augustus 
poszedł wydać ostatnie polecenia swemu pilotowi. Gdy wrócił, Leonard holował 
walizkę do 
kombi. Bez wysiłku Augustus wrzucił inne bagaże do samochodu.
– Czy poczekamy na pilota? – spytał Leonard.
– Nie, teraz zabieramy z sobą nawigatora, który zastępuje częściowo pilota. 
Udadzą się do 
miasta. Bardzo bym chciał pobyć z wami jakiś czas i pograć trochę w tenisa. 
Ojej, przecież to już 
ze trzy albo cztery lata minęło od czasu, gdy grałem z wami. Czy sądzisz, że 
pobiłabyś mnie, 
Liz?
– Bardzo bym się starała.
– A może dziś po południu?
– Nie brałeś do ręki rakiety tenisowej od lat – wtrąciła się Jenny – i dzisiaj 
też ci się to nie 
uda.
– Tylko jej posłuchajcie! – Dopisywał mu wspaniały humor.
– Dlaczego nie możecie zostać dłużej?
– Jesteśmy w drodze do Szwajcarii. To interes, nie przyjemność.
– Jakżeż zazdroszczę – westchnęła Liz.
– Dołącz do nas.
– Czy otworzyliście dom w Klosters?
– Nie – odpowiedziała Jenny z irytacją. – I nie otworzymy. Jest zimny, wiatr w 
nim hula. 
I do tego rozpada się. Doprawdy nie wiem, dlaczego go nie sprzedamy.
– Jest taki piękny – zauważyła Elizabeth. – Czy pamiętasz, Lenny, wielki 
kominek?
– Pamiętam, jak tam marzłem – odparł Leonard.
– Zamieszkamy w porządnym hotelu w Genewie – oświadczyła Jenny. – Będę omijała 
Klosters. On myśli, że mam trzydzieści lat. W październiku ukończę 
siedemdziesiąt, i czuję to.
Myśli Leonarda krążyły teraz wokół Klosters, gdy w wieku siedmiu lat, 
zmarzniętego do 
szpiku kości, zaprowadzono go wśród strasznego, zacinającego śniegu do domu z 
bali na 
kamiennej podmurówce. W wielkim kominku buzował ogień, ale on nie mógł się 
ogrzać i drżał 
ze śmiertelnego zimna. Śmierć – zimno, zimny oddech śmierci.
Jenny paplała dalej.
– Wierzcie mi, że niczego bym bardziej nie chciała jak zabrać was z sobą i 
przedstawić 
pewnym osobom, które znamy w Szwajcarii i Francji. Nic tak nie podnosi statusu 
ludzi jak dwoje 
uroczych wnuków, a jestem teraz na takim etapie, że nie ukrywam wieku.
Właściwie nawet jestem z tego dość dumna... i nigdy nie uciekałam się do 
operacji 
plastycznej. Uch! Okropna sprawa, chwytają twoje mięśnie i tak je odciągają, że 
jak spojrzysz 
w lustro, nie poznajesz siebie. Pamiętasz, Liz, Maggie Blakely z Wirginii, którą 
twoja matka 
zapraszała, jak was odwiedzaliśmy w Georgetown – a więc te zabiegi z jej twarzą 
zrobiły z niej 
obcą osobę. To znaczy własna matka by jej nie poznała i chociaż twarz jest 
całkiem znośna, to 
naprawdę nie wiesz, kim jest. A dla niej wyjaśnianie, kim jest, stało się 
koszmarem.
Elizabeth zaczęła płakać. 
– Zamknij się – ostrzegł żonę Augustus. – Proszę cię, zamknij się. 
– To tylko tak – odezwała się Elizabeth. – Głupia reakcja uczuciowa, z racji, że 
wszyscy 
jesteśmy razem.
– Rozumiem – powiedziała Jenny. – Siedziała z Elizabeth na tylnym siedzeniu, 
podczas gdy 
jej mąż zajmował miejsce obok prowadzącego samochód Leonarda. – Z całą pewnością 
rozumiem cię. – Objęła ją ramieniem i przyciągnęła do siebie. Jenny pamiętała, 
jak sama była 
drażliwa i skłonna do płaczu w czasie kobiecych przypadłości. To było dawno 
temu, ale jeszcze 
pamiętała. Z całą pewnością o to chodzi. Gdy Augustus spojrzał na nią pytająco z 
troską 
w oczach, Jenny porozumiewawczo kiwnęła głową.
– Zaraz się uspokoi – powiedział bez przekonania Leonard. – Nie martw się, 
dziadku. Zaraz 
się uspokoi.
14
MacKenzie wszedł do jadalni z koszykiem kwiatów z ogrodu. Wybrał białe bzy oraz 
białe 
i jasnoróżowe peonie, olbrzymią masę słodko pachnących, pięknych kwiatów. Na ich 
widok 
Dolly klasnęła z zachwytu w ręce.
– Jakie wspaniałe! Ale co mam z nimi zrobić? Pękłoby mi serce, gdybym musiała je 
przyciąć, a jednak są za duże, aby postawić je na stole. Będzie z nich piękny 
bukiet na kredens. 
Ale co w takim razie postawię na środku stołu? Pamiętam, że kiedy jeszcze byłam 
dzieckiem, 
przeczytałam opowiadanie o wielkim nadwornym włoskim kuchmistrzu jakiegoś 
księcia czy 
kogoś w tym rodzaju. Któregoś dnia kuchmistrz wyczerpał pomysły na dekorację 
stołu. Wtedy 
jego siostrzeniec poprosił go, aby dał mu faskę masła, i z tego masła wyrzeźbił 
wspaniałego lwa. 
Czy wiesz, że chłopiec został słynnym rzeźbiarzem, ale za żadne skarby nie mogę 
sobie 
przypomnieć, jak się nazywał. I oczywiście nie mamy faski masła ani rzeźbiarza. 
A zatem? No, 
Mac! Wymyśl coś.
– Czy pamięta pani tego szklanego orła, którego senator dostał od Czerwonego 
Krzyża 
w podziękowaniu za pomoc w ich akcji?
– Wspaniale! Medal Cromwella lub coś w tym rodzaju.
– Słucham?
– Właśnie nadałam ci medal. A więc do roboty, Mac. Przynieś – orła i duży wazon 
Wedgewood do kwiatów. Poza tym wino i wodę, trzy kieliszki do każdego nakrycia.
MacKenzie poszedł do kuchni, by przyciąć kwiaty i nalać wody do wazonu, pięknego 
naczynia porcelanowego w kolorze jasnoniebieskim i białym.
– Jak ci idzie? – spytała Ellen.
– Od dawna nie widziałem jej w takim nastroju. Buja w obłokach jak latawiec.
– Dzięki Bogu.
– Czy wiesz, jaki jest tego powód?
– Nic takiego nie wymyśliłam, co chciałabym ci powtórzyć. Weź się do roboty.
– Do roboty. Robię całe życie jak pieprzony robol, a tylko od czasu do czasu 
pieprzę.
Do kuchni weszła Nellie Clough, która, słysząc ostatnie słowa, zaczęła 
chichotać.
– Co cię tak rozśmieszyło? – chłodno spytała Ellen.
– Nic, pani Ellen, absolutnie nic.
– Muszę zanieść ten wazon pani Dolly – oznajmił MacKenzie – a jak wrócę, będę 
pomagał.
Wrócił z Dolly.
– Czy uwierzysz – powiedziała do Ellen – że zapomniałam o lunchu?
Ellen wskazała na tacę pełną nakryć.
– Trzeba to najpierw załatwić, proszę pani, a potem zastanowimy się.
Dolly liczyła nakrycia.
– Potrzeba siedmiu nakryć. Jest tutaj tylko sześć.
– O! Rzeczywiście. – Dodała jeszcze jedno nakrycie, zastanawiając się, dlaczego, 
do diabła, 
zapomniała, że Clarence Jones był gościem. Mówiła sobie, że przecież to nie 
pierwszy raz 
Murzyn był tu na przyjęciu. Oczywiście, że nie. – Na litość boską! – odezwała 
się do męża. – Nie 
stój tutaj. Zanieś tacę na taras. – Ale miała pretensję – do siebie, że 
wykorzystywała Maca, by 
ukryć, że była taka nieprzytomna. – Idź z nim – poleciła Nellie – i nakryj duży 
okrągły stół. Gdy 
wyszli, zwróciła się do Dolly, próbując usprawiedliwić swoje postępowanie.
– Sama nie wiem, co mnie napada.
– Zdaje się, że jesteś dla niego zbyt surowa.
– To jego wina. Jest taki dobry i cierpliwy. Naprawdę tak jest.
– Oczywiście, że wiem o tym, Ellen.
– Jak senator. Ten sam typ. I to sprawia, że napadam na niego. Od dawna były 
przyjaciółkami, nie istniał między nimi stosunek pani-służąca, ale w tym dziwnym 
sanktuarium, 
zwanym kuchnią, łączyło je coś innego. Dolly dłuższą chwilę przyglądała się 
Ellen i wreszcie 
spytała:
– Czy pokroiłaś zimną kurę?
– Taak.
– Nie będziemy podawać do stołu. Przygotuj bufet na kredensie i niech każdy 
sobie nakłada. 
Mój ojciec lubi kurę pokrojoną w plastry z kawałkami łodyg selerów i majonezem z 
boku. Mamy 
sałatkę z kartofli, dodaj do tego sałatkę nicejską i półmisek pokrojonych 
pomidorów. 
Wspomniałaś o jajkach na twardo. Będą świetnie pasowały do pomidorów. Ponadto 
przygotuj 
prostą sałatkę z tuńczyka, gdyby dzieci miały ochotę na dziecinne danie. Jest 
duży kawał 
cheddaru i wystarczająco dużo stiltonu. Tatuś lubi stilton. Jeszcze cienko 
pokrojony ciemny 
chleb i parę bułek. Zawołaj Nellie do pomocy.
– Jest pani na mnie zła – odezwała się Ellen. – Na pewno panią zirytowałam.
– Nic podobnego – zdecydowanie zaprzeczyła Dolly. – A więc mówisz, że senator 
jest dobry 
i cierpliwy?
– Tak mi się zdaje.
– Jestem pewna, że tak uważasz.
Potem Dolly wróciła do jadalni i zaczęła układać kwiaty. Znalazł ją tam senator. 
Przebrał się 
w białą koszulę, jasnoszare spodnie i trampki. Po wejściu do pokoju stanął i bez 
słowa przyglądał 
się stojącej tyłem do niego Dolly. Miała na sobie różową marszczoną spódnicę, 
białą bawełnianą 
bluzkę i sandały. Padały na nią promienie słońca z zawrotnie wirującymi wśród 
nich pyłkami, 
nasuwając senatorowi myśl o obrazach francuskich impresjonistów, opętanych 
światłem 
słonecznym. Kwiaty mieniły się w słońcu błyskotliwie, jak gdyby były oświetlone 
od środka.
– Czasami myślę, że to jest twój ulubiony pokój.
– Chyba tak – odpowiedziała, nie odwracając się, i dalej układała kwiaty, jak 
gdyby 
postanowiła stworzyć jakąś doskonałą kompozycję. – I jest najbardziej cenny. 
Każdy z tych 
mebli był w rodzinie co najmniej, powiedzmy, od tysiąc osiemset dziesiątego 
roku.
– A to jest dla ciebie ważne?
Wolno odwróciła się do niego.
– Ryszardzie, całą tę sprzeczkę dziś rano z powodu szynki oczywiście ja 
wywołałam. Tak 
mnie czasami złościsz i wtedy muszę się do czegoś przyczepić; był jednak 
konkretny powód. Do 
diabła, Richardzie, jestem Żydówką. Może to jest moja świeża decyzja i 
naturalnie zdaję sobie 
sprawę, że jest wielu Żydów, których nie lubię. Urodziłam się na rok przed 
atakiem Japończyków 
na Pearl Harbor i zanim zakończyła się druga wojna światowa, nigdy nawet nie 
podejrzewałam, 
że jestem Żydówką. No, może zaledwie podejrzewałam, nic więcej. Nie zwróciłam 
nawet uwagi, 
że Levi jest żydowskim nazwiskiem. W wieku lat czternastu po raz pierwszy 
przeczytałam 
o holocauście. Jak widzisz, niezbyt szybko dochodziłam do tego.
– Staram się to zrozumieć.
– Nie sądzę, aby można zrozumieć związki rodzinne. Nie rozumiem własnego ojca i 
matki. 
Zrezygnowałam z tego. Nawet nie wiem, czy ich kocham, czy nienawidzę.
– Myślę, że ich kochasz – rzekł senator niepewnie, zastanawiając się, dokąd to 
ich 
zaprowadzi. Augustus lxvi zawsze wzbudzał w nim strach. Był tak pewny siebie, że 
to czasami 
wywoływało w senatorze zimny dreszcz grozy. Cromwell znał sporo ludzi w Senacie 
Stanów 
Zjednoczonych, którzy hołdowali poczuciu, że wiedzą wszystko najlepiej. On zaś 
bardzo się tego 
obawiał, uważając, iż jedynym prawdziwym, trwałym złem na świecie jest 
niepodważalna 
pewność, niewzruszona ortodoksja.
Dolly układała kolorowe serwetki na stole i senator zrobił uwagę, że nigdy nie 
używa 
obrusów.
– Mama używała obrusów – powiedział. – Dobrze pamiętam. To oznaczało, że była 
jakaś 
okazja. Mam na myśli szczególną okazję.
– Tak, oczywiście. Nie mogłabym jednak pogodzić się z przykryciem tego pięknego 
stołu. 
To dodatkowy czynnik.
– Wszystko się teraz zmieniło. To znaczy w dołach.
– W dołach? Richardzie, twoi rodzice należeli do cieszącej się szacunkiem klasy 
średniej.
– Byli, jak to określa nasz prezydent, większością z zasadami. Mój ojciec miał 
takie zasady, 
że raczej by umarł, niżby poprosił o podwyżkę gaży. Czy wiesz, że nigdy nie 
doszedł do sumy 
pięćdziesięciu dolarów na tydzień? Kasjerzy bankowi są podstawą społeczności 
cieszącej się 
powszechnym szacunkiem. Mama wierzyła w modlitwę. Nigdy nie widziałem nikogo 
modlącego 
się bardziej żarliwie. Kiedy zaś wygrałem pierwsze wybory, powiedziała mi: 
„Żebyś nigdy nie 
mówił, iż nie spełniają się intencje modłów”.
– Czy mam przez to rozumieć, że modliła się, abyś został politykiem?
– Oczywiście. Była Irlandką.
– Wzruszające. Czy zechcesz wyciągnąć z szafy ściennej kasety z kompletem 
srebrnych 
sztućców i postawić je na bufecie? Czy może powinnam wezwać Maca?
– Nie potrzeba. Wstałem o piątej rano. Przebiegłem ponad kilometr, pływałem, 
brałem 
prysznic i ciągle jeszcze jestem na nogach.
– Przepraszam, jeszcze raz przepraszam – odezwała się Dolly.
Jakimś dziwnym sposobem przez tę parę minut sam na sam w jadalni stosunki między 
nimi 
ogromnie się poprawiły. Od wielu miesięcy, jeśli nie lat, nie przypominała 
sobie, by były lepsze. 
Nie wiedziała, jaka to tajemnicza siła na nich podziałała. Godzinę temu była 
gotowa udusić go, 
a teraz patrzyła czule, jak niósł i stawiał na bufecie ciężkie kasety ze 
srebrem. Kolejny już raz 
musiała przyznać, że był przystojny, odrobinkę za tęgi, ale jeszcze ciągle 
silnie zbudowany, 
dobrze umięśniony mężczyzna. Podobali jej się krzepcy mężczyźni.
– Nigdy nie zapomnę – sięgał myślami wstecz – jak byłem pierwszy raz na obiedzie 
w domu 
twojej matki. Było to zaraz po skończeniu college’u i dzięki Bogu miałem na 
sobie mundur. Nie 
miałem wtedy przyzwoitego garnituru.
– Domyśliłam się tego – przyznała się Dolly.
– Twój ojciec spojrzał na mnie, jakbym był robakiem.
– To typowe dla niego. Nie byłeś oficerem. Pocieszyło go, że byłeś prokuratorem 
wojskowym. Potem powiedział mi, że zdradzałeś wyraźne oznaki inteligencji.
– Trochę koloryzujesz. – Senator uśmiechnął się. – Nigdy mi o tym nie mówiłaś.
– Słowo harcerki. – Otworzyła trzy kasety ze srebrem, które Richard postawił na 
bufecie, 
i przyjrzała się im uważnie. – Spójrz. Czy wymagają czyszczenia?
– Nie – rozstrzygnął. – Weźmy tę idiotyczną, bezsensowną, piekielną wojnę w 
Korei...
– Nawet nie spojrzałeś.
– Ależ tak. – Podniósł do góry widelec. – Antyczne. Tego dnia w twoim domu 
dwanaście 
łyżek, osiemnaście widelców, siedem noży – wszystko stłoczone wokół mego 
talerza...
Uśmiechnęła się do niego.
– Musiałeś się czuć fatalnie, jestem tego pewna.
– Opowiedziałem o tym mamie. Chciała wiedzieć, co to za ludzie. Powiedziałem 
jej: 
„Bogaci”. „Ach – rzekła – nie to miałam na myśli. Czy są katolikami, czy 
protestantami?” Wiesz, 
ja nie wiedziałem. Spytała mnie, czy widziałem krucyfiks, i oświadczyła, że 
bogaci ludzie 
wieszają krzyże w sypialni. Następnym razem miałem wkraść się do sypialni i 
sprawdzić to.
– Wymagają czyszczenia – stwierdziła Dolly. – Biedny Mac, rano czyścił półmiski 
i serwis 
do kawy, a teraz znowu czeka go to.
– Ależ to najzupełniej niepotrzebne.
– Parę sztuk. Niewiele. – Następnie nieoczekiwanie podeszła do senatora i stając 
na palcach, 
delikatnie go pocałowała. Potem pospiesznie wyszła z pokoju.
Niech mnie diabli, powiedział senator do siebie, czeka mnie wieczne piekło. 
Rzucił się na 
krzesło, próbując podjąć decyzję, czy ma za nią pójść do kuchni, czy może ona 
powróci. Nie 
wróciła jednak do jadalni. Po paru minutach Richard wyszedł z jadalni i mijając 
pokój po pokoju, 
znalazł się na dworze. Wszedł na taras, nie bardzo wiedząc, dlaczego, MacKenzie 
i Nellie 
nakrywali tam do stołu przed lunchem. Choć przez parę godzin nic szczególnego 
się nie działo, 
senator uświadomił sobie, że ten poranek nie był taki zwyczajny.
15
Po rozmowie z MacKenziem Jones umieścił książki na półkach w miejscach, skąd je 
wyjął. 
Drzwi biblioteki wychodziły na osłoniętą werandę, która rozciągała się do końca 
jednego 
skrzydła domu. Jones, ciekawy domu, choć niepewny, czy może go zwiedzać sam, 
otworzył 
drzwi na osłoniętą werandę i wyszedł. Na werandzie stały kolorowe meble: miękka 
kanapka, 
obita tkaniną z wzorem w kolorach żółtym i różowym, duże fotele oraz bujaki z 
trzciny. Sama ta 
weranda była większa od mieszkania, w którym spędził swoje dzieciństwo. Nigdy 
przedtem nie 
przebywał w takiej rezydencji. Nieoczekiwanie przyszło mu na myśl, że ludzie, 
którzy mieszkali 
w takim domu, w gruncie rzeczy byli bezbronni. W dzielnicy, gdzie spędził 
dzieciństwo, śmierć 
była częstym i zazwyczaj okrutnym gościem. W walce z nią nie widziano szans. 
Choć jej 
nienawidzono, musiano ją akceptować. Gdy miał zaledwie dziewięć lat, jego stara 
jak świat 
prababka opowiedziała mu, jak to jego dziadek, niewolnik z plantacji w 
Karolinie, zmierzył się 
ze swoim właścicielem. Właściciel wycelował dubeltówkę w niewolnika i kazał mu 
na kolanach 
odwołać słowa, które wypowiedział. „Nigdy, ty biały draniu” – odparł niewolnik i 
właściciel 
wypalił do niego prosto w twarz, zabijając go.
– Duma – powiedziała stara kobieta prawnukowi. – W obliczu śmierci musisz mieć 
dumę.
Nie miało to większego sensu dla Jonesa ani nie zmniejszyło jego silnego strachu 
przed 
śmiercią, a do tego duma była słowem z innej epoki, dzisiaj prawie nie używanym. 
Jones 
wiedział, tak samo jak wiedział Leonard, że on, Jones, mógł zostać redaktorem 
„Law Review” 
jeszcze przed ukończeniem studiów. Jest wysoki, przystojny, czarny, ale nie 
bardzo czarny, 
elegancki i ma wystarczająco dobre maniery, by zostać funkcjonariuszem 
Najwyższego Sądu 
albo wstąpić do najlepszej firmy adwokackiej w Waszyngtonie czy Nowym Jorku. 
Może też 
wrócić do Karoliny i tam rozpocząć pracę w firmie oraz zająć się polityką. 
Skończyć 
z nonsensem dumy, która przyniosła śmierć głupiemu niewolnikowi od strzału 
prosto w głowę. 
Odsunąć śmierć. Nie będzie śmierci. Człowieku, sam ją prowokujesz. Do czasu, aż 
otrze się 
o twoje ramię. Ale wtedy, na Boga, duma nie pomoże ani trochę.
Jones wyszedł przez werandę, okrążył dom i znalazł się na zewnętrznym tarasie z 
markizą 
w paski, chroniącą to miejsce od słońca. Miał tu być podany lunch. Markiza 
zakrywała tylko 
połowę tarasu, gdzie nakryto do stołu. W drugiej połowie stały fotele 
wypoczynkowe. Senator, 
uzbrojony w gazetę i okulary do czytania, zatopił się w jednym z nich. Na widok 
Jonesa wskazał 
na fotel koło siebie.
– Usiądź, Clarence, jeśli nie przeszkadza ci słońce.
– Niektórym Murzynom to przeszkadza – rzekł Jones. – Skóra staje się 
ciemniejsza. Ja mogę 
być czarny jak noc.
Senator przyjrzał mu się z zainteresowaniem. Czy chłopak był arogancki, 
niegrzeczny, 
wyzywający, czy tylko zwyczajnie bezpośredni?
– My oczywiście usiłujemy być ciemniejsi. Opalanie się należy do głupich nawyków 
naszych 
czasów – zauważył senator.
Jones z uśmiechem rzucił się na fotel koło senatora i rzekł:
– Dla nas to coś w rodzaju komplementu. Biali chcą być ciemniejsi. Nigdy tego 
nie 
rozumiałem. Ale białych niełatwo zrozumieć.
– Może masz rację.
– Buszowałem w pana bibliotece – powiedział Jones od niechcenia. Wcale nie było 
tak łatwo 
siedzieć koło senatora i prowadzić z nim konwersację. Zaraz na początku zmusił 
się do tego. 
Gdyby siedział bez słowa, już widział, jak senator mówiłby żonie o gburowatym 
czarnym 
chłopaku, którego przywiózł Leonard. – To wspaniała biblioteka.
– Nie tyle wielka, co różnorodna w tematyce i zgodna z moimi zainteresowaniami, 
gustem 
mojej żony i oczywiście Leonarda i Elizabeth. Bardzo niewiele książek 
prawniczych, co jest 
wielką szkodą, ponieważ słyszę, że przebijasz się przez szkołę prawa. Trzymam 
jednak 
większość księgozbioru z zakresu prawa w Waszyngtonie – w moim biurze i w domu 
w Georgetown. Natomiast w biurze miejscowym – popularne prace i zbiory praw.
– Nie szukałem książek prawniczych. – Jones powiedział to wbrew swojej woli 
i momentalnie przeraził się, uświadamiając sobie, że chyba musiał być 
nieprzytomny, kiedy 
przyjął zaproszenie Leonarda. A jeśli Leonard postanowił wyjawić dzisiaj 
wszystko, powiedzieć 
temu człowiekowi, swemu ojcu, matce i pozostałym, że umiera? Zawsze mogę uciec – 
pomyślał. 
Mogę poprosić, aby odwieźli mnie na dworzec, zanim Leonard wróci. Licząc się z 
taką 
ewentualnością, zapytał senatora: – Kiedy wracają Elizabeth i Leonard?
Senator spojrzał na zegarek.
– Powinni być lada moment. Czy nic ci nie jest?
– Nie, proszę pana. – Westchnął.
– Na pewno?
– Tak, proszę pana.
Nastąpiła chwila ciszy. Senator patrzył na niego pokrzepiająco, zdając sobie 
sprawę, jak 
chłopiec musi być zażenowany.
– Czy chciałbyś przejrzeć gazetę? – spytał.
– Nie, dziękuję panu. – I teraz Jones powtórzył: – Nie szukałem – książek 
prawniczych 
w bibliotece. Przeglądałem książki, które pan ma z mechaniki kwantowej.
– Ach tak! Myślałem, że studiujesz prawo.
– Tak, proszę pana, a mechanika kwantowa jest moim hobby.
– Hej, także moim – powiedział senator z zadowoleniem w głosie. – Dlaczego nie 
studiujesz 
fizyki?
– Marzeniem moich rodziców jest, abym wrócił na Południe i zajął się polityką.
– Rozumiem to – oświadczył senator. – Czasami robimy to, czego chcą rodzice. Ja 
tak 
postąpiłem. Fizyką zainteresowałem się w wojsku, był to dla mnie okres nudów. 
Armia to 
najbardziej bezcelowy i bezwartościowy dodatek do tak zwanej cywilizacji i prócz 
śmierci 
i kalectwa jej głównym produktem jest nuda.
Jones przyglądał mu się z uwagą.
– Czy to nie zgadza się z moimi wypowiedziami z kampanii wyborczej?
Na to Jones nie odpowiedział. Nie wiedział, jak reagować, gdy konwersacja 
przybrała taki 
obrót. Spojrzał przed siebie nad trawnikiem w kierunku basenu. Ciągle nurtowały 
go 
sprzeczności, a tutaj pojawiło się ich zbyt wiele, by dał sobie z nimi radę. 
Dlaczego senator 
zaczął z nim tę szczególną rozmowę? I jak to jest możliwe, aby taki, zdawałoby 
się, wrażliwy 
człowiek miał się okazać tak nieludzko niewrażliwy w stosunku do własnego syna? 
A czy 
naprawdę był niewrażliwy, czy może on, Jones, tak mało znający reakcje białych, 
opierał swoje 
opinie na podstawie fałszywych mniemań?
– Mnie ta teoria powstrzymuje od rozpaczy – powiedział senator z wahaniem, jakby 
w każdym słowie ukrywał pytanie. Pominął to, co mógłby powiedzieć o losie 
katolika, który 
właściwie nie był katolikiem, a ożenił się z Żydówką, która nie była Żydówką. – 
Czy wiesz, co 
mam na myśli?
Dlaczego właśnie ja? – zastanawiał się Jones. Wcale nie był pewien, że rozumiał, 
co senator 
miał na myśli. Jego, Jonesa, rozpacz rodziła się ze zbliżania się bezsensownej, 
zagrażającej 
śmierci – ale senator takiej śmierci nie oczekiwał. Senator uśmiechnął się.
– Nie mówię o moralności – wyjaśnił. – Mówię o tym, jak się przedstawiają 
konkretne 
sprawy. Kłopot polega na tym, że nikt, kto nie zakopał się w mechanice 
kwantowej, nie ma 
pojęcia o tym, co mówię. A ty, Jones?
– Nie jestem pewien.
– Ale zgodzisz się, że to stawia przed nami problemy ontologiczne.
– Tak, na pewno, proszę pana – odparł Clarence, zadowolony, że może powiedzieć 
coś 
rozsądnego.
– Jeśli na przykład weźmiemy pod uwagę sytuację, gdy dwie formy bytów wydają się 
połączone i przedmiot – w braku lepszego terminu – jest zarówno falą, jak 
cząsteczką, to wtedy 
można się trochę pocieszyć założeniem, że ten dom wariatów, który nazywamy 
społeczeństwem, 
jest mniej rzeczywisty niż iluzja. Oczywiście tak jest. Sądzę, że mechanika 
kwantowa jest grą, 
ostatnią dostępną grą.
Teraz uśmiechał się kpiąco, a Jones po prostu nie wiedział, co powiedzieć.
W tym momencie na taras wszedł MacKenzie z tacą pełną wiktuałów.
– Panie senatorze. Przyjechali państwo Leviowie.
16
Gdy senator wyszedł, by powitać gości, Jones poczuł ulgę. MacKenzie pojawił się 
ponownie, 
tym razem z tacą napojów i lodem – napojami bezalkoholowymi i alkoholem. Nellie 
szła za nim, 
niosąc na tacy zastawę do kawy.
– Podamy obiad o wpół do drugiej – zwrócił się Mac do Jonesa. – Zadzwonię, tak 
że będzie 
pan mógł jeszcze pospacerować. – Uśmiechnął się.
– Dziękuję, panie MacKenzie.
– Proszę nazywać mnie Mac. Wszyscy tak się do mnie zwracają.
Jones miał na sobie dżinsy, tenisówki i białą trykotową koszulkę z krótkimi 
rękawami.
– Czy wyglądam dobrze? To znaczy: czy jestem odpowiednio ubrany?
– Doskonale. Nie ubieramy się specjalnie do lunchu. Pani Dolly nie lubi tylko 
kostiumów 
kąpielowych.
Leonard wyszedł z domu i zawołał Clarence’a. Poszli za dom do ogrodu ziołowego. 
Dolly 
chciała, by przynieśli trochę zielonej pietruszki.
– Jak poszło? – spytał Leonard. – Czułem się winny zostawiając cię z białymi 
ważniakami.
– Białymi ważniakami? Nie znoszę tych uwłaczających wyrażeń. Rodzą się z 
nienawiści. 
Byłem zadowolony, że zostawiłeś mnie samego na parę godzin. Spotkałem 
MacKenziego 
i trochę z nim sobie porozmawiałem. To sympatyczny człowiek. A potem miałem 
dziwaczną 
rozmowę z twoim ojcem.
– Dziwaczną?
– Nie. Może nie dziwaczną. Zadał mi parę pytań. Całkiem zwyczajne pytania. Było 
to coś 
w stylu: muszę być uprzejmy dla tego młodego czarnucha, gdyż w tych czasach 
ludzie są tacy 
zacofani. Potem dowiedział się, że interesuję się mechaniką kwantową, i okazało 
się, że to jest 
jego hobby.
– To było dziwaczne?
– Może trochę. Wchodzi się w taki temat i nagle rzeczywistość okazuje się trochę 
niejasna. 
Czy naprawdę jesteśmy, czy to złudzenie?
– Rozmawialiśmy o tym wielokrotnie.
– Wiem. Ale z nim było inaczej. Muszę przyznać, że był dla mnie bardzo miły.
– Myślę, że potrafi to – uznał Leonard. – Jeśli chodzi o kwanty, to on kieruje 
podkomisją 
energii atomowej czy coś w tym rodzaju. Zapomniałem dokładną nazwę.
Jak mógł zapomnieć dokładną nazwę? – pomyślał Jones.
– Wydaje mi się, że nie ma tygodnia, aby u nas nie było na kolacji jakiegoś 
fizyka...
– Przecież jesteś w szkole – przerwał mu Jones.
– Ale przedtem. Gdy byłem jeszcze dzieckiem. Clare, czy jesteś może na mnie 
wściekły?
Jones objął go ramieniem.
– Co znowu? Nie jestem wściekły.
– Dlatego, że jestem chory?
– O Chryste! Lenny. Kocham cię. Wiesz o tym dobrze.
– Tak. Z pewnością.
– Wiesz, Lenny, może nie powinienem zostawać na noc. Wpakowałem się w tę wielką, 
ważną kolację, którą wydaje twoja matka dziś wieczorem, i prawdę mówiąc, 
narzucam swoją 
obecność przy stole.
Kto mnie zapewni, że chcą tam czarnego faceta? Może to być dla nich żenujące. 
Jak mam 
niby siedzieć przy jednym stole z sekretarzem stanu?
– Tym nieudacznikiem? Kim on właściwie jest? Czy zrobił coś takiego, o czym 
warto 
mówić?
– Jest sekretarzem stanu.
– Jonesy, gdyby mój ojciec nie chciał cię przy stole, toby ci to powiedział.
– Słuchaj – zastrzegł się Jones – wszystko, co wiem o twoim ojcu, pochodzi od 
ciebie.
– Skończ już z tym. Nie kłóćmy się.
Jones potrząsnął głową.
– Wybacz mi, Lenny. Proszę, wybacz mi, na litość. Zapomniałem o... – Nie 
skończył zdania.
– Zapominasz i zaczynasz traktować mnie jak normalnego człowieka, który nie 
zmierza 
jeszcze do rzeźni. I ja traktuję cię jak normalnego człowieka.
Stali przez chwilę w milczeniu, patrząc na siebie, i wreszcie Jones kiwnął 
głową. Oczy 
wypełniły mu się łzami.
– Jezu Chryste! Nie płacz! Jeśli pozostał mi tylko miesiąc, chcę przeżyć go jak 
człowiek. Nie 
jak potępione stworzenie kierujące się do bram piekła, jak to było z biednym 
Martym Helsenem, 
pozostawionym sobie, samotnym, gdyż nikt nie chciał zbliżyć się do niego.
– Będę się starał.
Leonard odetchnął głęboko i spuścił głowę.
– Wiem, że mój ojciec jest skomplikowanym człowiekiem. Ale ty siadasz koło niego 
i rozmawiasz. Ja tego nie potrafię.
– Czy próbowałeś?
– Próbowałem, próbowałem nieraz. Zapomnijmy o tym.
Doszli już do ogrodu ziołowego, kompozycji ceglanych miedz i grządek. Stare 
cegły 
przeplatały się z białymi kamieniami wapniowymi. Dolly zaprojektowała ten ogród 
według 
osiemnastowiecznych sztychów i własnych dwudziestowiecznych pomysłów.
– Pietruszka – zastanowił się Leonard. – Jak wygląda pietruszka?
Jones spojrzał na niego, jakby pytał, jak to możliwe, żeby ktoś mieszkający tu 
całe życie nie 
rozpoznawał pietruszki.
– Wiem, ale nie jestem ogrodnikiem. W każdym razie chciała pietruszkę z nacią o 
dużych 
liściach, a to już coś innego.
– Tutaj – wskazał Jones.
– To mięta. Nawet ja to wiem. – Wskazując na jakąś roślinę Leonard powiedział: – 
To 
właśnie to.
– To mięta. Leonard ugryzł źdźbło.
– Pietruszka.
– Nigdy nie widziałem takiej pietruszki – przyznał się Jones.
– Jeszcze jedno cudo bogaczy.
Teraz Elizabeth wychyliła się z drzwi kuchennych i zawołała:
– Matka pyta, gdzie jest pietruszka!
– Gdybym miał taką posiadłość – rzekł Jones – miałbym Murzyna do zbierania 
pietruszki.
– To znaczy, że traktujesz mnie jak normalnego człowieka. Jesteś wrogi, jesteś 
nieprzyjemny 
i wykorzystujesz okazję, by mówić głupstwa.
– Trafna uwaga.
– O Chryste! Jonesy, nie odchodź, potrzebuję cię.
17
Augustusowi Leviemu udało się w drodze na taras odciągnąć Dolly na bok.
– Kim jest ten czarny chłopiec? – spytał.
– Student. Przyjaciel Leonarda. Prawo na Harvardzie. Bardzo zdolny.
– Czy będzie na kolacji?
– Tak – odpowiedziała Dolly, patrząc na ojca w oczekiwaniu na jego reakcję.
– Ten bałwan, Justin, kierujący Departamentem Stanu, nienawidzi czarnych, a tak 
samo jego 
żona, która jakoby uchodziła kiedyś za piękność z Południa.
– Czy to ci nie na rękę?
– Mnie? Rozmawiasz z Gusem Levim, moja mała. Nic nie odpowiada mi bardziej, jak 
zadać 
parszywcowi bobu, jeśli wybaczysz mi język.
– Wiesz, tato, że nie – odezwała się Dolly. – I, na litość boską, nie wyrażaj 
się tak 
w obecności Clarence’a. Pochodzi z porządnej chrześcijańskiej rodziny, a wiesz, 
że trudno 
spotkać się z bardziej właściwym zachowaniem niż w przypadku przyzwoitych 
czarnych, którzy 
chodzą do kościoła.
– Skoro tak uważasz, skarbie.
– Mówię to z całą stanowczością. Chodzi mi zwłaszcza o kolację.
– A podczas lunchu?
– Również.
W czasie lunchu Augustus Levi dominował nad towarzystwem nie tylko ze względu na 
swoją okazałą posturę. Sprawiał to także wyróżniający go strój. Zawsze opowiadał 
się za 
oryginalnością, uważając, że ma to głębokie znaczenie psychologiczne. Obecnie, 
gdy wszyscy 
byli ubrani swobodnie, on miał na sobie garnitur z nie gniotącej się kory 
bawełnianej, białą 
koszulę i krawat w kolorach uniwersytetu, w tym przypadku Harvardu. Studiował 
także 
w Instytucie Technicznym w Massachusetts, gdzie otrzymał dyplom inżyniera. Na 
jego białych 
butach nie było nawet jednej plamki, a w kieszonce marynarki tkwiła 
jasnolawendowa 
chusteczka ze znaczkiem uczelni inżynierskiej ITM. W ten sposób ukazywał dwa 
osiągnięcia 
z przeszłości spośród licznych różnorodnych nagród i wyróżnień, które 
nagromadził i on, 
i rodzina.
– Dolly, wyglądasz cudownie – odezwał się do córki. – Gdybyś jeszcze zdobyła się 
na 
rozsądek i ufarbowała włosy, wyglądałabyś na trzydzieści lat. Twoje dzieciaki 
niewystarczająco 
się odżywiają. Anoreksja należy do bezsensownych przypadłości naszych czasów. 
Twój dom 
wygląda dość przyzwoicie, ale drzewa wymagają cięcia.
– Zgadzam się, tatusiu – cicho odpowiedziała Dolly. Prowadziła rozmowę z matką i 
tylko 
częściowo docierało do niej, co mówił ojciec.
Elizabeth i Leonard zanieśli się nagle konwulsyjnym śmiechem. To zdziwiło 
Jonesa, który 
lekko zażenowany jadł bez słowa. Uwielbiali dziadka. Jenny zaś w ciągu długiego 
życia 
z Augustusem nauczyła się nie słuchać tego, co mówił, chyba że zaczynał od 
gromkiej prośby: 
„Jenny, podaj mi sól”, jak właśnie w tej chwili.
– Nie powinieneś solić. Doskonale o tym wiesz. – Podała mu sól. – Mam nadzieję, 
że 
wieczorem kucharka ograniczy sól – zwróciła się do córki.
– Mamo, przecież to nic nie da. Na pewno będzie dodawał soli. Sałatka z kurczaka 
nie była 
solona. Ale on soli ją teraz.
– Jak idzie ci gra w golfa? – Gus zwrócił się do senatora, który choć go nie 
uwielbiał, to 
jednak znosił.
– To nie jest moja ulubiona gra. Wiesz o tym, Gus.
– Oczywiście, i tu popełniasz błąd. Właśnie na polu golfowym załatwia się 
interesy 
w Ameryce.
– Czy wiesz, co to jest ciśnienie krwi? – zwróciła się Jenny do córki. Matka, 
wzrostu stu 
siedemdziesięciu pięciu centymetrów, była kiedyś jedną z amerykańskich 
jasnowłosych 
piękności. W wieku sześćdziesięciu dziewięciu lat miała figurę matrony z dużym 
biustem; 
ważyła prawie siedemdziesiąt kilogramów i była wystarczająco tęga, by nie 
poddawać się 
operacji plastycznej twarzy. Dolly słyszała pogłoski, że jej ojciec miał 
przygodę z pielęgniarką, 
która robiła mu zastrzyki z testosteronu na niemoc płciową, ale uważała to za 
jedną z plotek, 
które muszą krążyć wokół osobistości znanej w życiu publicznym. Choć 
niewątpliwie jej ojciec 
starał się utrzymywać swoją pozycję w cieniu, z dala od plotek i reklamy. Ciągle 
jeszcze uważała 
matkę za piękną i pociągającą kobietę i kto wie, czy współczucie dla niej nie 
było silniejsze niż 
miłość córki. Gdyby ktoś spytał ją, jakie uczucia żywi względem ojca, bez 
wahania 
odpowiedziałaby, że bardzo go kocha. Jednakże zadając sobie samej takie pytanie 
– co robiła 
niezmiernie rzadko – odpowiedziałaby znacznie mniej pewnie.
