Małgorzata Grześkowiak, Zbigniew Żaba, Anna Turowska-Kóska, Roland Podlewski

STANY ZAGROŻENIA ŻYCIA

POSTĘPOWANIE BEZPRZYRZADOWE

pod redakcja Witolda Jurczyka i Andrzeja Łakomego

Książka została opracowana preez zespól

Katedry Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Akademii Medycznej im, K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Recenzja:   prof. dr hab, med. Roman Szulc

Redakcja;  prof dr hab. med. Witold Jurczyk dr med Andrzej Łakomy

Autorzy rozdziałów: dr med* Małgorzata Grześkowiak

dr med. Zbigniew Żaba lek, med Anna Turowska-Koska mgr Ronald Podlewski

Opracowanie graficzne:    mgr inź. Kdward Grześkowiak Projekt okładki:               Piotr Rachwaniec

Redakcja techniczna; Cr/cgorz Słomczyński Skład: Grzegorz Słomczyński

H P1IU Grzegorz Słomczyński

ISBN 83-87779-07-5 Wydanie pierwsze

Wydawca: FI1U Grzegorz Słomczyński 30-052 Kraków, al Nowowiejska 20/6 e-mail: sloracz_g@poczm.onct.pl

Nakład 1000 egz.

Spis treści

Wstęp.......................................7

1. Zatrzymanie krążenia i oddychania.....................9

1.1. Wprowadzenie (Z, Żaba).........................+ 9

1.2. Resuscytacja krąźcniowo-oddechowa— algorytmy

(M. Grześkowiak)  . ¦ . *......................* . . .  12

1.2.1. Resuscytacja dorosłego..................• ¦•¦¦*¦  13

1.2.2. Resuscytacja dziecka.........................  23

1.23. Resuscytacja niemowlęcia......................  26

1.2*4, Czas prowadzenia resuscytacji.....................  32

1.2.5. Skuteczność prowadzenia czynności resuscylacyjnych........32

1.2.6. Powikłania resuscytacji........................32

2. Zadławienie (M.Grześkowiak).......................34

2.1. Zadławienie dorosłego...........................34

2.1.1. Dorosły przytomny...........................  34

2.1.2. Dorosły nieprzytomny.........................  36

2.1.3. Zadławienie osoby otyłej.......................  38

2.2. Zadławienie dziecka............................  38

2.2.1. Dziecko przytomne..........................38

2.2.2. Dziecko nieprzytomne.........................39

23. Zadławienie niemowlęcia......*..................40

2.3.1. Niemowlę przytomne.........................40

2.3.2. Niemowlę nieprzytomne........................42

3. Nieprzytomny (M. Grześkowiak)......................49

4. Stany zagrożenia życia związane z układem nerwowym.....¦ ... 55

4.1. Drgawki (Z. Żaba).............................55

4.2. Udar mózgu (M Grześkowiak)......................57

5. Cukrzyca (Z. Żaba).............................60

5.1.1(jper^likcmia...............................61

5.2, llipoglikcmia................................62

6. Stany zagrożenia życia związane z układem krążenia

(A. Turowska-Kóska).............................63

6.1. Omdlenie..................................63

6.2. Zawal serca................................64

6.3. Ostry obrzęk pluć.......................... ... 67

7. Stany zagrożenia życia związane z układem oddechowym

(A. Turowska-Kóska)......... . .......*...........69

7.1* Astma oskrzelowa..............................69

7.2, Odma opluć nowa..............................70

7-2.1. Odma samoistna............................70

7.2*2, Odma urazowa.............................71

7.2.3. Odma wentylowa............................ 73

8. Wstrząs <Z. Żaba)...............................74

8.1. Wstrząs hypowolcmiczny..........................75

8.2. Wstrząs anafilaktyczny...........................76

8.3. Wstrząs kardiogenny............................77

9. Urazy (M. Grześkowiak)............................78

9.1. Rany . * ¦ . *...................*............78

9.1.1 Rany zamknięte.............................78

9,1-2. Rany otwarte..............................79

9.2. Krwotok...................................79

9.2.1. Krwotok zewnętrzny..........................80

9.2.2. Krwotok wewnętrzny.........................82

9.2.3. Krwawienie z nosa...........................82

9.3. Urazy kończyn................................ 84

9.4. Urazy głowy............................ . . • . . 87

9.4.1 „ Obrażenia powłok czaszki.......................87

9.4.2. Złamania kości czaszki.........................87

9.4.3. Urazy mózgu..............................88

9.4.3.1. Wstrząśnienie mózgu........................88

9.4.3.2 Stłuczenie mózgu...........................89

9.4.3.3. Krwawienie wewnątrzezaszkowe..................89

9.4.3.3.1. Ostry krwiak nad twardo wkowy..................91

9.4.3.3.2. Ostry krwiak podlwardówkowy..................92

9-4.3.3.3. Krwiak śródmózgowy.......................92

9.4.4. Postępowanie w przypadku urazu głowy...............92

9.5. Urazy szyi..................................94

9,5-1- Uszkodzenie krtani I tchawicy.....................94

9.5.2. Uszkodzenie naczyń szyjnych.....................94

9.6. Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego..................95

9.7. Urazy klatki piersiowej.......................... . 97

9.7.1. Złamania żeber.............................97

9.7.2. Niestabilna klatka piersiowa......................97

9.7.3. Odma oplucnowa............................98

9.7.4. Krwawienie do jamy opłucnej.....................98

¦ 9.7.5. Tamponada serca............................99

9.8. Urazy miednicy..............................101

9.9. Urazy brzucha..............................101

9.10. Wypadek samochodowy........................102

9.11. Ciała obce w galcc ocznej i obrażenia chemiczne (Z. Żaba).....105

9.11.1. Ciała obce..............................105

9.11.2. Obrażenia chemiczne........................106

10. Zatrucia (Z. ŻabatM. Grześkowiak)...................107

10*1. Zatrucia gazami.............................110

10.2. Zatrucia lekami.............................112

10.3. Zatrucia alkoholami..........................113

10.4.  Inne zatrucia..............................114

10.4.1. Środki żrące.............................114

10.4.2. Środki ochrony roślin........................115

10.4.3. Zatrucie rozpuszczalnikami organicznymi.............115

10.4.4. Zatrucie grzybami..........................116

11. Wpływ czynników środowiska na organizm..............117

11.1. Oparzenia (Z. Żaba)..........................117

11.2. Udar cieplny (Z. Żaba)..........;..............122

11.3. Odmrożenia (A. Turowska-Kóska)..................123

11.4. Utonięcie (M.Grześkowiak).......................124

11.5. Hipotermia(M.Grześkowiak).....................128

11.6. Porażenie prądem elektrycznym (M. Grześkowiak).........130

12. Stany zagrożenia życia ciężarnych (M. Grześkowiak).........133

12.1. Resuscytacja ciężarnej.........................133

12.2. Postępowanie w zadławieniu u ciężarnej...............133

13. Stany zagrożenia życia dzieci i niemowląt (M Grześkowiak).....134

14. Czy jestem ratownikiem? (R. Podlewski)................136





Autorzy rozdziałów:                   Rozdziały:

dr med. Małgorzata Grześkowiak     1.2,2,3,4.2,9, 10,11.4-6., 12,13.

dr med. Zbigniew Żaba                   1.1,4.1,5.8,9.11, 10, 11.1-2.

lek. med. Anna Turowska-Kuska     6,7, 11.3.

mgr Roland Podlcwski                    14.

6

Wstęp

Zakres wiadomości o bezprzyrządowym postępowaniu w stanach zagrożenia życia zawarty w dziele, klóre oddajemy wszystkim czytelnikom, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę z zakresu pierwszej pomocy, oznacza możliwość udzielenia pierwszej pomocy przez każdego i w każdej sytuacji. Dlatego bardzo dokładnie omówiono czynności resuscytacji krążeńiowo-oddechowej u niemowląt, dzieci i dorosłych. a także najczęściej występujące stany wymagające szybkiej pomocy uwzględniając icli definicję, palomechanizmy i kolejne kroki postępowania przedlekarskiego. Wprowadzono przejrzysty układ graficzny tekstu z rysunkami ułatwiającymi jego zrozumienie i zapamiętywanie.

Założeniem autorów dzieła była chęć przekazania najnowszej wiedzy w możliwie najbardziej przejrzystej formie. Realizację tych zamierzeń ułatwiło autorom ich dziesięcioletnie doświadczenie w nauczaniu tego przedmiotu studentów Akademii Medycznej w Poznaniu oraz ukończenie przez nich za granicą kursów (Małgorzata Grześkowiak w USA, Wielkiej Brytanii i Francji Zbigniew Żaba w Niemczech, Austrii i Francji), a otrzymane certyfikaty upoważniają ich do prowadzenia międzynarodowej działalności dydaktycznej.

Oddawane czytelnikowi dzieło jest drugim opracowaniem, które się ukazuje w naszej uczelni, jest ono przeznaczone głównie dla studentów uczelni medycznych. Autorzy są świadomi niedoskonałości, których trudno uniknąć. Będą potem wdzięczni tym wszystkim, którzy przekażą im swoje krytyczne uwagi. Mają leż nadzieję, że podręcznik spełni swoją rolę w rozpowszechnianiu podstawowej wiedzy z zakresu pierwszej pomocy — a co za tym idzie, stworzy szansę na uratowanie wielu potencjalnych ofiar, bowiem najczęściej w ogniwie „łańcucha przeżycia" duże znaczenie ma jak najszybsze udzielenie pomocy na miejscu zdarzenia. Wszyscy dziękujemy Panu Edwardowi Grześkowiakowi za wykonanie znakomitych ilustracji.

«

A*

itimJL-

I B L I O T E K A I

tikti t t- sptronlów

łtHĄt\    U

¦r 3fi:...saa.....



Uwaga!

Sposoby udzielania pierwszej pomocy przedstawione w tym podręczniku umożliwiają Państwu poznanie skutecznego działania w wielu nagłych sytuacjach. Zamieszczono algorytmy i wytyczne co do postępowania, jednak do właściwego ich zastosowania konieczne jest również nabycie umiejętności praktycznych, które można uzyskać przechodząc odpowiednie przeszkolenie. Stąd autorzy niniejszego opracowania nie ponoszą odpowiedzialności za błędy wynikłe na skutek nieprawidłowego postępowania ratowniczego i błędy wynikłe z niewłaściwej interpretacji przedstawionych procedur Udzielanie pierwszej pomocy nigdy nic zwalnia od obowiązku wezwania odpowiednich służb medycznych,

1. Zatrzymanie krążenia i oddychania

1.1. Wprowadzenie

Od najdawniejszych już czasów były podejmowane różne próby ożywiania człowieka, Pierwsze wzmianki o oddychaniu metodą usta-usta zawarte są w Biblii, gdzie prorok Eliasz przywraca w ten sposób do życia dziecko, oraz w mitologii egipskiej, gdzie Izyda ratuje swego męża Ozyrysa poprzez wdmuchiwanie powietrza do jego ust. Jednak o pierwszej skutecznej wentylacji metodą usta usta udokumentowanej medycznie donosi dopiero Tossaeh w roku 1744. Pomimo stosowania w wieku XIX lej techniki weutylacji (chociażby uratowanie Abrahama Lincolna), okres ten przyniósł głównie posięp Izw. metod pośrednich sztucznego oddychania, zwanych manualnymi. Do technik tych należały metoda Silvestra oraz metody SehuIIera, SchalTera i Holeer-Nielsena. Najogólniej rzecz biorąc w metodach tych ruch powietrza w płucach ofiary był generowany poprzez naprzemienne zgniatanie i rozciąganie klatki piersiowej z zewnątrz. Oczywiście techniki te były o wicie mniej skuteczne w porównaniu z metodą sztucznego oddychania usta-usta i zostały zarzucone w lalach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to Ssifar i Rubcn na nowo odkryli wentylację metodą usta-usta. Metoda la jest do dzisiaj zalecana i stosowana w resuscytacji bezprzy rządowej,

W 1960 roku Klan opisał metodę udraźniającą drogi oddechowe, polegającą na odchyleniu głowy i uniesieniu żuchwy.

Pomimo ze w roku 1878 Bochni dokonał pierwszego opisu pośredniego masażu serca, to powszechnie stosowaną techniką był bezpośredni masaż serca. Dopiero po opublikowaniu pracy Kouwenhovena, Juda i Knickerbockera w l %() r, wykazującej skuteczność pośredniego masażu serca, nastąpił okres jego akceptacji i stosowania, Duże zasługi w logicznym połączeniu wszystkich elementów podstawowych metod podtrzymywania życia ma amerykański lekarz P. Safar, który wprowadził do dziś funkcjonujący schemat AUC resuscytacji.

Jak widać z powyższego zaiysu historycznego, metody współczesnej resuscytacji krążeniowo-oddechowej stosowane są zaledwie od ponad czterdziestu lal. Jednak dopiero w 1973 zostały opublikowane po raz pierwszy standardy resuscytacji krążeniowo-oddechowej przez Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (AHA ¦ American Hearl Assoeiation). W okresie późniejszym powstało w świecie wiele Komitetów ds. resuscytacji, które wydawały swoje zalecenia regionalne, m.in. w r.1989 założona została Europejska Rada ds. Resuscytacji (ERC — European Resuscitation Council), która opublikowała swoje pierwsze standardy w 1992 r. W większości przypadków zmiany w zaleceniach powstawały* na podstawie doświadczeń klinicznych. Dopiero powołanie Międzynarodowego Wspólnego Komitetu ds.

9

Zbigniew Żaba

Resuscytacji (1LC0R — International Liaison Commillce on Resuscitation) skupiającego przedstawicieli Narodowych Komitetów do SprawRrcsuscylacji z Europy, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Ameryki Łacińskiej, Afryki Południowej, Australii i Nowej Zelandii, spowodowało stworzenie kierunku postępowania dotyczącego wprowadzenia zmian w zakresie standardów i oparcia się na podstawach naukowych, Ponadto zadaniem lego komitetu było i jest opracowanie ujednoliconych i uproszczonych algorytmów dotyczących postępowania w stanach zagrożenia życia,

Życic każdego organizmu ściśle związane jest z wytwaryanicm energii, której po* trzebuje do prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów i układów. Niezbędnym jednak warunkiem do jej wytwarzania jest dostateczne zaopatrzenie komórek w tlen oraz w substancje odżywcze, które zależy od prawidłowego funkcjonowania układów decydujących o podstawowych funkcjach życiowych* Stąd nagłe zatrzymanie krążenia i oddechu może być spowodowane niew7doInością układu oddechowego, zaburzeniami krążenia bądź przyczynami związanymi z ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).

1. Przyczyny oddechowe:

1.  Niedrożność dróg oddechowych.

2.  Schorzenia nerwowo-mięśniowe np. miastenia, polineuritis.

3.  Odma i krwiak opłucnej.

4.  Aspiracja*

5.  Obrzęk pluć,

Najczęstszą pr/yczyną zatrzymania krążenia u dzieci jest niedotlenienie spowodowane niedrożnością dróg oddechowych. 2. Przyczyny krążeniowe:

1. Zaburzenia wytwarzania impulsów i przewodzenia np. bradykardia, tachy-kardia, bloki przedsionkowo-komorowc,

2. Choroba wieńcowa serca z jej najgroźniejszym powikłaniem tj. zawałem mięśnia sercowego-

3. Zator tętnicy płucnej.

4. Kardiomiopalie,

6* Tamponada osierdzia. 7. Wstrząs.

H. Niewydolność krążenia.

Najczęstszą przyczyną zatrzymania krążenia u osób dorosłych jest choroba wieńcowa serca, która doprowadza do zatrzymania krążenia w mechanizmie migotania komór. 3 Przyczyny związane z OliN:

1.  Urazy czaszkowo-mózgowc.

2. Zatrucia ( leki nasenne i uspokajające, opioidy).

3.  Udar mózgu,

4.  Infekcje i choroby metaboliczne.

5.  Guzy mózgowia.

Odmienna etiologia zatrzymania krążenia u dzieci i dorosłych powoduje zróżnicowanie postępowania, poczynając już od wezwania pomocy poprzez podstawowe i zaawansowane metody podtrzymywania życia*

10

Zatrzymanie krążenia i oddychania

Gdy proces umierania zaczyna się od zatrzymania krążenia krwi, to w ciągu kilku sekund dochodzi do ustania oddechu. Natomiast gdy pierwotną przyczyną jest zatrzymanie oddychania, to wówczas serce zatrzymuje się dopiero po kilku minutach (6-8 min).

Wrażliwość poszczególnych ikanek organizmu na niedotlenienie jesl ściśle skorelowana z ich metabolizmem, tj, komórki cechujące się najwyższym metabolizmem są najbardziej wrażliwe. Do nich w pierwszym rzędzie należą komórki ośrodkowego układu nerwowego, a w szczególności komórki kory i hipokampał które ulegają już uszkodzeniu po4- 6 minutach od zatrzymania krążenia. Dlatego w procesie umierania, który jest procesem złożonym i trwającym w czasie, wyróżnia się okres zaniku czynności, okres śmierci klinicznej oraz okres śmierci biologicznej.

Śmierć kliniczna jest to okres 4-6 minut od momentu zatrzymania krążenia. w którym nic doszło do nieodwracalnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Gdy w tym czasie zostaną podjęte odpowiednie działania, to stan ten jest odwracalny i ratowanego można zreanimować, czyli przywrócić czynność nic tylko układów oddechowego i krążenia, ale także funkcję OUN (świadomość). Natomiast po 6 minutach dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i ratowanego można ewentualnie zresuscytować, co polega na przywróceniu funkcji układu oddechowego i/lub krążenia!

Rozpoznanie zatrzymania krążenia

— utrata przytomności (po 5-K sck. od zatrzymania krążenia),

— brak oddechu (po 45 sek. od zatrzymania krążenia),

— brak tęlna na dużych tętnicach,

—  źrenice szerokie, bez reakcji na światło (spowodowane jest to porażeniem mięśnia rzęskowego po 45-90 sek. niedotlenienia mózgu),

— szare lub szaro-sinc zabarwienie powłok,

— obniżone lub brak napięcia mięśniowego.

Niektóre uwarunkowania wydłużają okres trwania śmierci klinicznej (powyżej 6 minut), np. hipotermia (topielcy), zatrucia (barbiturany, alkohol etylowy).

W przypadku niepodjęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej u poszkodowanego dojdzie do stanu określanego śmiercią biologiczną. Jest to nieodwracalne ustanie czynności wszystkich komórek organizmu.

Wyróżnia się także śmierć społeczną, która polega na uszkodzeniu kory mózgowej przy zachowanej czynności niższych struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Obecnie zgodnie z tzw. „nową zmodyfikowaną definicją" warunkiem konieez-nym, ale i wystarczającym do uznania śmierci człowieka jako całości jest śmierć pnia mózgu. Mówi się wówczas o śmierci osobniczej.

Ponieważ około 70% wszystkich przypadków zatrzymania krążenia występuje poza szpitalem, często w domu ofiary, stąd szybka interwencja przez obserwatora, którym jest najczęściej laik, tj, powiadomienie karetki pogotowia i rozpoczęcie podstawowych metod podtrzymywania życia, może znacznie poprawić ostateczny wynik. ] e dwa elementy stanowią pierwsze ogniwa tzw. łańcucha przeżycia, do którego ualeźą także wczesne wykonanie defibrylacji elektrycznej oraz wczesne zastosowa-

!i

Zbigniew Żaba, Małgorzata Grześkowiak

nic zaawansowanej pomocy przyrządowej. Jes( zrozumiale, że im wcześniejsza pomoc tym lepszy oslaleczny efekt Łańcuch przeżycia

Podstawowe metody podtrzymywania życia (BLS — Basic Life Support) obejmują czynności utrzymania drożności dróg oddechowych i podtrzymywania oddychania i krążenia. Zawierają następujące elementy: wstępną ocenę, udrożnienie dróg oddechowych, wentylację powietrzem wydechowym ratownika i masaż serca*

Resuscytacja krąźcniowo-oddechowa (CPR Cardiopulmonary Resuscttalion) jest to zespół czynności diagnostyczno-ralowniczych, które mają na celu zahamowanie procesu umierania poprzez zastąpienie czynności krążenia i oddychania do czasu ich powrotu i przywrócenia do życia.

W określeniu BLS jest zawarte, że nie są używane żadne przyrządy i jeżeli jest zastosowany prosty przyrząd udrażniający drogi oddechowe lub maska twarzowa do prowadzenia oddechu usta — maska, wówczas mówi się o pomocy bezprzyrządowej z dodatkami.

Celem BLS jest trzymanie odpowiedniej wentylacji i krążenia, zanim zostaną użyte środki, aby znieść islniejąeą przyczynę zatrzymania.

W książce tej przedstawione zostaną podstawowe zasady podtrzymywania życia oraz postępowanie w przypadku zadławienia, zarówno u osób dorosłych jak i u dzieci i niemowląt, które zastały opracowane na podstawie najnowszych standardów wg ILCOR 7 roku 2000, które oparte są na aktualnych i wiarygodnych do-,   wodach naukowych.

1.2. Resuscytacja krą/eniowo*oddechowa — algorytmy

Algorytmy określające postępowanie dotyczące prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej, różne do lej pory w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, zostały w roku 2000 ujednolicone przez ILCOR (International Liaison CommUtee on Resusciłalion). Istotną nowością, która została wprowadzona przez ILCOR, było dokonanie podziału osób udzielających pomocy na fachowych pracowników oraz na laików, co ma swoje konsekwencje w zakresie ich szkolenia.

Niżej zostaną przed sławione algorytmy, które są anonsowane dla fachowych pracowników z zasygnalizowaniem różnic w postępowaniu prowadzonym przez laików.

12

Zatrzymanie krążenia i oddychania

W postępowaniu resuscytacyjnym w zależności od wieku poszkodowanego dokonano podziału na:

— dorosłego —jest to osoba powyżej 8 lal,

— dziecko — osoba między 1-szym rokiem do 8 lal, —- i niemowlę — do 1 -go roku życia.

Resuscytację prowadzi się według schematu:

A (Airway — drogi oddechowe), B (Brcalhing — oddychanie), C (Circulation   - krążenie).

1.2,1* Resuscytacja dorosłego (powyżej 8-go roku życia)

Punkt A — Airway (drogi oddechowe)

Poszczególne etapy punktu A to:

A,l. Sprawdzenie przytomności.

A.2. Wezwanie pomocy.

A,3, Ułożenie na plecach,

A.4. Udrożnienie dróg oddechowych,

Oto szersze omówienie kolejnych etapów punktu A: A-I- Sprawdzenie, czy poszkodowany jest przytomny Ratownik chwyta poszkodowanego za oba barki, delikatnie nimi potrząsa i równocześnie zadaje proste      [I] pytania np. Co się siało? Jeśli nie ma żadnej reakcji tzn,f że poszkodowany jest nieprzytomny, (rys, 1)

A-2. Wezwanie pomocy — cali lirst (rys, 2) Ratownik, który sLwicrdził, że poszkodowany jest nieprzytomny musi jak najszybciej wezwać pomoc. Określane jest to terminem „cali first" (najpierw zawołaj), Wyjąlek od tej reguły stanowią: podtopieni, poszkodowani z urazem, zatruci lekami, u których podobnie jak u dzieci i niemowląt należy wezwać pomoc po jednominutowej resuscytacji. Tę zasadę określono jako „cali fast" (zawołaj szybko).

13

Małgorzata Grześkowiak

Jeśli w pobliżu miejsca zdarzenia, oprócz ratownika, znajduje się inna osoba,

to ona może wezwać Pogotowie Ratunkowe.

Konieczność jak najszybszego wezwania pomocy u dorosłego wynika z przyczyny zatrzymania krążenia i oddychania u tej grupy poszkodowanych. U dorosłych pierwotną przyczyną są zaburzenia krążenia (np. zawał mięśnia sercowego), a wtórną jest zatrzymanie oddychania. Ponieważ najczęściej zatrzymanie krążenia u dorosłych przebiega w obrazie migotania komór, co leczy się defibrylacją, której elekt zależy od czasu jej wykonania. Stąd wynika potrzeba szybkiego wezwania pomocy, dysponującej odpowiednim sprzętem, aby poszkodowany miał jak największe szanse na uratowanie.

A.3. Ułożenie na plecach — na twardym podłożu

Jeśli poszkodowany leży na brzuchu, lub na boku przed ułożeniem go na plecach należy wykluczyć urazy głowy i kręgosłupa. Jeśli istnieje podejrzenie o taki uraz poszkodowanego najpierw należy unieruchomić, a następnie obrócić do pozycji leżącej na plecach (rys- 3),

Pozycja leżąca na plecach jest najbardziej odpowiednia dla sprawdzania objawów życiowych i dla prowadzenia resuscytacji.

Ułożenie na twardym podłożu, bądź leż podłożenie pod klatkę piersiową sztywnego przedmiotu np. deski — zapewnia efektywność prowadzenia masażu serca, jeśli będą do niego wskazania.

A.4. Udrożnienie dróg oddechowych

U osoby nieprzytomnej, która leży na wznak, wskutek obniżonego napięcia mięśni samoistnie dochodzi do zablokowania górnych dróg oddechowych przez;

— opadający siłą ciężkości język

— oraz opadającą nagłośnię, która zamyka wejście do krtani (rys, 4),

[4]

14

Zatrzymanie bmązenia i oddychania

Pow-stającą z lej przyczyny niedrożność górnych dróg oddechowych można zlikwidować poprzez wykonanie odpowiednich rękoczynów:

— odgięcia głowy ku tyłowi z uniesieniem żuchwy (rys. 5)

Aby wykonać ten rękoczyn, ratownik kładzie rękę na czole poszkodowanego, a dwa palce drugiej ręki — wskazujący i środkowy — na części kostnej żuchwy (na brodzie)* Poprzez uciskanie na czoło poszkodowanego jego głowa zostaje odgięła do tyłu, a ucisk na brodę powoduje przemieszczenie żuchwy ku górze. Dochodzi do uniesicniajęzyka i nagłośni.czyli otwarcia dróg oddechowych. Ostateczne ułożenie głowy jest takie, że broda poszkodowanego jest skierowana ku górze,

— wysunięcia żuchwy ku przodowi z równoczesnym jej uniesieniem (tys- 6)

Aby wykonać ten rękoczyn, ratownik staje za głową poszkodowanego i kładzie palce obu rąk na żuchwie w okolicy j^j kąta, uciskając w kierunku do przodu, a następnie ku górze. Poprzez te manewr)' dochodzi do uniesienia żuchwy z równoczesnym przemieszczeniem ku górze języka, czyli otwarcia dróg oddechowych.

Rękoczyn ten stosuje się głównie wtedy, jeśli u poszkodowanego istnieje podejrzenie urazu głowy, lub szyi. W tym przypadku odgięcie głowy do tyłu jest zabronione, ponieważ mogłoby dojść do przemieszczenia uszkodzonych kręgowi ucisku rdzenia kręgowego.

Każda osoba nieprzytomna może mieć także ciało obce w jamie ustnej. Może to być pokarm, wymiociny r proteza* Dlatego też ratownik sprawdza najpierw zawartość jamy ustnej za pomocą wzroku, a następnie wprowadza palec wskazujący do tylnej ściany gardła poszkodowanego i siara się usunąć ciało obce na ślepo, stosując manewr wymiatania (szczegóły tej techniki opisane są w rozdziale — zadławienie).

V--

Punkt B — Breathing (oddychanie)

Poszczególne etapy punktu B to:

B.l. Sprawdzenie oddechu,

B.2. Jeśli brak oddechu to wykonanie 2 wdechów.

15

Małgorzata Grześkowiak

Oto szersze omówienie poszczególnych etapów punktu B:

B.l. Sprawdzenie czy poszkodowany oddycha Sprawdzenie oddechu może się odbywać Jeśli zostały udrożnione drogi oddechowe (czyli wykonane odpowiednie rękoczyny). Ratownik pochyla swoją głowę nad twarzą poszkodowanego, kierując wzrok na klatkę piersiową i jednocześnie: (rys. ?)

— wysłuchuje szmer oddechowy (ruch wdychanego, bądź wydychanego powietrza),

^wyczuwa na swoim policzku ruch powietrza (wydech),

— oraz obserwuje ruchy klatki piersiowej poszkodowanego.

Sprawdzanie oddechu powinno trwać do 10 sekund.

B.2. Jeśli poszkodowany nie oddycha, wykonuje się wstępne wdechy (2-5)

Wentylacja poszkodowanego prowadzona w sposób bczprzyraądowy zapewnia dostarczenie takiej ilości tlenu Jaka znajduje się w powietrzu wydechowym ratownika* Jest to około 16-18% tlenu (zawartość tlenu w powietrzu atmosferycznym wynosi 21%). Mimo źc poszkodowany jest wentylowany powietrzem o mniejszej zawartości tlenu, to ma szanse, że zostanie uratowany.

Wykonanie wstępnych wdechów ma na celu rozprężenie płuc oraz dostarczenie tlenu. Po każdym z wdechów ratownik wykonuje przerwę na bierny wydech.

Ilość wstępnych wdechów u dorosłego nie jest ściśle ustalona — mogą być dwa lub pięć w zależności od lokalnych ustaleń* Standardy amerykańskie zalecają wykonanie dwóch wstępnych wdechów, natomiast np. zachodnioeuropejskie — pięciu, Ostatnie zalecenia 1LCOR dopuszczają więc pewną dowolność w tym zakresie (2-5 wdmuchnięć).

To co przemawia za wykonaniem dwóch pierwszych wdmuchnięć, to skrócenie czasu na ocenę obecności, lub braku krążenia (i także w metodach przyrządowych— na szybsze wykonanie defibrylacji), natomiasl większa ilość wstępnych wdmuchnięć (5) zmniejsza niedotlenienie poszkodowanego i obniża podwyższony poziom dwutlenku węgla.

Każdy z wdechów powinien trwać 1,5-2 sekund, a siła wdmuchnięcia powinna być niewielka, ale taka, żeby spowodowała uniesienie klatki piersiowej. W przeciwnym razie (gdy wdechy są wykonywane szybciej i pod większym ciśnieniom) istnieje niebezpieczeństwo przedostania się pewnej ilości powietrza do żołądka, co może spowodować cofnięcie się kwaśnej treści żołądkowej do jamy ustnej, gardła a następnie przedostanie się jej do dróg oddechowych i płuc (jest to bardzo niebezpieczne i grozi rozwinięciem się zachlystowego zapalenia płuc)*

16



Zatrzymanie krążenia i oddychania

Obecne zalecenia ILCOR ustalają objętość oddechową dla dorosłego poszkodowanego na 10 ml/kg, co odpowiada objętości 700-1000 ml na jeden wdech. Objętość la jest mniejsza Jeśli istnieje możliwość doslarczenia poszkodowanemu mieszaniny oddechowej wzbogaconej w tlen.

Metody wentylacji:

— metoda usta-usta (rys. X)

W metodzie usta-usta ratownik wdmuchuje powietrze poszkodowanemu, obejmując ustami jego usia w taki sposób, aby podczas wdechu nie było możliwości ucieczki powietrza. Jednocześnie palcami zaciska nozdrza co zapobiega dodatkowej ucieczce gazów, Po wykonaniu wdechu rauwnik zwalnia ucisk nosa i otwiera usta poszkodowanego, aby nastąpił wydech, który jest aktem biernym.

— metoda u sta-nos (rys, 9)

Jeśli niemożliwa jest wentylacja przez usta (np. szczękościsk, uraz tej okolicy) to alternatywą jest wentylacja poszkodowanego przez nos. W tej sytuacji ratownik wdmuchuje powietrze poprzez nos i jednocześnie zamyka usta poszkodowanego, aby tym razem tędy nie uciekało wdmuchiwane powietrze.

— metoda usta-stomia (przetoka tchawieza)

Może zdarzyć się sytuacja, że poszkodowany ma wykonaną przetokę tchawiczą (traeheostomic) i w tej sytuacj właściwe będzie wdmuchiwanie powietrza przez otwór znajdujący się na szyi.

Ratownik prowadząc sztuczną wentylację, po wykonaniu każdego wdechu, spogląda na klatkę piersiową poszkodowanego, kontrolując jej ruchy. Podczas wdechu kątem oka obserwuje unoszenie się klatki piersiowej, a podczas wydechu, gdy głowę zwraca w kierunku klatki piersiowej — obserwuje jej opadanie (rys. 10).

