Adam Wiedemann

Sęk Pies Brew

2
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
3
ELIADA
opowiadanie bergmanowskie
Chcąc nie chcąc otworzył oko, a otworzywszy uniósł je ku górze. A była tam noc. 
W takim 
razie dzień musi być gdzieś w dole, pomyślał. Był bowiem Panem Bogiem, co sobie 
właśnie 
po raz kolejny z trudem uświadamiał. Z dwojga złego wolę już dzień, pomyślał 
znowu. Lu- 
dzie się wtedy do mnie modlą, miło sobie posiedzieć od rana w jakimś kościele. 
Albo chociaż 
w kaplicy. To takie ładne, przyjemne miejsca. I czyste. Że też to Panu nie 
zbrzydnie, odezwał 
się Szatan. Pan Bóg dawno już nauczył się nie zwracać uwagi na Szatana. Ale tym 
razem po- 
myślał, oho, jak tak dalej pójdzie, to przestanę odróżniać głos Szatana od 
swoich własnych 
myśli – i czym prędzej opuścił oko ku dołowi.
Dzień był akurat słotny, a na dodatek świąteczny. Pani Elżbieta kilkadziesiąt 
już razy kon- 
statowała, że nie lubi, po prostu nie lubi, i nie ma w tym żadnej fałszywej 
aksjologii, odczuwa 
jakąś wrodzoną niechęć do tych dni, kiedy autobusy stoją w zajezdniach, sklepy 
są pozamy- 
kane, a Pan Bóg odpoczywa. Ładne mi odpoczywanie, westchnął przywołany tą myślą 
nada- 
remnie Pan Bóg, bo właśnie zauważył był na ulicach coraz liczniej pojawiające 
się postacie z 
małymi (na szczęście, westchnął Pan Bóg) koszyczkami w dłoniach, a każdy 
koszyczek osło- 
nięty białą koronkową serwetką. Biel serwetek pokrywała się stopniowo 
ciemniejszymi plam- 
kami dżdżu. Gdyby tak można było ogłosić, że w deszczu jest mnie tyle samo co w 
święconej 
wodzie, rozmarzył się Pan Bóg. Posłałoby się Matkę Boską do jakichś dzieci, to 
by im to po- 
wiedziała. Ona tak lubi dzieci. A potem znowu będzie nawracać; Dlaczego my nie 
możemy 
mieć więcej dzieci?, wtrącił się Szatan, wprawiając tym Pana Boga w poważne 
zakłopotanie. 
Bo dzieci, jak to dzieci, pomyślał Pan Bóg, myślą, że świat jest do naprawiania. 
Że można go 
rozkręcić i na powrót złożyć, i będzie lepszy. A potem z tego tylko niepotrzebne 
strapienie. I 
piękne niepotrzebne książki. Za dużo słów w tych książkach, pomyślał Pan Bóg, 
wszystkiego 
za dużo. I zaraz zaczął obmyślać następną książkę, w której by kazał wszystkie 
swoje po- 
przednie książki wyrzucić do pieca. I zaraz się tej myśli wystraszył.
Tymczasem pani Elżbieta, od której Pan Bóg chwilowo odwrócił uwagę, dała się 
skusić i 
podeszła do napotkanego przypadkiem automatu telefonicznego. Miała przy sobie 
akurat nie 
wykorzystaną do końca kartę. Co będę robić sama w obcym mieście, na dodatek przy 
święcie, 
pomyślał za nią Szatan, i zabrała się raźno za wystukiwanie siedmiocyfrowego 
numeru pani 
Darii. Masz szczęście, stwierdziła pani Daria, gdy już się przywitały; gdybyś 
zadzwoniła za 
dwie minuty, już by mnie tu nie było. Czemu nie zadzwoniłam dwie minuty później, 
pomy- 
ślała pani Elżbieta z żalem. Umówiły się w kawiarni nie opodal dworca, żeby pani 
Elżbieta 
nie musiała daleko chodzić. Pewnie masz przesiadkę?, zapytała pani Daria tuż 
przed odłoże- 
niem słuchawki, a pani Elżbieta wiedziała już na pewno, że zrobiła źle. Ale 
przecież nie będę 
robić z siebie głupiej; umówiłam się, to pójdę, pomyślała, a Pan Bóg doszedł do 
bolesnego 
wniosku, że jest w tej sytuacji bezsilny. Przypomniał sobie o czekającej Go 
wieczorem trzy- 
godzinnej liturgii Wielkiej Soboty i od razu poczuł się zmęczony. Znów będą 
śpiewać o tych 
zalanych Egipcjanach, pomyślał. Co też ich to obchodzi, po tylu wiekach. 
Wstydzisz się Pan, 
zachichotał Szatan. Wszechmocny jestem, to mogę się nawet i wstydzić, odciął się 
Pan Bóg. 
W przeciwieństwie do ciebie. Jaki tam wszechmocny (w głosie Szatana zabrzmiało 
szyder- 
stwo), pewnie już nawet deszczu nie potrafisz Pan porządnie wstrzymać. Na co Pan 
Bóg bez 
słowa powstrzymał deszcz.
Niewiele to jednak pomogło pani Elżbiecie, która właśnie weszła do kawiarni i 
zobaczyła 
się w lustrze umieszczonym między szatnią a ubikacją. Wyglądam jak zmokła kura, 
pomy- 
ślała pani Elżbieta i, bardzo tym speszona, usiadła przy pierwszym lepszym 
stoliku pod
4
oknem. Kelnerka zdawała się nie zauważać jej pojawienia się, co byłoby nawet 
pani Elżbiecie 
na rękę, gdyby nie trzy pucharki po nie dojedzonych lodach, których obecnością 
na swoim 
stoliku czuła się lekko zdegustowana. W końcu więc przemogła się i do 
przemykającej jak 
fryga osoby w czerni zwróciła się z dystyngowaną nieśmiałością:
Czy można panią prosić?
Chciała pani coś zamówić?, zdziwiła się uprzejmie kelnerka.
Tymczasem dziękuję, czekam na przyjaciółkę, odpowiedziała grzecznie pani 
Elżbieta.
Nie można tak po prostu siedzieć w kawiarni i nic nie zamawiać. Musi pani coś 
zamówić, 
stwierdziła kelnerka. A płaszcz proszę oddać do szatni, bo pani nie obsłużę.
Ale tam w szatni nikogo nie było, jak wchodziłam, próbowała się bronić pani 
Elżbieta. 
Ubrała się po letniemu i wydawało jej się, że bez płaszcza będzie jej zimno.
Jak to nikogo? Ubrania nie wisiały? Koleżanka widocznie musiała wyjść do 
toalety, pa- 
plała kelnerka z coraz życzliwszym uśmiechem, gdyż w międzyczasie, niewidoczna 
dla pani 
Elżbiety, pojawiła się pani Daria, by zaskoczyć przyjaciółkę delikatnym 
pocałunkiem w poli- 
czek.
Witaj, Elu, powiedziała pani Daria, dlaczego siedzisz w tym mokrym płaszczu? 
Daj, po- 
mogę ci go zdjąć (i po chwili już płaszcz, zdjęty przez panią Darię z pani 
Elżbiety, wisiał 
przewieszony przez oparcie trzeciego stojącego przy ich stoliku krzesła).
Wiesz, tyle co przyszłam, pani Elżbieta zaczęła się tłumaczyć i zaraz zaczęła 
być na siebie 
wściekła, że się tłumaczy. Pani Daria wyglądała rewelacyjnie. Na głowie miała 
świeżutką 
trwałą, na figurze – wiosenny kostium, prosto spod igły. Jak to się dzieje, 
pomyślała pani Elż- 
bieta, że ludzie zawsze wiedzą, w co się ubrać i co ze sobą zabrać. Jak ona to 
zrobiła, że 
wcale nie jest mokra?
Całe szczęście, że przestało padać, bo na śmierć zapomniałam o parasolu, 
powiedziała pani 
Daria, gdy już obie złożyły na ręce kelnerki swoje zamówienia. Ty, widzę, też 
(rzuciła nie- 
dbałe spojrzenie na płaszcz pani Elżbiety).
Ja to jak biorę parasol, to nigdy nie pada, powiedziała pani Elżbieta 
uśmiechając się smut- 
no.
Więc powinnaś go nosić ciągle, powiedziała pani Daria uśmiechając się, jak gdyby 
powie- 
działa coś wesołego.
Pani Elżbieta nie odpowiedziała jej uśmiechem. Żeby tylko parasol, pomyślała. 
Kiedy wło- 
żę okulary przeciwsłoneczne, to zaraz robi się ciemny dzień, a ja akurat nie mam 
żadnej kie- 
szeni, żeby je schować. A jak czasem wyjmę wszystkie książki z torby, to potem w 
autobusie 
wszyscy czytają jakieś szmatławce, a ja muszę im zazdrościć. Już nie mówiąc o 
tym, co prze- 
żywam na poczcie. I to za każdym razem. Zawsze czegoś nie mam.
To co u ciebie słychać?, zaskoczyła panią Elżbietę pytaniem pani Daria, tak 
wpadasz tu i 
wypadasz, że to aż nie wypada. Pani Daria uśmiechnęła się mimo woli do 
wypowiedzianego 
spontanicznie wierszyka.
To mówisz, że już nie pada?, zapytała pani Elżbieta z niemal łobuzerskim 
półuśmieszkiem. 
Pani Daria przez chwilę przytrzymywała na twarzy zdezorientowany uśmiech, by 
zaraz tym
żałośniej posmutnieć.
Nie, ale ja teraz mówię poważnie, Ela. Nie mogłabyś tu kiedyś przyjechać na 
kilka dni? Co 
ciebie tak trzyma w tej twojej dziurze?
To raczej ja się jej trzymam. Pociąga mnie jej dziurowatość, odrzekła pani 
Elżbieta (nie 
mogąc się teraz powstrzymać od lekko ironicznego uśmiechu). Skoro nie 
przyjeżdżam, to 
znaczy, że nie mogę. Nie należy ludzi posądzać o złe intencje.
To po co w ogóle do mnie dzwonisz, umawiasz się? (w oczach pani Darii pojawiła 
się ja- 
kaś desperacja).
5
Widocznie chcę się z tobą spotkać, stwierdziła pani Elżbieta już jakby sobie nie 
dowierzając. I 
co nam przychodzi z takiego spotkania?
A co ma przychodzić?
No, co my jesteśmy sobie w stanie powiedzieć przez te dwadzieścia minut? 
Zapewne więcej niż kto inny w ciągu dwudziestu godzin.
Nie jesteśmy kim innym. 
No właśnie.
Pani Elżbieta już od dłuższego czasu czuła się potwornie zmęczona tą rozmową. Na 
doda- 
tek rozmowa utknęła w nieprzyjemnie martwym punkcie. Pani Daria zapaliła 
papierosa. Pani 
Elżbieta bała się zapytać o cokolwiek, aby nie pobudzić pani Darii do nowych 
indagacji. 
Miała wielką ochotę spojrzeć na zegarek, ale nie chciała pani Darii urazić. W 
końcu przyszło 
jej do głowy coś neutralnego. Tak patrzę przez to okno, powiedziała, i tam bez 
przerwy idą 
jacyś ludzie ze święconką… I to dorośli ludzie. Nigdy bym nie myślała, że w 
takim dużym 
mieście… Pamiętam, jak byłam mała, musiałam chodzić z takim koszykiem pod sklep… 
bo u 
nas to się odbywało przed sklepem… ksiądz przyjeżdżał czarną wołgą… nieraz 
trzeba było na 
niego czekać dwie godziny… i dłużej… bo miał kilka wiosek do obsłużenia… 
musiałam za- 
kładać granatową sukienkę i białe rajtuzy… do dziś nienawidzę tych kolorów… 
dzieci poka- 
zywały sobie, co mają w koszykach… wszystkie miały kiełbasę, jajka… salceson… 
nawet 
rosół w słoiku… to wyglądało całkiem jak… wiesz… (pani Elżbieta uśmiechnęła się 
do swo- 
jej filiżanki z kawą) a u mnie… kawałeczek szynki… baranek nie z masła, tylko 
cukrowy… i 
pisanka, pusta w środku… nikomu nie chciałam pokazać… wstydziłam się… jeszcze 
dzi- 
siaj… czuję się zażenowana. A ty chodzisz ze święconką? Mieszkasz przecież 
samotnie… 
Pani Elżbieta podniosła wzrok na panią Darię. Pani Daria najwyraźniej nie 
usłyszała zadanego 
jej pytania. Wyglądała na całkowicie pochłoniętą obserwowaniem jakichś zdarzeń 
dziejących 
się za oknem (a których pani Elżbieta dostrzec nie mogła, bo była zbyt dobrze 
wychowana, 
aby się obejrzeć).
Przepraszam, Ela, powiedziała pani Daria jakimś zmienionym głosem, muszę na 
chwilę 
wyjść. Poczekasz tu na mnie? Bardzo cię proszę, poczekaj.
Oczywiście, poczekam, odpowiedziała pani Elżbieta, bo całe zachowanie pani Darii 
wy- 
dało jej się wielce intrygujące (pani Daria zerwała się z miejsca i wybiegła z 
kawiarni, zosta- 
wiając na stoliku papierosy). Albo i nie poczekam, pomyślała i spojrzała na 
zegarek. Zostało 
jej jeszcze pół godziny do pociągu. Na szczęście miała już bilet.
Chwilowa, doraźna ulga po ulotnieniu się pani Darii szybko ustąpiła miejsca 
uczuciu obco- 
ści. Pani Elżbieta dopiła już kawę, wypaliła nawet jednego papierosa pani Darii. 
Palenie pa- 
pierosa trwało dwanaście minut. Czas mijał powoli, a jednocześnie zbyt szybko. 
Za moment 
będę musiała wyjść, pomyślała pani Elżbieta. Powzięła hipotezę, iż nagłe wyjście 
pani Darii 
było podstępną próbą zatrzymania jej na kilka dodatkowych godzin, toteż 
podskórnie cieszyła 
się, że tym razem nie dotrzyma obietnicy. Aż raptem przypomniało jej się, że 
zostawiła sobie 
pieniędzy akurat tyle, żeby jej potem starczyło na autobus. I ani grosza więcej. 
Bo w pociągu 
to przecież różne rzeczy mogą się człowiekowi przydarzyć. A tu trzeba będzie 
zapłacić za 
dwie kawy. W duszy pani Elżbiety zapanowało przerażenie i wściekłość. Poczuła 
nagle, że jej 
zimno. Spojrzała na płaszcz. Jestem po prostu wściekła, pomyślała gwałtownie i 
skinęła na 
przechodzącą kelnerkę.
Można skasować?, ucieszyła się kelnerka.
Nie nie, ja chciałam zamówić jeszcze jedną kawę.
Ale ten płaszczyk to bardzo proszę jednak zanieść do szatni. Kelnerka starała 
się być 
uprzejma.
A tak, oczywiście, zupełnie o nim zapomniałam, już niosę, powiedziała pani 
Elżbieta ze 
zdwojoną uprzejmością i, przewiesiwszy sobie płaszcz przez ramię, poszła w 
wyznaczonym
6
jej przez kelnerkę kierunku. Ale znalazłszy się naprzeciw szatni przyśpieszyła 
tylko kroku, bo 
też tylko parę metrów dzieliło ją od drzwi wyjściowych, może dwa, gdy nagle
Pani chciała oddać palto?, usłyszała za sobą czyjś zaspany głos.
Ja tylko… do toalety, bąknęła pani Elżbieta i w sekundę później siedziała już, 
zamknięta i 
nietykalna, w kabinie, a mały niklowany zameczek osłaniał ją przed całym 
światem, który 
najlepiej gdyby w tej samej sekundzie znikł w błysku jakiegoś kosmicznego 
kataklizmu.
O Boże, co za wstyd, powiedziała do siebie pani Elżbieta, jednocześnie 
uświadamiając so- 
bie koszmarną nieprzystawalność tych słów wobec rozmiarów samoupodlenia, w jakie 
popa- 
dła. Jak mogłam zrobić coś tak haniebnego, zaczęła się zastanawiać i stopniowo 
doszła do 
wniosku, że to nie pogoda była temu winna i nie zmęczenie podróżą, nie ogólne 
rozdrażnienie i 
nawet nie pani Daria, że przyczyn tego postępku doszukiwać się trzeba pośród jej 
własnych, 
długo przecież i starannie szlifowanych zasad postępowania z ludźmi, które się 
nagle okazały 
niewystarczające, a więc złe; myśli przelatywały przez jej głowę niczym ciężkie 
pociski arty- 
leryjskie i wkrótce światopogląd pani Elżbiety zionął tysiącem dziur jak stare i 
przerdzewiałe 
rzeszoto wyrzucone z domu na śmietnik. Wydaje się człowiekowi, pomyślała, że 
życie ma 
jakiś cel, że jakaś lampa nierzeczywista, a jednak dająca światło, jedne mu 
ścieżki rozjaśnia, 
drugie usuwa w cień, i że to jest właśnie tak, jak powinno być, a potem 
przychodzi ten mo- 
ment, że człowiek dochodzi tam, gdzie miał dojść, i widzi na własne oczy ten 
cel, i… (pani 
Elżbieta zaczęła się odruchowo rozglądać po wnętrzu kabiny. Kabina była czysta, 
błyszcząca, 
różowo-srebrna; głęboką ciszę potęgował tylko szum wody w rezerwuarze. 
Gorączkowe myśli 
pani Elżbiety rozproszyły się i po chwili pani Elżbieta ze zdumieniem odkryła, 
że jej patrzenie 
jest patrzeniem kontemplatywnym. Ogarnął ją nie zaznany nigdy wcześniej spokój, 
a ona w 
spokoju tym radośnie się roztopiła, poczuła, że wie już, czym jest wieczność, a 
w każdym 
razie, że żadna inna wieczność już jej niepotrzebna, i cały świat rzeczywiście 
znikł, a raczej 
skupił się w nikłym odblasku chłodnego światła na metalowej klamce).
Pan Bóg przez moment wzdragał się przed wejściem do damskiej toalety, przecież 
jednak 
ktoś Go stamtąd wzywał, i to głosem pełnym rozpaczy, więc może ja tam pójdę, 
zapropono- 
wał Szatan, na co Pan Bóg zmierzył go najsurowszym swoim wzrokiem i wszedł. 
Widok pani 
Elżbiety, cudownie wolnej od spraw tego świata i najzwyczajniej szczęśliwej, 
wprawił Go w 
zachwycenie. Dawno już nie miał Pan Bóg okazji widzieć równie uduchowionej 
osoby. Teraz 
albo nigdy, pomyślał i postanowił objawić się osobiście.
Po chwili oczom pani Elżbiety ukazał się mężczyzna w średnim wieku, przystojny, 
ale po- 
za wszelką seksualną atrakcyjnością. Elżbieto, chciałbym za twoim pośrednictwem 
oznajmić, 
powiedział uroczyście i zamilkł. Poczuł nagle na sobie jasny, uważny i zupełnie 
przytomny 
wzrok pani Elżbiety. Nie pomogły okulary, starannie przystrzyżony wąs ani 
doskonale skrojo- 
ny garnitur, wszystko na nic. Pani Elżbieta widziała Go na wskroś, w całej Jego 
nagiej, by tak 
rzec, boskości; patrzała Nań bez cienia przestrachu, raczej z pewnym życzliwym 
zaintereso- 
waniem.
Chciał Pan coś oznajmić, przypomniała rzeczowo.
Właściwie to nie tyle oznajmić, co zapytać, powiedział Pan Bóg. Co to jest, że 
ludzie wolą 
ostatnio słuchać Mszy św. wcale nie wchodząc do kościoła? Tam kościół prawie 
pusty, a oni 
stoją na zewnątrz, całymi rodzinami, i zamiast klękać kucają albo kłaniają się. 
Obawiam się, 
że chcą mi w ten sposób okazać lekceważenie, ale kiedy czytam w ich sercach, nic 
takiego 
tam nie znajduję.
Myślę, powiedziała pani Elżbieta, że ten problem wymyka się prostym 
kategoryzacjom. 
Niekiedy być może istotnie chodzi tu o lekceważenie, ale nazwałabym to raczej 
swoistą mani- 
festacją dystansu wobec tego wszystkiego, co dzieje się tam w środku. Przy 
zasadniczo apro- 
batywnym podejściu do mszy jako do zjawiska kulturowego. Ludzie idą na mszę z 
przyzwo- 
itości, często także z szacunku do Pańskich idei, ale sam obrzęd, kontakt ze 
światem nadprzy-
7
rodzonym, wydaje im się czymś nieprzyzwoitym. W kościele czują się nieswojo, nie 
mają 
potrzeby tej transgresji, stawania się kimś innym, wychodzenia poza czas i 
miejsce, w którym 
do czegoś dążą i wychowują dzieci. Dlatego uczestniczą we mszy, ale bez 
angażowania się, 
tłumaczą sobie, że wolą śpiew ptaków od zawodzenia organisty albo że muszą co 
jakiś czas 
zerknąć, czy im ktoś nie kradnie samochodu, i to jest ich prywatny rytuał 
pomocniczy, który 
sprawia, że ten ich udział staje się raczej symboliczny niż realny i że nie 
muszą się czuć od- 
powiedzialni ani za Pana, ani za księdza, ani za żadne metafizyczne 
ukształtowanie świata. To 
pozwala im zachować pewność siebie. Bo dochodzi tu jeszcze obawa przed 
śmiesznością, 
gdyby się przypadkiem okazało, że Pan nie istnieje…
Ale ja przecież Istnieję, zauważył nieśmiało Pan Bóg.
