BRONISŁAW KOZŁOWSKI - DIAGNOZOWANIE- TOMIV W starochińskim traktacie medycznym Su Wen dział poprzedzający diagnostykę rozpoczyna zdanie: "Jeśli jesteś chory i idziesz do lekarza, jest tak, jak gdybyś odczuwając pragnienie zabrał się za kopanie studni". Jest już za późno. Redaktor techniczny: Czesław Kuczyński Skład: Bogusław Białko O Copyright by Firma Poligraficzno-Wydawnicza "POLIGRAF", Wrocławl996 ISBN 83 - 901332 - 9 - 6 Wydawnictwo i druk: "POLIGRAF", 1996 54-210 Wrocław, ul. Kwiska 150, tei. (0-71) 51-73-52 Od Wydawcy Oddajemy w Państwa ręce długo oczekiwany IV tom Tradycyjnej medycyny chińskiej - tym razem poświęcony diagnozowaniu. W zamierzeniach miał to być tom III cyklu (co sygnalizowaliśmy w tomie II), ale trudności w przygotowaniu tak trudnej wiedzy, jaką jest sztuka diagnozowania "dla wszystkich ", uniemożliwiły wcześniejsze jego wydanie. W tym miejscu warto złożyć Autorowi podziękowanie za ogromny wkład pracy w adaptację tych typowo wschodnich zasad dla zachodniego odbiorcy. Jego opracowania zostały też w znacznej mierze wykorzystane w materiale tomu III. Założyliśmy, że biorąc do ręki IV tom Tradycyjnej medycyny chińskiej masz, drogi Czytelniku, dobrą znajomość tomów I-III. Stąd też odwoływanie się do używanych wcześniej terminów i ograniczona do minimum liczba powtórzeń. Książka ma na pewno bardzo praktyczny charakter, bo napisał ją specjalista z wieloletnia praktyką. Możesz nauczyć się z niej rozpoznawania chorób, a przede wszystkim różnych "alarmowych dzwonków", które dzwonią na długo wcześniej zanim powstanie choroba - w naszym zachodnim znaczeniu. Jeśli jesteś lekarzem, pomoże Ci to w postawieniu prawidłowej, typowo medycznej diagnozy. Jeśli nie jesteś - umożliwi Ci to zrozumienie swoich zachowań i postaw i skieruje Twoje kroki do lekarza znacznie wcześniej niż normalnie, czyli w bardzo wczesnym stadium choroby. Zrozumienie oraz opracowanie zasad i reguł diagnostyki chińskiej to przede wszystkim wzięcie odpowiedzialności za zdrowie własne i domowników w swoje ręce. To pojawiająca się, wzrastająca świadomość koniecznych działań profilaktycznych: dieta, ruch, oddychanie, relaks, które w początkowych stadiach chorób są działaniami jedynymi i najlepszymi. Czesław Kuczyński Od autora Realizując zapowiedź, zamieszczoną w drugim tomie cyklu "Tradycyjna Medycyna Chińska", przedstawiam Czytelnikom pewien zakres tej wiedzy, dotyczącej diagnozowania. Rozpoznanie stanu zdrowia przed podjęciem leczenia jest najważniejszym zadaniem terapeuty, jest też najważniejszą częścią procesu przywracania zdrowia. Bez dobrej diagnozy nie ma skutecznego leczenia. Chińska sztuka medyczna doprowadziła diagnozę do perfekcji, umożliwia też profilaktykę - i na te jej aspekty zwrócono szczególną uwagę w przedkładanym Czytelnikom opracowaniu. Składa się ono z dwóch części: Część pierwsza przedstawia metody tradycyjnej diagnozy, wypracowane w ciągu kilku tysiącleci jej istnienia. Ze względu na popularnonaukowy charakter opracowania przedstawiono w nim metody rozpoznawcze w sposób umożliwiający Czytelnikowi obserwację procesów chorobowych w organizmie dla rozpoznania różnych dolegliwości, umożliwiając działania profilaktyczne. Do podjęcia profesjonalnej terapii konieczne byłoby jednak głębsze zapoznanie się z systemami pełnej diagnozy, np. systemem Ba- Gang, który wymaga przyswojenia sobie znacznego zasobu starochińskiej wiedzy medycznej. Uważny Czytelnik i obserwator różnych objawów zaburzeń stanu zdrowia uzyska jednak na podstawie tego opracowania obszerny zasób wiadomości, umożliwiających mu zmianę trybu życia na bardziej zdrowy i podjęcie wielu działań skutecznie eliminujących różne choroby i niedomagania. W następnym, V tomie cyklu przedstawię szczegółowe sposoby likwidacji różnych stanów chorobowych dla wszystkich ważniejszych organów i funkcji organizmu - przy pomocy oryginalnej starochińskiej metody ukierunkowanego odżywiania się. Metoda ta stanowi podstawową część terapii według tradycyjnej medycyny chińskiej, umożliwiając np. likwidowanie stanów nadmiaru (Pełni) przy pomocy pokarmów wychładzających, lub stanów niedoboru (Pustki) jakiegoś narządu, przy użyciu środków spożywczych, które mają właściwości rozgrzewające. Istnieje bowiem chińska klasyfikacja wszystkich środków spożywczych na takie, które wychładzają, i takie, które rozgrzewają. Tą metodą ukierunkowanego odżywiania można leczyć skutecznie prawie wszystkie zaburzenia zdrowotne - i może to robić każdy, kto zna te właściwości pokarmów. Do tego oczywiście potrzebne jest rozpoznanie, który organ znajduje się w stanie nadczynności lub niedoboru - ta wiedza rozpoznawcza jest w dostatecznym stopniu przedstawiona w niniejszym opracowaniu w części pierwszej. Część druga przedstawia współczesne metody diagnozowania aparaturą elektroniczną - oparte na zasadach i podstawach tradycyjnej medycyny chińskiej. Opracowanie to potraktowane zostało bardzo skrótowo, gdyż metody takie są dopiero rozwijane i unowocześniane, a możliwości rozpoznawcze są jeszcze dosyć skromne. Umożliwiają już jednak określenie, który narząd lub funkcja jest w stanie niedoboru (Pustki), a który w stanie nadmiaru (Pełni). Szczegółowiej przedstawiono w tej części diagnozowanie metodą Ryodoraku, z którą coraz częściej można się spotkać w Polsce. Umożliwia ona dosyć szybką diagnozę - zamiast bardzo czasochłonnej tradycyjnej diagnozy chińskiej. Mimo jej pewnej powierzchowności i ograniczoności bywa (obok innych metod przy użyciu sprzętu elektronicznego) coraz częściej stosowana przez lekarzy i terapeutów zajmujących się medycyną chińską. Możliwe jest także - a nawet wskazane - uzupełnianie wyników badania metodą Ryodoraku elementami rozpoznania tradycyjnego dla uzyskania możliwie optymalnej diagnozy. Reasumując - jak to już wspomniano w części pierwszej - wiadomości podane w tym opracowaniu powinny posłużyć do świadomego i osobistego uczestnictwa w eliminowaniu szkodliwych czynników upośledzających nasze zdrowie fizyczne, umysłowe i psychiczne, zapewnić nam optymalnie możliwe funkcjonowanie naszego organizmu przez całe życie. Bronisław Kozłowski Zamiast wprowadzenia Czy wiesz, że ... gdy nocą, pomiędzy l a 3 godziną niektóre okna jarzą się światłem, a ich właściciele nie mogą spać — można im postawić uproszczoną, ale pewną diagnozę: mają chorą wątrobę. Mają też wzdłużne rysy na paznokciach, często mrugają oczami, mają kłopoty z kolanami; po dwunastu godzinach, tj. pomiędzy 13 a 15 w południe są osłabieni, śpiący, mało sprawni umysłowo i psychicznie, pracują gorzej i mogą ulegać wypadkom ... gdy ktoś mimowolnym gestem często zaplata ręce na klatce piersiowej ma osłabione płuca ... łatwe wpadanie w złość, podniesiony głos, bardzo żywa gestykulacja, silny upór lub skrajna chwiejność w decyzjach, bezsenność w księżycowej pełni - to oznaki zaburzenia pęcherzyka żółciowego ... rozszczepianie się końców włosów - kłopoty z gruczołami płciowymi ... sztuczne ondulacje i malowanie włosów chemikaliami oraz depilacja brwi spowodują upławy. ... tworzenie się kamieni na zębach - to skłonności do kamicy nerkowej ... trzy równoczesne objawy: l. nierówna wielkość źrenic oczu 2. niemożność wysunięcia języka z ust 3. silne drżenie rąk nasuwają podejrzenie o guz w mózgu lub w kręgosłupie. To tylko niektóre z przykładów bardzo uproszczonego określenia zaburzeń stanu zdrowia, jakie już w nas istnieją lub na pewno się pojawią. Stwierdzenia takie wynikają z prowadzonych przez kilkadziesiąt wieków obserwacji i doświadczeń tradycyjnej medycyny chińskiej. CZĘŚĆ PIERWSZA TRADYCYJNA DIAGNOZA CHIŃSKA 1. Wiadomości ogólne 1.1. Rys historyczny. Starożytna medycyna chińska przywiązywała zawsze ogromną wagę do prawidłowej diagnozy, gdyż trafne, wszechstronne i wyczerpujące rozpoznanie aktualnego stanu zdrowia człowieka, jest niezbędnym warunkiem do przeprowadzenia skutecznej terapii. Wielcy mistrzowie chińskiej sztuki medycznej wypracowali szereg oryginalnych metod diagnostycznych, które przez kilkadziesiąt wieków istnienia medycyny chińskiej były poddawane praktycznym próbom na ogromnie licznej populacji. Te wielkie osiągnięcia chińskiej wiedzy nie podzieliły losu dorobku innych cywilizacji w zakresie medycyny, np. greckiej, rzymskiej, egipskiej, sumeryjskiej czy babilońskiej. Chiny były już od dawna zbyt rozległym krajem, aby można było go zniszczyć — i głównie dzięki temu dotrwały do czasów współczesnych tradycyjne przekazy i fundamentalne dzieła z zakresu starożytnej medycyny chińskiej. Nie zniszczyła jej także fala fascynacji tzw. cywilizacją zachodnią i jej medycyną nowoczesną, która częściowo opanowała Chiny na przełomie ubiegłego i bieżącego stulecia. Chińska medycyna tradycyjna przetrwała wszystkie próby czasu, a wywodzące się r niej terapie przeżywają współcześnie renesans; są badane i rozwijane przy pomocy nowoczesnych środków technicznych przez wiele placówek medycyny współczesnej, są akceptowane i coraz szerzej stosowane w praktyce. Zjawisko to dotarło również do naszego kraju i wykazuje tendencję rozwojową. Chińska tradycyjna medycyna, a szczególnie akupunktura - jej najbardziej znana forma terapii - nie była w Europie ani też w Polsce zjawiskiem całkowicie nie znanym. Dotarła ona za pośrednictwem misjonarzy i kupców przed około 300 laty na nasz kontynent i znalazła tu zwolenników wśród współczesnych lekarzy; szczególnie we Francji, Niemczech i Anglii. Stała się tam medycyną oryginałów, którzy jednak podjęli wiele prób i badań, osiągając w działaniu praktycznym znaczący dorobek. Uczestniczyli w tym również nasi rodacy, a misjonarz Boym był prekursorem w przenoszeniu tej medycyny na grunt europejski. Jego prace zostały wykorzystane przez innych zwolenników medycyny chińskiej. Dwaj polscy lekarze uzyskali na uniwersytetach krakowskim i wileńskim doktoraty z zakresu tej medycyny jeszcze w I połowie XIX wieku. Znaczącą przeszkodą w szerszym rozpropagowaniu i praktycznym stosowaniu tradycyjnej medycyny chińskiej jest znaczna trudność w opanowaniu jej podstaw teoretycznych, a także w stawianiu diagnozy. Dobre opanowanie wszystkich zasad i subtelności tej medycyny wymaga kilku lat żmudnych studiów i ćwiczeń praktycznych pod okiem mistrza. Sama diagnoza z badania tętna (badanie pulsu) wymaga wielu lat praktyki (jeśli chce się osiągnąć mistrzowską precyzję), ale jest to kluczowa, podstawowa i niczym nie zastąpiona metoda, dająca pełne informacje o stanie zdrowia pacjenta. Dodatkową trudnością była też mała dostępność do fundamentalnych dzieł napisanych przez mistrzów chińskiej sztuki medycznej. 10 Chińczycy cierpliwie gromadzili przez tysiąclecia obserwacje wyglądu różnych przejawów stanu zdrowotnego ludzi chorych; twierdzili bowiem, że zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka są wyraźnie związane i wcześnie widoczne w jego, postawie, sposobie zachowania się, wypowiadania, itp. Wnioskowanie z tych obserwacji doprowadzili Chińczycy do perfekcji. Powstała ogromna i rzetelna wiedza oparta .na doświadczeniach kilkudziesięciu wieków bardzo licznej populacji stanowiącej piątą część ludności świata; jej zasady i metody terapeutyczne przetrwały próbę czasu, a ich skuteczność i prawidłowość jest obecnie potwierdzana najnowszymi badaniami technicznymi - co musi budzić zdumienie oraz podziw nad intuicją i przenikliwością twórców tego systemu. Wiedza ta była przekazywana zgodnie z tradycją uczniom przez mistrzów sztuki lekarskiej i pomimo istnienia różnych szkół na wielkim obszarze Chin oraz ogromnego upływu czasu - podstawowe zasady i metody zachowały daleko idącą identyczność. Sztuka medyczna w Chinach była częścią wiedzy ogólnej o świecie, życiu i człowieku, powiązana i kształtowana przez oryginalne chińskie prądy filozoficzne, przede wszystkim przez taoizm i konfucjanizm. Człowiek w tej filozofii zawsze stanowił element powiązany z otaczającym go światem i poddany jego wpływom. Chińska tradycyjna medycyna nie tylko była związana z filozofią, ale i z astrologią. Wielcy odkrywcy, myśliciele i filozofowie często sprawowali funkcję medyków na dworach cesarzy chińskich lub w klasztorach. Wielu cesarzy chińskich było prawdziwymi mecenasami sztuki medycznej; umożliwiali jej rozwój, ustanawiali różne formy organizacji i kształcenia oraz gromadzenia wiedzy medycznej. Kilku z nich zapisało się złotymi zgłoskami w historii rozwoju tradycyjnej medycyny chińskiej wnosząc osobisty wkład do tej skarbnicy; ich zasługą 11 było także spisywanie, gromadzenie i przechowywanie fundamentalnych dzieł medycznych. Najstarsze z nich pochodzą z wielu wieków przed narodzeniem Chrystusa; były one także wykorzystywane przez inne narody, dla których stanowiły inspirację do rozwoju własnej narodowej medycyny. Również powstałe później - w I i II tysiącleciu naszej ery - następne dzieła chińskich mędrców i wielkich medyków nawiązują do ogromnej wiedzy poprzedników oraz systematycznie ją rozwijają i pogłębiają. Opisane zasady i metody działania stanowią logiczny, zamknięty układ filozoficzny, a skuteczność terapeutyczna w wielu przypadkach nie jest możliwa do uzyskania nawet najnowszymi metodami współczesnej medycyny konwencjonalnej. Jest zresztą oparta na zupełnie innych zasadach - przede wszystkim na energii, która nieustannie krąży w organizmie człowieka. 1.2. Harmonia i dysharmonia w organizmie człowieka Chińscy mistrzowie obserwacji i sztuki diagnostycznej stwierdzili, że organizm człowieka - jak mikrokosmos w makrokosmosie - jest zdeterminowany przeszłością i podlegając różnym wpływom otoczenia jest przez nie nieustannie kształtowany. Energia witalna naszego organizmu (po chińsku zwana Chi) jest w części dziedziczona od rodziców wraz z ich cechami, a w pozostałej części pochodzi z oddychania i pożywiania się; jest więc rezultatem różnych wpływów otoczenia. Zdrowie to - według tradycyjnej medycyny chińskiej - stan harmonii i niezakłóconego przepływu energii Chi w naszym ciele. Podstawowymi czynnikami mogącymi wywołać 12 dysharmonię i zaburzenia energii w naszym ciele są: - wpływy konstytucjonalne - cechy i stany dziedziczone - wpływy zewnętrzne, a w szczególności : wiatr, wilgoć, zimno, susza i gorąco - wpływy wewnętrzne, a zwłaszcza silne wzruszenia, negatywne emocje, nieodpowiednie pożywienie i życie płciowe, niewłaściwe oddychanie - stan umysłu - pożądany jest mocny umysł, pozytywne nastawienie do świata, wystrzeganie się negatywnych myśli - warunki otoczenia i styl życia - szczególnie cenna jest naturalna harmonia z otoczeniem i ruch fizyczny. Te czynniki sprawcze - zwłaszcza jeśli działają w nadmiarze i przez dłuższy czas - uszkadzaj ą naszą przy rodzoną harmonię energetyczną i wywołują po jakimś czasie objawy zwane w języku medycynie zachodniej chorobami. Objawy chorobowe narastają w czasie. Pierwsze ich symptomy pojawiają się bardzo wcześnie, często na wiele lat przed wyraźnym zamanifestowaniem się w postaci choroby (według znanych nam współcześnie objawów). Chińska medycyna tradycyjna nastawiona była w dużej mierze na profilaktykę i wypracowała - sobie tylko znane - wspaniałe i bardzo subtelne metody diagnostyczne.Przy pomocy tych można było dostrzec i ocenić stopień zaburzenia zdrowotnego. W organizacji medycyny starożytnej w Chinach stosowano takie systemy, że lekarz był opłacany przez ludzi zdrowych; gdy ktoś zachorował - przestawał płacić na lekarza, który widocznie zaniedbał swe obowiązki. Na sporządzenie pogłębionej i wyczerpującej diagnozy - która mogła być podstawą do podjęcia skutecznych działań terapeutycznych - potrzeba wiele czasu i umiejętności rozpoznawczych. Nie żałował tego czasu chiński lekarz, gdy odwiedzał swego 13 pacjenta w domu. Rozpoczynał od rozpoznania i oceny warunków, w jakich on stale przebywał: warunków bytowych, mieszkalnych, rodzinnych (szczególnie rodziców - ich stanu zdrowia aktualnie i w przeszłości). Wysłuchiwał historii dolegliwości pacjenta w chronologicznym przebiegu. Zadawał wiele pytań i prowadził obserwacje. Było to wstępne diagnozowanie zaburzeń. 1.3. Przepływ energii - zegar biologiczny Zaburzenia energetyczne, zdrowotne przejawiają się w postaci różnych objawów, symptomów, które określają stan najważniejszych 10 organów i 2 funkcji organizmu. Najważniejszymi 10 organami - z których każdy posiada swój własny kanał energetyczny (południk) zaopatrujący go w energię Chi - są (łączone zwykle parami): l i 2 - serce i jelito cienkie (S i Je) 3 i 4 - śledziona z trzustką i żołądek (Śl.-T i Ż) 5 i 6 - płuca i jelito grube (P i Jg) 7 i 8 - nerki i pęcherz moczowy (N i Pm) 9 i 10- wątroba i woreczek żółciowy (W i Wż) Natomiast dwie ważne funkcje organizmu stanowią w medycynie chińskiej: 11-funkcja krwioobiegu i ochrony serca wraz z przyporządkowanymi tu sprawami płci - nazwana potocznie "krążenie, seks" (KS) 12-funkcja termoregulacji organizmu - obejmująca trzy piętra korpusu ciała (dolne, środkowe, górne), gdzie gromadzi się lub jest wytwarzana energia przeduro- dzeniowa oraz ta powstająca z pożywienia i oddychania. 14 Funkcja ta określana jest mianem "potrójnego ogrzewacza" (PO). Obie te funkcje posiadają również własne kanały energetyczne (południki), w których krąży energia Chi. Każdy ważny organ lub funkcja organizmu posiada w okresie dobowym dwugodzinny okres, w którym zasób energii w odpowiadającym mu kanale energetycznym powiększa się. Jest to jego tzw. czas maksymalny. Dokładnie po dwunastu godzinach nadchodzi dwugodzinny okres niżu energetycznego. Układ i kolejność organów, przez które przepływa energia w ciągu 24 godzin, przedstawia tzw. "zegar biologiczny" - rys. l. 21 15 11 S - serce JC - jelito cienkie PM - pęcherz moczowy N - nerki KS - krążenie - seks PO - potrójny ogrzewacz WŻ - woreczek żółciowy W - wątroba P - płuca JG - jelito grube Ż - żołądek ŚL-T - śledziona - trzustka rys. 1. Zegar biologiczny 1.4. Symptomy zaburzeń energetycznych Symptomy zaburzeń energetycznych pojawiają się w różnej postaci; ich przykłady podano w załączonej poniżej tabeli, przy czym w okresie minimum energetycznego nasilają się szczególnie objawy niedoboru (tzw. "PUSTKI" energetycznej), a w okresie stanu maksymalnego dominują objawy nadmiaru (tzw. "PEŁNI" energetycznej). Chińska medycyna uznaje te niedobory lub nadmiary energii za stany chorobowe (w chińskiej medycynie nie używa się nazw chorób). Niedobory oznaczają osłabienie narządu, upośledzenie działania, niewydolność - nadmiary energii natomiast powodują przeładowanie, nadczynność, zablokowanie prowadzące często do stanów zapalnych narządu (organu) lub nawet całego organizmu. Przykładowe wymienione objawy zaburzeń zdrowotnych poszczególnych organów ilustrują złożoność problemu trafnej oceny stanu zdrowia; niekiedy objawy bywają podobne dla różnych organów, ale także i przeciwstawne. Sytuację komplikuje dodatkowo fakt, że prawie nigdy zaburzenia nie występują w jednym tylko organie lub jednej funkcji organizmu. Zwykle mamy do czynienia z wielorakością objawów, z których jedne dotyczą nadmiaru energetycznego, a inne znowu niedoboru. Występują one w różnym stopniu nasilenia, a określane także przez pacjenta nie mogą stanowić jednoznacznej podstawy do trafnej i wyczerpującej diagnozy. Są materiałem o różnorodnej wiarygodności i szczegółowości. Potrzebna jest zatem optymalnie obszerna lista informacji i spostrzeżeń dotyczących stanu zdrowia pacjenta; ich uzyskanie jest najważniejszym celem chińskiej diagnozy. 