17

Małgorzata Grześkowiak

Ostatnio coraz częściej zaleca się wykonywanie rękoczynu Sellicka. Rękoczyn ten zapobiega wdmuchiwaniu powietrza do żołądka i następczej aspiracji treści żołądkowej do pluć. Rękoczyn len polega na uciśnięciu chrząstki pierścieniowatej, która przesunięta ku tyłowi powoduje zamknięcie światła przełyku, Wykonuje go jeden z ratowników, podczas gdy drugi prowadzi sztuczną wentylację (rys. 11).

Jeśli po wykonaniu dwóch wdechów:

klatka piersiowa opada

(wdmuchntęte powietrze przedostało się do płuc)

to:

przechodzi się do punktu C

klatka piersiowa nie opada

(wdmuchniętc powietrze nie przedostało się do płuc)

postępowanie jak przy ciele ohcym

w drogach oddechowych

Jeśli poszkodowany nie oddycha, a ma zachowane krążenie krwi, należy prowadzić sztuczną wentylację z częstością około 12 oddechów/minutę — każdy wdech co 4 5 sekundy.

Funk! C — Circulation (krążenie)

Poszczególne etapy punktu C to: Cl, Sprawdzenie tętna,

C.2. Jeśli nie ma tętna to można wykonać uderzenie przedsercowe i należy rozpocząć zewnęlrzny masaż serca,

Oto szersze omówienie poszczególnych etapów punktu C: Cl. Sprawdzenie tętna

Sprawdzenie tętna ma na celu stwierdzenie, czy u poszkodowanego jest zachowane krążenie krwi. Tętno sprawdza się na dużych tętnicach tak zwanych centralnych — jest to np. tętnica szyjna (rys, 12), udowa* Poszkodowanemu, u którego doszło do zatrzymania krążenia, sprawdzanie tętna na tętnicach obwodowych np. promieniowej jest błędem! Jednocześnie podczas sprawdzania tętna ratownik powinien ocenić tak zwane oznaki krążenia. Obserwuje on poszkodowanego, czy nie zaczyna oddychać, połykać, czy nie wykonuje innych ruchów wskazujących na to, że ma zachowane krążenie krwi, a lakże obserwuje zabarwienie skóry.

Tętno na tętnicy szyjnej sprawdza się następująco. Ratownik odgina głowę poszkodowanego do lylu i kładzie dwa palce (wskazujący i środkowy) na chrząstce tarczowa tej. Następnie zsuwa je ku obwodowi aż do przyśrodk owego brzegu mięśnia moslkowo-obojczykowo-sulkowego, gdzie w zagłębieniu tuż przy nim leży tętnica szyjna (rys. 13).

18



Zatrzymanie krążenia i oddychania



Tętno bada się przez 10 sekund. W pewnych szczególnych sytuacjach można badać tętno symetrycznie.

Tętno na tętnicy udowej bada się w pachwinie. Tętnicę udową można zlokalizować tuż poniżej więza-dła pachwinowego w 1/3 części przyśrodkowej. Tętnica udowa leży dokładnie w połowie linii poprowadzonej między spojeniem łonowym, a kolcem biodrowym przednim górnym (rys. 14).

Uderzenie przedsercowe:

Nadal aktualne pozostają dotychczasowe zalecenia, a jeśli ratownik był świadkiem zdarzenia — w jego obecności poszkodowany stracił przytomność i doszła do zatrzymania krążenia—może wykonać uderzenie przedsercowe. Natomiast, jeśli ratownik nic był świadkiem zdarzenia nie wykonuje uderzenia przedsercowego.

Wykonanie uderzenia przcdscrcowcgo polega na uderzeniu pięścią z wysokości 30-40 cm w część środkową mostka poszkodowanego (rys. 15). Jeśli rękoczyn nic przyniósł efektu i tętno nie powróciło to rozpoczyna masaż zewnętrzny serca.

Jeśli resuscytację prowadzi laik—to nie sprawdza tętna tylko oznaki krążenia!

Na podstawie obserwacji i przeprowadzonych badań okazało się, 2c sprawdzanie tętna i ocena jego obecności lub braku przez osobę, która tego rutynowo nic wykonuje, może okazać się bardzo trudne. Dlatego leż standardy IIXOR dla tych osób__

nazywanych laikami — zmieniły punkt C — 1 resuscytacji „sprawdzenie tętna" na punkt — „sprawdzenie oznak krążenia". Laik więc nie bada lętn^ tylko poclwla się nad poszkodowanym w laki sposób, jak pr/y sprawdzaniu oddechu i obserwuje, czy

19

Małgorzata Grześkowiak

są obecne ruchy oddechowe klatki piersiowej, czy poszkodowany połyka, czy poszkodowany porusza kończynami, a także obserwuje zabarwienie skóry. Ta czyn-nosć określona jest jako — ocena oznak krążenia. Dalsze postępowanie w punkcie C nie ró^ni się od podanego poniżej.

C.2. Jeśli poszkodowany nie ma tętna centralnego (brak krążenia krwi) należy rozpocząć zewnętrzny masaż serca

Masaż serca prowadzi się w dolnej polowie mostka, Ratownik kładzie dwa palce (wskazujący i środkowy) na łuku żebrowym poszkodowanego (rys, 16a) i przesuwa je aż do kąia żebrowego (miejsca połączenia obu łuków żebrowych), lak że jeden znajduje się nad wyrostkiem mieczyk owatym, a drugi na rękojeści mostka (rys. lób). Na mostku, tuż powyżej drugiego palca, ratownik przykłada rękę częścią dłoniową nadgarstka (rys. 16c) i nad nią drugą rękę. Zewnętrzny masaż serca należy prowadzić tylko poprzez przyłożenie części dłoniowej nadgarstka tak* aby miejsce przylegania na mostku było jak najmniejsze (w myśl zasady: przy tej samej sile, im mniejsza powierzchnia przylegania, tym większy efekt), Dla ułatwienia masażu serca — ręka leżąca od góry poprzez splecenie palców z dolną, powinna odciągać je ku górze (aby nic przylegały do klatki piersiowej).

[J6bj

Zatrzymanie krążenia i oddychania

Masaż zewnętrzny serca dorosłego prowadzi się dwoma rękami (rys. 17).

W czasie prowadzenia zewnętrznego masa/u serca należy przestrzegać następujących zasad:

— poszkodowany leży na wznak na twardym podłożu

Tylko w tym przypadku, gdy poszkodowany leży na twardym podłożu masaż będzie skuteczny, ponieważ serce uciskane jest między mostkiem, a „unieruchomionym" (nic uginającym się) kręgosłupem. Jeśli poszkodowany leży na miękkim podłożu (np. w łóżku) i nie ma możliwości przełożenia go W inne miejsce, można wtedy podłożyć deskę pod jego plecy, aby skuteczność uciśnięć mostka była zadowalająca.

— ratownik znajduje się w odpowiedniej pozycji Ratownik klęka z boku poszkodowanego

i w czasie wykonywania uciśnięć mostka ma ręce wyprostowane w stawach łokciowych. Dla większej skuteczności uciśnięć wspomaga je swoim ciężarem ciała, tzn. pochyla się nad poszkodowanym w taki sposób, żeby jego górna część tułowia znajdowała się nad klatką piersiową, a wyprostowane kończyny górne ratownika tworzyły kąt prosty z po-wierzchniąklatki piersiowej poszkodowanego. Głębokość uciśnięć mostka jest wtedy większa, a równocześnie jest to mniej męczące dla ratownika (iys. 18)*

BIBLIOTEKA

FaAsiwOtf&J                         - ¦ ¦ ' '¦ t



Małgorzata Grześkowiak

Zalecana głębokość uciśnięć mostka (o:

4,5-5,50111(178. 19).

Częstość uciśnięć (szybkość) masażu zewnętrznego serca u dorosłego lo 100/min.

100 /tninunę

4f5-5f5 cm

Niezależnie od ilości ratowników prowadzących resuscytację dorosłego, po dwóch (2) pierwszych wdechach wykonuje się piętnaście (15) uciśnięć mostka, co określane jest jednym cyklem*

Cykl ten wynosi więc: 2 : 15,

W ciągu jednominutowej resuscytacji należy wykonać cztery (4) cykle (rys. 20).

Od momentu rozpoczęcia prowadzenia resuscytacji, ponownie oddech i tętno

<Ld  2x

<p 15x

2x   iz>

<p 15x

sprawdza się po I minucie, czyli po czterech (4) cyklach, a następnie co pięć (5) minut.

22



Zatrzymanie krążenia i oddychania

Należy dodać, że dotychczasowa różnica w cyklach resuscytacji wynikająca z obecności jednego lub dwóch ratowników:

—jeśli jeden ratownik prowadził resuscytację to cykl wynosił 2 : 15,

—jeśli było to dwóch ratowników to cykl wynosił 1 : 5

została zmieniona tak, jak przedstawiono wyżej — obecnie dla wszystkich wynosi 2:15, ale jeśli zostaną zabezpieczone drogi oddechowe (np. poszkodowany zostanie zainlubowany) cykl zmienia się na 1 : 5!

Podsumowanie: A, B, C

A — Sprawdzenie przytomności, jeśli poszkodowany jest nieprzytomny to:

Wezwanie pomocy — cali first.

Ułożenie na plecach.

Udrożnienie dróg oddechowych. B — Sprawdzenie oddechu, jeśli brak to:

Wykonanie dwóch wdechów i jeśli drogi oddechowe są drożne, tzn* obserwuje się wychylenia klatki piersiowej to:

C—Sprawdzenie tętna. Laik—sprawdzenie oznak krążenia—jeśli brak to:

Rozważenie wykonania uderzenia przedsercowego i zewnętrzny masaż serca.

1-2,2, Resuscytacja dziecka (1-8 lat)

Punkt A — Airway (drugi oddechowe)

Poszczególne etapy lo:

A.1* Sprawdzenie, czy dziecko jest przytomne,

Podobnie jak u dorosłego, ratownik lekko potrząsa dziecko za barki i obserwuje czy występuje jakakolwiek reakcja.

A.2. Wezwanie pomocy — cali last

Ratownik, który stwierdził, że dziecko jest nieprzytomne musi wezwać pomoc, ale w przeciwieństwie do postępowania z dorosłym, nie może .się teraz oddalić od dziecka. Woła więc o pomoc, będąc cały czas przy dziecku. Jeśli natomiast w pobliżu miejsca zdarzenia znajduje się inna osoba, wysyłają, aby wezwała Pogotowie Ratunkowe.

Określenie „całl fast" (zawołaj szybko) w odniesieniu do dzieci nakazuje rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej i prowadzenie jej przez minutę, po której należy wezwać pomoc, dzwoniąc po Pogotowie Ratunkowe.

Szybkie wezwanie pomocy u dziecka, ale nie natychmiastowe, wynika z przyczyny zatrzymania krążenia i oddychania u lej grupy poszkodowanych. U dzieci pierwotną przyczyną są zaburzenia oddychania (np. narastająca niewydolność oddechowa, zadławienie), a wtórną jest zatrzymanie krążenia. Stąd potrzeba jak najszybszego podjęcia resuscytacji krażeniowo-ddechowej. czyli dostarczenia tlenu i kontynuowanie resuscytacji przez minutę.

23

Grześkowiak

Jak w każdej zasadzie tak i tu są wyjątki — u dzieci, o których wiadomo, że chorują na serce i jest to w lym przypadku pierwotna przyczyna zatrzymania krążenia i oddychania, pomoc należy wezwać jak najszybciej (jak u dorosłych) — czyli w tym przypadku słuszna jesl zasada „cali tirst'\

A*3, l łożenie na plecach.

A.4. Udrożnienie dróg oddechowych*

Drogi oddechowe udraznia się podobnie jak u pacjenta dorosłego — stosując ic same rękoczyny:

— odgięcia głowy ku tyłowi z uniesieniem żuchwy (tzw. pozycja węszenia)

Zasada wykonania lego rękoczynu jest taka sama jak u dorosłego, z tym tylko, że głowy dziecka nie odgina się lak bardzo do tyłu. Ostatecznie usla dziecka powinny być skierowane ku górze (a nie broda — jak u dorosłego),

— wysunięcia żuchwy ku przodowi z równoczesnym jej uniesieniem Rękoczyn ten slosuje się przy podejrzeniu urazu głowy, lub szyi. Nieprzytomne dziecko może mieć także ciało obce w jamie ustnej. Dlatego też ratownik musi sprawdzić jej zawartość- Odbywa się (o tylko za pomocą wzroku. Ratownik otwiera jamę ustną i obserwuje, czy znajduje się lam ciało obce- Zasada jest następująca:

— jeśli ciało obce jest widoczne, ratownik się stara delikatnie je uchwycić i usunąć;

— jeśli natomiast ciała obcego nie widać — nic wolno go usuwać na ślepo, stosując manewr wymiatania!!!

Punkt B— Breathing (oddychanie)

Poszczególne etapy to:

B.l. Sprawdzenie czy dziecko oddycha

Oddech sprawdza się tak samo jak u dorosłego przez 10 sekund. B.2, Jeśli dziecko nie oddycha — to wykonuje się dwa wdechy Natomiast wersja zachodnioeuropejska zaleca podjęcie pięciu prób wdechów* do momentu uzyskania dwóch efektywnych, czyli takich, które spowodują wychylenia klatki piersiowej* Jeśli dwa pierwsze wdechy są efektywne, to nie ma potrzeby wykonywania dalszych, jeśli nie — to można podjąć kolejne próby (w sumie 5)*

Dziecko wentyluje się podobnie jak pacjenta dorosłego:

— metodą usta-usta,

— metodą usta-nos,

— metodą usta-stomia.

Każdy wdech powinien trwać 1-1,5 sekundy. Wdmuchnięciapowinny być wykonane z niezbyt dużą siłą, a za prawidłową objętość oddechową przyjmuje się taką, która spowoduje wychylenia klatki piersiowej.

24

Zatrzymanie krążenia i oddychania

Jeśli po wykonaniu dwóch wdechów:

klatka piersiowa opada                     klatka piersiowa nie opada,

(wdmuchniętc powietrze                   tzn., ze (wdmuchnięic powietrze

przedostało się do płuc)                       nie przedostało się do płuc)

to:                                                        to:

przechodzi się do punktu C              postępowanie jak przy ciele obcym

w drogach oddechowych

Jeśli dziecko nic oddycha, a ma zachowane krążenie krwi, to natęży prowadzić sztuczną wentylację z częstością około 20 oddechów/minutę — każy wdech co 3 sekundy.

Punkt C — Circulation (krążenie)

Poszczególne etapy to: Cl. Sprawdzenie tętna

Tętno u dziecka sprawdza się na tętnicy szyjnej (lub udowej), jak u pacjenta dorosłego. Czas wykonywania tej czynności to 10 sekund. Jednocześnie podczas sprawdzania tętna ratownik ocenia oznaki krążenia.

Jeśli resuscytację prowad/i laik — to nic sprawdza tętna tylko oznaki krążenia!

Laik sprawdza oznaki krążenia w podobny sposób jak u dorosłego.

C.2. Jeśli u dziecka nie stwierdza się tętna, należy rozpocząć zewnętrzny masaż serca.

Masaż serca prowadzi się w lym samym miejscu jak u dorosłego, ale jedną ręką!

Zalecana głębokość uciśnięć mostka to: 2,5-3,8 cm.

Częstość uciśnięć (szybkość) masażu zewnętrznego serca u d/iecka to 100/niin.

Niezależnie od ilości ratowników1 prowadzących resuscytację dziecka, po dwóch (2) pierwszych wdechach wykonuje się pięć (5) uciśnięć mostka, a następnie jeden (1) wdech, co określane jesl jednym cyklem*

Cykl ten wynosi więc: I : 5.

W ciągu jednominutowej resuscytacji należy wykonać dwadzieścia (20) cykli.

Należy pamiętać, że po jednominutowej resuscytacji dziecka, należy wezwać Pogotowie Ratunkowe (cali fast),

Od momentu rozpoczęcia prowadzenia resuscytacji, ponownie oddech i tętno sprawdza się po 1 minucie, czyli po dwudziestu (20) cyklach, a następnie co pięć (S) minut

25

Grześkowiak Podsumowanie: A, B, C

A — Sprawdzenie przytomności, jeśli dziecko jest nieprzytomne to:

Wezwanie pomocy — cali fast. Ułożenie na plecach, Udrożnienie dróg oddechowych* B — Sprawdzenie oddechu, jeśli brak to:

Wykonanie dwóch efektywnych wdechów (do pięciu prób) i jeśli drogi oddechowe są drożne, tzn. obserwuje się wychylenia klatki piersiowej lo;

C — Sprawdzenie tętna. Laik — sprawdzenie oznak krążenia —jeśli brak to: Zewnętrzny masaż serca — pięć uciśnięć mostka,

Po jednominutowej resuscytacji wezwanie pomocy — cali fast.

1.23. Resuscytacja niemowlęcia (do I-go roku życia)

Punkt A— Airway (drogi oddechowe)

Poszczególne etapy to:

A.l* Sprawdzenie przytomności

U niemowlęcia przytomność sprawdza się inaczej niż u dorosłego i dziecka* Ratownik palcami uderza w stopkę niemowlęcia i obserwuje jakąkolwiek reakcję: grymasy twarzy, plącz, ruchy ciała* Jednocześnie głośno mówi do niego, sprawdzając reakcję na glos. Brak reakcji oznacza, ze niemowlę jcsl nieprzytomne (rys. 21).

[21J

A,2. Wezwanie pomocy — cali fast

Zasady wzywania pomocy sąlakie same jak u dziecka

A3. Ułożenie na plecach.

A.4. Udrożnienie dróg oddechowych.

(Izw. pozycja węszenia — neutralna)

26

Zatrzymanie krążenia i oddychania

Zasada wykonania lego rękoczynu jest taka sama jak u dorosłego i dziecka, ale odgięcie głowy nieco inne. Głowy niemowlęcia, podobnie jak dziecka nie odgina się tak bardzo do tyłu. Ostatecznie usta są skierowane ku górze.

— odgięcie głowy ku tyłowi z uniesieniem żuchwy:

Aby wykonać ten rękoczyn, ratownik kładzie jedną rękę na czole niemowlęcia, a palec wskazujący drugiej ręki na brodzie (rys. 22). Poprzez uciskanie na czoło niemowlęcia jego głowa zostaje odgięta do tylu, a ucisk na brodę powoduje uniesienie żuchwy. Usta są skierowane ku górze (rys. 23).

[23]

wysunięcie żuchwy ku przodowi i uniesienie ku górze Przy podejrzeniu urazu głowy lub szyi nic wolno odginać głowy do tyłu. Aby udrożnić drogi oddechowe, ratownik staje od strony głowy niemowlęcia i kładzie palce obu rąk na żuchwie w okolicy jej kąta. Uciskając w kierunku do przodu, a następnie ku górze dochodzi do podniesienia żuchwy z równoczesnym uniesieniem języka, czyli otwarcia dróg oddechowych (rys. 24).

[24]

27

1 Małgorzato Grześkowiak

Podobnie jak każdy nieprzytomny, tak i niemowlę może mieć ciało obce w jamie ustnej. Sprawdzenie zawartości jamy ustnej odbywa się lylko za pomocą wzroku. Ratownik otwiera jamę ustną i obserwuje, czy znajduje się tam ciało obce. Zasada jest taka sama jak u dziecka;

—jeśli ciało obce jest widoczne, ratownik sunra się delikatnie je uchwycić

i usunąć, —jeśli natomiast ciała obcego nie widać — nie wolno go usuwać na ślepo stosując manewr wymiatania!!!

Punki B — Breathing (oddychanie)

Poszczególne etapy to:

B.l. Sprawdzenie czy niemowlę oddycha

Oddech sprawdza się tak samo jak u dorosłego i dziecka przez 10 sekund (rys. 25).

B.2. Jeśli niemowlę nie oddycha — to wykonuje się dwa wdechy

Podobnie jak u dziecka, tak i u niemowlęcia zgodnie z wersją zachodnio-europejską zaleca się podjęcie pięciu prób wdechów, do momentu uzyskania dwóch efektywnych, czyli takich, które spowodują wychylenia klatki piersiowej.

Niemowlę wentyluje się inaczej niż pacjenta dorosłego, czy dziecko; — metodą usta-usta-nos Ratownik swoimi ustami obejmuje równocześnie usta i nos niemowlęcia (rys. 26).

28

Zatrzymanie krążenia i oddychania

.— metodą usta-nos

Metoda la została wprowadzona przez ILCOR. Zasada jej wykonani różni się od wentylacji tym sposobem dorosłego czy dziecka.

niczym mc

Inna jest objętość oddechowa niezbędna do prawidłowej wentylacji niemowlęcia. Jest to objętość powietrza zawarta w jamie ustnej ratownika, określana jako tzw, puf-nięcia. Podobnie jak u dziecka, za prawidłową objętość oddechową przyjmuje się taką, która spowoduje wychylenia klatki piersiowej.

Każdy wdech powinien trwać 1 1,5 sekundy, a wdmuchnięcia powinny być wykonane z niezbyt dużą siłą,

Jeśli po wykonaniu dwóch wdechów;

klatka piersiowa opada

(wdmuchniętc powietrze przedostało się do płuc)

to:

przechodzi się do punktu C

klatka piersiowa nie opada, tzn., źe

(wdmuchniętc powietrze nic przedostało się do płuc)

to:

postępowanie jak phzy ciele obcym

w drogach oddechowych

Jeśli niemowlę nic oddycha, a ma zachowane krążenie krwi, to należy prowadzić sztuczną wentylację z częstością około 20 oddechów/minutę — każdy wdech co 3 sekundy.

Punkt C— Circulotion (krążenie)

Poszczególne etapy to:

CL Sprawdzenie tętna

Tętno u niemowlęcia sprawdza się na tętnicy ramiennej. Ratownik kładzie dwa palce w polowie ramienia na powierzchni przyśrodkowej, nad przebiegającą w tym miejscu tętnicą ramienną (rys. 27).

127]

29

Małgorzata Grześkowiak Można także sprawdzić tętno na letnicy udowej (rys. 28)*

[28]                  .^_.

Czas wykonywania tej czynności !o 10 sekund. Jednocześnie podczas sprawdzania tętna ratownik ocenia oznaki krążenia,

Jeśli resuscytację prowadzi laik—to nie sprawdza tętna, lecz oznaki krążenia! Laik sprawdza oznaki krążenia w podobny sposób jak u dorosłego i dziecka.

C.2, Jeśli u niemowlęcia nie stwierdza się tętna, należy rozpocząć wewnętrzny masaż serc*.

Masaż serca u niemowlęcia prowadzi się W innym miejscu niż u dorosłego i dziecka. Prawidłowym miejscem jest dolna polowa mostka, którą ratownik znajduje I cm poniżej linii międzysutkowej.

Ostatnie standardy ILCOR zalecają prowadzenie zewnętrznego masażu serca u niemowlęcia za pomocą dwóch kciuków w sposób przedstawiony na rysunku, ale tylko wtedy, jeśli resuscytację prowadzi przynajmniej dwóch fachowych ratowników (rys. 29).

Nadal szczególnie dla laików Jeśli resuscytację pro wadzi jeden ratownik oraz wtedy gdy niemowlę jest zbyt duże i nie udaje się objąć go rękami, polecana jest dotychczasowa technika masażu za pomocą dwóch palców* Ratownik przykłada opuszki dwóch palców 1 cm poniżej linii międzysutkowej, w sposób przedstawiony na rysunku (rys. 30), Opuszki palców powinny być skierowane prostopadle w stosunku do mostka (im mniejsza powierzchnia przylegania, tym masaż jest skuteczniejszy).

30

Zatrzymanie krążenia i oddychania

Zewnętrzny masaż serca prowadzi się dwoma palcami (rys* 30).

[301

Zalecana głębokość uciśnięć mostka to: 1,5 2 cm,

Częstość uciśnięć (prędkość) masażu zewnętrznego serca u niemowlęcia to powyżej 100/min. (rys. 31).

[31]

11      powyżej 100 x / min

Ł^1f5-2cm

Niezależnie od ilości ratowników prowadzących resuscytację niemowlęcia, podobnie jak u dziecka, po dwóch (2) pierwszych wdechach wykonuje się pięć (5) uciśnięć mostka, a następnie jeden (I) wdech, co określane jest jednym cyklem,

Cykl ten wynosi więc: 1 : 5.

W ciągu jednominutowej resuscytacji należy wykonać dwadzieścia (20) cykli*

Należy pamiętać, że po jednominutowej resuscytacji niemowlęcia po stwierdzeniu braku oddechu i tętna, należy wezwać Pogolowie Ratunkowe (cali fast). Ponownie oddech i tętno sprawdza się co 5 minut,

31



Małgorzata Grześkowiak

Podsumowanie: At BtC



A — Sprawdzenie przytomności, jeśli niemowlę jest nieprzytomne to:

Wezwanie pomocy — cali fasl Ułożenie na plecach Udrożnienie dróg oddechowych B — Sprawdzenie oddechu, jeśli brak to: Wykonanie dwóch efektywnych wdechów (do pięciu prób) i jeśli drogi oddechowe są drożne, tzn. obserwuje się wychylenia klatki piersiowej lo;

C—Sprawdzenie tętna. Laik — sprawdzenie oznak krążenia—jeśli brak to: Zewnętrzny masaż serca — pięć ucisnięć mostka

Po jednominutowej resuscytacji wezwanie pomocy — cali fasl

1.2.4. Czas prowadzenia resuscytacji

Resuscytację należy* prowadzić do momentu, gdy:

— przyjedzie karetka pogotowia (wykwalifikowana pomoc i odpowiednim sprzętem) i resuscytacja zostanie przejęta przetf odpowiednie służby,

- poszkodowany zacznie oddychać i powróci u niego krążenie,

— ratownik opadnie z sił i dłuższe prowadzenie resuscytacji przez niego będzie niemożliwe*

1.2.5. Skuteczność prowadzenia czynności resuscytacyjnych

W czasie prowadzenia resuscytacji należy okresowo badać oddech i tętno, a także źrenice oraz obserwować zabarwienie skóry poszkodowanego. Na podstawie łych danych można odpowiedzieć na pylanie, czy resuscytacja jest skuteczno:

— e/ęsto pierwszym objawem jest zmiana zabarwienia skóry z sinej na różową,

— rozszerzone niercagujące na światło źrenice mogą ulec zwężeniu,

— może dojść do przywrócenia czynności serca, -—poszk*)dowany może zacząć sam oddychać*

1.2.6* Powikłania resuscytacji

Podczas prowadzenia resuscytacji może także dojść do różnych powikłań, ale nie znaczy to, żeby zaprzestać ratowania poszkodowanego. Prowadzenie resuscytacji zgoilnic z zaleceniami jest bezpieczne, a nieumiejętne może zaszkodzić. Powikłania można podzielić na dwie grupy — związane z wentylacją i z prowadzeniem zewnętrznego masażu serca,

32

Zatrzymanie krepenia i oddychania

a) Związane z wentylacją:

— wdmuchiwanie powietrza zbyt gwałtownie i w nadmiernej ilości może doprowadzić do nadmuchania żołądka (a to zagraża cofnięciem się treści żołądkowej do jamy ustnej, a potem przedostaniem się jej do pluć) — konsekwencją może być zachłystowc zapalenie pluć,

Aby zapobiec temu powikłaniu stosuje się rękoczyn Sellicka

b) Związane / masażem serca:

— uciskanie mostka zbyt głęboko może doprowadzić do jego złamania,

— nieprawidłowe ułożenie rąk mo?e doprowadzić do złamania żeber oraz ich oderwania od mostka,

—złamanie żeber może spowodować uszkodzenie opłucnej i powstanie odmy opłucno wej,

—    złamanie żeber może spowodować uszkodzenie naczyń i powstanie krwiaka opłucnej,

— może dojść do uszkodzenia płuc,

— ułożenie rąk zbyt nisko na wyrostku mieczy ko waty m może doprowadzić do jego złamania oraz dalszych uszkodzeń w postaci urazu wajroby i urazu śledziony,

— złamane kości zagrażają powstaniem zatoru tłuszczowego.

31



2. Zadławienie

Terminem zadławienie określa się syluację, kiedy dochodzi do zamknięcia dróg oddechowych przez ciało obce. Jeśli poszkodowany jesl przytomny i ma miejsce całkowite zamknięcie górnych dróg oddechowych, lo charakterystyczne objawy są następujące:

— nie można oddychać,

— nic można mówić,

— nie można kaszleć.

postępowanie w zadławieniu jest różne w zależności od tego czy poszkodowany jesl przytomny, czy nieprzytomny.

2.1. Zadławienie dorosłego

Dodatkowym objawem zadławienia, charakterystycznym dla dorosłego jesl:

— chwytanie się za szyję — odruch ucieczki*

2*14. Dorosły przytomny

Ratując dorosłego, który się zadławił i jesl przytomny należy:

1, Potwierdzić rozpoznanie i nakłonić go do kas/Ju.

2. Wdrożyć odpowiednie rękoczyny.

Mimo ujednolicenia poslępowania przez 1LCOR, w tym przypadku istnieją nadal różnice.

— Standard zachodnioeuropejski zaleca:

wykonywanie 5 uderzeń W okolicę między łopatkową, a potem 5 ręko' czynów lleimlieha i naprzemienne ich kontynuowanie;

— Siandard amerykański zaleca:

wykonywanie rękoczynów lleimlieha w seriach po 5* W obu standardach zalecane rękoczyny wykonuje się do momentu usunięcia ciała obcego, lub utraty przytomności zadławionego,

Rękoczyn lleimlieha zwany inaczej uciśnięciami nadbrzusza ma za zadanie symulowanie kaszlu. Kaszel jesl naturalnym odruchem obronnym, który pomaga w usunięciu wydzieliny z drzewa (ehawiezo-oskrzelowcgo. W trakcie kaszlu dochodzi do zamknięcia głośni i wzrostu ciśnienia w klatce piersiowej, dzięki czemu wydzielina może być usunięta na zewnątrz* Podczas wykonywania rękoczynu Heim-

34

zadławienie

licha drogi oddechowe są zamknięte przez ciało obce, a zwiększanie ciśnienia w klatce piersiowej odbywa się poprzez uciskanie nadbrzusza,

Wykonanie rękoczynu lleimlieha u dorosłego przytomnego polega na tym, ze ratownik staje od lyłu za zadławionym i obejmuje go pod pachami, kładąc pięść jednej ręki powierzchnią od kciuka w nadbrzuszu (w połowie odległości między pępkiem, a wyrostkiem mieczykowalym). Drugą rękę kładzie na pierwszej i wykonuje silne uciśnięcia w kierunku do siebie i ku górze.Te uciśnięcia są odpowiedzialne za wzrost ciśnienia w klatce piersiowej (rys. 32).

W czasie wykonywania rękoczynu Heimlicha u przytomnego z uwagi na to, że może dojść do utraty przytomności (ponieważ nie udaje się usunąć ciała obce-

, ratownik licząc się z tą możliwością powinien tak Stanąć za dławiącym się, aby w każdej chwili mógł go asekurować i aby sam nie stracił równowagi. Zalecana pozycja ratownika lo laka: ratownik jedną stopę stawia między stopami poszkodowanego i staje za nim, ale bokiem w taki sposób, że poszkodowany opiera się o biodro ratownika (rys. 33)*

Wykonywanie uderzeń między łopatkowych u dorosłego przytomnego zalecane jesl w standardach zachodnioeuropejskich, po czym wykonuje się rękoczyn I leimiieha. W trakcie uderzeń między łopatkami poszkodowany jest pochylony do przodu i podtrzymywany przez ratownika ręką położoną na klatce piersiowej.

Rt>)

35

Małgorzata Grześkowiak

2.1*2. Dorosły nieprzytomny

Jeśli mimo stosowanych rękoczynów doszło do utraty przytomności postępowanie jest następujące: Punki A:

— wezwanie pomocy — cali first,

— kontrola zawartości jamy ustnej —. zwłaszcza na ślepo (wymiatając palcem), jeśli ciało obce jest widoczne w jamie ustnej, należy je usunąć, a jeśli nie jest widoczne* to ratownik usuwa je na ślepo — otwiera usta poszkodowanego (rys. 34b) i wprowadza do tylnej ściany gardła palec wskazujący (rys. 34a), następnie zgina go (przypomina wtedy haczyk) i stara się podebrać od spodu ciało obce i je usunąć „wymiatając" (jest lo IZW- technika wymiatania),

— udrożnienie dróg oddechowych — odpowiednie rękoczyny.