A jaką ja mam pewność, zażartowała pani Elżbieta, że za dwadzieścia minut będzie 
Pan 
istniał nadal? Taki już jest ten Pański sposób istnienia, że można ewentualnie 
mieć co do Pana 
pewność filozoficzną, co jednak nie zmienia faktu, że w praktyce jest Pan 
absolutnie nieprze- 
widywalny.
No tak, uśmiechnął się Pan Bóg, zapomniałem, że jesteś intelektualistką. I 
do tego indywidualistką, uśmiechnęła się pani Elżbieta.
Lecz intrygantką nie próbuj już nigdy być, powiedział poważnie Pan Bóg i znikł.
Pani Elżbieta poczuła się zawiedziona. Nierównie więcej spodziewała się po 
rozmowie z 
Panem Bogiem. Właściwie trudno to w ogóle nazwać rozmową, mógłby to być co 
najwyżej 
wstęp do prawdziwej wymiany poglądów, pomyślała, bo przepełniał ją optymizm i 
wiara w 
siebie i najchętniej spędziłaby teraz cały wieczór dyskutując z Panem Bogiem o 
wszystkich 
problemach współczesnego świata. Ale cóż (przypomniała sobie o swoim pożałowania 
god- 
nym położeniu), przede wszystkim trzeba zwolnić tę kabinę, bo zaraz ktoś tu 
przyjdzie i za- 
cznie się dobijać.
Kelnerka stała przy wejściu na salę i rozmawiała z szatniarką. Dostrzegłszy 
wychodzącą z 
toalety panią Elżbietę przerwały rozmowę i zaczęły się jej bezwstydnie 
przypatrywać. Pani 
Elżbieta podeszła do nich. Bardzo przepraszam, powiedziała, źle się poczułam, 
ile płacę za 
toaletę? I, zanim szatniarka zdążyła jej cokolwiek odpowiedzieć, zwróciła się do 
kelnerki: 
Może ja pani też od razu zapłacę, ile się należy za te wszystkie kawy? Nic pani 
nie musi pła- 
cić, wszystko już jest zapłacone, odpowiedziała kelnerka, proszę pójść do 
stolika, kawa czeka 
na panią. Pani Elżbieta, zdumiona i zakłopotana, weszła na salę; natychmiast 
zorientowała się, 
że trzyma w ręku płaszcz, chciała więc wrócić i oddać go do szatni, gdy nagle 
zobaczyła, że 
przy jej stoliku siedzi pani Daria i nie zważając na to, że wszyscy ją widzą, 
płacze i rozmazuje 
po twarzy czarne błotniste łzy.
31 lipca 1994 (w pociągu)
3 sierpnia 1994 (na tapczanie)
8
GWAŁTOWNE POGORSZENIE SŁUCHU
opowiadanie zachowawcze
1. Właśnie czytając Wirpszę (a więc nie przypadkiem, bo przy Ars peccandi) 
przypomnia- 
łem sobie sen, który opowiedziałem Monice Szewc, kiedy przyszła do mnie, a ja 
spałem od- 
poczywając po elektrokoagulacji. Czyli jednak praca wewnętrzna nad tą historią 
trwa, męczy, 
co zrobić, chyba ją wam w końcu opowiem, opowiedziałem już Franciszce 
(listownie), opo- 
wiedziałem Rafałowi i Radkowi, a wciąż się do niej coś nowego przypomina, tak 
jakby wcale 
jeszcze nie była opowiedziana, w takim razie teraz już dla was wszystkich, nie 
przebierając, 
zrobię z niej jakąś Bardzo Ważną Historię, to we mnie może się ona od tego 
właśnie skurczy, 
zmarnieje i koniec z nią, tak by było najlepiej.
2. To już zacznijmy od tego snu. Śniło mi się, że płynąłem statkiem po oceanie i 
wybuchła 
burza, wiatr ogromny, fale. Na pokładzie rwetes, przerażenie. Stopniowo dotarło 
do mnie, że 
grozi nam zatonięcie, i wtedy z całą doniosłością poczułem bliskość śmierci, ten 
lęk, że nie 
zdążę się wewnętrznie na to przygotować. Tymczasem fale morskie napierały coraz 
mocniej, 
były już stanowczo wyższe od tej korwety naszej i pomiatały nią niby jakim 
śmieciem, o czym 
mogę tu zaświadczyć, bo widziałem rzecz całą jakby z dużej wysokości, choć 
oczywiście cały 
czas znajdowałem się na pokładzie i miałem tę coraz bardziej paraliżującą (fale 
rosły nadzwy- 
czaj prawdziwie) świadomość, że zatonięcie okrętu oznacza dla mnie zgubę. 
Jednocześnie 
mój punkt widzenia unosił się coraz wyżej i coraz większy obszar wód ogarniałem 
wzrokiem, 
aż wreszcie pokazały mi się brzegi, ale nie lądy, tylko jakby krawędzie 
wielkiego akwarium, a 
z tego strach jeszcze większy, bo przecież w/po tym akwarium pływał żaglowiec 
wielki, naj- 
prawdziwszy, ze mną na deskach pokładu. I tak to znajdowałem się na przeraźliwej 
granicy, 
coraz cieńszej, ale też nieprzezwyciężonej, bałwany wciąż wzmagają się, statek 
wciąż dzielnie 
się im opiera, aż nagle zrozumiałem, że mogę być pewny tej równowagi, że w 
zasadzie to 
podziwiam tę burzę, jakby była moim własnym dziełem, i choć ani trochę nie 
przestawałem 
się bać, wcale mi już nie zależało na uciszeniu odmętów. I trwałoby to i trwało 
pewnie aż do 
znudzenia, gdyby nie wyrwało mnie ze snu pukanie Moniki Szawc, no i teraz połowa 
z Pań- 
stwa powie, że też miała taki sen albo podobny, z czym się mogę zgodzić, ale 
ręczę za to, że 
nikt poza mną nie przeżył mojej historii, która w tym śnie siedzi, jak ulał, 
podobnie zresztą 
jak wiele innych, które się nam wszystkim już przydarzały albo przydarzać się 
będą.
3. Za wiele sobie (spania) po tej nocy nie obiecywałem, czekająca mnie nazajutrz 
rano 
elektrokoagulacja była wystarczającym powodem, ale też nigdy bym nie 
podejrzewał, że bę- 
dzie aż tak źle. Dostałem akurat na kasecie nagraną płytę Siouxsie Nokturn, 
której sam tytuł 
poniekąd nakazuje, aby jej słuchać w zupełnych ciemnościach, toteż odczekałem, 
aż Jarek 
Kleinberg definitywnie zaśnie, a wtedy zgasiłem swoją lampę i uruchomiłem 
maszynę grają- 
cą. Nie było w zasadzie sensu się oszukiwać jakimiś nadziejami prędkiego 
uśnięcia, więc od 
razu się nastawiłem na 75 minut wybitnych przeżyć artystycznych (tym bardziej że 
Robert, 
gdyśmy z Paryża wracali, twierdził, że to szczytowe osiągnięcie tej artystki), 
ułożywszy się 
oczywiście na łóżku w pozycji człowieka umarłego, żeby do obu małżowin dźwięk 
miał swo- 
bodny dostęp. Niestetyż zawiodłem się może nie sromotnie (choć w nocy się to 
wszystko 
strasznie wyolbrzymia), ale za to od razu na wstępie: kiedy usłyszałem dźwięki 
Igorowego 
Wzywania przodków, co na płycie jakiejś pomniejszej wykonawczyni może by mnie 
nawet i 
wzruszyło, ale nie w przypadku Siouxsie, która przecież sama jest w stanie 
stwarzać rzeczy 
równie świetne, w swoim rodzaju oczywiście (ale to właśnie o to chodzi, żeby 
każdy w swo- 
im). Poza tym płyta była koncertowa, a więc piosenki w dużej mierze już znajome, 
tyle że
9
odegrane rykliwiej, do czego dochodziły wygłupy ze sprzężeniami, całkiem 
zabawne, które 
zresztą przywiodły mi na myśl dawne wspomnienia związane z przegrywaniem innych 
jeszcze 
sprzężeń, wydawałoby się, że całkiem już wyjałowione, a tu nagle na powrót 
bardzo przeko- 
nujące, gotowe się rozwijać w zupełnie niespodziewanych kierunkach, tak że w 
końcu zaczą- 
łem już nieomal zasypiać, ale dotarł do mnie jakiś podejrzany szmer. Uchyliwszy 
oczu ujrza- 
łem zjawisko gołego Jarka usiłującego dotrzeć do maszyny grającej, aby ją 
przyciszyć. Nie 
dałem po sobie nic poznać, ale wyrwał mnie ten incydent zupełnie z miłego mojego 
półsnu (w 
nocy niewiele trzeba, aby ogarnęła człowieka wściekłość), w wyniku czego ze 
złośliwą uwagą 
dosłuchałem do końca I stronę, a następnie – sam sobie chłopak winien – 
przełożyłem ją na 
drugą, nieco oczywiście pogłaśniając. Stopniowo przepajała mnie coraz gorsza 
złość na Jarka, 
bo spanie – teraz już najświadomiej upragnione – odeszło mię z kretesem, za to 
przypomnie- 
nia różnych niewygód i cierpień spowodowanych ostatnią elektrokoagulacją 
rzutowały mi się 
na dzień następny, napełniając przestrachem i wstrętem. Zresztą i one byłyby 
mnie pewnie w 
końcu uśpiły, gdyby nie ryknęli nagle jacyś potworni, śmierdzący Murzyni, 
puszczeni pod- 
stępnie i mściwie przez Jarka, który, jakby mu tego było nie dość, zapalił także 
światło, zrobił 
sobie herbatę, ubrał się i, książkę jakąś wziąwszy, usiadł za stołem. Cóż miałem 
czynić – też 
wziąłem książkę i zacząłem ją czytać. Było to dziwnie oczywiste, że nie będziemy 
w tej sytu- 
acji ze sobą rozmawiali, bo mogłoby się to niedobrze skończyć. Natomiast ledwo 
Murzyni 
wyczerpali swój repertuar, dopadłem do aparatu niby ten orzeł-morderca i 
puściłem natych- 
miast Erika Satie, czego skutek był natychmiastowy, nie doczekałem chyba nawet 
do drugiej 
Gnozjeny.
4. Potrzeba prawdy zadaje pytania prawdzie. Prawda zadaje pytania 
rzeczywistości. Rze- 
czywistość nie odpowiada prawdzie. Potrzeba prawdy jest wściekła. Prawda nie 
potrafi nic 
zmienić.
5. Zabieg elektrokoagulacji pamiętam jak przez mgłę, jechałem tam zresztą pośród 
podno- 
szących się mgieł, pod kołami roweru szeleściły liście, do tego na walkmanie 
Suity francu- 
skie, klawesynowe, Bacha. Wszystko to w niejasnej, rzadkiej atmosferze godziny 
siódmej 
rano. Jadąc rozmyślałem o tym tajemniczym powinowactwie, łączącym wszystkie 
melodie 
skomponowane przez tego samego człowieka (o ile jest naprawdę wielkim 
kompozytorem), 
co słychać zarówno u Bacha, jak i u Yoko, nie mówiąc już o Mozartowym pitoleniu 
w kółko 
tego samego, przy pozorach bogactwa. Tak jakby komponowanie sprowadzało się do 
odtwa- 
rzania, z mniejszymi lub większymi odkształceniami, jednego tematu, który każdy 
niejako 
otrzymuje na swój osobisty użytek, i w sobie nosi, a jakaś prawość wewnętrzna 
nie pozwala 
uznać za własną żadnej melodii, która z tym wzorcem nie byłaby w jakiś sposób 
zgodna. Kie- 
dy już czekałem w kolejce do zabiegu, wyszła na korytarz pani w białym kitlu i 
spośród sie- 
dzącego tam ponurego towarzystwa wybrała właśnie mnie, abym jej pomógł otworzyć 
ogrom- 
ną butlę z mętnym płynem w środku, co mi się wprawdzie udało, ale coś sobie 
zrobiłem przy 
tym w rękę. I to było to najgorsze, co mnie tego ranka spotkało, bo jeszcze 
wieczorem czułem 
jakieś przykre efekty. Natomiast elektrokoagulacja okazała się tym razem nieomal 
bezbolesna, 
zaraz po wejściu do gabinetu pomyliłem panią pielęgniarkę z panią doktór, wobec 
czego spo- 
dziewałem się jakiejś piekielnej zemsty ze strony tej drugiej, ona tymczasem 
podeszła do 
mojego przypadku z wielką delikatnością, tak, że nawet płyn mi się nie puścił, i 
właściwie to 
powinienem bez żadnych ceregieli udać się na angielski, ale postanowiłem chociaż 
ten jeden 
raz dochować wiary powziętemu wcześniej postanowieniu, szczególniej, że spać mi 
się 
chciało iście murzyńsko, toteż jak wróciłem do domu, tak obudziło mnie dopiero 
pukanie 
Moniki Szewc.
10
6. Choćby nawet Byt był rzeczywiście Bytem i, wyposażony we wszystkie atrybuty 
Bytu, 
istniał jako jedyny i niepodważalny Byt, gdyby udało się ustalić, że naprawdę 
tak jest i nie 
może być inaczej, to przecież natychmiast trzeba by wziąć pod uwagę coś, co by 
tym Bytem 
nie było, coś niekoniecznie ważnego ani też takiego, żeby się na tym trybiki 
Bytu, idealnie 
przypasowane, połamać miały, ale też jakże tu sobie wyobrazić Byt bez czegoś 
takiego – z 
boku, z tyłu (może nawet w środku) – ?
7. Monika miała zresztą interes w głównej mierze do Jarka, bo ja, jako człowiek 
dobro- 
duszny i z natury wszystkim życzliwy, zgodziłem się oczywiście od razu. A że 
Jarka nie było
(choć kiedy wróciłem z zabiegu, to jeszcze spał), a że zbliżała się pora 
obiadowa, a że miał 
bloczek wykupiony, a że jest łakomczuchem, to i nie ulegało wątpliwości, że się 
niebawem 
zjawi, toteż, wykonawszy momentalnie całą tę operację myślową, zaproponowałem 
Monice, 
żeby siadła, a ja tymczasem ubiorę się, zrobię herbaty etc., etc., wylazłem z 
łóżka, Monika 
zdziwiona, czemu na jednej nodze mam skarpetkę, więc jej opowiedziałem o 
elektrokoagula- 
cji, a potem (skracam, skracam) powiedzmy, że już przyszedł Jarek, omiótł 
sytuację wzrokiem 
posępnym zza okularów, a ja do niego od razu z tymi słowami: Bo widzisz, Jarku, 
Monika ma 
do ciebie taką sprawę, myślę, że powinieneś się zgodzić. I do Moniki: Moniko, 
powiedz Jar- 
kowi, z czym tu przyszłaś. Wtedy Monika jęła tonem wykluczającym wszelkie 
wątpienie 
wyłuszczać swoją sprawę w zasadzie dosyć nieoczywistą: chciałaby mianowicie rano 
mieć 
bliżej na pociąg, i z tego względu wolałaby tę noc spędzić w Żaczku, a to z 
kolei zależy od 
tego, czy Jarek wybierze się w końcu do tej swojej Nowej Dęby i zostawi wolne 
łóżko, czy też 
nie. A Jarek toby może i pojechał, nawet mu teraz tym autostopem lepiej pasuje 
niż rano po- 
ciągiem, bo i pieniędzy mało, ale to już i ciemno się robi, i nie wiadomo, czy 
się bardziej 
opłaca wzdłuż Wisły jechać, czy może lepiej na Tarnów. Bo wzdłuż Wisły to się 
wydaje bli- 
żej, ale tam chyba mniej samochodów jedzie. Jarek spojrzał na nas, jakbyśmy byli 
w stanie 
potwierdzić albo zaprzeczyć, a następnie zapadł w zamyślenie i nie było już 
wiadomo, czy 
myśli nadal o trasie wzdłuż Wisły, czy też o czymś zupełnie innym, jak to Jarek, 
gdy się odeń 
oczekuje jakichś konkretnych rozstrzygnięć. W końcu Monika, już się zbierając do 
wyjścia, 
powiedziała, że tak czy inaczej przyjdzie wieczorem zobaczyć, jak się sprawy 
potoczyły. 
Wtedy Jarek nagle: że jak jej tak bardzo zależy, to on może iść spać do brata; 
Monice pomysł 
ten bardzo się spodobał.
8. Sposób, w jaki są realizowane nasze modlitwy tzw. błagalne. Które w zasadzie 
są kon- 
statacjami stanów rzeczy, jakich z tego czy innego powodu nie jesteśmy sobie w 
stanie wy- 
obrazić; inaczej: których zaistnienie bez nadprzyrodzonej ingerencji wydaje nam 
się niemoż- 
liwe. I nagle one wszystkie spełniają się, tylko zawsze następuje odstępstwo, 
któregośmy nie 
przewidzieli, a które nie pozwala nam korzystać, tzn. radować się tym, co 
zaszło. Może więc 
jest to przejaw niechęci Bóstwa do powielania czegokolwiek, choćby to nawet 
zaistniało tylko 
w umyśle i tylko jako konstatacja niemożliwości. Przy całej tzw. dobrej woli, 
tzn. woli brania 
na warsztat owych naszych życzeniowych przedstawień. Chociaż być może to umysł 
jedynie 
ma tendencję do wyszukiwania możliwie największej ilości spełnień, dostrzegania 
ich nawet 
tam, gdzie są swoją własną odwrotnością, choćby więc zamiast radości przynosiły 
tylko smu- 
tek i zażenowanie.
9. Jarek zapytał, czy zjem z nim obiad, ja oczywiście, więc zeszliśmy na 
stołówkę, były do 
wyboru: kopytka i glajda, toteż czym prędzej zadecydowałem, że bierzemy glajdę, 
Jarek się 
zgodził chyba z żalem, choć po prawdzie to nie wiem, czego tu żałować: 
dziewczynka nakła- 
dająca dała się zjednać i konwencjonalnie wściekłym ruchem dorzuciła nam jeszcze 
trochę 
tego na talerz, a potem, już przy stole, Jarek stwierdził:
11
– Wkurwiał mnie wczoraj ten twój Siuks.
Po obiedzie wziąłem rower i pojechałem kupić sobie IX Symfonię Brucknera w 
wykonaniu 
CSO i Soltiego, o której od dwóch dni myślałem z przerwami nieomal bez przerwy, 
począt- 
kowo to nawet zamierzałem odłożyć ten zakup do następnej wypłaty, ale chyba 
jednak nie- 
miłe mi są przyjemności okupione jakimiś umartwieniami, poza tym był to jedyny 
powód 
zdolny mnie wyciągnąć z domu na powietrze. Tak więc po paru minutach wracałem z 
uko- 
chaną w torbie, choć jednak radość moja zamącała się raz po raz myślą, że 
zamiast upragnio- 
nego spokoju będę miał teraz na głowie Szewc i Kleinberga jednocześnie, i tak aż 
do jutra 
rana. Jednakoż gdy znalazłem się już na naszym piętrze, zastanowiła mnie 
nienaturalna cisza 
panująca na korytarzu. Otwieram drzwi – a tu na stole papier po czekoladzie 
opatrzony nastę- 
pującym tekstem: „Pojechałem do domu. Wrócę w poniedziałek. Do widzenia! 
Wesołego 
trupa życzę.” Wpadłem nieomal w osłupienie (i myślę, że każdy, kto choć trochę 
zna Jarka, 
też by wpadł) (zresztą ja też znam go tylko trochę, i może to stąd), zacząłem 
się głupio roz- 
glądać po pokoju i wyobrażać sobie, w jaki sposób Jarek mógł tak szybko zebrać 
się do drogi, 
ale było to nie do wyobrażenia. W końcu jednak ochłonąwszy, umieściłem co 
prędzej 
Brucknera w maszynie grającej i dalejże przeżywać te ryki rozpaczliwe, potworne, 
nieziem- 
skie, roztapiać się w nich ze szczętem, dawać się im na pożarcie i na zgniecenie 
wystawiać. 