16 Organ lub funkcja Czas min. Objawy niedoboru Czas max. Objawy nadmiaru 1 2 3 4 5 SERCE 23. OD- - nagłe oblanie się zimnym 1 1 .00- - czerwony kolor twarzy • 01 .00 potem 13.00 - pragnienie - pocenie się w nocy - gadatliwość między 23.00 a 01 .00 - uczucie ciężaru z - bóle klatki piersiowej prawej strony klatki - małomówność piersiowej - krwawienie z nosa - czerwony mocz - czerwony język - krwawe wymioty - depresyjność, strachli- - u kobiet symptomy wość, uczucie okresu przekwitania niepewności - uczucie gorąca w sercu - szybkie bicie serca, rów- - suchość w ustach nież bez wysiłku fizycz- - częsty śmiech bez przy- nego czyny - szybki oddech, duszność - czerwony język z żółtym - nerwowość, nieśmiałość nalotem - utrata pamięci - pot z silnym zapachem - lupodobanie czerwonego w ciągu dnia koloru - zaparcia - senne zmory - niechęć do ciepła - brak spermy JELITO 01.00- - trudności w podniesieniu 13.00- -nabrzmiała dolna część CIENKIE 03.00 ramienia 15.00 ciała i pępek - biegunka - bóle jelita cienkiego - bóle w łopatkach -przy silnym zaburzeniu - trudności w rozumieniu jelita cienkiego dochodzi - nagłe budzenie się do bólu jąder, jajników lub - bóle uszu lub okolic penisa - wzdęcia i gazy -ból dołu kręgosłupa - trudności w wysławianiu -ciemny, .czerwony mocz się -bóle ciała promieniujące - bóle w dolnej części do pleców brzucha i okolicy pępka -ostra obstrukcja - bezbarwny mocz -niedrożność jelit - stolec z krwią - uczucie braku czasu - niedostateczna żywot- ność umysłu - zawite, mętne idee 17 1 2 3 4 5 PĘCHERZ MOCZOWY 03.00- 05.00 - depresja - myśli samobójcze - bóle kręgosłupa 15.00- 17.00 - mało moczu o żółtawo- czerwonej barwie - silna woń moczu - stałe parcie na mocz - bóle lub pieczenie przy od- - bezbarwny mocz dawaniu moczu - smutna twarz - bóle od dolnej części krę- - czarno podkrążone oczy gosłupa do kolan - niezdolność utrzymania - jeśli wewnętrzne ciepło i moczu wilgoć wzrasta mogą - zimne stopy powstawać kamienie lub - obrzmienie w kostkach piasek nóg NERKI 05. OD- - poranna biegunka 17.00- - ciemny mocz 07. 00 - depresja 19.00 - nadmierna energia i pęd - arogancja do nieprzerwanej pracy - zimne stopy i ręce - brunatna, ciemna barwa - nabrzmiały brzuch - osłabienie grzbietu • wzdęcia, gazy twarzy - bardzo pozytywna osobowość - uczucie zimna w okolicy dołu grzbietu - zaparcia, twardy, suchy - brak silnej woli kał - bolesna erekcja - niezdolność do odda- - brak potrzeb seksualnych wania moczu - strach, uczucie przera- - bolesność spodu stóp po żenia długim staniu - zmęczenie cielesne, duchowe (umysłowe) - lenistwo - klaustrofobia KRĄŻENIE 07.00 - - kłopoty z pamięcią 19.00- - ciężka głowa SEKS 09.00 - blada twarz 21.00 - lekki sen - anemia - bóle brzucha - trudności z rannym wsta- - wiele snów, zakłócenia waniem - hipertonia - ciężka głowa, zawroty - czerwona twarz - ból lewej strony klatki - krew w moczu piersiowej - sny o treści erotycznej - kołatanie serca - nerwowość i niepokój - niewyraźne, zamglone - gorzki smak w ustach widzenie - niechęć do wspinania się (kariery) - hipotonia - melancholia - duszność i trudności z od- dychaniem - lęk wysokości 18 1 2 3 4 5 POTRÓJNY 09.00- Objawy ogólne: 21.00- Objawy ogólne: OGRZEWACZ 11.00 -brak apetytu 23.00 - bóle pleców - częsta potrzeba pod- - uczucie zimna i gorąca noszenia dłoni do skroni - zaburzenia słuchu - zimno i dreszcze Objawy górnego ogrze- Objawy górnego ogrze- wacza: wacza: - zamykanie się porów - brak gładkości i ciepła skórnych skóry - uczucie ciepła w środku - nie zamknięte pory skóry klatki piersiowej - podatności na wpływy - pragnienie zewnętrzne - niepokój - kędzierzawe owłosienie - trudności oddechowe ciała i głowy - powierzchowne uczucie - wewnętrzne uczucie ciepła i gorąca zimna Objawy środkowego - uczucie zimna wewnątrz ogrzewacza: klatki piersiowej - złe trawienie Objawy środkowego - wewnętrzne uczucie ogrzewacza: gorąca -złe trawienie - utrzymujący się ból, - wzdęty i bolesny żołądek obrzmienie żołądka - zimny żołądek - gorący żołądek - biegunka - niechęć do ciepła - obawa przed zimnem - sucho w gardle, uczucie - ciężkie ciało (odczucie) pragnienia - wzdęcia, gazy - zaparcia Objawy dolnego ogrze- - mało moczu wacza: Objawy dolnego ogrze- - zatwardzenia wacza: - w czasie dużych upałów - chłodny brzuch ostre zaburzenia jelit i - biegunka krwawe wymioty - opuchlizna, obrzmienie - trudności w oddawaniu - częste oddawanie bez- moczu barwnego moczu - mocz rzadko oddawany 1 2 3 4 5 PĘCHERZYK 11.00- - mato energii 23.00- - ucisk i stwardnienie karku ŻÓŁCIOWY 13.00 - zawroty głowy 01.00 i okolic ramion, barków i - stałe uczucie zimna pleców - potykanie się przy cho- - zmartwienia, złość, dzeniu gniew - smutek, zniechęcenie - ciężar i gniecenie w - senność piersiach - niewyraźne, mgliste wi- - kłopoty dzenie - stałe zmęczenie - nieśmiałość, brak odwagi - boczne bóle głowy - niepokój - brudny kolor twarzy - lękliwość (szary) - nudności, wymioty - jednostronne bóle głowy - poszukiwanie konfliktów - ciężka głowa i żołądek - wojownicze sny - kurcze, drgawki po wew- ętrznej stronie nóg - jedna noga krótsza od drugiej WĄTROBA 13.00- - bóle głowy, zawroty 01 .00- - częste zdenerwowanie, 15.00 - wrażliwość oczu na 03.00 gniew światło - ból i uczucie ucisku w - potrzeba odpoczynku klatce piersiowej specjalnie od 13-tej do - ból żołądka z wymiotami 15-tej gorzkimi i kwaśnymi - słabe nogi i nieharmo- - bóle żołądka z biegunką nijny chód - zmienność emocjonalna - depresja i strachliwość - perfekcjonizm - szum w uszach - kurcze mięśni - humory i zmienność - czerwone oczy nastroju, histeria - agresja, silne emocje - złe widzenie o zmierzchu - skłonność do zaparć - zawroty głowy i zachwia- nie równowagi - słabość mięśni ścięgien, zmęczenie 1 2 3 4 5 PŁUCA 15.00- - płytki, krótki oddech 03.00- - kaszel z flegmą (duża 17.00 - słaby głos, kichanie, lekki 05.00 ilość śluzu) kaszel - ból w plecach i ramio- - czerwone policzki nach - utrata włosów na ciele - uczucie ucisku w płucach - smutek - ciężki, utrudniony, nie- - słabe parcie na pęcherz równy oddech - uczucie zimna - w niektórych przypad- -•częste przeziębienia kach plwocina o - suche gardło brzydkiej woni, czerwo- - utrata wagi nawa - przeźroczysta, blada - świąd skóry twarz - obawa przestrzeni JELITO 17.00- - suche spękane wargi 05.00- - skąpomocz GRUBE 19.00 - biegunka, papkowaty 07.00 - zaparcia z nadmiaru stolec (zaciskanie dłoni przy - burczenie w brzuchu oddawaniu stolca u - wypadnięcie odbytu dzieci) - kończyny lodowato zimne - bóle żołądka - zaparcia z niedoboru (nie - melancholia zaciskanie dłoni przy - pragnienie oddawaniu stolca u - mówienie przez sen dzieci) - ból w ramionach - bardzo miękki brzuch - stolec z krwią (niekiedy) wzdęcia i wiatry ŻOŁĄDEK 19.00- - blado obłożony język 07.00- - awersja do dymu 21.00 - kłopoty z kolanami 09.00 papierosowego - brak apetytu - zbyt częste jedzenie - duża chęć palenia - bóle łydek - słabe nogi - zatwardzenia - trudności w chodzeniu i - gorzkie wymioty bieganiu - bolesne opuchnięcia - biegunka z niestrawio- okolic żołądka nymi resztkami pokarmu - suchość" w ustach - czasem bolesny ucisk w objawy nadmiaru piersiach żołądka występują - wzdęcia często wraz z objawami nadmiaru jelita grubego 1 2 3 4 5 ŚLEDZIONA 21 .OD- - rozmyślanie przed 09.00- - uczucie pełnego brzucha -TRZUSTKA 23. 00 zaśnięciem 11.00 - ból mięśni - zaburzenia snu - zaparcia - blade ciało - rzadkie oddawanie - spuchnięte nogi moczu - hemoroidy - ciemny mocz - kłopoty z dużymi palcami - zaburzenia w klatce pier- u stóp siowej - zimne kończyny - bolesne opuchnięcie - opuchnięcie ciała brzucha - wymioty - czerwone wargi - brak apetytu na mięso, - świąd skóry niewiele jedzenia i picia - język z żółtym nalotem - potrzeba położenia się - gorączka nie zmieniająca - zażółcenia skóry się przy potach - miękki, nieforemny stolec - stany cukrzycowe - biały mocz - otyłość - uczucie, że energia unosi się do góry - białe upławy 2. Etapy postępowania diagnostycznego Rozpoznanie stanu zdrowia według tradycyjnej medycyny chińskiej powinno przebiegać w czterech etapach postępowania diagnostycznego: 1. Obserwowanie 2. Wypytywanie 3. Słuchanie i wąchanie 4. Badanie palpacyjne. W przedstawieniu bardziej szczegółowym działania takie wyglądają następująco: 22 2.1. Obserwowanie Dla dobrej oceny stanu zdrowia - już z obserwacji - wymaganych jest kilka warunków wstępnych, a zwłaszcza: - lekarz badający, terapeuta powinien być w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej - wypoczęty i wyspany, - badanie powinno się odbywać najlepiej rano, przed południem i w świetle słonecznym, - pacjent powinien poprzedniego dnia położyć się wcześnie spać a na badanie zjawić się na czczo, - liczba pacjentów zbadanych przez terapeutę jednego dnia (przed południem) powinna być mała, a czas pracy nie powinien przekraczać kilku godzin. 2.1.1. Sylwetka i zachowanie się pacjenta - różne objawy Niektóre informacje o stanie zdrowia, aktualnej kondycji, możliwościach wynikających z naszej konstytucji fizycznej i psychicznej, naszych skłonnościach i właściwościach organizmu uzyskujemy obserwując cechy sylwetki: a. Wzrost: ludzie wyżsi, szczuplejsi, mają słabszą konstytucję, skłonności do schorzeń układu oddechowego i nerwowego. Ludzie niżsi natomiast częściej mają zaburzenia krążenia i układu trawiennego. b. Głowa: powinna wynosić 1/7 wzrostu; czaszka proporcjonalnie większa oznacza konstytucję mocniejszą, a mniejsza - słabszą. Kształt głowy owalny (typ "jajo") oznacza konstytucję harmonijną, głowa "prostokątna" lub o szerszej dolnej części informuje o konstytucji 23 mocniejszej, natomiast głowa "trójkątna" (wąska dolna część twarzy) przedstawia konstytucję słabszą i odpowiednie skłonności chorobowe. c. Linia ramion: barki opadające - to konstytucja słabsza a kwadratowe - mocniejsza. Niższy poziom jednego -z barków oznacza, że występuje znaczne osłabienie któregoś z narządów znajdujących się po tej stronie; dotyczy to szczególnie płuc i jelita grubego; d. Kształt ciała: sylwetka gruba, owalna z białą matową skórą oznacza ociężałość umysłową i brak energii Chi. Sztywne okolice lędźwi oznaczają upośledzenie nerek. Jeśli ciało jest smukłe, klatka piersiowa wąska, a skóra sucha - wskazuje to na brak krwi i substancji mineralnych w organizmie. Wybitna szczupłość, chudość oznacza brak energii życiowej. e. Ogólny wygląd i zachowanie się: dobry ogólny wygląd i korzystne wrażenie, jakie sprawia człowiek, znamionują dobry stan zdrowia. Rozmowa z człowiekiem zdrowym cechuje się zaangażowaniem w rozmowę, precyzyjnością. Spojrzenie spokojne, skupione, bez częstego mrugania powiekami, znamionuje jasność umysłu. W spojrzeniu jasnym, błyszczącym, połyskliwym wyglądzie źrenic, przejawia się energia umysłu, jego intensywność. Człowiek zdrowy ma normalne, celowe, precyzyjne ruchy, oddycha normalnie, a skóra, włosy i paznokcie są połyskliwe. Natomiast zły stan umysłu, utratę energii życiowej, przebycie przewlekłych i wyniszczających chorób, charakteryzują: - ruchy nieuzasadnione, niecelowe, nie służące niczemu, nienormalne, - twarz matowa bez połysku, - oczy jakby pokryte mgłą, matowe; źrenice bez połysku, a spojrzenie jakby przykute do jednego punktu, 24 - odpowiedzi, reakcje na pytania, na żądania - spowolniała; występuje rodzaj ociężałości umysłowej i przygnębienie, - niemiarowy oddech. Objawy takie występują często przy zaawansowanych chorobach nowotworowych. f. Ruch ciała, pozycje - przykłady: 1. Jeśli pacjent stale się porusza, oznacza to nadmiar gorąca w ciele. 2. Patrzenie w górę przy rozmowie znamionuje nadmiar Chi, natomiast patrzenie w dół - niedobór Chi. 3. Przyjmowanie pozycji embrionalnej we śnie oznacza wychłodzenie organizmu. 4. Zwyczaj podpierania głowy dłonią z boku lub podpierania brody otwartą dłonią informuje o niedoborze energii Chi i osłabieniu funkcji termoregulacyjnej organizmu. 5. Spacerowanie z rękami założonymi z tyłu w okolicy krzyżowo-lędźwiowej oznacza zaburzenia z pęcherzem moczowym. 6. Zakładanie rąk za pas, z przodu, na podbrzuszu - wychłodzenie tego pęcherza. 7. Przyjmowanie pozycji rozkrocznej z rękami ulokowanymi na biodrach - kłopoty z podejmowaniem decyzji. 8. Krzyżowanie rąk z przodu na piersiach - osłabienie Chi płuc. 9. Zakładanie splecionych rąk za głowę - gorąco w pęcherzyku żółciowym, częste zmiany decyzji (przy pewności o prawidłowym ich podejmowaniu), kłopoty ze snem i podwyższone ciśnienie. 10. Siedzenie z wyciągniętymi, ale skrzyżowanymi nogami 25 - kłopoty z pęcherzem moczowym i okolicą krzyżowo- lędźwiową. 11. Podkładanie rąk pod uda w pozycji siedzącej - kłopoty z wątrobą, osierdziem i krążeniem krwi. . 12. Układanie rąk pomiędzy udami na wysokości krocza - wychłodzenie wątroby. 13. Zakładanie nogi zgiętej w kolanie na drugie udo - zaparcia, kłopoty z jelitem grubym. 14. Niemożność przyjęcia horyzontalnej pozycji we śnie oznacza niedobór cech Jang energii w sercu (wg filozofii taoistycznej, będącej jednym z podstawowych kanonów tradycyjnej medycyny chińskiej, Jin i Jang są skrajnymi przeciwieństwami - ale tworzący mi jedność - stanami źródłowej prasiły leżącej u początku wszystkiego). Cechy Jin to przede wszystkim: zimno, wilgoć, ciemność, gromadzenie, skupienie, ruch dośrodkowy; odpowiednimi cechami Jang są: ciepło, suchość, jasność, rozpraszanie, ruch na zewnątrz. Stan Jin organizmu lub organu cechować zatem będzie przede wszystkim wychłodzenie, wilgotność, a odpowiednio stan Jang związany będzie z przegrzaniem, wysuszeniem, napięciem. Szczegółowiej natomiast należy badać wizualnie poszczególne obszary i niektóre fragmenty ciała, gdyż są one w stanie dostarczyć wielu ważnych informacji; takich obszarów - o różnym stopniu dostarczania danych diagnostycznych -na ciele człowieka znajduje się kilka. 2.1.2. Głowa, owłosienie, uszy Do najważniejszych należy głowa - a w niej szczególnie twarz - z różnymi swoimi fragmentami, które odzwierciedlają 26 stan różnych układów i systemów, np.: trawiennego, oddechowego, krążenia, wydalania, nerwowego, i przynależnych do nich poszczególnych funkcji i narządów. Dotyczy to także włosów. Owłosienie głowy Owłosienie głowy przedstawia stan kondycji psychicznej i fizycznej organizmu. Część końcowa włosa przedstawia przeszłość, a część najbliższa cebulki informuje o teraźniejszości i stanie organizmu związanego z obszarem, na którym włos wyrasta: OBSZAR GŁOWY frontalny układ nad czołem, przechodzący do skroni boczny nad uszami szczytowy, ciemię boczn, tylny za uszami tylny ZWIĄZEK Z ORGANEM nerki, pęcherz moczowy, układ wydalniczy płuca, jelito grube serce, jelito cienkie, układ krążenia śledziona, trzustka, żołądek wątroba, woreczek żółciowy Wszelkie zmiany chorobowe narządów mogą się odbijać na stanie owłosienia odpowiedniej strefy. Dotyczy to np. tzw. łysienia plackowatego, którego pojawienie się oznajmia o niedoborze krwi, a także procesie chorobowym występującym w narządzie odpowiadającym danemu obszarowi. Zjawisko to ma miejsce również w przypadku łysienia dużych obszarów głowy: tak więc w przypadku łysienia frontalnego informuje o niedomodze układu wydalniczego (szczególnie nerek), w przypadku zaś łysienia centralnego dotyczy głównie układu krążenia i serca, ale także nerek, gdyż (ogólnie) owłosienie 27 głowy związane jest z nerkami. Wszystkie rodzaje zmian chorobowych owłosienia głowy wiążą się więc z jakąś formą niedomogi nerek. Ponadto gdy: - włosy są suche, matowe - istnieje niedomoga układu trawiennego, krążenia i oddychania - włosy przetłuszczone - spowodowane są nadmiernym poziomem kwasów tłuszczowych we krwi oraz niedomogą układu trawiennego - rozdwajanie się włosów na końcówkach - to osłabienie funkcji organów rozrodczych - włosy białe i srebrzyste białe (w młodym wieku) - to bardzo nasilony stan Jang nerek, prowadzący do bezpłodności -siwienie włosów, szpakowacenie - wynika z jangizacji organizmu (naturalnej w podeszłym wieku), ale może być wywołane nadmiarem spożywanej soli i tłuszczów zwierzęcych. Występuje tu niedoczynność wątroby, woreczka żółciowego i zmęczenie umysłowe - łupież we włosach - to zaburzenia układu wydalniczego, pobudliwość i zmienność psychiczna. Wszystkie ww. zaburzenia w stanie owłosienia głowy łączą się przede wszystkim z nieprawidłowym odżywianiem, długo trwały mi błędami dietetycznymi. Kobiety nie powinny: myć włosów w okresie menstruacji ani też farbować ich chemikaliami i wykonywać sztucznych ondulacji, gdyż w wyniku takich działań pojawiają się różne nieprawidłowości menstruacyjne i upławy. Uszy Uszy reprezentują całość organizmu. Oddziałując na poszczególne ich punkty można w terapii ograniczyć się tylko 28 do małżowin usznych, których właściwe strefy odnoszą się do odpowiednich organów, funkcji i narządów człowieka. Na rys. 2, przedstawiającym ucho, uwidocznione zostały w formie szkicowej części organizmu i narządy człowieka na odpowiadających ich strefach. Samym swoim kształtem ucho przypomina embrion ludzki w pewnej fazie rozwojowej, w postaci skurczonej, z głową skierowaną w dół; przypomina także nerkę. Z powyższych związków wynika kilka ważnych zależności, np.: - spoglądając na nerkę widzi się jakby jakość życia człowieka, jego konstytucję, siłę życiową. Korzystnie jest mieć duże, długie, mięsiste uszy, ale niezbyt widoczne przy spojrzeniu od przodu. Jest to oznaka długowieczności, dobrego zdrowia, intuicji i wyczucia; - zaniki i deformacje małżowiny usznej odnoszą się do zaburzeń w nerkach, przy czym lewe ucho odpowiada prawej nerce, a prawe - lewej; - brak płatków ucha lub ich zanikanie oznacza utratę, niedobór substancji mineralnych i zakwaszenie organizmu; - zanik obrąbków i płatków pznajmia brak Chi -całego ciała i „ osłabienie układu obronnego całego organizmu; - odstawanie uszu od czaszki (o kącie >45°) oznacza przesycenie cukrem, nadmiar cukru w ciele; - barwa ucha powinna być różowa: czerwona oznacza nadmiar gorąca w nerkach, co prowadzi do braku (niewydolności) Jin. PUNKT SHENMEN UKŁAD WSPÓŁCZULNY NERW KULSZOWY O . NARZ PŁCIOWE PĘCHERZ —;——————g KRĘGI LĘDŹWIOWE RAMIĘ (BARK) KLATKA PIERSIOWA DOLNA CZĘŚĆ ODBYTU (ODBYTNICA) SKRAWEK UCH A GARDŁO O NOS ŚLEDZIONA~~- KRĘGI PIERSIOWE O/ OBRĄBEK 111 STAW BARKOWY KOR A NADNERCZY PRZEWODY NOSOWEO POTR. OGRZ.', | SANCHIAO PRZEWODY ENDOKRYNNE PUNKT MUZGOWY PUNKT PINGCHUĄN ' PUNKT ZNIECZULENIA SZCZĘKI L _ __ L_JI?IK_ L_ _ _ "^ OBRĄBEK V UCHO WEWNĘTRZNE PUNKT ZNIECZULENI A ŻUCHWY __ J OBRĄBEK MIGDAŁY rys. 2. Narządy człowieka na odpowiadających im strefach ucha 30 Wygląd twarzy: barwa, zmiany na skórze, nos i j ego okolice, oczy i ich okolice, usta i okolice Wygląd twarzy - zdrowy, ładny wygląd skóry na twarzy znamionuje dobry stan organizmu; skóra zmatowiała oznacza brak substancji mineralnych i wyczerpanie organizmu. Poszczególne części, okolice twarzy związane są z 5 Elementami (Żywiołami, Przemianami). Teoria "5 Elementów" (5 Żywiołów, 5 Przemian), podobnie jak teoria Jin i Jang, jest ważnym kanonem tradycyjnej medycyny chińskiej. Różne zależności występujące między "Pięcioma Żywiołami" (Przemianami, Elementami): Drewnem, Ogniem, Ziemią, Metalem i Wodą - wyjaśniają doskonale podstawy diagnozy i terapii według medycyny chińskiej. W zależnościach tych: - czoło przynależy do Elementu Ognia (organy: serce i jelito cienkie; funkcje: krążenie - seks i termoregulacja), - prawy policzek - do Elementu Metalu (organy: płuca i jelito grube), - nos i okolice nosa - do Elementu Ziemi (organy: śledziona - trzustka i żołądek), - broda i okolice ust - do Elementu Wody (organy, nerki