[34a]        a                                             [34b]

Punkt B:

— próba wentylacji — wykonanie dwóch wstępnych wdechów — jeśli nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to:

— repozycja głowy - jeszcze raz należy udrożnić drogi oddechowe wykonując odpowiedni rękoczyn (np. odginając głowę do tyłu i unosząc żuchwę), repo-zycję głowy należy wykonać, aby wyeliminować błąd ratownika polegający na nieprawidłowym udrożnieniu dróg oddechowych,

— ponowna próba wentylacji — dwa wdechy,

— jeśli nadal nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej lo:

— 5 razy rękoczyn Heimlicha.

'/odłowienie

Jeśli postępowanie prowadzi laik — to u nieprzytomnych nie wykonuje rękoczynów (w tym przypadku rękoczynu Heimlicha)! tylko masaż serca.

Punkt A:

— kontrola zawartości jamy ustnej>

— udrożnienie dróg oddechowych. Punkt Ił:

— próba wentylacji — wykonanie dwóch wstępnych wdechów, —jeśli nadal nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to:

— 5 razy rękoczyn Heimlicha itd. (Laik     masaż serca),

Rękoczyn Heimlicha u nieprzytomnego dorosłego wykonuje się następująco:

Ratownik klęka nad poszkodowanym i kładzie część dłoniową nadgarstka jednej reki w nadbrzuszu (w połowic odległości między pępkiem, a wyrostkiem mieczyko-walym), a drugą rękę kładzie na pierwszej i wykonuje uciśnięcia od siebie w kierunku do głowy poszkodowanego i jego grzbietu (rys. 35)

[35]

Jeśli próba usunięcia ciała obcego nie jest skuteczna, a upłynęły już 1-2 minuty (poszkodowany cały czas nie oddycha jest niedolleniony) — należy rozważyć inne metody. Są to jednak metody przyrządowe i nie wszyscy ratownicy mają uprawnienia do ich wykonywania. Wykonywanie tej procedury wymaga odpowiedniego przeszkolenia.

[361

37

Małgorzata Grześkowiak

— konikopunkcja czyli nakłucie błony pierścieńno-tarczowej (między chrząstką tarczowatą, a pierścieniowa tą). Wykonuje się ją w linii środkowej ciała, przy odgiętej głowie poszkodowanego ku tyłowi, W miejscu nakłucia „x" na (rys* 36) nie biegną żadne naczynia i nerwy. Nakłucie można wykonać grubą igłą (taką, która ma wewnątrz otwór zapewniający przepływ powietrza), bądź można wkłuć kilka igieł.

— konikotomia czyli nacięcie błony pierśeienno-larezowej.

2.1,3. Zadławienie osoby otyłej

Jeśli doszło do zadławienia u osoby otyłej, aby usunąć ciało obce nic wolno stosować uciś-nięć nadbrzusza (typowego rękoczynu Heimli-cha — jak omówiono to wyżej). U tych osób zawsze wykonuje się uciśnięcia w części środkowej mostka (zarówno u przytomnych jak i nieprzytomnych) (rys, 37).

2.2. Zadławienie dziecka

2*2.1. Dziecko przyłomne

-*M

Postępowanie w zadławieniu jest lakie samo jak u dorosłego, należy:

1. Potwierdzić rozpoznanie i nakłonić dziecko do kaszlu*

2. Wdrożyć odpowiednie rękoczyny.

— Standard zachodnioeuropejski zaleca:

wykonywanie 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową* a polem 5 rękoczynów Heimlicha i naprzemienne ich kontynuowanie,

— Standard amerykański zaleca:

wykonywanie rękoczynów Heimlicha w seriach po 5. W obu standardach zalecane rękoczyny wykonuje się do momeniu usunięcia ciała obcego, lub utraty przytomności zadławionego.

Należy pamiętać, że siła uciśnięć u dziecka musi być mniejsza niż u dorosłego.

38

Zadławienie

2.2.2. Dziecko nieprzytomne

Jeśli mimo stosowanych rękoczynów doszło do utraty przytomności u dziecka postępowanie jest następujące: Punkt A:

— wezwanie pomocy — cali fasl,

—  kontrola zawartości jamy ustnej - - jeśli ciało obce jest widoczne w jamie ustnej należy je usunąć, nie wolno usuwać na ślepo>

— udrożnienie dróg oddechowych —odpowiednie rękoczyny.

Punki B:

— próba wentylacji — wykonanie dwóch wstępnych efektywnych wdechów —

jeśli nic obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to:

— repozycja głowy      jeszcze raz należy udrożnić drogi oddechowe wykonując odpowiedni rękoczyn,

— ponowna próba wentylacji — dwa efektywne wdechy,

— jeśli nadal nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to 5 razy rękoczyn Heimlicha,

Jeśli postępowanie prowadzi laik — to u nieprzytomnych nie wykonuje rękoczynów (w tym przypadku rękoczynu Heimlicha)!

W zamian lego laik prowadzi masaż zewnętrzny serca.

Punki A:

— kontrola zawartości jamy ustnej,

— udrożnienie dróg oddechowych. Punkt B:

— próba wentylacji — wykonanie dwóch wstępnych efektywnych wdechów. —jeśli nadal nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to*

5 razy rękoczyn Heimlicha itd. (Laik — masaż serca)* Po jednominutowym postępowaniu wezwanie pomocy — cali fast.

39



Małgorsoto Grześkowiak

2*3. Zadławienie niemowlęcia

2.3,1. Niemowlę przytomne

Ratując niemowlę, które zadławiło się i jest przytomne należy:

1. Potwierdzić rozpoznanie. Często pomocne jest skontrolowanie otoczenia, w którym niemowlę znajduje się —zabawki, którym brakuje drobnych części, monety, pokarm.

2. Wdrożyć odpowiednie rękoczyny.

Pierwsza pomoc polega na próbie usunięcia ciała obcego za pomocą rękoczynów, które są modyfikacją rękoczynu Heimiicha i mają spowodować wzrost ciśnienia w klatce piersiowej.

Ratownik bierze niemowlę i, stabilizując głowę razem z tułowiem, kładzie je na swoim przedramieniu twarzą ku dołowi (rys. 38).

[39]   /

Przez cały czas głowa niemowlęcia powinna znajdować się niżej niż tułów (rys. 39).

Ratownik wykonuje 5 uderzeń między łopatkami, (rys. 40a) po czyni odwraca niemowlę na drugie przedramię (jest teraz skierowane twarzą ku górze) i wykonuje 5 uciśnięć na mostku (w tym samym miejscu gdzie masaż serca) (rys. 40b). Jest to jedna sekwencja.

40

Zadl

[40bl

Zalecane rękoczyny (5 uderzeń między łopatkami i 5 uciśnięć na mostku) wykonuje sic do momentu usunięcia ciała obcego lub utraty przytomności niemowlęcia.

41



2.3.2, Niemowlę nieprzytomne

Jeśli podczas wykonywania serii 5 uderzeń między łopatkami i 5 uciśnięć na mostku doszło do utraty przytomności niemowlęcia należy kontynuować postępowanie według następującego schematu:

Punkt A:

— wezwanie pomocy — cali fast,

— kontrola zawartości jamy ustnej — jeśli ciało obce jest widoczne w jamie ustnej należy je usunąć, nie wolno usuwać na ślepo,

— udrożnienie dróg oddechowych —- odpowiednie rękoczyny,

Punki B:

— próba wentylacji — wykonanie dwóch wstępnych efektywnych wdechów — jeśli nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to>

—  repozycja głowy — jeszcze raz należy udrożnić drogi oddechowe wykonując odpowiedni rękoczyn,

— ponowna próba wentylacji — dwa efektywne wdechy,

—jeśli nadal nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej to,

— 5 uderzeń między łopatkami i 5 uciśnięć na mostku,

Jeśli postępowanie prowadzi laik — to u nieprzytomnych nie wykonuje rękoczynów (w tym przypadku uderzeń między łopatkami i uciśnięć mostka)! W zamian tego laik prowadzi masaż zewnętrzny serca.

Punki A:

— kontrola zawartości jamy ustnej,

— udrożnienie dróg oddechowych*

Punkt B;

— próba wentylacji— wykonanie dwóch wstępnych efektywnych wdechów, —jeśli nadal nie obserwuje się wychyleń klatki piersiowej lo:

5 uder/eń między łopatkami i 5 uciśnięć na mostku ild (Laik — masaż serca). Po jednominutowym postępowaniu wezwanie pomocy — cali fasL

42

Zadławienie

Tabela 1

Masaż zewnętrzny serca — różnice w zależności od wieku poszkodowanego


	[Jimssly
	Iłzieeko
	Niemowlę

Miejsce masowania Czym masować
	Dolna polowa mostka 2 ręce
	Dolna polowa mostka ¦ ręka
	Dolna polowa mosika
 2 kciuki — przynajmniej
 2 fachowych ratowników
 2 palce    1 ratownik
 l>aik-2palce

Głębokość uciśnięć (cm) ' 0<sLQŚ4 m«saLu/min
	4.5-5,5 1011
	2.5-3,8 100
	1,5-2
 powyżej 100

1 Sekwencja wdechriw da i mrc&2unic7jilefriie0d
 ilości ratowników
	2: 15
	1 :5
	1 :5

] minuta to następująca ilość cykli:
	<1
	20
	»

43

Grześkowiak

Tabela 2

Prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej przez fachowego

pracownika (ratownika)

Postępowanie
	Dornsly
	Dziecko
	Niemowlę

K Airway (drogi oddechowe)
	
	
	

1, Sprawdź przytomność
	Porusz za barki,
	Porusz za barki,
	Uderz w stopkę


	zapytaj: Co się stało?
	zapytaj* Co się stało?
	(odruch pode sz w owy) Obserwuj

2t Zawołaj o pomoc,
	Cali tlrst
	Cali fasl
	Cali fast

3. Ulófc na plecach.
	
	
	

4. Udrożnij drogi oddechowe
	Mo/na usuwać ciało
	Nic można usuwać
	Nic motna usuwać

'Skontroluj zawartość
	obce na Ślepo
	ciała obcego na ślepo
	ciała obcego na ślepo

jamy ustnej
	
	
	

•Zastosuj rękoczyn
	Broda ku górze
	Usta ku górze
	Usta ku górze

(jeśli nie ma urazu kręgosłupa)
	
	
	

•Jeśli jest podejrzenie urazu
	Stabilizacja głowy
	Stabilizacja głowy
	Stabilizacja głowy

kręgosłupa
	zjednoczesnym
	zjednoczesnym
	zjednoczesnym


	wysunięciem zuchwv
	wysunięciem żuchwy
	wysunięciem żuchwy

2, Breathing (oddychanie)
	
	
	

1* Sprawdź czy poszkodowany
	
	
	

oddycha
	
	
	

2* Jeśli nie to;
	2(5) wdechów
	2 efektywne wdechy
	2 efektywne wdechy


	•metoda usta - usta
	•metoda usta -usta
	•metodausta- usta


	* metoda usta — nos
	* metoda usta -nos
	i nos


	
	
	•metoda usła - nos

3. Circulation (kn)2enic)
	
	
	

1. Sprawdź tętno i objawy
	Na tętnicy szyjnej
	Na tętnicy szyjnej
	!
 Nu tętnicy ramiennej

krążenia
	
	
	

2, Pr/y hiaku tętna ro/ptic/nij
	2 rękami
	Ircką
	2 kciukami-

zewnętrzny masa/ serca
	
	
	przynajmniej

(mostka)
	
	
	2 ratowników 2 palcami -1 ratownik


	2 palce powyżej
	2 palec powyżej
	ł palec poniżej


	k<|la żebrowego
	kuta żebrowego
	linii między-sulkowcj

zczcstoSciri
	100/min
	IDO/miu
	powvLej IQhVmin


	
	Po jednominutowej res pomoc   cali Past!
	uscylacji - wezwij

¦

44

Zadławienie

Postępowanie 4. Cykle ___

Dorosły

1. Sekwencja: oddech: uc i śnieć

2. Po rozpoczęciu resuscytacji •ponownie

sprawdź oddech i krążenie po następującej ilości cykli: * potem co

3. Jeśli jest obecne krążenie. a brak oddechu lo wentyluj 7 częstością około________

2; 15

5 min

12 mm

l>/iecko

Niemowlę

1 ;5

20 5 min 20/min

1:5

20 5 min 20, min

rahohl 3

Prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej przez laika

j Dorosły

D/ieLki>

Ni:mowh-

Postępowanie

!> Airwąy (drogi oddeehuwe) postępowanie jak fachowy pracownik (ratownjk)

l. Sprawdź przytomność

2/auoluj o pomoc

J.Ulóż na plecach

4,Udrożnij drogi

oddechowe •Skontroluj zawartość

jamy ustnej. * Zastosuj lękuczyn

(jeśli nic ma urazu

kręgosłupa) Mciii jest podejrzenie

urazu kręgosłupa

Porusz za barki, zapytaj: Co się stało?

Cali fust

Porusz za barki. zapytaj: Co się slalo?

Cali fast

. uderz w stopkę (odruch ', pinlesy.wowy) Obserwuj

Cali &M

Mo/na tftuwać ciało obce na ilepo

Broda ku górze

Stabilizacja głowy /jednoczesnym wysui i iccie niAuchw y

Nie rmtfna usuwać ciula obcego uu Llepo

Usta ku górze

Stabilizacja głowy 7 jednoczesnym wysunięciem żuchwy

Nit; ino/na usuwać ciula obcego na ślepo

t$(a ku górze

:-.a-.'- I:/;:- w ttlowy

a jcdiKiczesnym

wysunięciem żuchwy

2. Brcathing (oddychanie) postępowanie jak fachow> praetmnik (ratownik)

1. Sprawdź czy poszkodowany oddycha,

2. Jeśli nie to;

2 ($) wdechów •metoda usta-usta •metoda usta-nos

2 efektywne wdechy "metoda usta- usta * metoda osla-nos

2 efekty wne wdechy i +nK(oda usta usta i mis ¦metoda usta-nos

45

Małgorzata Grześkowiak

Postępowanie________

3, Cimiffltiftn (krążenie

Dorosły

» Sprawdź oznaki krążenia

2. Pr/y braku oznak krążenia rozpocznij zew nętrTny masaż serca (mostka) z częstością

2 rękami

2 palce powytej

kąta żebrowego

100/min

4,C>klc

I .Sekwencja: oddech* uciśnięć

1 Po rozpoczęciu resuscytacji

•ponownie sprawdź oddech t krążenie po następującej ilości cykli:

¦potem co

3-Jeśli jest obecne krążenie, a brak oddechu 10 wentyluj z częstością, około

2:15

4

5 min

12/min

Dziecko

Niemowlę

i ręką

2 palce powyżej

kąta żebrowego

100/min

2 pakami

I palce poniżej

linii międzysutkowej

powyżej 10(Vmin____

Po jednominutowej resuscytacji -

wc/wij pomoc-cali fast]_______

1 :5
	1:5

20
	20

5 min
	5 min

20/min
	20/min

Tabela 4

Postępowanie w zadławieniu — prowadzone przez fachowego pracownika

(ratownika)

Przy fonty
			
—*-------j---------------------P
 Postępowanie                    Dorosły
		Dziecko
	Niemowlę

1, Rozpoznaj zadławienie   Zapytaj
		Zapylaj
	Obserwuj trudności

i nakłoń do kaszlu
	
	
	w oddychaniu waz


	r*
	Tak
	otiHrzenic (zabawki, monety)

2. Zastosuj rękoczyny
	
	
	

i powtarzaj je tak długo
	*seric po 5 x rękoczyn
	*serie po 5 x rękucfcyn
	*5 uderzeń między

aż:
	lltimlicha
	llcimlicha
	lopalki 15 uciśnięć

•usuniesz ciało obce
	lub:
	lub:
	mostka

lub
	5 X między łopatkami
	5 x między łopatkami
	

*zj§dlaw tony straci
	5 x rękoczyn Heimlicha
	5 x rękoczyn Heimljcha
	

przytomność
	
	
	

Zadławienie

pmicpowanie
	[\irOs[\
	Dziecko
	Niemowlę

* i    *f          -------------------------------¦
 Nlenwuunny
	
	
	

1. Wezwij pomoc
	Cali lirst
	Cali fast
	Cali fast

2. Ulóz na plecach
	
	
	

3. Skontroluj jamę
	usuń na Ślepo
	nie wolno usuwać
	nic wolno usuwafi

ustną (próba
	
	na ślepo
	na ślepo

usunięcia ciula
	
	
	

obcego) 4, Rozpocznij wentylację
	2 wdechy
	2 efektywne wdechy
	2 efektywne wdechy

5. Jeśli nic ma
	
	
	

wychyleń klatki
	
	
	

piersiowej -
	
	
	

wykonaj
	
	
	

rcpOTycję głowy 6* Ponownie
	2 wdechy
	2 efektywne
	2 efektywne

rozpocznij
	
	wdechy
	wdechy

wentylację
	
	
	

7. Jeśli nie ma
	5 ickoczynów
	5 rękoczynów
	1 serię (5 uderzeń

wychyleń klatki
	Hcimjieha
	Hcimlieha
	między łopatki

piersiowej -wykonaj
	(u lecącego)
	(u Ic*accgo>
	i 5 uciśnięć mostka)

rękoczyny
	
	
	

8. Skontroluj jamę
	usuń na ślepo
	nic wolno usuwać
	

ustną (pniha
	
	na ślepił
	nie wolno usuwać

usunięcia ciała obcego)
	
	
	na ślepo

V. Ponownie
	2 wdtehy
	2 efektywne
	

rozpocznij
	
	wdechy
 r
	2 efektywne

wentylację.
 10. Jeśli bjak poprawy
 kontynuuj punkly 7-9.
	
	
	wdechy


	
	Po jednominutowym postępowaniu wezwij pomoc — cali fast
	
47

Grześkowiak

Tabela 5

Postępowanie w zadławieniu — prowadzone przez laika

Przytomny — posic nowmiu
	j:ik fiłdunw [lramnni
 Dorosły
	k (nituwnik)
	

Postępowanie
		D/iccko
	Niemowlę

1, Rozpoznaj zadławienie i nakłoń do kaszlu
	Zapytaj lak
	Zapytaj Tak
	Obserwuj trudności w oddychaniu oraz
 otoczenie (zabawki.
 monety)

2. Zastosuj rękoczyny i powtarzaj je tak illugo
	•serie po 5 x rękoczyn
	•serie po 5 x rękoczyn
	*5 uderzeń między łopatki i 5 uciśnięć

aż:
	lleimlicha
	lleimlicha
	mostka

¦usuniesz ciało ohce
	lub;
	lub:
	

lub
	5 x między łopatkami
	5 x między łopatkami
	

*zadlawjony straci przyiomnoSc
	S x rękoczyn lleimlicha
	5 x rękoczyn Heimlicha
	

r  j            — NirnrzylumiiY
	
	
	

I. Wezwij pomoc
	Cali rusi
	Cali fast
	Cali fast

2. Ułóż na plecach
	
	
	

X Skontroluj jamę ustną
	usuń na Ślepo
	nic wolno usuwać
	nie wolno usuwać

(próba usunięcia ciała
	
	tut ślepo
	na ślepo

obcego) 4. Rozpocznij wentylację
	2 wdechy
	2 efektywne wdechy
	2 efektywne wdechy

5+ Jeśli niema wychyleń
	
	
	

klaiki piersiowej -
	
	
	

wykonaj rcpozycję głowy 6, Ponownie ro/pocznij
	2 wdechy
	2 efektywne wdechy
	2 efektywne wdechy

wentylację
	
	
	

7, Jeśli nie ma wychyleń
	
	
	

klatki piersiowej-
	
	
	

wykonaj masaż serca
	
	
	

& Skontroluj jamę uslnn
	usuń na ślepo
	nie wolno usuwać
	nie wolno usuwać

(próba usunięcia ciała
	
	na ślepo
	na ślepo

obcego) 9. Ponownie rozpocznij
	2 wdechy
	2 efektywne wdechy
	2 clektywne wdechy

wentylację
	
	
	

10. Jeśli hrak poprawy
	
	
	

kontynuuj punktv 7-9
	
	
	

- j      j *
	
	Po jednominutowym pot pomoc — cali Jasi
	lcpowamu wezwij

48



3. Nieprzytomny

Definicja — brak świadomości (nieprzytomność) to (aki stan, w którym poszkodowany nie reaguje na bodźce zewnętrzne,

Przyczyny utraty świadomości są różne i można je podzielić na:

— takie, które mają swoje źródło w centralnym układzie nerwowym,

— oraz wtórnie z nim związane. Mogą to być:

— urazy (np. głowy),

— wstrząs*

— choroby układu nerwowego (np. padaczka, udar mózgu),

— choroby (metaboliczne np- cukrzyca, związane z układem krążenia — nagłe zatrzymanie krążenia, zawał mięśnia sercowego, omdlenie, związane z układem oddechowym      ostra niewydolność oddechowa itp.),

— substancje chemiczne (np. alkohol, leki oraz ukąszenia owadów),

—  przyczyny środowiskowe (np- przegrzanie, oziębienie, utopienie, uczulenie. porażenie prądem).

Przytomność można utracić na różny okres czasu:

— na kilka minut  -jak w omdleniu,

— kilka godzin —jak np. w urazach ezaszkowo-mózgowych, wiele dni.

> Aby ocenić jak głęboko poszkodowany jesl nieprzytomny opracowano szereg skal. Najbardziej popularna jest skala Glasgow (Glasgow Coma Scalc — GCS) wprowadzona w 1974 roku,

Skala ta składa się z trzech etapów i ocenia u badanego:

— otwieranie oczu, — reakcję słowną,

—   odpowiedz ruchową (ale tę najlepszą).

49

Małgorzata Grześkowiak W trakcie badania przyznawane są punkly za:

otwieranie oczu
	reakcję słowną
	odpowiedź ruchową

spontaniczne
 -4p,
	pełna orientacja -5P.
	odpowiednia do poleceń -óp.

na glos, zawołanie -3p.
	mowa chaotyczna -4p.
	celowa -5p.

na bul -2p.
	mowa niewłaściwa
 -3p.
	ruch ucieczki na ból -*p.

gdy nie otwiera oczu -Ip.
	niezrozumiale dźwięki -2p
	zgięć iowa -3p.


	brak - ip.
	wyprostna -2p.

._____.______________________________________________i
	
	brak - Ip.

Po /sumowaniu przyznanych badanemu punktów, można ocenić jak głęboko jest ¦ nieprzytomny.

Minimalna ilość punktów to 3 i oznacza, że poszkodowany jest bardzo głęboko nieprzytomny. Maksymalna ilość punktów to 15 i oznacza, ze poszkodowany jest w pełni świadomy. Jeśli ilość punktów wynosi 8 lub mniej to oznacza, że poszkodowany jest w śpiączce. Na podstawie przyznanych punktów można także ocenić ciężkość urazu głowy (uszkodzenie mózgu):

— ciężki uraz głowy — 8, lub mniej punktów,

— średni uraz głowy — 9-12 punktów,

— niewielki uraz głowy — 13-15 punktów.

Należy zaznaczyć, że jednorazowa ocena nieprzytomnego przy użyciu skali Glasgow nie wystarcza. Badanie należ)' powtarzać — oceniając progresję bądź regresję zmian, oraz po upływie określonego czasu, eliminując wpływ np. oziębienia czy trucizn.

W krajach anglosaskich bardzo popularna jest też skala A VPU:

— A (alert) — poszkodowany czujny, uważny,

— V (vocal) — poszkodowany reaguje na glos,

— P (pain) — poszkodowany reaguje na ból,

— U (unresponsive) — poszkodowany jest nieprzytomny* nie reaguje,

50

Nieprzytomny

Skutki utraty przytomności:

— leżący na wznak nieprzytomny może mieć niedrożne drogi oddechowe na skutek opadania nagłośni i języka ku tylnej ścianie gardła. Niezastosowanie odpowiednich rękoczynów udrażniających drogi oddechowe może doprowadzić do narastających zaburzeń wentylacji, zatrzymania oddechu i krążenia,

— leżący na wznak nieprzytomny może „zalać" się własną śliną bądź treścią żołądkową, dlatego jeśli to możliwe, przy zachowanym oddechu i krążeniu oraz po wykluczeniu urazów, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej.

Objawy kliniczne— rozpoznanie

Aby ustalić rozpoznanie należy (jeśli lo możliwe) zebrać wywiad i zbadać poszkodowanego.

Badanie rozpoczyna się od głowy poszkodowanego i kończy na kończynach dolnych. prowadzi się je bardzo dokładnie — poszczególne części ciała najpierw się ogląda, a następnie bada dotykiem.

Oglądanie ma na celu wykrycie: umiany zabarwienia skóry, ran, krwotoków, wycieku płynu mozgo wo-rdzen i owego, zniekształceń ciała, np. kończyn (złamania).

Przy badaniu poszczególnych części ciała szczególną uwagę należy zwrócić na:

ocenę źrenic (rys. 41).

— reakcję na światło —jest obecna, czy nie (zatrucie, śmierć kliniczna),

— szerokość — czy są wąskie (zatrucie, szpilkowate źrenice tzn. bardzo wąskie wielkości łebka od szpilki są charakterystyczne dla zatrucia narkotykami), czy szerokie (śmierć kliniczna),

symettyczność      czy są równe, czy nierówne      ~-L&L5^ f  l ^^jjjPffo

(uraz głowy, krwawienie do centralnego układu                      '   V

nerwowego), ocenę zabarwienia skóry wokół oczu — krwiak okularowy (zasinienie skóry wokół oczu

jest charakterystyczne dla złamania podstawy

czaszki), nos                                                                                                        _^_

— czy jest obecne krwawienie z nosa,

— czy wycieka płyn mozgowo-tdzeniowego                                        1411

(złamanie podstawy czaszki), ocenę zapachu z ust

— alkohol (nadużycie alkoholu, zatrucie),

— aceton (śpiączka cukrzycowa),

— inne (zatrucia środkami chemicznymi), ocenę zawartości jamy ustnej

— czy jest ciało obce — wymiociny, inne substancje,

—Jak wyglądu tylna ściana gardła — czy spływa po niej krew, płyn mózgowo-rd/eniowy (złamanie podstawy czaszki).

51



-ł*Ł

ocenę przewodów słuchowych zewnętrznych

— czy widoczny jest wyciek krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego (złamanie pod-sławy czaszki),

ocenę żył szyjnych zewnętrznych (rys, 42)

—jeśli żyły szyjne zewnętrzne są zapadnięte, może to sugerować utratę krwi, płynów (wstrząs hipo-wolemiczny),

—jeśli żyły szyjne zewnętrzne są nadmiernie wypełnione, może to sugerować zaleganie w nich krwi, która nie może dopłynąć do serca, co ma miejsce w tamponadzie serca, odmie prężnej,

badając kończyny

— ocenić jakie jest napięcie mięśniowe, badając klatkę piersiową

—jeśli są rany, to jakiego lypu — czy są powierzchowne, czy są głębokie, czy jest naruszona ciągłość opłucnej, czy współistnieje odma oplucnowa,

— jakie jest zabarwienie skóry - zasinienie może świadczyć o miejscu urazu (jego sile i ewentualnych obrażeniach narządów wewnętrznych),

badając jamę brzuszną

— zasinienie skóry pod prawym łukiem żebrowym może sugerować, że doszło do obrażeń wątroby (pęknięcie, rozfragmentowanie), a pod lewym łukiem żebrowym, że doszło do uszkodzenia śledziony,

— ocena ciągłości skóry — czy są rany, czy doszło do wydostania się narządów wewnętrznych poza jamę brzuszną (np. jelit),

—  ocena oporów patologicznych, nadmiernego powiększającego się obwodu brzucha (gromadzący się płyn w jamie brzusznej, krwotok),

badając miednicę

— ocena kości miednicy, czy obręcz miednicy jest stabilna,

Postępowanie z nieprzytomnym

1. Po stwierdzeniu, ze poszkodowany jest nieprzytomny (nie reaguje na potrząsanie za barki i na głos) — wezwanie pomocy — u dorosłego cali first, u dziecka i niemowlęcia cali fast.

2. Ocena oddechu i tętna, w razie braku rozpoczęcie sztucznego oddychania i masażu serca.

3* Jeśli możliwe zebranie wywiadu od świadków zdarzenia, lub ocena sytuacji i próba usialenia, jakie działały siły i jakie mogły spowodować obrażenia.

4. Po wykluczeniu urazów, jeśli nieprzytomny oddycha i ma zachowane krążenie — ułożenie w pozycji bocznej ustalonej,

5. Można ocenić głębokość śpiączki.

6. Można zbadać nieprzytomnego, co może pomóc w wykryciu przyczyny utraty przytomności* Jeśli ustalono przyczynę, to jeśli to możliwe, należy ją usunąć.

52

Nieprzytomny

Pozycja boczna ustalona tak zwana bezpieczna ma na celu:

— zapewnienie drożnych dróg oddechowych,

— umożliwienie swobodnego wypływu śliny, wymiocin z jamy ustnej.

Aby pozycja boczna ustalona spełniała swoją rolę należy uwzględnić następujące elementy:

__.głowa poszkodowanego musi być tak ułożona, aby zapewnić swobodny wypływ śliny, płynów,

— pozycja musi być stabilna,

__należy unikać jakiegokolwiek ucisku na klatkę piersiową nieprzytomnego, aby

nic spowodować problemów oddechowych,

— w każdej chwili, jeśli wymaga tego sytuacja (np. należy rozpocząć sztuczną wentylację i masaż serca), powinno być możliwe obrócenie nieprzytomnego do pozycji leżącej na plecach,

— jeśli nieprzytomny ułożony jest w pozycji bocznej ustalonej, lo musi być możliwe łatwe ocenianie dróg oddechowych, kontrolowanie oddechu i tętna;

— pozycja boczna ustalona nie powinna sama w sobie powodować uszkodzeń ciała nieprzytomnego,

— jeśli nieprzytomny leży w pozycji bocznej ustalonej dłużej niż 30 minut, to należy ułożyć go na drugim boku,

Układanie w pozycji bocznej ustalonej (jednej z modyfikacji) odbywa się następująco:

Ratownik po uprzednim przywiedzeniu kończyn górnych poszkodowanego do klatki piersiowej oraz ułożeniu razem kończyn dolnych, klęka z boku nieprzytomnego (będzie obracał nieprzytomnego na tę stronę, z której klęczy). Następnie:

—  zgina kończynę dolną nieprzytomnego bliższą jemu i zabezpiecza w takiej pozycji* aby się nic osunęła poprzez podłożenie stopy pod dRigąkończynę dolną.

— jedną rękę kładzie na kolanie zgięiej kończyny dolnej i odpychają od siebie, co powoduje uniesienie pośladka nieprzytomnego, ratownik wtedy pod uniesiony pośladek przesuwa rękę poszkodowanego (przez którą będzie rolowany) z wyprostowanymi palcami (aby nic doszło do ich złamania).

Jeśli nieprzytomny ma złamaną kończynę górną, nie jest to przeć i wskazaniem do ułożenia go w pozycji bocznej ustalonej, a złamana kończyna górna jest wtedy lą, przez klórą roluje się poszkodowanego — czyli układa się pod pośladkiem.



Ma/gorzata Grześkowiak

następnie ratownik chwyla drugą kończynę górną nieprzytomnego, zgiętą w łokciu, za nadgarstek, a drugą rękę kładzie na uniesionym kolanie nieprzytomnego (rys. 43) t równocześnie ciągnąc za kończynę górną i uciskając na kolano obraca nieprzytomnego na swoją stronę,

następnie gdy nieprzytomny leży już na boku — odwodzi od lutowia kończynę górną, przez którą poszkodowany byl rolowany, aby ustabilizować jego pozycję,

odgina głowę ku tyłowi, aby udrożnić drogi oddechowe i zapewnić dobry Wypływ płynów z jamy ustnej,

tak ułożoną głowę zabezpiecza w tej pozycji, poprzez dosunięcie kończyny górnej nieprzytomnego,

zsuwa kończynę dolną nieprzytomnego z drugiej, leżącej poniżej — ma to zapobiec niedokrwieniu kończyny dolnej, która znajdowała się pod nią, po ułożeniu nieprzytomnego w pozycji bocznej ustalonej ratownik okrywa go, zabezpieczając przed utratą ciepła (rys. 44).