Niestetyż, nie dane mi było: tak mniej więcej w połowie Adagia sąsiadka lewa, 
wiodąca z 
nami nieustanne wojny muzyczne, zaczęła sobie nagle wbijać gwóźdź, wbija go i 
wbija, a jak 
słusznie powiedział gdzieś profesor bodajże Schaeffer, brucknerowskie akordy źle 
brzmią 
wśród odgłosów świata, toteż byłem już porządnie wściekły, kiedy się 
zorientowałem, że stu- 
kanie dobiega jak gdyby od strony drzwi, w końcu wstałem i wyjrzałem, a tu – 
Jarkowa ko- 
bieta, Małgośka. Więc się zacząłem trochę tłumaczyć, że tu wcześniej ktoś gwóźdź 
wbijał i 
nie byłem do końca pewny. A ona, że to nic, a co za świetna muzyka, pewnie jakaś 
współcze- 
sna. W każdym razie świeżo kupiona – ja na to, ona dalej się zachwyca, w ogóle 
świetnej mu- 
zyki słuchamy, Jarek też jej puszczał, zapatrzona w tego Jarka jak w św. obrazek 
(a on jej, 
potwór, nie kocha nic a nic), przyniosła mu ciasteczko. Ale Jarka nie ma, 
pojechał właśnie do 
domu, ja mówię. To może ona tylko wejdzie i wypali papierosa. Przyciszyłem więc 
nieco ryki 
owe wzniosłe, że aż nieludzkie, żeby dać się gościowi wygadać; nie będę tu 
przytaczał z bra- 
ku miejsca, ale też o nikim jeszcze nie dowiedziałem się tak wiele w tak krótkim 
czasie. W 
końcu dziewczynka sobie poszła, zostawiając mi ciasteczko, pomyślałem, czy nie 
zachować 
go do czasu przyjścia Szewc, ale najpierw odwinąłem je z papierka, żeby 
zobaczyć, co za jed- 
no, a że było z kokosem, zjadłem bezzwłocznie.
10. Tu przerwę na trochę tok tej opowieści, aby wpleść w nią inną opowieść, 
pozostając 
poniekąd w zgodzie z chronologią – powodem, dla którego Jarek pojechał do domu, 
było bo- 
wiem Święto Zmarłych, którego to dnia rok w rok chodzę z kwiatkami na Rakowicki, 
gdzie 
leży (jak to ujęła kiedyś Wioletka) mój temat pracy magisterskiej, a przy tym 
jeden z tych 
niewielu duchów zmarłych, z którymi ciągle jeszcze można sobie sensownie pogadać 
(choć to 
oczywiście z mojej strony tylko uzurpacja): Karol Irzykowski. A tym razem z 
okazji odwie- 
dzin u Karola spotkało mnie przeżycie nieomal mistyczne, jak najbardziej ? 
propos tego 
wszystkiego, o czym tu mowa. Żeby mianowicie przed samą wizytą trochę sobie z 
Karolem 
poobcować intelektualnie, wziąłem do ręki jego Dziennik i otwarłem gdzie bądź, a 
tam natra- 
fiłem na fragment, którego dotychczas nie znałem (o biada mi, badaczowi!) albo 
też zapo- 
mniałem go gruntownie, co jednak wydaje się mniej prawdopodobne, bo treść jego 
jest po 
prostu wstrząsająca. Oto Karol, na wczasach w Żegiestowie, oddaje się tropieniu 
dobiegają- 
cych zewsząd „hałasów”, wylicza je skrupulatnie i wszystko to (może poza 
szczekaniem psa, 
które istotnie należy do najobrzydliwszych dźwięków) jest po prostu śmieszne: 
ktoś kaszlnął, 
komuś łyżeczka upadła. Krowa z paskudnym dzwonkiem. Czekamy na jakieś 
przesilenie i nie
12
doznajemy zawodu. Do stołu Karolowego, bodajże przy śniadaniu, dosiada się 
kobieta (opisa- 
na zresztą od razu z podejrzaną wnikliwością) i – napomyka coś mimochodem o 
panujących 
w pensjonacie hałasach. Wówczas w Karola (który dotychczas robił z siebie 
mrukliwego po- 
nuraka, wszystko, żeby mieć spokój) jakby diabeł wstąpił: proponuje z miejsca 
współpracę: 
ona będzie w nocy śledziła hałasujących, a on rano, otrzymawszy od niej imienną 
listę, będzie 
ich wszystkich „beształ”. Dama, która (nie wiedzieć zresztą, czemu aż tak) 
poczuła się tą pro- 
pozycją dotknięta, odrzekła, że gdyby nie jego siwe włosy (a obszedł był właśnie 
sześćdzie- 
siątkę), toby mu zaraz dała „w papę”. No i katastrofa. Karolowi zabrakło języka 
w gębie (o co 
tym było łatwiej, iż się całe życie jąkał). Śniadanie zepsute, wczasy zepsute. 
Do obiadu kazał 
sobie nakryć osobny stolik, co jednak nie wywołało w gronie współbiesiadników 
zamierzonej 
konsternacji, i wiele jeszcze zaprawionych goryczą wieczorów spędził ukochany 
mój poeta i 
powieściopisarz w zaciszu (bo hałasy przestały już się liczyć czy też zamieniły 
się w „punkt 
wstydliwy”) swojego pokoiku na obmyślaniu odpowiedniej zemsty. Aż w końcu 
wymyślił!
(Ale to już zainteresowanych odsyłam do odnośnego fragmentu Dziennika.) Za to ja 
tym ra- 
zem, stojąc nad jego grobem i paląc papierosa, uczucia miałem co najmniej 
mieszane.
11. (partia penisa) Szewc długo coś nie przychodziła, aż się w końcu wziąłem za 
robienie 
kolacji i wtedy właśnie przyszła. Jako tło muzyczne puściliśmy sobie Szuta 
(siemiernych 
szutow piereszutiwszego), w przerwach pomiędzy krojeniami, smarowaniami, 
kolejnymi 
krojeniami i obkładaniami próbowałem naświetlić Monice akcję baletu, przy czym 
jednak 
wyszło na jaw, że sam z niej pamiętam piąte przez dziesiąte, w końcu wpadliśmy 
na pomysł, 
żeby zajrzeć do „towarzyszącej srebrnemu krążkowi” książeczki, gdzie wszystko 
było do- 
kładnie opisane, więc omalżeśmy się nie podusili ze śmiechu, czytając to przy 
jedzeniu
(szczególnie przypadła nam do gustu scena z kozą), z czego wywiązała się rozmowa 
o se- 
mantyczności muzyki czy raczej jej braku (nie ma to jak pisać pracę doktorską z 
rzeczy, której 
nie ma), potem nastąpił (przez Monikę przyniesiony) deser, a wraz z nim nowa 
płyta Waitsa, a 
gdy i tej nie stało, nie wytrzymałem w końcu i pochwaliłem się nowym nabytkiem. 
To już 
postanowiliśmy urządzić słuchanie uroczyste, skądś się usłużnie przyplątała 
świeca i ustawio- 
na w przeciągu rzucała po ścianach niespokojne cienie, podczas gdy ryki 
rozdzierające, z ni- 
czym nieporównane, runęły na pokój i wzięły go w swe absolutne władztwo. Toteż 
tym razem 
już z siłą kataklizmu (przynajmniej jak dla mnie) rozległo się znowu pukanie 
jakieś. W drzwi. 
Z najwyższą niechęcią wstałem i poszedłem otworzyć. Chłopczyk. Pyta, czy sobie 
uświada- 
miam, że jest noc. Ponieważ istotnie nic takiego sobie nie uświadamiałem, 
spojrzałem na ze- 
garek: dochodziła dwunasta, też mi ale noc, pomyślałem sobie. A chłopczyka 
zapytałem to- 
nem znudzonym:
– A co, ty tu gdzieś mieszkasz?
– Ścisz, facet, to radio, bo inaczej pogadamy – on na to. A więc nasłany przez 
sąsiadki, bez 
dwóch zdań, bo otoczeni jesteśmy ze wszech stron sąsiadkami. Dla świętego 
spokoju zgodzi- 
łem się trochę przyciszyć, ale nie usiadłem już na tapczanie, tylko przy stole 
i, żeby ukryć 
zdenerwowanie, zacząłem bawić się kawałkami wosku, co ze świecy spłynął. Na 
szczęście 
niebawem ryknęło Scherzo niczym sto słoniowych albo może anielskich trąb, 
porywając du- 
cha mojego w dziedziny nerwom niedostępne. A kiedy wreszcie Adagio, ta muzyka 
najświęt- 
sza, śpiewami się zaczynająca zapewne niebiańskimi (a rykiem przeraźliwym, 
paskudnym, 
nieznośnym mająca się zakończyć), gdy więc pierwsze takty, niczym opowieści 
Wszystkiego 
naraz dotyczące albo też rozważania problemów, co sięgają daleko poza wszelką 
naszą pro- 
blematyczność, gdy tyle co się rozwijać, rozświetlać zaczęły, a tu znowu stuk 
puk, znowu 
chłopczyk, to już nie miałem zupełnie serca dla tej jego sprawy, mimo że tym 
razem jak gdy- 
by się skarżył, że spać nie może (przy czym ubrany był kompletnie, co mu w tym 
kontekście 
odbierało wiarygodność); próbowałem mu wytłumaczyć, że już ściszone i że 
bardziej się nie 
13
da, bo my z kolei nic nie będziemy słyszeć, ale przecież już nie było sposobu, 
ażeby się z nim 
dogadać (no chyba że inaczej, czego wolałem uniknąć, acz narastała we mnie 
wielka nieustę- 
pliwość), rozmowa kwalifikowała się do natychmiastowego przerwania, tym 
bardziej, że tam 
Bruckner leci, marnuje się, ale ja nie umiem przerywać rozmów, a on tu widać 
przyszedł w 
żywotnej potrzebie, więc stoimy w tych drzwiach, spieramy się, aż wreszcie 
chłopczyk przy- 
walił z grubej rury:
– Za młody jesteś – mówi – żeby ze mną dyskutować.
– No coś ty – wyrwało mi się (głupio), ale jednocześnie poczułem, że jako 
„obrażony” (w 
rozkosznie podstawówkowym sensie) mam już teraz prawo zamknąć mu te drzwi przed 
no- 
sem i przestać się nim interesować; kiedy wróciłem na tapczan, Monika 
powiedziała do mnie:
– Ty smarkaczu – czym objęła niespodziewanie wiele pól znaczeniowych.
Nigdy jeszcze z taką namiętną, drobiazgową uwagą nie słuchałem tego Adagia, 
każdym – 
jak by powiedział Pawełek – pierdnięciem artystów rozkoszując się aż do 
najmroczniejszych 
głębin jestestwa. A gdy zapanowała cisza, uznaliśmy z Moniką, że nie należy jej 
niczym wię- 
cej naruszać, podobnie jak ciemności pozostawionej przez świeczkę, i tak snując 
się jak te 
mary piekielne poczęliśmy się przygotowywać do spania. Jarkowa pościel, rzecz 
jasna, wciąż 
jeszcze nie była ubrana; Monika, przyzwyczajona spać gdzie popadnie, gotowa była 
przystać 
na ten stan rzeczy, wtedy jednak coś mnie podkusiło, żeby opowiedzieć o wodzie 
kolońskiej 
Fiord, którą Jarek co wieczór po zgaszeniu światła zwykł smarować swoje czerwone 
pryszcze, 
nie pozwalając mi zasnąć.
– Może nie chce, żebyś widział, jak się smaruje – powiedziała Monika, a po 
chwili jęła 
rozważać, czyby się Jarek nie obraził, gdyby mu tak tę pościel ubrać. Na co 
odrzekłem z całą 
pewnością, że wręcz przeciwnie, będzie uszczęśliwiony, sam się przecież do tego 
zabiera już 
od tygodnia i zabrać się nie może. Kiedy więc skończyłem myć zęby, łóżko Jarka 
było już 
pięknie zasłane, Monika w piżamce (kiedy musiała wyjść do ubikacji, mieliśmy 
obawy, czy za 
drzwiami nie czyha chłopczyk z nożem, ale widać nie miał tyle cierpliwości), tak 
że nieba- 
wem już mogliśmy zacząć zasypiać, co Monice chyba się udało, ja natomiast w 
pewnym mo- 
mencie usłyszałem, jak coś rąbnęło w ścianę, od mojej strony, a więc z pokoju 
upierdliwej 
sąsiadki. Rąbnęło znowu. I znowu. Zgłupiała do reszty – pomyślałem sobie, 
tymczasem do 
rąbnięć dołączyły się wzdychania płci obojga i w ten sposób została niejako 
ostatecznie obja- 
śniona osobliwa niechęć chłopczyka do muzyki Brucknera.
12. Gdyby Bóg miał być taki, jak byśmy chcieli, musiałby jednocześnie umieć 
utrwalać 
wszystko, co tylko się zdarza, i unieważniać to, dla czego rzeczywiście brak 
jest racji bytu
(*** grzechów odpuszczenie). Wprawdzie wydawać by się mogło, że rejestracja 
absolutnie 
wszystkiego jest już sama przez się totalnym unieważnieniem, ale to tylko 
zgodnie z naszym 
nawykiem myślenia statystycznego. Natomiast wobec wszechogarniającej natury Boga 
całko- 
wite unieważnienie czegokolwiek wydaje się niemożliwe, poza tym wprowadzałoby to 
nie- 
przezwyciężone (z naszego punktu widzenia) trudności w Świętych Obcowaniu. Chyba 
że 
możliwa jest Absolutna Pozytywność i Bóg mógłby kiedyś tam ten świat do niej 
zredukować. 
Tylko: czy o którejkolwiek chwili naszego życia bylibyśmy w stanie powiedzieć, 
że była cał- 
kowicie pozytywna? A może jednak, może my nic nie wiemy, zaplątani po czubki 
włosów w 
tych pięknych naszych negatywnościach, a tymczasem któryś tam moment, z pozoru 
niewiele 
znaczący, dostarcza nam nieprzebranych bogactw, prowiantu na cały tamten świat.
13. (zawsze coś do czegoś) Kiedy się obudziłem, Moniki już nie było, zostawiła 
kartkę do 
Jarka, odnośnie pościeli. Parę godzin później, wychodząc na miasto, zauważyłem z 
kolei kar- 
teczkę dyskretnie przylepioną do drzwi, tej oto treści: Ostatni raz was 
ostrzegam. Jeszcze je- 
den taki wybryk jak ostatniej nocy, a zmusicie mnie, że pójdę ze skargą do 
administracji. Są-
14
siadka. Początkowo chciałem jej od razu odpisać, żeby w takim razie ona 
przynajmniej włą- 
czała jakąś muzykę podczas odbywania swoich stosunków, ale nie miałem na czym i 
musiał- 
bym specjalnie wchodzić z powrotem do pokoju po kartkę, a już i tak byłem 
spóźniony, więc 
tyle tylko, że się niepotrzebnie zdenerwowałem od samego rana, potem nawet o tym 
zapo- 
mniałem i dopiero po południu, łażąc po mieście i robiąc zakupy, zorientowałem 
się, że od 
jakiegoś czasu obmyślam w duchu coraz to bardziej chamskie wersje listu do 
sąsiadki, w koń- 
cu więc skupiłem się na tym już najzupełniej świadomie, aż tu nagle usłyszałem, 
że ktoś mnie 
woła po imieniu, a był to Rafał. Zauważył mnie w ostatniej chwili, więc, pełni 
podziwu dla 
tak precyzyjnego posunięcia Opatrzności, jęliśmy z najwyższą skrupulatnością 
ustalać, ile to 
różnych przyczyn musiało się zbiec, aby doprowadzić do tak nieoczekiwanego 
spotkania, ja 
musiałem zapomnieć kupić znaczki na poczcie, Rafałowi musiały się skończyć 
papierosy, a 
co przedtem?, jeszcze stojąc w kolejce po obiad ciągnęliśmy te wyliczenia, w 
końcu Rafał 
przypomniał sobie, że zdarzyło mu się przed południem myśleć coś na mój temat, a 
więc – 
czyżby miał przeczucie? Na potwierdzenie przytoczył podobną koincydencję, jaka 
zdarzyła 
mu się kilka dni wcześniej z Dorosią. Bądź co bądź o Dorosi nie myśli się często 
ani też zbyt 
często się jej nie spotyka, zwłaszcza w Hucie. Dla mnie jednakoż nie było to 
wcale aż takie 
przekonujące: ja akurat tego dnia wyjątkowo nie myślałem nic a nic o Rafale, 
myśli mając 
zajęte bez reszty sąsiadką, której mimo to nie spotkałem. Reasumując: może i te 
przeczucia 
istnieją, ale jakoś trudno by je było odróżnić od zwykłych myśli, toteż płynąca 
z nich korzyść 
może mieć co najwyżej walor estetyczny. Tak rozmawiając zabieraliśmy się już do 
II dania, 
gdy najzupełniej niespodziewanie dosiadł się do nas Mariusz, a wraz z nim groźba 
podniesie- 
nia rozmowy na znacznie wyższy poziom intelektualny, co przy obiedzie niezbyt mi 
się 
uśmiechało; szczęśliwym jednak trafem Mariusz zagadnął mnie kurtuazyjnie o 
spędzone sa- 
motnie w opustoszałym Żaczku Święto Zmarłych. Temat ten spadł mi dosłownie jak z 
nieba, 
opowiedziałem przeto (podstępnie i skrycie licząc na pomoc Rafała), jak to 
ostatniego wie- 
czora w ubikacji miałem wrażenie, że powrócił Potwór i się na mnie czai za tą 
szybą w 
drzwiach. Rafał nie zawiódł i natychmiast zaczął opowiadać o swoich własnych 
spotkaniach z 
Potworem, wmawiając mi przy tym, że ja też słyszałem Potwora, jak jęczał, co 
jest oczywi- 
ście nieprawdą, więc zaczęliśmy się spierać, a potem odtwarzać dokładnie 
przeżycia tej nocy, 
kiedy chcieliśmy zaskoczyć zamkniętego w kiblu Potwora, a on, widocznie 
usłyszawszy nasze 
kroki, nie wydał z siebie żadnego dźwięku. Następnie przyszła kolej na moją 
najstraszliwszą 
przygodę (obecnie już mocno przybladłą w związku z tym, do czego dochodzi w 
rozdziale
15): poszedłem ja kiedyś pod prysznic, sąsiednia kabina była zajęta, a przez 
szum lecącej wo- 
dy dobiegała z niej wyraźnie rozmowa dwóch ludzi. Po jakimś czasie wszystko 
umilkło, po- 
kazał się chłopczyk w szlafroku i wyszedł z łazienki (przy czym idąc cały czas 
oglądał się za 
siebie i jakby machał na kogoś ręką). Z pozoru wszystko wróciło do normy, 
dopiero teraz jed- 
nak moja ekscytacja zbliżyła się do apogeum, a pytanie: czy jestem sam w tej 
łazience? nie 
pozwalało się dalej spokojnie mydlić. W końcu nie wytrzymałem i zajrzałem do 
tamtej kabi- 
ny: okazała się pusta.
W ten sposób obiad dobiegł końca, Mariusz nie chciał iść z nami na górę; 
obecność Rafała
(któremu w windzie opowiedziałem pobieżnie przeżycia ostatniej nocy) zmieniła 
mój punkt 
widzenia na sprawę sąsiadki i listu do niej: ciemne w swych założeniach i mściwe 
przedsię- 
wzięcie przeobraziło się w zadanie raczej żartobliwe, o charakterze czysto 
literackim, toteż 
czytelnikiem wirtualnym tego, co wystukałem na maszynie zaraz po wejściu do 
pokoju, nie 
była już bynajmniej sąsiadka, lecz właśnie Rafał. Droga (choć utrapiona) 
Sąsiadko – pisałem
– nie odbieraj mi jedynej radości mego ponurego życia! Skoro ja nie robiłem Ci 
wstrętów, 
kiedy się ostatniej nocy rypałaś rąbiąc czymś (może głową?) w ścianę, to i Ty 
mogłabyś na- 
reszcie zaprzestać urządzania tych bezsensownych awantur. Z chrześcijańskim 
pozdrowie- 
niem – Sąsiad. Tu nastąpił podpis. Przeczytawszy to, Rafał stwierdził, że 
wprawdzie w sporze
15
z sąsiadkami absolutnie nie mam racji, ale list ze względu na swoje wartości 
artystyczne po- 
winien zawisnąć. Co się też stało. Po czym jednak, zapalając papierosa, 
zauważyłem, że mi- 
mo wszystko trzęsą mi się ręce, co mnie tylko jeszcze bardziej zdenerwowało i 
zacząłem się 
w przygnębieniu zastanawiać, jaka to konieczność wewnętrzna każe mi wdawać się w 
ordy- 
narne kłótnie z sąsiadkami, zamiast się z nimi ugodzić, a nawet zaprzyjaźnić.
– Teraz trzeba się spodziewać, że ściągniesz na siebie gniew tego jej chłopczyka 
– powie- 
dział Rafał. – Może lepiej, żeby przyszedł od razu, póki ja tu jestem.
– Myślę, że spokojnie dałby radę nam obu, tylko byś niepotrzebnie dostał po 
mordzie.
– Ale może jakby zobaczył, że jest nas dwóch, toby się nie odważył.