i pęcherz moczowy), - lewy policzek - do Elementu Drewna (organy: wątroba i woreczek żółciowy). a) Barwy twarzy związane są z odpowiednimi organami: - kolor niebieskawy, siny z wątrobą, - czerwony z sercem, - żółty ze śledzioną, - biały z płucami, 31 - czarny z nerkami, ponadto: - biały i blady oznacza wychłodzenie, zimno, - żółty i czerwony oznacza gorąco przegrzanie, - czarny, błękitny, siny, zielony oznacza ból, - siny fioletowy oznacza zastój, blokadę. Zależności te mogą być wykorzystywane do określenia możliwości powrotu do zdrowia nawet przy ciężkiej chorobie. Miarodajne są tu kolejności kolorów (chorobowych zabarwień) pojawiających się* na poszczególnych fragmentach twarzy związanych z odpowiednimi narządami. Zależności te są jednoznacznie i precyzyjnie określone, ale posługiwanie się nimi wymaga znajomości podstawowych zasad teoretycznych tradycyjnej medycyny chińskiej. Ogólnie zaś: biała, blada barwa twarzy jest oznaką wychłodzenia organizmu, nieprawidłowego krążenia krwi i braku Chi; pojawić się może w silnych stanach bólowych i chorobach płuc, bladość z obrzmieniem i połyskliwość skóry znamionuje brak energii Jang, bladość z odcieniem matowym i bez obrzęku oznacza brak krwi, albo np. stan po wykrwawieniu wskutek krwotoku, barwa żółta jest związana z wilgocią i oznacza też zaburzenie w śledzionie, skóra twarzy matowa, sucha, bez połysku oznajmia o niedoborze Chi śledziony i żołądka, barwa żółta, połyskliwa, intensywna dowodzi gorąca wilgoci w śledzionie, twarz obrzękła o barwie żółtej oznajmia o gromadzeniu się śluzu w organizmie, o zastojach, 32 barwa czerwona - to barwa gorąca. Czerwona twarz oznacza gorąco, wewnętrzny nadmiar gorąca w naczyniach krwionośnych wskazuje na wysokie ciśnienie krwi, stany zapalne w organizmie; może też wypływać z przyczyn zewnętrznych, np. przy udarze słonecznym. Gdy tylko policzki są czerwone, a twarz jest blada, może to wynikać z braku energii Jin, gdyż wtedy bierze górę nawet mała ilość energii Jang znajdującej się w organizmie; taki niekorzystny stan pojawia się zwykle późnym popołudniem -w czasie minimum płuc. Barwa niebieska, sina, fioletowa wyraża zastój krwi, wychłodzenie, ból, drgawki, bolesne napięcia; naczynia krwionośne i kanały energetyczne są wtedy zablokowane. Gdy nastąpi pogorszenie, zjawia się kolor fioletowy. Sina lub ciemnosma barwa w okolicy ust oznacza niedobór Chi w sercu, które nie mając energii nie porusza krwi, co wywołuje sinienie. Barwa sina występująca na bladej twarzy oznacza bolesność i chłód wewnątrz ciała. Barwa czarna (ciemna, brunatna o brudnym odcieniu) oznacza graniczne nasilenie gorąca (lub zimna) w organizmie. Ciemny, brudny odcień skóry wokół oczu oznacza niedomogę nerek, utratę substancji, niedobór Jin, a wynikać może z chronicznego braku wypoczynku, ekscesów płciowych i nadmiaru ostrych przypraw. Barwa zielona, a zwłaszcza ciemno zielona (bez względu na miejsce jej pojawienia się), sugeruje możliwość pojawienia się procesu nowotworowego w odpowiednim dla strefy narządzie. b) Zmiany na skórze twarzy. Zdrowa skóra powinna być jasna, czysta, lekko różowa i połyskliwa, bez plam, wybroczeń i zniekształceń. Różne zmiany chorobowe pojawiające się na skórze twarzy zwykle mają związek ze stanem organu odpowiedniego dla strefy, na której 33 występują - a ponadto stan skóry odpowiada też stanowi płuc. Krosty i wypryski obrazują wysiłek organizmu od eliminowania szkodliwych substancji lub nadmiernej ilości cukrów, protein, tłuszczów - przy niewydolności układu wydalmczego. Istnieje związek ich strefowej lokalizacji z niedomogami odpowiednich organów, które są przeładowane tłuszczem i śluzem. Trądzik wynika często z zaburzeń przemiany materii, kumulacji gorąca w jelicie grubym i żołądku. Piegi i ciemne plamy różnej wielkości występują zazwyczaj w coraz większej ilości z upływem wieku jako skutek przeładowania pokarmami Jin (a zwłaszcza prostymi cukrami) i nie wydalanymi z organizmu truciznami różnego pochodzenia. Plamy, lokalizowane w pobliżu konkretnych południków, świadczą o chorobowym upośledzeniu odpowiednich narządów związanych z tymi południkami. Pieprzyki, czarne kropki i brodawki pojawiają się na ogół na obszarach korelujących z organami, których funkcje są głęboko zaburzone, najczęściej z przyczyn zatruć, przeładowania proteinami. Same brodawki mogą nie mieć lokalizacyjnego związku z narządami, ale ich istnienie świadczy o ogólnych zaburzeniach układu trawiennego, wydalniczego i krążeniowego. U osób tych łatwo powstają torbiele, choroby skórne, infekcje, guzy i stany nowotworowe narządów trawiennych, i rozrodczych. Wybroczyny, niebieskie plamki są wynikiem zaburzeń układu krwionośnego, zachodzącej tam stagnacji; często towarzyszą im: arytmie serca, zaburzenia emocjonalne i nerwowość. c) Nos i okolice nosa. Rozpoznanie na podstawie oględzin nosa może dostarczyć wielu ważnych informacji. Istnieje nawet szczególny 34 zakres akupunktury nosa (podobnie jak akupunktura ucha) dla terapii wielu schorzeń. Sam nos należy do Elementu Ziemi (elementu centralnego), co uzasadnia przywiązywanie dużej wagi do jego wyglądu i kształtu w różnych starych kulturach. Posiadanie wydatnego, symetrycznego, pięknego nosa było uważane za stan bardzo korzystny, za bogactwo (także intelektualne, psychiczne). Patologiczne zmiany zabarwienia nosa informują o różnych dolegliwościach i upośledzeniach organizmu. Tak więc barwa: - zielonkawa lub sinawa oznacza bóle brzucha, - żółta oznacza zaparcia, zaburzenia układu trawiennego i krwiotwórczego, - biaława dowodzi niewydolności krwi, brak Chi, - czerwona ujawnia zaburzenia krążenia i śledziony, czerwony czubek nosa może sygnalizować dolegliwość serca i nadciśnienie, - ciemna (brudna) to dolegliwości wynikające ze zmęczenia organizmu, także psychicznego, - ciemna (matowa) oznacza przewodnienie organizmu, śluz, obrzęki w różnych partiach ciała, Obrzęki koniuszka nosa sygnalizują niedobór Chi w sercu, natomiast jego rozstęp (zaznaczony w formie "rowka") może oznaczać wadę serca (otwór w przegrodzie międzykomorowej) lub arytmię. Pozioma poprzeczna zmarszczka (bruzda) u podstawy nosa sugeruje możliwość zapaści, choroby osierdzia. Wąskie nozdrza mogą oznaczać niedobór Chi organizmu. Nos nabrzmiały informuje o zaburzeniach układu krążenia i wydalania, a przy posiadaniu stwardnienia na koniuszku jest ostrzeżeniem przed zawałem serca. Nos zakrzywiony w lewo lub w prawo wskazuje na nadczynność organów wewnętrznych z tej strony. Wnętrze nosa, nozdrzy odnosi się do stanu płuc. Wysuszenie wewnętrzne oznacza suchość płuc; wydzielina wodnista, jasna wskazuje na wychłodzenie organizmu, a żółta, gęsta - na jego przegrzanie. Powstawanie polipów w nosie związane jest z nadmiarem energii Jin w płucach. d) Oczy i okolice oczu są bardzo ważnym obszarem informacyjnym, diagnostycznym. Do oczu skierowane są odgałęzienia wszystkich ważnych kanałów energetycznych, co uzasadnia prawidłowość diagnozy z oczu w metodzie irydologii. Szczególnie kanał energetyczny wątroby jest tutaj ważny; sprawuje on kontrolę nad oczami, stąd choroby oczu należy łączyć z chorobami wątroby. Przy usytuowaniu źrenicy oka: zjawisko "sanpaku" (trzy białka) górnego jest normalne w wieku dziecięcym, ale występujące później oznacza agresywność, nerwowość, gwałtowność i niekontrolowane furie. Dolne "sanpaku" (białko oka widoczne pod źrenicą) oznacza osłabienie fizyczne i psychiczne, podejrzliwość, skłonność do przestępczości, zagrożenie bezpieczeństwa, a ekstremalnie dolne - wróży rychłą śmierć. Na rys. 3 przedstawiono szkicowe zjawisko górnego i dolnego "sanpaku". "Sanapaku" dolne "Sanapaku" górne Trzy (sań) obszary białkówki oka widoczne z boków i od do/u /^ Trzy obszary białkówki oka widoczne z boków i od góry tę- czówki rys. 3. Zjawisko "sanpaku" Załzawienie gałek ocznych - chroniczne, z pojawieniem się czerwonych kapilarów na białkówce - może oznaczać jaskrę lub odklejanie się siatkówki oka. Zaczerwienienie białkówki oka oznacza gorąco w płucach; a jeśli czerwony jest przy środkowy kącik oka, to gorąco w nadmiarze znajduje się w sercu. Czerwona tęczówka lub biały obszar oka zaczerwieniony sygnalizują gorąco w wątrobie. Nierównomierne rozszerzenie źrenic oznajmia o mezrównoważemu termoregulacji organizmu, co może wynikać z przemęczenia, przepracowania. Częste mruganie oczu oznacza chorobliwy niedobór Jin w wątrobie. Zbyt duża wielkość źrenicy sygnalizuje osłabienie zdrowia, zmniejszenie możliwości fizycznych i psychicznych. Zaburzenia typu: strach, pożądanie, zdenerwowanie- wywołują powiększanie się źrenic. Źrenice mniejsze od przeciętnych świadczą korzystnie o stanie zdrowia, a w wieku podeszłym oznaczają długowieczność. Czerwone linie, kapilary i plamki na białkówce oka sygnalizują zaburzenia układu krążenia oraz inne zaburzenia w organach, którym odpowiadaj ą poszczególne jego partie. Na rys. 4 przedstawiono powiązanie stref oka z 37 odpowiednimi jego organami. pęcherzyk żółciowy wątroba żołądek i śłedziona (brzegi powiek) nerki płuca (białkówka) rys. 4. Strefy reprezentacji narządów na obszarze oka Śluz gromadzący się na dolnym obszarze białkówki oznacza zaburzenia układu trawiennego. Worki pod oczami oznajmiają o zaburzeniach nerek, płuc, pęcherza i układu wydalniczego oraz obniżeniu poziomu witalności fizycznej i psychicznej. Ciemno brunatne zabarwienie występujące w tych miejscach może oznaczać kamicę nerek. Okolica pomiędzy brwią a górną powieką odzwierciedla stan pęcherzyka żółciowego, ciemno brązowa jej barwa może oznaczać kamicę, a czerwonawa - stan zapalny pęcherzyka. Jeśli gałki oczne są nazbyt wysunięte z oczodołów, jest to informacja o braku Chi w śledzionie, a stan przeciwny (oczy zagłębione, wpadnięte) oznajmia o przewlekłych schorzeniach z nadmiaru wilgoci i gorąca w organizmie. e) Usta i okolice ust są wyrazem stanu organów związanych z trawieniem, z przemianą materii. Same usta są związane ze śledzioną; górna warga przedstawia stan jelita grubego, a dolna wątroby. Prawy kącik 38 ust reprezentuje wpust do żołądka, a lewy jego przejście do dwunastnicy. Występujące tu niekiedy pęknięcia, drobne owrzodzenia odnoszą się do schorzeń (owrzodzeń) tych fragmentów żołądka. Pojawiające się opryszczki wargowe oznaczają nadmiar gorąca w żołądku i śledzionie. Usta suche popękane informują o nadmiarze suchości z zewnątrz lub odwodnieniu organizmu (np. przez występujące biegunki). Usta powinny być koloru różowego. Inne barwy warg oznaczają: blade, zbielałe - brak krwi i Chi w organizmie czerwone - nadmiar gorąca we krwi, przegrzanie, odcień ciemnoczerwony sugeruje występowanie hemoroidów fioletowe - niedobór Jang wewnętrzny lub silne zimno zewnętrzne, ciemnosine - stagnację krwi, degenerację narządów wewnętrznych. Drżenie warg dowodzi o osłabieniu krwi w wątrobie. Poprawnie zwarte, zamknięte usta oznaczają zrównoważenie energetyczne, dobry stan układu trawiennego, nerwowego, oddechowego; wargi zaciśnięte mówią o wewnętrznym napięciu, zaburzeniu wątroby i woreczka żółciowego. Usta niedomykąjące się, otwarte, sygnalizują niedobór Chi w śledzionie, skłonność do ulegania wypadkom, swoiste upośledzenie intelektualne (główne kanały energetyczne w osi ciała nie mają wtedy połączenia w ustach). Linie pionowe na górnej wardze oznaczają osłabienie Chi i skłonność do biegunek. Obrzmienie i wysunięcie do przodu uórnej wargi informuje o dolegliwościach jelitowych, a dolnej żołądka. Obserwowanie, oglądanie figury człowieka - a zwła /.czajego twarzy - powinno uwzględnić jeszcze wygląd i stan kończyn orazjęzyka. W odniesieniu do kończyn dotyczy to w szczególności dłoni i stóp - wraz z palcami. 2.1.3. Dłonie i palce rąk Dłonie i palce stanowią zakończenie ramion i rąk; można też rozpatrywać je jako kontynuację narządów wewnętrznych, których przedłużenie stanowią, są ich peryferyjnymi przedstawicielami. Związki takie uważane są za oczywiste i stąd wywodzi się istnienie różnych opisów, tabel i rysunków, przedstawiających takie zależności. Bazuje na nich również chirognomia i chiroskopia. Na dłoniach i palcach znajduje się wiele punktów akupunkturowych; tu kończą się południki płuc, osierdzia i serca, a rozpoczynają się te, które są związane z jelitem grubym, termoregulacją oraz jelitem cienkim. Oprócz punktów przynależnych do ww. meridianów (południków) istnieje tu wiele innych ważnych punktów. Palec mały przedstawia np.' stan i funkcjonowanie serca i jelita cienkiego, palec serdeczny reprezentuje metabolizm energetyczny i termiczny, palec środkowy odzwierciedla stan cyrkulacji krwi i funkcje płciowe, a palec wskazujący określa stan i funkcjonowanie jelita grubego; natomiast kciuk reprezentuje stan układu oddechowego. Mocne palce oznaczają dobre krążenie energii, natomiast jeśli są cienkie i słabe - jej upośledzenie, osłabienie. Skłonność do zakrzywiania się palców dośrodkowo (obserwowane u ludzi w podeszłym wieku) jest oznaką jangizacji organizmu. 40 Odśrodkowe odchylanie się ich od palca środkowego świadczy o nadmiernym spożywaniu pokarmów o charakterystyce energetycznej wychładzającej, szkicowo przedstawia to rys. 5. PALCE ZAKRZYWIONE d ośrodków o odśrodkowo rys. 5. Diagnoza z kształtu palców Gładkość skóry na rękach i jej miękkość oznacza dobry stan płynów wewnętrznych, natomiast szorstkość mówi o jego braku. Jędrność i napięcie ręki informują o dobrym stanie śledziony i żołądka, o dobrym przyswajaniu pożywienia. Barwa grzbietu ręki mówi o jakości krwi; kolor siny albo ciemno siny informuje o zastojach krwi, a występowanie plam oznacza złe krążenie i niedobór jakości krwi. 41 Paznokcie pokazują stan woreczka żółciowego i wątroby; jeśli są słabe i pękają, oznacza to zaburzenia układu nerwowego i trawiennego. Białe półksiężyce u nasady paznokci niedobrze świadczą o przemianie materii, natomiast prążki wzdłużne informują o zaburzeniach nerek i wątroby (stan Jang), o ogólnym zmęczeniu. Wgłębienia poprzeczne na paznokciach mówią o zaburzeniach organizmu wywołanych niewłaściwym doborem pokarmów, znacznych zmianach w odżywianiu ("huśtawce" od Jin do Jang) - niekorzystnych dla zdrowia. rysy (prążki) wzdłżne wgłęBienia poprzeczne rys. 6. Zmiany na paznokciach Białe plamki na płytkach paznokci przedstawiają przeładowanie cukrem organizmu i brak w nim mineralnych składników. Łuszczenie się paznokci informuje o zaburzeniach w krążeniu krwi i zbyt małej ilości płynów wewnętrznych. 2.1.4. Kończyny dolne i stopy Kończyny dolne i stopy przedstawiaj ą przede wszystkim stan zdrowotny organów, związanych z południkami tędy 42 przebiegającymi, a więc odpowiednio: wątroby, nerek, śledziony i trzustki, żołądka, pęcherza moczowego i woreczka żółciowego. Deformacje kształtu, stwardnienia, zrogowacenia odpowiednio odnoszą się do zaburzeń organów tutaj reprezentowanych, przy czym zewnętrzna część pierwszego palucha (największego) dotyczą śledziony i trzustki, wewnętrzna zaś stanu wątroby. Paluch drugi przedstawia żołądek, a trzeci stan zwieracza żołądka i dwunastnicy. Czwarty paluch informuje o woreczku żółciowym, a piąty o pęcherzu moczowym. Występowanie zmian zabarwienia (odbiegających od normalnej różowości) fragmentów skóry na wierzchu i powierzchniach bocznych stóp może świadczyć o poważnych schorzeniach; szczególnie groźne jest tu stwierdzenie barwy zielonej, informującej o skłonnościach nowotworowych. Poszczególne partie stóp korelują z odpowiednimi częściami organizmu, co wykorzystywane bywa w - już dość powszechnie znanej - tzw. refleksologii stóp. 2.1.5. Diagnoza z języka Wygląd języka - strefy reprezentatywne Określenie stanu zdrowia na podstawie wyglądu języka jest — obok diagnozy pulsowej - podstawową metodą oceny rodzaju i stopnia zaburzeń zdrowotnych. Wygląd języka, jego kształt, wielkość, kolor, struktura, stopień obrzmienia, ślady odcisków zębów, a wreszcie charakterystyka nalotu - są bardzo ważnymi przejawami stanu zdrowia. Język ujawnia konstytucję 43 psychofizyczną człowieka, a także jego aktualną kondycję zdrowotną, informuje o rodzajach i stopniu zaawansowania zaburzeń. Dzieje się tak dlatego, że wiele kanałów energetycznych w ciele człowieka ma połączenia z językiem, jego podstawą, okala usta lub przebiega w tej okolicy. Ogólnie można powiedzieć, że język wyraża potrójny ogrzewacz oraz pięć elementów - i tak właśnie wygląda jego tradycyjna interpretacja. Przednia część języka i jego zakończenie przedstawia górny ogrzewacz, a zatem i organy tam się znajdujące, czyli płuca i serce; serce jest reprezentowane bliżej końca języka, a płuca bardziej na brzegach. Jelito grube górny ogrzewacz Worecze k żółciowy 44 rys. 7. Diagnoza języka - strefy reprezentatywne Środkowa część języka - to średni ogrzewacz z ulokowanymi tu organami trawiennymi: żołądkiem i śledzioną w części środkowej, po której brzegach z prawej strony reprezentowany jest pęcherzyk żółciowy, a wątroba po lewej; jelito grube i jelito cienkie reprezentowane są z kolei na przejściu ze średniego do dolnego ogrzewacza, który obejmuje nasadę języka i ulokowane tam miejsca refleksyjne nerek i pęcherza moczowego. Przed oceną stanu zdrowia na podstawie języka nie jest wskazane jedzenie i picie (lepiej być na czczo), bo np. ocet powoduje szarzenie języka, lukrecja jego przy czernienie itp.; również antybiotyki powodują zmianę barwy języka. Język zdrowego człowieka powinien mieć barwę jednolicie jasnoróżową z bardzo lekkim białawym nalotem. Inne barwy i ich odcienie - występujące na całym obszarze lub na jego fragmentach - informują o zaburzeniach zdrowotnych organu, który dany obszar reprezentuje; dotyczy to zarówno wierzchniej jak i też spodniej strony języka. Do diagnozowania z języka konieczne jest światło dzienne. Pacjent powinien mocno wysunąć język, ale równocześnie musi on być rozluźniony; uzyskuje się to zwykle przez kilkakrotne wysuwanie i chowanie języka, dzięki czemu następuje odprężenie. Zdarza się, że niektórzy ludzie mają kłopoty z wysunięciem języka; bywa on przykurczony tub też zakrzywia się w prawo lub w lewo po wysunięciu albo jest sztywny lub drżący, czy też wiszący, opadający niejako. Są to objawy zaburzeń zdrowotnych. Kształt języka Kształt języka mówi nam wiele: może on np. być gruby i duży (nawet po wysunięciu szerszy od ust) i ze śladami zębów na brzegach, które się tam odciskają. Ten stan oznacza brak Chi w śledzionie, a często także nadmiar wilgoci. Gdy język jest gruby, obrzmiały i czerwony, to w śledzionie występuje nadmiar gorąca; gdy natomiast jest blady, oznacza to brak Jang w nerkach i śledzionie. Gruby i fioletowy język mówi o zatruciu organizmu. Język cienki, węższy niż szerokość ust, delikatny i czerwony (nie intensywnie) oznajmia o braku lub niedoborze krwi i Chi w śledzionie. Cienki i świecące czerwony - przedstawia znaczny niedobór Jin, w wyniku czego powstaje w organizmie nadmiar gorąca. Pęknięcia na języku (jak popękana sucha ziemia) informują, że płyny wewnętrzne znajdują się w stanie wyczerpania; odnosi się to oczywiście przede wszystkim do narządów związanych z obszarami, na których to zjawisko występuje. Gdy np. pęknięcia takie istnieją na centralnej, środkowej partii języka, to mamy do czynienia z brakiem soków żołądkowych i śledziony (w skrajnych przypadkach towarzyszy temu zjawisku ciemnoczerwona barwa na tym obszarze). Gdy na jakiejś części języka pojawiają się wystające brodawki, oznacza to także występowanie nadmiaru gorąca w odpowiednich narządach związanych z tym obszarem. Barwy języka Barwy języka