Liga Chuliganów: Roman Zieliński - "Liga Chuliganów" (1997)
Spis treści :
? Super łosz end gol, czyli sto meczów w jednym 
? Życie 
? Amica Wronki 
? Arka Gdynia 
? Bałtyk Gdynia 
? Chrobry Głogów 
? Cracovia Kraków 
? Działacze 
? Frekwencja 
? GKS Katowice 
? GKS Tychy 
? Górnik Wałbrzych 
? Górnik Zabrze 
? Jagiellonia Białystok 
? Hutnik Kraków 
? Lech Poznań 
? Lechia Dzierżoniów 
? Lechia Gdańsk 
? Legia Warszawa 
? ŁKS Łódź 
? Miedź Legnica 
? Motor Lublin 
? Nobiles Włocławek 
? Odra Opole 
? Olimpia Poznań 
? Petrochemia Płock 
? Pogoń Szczecin 
? Polonia Bydgoszcz 
? Polonia Bytom 
? Polonia Warszawa 
? Raków Częstochowa 
? Ruch Chorzów 
? Sparta Wrocław 
? Stal Mielec 
? Stilon Gorzów 
? Śląsk Wrocław 
? Widzew Łódź 

SUPER ŁOSZ END GOL, CZYLI STO MECZÓW W JEDNYM
17.06.2003

Wstęp

Rozlega się dźwięk gwizdka. Skacowany sędzia jest zobligowany do dmuchnięcia weń w 
tym miejscu, o tej właśnie godzinie. Jest to dla niego bodaj najmniej przyjemna faza 
operacji pod tytułem „ligowa młócka”. Przedtem odbyło małe przyjęcie weselne, którego 
był postacią główną. Miejscowi działacze uwijali się niczym charty na polowaniu. Teraz 
należy zejść na dalszy plan. Głównymi aktorami stają się nagle jacyś szmatławi piłkarze. 
Na niektórych twarzach rysuje się złośliwy uśmieszek, wszakże to właśnie sędzia może 
grać pierwsze skrzypce w spektaklu, w którym bierze udział kilka tysięcy osób. To zależy 
od wysokości premii, jaka za komplet punktów może trafić do kieszeni. Czasem arbiter 
jest po prostu złośliwy niemal bezinteresownie. „Ta ruda dziwka, którą mi przyprowadzili 
na noc, miała krzywe nogi, a mówiłem im, że tego nie lubię”.
Właściwie ile osób zdaje sobie sprawę z tego, że podczas jednego meczu piłki nożnej 
odbywa się równolegle szereg „innych”? Gdy piłkarze walczą jak lwy o swoje pieniądze na 
murawie, po tej samej murawie biegają faceci z gwizdkami. Też po swoje. Dla jednego 
jest to premia, dla innego łapówka, trzeci ma umowę z kwalifikatorem i będzie nabijał 
sobie punkty by awansować na międzynarodowego. Na trybunach zasiadają ludzie, 
którzy oglądają poczynania zawodników przez zupełnie inny pryzmat. Tak naprawdę 
zwycięstwo drużyny i tylko ono obchodzi jedynie niedzielnych kibiców. Reszta gra o swoje 
cele. Trener wychodzi ze skóry po nieudanych zagraniach swoich wychowanków, gdyż 
zbyt długa seria niepowodzeń odbije się na jego osobie. Wyleci z hukiem i trzaskiem. 
Działacze kombinują jak znaleźć kolejnego jelenia, który nie poskąpi grosza na 
skórokopów, a będzie to tym łatwiejsze, im wyniki lepsze. A część pieniędzy trafi 
oczywiście do kieszeni działaczy. Zaciskają więc granatowomarynarkowi kciuki za swoich, 
by było z czego uszczknąć dla siebie. Menago też patrzy uważnie na boiskowe poczynania 
swych podopiecznych. Zwłaszcza ich. Ci, których do tego samego klubu ściągnęli inni 
działacze, zbytnio go nie obchodzą. To swojego” zawodnika menedżerowie później 
sprzedadzą, więc każde dobre zagranie podopiecznego kwitują ochami i achami, „nie 
zauważając” dobrych zagrań reszty biegającej w tych samych koszulkach. Personel, czyli 
kierownicy sekcji, drużyn, sekretarze, sekretarki, masażyści także patrzą na dochody 
klubu przez pryzmat swoich kieszeni. Dziennikarze w tym czasie kalkulują, ile przypadnie 
‚„wierszówki” za opis kolejnego meczu. Fajnie, gdy nasi grają w pierwszej lidze, zawsze 
więcej miejsca w gazecie wytnie się na sport.
Swój mecz rozgrywają także szalikowcy. O pardon, dla nich pojedynek w zasadzie trwa 
wiecznie. Po gwizdku sędziego następuje jedynie kolejna jego faza. Skończyły się 
podchody w okolicach dworca, gdzie czatowano na fanów drużyn przyjezdnych. Teraz jest 
moment, w którym trzeba wyrzucić jak najwięcej papierków w powietrze, jak najdalej na 
boisko serpentyny. Pokazać swoje pirotechniczne zaplecze i zagłuszyć kiboli 
przeciwników.
Niejeden zakrwawiony rękaw unosi się w tej chwili w górę wraz z obitą pięścią, a z gardła 
wydobywa się ryk zwycięstwa. Nie ma znaczenia, czy piłkarze jego drużyny rzeczywiście 
w tym meczu wygrają, to — przynajmniej w tej chwili — schodzi na plan dalszy. Teraz 
najważniejsze jest, kto się lepiej zaprezentuje na trybunach. Bo wokół nich, gdy fazą 
spotkania były podchody”, górowali nasi. To nic, że trzeba spierdalać jak zając przez 
krzaki. Przecież to tylko odwrót taktyczny przed przeważającymi siłami wroga lub policją. 
Później się jeszcze tylko obrzuci pociąg tamtych kamieniami i do wieczora będzie spokój. 
Wtedy przez nasze miasto będzie wracać inna ekipa kiboli.
Swój mecz ma także policja. Ich szef, psychopata patrzy tylko, jak tu komuś przyłożyć 
blondynką. Blondynka — bo biała. Czarne lepiej ciągną, zwłaszcza te z rączkami. 
Najlepiej odwrócić pałki i trzepać po gło wach niesfornych skurwielków łażących po 
stadionie tymi właśnie rączkami. Trzeba to zrobić dyskretnie, bo cholera, posypało się już 
parę skarg z tytułu bicia „nieprawomocną” stroną. Szeregowi funkcjonariusze myślą 
sobie, jak dobrze byłoby jakiemuś gnojkowi zabrać szalik, bo skoro oni je sobie zabierają 
na zasadzie skalpu, to dlaczego on, policjant, ma być gorszy? Także Sierżant również ma 
swój mecz. Taką małą wojenkę. W razie czego mój oddział skoczy z tarczami na tych 
rozwydrzonych czubków. Chłopaki aż się rwą do jakiejś małej pacyfikacji. Trzeba troszkę 
ich podpuścić i będzie dobrze. Pierdolnie któryś takiego cymbała oplątanego w te swoje 
barwy i będzie miał co przez tydzień opowiadać. Nie będzie przynajmniej marudził nad 
uchem, że żarcie „małokaloryczne.” 
Jeden mecz, a tyle atrakcji. Każdy gra o swoje. Dla kibiców ich mecz jest najważniejszy. 
To spotkanie odbywa się w LIDZE CHULIGANOW. Czasem klub, który gra w ekstraklasie, 
w tej lidze się nie mieści i vice versa, zespół z 3 lub 5 ligi ma fanatyków na miarę Ligi 
Mistrzów. Funkcjonuje tu zupełnie inna tabela.
*
Cześć. Po Pamiętniku Kibica otrzymałem od was mnóstwo listów.
Dzięki za wszystkie, te z wyrazami sympatii, i te nie pozostawiające na mnie suchej nitki. 
Niestety, notoryczny brak czasu i wrodzone lenistwo w tych nie pozwoliły mi na odpisanie 
na znakomitą większość z nich. Wszystkich, liczących na odpowiedź, której jednak nie 
otrzymali — przepraszam, prosząc jednocześnie o odrobinę wyrozumiałości. Dostał mi się 
jeden wyrok śmierci. Jak widać ów sędzia dał mi jeszcze zawiechę. Po Lidze Chuliganów 
pewnie dostanę wyrok potrójny, już bez wyrozumiałości dla mojej powłoki cielesnej. 
Trudno, najwyżej zostanę męczennikiem.
Największe wrażenie z recenzji tego „arcydzieła — jak pieszczotliwie nazywam Pamiętnik 
— wywarła na mnie reakcja koleżki, który nigdy w życiu nie był na meczu, a książkę 
przeczytał jedynie ze względu na starą znajomość. Najpierw stanął i przez chwilę 
wpatrywał mi się uważnie w o boisko czy, potem stwierdził, iż nie miał najmniejszego 
pojęcia o tym, co się na stadionach piłkarskich dzieje. Nie znał, bidulina, ich podskórnego 
życia. Ludzie o Lidze Chuliganów nie wiedzą, bo w niej nie uczestniczą. Nie mają o niej 
informacji, bo przecież nikt poważny nie będzie się w ich zdobywanie angażował. 
Dziennikarz wszystko spłaszcza, gdyż nie zna tematu. Jeśli już coś załapie, to i tak jego 
głupkowate domysły przesłaniają prawdę. Na razie dotarłem do dwóch publikacji 
zamieszczonych w tzw. poważnych gazetach, w których rzeczywiście czuć bluesa. Jedna z 
nich, I to luźna w formie relacja z wyjazdu Legii do Goeteborga, jaką sporządził do 2000 
numeru Polityki Marcin Meller. Druga była merytoryezna. Dość sensownie (choć 
nieprzychylnie) wypowiadał się policjant z Komendy Głównej Policji.
Gościem, który potrafi wczuć się w skórę fana, jest naczelny Piłki Nożnej, zauważający, 
że krzywe zwierciadło, w którym widziani są szalikowcy, z reguły zmienia obraz tylko z 
jednej strony. Dla wielu ta druga nie jest zauważana.
Facet z boku wie tyle, ile dowie się z telewizji. Pamiętnik jest spojrzeniem od wewnątrz. 
Jednych dziwi, innych szokuje. Dla jeszcze innych stanowi źródło informacji.
Siedziałem kiedyś i przysłuchiwałem się rozmowie, na podstawie której koleżka ze Słowa 
Polskiego, Bartek Czekański miał zrobić wywiad do gazety. Cezary Fuchs, niezły kierowca 
rajdowy, stwierdził, że dla niego kibic to facet opatulony w szalik, pijany jak sztucer i 
koniecznie trzymający w ręku łańcuch.
— Raczej kij bejsbolowy — zakpiłem wtrącając się.
— Albo kij — potwierdził rajdowiec z zapałem.


Policjant na komendzie bacznie przygląda się zatrzymanemu. Podejrzany jest o coś tam, 
jednak nic na niego nie mają. Mundurowy musi wypuścić ptaszka. Wzrok uważny, 
lustrujący nieogoloną twarz zdaje się czegoś szukać w postaci stojącej vis a vis. Nagle 
wyraz twarzy się zmienia:
— Aaaa, to ty chciałeś ruchać tego psa. To ty jesteś Boguś Winiucho!
— gość w mundurze promienieje i wyciągając z szuflady egzemplarz mojej książki dodaje 
— powiedz temu autorowi, że nie każdy policjant jest idiotą.
— Zapewne miał na myśli siebie. Inteligencik, bo umie czytać — śmiał się jeden z 
koleżków słuchając relacji Bogusia.

Jeśli szukasz czegoś podobnego do tego, co wyczytałeś w Pamiętniku, to skończ na 
pierwszym rozdziale. Najdłuższym i najluźniejszym — ŻYCIE. Bo w życiu trzeba dużo 
luzu. Żeby na starość nie dojść do wniosku, że gdyby się jeszcze raz miało okazję 
urodzić, to ho ho, bo aktualna egzystencja była diabła warta.

Liga Chuliganów jest znacznie bardziej wyprana z emocji od Pamiętnika. Choćby dlatego, 
że częściej sucho opisuje fakty, mniej jest indywidualnych relacji, które siłą rzeczy 
stanowią jeden kłębek nerwów, fascynacji, strachu, wiary, emocji, nadziei lub przemyśleń 
na temat uczuć, jakie przez mózg człowieka przechodzą w czasie zagrożenia.

W zamyśle książka ta miała być Leksykonem Ligi Chuliganów. Jednak spore różnice w 
dostępie do informacji np. z Warszawy i Poznania (co się tam dzieje, wiem na bieżąco z 
najlepszych źródeł) i Chorzowa lub Włocławka (skąd informacje spływają drogą okrężną) 
nie zezwalają na pełny obiektywizm, jaki w leksykonie byłby konieczny. Na liście 
nieobecnych odnotować trzeba całą ligę hokejową (swego czasu sporo się działo w 
Nowym Targu.) Nie ma słowa o Mazowszance Pruszków i Polonii Przemyśl (koszykówka), 
gdzie można nieźle dostać po zębach. Nie usatysfakcjonowani będą fanatycy kilku 
zespołów piłkarskich, którzy nie znajdą „swoich” rozdziałów. Nie ma także rozdziału pt. 
POLICJA, a być powinien. Nie utrzymuję kontaktów z mundurkowymi, trudno więc mi 
powiedzieć, co czuje taki opancerzony żuczek, który dostał właśnie rozkaz przyprawiający 
go o gęsią skórkę ze strachu. Nie wiem, co myśli wydający taki rozkaz ani jaki jest 
schemat dowodzenia w akcjach przeciwko zamieszkom, jakie miały miejsce np. pod czas 
dwóch meczów Legii w Poznaniu jesienią 94 i rok później czy na Łazienkowskiej po finale 
PP Legia — GKS Katowice. Swój rozdział powinni mieć sędziowie. Jednak nie mają. To 
środowisko jest na swój sposób hermetyczne. O sędziach jest parę słów w rozdziale 
DZIAŁACZE.
W książce wykorzystałem materiały z dwóch najlepszych krajowych zmów traktujących o 
rodzimych hools — „Szalikowców” wydawanych przez Tomka Drogowskiego z Bydgoszczy 
(85-204 Bydgoszcz 4, skr. poczt 35), oraz „Polskiego Kibola” — wydawca Tomasz 
Gawroński (fan Widzewa), 90-927 Łódź 56 z dopiskiem „przegródka”. Jest tu mimo 
wszystko trochę wątków autobiograficznych. Niektóre sytuacje są nawet opisane 
subiektywnie. Dotyczy to przede wszystkim sporej części rozdziału ARKA i niemal całego 
BAŁTYKU.

Tym, którzy wiedzą, w co jest grane, nie muszę życzyć przyjemnej lektury. Reszta musi 
uwierzyć, że to dzieje się naprawdę. Czasem tuż obok nich.

ŻYCIE
17.06.2003

Ten rozdział będzie inny niż wszystkie pozostałe. Po prostu opowiada o zdarzeniach, 
sytuacjach, jakie się w kibicowskim życiu zdarzają na co dzień. Stylem i klimatem 
rozdział ten będzie przypominał „Pamiętnik Kibica”. Nie będzie zachowana chronologia 
zdarzeń.
***


W kwietniu 95 w redakcji tygodnika „Piłka Nożna” odbyło się spotkanie zespołu 
redakcyjnego z kibicami kilku drużyn. Zaproszenia swoimi kanałami” zostały 
wystosowane praktycznie do każdej liczącej się ekipy. Wielu zabrakło.

— To ja jestem ten idiota — podchodzi do mnie cblopak z ŁKS-u. Chodziło mu o swoją, 
olbrzymią flagę z napisem Łódź moim miastem, ŁKS. moim życiem”, a którą opisałem w 
Pamiętniku” dobierając podobnych słów. Ubodło go to.

— A pewnie, że jesteś. Ile metrów ma twoja flaga? — Okazało się,że kilkanaście, czy 
nawet kilkadziesiąt. Tłumaczę, że na fladze zamiast „moje” powinno być „nasze”. Chyba, 
że sam będzie nad tą flagą stał. A nie o to chodzi. Łodzianin przyjmuje argumentację, ale 
widzę po oczach, że raczej boi się wdać w dyskusję z bardziej wyszczekanym 
„redaktorkiem”., niż faktycznie przyjął do siebie, to co mówiłem.
***


— Jutro będę we Wrocławiu — informuje mnie Sitek z Warszawy. Na co dzień fanatyk 
warszawskiej Legii. — Zorganizuj jakieś video, to obejrzysz sobie kasetę z naszym 
wyjazdem do Moskwy na Spartaka.
Widelec znalazł się u Niełaca. Oglądamy sobie wesołą podróż pijanej gawiedzi pijanym 
pociągiem.
— Znacie tego gościa? — Sitek pokazuje paluchem na jednego z chłopaków.
— No pewnie. Lejzerek — nie ma najmniejszych wątpliwości. Koleś przez kilka lat jeździł 
na wyjazdy Śląska. Ciekawa postać. Pochodzi z Nowej Rudy i jeszcze jako zupełny 
małolat, w połowie lat osiemdziesiątych zaliczył parę spotkań w barwach tamtejszego 
Piasta W pewnym momencie, mając jakieś szesnaście lat, wyszedł z domu i już do niego 
nie powrócił. Związał się z Wrocławiem. Zaczął chodzić na mecze Śląska i jeździć na 
wyjazdy. Przyuważył go Orzeł. Wypytał co za jeden.
Lejzerek nie ukrywał, że jest pociągowym obieżyświatem. Polskę ma opanowaną w 
stopniu wystarczającym do zrobienia magisterium z tras na wszystkich możliwych 
szlakach. 
Doskonale znał przesiadki z jednych pociągów do drugich, tak by nie marznąć na 
dworcach. Często spał w ten sposób, że będąc „na dłużej” we Wrocławiu wsiadał do 
pociągu przemyskiego, wysiadał w Krakowie i rano, już wyspany, pojawiał się ponownie 
we Wrocławiu. Lejzerkowi zorganizowało się spanie u Pociska.
I tak na placu Grunwaldzkim cały czas się imprezowało. Lejzerek przynajmniej dokarmiał 
Pociska, bo ten nie potrafił kraść, a po każdy odwiedzinach tego pierwszego w pobliskich 
delikatesach w zepsutej 1odówce pojawiały się wiktuały. Nieraz można go było spotkać w 
nieoczkiwanych miejscach. Kiedyś jedziemy sobie kolejką w Trójmieście. Zrobiliśmy 
towarzyski nalot na koleżków z Lechii. Na którejś ze stacji wyłania się uśmiechnięta gęba 
Lejzerka. Ciągniemy go na chatę, ale nie chce. Woli pojechać do Warszawy. W pociągu 
też się wyśpi, czasem uda się coś zarobić. Jak postanowił, tak zrobił. W pewnym momenc 
rzucił tylko cześć” i tyleśmy go widzieli. Pojawił się we Wrocławiu na kolejnym meczu 
Śląska. Później postanowił zabrać się do uczciwej pracy. Zaczepił się w cukrowni bodaj w 
Matczycach. Kiedyś w pracy, podczas nocnej zmiany usłyszał daleki gwizd pociągu. Nie 
wytrzymał. Zostawił robotę, wyskoczył za płot i poszedł na stację. Już tam nie wrócił. 
Bujał się później przez długi czas gdzieś na trasie Warszawa — Lublin czy Warszawa — 
Gdańsk, znajdując jakąś babę w stolicy. Stanął na nogi jednak te mu się podwinęły. W 
kwietniu 95 wyskoczył z pudła.

— Był taki nieswój, wreszcie po pewnym czasie stwierdził, że mu nam powiedzieć, że 
jeździł na Śląsk — śmieje się Sitek patrząc w ekran
— I w dalszym ciągu, gdy jesteśmy w pobliżu stolicy, Lejzerek się wynurza.
***


Kacper z wrocławskiego Trójkąta jest gościem, którego nie sposób nie lubić. Wesoły, 
towarzyski, a jednocześnie cholerny zagryziak. Maniak na punkcie gry na automatach. 
Miał też swoją przerwę w życiorysie. Po jej odbębnieniu raczej niechętnie wracał do 
więziennych wspomnień. Nie żył jak inni, światem grypsery. Dopiero po latach 
usłyszałem jego opowiastkę jak to został przywitany w celi przez starego złodzieja z 
wysokim wyrokiem 

— Te, małolat, ile wyłapałeś?
— Szóstaka.
— No, to jesteś kozaczyna — stary więzienny wiarus wie, że sześć 1at nie dostaje się za 
kradzieże kur z kurnika. Nagle Kacpra ogarnia olśnienienie.
— Ale ja mam sześć miechów...
— Iii... tyle to ja mogę odpierdolić z hujem w ścianie ziemianki.

Ciekawą personą na Legii jest Rouen. Niedługo przed jednym z me czów z LKS-em na 
własnym stadionie, zmieniał miejsce zamieszkania. Bardzo chciał w nowym otoczeniu 
zachować anonimowość.
Podczas przyjazdu kibiców biało-czerwono-białych, ktoś z telewizji doszedł do wniosku, że 
na dworcu może być wesoło. Ekipa z kamerami usadowiła się idealnie. Tuż nad 
wysiadającymi fanatykami LKS-u. Legioniści czekali nieopodal. Zaczęła się zadyma. 
Rouen trafił aż kilku gości. Urywki z zadymy pokazywał Teleexpress, a następnie 
wiadomości sportowe w dzienniku. Rouena było widać jak na dłoni, poznano go nie tylko 
w Warszawie.
Następnego dnia jedna z nowych sąsiadek spotyka na klatce scho dowej żonę Rouena.
— Ale ten pani mąż awanturny. Gali Anonim, hi, hi.

Po meczu Śląsk — Lech inaugurującym sezon wiosenny 1993, na którym nie obyło się 
bez drobnych zadym, policja wyciągnęła z poznańskiego młyna kilku przyjezdnych. Po 
zakończeniu spotkania Puzon ze swoją dziewczyną dość niespiesznie opuszczał trybuny. 
Gdy na stadionie opróżniło się, rzuciło się na niego trzech typków w cywilu wymachując 
przed nosem policyjnymi szmatami. Puzon został zwinięty. Jemu i poznaniakom 
postawiono zarzuty uczestniczenia w zadymie, sprawa tra fiła do sądu. Na pierwszej 
rozprawie, która odbyła się prawie rok po wydarzeniach na Oporowskiej, Puzon 
rozmawiał z Uszolem z Lecha. Te matem tych dyskusji był także Pamiętnik Kibica. Uszol 
był nim zdeczko rozeźlony.

— Czemu nie byłeś na sprawie? — pyta się mnie Puzon.
— Działo się coś ciekawego?
— Przyjechały pyrusy. Normalni. Jeden chce się z tobą spotkać, mówił coś o solówie. Jest 
taki... trochę duży.

Przed następną rozprawą stawiam się w gmachu sądu. Bractwo jeszcze urzęduje przed 
salą rozpraw. Poznaniacy z rodzinami. Puzona przyszło dopingować kilku koleżków z 
Nabojki. Wyławiam okiem największego z przyjezdnych. Niski to on nie jest faktycznie. 
Podchodzę, przedstawiam się.

— Słyszałem, że masz do mnie pretensje.
— O książkę — odpowiedział, prostując się, gdyż do tej pory stał oparty o kaloryfer.
O kurwa — pomyślałem sobie. Po prezentacji gabarytów wynik ewentualnej potyczki był 
dla mnie jasny jeszcze przed jej rozpoczęciem. Wyższy, co najmniej o dwadzieścia 
centymetrów, waga ciała adekwatna do wzrostu, zasięg rąk moich i jego to dwie zupełnie 
inne skale. Błyskawicznie oceniam swoje szanse w solówce. Mogę liczyć jedynie na 
szybkość, refleksu poznaniaka nie znam.

— Co ci się nie spodobało?
— Ja tak... ogólnie, nie czytałem jej jeszcze.
— Chciałeś wyjść na solo.. — trzymam fason.
— Wiesz... dzisiaj jestem z matką, jeszcze na pewno przytrafi się okazja — słysząc te 
słowa zrobiło mi się lżej na duszy. Panienka, którą poznałem wczoraj, nie będzie musiała 
już drugiego dnia znajomości oglądać mojego opuchniętego pyska.
***


Romuald Szukiełowicz jest trenerem takim, jakim jest. Podczas rozmowy z Maćkiem 
Głowackim, dziennikarzem i jednym z teoretyków pro wadzenia treningu, gdy tamten 
powiedział kilka fachowych uwag, Szukiel” odparł, że chodzi o to, by noga dobrze kopała. 
Ma Ów szkoleniowiec jedną, cholerną zaletę. Potrafi jak mało kto zmobilizować ludzi z 
którymi rozmawia. Jednak wśród wrocławskich kibiców nie cieszy się zbytnim szacunkiem 
ani poważaniem. Zadecydował o tym jego komentarz do regionalnej telewizji Echo 
spotkania Śląsk — Widzew w 91 (?) roku, na którym wrocławianie przyatakowali łodzian 
na trybunach. 
Poproszony akurat o użyczenie swego głosu stwierdził coś o stadionowej hołocie i kilka 
tym podobnych wstawek. Fani są pamiętliwi i po kilku latach, gdy ponownie został 
trenerem wrocławskiej drużyny, przyjęto go obojętnie.

— Niech będzie nawet Helenio Herrera, ale skoro on nas nie lubi, to jest tylko najemnym 
pracownikiem, który teraz bierze w Śląsku pieniądze, a później go nie będzie — 
stwierdzono na trybunach. Jego poprzednik (nie licząc czterech spotkań pod okiem 
Bogusława Wilka), Stanisław Świerk, był przez kibiców postrzegany zupełnie inaczej.
Na zimowym, halowym turnieju w Zgorzelcu melduje się kilkanaście osób z Wrocławia i 
Grubio — fanatyk jedenastki Śląska, na co dzień mieszkaniec... Łańcuta, Po turnieju 
czterech chłopaków podchodzi pod prawie pusty autokar, prosząc o zabranie w drogę 
powrotną. Szukiełowicz zdecydowanie odmawia. Gdy drzwi się zatrzasnęły, czterech 
opatulonych w zielono-biało czerwone szaliki chłopaków zaczyna skandować:
— Stasiu świerk, Stasiu świerk, Stasiu Świerk.

W związku z zawartym w lutym 1995 roku w Gdyni paktem o nieagresji wśród kibiców 
podczas spotkań reprezentacji narodowej, kilka występów Biało-Czerwonych wyglądało 
rzeczywiście inaczej niż dotychczasowe.
Dla części wrocławian czerwcowy (95) mecz Polska — Słowacja rozpoczął się osiem 
godzin przed pierwszym gwizdkiem sędziego. O 9.20 na peron Dworca Głównego wjechał 
pociąg wiozący kibiców Lecha Poznań. Tym razem nie było zwyczajowych w takich 
wypadkach, nerwowych przygotowań do „powitania” przyjezdnych. Z reguły na linii 
Wrocław — Poznań dzieją się różne, nieraz drastyczne rzeczy. Wręcz przeciwnie, zarówno 
kibice Lecha, jak i Śląska wiedzieli, że część drogi przyjdzie im przebyć razem, oraz że 
tego dnia będzie obowiązywał pakt. Na początek niemiła — dla fanów — sytuacja. 
Policjanci nie chcą wpuszczać nikogo bez biletu do pociągu jadącego w kierunku Katowic. 
Wspólna (sic!) 200-osobowa grupa z fantazją ominęła ten zakaz tak, że mundurowi 
nawet nie spostrzegli, gdy kibiców „wywiało” z Wrocławia.
Dość dziwnie wyglądały dla piłkarskich chuliganów sektory 6 i 7 stadionu zabrzańskiego 
Górnika. Razem zasiadali tam fanatycy warszawskiej Legii, krakowskiej Wisły, Lechii 
Gdańsk, Motoru Lublin, ŁKS-u Łódź, Śląska Wrocław, Lecha Poznań. W innych warunkach 
byłaby to mieszanka wybuchowa Dość stwierdzić, ze podczas meczu Lech — Legia, który 
odbył się pół roku wcześniej, 100-130 osobową grupę fanatyków ze stolicy atakował 
kilkutysięczny tłum, natomiast w rewanżu na Łazienkowskiej wojownicy z Warszawy, 
chcąc wyładować swoją agresję na poznaniakach, stoczyli bitwę z ochraniającymi ich 
policjantami. Rozmiary zamieszek były porównywalne do zajść z okresu stanu 
wojennego. Takich „mieszanek wybuchowych” w tym gronie było zresztą więcej.
Przez moment (czyli kilka spotkań kadry narodowej) wydawało się, że nawet w tak 
zwaśnionym i uznawanym za nienormalne środowisku, jak kibiców piłkarskich, istnieje 
możliwość wzniesienia się ponad podziały. Najlepiej ten fakt ilustruje scenka z drogi 
powrotnej. W „Warsie” pociągu, w kilkuosobowej grupce po którymś już piwie jeden z 
poznańskich hools śmiał się do wrocławskich współbiesiadników:
— W życiu nie myślałem, że napiję się z kibicami Śląska.
***


Towarzystwo siedzi sobie w knajpie Szalony Koń” na wrocławskim Rynku. Na zewnątrz 
minus dwadzieścia, mrozy trzymają od miesiąca albo i lepiej. Jankes, który swoją ksywkę 
zawdzięcza stałemu pobytowi w USA, a za oceanem nie potrafi wysiedzieć dłużej niż kilka 
miesięcy, więc przyjeżdża do normalności, czyli do Polski, opowiada historyjkę z 
wrocławskie go autobusu.

— Jedziemy sobie o czwartej w nocy w dość doborowym towarzystwie, a tu wsiada jakaś 
panienka. W wózku pustki, tylko my, szofer i ona. Ja się do niej przyklejam, łapię za 
ciałko, a tu się okazuje, że laseczka nie ma na sobie bielizny. Majtki jej wcięło. No to ja 
do niej, że może pójdziemy do jakiegoś hotelu. A ona na to, że lepiej do bramy — 
Jankesem do tej pory wstrząsają dreszcze z makabrycznego zimna.
— Dziewucha była testowana przez całą czwórkę — kontynuuje.
— Gdzie mieliście takie branie? — Zainteresował się przebywający akurat we Wrocławiu 
lechista Grabarz.
— Na Krzykach, na Oficerskiej.
— Seks, może jeszcze w mojej bramie? — Długi aż podskoczył z wrażenia. — Kiedy to 
było?
Teraz Jankes Z namaszczeniem wyciąga przegub dłoni, spogląda dosyć długo na zegarek. 
— Jakieś... — przygląda się czasomierzowi mrużąc oczy — .. .trzy, cztery tygodnie temu.
Wiara wybucha śmiechem. Leon się później z Jankesa nabijał, że ten sprawdzał datownik.
***


Legioniści przeczytali rozdział tej książki jeszcze przed jej ukazaniem się. Niekompletny, 
choć w swym kształcie przypominający to, co można odczytać w niniejszym tomiku.
— Kilka historii zapomniałeś, ale trzeba przyznać, że napisałeś obiektywnie. Jednak coś 
za mało uczucia w ten rozdział włożyłeś. Jakoś tak bez entuzjazmu to wszystko — słyszę 
głos telefonicznego rozmówcy, legionisty. Pewnie, wolałbym się powywnętrzać, ale w 
wielu z opisywanych sytuacji nie byłem. Znam je z różnych relacji. Choć wielu wątków, 
tych osobistych, zabrakło.
Choćby takiego brzucha Bosmana z Legii. W Moskwie warszawiacy chlali ile wlazło. 
Trudno było tego nie robić, skoro w stolicy Rosji ceny są na normalnym, światowym 
poziomie. O ile nie wyższym. Natomiast produkcja najbardziej popularnego, tamtejszego 
trunku, czyli wódki była wyraźnie forowana, a co za tym idzie ceny były niższe od cen 
popitki. Jak tu się nie ochlać na amen? Towarzystwo ululało się na cacy. Na mecz 
wchodzili wszyscy, wystarczyło się jakoś przetoczyć przez bramę. Więc żłopano oporowo. 
Przed spotkaniem, w okolicy stadionu. Dzień wcześniej w Moskwie z Lokomotiwem grał 
monachijski Bayern. Niemców troszkę postraszono w hotelu. Z miejscowymi specjalnych 
kłopotów nie było. Saszki i Wańki raczej lgnęli do obcokrajowców. W czasie meczu 
towarzystwo jeszcze jakoś wyglądało. Być może z uwagi na mróz. Następnego dnia było 
gorzej. Pociąg się spóźnił, więc całkiem zgrabna ekipka opanowała dworzec kolejowy. 
Rouen biegał z kartonem, w którym było wy- krojone dno. Nikt nie wiedział, po co mu 
badziewie, a on po prostu stawiał pudełko na odstawioną przez kogoś flaszkę piwa, po 
czym wsadzał rękę z góry, przez dziurę i w ten sposób niepostrzeżenie stawał się 
właścicielem kolejnego browara. Na wódkę już nie miał ochoty.
Nie pogardzał natomiast wyrobami tamtejszego polmosu Bosman. Nachlał się jak świnia, 
po czym padł. Zimno, wszyscy się trzęsą od braku odpowiednich gradusów Celsjusza, a 
Bosman kładzie się nieprzytomny. Ktoś podjechał wózkiem na bagaże i położył zwłoki 
odziane jedynie w koszulkę, w jakiej na murawie występują piłkarze Legii, na tymże 
pojeździe.
Wożony — tak dla jaj — Bosman tymczasem chrypiał coś niezrozumiale i wywracał 
oczami. Wezwana sanitariuszka już chciała go umieścić wśród szpitalnych 
niedoozdrowieńców, gdy u grubasa na stąpił powrót do jako takiej świadomości.
Najwylewniej z tego cieszył się koleżka Bosmana, który gabarytami jeszcze przewyższa 
(a raczej poszerza) swojego kompana.
— Bosman go przyprowadził na Legię, żeby się nikt nie śmiał z tego, że jest najgrubszy 
na Żylecie — naśmiewają się legioniści.
***


Mecz Holandia - Polska w październiku 1992 roku był pierwszym spotkaniem 
reprezentacji narodowej, na którym zameldowało się kibicowskie bractwo z Polski. Do tej 
pory na wyjazdach zdarzały się co najwyżej pojedynczy fanatycy, polonusi i przypadkowi 
turyści. No, może za wyjątkiem spotkań z NRD na początku lat osiemdziesiątych. Ale 
wówczas to były trochę inne czasy i na pewno inne układy. W każdym bądź razie w 
Rotterdamie towarzystwo miało okazję spotkać się po raz pierwszy pod jedną flagą na 
obcym terytorium, w niekoniecznie sympatyzującym z sobą gronie. Z Wrocławia wybrało 
się różnymi sposobami jakieś ćwierć Setki fanów. Trochę strachu najadł się Robson, 
którego łażącego po mieście przykukał jakiś autobus z fanatykami. Na szczęście okazało 
się, że była to wyprawa kibiców gdańskiej Lechii. Gdy Robson wpadł w objęcia kolesiów, 
w autokarze rwetes:

— Kurwa, filujcie, jak Boga kocham, tego jeszcze nie widzieliście
— drze się któryś z wycieczkowiczów. — Rudy Murzyn, jak babcię kocham!!!
Rewelacja była taka, że autobus się zatrzymał, a Polacy trzaskali sobie z czarnym 
rudzielcem fotki.
Na samym meczu jedna awantura. Gdy Cracovia (jeden autobus) zaatakowała Wisłę 
(pięciu), za wiślakami, choć w tym momencie mieli z nimi wojnę, postawili się 
gdańszczanie i wrocławianie. Po uspokojeniu awantury i zakończeniu meczu, wspólna 
ekipa postanowiła sobie wy równać rachunki z pasiakami. Cracovia, która nie miała szans 
wobec przeważających sił przeciwników, salwowała się ucieczką. Holenderscy policjanci 
byli zdziwieni takim obrotem sprawy. Jakoś połapali się, gdzie istnieje linia podziału i 
oddzielili jednych wojowników od drugich.
W drodze powrotnej kilku hools z Wrocławia postanowiło skorzystać z okazji i wrócić do 
kraju z Lechią. Kierowca burzył się z uwagi na nad komplet pasażerów. Policjanci 
postanowili kogoś wyprowadzić z autokaru, by ten mógł ruszyć z miejsca. Jeden z nich, 
taki dwumetrowy, złapał Robsona i ciągnie go do wyjścia. Wyglądający przy nim jak 
karzełek Robson wczepił się w fotel rękoma i nogami i tylko mruczeniem i kręceniem 
głową dawał znaki, że nie da się usunąć. Ostatecznie, wobec nieugiętej postawy swej 
ofiary i zaostrzającej się sytuacji w autobusie, Holender zrezygnował.
***


Grabarz z Gdańska wyjazdu na Lechię/Olimpię do Olsztyna mile wspominać nie będzie.
Zajechał, jak połowa 500-osobowej grupy, samochodem. W roli pasażera, na swoje 
nieszczęście. Ponieważ wyłykal po drodze zdeczko piwa i mocniejszych trunków, przeto 
mecz wydał mu się nad wyraz gorącym wydarzeniem. Na tyle, że kurtkę z dokumentami 
zostawił w aucie. Lechia zwyciężyła co podniosło i tak wysoką temperaturę na widowni. 
Przynajmniej na sektorze zajmowanym przez przyjezdnych. Bo temperatura powietrza 20 
września zbyt wysoka nie była. Po spotkaniu miejscowi, którzy mieli już serdecznie dosyć 
uciążliwej wycieczki z Trójmiasta, podzielili tłumek na dwie grupy. Jedną odstawiono do 
pojazdów mechanicznych drugą odprowadzono w kierunku kolei żelaznej. Nie wiadomo 
czemu, Grabarz załapał się do tych drugich. Na stacji, zorientowawszy się W swojej 
pomyłce, zaczął interweniować. Ponieważ jego stan wskazywał na wcześniejsze 
nadużycie wody ognistej, więc wśród konwersatorów w niebieskich mundurkach jakoś nie 
mógł znaleźć posłuchu.

— Jestem autem.
— Trzeba było o tym pomyśleć wcześniej. — No to ja sobie idę.
— Nigdzie nie pójdziesz.
— Idę — swój zamiar wprowadził w czyn. Nie chcące wysłuchiwać jego racji psy 
załadowały niesfornego do budy. Na samych słowach się nie skończyło. Po „rozmowie” z 
pałkarzami Grabarz jako pamiątkę miał połamane żebra. Ponieważ paragrafu na niego nie 
było, więc postanowiono go odwieźć do izby. Tam z kolei lekarz doszedł do wniosku, że 
co prawda pacjent zbytnio się na nią nie kwalifikuje, jednak skoro został przywieziony 
przez mundurowych, musi się gościem zająć. Następnego dnia, bez kurtki, dokumentów i 
pieniędzy, obity wracał do Gdańska. Na dworcu był w swojej biało-zielonej koszulce 
dokładnie obcinany przez dwóch miejscowych, którzy zaczęli coś podejrzewać.
— Skąd jesteś?
Na szczęście kanary okazały się na tyle wyrozumiałe, że do domu dojechał bez kredytu.
***


Kibice Zagłębia Lubin przez kilka lat nie pokazywali się w Warszawie wcale. Wiosną 95 
lubinianie zerwali z tą tradycją i przybyli na Łazienkowską autobusem. Wóz był niezły, bo 
zasuwał trasą cholernie szybko. Tak szybko, że z kilku aut, które wyruszyły na patrol, 
zdołał go znaleźć tylko „J”. Czteroosobowa załoga postanowiła wyprzedzić hoolsbusa i 
zaczaić się na niego w jakimś lesie. Zamiar ten został rozszyfrowany przez 
autokarowiczów. Podczas wyprzedzania legioniści zostali trafieni butelką w maskę. Na 
szczęście dla legionistów nie trafiło w szybę. Ostatecznie Zagłębie zostało w tyle, 
warszawiacy zaplanowali akcję partyzancką. Załoga pojazdu wysiadła w lasku, drajwer 
natomiast oddalił się, mając za zadanie schować wóz i wrócić na miejsce ataku już po 
odjeździe lubinian. -- Co tam się działo, nie wiem – opowiadał później „J”. – W każdym 
bądź razie po pół godzinie pojechałem z powrotem, a tu w miejscu, gdzie wysadziłem 
chłopaków stoi policja i świeci halogenem po lesie, najwyraźniej kogoś szukając. 
Przejeżdżałem tamtędy kilkakrotnie, ale nic się nie zmieniało. Ponieważ lubinianie mogli 
powiedzieć, że widzieli moje auto, więc nie chciałem kleić głupa jeżdżąc tam i z 
powrotem. Po jakiejś godzinie zrezygnowałem. Okazało się, że chłopaki musieli siedzieć 
w zaroślach, aż do chwili, gdy niebieskim się znudziło i dopiero później z meczu u siebie 
wracali do domów z odległości stu kilometrów od Warszawy.
***


Wiesław Pałaszewski jest odpowiedzialny za prewencję w legnickiej komendzie 
wojewódzkiej policji. Człowiek ten ma wzrok psychopaty. Każda komisja zdrowia 
psychicznego (a taka powinna co jakiś czas weryfikować ludzi pracujących za pieniądze 
podatników na stanowiskach narażających na zmiany osobowości) po spojrzeniu w jego 
oczy nie powinna mieć wątpliwości, że jest to człowiek, nad którym można popracować. 
Na jednym ze spotkań działaczy klubowych Zagłębia Lubin z kibicami, pojawili się 
przedstawiciele policji. Za znanym fanom (z uwagi na swoje zachowanie) szefem 
prewencji. Pałaszewski poopowiadał, jak to radzi sobie w walkach z niesfornymi 
szalikowcami. Używał języka i terminologii chuliganów. Przed niektórymi meczami 
zarządza on swoim podopiecznym suchą zaprawę, nakazując palowanie.., ławek.
Gdy któryś z podkomendnych, ot tak, dla jaj przyłoży komuś pałą po głowie, to Wiesław 
Pałaszewski w pełni akceptuje działania podopiecznych. Zamiast numeru służbowego 
„chłopcy Pałaszewskiego” lubią pokazywać obijanym numery ich własnych butów. To 
najczęściej używany zwrot policji w legnickiem w podobnych okolicznościach.
Palaszewski traktuje mecze jako możliwość wyżycia się. W pewnej dyskusji o piłce nożnej 
ponoć powiedział:
— Co ty możesz wiedzieć o piłce, ja już obstawiałem kilkaset meczów. Sam jest 
przykładem, że hools chodzą nie tylko we flejersach, lecz również w niebieskich 
mundurach. Po prostu ludzie kierowani przez niego są jeszcze jedną grupą, której chodzi 
o to, żeby coś się działo. O tym, że legnicka policja działa w sposób psychopatyczny, 
wiedzą fanatycy piłkarscy niemal w całym kraju. Po jednym z meczów Chrobry — Śląsk 
dzielni mundurowi złapali 10-12 letniego chłopaka i... spałowali go. Do stereotypu 
policjanta zabrakło małolatowi tornistra i kredek.
Nie tylko w Legnicy czy Lubinie zdarzają się takie okazy. W Katowicach mundurowi 
wypuścili chłopaka z budy.

— Te, Romek, skurwiele zabrały mi szalik.
— Chodź — podchodzimy do nyski.
— Czego, kurwa, jeszcze tu szukasz? — to raczej do kolesia niż do mnie.
Mówię o co chodzi. Spokojnie. Nigdy z policjantami się nie awanturuję „na krzyk”. 
Tamten ogląda mnie jak zjawisko.

— Ja go, kurwa, zabrałem?
— Tego nie wiem, pan jest tu najstarszy stopniem (miał kocina jakieś cztery belki, 
szycha), więc jest pan odpowiedzialny za swoich ludzi. Typek się denerwuje, wie, że 
nabroił. Co może w tej sytuacji zrobić? Chwyta za pałę, dokłada mi parę razy, temu od 
szalika również. Dyskusja z palantami, kto jest ich dowódcą kończy się zawsze w jeden 
sposób.
— Nie wiem.

Katowickie psy najbardziej popierdolone jeszcze nie są. Ale o tym można się przekonać 
tylko jeżdżąc na wyjazdy. Co prawda po finale pucharu Polski Legia — GKS Katowice 
(95), do Warszawy wezwano odpowiedzialnych za zabezpieczanie porządku podczas 
imprez sportowych z komend wojewódzkich, gdzie powiedziano im, że policja musi 
postępować według prawa. Ale sytuacja z Katowic opisywana ciut wyżej miała miejsce już 
po tej konferencji.
Nie zawsze jest tak, jak wydaje się oglądając sytuację z ławek trybuny głównej. A tym 
bardziej z ekranu telewizyjnego.
Nikt nie płacze, gdy dostanie lanie, gdy nabroi. Tyle, że hools mają to akurat w nosie. 
Twarz nie szklanka. Za co mają jednak dostawać ci, którzy nawet nie mają chęci pobroić? 
Gdy dostaniesz w łeb od kibica innej drużyny, to możesz przynajmniej oddać. Jesteś na 
równych prawach silniejszego. Oddasz psu — łapiesz się na wyrok.
***


Jacek z Lubina opowiedział historyjkę z meczu Polska — Izrael rozegranego wiosną 95 w 
Zabrzu. Fani Zagłębia rozłożyli swoją flagę na pustych ławkach. Po jakimś czasie weszła 
ekipa Cracovii. Kilku krakusów przemaszerowało się po lubińskich barwach. Zagłębiacy 
wkurzyli się.
— Co jest, kurwa? — stała w takich sytuacjach odzywka. Od słowa do słowa i zaczęło się 
ustalanie następstw. Kibice Zagłębia Lubin i Cracovii nie darzą się szczególną sympatią.
— To może pójdziemy na solo?
— Dobra — Jacek był chętny do konfrontacji jeden na jednego.
— Masz nóż? — fan pasiaków zadał cokolwiek dziwne pytanie.
— Po co nóż do walki na solo?
— Jak to po co? Nie masz noża, to ktoś od nas ci pożyczy. My jeździmy z nożami. W 
sumie do bójki na scyzoryki nie doszło.
***


— Jedziesz z nami do Gdańska na Lechia — ŁKS? — Maciek wie, że ze mną w Trójmieście 
nie zginie. Mam tam mnóstwo kontaktów, a może się zdarzyć, że Łylego, do którego ma 
interes, na meczu się nie znajdzie. A ja Gdańsk lubię w sposób szczególny.
— No jasne — nie skorzystać z takiej okazji to byłby grzech. Cała kolejka ligowa odbędzie 
się w listopadową środę, na szczęście w Śląsku pomyślano i dogadano się z Rakowem, 
więc zamiast w środku tygodnia we Wrocławiu mecz zostanie rozegrany podczas 
weekendu. W środę byłoby może ze trzy tysiące widzów. W sobotę przyszło sześć. Ale to 
była dopiero śpiewka przyszłości.
— No to wyruszamy o szóstej rano z Rynku.
Następnego dnia marznę czekając na Maćka. Wreszcie zajeżdża. Sam.
— Alek, pijany jak świnia, dogorywa u mnie na chacie. Trzeba go doprowadzić najpierw 
do jakiegoś stanu, a następnie do auta.
Sprawa się komplikuje. To Alek miał robić za drajwera. Pijany nie pojedzie. Za kierownicą 
będzie musiał siąść Maciek. Coraz mniej czasu do pierwszego gwizdka, a my jeszcze nie 
wyjechaliśmy za rogatki Wrocławia.
Po drodze cały czas kontrola zegarka i przeliczanie kilometrów do zrobienia. Nie 
zdążymy, nie ma szans. Pod stadion zajeżdżamy w ostatniej niemal chwili. Jeszcze tylko 
ogłuszający ryk, wieńczący ostatnią, czwartą bramkę zdobytą przez biało-zielonych. Z 
całego meczu obejrzeliśmy sobie ze dwie akcje.
Po ostatnim gwizdku wokół nas robi się zamieszanie. Zewsząd złażą się znajome pyski. 
Lechiści już nas „rozdysponowali”: jeden będzie spał tu, drugi tam. Ale wcześniej jest 
wieczór, czyli czas na chlanie. Na razie ja ląduję na Chełmie. O 20 spotkamy się w 
knajpie. Oczywiście spóźniliśmy się z Grabarzem i Mikołajem. Ale towarzystwo jeszcze w 
miarę trzeźwe.
— Dobra, jakby Milan nas chciał znaleźć, to będzie wiedział, gdzie szukać, zmieniamy 
knajpę — zarządził Łeb.
Część jedzie z Wioletem, część taryfą. Z Łbem pakuję się ja. To błąd. Ulubioną jego 
zabawą jest jazda ile fabryka dała A bryczka to nie maluch bynajmniej. Tym razem 
ułańska fantazja kazała Łbowi powygłupiać się dodatkowo. Na liczniku 160, a on łapie za 
komórkowca i wystukuje kierunkowy do Wrocławia.
— Gajor? Co u ciebie, śpisz grzecznie? Bo ja właśnie wiozę Alka i Romka na Długą. 
Jedziemy się nachlać, ha, ha, ha.
Zajeżdżamy oczywiście pierwsi.
— Chyba się będę sądził z tym Centertelem — żali się Łeb. — Reklamują, że ten telefon 
zarabia na siebie, a ja muszę płacić za niego trzydzieści baniek miesięcznie.
Ostatecznie zostajemy jedynymi gośćmi w knajpie. Głośno) hałas, każdy jak zwykle ma 
coś do powiedzenia.

— Grabarz, drzemy zelówki, ja wymiękam — marudzę. Urywamy się z towarzystwa, bo 
zapowiada się ostre picie. Ustalamy, że spotkamy się w czwartek w południe. Wieczorem 
wyjazd z powrotem.
— Zostań jeszcze dzionek, przecież Śląsk gra w sobotę, zdążysz — następnego dnia rano 
Grabarz próbuje przegadać mnie.
— Nie mogę, w piątek rano jestem poumawiany.
— Zadzwoń i odwołaj.
— Nie da rady.
— A myślisz, że reszta będzie się nadawała do jazdy?— coś się ten Grabarz dziwnie 
uśmiecha.
— Alek to pewnie i nie, lecz Maciek jak coś powie, to można na tym polegać.
Zajeżdżamy na umówione miejsce. Z daleka widać, jak pozostała część ekipy właśnie się 
wtacza do knajpy. Cholernie punktualni są dziś wszyscy.
— Wieczorem jedziemy — upewniam się chłopaków.
— Romek, nie da rady, brak trzeźwego szofera i... możliwości. — Maciek mówi składnie, 
ale nie przychodzi mu to łatwo. W tym czasie Grabarz już pada ze śmiechu.
— Jak to było? Jak coś powie, to można polegać? Tu jest Gdańsk, człowieku.
Ostatecznie ustalam, że wracam nocnym pociągiem. A Bezan zwariował. Ciąga nas po 
jakichś knajpach i hotelach. To kręgle, to salon gier, to znów chlanię w jakiejś kolejnej 
knajpie. Wieczorem towarzystwo odprowadza mnie na dworzec.
— Temu panu proszę nie sprzedawać biletu, on jest niepełnosprawny umysłowo, nie 
odpowiada za siebie — Bezan pokazuje mnie kasjerce, gdy chcę kupić przejazdówkę. 
Kobieta głupieje, bo wyraz twarzy Bezana wcale hie wskazuje na to, że żartuje. W tym 
momencie pewnie i moja fizjonomia nie odbiega daleko od tej nakreślonej przez Bezana.
— Pierwsza klasa do Wrocławia proszę — Bezan faktycznie zwariował, ale doszedł do 
wniosku, że skoro uparlem się jechać, to sam musi kupić mi bilet.
Alek z Maćkiem już też mają wszystkiego dosyć. Chce im się spać. Obiecują sobie, że po 
moim odjeździe lądują zaraz w łóżku.
— Dobra, ale nie jedziemy do mnie, lecz do mojej mamy — twierdzi Bezan. Gdy drzwi do 
„mamy” otworzyły się, wrocławianie z przerażeniem stwierdzili, że spanie mogą sobie 
odłożyć na następny dzień. Na szczęście jakoś na sobotni mecz dotarli do Wrocławia.
— Przed godziną przyjechaliśmy — śmieją się na stadionie.
***


Gdynia, luty 1995. Przyjechaliśmy do Trójmiasta na turniej kibiców, organizowany przez 
arkowców. Wieczorem odbędzie się losowanie grup. Będzie Legia, Pogoń, Arka, Lechia, 
Wisła, Polonia Bytom, Zagłębie Lubin, Bałtyk, Lech i my. Mieszanka wybuchowa. W 
każdej chwili coś się może zdarzyć. Na meczu hokeja Stoczniowiec — Polonia Bytom 
bractwo z Wrocławia, Krakowa i Gdańska ustala swoje ekipy na tą ceremonię. Trzeba 
trzeźwych, bo pijany w razie czego do niczego się nie przyda.
— Świniak, ty nie jedziesz, jesteś wypity. Możesz narobić sztrymu — próbuję 
wyperswadować nachlanemu koleżce. Ostatecznie coś tam chwycił i rusza głową. Mecz 
nie kończy się w regulaminowym czasie, gdyż jest remis.
20 Dogrywka. Robi się późno. Zrywamy się z hali Olivii. Gdy dopadamy do Heinekena w 
Gdyni, Swiniak już rządzi w środku.
— Jak on się tutaj znalazł? I to przed nami. A na dodatek skąd wiedział, że losowanie 
odbędzie się właśnie w tym miejscu? — spoglądamy na siebie z Niełacem z 
niedowierzaniem. Darka miało nie być, a to on, lekko zataczający pcha się do losowania 
grup.
Mija rok.
— Jedziemy na turniej do Łodzi — towarzystwo ustała w Rynku.
— A wiecie, kto będzie losował grupy? — niezbyt dobrze trzymający się na nogach 
Świniak daje tym samym do zrozumienia, że ta impreza nie może się odbyć bez niego.
Ostatecznie nie losował. Autobus się spóźnił. Ceremonia odbyła się wcześniej.
***


— Musimy zrobić jakąś zgodę. Aktualnie mamy jedynie z KSZO Ostrowiec, ale to taka 
niewielka ekipa. U nas zapanowała moda na jedną zgodę — stwierdzili podczas jakiejś 
rozmowy poznaniacy spod znaku Lecha je sienią 1994 roku. Ich zamierzenia zrealizowały 
się dopiero pod koniec stycznia 1996, gdy podczas turnieju w hali Areny zjawili się kibice 
gdyńskiej Arki. Poznaniacy, choć twierdzą, że zawarli jedynie układ, mają swoją zgodę, 
natomiast dla gdynian Poznań stał się miejscem, w którym mogą za istnieć. Dzięki 
pierwszoligowemu układowi, flagi Arki będą (?) pokazywane w relacjach telewizyjnych nie 
tylko regionalnych ośrodków. Po zerwaniu zgody z Górnikiem Zabrze, gdynianie takiej 
możliwości nie mieli.
Najbardziej eksponowanym układem jest zgoda Legii z Pogonią. Stadion przy ul. 
Łazienkowskiej na prawie każdym meczu poobwieszany jest olbrzymimi, bordowo-
granatowymi flagami. I odwrotnie. Znacznie mniej uzewnętrzniane, są równie silne zgody 
Sląska z Lechią czy Motorem.
Kontakty kibiców w różnych miastach często owocują pielgrzymkami fanów pomiędzy 
tymi ośrodkami. Do Szczecina wyprawiają się mieszkańcy stolicy nie tylko z okazji 
meczów Pogoni. Powodem do wycieczki mogą być Dni Morza lub zwykłe zaproszenie na 
imprezę. Identycznie już od lat dzieje się na trasie Gdańsk — Wrocław. W tym przypadku 
żalił się kiedyś, po ko lejnej wizycie Grabarza z Tomkiem we Wrocławiu Długi Jakubowski:
— To nie jest przyjaźń, towarzystwo kursuje na trasie w interesach. Trudno nie zgodzić 
się z drugą częścią tego zdania. Alek i Maciek z Wrocławia jeżdżą do Łylego po buty, 
Wiolet często właśnie we Wrocławiu załatwia swoje interesy. Natomiast równie trudno. 
jest przyjąć pierwszą część zdania. Przecież te interesy rozwinęły się na bazie wspólnych 
znajomości. A częste spotkania, choćby zdarzały się przy okazji załatwiania interesów.
Te znajomości kiboli starej daty przejmują małolaci. We Wrocławiu już nikt nie jest w 
stanie zorientować się, ilu młodych hools z Gdańska odwiedza swych rówieśników. 
Podobne wędrówki odbywają się na trasie Szczecin — Warszawa, czy innych. Dżemika z 
Krakowa trudno była wysłać do domu, gdyż jak rozpoczął łaziorkę, to błąkał się po 
Wrocławiu i Gdańsku do przesady.
— Słuchaj, kolesiowi zerwał śię z domu syn. Jest kibicem Lechii, więc pomyślałem, że na 
taki dłuższy zryw mógł wybyć jedynie do Wrocławia. Wołają na niego Jasica. Możesz to 
sprawdzić? — telefon z Gdańska od starego fana biało-zielonych. Czy rzeczywiście jest 
szansa znalezienia 16 letniego chłopaka w siedemsettysięcznym mieście, skoro zaalarmo 
wana policja nic nie wie na jego temat? Po kilku rozmowach wiem, że młodzian buja się z 
wrocławskimi hools po osiedlu — sypialni Nowym Dworze.
— Dowiedziałeś się czegoś? — ten sam głos w dwa d później. Relacjonuję ustalenia 
prywatnego śledztwa, które między Bogiem a prawdą o graniczyło się do wykonania 
jednego telefonu i dwóch rozmów z małolatami.
— Dobra, jutro o 20 zajeżdżamy do Wrocławia. Następnego dnia pod chatę zajeżdża 
beemwica z czterema pasażerami. Najbardziej obawiam się reakcji ojca. Jeśli chłopaka 
me uda się odnaleźć, to źle. Jeśli się odnajdzie, to z kolei może dostać szału. Wtedy 
młodzian będzie mieć pretensję do całego świata. Do mnie, Śląska, do wszystkiego co się 
rusza.
Jedziemy na boisko na Nowym Dworze. Tam okoliczni młodzi chuligani pijają wieczorami 
alkohol. W razie czego ubrałem się w koszulkę Śląska, łatwiej będzie nawiązać kontakt z 
rozmówcami. Już drugi, którego chwytam twierdzi, że bractwo poszło wypić tanie wina 
między bloki. Gdańszczanie też tam są. Idę z Grabarzem, który też przyjechał. Lepiej, 
byśmy byli we dwóch. Bez rodziny czy kogoś kojarzącego się młodzianowi z familią. 
Błyskawicznie, przy pomocy przewodnika namierzamy dość liczną grupę 
kilkunastolatków, przygotowującą się do rozpoczęcia libacji. Młodzi kibole znają mój 
pysk, gorzej. z Grabarzem. Dlatego początkowo są nieufni, gdy pytam o Jasicę.
— To ja — odpowiada szczupły chłopak, gdy poznał starszego ziomka z Gdańska. Po 
chwili rozmowy zgadza się jechać do domu. Idziemy w kierunku auta. Ojciec na szczęście 
nie robi awantury.
Kilka miesięcy później w Gdańsku u Grabarza zjawia się koleżka, który także był wtedy 
we Wrocławiu. Nawet nie pamiętałem jego twarzy, wówczas widzieliśmy się może z 
dziesięć minut.
— Chciał się przyjrzeć facetowi, który w ciągu kwadransa odnalazł chłopaka, szukanego 
przez policję kilka tygodni — śmieje się gospodarz.
***


4 lutego 1996 roku w Łodzi odbył się halowy turniej kibiców. Organizatorzy, kibice 
Widzewa, doszli do wniosku, że największe animozje występują wśród lokalnych rywali, 
więc na turniej nie zaprosili rywali zza miedzy, sympatyków ŁKS-u. Ci ostatni uznali to za 
policzek, więc odgrażali się, że rozgonią imprezę. W przeddzień turnieju kibiców w Łodzi 
odbył się turniej piłkarzy. Na stadionie Orła stanęły naprzeciw siebie drużyny obu 
łódzkich klubów. Oraz watahy miejscowych hools. W potyczce na pięści lepsi okazali się 
dwukrotnie liczniejsi widzewiacy. Stworzyło to odpowiedni „podklad” pod mające się 
rozpocząć następnego dnia rozgrywki kibiców.
Ostatecznie zaproszono ekipy Broni Radom, Chrobrego Głogów, Lechii Gdańsk, Legii 
Warszawa, Petrochemii Płock, Pogoni Szczecin i Śląska Wrocław. Teoretycznie — 
mieszanka wybuchowa. Zwłaszcza, jeśli się przypomni pozaboiskowe wydarzenia ze 
spotkań Widzewa z Legią, czy Sląska z Pogonią. Jednak podczas pierwszej części 
turnieju, czyli rozgrywek grupowych, jeśli dochodziło do scysji, były to uznawane za 
normalne przez kibicowską społeczność wyjścia na solo, czyli pojedynki jeden na jeden 
bez używania nóg i łapania za włosy. Taki piłkarski boks. W tych wałkach prym wodzili 
wrocławianie, którzy nad wyraz chętnie korzystali z propozycji stoczenia pojedynków 
przed halą Anilany lub w jej halu.
Najgroźniejsze zdarzenie miało miejsce tuż po zakończeniu rozgrywek grupowych, gdy 
większość ekip przebywała w oddalonej o kilometr restauracji. Do sali, w której 
znajdowało się około dwustu fanów Widzewa, Śląska i Lechii wparowało trzech kibiców 
ŁKS-u, łysych, którzy byli wspomagani byli przez dwóch skinów z Wrocławia, Czeskiego i 
Łysego. Wcześniej wspomniana piątka została zaatakowana w pobliskim parku przez 
dwudziestu kibiców Widzewa. Ełkaesiacy dozbroiwszy się w tasak i puste butelki po piwie 
postanowili odbić sobie bokserskie nie powodzenia. Co prawda tasak robił niesamowite 
wrażenie, jednak znalazł się chętny do wałki z tak wyekwipowanym napastnikiem. Był 
nim jeden z organizatorów turnieju, widzewiak He Man. Do walki na ostre narzędzia nie 
doszło, natomiast na parkiecie, rozgorzała bijatyka kibiców obu łódzkich drużyn, w której 
za broń służyły puste butelki po piwie. Jedna z nich wylądowała na głowie. Ostatecznie, 
po krótkiej wymianie ciosów przy pomocy zdecydowanej postawy większości obecnych, 
walki u Rewelacyjne wrażenie zrobił jeden z młodych wrocławian, który nad swoją, 
umieszczoną na wysokości dwóch metrów głową, tak wymachiwał łańcuchem, że w 
promieniu kilku metrów od razu się u spokoiło. Choć krew kapała z kilku nosów i rozbitej 
głowy, udało się zapanować nad sytuacją i emocjami. Skończyło się na 
kilkudziesięciominutowej wymianie ostrych zdań i opinii na temat przyczyn konfliktu 
pomiędzy łodzianami.
Po tej zadymie oraz solówce Rufia (Śląsk) z widzewiakiem, po którym łodzianin „odjechal 
do boksu”, pozaboiskowych wydarzeń na hali Anilany już nie zanotowano. Natomiast na 
parkiecie warte było odnotowania za chowanie jednego z najlepszych zawodników 
Chrobrego Głogów. W me czu o trzecie miejsce z Lechią Gdańsk, przy stanie 2:1 dla 
głogowian, Kępski strzelił gola na 3:1. Prawie nikt, a w szczególności arbiter nie 
zauważył, że gol został zdobyty ręką. Jednak strzelec przyznał się do zagrania dla 
Maradona. Na boisku walczono fair, a świadczy o tym chociażby fakt, że w meczu Śląsk 
— Lechia, w którym na parkiecie grali przeciw sobie sami dobrzy znajomi, choć wynik 
remisowy pozwalałby na zwiększenie szans obu zespołów na wyjście z grupy, mimo 
propozycji gry na 0:0, postanowiono walczyć na poważnie. Zadecydował argument, że 
szalikowcy często mają pretensje do swoich piłkarzy za wchodzenie w różnego rodzaju 
układy. „Nie bądźmy tacy sami”. Widzów na trybunach (sami fanatycy piłkarscy) było 
około tysiąca.
***


Jesienią 95 roku zawitała do Wrocławia delegacja PZPN. Dla mnie wiodącym tematem 
była sprawa fuzji Lechii Gdańsk z Olimpią Poznań. Rozmowa z radcą prawnym PZPN 
Andrzejem Wachem dała sporo do myślenia. W związku z widoczną różnicą w podejściu 
Związku do prób po łączenia się Tych z Sokołem oraz Lechii z Olimpią, łatwo było dojść 
do wniosku, że chodzi o pieniądze. Pieniądze Ryszarda Górki, które wsiąkły w 
wielkopolski futbol.
Po nagraniu służbowej rozmowy z Wachem podszedłem do Marka Wielgusa. Po 
sierpniowym spotkaniu w gmachu Sejmu wysłałem mu Pamiętnik Kibica z dedykacją, w 
której zawarłem myśl, że na „.jego” Polonię Warszawa chodzą ludzie, którzy na 
trybunach pojawiali się zanim jeszcze Wielgus był ze stołecznym klubem, i że ci sami 
ludzie będą chodzić na Polonię, gdy już wiceprezes PZPN i jednocześnie poseł na 
Konwiktorską już zaglądać nie będzie.
— Za książkę dziękuję — śmiał się sponsor Polonii. — Ale ta dedykacja... Na kilka dni 
przed ukończeniem Ligi Chuliganów siedzę w redakcji i wstukuję kolejne strony książki. 
Dzwoni telefon. W słuchawce daje się słyszeć głos koleżki z redakcji, Andrzeja 
Lewandowskiego:
— Słyszałeś? Przed chwilą Telexspress podawał, że Wielgus zginął w katastrofie lotniczej 
gdzieś nad Dominikaną.
— Co on tam robił? — pytanie było dość cyniczne. Jednak w duchu pomyślałem sobie o 
tym, jak popieprzony jest ślepy los. Choć śmiałem się ze stwierdzeń posła, że kluby będą 
musiały pod naciskiem PZPN wyeliminować z trybun wrogie okrzyki, jednak wiedziałem, 
że jest to gość zaangażowany w sport. Nie z przypadku, lecz rzeczywiście czujący go. 
Rozumiejący, choć na swój sposób, problemy ludzi z trybun stadionów.
***


Dzień 19 lutego 1996 mógł się stać ostatnim istnienia Teatru Ludowego w Nowej Hucie. 
Tego dnia dyrektor Jerzy Fedorowicz postanowił zaprosić do jego gmachu nienawidzących 
się kibiców dwóch krakowskich klubów: Wisły i Cracovii. Z dyrektorem rozmawiałem na 
tydzień przed planowaną imprezą.
— Co stało się inspiracją do zorganizowania takiego spotkania?
— Cztery lata temu odbyło się podobne, punków i skinheadów. Nie dawno ci sami ludzie 
spotkali się po raz kolejny. Ponieważ mam w sobie potrzebę, by było łagodnie i 
przyjemnie, więc pomyślałem o możliwości znalezienia forum dla kibiców. Młodzież musi 
sama mówić o swoich sprawach i problemach. Gdy zacząłem rozmawiać z kibicami o 
możliwości zorganizowania takiej dyskusji, włos zaczął mi się jeżyć na głowie. Dotychczas 
wydawało mi się, że się znam na tym, co dzieje się na trybunach, wszakże byłem 
działaczem Wisły. Lecz to już nie tylko zwykłe uczęszczanie na mecze, to subkultura. Co 
dziwniejsze, uczestniczą w niej nie tylko ludzie z patologicznymi skrzywieniami, ale także 
inżynierowie.
— Nie obawia się pan, że dojdzie do zadymy? W dotychczasowych spotkaniach fanów obu 
drużyn najczęściej używanym argumentem w rozmowach były pięści.
— Dogadywali się Kozacy z Tatarami. Będą certyfikaty, które obie strony podpiszą lub 
nie. Ze strony wiślaków mam już zapewnienie, że zadymy nie będzie.. Kibice Cracovii 
mają dać odpowiedź na dniach. Już wiem, że jeśli ich przywódca, Metal, da takie 
zapewnienie, to do bijatyk nie dojdzie. Ja nie jestem uzdrowicielem, ale dlaczego, gdy 
ktoś chce komuś dołożyć, mają cierpieć osoby postronne?
— Jakiej frekwencji się pan spodziewa — Jestem właśnie po spotkaniu z krakowskimi 
dziennikarzami. Boję się, ze przyjdzie kilka tysięcy ludzi, a ja mam miejsce na 200 osób 
Pan jest z Wrocławia, więc mech pan pisze, w Krakowie nie chcę specjalnego rozgłosu.
— Z pańskich słów. wynika, ze zaczyna się pan orientować w podskórnym życiu 
fanatyków sportowych. Ma pan na pewno swoje, artystyczne przemyślenia na ich temat.
— Kibice to nie są ludzie wymóżdżeni. Twierdzą, że sami nie stosują się do prawa, ale 
skoro nie przestrzegają go prezydent czy premier,.. Szalikowcy często mówią o 
zachowaniu policji łamiącej swym postępowaniem prawo. Na drugoligowym meczu Wisła 
— Cracovia, na który przyszło sie demnaście tysięcy ludzi, była fantastyczna atmosfera, 
którą fanatycy chcieliby utrzymać. Jednak przyznaję, że gdy słucham niektórych 
opowieści, to mi się robi słabo.
Poniedziałek, 19 lutego, godzina 16. W Teatrze Ludowym w krakowskiej dzielnicy Nowa 
Huta panuje nerwowa atmosfera. Mnóstwo krzątających się ludzi, masa poustawianego 
telewizyjnego sprzętu. Za 60 minut ma się rozpocząć spotkanie przed kamerami 
fanatyków dwóch krakowskich klubów Wisły i Cracovii. Gdy szalikowcy tych drużyn 
spotykają się na mieście w ruch idą pięści, pasy i kubły na śmieci. Na wiadomość kogo 
mają filmować, kamerzyści przezornie pobiegli przestawiać swoje samochody w 
odleglejsze miejsce.
— Wie pan, ile mnie to kosztuje nerwów? — zwierza się dyrektor teatru i organizator 
przedsięwzięcia Jerzy Fedorowicz. — Tu są zaangażowane olbrzymie pieniądze, a tu 
istnieje prawdopodobieństwo, że połowa aktorów nie przyjdzie. Zawiodła mnie Cracovia. 
Przywódca ich fanów początkowo powiedział, że będzie za mną wstępnie rozmawiał pięć 
minut. Nasza rozmowa skończyła się po półtorej godzinie. A później miałem telefon, że 
kibice Cracovii nie pojawią się. Stwierdzili, że Wisły będzie za dużo.
Rzeczywiście, za moment pojawiła się zorganizowana, półtysięczna grupa kibiców „,Białej 
Gwiazdy”, która momentalnie opanowała widownię. Niemal natychmiast ze sceny 
zniknęły emblematy Cracovii. Organizatorzy musieli się nieźle naprosić, by je odzyskać.
— Nieobecni nie mają racji — twierdzili fani Wisly, wśród których nie było jednak 
największych zadymiarzy. Ci także postanowili me pojawiać się przed kamerami. Wśród 
tych, którzy zdecydowali się przyjść, niektórzy występują w naciągniętych na twarze 
kominiarkach. Sporo osób pojawiło się w szalikach wrocławskiego Śląska.
— Boicie się pokazać twarze w kamerach? — spytała najodważniejsza dziewczyna z 
obsługi.
— Telewizja telewizją, a policja policją.
Na widowni dała się odczuć atmosfera nienawiści. Chyba jednak lepiej, że kibice Cracovii 
nie przyszli. Raczej nie zakończyłoby się bez bójki.
Jerzy Fedorowicz uwijał się jak mógł, chcąc zachować przynajmniej ogólne założenia 
scenariusza. Pragnął uzyskać deklarację o możliwości za przestania ulicznych i 
stadionowych walk. Dzięki swej niesamowitej umiejętności wpływania na ludzi, od 
ukrytych pod kominiarkami usłyszał, że podczas Świętej Wojny (tak w Krakowie 
nazywają spotkania derbowe) rozejm jest możliwy, ale tylko w przypadku, gdy obie 
grupy kibiców nie spotkają się. W atmosferze zdominowanej nastrojami walki to i tak 
dużo.
W tym samym czasie, gdy w teatrze odbywał się happening, wokół budynku odbywało się 
polowanie. Najagresywniejsi fani Wisły jeździli po oko licznych ulicach samochodami 
wypatrując identycznych patroli pieszych i zmotoryzowanych, polujących na nich kibiców 
Cracovii. Zwracano uwagę na grupki młodych ludzi. Odkryto jedną, trzydziestoosobową. 
W otoczeniu kilkudziesięciu policjantów. Dzięki znacznej mobilizacji sił porządkowych w 
całej dzielnicy, do żadnych scysji nie doszło.
Po zakończeniu spotkania Radek, hools Wisły, przewodnik niżej pod pisanego zobaczył 
stojącego na parkingu poloneza z czterema osobami w środku, na moment 
znieruchomiał.
— Nic się nie zdarzy, to tylko policja — stwierdził z wyraźnym... rozczarowaniem w 
głosie. W Krakowie trwa piłkarska wojna.
***


Kilka dni przed oddaniem książki wydawnictwu, zadzwoniłem do Wilczka z Arki. Chciałem 
uściślić, co było powodem, dla którego gdynianie zaatakowali kibiców Zagłębia Sosnowiec 
na meczu Polska — Ru munia. Okazało się, że w zasadzie nie było jakiegoś konkretnego 
powodu. Po prostu w Paryżu doszło do zadymy Pogoni i Legii z Cracovią. „Pasom” 
pomogli gdynianie, którzy byli inspiratorami turnieju w Gdyni i porozumienia kibiców na 
meczach międzynarodowych. Później, czyli po Paryzu, a przed spotkaniem Polska — 
Rumunia ponoć (podkreślam to ponoć) do Gdyni dzwoniono z Warszawy i odgrażano się, 
że na najbliższym meczu reprezentacji dojdzie do wyrównywania rachunków. We 
Wrocławiu komentowaliśmy postawę Arki z Paryża, gdy pomogła swoim ziomkom. 
Porównywaliśmy do zachowania fanów Lecha, którzy po meczu Polska — Słowacja 
uratowali Śląsk przed biciem od Cracovii, sami lejąc „Pasów”, mimo że ich sympatie na 
pewno nie były po wrocławskiej stronie. W rewanżu wrocławianie nie ruszyli na Lecha, 
gdy poznaniacy w sąsiednim sektorze lali się z Motorem, a lublinianie są we Wrocławiu 
więcej niż bardzo lubiani. Porównywaliśmy zaistniałą sytuację do hipotetycznej gdyby na 
miejscu Cracovii znajdowała się Lechia. Doszliśmy do wniosku, że mimo silnych więzi, 
jakie łączą fanów Śląska z gdańszczanami, jednak zachowalibyśmy neutralność. Czesiek 
zdefiniował sytuację jednoznacznie: To, że Cracovia nie przystąpiła do układu (tak 
zadecydował Metal na meczu Polska — Słowacja), to sprawa tylko i wyłącznie Cracovii. 
Ale Arka swoim postępowaniem sama się wyłamała z układu, który był jej dziełem.”
O całym porozumieniu, które mogło się okazać sensowną imprezą (kto by podskoczył 
Polakom?) i formie jego zerwania można powiedzieć jedno. Okazało się, że my, kibice, 
jesteśmy niepoważni. Nie liczymy się z danym sobie słowem. Nie potrafimy się 
uszanować sami, więc nie żądąjmy od innych, by traktowali nas poważnie.
***


Historia rodzimej Ligi Chuliganów nie jest długa. Do roku 80 trudno jest wytypować tego, 
kto się w niej liczył najbardziej. Oczywiście za najbardziej ostre ekipy uchodziły te, które 
swymi korzeniami sięgały początków lat siedemdziesiątych. Jednak nie było jeszcze grup 
skonsolidowanych, które żyły tym, że są kibicami. Wszędzie panował pewien schemat, w 
ramach którego fani po wyjściu z wojska odchodzili w prywatność. Inni się żenili i również 
znikali z trybun. Na początku lat osiemdziesiątych ten stereotyp powoli zaczął zanikać.
Do tego czasu za największych piłkarskich chuliganów uważało się tych, którzy potrafili 
się pokazać na meczach wyjazdowych w miejscach, gdzie jak śpiewali tubylcy „czekała 
ich śmierć”. Nie było można wówczas liczyć na to, że o cielesność przyjezdnego zadba 
milicjant. 
Więc zdanym się było tylko na własne siły. Kto był mocny u schyłku dekady propagandy 
sukcesu? Na pewno Śląsk. Pokazanie się dwukrotnie w Szczecinie, także dwukrotnie w 
Poznaniu, w Warszawie jeszcze przed 76 rokiem, gdy z Legią została zrobiona zgoda, 
wymagało sporo odwagi. Mowa tu o wyjazdach grup kibiców, a nie najazdów autokarów 
załatwianych przez zakłady pracy. Gdyż w tam tych czasach i takie mecze się zdarzały.
Potrafiła się pokazać Pogoń, Polonia Bytom, Wisła Kraków, Zawisza Bydgoszcz, Lechia i 
Arka z Trójmiasta, Zagłębie Sosnowiec, Ruch i Gór nik. Na pewno LKS. Legia. Prekursorzy 
stadionowego fanatyzmu.
O tym kto był najlepszy, też już się nie rozstrzygnie. W 1981 roku na sam top wspięła się 
Legia. Udowodnili to pokazując się w ciągu jednego sezonu w Gdyni, Poznaniu, 
Bydgoszczy i Lodzi (na LKS-ie). Wszędzie odbyły się z tego tytułu spore zadymy.
Dwa lata później na szczyt Ligi Chuliganów wspięła się Lechia. Byli najliczniejsi, 
najagresywniejsi. Od 86 na czubku tej specyficznej, nie formalnej tabeli usadowiła się 
Wisła. Krakowianie byli bezkompromisowi i niezwykle waleczni. Przez moment wydawało 
się, że z tej pozycji mogą Białą Gwiazdę zepchnąć najpierw fani Jagielloni (lecz nie mieli 
takiej ilości dużych dymów z udziałem wielu hools), następnie Ruchu. Z Ruchem krótko 
pojechała sama Wisła, choć w rok po powrocie do ekstraklasy (piłkarskiej) fani z 
Chorzowa na pewno byli znacznie liczniejsi od krakowian. W latach 90-92 bardzo wysoko 
był sklasyfikowany Widzew. Czy byli najlepsi trudno orzec. W tym czasie pod egidą Białej 
Gwiazdy przeewoluowało pojęcie „mocnych” i „słabych Ci pierwsi to tacy, którzy byli 
dobrze zorganizowani i potrafili się postawić policji. W 93 roku na topie zameldował się 
Śląsk. Rok następny był bez wąt pienia rokiem Legii. Kto był najlepszy w 1995? 
Eksplodował poznański Lech, pokazała się Arka. W dalszym ciągu bardzo dobra była 
Legia. O tym, kto był najlepszy, każdy zadecydować musi sam.
TABELA LIGI CHULIGANÓW


Poniższa klasyfikacja nie jest ułożona przeze mnie ani nikogo z Wrocławia. Taką listę 
ułożyli fanatycy Zagłębia Sosnowiec:

Śląsk, Wisła i Lechia — nasza ocena tych ekip była podobna, więc zamieszczamy ją 
razem. Dwa lata temu (list pisany na początku lutego 1996) najlepsi w Polsce, teraz 
mocno spuścili z tonu. W kraju dawno się o nich nie słyszało. Słabsza frekwencja na 
meczach reprezentacji w kraju, jak i za granicą. Duży plus to trzymanie się układu na 
meczach Polski.