Teraz kładąc rękę na ramieniu matki powiedziała:
– Wiem, jakie ciśnienie krwi ma Richard.
– Na szczęście nie sięga do solniczki.
– Widzisz – Dolly zniżyła głos – tatuś jest nieśmiertelny, ale nie Richard.
– Doprawdy, powiedzieć coś takiego!
– Mamo, to tylko głupkowaty żart.
– Tenis – Augustus mówił senatorowi – stawia twego przeciwnika z drugiej strony 
siatki. 
Dlatego to jest gra dla lekarzy i dla bogatych próżniaków. Nie dla polityków.
– Dziadku – odezwała się Elizabeth – nie jestem ani lekarką, ani bogatym 
próżniakiem, ale 
kocham tenis.
– Podziękujmy Bogu, maleńka, że nie jesteś politykiem. Staram się uświadomić 
twemu ojcu, 
że na korcie tenisowym nie ma wiele do roboty.
Gdy coś z tego wpadło do uszu Dolly, choć nie bardzo słuchała, odważyła się 
powiedzieć, że 
tenis jest bardziej religią niż sportem.
– Nie mój tenis – odparł senator.
– To prawda. Richard nie ulega nakazom.
– Ani nie prowadzi targów.
– Ha! – wykrzyknęła Dolly.
– Czasami, może czasami – rzekł senator.
– Wszyscy, po kolei, gorszymy młodego Jonesa – powiedział Augustus.
Dolly szybko zajęła się posiłkiem.
– W bufecie są smakowite dania, panie Jones. Sałata nicejska jest wyśmienita, 
jeśli nawet jest 
to zwykły tuńczyk i zielenina. A chleb jest jeszcze ciepły. Sami robimy majonez 
i z tego jesteśmy 
sławni, przynajmniej na odległość kilometra w prostej linii wzdłuż wjazdu. 
Sałatka z kartofli też 
nie jest zwykłą sałatką, proszę się przekonać.
Jak to miło z jej strony – pomyślał senator – w ten sposób ośmielić czarnego 
chłopca.
– Nie, proszę pana. – Jones zwrócił się do Augustusa. – Nie czuję się zgorszony. 
Może 
oświecony.
– Nie ma tu nic, co by cię mogło oświecić – powiedziała Elizabeth.
– Doprawdy, Elizabeth – rzekła babka.
– Słyszę jednak, że zamierza pan zająć się polityką – kontynuował Augustus.
– Zapewne tak, proszę pana, jeśli kiedyś skończę studia prawnicze, jeśli zdam 
egzamin 
adwokacki. Tego chcą moi rodzice, ale na Południu jest masa roboty dla zwykłego 
prowincjonalnego prawnika.
– Nie umniejszaj godności zwykłego prowincjonalnego prawnika. Był nim z 
pewnością Sam 
Ervin, ale nic u niego nie było zwyczajne. Uznawano go za jednego z 
najbystrzejszych ludzi 
w Kongresie i najlepszego znawcę prawa konstytucyjnego w kraju.
– Czy odpowiada panu ten cel, panie Jones? – spytał senator.
– Ależ, tatusiu – wtrąciła się Elizabeth – biedny chłopak ma na imię Clarence.
– Tak, proszę pana? – zastanowił się Jones.
– Chciałem spytać, czy odpowiada panu pomysł zajęcia się polityką.
– Widzi pan... – Jones zawahał się i zamyślił nad odpowiedzią.
Jenny, rzadko przysłuchująca się dyskusjom męża, martwiła się serwisem, który 
miał być 
użyty do kolacji.
– Ma wartość muzealną – mówiła do Dolly. – Powinnam przekazać cały komplet do 
Białego 
Domu. Myślałam o tym, ale Biały Dom nie był zainteresowany stoma sztukami nakryć 
do 
kolacji. Nie przewidywałam, że będziesz ich używała.
Wreszcie, odpowiadając na pytanie senatora, Jones oświadczył:
– I tak, i nie. – Uśmiechnął się nieśmiało, ale był zadowolony z siebie. – Nie 
byłoby to 
właściwe miejsce do kwestionowania uczciwości wszystkich polityków.
– Nic podobnego. Tatuś zgadza się z tobą – zapewniła Elizabeth.
– Co znowu! – zaprotestował senator. – Są politycy i politycy.
– A jeśli są milionerami, nie biorą łapówek – dodał Leonard.
– Nie tak szybko, synu. Nie tak szybko – zaoponował Augustus. 
– Polityk potrzebuje głosów, a to sprawia, że są ludzcy. Ci dwaj faceci, którzy 
przyjadą na 
kolację, są mianowani. Nie potrzeba do tego głosów.
– Z tego na ogół ludzie nie zdają sobie sprawy – stwierdził senator.
– Być może jest to slaby punkt naszej konstytucji.
– Dziadku, co ci dwaj dobroduszni jegomoście chcą od ciebie? – spytała 
Elizabeth.
– Oto przykład następstw tego nonsensu z prawami kobiet. W moich czasach młoda 
dziewczyna przy stole jadalnym ze starszymi nie odważyłaby się zadać takiego 
pytania.
– To nie jest stół jadalny. To lunch na tarasie, a ja nie jestem młodą 
dziewczyną, ale dorosłą 
kobietą.
– A oni nie są dobrodusznymi jegomościami, ale żarłocznymi rekinami.
– Kłopot polega na tym – Jenny zwróciła się do Dolly – że zanim Jackie Kennedy 
objęła 
Biały Dom, nikt się nie troszczył o jego wyposażenie. A poza tym kto przedtem 
wchodził w grę? 
Eleonora nie zniżała się do takich spraw. A ta kobieta Trumana nigdy nie 
wychyliła głowy 
z Kansas...
– Myślę, że to było Missouri, mamo.
– Może. A biedna Mamie [Mary (Mamie) Geneva Doud Eisenhower, żona prezydenta.]
– Mamo, z przyjemnością oddam ci serwis, abyś mogła podarować go jakiej tylko 
zechcesz 
instytucji.
– Cóż to za absurd!
Rzucając szybkie spojrzenia na Leonarda, obserwując go kątem oka, Elizabeth była 
zachwycona jego samokontrolą. Razem z Clarence’em zatopili się w dyskusji z 
Augustusem na 
temat, czy możliwe jest, by polityk był całkowicie uczciwy.
Młodzi ludzie wypowiadali się negatywnie, a Augustus odrzucił pojęcie uczciwości 
w tym 
przypadku, jako że nie przystaje do rzeczywistości.
– Chcecie utożsamiać polityka z kanciarzem. To stary amerykański mit – dowodził 
Augustus. – Ciągle jeszcze pokutuje, służąc elektoratowi do złagodzenia 
poczucia, iż jest 
oszukany przez gang waszyngtoński. Ale mój tata przyjaźnił się z Alem Smithem i 
według taty 
nie było wspanialszego i bardziej uczciwego polityka. Oczywiście byli ludzie, 
którzy nazywali 
Ala Smitha kanciarzem. Ale to nic nie znaczy.
Elizabeth przestała rozumieć sens tej dyskusji. Obserwowała Leonarda, walcząc ze 
łzami 
i jednocześnie ciesząc się na widok jego ożywienia.
– Czy chcesz nam powiedzieć, dziadku, że ten system jest godny podziwu, gdyż 
jest 
krętactwem? Czy może pomimo to?
– I jedno, i drugie.
– Dziadku, naprawdę nie wiem, co masz na myśli. – Leonard zwrócił się do ojca: – 
Czy ty 
wiesz, tatusiu? Czy wiesz, co on chce powiedzieć?
Elizabeth zdała sobie sprawę, że stało się coś niezwykłego. Nigdy dotąd nie 
słyszała, by 
Leonard nazywał senatora tatusiem. Kiedyś nazywał go tatą, a potem już był 
„ojciec”. Jeszcze 
później i to zniknęło, a mówiąc o Richardzie, Leonard nazywał go senatorem. A 
Cromwell też 
zdał sobie z tego sprawę. Pytanie zostało skierowane do niego. Jakimś dziwnym 
trafem również 
Dolly, która niewiele wychwytywała z rozmowy wskutek paplaniny matki, nagle to 
sobie 
uświadomiła. Zaczęła przysłuchiwać się wymianie ich zdań, aż Jenny zamilkła. 
Tylko Jones 
i dziadkowie nie zauważyli, co się stało.
– Sądzę, że wiem – rzekł senator w odpowiedzi synowi. – Jest coś ogromnie 
ważnego w tym, 
co mówi, ale być może także ogromnie przykrego.
– Czy rozumiesz coś z tego? – Leonard spytał Jonesa.
– Nie jestem pewien. Panie Levi – zwrócił się do starego człowieka – czy pełnił 
pan 
w przeszłości funkcję publiczną?
– Najbardziej zbliżyłem się do tego, prócz udziału w różnych komisjach 
powołanych do 
rozwiązywania nonsensownych problemów, gdy byłem oficerem w czasie drugiej wojny 
światowej. Nie, młody człowieku. Jestem inżynierem, nie politykiem.
– Tato, jesteś osamotniony – rzekła Elizabeth.
– Już mi się to zdarzało.
– A dziadek nie odpowiedział na moje pytanie.
– Lizzie, nie będzie ci się podobał świat, w którym są odpowiedzi na wszystkie 
pytania.
– Jedynie Budda zstąpił do takiego świata – mruknął Leonard. 
Augustus uśmiechnął się do wnuka.
– Tak? Opowiedz mi o tym.
– Znał odpowiedzi na wszystkie pytania – wolno powiedział Leonard.
– To ktoś, kogo chciałbym mieć na liście płacy.
– Nie jest do wynajęcia.
– Tak jakoś mi się wydaje – wtrąciła Elizabeth – że jeśli ci dwaj zacni 
dyplomaci chcieli 
zjeść z tobą kolację, to i ty musisz tego chcieć. W przeciwnym wypadku 
powiedziałbyś im, by się 
odczepili.
– I straciłbym okazję zobaczenia moich wnuków?
– To prawda, tato, potrzebne ci było zaproszenie, abyś tu przyjechał – odezwała 
się Dolly.
– Kłopot polega na tym – Augustus zwrócił się do senatora – że jeśli pochodzi 
się ze starej 
bogatej rodziny, tak to obrzydliwie pretensjonalnie nazywa się w Ameryce, 
okazuje się, że twoje 
dzieci rodzą się z większymi pieniędzmi, niż je sam miałeś. – Widząc zaś wyraz 
twarzy Jonesa, 
powiedział: – Clarence, to kłopotliwa sprawa. Niestety, ten kłopot cię nie nęka. 
Mój ojciec, 
bogatszy od Pana Boga, zostawił garść swych zasobów mojej córce, unicestwiając 
całkowicie 
moje rodzicielskie wpływy.»
– Augustusie – odezwała się surowo Jenny. – To nieodpowiednia okazja, by mówić 
o pieniądzach.
– Każda okazja, moja droga, jest odpowiednia do mówienia o pieniądzach. To 
powietrze, 
którym oddychamy, i pokarm, którym się żywimy.
– A gdybyśmy tak przerzucili się na pokarm na naszych talerzach – powiedziała 
Dolly 
z pewną irytacją, po czym skarciła dzieci i Jonesa:
– Nic nie jecie. Zabawiacie się jedzeniem.
– Nie jesteśmy głodni.
– Masz stuprocentową rację, mamusiu – przyznała Elizabeth. A zwracając się do 
młodych 
ludzi, dodała: – Co znowu, chłopcy? Zjedzcie coś. – MacKenziemu zaś, który 
poruszał się 
w głębi tarasu, oznajmiła: – Ależ to tuńczyk, zawsze jestem gotowa jeść sałatkę 
z tuńczyka. Był 
dla nas mlekiem matki w dzieciństwie.
– Doprawdy, tak traktować sprawy! – Jenny lekko się oburzyła. Nie pochwalała 
postępowania córki. Uważała, że para służących i pokojówka nie dość odpowiadają 
ich sytuacji, 
jak to się wyraziła. Ani nie mają wystarczającej liczby służących, ani dom nie 
jest taki, jaki 
powinien być; rozległa budowla w stylu kolonialnym przypominała zlepek małych 
domków. 
Sama pochodziła ze starej rodziny z New Hampshire i wyszła za mąż za (jak to 
zawsze mówił jej 
ojciec) „bogatego Żyda”. Kiedyś, w okresie gdy Augustus starał się o jej rękę, 
ojciec spytał go 
o pochodzenie jego majątku.
– Ze sztucznej biżuterii – odparł. – Prowadziliśmy handel w różnych częściach 
kraju.
Jenny to zezłościło. W rzeczywistości rodzina Levich, Żydów sefardyjskich, 
przybyła do 
Filadelfii z Kuby w 1692 roku. W połowie osiemnastego wieku zaczęli napływać do 
Filadelfii 
Żydzi polscy i byli tak biedni i zacofani, z brodami, pejsami – przy czym 
porozumiewali się 
w języku jidisz – że wywoływali zażenowanie swoich braci, którzy wyemigrowali z 
Hiszpanii 
i od paru już generacji byli osiedleni w Filadelfii. Avrum Levi, urodzony w 1714 
roku, znalazł 
korzystne rozwiązanie tej kłopotliwej sprawy. Każdemu z tych polskich Żydów 
ofiarował dwa 
osiołki i dwa worki tego, co Augustus określał jako sztuczną biżuterię. Składały 
się na to 
lusterka, błyskotki, sznurki koralików, noże i fajki gliniane w stylu 
holenderskim w kształcie 
głowy ludzkiej. Sprzedawali je Indianom, otrzymując w zamian skóry z bobrów. 
Wielu 
z polskich Żydów nie udało się przetrwać w takich prymitywnych warunkach, ale 
ci, co 
pozostali, w wyniku sprzyjających okoliczności wzbogacili się i zapoczątkowali 
wiele fortun. 
Tylko nieliczni pozostali Żydami. Zawierali mieszane związki małżeńskie i po 
paru generacjach 
tracili żydowską tożsamość. Leviowie także zawierali mieszane związki, ale 
Augustus wrócił do 
wiary przodków, jak to określał.
Po lunchu Augustus, lekceważąc prośbę żony, by udał się na drzemkę, zawiadomił 
senatora, 
że chciałby z nim pójść na spacer. Jak zwykle, senatora przerażała energia 
teścia.
– Wolałbym drzemkę, którą proponowała Jenny – wyznał.
– Jestem za stary na drzemkę, a ty jesteś za młody – odpowiedział teść.
– Jestem na nogach od piątej rano.
– Ja też – rzekł Augustus.
Usadowili się w dwóch fotelach rozstawionych wzdłuż basenu pływackiego. Basen, 
zbliżony 
kształtem do prostokąta, obramowany ciętymi płytami granitu, odpowiednimi do 
granitowego 
występu z jednej strony, sprawiał wrażenie, przynajmniej do pewnego stopnia, 
tworu natury. Nie 
tylko nie ujmował nic z czaru małego wąwozu, ale dodawał mu uroku.
– Zawsze podobał mi się ten basen. Zbudowałeś go blisko piętnaście lat temu?
– Coś w tym rodzaju.
– Ile cię kosztował?
– Około czterdziestu tysięcy wraz z ukształtowaniem krajobrazu.
– Dzisiaj kosztowałby cię setkę. Czy wszyscy pływacie?
– Głównie rano – odpowiedział, zastanawiając się, czy teść zamierzał omawiać 
zdrowie 
rodziny.
– Ja pływam. Ale Jenny nie mogę skłonić do kąpieli ani w basenie, ani w morzu.
Na chwilę zamilkł, a senator zamknął oczy, zaczynając zapadać w drzemkę.
– Richard!
– Taak?
– Jeśli chodzi o dzisiejszą kolację, jak do tego doszło?
– Matka Justina ma w pobliżu dużą rezydencję, w górach. Jeden z tych małych 
starych 
zamków z końca ubiegłego wieku. Starsza pani przebywa w niej miesiąc, a może 
dłużej w lecie 
z armią służących i zdaje się, że Justin rokrocznie spełnia tam swoje synowskie 
obowiązki. Jest 
bogata jak Krezus, a Justin jest skończonym nicponiem. A więc zaprosili na parę 
dni Hellera 
z żoną i w ubiegły poniedziałek Justin zadzwonił do mnie i oznajmił, że Heller 
byłby 
zachwycony spotkaniem z moim teściem. Ale wyście się poznali, jeśli się nie 
mylę?
– Spotykałem go wielokrotnie, wystarczająco, by się dowiedzieć, że jest 
normalnym 
mężczyzną. To było przed laty. Ale nie lubię spotykać się z takimi typami.
– Nie chodzi tylko o spotkanie. Chciałby porozmawiać spokojnie, siedząc w 
fotelach. 
Poprosiłem więc Dolly o zorganizowanie przyjęcia. Powiedziałem Justinowi, że 
będzie nam miło 
ich tutaj zobaczyć, ale uzależniałem to od twojego terminarza. Ponieważ nie mam 
żadnych 
względem nich zobowiązań, mogłem zachować się bez namaszczenia. Gdy wyraziłeś 
zgodę, 
zaprosiłem Justina i Hellera. Przypuszczałem, że się zgodzisz, bo chciałeś z 
nimi porozmawiać.
– To prawda, ale jeśli choć trochę cię znam, Richardzie, to domyślam się, że 
zorganizowałeś 
to wszystko, bo też chciałeś z nimi pomówić.
– To możliwe – przyznał się senator.
– O czym?
– O co gramy, Gus? Ty powiesz mi o swoich marzeniach, ja o moich.
– Możesz się domyślić, czego chcą ode mnie. Ja nie mogę przewidzieć, czego 
mógłbyś 
chcieć od tych dwóch wilków w jagnięcej skórze. Chyba że masz zamiar wystąpić z 
szeregów?
– To byłby dopiero ważny dzień. Ale teraz nie ma o tym mowy. Gdy postanowię 
odejść od 
linii, zostać republikaninem i włączyć się do waszego zgromadzenia złodziei, 
odrzucę togę 
i zacznę uczciwie zarabiać na życie.
– Coś takiego! – Augustus zareagował dobrotliwie. – Po tym doskonałym lunchu, z 
którym 
wystąpiła moja córka, nie mogę ci nawymyślać. To nie dlatego, że twoi skurwysyny 
są lepsi od 
moich skurwysynów, ale my jesteśmy bogatsi. Twoich chłopaków łatwiej przekupić.
– Doprawdy? Wracając do naszej kolacji, powiedziałbym, że chcą porozmawiać z 
tobą 
o autostradzie.
– Myślę, że ciągle cię nie doceniam, Richardzie. Ten wygląd – ociężałego wołu i 
sposób 
niezdarnego poszukiwania słów dezorientują ludzi.
– To chroni mnie przed opinią przebiegłego. Czy naprawdę myślisz, że jestem 
przebiegły, 
Gus?
– Nie, nie mogę tego powiedzieć. Myślę, że jesteś taki, na jakiego wyglądasz. 
Nie 
wprowadzasz w błąd.
– Nie wiem, czy jesteś miły, czy złośliwy.
– A ja ciągle nie wiem, co chcesz wydobyć od naszego czcigodnego sekretarza 
stanu.
– W odpowiednim czasie.
– No, nie będę cię naciskał.
– A co z autostradą? – spytał senator.
– Zobaczymy. Włożyłem w nią dwieście milionów, prawie ćwierć miliarda dolarów. 
To, 
Richardzie, nie jest licha stawka w grze.
– Z całą pewnością ja nie postawiłbym takiej sumy.
– Nadal będziesz milczał?
– Na razie nic nie powiem.
– Może to pomóc – powiedział Augustus.
– Mam nadzieję.
– W porządku. Dosyć na ten temat. Co się dzieje z Leonardem? Wygląda potwornie.
– Zawsze był za szczupły.
– A co między wami? Czy nie możecie, do diabła, żyć jak ojciec z synem?
– Jak zawsze jesteś przykładem subtelności, czyż nie, Gus? Dlaczego mnie nie 
spytasz, ile 
razy w tygodniu śpię z twoją córką?
– Chciałbym.
– Tak, a ja chciałbym zwalić cię na deski, choć nigdy nie użyłem pięści, a teraz 
już za późno, 
by zacząć. Nigdy dotąd nie walczyłem z tobą na serio, ze względu na fakt, że 
jesteś ojcem Dolly, 
i nie zamierzam teraz zaczynać.
Augustus uśmiechnął się do niego.
– Czy wiesz, że cię lubię, Richardzie? Zawsze cię lubiłem, i to nie dopiero 
teraz się 
dowiedziałeś, że jestem starym draniem. – Wyciągnął rękę. – Czy możemy zacząć od 
początku?
– Chętnie.
– Wiesz, Richardzie, nigdy się nie spieramy o pieniądze. Nigdy nie sprzeciwiałem 
się twojej 
obecnej grze politycznej.
– Dziękuję ci za niezrównaną uprzejmość.
– Jestem nieprzyzwoicie bogaty i dość stary, a gdy odejdę, nie zabiorę z sobą 
nawet pięciu 
centów. Odziedziczą moi synowie, a córka też ma odłożoną ładną sumkę, prócz 
paczki, którą 
zostawił jej dziadek. Mój ojciec nigdy nie miał serca do chłopców i dlatego 
zostawił Dolly taką 
dużą sumę.
– Chciałbym jak najszybciej skończyć omawianie sytuacji finansowej w twojej 
rodzinie. Czy 
chcesz powiedzieć, że ożeniłem się z Dolly dla jej pieniędzy?
– Nie.
– Przynajmniej za tyle mogę dziękować Bogu.
– Oczywiście miałem coś innego na myśli, głuptasie. Chciałem powiedzieć, że ty i 
Dolly nic 
ode mnie nie chcecie. To w mojej opinii jest niespotykane. Podoba mi się. Nie 
musisz mi 
schlebiać. Każdej chwili możesz powiedzieć, abym się odczepił.
Senator tylko skinął głową. Od dawna nic bardziej go nie rozgniewało i nie ufał 
sobie, gdyby 
chciał coś powiedzieć.
– Do diabła, Richardzie, czy możesz przestać zadzierać nosa? Senator opanował 
się. Gdy 
gniew minął, zaproponował:
– Przejdźmy się jeszcze trochę, Gus.
– Za gorąco na spacer.
– A więc chodźmy do domu i strzelmy parę pul.
– Chcę z tobą porozmawiać. Jeszcze nie skończyłem.
– Porozmawiamy w czasie gry. Daje mi to szansę zastanowić się nad odpowiedzią i 
może 
jedynie w tej grze mógłbym cię pobić.
– Może.
Stół do bilardu znajdował się w obszernej suterenie. Gdy nowoczesny system 
ogrzewczy 
uwolnił ich od składowania tu węgla, a elektryczność i lodówki sprawiły, że 
przechowywanie 
jarzyn korzennych i jabłek należało już do historii, ojciec Dolly przebudował 
piwnice na pokój 
bilardowy. Gdy matka dala im dom w prezencie ślubnym, był tam już pokój 
bilardowy. 
Wysokość sutereny wynosiła prawie trzy metry. Dom wspierały ułożone na jej 
suficie olbrzymie 
belki o średnicy trzydziestu centymetrów. Dolly przyczyniła się do upiększenia 
pomieszczenia, 
polecając pomalować na biało przestrzeń między belkami, a ściany i podłogę 
wyłożyć deskami 
dębowymi szerokości dwudziestu paru centymetrów. Stół bilardowy był antyczny, 
zrobiony 
w Milwaukee w 1901 roku przez Steina i Schersona, o czym informowała złota 
plakietka 
umieszczona na brzegu. Miał olbrzymie, wypukłe nogi. Nad nim zawieszono zielone 
lampy.
– Pobiłeś mnie kiedyś raz czy dwa – odezwał się Augustus – ale bez praktyki 
traci się 
wprawę. Ja zacząłem grać przy tym stole w wieku dwunastu lat. Gdy miałem 
osiemnaście, 
mogłem zwyciężyć mistrza. Ale teraz już nie gram, ani w klubie, ani w domu. W 
domu... stół 
bilardowy jest w Szwajcarii, i doprawdy nie wiem, do diabła, gdzie jest teraz 
mój dom.
– Gramy w zwykły bilard?
– Może być.
Senator wyciągnął bile i dał znak Augustusowi, który posypał kredą wybrany kij.
– Zaczynaj – powiedział Richard.
– Jesteś dżentelmenem. Zawsze to podziwiałem u ciebie. Ja nim nie jestem. – 
Dotknął swego 
kija i ustawił białą bilę do rozbicia.
– Definicja dżentelmena mówi, że traktuje on najbardziej pośledniego, 
najbiedniejszego, 
najbardziej niepociągającego osobnika z taką samą uprzejmością i kurtuazją, jaką 
powinien 
okazywać temu naszemu aktorowi w Białym Domu. Nie, ja nie jestem dżentelmenem. – 
Rozbił 
bile, które rozleciały się szeroko. – Wiesz, Richardzie – rzekł, przyglądając 
się rozrzuconym 
bilom i planując dalsze uderzenie – zaraz wyłożę ci całą sprawę. Dlaczego nie? 
Nie chcę dzisiaj 
przy kolacji za dużo hałasu.
– Myślałem, że właśnie o to ci chodzi.
Augustus zamilkł. Skupił uwagę na stole i uderzył bile. Potoczyły się wszystkie. 
Cromwell 
obserwował go z podziwem: pewną rękę starego człowieka, jego skupienie i 
niesamowitą 
zdolność oceny bili i bandy.
– Niezbyt często gram teraz w bilard – oznajmił Augustus. – To pewnie sprawa 
stołu. Znam 
ten stary stół. Twoja kolej.
– Do diabła z bilardem. Jesteś dla mnie zbyt trudnym przeciwnikiem. 
Porozmawiajmy.
– Czy masz cygara?
– Trzymam tutaj pudełko don diegos.
– Kubańskie?
– Nie palę kubańskich.
– Co znowu, Richardzie? Palą je w Kongresie i w Białym Domu, jeśli o to chodzi.
– Po zawarciu pokoju z Kubą przez naszych osiłków zajmujących się sprawami 
zagranicznymi będę palił kubańskie. – Wyjął z szafki pudełko cygar i podał 
teściowi. – 
W każdym razie nie są gorsze.
– Jeśli zjawi się tutaj Jenny, urwie mi głowę.
– Trzeba spróbować. Nasze życie nie jest łatwe.
Zagłębili się w skórzanych brązowych fotelach stojących w końcu pokoju i 
zapalili cygara.
– Czy nigdy nie grałeś w bilard w dzieciństwie? – spytał Augustus.
– Nigdy.
– Coś straciłeś. Świetne cygaro, Richardzie. Nie zaprzeczam – powiedział, mając 
na myśli 
temat, który podjęli. – Chodzi o autostradę.
– Nigdy nie byli chętni.
– Czy wiesz, że od początku zawładnęło to moimi myślami? Droga przez środkową 
Amerykę, łącząca dwa oceany. Jedynie stary Goethals [G.W. Goethals (1858-1928) – 
generał, inżynier. Ukończył 
budowę Kanału Panamskiego i został pierwszym gubernatorem Zony Kanału.] 
zrealizował takie marzenie.
– To wielkie marzenie. Z całą pewnością wielkie.
– Przecież nie powiesz mi, Richardzie, że ostrzegałeś mnie.
– Nie.
– Podziwiam twoją postawę.
– Ty budujesz drogi, ja jestem politykiem.
– Nie mów mi, że nie masz marzeń. Ja nigdy przedtem nie pragnąłem czegoś tak 
bardzo jak 
właśnie tego. To tak jak zbudowanie tunelu, który ma połączyć Anglię z Europą. I 
to jest 
potrzebne od dawna. Sam to wiesz. Wszyscy w Kongresie wiedzą. Szeroka, piękna, 
niezależna 
od pogody droga, od oceanu do oceanu, z linią kolejową biegnącą równolegle. 
Zmieni to całą 
historię Ameryki Środkowej.
– To prawda.
– Do diabła z tym! – żachnął się Augustus. – Te dwa myszołowy mogły przyjechać 
do 
mojego biura; mogli też wezwać mnie do Waszyngtonu... dlaczego tutaj?
– Tu będzie okazja towarzyska. Aksamitne rękawiczki i wszystkie te brednie. 
Wiesz, co 
powiedzą? Niewłaściwy czas, Gus. Polityczne przeciwwskazania. Wszystkie głupstwa 
Pentagonu. Dużo gadania, ale wydaje mi się, że sprowadzi się to do powiedzenia: 
zapomnij 
o tym albo zamkniemy ci wszystkie tamte interesy.
– Zamkną je, to pewne jak piekło. – Zgasło mu cygaro. Zapalił je i dodał: – 
Wydaje mi się, 
że będą mogli to zrobić.
– Nie jestem taki pewien. Pracujesz dla miejscowych samorządów – zauważył zięć.
– Za pieniądze pożyczone od nas.
– Tak, to nasze pieniądze. Mimo wszystko moglibyśmy rozpocząć straszną walkę 
w Kongresie, a istnieje możliwość wygrania.
– Moglibyśmy? Kto mógłby, do diabła? Czy po twojej stronie, Richardzie, znajdzie 
się 
trzydziestu ludzi, którzy by stawili opór tym podżegaczom wojennym? Wymień ich. 
Twoja 
cholerna partia ma zepsutą krew. Jestem republikaninem. Nienawidzę tych 
łajdaków, którzy 
przejęli Biały Dom. Nienawidzę ich, bo są głupi i ponad miarę zachłanni i 
dlatego, że mogliby 
spalić nas wszystkich w bezsensownym holocauście. Ale ja jestem, kim jestem. 
Jestem bogaty 
i należę do partii bogatych. I, na Boga, nie szło nam źle przez te wszystkie 
lata, zanim nastała ta 
ekipa krwiopijców. Co zrobili twoi ludzie? Daliście nam Koreę, daliście Wietnam 
i zostało 
pasmo krwi i cierpień ciągnące się przez cały dwudziesty wiek. Razem z waszym 
głupkowatym 
Johnsonem i nierozgarniętym sklepikarzem Harrym Trumanem.. Wszczynacie wojny, a 
my 
zbieramy trupy i kończymy te wojny. Wasi ludzie stworzyli Pentagon i CIA, a 
teraz próbujecie 
sprzedać narodowi amerykańskiemu opinię, że to my jesteśmy za to wszystko 
odpowiedzialni.
Senator potrzebował trochę czasu, by odpowiedzieć na to gniewne przemówienie, z 
jakim 
nigdy nie spotkał się ze strony teścia. Zanim odezwał się, usiłował poskromić 
własny gniew. 
Udało mu się to i mógł dość chłodno powiedzieć:
– Czy naprawdę w to wierzysz?
– O Boże! Richardzie, to nie jest oskarżenie pod twoim adresem. Jesteś 
przyzwoitym 
człowiekiem. To, co powiedziałem, to fakty historyczne, nie opinia.
Cromwell wciągnął głęboko powietrze, zapalił cygaro i przez chwilę pykał głośno. 
Z zasady 
cygarem się nie zaciąga, ale jeśli się to zrobi, to nie można tego z niczym 
porównać. Spokój, 
spokój, spokój. Możesz pomóc temu człowiekowi. On może tobie pomóc. To, co 
powiedział, nie 
do końca jest niezgodne z prawdą. Nie różni się też wiele od tłumu w Białym 
Domu. Tak jak 
jemu, nie zależy im, aby ukrywać własne poglądy. Jeśli kłamią, robią to z całą 
krzykliwą 
bezczelnością i tylko głupcy im wierzą. Gdy wydali wojnę opiece społecznej, nie 
ukrywali pod 
eufemistycznymi hasłami nienawiści do potrzebujących. Potrzebują głodnych 
robotników, by 
złamać związki, i potrzebne są im małe wojny, by podtrzymać dobrą koniunkturę w 
przemyśle 
wojennym. A kiedy jego własna partia ich naśladowała, też kłamała.
Gniew minął.
– Jesteś wściekły – powiedział stary człowiek.
– Nie. Nie żyję iluzjami bardziej niż ty, ale marzę, że być może uda się to 
załatwić trochę 
lepiej. Sądzę, że mógłbym uzyskać sto głosów w Kongresie na twoją korzyść, ale 
to nie 
zmieniłoby za bardzo sytuacji, czyż nie?
– A jak myślisz, Richardzie?
– Nie. Nigdy nie uzyskałbym większości. Jeśli chcą, byś zrezygnował, wiedzą, jak 
naciskać. 
CIA może spowodować więcej wypadków niż armia czarnych kotów. Twoje ładunki 
towarów 
staną, maszyny będą eksplodować, a okrętom przydarzą się przedziwne wypadki. 
Robotnicy zaś 
nabiorą dziwnego przyzwyczajenia do żegnania się z tym światem i zaczną umierać. 
Ile w to 
włożyłeś do tej pory? Mam na myśli – własnych kapitałów.
– To nie są bagatelne sumy. Przygotowujemy własne plany oparte na naszych 
pomiarach. 
Tylko wtedy można sprzedać obligacje. To już kosztowało prawie pięć milionów 
dolarów. 
Zaprojektowaliśmy nowy typ koparek, większych niż używane do tej pory, i 
złożyliśmy 
zamówienia, powiedzmy z grubsza, na szesnaście milionów. Zatrudniliśmy sporą 
ekipę, która 
przygotowuje wejście na budowę, kupując ziemię i czyszcząc teren.
– Czy coś z tego jest gwarantowane?
– Te republiki bananowe nie mają absolutnie nic. Obligacje, które przyniosą 
kapitał, muszą 
być gwarantowane przez USA.
– Ile ty zaryzykowałeś? To znaczy: jaki jest twój osobisty wkład?
– Około dwustu milionów. Zrozum, Richardzie, użytkownicy będą płacić. Założymy 
przedsiębiorstwo, sprzedamy obligacje i zamierzamy poprowadzić firmę na zasadach 
Kanału 
Panamskiego.
– Czy zanosi się na to, że możesz stracić?
– Właśnie. Ale nie stracimy, jeśli zaczniemy budować drogę. Wtedy wchodzi 
Waszyngton 
z wystarczającą gotówką, by pokryć wydatki, i przejmie resztę nie sprzedanych 
obligacji.
– Ale obecnie dwieście milionów jest wyrzucone w błoto.
– Nie sądzę. Myślę, że te dwa nietuzinkowe typy coś zaproponują.
– Aby uratować twoje dwieście milionów czy uratować drogę?
– A co ty myślisz? – spytał Augustus.
– To cholernie oczywiste, że nie chcą drogi. – Przyglądał się z zainteresowaniem 
teściowi. – 
Nie będziesz z nimi walczył?
– Całkiem możliwe, Richardzie, że przerazili się trudności, ale to moje kłopoty. 
Czy ty także 
coś od nich chcesz?
– Tak. Nie trzeba od razu się poddawać. Możesz im utrudnić zadanie, bo i tak 
ostatecznie 
osiągną to, co chcą i po co tutaj przyjadą. Możesz przecież pertraktować.
– A ty na tym skorzystasz?
– Nie tylko ja. Inni także.
– Opowiedz mi o tym.
Richard skinął głową.
– Dobrze. Myślałem o wystąpieniu z tym po kolacji, ale ponieważ zdecydowałeś się 
mówić 
o drodze, równie dobrze możemy teraz pomówić o mojej sprawie. Czy słyszałeś o 
Ruchu Azylu?
– Widziałem coś w prasie. Nie interesowałem się. – Znowu zapalił cygaro. – Dobre 
cygaro, 
Richardzie, zmiękcza nawet takiego starego potwora jak ja. Łagodzi 
niecywilizowany język. 
Kiedy indziej mógłbym powtarzać, że ani na jotę nie obchodzi mnie Ruch Azylu. 
Teraz, gdy 
zjadłem świetny lunch, gdy widziałem moją ulubioną córkę i moją ulubioną 
wnuczkę, jestem 
gotowy cię wysłuchać.
– Przynajmniej tyle, dzięki Bogu. Wierz mi, Gus, sprawę tę traktuję bardzo 
poważnie. Tło 
przedstawię w skrócie. Od tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego drugiego roku 
nasze urzędy 
imigracyjne deportowały ponad pięćdziesiąt tysięcy uciekinierów do Gwatemali i 
Salwadoru. 
Prawie połowa z nich trafiła tam do więzień lub poniosła śmierć. Wieści, które 
trafiają do nas, są 
przerażające, aż trudno w nie uwierzyć. Okropności tych dokonują rządy, które 
popieramy. To 
możliwie najkrótsze streszczenie. W odpowiedzi na tę sytuację powstał Ruch 
Azylu. W zeszłym 
roku w San Francisco księża otworzyli dla tych uchodźców drzwi kościołów. 
Ukrywali ich, 
żywili, zapewniali bezpieczeństwo. I to nie tylko kościoły protestanckie, Gus, 
ale także katolickie 
i synagogi, a w jednym przypadku nawet katolicki – zakon. Czy możesz wyobrazić 
sobie coś 
takiego? Nie, nic podobnego nie zdarzyło się od czasów starej podziemnej sieci 
przed wojną 
domową. Czy powiedziałem, że zaczęło się to w San Francisco? No tak, i 
rozszerzyło się od 
Kalifornii do Arizony, od Newady do Kolorado, aż ponad dwieście kościołów i 
synagog 
włączyło się do akcji.
– Dlaczego synagog? Chcesz mnie zmiękczyć?
– Nie, do diabła! – gniewnie wykrzyknął senator. – Należą do tego synagogi. Czy 
to cię 
dziwi? Czy spodziewasz się mniej od Żydów niż od nas?
– Skończ swoją opowieść, Richardzie.
Skończył, ale nie wiedział, dlaczego i w jakim celu. Człowiek siedzący obok 
niego był obcy. 
Wart był ponad miliard dolarów; wygrywał w bilard przy pierwszej próbie; 
deklarował miłość do 
córki i wnuczki, a niewątpliwie nie kochał nikogo i był najmniej żydowskim 
Żydem, jakiego 
senator kiedykolwiek spotkał.
– Spróbuj zgadnąć, Gus. Jak się nazywa generał z trzema gwiazdkami, który w 
zeszłym 
miesiącu powiedział, że największym nieprzyjacielem Pentagonu są cholerne 
kościoły – prócz 
oczywiście większości z zasadami?
– Odbiegasz od tematu.
– Przepraszam. Wracam do opowieści. A zatem Biały Dom rozstrzygnął, że Ruch 
Azylu, 
odrodzenie starej podziemnej sieci, takie wykorzystanie kościołów i synagog, jak 
to ujął generał, 
jest przestępstwem. Dlatego wydano polecenie, by służby imigracyjne i FBI 
aresztowały 
i postawiły w stan oskarżenia ludzi zaangażowanych w akcji. Zaaresztowano 
szesnastu działaczy, 
pastora prezbiteriańskiego, zakonnicę katolicką i wielu cywilnych pracowników 
kościołów. 
Dwóch z nich znajduje się obecnie, gdy my tu rozmawiamy, w Tucson, w Arizonie, 
przed sądem. 
Postawiono im zarzut organizowania spisku, co może oznaczać, że czeka ich pięć 
lat więzienia za 
każdy paragraf oskarżenia, jeśli zostaną uznani za winnych.
– To wykracza poza moje możliwości. Mam siedemdziesiąt trzy lata. Serce mam 
słabe i nic 
nie robię, by je wzmocnić. Jestem zimny jak lód wobec cierpiących.
– Nie proszę o pieniądze. Proszę, abyś użył swojej drogi, by ułatwić mi 
dogadanie się 
z moimi czcigodnymi gośćmi. Chciałbym, aby odwołali swoje gończe psy i odstąpili 
od sprawy 
w Tucson.
Augustus uśmiechnął się i ze smutkiem potrząsnął głową.
– Powiedziała mi kiedyś Dolly, że marzy jej się dla ciebie prezydentura. 
Richardzie, 
Richardzie! Byłoby bardzo miło widzieć moją córkę, gdy będę między duchami, jako 
Pierwszą 
Damę. Nigdy jednak ci się to nie uda. Jesteś sentymentalny i przyzwoity. Ja 
jestem typem starego 
Jankesa mającego za sobą dwieście lat składek, które płacił za lodowatą wodę w 
żyłach zamiast 
krwi. Pozostało jednakże we mnie wystarczająco dużo pierwiastka żydowskiego, 
abym zdał sobie 
sprawę, że żyjemy wśród nędznych ludzi. Przyzwoity, sentymentalny, uczciwy 
człowiek nie 
może być prezydentem tego kraju. Wiesz o tym. Prosisz o zrozumienie dla twojej 
sprawy, ale to 
nie leży w moim charakterze, tak jak i współczucie. Nie będę nadstawiał karku 
dla nikogo, ani 
tutaj, ani w Afryce, ani w Azji. Istnieję, by cieszyć się życiem i robić 
pieniądze. Miałem już 
swoje przyjemności i zrobiłem olbrzymi majątek. Takich haseł używam w mojej 
grze, 
Richardzie.
