LESŁAW FURMAGA
SKARB
Z PIASZCZYSTEGO
PÓŁWYSPU
3
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
4
RODZINNIAK, „ŁAPA”, A TAKŻE PO RAZ PIERWSZY O
„BIZONIE”
Chłopcy odwrócili twarze od zajęć, patrzyli na Jacka, gdy ten stał przy drzwiach z 
walizką
w ręku. Dyżurny wskazał łóżko pod oknem, żelazne, pociągnięte zieloną farbą, nie 
gorsze niż
jedenaście pozostałych. Wieczorem Wiktor powiedział:
– E, nowy! Mały jesteś, cherlak, pewnie jeszcze głupi, ale się nie smuć, pomożemy ci i 
się
rozwiniesz.
Strzyknął po cwaniacku śliną, klepnął w kark chudzielca, żeby poznał ciężar jego łapy.
Wiktor był wielki, miał spojrzenie cwałującego byka. Na drugi dzień jednemu ze 
starszych
zginęły konserwy, Wiktor zawołał poszkodowanego na bok.
– Zgubiłeś konserwy, synuś, zgubiłeś, twoja sprawa, ale po co ten szum? Po co?
Chwycił chłopca za bluzę na piersiach, potrząsnął, pchnął w kąt sali. Inni słali łóżka, 
Jacek
z kocem w rękach śledził tę scenę. Wiktor zauważył to.
– No... ściel! Ściel, nowy, łóżko. Zaraz będzie cisza, nie będzie można szeleścić...
Ktoś zgasił światło i rozległo się chrapanie „szefa”. Jacek chciał pociągnąć nosem, ale 
bał
się, że usłyszą go ci obok.
Tego roku na Boże Narodzenie wszyscy otrzymali paczki. Jackowy kumpel z kąta sali,
Zbyszek, dostał granatową bluzę i dżinsy. Wiktor patrzył na jego szczęście spode łba, 
podszedł,
zmiął twarde płótno, łypnął okiem i stwierdził:
– Ciuch na chłopa... rozmiar i fason, nie masz co w to włazić, bo zginiesz. Rozumiesz, 
synuś?!
Wieczorem przyszedł z miasta późno, wszedł do sali, zatoczył się, oparł o piec, 
poczłapał
do swojego łóżka, mamrotał pod nosem. Podszedł do Zbyszka. Szarpnął śpiącego za 
ramię.
– E, synuś! Wstawaj, będziemy handlować ciuchem!
– Odczep się, Wiktor – zapiszczał obudzony przecierając oczy.
– Siadaj, nie pora spać, jak szef ma sprawę. – Wiktor sam nazwał się „szefem” i kazał 
do
siebie tak mówić.
– Odczep się, Wiktor...
Wiktor szarpnął koc, złapał leżącego za piżamę i posadził na łóżku.
– Wstawaj!
– Wiktor, czego chcesz? Zassałeś z butli, znowu trujesz?!
– Z handlową propozycją przybywam. Za ten ciuch przetarty na tyłku płacę dobrą cenę.
Słuchaj, co dostaniesz, zaraz ci powiem. Dostaniesz portki, trochę sobie skrócisz, tę 
apaszkę
dostaniesz – wyciągnął z kieszeni szyfonową damską chustkę – i pięćdziesiątaka w 
gotówce,
cieszysz się?
– Idź do diabła!
– Wstawaj, ale to już!
Chłopcy usiedli na posłaniach.
– No, dawaj ciuch, synuś!
– Nie, nie dam ubrania...
– Nie chcesz handlować z szefem?
– Nie!
– Synuś...
5
Rozległ się trzask. Zbyszek wyskoczył z posłania. Jacek skulił się w sobie. Żelazne 
łóżka
krzywe jak pająki, na nich przygarbione sylwetki, cała sala – wszystko wirowało mu jak 
karuzela
przed oczami. W środku wiru była krępa postać i roześmiana gęba „Łapy”.
Zbyszek zamachnął się po desperacku, niezdarnie, gęba uciekła w bok, potem świsnęła
pięść i Zbyszek upadł na podłogę. Ktoś parsknął śmiechem, to Walek chichotał.
– Łapa, Łapa, daj mu na sen, żeby mamę zobaczył, zrób mu kapeć z nosa. Hi! hi! Za ten
ciuch...
Potem Wiktor upatrzył sobie Jacka, na jego widok opowiadał dowcipy o szczeniakach 
piegowatych,
małych, cherlawych, Jacek zaciskał wówczas zęby i wspominał „Bizona”, który
mieszkał na Bródnie w tym domu co ciotka, piętro wyżej... Żeby tutaj był Bizon!
Matki Jacek prawie nie pamiętał, umarła, kiedy on był jeszcze małym chłopcem. 
Ciężarówkę,
którą jeździł ojciec, rozbił pociąg na przejeździe. Za kilka dni przyjechał traktor i zabrał
na przyczepę meble z domu, ktoś kupił garnitur i zimowe palto po ojcu. Jacek przeniósł
się do ciotki na Bródno. Mieszkał na facjatce, aż ożenił się kuzyn Zygmunt i przyjechała 
Mirka,
jego żona. Ciotka powiedziała wówczas, że on, Jacek, powinien przenieść się do 
specjalnego
domu, gdzie jest wesoło. Pogłaskała siostrzeńca po głowie, pociągnęła nosem, 
przyniosła
ze strychu starą walizkę. Jacek zapakował sweter, sandały, kilka chustek do nosa – 
jeszcze
po matce – ulubioną książkę Verne'a i przyszedł tutaj – do sierocińca.
Wiktor na jego widok opowiadał dowcipy. Trzymał z nim Walek, świecił mu. Nastawiał
uszu i kapował: Zbyszek powiedział to, a Kazik to, Jacek cię nie poważa, oni się buntują, 
może
byś ich tak tego... Łapa...
– Załatwi się – odpowiadał Wiktor i wypinał pierś.
Chłopcy powiadali, że najbardziej lewo jest w „siódemce”, gdzie rządzą Łapa i 
„Szczeniak”,
biją, nie dają spać. Bizon był teraz daleko nad morzem albo w ogóle Bóg wie gdzie,
może na dalekim rejsie koło Valparaiso... Kiedyś, jeszcze na podwórku u ciotki, urządzał 
różne
zabawy, raz rozpiął kolorową tarczę i strzelał z łuku. Dał Jackowi strzelić, ale ten nie 
mógł
naciągnąć cięciwy.
– Zmykaj, lebiego, niech ciocia da ci jeść, bo nie urośniesz – dowcipkował kolega 
Bizona.
Bizon nie śmiał się, pokazał nawet, jak się strzela.
– Nie spiesz się, powoli, bracie, teraz puść strzałę. Łucznikiem królewskim nie jesteś, 
ale
już strzelasz...
Tam na Bródnie w drugi dzień świąt Wielkanocy Zygfryd z oficyny przykręcił szlauch do
kranu przy garażu i gdy przechodziły dziewczyny, lał na nie strumieniem wody. Kiedy 
zmoczył
córki stróża, przybiegł Bizon.
– Co one ci zrobiły, zacofany mule, pannę w śmigus kropi się perfumami.
Zygfrydowi nabiegły krwią baranie ślepia.
– Ty szczeniaku! Kogo będziesz uczył romansować?
Puścił strumień prosto w twarz Bizona, ale Bizon wyrwał mu sikawkę i wetknął jej plujący
wodą wylot Zygfrydowi za koszulę. Zygfryd zaniemówił. Stał bez ruchu z wybałuszonymi
oczami, potem skoczył na Bizona. Natychmiast jednak pokoziołkował w kierunku kałuży, 
w
której prychał gumowy wąż. Bizon powoli zakręcał kurek i czekał. Zmoczony Zygfryd 
otrzepał
ubranie.
– Czekaj, ja cię jeszcze złapię – wycedził i odszedł poprawiając loki bujnej plerezy.
Bizon skończył szkołę i wyjechał do Gdańska. Wrócił na grudniowe ferie. Był w 
granatowym
mundurze z guzikami, na których pyszniły się błyszczące kotwice. Spieszyło mu się i
nie miał czasu na gadanie, pokazał tylko Jackowi legitymację i powiedział, że będzie 
mechanikiem
na statku, mrugnął przy tym, jakby chciał zaznaczyć, że mimo osiągnięcia takich wyżyn
nie przestał lubić Jacka.
6
Ilekroć Jacek spotykał się oko w oko z Łapą, myślał o Bizonie – żeby stać się podobnym
do Bizona chociaż na jeden dzień... A spotkań tych było coraz więcej. Łapa jakby 
wyczuł, że
nowy, chuderlawy chłopak chociaż boi go się tak jak inni, nosi w sobie ziarno buntu, 
które
może zakiełkować między chłopcami w podporządkowanej „siódemce”. Kiedy spotykały 
się
ich oczy, Jacek odwracał je, bo patrzenie w twarz „szefowi” było źle oceniane. Odwracał 
jednak
wzrok powoli, jakby niechętnie i Łapa zauważył, że „nowy” wówczas zaciska szczęki,
później zauważył, że zaciska także pięści. Nie podobało mu się to bardzo. Schodził 
jednak
Jacek z drogi „szefowi”. Schodził zawsze, nie było silnych na Łapę.
Na wycieczce do Łazienek, kiedy Jacek przeskakiwał wypełniona wodą i jesiennymi 
liśćmi
kałużę, ktoś podstawił mu nogę, Jacek jak długi rozłożył się w błocie. Wstał, wycierał 
ręce
o spodnie na udach, wycierał rękawem opryskaną mokrą ziemią twarz, w gardle czuł 
suchość,
czuł piekące krople w kącikach oczu, Łapa, Walek i kilku innych chichotało z boku.
– Synuś, za ciężkie masz dupsko, żeby podskakiwać, co podskoczysz, spadniesz, ja ci 
to
mówię – cedził Łapa.
Jacek nosił bluzę z dużymi naramiennikami, od strony szyi zapinanymi na guziki, 
podobnie
jak przy harcerskim mundurku. Łapa lubił odpinać mu te naramienniki – kłapciate łopaty
– śmiał się.
– Chodź, synuś, będziemy odpinać kłapciate łopaty. Nie chcesz bawić się z szefem?
Odpinał Jackowi naramiennik z guzika i ciągnął chłopca dookoła sali. Walek i kilku 
podobnych
do niego chichotało:
– Łapa, Łapa, barana na targ prowadzisz?
– Kłapciate łopaty! Kłapciate łopaty – powtarzał Łapa, potem brał Jacka pod brodę. – 
Odwróć
oczka, synuś, odwróć. Buzię otwórz, ząbków nie zaciskaj, ukłoń się i odejdź, zabawa na
razie skończona.
Jacek czuł, jak łomocze mu serce, jak pali go twarz i dusi coś bardzo złego w gardle, 
kiwał
jednak głową i odchodził. Myślami był przy Bizonie. Postać tego starszego kolegi rosła w
nim, olbrzymiała do przedziwnych rozmiarów. Zygfryd był od Bizona większy, a jednak... 
ta
myśl nie odstępowała Jacka coraz bardziej. Nie podnosił ręki na „szefa”;ba, nawet mu 
się
nigdy nie sprzeciwiał, ale w jego spokoju, w całym zachowaniu było coś takiego, co nie 
tylko
Łapa spostrzegł.
– Ty przed Łapą drygasz, ale hardy jesteś chłopak, tak mówią... Jakbyś coś wymyślił, 
pomógłbym
ci go usadzić. Inni chyba też – powiedział mu raz Zbyszek w wielkiej tajemnicy.
W niedzielę wieczorem po wycieczce do zoo Łapa usiadł koło okna i patrzył na Jacka.
Walek był też blisko. Inni zauważyli, że coś się szykuje, milczeli.
– Widziałeś małpy w klatce, synuś? – zapytał Wiktor. – Takie drobne małpy, które 
skakały
jak sprężyny.
Jacek grzebał palcami w posłanym już łóżku nie podnosząc głowy; patrzył w 
prześcieradło.
Wiktor dogadywał:
– Ty, synuś, też zacząłeś podskakiwać jak małpa, a mówiłem, że możesz oberwać. 
Pamiętasz?
– Odwal się, Wiktor. Czego chcesz? – Jacek przełknął ślinę.
– Pogadać chcę. Rozumiesz? Pogadać o twoim sprawowaniu. – Łapa ujął ofiarę pod 
brodę.
– Pokaż oczka, pokaż... i piegowatą buzię pokaż. Widzicie bohatera? Jaki podobny do 
brązowej
małpy. – Chwycił Jacka za koszulę, przeciągnął przez łóżko i postawił przed sobą. –
Cherlak... przybłęda... – warknął.
– Puść!
7
– Spokój, szczeniaku, bo mordę skuję. Gdy ktoś ma tutaj pysk opuchnięty, mówi 
wychowawcy,
że spadł ze schodów. Rozumiesz, synuś, ze schodów... pamiętaj...
– Hi! hi! – roześmiał się Walek – już parę razy te schody naprawiali, Łapa, daj mu na 
sen.
Jacek szarpnął się, ale natychmiast poczuł zamęt w głowie i słonawy smak krwi na 
ustach.
– No co, synuś, będziesz poważał szefa? – usłyszał, jakby z daleka, kpiący głos Łapy.
Bizon! – pomyślał Jacek i nagle spostrzegł Zbyszka z kocem w rękach skradającego się 
za
plecy Wiktora... Skurczony, z zaciśniętą pięścią czekał. Z tyłu skrzypnęła podłoga. 
Wiktor
obrócił się i zobaczył, co się święci. Jacek wtopił w swoją małą pięść całą siłę... 
przykucnął,
obrócił się i uderzył. Wiktor poleciał do tyłu, upadł na łóżko... Minęło pół sekundy, cała 
sekunda,
cisza dzwoniła w uszach. Zbyszek rzucił koc i stanął koło Jacka.
– Chłopaki, wsuniemy Łapie – powiedział ktoś z rogu sali.
Łapa cofnął się w głąb łóżka, skulony ciskał złe spojrzenia.
Wtedy otworzyły się drzwi i do sali zajrzał wychowawca.
– Co tu się dzieje? – zapytał. Nikt nie odpowiedział.
– Co tu się dzieje, pytam?!
– Wiktor spadł ze schodów i stłukł sobie twarz – odpowiedział Zbyszek.
Od tego dnia do wakacji w „siódemce” była tylko jedna bijatyka. Wiktor stłukł Walka, gdy
ten odpyskował „szefowi”, żeby się nie rzucał, bo mu Jacek da na sen.
Spokój zapanował na sali i w całym rodzinniaku.
Zwycięstwo nad Łapą zwycięstwem, a Jacek od dawna przeżywał zupełnie nie znaną 
mu
dotychczas rozterkę. Pośród wielu koleżanek w szkole, jedna w dziwny sposób 
zawładnęła
jego myślami. Miała jasne włosy, wielkie chabrowe oczy, a na imię Ewa. Myślał o niej 
wieczorami,
a gdy na nią patrzył, czuł dziwną radość. Raz spostrzegł ją z koleżanką przy wystawie
sklepu, niedaleko szkoły. Podszedł szybko do wystawy. Dziewczynki odchodziły już od
witryny. Koleżanka Ewy obejrzała się w jego kierunku.
– To ten z poprawczaka – powiedziała głośno Ewa.
– Z Domu Dziecka – poprawiła ją tamta druga.
– Poprawczak czy Dom Dziecka wszystko jedno – parsknęła śmiechem Ewa. Poszły 
obie
w swoją stronę.
Sukienki na wystawie zamazały się Jackowi w oczach. Ktoś go potrącił.
– Co sterczysz na przejściu, smarkaczu...
Stał jeszcze chwilę i ciągle słyszał śmiech.
Drugi raz spotkał Ewę, gdy szła z mamą w kierunku boiska. Jej matka często 
przychodziła
do szkoły.
Ma mamę, więc nie wie, co to rodzinniak, a co poprawczak – pomyślał i zrobiło mu się
mniej gorzko.
Na wieczorku noworocznym siedział obok Ewy. Z początku poczerwieniał i nic nie 
mówił,
ale potem odzyskał pewność siebie i opowiadał, jak koledzy uczyli się tańczyć, no i że w 
całym
rodzinniaku zabrakło szczotek do zamiatania i mioteł, gdyż wykorzystano je jako 
partnerki
w tej nauce.
Dziewczęta śmiały się i pytały, czy aby teraz chłopcy będą umieli trzymać w tańcu 
dziewczyny,
bo nawet najszczuplejsza z nich nie jest taka cienka jak kij od miotły.
– Popróbuje się, popróbuje – rezonował Jacek.
Nie spostrzegł też, kiedy zagrała orkiestra i stanął przy Ewie. Gdy zabawa miała się już
skończyć, zatańczył jeszcze raz z Ewą.
– Chciałem ci coś powiedzieć...– zaczął.
Ewa spojrzała na niego z zaciekawieniem.
8
– Ja nie jestem z poprawczaka, tylko z Domu Dziecka... a to nie wszystko jedno... Nie
mam starych, umarli... dlatego tam jestem... Nie łamię się, w rodzinniaku też można żyć.
– Słyszałeś wtedy? Myślałam o tym tyle razy, przepraszam cię.
Jacek patrzył w chabrowe oczy i radował się sam nie wiedząc czego. Potem byli razem 
w
kinie i w teatrze. Myślał o Ewie wieczorami i może to ona, chociaż o niczym nie 
wiedziała,
pomogła mu rozprawić się z rządami Łapy w „siódemce”.
Któregoś dnia wpadł do sali Zbyszek i krzyknął:
– Chłopaki, jedziemy nad morze!
– Co? – zapytali wszyscy chórem.
– No, nad morze!
– Hurra! Nad morze! Nad morze! – darli się wszyscy.
Wiadomość sprawdziła się. Za tydzień rozpoczęto wakacyjne przygotowania, a po 
miesiącu
chłopcy byli już w drodze. Jacek długo stał na piaszczystej wydmie i patrzył tam, gdzie 
na
postrzępionej wiatrem płaszczyźnie trzepotały białymi grzywami ruchliwe fale.
Wakacje tego roku minęły szybciej niż kiedykolwiek. Gdy już dobiegały końca, 
zorganizowano
wycieczkę na Hel. Po obiedzie Jacek przybiegł do portu. Panował tu ruch. Ze statków
zdejmowano wypełnione rybą beczki, do basenu wchodziły wciąż nowe kutry. Po drugiej
stronie wody stał nieduży biały statek z czerwonym krzyżem maltańskim na burcie, obok
kołysały się jachty, a nieco dalej cumowała szybka wojskowa łódź motorowa. Jaskrawy 
dysk
słońca wypełzł wysoko na niebo rozgrzewając betonowe falochrony i nabrzeża. 
Nasycone
rybim zapachem powietrze biło w nozdrza. Jacek stanął nie opodal kutra, gdzie dwaj 
rozebrani
do połowy rybacy z koszulami w rękach, ocierając pot i klnąc na upał przysiedli na 
drewnianej
skrzyni.
– Człowiek miejsca w domu nie zagrzeje, dopiero wróciliśmy i o świcie znowu jazda na
połów – mówił szpakowaty rybak do swego towarzysza.
– Ano taki rybacki żywot – odpowiedział tamten
– Z chęcią pomieszkałbym w domu parę dni.
– Ja też, ale ryba w morzu czeka.
– Kto ma nocną wachtę?
– „Gruby”. Znowu będzie spał, maszynę mu kiedyś ukradną albo cała wycieczka się 
zablinduje,
a on nie będzie wiedział.
Jacek stał w miejscu jak wryty, poczuł wypieki na twarzy, w głowie kotłowały mu się 
rozgorączkowane
myśli... Przed oczami wirowało papierowe morze w szkolnym atlasie, przesuwały
się nazwy zamorskich portów i postać nie znanego, grubego marynarza śpiącego na
wachcie. Z rozpaloną głową powrócił na nocleg. Nie spał. Myślał i czuwał, a gdy nad 
ranem
zapadł w sen, śniły mu się dalekie porty i spotkanie z Bizonem, gdzieś bardzo wysoko, 
na rei
wielkiego żaglowca.
9
ECH, CO TERAZ BĘDZIE...?
O północy chwycił ubranie, na palcach czmychnął ku drzwiom. Ubierając się 
pospiesznie,
zbiegł po schodach. Wyszedł na ulicę, półprzytomnie zdążał wzdłuż wysokiego parkanu. 
Noc
była pochmurna, zanosiło się na deszcz. Od strony morza powiał mocniejszy wiatr, na 
rozgrzaną
ziemię spadły krople ciepłego deszczu. Przycupnął obok starej budy koło parkanu.
Krople deszczu bębniły po dachu. Znalazł szparę między deskami i wsunął się do 
mrocznego
wnętrza. Czuć tam było stęchliznę, a deszcz przeciekał strugami. Przyjrzał się przez 
dziurę w
ścianie portowemu ogrodzeniu. Tuż przy betonowym słupku ziemia jakby nieco zapadła 
i
między jej powierzchnią a stalową siatką widniał niewielki prześwit. Tymczasem ulewa 
minęła
i na niebie pośród chmur błysnął księżyc. W budzie pojaśniało i pod ścianą ukazał się
stos narzędzi. Szopa służyła widocznie jako magazyn przy budowie drogi. Chwycił 
łopatę,
przecisnął się przez szczelinę w deskach na dwór. Przywarł do ziemi. Poruszając 
niezdarnie
szuflą, powiększył nieco dziurę pod siatką. Przymierzył się do niej. Wkrótce był po 
drugiej
stronie ogrodzenia.
Po ulewnym deszczu ochłodziło się, od morza wiał rześki wiatr. Chłopiec dotarł do 
piramidy
beczek. Księżyc świecił teraz jasno i mimo nocy widoczność była dobra. Obejrzał się
dookoła i poszedł w kierunku nabrzeża. Przed nim majaczyła sylwetka kutra. Po prawej 
stronie
kanału stały białe jachty i statek ratowniczy. Wtem włosy zjeżyły mu się na głowie. Z
daleka, z automatami na piersiach, nadchodzili dwaj żołnierze. Kilka przewróconych 
beczek
leżało u podnóża piramidy, chłopiec wśliznął się do jednej z nich.
Kroki patrolu dudniły tuż, tuż. Gdy przebrzmiały, wyskoczył z beczki i pobiegł w kierunku
kutra. Przystanął, schował się za skrzynki po rybie. Na statku panowała cisza, tylko od 
strony
portu słychać było dalekie kroki. Wracał uparty patrol. Żołnierze przystanęli. Rozmawiali
głośno.
– Ćmika? – zapytał jeden.
– Dawaj, zajarzymy.
Przysiedli obok ukrytego chłopca.
– Można zapalić, w porcie spokój. Już nie te czasy, kiedy trzeba było z odbezpieczonym
automatem węszyć, bo ciemne typy patrzyły tylko, jak wsadzić komu nóż pod żebro. 
Ostatnio
pięć lat temu złapali tu jednego... strzelał, drań, poranił ludzi. Chciał się dostać na kuter. 
Złapali
nasi obydwu, amatora morskiej podróży i drugiego w samochodzie. Bez krwi się nie 
obeszło.
Patrol odszedł, na kutrze było cicho. Jedynie od strony nadbudówki dochodziły odgłosy
chrapania. Marynarze mieli rację. Gruby spał snem sprawiedliwego. Księżyc zaszedł za
chmury i na port padła głęboka ciemność. Chłopiec przeskoczył reling i wśliznął się na 
statek.
Przebiegł wzdłuż burty i skoczył za ratunkową łódź. Śpiący poprawił się na workach i 
zachrapał
tak głośno, że chłopiec przeraził się, iż usłyszą to żołnierze z kręcącego się w pobliżu
patrolu. Pod brezentem łódź była pusta, chuda postać przecisnęła się przez wąską 
szczelinę do
jej wnętrza.
Potem na kutrze zaczął się ruch. Najpierw zadudniły kroki obok statku i na pokładzie,
wreszcie do łodzi dotarł krzyk:
– Gruby, wstawaj, szyper idzie! No, rusz się, ospały wielo rybie!
– Co? Czego chcesz?
– Wstawaj, mówię ci, znowu spałeś, zapasiony morsie.
– Tego... daję słowo, dopiero w tej chwili się zdrzemnąłem. Cały czas stałem. Spokój, 
żywej
duszy... a po deszczu takie powietrze, usnąłem leciutko...
10
Przez szparę w brezencie do wnętrza łodzi sączyło się blade światło wstającego dnia. 
Na
pokładzie wzmagał się ruch. Przychodzili rybacy, podjechał samochód, coś ładowano na 
kuter.
Wreszcie zawarczał silnik. Rybacy rozmawiali głośno, mówili, że rejs będzie długi, 
potrwa
może więcej niż miesiąc. Popłyną na łowiska Morza Północnego. Zawiną do portu w
Danii lub Norwegii, bo przecież będą musieli uzupełnić zapas wody i żywności. Później 
rybacy
mówili, że mają przyjść celnicy.
Będzie kontrola, przeszukają statek i wyciągną mnie z kryjówki... – myślał gorączkowo
Jacek. – Na pewno zajrzą pod brezent...
Sucho miał w ustach, krople potu na czole, nie czuł nawet twardych desek, które gniotły
go niemiłosiernie w łopatki i chude biodra. Bał się przewrócić na bok, aby łódź nie 
skrzypnęła.
Tymczasem dokoła ucichło, przyszli zapowiedziani celnicy i żołnierze WOP-u. Jacek
zamarł w bezruchu i wstrzymał oddech, gdy usłyszał tuż obok szelest przesuwanych 
worków
i rozmowę:
– Co tu pan ma, panie szyper?
– Nowe sieci, w starych ryba bawi się z nami w ciuciubabkę. Wysłużone były.
– Dobrze, wierzymy. A tu?
– Zapas chleba i ziemniaki w workach, nie schowaliśmy jeszcze do magazynu. Ktoś 
podszedł
do łodzi i szperał przy niej.
– Odkryć brezent?
Chwilę trwało milczenie.
– Nie trzeba – odpowiedział ktoś inny – kto dzisiaj cokolwiek przemyca w bąku? Chyba
dzieciak.
Kroki celników oddaliły się i zapanowała znowu cisza. Potem silnik zawarczał mocniej,
zadrżał cały kuter, zachybotał się i począł kołysać coraz mocniej i mocniej...
– Co teraz będzie? – myślał chłopak skulony na twardym gretingu.
Przechyły statku przyprawiały go o mdłości. Czuł niebywały zamęt w głowie. Przymknął
oczy, zaczął myśleć o mamie, która już dawno odeszła, o Ewie, która wyjechała z 
rodzicami
na wakacje i nie pożegnała się z nim nawet, o Bizonie uczącym się w prawdziwej 
morskiej
szkole, o Wiktorze bijącym w rodzinniaku chłopców po twarzy, ciotce pozostawionej w 
Warszawie;
ciotka na pewno nie przypuszcza, że on teraz płynie statkiem po morzu. Łódź kołysała
się w lewo i w prawo, silnik dudnił morską kołysankę, zmęczenie po emocjach minionej
nocy przymykało oczy. Usnął.
Gdy się obudził, długo nie mógł zebrać myśli. Ramię na twardym gretingu zdrętwiało,
głowa obijała się o kanciaste deski. Dopiero po chwili zauważył, że z góry przez brezent 
nie
przebija już słońce, a sączy się szary półmrok. Kuter nie przechylał się teraz z burty na 
burtę,
lecz jakby pływał po górach wodnych, wędrował na ich grzbietach i leciał w dół w wielkie
rozpadliny morza. Jeszcze później do świadomości chłopca doszły odgłosy krzątaniny. 