informują o stanie termicznym organizmu. Bladość, biel mówi o wychłodzeniu, o zwolnieniu funkcji 46 krążenia Chi i krwi. Gdy przy białawym, bladawym kolorze występuje duża wilgotność języka oznacza to, że brak jest energii Jang i ciało nie może sobie poradzić z nadmiarem wilgotności w organizmie. Natomiast gdy język jest blady i suchy, mówi o braku płynów wewnętrznych i braku Chi. Barwa czerwona jgzyka oznajmia o nadmiarze Jang, jeśli ta czerwień ma ciemniejszy odcień - a nie ma na języku żadnego nalotu - oznacza to niedobór Jin. Jest to stan niebezpieczny i należy wtedy uzupełniać płyny wewnętrzne. Barwa czerwona może występować na różnych częściach języka i odnosi się to do określonego narządu; np. gdy czerwone są brzegi przedniej części języka, informuje to nas o stanach zapalnych wątroby i pęcherzyka żółciowego, a gdy dotyczy koniuszka języka odnosi się to do serca. Kolor ciemnoczerwony przedstawia silny stan zapalny, owrzodzenie, co może prowadzić do stanów rakowych. Czerwień o odcieniu szkarłatnym odnosi się do zaburzeń limfy i naczyń krwionośnych. Sytuacja ta dotyczy także spodu języka, gdzie zaburzenia naczyń krwionośnych manifestowane są barwami o odcieniu niebieskim, a w przypadku-stagnacji krwi występują odcienie fioletowe i zielone. Gdy jeżyk jest wielobarwny, a wy stępuj ą na mm kolory: fioletowy, siny lub zielony, oznajmia nam to, że zimno dotarło do wnętrza organizmu i powoduje zastój krwi. Sytuacja taka może wynikać z agresji zimna z zewnątrz lub też z wewnętrznego braku energii Jang. Język zielony u kobiety w czasie ciąży oznacza śmierć płodu. Nalot na języku Nalot na języku jest ważną cechą rozpoznawczą; daje on możliwość rozpoznania głębi zachorowania, jego jakości, a także rokowania co do jego przebiegu. Narastanie grubości nalotu oraz jego ciemnienie, nie jest objawem korzystnym; dotyczy to również kierunku rozprzestrzeniania się nalotu, który nie powinien zrfeierzać do korzenia języka. Podobnie niekorzystnym zjawiskiem jest zmiana koloru nalotu z białego przez żółty do brązowego. Biały nalot na języku zawsze mówi o chorobach z zimna, a żółty o tych wynikających z gorąca; intensywność zaburzeń jest mierzona grubością nalotu. Doskonałą ilustracją znaczenia diagnostycznego rozpoznania przyczyny choroby z barwy nalotu na języku pacjenta może być następująca przykładowa sytuacja, która zdarzyła się w upalny czerwcowy dzień nad Bałtykiem. Po kilku godzinach pobytu na plaży powróciło z niej dwóch ludzi ze złym samopoczuciem, przedstawiając identyczne objawy: gorączka, dreszcze i ból głowy. Według medycyny współczesnej powinni oni być leczeni tak samo, gdyż majątakie same objawy. Wystarczy jednak rozpoznanie nalotu na ich językach, aby dojść do wniosku, że musi to być leczenie zasadniczo inne. Stwierdziło się u jednego z nich nalot biały, a u drugiego nalot żółty, ponieważ pierwszy z nich kąpał się długo w zimnych (jeszcze w czerwcu) falach Bałtyku i mocno się wychłodził, drugi natomiast leżakował kilka godzin na plaży w prażących promieniach czerwcowego słońca i dostał udaru słonecznego. U obu tych ludzi wy stępiły takie same zewnętrzne objawy zaburzenia zdrowia, gorączka, dreszcze i ból głowy, mimo skrajnie odmiennych przyczyn zachorowania, którymi było dostanie się do organizmu zimna lub ciepła. 48 Chińska diagnostyka z języka potrafi w takiej sytuacji natychmiast odkryć przyczynę choroby i właściwie ukierunkować leczenie. Musi ono w pierwszym wypadku ogrzać organizm, a w drugim wychłodzić skutecznie, aby doprowadzić go do równowagi. Można to uczynić nawet prostymi, naturalnymi środkami, jak okłady, napoje i zioła, które muszą być tak dobrane, aby w pierwszym przypadku działać ogrzewające na wychłodzony organizm - w drugim wychłodzić nadmierne jego przegrzanie. Wilgotność nalotu mówi o wilgotności w ciele, suchość o braku płynów wewnętrznych, a lepkość o śluzie znajdującym się wewnątrz ciała. Cienkość nalotu oznajmia o powierzchowności choroby; gdy jest on żółty i suchy, ma się do czynienia z gorącem i brakiem płynów wewnętrznych. Szary lub czarny kolor nalotu jest złym objawem; jeśli jest jeszcze śliski, tłusty i wilgotny - oznacza to, że śluz i wilgoć zadomowiły się mocno w ciele. Czarny nalot pojawia się tylko w dwóch krańcowych sytuacjach: przy skrajnym nadmiarze zimna albo gorąca. Gdy barwa nalotu zmienia się np. z żółtego na czarny, oznacza to, że sytuacja się pogarsza; gdy nalot przybiera jaśniejsze odcienie - sytuacja się poprawia. 2.2. Wypytywanie Terapeuta, dokonujący rozpoznania stanu zdrowia wg zasad tradycyjnej medycyny chińskiej, poświęca sporo czasu na uzyskanie możliwie wielu informacji od pacjenta na temat różnych odczuć i objawów, których doznawał w przeszłości -w porządku chronologicznym - oraz aktualnej sytuacji. Odnosi się to w szczególności do objawów objętych "Pieśnią 10 pytań" (wg chińskiej terminologii). Jeśli pacjentem jest kobieta, dochodzi "jedenaste pytanie" - o problemy ginekologiczne. Zakres tego wypytywania obejmuje następującą problematykę. 2.2.1. Bóle różnego rodzaju Rozróżnia się generalnie 2 rodzaje bólów. z nadmiaru (przepełnienia) i niedoboru (braku) energii; ból z nadmiaru (np. chłodu) jest wywołany zimnem, a bóle z niedoboru mogą powstać przy braku Chi, krwi i wewnętrznych płynów. Sprawa umiejscowienia i charakterystyki bólów jest ważna w rozpoznawaniu. Wszystkie rodzaje wpływów zewnętrznych o dużym nasileniu i dłuższym czasie trwania mogą by ć przyczyną bólów; np. przyczyną bólów reumatycznych są: wiatr, wilgoć i zimno. Bóle spowodowane nadmiarem wilgoci dają wrażenie ciężkości, natomiast gdy istnieje zastój krwi to ma miejsce odczucie jak przy ukłuciach igłą (mrowienie). Cechą bólów od wiatru jest zmienność ich lokalizacji. Jeśli przy ucisku miejsca bolesnegoosiągamy zmniejszanie się bólu, oznacza to, że ból pochodzi z braku energii, z jej niedoboru; gdy ucisk powiększa bolesność - pochodzi on z nadmiaru. Ból, który doprowadza do obrzmienia, może wynikać z braku Chi, szczególnie, gdy występuje w okolicach żołądka i na skórze. Bóle piekące i palące mają swoje źródło w braku Jin we wnętrzu ciała lub nadmiaru gorąca z zewnątrz. Bóle stale trwające, o jednakowym (ale niewielkim) natężeniu, powstają zwykle z braku Chi i krwi, a ich przyczyną może być zimno zewnętrzne, które przedostaje się do wnętrza ciała. Bóle grzbietu, spotykane powszechnie, są na ogół 50 związane z nerkami; jeśli w czasie dnia, po rozruszaniu się, odczuwana jest ulga, oznacza to, że pochodzą one z niedoboru energii Jang nerek. Natomiast bóle z niedoboru Jin nerki wy stępuj ą z powodu braku substancji; łączą się z uszkodzeniem tarcz międzykręgowych, czyli przy dyskopatii. Bóle kończyn i stawów występują z dwóch przyczyn: nadmiaru i niedoboru. Bóle z nadmiaru to przede wszystkim różne formy reumatyzmu. Przyczynami jego są zimno, wilgoć i wiatr. Reumatyzm z zimna daje najsilniejsze bóle, charakteryzujące się tym, że są silne i umiejscowione. Reumatyzm z wilgoci atakuje najczęściej stawy, które stają się obrzękłe i towarzyszy temu uczucie ciężkości. Natomiast gdy bóle mają charakter wędrujący, przemieszczają się ciągle - wskazuje to na wiatr jako przyczynę. Jeżeli wszystkie trzy przyczyny połączą się i zaatakuj ą jaki ś staw, to będzie on gorący wyczuwalnie. Przy niedoborze nerek, który występuje zwykle u osób starszych lub po przewlekłych chorobach - ból nie jest tak intensywny; przy niedoborze Jin wzmaga się podczas ruchu a, przy niedoborze Jang ból pojawia się rano, a potem podczas ruchu zamka (bo od ruchu wytwarza się ciepło - osoby te mają zimne stopy i inne objawy niedoboru Jang nerek). Bóle z niedoboru są chroniczne, wciąż obecne, ale słabsze. Bóle brzucha mogą zaistnieć z nadmiaru zimna lub gorąca w organizmie oraz zastoju Chi, krwi i pokarmów. Mogą też być bóle brzucha wynikłe z niedoboru Chi, krwi i energii Jang. Rozróżnienie przeprowadza się dotykiem i uciskiem: jeżeli miejsce bolące jest twarde lub gorące, a ucisk jest nieprzyjemny, mamy do czynienia z nadmiarem; natomiast jeśli uciskany obszar jest miękki, plastyczny - dotyczy to sytuacji niedoboru. Obszar brzucha ponad pępkiem związany jest ze śledzoną i żołądkiem, po bokach - z wątrobą, a poniżej pępka dotyczy nerek, pęcherza moczowego, obu jelit. 51 Lokalizacyjny związek poszczególnych narządów z odpowiednimi partiami brzucha przedstawia rys. 8. S - serce JC - jelito cienkie PM - pęcherz N - nerki O-Ks - krążenie PO - 3 ogrzewacz WŻ - pęcherzyk żółciowy W - wątroba P - płuca JG - jelito grube Ż - żołądek ŚI-T - śledziona - trzustka A - jajnik 52 rys. 8. Związek narządów z poszczególnymi partiami brzucha Bóle głowy Dolegliwości bólowe głowy często są wynikiem poważnych problemów zdrowotnych - i zasługują na obszerniejsze i odrębne omówienie. Nie występują samoistnie, lecz towarzyszą jako objaw różnym stanom chorobowym całego organizmu lub silnym niedomogom jego poszczególnych części i organów. Ogólnie można je określić jako: I - spowodowane czynnikami zewnętrznymi; II - stanami chorobowymi wnętrza naszego ciała. I. BÓLE SPOWODOWANE CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI - do tych czynników sprawczych należą: wiatr, zimno, gorąco, wilgoć i suchość - występując pojedynczo lub łączące się pomiędzy sobą. Rozróżnić możemy zatem bóle głowy: a) Spowodowane przez wiatr i zimno, które wnikają do ciała i powodują rodzaj przeziębienia i jako ważny tego objaw - ból głowy. Wiatr atakuje główną część ciała - występują bóle karku i potylicy a także bóle grzbietu wzdłuż południka pęcherza moczowego. Chory nie będzie się pocił, gdyż zimno zacisnęło pory skóry. Wystąpi jeszcze lekka gorączka i dreszcze. b) Spowodowane przez wiatr i gorąco: - gorączka wtedy będzie wyższa, też wystąpią dreszcze - ból gardła - bóle w stawach - zaczerwienienie oczu - zewnętrzna powierzchnia ciała będzie gorąca, wystąpi odczucie palenia skóry - może wystąpić zapalenie ucha c) Spowodowane przez wiatr i wilgoć: - - ból głowy będzie miał charakterystykę jakby pierścienia, który obejmuje i uciska całą głowę. Stan taki może pojawić się, gdy śpi się w wilgotnych pomieszczeniach i używa za dużo cukru albo nadużywa się alkoholu (a wystąpi tylko wtedy, jeśli jest niedobór w śledzionie). d) Spowodowane samym wiatrem: - ból jest umiejscowiony, ate wędrujący, przemieszcza się na różne części głowy, - pacjent poci- się przez cały czas (wiatr otwiera pory skóry), - ma dreszcze, - czuje się zmęczony, - nienawidzi wiatru, - temperatura nie jest zbyt wysoka. e) Spowodowane przez wiatr i suchość - wtedy obok bólu głowy jako bardzo charakterystyczny objaw wystąpi: - suchy i trudno ustępujący kaszel, - dreszcze, - gorączka. We wszystkich sytuacjach bólu głowy spowodowanego przez czynniki zewnętrzne występują dreszcze, a ból jest raczej mocny, gwałtowny, przychodzi nagle -- i po odpowiednim leczeniu szybko ustępuje. II. BÓLE SPOWODOWANE CZYNNIKAMI WEWNĘTRZNYMI - stanami chorobowymi: f) Spowodowany ogniem pęcherzyka żółciowego - zda- rzający się najczęściej, szczególnie dotyczy kobiet; towarzyszy mu siwienie włosów, bóle w stawach biodrowych, tendencja do ischialgii, osteoporozy, nadciśnienia. Zlokalizowany jest z boków głowy i jakby 54 wchodzi do oczu. Ten rodzaj bólu występuje często w okresie menopauzy. g) Spowodowany stanem Jang wątroby - często zdarza się to na skutek braku Jin w wątrobie, który to stan powoduje, że Jang wątroby wznosi się do góry w nadmiarze i daje bóle głowy. Umiejscawia się na szczycie głowy. Bólowi temu często towarzyszą nudności; czasem rozprzestrzenia się on nieco ku przodowi i na boki głowy. h) Spowodowany ogniem żołądka - przyczyną może być ogień pęcherzyka żółciowego - występuje z przodu głowy, - towarzyszy mu często neuralgia nerwu trójdzielnego, - objawem są także obrzmiałe, czerwone usta i język w części środkowej, - występują zaburzenia snu, gdyż ogień żołądka może wyczerpywać Jin serca, - może wystąpić krwawienie dziąseł, z górnej szczęki, zęby nie będą posiadać połysku. i) Spowodowany zastojem śluzu w żołądku - gdy je się za dużo cukrów i tłuszczów, produktów mlecznych i lodów itp. - ból pojawia się z przodu głowy, szczególnie między łukami brwiowymi, - towarzyszą mu nudności i wymioty, - nalot na języku jest gruby, tłusty, - występuje bladość twarzy i niskie ciśnienie. Zdarza się on u ludzi z niedoborem Chi w żołądku i śledzionie, j) Spowodowany niedoborem Chi i krwi -% występuje u ludzi, którzy są ogólnie w-niedoborze i mają następujące objawy: - są bladzi, anemiczni, - głos mają słaby, cichy, - mają niskie ciśnienie, - ból nie jest silny, ale stale obecny, ciągły. k) Spowodowany niedoborem Cni nerek - jest to naj- częściej chroniczny ból głowy, obejmuje całą głowę, jest typu migrenowego; mogą być skłonności do omdleń; towarzyszy mu niskie ciśnienie, objawy niedoboru Jang nerek, a także niedoboru Chi we krwi. 1) Spowodowany niedoborem Jin nerek - może się zdarzyć pod wpływem stresów i po wypiciu dużej ilości kawy i alkoholu, po dużej liczbie papierosów lub przy problemach hormonalnych. Objawy towarzyszące: - szum w uszach, - podeszwy stóp gorące w nocy, - bóle pleców wzrastające przy ruchu, - sny mogą mieć erotyczny charakter. Przedstawiona powyżej wielość przyczyn i rodzajów zaburzeń uzasadnia konieczność szczegółowego rozpoznania dla skutecznego leczenia tej częstej dolegliwości poprzez oddziaływania na przyczyny. 2.2.2. Wydalanie Ważność prawidłowego działania funkcji usuwania z ludzkiego organizmu niepotrzebnych i szkodliwych substancji podkreśla starożytna chińska maksyma: "Czego nie potrafią usunąć nerki i pęcherz moczowy, powinno dokonać jelito grube, c/ego nie potrafi dokonać jelito grube, powinno być dokonane pr/ez płuca, czego nie potrafią usunąć płuca, powinna dokonać skora; jeśli nie potrafi dokonać tego skóra - prowadzi to do rn; śmierci . Wynika z tego jasno ważność dla zdrowia prawidłowego działania ww. narządów. Charakterystyka wydalin moczu, kału i potu świadczy o zdrowiu lub chorobie i sprawności lub niewydolności - nie tylko poszczególnych organów odpowiedzialnych za te funkcje, ale także całości organizmu. Mocz Jego ilość, kolor, zapach, temperatura, częstotliwość wydalania itp. cechy charakterystyczne są ważnymi symptomami do diagnozy. Wielomocz jest przejawem niedoboru nerek, śledziony, pęcherza moczowego; natomiast skąpomocz wynikać może z przegrzania organizmu lub z istniejącego równolegle silnego pocenia się. W przypadku gorąca temperatura moczu staje się wyższa, jest on ciemniejszy i wyraźnie ciepły w chwili oddawania; czasem bywa w nim krew. Przyczynami są tu najczęściej: przegrzanie żołądka i wątroby oraz wilgotne gorąco pęcherzyka żółciowego. Z powodu gorąca i wilgoci w organizmie może powstać kamica lub zastój krwi; w skrajnym stadium mamy do czynienia z bezmoczem - niemożnością oddawania moczu - wystąpi to też, gdy ciało posiada mało Chi. Krwiomocz, wg tradycyjnej medycyny chińskiej, spowodowany jest "ogniem" jelita cienkiego i serca. Oddawanie dużych ilości moczu - i często - oznacza osłabienie termoregulacji organizmu, jego wychłodzenie oraz niedobór Chi nerek i pęcherza moczowego, który nie jest w stanie kontrolować wydalania. 57 Kał Winien być systematycznie wydalany z organizmu, przynajmniej raz dziennie; najlepiej wykorzystać do tego czas maksimum energetycznego jelita grubego, przypadający między 5 a 7 godziną rano. Zaparcia, niesprawne wydalanie z organizmu zbędnych resztek przemiany materii i toksyn, są przyczyną wielu poważnych schorzeń i niedomogów organizmu. Istnieją zaparcia z nadmiaru i niedoboru. Zaparcia związane z nadmiarem mają za przyczynę gorąco, niedobór Jin i brak płynów wewnętrznych. Gdy gorąco zaatakuje płuca - jest mniej Jin w płucach, brak wilgotności. Oprócz dolegliwości w samych płucach, które wtedy się pojawiają (kaszel z flegmą, chrypka, podwyższona temperatura, poty itp.), występuje brak płynów wewnętrznych w organizmie. Jelito grube wytraca je jeszcze bardziej, występuje suchość, gorąco przenosi się do jelita. Te dwa czynniki: nadmiar gorąca i mało płynów wewnętrznych są w tym przypadku powodami zaparć. Kał jest suchy, twardy, trudny do wydalenia, występuje bolesność dotykowa brzucha. Podobnie przyczyną obstrukcji może być nadmiar gorąca w żołądku, które przenosi się do jelita grubego wg związku Jang - Ming (jelito grube - żołądek). To nadmierne gorąco żołądka, przenosząc się w dół, wysusza jelito grube. Używanie pokarmów czy napojów o smaku gorzkim działa osuszająco, wzmaga suchość w żołądku i wyczerpuje Jin płuc. Przy zaparciach tego typu nie wolno więc stosować smaku gorzkiego. Nie należy też pić czarnej kawy. Zaparcia z niedoboru dotyczą braku Chi płuc i jelita grubego; ruchy robaczkowe jelit są bardzo małe - lub nie istnieją - i stąd pojawia się zaparcie, szczególnie gdy dołącza się niedobór Jin. 58 Są to najczęściej choroby ludzi starych, wywołane naturalnym osłabieniem (brakiem, niedoborem) Chi nerek, które przenosi się na płuca (cykl wyczerpujący), a następnie na jelito grube - wywołując zaparcia. Zwykle tak wytwarzają się stany chorobowe przewlekłe, bo wynikają z ogólnego osłabienia energii życiowej. Brak Chi jelita cienkiego i osłabienie Chi śledziony (która jest gospodarzem płynów w organizmie) są także powodami zaparć. Kał może nie być suchy, może być nawet wilgotny, a jednak nie następuje pełne wypróżnienie; część odpadów pozostaje w jelicie grubym, zatruwając organizm. Natomiast zimno, wychłodzenie jelita cienkiego daje kał początkowo suchy, a następnie wilgotny - jest to także objaw niezrównoważenia pomiędzy watr oba a śledzioną. Niestrawione resztki pokarmu w kale świadczą o niewydolności Jang śledziony i nerek. Kremowa konsystencja wydalin z kiszki stolcowej i ich silny odór wskazują na gorącą wilgoć jelita grubego. Duża płynność kału i towarzyszące temu uczucie ociężałości ciała są oznaką silnego osłabienia Chi śledziony, prowadzącego do wypadania narządów. Pocenie się Związane jest z przyczynami zewnętrznymi lub wewnętrznymi. Do przyczyn zewnętrznych należy wiatr i gorąco, do wewnętrznych zaś zaliczamy przede wszystkim zaburzenia w działaniu serca, które wg tradycyjnej medycyny chińskiej "rządzi potami". Poty mogą występować w różnych częściach ciała. Jeśli występują na powierzchni klatki piersiowej, oznacza to, że płuca i śledziona są wyczerpane; stan ten pochodzi często z nadmiaru myślenia, obsesyjnego rozważania i uporczywych nawrotów myślowych do jakichś spraw i przeżyć. Poty na poziomie głowy, na czole, na twarzy mają za przyczynę brak Chi i gorącą wilgoć w środkowym oraz górnym ogrzewaczu. Pocenie się w ciągu dnia jest związane z niedoborem Jang nerek, a jeśli poty zjawią się nocą - dotyczy to przede wszystkim serca, które ma za mało Chi; wystąpi wtedy niedobór Jin i płynów wewnętrznych, które wyparowują. Pocenie wynikające z silnego osłabienia organizmu nadmierną pracą charakteryzuje się zimnymi potami z towarzyszącym temu zjawisku uczuciem duszności. Zapach potu związany jest z zaburzeniami w organizmie, a także ze sposobem odżywiania. Jeśli stopy mają zapach oznacza to niedomogę nerek. Stan płuc i serca decyduje o temperaturze potów. Ludzie odżywiający się raczej wegetariańsko maj ą zapach potu słabszy i przyjemniejszy od "mięsożernych". Z pewną przesadą można to określić, że ci pierwsi pachną jak kwiaty, a drudzy mają woń zwierzęcą (co jesz - tym się stajesz). • Pocenie się organów płciowych charakteryzuje ludzi nadużywających mleka. Poty na dłoniach i podeszwach stóp oraz w okolicy serca, przy suchym języku i suchym gardle, oznaczają gorąco serca, z powodu braku Jin; pot może mieć silny zapach. Nocne poty występują szczególnie pomiędzy godziną 23- a l- - gdyż jest to czas minimum energii serca, a serce jest i tak już osłabione. Temu osłabieniu Jin serca towarzyszy wtedy osłabienie Jin nerek i niedobór Chi płuc. Jeśli po potach gorączka znika, jest to pomyślny objaw; natomiast sytuacja przeciwna nie jest korzystna - staje się trudna, a nawet niebezpieczna. 