– Nie mogę nawet przyzwoicie rozgniewać się na ciebie – powiedział senator. – 
Tak 
bezwstydnie podszedłeś do tej sprawy i nawet nie jest ci przykro. Może to w 
dodatku wzbudzić 
podziw. Wiesz, Gus, przez te wszystkie lata, odkąd cię poznałem, nigdy nie 
rozmawialiśmy 
o żydowskim pochodzeniu. Zawsze uważałem, że jest to coś nadzwyczaj 
szlachetnego. To było 
coś w rodzaju filosemityzmu, jaki istnieje w Anglii. Wiesz, co mam na myśli: 
Einstein, Salk, 
Bernstein, Modigliani, wielcy lekarze, naukowcy, artyści. Podciągałem to pod 
powołanie do 
czynów na rzecz ludzkości...
– Bo jesteś sentymentalny, Richardzie.
– Doprawdy? Czy wszystko do tego się sprowadza?
– Richardzie, miałem dwóch przodków, którzy uczestniczyli w rewolucji 
amerykańskiej, co 
dało mi wstęp do tej humorystycznej – organizacji „Synowie Rewolucji 
Amerykańskiej”. Jeden 
z nich to porucznik Levi, drugi – kapitan Peretz. Obaj byli mieszkańcami 
Filadelfii. Po sukcesach 
Benedicta Arnolda [Generał Benedict Arnold (1741-1801) – po dzielnych wyczynach 
bojowych przeciw Anglikom próbował oddać 
w ich ręce ważny strategicznie West Point i przeszedł do obozu brytyjskiego.] i 
jego ucieczce do Anglików generał miał 
czelność zwrócić się do George’a Waszyngtona o pozwolenie, by mogła do niego 
przyjechać do 
Nowego Jorku, pozostającego wówczas w rękach Brytyjczyków, jego żona. Wojny 
wypowiadali 
wtedy i prowadzili dżentelmeni, którzy trzymali się bezsensownych zasad. No i 
oczywiście 
generał Waszyngton wydał takie pozwolenie. Jego żoną była Peggy Shippen Arnold, 
młoda dama 
o świetnej pozycji, jak wtedy to określano, i ze znacznym majątkiem. A ponieważ 
na terytorium 
między Filadelfią, gdzie mieszkała pani Arnold, a Nowym Jorkiem, gdzie schronił 
się jej mąż, 
było pełno gniewnych ludzi, którzy mogli być mniej przychylni wobec pani Arnold 
niż generał 
Waszyngton, Kongres wysłał oddział wojskowy do jej ochrony. Oddziałem dowodzili 
porucznik 
Levi i kapitan Peretz. Zgodnie z pewnymi listami, które czytałem, żaden z tych 
panów nie 
popuścił Peggy przez całą drogę z Filadelfii do Nowego Jorku. Ta podróż powozem 
i konno nie 
trwała krótko. Tak więc istnieje możliwość, że parę generacji żydowskich 
Arnoldów zadziera 
nosa w Anglii. Co tam było „żydowskie”? Dzieci? Czy zachowanie dwóch oficerów? 
Uważam, 
że ich zachowanie nie było „żydowskie”, a dzieje się tak na całym świecie. Nie 
było mowy 
o gwałcie. Pani aprobowała to z godnością damy. W tej sytuacji nie wyobrażam 
sobie, by 
jakikolwiek mężczyzna bez względu na narodowość postąpił inaczej.
Nieoczekiwanie senator poczuł się znudzony i lekko oburzony takimi wynurzeniami 
starego 
człowieka. Po przekroczeniu pewnego wieku lubieżność nie wzbudza uznania ani nie 
dodaje 
uroku. Senator poczuł, że już spełnił swoje zadanie i wystarczająco długo 
słuchał.
– Dlaczego nie załatwisz tego uchwałą Senatu? – spytał Augustus, jakby chciał 
ułagodzić 
zięcia.
– Takich spraw nie załatwia się uchwałami.
– Ciągle jeszcze masz szanse porozumieć się ze swoimi dzisiejszymi gośćmi. Nie 
będę 
ingerował. Nie mogę pomóc, ale nie będę przeszkadzał.
– Nie masz do tego żadnego stosunku? – spytał senator.
– Nie, Richardzie. Absolutnie nic nie czuję. A jeśli uważasz, że jestem bez 
serca, masz 
całkowitą słuszność. Nic mnie nie obchodzi ani Gwatemala, ani Salwador, z 
wyjątkiem tego, że 
należą do terytorium, gdzie buduję drogę. To wzbudza moje zainteresowanie, ale 
nie 
współczucie.
– A gdyby ci ludzie z Tucson byli Żydami?
– Wierz mi, Richardzie, że to by dla mnie nie stanowiło żadnej różnicy. Jeśli 
uważasz, że 
konserwatyści są głupi (a wielu z nich istotnie jest), to ja uważam, że 
liberałowie są śmieszni 
i działają nierozsądnie.
– Dlaczego więc, na litość boską, tak trzymasz się tego, że jesteś Żydem? Co 
zresztą jest 
humorystyczne.
– Gdyż kocham to, Richardzie. To mnie wyróżnia w szczególny sposób. Straciliśmy 
nazwisko Levi parę generacji wstecz. Ja je przywróciłem. Przez związki krwi, 
jeśli zgodzisz się 
z tym nonsensem, jestem Żydem, mając jedną szesnastą krwi żydowskiej, ale 
pielęgnuję to. Jest 
to wyzwanie wobec W ASP [White, Anglo-Saxon, Protestant (biały, pochodzenia 
brytyjskiego, protestant) – grupa, która według 
powszechnej opinii ma wpływy i władzę w społeczeństwie amerykańskim.] 
dominującej grupy w naszym 
establishmencie. Obawiam się jednak, że ty tego nie rozumiesz.
– Istotnie, nie rozumiem – przyznał senator.
18
Elizabeth, po opuszczeniu tarasu wraz z bratem i Jonesem, zaproponowała szeptem:
– Chodźmy do mojego pokoju, mam cztery specjalne sztuki acapulcogold. Bardzo 
dobre. 
Popalimy i popłaczemy trochę.
– To dziecinne środki – powiedział Leonard.
– Lenny, dziecinne środki teraz nam nie zaszkodzą – odezwał się Jones.
– Zasmrodzimy pokój.
– Co znowu, jest klimatyzacja. Wywieje wszystko – uspokoiła ich Elizabeth. 
Zaskoczyło ją, 
że dotknięty chorobą brat martwi się zapachem marihuany i reakcją rodziców, 
gdyby się 
dowiedzieli, że palili papierosy marihuanowe. Byli dziećmi. Ona jest najmłodsza 
z trójki, ale jest 
kobietą. Przyszło jej na myśl, że śmierć straszniejsza jest dla dzieci. Dziecko 
wie przecież, że 
zostało oszukane i że pozbawiono je tego, co jest najlepsze, zanim naprawdę tego 
doświadczyło. 
Nie ma znaczenia, że dziecko ma dwadzieścia dwa lata, jest błyskotliwe, 
wrażliwe, a nawet 
mądre. Nie mądrość bowiem mierzy się ze śmiercią.
– To pomaga – odezwał się Jones.
– Żarty! Nic nie pomaga – odparł Leonard. – To koniec. Wiecie, ile razy 
rozmawialiśmy 
o bombach atomowych, które gromadzą szaleńcy z Kremla i Białego Domu. 
Dyskutowaliśmy 
w szkole, kiedy to się może stać, i wszyscy uważali, że mamy nie więcej niż 
pięć, sześć lat, 
zanim nastąpi wypadek albo zanim prezydent naciśnie guzik w przeświadczeniu, że 
jest 
bohaterem filmowym, jakim zresztą jest. I wtedy nastąpi koniec wszystkiego i nas 
samych. 
Wszyscy jakoś w to wierzyliśmy, ale jednocześnie czuliśmy, że może się zdarzyć 
cud i coś nas 
uratuje.
– Może – powiedziała Elizabeth.
– Ale ze mną jest inaczej, Liz. Dla mnie nie będzie cudu, nie ma nawet nadziei.
Odwracając się do matki, która pozostała na tarasie z Jenny, Elizabeth zawołała:
– Mamo! Znajdziesz nas w moim pokoju, jeśli będziesz nas potrzebowała.
– Leonardzie – przypomniała Dolly – pamiętaj o strojach wieczorowych.
– To nie tak – zaoponowała łagodnie Elizabeth. – To nie sprawa cudu. Znajdą 
coś... 
szczepionkę, lekarstwo, muszą znaleźć.
– Droga Lizzie, obawiam się, że nie znajdą.
Jones dziwnie zareagował na pokój Elizabeth. Był duży, piękny, z kominkiem 
wypełnionym 
polanami drewna, z białym gzymsem; meble z jasnego drzewa, ściany obite tkaniną 
w kolorze 
szaroróżowym. Na podłodze leżał gruby gobelin portugalski. Na ścianach wisiały 
osiemnastowieczne sztychy przedstawiające modę z tego okresu i portret jej 
prababki 
namalowany przez Johna Singera Sargenta. Łóżko przykrywała narzuta z haftowanego 
jedwabiu, 
nad którą przed stu laty jakaś biedna Włoszka traciła wzrok. W oknach udrapowano 
nakrochmalone firanki z organdyny. Dawne naftowe, malowane lampy, przerobione na 
elektryczne, świetnie pasowały do mebli z drzewa czereśniowego. Od razu coś 
odrzuciło go od 
tego widoku. Nieoczekiwanie ogarnęło go dziwne uczucie zbliżone do paniki. Stał 
w drzwiach, 
szukając w duszy wyjaśnienia przyczyn strachu. To było dawno temu, gdy jego 
matka pracowała 
jako sprzątaczka; jego mały brat został wtedy ranny. Taki mały czarny 
dziewięcioletni chudzielec 
pobiegł do domu, gdzie pracowała matka. Ponieważ drzwi do wielkiego domu były 
otwarte, 
wszedł do środka, przebiegł przez pokoje na dole, potem szerokimi schodami na 
piętro, do 
wielkiej sypialni jak ta. W zatartym wspomnieniu wyglądała podobnie. Zaledwie 
rzucił okiem, 
gdy z przyległej łazienki wyszła, wycierając się, wysoka jasnowłosa, półnaga 
kobieta. Jej krzyk 
na długie lata pozostał w jego pamięci.
– Wejdź dalej – zachęciła go Elizabeth.
Leonard podszedł do okna i wyjrzał na zewnątrz.
– Czy zwróciłaś uwagę, jak chodzi babcia Jenny? Żegluje wolno, a wydaje się, że 
nie 
porusza nogami, tylko ciałem. To niespotykane tutaj, ale nagminne w Anglii – 
powiedział 
Leonard.
Elizabeth przerzucała zawartość szuflady.
– Kłopot z chowaniem rzeczy polega na tym, że zapomina się, gdzie się je ukryło. 
Musiało 
upłynąć z pięć lat, odkąd schowałam te głupie papierosy. Wiesz, dlaczego tak 
chodzą w Anglii? 
Bo naokoło mają wodę. Żeglarstwo i krykiet.
– O, Boże! – wykrzyknął Leonard.
– To bardzo mądra uwaga – zgodził się Jones – ale ten biedny, mały czarny nigdy 
nie był 
w Anglii. Nie bywał też wiele w domach białych ludzi.
Leonard spojrzał na Jonesa i potrząsnął głową.
– Za każdym razem, gdy występujesz z tym czarnym sloganem, jesteś wściekły jak 
diabli. Co 
cię gnębi tym razem?
– Wspomnienia.
– Odrzuć je – radziła Elizabeth. – Nie przynoszą nic dobrego i nie można ich 
zjeść. Któregoś 
dnia, gdy będziesz występował w Trybunale Apelacyjnym, a może w Sądzie 
Najwyższym, po 
dziesięciu latach sprzedajnej praktyki prawniczej wszystkie wspomnienia 
znikną... Znalazłam. – 
Podała im marihuanę. – Zapalmy.
– Jakim sposobem stałaś się tak cyniczna?
– Tata jest senatorem. Kocham go, ale jest senatorem.
Elizabeth zapaliła zapałkę, odwracając się do brata, ale on odsunął ją mówiąc:
– Zaczekaj. Nie odczujemy skutków, jeśli będziemy myśleć o obmierzłym aids. 
Jutro może 
będę płakał cały dzień, ale obecnie jestem z dwojgiem ludzi, których kocham. 
Chcę otworzyć 
serce i rozmawiać. Ale, Wszechmocny Boże, musicie ze mną rozmawiać bez 
przyglądania mi się 
przez widmo śmierci, jakie maluje się na waszych twarzach.
Elizabeth wyrzuciła zapaloną zapałkę. Zapaliła następną i podała ogień 
Leonardowi. Jones 
wziął od niej zapałki, zapalił jej papierosa, a potem sobie. Mocno się 
zaciągnęli i usiedli, patrząc 
na siebie. Ponownie się zaciągnęli. Jones siedział na krześle. Leonard ze 
skrzyżowanymi nogami 
na podłodze. Elizabeth, rozciągnięta na dywanie, opierała się plecami o łóżko. 
Miała na sobie 
dżinsy, błękitną koszulę Levisa i wyglądała pięknie.
Zapomnę, że jestem pedałem, powiedział sobie Jones, i gdybym miał senne 
marzenia, jak to 
zawsze jest z czarnymi, będę marzył, że poderwała pedała i wyszła za mąż za tego 
właśnie 
wspaniałego człowieka. Mogę sobie pomarzyć.
– Jeśli mamy siedzieć bez słowa, to pewnie trzeba będzie wzmocnić dawkę – 
odezwała się 
Elizabeth.
– W żadnym razie – zaprotestował Jones. – Opowiem historię. Dawno temu w czasach 
tysiąca i jednej nocy żył przemytnik o imieniu Ahmed Umahr i był niewątpliwie 
największym 
przemytnikiem w tamtej epoce.
– Czy to jeszcze jedna twoja pokrętna przypowieść z zakresu islamskiego sufizmu?
– Te przypowieści nie są pokrętne. Wyznawcy sufizmu są bardzo mądrzy w wyniku 
tego, że 
wielu z nich jest czarnych jak ja.
– Oczywiście – zgodziła się Elizabeth.
– Tak więc, jak powiedziałem, Ahmed Umahr przychodził do punktów celnych z 
karawaną 
siedmiu, ośmiu, a nawet dziesięciu osiołków z brzemieniem drzewa opałowego na 
grzbietach 
zwierząt, a strażnicy graniczni oglądali patyk po patyku z każdego ładunku.
Nigdy jednak nie znaleźli nic wartościowego, co by mógł przemycać. Dopiero po 
czterdziestu latach pomyślnego procederu Ahmed, obecnie bogaty człowiek, 
oznajmił, że teraz 
już odpocznie od swego zajęcia. Wtedy przybyła do niego delegacja strażników 
granicznych 
i oświadczyła, że skoro teraz już nic nie przewozi, to chyba może im powiedzieć, 
co przemycał. 
Na to Ahmed odpowiedział: „To oczywiste, przemycałem osły”.
Jones skończył, łagodnie się uśmiechając.
– To wszystko? – spytała Elizabeth..
– Nic więcej.
– Czy nie powiesz nam, co to oznacza?
– On nie wie, co to oznacza – powiedział Leonard. – To tak jak z wszystkimi 
przypowieściami ze źródeł sufizmu i zenu. To tak jak klaskanie jedną ręką.
– Albo uśmiech – rzekł Jones.
– Sądzę, że twoje opowiadanie zawiera pewną prawdę. W naszym wieku jeszcze 
jesteśmy 
dość młodzi, by próbować coś odkryć, ale ciągle szukamy nie tego, co trzeba, jak 
ludzie 
z granicy, a potem przestajemy szukać.
– Dlaczego powiedziałeś „uśmiech”? – spytała Jonesa Elizabeth.
– Sam nie wiem. Aby coś powiedzieć.
– Nie wiem, dlaczego opowiedziałeś nam tę głupią historię – rzekł Leonard. – Gdy 
myślę 
o umieraniu, co dzieje się prawie bez przerwy, najbardziej dokucza mi 
świadomość, że straciłem 
coś bardzo ważnego, a nie wiem, co to jest. Nie życie, nie to, że nie mam 
szansy, ale coś innego, 
co było tu, ale ominęło mnie.
– Wiem – wyszeptała Elizabeth.
– Wszystkich nas coś ominęło – zauważył Jones.
– Ale co? Co? Palicie to głupie paskudztwo, a wasz mózg zamienia się w galaretę. 
Jesteś 
najbystrzejszy z nas – uznał Leonard. – Dlaczego nie powiesz, co?
Spojrzeli na niego bez gniewu. Twarz Elizabeth zaczęła się marszczyć.
– Siostrzyczko, nie płacz.
Podskoczyła i zdjęła ze ściany antyczny talerz z rysunkiem Teniersa.
– Potrzebujemy popielniczki – wykrztusiła, kładąc talerz między siedzących i 
zanosząc się 
płaczem. Załamała się, jak gdyby cały jej kościec nagle stracił moc 
podtrzymującą ciało i stała 
się kształtem błękitnej koszuli i błękitnych dżinsów. Leonard podszedł do niej, 
uściskał ją 
i ucałował z tyłu jej szyję. Następnie cofnął się i zatopił w białym fotelu.
– Ja także płaczę. Elizabeth, spójrz, co ze mną zrobiłaś – odezwał się Jones. – 
Oto chudy, 
czarny, dorosły chłopak, który wiele widział i myślał, że jest twardy jak nikt. 
I oto siedzi 
w białym kobiecym buduarze i płacze jak dziecko.
Spojrzała na niego, wycierając oczy rękoma.
– Jakież to zabawne. – Ale przestała płakać. – Właśnie trzeba mi było trochę 
popłakać.
– Teraz, gdy wszyscy sobie popłakali, czy możemy porozmawiać jak normalni 
ludzie? – 
spytał Leonard.
– Ludzie nie są normalni. Psy są normalne. Koty są normalne.
– Wiem, co masz na myśli – powiedział Jones. – Wiele medytowaliśmy, codziennie, 
a przez 
pewien czas rano i wieczorem i po wariacku dążyliśmy do uzyskania oświecenia, 
czyli sartori; 
a można to nazwać, jak kto chce; i wiedzieliśmy, że dojdziemy do tego, ale 
wiedzieliśmy 
również, że to się nie może udać.
– Wyjaśnij to – poprosiła Elizabeth.
– To zupełnie tak samo jak z obsesją twego taty.
– Skąd wiesz o jego obsesji? – spytał Leonard.
– Rozmawialiśmy z nim o podstawowej sprzeczności w mechanice kwantowej: światło 
jako 
fala i światło jako cząsteczka. Można długo roztrząsać to zagadnienie, ale 
ostatecznie dochodzi 
się do wniosku, że wszystko jest iluzją, łącznie z nami.
– To takie samo cudowne lekarstwo jak to, które stosowali twoi przodkowie 
zajmujący się 
leczeniem w Kongo.
– Możliwe.
Papierosy z marihuany zaczynały przynosić efekty.
– Jeśli dojdziesz do tego miejsca, gdziekolwiek miałoby to być, i staniesz się 
oświecony, to 
co wtedy osiągniesz? – spytała Elizabeth ze smutkiem w głosie.
– Sądzę, że byli czarownikami-uzdrowicielami – oznajmił Jones.
– To dlatego jestem taki bystry. Trzeba było mieć dobrze w głowie, by zostać 
uzdrowicielem. 
W większym stopniu, niż tego wymaga się od studentów medycyny.
– Co się z wami dzieje? – znowu odezwała się Elizabeth. – Nikt nic nie mówi i 
nikt nie 
odpowiada.
– Gdy Budda został oświecony, siostrzyczko – odparł Leonard – to powiedział, to 
znaczy 
Budda powiedział, że teraz zna odpowiedź na wszystkie pytania.
– Doprawdy? Jedną odpowiedź?
– Nigdy nie myślałem o tym w ten sposób – odparł Jones – ale to musi być jedna 
odpowiedź.
19
Wchodząc do domu z Dolly, Jenny powiedziała: – Nie podoba mi się wygląd 
Leonarda. 
Oboje są zbyt szczupli, a Leonard jest blady i nie wygląda dobrze. Czym on się 
odżywia? Czy 
masz pojęcie, co je, gdy jest w Harvardzie? Czy wiesz, że kiedyś zjedliśmy tam 
posiłek z Gusem 
w ogólnej jadalni? Okropne jedzenie. Jak jesteśmy w Nowym Jorku, Gus uważa, że 
powinniśmy 
jadać w Klubie Harvardu. Tak samo straszna kuchnia. Leonarda interesuje zapewne 
tylko tania 
żywność.
– Dobrze, mamo, porozmawiam z nim.
Jenny od razu skierowała się do jadalni. Prosto, naprzód, prowadziła córkę jak 
generał, który 
przejął dowodzenie. Spojrzawszy na stół, powiedziała: „Dolly”, a w słowie tym 
kryła się krytyka 
bez granic.
– Mamo, to tylko plakietki wyznaczające miejsca.
– Czy wiesz, kto dał ten komplet zastawy stołowej twojej rodzinie? Ephraimowi 
Leviemu?
– Podobno Thomas Jefferson. Wcale nie jestem tego pewna. Zastawę wyprodukowano 
w Anglii w okresie Federacji, długo po ustąpieniu ze stanowiska Jeffersona. Co 
zaś do Ephraima 
Leviego, to wyróżniały go jedynie duże pieniądze i fakt, że jego ojciec sypiał z 
Peggy Shippen 
Arnold.
– Mówisz straszne rzeczy.
– Mamo, ale robić coś takiego i jeszcze się tym chwalić?! Nie kocham ani 
Ephraima, ani jego 
ojca i jestem przekonana, że zamówił te naczynia w czasie pobytu w Londynie, a 
potem zaczął 
rozgłaszać o darze Jeffersona. Nasza historia zgodnie z definicją pana Clemensa 
składa się 
z kłamstw, cholernych kłamstw i statystyki.
– A kto to jest pan Clemens?
– Mark Twain.
Jenny powstrzymała się od odpowiedzi. Okrążyła stół, jak gdyby mierzyła każdy 
talerz. Stare 
talerze były bardzo piękne. Biała glazura bez skazy, nie zeszpecona rysami, 
złoty pasek w takim 
dobrym stanie jak w dniu powstania, a złoto-błękitny orzeł wyglądał dumnie i 
drapieżnie.
– Nie zdajesz sobie sprawy, gdyż nigdy ci o tym nie powiedziałam – odezwała się 
Jenny – że 
pani Whittercur telefonowała do mnie, jak napisałaś list z rezygnacją z 
członkostwa 
Stowarzyszenia Córek Rewolucji Amerykańskiej. Zajęło mi prawie godzinę 
przekonywanie jej, 
aby nie włączyła twego listu do kartoteki. Przyrzekła, że go zniszczy. Kochana 
Dolly, jak mogłaś 
nazwać Córki odrażającą organizacją?
– Gdyż tak jest. A chciałam, by mój list znalazł się w kartotece.
– Takich rzeczy nie można robić. A Elizabeth? Czy jej dzieci nie będą 
pielęgnować tradycji 
przodków? A czy nie uważasz, że członkostwo to jest szczególnie ważne dla Żydów?
– Nie uważam. A poza tym, mamo, w najmniejszym stopniu nie jesteś Żydówką. 
Stanowiska 
tatusia zupełnie nie pojmuję, ale godzę się z tym. A ty chcesz, by córka 
Elizabeth, jeśli będzie ją 
miała, należała do Córek? Po prostu nie rozumiem.
– Nigdy nie rozumiałaś – odparła Jenny, ponuro przyglądając się stołowi – a 
nadto gardzisz 
tradycją. Dlaczego dzisiaj używasz tego serwisu?
– Zaraz ci powiem. Przychodzi dzisiaj na kolację dwóch pospolitych typów, prosto 
z Balzaka, a mój mąż chce coś na nich – wymusić. Sądzę, że dzięki tym talerzom 
będę mogła 
pomóc, choćby odrobinę.
– Balzak? Co, do licha, ma z tym Balzak?
– Mamo, ależ ze mnie potwór. Wybacz mi tę prowokację. – Objęła Jenny ramionami i 
jak 
zwykle musiała wspiąć się na palce, by ją ucałować, – Jestem zmęczona – 
przyznała się Jenny. – 
Myślę, że pójdę na górę i położę się na chwilę.
– Bardzo dobry pomysł.
– Jeśli zobaczysz Leonarda, powiedz mu, żeby przyszedł do mojego pokoju. Chcę z 
nim 
porozmawiać.
– Oczywiście, mamo.
Jenny wolno ruszyła po schodach. Każdego następnego roku wolniej – pomyślała 
Dolly. 
Biedna mama.
Wróciła do jadalni, by jeszcze raz popatrzeć na talerze. Nigdy nie potrafiła 
kultywować 
przywiązania do przedmiotów. Zastanawiała się, czy powiedziała prawdę, mówiąc, 
że robiła to 
dla Richarda. Parę godzin wcześniej była na niego wściekła bez granic. Nastawiła 
się, że go 
opuści, że będzie go nienawidziła do końca życia; że zemści się na nim, że 
sprawi, iż będzie 
cierpiał, a ona będzie się temu przyglądała. Wszystko to z powodu zdenerwowania, 
jakie 
wzbudził „samochód tej blond suki”, jak to ujmowała w myślach. Gdyby „blond 
suka” była 
płocha czy ładna, czy głupia, jak to jest w przypadku Nellie, Dolly podeszłaby 
do tego inaczej. 
Jednakże fakt, że Joan Herman miała dominującą inteligencję, zadziwiającą pamięć 
i bezcenną 
znajomość Waszyngtonu, stawiał ją w szczególnej pozycji; do tego dochodziła 
słabostka 
w charakterze Dolly, sprawiająca, że odrzucało ją od gry politycznej. Jeśli 
snobistycznie patrzyła 
z góry na Joan, na jej instynkt polityczny, to tylko tym tłumaczyła 
zainteresowania swojego 
męża. W żadnych innych sprawach nie była snobką, ale myśląc o Joan Herman, 
uruchamiała 
wszystkie swoje tego typu nastawienia, jakich nie znosiła w kołach milionerów, 
właścicieli nowo 
zdobytych fortun, starych fortun, ludzi, wśród których przebywał senator.
Obecnie zaś, zaledwie parę godzin potem, jak wezbrał w niej gniew, myślała 
jedynie 
o dziwnej chwili intymności, która opanowała ich w jadalni przed lunchem. W tej 
chwili chciała 
go znowu zobaczyć, być z nim w jednym pokoju. Napór tego doznania przypominał 
uczucie 
głodu.
Wyszli z ojcem, niewątpliwie, by wypalić cygara, ponieważ jedynym punktem, w 
którym się 
obaj zgadzali, było zadowolenie z cygara po posiłku. Obaj też zdawali sobie 
sprawę, że jedynym 
miejscem w domu, gdzie mogli wypalić cygara bez wywoływania gniewu kobiet, był 
pokój 
bilardowy. Zapach dymu cygar potwierdził jej przypuszczenie, ale pokój bilardowy 
był pusty, 
a w popielniczkach leżały niedopałki cygar. Kręciła się po domu, szukając 
Richarda, ale 
wmawiała sobie, że go nie szuka. Z pokoju Elizabeth dochodził cichy gwar 
rozmowy, a z pokoju 
gościnnego, gdzie rodzice przypuszczalnie udali się na popołudniową drzemkę, 
bardziej 
stłumiony szmer głosów. Stanęła przed gabinetem senatora, zawahała się, 
otworzyła drzwi 
i weszła do środka. Ani w gabinecie, ani w sypialni nie było nikogo. Dolly wolno 
mijała oba 
pokoje, przyglądając się oprawionym afiszom wyborczym i portretowi Franklina 
Delano 
Roosevelta z autografem, za który senator zapłacił prawie tysiąc dolarów na 
aukcji. Spojrzała na 
starannie oprawione serdeczne listy od demokratycznego reprezentanta w Kongresie 
Tipa 
O’Neila i Teda Kennedy’ego oraz karykaturę autorstwa Conrada wyciętą z „Los 
Angeles Times”, 
która przedstawiała Richarda Cromwella w zbroi jako Don Kichota, nacierającego 
kopią na 
wiatrak, przypominający kształtem Biały Dom. Na drugiej karykaturze Herblocka 
Richard jako 
święty Jerzy ciął mieczem smoka z twarzą Nixona. Ależ to była wspaniała chwila 
dla nich obojga 
zobaczyć Richarda jako świętego Jerzego! Byli wtedy jeszcze szaleńczo zakochani 
i uczcili ten 
rysunek Herblocka wspaniałą kolacją w restauracji Belnicks. A potem wracali do 
domu 
w Georgetown, trzymając się za ręce, głowy w chmurach pełne jasnych planów, bo 
wszystko 
wtedy wydawało się możliwe.
Zatrzymała się przy biurku, przyglądając się obrazowi na ścianie.
Był to olejny portret Johna Petera Altgelda, dzieło Johna Sloana z 1897 roku, 
jej dar dla 
Richarda w piątą rocznicę ich ślubu. Dolly wiedziała, że Altgeld był bohaterem 
Richarda, ale 
o samym gubernatorze Illinois wiedziała niewiele, dopóki nie kupiła portretu. 
Była dumna, że 
Richard wybrał go jako symbol dla siebie; potem wiele przeczytała o Altgeldzie.
Teraz jej wzrok powędrował z obrazu na biurko, gdzie długi żółty, poliniowany 
blok 
pokrywało równe, okrągłe pismo senatora. Wbrew sobie nie mogła przezwyciężyć 
ciekawości 
czy może podejrzenia. Zaczęła czytać. „Czyż zatarła się już pamięć, że ten kraj 
zbudowali ludzie, 
którzy pragnęli za wszelką cenę wielbić na swój sposób Boga? A wielbienie nie 
sprowadza się do 
wypowiadania modlitw. Wielbienie jest sposobem życia, żywą siłą w tworzeniu tego 
państwa. 
Wszyscy jesteśmy pod wpływem tego pradawnego wielbienia Boga, które sprawiło, że 
nasz 
Kościół jest naszym azylem. To była siła, która stworzyła podziemną sieć do 
zmierzenia się 
z niewolnictwem. Silą azylu i wiara w niego.
A teraz co zrobił ten nasz rząd prócz tego, iż wysłał szpiegów z rejestrującymi 
urządzeniami 
do kościołów, w których powstała możliwość azylu dla uciekinierów przed 
szwadronami śmierci 
Salwadoru? A potem postawili przed sądem pastora i jego żonę, oskarżając go o 
popełnienie 
grzechu posłuszeństwa wobec najświętszego nakazu Boga...
Usłyszała kroki wchodzącego do pokoju senatora. Z arkuszem w ręku odwróciła się, 
czując 
się winna i przerażona, że pozwoliła sobie na niedyskrecję.
– Gniewasz się. Masz wszelkie do tego prawa.
Richard potrząsnął przecząco głową.
– Leżało tutaj. Patrzyłam na obraz, przypominając sobie, kiedy ci go dałam. 
Zobaczyłam 
blok.
– Nie gniewam się. Dlaczego miałbym się gniewać?
– Szukałam cię.
– Tak?
– Bez powodu. Nie chciałam być sama. – Zamilkła, a milczenie przedłużało się. 
Położyła 
żółty arkusz, który chwycił senator.
– Co to jest? – spytała.
– Notatki do przemówienia. Jeszcze nie skończyłem.
– Do Senatu?
– Tak. Nic nie załatwi. Nie można już wstrząsnąć sumieniami ani pobudzić 
pamięci. 
W Waszyngtonie są teraz tak zimni dranie jak nigdy przedtem. Już nic nie wiem. 
Oto senator 
Richard Cromwell, który nie wierząc w Boga ani w wiele innych spraw, przywołuje 
właśnie 
Boga, próbując przezwyciężyć najbardziej szkodliwą niesprawiedliwość, jakiej 
dopuścił się ten 
rząd. Jeśli to nie ma sensu to co miałoby być sensowne? Gdzie jesteśmy? Czy 
wszyscy 
pogodziliśmy się z faktem, że złowieszcze bomby przyniosą koniec życia na ziemi 
w najbliższych latach? Jeśli tak jest, to dlaczego nie zadać śmierci bliźniemu i 
przy okazji zarobić 
dolara?
– Przestań – powiedziała cicho.
Rzucił papier na biurko i mocno przytrzymał ją za ramiona nie spuszczając z niej 
oczu. Już 
od dawna się jej nie przyglądał i teraz jej wygląd zaskoczył go, choć patrzył na 
nią codziennie. 
Ładna kobieta z owalną twarzą, orzechowe oczy i siwe, krótko obcięte na pazia 
włosy z grzywką 
nad czołem. Nie zauważył żadnej różnicy w porównaniu z okresem sprzed dwudziestu 
pięciu lat 
z wyjątkiem koloru włosów. Od tamtej pory nigdy nie była u fryzjera. To Ellen 
obcina jej włosy 
w kuchni.
– Chcę cię pocałować. – Jego głos był prawie błagalny.
Nie odpowiedziała, tylko spojrzała na niego.
Schylił się, uniósł ją trochę w górę, trzymając cały czas w ramionach, i 
pocałował 
ściśniętymi wargami; a potem, gdy poczuł, że jej wargi miękną i rozchylają się, 
pozwolił i swoim 
ustom rozluźnić się. Chwilę pozostali w uścisku, ale zaraz, ciągle obejmując ją 
ramieniem, 
poprowadził ją do drzwi między gabinetem i sypialnią. Nie padło nawet jedno 
słowo. Senator 
zamknął drzwi na klucz. Rozebrali się, patrząc sobie w oczy. Zdjął narzutę i 
nadzy znaleźli się 
pod kołdrą, drżąc lekko w klimatyzowanym pokoju. Już zatopili się w sobie pod 
lekką osłoną, 
ukryci przed światem i sobą. Ich namiętne oddanie miłosne było bliskie 
szaleństwa, jakby bali 
się, że już więcej się nie zobaczą; jakby każde z nich chciało się zapaść w 
drugim, by stanowić 
jedność.
Richarda obudził głos Dolly:
– Na Boga, która to godzina?
– Prawie czwarta – odpowiedział, znalazłszy swój zegarek.
– Richardzie, nawet nie skończyłam nakrywać do stołu. Teraz był już w pełni 
rozbudzony, 
tulił jej ciało, dotykał jej, głaskał.
– Nie odchodź!
– Skarbie, za jakieś trzy godziny przybędą tutaj Dżyngis-chan i Attyla. Muszę 
wszystko 
wykończyć na dole i przebrać się... Proszę, przestań – wyszeptała.
– Do diabła z nimi!
– Skarbie, nie...
– Kiedy?
– Dziś w nocy, jutro.
– Dopilnuję tego – powiedział.
20
Pełnym godności krokiem do kuchni wszedł MacKenzie. Zaraz zwrócił się surowo do 
żony:
– O czym myślisz?
– Wcale nie myślę – odpowiedziała Ellen. – Nakarmiłam siedem osób lunchem i do 
tego 
dwoje bezużytecznych trutni, co oznacza ciebie i leniwą Nellie, a teraz usiłuję 
skończyć słone 
paluszki na wieczór. Muszę znaleźć panią Dolly, a przebiegłam cały dom na 
próżno, dopóki nie 
znalazłam się pod drzwiami do sypialni senatora; a z odgłosów, które stamtąd 
wychodzą... no, co 
byś pomyślał?
– Pewnie albo kłócą się, albo pieprzą.
Ellen podeszła do niego i potrząsając palcem tuż koło jego nosa, rzekła:
– MacKenzie, jeśli jeszcze raz użyjesz tego brudnego słowa... jeszcze tylko 
jeden raz...
– No, a niby jak mam powiedzieć „pieprzą”, jeśli nie mogę powiedzieć „pieprzą”?
– Powiedz „kochają się”. Wiesz, że jesteś ladaco. Można wydobyć ladaco z getta, 
ale getta 
nie da się wydobyć z ladaco.
– To nie zawsze jest kochanie się – powiedział z uśmiechem Mac. – A ty nie 
wyszłaś za 
ladaco. Wyszłaś za pełnego godności syna – narodu wyzyskiwanego znacznie 
bardziej niż 
Afrykańczycy, których wyzyskują szaleni Holendrzy.
– Pełen godności! A to dopiero dzień!
– I myślę, że to będzie piękny dzień.
– Ja też tak myślę, ale nie ten dzień, kiedy mamy jedenaście osób na kolacji. A 
o czym 
myślę?
– Co przez to rozumiesz: „A o czym myślę?” Skąd mam wiedzieć, o czym myślisz? – 
spytał.
– To ty się tak wyraziłeś, gdy wszedłeś tutaj. Pytałeś jak na Sądzie 
Ostatecznym.
– Widzisz, znalazłem się pod drzwiami Elizabeth, a stamtąd wydobywały się takie 
kłęby 
śmierdzącego dymu marihuany jak zimowa mgła w Waszyngtonie.
– Nonsens. Dzieciaki nie paliły od lat.
– Jeśli po wychowaniu dwojga twoich dzieciaków nie znam zapachu marihuany, to 
powinienem całkowicie dać za wygraną.
– Moje dzieciaki! – wrzasnęła. – Sugerujesz, że to nie są twoje dzieci.
– Powiedziałem tylko, że czułem zapach marihuany, a nie chciałbym myśleć, że 
przywiózł ją 
ten przemądrzalec z Harvardu.
– Dlatego, że jest czarny?! Wiesz, że mama miała rację. Powiedziała, że znajdę 
kogoś 
lepszego niż takiego ignoranta, przetrenowanego Murzyna, który nawet nie 
skończył szkoły 
średniej.
– Za bardzo sobie pozwalasz – rzekł MacKenzie twardo. – Jestem samoukiem i 
bardziej 
jestem wykształcony niż wielu chłopców po college’ach. A jeśli chodzi o twoją 
mamę, to kochała 
mnie. Powiedziała mi, że jestem urodzonym dżentelmenem. A więc albo mnie 
przeprosisz, albo 
wypróbuję na tobie kija. Zawsze można zacząć.
– Kij na mnie? Przenigdy. – Uściskała go i ucałowała. – Przepraszam, ale nie 
próbuj nigdy 
brać na mnie kija. Nie, proszę pana. Teraz wyjdź stąd. Jeszcze nie skończyłeś z 
czyszczeniem 
srebra i przyślij mi tę Nellie. A jeśli dzieciaczki chcą palić marihuanę, to ich 
sprawa, są już 
dorośli. Mają prawo robić, co chcą.
Gdy to mówiła, do kuchni weszła Dolly. Czarna kobieta odwróciła się do niej 
zmieszana 
i zakłopotana. MacKenzie wyślizgnął się z kuchni, a Dolly powiedziała:
– Wiem, przechodziłam tamtędy.
– Jak pan Augustus poczuje ten zapach, to dostanie ataku.
– Wiem. To jedyna zasada moralna tatusia. Ellen potrząsnęła głową.
– Tak nie można mówić o pani tatusiu – wyszeptała. – To dobry, szlachetny 
człowiek.
– Jaki masz najsilniejszy środek dezynfekcyjny?
– Sądzę, że lizol.
– Daj mi go.
Dolly wzięła puszkę lizolu na górę i rozpyliła zawartość w korytarzu, a potem 
zapukała do 
drzwi pokoju Elizabeth. – Tak?
– Otwórz, Elizabeth – poprosiła. – Hall śmierdzi. Rozpyliłam lizol, a teraz daję 
ci tę puszkę 
wraz z poleceniem, abyś spuściła resztę tego świństwa w toalecie, otworzyła okna 
i rozpyliła 
w pokoju lizol.
– Mamo, to nieszkodliwe.
– Przedyskutujemy to po wyjeździe dziadka.
W otwartych drzwiach ukazała się twarz Elizabeth. Dolly wręczyła jej puszkę.
– Nie paliliśmy tego od lat – tłumaczyła się Elizabeth.
– Mam nadzieję.
– Gniewasz się?
– Tak. Jesteście zbyt rozumni, by postępować tak głupio.
– Mamo, proszę, niech to pozostanie między nami.
– Jeśli tak chcesz. Porozmawiamy później.
– Dzięki. Jesteś kochana. – Oczy Elizabeth wypełniły się łzami.