Coś
przestawiano, szurano workami. Trwały jakieś poszukiwania, dobiegały głosy rozmowy:
– U nas, właśnie u nas, bo wieczorem był w szkole.
– Szyper odebrał wiadomość radiową dla kutrów. W nocy zginął chłopak z wycieczki,
uciekł z noclegu i zablindował się na statek, pajac jakiś.
– Kto miał nocną wachtę?
– Gruby.
– Znowu spał!
– Gruby chodź tutaj!
– Jestem, panie szyper.
– W nocy dobrze pilnowałeś kutra?
– Tego... jak to się mówi... jak jedynego Boga kocham, panie szyper, jak składu z 
amunicją
na wojnie, może tylko na jeden momencik, jak jedynego Boga, na małą chwileczkę 
usnąłem,
ale lekko, jak zając... nawet mucha tutaj nie...
11
– Chłopak uciekł z wycieczki! – ryknął szyper.
– Chłopak? Jak jedynego, panie szyper, niemożliwe...
– Leon i Bruno, przeszukać statek, wszędzie. Na pokładzie, w ładowniach. Zajrzeć do 
beczek.
Zbieg poczuł żołądek pod gardłem. Tego nie przewidział, nie było radia, gdy młodzi 
bohaterowie
starych książek blindowali na żaglowcach.
– Cholera, jak wlazł do jakiejś beczki, nie znajdziemy go, stracimy cały dzień, panie 
szyper.
– Szukaj, Bruno, i nie gadaj. Jest u nas, bo wieczorem był jeszcze z wycieczką. W 
ładowni
szukaliście?
– Tak.
– W bąku?
– Leon, w bąku patrzyłeś?
Chłopiec rozpłaszczył się na gretingu, wczepił paznokcie w drewno i czekał.
– W bąku nie, ale tam go nie ma, WOP sprawdzał.
– WOP nie sprawdzał – powiedział ktoś inny i zaczął rozwiązywać troki od brezentu.
Trwało to może minutę, może godzinę, może pół wieku, aż w oczy chłopca uderzył blask
dziennego światła. Chwilę panowała cisza i zaraz podniósł się wrzask:
– Jest! Jest tutaj!
Zewsząd słychać było tupot.
– Gdzie jest? Dawać go! Dawać go tu! – przekrzykiwali się rybacy.
Czyjeś ręce chwyciły chłopca za koszulę i za ramię. Poczuł, że unosi się do góry. 
Otworzył
oczy i zobaczył nad sobą wielkiego rybaka, który trzymał go nad pokładem jak młodego
psiaka.
– Tużeś wlazł? Po co? Gadaj! – rybak postawił schwytanego na chwiejnym pokładzie.
– Gdzie się wybierałeś?! Gdzie chciałeś drapnąć? No gdzie?
– Na morze, proszę pana.
– Na wycieczkę?
– Nie, proszę pana. Pracować.
– A matka co na to?
– Nie mam matki, proszę pana.
– A ojciec?
– Nie mam ojca, proszę pana.
Zapanowała cisza, rybacy przyglądali się chuderlawemu chłopakowi w milczeniu. On 
stał
ze spuszczoną głową i patrzył na czubki swoich sandałów. Silnik dudnił niczym olbrzymi
zegar odmierzający nieprawdopodobnie długie sekundy. Szyper podszedł bliżej.
– Ile masz lat? – zapytał.
– Czternaście, proszę pana – Jacek odzyskiwał powoli równowagę, pozbył się 
paraliżującego
wolę strachu.
– Z kim tu przyjechałeś? – pytał dalej szyper.
– Z rodzinniakiem, to jest, przepraszam, z sierocińcem.
Szyper spojrzał do tyłu.
– Sternik, kurs na Hel. Cała naprzód! Wracamy! – Po czym kiwnął na chłopca. – Chodź.
Pokład tańczył pod nogami, w gardle robiło się mdło, mały nieszczęśnik czuł słabość, 
ale
poczłapał za szyprem. Zeszli po drewnianych stromych schodkach do drzwi z napisem 
„Szyper”.
Kabina była niewielka, przez okrągły bulaj sączyło się blednące światło dnia. Chłopak
spojrzał na szypra.
– Panie kapitanie! – wypalił bez namysłu – ja umiem gotować, od szóstego roku życia,
umiem smażyć rybę i robić kotlety, umiem myć garnki i szorować podłogę, będę 
pracował jak
dorosły, niech pan nie wraca, niech pan weźmie mnie ze sobą...
12
Szyper przyglądał mu się uważnie.
– Siadaj – powiedział. – Co przeskrobałeś?
– Nic, panie kapitanie, nic nie przeskrobałem. O, niech pan patrzy, tu jest świadectwo
szkolne... – wyciągnął z kieszeni złożony, zawinięty w gazetę dokument.
Szyper wziął do ręki papier.
– Ze sprawowania też piątka. Teraz będziesz miał mniej.
– Panie kapitanie, ja umiem...
– Głodny jesteś?
– Nie jestem głodny – powiedział Jacek przełykając ślinę.
Teraz kuter mniej kołysał, przestało go więc mdlić. Po chwili kucharz przyniósł dzbanek
kawy, biały kubek, kilka kromek chleba i stos plastrów świeżego salcesonu. Salceson 
pachniał
z daleka.
– Jedz, potem pogadamy – powiedział szyper.
– Ale niech pan nie wraca, proszę...
– Jedz! – powtórzył groźnie szyper.
Jacek nalał sobie kawy. Gdy kończył rybacką porcję, szyper zapytał znowu:
– Co przeskrobałeś?
– Przysięgam, że nic, panie kapitanie.
Szyper bębnił palcami po stole.
– Słuchaj – powiedział – czy wiesz, na jakie straty nas naraziłeś?
– Straty?
– Stracimy przez ciebie całą dobę i pół tony ropy.
– Panie kapitanie, ja czytałem...
– Co czytałeś?
– Dużo książek czytałem. Chłopcy pracowali na statkach...
Szyper machnął niecierpliwie ręką.
– Jak dostałeś się do portu?
– Przez dziurę w parkanie.
– A na kuter?
– Schowałem się, gdy przechodził patrol. Raz do beczki i raz w stos skrzyń po rybie.
– Wachtowy spał na kutrze?
Chłopak milczał.
– Co, nie chcesz mówić?
– Nie.
– To nie mów, głuptasie. Od czasu, kiedy bohaterowie twoich książek blindowali się na
statkach i zostawali kapitanami, minęło wiele czasu. Teraz na morze jest zupełnie inna 
droga.
Jacek przyglądał się swoim sandałom, których czubki były powykręcane ku górze jak
dzioby łodzi wikingów, podniósł głowę i zapytał:
– Panie kapitanie, co ze mną będzie?
– Wrócisz do domu.
– Do rodzinniaka?
– Do rodzinniaka – odrzekł szyper i wyszedł z kabiny.
Ściany, stół, podłoga, okrągły bulaj wypełniony skrawkiem granatowego nieba – 
wszystko
to zawirowało przed oczami Jacka. – Ech, co teraz będzie...?
13
O KAPITANIE, „RADARZE”, KAPRYŚNEJ RYBIE I TROCHĘ O
HISTORII PÓŁWYSPU
Rano w szkole, w której gościli chłopcy z rodzinniaka, podniósł się alarm, ktoś 
powiedział,
że właśnie taki chłopiec szedł nocą w kierunku portu.
– Jacek zbzikował – powiadali koledzy – zbzikował i uciekł.
Koło południa powróciły z połowu żółte łodzie. Na dziobie jednej z nich stał czarny pies i
szczekaniem dawał sternikowi znaki, pomagając w manewrowaniu. Rybak zręcznie 
ominął
przeszkody, podpływając do nabrzeża. Kiedy był blisko brzegu, pies skoczył na keję. 
Rybak
puścił ster, chwycił cumę i rzucił ją psu. Czarny nowofundlandczyk złapał zębami linę, 
podbiegł
w kierunku najbliższego pachoła.
– Dzień dobry, kapitanie, jak połów? – zapytał żołnierz z wojskowej motorówki.
Rybak ukazał dwa rzędy białych zębów.
– Starczy dla starego – powiedział zdejmując skrzynki z łodzi. Gdy skończył robotę, 
nabił
fajkę i zapalił.
Szeroka obrośnięta twarz z siecią zmarszczek, wąskie kreski ust, białe, lśniące zęby 
oraz
intensywnie niebieskie oczy i cała postać człowieka przybyłego z morza zainteresowała 
oczekującego
powrotu kutra Jackowego wychowawcę. Rybak też zauważył nieznajomego w 
garniturze,
białej koszuli i krawacie.
– Po świeżą rybę? – zagadnął.
– Nie, czekam na chłopca.
– Chłopca?
– Tak, z wycieczki... Uciekł na morze...
– Uciekł na morze? Czym?
– Na kutrze. W nocy wykradł się z sali i uciekł.
Pies wstał, przeciągnął się, skoczył na brzeg, podszedł do obcego i począł obwąchiwać 
nogawki
jego spodni.
– „Radar” wróć! – rozkazał rybak.
Pies odwrócił łeb, spojrzał na swego pana i niechętnie powrócił do łodzi.
– Przyjaciel? – zapytał wychowawca.
– Dobry przyjaciel i dobry rybak. Na morzu węszy rybę... dobry pies.
Radar jakby rozumiał, że go chwalą, podstawił panu łeb do pogłaskania i przymrużył 
oczy.
Na keję przyjechał ciężarowy samochód. Rybak sprzedał połów, zabezpieczył łódź i 
zbierając
się do odejścia, zapytał, kiedy powróci kuter z chłopcem. Wychowawca wzruszył 
ramionami.
– Podobno wieczorem – powiedział.
– A gdzie cała wycieczka? – pytał dalej rybak.
– Wycieczka pojechała do Gdańska.
Rybak popatrzył jeszcze raz na strapionego wychowawcę.
– Do wieczora daleko. A Detlaf wcześniej nie wróci, proszę do rybackiej chaty, nieduża 
to
pociecha w kłopocie, ale proszę. Będzie gdzie napić się herbaty.
Chata była niewielka. Pokój, do którego pan i jego pies wprowadzili gościa, pachniał
drzewem. Gospodarz poszedł do kuchni. Wrócił po chwili przebrany w jasne spodnie i 
gruby
czysty sweter. Trzymał w rękach skrzyneczkę z węglem drzewnym.
– Pan dawno na Helu? – zapytał gość.
– Od początku – uśmiechnął się gospodarz, wsypując czarne bryłki do samowara.
14
Rybak, u którego znalazł się Jackowy wychowawca, znany był tutaj każdemu. Ojciec 
rybaka
miał tu własną checz, łódź i sieci, a do tego jeszcze psa, który węszył rybę na morzu i
lizał ręce za kawałek przysmażonej na oleju płastugi. Miał też jedynego syna, którego 
nazwał
Rafałem. Ojciec z psem wstawali wcześniej od słońca i szli na brzeg, gdzie spychali łódź 
do
morskiej wody.
Któregoś dnia przywieziono wodą i traktem przez mierzeję dziwaczne maszyny. Rafał,
który dotąd znał tylko świat kilkunastu checzy i biegnącej dookoła cypla łachy żółtego 
piasku,
patrzył okrągłymi oczami na pale zagłębiające się w wodzie pod uderzeniami ręcznych
kafarów. Ani się spostrzegł, gdy na cyplu wyrósł prawdziwy port, a przy drodze nad 
brzegiem
zatoki czas rzucił garść nowych chat. Murowane były – z cegły, niektóre pokryte 
dachówką,
bogate. Gdy Rafał miał lat dwanaście, wypłynął z ojcem na morze, gdy miał lat 
piętnaście,
dobre czasy przyniosły osadzie szprotowe żniwa, a Rafał wtedy był już rybakiem u 
znajomego
niemieckiego szypra. Szprot, mała ruchliwa rybka, stał się dla młodego Kamkela 
abecadłem
rybackiego rzemiosła. Przyuczony nieco na wprowadzonych niedawno kutrach 
żaglowych
poznał ciężar pełnej sieci i radość z udanego połowu, gdy szprot, kapryśna ryba, 
rozdymał
im sieci i niezwykłą obfitością wynagradzał rybacki trud.
Którejś zimy pochował Rafał na helskim cmentarzyku w piaszczystej ziemi ojca, który za
pełne pokłosie srebrnego szprota zapłacił życiem. Przemarzł stary na lodowatym wietrze 
i
przedźwignął się na śmierć wydzieranym morzu, srebrnym plonem rybackiej roboty. W 
checzy
pozostała stara matka i młody Rafał, rybacki syn i sam rybak. Syn odziedziczył po ojcu
łódź i psa. Teraz on wstawał wcześniej od słońca i wyruszał na morze. Tymczasem 
drugiej
zimy kapryśny szprot uciekł z Zatoki Gdańskiej. Dla rybaków helskich nastały chude 
lata.
Wąsate foki porwały w strzępy Rafałową sieć. Potem Paweł Budzisz z Kuźnicy wymyślił
specjalną sieć do łowienia fok. Czarne ssaki to nie szprotowe srebro, ale na poławianiu 
ich
można było zarobić trochę grosza. Foki nie zaznały spokoju na południowym brzegu 
Bałtyku.
Ulubionym ich schronieniem były osłonięte wody Zatoka Gdańskiej, gdzie, nieświadome 
co
je czeka, ginęły w sieciach tutejszych maszoperii. Rafał wtedy zarobił na nowy dach 
checzy.
W lecie 1914 roku wybuchła wojna światowa i rybacy poszli do cesarskiej armii. Ich kutry
długo kołysały się na cumach bez pożytku. Tymczasem zimą do helskiego brzegu 
sypnął
znowu wielką ławicą srebrny szprot. Rafał umiał już obchodzić się z tą rybą. Nieobce 
były
mu też obyczaje przybrzeżnego bałtyckiego śledzia, płastugi i wędrownego łososia. 
Mimo że
w zatoce była ryba, w checzach na Helu gościła bieda.
Rafałowa matka była już stara. Przebierając w palcach czarne paciorki różańca coraz 
częściej
spoglądała na cmentarz, gdzie w żółtym piasku leżał stary Kamkel. – Młoda gospodyni
potrzebna w tym domu – powiadali ludzie. Były też w sąsiedztwie dziewczyny, rybackie 
córki,
krzepkie, których wprawne ręce radziły sobie dobrze z pałąkiem karzni i inną rybacką 
robotą.
Rafał nie był jednak skory do żeniaczki i nie pomagały sąsiedzkie nagabywania. Potem
umilkły działa na frontach i do osad poczęli wracać rybacy. Nie wszystkich doczekały się
żony. Niektórzy pozostali w obcej ziemi, daleko od bałtyckiego brzegu. Bolesne to były 
straty,
wielu zginęło za obcą sprawę.
Gdy 10 lutego 1920 roku do Pucka z oddziałem ułanów przyjechał generał Haller, aby 
na
znak zaślubin Polski z Morzem rzucić do fal Bałtyku złoty pierścień, Rafał stał z innymi i
patrzył, jak na ułańskich lancach furkotały biało-czerwone proporce. – Niech żyje Polska! 
–
krzyczano. Rybacy wycierali kułakami łzy. Wolna Rzeczpospolita Polska brała właśnie 
ślub z
Morzem... na zawsze, na wieki... – Niech żyje Polska! – krzyczeli rybacy z Chłapowa, 
Swarzewa,
Karwi i Chałup i marzył im się port, schronisko nad Wielkim Morzem... koło Wielkiej
Wsi. Taki port, aby w czasie sztormów nie musieli uciekać na płaskie brzegi swoich 
wiosek, a
mogli schronić się do prawdziwej rybackiej przystani. Tym z Helu marzył się zbyt na 
złowioną
rybę, motorowe kutry, chłodnie i fabryki konserw.
15
Powrócił Haller do Warszawy i Polska objęła przyznane traktatem wersalskim morskie
wybrzeże. Surowy był to brzeg, jedynym bezpiecznym schroniskiem dla rybackich 
statków
był tu port w Helu. Do checzy zamiast wyczekiwanego dobrobytu zaglądała coraz 
większa
bieda. Czas, jak czas – przemijał, rybacy nie bogacili się, na Helu niewiele przybywało 
żółtych
łodzi. Starzy marli, młodzi żenili się, przychodziły na świat dzieci.
Pewnego dnia, gdy padał deszcz, schroniła się do Rafałowej chaty wycieczka dziewcząt 
z
Krakowa. Gospodarz gawędził ze wszystkimi pannami, ale patrzył tylko na tę, która 
miała
oczy koloru morskiej wody... Na drugi dzień, gdy inni wypłynęli na morze, Rafał poszedł
pożegnać odjeżdżającą dziewczynę. Szeptał długo z morskooką i trzymał ją za ręce. Za 
kilka
dni pojechał na drugi koniec Polski do starego Krakowa. Jeździł tam później jeszcze 
kilka
razy, aż przywiózł dziewczynę. Wzięli ślub i Rafał wreszcie miał żonę.
Pierwszego lata mniej wypływał na morze, gdyż z młodą żoną wyjeżdżał do Gdańska 
albo
Sopot i pokazywał jej nadmorskie piękne miasta. Tymczasem ukończono budowę 
portów
rybackich w Gdyni i Jastarni. W stoczni gdyńskiej zaczęto budować polskie kutry. Taki 
właśnie
statek kupił Rafał i musiał wziąć się solidnie do pracy, aby zarobić na spłatę rat i 
utrzymać
dom. Młody Kamkel na nowym kutrze oderwał się od helskiego brzegu, łowił płastugi i
dorsza na wodach koło Bornholmu. Później w Gdyni wybudowano prawdziwą chłodnię i 
fabrykę
lodu. Znikła zmora gnicia połowów. W nowej Rafałowej checzy pojawiły się miejskie
sprzęty i dużo książek, a gospodarz, chociaż nie zawsze powracał z pełnym kutrem, 
chwalił
swój rybacki los i młodą, inną od tutejszych dziewcząt żonę. W Gdyni poczęły wyrastać 
jak
grzyby po deszczu polsko-holenderskie spółki śledziowe. Doświadczeni obcy szyprowie
ukrywali skrzętnie przed Polakami sztukę poławiania tych ryb. Znowu pogorszył się los 
rybaków.
Mimo że połowy szprota ciągle wzrastały, jego obfitość przy helskim brzegu nie była
już błogosławieństwem. Cena spadała z sezonu na sezon. Rafał tymczasem chciał 
zarobić na
dostatnie życie i jeszcze sztukę jedwabiu i korale dla młodej żony, żeby błyszczała po 
miejsku.
Nie chciano jednak w mieście jego ryby...
Na drugą zimę zaczęła chorować mu żona. Nie służyło jej helskie, ostre, rybą pachnące
powietrze. Jej ręce były za słabe, żeby podnosić ciężkie sieci, rozwieszać je na tyczkach 
i
roznosić po wsi letnikom złowioną przez męża rybę. Do checzy Rafała zajrzała bieda 
większa
niż do innych rybackich chat. Sąsiedzi, źli, że zamiast wziąć dziewczynę z osady 
przywiózł
pannę z miasta, nie bardzo spieszyli z pomocą. Żona Rafałowa – Teresa – przez lato 
zbladła,
przez jesień schudła, a w zimie zapadły jej oczy. Strapiony Rafał sprzedał, co było 
lepszego w
chacie, i odwiózł chorą do Krakowa. Na wiosnę chodził markotny, przez pół lata też, 
potem
pojechał do starego miasta, siedział tam tydzień, ale powrócił bez żony. Jesienią znowu 
pojechał
do Krakowa, ale i tym razem powrócił sam. Co wówczas zaszło między nim a Teresą,
nikt nie wie. Minęły lata, a młodej pani w obejściu Rafała nie widział już nikt nigdy. W 
domu
rybaka nie było też innej kobiety, pozostał wierny tej, która miała oczy koloru Bałtyckiego
Morza i przerwała jego samotność na niespełna dwa lata.
Dnia l września 1939 roku huk dział niemieckiego pancernika obwieścił nową wojnę. 
Rafał
wrzucił na kuter, co miał najcenniejszego w domu, wziął kilku ludzi z osady i wyruszył do
Anglii. Losy wojennej zawieruchy znowu, jak przed dwudziestu laty, rozrzuciły rybaków 
po
świecie. Kuter Rafała nie dotarł do celu, zbombardowany przez niemieckie samoloty 
zatonął.
Uratowany rybak znalazł się na obcej ziemi, bez swojego statku. Tułał się po porcie, 
potem
wstąpił jako ochotnik do brytyjskiej marynarki wojennej, gdzie – jak opowiadali ludzie –
zdobył kapitańskie szlify.
Kiedy przez świat przewaliła się wojna i skonała w Berlinie, jako jeden z pierwszych 
powrócił
do kraju. Został szyprem na rybackim statku. A gdy wysłużył emeryturę i mógł żyć do
końca swoich dni bez pracy, zbudował łódź taką, na jakiej łowił przed pół wiekiem jego 
oj-
16
ciec. Przywiózł z miasta młodego psiaka, nazwał go „Radar” i wychował na rybackiego 
psa.
Z tym psem wypływał na morze i łowił nie gorzej od najlepszych rybaków w osadzie. 
Ludzie
powiadali, że jak orzeł obleciał świat i powrócił do gniazda, bo mu niczym nie zdołały 
zaimponować
obce bogate kraje.
Kapitan nastawił samowar i krzątał się po kuchence. Wysypał z siatki kilka fląder, 
wyciągnął
nóż i zabrał się do przyrządzania obiadu. Niebawem na patelni zaskwierczały świeże
ryby.
– To powiada pan, że smarkacz zmylił WOP, schował się do jakiejś dziury i odpłynął.
Spryciarz!
– Kto by pomyślał, że go coś takiego opęta. Skryty, szelma, wszystkich w pole 
wyprowadził,
pewnie mu tam rybacy natarli uszu.
Kapitan uśmiechnął się.
– To już nie czasy romantycznych przygód. Teraz marynarzowi potrzebne są nie tylko 
silne
bicepsy, ale i sporo oleju w głowie.
Wopiści przyprowadzili Jacka do checzy kapitana późną nocą. Pociąg do Warszawy 
odjeżdżał
rano, więc gospodarz postanowił przenocować obu gości u siebie.
Przy kolacji Rafał zajrzał chłopcu w oczy, chłopak nie uciekał ze spojrzeniem, w 
źrenicach
rybaka tliła się jasna iskra.
– Złapali zbiega, co? – zagadnął.
Jacek patrzył w talerz i leżący na nim wielki szkielet flądry.
– Urodziłeś się, synu, sto lat za późno – powiedział kapitan. – Kiedyś na żaglowcach 
tacy
marynarze jak ty byli potrzebni, dziś jest inaczej. Na imię ci Jacek, prawda?
– Jacek, panie kapitanie.
Rybak uśmiechnął się.
– No gadaj, chłopcze, dumny jesteś z ucieczki?
Jacek milczał grzebiąc widelcem w talerzu.
– Dokonałeś nie lada wyczynu. Zmyliłeś patrol, zakradłeś się na kuter, ukryłeś przed 
kontrolą...
bohaterem jesteś...
Jacek spojrzał spode łba na gospodarza. Nie mógł zmiarkować, czy ten go chwali, czy 
też
kpi sobie z niego. Rybak uśmiechnął się raz jeszcze i mrugnął po przyjacielsku. Jacek 
zbaraniał
do reszty. Jakiś dziwny ten stary.
– Dlaczego uciekłeś na kuter?
– Każdy chce pracować na morzu – powiedział z przekonaniem Jacek.
Rybak uśmiechnął się znowu.
– Nie wiesz ty, nie wiesz, co to za praca.
– Pan sobie ze mnie kpi! Cały czas pan ze mnie kpi! – wybuchnął raptem Jacek 
płaczliwym
głosem.
Rybak położył mu rękę na ramieniu.
– Słuchaj – powiedział – dzisiaj przegrałeś... przegrałeś, prawda?
– Tak, przegrałem.
– Ale ja myślę, że... Wiesz co, myślę? Ze kiedyś wygrasz swoją sprawę.
Wcześnie rano Jacek wstał z łóżka i przez okienko chaty patrzył na morze, z którym miał
dzisiaj pożegnać się na zawsze. Kapitan w kuchence przyrządzał śniadanie. Jacek 
poszedł do
niego i zapytał, czy nie trzeba w czym pomóc. Rybak dał mu do oprawienia rybę i ze 
zdziwieniem
patrzył, że chłopak radzi sobie z tą robotą całkiem dobrze.
– Słuchaj, Jacek – powiedział ostrząc nóż na kamieniu – chciałbyś zostać u mnie?
17
Chłopak uniósł głowę znad stołu i wlepił w kapitana szeroko otwarte oczy.
– Pływałbyś ze mną na zatokę, suszyłbyś sieć i naprawiał łódź. Jedzenia nam starczy. 
Ryby
w morzu dużo...
Jacek nie odpowiadał, stał w miejscu, aż nagle podbiegł i chwycił mocno, w obie dłonie,
rękę starego kapitana.
18
O NETACH, PREKACH I ZUPEŁNIE AUTENTYCZNYCH
DIABŁACH MORSKICH
Jacek przymknął oczy, lecz pomimo to wciąż widział wokół siebie oburzone oblicza 
wychowawców.
Zacisnął powieki. Wydawało mu się, że stuk kół zamienia się w dudnienie kutrowego
silnika, a twarz kierownika w ogorzałe oblicze starego kapitana, który uśmiechał się
do niego, Jacka, cherlawego sieroty, jak nikt dotychczas.
W Warszawie życie potoczyło się jak przedtem, tylko myśli zostały zmącone 
oczekiwaniem
na Nowe, którego brzegu już dotknął podczas, nie wiedział już sam, udanej, czy 
nieudanej
przygody. Ostatnie dni wakacji Jacek spędzał na drabinie z pędzlem w ręku. Wszyscy
chłopcy pracowali przy remoncie swojego domu. Jacek malował drzwi ciemną 
orzechową
farbą i myślał, ciągle o tym, czy kapitan dotrzyma słowa i zabierze go do siebie.
Rafał tymczasem któregoś dnia wygrzebał z szafy granatowy mundur i białą czapkę z 
otokiem
złotych liści na daszku. Wsiadł do pociągu i przyjechał do Warszawy. Już na Dworcu
Wschodnim, gdzie kiedyś stał obskurny drewniany baraczek, zaskoczył go wielki, ze 
szkła i
betonu gmach, a przed nim szeroka droga, po której uwijały się samochody. Za mostem 
Poniatowskiego,
koło Domu Partii zobaczył wielkie rondo z migającymi światłami. Od strony
ulicy Marszałkowskiej i Alei przed czerwonymi światłami, stały rzędy samochodów. 
Wszędzie
ruch był olbrzymi. Przejeżdżając Marszałkowską kapitan zauważył, że wokół Pałacu
Kultury wyrósł pokaźny zielony park, z prawej zaś strony Ściana Wschodnia. Na 
Świętokrzyskiej
młoda milicjantka w białych rękawiczkach regulowała ruch uliczny. Jednym skinieniem
dłoni uruchamiała albo zatrzymywała potoki samochodów. Dokoła kusiły wystawy 
magazynów,
cukierni i księgarń... W Domu Dziecka przyjął kapitana kierownik. Poproszono do 
gabinetu
także Jacka, który zobaczywszy rybaka w kapitańskim mundurze stanął jak w ziemię
wryty.
– Pozwól bliżej – powiedział kierownik.