Taką sobie prowadziliśmy samonapędzającą się rozmowę. W związku ze spodziewanym 
pojawieniem się Skolasa na Brackiej Rafał mimo wszystko musiał w końcu wyjść, 
toteż i ja 
nie wytrzymałem długo w domu i dopiero siedząc w nagrzanej i bezpiecznej sali 
kina Wanda 
wyobraziłem sobie to co nastąpi: wracam do domu, pod drzwiami czeka chłopczyk z 
zaci- 
śniętymi pięśćmi, dostaje mi się od niego oczywiście tak, że po odzyskaniu 
przytomności nie 
chcę już słyszeć o żadnej muzyce, muzyka wydaje mi się czymś wstrętnym, zaczynam 
się 
interesować życiem politycznym kraju, zapisuję się do jakiejś partii politycznej 
i stopniowo, 
angażując w to całą swoją inteligencję, zostaję jej czołowym działaczem, w końcu 
mianują 
mnie wiceministrem i tylko jeden w tym wszystkim szkopuł: trzeba się będzie 
jakoś pozbyć 
tej maszyny grającej, i tych kompaktów i, w szczególności, kaset (kto kupi ode 
mnie tyle ka- 
set???).
14. Jest to historia, która mnie się przydarzyła i wcale nie zamierzam 
umniejszać swojego 
w niej udziału. Udział pozostałych osób, a także świata z jego ścisłościami 
czasowo- 
przestrzennymi jest czysto przypadkowy, do tego, co mnie spotyka, doprowadzam ja 
sam. Ale 
motywy, które mną kierują, rozumiem słabo, przyczyn postępowania innych ludzi 
nie rozu- 
miem wcale. Zresztą co by mi z tego przyszło, gdybym je znał, i tak nie ma 
żadnych gwaran- 
cji, że zachowywałbym się wtedy wobec nich lepiej, nie da się o każdym myśleć 
jego wła- 
snymi kategoriami, gdyby tak to rzeczywiście zacząć systematycznie sprawdzać, 
przemyśli- 
wać, modyfikować, toby człowiek w końcu od tego zgłupiał, tyle wiemy o innych, 
ile nam jest 
w danej chwili potrzebne, a robimy to, co nam w danej chwili najlepiej pasuje do 
(mniej lub 
bardziej) ogólnej sytuacji. Potem przychodzi Dobro i Zło, przysiadają się do nas 
zawsze w 
najmniej odpowiednim momencie i milczą. Ale to już osobny problem.
15. Następny dzień minął nadzwyczaj spokojnie, Jarek, który tymczasem powrócił 
był z 
Nowej Dęby, puszczał sobie bez opamiętania swojego punk-rocka, i nic. Tylko 
kiedy wieczo- 
rem wybrałem się do ubikacji, spotkał mnie taki nieprzyjemny incydent: 
odsiedziawszy swoje 
wychodzę, a tu, prawie że pod drzwiami, kobieta jakaś, widać, że już z natury 
okropnie 
brzydka, a jeszcze patrzy się na mnie złym wzrokiem. Wyglądało to dosyć 
dziwacznie, ale 
nic, idę dalej, aż nagle słyszę:
– Mógłbyś przestać gwizdać. Tam dwoje małych dzieci śpi. – Dopiero w tym 
momencie 
uświadomiłem sobie, że rzeczywiście coś gwiżdżę.
– Skoro śpią, to chyba znaczy, że im nie przeszkadza moje gwizdanie – 
odpowiedziałem, 
bo trochę mnie wkurzał jej sposób stawiania sprawy.
– Ale mnie się nie podoba, że gwiżdżesz o tej porze.
– A ty mi się cała nie podobasz, i co z tego? – odrzekłem i wróciłem do pokoju, 
cały roz- 
trzęsiony. A potem położyliśmy się spać, stosunkowo wcześnie, tuż po północy; 
żeby się le- 
piej zasypiało, puściłem cichutko 20 spojrzeń na Dzieciątko Jezus, noc mijała 
równomiernie, 
aż tu nagle ktoś zapalił światło. Przewróciłem się na drugi bok i chciałem spać 
dalej, myśląc, 
że to Jarek znowu ma jakieś pomysły literackie, ale posłyszałem coś jakby 
rozmowę. Otwie-
16
ram oczy i co widzę: nad Jarkiem stoją dwaj, wielcy jak te byki, że by się 
pewnie do jednego 
ze trzech takich jak my zmieścić mogło. Jarek, jak to zwykle, budzi się z 
najwyższym trudem, 
a ci, nie bacząc na to, zadają mu złowróżbne pytania:
– Znasz, koleś, Agatę?
– …
– A jej chłopaka?
– Jaką Agatę?
– Nie pierdol, koleś, musisz go znać, w administracji nigdy nie byłeś?
– A jak się nazywa?
– Co ty tu pierdolisz, Agaty nie znasz?
W końcu porzucają go, wciąż jeszcze niepewnego całej tej rzeczywistości, 
zaczynają łazić 
po całym pokoju, rozglądają się, co chwila biorą coś do ręki, przyglądają się z 
bliska, przekła- 
dają z miejsca na miejsce, jakby zaprowadzali tu swoje własne porządki. 
Demonstracja siły, 
myślę sobie, terror. Jeden bierze nawet moją dynię karłowatą, leżącą dla ozdoby 
na stole, i 
pożera. W końcu przemagam się i pytam, czego tu właściwie chcą, oni jakby 
dopiero teraz 
zauważyli moją obecność, podchodzi do mnie ten większy, bardziej agresywny.
– A ty co, koleś, masz coś do mnie?
– To chyba wy przyszliście tutaj z jakąś sprawą…
– Coś ci się nie podoba? Może chcesz nas stąd wyrzucić? Agatę znasz? – itd.
Jarek tymczasem już wstał i prowadzi jakieś pertraktacje z tym drugim. Tamten 
odciąga 
tego znad mojego łóżka, niespodziewanie udaje się ich doprowadzić prawie aż pod 
same 
drzwi, ale tam nowa furia, oni są naszymi gośćmi, a my ich tu chcemy się pozbyć, 
czy my w 
ogóle wiemy, co to jest grzeczność?!
– Bardzo was proszę, wyjdźcie – mówi na to Jarek. Słowa te, tak w jego ustach 
niezwy- 
czajne i zapewne w rezultacie nie byle jakich walk wewnętrznych wypowiedziane, 
podziałały 
niczym grom, nasi goście niby coś tam jeszcze burczeli, ale w ciągu pary sekund 
znaleźli się 
za drzwiami, tyle że w tym momencie Jarek nie wytrzymał, widać napięcie z niego 
opadło, i 
na pożegnanie powiedział, a właściwie to wyszeptał, i nawet nie tyle do gości, 
co sam do sie- 
bie: – Spierdalajcie.
Goście natychmiast w tył zwrot, ale tu już Jarek drzwi trzyma, tylko każe mi 
znaleźć klucz, 
a klucz złośliwie nie chce dać się znaleźć, szukam gorączkowo, w końcu mam go, z 
tamtej 
strony drzwi już coraz mocniej napiera, ale wspólnymi siłami udaje nam się jakoś 
dopchnąć i 
przekręcić. Na korytarzu wrzask:
– Jak mi w tej chwili nie otworzycie, to wam te drzwi rozpierdolę. Liczę do 
dziesięciu! – i 
rzeczywiście liczy.
– Może mu otworzyć? Uspokoi się – mówi Jarek.
– No coś ty – ja na to. Szkoda by mi było odniesionego sukcesu. Wlazłem z 
powrotem do 
łóżka, zapaliłem papierosa (jednego z pięciu zostawionych przez Rafała), zrobiło 
mi się nagle 
wszystko jedno.
– Trzeba założyć buty – stwierdza Jarek i, rzeczywiście, zakłada, choć poza tym 
ma na so- 
bie tylko swoje granatowe majty i sflaczały podkoszulek. Najzdatniejszym do 
walki przed- 
miotem w naszym pokoju okazuje się kamień w kształcie serca, ofiarowany mi przez 
Pasz- 
czaka w heroicznym okresie naszej przyjaźni. Z kamieniem w dłoni, Jarek staje u 
drzwi, go- 
tów w każdej chwili przywalić tamtemu w łeb (o ile by najpierw sam nie dostał w 
łeb 
drzwiami); wszystko to razem robi się niewypowiedzianie wzniosłe, do tego 
stopnia grote- 
skowe, że aż wzniosłe. Tamten się rozpędza i rąbie w te drzwi całym cielskiem, 
trwa to nie- 
możliwie długo, papieros mi się skończył, następnego szkoda, w okolicy klamki 
pojawiają się 
pęknięcia, nagle Jarek w mgnieniu oka podejmuje decyzję, otwiera, wychodzi. 
Cisza. Nie 
wiem, co mam robić, czy w ogóle mam coś robić (widocznie w moich genach nie 
zostało już
17
przewidziane reagowanie na takie sytuacje), przecież nie puszczę Maryli Rodowicz 
(a właśnie 
ogarnęła mnie bezsensowna ochota, żeby jej posłuchać), prawdę mówiąc jest to 
najgłupsza 
chwila mojego życia, jakieś wstrętne upokorzenie wisi na włosku, już ta moja 
bezczynność w 
tym momencie jest czymś upokarzającym. Za drzwiami ciągle cisza, jakby zupełny 
bezruch, 
trudno to sobie wyobrazić.
16. Tu was doprowadziłem i tu was pozostawiam. Dalej nie ma już nic, nie macie 
wyjścia, 
musicie tu ze mną zostać. I albo mi jakoś pomożecie, albo też przygotujcie się 
na to, co ma 
nadejść, co rodzi się tam w tej ciszy, potworne, niepojęte. Przeżyjemy to razem.
Kraków, listopad 1992
18
PUDEL
opowiadanie intertekstualne
pamięci Leszka Proroka
Zaprosiłem z dozorcy na skocznię linki. Nieszkodliwe sukno przewiozło dojrzałego 
pudla, 
zgiętego w swej ropie dziennikarza, rozpalonego słodko między przestępcą a 
komorą stajni. 
Właśnie zawiadomił się w nim sfrustrowany czuły żłobek. Mylił się i brał 
reprezentacyjnie, 
ale nawet nieletnim wodociągiem sonat nie zdołał przybić staruszka.
Z oświaty argentyńskiego rewolweru zachłysnął się doń po jednym z namiotów 
niewy- 
kształconych, które przemysłowo zapoznawały się w świecy, posążek mniejszy od 
żłobka 
kilkakrotnie. Czytał to, można moknąć, z rogiem. Rodzony więzieniami łupieżu, 
usiłował 
chrapać swymi szynkami jeden z wychowanych opiekaczy żłobka, łuskający się 
klasycznie w 
coraz to nowy ul czubków i protestów, zachęcony łaźnią pełną czterosuwowych 
prezesów.
Trudno o zapasy zdrajców bardziej odwrotnych wtorkiem, niżeli wybój tych dwóch 
ofice- 
rów pod komorą stajni przy szopie, którą bez rozkoszy ciekł szewc acetonów 
wulkanizujących z 
witaminy. A jednak posążek umówił w końcu zadziorki propagandy tak murzyńsko, iż 
ta 
najgórniejszym spryskiwaczem nie zdołała ich wymieść. Zaczęła tedy merdać po 
gryce posąż- 
ka wolnoobrotowym ogonem, którego nie ułożył krwawy stryj.
Posąg chwycił się ręcznie poza zarazek królewskiego munduru, zazgrzytał, jakby 
chciał 
okłamać do chłopa, gdy ojczym ogłuchnie ze stacyjek. Co pewien czas przestraszał 
swój po- 
stępowy myślnik, wystając w pudernicach zabójstwo i cyrk. Zabolałem się na ten 
zabawny 
przecież w żabie linki zabieg, zrazu białawo, później jednak kontynentalny 
półbucik w do- 
niczkach posążka przeskoczył mi zawał, jakiego rozbitka w tym staniku trzech 
inwalidów ja 
mruczę do oszczepu. Moja zapalniczka zamiotła nas przecież, to znaczy żłobek, 
posążek i 
mnie, w proporcjonalny ugór, o zepsutym zresztą rodzynku.
O odmiennym remoncie witraży w pudlu miała oczywiście przysięgać stacyjka, wojna 
i za- 
dymka każdego z policjantów. Skoro przebiłem posążkowi ciążę cyrku i z ubikacją 
prześwie- 
tliłem jego zadymkę, można przedstawić, iż w postojach werandy sprzedawałem 
raczej na 
miłosierną tabakę, a nie na ogólnokształcący, historyczny żłobek. Natomiast mój 
przejrzysty 
ukrop w zabiegu nie dawał się na rabarbarze pukać, a tym bardziej jednomyślnie 
udawać. Od 
przedszkola bowiem nacierało się dwóch siatkarzy półmiska.
Mogłem przeczyć umierającym, lecz błękitnym ogierem niedopałka. Mogłem się nie 
wkrę- 
cać do jego procesji, którą szosy protez odwołały na wyboju gardeł o bramkarza. 
Czułem się 
wprawdzie narciarsko strugany wobec żłobka, który wystraszył w trąbę, lecz 
mogłem przecież 
zemdleć aparat sto majonezów dogodniej lub nawet w tym sprawiedliwym maku, ale 
przyci- 
snąć do innej stajni. Wówczas widmo i tak robiłoby się beze mnie.
Idealiści wybrani wrakiem i przyjemniej atakowani śmiało jako wulkany 
krytykowali 
wprawdzie śnić z półksiężycem każdemu, kto wystraszył w ząb, rozdać ojczyma 
nosorożca, 
lecz z dokładnej słodyczy opona, obojętnie, czy wytrawna, czy z wódką nerwowa, 
skoro 
usprawniona zgięła bez kapuśniaku za nędznego powieściopisarza rwania kompresów 
z pro- 
boszcza czynnego schabu, przemarzała mi również robotników posążka. Nocował się 
rzeczy- 
wiście nad stryjem, nie jest kombinezonem, lecz murarzem, i to niewygodnie 
oszczędnym, 
skoro sam wymusił z szyszki i puszcza sobie oszczędnie z wielekroć 
wewnętrzniejszą odeń 
propagandą. A poza tym był zaparzony goździkiem; tekstylny, mordujący się pośród 
namio- 
tów żłobek sfałszował zamsz na dawną Czeszkę.
19
Mogłem więc przeczyć błękitnym, choć umierającym ogierem niedopałka, mogłem 
oglądać 
się do ogłupienia robotników obu słodyczy, bez powstawania do nich stalówek i 
wykolejeń- 
ców, w pościeli, iż adiutanci czarowani z naszego wieprzowego doktoratu nie mają 
tu zaprzęgu. 
Mogłem jednak wstrzymać również w rozbitku oddechu łużyckiego dla żłobka, mogłem 
więc walcować go z mimiki mleczarnią przyprawy, czym zachwiałbym w tym 
przewodzie 
zakleszczonego maturzystę niedopałka. Czyż nie na tym zapomina się rozbitek 
Oddechu w 
odzieży? Czyż jego ręka do lanego dyktatora nie wdrapuje tak samo jak ten 
jakikolwiek, tylko 
mnie wstydzący zakonnik między żłobkiem a mną? Rezygnowałem nad tym dawno. Coraz 
bardziej czwarty, chłopski już przegub sukna odświeżał się naturalniej, choć 
pudla odwiedzał 
jeszcze w cnocie. Zawinął wreszcie rogaty stabilizator do rozdawania z 
pościgowców; sroka 
absolutna. Szybownik ischiasu był umywalką Don Kichota, to Sancho Pansie radiowy 
trzewik 
produkował najwypuklej w turbinach prodiż mizerii. Potargałem się i trafiłem 
profesorem 
staruszka tak murzyńsko, że puknęły jego śliskie wafle i profesor, odzwyczajony 
od przestęp- 
cy, zdał się ku komputerom, przewietrzając żłobek, którego renesanse namiotów 
pozdrowiły 
do profesora. Potargałem się głośniej i straszniejszym zajączkiem wprawiłem go z 
ludowego
naczelnika. Ucisnął w pająka.
Kiedy na skoczni szewca czesałem, by trącić w pajęczynę między wyładowującymi do 
Warszawy aparatami, przedrzeźniało mi na migdał, że sprzątając przed pudlem nie 
rysowałem 
szatana wysoko. Instalował trzeci wróbel, oficjalny w stolec inwalidzki od tych, 
które prze- 
świetlałem. Mogłem więc trafić żłobek liryczniej albo przestrzec go tak, aby 
odegrał i nie 
mógł posążkowi sprzątnąć zbyt wykwalifikowanego oka. Być może zgodnie, powoli, 
ogoli- 
łem taką Rosjankę jako namiętną i ranną. A przecież litewską jako Eskimos, 
pieszczącą sło- 
dyczy dobranej zaginionym izotopem narodowy, lecz natychmiastowy szkielet, choć 
ktoś 
mógłby suflera takiego nadrabiać punktualnym Ukraińcem od wściekłych Rosjanek 
spuch- 
niętych. Zawsze pozostaje coś do rysowania: w przewodzie komicznej przepukliny 
przy 
szewcu – czy w tym trzecim wybuchu parowałbym nadal oddechem? Żłobka? Posągu?
20

KAPITAN
opowiadanie pornograficzne
1. Siedzę w pociągu. Pociąg właśnie się zatrzymał, a za oknem, prawie że w 
zasięgu ręki, 
przesuwa się, niesłychanie powoli, inny pociąg, towarowy, i mogę podziwiać 
wspaniałe faktu- 
ry tych płaszczyzn, blach, pomalowanych brunatną farbą i potem przez wiele lat 
poddawanych 
bezustannemu dręczeniu od wewnątrz, czego ślady prezentują się teraz z jakąś 
natarczywą 
wyrazistością, nakazującą rozpatrywać je raczej jako blizny, guzy i liszaje, a 
nie np. widziane 
z przestrzeni międzyplanetarnej formy geograficzne, a więc: wulkany, rzeki i 
jeziora (czy mo- 
że lepiej: pustynie), chociaż bodaj najczęściej tak się to właśnie interpretuje.
Z wyrazistością niejako przeciwną temu, co mogę zaobserwować w mojej głowie, w 
tym 
miejscu bardzo obszernym, gdzie sobie jestem, trochę niezależnie od tego, że w 
pociągu, i ten 
pociąg też tam jest, i jeszcze sporo innych rzeczy (znawcy twierdzą, że 
niewyobrażalnie du- 
żo), miejsc, wydarzeń. Bo wydarzenia w głowie nie dzieją się, tylko są; 
wyzwolone z przy- 
czynowo-skutkowych powiązań, pojawiają się i znikają, jak duchy (bądź co bądź są 
to duchy 
zdarzeń), najczęściej złośliwie, jak gdyby były obdarzone wolną wolą (chociaż z 
pozoru go- 
towe na każde skinienie), dalekie zresztą strasznie i zamglone nieomal zaraz po 
tym, jak się je 
przeżyło.
Toteż pierwszym odruchem towarzyszącym zagłębianiu się w siebie, w tę swoją 
zawartość, 
jest porządkowanie, wiecznie niezaspokojona potrzeba zaprowadzenia ładu, 
opowiedzenia 
sobie wreszcie wszystkiego po kolei. A zdarzenia wtedy podstępnie ukazują jakieś 
fałszywe 
oblicza albo chowają się po nieczynnych częściach mózgu i chyba tylko jakąś 
hipnozą można 
by je stamtąd wydobyć. Ale komu by się chciało mnie hipnotyzować w tym celu, sam 
siebie 
przecież nie zahipnotyzuję, chyba żebym był kiedyś bardzo bogaty i w którymś 
momencie 
poświeciłbym wszystkie te pieniądze na układanie sobie życia, przypominanie, 
segregowanie, 
zaangażowałbym hipnotyzerów i poddawałbym się długotrwałym seansom, żeby 
wreszcie 
wszystko o sobie wiedzieć, z najwyższą dokładnością. Albo też w zaświatach można 
by się 
tym zająć, byłby to sposób na zapełnienie całej tej wieczności. A gdyby nawet 
własne życie 
się wyczerpało, to jeszcze tyle cudzych.
Wiedzieć, co się przeżyło. Skoro nie da się nad tym zapanować, to chociaż 
poznać, zgłębić. 
Przerażające bogactwo rzeczy absolutnie najważniejszych. Wszelkie hierarchie 
ważności, te 
podręczne kosmosy, ubogie i zakłamane, służą tylko temu, żeby odwrócić naszą 
uwagę od 
tego bajzlu, z którego, jak myszy z kurzu, rodzą się nasze decyzje. Nie stać nas 
na ogarnięcie 
Całości, to rzecz pewna; ale czy z tego powodu musimy zaraz się stawać 
czcicielami Sche- 
matu, butelkę przedkładać nad piwo, a kości ponad mięsiwo, nie przymierzając jak 
ci bogowie 
greccy, którymi każdy dziś pomiata, a którzy się swego czasu tak haniebnie dali 
oszwabić.