-Jp*

4. Stany zagrożenia życia związane z układem nerwowym

4.1, Organki

Definicja — drgawki są szczególną formą reakcji mózgowia ze zmianami świadomości, spowodowaną różnymi zaburzeniami w organizmie.

Rozróżnia się:

1. Drgawki toniczne, tj. długotrwające naprężenie mięśniowe.

2. Drgawki kloniczne, tj- szybko występujące jeden po drugim skurcze mięśniowe.

Gdy drgawki dotyczą całego ciała, mówi się wówczas o uogólnionych drgawkach, Rzadko drgawki są przyczyną śmierci, jednak często prowad74 do powstania urazów, takich jak: złamania, zwichnięcia, otarcia, wstrząśnienia mózgu, krwiaki podlwardówkowe, krwotoki wewnątrzmózgowe, czy uszkodzenia zębów.

Przyczyny napadu drgawek;

— padaczka,

— urazy czaszkowo-mózgowe,

— zaburyenia przemiany materii,

— zatrucia,

— niedotlenienie,

— długotrwały brak snu,

— zespół abstynencji poalkoholowej i polekowej.

— zespól odstawienia narkotyków.

— wzrost temperatury ciała (szczególnie u dzieci),

Rozpoznanie napadu drgawek;

— nagły upadek na ziemię,

— utrata świadomości,

— kurczowe ruchy lub skurcze całego albo poszczególnych części ciała.

— wypływ z jamy ustnej śliny (czasami krwisto podbarwionej w wyniku przygryzienia języka),

— często bezwiedne oddanie moczu,

— po zaprzestaniu drgawek utrzymujący się przez krótki okres czasu brak świadomości lub dezorientacja (stan splątania), przy zachowaniu normalnego oddechu,

— - później niepamięć wsteczna co do zdarzenia.

Często przy urazach czaszkowo-mózuowych występują napady drgawek. Dlatego należy zawsze zwrócić uwagę na powstałe urazy i skaleczenia!!!

55

Zbigniew Żaha

Postępowanie w przypadku napadu drgawek:

Nasze działania powinny być głównie nakierowane na zabezpieczenie chorego przed urazami, na udrożnienie dróg oddechowych w czasie napadu oraz zapewnienie drożnych dróg oddechowych po zakończeniu drgawek. Ażeby lo osiągnąć, powinniśmy:

1. Jeśli możliwe zabezpieczyć chorego przed upadkiem na ziemię.

2. Usunąć wszelkie przedmioty z otoczenia poszkodowanego, które w przypadku kontaktu z ofiarą mogą prowadzić do skaleczeń i urazów.

3. Udrożnić drogi oddechowe z równuczesnym zabezpieczeniem głowy poszkodowanego przed możliwością urazów (uderzenia o podłoże), albo przytrzymując oburącz, albo układając głowę na stopach ratownika,

4. W większości przypadków do przygryzienia języka dochodzi już w fazie początkowej drgawek, stąd wkładanie do jamy ustnej między zęby miękkich przedmiotów (bandażu, gazy) jest zbędne. Ponadto przy wykonywaniu tej czynności można uszkodzić zęby lub może dojść do aspiracji,

5. Części ciała ulegających skurczom nic przytrzymywać zbyt mocno (nie wolno krępować poszkodowanego), aby nie doprowadzić do uszkodzeń w obrębi układów mięśniowego i kostnego,

6. Po zakończeniu drgawek należy ułożyć poszkodowanego jak najszybciej w pozycji bocznej ustalonej, az^by zabezpieczyć pr/ed aspiracją wydzieliny do dróg oddechowych.

7. Stale kontrolować podstawowe funkcje życiowe.

W następujących przypadkach wezwij pomoc (Pogotowie Ratunkowe):

— gdy drgawki trwają dłużej niż 5 minut lub powracają.

— poszkodowany ma problemy z oddychaniem,

— chory doznał urazu, gdy po ustąpieniu drgawek poszkodowany pozostaje nieprzytomny lub splątany przez czas dłuższy niż S minut*

56

Stany zagrożenia życia związane z układem nerwowym

4.2. Udar mózgu

Definicja — udar mózgu lo przerwanie dopływu krwi w naczyniu w pewnym rejonie mózgowia, czego następstwem są zaburzenia neurologiczne,

Przyczyny

W zależności od przyczyny wywołującej udar mózgu klasyfikuje się go jako;

— niedokrwienny,

— krwotoczny,

Udar mózgu niedokrwienny spowodowany jest zamknięciem światła naczynia mózgowia zakrzepem, lub zatorem. Zakrzep powstaje w naczyniu na skutek tworzenia się skrzepliny (często na blaszkach miażdżycowych), stopniowo dochodzi do zamknięcia światła naczynia i przerwania dopływu krwi do obszaru mózgowia zaopatrywanego przez to naczynie. Zator natomiast jest spowodowany przedostaniem się materiału spoza mózgowia np. drobnych skrzeplinek urwanych z zastawek serca (dotyczy lo zastawek lewej polowy serca)* Często do udaru mózgu może dojść u pacjentów z nieregularnym rytmem serca (migotanie przedsionków).

Udar mózgu krwotoczny spowodowany jest uszkodzeniem tętnicy mózgowej* Ma to miejsce najczęściej jako skutek nadciśnienia tętniczego, lub też pęknięcia tętniaka mózgu. Przerwana ściana naczynia tętniczego powoduje wynaczynienie krwi poza naczynie bezpośrednio do mózgowia, łub leż do przestrzeni podpąjęczcj. Krwawiące naczynie tętnicze może później obkurczyć się, czego rezultatem jest całkowite przerwanie krążenia krwi w obszarze, który ono zaopatruje,

Skutki

Zaburzenie przepływu krwi w mózgowiu powoduje uszkodzenie komórek mózgowia, Szczególnie narażeni na udar mózgu są pacjenci z miażdżycą naczyń, pacjenci z chorobami serca, lub nadciśnieniem tętniczym.

Rozpoznanie

Objawy kliniczne mogą być różne w zależności od przyczyny wywołującej udar mózgu,

Jeśli jest zakrzep to:

— utrata funkcji mózgu w obszarze zaopatrywanym przez dane naczynie (np. porażenie kończyn po prawej stronie przy uszkodzeniu lewej połowy mózgu)*

- na ogół nic obserwuje się drgawek i pacjent nie odczuwa bólu! Jeśli jest zator to:

— nagle drgawki, porażenie kończyn, utrata przytomności, — pacjent nie odczuwa bólu!

57

Małgorzata Grześkowiak

^------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------^------------------------------------------------------------------------------------------------------                                                             ¦ —---------------------------------    ^^^^

Jeśli jes( przerwanie ściany nac/ynia łętnic/ego to:

'— nagły, bardzo silny ból głowy,

— może dojść do nagiej ulraly przytomności* *— utrata funkcji mózgu w obszarze zaopatrywanym przez dane naczynie.

Objawy kliniczne udaru mózgu

¦—często niewielkiego stopnia porażenie mięśni twarzy (widoczne np. jako opadanie kącika ust), (rudności z mówieniem,

— zmienny stan świadomości (dezorientacja, śpiączka), '— nagle osłabienie i utrata czucia jednej połowy ciała (porażenie, paraliż),

— zawroty głowy, <— zaburzenia równowagi, chwiejny chód, nagły upadek,

— niewyraźna, chaotyczna mowa,

— zaburzenia widzenia, utrata widzenia, szczególnie na jedno oko,

Postępowanie

1. Wezwanie pomocy,

2. Ocena drożności dróg oddechowych, oddechu, tętna, w razie konieczności rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

3. Zbadanie poszkodowanego. Podczas badania niezbędne jest zachowanie spokoju i objaśnienie wszystkich wykonywanych czynności, ponieważ bardzo często poszkodowany słyszy. U przytomnego, celem sprawdzenia czy doszło do porażenia kończyn, poleca się poruszyć daną kończyną, bądź ją unieść, a u nieprzytomnego napięcie mięśniowe obu kończyn górnych i dolnych porównuje się (czy jest identyczne), można także unieść kończynę i sprawdzić jak szybko opada,

4. Ułożenie w pozycji bocznej ustalonej jeśli jest nieprzytomny, wtedy poszkodowanego układa się na porażonej stronie (aby zmniejszyć możliwość powikłań). Przy porażeniu mięśni twarzy poszkodowanego układa się porażoną częścią twarzy ku dołowi, aby zapewnić swobodny wypływ śliny itp. oraz zapobiec zachłyśnięciu. Porażone kończyny należy zabezpieczyć przed możliwością dodatkowych urazów,

5. Okresowo kontroluje się oddech i tętno*

6. Nie wolno podawać poszkodowanemu płynów i pokarmów!

Stan poszkodowanego z udarem mózgu można ocenić posługując się szeregiem skal. Popularna jest „przcdszpitalna skala udarów — Cincinnati", która ocenia;

a) opadanie twarzy — poszkodowany pokazuje zęby, albo uśmiecha się:

— normalnie —jednakowe poruszanie się obu stron twarzy, nienormalnie — jedna strona twarzy porusza się inaczej niż druga -- asymetria,

b) unoszenie ramion — poszkodowany ma zamknięte oczy i unttsi obydwa wyprostowane przed sobą ramiona na 10 sekund:

— normalnie — obydwa ramiona poruszają się jednakowo, albo wcale.

Stany zagrożenia życia związane z układem nerwowym

— nienormalnie — jedno ramię nie porusza się. albo uniesione opada,

c) nienormalną mowę — poleca się poszkodowanemu powtórzenie określonego zdania: —- normalnie — używa prawidłowych słów, wymawia je wyraźnie,

— nienormalnie      wymawia niewyraźnie, używa nieprawidłowych slow lub nie jest zdolny do mówienia.

59

5. Cukrzyca

Cukrzyca (f)iahetes mellitus) jest zaburzeniem metaboli/mu glukozy spowodowanym całkowitym lub częściowym spadkiem produkcji insuliny,

Insulina jest hormonem produkowanym w trzustce. Jcsl ona odpowiedzialna za transport glukozy do komórki, gdzie 2 glukozy produkowana jesl energia.

W cukrzycy, gdy nie ma dosiatecznej ilości insuliny, dochodzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi. Nie może być ona wykorzystana do produkcji energii, bo nie może         [45] przejść do komórki!!! (rys. 45)                                         €^ @

Rozróżnia się cukrzycę lypu I (postać młodzieńcza) i typu U (cukrzyca dorosłych)

1, Przy typie I cukrzycy trzustka zaprzestała prawic całkowicie produkcji i wydzielania insuliny. Poprzez injckcje insuliny musi zostać ta różnica wyrównana.

2. Przy lypic U cukrzycy istnieje zmniejszone działanie insuliny. W zależności od stopnia zaburzenia przemiany materii może być wystarczającym (na początku leczenia) zalecenie osobie dotkniętej cukrzycą więcej ruchu, potem odpowiednia dieta. Jeżeli pomimo tego zaburzenia metabolizmu uie pozwolą się wyrównać, trzeba zastosować dodatkowo doustne leki hipoglikemizujące. Gdy choroba jest jeszcze bardziej zaawansowana, tzn. gdy produkcji insuliny w trzustce nie da się więcej stymulować, wówczas stosuje się wstrzyknięcia insuliny (jak w cukrzycy typu I).

Cukrzyca

5.1. Iliperglikcmia — śpiączka cukrzycowa

Cukrzyca dotychczas nie rozpoznana lub niedostatecznie leczona może pro-w:ul/K do utraty świadomości. Śpiączka cukrzycowa jest cię/kim ostrym powikłaniem cukrzycy.

Przyczyną jesl przewlekła choroba trzustki ze względnym lub absolutnym brakiem insuliny. Do tego dołącza się jeszcze niedostateczne zużycie glukozy w tkankach, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi, który można zmniejszyć poprzez podanie insuliny.

Przyczyny hiperglikemii:

— zwiększona podaż węglowodanów w żywności,

— sytuacje stresowe,

—  obciążenia psychiczne,

— niedostateczna dostawa insuliny (zaniechanie injckeji insuliny, zbyt małe dawki lub niewłaściwa insulina).

Skutki. Co się dzieje?

Początkowo organizm broni się przed wzrostem poziomu glukozy we krwi;

— wzmożonym pragnieniem,

chodzi o rozcieńczenie krwi, która zawiera bardzo wysokie stężenie glukozy,

— częstym oddawaniem moczu,

organizm chce pozbyć się nadmiaru glukozy, wydalając ją z moczem (w badaniu ogólnym moczu stwierdza się obecność cukru).

— wzmożonym łaknieniem,

pacjent jest głodny, mimowysokiego poziomu glukozy, po prostu jego organizm nie może jej wykorzystać.

Z czego więc produkowana jest energia?

Z tłuszczów, których metabolitami są między innymi: aceton, ciała ketonowe itp. i one wtaśnie stają się przyczyną wystąpienia śpiączki hiperglikeniieznej (a nie bezpośredni wzrost poziomu glukozy we krwi).

Rozpoznanie śpiączki cukrzycowej:

a) jeśli pacjent jest jeszcze przytomny to;

— ma uczucie pragnienia oraz bóle brzucha,

b) jeśli pacjent jest nieprzytomny to:

- 2apach acetonu z ust,

—   sucha skóra, śluzówki (język), dlatego, że nie ma mechanizmów obronnych (nieprzytomny nie pije, a produkuje mocz),

— przyspieszone tętno.

61





Zbigniew Żaba

Postępowanie:

Udzielający pomocy w większości przypadków nie ma możliwości oznaczenia poziomu cukru na miejscu zdarzenia. Stąd pozostaje jedynie kliniczne zróżnicowanie pomiędzy hiper- i hipoglikemią.

Dlatego przy trudnościach rozpoznania, z którą śpiączką ma się do czynienia:

1. Jeżeli poszkodowany ma zachowaną świadomość nie będzie błędem podanie mu węglowodanów w postaci np. cukru* osłodzonej herbaty (nigdy w postaci suchej — proszek).

2. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny to należy:

— ułożyć w pozycji bocznej ustalonej,

— zawiadomić karetkę pogotowia,

— prowadzić stalą kontrolę funkcji ważnych życiowo,

— dbać o utrzymanie ciepła chorego, np. okryć kocem,

5.2. Hipoglikemią (niedocukrzenie)

Do hipoglikemii dochodzi u cukrzyków, u których poziom cukru we krwi jest obniżony, tj. gdy we krwi znajduje się za dużo insuliny.

Jest to sytuacja podobna do omdlenia (gdzie ma miejsce niedotlenienie mózgu), tu dochodzi do niedożywienia mózgu. Wszystkie objawy związane są ze zbyt małą do* stawą glukozy dla mózgu i wynikającą stąd niedostateczną produkcją energii w komórkach nerwowych,

Rozpoznanie:

Na początku:

— uczucie głodu,

— mroczki przed oczami,

— drżenie mięśni — osoby chorujące na cukrzycę i mające w tym doświadczenie spożywają wówczas cukier pod różnymi postaciami,

Potem dołączają się objawy wstrząsu tj.;

— zimny pot,

— przyspieszone tętno,

— slan pobudzenia,

— niepokój. W końcu:

— utrata świadomości.

Postępowanie:

L Jeżeli poszkodowany ma zachowaną świadomość, to należy jak najszybciej

podać mu cukier, ale rozpuszczony w płynie (mocno osłodzona herbata, sok itp.). 2. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny postępowanie jest identyczne jak przy

śpiączce hiperglikemieznej.

62



(k Stany zagrożenia życia związane z układem krążenia

6.1. Omdlenie

Definicja — omdlenie to krótkotrwała, przemijająca utrata przytomności (powodowana nagłym rozszerzeniem naczyń. W wyniku tego zmniejsza się napływ krwi do mózgu i dochodzi do jego niedokrwienia.

Przyczyny omdleń:

— silne negatywne bodźce, np, widok kiwi, niepomyślna wiadomość* silny lęk, nieprzyjemne zapachy (przebywanie w pomieszczeniach zatłoczonych o zlej wentylacji sprzyja występowaniu omdleń),

— faóL "

Objawy kliniczne:

a) typowe objawy poprzedzające omdlenie:

— osłabienie,

- —mroczki przed oczami,

— szumy w uszach,

— blada, spocona skóra,

b) utracie przytomności najczęściej towarzyszy upadek poszkodowanego, który może być przyczyną urazów w przypadku uderzenia o przedmioty znajdujące się w otoczeniu.

Rozpoznanie:

Sprawdzenie podstawowych funkcji życiowych:

— przytomności, oddechu — obecny,

— tętna — obecne, możliwa bradykardia,

— zebranie wywiadu od świadków zdarzenia.

Postępowanie:

i. Ułóż poszkodowanego na plecach.

2, Zastosuj pozycję czterokończynową— Izn. unieś jednocześnie kończyny dolne i górne, jak wykonano tę czynność na rysunku (46). Zastosowany w przypadku omdlenia rękoczyn ma za zadanie poprawę perfuzji mózgowej poprzez zwiększenie powrotu krwi żylnej do serca. Z kobietą w zaawansowanej ciąży postępuj odmiennie — ułóż ją na lewym boku, bądź podłóż poduszkę lub

63

Anna

zwiniętą odzież pod prawy bok, ewentualnie przesuń macicę ciężarną na stronę lewą,

3. Zapewnij dostęp świeżego powietrza.

4. Poluźnij krawat, rozepnij kołnierzyk.

5. Do momentu powrotu przytomności kontroluj podstawowe parametry życiowe,

6. Jeśli poszkodowany po kilku minutach nic odzyska świadomości   - wezwij pogotowie,

r

Metody zabronione:

— stosowanie takich bodźców Jak uderzenia w twarz,

— wlewanie di) ust zimnej wody osobie nieprzytomnej (ryzyko za krztuszenia).

Niebezpieczeństwa i powikłania:

Brak powrotu świadomości po zastosowaniu prawidłowych rękoczynów może świadczyć:

— o innej, poważniej przyczynie utraty przytomności,

— o urazie czaszkowo-mózgowym — do którego doszło w trakcie upadku.

W tych szczególnych przypadkach postępuj jak z chorym nieprzytomnym, pamiętaj, że niedrożność górnych dróg oddechowych spowodowana opadaniem języka i nagłośni może być przyczyną nagłego zatrzymania krążenia

6.2. Zawal serca

Definicja zawał mięśnia sercowego to ostre niedokrwienie ściany mięśnia sercowego, które spowodowane jest najczęściej zamknięciem zaopatrującego ją naczynia wieńcowego, a w konsekwencji przerwaniem dostarczania tlenu* Upośledzenie ukrwienia danego odcinka ściany mięśnia sercowego prowadzi do jego martwicy,

Przyczyny:

a) najważniejszym czynnikiem predysponującym do wystąpienia zawału serca jest miażdżyca naczyń wieńcowych,

b) współodpowiedzialne są następujące czynniki ryzyka:

— nadciśnienie tętnicze,

— cukrzyca,

— otyłość, ¦   — hiperlipidemia (podwyższony poziom tłuszczów we krwi),

64

______Stany zagrożenia tycia zwierane z układem krążenia

— palenie tytoniu,

—- płeć (częściej na zawał serca zapadają mężczyźni). Skutki:

Do powikłań wczesnych zawału serca, które stanowią przedmiot zainteresowania medycyny ratunkowej należą:

— wstrząs kardiogenny*

— zaburzenia rytmu i przewodzenia,

— ostra niewydolność lewej komory z pehioobjawowym obrzękiem pluć*

— nagła śmierć sercowa.

Objawy:

a) ostry* ból wieńcowy:

— występuje u 90% chorych (tylko u 10% postać bezbólowa przede wszystkim w przypadku współ występującej cukrzycy),

— cechy bólu wieńcowego występującego w przypadku zawału serca to:

• bardzo duże natężenie — ból określany przez poszkodowanego jako trudny do zniesienia,

• o charakterze ucisku, opisywany również jako poczucie ciężaru na klatce piersiowej,

¦ umiejscowiony za mostkiem,

• może promieniować do żuchwy, lewej kończyny górnej, okolicy między-łopatkowej, do nadbrzusza,

• trwa ponad 20 minut,

b) towarzyszą mu:

— nudności, wymioty,

— niepokój, lek, uczucie zbliżającej się śmierci, - znaczne osłabienie,

— duszność,

— /imne poty,

c) zawal mięśnia sercowego może być powikłany:

— zaburzeniami rytmu serca,

— obrzękiem płuc,

— -nagłym zatrzymaniom krążenia.

Rozpoznanie;

a) cha rak lerys tyczny stan emocjonalny poszkodowanego:

— pobudzony,

— wystraszony,

b) najczęściej przytomny, utracić przytomność może, np. w przypadku rozległego zawału mięśnia sercowego z towarzyszącymi powikłaniami,

c) oddech — od normalnego do przyspieszonego i spłyconego.

d) tętno:

— przyspieszone — tachykardia wywołana stresem,

—  nieregularne      zaburzenia rytmu w postaci skurczów dodatkowych,

65

Anna Turowska-Kósfot

— zwolnione —  w przypadku wystąpienia świeżego bloku przewodzenia.

— nitkowate lub niewyczuwalne na lęlnicy promieniowej — we wstrząsie kardiogennym,

e) pienista, różowo podbarwiona wydzielina z ust — w obrzęku pluć,

f) poszerzenie żył szyjnych, również w pozycji siedzącej — w ostrej zastoinowej niewydolność krążenia,

g) wywiad zebrany w miarę możliwości od samego poszkodowanego, rodziny bądź świadków zdarzenia uwzględniający wcześniejsze schorzenia* zażywane leki, okoliczności wystąpienia dolegliwości i ich charakter, czynności lub sytuacje je poprzedzające.

Postępowanie:

I. Poszkodowanego należy ułożyć w pozycji siedzącej lub półsiedzącej postawa ta zmniejsza powrót krwi żylnej do serca % naczyń obwodowych, co w znacznym stopniu zmniejsza obciążenie mięśnia sercowego*

2_ Choremu nie wolno wykonywać żadnych zbędnych ruchów — każdy niepotrzebny wysiłek zwiększa zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen, co przy upośledzonej perfuzji w miejscu objętym niedokrwieniem prowadzi do zwiększenia obszaru martwicy.

3. Poszkodowanemu należy w miarę możliwości zapewnić komfort psychiczny, ponieważ stres podobnie jak wysiłek fizyczny usposabia do zwiększonego uwalniania katecholamiu, np. adrenaliny, co zwiększa zapotrzebowanie mięśnia sercowego na den oraz może odpowiadać za wystąpienie groźnych dla życia zaburzeń rytmu.

4. Należy rozluźnić krawat, rozpiąć kołnierzyk. 5- Umożliwić dostęp świeżego powietrza.

Pomocne może okazać się dokładne zebranie wywiadu od chorego, świad zdarzenia, czy rodziny. 6* W przypadku, gdy z zebranego wywiadu będzie wynikało, że poszkodowan leczył się z powodu choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego, a posiada przy sobie nitroglicerynę należy ją podać podjęzykowo (lek może mieć postać sprayu lub lingweiki), jeżeli ból nie ustępuje, można dawkę powtórzyć po 5 minutach. Drugim lekiem, który można również bez obaw zastosować jest aspiryna — należy podać doustnie 1 tabletkę.

7. Wezwać pomoc.

8. Ponieważ stan chorego może w każdej chwili ulec pogorszeniu, w trakcie naszego działania ora^ do momentu przyjazdu karetki, trzeba kontrolować podstawowe czynności życiowe, tj.: świadomość, oddech oraz tętno.

Stany zagrożenia życia związane z układem krążenia

6J* Ostry obrzęk pluć

W obrzęku pluć dochodzi do nadmiernego gromadzeniu się płynu przesiękowego w przestrzeni śródmiąższowej i pęcherzykach płucnych (rys, 47>.

Przyczyny:

Obrzęk płuc może wystąpić:

— W' rozległym zawale mięśnia sercowego,

— w przypadku gwałtownego wzrostu ciśnienia w przebiegu nadciśnienia tętniczego,

— w zaostrzeniu przewlekłej lewokomorowej niewydolności krążenia,

— u chorych z wadami zastawki aorlalnej,

— w zwężeniu zastawki dwudzielnej,

— w niedomykalności zastawki dwudzielnej spowodowanej zerwaniem strun ścjęgnistych,

— w' napadowych zaburzeniach rytrnu*

— w ostrej niewydolności nerek, ¦ -w ostrych zatruciach,

— w chemicznych uszkodzeniach płuc,

— wj zatorowości płucnej, — w' ciężkich zakażeniach,

— -na skutek reakcji immunologicznych,

- w uszkodzeniach centralnego układu nerwowego, na skutek promieniowania.

Skutki:

W przypadku obrzęku pluć dochodzi do utrudnienia wymiany gazowej przez

j^ieniorą patologicznie błonę pęcherzy ko wo-włośniczkową, co prowadzi do hipo-

J1ł °T] lżenia prężności tlenu we krwi tętniczej i jest źródłem niedotlenienia wszystkich tkanek.

67

Anna Two\vska~Kóska

Objawy kliniczne:

— chory odczuwa lęk,

— skóra — szara, blada, może wystąpić sinica,

— poły,

— duszność — pojawia się gwałtownie, zmusza do przyjęcia pozycji siedzącej,

która ułatwia oddychanie,

— kaszel,

— odkrztuszanie pienistej wydzieliny, często podbarwionej krwią,

— oddech i tętno — przyspieszone,

— przepełnione żyły szyjne,

Postępowanie:

1. Chorego należy posadzić, opuszczając jego kończyny dolne — taka pozycja ciała zmniejsza powrót krwi żylnej do serca, w skrajnych przypadkach pomocne mogą okazać się opaski uciskowe zakładane ua kończyny.

2. Zadbać o drożność dróg oddechowych,

3. Zapewnić dostęp świeżego powietrza,

4. Wezwać pomoc,

5. Systematycznie oceniać podstawowe parametry życiowe: przytomność, oddech, tęlno,

68

7. Stany zagrożenia życia związane z układem oddechowym

7*1. Astma oskrzelowa

Definicja — astma oskrzelowa to zespół chorobowy wywołany odwracalnym, napadowym zwężeniem dróg oddechowych, które spowodowane jest skurczeni nadwrażliwych oskrzeli, obrzękiem błony śluzowej i nadprodukcją wydzieliny przez gruczoły śluzowe (rys. 48).

[481

Przyczy ny:

— istniejąca atopia — osobnicza skłonność do prezentowania odczynów alergicznych na skutek zadziałania różnych alergenów, np.; pokarmów, pyłków roślin, pierza, roztoczy kunoi, pleśni, sierści zwierząt, leków,

—    współistniejące zakażenie bakteryjne lub wirusowe,

— czynniki psychogenne      stres,

—  wysiłek fizyczny,

— wdychanie zimnego powietrza,

Objawy kliniczne:

—  duszność wydechowa o charakterze napadowym,

— lachypnoc — przyspieszenie oddechu,

— ortopnoe — uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych spowodowane wzmożonym wysiłkiem oddechowym,

—   przedłużony wydech z towarzyszącym świstem,

—  lachycardia — przyspieszenie czynności serca,

— sinica,

— - brak bólu w klatce piersiowej w czasie ataku.

69

Anna Turowska-Kóska

Postępowanie:

1. Posadź poszkodowanego — jest to najbardziej korzystne ułożenie, klóre przez stabilizację obręczy barkowej poprawia mechanikę oddychania.

2. Zapewnij dostęp świeżego powietrza.

3. Podaj poszkodowanemu leki wziewne— jeżeli zażywał je wcześniej i są dostępne w trakcie a tuku.

4. Zawiadom pogotowie ratunkowe*

5. Oceniaj co kilka minut podstawowe czynności życiowe.

7.2. Odma oplucnowa

Definicja — odmą oplucnowa nazywamy obecność powietrza w jamie Oplucnowej.

Przyczyny:

— uraz penelrujący ściany klatki piersiowej,

— uszkodzenie tchawicy, oskrzeli lub miąższu płucnego urazowe bądź samoistne.

Skutki:

Upośledzenie wentylacji na skutek ucisku miąższu płucnego poprzez nagromadzone powietrze w jamie opłucnowej.

7.2.1. Odma samoistna

Przyczyny;

— najczęściej do odmy dochodzi na skutek pęknięcia pęcherzy rozedinowych,

— do odmy samoistnej predysponują wcześniejsze zmiany w miąższu płucnym wywołane: przewlekłym nieżytem oskrzeli, astmą oskrzelową^ gruźlicą, sar-koidozą, pylicą, guzami, ropniami płuc,

— odmę samoistną może poprzedzić wysiłek fizyczny, silny kaszel i parcie,

— przyczyna odmy może być wreszcie nieuchwytna - - bez wcześniejszych zmian patologicznych w miąższu płucnym.

Objawy kliniczne:

— ból w klatce piersiowej — nagły, ostry* klujący,

— kaszel,

— duszność,

— płytki oddech,

— tachypnoe - przyspieszony oddech,

— sinica, - — utrata przytomności do nagłego zgonu włącznie,

70

Stany zagrożenia tycia związane z układem oddechowym

-—w badaniu przedmiotowym:

• zmniejszona ruchomość klatki piersiowej po stronic odmy,

• przy osłuehiwaniu klatki piersiowej cisza lub znaczne osłabienie szmerów oddechowych w porównaniu do strony przeciwnej,

• odgłos opukowy nadmiernie jawny — bębenkowy.

Postępowanie:

L Zapewnienie drożności dróg oddechowych,

2. Odbarczenie odmy poprzez nakłucie ściany klatki piersiowej grubą igłą w drugiej przestrzeni międzyżebrowej w linii środkowoobojczykowej -jest to element najbardziej skutecznego postępowania przyrządowego* Jednak nie wszyscy ratownicy mają uprawnienia, aby to wykonywać. Wykonywanie tej procedury wymaga odpowiedniego przeszkolenia.

3* Poprawie wentylacji zdrowym płucem sprzyja ułożenie chorego na boku po stronie odmy, co dodatkowo stabilizuje klatkę piersiową,

4. Wezwanie pogotowia ratunkowego,

5, Kontrola podstawowych czynności życiowych.

7.2.2. Odma urazowa

Przyczyny:

— uszkodzenie opłucnej przez złamane żebro w przebiegu wypadków komu nikacyjnych, upadków z wysokości, masażu pośredniego serca, - uszkodzenie ściany klatki piersiowej preez ciało obce (zaklucie nożem), —jatrogenne uszkodzenie (powikłanie kaniulacji żył centralnych, biopsji),

Objawy kliniczne (rys* 49):

objawy typowe dla odmy,

widoczna rana klatki piersiowej, przedmiot wywołujący odmę może tkwić

dalej w ranie,

syk towarzyszący ruchom oddechowym słyszalny w miejscu uszkodzenia

ściany klatki piersiowej spowodowany przeciekiem powietrza,

71

Anna Turowska-Kóska

*

Postępowanie:

1. Udrożnij drogi oddechowe*

2* Ranę otwarła klatki piersiowej zabezpiecz szczelnym, najlepiej foliowym, jałowym opatrunkiem, ma to za zadanie zapobiegać dalszemu dopełnianiu się odmy. Jeśli nim nie dysponujemy — ranę przykryj ręką, lub poszukaj inny materiał, którym musisz przykryć ranę.

3t Pozostaw ciało obce penetrujące ścianę klatki piersiowej w miejscu, w klórym je znalazłeś, aby nie powodowało dalszych uszkodzeń, jedynie ustabilizuj jego pozycję, dopóki tkwi w ranie stanowi naturalną tamponadę, ranę wokół uszczelnij w celu uniknięcia pogłębiania się odmy (rys. 50)*

[501

4. Połóż poszkodowanego na chorym boku, w ten sposób zapewnisz stabilizację klatki piersiowej*

5. We7.wij pomoc.

6. Kontroluj podstawowe czynności życiowe.

7. W przypadku odmy otwartej obustronnej postępowanie nieco różni się od opisanego powyżej, jest to spowodowane faktem, że miąższ obu pluć jest uciśnięty przez powietrze gromadzące się w jamach optucnowyeh, do założenia opatrunku może więc dojść dopiero po rozprężeniu zapadniętych płuc. Efekt len uzyskujemy, wykonując wdechy analogiczne do tych w trakcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Opatrunek zakładamy na szczycie wdechu, kiedy to płuca są maksymalnie rozprężone (rys- 51).