Chłopak ukłonił się i czekał z wypiekami na twarzy na to, co miało nastąpić.
– Pan kapitan przyjechał po ciebie, jeżeli chcesz, pojedziesz z nim nad morze – 
powiedział
bez większych wstępów kierownik.
– Panie kierowniku – wypalił Jacek – mnie tu było dobrze, ale ja koniecznie chcę nad 
morze...
na pewno nie zrobię rodzinniakowi, to jest, przepraszam, Domowi Dziecka wstydu...
Tamto nigdy się nie powtórzy... przysięgam... tu zwrócił się całą swą postacią do rybaka,
chciał coś powiedzieć, usilnie szukał słów, nic jednak odpowiedniego nie przychodziło 
mu do
głowy. Stał więc ze zmarszczonym czołem i milczał. Potem chłopcy obstąpili go dokoła.
– No i co, wyjeżdżasz, gadaj?
– Widzieliśmy go, prawdziwy morski kapitan...
– O kolegach nie zapomnij, pamiętaj...
Rafał zamierzał powrócić na Hel nazajutrz. Polecił Jackowi spakować rzeczy i poszedł 
do
miasta. Zapadał mrok. Warszawa wieczorem oblekała się w nowe uroki. Po obu 
stronach ulicy
przytłaczały odwykłego od wielkomiejskich widoków człowieka wielopiętrowe bloki. Na
placu Konstytucji błyskały różnojęzycznymi reklamami biura podróży. ORBIS, LOT, 
KLM,
SABENA i ogromne neony sklepów. Rafał błądził starymi uliczkami: Wilczą, Kruczą aż 
do
Alei, potem przez Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście dotarł do placu Zwycięstwa, 
gdzie
przed Grobem Nieznanego Żołnierza paliły się znicze i świeciły pomarańczowe 
reflektory...
To właśnie tutaj leżały urny wypełnione prochami z pobojowisk całego świata, gdzie 
walczyli
i ginęli Polacy. Długo przyglądał się wypełzającym z płaskich czar jęzorom ognia, 
wywołując
19
w pamięci twarze towarzyszy, którzy walcząc o taką Warszawę pozostali w chłodnej 
wodzie
Morza Północnego... Im też naród składał tutaj hołd. Tym spod Monte Cassino i 
Westerplatte,
Studzianek, Lenino, marynarzom z konwojów do Murmańska i kolegom kapitana, 
Augustynowi,
Jakubowi, Frankowi, którzy wtedy poszli na morskie dno...
Potem oglądał wspaniały jak nigdy przedtem Teatr Wielki, patrzył na pomnik Bohaterów
Warszawy – warszawską Nike, na spieszących w różnych kierunkach ludzi i podziwiał 
miasto,
które rozkwitło na zgliszczach, niczym kwiat na popiołach.
Nazajutrz, gdy po noclegu w hotelu zjawił się w Domu Dziecka, Jacek był już spakowany 
i
oczekiwał kapitana przed bramą.
Znowu zastukały koła wagonu. Patrząc przez okno na uciekające pola, łąki i miasteczka,
Jacek zadumał się. Kawał jego życia – ciotka. Bizon, rodzinniak, Łapa – wszystko to, 
właśnie
teraz, gdy stukały koła wagonu, odchodziło w przeszłość.
Słońce grzało przez szybę, Jacek czuł, że sklejają mu się powieki. Pociąg uparcie 
wystukiwał
słowo: ka-pi-tan, ka-pi-tan...
Przed chatą na Helu przywitał ich czarny jak smoła Radar. Pies biegał wokół pana, 
trącał
go wilgotnym nosem, pomrukiwał, potem przekrzywił łeb, przyjrzał się uważnie chłopcu,
szczeknął i trącił go nosem, tak jak gospodarza.
– No, Jacek, jesteście przyjaciółmi – powiedział kapitan i otworzył drzwi swojego domu.
W chacie były zmiany, pod oknem w małym pokoju stał nowy niewielki stół, a w rogu
półka na książki, szafa była odnowiona i zupełnie pusta, Jacek mógł więc rozłożyć w niej
swój dobytek.
Kuchenka także była odnowiona, tylko pokój kapitana pozostał taki jak dawniej.
Następnego dnia rano, gdy Jacek wstał, kapitana nie było już w domu. Radar wskazał 
nowemu
domownikowi pyskiem koszyk na ziemniaki.
Ten zrozumiał w lot, o co chodzi, i poszedł za psem. Nowofundlandczyk pobiegł do 
małej
piwniczki, gdzie w drewnianych skrzynkach złożone były jarzyny. Jacek nałożył ich 
sporo do
koszyka i powrócił do kuchenki. Pies wyszedł przed dom i położył się na trawie w 
ogrodzie.
Jacek krzątał się jeszcze chwilę po kuchni, po czym wyszedł do małego ogródka i usiadł 
obok
psa. Zauważył zaraz, że z drugiej strony płotu przygląda mu się jakiś chłopak. 
Nieznajomy
miał jasną czuprynę, duże niebieskie oczy, szeroki tors i mocne ramiona.
– Cześć! – zawołał zza płotu.
– Cześć! – odpowiedział Jacek.
– Do kapitana przyjechałeś?
– Tak.
– To ty jesteś ten, co chciał prysnąć na kutrze?
– Ja.
– Teraz takie numery nie przechodzą. Wpadłeś, co?
– Wpadłem.
– A gdzie zamierzałeś prysnąć?
– Nigdzie. Chciałem przejechać się statkiem.
– Detlaf opowiadał, że prosiłeś się u niego pływać za chłopaka.
– Prosiłem.
– U kapitana dobrze wylądowałeś. Zrobi z ciebie ludzi. – Nie pytając o pozwolenie 
przełazi
przez płot i usiadł obok Radara. Pies w dalszym ciągu nie zwracał na niego uwagi. – Na 
imię mi
Kubek, nazywam się Canka – powiedział przybysz zza płotu i wyciągnął dłoń do Jacka.
– Ja jestem Jacek Parnicki.
Kubek miał mocną, twardą rękę. Radar podniósł łeb i obwąchał ich zamknięte w uścisku
dłonie.
20
– Pochwalił nas – powiedział Kubek. – To mądry pies. Bywało, że ratował rybaków na
morzu. Kapitan o niego dba, nikogo nie ma oprócz niego. Długo tu będziesz?
– Przez lato, a potem zostanę jeszcze dłużej, zobaczy się.
– Słyszałem, że nie masz starych. Sam jesteś?
– Sam.
– Nie bądź frajer, zostań u kapitana. My często do niego przychodzimy. Opowiada cuda,
takie że się wierzyć nie chce, ale nie kłamie nawet za grosz. Ma medale. Przyjechali do 
niego
z telewizji, tylko ich spławił... A na morze wypływa sam, tylko z psem w małej łodzi i ryby
łapie więcej niż inni. Połów często oddaje dzieciom na kolonie. Do telewizji gadać nie 
chciał,
ale kiedy przyjdą chłopaki z obozu i zaproszą na ognisko, zawsze im coś opowie.
– A ty pływasz?
– Ja? Z ojcem. Nieraz się spotykamy z kapitanem w zatoce. Mój ojciec powiada, że 
kapitan
ma dużo złota, ale nie wierzę, jego skarby nie interesują, to trochę dziwak.
– Dlaczego dziwak?
– Nie lubi forsy, co miał pieniędzy przywiezionych z wojny, rozdał żonom i dzieciom
tych, którzy byli z nim i na morzu zginęli... – Kubek zamyślił się głęboko. – Stary złota 
nie
lubi, ale jakieś skarby ma, kasę u niego widziałeś? – powiedział po chwili.
– Widziałem, z napisem... Navigare necesse, czy coś takiego.
– Navigare necesse est, vivere non est necesse – przerwał Kubek. – Ja też nie 
wiedziałem,
co to znaczy, ale kapitan mi wytłumaczył. To są słowa Plutarcha, takiego greckiego 
filozofa,
znaczą one: żeglowanie jest koniecznością, życie nią nie jest. Rozumiesz?
– Nie rozumiem.
– Poznasz kapitana, to zrozumiesz.
Chłopcy rozmawiali jeszcze chwilę, po czym Kubek niespodziewanie przesadził jednym
susem parkan i jak się zjawił, tak znikł.
Po południu powrócił do domu rybak i zabrał się do przyrządzania obiadu. Jacek 
pomagał
mu dzielnie.
– Gdzie nauczyłeś się gotować? – zapytał kapitan patrząc na jego ręce.
– Jak umarła mama, gotowałem ojcu, a potem w rodzinniaku mieliśmy dyżury w kuchni,
inni mówili, że garnki to babska sprawa, że nie ma głupich, ale ja przekonałem się, że 
babska
czy nie babska, kiedy człowiek jest sam i nie umie gotować, siedzi głodny.
– Masz rację – roześmiał się szczerze Rafał.
Nazajutrz przed świtem Jacek miał wypłynąć na pierwszy połów. Z wrażenia nie mógł
usnąć tej nocy. O drugiej minut trzydzieści pośpiesznie zerwał się z łóżka, opłukał twarz 
pod
kranem, ubrał się w stare spodnie z grubego drelichu, barchanową koszulę, sweter, 
wełniane
skarpety i wysokie gumowe buty. Przed domem stał niewielki wózek na kołach od 
niemieckiej
tankietki. Były na nim dwie spore skrzynie. Kubek wziął wózek za dyszel, za nim ruszył
Rafał, a obok w za dużych butach dreptał nowicjusz. Radar biegał dookoła nich. Ulice 
miasteczka
były puste. Wczasowicze spali, tylko w domach rybackich błyskało tu i tam nikłe
światło. Cała czwórka przeszła przez osadę zbliżając się do latarni morskiej, potem 
skręciła w
bok na prawo i wózek zaczął grzęznąć w sypkim piasku plaży. Wówczas Rafał ujął 
dyszel, a
chłopcy założyli sobie parciane pasy na kark, ciągnąc wózek ku brzegowi morza. Od 
północy
wiał rześki wiatr, w dali rysował się w półmroku falochron i błyskały na główkach portu 
zielone
i czerwone światełka. W górze nad brzegiem przesuwał się klin światła latarni morskiej.
Chłopcy zabrali się do spychania łodzi na zatokę. Gdy łódź zanurzyła się w wodzie, 
wskoczyli
do niej pospiesznie. Rafał odepchnął łódź wiosłe,m i uruchomił silnik.
– Popłyniemy po nety – powiedział Kubek.
– Po co? – zdziwił się Jacek.
– Po nety.
– ?!
21
– Nety z flądrą, frajerze, zobaczysz, jaka będzie frajda.
– A sieci, zapomnieliśmy sieci! – wrzasnął Jacek. – Sieć jest w morzu – uśmiechnął się
Rafał.
Płynęli szybko i łódź skakała na falach jak korek w potoku, brzeg był coraz dalej i dalej.
Jacek zaczął widzieć wszystko podwójnie, Radar miał dwa łby i czworo uszu, Rafał dwie
twarze, a Kubek cztery ręce. Potem świeżo upieczony rybak poczuł ból żołądka i 
przechylił
się przez burtę. Do oczu nabiegły mu łzy, kręciło się w głowie. Chciał gdzieś uciec, ale 
gdzie?
Dookoła była rozkołysana woda.
– Rzygnij sobie jeszcze raz, to ci ulży – powiedział Kubek.
Jacek popatrzył na kolegę spode łba, ale ten wcale nie kpił.
– Coś... coś mi musiało zaszko... zaszkodzić... – wybełkotał.
Kubek parsknął śmiechem.
– Każdy tak mówi, gdy go złapie pierwsza fala, nie martw się, wszyscy zaczynają od 
karmienia
ryb.
Płynęli dalej. Kubek potrząsnął Jacka za ramię i pokazał ręką przed siebie.
– Widzisz preki? To tam są już nety.
– Co?
– Preki! – wrzasnął Kubek, przekrzykując warkot silnika i szum wiatru.
– Tak... preki... – wyjąkał Jacek nic nie rozumiejąc.
– Do preki, o takiej chorągiewki, przysztykowana jest drąga, a potem nety, jedna za 
drugą
– wyjaśnił rzeczowo Kubek.
Jacek znów przechylił się przez burtę. Tymczasem łódź podpłynęła do pierwszej 
chorągiewki.
Kapitan chwycił ją za drzewce i wciągnął na pokład, po czym wydobył z wody jakąś
linkę i począł ją ciągnąć. Zgasił silnik i łódź posuwała się jedynie tak szybko, jak rybacy 
ciągnęli
linę, aż ukazała się krawędź sieci. Dopiero teraz zaczęły się emocje. Wybierana przez
kapitana sieć oblepiona była po obu stronach wielkimi rybami, jak lep muchami.
– A gdzie ona ma środek ta sieć? – zapytał Jacek zapominając o morskiej chorobie.
– Jaki środek? – zdziwił się Kubek.
– No ten, w którym powinny być ryby. Sieć przecież jest po bokach, a w środku, jak w
worku, powinny być ryby. Te są na wierzchu... poprzyczepiane do sieci.
– Głupiś – powiedział ze śmiechem Kubek – to są nety, takie cienkie siatki z dużymi
oczkami, pływają w głębi wody i ryby zaczepiają się o nie płetwami. O tak, widzisz... – 
brał
ryby i odczepiał od sieci. Skakały i rzucały się, biły ogonami i rozdziawiały pyski dorsze i
flądry.
– Ojej, co to za ryba?!
– Która? – zapytał kapitan.
– Ta, tam w wodzie!
– Diabeł morski – powiedział jednocześnie kapitan i Kubek.
Jacek przyglądał się niemal ze strachem dziwnemu stworowi. Kapitan wciągnął sieć do 
łodzi.
Diabeł morski, jakby przyklejony do niej, otwierał pysk pełen ostrych zębów i łypał
oczami, za jego szerokim łbem jeżyły się niebezpiecznie długie kolce. Cała powierzchnia
ciała była chropowata, pokryta tarczami.
Kubek chwycił potwora w środku – jedynym miejscu pozbawionym kolców – i wrzucił
rybę do łodzi. Diabeł morski nastroszył płetwy i począł miotać się w sieciach. Kapitan 
nakrył
go netą. Potwór rozdziawiał pysk. Kubek tymczasem wciągnął do łodzi następną sieć, 
na której
pełno było płastug. Z jednej strony brunatne z drugiej białe, jakby jednookie i 
asymetryczne,
broniły się leniwie. Między flądrami tu i tam poruszały się wrzecionowate ciała, dorszy.
W następnej sieci oprócz fląder było kilka mniejszych diabłów morskich...
22
– To kurek szary, a to kur diabeł – objaśniał kapitan wskazując na tarmoszące się małe
dziwadła. – Nasze bałtyckie diabły ludziom krzywdy nie robią, tylko wyżerają ryby. 
Diabły z
wód tropikalnych ważą niekiedy po pięćset kilogramów i przewracają łodzie.
Chorągiewek nazywanych przez Kubka prekami przybywało coraz więcej w łodzi. Gdy
rybacy wybrali już wszystkie nety, łódź wypełniona była po brzegi zdobyczą. Połów udał 
się.
Mieli co najmniej sześćdziesiąt kilogramów płastugi, trzydzieści kilogramów dorszy i 
kilkanaście
diabłów morskich. Jacka najbardziej interesowały te ostatnie.
– A co się robi z tymi diabłami?
– Wrzuca się je na powrót do morza albo daje do żarcia norkom – odpowiedział Kubek.
– No, nie tylko, można z nich zrobić pyszną zupę – zauważył kapitan manipulując przy
silniku.
Łódź szarpnęła, zatoczyła łuk i poczęła płynąć do brzegu. Teraz fale biły w burty i 
zalewały
rufę. Pryskały na ryby, które: wówczas ożywały i miotały się w sieci. Jacka znowu 
zaczęło
mdlić. Łódź kiwała się na wszystkie strony, z boku zacinał wiatr. Brzeg był coraz bliżej.
Słońce już dawno oderwało się od wody i wędrowało w górę nieba. Nie było jeszcze 
wysoko,
ale świeciło jasno i zaczynało już grzać. Dobicie do plaży nie było łatwe, gdyż kotłowała 
się
przy niej znaczna fala. Stary rybak dwa razy dawał wstecz, aż łódź dotknęła ziemi. Na 
brzegu
stała grupka wczasowiczów. Dziewczyna w dżinsach i czerwonej bluzce zauważyła 
poruszającego
się w sieci diabła morskiego.
– Patrz, jaka straszna ryba, nigdy takiej nie widziałam! – wykrzyknęła do 
towarzyszącego
jej chłopca. – Co to jest? Co to za ryba? – wypytywała towarzysza.
Młody człowiek przyglądał się monstrum.
– To, to taki chory dorsz – powiedział z wahaniem.
– E, to nie dorsz, to jakiś potwór – upierała się dziewczyna patrząc na diabła. – Co to za
ryba? – zwróciła się do przybyłych z morza.
– To kur diabeł... drapieżnik – odpowiedział rzeczowo Jacek.
– Diabeł?
– Tak, ten nie jest groźny, ale na wodach tropikalnych bywają diabły, które przewracają
łodzie – wyjaśnił świeżo upieczony rybak wczasowiczce, jakby całe życie niczego 
innego nie
robił, tylko poławiał diabły morskie.
Kubek i Rafał przenosili sieć na wózek. Radar biegał dookoła i merdał ogonem. Gdy 
łódź
całkiem opustoszała, chłopcy znowu wzięli parciane pasy, Rafał ujął dyszel i mała 
karawana,
wraz z Radarem, udała się w kierunku osady. Teraz koła grzęzły w piachu do połowy i 
trzeba
było nie lada wysiłku, aby uciągnąć wózek. Robota zaczęła się jednak dopiero po 
przyjeździe
do domu.
Rafał i Kubek rozwiesili przed chatą sieci. Nety tu i tam były mocno poplątane, musieli
więc je cierpliwie rozplatać. Robota trwała do obiadu, na który podano smakowite, 
smażone
flądry.
23
PSI OBOWIĄZEK
Pewnego październikowego dnia zerwał się porywisty wiatr, podniósł z ulic kurz i 
przygiął
do ziemi drzewa w osadzie. Rybacy pospiesznie powracali z zatoki do portu. W nocy 
wicher
przeszedł w sztorm, a nad ranem w huragan. Zawierucha piętrzyła wodę i szarpała 
uwiązane
na cumach kutry. O świcie lunął rzęsisty deszcz i wiatr nieco ucichł, ale przed południem
znowu stężał. Do wieczora morze kotłowało się i leciały po nim do brzegu białe grzywy. 
Dopiero
w nocy sztorm nieco przycichł, niebo zasnuło się ciężkimi chmurami, spadł jeszcze raz
rzęsisty deszcz i wiatr przestał wciskać wodę na helski brzeg. Poranek wstał siny, 
deszczowy,
a chociaż wiatr umilkł, zatoka kołysała się wciąż szeroką, martwą falą.
Po południu morze przestało się biesić na tyle, że niektórzy rybacy, a wśród nich Rafał,
zepchnęli łodzie na wodę. Stary kapitan chciał płynąć sam na poszukiwanie prek 
zniesionych
przez; huragan, ale Jacek uprosił go i też popłynął.
Łódź, skacząc po falach, szybko oddaliła się od brzegu. W świetle przebijającego przez
chmury słońca morze stało się mniej groźne. Na miejscu, gdzie przed kilkoma dniami 
rybacy
zastawiali nety, nie było po nich śladu. Kapitan zasępił się, a Radar, mimo zalewających 
mu
pysk fal, tkwił na dziobie oparty łapami o burtę, prychał, strzygł uszami i wypatrywał 
zguby.
Kapitan, po chwili wahania, widząc, że wiatr cichnie, skierował łódź w stronę, gdzie 
mogły
znajdować się poniesione sztormem sieci. Za cyplem, na otwartym morzu, Radar nagle
szczeknął. Kapitan i Jacek spojrzeli na psa. Radar szczeknął jeszcze raz, podniósł łeb i 
zawył.
Kapitan począł wypatrywać w kierunku, gdzie patrzył pies. Radar tymczasem chwycił 
rybaka
za nogawkę i zaczął nią szarpać. Szczekał, pokazując pyskiem niezmiennie na północ.
– Co on chce? – zapytał Jacek.
– Wywęszył nety albo coś ważniejszego – powiedział kapitan, kierując łódź na północ. 
Na
otwartym morzu fala była większa i gwałtownie rzucała łodzią. Teraz Radar 
poszczekiwał z
wyraźnym zadowoleniem, merdał ogonem, strzygł uszami i nadal patrzył w siną 
przestrzeń
nad wzburzonymi falami. Kapitan zwiększył prędkość łodzi. Tymczasem słońce zaszło 
za
chmury, dookoła zrobiło się szaro, na czubkach fal zakwitły białe grzywy. Cypel helski 
pozostał
daleko za rufą. Malejąca przed chwilą fala poczęła ponownie wzrastać i wiatr zacinał
mocno po twarzy. Łódź to przepadała w bruzdach morza, to wdrapywała się mozolnie 
na ich
szczyty. Kapitan milcząc obserwował horyzont. Jacek wybierał czerpakiem wodę z dna 
łodzi.
Radar stał na dziobie i wpatrywał się w mglisty horyzont. Gdy wielka góra wody uderzyła 
z
impetem w burtę, a potem przelała się przez nią, kapitan zadecydował zawrócić. Łódź 
zatoczyła
łuk zmieniając kurs. Jacek zobaczył daleki mglisty zarys helskiego cypla. Radar, 
spostrzegłszy
manewr kapitana, przyczołgał się do pana, uniósł łeb i przeciągle zawył. Jacek
wytężył oczy. Daleko między grzywami fal majaczył biały podłużny kształt. Rafał też go 
zauważył,
bo znowu wykonał szeroki ruch rumplem, łódź ponownie zatoczyła krąg.
Cypel helski znikł już zupełnie, niebo zasłoniły chmury, a szum wiatru stał się głośniejszy
od warkotu silnika. Jacek nie spuszczał oczu z przepadającego między falami znaku. 
Rybacy
wiedzieli z komunikatów radiowych, że przed tygodniem sztorm we wschodniej części 
Bałtyku
wywrócił kuter z Tallinna i sześciu ludzi zginęło bez wieści. Biały kształt był coraz 
wyraźniejszy
i gdy wydawało się, że już jest zupełnie blisko – znikł zasłoniętymi strugami ulewnego
deszczu.
Wtem Radar zaszczekał, krótko, jakby ostrzegawczo.
– Ludzie... są ludzie! – zawołał kapitan.
Rozbitkowie byli niedaleko. Widzieli ich szalupę, brodate i blade wycieńczone twarze.
Jedno podejście, drugie... trzecie... na próżno. Ludzie w szalupie poczęli się poruszać. 
Któryś
próbował wstać. Tymczasem sztorm tężał. Rafał obejrzał się, brzegu nie było już widać. 
Ja-
24
cek, spocony, zziajany, zalewany ciągle falami, przy pomocy kubła wylewał wodę. 
Większe
zbliżenie do szalupy na tak wzburzonym morzu było niemożliwe. Rafał sięgnął do. 
skrzynki
obok silnika i wyjął owinięty szczelnie słoik, wydobył rakietnicę oraz paczkę rakiet. Jacek
zasłonił go przed niesionym wiatrem pyłem wodnym. Fala zwaliła ich obydwu, kapitan 
zdążył
jednak nabić rakietnicę nie zamoczonym ładunkiem. W kilka sekund później rozległ się
wystrzał i białobrunatna kipiel pokraśniała czerwienią.
Od nabrzeża odbił pospiesznie statek z czerwonym maltańskim krzyżem na burcie. 
Niebawem
ukazała się rozmazana w ulewie sylwetka ratownika. Z pokładu zauważono łódź Rafała
i tamtych nieszczęśników. Ratownik zwolnił i powoli podchodził do szalupy okrążył ją i
zachodząc od nawietrznej zasłaniał od uderzeń fal. Rozbitkowie resztkami sił poruszali 
się
jeszcze. Jacek spostrzegł; na rufie białej łodzi rosyjski napis. Z burty statku wyrzucono 
sznurowe
drabinki i siatki.
– Kapitan, Jacek i Radar odnaleźli na morzu ludzi! – Obiegła osadę wieść. – Radar 
znów
wywęszył na morzu rozbitków...
O porwanych przez sztorm netach nikt nie pamiętał.
Kapitan po powrocie z morza wpakował Jacka pod pierzynę, a sam pogwizdywał tak, 
jakby
nie stracił żadnych sieci. Kręcił się koło kuchni. Wyjął z szuflady tabliczkę czekolady,
garść irysów i nieco korzeni. Wszystko to razem wrzucił do garnuszka wlał trochę 
spirytusu,
wymieszał i warzył na ogniu niczym alchemik. Potem ciecz zapalił, zdmuchnął płomień i
rozlał płyn do szklanek. Jacek pił łapczywie gorący nektar, chociaż jego niezwykła moc 
zapierała
mu oddech.
– To grog, napój rozbitków – powiedział kapitan.
Radar oblizywał się od ucha do ucha, przekręcał w lewo i w prawo łeb, próbował 
skomleć,
ale nic nie dostał. Kapitan poklepał go po lśniącym karku i powiedział:
– No, no, jesteś starym ratownikiem, wiesz, że za życie ludzi nie płaci się pętem 
kiełbasy.
Ale każdy człowiek w osadzie wie że Radar to ratownik.
Pies rozpłaszczył pysk między przednimi łapami, patrzył panu w oczy, zerkając od czasu
do czasu na Jacka, jakby chciał powiedzieć, że w ogóle nie ma o czym mówić, że 
ratowanie
ludzi na morzu jest psim obowiązkiem.
25
O KRAKENIE
Rankiem słońce wypełzało na powierzchnię wody powoli, jakby ostrożnie, z namysłem.
Błyskało bladym światłem, a potem nagle strzelało w oczy milionem iskier skaczących w
załamaniach fal. Albo też dzień wstawał ospały, dźwigając na sobie z wysiłkiem płaszcz 
matowej
mgły, która tuż za brzegiem gęsto leżała na wodzie płaskiej i cichej. Znikły całkiem
gdzieś opory z rodzinniaka, kiedy jeszcze o siódmej rano nie chciało się wstać. Teraz 
Jacek
wstawał wcześniej od słońca i wschód oglądał już przeważnie z łodzi. Pozbył się także 
nieznośnego
ucisku w żołądku i podwójnego widzenia świata na fali... A kapitan? Kapitan opowiadał
dziwne historie i Kubek nie skłamał ani za grosz, że „stary” niejedno widział i niejedno
przeżył.
Gdy raz uszczelniali wyciągniętą na brzeg łódź, obejrzał i pochwalił ich robotę, a potem
usiadł na ratunkowym kole tuż obok. Kubek nie przepuścił okazji i sprowokował kapitana 
do
nowej opowieści.
– To było w Anglii – powiedział Rafał jakby sam do siebie. – Po jakiejś portowej bójce
zatrzymała nas policja, mnie i jeszcze dwóch takich jak ja... – Kapitan mówił powoli i 
patrzył
na morze. – Byliśmy rozbitkami, nasz statek utonął, łaziliśmy więc po porcie szukając 
zajęcia,
a z portu – jak wiadomo – blisko do tawerny. Z tawerny zaś, zwłaszcza gdy poleje się
rum, jeszcze bliżej do paki. Wówczas to, gdy za zakratowanym oknem nieco pojaśniało, 
spostrzegłem
na sąsiedniej pryczy trzech żołnierzy w mundurach Królewskiej Marynarki Wojennej.