– To nie powód do płaczu – rzekła Dolly.
Elizabeth kiwnęła głową i zamknęła drzwi. Ciągłe jeszcze płacząc, wzięła talerz 
z trzema 
niedopałkami i spłukała je w toalecie. Chłopcy przyglądali się w milczeniu, jak 
otwierała okna 
i rozpylała lizol. Następnie wróciła do łazienki i umyła twarz.
– Czuję taką pustkę w środku – wyznała. – Jestem prosię myśląc o sobie, ale 
czuję pustkę.
Leonard i Jones siedzieli w milczeniu. Cisza się przeciągała, aż Elizabeth 
odezwała się ze 
złością:
– Czy któryś z was może coś powiedzieć? Cokolwiek?
– W czasie gdy byłaś w łazience – odezwał się Leonard – Clarence powiedział mi, 
że musi 
odjechać.
– Odjechać? Dokąd?
– Po prostu nie mogę zostać – odparł Jones. – Nie dam rady, Liz. Nie mogę. 
Początkowo 
myślałem, że może będę mógł. Może wytrzymałbym jakimś sposobem. To będzie 
interesujące. 
Nie, nie będzie interesujące, będzie ciekawe. Przebiorę się w ubranie Lenny’ego 
i będę udawał. 
Ale nie mogę udawać. Po prostu nie mogę dzisiaj wieczór usiąść przy stole i jeść 
ze wszystkimi 
kolację.
– Czy boisz się? – dociekała Elizabeth.
– Trafiłaś. W samo sedno. Spytaj czarnego chłopaka, czy boi się. Jestem 
produktem 
cywilizacji, jestem wykształcony, nie jakiś ćpun żyjący i rozrabiający na 
ulicach Harlemu. Boję 
się na myśl, co mogą ze mną zrobić. Boję się, że wstanę i powiem gwarą 
murzyńską: „Wy dwaj 
skurwysyny, którzy rządzicie tym krajem, jesteście tak plugawi i tak mało warci 
jak sprawcy 
tego, co się dzieje w południowej Afryce. A tymczasem mój przyjaciel siedzący 
obok mnie, mój 
przyjaciel Lenny, tak piękny i miły, który nigdy nikogo nie skrzywdził, umiera. 
A wy, straszni 
dranie, którzy zabijacie tysiące w Afryce i w środkowej Ameryce, siedzicie 
naprzeciw 
niewinnego, naprzeciw śmierci. Tak samo zabijacie w gettach, gdzie uciskacie 
ludzi mojego 
narodu...”
– Jonesy, Jonesy – przerwał Leonard – już dosyć. Wiem, jak się czujesz, ale na 
pewno tego 
nie powiesz.
– Muszę stąd wyjechać.
– Proszę, bądź rozsądny – błagała Elizabeth. – Motywuję to – egoistycznie, ale 
jak będziemy 
mogli wytłumaczyć twój odjazd? To poważne. To tak jakbyśmy wbili nóż w serce 
taty.
– Przeżyje to – odparł gniewnie Jones.
– Dlaczego jesteś taki wściekły?
– Jeszcze pytacie?
– Tak – powiedziała Elizabeth.
– Powiem ci, siostrzyczko – odezwał się Leonard. – To z mego powodu. Gdyby nie 
to, 
zachowywałby się jak chojrak, a następnego roku poszedłby do szkoły i opowiadał 
wszystkim, że 
jadł kolację z dwoma bałwanami, którzy rządzą najpotężniejszym państwem na ziemi 
i którzy 
w każdej chwili mogą wysadzić nas w powietrze. Ale on mnie kocha. Jesteśmy czymś 
więcej niż 
braćmi. Łączy nas jeden węzeł, a to jest węzeł śmierci. Czy wiesz, co zaczynam 
rozumieć? 
Zaczynam rozumieć, że tylko ja mogę stawić temu czoło. To istota życia. Tak, 
śmierć jest istotą 
życia. Umieram i dlatego mogę stawić temu czoło. Ty nie możesz. On nie może. 
Zaczynacie 
dopiero pojmować, co to jest śmierć. Niech Bóg wam pomoże. Dotąd to była tylko 
literatura 
z całym jej parszywym słownictwem: szlachetność, bohaterstwo, bezinteresowność, 
poświęcenie, 
idealizm. Cały świat chrześcijański przyglądał się postaci biednego zadręczonego 
syna 
żydowskiego, przybitego do krzyża i umierającego, a nikt nie wiedział, jakie to 
świństwo.
– Racja – wyszeptał Jones z oczyma pełnymi łez.
– Teraz wiem. I to jest pierwsza prawda, którą poznałem.
– Niech nas Bóg ma pod swoją opieką.
– Nie da rady. Potrzebuję ciebie przy moim boku, Lizzie. Jones wyjeżdża. Ma 
rację. Musi 
wyjechać. A to będzie najbardziej przeklęty wieczór w porównaniu z tym, co dotąd 
przeżyliśmy. 
Chcę, abyś przy mnie była, abyś mocno stała na nogach obok mnie, i to bez łez. 
Zawsze byłaś 
silniejsza. Prosię, nie płacz. Błagam cię, nie płacz. Twoje łzy ranią mnie, 
wywracając mi trzewia. 
Tak cię kocham. Cóż oni, do licha, mogą wiedzieć o miłości, gdy mówią, że pedał 
nie jest 
w stanie kochać kobiety? Miłość jest miłością.
Wszystko, co się z nią wiąże, nadaje sens temu wszawemu światu. Kocham was 
oboje.
– Muszę znowu umyć twarz – powiedziała Elizabeth, udając się do łazienki.
– Nie ma dziś samolotów po ósmej – rzekł Leonard. – Jest jeden o szóstej.
– To z pewnością kawał drogi? – spytał Jones.
– Nieważne.
– A dworzec autobusowy w mieście? Czy jest coś takiego? 
Leonard kiwnął głową.
– To mi wystarczy.
– Nie zniósłbym myśli, że jedziesz autobusem.
– Do licha, Lenny. To mi nie przeszkadza.
– Jedziesz do domu?
– Tak jest. Mama i tata od dawna prosili, abym przyjechał. Leonard się 
uśmiechnął. 
Elizabeth wyszła z łazienki i chciała się dowiedzieć, co go rozśmieszyło.
– To Jonesy. Jak tylko zaczął mówić o wyjeździe do domu, powrócił jego cholerny 
południowy akcent.
– Nie mam południowego akcentu. To ty masz akcent północny. Leonard podszedł do 
niego 
i uścisnął go. Potem powiedział do Liz:
– Zawiozę go na dworzec autobusowy. Ty broń twierdzy.
– Dobrze.
– Nie zabierze to więcej niż godzinę.
– Co mam im powiedzieć?
– Powiedz, że nie mogłem stawić temu czoła – odparł Jones. Elizabeth uścisnęła 
go 
i pocałowała.
– Jesteśmy wspaniali – rzekł Jones. – Wszyscy troje jesteśmy wspaniali.
– Z pewnością.
– A ty, Leonardzie Cromwell, nie umrzesz.
– Dziękuję.
– Znajdą lekarstwo. Mówię wam, że znajdą lekarstwo.
Leonard uśmiechnął się.
– Dlaczego by nie? Okłamujemy się bez przerwy.
– Prowadź ostrożnie – poprosiła Elizabeth. Nieoczekiwanie zdała sobie sprawę, że 
Jonesa, 
tak samo jak Leonarda, nie ominie śmierć. Nagle pojawił się jej przed oczami 
niewyraźny, 
przelotny obraz brata i Jonesa wpadających w największym pędzie na mur czy płot 
albo na ścianę 
skalną. Czy też może spadną z urwiska? Lecz między domem a miastem nie było skał 
i wiedziała, że Lenny nigdy nie miał skłonności samobójczych. Za bardzo kochał 
życie. Oboje je 
kochali.
Oczywiście, Jones także miał aids. Jak mogło być inaczej? Teraz powoli Elizabeth 
połączyła 
to wszystko: swoje łzy za nich obu; Clarence Jones, skała wspierająca Leonarda; 
biały człowieku, 
nie możesz pozostać z tym sam, oddam ci własną siłę, gdyż śmierć, obca dla 
ciebie, jest dla mnie 
starą przyjaciółką, przyjaciółką moich pobratymców. Stanęło to przed nią 
wszystko, i wybuchła 
szlochem. Płakała głośno.
– Nie, to nie może się stać. To świństwo! Nie mogą tego zrobić.
Tylko zwierzęta umierają samotnie, nie ludzie.
Westchnęła głęboko, wytarła łzy i pomyślała: „Dobry Panie Boże, spraw, żebym się 
myliła. 
On pojedzie do domu. Dlatego nas zostawił. Musiał pojechać do domu. Clarence 
musiał udać się 
do domu”.
Ukazał się jej w myślach obraz Jonesa przy kolacji dzisiejszego wieczoru, 
elegancka ozdoba 
stołu, świadectwo szalbierczej równości, wykształcony, dobrze ułożony, 
elokwentny.
– Do widzenia, Jonesy – wyszeptała. – Jesteś mądry. Będę myślała o tobie z całą 
serdecznością.
21
Ścinając szczaw w ogródku ziołowym na tyle domu MacKenzie zobaczył Leonarda za 
kierownicą i Jonesa siedzącego obok niego. Zostawił zieleninę w kuchni i poszedł 
do pokoju 
gościnnego zajmowanego przez Jonesa. Jego podejrzenie potwierdziło się. 
Walizeczki Jonesa nie 
było, a szuflady i szafa ziały pustką. Ponieważ duży pokój gościnny zajmował 
Augustus i Jenny, 
Dolly umieściła Jonesa w tak zwanym pokoju pani. Pozostały jeszcze pokój 
gościnny miał dwa 
łóżka i własną łazienkę. Musiała brać pod uwagę możliwość, że ktoś z gości 
zaproszonych na 
kolację będzie musiał pozostać na noc. Gdyby obie pary zdecydowały się pozostać, 
musiałaby 
przenieść Jonesa do pokoju Leonarda, gdzie spałby na łóżku polowym. Wytłumaczyła 
to 
dokładnie Leonardowi, mając nadzieję, że Jones nie będzie się czuł urażony 
wyglądem małego 
„pokoju pani”, białym dywanem, białą narzutą szwajcarską na łóżku, biało-
różowymi zasłonami 
w oknach i tapetą w paski białe i różowe.
– Jest bardzo kobiecy, ale mamy tylko trzy pokoje gościnne i ten trzeci muszę 
zachować na 
wszelki wypadek.
– Będzie zachwycony, mamusiu. Takie dzikie kolory.
– Jak możesz powiedzieć coś takiego? W każdym razie kolory pastelowe nie są 
dzikie.
Teraz ładny biało-różowy pokój gościnny był pusty, tak dokładnie czysty, jakby 
nikt z niego 
nie korzystał. MacKenzie poszedł do kuchni, by powiadomić żonę o ostatnim 
odkryciu.
– Dlaczego? – zastanawiała się Ellen. – Dlaczego miałby wymknąć się bez 
powiedzenia „do 
widzenia” i podziękowania?
– Masz jakieś przypuszczenia? – spytał MacKenzie.
– Z całą pewnością nie.
– Weźmy naszego syna, Masona. Wyrósł tutaj z dzieciakami Cromwellów i teraz jest 
lekarzem, co w moich oczach stawia go prawie na szczycie. Możesz go jednak sobie 
wyobrazić 
pchającego się do stołu z sekretarzem stanu?
– Dlaczego nie?
– Ponieważ nie ma znaczenia, że teraz jadasz trzy posiłki dziennie i masz pracę, 
w której 
biali traktują cię przyzwoicie. Nie, proszę pani, ponieważ do końca będą cię 
określali jak twoich 
pobratymców, którzy żyją w brudzie, głodzie i nędzy.
– Mówisz jak komunista – rzekła Ellen.
– Coś podobnego! Tylko powiem parę słów różniących się od tego, co mówią 
kolorowi 
Wujowie Tomy w Białym Domu, i od razu jestem komunistą.
Nie usłyszawszy repliki, spytał:
– Czy powinienem powiedzieć o tym pani Dolly?
– Skoro nakryła stół na jedenaście osób, powinna się dowiedzieć.
– Wiesz, czytałem tę książkę Thorsteina Veblena z biblioteki senatora...
– Mam robotę do wykonania i nie jestem w nastroju, by zajmować się twoimi 
zdobyczami 
wiedzy samouka. Pani Dolly jest w jadalni.
MacKenzie rzeczywiście znalazł Dolly w jadalni. Była zajęta przekazywaniem 
Nellie 
ostatnich wskazówek, jak podawać do stołu.
– O, Mac! Cieszę się, że przyszedłeś. Zdecydowałam się na inny sposób podawania. 
Nie 
będziemy tego robić po angielsku. Chciała bym, abyś pokroił mięso w kuchni, 
cienkie plastry, 
i tylko górę udźca. Podasz pierwszy półmisek zaraz po pokrojeniu, a Nellie poda 
jarzyny.
Ellen będzie wtedy mogła przygotować drugi półmisek. Tak będzie zręczniej. 
Oczywiście, 
pamiętaj o nalaniu wina. Nellie rozniesie wcześniej pulpety z ryby, a ty od razu 
podasz wino.
– Tak, proszę pani, ale muszę pani powiedzieć o panu Jonesie.
– Co takiego?
– Wyjechał. Odwozi go Leonard.
– Dokąd? Co to znaczy? Dokąd Leonard go odwozi?
– Może na lotnisko, może do miasta. Właśnie widziałem, jak wyjeżdżali. Następnie 
udałem 
się do pokoju pana Jonesa. Spakował walizkę i wyniósł się.
– Mac – powiedziała Dolly – dostosuj zastawę na dziesięć osób. Chcę dotrzeć do 
sedna 
sprawy. Możesz powtórzyć z Nellie próbę podawania?
Nellie była zawiedziona. Od dawna nachodziła ją fantazja, że ktoś z gości w domu 
senatora 
wślizgnie się którejś nocy do jej łóżka. Nigdy się to nie zdarzyło. Większość 
erotycznych fantazji 
Nellie zazwyczaj się nie sprawdzała. Ale tym razem, jak tylko spojrzała na 
Clarence’a Jonesa, 
postanowiła, że teraz jej marzenie po prostu musi się spełnić. A on tymczasem 
wyjechał. Nie 
spełnione marzenia rozwiały się i jak tylko Dolly wyszła z pokoju, Nellie 
wybuchła.
– Taki skandal, po prostu cholerny skandal, był taki sympatyczny.
W tym czasie Dolly poszła na górę do pokoju Elizabeth. Weszła bez pukania i 
spytała córkę 
rozciągniętą na łóżku:
– Powiedz mi, jak to się stało. Kto wygnał tego miłego chłopca z domu?
– On sam. Nikt go nie wygnał. Wyjechał.
– To nie jest odpowiedź, Liz, i ty wiesz o tym najlepiej.
– Myślę, że się bał – odpowiedziała Elizabeth po chwili.
– Leonard powiedział mi, że jest wyróżniającym się studentem i jeśli może stawić 
czoło 
okolicznościom w Szkole Prawa Harvardu, to w domu Cromwellów nic nie mogło go 
przestraszyć.
– To zupełnie co innego.
– Wiesz, Liz, ten wasz podejrzany kodeks postępowania trzyma – nas z dala od 
waszych 
spraw. Zdecydowaliście, iż nasze światy do tego stopnia nie mają nic wspólnego, 
że nie można 
przekroczyć bariery, która je dzieli. To nie jest wyraz uznania dla nas.
– Nie, to nie jest tak.
– A jak? – spytała rozgniewana Dolly. Elizabeth usiadła.
– Jesteś moją matką. Ja jestem twoją córką.
– Co to niby ma znaczyć?
– Mamo, wiesz, o czym mówię. To są różne płaszczyzny. Nie mogę wyjść poza nie 
tylko 
dlatego, że cię kocham i że ty jesteś inteligentna i wrażliwa. Czy możesz to 
zrobić ze swoją 
matką, z babcią Jenny?
– Nie, chyba nie.
Elizabeth wstała z łóżka, podeszła do matki, objęła ją i pocałowała.
– To miłe, ale to nie zwalnia cię z odpowiedzi.
– Nie mógł sprostać dzisiejszemu wieczorowi i ucieka od niego. Czy rozumiesz? 
Jest jeszcze 
dzieckiem. Ma ponad metr osiemdziesiąt centymetrów wzrostu, ale niech to nie 
wprowadza cię 
w błąd. Jest zdolnym chłopcem i od początku miał stypendia. Ale jest czarny i 
pochodzi ze 
slumsów murzyńskich w Północnej Karolinie. Dzisiaj poczuł, że nie da rady usiąść 
przy jednym 
stole z sekretarzem stanu i panem Williamem Justinem. A więc uciekł. Lenny 
odwozi go na 
dworzec autobusowy w mieście.
Dolly umilkła na chwilę, po czym skinęła głową na znak, że przyjmuje to 
wyjaśnienie.
– Porozmawiam o tym z Leonardem. Żałuję bardzo. To byłoby dla niego interesujące 
doświadczenie.
– Raczej obmierzłe.
– Elizabeth, jakiekolwiek są twoje odczucia, ci dwaj ludzie kierują naszą 
polityką 
zagraniczną.
– Tak. Zawsze uważałam, że to również trochę sprawa prezydenta.
– Nie chcę teraz mówić o tym biednym człowieku. Ważne jest, czy Leonard wróci na 
czas 
przed kolacją.
– Przyrzekł, że będzie za godzinę.
– Bardzo dobrze. A przy stole, kochanie, staraj się głęboko ukryć sarkazm. Wiem, 
że jesteś 
mądra i wykształcona i dla ciebie ci dwaj ludzie będą raczej nudni i 
ograniczeni. Jeśli więc 
chcesz wciągnąć kogoś do swoich dowcipów, niech to będzie pani Justin.
– Kocham cię, gdy jesteś taka przepisowa i przyzwoita. Postaram się.
Opuszczając pokój, już w drzwiach Dolly zagadnęła:
– Czy nie uznałabyś za słuszne powiedzieć mi, w co wplątał się Leonard? 
Ostatecznie jestem 
jego matką.
Elizabeth potrząsnęła przecząco głową, bo co niby mogła odpowiedzieć?
22
Mydląc się energicznie pod prysznicem, senator wspominał, co wydarzyło się 
dzisiaj od 
przebudzenia się o piątej. W zwykłym trybie spraw, gdy ktoś obudzi się o piątej 
rano, dzień może 
ciągnąć się bez końca. W tym przypadku wszystko było niezwykłe. Jeszcze ciągle 
go 
zastanawiało intymne przeżycie z żoną. Wybuch namiętności był zadziwiający. 
Wytrącił go 
z równowagi, a przecież było to rozkoszne doznanie. Teraz gdy wycierał się do 
sucha, samo 
wspomnienie wywołało erekcję i wypełniło go nowym pożądaniem. Gdyby miał 
zareagować jak 
podniecony pies gończy, pobiegłby w poszukiwaniu Dolly i jeszcze raz zaciągnął 
ją do łóżka.
To było niedopuszczalne. Próbował rozważyć fakty spokojnie. Już od dawna był 
przekonany, 
że nie jest zdolny do monogamii. A gdy kobiety lądowały z nim w łóżku, zawsze 
kryło się za tym 
pewne uczucie. Być z kobietami to była dla niego przyjemność, tak samo rozmowa z 
nimi, jak 
ich kochanie. A teraz nagle i nieoczekiwanie zakochał się we własnej żonie.
A do tego miał kochankę. Spod fascynacji Joan Herman nie wyzwolił się jeszcze 
tak dalece, 
by być pewnym, że to zauroczenie nie wybuchnie na nowo. Ależ to wszystko się 
pogmatwało! 
Pięknie się poplątało i teraz musiał sobie powiedzieć, że według wszelkich 
kanonów był 
najbardziej bezwartościowym mężczyzną, i w dodatku ważył osiemdziesiąt pięć 
kilogramów.
Tego samego dnia rano na samą myśl o Joan Herman w łóżku zareagował jak 
jeżozwierz 
prężący kolce, a w niecałe dziesięć godzin później próbuje przekonać siebie, że 
romans się 
skończył. Oczywiście to jest koniec. Ten związek stał się nijaki i pusty. Ale 
gdy zastanowił się 
nad tym wnioskiem, poczuł, że coś obróciło się dla niego w ruinę. Od lat był 
przecież członkiem 
Narodowej Organizacji Kobiet i jednym z najbardziej znaczących i bojowych 
zwolenników 
równych praw. A jak to wszystko wyglądało w świetle dzisiejszych zdarzeń? 
Postępował 
obmierzle, zarówno z żoną jak z kochanką.
Gdyby ten dzień miał być pewnego rodzaju powrotem, jeśli nie do cnoty, której 
nienawidził, 
to do normalności duchowej, nie byłby pewny, czy dałby sobie z tym radę.
Postanowił ponownie się ogolić, co było niezwykłą decyzją. Golenie stanowiło dla 
niego, jak 
dla większości mężczyzn, rytuał poranny, a tak naprawdę nie musiał się już golić 
wieczorem. 
Z drugiej strony golenie, przynajmniej w przypadku Richarda Cromwella, wymagało 
całkowitej 
koncentracji. To chociaż na chwilę oderwie jego myśli od pogmatwanego życia 
erotycznego.
Ogolił się. W czasie golenia zawsze stwierdzał, że jego twarz jest nie do 
zniesienia. Tylko 
dlatego to wytrzymywał, że byli tacy dziennikarze, którzy nazywali go 
przystojnym. Zastanawiał 
się jednak, jak ktoś o takim wyglądzie może uporządkować sobie życie.
Tymczasem golenie nasunęło mu nowe myśli i gdy wycierał twarz, krytycznie 
spojrzał na 
spotkanie z teściem. W duchu uczciwie musiał się przyznać, że jednak nienawidził 
teścia. 
Argumenty, które Augustus wysunął przekonując go, że nawet nędzny Żyd posiada 
ukrytą 
w głębi serca odrobinę współczucia dla innych, były nieistotne i nieznaczące. 
Senator 
rozstrzygnął, że Augustus nie przewyższał w zdolnościach do współodczuwania 
Johna D. 
Rockefellera. Nie w większym też stopniu niż Rockefeller miał coś wspólnego z 
Żydami.
Ale on ze swej strony rozegrał to źle, i to nie pierwszy raz zdarzyło się w jego 
rozmowach 
z teściem. Decydując się zagrać parę setów bilardu, od razu po rozbiciu bil 
przez Augustusa 
poddał się, krzyżując plany starego drania. Poddanie się nie oznaczało przecież, 
że teść wygrał. 
Po prostu kwalifikowało to senatora jako partnera, który nie ma dość ikry, by 
stanąć do 
rozgrywki z prawdziwym graczem. Ponadto nie powinien w żadnym razie poruszać 
tematu Azylu 
w pokoju bilardowym natychmiast po wycofaniu się z gry. Gdyby rozumował 
właściwie, 
odłożyłby ten temat do dyskusji wieczorem, kiedy Augustus znalazłby się 
naprzeciw tych dwóch 
panów, mając obok siebie senatora jako członka rodziny. To by nadało sprawie 
zupełnie inny 
wydźwięk.
Jego talenty makiawelskie pozostawiały wiele do życzenia, i to stwierdzenie 
jeszcze raz 
skierowało jego myśli do osobistej sekretarki Joan Herman. Była jego prawą 
makiawelską ręką 
i bez niej pozostałby jedynie naiwnym uczciwym politykiem. Posiadanie obu tych 
cech 
przynosiło wyrok śmierci w tym dziwnym miejscu, które nazywano Wzgórzem 
Kapitolińskim.
Wszystko to stawia mnie w bardzo niewygodnej pozycji, między młotem a kowadłem – 
przyznał się senator i z wiszącą mu na szyi nie zawiązaną muszką wyruszył na 
poszukiwanie 
Dolly, by prosić ją o pomoc. To przynajmniej uznał za makiawelski figiel, bo 
gdyby się 
przyłożył, sam dałby sobie radę. Ale w ten sposób spełni się to, czego tak 
pragnął w tej chwili, 
wyciągniętych rąk Dolly, gdy schylona nad krzesłem otoczy go ramionami od tyłu, 
podczas gdy 
on potulnie pozwoli, by mu wiązała muszkę.
23
Jenny znalazła Dolly w jadalni, gdzie dokonywała ostatnich uzupełnień na stole. 
Dodała 
nowe świece w antycznych lichtarzach, ustawiła dwa płaskie bukieciki kwiatów i 
zamieniła 
plakietki z nazwiskami po wyeliminowaniu Jonesa i przeznaczeniu dla Elizabeth 
miejsca między 
Webem Hellerem i Billem Justinem. Miejsce Jenny znalazło się między Leonardem 
i Augustusem.
– Będziesz w ten sposób siedziała – oznajmiła Dolly matce – obok Leonarda i na 
wprost 
naszych wybitnych gości.
– I obok Gusa. Mogłaś mi tego zaoszczędzić.
– Mamo – wyjaśniła Dolly – oczekujemy, że ci dwaj panowie załatwią coś ważnego 
dla 
Richarda, a sądzę, że ładna młoda kobieta wprawi ich w lepszy nastrój.
– Niż stara tłusta dama.
– Mamo, na litość boską, nie jesteś tłusta i jesteś bardzo piękna.
– Powinnaś powiedzieć, że mam wygląd ma trony.
– Na ciebie będą patrzyli, ale mogą próbować dotknąć pod stołem kolan Elizabeth.
– Że też musisz mówić coś tak obrzydliwego! Nie wiem, co się z tobą dzieje, 
Dolly, ale 
wyrażasz się bardzo pospolicie. Bez względu na to, czy ich lubisz, czy nie, są 
ważni i wysoko 
postawieni w naszym rządzie.
– Tak, mamo.
Kręcąc się wokół stołu, Jenny prychnęła na kartę z nazwiskiem Frances Heller, 
między 
nakryciem Billa Justina i Richarda, który miał siedzieć na szczycie stołu.
– Jej miejsce jest za daleko od ciebie i mnie. Ona potrzebuje ochrony. Jest taka 
słodka 
i niewinna.
– I głupia. Będzie ją chronił Richard, a jeśli w wieku pięćdziesięciu dwóch lat 
nie nauczyła 
się jeszcze sama bronić, to tylko Pan Bóg może jej pomóc.
– Posadziłaś ją obok Billa Justina.
– Winnie Justin będzie go pilnowała jak jastrząb. A przecież broniłaś go, mamo.
– Dlaczego jesteś taka prowokacyjna? Wiesz, że bronię stanowiska, nie człowieka. 
Gus 
mówi, że jest ostatnią świnią.
– Mamo, jesteś wspaniała. Wiesz, że ty nie stosujesz dwóch kryteriów, masz trzy 
miarki.
– Cóż za bzdura! Dlaczego wyjechał czarny chłopiec?
– Sądzę, że z powodu nieśmiałości.
– To nie był powód do wyjazdu. Był gościem Leonarda. Mogłaś zarządzić podanie mu 
tacy 
z kanapkami do jego pokoju.
Potrząsając głową, Dolly westchnęła.
– Jesteś moją matką od czterdziestu pięciu lat, a ciągle mnie zadziwiasz.
– No dobrze, co propagujesz w tym roku? – spytała Jenny ze złością. – Murzyni, 
kolorowi 
czy jeszcze coś innego?
– Mamo!
– Sądzę, że powinnam iść do mojego pokoju i przebrać się. Zaczynamy się tak 
strasznie 
kłócić. Wiem, że jesteś ze mnie niezadowolona, a nigdy nie dowiem się powodu. To 
nie zdarza 
się z innymi moimi dziećmi. Dlaczego jesteś taka trudna, Dolly?
– Ponieważ cię kocham.
– To nie jest odpowiedź. – Potrząsnęła głową, jeszcze przez chwilę rozdrażniona. 
Ale zaraz 
z uśmiechem spytała:
– Czy Ellen może mi pomóc w ubieraniu się?
– Ma roboty po uszy. A poza tym to by jej się nie spodobało. Ona nie jest 
osobistą 
pokojówką pani.
– Nie spodobało? Na litość boską, Dolly, służący są służącymi.
– Mogłabym wysłać Nellie.
– Tę głupią dziewczynę? W żadnym razie.
– A zatem sama ci pomogę. Mam teraz czas.
– Nie mogę zrozumieć, dlaczego nie masz osobistej pokojówki. Prowadzisz taki 
duży dom. 
Jest dość miejsca dla służby. Powinnaś mieć szofera i osobistą pokojówkę.
– Z pewnością – zgodziła się Dolly.
– Nie potrzebuję twojej pomocy przy ubieraniu się – powiedziała dotknięta Jenny. 
– W razie 
potrzeby pomoże mi Gus. Zawsze sprawiasz, że czuję się potwornie, i ty wiesz o 
tym. Czy 
odmówiłam ci kiedykolwiek daru na cele społeczne? Świat jest taki, jaki jest, 
nie mogę go 
zmienić.
– Ja też nie mogę, mamo – ponownie zgodziła się Dolly. – Nie chcę, abyś czuła 
się 
nieszczęśliwa. Naprawdę cię kocham. Czy jednak nie mogę ci pomóc przy ubieraniu 
się?
– W żadnym razie – zdecydowanie odparła Jenny, pewna swoich racji, i dumnym 
krokiem 
wyszła z jadalni.
Dolly westchnęła. To było jak na huśtawce, ona z jednej strony, matka z drugiej. 
Zakłócenie 
na którymkolwiek końcu nie miało wielkiego znaczenia. Gdy zdała sobie z tego 
sprawę, doszła 
do wniosku, że również jej całe życie nie miało wielkiego znaczenia. Jeszcze 
parę przeżytych pór 
roku, i wszystko się skończy. Matka była starą kobietą, ona w średnim wieku, a 
wyglądało na to, 
że to wszystko się zdarzyło w momencie, kiedy odwróciła na chwilę oczy. A potem? 
Gdy 
myślała czasami o śmierci, przejmował ją lodowaty chłód. A co potem?
Wolno obeszła stół dookoła, jeszcze raz sprawdzając, czy wszystko jest w 
porządku. Tak 
naprawdę to jedynym moim celem – powiedziała sobie – jest przygotować dom do 
kolacji. 
Gdybym była kelnerką w restauracji, robiłabym to samo, ale byłabym przynajmniej 
związana 
z rzeczywistością. Tutaj nie ma tego związku. Z drugiej strony uświadomiła 
sobie, że w tym, co 
się dzisiaj działo, był jakiś nadprzyrodzony element. Dwaj najbardziej wpływowi 
ludzie w całych 
dziejach ludzkości przybędą do jej miłego, starego wiejskiego domu. Reprezentują 
władzę, która 
przewyższa władzę Aleksandrów i Cezarów, Napoleonów i Hitlerów. Mogą nacisnąć 
guzik 
i zniszczyć nie tylko ludzkość, ale wszelkie życie na ziemi. Są bogami piorunów 
i, jak jej ojciec, 
nie są ani Żydami, ani nie-Żydami, i nie są ludzcy w żadnym aspekcie modlitwy, 
nadziei, czci. 
Wiedziała. Urodziła się w tym świecie, żyła z tym wszystkim i obserwowała. Teraz 
sumiennie 
obeszła naokoło stół, od czasu do czasu dotykając widelca tu, łyżki tam, 
talerza, który był 
umieszczony niezupełnie równo na haftowanych serwetkach z irlandzkiego płótna. 
Nie mogła się 
powstrzymać od podziwiania pięknej, starej porcelany, błyszczącego srebra na 
wypolerowanym 
mahoniowym stole. Wszystko to bardzo przyjemne, jak przyjemne jest dzieło 
sztuki.
24
– Nie wiem, ile mi pozostało czasu – rzekł Leonard do Jonesa w czasie jazdy do 
miasta. – 
Nie powiedzieli mi. Nie byli pewni.
– Wiem.
– Nie wydaje się to ważne, a ja robię tyle hałasu z tego powodu. Nie pomaga, gdy 
się zna 
dokładnie czas.
– Jesteś dzielny – stwierdził Jones.
– Tchórz umiera sto razy. Ja już umarłem tysiąc razy. Dlaczego mnie okłamujesz, 
Jonesy?
– Próbuję ci pomóc.
– Już to zrobiłeś.
– Po przyjeździe do domu muszę zacząć pracować. Jest w mieście prawnik o 
nazwisku 
Ruddiman, biały i dość przyzwoity człowiek. Powiedział mi, że mogę u niego 
dostać na lato 
pracę jako urzędnik za czterdzieści dolarów tygodniowo.
– To poniżej oficjalnego minimum.
– Nie zawracają sobie tam zanadto głowy z oficjalnym minimum. Ale tata rozmawiał 
z brygadzistą sekcji załadunku w wytwórni Coca-Cola. Oni zawsze poszukują rąk do 
pracy 
w miesiącach letnich. Brygadzista, Jake Tinsel, powiedział, że mnie przyjmą i 
będą płacić dwa 
dolary siedemdziesiąt pięć centów za godzinę. To duża różnica.
– Z pewnością. Co na to twój tata?
– Tata potrzebuje pieniędzy i ja ich potrzebuję, ale powiedział, że mogę wybrać, 
co uznam za 
najlepsze dla siebie. U Ruddimana nauczę się nieźle prawa Północnej Karoliny, a 
na dalszą metę 
to będzie się liczyło.
– Za czterdzieści dolarów tygodniowo nie będziesz mógł za bardzo pozwolić sobie 
na 
podróżowanie.
– Na pewno. Ale to ty mógłbyś przyjeżdżać. Moja rodzina jest dobra i będą cię 
traktować jak 
jednego z nas.
– Nawet jeśli powiem, że mam aids?
– Nie musimy im o tym mówić.
– Zwariowałeś? Musisz im powiedzieć.
– Spędziliśmy noc u ciebie i nikt nikomu nic nie powiedział.
– To z powodu kolacji. Tylko z powodu przyjęcia wieczorem.
Potem Jones zamilkł i już nie rozmawiali aż do przyjazdu do miasta i 
zaparkowania na 
dworcu autobusowym. Jones wszedł do budynku i kupił bilet.
– Mam około piętnastu minut – poinformował Leonarda.
– Napijmy się czegoś.
– Ty? Prowadzisz samochód, Lenny, i nie masz zbyt mocnej głowy. Co, do diabła, 
sobie 
wyobrażasz?
– Nie zamierzam się zabić – odparł Leonard – jeśli to miałeś na myśli. Boję się, 
ale nie 
jestem zdesperowany. I ciągle jest jedna szansa na milion, że odkryją jakąś 
szczepionkę.
Wysiadł z samochodu, obszedł go naokoło i zatrzymał się w miejscu, gdzie stał 
zakłopotany 
Jones. Leonard objął go ramieniem.
– Porozmawiaj z mamą i tatą i powiedz im, że jestem chory, ale że nie jest to 
niebezpieczne 
dla innych. Wiem, jak ludzie przyjmują aids.
Strach wyzwala w nich piekło.
Jones, niezdolny do mówienia, kiwnął tylko głową. W oczach znowu ukazały mu się 
łzy. 
Jeszcze chciał coś powiedzieć, ale głos wydobyty z gardła przypominał ochrypłe 
krakanie. 
Jeszcze raz spróbował, mówiąc wolno, panując nad swoim głębokim, miękkim głosem.
– Nikomu nie zrobisz krzywdy.
– To nie jest sprawa winy i kary – powiedział Leonard. – Nie krzywdzimy ludzi. 
Nie 
powinniśmy czuć się winni. Jedź do domu i przedstaw im całą cholerną sprawę.
– To ty wiesz? – spytał Jones ponuro.
– Oczywiście, że wiem.
– Chciałem ci pomóc.
– Wiem.
– Nie chciałem, abyś czuł się winny. Jestem od ciebie silniejszy.
– Wiem. Ale nie ma tu niczyjej winy, Jonesy. Jedź do domu.
Jones oddalił się, a Leonard stał przyglądając się, jak przeszedł przez brzydki 
betonowy 
budynek i znalazł się pod gołym niebem, gdzie czekał autobus. Zwalczył impuls, 
by pobiec za 
Clarence’em i błagać go: „Jonesy, Jonesy, nie zostawiaj mnie samego. Pozwól mi 
pojechać 
z tobą”.
Potem wsiadł do samochodu i ruszył w drogę powrotną, pytając siebie: „Dlaczego? 
Dlaczego 
to musimy być my?”
25
Dolly nie mogła sobie uzmysłowić, co spowodowało to dziwne uczucie chłodu wokół 
jej 
serca. Było to przykre doznanie. Przeżyła dzisiaj chwile prawdziwej radości. 
Poszła do łóżka 
z mężem i on ją kochał. Może pięć, sześć czy dziesięć lat temu kochał ją w ten 
sposób, a całkiem 
możliwe, że nigdy tak tego nie robił. To było tak dawno. Trudno zachować pamięć 
namiętności. 
Nawet gdyby już tak ją kochał, to dzisiejsze doznanie było nowe i przez ostatnią 
godzinę jej ciało 
pałało z rozkoszy. Teraz poczucie rozkoszy zakłócił strach. Już wiedziała, że to 
był strach 
o Leonarda. Wyczuła, że coś złego działo się z chłopcem; inny sposób bycia, 
wahania przy 
odpowiedziach na pytania, niepewność, którą – jak się jej wydawało – dzieliła z 
nim Elizabeth. 
Przypisywała to obecności Clarence’a Jonesa. Jej dzieci, przebywających od 
dzieciństwa na 
zmianę w domu w Georgetown i w tej siedzibie wiejskiej, wówczas gdy nie odbywała 
się sesja 
Senatu, niełatwo zbijało się z pantałyku. Jeśli już można im było coś zarzucić, 
to jedynie to, iż 
były raczej wyrafinowane w rozmowie, co nawet czasami ją irytowało, a nierzadko 
wprawiało 
w zakłopotanie. Natomiast zaproszenie tego czarnego chłopca do uczestnictwa w 
tak delikatnej 
sytuacji jak dzisiejsze przyjęcie było, jeśli nie przypadkowe, to przynajmniej 
nieodpowiedzialne. 
Nie wątpiła, że jego wyjazd ułatwiał sprawy, ale przecież ani słowem, ani czynem 
nie dała 
Clarence’owi do zrozumienia, że czuje się zażenowana jego obecnością. A może? A 
Richard? 
Nie. Szybko odrzuciła takie przypuszczenie. Cokolwiek można powiedzieć o 
senatorze 
Richardzie Cromwellu, pomysł, że mógł być nieuprzejmy czy lekceważący wobec 
czarnego 
chłopca, wydawał się humorystyczny.
Może jej ojciec albo matka? Na pewno nie ojciec – rozstrzygnęła. Przy całej jego 
rezerwie 
i pogardzie dla moralności jego maniery były bez skazy, przynajmniej dla obcych. 
Ileż to razy 
słyszała go cytującego własną definicję dżentelmena: dżentelmenem jest ten, kto 
traktuje 
zwykłego pracownika jak księcia, a księcia jak zwykłego pracownika. Dolly nie 
zgadzała się z tą 
definicją, gdyż uważała, że cechą dżentelmena jest coś więcej niż pokazywanie 
dobrych manier. 
Była jednak zadowolona, że żadna uwaga jej ojca nie mogła przyspieszyć wyjazdu 
Jonesa. 
Z drugiej strony jej matka starannie unikała bezpośredniego zwracania się do 
Jonesa, ale było 
mało prawdopodobne, by mógł oczekiwać rozmowy z panią, którą Richard nazwał 
kiedyś 
„królową WASP-ów”.
Odczuwając przemożną potrzebę zobaczenia męża, dotknięcia go, znalazła się przed 
jego 
pokojem. Drzwi do gabinetu były otwarte, a gdy weszła, usłyszała go wołającego 
ją z sypialni. 
Stał w drzwiach. W lustrze odbijała się cała jego postać, w czarnych butach, 
czarnych spodniach, 
eleganckiej wieczorowej koszuli z zakładkami, białych szelkach i muszce 
zwieszającej się na 
szyi.
– Usiłowałem ją zawiązać.
Dolly chwyciła końce muszki.
– Przykucnij. Masz prawie dwa metry wzrostu. Czy może wolisz usiąść?
– Jeszcze mogę przykucnąć. Do diabła, mogę nawet uklęknąć na jednym kolanie.
– Bufonada! Nie klękałeś na jednym kolanie od lat.
Przyglądał się jej rękom, gdy stojąc za nim, okrążała go ramionami i wiązała 
muszkę. Jej 
ręce były tak sprawne, jak jego były nieudolne. Zanim minęła minuta, zawiązana 
muszka 
wyglądała świetnie.