Stany zagrożenia życia związane z układem oddechowym

7.2.3. Odma wentylowa

Definicja — odma wentylowa powstaje w przypadku izolowanego uszkodzę-ttia opłucnej trzewnej z wytworzeniem mechanizmu wentylowego.

Skutki:

—   każdy wdech powoduje dopełnianie się odmy bez możliwości ewakuacji powietrza z opłucnej w trakcie wydechu, gromadzące się w opłucnej powiel* :/-: uciska pierwotnie płuco po stronie uszkodzenia* następnie jest przyczyn*) przesunięcia śródpiersia na stronę zdrową oraz upośledzenia wentylacji zdrowego płuca,

— rosnące w klatce piersiowej ciśnienie zmniejsza powrót krwi żylnej do serca (żylne naczynia krwionośne są szczególnie wrażliwe na ucisk).

Objawy kliniczne:

— silny ból w klatce piersiowej — nagły, może mieć charakter kłujący,

— płytki i szybki oddech,

— duszność, sinica,

— poszerzone żyły szyjne,

— objawy wstrząsu na skutek spadku powrotu krwi żylnej do serca* Nie leczona prowadzi do utraty przytomności i zatrzymania krążenia.

Postępowanie:

Odmę wentylową należy udbarczye poprzez nakłucie grubą igłą drugiej przestrzeni międzyżebrowej w lifii środkowoobojezykowej, na igłę należy nałożyć gumowy balon z niewielkim otworem, co zamykając koniec igły w trakcie wdechu wyeliminuje niekontrolowany napływ powietrza do jamy oplucnowej przez igłę, natomiast w momencie wydechu powietrze będzie mogło się ewakuować przez otwór w balonie (rys* 52).

Jest lo także postępowanie przyrządowe i nie wszyscy ratownicy mają uprawnienia do jego wykonywania. Wykonywanie tej procedury* wymaga odpowiedniego przeszkolenia*

wdech                              wydech

73



8. Wstrząs

Wstrząs jest zagrażającym życiu zaburzeniem krążenia i czynności serca, który wynika z niestosunku pomiędzy pożądanym a rzeczywistym zaopatrzeniem w krew, inaczej mówiąc z deficytu pomiędzy zapotrzebowaniem na tlen

a dostawą tlenu.

Rodzaje wstrząsu najogólniej można powiązać z poszczególnymi elementami

układu krążenia:

— z sercem — wynikające stąd wszelkie zaburzenia czynności serca prowadzić mogą do wstrząsu kardiogennego (rys. 53a),

— naczyniami krwionośnymi — a konkretnie ścianą tych naczyń — jej uszkodzenie np. przez czynnik alergiczny może prowadzić do rozszerzenia ściany naczynia i zwiększonej przepuszczalności dla płynów, które przechodzą do przestrzeni pozanaczyniowej,

— wstrząs anafilaktyczny, także wstrząs septyczny (rys. 53c),

krwią krążącą w naczyniach — nagła jej utrata (krwotoki), bądź utrata dużej ilości płynów (oparzenia, biegunki) prowadzi do wstrząsu hypowotemicz-nego (zmniejszona objętość płynów) (rys. 53b).

53a

53b

53c



przyczyny sercowe

przyczyny zwizane

z wypływem krwi

z naczrń

przyczyny związane naczyniami krwionośnymi

* zmiana przepuszczalności ściany naczynia

74

Wstrząs

8.1. Wstrząs hypowolemic/ny

Przyczyny wstrząsu hypowolemicznegn (zmniejszona jest zawartość krwi w naczyniach):

— krwotoki wewnętrzne i zewnętrzne,

— utrata płynów np. przy rozległych oparzeniach,

—  silne wymioty i/lub biegunki,

— obfite poty np, udar słoneczny,

Rozpoznanie wstrząsu:

— szybkie, słabo wyczuwalne lclno (ponieważ jest mniej krążącej krwi i organizm musi cą ilością krwi, jaka pozostała w krążeniu zabezpieczyć przepływ w ważnych dla życia narządach),

— blada, zimna skóra, często dreszcze,

— zimny pot,

— niepokój, zdezorientowanie.

Psychiczne obciążenia jak np, slrach. lęk, jak też ból, mogą nasilić wstiząs. Ogólnie stosowane określenie szoku odróżnia się od wyżej opisanej formy- Przez to potoczne pojęcie rozumie się reakcję układu nerwowego na „straszne przeżycia*' i wyraża się poprzez drżenie mięśni i bladość skóry.

Skutki

Na początku organizm radzi sobie sam dzięki tzw. centralizacji krążenia, która polega na przesunięciu krwi z mniej ważnych życiowo części ciała tj.

— skóry,                       ^

— mięśni kończyn górnych i dolnych,

— z obszaru trzewnego,

do życiowo ważnych narządów; mózgu, serca, pluć.

Dzięki temu organy te otrzymują wystarczającą ilość krwi, a co za tym idzie także tlenu. Ta „samopomoc" jest niestety przemijająca.

Przy większej utracie krwi dochodzi nieuchronnie do wyczerpania się mechanizmów obronnych i do postaci wstrząsu nieodwracalnego, który często prowadzi do śmierci.

75





Zbigniew Żaba

Postępowanie:

L Najpierw, jeśli to możliwe, należy zwalczać przyczynę wstrząsu np. zatamować

krwotok. 2. Ułożyć poszkodowanego w Izw. ułożeniu przeć i w wstrząsowym tzn. płasko na

wznak i podnieść nogi około 30 cm (o kąt 30°) (rys. 54).

[54]

=A=Z

3. Zapobiegać utracie ciepła — poszkodowanego ułożyć na kocu i przykryć,

4. Uspokoić poszkodowanego i troszczyć się o zachowanie spokoju na miejscu zdarzenia.

5- Regularnie kontrolować ważne funkcje życiowe. 6, Wezwać karetkę pogotowia.

Poszkodowany we wstrząsie jest na ogól przytomny!!! Ułożenie p/wstrząsowe nie powinno być zastosowane przy:

— urazach czaszkowo~mózgowycht

— duszności,

— nagłych bólach w klatce piersiowej i/lub nadbrzuszu.



8.2. Wstrząs a nafilaktyczny

Wstrząs anafilaktyczny jest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu.

Z reguły występuje natychmiast przy kontakcie z substancjami wyzwalającymi (alergenami) jak np. lekami, środkami cieniującymi, preparatami krwi, po ukąszeniach owadów.

76

Wstrząs

Objawy wstrząsu ananiaktycznego:

— zaczerwienienie skóry, świąd> obrzęki na całym ciele, rzadziej pokrzy wka,

— duszność związana z obrzękiem krtani V lub skurczem oskrzeli,

— spadek ciśnienia związany z zapaścią sercowo*naczyniową i zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych,

— nudności, wymioty.

Postępowanie:

1. Natychmiast przerwać kontakt z alergenem np* zaprzestać podawania leku.

2. Kontrolować podstawowe funkcje życiowe.

3. Ułożyć w pozycji leżącej z uniesionymi kończynami dolnymi.

4. Wezwać karetkę pogotowia.

8.3. Wstrząs kardiogenny (sercowo-pochodny)

To takie zaburzenie funkcji serca, które nie jest w stanie dostatecznie zaopatrywać całego organizmu w tlen.

Przyczyny:

— zawał mięśnia scrcat

— zaburzenia rytmu serca,

— zator tętnicy płucnej,

Rozpoznanie:

często dotyczy chorych leczących się wcześniej kardiologicznie,

— szybkie, słabo wyczuwalne tętno,

— zimna, blada skóra,

— zimny pot,

— drżenia,

Postępowanie:

I. Sprawdzić podstawowe funkcje życiowe*

2* Ułożyć z lekko uniesioną górną częścią ciała (jak w postępowaniu np. z poszkodowanym z zawałem serca lub obrzękiem płuc).

3. Uspokoić poszkodowanego*

4. Chronić przed oziębieniem.

5. Wezwać karetkę pogotowia-

W żadnym wypadku nie stosować pozycji p/wstrząsowej, która obciąży dodatkowo już niewydolne serce krwią.

77



9- Urazy

9.1, Rany

Definicja — rana to uszkodzenie skóry oraz tkanek lezących głębiej. Rany klasyfikuje się jako zamknięte i otwarte.

9,1-1. Rany zamknięte



Rana zamknięta lo uszkodzenie głębokich warstw skóry i elementów leżących głębiej z zachowaniem ciągłości warstwy powierzchownej* Może powstać np. po uderzeniu tępym przedmiotem. Wtedy głęboko w skórze z uszkodzonych naczyń wydostaje się krew i powstaje siniak".

Rozpoznanie

— powierzchnia skóry jest nienaruszona, ale ma zmienione zabarwienie (ciemnoniebieskie),

— obr^k,

— ból.

Jeśli dojdzie do uszkodzenia dużego naczynia, to skutkiem tego może być krwawienie w obrębie tkanek, co nazywane jest krwiakiem. Krwiak często towarzyszy złamaniom kończyn.

Postępowanie

Jeśli jest to niewielkie obrażenie, to nie wymaga specjalnego postępowania*

Jeśli natomiast ma miejsce obrzęk, powstaje krwiak, wówczas należy:

1. Ucisnąć i ochłodzić uszkodzone miejsce poprzez przyłożenie lodu, zimnego okładu — co spowoduje zwężenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie krwawienia.

2. Unieść uszkodzoną część ciała (kończynę) — co spowoduje zmniejszenie dopływu krwi i tym samym obrzęku.

3. Unieruchomić — co powoduje zmniejszenie krwawienia i bólu*

78

Urazy

9.1-2. Rany otwarte

Rana otwarta w przeciwieństwie do zamkniętej ma uszkodzona warstwę ochronną, którą jest skóra i sprzyja to:

— zanieczyszczeniu rany

— infekcji,

— krwawieniu.

Postępowanie

1. Jeśli współistnieje krwawienie — to tamowanie poprzez przyłożenie (jeśli jest dostępny) jałowego opatrunku bezpośrednio na ranę i uciśnięcic.

2. Unieruchomienie uszkodzonej części ciała — eo powoduje zmniejszenie krwawienia i bólu.

3. Zabezpieczenie oderwanych, bądź amputowanych części ciała. Jeśli uszkodzona część ciała nie jest oderwana całkowicie, a przytrzymuje ją pewien odcinek skóry lo należy ją delikatnie przyłożyć, tak jak przed uszkodzeniem i przy bandażować. Amputowane części ciała należy zabezpieczyć — jeśli to możliwe w sterylnej gilzie, w wilgoci i chłodzie (nie wolno ich zamrozić!), najlepiej w plastikowej torbie i zabrać razem z poszkodowanym do szpitala.

4. Jeśli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne np. jelita lo nie wolno ich odprowadzać do jamy brzusznej, a tylko zabezpieczyć przed wysychaniem i przed zakażeniem poprzez przykrycie (jeśli dostępna) jałową, wilgotną gazą* Jeśli w ranie widoczne są tkwiące w niej przedmioty (nóż, pręt)* to nie wolno ich wyjmować, ponieważ można spowodować np. bardzo silne krwawienie.

9.2. Krwotok

Definicja — krwotok to wypływ krwi przez uszkodzoną ścianę naczynia krwionośnego,

Krwotok może być:                                                        [55J

a) tętniczy — krew wypływa z tętnicy pod ciśnieniem zgodnie z falą tętna, jest jasno-czerwona (rys, 55a),

b) źylny — krew wypływa z żyły, ale pod mniejszym ciśnieniem niż z tętnicy i jest ciemnoczerwona (rys. 55b),

c) wlośniczkowy — krew wypływa z włos-niczki — przez cały czas krew sączy się (rys. 55c),

79

Małgorzato Grześkowiak

Krwotok dzieli się na:

— zewnętrzny,

— wewnętrzny.

Skutki —jeśli krwotok nie zostanie zatamowany może dojść do znacznej utraty krwi i rozwinięcia się wstrząsu hy po wolem icznego.

9.2.1. Krwotok zewnętrzny

Krwotok zewnętrzny łatwa rozpełznąć po wypływającej z rany krwi.

Postępowanie

1. Ocena stanu poszkodowanego — świadomości, oddechu, tętna.

2. Wezwanie pomocy,

3. Jeśli poszkodowany j es I przytomny, to postępowanie rozpoczyna się od uciś-nięcia miejsca krwawienia poprzez przyłożenie (jeśli jest dostępny) jałowego opatrunku bezpośrednio na krwawiącą ranę. Opatrunek mocuje się np. banda-żem. Ucisk można kontynuować aż do zatamowania krwawienia, 'laki opatrunek nazywany jest uciskowym* Jeśli krwawienie nie ustaje i opatrunek prze-krwdwia należy nałożyć nowy opatrunek bezpośrednio na ten przekrwawiający i nadal stosować ucisk.

4. Jeśli nadal ma miejsce krwawienie, należy unieść krwawiącą kończynę i równocześnie stosować ucisk na ranę (rys* 56).

5. Unieruchomienie krwawiącej kończyny.

[56]

6. Jeśli wyżej wymienione metody zawodzą — stosowanie ucisku na przebiegu tętnic doprowadzających krew do uszkodzonych części ciała. Dostępne są następujące miejsca zaznaczone na rysunku strzałką, w których można stosować ucisk na tętnice (rys. 57).

80

7. Tylko w ostateczności użycie opaski uciskowej! Jcsl ona stosowana najczęściej przy amputacjach kończyn, kiedy nic udaje się zatamować krwawienia w inny sposób* o jest ono na tyle silne, że grozi wykrwawieniem.

Użycie opaski uciskowej nie jest bezpieczne i może doprowadzić do szeregu powikłań:

—   uszkodzenia nerwów, mięśni, naczyń krwionośnych — przy zastosowaniu zbyt wąskiej opaski — ponieważ opaska mocno uciska także na zdrowe tkanki,

-martwicy wszystkich tkanek leżących obwodowo W stosunku do opaski (np. palców) — jeśli pozostawiona jest zbyt długo dochodzi do niedokrwienia,

Zakładając opaskę uciskową należy pamiętać o tym, że:

— nie wolno zakładać jej na kończynach poniżej łokci i kolan, a także na tułowiu,

— należ)' stosować szeroki bandaż, albo pod węższy bandaż podłożyć szeroki opatrunek na miejscu stosowanego ucisku,

— nie wolno poluźniać raz założonej opaski uciskowej,

nie wolno niczym przykrywać założonej opaski       musi być widoczna przez cały czas,

— na założonej opasce należy napisać „opaska uciskowa" oraz czas (godzinę) jej założenia.

Zakładani*? opaski uciskowej odbywa się następująco:

—ratownik parokrotnie owija kończynę szerokim bandażem— powyżej miejsca krwawienia,

— końce bandaża wiąże w taki sposób, aby w utworzonym węźle można było umieścić kawałek drewna np. patyk,

— następnie zaczyna okręcać umocowany w węźle patyk tak długo, aż dojdzie do ustania krwawienia,

końce patyka unieruchamia np. przywiązuje bandażem, żeby nie doszło do ich poluźnicnia, co może spowinlować zwolnienie ucisku i ponowne krwawienie,

— opisuje opaskę uciskową (rys. 58).

si

Małgorzata Grześkowiak

9.2-2. Krwotok wewnętrzny

W odróżnieniu od krwotoku zewnętrznego, w tym przypadku, wypływającej poza naczynie krwi nie widać.

Rozpoznanie mogą nasunąć następujące spostrzeżenia:

— zmiana zabarwienia skóry — ciemnoniebieskie (potocznie nazywany „siniakiem") — krwotok z uszkodzonych naczyń do otaczających tkanek,

— wymiotowanie krwią, bądź oddawanie ciemnych tzw, smolistych stolców to krwawienie z wrzodu żołądka, dwunastnicy,

— oddawanie stolca podbarwionego świeżą krwią to krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego,

— oddawanie moczu podbarwionego krwią— krwawienie z układu moczowego,

— wyksztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią, lub krwi — krwawienie z płuc,

— powiększanie się obwodu brzucha — zasinienie pod prawym łukiem żebrowym, zasinienie pod lewym lukiem żebrowym — krwawienie z pękniętej wątroby, śledziony,

— krwawienie towarzyszące zamkniętym złamaniom, czemu towarzyszy zasinienie, obrzęk, zwiększone ocieplenie.



Postępowanie

1. Ocena stanu poszkodowanego — świadomości, oddechu, tętna.

2. Wezwanie pomocy.

3. Zbadanie poszkodowanego i ustalenie rozpoznania,

4. Przy krwawieniu wewnętrznym do kończyn — unieruchomienie,

5. Ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej — z kończynami dolnymi lekko uniesionymi. Zabezpieczenie przed ulratąciepła poprzez okrycie poszkodowanego.

6- Okresowa kontrola parametrów życiowych.

7. Poszkodowanemu nie wolno podawać niczego doustnie.

9,2.3- Krwawienie z nosa

Przyczyny:

— urazy twarcoczaszki,

— choroby krwi (np.hemoiilia),

— nadciśnienie tętnicze krwi,

— zapalenie zatok oboeznych nosa,

—  infekcje górnych dróg oddechowych,

— zmieniona śluzówka, up, pr?y zbyt częstym używaniu kropli do nosa-

82



Urazy

Postępowanie

1. Przy podejrzeniu złamania podstawy czaszki (w wywiadzie uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i z nosa), po uprzednim unieruchomieniu głowy, miejsce krwawienia (nos, uszy) przykrywa się jałowym opatrunkiem bez stosowania żadnego ucisku, aby umożliwić swobodny wypływ krwi i płynu mózgowo-rdzen io wego.

2. Jeśli natomiast nie ma podejrzenia urazu czaszki należy:

a) jeśli poszkodowany jest nieprzytomny:

— wezwać pomoc,

— udrożnić drogi oddechowe,

— skontrolować zawartość jamy ustnej krew może spływać po tylnej ścianie gardła,

— slosować ucisk na skrzydełka nosa aż do ustania krwawienia,

— sprawdzić oddech i krążenie,

b) jeśli poszkodowany jest przytomny;

— posadzić poszkodowanego, uspokoić go, pochylić do przodu (rys, 59) — wtedy spływająca po tylnej ścianie gardła krew nie zaleje dróg oddechowych i może być usunięta z jamy ustnej,

— stosować ucisk palcami na skrzydełka nosa do momentu ustania krwawienia*

przyłożyć zimny opatrunek (lód) bezpośrednio na nos i ua szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń.

83

Małgorzata Grześkowiak

9.3. Urazy kończyn

9.3.1. Złamania, skręcenia, zwichnięcia

Złamanie to przerwanie ciągłości kości.





Złamania dzieli się na:

— zamknięte (rys. OOa) — nie ma przerwania ciągłości skóry w okolicy uszkodzonej kości (nic ma możliwości zakażenia),

— otwarlc (rys. 60b) — uszkodzona jest lakże skóra. Każde złamanie otwarte przyjmuje się, że jest zakażone.

M



M

Ib]

Każdemu złamaniu może towarzyszyć krwawienie, dlatego szczególnie przy złamaniach dużych kości upt udowej należy przewidywać możliwość rozwinięcia się wstrząsu hypo wolem icznego.

Objawy /łamania

— ból,

— obrzęk i zmiana zabarwienia skóry (zasinienie skóry)*

— zniekształcenie kończyny (wygięcie w nienaturalny sposób, skrócenie),

— przy złamaniu otwartym — widoczne kości,

— ulrata funkcji złamanej kończyny,

— czasami słyszalne tarcie o siebie odłamów kostnych, ale nigdy nie należy poruszać złamaną kończyną, by to sprawdzić, ponieważ złamane, ostre końce kości mogą spowodować uszkodzenie naczyń i nerwów biegnących w pobliżu.

84

Urazy

Skręcenie to uszkodzenie struktur okołostawowych (uięzadcl, torebki stawowej itp.) czemu nie towarzyszy uszkodzenie kości.

Najczęściej skręcenie ma miejsce w obrębie następujących stawów:

— barko wo-obojczyk owego,

— palców,

— odcinka szyjnego kręgosłupa,

— kolanowego,

— skokowego,

Objawy skręcenia —bóU

—  obrzęk oraz zmiana zabarwienia skóry

— zniekształcenie stawu na skutek narastającego obrzęku, a nie uszkodzonych kości y

— utrata ruchomości stawu,

Zwichnięcie to przemieszczenie przylegających cło siebie powierzchni stawowych. Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie torebki stawowej,

Pomiędzy przemieszczone powierzchnie stawowa mogą dostać się tkanki miękkie, co znacznie utrudnia nastawienie zwichniętego stawu. Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie sąsiadujących naczyń i nerwów.

Zwichnięcia (urazowe) najczęściej dotyczą następujących stawów: ramiennego,

— łokciowego,

— palców*,

— skokowego.

Objawy zwichnięcia

— ból,

— zniekształcenie stawu,

— przymusowe ułożenie,

— zasinienie kończyny, ochłodzenie, brak wyczuwalnego tętna — obw;odowo w stosunku do zwichnięcia — jeśli ma miejsce ucisk naczyń,

—   brak czucia, porażenie kończyny — obwodowe w stosunku do zwichnięcia — jeśli ma miejsce uszkodzenie nerwów.

S5



Małgorzata Grześkowiak

Postępowanie — przy złamaniach, skręceniach i zwichnięciach.

Praktycznie postępowanie w tych trzech przypadkach jest jednakowe i w razie wątpliwości na miejscu zdarzenia nie ma potrzeby ustalenia właściwego rozpoznania — czy jesl lo złamanie, skręcenie, czy zwichnięcie,

1. Usunięcie odzieży znad miejsca uszkodzenia — często poprzez rozcięcie,

2. Jeśli są obecne rany to przykrycie (jeśli jest dostępny) jałowym opatrunkiem.

3. Jeśli jest obecne krwawienie lo zatamowanie.

4. Stabilizacja uszkodzonej kończyny poprzez unieruchomienie w pozycji w jakiej się znajduje. Nastawianie kończyny może spowodować dodatkowe powikłania między innymi nasilenie krwawienia, uszkodzenie naczyń i nerwów oraz przy złamaniach zamkniętych możliwość spowodowania złamania otwartego,

Zasada unieruchamiania jest następująca:

— przy złamaniach — unieruchamia się dwa sąsiadujące stawy,

— przy uszkodzeniach stawu — unieruchamia się staw i sąsiadujące kości,

— dystalne (obwodowe) części kończyn (palce) muszą być widoczne dla zapewnienia kontroli prawidłowego ukrwienia kończyny,

—jeśli na miejscu zdarzenia nie ma materiału do unieruchomienia to — jeśli złamana jest kończyna górna, można ją unieruchomić, mocując do tułowia, a jeśli złamana jest kończyna dolna, można ją unieruchomić rażeni z drugą kończyną dolną,

— materiał stosowany do unieruchamiania musi być przymocowany za pomocą np. bandaża lub chust i dzieli się na miękki — części odzieży, poduszki — oraz sztywny np. elementy drewniane, metalowe itp. Unieruchamiając kończynę, materiał użyty w tym celu modeluje się i dopasowuje do kształtu uszkodzonej kończyny,

Korzyści wynikające z unieruchomienia są następujące:

— zmniejszenie bólu na zasadzie braku ruchów uszkodzonej kończyny (wyeliminowanie tiircia odłamów kości itp.),

— zmniejszenie powikłań — obrzęku, krwawień itp.

86

Urazy

9.4- Urazy głowy

U każdego poszkodowanego należy podejrzewać uraz głowy w następujących przypadkach:

— upadku z wysokości (większej niż wzrost poszkodowanego),

— znalezieniu poszkodowanego, który jest nieprzytomny, *— po zadziałaniu tępego urazu,

— przy skokach do wody (szczególnie płytkiej),

— przy rażeniu piorunem, porażeniu prądem,

— przy uszkodzeniach zabezpieczeń głowy, takich jak np, kask, lub niewystarczających zabezpieczeniach,

przy uprawianiu sportów obciążonych wysoką urazowością.

9-4.1. Obrażenia powłok czaszki

Uszkodzenie w obrębie powłok ezaszki może spowodować masywne krwawic* nie, ponieważ okolica la jest bardzo obficie unaezyniona.

Postępowanie—założenie opatrunku na miejsce krwawienia i jego uciśnięcie.

9,4-2. Złamania kości czaszki

Złamania kości czaszki mogą dotyczyć:

— mózgoezaszki,

— iwarzoezaszki,

- podstawy czaszki.

Objawy złamania podstawy ez&szki:

— ból głowy,

- -wymioty,

-  - różnego stopnia zaburzenia świadomości,

—  zmiana zabarwienia skóry wokół oczu

(często koloru  fioletowo-niebieskiego)

nazywana

krwiakiem okularowym, (fy^ 61)

161]

87



Małgorzata Grześkowiak

— zmiana zabarwienia skóry w okolicy wyroslka sutkowatego,

— możliwość wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub krwi — z uszu, nosa, lub po tylnej ścianie gardła,

— tętno — zwolnione jeśli dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszko-wego, przyspieszone jeśli współistnieje wstrząs hypowolemiczny.



Postępowanie

1. Założenie opatrunku na miejsce uszkodzenia, ale bez stosowania ucisku przy złamaniu otwartym.

2. Jeśli wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy nie należy hamować wypływu, gdyż grozi to wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego — można tylko przyłożyć jałowy opatrunek,

3. Jeśli u poszkodowanego stwierdza się obecność penetrujących w głąb czaszki ciał obcych* nic wolno ich usuwać — tylko zabezpieczyć w miejscu, w którym się znajdują (często przy użyciu opatrunku). Tego typu ciała obce mogą być usunięte tylko w warunkach sali operacyjnej,

9.4.3, Urazy mózgu

9.4.3.1. Wstrząśnienie mózgu

Definicja — wstrząśnicnic mózgu to laki stan, w którym na skutek nagiego zadziałania siły (przyspieszenie, hamowanie) dochodzi do przeniesienia się drżeń na mózgowie i jego czasowych odkształceń. Nie ma uszkodzenia mózgu.

Objawy

— naglą, chwilowa utrata przytomności*

— niepamięć wsteczna —- po odzyskaniu przytomności poszkodowany nic pamięta co się stało,

— nudności, wymioty,

— ból głowy,

Urazy

9.4.3.2 Stłuczenie mózgu

Definicja — stłuczenie mózgu to różnego stopnia uszkodzenie mózgu (wyda-czynienie krwi. rany, rozerwanie) powstające na skulek znacznej różnicy ciśnień w jamie czaszki

Objawy

— zmienny stopień zabuizen świadomości — w zależności od miejsca uszkodzenia (np. przy stłuczeniu płata czołowego poszkodowany może być przytomny, przy stłuczeniu pnia mózgu poszkodowany jest nieprzytomny i może dojść do natychmiaslowego zgonu),

— różnego stopnia zaburzenia neurologiczne — w zależności od miejsca stłuczenia (np. zaburzenia mowy, pamięci — przy uszkodzeniu płata skroniowego, zaburzenia widzenia      piyy uszkodzeniu płata potylicznego itp,),

— porażenia nerwów czaszkowych.

9.4.3.3- Krwawienie wewnątrzczaszkowe

Poniższy rysunek (62) przedstawia następujące struktury anatomiczne:

A — skórę,

13 - powięź mięśniową,

C — kości czaszki, D — oponę twardą,

H oponę pajęczą, F— oponę miękką, G — mózgowie.

89



Małgorzata Grześkowiak

Definicja — krwawienie wewnątrzezaszkowe to wyciekanie krwi poza naczynie krwionośne i następowe gromadzenie się jej (powstawanie krwiaka) w następujących przestrzeniach wewnątrz czaszki:

— między czaszką, a oponą twardą — nazywane krwiakiem nadtwardówkowym

(rys. 63a)

[63a]     C

XjS



między oponą twardą, a mózgiem kowym (rys. 63b),

— nazywane krwiakiem podtwardów*

L63b]



— krew wnika do mózgu — nazywane krwiakiem śródmózgowym (rys. 63c).

[63c]

90



Urazy

W zależności od szybkości narastania krwawienia wyróżni* się:

— krwiak ostry,

— krwiak podostry,

— krwiak przewlekły*

Skutki

Niezależnie od miejsca powstawania krwiaka wewnątizczaszkowego — wskutek dodatkowej objętości jaką zajmuje — dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy czaszki.

Wzrost ciśnienia wewnąlrzczaszkowego powoduje utratę przytomności, zmiany W oddychaniu (zwolnienie), pracy serca (zwolnienie) oraz ciśnieniu tętniczym kiwi (wzrost) — co określane jest triadą Cushinga.

Poniższa tabela przedstawia porównanie objawów towarzyszących wzrostowi ciśnienia wewnąlrzczaszkowego z objawami towarzyszącymi wstrząsowi hypowole-micznemu.

Tabela b

Porównanie objawów wzrosu ciśnienia we w nątr/czaszkowego z objawami

wstrząsu hypowolemiezncgo

Oceniane parametry

'rzytemność

Częstość oddechów Czynność serca Ciśnienie iętniczckrwi

Wzrost ciśnienia \v<:wna|trzczflszk<łnrg» 4>

Wstrząs hyptmtilemiezny

* *

Narastanie krwiaka we wn*itrzczaszk owego może powodować rozszerzenie źrenicy po tej samej stronie, po której narasta krwawienie.

9,4.3,3,1. Ostry krwiak nadiwardówkowy

Krew — najczęściej tętnicza z uszkodzonej tętnicy oponowej środkowej - gromadzi się między czaszką, a oponą twardą. Często współistnieje linijne uszkodzenie kości czaszki,

Objawy

—  poszkodowany jest nieprzytomny, następnie odzyskuje przytomność na pewien okres czasu (tzw. okres przejaśnienia), a potem j^ponownie traci,

— może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy,

—  rozszerzenie i brak reakcji na światło źrenicy po Stronic urazu.

91

Małgorzata Grześkowiak

9.4.3.3.2. Ostry krwiak podtwardówkowy



Krew — najczęściej ży Ina z naczyń uchodzących do zatok opony — gromadzi się między oponą twardą a mózgiem. Narastanie krwiaka nie jcsl gwałtowne (ponieważ jest to krwawienie żylne). Często miejsce powstawania krwiaka odpowiada miejscu złamania czaszki.

Objawy

— zmienny stopień zaburzeń świadomości,

— ból głowy,

— wymioty,

—może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca

urazu głowy.

9.4.3,3,3 Krwiak śródmózgowy

i

Krew gromadzi się w różnych miejscach w obrębie mózgu- Krwiak śródmózgowy może być spowodowany tępymi urazami czaszki lub leż penetrującymi ciałami obcymi.

Objawy — zależą od rozległości urazu oraz od miejsca, w którym powstaje

krwiak;

a) zmienny stopień zaburzeń świadomości,

b) może współistnieć porażenie połowicze, porażenia nerwów czaszkowych.

9.4.4. Postępowanie w pr/ypadku urazu głowy

1. Ocena zagrożenia poszkodowanego i ratownika na miejscu zdarzenia, oraz w przypadku grożącego niebezpieczeństwa, przeniesienie poszkodowanego w inne, bezpieczne miejsce.

2. Wezwanie pomocy.

3. Bardzo istotne dla dalszego postępowania jest dokładne zebranie wywiadu dotyczącego mechanizmu urazu oraz tego, czy doszło do utraty przytomności jeśli lak, to na jaki okres czasu.

4. Zbadanie poszkodowanego: — w przypadku sytuacji wysokiego ryzyka uszkodzenia odcinka szyjnego

kręgosłupa wykonanie stabilizacji szyi i głowy z równoczesnym udroż-

92





Urazy

nieniem dróg oddechowych (rękoczyn wysunięcia żuchwy, bez odginania

głowy ku tyłowi),

ocena oddechu i tętna i w razie konieczności rozpoczęcie resuscytacji

krążeniowo-oddechowej,

— ocena ryzyka wymiotów i zabezpieczenie dróg oddechowych —jeśli poszkodowany ma prowadzoną stabilizację głowy i kręgosłupa, to w przypadku wystąpienia wymiotów należy cały czas kontynuując stabilizację obrócić go na bok,

— ocena i zatamowanie ewentualnych krwawień, unieruchomienie złamań.

5. Zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła.

6. Okresowa kontrola funkcji życiowych.

7. Można ocenić źrenice oraz przeprowadzić badanie według skali Glasgow.

Stabilizację kręgosłupa szyjnego prowadzi się w sposób następujący:

— ratownik klęka za głową poszkodowanego, pochyla się, chwyla głowę oburącz W okolicach skroniowych, wykonując jednocześnie lekki naciąg w osi długiej ciała, łokcie opiera o podłoże (rys. 64),

—  może jednocześnie udrożnić drogi oddechowe.

— jeśli sytuacja tego wymaga i np. konieczne jest prowadzenie masażu serca, a ratownik jest sam, to musi klęknąć z boku poszkodowanego, dlatego w dalszej kolejności siabilizuje głowę poszkodowanego między swoimi kolanami — ma wtedy „wolne" ręce i z obu stron głowy przykłada prowizoryczne materiały, które mają uniemożliwić wykonywanie głową mchów na bok) — odzież, ręczniki, buty, albo jeśli umożliwia to podłoże, na którym leży poszkodowany — podsypuje piasek, ziemię ftp.,

— jeśli jest dwóch ratowników, to jeden z nich przez cały czas stabilizuje głowę i szyję i jednocześnie udrożnią drogi oddechowe, a drugi prowadzi czynności ratownicze.

Małgorzata Grześkowiak

9.5. Urazy szyi

Urazy szyi należy podejrzewać w następujących przypadkach:

— wypadkach komunikacyjnych,

— powieszeniu,

— duszeniu,

— ranach szyi.



9.5.1. Uszkodzenie krtani i tchawicy

Objawy:

— trudności w oddychaniu*

— odksztuszanic krwi,

— odma podskórnat

Postępowanie:

1. Udrożnienie dróg oddechowych.

2. Wezwanie pomocy.

9,5.2. Uszkodzenie naczyń szyjnych

Uszkodzenie naczyń w obrębie szyi może dotyczyć żył i mnie.

Skutki

— uszkodzenie żył szyjnych może spowodować zator powietrzny,

- wkotaie .cmic szyjnych - wskutek szybkiego wypływu kr*,, pod erinM niera — prowadzi do wykrwawienia poszkodowanego.

Objawy

— widoczna rana na szyi,                                                                           .

- krwawienie żylne - wypływa ciemna krew (w przypadku uszkodzonej żyły), ,ic tętnicze - jasnoczerwona krew wypływa pod dużym ciśnieniem

— krwawieni

(w przypadku uszkodzonej tętnicy).





Postępowanie

t. W przypadku uszkodzonej żyły należy zatamować krwawienie, przykładając jałowy opatrunek, folię. W przypadku braku powyższych materiałów można przyłożyć rękę.

2- W przypadku krwawienia tętniczego działanie musi być bardzo szybkie! Krwawienie należy zatamować, stosując ucisk na uszkodzoną tętnicę. Ucisk (na tętnicę szyjną) może być tylko jednostronny. Uciskanie teinie po obydwu stronach szyi powoduje zaburzenia ukrwienia mózgowia.

9.6- Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego

Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego mogą towarzyszyć urazom głowy. Zawsze należy je podejrzewać w następujących okolicznościach:

— - uraz spowodował utratę przytomności poszkodowanego,

— uraz dotyczył górnej połowy ciała, a szczególnie głowy i szyi,

—    uraz spowodował zaburzenia świadomości,

— w przypadku zatrucia lekami i alkoholem.

Urazy, które predysponują do uszkodzeń kręgosłupa są następujące: upadki z wysokości,

— skoki na głowę do płytkiej wody,

— wypadki komunikacyjne (szczególnie motocyklowe),

— uderzenia w głowę.

Skutki

Urazy kręgosłupa mogą powodować złamania kręgów, przemieszczenie krążków między kręgowych itp. i doprowadzić do ucisku rdzenia kręgowego (np. przez odłam kostny).

Urazy rdzenia kręgowego mogą prowadzić do wstrząśuienia i stłuczenia rdzenia, pr/crwauia jego ciągłości oraz uszkodzenia nerwów rdzeniowych* W zależności od wysokości, na której został uszkodzony rdzeń kręgowy, mogą mieć miejsce zaburzenia oddychania poszkodowanego:

— przy uszkodzeniu powyżej czwartego kręgu szyjnego (C4) nie ma przekazy wan i a pobudzeń drogą nerwu przeponowego do przepony,

— przy uszkodzeniu poniżej C4 ma miejsce tylko częściowe porażenie przepony. Nierzadko zdarza się, że uraz rdzenia kręgowego ma podłoże jalrogcnne, tzn. został spowodowany wsktitek nieumiejętnie udzielonej pomocy.

95

Małgorzata Grześkowiak

Objawy

Uszkodzenia kręgosłupa:

— ból — w przypadku /łamania kręgów,

— stwierdzana przy badaniu poszkodowanego bolesność wyrostków ościslych, znickszlałcenie kręgosłupa (nienaturalne wybrzuszenie), zniekształcenie krzywizn kręgosłupa: garb, uskok,

— ograniczenie ruchomości kręgosłupa, np. przymusowe ustawienie głowy. Uszkodzenia rd/enia kręgowego;

— możliwość wystąpienia zaburzeń oddychania w zależności od wysokości uszkodzenia rdzenia,

— wystąpienie wstrząsu Izw. wstrząsu rdzeniowego — na skutek uszkodzenia ośrodków współczulnych nagle dochodzi do rozszerzenie naczyń, w których zalega krew (jest to sytuacja analogiczna do omdlenia),

— porażenie kończyn i lulowia,

— porażenie pęcherza moczowego (izw, pęcherz neurogenny), zwieracza odbytu.

Postępowanie

1. Wezwanie pomocy.

2. Unieruchomienie glow7 i szyi oraz tułowia.

3. Ocena funkcji życiowych - oddech, tętno: — jeśli poszkodowany W7maga prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej — udrożnienie dróg oddechowych poprzez wysunięcie żuchwy,

—jeśli poszkodowany nie wymaga prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej, tamowania krwawień oraz innych nagłych działań — nic należy go poruszać do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego.

4.  Jeśli poszkodowany musi być przeniesiony, jest to możliwe po uprzednim unieruchomieniu głowy, szyi i tułowia*

96

Urazy

9.7. Urazy klatki piersiowej

9.7.1. Złamania żeber

Objawy

— zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkodzenia,

— ból w miejscu zadziałania urazu, nasilający się podczas kasztu, głębszego wdechu, przy poruszaniu się.

Postępowanie

1. Nic ma specjalnego postępowania w przypadku złamania żebra — nie jest zalecane unieruchamianie klatki piersiowej poprzez założenie opaski elastycznej.

9.7.2. Niestabilna klatka piersiowa

Definicja — o niestabilnej klatce piersiowej można mówić w przypadku złamania trzech lub więcej żeber w dwóch miejscach (rys. 65).

Skutki

W wyniku tego uszkodzenia, poszkodowany wykonuje opaczne ruchy klatką piersiową i ma zaburzenia oddychania.

Objawy

— ból,'

— zaburzenia oddychania,

— opaczne ruchy klatki piersiowej -— oddech paradoksalny. Oddech paradoksalny w tym przypadku polega na tym, że w trakcie wdechu uszkodzono część klatki piersiowej zapada się, a pozostała unosi się (rys, 65a)

Małgorzata Grześkowiak

podczas wydechu wykonywane są odwrotne ruchy klatki piersiowej (rys. 65b)

;

[65h]

Postępowanie

1. Wezwanie pomocy.

2. Udrożnienie dróg oddechowych,

3. Ustabilizowanie klatki piersiowej, poprzez unieruchomienie złamanych żeber. Początkowo mogą lo być ręce ratownika. Można poszkodowanego położyć ni uszkodzonym boku - - pozycja taka stabilizuje złamane żebra — poprawia oddychanie oraz zmniejsza ból.

9*73. Odma oplucnowa

Została szczegółowo omówiona w rozdziale dotyczącym stanów zagrożenia życi; związanych z układem oddechowym.

9.7.4. Krwawienie do jamy opłucnej

Definicja — krwawienie do opłucnej (o gromadzenie się krwi w jamie oplu* nowej — określane jest tez krwiakiem opłucnej.

Skutki

Naply wająca do opłucnej krew może pochodzić z uszkodzonych naczyń ściany klat

piersiowej, dużych naczyń znajdujących się wewnątrz klatki piersiowej oraz z płuc Krwawienie może doprowadzić do rozwinięcia się wstrząsu hypowolemicznego, a gf^ madząca się krew w opłucnejł wskutek ucisku na płuco, do zaburzeń oddychania.

98

Urazy

Objawy

-—przy gromadzeniu się krwi w jamie oplucnowej objawy mogą być podobne, jak w przypadku odmy oplucnowej:

* zaburzenia oddychania,

* nadmierne wypełnienie żył szyjnych, ^- przy masywnym krwawieniu — objawy wstrząsu hypowolemiczncgo (wtedy

żyły szyjne są zapadnięte).

Pompowanie

1. Wezwanie pomocy.

2. Udrożnienie dróg oddechowych,

3. Często, gdy poszkodowany jest przytomny — pozycja siedząca lub półsiedząca — poprawia oddychanie. Jeśli stwierdza się objawy wstf2a.su hypowolemicz-nego — pozycja przeciw wstrząsowa.

4. W przypadku stwierdzenia obecności penetrującego ciała obcego w klatce piersiowej, np. pręta, noża należy je ustabilizować poprzez przyłożenie opatrunku, Takiego ciała obcego nie wolno usuwać na miejscu zdarzenia! Grozi to powstaniem otwartej rany klatki piersiowej -— odmy opłucnowej oraz masywnym krwawieniem.

9-7.5. Tamponada serca

Definicja — tamponada serca to obecność dużej ilości płynu (krwi) w worku osierdziowym.

SKułkj

Normalnie w worku osierdziowym znajduje się niewielka ilość płynu. Jeśli natomiast w worku osierdziowym gromadzi się np. duża ilość krwi, która może pochodzić z pękniętego serca, czy oderwanych dużych naczyń lo powoduje ucisk serca i tym samym pogarsza Wyrzut krwi do dużych naczyń. W związku z lym praca serca jest upośledzona— serce uciskane coraz bardziej nic może się rozkurczyć (rys. 66).

99

Małgorzata Grześkowiak



Objawy

Zaburzenia ze strony układu krążenia:

— słabo wyczuwalne tętno,

— nadmiernie wypełnione żyły szyjne (krew nie może spłynąć do serca),

— tony serca bardzo słabo słyszalne — przy osłuehiwaniu stetoskopem,

Postępowanie

1. Wezwanie pomocy-

2. Ułożenie poszkodowanego w pozycji półsiedząeej, aby zmniejszyć napływ

krwi do serca i tym samym do osierdzia.

1. Kontrolowanie oddechu i tętna.

4 Jeśli rozpoznanie lamponady serca jest pewne, należy ją odbarczyć poprzez nakłucie worka osierdziowego i odciągnięcie płynu. Jest to jednak postępowanie przyrządowe i nic wszyscy ratownicy majądo tego uprawnienia. Wykonywanie tej procedury wymaga odpowiedniego przeszkolenia,

Czasami rozpoznanie tamponady serca może być trudne. Należy różnicować ją z odmą opłucnową wentylową. Poniższa tabela oraz rysunek przedstawia podobieństwa i różnice występujące w obu przypadkach.

Tabela 7

Podobieństwa i różnice w odmie wentylowej i tamponadzie serca (iyg. 67)

tam ponad a serca     ________

roiwiiywftnc panuttctn

Jrtypctnicnjc Aylsąjtiych Pozycja tchawicy na szyi

Odglus opukowy

Odma upluenowa wentylowi

Nadmierne

Przesunięta w stronę przeciw-di> WYSlcpującci_pdm)|_____     _

Nadmiernie jawny nad miejscem występowaniu odmy      ______

Nadmienić

W linii środkowej — nic jest pnrsunicta____________

PiawidUmy -symetryczny

[67]

Odma opłuciiowa wentylowa

Tawonada serca

100

Urazy

9.8. Urazy miednicy

Do urazów miednicy dochodzi najczęściej w następujących okoliczności uch:

— upadki z wysokości

— wypadki komunikacyjne.

Skutki

Urazy miednicy mogą manifestować się jako złamania kości miednicy, którym często towarzyszy masywne krwawienie. Może dojść do uszkodzenie układu moczowego (pęcherza moczowego i cewki moczowej), układu pokarmowego (odbytnicy), a także do uszkodzenie nerwów i naczyń krwionośnych tej okolicy,

Objawy

— ból — głównie towarzyszący złamaniom*

— niemożność poruszania kończynami dolnymi, chodzenia,

— krwotok (zewnętrzny* lub wewnętrzny) i rozwijające się objawy wstrząsu,

— krwiomocz (przy uszkodzeniu układu moczowego).

Postępowanie

1. Wezwanie pomocy.

2. Ocena stanu poszkodowanego (szczególnie istotna przy współistniejącym krwawieniu).

3. Unieruchomienie miednicy i obu kończyn dolnych.

4. Okresowa kontrola oddechu, tętna.

9.9. Urazv brzucha

Skutki

Urazy brzucha mogą spowodować uszkodzenia powłok jamy brzusznej oraz narządów wewnętrznych. Skutkiem urazów wątroby i śledziony może być krwawienie prowadzące do powstania wstrząsu hypo wolem icznego. Uszkodzenie narządów posiadających światło, takich jak np, żołądek czy jelita powoduje wydostanie się ich zawartości na zewnątrz, e/yli do jamy brzusznej, co zwiększa ryzyko powstania zapalenia otrzewnej,

Objawy

— rana powłok brzusznych — mogą być widoczne jelita,

— zmiana zabarwienia skóry- powłok brzusznych,

— ból br/ucha,

101

Małgorzata Grześkowiak

— przy badaniu dotykiem - - brzuch bolesny na ucisk, stwierdzane wzmożone napięcie powłok brzusznych tzw. obrona mięśniowa,

— powiększający się obwód brzucha — często sugeruje masywny krwotok wewnętrzny,

— objawy wstrząsu,

— spłycenie oddechu — dla zmniejszenia bólu.

Postępowanie

1. Wezwanie pomocy.

2. Jeśli nie stwierdza się objawów wstrząsu ułożenie poszkodowanego w pozycji półleżącej ze zgiętymi kończynami dolnymi*

3. W przypadku wstrząsu — ułożenie w tzw. pozycji przeciw wstrząsowej — Z uniesionymi kończynami dolnymi o 30°.

4. W razie potrzeby udrożnienie dróg oddechowych oraz kontrola oddechu i tętna.

5. Jeśli ma miejsce wytrzewicnie, tzn. narządy wydostają się na zewnątrz jamy brzusznej — często są to jelita — należy przykryć je wilgotnym, jeśli dostępny, jałowym opatrunkiem i nie wolno wprowadzać ich do jamy brzusznej.

6. Jeśli widoczne sątkwiące w powłokach jamy brzusznej ciała obce, to nie wolno ich usuwać, należy zabezpieczyć je opatrunkiem,

9.10, Wypadek samochodowy

Skutki

W czasie wypadku samochodowego działają siły, które powodują różnego stopnia uszkodzenia poszkodowanych znajdujących się wewnątrz pojazdu. Można wyróżnić cztery rodzaje kolizji, podczas których mechanizm powstawania urazów jest nieco

inny i są to:

— zderzenie czołowe — jadący samochód uderza w przeszkodę znajdującą się

z przodu,

102

Urazy

W wyniku zderzenia kierowca i pasażerowie nagle przemieszczają się do przodu

(rys. 68). Obrażenia do jakich może dojść są nieco inne u kierowcy i u pasażerów,

a jest to związane z obecnością dodatkowej przeszkody, jaką jest kierownica.

- uderzenie z tyl" —  jadący, bądź stojący samochód zostaje uderzony przez inny poja/d jadący z tyłu.

W wyniku lej kolizji kierowca i pasażerowie początkowo przemieszczają się do przodu, a potem do tyłu (tys. 69). Istnieje tu niebezpieczeństwo nagiego odgięcia głowy do tylu i uszkodzenia więzadeł i mięśni szyi, a także kręgosłupa szyjnego.

— uderzenie z boku —jadący, bądź stojący samochód zostaje uderzony przez inny pojazd z boku, W wyniku zderzenia kierowca i pasażerowie przemieszczają się boe/nie w stosunku do osi pojazdu i mogą uder/yć w boczną szybę, lub bok samochodu,

— dachowanie.

W wyniku tej kolizji kierowca i pasażerowie przemieszczają się w różnych kierunkach i możliwe są obrażenia spowodowane uderzeniami o dach, o boki samochodu ilp.

Urazy, do jakich może dojść w wyniku wypadku samochodowego są następujące: — głowa   - złamania kości czaszki (twarzoczaszki, mózgoczaszki), uszkodzenia mózgowia — wslrząśnienie, stłuczenie mózgu, krwawienia wewnątrz-czaszkowe,

— szyja — uszkodzenia mięśni, więzadeł, odcinka szyjnego kręgosłupa,

— klatka piersiowa — złamania żeber, uszkodzenia narządów klatki piersiowej (płuc — odma opłucnowa, krwiak opłucnej, serca — pęknięcie serca, lampo-nada serca, oderwanie dużych naczyń),

--jama brzuszna — pęknięcie wątroby, śledziony, obrażenia jelit,

— miednica — złamanie kości miednicy,

— kończyny — złamania, zmiażdżenia, amputacja. Powyższym uszkodzeniom może towarzyszyć krwawienie, wstrząs,

i 03

Małgorzata Grześkowiak

Postępowanie

1. Zabezpieczenie miejsca wypadku — bezpieczne zaparkowanie własnego samo* chodu, ustawienie irójkąla ostrzegawczego. Jeśli jest ciemno, miejsce zdarzenia można oświetlić, kierując w tę slronę włączx>ne świalla własnego samochodu,

2. Wezwanie pomocy.

3. Wyłączenie stacyjki samochodu, który uległ wypadkowi.

4.  Dokonanie wstępnej oceny — ilu poszkodowanych znajduje się w samochodzie, w jakim są stanie, czy sami są zdolni do opuszczenia pojazdu, ewentualnie, czy można ich wyjąć z samochodu, jeśli jest to konieczne, np. gdy istnieje możliwość wybuchu, pożaru.

5. Jeśli są wskazania do wydobycia poszkodowanego z pojazdu (niebezpieczeństwo pożaru itp., poszkodowany nie oddycha i nie ma lęlna — czyli należy prowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową) należy to bezzwłocznie uczynić stosując chwyt Rauteka (rys. 70)*

Ratownik otwiera drzwi samochodu, schyla się, będąc z tylu poszkodowanego

^\

[70a]

t?0bl

i umieszcza ręce pod obu jego pachami- Następnie jedną rękę kładzie na brodzie poszkodowanego i wykonuje lekki naciąg głowy w długiej osi ciała i podtrzymywaną za brodę głowę układa między swoim barkiem, a głową (rys. 70a). Natomiast drugą ręką ratownik chwyta przedramię, wtedy obraca poszkodowanego i może go bezpiecznie wydobyć z samochodu (rys. 70b). Bardzo ważne jest to, aby przed wykonaniem chwytu Rauteka i wydobyciem poszkodowanego z pojazdu sprawdzić, czy jest to możliwe i np* kończyny dolne poszkodowanego nie są zaklinowane.

, Jeśli poszkodowany znajduje się już poza pojazdem, należy go zbadać. Raz rozpoczęta stabilizacja kręgosłupa szyjnego nie muzę zostać przerwana, dlatego układając poszkodowanego, należy w dalszym ciągu unieruchamiać głowę i szyję, a udrażniając drogi oddechowe nie odginać głowy do tyłu. Jeśli poszkodowany nic oddycha i nic ma tętna, to należy rozpocząć prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej*

104

Urazy

7. Jeśli poszkodowany jest przytomny, to również należy stabilizować odcinek kręgosłupa szyjnego,

H, Poszkodowanego należy zbadać i zabezpieczyć miejsca krwawienia, unieruchomić złamania ilp.

9* Zabezpieczyć poszkodowanego przed utratą ciepła i co kilka minut kontrolować oddech i Celno.

9.11. Ciała obce w galec ocznej i obrażenia chemiczne

9.11.1. Ciała obce

Już ziarenka piasku, cząstki sadzy, drobne owady i inne małe ciała obce wnikające na spojówkę oka wywołują następujące dolegliwości:

piekący ból,

— łzawienie, zaczerwienienie,

— zaburzenia widzenia,

Te objawy wymuszają, szczególnie u dzieci pocieranie gałki oczej, co może prowadzić do skaleczeń rogówki.

Ażeby zmniejszyć uszkodzenia, należy jak najszybciej usunąć ciało obce, pamiętając o następujących zasadach:

1. Ciała obce, np. opiłki metalu* drewna lub innych twardych materiałów wolno tylko usunąć lekarzowi!

2. Ciało obce może być usunięte przez przypadkowego pomocnika tylko w tym przypadku, kiedy nie spowodowało żadnej rany.

3* Jeżeli przy pierwszej próbie nie udało się usunąć ciała obcego, lo laki poszkodowany powinien być także skierowany do lekarza.

Postępowanie przy usuwaniu ciała obcego będącego:

a)  pod powieką dolną;

— poszkodowanemu polecić patrzeć ku górze,

—   pocierać ostrożnie wewnętrzną powierzchnię powieki dolnej (po wcześniejszym odciągnięciu powieki ku dołowi palcem drugiej ręki), rogiem chusteczki, przesuwając zawsze w kieruiiku donosowym,

b) pod powieką górną:

— poszkodowanemu kazać skierować wzrok ku dołowi,

— uchwycić za rzęsy górnej powieki i pociągnąć ku dołowi nad dolną powiekę, następnie pozwolić powrócić powiece górnej do pozycji Wyjściowej. W ten sposób rzęsy powieki dolnej przesuwają się i oczyszczają wewnętrzną powierzdmię dolnej części powieki górnej,

105

Zbigniew Żaba

Przy ciałach obcych tkwiących w gałce ocznej np. kawałki metalu, drzazgi, nie wolno podejmował żadnej próby ich usunięcia,

Należy wówczas zabandażować obie gałki oczne i jak najszybciej przetransportować poszkodowanego do lekarza. Można jedynie założyć luźno jałowy opatrunek i umocować go chustą trójkątną. Zawsze obie gaiki oczne powinny pozostać w bezruchu.

Nic stosować żadnych kropli do oczu i nie smarować żadnymi maściami.

9.11,2, Obrażenia chemiczne

W pr/ypadku zadziałania na gałkę oczną takich substancji jak: zasady, kwasy lub inne środki żrące, dochodzi do martwicy tkanek.

Głębokość zniszczenia zależy od:

— stężenia,

— ilości,

— czasu działania danego środka.

Postępowanie:

Pnęy udzielaniu pomocy zawsze musimy pamiętać o ochronie własnej (gumowe rękawice) i jak najszybciej przetransportować do lekarza.

Pomoc polega na:

1. Natychmiastowym zmywaniu gałki ocznej czystą wodą co najmniej przez,

20 minut.

2. Jedynie przy oparzeniu wapnem najpierw należy usunąć grudki wapna z oka,

a dopiero polem spłukiwać.

Przemywanie gaiki ocznej powinno się przeprowadzać w następujący sposób: I. Poszkodowanego położyć na podłodze, głowę odwrócić w stronę uszkodzonej

gałki ocznej. 2* Ochronić zdrowe oko np. poprzez przykrycie oparunkicm. 3- Odchylić powieki uszkodzonego oka dwoma palcami.

4.  Wlewać wodę do wewnętrznego kąta oka z wysokości 10 cm. Woda opływa wówczas gałkę oczną i kieruje się do zewnętrznego kala oka*

5. Podczas przemywania gałki ocznej polecić poszkodowanemu poruszać gał-kami ocznymi we wszystkich kierunkach,

6. Widoczne uszkodzone tkanki osuszyć gazikami,

7. Przy pomocy kompresów gazowych i chusty trójkątnej obandażować oczy pozostawiając je w len sposób w bezruchu.

8. Do momentu kontaktu z lekarzem opiekować się poszkodowanym.



106

10t Zatrucia

Definicja — trucizną nazywa się każdą substancję, która po przedostaniu się do organizmu zaburza jego funkcje, powodując stan zwany zatruciem.

Istotną rolę odgrywa dawka trucizny, która wchłonęła się — im więcej, tym cięższe zatrucie.

Drogi przedostania się trucizn do organizmu mogą być bardzo różne:

a) przewód pokarmowy:

leki,

— alkohol,

— substancje chemiczne stosowane w gospodarstwie domowym, przemyśle (rozpuszczalniki organiczne, środki ochrony roślin, substancje żrące),

—jady roślinne,

— grzyby,

— zepsute środki spożywcze (zatrucie pokarmowe),

b) drogi oddechowe:

— gazy duszące,

— gazy drażniące,

— środki ochrony roślin,

— rozpuszczalniki organiczne,

c) skóra i błony śluzowe:

trucizny rozpuszczalne w tłuszczach. —jady zwierzęce (węże, owady),

— środki ochrony roślin,

— rozpuszczalniki organiczne,

d) wkłucia donaczyniowe, domięśniowe, podskórne:

—  leki, narkotyki.

Najczęstsze zatrucia są spowodowane lekami,

Najgroźniejsze są zatrucia środkami, które uszkadzają centralny układ nerwowy, układ bodżcoprzewodzący serca, mięśnie, układ krwionośny, narządy miąższowe (wątroba),

Podział ogólny zatruć wyróżnia te spowodowane przez;

—   pomyłkę (działanie przypadkowe),

— samobójcze.

107

Zbigniew Żaba, Małgorzata Grześkowiak

Objawy zatrucia nie są charakterystyczne. Zawsze, jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie jest znana przyczyna jej utraty nalejy podejrzewać zatrucie.

Rozpoznanie zatrucia mogą ułatwić następujące objawy, ze strony:

a) przewodu pokarmowego: —- nudności,

— wymioty, --bóle brzucha, —¦ biegunka,

b) układu oddechowego:

— trudności w oddychaniu.

— depresja oddychania,

c) układu krążenia:

— przyspieszone, bądź zwolnione tętno,

— nieregularne tętno, -*- nadmierna potliwość,

d) układu nerwowego:

— zwężone, lub nadmiernie poszerzone źrenice,

¦— ból głowy*

— zaburzenia świadomości, aż do jej utraty.

— drgawki*

e) skóry, błon śluzowych (szczególnie jeśli tą droga trucizna przedostała się do

organizmu);

— oparzenie,

— zaczerwienienie,

— pęcherze,

Pomocne w rozpoznaniu może być otoczenie chorego:

— miejsce, w którym znajduje się poszkodowany (garaż, gdy pracuje silnik spalinowy* w mieszkaniach, gdzie pali się w piecach - podejrzenie zatrucia tlenkiem węgla, na wsiach przy pracach rolniczych — możliwość zatrucia środkami ochrony roślin),

—- opakowania po lekach, środkach chemicznych,

— wymiociny.

Postępowanie:

1. Usunięcie poszkodowanego z niebezpiecznego otoczenia (np. tlenek węglu).

2. Sprawdzenie i zabezpieczenie podstawowych parametrów życiowych: A, B, C» (sprawdzenie przytomności, udrożnienie dróg oddechowych, oddech, kiszenie).

3. Wezwanie karetki pogotowia.

4. Ratując poszkodowanego należy pamiętać, aby samemu się nie zatruć!

- stad wynoszenie z zaczadzonych pomieszczeń powinno odbywać najszybciej (aby juk najmniej wchłonąć Uenku węgla). pr/.cw,elrzyc p.

najszybciej

czenia — otworzyć okna*

się jak pomieść

Zatrucia

— prowadząc sztuczną wentylację przy zatruciu substancjami drącymi, pocho-dnymi benzyny itp, należy uważać, aby nie wdychać powietrza wydechowego poszkodowanego.

5. Jeśli możliwe* to jak najszybsze usunięcie trucizny z organizmu (z przewodu pokarmowego — prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka* ze skóry — zdjęcie odzieży, zmycie skóry czystą wodą* z oczu —przemycie czystą wodą).

ó. Zabezpieczenie wszelkich opakowań po lekach, środkach chemicznych, wymiocin i zabranie ich razem z poszkodowanym do szpitala.

Pierwsza pomoc w eliminacji trucizn z organizmu:

a) W zatruciu przez przewód pokarmowy:

— - polega na wywołaniu wymiotów u osoby przytomnej przez podanie letniej

wody do wypicia (ok. 1-1,5 l),

— następnie podrażnienie palcem tylnej ściany gardła,

-  czynności te należy powtarzać aż do uzykauia czystych wymiocin,

— należy zabezpieczyć wymiociny do badania toksykologicznego* Prowokowanie wymiotów jest przeć i wskazane u osób:

— nieprzytomnych,

— z niesprawnymi odruchami w zakresie gardła i krtani,

— zatrutych substancjami żrącymi np. zasadami, kwasami, gdzie może dojść do perforacji ścian przełyku i żołądka oraz drażniącymi drogi oddechowe jak benzyna lub nafta,

zatrutych substancjami oleistymi, kiórc nie wywołują odruchów obronnych po przedostaniu się w okolicę wejścia do krtani, zwiększając ryzyko zachłyśnięcia,

b) W zatruciu przez drogi oddechowe:

— wyniesienie zatrutego ze skażonego pomieszczenia na świeże powietrze,

— zabronione jest używanie urządzeń elektrycznych i palenie papierosów, ponieważ istnieje groźba wybuchu,

- przy braku świadomości postępowanie jak z osobą nieprzytomną,

c) W zatruciu poprzez skórę:

— zdjęcie skażonej odzieży,

usunięcie trucizny z powierzchni ciała poprzez spłukanie skóry* dużą ilością letniej wody przez kilkanaście minut,

— czynności le należy wykonywać po założeniu gumowych rękawic,

— nie wolno slosować żadnych szczotek, które zwiększają szybkość wchłaniania poprzez wywołanie przekrwienia,

—    poza wodą nie stosuje się innych środków zobojętniających, które mogą wywołać reakcję egzotermiczną,

— po spłukaniu zabezpieczyć skórę, jeśli dostępne, jałowymi opatrunkami,

109



Zbigniew Żaba, Małgorzata Grześkowiak

d) W zatruciu drogą injekcji (pokąsania przez węże, użądlenia owadów) wchłanianie trucizny opóźnia się poprzez:

— unieruchomienie poszkodowanego,

— założenie opaski uciskowej proksymalnie (bliżej) od miejsca injekcji tak, aby było wyczuwalne lcino {zahamowany powinien być tylko odpływ żylny),

— obłożenie miejsca wstrzyknięcia zimnymi okładami, co na drodze obkur-czenia naczyń hamuje wchłanianie.

10.1, Zatrucia gazami

Wyróżnia się zatrucia gazami duszącymi i drażniącymi

Gazy duszące:

a) fizycznie tznM że poprzez swoją obecność w atmosferze zmniejszają ciśnienie cząstkowe tlenu. Są lo np. azot, metan, wodór, argon, hel, neon,

b)  chemicznie tzn. poprzez reakcje chemiczne dochodzi w konsekwencji do obniżenia poziomu tlenu w* organizmie. Są lo np:

— C02 — dwutlenek węgla, klóry nie tylko zmniejsza ciśnienie parcjalne tlenu w atmosferze, ale także poprzez narastający poziom w organizmie prowadzi do powstania kwasicy oddechowej, konsekwencją jest obrzęk mózgu, utrata przytomności,

Dwutlenek węgla jest cięższy od powietr/a i gromadzi się nad ziemią, spotykany jest w kopalniach, cukrowniach, gorzelniach, silosach zbożowych,

— CO — tlenek węgla, który poprzez około 300 razy silniejsze niż tlen połączenie z hemoglobiną, zwane karboksyhemoglobiną uniemożliwia przyłączanie tlenu do hemoglobiny,

— cyjanowodór (o zapachu gorzkich migdałów) w organizmie blokuje układy oddechowe komórek prowadząc do niedotlenienia — komórka nic potrafi wykorzystać tlenu, którego nie brakuje i dusi się,

— siarkowodór (o zapachu zepsutych jaj) unieczynnia enzymy oddechowe i w ten sposób hamuje oddychanie w komórce.