Zdziwienie nasze było jeszcze większe, gdy jeden z „Anglików” zaczął czystą 
polszczyzną
wymyślać, że żołnierzy zamyka się razem z cywilami.
– Co to za porządki?! – krzyczał. – Gdzie szef tego przytułku?
– Cicho, śpij, kolegów pobudzisz – mitygował przyjaciela, również po polsku, drugi 
królewski
marynarz.
– Dzień dobry! – słysząc tę rozmowę powitał ubranych w angielskie mundury rodaków
Augustyn, mój druh z zatopionego kutra.
– Rany boskie, nasi! – wrzasnął jeden z „Anglików”. – Merkury, kogo myśmy prali?!
– Nie tylko myśmy prali – powiedział drugi żołnierz, macając olbrzymich rozmiarów 
siniec
pod okiem.
Augustyn tymczasem przetrząsał nerwowo kieszenie mocno podniszczonego garnituru.
– Jest! – wrzasnął wymachując płaską butelką szkockiej wódki, którą podczas 
zamieszania
w tawernie „uratował” z wrażego stolika przed niechybnym potłuczeniem. Butelka 
zaopatrzona
była w metalowy korek, który spełniał rolę kieliszka. Zarządzono kolejkę.
– Panowie dawno w Anglii? – pytali żołnierze.
– Tydzień. Szkopi utopili nam statek i nie mamy na czym pływać – wyznał któryś z 
naszych.
Marynarze spojrzeli na siebie porozumiewawczo.
– Chodźcie do nas, kompletujemy jednostkę, niby angielską, ale co drugi to nasz. Sami
Polacy.
Poszedłem na tę jednostkę. Załogę naszego kutra stanowiło pięciu ludzi. Statek był długi 
i
wąski, wzdłuż jego pokładu przebiegała gruba stalowa rura. Na dziobie i rufie 
znajdowały się
gniazda karabinów maszynowych. Kapitan owego statku mówić po polsku nie umiał, my 
natomiast
bardzo słabo mówiliśmy po angielsku, dzięki czemu los zaoszczędził nam dłuższej
rozmowy.
– Polishmen? – zapytał kapitan.
– Yes, sir. – odpowiedział Marian.
– Very good! – Tu nastąpiło kilka włoskich bluźnierstw, między którymi kapitan oznajmił
nam, że ten mały statek bierze udział w wojnie i trzeba się na nim przy pracy spieszyć. 
Powie
26
dział, że nagrodą za dobrą robotę na jego statku jest powrót do bazy. – Wódki się tu nie 
pije –
dodał – palić za to można nawet przy robocie. Będziecie robić przy torpedach.
Rysiek widząc moją przerażoną minę klepnął mnie w plecy i powiedział:
– Nie dryfuj, Raf, dobra zabawa, zobaczysz, jak to pudło szybko pływa.
„Sunderland” był rzeczywiście bardzo szybki, gdy szedł, po obu stronach jego dziobu 
tryskały
strumienie wody, a za rufą unosił się pióropusz wodnego pyłu. Gorzej było z torpedami.
Należało je odpalać w przeciągu kilku sekund. „Kraken” – tak nazywano kapitana – 
mówiąc,
że na tym pudle nagrodą jest powrót do bazy, nie przesadził. To był właśnie człowiek, o 
którym
chcę wam opowiedzieć.
Rafał podłubał wyciorem w fajce, potem wystukał cybuch, popatrzył na skąpane w 
morzu
słońce i opowiadał dalej.
We francuskim miasteczku La Rochelle żył pastor. Nazywał się Jage Billot. Miał dwie
córki i syna. Pierre był chlubą ojca. Gdy miał piętnaście lat, mówił biegle po angielsku, 
niemiecku
i hiszpańsku. Od dziecinnych lat wygrywał wszelkie zawody sportowe. Aż nagle Pierre
przestał się uczyć, zbudował łódź i całymi dniami przebywał na morzu. Potem poznał 
bandę
przemytników i przystał do niej. W krótkim czasie zdobył pokaźną sumę pieniędzy, kupił
szybki szkuner, na którym kręcił się koło wybrzeży angielskich przemycając na wyspę 
tytoń.
Podchodził do lądu wówczas, gdy inni bali się mgły lub sztormu. Szybko zbogacił się, 
ale
szybko też, wydany przez zazdrosnych konkurentów, wpadł w ręce celników. 
Skonfiskowano
mu statek i zasądzono solidną grzywnę. Pierre zapłacił karę i powrócił do rodzinnego 
miasteczka.
Założył sklep z tytoniem i wyglądało na to, że nauczka, jaką dali mu Anglicy, 
poskutkowała.
Niedługo wytrzymał jednak za ladą sklepu, pożyczył od starych kompanów pieniądze
i kupił nowy statek. W La Rochelle zjawiły się amerykańskie papierosy i tania 
holenderska
wódka. Nowy szkuner Pierre'a pojawiał się w porcie zawsze niespodziewanie, w
sztormowe noce albo podczas gęstej mgły, kiedy celnicy spali myśląc, że w taką pogodę 
nikt
nie odważy się podejść do skalistych wybrzeży.
Pierre grasował bezkarnie, z beczkami wódki na pokładzie, u brzegów rodzinnego 
miasta i
dalej na północ, zapuszczał się w wąskie zatoki i ujścia rzek koło Nantes i Brestu. 
Przelatywał
przez kanał La Manche do Plymouth, krążył wzdłuż brytyjskich brzegów Morza 
Północnego.
Nocą dobijał do burt statków płynących z Ameryki. Jego ludzie przerzucali pospiesznie 
na
pokład szkunera lekkie skrzynie z tytoniem, za który europejscy kupcy płacili kilkakrotnie
wyższe ceny. Młody przemytnik był zbyt zuchwały i pewnej nocy, gdy do jego szkunera
podpłynęła motorowa łódź policyjna, nie zdążył utopić zakazanego ładunku. Pierre 
poszedł
do aresztu, a jego nowy statek zlicytowano. Na rozprawę w sądzie przybył stary pastor. 
Sędziowie,
wydając wyrok na Pierre'a, ze względu na zasługi ojca, nie ukarali zbyt surowo
przemytnika, skazali jedynie na rok wygnania z Francji. Butny chłopak powiedział 
wówczas,
że on do swojego kraju nie powróci nigdy, że jego ojczyzną będzie świat. Złapał 
krucyfiks ze
stołu, podniósł do góry i złożył przysięgę, że jego noga nie stanie nigdy w rodzinnym 
miasteczku.
Na drugi dzień Pierre'a nie było już w La Rochelle. Odpłynął w nocy czarnym 
żaglowcem,
który przywoził francuskim kupcom tanie towary, a zabierał z portowych tawern ludzi 
przyjmujących
każdą propozycję... Ciała wielu z nich znajdowano potem u różnych wybrzeży.
Minęło sporo czasu i o Pierre Billot nikt nie słyszał. Wreszcie po kilku latach napisał do
swoich sióstr, że żyje w dalekim Los Angeles i jest bardzo bogaty. Pisał, że Francja to 
kraj
naiwnych, małych ludzi, a jego ojczyzną jest wielki świat. Potem znowu zaginął ślad po 
młodym
Pierre Billot. Któregoś roku w dalekim San Francisco policja schwytała poszukiwanego
przemytnika narkotyków, Larsa Linde. Przemytnik był francuskiego pochodzenia. Minęło
kilka lat. W Rzymie pojawił się podejrzany osobnik, handlujący starymi żaglowcami, z 
pasz-
27
portem amerykańskim na nazwisko Frank Ulster. Rysopis kupca odpowiadał podobiźnie
zbiegłego z brytyjskiego więzienia przemytnika narkotyków. Frank Ulster poznał 
tymczasem
piękną włoską dziewczynę i zakochał się. Włoszka namawiała narzeczonego, aby 
przyjął
obywatelstwo jej kraju. Mimo wielkiej miłości do dziewczyny przybysz z Ameryki pewnej
sztormowej nocy, gdy najodważniejsi kapitanowie sączyli w tawernach czerwone wino, 
wypłynął
z Genui na małym żaglowcu...
Minęły znowu lata. W australijskim porcie, w tawernie „Cape Horn” do niemłodego 
kapitana
podszedł pijany oficer.
– Jesteś stary Kraken... – wycedził – potwór morski... – tak o tobie mówią wszyscy.
Kapitan, chcąc przestraszyć śmiałka, sięgnął do kieszeni. Pijany oficer błyskawicznie 
wyciągnął
nóż. Kapitan wyjął powoli swoją broń. Oficer miał nóż sprężynowy i otworzył go
szybciej, szybciej też zdążył się zamierzyć, ale nim dosięgną piersi przeciwnika, 
przewrócił
się, Kraken był szybszy.
Kapitan otrzymał wyrok, sąd nie mógł jednak ustalić narodowości skazanego.
Od tej pory nikt nie nazywał starego Francuza Krakenem, gdy on przy tym był i wszyscy
nazywali go tak, gdy jego przy tym nie było...
Kiedy wybuchła wojna, stary Kraken znalazł się nie wiadomo skąd w Wielkiej Brytanii.
Tym razem nie imał się przemytu i handlu, a wstąpił do marynarki wojennej. Kapitan 
nazywał
się Lars Linde, ale i tu wszyscy nazywali go Kraken, oczywiście gdy jego przy tym nie
było. Przezwisko to przylgnęło do krępej postaci kapitana na zawsze. A gdy raz któryś z 
nowych
marynarzy zapytał kapitana o kraj, w jakim się urodził, „stary” spojrzał na niego tak, że
tamten przez długi czas nie zadawał już „staremu” żadnych pytań. Wtedy to właśnie 
pożoga
wojenna zalewała Europę coraz szerzej, coraz gwałtowniej. Niemcy napadali wciąż 
nowe
kraje. Nigdy bandera piratów nie wzbudzała takiego przerażenia mieszkańców 
nadmorskich
miast, jak wówczas bandera z czarną swastyką. Anglia i Francja, które zagrożone 
inwazją
Hitlera wypowiedziały Niemcom wojnę, nie kwapiły się z ofensywą. Napastnicy 
przekroczyli
granice Belgii, Holandii i Luksemburga. Samoloty z czarnymi krzyżami siały zniszczenie.
Posypały się bomby na Rotterdam, na starą Kopenhagę. Hitlerowskie watahy dosięgały 
Sekwany.
Paryż skapitulował.
„Sunderland” stał wówczas w bazie w Plymouth i Kraken nie przyszedł na statek. Zapił
się. Kilka dni później, gdy wrócił od dowództwa, powiedział:
– Chłopcy, mamy nie lada robotę. Jutro będzie mgła, idziemy do La Rochelle. Tam są
szkopi. Oprócz naszego statku do La Rochelle mają iść jeszcze dwa inne kutry.
Całą wyprawą dowodził Kraken. Był to daleki skok.
Wyruszyliśmy w dzień, szliśmy całą noc, morze było spokojne, od oceanu wiał zachodni
wiatr. Za naszym statkiem w niewielkiej odległości szły pozostałe kutry. Wstał świt. 
Wytrzeszczaliśmy
oczy w poszukiwaniu niemieckich okrętów.
– Dwa rumby w lewo – powiedział „stary” i wtedy zobaczyliśmy Niemców. Pierwszy 
statek
stał na kotwicy nie dalej niż pół mili od nas. Następne okręty stały nie opodal.
– Cała naprzód! – rozkazał Kraken.
Niemcy otumanieni błyskawicznymi zwycięstwami nie spodziewali się ataku. 
Towarzyszące
nam kutry okrążały zakotwiczoną eskadrę. My pruliśmy prosto na burtę krążownika.
– Torpeda pal! – usłyszałem rozkaz. Kuter przechylił się, a po jego pokładzie pędziła 
spieniona
woda.
– Ognia! – krzyknął znów Kraken.
Do wody poszła druga podłużna piguła. Na okręcie wybuchła panika. Obie nasze 
torpedy
rozpruły kadłub niemieckiego kolosa. Na pozostałych okrętach Niemcy rzucili się do 
karabinów
maszynowych i działek. Tuż obok przeleciał kuter Ralfa. W chwilę potem wyrósł przed
naszym dziobem jeszcze jeden kadłub. Okręt był tak blisko, że nie zdążyliśmy odpalić 
torpedy.
„Stary” stał na dziobie...
28
– Torpeda pa... – urwał w połowie słowa.
Odpaliłem torpedę, spojrzałem na dziób. Na pokładzie z rozkrzyżowanymi rękami leżał
Kraken. Jego zydwestka była poszarpana, zbroczona krwią. Marynarze wnieśli rannego 
do
sterówki Tymczasem na redzie La Rochelle rozpętało się piekło. Niemieckie okręty 
pospiesznie
podnosiły kotwice i ustawiały się w szyku. Kraken otworzył oczy, chciał wstać, ale 
natychmiast
upadł na fotel.
– Odwrót! – powiedział i wytarł rękawem spocone czoło.
– Ster dwieście osiemdziesiąt stopni! – powtórzył rozkaz kapitana Jack, angielski 
marynarz,
przyjaciel Krakena i pierwszy oficer.
Zanieśliśmy rannego do kabiny. Wtedy stracił przytomność.
„Sunderland” szedł pełną mocą maszyn na południowy zachód, Niemcy rozpoczęli 
chaotyczny
pościg, ale na szczęście spadła mgła, zasłoniła kuter. Kraken uniósł się na łokciach,
uchwycił się poręczy fotela, oparł o nią. Wstał. Jack podtrzymał go.
– Kapitanie, pan jest ranny.
– Milczeć! – warknął „stary”, zmierzając ku drzwiom.
Jack pomagał mu już nie oponując. Kraken wyszedł na pokład, oparł ręce o reling i 
patrzył
na morze. Mgła opadła. Postąpił kilka kroków do przodu. Spod dziobu statku tryskały 
strumienie
wody, wiatr rozbijał je i rozrzucał bryzgami dokoła. „Stary” patrzył na wschód, gdzie
została Francja. Dyszał ciężko. Chwytając z trudem powietrze mówił:
– Dowództwo obejmiesz ty, Jack. Skontaktuj się z Dickiem i Ralfem. Każ im wracać, a 
dla
Krakena... pogrzeb morski... bez tandety. Najprawdziwszy, z banderą i przemówieniem.
Przemawiać będziesz ty, Jack... Będziesz mówił byle co... – głos mu zachrypł. – 
Pogrzeb
morski... – powtórzył.
– Kapitanie? – zapytał Jack – kapitanie... a bandera?
– Co... bandera? – „stary” otworzył powieki.
– No... jaka bandera ma być na twojej uroczystości, Pierre...
Kraken podniósł się na łokciach. Na pobladłym obliczu wykwitły rumieńce. Przyjaciele
patrzyli na siebie. Ranny uniósł wysoko głowę.
– Ma się rozumieć, durniu, francuska...
Mimo ryku silników i szumu pieniącej się wody, na pokładzie było cicho. Zupełnie cicho.
Ranny oddychał ciężko.
– Bandera francuska... i jeszcze jedno, gdy Niemców przepędzicie do piekła, popłyniesz 
do
La Rochelle, Jack. Żyją tam dwie stare kobiety, Adelina i Estera, obie z domu nazywają 
się
Billot... moje siostry. Odnajdziesz innych ludzi z ulicy Nad Jachtowym Bulwarem i 
wszystkim
powiesz, że do La Rochelle powrócił... nie Linde ani Ulster. Powiesz, że Pierre powrócił,
kiedy Francja była w potrzebie...
Głowa opadła mu na piersi. Jack uniósł ją do góry. Kapitan patrzył na nas, ale już nas 
nie
widział. Jack powiedział:
– Raf, daj swoją niebieską koszulę, uszyjemy kapitanowi francuską banderę.
Oddałem koszulę na niebieskie płótno dla kapitana, rozprułem poduszkę na płótno 
czerwone,
a białe było z białej flagi, która na pokładzie kutra „Sunderland” nigdy nie była potrzebna.
Pochowaliśmy Krakena w morskich falach, niedaleko rodzinnego miasta...
Czerwona kopuła słońca utonęła już w morzu. Rafał umilkł. Jacek i Kubek siedzieli w
kucki na piachu nie pytając o nic.
29
JESZCZE RAZ HISTORIA RAFAŁA I TO TA DOTYCHCZAS
ZUPEŁNIE NIKOMU NIE ZNANA
Pewnego dnia, gdy padał deszcz, Jacek porządkował na strychu rybacki sprzęt. Uwinął 
się
z robotą i już miał zejść na dół, gdy uwagę jego zwróciła spora drewniana skrzynia, na 
której
leżał plik gazet. Były to angielskie dzienniki. Na wszystkich rzucały się w oczy zdjęcia 
kapitana.
Wieczorem Jacek pobiegł z nowiną do Kubka, który mu powiedział w zaufaniu, że 
kapitan
podobno jeszcze z wojny ma jakąś tajemnicę.
– On na pewno nie zrobił nic złego, ale stało się coś, o czym nie lubi mówić. W tych 
gazetach
na pewno jest o tym, tylko kto je nam przetłumaczy? – zastanawiał się Kubek.
– Nikt nie będzie tego czytał ani tłumaczył, bo to tajemnica kapitana. Jak powie sam, 
dobrze,
a jak nie, trudno – stwierdził po namyśle Jacek i wkrótce chłopcy zapomnieli o nowym
odkryciu.
Pewnego dnia kapitan przyszedł do pokoju Jacka, kiedy właśnie obaj chłopcy kończyli 
budowę
modelu starego żaglowca. Kubek zapytał Rafała, czy to prawda, że po morzu pływa
jeszcze opuszczony okręt-widmo. Kapitan zapalił fajkę, puścił kłąb dymu i zadumał się. 
To
był dobry znak, chłopcy wiedzieli o tym, umilkli więc i czekali.
– Widziałem statki, które niosły śmierć nawet rannym – powiedział Rafał – nie były to
jednak żaglowce-widma, ale stare legendy morskie mówią o takich żaglowcach. 
Słyszałem
opowieść o kapitanie, który zawarł pakt z diabłem. Za pomoc w dopłynięciu do Indii miał
przez trzy wieki nosić śmierć w żaglach. Pewien stary Anglik opowiedział mi inną historię
„Latającego Holendra”. Jest nim podobno dowódca krążownika „Essen”. Krążownik 
„Essen”
zatopił okręt-szpital, zbombardował klasztor i staranował rybacki kuter. Krwawy 
dowódca
krążownika pewnej nocy spostrzegł białą fregatę z inkrustowaną złotą rufą. Rozbójnik 
poczęstował
żaglowiec salwą. Tym razem jednak pociski nie dosięgły celu, uwięzły w lufach 
krążownika.
Biały statek rozpłynął się w mgle i znikł. Od tej pory po oceanach błąka się już nie
żaglowiec, lecz krążownik „Essen”. On jest okrętem-widmem i zostanie nim na zawsze, 
bo
jego dowódca nie znajdzie podobno bardziej złego od siebie człowieka.
– Podczas wojny hitlerowcy często strzelali do szpitali – zauważył Kubek.
– Strzelali – powiedział kapitan – myślę, że obok krążownika „Essen” dużo innych ich
okrętów zasłużyło na miano przeklętego widma. Bywa, że w mundurach marynarzy kryją 
się
mordercy. Kiedyś nie wiedziałem o tym... – powiedział Rafał i zadumał się. Twarz mu 
poszarzała,
przymknął oczy, po raz pierwszy wyglądał jak starzec. Chłopcy przerazili się tego jego
innego wyglądu, ale kapitan po chwili zaczął znowu opowiadać:
– Podczas bitwy niemiecki krążownik rozbił jeden z naszych kutrów. Ludzie wskoczyli do
wody, ktoś chwycił mnie za rękę i wskazał tonących.
– Kapitanie, ludzie!
Popatrzyłem przez lornetkę. Czterech rozbitków walczyło z falami. Niemiecki okręt był
daleko. Wówczas rozległ się radiowy rozkaz, pamiętam ten rozkaz, lakoniczny:
– Kuter 87 wraca do bazy...
Spojrzałem na Augustyna, stał pobladły i patrzył w kierunku, gdzie tonęli ludzie. 
Odległość
dzieląca nas od rozbitków była niewielka. Niemiecki okręt tkwił w miejscu. Pozostałe
nasze statki odpłynęły w kierunku brzegu.
– Kurs na rozbitków, cała naprzód! – zawołałem.
Chłopcy na to czekali. Kuter pchnięty pełną mocą maszyn rozciął szeroką bruzdą fale.
Rozbitkowie dawali nam znaki. Zbliżyliśmy się do nich, fale porozrzucały ludzi daleko od
siebie i ratowanie ich nie było łatwe. Wreszcie pierwszy rozbitek chwycił sieć i znalazł 
się na
30
naszym pokładzie. Potem wydobyliśmy drugiego i trzeciego, nagle nad okrętem 
rozkwitły
obłoki dymu. Przy naszych burtach wybuchły pociski, jeden przebił poszycie statku. 
Jakub
szarpnął ster w lewo, a potem obrócił koło w prawo, ale kuter steru nie słuchał.
– Uszkodzona śruba! – ktoś krzyknął.
Maszyna wyła, okaleczony kuter stał w miejscu. Niemcy spostrzegli to i najeżony 
armatami
okręt ruszył z miejsca. Działa na krążowniku milczały, nie padał żaden strzał. Okręt rósł
w, oczach, potężniał, zbliżał się jak taran, aż runął na nas...
Skoczyłem do morza ostatni. Najbliżej mnie pływał Kazimierz. Zobaczyłem w jego ręku
biało-czerwoną banderę, którą zerwał z drzewca na kutrze. Niemiecki okręt zawrócił i 
oddalił
się. Spojrzałem w lewo i oniemiałem. Z wody wynurzał się podwodny okręt. Otworzyły 
się
włazy na pokładzie i wyszli z nich ludzie w niemieckich mundurach. Usłyszałem grzmot i
zobaczyłem, że Jakub zwija się w wodzie. Potem okręt podpłynął do Kazimierza... tuż, 
tuż...
tak, że ci, którzy na nim byli, mogli wydobyć rozbitka na pokład, ale nie wydobyli... 
zaczęli
strzelać... Sięgnąłem po nóż, rozciąłem na swojej piersi pas ratunkowy. Zrobiłem to w 
samą
porę, bo Niemcy właśnie już strzelali do mnie. Uciekłem pod wodę. Po chwili 
wypłynąłem,
zaczerpnąłem tchu i skryłem się znowu. Piracki okręt ciągle krążył po pobojowisku i 
mordował
rozbitków. Opadłem z sił, uczepiłem się znalezionego na falach pontonu. Niemcy 
skończyli
rzeź i odpłynęli kilkaset metrów dalej. Obok mnie unosiło się podziurawione kulami
ciało Franciszka, nieco dalej pływał któryś z marynarzy poprzednio zatopionego kutra, a 
jeszcze
dalej zobaczyłem ciało Kazimierza... Piracki okręt ciągle kołysał się niedaleko. 
Uczepiony
pontonu tkwiłem w bezruchu. Zauważyłem wówczas, że jedno z dalej pływających ciał
porusza się... Nie byłem sam, ktoś oprócz mnie żył i też udawał nieżyjącego. Zapadła 
noc,
wówczas ten jedyny żyjący człowiek podpłynął do mnie. Dyszał, z trudem chwytał 
powietrze.
Nic nie mówił. Ja też milczałem. Po morzu dookoła pływały ciała kolegów... Marynarz z 
innego
kutra patrzył na mnie uważnie.
– Pan, kapitanie, jest bez pasa! – powiedział wreszcie ochrypłym głosem.
Milczałem. Marynarz zdjął swój pas i włożył go na moją szyję, popłynął do najbliższego
trupa po korkową kamizelkę.
– Jemu już nie potrzebna – powiedział.
Tkwiliśmy trzymając się pontonu i oczekując na cud chyba.
– Zginiemy jak karaluchy w mydlinach – powiedział marynarz trzęsąc się cały z zimna. –
Musimy płynąć do brzegu – dodał po chwili.
Przyjrzałem się jego twarzy. Był to młody człowiek, mógł mieć około dwudziestu lat.
– A to co? – zapytał wskazując ręką na jedno z ciał opodal w wodzie.
Któryś z marynarzy zaciskał w rękach biało-czerwone płótno. Puściłem ponton i 
popłynąłem
w tamtą stronę. Tamten popłynął za mną. Marynarz trzymający w ręku sztandar leżał na
wznak... był to Augustyn. Chwyciłem go za rękę, szarpnąłem banderę, ale Augustyn 
trzymał
płótno mocno.
– On żyje – powiedział marynarz z innego kutra.
Augustyn otworzył oczy.
– To ty, Rafał? – zapytał.
– Ja, Augustynie.
– Zabierz sztandar... – powiedział ranny – zabierz, Raf, i zawieź na Hel...
– Wyjąłem banderę z jego rąk. Podholowaliśmy rannego do pontonu. Marynarz z innego
kutra wylał z gumowej łodzi wodę i starał się zakleić w niej dziurę. Ranny otworzył oczy.
– Raf – powiedział – ratujcie się, ja zostanę tutaj... tylko, tylko może po wojnie, gdy 
będziesz
koło Aberdeen, rzuć do tej wody garść helskiego piachu... Zamilkł. Umarł w nocy...
W świetle księżyca morskie pobojowisko poruszało się ciałami w korkowych pasach.
Ziemia musiała być niedaleko, bo o świcie pojawiły się mewy. Białe ptaki nad trupami 
pomordowanych
przyjaciół to niezwyczajny widok. Po bitwie okrutne morze było ciche. Mary-
31
narz z innego kutra znalazł kilka pasów i pojemnik, w którym była racja żywności. 
Złapaliśmy
jakieś koła ratunkowe. Widząc, że uszkodzony ponton nie uniesie dwóch ludzi, 
związałem
koła i przeniosłem się na nie. Płynęliśmy obok siebie. Marynarz z innego kutra nalegał,
abym powrócił na ponton. Potem powiał mocniejszy wiatr i gumowa łódź pchana 
żaglem. z
bandery znikła w mroku. Siedząc na kołach ratunkowych, miotany falami i zupełnie 
przemarznięty
straciłem przytomność. Ocknąłem się, gdyż ktoś mnie szarpał. Poczułem piekący smak
mocnego rumu. Niczym z drugiego świata dochodziły mnie ludzkie głosy.
– Żyje!
– Brać go ostrożnie, żyje!
Otworzyłem oczy. Obok kołysała się szalupa. Ludzie przechyleni przez burtę unieśli 
mnie
do góry. Znalazłem się w łodzi i znowu straciłem przytomność. Odzyskałem ją dopiero w 
koi
na statku. Powoli począłem przypominać sobie wszystko. Walkę, rozkaz powrotu i 
staranowanie
mojego kutra. Przesuwały się przed moimi oczami twarze kolegów... Augustyn... 
Kazimierz...
Franek.
Ze statku przewieziono mnie do szpitala. Na drugi dzień znalazłem się w areszcie. 
Minęły
dwie długie jak wiek doby, ktoś przyniósł mi gazety...
„Kapitan kutra „Hel” przed sądem”. „Smutny finał samowoli kapitana...” – czytałem 
nagłówki
artykułów.
Taki sąd nie żarty – za samowolę, niesubordynację, utratę załogi i statku oskarżyciel 
żądał
dla mnie kary śmierci.
– Co oskarżony ma na swoje usprawiedliwienie – zapytał oficer prowadzący rozprawę. 