– Jeszcze się nie ubrałaś – zauważył.
– Jest masa czasu. Wiesz, że się szybko ubieram. Przy okazji, Clarence Jones 
wyjechał. 
Leonard odwozi go na dworzec autobusowy w mieście.
Senator przez chwilę zamyślił się, a potem spytał, dlaczego.
– Prawdę mówiąc, nie wiem.
– Czy Liz pojechała z nimi?
– Nie, tylko chłopcy.
– Czy pytałaś Liz, dlaczego?
– Tak. Powiedziała, że czuł się onieśmielony, przerażony, skrępowany i 
zażenowany... 
wszystko, co chcesz.
– Nie zaznaczyła, że to było w związku z tym, co powiedział ktoś z nas, ty albo 
ja czy też 
Gus albo Jenny?
– Nie. Doprawdy nie. Uważam, że jej wyjaśnienie jest pełne. Muszę się przyznać, 
Richardzie, że poczułam ulgę.
– Tak, pomyślałem sobie, że nasi dwaj wytworni dżentelmeni ze swoich piedestałów 
nie 
patrzyliby na to z sympatią. A zwłaszcza żona Justina.
– Ale ja nie chcę odczuwać ulgi – narzekała Dolly. – Richardzie, co się ze mną 
dzieje? 
Z obojgiem nas? Ten wspaniały młody człowiek... Czy wiesz, że jego walka o 
stypendium była 
walką o życie? Jego ojciec jest zwykłym robotnikiem, i to na Południu. Gdy się 
pomyśli 
o inteligencji, naturalnej elegancji tego sympatycznego chłopca, to dziw bierze, 
iż 
usprawiedliwialiśmy się, że wyznaczamy mu miejsce przy stole obok tego 
człowieka, który 
przewodzi sprawom prowadzącym do końca wszystkiego.
– Dolly, Dolly, nie możesz tak do tego podchodzić. Poczucie, że atomowy 
holocaust jest 
nieunikniony, działa paraliżująco. Nie jesteśmy ani tak szaleni, ani tak źli, a 
to poczucie winy 
wobec Murzynów nie przynosi nic dobrego. Byliśmy tak źli jak południowa Afryka, 
nawet gorsi 
w wielu dziedzinach, i zmieniliśmy to.
– My? – spytała Dolly oburzona.
– Przewodził temu doktor King... tak, oczywiście, ale z pomocą wielu czarnych i 
wielu 
białych.
Skurczyła się jej twarz, zaczęła płakać.
– Dolly, dlaczego płaczesz?
– Nie wiem – wydusiła przez łzy. Przytulił ją do siebie.
– To był dobry dzień. Najlepszy dla nas dzień od bardzo dawna.
26
Wracając do domu, Leonard powiedział sobie, że nie umrze i że to jest prawda. 
Krótko 
mówiąc, to fakt. Już dosyć lamentów i przerażenia. Teraz trzeba z tym skończyć. 
Zaczął się 
śmiać, nie histerycznie, ale naturalnie, rozradowany, że przekonywał siebie o 
tym, co oczywiście 
nie odpowiadało prawdzie. To nie miało znaczenia. W tej chwili był pewien, i bez 
względu na to, 
czy takie przeświadczenie potrwa godzinę, czy dzień, odczuwał wielką ulgę. 
Przypomniał sobie, 
jak po raz pierwszy przeczytał Przygody Piotrusia Pana Barriego. Pewnie miał 
wtedy dwanaście 
lat, a Elizabeth dziesięć. Czytali to w tym samym czasie. Czasami on czytał 
głośno, czasami ona, 
a ponieważ bohater książki Piotruś oznajmił, że jeśli ktoś bardzo chce, to jest 
zdolny do fruwania, 
oboje uznali, że Piotruś ich przekonał. Przez długie miesiące zajmowali się 
próbami latania, 
umacniając swoje postanowienie i coraz bardziej tego pragnąc. A kiedy marzenie 
się nie 
spełniało, Leonard zdecydował, że należy to robić z większej wysokości niż 
krzesło. Wspięli się 
na dach starej stodoły i zgodnie z wymyśloną grą Leonard skoczył. Następstwem 
była złamana 
noga, ale odpowiedzialności nie przypisywał książce, tylko niewystarczająco 
silnemu pragnieniu. 
Marzenia dzieciństwa właściwie nigdy się nie pozbył, ale miał przeświadczenie, 
że to jest tylko 
marzenie, nic więcej. To oczywiście nie zmieniało faktu, że od czasu do czasu 
można było zrobić 
wyłom w świadomości i uwierzyć na krótko, iż marzenia mogą się spełnić.
Parkując samochód w przeznaczonym dla niego miejscu, miał jeszcze dobre 
samopoczucie 
i tak wszedł do domu. Zapukał do drzwi pokoju Elizabeth, sprawdził, że nie są 
zamknięte, 
i wszedł.
– Lizzie!
– Jestem pod prysznicem! – odkrzyknęła.
Leonard przemierzał pokój dużymi krokami. Rozpierała go energia. Gdy Elizabeth 
wyłoniła 
się z łazienki, okrywając się płaszczem kąpielowym, oświadczył:
– Dość tego! Postanowiłem, że nie umrę!
Przyglądała mu się bez słowa. A potem wolno powiedziała:
– Oczywiście.
– Nie zwariowałem. Jeśli to świństwo mnie zabije, to trudno, ale nie z moją 
pomocą. Będę 
walczył bez wytchnienia. Może mnie pokona, ale może też mi się udać.
Elizabeth zarzuciła mu ręce na szyję. Wilgotne jej włosy spadły na jego twarz.
– Pokonasz to.
– Kochana Lizzie, nie uda mi się, ale wiesz, co mam na myśli.
– Wiem, o czym myślisz. – Odsunęła się od niego, przyglądając się, obserwując 
go. – 
Pamiętasz te wszystkie walki, które stoczyliśmy?
– Pewnie.
– Dlaczego walczyliśmy, Lenny?
– Byliśmy dziećmi. Dziecinne zabawy.
– Byłeś taki wspaniały. Nigdy nie chciałam z tobą walczyć. Czułam się zawsze 
winna. 
Zawsze zaczynaliśmy z mojej winy.
– Nie! Ależ nie!
– Oczywiście, że tak. Pamiętasz, jak kiedyś biłam cię pięścią, a tobie ani razu 
nie udało się 
mnie uderzyć; biłam cię dalej, aż tak się zmęczyłam, że nie mogłam już zadawać 
ciosów.
– Lizzie, miałaś wtedy dziesięć lat. Nie mogłaś zadać wystarczająco silnego 
ciosu, by zabić 
muchę.
– Czy jesteś pewny? – spytała, zaczynając posępnie pochlipywać. – Nie mówisz 
tego, by 
mnie pocieszyć?
– Lizzie, miałaś wtedy dziesięć lat. Zaczęła się śmiać przez łzy.
– W jakim nastroju był Jonesy?
– Wiesz, że wszystko ze mną w porządku. Skończ ze łzami, bardzo proszę. Musimy 
przejść 
przez tę kolację. Przyrzeknij mi, siostrzyczko.
– Dobrze, Lenny. Przyrzekam.
– Już przyrzekłaś wcześniej.
– Tym razem podwójnie, podwójnie. Teraz powiedz mi o Jonesie, a potem muszę się 
przebrać. Jest prawie szósta.
– Sądzę, że czuł się dobrze. Po prostu, jeśli miałby się spotkać z atakiem 
wstrętnych zniewag 
i insynuacji, to dlaczego miałby zostać? Na Boga, Liz, ten problem białych i 
czarnych śmierdzi. 
Czy wiesz, że on ma aids? Chronił mnie od poczucia winy i żalu, a właściwie 
bardziej żalu.
– Naprawdę tak uważasz? – spytała Elizabeth. – To by go stawiało we wspaniałym 
świetle.
– W obliczu śmierci dowiadujemy się o wielkości – rzekł Leonard.
27
W sukni do kostek z szyfonu w kolorze beżowym, białych atłasowych pantoflach na 
wysokich obcasach i w perłach, należących kiedyś do jej prababki, a także z 
bransoletką ze 
szmaragdami (aby zaimponować Winifred Justin) Dolly czuła się dość zadowolona. 
Fryzura, pięć 
lat temu nowatorska, dziwnie dodatkowo przyczyniała się do jej młodzieńczego 
wyglądu. 
Przypominała promienną, radykalną dziewczynę z Greenwich Village, która dopiero 
co 
ukończyła college Sarah Lawrence czy Bennington. Jej wejście do kuchni powitały 
oklaski 
zachwyconej Ellen i Nellie, a MacKenzie tylko pokiwał głową na znak uznania. 
Obie kobiety 
włożyły białe stroje do podawania do stołu, MacKenzie czarne spodnie i białą 
marynarkę. Dolly 
odpłaciła komplementem.
– Wyglądamy świetnie, zupełnie jak z serialu telewizyjnego, jaki to tytuł?
– Dynastia! – pisnęła Nellie.
– Właśnie. Mac, bądź na froncie domu, gdy podjadą.
– W środku czy na dworze?
– Tym razem na zewnątrz. Przyjadą w czarnej długiej limuzynie i, prócz czworga 
gości 
z tyłu, z przodu będzie dwóch agentów z Secret Service. Jeden będzie prowadził, 
drugi siedział 
obok niego. Wyskoczą – i otworzą drzwi samochodu. Ty staniesz zaraz na zewnątrz 
naszego 
wejścia frontowego, otworzysz je i wprowadzisz gości do środka. Wiem, że to 
wszystko jest 
oczywiste i głupie, ale senator chce, aby to się odbyło bardzo przepisowo. 
Nellie, ty będziesz 
stała tuż za drzwiami i powiesz: „Proszę za mną”. Tylko to. Jeśli jednak panie 
będą miały 
okrycia, a prawdopodobnie tak będzie, przedtem Mac weźmie je od nich.
– Tak, proszę pani – odezwała się Nellie.
– A w tym czasie, Mac, wskaż agentom, gdzie mają zaparkować wóz na tyle domu. 
Mogą 
życzyć sobie pozostania w samochodzie, ale mogą też chcieć wejść do domu. 
Weranda na tyle 
domu jest osłonięta, więc będzie im tam wygodnie. Spytasz ich, czy chcą 
dzisiejszych gazet 
ewentualnie czasopism i czy nie są głodni. Wytłumacz im, że ponieważ usiądziemy 
do kolacji 
o ósmej, dla kuchni będzie łatwiej od razu ich nakarmić. Co przygotowałaś, 
Ellen?
– Są zawsze głodni. Z lunchu zostało tyle, że można nakarmić dziesięć osób, a w 
lodówce 
mam smaczne zimne dania i...
– Na litość boską, nie nazywaj ich SS. To wytrąca ich z równowagi i irytuje.
– A gdzie mam wprowadzić gości? – chciała wiedzieć Nellie. – Do biblioteki czy 
do salonu?
– Do salonu przed kolacją. Po kolacji zaprowadzę panie, Elizabeth i Leonarda... 
– słowa 
zamarły. Dolly wymieniła spojrzenie z Ellen. – Nie pomyślałam o tym.
– Nie robiliśmy tego od bardzo dawna – powiedziała Ellen z wahaniem. – Chociaż 
myślę, że 
nigdy tego nie było.
– W Waszyngtonie, pamiętasz, byli zaproszeni dwaj sędziowie Najwyższego Sądu.
– Tak, przypominam sobie.
Dolly spojrzała na duży zegar kuchenny.
– Muszę porozmawiać z senatorem. – Zrzuciła pantofle na wysokich obcasach, 
prosząc: 
„Przypomnijcie mi”, i przeleciała przez dom, kierując się do pokoju senatora. 
Drzwi były 
zamknięte. Bez zastanowienia otworzyła je i wpadła do pokoju. Senator stał przed 
biurkiem, 
całkiem przystojny w białej marynarce, perorując do ściany:
– Nie, miłosierdzie nie jest nam obce i trzeba będzie wezwać boskiej pomocy, 
jeśli 
wyrzekniemy się solidarności. Co wtedy nam pozostanie, jaki honor, jaka duma... 
– Przyglądając 
się Dolly, rzekł:
– Nabieram wprawy. Wyglądasz pięknie. Gdzie masz buty?
– W kuchni. Nie mogę biegać na wysokich obcasach.
Przyzwyczaiła się do jego prób przemówień i teraz nie oczekiwała wyjaśnień.
– Mamy kłopot.
– Coś pilnego?
– Niewątpliwie. Powtarzałam z personelem w kuchni ostatnie polecenia i 
wyjaśniłam im, że 
zgodnie z twoją sugestią po kolacji zaprowadzę panie do biblioteki, a ciebie i 
twoich jastrzębi 
zostawię przy stole. Cygara, brandy i wszystko, co potrzeba. Ale nie 
wiedzieliśmy, że będzie 
Lenny. Co, do diaska, mam zrobić? Nie mogę poprosić chłopca, by wyszedł z 
paniami. To 
byłaby bardzo głupia sytuacja i po prostu nie mogę tego zrobić. O co właściwie 
chodzi? Czy 
wiesz? I czy Leonard nie może zostać z mężczyznami?
– Dolly, wiesz, o co chodzi. Twój ojciec zaczyna budować autostradę przez 
środkową 
Amerykę. Wydaje mi się, że chcą to zastopować, nie wywołując głośnego zamętu.
– Ale ty tam będziesz.
– Jeśli to ma być nieoficjalna rozmowa, a ja jestem gospodarzem w naszym 
wiejskim domu, 
to wszystko pozostanie poufne. Gdyby nie można było zapewnić tego rodzaju 
dyskrecji, to cały 
nasz rząd upadłby w parę godzin. A ponieważ, jak sądzę, twój ojciec się nie 
sprzeciwi, to ja 
pierwszy będę się starał poruszyć sprawę Azylu.
– A więc Leonard może pozostać z wami?
– Jeśli będzie milczał i zrozumie reguły gry. Dolly westchnęła z ulgą.
– Dzięki Bogu. Czy mam z nim porozmawiać?
Senator się zawahał, ale zaraz powiedział:
– Nie. – Po chwili milczenia dodał jeszcze: – Nie, sam z nim porozmawiam.
– Tak będzie najlepiej – zgodziła się Dolly. – Muszę biec.
Czekająca w kuchni służba wydała się Dolly żywym obrazem. Rzuciła się na krzesło 
i włożyła pantofle.
– Wiesz, że mogłabym o nich zapomnieć – zwierzyła się Ellen.
– Już mi się to zdarzyło. To takie przyjemne uczucie nie mieć tych przeklętych 
pantofli... 
A więc dobrze – powiedziała zwracając się do służących. – Odbędzie się to zatem 
tak: ja 
zabieram panie do biblioteki, a Nellie poda kawę i czekoladki miętowe, dwa 
dzbanki, 
bezkofeinową i naturalną. Ellen przygotuje wszystko. W tym czasie, Mac, podasz 
do stołu 
w jadalni kawę, brandy i porto. Jeszcze – zwracając się do Nellie – zaproponuj 
paniom brandy 
albo likier Baileya, tylko te dwie rzeczy, chyba że poproszą o coś innego. Będę 
tam, więc 
zorientujemy się.
– I nic więcej na stół? – spytał Mac. – To znaczy: gdyby poprosili?
– Wszystko, oczywiście, czego zażądają. A jak podasz pudło z cygarami, sprawdź, 
czy masz 
co najmniej dwa rodzaje.
– Zawsze tak robię. Zmieszam don diego i flaminco.
– Zostawisz więc kawę i cygara na stole i zamkniesz za sobą drzwi. Potem rozmowa 
będzie 
poufna. Nie wchodź, jeśli nie poprosi cię senator.
– Rozumiem. Proszę się nie niepokoić, pani Dolly. Pójdzie jak z płatka – zgodził 
się 
MacKenzie, który robił to dziesiątki razy. Pamiętałaby, gdyby robił to 
niezdarnie. Dlaczego, 
zastanawiał się, ten wieczór tak się różni od innych?
– Pani matka telefonowała – odezwała się Ellen. – Potrzebuje pani.
28
Senator Cromwell, podobnie jak wielokrotnie powtarzał sobie przemówienie do 
Senatu, tak 
i teraz powtarzał, co ma powiedzieć synowi. Ale nie odbyło się to tak, jak 
zamierzał. Zapukał do 
drzwi pokoju Leonarda.
– Proszę wejść – odpowiedział syn.
Senator wszedł, zamykając za sobą drzwi. Przez chwilę stal zażenowany, połykając 
ślinę. 
Leonard już ubrany, choć bez białej marynarki, która wisiała na oparciu krzesła, 
leżał na łóżku. 
Podniósł się i stanął wyprostowany.
– Wiesz, Lenny – rzekł – jak odczuwam... – Nie, to nie chwyci.
Dlaczego, do licha, nie może rozmawiać ze swoim synem prosto, bez ogródek i 
powiedzieć 
mu, co zamierzał, i nic poza tym? – Lenny, jestem potwornym ojcem – zaczął.
Leonard przyjrzał mu się, jakby senator zjawił się w jego pokoju nagi.
– Wiesz – kontynuował ojciec – nie jestem nadzwyczajny w rzeczach, do których 
się 
zabieram. Gdybym nie był senatorem, nie jestem pewny, czy zarobiłbym na 
przyzwoite życie.
– Tak, tatusiu!
– Niech raz w moim głupim życiu powiem prawdę. Kocham cię. Nie powiedziałem ci 
tego 
od czasu, gdy przestałeś być dzieckiem. Nigdy nie umiałem tego powiedzieć. 
Chodzę z głową 
pełną waszyngtońskiego Kapitolu i nie widzę ciebie. Nic nie widzę. Nie widzę 
twojej matki. Nie 
widzę ciebie i nigdy nie miałem dotąd odwagi, by prosić cię o przebaczenie. – Po 
tym wyznaniu 
stanął smutny.
Leonard z oczyma pełnymi łez pytał siebie, dlaczego to się dzieje teraz. 
Dlaczego właśnie 
teraz ojciec ofiarowuje mu coś, co jest przeznaczone na stracenie? Podszedł do 
Richarda i objął 
go ramionami, początkowo nieśmiało, a potem uścisnął go z całą rozpaczą, a 
senator 
odwzajemnił się, przytulając mocno syna. Po raz pierwszy od czasu, gdy Leonard 
był małym 
dzieckiem. Dotykał jego żeber, chudego ciała, chwytał kurczowo wystające kości, 
jakby chodziło 
o przytrzymanie jego życia, jego ciała i ducha. Leonard zaśmiał się przez łzy.
– Czy czujesz się dobrze? – spytał go senator.
– O Chryste! Tatusiu, wszystko w porządku. Serce unosi mi się jak latawiec, a 
jednocześnie 
śmieję się i płaczę, bo muszę umrzeć, a wcale tego nie chcę. Chcę pozostać z 
tobą i z tobą 
pracować.
Senator chwycił syna za ramiona i serdecznie, ale zdecydowanie odsunął go na 
długość 
ramienia.
– Co powiedziałeś?
– Umrę wkrótce – wyszeptał chłopiec. – Nie chciałem ci powiedzieć. Muszę ci 
powiedzieć. 
Wybacz mi, proszę.
– Co wybaczyć? Co masz na myśli? O czym mówisz?
– Tatusiu, mam aids.
– Nie! Co próbujesz powiedzieć?
– Że mam aids. Chorobę... a-i-d-s.
– O Boże, nie! Nie, Lenny, jesteś szalony! Nie możesz mieć aids.
– Dlaczego?
– Co znowu? Nie igraj ze mną.
– Tato...
– Wyglądasz świetnie. Nie jesteś chory.
Leonard oswobodził się z ramion ojca, upadł na krzesło, podniósł jedną nogawkę 
spodni 
i zsunął skarpetkę. Była tylko jedna szkarłatna krostka wielkości czarnej 
jagody.
– To właśnie to. Sarcoma Kaposi. Nie mogę od tego uciec. Pozostało mi sześć 
miesięcy, 
może trochę dłużej.
Jak lunatyk senator podszedł do syna, ukląkł i dotknął szkarłatnej krosty.
– Czy to boli? – spytał bez sensu.
– Niewiele.
Teraz mówił z wysiłkiem.
– Lenny, czy mówisz prawdę? Czy nie chcesz mnie ukarać? Jeśli o to ci chodzi, to 
w porządku. Zasłużyłem.
– To prawda.
Ciągle jeszcze klęcząc, senator oparł twarz na kolanach syna. Nie mógł teraz 
powstrzymać 
płaczu. Leonard głaskał go po włosach i błagał, by przestał płakać.
– Tato, proszę.
Senator podniósł się ze skinieniem głowy, włosy rozwichrzone, w nieładzie. 
Leonard wstał, 
wyciągnął z kieszeni swojej marynarki chustkę i podał ją ojcu. Senator wytarł 
nią oczy.
– Nie zostawimy tego tak – powiedział nieoczekiwanie. – Nie. Będziemy z tym 
walczyć na 
całego. Musi być jakiś sposób. Mamy dość pieniędzy, by wziąć się do tego ostro i 
pokonamy to 
nieszczęście. Pokonamy je, Lenny.
– Oczywiście, tatusiu – zgodził się. – Razem. Pomożesz mi.
– To będzie odtąd celem mojego życia.
– Dzięki Bogu. Nic lepszego dzisiaj nie usłyszałem. Obawiałem się, że będziesz 
się na mnie 
gniewał.
– Gniewał? Jak mógłbym się gniewać? Oddałbym życie, aby ci pomóc.
– Tatusiu! – Lenny nie hamował desperackiego krzyku. – Czy nie rozumiesz? Jestem 
homoseksualistą. Jestem pedałem.
Ojciec i syn wpatrywali się w siebie przez dłuższy czas: Leonard przybity, że 
ujawnił to, co 
powiedział; Richard Cromwell zatopiony w wieczności, aż wreszcie się ocknął:
– Figa mnie to obchodzi. Jesteś moim synem, kocham cię i znajdziemy sposób, by 
to 
pokonać.
Senator zbliżył się do Leonarda.
– Czy mi wierzysz?
– Staram się. Nie odwrócisz się ode mnie dlatego, że jestem pedałem?
– Przestań! – Senator zamknął go w niedźwiedzim uścisku. I wtedy przypomniał 
sobie żonę. 
– Odwołam gości. Nie będzie przyjęcia.
– Nie, nie rób tego. Musiałbyś powiedzieć matce.
– Tak, muszę.
– Ale nie dzisiaj, proszę. Nie w czasie wizyty jej rodziców. Nie zniósłbym tego, 
gdy są tutaj.
– Lenny, ona się dowie. Czy Elizabeth wie?
– Tak.
– Biedne dziecko, to dlatego jest taka cicha.
– Dasz radę z tym przyjęciem – prosił Lenny. – Nie chcę stawić czoła dziadkowi i 
babci. To 
za dużo.
– Nie wiem, czy mi się uda.
– Na pewno tak. Spójrz na mnie, właśnie powiedziałeś mi, że jesteś ze mną. To 
tak jakbyś 
dał mi nowe życie. Myślałem, że mnie znienawidzisz, a to byłoby gorsze niż aids. 
Czy nie 
możesz tego zrobić dla mnie? Proszę.
– Czy dobrze się czujesz? – zaniepokoił się senator. – Czy nic cię nie boli?
– Nie. Obecnie czuję się dobrze. Spójrz na mnie.
– I jesteś pewien, że naprawdę będziesz w stanie wytrzymać taki wieczór?
– Czuję się teraz... – Potrząsnął głową, szukając słów. – Czuję się dobrze – 
powiedział cicho. 
– W porządku.
– Skoro więc tak chcesz, sprostamy temu.
– Pewnie. Nie mów dzisiaj mamie. To będzie dla niej bardzo bolesne.
Senatora zastanowiło, że jego syn umiera, a jednak myśli o innych. Usiłował to 
zrozumieć. 
Jednocześnie wyrok śmierci na Leonarda wywołał reakcję. Był wewnętrznie 
sparaliżowany, 
chory, wszystko w nim krzyczało w buncie przeciw losowi, który zabierał mu syna. 
Syn podszedł 
do niego, uścisnął go i powiedział:
– Wszystko ze mną dobrze, tato.
Ręce Leonarda miały siłę uspokajającą, a głos był chłodny.
W ciągu jednego dnia nazwał go tatusiem, tatą i ojcem. „Jestem homoseksualistą” 
– 
powiedział mu. Ale Richard Cromwell wiedział o tym od dawna. Wyrósł między nimi 
mur, ale 
dlaczego dopiero teraz tak naprawdę zdał sobie z tego sprawę? Dlaczego zbliżyła 
ich dopiero ta 
śmiertelna groza? Słowa i wspomnienia przeszywały boleśnie jego umysł jak ostre 
strzały. I w tej 
ukrytej głęboko części mózgu, zwanej pamięcią, jakiś głos wołał: „Oby Bóg dał, 
bym to ja był 
umarł zamiast ciebie! Absalomie, synu mój, synu mój!”
I dopiero teraz, nie przedtem, pojął to całkowicie. Jego syn umierał.
– O, Chryste! Tato, nie bierz tego tak do serca.
Senator skinął głową, ale jego twarz zwiotczała, mięśnie się rozluźniły, już nie 
podtrzymywały dawnego kształtu. Leonard odsunął się, ale senator przycisnął go 
do siebie.
– Niech to diabli! – odezwał się Leonard szorstko. – Nie rób tego. W ten sposób 
mnie 
opuszczasz. Nie chcę cholernego smutku. Chcę miłości.
Senator jeszcze raz skinął głową, ciągle nie mogąc wymówić słowa.
– Nie odchodź ode mnie. Twój smutek oddala cię. Czy nie rozumiesz?
Śmierć była nowym przeżyciem dla senatora. Leonard już się do niej przyzwyczaił.
– Ojcze – powiedział Leonard cicho – czy wiesz, co sobie mówię?
Mówię sobie, że to musi spotkać wcześniej czy później wszystkich ludzi. Dla 
innych zjawia 
się później. Ale przychodzi, i musimy z tym się zmierzyć.
Zaprowadził ojca do fotela, w którym senator zanurzył się, ciągle jeszcze jak 
człowiek, który 
budzi się ze stanu śpiączki.
Leonard podszedł do biurka i wyciągnął arkusz papieru z szuflady.
– Napisałem do ciebie list.
Senator już się obudził.
– Na Boga, nie! Nie pozbawisz się życia! Powiedziałem, że będziemy walczyć. 
Naprawdę 
walczyć.
– Nie myślę o samobójstwie. Kocham to, co nazywamy życiem. Będę opierał się i 
walczył do 
ostatniej chwili. Ale nie wiedziałem, jak ci o tym powiedzieć. Nie miałem 
odwagi.
Przeczytał fragment listu.
„Podjąłem walkę ze straszną sprawą i nic nie osiągnę, jeśli nie powiesz mi, że 
mnie kochasz. 
Jeśli nie możesz, zgnieć to i wyrzuć...” Zgniótł papier i wrzucił do kosza.
– Głupi list. Nie mógłbym go skończyć. Proszę cię, zostań moim przyjacielem.
– Na zawsze – wyszeptał senator.
– Wyglądasz strasznie – powiedział Leonard, uśmiechając się do ojca. – 
Potrzebujesz trochę 
zimnej wody i grzebienia. – Wskazując drzwi do łazienki, dodał: – A potem 
pójdziemy na 
spotkanie z przeciwnikiem.
Senator zniknął w łazience. Ktoś zapukał do drzwi. Leonard otworzył je i 
zobaczył Elizabeth.
– Czy tata jest u ciebie? – spytała.
– W łazience.
– Już są tutaj. Olbrzymi cadillac, dwaj tłuści tajniacy na frontowych 
siedzeniach.
– Właśnie teraz?
– Przed paru minutami. Śmiesznie spotkać ich twarzą w twarz, jakby postaci z 
karykatury 
wyszły z kadru.
Na wysokich obcasach, z upiętymi wysoko włosami w kolorze kasztanowym, Elizabeth 
nieomal dorównywała wzrostem bratu. Miała na sobie białą suknię z woalu, szeroką 
w dole, 
z falbanami, białe pantofle z koźlej skóry i pojedynczy, długi sznur pereł, 
prezent od ojca na 
szesnaste urodziny.
– Jesteś piękna – rzekł Leonard.
– Spostrzegłeś to.
– Zawsze tak uważam.
– Co się stało?
– Powiedziałem mu.
– Doprawdy? Czy to było straszne, Lenny? – spytała szeptem.
– Tak, przyjął to strasznie.
– Czy teraz już dobrze? To znaczy: czy wszystko się ułożyło?
– Tak dobrze, jak to możliwe.
– Idę na dół. – Pocałowała go delikatnie w policzek.
– Ani słowa mamie, pamiętaj.
Skinęła głową i uciekła. Leonard zamknął drzwi i odwrócił się do ojca, który 
właśnie 
wyszedł z łazienki.
– Jak wyglądam? – spytał.
– Dobrze. To była Liz. Już przyjechali.
– Niech dranie czekają. Jeszcze coś, Lenny. Twój przyjaciel, Jones, czy on...? – 
Słowo 
zawisło w powietrzu. Nie mógł skończyć pytania. Myślał o tym, i cały porządek 
rzeczy załamał 
się.
Kiwając głową, Lenny szukał odpowiednich słów.
– Tak. Choć zaprzecza, gdyż nie chce, abym się czuł winny. Nie jest w stanie 
płakać, nie 
może wyzwolić się z przerażenia... – W oczach ukazały mu się łzy. – Boli mnie 
mówienie o tym. 
To doprawdy cholernie przykre.
Wytarł oczy. Senator wziął go pod ramię i razem wyszli z pokoju.
29
MacKenzie oświadczył żonie, że jej rozterki wynikają z braku uświadomienia 
politycznego. 
Już jej to mówił przedtem, oznajmiając, że nie jest wystarczająco świadoma, iż 
jest czarną 
kobietą. Jeśli fakt, że jest czarna i że jest kobietą – odpowiedziała mu – nie 
uświadomił jej 
należycie, że jest czarną kobietą, to zwróci się do niego, gdy będzie 
potrzebowała informacji na 
ten temat. Poruszył sprawę ponownie tego wieczora, zanim opuścił kuchnię, by 
zająć swoje 
miejsce we frontowym hallu.
– W porządku – powiedziała Ellen – czuję się śmiertelnie zmęczona tym, że jestem 
czarną 
kobietą, a zatem jak spojrzysz na mnie dziś wieczorem, zobaczysz białą kobietę. 
To rozwiąże 
problem, a teraz jestem bardzo zajęta. – Po chwili dodała: – Zbyt zajęta, by 
mieć czas na kłótnie.
– Żadnych kłótni – zapewnił ją MacKenzie. – W żaden sposób. – I wyciągnął 
ramiona, 
a Ellen musiała przyznać, że mając metr osiemdziesiąt pięć wzrostu przedstawiał 
się całkiem 
imponująco w białej marynarce i czarnych spodniach z kantami. – Pomyślałaś, jak 
o tym 
opowiedzieć twoim dzieciom, co nie omieszkam zrobić? Mieliśmy masę gości na 
kolacjach, ale 
to zupełnie co innego, to szczególna sprawa. Ci dwaj panowie kierują polityką 
zagraniczną – 
zagraniczną Stanów Zjednoczonych, co sprawia, że są najważniejszymi ludźmi w 
świecie.
– Senator jest ważniejszy! – sprzeciwiła się energicznie Ellen.
– W żaden sposób. Chciałbym tego, ale niestety. Ci dwaj podejmują decyzje i 
kierują 
sprawami. Jestem pewien, że nieraz budzą prezydenta w nocy. „Panie prezydencie, 
oto co się 
zdarzyło w ciągu ostatnich dwóch dni”. Odczytuje i znów kładzie się spać.
– Czy przestaniesz zawracać mi głowę? Mam pracę do wykonania. Co więcej, musisz 
tam 
stanąć przy wejściu, bo mogą przyjechać w każdej chwili i będą stali pod 
drzwiami.
– A poza tym – MacKenzie mówił wolno i z rozmysłem – oni nie lubią czarnych.
– Na litość boską! W tym kraju jest wielu ludzi, którzy nie lubią czarnych. Czy 
pójdziesz 
sobie wreszcie?
Przechodząc przez hall z szeroką zakręconą klatką schodową i wspaniałym starym 
perskim 
dywanem, MacKenzie zobaczył schodzących po schodach Augustusa z żoną. 
Zaprowadził ich do 
salonu, gdzie oczekiwała Nellie, ożywiona i pewna siebie, w świeżo wyprasowanym 
wykrochmalonym stroju pokojówki. Augustus zmierzył ją wzrokiem z uznaniem, 
podczas gdy 
Jenny powiedziała:
– Wyglądasz naprawdę przystojnie, Mac.
– Staram się, jak mogę – odparł. Wrócił do drzwi wejściowych, skąd widział cały 
podjazd.
Punktualnie o siódmej trzydzieści zajechał długi cadillac i zatrzymał się przed 
frontem domu. 
Jeden agent z ochrony wyskoczył z wozu, nieomal zanim samochód stanął. Jego oczy 
skierowały 
się błyskawicznie na dom, wejście, ozdobny cis i rododendron, jak gdyby za 
każdym krzewem 
w tym pięknym wieczornym oświetleniu ostatnich promieni słońca ukrywał się 
zabójca; jeszcze 
przebiegł wokół samochodu i otworzył tylne drzwi. Kierowca samochodu, także 
olbrzymi 
mężczyzna, wzrostu swego partnera, o szerokiej, tak samo bez wyrazu twarzy, w 
takim samym 
czarnym ubraniu, białej koszuli z czarnym fontaziem, jak jego partner, wyskoczył 
ze swojej 
strony wozu i zajął pozycję między domem a gośćmi. Zapewne tak, by mógł widzieć 
linię strzału 
w razie ataku terrorystów.
Ale terroryści nie zaatakowali, i w zapadającym zmroku nad malowniczym domem w 
stylu 
kolonialnym zawisła różowa poświata, ubarwiając białe ściany na różowo i 
fioletowo. Przybyli 
goście znaleźli się nagle w snopie światła, które okryło ich złotawym 
poblaskiem, na co 
zareagowali zadowoleniem.
– A więc to jest to stare domostwo – powiedział William Justin. – Jest tu 
ślicznie – rzucił 
komplement pod adresem właściciela, którego w rzeczywistości nie lubił. Justin 
był średniego 
wzrostu; miał metr siedemdziesiąt, ale robił wrażenie niższego z powodu łysiny. 
Był dumny 
z siebie, że nie nosił peruki, a niewątpliwie dobrze to o nim świadczyło, gdyż 
był jedynym wśród 
rówieśników, który nie ukrywał słabości pod korcem. Miał maleńkie, świdrujące 
oczy i nie 
wyglądał ani na młodego, ani na starego. W rzeczywistości liczył sobie 
czterdzieści dziewięć lat. 
Prasa nigdy nie nazywała go ani Młodym Billem Justinem, ani Starym Billem 
Justinem, uznając, 
że jest wieczny. Jak fretkę pobudzała go i popędzała obsesja zwyciężania, choćby 
po trupach.
Jego żona, Winifred Lackover Justin, pochodziła z Luizjany, z rodziny, która 
kiedyś 
posiadała olbrzymie, okazałe domy nad Missisipi z klasycznymi greckimi kolumnami 
i wielu 
niewolników. Błękitnooka blondynka z Południa, z upływem lat zdając sobie 
sprawę, że jej mąż 
nigdy nie sięgnie po prezydenturę, stała się zgorzkniała. Nie tylko był 
wyjątkowo 
niefotogeniczny, ale nad jego przeszłością wisiał cień. Babka miała rzekomo 
urodzić nieślubnego 
potomka.
Webster Heller, sekretarz stanu, wywodził się z innego świata, świata nowych 
ludzi, bardzo 
zasobnych w pieniądze. Urodził się w Teksasie, był wysoki, posępny, oczy miał 
tak zimne, że ich 
niebieski kolor robił wrażenie prawie białego. Senator uważał, że za tymi oczami 
kryła się 
pustka, nie było duszy, nie było serca, tylko mózg, który działał nie gorzej od 
najlepszego 
komputera. Wzrostem dorównywał Augustusowi, ale nie potężną budową muskularnej 
klatki 
piersiowej. Wzrost i szczupła sylwetka sprawiały, że był w typie Gary’ego 
Coopera. Jego żona 
stanowiła dziwny kontrast. Heller miał sześćdziesiąt trzy lata, żona była 
jedenaście lat młodsza. 
Miała białe włosy i pokaźny biust. Uśmiechała się nieśmiało, jakby 
przepraszająco, a głos jej był 
cienki i niepewny. Mogłaby z powodzeniem pozować do reklamy mrożonych szarlotek, 
pudełek 
z asortymentem drobnych ciastek i puszek z herbatnikami. Opowiadano, że żyła w 
ciągłym 
strachu, ale tak naprawdę niewiele o niej wiedziano prócz tego, co sama 
powiedziała. Jej naiwna 
wzorzysta jedwabna suknia wydawała się jak najbardziej dla niej odpowiednia, 
choć na innej 
kobiecie mogłaby wyglądać śmiesznie. Musiała jednak całkowicie ustąpić 
pierwszeństwa 
toalecie w kolorze rubinu, jaką prezentowała Winifred Justin.
MacKenzie wziął od pań okrycia i zaprowadził czworo gości do salonu. Był to 
piękny pokój 
z olbrzymim jedwabnym chińskim dywanem, szarozielonymi ścianami i jasnymi 
meblami. 
Wytworny i tchnący spokojem. Światło wieczorne ukośnie padało przez okna, 
rywalizując 
z lampami. MacKenzie odłożył okrycia pań, uznał, że Dolly panuje nad sytuacją, i 
pośpieszył na 
dwór. Dwaj agenci Secret Service siedzieli przepisowo na przednich siedzeniach 
limuzyny.
– Proszę podjechać wjazdem na tył domu – powiedział. – Można zaparkować koło 
garażu, 
w ten sposób będą panowie widzieli wejście kuchenne, a po prawej stronie jest 
zasłonięta 
weranda. Można tam wygodnie się usadowić, a pani MacKenzie przyśle tam panom 
kolację.
– A jak jest z bezpieczeństwem?
– A co ma być?
– Są drzwi frontowe.
– Mamy niemieckiego owczarka. Mogę go tam przywiązać, jeśli potrzeba.
– Czy stroisz sobie ze mnie żarty, człowieku?
– Nie, na Boga – zaprotestował MacKenzie – ma pan na myśli terrorystów czy coś w 
tym 
rodzaju?
– Mam na myśli bezpieczeństwo.
– Mogę zatem zamknąć na dobre frontowe drzwi.
– Zaczynasz mnie denerwować, człowieku.
Drugi agent powiedział do swego partnera: – Uspokój się – a do MacKenziego: – 
Myślę, że 
pozostaniemy raczej tutaj, jeśli będzie można skorzystać z toalety.
– Zostawię frontowe drzwi otwarte.
– Nie, tego nie zrobisz. Podejdziemy od tyłu, jeśli będziemy potrzebować 
toalety.
MacKenzie powiedział sobie: „Macie zamiar sikać na trawie, jak się zrobi 
ciemno”. 
Dumnym krokiem, wściekły, pomaszerował do domu; uspokoił się dopiero przed 
wejściem do 
salonu. Oczy Dolly sygnalizowały mu: „Na litość boską, podaj im coś do picia”. 
Nalał pavillon 
blanc dla Winifred i wysłuchał prośby Frances Heller, która chciała wody 
mineralnej Perrier, 
podczas gdy Dolly zasyczała do ucha Elizabeth: „Pobiegnij na górę i sprowadź ich 
tutaj”.
– Nie piję alkoholu – wyjaśniała Frances MacKenziemu. – Podczas kolacji wypiję 
kieliszek 
wina, ale nic mocnego. Pan Heller jest bardzo dyskretny, a ja przestaję być 
dyskretna, gdy piję 
alkohol. – Różowa twarz, jak torcik owocowy, uśmiechała się do niego i choć to, 
co mówiła, było 
zwariowane, MacKenzie poczuł, że pulchna mała dama z białymi włosami była 
zachwycająca. 
Zarówno Heller, jak Augustus pili whisky, a Justin napój chłodzący z białym 
winem. Pomysł 
rozcieńczenia chateau margaux wodą sodową zdumiał MacKenziego. Gdy zwrócił się 
do Dolly, 
szepnęła:
– Zaczekam, Mac, gdzie oni są?
– Czy mam iść na górę?
– Nie. Wysłałam Liz.
– Wygląda mi na to, że para podchmielonych republikanów zakasuje mojego zięcia! 