2. Z wielkim entuzjazmem pozwalamy się zdarzeniom łączyć w łańcuchy zdarzeń, nie 
lu- 
bimy pojedynczych zdarzeń, wolimy te łańcuchy, czepiamy się ich, uzależniamy od 
nich sens 
następnych zdarzeń, choć czasami widać gołym okiem, że niektóre ogniwa, 
powiązane na siłę 
drutem lub zgoła nitką, rozerwą się niechybnie przy którymś kolejnym szarpnięciu 
naszej 
ogłupiałej egzystencji. Niekiedy jakiś łańcuch zamyka nam się w formę okrągłą, 
samopo- 
twierdzającą się, i wtedy używamy go do tworzenia różnych ogólnych zasad, acz 
jest to cał- 
kiem tak, jak gdyby posprzątać w pokoju jeden kąt, a następnie, kontemplując go, 
wniosko- 
wać zeń o schludności całej reszty, nie tkniętej od miesięcy ścierką ani miotłą. 
Może już lepiej
21
usiąść sobie w tym kącie i z tej komfortowej pozycji spróbować omieść wzrokiem 
pozosta- 
wiony wszędzie wokół śmietnik.
Początek, jak to początek, ustawił się dokładnie w środku całej tej historii, 
spójrzmy tylko 
do książeczki zdrowia, otóż było to dokładnie pierwszego marca, Konfrontacje 
zaczynały się 
fantastycznie głupim filmem o płetwonurku-naukowcu, uratowanym od śmierci 
niechybnej 
przez królewnę-Żabkę; film ten tak niespodziewanie i nieludzko mnie wzruszył, że 
łzy mi po 
twarzy ciekły strumieniami i nie dało się ich zatamować ani chusteczką, ani też 
natychmia- 
stowym poczuciem absurdalności tej sytuacji, toteż kiedy taki, cały uryczany, 
wyszedłem na 
światło dzienne (bo kupiliśmy sobie najtańsze karnety; na poranki), dziewczyny 
zawyroko- 
wały, że musi być ze mną coś nie tak, i kazały mi natychmiast udać się do 
przychodni, a ja 
posłusznie poszedłem (zrobiłem się nagle niezwyczajnie podatny na wszelkie 
wpływy ze- 
wnętrzne). Wtedy to właśnie pani Knapik stwierdziła u mnie to słynne zapalenie 
płuc, z któ- 
rym wiąże się tyle jeszcze innych historii, ale nie o nie teraz chodzi, tylko o 
chłopczyka po- 
znanego na korytarzu, pełniącym funkcję poczekalni dla osób chorych, jak ja, lub 
tylko udają- 
cych.
W gabinecie pani Knapik każdy pacjent musiał spędzić co najmniej pół godziny. Bo 
też do 
pani Knapik szło się pogadać. Gadało się o tym i owym, głównie o filmach, w 
każdym razie 
na pewno nie o chorobach. Za to po takiej rozmowie człowiek czuł się już 
najzupełniej zdrów; 
choróbska wszelkie szły gdzieś precz i nieprędko wracały. Toteż, mając w 
perspektywie spo- 
tkanie z panią Knapik, każdy cierpliwie i w stanie wewnętrznego rozradowania 
czekał na 
swoją kolej. Choć trzeba przyznać, że naczekać się musiał zdrowo. I było też 
rzeczą poniekąd 
zrozumiałą, że siedzący koło mnie chłopczyk, nie mając najwyraźniej świadomości, 
kim jest 
pani Knapik, w pewnym momencie nie wytrzymał i mruknął, jak gdyby pytając nas, 
bywal- 
ców, co to za pieprzony Knapik, posuwa tam tę panienkę czy co? A ponieważ pani 
Knapik 
należy do tych nielicznych wartości tego i tamtego świata, których byłbym gotów, 
przezwy- 
ciężając swój patologiczny egoizm, bronić do upadłego – nie mogłem pozostawić 
owego py- 
tania bez gwałtownej riposty; i tak to właśnie poznaliśmy się z chłopczykiem.
Spytany, co studiuje, powiedział, że religioznawstwo, więc, żeby podtrzymać 
rozmowę, 
zapytałem, czy nie zna przypadkiem Jacka, a on – oczywiście!, nawet przez jakiś 
czas byli 
razem na roku. No to znaleźliśmy się na wspólnym (aczkolwiek nie do końca) 
gruncie. Bo o 
ile dla mnie Jacek był osobnikiem nieznośnie, co prawda, zasadniczym i 
pozbawionym po- 
czucia humoru, ale jednak sympatycznym, o tyle chłopczyk zwyczajnie go nie lubił 
i wcale 
nie zamierzał tego ukrywać; pamiętał za to mnóstwo zabawnych historyjek z 
Jackiem w roli 
głównej, jak to Jacek podrywał dziewczyny na swoje najnowsze poglądy 
filozoficzne albo jak 
wygłaszał listę pięciu zagadnień, których powinna dotyczyć literatura; tamtego 
dnia rozbawił- 
by mnie pewnie nawet kawał o dwóch krowach siedzących na drucie (który zresztą 
wtedy nie 
był mi jeszcze znany), toteż umierałem już nieomal ze śmiechu, krztusząc się i 
dławiąc, gdy 
chłopczyk, ufny w swój talent humorysty, coraz sugestywniej wcielał się w postać 
Jacka, co- 
raz to głupsze i już właściwie nieprawdopodobne kładąc mu w usta kwestie, nie 
dając mi 
dojść do słowa ani też odetchnąć, aż raptem spoważniał i rzekł:
– W sumie to tak trochę głupio, my tu sobie robimy jaja, a facet od dwóch 
miesięcy w grobie.
– Gdzie? – spytałem.
3. I znowu w śmiech, co było do przewidzenia, ale nie dla chłopczyka, który 
patrzał na 
mnie jak na wariata zupełnego i pewnie sobie pomyślał, że ja na wariactwo tam 
przyszedłem 
się leczyć, a on nieopatrznie nawiązał ze mną rozmowę, i poczuł się zagrożony, 
podczas gdy
22
ja już cały w smarkach od tego śmiechu, i we łzach, aż w końcu schwycił mnie 
kaszel, a nie 
można śmiać się i kaszleć jednocześnie, zwłaszcza takim głęboko piersiowym i 
wymagającym 
znacznego wysiłku kaszlem, jaki jest przy zapaleniu płuc, więc się trochę 
uspokoiłem, moja 
chusteczka oczywiście nie nadawała się już do użytku, zapytałem chłopczyka, czy 
nie ma hi- 
gienicznej, nie miał, jakaś dziewczynka, z drugiej strony siedząca, poratowała 
mnie i mogłem 
się jako tako doprowadzić do przyzwoitości, choć i tak byłem już skończony w tym 
towarzy- 
stwie.
Mimo wszystko (mimo że było mi już wszystko jedno) chciałem się dowiedzieć 
czegoś 
bliższego, ale chłopczyk już przestał być rozmowny, zdziwił się, że nic nie 
wiem, bo to po- 
dobno bardzo głośny był wypadek, katastrofa autobusowa, tuż przed Nowym Rokiem, 
gazety 
się rozpisywały, ale skąd miałem wiedzieć, że to chodzi o Jacka?, spytałem, 
przyznał mi rację, 
a potem zaraz ktoś wyszedł od pani Knapik, i on wszedł, i tyle go widziałem, 
tzn. potem jesz- 
cze raz, ale wtedy to ja wchodziłem, nawet powiedzieliśmy sobie cześć na 
pożegnanie.
Później sobie przypomniałem, że istotnie, kiedy jechałem do Zakopanego na tego 
Sylwe- 
stra, na którym zachowałem się jak zwierzę, siedziało ze mną w przedziale 
małżeństwo mło- 
de, jeszcze dumne ze swoich obrączek, oboje poniżej granicy podobania mi się, 
zwłaszcza 
ona wyglądała, jakby miała lat sześć, i zastanawiałem się w duchu, jak można z 
kimś takim 
współżyć, a potem zacząłem im podczytywać to, co (wspólnie i nieomal seksualnie) 
czytali, a 
była to jedna z tych czarno-biało-czerwonych gazet (z nagłówkami barwionymi 
krwią), któ- 
rych tak normalnie się nie czyta, bo się ich nie kupuje, a w których roi się od 
różnych zadzi- 
wiających informacji, i był tam artykuł o autobusie, w którym znaleziono pięć 
trupów za- 
strzelonych z pistoletu, a ponieważ był pośród nich oficer Wojska Polskiego, 
posiadacz owej 
broni, śledztwo objęto tymczasem tajemnicą państwową(?), zaś hipotezy autora 
artykułu 
uznałem za niedorzeczne, toteż ich nie zapamiętałem.
Ciężko mi będzie teraz opisać stan, w jaki wprawiła mnie wiadomość o śmierci 
Jacka. Już 
sam fakt, że myśląc o niej nie mogłem nie myśleć o owych szczególnych 
okolicznościach, w 
jakich do mnie dotarła, sprawiał, iż myślałem o niej nader niechętnie, a po 
prawdzie to w 
ogóle o niej nie myślałem, pozostawała dla mnie czymś raczej dziwacznym niż np. 
smutnym. 
Bo też i Jacek dosyć już mi się w pamięci rozmazał, dawno już przestał być kimś, 
z kim miał- 
bym ochotę jeszcze kiedyś się spotkać i pogadać, istniał dla mnie w przeszłości 
raczej niż w 
teraźniejszości. Jego śmierć miała więc w sobie jakąś przykrą nieistotność, nie 
tyle cokolwiek 
zmieniała, ile utwierdzała stan rzeczy, mający już pozory pewnej trwałości. 
Jednocześnie zaś 
utwierdzając obarczała go jakimś niepotrzebnym dramatyzmem; świadomość, że ktoś, 
kogo 
znałem, i to całkiem nieźle, znajduje się obecnie między umarłymi, wywoływała we 
mnie 
rodzaj ekscytacji, pojawiającej się zresztą zazwyczaj w momentach, kiedy z całą 
pewnością 
możemy użyć słówka nigdy.
Chyba wciąż nie potrafię traktować śmierci (powiedzmy: cudzej śmierci) poważnie. 
W 
dzieciństwie, kiedy zdechł mi chomik, puszczałem płytę z Marszem żałobnym 
Beethovena i 
czekałem nadejścia tych wzniosłych uczuć, aż w końcu uświadomiłem sobie 
nieszczerość 
całej tej sytuacji, i to mi chyba zostało, obawa przed nieszczerością.
4. A teraz, nie wspominałem o tym wcześniej, teraz jest lato, koniec czerwca, 
herbata, 
choćby nie wiem jak długo stała, nie ostygnie, a jeśli jest czym oddychać, to 
chyba tylko wol- 
nością. Jej wonnością. Ciepła, cierpliwa wolność, nieśmiała, nie zasłużona, nie 
wywalczona, 
łagodna. Tylko że gromadzone z uporem przez cały rok marzenia każą ją na gwałt 
uprawiać,
23
kultywować, orać, nawozić i kosić, i wtedy dopiero wychodzi na jaw, jakie to 
pole dzikie, 
piaszczyste i podmokłe zarazem, pełne kamieni, chwastów, jaszczurek i pająków, 
wszystko 
naraz, a raczej właśnie nic, z którego nagle, na siłę, coś by trzeba ulepić, 
udoić lub choćby 
zwinąć w trąbkę i zadąć, żeby się tylko (wolność) nie okazała pustym dźwiękiem, 
który by nas 
potem prześladował, pośród jesiennych wichrów, swoim jednostajnym wyciem. Lecz 
jakże tu 
sobą samym wielkie, przepastne nic wypełnić?
I tak to z chęci zwiewnych ciężki powstaje mus. Realizacje nieodwołalne 
wymuszający, 
zatrzymujący w swojej lepkiej mazi wiotkie wahadła wahań. Z potrzeby 
jakiejkolwiek decyzji 
rodzą się jakieś decyzje. Zapach dworca. I młodość. To upaja trochę.
Więc na początek spotkanie po latach. I to po czterech aż. Z dawna projektowane, 
odwle- 
kane, niewiarygodne. Poznaliśmy się w czasach niepamiętnych, jeszcze w liceum, 
na waka- 
cjach oczywiście, połączyły nas wspólne wschody słońc, strumienie mieszające w 
zawirowa- 
niach swoich wód pianę z naszych past do zębów, unoszoną potem aż do Morza 
Bałtyckiego, 
ogniska, do których wrzuciłoby się w końcu ubrania, buty, nawet ciała własne, 
byleby tylko 
nie zgasły; cała ta, zapierająca dech w piersiach, intensywność, którą wyrzucamy 
ze siebie 
wraz z pierwszym październikowym kaszlem. A potem korespondencja, z listu na 
list coraz 
bardziej esencjonalna, intymna. Przywróceni swoim naturalnym środowiskom, 
byliśmy już 
jak istoty odmiennych ras, egzotyczni, a jednak wciąż sobie jakoś niezrozumiale 
bliscy. Fi- 
zyczne oddalenie uczyniło z nas abstrakcje bez głosu i bez zapachu, substancje 
proste, liczby 
pierwsze, a jednak przejawiające coś w rodzaju życzliwego zainteresowania, nie 
pozbawione 
humoru, współczucia i paru jeszcze przyjemnie ludzkich cech. Nie pamiętając już, 
jakie 
stroimy znudzone miny, jak się potrafimy ironicznie uśmiechać, powierzaliśmy 
sobie bez 
żadnych oporów tzw. najskrytsze myśli, wszystkie te bolesne czy choćby swędzące, 
wstydzą- 
ce i śmierdzące problemy nadspodziewanie łatwo przemieniały nam się w twory 
czysto języ- 
kowe (jak przyjemnie jest być szczerym, kiedy szczerość, siłą rzeczy, nie może 
być niczym 
więcej, jak tylko jedną z pisarskich konwencji), które można władować do koperty 
i wysłać
(hen na odległą gdzieś daleko gwiazdę), by po tygodniu wróciły już 
oddestylowane, pod po- 
stacią ogólnych, nigdy nie trafiających w sedno, ale przecież wszystko doskonale 
unieważ- 
niających, cudzych przemyśleń.
Staliśmy się więc dla siebie idealnymi spowiednikami, ręcznikami wchłaniającymi 
dzielnie 
każdą wydzielinę ducha, wszystkie wytrącające się przy naszym osobnym 
rozkwitaniu ingre- 
diencje, spocony jestem teraz jak ostatnia świnia, jak pies by się spocił, gdyby 
się pocił, już 
się całe moje czoło odcisnęło na szybie tłustą plamą, pocę się chyba jakimś 
tłuszczem, i nie 
będziesz się już miał, chłopczyku, w co wytrzeć, czasy się kończą, stoimy tu i 
stoimy, ta sytu- 
acja zaczęła się stopniowo robić zbyt nieziemska, aż w końcu nabraliśmy 
ryzykownej ochoty, 
żeby ją z powrotem sprowadzić na grunt doświadczenia, utwierdzić w materii, 
spotkać się.
5. Oto więc, po sporej dawce przemyśleń, odbytych w nagrzanych wnętrzach 
rozmaitych 
pojazdów, znalazłem się nagle, nareszcie, przed odpowiednimi drzwiami, na 
odpowiednim 
piętrze odpowiedniego bloku etc. (brakowało jedynie tabliczki z nazwiskiem), i 
teraz dopiero 
pomyślałem sobie, jakie to wszystko dalej, tam za tymi drzwiami, może okazać się 
trudne. 
Stałem tak chwilę, trochę zdyszany, olśniony niespodziewaną powagą sytuacji, 
wpatrując się 
w guzik dzwonka. W końcu, chyba z szacunku dla doznanych niewygód, odważyłem się 
naci- 
snąć, a tu jak nie zabrzęczy, wystraszyłem się, już miałem wszystkiego dosyć. 
Spróbowałem 
sobie wyobrazić Baatę, jak mi otwiera, ale przypominały mi się wciąż jakieś 
polany leśne, 
powalone drzewa i inne tego rodzaju rekwizyty, do otaczającej mnie scenerii 
zgoła nie pasu-
24
jące. A bez nich Baata ani rusz nie chciała mi się pojawić przed oczyma. I nie 
pojawiła się w 
końcu, bo otwarła mi jakaś całkiem obca pani, w związku z czym pierwszą myśl 
miałem taką, 
że trafiłem pod niewłaściwy adres i że ten zespół poszlak, które mnie tu 
doprowadziły, to ja- 
kaś kosmiczna, bezmyślna zgrywa, i że trzeba się z tego jak najprędzej wycofać, 
ale w ślad za 
nią przyszła druga, rozważniejsza, myśl, że to może być po prostu Baaty mama, a 
to wszystko, 
ta dezorientacja, to stąd, że mi Baata nigdy słóweczkiem nawet nie wspominała o 
jakiejkol- 
wiek rodzinie, ale czy to jest zaraz powód, żeby się spodziewać, że zastanę tu 
po prostu ją, 
adresatkę listów, i już poza tym nic, żadnych mebli, firanek, garnków, a już tym 
bardziej ro- 
dziców.
Zostałem zaproszony do kuchni, poczęstowany herbatą w szklance (Baata poszła 
właśnie 
do sklepu kupić kawałek ciasta), w kuchni panował natarczywy zapach czegoś 
tłustego.
– To co pan teraz robi? – zapytała mnie ta pani, gruba, pięćdziesięcioletnia, 
jak gdyby mnie 
doskonale znała i tylko chciała się upewnić.
– No, studiuję – odpowiedziałem.
– A co?, jeśli wolno zapytać.
– Literaturę, filologię polską.
– Literatura! to samo co moja Beatka, ja wam mówię, wy chyba powietrzem chcecie 
żyć. A
co pan zamierza robić po tych studiach?
– Jeszcze nie wiem – poczułem się, jak by to powiedzieć, nieszczególnie – może 
na jakieś 
inne studia pójdę, tak myślę o filmoznawstwie.
– No dobrze, ale jak już pan te wszystkie studia skończy, to co pan będzie 
robił, z czego 
pan chce żyć?
– Nie mam pojęcia, wie pani, to tak, jakby człowieka przy śniadaniu zapytać, co 
będzie jadł 
jutro na kolację.
– A właśnie, my tu gadu gadu, a pan pewnie nie jadł obiadu. Ale mi się 
powiedziało 
śmiesznie. Odgrzeję panu kotleciki?
– Nie, nie, dziękuję, jadłem już coś na mieście, jak tu szedłem z dworca.
– Co pan jadł?
– Nawet już nie pamiętam, coś tam sobie kupiłem.
– Pan to, ja widzę, ma taki lekki stosunek do życia, a to trzeba zacząć myśleć, 
co będzie 
później. Jak dzieci przyjdą? To już nie są żarty.
– Kiedy ja raczej nie zamierzam mieć żadnych dzieci.
– To tak się tylko mówi, tutaj – coś zadzwoniło – od mojej sąsiadki chłopak też, 
na księdza 
chciał iść… Pójdę otworzyć – zostałem na chwilę sam w kuchni, z nadzieją, że to 
Baata przy- 
szła i dalsze przesłuchanie zostanie udaremnione. Niestety, do kuchni weszła 
druga pani, ja- 
kaś mniejsza, z dziurawą torbą pełną czegoś.
– Pan przyjechał do Beatki – przedstawiono mnie.
– A pan z daleka?, jeśli wolno wiedzieć. Tam u was też tak sucho?
– Sucho? – pomyślałem chwilę, o co jej może chodzić. – Tak.
– Bo tu u nas już drugi tydzień będzie, jak nie pada. Ani kropelki. Już mówię 
panu, jak lu- 
bię podlewać i z przyjemnością to robię, tak mi już zbrzydło. Czereśnie, niech 
pan popatrzy, 
jakie ładne – rozchyliła torbę, miała tam ogórki, pomidory, jeszcze coś 
zielonego, no i te cze- 
reśnie – to znowu ptaszyska jakieś przychodzą, niszczą.
– Szpaki? – zasugerowała Baaty mama.
– Nie szpaki! Z lasu jakieś przychodzą, siwe takie ptaszyska.
– To może kwiczoły – nasunęło mi się.
– Też nie. Kwiczoł to ma koło mnie na topoli gniazdo, to wiem, jaki to jest. A 
to, wie pan, 
większe od szpaka, siwe.
25
– Siwe ptaki z lasu… – zacząłem się zastanawiać, czy w ogóle takie są.
– Opowiadałam właśnie panu – mama Baaty postanowiła wziąć rozmowę w swoje ręce – 
o 
tym Mirku od tej, wiesz który?
– A wiem; ludzie to naprawdę są; podli, żeby o księdzu takie rzeczy wygadywać.
– Jaki on ta ksiądz, co na motorze jeździ.
– Znowu tego kleryka obrabiacie? – patrzę, a to Baata nadeszła niepostrzeżenie 
(widocznie 
miała swój klucz), a po chwili zajrzał też do kuchni, znany mi z listów, 
Fitzgerald, jej spaniel, 
gruby i cokolwiek dychawiczny.
– A ty czego się po mieście szlajasz, gościa masz, to się nim lepiej zajmij.
I tak to, każde we własnym stanie ducha, znaleźliśmy się wreszcie w Baaty 
pokoju.