Nic
nie miałem do powiedzenia. Obrońcą był stary sztabowy pułkownik, którego widziałem 
po
raz pierwszy w życiu. Milczał długo, potem zaczął sapać i powiedział:
– Znaczyć, tu obecny oficer poniechał rozkazu i popełnił samowolu. I kuter postradał, i 
ludzi.
Nu, czy wy, panowie oficerowie patrzyliby, jak sień topiu Polacy, toby nie pomyśleli, by
ich ratować? Toć on nie dezerter, co by dla niego taku karu żądać. Ten oficer nie mógł 
patrzeć,
kiedy szkop Polaków bije. Głowa sam nastawił. Strata, prawda, wielka, wot i nieładno...
No to ja by go ukarał, ja by go zdegradował o jeden stopień, a że żołnierz i Polak jak
sień patrzy, by mu medal dał jaki... wot tak... medal. A jakby sień sąd upierał, co by 
medalu
nie dawać od razu tylko później, toby ja na to przystał. Później można medal dać... wot i 
kara...
Po takim przemówieniu pułkownika darowano mi życie. Nie byłem już jednak kapitanem.
Poszedłem na inny kuter, ale nie mogłem znaleźć spokoju. Wszędzie widziałem twarze 
Augustyna,
Kazimierza i Franka. Nie uciekałem od kul. Ginęli obok mnie inni, ja żyłem nadal.
Zgłaszałem się do specjalnych zadań, pływałem przy wybrzeżach niemieckich i 
wracałam do
bazy.
Rafał przestał mówić, patrzył na chłopców, oni milczeli. Radar postawił uszy, jakby
wszystko rozumiał.
– Kiedyś – ciągnął dalej Rafał – postanowiłem tam popłynąć, miałem zbudować łódź i 
popłynąć,
gdzie zginęli przyjaciele, ale byłem sam. Teraz jest jeszcze Jacek, jesteście wy, myślę,
że zbudujemy jacht i popłyniemy do Aberdeen.
Kapitan wstał z krzesła i poszedł do swojego pokoju, chłopcy poszli za nim.
Rafał otworzył kasę, wyjął z niej płótno, rozwinął je... Była to bandera, biało-czerwona,
podziurawiona kulami, postrzępiona, tu i tam poznaczona poszarzałymi, rdzawymi 
plamami.
– Bandera z kutra „Hel” – powiedział Rafał. – Dziury od niemieckich kul i krew 
Augustyna.
32
ZŁOTO, UPAŁ, ZUPEŁNIE DIABELSKI SZYFR I PARĘ INNYCH
RZECZY
Rafał przejrzał szopę i magazynek rybacki, znalazł latarnie od starego kutra, duży 
kompas,
szturwał i dwie jachtowe kotwice. Wszystko pieczołowicie wyczyścił i złożył na strychu.
– Kiedy zaczniemy budować jacht? – dopytywali się chłopcy. Kapitan pykał z fajki i 
odpowiadał,
że dopiero wiosną, gdy będzie można pracować na powietrzu, nad brzegiem.
– Jaki to będzie jacht? – pytał Kubek.
Rafał na to brał ołówek i kartkę i rysował.
– O taki, widzicie... slup albo kuter. Kadłub wybudujemy z drewna, będzie przy tym dużo
roboty.
Kapitan, chodził tu i tam, starał się o drewno, miedziane nity, bolce i wodoodporny klej.
Zbierał plany różnych jachtów, aż pewnego dnia przyjechał z Gdyni wesoły i wreszcie 
rad.
– Mamy łódź – powiedział.
– Łódź?
– Tak. Po przebudowie będzie z niej solidny jacht.
Na kursie żeglarskim Maciek, nowy kolega Jacka i Kubka, rosły chłopak, syn bosmana z
handlowego statku, podobnie jak inni, nie wierzył w rejs do Aberdeen. Wyśmiał obu 
przyszłych
żeglarzy, ułożył nawet piosenkę:
Dwaj sławni żeglarze,
z Helu kawalarze,
Kubek i Jacek popłyną na rejs,
trzy mile za piec.
Dowcipniś przestał się nabijać dopiero, gdy poznał Rafała. Kapitan pogawędził z nim o
różnych sprawach. Maciek obejrzał plany jachtu i zgromadzony na górce osprzęt 
żeglarski.
– Jakby trzeba było jednego mocnego nie tylko w gębie, nie zapomnijcie o mnie – 
powiedział
do chłopców.
– Rozpatrzy się prośbę, gdy będzie potrzeba, a pomagać już ci pozwalamy – stwierdził
Kubek. I rzeczywiście Maciek pomagał co się zowie.
Któregoś dnia znajomy rybak przyholował swoim kutrem łódź. Przy pomocy 
pożyczonych
koni Rafał wyciągnął ją na piaszczysty brzeg. Łódź była cała i mocna. Przyjechał na Hel 
Maciek,
przyszli rybacy z osady i pomogli ustawić łódź na wysokich rusztowaniach, niczym
statek na pochylni.
Rafał kupił nowe imadło, piłki, hebel oraz mnóstwo innych narzędzi i całymi dniami 
obrabiał
suche dębowe deski. Przycinał pianki, przypiłowywał bolce, pykając z fajki.
– Będzie dobry okręt – mrugał filuternie do chłopców. Specjalnością Maćka było 
zaopatrzenie.
Czego nie miał kapitan i nie mogli dostać Jacek i Kubek, zdobywał Maciek.
Chodził po różnych magazynach, szperał po opuszczonych wrakach. Znali go też w 
różnych
warsztatach szkutniczych.
– Szefie, może pan poszuka takich pełzaczy... jak Boga kocham, od tego zależy nasz
start...
Nie dawał za wygraną, gdy zbywali go w sklepach tradycyjnym „nie, tego nie mamy”.
– Drogi panie kierowniku, niech pan nam krzywdy nie robi i poszuka takiego arkusza
sklejki... poczekam – prosił żarliwie i rzadko spotykał się z odmową. Do roboty też mu 
ręce
pasowały jak ulał.
33
Poza budową jachtu nie brakowało w tych dniach na Helu także innych przygód. Gdy 
raz
Jacek rozwiązywał w swoim pokoju zadania z fizyki, wpadł do niego wyraźnie 
podniecony
Kubek. Jacek zaczął wtajemniczać przybyłego w zawiłości zadania, ale Kubek z 
wypiekami
na twarzy niczego nie słyszał.
– Obudź się, człowieku, co ci jest?!
– Cicho – szepnął Kubek.
– Co cicho, co się stało?
– Tajemnica, grób. Rozumiesz?
– Co?
– Złoto!
– Jakie złoto?
– Poniemieckie, w latarni morskiej – Kubek pochylił głowę i zniżył głos. – Tydzień temu
przypłynął kuter z RFN. Rybacy z tego kutra kręcili się w nocy koło latarni. Przepędził ich
patrol WOP-u, a potem milicja. Na drugi dzień Niemcy zaczęli z innej beczki. Zagadali w
porcie Julka od Hencli, niby to o kołowrotkach do spiningu, że mają kołowrotek i mogliby
mu dać. Poprosili Julka do baru i postawili wódkę. Potem pokazali plik dolarów i dwa 
szwajcarskie
zegarki. Wypili po parę kieliszków i przystąpili do rzeczy. Mówili, że w morskiej
latarni ich wujek podczas wojny zostawił skrzynkę z rodzinnymi pamiątkami, portret 
syna,
który zginął na rosyjskim froncie, jego papierośnicę i takie różne duperele. Teraz niby 
stary
ojciec ma umrzeć i chciałby jeszcze raz syna na tym portrecie zobaczyć. Truli chyba tak 
godzinę
i błyskali zegarkami przed nosem. Julek zaraz kapnął, że go ładują. Udawał głupiego i
zachęcał szkopów do wygadania się, gdzie ta skrzynka jest schowana. Ci dwaj połapali 
się
jednak, że może ich chłopak wykiwać, postawili jeszcze jedną wódkę i umówili się z 
Julkiem
na następny dzień po południu, a w nocy poszli sami jeszcze raz na placyk koło latarni. 
Szperali
w rozbitym bunkrze. Świecili latarką, pukali w mur, aż znowu wpadli w ręce patrolu.
Tym razem zabrano ich na wartownię, zrewidowano i rano nasi wypędzili kuter z portu. –
Kubek umilkł.
– No i co dalej? – zapytał Jacek odkładając na bok zadanie z fizyki.
– Nic...
– A gdzie złoto?
– Głupiś... Gdybym wiedział, gdzie jest złoto, toby było dobrze. Ja wiem tylko, że złoto
jest, a jak jest, to trzeba go szukać. Ty wiesz, jaki tu był kocioł w czterdziestym piątym 
roku?
– ciągnął dalej Kubek. – Ruscy lali w szkopską dywizję jak w kaczy kuper. Niemcy w 
popłochu
tony złota pozakopywali.
Jacek zastanowił się głęboko.
– Skąd wiesz o tych rybakach? – zapytał.
– Od samego Julka.
– No to idziemy do niego, naradzimy się wspólnie.
– Czekaj, zaraz po niego skoczę – powiedział Kubek i już go nie było.
Julek był powściągliwy w mowie i niezbyt zadowolony, że sprawa „jego” złota nabiera
rozgłosu.
– Ee, to nic ważnego, oni byli pijani i gadali głupstwa – kręcił wyraźnie Julek. Dopiero
gdy Kubek powiedział, że albo skrzynki szukają wszyscy razem, albo w ogóle on, 
Kubek, z
tej sprawy się wycofuje, Julek zaczął z innej beczki.
– Ja sam nie dam rady, tam jeden musi ubezpieczać, a drugi kopać, to jest 
zamelinowane
gdzieś głęboko. Chyba w lasku przy drodze za dużą helską plażą. Tam jest kilka starych 
bunkrów.
Skrzynia według rysunków powinna być w jednym z nich... – Julek łamał się jeszcze
moment, ale wreszcie wyciągnął z kieszeni złożony w czworo, poszarpany na brzegach 
kawał
papieru. – To jest ten plan. Tu – wskazał ręką – chyba jest skrzynka.
– Jeden z bunkrów na rysunku otoczony był niebieskim kółkiem.
34
– Mowa! – zawołał Jacek. – Twierdzę mamy z ziemi wykopać?
Julek jeszcze jakby się wahał. Kręcił się i uciekał z oczami, aż wreszcie wypalił:
– Mam też drugi plan...
Chłopcy milczeli chwilę, pierwszy odezwał się Kubek:
– Słuchaj, Julek, albo odkrywasz całe karty, albo zaklinasz nas w capa? No gadaj?!
Julek sięgnął za pazuchę. Papier był stary, pożółkły i poplamiony. Przedstawiał teren 
wokół
jednego bunkru. Czarne kreski tworzyły kwadrat, przy którego boku widniał trójkąt oraz
przerywane linie i jakieś cyfry.
– Diabelski szyfr – stwierdził Jacek przyglądając się znakom.
– Byłem tam – powiedział Julek. – Podstawą trójkąta jest północna ściana bunkra. 
Podane
są dwa kąty, jako ich ramiona trzeba po ziemi pociągnąć proste, na których przecięciu 
należy
kopać, to jest oczywiste... Nawet się zgadza z tym kółkiem. Widzicie?
– Nieźle pomyślane, bystryś, Julek – pochwalił Kubek.
– Mowa.
– A te plany jak dostałeś?
– Sztuką!
– Ty, filozof, nie bądź cwaniak, gadaj po ludzku.
– Sami dali. Obiecałem, że wykopię skrzynkę i jak przyślą kogoś z hasłem, wydam ją...
He! he! Soli na tyłki dostaną nie skrzynkę.
– Zrobisz ich w konia? – zapytał Jacek.
– Sam nie, z wami – uśmiechnął się Julek.
– Ee, to jakoś głupio – medytował Kubek.
– Co się będziemy martwić, zobaczymy, co tam jest i wtedy zadecydujemy! – 
rozstrzygnął
spór Jacek.
Przez cały następny dzień trwały przygotowania do nocnej wyprawy. Kubek sporządził 
listę
narzędzi koniecznych do wykonania przedsięwzięcia. Potrzebne były dwa kilofy, dwie
łopaty, latarka do pomiarów, dobry kompas, piłka do żelaza i cała kupa innych rzeczy.
Po skompletowaniu ekwipunku chłopcy zapełnili narzędziami pół Rafałowego wózka. 
Kubek
powiedział swoim rodzicom, że będzie spał u Jacka, Jacek kapitanowi, że będzie spał u
Kubka, a Julek wymknął się niepostrzeżenie z domu i przed północą cała trójka 
podążała z
wózkiem w stronę bunkrów. Poszukiwacze byli w nastroju wręcz zwycięskim i wydawało 
im
się, że sukces jest pewny, kiedy tuż na skraju, lasu usłyszeli głośne szczekanie psów i 
czyjeś
kroki. Kubek szarpnął dyszel i skierował wózek w stronę plaży. Natychmiast tuż przed 
bohaterską
trójką ukazał się patrol WOP-u z psami.
– A koledzy dokąd w nocy?
Przez moment panowało głuche milczenie. Pierwszy odzyskał zimną krew Julek.
– Po nety pana kapitana jedziemy na plażę. Zostały tam i po ciemku może ktoś je 
zwędzić.
– Teraz po nety?
– Tak, mieliśmy je wieczorem zastawić, ale kapitan trochę zaniemógł i kazał nam zabrać
sieci – kłamał dalej Julek.
Jeden z żołnierzy popatrzył uważnie na wózek, potem na trzech poszukiwaczy.
– Tamten chłopak to od Rafała Kamkela, ci dwaj też z Helu – powiedział, do sierżanta
dowodzącego patrolem.
– Zabierajcie te nety i zmykajcie z plaży, żebym was więcej w nocy nie spotkał.
Bohaterowie nocnej eskapady powoli ruszyli w kierunku plaży, gdzie stała Rafałowa 
łódź.
– Kiepsko z dupskiem, zapowiedź pierwsza – zauważył sceptycznie Kubek.
– Ano kiepsko – przytaknął Julek smętnym głosem.
– W nocy nic nie zrobimy. Tam się kręci WOP – biadał Jacek.
– Nocą WOP, a w dzień widno, jak będziesz kopał? –. denerwował się Kubek. – Już by 
te
szkopy nie dali planu, gdyby to była łatwa sprawa – powiedział Jacek.
35
– Na pewno by nie dali – zgodził się Kubek, ale skoro dali, trzeba szukać.
– A może wymyśli co mądrego Maciek? – rozważał głośno Jacek.
– Może – zgodzili się Kubek i Julek.
Maciek, jak Maciek najpierw ze wszystkiego się wyśmiał, potem obejrzał plan i 
przyjechał
na Hel. Poszedł do bunkrów, odmierzył to i owo, poskrobał się w kasztanową czuprynę i 
powiedział:
– Jacek... ty sobie nie lekceważ... – To było jego przysłowie na poważne okoliczności 
życia.
W ubiegłym roku jego siostra Marta brała ślub w oliwskiej katedrze. Maciek ucałował ją
przed uroczystością i koniecznie chciał powiedzieć coś doniosłego, nic jednak nie 
przychodziło
mu do głowy i dopiero gdy siostra przy dźwiękach przesławnych organów poczęła 
kroczyć
w stronę ołtarza, Maciek krzyknął:
– Marta!
Marta zataczając krąg welonem zwróciła twarz do brata.
– Ty sobie nie lekceważ! – wypalił wówczas Maciek na pół kościoła.
Teraz też sprawa była poważna i Maciek nie tylko skrobał się w głowę, ale także 
przewracał
oczami.
– Mam! – wrzasnął.
– Co masz?
– Pomysł! Panowie, już „walory” są nasze – Maciek miał zacięcie naukowe, lubił rzeczy
nazywać dość zawile, domniemany skarb w jego ustach nosił zatem nazwę waloru.
– Maciek, jak chcesz żyć, nie pajacuj, gadaj jak człowiek, czasu nie ma – zmitygował 
kolegę
Jacek.
– He, he... dobre sobie, to nie na gadaniu polega, tylko musi być upalny dzień.
– Co?
– Upał, powiadam, musi być upał. Jakie wy macie pozakuwane łby, nic nie rozumieją te
barany – rezonował Maciek.
– Masz go, w październiku upał, zwariował?
– Bywają i w październiku upały – stwierdził niewzruszony niczym Maciek – bez upału
nic nie zrobimy.
– On jest chyba tego – zauważył z odcieniem współczucia w głosie Julek. Popatrzył na
Maćka i pokazał na czole kółko.
– Nie dała Bozia rozumu, nie dała – pastwił się nad kolegami Maciek. – Posłuchajcie, co
ten genialny komputer – tu wskazał swoją głowę – wymyślił. Do zdobycia skrzyni 
potrzebne
są trzy rzeczy. Jasny dzień, upalna pogoda i namiot. Jasny dzień, bo w nocy, jak 
mówicie, nie
da rady. Upalny dzień, żeby na Hel przyjechali turyści. Namiot, żeby go postawić tak, jak
stawiają namioty turyści. Odmierzymy według planu, gdzie go postawić. Dwóch będzie 
obok
gotować w kocherze zupę, a dwóch wewnątrz namiotu ryć świętą ziemię i szukać 
walorów...
– O przepraszam, on nie jest zupełnym kretynem – powiedział z powagą Julek.
Maciek puścił mimo uszu pochwałę i ciągnął dalej.
– Jutro na kurs żeglarski przyniosę namiot. Zabierzesz go, Jacek, tutaj i będziemy 
czekać
na słońce. Operacja ma kryptonim „Jesienny Camping”. Od dzisiaj nie ma mowy o 
żadnym
skarbie i żeby mi nie było pomyłek. „Jesienny Camping” Innej sprawy nie ma.
Za kilka dni półwysep nawiedziły potoki słońca i w niedzielę rano zjawił się Maciek.
Przywiózł kocher i rakiety do kometki. Na Helu nie było wprawdzie tłoku turystów, ale tu i
tam stanęły jeszcze kolorowe płócienne domki. Maciek działał precyzyjnie, bo namiot nie
miał podłogi. Ziemia była piaszczysta i robota szła lekko. Po godzinie intensywnego 
kopania
Maciek wszedł do sporego dołu i obmacał jego dno. Nie znalazł jednak nic 
interesującego.
– Nie ma co, tylko „inżynier” nawalił w obliczeniach – stwierdził po wyjściu z namiotu.
36
Rolę głównego mierniczego w operacji „Jesienny Camping” spełniał Julek. Stał teraz 
zasępiony,
zmarszczył czoło, miał minę budowniczego, któremu zwalił się most pod pierwszym 
pociągiem.
– Nie mamy odpowiednich przyrządów, faktycznie mogliśmy coś sknocić – stwierdził z
rezygnacją i rozłożył na trawie plan. – Dowcip polega na właściwym odmierzeniu kątów 
–
mówił przyciszonym głosem – patrzcie, za podstawę trójkąta przyjąłem, jak już wam 
mówiłem,
północną ścianę bunkra. O właśnie tę – wskazał ręką. – Tu należało odmierzyć kąt 
ostry,
posiadający trzydzieści stopni, i przeciągnąć prostą jako jego ramię. Na drugim końcu 
podstawy
odmierzyłem kąt równy czterdziestu stopniom i także pociągnąłem prostą stanowiącą
ramię tego kąta. Punkt przecięcia tych prostych stanowi wierzchołek trójkąta i tam 
powinna
być zakopana skrzynka. Plan jest dokładny. Odległość z zaznaczonego punktu na 
podstawie
do wierzchołka trójkąta, czyli inaczej wysokość trójkąta, wynosi według planu 
dwadzieścia
jeden metrów. Mierzyłem kilka razy, obliczałem i sprawdzałem kąty. Matematycznie 
zgadza
się wszystko, ale obowiązuje cholerna dokładność, a my nie mamy dobrych 
przyrządów...
Maciek podrapał się w kasztanową czuprynę i zawyrokował:
– Jeżeli jest pomyłka, to niewielka, trzeba kopać trochę szerzej.
– Tylko szybko – ponaglał Kubek – bo wieczorem zajrzy nam do dziury WOP i wtedy
kiepsko z dupskiem, zapowiedź pierwsza.
Po godzinie wytężonego machania saperkami dół był tak głęboki, że Julek cały w nim 
się
schował. Chłopcy zasapali się, miny im zrzedły jeszcze bardziej, a skrzynki ciągle ani 
widu,
ani słychu. Gdy już zanosiło się na pewną klęskę, do dołu wszedł Maciek. Grzebał tam, 
mruczał
coś, aż wreszcie zawołał:
– Jacek!
– Co??? – odezwali się wszyscy.
– Ty sobie nie lekceważ!
– Jest?! Jest?! – wrzeszczeli chłopcy zapominając o konspiracji.
– Mowa!!!
– Z dołu wyjrzała roześmiana twarz Maćka.
– Wy górnicy, o mało kuli ziemskiej na wylot nie przekopaliście.
– Pokaż, co jest.
– Tu patrzcie, ofermy.
Rzeczywiście z boku wykopanej dziury, pół metra nad jej dnem, wystawał żelazny 
przedmiot
pokaźnych rozmiarów. Maciek tarmosił się z nim, aż trząsł się namiot.
– Uważaj! – krzyknął Jacek. – To pudło jest pod masztem, zwalisz chatę.
Maciek wyskoczył z dziury, obejrzał namiot, a potem stwierdził:
– Skrzynia jest duża i mocno siedzi w ziemi, a wszyscy porządni turyści już się zwinęli.
Wy, Jacek i Kubek, będziecie grać w kometkę, konspiracja, kapewu? My z Julkiem 
wydobędziemy
żelazo z ziemi. Musimy przy tym uważać, czy to nie jest jakaś wybuchowa rura, jakby
wypaliła, to byłby dopiero jesienny camping.
Przed namiotem zafurczały rakietki. Kiedy Maciek i Julek uporali się ze zdobyczą, 
umorusany
Julek taszcząc pod pachą duży przedmiot czmychnął do bunkra. Pierwszy etap operacji
„Jesienny Camping” był skończony. Słońce też właśnie zakończyło codzienną wędrówkę 
po
niebie, należało więc wracać do domu. Maciek owinął zdobycz workiem i położył ją na 
dnie
wózka, Jacek na wierzch rzucił kocher, saperki i namiot. Z tak zakonspirowaną 
zdobyczą karawana
ruszyła przez las ku osadzie.
Włosy stanęły im na głowie dęba i rzęsisty pot oblał czterech bohaterów, kiedy i tym 
razem
natknęli się na patrol WOP-u.
– Poczekajcie no, młodzieńcy, wy znowu po nety? Przy niedzieli?
– Nie, tylko tak sobie...
– Co tak sobie? Pokażcie, co tam macie. Maciek uniósł namiot do góry, na wózku 
ukazały
się rakietki i kocher.
37
– Jesienny camping panie sierżancie... wycieczka.
– Nie za zimno już? – zapytał sierżant.
– Na kąpiel zimno, ale pobiwakować można.
– To zmykajcie do domu na obiad.
Chłopcy szli chwilę w głuchym milczeniu, pierwszy odezwał się Maciek:
– J a c e k... ty sobie nie lekceważ... – powiedział z powagą większą niż kiedykolwiek.
Skrzynkę chłopcy zanieśli na strych Rafałowej chaty. Okazało się, że kasetka jest 
wykonana
z kolorowego metalu i nienaruszona przez korozję. Nie była ani specjalnie duża, ani 
specjalnie
ciężka, za to zamek miała doskonały. Żadne szarpania nie pomagały – wieko tkwiło w
metalowym pudle jak cegła w murze.
– Jak tu są zdjęcia rodzinne, to ja jestem perski dywan – zawyrokował Maciek 
zeskrobując
pilnikiem zieloną śniedź z mosiężnej skrzynki. – Cholerny patent niczym się nie daje 
otworzyć.
Nazajutrz Julek przybiegł do Jacka.
– Patrz! – wykrzyknął, wyciągając z kieszeni szarą kopertę. – Czytaj!
Jacek wziął do ręki list i przeczytał dokładnie.
– A to ci heca, nie ma co!
– Heca...
– No i co robimy?
– Nie wiem? Trzeba się naradzić, sprawa w każdym razie zaczyna śmierdzieć...
– Kto to może pisać?
– Diabeł wie, to przecież anonim.
– I groźby są – zauważył Jacek czytając jeszcze raz pismo.
Przysłany do Julka list ostrzegał przed niedotrzymaniem umowy z Niemcami. Ktoś pisał,
że w skrzynce są jedynie bezwartościowe papiery, nawoływał do ich wydobycia i 
zachowania
ścisłej tajemnicy. Jak zwykle z decyzją chłopcy poczekali na Maćka. Maciek zjawił się z 
pełną
teczką narzędzi. Przeczytał uważnie pismo i zadecydował:
– Sami zobaczymy, co tam jest i wtedy postanowimy, co z tym zrobić.
Ostatecznie chłopcy wkręcili kasetkę w imadło i wyważyli jej wieko. W środku były dwa
okręcone azbestowym materiałem rulony. Tkwiły w nich długie, wąskie, hermetycznie 
zamknięte
słoiki z ciemnego szkła.
– He, widzicie, jak to przechowuje się pamiątki rodzinne – zauważył Maciek.
– Cholera, jak tam się dostać, żeby tego nie potłuc. Patrzcie cały gwint i wieko zalane są
szklaną powłoką...
– To się nie da otworzyć, opakowanie jednorazowego użytku – uśmiechnął się Julek – 
zapieczętowane
na amen; ani du, du nie puści. Co tam może być?
– Zobaczymy – powiedział Maciek wkręcając jeden słoik w imadło. Powoli ścisnął szkło
metalowymi kleszczami. Słój pękł z suchym trzaskiem. W imadle pozostał rulon 
papierów,
były świetnie zakonserwowane. Maciek rozłożył zdobycz na warsztacie. – Plany – 
stwierdził.
Zapanowała cisza. Arkusze grubego, mocnego papieru były pokreślone czarnymi liniami 
i
gęsto upstrzone napisami po niemiecku. Julek oglądał największy rysunek.
– Deutsch Krone – przeczytał podpis pod planem.
– Deutsch Krone to Wałcz... Tam jest Ośrodek Olimpijski i wielkie jezioro – zauważył
Maciek. Kubek wydął usta.
– Tyle hałasu o nic. Faktycznie to makulatura.
– Dla ciebie makulatura, a dla tych, co chcą płacić zegarkami, na pewno nie – 
powiedział
Maciek biorąc plan do ręki.
– Czekajcie, czekajcie... to przecież takie rysunki jak na naszym planie. Ta sama zasada
trójkąta! – zawołał Jacek. – Widzicie, w tym miejscu na środku jeziora zbiegają się dwa 
ramiona,
podstawą trójkąta jest odcinek szosy przy brzegu... hę, hę... tam na dnie są pewnie też
te rodzinne pamiątki.
38
– Jacek, ty sobie nie lekceważ – powiedział z powagą Maciek – odkryliśmy dużą rzecz.
Szkopy utopili coś w jeziorze.
– Możliwe, ale co nam z tego? – zauważył sceptycznie Kubek.
– Głupiś – wyjaśnił mu Maciek.
– Cóż więc robimy, panowie? – zapytał mocno strapiony całą sprawą Julek.
Przez następne dwa dni myśleli wszyscy razem i każdy osobno, co zrobić z 
niefortunnym
skarbem, czy też jak kto woli „walorami”. Wreszcie rada w radę postanowiono całą rzecz
opowiedzieć Rafałowi.
Kapitan wysłuchał w skupieniu relacji, przeczytał list z Wrocławia, obejrzał plany 
przywiezione
na Hel przez niemieckich rybaków. Długo i dokładnie oglądał grube, pokreślone
prostymi liniami papiery wydobyte z mosiężnej szkatułki.