– 
grzmiał Augustus.
Heller właśnie zapewniał uroczyście, że przynajmniej raz na tydzień gra w golfa.
– Jeździsz wózkiem czy chodzisz?
Justin stanowczo oznajmił, że on osobiście chodzi. Heller przyznał się, że 
trochę chodzi, 
a trochę używa wózka. Pani Heller podziwiała tapety.
– Wyglądają na prawdziwe – powiedziała do Dolly, która zastanawiała się, co 
Frances mogła 
przez to rozumieć.
– Są prawdziwe – potwierdziła, nie kładąc na to nacisku.
– Miała na myśli „autentyczne” – wyjaśniła Winifred. – Ale państwa dom nie jest 
bardzo 
stary?
– Nie. Zbudowała go moja matka. Jest zadowalającą reprodukcją. Kuchnia i 
spiżarnia są 
pozostałością starego domu, ale zostały tak zmodernizowane, że trudno im 
pretendować do 
antycznego rodowodu.
– Jeśli można mówić o reprodukcjach, że są zadowalające – zauważyła Winifred.
– Może nie, jeśli chodzi o domy – zgodziła się Dolly. – Z całą pewnością nie w 
tym sensie, 
jak w przypadku zabiegów kosmetycznych twarzy i tak dalej. Ale meble można 
reprodukować 
prawie doskonale.
Był to szpikulec wbity w czułe miejsce Winifred, i Dolly zrobiłaby wszystko, by 
móc cofnąć 
te słowa. Normalnie nigdy by tego nie powiedziała. Nie rzuciłaby tego w twarz 
osobie, o której 
mówiono, że miała dwie operacje plastyczne. Małe, niezupełnie ukryte blizny koło 
uszu 
świadczyły o tym niezbicie.
– Tak, oczywiście – zgodziła się Winifred, uśmiechając się skąpo. – Jak kobiety, 
które niby 
to są doskonałe. Słyszałam, że taką opinię ma Joan Herman, ale osobiście nie 
uważam, by była 
taką doskonałością. Mam na myśli, że fakt, iż się jest wysoką blondynką, nie 
wystarczy do 
wybaczenia wszystkich grzechów.
– Słusznie – wyszeptała Dolly. – Mamy przed sobą długi wieczór. Czy możemy się 
zaprzyjaźnić?
– Dobrze byłoby się postarać – rzuciła Winifred.
– Ja zawsze się staram – wtrąciła Frances Heller. – To bardzo ważne w świecie 
polityki.
– Naprawdę? Nie zauważyłam.
– Nie potrzebuję... chyba żebym przeszła na jakąś makabryczną dietę, ale nie mam 
takich 
zamiarów.
– Czego pani nie potrzebuje? – podchwyciła Dolly, ale natychmiast pożałowała 
swoich słów.
– Zabiegu kosmetycznego.
– Oczywiście, kochanie – powiedziała lodowato Winifred. – Nie brakuje ci urody.
Ale Frances Heller, zbyt podniecona, by wyczuć ironiczny ton, po prostu 
uśmiechnęła się 
i skinęła głową.
– Dziękuję – rzekła. Gdy miała sześć lat, matka poradziła jej, żeby nie 
zaprzeczać, gdy ktoś 
nazwie ją ładną, ale przyjąć to wdzięcznie i podziękować. – Frank Bixbee 
powiedział, że 
zmarszczki uciekają od pulchnej twarzy. Czy czeszesz się u Franka, Winnie? – W 
słowach 
Frances nie było żadnej umyślnej uszczypliwości. Ciągle wydawała się 
sześcioletnią 
dziewczynką, której wszyscy mówili, że jest bardzo ładna.
– Pulchna twarz? – głośno zastanawiała się Dolly.
– Tłusta – z naciskiem sprostowała Winifred. – Nie korzystam z usług Franka. 
Siedemdziesiąt pięć dolarów za obcięcie włosów przekracza moje wyobrażenie.
– Zginęłabym bez Franka. A pani?
– Obawiam się, że nie – przyznała się Dolly. – Gdy włosy mam już za długie, 
Ellen bierze 
nożyce i skraca je.
Do pokoju weszła Elizabeth, i Dolly zdała sobie sprawę, że córka była zbyt młoda 
i zbyt 
piękna, by nie wywołać niechęci starszych kobiet, które z przykrością musiały 
uświadomić sobie, 
jakie naprawdę były. Nie zanosiło się na miły wieczór.
– Zaraz zejdą – szeptem oznajmiła matce Elizabeth.
– Czy nic się nie stało?
– Ależ nie. Wszystko gra. – Kłamstwo. Jak mogła tak okłamywać matkę? Smutek 
będzie 
narastać. Teraz smutek należy do nich trojga. Byłoby niesłuszne dzielić go, 
odcinać, jeśli tak 
można powiedzieć, odsuwać. Jak ona i jej ojciec mogą przetrwać przez pozostałe 
godziny 
wieczoru? Nie będzie jednak zadawała tych pytań. Ciągle jeszcze próbowała pojąć, 
że jej brat 
umiera, a teraz wszystko zależy od ojca. Ciągle nie mogła się dość nadziwić, że 
potrafiła tak 
udawać. Czyżby urodziła się ze zdolnościami do oszukiwania? Kto to powiedział, 
że „jedynie 
kobieta może skutecznie przyczynić się do wprowadzenia w błąd”?
Przedstawiono Elizabeth sekretarzowi stanu i jego zastępcy do spraw Ameryki 
Środkowej. 
Justin przywitał się sztywno. Jego stosunek do kobiet wywodził się ze świata 
wyobraźni, 
w którym jakoby wszystkie kobiety go pożądały. Władza stwarzała taką przynętę 
erotyczną, iż 
krążyły pogłoski, że osiągnął nowy rekord szybkich, nietrwałych podbojów. Rekord 
imponujący 
nawet jak na Waszyngton, gdzie rzeczywiście była duża konkurencja. Ale obecność 
Winifred 
paraliżowała jego pragnienia, uświadamiała mu jego fizyczne niedociągnięcia.
Webster Heller natomiast był przystojnym Teksańczykiem z wyraźnym południowym 
akcentem. W mass mediach często określano go jako wytwornego mężczyznę. Ukłonił 
się 
i z entuzjazmem oznajmił jej, że mała dziewczynka stała się piękną kobietą.
Elizabeth wywnioskowała, że już kiedyś się spotkali. Nie pamiętała tego, ale 
Heller 
pospieszył z informacją, że miała wtedy sześć lat, a może siedem.
– Małe dziewczynki zmieniają się w duże dziewczyny! – zagrzmiał Augustus. – To 
prawidłowe. A także jest faktem, że doceniają to jurni starsi panowie. Dlaczego 
nie? Jest piękna 
jak wiosenny poranek.
Jenny przywykła do tego i tylko spojrzeniem w kierunku pań i głębokim 
westchnieniem 
wyraziła swoje ubolewanie.
– Przypomina mi pani moją matkę – powiedział Heller do Elizabeth. – Była 
pierwszą, która 
zdobyła koronę królowej piękności w Teksasie. Prawdziwy kwiat starych rubieży.
– Jego rodzina prowadziła sklep z paszą w Dallas, a jego matka miała końską 
twarz – 
szepnęła Winifred swojemu mężowi.
– Zamknij się! – zasyczał Justin.
– Szlag by cię trafił! – odwzajemniła się.
– Webster jest czarujący. – Słowa te skierowała Frances do Dolly, patrząc na 
męża z tkliwym 
podziwem. – Czy nie uważa pani?
– Tak – potwierdziła Dolly. – I on, i mój tatuś. Obaj są czarujący.
– Gdzie oni się podziewają? – szepnęła do niej Jenny. – To straszne.
Ale wtedy senator i jego syn weszli do salonu.
30
Na widok męża i syna wchodzących razem do pokoju Dolly ogarnęła radość i duma. 
Obaj 
tacy wysocy i przystojni, tak podobni do siebie, chociaż senator był silniej 
zbudowany i ważył co 
najmniej dwadzieścia pięć kilogramów więcej niż syn. Ta pierwsza reakcja 
ucieszyła ją, 
a jednocześnie poirytowała. Richard Cromwell był tym samym człowiekiem, który 
wielokrotnie 
szarpał na strzępy jej uczucia, który sypiał z innymi kobietami, czasami 
zupełnie nie zwracał 
uwagi ani na nią, ani na dzieci i nieraz pogrążał ją w kompletnej rozpaczy. Co 
się zmieniło? 
A może nic się nie zmieniło? Czy miała zrezygnować z tej miłości? Czy przestała 
go kochać? 
Brała przecież pod uwagę rozwód. Jego stanowisko publiczne nie było przyczyną, 
że się nie 
rozwiedli. Było tylko usprawiedliwieniem.
W salonie senator stawał się inną osobą. Dolly rozpoznawała zmianę. Obserwowała 
ją już 
setki razy. To było podobnie jak z człowiekiem, który wieczorem zamieniał się w 
wilkołaka. 
Senator przeistaczał się w bestię polityczną. Odprężał się psychicznie. Wszyscy 
w pokoju 
należeli teraz do jego wielkiej rodziny. Był łaskawy, był czarujący. Powiedział 
Hellerowi, że ten 
nigdy nie wyglądał młodziej, Justinowi, że przeczytał z wielkim zainteresowaniem 
jego artykuł 
w „Washington Post”, Winifred, że nic się nie zmieniła, a Frances, że gdyby 
zdecydowała się 
sprzedać sekret swojej świeżej karnacji, stałaby się milionerką. Przedstawił 
Leonarda z widoczną 
dumą i zostawił go pod skrzydłami dziadka i babki, a na koniec bardzo czule 
pocałował Dolly.
Przypomniała sobie odczyt senatora sprzed kilku lat w Yale. Tematem była 
polityka. Senator 
rozpoczął wtedy od wyjaśnienia, że „polityka, słowo pochodzące od łacińskiego 
politicus 
i greckiego politikos, jest sztuką istnienia jako obywatel, sztuką brania 
udziału w życiu 
publicznym”.
Czy on w to wierzy? Czy kiedykolwiek w to wierzył? Ale przecież jest tyle 
rzeczy, które nie 
są ani czarne, ani białe, lecz raczej należą do zmiennej palety szarości. Poza 
tym tak często 
mówił o niechęci i odrazie do ludzi Białego Domu kierujących administracją. 
Ludzi, którzy 
wydzierali władzę prezydentowi. A przecież nie posiadali jedynego tytułu do 
rządzenia, który 
powinien być podstawowy dla każdej administracji i osiągany w wyniku decyzji 
wyborców. Oni 
nie zostali wybrani. Nigdy nie stanęli przed narodem. Nigdy nie zetknęli się z 
narodem, nie czuli 
go. Należeli do starego nikczemnego świata królów i dworaków.
– Uważam, że pani syn jest wyjątkowo przystojny – zwróciła się Frances do Dolly.
– Dziękuję.
– Nie mamy syna – dodała Frances – i z tej racji Webster uważa, że został 
skrzywdzony 
przez los. Ale przyjęło się takie powiedzenie, że syn jest synem, dopóki się nie 
ożeni, a córka jest 
córką przez całe życie.
Richard ostrzegł ją przed Frances Heller.
– Wygląda na kompletną idiotkę. Może nie jest inteligentna, ale jest cholernie 
przebiegła 
i jeśli wygadasz się z czymkolwiek, natychmiast przekazuje to Hellerowi. Dlatego 
zabiera ją 
z sobą. Jest użyteczna, coś w rodzaju przenośnego mikrofonu.
Dolly nie mogła sobie wyobrazić, by Hellerowi mogło się przydać cokolwiek z 
tego, o czym 
tu mówiono. Przez całe swoje życie przebywała w kręgu rozmów – właściwiej byłoby 
powiedzieć: wśród paplaniny bogatych i wpływowych ludzi. I jeśli ta paplanina 
nie dotyczyła 
bezpośrednio sposobu bogacenia się i zdobywania władzy, to były to zwykłe 
głupoty. 
A ponieważ kobiet zazwyczaj nie dopuszczają do rozmów o bogaceniu się i 
zwiększaniu 
wpływów, to poprzestawały na głupotach. W czasie pogawędek na koktajlach i przy 
kolacjach 
nigdy nie słyszała, by mówiono o filozofii, własnej czy filozofii w ogóle, o 
zainteresowaniu 
wszechświatem i jego ostatecznymi tajemnicami, o refleksjach, może nawet 
naiwnych, na temat 
przeznaczenia i nadziei człowieka. Nie poruszano spraw etyki czy ogólnie 
braterstwa ludzi. 
Oczywiście rozmawiano o książkach, ale tylko o tych, na które – jako najlepiej 
sprzedające się – 
zwracał uwagę „Washington Post”. Dyskusje były jednak powierzchowne. Brakowało 
im głębi 
i dowcipu. Już dawno temu przestała być uczestniczką; przyjęła rolę 
obserwatorki.
– Przywiązujemy największą wagę do młodych – zwrócił się Heller do Elizabeth i 
Leonarda.
– Z całą pewnością – zgodziła się Elizabeth. – To dlatego mamy wojny i bomby 
atomowe.
– Obrona jest gwarancją naszej przyszłości.
Dolly dała znak Richardowi, i ten, dotykając ramienia Elizabeth, oznajmił, że 
kolacja jest 
gotowa.
W drodze do jadalni każdy krok i każde słowo Richarda Cromwella były wyrazem 
walki, by 
nie zasłonić twarzy rękoma i nie zacząć płakać. MacKenzie był już w jadalni, 
przyjąwszy rolę 
angielskiego kamerdynera, jak to zaobserwował w brytyjskich filmach. Gdy senator 
zajął 
miejsce, MacKenzie szepnął mu do ucha:
– Panie senatorze, kukły w cadillaku nie chcą się ruszyć z wozu, czekając na 
terrorystów.
– Do diabla z nimi – odparł szeptem senator.
Jak zwykle obaj zgadzali się całkowicie.
31
Powinienem to odwołać – z przekonaniem myślał senator. Należało to odwołać z 
chwilą, gdy 
Leonard mu się zwierzył. Trzeba było czekać na ich przyjazd przed domem i zaraz 
odprawić 
samochód. Jaka miała być jego rola na tym przeklętym przyjęciu? Ciągle się 
zastanawiał, do 
czego było potrzebne to spotkanie Augustusowi. Dlaczego tak szybko się na nie 
zgodził? Do tej 
pory Augustus zawsze decydował o odwiedzeniu Cromwellów. Kiedy chciał przyjechać 
i zobaczyć wnuków, zawiadamiał Dolly o swoich zamiarach. Jeśli to kolidowało z 
planami 
senatora, Dolly rozkładała bezradnie ręce, pytając męża, co ma zrobić. Richard 
mógł postanowić, 
że nie przyjmie centa od Augustusa, ale doceniał, że znaczne sumy na jego 
kampanie wyborcze 
pochodziły za pośrednictwem Dolly od teścia, ostatniego człowieka, który by 
chciał zachować to 
w tajemnicy. W późniejszych latach pieniądze przychodziły bezpośrednio, a 
Augustus 
powiedział bez ogródek: „Każdy polityk musi być żebrakiem”.
Tak więc senatora nurtowała zagadka, jakie znaczenie miało dzisiejsze przyjęcie 
dla 
Augustusa. Wielkie czy znikome? Tak samo zresztą zastanawiał się nad swoją 
nieprzepartą 
obawą o proces Azylu, który w tym czasie odbywał się w Tucson, w Arizonie. 
Aresztowania 
i akty oskarżenia w sprawie Ruchu Azylu nie były pierwszą niesprawiedliwością 
i nieprzyzwoitością, które oburzały amerykańską opinię publiczną. Tworzenie 
męczenników 
z ludzi walczących o najlepsze elementy demokracji było, jak się okazywało, 
typowe dla władzy. 
Przecież powiesili Johna Browna, rozstrzelali Joego Hilla, zamordowali na 
krześle elektrycznym 
Sacca i Vanzettiego. A teraz byli przekonani, że zwykły pastor, jego żona i ich 
przyjaciele, którzy 
zapewniali schronienie ściganym i prześladowanym, powinni być ukarani 
więzieniem. Jego 
jedyny syn umierał, a on ciągle jeszcze nie mógł się uwolnić od obaw w sprawie 
Azylu.
W ostatecznym rachunku to tłumaczyło wszystko. Z tą jego obsesją łączył się 
przecież fakt, 
że syn uważał, iż nie należy odwoływać kolacji. W śmiertelnej udręce Richard 
zdał sobie sprawę, 
że to po raz pierwszy Leonard prosił go, by coś dla niego zrobił. Prosił o 
miłość, o pomoc i by 
ojciec doprowadził ten dzień do końca zgodnie z zamierzeniami. Stało się coś 
nadzwyczajnego, 
co zdarza się tylko czasami – senator stał się jakby dzieckiem swego syna.
32
Justin okazał się znawcą pulpetów. Wytrwale dążył do mistrzostwa w wyrafinowanej 
dziedzinie kuchni. Wiedział, że nikt go nie lubi. Kiedyś zwrócił uwagę Winifred, 
że jest podobny 
fizycznie do Johna Adamsa [(1735-1826) – pierwszy wiceprezydent i drugi 
prezydent USA.], którego, jak ją zapewnił, 
także nie lubiano. Justin czytywał pismo „Gourmet”. Przeglądał kąciki kobiece w 
prasie. Jego 
żona była snobką, a on zazdrościł, że snobizm przychodził jej tak łatwo. 
Rozpaczliwie szukał 
głośnego podziwu dla swojej wiedzy o drobnych sprawach życiowych.
– Nie mogłyby być lepsze – głośno wyraził opinię o pulpetach.
Żona była na tyle dla niego życzliwa, że dołączyła się do pochwały, choć 
wyjaśniła, że 
w Wirginii pulpety przyrządzano zwykle z cielęciny.
– Doprawdy? – zdziwiła się Dolly. – Jakie to interesujące!
Ta cięta odpowiedź obudziła w Justinie zazdrość, że można tak zareagować. 
Winifred zaś 
przyjęła to jak wyzwanie. Senator westchnął, godząc się z sytuacją, że nikt z 
nich nie schowa 
miecza do pochwy. Wystarczająco znał swoją żonę, ale nieoczekiwanie poczuł się 
zarówno 
zirytowany, jak i zadowolony. Jenny udawało się kontrolować niechęć do Winifred 
Justin i jej 
męża. Dolly zaś panowała tylko nad swoją mimiką i głosem. Wyraz okrągłej twarzy 
lalki 
z ciemnymi łagodnymi oczyma, małym noskiem i srebrną grzywką wydawał się tworem 
niewinności; a głos raczej słaby, o wysokim tonie, świadczył o prostej, 
nieostentacyjnej 
szczerości. Wielu ludzi przekonywał ten wizerunek, choć potem musieli tego 
żałować.
Augustus wypił łyk wina.
– Na Boga! – zagrzmiał.– Chateau margaux. Z siedemdziesiątego ósmego roku. Chyba 
się 
nie mylę, Richardzie?
Oczywiście, senator wiedział, że teść przeczytał nalepkę. To samo wino podano w 
salonie. 
Richard zauważył też, że Dolly zamieniła miejsca przy stole, przesuwając Jenny i 
Winifred, 
w wyniku czego teściowa siedziała między senatorem i jego teściem, podczas gdy 
Winifred 
miała z jednej strony Augustusa, a z drugiej Leonarda. Zastanawiał się, czy 
Dolly zrobiła to po 
to, by mogła słyszeć Winifred, czy chciała połechtać jej próżność, umieszczając 
ją obok bardzo 
przystojnego młodego człowieka.
Augustus wzniósł toast na cześć gospodyni, co senator uznał za trochę żenujące. 
Powinno się 
przeznaczyć pierwszy toast dla sekretarza stanu, ale Richard Cromwell 
wystarczająco długo 
należał do rodziny, by wiedzieć, że wszystko, co robił Augustus Levi, zostało 
przez niego 
całkowicie przemyślane i że czując się panem sytuacji, będzie jej bronił do 
końca.
– Ten stół jest bardzo ładny – powiedziała Jenny, podziwiając połyskujący mahoń, 
stare 
srebro bez ornamentu, kryształową zastawę i serwis porcelanowy. Plakietki z 
nazwiskami, 
położone tak niedbale, sprawiały jej nieomal fizyczny ból. Ale z westchnieniem 
zaakceptowała to 
i teraz była dumna, że przezwyciężyła swoje rozterki. Jenny kochała przedmioty i 
lubiła o nich 
mówić. „Architectural Digest”
poświęcił kiedyś siedem stron jej skarbom, porcelanie, srebrom, dywanom, 
obrazom, 
siedemnastowiecznym i osiemnastowiecznym meblom. Wszystkie te przedmioty służyły 
jej 
obronie przeciw mężowi, którego nigdy nie rozumiała. Obronie przeciwko światu i 
oczywiście 
przeciw ludziom, którzy do niej nie dorośli. Jenny nie czuła się dobrze w 
świecie stanowiącym 
środowisko Augustusa, tak samo jak w świecie, w którym żyła jej córka. Jej 
skarby były tarczą 
i mieczem, a także uzasadnieniem jedynego, według niej, właściwego stylu 
istnienia. Frances 
Heller zrozumiała to.
– Bardzo piękny stół. A plakietki!
– Czyż nie są wspaniałe? Ciarki mnie przechodzą, że można którąś z nich stłuc.
– Ciągnie mnie, by obejrzeć drugą stronę.
– Po kolacji – przyrzekła Jenny.
– Co takiego knujecie po kolacji? – chciał dowiedzieć się Justin.
– Zupełnie niewinny spisek – tylko spojrzeć na plakietki z drugiej strony.
– Za bardzo się zamartwiasz spiskami, Justin – odezwał się Augustus. – Wszyscy 
po trochu 
zaczynamy mieć hysia na punkcie spisków.
– Nie bez racji.
– Coś ci powiem. Nie ma już tajemnic. Wszystkie wielkie zmowy są tajemnicą 
publiczną. 
Nikt się tym nie przejmuje.
Frances Heller wyglądała na zaintrygowaną. Jenny potrząsnęła głową. Zdała sobie 
sprawę, że 
Augustus wprowadził ten temat, by zagmatwać rozmowę.
– Pani dziadek jest ciekawym człowiekiem – Webster Heller podzielił się swoją 
opinią 
z Elizabeth, która siedziała obok niego.
– Jest wielkim człowiekiem – sprostowała z powagą Elizabeth.
– A zatem nie godzi się pani z przekonaniami ojca?
– Nie rozumiem – odparła Elizabeth, zastanawiając się, czy mógł sobie pozwolić 
na taki 
nietakt, by odnieść się do faktu, że senator nie jest Żydem.
– Myślę o poglądach demokratów. Gus jest zatwardziałym republikaninem. Ja nie 
mam 
przekonań politycznych, ani demokratycznych, ani republikańskich. Jestem 
zwolenniczką 
buddyzmu. – Nie dodała, że właśnie tego dnia rano oddała się medytacjom po raz 
pierwszy.
Nellie zabierała etykietki z nazwiskami i talerze po pierwszym daniu. Za nią 
szedł 
MacKenzie, ustawiając talerze do następnej potrawy.
– Czy Ellen kroi mięso? – spytała szeptem Dolly.
– Właśnie to robi.
– Trudno to nazwać przekonaniami politycznymi – Heller odpowiadał Elizabeth. – 
Buddyzm 
jest religią.
– Tak naprawdę to nie. Nie w znaczeniu europejskim. Czy zgodzisz się ze mną, 
Leonardzie? 
– spytała brata, który siedział po drugiej stronie stołu, naprzeciw Hellera.
– Wydaje mi się, że skoro można być buddystą, chrześcijaninem czy żydem, tak 
samo można 
być buddystą, demokratą lub republikaninem. Może to miała na myśli Liz.
– Byłoby ciekawe dowiedzieć się, co miała na myśli Elizabeth.
– Doprawdy, Webster, czy w czasie kolacji powinno się prowadzić rozmowy o 
religii? – 
wtrąciła się Frances.
W tym momencie wymiana zdań w końcu stołu, gdzie siedziała Dolly, przyciągnęła 
uwagę 
całego towarzystwa. Inne rozmowy ustały, a sekretarz stanu powtórzył pytanie.
– Buddyzm – odezwała się Winifred. – Cóż to za dziwny temat.
– Nie wykręcam się od odpowiedzi – wyjaśniła Elizabeth. – Po prostu mam 
trudności 
z właściwym jej sformułowaniem. Możesz to zrobić, Lenny? – spytała brata.
– Mogę spróbować – zgodził się Leonard. – Słyszałem kiedyś o dyskusji między 
Allenem 
Ginsbergiem i Helmsem. To było jakiś czas temu. Zdaje się, że pan Helms był 
wtedy szefem 
CIA. Rozmawiali o medytacji i buddyzmie i Ginsberg powiedział panu Helmsowi, że 
gdyby 
zechciał medytować przez sześć miesięcy, to musiałby zrezygnować z kierowania 
agencją 
wywiadowczą.
– I zrezygnował? – spytała Frances.
– Tak, ale nie z tego powodu. Jego rezygnacja nastąpiła z innych przyczyn. I 
nigdy nie podjął 
medytacji. Zgodnie z tym, co słyszałem, był oburzony sugestią i stwierdził, że 
kocha swoją pracę 
i byłby cholernym głupcem, gdyby się zdecydował na coś, co by uczyniło go 
niezdolnym do 
sprawowania jego urzędu.
– Czy mówicie o przekonaniach, które sprawiają, że stajecie się niezdolni do 
służenia 
ojczyźnie? – spytał Justin.
– Nie wyciągaj tak szybko wniosków, Bill – przestrzegł Heller.
– Oboje wyglądają na całkowicie sprawnych, by służyć ojczyźnie. Ale co dokładnie 
chciał 
pan powiedzieć? – zwrócił się do Leonarda.
– Byłem w Tajlandii. To przecież kraj w znacznym stopniu buddyjski. Nigdy nie 
odniosłem 
wrażenia, które mogłoby mnie doprowadzić do zaakceptowania tego, co powiedział 
pan 
o Ginsbergu i Helmsie.
Leonard milczał. Zamknął się w sobie, myślał, i Dolly, patrząc na niego, bacznie 
obserwując 
swoje dzieci, poczuła chłodny strach. Nagle ukazał jej się obraz ich dwojga 
odwracających się od 
niej, odchodzących na zawsze. Straszliwy obraz, który zniknął tak szybko, jak 
się pojawił – 
w ciągu niespełna sekundy.
– Proszę pozwolić mi na próbę odpowiedzi, panie Heller – powiedziała z chłodnym 
opanowaniem Elizabeth. – Nie uważam, by Leonard chciał sugerować, że mamy do 
czynienia 
z jakimiś magicznymi czy wywrotowymi siłami. Wiem, że w takiej sytuacji zawsze 
narzuca się 
podejrzenie o siły wywrotowe, ale ja nawet nie jestem pewna, co to są te siły. 
Wydaje mi się, że 
gdyby pan Helms, czy ktoś taki jak on, poważnie poddał się przez sześć miesięcy 
medytacji, to 
prawdopodobnie doszedłby do wniosku, że akty przemocy są niedopuszczalne. A nie 
sądzę, by 
kierowanie Centralną Agencją Wywiadowczą było możliwe bez stosowania siły.
– Tutaj cię pokonała – rzekł Augustus – choć nie wiem, o czym, do diabła, mówi.
– O czym rozmawiacie? – spytał Justin. – Czy o pacyfizmie?
– Niezupełnie – odparła Elizabeth.
– Czy pani i jej brat nie jesteście zdolni do aktu przemocy? – spytał Heller.
– To taka osobista sprawa – wtrąciła się Jenny. – Sądzę, że powinniśmy zaniechać 
tego 
tematu.
– Babciu, wszystko w porządku. – Elizabeth uśmiechnęła się, dotykając ręki 
Hellera. – Nie 
mam nic przeciwko tym pytaniom. Te kwestie stały się bardzo aktualne, odkąd 
przestaliśmy być 
dziećmi. Jeśli chodzi o mnie i Leonarda oraz stosowanie przemocy, to któż to 
może wiedzieć. 
Ale chciałabym mieć przekonanie, że żadne z nas nie jest do tego zdolne.
– Zbyt złożone problemy – podsumowała Winifred. – Za bardzo złożone i 
prowokujące. Gdy 
byłam dzieckiem, mówiliśmy o innych sprawach.
– To oczywiste – powiedziała łagodnie Dolly. – Ale przecież tyle lat upłynęło.
– Czy zgadza się pan? – spytał Heller Leonarda.
– Ależ tak. Sądzę, że zgadzam się. – Właśnie oprzytomniał.
Dolly, patrząc na syna, zaczęła odczuwać, że działo się z nim coś złego, coś 
strasznie 
niedobrego. Więzy, które ich łączyły, nagle się powikłały. Wszystko dla niego 
przybierało zły 
obrót. Wszystko, co mogłaby jakoś opanować, układało się złowrogo. Spojrzała 
przez stół na 
senatora i ujrzała w jego oczach swoje własne obawy, choć nie wiedziała 
dokładnie, co to jest.
Podano mięso. Smakowite różowe plastry. Zapomniała, że Leonard nie jadał mięsa. 
Gdyby 
pamiętała, nie sprawiłoby to kłopotu w przygotowaniu dla niego menu. Dlaczego 
tak się 
denerwowała? Skąd ta rozmowa o buddyzmie i medytacji?
– Smakowita wołowina. Krucha – stwierdził z uznaniem Heller.
– To nie wołowina, to jagnię.
– Nigdy bym nie pomyślała – przyznała się Frances.
– Została zamarynowana i upieczona jak rostbef. Frances zajęłaby się przepisem i 
to by 
wypełniło czas głównego dania, ale senator nie chcąc, by zajęła kompletnie 
Dolly, zarzucił ją 
pytaniami o niedawną wizytę Hellera w Związku Radzieckim. Frances rozpoczęła 
sprawozdanie 
od wysypki, której Heller nabawił się w czasie tej wizyty.
– Była to tak swędząca wysypka, że na pewno przyczyniła się do pogorszenia 
naszych 
stosunków z Rosją. Webster powiedział, że przyczyną był brak u nich zrozumienia 
tego, co my 
uważamy za higienę. To wszystko zepsuło.
– Kropla drąży skałę – powiedział senator.
– Słucham?
– Nic ważnego. Przepraszam.
Jenny uratowała go występując z komplementem pod adresem stroju Frances. Ona 
sama 
w wieku sześćdziesięciu dziewięciu lat, wysoka, ze spiętrzonymi na głowie 
bujnymi białymi 
włosami, w jedwabnej sukni koloru kości słoniowej, mogła odgrywać rolę królowej 
snobów. 
Uważała, że może wystąpić w tej roli, gdy Augustus był zagrożony, a metodą, jaką 
stosowała 
wtedy, było zadanie ciosu w formie wypowiedzianego od niechcenia komplementu. 
Rzeczywiście, to była jej jedyna broń, gdyż poza tarczą poczucia klasowego kryła 
się czuła, 
sentymentalna osoba. Nieczęsto używała tej broni. Pochwała skierowana pod 
adresem sukni 
Frances zupełnie pozbawionej smaku była zabójcza. Frances spuściła oczy, 
wymamrotała słowa 
podziękowania i zacisnęła usta. Jenny poczuła się winna.
Na drugim końcu stołu Heller naciskał Elizabeth.
– Co do medytacji, to jeśli jej wpływ jest taki, jak pani mówi, wygląda mi to na 
niebezpieczną sprawę.
– W jakim sensie?
Heller przyjrzał się jej przenikliwie. Czy ta wiotka, ładna dziewczyna 
prowadziła z nim grę? 
Uśmiechnął się i powiedział, że to może spowodować rozprzężenie w wojsku.
– Ale żołnierze nie medytują – zapewniła go Elizabeth – więc nie ma obaw.
Senator i Dolly przysłuchiwali się. Richard starał się łowić ciche wypowiedzi 
Elizabeth 
z miejsca zajmowanego po przeciwnej stronie stołu. Nawet MacKenzie przerwał 
nalewanie 
lafite-rothschilda, by usłyszeć rozmowę.
– Skąd pani to wie? – spytał Justin. Elizabeth siedziała między Hellerem i 
Justinem.
– To bardzo proste. Gdyby medytowali, nie byliby żołnierzami, czyż nie?
– Wietnam jest pełen pagód buddyjskich, a walczyli jak diabli. Elizabeth 
wzruszyła 
ramionami.
– Nie sądzę, aby do walki wychodzili z pagód.
– Słyszałem opowieść o Helmsie i Ginsbergu – wtrącił się Justin – i nie 
przypisuję temu 
żadnego znaczenia.
Heller, który wypił łyk wina, podniósł do góry kieliszek.
– A gdyby tak porozmawiać o czymś cywilizowanym, na przy kład o winie. Jest 
doskonałe, 
Richardzie. Co to jest, jeśli mogę spytać?
MacKenzie pokazał butelkę.
– Doskonałe! – Heller skinął głową.
– Jest pan znawcą, panie sekretarzu – powiedziała Dolly.
– Nie bardzo. Ale to należy do stanowiska.
– Uważam, że jest znakomite, choć nie najlepiej odróżniam dobre wino od złego.
– Nie widzę powodu do usprawiedliwień. Nie ma to większego znaczenia. Ale proszę 
mi 
powiedzieć, jak pani przyjmuje wyznanie pani dzieci o ich przekonaniach 
buddyjskich.
– Nigdy nie traktowałam tego jako przekonań religijnych. Tacy są. Nie narzekam. 
– Rzuciła 
okiem na Leonarda, który położył na swoim talerzu łyżkę fasolki i szpinaku.
– Nie jestem bardzo głodny, mamo.
– Spróbuj coś zjeść.
– Oczywiście.
Augustus wzniósł do góry kieliszek.
– Za naszych znakomitych gości i kraj, którym rządzą!
– Daj spokój – mruknął Justin.
– Piję za kraj – powiedział Heller, a po wypiciu łyka wina dodał: -a nie za 
cierpki humor 
naszego starego przyjaciela.
Nie ma w tym nic zabawnego – zastanawiał się senator. Co też zamierza stary drań 
na 
dzisiejszy wieczór? Z pewnością bada teren.
Na krótko zapomniał o wyroku losu na syna, a może tylko odłożył sprawę na 
później czy 
nawet przerzucił ją do sfery spraw, którym nie należy dać wiary. To jego umysł 
dokonał tej 
sztuki i teraz skoncentrował się na dowcipie i swobodzie towarzyskiej dzieci. 
Ale zaraz 
gwałtownie wtargnęła rzeczywistość i poczuł, że w oczach pojawiają mu się łzy. 
Na chwilę 
schował się za serwetką, ale gdy spojrzał, stwierdził, że Dolly obserwowała go 
przez cały czas 
i nic nie uszło jej uwagi. Był przejrzysty. Zawsze był taki. To była przeklęta 
cecha dla polityka.
– Jaki to ma być kraj? – spytał Augustus, uśmiechając się.
– Salwador, Honduras, Nikaragua, Gwatemala? Niestety, mojego cierpkiego poczucia 
humoru nie podziela pięćdziesiąt stanów. Mam na myśli tylko moje poczucie 
humoru. Gdyby tak 
było, Webster, śmiałbyś się do rozpuku wraz ze wszystkimi koleżkami.
– Tak nie można mówić – zauważył Justin, ledwo broniąc się przed wybuchem 
złości.
Heller, starszy i rozsądniejszy od Williama Justina, uśmiechnął się do Augustusa 
i przypomniał Justinowi stary film pod tytułem Człowiek z Wirginii.
– Nie wtedy, Bill, gdy się to mówi z uśmiechem. Pamiętasz film? Czy był w nim 
Gary 
Cooper? Tak mi się zdaje. Czarny typ obraża Coopera. – Rozejrzał się wokół 
stołu. W oczach 
wszystkich było pytanie. Wypowiedź Augustusa przerwała inne rozmowy.
– Odpowiadając uśmiechnij się – niewinnie powiedziała Elizabeth.
– Naprawdę widziała pani ten film?
– W późnych godzinach nocnych. Ta straszna, mała skrzynka umożliwia naszemu 
pokoleniu 
cofnąć się w czasie.
– A jednocześnie, młody przyjacielu – Augustus zwracał się do Justina – to 
ukazuje wartości 
Partii Republikańskiej. Wypowiadamy naszą kwestię, nie mącąc wody. Demokrata nie 
ośmieliłby 
się wystąpić z oświadczeniem, że rządzimy Ameryką Środkową jak swoją własnością. 
O, nie! 
Proszę pana. Zostałby napiętnowany jako komunista i w rezultacie zwinąłby pod 
siebie ogon 
i uciekł gdzie pieprz rośnie.
Po tych słowach nastąpiła długa cisza, którą przerwała Winifred Justin.
– Skoro tak jest, panie Levi, i to nie są żarty, choć jestem pewna, że pan 
żartuje, to wydaje mi 
się, że drażni pan kilka osób tutaj. Jeśli jednak tak jest istotnie, to gdzie 
pan widzi wartości?
– U dobrze wychowanej kobiety. Gdzież poza tym miałbym ich szukać?
Jenny, królowa stołu, cierpliwa małżonka Augustusa Leviego, postanowiła uciszyć 
wzburzone wody.
– Droga pani Justin – zwróciła się do Winifred, nie nazywając jej po imieniu, 
gdyż tę formę 
rezerwowała dla służby i uznawanych przez siebie jej równych – proszę nie 
traktować mego 
męża poważnie. Wywoływać oburzenie to dla niego przyjemność.
– Ale ja muszę traktować go poważnie – nie dał za wygraną Heller. – Znam go od 
dawna. – 
Nieoczekiwanie zwrócił się do Leonarda: – A czy pan nie traktuje go poważnie? Co 
na to 
powiesz, chłopcze?
Leonard zawahał się. Senator przez chwilę miał wrażenie, że wcale nie odpowie. 
Ale jego 
syn, blado się uśmiechając, odezwał się w końcu:
– Nasze stosunki z dziadkiem są szczególne. Kiedyś nosił mnie na plecach, bawił 
się ze mną 
na kolanach i wykradał dla mnie cukierki za plecami mamusi, ale czy pan wie... 
nigdy nie 
rozmawialiśmy o zabijaniu.
– Zabijaniu?
– Oczywiście to tylko mój punkt widzenia – wyjaśnił Leonard ze skruchą. Chciał 
na tym 
poprzestać.
– Dlaczego miałby z panem mówić o zabijaniu? – zastanawiała się Frances Heller. 
– Chyba 
że to jest następny żart?
– Dokończ, Lenny – łagodnie zachęcił go senator.
Leonard spuścił głowę na chwilę, ale zaraz spojrzał na Hellera i rzekł:
– Miałem na myśli politykę i wojnę. Dla mnie zadawanie śmierci człowiekowi jest 
morderstwem.
33
W kuchni MacKenzie półgłosem strofował Nellie. – Podawaj z lewej strony, zbieraj 
talerze 
z prawej, podawaj z lewej, zbieraj z prawej. Czy nie możesz tego zrozumieć, 
głupia dziewczyno? 
To twoja prawa ręka, a to lewa.
– Wiem, wiem, która jest moja prawa ręka. Ale rogi stołu...
– Wiem, o co ci chodzi. Nic mnie nie obchodzą rogi. Podajesz z lewej, zbierasz z 
prawej.
– Daj spokój biednemu dziecku. – Ellen podała Nellie srebrny koszyk z gorącym 
pieczywem. 
– Sprawdź, jak jest z chlebem. – A kiedy dziewczyna znikła, powiedziała do męża: 
– Gdyby ci 
się tak nie paliło do tego dziecka, nie dręczyłbyś jej przez cały czas.
– Nie jest dzieckiem, a ja się nie palę.
– Gdybyż tak było! Jak tam idzie w jadalni?
– Interesująco. Na razie bez zgrzytów.
– Idź sprawdź, czy nie dolać wina. Nie stój tutaj z wyszczerzonymi zębami.
– Stary pan Gus właśnie rozłożył na łopatki sekretarza stanu niczym Mohammed Ali 
przeciwników w najlepszym swoim okresie.
– Mac, wróć do jadalni, nie będę tego powtarzała jeszcze raz.
Dzięki troskliwemu dolewaniu wina przez Maca opróżniono czwartą butelkę lafite-
rothschilda. Nieoczekiwanie Frances pozwoliła sobie zbliżyć kolano do senatora i 
pozostając 
w takiej pozycji, spytała go, czy widział którąś z nowojorskich sztuk 
teatralnych. Wychowany na 
księdze dyplomatycznego protokołu, która stwierdza, że nigdy nie wiadomo, co kto 
może zrobić 
na rzecz drugiego, i odwrotnie, Richard nie uchylił się od dotykającego go 
kolana. Można nie 
zauważać, ale nie odrzucać, a na razie wyjaśnił, że nieczęsto bywa w Nowym 
Jorku.