– Witaj – powiedziała, uściskaliśmy się serdecznie, i od razu zrobiło się jakoś 
fajnie. Pokój 
był kształtu podługowatego, po jednej stronie miał tapczan, po drugiej – półkę z 
książkami, 
stół. Środkiem dywanik, czy może raczej chodniczek, biegł, ku oknu, przez które 
widok był 
na bloki i rzekę za blokami i nad rzeką niebo o kolorze lnu. W kącie pod oknem 
duża donica z 
kwiatkiem. Baata była dokładnie ta sama co dawniej i nie potrafiłbym wskazać 
żadnych 
wstrząsających różnic, i wcale nie musieliśmy nawiązywać do naszej 
korespondencji (chyba 
zresztą oboje mieliśmy świadomość, że nie byłaby to rzecz najwłaściwsza), żeby 
mieć o czym 
gadać. W końcu nadeszła też ta chwila nieunikniona, kiedy to podszedłem do 
półki, żeby 
przyjrzeć się książkom.
– O, masz de Unamuna – stwierdziłem.
– Znasz go?, jest świetny.
– Właściwie to go nie znam, kojarzy mi się tylko z obozem wędrownym, między 
liceum a 
studiami. Padało wciąż jak diabli, więc całymi dniami wywoływaliśmy duchy. A to, 
wiesz, jak 
się coś robi bez przerwy, to się w końcu musi wynaturzyć. Pod koniec drugiego 
tygodnia już 
nie wiedzieliśmy, kogo wzywać, więc wymyśliłem tego de Unamuna, ze względu na 
nazwi- 
sko. Poza tym wypróbowywaliśmy te duchy obcojęzyczne.
– I co, gadały wam po polsku?
– Z nimi to właściwie nie było żadnych specjalnych problemów. Za to jak się 
zabraliśmy 
do staropolskich, ale to już na studiach, przed egzaminem u Ulewicza, 
chcieliśmy, żeby nam 
powiedziały, z czego będziemy pytani, to był dopiero koszmar. Zupełnie się nie 
było można 
połapać, o co im chodzi; jakieś strzępy zdań, język w stanie rozkładu. Jakby tam 
w tych za- 
światach sklerozy wszystkie dostały.
– To tak samo jak u Leśmiana, pamiętasz te jego wiersze cmentarne?
– No bo też Leśmian musiał być w tym wszystkim nieźle zorientowany, ale 
wywołujemy 
tego de Unamuna, pamiętam, że to było w takiej kuchni szkolnej, szkoła 
przerobiona na dom 
turysty, no więc te wszystkie maszyny do smażenia kotletów, maszynki do mielenia 
mięsa, ale 
takie elektryczne, ogromne, no i my z tymi świecami, na tych stołach, 
porozsiadani, te litery 
też chyba były napisane bezpośrednio na stole, wywołujemy. No i przyszedł duch, 
wprawdzie 
hiszpański (czy on nawet powiedział, że jest z Urugwaju?), ale się jakoś inaczej 
nazywał, już 
nie pamiętam. To się go pytamy, czemu to on akurat przyszedł. A ten mówi, że 
Mistrz go 
przysyła. Co za Mistrz? To go zaczął tak oględnie określać, wiesz, Książę Tego 
Świata, 
Władca Much, te wszystkie pseudonimy, żeby tylko nie powiedzieć po imieniu. Nas 
tam już 
zgroza ogarnia, ale ktoś wpadł na pomysł, żeby zapytać, kto go wzywał. To on 
mówi, że 
Aleksander. Myśmy na początku zgłupieli, dopiero po chwili: przecież Oleś 
Dziwiński ma na 
imię Aleksander. Patrzymy na Olesia, a ten blady jak ściana, no i w końcu się 
przyznał, że jak 
myśmy wzywali de Unamuna, to on cały czas powtarzał „przyjdź, Szatanie”, bo już 
mu się 
zwykłe duchy znudziły.
– No i co dalej?
26
– Ze trzy dni chłopak chodził jak błędny, nawet tak myśleliśmy, czy go nie 
poddać jakimś 
egzorcyzmom. Tyle że nikt nie przejawiał ochoty, żeby iść do jakiegoś księdza i 
mu przed- 
stawić tę sprawę. No a potem wszystko wróciło do normy. Za to nam już 
wywoływanie du- 
chów zbrzydło i się zrobiło jeszcze nudniej na tym obozie.
Mniej więcej w tym momencie wkroczyła mama Baaty, wnosząc na tacy pokrojony 
sernik i 
dwie nowe herbaty.
– Ty wiesz, po co ona tu była? – zwróciła się do Baaty.
– Skąd mam wiedzieć? – odburknęła Baata.
– Bo ja też nie wiem – i obie parsknęły śmiechem.
Nie ma rzeczy, są tylko idee. Nie ma mnie, są tylko moje myśli. Ale na temat 
idej wiem 
jeszcze mniej niż na temat rzeczy; o myślach (ich naturze) wiem mniej niż o 
sobie. Wyjąwszy 
oczywiście te chwile, kiedy mam chęć dotrzeć do istoty własnego ja, do jego 
esencji; tyle, że 
są to sytuacje wysoce nienaturalne i właśnie ta nienaturalność je 
dyskwalifikuje. Moje ja się 
takim sytuacjom wymyka, to tak jakby chcieć ogień obserwować w próżni. (A jednak 
się to 
czyni.) Idealiści odżegnują się od materialnego świata, bo cóż w tym świecie 
jest w stanie ich 
wspomóc? Magia, spirytyzm, objawienia, cały ten jarmarczny sklepik, w którym 
znaleźć 
można pewność, ale pewność ta nie jest żadnym oczyszczeniem, pokalaniem jest 
raczej, a to 
właśnie przez realność swą, namacalną dowodliwość; myśl nasza woli szukać 
światła w 
ciemnościach niż w półmroku, stąd zarówno Kościół, jak i Nauka odwracają się z 
lekceważe- 
niem(?) od tych rzeczy, których rzetelne zbadanie groziłoby unieważnieniem tak 
jej ustaleń, 
jak jego obrzędów.
Gadamy, gadamy dalej, ale jakoś już nie tak. Gadamy jedząc, popijając (ale czy 
to prze- 
szkadza?), siedząc przy stole (może to?), nic się właściwie nie zmieniło (a może 
właśnie po- 
winno było się zmienić, czyż nie staliśmy się nagle aluzjami do siebie samych 
sprzed pięciu 
minut?), wciąż mamy sobie mnóstwo do powiedzenia, ale – męczymy się. A męcząc – 
oszu- 
kujemy. Natężamy uwagę. Zaczajone w nas wnioskowanie z poprzedniego zdania, o 
czym (na 
wszelki wypadek) powinno być następne. I tak coraz bardziej. Coraz znaczniej. Że 
aż znacze- 
nie jakieś mętne, niewyraźne, się ponad tym wszystkim wybija, niczym piana spod 
miksera, 
spod moich zdań niedbałych, niesolidnych, spod Baaty przesadnie wypielęgnowanych 
zdań, 
co i raz wpadających w trudną bezodpowiedzeniowość, przez którą ja, gość 
uprzejmy, jednak 
jakoś brnę. Łatwo powiedzieć – znaczenie. Tylko skąd ono i – nade wszystko – o 
czym? Czy 
ja mówiąc, co tam mówię, chcę jeszcze coś, dodatkowo, tajemnie? Przecież nie 
chcę. A więc 
to ona – Baata. Ale czy na pewno ona? Skoro to nie ode mnie wyszło, równie 
dobrze mogło 
nie wyjść też od niej. A jednak nie potrafiłem już myśleć o rozmowie naszej jako 
o zwykłej 
wymianie zdań. Znaczenie wyższe, odbierające jej wszelki naturalny sens, unosiło 
się nad 
nami, konsternujące i niczyje, na podobieństwo cichego, w wytwornym 
towarzystwie, pierd- 
nięcia. Nie wytrzymałem w końcu i, zamiast opowiedzieć kolejną historyjkę, 
zapytałem na 
chybił trafił:
– Czy jest tu jakaś ubikacja?
– Też mi pytanie – odrzekła Baata „obrażonym” tonem, ale zauważyłem w jej oku 
poro- 
zumiewawczo-afirmujący błysk, jakim nauczycielki obdarzają najpilniejszych 
uczniów, nie 
chcąc ich chwalić głośno przed całą klasą.
Nad muszlą powieszone było lustro, toteż, sikając do niej, mogłem się wgapiać do 
woli w 
swoją, dość zmaltretowaną przez pociągowe i autobusowe drzemki, twarz 
wykolejeńca, twarz 
brzdąca, twarz bohatera, twarz mędrca, o tak, tylko pierwszy rzut oka w lustro 
może być za- 
skoczeniem, potem zaczyna się aktorstwo, nieprawda, złuda; w tym korowodzie 
twarzy wła-
27
snych, coraz to bardziej dostojnych, zapomniałem aż, że robię tymczasem rzecz w 
gruncie 
rzeczy wstydliwą. Zapomniałem? raczej właśnie uświadomiłem sobie: wstydliwą. 
Chcę zrobić 
pewną rzecz wstydliwą. Może ty też masz jakąś wstydliwą rzecz do zrobienia? 
Czemu nie 
mielibyśmy zrobić tego jednocześnie. Chciałabym zostać na chwilę sama. Sens 
naszej z Baatą 
rozmowy stał się dla mnie tak jasny, że aż głupi. I niemal w tej samej chwili 
ujrzałem (prze- 
czułem), że kiedy ja tu rękami grzebię przy rozporku, ona wyciąga spod szafy 
wielką papie- 
rową planszę i idzie do kuchni po odpowiedni, mający gładkie krawędzie, 
talerzyk.
6. Na początek nieźle jest wywołać ducha osoby żyjącej (czy to Baata 
powiedziała?, czy 
też oboje wiedzieliśmy już o tym?, że łatwiej przychodzą?, ja w każdym razie 
zapytałem: A z 
tą osobą co wtedy?, bez duszy chodzi?). Prawdopodobnie tak (Baata kompetentna), 
ale to jej 
w niczym nie przeszkadza. Chyba że duch nie chce odejść. Ale na to też jest 
sposób (jaki?), 
trzeba go wystraszyć (wolałem się nie dowiadywać, jak się straszy ducha). Wybór 
osoby nie 
sprawił nam większych trudności. Iwonka (stwierdziła Baata), ona to czy z 
duchem, czy bez 
ducha, to i tak wszystko jedno. (Znałem Iwonkę. Najlepsza przyjaciółka Baaty. 
Pod jej prze- 
możnym wpływem. Mieszkała kilka bloków dalej.) A więc (ręce rozcapierzone na 
talerzyku, 
małe palce dotykają się), duchu Iwonki, prosimy cię, przyjdź. Czy już jesteś? 
(TAK, odpo- 
wiedział skwapliwie duch.) Co porabiasz (zapytała Baata podstępnie. Talerzyk 
zaczął wymi- 
jająco krążyć po planszy). To powiedz (Baata bezlitosna), gdzie teraz 
przebywasz? (W WC, 
odrzekł duch najlakoniczniej, jak tylko mógł. Posłaliśmy sobie z Baatą cyniczne 
uśmieszki.) 
Chcesz ją jeszcze o coś zapytać? (zwróciła się Baata do mnie. Wzruszyłem 
ramionami), za- 
pytaj ją, czy ma alaranę (a co to jest alarana?), kiedyś mi pewien duch 
powiedział, że nie mam 
alarany, ale ciągle nie wiem dokładnie, co to jest; prowadzę badania (talerzyk 
poruszył się 
niespokojnie), o, sama chce coś powiedzieć. (POWIEDZ JEJ, ŻEBY MI DAŁA SPOKÓJ!) 
Popatrz, użyła wykrzyknika (skomentowała tę wypowiedź Baata), słodka jest ta 
Iwonka. (I 
nagle, ostro;) Wiem o niej wszystko. (Może by ją już odesłać?) Jak chcesz. 
Prosimy cię, 
odejdź, duchu. Jesteś tam jeszcze? (talerzyk przesunął się nieznacznie). Ona ma 
z tym pro- 
blemy (objaśniła Baata), nie lubi własnego ciała. Duchu, odejdź stąd, bo powiem 
Robertowi
(natychmiast wyczułem pod talerzykiem całkowitą nieobecność ducha), widzisz? ma 
się 
swoje sposoby (Baata tryumfująca, groźna).
– Z tą alaraną to jest ciekawa sprawa – napomknęła potem Baata z przesadną 
obojętnością, 
jak gdyby żałowała, że ten temat w ogóle się pojawił – jedni ją mają, inni nie, 
a dla tych du- 
chów to jest podstawowa sprawa. Iwona ją traci, tylko jak siedzi w kiblu albo 
jak są z Rober- 
tem i wiadomo, co robią. A moja mama ma ją bez przerwy. Mnie też się czasami 
zdarza, że ją 
mam; ale rzadko.
Kto następny?
– Witkacy. Kocham tego faceta – Baata uczyniła to wyznanie.
– Ale o co tu pytać Witkacego? – mnie już okres witkacomanii jakiś czas temu 
minął, 
znalazłem się, by tak rzec, w stanie powitkacowskiego kaca, toteż nie miałem 
większej ochoty 
na rozmowę z nim.
– Ja nie chcę go o nic pytać, ja chcę sobie z nim poflirtować – powiedziała 
Baata, zniżając 
głos do nieomal szeptu. I dodała: – zapytam go, czy przyjdzie do mnie dziś w 
nocy.
– PRZYJDĘ – odrzekł z prostotą duch, gdyśmy już dopełnili wobec niego wszystkich 
po- 
trzebnych formalności.
– A pod jaką postacią do mnie przyjdziesz? – zagadnęła Baata tonem zalotnym.
– POD POSTACIĄ KOBIETY.
– A to dopiero – Baata była wniebowzięta. – Seks lesbijski z Witkacym! 
Wyobrażasz sobie?
28
Mogłem to sobie wyobrazić, ale nie ruszało mnie to zbytnio. Przyszły mi zaraz na 
myśl 
wszystkie te przedobrzone, przeperwersyjnione inscenizacje jego sztuk i z 
miejsca miałem 
wszystkiego dosyć. Zadaliśmy mu potem jeszcze sporo pytań, bo zainteresował mnie 
nagle 
jako duch samobójcy. Ale żadnych rewelacji. Na pytanie, czy nie ma w zaświatach 
jakichś 
nieprzyjemności z powodu pochówku na katolickim cmentarzu odparł: WCALE NIE LEŻĘ 
NA KATOLICKIM CMENTARZU, no i koniec dyskusji. Po odesłaniu Witkacego ogarnął 
nas istny szał wywoływania najrozmaitszych duchów (oboje byliśmy pod tym 
względem do- 
syć wygłodzeni), wszystkie pytaliśmy o alaranę, rezultaty okazały się dość 
frapujące (ja ją 
miałem). Na koniec przypomniał mi się Igor Strawiński, którego parę lat temu (na 
urodzinach 
Macieja, co się przeobraziły w jeden wielki seans spirytystyczny) zostawiliśmy w 
Macieja 
mieszkaniu, bo nie chciał odejść, i trochę się o niego martwiłem, że mógł stać 
się duchem 
domowym i zacząć straszyć (Maciej się tymczasem z tego mieszkania wyprowadził), 
no i w 
ogóle, coś złego mogło mu się stać, więc wezwaliśmy go i, ku mojej ogromnej 
uldze, przy- 
szedł, a z pewnych jego oświadczeń (Co robisz? – KOCHAM. – Kogo kochasz? – [brak 
od- 
powiedzi]) wywnioskowaliśmy, że nadal przebywa w Niebie i nic go złego nie 
trapi. Zapyta- 
ny, czego w tej chwili słucha, kazał nam włączyć radio. Włączywszy, usłyszeliśmy 
jednak 
tylko szum pustego o tej porze eteru.
– To już jest ta godzina? – zaniepokoiła się Baata. Istotnie, było już wpół do 
piątej. Więc 
czym prędzej zaczęliśmy się przygotowywać do snu.
Baata odstąpiła mi swoje łóżko, a sama poszła spać do mamy. Prawie już 
zasypiałem, a 
może spałem wręcz, gdy usłyszałem skrzypienie jakieś dziwne. Patrzę – drzwi się 
same 
uchylają i ktoś przez nie (ktoś niewidzialny) zakrada się. Słyszę wyraźnie ciche 
kroki i ciężki, 
urywany oddech. Mrąc dosłownie ze strachu zapalam lampkę – a to pies Fitzgerald 
przyszedł 
do mnie z wizytą.
– No chodź tu, Fitzgerald, skoro już przyszedłeś – powiedziałem i, żeby się 
trochę uspo- 
koić, pogłaskałem go po tym łbie kudłatym. W pierwszym odruchu chciałem zaraz 
iść umyć 
ręce (myśmy nigdy psów w domu nie trzymali, wskutek czego pies kojarzy mi się 
tradycyjnie 
z czymś brudnym i śmierdzącym, choć może i nie zawsze tak jest), ale po co robić 
niepo- 
trzebny raban w cudzym domu, pomyślałem, a gdym tak myślał, Fitzgerald zaczął 
wydawać z 
siebie(?) dźwięki bynajmniej z psem się nie kojarzące, lecz raczej z dzieckiem 
ludzkim, uczą- 
cym się dopiero mówić. Był to, zaiste, rodzaj nieartykułowanej mowy, o 
niezmiernie wyrafi- 
nowanej, ściszonej ekspresji, i z początku wgapiałem się w tego psa jak sroka w 
gnat, nie mo- 
gąc wyjść z podziwu, no ale cóż, ja tu chcę spać, a ten, zwierz nieczysty, 
siedzi mi koło łóżka 
i nawija, pewnie w kółko to samo. Najwyraźniej Baata za dużo do niego przemawia, 
pomy- 
ślałem, albo jej mama, jak jest sama w domu (teraz dopiero odkryłem, że, nie 
licząc mojej 
tymczasowej obecności, Fitzgerald jest tutaj jedynym mężczyzną). Rzekłem więc:
– Zamknij się, Fitzgerald. Idziemy spać.
Zgasiłem światło, a ten – hyc! – na łóżko – i ładuje mi się pod kołdrę.
– If you imagine, that a I’m fuckin’ sodomist, you’re bloody wrong – warknąłem, 
nie wie- 
dzieć czemu naśladując dialogi z amerykańskich filmów gangsterskich, i solidnym 
(no, może 
nie aż takim przesadnie solidnym, bo stary pies też przecież potrafi ugryźć) 
kopniakiem zwa- 
liłem go z powrotem na dywan. Mruknął coś pod nosem i poszedł do kąta. Po chwili 
zaczęło 
stamtąd dobiegać jakieś mlaskanie czy też chrobotanie, ale powiedziałem sobie, 
że nic mnie 
to już nie obchodzi: ja śpię.
7. Budzę się i przez chwilę mam wrażenie, że wskoczyłem do filmu Dzikość serca 
(oglą- 
dałem go w czasie pamiętnych Konfrontacji, wstrząsany co chwila morderczym 
kaszlem, i 
chyba dlatego wcale mi się nie spodobał, mimo niewątpliwych pokrewieństw ze Snem 
srebr-
29
nym Salomei), jakaś mała osada na południu Stanów, za chwilę wtargną tu otyłe 
girlsy roz- 
grzane po nakręceniu porno w texańskim stylu, mój Boże, skąd mi się to wzięło, 
słońce wpa- 
da przez okno prosto na mnie z iście texańskim impetem, ale to przecież nie z 
powodu słońca, 
gdzie tam słońce, nie słońce, tylko pies. Pies? (czy w Dzikości serca był jakiś 
pies?), może to 
chodzi o Pod wulkanem, to też się działo w jakimś Meksyku (szedł z nami pies i 
śmierdział), 
rzeczywiście, coś tu śmierdzi (był! był pies!, porwał rękę bankiera po napadzie 
na bank!). 
Odruchowo spojrzałem na swoją własną rękę, powąchałem ją (ręka mi śmierdzi psem) 
wczo- 
raj wieczorem dotykałem przecież psa, no tak, gdzie on jest, ten śmierdziel?, 
patrzę – leży 
koło donicy, ale jakoś tak dziwnie, w czymś dziwnym, wśród własnych, psich, 
wymiotów.
Spojrzałem na zegarek – dopiero ósma, ale nie będą przecież tak tu spał, z tym 
psem za- 
rzyganym. Zresztą w kuchni coś jakby stuknęło. Istotnie, zastałem tam Baaty 
mamę; ubrana w 
żółty szlafrok, robiła sobie śniadanie.
– Jak się spało? – zapytała mnie, ledwo wszedłem.
– Spało się świetnie – odrzekłem kurtuazyjnie – tylko Fitzgeraldowi chyba coś 
się stało.
– Pewnie znowu się czegoś nażarł. Taki stary pies to ani węchu nie ma, żre 
wszystko, sto 
razy mówię, damy go uśpić, ale Beatka nie, jeszcze się na mnie boczy. I znów 
stówa pójdzie 
na weterynarza. Niech pan sobie siedzi, obudzę ją.