Arka — mimo że nie możemy napisać o nich niczego dobrego, w roku 95 chyba najlepsi 
w Polsce.

Lech — czołówka ligi hools.

Cracovia — dobrze zorganizowani, zwłaszcza w mniejszych dymach.

Ruch — najlepsi na Śląsku, stać ich na sporą frekwencję na meczach wyjazdowych i 
dymy. Bardzo słabo wyglądali na kadrze, zwłaszcza poza krajem.

Górnik Zabrze — od ładnych paru lat bardzo słabi, nawet u siebie.

Polonia Bytom — jeszcze kilka lat temu mieli porządną ekipę na hokeju, teraz słabo.

GKS Katowice — ha, ha, ha. Sporo ich u siebie, nic poza tym. GKS Tychy — dobrzy u 
siebie, słabi na wyjazdach.
Legia — na dzień dzisiejszy największy młyn w Polsce na meczach u siebie. Nieźle się 
prezentowali na wyjazdach Ligi Mistrzów, słabo wyglądali na kadrze.

Pogoń — u siebie jedni z lepszych w Polsce, gorzej to wygląda na wyjazdach.

Widzew— obok Legii największy młyn w Polsce, ale nikt z nas nie pamięta, kiedy i gdzie 
ostatni raz zadymili. Słabi na meczach kadry.

ŁKS — mniej liczni od Widzewa, ale lepiej zorganizowani. Bardziej od swoich ziomków 
widoczni na meczach kadry.

Kibice Zagłębia na swojej liście umieścili jeszcze GKS Jastrzębie z zaznaczeniem, że jest 
to ich lokalny rywal Stwierdzili również, ze dawno no mieli kontaktu z takimi ekipami jak 
Zawisza, Motor, Radomiak Ich opini o samym Zagłębiu nie przytoczę, gdyż choćby były 
najbliższe prawdy i tak zostaną uznane za nieobiektywne. 
Co do tych spostrzeżeń warto dodać Najlepiej nic, bo i tak każdy będzie miał swoją 
klasyfikację Ligi Chuliganów A zwłaszcza samego jej czuba.
***


W przygotowaniu materiałów do książki korzystałem z pomocy Wilczka z Arki, Radka i 
Długiego z Lecha, młodzieżowców z Lechii, Rouena, Sitka i młodzieżowców z Legii, 
Krzyska Rymara i Maksia z Motoru, Pinia i Badosa z Pogoni, Tomka Drogowskiego z 
Polonii Bydgoszcz, Ryśka Lignara ze Sparty, Bliźniaków i He Mana z Widzewa, Mariusza i 
dwóch proszących o anonimowość kolesiów z Wisły, Jacka z Zagłębia Lubin, oraz Manola, 
Capa, Wary, Klary, Żaby, Darka, Małego i Faji z Zagłębia Sosnowiec. Materiały 
dostarczyły także gazety: „Piłka Nożna”, Sport”, „Tempo”, „Przegląd Sportowy”, 
„Polityka”. Od fanów z całej Polski °- trzymałem mnóstwo listów i wycinków z gazet, z 
których także skorzystałem. Niestety, były one nieopisane (brak nazwy gazety i dat 
ukazania się artykułów). Bardzo pomocne były fanziny „Szalikowcy”, „Piłkarscy Kibice”, 
Polski Kibol”, „Arcyłotry”, Lechista”, oraz gazetki kibicowskie Forza Legia”, program 
wydawany przez pseudokibiców Legii Warszawa, Fan Śląsk”.

AMICA WRONKI
01.07.2003

Gdyby nie więzienie, to z pewnością o Wronkach mało kto w Polsce kiedykolwiek by 
usłyszał. Dwie stacje pośpiesznym z Poznania w kierunku na Szczecin. Po awansie do 
drugiej ligi drużyny sponsorowanej przez fabrykę lodówek, grupa towarzyszących jej 
fanów wpadła na pomysł, by jeździć za piłkarzami na wyjazdy. Jednak nie przewidzieli 
jednego. Na takich imprezach można czasem mieć wygarbowaną skórę. Okrzyki 
obwieszczające, że inna drużyna, czy też jej sympatycy to huje, znajdują swoje odbicie w 
wyładowaniach agresji u obrażanych.
Do Bydgoszczy na Zawiszę (sezon 1994/5) wyprawili się w 17. Lania nie dostali, gdyż 
zaopiekowała się nimi policja. Kolejny wyjazd mieli do Gdyni na Arkę. Tam zupełnie 
przypadkowo napatoczyli się na miejscowych hools. Przypadkowo, bo na nich nie 
czekano. Nikt o zdrowych zmysłach by tego nie robił. Kibice Arniki? Paranoja. Gdyńscy 
hools obili „kajdaniarzy”, a przy okazji siebie (!) gdyż nie mogąc się dopchać do 
maltretowanych zaczęli się kotłować między sobą o to, kto będzie ich lał.
Po tej imprezie mieszkańcom Wronek wyraźnie odechciało się oglądać swoich idoli na 
obcych stadionach. Czasem zawita gdzieś kilku zgredów. We Wrocławiu, na Oporowskiej, 
jeszcze w II lidze, jesienią 94, na meczu decydującym o tym, kto zajmie pierwsze 
miejsce w tabeli po pierwszej rundzie, stawiła się grupa robiąca na innych stadionach za 
„dziadków”. Pod ich skrzydełkami buszowało trochę latorośli w wieku od 10 do 17 lat. 
Dwóch małolatów w zasięgu czujnych spojrzeń tatusiów siedziało w szalikach 
świadczących o zamiłowaniu do poznańskiego Lecha. Przebywali nie w sektorze 
wyznaczonym dla gości, lecz na trybunie pod dachem. To obeznanym w te macie mówi 
wszystko. Mieli szczęście, że Śląsk wygrał.
Pół roku później na Wronki najechali Hunowie z Wrocławia, by obejrzeć ostatni pojedynek 
sezonu, w którym obu drużynom potrzebny był remis do tego, by awansować. Remis 
padł, bo paść musiał (oczywiście 0:0, gdyż nikt nikomu nie ufa, a z drugiej strony nikt nie 
chciał ryzykować od słonięciem się). Na ten mecz przybyło 1500 fanów z Wrocławia. 
Przybyli tam w wesołym nastawieniu rozebrania po meczu piłkarzy z pamiątkowych 
strojów w których awansowali do ekstraklasy. Płot był zrobiony z miękkiego drutu, tak 
więc natychmiast po zawieszeniu flag rozpoczęło się jego szybkie demontowanie. Na 
kilkanaście minut przed końcem meczu bractwo wyłaziło przez ów płot górą i dołem, tak 
że spotkanie kończyło się przy delikatnym szturmie wybiegających na murawę kiboli w 
zielono-biało-czerwonych szalikach. Po zakończeniu spotkania agencja ochrony 
„Pewność”, wynajęta na jego okoliczność przez gospodarzy, zabawiła się w wojnę z 
kibolami Śląska. „Agenci” jako broni używali m.in. metalowych prętów. Doszło do 
śmiesznej sytuacji, gdy policjant, który bronił razem z gościem z „Pewności” wjazdu na 
murawę tym, którym się to nie udało wcześniej, zlał jednego z ochroniarzy pałą. Gdyby 
tego nie uczynił, ochroniarz mógłby skatować niewinnego chłopaka metalowym prętem.
W tym czasie na płycie boiska odbywała się całkiem fajna zadyma z kibicami Lecha, 
którzy zamiast na swój mecz do Pniew, wybrali się kilkanaście kilometrów dalej. Po 
murawie biegało mnóstwo ludzi, jedni się lali, drudzy cieszyli z awansu Śląska (to 
wrocławianie), czy też Amiki (miejscowi), nie zdając sobie sprawy z tego, co się 
faktycznie dzieje. Faceci w marynarach wręczali upominki zawodnikom, panienki swymi 
kusymi spódnicami i quasi-folklorystycznyrni wdziankami uświetniały imprezę.
Tego samego dnia, w którym Legia rozpoczęła swój marsz ku Lidze Mistrzów, czyli przed 
pierwszym gwizdkiem spotkania Legia — IFK Goeteborg, poseł na Sejm, jednocześnie 
wiceprezes PZPN Marek Wielgus zwołał w gmachu w którym zasiada władza 
ustawodawcza, spotkanie przedstawicieli klubów i kibiców pierwszoligowych. Z Wronek 
zawitała delegacja na niezłym rauszu. Jeden pijaniuteńki facjo co chwilę próbował się 
wyrywać z głupimi tekstami. Wyglądał zaiście idiotycznie. Przewieszony na szyi szalik już 
samym sposobem zamontowania sprawiał, że widać było stan upojenia. Gość 
powstrzymywany był przez nieco mniej napierdolonego delegata Arniki. Tamten 
trzymając fason próbował w dyskusji atakować kibiców Śląska za ów najazd sprzed kilku 
miesięcy. Uderzył w niewłaściwe nuty. Pytanie, na ile osób jest przeznaczona klatka dla 
kibiców gości zostało skwitowane odpowiedzią, że dla trzystu. Wrocławian chcieli tam 
upchnąć półtora tysiąca i jeszcze mieli pretensje, że nie spotkało się to z ich uznaniem.
Kibice Arniki to tak na dobrą sprawę filia poznańskiego Lecha. Oczy wiście nie mylić z 
klubem. Starsi fanatycy z Amiką się me identyfikują. A młodzieżowcy — tak jak wszędzie. 
Mocni w gębie. Ale tylko w gębie.
Sympatyków tego klubu ciężko jest uświadczyć na spotkaniach wyjazdowych. Jeśli już się 
faktycznie pokażą, to są to dziadkowie. Jedynym Ożywieniem, jakie wprowadza Amika do 
Ligi Chuliganów, to wizyty we Wronkach fanatyków Poznańskiego Lecha, którzy przy 
okazji chcą załatwić własne porachunki z przyjezdnymi. 
ARKA GDYNIA
01.07.2003

Początek ruchu kibicowskiego w Gdyni, to okres, w którym podobne ruchy powstawały w 
innych miastach, czyli pierwsza połowa lat siedem dziesiątych. Tak więc ówcześni 
drugoligowcy stanowili jedną z pierwszych ekip fanatyków. Dotychczas za największy 
wyjazd w historii gdyńskich hools uznawany jest mecz finałowy pucharu Polski, który się 
odbył 1 maja 1979 roku w Lublinie na stadionie Motoru. Po latach sami gdynianie 
twierdzą, że wówczas było ich 6 — 8 tysięcy, jednak patrząc z boku i dystansu zdawało 
się ich być około 4 tysięcy. Ale i tak był to najazd na niemających wówczas w ogóle 
styczności z piłkarskimi kibicami mieszkańców Lublina.
Arkowcy po spadku z pierwszej ligi w 1982 roku, zaczęli dość ostro podupadać. Górka, 
czyli sektor, w którym zasiadają najzagorzalsi fani żółto-niebieskich przełysial niczym 
facet po czterdziestce. Arka zaczęła się pałętać po trzeciej lidze. Momentami, w których 
wydawało się, ze coś może drgnąć, były awanse futbolistów na drugi front piłkarskich 
rozgrywek. Jednak przez długie lata były to tylko momenty. Zespół w wyższej klasie 
zaczynał przegrywać swoje spotkania i zainteresowanie jego poczynaniami natychmiast 
spadało, tak jak liczba fanów. We wrześniu 1992 roku stało się jednak coś, co 
zaszokowało nawet najstarszych i najzagorzalszych arkowców. W meczu derbowym z 
gdańską Lechią, na stadionie przy ul. Traugutta we Wrzeszczu zameldowało się około 2,5 
tysiąca szalikowców Arki. Co prawda wynik 3:0 dla Lechii mógł podłamać przyjezdnych, 
ale żółto-niebiescy bawili się setnie. Nie zważając na rezultat śpiewali, skakali. Wyglądali 
na znacznie lepiej zorganizowanych niż gospodarze. Gdańszczan podratował wynik, oraz 
to, że było ich jeszcze więcej niż arkowców. Po meczu, w Sopocie Romek - jak sam 
twierdzi - stary „śledź”, był dumny z fanów swojej drużyny:
— Aleśmy wyglądali — wypinał z dumą pierś. — Sam się nie spodziewałem!
Od tej chwili, a były to pierwsze od dziesięciu lat derby Trójmiasta (nie licząc spotkań obu 
zespołów z Bałtykiem, który jest postrzegany inaczej niż sąsiednia Arka), derby stały się 
nieodzownym elementem spotkań drugoligowej, wybrzeżowej piłki. Od tego momentu 
Arka już na stałe zaczęła funkcjonować w kibicowskiej wyobraźni jako klub mocny.
Nie tylko spotkania z Lechią czy Bałtykiem są dla arkowców wyzwaniem. W sezonach 
1993/94 i 94/95 takimi meczami były także p ze Sląskiem. Przyczyną tego jest fakt, że 
Śląsk w Gdyni jest postrzegany jako dalsza, bo położona o 500 kilometrów od ich miasta, 
dzielnica Gdańska. Wielu kiboli Arki mówiąc „Śląsk”, od razu dodaje „Lechia” i odwrotnie. 
Zgodnie z zasadą: przyjaciel mojego wroga jest moim wrogiem, gdyńska nienawiść do 
Lechii, jest przeszczepiana na kibiców Śląska. W Gdyni nienawiść do Lechii w związku z 
zażyłością na linii Wrocław-Gdańsk, jest przeszczepiana na kibiców Śląska.

Latem 93 zaraz po spadku z pierwszej ligi wrocławskich orłów, fani Śląska meldują się w 
Gdyni. Arka — Śląsk. Piękna pogoda, bractwo na wybrzeże ściąga już od tygodnia. W 
Gdańsku się pije (na okrętkę), śpi (rzadko) i żre (jeszcze rzadziej, szkoda kasy na jakieś 
pierdoły, lepiej przeznaczyć ją na alkohol). Nadchodzi dzień meczu. Przyjezdni i lechiści 
zbierają się w Sopocie na molo. Przegląd sił. Wrocławian coś niewielu, raptem dwie setki. 
Jak na pierwszy drugoligowy wyjazd ilość raczej skromna. Ale jest także cała śmietanka 
kibiców Lechii, jakieś 300 głów. Na miejscu policji jak na derbach. Ustawiają szpaler i 
prowadzą całą grupę lekko okręż ną drogą w kierunku stadionu. Jacyś zabłąkani arkowcy 
niespodziewanie dla przybyszów, ale i dla siebie nadziewają się na ostatki tej grupy pod 
kasami. Drobna bieganina. Zdezorientowani policjanci, którzy zostali jeszcze na 
zewnątrz, nie wiedzą, o co chodzi. Arkowcy — jak nakazuje rozsądek — zrywają się. Jest 
ich o wiele za mało. Ot drobna szarpanina, która z uwagi na dużą dysproporcję sił nie 
mogła być wyrównana. Pod czas meczu Janusz Kudyba strzela swoje pierwsze bramki w 
barwach Śląska, a Gajor postanawia to uczcić wybiegnięciem na płytę boiska. Po 
przerwaniu pierwszego szpaleru psów zostaje przechwycony przez drugi, co oczywiście 
wywołuje zamieszanie. Arkowcy z Górki klaszczą przyjezdnym. Wiedzą, o co chodzi. Po 
meczu 500 osób wraca na dworzec tą samą drogą. Oczywiście na końcu zostają 
maruderzy. Między nimi pijaniuteńki Kaczor z Gdańska. Arkowiec, któremu udało się 
zmylić czujność policji i wydostać się z Górki, którą funkcjonariusze otoczyli po meczu, 
podbiega do Kaczora i ściąga mu z głowy czapkę i szalik z szyi. Inny gdynianin w 
nieustalonych do końca okolicznościach zdobywa flagę Śląska. W tym czasie Górka jest 
otoczona przez psów i miejscowym nie pozwała się wyjść z sektora. Tam odbywają się 
walki. Policjanci czują się pewnie tylko przez moment. Później lecą na nich kamienie z 
rosnącego tuż za płotem lasu.

Wiosną rewanż. Arka zrobiła specjalną akcję polegającą na plakatowaniu miasta, 
rozrzucaniu ulotek o treści: „Jedź na mecz do Wrocławia. Przyjdź z kolegą”. Do stolicy 
Dolnego Śląska zaczęły docierać alarmujące wieści:
— Wiesz, ile śledzi wybiera się do was? — pyta się mnie Grabarz z Lechii w telefonicznej 
rozmowie. — Będzie kilka autokarów. Niektórzy mówią, że kilkanaście.
— Pieprzysz — coś nie za bardzo chce się w te rewelacje wierzyć. Brzmią jak zwiastun 
inwazji. W sumie arkowców pojawiło się we Wrocławiu na meczu około 350. Policja 
transportowała autobusy od granicy województwa. Po tym spotkaniu gdynianie 
stwierdzili, że Śląsk to prze reklamowani frajerzy. Doszli do wniosku, że widzieli zaledwie 
kilkudziesięciu policjantów, a nikt ich nie ruszył. Nie zajrzeli za nasyp trybun po drugiej 
stronie. Wówczas ilość zmobilizowanych sił policyjnych musieliby Zweryfikować 
Kilkakrotnie.
— Skoro jesteśmy tacy przereklamowani, to zobaczymy jak żółto-niebiescy zaprezentują 
się w meczu ze Ślęzą — twierdzili najbardziej obruszeni opinią. Chodziło głównie o owych 
„frajerów”, mniej przejmowano się stwierdzeniem o przereklamowaniu.

Kilka tygodni później na Stadionie Olimpijskim niemająca swoich kiboli Ślęza rozgrywała 
spotkanie z Arką. Gdynianie, którzy przybyliby na ten mecz, mieliby pecha. Kibice Sląska 
jechali do Gorzowa, ale kierowca autobusu zachlał pałę w nocy i doszedł do wniosku, że 
wózek jest ze psuty. Nie udało się nabiegowo załatwić niczego, więc wysunięto dwie 
koncepcje.
— Albo jedziemy do Poznania na mecz Lecha z ŁKS-em (wówczas jeszcze z tymi 
ostatnimi było na linii Wrocław — Łódź wszystko w po rządku), albo...
No właśnie. Jest szansa obejrzeć sobie z bliska autorów hasła „prze reklamowani 
frajerzy”. Krótka narada. Nabojka decyduje: jedziemy na Olimpijski. Już przed alejką 
prowadzącą w kierunku stadionu wyraźnie zawiedzeni małolaci informują żądnych widoku 
krwi hools:
— Lipa, nikogo nie ma.
— Jak to nikogo, ani jednego śledzia? Może się nie pokazali?
— A co, my z pierwszej łapanki? Na trybunach zaledwie sto osób. Na pewno byśmy 
zauważyli.
Towarzystwo spogląda po sobie z niedowierzaniem. To, że nikt nie przyjechał pociągiem, 
było wiadome. Pociąg był trzepany. Ale żeby nie było nikogo, to prawie niemożliwe. 
Żadnego autobusu? Małolaci na pewno coś namieszali. A może to jakiś podstęp? Jednak 
nierealne staje się faktem. W dwa miesiące po fantastycznym najeździe, ta sama Arka do 
Wrocławia me przybywa w ogóle. Wynik końcowy spotkania 5:1 dla Ślęzy, a jednego z 
goli zdobywa bramkarz Bobrowicz wykopem z własnego pola bramkowego. Tak, tak, ten 
sam Bobrowicz, który napuszczał do siatki Wisły sześć goli w meczu przeciw Legii 
podczas pamiętnego za kończenia sezonu 1992/93.

Zaczyna się jesień 94. Arka po trzech kolejkach znajduje się bardzo wysoko w tabeli I ligi 
i znów zajeżdża na Oporowską. Tym razem gości jest jakieś 7-8 dyszek. W pewnym 
momencie kilkunastu gdynian staje plecami do boiska, opuszcza spodnie wypinając 
jednocześnie w kierunku sektora gospodarzy gołe dupska.
— Ale nieostrożni — śmieje się sporo osób. Wszyscy mają na myśli kryminalne układy, w 
których cwele są najgorszą kategorią skazańców. Dwa tygodnie później, jakieś 20 km od 
Wrocławia, na mecz Arki z Po gonią Oleśnicy żółto-niebiescy nie przyjeżdżają.

Bliżej domu Arka w tamtym czasie wyglądała znacznie bardziej okazale. W Toruniu 
(jesienią 93 roku) żółto-niebiescy nabroili tak, że do pacyfikacji potrzebne były specjalne 
oddziały grup antyterrorystycznych. Mieli arkowcy lekkiego pecha. Przed nimi powariowali 
trochę w Toruniu fani Śląska, co zmniejszyło im pole do popisu.
Podczas sezonu 94/95 obili przed kasami Bałtyku wspólną grupę kibiców Wisły i Lechii. W 
układzie wschód — zachód, na jaki jest po dzielony nasz drugoligowy światek, kluby z 
wybrzeża mają najdalsze wyjazdy. Do roku 95 Arka to przecież druga liga piłkarska. Choć 
w lidze chuliganów na pewno ekstraklasa. Wtedy jeszcze dalsza pozycja. Największe 
mobilizacje gdynianie przeżywali podczas spotkań derbowych z Lechią. To symboliczna 
walka o prymat w Trójmieście. Bałtyk, który Arce wyrósł niespodziewanie jak pryszcz pod 
nosem, od tego właśnie sezonu powoli zaczął odchodzić w cień. Podczas gdy na Redłowie 
totalna rozsypka, na Arkę zaczyna zwalać się wiara z całego wybrzeża z kierunku 
Wejherowa oraz po starej znajomości — Tczewa.

Bodaj najwięcej nabroiła Arka we Wronkach. Zajechało tam kilku dziesięciu arkowców i 
najpierw pogonili kiboli Lecha (młodzieżowców) i Amiki (na meczach u siebie tacy 
istnieją, choć jeszcze młodsi od młodzieżowców Lecha), a następnie po przegonieniu 
przeciwników, zwarli się z porządkowymi. Porządkowi nie stanowili problemu dla żółto-
niebieskich, także miejscowa policja musiała drzeć zelówki przed arkowcami. Następnie 
do akcji weszli wezwani na okoliczność zamieszek strażacy z Wronek. Ci mogli walczyć na 
czekany, lub sikawki. Wybrali to drugie i goście z Gdyni zostali święceni wodą. Wówczas 
się wkurzyli doszczętnie i połamali wszystkie ławki.
Część kiboli Arki miała pecha. Wracający z Zabrza po meczu reprezentacji Polski i Francji 
(eliminacje MS) jeden z trzech autobusów, prawdopodobnie z najsłabszą ekipą, został 
namierzony w zajeździe gdzieś w okolicach Częstochowy przez legionistów. Po szybkiej 
akcji resztę drogi żółto-niebiescy musieli trochę pomarznąć. A było zimno jak cholera.

W lutym 1995 Arka, to znaczy jej kibole, zorganizowała turniej. Turniej, w którym w piłkę 
na hali Bałtyku grali fanatycy. Przed wyjazdem na tę imprezę zastanawialiśmy się we 
własnym gronie, jak się taka zabawa może dla nas zakończyć. Nieuchronnie we 
wszystkich dyskusjach dochodziliśmy do wniosków, że bez małej bijatyki się tam obyć nie 
może. Już pierwszy dzień zapowiadał nie lada emocje. Piątek wieczorem był 1 dniem 
organizacyjnym. Godzinę wcześniej miał się zakończyć mecz hokeja na lodzie 
Stoczniowiec Gdańsk — Polonia Bytom. Fanatycy Polonii zaawizowali się na gdyńskiej 
imprezie. Podejrzewano więc, że będą chcieli obejrzeć swych hokeistów, co 
prawdopodobnie zakończyłoby się drobnym mordobiciem, które w konsekwencji 
musiałoby mieć swój epilog podczas gry w piłkę. Na szczęście nie chcieli.
Pierwszy dzień turnieju to losowanie grup. Odbywa się ono w barze Heineken. Jak się 
łatwo domyślić za barem w tej knajpce siedział kibol Arki. Niewielka salka wypełniona jest 
do niemożliwości. Ludzie w różnych szalikach stoją po części na zewnątrz. Zajeżdżamy w 
dwie taryfy. Chłopaki z Lechii już tu są. Wyławiamy ich wzrokiem, wszak gdyby się coś 
miało zdarzyć stanowią dla nas naturalne oparcie. Są też wiślacy. Ale i my jesteśmy 
dokładnie lustrowani przez inne ekipy, lecz zupełnie nie w celach wojennych. Mnóstwo 
chłopaków w żółto-niebieskich szalikach Arki. Nie wypadli sroce spod ogona. Rzeczą, 
która zastanawia najbardziej, jest pełne zdyscyplinowanie wszystkich obecnych. Jasne, 
że Legia siedzi z Pogonią, my z Wisłą i Lechią. Nikt nikomu nie mówi złego słowa, nawet 
me ma jakichś krzywych spojrzeń, czy choćby nieprzychylnych uwag. Losowanie grup 
witane jest śmiechem. Już w chwili, gdy arkowiec, Megafon, ogłasza że w jednej grupie 
lądują Pogoń z Legią napięcie znika i pojawia się ogólna wesołość. W tej samej ląduje 
także Arka z Zagłębiem Lubin oraz Bałtyk. W drugiej Polonia Bytom i Lech Poznań, a 
także Lechia, Wisła i Śląsk.
Choć losowanie me było sterowane, trudno byłoby znaleźć równie przyjacielskie 
rozwiązanie. Na inaugurację zagra Lechia ze Śląskiem. Rozjeżdżamy się na picie. Jednak 
zarówno my, jak i Wisła lepiej czujemy się w Gdańsku. Jesteśmy pod wrażeniem 
kilkudziesięciu minut spędzonych w Gdyni.
Nie sposób oddać atmosfery tamtych chwil. Dziwimy się, że nie doszło do żadnych 
przepychanek ani utarczek. Normalne rozmowy z Poznaniakami, z którymi pół roku 
wcześniej stoczyliśmy dwie spore walki. Arkowcy w gadce z Legią, Lechia z Pogonią. 
Gdzie my przez ten czas byliśmy? Co to za świat, w którym facet z szalikiem Arki nie wali 
w kły gościa z Lechii na sam jego widok? Patrzymy po sobie zdziwieni, mając jednak w 
świadomości, że wszystko jeszcze przed nami.
Następnego dnia zajeżdżamy pod halę wraz z Lechią. Od nas jakieś trzy dyszki niezłej 
ekipy, z Lechii kilkudziesięciu wariatów. Jakoś nie ma nastawienia na zadymę. Piątkowy 
scenariusz powtarza się w szerszym gronie. Ludzi walili jak na jakieś wcale nie 
najmniejszej rangi zawody. Szaliki żółto-niebieskie przemieszane są totalnie z biało-
zielonymi. Nic się nie dzieje. Przy wejściu kilku chłopaków z Arki stoi jako obstawa 
zamieszania. Właściwie wszystko, co mają do zrobienia, to niewpuszczenie na halę policji. 
Mundurowych nie było, ale właziło trzech tajniaków.
— W pierwszej chwili ich wpuściliśmy, gdy wiwinęli swoimi szmatami, ale po chwili 
pomyśleliśmy: zaraz, ale z jakiej racji?”, i natychmiast zostali wyproszeni. Przecież to 
impreza zamknięta. Przynajmniej dla nich — mówi później Mazan.
Na trybunach reakcje jak podczas meczów ligowych. Śpiewy, szaleństwa. Jednej rzeczy 
nie ma: bluzgów. W spikera bawi się, i idzie mu z tym całkiem nieźle, Megafon. 
Najważniejsze rzeczy dzieją się jednak nie na hali, lecz w drugim budynku, w którym 
znajduje się bar. Tam trwa wieczne picie i tam też miało miejsce zdarzenie, które mogło 
zakończyć całą imprezę. Pijany Kaczor z Lechii chodzi i buczy. Naprzeciwko niego stoi jak 
skała jeden z arkowców. Kaczor w pijanym zwidzie, jak to czasem u niego bywa, 
strasznie marudzi. Jego adwersarz ani drgnie. Do Kaczora podchodzi Dufo i wali go w 
twarz. Uderzonemu natychmiast leci krew z nosa. Wszystko zostaje w rodzinie, wszak 
Dufo to lechista.
— Kaczor był namolnie agresywny, ale gdybym walnął go ja, a nie Dufo, to byłby koniec 
imprezy — twierdzi chwilę później prowokowany gdynianin.
Zdarzyły się także inne, konfliktowe sytuacje, ale każdy trzymał nerwy na wodzy. Gdy 
Gajor z Wrocławia nie mógł się dogadać z gospodarzami, chwycił za butelki od piwa i 
rozbił je na... swojej głowie.
Najważniejsza rzecz podczas tego turnieju zdarzyła się w sobotę wieczorem. W barze 
zebrali się szalikowcy reprezentujący kibiców wszystkich obecnych na turnieju klubów. 
Uzgodniono, że zaprzestaje się walk pomiędzy klubami na meczach reprezentacji Polski. 
Od tej pory na meczach Biało-Czerwonych ma zapanować idylla. Wszyscy obecni byli 
zgodni. Sielanka ma trwać nie tylko w czasie samego spotkania, ale i na trasach 
dojazdowych na mecze oraz w drodze powrotnej. Wszyscy zdawaliśmy sobie sprawę z 
tego, że nie będzie to takie proste, ale wydawało się nam, że na meczu z Rumunią w 
Bukareszcie będzie można wiele wyjaśnić. Zwłaszcza tym, których w Gdyni zabrakło — 
Cracovii i kiboli z.większości ekip z Górnego Śląska.
Najbardziej obawiano się meczu Arka — Lechia. Do takiego spotkania doszło w finale 
imprezy. Jednak i wówczas nic się nie wydarzyło. Następnie bractwo zareagowało jak 
powinno na drobną policyjną prowokację: mundurowi, choć przez dwa dni na halę 
Bałtyku nie weszli, jednak cały czas siedzieli w radiowozach na zewnątrz. Gdy wszyscy w 
niedzielę po południe opuszczali już obiekty Bałtyku, czekający na „swój moment” 
niebiescy postanowili się wykazać. Co było powodem ich interwencji na dobrą sprawę nikt 
nie wie. Wszyscy, z którymi rozmawiałem podawali inną przyczynę. Faktem 
bezsprzecznym jest natomiast rozpoczęcie walki z kilkunastoma psami. Zdemolowana 
nyska i paru zatrzymanych kolesi, oto jej finał. Lali się wszyscy obecni na zakończeniu 
imprezy. Legia, Lechia, Arka, Śląsk i kto tam jeszcze był.
Wieczorem kilkanaście osób z Lechii i Śląska odprowadzało legionistów na pociąg.
— W życiu byśmy się nie spodziewali takiego zachowania Arki — tak wszystkie trzy 
strony komentowały wydarzenia gdyńskiej imprezy jut na spokojnie, na dworcu 
kolejowym.

Później nadeszła piłkarska wiosna i mecz Arka — Śląsk. Jak zwykle W Gdyni zameldowało 
się więcej Lechii niż wrocławian. Arka zaprezentowała się dość okazale. W przerwie 
meczu zerwali przyjezdnym flagę Z płotu. Gdyby nie błyskawiczna reakcja kilkunastu 
kolesi, flaga by sobie pobiegła. Walka na murawie nie trwała długo, psy pozgarniały kogo 
się dało. Jednak fanatycy wojskowych byli szczerze zdziwieni. Już dawno nikt nie 
próbował zerwać flagi Śląska z płotu. Przez dwa lata bytności w drugiej lidze, poza wyżej 
opisanymi stratami w Gdyni, co zdarzyło się przed półtora rokiem, jedynie Stilon Gorzów 
wybił Wrocławianom szybę w autobusie. Coś niecoś próbował zmajstrować Chrobry 
Głogów. Ale żeby startować po wrocławskie flagi? Odzwyczaili się kibice Śląska od tego.

W Bukareszcie na eliminacjach do mistrzostw Europy bractwo mieszane. Najwięcej Arki, 
później Lecha i Legii z Pogonią. Czyli w zasadzie ci sami, którzy zawierali pakt o 
nieagresji. Następne mecze reprezentacji
— z Izraelem i Słowacją w Zabrzu. Arka pokazała, że ma charakter. Ponieważ Górnik 
Zabrze histerycznie wydzierał się na Legię, więc gdynianie serdecznie podziękowali im za 
zgodę. Podczas tego drugiego meczu, na tyłach trybun w okolicy stadionu odbyła się 
dziwna konferencja. Obecni:
jeden przedstawiciel Arki, jeden Śląska, trzech legionistów, sześciu z Lecha, jeden z ŁKS-
u i jeden z Cracovii. Przedmiotem dyskusji była postawa Cracovii. Ich przedstawiciel — 
Metal, stwierdził, że „Pasów” żadna zgoda nie obchodzi. Rouen z Legii pyta się wobec 
tego arkowca, jak będzie w sytuacji, gdy kibole z Gdyni znajdą się w obecności 
przeważającej ilościowo Cracovii i mniejszej liczebnie grupy kibiców warszawskich 
podczas meczów reprezentacji. Przecież Arka i krakusy to ziomale. Odpowiedź była 
niejasna, a pytanie okazało się prorocze.
W Paryżu Pogoń i Legia miały przed meczem ścięcie z Cracovią. W pierwszej chwili grupa 
szczecińsko-warszawska uzyskała przewagę, ale gdy krakusy chwyciły za rympały, 
nastąpiła zmiana goniącego. Nie byłoby w tym nic dziwnego, jednak Cracovii pomogli 
arkowcy.
Właściwie w tym momencie było już praktycznie po układzie. Na kolejnym spotkaniu 
reprezentacji w Zabrzu z Rumunami żółto-niebiescy faktycznie się pokazali. Zajechali w 
dwa autobusy konkretnej załogi. Dymili już przed wejściem na stadion, ale jeśli chodzi o 
miejscowych, mieli rozgrzeszenie od reszty Polski. Natomiast na stadionie, natychmiast 
po wejściu rozprawili się błyskawicznie z trzymającymi się... gdyńskich ustaleń kibicami 
Zagłębia Sosnowiec. Po zdarciu flag i obiciu oraz przegonieniu przeciwników, wśród 
których oprócz fanatyków z Sosnowca były kilkuosobowe delegacje fanów Legii i Pogoni 
Szczecin, arkowcy byli zmuszeni do podjęcia walki z policją. Szło im całkiem nieźle i 
gdyby nie posiłki niebieskich i czarnych z innych sektorów, najprawdopodobniej po 
pierwszej chwili, gdy byli zmuszeni do ściśnięcia się na sektorze, dali by sobie radę.
Mundurowi w swych kamienioodpornych ubrankach byli nad wyraz wystraszeni i placu 
boju dotrzymywali jedynie do barierki odgradzającej sektory, która okazała się wąskim 
gardłem dla gdynian. Z odległości kilku sektorów żółto-niebiescy w tym starciu wyglądali 
imponująco. Wy gonili psów z sektora i przebiegającej nad nim drogi dojścia. Nawet po 
opanowaniu przez niebieskich sytuacji arkowców trudno było nazwać ujarzmionymi. Po 
tym meczu na komendach stosowano ciekawą selekcję. Zatrzymani z miejscem 
zameldowania w Gdyni byli obijani do nieprzytomności, natomiast gagatków z 
pozostalych miejscowości traktowano trochę bardziej ulgowo.
Identyczna zadyma między Arką a Zagłębiem miała miejsce w Bratysławie, znów 
sosnowiczanie dostali wpierdol. W stolicy Słowacji Arka stanowiła najlepszą ekipę z 
polskich drużyn hools.

Z przebogatego w akcenty chuligańskie sezonu były dla Arki trzy wydarzenia. Po pierwsze 
trzecioligowe derby z Lechią. Co prawda Lechia to w tym okresie głównie ekstraklasa (po 
fuzji z Olimpią), ale na ten mecz do Gdyni wyprawiło się jakieś 200-250 osób W 
znakomitej większości młodzieżowców, ze starej ekipy towarzystwo mogło się liczyć na 
palcach.
Gospodarze obrzucali się z przyjezdnymi kamieniami na stadionie, a następnie obtłukiwali 
się z policją Poradzili sobie z nimi dopiero antyterrorysci, przeganiając przez Górkę do 
tego stopnia, ze towarzystwo zrywało się do lasu za płotem. Lechiści trochę się z nich 
nabijali krzycząc: partyzanci, wyjdźcie z lasu”, ale w takich sytuacjach łatwo się śmiać W 
„swojej” trzeciej lidze, wobec dosyć biernej postawy Lechii na meczach tego szczebla, 
Arka nie ma godnych przeciwników.
Po meczach Lechu w pierwszej lidze arkowcy urządzają sobie polowania na zabłąkanych 
kibiców biało-zielonych. Jeżdżą samochodem (samochodami?) po Gdańsku i obijają 
zauważonych fanów Lechii.
Podobny numer arkowcy zmajstrowali w Warszawie podczas meczu Legia — Śląsk. Na 
kwadrans przed zakończeniem tego spotkania podjechały pod stadion na Łazienkowskiej 
dwa (?) auta, z których wypadło paru gdynian i obiło stojących pod płotem legionistow 
Nie zaczepiali młodzieżowców, lecz atakowali największych. Taka przynajmniej była 
warszawska wersja wydarzeń. Wilczek z Gdyni twierdzi, że do Warszawy pojechało około 
15 osób, które wcześniej zahaczyły o mecz Motor — Cracovia . Arkowcy chodzili pod 
stadionem a nawet po obiekcie, w okolicy żylety w grupach 5 — 8 osobowych i lali kogo 
się dało, wybierając największych i najstarszych.
Ostatnim akordem roku dla żółto-niebieskich była wyjazdowa sesja kibiców gdyńskich 
podczas meczu Lech — Legia w Poznaniu. Zajechało ich kilkudziesięciu i usilnie dążyli do 
zwarcia z warszawiakami. W chwili, legionistów było na sektorze tylko około dwudziestki, 
o mały włos się udało. Gdyby nie policja, mogło się wiele wydarzyć. Czy chcieli zrobić 
okazji zgodę z poznaniakami? Trudno ocenić, W każdym bądź razie są przez 
mieszkańców grodu Przemysława tolerowani, choć do zawarcia przyjaźni nie doszło.

Gdynianie w sposób szczególnie prestiżowy traktują wyjazdy na mecze reprezentacji 
narodowej. Nie można się temu dziwić. Na boiskach trzeciej ligi nie zabłysną. Najdalsze 
wyjazdy to takie w granicach stu kilometrów. Ułatwia to mobilizowanie się na spotkania 
reprezentacji, gdyż nawet niezbyt zasobni w kasę arkowcy mogą ją sobie odkładać na za 
graniczne wojaże i reprezentacyjne wypady do Zabrza (przynajmniej za Apostela właśnie 
tam). U siebie też nie będą gościli z tytułu gry na tak niskim szczeblu rozgrywek jakichś 
sensownych hools. To jeszcze zwiększa zainteresowanie meczami kadry narodowej.
Sam początek roku 1995 to był przyjazd gdynian na drugoligowy jeszcze pojedynek z 
legnicką Miedzią. Na trybunach zameldowało się oprócz 40-50 arkowców, około 200-250 
kibiców Zagłębia Lubin. Miało być niespokojnie, jednak do specjalnych awantur nie 
doszło. Jedynie do zwykłych w województwie legnickim szarpanin z policjantami. To nie 
Miedź stanowiła dla gości zagrożenie.
Gdynianie dowiedzieli się, że powracający z Trondheim kibice Legii będą przypływali 
promem do Gdyni o 7.35. Żółto-niebiescy stawili się w sile 40 konkretów w miejscu 
cumowania promu. Ich zgrupowanie zostało przy uważone przez policję i rozproszone. 
Gdy fam cofnęli się do miasta, by ustalić nowy plan działania, nieświadomi zagrożenia 
legioniści przejechali sobie spokojnie w policyjnej obstawie w kierunku Warszawy. 
Poszukiwania nie przyniosły rezultatów.

Najdziwniejszym wydarzeniem dla fanów Arki, przynajmniej z perspektywy Wrocławia, 
było zrobienie z nimi wojny przez bydgoskiego Zawiszę, co miało miejsce na początku 
roku 1995, podczas meczu Bałtyk Gdynia — Zawisza, gdzie zameldowało się około 150 
fanów z Bydgoszczy. Poszło o wzajemny stosunek kibiców obu klubów do ŁKS-u, choć 
sami zainteresowani, czyli arkowcy twierdzą, że do tej wojenki, szykowali się już od 
dłuższego czasu, jednak trzeba było jakiegoś pretekstu.
W drugim dniu halowego turnieju piłkarskiego (nie mylić z turniejem kibiców sprzed 
roku), rozgrywanego w hali Oliwy w styczniu 96, na który nie zaproszono piłkarzy Arki z 
uwagi na spodziewaną możliwość zmajstrowania zadymy, kibice gdyńscy wjechali w 70 
osób pod halę. Z transmisji telewizyjnej z pierwszego dnia wynikało, że Lechia wyglądała 
całkiem nieźle. 7 dyszek niezłej ekipy Arki zajechało kolejką na Przymorze obijając i 
krojąc z barw kogo popadło. Bicie dostali lechiści, którzy stali pod halą. Jednak gdynianie 
zrobili głupi numer, gdyż występowali nie we własnych barwach, lecz biało-zielonych. Tak 
twierdzą gdańszczanie. Zółto-niebiescy mówią natomiast, że owe barwy Lechii były 
zdobyczne.

Najciekawszą postacią na Górce jest Megafon. Zawodowy zlew, czyli oficer Wojska 
Polskiego, jest jednocześnie jednym z najzagorzalszych szalikowców żółto-niebieskich. 
Swoją ksywkę zawdzięcza tubalnemu głosowi. Gdy Megafon zaczyna krzyczeć solo, słyszy 
go cały stadion. Gdy na trybunach Śląska zorganizowano tubę, mającą ułatwić 
komunikację na sektorze, bractwo się śmiało, że zamiast tej tuby należałoby pogadać z 
Megafonem z Arki i problem byłby załatwiony.

Choć piłkarze Arki Gdynia to w końcówce roku 95 futbolowa prowincja, nawet 
zastanawiano się nad likwidacją klubu, to kibice tej drużyny stanowią ekstraklasę Ligi 
Chuliganów. Wykaz liczby kibiców Arki na meczach wyjazdowych jesienią 95 wskazuje 
jednoznacznie, że gdynianie działają na zasadzie mobilizacji. W Rydułtowych Arki było 20 
osób, we Wrocławiu na Śląsku — 72, w Starogardzie Gdańskim (PP) — 100, w Oleśnicy — 
20 (według źródeł wrocławskich, dokładniejszych, raczej zero), w Gorzowie — 40, w 
Wodzisławiu zero, w Głogowie 4+30 z Zagłębia Lubin, w Myszkowie 0+15 z Zabrza, w 
Bytomiu na Polonii — 3. 


BAŁTYK GDYNIA
15.07.2003

Drugi klub Gdyni. Mimo że przez długi okres czasu był dla miejscowych rywali poza 
sportową konkurencją, jednak nigdy nie zdobył popularności Arki. Tak na dobrą sprawę o 
fanatykach Bałtyku zrobiło się głośno w momencie, gdy zamiast kibicowaniem, zajęli się 
strajkowaniem. Głodowy strajk kibiców był przedłużeniem całej serii wydarzeń. Najpierw 
przed spotkaniem z GKS Tychy (kilka kolejek przed zakończeniem rundy wiosennej 1994, 
gdy wydawało się, że ten właśnie mecz musi zostać przez Bałtyk odpuszczony, a jednak 
nie był) zawodnicy z Gdym uroczyście wnieśli na boisko... trumnę. Po paru miesiącach 
zarząd klubu zapowiedział jego rozwiązanie. Następnie do działania przystąpili kibice. Pod 
wodzą Józefa Wysoczyńskiego postanowili założyć tak popularny ostatnimi laty strajk 
głodowy. W chwili desperacji organizator całego zamieszania, człowiek ponad 
czterdziestoletni, powiedział przed kamerami telewizyjnymi, że jeśli postulaty 
głodujących nie zostaną spełnione, to on popełni samobójstwo. Miejscowi dziennikarze 
natychmiast podpowiedzieli, że będzie to powieszenie się na poprzeczce bramki. W takiej 
formie wiadomość poszła w Polskę.
— Ty masz kontakty w Trójmieście, zrób z tego materiał — Wojtek Walczak, ówczesny 
sekretarz redakcji Słowa Sportowego lubi czasem jakieś informacje drastyczne, a w 
sporcie o takie wcale nie jest łatwo. Wiadomość o przyszłym wisielcu jest oczywiście 
rzeczą, która ożywia gazetę.
Choć akcja strajkowa już się zdążyła zakończyć, dotarłem do uczestniczących w niej 
kibiców Bałtyku. To wcale nie było trudne.
— To ten „pryszcz” — słyszałem, jak mówili o mnie ci, którzy właśnie tym momencie ze 
mną nie rozmawiali. Tę ksywkę otrzymałem u nich po tym, jak wyczytali w Pamiętniku, 
że Arce pod nosem wyrósł pryszcz, w postaci kibiców Bałtyku, których na początku lat 
osiemdziesiątych jeszcze w ogóle nie było. Widać zabolało ich to. Jednak rozmawiamy 
spokojnie. Dowiaduję się o kilku ciekawych sprawach, na przykład o zgodzie Bałtyku z 
Lechem Poznań, o której nie miałem pojęcia (później została ona zerwana). Fani biało-
niebieskich mieli żal do miejscowych środków przekazu informacji, twierdząc, że jak 
Lechia lub Arka coś nawywija, natychmiast znajduje to odbicie w informacjach 
podawanych przez prasę i jest nagłaśniane.
— Gdy my zdemolowaliśmy pociąg wracając z pucharowego meczu ze Stargardu, to w 
gazetach nie było dosłownie nic — twierdzili zgodnym chórem.
Nie komentowałem tych wypowiedzi. Przeciwnik w postaci pociągu to jakoś nie mój 
temat. Jeszcze zanim dotarłem do kibiców, rozmawiałem z faktycznym wówczas czas 
szefem klubu, prezesem fundacji Baltic—Futbol Andrzejem Gajewskim: — Ci strajkujący, 
jacy to ludzie? — Oprócz Jurka Wysoczyńskiego młodzież, ale nie taka z kółka 
różańcowego.
— Jak się zachowywali?
— Poza drobną scysją pierwszego dnia, jak na tego typu chłopaków byli wyjątkowo 
spokojni. Choć w pierwszym momencie sami nie bardzo wiedzieli o co chodzi.
— Jak wyglądało zakończenie strajku?
— Do hotelu, gdzie leżeli głodujący przyszli policjanci. Przybyli na prośbę ajenta. Byli „na 
prawie. Obyło się bez awantur, kibice zawiesili swój protest. Wywalczyli 600 milionów, 
które miasto obiecało dać Bałtykowi na sport młodzieżowy.
Karwiny. Nowo wybudowana dzielnica Gdyni, w której dawano mieszkania ludziom z 
całego Trójmiasta i okolic. Żyją tu nie tylko kibice Arki czy Bałtyku, ale i zagorzali 
fanatycy gdańskiej Lechii. Moi przewodnicy, fani biało-niebieskich, prowadzą na ulicę 
Buraczaną. Tam mieszka Józef Wysoczyński, niedoszły samobójca. Mieszkanie desperata 
(?) nie różni się od domów zwykłych śmiertelników. Nie jest wymalowane w barwy 
klubowe, jak to sugerowali niektórzy. Nie jest to także pijacka melina, jak chcieliby to 
widzieć inni. Zwykłe, jakich tysiące.
— Urodziłem się koło stadionu, szkoda, że nie na nim — stwierdza gospodarz. — Jestem 
kibicem Bałtyku od siódmego roku życia, czyli od 1961.
— Jak to się zaczęło, że postanowiliście postrajkować? — Od artykułu w Głosie Wybrzeża, 
po porażce 0:5 w Głogowie. Trener Grzegorz Polakow użył kilku ostrych słów. Pojechałem 
do klubu, a tam ówczesny kierownik sekcji stwierdził, że mecz z Wisłą będzie ostatni. No 
to my postanowiliśmy zaprotestować. Zebraliśmy się i wieczorem położyliśmy w holu 
hotelu ogłaszając strajk.
— Czyli rozpoczęliście okupację hotelu. Jak się do was odnosiła obsługa? — Początkowo 
ekstra, nawet ajent był w porządku. Ale później coś się odmieniło. Zaczął mówić o tym, 
że odstraszamy gości. Raczej chodziło o wygonienie nas, bo za dużo widzieliśmy. Pod 
przykrywką hotelu funkcjonuje burdel.
— Mieliście jakieś inne nieprzyjemności?
— Reszta chłopaków nie. Mnie zawieźli do Gdańska na prokuraturę. Po ośmiu minutach 
rozmowy wsiadłem w taksówkę i przyjechałem z powrotem.
— Jak was odbierali inni ludzie?
— Pozytywnie. Przychodzili i chcieli nam dawać pieniądze. Początkowo nie braliśmy, 
później proponowaliśmy kupowanie soków. Jeden emeryt chciał nas wesprzeć kwotą pół 
miliona, ale jak tu wziąć pół bańki od emeryta? Bardzo nas wspomagał Andrzej Gajewski, 
wówczas był on wiceprezesem fundacji. Teraz to wice już zniknęło.
— Cały czas leżeliście?
No, gdyby leżały z nami dziewczyny... — wtrąca syn gospodarza, który też uczestniczył w 
głodówce.
Już nie strajkujecie. Znudziło się wam? Czy może wszystkie wasze postulaty zostały 
spełnione?
— Nie, najważniejszy, czyli przejęcie klubu przez stocznię ma się rozstrzygnąć później. 
Stoczniowcy są za takim rozwiązaniem.
— Mimo, że stocznia jest jednym z najbardziej zadłużonych zakładów pracy w kraju? — 
Widzę absurd w wysuwaniu takiego żądania. Postawa stoczniowców, na którą powołują 
się moi rozmówcy, wrażenie to pogłębia.
- Bałtyk wyrósł na łonie stoczni, więc byłby to powrót do źródeł.
- Więc wasz strajk był roszczeniowy?
— Stoczniowcy są za Bałtykiem, chcieli strajkować z nami — w to nie wątpiłem. Znając 
chętkę do strajkowania pracowników zakładów uspołecznionych, taka postawa wcale 
mnie nie zdziwiła.
— załóżmy, że klub się nie dogada ze stocznią, to co wówczas? — chcę usłyszeć 
deklarację samobójstwa. Tego jeszcze w życiu na poważnie nikt mi nie mówił.
— To mnie nie ma.
— Tylko tak gadasz...
— To może będzie ci głupio, gdy pomyślisz, że siedziałeś tu, w tym fotelu i 
rozmawialiśmy sobie.
Jeśli ich zawiśnie stu, chętnie to zrobię z nimi. Taki przelicznik.
— Ponoć chciałeś zawisnąć na klubowym szaliku na poprzeczce bramki.
— Bzdura Gdybym powiedział, jak i kiedy to zrobię, to znalazłby się ktoś, kto by mnie 
przypilnował, a nie o to chodzi.
Żegnając się coś nie dawało mi spokoju. Wreszcie wyrzuciłem z siebie kolejną 
złośliwostkę: To co, zobaczymy się na jakimś meczu?
Jak pokazało życie — Józek nie zawisnął, nie podciął sobie żył ani nie rzucił się z dachu. 
Natomiast nawywijał coś wśród ludzi, wokół których egzystował. Gdy po kilku tygodniach 
ponownie zajechałem do Trójmiasta na mecz Baltyk — Śląsk, podczas rozmowy z tymi 
samymi ludźmi o Wysoczyńskim, widziałem tłumione uśmieszki.
Wśród kibiców Bałtyku jest jeden... ksiądz. Tak przynajmniej twierdzą moi rozmówcy. 
Gdy wracali z Częstochowy z meczu z Rakowem wybronił chłopaków przed kanarem od 
kredytówek.
— Nałgaliśmy konduktorowi, że wracamy z pielgrzymki. Kanar przyjrzał się i nie uwierzył. 
Kazał przyprowadzić księdza. Trzeba przyznać, że nie skłamał, twierdząc, że grupa wraca 
ze Świętego Miasta. Wcześniej zaprowadził do spowiedzi takiego prawie mordercę — 
opowiadają Pióro i Śródmieście. Ten drugi swoją ksywkę wziął z tego, że jako jedyny w 
owym czasie mieszkaniec tej dzielnicy Gdyni był zadeklarowanym fanem Bałtyku,. w 
morzu fanatyków Arki.
Po strajku kibiców zastrajkowali piłkarze. Klub zdyskwalifikował zawodników i trzeba było 
zagrać juniorami. Za takie podejście do sprawy fani odwrócili się od swoich idoli.
Mecz ze Śląskiem (październik 94) był drugim, po wyjeździe do Konina, w którym Bałtyk 
wystąpił w młodzieżowym składzie. Trudno było gospodarzom liczyć na korzystny wynik. 
Gdyńscy juniorzy i tak stawili dziarski opór. Ostatecznie skończyło się na 4:0 dla Śląska, 
ale trzy gole padły w samej końcówce meczu. Przy stanie 3:0 dla wojskowych kibice 
Bałtyku pościągali flagi i wyszli ze stadionu. Jednak w sezonie 94/95 fani biało-
niebieskich byli na prawie wszystkich meczach swojej drużyny. Nie wielu, po kilku, ale 
jeździli. 

CHROBRY GŁOGÓW
15.07.2003

Gdy po raz pierwszy zobaczyłem, że w Głogowie chadzają na mecze piłkarskie ludzie w 
szalikach, nie bardzo chciałem wierzyć własnym oczom. Do tej pory (a był to rok bodaj 
1980) zdawało mi się, że ta forma zabawy jest zarezerwowana tylko dla mieszkańców 
miast z drużynami pierwszej, co najwyżej drugiej ligi. I to też nie wszędzie. Fanów w 
żółto-czarnych szalikach (w rzeczywistości ich barwy są pomarańczowo-czarne, a 
oficjalne klubu jeszcze inne) dane mi było zobaczyć w Głogowie pod czas meczu 
ćwierćfinałowego o puchar Polski drużyny miejscowych z warszawską Legią. Ponieważ na 
linii Śląsk — Legia panowały jeszcze dobre układy, więc by obejrzeć Chrobrego wybrało 
się wówczas kilkanaście osób z Wrocławia. Na stadionie legioniści, mimo że było ich około 
trzystu, stanowili ledwie widoczną grupę na trybunach. Na ten mecz gawiedź waliła 
drzwiami i oknami. Poobwieszane publicznością były okoliczne drzewa, wśród ludzkiej 
ciżby nie sposób było znaleźć miejsca, z którego można by cokolwiek dojrzeć. Tłumy. A 
wśród nich miejscowi szalikowcy trzecioligowej drużyny.
Głogowianie pałają nienawiścią do lubińskiego Zagłębia i legnickiej Miedzi. Zwykłe lokalne 
układy. Nic więc dziwnego, że ci, którzy mają z kibicami Chrobrego dobre układy, mogą 
liczyć na wzmocnienie ekipy, gdy grają właśnie w tych miejscowościach. Swego czasu 
lubiono w Głogowie fanów Śląska, ale z czasem zaczęto się zwąchiwać z Widzewem. Dla 
wrocławian nie stanowią takie układy problemu. Gorzej było z samymi zainteresowanymi.
Pomarańczowo-czarni nie potrafili myśleć inaczej, jak w kategoriach konfrontacji. Jesienią 
93 Śląsk wylądował w Głogowie po walkach z szukającą dymu policją. Fanatycy lekko 
spóźnili się i natychmiast dowiedzieli od kilkudziesięcioosobowej grupy, która była na 
stadionie wcześniej, że miejscowi obrali sobie za punkt honoru posłanie pod wrocławskim 
adresem jak największej ilości bluzgów. Do tego momentu szalikowcy wojskowych nie 
mieli głogowianami żadnych potyczek. Niektórzy, starsi fanatycy miejscowych są we 
Wrocławiu dobrze znani. Czego chcieli? Dotychczas nikt im nie ubliżał. Ale skoro Śląsk w 
Głogowie nie jest już lubiany, nikt się nie będzie prosił. Jak Kuba Bogu...
- W czasie przerwy podeszło do sektora zielono-biało-czerwonych paru chłopaków z 
ichniej starej gwardii. Kilka osób, które chodzą na mecze w szalikach, a mają na karku 
już czwarty krzyżyk. Rozmawiano o sytuacji, jaka się wytworzyła. Dwóch z gospodarzy 
ubolewało nad faktem, obie ekipy będą się teraz naparzać po pyskach przy byle okazji.
— Miejcie pretensje do siebie — goście rozłożyli ręce.
— To małolaci szumią.
— Nie nasza wina, że u was każdy robi to, co uważa za stosowne. Jeśli wy nie potraficie 
utemperować młodzieżowców, to już wasz problem.
Trzeba przyznać, że przyjazd Śląska (a było to tuż po głośnej bieganinie kibiców drużyny 
wojskowych na boisku w Gorzowie) zmobilizował wszystkich miejscowych chuliganów. Na 
sektorze zajmowanym przez najzagorzalszych fanatyków było — lekko licząc — pięćset 
głów, co wyglądało na kameralnym stadionie dość imponująco. Półtora roku później 
identyczny mecz nie zgromadził już tak wielkiej liczby miejscowych fanatyków.
Dla głogowian był to łabędzi śpiew. Każdy klub, który zawita w tym mieście twierdzi, że 
miejscowych jest 5 dyszek, może setka. Nikt nie chce wierzyć, że na Śląsk potrafiło się 
zebrać dziesięć razy więcej.
Jesienią 94, czyli rok później, na meczu Chrobry — Amica. Oczywiście zero przyjezdnych. 
Młyn na jakieś 80-100 osób, w większości małolacie. Mnóstwo petard i tyleż 
skandowanych przekleństw. Zupełnie inne wrażenie niż to sprzed 12 miesięcy. Dalszych 
wyjazdów głogowianie nie zaliczają. Starszych fanów wśród kibicowskiej gawiedzi na 
spotkaniu Chrobrego z Amicą nie było. Odpuszczają sobie? Bodaj ostatnim sporym 
wyczynem fanów Chrobrego było obicie tczewskiej ekipy Arki na swoim terenie. 
Wracający z Legnicy gdyńscy szalikowcy nacieli się na głogowskich hools.
Ciekawe klimaty panują w Legnicy.
Kiedyś, czekając rano na autobus do Jawora, marzłem na miejscowym dworcu. 
Wyłapałem kilka nieprzychylnych spojrzeń. Nic dziwnego, na szyi miałem szalik Śląska. A 
tu co jakiś czas w tłumie młodzieży przewijają się różne inne — Miedzi, Zagłębia, Śląska i 
Chrobrego. Klient w tym ostatnim dziarsko patrzył mi się w oczy. Może dlatego, że był z 
dwoma koleżkami?
Ich wyjazdem życia był ostatnio reprezentacyjny do Paryża. Zorganizowali autokar 
szalikowców. Chcąc zaistnieć na kibicowskiej mapie Polski starają się zajeżdżać do Zabrza 
w jako takiej ekipie. Mniej więcej tylu, co w Paryżu, było ich na stadionie Górnika 
podczas spotkania Polska - Rumunia.
Gorzej było z meczami Chrobrego. O ile głogowianie potrafią się zmobilizować na terenie 
Dolnego Śląska, by przyjechać np. w 100 do Wrocławia na Śląsk (wiosna 94), czy 80 w to 
samo miejsce pół roku później, to do Poznania na Wartę (jesień 95) przybyło fanów 
Chrobrego zaledwie siedmiu.
Kibice Chrobrego bardzo epatują (lubią pokazywać na zewnątrz) swoją zgodę z 
Widzewem Łódź. W swoich wypowiedziach podkreślają nienawiść do wszystkich 
okolicznych klubów posiadających swoich szalikowców.
Są ciekawie „pilnowani” przez miejscowych policjantów. Po wiosennym (1995) spotkaniu 
ze Śląskiem w Głogowie, byli trzymani przez policję na własnym sektorze przez co 
najmniej pół godziny po meczu. Oczy wiście bezprawnie.
 