Maciek, Kubek, Julek i Jacek – cała czwórka bohaterów siedziała cicho wietrząc gniew
kapitana. Znali go. W takich chwilach jego oczy traciły pogodny wyraz, twarz stawała się
napięta, skupiona.
Rafał zmarszczył czoło, patrzył na chłopców inaczej niż zwykle. Oczy jego mówiły –
oszukaliście mnie, a kiedy wasz skarb okazał się niedostępny, przychodzicie po radę... 
Czy
tak wygląda przyjaźń?
Bohaterowie mieli spuszczone głowy. Rafał ciągle milczał. Maciek przerwał tę ciszę:
– Panie kapitanie, myśmy chcieli sami to zdobyć, z panem nie byłoby sztuki. Powiem
prawdę, ktoś starszy, mądry, w jednej pace z chłopakami to taka paka nie ma własnej 
ręki... to
znaczy chłopaki nie mogą główkować po swojemu... a na tym rzecz polega, no nie? – 
Maciek
zasapał się. – To była nasza wielka tajemnica... Ale nie dało rady bez pana, nie dało, 
przychodzimy
więc...
– Gadasz jak adwokat – powiedział Rafał przyglądając się wciąż papierowi 
wyciągniętemu
ze szklanej rury.
– Prawdę mówię, co do słowa – dorzucił Maciek już nieco spokojniej.
– Kto był wodzem w tej zabawie? – zapytał Rafał, nadal studiując plany jeziora.
– Ja – Maciek wstał z miejsca.
– Cóż więc zamierzasz teraz, wodzu?
– Już mówiłem. Postanowiliśmy złożyć w pana ręce sprawę.
Kapitan znowu zapadł w zadumę. Milczał długo.
– Słuchajcie – powiedział wreszcie patrząc na ich rozgorączkowane tą przygodą twarze. 
–
To co zdobyliście, ma pewnie większe znaczenie, niż przypuszczacie. Nie będziemy 
jednak
jak złodzieje, na wyścigi z Niemcami, po kryjomu nurkować w tym jeziorze. Jeżeli tam 
jest
naprawdę jakiś skarb, to nie urodził on się w wodzie, hitlerowcy zrabowali go komuś...
Rafał jako świeżo mianowany szef operacji „Jesienny Camping” podjął decyzję. Napisał
przy udziale chłopców list do Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Gdańsku. 
Za
kilka dni na półwysep przyjechało dwóch oficerów w cywilnych ubraniach. Zapoznali się 
ze
sprawą na miejscu, długo rozmawiali z chłopcami, zabrali plany. Obiecali zawiadomić 
ich o
skutkach poszukiwań na dnie jeziora. Przyrzekli nawet nagrodę albo zaproszenie do 
Wałcza,
kiedy operacja będzie miała się ku końcowi.
39
ZNOWU O BIZONIE, NIEZWYKŁYM WARSZTACIE, O TOLU I
„FRUZI”
Jesienią Rafał kupił nową łódź rybacką. Wielka była, dębowa z szwedzkim silnikiem 
Penta.
– Ho, ho, teraz kapitanowi nikt nie dorówna – mówili ludzie w osadzie. Jacek chodził po
plaży z zadartą głową, nic dziwnego – zapowiadały się wielkie połowy.
Inaczej jednak wygląda morze jesienią niż w lecie. Gdy lodowata fala zalewała ręce, 
trudno
było cokolwiek w nich utrzymać. Pewnej nocy po trudnym połowie Rafał zachorował.
Próbował podnieść się z łóżka, ale nie mógł. Jacek pobiegł po ratunek do Kubka. Kubek 
i
jego ojciec, stary Canka przybiegli do chaty Rafała. Kapitanowi brakowało tchu. Jacek 
skoczył
po pogotowie, Rafał pojechał do szpitala.
Na drugi dzień lekarz oznajmił chłopcom złą nowinę. Zawał serca. Maciek, gdy 
dowiedział
się o chorobie kapitana, pobladł, a potem pobiegł do szpitala. Stoczył bój z dozorcą przy
bramie, siostrze oddziałowej powiedział, że musi widzieć się z kapitanem, bo od tego 
zależy
wyjście w morze kutra, powiedział przy tym też, żeby sobie nie lekceważyła i wtargnął 
do
sali, gdzie leżał chory.
Wrócił ze szpitala późno, prosto od Rafała przyszedł do Jacka i u niego nocował. 
Chłopcy
przegadali prawie całą noc. Teraz kiedy na długi czas zabrakło kapitana, Jacek, oprócz 
Kubka
i Maćka, nie miał nikogo bliskiego. Wówczas, tej nocy nie przeczuwał też, że czeka go
wkrótce jeszcze jedna wielka przygoda, być może gorsza niż wszystkie przygody 
dotychczas...
Pewnego dnia w Gdyni, gdy Jacek czekał na autobus, tuż przed nim zatrzymał się 
samochód
i wyszedł z niego młody człowiek. Jacek nie wierzył własnym oczom. Czy to możliwe?
Przecież to Bizon. Podszedł bliżej.
– Przepraszam bardzo, czy może pan Kłos?
Tamten obejrzał się i postąpił krok do tyłu.
– Taak, a ty kto?
– Jacek Parnicki! Jacek Parnicki z Warszawy... nie pamiętasz mnie. Bizon!
– Ach tak, Parnicki, ale nie krzycz na ulicy... A co ty tutaj robisz?
– Wracam z kursu żeglarskiego, mieszkam na Helu u kapitana...
– Na Helu?
– Łowimy ryby, mamy nową łódź, żebyś wiedział jaką... – paplał, co mu ślina przyniosła
na język, uradowany Jacek.
– Macie łódź na Helu? Ciekawie mówisz. Pokaż no się, zmężniałeś. Wyrosłeś...
– Mowa, pracuje się. Morze nie pieści.
– Czekam tu na kogoś – powiedział Bizon rozglądając się w lewo i w prawo. – Dawno 
jesteś
na Helu?
– Od lata, a ty skończyłeś pewnie szkołę i pływasz po szerokim świecie?
– Szkołę? Co ty wiesz. Po co szkołę? Są lepsze zajęcia. O, idzie mój znajomy. Mam z 
nim
do pogadania. Jak chcesz, chodź do kawiarni, załatwię sprawę i będę wolny, interesuje 
mnie
twoja łódź.
Kawiarnia była przestronna i elegancka. W rogu obok szerokich okien stała olbrzymia
palma. Cała trójka usiadła opodal tej palmy. Bizon zamówił trzy kawy i dwa kieliszki 
koniaku,
dla Jacka zaś słodki likier. Jacek bojaźliwie maczał wargi w czerwonym płynie, gdyż po
raz pierwszy miał coś takiego przed sobą.
– To mój znajomy, jeszcze z Warszawy, teraz na Helu ma rybacką łódź – przedstawił 
Bizon
Jacka, wsadził chłopcu w rękę gazetę i kazał czytać, po czym spytał tamtego, co u niego
słychać.
40
– Gra. On chce sto patyków – odpowiedział zagadnięty.
– Jeździłeś tym pudłem, Tol? – pytał dalej Bizon.
– Jeździłem, jest bez fałszu.
– To bierz i stawiaj do Fruzi na warsztat. A z chłopcem co?
– Chłopiec jest gotowy, ale ma pietra.
– Pociesz go jakoś.
– Teo, to jest duża sprawa – powiedział człowiek, którego Bizon nazywał Tol.
– Wyrosłem z małych spraw, kiedy wyrosłem z krótkich spodni.
– Ryzyko.
– Za ryzyko zarabiasz, capie!
– Wiem, ale myślę...
– Trzeba myśleć i robić, samo myślenie nic nie daje. Weź garść „zielonych” na zaliczkę.
On może być spokojny, jego w rydwan nie zrobimy.
– Dobra, zrobię, jak każesz.
– Pamiętaj! Samochód kupuj i stawiaj w warsztacie szefa, niech go ochlapią na zielono i
do ludzi.
– Okay, do jutra. Cześć, stary!
Nieznajomy pożegnał się z Bizonem, kiwnął Jackowi głową i wyszedł z kawiarni. Bizon
zamówił jeszcze jeden koniak i jeszcze jeden likier.
– Gdzie pracujesz? – zapytał Jacek.
– W Gdyni i jeszcze w kilku innych miastach – odpowiedział wymijająco Bizon. – A ty jak
się dostałeś na Hel?
– Wziął mnie z sierocińca jeden kapitan, fajny facet! Żyję u niego.
– Co robisz?
– Uczę się w ogólniaku i pomagam łowić ryby.
– Mówiłeś, że macie łódź, prawda to?
– Mamy, tylko teraz mój kapitan jest w szpitalu i sam jestem na gospodarstwie.
– A może chcesz, żeby cię tam odwiedzić?
– Przyjedziesz? Naprawdę? Bizon...
– Przyjadę, może ci się nawet przydam. Mnie się dobrze powodzi – powiedział Bizon
wyjmując z kieszeni plik pieniędzy. Zapłacił rachunek.
– Może pożyczyć ci parę złotych? – zapytał. – Oddasz kiedyś przy okazji.
– Nie, Bizon, mam trochę forsy od starego, starczy mi.
– Jak chcesz. Gdybyś potrzebował, możesz na mnie liczyć. Gdzie teraz idziesz?
– Na przystań, płynę statkiem na Hel.
– Odwiozę cię – powiedział Bizon i wstał od stolika. Jego samochód był niewielki, ale 
elegancki.
– Ho, ho! Jakiego to się wózka dorobiłeś – zauważył Jacek.
– Są lepsze – odrzekł lekceważąco Bizon. Po chwili jazdy zatrzymał wóz przed 
przystanią
Żeglugi.
– To przyjechać? – zapytał.
Jacek wyrwał kartkę z kalendarza i napisał adres domu kapitana.
– Przyjadę we wtorek za tydzień, tylko czekaj, nie pożałujesz! – powiedział Bizon.
Zawarczał samochód. Kłos pojechał.
A to ci heca! Jaki bogaty, ma samochód i tyle forsy. Służbowe sprawy załatwia w 
kawiarni
– myślał Jacek o Bizonie podczas powrotu na Hel.
Tydzień minął szybko, Bizon słowa dotrzymał. Przypłynął właśnie z Gdyni statek i 
nieliczna
grupa pasażerów schodziła po trapie na nabrzeże. Był i on, a jakże. Ubrany w jasny
płaszcz z miękkiej wełny, jasne spodnie, szary kapelusik i szare buty – wyglądał bardzo 
elegancko.
41
– Ładnie, że czekasz – powiedział wyciągając rękę do Jacka.
W mieszkaniu kapitana rozglądał się ciekawie.
– No, no, kto by się spodziewał, przecież tu wszystko jak u artysty. Patrzcie, jakie 
boazerie,
skóry, brązy... A to co?
– Kasa.
– Kasa?
Jacek krzątał się po mieszkaniu.
– Czekaj, zrobię herbaty z samowara. Lubisz?
– Może być z samowara. A co macie w tej kasie?
– Tam jest bandera i takie inne rzeczy, to długa historia, kiedyś ci opowiem.
– Bandera?
– Tak. Z zatopionego statku. To wielka pamiątka.
– Głupiś, pewnie cię ten twój stary robi w konia, kto stare bandery chowa w takich 
kasach
– odparł Bizon i nadal lustrował wnętrze mieszkania. Jacek tymczasem podał herbatę. 
Bizon
wypił łyk, pochwalił i zapytał: – Wódki nie pijesz?
– Nie.
– Gospodarz nie daje!
– Jeszcze nie próbowałem.
– Ten twój stary płaci ci coś za robotę? – pytał dalej Bizon.
– Nie! – roześmiał się Jacek. – Ty nie wiesz, jak to jest. On dla mnie jak ojciec. Uczyć 
się
każe, jeść poda. A teraz budujemy jacht i mamy płynąć do Anglii, to fajny facet.
– Jacht budujecie?
– Tak. Będzie się nazywał „Hel”.
– Gdzie jest ten jacht?
– Na plaży, stoi na kozłach, już kawał roboty zrobiono.
– A można zobaczyć ten jacht?
– Pewnie, że można, nawet zaraz, cieszę się, że przyjechałeś. Powiedz, Bizon, góra z 
górą,
co?
Nad morzem wiał przenikliwy wiatr. Rafałowa łódź wyciągnięta była daleko na brzeg. 
Bizon
oglądał ją dokładnie.
– Penta? – zapytał wskazując na silnik.
– Volvo Penta!
– Dobra maszyna. A jak daleko tym odpływacie?
– Zależy od pogody, jak gładka woda to i na morze można popłynąć, ale przeważnie 
łowimy
w zatoce.
– Ładna łódź – powtórzył Bizon. – A ten jacht gdzie?
– Chodź, zobaczymy!
Wysuszony przez wiatr piasek chrzęścił pod stopami. Księżyc zaszedł za chmury i nad
morzem było ciemno. Jacek wszedł po koźle do wnętrza szalupy i wyciągnął ze skrzyni 
naftową
lampkę.
– Tu można wejść, ale ty taki elegancki, to się pobrudzisz. Bizon już wspinał się za 
Jackiem
po drewnianym rusztowaniu.
– Duże to pudło – zauważył.
– Czekaj, zapalimy nietoperza.
Blade światło naftowej lampy oświetliło nie wykończone burty łodzi.
– Cholera, wieje tu jakąś dziurą, nie można papierosa zapalić– narzekał Bizon. Siedział 
na
kole ratunkowym wewnątrz łodzi i walczył z gasnącymi zapałkami.
– Od nietoperza odpal – poradził Jacek.
42
– Ale czym? – Bizon zniszczył ostatnią zapałkę i szukał w kieszeni papieru. Znalazł
wreszcie zwitek pieniędzy, wyciągnął jeden banknot pięćdziesięciozłotowy, zwinął go w 
rulonik,
przytknął do płomienia i przypalił papierosa.
– Co ty robisz, Bizon, toż to przecież pięćdziesiąt złotych? Szkoda! – krzyknął zdziwiony
Jacek.
– Co szkoda, jak się palić chce.
– Ty masz dużo forsy, co?
– Dużo. Jak będziesz chciał, też będziesz miał dużo. Więcej niż ja.
– Więcej? Dlaczego?
– Bo ja nie mam łodzi, a ty masz.
– Co na łodzi zarobisz! Ryba tania.
– A to nie na rybie zarabiaj.
– Gadasz, Bizon. Jak nie na rybie?
– Głupiś, Jacek, oj jakiś ty głupi.
– Pewnie, że nie taki mądry jak ty.
– Nie obrażaj się, ja też nie byłem od razu mądry, w Gdyni się rozumu nauczyłem i 
ciebie
nauczę, jeżeli nie wypaplasz...
– Ja wypaplać. Bizon?!
– Nikomu?
– Nikomu!
Bizon postawił kołnierz płaszcza.
– Zatkaj te dziury, bo ziąb chodzi po kościach. – Jacek zasłonił szpary i Bizon mówił 
dalej.
– Ciekaw jesteś, co ja robię? Pracuję, ale naukowo, więcej głową niż rękami. Kupuję 
stare
samochody i sprzedaję nowe. Przy samochodach i o inną robotę nietrudno. Byle czego 
do ręki
nie biorę. Łódź mi potrzebna. Jak chcesz, możesz pomóc, a o biedzie będziesz tylko w 
książkach
czytać. – Bizon zaciągnął się papierosem.
W szalupie zapanowało milczenie. Wiatr huczał nad brezentem. Nietoperz rzucał blade
światło na starannie wygoloną twarz Kłosa.
– A tego... – zapytał Jacek – w ogóle to... to wszystko po kryjomu, co?
– Głupiś, pewnie że po kryjomu.
– A jak się wyda?
– Nie wyda się, wszędzie mamy swoich.
– Dziwne to, co mówisz...
Bizon usiłował zapalić nowego papierosa bezpośrednio od lampki. Płomień miotany 
podmuchami
wiatru chwiał się i mrugał, wreszcie przeskoczył na wysuszoną bibułkę „Camela” i
Bizon zaciągnął się wonnym dymem.
– Zwiewajmy stąd, bo zamarzniemy na śmierć, a szkoda takich ludzi – powiedział. W 
drodze
do portu wziął Jacka pod rękę i mówił przyciszonym głosem. – Zmarnujesz się przy tych
śmierdzących rybach. Nikt ci młodych lat nie wróci. Świat jest szeroki, trzeba odwagi... 
Słuchaj,
co ci powiem, mam faceta, który chce jechać za granicę. To jest oszust, złodziej, 
rozumiesz?!
Chce z pieniędzmi uciec do Niemiec. My takich robimy w rydwan...
– W rydwan?
– Tak, w rydwan. To znaczy, załatwiamy im sztuczny rejs. Biorą paczki i przychodzą na
brzeg. W lasku bierzemy od nich, co przynieśli, i robimy teatr...
– Teatr? Ja nic nie rozumiem, co ty mówisz – wzruszył ramionami Jacek.
– Teatr, to znaczy skok z aktorami, rozumiesz?
– Co?
– Musisz to zobaczyć, jak będzie lecieć. Następnym razem będziesz przewodnikiem. Tu
się marnujesz.
Jacek przygryzł wargi.
43
– Nie, Bizon, ja nic nie rozumiem.
– Mówiłem ci, głupiś!
– Może jestem głupi, ale dopóki tego nie pojmę, w żadnym teatrze udziału nie wezmę.
– Patrzcie go, jaki mądrala, w obdartych portkach i głodny, a pyskaty, zamiast skakać z 
radości,
rezonuje.
– To nic, Bizon, że w obdartych portkach, od szczeniaka nikt mi gotowego nie 
podstawiał.
– Co chcesz wiedzieć?
– Wszystko.
– Mówiłem ci już, że załatwiamy samochody albo facetów i mamy forsę?
– Nie, Bizon, na mnie nie licz – powiedział oschle Jacek.
Kłos wgniótł niedopałek papierosa czubkiem buta w ziemię. Statek zahuczał przeciągle 
na
znak rychłego odjazdu. Kłos wciąż deptał dawno zagaszony niedopałek. Było widać, że 
myśli
intensywnie. Wreszcie zrobił ruch, jakby chciał odejść, ale nie odszedł, spojrzał na Jacka 
z
ukosa i powiedział:
– Więc dobrze, nie powinienem tego mówić, bo tajemnica. Te nie jest robota tylko dla 
nas.
To jest robota państwowa. Wykrywamy przemytników. Wiedzą o tym oficerowie i ty 
będziesz
wiedział...
– Oficerowie?
– A co myślisz? Przecież to nie banda tylko wojsko... Rozumiesz teraz. Powiedziałem
wszystko. Jacek przyglądał się koledze uważnie.
– A, a, Bizon, po co ci jest nasza łódź, skoro te sprawa państwowa? Nie macie swoich 
łodzi?
– Oj, Parnicki, jakiś ty cieć! Myślisz, że przemytnik wsiądzie do motorówki z napisem 
MO
na burdę i będzie wierzył, że tą motorówką ucieknie za granicę bez paszportu?
Jacek złapał oburącz dłoń Bizona.
– No to tak gadaj! Wiedziałem, że w tym musi coś być. Ty byś, Bizon, nikogo nie 
oszukał,
prawda? Pamiętasz, jak na Wielkanoc urządziłeś Zygfryda?!
– Pamiętam – uśmiechnął się kwaśno Bizon.
Marynarze zdejmowali trap z nabrzeża, śruba statku mełła wodę. Kłos w ostatniej chwili
skoczył na pokład białego motorowca.
To ci Bizon wykombinował robotę... takie różne rzeczy no, no. Zaufał mi – myślał Jacek
wracając do domu. Nie mogę go zawieść, na pewno nie mogę zawieść...
Następne dni wlokły się powoli. Jacek w szkole zapadał w zadumę, a wieczorami 
zamiast
się uczyć lub pracować przy jachcie rozmyślał nad czekającą go nową wielką przygodą. 
Było
zimno i Maciek przez kilka dni nie pokazywał się w osadzie. On był teraz najwierniejszy
sprawie rejsu do Aberdeen. On też najczęściej odwiedzał w szpitalu Rafała. Jacek 
schudł,
rozbiegały mu się oczy, myślał nocami o Rafale, o rejsie do Aberdeen, ale zauroczył go
przede wszystkim Bizon i jego wielkie sprawy.
We wtorek Bizon zgodnie z przyrzeczeniem czekał w swoim samochodzie na Jacka 
przed
gmachem Polskich Linii Oceanicznych w Gdyni.
– Cześć!
– Cześć!
– Nie paplałeś gdzie aby czego?
– Coś ty, Bizon, nie wierzysz mi?
– Dobra, a więc do rzeczy, najpierw pojedziemy na obiad. Głodny jesteś?
– Nie. Wziąłem z domu chleb.
– Głupiś, pojedziemy do dobrej restauracji – zapuścił motor i samochód ruszył z miejsca.
Kelner w czarnym smokingu przyniósł na tacy kartę potraw. Kłos przeglądał leniwie spis 
i
wybierał przysmaki.
44
– Na przystawkę befsztyk tatarski z sardynką, potem śledzika w śmietanie i dwie czyste 
z
lodu, a na obiad barszczyk z pasztecikiem i kurczęta po polsku, do tego ćwiarteczka 
wyborowej...
Jacek w milczeniu konsumował te wspaniałości i podziwiał w duchu przyjaciela. Wódka
uderzała mu do głowy i rozpalała skronie.
– No i co, Jacek, umowa stoi? – zagadnął Bizon przy trzecim kieliszku.
– Pewnie, że stoi.
– Słuchaj, przyjedziesz w niedzielę rano. Zabiorę cię do warsztatu, gdzie remontujemy 
samochody.
Zobaczysz dużo ciekawych rzeczy. Poznasz szefa, fajny chłop, ale lubi porządek.
Potem pojedziemy do mnie i wytłumaczę, na czym będzie polegać skok z „chłopcem”, 
rozumiesz?
– Wytłumaczysz, to zrozumiem.
– No to twoje zdrowie, Jacek!
– Twoje, Bizon.
Wódka piekła w gardle gorzej od pieprzu, ale jak Bizon częstował w takiej restauracji, 
nie
wypadało nie pić. Kłos i Parnicki rozstali się jak najlepsi przyjaciele i przez następne 
kilka
dni Jacek miał czas na nową porcję rozmyślań. W niedzielę przyjechał do Gdyni i 
poszedł
pod podany adres.
– To jest ten z Helu, który ma łódź i może być przewodnikiem – powiedział Bizon 
przedstawiając
Jacka grupie mężczyzn. Jacek ukłonił się. Mężczyźni kolejno podali mu ręce na
powitanie.
– Umiesz milczeć, młodzieńcze? – zapytał jeden z nich.
– Umiem milczeć – odpowiedział rzeczowo Jacek.
– No to w porządku. Twoim szefem jest Teo – mężczyzna wskazał Bizona. – Trzeba go
słuchać i za wiele nie pytać, najwyżej o to, co jest konieczne do pracy. Rozumiesz?
– Rozumiem.
– Teraz zdejm świąteczne ubranko i wskakuj w kombinezon; tam leży. Wyczyścisz w
środku samochód.
Jacek przebrał się pospiesznie i przystąpił do pracy. Samochód był dobrej marki i 
jeszcze
niestary, ale zajeżdżony na śmierć. Tymczasem w warsztacie mimo niedzieli wrzało jak 
w
ulu. Szef, którego tutejsi ludzie nazywali Fruzia, doglądał wszystkiego osobiście.
Właśnie któryś z mechaników wjechał samochodem na kanał. Wóz – biały opel – 
prezentował
się okazale. Szef obszedł samochód naokoło, podniósł maskę, długo oglądał 
poszczególne
zespoły maszyny. Potem wszedł do kanału i obejrzał podwozie. Gdy wyszedł, minę
miał mocno krytyczną.
– Na drugi raz takich gówien nie przywoź.
– Co, szefie, przecież to nowy samochód.
– E, nowy, kawał rzęcha z wybitymi sworzniami, klekot. Ile za to pudło chcesz?
– Sto pięćdziesiąt tysięcy złotych.
– Ile?! Gratowi potrzebny jest mechanik, a tobie psychiatra. Ja się pytam, ile chcesz ode
mnie za tego rzęcha, a nie ile można wziąć za niego od jelenia.
– Co szef krzyczy? Sto trzydzieści tysięcy jak od szefa. Zgoda?
– Zgoda... dostaniesz dziewięćdziesiąt i ani grosza więcej.
– Szefie, niech szef mnie nie niszczy, przecież szef za niego weźmie sto osiemdziesiąt 
patyków...
– Dobra, dobra. Ile ja wezmę, moja sprawa, ty ode mnie dostaniesz dziewięćdziesiąt! 
Teo,
wypłać Idziemu dziewięćdziesiąt patyków za tego pobielanego trupa, którego nam 
przywiózł.
Zamówiliśmy więc trzeba wziąć, nasza strata.
45
Idzi próbował oponować, ale szef bluzgał brudem i Idzi ze spuszczoną głową poszedł do
Bizona po pieniądze. Przy baraku na podwórku stało kilka innych samochodów. Szef 
zawołał
dwóch mechaników i poszedł je oglądać.
– Zapuść silnik w tym „reno”. Daj pełne obroty, do dechy, tak dobrze. Tłucze się i 
gwiżdże,
cholera jasna. Wrzuć mu jedynkę i wyciśnij sprzęgło, tak! Teraz dwójkę i trójkę. Dzwoni
w skrzyni, skurczybyk, chyba łożyska ma zjechane. Słuchaj, Bruno, weźmiesz go, 
odsztyftujesz
pastą na wysoki połysk. Przebij na metryce datę produkcji o jakie cztery lata. Tapicerkę
trzeba dać nową. W przyszłą niedzielę zawieziesz go na targ do Gdyni. Do skrzyni 
biegów
wsypiesz dwie garści trocin, żeby cicho chodził. Sprzedawaj go na trawie, a jeżeli 
spadnie
śnieg, na śniegu. Śnieg wycisza. Tylko nie zapuszczaj silnika na betonie albo asfalcie, 
bo się
klient wyśmieje... Dawaj kluczyki od MG, przejadę się i zobaczę, co ten morris wart.
Szef pojechał i wrócił za dobre pół godziny.
– Też już rzęch, trzeba zmniejszyć luzy w kierownicy i zmienić świece, wkręć oryginalne
championy i dopisz do ceny jakie dziesięć tysięcy złotych. Jeszcze się w tym roku nie 
rozleci.
Ta Skoda co tu robi? Przecież to dobry wóz?
– Krzywa w ramie, szefie, stuknięta i spartaczona. Źle chodzi, nic jej już nie pomoże, a 
na
oko wygląda jak nowa.
– Sprzedać za nową! Nie na Wybrzeżu. W Warszawie albo W Katowicach. Fiata 
zostawcie,
sam go sprzedam. A taunus co tutaj robi, przecież był u klienta?
– Dziura otworzyła się pod błotnikiem, błoto pryskało do środka, klient podniósł wrzask,
zabrał zadatek...