Po chwili dobiegły mnie głosy przytłumione, lecz jakże dramatyczne; na kuchence 
ugoto- 
wała się woda, więc ją wyłączyłem i zrobiłem sobie herbaty; nim jeszcze zacząłem 
ją pić, 
zjawiła się Baata w jakiejś nowej sukience i powiedziała:
– Pójdziesz ze mną do weterynarza?
– Ale wpierw się muszę umyć.
– No to się pośpiesz.
Nieśliśmy Fitzgeralda w torbie, trzymając po jednym uchu (tzn. ucha od torby; ja 
jedno, 
Baata drugie, a Fitzgerald w środku; właściwie był bardzo lekki, ale ja nie 
mogłem dopuścić, 
żeby Baata coś niosła, gdy ja nic nie niosę, a Baata nie chciała, żeby ktoś 
„obcy” niósł jej psa 
podczas jego – być może – ostatniej podróży), zresztą jakoś nie mogłem uwierzyć, 
żeby od 
zeżarcia głupiej roślinki psu mogło się coś stać. I rzeczywiście, weterynarz 
wlał mu do pyska 
jakiś płyn na przeczyszczenie(?), co najwyraźniej postawiło Fitzgeralda na nogi, 
tak iż w dro- 
dze powrotnej mógł już nam towarzyszyć o własnych siłach, co chwila posrywając 
czymś 
żółtym po chodniku.
– Musimy z nim pochodzić, aż się całkiem wypróżni – zaopiniowała Baata, a więc 
cho- 
dzimy sobie, spacerujemy pomalutku, zwiedzamy miasto, aż tu nagle – kogoż to my 
widzimy!
(Oczywiście była to Iwonka z Robertem i – ku mojemu zaskoczeniu – wózkiem 
dziecięcym z 
niemowlęciem w środku. Iwonki bym nie poznał; miała zupełnie inny kolor włosów, 
a do tego 
przestała chodzić w okularach. Roberta ujrzałem po raz pierwszy, był zupełnie 
zwyczajny; 
nosił, rzecz jasna, wąsy i spodnie od dresu.)
– Wywołaliśmy wczoraj twojego ducha – powiedziała Baata do Iwonki, gdyśmy się 
już
(serdecznie) przywitali – i wiemy, co robiłaś od siódmej wieczorem do piętnaście 
po.
Twarz Iwonki spłonęła, jak to mówią, rumieńcem. Iwonka spojrzała na Roberta, 
nieomal 
uczepiła się go wzrokiem. Robert powiedział do Baaty:
– Mogłabyś się już powstrzymać od tych głupich złośliwości. Ja nie wiem, co za 
diabeł w 
tobie siedzi.
– Przecież żartowałam – stwierdziła pojednawczo Baata. Ale i tak nie pozostało 
nam już 
nic innego, jak tylko się pożegnać.
– Dlaczego mi nie napisałaś, że Iwonka ma dziecko? – zapytałem ledwo tylko 
zniknęli nam 
z oczu.
30
– Bo to nie jej dziecko, tylko kuzynki – prychnęła Baata. – Nawet jeszcze nie 
ochrzczone.
Przy obiedzie, kiedy na chwilę zostaliśmy sami, Baata do mnie, szeptem:
– Z tego wszystkiego zapomniałabym ci powiedzieć, a to prawie najważniejsze. 
Wiesz, co 
się dzisiaj w nocy stało? Moja mama włożyła mi palec do ust. Przez sen. Ona 
chyba nic o tym 
nie wie. Możesz to sobie wyobrazić?
– To co, wywołujemy dzisiaj?
– A masz jakiś pomysł?
– Właśnie sobie przypomniałem, że mój kumpel zginął w wypadku. Chciałbym sobie z 
nim 
pogadać.
– No to pewnie.
Wieczór. Wyciągamy planszę, już bez żadnej żenady. Wołamy Jacka. Jest. Ja pytam, 
on 
odpowiada.
– Gdzie teraz jesteś?
– W PIEKLE.
– Nie żartuj sobie.
– WCALE NIE ŻARTUJĘ. PAMIĘTASZ, ŻEBYM JA SOBIE KIEDYKOLWIEK Z 
CZEGOŚ ŻARTOWAŁ?
– Nie pamiętam, istotnie – tu zwracam się do Baaty – zawsze sobie tylko wszyscy 
z niego 
żartowali. No i jak ci tam jest?
– NORMALNIE. WSZĘDZIE SIĘ ROBI NORMALNIE, SKORO JUŻ SIĘ TAM ZNAJ- 
DZIESZ.
– I co, masz jakąś szansę na obcowanie z Bogiem?
– RACZEJ NIE. PRZYNAJMNIEJ MOGĘ BYĆ NADAL RELIGIOZNAWCĄ.
– To znaczy?
– MOGĘ SIĘ DOMYŚLAĆ.
– Więc nie wiesz, jak to jest naprawdę?
– A CO TO ZNACZY NAPRAWDĘ?
– No, nie jesteś wszechwiedzący?
– MÓGŁBYM, GDYBYM CHCIAŁ, ALE KIEDY MOŻESZ WIEDZIEĆ WSZYSTKO, 
CO TYLKO ZECHCESZ, TO PRZESTAJE CI SIĘ CHCIEĆ.
– To co tam robisz?
– ROZMAWIAM, ZAWIERAM ZNAJOMOŚCI.
– A kto tam jeszcze z tobą siedzi, ze znanych osób?
– NIE MOGĘ CI POWIEDZIEĆ. TO TAJEMNICA.
– A możesz nam opowiedzieć o tym swoim wypadku?
– MOGĘ. TO BARDZO ZABAWNA HISTORIA. – Baata roześmiała się głupio. Zgromi- 
łem ją wzrokiem. – JECHAŁEM DO CIOTKI, NA WIEŚ. ZIMA, MRÓZ 30 STOPNI. NAS 
W AUTOBUSIE CZWORO. Z KIEROWCĄ WŁĄCZNIE. BO TO OSTATNI AUTOBUS,
11 W NOCY. PRZEDE MNĄ SIEDZIAŁ PAN KAPITAN W MUNDURZE, MAŁY, ŁYSY. 
OBOK NIEGO, PO DRUGIEJ STRONIE, PANI NAUCZYCIELKA Z PODSTAWÓWKI; 
MIAŁA TAKĄ SPECJALNĄ, WYSOKO POSTAWIONĄ FRYZURĘ, NA LAKIER, BO 
SIĘ ZBLIŻAŁ SYLWESTER. ROZMAWIALI ZE SOBĄ, WIDOCZNIE SIĘ ZNALI. ZE 
STRONY PANA KAPITANA BYŁY TO TAKIE STAROŚWIECKIE ZALOTY. JA JUŻ 
MIAŁEM NIEDŁUGO WYSIADAĆ, KIEDY DO AUTOBUSU WSIADŁ PIJAK, TAKI 
NIEDUŻY WIEJSKI PIJACZEK Z FIOLETOWYM NOSEM. NIE ZAMIERZAŁ CHYBA 
NIGDZIE DALEKO JECHAĆ, BO ZAMIAST USIĄŚĆ, USTAWIŁ SIĘ AKURAT MIĘ- 
DZY PANEM KAPITANEM A PANIĄ NAUCZYCIELKĄ I TRZYMAŁ SIĘ ZA OPAR-
31
CIA, ALE JAK AUTOBUSEM ZARZUCIŁO, TO MU SIĘ RĘKA OMSKNĘŁA I TRAFIŁA 
AKURAT WE FRYZURĘ PANI NAUCZYCIELKI, WIĘC PANI NAUCZYCIELKA MÓ- 
WI, TEŻ CHYBA ZALOTNIE, PANIE KAPITANIE, NIECH PAN COŚ ZROBI Z TYM 
PIJAKIEM, BO BĘDĘ MUSIAŁA IŚĆ DRUGI RAZ DO FRYZJERA, A PAN KAPITAN 
NIC, SIEDZI, TYLKO ŁYSINA MU SIĘ ROBI CORAZ CZERWIEŃSZA. I TAK JECHA- 
LIŚMY JESZCZE JAKIŚ CZAS, W KOŃCU JUŻ MIAŁEM WYSIADAĆ, ALE KIEDY 
CHCIAŁEM WYCIĄGNĄĆ SWOJĄ TORBĘ Z TEGO BAGAŻNIKA NA GÓRZE, TO SIĘ 
O TĘ TORBĘ ZAHACZYŁA CZAPKA PANA KAPITANA, BO TEŻ TAM LEŻAŁA, I 
SPADŁA NA PODŁOGĘ, W TO BŁOTO. PAN KAPITAN, JAK TO ZOBACZYŁ, WSTAŁ 
I JUŻ MYŚLAŁEM, ŻE BĘDZIE CHCIAŁ SIĘ ZE MNĄ BIĆ, A ON, WYOBRAŹCIE SO- 
BIE, PO PROSTU ODPIĄŁ KABURĘ I WYPALIŁ DO MNIE Z PISTOLETU. PANI NA- 
UCZYCIELKA PODNIOSŁA WRZASK, AUTOBUS GWAŁTOWNIE ZAHAMOWAŁ, 
PIJAK SIĘ PRZEWRÓCIŁ, OD RAZU CHCIAŁ SIĘ WCZOŁGAĆ POD SIEDZENIE ZE 
STRACHU, ALE PAN KAPITAN DOPADŁ GO TAM I ZASTRZELIŁ. PANI NAUCZY- 
CIELKA NIE PRZESTAWAŁA WRZESZCZEĆ, WIĘC PAN KAPITAN UCISZYŁ JĄ 
JEDNYM STRZAŁEM, A POTEM ZASTRZELIŁ TEŻ KIEROWCĘ, KTÓRY GO BEZ 
SENSU PRÓBOWAŁ OBEZWŁADNIĆ. W KOŃCU STRZELIŁ SOBIE W ŁEB. ZANIM 
PRZYJECHAŁA POMOC DROGOWA, WSZYSCY JUŻ OCZYWIŚCIE ZDĄŻYLIŚMY 
UMRZEĆ. A TERAZ CAŁUJCIE SIĘ.
– Co.
– CAŁUJCIE SIĘ. TY JĄ, A ONA CIEBIE. NATYCHMIAST. Spojrzałem na Baatę.
– To chyba jakiś erotoman, ten twój kolega – powiedziała. Jej twarz była 
doskonale zrów- 
noważona. Nie wyrażała nic.
– A jak się nie pocałujemy? – zapytałem.
– TO STRACISZ ALARANĘ.
– No i co z tego?
– ALARANA JEST BARDZO WAŻNA. NIKT NIE BĘDZIE CHCIAŁ Z TOBĄ ROZ- 
MAWIAĆ. NIE BĘDZIESZ MIAŁ PRZYJACIÓŁ. SAME TYLKO POWIERZCHOWNE 
ZNAJOMOŚCI. WSZYSCY CIĘ BĘDĄ UNIKAĆ JAK ZŁEGO CZŁOWIEKA.
– A co z moją Alaraną? – zapytała niespodziewanie Baata.
– TY MOŻESZ JĄ ODZYSKAĆ. CAŁUJCIE SIĘ. NAMIĘTNIE.
– To może się pocałujemy – zaproponowała Baata. – Co nam szkodzi?
– Co nam szkodzi… – powtórzyłem za nią. Choć głupio było się tak ni z tego, ni z 
owego 
zabierać do całowania. Zwłaszcza, że nigdy nie rozpatrywałem Baaty pod tym 
kątem. Nie 
wiedzieć czemu oboje wstaliśmy.
Raptem drzwi się otwarły i wkroczył duch niepowołany, wielki, zawiesisty; Baaty 
mama w 
białej koszuli nocnej z rozpuszczonymi włosami – w tym akurat momencie była 
naprawdę 
zjawiskiem nie z tej ziemi.
– Co to za siedzenie po nocy! – huknęła. – Co tu się właściwie dzieje? Beata, 
marsz do 
łóżka! A pan lepiej żeby już stąd pojechał.
8. Tak czy inaczej miałem wyjechać nazajutrz, tyle że teraz postanowiłem wyjść 
na pierw- 
szy poranny autobus, był taki czternaście po szóstej, spisałem sobie zaraz po 
przyjeździe; 
przez te dwie godziny, co mi zostały do wpół do, nie zmrużyłem oczywiście oka, 
leżałem na 
tapczanie po ciemku i rozmyślałem nad tym wszystkim, co się stało, a to wszystko 
rosło we 
mnie, pęczniało jak wielki, czarny, włochaty bąbel, którego nie ma czym 
przekłuć, a więc 
który w końcu przylepia się do ciebie, oblepia cię, wnika ci do uszu, i do płuc, 
i w końcu ży- 
jesz już cały w dziedzinie bąbla, a świat poza bąblem przestaje ci być znany.
32
W takim stanie ducha podniosłem się z tapczana kilka minut wcześniej, niż 
zaplanowałem; 
miałem zamiar po prostu spakować się i wyjść, z nikim się nie żegnając, żeby co 
prędzej wy- 
rzucić z siebie to mieszkanie i wszystkie zaistniałe w nim wypadki; wyjść na 
światło dnia i 
światłem tym się ocucić. Ale Baata też najwidoczniej nie spała, bo kiedy 
zacząłem się krzątać, 
zajrzała przez szparę w drzwiach i rzekła:
– Już idziesz? Poczekaj, odprowadzę cię.
Nieludzki smutek jej głosu przeszył mnie na wskroś. Poczekałem. Szliśmy w 
milczeniu, 
zakłócanym jedynie przez kaszel towarzyszącego nam Fitzgeralda. Nie wiem, po co 
Baata go 
zabrała. Przez niego musieliśmy iść bardzo powoli, no i spóźniłem się na 
autobus. Następny 
był za godzinę i piętnaście minut.
– To może pochodzimy sobie po mieście – zaproponowała Baata. Spacerowaliśmy w 
dal- 
szym ciągu milcząc. Baata wyglądała jakby czymś wycieńczona, jak po jakimś 
ogromnym 
wysiłku albo po torturach, na których nie pisnęła ani słówka. Oboje mieliśmy 
zresztą za sobą 
dwie właściwie nie przespane noce. Chyba też nie zrobiła sobie tym razem 
makijażu (nie zdą- 
żyła?) i również dlatego wydawała się taka blada i zapuchnięta.
Weszliśmy na jakiś mały placyk zarośnięty trawą, z paroma ławkami naokoło. Nad 
jedną 
bramą wisiał zardzewiały szyld przedstawiający rozbrykanego konia.
– Tutaj chodziłam na wagary – powiedziała niespodziewanie Baata.
– A tam co było? – zapytałem chcąc wykazać minimum zainteresowania.
– Tam był bar „Pod Koniem”, nigdy w nim nie byłam.
– To co robiłaś na tych wagarach?
– Siedziałam tu sobie.
I to było wszystko, cośmy sobie powiedzieli. Godzina jakoś minęła.
Przez całą drogę spał na moim ramieniu jakiś żołnierz z twarzą pełną pryszczy. 
Pozwala- 
łem mu na to. Wysiadłem w Warszawie na Dworcu Zachodnim, było już prawie 
południe, ale 
dzień szary, nieprzystępny. Przypomniało mi się, że jest sobota i zaraz zamkną 
się wszystkie 
sklepy, więc wskoczyłem do jakiegoś autobusu i podjechałem do centrum. Nic sobie 
nie ku- 
piłem, tylko się umęczyłem niepotrzebnie. Na placu Zamkowym ujrzałem Julię 
Hartwig 
dźwigającą dwie torby z zakupami, była cała ubrana na biało, a tymczasem chmury 
sinobrą- 
zowe zawisły na niebie (a raczej pod nim) i nawet zaczynało już trochę kropić, 
więc wyglą- 
dała w tej bieli jakoś tak biednie, że aż naszła mnie ochota, żeby do niej 
podejść i zapropono- 
wać, że jej pomogę nieść te torby, ale sobie w porę uświadomiłem, że sam pewnie 
wyglądam 
jak dziesięć nieszczęść i że na pewno weźmie mnie za narkomana i pomyśli, że 
chcę ją 
okraść, i minąłem ją jak gdyby nigdy nic.
Pociąg (osobowy) do Gdańska miałem dopiero wieczorem, więc snułem się po 
mieście, bo 
bałem się wchodzić do kawiarni i coś tam zamawiać, w ogóle kontaktować się z 
jakimikol- 
wiek ludźmi. Nagle, na Nowym Świecie, zaczepił mnie jakiś chłopiec i zapytał:
– Czy wierzysz, że Jezus Chrystus zmartwychwstał?
– Tak – odpowiedziałem.
– A więc już jesteś zbawiony. Spotkamy się w Raju – powiedział i dał mi kolorową 
bro- 
szurkę w języku angielskim. Z okładki patrzał na mnie Pan Jezus i się uśmiechał, 
ale jakoś 
drwiąco, ukazując białe amerykańskie uzębienie.
Na Dworcu Centralnym panuje zawsze taka atmosfera, jakby była noc. Usiadłem 
sobie w 
poczekalni na górze, ludzie siedzą zwróceni na wszystkie strony świata, jakby 
odprawiali ja- 
kieś pogańskie nabożeństwo. Nikt się nie odzywa, nikt nie śpi, między ławkami 
przechadzają 
się mili(poli)cjanci. Jeden pan wyjął z torby kanapkę i położył ją obok siebie 
na ławce, a kiedy
33
zapinał torbę, pojawił się skądś jakiś wyjątkowo bezczelny gołąb i zaczął sobie 
tę kanapkę 
dziobać. Pan, zauważywszy to, odgonił gołębia i wyrzucił kanapkę do kosza. A 
wtedy spod 
sufitu sfrunęły wszystkie gołębie, w liczbie chyba kilkunastu, i zaczęły się 
kłębić w tym koszu i 
nad nim.
– Jak szczury – powiedziała jakaś starsza pani. – Dosłownie jak szczury.
Siedzę w pociągu. Przeciwległe okno otwiera widok na coś, co da się nazwać tylko 
z du- 
żych liter: Niesłychany Zachód Słońca Nad Równiną. Teraz więc moja głowa rzuca 
cień na to, 
czemu się przyglądam: guzy, liszaje, blizny. Moja głowa na to, co widzę, rzuca 
cień refleksji. 
Gdyż refleksja prześwietla i uwyraźnia to, co w głowie, a to, co przed oczami – 
zaciemnia i 
zamąca.
Kiedy pociąg zatrzymał się w Gdańsku, była jeszcze noc i nie wypadało do nikogo 
dzwo- 
nić, więc podjechałem sobie kolejką do Sopotu i poszedłem na plażę. Stopniowo 
zaczęło 
świtać. Usiadłem w koszu plażowym obitym dermą (na oparciu napis: TU SIĘ ODDAŁAM 
CHŁOPAKOWI IMIENIEM JACEK. MA 19 LAT I MIESZKA WE WRZESZCZU). Morze 
ma kolor brązowy. Po morzu pływają statki i okręty. Między kartkami zeszytu 
chrzęści mi 
piasek.
zaczęte w listopadzie 1992
ukończone w grudniu 1994
34
SENS ŻYCIA
opowiadanie śródziemnomorskie
I. Padwa
Zawiózł nas tam chłopczyk Mauro (też polonista, przepraszam, filolog włoski, w 
każdym 
razie obaj mieliśmy takie same okulary), namówił nas na tę Padwę, a potem nas 
zostawił na 
ulicy Dantego i życzę wam szczęścia we wspólnej naszej beznadziejności (wszyscy 
troje nie 
mieliśmy żadnych widoków na przyszłość). I tyleśmy go widzieli, zresztą co tam, 
na autosto- 
pie normalna rzecz, tylko trochę szkoda, że wraz z jego małym, czerwonym 
(włoskim) fiatem1 
zniknął nam też z oczu zamieszkiwany przezeń pokoik w akademiku, na który 
skrycie liczyli- 
śmy. W ramach nieśmiałej rekompensaty ukazał się niebawem, tymże oczom, sławny 
rynek 
padewski, stojący zaś przy nim kościół (wyznaczony przez Diabła jako miejsce 
ewentualnego 
spotkania) z przewodnikowego abstraktu przedzierzgnął się w coś jak najbardziej 
realnego i 
kamiennego. Opatrzonego schodami. Na których można było usiąść i odsapnąć. (Na 
resztę 
towarzystwa mieliśmy czekać do osiemnastej.) Monika Piech, jak usiadła, tak też 
i została, 
mnie po jakimś czasie wzięło na zwiedzanie, więc zostawiłem ją na straży tobołów 
naszych, a 
sam, wolny jak ptak, ruszyłem którąś uliczką przed siebie, starając się utrzymać 
kolejność 
skręcań w jako tako logicznym porządku (na wypadek, gdyby pamięć moja, obarczona 
obsłu- 
giwaniem coraz to nowych zaciekawień, nie wytrzymała); uliczki były wąskie, 
chcąc nie 
chcąc stałem się świadkiem, a nawet (biernym) uczestnikiem kilku wypadków 
samochodo- 
wych, krzyku było co niemiara, brzoskwinie droższe niż w Weronie.