CRACOVIA KRAKÓW
15.07.2003

Jak na tak niezłą ekipę, jaką dysponuję Cracovia, we Wrocławiu o fanach „Pasów” 
wiadomo niewiele. W czasach, gdy o kibicach biało - czerwonych było jeszcze bardzo 
cicho, spotkałem się z nimi trzy razy. Po raz pierwszy, gdy w 1978 roku na jesień Śląsk 
grał pod Wawelem z Wisłą. Wówczas stosunki fanów wrocławskich z sympatykami „Białej 
Gwiazdy” były jak najbardziej poprawne. Po zakończonym swoim spotkaniu, na sektor 
zajmowany przez 150-osobową grupę fanatyków Śląska zawitało trzech nieźle zawianych 
kibiców Cracovii. Z flagą w wąskie biało-czerwone pasy na kiju (wówczas nie było to nic 
niezwykłego) oraz z wypowiadanymi dość niewyraźnie hasłami w stylu: „Z kim wy trzy 
macie?” Wiślacy nie przybiegli, bractwo z Wrocławia grzecznie wyprosiło intruzów. Jedno 
szokowało. Faceci mieli wówczas około trzydziestki na karku. Jak na tamte czasy 
rewelacja. Wtedy najstarsi fanatycy mieli po dwadzieścia, dwadzieścia dwa lata.
Kolejne spotkanie (które traktuję jako jedną całość) to dwuletni okres bytności Cracovii w 
ekstraklasie. Fani pasów przyjechali do Wrocławia raz, kilkuosobową delegacją. 
Wrocławianie w Krakowie byli za każdym razem goszczeni przez Wisłę i wraz z kibicami 
drużyny z ul. Reymonta stawili się na stadionie z torem kolarskim. Za każdym razem fani 
obu grup jakby nie zauważali przechodząc koło siebie obojętnie. Wrażenie w Polsce zrobił 
transmitowany przez TV ostatni mecz „Pasów” w pierwszej lidze. Na stadionie pusto, 
jedynie grupka najwierniejszych kibiców gospodarzy, którzy żegnali się z boiskami 
ekstraklasy, dopingowała swój zespół
. Kolejne spotkanie, podczas jakiego dokonałem ciekawych obserwacji, miało miejsce na 
dworcu w Krakowie. Jesień 86. Wracam z górskich wojaży by zdążyć na mecz do 
Wałbrzycha. Cracusy jadą do Gorlic. Wesołe bractwo z lekką agresją wchodzi do 
zatłoczonego pociągu. Chciałem z którymś po gadać, ale pijani byli wszyscy.
Później o Cracovii z odległości 260 kilometrów (tyle jest spod Wawelu do Wrocławia) 
niewiele się słyszało. „Pasy” były przytłumione przez rosnącą w siłę Wisłę. Poza tym 
trzecia liga, to w odczuciu futbolowych fanatyków prowincja.
Nagle, na początku lat dziewięćdziesiątych na trybunach Cracovii coś się zaczęło dziać. A 
w zasadzie nie na trybunach stadionu przy ul. Kałuży, lecz na meczach klubów z 
małopolski, na których gospodarze gościli zespół „Pasów”.
Zaczęło się od dosyć głośnego dymu, jaki wydarzył się na zakończenie wakacji 1990. 
Cracovia zameldowała się na meczu z Wisłoką w Dębicy. Początkiem dość głośnych 
wydarzeń były wyzwiska miejscowych pod adresem gości. Ponieważ dotychczas fani obu 
klubów żyli w dość poprawnych stosunkach, więc siedzieli tuż obok siebie. Przyjezdni 
postanowili sytuację wyjaśnić, więc kilka osób pofatygowało się w kierunku sektora 
gospodarzy. Delegacja została przyjęta pięściami. Reszta kibiców gości nie zostawiła 
swych ziomków i Cracusy ruszyli na Wisłokę. Początkowo walka toczyła się tylko z 
miejscowymi kibolami i na trybunach. Później bitwa przeniosła się na drugą stronę płotu. 
Gospodarze tylko ze względu na sporą przewagę ilościową (do bójki przyłączali się 
miejscowi zagryziacy) nie zostali wygonieniu ze stadionu. Następnie do zabawy 
przyłączyli się porządkowi. Co dziwniejsze, nie były to wzorem innych miast ułomki z 
bardzo dawną datą urodzenia. Cracovia musiała się zmierzyć z gośćmi postury 
zapaśników, którymi najprawdopodobniej byli jeszcze w niedalekiej przeszłości. 
Towarzystwo lało się już na trybunach i momentami na murawie. Sędzia działając w myśl 
regulaminu przerwał dwukrotnie spotkanie. Za tym drugim razem — definitywnie. A bójki 
trwały nadal. Ostateczne policjanci rozbili gości na małe grupki i kilku Cracusów 
zatrzymali.
Mecz ten odbił się podwójnym echem. Po pierwsze działacze klubu z ul. Kałuży odcięli się 
na łamach prasy od swoich sympatyków. Twierdzili, że nie mają i nie chcą mieć z nimi nic 
wspólnego. Artykuły z oświadczeniem o takim właśnie przesłaniu ukazały się w prasie już 
trzy dni po zamieszkach. Tytuły też były wymowne. „Cracovia odcina się od swych 
kibiców” „Przegląd Sportowy”. Po drugie Cracovię cały piłkarski makroregion po traktował 
jako persona non grata. Większość trzecioligowych klubów obawiając się, że nie poradzi 
sobie z przybyłymi z Krakowa hools, zaczęła pisać skargi do tamtejszego OZPN, by nie 
uwzględniał nałożonego na Wisłokę walkowera. W myśl przepisów to organizator jest 
zobligowiązany zabezpieczyć zawody w ten sposób, by nie zostały one przerwane. Z 
drugiej strony, to kibice gości, czyli Cracovii, hasali z policjantami i porządkowymi po 
murawie. Nikt nie pytał o przyczyny zajścia, fani z Dębicy byli we wszelkich rozważaniach 
nieistotni.
Ostatecznie, po dość długich i ostrych dyskusjach postanowiono mecz powtórzyć.
Dość zabawnie brzmi relacja z meczu Czuwaj Przemyśl — Cracovia rozegranego w 
październiku 1993 roku:
„Zajechaliśmy w 50 osób. Weszliśmy w 50 minucie meczu, a wyszliśmy w 56 w otoczeniu 
sześćdziesięciu gliniarzy. Przez te 6 minut goniliśmy całe wystraszone tamtejsze bractwo 
po stadionie.”
Dla Polski pierwszym znakiem, że Cracovia to nie ułomki, był mecz Holandia — Polska, 
rozegrany rok przed spotkaniem w Przemyślu. Choć bieganina w Dębicy znana była z 
prasowych przekazów znacznie wcześniej, to jednak nikt z krajowych hools nie traktował 
wiadomości z trzecioligowej rzeczywistości zbyt poważnie. Wtedy to, na holenderskim 
gruncie, kilkudziesięcioosobowa grupa fanatyków biało-czerwonych postanowiła 
wyrównać rachunki z kibicami Wisły, których mają na co dzień we własnym mieście. 
Dysproporcja sił była znaczna, gdyż kibiców Białej Gwiazdy” przyjechało do Rotterdamu 
zaledwie kilku. Za wiślakami postawili się kibice gdańskiej Lechii i wrocławskiego Śląska, 
choć ani jedni, ani drudzy nie byli zbyt przychylnie nastawieni do wiślaków. Zakończyło 
się bijatyką na trybunach i gonitwą tuż po meczu.
Kolejny wyjazd na spotkanie reprezentacji, do San Marino, mógł zaowocować całkiem 
sporym dymem. Nie wiadomo dlaczego mieszkańcy Krakowa postanowili wykorzystywać 
wyjazdowe spotkania kadry narodowej do regulowanie swoich rachunków. Wiślacy 
zajechali 100-osobową, bardzo konkretną ekipą z niezłym wyposażeniem chuligańskim. 
Natomiast autokar Cracovii po zadymie na granicy, nie został przez nią przepuszczony.
Mecz z Anglią w Chorzowie od strony Cracovii poznałem jeżdżąc na kilka rozpraw, jakie 
odbyły się w sądzie rejonowym w Katowicach w związku z zadźganiem przez fanów 
„Pasów” kibica szczecińskiej Pogoni. Na jednej z pierwszych rozpraw zetknąłem się z 
ośmioma fanatykami z Krakowa.
— Dziś odbędzie się zasadniczy zwrot w sprawie — twierdzili przed rozprawą.
Rzeczywiście, podają dane jakiegoś małolata, który ponoć chwalił się tym, że pojechał 
kosą gościa w tramwaju. Ale mało precyzyjnie. Sąd uznał tę zagrywkę jako coś mającego 
odwrócić uwagę od zasiadających na ławie oskarżonych. O przebiegu tego, co się 
wydarzyło, po wysłuchaniu kibiców krakowskich, szczecińskich, policjantów i innych osób 
podczas kilku sesji, wyrobiłem sobie ogólne zdanie.
Krakowianie przyjechali dość wcześnie, o 14.00. Mecz zaczynał się o 20.00. To ustalili już 
wcześniej, dlatego podążali na spotkanie w zorganizowanej grupie. Prawdopodobnie 
chcieli uniknąć wspólnej jazdy z Wisłą.
Wysiedli wcześniej, w Mysłowicach. Spodziewali się większej koncentracji grup hools z 
Polski w okolicach katowickiego dworca. Nie chcieli być także „przejęci” przez policję. Po 
drodze zadymili w jakiejś knajpie, gdzie coś tam skubnęli, co oczywiście nie spodobało się 
właścicielowi. Gdy natknęli się na autobus z Krosna, rozpracowali w nim parę szyb. 
Później przemieścili ę w kierunku Ronda. Tam miał miejsce dym z kilkoma policjantami. 
Jeden z mundurowych dostał po głowie, innemu udało się dogadać z rozrabiającymi i ci 
spokojnie wsiedli do tramwaju. Część do pierwszego wagonu, część do drugiego. W 
pierwszym działy się cyrki, więc ci z drugiego dopiero na kolejnym przystanku mogli 
zmienić wozy, by po pierwsze zorientować się w sytuacji, a po wtóre dołożyć opornym, 
którzy musieli jechać z motorniczym. Ponieważ przez szyby widać było, że nie wszystko 
jest tak, jak powinno, więc jeden z późniejszych oskarżonych rzucił pytanie, które później 
stało się najbardziej obciążającym go dowodem:
— Kto spieprzył tę zadymę?
Tym razem krakowianie natarli ostrzej. W przenośni i dosłownie. Choć ich przeciwnicy nie 
dali sobie w kaszę dmuchać, to jednak Cracovii było dużo więcej. Ktoś wyciągnął nóż. Już 
po fakcie, wszyscy zgodnie twierdzili, że scyzor miał w ręku bliżej nieokreślony małolat.
Po zadymie krakowianie wybiegli z tramwaju. Po meczu wracali do swojego miasta w 
jednym pociągu z Wisłą, przedzieleni wagonem pełnym policji.
Po tym zdarzeniu fani Cracovii, spodziewając się policyjnej akcji wymierzonej w nich, 
spotkali się w kilkadziesiąt osób ustalając zeznania. Co prawda sami do tego się nie 
chcieli przyznać, jednak kilku puściło farbę już na komendzie. Mundurowi, nie mając 
punktu zaczepienia, strzelali na oślep, Przesłuchując wszystkich, którzy kiedykolwiek 
skojarzyli się prowadzącym ś1edztwo z Cracovią. Początkowo nie wykluczono wersji, że 
winni mogą się rekrutować spośród wiślaków, ale taką możliwość szybko odrzucono.
Ostatecznie trzech z pasiaków wylądowało na ławie oskarżonych. Przysłuchując się 
rozprawie, na której nie było żadnych konkretnych dowodów, dziwiłem się, dlaczego to 
siedzieli właśnie oni. Równie dobrze na podstawie tych samych zeznań można było 
posadzić kogoś innego. Zresztą podobną opinię wyraził adwokat. Papug zresztą wymienił 
po nazwisku, kto jeszcze powinien znaleźć się obok oskarżonych. Na tę samą osobę, jako 
konfidenta, wskazywali w grypsach aresztowani Co dziwniejsze, chłopak, na którego 
środowisko wskazywało, robił wrażenie twardziela. Na dobitkę zbudowany jak tur. Co 
ciekawsze, gdy słuchałem zeznań ze śledztwa odczytywanych przez sędziego, robiłem 
wielkie oczy. Na dobrą sprawę, co drugi mówił o wiele za dużo.
— Ci, którzy siedzą, są ofiarami swojej popularności w środowisku. To, że byli 
przywódcami grupy, spowodowało, że odpowiedzialność za to co śię wydarzyło spadła 
właśnie na nich — słowa adwokata o tyle odzwierciedlały rzeczywistość, że wiadomo było, 
iż pchnął kosą jeden, niekoniecznie któryś z oskarżonych, a siedziało trzech.
Po jednej z rozpraw rozmawiałem ze świadkami, kibicami Cracovii. Wydawało się, że 
żałowali tego noża. Teraz, choć na odległość, wydaje się, że tamto wrażenie z dnia 
rozprawy było złudne.
Pukająca do bram drugiej ligi Cracovia na znaczących boiskach zaistnieć nie bardzo 
mogła. Pozostawały spotkania reprezentacji i wyjazdy gościnne. Jednym z takich 
sposobów na pokazanie się były derby Łodzi. Dołujący ostatnio ŁKS w maju 94 roku grał 
na swoim stadionie z Widzewem. Stosunek ŁKS-u do Cracovii w tamtym okresie z daleka 
zdawał się być określany jednoznacznie: zapatrzenie na lepszego. Do Łodzi zawitał 
autokar fanów Cracovii. Wspólna akcja łodzian i „Pasów” to atak na idących tłumem z 
policyjną obstawą fanów Widzewa. Wcześniej łódzko-krakowska grupa pogoniła ekipę 40-
50 widzewiaków. Łodzianie (ci z ŁKS-u) twierdzą, że była to najlepsza ekipa lokalnego 
rywala.
Jesienią tego samego roku hokeiści Cracovii podejmowali sosnowieckiego Orlika. Co 
prawda hali krakowskiej od dłuższego czasu nikt z fanów drużyn przyjezdnych nie 
odwiedzał (poza Tysoyią, z którą Cracusy mają zgodę), jednak wystawili fanatycy 
„Pasów” 45 osobową ekipę penetrującą w okolicach dworca. Przyjezdnych było 60-80. 
Gospodarze co prawda mieli zaatakować w ostatniej chwili, gdy nie spodziewający się 
ataku sosnowiczanie dojdą do czekających na rozwój wypadków i swą zdobycz 
gospodarzy. Jednak miejscowi nie wytrzymali nerwowo i rzucili się do ataku, gdy 
przeciwnicy byli oddaleni o jakieś 50 metrów. Zagłębie rzuciło się do ucieczki, jednak 
spora część z przyjezdnych nie wykazała talentu w nogach i załapała się na oklep. W 
czasie meczu, już na hali, w jednym momencie, na hasło Cracovia rzuciła 
kilkudziesięcioma kamieniami w kierunku sosnowiczan.
W rewanżu 64 hools z Krakowa pojawiło się na meczu w Sosnowcu. Zorganizowaną grupą 
porozganiali mniejsze ekipy gospodarzy, do większych zadym nie doszło, choć 
zainteresowanie służb mundurowych przy jezdnymi objawiło się dopiero w okolicach hali.
Na kolejne spotkanie, które odbyło się w grodzie Kraka, fani miejscowych przygotowali 
się starannie. W okolicach dworca czatowało 100 hools. Nie przewidzieli jednego, że tym 
razem sosnowiczanie pojawią się autobusami. Przedstawmy relację Bieżana, jednego z 
chuliganów krakowskich:
„Gdy tuż przed 17 (mecz zaczynał się właśnie o tej godzinie) przy jechał ostatni pociąg i 
okazało się, że jest pusty, część z nas się rozeszła do swoich Spraw. Przed halą spotkała 
nas niespodzianka. Małolaci przy szli z nowinami. Okazało się, że Zagłębie przyjechało 
około 17.00 trzema autokarami. Najpierw zaatakowali ze sprzętem stojących przed kasą, 
a później, już na hali także pogonili grupę małolatów od nas. Kilku obecnych wówczas 
mendziarzy zostało zdeptanych. Gówniarze od nas też uciekli. Kilku starszych z tej 40-
osobowej grupy się postawiło. Niektórzy stracili barwy, a jeden dostał kosą w nogę (?— 
przyp. RZ).
Reakcja na tę wiadomość mogła być tylko jedna — szybki bieg w kierunku hali. W 
międzyczasie pojawiły się posiłki policji, więc przywitał nas kordon mętów z psami. Nie 
chcieli nas wpuścic, gdyz nie posadzili jeszcze Zagłębia na sektorze dla gości. 
Przypuściliśmy szturm, potem drugi, poleciały kamienie i brechy, ale nie udało się 
przedrzeć. Daliśmy spokój, zwłaszcza, że dojeżdżały kolejne suki. Weszliśmy na drugą 
tercję. W Krakowie na sektor gości przy obstawie policji nie ma szans się dostać. (...)
Po meczu chcieliśmy wyjść wcześniej z hali, ale zwąchała to policja.
- Od polowy trzeciej tercji brama była zamknięta. Wypuszczono nas w kilkanaście minut 
po wyjściu Zagłębia. Ruszyliśmy w 5 aut, jeden maluch zgubił się po drodze. Reszta 
dotarła do samego Sosnowca, gdyż wcześniej nie udało się dogonić autokarów. Udało się 
złapać kilka osób na dworcu kolejowym. Jeden z samochodów udał się za gościem, który 
robił wrażenie przywódcy Zagłębia. Dostał wpierdol, zadziwiała jego wytrzymałość. 
Oprócz skrojonego szalika Cracovii stracił fleyersa i znaczone karty do gry.
Kibice z Sosnowca rzucili nam wyzwanie, udowodnili, że się liczą.”
Następny dosyć głośny dym mieli fanatycy Cracovii na meczu Polska — Słowacja. 
Wówczas przeciwnikiem byli policjanci. Wywiązała się zadyma w sektorze zajmowanym 
przez wspólną grupę kibiców Zagłębia Lubin, Arki Gdynia i Poloni Bytom. Jednak fani z 
grodu Kraka przyszli na mecz już w czasie jego trwania, co przez złośliwych było 
skomentowane jako ..]ekkie zabezpieczenie się”.
Na wcześniejszym meczu reprezentacji, z Francją w Zabrzu jesienią 94 roku odbywała się 
walka z jednej strony Cracovii, ŁKS-u i Nobilesu, „drugiej Wisły, Lechii i Śląska, gdy do 
całej zabawy włączyli się policjanci przeganiający głównie tych pierwszych. Z przeciwnej 
strony tę pierwszą koalicję atakował Widzew, który na tym spotkaniu wystawił 45 
osobową ekipę. 
Podczas meczu Polska — Słowacja na tyłach zabrzańskiego stadionu odbyła się 
konferencja z udziałem kibiców Lecha, Legii, Arki, ŁKS-u, Śląska i Cracovii. Cracovię 
reprezentował Metal. Chodziło o możliwość przyłączenia się do układu na mecze 
reprezentacji narodowej oraz o ewentualne dogadanie miejsca i czasu, w którym 
Cracovia mogłaby stanąć do walki z fanami szczecińskiej Pogoni. Metal jednoznacznie 
stwierdził, że żadne takie układy go nie interesują. Po tym spotkaniu kibice Pasów” 
zaatakowali na dworcu w Zabrzu Śląsk. Gdyby nie postawa najlepszej tego dnia ekipy 
fanów poznańskiego Lecha, krakowianie obiliby wrocławian.
Po awansie do drugiej ligi Cracovia na swój pierwszy mecz jechała do Białegostoku. 
Wyruszali w dwa autokary. Tego samego dnia, ale początek miał miejsce o znacznie 
wcześniejszej godzinie, w Warszawie na obiekcie Hutnika odbywał się mecz barażowy. 
Stawką był awans do grona drugoligowców, gdyż FC Piaseczno wycofało się z rozgrywek. 
Jeziorak Iława grał z Radomiakiem. Pod będący po drodze stadion zajechały dwa 
autokary Cracovii, która postanowiła wpaść na obiekt i obić przebywających tam fanów. 
Zadyma miała miejsce przy płocie. Relacje z dwóch różnych stron są różne. Warszawianie 
twierdzą, że z dwóch stron płotu próbowały się zaatakować dwie watahy. Legionistów i 
krakusów dzieliło ogrodzenie i kordon policjantów. Później przyjezdni podymili na 
pobliskim targu. Autobusy zostały prze chwycone przez mundurowych dopiero na 
rogatkach miasta.
Aktualnie (wiosna 96) w Krakowie odbywa się permanentna wojna fanatyków dwóch 
klubów z tego miasta. Lokalna prasa codzienna wciąż donosi o kolejnych zdarzeniach, 
pobiciach, drobnych i mniej drobnych za dymach. 3 lutego odbył się dym z Wisłą w 
knajpie opanowanej przez Cracovię. W kolejną sobotę, 10 lutego miała się w tym samym 
miejscu znów odbyć walka. Do niej jednak nie doszło, gdyż fani „Pasów” wyjechali do 
Gdyni na rozmowy z fanatykami Arki i Lecha. Podczas tego spotkania ustalono, że 
Cracovia będzie miała z Lechem układ.
W „Krucjacie łysogłowych” Ewy Wilk o kibicach biało-czerwonych wy powiada się szef 
wydziału prewencji KWP Andrzej Czop:
„Umieją się bić, walczą w szyku. Atakują ostro, szybko, zdecydowanie. Nigdy nie 
wiadomo, kiedy nastąpi atak. Wystarczy iskra. Mają przywódców. To są domorosłe 
talenty, idealni organizatorzy partyzantki miejskiej. Zdarza się, że zatrzymujemy 
któregoś, proponujemy kawę, herbatę, a on: tylko wodę. Bo teina-kofeina szkodzi.” Fani 
Cracovii bodaj jako jedyni deklarują brak zainteresowania futbolem. Mimo tego są 
zaliczani są do najgłośniejszych.
Statystyka wyjazdów Cracovii jest bardzo niekompletna. Jesień 93, czyli na dwa lata 
przed awansem do drugiej ligi: Jasło 15, Leżajsk 40, Nowy Sącz 80, Tarnów (Tarnovia) 
130, Rzeszów (Zelmer) 20, Przemyśl 50 (opis wyżej), Tarnów (Unia) 120.
Z późniejszych danych do Wrocławia dotarło niewiele. Na pewno 70 fanów Cracovii (dwa 
niepełne autobusy) pojawiło się w Lublinie na Motorze jesienią 95. Wcześniej, również w 
Lublinie na Lubliniance Cracovia starła się i pokonała jedną z trzech dążących do zwarcia 
grup fanów Motoru. 

DZIAŁACZE
15.07.2003

Czy myślicie, że działacze są inni niż my? Zdarzają się lubiący swoją pracę i to jest 
konieczny wymóg możliwości działania dla gościa. Reszta to ludzie interesu, nie 
działacze. Czasem hochsztaplerzy. Mniejsi lub więksi.
We Wrocławiu fanatycy mieli swoistą wojenkę z działaczami Śląska.
W czasach komuny, w 88 roku Grabarz, kibol Lechii, przyjechał z flagą z napisem 
SOLIDARNOŚĆ REGION GDANSK. Transparent ten został rozwieszony na siatce w trakcie 
meczu z Górnikiem Zabrze. Po tej demonstracji klub ustanowił zakaz wieszania flag na 
płocie w trakcie meczów.
Oficjalnie za powód takiego pociągnięcia podano ograniczenie widoczności dla 
przebywających na trybunach. To ograniczanie widoczności trwało bodaj półtora roku. 
Później było nieporozumienie z ówczesnym szefem klubu — płk. Michałem Srokowskim, 
którego apogeum nastąpiło po rozegranym jesienią 1993 roku spotkaniu 1/16 PP ze 
Stilonem w Gorzowie. Po meczu, który Warkoczyk, Pieróg, Ratownik i Kacper wraz z 
kilkoma narwańcami przerwało na kilka minut przed końcowym gwizdkiem, piłkarze 
zachowali się w porządku, to znaczy wzięli zapędzonych do szatni kilku chłopaków wraz z 
sobą do autobusu klubowego. Trener Stasiu świerk nakrzyczał na próbujących 
interweniować policjantów, tak że dwóch kolesi się przesmyknęło i wracało z futbolistami 
jako piłkarze. Po tym wydarzeniu PZPN miał nielichy pasztet do przełknięcia. Nadymili 
kibice gości, jednak regulamin jest prosty: meczu nie ukończono, więc powinien być 
walkower dla... gości. Przepisy mijały się z logiką w sposób wyraźny. Z kłopotu PZPN 
wybawił szef Śląska stwierdzając, że winni byli pseudokibice wrocławscy, od których klub 
się odcina, jednocześnie zrzekając się prawa do dalszej gry w pucharze.
— To my, kurwa, biegamy po boisku, żeby pomóc chłopakom zwyciężyć, o sami nie 
mogli, a tu taki numer! — biadolił później Warkoczyk. Srokowski stał się wrogiem 
publicznym numer 1 dla kibicowskiej braci. Ciążyły na nim też wypowiedzi po pamiętnym 
meczu z Wisłą w 93 roku, który także się nie zakończył w regulaminowym czasie. 
Wypowiedzi nieprzychylne dla ludzi w szalikach. Nic dziwnego, że jednym ze 
stadionowych przebojów stało się hasło zniesławiające go. Gdy od opisanych sytuacji 
minęło dość sporo czasu, podczas jednego ze spotkań piłkarzy z kibicami, będący na nim 
Srokowski stwierdził, że doskonale wie, że zachowanie części fanów nie jest bliskie 
ideałowi, lecz rozumie pobudki, jakimi to niegrzeczne bractwo się kieruje. Powiedział 
także, iż zdaje sobie sprawę przywiązania owych rozrabiaczy do klubu, czym zaskarbił 
sobie przychylniejsze spojrzenie szalikowców. Uwielbiany przez fanatyków trener Świerk 
prosił publicznie o odpuszczenie „win” Srokowskiemu.
— Głupio mi słuchać, jak najpierw krzyczycie Świerka pozdrawiamy a chwilę później 
bluzgacie na mojego szefa — twierdził. Widząc zaagażowanie i zmianę stosunku do 
fanatyków w młynie, Srokowskiego zgrzeszono. A nawet przeproszono.
Na marginesie pucharowego spotkania Stilon — Śląsk, które zostało przerwane. 
Największą ochotę do utarczek z biegającymi po murawie kibicami, oprócz policjantów, 
którzy biorą za to pieniądze, okazał się... ówczesny trener Stilonu, Eugeniusz Różański. 
Nie miejscowi hools, nie porządkowi, nie zawodnicy Stilonu, a właśnie trener.
Jeszcze kilka lat temu zarobić na piłce można było w sposób najprostszy. Wystarczyło się 
przy niej kręcić. Kasa sama wpadała do ręki. Im kto się kręcił wyżej, tym wyższymi 
obracał kwotami. Fantastyczne zdanie o całokształcie stosunków panujących w rodzimym 
futbolu, a jednocześnie recenzję do scenariusza filmu „Piłkarski Poker” wypowiedział jego 
reżyser Janusz Zaorski: Ludzie nie wierzą, że tak jest w rzeczywistości, a mieliśmy 
jeszcze lepsze materiały z życia. Ale gdybyśmy je sfilmowali, wówczas dopiero nikt by nie 
chciał dać wiary”. Kto oglądał film, niech się teraz podrapie w głowę. Fantastyczna 
scenka, pokazująca faceta ładującego skrzynki wódki do samochodu i odpowiadającego 
na pytanie to ile przegraliśmy” jest kwintesencją hochsztaplerstwa w niższych klasach 
rozgrywkowych.
Już jako pismak spotkałem się ze swoistym interpretowaniem wpadek zaliczanych przez 
działaczy niewielkich klubów. Najczęściej w związku z grą nieuprawnionych zawodników.
— Panie kochany, my to jeszcze nic, ale ci z innego miasteczka, to dopiero szwindlarze!
Rozumując inaczej, chodzi o to, że mamy kantować wszyscy. A jak się nie uda, to trzeba 
zrobić awanturę, bo nas się karze, a kombinuje przecież każdy. Więc za co nas karać? 
Naoglądałem się we wrocławskim OZPN-ie kart zawodników, na których do kompletu 
brakowało tylko pieczątki: Falsyfikat. Zdjęcia innych ludzi na dokumentach z 
identycznymi danymi, zupełnie inne podpisy teoretycznie tego samego piłkarza.
Podwójne zgłoszenia, to jeszcze pryszcz. Czasem zdarza się, że zawodnik na swoich 
papierach gra w dwóch różnych klubach. Najłatwiej wychodzi to tym, którzy mieszkają na 
granicach okręgów. Czasem wioska oddalona o dwa kilometry leży już w obszarze innego 
makroregionu. Gdy badałem taki wypadek na pograniczu województwa wrocławskiego i 
opolskiego, działacz z klubu „podwójnego” piłkarza przyznał z rozbrajającą szczerością:
— A właściwie, komu to przeszkadza, że chłopak najpierw zagra u nas, a później pobiega 
na innym boisku.
Mnie nie przeszkadza to wcale. Dla mnie może rozgrywać dwadzieścia jeden spotkań w 
tygodniu. Ale przepisy ustalają działacze piłkarscy na wniosek działaczy klubowych. 
Dlaczego nie ustalą sobie takiego prawa, które będzie zezwalać na robienie tego, co 
dotychczas jest niedozwolone?
Kiedyś bycie działaczem sportowym było łatwe i przyjemne. Uspołecznione zakłady pracy 
dawały wszystko co potrzebne. Mieszkania, samochody, lodówki, benzynę i cholera wie 
co jeszcze. Obławiali się działacze, zawodnicy, trenerzy. Większość (przynajmniej 
oficjalnie) zatrudniona gdzieś indziej. Jedni w fabrykach, kopalniach, drudzy tu i tam. 
Amatorzy. Czas „amatorów” minął, teraz zostały jeszcze tylko zakłady opiekuńcze. I to 
mało gdzie. Aktualnie na kluby wyrywa się społeczny pieniądz z rad miejskich, gminnych, 
wojewódzkich. Podstawą do egzystencji w niejednym klubie są pieniądze rozdawane 
centralnie (czyli z kieszeni podatników) na szkolenie młodzieży. Cała inwencja większości 
działaczy jest skoncentrowana na sposobach wyrwania jak największego kęska z tej puli i 
biadoleniu na brak funduszów w uszy radnych. Menedżerów z prawdziwego zdarzenia 
można szukać ze świecą.
Aktualnie najważniejszą rzeczą dla „myślących kieszenią” są transfery. Proste, gdy w grę 
wchodzą pieniądze klubowe (czyli nie pieniądze działacza), łatwo przy ich 
przemieszczaniu uszczknąć coś do swojej sakiewki. A zawodnik nie kosztuje dziesięć 
złotych. Idealna sytuacja jest wówczas, gdy na jednym piłkarzu (na futbolistach jest 
największa przebitka) skupia swoje zainteresowanie kilka klubów. Skórokop nie musi 
pójść do klubu, który obiecuje za niego najwięcej gotówki Może pójść tam, gdzie dają 
najwięcej pod stołem Nie jest to jedyny sposób wyrywania kasy przy zmianie barw 
klubowych. Doskonały numer jest z dogadywaną wysokością ustalania gratyfikacji za 
przejście z samym zainteresowanym, czyli piłkarzem
— Chcesz pół miliarda? Dobrze. Dostaniesz połowę dużej bańki. Ale podpiszesz sześćset 
milionów Stówa będzie dla mnie — stwierdza decydent. Dogadają się?
Jeden z zawodników obijających się swego czasu o kadrę narodową powiedział mi kiedyś 
historyjkę o dość znanym trenerze — działaczu z Dolnego Śląska:
— Gdy chciałem odejść z klubu, w którym R” był pierwszym po Bogu, ten stwierdził, że 
owszem, nie widzi przeszkód, jeśli odpalę mu 50 baniek.
„R” w dalszym ciągu zarabia na życie kręcąc lody” na obrzeżu futbolu. 
Po wyroku sądu polubownego PZPN, stwierdzającym, ze spadkobiercy Olimpii Poznań są 
winni Ryszardowi Górce 16 miliardów starych złotych, wiadomo było że Bolesław 
Krzyzostaniak wykona jakieś ruchy Nikt nie lubi się pozbywać kasy, a 16 miliardów to nie 
jest splunąć nawet dla Rockefellera Ostatecznie zdecydowano się na wariant fuzji. Stracił 
na połączeniu Olimpii Poznań z gdańską Lechią Piotr Buller, który postanowił zrobić w 
tym samym czasie identyczny numer z Sokołem Pniewy i GKS-em Tychy. Piłkarska 
centrala daje bardzo wyraźnie do zrozumienia, że obie te akcje z przymusu traktuje 
identycznie. W PZPN najchętniej uznano by fuzje tyską nie zezwalając na gdańską.
Kolejną śmieszną sytuacją jest napływ chętnych do przejęcia klubów których stadiony 
stoją na gruntach o sporej wartości rynkowej. Nawet walących się klubów. O tym, czym 
jest faktycznie walka o gdyński Bałtyk powiedział prezes Fundacji Baltic—Futbol, Andrzej 
Gajewski;
— Za tereny, na których usytuowany jest stadion, niektórzy już chcą płacić. Kilkadziesiąt 
miliardów.
We Wrocławiu znalazł się inny sponsor rozumujący podobnie. Całkiem logicznie. Maciej 
Kapelczak — bo o nim tu mowa — jeden z czterech współwłaścicieli przedsiębiorstwa, a 
raczej firmy Panda, zaczął sponsorować Śląsk. Dobrze wiedział co robi, dążąc do 
przejęcia klubu. Wszak stadion przy ul. Oporowskiej leży na gruntach o ogromnej 
wartości. Działał szybko i wielotorowo. Jeszcze nie przejął Śląska, a już wcielał w życie 
dalszą część swojej koncepcji. Boczne boisko przerobiono na targowisko.
Ostatecznie targowisko, które także może przynosić zyski, łatwiej będzie 
przeklasyfikować później na tereny zaplanowane pod zabudowę. Ostatecznie Panda 
zbankrutowała, a Kapelczakowi w zamian za długi zostanie zlicytowany stadion 
„Pafawagu”, który w międzyczasie stał się jego własnością. Oczywiście ostatecznym 
przeznaczeniem tamtego stadionu także nie jest wcale gra w piłkę.
Trenerzy, którzy myślą z perspektywą siedemnastu spotkań, też nie są rzadkością. Po co 
główkować, co się stanie z klubem za dwa czy trzy lata? Ważne jest nazwisko, oraz 
wyniki tu i teraz. Cóż go obchodzi, co się stanie po jego odejściu (najczęściej — 
wyrzuceniu)? Po nim choćby potop. Dlatego jednym ze sposobów obrony trenera jest 
wyciągająca się lista życzeń piłkarzy, którzy powinni się w „jego” klubie znaleźć. Im lista 
dłuższa, tym w razie niepowodzenia łatwiej wytłumaczyć, że poszło nie tak, gdyż nie 
zrealizowano jego planu. A gdy na pozycję starego repa wprowadza się młodszego 
piłkarza, rep czuje się zagrożony. Więc zmyślny szkoleniowiec bierze starego na 
rozmówkę, podpowiadając, że właściwie to jest on już słabszy od młodzieniaszka, lecz 
rozumiejąc sytuację życiową, on, trener, może jeszcze próbować postawić na repa. 
Oczywiście kto ryzykuje? Trener. Więc od mogącego grzać ławę ryzykant chciałby jakiejś 
gratyfikacji. Finansowej najlepiej, bo od wdzięczności to już głowa puchnie.
Jaja wyszły z regulaminem, bo regulamin rozgrywek piłkarskich jest bez jaj. Po dziwnym 
finiszu ligi w sezonie 1992/93 (to ten rok, w którym podczas ostatniej kolejki Legia 
rozgromiła w Krakowie Wisłę 6:0, ŁKS pojechał równo z Olimpią 7:1, a bramki padały, 
kiedy powinny), mądre głowy stwierdziły, że należy ustalać kolejność w tabeli przy 
równej ilości punktów za pomocą pomocniczej tabelki, w której są uwzględniane mecze 
bezpośrednie. Głupotę pomysłu udało mi się wytłumaczyć w sposób najprostszy 
zwolennikowi tej koncepcji, redakcyjnemu koleżce Andrzejowi Lewandowskiemu. 
Powtórzę więc sposób myślenia.
W sezonie 92/93 ŁKS myśląc o tytule mistrzowskim, musiał w ostatniej kolejce 
zaaplikować przeciwnikowi cztery bramki więcej niż Legia. Zakładając, że obie drużyny 
wygrają. Możliwe? Raczej nie. Ale w Łodzi spróbowano. Ostatecznie wyszły jaja i dzięki 
nim szydło z worka. W trakcie sezonu Legia zwyciężyła z łodzianami 2:0 na własnym 
boisku i zremisowała u rywali 0:0. Gdyby w tamtym sezonie obowiązywał przepis o 
meczach bezpośrednich, warszawiacy pokonaliby Wisłę 2:0 (1:0 jest wynikiem 
niebezpiecznym, zawsze w 89 minucie jakiś małolat mógłby się wygłupić i wyrównać) i 
byłoby po krzyku. Nie łudźmy się, że ten rezultat zostałby ustalony na murawie. Obyłoby 
się bez awantur, bez „cała Polska to widziała” (a co, nie widziała?), bez szumu w mass-
mediach i bez odbierania tytułu. Byłaby cisza i spokój. A może o to chodziło tym, którzy 
ów nowy regulamin ustalali? Więc powiedzmy sobie, że nie chodzi o czystość sportu, lecz 
spokój decydentów.
Dołożono także punkt o konieczności rozgrywania barażów w przypadku zdobycia 
identycznej ilości oczek” przez dwie pierwsze drużyny. Dzięki owemu śmiesznemu 
regulaminowi o mało co rozgrywki drugoligowe w grupie I w sezonie 94/95 nie 
zakończyły się skandalem. Wystarczyło, żeby Amica, Śląsk i Wisła miały na koniec 
identyczną zdobycz punktową. Regulaminy takim wypadku nakazywałby rozegranie 
dodatkowych spotkań między pierwszą, a drugą drużyną. Pomijając już fakt, że 
interpretacja przepisów była tak różnorodna, że spekulacje o ustaleniu, kto byłby w takim 
przypadku pierwszy, a kto trzeci wywołał w dolnośląskich mass-mediach niezłą zadymę. 
Kolejne udziwnienie, choć akurat może mieć sens. Jednak nie w wypadkach, gdy 
pierwsza i druga drużyna osiągnęły już swój cel (awans). Zdrowy rozsądek nakazywałby 
rozegranie spotkań barażowych między zespołami drugim i trzecim. Na szczęście dla 
PZPN-u Wisła została ogolona przez Kasierskiego z Gorzowa podczas meczu ze Ślęzą, a 
na dodatek wtopiła w ostatniej kolejce w Koninie. Dzięki temu do ekstraklasy spokojnie 
awansowały Sląsk i Amica. Mimo że na linii Wrocław — PZPN grzały się linie telefoniczne, 
Związek regulaminu nie zmienił ani o przecinek. Liczył pewnie, że prawdopodobieństwo 
zaistnienia spornej sytuacji jest tak nikłe, że nie ma o co kruszyć kopii. 
Wesoło będzie, gdy jednak się zdarzy to, co mało prawdopodobne. Oj wesoło. Zadyma w 
sądzie na sto procent.
Osobny temat to sędziowie. Panowie w czerni odegrali nie raz główne role w 
przedstawieniu pod tytułem mecz. Co ciekawsze, najgłośniejszy przypadek sędziowskiej 
indolencji początku lat siedemdziesiątych okazał największym fałszerstwem. Najstarsi 
aktualni szalikowcy pamiętają mecz Bułgaria — Polska w Starej Zagorze, rozgrywany w 
ramach eliminacji przedolimpijskich. Wówczas to polska opinia publiczna została 
zbulwersowana wyrzuceniem z boiska Włodzimierza Lubańskiego. Prasa kipiała. 
Panduranu (rumuński arbiter) stal się wręcz synonimem sprzedawczyka. Po latach 
Lubański przyznał się, że po jednej z kontrowersyjnych de sędziego, powiedział w jego 
kierunku „Schweine”. Na jego nieszczęście gwizdkowy był także poliglotą, przynajmniej 
na tyle, by zrozumieć ową świnię po niemiecku. Ale w dalszym ciągu nazwisko arbitra 
pojawia się w przypadkach sędziowskich niedyspozycji.
Te niedyspozycje arbitrzy miewają nader często. U jednych wynika to z nieudolności. Inni 
zacierają ręce, gdy dowiadują się o swoim występie w jakiejś mieścinie.
— Tam się zawsze coś dostaje. — Zwierzenia młodego, choć już trzecioligowego arbitra 
raczej nie można uznać za bajkę. Jakoś nie gada głupot, by się popisywać w życiu 
codziennym.
Co ciekawsze, im wyżej arbiter dotrze w hierarchii, tym częściej mówi, że w środowisku 
wszystko jest cacy. Układy na linii arbiter — kwalifikator to bardzo ważna rzecz dla 
sędziego. Od tego zależą przecież punkty za przegwizdane mecze, a z tych punktów 
oblicza się punktację. Jedni lecą na pysk, inni awansują. Na drugoligowca, do 
ekstraklasy, międzynarodowego. Błyskawiczne awanse byłego piłkarza — Wojciecha 
Rudego, tłumaczono jego wieloletnim doświadczeniem „czytania gry”. Tere fere kuku.
Bardzo niewiele informacji do publicznej wiadomości przenika ze środowiska ludzi z 
gwizdkiem. Najprościej jest przecież sczyścić faceta, którego wyczynów nie można w 
jakiś sposób zmierzyć. Bo jak ocenia się sędziów? 
Przez testy wydolnościowe muszą przejść wszyscy. A później co? Przecież nie na 
podstawie ilości pokazanych kartek jest on klasyfikowany. Wśród swoich pyskatego się po 
prostu dołuje. Koniec, kropka. Inna sprawa, że ci walczący o” czystość sportu i higienę 
sędziowania” dość często są takimi samymi hochsztaplerami, tylko walczącymi o swoje 
cele.
Najczęściej do zwierzeń można nakłonić arbitrów na futbolowej emeryturze, jednak nie 
tych, którzy chcą zaistnieć jako działacze. A jeśli już opowiadają o przewałkach, to 
zawsze bohaterami tych opowieści „nie do druku” są... koledzy. Dziwne?
— Już jedenaście kolejek z rzędu sędziowie nie pokazują dla nas wapna” — skarżył się po 
wiosennym (1995) spotkaniu Śląska z Polonią w Bytomiu wrocławski środkowy pomocnik 
Jarosław Góra. Jego narzekania były o tyle uzasadnione, że w tym spotkaniu był wyraźnie 
dwukrotnie cięty na polu karnym. Arbiter nie reagował. Trafił w dziesiątkę. Kilka dni 
później szefem Kolegium Sędziów został Marian Środecki z Wrocławia. Od tej pory na 
meczach we Wrocławiu piłkarze Śląska mogli sobie urządzać konkurs na króla strzelców z 
odległości jedenastu metrów. Tak się czarne bractwo chciało przypodobać swemu 
pryncypałowi. Wszak we Wrocławiu ciśnienie awansu było wówczas przeogromne.
Oleśnica. Mecz tamtejszej Pogoni z Wisłą. W Pogoni grał wówczas zawodnik Mariusz 
Marek, który potrafił fantastycznie uderzyć piłkę z rzutu wolnego. Po drugim groźnym 
strzale, arbiter spotkania wciąż dyktuje wolne w kierunku bramki gości z sensownych 
odległości. Nie były to jedyne dziwne decyzje arbitra.
— Jak sobie załatwiliście przychylność sędziego? — pytam trochę bezczelnie prezesa 
Pogoni Tadeusza Salika.
— Panie Romku, przecież my i tak lecimy z drugiej ligi. Sam jestem zdziwiony tym.,. 
przychylnym spojrzeniem.
Zupełnie inaczej na tę przychylność patrzył trener Wisły, Lucjan Franczak, — Jak ja mam 
swoim zawodnikom wytłumaczyć, na czym polega sport? I taki cyrk dzieje się na oczach 
kilkuset krakowskich kibiców, a później ludzie się dziwią, że ci kibice chuliganią.
Pod budyneczkiem klubowym stoją dwa auta z nietutejszymi rejestracjami. Jedno jest z 
Poznania, to sędziowie. Drugie ma rejestrację pilską. Okazało się, że na meczu był „ktoś 
z Wronek”. Po serii niepowodzeń Arniki wydawało się, że walka o drugie, premiowane 
awansem miejsce rozegra się między Wisłą a klubem z Wronek. Na szczęście dla piłki 
wiślacy ostatecznie to spotkanie wygrali 1:0.
O kompetencji niektórych działaczy świadczy przykład pułkownika Wójcika w 
warszawskiej Legii. Swego czasu zaginął mu faks z Grecji, w którym gospodarze meczu o 
PEZP w siatkówce informowali o terminie spotkania. Faks znalazł się w ostatniej chwili, 
ale od momentu jego szczęśliwego odnalezienia do wylotu samolotem nie udało się… 
odszukać całej drużyny. Weseli działacze ściągający niejednego piłkarza czy koszykarza 
obiecywali złote góry. Później często okazywało się, że albo podsuwano nieświadomym 
futbolistom taką umowę, że po dostosowaniu się do jej warunków wodnikom pozostawało 
opuszczenie rąk, bądź też super warunków po prostu me dotrzymywano. Często 
wybuchające wśród zawodników strajki części są spowodowane zupełnym 
niezrozumieniem sytuacji w jakiej przychodzi działać klubowi, po części natomiast me 
wywiązywaniem się klubu z umów. Ten pierwszy przypadek miewa jeszcze miejsce w 
klubach, trybuny których nie zagląda pies z kulawą nogą, a piłkarze myślą kategoriami 
sprzed 89 roku, gdy wystarczyło być zawodnikiem, by nieźle z tego żyć. Drugi natomiast 
jest jaskrawym przykładem nieprzystosowania się do nowych warunków klubowych 
bonzów. To za komuny wystarczyło poparcie „przewodniej siły narodu”, by najbardziej 
nawet absurdalne żądania zostały spełnione. Teraz trzeba najpierw pogłówkować, skąd 
wziąć kasę.
Niektórzy o zarabianiu pieniędzy nie mają pojęcia, chętnie natomiast je wydają. 
Naobiecują futboliście czego sobie tylko zażyczy, by następnie z powodu łatwych do 
przewidzenia braków w kasie ze swoich zobowiązań się nie wywiązywać.
Działaczami często zostają ludzie z przypadku. Dla nich nie są istotne drobiazgi, jak 
barwy klubowe, herby, pełna nazwa klubu. Ludzie ci nie wiedzą z czego faktycznie żyją. 
Barcelona jest wielka, bo ma pewność, że na każdy jej mecz przyjdzie kilkadziesiąt 
tysięcy ludzi. Obliczając spodziewane wpływy za bilety, można obliczyć budżet klubu. 
Gdyby nagle, ni stąd, ni zowąd, na tę samą Barce zaczęło chodzić po tysiąc widzów, jej 
wielkość skończyłaby się natychmiast. Ale w Barcelonie zdają sobie z tego sprawę. U nas 
jest gorzej. Że postanowiono przeprowadzić fuzję Olimpii, na trybunach której łatwiej 
było policzyć widzów niż piłkarzy, nie dziwi nikogo. Natomiast osoby wydające głosy o 
możliwości przeniesienia ŁKS-u (ponoć fałszywe) należałoby sprawdzić pod kątem 
psychiatrycznym.
Ktoś we Wrocławiu wpadł na pomysł, żeby tworzyć w Śląsku jakieś herby-dziwolągi, 
komisja śledcza fanatyków nie doszła, kto był winien zamieszania. Piłkarze wojskowych 
wystąpili w trzech ostatnich spotkaniach jesieni 95 w koszulkach, na których widniał 
herb-widmo. Wyglądał on podobnie do godła klubu, tylko że w środku zamiast 
dwugłowego orła znalazło się czarne W, za które powinien zapłacić volkswagen, gdyż do 
złudzenia przypominało znak fabryki samochodów. Gdy się okazało, że jest to nowy herb 
sekcji piłki nożnej, w Rynku zaczęto planować akcje protestacyjne. Jak się okazało, 
najskuteczniejszym argumentem potwierdzającym, że żadych zmian być nie może, było 
stwierdzenie, iż pracownicy i działacze sekcji będą musieli sobie pogadać oko w oko z 
tymi, którzy sobie herby klubu potatuowałi.
Na szczęście zwyciężył rozsądek i tradycyjny, dwugłowy i dwukolorowy orzeł jest 
jedynym obowiązującym znakiem Śląska.
Jeżeli głupawe władze Wrocławia doszły do wniosku, że godło miasta z którym zżyło się 
kilka pokoleń Polaków, trzeba koniecznie zmienić, to trudno. Ale chcącym się odciąć od 
tradycji klubowych, trzeba było wyraźnie dać do zrozumienia kto jest kim. Śląsk to nie 
ludzie, którzy w nim pracują, a którzy za pięć lat będą pracowali gdzie indziej. Śląsk to ci 
wszyscy, którzy chodzą na mecze i tułają w pociągach kolebiąc się na wyjazdy. Czyli my. 
A my mamy swoją historię, herb, barwy i nazwę. I nie mamy zamiaru niczego zmieniać. 
Pomysł utworzenia nowego godła popierali tylko niektórzy. Nazwisk pomysłodawców i 
głosicieli nowych idei nie podam. Po co ktoś ma mieć kłopoty już po fakcie.
Dlaczego jestem przeciwny zmianom? Bo nie jestem w tym odosobniony. Kibice 
Petrochemii przeżyli jakoś zmianę nazwy klubu, który nazywał się kiedyś Wisła. Bo jest 
ich mało, na Wisłę chodzili nieliczni. Ale niech znajdzie się odważny do zmiany nazwy 
Legii, Lechii, Pogoni czy Arki. Życzę wesołego życia. Bractwo poprzyzwyczajało się do 
pewnych rzeczy. Oficjalną zmianę nazwy z KKS na PKP Lech Poznań w grodzie 
Przemysława jeszcze przełknięto.
Ciekawe, ile ludzi chodziłoby na pierwszą ligę w Gdańsku, gdyby w Trójmieście 
funkcjonowała nazwa Olimpia. Kto nie był na stadionie w Gdańsku, tego nie zrozumie. 
Tam podczas inauguracji, gdy spiker w afekcie powiedział o Adamie Gradzie: „zawodnik 
Olimpii” otrzymał taką porcję gwizdów, jakiej chyba nie usłyszał nigdy w życiu. Tam nie 
chodzi się „na ligę”, tylko „na Lechię”. O psach, jakie ludzie wieszają na działaczach 
Sparty Wrocław za zmianę nazwy na Atlas, wiedzą tylko mieszkańcy Wrocławia. A kibice 
Sparty do zaślepionych fanatyków nie należą.
Niektórzy działacze nie mają pojęcia o otaczającej ich rzeczywistości. Windowanie cen 
biletów do niebotycznych kwot świadczy o tym, że podejmujący taką decyzję nie mają 
zielonego pojęcia o standardzie życia szarych ludzi. To jasne, że nie może być już 
powrotu do sytuacji, kiedy dolar kosztował na czarnym rynku (czyli taka była jego 
wartość realna) 120 złotych, a bilet na mecz to był wydatek w granicach złotych 20 (dane 
z połowy lat siedemdziesiątych). Ale zażyczenie sobie dziesięciu dolców za ligową młóckę, 
to jak na polskie warunki bardzo dużo. Wbrew pozorom klubowi nie jest obojętne, czy 
wpuści pięć tysięcy ludzi z biletami po stówie, czy dwa i pół tysiąca za dwukrotnie wyższą 
kwotę. Choć wpływy do kasy te same. Reklamodawcy zdecydowanie wolą liczniejsze 
publiki. Działacze nie zawsze i w tym jest problem. 

FREKWENCJA
01.08.2003

— Pieprzę, nie idę na mecz — słyszę kiedyś z ust znajomego. Motywował to ogólnym 
dziadostwem futbolistów, wypowiadając wręcz idiotyczną w ustach faceta, który nie ma 
zamiaru „płacić" na obiboków" kwestię, iż „trzeba skórokopom dać forsę, to wiedząc po 
co biegają, będą grali jak z nut". Skąd owe złotówki znaleźć znajomek nie miał pojęcia. 
Samemu na drużynę płacić nie chciał, choćby to miały być tylko pieniądze za bilet.
***


— No i co, jaką frekwencję zanotować? —- pyta się jeden z dziennikarzy swojego kolegi 
po fachu z konkurencyjnej gazety po kolejnym meczu Śląska. Nie byłoby w tym nic 
dziwnego, gdyby to był pismak przyjezdny, ale wypowiadał te słowa dziennikarz, który na 
tym stadionie obsłużył kilkadziesiąt (set?) imprez.
— Spiker podawał pięć tysięcy, to my napiszemy sześć — pada odpowiedź.
— Ja napiszę sześć i pół — twierdzi pytający. W zasadzie nie wiadomo po co pytał, skoro 
miał z góry wyrobione zdanie. Ale to jeszcze pryszcz. Zdarzają się działacze klubowi, 
zwłaszcza w mniejszych ośrodkach, którzy naciągają frekwencje stadionowe jak 
kondoma.
— Jeśli pan napisze, że na meczu było półtora tysiąca ludzi, to na pewno pan nie skłamie 
— insynuuje mi wiceprezes w pewnym trzęcio-ligowym klubie. Kombinuje, to widać. Chce 
pokazać, że zainteresowanie futbolem w niewielkiej miejscowości jest spore. Ja wiem, że 
napiszę 1200, choć i to jest lekko naciągane.
Z kolei inne kluby - najczęściej te głośniejsze - popadają w zupełnie inną manię. W 
Mielcu widzę jak już w czasie spotkania na obiekt wpuszczana jest grupa dzieciaków, z 
których tylko część idzie na halę. Reszta popiernicza na trybuny. Dziatwa wbiega przez 
bramę bez żadnych kołowrotków, sam zresztą przez nią wlazłem okazując legitymację 
prasową. Później dowiaduję się, że na meczu było 1614 widzów. Zadziwiająca 
dokładność, oczywiście z gruntu fałszywa. Nie inaczej jest we Wrocławiu. Kiedyś 
stanąłem sobie przy bramce, przez którą wchodziły osoby upoważnione do wejścia bez 
biletów. Przy doliczeniu się trzysetnęgo uprawnionego przeszła mi ochota do zabawy w 
inspektora. Frekwencja na tym spotkaniu - ta oficjalna - wyniosła trzy i pół tysiąca. Lekko 
licząc piętnaście procent weszło legalnie za friko. Do tego różnego rodzaju „sposoby", 
począwszy od wręczania wejściowego bramkarzom, poprzez bardziej wyrafinowane 
metody. Sam kiedyś przez prawie dwa lata wchodziłem na stadion przy ul. Oporowskiej 
na jeden bilet. Możliwości jest tysiące. Przełażenie przez płoty jest stare jak same ploty. 
Ostatnio bractwo bawi się w drukarzy i samo sobie majstruje bilety. Na mecz Legia - 
Blackburn na lewe wejściówki weszło cztery tysiące ludzi! CWKS stracił na tej domowej 
produkcji kart wstępu ponad miliard starych złotych. A żeby było ciekawiej — te lewe 
wejściówki „robiły wrażenie prawdziwszych od autentyków" - jak stwierdził jeden z 
magików mających dostęp do lewizny.
Ilość oglądających poczynania rodzimych piłkarzy w ciągu dekady Jaruzelskiego, czyli w 
latach osiemdziesiątych spadła dość gwałtownie. Jeszcze ostały się na jej początku takie 
stadiony, jak Górnika Wałbrzych czy Lechii Gdańsk. Tam zjawiały się komplety po 30 
tysięcy widzów. Po czasie i w tych ośrodkach ludzie się jakoś od futbolu odwrócili. Co 
wpłynęło na tak znaczne zmniejszenie zainteresowania? Ludziska zaczęli uciekać w 
prywatność. Wyludniły się nie tylko stadiony, ale także kina, teatry. Na trybunach 
pozostali jedynie futboloholicy. Ci, „którzy muszą", czyli grupa ludzi nie potrafiących 
sobie wyobrazić, że mecz może się odbyć bez ich udziału. Grono rodzin zawodników i ich 
znajomych, oraz ci, dla których stadiony stanowią miejsce niekoniecznie sportowych 
emocji. Aktualnie, czyli na przełomie roku 1995/96, w dużych ośrodkach miejskich, 
takich jak Gdańsk, Szczecin, Poznań, Łódź, Warszawa, Wrocław, na mecze 
sztandarowych drużyn piłkarskich chodzą głównie szalikowcy. Kluby, które nie dorobiły 
się grupy najwierniejszych fanatyków, mogą — przynajmniej na razie — odłożyć między 
bajki marzenia o możliwości finansowania się samemu. Jednak ostatnio coś drgnęło. Swój 
największy kryzys liga przeżyła w roku 1990/91. Wówczas to spotkanie w którym 
zadecydowało się ostatecznie, że tytuł przypadnie futbolistom Zagłębia Lubin - z Zawiszą 
Bydgoszcz na olbrzymim, lubińskim stadionie obejrzało 12 tysięcy ludzi, co było 
niezagrożonym rekordem frekwencji w tamtym sezonie. Duże zainteresowanie 
poczynaniami piłkarzy w Olsztynie, Płocku, Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku 
daje podstawy do lekkiego optymizmu. Coraz częściej zdarzają się pojedyncze mecze na 
które przybywa masa widzów. Takie spotkania jak Lech - Legia (10 tyś.), Stomil - Górnik 
(18), Widzew — Legia (16) z jesieni 1994, pełny stadion na decydującym o zdobyciu 
tytułu mistrzowskiego przez Legie, meczu ze słabiutkim Rakowem wiosną 1995, czy Lech 
- Legia (16), Widzew - Legia (16), Wisła - Cracovia (15, mimo że to druga liga) czy wciąż 
pełne trybuny Stomilu jesienią 1995 pozwalają spojrzeć z nadzieją w przyszłość. Futbol 
po prostu się obronił. W momencie największego kryzysu, gdy o transmisji telewizyjnej 
ze spotkań ligowych nie było nawet mowy, frekwencje rzędu kilku tysięcy płacących za 
bilety ludzi, można było spotkać jedynie na nielicznych koncertach. Liga gra co tydzień. 
Telewizja nie może sobie pozwolić na odpuszczenie okazji przyciągnięcia przed ekrany 
chętnych do oglądania ligowej młócki (czyli odbiorców reklamy, za które ogłoszeniodawcy 
płacą), wiec będzie pokazywać futbol w znacznie szerszym wymiarze. To z kolei będzie 
napędzać widzów na trybuny. Kluby będą miały więcej czystej, żywej gotówki. Skórokopy 
będą szybciej biegać za piłką, nie tylko z chęci pokonania rywala, lecz z tej prostej 
przyczyny, że na ich miejsce w każdej chwili będzie czyhał kolejny futbolista, chcący za-
robić To uatrakcyjnia rozgrywki.
Wbrew pozorom, przynajmniej w naszych warunkach, widz jest najpoważniejszym 
sponsorem klubu. Nie oszukujmy się. Jeśli poczynania piłkarzy, koszykarzy czy jakichś 
innych sportowców nie znajdą zainteresowania wśród publiczności, nie mają szans 
powodzenia. Nie znajdzie się sponsor, który wyłoży na drużynę swoje pieniądze w ilości 
wystarczającej na wyczyn wysokich lotów. Przypadek Romanowskiego w Legii jest - jak 
wskazuje praktyka - ewenementem. Ostatnio ludzie zaczęli chodzić na żużel. Jednak 
wobec nikłego zainteresowania tym sportem w świecie, fala ta powoli opada. Sezon 
1994/95 był także renesansem koszykówki. Już nie tylko sala Nobilesu Włocławek pękała 
w szwach. Nadkomplety w Pruszkowie, Stargardzie Szczecińskim, Przemyślu, dają do 
zrozumienia, że ludzi można zainteresować sportem. Przyjście dwóch „bambusów" 
wystarczyło do zaludnienia uprzednio opustoszałej w czasie występów Lecha hali Areny w 
Poznaniu. Coraz więcej ludzi w szalikach o barwach klubowych można dostrzec chodząc 
zimą czy jesienią po ulicach Gdyni, Poznania. Czas, w którym jeśli coś nie było pokazane 
w telewizji państwowej, nie mogło być zobaczone, powoli mija. Jednym z wymogów 
przyznawania koncesji chcącym wejść na rynek telewizjom Krajowa Rada Radiofonii 
uznała wysoki procent programów rodzimej produkcji. Sport pasuje do tego jak znalazł. 
Mecze, które przecież można pokazywać w nieskończoność, stosunkowo małym nakładem 
kosztów, zyskują tym samym na wartości dla stacji nadawczych.
Publiczność jest najważniejszym sponsorem prawie wszędzie. To „prawie" rezerwuję dla 
takich mecenasów jakim jest Bayer dla klubu z Le-yerkusen. Dla reszty brak publiki 
oznacza zagładę finansową. Z drugiej strony frekwencyjnego sznurka jest CF Barcelona, 
klub żyjący tylko z widzów. No może nie tylko, lecz nacisk opinii jest tam tak duży, że 
„Barca" do tej pory nie ma żadnej reklamy na koszulkach.
Trener Romuald Szukiełowicz lubi mieć wolne soboty. Wiec tam, gdzie jest, decyduje o 
dosyć dziwnych porach rozgrywania spotkań. Gdy był po raz pierwszy szkoleniowcem 
wrocławskiego Śląska, wynalazł sobie sobotnie przedpołudnia. Trzymał się tego później w 
Szczecinie, będąc pierwszym po Bogu w Pogoni, w Zawiszy i w Lechu Poznań. Oczywiście 
nie zawsze, ale gdy tylko mógł, to tak kombinował, by mieć wydłużane weekendy. Na to 
samo pozwolił sobie kotwicząc ponownie we Wrocławiu. Lekko licząc, z powodu tej 
niezbyt optymalnej pory rozgrywania dwóch spotkań poszło w niwecz sto baniek. 
Spytałem pomysłodawcę na konferencji pomeczowej, kto by! inicjatorem tak 
racjonalnego podejścia do rzeczywistości. Hardo odpowiedział, że on sam. Kilka tygodni 
później na innej pomeczowej konferencji stwierdził, że cieszy się ze zwycięstwa, które 
pozwoli na przetrwanie zimy w lepszych nastrojach, gdyż wierzy, że zaowocuje ono 
większą frekwencją na meczach we Wrocławiu. Podkreślał również, że choć zespól dołuje, 
jednak ma jedną z wyższych średnich widzów na mecz w lidze. Szybko przejrzał na oczy.
Dla niektórych frekwencja na meczach jest nie tylko ilością główek na stadionie. — Lechia 
to my — stwierdził kiedyś Grabarz, fanatyk gdańskiej Le-chii mając na myśli kibicowskie 
bractwo. — Lechia to ludzie, którzy przychodzą na trybuny. Nie kontraktowi piłkarze czy 
działacze, którym trzeba wciąż patrzeć na ręce.
Ma rację. Czym byłaby warszawska Legia bez ludzi na trybunach, chodzących na każdy 
mecz, czy pogoda, czy słota. ŁKS czy Widzew, Lech czy Wisła, Śląsk lub Cracovia. Te 
kluby nie byłyby tym, czym są, gdyby nie zasiadający na trybunach. Czasem publika 
rozrabia, ale to już zupełnie inna historia. Są dwa sposoby utrzymania klubu sportowego 
(lub zarabiania na sporcie przez indywidualnych zawodników). Znalezienie możnego 
sponsora i zapełnienie trybun widzami płacącymi za bilety. Jest jeszcze sposób trzeci, 
dostępny jedynie klubom i to pod warunkiem, że w danej dyscyplinie jest popyt na 
zawodników. Można ich szkolić i odsprzedawać. Innych sposobów, zakładając że się nie 
kombinuje, po prostu nie ma.
Sponsor jest najłatwiejszym wyjściem z sytuacji, jednak znalezienie go jest sztuką nie 
lada. Poza tym sponsor sponsorowi nierówny. Jeden pokrywa kilkadziesiąt procent 
kosztów utrzymania sportowca (zespołu), drugi zadowala się wyłożeniem drobnej sumy, 
czy zapewnieniem strojów drużynie. W cenie są ci pierwsi. Umiejętność ich pozyskania to 
sztuka jeszcze trudniejsza, niż samo osiągnięcie wyniku w sporcie, na który się pieniądze 
zbiera.
Wydawać się może, że najprościej jest zagnać widzów na trybuny. Jak pokazują 
doświadczenia, w Polsce i to nie jest takie łatwe. Choć piłka nożna jest pod tym 
względem społecznym fenomenem i na pierwszoligowy futbol nie można nagonić tylu 
widzów, by pieniądze z biletów mogły stanowić podstawę utrzymania sekcji. Nawet w 
najlepiej prosperujących pod względem frekwencji klubach. Jakoś radzi sobie w Polsce 
żużel, co jest światowym szlagierem. Halowe sporty zespołowe mają szansę stać się 
rentownymi, ale tu kolejna przeszkoda: brak obiektów o bardzo dużych pojemnościach. 
Nieraz liczba 2 tysięcy widzów na koszykówce czy piłce ręcznej (szczypiorniści mają taką 
oglądalność tylko w Kielcach) oznacza, że ludzie wręcz wisieli na sobie. Aby klub mógł 
liczyć na przetrwanie musi ściągać 4-5 tysięcy widzów na trybuny w sportach halowych, 
20 tyś. na futbol. Żeby mniej więcej wyjść na zero.

GKS KATOWICE
01.08.2003

Jest to bodaj jedyny polski klub, w którym istnieje wyraźny podział na kibiców 
grzecznych i mniej grzecznych. Ci pierwsi są z Klubu Kibica. Dochodzi do ostrego 
(przynajmniej w słowach) zwalczania się obu grup. Klub Kibica wydaje swoją gazetkę, w 
której piętnuje zachowania chuligańskie, nawołując w niej do kulturalnego dopingu i 
przyzwoitego zachowania się piłkarskiej publiczności. Takie jest przynajmniej jego 
oficjalne oblicze. Piękne to i ładne, zwłaszcza dla działaczy i służb porządkowych. Jednak 
pewien fakt obala mit fajnych, grzecznych chłopców. W czasie pucharowego spotkania z 
Gironidis Bordeaux (1/16 pucharu UEFA 1994/95), na kilka minut przed zakończeniem 
pojedynku, gdy na tablicy widniał wynik 0:0, z sektora zajmowanego przez owych 
milusińskich, zaczęły lecieć w kierunku piłkarzy denerwujące hasła. „Kurwa mać, Gieksa 
grać", „Za co my płacimy" i tym podobne. Jakby na złość tym porządnym, chwilę później 
fantastyczną atmosferę zaczęli robić kibice spod znaku Official Hooligans. Stadion pod-
chwycił skandowane przez chuliganów okrzyki zagrzewające zawodników do walki i sama 
końcówka okazała się festiwalem miejscowych fanatyków, do których dostroili się piłkarze 
strzelając w 89 minucie. Po rewanżu gol ten okazał się trafieniem na miarę awansu.
Na podstawie tego wydarzenia ugruntowałem w sobie wewnętrzną niechęć do organizacji 
formalnie związanych z klubem, któremu się kibicuje. Gdyby podobne, nieprzychylne 
hasła skierowane do zawodników wypłynęły 2 każdego innego sektora, można by znaleźć 
mnóstwo wytłumaczeń. Jeszcze raz się okazało, że w rzeczywistości nie liczą się 
papierkowe deklaracje, ale intencje. Klub Kibica pieprzy głodne kawałki o lokalnym 
patriotyzmie, przywiązaniu do barw klubowych, o grzecznym oglądaniu piłkarskich spot-
kań i konieczności powstrzymywania w sobie negatywnych reakcji. W rzeczywistości 
okazuje się to zwykłą, pustą paplaniną. Gdy przychodzi faktyczna godzina próby, ci 
którzy powinni najbardziej dbać o twarz swoją i zespołu, odwracają się od swych idoli. 
Natomiast ci, którzy przez tych grzecznych pokazywani są jako faceci niespełna rozumu, 
idioci potrafiący rozmawiać jedynie za pomocą rak, robią fantastyczną rzecz i pokazują 
wszystkim na czym naprawdę polega kibicowanie
Kolejny mecz pucharowy, z Bayerem Leverkusen, wyglądał już zupełnie inaczej. Mimo 
porażki, ba, klęski, trybuny nie odwróciły się od swoich. Takie zachowanie jest przez 
kibicowską brać zupełnie inaczej odbierane, niż gwizdy po każdej straconej bramce.
Większa ilość fanów GKS-u wyjeżdża tylko na derby Górnego Śląska. Ich wycieczki do 
Chorzowa czy Zabrza wyglądają (od strony ilościowej) całkiem przyzwoicie. Jednak gdy 
trzeba wyjechać gdzieś dalej, liczba fanatyków gwałtownie maleje.
Na Górnym Śląsku, zwłaszcza pomiędzy Katowicami a Chorzowem, widoczna jest duża 
migracja. Na przestrzeni kilku ostatnich lat wielu kiboli zmieniło szaliki GKS-u na biało-
niebieskie Ruchu i odwrotnie. Zwłaszcza w 89 roku, kiedy to jiiebiescy" po awansie do 
ekstraklasy natychmiast zdobyli tytuł mistrzowski, i ostatnio (tzn. jesień 95), gdy 
Katowicom w lidze i pucharach się nie wiodło, a Ruch po spadku natychmiast się 
skonsolidował i stał drugoligowym pewniakiem.
Na Górnym Śląsku trwa ze szczególnym nasileniem wojna na murach. Jest to wojna 
ciągła. Bezustannie to jedni, to drudzy, to znów ktoś trzeci pisze nowe hasła, dopisuje lub 
domalowywuje coś do starych. Często „Górnik Pany" szybciutko przerabiany jest na 
„Górnik Psy". Kolejna ręka pano-psów zamalowywuje, tak że zostaje sam „Górnik". 
Następny natychmiast wiesza ten napis na szubienicy i tak dalej bez końca. Przejeżdżając 
przez Górny Śląsk pociągiem, kibice mają zapewnioną lekturę. Wystarczy spojrzeć za 
okno.
Jeszcze inny element ludzkiej mentalności jest doskonale widoczny w tym regionie. 
Zwłaszcza w Chorzowie i Katowicach na płotach pojawiają się flagi, które przypominają o 
rodowodzie co niektórych. Lub kretynizmie. W tych dwóch miastach bardzo często można 
ujrzeć flagi w narodowych, niemieckich barwach. Lub transparenty z treściami w języku 
Goethego, Nietzschego i Hitlera. Największą głupotą popisał się gostek, który na mecz z 
Bayerem Leverkusen jesienią 94 przywlókl ze sobą flagę w barwach klubowych z napisem 
Kattowitz. Gratulacje za zdrowy rozsądek. Parę lat wcześniej na trybunach nowego, 
katowickiego stadionu pojawiła się flaga przypominająca „stare, dobre czasy". Czer-
wono-bialo-czarna ze swastyką. Magika od niej złapano i „zakolegiowano".
Tymi kontrowersyjnymi naleciałościami rodem z Niemiec kibice z Górnego Śląska robią 
sobie koło dupy. Stwarzają kolejny powód do nielu-bienia ich przez innych fanatyków. 
Hasło Jaić Niemca" wciąż jeszcze znajduje spory oddźwięk społeczny. Kilkadziesiąt lat 
komuny pozostawiło ślady w świadomości nawet najmłodszych pokoleń. Dla swojego 
własnego interesu fani GKS-u powinni wyeliminować pacjentów z inklinacjami do 
przerabiania się na Szwabków. Chyba że frakcja germańska jest tak silna, że stanowi ona 
podstawę egzystencji grupy. Wątpliwe.
Jesienią 94 roku GKS miał najliczniejszą grupę fanów na Górnym Śląsku. Trybuny Ruchu 
opustoszały parę lat wcześniej, Górnika Zabrze wyludniły się w momencie, gdy 
fantastyczna passa z jesieni 93 urwała się wiosną następnego roku. Natomiast GKS caly 
czas jest klubem na dorobku, a aspiracje byłego prezesa, Mariana Dziurowicza, sięgające 
tytułu mistrzowskiego przelały się na cały klub. Teoretycznie wróżyło to ustawicznym 
zwiększaniem się poziomu sportowego i - co za tym idzie - frekwencji. Jednak 
wystarczyła chwila załamania (jesień 95) i ludzie przestali tak licznie odwiedzać stadion 
na Bukowej.
Ciekawie było na meczu GKS Katowice - Polonia Warszawa podczas pobytu tej drugiej w 
pierwszej lidze. Klub Kibica zrobił sobie z kibicami -warszawskich kolejarzy zgódkę, 
natomiast ci spod znaku Official Hooli-gans dyszeli wobec mieszkańców stolicy żądzą 
mordu. W „Szalikowcach" (nie mylić z „Szalikowcy Zine") jeden z kibiców Gieksy 
stwierdził, że „na Widzew nie ma co czekać, oni zawsze jeżdżą z policją" Chyba się będzie 
musiał gostek zapisać do tych grzecznych, wszakże teraz policja eskortuje wszystkie 
grupy.
Jesień 94. Katowiccy szalikowcy w liczbie ośmiu zameldowali się na wrocławskim 
Stadionie Olimpijskim w czasie meczu 1/8 PP ze Ślęzą Wrocław. Wlazłem na główną 
trybunę i długi czaa przyglądałem się przyjezdnym. Żadne tam harpagany. Na miejscach 
stojących było wówczas kilkudziesięciu wrocławskich młodzieżowców. Starsi i reszta 
młodzieży, w sumie jakieś 150 głów, usadowiło się po drugiej stronie trybuny. Wcześniej 
bractwo z Na-bojki przeszukało dworzec w nadziei, że kogoś drapnie. Nie udało się z naj-
prostszego powodu; w ośmiu łatwo się zgubić w pociągu jadącym w trakcie 
przewozowego szczytu. Po meczu towarzystwo zielono-biało-czerwonych bardziej 
zainteresowane było tym, kto będzie ściągał rozwieszoną flagę Ślęzy, niż młodzieżowcami 
z Katowic. Flagę zdejmował porządkowy. Okazało się, że spotkanie to miało swój ciek&wy 
epilog. W styczniu 95, czyli w kilka miesięcy później, wrocławianin Leon dzwoni do Obary 
z Legii, którego zna z uwagi na swoje handlowe kontakty.
— Jak tam po turnieju w Spodku?— pytanie dotyczyło zorganizowanego w Katowicach 
turnieju halowego, na który legioniści wybierali się z uwagi na występ swojej drużyny.
— Drobna zadyma miedzy nami (czyli Legią), a GKS-em przy bufecie. Policja lala ostro. A 
GKS-u na hali zjawiło się cale mnóstwo! Było ich chyba z tysiąc. Zaopatrzyliśmy się w 
ichnią gazetkę i nieźle się u-śmialiśmy ze Śląska.
— Czemu?
— Bo tam jest napisane, pod tytułem „Zadyma roku", że we Wrocławiu przed meczem ze 
Ślęzą ośmiu kibiców GKS pogoniło dwudziestu ze Śląska,
— l uwierzyliście? — Leon dostał lekkiej piany na ustach.
— Nie, bo następną zadymą, jaką opisali, była bijatyka na Centralnym z nami- W tej 
gazetce napisali, że wyszło aa remis, a my ich kopaliśmy po dupach ile wlazło. Jak 
prosiaki.
Leon zbulwersowany ląduje na Rynku i opowiada o tym, czego się przed chwilką 
dowiedział. Tej „zadymy roku", o której we Wrocławiu nikt nie słyszał, nie mógł spokojnie 
ścierpieć.
— Może faktycznie kogoś obili, lub przynajmniej pogonili? — Piwko próbuje uskutecznić 
myślenie. Jednak informage o podobnych przypadkach błyskawicznie docierają do 
Nabojki. Często towarzystwo spotykające się na Rynku dowiaduje się o stratach jakiegoś 
pojedynczego szalika, gdzieś na przysiędze, co się przecież zdarza- Docierają nawet echa 
jakichś indywidualnych pobić. Bo komu się mają poskarżyć malolaci? Rodzicom? Jednak o 
tym, by coś się wyrabiało w tamten, listopadowy dzień, nikt nic nie wiedział. — Pewnie 
pogonili jakichś uczniów spod szkoły — śmieje się Czarny.
— No dobra, kiedy te zuchy pojawią się w okolicy Wrocławia? — dopytuje się Czesiu 
Dziekanka. Mieliby pecha jadąc w marcu 95 do Poznania na półfinał PP, ale jakimś 
swędem wysmyknęli się kilkudziesięcioosobowej ekipie chcącej przetrzepać skórę 
fantastom. Coś się wydaje, że owa „zadyma roku" nie wyjdzie katowiczanom na zdrowie.
Na „rozkładzie" swoich wyjazdów GKS jesienią 95 miał między innymi mecz o 
Superpuchar w Rzeszowie, gdzie zameldowało się ich jakieś 60 osób. W Warszawie na 
lidze pojawił się jeden autokar kibiców z Katowic, który przyjechał z opóźnieniem, więc 
kibice z Bukowej wchodzili w 35 minucie meczu. Przed kasami Gieksa obiła nieco 
małolatów wystających pod płotem, jednak nie poszło im tak łatwo z uwagi na obecność 
przed siatką kilkuosobowej, niezłej ekipy z Ursusa.
GKS przez długi czas rokrocznie uczestniczy w spotkaniach o europejskie puchary. 
Magnatowi i nie tylko jemu marzy się Liga Mistrzów w stolicy Górnego Śląska. Jednak w 
sezonie 1995/96 o niemożliwości dostania się do niej przekonano się nad wyraz szybko. 
Pozostała walka o występ w pucharze UEFA i PEZP. Na 1/16 pucharu Polski do Gdyni na 
Arkę dojechało zaledwie sześciu kibiców Gieksy. Bardzo żałowali tak nielicznego 
stawiennictwa fanatycy gdańskiej Lechu, którzy identyfikując działania Mariana 
Dziurowicza, prezesa PZPN z postawą GKS-u, który odmówił przyjazdu do Gdańska na 
mecz z Olimpią/Lechią, mieli wyraźną chętkę na odbicie sobie tych decyzji na kibicach. 
Szóstka przemknęła przez trójmiasto niepostrzeżenie. Nastroje dosyć dokładnie 
przewidzieli obawiający się o autokar działacze GKS-u, którzy pozostawili środek trans-
portu gdzieś na obrzeżach aglomeracji, wynajmując autokar z miejscowymi tablicami 
rejestracyjnymi.
Na meczu z Lechem w Poznaniu zameldowało się 4 fanów z Katowic w obstawie jednej 
dziewczyny.