– Psiakrew! – przeklinał Fruzia oglądając samochód. – I tu dziura na wierzchu, progi jak
sito, w drzwiach też wyrwy. Cienko pomalowaliście i dlatego wóz się sypie. Bruno, skocz 
do
apteki, przynieś z dwadzieścia rolek szerokiego plastra. Zakleisz, gdzie trzeba i 
pryśniesz cały
samochód jaskrawym lakierem. Na targ jedź ostrożnie, bo się w drodze rozklei... Co wy 
się
bawicie z tą simką? Budy ani silnika nie uratujesz. Mówiłem już, szmelc. Ochlapcie 
samochód
po wierzchu grubo lakierem. Poprzypinajcię, gdzie się da rozmaite błyszczące duperele,
termometr i zegarek na deskę, dwa dodatkowe lusterka po bokach, reflektory 
przeciwmgielne
na przedzie... Tylko zderzak usztywnić, żeby z nimi nie odleciał. Czekaj, Bruno, aż 
przyjdzie
klient z żoną. Musisz wybrać taką babkę, która głupia, a chce rządzić, bo inaczej 
samochodu
nie sprzedasz. Obskoczysz klientkę uprzejmie, pokażesz jej świecidełka, jak co powie, 
chwal,
że mądra. Jeśli chłop zauważy, że wóz się sypie, ośmiesz go z dwa razy i sinkę tobie 
sprzedasz.
Przyczepa kempingowa po wypadku też jeszcze tutaj? Co wy po całych dniach robicie?
Czemu ona stoi zamiast jeździć u klienta?
– Jeździć ona nie będzie, szefie.
– Dlaczego ma nie jeździć?
– Nie dała się całkiem wyprostować, zwichrowana w ramie, ściąga samochód, na 
zakrętach
cuda wyprawia.
– Komuście próbowali ją wcisnąć?
– Facetowi z fiatem.
– Głupiście obaj, trzeba ją sprzedać takiemu, który ma wołgę albo ciężkiego forda, 
dokąd
do rowu nie wpadnie, nie zauważy, że go przyczepa ściąga. W tej chwili na dziedziniec 
wjechał
stary wartburg, z którego wysiadł elegancki mężczyzna w średnim wieku. Szef podbiegł
do przybysza.
– Witam, pana magistra, jak cenne zdrowie?
– Dziękuję, żyje się. Ma pan coś ciekawego?
– Oczywiście, klient nasz pan. Kupiłem specjalnie pięknego opelka, szyk i fason! 
Proszę,
niech pan sam powie.
– Rzeczywiście ładny.
– Bezbłędny, panie magistrze, radzę nie zastanawiać się i brać.
46
Magister wszedł do wozu i przymierzył się do kierownicy, przerzucał biegi i oglądał 
tapicerkę.
– Nowy wóz – zachwalał szef, niedawno doszczętnie skrytykowanego, opla.
– A pod spodem jak?
– Proszę osobiście zobaczyć. Jak z fabryki, żadnych luzów, żadnych zardzewień.
– Ile? – zapytał konkretnie magister.
– Dwieście tysięcy z gwarancją. Przez pół roku usuwamy wszelkie usterki, wóz jest 
reklamowy.
– Dwieście? Drogo.
– Dla pana mogę raz oddać samochód bez zysku, sto osiemdziesiąt tysięcy bez 
gwarancji.
– Pomyślę.
– Nie radzę zwlekać, bo jest klient.
Magister zastanawiał się w skupieniu. Jeszcze raz obejrzał wóz. Widać było, że mu się 
podoba.
– Sto osiemdziesiąt powiada pan?
– Jak stoi z pełnym bakiem, instrukcją obsługi, narzędziami i zapasowym kompletem
lamp. Cena, jak powiedziałem, dla pana magistra, reklamowa.
– Dobrze, niech pan dzisiaj wieczorem przyprowadzi wóz do mnie do domu, tutaj jest 
zadatek
– powiedział klient kładąc na masce samochodu plik pięćsetek. Magister wsiadł do
swojego starego Wartburga i odjechał.
Szef schował pieniądze do kieszeni.
– Weź no, Bruno, tego opla, wymontuj prądniczkę i zanieś do kantorka, tam leży druga 
taka
sama, tylko trochę starsza, załóż ją na miejsce tamtej.
Jacek pracował przy czyszczeniu zaniedbanego samochodu tak zapamiętale, że nie 
słyszał,
co działo się dokoła. Bizon siedział w kantorku i mozolnie wypełniał jakieś rachunkowe 
księgi.
Po kilku godzinach takiej pracy, gdy już zaczynało się ściemniać, zamknął kantorek i 
podszedł
do Jacka. Szef kiwnął im ręką, wsiadł do wypucowanego forda i odjechał. Bizon kazał
Jackowi przebrać się i pojechali na obiad do restauracji, a potem do mieszkania Bizona, 
gdzie
zeszło się większe towarzystwo.
– Napij się, chłopcze, poznasz świat – uśmiechnęła się do Jacka młoda pani w 
króciutkiej
sukience.
– Chodź tutaj! – zawołał go Bizon. – Siadaj. W niedzielę przyjedziesz na cały dzień, 
zgoda?
– Zgoda.
– Będziemy mieć pilną robotę. Rozumiesz?
– Rozumiem.
Jakaś dziewczyna, chwiejąc się na nogach, podeszła do Bizona i objęła go ramieniem.
– Teo, Teo, zatańczymy – prosiła przymilnie.
– Odczep się, przecież widzisz, że pracuję – odburknął Bizon i uwolnił się z objęć.
Dziewczyna odeszła obrażona. Bizon zatarł ręce.
– No, Jacek, nie wyganiam cię, ale jedź do domu, a w niedzielę o ósmej rano melduj się 
w
warsztacie.
– Dobrze, Bizon – Jacek ubrał się i odprowadzony przez kogoś do drzwi wyszedł na 
klatkę
schodową, a potem na ulicę. Czuł zamęt w głowie od wypitej wódki. Nie bardzo mu się 
podobało
to towarzystwo u Bizona, pocieszał się jednak, że Bizon na pewno wie, co robi. Prosił,
żeby mu zaufać, więc trzeba ufać.
Przed samym domem Jacek spotkał Kubka.
– Bój się Boga, gdzie ty się podziewasz? Nie byłeś u kapitana, pytał o ciebie, czekał. Był
tu Maciek. Obaj byliśmy w szpitalu. Tylko ciebie nie było – mówił z oburzeniem Kubek.
Jacek spuścił głowę, błądził oczami po ziemi, jakby szukał ratunku w zdeptanym piasku
pod stopami. Tłumaczył, że spotkał przyjaciela jeszcze z Warszawy, zagadał się o 
starych
47
sprawach i uciekł mu statek na Hel. Kubek popatrzył na kolegę z ukosa, wykręcił się na 
pięcie
i bez słowa znikł w mroku. Jacek powoli wszedł do mieszkania, za nim wśliznął się pies, 
otarł
o nogi, pobiegł do pokoju i położył na krokodylej skórze przed łóżkiem kapitana. Jacek 
zrobił
sobie kolację. Pies przez cały czas przyglądał się uparcie młodszemu gospodarzowi, 
wodząc
za nim wzrokiem. Jackowi Radar wydał się nieufny i daleki.
Może wszystko kapuje? – myślał zdeprymowany kandydat do nowej, niejasnej 
przygody.
– Rafał czekał, a jego Jacka nie było, nie było go u kapitana w szpitalu.
Jajecznica smażona na boczku miała gorzki smak, rosła w ustach. Jacek długo w nocy 
myślał
o Bizonie i Rafale. Rano z zaczerwienionymi oczami i ociężałą głową pobiegł do 
szpitala.
Rafał spokojnie wysłuchał opowiadania o spotkaniu z kolegą – Bizonem, który teraz jest 
w
Szkole Morskiej, a kiedyś był wodzem podwórkowych zabaw. Ucieszył się nawet, że 
Jacek
spotkał kogoś ze starszych przyjaciół.
Wychodząc z tej wizyty Jacek szedł powoli, patrzył w ziemię, w kwadratowe płyty 
chodnika.
Nie powiedział wszystkiego, a więc okłamał starego kapitana, łatwo mu to przyszło, czy
okłamie też Kubka i Maćka? Co im powie? Gdzie znika? Z Maćkiem nie będzie łatwa 
sprawa,
na pewno nie... Kapitan uwierzył, teraz uwierzył na pewno, ale gdy przekona się, że ten
którego przyjął do domu, dla którego był lepszy niż ojciec, oszukuje, kręci, wymyka się... 
Co
wówczas zrobi, kapitan? Może wypędzi i on, Jacek, znowu wróci do sierocińca, jak 
wtedy po
ucieczce na kutrze?
Wiatr hulał nad zatoką, szumiało spienione morze, podrywał się piach z ulicy, bił w 
twarz,
trzeba było ręką zasłaniać oczy przed drobnymi jego igłami. Jacek stanął na 
skrzyżowaniu
ulic, nie wiedząc gdzie pójść. Może wrócić do Rafała i powiedzieć mu całą prawdę o 
Bizonie,
o warsztacie, i o tym, że ma pomagać w chwytaniu przestępców? Bizon zastrzegł, że to 
tajemnica,
zaufał, nie wolno go zdradzić. – Drepcze Jacek w miejscu na skrzyżowaniu ulic,
twarz ma czerwoną od morskiego wiatru, w oczach piasek, stoi już długo, myśli, 
wreszcie
zawraca. Idzie do szpitala jeszcze raz, idzie coraz szybciej, w końcu biegnie, zdyszany 
wpada
na chłodny, opustoszały korytarz.
– Kawaler do kogo? – zatrzymuje go przechodzący lekarz.
– Do kapitana Kamkela, ważna sprawa...
– Kapitan śpi po transfuzji i kroplówce, wracaj do domu.
– Ale, panie doktorze, to bardzo ważna sprawa, najważniejsza, jaka może być.
– Tym bardziej trzeba się z nią wstrzymać – powiada spokojnie lekarz i doprowadza 
Jacka
do drzwi.
– Bywaj, chłopcze, a pamiętaj, że chorych odwiedza się w przeznaczonych na to 
godzinach.
Na dworze wiatr jakby wzmógł się jeszcze, zakręca pożółkłymi liśćmi na małym placyku,
podrywa je do góry i niesie w stronę morza, gdzie krzyczą mewy. W niedzielę Jacek, 
kręcąc
się po warsztacie w oczekiwaniu na Bizona, ze zdumieniem spostrzegł, że czyszczony 
przez
niego niedawno pordzewiały „rzęch”, wygląda jak nowy samochód. A na miejscu, gdzie
przed paroma dniami ustawione były odnowione samochody, teraz stały dwie szare 
warszawy.
Po kilku minutach nadszedł Bizon, a za nim przyszli inni ludzie. Na końcu zjawił się szef
i starszy gość w zamszowej marynarce. Ktoś włączył elektryczny czajnik i zaparzył 
herbatę.
Fruzia zapytał, czy są już wszyscy.
– Komplet – powiedział Bizon.
– Jak tablice? – pytał dalej szef.
– Podwójne.
– Pokaż.
Bizon podszedł do pierwszej z brzegu warszawy, odchylił numer rejestracyjny i lekko go 
wyjął.
– Prawidłowo – pochwalił szpakowaty w marynarce z jasnego zamszu. Fruzia rozdzielał
zadania.
48
– Ty, Teo – zwrócił się do Bizona – i mały – wskazał na Jacka – pojedziecie po turystów.
Mieszkają w pensjonacie „Wanda”, weźmiecie ich walizki do samochodu. Powiesz, Teo, 
że
dostarczysz ich rzeczy na statek. Daniel i August drugą warszawą pojadą na 
skrzyżowanie
ścieżek, gdzie w mundurach zrobią teatr. Ja będę w centrali. Jasne?
– Jasne, szefie.
– No, to po jednym i do roboty – powiedział Fruzia rozlewając wódkę do kieliszków. Był 
wyraźnie
zadowolony. Bizon podszedł do szarej warszawy i za chwilę wrócił z pokaźną paczką.
– Masz, Jacek, włóż to – rzucił chłopcu zupełnie nowe ubranie.
Jacek przebrał się i stwierdził, że jest elegancki jak nigdy, wsiadł do samochodu, jak 
kazał
Fruzia, i wraz z Bizonem ruszyli w ciemną noc. Bizon gdzieś po drodze wysiadł, wrócił 
za
pół godziny zupełnie inny. Miał wąsy, a ubrany był w zieloną zagraniczną kurtkę, wąskie
spodnie i wysokie męskie botki. Na głowę włożył wełnianą czapkę z pomponikiem, a w 
ręku
trzymał fajkę. Jacek nigdy nie widział, żeby Bizon palił fajkę. Ruszyli ostro z miejsca, 
droga
nie trwała długo. Pensjonat leżał tuż nad brzegiem morza. Bizon i Jacek wysiedli z 
samochodu
i weszli po schodach do góry. Zapukali pod numer szesnasty.
– Pan Tomasz!? – zapytał Bizon lokatora, który otworzył im drzwi. – Jestem szyprem z
kutra. Poławiam dorsza na Bałtyku – przedstawił się nieznajomemu.
– Właśnie czekam na pana! – wykrzyknął tamten i cofnął się w głąb pokoju.
– Przysłał mnie tu kuzyn z Warszawy.
– Tak, tak, kuzyn polecił zapytać kapitana o tytoń Amphora... – wybełkotał z trudem 
lokator
szesnastki.
– Jest tytoń, proszę szanownego pana. Nieznajomy zaśmiał się nerwowo; uznając, że 
prezentacja
jest skończona, zapytał nieco spokojnieszym tonem:
– Jak wygląda sprawa?
– Nasz klient nasz pan – odpowiedział frazesem Bizon pokazując w szerokim uśmiechu
białe zęby.
– Pan taki uprzejmy, kapitanie. Widzę, że mój znajomy zrobił dobry wybór... – mówił
nerwowo gospodarz.
– Sam pan oceni, prezesie – powiedział już bez uśmiechu Kłos. – Gdzie reszta pańskich 
ludzi?
– Są gotowi, zaraz ich poproszę – odparł prezes i wyszedł z pokoju. Wrócił po chwili 
jeszcze
bardziej blady niż przedtem. Bizon tymczasem wyraźnie kuł żelazo póki gorące.
– Pieniądze, złoto, dewizy proszę złożyć do tego worka – powiedział i położył na stole 
juczek
z grubego żaglowego płótna – zabezpieczymy kosztowności w sposób niezawodny –
dodał widząc okrągłe oczy przerażonego gospodarza.
– No tak, oczywiście, mój kolega i pani zgodzili się oddać w depozyt złoto, jak 
najbardziej...
oczywiście... Co się tyczy jednak pieniędzy, wolelibyśmy raczej zachować je przy
sobie, jeżeli panowie pozwolą – jąkał się prezes.
– To niemożliwe – stwierdził Bizon, z trudem hamując wściekłość. – Przeprawiamy ludzi
przez granicę według najnowszych zasad.
Prezes szukał nerwowo czegoś w kieszeniach, przestępował z nogi na nogę.
Kłopotliwa cisza przerwana została skrzypnięciem drzwi. Na progu stanęła młoda 
kobieta.
– Prosimy – powiedział prezes stłumionym głosem.
Za dziewczyną do pokoju wszedł jeszcze jeden „turysta”. Był to także niemłody już 
mężczyzna.
Przybyły taszczył z trudem trzy skórzane walizy.
– To cały nasz majątek, dorobek życia – powiedział i skrzywił się w sztucznym 
uśmiechu.
Bizon patrzył uważnie na walizy.
– Dużo tego – mruknął.
– Same najcenniejsze rzeczy, panie kapitanie, nie było jak tego zostawić, żal brał...
– Kłopot, duży kłopot z takim bagażem – narzekał Bizon. – Trudno jednak, zabieramy 
rzeczy
do samochodu.
49
– Proszę poczekać – powiedziała dziewczyna – idę z panami. – Wzięła woreczek z 
kosztownościami
i poszła z rzekomym kapitanem. Gdy usadowiła się na tylnym siedzeniu warszawy,
Bizon zabrał od niej woreczek, starannie go zawiązał i schował w skrytce pod 
siedzeniem.
Po czym kiwnął na Jacka i obaj wyszli z samochodu. Bizon pochylił się nad chłopcem.
– Widzisz – powiedział – gdy już wszyscy będą w samochodzie, zamienisz numery.
Po chwili do wozu wsiedli dwaj pozostali pasażerowie. Bizon usiadł za kierownicą, Jacek
szybko, niepostrzeżenie zakręcił się koło zmiany numerów. Kierowca nacisnął gaz i wóz 
potoczył
się wąską asfaltową drogą, potem skręcił w prawo i jechał bocznymi drogami aż do
traktu, przy którym wysiedli. Jacek pozostał chwilę z „turystami”, a Bizon odprowadził 
samochód
dalej i zaparkował obok domu, przy końcu asfaltowej drogi. Potem wrócił i wszyscy
skierowali się w stronę lasu.
Lekko zmarznięte gałązki trzaskały pod stopami. Bizon wysunął się na przód i badał 
drogę.
Noc była ciemna, księżyc co chwila ginął wśród kłębiastych chmur. Przed 
skrzyżowaniem
ścieżek „kapitan” przystanął, cofnął się i dał Jackowi umówiony znak. Ten szybko 
odskoczył
od paczki turystów i znalazł się przy szefie. W tej chwili niczym spod ziemi wyrośli na 
leśnej
drodze dwaj milicjanci.
– Stać! – padła komenda. – Panowie pozwolą dokumenty!
Bizon zrobił krok w kierunku zarośli, Jacek skoczył za nim.
– Ręce do góry! – wrzasnął jeden z mundurowych odbezpieczając rewolwer.
Bizon i Jacek podnieśli posłusznie ręce i wrócili na ścieżkę. Nieco dalej zatrzymała się
trójka uciekinierów. Sierżant MO zaświecił latarką.
– Kto tam jest? Stać! – drugi milicjant poszedł w kierunku „turystów” i przyprowadził ich
na skrzyżowanie ścieżek.
– Państwo razem? – zapytał sierżant wskazując Bizona i Jacka.
Tamci milczeli.
– Pana, panie szyper znamy. Wie pan coś o tym, prawda? Pański kuter wszedł do zatoki
bez świateł... Bizon spoglądał błędnie dookoła.
– Nieporozumienie, może spięcie w instalacji, pewnie jakaś awaria – usiłował tłumaczyć
„milicjantom”.
– Zobaczymy, co za awaria, WOP i celnicy sprawdzą, co pan ma w ładowniach... a w 
samochodzie
przemycik, co? Proszę z nami – powiedział „funkcjonariusz”.
Drugi „milicjant” zwrócił się do prezesa podniesionym głosem:
– Pytam, czy państwo razem?
Prezes jakby się obudził ze snu.
– Ale skąd! Zupełnie nie znamy tych ludzi, nawet przestraszyliśmy się ich, mieszkamy w
Sopocie, w pensjonacie, jesteśmy zameldowani...
– Dokumenty! Wszyscy, pani też! – „sierżant” w świetle latarki przeglądał papiery. – 
Państwo
z Rzeszowa? – zapytał.
– Tak, z Rzeszowa, na wycieczce – odpowiedział szybko prezes.
Drugi mężczyzna był blady, dygotała mu szczęka, jedynie dziewczyna zachowała 
spokój.
– Na wycieczce? Tak po nocy? – pytał „milicjant”.
– Prosiłam – powiedziała dziewczyna – żeby panowie pokazali mi w nocy morze i byli 
tacy
uprzejmi... nie rozumiem co w tym złego?
„Milicjanci” spojrzeli na siebie.
– Papiery w porządku – powiedział „sierżant”.
– Szyper i ten młody, pójdziecie z nami do komendy, państwo są wolni, a z nocnymi 
spacerami
prosimy nie przesadzać, lepiej posiedzieć w hotelu. Panie szyper, prosimy do 
samochodu.
Jacek i Bizon poszli z „milicjantami”, a trójka osłupiałych, ogołoconych z dobytku 
„turystów”
pozostała na rozstajnych ścieżkach.
50
– Szybko, szybko, bo gotowi narobić wrzasku – popędzał kompanów jeden z 
„milicjantów”,
zwany Danielem, ściągając pośpiesznie z karku autentyczny mundur sierżanta MO.
Bizon wsiadł do warszawy z walizkami „turystów” i pojechał do warsztatu. Drugi z 
„milicjantów”,
Tol, już w cywilnym ubraniu, rozparł się za kierownicą samochodu. Jego okrągła
gęba dosłownie promieniała radością.
– Aleśmy ich zrobili w rydwan – powiedział do Jacka. Wyć! To się nazywa robota, teraz
już wiesz, jak wygląda teatr? Fruzia nie w ciemię bity, przy nim dorobimy się majątków –
zachłystywał się pochwałami Tol.
– Mhm – przytaknął Jacek, nie wszystko rozumiejąc w tej grze.
– Będziesz spał u mnie, a rano wrócisz na swój Hel. I nikomu pary z gęby, boby było 
marnie...
– Już mi Bizon mówił.
– Kto?
– Teo.
– A, Teo, tak gadaj.
Jacek po powrocie do domu w skrzynce na korespondencję znalazł dwa urzędowe 
pisma z
Komendy Wojewódzkiej MO w Gdańsku. Jedno adresowane do Rafała, drugie zaś do 
niego
osobiście. Zdrętwiały, poczuł wypieki na twarzy, do głowy cisnęły mu się różne myśli. 
Może
Fruzia, Bizon – cała zagadkowa banda, a z nią on, Jacek, wezwani są na 
przesłuchanie? Ale
dlaczego? Cóż w końcu to znaczy? Czyżby Bizon mówił nieprawdę? A kapitan? Co z 
tym
wspólnego ma kapitan?
Jacek długo szukał noża do rozcięcia koperty. Drżącą ręką, z trudem wydobył złożony w
czworo list. Biegał nerwowo spojrzeniem po papierze. Twarz rozjaśniała mu się w miarę
czytania pisma. Komendant Milicji w Gdańsku uprzejmie zawiadamiał, że wykopane z 
ziemi
plany przyczyniły się do odnalezienia bezcennego zbioru ukraińskich ikon zrabowanych
przez Niemców tuż przed zakończeniem wojny. Komendant zapraszał Jacka do 
Gdańska na
spotkanie w konsulacie radzieckim, gdzie miały być wręczone jemu oraz jego kolegom 
pamiątki
i nagrody. Ledwie zdążył przeczytać ów szczęśliwy list, gdy rozległo się stukanie w
szybę, dobijali się Kubek i Julek. Gęby ich na milę promieniały szczęściem, wpadli do 
pokoju
wymachując kopertami podobnymi do tej, jaką otrzymał Jacek.
– A to ci heca! Ikony! – gorączkował się Julek. – Uratowaliśmy dzieła sztuki, nagrody 
będą
sowite, pewnie dadzą nam po takiej ikonie na pamiątkę.
– Szkoda, że kapitan chory... jak tu jechać bez niego – martwił się głośno Kubek. Jacek
milczał. Na Maćka nie trzeba było długo czekać, zjawił się nazajutrz.
– Jacek, ty sobie nie lekceważ! – wypalił od drzwi wymachując niebieską kopertą.
Jacek tym razem naprawdę sobie nie lekceważył. Był już u Rafała. Odbyli wspólnie z
Kubkiem i Julkiem naradę, bo był problem. Wszyscy trzej nie chcieli jechać do konsulatu 
bez
kapitana. Kubek w szpitalu przypomniał rozmowę sprzed kilkudziesięciu dni, kiedy 
chłopcy
przekazali szefostwo operacji „Jesienny Camping” w ręce Rafała. Jego to właśnie 
dowództwo
doprowadziło do takiego zakończenia sprawy. Jego to więc sukces. Tak dowodził Julek. 
Kubek
i Jacek zgadzali się z nim, trzeba było jeszcze zdania Maćka, które w tym towarzystwie
liczyło się bardzo. Teraz był i Maciek. Kiedy trzej chłopcy powtórzyli mu rozmowę z 
kapitanem,
Maciek zawyrokował, że on, wicedowódca, bez wodza naczelnego operacji „Jesienny
Camping” w uroczystościach międzynarodowych zorganizowanych na cześć 
powodzenia tej
operacji udziału nie weźmie.
– Bez generała ani rusz, panowie; ka-pe-wu, kiepele?
Kiedy nazajutrz zjawili się w komplecie w szpitalu u kapitana i zakomunikowali mu o
swojej decyzji, kapitan uśmiechnął się szeroko, mrugnął na Maćka i powiedział:
51
– Słuchaj, operacja jeszcze trwa. Jak widnieje w tym piśmie, jej zakończenie nastąpi na
międzynarodowym spotkaniu w placówce dyplomatycznej, rozumiesz powagę sytuacji, 
Maciek?
– Rozumiem – odparł wiceszef.
– No więc, jak myślisz, czy my tu w pięciu kompetentni jesteśmy do odwołania spotkania
międzynarodowego, skoro termin tego spotkania jest już ustalony?
Maciek milczał, trzej pozostali chłopcy też milczeli. Rafał poruszył się na łóżku.
– Słuchajcie teraz moich rozkazów – powiedział z powagą patrząc na Maćka.
Maciek wstał z krzesła, stał prawie na baczność, patrzył w oczy Rafała. Kapitan mówił
powoli, z rozwagą:
– Spotkanie w konsulacie odbędzie się w terminie określonym przez konsula. 
Pojedziecie
na nie razem, szczegółową relację zdacie mi potem wszyscy czterej.
Za kilka dni wieczorem, gdy Jacek sam był w domu, zastukał do drzwi Tol.
– Cześć mały! Sam jesteś? – zapytał od progu.
– Sam.
– Teo kazał zapytać, czemu się nie pokazujesz, dlaczego nie zabrałeś forsy?
– Jakiej forsy?
– Doli za skok.
– Doli?
– Twój udział – powiedział Tol i położył na stole kilka brunatnych papierków. – Schowaj
forsę, bo nie lubi ludzkich spojrzeń. W środę rano masz przyjechać do warsztatu, będzie 
robota.
– Z turystami?
– Nie, towarek w porcie, mała sprawa, przy turystach – szczeniak.
Tym razem na dziedzińcu warsztatu samochody były uprzątnięte. Przy baraku para 
gniadych
koni raczyła się sianem. Opodal stała platforma na gumowych kołach.
– Twój zaprzęg – powiedział na widok Jacka Bizon, klepiąc konie po wychudłych 
karkach.
– Pojedziesz do portu po lód dla masarni.
– Dla masarni? – zdziwił się Jacek.
– Nie pytaj tyle – zniecierpliwił się Bizon. – Rób, co mówię.
Tol zaprzągł zwierzęta do wozu i Jacek zajął miejsce na koźle. Zaczęła się nauka 
powożenia.
„Cyklodrom” był jednak ciasny i konie z wozem kręciły się w miejscu. Po godzinie prób
władania lejcami oraz posługiwania się okrzykami: Heta, wista, acia, prr... – Bizon 
doszedł do
wniosku, że to nie nauka i wyjechali na ulicę, gdzie edukacja trwała drugą godzinę. A że
szkapy były solidnie zmęczone końskim żywotem i potulne jak trusie, wkrótce Jacek 
zdawał
się być zawodowym furmanem.
Przyszedł do warsztatu Daniel i powiedział, że już pora jechać po lód. Wziął jakiś 
samochód
i pojechał do portu. Jacek z Bizonem wsiedli na wóz i pojechali za nim. Kawał przed
bramą Bizon oddał Jackowi lejce i zeskoczył z furmanki. Jacek pojechał pod bramę 
portu
rybackiego i stanął przed zagradzającym drogę łańcuchem. W szybce kantoru ukazała 
się
twarz strażnika. Młody woźnica, pouczony przez Bizona co ma robić, skinął głową tak, 
jakby
się kłaniał. Strażnik opuścił łańcuch, Jacek szarpnął lejcami, wrzasnął – wio! – i 
posłuszne
zwierzęta ruszyły z miejsca. Wóz przetoczył się przez portową bramę. Koło chłodni było
składowisko beczek – jedne były załadowane rybą, drugie solą, a inne beczki stały 
puste. Ku
swemu zdumieniu Jacek spostrzegł tam Bizona. Gdy mieli już wóz zapełniony do 
połowy,
Bizon odjechał na bok, obejrzał się dookoła, a że nikogo na nabrzeżu nie było, odkrył 
błyskawicznie
jedną beczkę i wyciągnął z niej spory jutowy worek, rzucił go na wóz i przysypał
lodem.