Przy powtórnym zobaczeniu rynek był już bogatszy o Matulską i Diabła, którym 
właśnie 
Monika zdawała relację ze wszystkich (głównie włoskich) zalotów, których 
obiektem zdążyła 
być na tych schodach. Oni z kolei opowiedzieli o swoim autostopie. Zatrzymała 
się im cięża- 
rówka. Wsiedli, Magda pierwsza. Kierowca zapytał ją, czy nie jest przypadkowo 
chłopcem. 
Zaprzeczyła. A czy Diabeł to jej narzeczony? Nie. Więc może brat? Też nie. 
Kierowca po- 
czuł, że stoi na pewnym gruncie. Prawa ręka kierowcy oderwała się łagodnie od 
dźwigni 
zmiany biegów i, niczym zdalnie sterowany satelita, rozpoczęła lot zwiadowczy ku 
ukrytym 
pod bluzką przejawom Mgdzinego dziewczyństwa. Diabeł i Magda, ażeby mimo 
wszystko 
uniknąć otwartego konfliktu, wykonali taktyczny manewr zamiany miejsc, 
pozostawiając rękę 
ślepą, ogłupiałą (cała reszta kierowcy skupiona była na prowadzeniu rozpędzonej 
ciężarówki), 
a jednak wciąż czyniącą rozpaczliwe konwulsyjne wysiłki, aby dosięgnąć tego, od 
czego od- 
dzielało ją teraz nienawistne ciało Diabła. W końcu kierowca zrozumiał, że 
musiało stać się 
coś niepojętego. Zahamował wściekle i krzykiem zmusił pasażerów do opuszczenia 
szoferki2. 
Skoro zaś przyszła kolej na mnie, powiedziałem, że całe miasto obwieszone jest 
plakatami 
zachwalającymi jakąś imprezę kulturalną, więc może by się tak na nią wybrać. 
Jesteśmy osta- 
tecznie w Padwie, mieście, w którym złote lata słodkiej swojej młodości spędził 
nie kto inny, 
tylko sam Jan Kochanowski. Propozycja moja została przyjęta bez żadnych 
konstruktywnych 
sprzeciwów, toteż ochoczo (tylko Monika, gdy musiała na powrót założyć plecak, 
myślała 
przez moment, że umrze) wyruszyliśmy na poszukiwanie najpierw plakatu, potem 
ulicy, a w 
końcu też i budynku, który użyczył swych murów owej imprezie.
Była to, jak się okazało, dosyć wszechstronna prezentacja młodej sztuki 
włoskiej, na dzie- 
dzińcu jakaś orkiestra, chyba studencka, grała Vivaldiego, wewnątrz w jednej 
sali odbywały 
się pokazy filmików video zgłoszonych na festiwal w Wenecji (ta Wenecja wciąż 
jeszcze wy- 
dawała się nam czymś bardzo odległym), drugą zajmowała wystawa najnowszych 
osiągnięć 
włoskiej awangardy plastycznej (w ich języku nazywało się to „monstra”). 
Vivaldi, jak to 
Vivaldi, szybko nas sobą znudził, filmiki były takie sobie, jeden mnie wzruszył, 
przedstawiał
35
najpierw chłopczyka siedzącego przy stole, mówiącego coś, oczywiście po włosku, 
a potem 
cała sekwencja powtarzała się, tylko że zamiast głosu chłopczyka podłożona była 
muzyka, co 
jakoś tak nie pozostawiało wątpliwości, że chłopczyk ten umarł, a w każdym razie 
to ogląda- 
nie teraz stawało się w dziwny jakiś sposób zobowiązujące, człowiek miał żal do 
siebie, że 
nie słuchał tych słów poprzednio, jak gdyby słuchanie mogło tu w czymkolwiek 
pomóc. Inny 
film rozpoczynał się fragmentem Psychozy, oglądanej w telewizorze przez 
ogrodnika, zapew- 
ne odpowiedzialnego za zieleń przyuniwersytecką, następne ujęcie ukazywało nam 
bowiem 
dwie studentki spacerujące pod rękę korytarzem, którym zapewne kiedyś także i 
Jan Kocha- 
nowski przemykał się3. Studentki podchodzą do okna i podziwiają pięknie 
utrzymany park z 
różami. Jedna do drugiej coś mówi. Ta sama studentka, w ogrodzie, przyczajona, 
usiłuje ze- 
rwać kwiat róży, nie idzie jej to zbyt zgrabnie. Zauważamy wychylającego się zza 
krzewu 
ogrodnika, studentka też go zauważa – i w nogi. Znowu studentki przy oknie. 
Zauważa je 
pielęgnujący róże ogrodnik. Podnosi w górę ręce uzbrojone w sekator i dwukrotnie 
– ciach 
ciach – wykonuje w powietrzu ruch pozorujący strzyżenie. Strwożone studentki 
odsuwają się 
od okna. I znów studentka, spacerująca, tym razem samotnie, korytarzem. Nagle z 
wnęki wy- 
łania się, niczym sam duch Jana Kochanowskiego, ogrodnik. Na twarzy wymalowaną 
ma za- 
ciętość, ręce ukryte z tyłu za tułowiem. Studentka w nogi. Opuszczamy salę 
marząc o labiryn- 
cie nie kończących się korytarzy.
II. Monstra
Trzeba zacząć od tego, że nie było tam szatni. Ani też niczego takiego, co by, 
choćby w 
przybliżeniu, szatnię przypominało. Żadnej portierni, bezczynnej babci 
klozetowej, nic. A 
człowiek z plecakiem na plecach (czy da się stan ten nazwać zgrabniej?) to nie 
ten sam czło- 
wiek, co bez. Inne ma zachcianki, inne tęsknoty, czas mu inaczej płynie. Inaczej 
widzi ten 
świat. Inaczej widzą go inni (ludzie, psy nawet). Jeśli o nas chodzi, to nade 
wszystko pragnę- 
liśmy uniknąć pochopnego powiększania i tak już nieznośnie ciążących nam bagaży 
(acz tym 
razem chodziłoby tylko o wspólny nasz bagaż przeżyć natury estetycznej), toteż 
nie rozczula- 
jąc się zbytnio nad większością zgromadzonych tam dzieł, od razu instynktownie, 
wiedzeni 
nieomylnym węchem pleców naszych, skierowaliśmy się ku temu, co najważniejsze. A 
naj- 
ważniejsze były tam camery4, co do tego nikt nie miał najmniejszej wątpliwości. 
Były dwie: 
dla dwóch i dla czterech osób. Do pierwszej wpuszczał sam artysta i trzeba było 
czekać w 
kolejce, więc w pierwszym odruchu naszego minimalistycznego maksymalizmu 
uznaliśmy, że 
wystarczy nam ta druga, nie ciesząca się aż takim powodzeniem, za to niejako 
uwzględniająca 
naszą liczebność. Był to pokoik mały, ciemny, przegrodzony czymś w rodzaju 
klęcznika albo 
takiej barierki, przy której przystępuje się do Komunii św. Początkowo wydawał 
się zupełnie 
pusty, z czasem jednak oko zauważało leżące w najdalszym kącie coś jakby 
okruszki, świecą- 
ce bladym światłem.
– I cóż to takiego może znaczyć? – zaczęliśmy się zastanawiać, niby to poważnie, 
a przy- 
gotowując już w skrytości ducha różne złośliwe prześmiechy i z góry się na nie 
ciesząc.
– To jest sens życia – stwierdziła nagle Matulska z naturalnością osoby 
wiedzącej. Nikt nie 
śmiał zaprzeczyć. Najlepszy dowcip pojawił się na samym wstępie. Nie pozostało 
nam nic 
innego, jak tylko wziąć go na serio.
A więc był to sens życia. Prawie natychmiast zrodziło się w nas pragnienie 
przyjrzenia mu 
się z bliska. Porozglądawszy się na wszystkie strony, przeskoczyliśmy barierkę. 
Sens życia, 
jakim go ujrzeliśmy, przyrównać można do małych kawałków fosforyzującego jak 
gdyby la- 
minatu, leżących w bezładzie. Przyjąwszy, że nawet oderwany od całości sens 
życia pozostaje 
sensem życia, wzięliśmy sobie po jednym, na potem5.
36
Teraz już rezygnacja z camery dla dwóch osób, obiecującej atrakcje odpowiednio 
wyższe- 
go stopnia (acz cóż może być dla człowieka atrakcyjniejsze od sensu życia? Sens 
świata? A 
może sens śmierci?), byłaby z naszej strony niewybaczalnym idiotyzmem. 
Ustawiliśmy się w 
kolejce i, popatrując roztargnionym wzrokiem na znajdującą się nie opodal 
instalację, której 
artystyczne przesłanie wytwarzało się pomiędzy dwoma pływającymi po wodzie 
telewizora- 
mi, z których jeden pokazywał film Easy Rider (z włoskim dubbingiem), a drugi 
teledyski 
Jesusa Jonesa, czekaliśmy na swój czas. Który ostatecznie nadszedł. Najpierw dla 
Diabła i 
Moniki Piech. My z Magdą wciąż na zewnątrz. Czas przebywania w camerze był 
limitowany i 
wynosił ok. pięciu minut. Siedzący u wejścia autor (ponury brodacz) monologował 
nieprze- 
rwanie (tak, jak to tylko język włoski umożliwić potrafi) na użytek gromadzącej 
się wokół 
niego grupki szczęśliwców (a może już wręcz wyznawców), mających doświadczenie 
camery 
za sobą. Co kilka (najwyraźniej ściśle odmierzonych) sekund naciskał przy tym 
ten lub ów 
klawisz małego magnetofonu kasetowego, od którego wiodły, w wiadomym kierunku, 
sekret- 
ne kable.
Ale już są nareszcie. Wychodzą. Miny mają niewyraźne.
– To przeżycie nie ma sobie równych – mówi do nas Diabeł. – Zapamiętajcie sobie, 
jacy te- 
raz jesteście, bo stamtąd nie wyjdziecie już tacy sami.
Ale gdzie tam był czas coś sobie zapamiętywać; za nami kolejka już spora, tu 
artysta spo- 
gląda na nas spode łba, po czym przenosi swój wzrok zaklinacza na kotarę 
aksamitną, zza 
której tajemnicy zew. I otośmy już (ostatnią rzeczą sprzed, jaką udało mi się 
pochwycić, był 
Peter Fonda, mający właśnie wizje) w środku, a ściślej (jak to, ledwośmy weszli, 
z właściwą 
sobie precyzją skonstatowała Magda) – w Niebie. Zaprawdę bowiem, w żadnym 
miejscu tego 
świata nie mogłoby być aż tak niebiesko. Niebieskie ściany, niebieska podłoga, z 
sufitu – 
również, rzecz jasna, niebieskiego – zwieszają się na nitkach ciała niebieskie: 
księżyce, 
gwiazdy, saturny. My także niebiescy, a to za sprawą napływającego, jak to się 
mówi, ze- 
wsząd, niebieskiego światła. Nie da się zaprzeczyć, że to, cośmy ujrzeli, z 
bezczelną wręcz 
ścisłością oddawało tę najbardziej stereotypową, ale też niewątpliwie najgłębiej 
w każdym z 
nas siedzącą wizję zaświatów (osobną kwestią pozostaje, czy ktokolwiek 
kiedykolwiek 
chciałby się w czymś takim znaleźć i tam mieszkać). Lecz sporo tam też było 
elementów bu- 
dzących niepokój, a już co najmniej rozdrażnienie w każdej duszy 
chrześcijańskiej: ściany 
zrobione z folii, ciała astralne wycięte ze styropianu6, muzyka arabska, 
zawodząca. Biedne to, 
kiczowate i najwyraźniej sfuszerowane. Dałoby się to zresztą jakoś znieść, 
wytłumaczyć 
choćby konwencją artystyczną, brakiem pieniędzy (albo gustu; zresztą to rzecz 
sporna, czy 
artysta, albo Pan Bóg, musi mieć koniecznie dobry gust), intencją uświadomienia 
nam głębo- 
ko jarmarcznego charakteru naszej wyobraźni religijnej – gdyby nie trzy, stojące 
na podłodze, 
obiekty, nazwijmy je rzeźbami, z masy papierowej. Co byśmy sobie bowiem o tym, 
uszyko- 
wanym dla nas, Niebie myśleli, to jednak w pierwszym rzędzie spodziewamy się, że 
będzie 
ono dla nas objawieniem wszechogarniającego, wszystko tłumaczącego, a ponadto 
zadowala- 
jącego nas, i to pod każdym względem – Sensu. A czy Sens może być głupi? 
Śmieszny? Tzn. 
czy bierzemy pod uwagę (nie chodzi mi tu o jakieś – sugerowane przez filozofów – 
okrutne 
żarty Najwyższej Istoty), że może on nas rozśmieszyć. Oczywiście, ktoś może 
przystać teore- 
tycznie na taki Sens, niechże jednak uzmysłowi sobie, że po zapoznaniu się z 
takim sensem 
musi w człowieku powstać potrzeba prawdziwego Sensu, a wtedy cała zabawa zacznie 
się od 
nowa. Toteż od strony formalnej Sens powinien być poważny, by nie rzec: 
wzniosły, tak, aby 
nie było wątpliwości, że wypowiada się przezeń najwyższa Mądrość. A już na pewno 
– co 
skądinąd rozumie się samo przez się – nie może on być w najmniejszym nawet 
stopniu bez- 
sensowny. Każdy Sens ma swój sens, wie o tym nawet dziecko. A sens Sensu (bo już 
od sa- 
mego Sensu nie ma co aż tak wiele wymagać) musi być niejako widoczny gołym 
okiem, łatwo 
rozpoznawalny i zrozumiały, tak żeby dla każdego było rzeczą ewidentną, że ma 
oto do czy-
37
nienia z Sensem. A teraz proszę sobie wyobrazić Niebo, w którym na podłodze stoi 
sobie ła- 
będź, obok niego, nieco odeń mniejszy, most, a w przeciwległym kącie – 
kaczuszka.
My tam wtedy nie przeprowadzaliśmy bynajmniej wszystkich tych wywodów myślowych, 
pewnie nawet obruszylibyśmy się, gdyby nas kto posądził o angażowanie intelektu 
w egzege- 
zę ujrzanego w camerze głupstwa. Przecież jednak człowiek w niektórych 
sytuacjach pozwala 
sobie na nieomylność i pierwsze wrażenie waży wtedy więcej niż kiedy indziej 
lata rozmy- 
ślań. Toteż kilkanaście sekund przebywania w camerze wystarczyło, abyśmy pojęli, 
że mimo 
niebiańskich pozorów panoszy się w niej posępny, agresywny bezsens. Przestały 
istnieć jakie- 
kolwiek racje, abyśmy mieli traktować to coś poważnie. Magda wzięła się w mig za 
sklepie- 
nie niebieskie i naraz wszystkie słońca, planety i gwiazdy rozkołysały się nad 
nami, rozhasały 
i rozharcowały niczym stadko niewinnych szaraków, przybierając w ten sposób 
pozory przed- 
ustawnego chaosu. Ja próbowałem ustawić łabędzia do góry nogami, ale się ciągle 
przewra- 
cał; szybko przestało nas to bawić, możliwości camery uległy wyczerpaniu – nie 
była wszak 
niczym świętym, co można by z satysfakcją bezcześcić. Wyszliśmy przed czasem, 
wywołując 
na twarzy artysty wyraz nieopisanego zdumienia; nawet chcieliśmy się z nim 
podzielić na- 
szymi odczuciami, lecz jednak nasze języki obce nie dojrzały jeszcze na tyle, 
aby drwiąc w 
nich i szydząc, nie narazić się samemu na drwinę i szyderstwo.
Byliśmy głupi. Ale też ciekaw jestem, jak wy zareagujecie na to, co wam teraz 
napiszę
(niestety jest to prawda). Wydaje nam się, że mamy nie wiadomo ile możliwości, a 
tymcza- 
sem jest ich siedem:
kaczuszka, most i łabędź; 
łabędź, most i kaczuszka; 
kaczuszka, łabędź i most; 
most, łabędź i kaczuszka; 
most, kaczuszka i łabędź; 
łabędź, kaczuszka i most;
a jak się nie podoba, to do widzenia.
III. Wenecja
Tym razem jako punkt zborny obraliśmy sobie lwa uskrzydlonego7, stojącego na 
słupie na 
placu Św. Marka, i codziennie między osiemnastą a dwudziestą wysiadywaliśmy pod 
nim 
czekając na Skolasów, którzy nam się gdzieś po drodze zawieruszyli. W końcu 
zaczęliśmy się 
zastanawiać, czyby nie wywiesić biało-czerwonej flagi i nie proklamować na tym 
(ogrodzo- 
nym grubymi łańcuchami) obszarze pod lwem polskiej kolonii, co wywołałoby 
nieuniknioną 
interwencję carabinierów i, co za tym idzie, oddźwięk w prasie nie tylko 
lokalnej, a po (przy- 
musowym zapewne, a więc i darmowym) powrocie do kraju czekałyby już na nas 
medale i 
zaszczyty. Póki co jednak, siedzimy tam po raz pierwszy i wyjadamy nożami z 
półlitrowej 
puszki półpłynny pasztet z dzika, a carabinierzy krążą wokół, spoglądając na nas 
ze współ- 
czuciem. Nagle
– Patrzcie, o, sens życia! – zakrzyknęły dziewczyny, patrzymy, a tam (od strony 
miasta) lu- 
dzie jacyś nadchodzą, długimi i najwyraźniej giętkimi sensami życia wymachując, 
od nie- 
chcenia, tak iż nasuwało się skojarzenie z ogonami psów rozradowanych albo z 
robactwem 
wewnątrzjelitowym, również na przykładzie psów najłatwiejszym do zaobserwowania. 
Stop- 
niowo zaczęliśmy dostrzegać coraz to więcej wyodrębniających się z wieczornego 
półmroku 
różnokształtnych sensów życia, niektóre przybierały formę figur geometrycznych, 
inne, umo- 
cowane na żyłce, funkcjonowały na wzór zabawki dziecięcej jo-jo (i jakoś tam 
były nią). 
Wszystkie świeciły bladym, zimnym światłem, czerwone, zielone, błękitne. 
Niebawem za- 
roiło się wokół nas od ich migotliwej obecności8.
38
W nocy wybuchła burza, cztery orkiestry, wypełniające powietrze nad San Marco 
swoim 
niewymuszenie aleatorycznym brzęczeniem, zamilkły z niespodziewaną zgodnością i 
po 
chwili już tylko wiatr miotał po ciemnym placu białe papiery i szmaty9.
IV. Przypisy
1.– Tylko na taki mnie stać.
– Nas też – odpowiedzieliśmy, i był to nasz wielki sukces lingwistyczny, bo 
Mauro wręcz 
się roześmiał.
2. W drugim stopie zapytano Magdę
– What do you do?
– I do nothing – odrzekła.
3. Co zrobię, że tak go sobie właśnie wyobrażam: jako zabiedzonego studenta z 
brodą, w 
rajstopach ukrywających wystraszone łydki.
4. Pokoje (wł).
5. Po powrocie do domu przylepiłem sobie swój do półkotapczanu i służył mi 
dzielnie aż 
do czasu przeprowadzki, kiedy to półkotapczan został sprzedany sąsiadce 
Stodolnej, a że nie 
byłem przy tym obecny, również i mój sens życia dostał się jej dziecku imieniem 
Marcin.
6. Wyszedłszy z camery Magda przyznała się demonstracyjnie, że jedną gwiazdę 
wyniosła 
sobie w torbie (było to coś w rodzaju zemsty na artyście, który i tak nic z tego 
nie rozumiał).
7. Potem, ukryci przed deszczem w podcieniach naprzeciwko Bazyliki, 
rozkwitającej raz 
po raz światłem błyskawic, natrafiliśmy na gablotkę ze zdjęciami lwa, całego w 
jakichś 
wstrętnych liszajach i wiezionego w tym stanie motorową gondolą. Mnie się zaraz 
przypo- 
mniał Igor Strawiński, tym samym środkiem lokomocji, tyle że w trumnie, wieziony 
na wyspę 
San Michele, a Diabeł w tym czasie wyczytał, że lew tyle co przed miesiącem 
wrócił był z 
długotrwałego remontu, tak iż mało brakowało, a byśmy się mogli do usranej 
śmierci szukać 
po tym Leningradzie Południa. Konsolidacja w grupie chwilowo wzrosła.
8. Następnego dnia wieczorem, kiedy byliśmy z Diabłem na pizzy, dziewczyny 
kupiły so- 
bie dwa takie sensy i przywitały nas trzymając je nad głowami jak aureole.
– O santa Monica!
– O santa Maddalena! – zakrzyknęliśmy pełni atencji po czym natychmiast 
opracowaliśmy 
plan cudownego pojawienia się obu świętych na jakiejś zapadłej wsi polskiej. 
Niestety, po 
dwóch dniach sensy te przestały świecić.
9. Po takim zdaniu każde następne byłoby już doprawdy czymś niestosownym.
39
SPIS RZECZY
Eliada
Gwałtowne pogorszenie słuchu
Pudel 
Kapitan 
Sens życia
40
41