2.2.3. Apetyt Brak apetytu nie jest zjawiskiem korzystnym. Niechęć do jedzenia ma miejsce przy niedomodze wątroby i pęcherzyka żółciowego, w których zjawia się wilgotne gorąco; sytuacja taka ma również miejsce przy zaburzeniach żołądka i śledziony. Gdy zaistnieje wrażenie, że jest się głodnym, a jednak nie można jeść - oznacza to niedobór Jin żołądka. Gdy istnieje duży apetyt, je się wiele, a jednak ciało pozostaje szczupłe, przyczyną jest tu nadmiar "ognia" w żołądku. Brak apetytu spowodowany jest niedoborem Chi żołądka i śledziony, Nadmierny apetyt, zbyt duże łaknienie, można zlikwidować wychładzając żołądek i śledzionę - jest to dobra, bo naturalna, recepta na zrzucenie nadwagi. W przypadkach długotrwałych, przewlekłych, ciężkich chorób, gdy pacjent je bardzo niewiele - nagły powrót apetytu, zjadanie dużych ilości pożywienia, jest bardzo złą oznaką. Jest to bowiem ostatnia mobilizacja organizmu, po której wkrótce następuje załamanie. Kwaśny smak w ustach po przebudzeniu się rano znamionuje zastój pożywienia w żołądku, a gorzki oznacza, że w pęcherzyku żółciowym i wątrobie istnieje silne nagromadzenie gorąca, stan zapalny. Odczuwanie smaku słonego oznacza zimno, chłód w organizmie. 2.2.4. Pragnienie Pragnienie jest związane z chorobami mającymi za przyczynę nadmiar gorąca; ma się wtedy zwykle do czynienia z narastającym brakiem płynów wewnętrznych. Jeśli przy tego rodzaju niedomaganiach nie ma pragnienia, jest to bardzo dobrą 61 oznaką: organizm jest jeszcze bardzo dobrze chroniony i jest jeszcze wilgoć w organizmie. Wypijanie dużych ilości płynów i wydalanie równocześnie dużych ilości moczu wskazuje na cukrzycę. Skłonność do picia gorących płynów w niewielkich ilościach oznacza zaśluzowanie organizmu, zwłaszcza gdy istnieje przy tym skłonność do wymiotów, a wydalanie moczu występuje w małych ilościach. 2.2.5. Odczucie gorąca lub chłodu Jest bardzo ważne dla określenia stanu zdrowia całego organizmu, albo jego poszczególnych narządów. Odczucie gorąca może pochodzić z zewnętrznych wpływów lub ze stanu wewnętrznego, który spowodowany może być niewłaściwym jedzeniem, silnymi przeżyciami (emocjami), ekscesami życia płciowego i złymi nawykami (niewłaściwy styl życia). Rozróżnienie (zewnętrznego czy też wewnętrznego) powodu powstawania gorąca w ciele następuje poprzez przyłożenie ręki, np. na czoło; gdy odbiera się zaraz odczucie gorąca - jest ono pochodzenia zewnętrznego. Natomiast gorąco pochodzące z wnętrza, odczuwane jest dopiero po chwili, i to w formie jak gdyby promieniowania ciepła wydostającego się na zewnątrz. Gorąco zewnętrzne przejawia się często przez gorącą głowę, a wewnętrzne powoduje odczucia także na dłoniach i stopach, które są "palące". Również odczucie zimna może mieć zewnętrzne i wewnętrzne przyczyny. Wychłodzenie wewnętrzne może być spowodowane brakiem, niedoborem składnika Jang energii w organizmie; krążenie krwi, Chi i płynów wewnętrznych ulega wtedy (32 zwolnieniu. Pojawiają się wówczas także takie objawy, jak: biegunka, wielomocz, zmęczenie - i jest skłonność do zasypiania na boku w pozycji skurczonej. Poprawę tego stanu uzyskuje się przez ogrzanie. Przy zimnie pochodzącym z zewnątrz charakterystycznym zjawiskiem jest gorączka bez pocenia się; ogrzewanie ciała nie przynosi ulgi, występuje bolesność stawów i inne bóle miejscowe. Dreszcze będą się zjawiały na plecach i z tyłu ciała. 2.2.6. Zdolność słyszenia i zawroty głowy Prawidłowa zdolność słyszenia związana jest przede wszystkim ze stanem zdrowotnym nerek. Najczęściej zaburzenia słuchu rozpoczynają się od "dzwonienia w uszach" o różnym natężeniu, od szumu w uszach. Przyczyną szumu w uszach jest osłabienie Jin nerek. Temu objawowi zwykle towarzyszą inne np. osłabienie pamięci i koncentracji, zimno kończyn w ciągu dnia, w czasie nocy zaś "pięć miejsc gorących" (podeszwy stóp, dłonie i okolica serca), a także sny o erotycznych treściach. Gdy osłabienie Jin nerek przeniesie się na wątrobę - wystąpią też zawroty głowy i bóle typu migrenowego. Natomiast gdy wraz z osłabieniem Jin nerek wystąpi gorąco żołądka nastąpi paradontoza. Przyczynami osłabienia Jin nerek bywają zwykle chroniczne choroby, emocje i stresy (zastój Chi) oraz wyczerpanie organizmu brakiem odpowiedniej ilości snu czy też nadużyciami płciowymi, ale również używanie leków z zawartością cortyzonu, który niszczy Jin nerek. (33 Zaburzenia słuchu Osłabienie nerek narasta zwykle z wiekiem i dlatego ludzie starzy mają prawie zawsze narastające problemy z jakością słuchu; zwykle szum w uszach jest początkiem osłabienia słuchu, który prowadzi do głuchoty. Pojawia się ona, gdy Chi nerek nie dochodzi do głowy, występuje osłabienie Jin nerek. Gdy potrójny ogrzewacz i woreczek żółciowy zostaną mocno wychłodzone (napełnione zimnem) będzie to powód do pojawienia się głuchoty z nadmiaru; proces ten, gdy nastąpi nagle, może też spowodować szybkie narastanie głuchoty. Innymi przyczynami pojawienia się silnej niedomogi słuchu mogą być także choroby epidemiczne o ostrym przebiegu, a wtedy dotyczyć to będzie ludzi w różnym wieku. Zawroty głowy Przyczyną zawrotów głowy są najczęściej zaburzenia związane z wątrobą; dotyczy to przede wszystkim zawrotów tzw. "wirujących", gdy ma się wrażenie, że wszystko wkoło obraca się. Przyczynami szczegółowymi są tu braki krwi i Jin wątroby w stopniu ekstremalnym; Jang wątroby nie równoważony przez Jin wstępuje w górę, pociąga za sobą śluz, następuje zablokowanie dopływu krwi. Oprócz zawrotów głowy mogą nastąpić drgawki, utrata przytomności, porażenia połowiczne. Wczesnymi objawami, zapowiadającymi takie dolegliwości, będzie zaczerwienienie oczu, częste mruganie, łamliwość i rozwarstwianie się paznokci oraz charakterystyczne reakcje takie, jak: duża pobudliwość, emocjonalność, rozdrażnienie, histeria, niecierpliwość i łatwe wpadanie w gniew. 64 Śluz blokuje też przepływ energii Chi i wtedy, przy występujących obrotowych zawrotach głowy, mogą być objawy: nudności, ucisk na klatkę piersiową, uczucie ciężkości głowy, przygnębienie, skłonność do depresji. Gdy słabość Jin wątroby rozszerza się na nerki, zawrotom głowy towarzyszą migreny, osłabienie koncentracji i pamięci oraz szum w uszach. Inny rodzaj zawrotów głowy, np. przy wstawaniu, jest spowodowany brakiem Chi w sercu i śledzionie. Ten rodzaj zawrotów głowy charakteryzuje się ciemnością w oczach przy powstawaniu, a towarzyszą mu jako objawy: kołatanie serca, zmęczenie, bezsenność, brak łaknienia, słaby głos, krótki oddech, słabość kończyn, utrata wagi, bladość ust i bladość twarzy. 2.2.7. Jakość snu i marzenia senne Dodatkowe ważne informacje o stanie zdrowotnym organizmu możemy uzyskać wypytując pacjenta o jego sen. Jakość snu Należy uzyskać informacje o długości i głębokości snu oraz czy występują przeszkody w zasypianiu i w czasie trwania snu, albo też czy występuje nadmierna senność. Bezsenność, zakłócenia snu, trudności w zasypianiu - to wynik zaburzeń serca, ale biorą w tym też udział, wątroba, woreczek żółciowy, śledziona i nerki. Jeśli są one w niedoborze lub w nadmiarze, umysł jest zaburzony (a umysł - to serce) i stąd pojawiają się trudności, zaburzenia snu. Gdy śpimy zbyt mało, nie wypoczywamy odpowiednio do potrzeb organizmu, 65 następuje utrata substancji i płynów wewnętrznych, traci się Jin. Brak właściwego poziomu Jin, szczególnie w nerkach, wywołuje zaś bezsenność. W ten sposób powstaje tzw. "diabelskie koło" (nie śpi się i traci się Jin, brak Jin - powoduje bezsenność). Małe dzieci potrzebują dużo snu, aby przekształcić substancję, aby rosnąć - jest to niezbędny warunek rozwoju ich organizmów. Trudno określić normę snu dla dorosłego człowieka, bo odnowienie (regeneracja) organizmu, która wtedy zachodzi w naszym ciele, jest sprawą indywidualną. Ta regeneracja dotyczy w szczególności tkanek systemu nerwowego i mózgu. Dlatego ludzie o nadwyrężonym systemie nerwowym i przemęczeni umysłowo potrzebują więcej snu. Łatwo zaobserwować, że ludzie nie wysypiający się należycie są "nerwowi" i nie pracują wydajnie umysłowo. Ludzie o tęgim, zrównoważonym umyśle i dobrym stanie nerwowym mogą spać krótko. Odpowiedni wypoczynek umysłowo-psychiczny, który ma miejsce podczas medytacji, skraca potrzebę snu - jogini śpią krótko. Oprócz długości w czasie, ważnym aspektem długości snu jest jego niezakłócony przebieg i właściwa pora. Zasypianie w zbyt małym odstępie czasu po kolacji, gdy organizm jeszcze pracuje nad trawieniem, obniża jakość snu, a zawsze jest przyczyną zaburzeń; dlatego wieczorny posiłek powinien być spożywany co najmniej 4 godziny przed zaśnięciem. Również bardzo ważna jest dobowa pora zasypiania. Zgodnie z cyklem dobowym energia Jin narasta wieczorem, osiągając swoje maksimum o północy. Dlatego kilkugodzinny sen przed północą pozwala odbudować w organizmie najwięcej substancji. Powinniśmy zatem zasypiać około godziny 20 a przynajmniej o 22. Wiele mówi o stanie zdrowia pozycja, jaką zajmujemy w czasie snu: niemożność zasypiania na plecach oznacza niedobór Jang serca, natomiast chęć snu w takiej pozycji i z rozrzuconymi kończynami świadczy o przegrzaniu, nadmiarze gorąca w organizmie. Sypianie w pozycji skurczonej, embrionalnej, oznacza wychłodzenie, nadmiar zimna w ciele. Spanie na brzuchu występuje u osób, które mają kłopoty trawienne, w szczególności dotyczy to nadużywania mleka. Przy trudnościach w zasypianiu przyczynami są nadmiary ognia i gorąca w sercu oraz w pęcherzyku żółciowym, żołądku i pęcherzu moczowym. Pęcherzyk żółciowy, żołądek i pęcherz moczowy przekazują sercu zbyt wiele gorąca, co powoduje bezsenność w skrajnej postaci niemożności zaśnięcia. Jeśli po zaśnięciu budzimy się często, sen jest przerywany - przy czy na będzie brak krwi w sercu. Brak krwi w sercu powstaje w wyniku braku Chi serca i braku Chi śledziony. Występuje duża emocjonalność, lękliwość, także zawroty głowy. Umysł jest niespokojny, występują też zakłócenia pamięci, nadmiar myśli, utrata zdolności skupienia się. Jako przeciwny stan występuje nadmierna senność; ma się ochotę długo spać, często jest się śpiącym. Przyczynami tego mogą być: - stan przy przewlekłych chorobach; jest to zrozumiałe, gdyż osłabiony organizm wymaga dłuższego wypoczynku, który najlepiej zapewnia długi sen regenerując tkanki organizmu, - niedobór Chi w śledzionie, który może przejawiać się osłabieniem kończyn, bladością twarzy i lekkim wychłodzeniem; senność daje też nadmiar wilgoci w śledzionie, który odczuwany jest jako ciężkość ciała, ociężałość, - zagłębienie się zimna pochodzącego z zewnątrz organizmu; dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy wychłodzone są nerki, które stanowią korzeń Jang dla wszystkich organów; nerka Jang podtrzymuje ciepło ciała, 67 jest związana z energią ochronną, siłą woli i odwagą (mocna psychika). Osłabienie nerki Jang objawia się potrzebą długiego snu przy towarzyszących temu stanowi odczuciach wychłodzenia wewnętrznego z drżeniem, zaburzeniach niewydolnościowych sfery płciowej, obrzmieniach, trudnościach w oddychaniu, podatności na depresje, biegunkach i potach. Osłabienie Jang przenosi się na serce, które zostaje także wychłodzone i odczuwa różne dolegliwości, jak np. arytmia, trudności z wysławianiem się, strach przed zimnem, mało radości; charakterystyczną cechą jest tu bardzo łatwe i szybkie zasypianie. Nadmierna senność może występować także przy przepracowaniu, zarówno fizycznym jak i umysłowym, jako reakcja organizmu na przeciążenie; wtedy jednak ma ona charakter krótkotrwały. Po zregenerowaniu sił, usunięciu skutków przeciążenia, powraca normalne zapotrzebowanie na sen, który jest najlepszą formą regeneracji i powinien trwać tak długo, jak potrzebuje tego organizm dla uzyskania właściwego zrównoważenia i uzyskania potrzebnej harmonii. Marzenia senne W kanonie medycyny chińskiej, księdze NEI KING SOEN przedstawione są związki pomiędzy jakością i treściami marzeń sennych a stanami zdrowotnymi. Człowiek zdrowy, zrównoważony energetycznie, nie powinien śnić. Jeśli marzenia senne jednak się zjawiają to mają one następującą symbolikę: - przy nadmiarze Jang w ciele będą sny o ogniu, - sny o walce z kimś oznaczają nadmiar energii Jm i Jang, - przy nadmiarze Cni w górnym potrójnym ogrzewaczu 68 pojawią się sny mające na temat latania, - jeśli będzie nadmiar Chi w dolnym ogrzewaczu pojawią się sny o spadaniu, - nadmiar Chi w wątrobie powoduje sny o gniewie, - nadmiar Chi w płucach spowoduje sny o cmentarzu, o uroczystościach pogrzebowych, - przy zarobaczeniu organizmu będą powstawały sny o tłumach ludzi, o przeciskaniu się wśród nich, - gdy wątroba jest w niedoborze, tematem snów będą grzyby, perfumy i świeże rośliny oraz drzewa, pod którymi się siedzi, ale trudno jest wstać, - gdy nerki są w niedoborze, pojawiają się sny o podróżach i nurkowaniu w wodzie, - niedobór w płucach spowoduje sny o rzeczach białych, a także o ranczach, - serce w niedoborze sprowadzi sny o walce z ogniem, - śledziona w niedoborze ześle sny o braku pożywienia lub o budowaniu domów, - sny kolorowe odnoszą się do zaburzeń wątroby, - ogólnie sny o zwierzętach mają powiązania konkretnych narządów z konkretnymi zwierzętami: - o smokach - o koniach - o owcach - o psach - o bykach - o tygrysach - o królikach - o kogutach - o małpach ukryte kłopoty ze śledzioną - powodują sny o żmijach żołądkiem sercem jelitem cienkim osierdziem wątrobą płucem jelitem grubym nerkami pęcherzem moczowym potrójnym ogrzewaczem - o świniach. Są to także związki'zgodne z chińską astrologią. 2.2.8. Problemy kobiet Knmwienia, bolesność, uplawy: Gdy pacjentką jest kobieta, konieczne jest uzyskanie informacji o menstruacji; istotne są tu zwłaszcza: okresowość, czas trwaniu oraz ilość i barwa krwawienia. Zjawianie się krwawień miesięcznych częściej niż co 28 dni oznacza zastój Clii wątroby i gorąco, które może wynikać z nadmiernych wzruszeń, gniewu, frustracji (zwłaszcza hamowanych). Krwawienie zbyt późne jest spowodowane chłodem, zimnem, które zagościło w organizmie i spowodowało zastój Cni i krwi; także zimno może doprowadzić do zjawiska skrzepienia się krwi oraz do skąpych miesiączek. Obfite krwawienie miesięczne może pojawić się w wyniku przegrzania organizmu, a z reguły jest skutkiem osłabienia Chi śledziony. Jeśli krew jest blada, mamy do czynienia ze stanem zimna, niedoboru, brakiem Jang, brakiem krwi; natomiast barwa ciemnoczerwona oznacza gorąco, stan nadmiaru. Bolesność dolnej części brzucha, okolicy krzyżowej i występujące tam obrzęki przed lub podczas miesiączki oznaczają zastój Chi i krwi. Jeśli jest bladość i wychłodzenie tej części ciała, a poprawę przynosi ogrzanie - powodem zastoju jest zimno. Upławy białe, wodniste, obfite spowodowane są niedoborem Chi śledziony i dużą ilością wilgoci w organizmie; gdy barwa ich jest żółta lub czerwona z intensywnym zapachem i świądem, stan ten znamionuje nadmiar, nagromadzenie wilgotnego gorąca w wątrobie. 70 Przyczynami występowania upławów ntogąbyć zbyt duże ilości nabiału i cukru, a także mycie włosów albo zimny prysznic w trakcie miesiączki oraz depilacja brwi i używanie środków chemicznych do farbowania włosów. Tfe przyczyny nie muszą skutkować natychmiast, ale pojawią się na pewno zgodnie z "prawem 90 dni", które mówi, że organizm odpowie w tym czasie na różne działania, jakim jest poddawany; dotyczy to także np. nadmiernego przegrzewania się latem (długotrwałe, intensywne opalanie się) lub wychłodzenia zimą, kiedy to w ciągu następnych 90 dni zjawiają się zaburzenia zdrowotne. Zjawisko oziębłości płciowej u kobiet może wynikać z wychłodzenia organizmu, ale także rozmaitych wstrząsów i urazów natury psychicznej, zwłaszcza w dzieciństwie. Przez odpowiednie ogrzanie organizmu (zioła i inne odpowiednie terapie) lub przez właściwe psychologiczne oddziaływanie - zaburzenia takie mogą być wyregulowane j przywrócona naturalna harmonia organizmu. 2.2.9. Przykładowy schemat wypytywania Pytania o organy zmysłów. - oczy (widzenie), nos (węch), uszy (słuch), usta (smak) w jakim są stanie, jakiego rodzaju objawy i kiedy występują niedomagania, od jak dawna i jaka jest ich charakterystyka, np. czy jest szum w uszach, jakiego- rodzaju, co przypomina, czy jest ciągły, jaka jest wysokość dźwięku i jakie objawy towarzyszące, - czy są ogniki przed oczami, czy są plamki i jakiego koloruj - czy są zawroty głowy, o-jakim charakterze i j akie są obj awy towarzyszące, - czy czuje się rano smak w ustach tjaki (słodki, słony, ostry, 71 kwaśny, gorzki). Pytania o poty: - gdzie występują (czy na całym ciele, czy tylko pod pachami, na stopach, na głowie, na skroniach, w okolicy narządów płciowych, na piersiach), - czy są zimne, czy gorące, czy towarzyszy im duszność lub inne odczucia, - czy mają jakiś zapach, czy nie, czy po potach gorączka znika, - czy występują obfite, "zlewne" poty, w ruchu, czy bez ruchu. Pytania o apetyt i nawyki wyżywieniowe: - ile płynów pije na dobę, - czy występuje pragnienie, - czy preferuje zimne płyny, czy gorące i w jakiej ilości oraz jaki smak płynów, - czy występuje niechęć do jedzenia i jakie są objawy towarzyszące (bóle żołądka, obrzmienia, ociężałość), - czy występują wymioty i w jakich okolicznościach, - czy są odbijania, czkawki, pieczenie w przełyku, przed czy po jedzeniu i jakie są inne okoliczności towarzyszące (związek z jakością, ilością, temperaturą pokarmów, smakiem), - jakie smaki pokarmów preferuje, jaką ich temperaturę i ilość, - czy występuje brak, czy nadmiar śliny, suchość w ustach i gardle. Pytania o odczucia termiczne i dreszcze: - czy występują odczucia gorąca lub chłodu (w jakich częściach ciała, w jakich porach dnia lub nocy, w jakich okolicznościach, pochodzenia zewnętrznego czy 72 wewnętrznego, jakie objawy są towarzyszące i gdzie (bóle, poty), co przynosi ulgę, czy występuje "pięć miejsc gorących", - czy gorączka ma przebieg stały, narastający lub falujący i o jakiej porze, czy towarzyszą jej poty i czy to przynosi zmiany lub ulgę, - czy zimne są tylko stopy, czy stopy i ręce, czy biodra i plecy, - czy dreszcze ustępują po ciepłym okryciu lub piciu gorących płynów, czy po dreszczach przy chodzą poty. Pytania o bóle: - umiejscowienie, głowa, część głowy, inne części ciała, ewentualny związek ż przebiegiem meridianów, - charakterystyka: opis intensywności, czas, okres i zmienność w czasie, reakcja na dotyk i ucisk, czy przypominają kłucie, pieczenie, szczypanie, skręcanie, wypromieniowywanie, - czy występują w związku z ruchem lub spoczynkiem, - czy dają wrażenie ciężkości, zimna lub ciepła (gorąca), - czy bolesne są "punkty alarmowe" lub punkty na trasach meridianów, - czy wraz z bólem występuje: uczucie nudności, przyśpieszenie oddechu, zmiana barwy skóry, pocenie się (temperatura potów), mrowienie, wykrztuszanie krwi lub ropy, kaszel, przykurczę, miejscowe stwardnienia, obrzmienia itp. nienormalne objawy, - czy nacisk bolącego brzucha jest nieprzyjemny, czy ból zmniejsza się lub zwiększa. Pytania o wydalanie. mocz: - ilość (wielomocz, skąpomocz, bezmocz), - kolor (przejrzystość lub rodzaj barwy, domieszka krwi), 73 kał: zapach, jego natężenie, temperatura, wrażenie ciepła lub zimna, czy występują odczucia bólowe lub inne i kiedy, czy po ukończeniu oddawania moczu i ubrania się wypływają jeszcze krople, łatwość lub trudność wydalania, ilość i zmienność w czasie (także w czasie oddawania), barwa kału i konsystencja, obecność niestrawionego pożywienia, krwi lub ropy, charakterystyka zaparć lub biegunek i ich związek z czasem, objawy towarzyszące wydalaniu (uczucie ciężkości ciała, brzucha, także wzdęcia, gorąca zimna lub bólów w odbycie itp.), obecność i rodzaj zapachu gazów, ich intensywność i ilość. Pytania o sen i marzenia senne: Jakość snu: - długość i głębokość snu, pora i łatwość zasypiania, - charakterystyka trudności w zasypianiu, - czy występuje nadmierna senność także w ciągu dnia, w jakim czasie, jakie odczucia towarzyszą temu stanowi, - pozycja w czasie snu, odczucia ciepła lub chłodu, występowanie potów lub zaburzeń tętna, trudności w oddychaniu. Sny i marzenia senne: występowanie snów i marzeń sennych w czasie faz snu, ich charakterystyka (powtarzalność treści, kolor, tematyka). Przedstawiony powyżej schemat wypytywania obejmuje zakres 74 zwany w tradycyjnej medycynie chińskiej diagnozą, "Pieśnią dziesięciu pytań", które tego właśnie zakresu uzyskania informacji dotyczą. Jeżeli wypytywanie dotyczy kobiet, dochodzi jeszcze jedenaste pytanie o miesiączki, o problemy kobiece. Problemy kobiet - pytania powinny objąć i wyjaśnić: - okresowość menstruacji, czas trwania, ilość i barwa krwawienia, - obecność skrzepów, upławów (ich kolory, ilość i zapach), - bolesność w czasie okresu, odczucia termiczne (czy bolesność danej części ciała ustępuje po ogrzaniu), - występowanie obrzmień i bólów przed i po menstruacji, ich lokalizacja i współistnienie, obecność świądu, - ilość ciąż, dzieci, ewentualne występowanie oziębłości płciowej, czy były poronienia, nawyki żywieniowe, problemy psychiczne. 