Gazy drażniące:

Powodują utlenianie lub też denaturacie białek. Działają głównie na powierzchnię z którą się kontaktują. Są to np.; amoniak, aldehyd mrówkowy, chlor, dwutlenek siarki, tlenki azotu, fosgen, W zależności od czasu ekspozycji, stężenia mogą drażnić spojówki, górne drogi oddechowe, a mogą też prowadzić do obrzęku pluć (i co ważne nie od razu, tylko po okresie utajenia):

a) spojówki i górne drogi oddechowe

— objawy podrażnienia spojówek to: łzawienie, światło wstręt, pieczenie, - objawy podrażnienia górnych dróg oddechowych to: kichanie, kaszel,

110

Zatrucia

b) płuca:

— często po okresie utajenia (bezobjawowym do kilku godzin) występuje obrzęk pluć,

— objawy zatrucia to: piekący ból w klatce piersiowej, duszność,

Postępowanie:

1. Jak najszybsze wyniesienie poszkodowanego z zanieczyszczonego gazem pomieszczenia.

2. Kontrola parametrów życiowych i w razie konieczności prowadzenie resuscytacji (pamiętając o swoim bezpieczeństwie),

3. Każdorazowo wezwanie karetki pogotowia (w większości przypadków wskazana jest hospitalizacja),

14.1.1. Zatrucie tlenkiem węgla (CO)

Tlenek węgla jest: — bczwoiuiym i bezbarwnym gazem, ¦— lżejszym od powietrza, — znajduje się w gazach spalinowych, gazach po wybuchu prochu, w dymie

papierosowym, w czasie pożaru, w kotłowniach, w kopalniach, w czadzie

z pieców i w gazie świetlnym,

Tlenek węgla powstaje jako produkt spalania przy niedostatecznym dopływie powietrza.

Objawy /uh ucht tlenkiem węgla:

a) bóle głowy, zawroty głowy,

b) nudności i wymioty,

c) ogólne osłabienie, zobojętnienie na niebezpieczeństwo, niepokój,

d) skóra blada,

e) utrata świadomości,

f) drgawki.

Postępowanie:

1. Otwarcie wszystkich drzwi i okien dla spowodowania przeciągu,

2.  Wyniesienie lub wyprowadzenie zatrutego (w zależności od jego stanu świadomości) na świeże powietrze, Ratownik jest także zagrożony przy nieostrożnym postępowaniu, wchodząc w strefę skażenia może zatrzymać oddech (chusteczka przed ustami i nosem nie jest żadną ochroną), aby jak najmniej zaabsorbować tlenku węgla,

3. Należy pamiętać o zagrożeniu wybuchem, stąd nie włączać urządzeń elektrycznych, nie zapalać ognia, także nie dzwonić do drzwi i nie używać telefonu,

111



Zbigniew Źabar Małgorzata Grześkowiak

— -D ¦                                                                                                 w

4. Jeśli wyniesienie poszkodowanego z pomieszczenia na zewnątrz nie jesl możliwe, należy doprowadzić dopływ świeżego powietrza poprzez otwarcie drzwi i okien (przewiew) i pozwolić zatrutemu oddychać przy oknie (jeśli jest

przytomny).

5. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, po wyniesieniu z pomieszczenia ułożyć w pozycji bocznej ustalonej  lub prowadzić resuscytację ktążeniowo-

oddechową.

6. Wezwanie karetki pogotowia.

Jeśli ulatnia się gaz ziemny (np. z kuchenki postępowanie jest analogiczne do

w/w, a także; Nie wolno:

1. Używać otwartego ognia (jeśli gaz ulatniał się z kuchenki, to palnik należy

zamknąć).

2. Włączać i wyłączać świateł, urządzeń elektrycznych.

3. Używać dzwonków i telefonów. Wszystko to grozi wybuchem!

10.2* Zatrucia lekami

Podejrzewając zatrucie lekami, należy ustalić do jakiej grupy lek należy. Jednymi z częstych i jednocześnie groźnych zatruć są wywołane między innymi:

a) lekami nasennymi, uspokajającymi i psychotropowymi,

b) lekami przeciwbólowymi, przeciwzapalnymi,

c) lekami nasercowymL

Objawy zatrucia są w głównej mierze zależne od zażytego środka (są niespecyficzne):

a) zaburzenia świadomości aż do śpiączki,

b) zwolnienie lub przyspieszenie oddechu,

c) zwolnienie lub przyspieszenie tętna*

d) nieregularne lętno,

e) sucha lub spocona skóra,

f) zwężone lub rozszerzone źrenice.

Postępowanie:

L Jeśli poszkodowany jest jeszcze przytomny, to jak najszybsza próba eliminacji trucizny tzn. prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka.

2. Jeśli poszkodowany jesl nieprzytomny, to nie wolno prowokować wymiotów, należy kontrolować parametry życiowe, jeśli wskazane to rozpocząć resuscytację, jeśli oddycha i ma zachowane krążenie, ułożyć w pozycji bocznej

-   ustalonej, okryć, zabezpieczając przed utratą ciepła.

3. Wezwanie karetki pogotowia,

112



Zatrucia

4. Zabezpieczenie tabletek, opakowań po lekach itp., wymiocin i zabranie z poszkodowanym do szpitala.

5. Jeśli są świadkowie zebranie wywiadu, ewentualnie przy próbach samobójczych zabezpieczenie listu pożegnalnego.

10.3. Zatrucia alkoholami

Najczęstsze zatrucia są spowodowane:

— alkoholem etylowym (etanol),

— alkoholem metylowym (metanol),

— glikolem etylenowym.

Objawy

Działanie alkoholi na organizm w miarę wzrostu dawki objawia się początkowo euforią (pobudzeniem, wzmożonym samopoczuciem, zaburzeniem równowagi), która przechodzi w senność i następnie głęboką śpiączkę.

ii) Euforia:

-pobudzenie* wzrost nastroju* zaburzenia równowagi,

— zaburzenia mowy.

b) Senność:

— zwolnienie reakcji.

c) Śpiączka:

— brak kontaktu z poszkodowanym, wówczas może dojść do:

• fizjologicznej niedrożności górnych dróg oddechowych (opadanie języka na tylna ścianę gardła),

• aspiracji wymiocin do dróg oddechowych (wskutek czego dochodzi do zagrażających życiu zaburzeń oddechowych),

• wzmożonej utraty ciepła (alkohol rozszerza naczynia krwionośne).

Ko/poznanie:

— zapach alkoholu z dróg oddechowych,

— zebranie wywiadu od świadków zdarzenia,

— stwierdzenie objawów wymienionych wyżej.

Przyjęcie Icków pr?ez osobę będącą pod wpływem alkoholu może prowadzić do nasilenia objawów zagrożenia życia.

Postępowanie:

I. Jeśli poszkodowany jest przytomny:

— ochrona przed upadkiem, urazami, wychłodzeniem (okrycie), podanie ciepłych płynów do wypicia,

l

Zbigniew Żaba, Małgorzata Gneśkowiak

— nieprowokowanie na silę wymiotów (alkohol bardzo szybko się wchłania i próby jego eliminacji są bezcelowe).

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny:

— kontrola podstawowych parametrów życiowych—jeśli brak to rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej,

—jeśli zachowany oddech i krążenie to pozycja boczna ustalona,

— ochrona przed utratą ciepła (okrycie),

— wezwanie karetki pogotowia.

Należy pamiętać, że u poszkodowanego zatrutego alkoholem może współistnieć uraz głowy z krwawieniem wewnątrzczaszkowym!

W zatruciu alkoholem nieznanego pochodzenia należy zawsze myśleć o metanolu!!!

10.4. lunc zatruciu

10.4.1. Środki żrące

Środki żrące to:

— kwasy,

— zasady,

— lizo!,

— fenol.

Powodują one oparzenie skóry i błon śluzowych.

Postępowanie:

Przy:

1. Działaniu na skórę:

— ratownik zakłada rękawiczki (sam może się oparzyć),

— usunięcie odzieży,

— zmycie skóry dużą ilością wody,                                                             ^H

— polem założenie opatrunku na uszkodzoną powierzchnię ciała.

2. Drogą pokarmową:                                                                                    ^m _ podanie do wypicia białek jaj kurzych (które mogą powlec błoną uszko-

dzoną śluzówkę).

Nic wolno:

prowokować wymiotów i płukać żołądka!



114

J

Zatrucia

1(1.4*2. Środki ochrony roślin

Najgroźniejsze są zatrucia /wiązkami fosforoorganicznymi. Powodują one pobudzenie układu przywspółczulnego:

a) wąskie źrenice,

b) wymioty, biegunka,

c) zlewne poły,

d) bawienie,

c) obfita wydzielina w drzewie tchawiczo-oskrzelowym.

Postępowanie;

1. Przy zatruciu przez skórę;

— zmycie skóry dużą ilością wody.

2. Przy zatruciu drogą doustną:

—jeśli poszkodowany jest przytomny (o płukanie żołądka, —jeśli jesl nieprzytomny, to:

• kontrola parametrów życiowych,

• pozycja boczna ustalona*

• wezwanie karetki pogotowia,

10,4.3. Zatrucie rozpuszczalnikami organicznymi

Rozpuszczalniki organiczne to między innymi: benzen, toluen, ksylen, benzyna, tetra, tri.

Wchłaniają się łatwo przez skórę, ponieważ dobrze rozpuszczają się w tłuszczach, wykazują powinowactwo do centralnego układu nerwowego, działając narkotycznie.

Postępowanie:

1.  Wyniesienie z zanieczyszczonego pomieszczenia.

2. Zdjęcie odzieży,

3. Zmycie skóry (pamiętając o własnej ochronie — rękawiczki).

4. Kontrola parametrów życiowych,

5. Wezwauie karetki pogotowia.

115

Zbigniew Żaba, Małgorzata Grześkowiak

10.4.4. Zatrucie grzybami

Najgroźniejsze jest zatrucie muchomorem sromotnikowym.

Muchomor sromottiikowy — charakterystyka:

— grzyb blaszkowy,

— barwa kapelusza — biało-zielonkawa.

— trzon — biało^zielonkawy,

na trzonie znajduje się biały pierścień w kształcie mankietu.

Objawy:

a) bóle brzucha,

b) wymioty,

c) biegunka. Objawy zatrucia moną wystąpić w kilka godzin od spożycia. Im one wystąpią

później (nawet do 2 dni), tym groźniejsze jest zatrucie!!!

Postępowanie;

1. Prowokowanie wymiotów i płukanie żołądka.

2. Należy zabezpieczyć resztki grzybów, ewentualnie wymiociny i zabrać z posz* kodowanym do Szpitala.

3. Wezwać karetkę pogotowia.

116



1!. Wpływ czynników środowiska na organizm

UJ. Oparzenia

Oparzenie jest to obrażenie tkanek pod wpływem działania wysokiej temperatury (90 % wszystkich oparzeń), płynów żrących (oparzenia chemiczne stanowią 5 %) oraz prądu elektrycznego lub pioruna (pozostałe 5 %),

Skaleczenia skóry* spowodowane poprzez gorące lub gotujące się płyny określane są jako spaczenia.

Przyczynami oparzeń / sparzeń z powodu urazu termicznego są:

— płomień,

— żarzące się metale,

promienie ultrafioletowe (oparzenia słoneczne), gorące płyny, para wodna,

Co się dzieje?

W zależności od wysokości temperatury i czasu nagrzewania powstają różne uszkodzenia komórek i tkanek; od odwracalnych zmian w postaci odczynów zapalnych (rumień, obrzęk) aż do nieodwracalnych zmian w komórkach w postaci martwicy*

Każde oparzenie uszkadza ochronną funkcję skóry.

Poprzez rozległe rany oparzeniowe organizm traci duże ilości płynów tkankowych, białka i soli. Ta utraia może prowadzić, podobnie jak i utrata krwi, do wstrząsu (przy oparzeniach 15%). Przy czym ból powstały przy oparzeniu nasila wstrząs.

Wnikające do ran oparzeniowyeh zarazki mogą prowadzić do rozległych ropni i w końcu do tworzenia się dużych blizn, które wymagają często usunięcia operacyjnego,

Skutki

Ciężkość oparzenia, a co za tym idzie rokowanie i leczenie, ustala się na podstawie rozległości oparzenia, jego lokalizacji, współistniejących komplikacji oraz wieku ofiary.

O rozległości oparzenia decydują natomiast jego powierzchnia i głębokość,

Powierzchnię oparzenia określa się przy pomocy tzw. „reguły 9" Wallacea, Według tej formuły powierzchnia ciała chorego podzielona jest na pola> które stanowią 9% lub 18% całej powierzchni ciała. I tak głowa stanowi 9%, przednia i tylna powierzchnia tułowia po 1S%, każda z kończyn górnych po 9%, krocze 1% (u dorosłych) oraz każda kończyna dolna po 18% (rys. 7la). Natomiast powierzchnia



117

Zbigniew Żaba

głowy u dzieci do 5 roku życia sianowi 18 %, a u dzieci powyżej 5 roku życia wynosi jużl3%(rys.7lb).



[71bJ

4fiZ

Jest także używana tzw. reguła dłoni, która mówi, że powieizchnia dłoni chorego równa się 1 % powierzchni jego ciała.

118

Wpływ czynników środowiska na organizm

Objawy klinic/ne: (rys. 72) W celu ustalenia głębokości oparzenia podzielono je na trzy stopnie:

IQ Oparzenie obejmuje tylko naskórek (martwica warstwy rogowej): — rumień i obrzęk skóiy, ból.

Skóra prawidłowo

11° Uszkodzenie dotyczy naskórka i powierzchownych warstw skóry właściwej:

— skóra jest zaczerwieniona,

— powstają pęcherze, czucie zachowane.

111° Martwica całego naskórka i skon* właściwej łącznie z przydatkami oraz uszkodzenie tkanek znajdujących się poniżej skórv:

— skóro jest sucha, biała lub szara, może być strup,

— ponieważ są zniszczone zakończenia nerwowe brak jcsl czucia bólu.



Zbigniew Żaba

Jest regułą, że im mniejsza bolesność przy rozległych oparzeniach tym rokowanie jcsl gorsze, O ile zmiany w dwóch pierwszych stopniach goją się samoistnie, to obrażenia w trzecim stopniu wymagają wykonania przeszczepów skórnych,

Oparzenia w obrębie tzw. okolic wrażliwych, tj. twarzy, szyi. krocza, rąk, stóp lub w okolicach zgięciowych stawów wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Na podstawie oceny powierzchni i głębokości oparzeń wyróżniono trzy stopnie kliniczne oparzeń:

a) Oparzenia lekkie, które obejmują;

— 1° i 11° poniżej 15 % powierzchni ciula,

— IH° poniżej 5%.

b) Oparzenia średnie obejmujące: — 1° i II0 od 15% do 30%, —111° poniżej

10%.

c) Oparzenia ciężkie, które obejmują:

— 1° i 11° powyżej 30%>

— IH°powyżej 10%,

— 111° dotyczące twarzy, stóp i rąk,

— oparzenia dróg oddechowych,

— oparzenia powikłane poważnymi złamaniami i/lub ranami tkanek miękkich,

— oparzenia u osób z ciężkimi schorzeniami, jak np. chorobami serca, cukrzycą, chorobami pluć-

Rokowanie jest gorsze u osób starszych (powyżej 65 roku życia) i u dzieci- Ryzyko oparzenia jest największe u pięcioletnich dzieci. W tej grupie wiekowej stanowią drugąprzyczynę przypadków śmiertelnych.

120

Wpływ czynników środowiska na organizm

Postępowanie:

1. Usunięcie poszkodowanego z zagrożonego pomieszczenia*

2. Ugaszenie odzieży, przyczepiony do ubrania palący się materiał musi zostać usunięty, podczas gdy przyczepiony do skóry powinien tam pozostać.

3. Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych (należy usunąć oparzonego z pomieszczenia zadymionego).

4. Natychmiastowe schładzanie zimną wodfl oparzonej powierzchni przez kilkanaście minut (zmniejsza to stopień oparzenia, ponieważ zimna woda odbiera oparzonej skórze ciepło, działa przeciw obrzękowo, a ponadto przynosi ulgę w poswei ustąpienia bólu). Można polewać oparzoną skórę czystą, zimną. bieżącą wodą (o temperaturze około 20*C), lub zanurzyć w wannie na co najmniej 20 minut

5. Przy oparzeniach w obrębie ust i gardła trzeba schładzać nie tylko powierzchnię na zewnąif2ł lecz równocześnie poszkodowany powinien płukać gardło zimną wodą, albo ssać kawałki lodu.

6. W przypadku oparzeń chemicznych np. kwasy, zasady należy spłukiwać oparzoną powierzchnię stnunienicm bieżącej wody przez 15 minut* Jedynie w przypadku ofiar oparzonych wapnem niegaszonym, przed zmywaniem oparzonej powierzchni należy najpierw usunąć mechanicznie wapno ze skóry (przez wytarcie).

7. W przypadku oparzeń wywołanych łukiem elektrycznym należy przede wszystkim monitorować podstawowe funkcje życiowe (może dojść do zatrzymania oddechu, zatrzymania czynności serca, mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca) i w zależności od objawów wdrożyć odpowiednie postępowanie. Tutaj obszar uszkodzeń tkanek miękkich jest większy niż skóry. Powierzchnię oparzoną można zaopatrzyć suchym Jeśli dostępny, jałowym opatrunkiem,

B. Ze względu na szybko pojawiający się obrzęk trzeba zdjąć obrączki, pierścionki, krawat. 9. Zaopatrzenie rany, jeśli dostępny, jałowym opatrunkiem, unikając wr ten sposób

zakażenia. 10. W przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu ułożenie poszkodowanego

w pozycji przeć i w wstrząsowej, i I. Przewiezienie oparzonego do szpilala.

Czego się nie robi:

I- Przy oparzeniach nic woino zrywać ubrania, kióre przykleilo się do skóry, należy ostrożnie ściągać pozostałą odzież,

2. W przypadku oparzeń t> dużej powierzchni schładzanie tylko wilgotnymi chustami, nie wolno polewać bieżącą zimną wodą,

3. Nie wolno stosować na świeże oparzenie żadnych maści, kremów lub innych powszechnie stosowanych okładów, np. z kwaśnego mleka.

4. Nic wolno neutralizować kwasów zasadami i odwrotnie. Jedynym i najlepszym środkiem leczniczym jest woda.

121

Zbigniew Żaba

11.2. Udar cieplny

Udar cieplny jest stanem zagrożenia życia, w którym temperatura ciała niekontrolowanie wzrasta, ustaje pocenie się i może dojść do utraty przytomności, spowodowanej wyczerpaniem się lub całkowitym brakiem mechanizmów regulujących ciepłotę ciała.

Co się dzieje?

Organizm ludzki utrzymuje stałą cieplolę ciała dzięki różnym mechanizmom regulującym. I lak przed nadmiernym przegrzaniem ustrój nasz broni się, oddając ciepło do otoczenia m.in. poprzez rozszerzenie naczyń skórnych i zwiększone pocenie się.

Możliwości regulacji ciepłoty ciała są jednak ograniczone i w pewnych sytuacjach zawodzą.

Szczególnie ma lo miejsce w gorącym i wilgotnym klimacie (lub pomieszczeniach), gdzie wilgotność względna przekracza 75 %. W takich warunkach wydzielanie polu drastycznie spada, a co za tym idzie zmniejsza się oddawanie ciepła do otoczenia. Dochodzi wówczas do znacznego wzrosiu ciepłoty ciała, „przegrzania" komórek centralnego układu nerwowego, które może prowadzić do nieodwracalnego ich uszkodzenia.

Należy pamiętać, że do udaru cieplnego może dojść także wtedy, gdy przebywa się zbyt długo w samochodzie (szczególnie dzieci) podczas upalnych dni.

Objawy kliniczne:

— zaczerwieniona, gorąca i sucha skóra,

— wysoka temperatura ciała*

— chwiejny chód,

— przyspieszone tętno,

— przyspieszony oddech,

— ból i zawroty głowy,

— nudności, wymioty,

— mrowienie kończyn,

— może dojść do wzmożenia odruchów i napadu drgawek klonicznych,

— zaburzenia świadomości. Z czasem istnieje zagrożenie utraty świadomości i zatrzymania krążenia.

Postępowanie:

1. Przeniesienie poszkodowanego w chłodne i zacienione miejsce, ułożenie w pozycji półsiedzącej, gdy poszkodowany jest przytomny (lub chociaż uniesienie

głowy).

2. Udrożnienie dróg oddechowych i kontrola ważnych funkcji życiowych.

3. Rozebranie poszkodowanego. 122



Y/rwjw* jzywMGWśfOtiowtska na organizm

4. Jak najszybsze obniżenie temperatury ciata, np. poprzez polewanie zimną wodą, owinięcie całego ciała łącznie z głową mokrymi, zimnymi chustami, „wachlowanie" powietrzem.

5. Opieka nad poszkodowanym do czasu przybycia lekarza.

11.3. Odmrożenia

Definicji) — odmrożenia to miejscowe zmiany powstające w tkankach na skutek wpływu na nie zimm*.

Skutki:

— predysponowane części ciała lo: stopy, dłonie, iwarz< nos. uszy,

— czynnikami sprzyjającymi są: nadużycie alkoholu, narkotyków, palenie papie* rosów, choroby przewlekłe naczyń obwodowych,

do odmrożeń dochodzi na skutek zamarzania wody pozakomórkowo, co prowadzi do odwodnienia i rozpadu komórek z uwolnieniem produktów ieli rozpadu, zagęszcza krwinki i odpowiada za zastój w nukrokrażeniu.

Objawy kłiuic/nc

W zależności od głębokości odmrożenia pod/ielono na stopnie, różniące się znacznie objawami klinicznymi:

I * obejmuje zasięgiem powierzchowne warstwy naskórka:

— - skóra — blada, zimna,

— odczuwane mrowienie w objętych odmrożeniem częściach ciała,

— upośledzenie ruchów palców,

— czucie zachowane — ból, I [ D obejmuje wszystkie warstwy naskórka oraz ogniska w skórze właściwej:

- skóra — biała, woskowa, twarda.

—  pojawiają się pęcherze, obrzęk, po ogrzaniu zaczerwienienie, —¦ czucie zachowane,

1(1 ° obejmuje skórę i głębiej położone tkanki oraz narządy:

—   skóra — biała, twarda.

— pęcherze, obrzęk wykraczający nawet poza granicę odmrożenia, martwica, —¦ całkowity brak możliwości poruszania objętą częścią ciała,

— utrata czucia,

Postępowanie;

L Odmrożenia 1°;

—  przerwanie narażenia na zimno,

— zdjęcie mokrej odzieży,

— ogrzanie odmrożonych części ciała, odmrożone dłonie można okryć własnymi, bądź włożyć je pod pachy lub między uda,

123

Anna Turowska-Kóska, Małgorzata Grześkowiak

— odmrożonych czyści ciała nie należy pocierać — kryształki lodu mogłyby pogłębić uszkodzenia,

2. Odmrożenia 11°:

— przerwanie narażenia na zimno, przeniesienie poszkodowanego do ogrzanego pomieszczenia,

— zdjęcie mokrej odzieży,

— odmrożonych części ciała nie należy pocierać — kryształki lodu mogłyby pogłębić uszkodzenia* należy je ogrzać własnymi dłońmi oraz okryć, jeśli dostępny, jałowym, suchym opatrunkiem,

—  poszkodowanego powinno się okryć np. kocem, w celu zahamowania dalszej utraty ciepła,

3. Odmrożenia 111°:

— przerwanie narażeuia na zimno, przeniesienie poszkodowanego do ogrzanego pomieszczenia,

— zdjęcie mokrej odzieży,

—  ogrzewania części ciała najbardziej narażonych — szczególnie kończyn w ciepłej wodzie, innych części ciała, takich jak nos czy uszy, własnymi dłońmi,

— po osuszeniu ogrzanych części ciała należy okryć le miejsca, jeśli dostępny, jałowym, suchym opatrunkiem, w przypadku odmrożeń stóp opatrunek można umieścić także między* palcami,

— wskazane okrycie np. kocem, w celu zahamowania dalszej utraty ciepła,

— ciepłe płyny do picia.

11.4. Utonięcie

Definicja — tonięcie to nic innego jak duszenie z powodu zalewania wodą dróg oddechowych.

Mechanizm tonięcia

Wyróżnia się następujące fazy tonięcia:

1. Wstrzymanie oddechu.

Na początku poszkodowany broni się przed zalaniem wodą poprzez wstrzymanie oddechu, ale jak długo może nie oddychać? Do momentu, gdy gromadzący się w jego organizmie dwutlenek węgla (ponieważ nie ma wymiany gazowej) osiągnie laki poziom, że dojdzie do pobudzenia ośrodka oddechowego i wznowienia oddychania już niezależnie od woli poszkodowanego.

2. Rozpoczęcie oddychania*

Ponieważ woda może zalewać jamę ustną i dalej przedostawać się do dróg oddechowych poszkodowany broni się przed tym i zaczyna ją połykać*

3. Połykanie wody, Jak długo może połykać wodę? Do momentu, gdy żołądek będzie całkowicie wypełniony i odruchowo dojdzie do wymiotów.

124

Wpływ czynników środowiska na organizm

Należy pamiętać, że u poszkodowanego nie ma wymiany gazowej w płucach jui od pewnego czasu i oprócz podwyższonego poziomu dwutlenku węgla współistnieje obniżony poziom tlenu,

4. Woda zaczyna przedostawać się do dróg oddechowych. Dochodzi do odruchowego kurczu krtani (woda drażni kn*iń i dochodzi do zamknięcia strun głosowych). Kurcz krtaui nic trwa długo. Pogłębiające się niedotlenienie poszkodowanego (klóry nie oddycha) doprowadza do utraty świadomości, otwarcia obkurczonej krtani (ponieważ dochodzi do zwiotczenie mięśni) i swobodnego przedostawania się wody do płuc,

5. Zalewanie wodą pluć.

Skutki tonięcia

Toniecie w wodzie słodkiej:

Woda słodka w porównaniu z krwią ma niższe stężenie jonówt jest hipoosmotyczna. U tonącego woda słodka znajdująca się w płucach przenika przez pęcherzyki płucne do naczyń włosowatych krążenia płucnego (na zasadzie wyrównywania ciśnień). Dalej rozprowadzana jest w naczyniach układu krążenia powodując hemołi/ę krwinek czerwonych (hernoliza jest równoznaczna ze zniszczeniem komórek, z których na skutek ich rozpadu uwalnia się potas. Dochodzi do hiperpotasc-miit która może spowodować migotanie komór serca i śmierć poszkodowanego).

Przy tonięciu w wodzie słodkiej, w płucach poszkodowanego nie ma wody, ponieważ cała przeniknęła do układu krążenia (rys. 73).

Tonięcie w wodzie słonej:

WiKla słona w' porównaniu z krwią ma wyższe stężenie jonów — jest hiperosmolyczna. U tonącego woda słona znajdująca się W płucach powoduje napływanie wody z naczyń włosowatych krą* żenia płucnego do pęcherzyków płucnych (na zasadzie wyrównywania ciśnień) powodując obrzęk płuc (mimo, że woda jest w płucach to dodatkowo dochodzi do przemieszczenia wody z krążenia do płuc).

Należy pamiętać, że woda znajdująca się w płucach jest wymieszana z wieloma składnikami, które

się tam znajdują np. śluzem> surfnk(antem (czynnik powierzchniowo czynny) itp. i w efekcie w płucach znajduje się pienista wydzielina, a nic „czysta woda" (rys. 74).

125

Małgorzata Grześkowiak

Zanieczyszczenia znajdujące się w wodzie

np. różne związki chemiczne, bakterie ilp. mogą powodować dodatkowe obrażenia płuc, zmniejszając skuteczność ratowania poszkodowanego.

Postępowanie:

1. Często się zdarza, że do tonięcia doszło na skutek skoku do płytkiej wody, co spowodowało uraz kręgosłupa, dlatego też, jeśli lego mechanizmu tonięcia nie można wykluczyć, postępowanie rozpoczyna się od stabilizacji kręgosłupa szyjnego (zalecane jest także prowadzenie stabilizacji odcinka piersiowego kręgosłupa) połączonego 2 równoczesnym udrożnieniem dróg oddechowych. Jeśli tonący jest wyciągany z wody szczególną uwagę należy także poświęcić stabilizacji kręgosłupa.

2. Sprawdzenie przytomności poszkodowanego.

3. Jeśli nawet poszkodowany jest przytomny nie zwalnia lo z zaprzestania stabilizacji kręgosłupa szyjnego aż do momentu wykluczenia urazu kręgosłupa (w szpitalu),

4. Wezwanie pomocy.

5. Udrożnienie dróg oddechowych u nieprzytomnego.

Należy oczyścić jamę ustną z: zanieczyszczeń wody, roślin (glony ilp.), wymiocin, pamiętając, że w trakcie tych manewrów nie wolno głowy skierować na bok.

Ponieważ w górnych drogach oddechowych może znajdować się woda, celem oczyszczenia z niej jamy ustnej można na palec założyć bandai, gazik, lub chusteczkę i woda może się wchłonąć.

Z uwagi na podejrzenie urazu kręgosłupa szyjnego, udrażniając drogi oddechowe nic odgina się głowy poszkodowanego ku tyłowi!, tylko unosi się żuchwę.

6. Sprawdzenie oddechu.

7. Przy braku oddechu bardzo ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie sztucznego oddychania*

8. Jeśli istnieje podejrzenie aspiracji ciała obcego do dróg oddechowych można wykonać rękoczyn Hcimlicha. Ostatnie standardy ILCOR zalecają raczej zamiast rękoczynu Heimlicha rozważenie wykonania ucisków klatki piersiowej na mostku, które także powodują wzrost ciśnienia w klatce piersiowej, mającego na celu usunięcie ciuła obcego z dróg oddechowych.

9. Sprawdzenie tętna.

10. Przy braku tętna rozpoczęcie masażu serca.

126

Wpływ czynników środowiska *ta organizm

Nie wykonuje się następujących czynności!

1. Nie wylewa się wody z pluć!

Wody w płucach nie ma, ponieważ przy tonięciu w:

wodzie słodkiej, woda z pluć przechodzi do układu krążenia,

— wodzie słonej dochodzi do obrzęku płuc i w płucach znajduje się pienista wydzielina, której nie sposób usunąć z płuc* nie mając do dyspozycji ssaka.

Wszelkie próby usuwania wody;

— z jamy ustnej na zasadzie odgięcia głowy poszkodowanego na bok mogą spowodować jego natychmiastową śmierć (ucisk uszkodzonego kręgu na rdzeń przedłużony),

— z płuc na zasadzie ucisku na klatkę piersiową mogą prowadzić do braku stabilizacji unieruchomionej uprzednio głowy,

— z płuc na zasadzie ucisku na przeponę w okolicy śródbrzusza mogą spowodować ulanie treści z żołądka do jamy ustnej i jej aspirację do płuc.

2.  Nie odstępuje się od razu od ratowania poszkodowanego, mimo że ten sprawia wrażenie jakoby nie żyl: oprócz objawów śmierci klinicznej stwierdza się obniżoną ciepłotę dnia

Ratując topielca należy zawsze pamiętać o wpływie niskiej temperatury wody na organizm i możliwości powstania hipolermii.

Zanim odstąpi się od prowadzenia resuscytacji należy poszkodowanego ogrzać!!!

127

Małgorzata Grześkowiak

11.5. Ilipotermia

Definicja — hipotcrmia to znacznego stopnia oziębienie ciała, stwierdzane poprzez zbadanie ciepłoty głębokiej ciała (w odbycie, na błonie bębenkowej).

Wyróżnia się:

— lekką hipoiermię — temperatura głęboka 34-36°C,

— średnią hipoiermię — temperatura głęboka 30-34*C,

— ciężką hipoiermię — temperatura głęboka — poniżej 30°C.