– W Londynie zaliczamy teatry bez opamiętania – wtrąciła się Jenny. – Ale 
oczywiście Gus 
robi wszystko bez opamiętania. Nie wiem, dlaczego w Nowym Jorku postępujemy 
inaczej. Nowy 
Jork jest inny.
– A z całą pewnością wcześniej czy później wszystko przyjeżdża do Waszyngtonu – 
powiedziała Frances.
Richard Cromwell uznał, że ogólna atmosfera z jego końca stołu nie budzi 
niepokoju. 
Czasami bezsensowna paplanina denerwowała go, teraz to nie miało znaczenia. Nie 
było 
drobnych irytacji, jedynie to straszne przerażenie, które przysłoniło mu 
wszystko. Jenny, siedząca 
obok niego, nigdy go nie irytowała. We wczesnych latach małżeństwa z Dolly, gdy 
Jenny 
dopiero przekroczyła czterdzieści lat i była imponującą, silnie zbudowaną 
kobietą z wydatnym 
biustem, miewał związane z nią ciągoty erotyczne. I choć to czułe pożądanie nie 
spełniło się, to 
do tej pory podnosiło jej urok w jego oczach. Jenny kochała go za to i nie 
pozwalała na żadne 
wobec niego słowa krytyki. Zupełnie możliwe, że wyczuwając jego nastawienie, 
sama była 
gotowa do pożądanej reakcji, choć to zdawało się nie do pomyślenia. Jenny była 
zadowolona 
z jego wyrozumiałości wobec Frances Heller, nie dlatego, że lubiła Frances, ale 
że była to jeszcze 
jedna dodatnia cecha w obrazie zięcia.
Justin po czwartym kieliszku wina, nie znajdując oddźwięku w postawie Elizabeth, 
wetknął 
kij w mrowisko, które od dawna opanowało jego myśli, i spytał Liz, czy w świetle 
tego, o czym 
mówili, Leonard zaciągnął się do wojska. Nie był pijany w ścisłym tego słowa 
znaczeniu. Nie był 
przygaszony, śmieszny i nie mówił głupstw. Właściwie to w ogóle nie był pijany, 
tylko bardziej 
nieprzyjemny niż zazwyczaj.
– Nie mam pojęcia – odpowiedziała Elizabeth. – Dlaczego nie spyta pan jego?
Justin spojrzał na Hellera, który ściągnięciem warg i lekkim skłonem głowy dał 
znak 
niezadowolenia.
– Jakieś pytanie? – zainteresował się Leonard z drugiej strony stołu.
Wobec takiego zwrotu w rozmowie Dolly wystąpiła z pierwszą kwestią, która 
przyszła jej na 
myśl.
– Ostatnio byłam zaskoczona słysząc prezydenta cytującego poezję.
– Doprawdy? – zdziwił się Heller.
– Z pewnością nie największego poetę. Był to Robert W. Service. Dziwny wierszyk 
Kremacja Sama Magee. Z jakiegoś powodu znał go na pamięć.
– Jego pamięć wcale nie szwankuje! – parsknął Augustus. – Nauczyłby się na 
pamięć 
zawartości słownika i przedstawił go jako orędzie do narodu, gdyby ktoś mu to 
podsunął.
Justin już chciał wybuchnąć gniewem, ale sekretarz stanu roześmiał się i 
przypomniał 
Aligustusowi o jedenastym przykazaniu.
– A co ono nakazuje? – spytał stary człowiek.
– Kochaj swego bliźniego republikanina. Bez ciosów poniżej pasa. Jest nasz i 
kochamy go.
– Masz rację, Web. Ja też go kocham – zadeklarował Augustus.
– Augustus zawsze lubił kowbojskie filmy – zauważyła z uśmiechem Jenny.
– Ale nam sprezentowano chmurę w kształcie grzyba i któregoś dnia wylecimy 
w powietrze... – cicho, śpiewnie powiedziała Elizabeth.
– Nie powinnaś tego mówić – upomniała ją łagodnie Dolly.
– Tak, przepraszam – zgodziła się Elizabeth.
– A jednak – zaczął Leonard, przez chwilę szukając w pamięci – jest tak – i 
zaczął 
recytować:
Gdy dzieci naszych dzieci powiedzą o wojnie: to szaleństwo, którego więcej być 
nie może, 
gdy my będziemy Bogu dziękować spokojnie za smutek, rozwijając nad lądy i morze 
w imieniu 
naszych martwych pokoju chorągwie – wtedy rozbłysną nam zwycięstwa zorze.
– To ten sam poeta, który napisał wiersz cytowany przez waszego prezydenta. Ale 
ponieważ 
brał udział w pierwszej wojnie światowej, zabrakło mu bystrości wobec obecnych 
czasów.
– Nie wiem, jaki to ma związek z czymkolwiek – wtrąciła się Dolly, zaniepokojona 
tym 
zwrotem w rozmowie.
– Myślę, że to, czego nie zapamiętał prezydent, jest ważne – z uśmiechem 
oznajmiła 
Elizabeth.
– Sądzę, że to wystarczy – powiedziała Dolly.
Heller uśmiechnął się z pobłażaniem. Wyprzedzając reakcję Justina, Richard 
zrobił uwagę, 
że takie jest młode pokolenie.
– Chodzi o to, że po przekroczeniu dwudziestu lat od razu zaliczają się do 
następnej 
generacji, z nowymi pojęciami, nowymi ideałami, a niewątpliwie i z nową formą 
ich wyrażania.
– Proszę nie myśleć, że nie jesteśmy na to wyczuleni – odezwała się Frances. – 
Zna pani 
zapewne Sylwię Palmer? – zwróciła się do Jenny.
– Nie spotkałam jej od bardzo dawna. Nie przebywamy wiele w Waszyngtonie.
– A więc jej córka, Claire, wyniosła się z domu i wyszła za mąż za Murzyna. 
Murzynów 
w moich czasach nazywano kolorowymi, ale dzisiaj mówi się „czarni”. To nie 
znaczy, że jest 
czarny. Ma skórę w kolorze kawy i jest przystojny. Zajmuje ważne stanowisko w 
biurze 
rachunkowości. Otóż Sylwia przyszła do mnie z prośbą, czy Webster nie mógłby coś 
zrobić dla 
jej zięcia. Gdy ją spytałam, czy nie jest zdruzgotana tym małżeństwem, 
zaprzeczyła i dodała, że 
przecież mogła równie dobrze wyjść za Żyda.
Na nieszczęście głos Frances był doniosły, taki wysoki piszczący głos 
dziewczęcy, i chociaż 
przy drugim końcu stołu nie słuchano jej, ostatnia uwaga dotarła do wszystkich, 
O senatorze mówiono, że jest niewzruszony, gdyż w takich momentach przybierał 
obojętną, 
bez wyrazu maskę. Zamiast od razu wybuchnąć mógł zastanowić się, co powinien 
odpowiedzieć 
w danych okolicznościach.
Jenny wykazała opanowanie. To była jej stała postawa. Wychowała się w 
środowisku, 
w którym kontrolowano swoje reakcje. Nie odezwała się, tylko jej twarz 
zesztywniała. Tak więc 
gdy Frances krzyknęła: „Proszę o wybaczenie!” – wyraz twarzy Jenny wcale się nie 
zmienił, nie 
zareagowała również słowami. Richard powiedziałby, że jej spojrzenie było 
miażdżące 
(określenie, któremu przypisywał dotąd tylko zastosowanie literackie). Było 
wystarczająco 
miażdżące, i dlatego postanowił zostawić inicjatywę teściowej i nie powiedzieć 
nic, co mogłoby 
złagodzić atmosferę.
Przy drugim końcu stołu Dolly zapamiętale mówiła o trudnościach odtworzenia 
ogrodu 
ziołowego z okresu kolonialnego. Przed swoim wywodem zwróciła się jednak do 
Frances:
– Nie przejmuj się, Frances. To całkiem zrozumiałe przejęzyczenie.
– Nigdy nie pomyślałabym, że ta stara naiwniaczka jest taka głupia – zwierzyła 
się 
Augustusowi Winifred, panująca jeszcze nad swoją nietrzeźwością. Senator 
zastanawiał się 
przedtem, dlaczego Justin zabrał ją z sobą. „Zwykle jej nie zabiera” – 
powiedział Dolly. Ale tego 
wieczoru nic nie było zwyczajne i senatorowi się zdawało, że przyjęcie coraz 
bardziej 
przypomina podwieczorek u Kapelusznika z Alicji w Krainie Czarów.
Augustus zachichotał zadowolony, a Dolly, uzbrojona w wieloletnie doświadczenie 
w dyplomacji politycznej, prowadziła ożywioną rozmowę z Justinem i Hellerem. 
Leonard 
i Elizabeth tylko obserwowali. Frances zaś, zmuszona naprawić swój błąd, 
zaznaczyła, że Jenny 
nie jest przecież Żydówką, a zatem nie powinna się czuć dotknięta.
Teraz podano mus cytrynowy. Senator uświadomił sobie, że kolacja zbliżyła się do 
końca. 
To go ucieszyło.
34
Gdy panie wstały od stołu i udały się do biblioteki, a w jadalni pozostali już 
tylko panowie, 
Leonard szepnął do ucha ojcu:
– Nie mogę tu zostać, tato.
– Oczywiście. Rozumiem cię.
– Myślę, że wyjdę na dwór. Muszę odetchnąć świeżym powietrzem.
– Słusznie. Czy zobaczę cię później?
Leonard skinął głową.
Dolly przejęła pieczę nad trzema kobietami w różnym stopniu strapionymi, 
rozdrażnionymi 
i niejednakowo odczuwającymi wpływ alkoholu. Gdy Leonard upewnił się, że panie 
już na dobre 
zniknęły, wyślizgnął się przez salon i hall. Gdy wyszedł z domu, spostrzegł, że 
wielka limuzyna 
ciągle stała w tym miejscu, gdzie się zatrzymała po przyjeździe. Jeden z ludzi z 
Secret Service 
wyszedł z domu i stanął przed nim.
– Kim pan jest?
– Leonard Cromwell.
– Czy ma pan dowód tożsamości?
– Mieszkam tutaj.
– Pytałem, czy ma pan dowód tożsamości.
– Mieszkam tutaj – powtórzył. – Byłem na kolacji. Mam na sobie strój wieczorowy 
i jestem 
w swoim domu, więc nie mam dowodu tożsamości. Jeśli jest pan tak zwariowany na 
tym 
punkcie, wejdę do środka i przyniosę. – Odwrócił się w stronę domu.
– Proszę się zatrzymać. Nie wejdzie pan do domu. Drugi agent wyszedł z wozu, 
mówiąc:
– Na litość boską, Hinton, to dzieciak senatora.
– Skąd wiesz?
– Skąd wiem? Po prostu wiem. – Do Leonarda powiedział: Zapomnij o tym, synu.
Leonard skierował się w stronę basenu.
– On cię przeprasza, synu. Zapomnij o tym.
Leonard posuwał się w ciemności, nie oglądając się za siebie. Księżyc był prawie 
w pełni 
i cudowny srebrny poblask oświetlał ziemię. Miał uczucie, że stąpa we śnie. 
Agent był szalony, 
oczywiście szalony. Wziął go za terrorystę. Wszyscy byli szaleni, opanowani 
przez potworną 
psychozę; narodem zawładnęła paranoja, a aids był tego częścią. W kotle obłędu 
wykluła się 
szaleńcza choroba i tam, gdzie kiedyś tańczyły zwyczajne kościste wiedźmy, teraz 
odbywa się 
taniec nawiedzonych kleryków, wrzeszczących, że aborcja jest grzechem; że aids 
jest karą 
zesłaną przez Boga, który po wieczne czasy smaży dusze w piekle i spaliłby 
chętnie całą 
ludzkość, aby sprawdziła się przypowieść biblijna. To jest koszmar. I tylko w 
koszmarnym śnie 
szaleńcy mogą rządzić światem za pomocą tysięcy bomb atomowych, bo w 
rzeczywistości ta 
straszliwa broń – uruchomiona przez nich w chwili rozdrażnienia czy 
pokrzyżowania planów – 
mogłaby zniszczyć całą ludzkość.
Z podwiniętymi nogami usiadł na rozgrzanym kamiennym tarasie. Dom był w dole 
i w świetle księżyca wyglądał pięknie. Ale to nie był sen. Stał tam długi 
cadillac, a oparty o niego 
jeden z ludzi z Secret Service palił papierosa. Mała iskierka z papierosa była 
robaczkiem 
świętojańskim wznoszącym się w górę i opadającym w dół.
Myśl, że on, Leonard, miał opuścić ten dom, bez względu na to, czy to był zły 
sen, czy nie, 
że miał przenieść się do lodowatej wieczności, ciągle boleśnie ściskała mu serce 
i wzbudziła 
wewnętrzne przekonanie, że to nie powinno się stać. Tyle było wokół piękna, by 
złagodzić ten 
koszmar; srebrzysty świat w dole i wokół niego, oświetlony dom, jak domek lalek 
ze świecą 
mrugającą w środku; w powietrzu delikatna domieszka zapachu dymu drzewnego 
przyniesiona 
przez wiatr; i obojętny księżyc królujący nad fantastycznym zbiorowiskiem 
gwiazd; miliardy 
gwiazd, miliardy planet i miliardy kultur; a tutaj pyłek kurzu zwany ziemią, 
gdzie szaleńcy 
nazwali się wikariuszami Boga. „Piękna i bestia”. Czy może jest tak, że to, 
czego dotyka bestia, 
nie ma prawa do piękna? Kiedyś wszystko było piękne. Niezależnie od tego, jaki 
jest Stwórca, to 
na pewno jest artystą. Zdjął płaską poduszkę z jednego z foteli wypoczynkowych, 
podwinął jeden 
z jej rogów i przyjął pozycję do medytacji. Medytacji nie nauczył go jakiś guru, 
ale skromny 
japoński profesor filozofii w Harvardzie. Uczeń przyszedł do nauczyciela, który 
uczył medytacji, 
i spytał go, dlaczego należy usiąść i medytować. Nauczyciel odpowiedział mu, że 
dzięki 
medytacji przestanie się bać śmierci. Bardzo stara opowieść, tak stara jak 
strach przed śmiercią.
W letnią noc wkradł się chłód. Leonard poddał się pieszczocie rześkiego 
powietrza. 
Powietrze było w nim i na zewnątrz, nierozdzielnie. Obserwował swoje wdechy i 
wydechy. 
Stopniowo jego umysł stawał się jasny i uwalniał się od strachu.
35
Gdy kobiety opuściły jadalnię, czterej mężczyźni, senator, Augustus Levi, 
Webster Heller 
i William Justin, usiedli przy jednym końcu stołu. MacKenzie nalał napoje, 
brandy dla Hellera 
i Augustusa, baileysa dla Justina i porto dla senatora, a teraz podawał duże 
pudło cygar.
– Nie widzę kubańskich – zauważył Justin.
– Nie trzymam ich.
– Coś podobnego! – zdziwił się Heller. – Pewnie jesteś jedynym członkiem 
Kongresu, który 
pali cygara, a nie sięga po kubańskie.
Senatora dręczyły złe myśli. Całym wysiłkiem woli starał się skoncentrować na 
temacie 
rozmowy, przedkładając sobie w wyobraźni, że Leonard się mylił, że wymyślił całą 
tę historię, że 
wykorzystał ją dla dramatycznego efektu. Wiadomość, że jego syn był 
homoseksualistą, nie 
wstrząsnęła nim. Wyczuwał to od paru lat. Ale wyznanie, że miał aids, nie mogło 
być prawdą. 
W żadnym wypadku!
– Senatorze!
– Nie jestem przemytnikiem – powiedział ostro.
– Co znowu? To cierpkie słowa.
W czasie kolacji Augustus uświadomił sobie, że działo się tutaj coś złego. Znał 
senatora, ale 
dzisiejszego wieczoru to był inny człowiek.
MacKenzie zbliżył się teraz do niego i Augustus wybrał długie, cienkie cygaro 
Flaminco.
– Te cholerne cygara są prawie tak dobre jak kubańskie. Nie jestem tak cnotliwy 
jak senator, 
ale uważam, że to potwornie głupio wydawać dekret, aby wszyscy palacze cygar i 
połowa 
Waszyngtonu łamali go. Są tutaj flaminco i don diegos i nie wierzę, by kubańskie 
miały być 
lepsze.
– Nie wydaje mi się, abyś musiał nas pouczać, Gus – odezwał się Justin.
– Nie? To nie jest mój dom i nie jestem gospodarzem, a więc mogę złamać parę 
prawideł. 
Znam starego Weba od dwudziestu pięciu lat, ale pana dopiero dzisiaj poznałem i 
niech mnie 
diabli, jeśli będę tu siedział spokojnie, gdy pan nazywa mnie Gusem. Nazywam się 
Levi, pan 
Levi. Proszę się do mnie tak zwracać, a na pocieszenie może pan sobie 
powiedzieć, że trzeba 
zjednać sobie starego Żyda. Bo czegóż można oczekiwać od tego wrednego 
semickiego typa?
– Dość tego! – odezwał się senator. – Proszę cię, Gus, to niedopuszczalne, i 
jeśli nie 
wystąpisz z przeprosinami, zrobię to ja.
Justin wstał z okrzykiem:
– Nie muszę tego słuchać!
– Siadaj – powiedział Heller. – Jesteśmy rodziną. Gus należy do naszej partii od 
czasów 
przed twoim urodzeniem. Jest najbardziej odpychającym bykiem w naszej gromadzie, 
ale to jego 
styl.
– Przepraszam, panie Justin – odezwał się Augustus bez pośpiechu, zapalając 
swoje cygaro 
z uśmiechem. – Webster ma rację. Tak się zwracam do ludzi, jak na to zasługują. 
Powinien pan 
posiedzieć parę godzin w Izbie Gmin w Londynie i posłuchać, jak ci Brytyjczycy 
napadają na 
siebie. Nie używają gładkich słów w wyrażaniu krytyki. Jeśli ktoś jest dla nich 
wrogiem, nie 
ukrywają tego.
– Gus, nikt z nas nie jest twoim wrogiem.
– Z drugiej strony, gdy słucham, co mówią w Kongresie, robi mi się niedobrze: 
„Mój 
szanowny kolega”, „Mój czcigodny oponent”, „Mój stary przyjaciel”. Płaszczą się 
przed 
najbardziej bezmyślnymi ignorantami, jacy kiedykolwiek zanieczyszczali powietrze 
Waszyngtonu. I nikt nie otwiera ust, by skurwysyna nazwać skurwysynem.
– Wydaje mi się – chłodno odezwał się Richard – że nikt z nas nie jest 
nieprzyjacielem.
– Ma rację – zgodził się Heller. – Nie pozbawiaj nas paru pozostałych jeszcze 
przejawów 
cywilizacji.
Justin starał się uspokoić, popijając baileysa i paląc cygaro. Po chwili, ciągle 
wściekły, 
spojrzał na Augustusa przymrużonymi oczyma i opanowanym głosem powiedział:
– Rozumiem pana sytuację. Jest pan starym człowiekiem i ma pan prawo korzystać 
ze 
swoich prerogatyw. Popełniłem błąd.
– Dobry chłop. – Gus skłonił głowę.
– I sądzę – dodał Justin – że powinniśmy przejść do sprawy, która nas tu 
sprowadziła, do 
autostrady.
Jest bardzo dobry, pomyślał senator, zupełnie opanowany i wszystko już 
przemyślał.
– Jestem pewien – kontynuował Justin – że zrozumiał pan cel tej kolacji, którą 
pana córka 
łaskawie urządziła.
– Byłbym głupcem, gdybym nie zrozumiał. Jak pan myśli, ile razy wzywają mnie na 
naradę 
z dwoma panami, którzy rządzą moim krajem?
– Nie rządzimy pana krajem – zaprotestował Justin.
Heller westchnął.
– Uspokój się, Bill – powiedział Justinowi. – Mamy dobre cygara i cholernie 
dobrą brandy, 
a nawet ta irlandzka lura, którą sączysz, nadaje się do picia. Zjedliśmy 
doskonałą kolację, lepszej 
nie przypominam sobie w przeszłości, a to mięso, Richardzie, jakie smakowite, 
bardzo 
smakowite. Do diabła! Jest nam tak dobrze jak niemowlakowi przy cycku matki, a 
zatem odpręż 
się i pozwól, aby starzy republikanie trochę sobie powrzeszczeli.
Senator nie słyszał dotąd takich wulgarnych przenośni w ustach sekretarza stanu, 
nie uważał 
także, by to, co mówił, miało jakieś znaczenie. Wydawało mu się, że Heller 
zapożyczył parę 
wyrażeń z różnych źródeł, choćby z telewizji.
– Zanim zajmiemy się sprawą autostrady – rzekł Augustus – chciałbym 
przedyskutować 
pewną kwestię interesującą mojego zięcia. Czy nie masz nic przeciwko temu, 
Richardzie?
– Masz wolną rękę – zapewnił senator.
Augustus zaciągnął się cygarem i zaczekał, aż dym wolno wzniósł się do 
żyrandola.
– Kobieta jest tylko kobietą, ale dobre cygaro jest dymem. Dzisiaj polityk nie 
ośmieli się nic 
powiedzieć, nie wziąwszy pod uwagę drepczącej mu po piętach organizacji kobiet. 
Zresztą to, co 
mówi, nigdy nie ma znaczenia. Dobre cygaro jest pocieszeniem. Sprawia, że 
wierzymy choćby 
przez chwilę, iż obowiązuje nas miłość i solidarność... Sami wiecie najlepiej. 
Mój zięć, senator 
Cromwell, jest, jak to powszechnie wiadomo, cholernym liberałem. Ale to nie 
wszystko. Jest 
uczciwym liberałem, który nie ustępuje nawet na jotę i przez długie lata wsadza 
nam szpile. Jest 
człowiekiem z zasadami i takim facetom jak my nic nie może bardziej dokuczyć niż 
człowiek 
z zasadami.
– Czy to wprowadzenie? – spytał Justin.
– Tak mi się zdaje, jeśli okaże pan cierpliwość i pozwoli mi związać parę 
luźnych kwestii. 
Otóż Richard uważał, że jedyną sprawą, która by mogła nas tutaj sprowadzić na 
nieoficjalną 
rozmowę, będzie autostrada; że poprosicie mnie, abym zarzucił projekt, a 
ponieważ moja prośba 
dotyka istotnych dla was interesów, on będzie mógł wystąpić poza protokołem z 
czymś znacznie 
mniejszym, na czym mu zależy. Nie muszę mówić pierwszy, a więc proszę, aby on 
przedstawił 
swoją sprawę, zanim powiem o moim przedsięwzięciu.
– Dlaczego nie? – rzekł Heller. – To dom Richarda, on jest tu gospodarzem.
Senator musiał stoczyć walkę, by zebrać rozpierzchłe myśli. Żałował, że nie 
pomyślał 
o sprawdzeniu, czy Leonard wrócił do swego pokoju, czy do biblioteki. Ale 
zabrakło już na to 
czasu. Nie mogło być lepszego wprowadzenia niż to, co powiedział Augustus.
– Chciałbym rozpocząć – zagaił senator – od stwierdzenia, że oczywiście mógłbym 
wystąpić 
z tym przed Senatem. Ale teraz nie ma sesji, a nawet w czasie sesji wprowadzenie 
mego wniosku 
zabrałoby miesiące, jeśli w ogóle doczekałoby się realizacji. Ponieważ 
wiedziałem, że 
przyjeżdżacie, pomyślałem, że można to załatwić bez hałasu i szybko. Mówię o 
Ruchu Azylu, 
o setkach kościołów i synagog, które stworzyły podziemną sieć, by pomóc, dać 
schronienie i azyl 
nieszczęśnikom, mężczyznom, kobietom i dzieciom, uciekającym od szwadronów 
śmierci 
Salwadoru.
– Nie wiemy, czy uciekają od, jak to pan nazywa, szwadronów śmierci – przerwał 
Justin.
– Nie będę tego udowadniał – odparł Richard. – Obaj panowie znacie fakty lepiej 
niż ja, 
a tylko nas czterech jest w tym pokoju, bez ukrytych mikrofonów, bez prasy i 
innych środków 
przekazu.
– Ma rację – odezwał się Heller. – Nie przekonujemy przecież tłumu. Wypowiemy 
się 
szczerze.
– W porządku – powiedział Justin. – Zgadzam się.
– Już zamordowano prawie pięćdziesiąt tysięcy.
– Pana dane są zbyt wysokie – znowu wtrącił się Justin. – Najwyżej czterdzieści 
tysięcy. To 
są marksiści.
– Nie odróżniają Marksa od świętego Mikołaja. Sześcioletnie dzieciaki wiejskie 
nie są 
marksistami.
– O tym można dyskutować.
– A jeśli ich odsyłamy, to prosto do szwadronów śmierci, przez nas uzbrojonych 
i utrzymywanych.
– I to może podlegać dyskusji – znowu odezwał się Justin. – Do czego pan 
zmierza, 
senatorze?
– To oczywiste. Aresztując w tej chwili jedenaścioro ludzi oskarżonych o pomoc 
uciekinierom, zrobiliśmy coś, co nigdy przedtem nie zdarzyło się w całych 
dziejach tego narodu.
– Richardzie – teraz odezwał się Heller – robimy wiele rzeczy, które nigdy nie 
zdarzyły się 
w dziejach tego narodu.
– Czy wie pan, jak zebrano dowody przeciw nim?
– Oczywiście, że wiem. Zrobiliśmy, co było konieczne. Uzbroiliśmy w mikrofony 
kilku tych 
uchodźców i wysłaliśmy ich do kościołów. Nagrali to, co się tam działo. A to, co 
się działo, było 
spiskiem nawołującym do obejścia i łamania przepisów imigracyjnych Stanów 
Zjednoczonych.
– Szpiedzy na rzecz rządu federalnego nagrywający w kościołach modlitwy, które 
miały się 
stać dowodami i podstawą do skazania ludzi na więzienie. Czy od tego nie 
lodowacieje krew, 
panie sekretarzu stanu? Czy znalazłby pan inny tak niegodny i nieprzyzwoity 
przypadek 
w dziejach tego narodu?
– Czy może pan wymienić kraj, który byłby tak nieprzyzwoity jak Związek 
Radziecki?
– To niczego nie usprawiedliwia. Już walczyliśmy z nieprzyjaciółmi i 
prowadziliśmy wojny 
z Brytyjczykami, z Konfederacją i dwukrotnie z Niemcami, ale nigdy nie było 
potrzeby wkradać 
się do kościołów i rejestrować modlitw jako dowodów winy. Mój Boże, co się z 
nami stało? Jacy 
teraz jesteśmy?
– Dobrze, Richardzie – rzekł Heller. – Wysłuchaliśmy pana. Jakie ma pan 
propozycje? O co 
prosi?
– Proszę, byście skończyli z tym, byście położyli temu kres. Wszystko, co macie 
do 
zrobienia, sprowadza się do zawiadomienia prokuratora generalnego o waszej 
decyzji, a sędzia 
zdejmie sprawę z sądu i na tym się skończy.
– Nakłonić do tego sędziego? Sędziego federalnego? – Justin uśmiechał się. – 
Doprawdy, 
panie senatorze, gdybym to ogłosił publicznie! Senator Richard Cromwell prosi o 
wywarcie 
presji na sędziego federalnego?
– Mówię poważnie – powiedział senator. – Jestem śmiertelnie poważny w tej 
tragicznej, 
ważnej sprawie. Nie podoba mi się obrócenie tego w żart.
– Ja także jestem poważny.
– Powiedziałem mu – wtrącił się Augustus – że nie ma żadnej szansy, aby dwóch 
jastrzębi 
przekabacić na rzecz współczucia dla – tych ludzi. Do diabła, Richardzie, 
współczucie nie mieści 
się w polityce i nikomu nie udało się wzbogacić przez zachętę do współczucia. 
Chcą mieć 
Salwador i chcą Nikaragui. Możesz ustawić w szeregu wszystkie amerykańskie 
kościoły, 
a wszystkie zostaną zniszczone, i to odnosi się także do twojej ulubionej 
większości z zasadami, 
kiedy tylko jej członkowie przestaną tańczyć w takt prawicowej melodii.
– Czy naprawdę tak jest? – spytał Richard.
– Panie senatorze – odezwał się z powagą Heller – sprawa jest w sądzie. Rozumiem 
pana 
argumenty i ani na jotę nie zgadzam się ze starym tumanem, pana teściem. 
Podziwiam pana 
uczuciowe nastawienie do sprawy, ale jesteśmy państwem prawa. Tylko na tym 
możemy się 
opierać, gdy wyciągamy końcowe wnioski. Prawo. To cement, który przytrzymuje nas 
razem 
i wyróżnia od innych państw na świecie. Nie mogę uchylić ustawy. Wie pan o tym i 
Bill też nie 
może postąpić inaczej. Będą sądzeni przez swoich współobywateli. Niech tak 
pozostanie.
– Myślałem, że zgodziliśmy się porzucić cholerny bełkot – powiedział Richard 
wolno, 
z namysłem. – Proszę mnie nie raczyć, panie sekretarzu, sloganem o prawie. 
Proszę powiedzieć 
z godnością „nie”. Proszę mi zalecić, abym się odczepił, ale uczciwie i z 
godnością. Te przeklęte 
szwadrony śmierci należą do was i dlatego odgrywacie tę farsę na sali sądowej w 
Tucson, 
w Arizonie. Zaproszeni tutaj, jesteście moimi gośćmi i macie omówić ważną 
sprawę. Nie jestem 
przy tym potrzebny.
Po tych słowach senator wstał i opuścił pokój.
Jak jego syn senator ominął bibliotekę i wyszedł przez drzwi frontowe. Jak jego 
syn zobaczył 
dwa psy podwórzowe, które przyjechały z gośćmi. Gdy jeden z nich spytał go, kim 
jest, 
wybuchnął z wściekłością:
– Ty tępy ośle! Jestem senatorem Cromwellem, i to jest mój dom, a kim, do 
diabła, ty jesteś, 
że pytasz mnie o podanie nazwiska?
Jak przedtem drugi agent przepraszał.
– Panie senatorze, przykro mi. Dostaliśmy rozkazy...
– Nic mnie nie obchodzą wasze rozkazy. Zaparkowaliście przed moim domem 
i wiedzieliście, gdzie przyjeżdżacie. Jeśli zdrowy rozsądek nie mówi wam, że 
ktoś wychodzący 
z domu w wieczorowym stroju zapewne należy do niego, jeśli rozsądek zawiódł was, 
to oddajcie 
odznaki policyjne i poszukajcie pracy przy pilnowaniu owiec.
– Panie senatorze...
– Dosyć, obaj powiedzieliście wystarczająco dużo. A teraz: w którą stronę 
poszedł mój syn?
Jeden z nich wskazał kierunek i senator poszedł w tę stronę. Jego wściekłość, 
jak zwinięty 
wąż, nie była wymierzona w dwóch głupich funkcjonariuszy rządowych, ale przede 
wszystkim 
w siebie samego, że był tak naiwny. Naiwny w stosunku do ludzi siedzących w jego 
jadalni 
i pijących jego brandy, palących jego cygara, ludzi, którzy rządzili Ameryką w 
imieniu 
papierowego przywódcy i chichotali z głupca, który pojękiwał o współczuciu. 
Senator nie był 
dumny ze swojego wizerunku. Ponieważ w rzeczywistości obudził się przed 
szesnastu czy 
siedemnastu godzinami, jego samopoczucie systematycznie się pogarszało, i tylko 
w chwilach, 
gdy trzymał w objęciach żonę, pozbył się trochę goryczy. Był całkowicie 
pogrążony w myślach, 
nieczuły na piękno wieczoru. Nie uświadamiał sobie nawet, że idzie tak swobodnie 
w ciemności. 
Ba! Nawet że idzie ścieżką. Ogarnęły go strach i współczucie. Współczucie dla 
syna i dla siebie 
samego, a zaraz potem także dla żony. Nie potrafił stawić czoła śmierci syna i 
nie mógł 
wyobrazić sobie, jak zniesie to Dolly. Nagle ogarnęła go natrętna myśl, że 
Leonard, niezdolny 
już do dźwigania swego brzemienia, postanowił zabić się; by oszczędzić matce 
wiadomości 
o swojej chorobie i homoseksualizmie.
Ale znów rzeczywistość wróciła. Senatora opanował żal: żal syna, z którym życie 
zaczął 
dzielić dopiero tego wieczoru; żal syna, którego czekały miesiące cierpień; żal 
traconej miłości, 
która mogłaby trwać.
Podbiegł do basenu kąpielowego, gdyż przez chwilę nawiedziła go myśl, że może 
znaleźć na 
powierzchni pływające martwe ciało syna. Tak mocno przeraził się, że jego 
przeczucia mogą się 
spełnić, iż długo przyglądał się cichej powierzchni basenu, a nie zauważył 
Leonarda siedzącego 
ze skrzyżowanymi nogami i medytującego. Gdy go wreszcie zobaczył i zdał sobie 
sprawę, że 
żyje, ogarnęło go uczucie ulgi. Nie poruszał się, stał cicho, przyglądając się, 
aż syn odwrócił 
głowę i wyszeptał:
– Tata?
– Nie chcę ci przeszkadzać.
– Nie przeszkadzasz. – Leonard wstał.
Nagle senator poczuł chłód, i drżąc spytał syna, czy nie jest mu zimno.
– Nie, niezupełnie. Czy już odjechali?
– Nie. Ciągle tam są. Zostawiłem ich. Niech ich diabli!
– Chodziło o sprawę Azylu?
– Wiesz coś o tym?
– Mniej więcej. Czy to dla ciebie bardzo ważne?
– Teraz sam już nie wiem. Wszystko się zmieniło, hierarchia ważnych spraw, 
całego ciągu 
tego, co chciałbym osiągnąć... – Senator zanurzył się w fotelu. – Usiądź, 
Leonardzie. A może 
chcesz wrócić do domu?
– Nie. Nie spieszę się z powrotem. Kiedy wyjadą?
Senator spojrzał na zegarek. Zrobiło mu się zimno, ale był zdecydowany pozostać 
tutaj 
i rozmawiać z synem.
– Dochodzi dziesiąta trzydzieści. Nie powinni pozostać już długo. Dla Dolly 
byłaby to 
niezręczna sytuacja.
– Mamusia da sobie radę. Jeśli nie – Leonard uśmiechnął się – jest tam babcia 
Jenny. 
Popatrzy na nich z góry, i z ulgą się wycofają.
– Tak, na pewno – zgodził się senator. – Jednakże przysporzyłem sobie dzisiaj 
dwóch 
wrogów.
– Co mogą ci zrobić, tato? Od początku byli wrogami.
– I tak, i nie. Mieli do mnie pewne nastawienie, ale takie – nastawienie mają do 
wielu ludzi. 
Teraz mają do mnie szczególny stosunek.
– Czy bardzo ci to nie na rękę?
– Nie, Lenny. Nie tak bardzo, wcale mi to nie przeszkadza – zawahał się szukając 
słów. – To, 
co praktykujesz, to medytacja? Co to właściwie jest, prócz tego, co widać? Widzę 
ciebie 
siedzącego ze skrzyżowanymi nogami. – Przyjrzał się bacznie synowi. – Nie masz 
mi za złe, że 
pytam?
– Ależ nie. Wszystko w porządku. Cieszę się, że mnie o to spytałeś. Wydaje mi 
się, że 
częściowo to jest to, co widzisz. Ktoś siedzi w pewien sposób ze skrzyżowanymi 
nogami. To 
naturalna pozycja, tak siedzą dzieci. Z czasem zapominamy tego sposobu 
siedzenia, wiążemy się 
z krzesłem. Potem zaczyna się proces wewnętrzny. Starasz się uświadomić sobie 
własne ciało, 
obserwujesz swoje wdechy i wydechy, i wtedy, po pewnym czasie, przestajesz się 
bać śmierci.
– I rzeczywiście możesz pozbyć się strachu? – spytał ojciec. – Mam na myśli: 
strachu przed 
śmiercią?
– Nie zawsze. Ale kiedy medytuję, to się nie boję.
Przez chwilę milczeli. Zimny wiatr ustał i wszystko naokoło znieruchomiało. 
Senator starał 
się pojąć coś, co przekraczało możliwości jego rozumienia, i zamiast odrzucić to 
jako absurd 
rozpaczliwie próbował myśleć podobnie jak jego syn. Ale pomimo największego 
wysiłku nie 
potrafił odnieść prostej czynności siedzenia ze skrzyżowanymi nogami do swego 
świata, do 
strasznych jego zagrożeń. W przeszłości, świadomy nieomal kobiecej delikatności 
swego syna, 
pragnął za wszelką cenę, aby Leonard był raczej typem chłopca, który woli grać w 
baseball albo 
football niż zajmować się czym innym, i by stał się twardziochem w walce z 
innymi dzieciakami. 
Kiedy Lenny osiągnął w wieku siedemnastu lat prawie dwa metry wzrostu, Richard 
kazał 
urządzić boisko z koszem za stodołą i rozpaczliwie starał się, by jego syn 
został graczem 
w koszykówkę, choć chłopaka zupełnie to nie interesowało. Teraz wszystko 
przestało być ważne; 
nawet fakt, że był homoseksualistą, nie miał znaczenia. Śmierć otworzyła mu 
szeroko oczy, 
przezwyciężając wszelkie uprzedzenia. Próbując powrócić do rozmowy, spytał:
– Czy to jest to, co Japończycy nazywają satori?– Satori oznacza oświecenie.
– Nie wiedziałem. Jak zdefiniujesz oświecenie?
– Nie wiem – odpowiedział Leonard. – Nigdy się z tym osobiście nie spotkałem.
– Ja tego nie rozumiem – rzekł Richard.
– To jest stan istnienia. Sądzę, że można by to nazwać stanem świadomości. Ale 
co to jest, 
nie wiem. Nigdy tego nie doświadczyłem.
Senator desperacko szukał wyjaśnienia i nadal prowokował syna.
– Skoro nigdy tego nie doświadczyłeś...
– Tato, rozmawiałem z ludźmi, którzy tego dostąpili.
– I co mówią?
– Nie mówią wiele. Tego nie można opisać.
Znowu zapanowała cisza, dopóki Richard nie spytał:
– Któregoś dnia, może w następnym tygodniu, będziesz mi mógł pokazać, jak to się 
robi?
– Oczywiście.
– Czy nie wycofam się z Senatu? Mam na myśli – gdy podejmę się medytacji. – 
Miało to 
zabrzmieć dowcipnie, ale tak się nie stało.
Leonard potrząsnął głową, uśmiechając się po raz pierwszy od dłuższego czasu. 
Przynajmniej tak wydawało się senatorowi.
36
– Wygnaliście stąd mojego zięcia – odezwał się Augustus. – To nie bardzo 
dyplomatycznie, 
Web. Pamiętasz, co mówił stary Dave Dubinski: należy karać wrogów, a nagradzać 
przyjaciół. 
Richard nie jest waszym nieprzyjacielem, a przynajmniej nie był nim.
– No wiesz, Gus! Próbował skłonić mnie do mieszania się w sprawy imigracji i 
wtrącania się 
do sądów.
– A skoro sprawa jest w sądzie – dodał Justin – tak się nie postępuje.
– Mówicie do starego Augustusa Leviego. Żyję dość długo.
– Wiesz, że nie mogłem powiedzieć „tak” – usprawiedliwiał się Heller.
– Że nie mogłeś – nie zgadzam się. Że nie chciałeś – to oczywiste. Uprzedziłem 
go o tym, 
Webster. To nie dlatego, że jesteś zimnym draniem, w co nie należy wątpić, ale 
wy po prostu 
chcecie, aby ten proces się odbył. Chcecie rozbić Ruch Azylu.
– Naturalnie, że tak.
– Powiedziałem mu to. Kłopot polega na tym, Webster, że Richard nie rozumie 
takich ludzi 
jak ty i ja i nigdy nie zrozumie. Ciebie nie włączam do tego, Bill, gdyż z tobą 
jest całkiem 
inaczej. Jesteś chorągiewką na wietrze. Webster i ja jesteśmy wychodkami – mocno 
zbudowanymi z cegły od góry do dołu. Wiatr w najmniejszym stopniu nie narusza 
takiego 
smrodu.
– Zauważyłem, że zwrócił się pan do mnie po imieniu – Justin uśmiechnął się 
blado.