GKS TYCHY
01.08.2003

Trudno przewidzieć, przynajmniej w chwili, gdy te słowa są zapisywane (grudzień 95), co 
będzie z fiizją GKS-u Tychy z Sokołem Pniewy. Pomińmy na razie ten problem. Gdy się 
robi klasyfikację na największych zadymiarzy wśród kibiców piłkarskich, których idole nie 
hasają po pierwsze- czy drugoHgowych boiskach, to z pewnością nie może w niej zabrak-
nąć tyszan. Kiedy GKS grał po raz przedostatni w drugiej lidze, to właśnie tyszanie, jako 
jedyni nie lubiani przez autochtonów z głębi kraju, stawili się na trudnym stadionie Lechii 
Gdańsk. We Wrzeszczu przez bardzo długi okres oprócz ekip zaprzyjaźnionych oraz 
miejscowych — z Gdyni — nikt się nie pojawiał- Podczas tamtego spotkania policja już w 
czasie pierwszej połowy, nie potrafiąc zapanować nad sytuacją, wyprosiła kilkunastu 
przyjezdnych ze stadionu. Jednak liczy się fakt, że w ogóle byli. Na taką odwagę zdobyli 
się w tamtym okresie jeszcze tylko fani Pogoni Szczecin. Bodaj dwa lata później (w tym 
czasie Tychy zdążyły posmakować po raz kolejny gry na trzecioligowym poziomie), w 
sezonie 1993/94 podczas przedostatniej kolejki GKS gra za Śląskiem u siebie. 
Zwycięstwo ze Śląskiem i remis w ostatnim spotkaniu z Miedzią w Legnicy daje tyszanom 
pozostanie w drugiej lidze. Wrocławianie jadą do Tych na różne sposoby, każdy nieomal 
osobno. Niecała czterdziestka, ale dość niezłej załogi, wysiada na dworcu kolejowym, u 
kresu podróży.
— Idziemy na miasto — proponuje Warkoczyk. Teoretycznie ma rację, do meczu 
pozostało prawie trzy godziny. Coś trzeba robić. Wszyscy przyjezdni rozglądają się wokół 
siebie. Uwagę zwraca dość dziwne zachowanie psów. Biegają, gestykulują. Fani Śląska 
stoją na peronie kom-hinując jak tu spędzić wolny czas, czyli którędy na piwo, gdy nagle 
zza płotu wynurza się kilku typków i próbuje rzucać kamieniami. Nie mają możliwości 
wcelowania w gości, bo ci są osłonięci wystającym daszkiem. Kilka gorących głów z 
wrocławskiej watahy nie zważając na policjantów biegnie przez tory w kierunku 
napastników, Tyszanie uciekają, policjanci zgarniają przybyszów z powrotem na peron. 
Po chwili za płotem znów pojawiają się sylwetki miotaczy. Tym razem „niebiescy" 
bardziej niż na kamienie, zwracają uwagę na swych „podopiecznych". Wzdłuż muru, zu-
pełnie niewidoczni dla atakujących tyszan, biegną w kierunku kamienio-miotaczy 
mundurowi. Wiara z Wrocławia, mogąca sobie pozwolić na komfort swobodnego 
manewrowania (dzięki temu daszkowi) krzyczy do napastników „orient", co przynajmniej 
w dolnośląskiej gwarze stanowi ostrzeżenie przed mogącymi pojawić się kłopotami. 
Agresorzy nie słyszą lub nie rozumieją. Na szczęście dla zielono-czarno-czerwonych 
policjanci po przebieżce wzdłuż muru nie są w stanie sforsować płotu, by zgarnąć sto-
jących za nim, zupełnie zaskoczonych kamieniarzy. Przed dworcem miejscowi fanatycy w 
liczbie stu kilkudziesięciu (?) i funkcjonariusze bawią się w ganianego. W większości 
dzieci, ale i mniejszość nakryłaby wrocławian czapkami.
— No co, idziemy na miasto? — kolesie podśmiewają się niedwuznacznie z gostka, który 
chciał w ten sposób zabić czas.
Lądują nas do dwóch bud. Zajeżdżamy na stadion. Po drodze widać mnóstwo 
nienawistnych spojrzeń. Milutka okolica, nie ma co.
Jechaliśmy na ten mecz ze świadomością, że wesoło nie będzie. Mieliśmy sygnały, że 
wybiera się nań również Cracovia, dla której obicie nas miało być punktem honoru. 
Praktycznie każdy przygotowany był na najgorsze. Ale skąd taka zapiekła nienawiść 
wśród miejscowych? No cóż, jednak nie lubią nas w Polsce. Cracovia nie przyjechała 
(ciekawe, kto w ogóle wymyślił, że będą?), ale tyszanie też nie ułomki. Na meczu sto-
sunkowo dużo ludzi, jakieś 3,5 tysiąca. Ostatnimi czasy frekwencje na tyskim stadionie 
były znacznie niższe. Tamtych zebrał się cały, niemały przecież sektor. Padają jakieś 
petardy, na murawę leci kilka kamieni. Policja postanawia nieco uspokoić towarzystwo, 
kilkunastu uzbrojonych jedynie w pałki psów wpada z animuszem w tłum około tysiąca 
głów. Część najmłodszych i panikarzy wpada w popłoch, mundurowi wykorzystując 
przewagę wysokości początkowo sieją panikę. Nagle coś się zmieniło. Już po chwili 
widzimy jak na dłoni (wszystko działo się naprzeciwko nas), że najmocniej wymachujący 
pałką zniknął. Falowanie wokół miejsca, w którym się rozpłynął, wskazuje jednoznacznie, 
że jest w tej chwili kopany. Walka przybiera na sile. Policjanci są bici i wyrzucani poza 
obręb sektora. Towarzystwo od nas spogląda po sobie.
- Dobrzy są — stwierdza Kacper. Cała nasza 58 osobowa grupa klaszcze miejscowym 
chojrakom. — Drobne kłopoty, nieprawdaż? — koleś od nas z lizusowskim tonem z 
przymilnym wyrazem na twarzy szydzi z wyższego rangą funkcjonariusza. Tamten 
doskonale rozumie ton, ale potrafi spojrzeć na sytuację z boku.
— To chyba wam się upiekło — uśmiecha się cicho mówiąc. — Cholera — myślę sobie. — 
Ma rację.
Śląsk do przerwy prowadził 1:0. Taki wynik to niemal pewny spadek Tych, a jednocześnie 
pozostanie w drugiej lidze gdańskiej Lechii. Cieszymy się z takiego obrotu sprawy. W tym 
spotkaniu nasi piłkarze jakże często słyszą „Lechia Gdańsk". Wiedzą dokładnie o co 
chodzi. Jednak tuż po przerwie, w ciągu zaledwie jednej minuty Śląsk traci dwa gole. Je-
steśmy rozgoryczeni. Uważnie obserwuję swoich zawodników. Widzę jak szarpie „Lolo" 
Ilski, jak stara się Szymański, Kudyba. Czy ktoś wziął? Jeśli tak, to bym skurwysyna 
ukatrupił z rozkoszą. Obserwuję uważnie. Czy ktoś pozoruje grę? Nie wiem, kurwa, nie 
wiem. Gwizdek, sędzia kończy mecz.
Lechia jest w tej chwili jedną nogą w trzeciej lidze. Chodzę z nerwów. Do tej pory nie 
wiem, czy ta porażka była dziełem przypadku, czy był to przypadek sterowany. Na 
szczęście Tychy sfrajerowaly się kilka dni później, gdy przegrary w Legnicy z Miedzią.
Koniec meczu, ale nie koniec zabaw. Miejscowi harcownicy postanowili się rozerwać i tuż 
po owacyjnym pożegnaniu piłkarzy wybiegli sobie na murawę. Nic wielkiego się nie 
działo. Jednak służby porządkowe próbowały zagonić fanów z powrotem na właściwą 
stronę płotu. Emeryci jakoś niemrawo poruszają się po boisku. Nie potrafią nikogo ująć, 
choć bractwo rozbiega się przed nimi. Do akcji wkraczają mundurowi. Tym razem - to 
widać - chcą wziąć odwet za niechlubną rejteradę sprzed kilkudziesięciu minut. Po jakimś 
czasie uzbrojeni w kamienioodporne tarcze, równie nieporadni jak porządkowi, 
funkcjonariusze, choć nikogo nie zdołali pochwycić, to jednak poprzeganiali z płyty prawie 
wszystkich. Prawie, gdyż na murawie pozostał osobnik z włosami do pasa. Cholera wie, 
chłopak czy dziewczyna. W każdym bądź razie dziwo to śmigało po trawie fikając koziołki 
i grając na nosie goniącej go sforze. Policjanci do pomocy w ujęciu spryciuli zwołali gazik, 
jednak i samochód miał trudności w pochwyceniu zbiega. Po dłuższej bieganinie, 
wywołującej niesłychany aplauz na trybunach, silą złego na jednego okazała się nie do 
przeskoczenia. Poj-manego (pojmaną?) w końcu obstąpiło kilkunastu zaganianych psów. 
Ale to nie wszystko, co się tego dnia w Tychach zdarzyło. Siedzimy sobie spokojnie, a 
przed bramami stadionu widać hordy miejscowych, biegających w tę i z powrotem. 
Goniących, to znów uciekających przed policją. Psy po kwadransie takiej bieganiny wloką 
usmotruchanego jak nieboskie stworzenie chłopaka i wrzucają go do budy.
— Panie władzo, to nie on — Niełac zaczyna rozmowę z psami pokazując na budę, zza 
której krat wyłania się wysmarowana błotem twarz.
Właściciel nieciekawego oblicza, choć przed chwilką mówił dokładnie to samo, widać nie 
rozumiejąc intencji, zamiast podziękować, choćby wzrokiem, zaczyna bluzgać.
Po dłuższym czasie znów jesteśmy ładowani do bud, którymi odwożą nas na dworzec. Po 
drodze „nasze" budy zostają obrzucone kamieniami. Mamy to w nosie, zakratowane okna 
wytrzymają nawet najcelniejsze i najsilniejsze trafienie.
— Mogło być dzisiaj wesoło — komentujemy między sobą.
— Ładne miasto, no nie? — ktoś jeszcze nabija się z dworcowych chętek pójścia na 
browarek.
— Mielibyśmy piękną śmierć — mrugam okiem do jednego z trzech małolatów, którzy 
przyjechali na ten mecz. Chłopak jest wyraźnie niespokojny. Widać, że się do takich 
eskapad nie nadaje. Więcej go na wyjeździe nie widziałem.
Od tego czasu Wrocław ma spore poważanie dla kibiców GKS Tychy. Co za tym idzie, są 
oni wyżej notowani na liście ewentualnych zdobyczy. Tylko z powodu owej wysokiej 
pozycji kilku tyszan miało nieprzyjemność natknięcia się na grupę pacyfikacyjną podczas 
powrotu z Lubina jesienią 95.
— Kilku zgredów — stwierdził uczestnik nie zauważonych przez nikogo, drobnych 
zdarzeń. — Nawet się nie bronili. Reszta pomykała autobusem.
Z informacji wynika, że w Lubinie na tym meczu było 70 kibiców z Tychów. Być może 
jeździliby w większych ilościach, gdyby dokładniej wyjaśniła się sprawa fuzji. Na ich 
„liczniku" jesienią 95 można odnotować 30-sto osobową grupę we Wrocławiu czy 27 
(wiadomość zaczerpnięta z prasy, więc niekoniecznie prawdziwa, jednak dająca pewien 
obraz) w Pniewach podczas meczu „u siebie" z Amicą.

GÓRNIK WAŁBRZYCH
01.08.2003

Właściwie to nie bardzo wiadomo, jak nazwać bractwo z Wałbrzycha. Kiedyś były tam 
dwie ferajny, które jednak rozminęły się w czasie. Pod koniec lat 70-tych, gdy spora 
część aktualnych szalikowców bawiła się w piaskownicy, w Wałbrzychu niepodzielnie 
panowało Zagłębie. Towarzystwo z zielono-czarnymi szalikami rozpadło się, i prawie nic z 
niego nie zostało, gdy do pierwszej ligi awansował Górnik. Jeszcze przed wprowadzeniem 
stanu wojennego, Górnik miał tylu kibiców, że można ich było policzyć na palcach jednej 
ręki. Pół roku później drużyna z Nowego Miasta osiągnęła swój pierwszy w historii status 
pierwszoligowca. Wówczas na położony w naturalnej dolinie stadion przychodziło po 30 
tysięcy widzów! W takiej masie ludzi musieli pojawić się fanatycy. Zaczęto szybko 
wynajdować szaliki, grupa najgłośniejszych zaczęła siadać razem. Do Wrocławia, po 
trzech bardzo dobrych spotkaniach już na boiskach ekstraklasy (miedzy innymi 
rozgromieniu 5:1 Wisły), zespół beniaminka zajechał w asyście około 8 tysięcy swoich 
sympatyków! Na Oporowskiej stanowili oni większość! Oczywiście nie byli to jedynie 
kibole - fanatycy, ci stanowili jedynie 10-15 procent wałbrzyskiej publiczności. Ale ponad 
połowa stadionu była przeciwko gospodarzom! Górnik po spadku z pierwszej ligi jakoś nie 
mógł się pozbierać. W pierwszej łidze górnicy wyrobili sobie opinie kibiców zaplecza 
ekstraklasy chuliganów.
Niebezpieczni u siebie, potrafili się zmobilizować na niezbyt dalekie wyjazdy. Pokazanie 
się z lepszej strony w Gdańsku, Warszawie czy Krakowie przerastało ich możliwości. Po 
spadku wałbrzyszan do drugiej ligi tamtejsi kibice nie bardzo mogli się pozbierać. Wręcz 
przeciwnie, każdy kolejny rok to po pierwsze odpływ ludzi ze stadionu, a po drugie coraz 
mniejsze ciśnienie kibicowskie. Dał o sobie znać kompletny brak organizacji, okazało się, 
że dla mieszkańców Wałbrzycha wyjście na mecz traktowane było jak inne Rozrywki, 
podobnie jak wypad na dyskotekę lub do kina. Różnica polegała na tym, że na mecz szło 
się z szalikiem w biało-niebieskich barwach, a na dyskotekę bez.
Niewielki renesans w czasie rozwałki na Nowym Mieście przeżywał drugi stadion tego 
100-tysięcznego miasta. Na obiekt Zagłębia na Białym Kamieniu zaczęto przychodzić 
liczniej niż w okresie supremacji Górnika. Ale do czasów świetności było daleko. Obie 
drużyny grały na jednakowym, drugoligowym poziomie, ale nad Górnikiem ciążyło 
brzemię szybkiej degrengolady neofitów. U trochę zaawansowanych wiekiem zaczęły 
odżywać sentymenty. Podczas drugoligowych derbów Wałbrzycha, pod koniec dekady 
Jaruzelskiego na stadion Zagłębia stawiło się 10 tysięcy ludzi, co w tym okresie było już 
sporym wydarzeniem. Jakiś geniusz postanowił zorganizować kibicom obu drużyn w 
przerwie tego spotkania konkurs strzelania rzutów karnych. Skończyło się tak, jak 
musiało, czyli na konkursie na najlepiej rozbitą głowę.
Sport w Wałbrzychu schodzi na psy. Cały. Taki wniosek można wysnuć na podstawie 
tego, co się dzieje na przestrzeni kilku ostatnich lat. Futbol odczuł to bardzo wyraźnie. Na 
bazie dwóch klubów postanowiono zrobić jeden. Dwie bidy, czyli Górnik i Zagłębie 
połączono w jedną - KP. O tym, że tak postąpiono, zadecydowało poparcie rady 
miejskiej, która zobowiązała się nowy twór dofinansować. Do tej pory w obu klubach wy-
ciągano spragnione forsy ręce do władz miasta. Rajcy doszli do wniosku, że aby było 
sprawiedbwie, musi być jeden żebrak. Prezesom ani działaczom nie bardzo uśmiechała 
się walka o stołki (przecież w jednym klubie nie będzie dwóch prezesów, księgowych, 
kierowników sekcji itp.), ale jakoś się dogadano. Nie dogadano się co do nazwy, każdy 
wolał zostać przy swojej, więc znaleziono salomonowe wyjście. Stworzono kretyńską 
nazwę Klub Piłkarski. Po kilku latach jej funkcjonowania już tak bardzo nie razi, ale na 
początku zwracała na siebie uwagę - powiedzmy - dziwną oryginalnością. Kibice mieli 
swój orzech do zgryzienia. Jan nazwać to nowe dziwo? Choć oficjalne barwy nowotworu 
organizacyjnego są niebiesko (po Górniku) - czarne (po Zagłębiu), jednak szalikowcy 
zachowalisię bardziej racjonalnie od wałbrzyskich działaczy i na meczach wywieszają flagi 
biało-niebieskie. Z tytułowaniem klubu jest różnie, oficjalne KP miesza się z obiegowym 
Górnikiem. Obietnice finansowania futbo listów pozostały na papierze. Największymi 
wałbrzyskimi chuliganami (z uwagi na wątpliwą słowność) okazali się radni tego miasta.
Nienawiść na lini Wałbrzych - Wrocław zaczęto datować od momentu pojawienia się 
Górnika w ekstraklasie. Doszło do tego, że spora część chodzących na mecze kibiców w 
obu miastach uważała swych najbliższych (raptem 80 kilometrów) przeciwników, za 
największych wrogów. Do fascynujących, dantejskich scen dochodziło w obu miastach 
podczas meczów koszykarzy Górnika i Śląska, nawet po spadku wałbrzyskich fut-bolistów 
z pierwszej ligi. Zdarzało się także, że do Wrocławia zajeżdżało więcej walbrzyszan, niż 
mogła pomieścić mała hala zwana „Kosynierką". Oczywiście biletów już nie było, 
natomiast były uliczne zadymy rozbawionych hools.
Jesienią 93 roku wałbrzyszanie przyjechali na drugoligowy pojedynek piłkarski do 
Wrocławia. Na Oporowskiej pojawiło się ich 70. Z haseł, jakie wyśpiewywali, wynikało, że 
długo sobie nie pożyjemy. Słowa, których nie można było zakwalifikować nawet do łaciny 
kuchennej były jedynie spójnikami w skandowanych przez nich hasłach. Trochę się 
wreszcie na nich wiara wkurzyła. Pijany Kaski nazbierał grupę uderzeniową i postanowił 
zaatakować sektor gości.
— Pacyfikujemy gówniarzy — z tym hasłem z sektora zajmowanego przez kibiców Śląska 
w około 200 metrową drogę wyruszyła krucjata przeciwko bardzo młodym (tak wynikało 
z obserwacji) fanom z Wałbrzycha. Rozpoczynający sprint mieli do przebiegnięcia owe 
dwie setki metrów i dwa, niezbyt silne kordony policjantów. Pierwszy pękł niczym bańka 
mydlana. Na ten widok kibice z biało-niebieskimi flagami, zostawiwszy swoje insygnia na 
płocie oddzielającym trybuny od murawy, rzucili się do biegu przez inny płot. Ten 
stadionowy. Widać niezbyt wierzyli w wytrzymałość funkcjonariuszy stojących w drugim 
kordonie. Do linczu nie doszło, mundurowi opanowali sytuację, odważni w gębie powoli 
wrócili na swoje miejsca. Swoją drogą ciekawe, czy wszyscy, gdyż przedzierali się przez 
ogrodzenie z fantastycznym animuszem.
Rewanż wypadł l maja 1994. Jak podawało lokalne radio „...w południe demonstracja 
robotnicza wyludniła się, gdyż żądni mocniejszych wrażeń jej uczestnicy przenieśli się na 
stadion, gdzie zawitała drużyna piłkarzy WKS Śląsk w asyście swoich chuliganów..."
Faktycznie. Podczas kolejki inauguracyjnej rozgrywki na mecz KP ze Ślęzą przyszło 200 
widzów. Spotkanie ze Śląskiem oglądało ponad 3 000 miejscowych. Przed rozpoczęciem 
spotkania atmosfera była taka, że wydawało się, iż musi do czegoś dojść. Zbyt wielu 
gapiów na dworcu, zbyt duże poruszenie przed kasami w momencie przemarszu 
kilkusetosobowej spokojnej, choć gotowej do poharcowania grupy fanów z Wrocławia. 
Płot w sektorze dla gości wysmarowany towotem. Wniosek jest prosty, dla niektórych to 
spotkanie zaczęło się już w nocy. Są jacyś organizatorzy. Miejscowi próbują coś 
zmajstrować, ale policjantów jak pcheł na psie. Wałbrzyski sektor wygląda całkiem 
przyzwoicie, jakieś 1000 głów. Ale są to młodzieżowcy, w dużej liczbie dzieciaki. Gdy po 
jakiejś drobnej scysji w ich sektor wpada kilku praktycznie nieuzbrojonych policjantów, 
bractwo natychmiast rozbiega się. Jednak po chwili ponownie zbierają się w tym samym 
miejscu. W Wałbrzychu jeśli coś się trzyma jeszcze kupy, to tylko z uwagi na grającą 
przez dłuższy czas na krawędzi spadku z ekstraklasy drużynę koszykarzy. Tamtejsi 
działacze nieźle się nakombinowali, żeby utrzymać Górnika na powierzchni. W 94 roku 
oficjalnie pożegnali się z najwyższą klasą rozgrywkową, ale wymyślona została fuzja z 
grającą w Brzegu Dolnym byłą wrocławską Gwardią, występującą pod szyldem 
bankrutującej firmy ASPRO. Zorganizowano drużynę... Śnieżka - ASPRO Świebodzice, 
która w rzeczywistości była zakamuflowanym Górnikiem. Gdy ten kolejny wałbrzyski 
dziwo-twór zanotował jedno z największych osiągnięć w historii tamtejszej koszykówki, 
drużyna rozpadła się. Nie pomógł najlepszy w tym okresie doping fanatyków na hali 
OSiR-u. Zespołowi nikt nie pomógł i błyskawicznie został on zdegradowany do roli 
trzecioligowca. Kibice w tym czasie poczuli lekki powiew optymizmu, gdyż jakoś 
wyciągnęli się z półrocznego marazmu piłkarze KP. Po ich spadku z drugiej ligi przez 
moment wydawało się, że 100-tysięczny Wałbrzych błyskawicznie stanie się posiadaczem 
drużyny w klasie miedzyokregowej. Jednak w sezonie 95/96 coś drgnęło. Przed drużyną 
postawiono zadanie awansu. Fani Górnika (jednak tak ich trzeba tytułować) byli jesienią 
95 roku najagresyw-niejszą grupą w dolnośląskiej trzeciej lidze. Kilkudziesięciu hools 
nabroiło w Rawiczu, Jaworze, Brzegu Dolnym czy Oleśnicy. Na pewno zameldowali się 
także w liczbie około 30 w Lubinie, na meczu Zagłębia z GKS Tychy (oficjalnie z Sokołem 
Pniewy).
Kiedyś na spotkania Górnika jeździło sporo hultajów ze Świdnicy, takich kombinujących, 
jak tu komuś przyłożyć w łeb. Ostatnio miłość świdnickich hools do Wałbrzycha jakoś 
osłabła. Przerzucili się na swoją Polonię, klub, który przez kilka lat miał nieustannie 
ambicję awansowania do drugiej ligi. Sportowo Wałbrzych padł na pysk. Z dwóch klubów 
o bogatych tradycjach (Zagłębie grało w pucharze UEFA) stworzono jeden zupełnie nowy. 
Pozostała rozpadająca się baza futbolowych pólamatorów. I pomyśleć, że jeszcze na 
początku lat osiemdziesiątych na stadionie na Nowym Mieście nie było gdzie wsadzić 
szpilki.

GÓRNIK ZABRZE


Najśmieszniejsze zdanie o kibicach Górnika, a jednocześnie najbardziej oburzające ich 
dumę wyczytałem w jednej z ogólnopolskich gazet sportowych. Bodaj w „PS”. Jakiś 
policjant z komendy głównej policji (nie mylić z artykułem, o którym wspomniano we 
wstępie do książki) próbował udowadniać, że chuligaństwo na trybunach jest związane z 
poziomem prezentowanym przez piłkarzy i dokładnie odwrotnie proporcjonalne do niego. 
Czyli najlepsze drużyny miały, według niego, najspokojniejszych fanów. Jako przy kład 
podał szalikowców Górnika Zabrze, a było to w momencie, gdy zabrzanie seryjnie 
zdobywali najwyższe w naszym piłkarstwie laury. Na tej podstawie policjant (czy też 
milicjant, nie potrafię tego dokładnie umiejscowić w czasie) wysnuł wniosek, iż gdy 
zawodnicy wygrywają, to ludzie na trybunach są mniej wnerwieni i się nie awanturują. 
Ba, w pamięć wryło mi się zdanie o tym, że to nie kibice Górnika stanowią zagrożenie, 
lecz często bywają obiektem agresji, co poparte zostało danymi statystycznymi. Gorszej 
reklamy chyba nie mógł ów policjant biało-niebiesko-czerwonym zrobić nawet gdyby 
bardzo tego chciał.
Ostatni mecz jesieni 93, okrzyczany spotkaniem sezonu: liderujący ekstraklasie Górnik 
podejmuje goniącą go warszawską Legię, dla której zwycięstwo oznaczałoby zbliżenie się 
na odległość dwóch punktów. Mimo że zadęto w najgłośniejsze tuby, pomimo wielkiej 
reklamy tego pojedynku, na trybunach stadionu przy ul. Roosevelta zjawiło się tylko 6,5 
tysiąca widzów. To w pełni oddaje obojętność na losy byłego finalisty PEZP. Górnik 
pojedynek z Legią wygrał i wydawało się, że losy tytułu zostały przesądzone. Dla 
uważnych obserwatorów rzeczy dziejących się na trybunach jasne stało się coś innego: 
kibice Górnika apogeum swych możliwości mają już za sobą. Napisać na fladze „Górnik 
rządzi” może każdy.
Na spotkania derbowe do Katowic czy Chorzowa zabrzanie często przy bywają w licznym 
gronie, ale nie jest to grupa w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zbyt często ci, którzy mają 
w niej najwięcej do powiedzenia, znikają, a na ich miejsce przychodzą nowi. Zmiana 
twarzy wpływa na stabilność grupy. W takich układach dużo do powiedzenia mają 
wynalazki”, którzy zaliczyli po parę zaledwie wyjazdów, kilka wypitych bełtów i uznają, że 
są W tym gronie najważniejsi.
W najlepszym na przestrzeni ostatnich lat dla górników okresie — Jednak nie chodzi tu o 
wyniki piłkarzy — czyli jesienią 93 zdarzyła się zabrzanom jedna poważniejsza zadyma. 
Na własnym terenie z jadącymi do Katowic fanami Pogoni Szczecin. Na wyjazdach 
fanatycy Górnika ni czego nie zawojowali. Nawet na derbach, które stwarzają wręcz 
idealne Warunki do różnego rodzaju zadym. Przecież te kilkanaście kilometrów można 
przebyć niekoniecznie w pilnie strzeżonych przez policję środkach transportu publicznego. 
Nie trzeba jechać na ostatnią chwilę. Istnieje tyle możliwości oklepania przeciwników, że 
nie sposób ich wyliczyć.
Pół roku po opisywanym ciut wyżej spotkaniu Górnik — Legia, rewanż na Łazienkowskiej. 
Sytuacja w tabeli dokładnie odwrotna jak zimą. Tylko zwycięstwo w tym bezpośrednim 
pojedynku daje tytuł zabrzanom. Gdy by nie idiotyczny przepis PZPN, który zamiast 
różnicy bramkowej, premiuje w wypadku równej ilości punktów zespół legitymujący się 
lepszym dorobkiem w bezpośrednich spotkaniach, byłoby już po zawodach. (O 
kretynizmie tego przepisu w innym miejscu.) Regulamin jest taki, jaki jest, więc nawet 
najskromniejsze zwycięstwo Górnika daje mu tytuł. Przypadkowo udało się piłkarskiej 
centrali uatrakcyjnić rozgrywki. Na to spotkanie, zamiast spodziewanej inwazji, przybywa 
z Górnego Śląska zaledwie kilkuset fanów. Fakt możliwości zdobycia najwyższych laurów 
polskiej piłki nie wpłynął na jakąś szczególną mobilizację. Przed pierwszym gwizdkiem na 
Łazienkowskiej było zaledwie trzydziestu czy czterdziestu chłopaków w biało-niebiesko-
czerwonych szalikach. Po pół godzinie dotarła reszta, jakieś 250 osób.

Czy Górnik ma szansę zaistnieć jako zbiorowisko fanatyków? Z pewnością. Są tradycje 
piłkarskie, życzliwe futbolistom środowisko, jest sporo chętnych do zabawy w 
kibicowanie. Miasto i okolice są ludne. Zniknął gliwicki Piast, dzięki czemu zwiększyło się 
zaplecze demograflczne. Problem polega na tym, że sprężyną nadającą ton i kształt 
środowisku są nie ci ludzie traktujący fanatyzm jako chwilową zabawę, lecz ci, którzy 
poświęcają się temu całym sercem i duszą. Do tego muszą być osobami potrafiącymi 
zjednać sobie przychylność innych, myślących podobnie, lecz mających mniej inwencji.

Czas, kiedy Górnik zdobywał tytuły jeden po drugim, został bezpowrotnie stracony, a 
wiadomo, że wszystko najłatwiej buduje się na bazie sukcesów. W roku 94 miał przyjść 
kolejny, ale w oczach tamtejszej społeczności piłkarskiej najpierw Henryk Apostel, a 
następnie Hubert Kostka okazali się trenerami nie na miarę. Nieco później wyszło na jaw, 
że ukazywana w mass-mediach potęga finansowa Górnika to jedynie nadmuchany balon 
pozorów. Konflikty wewnętrzne w klubie, przy braku stałej, zintegrowanej grupy, dołożyły 
się jako kolejny argument zniechęcania potencjalnych kibiców.
Z punktu widzenia Wrocławia fanatycy Górnika na przełomie połowy lat 
dziewięćdziesiątych wyglądają na cienkich bolków. Fani bardzo uważnie oglądają 
niedzielne przekazy w wiadomościach sportowych oraz magazyn piłkarski „Gol”. Choć 
realizatorzy owych programów nie mają o tym zielonego pojęcia, podczas tych krótkich 
migawek z pierwszoligowych (bo tylko te są pokazywane na antenie ogólnopolskiej) boisk 
zwraca się uwagę nie tylko na bramki, parady goalkiperów i brutalne zagrania 
zawodników. Także na ilość i jakość flag gospodarzy i przyjezdnych, o cenia się ilość 
kibiców gości, różnicę z ostatniego meczu w sektorze gospodarzy, oraz masę innych 
rzeczy. Przeciętni sympatycy sportu zawsze patrzą podejrzliwym wzrokiem, gdy usłyszą, 
o czym można dowiedzieć się z króciutkiego przekazu telewizyjnego.

W konkurencji na najlepiej prezentujących się na telewizyjnych ekranach Górnicy 
liderami nie są na pewno. Ani ich dużo, ani agresywni, ani specjalnie aktywni. Te 
informacje zdają się potwierdzać w wiadomościach napływających po wyjazdach zabrzan. 
Na pewno nie są też ostatnimi w rodzimej ekstraklasie. Jesienią 95 w Warszawie było ich 
40-50, we Wrocławiu 80 (przy niskiej średniej wieku), pełny sektor (250?) w 
Częstochowie. Ale także 6 (słownie: sześciu) w Poznaniu na Lechu. W otoczeniu 5 
policjantów, którzy przybyli wraz z nimi. 17 we Wronkach.
Rok wcześniej, jesienią 94, fani Górnika mieli chyba jedną z ostatnich okazji do 
zintegrowania się. Ich drużyna grała w pucharze UEFA z niczym niewyróżniającą się 
austriacką Admirą Wacker z Wiednia. Admira to nie to samo co Rapid, a odległość do 
Wiednia nie jest taka sama jak do Rzymu (Górnik w swojej podgrupie miał możliwość 
wylosowania Lazio, więc porównanie nie jest przypadkowe). Kibole z Zabrza mogli 
pokazać się na wyjeździe, a mecze międzynarodowe mają w sobie to „coś”. W Wiedniu 
nie było jakiegoś oszałamiającego dopingu, choć na trybunach pojawiła się dosyć spora 
grupa fanów gości. Wynik również nie zadowolił ani zabrzan na trybunach, ani opinii 
sportowej w kraju. 4:2 dla Austriaków dawało jedynie mglistą nadzieję na awans.
Katowicki „Sport” przeprowadził wywiad z kilkoma kibicami Górnika. Bawiły naleciałości 
śląskiej gwary, jakie dało się wyczytać na łamach. Bardzo tam podkreślano, że zabrzanie 
mają zgodę (po ichniemu - sztamę) z Arką. Wówczas jeszcze ją faktycznie mieli. W owym 
czasie hools z Gdym mogli zaistnieć na ekranach TV jedynie w migawkach z 
zabrzańskiego stadionu, gdzie wywieszano na płocie ich żółto-niebieskie flagi. Nie tak 
dawno Górnik miał swych pobratymców w takich ośrodkach jak Lubin, Łódź (LKS) czy 
nieomal pod nosem, w Bytomiu (oczywiście Polonię, Szombierki można zbyć 
uśmiechem). Ten ostatni fakt dowodzi, że prawie żadni z nich chuligani. Ośrodek jest 
silny, gdy stan zgody w promieniu kilkudziesięciu kilometrów może panować jedynie na 
zasadzie satelity. Inne rozwiązania momentalnie przeistaczają się w konflikt. Jeśli brak 
świadczy o niewielkiej sile partnerów.

Sądząc po napisach na murach, w Zabrzu najbardziej nie lubi się Ruchu. To święta wojna 
z tradycjami wzajemnych złośliwości robioi1 sobie przez piłkarzy, działaczy. Na przełomie 
lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zdarzył się moment, trwający zaledwie parę 
miesięcy, gdy kibice Górnika i Ruchu zrobili ze sobą zgodę. Kto wpadł na taki pomysł i jak 
mu się udało to zrealizować — pozostanie jego tajemnicą. Wówczas znakomitą większość 
dzisiejszych fanów, głównie zabrzan, można było spotkać co najwyżej w szkole 
podstawowej. W 95 roku powtórzono ten manewr. Na meczach międzypaństwowych, 
które odbywały się na stadionie przy ni. Roosevelta fani obu drużyn siedzieli ze sobą 
razem. Data końca tej sztucznej przyjaźni jest doskonale znana. Będzie nią dzień, w 
którym obie jedenastki wybiegną naprzeciw siebie po powrocie Ruchu do pierwszej ligi. 
Chyba, że któraś z ekip stanie się znów bardzo cienkim bolkiem.
W Zabrzu programowo nie lubi się Legii. Podobnie jak na większości stadionów w każdym 
kraju, nie przepada się za drużynami ze stolicy. Pomijając wojny lokalne, największą 
awersję kibice Górnika czują do fanów krakowskiej Wisły. Głównie za to, że to właśnie w 
Krakowie dostali najgłośniejsze lanie (bodaj w 90 roku, przed meczem o puchar Polski 
wiślacy obili w pociągu zabrzan tak, że dostało się to do wiadomości dziennika TV i to 
wcale nie w jego części sportowej). Wisła nie lubiana jest i za to, że jej kibice stanowią 
najliczniejszą grupę stawiającą się na mecze na zabrzańskim stadionie. Czasem na 
murach można dojrzeć jakiś napis świadczący o nienawiści piszącego do Wrocławia. 
Największą solą w oku są jednak ci zza miedzy. Aktualnie (zima 95/96) GKS Katowice. 

JAGIELLONIA BIAŁYSTOK


Na początku lat osiemdziesiątych nikt nie dalby złamanego szeląga za to, że gdziekolwiek 
i kiedykolwiek będzie mógł spotkać kibica Jagiellonii. Ale było to przed wielkimi chwilami 
tego klubu. W 1987 roku w Białymstoku i okolicach zapanowała jagiellomania. Fanatycy 
w żółto czerwonych szalikach rozplenili się w jedno z liczniejszych ugrupowań 
kibicowskich w kraju (jeden z tych przypadków, w których barwy kibiców i klubu różnią 
się od siebie — kolorami klubowymi jest czerń i biel). Wśród nich łatwo było znaleźć 
takich zagryziaków, że niektórzy twierdzili, iż są to wygolone polarne niedźwiedzie. Do 
Białegostoku jeździło się w tamtych czasach szczególnie uciążliwie. Nie dość, że daleko, 
to jeszcze fatalnie rozwinięta komunikacja w tym rejonie kraju. Na dobitkę w po ciągach 
normalnych pasażerów niewielu. W pustych wagonach mogłeś liczyć jedynie na siebie i 
kolegów. Lut szczęścia nie groził. A chętnych do obicia ci pyska, jeśli należałeś do pocztu 
nielubiących zbytnio „Jagi”, nie brakowało. Wokół miejscowego, prymitywnego dworca 
kolejowego biegały wówczas hordy czyhające na cielesne powłoki swych wrogów. Tak 
przynajmniej było podczas inauguracyjnego pobytu białostoczan w pierwszej lidze. 
Stadion Gwardii, mieszczący 35 tysięcy ludzi, przyjmował nadkomplety widzów. Zwalało 
się nań bractwo z całego województwa i o kolic. „Żubry” na fali entuzjazmu początkowo 
jeździły za drużyną w ilościach zatrważających. Początkowo w ekstraklasie, ilość kibiców 
Jagiellonii w każdym mieście była większa, niż liczba fanatyków przeciwników podczas 
rewanżu w Białymstoku.
Powoli zaczęła się piłka „Żubrom” przejadać. Frekwencja systematycznie spadała. 
Zmniejszała się także, choć również powoli, liczba szalikowców. Jeszcze raz żółto-
czerwoni zdołali się poderwać do wysokich lotów w lidze chuliganów. W dwa lata po 
pierwszoligowym awansie, kiedy dru żyna zagrała w finale pucharu Polski. Na pewno na 
fakt masowego napływu kibicowskiej braci na ten mecz, miało wpływ to, że rozgrywano 
go w nieodległym Olsztynie. Po porażce z Legią w najważniejszym jak do tej pory w 
historii klubu spotkaniu 2:5, ludzie zaczęli uciekać z białostockich trybun gremialnie. 
Najwierniejsi zostali zdziesiątkowani zniechęceniem. Mało dotarło do szerszej wiadomości 
informacji o zadymach kiboli Jagiellonii. Raz dostali porządne bicie od Motoru, ale to w 
późniejszym okresie. U siebie, nawet gdy już dołowali, byli w dalszym ciągu mocni. 
Praktycznie każdy przyjeżdżający zaliczał w Białymstoku jakieś straty. A to skrojona 
flaga, to znów ktoś dostał w nos. Po prostu miejscowi hools byli aktywni w szukaniu 
zwady.
Początkowo „Jaga” największą i najlepszą zgodę miała z Widzewem. Zaczęło się parę lat 
wcześniej, gdy po rzucie butelką, sędzia spotkania Widzew — Liverpool dostał w 
czuprynę. UEFA nakazała rozgrywanie spotkań pucharowych na stadionie oddalonym o co 
najmniej sto kilometrów od siedziby Widzewa. Te wymogi spełniał Białystok. Najazd 
fanów Widzewa (wówczas jeszcze cienkich bolków, więc niezbyt agresywnych) na miasto, 
w którym kiboli trzeba było szukać ze świecą zaowocował wielką przyjaźnią. O taką 
łatwo, gdy znajduje się wspólny cel, a takim były przecież kolejne pucharowe zwycięstwa 
łodzian. Po wejściu „Żubrów” do ekstraklasy kibice podtrzymywali znajomości zawarte w 
czasie pucharowych śród. Tak zostało na dłużej.
Według niesprawdzonych informacji w 88 roku milicja zawróciła kilkanaście autobusów 
jadących z pijanym bractwem żółto-czerwonych do Warszawy. Największa zadyma miała 
miejsce na stadionie Gwardii podczas meczu z... zaprzyjaźnioną Wisłą. Wówczas 
przeciwnikiem kiboli była policja. Rozpoczęło się od chęci, wylegitymowania przez patrol 
kilkudziesięciu fanów krakowskich przed jedną z knajp. Niebiescy dostali oklep. Na meczu 
jakiś palant i to starszy stopniem wlazł w środek młyna, gdyż przyuważył kogoś spod 
owej knajpy. Mundurowy dostał najpierw pięścią, a następnie brechą i się zerwał. 
Wówczas do akcji wkroczyli pozostali funkcjonariusze. Rozpoczął się bój, który odbywał 
się głównie na koronie stadionu, gdyż na sektorze mili(poli)cjanci nie dotrzymywali placu 
boju. Po meczu wspólna grupa Jagielloni i Wisły próbowała nawiązać kontakt bojowy z 
przeciwnikiem. Jednak glinom udało się rozproszyć towarzystwo, ale gdy wsiadali do suk, 
zostali ukamienowani. Rozbitych zostało 5 radiowozów.
Wiosną roku 90 wiadomo już było, że „Żubry” są u schyłku swej świetności, jednak fakt, 
że walczyli jak równy z równym przeciwko milicji, robił wrażenie. Tłumaczono to czasem 
w ten sposób, iż służby porządkowe w czasie zmian ustrojowych (jeszcze nie policja, a 
już wyraźnie odcinające się od swej milicyjnej przeszłości) były bardziej miękkie niż 
zwykle. Ale bez przesady, bractwo z pałkami zawsze jest „na prawie”.
Kibice Jagiellonii stali się zarzewiem zadymy, jaka miała miejsce w Krakowie podczas 
świętej wojny Cracovia — Wisła w 90 roku. Na żółto-czerwonych wchodzących w czasie 
spotkania na stadion tuż obok sektora „pasów”, gospodarze rzucili się ze szczególną 
zajadłością. Na odsiecz przybiegli wiślacy. Sporo połamanych szczęk oszczędzili obu 
walczącym stronom policjanci, którzy wmieszali się w awanturę. W układzie kibice - psy 
ci pierwsi mundurowych traktują jako wroga zewnętrznego, więc w tym przypadku doszło 
do rzadkiego zjednoczenia zwaśnionych stron, co zaowocowało kilkugodzinną walką na 
mieście.
Największą trudnością dla kibiców Jagi” stanowiła konieczność przejeżdżania podczas 
każdego niemal wyjazdu przez Warszawę. Nie są tam darzeni zbytnią sympatią, często 
więc miejscowi urządzali im w stolicy specjalne komitety powitalne. Walki na szlaku 
Białystok — Wrocław były nieliczne, ich efekt stanowi zaledwie parę rozbitych nosów i 
dwie stracone Przez wrocławian flagi. Jedynie w ostatnim, pierwszoligowym sezonie 
92/93 (spadły oba zespoły) do Białegostoku pojechało więcej wrocławian niż pół roku 
wcześniej do stolicy Dolnego Śląska szalikowców Jagiellonii. W tym Czasie na mecze 
„Zubrów” chodziło zaledwie kilkuset widzów, a bywały i nawet takie spotkania, na których 
meldowało się ich 100. Gdyby nie ten ostatni wyjazd, pełne prawo do wypinania piersi w 
pojedynkach obu drużyn mieliby przedstawiciele pólnocno-wschodniej Polski. Podczas 
wspomnianego wyjazdu, choć ekipa wrocławska nie była w Białymstoku zbyt liczna 
(raptem 28 osób), to miejscowi przed meczem mieli sporo kłopotów. Po spotkaniu, gdy 
na gości lecialy zza siatki kamienie, policjanci musieli okładać ich palkami, gdyż rwali się 
na płoty dążąc do zwarcia z miejscowymi. Trudno się dziwić, skoro oprócz dwóch 
małolatów i nieszkodliwego Pluta, najspokojniejszy w tamtej grupie był Hydrant, który 
rok później siadł za dziesionę. Tę zwłokę może przypisać swojemu niebywałemu szczęściu 
i niedoskonałości organów ścigania.
Na przełomie roku 95 i 96 Jagiellonia to głównie historia i 60-80 osobowa rzeczywistość. 

HUTNIK KRAKÓW


W Krakowie Hutnik to trzecia siła. Praktycznie się nie liczy, czego najlepszym przykładem 
był rozegrany na jego stadionie jesienią 94 roku międzypaństwowy towarzyski mecz 
Polska — Węgry. Stadion Hutnika na Suchych Stawach, a gospodarze występowali na nim 
jako goście. O miano gospodarzy rywalizowały ze sobą grupy Wisły i Cracovii. 
Fantastyczne wrażenie odnosiło się podczas tego pojedynku, słuchając go raz w radiu, to 
znów włączając fonię w telewizji. Podczas gdy radio miało ustawione mikrofony w ten 
sposób, że słychać było jedynie fanatyków „Białej Gwiazdy”, to w telewizji słyszalne były 
tylko i wyłącznie „,pasy”. Policja także zainteresowana była tylko dwoma grupami fanów 
zostawiając kibiców miejscowych samych sobie. Widać nie uznali ich za groźnych dla 
otoczenia. Z punktu widzenia hools nie jest to zbytnia rekomendacja. Zdarzył się okres, 
na początku lat dziewięćdziesiątych, że kibice biało-błękitno- niebieskich zaistnieli. Nikt 
się z nimi poważnie nie liczył, jednak w kilkuosobowej, niezbyt agresywnej grupce 
stawiali się szalikowcy Hutnika niemal wszędzie. Powodem tego był z pewnością fakt, że 
Hutnik był w tym czasie jedynym sensownym ze sportowego punktu widzenia, 
przedstawicielem Krakowa w ekstraklasie. Wisła właśnie po raz któryś z kolei balansowała 
na krawędzi pierwszej i drugiej ligi, Cracovii nie wiodło się nawet w trzeciej.
O zadymach organizowanych przez kibiców Hutnika słyszeli chyba tylko mieszkańcy 
Nowej Huty. Gdyby w odpowiednim momencie znalazła się osoba chcąca podziałać na 
trybunach tego klubu i w dzielnicy Krakowa, która miała być kiedyś osobnym miastem, to 
z pewnością by mu się udało zmajstrować przynajmniej średnią, krajową ekipę. 
Najłatwiej jest zrobić coś w miejscach, gdzie dzieją się rzeczy niepowtarzalne. W Nowej 
Hucie pod koniec lat osiemdziesiątych działo się sporo. Częste demonstracje pod 
pomnikiem Lenina i walki z milicją mogły skonsolidować bractwo. Jednak wszyscy byli 
wówczas zafascynowani wydarzeniami na trybunach Wisły i tam ściągali chuligani z 
całego miasta i okolic. Hutnik nie pozyskał swoich stadionowych chuliganów, nie potrafił 
także ściągnąć na mecze tych spokojnych ludków i teraz jest fantastycznym dowodem na 
twierdzenie, że gadki niektórych o wygonieniu ludzi z trybun przez chuliganów to tylko 
czcza gadanina. Na podstawie Hutnika, Bałtyku Gdynia, Olimpii Poznań, Warty Poznań, 
Szombierek Bytom i Ślęzy Wrocław śmiem twierdzić, że te kluby, które nie dochowały się 
swych hools, aktualnie nie mają większych szans utrzymania się na rynku.
Siłę fanatyków liczy się w ilości hools jeżdżących za swoją drużyną do innych miast. 
Najbardziej w cenie są dalekie wyjazdy do trudnych, czyli niebezpiecznych miast. Jesienią 
95 kibiców Hutnika nie było na Lechu w Poznaniu, zabrakło ich we Wrocławiu. Czterech 
pojawiło się we Wronkach, dwie dziewczyny na Legii w otoczeniu kilkudziesięciu 
policjantów wzbudzały uśmiech legionistów. Rekordowy wyjazd hutnicy za notowali w 
nieodległej Częstochowie, gdzie dotarło ich coś koło 40-50. 

LECH POZNAŃ


Gdyby wczesną wiosną 1992 roku ktoś stwierdził, że kibice poznańskiego Lecha będą się 
poważnie liczyć na mapie szalikowych chuliganów w kraju, to zostałby zabity śmiechem. 
Jednak dokładnie trzy lata później, podczas gdyńskiego turnieju kibiców piłkarskich, 
legionista Rouen stwierdził, że co prawda w Poznaniu rządzą małolaci , ale stanowią oni 
rewelację sezonu. Nic dziwnego, że słowa te wypowiedział zagorzały fanatyk stołecznej 
drużyny. Legia miała dość poważną przeprawę z Lechem w Poznaniu. Straciła rozbity w 
walce samochód. Poznaniacy tydzień wcześniej pomogli fanom ze stolicy w czasie 
zadymy z policją w Radomiu. Pół roku przedtem młodzi warszawiacy mieli kłopoty z 
lechitami pod własnym stadionem. Kolejorze podjechali autokarem i rozpoczęli zadymy 
pod kasami. Kierowca po obejrzeniu sobie kilku akcji zaczepnych swych niedawnych 
pasażerdw, natychmiast zrejterował do domu, zostawiając kibiców. Poznaniacy poczuli 
się jak w domu, jednak dalszej zadymie zapobiegło po jawienie się policji.

Odzywa się telefon.
— Cześć, jestem Darek z Poznania, kibic Lecha. Chyba możemy zrobić interes — twierdzi 
głos w słuchawce. Jakiś czas później stawiam się w Poznaniu. Bacznie obserwuję ulice. 
Jest zima z 93 na 94 rok. Snują się różni ludzie, jednak spotkać kogoś w szaliku jakiegoś 
klubu sportowego to rzadkość, jeśli już się uda, to jest to Bayern, Barcelona, lub inna 
znana, zagraniczna firma piłkarska. Barwy Lecha można zliczyć na palcach jednej ręki.
Z moimi telefonicznymi znajomymi spotkałem się w Hali Góreckiej. Rozmowa była dość 
luźna, jednak bacznie wsłuchiwałem się w to, co mówili Darek z Radkiem. Wynikało z 
tego jedno: skończyły się czasy bezhołowia na trybunach Kolejorza. To byli młodzi 
chłopacy świadomi celu i dążący cło niego sprawdzonymi drogami, oraz szukający 
nowych rozwiązań. Tym celem było stworzenie na Bułgarskiej normalnej, czyli 
trzymającej się reguł publiczności. Gdy podzieliłem się swoimi spostrzeżeniami z 
chłopakami we Wrocławiu, lekko sobie ze mnie podkpiwano.
— Pyry w Lidze Chuliganów? Konfidencki Klub Sportowy na stadionowej zadymie to niezły 
dowcip.
Nie minęło dużo czasu, by nawet najwięksi niedowiarkowie uznali swoją pomyłkę.
Wyskoki niezłej formy i takiegoż samopoczucia mieli chuligani poznańscy już wcześniej. 
Inaugurację rundy wiosennej AD 1993 odbywał Lech we Wrocławiu. Na ten mecz 
przybyło coś 350, może więcej hools Kolejorza. Sprokurowali całkiem sympatyczną 
zadymkę z policjantami. Troszkę działo się podczas tegoż spotkania na sektorze 
wrocławskim. W sumie nie stało się nic wielkiego, nie zmieniły właścicieli żadne flagi, 
bractwo nie chwyciło się za łby między sobą, choć najwyraźniej miało ochotę. Jednak 
zatrzymano czterech poznaniaków i jednego kolesia z Wrocławia. Sprawa przez trzy lata 
nie doczekała się finału, ale trudno o takowy, skoro zeznający mundurowi twierdzili, że 
jednego z zatrzymanych poznają po kurtce. Rzeczywiście, jest po czym. Był we fleku, 
takim samym, w jakim paradowała połowa publiczności z sektora, w którym przebywał. 
Sprawę przenoszono z Wrocławia do Poznania i z powrotem. Fani Śląska nie robili 
„przechwytów” pod gmachem sądu, uważając że byłoby to nie fair. Wszakże poznaniacy 
byli w tym momencie po tej samej stronie barierki w walce z Temidą.
Początek sezonu 1994/95 przypadło rozegrać Lechowi na stadionie ŁKS-u w Łodzi. 
Kolejorze zameldowali się tam w osiem dyszek. Przybyła delegacja z Widzewa, która 
jakby wspominała coś o zgodzie. Następnego dnia łodzianie dokańczali poznańsko-łódzki 
dwumecz, i zameldowali się w stolicy Wielkopolski na stadionie Warty. Tym razem do 
kilkusetosobowej grupy gości próbowali podejść kibice Lecha, którym jednak dano do 
zrozumienia, że są gośćmi niepożądanymi.
Podczas kolejnego wyjazdu Lecha do Łodzi, tym razem na mecz z Widzewem, do miasta 
włókniarzy przybyło zaledwie 50 hools z Lecha. Jeszcze nic nie wskazywało, że za kilka 
miesięcy ta sama ekipa będzie jedną Z lepszych w kraju.
Spotkanie poznaniaków z fanatykami Śląska odbyło się w pociągu relacji Kraków — 
Szczecin podczas trzeciej kolejki sezonu 94/95. Biało-niebiescy wracali z Zabrza, 
natomiast wrocławianie na kilka sposobów Z fatalnie umiejscowionego (ze względu na 
słaby dojazd) Wodzisławia. Spotkanie, dość nieoczekiwane, nastąpiło w Gliwicach. 
Początkowo obie ekipy nawet nie wiedziały, że znajdują się w jednym składzie. Siły, przy 
najmniej ilościowo, pi razy drzwi — równe. Jednak, gdy część najlepszej ekipy z 
Wrocławia wracała samochodami to Lech wojażował całą grupą. Kolejorze „przebiegli się” 
po wrocławianach. Udało się Kacprowi ze Śląska, którego co prawda szarpano, jednak był 
tak pijany, że nie można mówić o jego jakimkolwiek kontakcie z rzeczywistością. Dano 
mu spokój. Z innych chłopaków z wrocławskiej Nabojki postawili się Dalton i Kowal. Kaski 
przezornie ewakuował się z pociągu, natomiast Krejzi zaczął gadać głupoty. Prześmiewcy 
twierdzą, że ze strachu. Młodzież w zielono-biało-czerwonych barwach musiała w 
większości ewakuować się z pociągu. Krejzi jako zakładnik zabawiał przedział 
poznańskich hools. Jedynym, jaki dotrwał do Wrocławia, choć obity, to jednak 
nieujarzmiony, okazał się Kowal. Lechici trochę się obawiali przejazdu przez Wrocław, coś 
mogło się wy darzyć na dworcu. Jednak tu panował spokój. Nikt z pozostałych w do mach 
hools Śląska me wiedział, kiedy ekipa wyjazdowa wróci, więc komitet powitalny tym 
razem nie oczekiwał na peronie.
Tydzień później Lech miał kolejny wyjazd w tym samym kierunku. Trochę dalej, do 
Krakowa na Hutnik. We Wrocławiu po świeżym laniu, jakie Śląsk od lechitów dostał 
zaledwie siedem dni wcześniej, wiara była nastawiona wobec poznaniaków tak 
agresywnie, że nawet nie próbowano podchodów pod Arkę, z którą tego samego dnia 
grali wojskowi. Nikt me chciał z powodu mniej ważnego dymu mobilizować służb 
porządkowych. Poznaniacy dotarli do Wrocławia w najlepszej do awantur porze — 
wczesnym wieczorem. Nie przypuszczali chyba, że w okolicach dworca czai się około 
setka chętnych do wygarbowania im skóry. Mający przesiadkę Lech powoli zaczął 
wysypywać się przed dworzec.
Szalikowcy miejscowych nie wytrzymali i zamiast podejść niepostrzeżenie w tłumie ludzi 
do zdobyczy, rzucili się z okrzykiem bojowym. Zdezorientowani poznaniacy rzucili się do 
ucieczki na peron. Tam przebywała pozostała część ich grupy. Wobec naporu Śląska, 
zelówki rwali prawie wszyscy. Zatrzymać odwrót próbował Uszol, na którego nadział się 
Niełac, ale rozpędzony Kolor zmusił do odwrotu i jego. Do zabawy wmieszała się policja 
rozganiając zadymiarzy. Kilku powędrowało na komisariat kolejowy. W drodze do miejsca 
przymusowego wypoczynku jeden z zatrzymanych z Wrocławia — Sys — trochę pościerał 
się z transportującymi jego i jednego z poznaniaków policjantami.
— Gdy nas zwijali, myślałem, że spokojnie bym sobie z nim poradził. Ale jak zobaczyłem, 
co wyprawiał gdy rzucał się na psów, to byłem w szoku — stwierdził później fan Lecha.
Zadyma na dworcu dobiegła do końca. Ale Kolejorze byli jeszcze na terytorium wroga. 
Śląsk zasadził się na przeciwników na jednej z dzielnic — Popowicach. Ponieważ 
pośpieszny tam nie stawał, na koncepcję jak go zatrzymać, wpadł Łosiek. Akurat jeden 
tor był przebudowywany. Więc na ten, którym miał przejeżdżać pociąg, rzucono kilka 
kolejowych podkładów
— Chwała Bogu, że zobaczyłem z daleka, że coś leży na szynach. Byśmy się wykoleili, ale 
na szczęście hamulce zadziałały jak powinny — twierdził później maszynista pośpiecha. 
Pociąg stanął posłusznie, a dwa ostatnie wagony zostały zasypane gruzem kolejowym. W 
tych dwóch wagonach nie została ani jedna cała szyba. Wrocławianie atakowali drzwi 
stojącego na nasypie pociągu, jednak tych bronił skulony policjant. Jeden z napastników 
otworzył wejście i w tym momencie dostał po głowie.
— Myślałem, że dostałem kamieniem od jakiegoś naszego zezowatego miotacza, ale 
okazało się, że to klęczący w środku pies dopierdolił mi pałką. Nie było jak wejść do 
wagonu. Za wysoko. A za drzwiami kotłowanina — opowiadał później szturmujący. 
Pierwsi atakujący zaczęli się wycofywać po trzech — czterech minutach. Po siedmiu 
napastnicy ostatecznie zrezygnowali. Chwilę potem zajechały budy z psami. Fanatycy 
niebiesko-białych mieli momenty, w których chcieli zaatakować napastników, jednak byli 
w wyraźnej defensywie. Kamienie furkotały jak stado pszczół. Po pewnym czasie głaz 
wrzucony przez okno, przelatywał swobodnie przez drzwi przedziału i wylatywał drugim 
oknem. Mimo, że za równo okna jak i drzwi były zamknięte! Częstotliwość uderzeń 
amunicji z torowiska była mniej więcej taka, jakby wydostawała się ona z karabinu 
maszynowego. Nic dziwnego, skoro miotaczy było około siedemdziesięciu. Największy 
szok przeżyło pięciu pilnujących kibiców policjantów. Jeden z nich zabarykadował się w 
klozecie wrzeszcząc w niebogłosy, że ma żonę i dzieci. To zabarykadowanie się było jakże 
iluzoryczną prze szkodą, gdyby nastąpił szturm, to drzwi i tak wyleciałyby z zawiasów. 
Drugi z mundurowych wystawił przez miejsce po szybie w drzwiach kończących pociąg 
(te też już nie były oszklone) rękę z pistoletem i oddał kilka strzałów w powietrze. Co 
ciekawsze, nikt z napastników tych strzałów nie słyszał.
Dopiero później fanom Śląska powiedzieli o tym wyda rzeniu poznaniacy.
Zadyma nie odbiła się jakimś szczególnym echem. Po prostu policja nie złapała nikogo 
winnego i mundurowi nie byli w stu procentach pewni, co się rzeczywiście wydarzyło. Nie 
było świadków — dziennikarzy, gdyż bijatyka miała miejsce z dala od uczęszczanych, 
miejskich dróg. We wrocławskiej popołudniówce na stronie miejskiej znalazła się jedynie 
krótka notatka o zaistnieniu tego incydentu, oraz przypuszczenie, że być może cała 
sprawa miała związek z jadącymi tym właśnie pociągiem kibicami Lecha.
W tym czasie poznaniaków zaczęto uważać za zdolną ekipę. Swoją pozycję na rynku 
udowodnili siedem kolejek ligowych później. Wówczas to do Poznania zawitała Legia. 
Przybyszów było 100-130 (w zależności od źródła). Mogło być więcej, lecz spotkanie 
odbywało się w sobotę pracującą. Wśród gości siedziało paru ich koleżków ze Szczecina, 
którzy przed meczem zostali wyczajeni przez Lecha i obici, oraz skasowani na kilka 
szalików. Na dobrą sprawę legioniści mogli tylko oglądać to, co się wokół nich działo. By 
się do nich dorwać, lechici montowali całkiem zgrabne zamieszanie. Na tym meczu 
pojawiło się, jak ostatnio nigdy w Poznaniu, aż 10 tysięcy ludzi. Większość z nich 
wyrażała chęć wygarbowania skóry przyjezdnym. Gdy arbiter dał znak na zakończenie 
pierwszej połowy spotkania, W okolicach sektora zajmowanego przez gości zaczął się 
ruch, a właściwie zbiórka chętnych do obicia warszawiakow. Mundurowi najpierw 
próbowali rosnący z każdą chwilą tłumek przemieścić grzecznie. Gdy grzecznie się nie 
udało, wypróbowano zrobić to pałkami, co troszkę rozjuszyło obijanych hools. Zaczęła się 
bijatyka. Miejscowi jakoś ustępowali pola niebieskim, jednak, gdy udało się zdobyć 
przedmioty mogące spełnić rolę pocisków, role się odwróciły. Butelki okazały się tak 
skuteczne, że psy darły zelówy jak stado Benów Johnsonów. Legia w tym czasie biła 
brawa poznaniakom. Psy zwołały odwody i do akcji wkroczyła armatka wodna. Właściwie 
stanowiła ona osłonę dla oddziałów pieszych, gdyż te nie wyściubiały zza niej nosa, by 
zaatakować swych przeciwników. Dopiero, gdy nadciągnęły posiłki, układ sił się zmienił i 
lechici musieli przejść do defensywy.
Kilka dni później odbył się mecz Olimpia Poznań — Pogoń Szczecin. Przed kasami mała 
zadymka. Co dziwniejsze obie strony uważały się za jej zwycięzcę. Rację mają raczej 
szczecinianie, którzy bicia nie dostali, a byli przecież na wyjeździe. Aby ostudzić 
poznańskie zapały wystarczyło rzucić kilka butelek w ich kierunku. Problem Pogoni 
polegał na tym, że cztery dni później grała ponownie z Olimpią, znów na Golęcinie. W 
środowym spotkaniu 1/16 pucharu Polski nie było już 50 fanów ze Szczecina, jak podczas 
pierwszego pojedynku, lecz niecałe trzy dyszki. Na samym spotkaniu nic się nie działo, 
natomiast co było później najlepiej chyba odda skrót relacji Rappera, która jest 
zamieszczona w numerze 1/95 „Szalikowców”
„Po meczu trzy dyszki naszych poszło na dworzec. Pogoń siedziała już w pociągu, a my 
po dwóch, trzech wchodziliśmy do ostatnich wagonów. Gdy odjechaliśmy ze stacji, 
ruszyliśmy do ich wagonów. Gdy nas zauważyli — spanikowali. Zaczęli uciekać do 
przedziałów, tylko nieliczni zachowali zimną krew i stawili opór. Trzymali drzwi od 
korytarza tak, że nie mogliśmy się do nich dostać. W końcu jeden z naszych wyciągnął 
tłuczek do mięsa i wybił szybę. Napierdalamy pasami. Przy jednym z przedziałów kibice 
MKS-u tak mocno trzymali drzwi do przedziału, że ich kompani nie mogli się ukryć wraz z 
nimi. Klamry od pasów fruwały bez przerwy. Hamulec. Kilkunastu fanatyków wyskakuje z 
pociągu, aby dojść do szczecinian z drugiej strony. Widzę jak koleś z Lecha walczy na 
pasy z fanem Pogoni, ale ten szybko się poddaje. Pogoń ściśnięta w przedziale jak 
sardynki w puszce, paru kibiców ze Szczecina leży w korytarzu na ziemi. Miałem również 
ścięcie z chuliganem z Pogoni, zaczynam gościa lać pasem, chwytam za szal, jednak 
tamten go nie puszcza. Dostajemy się do przedziału, gdzie również lejemy gdzie 
popadnie. Po chwili słyszę brzęk tłuczonego szkła. To nasi rzucają kamieniami na koniec. 
Kamienie lecą z obu stron. D się, że nie chcą wyjść na zewnątrz i lać się z nami. Może nie 
wiedzieli ilu nas jest? Z oddali słychać syreny policyjnych radiowozów. Zbiegamy z wału.”
Co prawda relacja o tej samej zadymie ze strony szczecińskiej wygląda zupełnie inaczej, 
jednak nawet kolesie bordowo-granatowych, kibice Legii, jakoś nie bardzo chcą uwierzyć 
w ich wersję wydarzeń.
Wiosna 1995 roku na Bułgarskiej rozpoczęła się równie atrakcyjnie.
Inauguracja przypadła na mecz z ŁKS-em. Poznaniacy mieli chętkę na obicie dosyć licznej 
grupki fanów z Łodzi. A przynajmniej pomóc im w noszeniu flag, zabierając je ze sobą. 
Do łodzian się nie dostali, jednak zaczęły się dymy z policją. Wszystko byłoby cacy, lecz 
w chwili, gdy się nieco uspokoiło, mundurowi postanowili sobie odbić na kimś swoje 
drobne niepowodzenia. Padło na jednego z bardziej popularnych fanów. Jego kolesie 
rzucili się do odbijania i wyszła zgrabna awantura. Po bieganinie i wzajemnych pościgach, 
kibice dopadli psów nie uczestniczących w całym zamieszaniu, ale najwyraźniej mających 
ochotę na włączenie się do zabawy. Czterech policjantów obito do nieprzytomności, 
jednego zdemobilizowano zabierając mu pistolet. Cały patrol stracił radiostację, pałki, 
kajdanki i kaski. Później funkcjonariusze (ale już nie ci sami) zaprowadzali porządek za 
pomocą broni palnej.
— Myślałem, że skurwysyny strzelali w powietrze, a tu koło mnie słyszę świst. Nabój 
przemknął między mną a kumplem — opowiadał znacznie później uczestnik zajść.
Czternastu chłopaków zatrzymano, więc kibice postanowili zwrócić broń. Następnego dnia 
podłożyli ją w umówione miejsce i o 19.45 za dzwonili na komisariat z informacją o tym 
fakcie. Broń się znalazła, również hools znaleźli się na wolności.
Tydzień później Lech wybierał się do Szczecina. W Poznaniu na mieście pojawiły się 
napisy informujące o konieczności wyprawienia się na ten pojedynek. Pojechało około 
750 fanatyków. Na taką inwazję miejscowi nie byli przygotowani. Jednak zrobili gościom 
głupi numer, smarując towotem ławki i płoty w sektorze przeznaczonym dla nich. Do 87 
minuty Lech pro wadził 2:1 (a wcześniej było 2:0 dla przyjezdnych). Jednak w ostatnich 
sekundach spotkania Pogoń strzeliła dwie bramki i ostatecznie na trybunach zapanowała 
euforia.
Kilkunastu pogoniarzy wybiegło na płytę boiska, by podziękować swoim idolom. Za 
moment po murawie hasało już coś koło setki fanów bordowo-granatowych. Natychmiast 
zorganizowała się grupa walecznych, chcąca odbić sobie jesienną zadymę w pociągu. Do 
walki doszło tylko dzięki poznaniakom, którzy widząc zbliżającą się watahę miejscowych, 
zaczęli uzbrajać się w ławki, po których dotychczas się ślizgali (ów towot). Bójki o flagi by 
nie było, bo Lech flag na wysmarowane płoty nie wywiesił. Gospodarze przez upierdolony 
płot i tak by nie przeleźli, a na boisku trudno jest zorganizować przedmioty, którymi 
można by przyatakować tych zza ogrodzenia. Lechici zdewastowane ławki wypuszczali w 
kierunku napastników, a ci dzięki temu mieli pociski do odrzucania.
Do zabawy przyłączyła się policja i Pogoń pozmykała na swoje sektory trybun. Sami 
szczecinianie twierdzili po spotkaniu, że ilość Lechitów ich zaskoczyła, a na sektorze 
prezentowali się bardzo fajnie.
Tuż przed zakończeniem piłkarskiej jesieni 95 Lech zameldował się W Łodzi na Widzewie. 
Podczas meczu, który był transmitowany przez telewizję, nie dało się słyszeć prawie 
żadnych bluzgów. Mogło się wydawać, ze Poznaniacy ocieplili stosunki z tą częścią 
piłkarskiej Łodzi. Nic bardziej mylnego. Po meczu dwa auta hools Lecha podjechały pod 
Piekiełko, czyli knajpę w której widzewiacy opijają mecz tuż po jego zakończeniu. Do 
piwożłopni napastnicy wpadli co prawda w kominiarkach, ale bez bejsboli, które 
pozostawały w samochodach. Widocznie doszli do wniosku, że sam widok 
zamaskowanych twarzy wystarczy. W pierwszej chwili agresorzy narobili trochę popłochu, 
jednak po otrząśnięciu się przez tubylców z szoku, niedoszłe ofiary natychmiast ruszyły 
do kontrakcji. Napastników na kopach wygoniono, na samochody posypały się ciosy i 
gdyby nie zdecydowana reakcja jednego z drajwerów, który zamiast czekać na rozwój 
wypadków (już miał wybitą szybę) chwycił za bejsbola. Dało mu to przewagę nad 
łodzianami i pozwoliło ich odegnać na tyle, by móc odjechać w komplecie.
Tydzień później nastąpił najgłośniejszy akord jesieni chuliganów 1995. Był nim kolejny 
występ Legii na stadionie przy ul. Bułgarskiej. Fanatycy Lecha założyli, że najazd nastąpi 
autokarami dużo wcześniej, niż rozpocznie się mecz. Dlatego spotkali się w kilkaset osób 
w okolicy stadionu na trzy godziny przed pierwszym gwizdkiem. Tam doszło do 
inauguracyjnej szarpaniny z policją. Na widok nadjeżdżających pięciu autokarów 
poznaniacy po prostu zaczęli do nich biec, formując na prędce speckomitet powitalny. 
Mundurowi zorientowali się, że zamiast kwiatami, przyjezdni będą witani bardziej ciężkimi 
przedmiotami, więc zawczasu postanowili wyrazom wzajemnej miłości zapobiec. Tak się 
złożyło, że chcących po obtłukiwać przyjezdnych było dużo, stróżów porządku znacznie 
mniej, a motywację mieli tylko ci pierwsi. Kibice wykazywali determinację, a niebiescy 
nie. Wśród funkcjonariuszy można było wyczuć panikę, wobec czego dowodzący akcją 
postanowił rozkazać strzelać w powietrze. Być może tumult był tak duży lub chęć 
dobrania się do Legii tak wielka, że nikt specjalnie strzałami się nie przejął. Wystarczyły 
tylko na tyle, że ostatecznie do linczu nie doszło.
Dym na trybunach tymczasem rozpoczęła... Arka. Choć formalnie Lech z Arką zgody 
(przynajmniej w tamtej chwili) nie miał, to jednak gdynianie już wówczas byli w Poznaniu 
tolerowani, a nawet dość sympatycznie przyjmowani.
Do grupy około 30 legionistów (z kilkoma kibicami Pogoni), którzy na stadionie pojawili 
się wcześniej niż główne siły, postanowiła się dostać mniej więcej równa liczebnie grupa 
przybyszów z Trójmiasta. Policjantów okłamali, twierdząc, że są fanatykami 
zaprzyjaźnionymi z Legią bardzo serdecznie i nie wyobrażają sobie innej możliwości 
oglądania tegoż spotkania, jak właśnie wśród sympatyków warszawskich. Gdy kordon 
mundurowych został już bezproblemowo ominięty, gdynianie natychmiast zaatakowali. 
Wśród czerwono-biało-zielonych znalazło się kilku wzywających... policję. Mundurowi, 
zupełnie zdezorientowani, przez moment nie mieli pojęcia, co się dzieje, a gdy ogarnęli 
sytuację, oddzielili Legię od Arki, a tych od miejscowych. Po naradach, co zrobić z 
agresorami, puszczono ich w tłum. W tym czasie, gdy żółto-niebiescy młócili się z Legią, 
w kierunku zadymy biegła już wataha poznańskich hools. Zaczęła się bitwa z policją.
Kolejne zdarzenia, to już tylko walki hools spod znaku Lecha z chuliganami w mundurach. 
Bractwo ganiało się raz w jedną stronę, raz w drugą. Nikt jakoś nie kwapił się z 
przekraczaniem pewnej barierki, stanowiącej granicę wpływów. Psy wprowadziły do akcji 
armatkę wodną, co po polaniu osób postronnych zwiększało ilość uczestniczących w 
walkach. Choćby dlatego, że panowała temperatura, w której kąpieli zażywają wyłącznie 
najodważniejsi spośród morsów. A więc oprócz motywacji (za co mnie polali?), doszła 
chęć rozgrzania się niewinnie zmoczonych.
Do walk doszło także po meczu. Między innymi w ręce fanatyków Lecha wpadł policjant z 
drogówki wraz z ekwipunkiem, czyli z samochodem. Wystraszonego mundurowego 
wyciągnięto zza kierownicy i zakomunikowano mu, że tylko biały otok na czapce ratuje 
go przed szokiem, jaki przeżyłby oglądając swoją fizjonomię przed lustrem za dosłownie 
moment. Jednak samochód marki polonez, będący nagrodą dla poznańskiej drogówki za 
konkurs na najlepszego policjanta, został obrócony do góry kołami, co nie wpłynęło zbyt 
dobrze na stan jego karoserii.
Po meczu nastąpiła wspólna wyprawa kibiców Lecha i Arki na trasę warszawską, by grupą 
około sześćdziesięciu chuliganów zaatakować przejeżdżające warszawskie autokary. 
Znaleziono nad wyraz dobre miejsce w którym remontowany był jeden pas drogi, co 
zmuszało kierowców do zmniejszenia szybkości itp. Jednak długie wyczekiwanie na 
poboczu załogi z kilku aut, wyzwoliło podejrzenia wśród miejscowej ludności. Na miejscu 
dziwnego zgromadzenia w szczerym polu pojawili się policjanci z najbliższej pipidówki.
— Co tu się dzieje?! Ty, ze mną! — nakazał mundurowy pokazując palcem na jednego z 
hools. Pies miał pecha, dostał w trąbę, zalał się krwią i nakrył nogami. Blokadę trzeba 
było zakończyć. Podczas ewakuacji auta poznańskich i gdyńskich wojowników mijały się z 
kolumną jadącą na sygnale. Tym czasem legionistów przetrzymywano na stadionie przez 
prawie godzinę, aż odwieziono pod konwojem bocznymi drogami.
Na meczach międzynarodowych w roku 95 Lech wyglądał dość imponująco. Co prawda 
spotkanie Polska — Izrael to zaledwie kilkunastu młodych fanów z Poznania, ale już na 
następny mecz, także w Zabrzu, ze Słowacją, to przyjazd konkretnej ekipy. Nie dość, że 
było biało-niebieskich dużo, to jeszcze stanowili najlepszą jeśli chodzi o warunki fizyczne 
ekipę.
— Toć to przecież... mutanty. Gdyby nie układ na mecze reprezentacji, to byśmy mieli 
kłopoty z dojechaniem — stwierdził po powrocie z wyjazdu Alek, na co dzień kibol Śląska. 
Poznaniacy jadąc do Katowic koleją, muszą przejeżdżać przez Wrocław. Na następnym 
spotkaniu rozgrywanym w stolicy węgla z Rumunią ekipa poznańska nie była już aż tak 
konkretna, jednak i wówczas prezentowała się nieźle. W międzyczasie były jeszcze 
spotkania wyjazdowe z Rumunią w Bukareszcie, gdzie obok Arki stanowili najliczniejszą 
ekipę, oraz z Francją w Paryżu. Tam Poznaniaków było najwięcej. Było to o tyle 
łatwiejsze, że to właśnie oni organizowali ogólnopolski wyjazd fanów.