2.3. Słuchanie i wąchanie 2.3.1. Słuchanie Odgłosy, jakie wydaje człowiek, są ważnymi informacjami diagnostycznymi; dotyczy to jakości głosu, oddychania, kaszlu, a także takich odgłosów, jak czkawka, westchnienia, kichanie, odbijanie się. Jakość głosu zależy od stanu zdrowia danej osoby. Moc głosu, jego siła, jest wyrazem stanu energii Chi pacjenta. Mocny głos i towarzyszące temu gwałtowne ruchy ciała, np. w formie silnej gestykulacji, oznaczają stan nadmiaru gorąca w 75 organizmie; to symptomatyka Jang w wątrobie i płucach. Człowiek wtedy wyładowuje emocje na zewnątrz, może mieć czerwoną twarz i zaczerwienione oczy, a rano gorzki smak w ustach, gdyż gorąco wątroby wywołuje gorąco żółci; stanowi gorąca towarzyszą także takie objawy jak: głośny i nerwowy oddech, kichanie, astmatyczny kaszel. Słaby i niski głos, skłonność do małomówności oznaczają zespół objawów związanych z zimnem, które opanowuje organizm; szczególnie dotyczy to płuc. Przy braku Chi w płucach mówimy z trudem, cicho, oddech jest słaby, płytki, występuje słaby kaszel i skłonność do chorób z przeziębienia (np. grypy). Gdy Jin płuc zostanie osłabione, głos stanie się ochrypły, głęboki, kaszel zaś suchy i może przybrać formę kaszlu z krwawymi i suchymi wydzielinami.O Monotonny i cichy głos, wypowiadany na jednym poziomie, oznacza niedobór Chi i Jang serca; towarzyszy temu zwykle krótki, płytki oddech i duszność, blada twarz i skłonność do arytmii, kołatanie serca. Jeśli serce i arterie zaatakuje śluz - chory może zaprezentować objawy szaleństwa, pomieszania umysłowego. Będzie wtedy rozmowa z samym sobą, ciężki oddech z dużą ilością śluzu w płucach, nienormalne zachowanie, otępiałość spojrzenia, bardzo powolne ruchy, mogą także zdarzyć się ataki epileptyczne i nagłe utraty przytomności. Gdy nastąpi pogorszenie poprzez wzrost gorąca w sercu, szaleństwo przybierze aktywniejsze formy, a mianowicie: zawiłe wypowiedzi, śmiech i płacz bez przyczyny, nienormalne zachowanie się, a wreszcie przeraźliwe krzyki i agresja, aż do ataków zabójczych. Jąkanie się, wady wymowy są związane ze stanem jelita cienkiego i śledziony oraz serca. Jest to osłabienie Jin wspomnianych narządów. Przyczyną może też być nadużywanie alkoholu. 76 Szybka mowa, nieprzerwany potok słów oznacza gorąco serca, ogień serca. Głośne oddychanie, hałasy i świsty wynikają z nadmiaru gorąca płuc; towarzyszy temu astmatyczny kaszel z napadami, z wydzielaniem się żółtego, zielonego i czerwonego śluzu, który będzie gruby i lepki. Kaszel jest spowodowany zmianą kierunku przepływu energii w kanale akupunkturowym płuc; zamiast płynąć normalnie w dół (płuca mają za zadanie przesyłać energię w dół) - pod wpływem różnych czynników chorobowych następuje zmiana kierunku na przeciwny, stąd powstaje kaszel. Głośny i ostry kaszel wynika z nadmiaru - jak to • wspomniano powyżej przy opisywaniu jakości głosu. Kaszel słaby i drażniący to typowy niedobór łączący się z objawami zimna i osłabieniem płuc. Odbijanie po jedzeniu informuje, że pokarm zalega w żołądku lub że jemy zbyt szybko, nie żujemy i połykamy powietrze. Odgłosy czkawki - jeśli są głośne i mocne, oznaczają gorąco żołądka - towarzyszy temu uczucie palenia w żołądku (zgaga) oraz nieprzyjemny zapach z ust. Przyczynami tego stanu mogą być stresy (żołądek pierwszy odpowiada na gorąco wątroby spowodowane stanami emocjonalnymi). Pojawiają się wtedy często krwawienia z dziąseł i stałe uczucie głodu (gdyż żołądek bardzo szybko spala pożywienie), uczucie pragnienia i problemy emocjonalne. Czkawka o słabym natężeniu, niezbyt długa lub zjawiająca się pomiędzy posiłkami, oznacza niedobór Jang żołądka, a zatem wychłodzenie, zimno żołądka. Pokarm zalega w żołądku, jest zastój jedzenia, pojawia się kwaśny smak. Westchnienia, pogłębiony wdech pojawiający się od czasu do czasu oznacza blok emocjonalny, wynikający z zastoju 77 energii Chi w wątrobie. Stan ten wynika z zatrzymanych, nieprzejawianych emocji. Objawami towarzyszącymi temu stanowi są skłonności do depresji, odczucie zawęźlenia w gardle, uczucie bezsilności - u kobiet mogą towarzyszyć temu zatrzymanie lub zmniejszenie się krwawień miesięcznych. 2.3.2. Wąchanie Zapach wokół chorego może być ważnym elementem diagnozy. O zapachach wydzielin ciała ludzkiego i ich znaczeniu dla określenia stanu zdrowia poszczególnych narządów wspomniano w rozdziale poprzednim. Do tych symptomów można dodać jeszcze odór z ust; jeśli jest on silny i występuje szczególnie rano oznacza to przegrzanie żołądka, "ogień". Ciało zdrowego człowieka nie powinno mieć żadnego nieprzyjemnego, ostrego zapachu. Zjawienie się takiego zapachu jest objawem chorobowym, np. woń acetonu jest charakterystycznym objawem dla cukrzycowej śpiączki, a woń moczu pojawia się przy śpiączce uremicznej - co jest znane także w medycynie zachodniej. 78 2.4. Badanie palpacyjne 2.4.1. Badanie tętna Rys historyczny Chińska nauka o tętnie (pulsowaniu)* cieszy się wszechświatową sławą, mimo to jednak jej istota była mało znana poza granicami Chin, z wyjątkiem Korei i Japonii. Także Avicenna, słynny lekarz arabski, którego wiedzę ukształtował w znacznej mierze dorobek naukowy sławnych chińskich filozofów i lekarzy, napisał piękną książkę o sztuce badania tętna w X wieku. Służyła ona wielu pokoleniom lekarzy w jego czasach i w krajach, gdzie rozszerzała się kultura arabska. W Chinach od najdawniejszych czasów przedmiotem badań, doświadczeń i rozważań było badanie dotykiem tętnic albo raczej punktów, gdzie uderzenie pulsu jest wyczuwalne. Odkrycie, że można wykorzystać tętno do celów rozpoznawczych, wiąże się z osobą sławnego filozofa i medyka Pjan Cjao. Ten wielki chiński lekarz już na wiele stuleci przed naszą erą opisał w swojej książce Nang - Tsing charakterystykę tętna i podał, jak należy je badać dla celów diagnostycznych. Istnieją jeszcze wcześniejsze przekazy, opisujące "rysunki tętna" i "tradycje tętna" dotowane na XXVII w. przed Chrystusem. Z biegiem czasu technika i rozumienie diagnostyki tętna były doskonalone i przekazywane z pokolenia na pokolenie. * W języku polskim pulsowanie i tętnienie oznaczają to samo zjawisko; stąd określenia "tętno" i "puls" będą używane w tym opracowaniu przemiennie 79 Już w III w. p. n. e. napisano w księdze Nej - Tsing, że "tętno to wewnętrzna istota stu części ciała i najbardziej precyzyjne określenie wewnętrznego ducha". Chińscy lekarze niewątpliwie trafnie wybrali tętno jako miernik funkcjonowania całego organizmu, gdyż czynność obiegu krwi, cały układ krążenia, jest ściśle związany ze wszystkimi czynnościami ustroju. Każda zmiana, jaka w nim zachodzi, wywołuje nieuchronnie reakcje ze strony krążenia - a zatem tętna. Jednak istnienia pulsowania nie należy łączyć tylko z ruchem krwi przepływającej przez naczynia tętnicze. Istnieją oczywiście dowody na to - tętnica zaczopowana, zamknięta, w której odcinku końcowym nie istnieje przepływ krwi - podlega skurczom, zachowuje ruch falowania. Te skurcze tętnic, wyczuwalne szczególnie na tzw. punktach pomiarowych tętna, są sterowane przez centralny autonomiczny układ nerwowy. Szybkość rozchodzenia się tej fali jest wielokrotnie większa od prędkości przepływu krwi w tętnicy. Po tym wyjaśnieniu, opisanym we współczesnej literaturze medycznej, traktującej o nauce pulsu (prace prof. G. Soulle de Morant), jeszcze bardziej widoczny jest związek pomiędzy tętnem a stanem całego organizmu, gdzie przecież rola i wpływ systemu nerwowego na jego najmniejszą nawet część są decydujące. Z przedstawienia powyższego wynika jasno zależność pomiędzy tętnem a organami człowieka, ich funkcjonowaniem i stanem zdrowotnym. Istnieje zatem również związek bezpośredni tętna z meridianami narządowymi. Poprzez wiele wieków praktyki i doświadczeń Chińczycy doprowadzili sztukę rozpoznawania stanu zdrowia na podstawie badania tętna do perfekcji. Jest to metoda, w wykonaniu mistrzowskim, całkowicie wystarczająca do postawienia pełnej diagnozy; nie musi być wspomagana i 80 uzupełniana innymi metodami. Do takiej biegłości musie dochodzić chińscy medycy, skoro obowiązująca obyczajowość zabraniała obmacywania pacjenta, czy też jego rozbierania. Dotyczyło to szczególnie osób wysoko postawionych w hierarchii społecznej. Czy w takiej sytuacji możliwa była pełna i trafna diagnoza mierzona inną metodą? Za odpowiedź niech posłuży nam legenda o mistrzowskich możliwościach diagnostycznych Sung Sy - Mjao, słynnego terapeuty i zielarza. Był on autorem dwóch monumentalnych dzieł, liczących po 30 tomów, stanowiących swego rodzaju encyklopedię, podsumowującą dorobek chińskiej medycyny tradycyjnej na koniec VII w. po Chrystusie. Oto treść tej legendy: Władca cesarstwa chińskiego Tang Taj - tsung był znany z zamiłowania do nauki i sztuki, dlatego zgromadził w swojej stolicy Ćzanan wszystkich wybitnych ludzi całego kraju i korzystał z ich rad. Ku jego wielkiemu zmartwieniu wśród tej wspaniałej plejady nie było Sung Sy - mjao, który prowadził pustelniczy tryb życia i kategorycznie odmówił przeprowadzenia się do stolicy. Któryś z dworzan poradził monarsze wezwać lekarza pod pretekstem choroby kogoś z cesarskiej rodziny. Cesarz, korzystając z tego, że jedna z jego żon naprawdę źle się czuła, wezwał Sung Sy - mjao. Przywitano go w pałacu z wielkimi honorami i sam cesarz łaskawie raczył ź" nim rozmawiać. Następnego dnia zaprowadził lekarza do kobiecej części pałacu, do niedysponowanej cesarzowej. Dowiedziawszy się o zamierzonych odwiedzinach znakomitego lekarza, wiedziona kaprysem, postanowiła zażartować z niego i wystawić jego umiejętności na próbę. Zgodnie z panującą etykietą, lekarzowi nie wolno było nie tylko z nią rozmawiać, ale nawet jej zobaczyć. Była ona od 81 niego odgrodzona szczelnym parawanem. Żeby móc zbadać tętno, lekarz poprosił, by chorej obwiązano nadgarstek nicią, a jej drugi koniec podano mu pod skrzydłami parawanu. Cesarzowa oszukała Sunga - podano mu nić, której drugi koniec był przywiązany do nogi od krzesła, na którym cesarzowa siedziała. Sung chwycił nić, naciągnął i powiedział: "wprowadzają mnie w błąd; nić nie jest przywiązana do żywej istoty, lecz do bezdusznego drewna". Zaskoczona taką odpowiedzią cesarzowa odwiązała nić od nogi krzesła i już zamierzała ją obwiązać dookoła własnej ręki, gdy wzrok jej padł na ulubionego pieska, leżącego opodal. Obwiązała nicią łapkę psa. Sung ponownie pociągnął za nić, uważnie wczuwał się w drgania, które ona przenosi i powiedział przygnębionym głosem: "Znów próbująmnie doświadczać. Wyczuwane przeze mnie tętno me pochodzi od człowieka. To jest tętno zwierzęcia". Zawstydzona cesarzowa, przekonana o mądrości uczonego, wykonała dokładnie jego polecenie. "Tak, teraz czuję tętno kobiety - powiedział lekarz - Ustaliłem waszą chorobę, pani, przyślę odpowiednie lekarstwo. Proszę je zażywać przy złym samopoczuciu lub zakłóceniu spokoju". Sung zaczął zbierać się do powrotu. Nie pomogły namowy, żeby zechciał pozostać. "Od wielu lat mieszkam w górach - powiedział - i nigdy nikogo me oszukałem. A tutaj w ciągu jednego dnia oszukano mnie dwukrotnie". Dowiedziawszy się o tym, co się lekarzowi przydarzyło, cesarz rozgniewał się na swoją żonę. Ale Sung uspokoił go słowami: "Niedomagacie teraz trochę, miłościwy panie. Zostawię receptę, którą proszę przeczytać po moim odejściu, a od razu poczujecie poprawę". Po odjeździe Sunga cesarz przeczytał pozostawioną kartkę. Było na niej napisane "Proszę nie gniewać się na cesarzową, gdyż postąpiła ona zgodnie ze swoją naturą. Nie jest chora, lecz jest w ciąży. Za pięć miesięcy obdarzy was synem". Przepowiednia Sunga ziściła się dokładnie. 82 Przenoszone przez nitkę charakterystyczne drgania tętna, pozwoliły nie tylko określić fakt zaistnienia ciąży i termin porodu, ale także płeć dziecka. Przy okazji, niejako mimochodem cesarz uzyskał diagnozę wizualną swego stanu zdrowia. Takie są możliwości starochińskiej diagnozy w wykonaniu mistrzowskim; odnośnie badania pulsu zostaną one przedstawione poniżej w zakresie możliwym dla opracowania popularno-naukowego. Punkty badania tętna Jako miejsce badania zaleca Nej - Tsing dziewięć punktów: po trzy na górnej, środkowej i dolnej części ciała. W górnej części dotyczy to punktów na tętnicach skroniowych, górnych szczękowych i potylicznych. W środkowej - na grzbiecie dłoni w trójkącie pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym, na tętnicy promieniowej poniżej stawu nadgarstkowego i na tętnicy ramiennej powyżej łokcia. W dolnej części ciała są to punkty na tętnicy udowej w okolicach pachwiny, na tejże samej tętnicy w dolnej części uda oraz na tętnicach stopy z obu stron kostek zewnętrznych. W późniejszych czasach wszystkie te zalecenia były wykonywane tylko w niektórych wypadkach. Natomiast duże zastosowanie znalazła nauka o tętnie opracowana przez Pjan Cjao, który w wymienionej już powyżej książce Nang - Tsing stwierdza, że każdy narząd w ustroju człowieka i każdy proces w mm przebiegający ma swoje odbicie na obwodzie, w swoim "punkcie koncentracyjnym". Takimi punktami tętna są miejsca na tętnicy promieniowej, na dłoniowej stronie przedramienia, poniżej linii stawu nadgarstkowego. Punktom na lewym nadgarstku przypisuje się odzwierciedlenie skutków wpływów zewnętrznych, przedstawienia siły krwi i krążenia oraz rezerw fizycznych ustroju. Punkty na prawym nadgarstku przedstawiają raczej stronę energetyczną, emocjonalną; stwierdza się, że wszystkie pulsy prawe są tym silniejsze, im silniejsza jest energia organizmu. Dla obu nadgarstków punkty na tętnicy (odcinki tętnic) są identyczne co do lokalizacji i mająteż takie same nazwy. Liczba ich wynosi po 3. Lokalizację ich należy wyznaczać od punktu drugiego (II - środkowego) gdyż znajduje się on dokładnie na wierzchołku wyrostka kości promieniowej przedramienia. Najczęściej używaną jego nazwą jest "Kuan" (co oznacza "barierę"), gdyż w tym miejscu jest "bariera - granica, gdzie Jin wchodzi, a Jang wychodzi". Punkt pierwszy (I) znajduje się obok, w kierunku dłoni, w odległości jednego cuna (jednostka pomiaru długości na ciele pacjenta, używana w chińskiej medycynie = szerokości kciuka w stawie pomiędzy pierwszym a drugim członem tego palca; jest to miara osobista każdego człowieka). Najczęściej używana jego nazwa brzmi właśnie "cun", ale bywa też stosowane określenie "kciuk", gdyż punkt ten znajduje się u nasady palca noszącego właśnie taką nazwę. Punkt ten jest identyczny z dziewiątym punktem meridianu płuc, którego nazwa w nomenklaturze akupunkturowej brzmi Taiyuan. Punkt trzeci (III) znajduje się obok punktu drugiego (II) w kierunku łokcia i nazywany jest najczęściej "Cni", ale spotykane też jego określenie "stopa" wywodzi się z faktu, że można go zlokalizować odległością jednej stopy od dołu łokciowego. Ponieważ odległość taka wynosi 10 cunów, oznacza to, że punkt "Chi" jest oddalony na odległość l cuna od punktu środkowego (II) "Kuan", a dwa cuny od linii 84 środkowej stawu nadgarstka. Poglądową lokalizację punktów pomiarowych tętna na nadgarstkach wg źródeł chińskich przedstawiono na poniższym rysunku punkt l - CUN (kciuk) punkt II - KU AŃ (bariera) punkt III - CHI (stopa) rys. 9. Lokalizacja punktów pomiarowych tętna Istnieją jeszcze i używane są czasami przez specjalistów także punkty pomiarowe (w kierunku łokcia), ale zakres naszego opracowania zezwala tylko na wzmiankowanie o tym. Technika badania tętna Palce terapeutów badających tętno powinny być do tego odpowiednio przygotowane. Nie mogą nimi zostać na pewno gitarzyści, u których stan skóry na opuszkach palców: wskazującego, środkowego i "serdecznego" - za pomocą 85 których zdejmuje się pomiar tętna - nie pozwalałby na rozróżnianie bardzo subtelnych odczuć. Należy także mieć krótkie paznokcie. W zależności od wielkości (wzrostu) pacjenta palce terapeuty muszą być odpowiednio rozstawione (cuny osobiste), ale u dziecka, gdzie odpowiednie punkty pomiarowe są bardzo zbliżone, nie będzie możliwości jednoczesnego użycia trzech palców; wtedy trzeba dotykać punkty kolejno jednym palcem, czasami serdecznym albo nawet małym. Najlepszą pozycją do diagnozowania jest umieszczenie punktów, w których bada się tętno na wysokości serca pacjenta. Zapewniać to może pozycja siedząca lekarza i pacjenta po obu stronach stołu, z łokciami opartymi na stole; palce terapeuty obejmują nadgarstek badanego a trzy z nich dotykają odpowiednich punktów. Należy rozpoczynać od palca trzeciego (środkowego) na wierzchołku wyrostka promieniowego; palec drugi (wskazujący) umieszcza się obok, od strony kciuka, natomiast palec czwarty (serdeczny) także obok, ale od strony łokcia. Wszystkie trzy palce nie powinny się dotykać, aby było możliwe poszerzanie powierzchni styku palców terapeuty z badanymi punktami na tętnicy promieniowej poprzez ich lekki osiowy obrót, a także dotykanie nie tylko poduszeczką, ale i czubkiem palca dla odbioru różnych subtelnych odczuć tętna z tak poszerzonych powierzchni styku. Przy takim usytuowaniu lekarza i pacjenta na przeciwko siebie przy stole, prawa ręka lekarza obejmuje lewy nadgarstek pacjenta, a lewa jego prawy nadgarstek. Możliwe są oczywiście i inne usytuowania. Często w gabinetach lekarskich używane są do tego celu specjalne poduszeczki, na których spoczywa ręka pacjenta, co umożliwia pewne uwypuklenie badanego odcinka nadgarstka. Palce uciskające tętnice powinny najpierw dotykać ją 86 lekko, dla odbioru odczuć powierzchniowych, które