– Cholernie dobrze usłyszałeś, synu. To mój przywilej, nie twój. Musisz przebyć 
jeszcze parę 
dystansów na drodze. I przestań się oburzać. Jestem wystarczająco stary, by być 
twoim tatusiem.
– To niełatwe – powiedział Justin. – Będę się starał dla wspólnego dobra.
– Już się uczysz.
Webster Heller ponownie zapalił cygaro i zgodził się, że flaminco było zbliżone 
jakością do 
kubańskich.
– Ile płacisz za takie cygara, Gus?
– Będziesz musiał spytać Richarda. Domyślam się, że trzy dolary.
– Drogo. Wszystko jest takie drogie.
– Zawsze było.
Justin spojrzał na swój zegarek.
– Porozmawiajmy.
Patrząc na Augustusa, Heller przytaknął.
– Porozmawiajmy – zgodził się Augustus. – Jesteśmy w drodze do Szwajcarii. Moja 
córka 
Dolly poprosiła nas, by wstąpić do nich dziś wieczorem i przełamać chleb z dwoma 
eleganckimi 
dżentelmenami. A więc jestem do waszej dyspozycji, biedny stary Żyd w obliczu 
najwyższej 
władzy.
– Czekałem na ten ozdobnik ze starym Żydem – przyznał się Heller. – Przejdźmy od 
razu do 
sprawy. Nie podoba nam się ta droga, nie chcemy jej, nie potrzebujemy.
– Nam?
– Właśnie tak, Gus. Nam.
– Jesteście krótkowzroczni – odparł Augustus, obserwując spiralę dymu ze swego 
cygara. – 
Może się okazać, że będziecie potrzebować tej drogi bardziej, niż sobie teraz 
wyobrażacie. 
A gdyby – tak bomba zniszczyła kanał? Nie potrzeba nawet broni atomowej do 
wysadzenia 
w powietrze śluzy. Wtedy droga łącząca dwa oceany przez środkową Amerykę byłaby 
na wagę 
złota. Do tego przecinamy autostradę Pan-Am. Pomyślcie o tym.
– Myśleliśmy o tym, Gus. To nie byłaby nasza droga. To byłaby ich droga, a 
gdybyśmy 
chcieli ją dostać, musielibyśmy stoczyć jakąś wojenkę. A wierz mi, że 
zorganizowanie wojenki 
w środkowej Ameryce przestało być tak łatwe jak kiedyś.
– Współczuję wam całym sercem.
– Jestem pewien. Gdybyśmy chcieli drogi, tobyśmy ją zbudowali. Ciągle jeszcze 
mamy 
więcej pieniędzy niż ty, choć czasami zaprzeczam temu.
– A zatem chcecie, abym zarzucił projekt. Do tego to się sprowadza.
– Właśnie tak.
– Podobasz mi się, Web. Nie kluczysz. Czy wiesz, że sporo włożyłem w ten 
projekt?
– Ile?
– Ponad dwieście milionów.
– Co znowu? To przecież dopiero początek.
– Wiem, że wasi chłopcy pilnują mnie jak jastrzębie, ale tylko zastanówcie się. 
Cztery lata 
pomiarów gruntów i transakcji. Czyszczenie terenu. Zamówienie specjalnych 
koparek. Sześć 
różnych maszyn przeznaczonych do tego rodzaju prac. Zbudowanie nabrzeża do 
rozładunku 
statków. Cement i szopy do magazynowania wszystkiego. Piasek... To tylko 
początek, Webster, 
ale sądzę, że w tej chwili zbliżamy się do ćwierci miliarda. Taka suma liczy 
się, nawet dla mnie.
– Masz gwarantów.
– Z tamtych krajów? Wiesz przecież. Oczywiście, gdy zaczniemy budować, wypuścimy 
obligacje, i to przyniesie fundusze. To propozycja handlowa, wchodzą w grę 
opłaty za 
korzystanie z drogi i z czasem wszystko się pokryje. Ale obecnie to ja 
dostarczam pieniądze. To 
moje marzenie i nie zapraszam nikogo, by marzył ze mną, zanim coś się tam – 
zrealizuje. I nie 
siedź tutaj, mówiąc mi, że chcesz, abym przełknął te dwieście pięćdziesiąt 
milionów, gdyż gnębi 
cię koszmar, że mogą wpaść w ręce Rosjan.
– Nie jesteśmy głupcami, panie Levi. Bylibyśmy głupcami, gdybyśmy namawiali pana 
do 
przełknięcia tych pieniędzy.
– A zatem przyszliście z darami. Chętnie posłucham o tym. W tym momencie wszedł 
MacKenzie.
– Czy mogę coś podać? Może kawę?
Augustus spojrzał na Hellera i Justina, ale obaj zaprzeczyli ruchem głowy.
– Dziękujemy, Mac. Powiedz paniom, że to nie potrwa długo.
Mac postawił pudło z cygarami na stole i wyszedł z jadalni.
– Wiesz, że mógłbyś całkiem przyjemnie przełknąć tę ćwiartkę miliarda, gdyby to 
okazało 
się konieczne. Twoje zarobki w tym roku będą cztery razy wyższe. To pociąga duże 
podatki, 
a my moglibyśmy to złagodzić przez Krajowy Dochód Skarbowy.
– Dziękuję – powiedział kwaśno” Augustus.
– To nie wszystko, Gus. Rosjanie wymacują możliwości zainstalowania przez nas 
dwóch 
platform wiertniczych na wybrzeżu syberyjskim. Dostaniesz od nas to zamówienie. 
Tam są złe 
warunki i każda platforma przyniesie co najmniej pół miliarda. To cholernie 
korzystne 
wyrównanie i wyjdziesz z tego z przyzwoitym zyskiem. Znacznie wyższym niż to, co 
wykalkulowałeś z budowy drogi.
– Pięknie.
– Do diabła, nie patrz tak na mnie – powiedział Heller. – Wiesz, co się dzieje. 
Głaszczemy 
ich i oni nas głaszczą. Sprzedajemy im zboże i wiele innych rzeczy. Mogą przyjść 
czasy, że 
będziemy potrzebować tej syberyjskiej ropy.
– Ależ ja was podziwiam, panowie.
– Nie udawaj takiego świętego, Gus.
– Broń Boże!
– Wiesz cholernie dobrze, że jeśli nie będziemy straszyć tego kraju zagrożeniem 
wojny, która 
może wybuchnąć przed upływem – dwudziestu czterech godzin, nie dostaniemy nawet 
szeląga od 
Kongresu. Nie udawaj naiwniaka, Gus. Mamy ekonomię wojenną bez wojny, to bardzo 
dobrze 
działa i nikt nie głoduje. Gdybyśmy kiedyś rozpoczęli wojnę ze Związkiem 
Sowieckim, to 
trwałaby dwadzieścia minut i wtedy wszystko się skończy. Nawet karaluchy nie 
znajdą nic do 
jedzenia.
– Powiedziałeś to tak jasno, że już nie można jaśniej. A więc chcesz, Web, abym 
zarzucił 
budowę drogi, która mogłaby się przyczynić do rozwoju tego ścieku zwanego 
Ameryką 
Środkową, i zaczął pracować dla komuchów. Chcesz, abym zbudował dla nich dwie 
morskie 
platformy. – Teraz jego cygaro zgasło. Chwilę przyglądał mu się, rozważając, czy 
warto jeszcze 
raz je zapalić, i z całą powagą postanowił ponownie podjąć wątek. – Czy mogę 
wypowiedzieć 
moją kwestię?
– Po to zebraliśmy się tutaj.
– Odejdę trochę od tematu. Wymaga tego chwila. A zatem muszę się trochę cofnąć 
w przeszłość. Zaangażowałem kiedyś na żądanie mojej drogiej żony naukowca, aby 
zbadał 
historię mojej rodziny. Pierwszy Levi, który zaczął linię, przybył do Nowego 
Jorku w tysiąc 
sześćset sześćdziesiątym dziewiątym roku. Jego syn osiedlił się w Filadelfii w 
tysiąc siedemset 
dziesiątym. Zajął się handlem detalicznym, co mnie nigdy nie pociągało. Otworzył 
mały sklepik 
i sprzedawał wstążki, bawełnę, płótno, nici. Nieźle mu się powiodło i w sto lat 
później rodzina 
posiadała trzy domy w śródmieściu; handel płótnem i bawełną przyniósł im 
pierwsze miejsce 
w Filadelfii. Zapłaciłem wtedy temu młodemu człowiekowi ze Swarthmore jedenaście 
tysięcy 
dolarów – to było bardzo dużo przed inflacją – aby odkryć całą historię rodziny 
o nazwisku Levi. 
Niewiele z tego mogło się przyczynić do dumy z pozycji antenatów prócz 
pieniędzy. No i jeden 
z dwóch braci, którzy byli kapitanami w armii Waszyngtona, został 
przewodniczącym college’u. 
Inny przodek był sekretarzem stanu po wojnie domowej, jeszcze inny – 
wiceprezydentem 
w latach trzydziestych ubiegłego wieku.
– Mam nadzieję – przerwał Justin – że to doprowadzi w końcu do naszej sprawy.
– Z całą pewnością. Cierpliwości, młody człowieku. Powiem wam, co poza tym 
wykopał 
tamten badacz. Odkrył, że w koloniach w czasie wojny o wolność z Anglikami było 
ponad tysiąc 
rodzin żydowskich, a tylko dzieje trzech z nich można prześledzić do dnia 
dzisiejszego. Reszta 
stopniowo zmieniała religię na chrześcijańską czy podobną i nie odwoływała się 
do dawnego 
pochodzenia żydowskiego. Przynajmniej tak mówili. Nasza rodzina postąpiła tak 
samo, ale 
pamięć o nich została zapisana w historii wojny. Jednakże w latach 
siedemdziesiątych zeszłego 
wieku zmienili nazwisko na Livia. Możecie sobie wyobrazić: Livia? A w 
dwadzieścia lat później 
wpadli na pomysł, by Livia zmienić na Livingston, i ja urodziłem się z tym 
nazwiskiem. Ten 
młody naukowiec był bardzo sprawny i pracowity. Udowodnił, że w jednej 
szesnastej jestem 
Żydem, co nie jest takie mało znaczące po dwustu latach przypadkowych związków 
krwi. 
W czasie drugiej wojny światowej byłem kapitanem piechoty i do naszego pułku 
przydzielono 
rabina Hirschmana. Któregoś dnia wspomniałem mu, że mam jedną szesnastą krwi 
żydowskiej. 
Wściekł się na mnie i oznajmił, że nie można być Żydem w jakiejś części. Albo 
jest się nim, albo 
nie. „Dobrze, rabbi, co mam zrobić, żeby być Żydem?” – spytałem. „Czy jesteś 
obrzezany, Gus?” 
„Niewątpliwie” – odparłem. „A więc jesteś Żydem, a jeśli ktoś będzie 
powątpiewał, przyślij go 
do mnie”. Ale bycie Żydem to nie jest chleb z masłem. Pierwszym efektem tego 
była degradacja.
– Dlatego że jest pan Żydem? – zainteresował się Justin.
– Zgadłeś, dlatego że jestem Żydem. Był w pułku kapitan, taki wstrętny sukinsyn, 
antysemita, że trudno znaleźć większego. I on zaatakował mnie, ponieważ 
przyznanie się, że 
jestem Żydem, było dla niego osobistym afrontem. Sprawiłem mu wtedy takie lanie, 
że poszedł 
do szpitala, a ja zostałem postawiony przed sądem wojennym i zdegradowany do 
stopnia 
podporucznika.
Heller wybuchnął śmiechem, dusząc się swoim cygarem, i musiał dobrze odkaszlnąć, 
zanim 
powiedział:
– Dlaczego nie zdegradowali cię do stopnia szeregowca i nie zamknęli za drutami? 
To 
byłoby właściwe postępowanie.
– Oczywiście, tak też uważano. Ale wtedy działy się delikatne sprawy. Właśnie 
wyzwolono 
obozy koncentracyjne.
– Ciągle nie wiem jeszcze, do czego to nas prowadzi. Wysłuchaliśmy historii pana 
rodziny. 
Choć nie po to przyjechaliśmy tutaj, ale słuchaliśmy.
Skinąwszy głową w stronę Justina, Augustus spytał:
– Webster, czy to jest ktoś, z kim musisz pracować?
– Tak, Gus. I on ma rację. Kpisz z nas.
– Nie, proszę pana. Już kończę swoją opowieść. Gdy wyszedłem z wojska, 
porozumiałem się 
z prawnikami rodziny i wróciłem do nazwiska Levi. I, na Boga, podoba mi się, że 
jestem Żydem. 
Cywilizowanym. Wiecie, co jest duszą cywilizacji. Przemysł. Handel. Drogi. Ta 
droga na 
Południu jest moim marzeniem. To tak jak rzeźba dla artysty. Buduję przejście 
dla towarów 
z całego świata.
– Muszę to trochę przemyśleć, zanim coś powiem – odezwał się Heller. – Muszę to 
przemyśleć.
– Czy wiesz, dlaczego cieszy mnie, że jestem Żydem? Bo jestem inny niż ty. 
Widzę, gdzie 
zmierza twoja ślepota. Nie mówię o religii, etyce, ideałach, lojalności – nikt z 
nas tym się nie 
szczyci. Mówię o zwykłej, paskudnej przyjemności, jaką odczuwam, siedząc tutaj i 
mówiąc tobie 
i temu twojemu człowieczkowi: „Idźcie do diabła”. Buduję drogę i zamierzam 
budować dalej. 
Wyślecie tam CIA, zamordujecie moich robotników, wysadzicie w powietrze moje 
materiały 
i może w końcu uda się wam zatrzymać mnie. Ale wykorzystam wszystko, co w mojej 
mocy, 
przeciw wam. Będę walczył z wami w Kongresie, w prasie i w telewizji. Nie 
dlatego, że 
cokolwiek obchodzi mnie wasz zwariowany taniec z waszymi obłąkanymi towarzyszami 
z Kremla. Ale moja droga to cement i stal, a nie polityka. Droga będzie 
zbudowana, gdyż na jej 
zbudowanie czekano trzysta lat, i ja ją zbuduję.
Gdy skończył, zapanowało długie, bezkompromisowe milczenie. Trzej mężczyźni 
siedzieli 
bez słowa, aż ta cisza wydała się czymś materialnym, co lada chwila mogło zwalić 
się z głośnym 
trzaskiem. Wreszcie przerwał ją Heller, pytając cicho:
– Czy to twoje ostatnie słowo, Gus?
– Tak jest.
– Szkoda, że nie powiedziałeś tego wcześniej, bez tych wszystkich epitetów. 
Należymy do 
jednej partii. Dałeś okrągły milion dolarów na kampanię prezydencką. Nie 
jesteśmy wrogami.
– Nie jesteśmy przyjaciółmi – odparł Augustus. – Lubię życie i nie będę się 
łudził, że jest 
poza nim jeszcze coś. Wy i wasze lustrzane odbicia z Kremla mogliście zatrzymać 
to szaleństwo 
dawno temu, ale zabrakło wam rozumu i odwagi. Teraz nie można tego naprawić. 
Skazaliście na 
zagładę tę naszą piękną planetę. Oczywiście, że jesteśmy wrogami. Głupcy! To nie 
komunizm 
nas zniszczy, ale zwykła, prastara ignorancja i głupota.
37
Winifred Justin upiła się. Zwierzyła się Dolly, że w Waszyngtonie nigdy nie pila 
w towarzystwie.
– Jeden raz, tylko jeden raz, a ten drań zlał mnie wtedy aż strach.
Frances była zgorszona, a Jenny oburzyła się.
– Naprawdę uderzył panią? To niemożliwe. Nie robi się tego w naszym środowisku.
– W jego środowisku wywodzącym się z jaskini to się praktykuje.
Jenny nie mogła zmusić się do pozostania w towarzystwie pijanej kobiety. Pijana 
Winifred 
pogwałciła wszelkie tradycje, którym hołdowała Jenny, i teraz o najmniejszym 
nawet 
kompromisie nie mogło być mowy.
– Bardzo boli mnie głowa – zwróciła się do Dolly. – Zechciej mnie zrozumieć. I 
ty, Frances.
– Ja cię rozumiem – powiedziała Winifred. – Chce ci się siusiu, wyjdź z domu i 
skręć 
w lewo. Nie mamy nic przeciw temu.
Dolly podeszła do matki i ucałowała ją w policzek. Choć miała pantofle na 
obcasach, 
musiała wspiąć się na palce, by dosięgnąć policzka Jenny.
– Bił cię? Czy masz na myśli, że okładał cię pięściami? – spytała zaciekawiona 
Frances.
– Idź na górę, mamo, i połóż się – poradziła Dolly.
Jenny pochyliła się, by pocałować Frances, która była jeszcze o parę centymetrów 
niższa niż 
Dolly. Za każdym razem, gdy Dolly widziała wysokiego Webstera Hellera z jego 
niską, tęgą 
żoną, zdawało się jej, że nie byli żywymi ludźmi, że to raczej ktoś ożywił 
malowane karykatury.
– Głęboko ufam, że przestanie panią boleć głowa. Bóle głowy są bardzo 
dokuczliwe. 
Websterowi zdarzają się, mnie nigdy.
– Trzeba mieć głowę, aby zabolała – zamruczała Winifred.
– Dobranoc, Winifred – powiedziała Jenny.
– Dobranocka, dobranocka – zakwakała rozwalona na kanapie Winifred.
Dolly zaproponowała świeżo zaparzoną, mocną kawę, na co Winifred odpowiedziała:
– Nie, do diaska, proszę o alkohol.
Elizabeth, skurczona w fotelu, tylko przyglądała się, nic nie mówiąc. Teraz 
poderwała się na 
nogi i uścisnęła babkę. Były tego samego wzrostu.
– Wspaniałe towarzystwo – wyszeptała do ucha babki. – Nie daj się im pognębić, 
babciu.
– Nigdy. – Jenny podniosła głowę i majestatycznie wyszła z pokoju. Dolly zawsze 
zazdrościła sposobu, w jaki jej matka wchodziła i wychodziła z pokoju; nie znała 
żadnej innej 
kobiety, o której można było powiedzieć, że wyszła czy weszła majestatycznie. 
Uwielbiała matkę 
jak rodzaj świętego obrazu z minionych wieków, ze straconej na zawsze epoki.
– A co z moim alkoholem? – upomniała się Winifred, zwracając się do Dolly.
– Co można pani podać, pani Justin? – spytała ją Elizabeth.
– Pani Justin. Jakie to miłe. Sądzę, że brandy. Na strzemiennego.
Elizabeth zadzwoniła po MacKenziego.
– Czy pamiętacie tę żonę kongresmana, która rozebrała się i naga zanurzyła w 
fontannie? To 
coś dla mnie – bez przerwy paplała Winifred.
Do pokoju wszedł MacKenzie.
– Mac, proszę przynieść brandy dla pani Justin.
– Czy jeszcze coś?
– Nie. – Spojrzała na Frances, która potrząsnęła głową. – Tylko brandy.
Gdy MacKenzie powrócił, Winifred zapadła w głęboki, pijacki sen.
– Czy wie pani, że zazwyczaj nie można się jej dobudzić? – narzekała Frances. 
Jej wysoki, 
piskliwy głos zamienił się w jęk. – Już byłam świadkiem takiego stanu. Webster i 
Bill będą 
musieli zanieść ją do samochodu. Czy to możliwe, żeby on rzeczywiście ją bił?
– To się zdarza – odparła Dolly.
– Ale nie u cywilizowanych ludzi. Sądzę, że Webster umarłby, zanim podniósłby na 
mnie 
rękę. Oczywiście pani, będąc Żydówką, nie musi się tym przejmować. Żydzi nie 
biją swoich żon. 
A może tylko ktoś mi to mówił?
– Tatuś nie jest Żydem – rzekła Elizabeth. – Nazywa się Cromwell, chyba że 
zmienił 
nazwisko. Ale i tak tatuś nie bije mamy.
– Elizabeth! – wykrzyknęła Dolly. – Jak możesz mówić takie rzeczy! 
– Wybacz mi, Frances. To tylko głupi żart Elizabeth.
– Przepraszam, mamo – powiedziała Elizabeth z szacunkiem.
– Czy nie powinniśmy zawiadomić pana Justina o jego żonie? – spytała Dolly, za 
wszelką 
cenę próbując zmienić temat.
– To już się zdarzało – oznajmiła Frances, zadowolona, że wiedziała więcej od 
innych.
– Czy to może jeszcze długo trwać? – spytała Elizabeth.
– Jest teraz za dwadzieścia jedenasta. – Dolly nie mogła nic przewidzieć.
– A więc zaraz skończą – zauważyła Frances. – Webster zawsze stara się być w 
łóżku przed 
północą.
38
Na tarasie przy basenie kąpielowym siedział senator z synem. Na zmianę mówili 
bądź 
milczeli. Richard Cromwell uświadomił sobie, że po raz pierwszy rozmawiał z 
synem nie po to, 
by dać mu jakieś polecenie lub poinformować o czymś, ale by po prostu 
porozmawiać. A także 
by odpowiedzią mogło być milczenie zamiast reakcji negatywnej czy jakiegoś 
uniku. 
Rozmawiali o prośbie senatora w sprawie wolontariuszy Ruchu Azylu. Leonard 
spytał ojca, czy 
oczekiwał innej odpowiedzi niż ta, którą uzyskał.
– Nie. Prawdę mówiąc, nie. Gus powiedział mi, że to beznadziejne. Trudno 
uwierzyć, że 
wszystko jest tak cholernie beznadziejne.
– Czy właśnie takie masz odczucia we wszystkich sprawach?
– Zdarza się. Byłem jeszcze dzieckiem, gdy prowadziliśmy wojnę z nazistami, ale 
pamiętam 
to. Uratowaliśmy świat od największej makabry, jaka mogła zaistnieć. Gdy 
dorosłem, jedynym 
moim pragnieniem było zostanie członkiem Kongresu Stanów Zjednoczonych. Nic 
więcej nie 
chciałem.
Senator przykrył rękę syna swoją dłonią, chcąc dodać: „I mieć syna”. Ale tego 
nie 
powiedział.
Lekki wietrzyk zaczął poruszać liśćmi drzew. Po chwili senator odezwał się 
znowu.
– Byliśmy biedni w okresie mego dzieciństwa. Urodziłem się w czasach wielkiego 
kryzysu.
– Zawsze się czujesz tutaj obcy.
– Skąd wiesz?
– Sam się tak czuję.
Zaskoczyło go to. Jak Leonard mógł się tak czuć? Zaczynało się robić coraz 
chłodniej.
Leonard wskazał ręką w kierunku domu. Otworzyły się drzwi frontowe i doszły do 
nich 
głosy gości. Strumień światła rozlał się na podjeździe.
– Czy nie powinniśmy podejść, tato? Powiedzieć im dobranoc.
– Nie!
– W takim razie wszystko się skupi na mamie.
– Dobrze. Powiemy im dobranoc. Wołała ich Elizabeth.
– Tato! Lenny!
Gdy zbliżyli się do domu, zobaczyli Webstera Hellera i Williama Justina w 
otwartych 
drzwiach. Trzymali Winifred, która zwisała z ich ramion jak lekko wypchany 
worek. Dwaj 
agenci Secret Service podbiegli z pomocą. Zabrali ją i umieścili w samochodzie. 
Augustus stanął 
przed drzwiami, mówiąc:
– Czy uściśniemy sobie ręce, Web? Nie chciałbym patrzyć na ciebie z tym wyrazem 
sfrustrowanego lisa w kurniku.
Webster Heller wyciągnął rękę i rzekł:
– Przypieczemy ci, Gus, do żywego.
– Tak pomyślałem.
Justin wszedł do samochodu bez słowa.
Frances była gotowa pocałować na pożegnanie Dolly i Elizabeth, ale widząc 
poważną, nie 
zachęcającą minę Dolly, zmieniła zamiar. Wypiszczała podziękowania i życzenia 
dobrej nocy 
i popędziła do samochodu.
– Dobranoc – powiedział krótko Richard Cromwell, nie myśląc o żadnych 
przeprosinach.
Drzwi samochodu zatrzasnęły się, i długi cadillac ruszył podjazdem. Grupa w 
otwartych 
drzwiach przez dobrą chwilę stała w milczeniu, dopóki nie przerwała go Dolly.
– Jak mogłeś, Richardzie?
– Miał wystarczający powód – odparł Augustus.
– Dziadku, podarowałeś im drogę?
– Oczywiście, jak diabli. Gdzie jest Jenny?
– Udała, że ją boli głowa, i poszła do łóżka, zostawiając mnie i Elizabeth z 
tymi kreaturami.
– Sądzę, że pójdę do niej. Dobranoc, dzieci – pożegnał się i zniknął za 
drzwiami.
Dolly zwróciła się do Richarda:
– Powtórzę to jeszcze raz. Jak mogłeś zostawić mnie samą na zakończenie tego 
okropnego 
wieczoru?
– Mamy co innego do omówienia.
– Cóż innego?
– Tato – prosił Leonard.
– Nie, Leonardzie – zaprotestował senator. – To nie może czekać. Jesteśmy 
rodziną. 
Jesteśmy razem. Twoja matka jest na mnie zła, i nieraz była zła, ale ja bardzo 
ją kocham, 
bardziej, niż może to pojąć.
– Co masz na myśli, na litość boską? – zaniepokoiła się Dolly.
– Przejdźmy do biblioteki. Nie możemy mówić o tym, stojąc na dworze.
– O czym?
Nie zwracając uwagi na jej naleganie, Cromwell szedł pierwszy do biblioteki. 
Minęli 
jadalnię, gdzie MacKenzie zbierał kieliszki po brandy i brudne popielniczki.
– Czy będą państwo jeszcze czegoś potrzebowali? – spytał senatora.
– Dziękuję, Mac, nie sądzę. Skończ i idź do łóżka. Mieliście ciężki dzień, ty i 
Ellen.
W bibliotece Richard zamknął drzwi. Leonard podszedł do Dolly i stanął przy 
niej. Elizabeth 
przeszła na drugą stronę pokoju i odwróciła się do matki, obserwując ją z 
napięciem.
– Przerażacie mnie, wszyscy po kolei – odezwała się Dolly. – Proszę, powiedzcie, 
co się 
stało. Czy to Webster Heller?
– Nie – odparł senator. – Spóźniłem się na przyjazd naszych gości. Spóźniłem 
się, gdy się 
żegnali. W obu przypadkach byłem z Lennym. Parę minut przed zjawieniem się gości 
jego 
starania o zachowanie tajemnicy okazały się daremne i powiedział mi, że ma aids.
– Nie mam pojęcia, o czym mówisz. Czyś zwariował? – Dolly potrząsnęła głową.
Leonard objął matkę ramieniem.
– Mamusiu, posłuchaj. Nie bój się. Ja się nie boję. Mam aids.
– Nie! – krzyknęła. – Nie! Nie!
– Tak mi przykro, mamusiu. Tak mi przykro.
Dolly przytuliła się do niego, a on zaczął płakać jak mały chłopiec, który 
popełnił coś bardzo 
złego i teraz płacze, by uniknąć kary..
– Tak mi przykro – szlochał, daleki, by bać się o siebie, ale pełen udręki, że 
tak zranił matkę.
– To nie jego wina! – wykrzyknęła Elizabeth. – Mamo, powiedz mu, że to nie jego 
wina.
Ciało i duszę Dolly przeszył ból. Nic więcej nie czuła. Nic nie słyszała, nic z 
tego nie 
pojmowała. Podszedł do niej Richard.
– Maleńka – odezwał się. – Biedna maleńka. – Dolly ciągle nie odstępowała od 
Leonarda. – 
Pozwól, że ją zabiorę – zwrócił się do syna.
Leonard odsunął się, a Richard odwrócił Dolly tak, że miał przed sobą jej zalaną 
łzami twarz. 
Kosmetyki rozmazały się jej, wargi drżały.
– Gdzie jest Leonard? – spytała bardzo głośno.
– Tutaj, mamusiu.
– Nie zostawisz mnie?
– Nigdy.
Osłabła, i senator w obawie, że upadnie, chwycił ją w ramiona i uniósł do góry, 
szepcząc:
– Już dobrze, skarbie. Wszystko się skończy dobrze.
– Jakim sposobem? Jak?
– Wszystko się skończy dobrze – powtórzył.
Leonardowi i Elizabeth powiedział, że zaniesie ją na górę, do jej pokoju.
– Porozmawiamy. Jest silniejsza, niż myślicie. Lepiej będzie, gdy zostaniemy 
sami.
Poczuła się lekko w ramionach męża. Leonard otworzył drzwi i Richard opuścił 
pokój; 
trzymając Dolly w ramionach, jakby była małym dzieckiem.
39
Leonard i Elizabeth siedzieli jakiś czas bez słowa. Pierwszy odezwał się 
Leonard.
– Wypadło gorzej, niż myślałem.
– Biedny, kochany Leonard, biedna Dolly.
– A jednak – dodał głosem nabrzmiałym uczuciem – są i dobre strony, małe łaski.
– Co masz na myśli?
– Miłość. Dawanie z siebie. Pragnienie, by być kochanym.
– Tak. Mogę to zrozumieć.
– Czy masz kogoś, Elizabeth? Nie myślę o tych dzieciakach, z którymi się 
umawiasz. Mam 
na myśli kogoś dla ciebie ważnego.
Zanim potrząsnęła przecząco głową, zastanawiała się chwilę.
– Znajdź kogoś – doradził.
– Łatwo powiedzieć... znajdź kogoś, kto nie jest wulgarny, nudny, głupi, 
gniewny, arogancki, 
biadolący albo twardziel.
– Nie powinnaś borykać się z tym sama.
– Zagrajmy jutro w tenisa – zaproponowała nieoczekiwanie.
– Co?
– Właśnie tak. Nie uważam cię za straconego. I nie uważamy, że życie jest 
stracone. 
W każdym razie to dobrze podziała na matkę, gdy zobaczy nas grających. Możemy 
zaproponować jej seta.
– Jesteś okropna – skwitował Leonard z uśmiechem.
– Hurra! Co więcej, wcale nie jest taka zła. Mogłabym pozwolić jej wygrać.
– O nie, Lizzie, to niemożliwe. Czy myślisz, że jest jakaś szansa, choćby jedna 
na tysiąc, że 
zwalczą to, zanim umrę? Mam sześć miesięcy, do roku. To niedługo.
– Coś ci powiem. Gdy jutro dowie się o tym dziadek, ufunduje laboratorium 
szpitalne bądź 
instytut badawczy.
– Wszystko to już istnieje, ale nie doszli do żadnych wyników.
Zamilkli. Duży zegar w hallu uderzył dwanaście razy, obwieszczając północ. Gdy 
uderzenia 
ucichły, Liz spytała:
– Czy wyszedłeś zaraz po kolacji?
– Tak, nie mogłem dłużej na nich patrzyć.
– Gdzie poszedłeś?
– Udałem się na taras koło basenu. Medytowałem. To trochę pomaga.
– Widziałam, że wracałeś razem z tatą.
– Tak. Dołączył do mnie, gdy ci dwaj dranie odmówili jego prośbie. Rozmawialiśmy 
o medytacji.
– Wydaje mi się, że ten wieczór był dla niego straszny. Tak bardzo chciał 
powstrzymać te 
wrogie akcje przeciw Azylowi. Ale to nie wszystko, co go gnębi. Nie ma gdzie się 
udać.
– A my mamy?
– Nie wiem. Po prostu nie wiem.
40
Jenny ciągle jeszcze nie spała, gdy Augustus wczołgał się do łóżka obok niej. 
Odsunęła się.
– Śmierdzisz tymi wstrętnymi cygarami.
– Ale bądź co bądź jesteś kobietą...
– Nie. Dość tego. Nie ośmielaj się mówić do mnie czegoś takiego. To najbardziej 
ohydne 
i głupie powiedzenie, jakie słyszałam. Będę nalegała, by Dolly wstawiła tutaj 
dwa łóżka.
– Lubię szerokie łóżko.
– Lubisz wszystko, co jest duże.
– Dlaczego jesteś taka zła? – zastanawiał się Augustus.
– Dlaczego? Ośmielasz się pytać mnie, dlaczego, gdy po sprowadzeniu tutaj tych 
zasługujących na pogardę ludzi i celebrowaniu z nimi całego wieczoru zostawiłeś 
mnie i Dolly 
z dwoma kreaturami, ich żonami?
– Ależ to jest dość snobistyczne podejście.
– Ty masz pewien rodzaj osłony, pozwól mi zachować mój snobizm jako osłonę.
– Zgadzam się.
– Czy wiesz – powiedziała znużonym głosem – że trudno z tobą wytrzymać? Jesteś 
arogancki, niewrażliwy, wrzaskliwy i nie masz ani krzty dobrych manier.
– To dlatego, że jestem Żydem – zachichotał. – Jestem z tobą, bo masz te 
wspaniałe duże 
cycki. Ale dlaczego ty pozostajesz ze mną?
– Z powodu twoich pieniędzy. A teraz jestem zmęczona i ty też, śpij.
– Moje ty stare kurczątko! Wzmianka o twoich wspaniałych cycuszkach sprawia ci 
ogromną 
przyjemność.
– Powiedzieć, że jesteś bezwstydnym starcem, to za mało. Jesteś sprośnym 
starcem.
– Jesteśmy małżeństwem ponad pięćdziesiąt lat, skarbie, i ciągłe jeszcze jestem 
napalony jak 
młodzik, gdy wchodzę z tobą do łóżka.
Jej uśmiech zamarł, bo już poczuła szorstki dotyk jego twarzy na swoich 
piersiach.
Było już dobrze po północy, gdy MacKenzie i Ellen opróżnili po raz trzeci 
zmywarkę 
naczyń, posprzątali jadalnię, otworzyli szeroko okna, by świeże powietrze 
wymiotło dym 
z cygar; uporządkowali kuchnię, zapakowali to, co zostało z kolacji, i wysłali 
Nellie Clough do 
łóżka. Dopiero wtedy poszli zmęczeni do swojej sypialni. MacKenzie nagle 
przestał się 
rozbierać. Zatopiony w myślach, milczał posępnie.
– Co się z tobą dzieje, staruszku? – spytała Ellen. – Przestań rozmyślać i chodź 
do łóżka.
– Ten piękny czarny chłopiec. Czy wiesz, kogo mi przypomniał? Obraz 
przedstawiający 
młodego Zulusa z dawnych lat.
– Wszystko ci coś przypomina. Jestem zbyt zmęczona, by mleć z tobą językiem. 
Zbyt 
zmęczona, by jeszcze mieć otwarte oczy.
– Myślę o ilustracjach do powieści Ridera Haggarda. Wypożyczyłem je z 
biblioteki. 
Dawniej, gdy byłem dzieckiem, dużo czytałem. Teraz już nie czytam, a Pan Bóg 
patrzy i ubolewa 
nade mną. Ellen, żebyś wiedziała, co tutaj było tego wieczoru. Obaj chłopcy mają 
aids.
– Co?!
– Tak, właśnie tak.
– Ty głupi ośle, że też musisz mieć takie bezsensowne wymysły!
– Nie, niestety, to nie są bezsensowne wymysły. Na małego Jezuska, chciałbym, 
żeby tak 
było. Ale tak nie jest. Obaj chłopcy, Leonard i ten wspaniały chłopak Jones, 
mają aids. Obaj 
umrą. Boże, miej nas w opiece.
– Skąd wiesz? – wyszeptała. Dyktowało ten szept straszne przerażenie.
– Słyszałem ich rozmowę.
– Może się mylisz.
Potrząsnął głową. Ellen zaczęła szlochać, a wtedy on usiadł przy niej i zaczął 
gładzić jej 
włosy.
– To zły świat, maleńka, wszawe, głupie miejsce.
41
Dolly trzy razy zwymiotowała. Cios zrujnował ją fizycznie. Richard, patrząc na 
nią, gdy ją 
prawie niósł z łazienki do łóżka, zdał sobie sprawę, jak była delikatna i słaba.
Dał jej valium. To jej pomogło, i teraz błagała, by ją zaprowadził do Leonarda.
– Jest późno, kochanie. Jutro będzie łatwiej się tym zająć.
– Jutro może już nie żyć.
– Ależ nie! Ma przed sobą długie miesiące, a może lata – skłamał, rozpaczliwie 
pragnąc 
uwierzyć w swoje kłamstwo. – Do tego czasu może znajdą jakieś lekarstwo.
– Czy naprawdę tak myślisz, Richardzie?
– Oczywiście. Setki ludzi nad tym pracuje. Inwestujemy w to pieniądze.
– Ależ, Ryszardzie, oni nie mają pieniędzy. Wszystko zagarnia Pentagon. Wiesz o 
tym. – 
Mówiła wolno, z namysłem.
– Wystarczy tego, co mają. A gdy jutro powiemy o tym Gusowi, zbuduje własny 
ośrodek 
badawczy.
– Na pewno tak zrobi. – Ziewnęła i zamknęła oczy. – Proszę, nie zostawiaj mnie 
samej tej 
nocy.
W tej chwili wolno otworzyły się drzwi i ukazała się w nich głowa Leonarda. 
Senator 
ruchem głowy zachęcił go do wejścia. Wszedł, a tuż za nim Elizabeth, i oboje 
podeszli do Dolly. 
Elizabeth uklękła przy łóżku, wzięła rękę matki i przycisnęła ją do ust. Leonard 
schylił się 
i pocałował Dolly.
– Wiem, że to ty – powiedziała, zanim otworzyła oczy. – Nie wyjedziesz, 
Leonardzie, 
prawda?
– Nie. Dobrze mi tutaj. Lizzie mówi, że jutro powinienem zagrać z tobą w tenisa, 
ale nie 
jesteś za bardzo mocna, a wiem, że przegranie seta z Elizabeth przygnębia cię.
– Nie. Nie przygnębia mnie. To nie tak. – Z trudem utrzymywała otwarte powieki. 
– Podaj 
mi rękę. – Przycisnęła do ust wyciągniętą dłoń syna. Była kompletnie wyczerpana, 
a pod 
wpływem valium zaraz usnęła. Elizabeth wstała i ucałowała Richarda, a on 
uścisnął najpierw 
córkę, potem syna.
– Idźcie spać, dzieci – rzekł cicho. – Zostanę z nią.
Gdy wyszli, rozebrał się, zostawiając na sobie tylko podkoszulek, i położył się 
obok Dolly. 
Instynktownie przysunęła się do niego i przytuliła twarz do jego ramienia. 
Richard leżał na 
wznak, oddychając spokojnie, myśląc o tym, że ten straszny dzień wreszcie się 
skończył. 
Wykazał tylko swoją nieudolność i nie osiągnął nic. Jego syn umrze, a on nic nie 
może zrobić 
w tej sprawie. Zasiadał w najbardziej wpływowej i ważnej instytucji 
ustawodawczej świata. Nic 
nie mógł zrobić, aby zatrzymać szaleństwo tego świata, a przynajmniej zwolnić 
jego obłąkańczy 
pęd do zgubnego przeznaczenia. Nie był błyskotliwy, ale był przyzwoitym, dobrym 
człowiekiem. 
Miał tyle miłości, nadziei i współczucia. W ciągu dziejów ludzkości był ostatnim 
ogniwem 
w łańcuchu takich ludzi, jak Sokrates siedzący z kielichem cykuty. Należałoby 
nawet sięgnąć 
jeszcze głębiej w przeszłość. Powinien jednak uświadomić sobie, że wina nie leży 
w gwiazdach, 
ale w nim samym. To był tylko krótki moment olśnienia, w którym zrozumiał tę 
prawdę. Wtedy 
zamknął oczy i zapłakał nad synem i nad sobą.
Cisza pokoju przyniosła Leonardowi ulgę. Był w pełni obudzony. Można było 
powiedzieć, 
że bardziej przytomny, bardziej świadomy niż kiedykolwiek przedtem. Usiadł ze 
skrzyżowanymi 
nogami na małej okrągłej poduszce, odczuwając każdy swój wdech i wydech, 
medytując nad 
pytaniem: „Gdzie byłeś, zanim się urodziłeś?” W tym momencie pozbył się strachu. 
Jego umysł 
opanowała świadomość, że jest tutaj. Że to jest święta ziemia. Tu jest 
wieczność. Spytał kiedyś 
medytującego, na czym polega różnica między istnieniem tego człowieka a jego. 
Uzyskał 
odpowiedź: „W twoim nastawieniu do życia uważasz skórę za zewnętrzną swoją 
osłonę, 
oddzielającą cię od świata. W moim przekonaniu skóra łączy mnie z resztą 
świata”.
Leonard nadal obserwował swoje wdechy i wydechy.