Jak jeździli poznańscy hools na swoje wyjazdy w 1995 roku? Poza kilkoma kilkoma 
wątpliwymi przypadkami, całkiem nieźle. Wiosną to około 750 (według innych źródeł 
600) w Szczecinie, 120 w Chorzowie, zaledwie 20 w Katowicach, 300 w Pniewach. Ten 
ostatni mecz był raczej symboliczny, gdyż odbywał się podczas ostatniej kolejki ligowej. 
O tej samej porze, w której odlegle od Pniew zaledwie kilkanaście kilometrów Wronki 
nawiedziła armada czekających na awans swych pupilów do ekstraklasy fanatyków 
wrocławskiego Śląska. Tam też właśnie wybrało się na łowy kilkudziesięciu poznańskich 
fanatyków.
Jesienią statystyka wyjazdów jest lepsza. Do Mielca zawitał standard kilkudziesięciu 
fanów, we Wrocławiu pojawiło się ich 400. 110 poznaniaków zameldowało się w Tychach. 
Ponieważ do przerwy piłkarze prowadzili 2:0, by ostatecznie przegrać 2:3, kibice 
podejrzewali, że zostali przez swych graczy wystrychnięci na dudków. Zrobili więc sobie 
polowanie na ich samochody podczas treningów i pod domami. W związku z 
porysowaniem aut zawodnicy obrazili się na kibiców i po kolejnych spotkaniach przez 
pewien czas nie podbiegali do ich sektora po zakończeniu spotkań. Do Łodzi na LKS 
przybyło 152 hools, do Olsztyna 70. Zaledwie 10 kibiców Lecha pojawiło się na stadionie 
Polonu w Warszawie na meczu 1/16 pucharu Polski. Tylko tylu, gdyż 80 hools nie 
sforsowało wejścia na peron w Poznaniu, zatarasowany przez policję. Nie weszli więc 
Kolejorze do ekspresu. Cała dziesiątka kibiców Lecha, którzy zameldowali się na Polonii to 
byli ludzie spoza stolicy Wielkopolski. W Tarnobrzegu Lecha było 60 osób. Na ten wyjazd 
miało ochotę znacznie więcej fanów, ale autokar załatwiał małolat i w sumie okazał się on 
niewypałem. Trzeba było jechać koleją, na co nie wszyscy wyrażali ochotę. W Łodzi na 
opisywanym już meczu z Widzewem pokazało się 110 osób, a w Oleśnicy, gdzie przy 
padło zagrać drużynie w 1/8 PP na zakończenie sezonu, stawiło się 142 szalikowców 
biało-niebieskich.
— Poznańskie skurwysynki nie wiedziały, jak nas udupić, więc po stanowiły sobie 
zorganizować głosowanie, gdzie ma się odbyć mecz Lechii/Olimpii z Lechem. 
Najśmieszniejsze jest to, że 150 osób głosowało za tym, żeby grać w Gdańsku. To jest 
150 chuliganów, którzy chcieli przyjechać na mordobicie do Trójmiasta i dla nich trzeba 
mieć szacunek — twierdzili kibole gdańskiej Lechii już po fakcie nierozegrania spotkania. 
Ostatecznie mecz nie odbył się w ogóle, a walkower przyznany Lechowi przez PZPN może 
mieć wpływ na kształt Ligi Chuliganów. Ale to problem Gdańska.
Poznaniacy jeździli także na mecze halowe, jakie zimą rozgrywali piłkarze sposobiąc się 
do sezonu. Na jednym z takich turniejów, w Zielonej Górze zameldowała się 
kilkudziesięcioosobowa grupa lechitów. Została ona dokładnie obejrzana sobie przez 
przebywających tam incognito fanów szczecińskiej Pogoni. Bordowo-granatowi 
postanowili na kolejny turniej w Gorzowie Wielkopolskim zmobilizować taką ekipę, by 
niespodziewanie zlać hools Lecha, którzy ostatnio zajmują drugie miejsce w tabeli 
nienawiści Pogoni. Gdy do Poznania dotarły wieści, że ze Szczecina wyjedzie autobus 
hools, natychmiast spróbowano się skrzyknąć. Nie udało się jednak wy puścić ekipy 
większej niż 10 osobowej (turniej w Gorzowie zupełnie nie był reklamowany w 
miejscowej prasie). Tak więc na hali panowali szczecinianie. Do dymów między 
fanatykami nie doszło z uwagi na policję, z którą szarpali się portowcy.
Zdarzały się poznaniakom także wpadki. Za największą, werbalną prześmiewcy z 
Wrocławia uznali reakcję poznańskiej publiczności po jednym z goli zdobytym w 
spotkaniu z GKS Katowice jesienią 1995.
— Zamiast się cieszyć z bramki, śpiewali, że nienawidzą Legii — nabijał się Marcin. 


LECHIA DZIERŻONIÓW


Gdy piłkarze Lechii Dzierżoniów stanęli w Poznaniu przeciwko Olimpii, „panowie z miasta” 
grający w bogatym (wówczas, a było to jesienią 93 roku), lecz w sumie prowincjonalnym 
klubie, śmiali się z gości, czy aby na pewno ich miasta można się dopatrzeć na mapach i 
czy istnieje możliwość dojechania w to zagadkowe miejsce pojazdem tak wielkim jak 
autobus.
W Dzierżoniowie, niewielkim mieście w województwie wałbrzyskim, początkowo, po 
wejściu do drugiej ligi tamtejszej Lechii w 92 roku, zaczęła się pojawiać 
kilkunastoosobowa grupka bardzo młodych chłopaków próbująca wzorować się na 
pomysłach zaczerpniętych z pierwszoligowych stadionów. Dla wszystkich dolnoślązaków 
spotkania ze Śląskiem stanowią wyzwanie, więc podczas pierwszej wizyty wojskowych na 
drugoligowej młócce, na pięć tysięcy widzów szalikowców było już kilkudziesięciu. Jednak 
barw mieli na sobie coś z dziesięć. Po kilkunastu miesiącach siedzę sobie w Krakowie u 
Mariusza, szefa firmy produkującej pamiątki sportowe. Prywatnie znamy się od lat. 
Oczywiście rozmawiamy o piłce. Odzywa się telefon, Mariusz przyjmuje zamówienie na 
25 sztuk szalików Lechii Dzierżoniów.
— Ale numer — śmieje się. — Dwa tygodnie temu ktoś inny też zamówił 25 sztuk 
szalików tej samej Lechii. Czyżby tam było aż tak wielkie zapotrzebowanie na pamiątki?
Sam się dziwię. Jest to jednak wyraźny dowód na to, że miejsca, które do niedawna 
uważaliśmy za piłkarską prowincję, aktywizują się. Jako pismak bywałem w 
Dzierżoniowie parokrotnie. Rzeczywiście, młodych i bardzo młodych chłopaków 
owiniętych w niebiesko-żółto-czerwone było tam coraz więcej. Pojawiają się świece 
dymne i inne tym podobne zabawki. Na razie największym wyczynem dzierżoniowskich 
fanów był inspirowany przez klub protest przeciwko radzie miejskiej Dzierżoniowa, której 
burmistrz, Leszek Tymcio, powiedział, że na sport społecznych pieniędzy przeznaczać nie 
ma zamiaru. Wówczas to na meczu ze Ślęzą pojawiło się miejscowych szalikowców 
prawie dwustu.
Podczas meczu Lechia Dzierżoniów — Bałtyk Gdynia wiosną 95 stawiło się 5 kibiców z 
Gdyni. W otoczonym wyższym płotem miejscu wyznaczonym dla kibiców przyjezdnych 
pozostawili oni swoje flagi i przenieśli się na drugą stronę trybun, do gospodarzy. A 
propos „klatki” dla gości. W kilku klubach stawianie płotów na stadionach rozpoczęto po 
wizycie kibiców Sląska. Przynajmniej w II lidze. Tak było w Toruniu, Dzierżoniowie, 
Gorzowie (dodatkowy, drugi płot w miejscu wyznaczonym dla gości), Oleśnicy. W tym 
ostatnim miasteczku tamtejsi działacze nawet byli zadowoleni z tego, że podczas 
spotkania ze Śląskiem płotek runął, gdyż dzięki temu tamtejsza Pogoń otrzymała z 
budżetu miasta dofinansowanie na postawienie ogrodzenia.
Dzierżoniów ma jedną śmieszną rzecz, jak na klub posiadający aspiracje drugoligowe. 
Tam całkiem nieźle można sobie oglądać spotkania piłkarskie zza płotu. W sezonie 93/94 
Lechia grała pucharowy (1132) pojedynek ze Ślęzą. Pierwszą połowę tego spotkania zza 
siatki oglądało około 250 osób, co stwierdziłem naocznie, dosyć dokładnie licząc 
podglądaczy.
W Lidze Chuliganów fani z Dzierżoniowa oczywiście się nie liczą, jednak stanowią kawałek 
ciekawego, piłkarskiego folkloru. 

LECHIA GDAŃSK

Jeden z dziwniejszych klubów w Polsce. Do niedawna diabli wiedzieli, czy w dalszym 
ciągu był BKS-em, KS-em, czy FC. Do tego zabawy w fuzje i dziw o nazwie 
Olimpia/Lechia. Jeszcze wiosną 95 rezerwy Lechii były de facto... innym klubem o niemal 
tej samej nazwie. W zarządzie pojawiają się kolejno cale zastępy ludzi myślących, jak tu 
sobie napchać kieszenie. Wciąż jednak znajdują się sponsorzy, chcący Lechię wspomóc. 
Dobra praca z młodzieżą, która rokrocznie zdobywa medale w kolejnych mistrzostwach 
Polski juniorów. Łebków szybko wprowadzało się do pierwszego składu, a następnie byli 
błyskawicznie odsprzedawani lub niknęli. Klub, który ma wieczne problemy finansowe. 
Niezmienne są jednak trzy rzeczy: Lechia w nazwie, biało zielone barwy i przywiązanie 
fanatyków. Chociaż uczucia tych ostatnich wyrażane są czasami w sposób wprawiający 
ich idoli w prze rażenie. To w Gdańsku narodził się pomysł, by nauczyć piłkarzy 
profesjonalnego podejścia do swych obowiązków kijami bejsbolowymi. Do realizacji 
projektu przyjścia fanów z uzbrojeniem na trening co prawda nie doszło, ale wieść o 
takiej możliwości wpłynęła na futbolistów nad wyraz mobilizująco.
Lechiści oddani są swej Lechii jak mało kto, lecz nieraz nie chce im się nie tylko śpiewać, 
ale nawet zebrać w jedną grupę podczas meczu. Tak przynajmniej było przed fuzją. Gdy 
na stadionie było — przypuśćmy — 1500 widzów, połowę stanowili potencjalni chuligani, 
goście w szalikach. Lecz jeśli było to spotkanie nie wzbudzające dodatkowych, 
trybunowych emocji (Arka, Bałtyk), to trudno było się doszukać grupki większej niż 
kilkanaście osób siedzących wspólnie i stanowiących zgraną paczkę. Na dodatek ci, którzy 
siadali razem, mieli do przedyskutowania sporo tematów i ważniejsze sprawy na głowie, 
niż dopingowanie drużyny.
Na jedyny występ Lechii w europejskich pucharach, mimo że w pierwszym pojedynku 
gdańszczanie przegrali z Juventusem 0:7, przyszło 40 tysięcy ludzi.
Atmosfera Gdańska ma w sobie coś szczególnego. Podczas gdy w innych miastach kibice 
różnych, nie zahaczających się dyscyplin sportowych, biorą się za łby (w Lublinie bywa i 
tak, że niechęcią potrafią się obdarzać kibice Motoru, podzieleni na fanów drużyny 
piłkarskiej i żużlowej), to w Gdańsku żaden kibic Wybrzeża (żużel), czy Stoczniowca 
(hokej) nie jest postrzegany inaczej, niż jako „taki inny lechista”.
Trudno jest przełamać w Gdańsku barierę nieufności kibiców Lechii wobec obcych. Długo 
trzeba tam być znanym, by zostać w pełni zaakceptowanym. Ale jeśli już wejdziesz do 
tego grona... Zgoda na linii Wrocław — Gdańsk nie rodziła się bez bólu. Nie raz i nie dwa 
zdarzały się sytuacje, w których wydawało się, że kosa będzie nieunikniona. Teraz 
spróbuj po wiedzieć coś złego na Lechię we Wrocławiu lub na Śląsk w Gdańsku. Ba, 
nawet uwagi pod adresem Śląska, które nie są z gruntu negatywne, lecz mają posmak 
nieakceptacji, często spotykają się ze stanowczą odprawą. Przekonało się o tym paru 
kibiców Wisły jesienią 94, gdy zajechali do Gdyni na Arkę. Wraz z nimi przywędrowało 
kilkudziesięciu lechistów.
— Dlaczego z nami przyjechało was zaledwie kilkudziesięciu, gdy ze Śląskiem na Arkę 
zawsze jeździcie całą watahą? — pytanie było raczej nastawione na uzyskanie informacji.
— A co, Śląsk wam się nie podoba? — padła odpowiedź, w której za warta była doza 
nieufności do nowych układów i pełna akceptacja starych. Wiślacy zrobili zgodę z Lechią i 
ze Śląskiem dosłownie kilka miesięcy przed tym wydarzeniem. Byli trochę rozgoryczeni 
takim postawieniem sprawy przez biało-zielonych, jednak potrafili strawić sytuację 
„nowego w układzie”.

Kibice Lechii pojawili się na trybunach na początku lat siedemdziesiątych, gdy drużyna 
grając w drugiej lidze wciąż aspirowała do pierwszej. Panowała ostra rywalizacja na linii 
Gdańsk — Gdynia, która na niwie piłkarskiej ogniskowała się na drużynach Lechii i Arki. 
W tym czasie Lechia przegrywała. Sportowo i chuligańsko. Arka wówczas awansowała do 
ekstraklasy, z czasem nawet zdobyła puchar Polski. Zółto-niebiescy zawładnęli duszami 
piłkarskich fanów z okolic Trójmiasta. Jednak lokalny patriotyzm nie zezwala 
mieszkańcom jednego miasta sympatyzować z drużyną z drugiego. Ta tendencja jest w 
Trójmieście zachowana, a ci, którzy spod jednych barw uciekli pod drugie, są szczególnie 
żarliwie ścigani. Aktualnie takim wyklętym człowiekiem jest młody Kaczor, poprzednio 
lechista, aktualnie arkowiec. Kim będzie za jakiś czas - nie wiadomo.
Wieści, jakie przenikały z dość hermetycznego środowiska piłkarzy Lechii w końcówce lat 
siedemdziesiątych, świadczyły o tym, że drużynie nie zależało na awansie do ekstraklasy. 
Rzeczywiście, futboliści rokrocznie zajmowali miejsce w czubie tabeli, jednak wyżej nie 
awansowali, będąc często języczkiem u wagi w najważniejszych dla innych momentach. 
Aż nastąpił krach, czyli spadek w trzecioligową otchłań. Z tych krótkich chwil, jakie w 
owym czasie Lechia spędziła na trzecim froncie w pamięć kibiców wbiły się dwa 
momenty. Oba to mecze wyjazdowe. Jeden do Tczewa, gdzie do dzisiejszego dnia 
większe wpływy ma Arka. Na stadionie tamtejszej Wisły, będącej kibicowską filią żółto-
niebieskich, lechiści zrobili trzepanie skóry wszystkim miejscowym, wyganiając ich ze 
stadionu. Drugim sporym przeżyciem był wyjazd do Świecia na Wdę. Tam me 
spodziewano się jakiegoś oporu ani agresji ze strony miejscowych. O co poszło i kto 
zaczął nie sposób się domyśleć. Po latach prawdy nikt nie dojdzie. Zakończyło się na 
niezłym laniu, jakie zainkasowali biało-zieloni. Mikołaj do tej pory lubi poopowiadać, 
oczywiście koloryzując, jak towarzystwo rwało zelówki przed hordą miejscowych. 
Środkiem transportu uciekających był także zarekwirowany spod sklepu rower. Mikołaj 
gnał przez lasy kilkanaście kilometrów. Trzecioligowe wyjazdy, zwycięstwa drużyny w 
młócce na tym szczeblu rozgrywek oraz przede wszystkim zdobycie pucharu Polski 
skonsolidowało grupę.
Ostatnie w sezonie 8 1/82 występy futbolistów przyciągnęły masę ludzi. Pojawiło się 
mnóstwo szalikowców. Euforia nastąpiła po zdobyciu PP w Piotrkowie Trybunalskim. 
Wówczas milicji nie obchodził w zasadzie sam mecz. Bardziej groźna była wybierająca się 
nań wycieczka z Gdańska, miasta jednoznacznie identyfikującego się z wolnościowymi 
dążeniami Polaków. Wprowadzono więc w Piotrkowie prohibicję. Spragniona wódy 
kilkutysięczna wiara wysuszyła wszystkie możliwe meliny. Niektórzy, jak na przykład 
Makaron, na złość milicjantom i swojemu organizmowi żłopali na oczach służb 
porządkowych wodę brzozową. Wobec tego niebiescy zakazali kioskarzom sprzedaży wód 
kolońskich.
Lechia wygrała, kibice z Gdańska, jak to mieli wówczas w zwyczaju, pośpiewali o 
konieczności wywieszania komunistów zamiast liści. Rok później odbyły się długo 
oczekiwane przez gdańszczan derby Trójmiasta. Ich drużyna kroczyła w kierunku 
pierwszej ligi, Arka była w trakcie drogi z ekstraklasy do trzeciej. W obozie arkowców 
panował powszechny marazm, jednak z okazji tego spotkania zmobilizowali się do tego 
sto pnia, iż sami nie spodziewali się takiej liczebności wśród własnych hools. Nie 
ucbronilo ich to jednak przed wygnaniem z własnego sektora — Gór ki. Po trzecim 
szturmie fanatycy z Gdańska przegonili gospodarzy z ich stałego miejsca. Część 
gospodarzy ewakuowała się za stadion.
— Mieliśmy wówczas do czynienia z rzadkim zjawiskiem, gdy kibole przed meczem 
forsują płoty nie po to, by wejść bez biletu, lecz w drugą stronę — śmiał się jeszcze kilka 
lat później Wolf, gdy opowiadał o gdyńskiej zadymie. Lechia tryumfowała także na 
boisku, o co starał się jak mógł sędzia tego pojedynku. O arbitrze Wolf również miał 
swoje zdanie:
On by ze strachu odgwizdałby koniec świata.
Wśród drugoligowych pojedynków także dwa inne szczególnie zapisały się w pamięci 
gdańszczan. Wyjazd do głównego konkurenta w walce o awans — Olimpii Poznań (jak te 
losy się dziwnie i śmiesznie układają, wszak teraz wielu chciałoby zrobić wszystko, by te 
kluby połączyć). Lechiści łazili po całym Poznaniu i robili co chcieli, to znaczy obijali kogo 
chcieli. Wówczas Lech nie był poważną przeszkodą. Starsi poznaniacy już dali sobie 
spokój z kibicowaniem, młodych jeszcze nie było. A biało-zieloni zjechali w sile kilku 
tysięcy chłopa. 
Drugi taki szczególny wyjazd miał miejsce do Ębląga. Po spotkaniu kilkutysięczna armada 
wracała do domu pociągiem grozy. Co chwilę ktoś „dla zabawy” na mijanej stacji 
zniszczył jakąś przygodną szybę lub latarnię. Za okno wylatywały świetlówki i tym 
podobne duperele. Nie przewidzieli jednego. Że w związku z demonstracją 
antykomunistyczną, jaką urządzili w Elblągu, milicja będzie chciała się odegrać. W 
Gronowie Elbląskim, czyli raptem parę kilometrów od miejsca startu, na pociąg grozy 
czekała całkiem liczna grupa bud i nysek na sygnałach. Z daleka bractwo widząc 
błyskające, niebieskie światła aut, śmiało się, że to pożar, lecz płomieni nie widać. Gdy 
pociąg wjechał na stację miny zrzedły wszystkim. Część towarzystwa wiała gdzieś po 
torach. Pociąg został opróżniony z wszystkich pasażerów, a wyciągnięci przeszli przez 
ścieżkę zdrowia. Stopień winy był nieistotny.

Swój pierwszy sezon w ekstraklasie szalikowcy Lechii byli najliczniej jeżdżącą ekipą na 
mecze wyjazdowe. Najmocniej pokazali się w Łodzi przed spotkaniem z ŁKS-em. Zjawiła 
się tam wówczas śmietanka krajowych chuliganów chcących obić Lechię już od dawna i 
wietrzących swoją szansę właśnie tego dnia. Pojawili się przedstawiciele Zawiszy, Arki, 
Lecha, Górnika Zabrze. Miała się odbyć egzekucja na przyjezdnych. Biało-zielonych 
przyjechało tak dużo i byli tak agresywni, że to nie oni stali się zwierzyną łowną. 
Połączone siły gospodarzy i sprzymierzeńców zostały rozgonione przez hordę przybyszów 
znad morza.
Najsłynniejsza historia miała miejsce z dała od głównych aren walki. Chadzający 
własnymi ścieżkami Wolf został namierzony i rozpoznany przez kilkunastu chcących 
obedrzeć go ze skalpu hools i zagnany na pobliską budowę. Tam kopnięciem w 
rusztowanie rozwalił je łamiąc sobie przy tym giczała, a następnie po uchwyceniu drąga 
rzucił się na agresorów, by ich ostatecznie pogonić.
Jednak gdy kibice Lechii nieraz wygrywali swe pojedynki na wyjazdach, to piłkarze robili 
to nadzwyczaj rzadko. Nic więc dziwnego, że po półtora roku ekipa wyjazdowa zmalała w 
zastraszający sposób. Nałożyły się na to zniechęcenie szalikowców do oglądania ciągłych 
porażek i cholernie duże odległości, które fani z Gdańska każdorazowo musieli 
pokonywać.
Dość spore poruszenie zapanowało w Trójmieście podczas rozgrywania przez Lechię 
spotkań barażowych o utrzymanie się w ekstraklasie w latach 87 i 88. Zarówno do 
Chorzowa, jak i rok później do Poznania wybrały się całkiem zgrabne ekipy. Oba 
pojedynki były dziwne. Na Ruchu zdarzył się przypadek Jojki, który wrzucił sam sobie 
piłkę do bramki, co jest mu wypominane dziewięć lat po fakcie.
W międzyczasie gdańszczanie odbyli wraz ze wspomagającymi ich wrocławianami wojnę 
w Wałbrzychu z dosyć groźnym na własnych śmieciach Górnikiem. Choć przyjezdnych 
było znacznie mniej, rozgonili miejscowych hools już po meczu. (Przed spotkaniem jest 
łatwiej, gdyż można trafić na bardziej przypadkową grupę miejscowych chuliganów. Po 
spot kaniu zostają lać tylko ci, którzy tego chcą i mają szansę zorganizować się w pełnym 
składzie osobowym.
Spadek i drugoligowa mizeria, choć pierwszy wyjazd po degradacji do Olsztyna to 
obecność 500 głów. Mizeria owa przerywana była chwilami, w których wydawało się, że 
ponowny awans jest niemal w zasięgu ręki.

Świta, kiedy czuję szarpanie za ramię.
— Wstawaj, bo nie zdążymy — słyszę jak zza ściany. Zegarek pokazuje piątą. Nic 
dziwnego, że jestem nieprzytomny, skoro spałem dwie godziny. Impreza odbywała się na 
Krzykach. Musimy przetransportować się na dworzec, gdzie za czterdzieści minut 
dojedzie reszta fanatyków Lechii, zdążająca na mecz do Oławy. Część gdańszczan jest 
już we Wrocławiu, to z nimi balowaliśmy. Teraz śpią pokotem, gdzie popadnie. Próby 
dobudzenia kilku osób spełzają na niczym, ale nie dziwota. Wszak część jest bardziej 
pijana niż śpiąca. Na przystanku komuś z naszej, uszczuplonej grupy puszczają nerwy. 
Zbyt długo nie ma ani tramwaju, ani autobusu. Spóźnimy się jak nic. Na dodatek zimno. 
Więc jakiś kopniak ląduje w szybie. Na szczęście jest obliczona na taką okoliczność, 
dlatego nerwus dewastuje kopniakami kubeł na śmieci. Pojawia się środek lokomocji. 
Oczywiście na wjazd pociągu spóźniamy się. Dworzec, co widać już z daleka, jest spowity 
ciemnym całunem.
— O zobaczcie, może jakiś pożar — ktoś z naszej gromadki wskazuje palcem na unoszącą 
się czarną zawiesinę. Łapiemy szybko idących małolatów. Znajome twarze, więc albo 
młodzież z Gdańska maszeruje z dziwnie pochowanymi szalikami, albo nasi chuligani — 
juniorzy.
— Nie idźcie na dworzec, wagon się pali, cały pociąg pełen dymu, ogień wydobywa się na 
peron, a psy łapią kogo się da.
Mimo tych uwag podchodzimy bliżej, jednak wciąż ostrzegani przez zmykających w 
przeciwnym kierunku fanów obu drużyn, nie wchodzimy na teren dworca. „Odbieramy” 
swoich znajomków. Dwóch jednak po wędrowało na komisariat. Po południu spiker w 
Teleexpresie powiadamia o podpaleniu przez jadących na mecz kibiców Lecbii, wiozącego 
ich pociągu. Kamera pokazuje ciężkie, metalowe drzwi, które się uchylają. Za nimi ośmiu 
typków z zaciągniętymi kapturami śpiewa dziarsko wymachując rękoma: „Kto liderem 
jest, gdańska Lechia, nasz BKS!” Była rzeczywiście. Rok bodaj 91.

W tym okresie najfajniejsze wyjazdy organizowane przez biało-zie lonych miały swą metę 
w Szczecinie i Policach. Wybierający się na taką wycieczkę doskonale wiedzieli, że 
ryzykują życiem, a przynajmniej zdrowiem. Jednak kilkusetosobowe grupy jechały na 
zachód w poszukiwaniu wrażeń. Fajne zabawy miały miejsce na szczecińskich ulicach. 
Bójki na pięści i sprzęt wzmagały wzajemną nienawiść. Nieco wcześniej fani Po goni 
wjechali w 60 do Gdańska i z powodu braku przeciwnika (lechiści, przyzwyczajeni, że do 
nich nie przybywa nikt, odpuścili sobie przed meczowe polowanie), zdemolowali jakiś bar 
i poobijali małolatów z salonu gier. Wyprawy bialo-zielonych miały stanowić odwet, na 
który Pogoń przygotowana była nieźle.
Fiaskiem organizacyjnym okazał się jeden z wyjazdów do Polic. Wypity szaleniec 
postanowił pozbawić pociąg szyb, co mu się w części udało. Cała grupa wysiadła na 
otoczonym przez policję dworcu, gdzie wsadzono ich w pociąg, który według 
mundurowych jechał do Polic. Okazało się to podstępem. Pociąg zamiast w Policach 
zameldował się z powrotem w Gdańsku.
— Głupie psy zrobiły z was idiotów, być w Szczecinie i nie dojechać do Polic, toż to 
obciach — czasem w indywidualnych kłótniach, gdy bra kuje argumentów, ktoś wypala z 
takim hasłem. Lechiści wkurzają się wówczas niemiłosiernie.
Ostatnio główną atrakcją wszelkich kibicowskich zabaw były mecze derbowe. Zwłaszcza 
te z Arką. Mobilizują wszystkich gdańskich chuliganów. Także przyjazdy do Gdyni Śląska 
uaktywniały biało-zielonych. Do jakichś totalnych walk pomiędzy grupami nie dochodziło, 
gdyż bardzo starannie przygotowywała się do tych pojedynków policja. Natomiast bywały 
szarpaniny właśnie z psami. Derby to także festiwal pomysłowości. Wymalowane twarze, 
mnóstwo nowych flag, głośny obustronny doping i fantastyczna atmosfera. Tworzona 
także dzięki efektom pirotechnicznym. Ostatnie jak dotychczas (wiosna 95) drugoligowe 
derby zaowocowały śmieszną sytuacją. Lechia chciała zabłysnąć na własnym stadionie i 
za paliła kilkanaście rac. Arka odpowiedziała sześćdziesięcioma. Dym z sektora gości nie 
pozwolił na grę, więc sędzia przerwał na moment mecz. Nagle z szarego tumanu wyłoniło 
się dwóch kamikadze biegnących ze ściągniętymi z płotu żółto-niebieskimi flagami. Ich 
wybiegnięcie stadion przywitał rykiem tryumfu. Jedną z zabranych flag była zrobiona w 
barwach Arki płachta z napisem Gdańsk.
— Nic nie widzieliśmy. Gdy dymy porozwiewało, zobaczyliśmy, że flagi nam zniknęły — 
stwierdził po tym fakcie Mazan z Arki.

Wiosną 95 Lechia nie jeździła na swoje wyjazdy jakąś poważniejszą ekipą. Chyba, że się 
umówili. Ekipy, które pojawiły się wcześniej w Rotterdamie i Chorzowie na meczu Polska 
— Anglia, to nie były grzeczne wycieczki miłych chłopców. W takim klimacie umówionych 
wyjazdów zdarzył się Toruń. Lechia trafiła tam tuż po święcie zmarłych. 
Czterystuosobowego najazdu nie spodziewali się sami lechiści. Nieco wcześniej mieli 
równie nieodległy wyjazd do Koszalina, na którym pojawiło się ich zaledwie kilkunastu. W 
Toruniu Bractwo zabawiało się w helloween. Kilku się przebrało, ci najweselsi. Oprócz 
diabła, był także ksiądz. Kilkunastu rozrabiaczy weszło jako eskorta duchownego do 
sklepu. Kobieta zza lady widząc święte szatki w otoczeniu nieco rozwrzeszczanej 
gawiedzi, trochę się zdziwiła.
— To wycieczka trudnej młodzieży — tłumaczy jej „ksiądz”, po czym sklepowa pod byle 
pozorem jest wysyłana na zaplecze sklepu. W tym czasie bractwo na wydrę kradnie 
hurtowo bełty.
Ale... tu stało wino — nieszczęsna kobieta jest w szoku. „Zakonnik” w tym czasie 
krzyżuje ręce na piersi spuszczając pokornie głowę:
— Ja swoim owieczkom wybaczam wszystko.
Bardzo różnorodny i przeciwstawny stosunek mają mieszkańcy Gdańska do kibiców 
warszawskiej Legii. Najczęściej gdy muszą się spotykać z racji spotkań między sobą, to 
się nienawidzą. Gdy klasa rozgrywkowa ich zespołów jest różna, to darzą się lekką 
sympatią. Po fuzji Olimpii z Lechią, kiedy pierwsza liga w dość dziwnej formie ponownie 
zawitała nad Zatoką Gdańską, sposób odnoszenia się fanów obu zespołów jest w dalszym 
ciągu dosyć dziwny. Na Wrzeszczu cały stadion wył „CWKS kurwa”, a po zakończonym 
meczu dwudziestu trzęsących Zyletą legionistów zostało przez gdańskich macherów 
zaciągniętych do knajpy, gdzie poschlewano ich na umór. W rewanżu z Gdańska do 
Warszawy wybrała się na spotkanie Ligi Mistrzów dwudziestoosobowa brygada. Ci, którzy 
ją odbierali na dworcu złapali się za głowy. Myśleli, że przyjezdnych będzie trzech-
czterech. A tu wysypało się całkiem zgrabne stadko. Coś trzeba było z nimi zrobić. Przy 
minus ośmiu nic nie wymyślono, więc Lechia wmaszerowała do knajpy okupowanej przez 
legionistów spijających przybyłych do stolicy z tej samej okazji — meczu ze Spartakiem 
Moskwa — fanatyków Pogoni Szczecin i Zagłębia Sosnowiec. Skończyło się na krzywych 
spojrzeniach i wzajemnym udawaniu, że towarzystwo się nie zna. Natomiast legioniści 
popijali raz z jednymi, to znów z drugimi.
Wcześniej w Warszawie, pod siedzibą Polskiego Związku Piłki Nożnej lechiści 
zorganizowali demonstrację, mającą na celu zmianę sposobu postrzegania przez władze 
futbolowe sprawy fuzji Lechii z Olimpią Kibice Legii, którzy mieli gdańszczan na patelni”, z 
niedalekiej odległości przyglądali się całemu zajściu. Starsze bractwo spod Zylety 
wyciągnęło kilku przedstawicieli biało-zielonych na picie.
Wcześniejsze pierwszoligowe spotkania Lechii z Legią były normalnymi wojnami. 
Przynajmniej te w Gdańsku. Fanatycy z Łazienkowskiej, którzy odważyli się wybrać na 
tamte spotkania, nawet po latach opowiadają o trójmiejskich wydarzeniach z ogniem w 
oczach. Gdyby nie milicja, goście byliby normalnie zmasakrowani. Walki lechistów z 
psami były długie i brutalne. Odbywały się nie tylko na stadionie, ale i w jego okolicy. Do 
prowadzenia takowych kibice byli nieźle przygotowani i przyzwyczajeni. Wszak szalikowcy 
stanowili główną siłę motoryczną w prawie cotygodniowych zamieszkach, jakie miały 
miejsce w okolicach kościoła św. Brygidy. To fanatycy piłkarscy robili za najzacieklejszą i 
najwytrwalszą brygadę zadymiarzy politycznych w latach późnej komuny. Czasem kilka 
osób jechało w jednym przedziale na drugi koniec Polski na mecz Lechii, innym razem ci 
sami ludzie jechali tym samym pociągiem do tego samego miasta, lecz w ich bagażu 
znajdowały się antykomunistyczne ulotki.
Tym antykomunizmem zarażali innych. W 88 roku zorganizowany został na meczu Sląsk 
— Górnik Zabrze piknik antyustrojowy. Gdy w tym Samym roku wybuchły w Stoczni 
Gdańskiej strajki, natychmiast zjawiła się tam brygada fanatyków Śląska, która oprócz 
wylegiwania się na styropianie pracowała w tamtejszej drukarni powielając — jak to się 
wówczas mówiło — antypaństwowe ulotki.

Tworzysz następną książkę? – Grabarz z Fioletem specjalnie się nie zdziwili — To napisz o 
waszej popierdolonej policji. Jeździmy do was na zgodę, ale i tak jest zawsze jakaś 
wojna...
Rzeczywiście. Wrocławska policja nie przepada za gdańskimi fanatykami. Zawsze podczas 
ich przyjazdu coś się musi wydarzyć.
Cztery kolejki przed zakończeniem sezonu 93/94 Śląsk jedzie do Wodzisławia, a Lechia 
zajeżdża do Wrocławia na mecz ze Ślęzą. Ostatnim pociągiem, jakim gdańszczanie mogą 
zdążyć na spotkanie jest ekspres. Reszta przyjechała wcześniej. Z wagonu wytacza się 
Kamil z Łbem, Wioletem i kilkoma małolatami.
— W Poznaniu zaatakował nas Lech. Myśleli, że trafili na leszczy, a my dawaj za kubły i 
gnamy za nimi po peronie. Żadnego nie dorwali tak darli zelówy, mimo że było ich ze trzy 
razy więcej — chociaż zdarzenie miało miejsce dwie godziny wcześniej, Kamil jeszcze nie 
ochłonął. Jakieś wspólnie wypite piwo, chwila rozmowy i wrocławianie ładują się do 
autobusu. Jadą na swój wyjazd. Po powrocie wsłuchują się w relację ze Ślęzy tych, którzy 
zostali z Lechią, oraz lechistów, którzy zakotwiczyli we Wrocławiu na dłużej.
— „X rzucił butelką. Taki tam rzut, ledwo doleciała do pierwszego płotu. Psy się na nas 
rzuciły. Było nas razem może z dwieście osób, to wydawało im się, że w trzy dychy sobie 
poradzą. Na dodatek dopadli nie tego, który rzeczywiście nabroił. Rozpoczęła się zadyma. 
Policjanci spierdalali, bo na Olimpijskim są jeszcze fajne ławki na brechy. Później wpadli 
w znacznie zwiększonej brygadzie i obili nas.
Przed tym spotkaniem, które wydawało się być decydujące o tym, czy Lechia utrzyma się 
w drugiej lidze, „Y” zaproponował dwóm piłkarzom Ślęzy 50 baniek za przegranie 
pojedynku. Jego na to stać., Czy tamci wzięli, tego „Y” powiedzieć nie chciał. Ale mecz 
był dziwny. Ślęza prowadziła 4:1, by w bardzo krótkim okresie czasu stracić dwie bramki. 
Ostatecznie zakończyło się na 4:3, a MY” szalał na trybunach:
— Ja wam, skurwysyny, pokażę!
Czy kasa poszła w ruch? Wątpliwe. Kilka miesięcy później Ślęza grała na Wybrzeżu w tym 
samym składzie i gdyby tak było, to podwójnie nie uczciwy sprzedawczyk nie wyjechałby 
z Trójmiasta z całymi kolanami.

Listopad 94. Mam zrobić wywiad z Tomkiem Kosztowniakiem. Chłopak rok wcześniej 
fantastycznie zagrał w mistrzostwach Europy juniorów, jednak nie może się 
zaaklimatyzować w pierwszej drużynie Śląska. Czekam przed szatnią po treningu. Za trzy 
dni drużyna gra z Lechią.
— Tak, wiemy, Warkoczyk już nam mówił. Po meczu podbiegniemy także do kibiców 
Lechii — śmieje się Jarek Góra, kapitan drużyny.
— Tylko nie przesadzajcie z tą gościnnością w trakcie meczu — wystraszyłem się nie na 
żarty. Lechia — w porządku, ale aby awansować potrzebny jest każdy punkt. Ostatecznie 
Śląsk wygrywa 6:0. Wiara na trybunach tak naprawdę cieszy się tylko do trzeciej bramki. 
Po czwartej zaczęły się śpiewy „troszkę za dużo, Śląseczku, troszkę za dużo”.
Po tym meczu Artur Brzozowski z Gazety Dolnośląskiej, lokalnego dodatku do Wyborczej 
napisał w relacji ze spotkania między innymi:
Przez cały mecz sympatyzujący ze sobą kibice Lechii i Śląska zagrzewali obydwie drużyny 
do walki, co stworzyło na stadionie wspaniałą atmosferę. Po zakończeniu spotkania 
wszyscy piłkarze podziękowali szalikowcom za kulturalny doping. Szkoda, że takie 
obrazki można oglądać tylko raz w roku — właśnie gdy przyjeżdża Lechia Gdańsk.”
Choć potencjalnych lechistów, nawet w okresie, gdy na stadion zaglądało zaledwie 1000-
2500 ludzi, było sporo, to jednak trudno było wy zwolić w Gdańsku ducha potrzeby bycia 
na meczach. Klimat wyczul uciekający spod gilotyny konieczności zapłacenia 16 
miliardów długu Bolesław Krzyżostaniak, prezes Olimpii Poznań. Za jednym zamachem 
mógł przenosząc klub z Poznania do Gdańska załatwić dwie sprawy. Po pierwsze (i chyba 
najważniejsze) uciec od wspomnianego długu, który sąd polubowny PZPN nakazał mu 
zwrócić Lechowi (a właściwie Ryszardowi Górce), a po drugie załatwić sobie forsę przez 
napływ gotówki z publiczności. Gdy w Poznaniu na mecze Olimpii przychodziło czasami po 
50 osób, to w Gdańsku można było nagonić kilkanaście tysięcy. Już sam fakt, że na 
stadionie we Wrzeszczu pojawiło się dwa tysiące ludzi podczas... ceremonii podpisania 
fuzji Olimpii i Lechii świadczy o ciśnieniu, jakie stosunkowo łatwo było w Gdańsku 
wytworzyć. Wśród najzagorzalszych fanatyków Lechii w momencie podpisywania 
dokumentów raczej nie było rozbieżności, choć odzywały się nieliczne głosy sprzeciwu. Ka 
czor (nie mylić z tym Kaczorem, który rzuciwszy szalik Lechii został kibicem Arki) 
stwierdził:
— Ja mam w dupie fuzję z policjantami, prawdziwa Lechia gra w trzeciej lidze. Jedziemy 
na pierwszy mecz do Grudziądza.
Co najśmieszniejsze, później Kaczor był najbardziej widocznym de monstrantem kibiców 
Lechii pod budynkiem PZPN w Warszawie, zorganizowanej po to, by fuzję jednak 
zatwierdzono.

Lechia jeździ zrywami. Rok 95 zaczęli nieźle, od 150 hools w Gorzowie. W czasie powrotu 
drobna szarpanina z Lechem. Wyszło po myśli gdańszczan, mimo, że byli w osłabionym 
składzie, gdyż najlepsza bojówka podróżowała autami. Jednak i Lech nie był 
reprezentowany przez swych największych łobuzów. Później było gorzej. 10 w 
Wodzisławiu, zaledwie 60 w Krakowie na Wiśle. Krakusy przyjęły Lechię z iście 
staropolską gościnnością. Następnie biało-zieloni byli znacznie liczniejsi niż gospodarze w 
Gdyni na Bałtyku. Już po fuzji 100 gdańszczan zameldowało się w Tarnobrzegu, około 
200-250 w Gdyni na Arce w meczu trzecioligowym, 8 (plus 10 z Wrocławia) w Lubinie, 
500 w Olsztynie, gdzie sprowokowali całkiem niezłą rozróbę pod kasami. Wysiadający z 
pięciu taryf nąjwięksi zadymiarze natknęli się akurat na obijanie młodszych lechistów 
przez kibiców Stomilu. To spowodowało kontrakcję i pogonienie ludzi spod kas.
40 w Krakowie na Hutniku (plus 300 – 350 wiślaków). Przed tym meczem wiślacy spili 
gdańszczan dokumentnie. W Gdańsku po dotarciu wieści z Krakowa znacznie poważniej 
zaczęto podchodzić do zgody z Wisłą).
6 w Oleśnicy na pucharze Polski, 60 w Szczecinie na spotkaniu, które według terminarza 
powinno odbyć się w Gdańsku. Na meczach reprezentacji narodowej Lechia nie wystawiła 
jakiejś szczególnie licznej ekipy, ale zarówno w Paryżu, jak i Bratysławie oraz w 
Chorzowie na Rumunii była to grupa konkretów, wiedzących na czym polega zabawa i 
potrafiących użyć pięści. W Paryżu pasażerowie jednego z busów robili szczególne 
wrażenie. Dziewięciu osiłków ważyło w sumie dobrze ponad tonę, a na dobitkę wszyscy 
po drodze wygolili się na zero. Inaczej wyglądają łyse głowy, doprowadzone do tego 
stanu kilka czy kilkanaście dni wcześniej, a inaczej wygolone dopiero przed chwilą.

Wśród kibiców Lechii jest kilka ciekawych okazów. Łeb lubi jeździć trójmiejską obwodnicą 
z szybkością 160 kilometrów na godzinę, popisując się przy okazji dzwonieniem z 
telefonu komórkowego. Milan jest mistrzem Polski w rugby, Stalówa swoją ksywkę ma 
chyba od siły uścisku dłoni, a młody Makaron na poważnie mówi tylko wtedy, gdy się 
pomyli. Łyli swoją pierwszą stadionową zadymę przeżył, gdy miał dziesięć lat. Wiolet 
wypożyczył kiedyś z biura podróży autokary na wyjazd do Dębicy. Gdy policjanci chcieli 
później ustalić personalia wycieczkowiczów, dotarli do agencji turystycznej.
— Panie, przyjechał gość nowym wozem, na jakiego mnie jeszcze długo nie będzie stać, 
elegancki, pod krawatem, w drogim garniturze i płaci z gó ry gotówką. Takiemu miałem 
nie wynająć autokaru? A skąd ja mogłem wiedzieć, że ta jego wycieczka obrobi jakieś 
zajazdy. Toć oni w lesie kopali drzewa — tłumaczył się funkcjonariuszom szef biura. 

Legia Warszawa


Gdy legioniści dowiedzieli się, że piszę Ligę Chuliganów, stwierdzili, że najpierw muszę 
zrobić erratę do Pamiętnika Kibica. Wyciągnęli kilka faktów, które według nich powinny 
znaleźć się w pierwszej książce, oraz wymieniali całe pasmo rzeczy, których według nich 
nie powinno w Pamiętniku być. Szczególnie pluli się o niewielką ilość miejsca, jaka 
została poświęcona drace ze spotkania finałowego pucharu Polski Górnik Zabrze — Miedź 
Legnica. Ale co zrobić, skoro większe wrażenie z transmisji z tamtego spotkania od samej 
zadymy wywarło na mnie zachowanie piłkarzy Miedzianki.
Futboliści z Legnicy po zwycięskim dla siebie meczu, zamiast pod biec do własnych 
kibiców, podziękowali.. miejscowym szalikowcom. Nie wszyscy, lecz znakomita 
większość. Oczywiście, zadyma w trakcie tego spotkania była spora. Jednak w Pamiętniku 
nie ukrywałem, że jest to moje, subiektywne widzenie świata. A tamtej zadymy po prostu 
oczekiwałem, gdyż fani gdańskiej Lechii nie jechali na spotkanie, by sobie popatrzeć na 
biegających piłkarzy.
Innym powodem, dla którego legioniści nie mogą strawić Pamiętnika, jest fakt 
podkreślany w książce, że na kilka kolejek przed końcem sezonu 1992/93, czyli tego, w 
którym Legia zdobyła cofnięty później tytuł mistrzowski, do Wrocławia przyjechało ich 
zaledwie 28. Twierdzili, że w połowie spotkania dojechał jeszcze jeden samochód. 
Jednocześnie podśmiewali się, że w tym samym sezonie, lecz pół roku wcześniej, kibiców 
Śląska w Warszawie było sześciu. Fakt. Ale to chyba coś innego zdobywać mistrza Polski, 
a co innego dostawać po 0:5 z byle jakimi drużynami i okupować ostatnią pozycję w 
tabeli. Każdy inny klub, walczący o mistrza ma swoich fanatyków, jeżdżących po kraju, 
niezależnie od odległości i możliwości dostania po głowie. Legia przez duże L nie zaczęła 
się w Krakowie na sławnym 6:0, gdzie horda z Warszawy ]iczyła sobie jakieś 1500 głów, 
co w tamtym okresie było wyjazdowym rekordem, ani po imprezie na Łazienkowskiej, 
kiedy to fetowano zabranego następnie mistrza. Choć tamta impreza była także czymś. 
Dwa tysiące fanatyków zachowywało się na stadionie jak podczas meczu. Legia zaczęła 
się kilkanaście dni później, gdy pod budynkiem PZPN zaczęły się dziać cyrki. To był TEN 
moment. Bractwo się skonsolidowało, zaczęła się tworzyć ekipa. O Legii przypomnieli 
sobie niektórzy starzy kibole. Zaangażowali się. Bez tego mogłoby być różnie aż do 
sukcesu stołecznej jedenastki w Lidze Mistrzów.

Lipiec 94. Dochodzi północ. Odzywa się dzwonek telefonu.
— Cześć, poznajesz po głosie? — słyszę pijanego Sitka.
— No pewnie, co u ciebie?
— Jak to co, opijamy mistrza i... eee... puchar — Sitkowi wyraźnie plącze się język.
— Jeszcze? — dziwię się. Od zdobycia przez warszawian pucharu minęło już dobrych kilka 
dni. Od zdobycia tytułu przez Legię jeszcze więcej.
— Legia na tronie, Legia w podwójnej koronie — teraz bełkot jest śpiewny. — Te, Romek, 
Rouen pyta się ciebie, kto miał teraz rok konia, ha, ha, ha!
Wiem, o co chodzi. Według mnie rok 93 był rokiem konia Śląska. To we Wrocławiu 
odbywały się najciekawsze zadymy, to podczas wyjazdowych spotkań wojskowych było 
najweselej na trybunach. Ale ta opinia dotyczyła poprzednich dwunastu miesięcy.
— Możesz mu powiedzieć, że wy — stwierdzam bez namysłu. To legioniści potyczkowali 
się ostatnimi czasy ze służbami porządkowymi w Zamościu, Zabrzu, podczas derbów z 
Polonią. Z tamtej strony drutu słychać chór rubasznych, pijanych głosów i gromki rechot.
W sezonie 93/94 Legia nie miała konkurenta. Ich passa zaczęła się podczas demonstracji 
pod PZPN-em. Rozpoczął się napływ nowych, nie mających co z sobą zrobić ludzi. Już 
kibicowska dekoracja piłkarzy z futbolistami, Bosmanem i... Goryszewskim w rolach 
głównych stanowiło na naszym futbolowym podwórku nowość. Demonstracje na Alejach 
Ujazdowskich, te go było im trzeba. Z pewnością niejeden się wówczas setnie wynudził, 
ale i niejeden miał pole do popisu i miejsce, w którym coś się działo, zamiast 
całodziennego siedzenia na parafii i chlania wciąż tych samych win z tymi samymi 
kolesiami. Historia z podpaleniem siedziby krąjowych, futbolowych władz dolała oliwy do 
ognia. Te wydarzenia zaowocowały natychmiast zwiększeniem frekwencji na meczach. 
Początkowo na własnym boisku. Wyjazdy jeszcze nie były mocną stroną legionistów. 
Jednak wraz z trwaniem jesieni, zaczęła się zwiększać ilość fanów jeżdżących za drużyną. 
Choć tak naprawdę w pierwszej rundzie jedyny znaczący wyjazd zanotowali warszawianie 
w Szczecinie. Początkowo mc nie wskazywało na to, że po kilku latach przerwy we 
wzajemnej miłości, między sympatykami Legii i Pogoni nastąpi jakiś przełom. Gdy fani 
wojskowych zobaczyli na peronie powitalny komitet w bordowo-granatowych szalikach, 
natychmiast rzucili się nań z pięściami. Gospodarze zamiast uciekać stali lekko 
zdezorientowani, ale sami nie atakowali. Choć tamci wyszli zrobić zgodę. Jeszcze przez 
pół meczu trwały dyskusje na szczecińskim sektorze. Wreszcie po przerwie ustalono, że 
zamiast na bicie, weźmie się gości na chlanie. Przez kilka miesięcy kibice Legii też mieli 
podzielone zdania, jednak już na koniec rundy wiosennej na linii Szczecin — Warszawa 
zapanowała niemal sielankowa atmosfera. Zresztą było to widoczne po urywkach 
telewizyjnych. Żadna z krajowych zgód nie była aż tak wyeksponowana. Na każdym 
meczu Pogoni wisiała flaga Legii i odwrotnie.
Na trybunach stadionu przy ni. Łazienkowskiej zaczął ukazywać się program „wydawany 
przez pseudokibiców CWKS Legia”. Fantastyczna sprawa. Ciekawie redagowany, widać w 
nim spory zasób wiedzy i czuć szeroki wachlarz skojarzeń. Niejeden dziennikarz 
pochyliłby nad tym amatorskim dziełem głowę. Gdyby nie coś, co pismaków starej daty 
natychmiast by odrzuciło. Język i drwiące podejście do przeciwnika. W zabawny sposób 
na stronach tejże gazetki przedstawiane są zdarzenia z ostatnich dni, oraz z historii ligi i 
Ligi Chuliganów. Tam ukazywane są „osoby przeznaczone do uśpienia”. Między innymi z 
tych publikacji zaczerpnięte były inspiracje dwukrotnego zdemolowania auta nielubianego 
przez stołecznych fanów arbitra Michała Listkiewicza. Do tej pory uważa się go za 
jednego z głównych winowajców odebrania Legii tytułu w 1993 roku.
Niedługo później zaczął ukazywać się kolejny program wydawany przez fanów 
wojskowych — „Forza Legia”. Tytuł znacznie bardziej infantylny, treści również. Od razu 
widać, że wydają go młodsi (od wydawcy programu) szalikowcy. Ale widać 
zaangażowanie i pasję włożoną W wydawanie.

Legia na topie futbolowej Ligi Chuliganów znalazła się niewątpliwie w roku 81. Wtedy to 
wojownicy spod Żylety odwiedzali prawie wszystkie groźne dla nich miasta z otwartą 
przyłbicą. A niemal wszędzie byli na celowniku miejscowych hools. W tamtych czasach 
samo pokazanie się na stadionie rywali było aktem odwagi. Nie było zabezpieczających 
skórę futbolowych kamikadze policyjnych kordonów. Ci, którzy zdobyli się na samobójczy 
krok wyjazdu do miasta rywala, często obrywali po zębach. Najczęściej nie mogli w 
rewanżu wybić zębów rywalom, gdyż ci nie stawiali się na stadionie przeciwników. 
Najsłynniejszą zadymę mieli fanatycy Legii na stadionie Widzewa. Choć akurat wówczas 
dali największej plamy. Mimo, że zjawili się w kilkaset os6b (jakieś 300), to atakujący 
ŁKS-iacy nie mieli najmniejszego kłopotu z wygonieniem ich na murawę stadionu. 
Wówczas atmosfera w Łodzi była taka, że warszawiaków obijali także milicjanci (już na 
płycie boiska), a także służby porządkowe z opaskami... Solidarności. Właśnie to 
spotkanie było transmitowane przez TVP na żywo. Choć wcześniej zdarzały się identyczne 
sytuacje, to jednak fakt ukazania zadymy z Łodzi na ekranach zmonopolizowanej 
telewizji wywołał falę ogromnego oburzenia pismaków. Co świadczyło jedynie o ich 
(dziennikarzy) wyobcowaniu.
W tym samym okresie legioniści duże zadymy zaliczyli w Gdyni na Arce (tam pomagali im 
nieco lechiści), w Bydgoszczy, przed stadionem Zawiszy, w drodze do Poznania, na mecz 
z Lechem. Ci rywale warszawiaków nie byli wówczas uważani za ułomków. Zwłaszcza na 
swoim te renie. W rewanżu ŁKS ani też Arka, Lech czy Zawisza nie stawili się na 
Łazienkowskiej.
Nieźle wypadli legioniści pół roku później w Opolu na spotkaniu z Odrą w 1/2 PP. Na ten 
mecz przyjechał spęd chuliganów z całej Polski. Ich celem było obicie fanów ze stolicy. 
Dochodziło do pojedynczych walk, jednak do generalnej zadymy nie doszło. Gospodarze 
bali się zaatakować całą grupą.
Później było różnie. Drużyna dołowała, kibiców ubywało. Legia dobrze sobie radziła 
jedynie w pucharze Polski, jednak na finałowych potyczkach warszawiaków było zawsze 
mniej niż kibiców przeciwników.
W 89 roku wydawało się, że zbiorą niezłe bęcki w Zamościu, gdzie odbywał się mecz o 
Superpuchar z mającym wówczas mnóstwo fanów Ruchem. Bractwo ganiało się po 
mieście. Miał miejsce atak kilkunastu legionistów na kilkusetosobową grupę z Chorzowa. 
Najpierw udało się narobić nieco zamieszania, ale gdy atakowani zorientowali się jaką 
posiadają przewagę, natychmiast wzięli samobójców na kopy, niszcząc im przy okazji 
auto.
Największym echem odbiła się zadyma z basenu, na t jedni i drudzy chłodzili się w 
wakacyjny upał. Tam siły były wyrownane i bardziej agresywni mieszkańcy stolicy obili 
swych przeciwników. Spotkanie w Zamościu miało swoje niecodzienne zakończenie. Fani 
Ruchu zdezerterowali przed ostatnim gwizdkiem sędziego. Legia triumfowała.
Na Łazienkowskiej zapanowała wówczas nowa moda. Ktoś wymyślił, by przenieść Żyletę 
za bramkę. Wzorowano się na stadionach angielskich. Pomysł nie wypalił, doprowadził do 
ogłupienia wśród młodzieży, która nie bardzo orientowała się, gdzie teraz zasiadać na 
trybunach. (Sami zainteresowani twierdzą, że takie działania nie miały miejsca, lecz po 
konsultacji doszli do wniosku, że rzeczywiście miewali okresy podobnego myślenia.) W 
efekcie tego (oraz fatalnych wyników drużyny, a także ogólnego odchodzenia ludzi w 
prywatność) liczba fanatyków uczęszczających na Łazienkowską i jeżdżących po całej 
Polsce za swoim zespołem, zmalała w sposób zastraszający. Jedynym mobolizującym 
momentem były podówczas wyjazdowe spotkania piłkarzy Legii z Widzewem. To było 
clou chuligańskiego programu roku. Ilość kibiców, pomimo łódzkich przerywników, 
malała. Jedyny mocny, chuligański przerywnik w tej mizerii stanowił finał pucharu Polski 
Górnik — Miedź. Przerywnikami ilościowymi były spotkania o europejskie puchary, 
podczas których Żyleta wyglądała całkiem okazale.
Od jesieni 93 Legia wręcz fenomenalnie prezentowała się na meczach wyjazdowych na 
Górnym Śląsku. Ale to za sprawą zaprzyjaźnionych z nimi fanatyków Zagłębia Sosnowiec, 
którzy spotkania warszawiaków zaczęli traktować niezwykłe serio. Nawet w późniejszym 
okresie, gdy futboliści z „elką” w kółku zaczęli sobie pogrywać całkiem, całkiem, z 
Warszawy niejednokrotnie do krainy kopalń przybywało zaledwie kilkudziesięciu 
szalikowców. Zawsze byli wspomagani silną grupą z Sosnowca. Nie mniejszą niż 100 
fanatyków.
Po najeździe na Kraków (2000 hools — jak twierdzą warszawiacy, 1500 — takie jest 
zdanie miejscowych), od 1993 r. kibice Legii wytoczyli wojnę działaczom PZPN i paru 
dziennikarzom. Po podpaleniu drzwi siedziby, organizatorzy ogniska dwukrotnie dzwonili 
na straż pożarną. Chodziło o uchronienie przed pożarem mieszkających w budynku ludzi. 
Jednak gdyby nie ochroniarz z lokalu zajmowanego przez rodzimych piłkarskich bossów, 
nie wiadomo, jak by się impreza zakończyła. Straż nie okazała się zbyt łatwowierna. 
Widocznie czekano, aż ogień będzie widoczny z okien strażnicy. Na Alejach Ujazdowskich 
nie doszło do tragedii tylko dzięki słabemu rozeznaniu Wojtków Strażaków (tzn. 
legionistów podpalaczy). Ich wywiad nie stwierdził obecności stróża, który jakoś sobie 
poradził wy biegając z gaśnicą ręczną na klatkę schodową. Od tej pory lokal PZPN jest 
strzeżony szczególnie troskliwie.
Pierwszy ligowy wyjazd po hecach z odebraniem tytułu legioniści mieli do Krakowa, w 
którym dwa miesiące wcześniej było ich cale mnóstwo. Tym razem przeciwnikiem był 
Hutnik. Przyjezdnych było sześć i pół dyszki. Lipa, jak na nowo kreowanego „majstra”. 
Fanatycy ze stolicy, nie godząc się z decyzjami PZPN, uhonorowali swych piłkarzy 
medalami ufundowanymi przez siebie. Na murawę stadionu przy Łazienkowskiej, podczas 
inauguracji wpuszczono warchlaka, któremu wypisano na skórze farbą olejną PZPN.
Zaczęła nastawać nowa era chuligańska w historii miejscowych. Bo daj pierwszym bardzo 
dobitnym sygnałem było zdewastowanie autokaru z polonistami. Przeciwnicy derbowi są 
zawsze najzacieklejszymi wrogami. Wracając ze swojego spotkania, autobus fanów Legii, 
którzy właśnie opanowywali jakiś zajazd został wyprzedzony przez autokar kiboli 
Czarnych Koszul”. Tak się złożyło, że kalendarz pierwszej i drugiej ligi spłatał psikusa i 
obie warszawskie jedenastki grały tego samego dnia w tym samym regionie Polski. 
Rywale pokazywali przez szybę środkowe paluchy w górze, co w gwarze niemych i nie 
tylko znaczy „pierdol się”. Gesty zo stały dostrzeżone. Wojskowi zakończyli demontaż 
zajazdu i rozpoczęli pościg. Kilkanaście kilometrów dalej poloniści zostali „przechwyceni” 
na środku drogi. Czerwono-biało-zieloni obili szykujących się do awansu fanów z 
Konwiktorskiej.
Wiosną 94 psy postanowiły zabrać się do legionistów nieco intensywniej. Do tego stopnia, 
iż mundurowi doszli do przekonania, że prawo, którego są stróżami, ich nie obowiązuje.
Różnica między kibolem (lub w ogóle kimś bawiącym się w łamanie prawa), a policjantem 
jest taka, że ten pierwszy nie pobiera za swą działalność pieniędzy. Przynajmniej, jeśli 
chodzi o hools, a nie włamywaczy i dziesioniarzy. Natomiast funkcjonariusze przysięgają, 
że będą owego prawa chronić i samemu go przestrzegać. Tyle o różnicy w podejściu do 
obowiązujących przepisów.
Legia na Widzew w sezonie 93/94 wybrała się w jakieś 1000 głów. Do pilnowania 
porządku zaprzęgnięto jakichś 150 policjantów. 1000 osób zostało wepchniętych do 
trzech wagonów. Być może ktoś na komendzie postanowił zapisać się w księdze 
Guinnesa? Na miejscu psy zarządziły tak, że bractwo na meczu zameldowało się w całości 
dopiero w drugiej połowie. Po spotkaniu w pociągu powrotnym było jeszcze weselej. 
Rekord Guinnesa poprawiono o jeszcze jeden wagon (1000 sztuk fanów do dwóch 
wagonów). Do przedziałów wpychano po trzydzieści osób, na dokladkę zakazując 
otwierania okien. Egzekwowano to w sposób najprostszy: tym, którzy się nie 
podporządkowali, ładowano do przedziałów gaz łzawiący. Psy dla zabawy wyrzucały przez 
okna szaliki. Skurwysynki bawiły się świetnie, choć później nieco im się miny wydłużyły. 
Legioniści wylali nieco atramentu na papier i do prokuratury poszło zawiadomienie o 
popełnieniu przestępstwa. Mundurowi szukali kompromisu, chcieli nawet zapłacić za 
powyrzucane szale. Kibole na to nie poszli, choćby z tego powodu, że nikt nie jest w 
stanie zapanować nad całością, a sprawy zaszły za daleko, by w poobijanych i 
podgazowanych nie zrodziła się chęć zemsty. Jak zawsze w podobnych przypadkach, tak i 
tym razem sprawie ukręcono łeb, ale odpowiedzialni za zwykłych krawężników dostali 
obsztorc od swoich szefów. Powołano jakieś komisje, których zadaniem było sprawdzenie 
stanu faktycznego. Nastąpiły różne upomnienia i przestrogi. Wyżsi rangą „nie chcieli na 
przyszłość o czymś podobnym nawet słyszeć”. Raczej nie słyszeli. Do finału PP w czerwcu 
95, czyli przez rok. Po tym finale nie tylko słyszeli, ale i widzieli. I to nie w kameralnych 
salkach komend, ale w publicznej telewizji. Ich podwładni w amoku obijali kogo się dalo. 
Winni mieli to w nosie, ale ekipy dziennikarzy z kamerami, które zaliczyły pałowanko 
miały na ten temat cokolwiek inne zdanie.
Po skargach legionistów psom przykrócono łańcuchy. Poobijani po stanowili odbić sobie 
na społeczeństwie siniaki, których nabawili się po spotkaniu ze stróżami tegoż 
społeczeństwa. Zaczęły się demolki tramwajów i autobusów po ligowych spotkaniach w 
Warszawie. Wszyscy, którzy nacięli się na bezprawie „stróżów prawa” powinni dopuścić 
się jak największego grafomaństwa i pisania skarg na „policjantów” (w cudzysłowie, bo 
taki z niego policjant, jak z ciebie Indianin). To naprawdę działa. Grzecznieją, potulnieją. 
Ostatecznie są od tego, by cię złapać, jeśli rzeczywiście broisz. Gdy nawywijasz i natniesz 
się na mundurówego, możesz mieć pretensję tylko do siebie. Ale nie można sobie 
pozwolić na obijanie za to, że patrzysz chamowi w oczy. (A swoją drogą, jak to patrzenie 
w oczy na nich wpływa, to historia).
Podczas kolejnej wyprawy na Widzew legioniści (około 1200) postanowili załatwić sobie 
transport autokarami.
— Co nas będą kurwy obijać — twierdzili. Zamiast wojenki z psami urządzili sobie 
bijatykę na mieście, gdzie zostali przyatakowani przez Widzewiaków, a następnie w 
drodze powrotnej zdobyli” Rawę Mazowiecką, gdzie powyganiali ludzi do domów.
W fantastycznej scenerii odbywały się derby stolicy. Jesienią 93. Były wielką niewiadomą. 
Poloniści odgrażali się, że będzie ich całe mnóstwo, i że dodatkowo będzie to spęd 
chuliganów z całej Polski. Awizowane były grupy hools z ŁKS-u, Arki, Cracovii i innych 
zaprzyjaźnionych z Polonią klubów. Zamiast spodziewanej mobilizacji przybyło na 
Łazienkowską około 150 kibiców Polonii (tak mówią poloniści, natomiast druga strona 
twierdzi, że przeciwników było dokładnie 77, co było specjalnie liczone). Jedyną atrakcją 
spotkania było spalenie na plocie zdobytej w autobusowej wojence flagi Polonii, co TV 
pokazywała kilkakrotnie. Spory orzech do zgryzienia miała stołeczna policja. Do tej pory 
kłopoty z rozprowadzeniem po jednym mieście dwóch grup kibiców mieli funkcjonariusze 
w Łodzi, rzadziej w Krakowie. Z przybyszami z innych miast nie ma kłopotu. Odstawia się 
ich na dworzec, gdzie wybywają w kierunku swych sadyb i spokój. Z polonistami najpierw 
bardzo długo czekano po zakończeniu spotkania, a następnie pod silną eskorta 
odstawiono ich na własny stadion. Jednocześnie na mieście odbywały się szczególne 
nagonki na mniej lub więcej zorganizowane grupki fanatyków w czerwono-biało-zielonych 
szalikach. Drugie po wielu latach derby odbyły się na kolejkę przed zakończeniem sezonu 
93/94. Legia potrzebowała zwycięstwa w walce o tron, Polonia już tylko formalnie 
musiała dograć swoich dni w ekstraklasie. We własnym programie szalikowcy Legii 
napisali, że było to pierwsze spotkanie, podczas którego formalni gospodarze musieli 
siedzieć w klatce dla gości. Niezupełnie się to zgadza z prawdą. Kilkakrotnie, w latach 76-
81 miejsce przeznaczone dla kibiców gości musieli opanować na stadionie w Opolu fani 
Odry, gdy gościli Śląsk Wrocław. Lechia w 83 roku oglądała zwycięstwo swojej drużyny w 
Gdyni z Górki, którą normalnie zajmuje Arka. Jednak rzeczywiście, wówczas nie było 
jeszcze klatek.
Mecz na Konwiktorskiej nie dostarczył emocji, jeśli chodzi o walki stoczone przez fanów 
obu drużyn. Polonii było jeszcze mniej niż na wyjeździe przed pół rokiem, natomiast 
legionistów rozmnożyło się. Można się było emocjonować walkami czerwono-biało-
zielonych z policją i antyterrorystami, które toczyły się od momentu zakończenia 
spotkania na stadionie i jego okolicach. W użyciu były działka wodne i inne tym podobne 
akcesoria. Kibicom zabrakło ławek. Gdyby nie ich brak, z pewnością byłoby ciekawiej.
Ostatnia kolejka, to mecz z Górnikiem Zabrze. Decydujący o tytule. Choć legioniści 
podkręcali atmosferę, przypominając o zadymach z finału Górnik — Miedź, do walki nie 
doszło. Natomiast coś innego było tryumfem legionistów. Ilość ludzi na trybunach. I to 
ludzi poprzystrajanych w barwy Legii. Nie powiodła się próba zorganizowania tłumu w 
jeden żywo i jednakowo reagujący organizm. Załatwiono walkie-talkie, by będący na 
różnych sektorach organizatorzy dopingu mogli się porozumiewać. Zamysły sobie, a życie 
sobie. Stadionowy harmider był tak wielki, że nawet trzymając urządzenie przy uchu nie 
można się było dogadać. Każdy śpiewał na swoją modłę, więc wyszedł z tego jeden szum 
i zgiełk. Fanatycy załatwili sobie ciche przyzwolenie od władz klubowych na wbiegnięcie 
po meczu na płytę boiska. Ale o mało nie doszło do przedwczesnego za kończenia fety. 
Górnik, któremu potrzebne było zwycięstwo, prowadził 1:0 i dopiero mało dyskretna 
interwencja arbitra Rędzińskiego doprowadziła boiskową rzeczywistość do stanu, jakiego 
wszyscy oczekiwali. Arbitruńcio usunął trzech zawodników Górnika z boiska, pokazując im 
czerwone kartki. W razie czego zielonogórski „sprawiedliwy” zakończył spotkanie troszkę 
wcześniej. Nie wiedział jak się zachować, gdyż, co niektórzy kibole już zaczęli biegać po 
murawie.
Mecz przeszedł do historii, Legia mimo startu z trzema ujemnymi punktami zdobyła 
mistrzostwo, którego tym razem nie zakwestionowano. Kibice bawili się, chlejąc wszelkie 
możliwe alkohole na Starówce, urządzając sobie przy okazji środkami pirotechnicznymi 
małego sylwestra.
Chcąc wykorzystać chwile tryumfu i nastrój święta, Janusz” Atlas Z „Piłki Nożnej” poprosił 
na łamach gazety o amnestię dla niektórych działaczy i dziennikarzy, o których na Żylecie 
doskonale jeszcze pamiętano. Może troszkę raziła go nieobecność na trybunie kilku osób, 
które aby zachować całość swej powłoki cielesnej, od roku już się na niej nie Pokazywały. 
Atlas nie zwrócił się do anonimowych osób, lecz do Bosmana, którego uznał widocznie za 
przywódcę.
— Jeśli zbrodniarzom zależy na łagodnym wymiarze kary, to okazują Skruchę — 
stwierdzili szalikowcy spod Żylety, dając tym samym do zrozumienia, że na przebaczenie 
mają jeszcze czas, natomiast nie mają ochoty.
Kolejny sezon, to ponowne wyzwanie. Hajduk na drodze do Ligi Mistrzow Początkowo 
wszystko kręciło się wokół tego dwumeczu. Warszawa żyła nadziejami, a po blamażu w 
Splicie Legia żyła wysprzedawaniem nazwisk. Sam dwumecz dla kibiców okazał się miarą 
ich odwagi. Fani Hajduka to typy, którzy jeszcze nie tak dawno mordowali Serbów. Jadąc 
autobusami do Warszawy zatrzymali się w Krakowie, gdzie balangowali z Wisłą. 
Krakowianie poinstruowali Chorwatów, że Legia jest be, wobec czego natychmiast po 
wytoczeniu się z pojazdu już na miejscu, stworzyli dość agresywną grupę atakującą 
miejscowych. Ciężko było sobie czerwono-biało-zielonym z nimi poradzić.
Rewanż był meczem prawdy. Żeby pojechać w 94 roku do byłej Jugosławii, trzeba było 
mieć w sobie trochę ikry i sporo odwagi. Rękawice pod jęło sześćdziesięciu pięciu fanów. 
Trzech wyprawiło się samolotem, trzech pojechało własnym autem, które wpadło im do 
morza, a 35 szalikowców (w tym 5 z Szczecina) przybyło na ten mecz wesołym 
autobusem. Na granicy słoweńsko-chorwackiej jeden z wycieczkowiczów był tak 
zaprawiony, że wręczył straży granicznej paszport z... dżojntem. Celnicy zwariowali:
przemyt narkotyków. Autobus skontrolowano, zabrano jakieś nieistotne ilości marihuany i 
sprzęt awanturniczy: bejsbole, pały i noże. Jakby mogły coś pomóc na serię z 
kałasznikowa. Od chwili przekroczenia ostatniej granicy, autobus był środkiem transportu 
pod szczególnym nadzorem policji. Na trybunach Hajduka, jak już wspomnieliśmy, 
zjawiło się 65 fanów Legii. Marcin, wrocławski pilny obserwator wszelkich pokazywanych 
na satelicie spotkań piłkarskich, a jednocześnie rejestrator siły dopingu i liczebności 
kibiców przyjezdnych, stwierdził iż w większej grupie niż Legia w Splicie podczas Ligi 
Mistrzów pojawił się jedynie Ajax, którego zajechało trzy setki.
Numer zmajstrowali kibole Legii fanom Radomiaka jesienią 94 roku. Przyjechali zielono-
biali do Warszawy na mecz z Polonią. Z powodu zbyt silnej obstawy policji nie było szans 
na obicie przyjezdnych. Legioniści załadowali się w auta i pojechali do Radomia po 
spotkaniu. Tam zacze kali na przyjazd pociągu, którym zielono-biali wracali do domów. 
Trzy dziestoosobową grupę kibiców Radomiaka witała równie liczna ekipa na peronie. Ale 
trzeba się było wreszcie porozchodzić po chatach. Najgorzej na tym wyszedł chłopak w 
koszulce Borussi Dortmund, przyuważony jeszcze w Warszawie.
Największą nienawiścią, przez długi okres fani ze stolicy darzyli poznaniaków. Dla Żylety 
wyjazdy do tego miasta urosły do rangi najważniejszych wydarzeń sezonu. Tego, co 
zobaczyli na Bułgarskiej jesienią 94 roku, chyba długo nie zapomną. Nie dość, że na 
trybunach pojawiło się 10 tysięcy ludzi, to na dodatek niemal każdy chciał im skoczyć do 
gardła. W walce, jaka wywiązała się między fanatykami miejscowych a policją, 120-
osobowa grupa legionistów i wspomagających ich szczecinian mogła się jedynie 
przyglądać. Modląc się przy okazji, by się fanom Lecha zbytnio nie powiodło. Nie było to 
jedyne spotkanie warszawiaków z poznaniakami w tym sezonie. Kilka dni później Legia 
gościła w Pniewach. Miasteczko to znane jest z fatalnego dojazdu. Aby tam się wyprawić, 
trzeba być zmotoryzowanym. Na trybunach prowincjonalnego miasteczka pojawiło się 40 
szalikowców gości. Ekipa z Pruszkowa jechała dobrym autem, jednak wracając z meczu, 
jeszcze przed Poznaniem, wóz zdefektował. Tylko dzięki temu zostali dorwani przez 
patrolującą tę samą trasę ekipę „Kolejorzy”. Legioniści zamiast podjąć walkę, do której 
byli wyekwipowani, rzucili się do ucieczki w pobliskie chaszcze. Jedynym obitym został... 
samochód. Ciekawe, czy jego właściciel, Rzeka, dostał za niego odszkodowanie. Aby 
zmłócić Lecha legioniści wyprawili się na 1/16 pucharu Polski do Mławy. Zrobili to z 
partyzanta, czyli bez pokazywania własnych barw. A to dla tego, że warszawiaków było 
czternastu, natomiast poznaniaków trzy dychy i to konkretnej załogi.
Po gdyńskim i zwłaszcza radomskim turnieju kibiców, które odbyły się w lutym 95 roku, 
stosunki między tymi dwiema ekipami zaczęły się ocieplać. Największe pozytywne 
wrażenie na warszawiakach wywarli lechici w chwili, gdy grając w piłkę, czyli w samych 
sportowych gatkach, rzucili się na policjantów, którzy w tym czasie wjechali do 
radomskiej hali i obtłukiwali kogo się dało. Największy opór stawiała Legia, a fani Lecha, 
aby móc uczestniczyć w walce, najpierw musieli sforsować dość wysoki murek, co też 
zrobili. Na spotkaniach reprezentacji coraz częściej flaga Legii wisiała tuż obok flagi 
poznaniaków. Miłość wzajemna nie za panowała, wręcz nasiliła się nienawiść po zerwaniu 
układu o nieuczestniczeniu w walkach na spotkaniach kadry narodowej przez inicjatorów 
porozumienia — Arkę. Lech orbituje w kierunku opcji Arka — Cracovia, Przez kilka 
miesięcy funkcjonowania w tym układzie poznaniacy co prawda nie opowiedzieli się 
jednoznacznie, jednak cienka nić porozumienia z Legią zmieniła się w pętlę nienawiści. Za 
największego wroga warszawiacy uznają aktualnie (przełom roku 95 i 96) 
trzecioligowców — ale nie w Lidze Chuliganów — fanów gdyńskiej Arki.