informują w pierwszym rzędzie o stanie funkcji i organów Jang. Zwykle palec środkowy odczuwa silniejsze tętnienie, niż oba pozostałe, co wiąże się z faktem, że punkt "Kuan" znajduje się na wierzchołku wyrostka kości promieniowej i ten odcinek tętnicy jest bardziej uwypuklony; należy zatem zwolnić siłę nacisku na ten punkt tak, aby jednakowo odbierane było natężenie pulsu pod wszystkimi trzema palcami. Jest to ważny i konieczny warunek prawidłowej diagnozy. rys. 10. Ułożenie ręki w czasie badania tętna Następnie, poprzez zwiększanie siły nacisku (od tego wyrównanego poziomu), ugniata się głębiej tętnicę do różnej głębokości, w miarę potrzeby, dla odebrania i rozróżnienia różnych odczuć, które się przy tym pojawiają. Rozróżnienie tych odczuć i ich prawidłowa interpretacja wymaga nie tylko szczegółowej wiedzy, ale także wieloletniej 87 praktyki - jeśli chce się osiągnąć np. poziom mistrzowski. Każdy jednak stopień znajomości diagnozy z tętna może być bardzo pożyteczny dla określenia jakości elementów rozpoznania stanu zdrowia lub jego kontroli (poprawy lub pogorszenia się). Znany specjalista od akupunktury - profesor Bischko opisuje w książce Wprowadzenie do akupunktury swoje doświadczenie z okresu, kiedy jako początkujący lekarz, o bardzo skromnym jeszcze zasobie wiedzy i praktyki - króciutkim badaniem tętna wykluczył potrzebę niebezpiecznej operacji u pacjenta, przywiezionego do szpitala w stanie nieprzytomności. Cechy i właściwości pulsu W starożytnych księgach napisano wiele o rodzajach i cechach tętna. Ich liczba określana była różnie. Rozróżniano kilkadziesiąt jego odmian, nawet do 80. Np. w księdze Czao - Szing - Czhang - Nang są opisane i zilustrowane graficznie 33 rodzaje tętna. Później ograniczono ich liczbę w praktyce do 27 i taką ilość ich cech stara się opracować współczesna diagnostyka pulsu wg tradycyjnej medycyny chińskiej. Do tej liczby dodaje się jeszcze cechę 28 -mą; stan, którego nie da się odróżnić pod naciskiem, stan właściwie nieistniejący, wyobrażający zupełną "pustkę" energetyczną. Wszystkie te cechy i właściwości podzielone są na 4 grupy: obok nazw punktów i ich numerów przedstawiono ich obraz graficzny. Nazwy pulsów przyjęto na podstawie polskiego tłumaczenia książki G. S. Moranfa Le diagnostic per les Pouls Radiaux . (Le I Sio Jon Menn traduit et commente). Chińskie nazwy pulsów podano w transkrypcji francuskiej, która obok angielskiej i niemieckiej jest jedną z trzech oficjalnie 88 używanych w fachowej literaturze. Istnieją próby wprowadzenia tylko nazewnictwa łacińskiego, aby ujednolicić tę różnorodność. Grupa I. Cechy Jang, zwane "siedem zewnętrznych", które palec może odróżnić natychmiast po dotknięciu; informują one o zaburzeniach, o charakterze Jang, a także niedomogach systemu nerwowego; można je określić jako puls: 1. Powierzchniowy - Feou 2. Szeroki (Rozległy) - Rong 3. Pełny (Obfity) - Cne 4. Nitkowaty - Sienn 5. Ściśnięty - Tsinn 6. Próżny - Kreou 7. Śliski - Roa rys. 11. Cechy Jang Grupa II. Cechy Jin, zwane "osiem wewnętrznych", które palec może odróżnić tylko przy zagłębieniu się w tętnicę; informują one zwłaszcza o zaburzeniach typu Jin w organizmie i o krwi. 89 Nazwy tych pulsów określa się jako: Joann Jo Chenn Fou Oe Tchre Roann Che Raboteux 8. Miękki 9. Słaby 10. Zanikający 11. Ukryty 12. Drobny 13. Zwolniony 14. Powolny 15. Szorstki 13 11 14 15 rys. 12. Cechy Jin Grupa III. Cechy ruchu lub bezruchu, zwane "dziewięć dróg": 16. Delikatny - Si 17. Szybki - Chou 18. Pobudzony < - Tong 19. Pospieszny - Tsrou 20. Zanurzony - Tsie 21. Zmieniający się - Tae 22. Rozprzestrzenia jący się - Sann 23. Pusty - Siu 24. "W Skórze" - Ko 90 Grupa IV. Cechy dodatkowe - siły lub słabości: 25. Wielki - Ta 26. Przedłużony - Tchrang 27. Krótki - Toann 28. Nieistniejący - Tsiue Odnośnie do podanej numeracji pulsów poniżej zostaną przedstawione, w sposób przykładowy, odczucia umożliwiające identyfikację poszczególnych pulsów i ich związki ze stanem organizmu lub poszczególnych jego funkcji albo organów i narządów. W tej przykładowej charakterystyce uwzględnione zostaną także związki z innymi pulsami. Przytoczone informacje mają zakres ogólny częściowy i poglądowy, nie mogą stanowić podstawy do wyczerpującej diagnozy z tętna. Są jednak materiałem ilustrującym możliwości rozpoznawcze tej metody określania stanu zdrowia. 1. Puls Powierzchniowy - jest do odczucia na skórze, na poziomie powyżej normalnego; można go odczuć "jak kawałek drzewa, płynący na wodzie". Gdy występuje, nerki są niewydolne, wnętrze jest zimne; przedstawia wewnętrzne zaburzenia energii, "pustki krwi", obrzmienie oddechowe. Powierzchniowy i Wielki - oznaczają zaburzenia skóry wszelkiego rodzaju, swędzenia; jeżeli trwają bardzo długo, oznacza to nawet trąd. Powierzchniowy i Śliski - wskazują na istnienie bronchitu ze śluzem (zapalenie oskrzeli ze śluzem). Powierzchniowy i Szybki - to reumatyzm i gorączka. 2. Puls Szeroki - "podobny do szerokich wód, które burzą się na powierzchni" Jest twardy, szeroki, skaczący, pełny; oznacza 91 to ciepło z zewnątrz i wewnątrz, obrzmienie i przepełnienie. Szeroki i Pełny - to zaburzenia umysłowe, zagrożenie szaleństwem, utratą rozumu. Szeroki i Wielki - to halucynacje. Szeroki i Powierzchniowy - to dolegliwości Jang, których symptomy są widoczne na zewnątrz; występuje utrudnienie wydalania moczu i kału. 3. Puls Pełny - twardy i skaczący, im mniej opiera się palec, tym silniej uderza. Jest to puls ciepła, krwi i energii, przeciwieństwo "pustki", oznajmia czasem wymioty. Pełny i Szorstki - to nagromadzenie energii, wilgoci i ciepła, które spowodują biegunkę. Pełny i Ściśnięty - to zimno okolic żołądka, który jest twardy; występują bóle lędźwi. 4. Puls Nitkowaty - pozostaje prosty i naprężony, twardy, wąski, przedstawia zmęczenie i słabość, utratę witalności. Nitkowaty i Ściśnięty - to niedobre zimno, dusznica bolesna, zimno w tętnicach. 5. Puls Ściśnięty - jest twardy, wąski, szorstki; przedstawia zimno i ból; w prawym nadgarstku ból narządów wewnętrznych, a lewym zaburzenie w żyłach i tętnicach, spowodowane zimnem. 6. Puls Próżny - dwubitny, o dwóch głosach, wierzchołek dzieli się na dwie połowy, w środku jest przerwa - oznajmia nagromadzenie krwi, nieregularne jej krążenie, wymiotowanie krwią, krwawienia z nosa ; jeśli jest w punkcie I — to krew w moczu, w punkcie II - krew w stolcu. 7. Puls Śliski - oznaczany jak "ruch perły idącej i powracającej". Informuje o zaśluzowaniu organizmu, wywołanym nadmiarem krwi i energii oraz ich stłumieniem, co tworzy śluz; oznacza też zawroty głowy. 8. Puls Miękki - jest całkowicie bez siły; to puls częsty u starców; niebezpieczny, gdy występuje w średnim wieku - to śmierć krwi, zimno i paraliż. 9. Puls Słaby - spokojny, arytmiczny, mało dostrzegalny ; to pustka energii seksualnej, zdrętwienie ciała - gdy występuje u starców, nie może być przezwyciężony. 10. Puls Zanikający - jest przeciwieństwem Powierzchniowego; zanika przy nacisku z siłą i nacisku bez siły. Gdy występuje w lewym nadgarstku oznacza bezsenność, w prawym przygnębienie i ból pleców. Zanikający i Delikatny - brak energii, nie można podnieść ramion. Zanikający i Ściśnięty - oznacza obrzęki. 11. Puls Ukryty - jest jeszcze głębszy niż Zanikający, trzeba docisnąć palec, aż do kości, aby go wyczuć; oznacza zatrzymanie funkcji, niedrożność; Jin i Jang są spłaszczone, zahamowane. Występują zaburzenia wskutek wilgoci i zimna lub gorąca. 12. Puls Drobny - jest niski, wąski, przerywany; oznacza, że energia i krew są puste i zimne. Drobny i Zanikający - energia Jin jest zaatakowana w organach Jang - występuje biegunka, pocenie się bez końca. Drobny i Słaby - dochodzi do wysuszenia spermy u mężczyzn, a zaniku miesiączek u kobiet (także poronień). 13. Puls Zwolniony -wolniejszy niż normalny, wynosi około 3 uderzenia tętna na jeden oddech - oznacza zmęczenie na skutek choroby, wewnątrz jest zimno. Zwolniony i Powierzchniowy - to zimno zewnętrzne, zimno kończyny. Zwolniony i Śliski - w brzuchu dostrzega się wzdęcia, powiększenia. 14. Puls Powolny - mniej niż 3 tętna na jeden oddech; przeciwieństwo Pospiesznego. Jest to puls naturalny dla chorób żołądka, oznacza też brak działania skóry, która jest twarda, sparaliżowana; występuje lenistwo i zmęczenie. Powolny i Zanikający - to zawroty głowy i omdlenia. Powolny i Powierzchniowy - to niedowłady i reumatyzm skóry. 15. Puls Szorstki - przeciwieństwo Śliskiego. Wierzchołek jego jest chropowaty, szorstki; krew i energia seksualna są bez życia, Jin zmniejsza się. Szorstki i Zanikający - u kobiet w ciąży, występują dolegliwości płodu. 16. Puls Delikatny - niski, wąski, ale nie jest przerywany, jak Subtelny; stały, regularny. Oznacza, że brakuje energii, zwłaszcza w części dolnej ; energia seksualna i krew są zmęczone, występują wzdęcia albo biegunka wskutek zimna lub wilgoci. Delikatny i Ściśnięty - organy Jang są w śluzie uszkadzającym energię i krew. 17. Puls Szybki - to 6 lub więcej uderzeń tętna na jeden oddech ; jest to puls gorączki, może doprowadzić do majaczenia, pobudza serce. Szybki i Powierzchniowy - to śluz i ogień, pobudzenie i pełność. Szybki i Delikatny - to pustka Jin, ruch ciepła. 18. Puls Pobudzony - jest jak ziarnko grochu, które toczy się tam i z powrotem, jakby bez ruchu, zdaje się toczyć w miejscu 94 - to ograniczenie krwi, jej wypływanie, np. krwotoki maciczne, choroby krwi, silne biegunki. 19. Puls Pospieszny - szybki, skurczony i przerywany (z pow- tarzającym się przystankiem). Jest to nadzwyczajne ciepło, obfitość Jang, mniej Jin; w energii i krwi tworzy się śluz i trucizny, ale nie stanowi niebezpieczeństwa, gdyż wszystkie organy mają ciepło obfite. Chory mający go od dawna nie jest szczęśliwy (zwłaszcza dotyczy to starców). 20. Pul& Zanurzony - powolny i nieregularnie arytmiczny, są przystanki, jest nieciągły; to tętno nagromadzeń (przekrwienia, obrzęki, nowotwory). Obfitość Jin powoduje nagromadzenia, ekstremalnie poważne. Zanurzony i Powierzchniowy — szkodliwe zimno. Zanurzony i Zanikający - śluz gromadzi się we krwi. 21. Puls Zmieniający się - to regularne przerwy we wszystkich punktach pulsowania po 10, 20, 30, 40 itd. tętnieniach; oznacza usunięcie energii, którajest obniżona do ostateczności. Poważne zagrożenie dla organów Jang, prowadzi to do śmierci. 22. Puls Rozprzestrzeniający się - jest niski, powolny, brak korzenia i głębi; gdy lekko się naciska palcem, przestaje się go wyczuwać; oznacza pustkę energii i krwi "ktoś doszedł do wniosku, że nie ma sposobu, by dalej żyć". - w nadgarstku prawym - energia i krew opadły. - w nadgarstku lewym - choroby i zgubne działania ogołacają organizm. 23. Puls Pusty — miękki, bez stałości - jest przeciwieństwem Pełnego, oznacza dużo emocjonalności, fałszywych myśli i 95 urojeń, nieśmiałości; oddech staje się przyśpieszony, pożywienie nie jest trawione. U dzieci oznacza neuralgię, emocjonalność, dużo pocenia się bez przyczyny. 24. Puls "W Skórze" - jest twardy, szeroki i niski, jak bęben dobrze napięty. Tworzy pełność i skurcze, oznacza uczucia nadzwyczajne. Kobiety mają wtedy utratę krwi, krwotoki maciczne, poronienia w połowie ciąży. Krew i energia seksualna są nadmierne, jeśli występuje w nadgarstku prawym. W nadgarstku lewym oznacza zagrożenie apopleksją na skutek wilgoci. 25. Puls Wielki - podniesiony, skaczący, ale bez oporu; jest podobny do Szerokiego. Oznacza wielką pustkę krwi i nadmiar złej energii. Choroba może wejść do tętnic jak złodziej, są choroby skóry i swędzenia. Wielki i Powierzchniowy - to choroby z zewnątrz, pogarszające się z dnia na dzień, aż do śmierci. Wielki i Głęboki - to niebezpieczeństwo z wewnątrz. 26. Puls Przedłużony - oznacza odbieranie go lepiej po obrocie palca w kierunku dłoni na nadgarstku od normalnej pozycji palca; jest przeciwieństwem pulsu Krótkiego, oznaką nadmiaru energii, braku spokoju, ciało jest żwawe i gorące, zaburzenia jelita grubego i żołądka. Przedłużony i Wielki - umysł błądzi, epilepsja przygnębiająca, śluz i gorączka. Przedłużony i Powolny - szkodliwe działania atakują dolną część ciała. 27. Puls Krótki - odbierany lepiej po obrocie palca (osiowo) ku łokciowi; oznacza hamowanie energii, zanik energii - 96 szczególnie żołądka, bóle brzucha i serca. W każdej chorobie przy tym pulsie wyleczenie jest trudne. Krótki i Ściśnięty - to choroba górnej części ciała. Krótki i Szybki - to pobudzenie i ból serca. 28. Puls Nieistniejący - nie da się odróżnić pod naciskiem, jest całkowicie nieistniejący. Oznacza poważną "pustkę". Oprócz podanych powyżej charakterystyk tętna i ich związku ze stanem ogólnym zdrowia człowieka lub jego poszczególnych funkcji i organów należy przedstawić jeszcze przynajmniej niektóre prawidłowości istotne przy badaniu. Związki narządów i meridianów z pulsami Przedstawione punkty badania na tętnicy promieniowej w pozycjach I, II, III mają ścisły związek z meridianami 12 głównych narządów (funkcji), a także samymi narządami (organami). Istnieje także ugruntowane przekonanie, że badanie pulsowania w punktach "Cun" (I) umożliwia ocenę stanu zdrowia narządów wewnętrznych, znajdujących się w górnej części ciała, w punktach "KUAN" (II) środkowych narządów, natomiast punkty "Chi" (III) reprezentują organy niższych partii naszego organizmu. Zależności te nie są jednoznacznie przedstawione w literaturze fachowej. Jest to całkowicie zrozumiałe. Przy tak znacznej liczbie bardzo subtelnych odczuć, jakie rozróżniać należy przy badaniu pulsów, oraz ciągle nie do końca poznanych funkcji naszych wewnętrznych organów nie może być pełnej, szczegółowej jednoznaczności. Pomiędzy naszymi głównymi narządami istnieją znane i dość dokładnie opisane przez tradycyjną medycynę chińską przejawy współdziałania i zastępowania jednego narządu przez drugi. Nie chodzi tu tylko o wspomniane w II tomie pary narządów w obrębie jednego Elementu, np. wątroby i woreczka żółciowego, w Elemencie Drewna lub płuc i jelita grubego, w Elemencie Metalu (znane z cyklu Brat - Siostra), ale o związki pomiędzy organami Jang i organami Jin typu: Tai - Jang, Jang - Ming i Shao - Jang oraz Shao - Jin, Tai - Jin i Jue - Jin, o których wspomniano w I tomie. Te związki(a także inne, nie wymienione) mają określone zakresy powiązań i objawów, które mogą być i są przedstawione konkretnymi cechami pulsów. Może stąd wynikać przypisywanie doznań, odbieranych przy badaniu tętna, niekoniecznie tylko tym samym organom wewnętrznym. A przecież organizm człowieka nie składa się tylko z 12 narządów i funkcji, które standardowo bada się przy rozpoznawaniu tętna. W najczęściej spotykanych schematach graficznych przypisuje się właśnie te 12 meridianów (oraz odpowiadające im 10 organów i dwie funkcje) poszczególnym punktom pomiaru pulsów promieniowych na nadgarstkach rąk. Miejsc do badania pulsów jest po 3 na każdej ręce (póz. I, II, III), razem sześć. Uznaje się, że dotykając lekko tętnicy na każdym z punktów odbiera się informacje diagnostyczne o organach Jang, a naciskając głębiej - o organach Jin, zgodnie z ogólną zasadą, że "to co zewnętrzne jest Jang, a to co wewnętrzne jest Jin". Otrzymujemy więc następujący schemat: Pozycje palców Lewa ręka Prawa ręka Narząd JIN nacisk głęboki Narząd JANG nacisk powierzchniowy Narząd JIN nacisk głęboki Narząd JANG nacisk powierzchniowy I sercerT)!(7yelit° v_/l V-/ cienkie płuca (T) /7\ jelito v!y grube II wątroba (j\\ © woreczek żółciowy śledziona - /—--. trzustka (?} (n) żołądek III nerki (rn) (S) Pscherz \_y moczowy os. krą2ęnte/^.|/^N potrójny seksv_yv^ ogrzewacz Schemat ten można porównać ze schematem rysunkowym Pięciu Elementów i wtedy okaże się, że lewa część tego schematu (rozdzielonego linią przerywaną) odpowiada lewej ręce, a prawa część odnosi się dokładnie do prawej ręki. Sytuację tę przedstawiono na poniższym szkicu, gdzie typowy schemat Pięciu Elementów uzupełniono tylko numeracją pulsów (I, II, III) oraz oznaczeniami L (lewa ręka) i P(prawa ręka). / Element Ognia Element Drewna póz. II Element Ziemi poz.II poz.lll Element Wody L (lewa ręka) ^-~-~" ~~^—\ P (prawa ręka) Mając w pamięci wizualnej typowy schemat Pięciu Elementów łatwo jest zapamiętać związek pozycji pulsów z narządami według kolejności: dla lewej ręki - od Elementu Ognia w dół do Elementu Wody oraz dla prawej ręki - od Elementu Wody w górę do Elementu Ognia (oczywiście odpowiednio po lewej i prawej stronie schematu). Oprócz nacisków powierzchniowych i głębokich, niekiedy stosuje się pośredni (średni) nacisk, przez co uzyskać można więcej informacji i bardziej rozdzielać powiązania, np. na póz. II prawej ręki średni nacisk ma związek z trzustką, a głęboki ze śledzioną. Na póz. III prawej ręki nacisk średni daje informacje o krążeniu krwi, natomiast nacisk głęboki dotyczy stanu narządów płciowych. Takich odmienności i różnic jest oczywiście znacznie więcej, przy zachowaniu jednak generalnej zasady, że pulsy w póz. I informują o górnej części organizmu, w póz. II o środkowej, w póz. III zaś przedstawiają dolną część oraz odpowiednie organy i funkcje. Przy badaniu pulsów należy też uwzględniać porę roku, w której dokonuje się tej diagnozy, gdyż każdy okres ma pewien wpływ na charakterystykę tętna. Najlepiej zaobserwować te wpływy na tętnie zdrowego człowieka, które powinno być regularne, wyraźne i odpowiednie do wieku i płci. Wiosną tętno powinno być nieco napięte, w lecie (gdy Jang wzrasta) będzie nieco "wypukłe" w środku fali, jesienią jest bardziej powierzchowne, a zimą "chowa się głębiej". Występowanie tego rodzaju charakterystyk o niewłaściwej porze roku jest zjawiskiem chorobowym. Tętno zdrowego człowieka, o zrównoważonym energetycznie organizmie, powinno mieć 4 pulsowania na jeden cykl oddechowy. U ludzi smukłych i wysokich tętno charakteryzuje się dłuższą falą. Ludzie niżsi mają mniejsze 100 tętno. Chudzi ludzie mają tętno bardziej powierzchowne, a otyli bardziej głębokie. Przy wygłodzeniu tętno słabnie, a po jedzeniu mocno się wzmacnia na pozycjach dotyczących środkowego potrójnego ogrzewacza. * Ludzie młodzi mają szybsze tętno, kobiety charakteryzuje puls szybszy i nieco słabszy od równego im wiekiem mężczyzny. Wszystkie tego rodzaju zależności powinny być wzięte pod uwagę przy diagnozie pulsowej. W trakcie badania^powmna być poddana ocenie odpowiednia liczba uderzeń serca dla pewnego stwierdzenia charakterystyki pulsu, np. jego regularności. Oznacza to, że jeśli dokonujący diagnozy tętna nie jest mistrzem, takim jak Sung z przytoczonej legendy, a poświęca badaniu tylko kilkanaście sekund - jest to praca pozorowana i nie może przynieść dobrych rezultatów. Dobrze wykształcony diagnosta zrozumie rozpoznanie Sunga o ciąży i męskiej płci potomka cesarskiego z punktu na póz. III prawej ręki kobiety - gdyż puls ten miał charakterystykę: Szeroki, Pełny o zaokrąglonym wierzchołku (gdyby ten wierzchołek był "wąski, tnący" - to na świat przyszłaby dziewczynka). Szczegółowe rozpoznanie charakterystyki tętna na każdym z punktów pomiarowych i właściwa ich interpretacja umożliwia sformułowanie pełnego rozpoznania stanu zdrowia, bardzo dokładnego dla wszystkich funkcji i części organizmu człowieka. Nie będą to tylko informacje o stanie fizycznym, ale także o psychice pacjenta, przeżyciach emocjonalnych, stanie umysłu, pamięci, uzdolnieniach, instynktach, niekiedy nawet treściach snów itp. przejawach jego pełnej osobowości jako człowieka. Korzyści, jakie uzyskuje się stosując tę metodę diagnozy, są tak wielkie, że nawet opanowanie jej w niewielkim tylko zakresie daje już znaczne możliwości rozpoznania stanu zdrowia. 