Hipotcrmia moie być:

— pierwotna —jeśli np. dochodzi do zanurzenia w lodowatej wodzie hipotcrmia rozwija się nagle i wykazuje działanie ochronne na organizm, chroniąc go przed niedotlenieniem,

— wtórna — jefili np. powstaje jako wynik zanurzenia w wodzie topiącego się oraz powikłanie podczas czynności ratowniczych u topielca (związanych z utratą ciepła)*

Czynniki predysponujące do hipotertnif

a) czynniki zewnętrzne:

— niska temperatura otoczenia (powietrza, wody przy topieniu),

— wiatr, duża wilgotność powietrza,

b) stan poszkodowanego:

— brak ruchu w niskiej temperaturze powietrza,

— upojenie alkoholowe,

«—zażywauie narkotyków,

— zażywanie leków uspokajających, nasennych itp.,

— choroby psychiczne,

c) wiek poszkodowanego:

— predysponowane dzieci i osoby starsze.

Skutki hipotermii

Obniżająca się ciepłota ciała powoduje uruchomienie się mechanizmów obronnych przed dalszą utratą ciepła i dochodzi do centralizacji krążenia. Ma miejsce odruchowy kurcz naczyń krwionośnych skóry, mięśni — najbardziej widoczny w dyslalnych (obwodowych) częściach ciała (palce, uszy), a krew preferencyjnie krąży we „wnętrzu ciała" (narządach wewnętrznych).

Ciężkiego Stopnia hipotcrmia (lemperaiura głęboka poniżej 30CC) związana jest ze zmniejszeniem przepływu krwi w mózgu i zapotrzebowaniem na tlen* Powoduje także zmniejszenie rzutu serca i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,

Jeśli nagle dochodzi do obniżenia temperatury ciała, np. poprzez zanurzenie w lodowatej wodzie, to w tym przypadku hipotcrmia wykazuje działanie ochronne na

128

Wpływ czynników środowiska na organizm

mózg i inne narządy w przypadku zatrzymanie krążenia. Hipotcrmia prowadzi do zwolnienia metabolizmu* Jest to równoznaczne ze zmniejszonym zapotrzebowaniem na tlen (którego brakuje).

Objawy kliniczne

utrata przytomności,

— oddech płytki, zwolniony lub brak,

— tętno zwolnione, bardzo słabo wyczuwalne (obniżone ciśnienie tętnicze krwi), lub niewyczuwalne,

— skóra chłodna.

Postępowanie:

Nigdy nie wolno odstępować od ratowania poszkodowanego* gdy znajduje się on w stanie hipotermii!

Należy go ogrzać oraz jeśli lo konieczne prowadzić sztuczne oddychanie i masaż serca.

1,  Postępowanie początkowe polega na zdjęciu mokrej odzieży, zabezpieczeniu przed dalszą utratą ciepłu-

2, Ułożeniu poszkodowanego w pozycji na plecach i unikaniu wszelkich ruchów ciała (może to spowodować przemieszczeńie wychłodzonej krwi z części dyslalnych ciała do wnętrza organizmu).

3, Badaniu głębokiej temperatury ciała poszkodowanego.

4, Jeśli ma miejsce:

a) lekka hipotcrmia to:

— bierne ogrzewanie poprzez okrycie kocami i przeniesienie do ciepłego pomieszczenia,

— czynne ogrzewanie zewnętrzne poprzez zastosowanie ciepłego powietrza, ciepłej kąpieli*

b) średnia hipotcrmia to:

— bierne ogrzewanie,

czynne ogrzewanie zewnętryne, ale tylko tułowia,

c) ciężka hjpotermia to:

— aktywne ogrzewanie wewnętrzne - możliwe tylko do prowadzenia metodami przyrządowymi (np. wentylowanie poszkodowanego ciepłym nawilżonym tlenem).

Aktywne ogrzewanie wewnętrzne prowadzi się do momentu kiedy:

— temperatura głęboka jest wyższa niż 30*C>

— wraca samoistny oddech. zawodzą wysiłki resuscytacyjne.

5, Jeśli brak oddechu i tętna — prowadzenie wentylacji i masażu serca.

Małgorzata Grześkowiak

11.6. Porażenie prądem elektrycznym

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi na skutek przepływu prądu przez ciało człowieka.

Skutki

Jeśli na drodze przepływu prądu znajdzie się ciało człowieka, lo będzie ono stanowiło pewien opór (przeszkodę). Poszczególne części ciała, tkanki mają różny opór. Oporność ciała jest zatem sumą oporności skóry i oporności wewnętrznej ciała.

Oporność skórv zależy od:

— napięcia dotyku — czyli napięcia, które powoduje porażenie (przy napięciach dotyku powyżej 100 V następuje „przebicie" skóry na drodze elektrycznej i wtedy oporność ciała ogranicza się praktycznie do oporności wewnętrznej). Na oporność wewnętrzną ciała składają się głównie opory kończyn. Największa oporność będzie w przypadku drogi prądu „ręka - ręka" lub „ręka-stopa", mniejsza oporność w przypadku „dwie ręce - stopa" lub „ręka - dwie stopy", a najmniejsza w przypadku „dwie ręce - plecy" lub -dwie stopy -plecy". Pamiętać należy, że im mniejsza oporność ciała, tym większe natężenie prądu czyli cięższe porażenie!!*

— należenia i częstotliwości prądu,

— czasu trwania rażenia (przepływu prądu), —temperatury i wilgotności skóry (opór skóry zmniejsza się, gdy jest ona mokra),

— wielkości powierzchni kontaktowych,



Porażenie prądem przemiennym o częstotliwości 15-100 Hz Prąd o częstotliwości (50-60 Hz) jest najczęściej stosowany przez użytkowników (mamy laki w mieszkaniach) i jednocześnie najgroźniejszy dla życia, jeśli dojdzie do

porażenia!                                                                                           ,r

Poniżej wartości 0,5 raA człowiek nie odczuwa przepływu prądu, ale jesh natężenie rośnie odczuwane jest to jako:

— łaskotanie,

— mrowienie.

W miarę dalszego wzrostu natężenia prądu odczuwane jest;

— drętwienie,

— ból.

— dochodzi do skurczu mięśni

Skurcz mięśni może być lak znaczny, ze nie jest możliwe otwarcie zaciśniętej dłoni, aby przerwać działanie prądu. Wprowadzono pojęcie — prąd samou wolnic-n ia — jest to wartość progowa natężenia, przy której jeszcze jest możliwe otwarcie dłoni i uwolnienie się od kontaktu z prądem. Prąd samouwolniema dla omawianej częstotliwości prądu wynosi 10 mA.

1  TH



Wpływ czynników środowiska na organizm

Dalszy wzrost natężenia powoduje powstanie:

— skurczów tężcowych mięśni poprzecznie prążkowanych,

— skurczu mięśni oddechowych,

— zaburzeń rytmu  serca prowadzących do migotania  komór i  zatrzymania krążenia-

Porażenie prądem stałym

Prąd stały wykorzystywany jest np, w kopalniach i nie jest tak niebezpieczny dla człowieka jak prąd przemienny. To dlatego, że prąd samouwolnienia ma znacznie wyższą wartość natężenia — 30 mA.

Działanie na organizm w miarę wzrostu natężenia powoduje:

— odczuwanie łaskotania, mrowienia,

— skurcze mięśni,

— zaburzenia rytmu serca,

— oparzenia,

— utratę świadomości*

Porażenie prądem przemiennym o wielkiej częstotliwości Prąd taki wykorzystywany jest w urządzeniach lotniczych, radiostacjach, urządzeniach stosowanych w terapii medycznej, zdalnie sterowanych urządzeniach elektrycznych itp. Prąd przemienny o wielkiej częstotliwości nie jest tak bardzo niebezpieczny dla życia człowieka. Pierwszym objawem przepływu prądu jest uczucie ogrzania w miejscu kontaktu z przewodnikiem. Wzrost natężenia prowadzi do oparzeń skóry*

Podsumowując powyższe — porażenie prądem elektrycznym może prowadzić do;

— utraty przytomności, zatrzymania krążenia,

— zatrzymania oddechu,

— skurczu mięśni {czasami prowadzącego do złamań, zwichnięć),

— oparzeń, zwęgleń,

— na skutek upadku z wysokości do urazów głowy i kręgos!upat

— natychmiastowej śmierci.

Na skutek przepływu prądu może dojść do następujących obrażeń: 1. Oparzeń

Przepływający prąd powoduje powstawanie w miejscu kontaktu — okrągłych, lub owalnych zmian martwiczych skóry zwanych oparzeniem Joule\r Podobne zmiany występują w miejscu ^wyjścia" prądu.

Pr?y pr/cplywic prądu przez Ikanki dochodzi także do zmian martwiczych — mięśni, naczyń krwionośnych, nerwów—nazywanych opaleniem elektrycznym. Powstanie oparach termicznych ma miejsce najczęściej na skutek działania

131

Małgorzata Grześkowiak

łuku elektrycznego— bardzo wysoka temperatura powoduje denalurację białek

i zwęglenie ciała.

2. Zaburzeń rytmu serca

Jeśli prąd elektryczny przepływa przez organizm zaburza fizjologiczny rylm serca, a także może doprowadzić do zatrzymania krążenia,

3. Mnogich uszkodzeń ciała

Przepływ prądu powoduje skurcz mięsni (czasem tak silny, ?L może spowodować zwichnięcia i złamania kości). Skurcz mięśni jest niejednokrotnie przyczyną przedłużającego się kontaktu poszkodowanego z „prądem", ponieważ dochodzi do zaciśnięcia dłoni na przewodniku prądu (kabel ilp.). Należy pamiętać, ze jeśli dochodzi do porażenia prądem na słupach wysokiego napięcia — może dojść do upadku poszkodowanego z wysokości i zawsze w tych przypadkach obok innych obrażeń należy podejrzewać uraź głowy i kręgosłupa szyjnego.

Postępowanie:

L Usunięcie przyczyny, która spowodowała porażenie prądem. Ratownik musi dbać o własne bezpieczeństwo i uważać, aby sam nic został porażony prądem! Dlatego jako pierwsze powinien wyłączyć żródlo prądu. Jeśli poszkodowany jest cały czas w kontakcie z przewodnikiem prądu* ratownik może użyć materiałów nie przewodzących np. suchego drewna, drążka izolacyjnego, aby przerwać dalszą ekspozycję.

2. Ocena objawów życiowych i jeśli konieczne, rozpoczęcie sztucznej wentylacji i masażu serca. Przy podejrzeniu urazu kręgosłupa szyjnego należy pamiętać o stabilizacji głowy.

3.  Wezwanie karetki pogotowia*

4. Ocena obrażeń ciała:

— przy złamaniach i zwichnięciach — unieruchomienie,

— przy oparzeniach — chłodzenie i zabezpieczenie rany przed zakażeniem.

5. W zależności od stanu przytomności poszkodowanego:

— jeśli jest przytomny i nie wymaga pilnej interwencji na miejscu zdarzenia bezwzględnie powinien być przetransportowany do szpitala na obserwację — chodzi o późniejsze następstwa (odwodnienia tkanek, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia rytmu serca, uszkodzenia nerek na skutek zaczopo-wania mioglobiną — białkiem mięśniowym — uwolnioną z uszkodzonych

mięśni), —jeśli jest nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krążenie i nie stwierdza się objawów wstn^su hipowolemiczuego oraz można wykluczyć uraz — poszkodowanego układa się w pozycji bocznej ustalonej,

— jeśli stwierdza się objawy wstrząsu hipowolemiczuego — odpowiednie postępowanie i ułożenie.

I3H

12. Stany zagrożenia życia ciężarnych

12.1. Resuscytacja ciężarnej

Prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej u ciężarnej ma na celu utrzymanie prawidłowej wentylacji oraz krążenia nie tylko u kobiety (matki), ale także u płodu. Ratowanie więc skierowane jest na dwie osoby.

O odmienności postępowania w przypadku ratowania ciężarnej decydują zmiany fizjologiczne, do jakich dochodzi w jej organizmie. Zmiany te dotyczą między innymi powiększania się jamy macicy, w której rozwija się płód. Jeśli ciężarna, szczególnie w ostatnim trymestrze ciąży, leży na wznak może dojść do przemieszczania się macicy ku dołowi i ucisku dużych naczyń znajdujących się pod nią—żyły głównej dolnej i aorty. Taką sytuację określa się jako zespól aortalno-żylny. Ucisk na żyłę główną dolną prowadzi do zmniejszenia ilości krwi dopływającej do serca ciężarnej, co w dalszej kolejności prowadzi do zmniejszenia rzutu serca i obniżenia się ciśnienia tętniczego. Z kolei ucisk na aortę prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi w krążeniu łożyskowym, czego skutkiem może być niedotlenienie płodu- Dlatego ratując ciężarną, należy o tym pamiętać!

Odmienność postępowania resuscylacyjnego u ciężarnej polega więc na odpowiednim jej ułożeniu — to znaczy takim, w którym ucisk przez macicę na żyłę główną dolną i aortę zostanie wyeliminowany. Najprościej dokonać lego, układając ciężarną na plecach i unosząc prawe biodro o kąt 30° — dochodzi wtedy do przemieszczenia macicy na stronę lewą.

12.2. Postępowanie w zadławieniu u ciężarnej

Jeśli doszło do zadławienia ciężarnej i jest ona przytomna postępowanie jest identyczne jak u osoby dorosłej, z tym tylko, że zamiast typowego rękoczynu lleimlicha — czyli wykonywania uciśnięć nadbrzusza — wykonuje się uciski mostka (w tym samym miejscu, gdzie masaż serca).

Jeśli ratuje się nieprzytomną ciężarną, u której miało miejsce zadławienie — znowu postępowanie jest analogiczne do postępowania z dorosłym, z tą różnicą, że nie stosuje się ucisków nadbrzusza (rękoczyn Heimlicha), tylko ratownik klęka z boku ciężarnej i wykonuje uciśnięcia moslka.



13. Stany zagrożenia życia dzieci i niemowląt

Stany zagrożenia życia dzieci i niemowląt mogą doprowadzić do zatrzymania oddechu i zatrzymania krążenia. Prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej oraz metody postępowania w przypadku zadławienia zostały omówione w pierwszym rozdziale,

Wydaje się jednak uzasadnione zamieszczenie osobnego rozdziału poświęconego dzieciom celem przedstawienia różnicowania dość często występujących infekcji górnych dróg oddechowych, których znajomość może im uratować życie.

13.1- Infekcje górnych dróg oddechowych

I nfekejc górnych dróg oddechowych u niemowląt i dzieci mogą niejednokrotnie stać się przyczyną zagrożenia życia,

W tym rozdziale zostaną omówione i porównane: zapalenie nagłośni i zapalenie krtani (pseudokrup).

Przyczyna:

Zapalenie krtflill Ipstudokrap)^

Winny

Chorują dzieci w wieku:     ómicslccy-5 lut _____________________|(najczcScic| w 2 roku życia)

Ostre zapalenia nagłośni Bakterie

t~6lat

Rozpoznanie:

Początek chonihy

Temperatura ciała

Khs/*I

StridM

Olos l\>lv kanie

-kitka dni

- piipr/ed/ony nieżytem śluzówek

- objawy często zaczynają się, lub nasilają w nocy          ________

poniżej 3Ł5*C

S/czekający

Obecny

Zachrypnięty

Może połykać* pic

nagły w cingu godzin!!!

powyżej 38.5 *C

Nicobcem-

Bardzo cichy

Dziecko nic mote tnowić!!

I Dziecko chore

;[Nie może potykać Chartiktcryslyciny objaw to wyciekająca z jamy ustnej ślina^ Dziecko ciężko chore!

Wygląd dziecka

Ostre zapalenie nagłośni jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i nie leczone może szybko spowodować niedrożność górnych dróg oddechowych.

134

Stany zagrożenia życia dzieci i niemowląt

Postępowanie:

1. Wezwanie karetki pogotowia.

2. Ułożenie dziecka w wygodnej dla niego pozycji (nigdy nie należy na silę kłaść na płasko).

3. Zapewnienie dopływu wilgotnego powietrza (dobrym pomieszczeniem do tego celu jest łazienka).

4. Kontrola parametrów życiowych.

135

14, Czy jestem ratownikiem?

Wiedza i umiejętności, przekazywane w ramach przedmiotu pierwsza pomoc mają na celu wykształcić u studentów nawyki prowadzące do prawidłowych zachowań wobec nagłego sianu zagrożenia życia. W nomenklaturze medycznej — pierwsza pomoc to czynności ratownicze zapobiegające wystąpieniu skutków nagłego stanu zagrożenia życia, pogłębieniu urazu, zaostrzeniu procesu chorobowego oraz zmniejszające subiektywny dyskomfort chorego. Można więc uznać, iż wiedza konieczna do udzielenia pierwszej pomocy musi być medycznie interdyscyplinarna, a nauczanie problemowe jako metoda nauczania jest niemal stworzone dla potrzeb nauczania studentów. Poza tym istnieje mnóstwo podobieństw pomiędzy procedurą rozwiązywania problemu a procedurą diagnozowania pacjenta.

Przedstawione poniżej sytuacje problemowe ukażą warunki mogące panować w praktyce zawodowej i pozwolą odkryć związek między uzyskiwanymi kompetencjami a codziennym życiem. Wykonując resuscytację krążeniowo-oddechową lub zaopatrując złamanie otwarte należy dysponować wiedząz anatomii, fizjologii, patologii, aby zrozumieć istotę działania ratownika podczas akcji ratowniczej oraz mechanizmy zachodzące w organizmie ofiary'* Prezentowane poniżej sytuacje problemowe pomogą lobie w sprawdzeniu nabytych kompetencji oraz odpowiedzą na pytanie czy umiesz postawić trafną diagnozę.

1. Podczas rodzinnej kolacji, na której serwowano rybę pieczoną, wieprzowinę po chińsku podano także sos myśliwski z kawałkami kiełbasy. W pewnej chwili jeden z Twoich współbiesiadników wstaje od stołu, chwyta się obiema rękami za szyję, jego skóra na twarzy sinieje i ma duże trudności w oddychaniu. Określ. ca jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje posłowanie?

2. Pacjentka lal 46 skarży się na występujące uczucie głodu i mroczki przed oczyma. Po kilku minutach u pacjentki wystąpi! zimny pol, przyspieszone tętno, niepokój.

Określ* co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

3. Na wakacyjnym obozie grupa Twoich kolegów gra w siatkówkę na niezacie-nionym boisku. W pewnym momencie jeden z nich> nieatakowany przez nikogo, upada na boisko. Jego skóra jest zaczerwieniona i gorąca. Ma przyspieszone tętno i oddech. Skarży się na bóle głowy i nudności oraz mrowienie w kończynach.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

-

136

Czy jestem ratownikiem?

4. Zimą podczas szkolnej wycieczki w Tatry, jeden z Twoich kolegów zboczy! z czarnego szlaku. Pozostali uczestnicy wycieczki natychmiast powiadomili TOPR oraz samt rozpoczęli poszukiwania zaginionego kolegi, które zakończyły się powodzeniem po 5 godzinach. Kolega jest pryytomuy, lecz jego obwodowe części ciała były czerwono-sine, skarży się na silne bóle placów u rąk oraz na mrowienie w kończynach.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postęjyowanie?

5. Zostałeś zaproszony przez koleżankę na obiad, na którym podano gorący rosół. Nagle obok siołu przebiega jej 4-leluia córka i potrącając talerz oblewa się gorącym płynem. Dziecko krzyczy, skarży się na duży ból, widoczny jest rumień i obrzęk skóry,

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postęjwwanie?

6. Wracając samochodem z jesiennej wycieczki rowerowej, widziszjak samochód przed tobą dokonuje manewru wyprzedzania, wpada w poślizg i uderza w przydrożne drzewo- Jesl trzech poszkodowanych, w tym dziecko.

Jakie będzie Twoje postępowanie do czasu przyjazdu sluzb ratowniczych?

7.  W przeddzień rozdania świadectw szkolnych około godziny 17"° przybiega ojciec Twojego kolegi, mieszkającego na pierwszym piętrze, informując Cię, że Piotr śpi i nie można go obudzić. Po przybyciu na miejsce, zastajesz nieprzytomnego kolegę (zachowane tętno i oddech), obok łóżka widzisz pustą butelkę po Relanium oraz jakimś alkoholu.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

8. Jedziesz w zatłoczonym autobusie, kierowca gwałtownie hamuje, starszy mężczyzna uderza klalkąpiersiowąo metalowy uchwyt Oceniasz, że jego tętno jest słabo wyczuwalne* tony serca są słabo słyszalne.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

9. Jadąc rowerem, widzisz jak rowerzysta pedałujący przed Tobą zagapił się i uderza bardzo mocno głową w latarnię. Po chwili odzyskuje przytomność, lecz nie pamięta, co się z nim działo. Zwymiotował, skarży się na ból głowy, ma nudności.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

10. Powracając późnym wieczorem z dyskoteki, zauważasz bijatykę w okolicach przystanku autobusowego. Po chwili napastnicy uciekli, pozostawiając młodego mężczyznę trzymającego się za nos, u którego wystąpi! duży krwotok. Poszkodowany jest przytomny. Jakie będzie twoje postępowanie da czasu przyjazdu sluzb ratowniczych?

137

Roland Podtewski

11. Podczas studiów wynajmujesz wraz z koleżanką pokój w jednej z kamieniczek Starego Miasta. W łazience masz piec gazowy i starą głęboką wannę, w kiórej Twoja współlokatorka uwielbia się kąpać. Pewnego wieczoru zdenerwowana długim „okupowaniem" łazienki pukasz do drzwi, lecz koleżanka nie odpowiada. Poruszona wchodzisz i widzisz koleżankę, która wymiotuje, skarży się na bóle i zawroty głowy. Wykazuje zobojętnienie na niebezpieczeństwo**, Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

12.  Na wiejskim podwórku jeden z sąsiadów odnawia płot. Do tego celu używa farby olejnej. Obok puszek z farbami stoją, w polowie zapełnione jakimś płynem butelki po soku* W pewnej chwili widzisz jak jedno z bawiących się nieopodal dzieci podbiega i rozpoczyna pić z butelki. Po chwili traci przytomność. Ma zachowany oddech i tętno*

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

13* W zatłoczonym autobusie stojąca przy kasowniku biletów starsza kobieta> nagle upada na podłogę- Stwierdzasz obecność oddechu i tętna. Brak jakichkolwiek obrażeń. Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

14. Dzwoniąc do Pogotowia Ratunkowego, wykręcisz numer: a) 997

b)998 e)999 d)9I3

15. Jesteś świadkiem wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego mężczyzna ma amputowaną kończynę dolną na wysokości stawu kolanowego. Ma zachowane tętno i oddech.

Jakie będzie Twoje postępowanie do czasu przyjazdu sluźb ratowniczych?

16. U kobiety w wieku 46-lat podczas badania wyczuwasz z ust zapach acetonu, skóra i śluzówki są suche. Tętno przyspieszone. Oddech zachowany. Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

17. Wieczorem dzwoni do Twoich drzwi sąsiadka, prosząc o pomoc dla jej 45-lclniego męża. Po przyjściu do domu sąsiadki widzisz mężczyznę z objawami nagłej duszności, ma szare zabarwienie skóry, Z jego usl wydobywa się pienista, podbarwiona krwią wydzielina, stwierdzasz przyspieszone tętno. Słyszysz rzężenia w klatce piersiowej*

Określ co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

138

Czy jestem ratownikiem?

18. Podczas wykładu jedna z Twoich koleżanek osuwa się na podłogę, jednocześnie dostaje napadu drgawek, Straciła przytomność i bezwiednie oddała mocz. Widzisz wypływ z jamy ustnej śliny podbarwionej krwią.

Określ co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

19. Podczas wakacji w leśniczówce. Twoja znajoma podała obiad. Po kilku godzinach u osób, które jadły obiad występują nudności, wymioty, bóle głowy i brzucha, biegunka.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

20. Jadąc autobusem* którego kierowca w pewnym momencie gwałtownie hamuje, jedna z osób — kobieta upada na metalowe oparcie i dochodzi do przerwania ciągłości skóry. Kobieta po kilku minutach ma trudności w oddychaniu, oddech spłycony i przyspieszony. Obserwujesz początki sinicy.

Co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

21. Jesteś w kinie i obserwujesz u 4(Me1niej kobiety nagłą duszność wydechową. Szybki oddech* pacjentka nie skarży się na ból w klatce piersiowej. 2 minuty na minutę wzrasta wysiłek oddechowy z użyciem dodatkowych mięśni.

Co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

22.  Idąc na wykład z toksykologii, przechodzisz w pobliżu głębokiego wykopu, nagle wyczuwasz zapach zepsutych jaj oraz widzisz dwóch nieprzytomnych pracowników leżących w dole,

Co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

23- W jednej z wsi po zabawie weselnej, na której wypito mnóstwo alkoholu, wieczorem kilka osób skarży się na zaburzenia widzenia, nudności i wymioty* Co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

24* W upalne południe, gdy byłeś w banku, Twoją uwagę zwrócił około czterdziestoletni kasjer, który był blady, mocno spocony, oddychał szybko i płytko, próbował także rozmasować lewą kończynę górną. Po chwili mężczyzna „chwycił się W okolicy mostka" i traci przytomność. Stwierdzasz obecność tętna i oddechu. Określ co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

25,  Wypoczywasz nad jeziorem. Nagle widzisz, jak jeden z chłopców wykonuje skok do wody „na główkę". Mijają sekundy, a skoczek nie wypływa, Określ co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

26. Jesteś na koncercie rockowym, Jest duszno, nagle jedna z osób upada. Stwierdzasz obecność oddechu i tętna. Kie reaguje na prośbę otwarcia oczu oraz potrząsanie.

Oltreśl co jest przyczyną zdarzenia ijakie będzie Twoje postępowanie?

139

Roland Podlewski

27. Pewnego popołudnia przyszedł do Ciebie mechanik, aby naprawić uszkodzoną pralkę. Zostawiasz mechanika samego w pralni. Przychodzisz po kilku minutach i widzisz, że jest nieprzytomy. Stwierdzasz brak oddechu i tętna. Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

28. Jadąc samochodem, widzisz na zamarzniętym jeziorze kilka osób jeżdżących na łyżwach. Nagle dostrzegasz, że pod jedną z nich załamuje się lód. Podjeżdżasz i wspólnie z innymi ludźmi udaje Ci się wyciągnąć poszkodowanego, Ofiara jest nieprzytomna, oddech zachowany, lecz płytki, tętno obecne, choć zwolnione i słabo wyczuwalne. Skóra chłodna.

Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

29. Podczas krojenia chleba na maszynce jeden z domowników włożył palce zbyt blisko noży tnących i doszło do skaleczenia. Widoczne jest krwawienie z palca drugiego ręki prawej.

Jakie będzie Twoje postępowanie?

30. Idziesz ulicą i widzisz lezącą kobietę przy pobliskim drzewie. Podchodzisz i stwierdzasz, że kobieta jest nieprzytomna oraz tętno i oddech nie występują* Nie widzisz obrażeń.

Jakie będzie Twoje postępowanie do czasu przyjazdu służb ratowniczych?

31. Twój kolega został potrącony przez samochód* Doznał złamania otwartego kości udowej z obfitym krwawieniem. Stwierdzasz szybkie, słabo wyczuwalne tętno* Skóra jest blada zlana zimnym polem. Mężczyzna jest niespokojny, zdezorientowany.

Co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

32. Idziesz ulicą, widzisz dziecko jadące na rowerze* Nagle jesteś świadkiem upadku dziecka. Podchodzisz, stwierdzasz brak oddechu i tętna. Dziecko jest nieprzytomne.

Jakie będzie 7 woje postępowanie?

33. Jesteś w górach na nartach* Nagle widzisz, ze doszło do zderzenia dwóch narciarzy* Jeden z narciarzy nic podnosi się. Podjeżdżasz i stwierdzasz złamanie otwarte kości podudzia.

Jakie będzie Twoje postępowanie?

34. Jesteś wczwany(a) do sąsiada* ii którego stwierdzasz porażenie jednej kończyny. Pacjent ma trudności z mówieniem i widzeniem. Skarży się na problemy z połykaniem i dokuczliwe bóle głowy. Obserwujesz u pacjenta zmienne siany świadomości.

Co jest przyczyną zdatzenia i jakie będzie Twoje postępowanie?

Czy jestem ratownikiem?

35. Resuscytacja to:

a) wszystkie działania ratownicze zmierzające do odzyskania krążenia i oddychania,

b) działania, dzięki którym pacjent odzyskał przytomności,

c) wprowadzenie rcsuscylatora do ust pacjenta, d> wszystkie powyższe.

36. Kobietę ciężarną w pozycji bocznej ustalonej układamy na stronie a) lewej,

ponieważ

b> prawej, ponieważ

c) nic ma znaczenia, ponieważ

37. Śmierć klinic/na trwa:

a) 4 6 minut

b) 1- 3 minut

c)  10-15 minut

d) nie ma takiego pojęcia w medycynie

38. W punkcie A resuscytacji osoby dorosłej należy kolejno wykonać:

a) sprawdzenie przytomności, wezwanie pomocy, ułożenie na plecach, kontrola jamy ustnej, udrożnienie dróg oddechowych,

b) sprawdzenie przytomności, udrożnienie dróg oddechowych, wezwanie pomocy,

c) sprawdzenie przytomności, wykonanie dwóch oddechów zastępczych, wezwanie pomocy,

d) sprawdzenie przytomności, udrożnienie dróg oddechowych, wykonanie dwóch oddechów zastępczych.

39. Odma opłuenowa

a) lo obecność powietrza w jamie opłucno wcj.

b) inna nazwa odmrożenia płuc pierwszego stopnia,

c) badania diagnostyczne mające na celu ocenić pojemność płuc,

d) wszystkie powyższe.

40. Mała dziewczynka w wieku 8 lat została użądlona prze* pszczołę w szyję. U pacjentki doszło do zaczerwienienia skóry, skarży się na świąd w okolicy użądlenia. Po pewnym czasie wystąpiły u dziecka nudności i wymioty oraz nagła dus/nośc.

Jakie będzie Twoje postę/wwanie do czasu przyjazdu slużh ratowniczych?

141



Roland PodtewsfU

41. W maleńkim osiedlowym sklepie spożywczym jesteś świadkiem, ze matka małej 4-lclniej dziewczynki kupuje „drobne" cukierki miętowe. Dziewczynka natychmiast zjada kilka z nich, Nagle sinieje i ma trudności w oddychaniu. Określ, co jest przyczyną zdarzenia i jakie będzie Twoje fłostę/wwanie?

J L-si i masz trudności z postawieniem diagnozy lub jakiekolwiek pytania związane z pierwszą pomocą możesz zapytać każdego asystenta Zakładu Dydaktyki Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Bądź świadomy, źe „człowiek, który umiera z braku ratunku obciąża sumienie pozostałych przy życiu".

Natomiast, jeśli umiesz rozpoznać i określić przyczyny nagiego stanu zagrożenia życia zaprezentowane wyżej oraz wiesz, jakie powinno być postępowanie ratownicze, może lo oznaczać, że Twoja wiedza jest wystarczająca do udzielania pierwszej pomocy, a Twoje postępowanie będzie cechować spokój, opanowanie i profesjonalizm, zatem

JESTEŚ RATOWNIKIEM!

142

DUUlOltaid O^MIZp 'SJUDlMEfpUZ ']p

XuzoAł^|ijeuB Sfczjjs;\\ ^

eł8L

nSzouijupfl >L

Prawidłowe odpowiedzi

1. Zadławienie, osoba dorosła, przytomna

2- Hipoglikemia

3- Udar cieplny

4. Odmrożenie

5. Oparzenia dzieci

6. Wypadek samochodowy

7. Leki - samobójstwu

8. Tainponada serca

9- Wstrząśnienic mózgu

10. Krwawienie z nosa

11. Zatrucie CO

12. Zatrucie rozpuszczalnikami

13. Omdlenie 14.999

15. Amputacja

16. Cukrzyca, hiperglikemia

17. Ostry obrzęk pluć 1X. Padaczka

19. Zatrucie muchomorem sromotnikowym

20, Odma oplucnowa 21* Astma

22. Siarkowodór

23. Metanol

24. Zawal serca

25. Topielec

26. Nieprzytomny

27. Porażenie prądem

28. Hipotermia

29. Krwotok

30. Nagle zatrzymanie krążenia    osoba dorosła

31. Wstrząs hipowolemiczny