Rok 95 rozpoczynał się pod znakiem supremacji Legii. Tę pozycję ugruntował dodatkowo 
radomski turniej kibiców, organizowany przez tamtejszą Broń. Gdy legioniści przyjechali 
swoim autobusem, akurat pod halą odbywała się przepychanka między dwoma 
policjantami a gawiedzią, Służby porządkowe postanowiły zabrać ze sobą dw6ch kibiców 
Widzewa. Jeden wykręcił się „własnym sposobem”, drugi miał kłopoty. Mediacje spełzły 
na niczym, więc warszawiacy postanowili wziąć sprawy W swoje ręce. Doszło do 
szarpaniny. Będący na hali kibice Radomiaka niezbyt dokładnie rozpoznali sytuację i 
dochodząc do wniosku, że na ich terenie (Wszakże Radom) warszawiacy robią rozróbę, 
postanowili nieco gości przećwiczyć Gdy na fanów ze stolicy runęła lawina ciał, ci 
postawili się hardo 1 zamiast spodziewanej rejterady doszło do wymiany ciosów. 
Następnie gospodarze wycofali się na uprzednio zajmowane pozycje. Po wyjaśnieniu 
Sytuacji, czyli po zorientowaniu się przez Radomiaka co się stało, warszawiacy zostali 
przeproszeni. Na hali bractwo spokojnie grało sobie w piłkę, a przed nią policja 
przygotowywała się do wojny. Obstawiono drogi dojazdowe do hali, wszystkich 
przechodzących w jej pobliżu kierowano szlakami pieszymi, a wchodzących i 
wychodzących legitymowano.
Wjazd policji na trybuny nastąpił zaraz po drobnym incydencie. Jeden z miejscowych 
oszołomów buczał pod nosem inwektywy w kierunku legionistów, najwyraźniej szukając 
guza. Pijany nie potrafił ogarnąć sytuacji, a z tubylców nie było komu wziąć gościa za 
wszarz. Nastąpiło krótkie spięcie. Dla policjantów był to pretekst do ataku. Wpadli na 
halę do strony sektorów zajmowanych przez większość gości, lejąc kogo popadnie. 
Postawili się głównie warszawiacy, kilku chłopaków z Widzewa i biegający właśnie jako 
gracze fani Lecha. Gdy spiker zobaczył co się dzieje, natychmiast dał hasło do walki z 
natrętami. Kibice jakoś sobie dali radę. Później nastąpiły negocjacje (tak na dobrą sprawę 
nie bardzo wiadomo po co, bo gdy się mundurowi usunęli, zagrożenie zniknęło, bijatyka 
ucichła). Po kilku godzinach spokoju z drugiej strony trybun wpadli antyterroryści. Zrobili 
to z hukiem i trzaskiem, dewastując przy okazji szyby. Było to o tyle dziwne, że wówczas 
nie działo się absolutnie nic. Widocznie naoglądali się filmów z Sylwestrem Stallone. Hala 
Broni jest tak skonstruowana, że nie ma możliwości swobodnego przedostawania się z 
jednej strony trybun na drugą, tak więc tym, którzy uczestniczyli w poprzedniej zadymie 
pozostało tylko bezsilne przyglądanie się, jak psy obijają kibiców Radomiaka. O co poszło 
tym razem, nie udało się ustalić nawet policji.
Podczas kolejnego turnieju, gdyńskiego, legioniści skoncentrowali się głównie na upijaniu 
z Pogonią... Lechią i Śląskiem.
Wcześniej w Warszawie zrobiono kolejną innowację na łączce działalności kibicowskiej. 
Bosman zorganizował własny pub, którego klientami byli oczywiście kibice. Działalność 
nie potrwała zbyt długo, gdyż przed meczem Polonia Warszawa — Pogoń Szczecin 
fanatycy znad morza zostali hucznie przyjęci w lokalu. Ponieważ miejsca było w nim 
niewiele, więc towarzystwo rozlokowało się także w pobliżu piwożłopni. Okoliczni 
mieszkańcy mieli dosyć kilkusetosobowego towarzystwa i Bosmanowi cofnięto koncesję.
Ostatnimi czasy legioniści wręcz znienawidzili się z fanatykami Arki i Cracovii. Z tą drugą 
mieli dwie potyczki. A właściwie jedną. Na zimowym (94/95) meczu hokejowym 
warszawiacy szykowali się do starcia, gdyż do szły ich słuchy, że na to spotkanie wybiera 
się całkiem zgrabna ekipa trzech autokarów „Pasów”. W stolicy zarządzono mobilizację, 
jednak do spodziewanej inwazji nie doszło. Przybyło zaledwie kilku opatulonych w biało-
czerwone szaliki sympatyków Cracovii. Dostali po głowach dosyć mocno, a później 
kapowali policji, jednak jak twierdzili krakowianie, nie byli to kibice spod Wawelu, lecz 
jacyś hokejowi juniorzy.
Kolejne spotkanie Legia — Cracovia, odbyło się podczas barażowego meczu... Jeziorak 
Iława — Radomiak Radom o wejście do drugiej ligi piłkarskiej latem 95 roku. 
Zorganizowany naprędce baraż (z uwagi na wy cofanie się FC Piaseczno) przypadł w 
terminie rozpoczęcia rozgrywek ligowych. Do Białegostoku wyprawiały się dwa autobusy 
„Pasów”. Zawadzili o stadion Hutnika Warszawa, na którym się ów baraż rozgrywał. Kra 
kusy rozpoczęli zadymę. Jak było w rzeczywistości, nie bardzo wiadomo.
Jedni twierdzą, że Jeziorak zerwał się na boisko, Radomiak gdzieś w okolice płotu, a 
legioniści me podjęli walki. Z innego źródła natomiast można było usłyszeć, że 
warszawiacy dążyli do zwarcia, jednak przeszkadzał płot i pilnujący bram, sterroryzowani 
policjanci, ponad głowami których, latały rzucane przez obie grupy hools raczej twarde 
przedmioty.
Natomiast z Arką bilans starć legionistów jest dłuższy. Po meczu Polska — Francja 
legioniści zdemolowali arkowcom jeden autokar. Będących na meczu Polomi w Warszawie 
arkowców przechwycili legioniści z grupy Warriors i „zdeponowali” im dwie flagi oraz parę 
szalików, jednocześnie ich obijając. Raz sponiewierali na dworcu Wschodnim arkowców 
jadących na gościnne występy do Krakowa. W rewanżu Arka zrobiła podjazd pod stadion 
Legii podczas ich meczu ze Śląskiem oraz czekała całkiem zgrabną brygadą na prom 
wiozący warszawiaków powracających z wyprawy do Trondheim.

Jesień 94 to oprócz już opisanych, następujące wyjazdy fanatyków Legii: Olsztyn — 
ponad dwie setki, w tym znajomki z Elbląga, Katowice 300, w tym połowa z Sosnowca, 
Stalowa Wola 100. Ten wyjazd był szcze gólny, gdyż bramkarz warszawskiej drużyny po 
otrzymaniu ciosu od miejscowego hools, dał jednemu z napastników w zęby, za co 
później został sądownie ukarany. Miejscowy hoola (?) został posiłkowym oskarżycielem 
we własnej sprawie. Raków 170.
Jak jeździli warszawiacy w 95 roku? Jest to długa lista. Wiosną było ich 160 w Krakowie 
na Hutniku, ale byli wspomagani przez 200 osobową grupę fanatyków Zagłębia 
Sosnowiec. Na drugą połowę dojechał dodatkowo autobus Pogoni Szczecin, która 
wcześniej grała w Zabrzu. W Po znaniu na Warcie legionistów było 130, ale 
kilkudziesięciu szalikowców Legii wyprawiło się tego samego dnia dalej, do Szczecina na 
mecz Pogoń — Lech. W tym samym Poznaniu na Olimpii było fanów ze stolicy 64. 
Wówczas mogło się coś zdarzyć, tym bardziej, że policjantów było nie wielu. Jednak 
panowała cisza. Do Mielca Legii przybyło dwie setki. Po meczu w okolicy dworca 
kolejowego, gdzie zatrzymały się warszawskie autokary doszło do drobnej bieganiny, 
zakończonej przyjazdem policji. Walka obyła się bez jakichś większych ofiar, jednak 
dwóch złapanych przez fanów z Żylety mielczan musiało odbyć przymusową podróż 
autokarem. Zostali wysadzeni po przejechaniu jakichś 50 kilometrów, w lesie. Trochę 
daleko od domów. Kolejne dwa wyjazdy legioniści zaliczyli na Górny Śląsk. W Chorzowie 
na PP j w Zabrzu na lidze było ich mniej więcej tyle samo, od stu do dwustu. Może ciut 
więcej na Ruchu. Mieli kłopoty z policzeniem się, gdyż tak na jednym, jak i na drugim 
meczu byli wspomagani przez około 300 osobową grupę z Sosnowca. To oczy wiście me 
są pełne dane z wyjazdów, wiosną 95 Legia miała ich więcej. Natomiast jesień zaczęła się 
od gry na Łazienkowskiej przy pustych trybunach. A to za sprawą wojewody 
warszawskiego, który nakazał zamknięcie stadionu z powodu awantur po meczu 
finałowym o PP z GKS-em Katowice. Wówczas faktycznie „działo się”. Zabawę rozpoczął 
atak fanatyków Legii cieszących się ze zdobycia tego trofeum na boisku najpierw na 
„Misztalowców”, a następnie na katowiczan. „Misztalowcy” to ochroniarze występujący na 
meczach Legii w czarnych uniformach. Z nimi kibice nie lubią się bardzo, bo ocbroniarze 
po pierwsze nie są lubiani w ogóle, a po wtóre warszawscy są ponoć szczególnie 
wrednawi. Podczas finału PP, z zamiarem pobaraszkowania z flagami GKS-u, wybiegł na 
drugą stronę płotu Chomik ze Szczecina. „Misztalowcy” przechwycili go, do cze go nikt 
nie miał wielkiej pretensji. Wszak to ich praca. Jednak gdy Cho mik wrócił na swoje 
miejsce, w legionistach zagotowało się. Chłopak był dosyć dokładnie okopany i obity.
— Był siny i zielony, tak skatowanego gościa dawno nie widziałem — twierdził później 
znajomy z Warszawy.
Owo kopanie już się w zakresie obowiązków ochroniarzy nie mieściło. Tę nadgorliwość 
postanowiono odpowiednio wynagrodzić. Okazja mogła się nadarzyć tuż po spotkaniu. 
Legia wygrała, na trybunach rozpoczęto świętowanie. Bractwo ruszyło na murawę, 
jednak część błyskawicznie zaczęła sprint w kierunku czarnych kubraczków. 
„Misztalowcy”, gdy tylko zwietrzyli niebezpieczeństwo, natychmiast wydarli zelówki, co 
uratowało ich cielesne powłoki od przykrych przeżyć, Zdegustowani takim obrotem spra 
wy legioniści (ci szukający awantury) rozpoczęli wymianę zdań i ławek z kibicami GKS-u. 
Mundurowi nie wiedzieli, co robić.
— Co wy odpierdalacie, uspokójcie się — policjant, szef (?) obstawy złapał jednego z 
warszawskich macherów.
— To weźcie ten GKS na dworzec i będziecie tu mieli spokój — zagadnięty wzruszył 
ramionami. Miał rację, Misztalowcy” się zerwali, gdy by nie było także katowiczan, nie 
byłoby punktów zapalnych. Policjanci myślą inaczej. Wydumali, że najlepszym sposobem 
na ostudzenie rozpalonych głów będzie polanie ich wodą. Najpierw próbowano rozpędzić 
tłum za pomocą oddziałów konnych. Jednak ktoś zauważył, że mustangi boją się flag 
łopoczących na drzewcach. Zaczęto więc biegać ze sztandarami i biedne rumaki płoszyły 
się. Po koniach żywych wprowadzono mecha niczno. Polewaczka okazła się równie 
nieprzydatna jak zwierzaki ze stad niny. Jeżdżąc po murawie boiska dewastowała ją 
tylko, a polewając winnych i niewinnych, zwiększała tylko ilość ludzi chcących dopierdolić 
mundurowym. Bijatyka na stadionie i w jego okolicach trwała dosyć długo. Psy wpadły w 
amok i tłukły kogo popadło i jak popadło.
Zamknięty stadion, pod którym zebrało się bractwo podczas meczu inauguracyjnego z 
Zagłębiem Lubin, nie przypominał już tego sprzed dwóch lat, gdy również po bijatyce z 
policją na meczu ligowym (traf chciał, że także z Katowicami), zamknięto dla publiczności 
obiekt przy Łazienkowskiej. Wyglądał inaczej. Tym razem nie było stanu oblężenia, lecz 
podstadionowy piknik. Wyjazd do Tych to jak zwykle na Górnym Śląsku 100 z Warszawy i 
200 szalikowców z Sosnowca. W Szczecinie Legii było 150-250. Tak duża rozbieżność 
wynika z tego, iż nie mogli ustalić ilości przybyłych. Jak to zwykle w miastach lubiących 
się fanów, łażą oni po całym stadionie. Część bractwa przez Szczecin wracała do domów z 
Paryża, gdzie rozgrywała swój mecz reprezentacja. Na dodatek policja chciała koniecznie 
legionistów otoczyć kordonem. Wiedzie]i z autopsji, że jeśli daliby się odizolować, to 
później mieliby kłopoty ze swobodnym poruszaniem po obiekcie. Można się było 
spodziewać wręcz zatrzymywania siłą w sektorze i odprowadzenia po meczu na dworzec 
nawet tych, którzy mieli zupełnie inne plany życiowe. Więc zasiedli razem z Pogonią.
Do Goeteborga Legii zawitało około 700 hools, plus 40 z Pogoni, kil kudziesięciu 
„dziadków”i trochę polonusów. W sumie około tysiąca głów, z tym że polonusi i „dziadki” 
siedzieli w sektorze obok. Młodzi legioniści twierdzą, że był to rekordowy wyjazd polskich 
hools na mecze pucharowe. Choć pojedynku w Brnie Zbrojovka — Wisła na pewno nie 
pamiętają. Na promie wiozącym kibiców do Szwecji panowało przekonanie, że 
potomkowie tych od najazdu nie bardzo chcą wpuszczać na swoje terytorium osobników 
nie mogących poprawnie wybełkotać swojego nazwiska, więc większość indywidualnie 
narzuciła sobie ograniczenia ilościowe w przyjmowaniu jakże ożywczej wódeczki. 
Przepowiednie okazały się przesadzone i później bractwo klnąc na swoją głupotę, 
nadrabiało zaległości. Przed meczem obyło się bez jakichś szczególnych hec, natomiast 
po spotkaniu wiara się zdeczko wkurzyła. Miejscowi, bardzo grzeczni policjanci stanowczo 
zatrzymali cieszących się z awansu do Ligi Mistrzów fanów czerwono-biało-zielonych na 
stadionie. W tym czasie cienkie Bolki, jakimi są Szwedzi, zdemolowali kilka aut na 
polskich rejestracjach. Bractwo zrobiło sobie odwet na stacjach benzynowych, które po 
drodze „pękały” wszystkie.
— Odbieraliśmy należne nam odszkodowania. Za te samochody i za najazd szwedzki — 
śmiano się później w Warszawie. W Goeteborgu wyjaśniło się również, dlaczego jedynie 
garstka potomków Wikingów zawitała na pierwszym meczu w Polsce. Otóż po 
wielokrotnym pokazywaniu w tamtejszej telewizji scen rodzajowych z wydarzeń, jakie 
miały miejsce po spotkaniu finałowym pucharu Polski, tamtejsza społeczność doszła do 
wniosku, że bezpieczniej jest się nie wyprawiać na Planetę Małp. Z tekstu Marcina Mellera 
(„Polityka” nr 35/95), który wyprawił się na rewanż z fa natykami Legii, można się było 
dowiedzieć, że skoro Szwedzi nie chcieli na Planetę Małp, to ona przyjechała do Szwecji.
Najciekawiej było na jednym z powrotnych promów. 400 płynących nim hools zabawiało 
się na rachunek firmy, to znaczy chlali oporowo Pozostawiając nie uregulowane rachunki. 
Ktoś dostał szalu radości i metodycznie wyrzucał cały ruchomy sprzęt za burtę. wlazł na 
maszt, gdzie troszkę uszkodził radar, zerwał banderę i opatuliwszy się mą paradował po 
pokładach. Kilku antyterrorystów, którzy byli obecni na promie, dość dobrze policzyło 
swych ewentualnych przeciwników i po uzgodnieniu rachunku sil, byli dla wszystkich 
rozrabiających raczej uprzejmi, Prosząc jedynie o niewyrzucanie za burtę tratw 
ratunkowych i podobnych gabarytami drobiazgów. W Świnoujściu spodziewano się ostrej 
kontroli. Jednak tam opróżnianie promu polegało na jak najszybszym wyekspediowaniu 
wesołych autobusów w kierunku Warszawy. Cały czas pod eskortą. Następnie mieli 
wyjazd do Łodzi na ŁKS. Zameldowało się tani ich 250. Po sukcesie drużyny w Łodzi 
legioniści usłyszeli pod swoim adresem wyjątkowo mało bluzgów. Więc i sami prawie nie 
bluzgali. 40 legionistów odwiedziło Rzeszów podczas meczu o Superpuchar, 200 
pojechało do Gdańska. Tam co prawda bluzgał im cały stadion, jednak najstarsza ekipa 
lechistów wzięła po meczu dwie dychy najstarszych legionistów na chlanie.
Do Moskwy wybrało się 200 fanów. Część jechała pociągiem. Gdy policjanci wleźli im do 
wagonu (kuszetki), szalikowcy natychmiast po wiedzieli warsowemu, że nie życzą sobie 
ich obecności, żądają opuszczenia wykupionego przez siebie wagonu przez „tych panów”. 
Warsowy wysadził mu zamiast na granicy w Terespolu (jak chciał dowódca eska pady), 
na stacji Warszawa Wschodnia. Na stadionie Spartaka dosiadło się jeszcze 300 
polonusów, ale nawet pół tysiąca polskich gardeł nie było się w stanie przebić przez 
wyjący, kilkudziesięciotysięczny tłum. W Tarnobrzegu Legii zawitało zaledwie 80. Na 
mieście robili co chcieli, jednak później czterech z nich miało poważne kłopoty. Miejscowi 
hools okazali się mocni jedynie w gębie. Po stracie szalików natychmiast meldowali o tym 
policji, wskazując winnych. Wspomniana czwórka trochę sobie po siedzi, gdyż przybito im 
dziesionę.
W Chorzowie na PP było warszawiaków niecałe 30 osób oraz dwie setki Zagłębia. W Łodzi 
na Widzewie jakieś 2 tysiące, natomiast w Blackburn 300 plus około 200 polonusów. 
Niektórzy ostrzyli sobie zęby na wjazd na murawę po zakończeniu meczu. Wszak w Anglii 
od czasu tragedii zgniecenia kilkunastu kibiców Liverpoolu płoty odzielające murawę od 
trybun są symboliczne. Troszkę się zawiedli. Przewidujący wyspiarze posadzili kibiców z 
Polski na piętrze. Pod nimi znajdował się pusty sek tor. W Poznaniu, na meczu, który 
dzięki zadymom na trybunach stal się wydarzeniem sezonu, legionistów było 300.
Do Trondheim przyjechało z Warszawy 100 fanów. Zostali bardzo gościnnie przyjęci.
Na Legii, identycznie jak wszędzie, zdarzają się i takie wypadki, jak opisany w 
wydawanym w Łodzi przez widzewiaków Polskim Kibolu” (nr 3, str. 5): Legioniści chyba 
mile będą wspominać Sochaczew, bowiem zdobyli spory łup — jeden szalik skrojony 
dziewczynie, na dodatek po wab cc, gdyż ofiara nie chciała dobrowolnie oddać swoich 
barw. Dopiero ciosy i groźba wciągnięcia do autokaru pomogły.... Jak można skroić szalik 
21 —letniemu „chuliganowi<< spod Zylety, gdy ten na ulicy krzyczy: ratunku, ludzie, 
złodziej”. Wszędzie się znajdą mocni jedynie w pysku. Chodzi o to, by mięczaków 
utwardzać lub eliminować ze środowiska.
Po zadymie podczas flnału PP z GKS-em i decyzji zamknięcia stadionu przy ul. 
Łazienkowskiej, młodzież Legii postanowiła zorganizować spotkanie kibiców, na którym 
chciano podjąć jakieś decyzje. Ponieważ wśród przybyłych (kilkaset osób) znajdowali się 
wodzireje spod Żylety, organizatorzy zamieszania jakoś nie chcieli się ujawnić. 
Ostatecznie stanęło na niczym, towarzystwo się rozeszło. A później w „Zyciu Warszawy” 
można było przeczytać list małolatów o terrorze czterdziestolatków, którzy narzucają 
reszcie sposób myślenia i styl bycia. Ciekawe, do czego autorzy listu dążyli.
Ulubioną, ostatnimi czasy zabawą fanów Legii jest czatowanie. Przekonali się o tym 
wiślacy, którzy we wrześniu 94 wybrali się do Gdańska na mecz z Lechią. Warszawiacy 
urządzili sobie polowanie dwie godziny po północy. Nieszczęściem krakusów była 
niewielka ich liczba, co nie pozwoliło podjąć wyrównanej walki. Czterdziestu agresorów 
wręcz roz niosło dziesiątkę przeciwników. Rok później kłopoty na tej samej trasie, tylko w 
drugą stronę, mieli udający się do Krakowa kibice Arki. Jechali na gościnne występy do 
swych ziomków z Cracovii. Łatwo było prze widzieć, że ktoś będzie przejeżdżał, gdyż w 
grodzie Kraka następnego dnia miały odbyć się pierwsze od wielu lat ligowe derby, zwane 
pod Wawelem „Swiętą Wojną”. Gdynianie przewidzieli sytuację i pochowali się w pociągu 
dość dokładnie. Ostatecznie warszawscy wartownicy (zabawa odbywała się także około 
godziny drugiej w nocy na idealnie pustym dworcu Warszawa Wschodnia) zlali dwie czy 
trzy bardzo podejrzane oso by. Później okazało się, że trafili w dziesiątkę. Jednak 
arkowcy nie zupełnie chcą się przyznać do swojej porażki twierdząc, że trafiony został 
piąty garnitur ich grupy.
— Przecież nie będziemy się gości pytać, czy należą do ich specbrygady, czy są zwykłymi, 
gdyńskimi szaraczkami. Że nie są to oni, to było widać, gdy mówili, że nie mają o niczym 
pojęcia i nawet nie wiedzą, czym są mecze piłki nożnej. Ale co, mieliśmy ich za to 
pogłaskać po główce? — ni to stwierdził, ni spytał retorycznie jeden z legionistów, 
uczestnik zadymy.
Fani warszawscy jesienią 95, na meczu z Arniką Wronki zorganizowali akcję, jakiej 
jeszcze przed stadionami w Polsce nie było. Protestując przeciwko zbyt wysokim cenom 
biletów, oraz zakazowi wywieszania flag klubowych na plotach, postanowili odpuścić 
sobie spotkanie swojej drużyny, jednocześnie pikietując obiekt przy ul. Łazienkowskiej. 
Pikieta przyniosła skutek połowiczny. Zmalały ceny biletów zezwalających na wchodzę nie 
na wiraż i przyobiecano, że od kolejnego spotkania będzie można wywieszać flagi, choć 
tylko do połowy płotu.
Niektórzy fani Legii z nudów nie wiedzą co wymyślić. Jeden z nich wykombinował, że da 
na łamach Piłki Nożnej” płatne ogłoszenie: „Byliśmy, jesteśmy, będziemy najlepsi. Klub 
Kibica Legii Warszawa skiada podziękowanie za doznane w 1995 roku wzruszenia i 
radości wszystkim naszym sportowcom i działaczom(...) Pozdrawiamy gorąco nasze 
Fan— CIuby oraz przyjaciół i sympatyków”. Autor tego przedsięwzięcia, Wiesiek 
„Peclowizna”, w przerwie meczu o superpuchar Legia — GKS Katowice, który odbył się w 
Rzeszowie, zakupił na licytacji piłkę, którą rozegrano mecz Polska — Słowacja. Wyłożył 
na cel 4 i pół miliona starych złotych.
— Jak się pan nazywa?— spytał się go spiker podczas wręczania trofeum.
— Nie mam nazwiska, jestem legionistą — odparł warszawski fanatyk. Korzystając ze 
spotkania z legionistami w Łodzi podczas turnieju ki biców, warszawiacy, którzy mogli 
przeczytać powyższy rozdział, zgłosili następujące zastrzeżenia: Ledwo nadmienione 
zostały zadymy w Często chowie, gdy po meczu Polska — Francja zdemolowany został 
autokar Arki, i awantura z psami podczas spotkania 112 PP z GKS-em Katowice w 1993 
roku. Zabrakło opisów zwycięskiej walki z... psami o flagę „Ultras na meczu ze Stomilem, 
awantury z policją po meczu Legia — Pogoń, gdy wspóhw siły kibiców obu klubów 
przegoniły agresorów. Zabrakło też opisu wielkiej bitwy po meczu Legia — Lech 0:1 
(wiosna 95), kiedy to zdemolowane zostały budy policyjne, głazy leciały z trasy 
Łazienkowskiej, a za mieszki przypominały te z okresu stanu wojennego 

ŁKS Łódź


Gdyby na początku lat siedemdziesiątych na stadionie przy al. Unii ktoś w ogóle mógł 
przypuszczać, że kilkanaście lat później Łódzki Klub Sportowy będzie miał jakiegokolwiek 
lokalnego, poważnego konkurenta, zostałby uznany za niespełna rozumu. Po prostu liczył 
się tylko ŁKS. Gadanie o pełnych trybunach i pucharowych sukcesach Widzewa wtedy, to 
jakby dzisiejsze mówienie tego samego o np. Hutniku Warszawa czy Rozwoju Katowice. 
Wówczas nie było nawet przepowiedni, a teraz są lokalni rywale. Powoli, ale 
systematycznie zdobywali sobie oni uznanie w łódzkich środowiskach. Sportowym, 
kibicowskim i chuligańskim. ŁKS z pozycji monopolisty zaczął schodzić na drugi plan. Na 
przestrzeni ostatnich lat w Łodzi panuje istna huśtawka nastrojów. W końcówce lat 
osiemdziesiątych LKS stać było na zrywy. Po jednym z nich, na samym początku 
rozgrywek łodzianie mieli nadkomplet punktów. To ‚„nad” oznaczało wygraną trzema 
bramkami z Pogonią Szczecin, co pozwalało dopisać dodatkowy punkt. Kolejny mecz na 
własnym stadionie ŁKS rozgrywał z Legią. Przy spadającej na pysk frekwencji na łódzkim 
stadionie zameldowało się 28 tysięcy ludzi. Biało-czerwono-biali pokonali wojskowych z 
Warszawy 4:1, umocnili się na pozycji lidera i... od tego momentu rozpoczął się regres. 
Na stadion przybywało coraz mniej ludzi. Kibice na Al. Unii zaczęli powoli znikać. W 92 
roku została ich garstka. Jeszcze na osiem kolejek przed zakończeniem sezonu 1992/93, 
czyli tego, który obfitował w wysokie wyniki, sektor fanów Łódzkiego KS nie sprawiał 
żadnego wrażenia. Nagle w końcówce sezonu, gdy okazało się, że ŁKS ma całkiem realną 
szansę na zdobycie po raz pierwszy od 36 lat tytułu najlepszego zespołu w kraju, liczba 
szalikowców zaczęła rosnąć w sposób geometryczny. Kiboli ŁKS-u przybywało niczym 
grzybów po deszczu. Część z nich to oczywiście ci, którzy za tą drużyną byli już od 
dawna, ale życie zmusiło do zmiany zainteresowań. Żona, dzieci, praca i tym podobne. W 
chwili spodziewanego tryumfu przypomnieli sobie o dawnej miłości i zaczęli chodzić, a 
nawet jeździć za drużyną Pojawiło się także wielu młodych kolesiów. Jedni faktycznie 
przyszli na AI. Unii jako ludzie nowi w tym całym interesie. Jednak spora część byli to 
ludzie niezdecydowani, czyli ci, którzy sami me bardzo wiedzieli, czy mają chodzić na 
ŁKS, czy na Widzew. W tamtych, gorących dla polskiego futbolu chwilach, stadion 
Widzewa zaczął się niebezpiecznie wyludniać. Po tym spektakularnym sezonie ŁKS miał 
szansę zostania klubem z całkiem niczego sobie załogą kibiców. Odebranie startu w 
rozgrywkach europejskich pomogło Legii w napędzeniu na trybuny kolejnych fanatyków. 
Start łodzian w pucharze UEFA nie załatwił niczego. Owszem, grupa się scementowała, o 
czym świadczy między innymi awantura po spotkaniu koszykarek ŁKS z Włókniarzem 
Pabianice. Miała ona miejsce pół roku po sławetnym 7:1 z Olimpią Poznań.
Do niedawna kibice ŁKS-u i Włókniarza się lubili. Pabianiczanie byli nawet uważani za filię 
„Rycerzy wiosny”. Pod względem kibicowskim rzecz jasna, a nie organizacyjnym. Jednak 
zadziałało prawo derbów, które twierdzi, że posiadanie drużyn w jednej klasie 
rozgrywkowej, gdy siedziby klubów są oddalone od siebie nie więcej niż 100 kilometrów, 
jest elementem uniemożliwiającym dogadanie się kibiców. Na kilkudziesięciu 
powracających z Łodzi fanów Włókniarza przyczaiło się wzdłuż torów kolejowych około 
250 (niektórzy podają nawet 300) fanatyków ŁKS-u. Zadziałali starym, wypróbowanym 
już przez niejednych kibiców sposobem. Do pociągu wiozącego w kierunku domów 
mieszkańców Pabianic wsiadł kmikadze mający za zadanie zaciągnąć w odpowiednim 
miejscu hamulec bezpieczeństwa. Hamulcowy doskonałe obliczył miejsce, w którym 
trzeba było pociągnąć za rączkę, udowadniając tym samym, że świetnie jest mu znana 
topografia miasta, oraz że praktyczne zajęcia z lekcji fizyki zostały opanowane w bardzo 
dobrym stopniu. Pociąg stanął w oku cyklonu. Od tego momentu relacje napastników i 
ich ofiar zaczynają się różnić. Łodzianie twierdzą, że wjechali do pociągu obijając 
pabianiczan, natomiast ci drudzy utrzymują, iż zostali jedynie ukamienowani. Faktem 
jest, że dym miał miejsce, że działo się to niedaleko dworca oraz że przyjezdni najedli się 
strachu i dostali po głowach. Policja nie złapała nikogo, pociąg został zdewastowany, 
przeciwnicy pobici. Tak przynajmniej wyglądał bilans ze strony gospodarzy.
Mimo takich spektakularnych akcji ŁKS nie potrafił się skonsolidować. Zabrakło ludzi, 
którzy chcieliby się poświęcić idei, mających umiejętność jednoczenia wokół siebie 
innych. Jacek Bogusiak nie jest taką osobowością, która potrafi skupić środowisko. 
Chociaż stara się to zrobić od lat. W związku z tym trafił nawet na łamy gazet i przed 
kamery programu 1 TV. A to za sprawą wydanej przez siebie gazetki, w której 
zamieszczona była mapa Łodzi, a okolice stadionu Widzewa otoczone były czymś 
przypominającym drut kolczasty. Skojarzenie było jednoznaczne
— żydowskie getto. Miało ono podkreślać pochodzenie narodowe założycieli Robotniczego 
Towarzystwa Sportowego. Zresztą od Żydków wyzywają się tak jedni jak i drudzy.
Historyczne tło w postaci przedwojennego statusu żydowskiego miasta na polskiej ziemi 
wraz z tamtymi ludźmi poszło w zapomnienie. Pozostało jedynie działające negatywnie 
skojarzenie — „Łódź? ależ to Zydzi”, które podtrzymywane jest przez samych łodzian. 
Oczywiście każdy myśli o przeciwniku.
Całkiem nieźle, chociaż nie imponująco, prezentowali się fanatycy ŁKS-u podczas 
pucharowej potyczki z Legią w finale PP w 94 roku. Sami zainteresowani twierdzili, że 
było ich w Warszawie (finał rozgrywano na Łazienkowskiej) półtora tysiąca. Legioniści 
ocenili ich na połowę mniej. Miarodajne jest chyba stwierdzenie kibiców poznańskiego 
Lecha, którzy byli na tym meczu incognito. Według poznaniaków łodzian było ośmiuset. 
Zdaje się tę wersję potwierdzać także zapis video. Jednak nawet na stosunkowo 
niedalekim wyjeździe osiem setek, to i tak sporo. Był to jednak łabędzi śpiew ŁKS-u. Dwa 
miesiące później, w lipcu odbyło się identyczne spotkanie o superpuchar w Płocku. Na 
tym meczu, oprócz kiboli Legii, drugą siłę stanowili kibole Petrochemii i Widzewa we 
wspólnej grupie. W ciągu kilku miesięcy z całkiem zgrabnej ekipy pozostało dno. 
Ełkaesiaków do nieodległego Płocka przyjechało zaledwie stu. Apogeum dna przypadło na 
mecz, który odbył się już w trakcie nowych rozgrywek ligowych. Znów z Legią, tym 
razem w Warszawie. Było to dość ciekawe widowisko, związane z ogólnym bojkotem ze 
strony łódzkiej. Na Łazienkowskiej zameldowało się zaledwie jedenastu piłkarzy, czyli 
ławka re zerwowych była pusta. Natomiast na trybunach pojawiło się 3 (słownie: trzech) 
fanów z Łodzi. A przypomnieć trzeba, że wyjazdy do Warszawy stanowią dla 
mieszkańców miasta włókniarzy coś szczególnego. Na dobitkę nie należą do najdalszych. 
Co się stało? Można się jedynie domyślać. Natomiast w siłę w tym samym czasie rósł 
największy konkurent ŁKS-u, Widzew. Gdzie podziali się ci, którzy nie tak dużo wcześniej 
byli znacznie liczniejsi na Galerze?. Tajemnica?
Gdy LKS dołował w Lidze Chuliganów, a Śląsk stawał się jednym z jej filarów, 
niejednokrotnie we Wrocławiu dawały się słyszeć uszczypliwe uwagi przyjezdnych o 
kumaniu się z nic nie znaczącymi klubami. Odpowiedź w takich wypadkach mogła być 
dwojaka. Mówiło się wówczas o tradycji i historii wzajemnych kontaktów, a także o 
lojalności, która w swym kodeksie honorowym nie pozwała na odwracanie się od tych, 
którym się nie wiedzie. Druga sensowna i jednoznaczna odpowiedź brzmiała: „A wy co się 
wpierdalacie?”. Często kończyło się na ironicznych uśmieszkach kibiców innych zespołów. 
Zawsze przyjmowali wrocławską postawę jako dziwną fanaberię, choć trzeba przyznać, że 
obie argumentacje trafiały do przekonania. Przed siłą ugina się każdy, a umiejętnie 
ukazane sprawy honorowe, choć uczucia są ostatnio jakby w pogardzie, potrafią wywrzeć 
wrażenie nawet na najbardziej zatwardziałych rzezimieszkach.
Na linii LKS — Śląsk pierwsze poważne rysy dały się zauważyć w 91 roku. Zaczęło się 
niewinnie, od wspólnego picia alkoholu gdzieś w Łodzi na podwórku terenu opanowanego 
przez widzewiaków. Co prawda ełkaesiacy ostrzegali, że w to miejsce może wjechać 
ekipa gospodarzy, jednak nikt z Wrocławia nie wziął tych zapowiedzi na poważnie. 
Zadziałało typowe dla miasta z jedną tylko grupą kibiców myślenie. Kto nas tu może 
ruszyć?” — to normalna reakcja w miastach, w których nie ma rywalizujących ze sobą 
grup. W pewnym momencie z jednej z bram wyskoczyło kilkudziesięciu nieźle 
uzbrojonych widzewiaków. W związku z brakiem rympalów obronnych, jedynym 
sensownym wyjściem było wzięcie nóg za pas. Tym, którzy mieli w organizmie zbyt dużo 
wody ognistej, bieganie sprawiało spore kłopoty. Widzew dopadł kilka osób. Później ktoś 
słusznie Zauważył, że kibiców ŁKS-u tuż przed zadymą jakoś zaczęło ubywać.
Nie do końca zostało wyjaśnione, skąd wziął się Widzew i to w takiej ekipie. 
Niedomówienia zrodziły niemiły klimat. Później był wyjazd do San Marino, Opanowany 
przez ekipy z Wrocławia i Krakowa (Wisła), podczas którego z trybun dało się słyszeć 
hasło nieprzychylne dla całej Łodzi. W czasie pamiętnego meczu Polska — Anglia na 
chorzowskim stutysięczniku ŁKS naparzał się z Wisłą w sektorze bezpośrednio 
sąsiadującym ze wspólnym wrocławsko-gdańskim Początkowo wiara z Lechii i Śląska 
ruszyła w kierunku zamieszania. Jednak mimo, że grupa była wspólna, cele wrocławian i 
fanów Lechii były w tym przypadku różne. Podczas gdy gdańszczanie brali na celownik 
elkaesiaków, to Śląsk był bardziej skory powalczyć z wiślakami. Biegnące w kierunku 
jatki bractwo udało się powstrzymać. Później łodzianie mieli do Śląska straszne pretensje 
o brak pomocy. Nie przyjmowali tłumaczenia, że stało się tak znacznie lepiej dla nich
Czara goryczy i obustronnych oskarżeń została przepełniona podczas nie istotnego, 
wydawałoby się, dla stosunków między kibicami Śląska i ŁKS-u meczu 1/16 pucharu 
Polski Slęza — Widzew w listopadzie 1994. Na tym meczu szalikowcy wojskowych 
stanowili całkiem pokaźną cześć publiczności. Problem polegał na tym, że większość 
czających się na łodzian i chcących pokombinować, z uwagi na spodziewaną policyjną 
obstawę, przyszła bez barw. Natomiast grupka, w większości młodzieżowców, która na 
spotkaniu pojawiła się oficjalnie, była sterowana przez pijanego Łośka. Ten żul, dla 
którego w znacznie mniejszym stopniu liczyło się kto, gdzie i z kim gra, a znacznie 
bardziej gdzie i za czyje można wypić, postanowił skorzystać z okazji i pokazać się 
młodzieży jako wodzirej. Wszakże to on, a nie kilkunastolatkowie bujał się z Nabojką, on 
miał na koncie zatrzymanie pociągu wiozącego fanów Lecha. Więc to on w takim 
przypadku powinien kierować grupą. Krzyknął Jude — cała Łódź”, co reszta podchwyciła i 
w ten oto sposób ŁKS miał podstawy twierdzić, że Śląsk jest fałszywy. Będący na meczu 
widzewiacy następnego dnia nie omieszkali o tym wydarzeniu poinformować lokalnych 
rywali, z którymi przecież doskonale się prywatnie znają z pracy i szkół.
I co z tego, że dla Łośka był to ostatni występ w karierze? Został po goniony z bractwa 
tuż po zakończeniu tego spotkania. W trakcie meczu jednak małolaci posłuchali właśnie 
jego. Nikt w Łodzi nie zna kulis sprawy, a na zewnątrz wyglądała ona tak, że rzeczywiście 
ŁKS-iacy powinni mieć Wrocławia dość. ŁKS zachował się z honorem i podczas najbliższej 
okazji, czyli na meczu Polska — Francja, fani bialo-czerwono-białych stwierdzili, że od tej 
pory na linii Łódź —Wrocław nie ma mowy o zgodzie. Stare układy jednak pokutują. Kilku 
chłopaków z ŁKS-u prosiło wrocławian, by w imię dawnej znajomoki nie bluzgać na nich 
podczas meczów z udziałem Widzewa.
W końcówce roku 94 łodzianie wyjechali do Katowic na GKS. Starcie 10 osób ŁKS-u z 
mniej więcej identyczną liczebnie grupą miejscowych na dworcu zakończyło się 
rozochoceniem przyjezdnych, którzy w tej nie licznej ekipie zaczęli buszować po 
osiedlach. Po skrojeniu paru szalików sami dostali się na orbitę zainteresowań znacznie 
liczniejszej hordy GKS-u i musieli zrywać zelówki. Na meczu było 40 ełkaesiaków i kilku 
ich koleżków z Rakowa.
Rok 95 rozpoczął się dla ŁKS-u stosunkowo nieźle. Na inauguracyjnym meczu w Poznaniu 
(Lech), po końcowym gwizdku, gdy ich piłkarze podbiegali do płotu, rzucili się w jego 
kierunku tratując po drodze dwóch policjantów. Była to dopiero zajawka zadymy, jaka 
zdarzyła się chwilę później, której łodzianie byli zaledwie biernymi obserwatorami, gdyż 
awantura od bywała się między miejscowymi fanami a psami. Jej efektem było między 
innymi zabranie broni policjantowi. Kolejne wyjazdy, w tym i te do Poznania (zarówno na 
Wartę jak i na Olimpię), to zaledwie kilkuosobowe ekipy. Całkiem nieźle prezentowała się 
Galera po ostatnim meczu sezonu 1994/95 z Górnikiem Zabrze. Po wysokim zwycięstwie 
w meczu o pietruszkę odbyło się sympatyczne pożegnanie najzagorzalszych fanów z 
piłkarzami. W nowym sezonie fanów ŁKS-u zjawiło się 30 w Olsztynie, 11 w Lubinie (plus 
około 40 z Miedzi), 50 we Wrocławiu, 25 w Gdańsku. Podczas powrotu z Lubina łodzianie 
mieli starcie w okolicach wrocławskiego Dworca Głównego. Początkowo siedmiu (?) ŁKS-
iaków nawet zaatakowało mniej więcej równą liczebnie grupę napastników, robiąc 
poważne szkody ich zdrowiu. Później musieli się zmywać taryfami, zostawiając jednak 
wrażenie twardych facetów. W Gdańsku, mimo środy, pojawiło się łodzian dwa tuziny. 
Dzieciaków wśród nich nie było.
Kibice biało-czerwono-białych byli obecni w Warszawie podczas spot kania 
organizowanego przez posła Marka Wielgusa, o którym na stronach tego tomiku jest już 
trochę informacji. Łodzianie stoczyli słowny bój z działaczem własnego klubu, do 
niedawna policjantem, człowiekiem odpowiedzialnym za porządek na trybunach. Trzeba 
przyznać, że były mundurowy po przepychance słownej wybrnął z niej z twarzą, 
rezygnując ze swojego darmowego biletu na spotkanie Legia — IFK Goeteborg, jakie po 
spotkaniu rozdawano. Jak Galera jeździ ostatnimi czasy na mecze swojej drużyny? 
Paradoksalnie najgorzej wyglądało to w momencie, gdy ŁKS miał szansę na objęcie tronu 
mistrzowskiego. Wówczas to, na kilka kolejek przed zakończeniem sezonu do Szczecina 
nie pojechał nikt! Jesień 94 też nie była rewelacyjna. Według własnych danych liczebność 
fanów z Łodzi by ła następująca: Płock 60 (miejscowi twierdzą, że 40), Chorzów 20, 
Lubin 20 (na zgodę); Warszawa 3, Olsztyn 2, Katowice 30, Pniewy 1, Zabrze O 
(trzydziestce nie udało się dojechać). Gdyby nie tradycje, trzeba by po odczytaniu tych 
danych uznać ełkaesiaków za równych takim ekipom jak Stal Stalowa Wola, Stal Mielec, 
czy Raków Częstochowa.
Rok później, czyli jesienią 95, fanów z Galery zaczęło jeździć jakby wię cej. W Olsztynie 
zameldowało się ich 30, w Lubinie 11 (plus 40 z Miedzi Legnica), niecała pięćdziesiątka 
we Wrocławiu, 25 w Gdańsku, mimo że mecz odbywał się w środę. 

Miedź Legnica


W Legnicy już wydawało się, że na stadionie przy ul. Orla Białego coś się zaczyna dziać. 
W chwilach, gdy Miedzianka zaczęła osiągać swoje największe sukcesy sportowe, coraz 
więcej osób zaczęło wdziewać zielono-czerwono-niebieskie szaliki. Kilkuset fanów 
legnickich pojawiło się w Warszawie na pamiętnym finale PP z Górnikiem Zabrze. Rok 
wcześniej podczas spotkań barażowych o wejście do ekstraklasy ze Stalą Mielec stadion 
w Legnicy wypełnił się do ostatniego miejsca, a na rewanż wyprawiło się kilka autobusów 
sympatyków Miedzi. To jeszcze były wyjazdy przypominające alkoholowe autobusy z 
zakładów pracy, rodem z lat siedemdziesiątych, lub rozśpiewane grzybobrania.
Jesienią 93 roku na meczu ze Śląskiem zameldowało się na Oporowskiej 150, może 
nawet więcej fanów z Legnicy. Wówczas panował cichy układ między kibicami obu 
drużyn. Bez jakiejś specjalnej przyjaźni, ale i bez zawiści oraz chęci mordu. Wtedy to w 
Legnicy zaczęły się pojawiać na murach napisy gloryfikujące Miedziankę i szkalujące tych, 
z którymi miejscowi mają największą kosę. Głównie lubińskie Zagłębie. Pół roku później 
szalikowcy z Wrocławia meldują się na stadionie przy ul. Orla Białego. (Swoją drogą 
fantastyczna nazwa ulicy. Ciekawe kto ją nadał. A mówią że tylko starzy szalikowcy to 
infantylni faceci.) Tamto spotkanie mogło zadecydować jeszcze o tym, kto ratował cień 
szansy na awans do ekstraklasy. Fanatyków miejscowych znalazło się na trybunach spora 
grupa, zajmująca jakieś półtora sektora. Czyli mniej więcej 500-600 gardeł. W kilka 
miesięcy po tym spotkaniu, jesienią 94, kiedy to legniczanom zaczął wiatr dmuchać w 
oczy, ponownie wiara z Wrocławia melduje się w stolicy polskiej miedzi. Mimo, że w obu 
przypadkach padł identyczny rezultat, to znaczy 1:0 dla miejscowych, a drużyny walczyły 
o tę samą stawkę, to jednak atmosfera na trybunach była zgoła odmienna. Wszystko 
siadło. Kilku najoperatywniejszych chłopaków poznikało. Długi siedział wówczas w pudle, 
Alkohol stracił serce i zapał do robienia czegokolwiek, Siwy naprzekręcał nieco ludzi na 
pieniądze i bał się im pokazywać na oczy. I tak dalej.
Nie bez winy są tu działacze Miedzi. Kibice sami chcieli zorganizować sobie komputerowe 
szaliki swojego klubu. Chcieli wyłożyć własne pieniądze, zaangażowali własne kontakty. 
Chcieli tylko jednego — zgody klubu. Goście z inicjatywą postanowili zorganizować szaliki 
na miarę tych, które w kraju są już normalnością. Inicjatorzy rynku pamiątek chcieli 
oficjalnie handlować rzeczami z herbem, nazwą klubu i jego barwami. Ani jedno, ani 
drugie, ani trzecie nie jest zastrzeżone do tej pory. Do kogo poszli, w kilkanaście 
miesięcy po tym fakcie nie sposób ustalić. Działacz postanowił wtedy wykroić coś dla 
siebie.
— Chcecie mieć pozwolenie na handel szalikami klubowymi? Dobrze, ale musicie część 
tych szalików oddać nieodpłatnie na rzecz klubu.
Faceci z inicjatywą, choć nie przemysłowcy dysponujący olbrzymim nadmiarem gotówki, 
przekalkulowali interes i doszli do wniosku, że aby sprostać życzeniom działaczy, 
musieliby albo sami dokładać do interesu, albo zdzierać ze swoich kolegów — kibiców.
Wynik takiego myślenia ludzi z klubu jest widoczny po półtora roku. Średnia frekwencja 
na stadionie Miedzi jesienią sezonu 95/96 wyniosła nie całe 500 osób na mecz! Była 
szansa, by kilkudziesięciu chłopaków związało się z Miedzianką ideowo i zamiast łazić po 
bramach i zbierać kasę na następne wino, organizować pieniądze na kolejny mecz. Ten 
klimat beznadziejności dało się wyczuć już zimą w roku 1994. Będąc w Legnicy szukałem 
znajomka, kibica Miedzi. Takiego zagorzałego. Chłop ma sporo po trzydziestce na karku. 
Pytam młodzieżowców kręcących się bez celu po okolicznych bramach, opisując swojego 
ziomala. Bractwo w wieku 18-19 lat stwierdza, że jeśli chodzi o kibiców, to trzeba 
wypytywać wśród małolatów. Jeśli niespełna 20-letni gostek mówi coś o małolatach, to 
jaki wiek ma na myśli? Takie jest postrzeganie szalikowców Miedzi w samej Legnicy.
Aktualnie, tzn. na przełomie roku 95 i 96, fanów legnickich jest nie wielu. Owszem, 
jeżdżą na wyjazdy za swoją drużyną, ale tylko niedaleko i w naprawdę niewielkim 
składzie osobowym. Wiosną 95 w nieodległym Dzierżoniowie było ich 20.
Przypadek Miedzi jest kliniczny. Nikt nie zadbał o trybuny, bo po co? Lepiej się było 
zatroszczyć o pieniądze — w mniemaniu działaczy — pewniejsze. Miasto podarowało 
klubowi targowisko. Następnie miasto pożyczyło pieniądze na remont tegoż targowiska. A 
jeszcze później pożyczkę anulowało. Rzecz jasna nie była to jakaś tajemnicza grupa ludzi, 
lecz czyjeś konkretne działania. W tym przypadku wiceprezydenta miasta, który 
jednocześnie pełnił funkcję wiceprezesa klubu. Dzięki odpowiedniemu” wy korzystaniu 
obu funkcji pieniądze przelały się z jednego konta na drugie. Tak jest po prostu 
najłatwiej. Ostatecznie skończyło się na dowiezieniu wiceprezydenta vel wiceprezesa w 
kajdankach do gmachu sądu. Gdyby komuś chciało się zainwestować w kibiców, te kilka 
miliardów, które przy nosić ma targowisko, mogło wpłynąć z zupełnie innego źródła. Dwa 
tysiące ludzi płacących za bilety po pięćdziesiąt tysięcy starych złotych, siedem naście 
razy w roku daje prawie dwa miliardy przychodu. Rocznie. Za to, co i tak się organizuje. 
Wystarczyło tylko trochę zadbać o reklamę i fanów swojego klubu. Pieniędzy, jakie 
mogłyby wpłynąć przy pięciotysięcznej pub lice liczyć nie trzeba. W Legnicy nikt tego 
nawet nie próbował.
Wiosną 95 we Wrocławiu na Ślęzie kibiców Miedzi zawitało około 30. Jesienią 95 
legniczanie potrafili w 40 zajechać do Lubina na mecz ŁKS-u z Zagłębiem. Trzy dyszki do 
Wrocławia (także na LKS). Stu za meldowało się w Jaworze na meczu o puchar Polski z 
tamtejszą Kuźnią. 

Motor Lublin


Ludzie honoru — kibice Motoru. Taki napis za sobie na szalikach fani z Lublina. Fanatycy 
sportowi pojawili się w tym mieście stosunkowo późno. Podczas finału pucharu Polski 
Arka — Wisła, który odbył się w maju 1979 właśnie w Lublinie, ludzie widząc łażących po 
mieście młodych ludzi w kolorowych szalikach podchodzili i pytali, co to za sekta. Trzy 
lata później, w 1982 roku Motor wchodził do ekstraklasy. Wówczas na lubelskich płotach 
pojawiły się napisy RKS w I lidze Tamtejsza prasa cieszyła się, że to już nie te 
antypaństwowe napisy w stylu „Już niedługo zamiast liści będą wisieć komuniści”, jakie 
na tych samych murach pojawiały się kilka miesięcy wcześniej.
Pierwszy mecz Motor rozgrywał ze Śląskiem. Na tym spotkaniu za meldowało się kilkuset 
(około 400) fanów przyjezdnych. Na trybunach widać już było zalążki grupy fanatyków. 
Jednak o sile chuligańskiej stadionu przy Al. Zygmuntowskich długi czas stanowili nie tyle 
ci, którzy przychodzili w żółto-biało-niebieskich szalikach, lecz tak zwane zgredy. Jakoś w 
Lublinie tych zagryziaków jest szczególnie dużo.
Po awansie do grona najlepszych Motor zdobywał sobie dość szybko kibiców. Co 
dziwniejsze, działo się to w okresie, gdy fanatyzm sportowy przeżywał w Polsce wyraźny 
kryzys. Lublinianie wpadli w orbitę zainteresowań kibiców warszawskiej Legii. Kilku 
mieszkańców Lublina wręcz było łącznikami na trasie do Warszawy. Na spotkania 
swojego klubu przy chodzili w barwach czerwono-biało-zielonych. Z czasem miłość 
lublinian do legionistów przez tych ostatnich została wzgardzona.
Fani Motoru w jakichś szczególnych ilościach na dalsze wyjazdy nie jeździli w zasadzie 
nigdy, choć raz zajechali do Wrocławia (500 kilometrów) w sile 250 hools.
Na linii Lublin — Wrocław w drugiej połowie lat osiemdziesiątych zaskrzypiało. 
Wracających z Wałbrzycha kiboli Motoru wzięto na picie w okolice wrocławskiego dworca. 
Następnie lublinianie pozbyli się barw. Stary, chamski numer. Fani z Lublina nie zadziałali 
jednak tak, jak za chowałaby się każda inne ekipa. Gdy do Lublina zawitali fanatycy 
Śląska szukano głównie winowajców. Trzech z nich pojawiło się na trybunach, Wśród 
niewielkiej, trzydziestoosobowej grupy. Choć kłopoty mieli wszyscy przyjezdni, bo 
postawili się za swoimi ziomkami, to jednak sposób, w jaki lublinianie chcieli załatwić 
sprawę, wywoływał szacunek. Do zgody prawdopodobnie i tak by nie doszło. Po zdobyciu 
przez Ruch Chorzów tytułu mistrzowskiego, świeżo upieczeni mistrzowie Polski musieli 
rozgrywać trzy spotkania w odległości nie mniejszej niż 100 kilometrów. Padło na 
Wrocław. Akurat jednym z tych trzech okazał się męcz z Motorem. We Wrocławiu 
szykowano się na kolejną wojenkę z szalikowcami z Górnego Śląska. Część bractwa 
myślała, że będzie to wojna na dwa fronty. Jednak przybysze z Lublina nie zachowywali 
się agresywnie. Na spotkaniu i przed jego rozpoczęciem odbywała się wojna podjazdowa 
wobec tłumu chorzowian. Trochę pomogli fani żółto-biało-niebieskich. Po meczu kilku 
starszych lublinian wylądowało na piciu. Co prawda doskonale wiedzieli, co się zdarzyło 
przed dwoma laty, lecz tym razem, mimo braku jakiejkolwiek deklaracji o przyjaźni nic 
nikomu się nie stało. Wręcz przeciwnie. Goście wyjechali w stanie wskazującym na 
spożycie. Rewanż był równie chłodny, co uprzejmy. Z czasem na linii Lublin — Wrocław 
zapanowała nie zmącona atmosfera dobrych stosunków.
— Cholera, te łączone szaliki Motoru i Śląska lepiej schodzą w Lub linie niż samego 
Motoru — dziwili się producenci pamiątek.
Jeśli ktoś nie wierzy, niech się dokładnie przyjrzy statystykom ilości kibiców na meczach 
wyjazdowych w rozdziale Śląsk.
Największą kosę fanatycy Motoru mają oczywiście z Avią Świdnik. Bo znajduje się 
najbliżej. Poza tym fani z Lublina w sposób szczególny nie przepadają za większością ekip 
kibicowskich ze wschodnich rejonów kraju. Największe dymy w Lublinie wiązały się z 
przyjazdem do tego miasta kibiców Jagiellonii Białystok, Siarki Tarnobrzeg i Stali Mielec. 
Co ciekawsze, wszystkie te dymy były bardzo brutalne i za każdym razem kilku 
przyjezdnych trzeba było hospitalizować. Na wyjazdach kibice Motoru radzili sobie 
znacznie gorzej. Po prostu nie jeździli w ilościach gwarantujących skuteczne podjęcie 
walki. Dla przykładu zamieszczam dwa opisy z wyjazdów Siarki z jesieni 94, pisane przez 
mieszkańca Tarnobrzegu, zaczerpnięte z fanzinu „Piłkarscy Kibice” nr 6 wydawanego w 
Gdańsku.
„Lublinianka — Siarka. Nas 60 osób. Przed meczem przy kasach wy skoczyło na nas 15 z 
Motoru uzbrojonych w pały, pasy i kostkę brukową. Jednak goście się przeliczyli i 
przetestowaliśmy ich czas na 300 metrów. W czasie meczu przyszło jeszcze 50 
motorowców, jednak policja nie do puściła do zadymy.
Motor — Siarka. Wyjazd bardzo hujowy. Było nas 60 osób. Motor wyjebal nam parę szyb 
w autobusie, co spowodowało, że nas zatrzymano i wywieziono na przesłuchanie. (...) 
Motoru było 150 osób, dobrze uzbrojonych. Mają goście pewien komfort, ponieważ policja 
jest skłócona z klubem i nie obstawia im meczów. Wyszło do dupy (...) No cóż, są wzloty 
i wtopy.” Tyle tarnobrzeżanin o groźnie się kojarzącej ksywce Wolf.
Motor miał niezbyt liczną, lecz stałą ekipę fanatyków. Nie unikają możliwości zlania 
przeciwników nawet w sytuacji, gdy wydaje się, że stoją na straconej pozycji. Rok przed 
wojenkami z Siarką do Lublina zajechała bardzo liczna (około 600 hools) ekipa z 
Radomiaka. Miejscowych chuliganów było na tym spotkaniu gdzieś o połowę mniej niż 
przyjezdnych. Nie uchroniło to szalikowców Radomiaka przed szarpaninami i wybiciem 
kilkunastu szyb w autokarach. Dlaczego piszę w czasie przeszłym? Gdyż w ostatnich 
dwóch latach sami fanatycy zrobili mnóstwo rzeczy, by zrobić sobie jak największą 
reklamę na mieście.
Na pierwszy wyjazd na wiosnę 1995 roku pojechało do Zamoścja 480 lubelskich hools. To 
już nie jest drobna grupka. Po sezonie 94/95, w którym miano ambicję osiągnąć awans 
do ekstraklasy co się ostatecznie nie udało, zorganizowano mecz kibiców z pilkarzami 
pierwszej drużyny.
Spore uznanie zyskali fanatycy lubelscy w oczach legionistów. Po wio sennym (95) meczu 
w Piasecznie na Motor szalikowcy spod Żylety za czaili się na drodze. Zostawili auta i 
zaatakowali autokar wybijając kilka szyb. Lublinianie natychmiast kazali kierowcy 
zahamować i wybiegli z autobusu by skontrować napastników, którzy musieli się 
salwować ucieczką. Furia napadanych nie wróżyła agresorom niczego dobrego. Jeden z 
samochodów nie odpalił. Kierowca, gdy widział nadciągającą watahę zerwał się w 
ostatniej chwili, ratując życie. Gdy kibole Motoru stwierdzili, że napędzanego strachem 
nie są w stanie dorwać, obrócili narzędzie przestępstwa, jakim było auto do góry kołami 
dewastując je. Po tym wydarzeniu fanatycy Legii przestali mówić o Motorze z kpiną.
Ostatnimi czasy (przełom roku 95/96) zespół zaczął niebezpiecznie dołować. W związku z 
tym w klubie zwolniono trenera Romana Dębińskiego. Z tym faktem nie chcieli się 
pogodzić zawodnicy. Następnie do akcji wkroczyli kibice. Zorganizowano demonstracje 
pod klubem, z których jedną rozgoniła policja. Rozdawano ulotki i pikietowano klub.
Największe dymy jesienią 95 roku w Lublinie miały związek z odwiedzinami tego miasta 
przez kibiców z Krakowa. Najpierw na Al. Zygmuntowskiej zawitali kibice Wisły. W 
pięćdziesięciu, ale po selekcji gdyż chętnych do wyjazdu było dwa razy więcej, lecz jeden 
autokar nie przyjechał. Wiślacy musieli przebywać nie na sektorze przeznaczonym dla 
kibiców gości, gdyż dwa tygodnie wcześniej ławki na tym sektorze zostały wysmarowane 
towotem. Na dwanaście minut przed zakończeniem meczu trzydziestu lubelskich hools 
wybiegło na murawę z chęcią zerwania wiślakom flag. Tym razem do walk z Rycerzami 
Białej Gwiazdy me doszło, gdyż odbyło się starcie z pilnującymi gości psami. Ostatecznie, 
mimo totalnej, trwającej ponad dziesięć minut zadymy obyło się bez wielu zatrzymań, w 
czym spora jest zasługa zawodników lubelskich. To, że wojna na ławki została przerwana, 
było zasługą bramkarza Motoru Dariusza Opolskiego. W związku z wydarzeniami z tego 
meczu PZPN zamknął Motorowi stadion na dwa mecze.
Gdy na Lubliiankę przyjechała Cracovia, fani Motoru byli przekonani, że Cracusy przybędą 
autokarem. Podzielili się na trzy grupy uderzeniowe i czekali. Okazało się, że „Pasy” 
przyjechały koleją. Jedna z patrolujących grup Motoru podjęła walkę z przeważającymi 
liczebnie gośćmi, jednak wobec tego, że w rękach tamtych pojawiły się kosy, lublinianie 
dostali bicie i się zerwali. Parę kolejek wcześniej fanatycy żółto-biało-niebieskich także 
mieli spotkanie z udającymi się do Swidnika fanami Cracovii. Wówczas 20 krakowskich 
hools dostało lanie od lublinian.
Już po tych wydarzeniach, na początku listopada odbył się mecz Motor — Cracovia. Do 
zadymy nie doszło, ale tylko przypadkiem. Ktoś dzień wcześniej zauważył, że na stadion 
Motoru wnoszono sprzęt nie służący do uprawiania żadnej ze znanych dyscyplin 
sportowych, a w okolicach bractwo rozlewało benzynę i konstruowało koktajle mołotowa. 
Skojarzono te fakty ze zbliżającym się meczem i postawiono na nogi wszystkie możliwe 
służby porządkowe.
Zadymę krótką, lecz ostrą i raczej wyrównaną mieli fanatycy Motoru na sektorze 
zajmowanym razem z Lechem Poznań podczas meczu Polska — Rumunia. Poszło o to, że 
poznaniacy, siedząc już na miejscach, nie mieli flagi, którą dowieziono już w czasie 
trwania meczu. W międzyczasie na płocie swoje barwy wywiesili fanatycy Motoru. W 
krótkim sporze każdy miał swoje racje i nie chciał ustąpić. Gwałtowne wymachiwanie 
pięściami trwało kilkadziesiąt sekund, po czym pomiędzy bijących się wpadli mundurowi. 
Był to najgorszy moment dla znajdujących się tuż za płotem kibiców Śląska Wrocław. 
Choć każdy chciał pomóc ziomkom z Lublina, to jednak uważali oni, że na tym meczu 
obowiązywał jeszcze układ z Gdyni.
Największy numer odwalili kibole Motoru przyjeżdżając na mecz Śląska w Mielcu. Grupka 
fanów wojskowej drużyny zameldowała się na mieleckim stadionie punktualnie (tu ukłon 
w kierunku ogólnopolskich mass-medi6w, które podały złą godzinę rozpoczęcia 
spotkania, rzeczywiście mecz zaczynał się pół godziny wcześniej niż ogłaszano, oraz do 
organizatorów, którzy widząc to nie reagowali). W tym samym momencie pod dwa różne 
miejsca stadionu podjechały dwa autobusy. Jeden z Wrocławia, drugi z Lublina.
Grupa wrocławska przemieszczała się spod sektora miejscowych w kierunku swojego, 
natomiast Motor szedł drugą stroną stadionu dokładnie w odwrotnym kierunku 
Lublinianie za cel obrali sobie kibiców Stali Ponieważ miejscowi myśleli, że samo 
zbiegniecie w kierunku balustrady, którą przesuwała się ekipa z Lublina, wystarczy, więc 
na hools w żółto- biało-niebieskich szalikach pobiegła całkiem liczna ekipa. Lublinianie nie 
tylko nie cofnęli się, lecz wręcz rzucili na miejscowych Po chwili szarpaniny mielczanie 
zaczęli uciekać. W tym momencie do walki włączyła się policja. Z tymi kibicom Motoru 
szło już gorzej. Ale też sobie poradzili. Po chwili lublinianie odwrócili się i spokojnie poszli 
do sektora zajmowanego przez fanatyków Śląska witani brawami.
Kilka kolejek przed tym wydarzeniem, również na meczu Śląska w Tarnobrzegu, miała 
miejsce podobna sytuacja. Wówczas skala zadymy była znacznie mniejsza, gdyż o ile w 
Mielcu było 46 hools Motoru, a chciała podjąć z nimi walkę (przynajmniej w pewnym 
momencie) ponad setka mielczan, to w Tarnobrzegu było lublinian 30 i nie wszyscy 
pobiegli na dym. Po tych wydarzeniach stale zwiększająca się sympatia kibiców Śląska do 
swych ziomków z Lublina osiągnęła apogeum. Tym bardziej, jak twierdzą sami fanatycy 
Motoru, że jak ich klub ulegnie likwidacji, co na przełomie lat 95/96 wcale nie jest takie 
nierealne, to nie przerzucą się na inny lubelski klub, lecz stworzą oddział fanów 
wrocławskiego Śląska. Z Lublina. Już te raz niektórzy są rozżaleni, że łatwiej było 
zmontować ekipę na autokar do Mielca na spotkanie Śląska, niż poprzedniego dnia na 
spotkanie Motoru z Pomezanią w Malborku.
Na pewno niemile będą wspominać wyprawę do lubelskiego Agro Faru (klubu, który się 
szybko rozpadł, mimo niezłego startu do rozgrywek w sezonie 94/95) kibice Mazowszanki 
Pruszków, którzy w Lublinie do stali konkretny oklep.
W roku 95 dane statystyczne o ilości fanów z Lublina na spotkaniach wyjazdowych, jakie 
dotarły do Wrocławia są nad wyraz niekompletne. Wiosną pojawiło się 480 kibiców 
Motoru w Zamościu, choć frekwencje na meczach u siebie wynosiły po 1500 osób! Czyli 
co trzeci był na wy jeździe! Ponad setka zameldowała się w Piasecznie. Jesienią tegoż 
roku niecała dwudziestka fanów z Lublina pojawiła się w Warszawie na Polonii. 

NOBILES WŁOCŁAWEK


Kibice Nobilesu pojawili się wraz z drużyną. Mały, prowincjonalny klub Włocłavia został 
przejęty przez możnego sponsora, fabrykę farb Nobiles, który nadał mu taką właśnie 
nazwę i wpompował weń dużo gotówki. Nagle z opłotków Włocławek wyrósł na jednego z 
potentatów rodzimego basketu. Akurat zbiegło się to z akcją propagandową, jaką 
serwowała nam TVP w postaci nocnych transmisji ze spotkań „najwspanialszej ligi 
świata”, czyli NBA. Zresztą o owej dosyć dziwnej promocji winnym miejscu niniejszego 
tomiku. Sala natychmiast wypełniła się widzami do ostatniego miejsca, a bilety u koników 
zaczęły osiągać astronomiczne ceny. Na trybunach pojawili się miejscowi szalikowcy. 
Bardzo podkreślają doskonałe układy panujące pomiędzy nimi a fanatykami Łódzkiego 
KS.
Początkowo chcącym jeździć za drużyną na mecze wyjazdowe autokary podstawiał klub. 
Podczas debiutanckiego sezonu 92/93 Nobiles zagrał w półfinale play-off ze znacznie 
wyżej wówczas sklasyfikowanym ASPRO Wrocław. Na piąty, decydujący o awansie mecz 
przybyło kilkuset fanów gości. Jednak była to grupa niezorganizowana, bez kogoś, kto 
mógłby nią podyrygować i utemperować działania ekstremistów. Kilka przeprowadzonych 
rozmów z gośćmi przez fanatyków Śląska dało im obraz tej licznie przybyłej grupy. 
Niektórzy mówili z sensem. Byli też narwańcy, dążący do malej wojenki. Liczba 
współziomków działała na nich uspokajająco. Choć przy ostrzejszej wymianie zdań 
wymiękali.
Finał przyszło grać Nobilesowi w tej samej Hali Ludowej. Teraz przeciwnikiem był Śląsk. Z 
Włocławka nikt w szaliku nie przyjechał.
W ich mieście nie lubi się gości programowo. Dlatego, ze są przeciwnikami zespołu 
miejscowego i po prostu przeszkadzają. Nastawienie jest z góry nieprzychylne, jak 
wszędzie. 
We Włocławku niechęć okazywana jest nie tylko przez biegających na mecze w szalikach 
najzagorzalszych fanów. Także przez tzw. szary tłum dziadków. Może dlatego, że 
autentycznych dziadków jest tam niewielu.
Poznańskiemu Lechowi (koszykarzom, nie fanatykom) uszkodzono autobus. Ostatecznie 
można by to złożyć na karb wielkiej miłości do ŁKS-u, w którego barwach fani Nobilesu 
czasem lubią się pokazywać. Natomiast 12-osobowa grupa kibiców Polonu Przemyśl 
raczej nie dokuczała włocławianom. Jednak dostała oklep. Bawiąc w Brzegu Dolnym, 
gdzie przez rok swoje mecze rozgrywało ASPRO, nobilescy fani robili wszystko, ażeby 
wywołać awanturę z miejscowymi, co im się zresztą udało. A tamtejsza hala należała do 
najgrzeczniejszych w lidze kosza.
Mimo sporej chrapki na to, by spuścić nobilesiakom drobne manto, wrocławscy fani po 
wspomnianym już półfinale play-off ASPRO — Nobiles, szans nie mieli. Szalikowcy z 
Włocławka we Wrocławiu już się nie pokazali. Dla odmiany wrocławianie przestali już 
umilać sobie zimową przerwę w rozgrywkach futbolowych jeżdżeniem za drużyną 
koszykarzy. Owszem, rok później na kolejnym finałowym dwumeczu w Hali Ludowej 
Śląsk — Nobiles było ze dwa autokary gości. Ale samych bezbarwowych zgredów, a 
przecież nie o nich w tej całej zabawie pod nazwą Liga Chuliganów chodzi.
We Włocławku mają spokój z ewentualnymi gośćmi. I tak nie ma szans, by jakaś większa 
grupa weszła na halę. Z tej prostej przyczyny, że bilety często wykupuje się tam w 
przedsprzedaży.
Robić atmosferę podczas spotkań koszykarzy miejscowa publiczność umie naprawdę. 
Nadkomplety ludzi krzyczą i gardłują nieraz w sytuacjach, w jakich gdzie indziej spokój 
daliby sobie nawet zgrani szalikowcy. Drą się i wymachują rękami ludzie w słusznym 
wieku, których nikt o podobne za chowania by nie posądzał. Sala potrafi fantastycznie 
reagować wspomagając swoich zawodników. Tego brakuje w wielu innych miastach. 