101 Diagnoza z tętna powinna być zatem stosowana przez wszystkich terapeutów, posługujących się tradycyjną medycyną chińską i powinna stanowić ich podstawową umiejętność. 2.4.2. Inne badania palpacyjne Niezależnie od opanowania diagnozy pulsowej, wiele informacji o stanie zdrowia pacjenta uzyskać można poprzez palpację (obmacywanie) poszczególnych obszarów ciała pacjenta. Szczególnie dotyczy to punktów MU, czyli tzw. punktów alarmowych. Każdy z południków (a zatem także związanych z nim narządów) ma taki jeden punkt, który w okresie zaburzenia chorobowego - ale także już przed wystąpieniem tego rozregulowania - jest specjalnie wrażliwy, bolesny. Ten stan podwyższonej wrażliwości na lekki nawet ucisk jest określonym i pewnym dowodem diagnostycznym. Badając dotykiem skórę, szczególnie w obrębie punktów akupunkturowych, stwierdzić można stan Jang lub Jin odpowiedniego organu, w zależności od tego, czy skóra, lub mięsień pod nią się znajdujący są obrzmiałe, twarde i napięte, czy też tkanki te są miękkie i rozluźnione. Przy okazji badania palpacyjnego można określić istnienie innych objawów diagnostycznych w postaci zmian koloru skóry, jej wilgotności, stopnia przetłuszczenia lub suchości, miejscowych zmian szorstkości i zwiotczenia, a także występujących znamion, wyprysków, plam, brodawek, krost, wybroczyn, żylaków itp. znamion patologicznych, które są objawami bardzo konkretnych zaburzeń zdrowotnych. Poznanie i analiza możliwie wielu zależności pomiędzy tymi różnymi objawami a stanem zdrowia umożliwią dokonanie 102 prawidłowej diagnozy, a następnie prowadzenie skutecznego leczenia. Kontrolą może tu być zanikanie objawów. Wielka wiedza diagnostyczna, zgromadzona przez tradycyjną medycynę chińską - zwłaszcza przy dobrym jej opanowaniu - będzie jeszcze na pewno przez długie lata najbardziej wartościową metodą przy rozpoznawaniu stanu zdrowia człowieka i przywracaniu mu utraconej harmonii. Każdy zakres przyswojenia sobie tej wiedzy może oddać nieocenione usługi nie tylko w leczeniu. Poprzez bardzo wczesne rozpoznanie powstającego zaburzenia zdrowotnego można podjąć działania profilaktyczne, nie dopuścić do uszkodzenia organizmu, zapewnić mu optymalne i długotrwałe funkcjonowanie. CZĘŚĆ DRUGA DIAGNOZA PRZY UŻYCIU APARATURY ELEKTRONICZNEJ 1. Uwagi ogólne i porównawcze o diagnozowaniu współczesnym Wprowadzenie do współczesnej medycyny wielu osiągnięć nowoczesnej techniki, ważnych wynalazków z dziedziny elektroniki, fizyki i chemii, zaowocowało burzliwym rozwojem nie tylko samej medycyny, ale także metod diagnozy przez nią stosowanych. Przy pomocy różnych aparatów i urządzeń uzyskuje się wgląd do wnętrza organizmu człowieka; bada się stan zdrowotny poszczególnych organów, ocenia zmiany chorobowe w tkankach i narządach; mierzy się opad, skład krwi i moczu, pojemność oddechową, rozpoznaje bakterie pod mikroskopem i prowadzi różne analityczne działania, które dają wiele informacji o stanie naszego organizmu. Zdjęcia rentgenowskie, ultrasonografia, tomografia komputerowa czy też obrazy zmian patologicznych, uzyskiwanych przez magnetyczny rezonans jądrowy, pozwalają przybliżyć trafność diagnozy. Badania takie często jednak nie są obojętne dla zdrowia pacjenta, a bardzo wysoki koszt tych świetnych urządzeń - przewyższający niejednokrotnie milion dolarów - uniemożliwia powszechną ich dostępność. 105 Utechnicznienie współczesnej medycyny, wprowa- dzenie przeszczepów narządów i ogromnej liczby syntetycznych leków, które wcale nierzadko wywołują skutki uboczne szkodliwe dla pacjentów, przynosi jednak sporo rozczarowań. Odhumanizowana medycyna, ze swoją drobiazgowością specjalizacji - wśród której pacjent jest anonimowym przypadkiem chorobowym, podlegającym różnym metodom usprawniania - traci z pola widzenia człowieka jako całość fizyczno-psychiczno-duchową. Zajmowanie się leczeniem fragmentów organizmu, które uległy uszkodzeniom lub patologicznym zmianom, jest zwalczaniem objawów, a nie likwidowaniem przyczyn, które je powodują. Niestety, nawet te bardzo kosztowne, a trudno dostępne urządzenia diagnostyczne pozwalają wykryć dopiero już zaistniałe i często daleko zaawansowane uszkodzenia organizmu. Współczesna medycyna konwencjonalna nie dysponuje metodami rozpoznawczymi, pozwalającymi wykryć schorzenie w samym jego zarodku lub przed jego widocznym uformowaniem się. Takimi metodami dysponuje natomiast tradycyjna medycyna chińska, co obszerniej przedstawione zostało w pierwszej części tego opracowania; pracochłonność, czasochłonność i konieczność długoletniego szkolenia się do efektywnego działania w tym zakresie jest jednak istotnym hamulcem rozpowszechniania w praktyce tych metod diagnozy. Lekarze mający za sobąjuż kilka lat żmudnych studiów medycznych, niezbyt chętnie podejmują trud zapoznania się teoretycznego i praktycznego z głęboką wiedzą tradycyjnej medycyny chińskiej. Operowanie tą wiedzą oznacza także poświęcenie każdemu pacjentowi wielokrotnie więcej czasu niż w normalnych 106 rutynowych działaniach diagnostyczno-terapeutycznych współczesnej medycyny. Do niedawna zresztą zapoznanie się teoretyczne i uzyskanie przygotowania praktycznego do działania wg prawideł starożytnej chińskiej wiedzy medycznej nie było w Polsce łatwo dostępne. Dopiero od niewielu lat działa w naszym kraju Polskie Towarzystwo Akupunktury, staraniem którego podjęto szkolenie lekarzy na kursach prowadzonych w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego. Rozpoczęto też wydawanie biuletynów i publikacji książkowych oraz tłumaczeń dzieł obcojęzycznych, dotychczas u nas trudno dostępnych. Pojawili się zagraniczni specjaliści, prowadzący szkolenie teoretyczne i praktyczne w tym zakresie. Prasa, radio i telewizja coraz śmielej przedstawiają osiągnięcia medycyny niekonwencjonalnej, a w tym i metod terapeutycznych, wywodzących się ze starożytnej sztuki medycznej, które od niewielu lat uzyskały w Polsce status oficjalnych terapii medycznych. Zapotrzebowanie na leczenie tymi metodami jest coraz bardziej narastającym zjawiskiem społecznym. Odrabiamy w tym zakresie znaczne zaległości w stosunku do krajów Zachodu i Wschodu. Niektórzy europejscy lekarze, przeszkoleni na przyśpieszonych kursach, mająjednak czasem poważne problemy z uzyskaniem wysokiej skuteczności swoich działań. Jak już wspomniano w pierwszej części niniejszego opracowania, zasadniczym warunkiem uzyskania dobrych wyników w leczeniu wg zasad tradycyjnej medycyny chińskiej jest przyswojenie sobie umiejętności pogłębionej i trafnej diagnozy i kontrolowania przebiegu oraz wyników leczenia. Bez prawidłowej tradycyjnej diagnozy nie jest to prawdziwa tradycyjna medycyna chińska, ale tzw. nowoczesna medycyna chińska, gdzie rozpoznawanie stanu zdrowia przeprowadzane 107 jest metodami współczesnymi, a tylko terapia wykonywana jest metodami wziętymi ze starożytnej chińskiej wiedzy medycznej. Jest to najczęściej akupunktura, ale także coraz częściej jej .unowocześnione mutacje w rodzaju elektroakupunktury, elektropunktury, laseropunktury, magnetopunktury itp. Ze starożytną sztuką medyczną Chińczyków ma to najczęściej taki związek, że działa się ww. metodami na znane z chińskich tablic "punkty akupunkturo we". Nawet stosując metody nakłuwania punktów terapeuci europejscy często nie przywiązują zbytniej uwagi do odpowiedniego manipulowania igłami wg antycznych prawideł; czasem brak im w tym zakresie odpowiedniej wiedzy; różne podręczniki, będące podstawą ich szkolenia, traktują te sprawy niejednorodnie i upraszczająco. W praktyce współczesnej bywa, że przygotowany na kilkutygodniowych kursach terapeuta stosuje standardowe, opracowane przez różnych współczesnych autorów, metody doboru punktów przypisanych przez nich dla zwalczania dolegliwości i chorób określonych wg nowoczesnej medycyny. Nie wszyscy autorzy tych podręczników przypisują poszczególnym punktom akupunkturowym takie same właściwości lecznicze, taki sam skutek terapeutyczny. Wynika to zasadniczo z faktu, że w tra-dycyjnej medycynie chińskiej nie operuje się nazwami chorób, uży-wanymi w medycynie współczesnej, co było już omówione w części pierwszej. Wszystkie te uproszczenia i brak pełniejszego świadomego operowania podstawowymi zasadami starej chińskiej wiedzy medycznej mogą wywierać znaczący, negatywny wpływ na poziom osiągnięć terapeutycznych tzw. nowoczesnej medycyny chińskiej. Świadomi tych trudności i ograniczeń lekarze stosujący akupunkturę (i inne metody wywodzące się z chińskiej medycyny) coraz częściej stosują w praktyce różne aparaty i 108 pomocnicze metody, zastępujące bardzo pracochłonną tradycyjną diagnozę i kontrolę postępów w leczeniu. Przykładowo należy tu wymienić i objaśnić niektóre metody. 2. Niektóre metody diagnozowania 2.1. Stosowanie barwnych tablic wyglądu języka Dla celów diagnozowania istnieją już wielobarwne albumy przedstawiające stan języka, jego strukturę i kształt, wymiary i deformacje, kolory i odcienie barw, stan i barwy nalotu na języku itp. Są to ważne cechy charakterystyczne. Umożliwiają one pewne określenie stanu zdrowia i istniejących zaburzeń chorobowych w organizmie pacjenta. Daje to możliwość porównania - w różnych stadiach leczenia - aktualnego wyglądu języka chorego z klasycznymi, a charakterystycznymi objawami, przedstawionymi na tablicach. Barwne zdjęcia z odpowiednimi analizami opisowymi pozwalają na jednoznaczne stwierdzenia porównawcze i podejmowanie decyzji o przebiegu leczenia. Określenie kształtu i wielkości języka, które informuje o ważkich stanach zdrowotnych, jest dużo łatwiejsze, jeśli posiadamy wizualny materiał porównawczy; określenie słowami może być względne i prowadzić do pomyłek. Podobnie istotna jest możliwość oceny koloru i odcieni barw języka, a także nalotu na nim. W okresie leczenia ważnymi symptomami skuteczności terapii lub jej niepowodzenia są zmiany barwy samego języka 109 oraz jego nalotu, a także cofanie się nalotu i jego przemieszczanie się na powierzchni. Dla wyciągnięcia prawidłowych wniosków z zachodzących zmian opisanych powyżej nieocenione usługi oddaje posiadanie wizualnego materiału porównawczego, co znakomicie ilustrują wspomniane tablice. 2.2. Badanie tętna pulsografem elektronicznym Sztuka oceny stanu zdrowia poprzez badanie tętna jest najwyżej ceniona w diagnostyce wg medycyny chińskiej w jej klasycznej formie. Niestety - jak to już wspomniano w części pierwszej - opanowanie jej w stopniu mistrzowskim wymaga kilku lat żmudnych studiów praktycznych. Ponieważ każdy stopień zaawansowania w tym zakresie jest niezmiernie użyteczny w diagnozie i kontroli leczenia, dlatego opanowanie rozróżniania jak największej liczby cech tętna jest bardzo pożądane. Pewien zakres cech tętna może być odebrany za pomocą specjalnych aparatów, zwanych pulsografami. Produkcję tego rodzaju urządzeń diagnostycznych podjęły już niektóre firmy wykonujące sprzęt medyczny w różnych krajach. Wyprodukowane dotychczas pulsografy pozwalają ocenić niezbyt wielką liczbę tych cech, bo np. uznawany za najlepszy pulsograf firmy Paik, YOO. EPG z Hamburga, przedstawia graficzny obraz tylko 7 cech tętna - rys. 13: 10 tętno wolne tętno szybkie tętno głębokie tętno powierzchniowe tętno gładkie tętno szorstkie tętno normalne rys. 13. Podstawowe typy tętna wg Tradycyjnej medycyny chińskiej zarejstrowane pulsografem firmy Paik i Yoo z RFN Jest to już jednak ważne osiągnięcie, bo uzyskuje się obiektywny dokument aktualnej sytuacji zdrowotnej pacjenta w pewnym zakresie. Należy mieć nadzieję, że dalsze intensywne działania w tym kierunku przyniosą uzyskanie rozpoznawania większej liczby cech tętna tak, aby tą metodą można było uzyskać pełniejszy obraz stanu zdrowia. 111 2.3. Badanie metodą Ryodoraku Jest to aktualnie najlepsza i najważniejsza metoda diagnozy przy użyciu sprzętu elektronicznego, wg opinii prof. Garnuszewskiego, przedstawionej w książce Renesans akupunktury. Twórcą metody jest japoński profesor, dr medycyny Yoshio Nakatani. Nazwa "Ryodoraku" oznacza linię o dobrej przewodności elektrycznej, a wyznaczają ją punkty REPP (Reactive Elektro - Permeable Point), o zmiennej przewodności elektrycznej, znajdujące się na skórze człowieka. Jak się okazało, punkty te i linie zasadniczo pokrywają się z punktami i meridianami znanymi w tradycyjnej medycynie chińskiej. Badania prof. Nakataniego i jego zespołu, prowadzone w Osace od 1950 r. przez wiele lat na dużej liczbie pacjentów, doprowadziły do wykrycia jednoznacznego związku stanu zdrowia odpowiednich organów z jedynymi punktami odpowiadającego im meridianu (południka). Uzyskując zatem przez pomiar aparatem określenie stanu energetycznego tych punktów uzyskuje się obraz stanu odpowiednich narządów. Punkty te zostały nazwane punktami reprezentatywnymi. Zamiast pomiaru oporności skóry na wszystkich punktach związanych z określonym narządem, wystarcza tylko pomiar dokonany na jednym punkcie. Usytuowanie tych punktów na rękach i nogach pacjenta przedstawia rys. 14. 112 rys. 14. Punkty reprezentatywne na rękach i nogach Ciekawostką - ale i znamienną zależnością - jest fakt, że są to przede wszystkim tzw. "punkty źródłowe" meridianu, czyli punkty odgrywające wielką rolę w terapiach tradycyjnej medycyny chińskiej, gdzie oprócz wymownego określenia "źródłowe", określa się je też jako "punkty - korzenie". Uzyskana została więc zasadnicza zbieżność teorii tradycyjnej i nowoczesnej chińskiej medycyny, co upoważnia do praktycznego porównywalnego stosowania metod diagnozy, uzyskanej tradycyjnie i poprzez pomiar metodą Ryodoraku. Pozostała jednak do praktycznego opracowania sprawa oceny poziomu stanu energetycznego organizmu i odpowiednich narządów, a mianowicie: jaką wartość mierzoną aparatem należy uznać za nadmiernie wysoką (nadczynność 113 organu - stan Jang), albo zbyt niską (niewydolność organu, osłabienie przez rękę (Hl- H6) stan Jin). Sprawa ta zajęła zespołowi prof. Nakataniego wiele lat prób na tysiącach pacjentów, zanim ustalono wzajemną zależność i wzajemny związek wyników odczytu wszystkich 12 meridianów narządowych Ostatecznie uszeregowano je na specjalnie opracowanym formularzu, po 6 dla przebiegających: przez rękę (Hl - H6) H l - płuca H2 - osierdzie, krążenie - seks H3 - serce H4 - jelito cienkie H5 - potrójny ogrzewacz H6 - jelito grube przez nogę (Fl - F6) F l - śledziona, trzustka F2 - wątroba F3 - nerki F4 - pęcherz moczowy F5 — woreczek żółciowy F6 - żołądek Wszystkie 12 odczytów z punktów reprezentatywnych po lewej stronie ciała sumuje się z 12 odczytami pobranymi odpowiednio po prawej stronie ciała i po opracowaniu arytmetycznym uzyskuje się na formularzu pomiarowym wykres poziomu górnego i dolnego prawidłowości fizjologicznej 12 narządów -jako sumy dla całego organizmu. Odczyty z punktów pomiarowych, które sytuują się na formularzu powyżej górnej granicy fizjologicznej, obrazują stan nadmiaru energii (tzw. "PEŁNIĘ") w odpowiednim organie, natomiast odczyty mieszczące się poniżej dolnej granicy fizjologicznej oznaczają odpowiednio stan niedoboru w narządzie (czyli PUSTKĘ). Rys. 15. przedstawia kartę pomiarów metodą Ryodoraku. Uzyskuje się więc obiektywny obraz stanu zdrowotnego poszczególnych 12 organów (narządów) w chwili pomiaru lub nawet obraz tendencji, kierunku sytuacji energetycznej, która dokonuje się w organizmie. Zgodnie bowiem z prawidłowościami klasycznej medycyny chińskiej, najpierw istnieją zaburzenia energetyczne w organizmie, a potem wynikają z nich skutki; formują się stany patologiczne, które przejawiają się w postaci objawów, zwanych chorobami w języku naszej konwencjonalnej, współczesnej medycyny. Ta metoda diagnozy pozwala zatem wykryć zaburzenie zdrowotne nawet jeszcze przed jego ujawnieniem się. Elektroniczne aparaty, używane do pomiarów zmieniającej się wartości przewodności elektrycznej skóry pacjenta w punktach reprezentatywnych, posiadają różne konstrukcje. Najnowsze z nich przystosowane są do współpracy z komputerem i drukarką. Zespół tych urządzeń wykonuje potrzebne obliczenia i przedstawia gotowy wykres stanu zaburzeń organizmu. W Polsce metoda Ryodoraku zaczęła być od kilku lat stosowana w Poradni Leczenia Akupunkturą w Warszawie, w Szpitalu Wojewódzkim w Bielsku-Białej i przez lekarzy szkolonych na kursach Centrum Metodycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. Metoda ta trafiła też do gabinetów prywatnych oraz innych placówek lecznictwa konwencjonalnego i niekonwencjonalnego. Aparatami służącymi do pomiaru i stymulacji, wyprodukowanymi w kraju, są diagnoskopy EAP-841, EAP- 842, EAP-863, EAP-903, EAP-917 i AKU-SET l skonstruowane w Warszawie przez polskich elektroników. Opis powstania i ukształtowania metody Ryodoraku przedstawiony jest m. in. w książce Ryodoraku Acupuncture, napisanej przez dr med. Y. Nakatani i dr med. K. Yamashita, a wydanej w 1977 r. przez Instytut Ryodoraku w Osace w Japonii. W języku polskim wzmianki o istnieniu metody Ryodoraku i jej praktycznym stosowaniu znaleźć można w kwartalniku "Akupunktura Polska", wydawanym przez Polskie Towarzystwo Akupunktury. Prezes PTA prof. Z. Garnuszewski, przedstawił także szkicowo istotę i zalety metody Ryodoraku w swojej książce Renesans akupunktury, która doczekała się już dwóch wydań w języku polskim. 1. Nazwisko, imi© . . 2. Data urodzenia . 3. Adres, telefon . . 4. Zawód ...... 5. Rozpoznani© . 6. Data badania .............. 7. Godzina badania ............ 8. Temperatura w pomieszczeniu 9. Temperatura ciała ........... Uwagi: a- L9 P7 H7 Si5 .14 Li5 Sp/3/ Liv3 K5 B65 G40 S42 xtfl ffl o 'c - 20- 20- 20- 20- 20 - 20- 20- 20 - - M 20- 20- 20- 15 • 15 15 15 15 15 • 15 15 IS 15 15 15 15 IŁ 10- 10- 10- 10 J 10- 10- 10- 10 10 - 10- 10- 10 - 10 - - 10 5 S S 5 5 5 5 5 5 5 5 S 5 N 'c. H1-3 H2-1 H3-1 H4-3 H5-3 H6-1' F1-2 F2-Q F3-7 F4-1 F5-2 F6-5 Ni 'c O ł— L9 P9 H9 Si13 T3 Li11 SP2 Liv8 K7 B67 G43 S41 O H1-8 H2^ H3-1 H4-8 H5-10 H6-2 F1-6 F2-2 F3-1 F 4^3 F5-7 F6-1 T) 0 111 rys. 14. - Punkty reprezentatywne na rękach i nogach lis rys. 15. -Karta pomiarowa metodąRyodoraku. 11 7 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ PIERWSZA - TRADYCYJNA DIAGNOZA CHIŃSKA 1. Wiadomości ogólne 9 1.1. Rys historyczny 9 1.2. Harmonia i dysharmonia w organizmie człowieka 12 1.3. Przepływ energii - zegar biologiczny 14 1.4. Symptomy zaburzeń energetycznych 16 2 Etapy postępowania diagnostycznego 2.1. Obserwowanie 2.1.1. Sylwetka i zachowanie się pacjenta - różne objawy 23 2.1.2. Głowa 26 2.1.3. Dłonie i palce rąk 40 2.1.4. Kończyny dolne i stopy 42 2.1.5. Diagnoza z języka 43 2.2. Wypytywanie 49 2.2.1. Bóle różnego rodzaju 50 2.2.2. Wydalanie 56 2.2.3. Apetyt 61 2.2.4. Pragnienie 61 2.2.5. Odczucie gorąca lub chłodu 62 2.2.6. Zdolność słyszenia 63 2.2.7. Jakość snu i marzenia senne 65 2.2.8. Problemy kobiet 70 2.2.9. Przykładowy schemat wypytywania 71 2.3. Słuchanie i wąchanie 75 2.3.1. Słuchanie 75 2.3.2. Wąchanie 78 2.4. Badanie palpacyjne 79 2.4.1. Badanie tętna 79 2.4.2. Inne badania palpacyjne 102 123 CZĘŚĆ DRUGA - DIAGNOZA PRZY UŻYCIU APARATURY ELEKTRONICZNEJ 1. Uwagi ogólne i porównawcze o diagnozowaniu współczesnym 10 5 2. Niektóre metody diagnozowania 109 2.1. Stosowanie barwnych tablic języka 10 9 2.2. Badanie tętna pulsografem elektronicznym 11 o 2.3. Badanie metodą Ryodoraku n 2 2.4. Inne metody diagnozowania aparaturą elektroniczną 11 8 3. Uwagi końcowe 119