ODRA OPOLE


Tradycje to w Opolu mają. Kiedyś po zdobyciu pucharu — efemerydy, czyli pucharu Ligi 
Polskiej opolanie grali w pucharze UEFA. Skończyło się na pierwszej rundzie po dwóch 
porażkach z FC Magdeburg. Mecze z dosyć znanym zespołem z ówczesnego 
przedniemcza, jakim był dedeerówek, to najważniejsze spotkanie w historii Odry. Pełne 
trybuny i mnóstwotwo fanatyków w szalikach czy raczej z flagami, bo takie wówczas były 
czasy.
Jak na klub z miasta średniej wielkości była w Opolu całkiem zgrabna paczka. Zbierała się 
ona zwłaszcza wówczas, gdy na stadion przy ul. Oleskiej miał przybyć wrocławski Śląsk. 
W 1976 podczas jednej z kolejek ligowych i w 1987 (finał pucharu Polski z GKS 
Katowice), Opole przeżyło dwa szczególnie uciążliwe najazdy wrocławian. Sami natomiast 
największą hordą zameldowali się w Częstochowie podczas wspomnianego finału Pucharu 
Ligi.
Drużyna Odry w czasie przedłużającej się kwarantanny trzecioligowej przerzucana jest 
wciąż z grupy dolno- do górnośląskiej. Kiedyś fani czerwono-niebieskich zjechali do 
Wrocławia, na Wróblewskiego na spotkanie ze Ślęzą. Był to bodajże rok 88. Przybyli 
zaopatrzeni w cały arsenał. Wrocławskiemu bractwu zawiodły nerwy. Zamiast spokojnie, 
pojedynczo podejść w pobliże czujnie rozglądającej się grupy i wówczas zacząć jakieś 
działania zaczepne, wszyscy hurmem wybiegli zza budy szaletu. Łatwiej było rozpędzić 
się z okrzykiem bojowym na ustach. Opolanie przeskoczyli przez niewysoki wówczas 
płotek stadionu. Jakoś nikt nie miał na tyle w czubie, żeby pobiec za nimi na płytę boiska, 
więc zaczęło się demolowanie ławek, które następnie służyły jako pociski. Odra miała ze 
sobą pół arsenału rodem z Powstania Warszawskiego. Jedna z rozpalonych butelek z 
benzyną wylądowała obok Beznerkowca, któremu zaczęły się fajczyć spodnie. Ale był 
wystraszony nim je ugasił! Później odbyło się tradycyjne bieganie po mieście.
Odra ma jedną z ciekawszych ekip wśród III ligowców. Trzeba jednak pamiętać, że Opole 
to nie jest duże miasto. Poza tym spora część gości z jajami, bardziej od hec sportowych 
jest zainteresowana rozróbami nacjonalistycznymi. Akurat tak się składa, że właśnie w 
opolskiem, obok Górnego Śląska jest największy odsetek ludzi pochodzenia niemieckiego 
Nie przypadkiem to właśnie w tych rejonach ma największe poparcie nasz sztandarowy 
nacjonalista Bolus Tejkowski.
Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych fani Odry zaczęli przegrywać 
rywalizację na murach własnego miasta. Przed szalikowców piłkarskich zaczęli 
wysforowywać się kibice żużlowi. Co prawda do otwartej wojny na murach nie doszło, 
lecz część napisów dawała do zrozumienia, że kibice Kolejarza nie darzą za dużą 
sympatią fanatyków uczęszczających na stadion przy ulicy Oleskiej. Jak zawsze 
najbardziej tonizującą na wszelkie konflikty wpływa wspólne, zewnętrzne zagrożenie. 
Takim jest znienawidzony przez miejscową społeczność sportowy Wrocław. Ci z Odry na 
każdym kroku podkreślają, jak to nienawidzą Śląska, a ponieważ przez pewien okres 
żużlowcy Kolejarza występowali w jednej lidze z innym wrocławskim klubem — Spartą, 
też znienawidzonym, na bazie wspólnego, zewnętrznego wroga następowało jednoczenie 
się antagonizujących grup. Aktualnie (95-96), być może z powodu wręcz fatalnej po 
stawy żużlowców, którzy występują w drugiej lidze robiąc za dostarczyciela punktów, nie 
spadając z niej tylko dlatego, że niższej ligi nie ma o wewnętrznych sporach w Opolu 
jakby cicho.
Pitek, gostek, który w barwach Odry wyjeżdżał na mecze kilkadziesiąt razy, został przez 
swoich wrocławskich koleżków— skinów zabrany na jeden z ligowych wyjazdów Śląska. 
Po tym przeżyciu, jakim było przyjęcie ekipy z Wrocławia w Krakowie przez fanatyków 
Wisły, stwierdził, że od tej pory jego futbolowa miłość zmieniła obiekt swoich uczuć. W 
ten sposób opolanie pozbyli się na rzecz swego największego wroga bodaj najbardziej 
aktywnego gościa. Ba, mało tego. Rozpropagował on kult fanów Śląska w Opolu, skąd 
coraz więcej ludzi zaczyna dopingować wrocławian. Na Oporowskiej coraz częściej można 
ujrzeć zielono flagę z napisem OPOLE. Trudno sobie wyobrazić, by miasto nagle 
pokochało swego wroga, ale robota Pitka rozsadziła część tamtejszej społeczności. Co 
oczywiście nie przeszkadza pod czas przejazdów szalikowców z Dolnego Śląska na Górny 
i z powrotem wystawiać wart honorowych. Honorowych, bo ich dumą jest trafienie 
kamieniem w szybę przejeżdżającego pociągu.
W roku 1993 Odra miała szansę wejść do I ligi, jednak na finiszu rozgrywek nie sprostała 
swej imienniczce z Wodzisławia. Rozpadające się słupy oświetleniowe stadionu, 
niedokończona tablica świetlna, której niema komu zdemontować i wiele innych rzeczy 
robi w Opolu wrażenie totalnego rozkładu. Bodaj jedyną nadzieją na lepsze jutro są 
młodzi zawodnicy. Mają spore poczucie przynależności do Odry. Kilkadziesiąt pierwszych 
komputerowych szalików zakupionych przez ten klub poszło prawie natychmiast. Z czego 
większość wzięli właśnie piłkarze.
Od roku 1994 w Opolu coraz więcej jest fanów wrocławskiego Śląska. Zadziałał tu 
wspomniany juz Pitek oraz zacieśniające się układy skinów z Opola i Wrocławia. Dobrze 
znany wśród wrocławian jest Fornalski, miejscowy macher od zadym nacjonalistycznych. 
Część miejscowych łysych prowadzi interesy z odległym o 80 kilometrów Wrocławiem. Nic 
więc dziwnego, że choć fani Odry Śląska szczerze nienawidzą, to w Opolu daje się wyczuć 
coraz więcej sympatii dla zielono-biało-czerwonych 

OLIMPIA POZNAŃ


Był bodaj jedynym klubem na świecie, który, mimo iż miał swoją sekcję piłkarską, to 
jednak kibiców posiadała tylko drużyna koszykówki kobiet. Dziewczyny z Poznania 
powalczyły całkiem nieźle w europejskich pucharach i w hali Areny potrafiły się zebrać na 
ich meczach komplety publiczności, czyli jakieś 4 tysiące widzów. Powstała grupka 
jeżdżąca za nimi na spotkania wyjazdowe. Ci sami ludzie, jeśli już wybierają się na 
stadiony piłkarskie, to raczej omijają obiekt na Golęcinie. Przychodzą natomiast na 
Bułgarską. Taka kibicowska schizofrenia, tym bardziej, że Lech ma swoją sekcję 
koszykówki kobiet.
Ilość ludzi na meczach Olimpii była żenująca nawet dla spotkań rozgrywanych w III lidze. 
Nie można się więc dziwić że jedynym sensownym posunięciem było sprzedanie miejsca 
w ekstraklasie. Bo takim czymś jest właśnie stworzenie Olimpii/Lechii. Sama Olimpia grać 
w Gdańsku nie może, bo na Olimpię w Trójmieście będzie chodzić ludzi niewiele więcej, 
niż na tę samą Olimpię w Poznaniu. W Gdańsku ludzie kochają Lechię, więc pierwszą ligę 
musi okupować Lechia. Olimpia jest jedynie koniecznym z uwagi na formalne 
przypieczętowanie fuzji dodatkiem. 

PETROCHEMIA PŁOCK


Jak dotychczas jest to filia Widzewa. Coś za bardzo się kochają. Kibice Petrochemii w 
czerwono-biało-czerwonych szalikach nie są czymś nadzwyczajnym. Podobnie zresztą 
odwrotnie.
Niesamowite wrażenie zrobił ostatni mecz byłej Wisły (bo tak się uprzednio Petrochemia 
nazywała) w drugiej lidze, przed swym historycznym, pierwszym awansem do 
ekstraklasy. Właściwie nie sam mecz, lecz frekwencja na nim. Szesnaście tysięcy widzów! 
W tym czasie ligową młóckę na rodzimych stadionach w podobnej scenerii można było 
zobaczyć jedynie w dwóch przypadkach: albo był to żużel, albo jakiś szczególny mecz 
piłkarski. Ale nie drugoligowy i to gdzieś na prowincji. To fakt, że wpuszczano ludzi za 
darmo, jednak znane są przypadki, że i darmocha w wykonaniu naszych specjalistów od 
futbolu nie jest w stanie nikogo przyciągnąć na trybuny.
Jako hools fani Petrochemii nie zasłynęli niczym. Z pewnością, jak większość piłkarskich 
fanów mieli swoje potyczki, jednak wiadomości o nich nie wypłynęły na szeroką wodę. 
Niebiesko-biało-niebiescy to okręgówka hools. Ważna o tyle, że istnieją. W sezonie 
94/95, jak sami twierdzą, w Olsztynie było ich 40, w Krakowie na Hutniku 12, natomiast 
w częściowo zaprzyjaźnionej Łodzi (wszakże ich kolesiami są widzewiacy) na spotkaniu z 
ŁKS-em 150 plus drugie tyle widzewiaków. 

POGOŃ SZCZECIN


Kibice tego zespołu należą do jednych z założycieli ruchu fanatyków. Bordowo-granatowi 
z różnym natężeniem chodzili i jeździli na spotkania swojej drużyny. Jednak tylko pod 
koniec lat 80-tych, gdy drużyna po raz kolejny leciała z pierwszej ligi, fani z miasta Gryfa 
nie liczyli się zbytnio na chuligańskiej mapie Polski. Wcześniej z pozaboiskowych 
wyczynów fanatyków Pogoni najgłośniejszym echem odbił się ich marsz przez miasto po 
zwycięskim dla szczecinian meczu półfinałowym pucharu Polski z Zagłębiem Wałbrzych. 
Kilka tysięcy fanatyków tańczyło wówczas na dachach samochodów i rozpracowywało 
okoliczne sklepy wchodząc do środka między innymi przez wystawy. Kilka miesięcy 
wcześniej, czyli jesienią roku 1981 także głośno było o fana tykach szczecińskich. We 
Wrocławiu byli zmuszeni ewakuować się przez płot w trakcie meczu. Przyszło to im o tyle 
łatwo, że w tamtym okresie wysokość płotów wynosiła około metra. Zadyma z 
atakującymi ich fanatykami Śląska przeniosła się na pole poza bramką. Opisujący 
wydarzenia, którzy nie mieli zielonego pojęcia o tym, co się rzeczywiście wy darzyło, 
odżegnywali kibiców przyjezdnych od czci i wiary, uznając ich za winnych wydarzeń.
Portowcy sami długo nie mogli poważniej zaistnieć z dość prostej przyczyny. 
Geograficznie Szczecin jest odległy od większości ośrodków piłkarskich (jest to problem 
wszystkich zespołów z Wybrzeża), więc sami fani Pogoni mają do przebycia na mecz 
swojej drużyny niesamowitą ilość kilometrów. Jedynym w miarę bliskim wyjazdem dla 
nich jest Poznań. Tak więc to gra w grodzie Przemysława stanowiła dla nich wyzwanie i 
moment pełnej mobilizacji. Z tej przyczyny jako goście fani Pogoni mogli zaistnieć 
jedynie na Lechu czy Olimpii. Z tej samej przyczyny w Szczecinie nie dochodziło do 
jakichś wielkich zadym. Po prostu przyjezdnych najczęściej nie było zbyt wielu.
Choć zdarzały się wyjątki. Do takich należały derby Wybrzeża z Lechią Gdańsk. Raz w 
Trójmieście zaszumieli portowcy, kilkakrotnie większymi watahami Szczecin i nieodległe 
Police odwiedzali biało-zieloni.
Najliczniejsze wyjazdy bordowo-granatowi zanotowali na dwa kolejne finały pucharu 
Polski. W 81 roku Pogoń grała w Kaliszu przeciwko Legii, rok później we Wrocławiu z 
Lechem. W obu przypadkach futboliści prze grali po 0:1. Oczywiście chodzi o wyjazdy 
dalsze, gdyż spotkania Pogoni w Policach, które są w zasadzie taką dalszą dzielnicą 
Szczecina, trudno uznać za mecze stricte wyjazdowe.
Ostatnimi łaty tak bywa, że w kierunku topu ligi chuliganów przesuwają się ekipy tych 
drużyn, które zadołowały do drugiej ligi. Tak się zdarzyło na Wiśle, w Chorzowie, z 
Widzewem, później ze Śląskiem. Nie inaczej było z Pogonią. Po barażowych pojedynkach 
z Motorem w roku 1989 portowcy polecieli z ekstraklasy i z daleka wydawało się, że to 
już koniec. Tym bardziej że w Polsce coraz bardziej do głosu zaczęta dochodzić 
subkultura skinów. A w Szczecinie panowała moda na metalowców i przez długi okres 
trybuny stadionu przy ul. Twardowskiego kojarzone były z długimi włosami. Faktycznie, 
przez pierwszy okres ostatniej bytności Pogoni na drugim froncie kibice tej jedenastki 
powoli zanikali. Nawet podczas spotkań roz grywanych u siebie było ich niewielu. W ogóle 
frekwencje na meczach były wręcz żałosne. Nagle, niemal z dnia na dzień w Szczecinie 
coś się zmieniło Widownia z póltoratysięcznej urosła do pięcio-sześciotysięcznej. Nagle 
wzrosła ilość szalikowców. Na ważnym spotkaniu ze Stilonem w niedalekim Gorzowie 
zameldowali się portowcy nader licznie. Wywołując zamieszki, jakich do tej pory to 
spokojne ze sportowego punktu widzenia miasto nie widziało.
Oczywiście sukces przyciąga, więc najwięcej fanatyków przyciągnął stadion w chwili 
powrotu drużyny do ekstraklasy. W sezonie 1992/93 portowcy dysponowali konkretną 
ekipą. Największą zadymą w tym okresie były walki w Szczecinie z będącą jeszcze na 
topie Ligi Chuliganów krakowską Wisłą. Że Pogoń może być groźna, przekonał się w roku 
1989 kroczący po mistrzostwo Ruch. Najpierw chorzowianie obili trzydziestu 
powracających z Mielca portowców. Kilka dni później zdarzyła się okazja rewanżu. Ruch 
grał w Szczecinie. Przed meczem do niczego nie doszło, gdyż przyjezdni mieli niezłą 
obstawę. Zaplanowano akcję w Zdrojach, gdzie należało za trzymać pociąg. Na 
nieszczęście dla niebiesko-białych, mundurowi wtedy odprowadzali kibiców tylko do 
wagonów. Kamikadze, którego zadaniem było zaciągnąć hamulec bezpieczeństwa w 
odpowiednim miejscu, mógł spokojnie wykonać swoje zadanie. Pociąg stanął tam gdzie 
zaplanowano i gdzie czekała ekipa mścicieli i rozpoczęło się bombardowanie. Strach 
sprzed kil ku dni wyładowano na niezbyt chcących podjąć walkę chorzowianach, którzy 
wszyscy w liczbie sześćdziesięciu zostali obici. Walka z Wisłą, oprócz wyżej opisanej z 
Ruchem i wojną z Lechią na Śródmieściu, stanowi do tej pory największą zadymę 
piłkarskich hools w Szczecinie. Wiślacy urwali się eskortującym ich policjantom i wysiedli 
całą, mniej więcej 60-osobową grupą na Dąbiu. Pogoń czekała na Głównym. Trochę się 
portowcy zawiedli, gdy z wagonów nikt nie wysiadł. Jednak szybko doszli do słusznego 
wniosku, że mundurowi w ekwipunku nie zostali wysłani w celach podróżniczych. Wniosek 
nasuwał się sam:
Wisła wysiadła wcześniej. Jednak większość bractwa rozeszła się do domów, mała część 
udała się do Dębia.
— Widzimy wiślaków w parku, gdzie popijają piwo. Jest nas za mało, idziemy więc pod 
sklep gdzie się zaopatrują wyłapywać pojedynczych — opowiada Pinio. — W sklepie jest 
właśnie dwóch z Wisły. Czekamy aż wyjdą. Nagle zza rogu wysypuje się dwudziestu 
krakusów z rympałami. Musieliśmy się stamtąd zrywać. Spotykamy kolesia, który nas 
informuje, że jadą już samochody z ekipą. Faktycznie, zaraz urastamy do grupy 40—
osobowej. Do starcia dochodzi w parku. Wiśle ani w głowie uciekać, wręcz przeciwnie, 
rzucają się na nas jak wściekle psy, ale z naszej strony jest doborowa załoga.
Charakterystyczne było pierwsze skrzyżowanie sztachet, niczym na filmach 
historycznych. Później lecą kosze na śmieci i co tylko pod ręką. Mamy nad wiślakami 
przewagę, więc zaczynają uciekać w kierunku to rów. Stamtąd leci w naszą stronę grad 
kamieni, po czym ruszamy do ostatniego ataku rozpraszając ich. Większość ucieka w 
stronę pobliskich magazynów. Wyłapujemy pozostałych, krojąc ich. W pamięci pozostało 
mi, jak złapaliśmy wiślaka. Gdy kazaliśmy mu oddać flajersa, powiedział, że honorem 
kibica jest niczego nie oddać czy coś w tym stylu. Na jego głowie i plecach połamaliśmy 
cztery sztachety. Dziesięć dni później graliśmy z Wisłą w pucharze Polski. Tym razem 
przyjechało ich trzech.
Jesienią 1993 roku przed meczem Polska — Anglia w Chorzowie nastąpiła śmierć 
Andrzeja Kujawy. Pięciu szczecinian zadekowało się przed tym meczem w knajpie w 
Katowicach. Żłopali piwo. Gdy nadszedł czas, by zacząć zmierzać w kierunku śląskiego 
giganta, wsiedli do tramwaju. Na Rondzie do tego samego, prawie pustego pojazdu 
wsiadło około setki Cracovii.
— Z daleka nie można się było zorientować, kto to jest. Na tym meczu biało-czerwone 
barwy mógł mieć każdy — twierdzili szczecinianie po jednej z rozpraw, jaka w związku z 
tamtymi wydarzeniami odbyła się w sądzie rejonowym w Katowicach.
— Skąd jesteście? — Usłyszeli od świeżych pasażerów.
— Z Polski.
— A konkretnie?
— Ze Szczecina.
W tym momencie zaczęła się zadyma. Napastników w pierwszym wagonie było ze 
trzydziestu, reszta jechała w drugim. Portowcy, mimo prze wagi przeciwników jakoś 
dawali sobie radę. Owszem, wyłapywali ciosy, ale walczyli. Mając za plecami 
motorniczego, byli narażeni na ataki tylko z jednej strony.
Krakusy, nie mogli sobie poradzić. Widzący zamieszanie w pierwszym wagonie fani 
okupujący dotychczas drugi przeskoczyli na miejsce bitwy. Nagle w czyimś ręku pojawił 
się nóż. Został użyty.
Na przystanku tramwaj opustoszał. Cracovia wybyła. Andrzej słaniał się na nogach.
— Niezła zadyma. Co ci jest? — pyta się jeden z kolegów.
— Było dobrze, ale dostałem kosą — też zaczął wysiadać z feralnego tramwaju. 
Ostatecznie wylądował na rękach koleżki, który scyzoryka na wet nie widział. Padł obok 
wozu. Pojawili się policjanci, którzy wymachując pałkami nakazali… rozejść się 
szczecinianom, chcąc ich jednocześnie lać. W tym czasie Andrzej konał, a wokół niego 
pojawiła się plama krwi.
— Wiesz, dlaczego pojechali z nami z kosą? Bo nie mogli sobie bez niej poradzić — tak 
twierdzili fam Pogoni już na chłodno, w kilka miesięcy po zdarzeniu.
Wśród portowców zawrzało. Nie za bardzo wiedzieli, kogo obwiniać śmiercią jednego z 
nich, wszak ci, którzy byli przy zdarzeniu wylądowali na komendzie. Sprawa wyjaśniła się 
dla nich dopiero na miejscu. Na przewiezienie ciała zrobiono zrzutkę na kolejnym meczu. 
Nazbierano osiemnaście milionów starych złotych.
Pierwszą okazją do złapania Cracovii był mecz reprezentacji Polski w rewanżowym 
pojedynku z Anglią w Londynie.
— Pojechało nas tam 50 osób. źle powiedziałem, furiatów, żądnych cracovskiej krwi i 
gotowych na wszystko — to znów relacja Pinia. Po przepłynięciu kanału La Manche, na 
odprawie celnej szczecinianie spotkali Poznańskiego Lecha, który jechał w dwa autokary. 
Próba zaatakowania ich po stronie angielskiej skończyła się jedynie utarczkami słownymi. 
Czekanie na Cracovię było bezowocne.
W kwietniu 1994 roku nastąpiło odnowienie zgody z kibicami Legij. Szczecinianie 
przymierzali się do tego już wcześniej, jednak nie byli co do tego jednomyślni. Ci, którzy 
tego nie chcieli wykorzystali fakt transmitowania przez TV meczu z Siarką, by dać wyraz 
temu, że knowania chcących odnowienia przyjaźni na linii Warszawa — Szczecin są 
jeszcze zbyt przedwczesne. Jednak już przed meczem Pogoń — Legia część portowców 
opijała zgodę, gdy w tym czasie inni w zupełnie odmiennych nastrojach udawali się na 
spotkanie. Dyskusja na sektorze bordowo-granatowych była dość ostra. Doszło do 
dymów między dyskutantami. W przerwie meczu dym się zaostrzył. Policja postanowiła 
spacyfikować rozmówców. Jednak na rozpalone głowy w tym momencie nie było już siły. 
Teraz obie strony wewnętrznego konfliktu znalazły wspólnego wroga — mundurowych 
Zaczęła się bitwa z policjantami, których szybko wyrzucono poza sektor. Ta akcja została 
owacyjnie przyjęta przez kibiców gości uważnie obserwujących co się dzieje. Legioniści 
odśpiewali zwyczajowe w takich przypadkach „Zawsze i wszędzie policja jebana będzie”, 
co wywarło wrażenie na wszystkich kibicach w bordowo-grana towych szalikach i dało 
kolejny pretekst do zgody. W ten sposób, zupełnie nieświadomie, funkcjonariusze 
przyczynili się do zmniejszenia waśni międzyklubowych.
Od tej pory zgoda Pogoni z Legią stała się najbardziej eksponowaną w Polsce. Na 
większości spotkań jednej drużyny można ujrzeć wielkie flagi drugiej. Szczecinianie dzięki 
tej zgodzie zaistnieli na forum między narodowym, bo wyjazdy legionistów na mecze Ligi 
Mistrzów potraktowali dosyć poważnie. W Goeteborgu zawitała 4 grupa mieszkańców 
Szczecina, nie obyło się bez wizyt bordowo-granatowych na innych spotkaniach LM, a 
barwy Pogoni można było ujrzeć na ekranach TV w całej Europie. Rok wcześniej, podczas 
innej eskapady Legii na podbój bram raju, czyli w walce o udział w Lidze Mistrzów, dwóch 
powracających ze Splitu szczecinian obiło w Wiedniu tamtejszych policjantów. Musieli się 
później wykupić i wracać do domów na własną rękę (wojażowali autokarem wraz z 
warszawską grupą fanów).
Jesień 94 to w życiu portowców dwa wydarzenia. Bitwa z policją w okolicach sektora 
zajmowanego przez kibiców Górnika Zabrze na meczu, który zgromadził 18 tysięcy 
widzów. Na to spotkanie przyjechało 35-4() kibiców z Zabrza. Wchodząc na stadion 
skasowali jedną flagę Pogoni. Paru szczecinian weszło na sektor wraz z gośćmi, odebrali 
im swoje barwy i zaczęła się szarpanina. Po akcji policji u miejscowych chuliganów 
zmienił się kierunek agresji. Walczono na kosze i kamienie.
Na kolejne scenki z życia hools czekano siedem ligowych kolejek. Dopiero spotkanie w 
Łodzi z Widzewem zaowocowało wojną w Sochaczewie. Część portowców pojechała przed 
meczem do Warszawy na alkoholizowanie się. Wracając w kierunku Szczecina, a w 
zasadzie jadąc na swój mecz wraz z kilkoma fanatykami Legii, hools z Pogoni zostali za 
atakowani przez liczniejsze towarzystwo z Widzewa. Mimo że przewaga liczebna 
wskazywała na pewne zwycięstwo fanów łódzkiej jedenastki, walki były wyrównane. 
Niestety, po ich zakończeniu, gdy do dyskusji włączyli się policjanci, niektórzy fani 
czerwono zaczęli pucować. Rok 1994 to także wyjazd do Zabrza na mecz Polska — 
Francja. Cztery autokary szczecińskich chuliganów jechało tam z jednym zamiarem: 
dorwać Cracovię. Po spotkaniu grupę kibiców Legii i Pogoni zatrzymano najdłużej na 
trybunach z sezonu. Jeden ze zmotoryzowanych kibiców z Warszawy namierzył miejsce 
postoju Cracovii, więc 4 autokary (2 warszawskie i 2 szczecińskie) krążyły wokół tras 
wylotowych na Kraków, jednak nie udało się nadrobić io minutowego spóźnienia i 
„przejąć” pasiaków. Po objechaniu kilku przydrożnych knajp obie ekipy doszły do 
wniosku, że nie ma już szans i rozstały się.
— Legia miała wówczas więcej szczęścia, nie dorwaliśmy Cracovii, ale oni obili 
przynajmniej Arkę.
Wiosną roku 95 jadąc do Lubina Pogoń wysiadła z autobusu na osiedlu. Zaczęła się 
bijatyka z miejscowymi. Największe starcie miało miejsce w okolicy cmentarza. Trafili 
nieszczególnie, gdyż ci, których skrojono, nadawali policji, co dla kilku skończyło się 
odosobnieniem.
Także dwa razy na pucerę ze strony przeciwników nacięli się w tym czasie fani Pogoni po 
bijatykach z Górnikiem Zabrze.
To szczecinianie stali się zarzewiem jednej z większych zadym w historii polskiej piłki. W 
czasie meczu Legia - GKS Katowice w finale pucharu Polski w czerwcu 95 Chomik ze 
Szczecina przeskoczył plot i pobiegł zrywać flagi katowiczan. Został przechwycony przez 
ochroniarzy, obezwładniony, a następnie zbity i skopany. Tego skopania nie mogli prze 
boleć widzący go już po awanturze kibice. I przy najbliższej okazji, czyli tuz po 
zakończeniu spotkania postanowili go pomścić.
Jesienią 95 przyszedł niespodziewanie kryzys. Trudno stwierdzić nawet samym 
zainteresowanym, co było jego przyczyną. Jego eskalacją był mecz z Hutnikiem w 
Krakowie, na który me dotarł żaden sympatyk Po goni. Zjawiło się jedynie dwóch fanów 
sosnowieckiego Zagłębia, z którym w międzyczasie portowcy zdążyli zawrzeć pakt o 
nieagresji. Na szczęście kolejny wyjazd Pogoń miała do Wrocławia. Wszyscy liczyli, że 
pojedz ich 150. Jednak rzeczywistość przeszła najśmielsze oczekiwania pociągu wsiadło 
350 fanów. Psy chciały część bractwa wysadzać, lecz w ta kich przypadkach za mającymi 
opuścić wagony stawiali się Wszyscy p utarczkach, policjanci doszli do wniosku, że gra 
nie jest warta świeczki i dali sobie siana. Na tym meczu portowcy prezentowali się 
rzeczywiście fantastycznie, tym bardziej, że zwieźli ze sobą mnóstwo pirotechniki. Race 
jednak stały się powodem, dla którego kwalifikator spotkania kazał wy rzucić policji 
portowców ze stadionu. Nie wiedział, że świeca dymna, która uniemożliwiła zawodnikom 
grę była kukułczym jajem podrzuconym fanom bordowo-granatowych przez wrocławian.
Kolejny wyjazd, do Łodzi na ŁKS, to spotkanie 110-osobowej grupy szczecinian z 
fanclubem Łódzkiego KS z Włocławka. Nie mogący dać sobie rady z fanatykami Pogoni 
psy... wysadzili na najbliższej stacji Nobilesiaków.
Jedyną możliwością przechwytywania kibiców innych drużyn, z uwagi na położenie 
geograficzne (nikt przez Szczecin nigdzie nie przejeżdża), jest odbywanie chuligańskich 
wycieczek do nieodległych Polic. Ostatnio na takie akcje załapały się Bałtyk, Chrobry i 
Zawisza. Gdynianie w liczbie 27 zostali zmuszeni do śpiewania o Pogoni i bluzgania na 
swój klub. Dzięki temu nie zostali obici. Natomiast Chrobry (10 osób) stracił wszystkie 
swoje barwy. Głogowianie wyrazili na meczu Francja — Polska chęć ich odkupienia. 
Portowcy się na to nie zgodzili.
Zawiszę bordowo-granatowi trafili po meczu, po trzygodzinnym szukaniu, na dworcu, już 
w pociągu. Choć siły były wyrównane, jednak miejscowi wykorzystali zaskoczenie. To 
ostatnie zwycięstwo przyszło okupić Pogoni bardzo drogo. Wracając ze Stomilu 9-
osobowa (tak twierdzą zainteresowani) grupa fanów ze Szczecina została pozbawiona 3 
flag, tyluż szalików oraz dwóch kurtek. Portowców obito. Nie mieli w walce z 60-80 (znów 
dane ze Szczecina) hools z Bydgoszczy żadnych szans.
To wyzwoliło w portowcach ducha walki. Kilka dni później wyprawili się do Konina, gdzie 
Zawisza rozgrywał swoje spotkanie ligowe. Przed meczem zostało przechwyconych dwóch 
bydgoszczan. Po oklepaniu zostali rozebrani do koszulek i pozostawieni w lesie. Według 
portowców nie było mowy o otwartej walce (co zostało wyciągnięte z innego źródła i jest 
opisane w rozdziale ZAWISZA; któraś informacja jest fałszywa). Po meczu trafione 
zostały pojedyncze osoby z Bydgoszczy i jedna z Poznania.
Kibice Pogoni mają żal do poznaniaków, którzy twierdzą, iż często przechwytują 
fanatyków ze Szczecina, a nie podkreślają tego, że robią to z pojedynczymi fanami i 
nigdy nie zaatakowali większej grupy. Oczywiście poza jedną sytuacją, gdy portowców 
zaatakowała grupa miejscowych hools po meczu Olimpia — Pogoń w pucharze Polski. 
Wtedy 24 osoby zostały zaatakowane w pociągu. Po zerwaniu hamulców Lech obrzucał 
wagon kamieniami oraz wdarł się do środka. Co prawda niektórzy z portowców (Chomik) 
uczestniczących w zadymie twierdzili, że oklep nie był aż taki straszny, jednak reszta 
mieszkańców grodu Gryfa uznaje swoją porażkę. Pogoń potraciła szaliki, zyskała dużo 
porozbijanych głów. Jednak ci sami, którzy przyznają się do porażki, twierdzą, iż 
poznaniacy rozdmuchali sprawę opowiadając o pomocy udzielonej niektórym fanom w 
szpitalu. Nie miało to miejsca.
Walki Pogoni z Lechem to już spora tradycja. Kibice obu klubów nie lubią się od kiedy 
istnieją. W poprzednich latach portowcy z reguły stanowili znacznie liczniejszą grupę na 
stadionach Poznania (Lecha, 0limpii, Warty), niż fani Kolejorza w Szczecinie. Wiosną 95 
zdarzyło się inaczej. To Lech zameldował się w bardzo dużej grupie na stadionie przy ul. 
Twardowskiego.
— Gdy po meczu wyłamaliśmy bramy i znaleźliśmy się na murawie, poznaniacy nie chcieli 
z nami podjąć walki. Rzucali jedynie połamanymi ławkami. Twierdzili, że nie chcieli 
przechodzić przez wysmarowane towotem ogrodzenie. A chwilę wcześniej, gdy ich 
piłkarze dziękowali im, mimo porażki 2:3, za doping, to sami na tym płocie wisieli — 
mówią z wyraźną pretensją w głosie szczecinianie.
Portowcy za punkt honoru postawili sobie także obicie w Szczecinie kibiców beniaminków, 
by ci już nie chcieli wyprawiać się na mecze do tego miasta. Najgorzej na tym wyszli w 
94 roku kibice Stomilu, którzy zostali trafieni z flagi i szalików, oraz w 95 roku Raków, 
który na stacji Dąbie oprócz strat szalików i flejersów, dostał dość ostry oklep, tak, że 
częstochowianie skorzystali z pomocy lekarskiej.
Jesienią 94 dwudziestu siedmiu fanatyków Pogoni pojechało do Stalowej Woli, 150 do 
Poznania na Lecha, 150 do Częstochowy, gdzie jak zwykle Raków stracił kilka szalików. 
74 w Łodzi na Widzewie, 48 plus kilku z Legii w Poznaniu na Warcie, 100 również w 
Poznaniu na Olimpii. Na tym meczu doszło do kilku szarpanin. Najpierw będący w 
mniejszości portowcy, broniąc się przed atakującymi poznaniakami, odparli atak 
rozbijając na głowie jednego z napastników pełną półlitrówkę. Później fani Lecha dorwali 
paru szczecinian, którzy odłączyli się od grupy. Dwóch pechowców zostało skopanych. 
Następny wyjazd na Olimpię (23), tym razem na PP jest dokładnie opisany i powyżej, i w 
rozdziale LECH POZNAN. W Mielcu pojawiło się 27 fanów ze Szczecina, a na ostatnim wy 
jeździe w roku 1994 w Łodzi na stadionie ŁKS-u pojawiło się 5 kibiców bordowo-
granatowych i czterech legionistów.
W uzupełnieniu i tak niepełnych informacji o liczbie kibiców Pogoni na wyjazdach trzeba 
podać dwie niezbyt sympatyczne dla portowców informacje. Jesienią 95 w Bytomiu na 
Szombierkach (1/16 PP) zameldowało się 5 sympatyków dopingujących Pogoń. Z tego 
czterech było z Sosnowca. Natomiast w Lubinie była ich niecała dwudziestka. 

POLONIA BYDGOSZCZ

W niniejszym tomiku kibice tej drużyny z pewnością czują się osamotnieni, gdyż jest to 
raczej Liga Chuliganów Piłkarskich. Ale nie sposób przemilczeć żużlowej wojny miast, 
jaką toczą między sobą Bydgoszcz i Toruń.
Na dobrą sprawę nikt nie wie, skąd się wzięła nienawiść obu grodów do siebie. Tak, 
właśnie mieszkańców tych miast, a nie tylko kibiców. Historycy doszukują się genealogii 
nienawiści, a fanom jest to w zasadzie obojętne. W Toruniu nawet dzieci wiedzą, że 
Bydgoszczy się nie lubi, z kolei nad Brdą programowo nie przepadają za grodem 
Kopernika. I nie ma co gadać dlaczego.
Trudny dostęp do materiałów o żużlowych hools nadrobiony został dla potrzeb książki 
dzięki zinowi „Sza]ikowcy”, wydawanemu w Bydgoszczy przez zagorzałego kibica Polonii 
Tomka Drogowskiego. Uzupełniam je informacjami wyduszonymi od Ryśka Lignara — 
byłego szefa Fan Clubu wrocławskiej Sparty, a także od chłopaków z Lublina, którzy 
jednak bardziej interesują się futbolem. Wszystkie wiadomości skłaniają do refleksji, iż 
kibice speedwaya na dalekie wyjazdy jeżdżą raczej w nielicznych grupkach. 
Bydgoszczanie nie są inni. Lecz jest jeden punkt zapalny — derby. Pierwsza zadyma, o 
jakiej mam info (oczywiście nie była to pierwsza zadyma żużlowa na tej jakże napiętej 
linii) miała miejsce w Bydgoszczy w 1987 roku na Kryterium Asów. Tu uwaga dla kibiców 
wyłącznie piłkarskich: żużel to nie tylko liga. To także zawody, podczas których 
występują jeźdźcy kilku klubów na raz. Wówczas może się zdarzyć zjazd różnych grup 
kiboli. Takim właśnie turniejem jest owe Kryterium.
Wówczas, w 87, Apator wjechał do Bydgoszczy zbyt szybko, by miejscowi mogli się 
zmobilizować. A że było ich dwie setki oraz kilkudziesięciu z zaprzyjaźnionego Startu 
Gniezno, więc obijali kogo się dało na mieście. Natomiast na stadionie Apator ze Startem 
i Falubazem zaatakował pierwszy Polonię z Unią Leszno. Gospodarze szybko zebrali się w 
garść i pogonili nieco przyjezdnych, jednak niezbyt daleko. Jakoś cała zadyma rozmyła 
się. W rewanżu odbył się pojedynek Apator — Polonia, podczas którego goście dostali 
sromotny łomot. Co prawda autor wspomnień, Bronslu, bagatelizuje sprawę, jednak z 
jego opowieści wynika, że choć polonistów zjechała do Torunia ponad setka początkowo 
nawet coś tam zwojowali, to jednak już po meczu wiara poszła w rozsypkę i podostawali 
bicie indywidualnie. Tak jest zawsze, gdy całe bractwo myśli wyłącznie o własnej skórze.
Po tym, jak w Polsce w żużel zaczęto inwestować naprawdę spore pieniądze, znacznie 
wzrosło zainteresowanie tą dyscypliną sportu. We wrześniu 94 na trybunach Polonii 
pojawiło się 1300-1500 sympatyków Wybrzeża Gdańsk. Podobne najazdy mają miejsce 
na innych stadionach, gdy w pojedynku nieodległych od siebie rywali gra idzie o wysoką 
stawkę.
Kibice Polonii Bydgoszcz poodwracali swoje flagi. I zrobili to z rozmysłem. Tak więc teraz 
nie wiadomo, czy są oni niebiesko-biało-czerwoni, czy też dokładnie odwrotnie. Sami 
twierdzą, że chcą w ten sposób udowodnić, że jako kibice zrywają z nadbudową klubu, 
który ma policyjny, a raczej milicyjny rodowód. Twierdzą, że ich barwy są niebiesko-
biało-czerwone.
Statystyka wyjazdów Polonu jesienią 94 roku nie jest imponująca. Bydgoszczanie mieli w 
tym czasie 10 wyjazdów, w tym duńskie Vojens i czeska Praga. W sumie na te spotkania 
pojechało 265 osób, z czego wynika, że średnio było ich 27 chłopaków na mecz 
rozegrany na obcym stadionie. Najwięcej, bo 70 zameldowało się w tym okresie w 
Zielonej Górze.
Ostatnio kibice Polonu, jakby chcąc zacząć się liczyć w światku hools, który na 
chuliganów żużlowych patrzy z przymrużeniem oka, zaczęli jeździć za piłkarzami swojego 
klubu. 

POLONIA BYTOM


Dawne to czasy, gdy kibice tej drużyny przebijali się do czuba najzagorzalszych fanów w 
Polsce. Pod koniec lat siedemdziesiątych bytomianie liczyli się na kibicowskiej mapie 
kraju. Później przyszła degrengolada futbolistów, systematyczne dziadzienie zespołu. Na 
dobitkę sukcesy zaczęli osiągać praktycznie nie posiadający swojej publiczności 
zawodnicy Szombierek. Grupa kibiców prawie przestała istnieć. Owszem, zdarzało się, że 
miejscowi wybiegali z kufloteki i z hasłem biją naszych” włączali się do okazjonalnej, 
kibicowskiej zadymy. Gdyby nie hokej o kibolach Polonii pozostałoby jedynie 
wspomnienie. Frekwencja na spotkaniach futbolistów była jedną z pierwszych w kraju, 
którą można by nazwać żenująco niską. Gdy o fanach piłkarskich Polonu mówiło się z 
nutką pobłażania w głosie, to o tych samych hools hokejowych zdanie było zupełnie inne.
Dlatego trochę się fanatycy z Wrocławia zdziwili, gdy na meczu Polonia — Śląsk jesienią 
93 roku, z 600 osób jakie przybyły na stadion (90 z Wrocławia), aż 200 to byli miejscowi 
szalikowcy. Porównywano dane statystyczne z kilkunastu ostatnich lat. Nawet w latach 
dla większości piłkarskich hools zamierzchłych, czyli 1974-80, nie miało miejsca takie 
nagromadzenie fanatyków czerwono-niebieskich. Tłumaczono sobie tę ich zbiórkę faktem, 
że Śląsk znajdował się, po występie” w Gorzowie na samym topie Ligi Chuliganów, co w 
każdym miejscu, w którym miał się pokazać, wywoływało zainteresowanie służb 
porządkowych oraz hord tubylczych chuliganów. Dla przypomnienia, frekwencja na 
spotkaniach Poloni wy nosiła wówczas średnio 250-300 osób.
Polonia w rewanżu zawitała we Wrocławiu. Prawdę powiedziawszy cieszyli się oni 
wówczas w mieście nad Odrą opinią leszczy, więc nikt nawet nie podejrzewał, że stawią 
się na Oporowskiej. Przyjechało 70. Nawet trochę podymili pod kasami, gdyż autobus 
przed stadionem za witał dosyć wcześnie i kilku kręcących się przy bramach 
młodzieżowców w barwach Śląska miało kłopoty, tracąc dwa szaliki.
Co ciekawsze scenariusz wydarzeń z wiosny 95 powtórzył się niemal identycznie jesienią 
tegoż roku. Nikt we Wrocławiu nie wyciągnął żadnych wniosków. W Bytomiu coś drgnęło, 
to widać, choć nie wszyscy chcą to uznać. Gdy w przedostatniej kolejce sezonu 93/94 
Śląsk pojawił się w Tychach, miejscowi działacze patrząc na przybyłych, z obawą w głosie 
powtarzali: Tylko, chłopaki, nie wariujta jak ci z Polonii.
Kilka miesięcy później identyczne słowa dały się usłyszeć z ust działaczy Górnika Konin, 
gdzie Polonia powalczyła z policjantami parę tygodni wcześniej. Sporo gadali o fanach 
Polonii wiosną 95 porządkowi w Myszkowie, gdzie doszło do szarpaniny bytomian z 
sympatyzującymi z Ruchem miejscowymi oraz z policją. W Oleśnicy zjawiło się bytomian 
45. Mieli tam drobne potyczki z Pogonią oraz kilkuosobową grupą hools z Wrocławia.
Zupełnie nie pokazała się Polonia wraz z opolską Odrą, a także szczątkową formacją 
poznańskiego Lecha po rozegranym w listopadzie 94 roku w Zabrzu meczu Polska — 
Francja. Zaatakowali idących w kierunku swojego autobusu kibiców Lechii Gdańsk. 
Wrocławianin Kaskarino, który jechał wówczas z lechistami, opowiadał później swoje 
przeżycia:
— Wybiegł na nas taki tłumek, dobrze ponad dwieście głów. Z Lechii najwięksi wariaci na 
tym meczu nie zawitali, został drugi garnitur chuliganów. I choć widać było, że niektórym 
strach nie pozwała sensownie myśleć, to jednak chwytamy za kosze i co się tylko da. 
Bierzemy tamtych nabiegowo. Każdy wyje pod nosem jakąś pieśń bojową, ale tak w 
duchu, to raczej widzimy się kiepsko. Rzuciliśmy się na nich, bo nie mieliśmy innego 
wyjścia. Gdybyśmy się zrywali do autokaru, to na pewno ktoś by został dopadnięty i 
miałby pewny pobyt w szpitalu. Nawet gdyby nie, to mielibyśmy murowane wietrzenie do 
samego Gdańska. Wokół śniegi i mrozy. Więc biegniemy na nich, a tamci zamiast 
przykryć nas czapkami, spierdalają jak zające. Nas sześć dyszek, ich trzy razy więcej i 
pokazują zelówki. Nie było szans złapać któregoś, chyba, że próbował zerwać się 
indywidualnie. Tych, którzy chowali się po bramach i przeskakiwali płoty, wyłapywało się 
i przerabiało pyski na marmoladę.
Kibice Śląska z bytomianami mieli ścięcie pół roku po opisywanych wydarzeniach. 
Jedenaście osób urwało się policyjnej obstawie. Podróż roz poczęto w Gliwicach, 
natykając się na kilku kibiców Górnika. W Zabrzu pełna mobilizacja mundurowych — 
oczekują przyjazdu fanów warszawskiej Legii. Sląsk kręci się w okolicach zabrzańskiego 
dworca, szukając nie wiadomo czego. Wreszcie bractwo wbija się w tramwaj do Bytomia. 
Wysiadając postanawia lepiej zapoznać się z topografią miasta zdobywając przewodnika. 
Bierze małolata w szaliku Polonii. Chłopakowi ze strachu trzęsły się nogi, ale gdy 
zorientował się, że nic mu nie grozi, nawet się trochę rozgadał. Tak się złożyło, że do 
drugiego wagonu podjeżdżającego w kierunku stadionu tramwaju, wlazł z kilkuosobowym 
towarzystwem polonista numer jeden — Bamber.
Gdy na przystanku nieopodal stadionu zorientował się, z kim ma przyjemność, 
natychmiast zorganizował połowę wysiadających, by ruszyć na nieproszonych gości. 
Szans na podjęcie równorzędnej walki nie było, choć wśród wrocławian wszyscy trzeźwi, 
więc mimo dosyć zadowalających efektów pierwszych starć, grupa na rozkaz jedynego w 
niej członka Nabojki (pozostali to sami 17-20 latkowie) zerwała się. Chłopaki pomknęli w 
kierunku torów tramwajowych niczym pociski. Za nimi grupa miejscowych. Mogła to być 
dość długa przebieżka.
Jednak młodzieżowcy dopadłszy do torów natychmiast się zatrzymali i dozbroili w 
kamienie. Poloniści dali sobie spokój i poszli w kierunku stadionu. Ich młodzież natomiast 
zaczaiła się wokół nieodległych budynków. Iść teraz na stadion, to dać się wziąć w dwa 
ognie. Fanatycy najpierw pognali młodych. Mając wolne plecy, przynajmniej wiadomo, 
jest gdzie się zerwać. Podchodząc w kierunku kas wrocławianie zobaczy kilkadziesiąt głów 
skierowanych w swoim kierunku. Nie było wyboru. Pobiegli w ich stronę. Gdy dotarli pod 
stadionowy płot, po polonistach nie było śladu.
— Mieliśmy więcej szczęścia, niż rozumu. Gdyby się na nas rzucili nasze szanse byłyby co 
najmniej nikłe — stwierdzają po fakcie przybysza znad Odry.
Policjanci szaleją.
— Skąd wy się tu, kurwa, wzięliście? .— niebiescy myślą, że cała grupa fanow Śląska jest 
dopiero w drodze, otoczona ich troskliwą „opieką”.
— Z Wrocławia — ze złośliwą naiwnością odpowiada Jacek
Mimo sytuacji z Zabrza i przedmeczowej bieganiny pod stadionem w Bytomiu, tamtejsi 
hools nię są chłopcami do bicia, za jakich uchodzili jeszcze me tak dawno Na pewno 
pomogły organizowane przez nich samych autokarowe wyjazdy na mecze rozgrywane na 
boiskach rywali. Choć na koncie ich porażek trzeba zapisać takie wyjazdy, jak ten do 
Głogowa z jesieni 95, gdy na trybunach Chrobrego me zawitał ani jeden fanatyk w 
czerwono-niebieskim szaliku.

POLONIA WARSZAWA


Przez wiele lat klub z ul. Konwiktorskiej nie był uważany nawet za drugi czy trzeci klub 
stolicy. Zarówno pod względem sportowym, jak i organizacyjnym. Wcześniej Gwardia, 
później Hutnik miały pieniądze i wyniki. Polonia utrzymywała się dzięki ogromnej 
sympatii starszych mieszkańców Warszawy, łaskawemu oku władz sportowych i wynikom 
sekcji koszykarskich. Tak kobiet jak i mężczyzn. Piłkarze pałętali się po peryferiach 
wielkiej piłki i wydawało się, że tytuł zdobyty na gruzach stolicy w 1946 roku będzie 
niedługo jedynym wspomnieniem po drużynie „Czarnych Koszul”. Nagle, tak jakoś po 
rozpadnięciu się komuny, Polonia po wieloletniej banicji powróciła do ekstraklasy. W 
chwili, gdy ten cud miał miejsce, kilka ulic dalej świętowano — za sprawą PZPN-u troszkę 
przedwcześnie — zdobycie tytułu mistrzowskiego. Gdyby Polonia się nieco pośpieszyła, 
mogłaby stać się pupilkiem największego polskiego miasta. Ten sam awans dwa lata 
wcześniej mógł przesunąć szalę sympatii społeczeństwa Woli i Bródna na korzyść 
powojennych bohaterów. W 1993 roku było to już niemożliwe. Prywatne telewizje były 
zainteresowane promocją Legii. Choćby dlatego, że Janusz Romanowski, w tamtych 
czasach podpora finansowa Legii, miał także swoje udziały w lokalnych stacjach TV.
U wrót ekstraklasy witało piłkarzy z Konwiktorskiej niezbyt wielu najwierniejszych fanów. 
Poza dziadkami, którzy są tam „od zawsze”, grupa około 300 szalikowców w barwach 
klubowych i z szampanami. Dzięki zaangażowaniu się programu 1 TV wydawało się, że 
jeśli owa grupa nie urośnie, to przynajmniej nie zmaleje. Jednak w Warszawie zdarzyło 
się coś nieprzewidywalnego. Hucpa po odebraniu tytułu Legii, listy do Lecha Poznań itp. 
przykuły uwagę ludzi do tego, co dzieje się kilka kilometrów obok. Awans Polonii zszedł 
na dalszy plan. Do tego stopnia, że pierwszy mecz na boiskach ekstraklasy (z Wisłą) 
oglądało mniej szalikowców Polonii niż ostatnie spotkania drugoligowe.
Fanatyków, czyli tych spod znaku hools, można na Konwiktorskiej podzielić dość 
dokładnie. Jest kilku starszych chłopaków, którzy nie wstydzą się afiszować ze swym 
uwielbieniem dla klubu, bez których o Polonii na chuligańskiej niwie nikt by nie usłyszał. 
Benito, Japan, Czarny, Szeryf to goście po trzydziestce, trzymający bractwo w kupie.
A trzeba przyznać, że takich jak oni czasem trudno znaleźć nawet w licznych grupach 
fanów innych drużyn ze — zdawałoby się — znacznie liczniejszymi i sensowniejszymi 
hools. Mowa oczywiście o ludziach po ubieranych w szaliki, którzy, gdy trzeba, me 
odwracają się na pięcie, lecz walą w pysk. Przy nich terminują małolaci. Tych jest 
niewielu. Nawet pierwszoligowe derby, które zawsze stanowią spore wyzwanie, gromadzą 
zaledwie osiemdziesięciu kibiców Poloni.
Kogo fanatycy Polonu nie lubią najbardziej? To chyba oczywiste — Legii. Jest tysiąc i 
jeden powodów. Trzeba jednak przyznać, że najstarsi spośród fanów obu klubów nie 
piorą się podczas każdej nadarzającej się okazji. W czasie jakiejś kibicowskiej zadymy i 
owszem. Lecz na co dzień związani są wspólnymi interesami. Wśród roczników młodszych 
nie ma kompromisów. Leją się programowo. Czasem pod hasłem „Polonia” zostaje 
obłożony pięściami któryś z legionistów. Częściej jednak to fani „Czarnych Koszul” mają 
kłopoty po swoich meczach (najczęściej koszykarzy), kiedy to są tropieni spod hali przez 
kilkuosobowe bojówki hools Legii. Kończy się to obiciem w bramie i wzrostem nienawiści.
Do niedawna kolejarze z Warszawy mieli resortową zgodę z kibica Lecha Poznań. Kilka lat 
temu paru polonistów postanowiło przywitać jadących do Warszawy na mecz z Legią 
ziomali w... Poznaniu. Wybrali się więc tam i zbierającym się do wyjazdu poznaniakom 
przedstawili. Był l schyłek okresu, w którym na trybunach stadionu przy ulicy Bulgarskiej 
panowało totalne bezhołowie. Nie było jakiejś zintegrowanej grupy, i ważniejszy w niej 
był ten, kto miał najsilniejsze pięści. Niezależnie, czy to jego setny wyjazd, czy pierwszy 
mecz w życiu. Wobec tego, że starsi poznaniacy temat kibicowania sobie odpuścili, młodsi 
musieli rozstrzygnę dylemat, czy podający się za przyjaciół z Polonii są nimi faktycznie, 
czy też może jest to jakaś podpucha ze strony Legii.
Do Warszawy wybierało się kilku starszych kibico-żuli, którzy z uwagi na brak jakiejś 
zorganizowanej grupy, rządzili resztą. Po pewnym czasie wspólnego picia wódki, żule 
doszli do wniosku, ze „w zasadzie to nieważne, Polonia czy Legia, ważne że z Warszawy”. 
Mieszkańcy stolicy stawiali alkohol i mieli na sobie fajne skórzane kurtki. Dostali więc po 
nosach, a kurtki zmieniły właścicieli. Na najbliższej stacji obici wysiedli, konduktor zrobił 
aferę i pomógł psom zidentyfikować napastników. Poloniści, choć w okrwawionych 
swetrach i bez kurtek, stwierdzili, że nic się me stało.
W Warszawie tym czasem na Lecha czekała kolejna grupa kibiców Polonii. Gdy 
najbardziej znany polonista dowiedział się o zajściach w pociągu, o mało nie wpadł w 
szał. Natychmiast skontaktował się z legionistami i rozpoczęło się wspólne warszawskie 
szukanie kibiców Lecha. Po tym meczu jeden z kiboli Polonii ostrzelał pociąg wiozący 
poznaniaków do domu. Nic dziwnego, że po tamtych perypetiach, w ciągu jednego dnia 
dla fanatyków Polonii kibice Lecha stali się niemal największymi wrogami.
Polonia, jako niewielki klub (pod względem ilości fanów), ma najczęściej zgody z sobie 
podobnymi. Do jednych z ich ziomków należą szahkowcy Avii Swidnik. W związku z tym 
na jednym ze spotkań Hutnika Warszawa z Avią stawiła się na trybunach około 
pięćdziesięcioosobowa grupa połączonych sił warszawsko-świdnickich. Na Hutnika 
natomiast w chwilach nudy przychodzi kilkudziesięciu, najczęściej młodych chłopaków z 
sąsiednich bloków. Wieszają pomarańczowo-czarne flagi, ale szaliki na szyjach mają w 
barwach Legii. Korzystając z nadarzającej się okazji kibice gości obili niemiłosiernie 
hutniko-legionistów, przy czym oczywiście nikt nie wspomniał o tym pierwszym, 
hutniczym członie nazwy. Zdarzenie miało miejsce późną jesienią 94 roku. W drugi 
weekend 95-go roku w Warszawie grały siatkarki Avii. Jednak zakrojona na szeroką skalę 
akcja odwetowa Legii spaliła na panewce. Nikt z gości się nie pojawił.
Największy niefart mają sympatycy Czarnych Koszul” do swego od wiecznego rywala, 
dominującego w stolicy i okolicach. Wracając wiosną 93 z jednego z wyjazdów, stojący 
przy zajeździe autobus został „rozpracowany” przez wracających tą samą trasą 
legionistów. Stracono najbardziej znaną flagę, która kilka miesięcy później spłonęła na 
płocie stadionu przy ul. Łazienkowskiej, co z lubością pokazywała państwowa telewizja.
Najbardziej spektakularną akcję zorganizowali fani czarno-biało-czerwonych wiosną 95. 
Sprawa została bardzo nagłośniona. Po porażce z Ra domiakiem na wyjeździe fani Polonii 
doszli do wniosku, że najlepiej umotywują swoich pupilków do szybszego biegania po 
murawie obijając im pyski. Uznając, iż sensowniejszego sposobu na ambitniejsze 
podejście skórokopów do swych obowiązków jak natychmiastowa akcja nie ma, 
przyjechali pod szatnie autokarem. Ciut za późno jednak, więc zamiast piłkarzy, którzy 
już zdążyli poznikać (tak błyskawicznie przeszli do porządku dziennego nad porażką 
eliminującą ich z walki o pierwszą ligę), kibice obili trenera Mirosława Jabłońskiego łamiąc 
mu nos i rozcinając skórę.
Po tym incydencie sponsor Poloni, a jednocześnie poseł na Sejm Marek Wieigus 
stwierdził: To, co zastałem po przyjściu do klubu, było makabryczne, na ścianach było 
pełno krwi. Wiemy, kto to zrobił, i podejmiemy odpowiednie kroki, aby banda usiłująca 
terroryzować ludzi działających w sporcie została rozbita”.
Niestety, poseł Wielgus nie wziął pod uwagę, że największe wynaturzenie sportu to nie 
ludzie, chcący swoją drużynę widzieć wielką i wspaniałą, którzy nie cofną się przed 
aktami terroru wobec niej. Najgorszą robotę odwalają mali skurwysyni, którzy mają 
serdecznie w dupie, czy grają w jednej, czy też w drugiej drużynie, uważając, że należą 
im się z tytułu „bycia piłkarzem” wcale niemałe pieniądze. Z siebie natomiast nie chcą 
dać na wet minimum wysiłku. Pobicie trenera Jabłońskiego to skutek degrengolady 
futbolu. Nie przyczyna.
Kibice Polonu na przekór przeciwnościom losu są, istnieją i nic nie wskazuje na to, by 
mogli kiedykolwiek zniknąć. Chyba, że rozpadnie się klub. Na to się jednak nie zanosi.
Poloniści w niewielkich ilościach (skąd się niby mają brać), jeżdżą na wyjazdy za swoją 
drużyną. Jakoś o nich specjalnie nie słychać, znaczy, że nie powojowali zbytnio. Jesienią 
95 roku dwukrotnie zameldowali się w Krakowie. Na Wiśle według jednych danych było 
ich coś koło 80, według innych nawet setka. Byli wspomagani przez Cracovię, w sumie na 
Reymonta pojawiło się 200-300 (znów w zależności od źródła) ludzi dopingujących 
drużynę przyjezdną, Natomiast na meczu przyjaźni, czyli z Cracovią, na stadionie przy ul. 
Kałuży było polonistów około 30. 

RAKÓW CZĘSTOCHOWA


W Częstochowie mieszka kilku chłopaków, którzy swoją sportową miłość wyznają 
Śląskowi. Dlatego przed meczem Rakowa we Wrocławiu, który odbył się jesienią 93, 
informacje o rzekomym najeździe częstochowian na Oporowską, i to nieźle uzbrojonych, 
potraktowane zostały poważnie. Budziły spore zdziwienie, jako że do tej pory jakichś 
zadrażnień z nimi fanatycy Śląska nie mieli. Plotki powtarzane z ust do ust wyolbrzymiały 
spodziewaną inwazję.
— Wybierają się do Wrocławia uzbrojeni w łańcuchy i butelki z benzyną.
— Powariowali? Jak chcą wojny, to będzie wojna.
Do tej pory nie wiadomo, kto te banialuki rozsiewał. Podczas meczu nikt z Rakowa się nie 
ujawnił. Po spotkaniu przy budynku klubowym siedem czy osiem podenerwowanych 
osób. W tym czterech młodzieżowców. Kibole, ale nie ujawniający się.
— Chyba najgorszy mecz Rakowa od dłuższego czasu — zagajam pierwszego z brzegu. 
Wynik 3:0 uzasadnia taki początek rozmowy. Tam- ten spogląda podejrzliwie. Koszulka w 
barwach Śląska i szalik każe mu dokładnie przemyśleć ewentualną odpowiedz. Przecież 
może tylko chodzi o to, by się ujawnił jako fan Rakowa? Chwila konsternacji, wreszcie 
decyzja została podjęta.
Tak, Rakow zagrał fatalnie, najgorzej jak mógł — teraz on czeka na reakcję.
— Dlaczego przyjechało was tak mało, a na dobitkę w ogóle się nie ujawniliście?
— Towarzystwo się... bało.
— Czego?
— No wiesz — Te słowa starczają za komentarz. Dość szczególnie Są traktowani przez 
częstochowskich fanów wrocławscy odszczepieńcy. Raczej ich tam nie lubią, choć 
szanują.
Pół roku później rewanż. Sto kilkadziesiąt osób z Wrocławia łazi po mieście. Ciężko jest 
uwolnić się od nadopiekuńczej, miejscowej policji. 
Bractwo zostaje zagnane na stadion jakieś dwie godziny przed meczem. Już przed nim na 
Śląsk z sektora zajmowanego przez szalikowych i za razem najmłodszych fanów Rakowa 
lecą kurwy i huje. W sumie najzagorzalszych fanów Rakowa jest około 800. Mecz o 
najwyższą stawkę, gdyż klub z Częstochowy walczy o historyczny awans do ekstraklasy z 
jednym z poważniejszych pretendentów do zajęcia premiowanego miejsca. Jak stwierdzili 
częstochowscy kibice Śląska — tylu fanów Rakowa jeszcze nigdy nie było. Jednak z bliska 
widać, że sama młodzież, i to z tych juniorów młodszych. Czternasto — szesnastolatkowi, 
im który młodszy, tym chciał mieć więcej do powiedzenia. Organizacja pod psem, ale 
przecież nie dziwota, jeśli najważniejszy jest ten, kto ma najdłuższy szalik. Jak na awans 
— lipa.
Co ciekawsze, Raków ma przeciwników w lokalnych rywalach. Swoich fanatyków i to nie 
lubiących się z czerwono-niebieskimi mają siatkarze AZS. Sukcesy przyciągają, a 
ponieważ akademicy je mieli, więc i na trybunach ich hali zrobiło się tłoczno. A następnie 
kolorowo. 
Obie grupy kibiców nie pałają do siebie wzajemną miłością, więc czasem w szkołach czy 
— częściej -na osiedlach dochodzi do drobnego mordobicia. Niezbyt dużego, bo skala 
zainteresowania sportem wśród miejscowych hools jest raczej niewielka. Jest jeszcze w 
Częstochowie żużel, na który chadzają w zasadzie wszyscy sympatycy sportu. Zarówno ci 
spod znaku AZS, jak i Rakowa. Jednak ci ostatni na Włókniarzu dominują. Troszkę z tego 
powodu obawiają się wyjazdów do Wrocławia na Spartę. Chyba słusznie.
Około 100 kibiców Rakowa wybrało się na mecz z Ruchem do Chorzowa jesienią 94. Po 
spotkaniu na stacji Katowice Szopienice fani Rakowa byli obrzuceni kamieniami i koszami 
na śmieci przez chorzowian.
Na przełomie roku 1995 i 96 Raków nie przedstawia realnej siły bojowej. To do 
Częstochowy wyjeżdżają najliczniejsze ekipy z innych ośrodków. Centralne położenie 
niemałego przecież miasta sprzyja licznym najazdom. Nawet rzadko widywani na 
wyjazdach kibice krakowskiego Hutnika jesienią 95 zawitali do świętego miasta w liczbie 
około 40. Natomiast kibice Rakowa jeżdżą w ekipach ledwo kilkuosobowych lub wcale. 
Wiosną 95 w Poznaniu na Lechu pojawiło się czterech fanów z Częstochowy. Jesienią nikt 
z kibiców tej drużyny nie pokazał się w Warszawie, Poznaniu (Lech, bo już tylko ta 
drużyna ze stolicy Wielkopolski została w ekstraklasie), Wrocławiu. 

RUCH CHORZÓW


Jest to jedna z ekip, których historia rozpoczyna się na początku lat siedemdziesiątych. 
Jednak nie ma wśród chorzowskich kibiców ludzi, którzy swoją obecnością spinaliby czasy 
dawne z teraźniejszością. W swojej działalności z reguły nastawiają się na kontrę do 
fanatyków pobliskiego Górnika Zabrze. Gdy zabrzanie bardziej ciągną w kierunku takich 
klubów jak ŁKS, Arka, Zawisza, Lech (nie jest to aktualny wykaz ich układów, jedynie 
preferencje), to fani tych właśnie klubów są najmniej sympatycznie przyjmowani przez 
kibiców z ul. Cichej. Sami swego czasu mieli dobre układy z Legią, Wisłą, Lechią Gdańsk. 
Ale to już historia. Aktualnie jedyna chorzowska zgoda to dziwny układ z mieszkańcami 
Torunia. Wczesną wiosną 1995 roku chorzowianie postanowili wraz z zabrzanami 
stworzyć na meczach reprezentacji narodowej „Śląską Siłę". Siła to może i jest, raczej 
ilościowa niż jakościowa, ale głównie dlatego, że spotkania kadry odbywały się właśnie w 
Zabrzu. Troszkę śmieszą flagi Ruchu na stadionie Górnika podczas meczów ligowych tego 
ostatniego. Wiadomo, że taki układ jest możliwy jedynie w przypadku, gdy oba zespoły 
występują w różnych klasach rozgrywkowych. Temat zgody na linii Chorzów - Zabrze 
przerabiano już kilkanaście lat temu. Trwała do pierwszego wspólnego spotkania.
Czyjąś ulubioną czynnością jest chodzenie i wypisywanie sprayami na murach „Róh 
Hożuf”. Trzeba się nieźle nakombinować, by zajarzyć o co, w ogóle chodzi.
Kibole Ruchu, podobnie jak Katowic, lubią podkreślać swoje niemieckie pochodzenie, co 
zraża do nich całą Polskę. Śmieszne jest, gdy lejąc się w swych lokalnych potyczkach 
chorzowianie używają haseł „bić hanysa". Natomiast sami, gdy są obiektami ataków grup 
spoza Górnego Śląska słyszą często „lać Niemców", co w zamyśle napastników ma 
wywrzeć przychylniejsze wrażenie na ewentualnych, przypadkowych obserwatorach 
zajścia. I wywiera.
W 87 roku piłkarze chorzowscy po raz pierwszy w historii krajowego futbolu spadali do 
drugiej ligi. Odbyło się to w atmosferze skandalu. PZPN pozabierał punkty w ostatniej 
kolejce ligi, gdyż jak na dłoni można było zobaczyć, że handel punktami nie stanowi 
wymysłu chorych wyobraźni dziennikarzy. Na dobitkę w spotkaniu barażowym bramkarz 
Janusz Jojko dokonał fantastycznej samowrzutki, która rozłożyła drużynę na łopatki. 
Ruch przegrał z Lechią 1:2 i pojechał na rewanż do Gdańska w eskorcie może ze 
trzydziestu fanów. Ponownie 2:1 wygrała Lechia. Wydawało się, że chorzowianie zbyt 
szybko się nie podniosą. Ani sportowo, ani organizacyjnie na trybunach.
Minęło parę miesięcy i okazało się, że spisana na straty drużyna dość szybko zmierza w 
kierunku ekstraklasy, a jej kibice stanowią zgraję niezłych hultajów wywijających na 
drugoligowych boiskach aż miło. Po rocznej kwarantannie Ruch ponownie zameldował się 
u wrót ekstraklasy. Swój marsz na szczyty Ligi Chuliganów, kontynuować trzeba było na 
trudniejszych do chuliganienia niż drugoligowe boiskach. Na spotkania wyjazdowe hools z 
Chorzowa jeździli wówczas hordami nie do opanowania. W Krakowie było ich półtora 
tysiąca, a może nawet więcej. Na tym spotkaniu milicjanci wpadli na pomysł, że 
przyjezdni po meczu będą maszerować na dworzec w dwóch osobnych grupach. Jedną z 
takich grup zaatakowali wiślacy. Trafili na słabszą załogę i obili część fanów biało-
niebieskich. Część pierzchała wraz z pilnującymi ich funkcjonariuszami. W niewiele 
mniejszej grupie chorzowianie zameldowali się we Wrocławiu. Wyglądali fantastycznie. 
Ruch pokonał Śląsk, piłkarze urządzili formalną jatkę, a trybuny stworzyły wspaniałą 
atmosferę. Wtedy kibole Śląska o tym, by zlać przyjezdnych mogli sobie tylko pomarzyć. 
Pól roku wcześniej tylko doskonała organizacja nielicznej grupy pod wodzą Sysa, 
doprowadziła do tego, że nikt z niej nie dostał porządnego bicia w pociągu wiozącego 
fanów Śląska na wyjazd do Chorzowa.
Ruch w sezonie 1988/89 zdobył tytuł mistrza Polski. Po zakończeniu ostatniego meczu 
fanatycy w niebiesko-białych szalikach zlali psów na stadionie. Głupotą porządkowych 
okazała się chęć przegonienia kibiców z boiska, gdy oni mieli zamiar urządzić sobie fetę 
na murawie. Początkowy respekt przed mundurowymi pękł w momencie, gdy ktoś wpadł 
na genialny pomysł zmiany zastosowania metalowych rurek, które do tej pory służyły 
jako urządzenia nawadniające. Bijatyka nie trwała długo, milicjanci zrejterowali. Sprawa 
stała się głośna między innymi dlatego, że na okrętkę wałkowano ją na ekranach 
telewizyjnych. W PZPN-ie ustalono, że za karę trzy kolejne mecze, które chorzowianie 
mieli rozegrać na własnym boisku, zostaną przeniesione na stadion oddalony o co 
najmniej sto kilometrów. Padło na Wrocław i Stadion Olimpijski. Trzy spotkania: z 
Górnikiem Zabrze, Katowicami i Motorem Lublin odbyły się właśnie tam. W dwóch 
pierwszych przypadkach do Wrocławia ponownie zawitały hordy chorzowskie. Oczywiście 
przy takiej ilości ludzi nie było mowy o szansie utrzymania się w grupie wszystkich 
przyjezdnych. To tworzyło szansę dla bojówkarzy wrocławskich. Niejeden z tych, którzy 
zapragnęli iść na stadion na własną rękę lub w nielicznej grupce kolegów, był 
wyłapywany i obijany. Do jakichś generalnych starć nie doszło, chociaż grasujący na 
placu Grunwaldzkim miejscowi mieli ochotę na jakiś bardziej wyrazisty pojedynek.
Główna grupa była jednak zbyt silna jak na możliwości wrocławskich hools. Ciekawe było 
rozwiązanie transportu chorzowian na i z meczów. Zwłaszcza w derbowych spotkaniach z 
Górnikiem i Katowicami. Bractwo jechało wspólnymi pociągami!
Jednak na stadionie przy ul. Cichej bardzo szybko dały się zauważyć symptomy rozkładu 
grupy. Jakiś nieuchwytny klimat kazał znającym się na temacie twierdzić, że Ruch ze 
swoją fantastyczną brygadą długo nie pociągnie. Zachowanie kibiców podczas 
przegranego meczu o Superpuchar z Legią zastanawiało. Chorzowianie dali sobie spokój z 
meczem jeszcze w czasie jego trwania, wychodząc ze stadionu. Świadczyło to o 
wyjątkowo słabym przywiązaniu kibiców do swych barw. Niecałe półtora roku po 
najazdach na Wrocław, fanatycy Śląska meldują się po raz kolejny na stadionie Ruchu. 
To, co zostało na trybunach, przerastało oczekiwania największych pesymistów. Podczas, 
gdy w sezonie, w którym Ruch sięgał po krajowy prymat, nie liczyło się poszczególnych 
głów kiboli „niebieskich", lecz sektory w których zasiadają (mówiło się o trzech młynach), 
to w półtora roku później liczba fanów zmalała do kilkudziesięciu, To co się stało w 89 
roku w Chorzowie stanowi groźne memento nie tylko dla fanatyków drużyn będących na 
fali. To także przestroga dla działaczy klubów. Stracić TAKĄ publikę w TAKIM czasie, to 
naprawdę wielka sztuka. Oczywiście in minus.
Podczas sezonu 93/94 jedną z ostatnich kolejek ligowych Ruch rozgrywał u siebie ze 
spadającym już na pewno bydgoskim Zawiszą. Kibiców gości przybyło na stadion bodaj 
dwudziestu. Nie śpiewali zbyt często, a jeśli już to niezbyt głośno. Bo co można zrobić w 
ilości niewiele większej od ilości zawodników biegających po boisku (wraz z ławką 
rezerwowych). Gdy jednak bydgoszczanie wydali już z siebie jakiś glos, to zakrzyczeli 
miejscowych. Po prostu szalikowcy „niebieskich" odzywali się jedynie przez króciutkie 
momenty po strzelaniu kolejnych goli przez swoją drużynę. Jesienią 94 roku na trybuny 
stadionu przy ul. Cichej zaczęło przychodzić więcej fanów w niebiesko-białych szalikach. 
Choć zespołowi wiodło się znacznie gorzej i od początku dryfował do drugiej ligi. Po 
ostatecznym spadku mało kto dawał szansę Ruchowi na powtórzenie spektakularnego 
sukcesu sprzed paru lat, gdy spadek stał się zalążkiem przyszłych sukcesów.
Do licznych osiedlowych starć trzeba dołożyć relację z tego co się działo po meczu Ruch - 
Raków w październiku 94. Stuosobową grupę przyjezdnych miejscowi odprowadzali, 
wsiadając do tego samego pociągu. Na Górnym Śląsku pociągi są uznawane jako jeden 
ze środków komunikacji miejskiej, wobec czego eskortujące częstochowian psy nie 
reagowały. Za Katowicami, na stacji Szopienice biało-niebiescy nie mieli już nic do 
stracenia. Więc zaciągnęli hamulec, wylegli z wagonów i zaczęli obrzucanie ostatniego, 
zajmowanego przez fanów Rakowa i policjantów kamieniami, kolejowymi i kubłami na 
śmieci. Akcja zakończyła się dopiero po przyjeździe policyjnych posiłków.
Chorzowscy hools jakoś najmniej spośród przeciwników derbowych nienawidzą 
katowiczan, choć rozsądek nakazywałby nie lubić ich najbardziej. Wszak to z kibicami 
GKS-u fanatycy Ruchu mają najczęstszy kontakt. Na podwórkach, w szkołach, pracy. Gdy 
się jednak spojrzy na sprawę szerzej, łatwo zauważyć zależność między huśtawką 
nastrojów i ilością fanatyków na stadionach z ulic Cichej i Bukowej. Gdy jeden 
pustoszeje, drugi natychmiast się napełnia. Zjawisko podobne do łódzkiego. Podejrzenie, 
że w wielu szafach znajdują się dwa szaliki, a zakładany jest ten o barwach drużyny 
będącej aktualnie na topie, zdaje się nie być bezpodstawne.
W porównaniu z poprzednim okresem sezon jesienny 95 Ruch, a zwłaszcza jego fani 
mogą uznać za niezły. 250 chorzowian zameldowało się na meczu swojej drużyny 
podczas pierwszego w drugiej lidze wyjazdu w Gorzowie. Na kolejnym, w Bydgoszczy, 
było ich ponad dwustu. Według źródeł miejscowych - nawet więcej, jednak spora część to 
byli fani zaprzyjaźnionego z Ruchem Apatora (taka dość dziwna zgoda futbolowo-
żużlowa). Kolejny wyjazd to inwazja na nieodległe Rydułtowy, gdzie niebiesko-białych 
zameldowało się około trzech tysięcy. Niecałe dwie setki we Wrocławiu na Ślęzie, 3 000 w 
Bytomiu, gdzie część wiary... szła piechotą. Na ostatni, wyjazdowy mecz tej rundy do 
Gdyni na Bałtyk wybrało się około 100 fanów z Chorzowa. Policja trójmiejska chcąc się 
jak najszybciej pozbyć uciążliwych gości, wsadziła ich do pociągu jadącego do Warszawy. 
Do tego samego wsiadali kilkadziesiąt kilometrów dalej (w Iławie) fanatycy Wisły Kraków. 
W pociągu bractwo się lało. Według relacji z Krakowa, ta walka zakończyła się 
nieprzyjemnie dla kilku chorzowian. Od poważniejszych strat uratowały szałikowców 
Ruchu połączone siły chorzowskiej i krakowskiej policji.

SPARTA WROCŁAW

Szalikowcy Sparty są zjawiskiem nowym. Zaczęli się pokazywać w roku 1992, gdy 
żużlowcy tego klubu nagle zaczęli się dość błyskawicznie wyciągać z drugoligowej mizerii. 
Podstawą ich istnienia stały się znaczne sukcesy sportowe.
Kibole Śląska nie darzą zbytnią sympatią kibiców drugiej wrocławskiej drużyny, 
posiadającej swych utożsamiających się z drużyną fanatyków — Sparty. Co ciekawsze z 
tym klubem żadni zawodnicy wojskowych nie mają nawet szansy konkurować z tej 
prostej przyczyny, że nie ma wspólnej dyscypliny, w której mogłyby zagrać dwa zespoły 
z antagonizujących klubów. Sparta to żużel i tylko żużel. W Śląsku nie ma nawet mowy o 
sportach motorowych. Mimo iż kibice nie mają możliwości spotkania się na wspólnych 
imprezach, a rywalizacja zdarza się jedynie na szczeblu podwórka, szkoły, zakładu pracy, 
to jednak podziały są wyraźne. Dodatkowym paradoksem tego specyficznego układu jest 
fakt, iż niemal każdy wyjazdowy fan Sparty był kiedyś w większym lub mniejszym 
stopniu kibicem Śląska. Inna sprawa, że to nie fani żużla są stroną agresywniejszą. 
Fanatycy w zielono-biało-czerwonych szalikach są z reguły tymi, którzy atakują.
Sparta potrafiła zorganizować wspaniałą rzecz. Po zdobyciu tytułów mistrzowskich zrobili 
feerie sztucznych ogni i wszystkie wizualne fajerwerki, które można oglądać na lidze 
włoskiej. Futbolowej oczywiście. Dwukrotnie, po zdobyciu tytułu najlepszej drużyny w 
kraju w latach 1993 i 94 urządzili sobie fani Sparty takie fety na Stadionie Olimpijskim. 
Impreza robiła imponujące wrażenie nawet w telewizyjnym okienku, nie mówiąc już o 
tym. jak wyglądała „na żywca". Nie udało się powtórzyć fety po raz kolejny w roku 1995. 
Na przeszkodzie stanął terminarz rozgrywek. Ostatni, decydujący o mistrzowskim tytule 
mecz rozgrywała Sparta w Gdańsku z tamtejszą Rafinerią - Wybrzeżem. Choć działacze 
kombinowali jak by tu zawody przenieść do Wrocławia, GKSŻ nie zgodziła się na takie 
rozwiązanie.
Między innymi dlatego kibice Sparty stali się solą w oku dla fanów wojskowych. Ale nie 
tylko.
— Przyjeżdżają do Wrocławia jacyś pacjenci z różnych, czasem chamskich miast i 
znajdują tu sobie kumpli. Mimo że dla nas są niestrawni. Na przykład ci z Bydgoszczy — 
stwierdził kiedyś Leon. Ale nie jest to jedyny powód. Często knajpiane, międzystolikowe 
kłótnie zaczynają się w podobny sposób:
— No i co ten twój Śląsk, dziadostwo. Druga liga (to w latach 93-95), końcówka tabeli 
(po ponownym awansie), patałachy jedne.
— Wielcy mi kibice. Łażą na mecze, gdy drużyna wygrywa. A gdzie wyście byli, kiedy to 
Sparta jeździła w drugiej lidze? — wtedy na żużel rzeczywiście chodziło zaledwie kilkaset 
osób. Nie raz i nie dwa od słowa do słowa i zaczynała się męska rozmowa. Na jedyny, 
niepodważalny argument mocnych ludzi. Pięści, butelki, taborety, stoły.
W jednym z numerów „Szalikowców" pod hasłem: mecz Polonia Bydgoszcz - Sparta 
Wrocław można przeczytać coś, co rozśmiesza do łez: „Sparta to Fan-Club. My ich 
nazywamy piknikowcami."
Kibice Sparty to trochę inni ludzie niż najzagorzalsi kibice sportowi na trybunach 
stadionów piłkarskich. Wyższa średnia wieku, a co za tym idzie większa tolerancja do 
otaczającego ich świata, mniejszy radykalizm poglądów. Jest wśród nich paru takich, 
którzy potrafią przypierdolić, jednak w masie nie szukają dymów.
Najbardziej nie lubią się wrocławscy kibice spod znaku Sparty z fanatykami Unii Leszno. 
Leszno w ogóle jest negatywnie nastawione do Wrocławia. A z okazji rozgrywek ligowych 
żużla można swoją nienawiść w jakiś sposób wyrazić. Fani Unii poobijali kibiców Sparty 
podczas towarzyskiego spotkania tych drużyn w Rawiczu wczesną wiosną 1994. Odbiło 
się to rykoszetem po Wrocławiu. Co prawda fanatycy wojskowych w swojej masie 
twierdzili, że w zasadzie nic się nie stało, jeśli ktoś ze speedwayfanów dostał troszkę po 
pysku, ale większość, zwłaszcza tych młodszych się wkurzyła.
— Ci ze Sparty to dranie, ale jak mogą NASZYCH wrogów obijać INNI? — twierdzili.
Po tym wydarzeniu we Wrocławiu zapanował rzadko spotykany consensus, czyli zgoda. 
Była to zgoda na spuszczenie wpierdol kibicom Unii Leszno. Podczas najbliższego meczu 
ligowego na samym stadionie do niczego specjalnego nie doszło. Ot, kilka drobnych 
szarpaczek. Natomiast w przerwie między biegami ze stadionu wypadła dość liczna 
grupka. Jej celem było przewietrzenie autobusu wiozącego kibiców gości. Spokojni 
żużlowi fani, ekipa, która jest stawiana za wzór wszystkim innym kibicom speedwaya (i 
nie tylko) w kraju, której nawet nie próbowano porównywać do piłkarskiej, zdewastowali 
autokar gości.
Fani żółto-czerwonych najciekawiej zaprezentowali się w Pradze podczas indywidualnych 
mistrzostw Świata, gdzie zjechało około tysiąca wrocławskich miłośników żużla i taniego 
piwa. Z uwagi na fantastyczną cenę napitku chmielowego, każdy normalny Polak 
przebywający przypadkiem w tym nieodległym kraju, czuje się w obowiązku 
natychmiastowego skorzystania z nadarzającej się okazji taniego schlania się. Tysięczna 
wiara z Wrocławia widocznie uważała się za normalnych Polaków, więc każdy, gdy tylko 
postawił nogę na czeskiej ziemi, natychmiast biegł do najbliższej budki z piwem i robił 
zaopatrzenie na drogę. Oczywiście zapasy były uzupełniane w miarę jak przybywało 
kilometrów na liczniku, a butelki znikały. Skutki były łatwe do przewidzenia. Bractwo (nie 
tylko z Wrocławia, z całego kraju, ale po prostu tych spod znaku Sparty było najwięcej) 
pospijało się na umór. Każdy rzygał gdzie mógł. Ciepło było, więc część ekipy cale 
zawody przeleżakowała pod stadionem i krzakami.
— Fajnie było, nic nie pamiętam — piał z zachwytu po tym wyjeździe jeden z tych, w 
którym dusza kibica odezwała się po dobrych kilku latach, w czasie których nie postawił 
na żadnym stadionie swojej nogi.
— Wszystko byłoby normalnie, jednak co możesz zrobić, jeśli za tę samą gotówkę w 
kraju ledwo ci zaszumi w głowie, a tam już jesteś ulu-lany na cacy? — opowiadał historię 
swojego braku pamięci jeden z bardziej znanych wrocławskich kibiców żużla.
Kibole Sparty już przed pierwszym z serii tytułem mistrzowskim postanowili się zrzeszyć. 
Wszystko było fajnie (przynajmniej tak wyglądało to z zewnątrz) aż do momentu, gdy 
ambicje wiceprezesa Fan-Clubu nieco wzrosły, a prezes, Ryszard Lignar, w tym czasie 
olał zagadnienie. Faktem jest, że Lignar pod przykrywką Fan-Clubu robił sobie jakieś tam 
finansowe machinacje. Drobniutkie. Inna sprawa, że gdyby nie robił tego pod takim 
szyldem, lecz jako podmiot gospodarczy, tzn. firma handlowo-usługowa, to można by go 
pocałować i być szczęśliwym, że znalazł się głupi, który jeździ i załatwia wszystko, co 
tylko możliwe. To on organizował pierwsze autokarowe wyjazdy, on załatwiał Fan-
Clubowe koszulki, on je rozprowadzał wraz z szalikami. Tysiące innych pierdół załatwiał 
Lignar. Chodził po redakcjach, wciskał dziennikarzom kity, o tym jakimi to żużlowi kibice 
są aniołkami. W pewnym momencie komuś przestało się podobać jedynowładztwo i 
urządzono zamach stanu. Zwołano nadzwyczajne zebranie i na oczach kilku dziennikarzy 
zaczęło się wyciąganie własnych brudów. Obie strony obrzucały się nawzajem 
oskarżeniami. A to o kasę, to znów o alkohol i zachowanie. O brak działania, to znów 
jego nadmiar. Wszystko było wspaniałym pretekstem, żeby dogryźć drugiej Stronie 
konfliktu. Więc sobie używano. A z wysokości trybun podczas tego zamieszania aż nadto 
widoczne było, że na żużel nie chodzą ludzie ani gorsi, ani lepsi niż na piłkę.
Spotkanie to udowodniło po raz kolejny, że zorganizowane formy istnienia kibiców, w 
pełni zalegalizowane, niezupełnie są tym, o co w ruchach se założenia spontanicznych 
chodzi. Sporo, bo około 250 fanów Sparty, zajechało na mecz Apator - Sparta tuż przed 
zakończeniem rozgrywek w roku 1995. Ten mecz mógł znacznie przybliżyć wrocławian do 
trzeciego z kolei zdobycia tytułu mistrzowskiego. Mistrzostwem popisał się natomiast 
główny arbiter tego spotkania, który w ostatnim biegu tak nawydziwiał, że stało się to 
niemożliwe. Przed ostatnim wyścigiem żużlowcy Sparty prowadzili czterema punktami. 
Nawet gdyby zajęli dwie ostatnie pozycje, to i tak byłby remis. Wystarczyło jednemu 
zawodnikowi po prostu dojechać do mety.
Sędzia okazał się geniuszem wykluczając w dwóch startach dwóch wrocławskich 
zawodników. Torunianie skorzystali z prezentu, dojechali do mety zwyciężając 
ostatecznie w tym biegu 5:0 i w całym meczu jednym punktem.
Przed spotkaniem miała miejsce dość ciekawa sytuacja. Kibice wrocławscy byli trzymani 
przez służby porządkowe przed stadionem tak długo, aż trybuny zapełniły się w całości. 
Wobec tego później grupa została rozpuszczona i każdy indywidualnie musiał szukać 
sobie kawałka ławki. Uchowała się grupka może pięćdziesięciu osób. Po meczu doszło do 
drobnej scysji.
Torunianie wraz ze wspomagającymi ich kolesiami z Chorzowa (tego samego dnia przed 
południem odbył się w nieodległej Bydgoszczy mecz Zawisza - Ruch na którym dla 
odmiany torunianie wspomagali chorzowian) ruszyli przez płytę boiska na ochranianą 
przez kilku policjantów zubożałą osobowo czeredkę gości. Mundurowi o mało nie zabili 
fanów Apatora wzrokiem. Wystarczyło, że czterech z funkcjonariuszy przedostało się na 
drugą stronę płotu, by atakujący zrobili zwrot o 180 stopni. Toruńska policja 
przetrzymując kibiców Sparty przed spotkaniem zrobiła już drugi taki numer w ciągu 
dwóch lat. Poprzednio w sierpniu 1993 roku w Toruniu na spotkaniu z piłkarzami Elany 
zawitał Śląsk. Po bijatyce fanatyków nastąpiła zadyma fanów gości z psami. Ci nie 
wytrzymali naporu i gdyby nie gol dla Śląska, który właśnie padł, mogło być różnie. W 
kilka tygodni po tych wydarzeniach w Toruniu stawili się kibice z Fan-Clubu Sparty. 
Trochę się zdziwili, gdy na powitanie zobaczyli poubieranych we wszystkie możliwe 
ubranka ochronne policyjnych „żucz-ków". Na dobitkę nie byli oni do żółto-czerwonych 
nastawieni zbyt przychylnie. — Tak, tak, wiemy, jesteście z Wrocławia. Tam na mecze 
chodzą sami chuligani. Najlepiej fanom Sparty pokazali gdzie ich mają, działacze 
własnego klubu w styczniu 1996 roku. Prezes WTS Sparta, Andrzej Rusko, który jest 
właścicielem drużyny żużlowej (troszkę to skomplikowane, ale nasza ekonomiczna 
rzeczywistość każe wszystkim biznesmenom zapewniać sobie maksimum bezpieczeństwa 
dla wydawanych przez siebie pieniędzy), sprzedał nazwę klubu. Kwota objęta tajemnicą, 
ale zza jej rąbka wychodzi coś koło 10 miliardów starych złotych. Firma, która 
postanowiła, że może dorzucić coś do ogródka wrocławskiego speedwaya, zażyczyła 
sobie zmianę nazwy drużyny. Od tej pory Sparta będzie występować jako zespół Atlasa. 
— Za pieniądze sprzedaliby nawet matkę — pomstują kibice Sparty. — A gdzie byli 
kibice, którzy tak teraz kochają klub, gdy on strasznie dołował. W drugiej lidze chodziło 
na mecze po trzysta osób — powtarza stary argument fanatyków Śląska niepocieszony z 
takiego obrotu sprawy, ale związany ze Sparta od wielu lat Bartek Czekański. 
Nadrabiając przy okazji dobrą miną do złej gry. — Teraz zamiast szalików kibice Sparty 
będą nosić muchy jak Rosie-wicz — nabija się Adam ze swoich kolesiów, żużlofanów, 
nawiązując do często oglądanej reklamy telewizyjnej klejów Atlas, w której popularny 
show-man występuje w muszce dużo większej niż Janusz Korwin-Mikke. 

STAL MIELEC

Mielec w marcu 1977 roku zasłynął tym, że będąc wówczas trzydziestotysięcznym 
miastem podczas ćwierćfinałowego pojedynku o puchar UEFA na jego stadionie 
mieszczącym jakieś 25 tysięcy ludzi zameldowało się o dziesięć więcej. Pięć tysięcy 
ponad liczbę mieszkańców Mielca! Skutkiem tego była jedna ofiara śmiertelna 
zatratowana podczas wychodzenia z obiektu. Nic dziwnego, takie wypadki zawsze mogą 
się zdarzyć, gdy przekroczone są wszelkie dopuszczalne limity. Tragedia na Łużnikach, 
gdzie zadeptano kilkadziesiąt osób, czy zawalenie się dobudowywanej naprędce trybuny 
stadionu Bastii świadczą o braku wyobraźni organizatorów. W Mielcu w czasach wesołego 
komunizmu nie było inaczej.
Chuligani z Mielca na dalsze wyjazdy za swoją drużyną nie jeżdżą. Zwłaszcza takie, 
podczas których można dostać oklep. We Wrocławiu zawitali raz, wracając z Lubina. 
Wówczas jeszcze zarówno w jednym, jak i drugim mieście fani niebiesko-białych mogli 
pokazywać się bez strachu. Było to na początku lat osiemdziesiątych.
Oczywiście uczestniczą w lokalnych wojnach ze Stalową Wolą czy walkach z lubelskim 
Motorem. Nienawidzą Wisły Kraków, co wiąże się z częstymi najazdami na Mielec przez 
fanów „Białej Gwiazdy" jeszcze w latach siedemdziesiątych. Wówczas mobilizowała się 
cała 'chuligańska społeczność, co kończyło się nieraz pościgami jak na wiejskich 
dyskotekach - ze sztachetami w rękach. Przed meczami w roli goniących najczęściej 
występowali krakowianie, po końcowym gwizdku - gospodarze.
Największe bicie mielczanie dostali w Lublinie. Skończyło się na kilku pobiciach 
przeznaczonych do leczenia szpitalnego. Sami natomiast obijają raczej jedynie 
poszczególnych gości z przyjezdnych ekip niż całe załogi. Na konkretny oklep załapał się 
Widzew w sezonie, w którym leciał z ekstraklasy. Widzewiaków na tym meczu było 
sześciu. Po dwóch latach, kiedy to z marszu weszli do ekstraklasy, pamiętali ten fakt, 
więc po przyjeździe, w liczbie ok. 200, do miasta znanego ze skandali wokół śmigłowców 
„Sokół" i samolotów „Iryda", lali kogo popadło, byle tylko wiek był odpowiedni.
Mielczanie uprawiają pewien proceder polegający na wyciąganiu przyjezdnych niby to na 
picie w nielicznej grupie, by na stałym miejscu owi naiwniacy zostali zaatakowani przez 
dość sporą grupę wcale nie przypadkowych gostków.
Podczas jednego z wyjazdów Śląska, jaki bractwo zaliczało autobusem, Kolor wraz z 
kilkoma koleżkami dojechał pociągiem. Rok bodaj 89. Paru miejscowych zobaczywszy 
fanów z Wrocławia i zorientowawszy się, co to za jedni, wyszli z propozycją wypicia 
wspólnie beltów. Kolor z ferajną doszli do wniosku, że alkohol OK, więc przystali na 
dziwną cokolwiek możliwość. Po drodze przewodnicy opowiadali, jak wyciągnęli w to 
samo miejsce kibiców Legii, pod podobnym pretekstem zresztą, a następnie ich zlali. 
Teraz Kolor się śmieje sam z siebie, że nie zapaliło mu się pod kopułką czerwone 
światełko. Scenariusz wydarzeń, jak łatwo się domyśleć - był identyczny. Zamiast picia - 
wpierdol. Na szczęście tylko on zaliczył buty, reszcie udało się zbiec. A poszkodowany 
straciwszy przytomność, gdy się ocknął, poszedł na stadion, stwierdziwszy uprzednio, że 
nie ma jakichś specjalnych śladów po egzekucji.
Podczas warszawskiego spotkania kibiców, zorganizowanego przez posła Marka Wielgusa, 
obecny na nim fan Stali żalił się, że w Mielcu nie ma jak dołożyć przyjezdnym. Nie 
dlatego, że nie ma kto pochuliganić, ale dlatego, że gdy coś się dzieje, to zaraz przylatuje 
policjant, który drze się do wywijającego:
— Te, Piotrek, nie wygłupiaj się.

STILON GORZÓW


W związku z zadymami futbolowymi Gorzów tylko dwukrotnie przeżywał swoje sądne dni. 
Po raz pierwszy, w sezonie 1991/92, gdy na to położone między Zieloną Górą a 
Szczecinem miasto najechała horda z grodu Gryfa. Fanatycy Pogoni poawanturowali się 
choćby dlatego, że było ich bardzo dużo. Nic dziwnego, ich drużyna właśnie przymierzała 
się do powrotu do ekstraklasy, a Stilon był jedną z drużyn aspirujących do miejsc 
premiowanych awansem. Mecz o życie. Druga taka impreza zdarzyła się we wrześniu 
1993 w związku z rozgrywaną wówczas rundą pucharu Polski. Wizyta Śląska, choć 
kibiców przyjezdnych było niewielu, zakończyła się przerwaniem spotkania i zadymą 
rozdmuchaną na cały sportowy kraj. Ale bodaj największym osiągnięciem hools Stilonu 
było wybicie szyby w autokarze kibiców wrocławskich w sierpniu rok później. Wydarzenie 
było o tyle sympatyczne, że bractwo chciało jechać" samo, ale miejscowi policjanci woleli 
wesoły autobus eskortować. Tylko dzięki temu w chwilę po zdarzeniu wrocławianie nie 
rozbiegli sie po osiedlu w pogoni za rzeczywistymi i domniemanymi winowajcami.
Policjanci zdawali sobie sprawę, że w autokarze nie jechała wycieczka turysyczno-
krajoznawcza, więc zrobili wszystko, by do bieganiny nie doszło. Na szczęście robili to 
grzecznie, a szeroka, wielopasmowa droga nie zachęcała do biegania, więc skończyło się 
na zatamowaniu ruchu w jedną stronę.
Gorzowianie wyjazdów swojej drużyny nie traktują jako możliwości podróży po kraju, 
zostawiając tą przyjemność futbolistom. Obecność Stilonu w Lidze Chuliganów (tzn. w 
książce) jest raczej przypadkowa. Jedynym elementem usprawiedliwiającym 
umieszczenie gorzowian w niniejszym tomiku jest fakt, iż na spotkaniach u siebie, może 
się ich zwalić około 150. Tylu mniej więcej było gorzowskich fanów na trybunach hali 
podczas piłkarskiego turnieju organizowanego przez Stilon, na którym pojawili się 
fanatycy Lecha Poznań i Pogoni Szczecin.

ŚLĄSK WROCŁAW

Jeden z najgłośniejszych wyjazdów na mecze pucharowe był dziełem fanów Śląska. We 
wrześniu 1993 roku wyjazd autokarem do Gorzowa Wielkopolskiego na mecz 1/16 PP 
zaplanowany był na godzinę 10.00. Ale Małolat i Jaskóła mieli o 9.30 sprawę w sądzie. 
Trzeba było na nich poczekać niedaleko gmachu sądu. Gdy otrzymali wyroki w 
zawieszeniu, natychmiast został zakupiony alkohol. Balanga z krótką przerwą na bieganie 
po jakimś sklepie trwała aż do czasu dojazdu na miejsce przeznaczenia. Przystanek ze 
sklepem też był milutki. Maniek wsiadł na stojący na wystawie rower i postanowił 
urządzić jakiś skromny etap wyścigu pokoju. Ekspedientka wpadła w furię i zaczęła gonić 
niewydarzonego kolarza ze ścierką w łapie. A tymczasem bractwo brało pod pazuchę 
wszystko, co się zmieściło w zasięgu ręki. W autobusie był istny sklep rybny. Fileciki w 
śmietanie, śledzie w occie i inne frykasy mieszały się z nakrojonymi lodami i cukierkami. 
Dojazd był uciążliwy, więc na stadionie zaledwie 48 osobowa, ale w mocnym składzie, 
grupa zameldowała się dopiero w 8 minucie meczu. W dziewiątej część bractwa hasała 
już po płycie boiska.
Porządkowi postanowili poprze-wieszać flagi wrocławskich fanów w inne miejsce. — 
Zobaczcie, typki próbują ściągnąć nam flagę, jedziemy z nimi krótko — takie dało się 
słyszeć głosy. Wykonawców projektu było aż nadto. Porządkowi, gdy zaczęli dostawać po 
głowach, natychmiast zerwali zamiast flag zelówki. Któryś z piłkarzy gospodarzy rzucił 
jakieś nieopatrzne słowo. Kilka osób wybiegło więc na płytę boiska. Kacper położył się na 
murawie plackiem, kilka osób bawiło się w ganianego po boisku, z tym że raz berkiem 
byli funkcjonariusze, to znów psy robiły w rolach zająców. Sędzia przerwał mecz.
Pod koniec spotkania, gdy Śląsk przegrywał 0:1, kilka osób aż roznosiło. We Wrocławiu 
robiono sobie spore nadzieje z występem wojskowych w pucharze Polski. Więc żal się 
było z nim rozstawać już w pierwszej rundzie.
— Jakby tak wbiec na murawę jeszcze raz, to sędzia w myśl regulaminu musi zakończyć 
spotkanie walkowerem dla gości — odkrywczo stwierdził Warkoczyk.
— No to wbiegamy — Pierogowi i Ratownikowi nie trzeba było dwa razy powtarzać. Kilka 
osób rzuciło się na siatkę i po jej sforsowaniu natychmiast wbiegło na płytę boiska. 
Sędzia chcąc nie chcąc zakończył przedwcześnie mecz. Wiara z Wrocławia tryumfuje: 
Jeszcze nie wszystko stracone, Śląsk awansował!
Nieco inaczej patrzyli na sprawę awansu miejscowi. Im walkower zupełnie nie przypadł 
do gustu. Trener Różański, który kiedyś, jako szkoleniowiec lubińskiego Zagłębia stracił 
palec na gwoździu bramki, postanowił udowodnić, że wraz z palcem nie urwało mu jaj, a i 
ręce bez palucha są użyteczne do uprawiania boksu. Identycznie chciała się zachować 
prawie cała gorzowska publiczność. Trybuny postanowiły rzucić się na przyjezdnych. Mieli 
szczęście, że plot przeszkodził im w tym zamiarze, gdyż akurat na tym spotkaniu kibice 
Śląska byli reprezentowani przez najkonkretniejszą z możliwych ekip. Z miejscowymi 
poradziło sobie jako tako kilku policjantów. Trzeba przyznać, że mundurowi byli nad 
wyraz grzeczni. Przyjezdni bawią się między sobą. Źle, bo „humorek" puścił i zdałoby się 
coś wyżłopać. Stilon, a tak w rzeczywistości publiczność gorzowska, bo szalikowców mieli 
gospodarze zaledwie kilkudziesięciu, płotu ani bardzo rzadkiego kordonu nie forsuje. 
Przechodzący za stadionowym murkopłotem, jakieś 50 metrów od fanów Śląska, czasem 
zdobędą się na rzucenie nie dolatującego kamienia. Boguś Winiucho postanawia też się 
zabawić w kamieniomiota i chwyta za ćwiartkę cegły. Rzuca nią w kierunku miejscowych, 
lecz ta spada żenująco blisko. Boguś spoziera na świat jakby dostał wytrzeszcza.
— Kurwa, bark mi wyskoczył — krzywi się z bólu. Trzeba nieszczęśnika odwieźć" na 
pogotowie.
Sytuacja co prawda się uspokoiła, lecz policjanci na samą myśl o tym, że towarzystwo 
rozlezie się po mieście, dostają palpitacji. Stanęło na tym, że Bogusia zawieziono 
radiowozem, a reszta na niego czekała. Ktoś wpadł na pomysł, że to czekanie ma się 
odbyć w obstawie policyjnej na jakiejś stacji benzynowej na rogatkach miasta. W barze 
wszyscy słuchali radia, w którym robiono właśnie sensację z nie-zakończonego spotkania 
i jego skandalicznej pointy. Towarzystwo natychmiast pobiegło słuchać, co na temat 
końcowego wyniku mają do powiedzenia w mass-mediach. Przy okazji pod okiem niezbyt 
czujnych funkcjonariuszy odbyła się drobna jumka. Ktoś skroił flachę koniaku, ktoś inny 
szampana, jeszcze ktoś kilka wermutów. Wreszcie jeszcze inny jumaka połakomił wię na 
kasetkę z pieniędzmi.
Przyjechał radiowóz z zagipsowanym Winiuchem i kibice Śląska szykowali się do odjazdu. 
Psy nie bardzo wiedzieli co z tym pasztetem zrobić. Kasetka co prawda znalazła się w 
pobliskich krzakach, ale po gotówce nie było ani śladu. W sumie stanęło na tym, że 
zaaresztowano cały autobus, który w obstawie kilku nysek pojechał na komendę. 
Towarzystwo przeszło do jakiejś świetlicy. Oczywiście nikt nic nie wiedział, a podczas 
spisywania danych bractwo zaczęło śpiewać hymn narodowy, stając jednocześnie na 
baczność. Funkcjonariusze zrobili to samo.
Spod komendy rozśpiewany autokar ryczy: „Jeszcze tu wrócimy". Nie stało się to jednak 
zbyt szybko. Pół roku później kierowca autobusu na-chlał się jak bąk. Tylko 
wyrozumiałości załatwiającego całą imprezę może zawdzięczać, że nikt nie przemówił mu 
do rozsądku kijem bejsbolowym. W sumie na stadionie znalazło się zaledwie kilkunastu 
fanów Śląska. Natomiast na rogatkach miasta patrol policji zatrzymał autokar... piłkarzy 
z Wrocławia. Sprawdzano, czy nie jechali nim kibice. Na stadionie, w „klatce" dla gości 
zamontowano dodatkowy, wewnętrzny płot. W rok po zadymie kolejny wyjazd do 
Gorzowa. Przed miastem docelowym autobus zostaje przejęty przez mundurowych.
— Kibice?
— Wycieczka do Szczecina.
— Bez wygłupów proszę — funkcjonariusz dokładnie widzi szaliki na szyjach. Choć 
wszyscy myśleli, że trzeba będzie się kłócić o możliwość wjazdu do miasta, jednak 
okazało się, że była to jedynie „troskliwa opieka", by nikomu się nie chciało odwiedzać 
jakiejś stacji benzynowej. Wychodzących z autobusu szef lustruje bardzo uważnie.
— Widzę, że same znajome twarze - uśmiecha się, choć widać, że wcale mu nie do 
śmiechu
— Złudzenie optyczne — ktoś wyraźnie się nabija.
Wracając z meczu autobus został obrzucony przez dwóch kamieniomiotów. Jedna szyba, 
ostatnia boczna poszła w drzazgi. Z autobusu wiara wybiegła chcąc nieco porozrabiać na 
osiedlu górującym nad drogą skąd poleciały kamienie i gdzie zerwali się obaj miotacze. 
Policjanci pogubili się i skończyło się na kilku przebieżkach.
— Wreszcie będziemy jakoś normalnie jechać. Przy tej temperaturze w ogóle nie powinno 
być szyb w autobusach — śmiało się bractwo polewające wódeczkę na końcu pojazdu. 
Rzeczywiście, jadąc na mecz towarzystwo nieźle się wypociło, gdyż termometr wskazywał 
wówczas 35 stopni. Druga liga, do której Śląsk spadł w roku 1993, zaowocowała na 
trybunach stadionu przy ul. Oporowskiej pewną konsolidacją grupy. Sam spadek przypadł 
w dobrym momencie. Dzięki niemu pozbyto się w klubie zawodników, których Janusz 
Sybis, asystent trenera Tadeusza Pawlowskiego, z nazwiska wymieniał jako goniących 
mecze. Do klubu przyszedł Stanisław Świerk, który jest fantastycznym organizatorem. W 
ciągu krótkiej przerwy musiał on zalepić dziurę po ubytkach kadrowych. Do zespołu trafili 
nowi, ale ograni zawodnicy.
— Po meczu musisz podbiec do kiboli, do płotu, niezależnie od wyniku — uświadamiał 
mający już ogranie we Wrocławiu Twardygrosz, nowego Cieślewicza, z którym poprzednio 
razem grał w Stilonie.
Ta tradycja ukształtowała się pół roku wcześniej. Choć walczyło o taki kontakt 
zawodników z publiką całe pokolenie fanatyków. Po ostatnim. pierwszoligowym spotkaniu 
na własnych śmieciach z Górnikiem Zabrze fanatycy wrocławscy zostali jeszcze przez pół 
godziny na trybunach, cały czas śpiewając jedną tylko piosenkę. „Nie płacz, o Śląsku 
mój, choć żal ci serce rwie. Nie płacz, o Śląsku mój, bo Wrocław zawsze z tobą jest" 
Ludzie z „normalnej'' strony trybun zostali oglądać... kibiców. Pożegnanie z pierwszą ligą 
wypadło w Katowicach.
Na ten mecz bez znaczenia pojechało 300 osób. 280 zameldowało się na trybunach. W 
sumie na całym stadionie było niecałe tysiąc widzów. 90-minutowy doping był taki, że 
dopiero w programie Ryszarda Szołtysika. który z tego wyjazdu robił materiał do 
telewizji, fanatycy zielono-biało-czerwonych dowiedzieli się, że szalikowcy gospodarzy też 
używali gardeł.
Fantastyczna była końcówka pierwszego drugołigowego spotkania Śląsk, firma, która 
kilka lat wcześniej grała z Łiverpoolem, Borussią Moenchengladbach, Napoli, musiała 
spotkać się z Naprzodem Rydułtowy. Gdyby nie ów Naprzód, pewnie nikt we Wrocławiu 
by nie wiedział. że Rydułtowy w ogóle istnieją. Ostatni kwadrans to nieustanne ataki 
nowej personalnie drużyny i doping całej, choć tylko dwu i pól tysięcznej publiki. Po 
ostatnim gwizdku wynik na tablicy nie zmienił się od pierwszej minuty. Piłkarze, i to tacy, 
którzy na swoim koncie mieli już mistrza Polski (Jarosław Góra, Kudyba, Koszarski), 
schodzili z boiska ze spuszczonymi głowami. Zdziwili się, gdy ci, którzy zostali po czystce 
podeszli do płotu. Dla nich remis był porażką. Dla publiczności tak samo, a jednak nie 
zostali wygwizdani... Zrobili to, co pozostali.
Kolejny mecz, tym razem na Arce w Gdyni. Kudyba po strzeleniu swoich bramek 
wylądował na płocie. Zwłaszcza w jego przypadku, człowieka stonowanego, było to 
dziwne.
— Nawet gdy z Zagłębiem Lubin zdobywaliśmy mistrza Polski, nigdy nie widziałem tylu 
kibiców na wyjeździe. A tu druga liga i drugi koniec Polski... — stwierdził po meczu, 
komentując swój wjazd na ogrodzenie. Wtedy jeszcze nie wiedział, że na 500 fanów aż 
trzystu było z Gdańska. Gdy prawie rok później, po przegranym 0:1 meczu z Rakowem w 
Częstochowie, zawodnicy nie podbiegli do ogrodzenia (tłumaczyli się tym, że w trakcie 
gry usłyszeli kilka niewybrednych zdań pod swoim adresem, z kolei szalikowcy twierdzili, 
iż gracze nie dali z siebie wszystkiego w meczu ostatniej szansy w walce o awans). Na 
następnym spotkaniu, z Olimpią Poznań we Wrocławiu, kibice nie wywiesili flag oraz 
zamilkli. Na szczęście Śląsk zwyciężył, więc po spotkaniu piłkarze „samolotami" na 
deszczowej murawie przeprosili się ze swoimi fanami.
Wesoły okazał się wyjazd do Torunia. Co prawda miejscowi kibice piłkarscy nie mieszczą 
się w jakiejś sensownej Lidze Chuliganów, jednak istnieją hools żużlowi. Co mieszkańcy 
grodu Kopernika do wrocławian mieli - trudno zgadnąć. W każdym bądź razie stosunek 
miejscowych do Śląska był wypisany świeżą farbą na stadionie. Gonitwy rozpoczęły się 
jeszcze przed meczem. Miejscowi zaatakowali jedną z biesiadujących na mieście grup. 
Nacięli się setnie, trafili na konkretną brygadę, która mimo sporej przewagi ilościowej 
napastników, szybko dozbroiwszy się między innymi stołkiem od saturatora, pogoniła 
miejscowych. W przerwie meczu zaczął się kolejny dym. W bardaszce jeden z 
miejscowych chuliganów (damski bokser) kopnął panienkę w szaliku Śląska. Natychmiast 
zorganizowana ekspedycja karna obiła wszystkich w odpowiednim wieku (tak koło 
dwudziestki - to z uwagi na brak barw na szyjach miejscowych). Do zabawy włączyli się 
policjanci. Na ich nieszczęście wtedy stadion Elany posiadał zgrabne, drewniane ławeczki. 
Brechy błyskawicznie zmieniły charakter i przeznaczenie i policjanci musieli salwować się 
ucieczką. Na szczęście dla nich zdążyła się już rozpocząć druga połowa, a Wałowski tuż 
na początku drugiej połowy zdobył gola. Bractwo goniące za mundurowymi zmieniło 
kierunek biegu i z metrowymi breszkami sforsowało śmiesznie niski płotek, wbiegając na 
murawę, by pogratulować piłkarzom. W tym czasie siedzący naprzeciwko gości kibice 
Elany, widocznie myśląc, iż tak dozbrojone bractwo po rozprawieniu się z 
funkcjonariuszami chce dobrać się do skóry właśnie im, zaczęło w pośpiechu i widocznej 
panice opuszczać trybuny swojego sektora.
Sporym wydarzeniem we Wrocławiu były dwa mecze derbowe z mającą spore aspiracje, 
jednak nie posiadającą fanatyków Ślęzą. Pierwsze spotkanie, na Oporowskiej, odbywało 
się w szowinistycznej atmosferze. Zawodników Ślęzy potraktowano gorzej, niż nawet 
najbardziej znienawidzoną jedenastkę. W PZPN-ie ktoś wpadł na (raczej słuszny) pomysł, 
że spotkanie derbowe może sędziować miejscowy arbiter. Andrzej Mamotiuk, na którego 
wypadło, już po roku przyznał się przy kuflu piwa, że nie życzy nikomu sędziowania 
takiego meczu, a sam nie da się wplątać w taką awanturę już nigdy w życiu. Nic 
dziwnego.
Bractwo wisiało na płotach dysząc żądzą krwi do wszystkiego, co się rusza i nie pomaga 
Śląskowi odnieść zwycięstwa. Tym bardziej, że pierwsi gola zdobyli goście. Gdy któryś z 
piłkarzy Ślęzy próbował pokazać niewielki kamyk, który mu właśnie śmignął koło ucha, 
arbiter tylko chwycił piłkarza za rękę, omiatając wzrokiem nieodległy wówczas płot. Hasło 
„macie żony, my adresy" nie brzmiało zachęcająco dla nikogo, kto mógł w czymkolwiek 
przeszkodzić wojskowym. Ostatecznie Śląsk zwyciężył 4:1.
— Najbardziej w dającej się ogarnąć perspektywie czasu, obawiam się rewanżu ze 
Śląskiem — wydusił Kaskarino podczas jakiejś kawiarnianej rozmowy od pomocnika Ślęzy 
Tomasza Fudaliego. Ów rewanż był faktycznie sporym wydarzeniem. Ponieważ IKS 
remontował wówczas swój stadion, więc rozgrywał swoje spotkania na 0limpijskim. 
Dariusz Gużkowski, kierownik sekcji, wpadł na pomysł, by zrobić widowisko i rozegrać 
mecz przy świetle elektrycznym. Ostatni taki miał miejsce przed siedmioma laty, w 1987 
wojskowi grali w PEZP z Realem Sociedad San Sebastian. A to była już wiosna 1994. W 
prasie rozwinęła się nadzwyczaj agresywna kampania obu obozów. Do pieca dorzucali 
obaj trenerzy, swoje dokładali piłkarze, działacze też nie pozostawali w tyle. Na 
trybunach pojawiło się 10 tysięcy ludzi. Policja wymyśliła, że podzieli bractwo na sektory. 
Fanatycy się śmieli, gdyż doszli do wniosku, że takie działanie tylko zaktywizuje 
spokojniejszych. Więc nawet nie próbowano przeciwdziałać. Wyszło na kibicowską rację. 
A posadzenie jednej — jak się później okazało — najagresywniejszej grupy tuż obok 
wyjścia do szatni Ślęzy okazało się najfajniejszym pomysłem mundurowych. Zbutwiałe 
ławki stanowiły fantastyczny materiał do zabawy w dwa ognie ze stojącymi za drugim 
płotem policjantami. Może i do niczego by nie doszło, jednak nie dość, że Śląsk 
przegrywał, to jeszcze arbiter walnął ewidentnego babola, nie przyznając wojskowym 
rzutu karnego. Schodzący po zakończeniu meczu do szatni piłkarze Ślęzy musieli 
przemykać się wśród lawiny desek lecących w ich kierunku. Sytuacja uspokoiła się 
dopiero w momencie, gdy na opustoszałe już trybuny wtargnęli mundurowi.
Wcześniej był wyjazd do Rudych Głów. Tak się przyjęło mówić we Wrocławiu o 
Rydułtowych. Fatalny dojazd spowodował, że towarzystwo postanowiło się wyprawić 
autobusami. Udało się załatwić tylko pięć, wobec czego jechały wypchane jak 
komunikacja miejska w szczycie. Na meczu drobny dym z policją, ale wesoło było dopiero 
w drodze powrotnej. Śląsk wtopił 0:1, a trzy autokary i to te z najbardziej rozbrykaną 
gawiedzią zatrzymały się przy jednym zajeździe. By opanować watahę, przybyli na 
miejsce mundurowi musieli powyciągać kałasze. Choć hulanki i swawole trwały dość 
długo i właścicielem zajazdu okazał się były milicjant, to zakończyło się tylko na jednym 
wyroku za pobicie funkcjonariusza na służbie.
Pierwszy rok drugoligowej banicji Śląsk miał za sobą. Ciekawy, acz bez spodziewanego 
awansu. Mimo tego słabego efektu sportowego fanatycy postanowili zorganizować mecz 
między zawodnikami a szalikowcami. Fantastyczna atmosfera, meksykańska fala i 
spotkanie, które zawodnicy potraktowali ulgowo. Wynik brzmiał 14:3, ale gdyby zagrali 
na poważnie mogło być 30:0.
Drugi sezon na boiskach drugiego frontu był spokojniejszy. Zaczęło się nieszczególnie. Od 
walki (bez większego oporu i efektów) w pociągu podczas powrotu z Wodzisławia. Błąd 
poległ na tym, że część Nabojki wracała autami. Wracający z Zabrza Lech przebiegł sie 
po wrocławianach. Jednak pech poznaniaków polegał na tym, że tydzień później musieli 
ponownie przejeżdżać przez Wrocław, wracając z meczu z Hutnikiem. Setka hools Śląska 
odpuściła sobie ewentualne ataki na Arkę (72 gości), z którą tego samego dnia zmierzyli 
się wrocławscy piłkarze. Do walk z poznaniakami doszło dwukrotnie. Na dworcu oraz po 
zatrzymaniu pociągu na Popowicach. Szczegółowy opis zadym znajduje się w rozdziale 
Lech.
Poza kilkoma drobnymi szarpaninami we Wrocławiu nie działo się nic szczególnego. 
Ciekawsze rzeczy działy się podczas spotkań wyjazdowych, np. pogonienie miejscowych i 
Lecha w Koninie w czasie przerwy meczu. W Bydgoszczy o mały włos nie zaatakowały się 
załogi dwóch wrocławskich autobusów. Nie widząc z daleka, z kim mają do czynienia, 
obie grupy rzuciły się w swoim kierunku. Dopiero z odległości 50 metrów spostrzeżono 
swój błąd. Dym z miejscowymi (fan club Ruchu) i policją w Myszkowie. Dosyć ciekawa, 
choć niewielka zadyma w Bytomiu (opis w rozdziale Polonia Bytom). Najazd na Oleśnicę 
jesienią i Wronki wiosną. Podczas tego ostatniego, drugoligowego wyjazdu miało miejsce 
sporo drobnych dymów. Z Zagłębiem Lubin i Lechem. Poznaniacy zdemolowali jedną z 
wrocławskich nysek. Zadyma miała miejsce także na murawie, z jednej strony 
przeciwnikami byli działający z partyzanta poznaniacy, z drugiej poznańska agencja 
ochrony „Pewność". 1500 fanów z Wrocławia świętowało awans dymiąc na murawie. Po 
meczu na wrocławskim Rynku odbyła się fantastyczna, feta, choć wszyscy jej uczestnicy 
(około 300 śpiewaków) żałowali, że całe bractwo nie zjechało w jednym momencie. 
Gdyby jej uczestników było choć tylu, co fetujących awans we Wronkach...
Jeszcze jeden fakt w sezonie 1994/95 na stadionie przy ul. Oporow-skiej jest godny 
podkreślenia. Na meczu z Wisłą, z którą wrocławianie po czterech latach wojenki 
ponownie zrobili zgodę, fanatycy Śląska, mimo iż ich drużyna przegrała, pożegnali 
piłkarzy Białej Gwiazdy jak swoich. Pierwsza liga w konfrontacji hools nie przyniosła z 
sobą wzrostu agresji. Dwukrotnie w ciągu 24 godzin wykasowano Zagłębie Lubin jadące 
do Zabrza i wracające z tego spotkania. Uszczknięto GKS Tychy. Jednak najweselej było 
na wyjazdach. Drobiazg wydarzył się w Tarnobrzegu. Tam miejscowi postanowili pokazać 
znacznie głośniejszym przyjezdnym, że w ich mieście są najlepsi chuligani na świecie. 
Wobec czego wywiesili flagę z napisem „WKS psy". Nie spodobało się to najpierw 
przybyłym wcześniej niż ekipa wrocławska fanom Motoru. Po drobnych zamieszkach 
policja rozdzieliła okładających się. Chwilę później pojawiło się bractwo z Wrocławia. 
Biegnąc przez boisko fanatycy wojskowych zabrali się do ściągania nie tylko feralnej 
barwy, ale i pozostałych. Znów policja miała trochę pracy. Miejscowi nie stracili jednak na 
wpół bezwartościowej, uszytej przez siebie, choć zielono-biało-czerwonej flagi. 
Ostatecznie sami ściągnęli ją z płotu.
To były drobiazgi. Najciekawszy dym miał miejsce przed stadionem Widzewa. Tam wiara 
z Oporowskiej wyprawiła się na dwa sposoby. Spora część jechała pociągiem, reszta 
podróżowała autobusem. Ci z autokaru wysiadając zostali zaatakowani przez 
miejscowych. Atak nie był przygotowany, a ekipa z autobusu nie dała sobie w kaszę 
dmuchać. Natychmiast ruszono na znacznie liczniejszego przeciwnika. Do zwarcia nie 
doszło, gdyż widzewiacy zrejterowali. Przechwycono jedynie kilku maruderdw i dwie 
dziewczyny, które postanowiły nie uciekać, licząc na pobłażanie fanów Śląska w stosunku 
do przedstawicielek płci pięknej. Wyraz tego przekonania co do rycerskości dała jedna z 
panienek krzycząc do drugiej: „Ewka, nie uciekaj, oni nam nic nie zrobią". Co prawda 
Cygan postanowił je nieco nastraszyć, jednak po zrobieniu kilku groźnych min przekazał, 
że raczej nie ma poważania dla fanów Widzewa. Dziewczyny wyszły z tego spotkania bez 
szwanku.
Jedyną godną odnotowania rzeczą, jaka zdarzyła się we Wrocławiu było spotkanie Śląska 
z Pogonią. Szczecinianie (twierdzą, że było ich 350, według szacunków miejscowych 300-
320) prezentowali się fantastycznie. Zrobili kapitalne efekty pirotechniczne. Ta 
pirotechnika ich zgubiła. Po odpaleniu kilkudziesięciu rac ich sektor został zadymiony. 
Szykujący się do podrzucenia gościom świecy z gazem łzawiącym Memlok nie mógł 
poradzić sobie ze zrobieniem tego w sposób niepostrzeżony. Podczas zadymienia jeden z 
młodzieżowców z babyhools wystartował z Młyna po szczecińskie flagi. Zerwał największą 
z nich i sprintem wracał na swoje miejsce, jednak zbyt duży rozmiar płótna pozwolił na 
depnięcie Radosława Majdana, bramkarza Pogoni. Flaga wróciła na swoje miejsce, 
młodzieżowiec także. Jednak w zamieszaniu nikt nie patrzył na nic innego, jak 
wydarzenia ze stadionu. W tym czasie Memlok rzucił świecę pod sektor gości. Ci zostali 
podgazowani, chwilę później gaz rozprzestrzenił się na murawę i trybunę. Piłkarze nie 
mogli grać nie widząc na oczy. Sędzia przerwał mecz, a kwalifikator postanowił nakazać 
wyrzucić ze stadionu fanów gości. Policjanci nie mieli kłopotu z wygonieniem nic nie 
widzących kibiców bordowo-granatowych. Na płotach pozostały flagi. Od razu z sektora 
śląska wydelegowano Pieroga i Ratownika do pościągana tychże flag, by je po meczu 
zwrócić portowcom. Ostatecznie policjanci wpadli na pomysł, że sami odwiozą 
szczecińskie barwy właścicielom, co rozwiązało problem. Kibice Śląska wpadli na pomysł 
utworzenia funduszu pomocy dla tych, którzy udzielają się w życiu fanatyków, jednak 
mają aktualnie kłopoty życiowe. Bractwo sporządziło listą i każdy wpisany na nią ma 
obowiązek comiesięcznego wpłacania 50 000 złotych. Za te pieniądze wysyła się paczki z 
najpotrzebniejszymi rzeczami do przebywających w aresztach i kryminałach. Zalegający z 
opłatami są niemal wytykani palcami.
Fani Śląska w 1995 roku zaliczyli wyjazdy w liczbie: (wiosna) Bydgoszcz 320 (w tym 
pojedynczy kibice Lechii, Motoru i Wisły), Gdynia (Arka) 120 plus 300 Lechii, Myszków 
225, Głogów około 400-450, Bytom (Polonia) 80 - prawie sama młodzież, Rydułtowy 
około 100, po zadymach sprzed roku mnóstwo policji, Gdańsk około 200. W Gdańsku i 
okolicach fanom Śląska zawsze jest się trudno policzyć. Pierwsi wyjeżdżali trzy dni przed 
meczem, tuż po zakończeniu spotkania Śląsk - Górnik Konin. Po zakończeniu tego meczu, 
w którym sympatia gdańskiej publiczności była po stronie... Śląska (z uwagi na czynione 
już ruchy w kierunku stworzenia fuzji, co bez względu na ostateczny los rywalizacji w II 
lidze awansowało gdańszczan do ekstraklasy) publika z obu sektorów wyległa na murawę 
i wspólnie zniosła zwycięskich piłkarzy Śląska do szatni. Wronki około 1500. (14 
autokarów - jeden po dymie z Zagłębiem Lubin nie dojechał - 500 koleją - dym z policją 
po drodze, mnóstwo samochodów.
Jesienią: Gdańsk około 250 (wspomniane już trudności z liczeniem), Olsztyn 112 plus 4 
Lechii, Bełchatów 160, Wronki 42 (rekord in minus ostatnich kilku lat), Tarnobrzeg 60 
plus 30 Motoru, Katowice 170 plus 20 Wisły i kilku z Lechii, Łódź (Widzew) 180, 
Warszawa około 280-300 plus 20 Motoru, Mielec 58 plus 46 Motoru. Na tym meczu 
lublinianie na dzień dobry powędrowali w kierunku sektora mielczan myśląc tylko o 
jednym: jak ich zmłócić. Opis w rozdziale o ich klubie. Z reguły trenerzy żegnają się z 
klubem niezauważalnie dla fanatyków. Po zwolnieniu Stanisława Świerka (autor głosował 
za jego zwolnieniem) kibice postanowili pożegnać lubianego przez wielu szkoleniowca. 
Kilkuset hools przyszło na mecz Ślęzy, gdzie tym czasem Świerk wylądował, i wręczyli 
jednemu z autorów pierwszoligowego awansu ufundowany przez siebie puchar.

WIDZEW ŁÓDŹ

Rzeczywistość historyczna jest trochę przykra dla fanatyków czerwono-biało-czerwonych. 
Zwłaszcza tych, którzy są nad wyraz czuli na punkcie przeszłości. Chociaż kibice klubu 
aktualnie dość szczegółowo doszukują się swych korzeni w rozmowach z tymi, którzy na 
meczach jedenastki Widzewa pojawiali się zaraz po jej awansie do ekstraklasy w 1975 
roku, to nawet podkoloryzowane wspomnienia starszych fanów nie wyglądają zbyt 
optymistycznie. Rzeczywistość dane mi było obejrzeć na własne oczy. Końcówka lat 
siedemdziesiątych, kiedy to drugi łódzki klub zameldował się wśród najlepszych drużyn w 
kraju, to ogołocone z barw trybuny stadionu przy ul. Armii Czerwonej (aktualnie 
Piłsudskiego). Kilku bardzo młodych chłopaczków w szalikach ŁKS-u nawet nie próbowało 
robić dopingu przez pierwsze dwa lata występów Widzewa na pierwszoligowym stadionie.
Elementem, który spowodował, że dosyć szybko w Łodzi nastąpił rozdział i silniejsza 
identyfikacja z RTS-em, były fenomenalne wyniki sportowe piłkarzy. Niedoceniany 
Widzew szybko zagościł w europejskich pucharach. Już sam fakt gry jedenastki z Łodzi z 
przeciwnikami zza granicy stanowił dla zgłodniałych innej niż ligowej piłki sympatyków 
sporą atrakcję. Wszakże ostatni występ na międzynarodowej arenie ŁKS-u miał miejsce 
dwadzieścia lat wcześniej. Na dodatek zakończył się blamażem (wysoka porażka z 
luxemburskim Jeunesse Esch). A tu nie dość, że na mecz z lokalnym rywalem, 
przyjechały takie firmy jak Manchester City, PSV Eindhoven czy, rok później, Manchester 
United, to jeszcze po raz pierwszy w historii polski klub wyeliminował Anglików i to 
dwukrotnie!
Widzew zaczynał zdobywać sympatię lokalnej społeczności. Na trybunach szybko zaczęli 
sie pojawiać kibice. Początkowo nie mogli nawet marzyć o szansie wygrania rywalizacji 
we własnym mieście z ŁKS-em. I to wcale nie dlatego, że spora część widzewiaków 
przechodziła chrzest jeszcze w barwach jedenastki z al Unii. Po prostu fani lokalnego 
rywala byli starsi wiekiem i zadymiarskim doświadczeniem.
Sami widzewiacy swoją historię widzą inaczej. Twierdzą, że pierwsi fani z flagami (w 
tamtych czasach to nie szaliki, lecz właśnie flagi wyróżniały kiboli) pojawili się na 
trybunach jeszcze przed awansem do pierwszej ligi, a po nominacji na pierwszoligowców 
liczba najzagorzalszych sympatyków wzrosła do 200-300. Weryfikacja tych danych jest 
raczej przykra dla łodzian. Chociaż „Bliźniak" twierdzi, że jest w posiadaniu zdjęcia 
ubarwionych kibiców Widzewa z meczu z Pogonią w 1975 roku. Kontrowersyjne jest 
także stwierdzenie, że na wszystkich meczach derbowych widzewiacy pojawiali się w 
zwartej grupie.
Przełomem stał się fakt rozpoczęcia systematycznego spotykania się kiboli w jednej z 
knajp („Lokator"). Grupa zaczęła się integrować. O sobie z tamtego okresu kibice RTS-u 
mówią, że aż do połowy lat osiemdziesiątych byli w Łodzi zdominowani przez ŁKS.
Z pobieżnych obserwacji wynika, że w tym wypadku nie są to wymysły chcących 
poszpanować chuligańskim rodowodem. Rzeczywiście, w tym czasie przeżywający swój 
bardzo długi kryzys klub rywali, powoli przestawał nadawać ton w rywalizacji dwóch 
łódzkich klubów.
Wiosną 1985 roku na wyjazd do Poznania (Lech) pojechało 104 fanów Widzewa. Na tym 
spotkaniu przyjezdni dostali oklep, ale nie chodzi tu jeszcze o siłę bojową. Nieźle pod 
względem ilościowym zaprezentowali się widzewiacy w Warszawie na meczu z Legią. 
Także w Warszawie miał miejsce finał pucharu Polski w którym łodzianie zmierzyli się z 
GKS-em Katowice.
R. M. z Wrocławia, który był na tym meczu i wracał pociągiem wraz z szalikowcami RTS-
u, powiedział o swoich odczuciach ze stacji Łódź Kaliska, gdzie widzewiacy kończyli 
podróż. — Mówię ci, to było niesamowite wrażenie, gdy do wyjścia z peronu szło morze 
głów. A wszyscy w barwach.
„Na własnym, łódzkim podwórku też próbowaliśmy wówczas sil. Postawiliśmy się ŁKS-
owi, ale wtedy byli jeszcze od nas lepsi" — relacjonują czerwono-biało-czerwoni tamten 
okres.
Następne lata, aż do spadku, który nastąpił w 1990 roku, to okres systematycznej, coraz 
lepszej organizacji grupy. W tamtym okresie widzewiacy wzorowali się na mających 
wówczas z nimi zgodę fanatykach krakowskiej Wisły, którzy w tym okresie byli na samym 
topie Ligi Chuliganów. Właściwie jednym z dwóch poważnych dymów Widzewa z tamtego 
okresu były wydarzenia jakie miały miejsce przed meczem, który miejscowym hoołs 
spadł z nieba. Finał pucharu Polski w 1988 roku Lech - Legia był rozgrywany właśnie na 
obiekcie łodzian. Łodzianie już na kilka godzin przed meczem zgromadzili się pod kasami 
swojego stadionu i wyłapywali grupki delegatów z całego kraju. Walk było sporo i choć o 
niewielkim zasięgu, to jednak wielu fanów „z Polski", czyli nie należących do ekip obu 
grających klubów załapało się na oklep. Na samym stadionie łodzianie prezentowali się 
bardzo dobrze. Do tradycji ostatnich lat należy, że jeśli podczas spotkania finału PP dwie 
ekipy rozgrywające ów finał nie są zaprzyjaźnione z gospodarzami, to miejscowi 
przychodzą na mecz jako trzecia siła. Podczas tamtego spotkania mogło się wydawać, że 
Widzew to nie trzecia, lecz pierwsza siła.
Drugie spotkanie, które w sposób szczególny zaznaczyło się w historii łodzian, to także 
mecz pucharowy. Rok później Widzew grał w Bełchatowie. Choć miasta te dzieli odległość 
zaledwie 60 kilometrów, to jednak komunikacja jest fatalna. Na tym spotkaniu 
zameldowało się kilkuset kibiców gości, a kilkunastu ełkaesiaków upatrywało swojej 
szansy w partyzanckich podchodach. Dym zaczął się po meczu, Nie zorientowani w 
miejscowych układach kibice Widzewa postanowili ściągnąć z płotu, przy okazji 
zdejmowania własnych flag, najoryginalniejszą barwę gospodarzy. Może by się nic nie 
wydarzyło, gdyby to była faktycznie flaga któregoś z kibiców. Jednak w Bełchatowie flagi 
rozwieszali porządkowi, więc to oni zareagowali. Rozpoczęła się szarpanina. Przybyszów 
rozgoniła na stadionie policja. Później akcję obijania przejęli miejscowi. Początkowo szło 
im to sprawnie i nie będący w grupie, lecz przemieszani w tłumie fanatycy Widzewa 
zaczęli się zrywać. Po ucieczce, gdy po pierwsze gonieni mieli dosyć, po drugie 
wyselekcjonowała się grupa, która mogła spokojnie zaliczać różne sprawdziany na 
lekcjach WF, postanowiono skontrować. Akcja odbyła się za wąskim mostkiem. Pierwsi 
goniący zostali wpuszczeni na drugą stronę rzeczki i zaatakowani. Gdy tył napierał, przód 
zaczął rejteradę. Część goniących nie potrafiąc opanować nagle ogarniającej paniki 
ewakuowała się nie przez zablokowany mostek, lecz przez rzeczkę, której brzegi łączył.
Czasem próby dla szalikowców „Czerwonych" (taki przyjęli przydomek) byl rok 1990. 
Wtedy to drużyna wylądowała w drugiej lidze. Stała się rzecz dziwna. (Właściwie sądząc 
po tym, co się stało na innych stadionach, należałoby to uznać za normalne, ale patrząc z 
boku zawsze spadek wydaje się być początkiem końca.) To właśnie w drugiej lidze kibole 
RTS-u zaczęli się bardzo poważnie liczyć na chuligańskiej mapie Polski. Sam czas 90-92 
stanowił apogeum kibicowskich możliwości fanatyków czerwono-biało-czerwonych. W 
tamtym okresie trudno było przejechać w okolicy Łodzi nie natrafiając na wystawione 
czaty Widzewa.
Największa mobilizacja w sektorze pod zegarem następuje na meczach Widzewa z Legią i 
ŁKS-em. To na tych spotkaniach pojawiają się najczęściej nowe flagi, specjalnie 
przygotowywane są środki pirotechniczne, organizowane są akcje podchodów. Zwłaszcza 
spotkania z lokalnym rywalem są tymi, które przyprawiają miejscowych stróżów 
porządku publicznego o ból głowy. Z reguły do większych walk nie dochodzi, jednak ilość 
mniejszych, kilku i kilkunastoosobowych szarpanin jest bardzo duża. Bodaj pierwszym na 
większą skalę i do tego zwycięskim bojem Widzewa z ŁKS-em była walka po meczu tych 
drużyn w finałowym, towarzyskim spotkaniu w turnieju Orła w 1992 roku. Oprócz 
drobnych szarpanin w przerwie, w czasie tego spotkania niewiele się działo. Zaczęło się 
tuż po ostatnim gwizdku sędziego. Obie grupy postanowiły opuścić stadion tą samą 
bramą. Pierwsi do wyjścia tłoczyli się ŁKS-iacy. Co prawda fani „czerwonych" swoją 
bramę mieli gdzie indziej, jednak około 50 najzapalczywszych kibiców Widzewa na 
chciało nie wykorzystać nadarzającej się okazji. Gdy biało-czerwono-biali zobaczyli 
nacierających, zaczęli się cholernie śpieszyć przy przechodzeniu przez wąską furtkę. 
Spora część postanowiła ewakuować się ponad płotem. Gdy widzewiacy dotarli do 
feralnego miejsca, ich przeciwnicy, ci którym udało się już przemknąć na drugą stronę 
ogrodzenia, postanowili zorganizować obronę. W dalszym ciągu więcej inicjatywy mieli 
napastnicy, którzy pociągnęli za sobą większe oddziały swych ziomków. W okolicy furtki 
dostało się kilku niewinnym, uznanym przez widzewiaków za zgredów z ŁKS-u. 
Najtrudniej było napastnikom pokonać wąskie gardło, jakim była owa furtka. Za Płotem 
stali gotowi na przyjęcie agresorów fani Rycerzy Wiosny. Zwyciężyła zaciętość 
widzewiaków, którzy nie patrząc na możliwość dostanie po glowiej forsowali ogrodzenie 
jak się dało. ŁKS zaczął uciekać. Na moment powstrzymano rejteradę, gdy na jednej z 
budów dorwano się do cegieł. Ełkaesiacy, choć liczniejsi, stchórzyli. Sytuację opanowały 
dopiero oddziały policji.
Derby w Łodzi, jak każde inne, sensowne derby, wyzwalają w miejscowej społeczności 
emocje. Mieszkańcy Łodzi twierdzą, że to właśnie ich derby są najbardziej widocznymi i 
specyficznymi meczami tego typu w kraju. Tu jednak nie można przychylić się do ich 
zdania. Dzięki znajomkom z Gdańska i relacjom trójmiejskiej telewizji oglądałem 
większość spotkań Arki z Lechią w ostatnich latach. O fantastycznej, niezapomnianej 
atmosferze opowiadają świadkowie meczu Wisła — Cracovia z jesieni 1995. Nawet mecze 
Śląska z nie posiadającą swych kibiców Ślęzą stanowią spotkania szczególne. Oczywiście 
derby Wrocławia to pestka, lecz pozostałe na pewno nie odbiegają atmosferą od łódzkich.
Wycinki z lokalnej prasy po derbach oddają atmosferę tego, co się dzieje. „W sobotę 
zdemolowano w Łodzi cztery autobusy, jeden tramwaj i jeden wagon w pociągu. 40 
kibiców trafiło do izby wytrzeźwień. Od blisko 20 lat największym wydarzeniem 
sportowym Łodzi są piłkarskie derby. Tylko przy okazji wizyt papieża mobilizuje się 
większe siły porządkowe."
Kolejny wycinek dotyczący derbów, choć to, że o nie chodzi, wynika z dalszej części 
artykułu: „Do łódzkiej izby wytrzeźwień trafiła w ostatnich dniach rekordowa liczba 
klientów, Z piątku na sobotę przyjęto 73 pijane osoby, z soboty na niedzielę 74. W ciągu 
ostatnich kilku lat nie notowano takiego tłoku. W piątek o godz. 22.00 zabrakło miejsc i 
policja musiała przewozić nietrzeźwych do Policyjnej Izby Zatrzymań".
Po krótkim okresie z początku lat 90-tych na Widzewie jakby się uspokoiło. Mniej 
widoczna jest zadziorność „Czerwonych", za to stali się najliczniej jeżdżącą na mecze 
swojej drużyny ekipą w kraju. Sporo kiboli Widzewa rekrutuje się z fan clubów z 
pobliskich (i nie tylko) miast i miasteczek. Doszło nawet do paradoksu, gdy na jesiennym 
(1995) meczu 1/8 pucharu Polski w Stalowej Woli na trybunach pojawiło się 37 kibiców 
Widzewa, w tym 4 z Łodzi. W związku z takim
rozproszeniem, oraz z tym, że bractwo spotyka się praktycznie tylko na meczach, brak 
jest większej integracji środowiska i trudniej o wykreowanie ośrodka decyzyjnego. W 
związku z tym (a także z tym, iż kibiców drużyna z ul. Piłsudskiego ma rzeczywiście 
bardzo dużo) wśród fanów Widzewa najłatwiej jest natrafić na konfidenta, z czego sami 
fani RTS-u nie są zadowoleni.
Gdy się wymienia liczbę fan clubów można 'dostać zawrotu głowy. Najbardziej aktywne to 
Kutno, Koluszki, Tomaszów Mazowiecki, Kalisz, Żyrardów, Sochaczew, Częstochowa, 
Warszawa, Radomsko, Skierniewice, Piotrków Trybunalski, Opoczno, Skarżysko - 
Kamienna. Istnieją także regionalne fan duby: Pomorski (Trzcianka, Pilą, Dębno) i 
Wschodni (z siedzibą w Chełmnie). Sporo widzewiaków jest mieszkańcami Górnego 
Śląska.
„Bez chłopaków spoza Łodzi nie byłoby takiego charakteru młyna, jaki posiadamy 
aktualnie, nie można by stworzyć takiej wspaniałej atmosfery, jaką nie raz udaje się nam 
wytworzyć na meczach." To opinia samych widzewiaków.
Liczne osobowo wyjazdy, oprócz samych plusów, jakimi jest silą większej grupy, posiada 
także jeden, dosyć szczególny minus. Dużej, kilkusetosobowej grupie nie sposób jest nie 
zwrócić na siebie uwagi policji, wobec czego widzewiacy nie mogą liczyć na możliwość 
ujścia uwadze stróżom porządku. Innymi słowy - bez ich „troskliwej opieki" ciężko jest 
wyjechać na mecz. Dlatego coraz częściej organizują sobie autobusy. Choć na spotkania 
ligowe „Czerwonych" jeździ bardzo dużo, to na meczach reprezentacji narodowej 
pokazują się oni jedynie w ilościach śladowych. Co prawda wykonują aktualnie (wiosna 
96) ruchy w tym kierunku, by to zmienić, jednak na przeszkodzie tych planów może 
stanąć... awans do Ligi Mistrzów. Gdyby się to łodzianom powiodło, zamiast na meczach 
reprezentacji, będą poszukiwali wrażeń w wojażach po Europie na spotkania drużyny 
klubowej.
W okresie apogeum możliwości i agresji szalikowców Widzewa, czyli w latach 90-92, byli 
oni kojarzeni za sprzętem, który w drobnych, acz częstych potyczkach był u fanów RTS-u 
nierzadko w użyciu. Z czasem ta przypadłość wśród kiboli miejscowych zanikła. Nie są 
zbyt agresywni na własnym stadionie, co jest zapewne spowodowane tym, że od fanów 
gości są oddzieleni całą długością boiska.
Na stadionie Widzewa zamontowano słynne, odwrócone oparciem do boiska, a przodem 
w stronę publiczności krzesełko, z którego dyrygent może łatwo nadawać ton temu, co 
dzieje się na trybunach. To zrobiono we współpracy z klubem. Jednak klub troszkę 
wariuje. Gościowi, który sprzedaje szaliki, klubowi działacze każą... pokazywać wzory do 
akceptacji. Jeśli działacze Widzewa nie czują swego idiotyzmu, to trudno. Nikt nie jest w 
stanie zabronić grupce kilkudziesięciu chłopaków zamówienia w jednej z trzech firm 
(reklamy w tekście) robiącej kibicowskie gadżety szalika z napisami np.: „Widzewscy 
Mordercy", z hasłami „żyjemy po to, by zabijać, zabijamy dla przyjemności". I trzy dyszki 
fanów będzie miało swoje szaliki, oraz pewność, że działacze klubowi to skurwiele, którzy 
chcą im przeszkadzać. Postępowanie działaczy jest śmieszne, bo bawiący się w handel 
wykłada na to własne pieniądze.
Aktualnie każdy mecz Widzewa, to nieustanne utarczki fanatyków RTS-u z lokalnymi 
rywalami. Obie ekipy robią sobie wypady na przeciwników podczas rozgrywania przez 
tych drugich spotkań na własnym stadionie. Przed i po meczach ekipy, które nie 
wyruszyły na wyjazd za swoją drużyną czatują na kibiców rywali.
Pierwsi ten proceder w Łodzi wprowadzili szalikowcy biało-czerwono-białych. Dość długo 
widzewiacy byli kasowani z szalików nie organizując żadnych poważniejszych kontrakcji. 
Aż wreszcie (prawdopodobnie jesienią 1994 roku) zorganizowała się grupa młodych 
fanów czerwono-bialo-czer wonych, którzy działają identycznie jak rywale.
Bardzo szeroki, bo od 93 roku (choć niezbyt szczegółowy, o czy zapewniają zaokrąglenia 
liczb) bilans wyjazdów Widzewa świadczy jednoznacznie, że fanatycy „Czerwonych" są 
najliczniej reprezentowaną na] meczach wyjazdowych swojej drużyny ekipą w kraju.
Jesień 1993: Poznań (Lech) 70, Warszawa (Legia) 400, Katowice 100,1 Stalowa Wola 
100, Poznań (Warta) 100, Pniewy 80, Zabrze 140-150, Kraków (Hutnik) 40. Te dane to 
jeszcze nie dowód , że po dwóch latach do j łodzian należy palma pierwszeństwa.
Brak danych z wiosny 94. Natomiast jesień 1994 w wykonaniu Widzewa prezentowała się 
następująco:
Poznań (Warta) 300-350, Poznań (Olimpia) 300-350, Mielec 120-150, Zabrze 300-350, 
Płock około 1000, Wrocław (Ślęza, 1/16 PP) 46, Lubin 50 plus 30 z Głogowa, Chorzów 
120-150 (spora część nie dojechała na to spotkanie, gdyż w połowie drogi musiała karnie 
opuścić pociąg). Kraków (Hutnik) 150.
Tym razem już widać, że kilkusetosobowe wycieczki fanów Widzewa są na porządku 
dziennym. Do statystyki z tego okresu trzeba dołożyć około 3000 fanów RTS-u na 
stadionie przy al. Unii podczas derbów (sami zainteresowani twierdzą, że było ich o tysiąc 
więcej).
Brak części danych z wiosny 95. W Olsztynie „Czerwoni" zameldowali się w 300 osób, w 
Katowicach 400.
Natomiast jesienią 1995 roku w Krakowie (na Hutniku) pojawiło się 300 łodzian. Bangor 
(Walia, puchar UEFA) 24, Zabrze 300, Częstochowa 450, Odessa 13, Wronki 150, 
Bełchatów 1200, Katowice 300, Mielec 150 plus 40 z Krosna i 2 ze Stali Rzeszów. Lubin 
300 plus 100 z Głogowa. W pucharze Polski Kraków (Wisła) 70, Stalowa Wola 37. Mecze 
reprezentacji narodowej, Paryż (Francja - Polska) 10. Zabrze (Polska - Rumunia) 100, 
Bratysława (Słowacja - Polska) 5. Sympatycy Widzewa nie polubili się z nuworyszowską 
ekipą Stomilu Olsztyn. Podczas pierwszego występu łodzian na olsztyńskim stadionie, 
miejscowi fani zaatakowali rozwieszających flagi szalikowców Widzewa. Według 
olsztynian w czasie zadymy zdobyli oni dosyć dużą barwę łodzian, natomiast według 
poszkodowanych flaga została odzyskana. W przerwie miejscowi urządzili gościom 
kamienowanie. Ci natomiast rzucili się w kierunku kamieniomiotaczy. Widzewiacy musieli 
stoczyć walki z policjantami.
Niejako w rewanżu, podczas spotkania ze Stomilem w Łodzi jesienią 94 roku 25 osobowej 
grupie fanów z Olsztyna pokrojono wszystkie flagi.
Pierwszym akordem wiosny 1996 w Lidze Chuliganów była zadyma podczas tradycyjnego 
turnieju Orła w Łodzi. Tym razem widzewiaków było około 400, natomiast ich 
odwiecznych rywali dwa razy mniej. Przeciwnicy Widzewa nie podjęli walki. Następnego 
dnia odbywał się w hali Anilany turniej kibiców. Na tej imprezie ŁKS zadymił w 
kilkuosobowym składzie. (Opis tej sytuacji w rozdziale „Życie".)
Podczas tej imprezy wśród widzewiaków widać było, że stanowią dosyć młodą ekipę i że 
mają spore problemy z organizowaniem własnych fanów.
Zbyt dużo jest niesubordynowanej młodzieży. Jeden z młodzieżowców, na oko 15-latek, 
chodził z zatkniętym za pasek tłuczkiem do mięsa. Robił to w ten sposób, by wszyscy 
mogli ów tłuczek zobaczyć. Delikatnej postury małolat ponoć ma już w wywijaniu tym 
narzędziem pewną wprawę. Nie zdaje sobie chłopaczyna o dziewczęcych rysach twarzy 
sprawy z tego, że jego oblicze siłą rzeczy z czasem będzie przypominać twarze niezłych 
zakapiorów. Zamiast pochodzić na siłownię, woli pójść na łatwiznę, zabierając matce z 
kuchni narzędzie do rozpracowywania schaboszczaków. Starsi widzewiacy lekko się z 
małolata podśmiewając, robili mu reklamę. Na szczęście dla siebie nie wyjechał na 
parkiet w czasie, gdy inny mieszkaniec Łodzi, lecz ełkaesiak, wywijał tasakiem.