52
– Okay – powiedział do Jacka. – Teraz ci tego nawet diabeł nie wygrzebie. Masz 
jeszcze
rachunek na lód, przy bramie mogą sprawdzać.
Został w porcie, a Jacek pojechał w kierunku bramy. Wjazd był zagrodzony łańcuchem. 
Z
budki wyjrzał strażnik i podszedł do wozu.
– Kawaler lód wiezie? – zapytał.
– Tak, ja tu zawsze biorę lód, dla masarni – powiedział Jacek i pokazał ręką na łańcuch 
zagradzający
wyjazd.
– Zaraz, zaraz, zawsze czy nie zawsze, ja nie wiem, bo dzisiaj jestem na zastępstwie i 
nikogo
nie znam. Rachuneczek za lód jest?
– Pewnie, że jest – młody furman pokazał rachunek. Strażnik obejrzał dokładnie papier.
– Tona lodu... – mruczał obchodząc wóz dookoła.
Jacek siedział spokojnie, ale czuł, że serce rozwala mu pierś.
– A mojemu znajomemu strażnikowi, temu co tu zawsze jest, co się stało? Chory? – 
zagadnął
z głupia frant.
– Na pogrzebie ojca – odrzekł wartownik macając lód na wozie.
– Co pan powie, ojciec mu umarł? A to przykrość! – powiedział Jacek i zamarł, bo u 
wlotu
ulicy, ukazała się zaprzężona w dwa gniade konie platforma z młodym furmanem na 
koźle;
ta, która pewnie zawsze brała lód z portu.
– Można ten rachuneczek z powrotem? – Jacek wyciągnął rękę po papier. Strażnik 
oddał
rachunek i dalej szperał w lodzie.
– Niech pan koledze wyrazi żal od mojego szefa z powodu tego ojca... Można jechać?
– Dobrze, wyrażę – odpowiedział strażnik i zdjął łańcuch z haka.
Bizon stał z daleka i przyglądał się w napięciu całej scenie. Ale gdy Jacek przyjechał do
warsztatu, Bizon już tam był, klepnął Jacka w kark.
– Będzie z ciebie człowiek. Będzie, postaramy się o to...
Jacek nic nie odpowiedział. Nie mógł zrozumieć, o co właściwie chodziło w tym 
dzisiejszym
przedsięwzięciu. Co chował Bizon pod, lodem w tym worku? Stanowczo jak tylko 
zostaną
sami, musi przycisnąć Bizona, żeby mu powiedział wszystko. Wszystko...
Któregoś dnia, gdy Jacek był u Bizona i już, już miał zapytać o ten lód, o te beczki, do 
pokoju
nagle wpadł Fruzia.
– Sami jesteście? – zapytał od drzwi.
– Sami – odpowiedział Bizon.
– Natychmiast wyślesz kogoś do Olsztyna – powiedział szef – przed godziną pojechał 
tam
Daniel. Wziął sportowego fiata i pojechał. Tu jest adres. Z Warszawy przyjechał Ernest, 
wie
coś o naszych samochodach. Jest w porcie i trzeba się z nim rozmówić, może to zrobić 
tylko
Daniel, on zna tego cwaniaka Ernesta. Cholera! – zaklął Fruzia – poza tym nikt inny do 
tych
nożowników nie pójdzie.
– Dobrze, Fruzia, załatwię, możesz spać spokojnie. Szef wypił kieliszek koniaku, 
pokręcił
się jeszcze po pokoju i poszedł.
– Jacek! Pojedziesz do Olsztyna – powiedział nagle Bizon i zabrał się do pisania listu. 
Pisał
dobrą chwilę, po czym zaklęli kopertę. – Masz tu pieniądze. Pociąg jest za godzinę, 
odwiozę
cię na dworzec. Oddasz list Danielowi i wrócisz z nim samochodem. Rano powinniście
być z powrotem. To bardzo ważna sprawa. Ważniejsza od „turystów”. Rozumiesz. 
Potem ci
wszystko wyjaśnię – dodał widząc pytający wzrok Jacka.
Pospieszny do Olsztyna przyjechał w środku nocy. Młody posłaniec udał się taksówką 
pod
wskazany adres. Drzwi otworzyła mu starsza kobieta. Zapytana o pana Daniela z Gdyni 
odpowiedziała,
że Daniel z jej córką wyjechał na wieś i wrócą pewnie dopiero nazajutrz. Faktycznie
Daniel wrócił, gdy już na dworze było szarawo. Zobaczył Jacka, zrobił wielkie oczy,
chwycił list i przeczytał pospiesznie.
53
– Psiakrew! – zaklął. Spojrzał na zegarek. – Późno, cholera! – Siadaj do samochodu, 
szybko!
– Nie czekając na dalsze ponaglenia Jacek znalazł się w sportowym fiacie. – Zapnij pas! 
–
powiedział Daniel, zapinając jednocześnie na sobie chromową klamrę. Wóz dosłownie 
skoczył
z miejsca.
Sklepy, autobusy i ludzie szybko uciekali do tyłu. Fiat przeleciał pod wiaduktem i wpadł
na prostą drogę. Wieczór był zimny i mokra szosa obmarzała cienkim nalotem lodu. 
Wóz
leciał jak szalony, ocierając się prawie o wyprzedzane i wymijane samochody. Jacek 
wciśnięty
w fotel patrzył na drzewa po obu stronach szosy, które tworzyły ciasny tunel dla 
mknącego
samochodu. Zbliżali się do zakrętu. Pobladły pasażer rzucił okiem na szybkościomierz.
Sto sześćdziesiąt kilometrów na godzinę. Droga była wąska, a zakręt gwałtowny. 
Samochód
pędził z nie zmniejszającą się szybkością. W sekundę później wóz wpadł w gwałtowny 
poślizg.
Jacek skulił się i czekał na najgorsze. Silnik zaryczał na zdwojonych obrotach. Młody
pasażer trwał chwilę w odrętwieniu, a że nic się nie działo, otworzył powoli oczy. 
Samochód
pędził znów prostą drogą. Zakręt został daleko w tyle. W reflektorach lśniła lodowa 
powłoka
szosy. Wskazówka szybkościomierza stała niezmiennie na sto sześćdziesiąt. Kilka 
mniejszych
zakrętów Daniel wziął bez zdejmowania nogi z gazu. Na krętym odcinku drogi leżał
przewrócony do góry kołami wartburg, a przy nim stała grupka ludzi. Daniel ominął wrak
jadąc prawymi kołami w rowie.
– Wypadek – powiedział Jacek.
– Ślisko to się wywracają – odrzekł Daniel.
Strzałka szybkościomierza wskazywała teraz sto czterdzieści. Samochód ślizgał się na
ostrych zakrętach. Powoli pasażer przyzwyczaił się do pędu i nie spotykanego stylu 
jazdy.
– Przecież my się ślizgamy... i to jeszcze jak – wydusił wreszcie z siebie.
Daniel w skupieniu przymierzał się do pokonania następnego zakrętu. Z przeciwka 
wyjeżdżała
duża ciężarówka. Jej kierowca widząc pędzący w poślizgach wóz, uciekł na sam kraj
szosy. Daniel obrócił kierownicę, dodał gazu i fiat przeleciał tuż przy ciężarówce. Daniel 
zaklął:
– Ślisko, cholera! – Wpadł znowu w jakieś zwariowane zakręty i po wyprowadzeniu 
wozu
zapytał: – Mówisz, że się ślizgamy?
– No, no, ślizgamy się przecież, a nie leżymy jak tamci...– wybełkotał Jacek.
– Nasze poślizgi są kontrolowane – roześmiał się Daniel.
– Ten duży zegar po co? – zapytał Jacek.
– To licznik obrotów silnika. Takie coś jest potrzebne jedynie w sportowym wozie.
Potem wskoczyli na szeroką drogę E-81. Daniel spojrzał na zegarek.
– Późno, psiakrew! – zaklął jeszcze raz.
Daniel zatrzymał samochód dopiero przed restauracją w Gdańsku, w Nowym Porcie.
– Teraz będziemy rozmawiać z dużym cwaniakiem. Poczekaj tu i wejdź za chwilę. 
Udawaj,
że mnie nie znasz – powiedział do Jacka.
W barze było szaro od dymu, pachniało piwem i panował gwar. Jacek rozejrzał się i 
spostrzegł,
że Daniel siedzi przy stoliku z dwoma innymi mężczyznami, z których jeden nosił
zieloną skórzaną kurtkę. Przy drugim stole były trzy wolne miejsca. Jacek usiadł przy 
nim i
zamówił piwo.
– No więc, gdzie jest ten samochód? – pytał Daniel tamtych.
– Zgadnij – odrzekł jeden z obcych oglądając czubki paznokci. Daniel zamyślił się.
– Mhm, powiedzmy pod stołem w tej restauracji. Dobrze zgaduję?
– Nie, Daniel, zupełnie źle zgadujesz. Zupełnie źle.
– No to wisi na ulicznej latarni.
– Nie, nie tak! Mogę ci, Daniel, poradzić, żebyś zgadywał solidnie, a nie na odwal się.
54
– Ernest, zgadują dzieci w szkole, kiedy nie umieją, ja nie chcę zgadywać, tylko chcę 
wiedzieć.
Rozumiesz? – powiedział Daniel chłodno.
– Ile przyniosłeś forsy? – zapytał ten w zielonej kurtce.
– Ile chcesz?
– Po patyku za każde słowo. Biorę tanio; bo lubię Fruzię.
– Płacę pięć patyków za całą mowę.
– Ty, Daniel, jesteś kawalarz. Przyjechałeś w interesach, a interesy masz gdzieś, 
opowiadasz
dowcipy. Jak ci się podoba ta bruneteczka z przeciwka, bo mnie bardzo...
– Ernest, ja mam w tyłku twoją bruneteczkę, gadaj, gdzie jest ukradziony samochód!
– Połóż, panie, pieniążek, cyganka prawdę powie – powiedział Ernest i wyciągnął rękę.
– Sześć tysięcy zgoda? – zapytał Daniel.
– Tysiąc za każde słowo albo zgaduj dalej.
Daniel czyścił pilniczkiem paznokcie.
– Ile chcesz, Ernest? Poważnie pytam.
– Kup dziesięć słów po tysiącu, a resztę powiem darmo. Nie lubię zdzierać.
– Płacę razem sześć tysięcy, nic więcej.
– Cha! cha! cha! – roześmiał się Ernest.
Drugi mężczyzna cały czas milczał i wypełniał chyba dziesiąty z kolei kupon toto-lotka.
– Gadaj, Ernest, bo mi się spieszy – nalegał Daniel.
Ernest dłubał wykałaczką w zębie.
– O dziewczętach albo o kosmonautach mogę gadać z tobą za darmo, ale o 
ukradzionym
samochodzie inaczej nie mówię jak po patyku za słowo. Wolno mi, prawda?
– Ernest, nie skrob, bo przeskrobiesz, ostatnia moja cena: siedem patyków za mowę.
Ten w kurtce zamyślił się.
– A wiesz, jakie jest moje ostatnie słowo? Dziesięć patyków, płatne przed otworzeniem
gęby.
Teraz w zadumę zapadł Daniel. Oglądał sufit.
– Dobrze – powiedział po sporej chwili – tylko nie z góry. Was jest dwóch ja sam. 
Powiecie,
zapłacę.
Tamci spojrzeli na siebie. Daniel uśmiechnął się niemal serdecznie.
– Gdybym was nie znał, pomyślałbym, że boicie się mnie.
– Nie dowcipkuj, Daniel, my ciebie znamy. Dawaj pięć patyków, a resztę zapłacisz, 
zanim
wstaniesz od stołu.
– Zgoda – powiedział Daniel i z pliku pieniędzy odliczył jedną garść.
Ernest schował forsę do kieszeni.
– Uważaj, Daniel, to jest te dziesięć słów, po tysiąc złotych za każde. – Pochylił się i 
mówił
wolno, akcentując każdą zgłoskę: – Samochód jest we wsi Janowe Stare, w szopie, koło
mostu. – Skończył i wyciągnął rękę.
– Kto go ukradł? – zapytał Daniel.
Ernest oparł się o krzesło i nadal dłubał wykałaczką w zębie.
– Dodatkowych informacji udzielam też za opłatą. I tak tracę.
Daniel nagle podniósł się.
– Siedź – warknął Ernest sięgając do kieszeni.
Daniel stał opierając się rękami o stół.
– To buble, Ernest, masz do sprzedania stare buble. Od tego kawału krasnoludki w 
piwnicy
nawijają brodę na kołowrotek. Nie kupuję dodatkowych informacji.
– Siedź, bo zabiję – syknął Ernest wyciągając rewolwer. Daniel miał prawą rękę w 
kieszeni.
– Spuść rurę, bo wypali i będzie huk – powiedział uśmiechając się szeroko. – Patrz, ja 
też
mam gnata, jest wycelowany akurat w twój brzuch, ale chyba w restauracji nie wypada...
55
– Siedź – powtórzył Ernest – było widać, że nie żartuje.
Daniel wyjął rękę z kieszeni, oparł się ponownie dłońmi o stół.
– Każesz, więc usiądę – powiedział i popchnął gwałtownie stół na siedzącego przed nim
Ernesta i tego drugiego.
Kufle z piwem i butelki runęły na podłogę. Ernest zamotał się w mokrym obrusie. Daniel
kopnął Ernesta z rozmachem w rękę uzbrojoną w pistolet. Wytrącona broń zrobiła w 
powietrzu
łuk i upadła w przeciwnym końcu sali. Daniel odwrócił się i skoczył do drzwi. Wyciągnął
rękę do klamki, ale stojący przy barze mężczyzna wyrżnął go niespodziewanie pięścią w
szczękę. Cios był mocny i Daniel zatoczył się pod ścianę. Napastnik skoczył 
uciekającemu do
gardła i chwycił oburącz za szyję. W tym momencie wstał z podłogi Ernest i jednym 
susem
znalazł się przy wytrąconym pistolecie. Tymczasem Daniel wsadził nieznajomemu 
napastnikowi
palce w oczy. Tamten wrzasnął i puścił szyję Daniela. W tej chwili Ernest podniósł 
rewolwer
i skoczył do walczących, ale właśnie trzasnęły drzwi. Daniel znikł. Na ulicy, przed
restauracją, rozległ się ryk stukonnego silnika. Ernest zaklął i ciężko usiadł na krześle.
Jacek patrzał na wszystko ściskając ucho wielkiego kufla, potem szybko zapłacił za piwo 
i
wymknął się niepostrzeżenie. Doszedł pieszo do dworca i pojechał na Hel. Za kilka dni 
znów
zawitał do niego Tol. Radar zobaczywszy nieznajomego wbrew swoim zwyczajom 
złowrogo
warczał.
– Sam jesteś? – zapytał cicho jak złodziej Tol.
– Sam.
– Czego się nie pokazujesz? Fruzia o ciebie pytał, to nie zabawa w wojsko, żeby robić
zbiórki tylko wtedy, gdy jest pogoda! – wrzasnął już zupełnie innym tonem.
– Cicho, nie krzycz, pies lubi spokój w tym domu – mruknął Jacek nie ukrywając braku
entuzjazmu z powodu tej wizyty.
– Jutro musisz być w warsztacie, Fruzia kazał – powiedział Tol nieco ciszej.
Jacek nie zapraszał gościa do rozebrania się ani do stołu. Zdarzenie w portowym barze
dało mu znowu wiele do myślenia. Taka awantura! Był coraz bardziej pewny, że 
towarzystwo
z warsztatu to ferajna spod ciemnej gwiazdy. Oszuści samochodowi – to pewne. Nie 
może też
być inaczej, tylko mają jeszcze inne i to grubsze od samochodów sprawki.
Z ł o d z i e j e – myślał Jacek patrząc na posłańca z Gdyni. – Z ł o d z i e j e... a Bizon? 
To
było najtrudniejsze do wyjaśnienia. Dlaczego on tkwi w tym wszystkim?
Tol kręcił się do pokoju, pukał palcem w kasę, macał drewniane sprzęty. Radar nie 
spuszczał
go z oczu.
Ten człowiek nie ma nic wspólnego ze sprawiedliwością – myślał Jacek zerkając z boku
na gościa. – A Fruzia? Ciemny typ aż do czerni... cóż więc Bizon kombinuje? I w tej 
chwili
Jackowi przyszła do głowy myśl, która mogła wyjaśnić wszystko. Nie może być inaczej, 
tylko
Bizon sam jeden podjął walkę z nimi wszystkimi. Poprosił o pomoc jego, Jacka, stąd ta
tajemnica i rozterka. Musi o to zapytać wprost Bizona, musi się o tym przekonać.
Jacek spogląda na Tola i na psa, pies powarkuje niespokojnie, Jacek myśli o Bizonie, 
gryzie,
się w sobie. Niczego nie jest pewny, ale nie może w potrzebie zawieść przyjaciela. Wie
zresztą, że kiedy znowu zobaczy swojego przywódcę, wątpliwości zmaleją i znowu 
uwierzy
mu, że właśnie tak trzeba, chociaż nie taki znowu frajerski rozum, będzie mu być może 
dyktował
zupełnie co innego.
– Zaraz przyjdą tu koledzy – powiedział do Tola. – Powiedz Fruzi, że przyjadę.
Wizyta była skończona.
Gdy nazajutrz Jacek przybył do Gdyni, trafił w warsztacie na naradę. Mówił właśnie 
Fruzia:
56
– Klienta trzeba wysłać do Amsterdamu, pojedzie Daniel z warszawiakiem. Obaj nie 
mają
paszportów, ale mam na Śląsku człowieka. Z Katowic do Rotterdamu jadą maszyny w 
opakowaniach.
Po dwie skrzynie na jednym wagonie. W Gdyni paki zostaną załadowane na statek.
Skrzynie są zapieczętowane przez urząd celny. Do jednej będzie wejście, w środku 
maszyna,
ale i mały hotel... materace, kanister z wodą, suchy prowiant, kibel hermetycznie 
zamykany
też jest. W Rotterdamie skrzynie pójdą znowu na pociąg i pojadą do Tilburga. W
nocy, uważasz Daniel, zlikwidujecie bałagan w skrzyni, żeby śladu nie zostało i 
pryśniecie z
pociągu do Amsterdamu, proste nie?
Naradę zakończono późno. Gdy umówionego dnia Jacek zameldował się w warsztacie,
pod ścianą stały przygotowane, jak zwykle przed skokiem, dwie warszawy. O godzinie 
dwunastej
w nocy przyjechał Fruzia. Około pierwszej wszyscy dwoma samochodami pojechali do
Gdańska. Noc była ciemna, mżył drobny deszcz. Odbiegająca w lewo od Bramy 
Oliwskiej
ulica, zryta spychaczami, tonęła w mroku. Daleko, na jej środku majaczył ażurowymi 
konstrukcjami
stalowy wiadukt. Jeden samochód został na parkingu przed dworcem. Fruzia, Bizon
i jeszcze jakiś nieznajomy poszli dalej pieszo. Tol, Daniel, Jacek i drugi nieznajomy 
pojechali
dalej i zatrzymali się z przeciwnej strony wiaduktu na ulicy Jana z Kolna. Jacek trzymał
pod pachą teczkę z linami. Dwaj idący obok niego mężczyźni zatrzymali się przy 
balustradzie
mostu.
– Którym torem będzie jechał pociąg? – zapytał nieznajomy.
– Tu jest tor do portu – wskazał Daniel na połyskującą parę szyn.
– Na dwudziestym trzecim wagonie od parowozu jest nasze pudło...
Chwilę trwało milczenie, obaj mężczyźni spojrzeli na zegarki. Dookoła było pusto i 
głucho.
Daniel patrzył w ciemną przestrzeń.
– Powinien jechać ten cholerny pociąg – powiedział półszeptem.
Od strony gdańskiego dworca zadudniło. Daleko, przebijając mgłę i mżawkę, ukazały się
mdłe światła. Parowóz pluł kłębami dymu, stukał na zwrotnicach, ciężki, objuczony 
wężem
wagonów sapał mozolnie. Daniel sprawdzał, po którym torze biegnie pociąg.
– Tu – powiedział i obaj z nieznajomym poczęli pospiesznie wiązać sznury do kratownic.
Parowóz wpełzł pod most, buchnął czarny, gryzący dym. Raz, dwa, trzy, cztery, pięć... 
wagony
przesuwały się jak film. Były to płaskie platformy, a na nich skrzynie z jasnego drewna.
Nieznajomy sprawdził dokładnie węzły na linach.
– Noo, hoop! – powiedział Daniel i obaj chwycili liny, przeskakując przez balustradę 
mostu.
Zawiśli przez moment w przestrzeni niczym wielkie pająki, po czym powoli zaczęli się
opuszczać na sunące jakby coraz szybciej platformy.
Byli już nisko, prawie dotykali nogami skrzyń. Na ułamek sekundy mignęły pod nimi 
stalowe
szyny i wtoczył się dwudziesty trzeci wagon. Wówczas Daniel i nieznajomy puścili
sznury. Któryś z nich upadł tuż przed pojemnikiem, drugi spadł na skrzynię i toczył się 
po
niej jak baryłka po bruku. Zawisł nogami nad przepaścią, szukał rękami oparcia na 
gładkich
deskach, nie znalazł go, rzucił się w bok, uczepił się rogu drewnianego pudła, osunął się 
powoli
i stanął na platformie tuż nad jej krawędzią. Pod mostem biegły następne wagony. Jacek
odwiązał liny, schował je do teczki i ruszył przez rozkopaną ulicę w kierunku dworca. 
Tam
po kilkunastu minutach zebrała się cała reszta i wszyscy pojechali do warsztatu.
– Cholera, myślałem, że ten z Warszawy spadnie pod koła i narobi smrodu – powiedział
Fruzia nalewając do kieliszków koniaku z płaskiej butelki.
– Dobrze załatwiona rzecz – pochwalił Bizon – tylko czy hotel im zagra.
– Spokojna głowa, Teo, hotel jest na medal. Daniel nigdy nie miał takich wygód w 
podróży.
– Daniel gracz – powiedział Tol – załatwił Ernesta...
– Ho, ho, w porcie żałoba – tyle forsy stracili. A swoją drogą ten Ernest świnia – 
zauważył
Bizon – chciał zedrzeć po złodziejsku za informacje... – urwał widząc na sobie 
spojrzenie
Jacka. No, pij – zwrócił się do chłopca.
57
Jacek ociągając się sięgnął po kieliszek.
Po tym wydarzeniu Jacek przez miesiąc nie pokazywał się w Gdyni. Roboty na Helu 
było
pod dostatkiem, a nauka w szkole mocno zaniedbana. Całymi godzinami siedział przy 
Rafale,
który prawie zupełnie powrócił do zdrowia i wkrótce miał opuścić szpital. Kubek z 
Maćkiem
pracowali nieustannie przy jachcie. Jacek przy nich był „zielony” w tej robocie i tylko 
trochę
pomagał kolegom. Postanowił zerwać z tym dziwnym warsztatem, nawet do Bizona 
zaczęła
rodzić się w nim nieufność i rosła coraz bardziej. Jacek wolał nie myśleć o tym, jaka to 
jest
gra, w którą się wmieszał. Mimo to ciągnęło go coś tam nieodparcie. Po miesiącu więc 
zjawił
się znowu w warsztacie. Zastał tam prawie wszystkich w komplecie. Fruzia siedział za 
biurkiem
pod ścianą. Naprzeciw niego w skórzanym fotelu tkwił nieznajomy szpakowaty gość, a
po jego bokach Bizon i Tol oraz kilku innych znajomych ze „skoków”.
W kantorku panował nieład. Na biurku stało kilka butelek po wódce i piwie, leżał chleb,
kiełbasa, salceson i talerz z jabłkami. Szpakowaty mężczyzna palił papierosa. Rozparty 
w
krześle Fruzia bawił się szklanką napełnioną do połowy piwem.
– A więc powiadasz, Fred, że nic nie wiesz o „Rudym”?
– Wiem tyle co ty, Fruzia, że wpadł.
– A Antoś? O Antosiu nie wiesz, dlaczego wpadł?
– Nie zadawaj głupich pytań, Fruzia. Antoś wpadł, bo był cap i po pijanemu bełkotał 
różne
rzeczy.
– Fred, ci, co z tobą pracują, mają pecha. Wpadają... – mówił Fruzia zdawałoby się 
bardziej
do szklanki piwa trzymanej w ręku niż do Freda.
Sporą chwilę wszyscy milczeli. Szpakowaty poruszył się w fotelu.
– Dintojra? – zapytał.
Fruzia wykrzywił twarz w złośliwym uśmiechu.
– Domyślny jesteś, Fred. Gadaj więc, komu kapowałeś, bo ci spoczynek urządzimy w 
tym
warsztacie i twoja rodzina nie będzie miała gdzie palić świeczek.
Tol odstawił szklankę piwa, którą dotychczas bawił się podobnie jak Fruzia, i wyjął z 
kieszeni
rewolwer. Oglądał go, czyścił szmatką i jakby bezmyślnie spoglądał to na 
szpakowatego,
to na szefa.
– No gadaj – powiedział Fruzia.
Szpakowaty znowu poprawił się w fotelu.
– To nieporozumienie. Nieporozumienie... – powtórzył. – Co wy chcecie? Jestem w 
porządku,
nie kapowałem.
– Słuchaj, Fred, może przeczytasz nam ten świstek – powiedział Fruzia wyjmując z 
kieszeni
list w niebieskiej kopercie.
Bizon podał szpakowatemu papier.
– To mój list do kolegi. Skąd go macie? – zapytał szpakowaty.
– Przyjaciele dali – powiedział Fruzia. – Czytaj albo Tol nakopci nam tu prochem. Czytaj
głośno, my też chcemy posłuchać.
Szpakowaty czytał na głos swój list.
„... Gdybyś się interesował tanim złotem, mogę ci polecić Rudego. Rozumiesz? Nic tak 
nie
plami jak atrament, dlatego nie będę całej sprawy wyłuszczał na piśmie. W każdym razie 
zainteresuj
się Rudym...” Szpakowaty przerwał czytanie. – Słuchajcie, to nieporozumienie,
idiotyczna pomyłka. Ja polecam Rudego, polecam go...
– Do kogo ten list pisałeś, pamiętasz, Fred? – zapytał Fruzia.
Fred milczał. Cisza była ponura. Przerwał ją Tol. Pociągnął nosem i powiedział:
– Coś tu trupem śmierdzi.
Szpakowatemu na czoło wystąpił pot i spływał dużymi kroplami po twarzy.
– Do Grubego pisałem – powiedział po chwili.
– A wiesz, kto to taki... Gruby?
58
– Wiem, ale ma także skoki i w nich jest pewny...
– Fred, będziesz gadał? – zapytał Fruzia.
– Nie mam więcej nic do powiedzenia – odrzekł pobladły Fred.
– Kończymy, szefie? – zapytał unosząc rewolwer Tol.
– Tak, ale bez huku – powiedział Fruzia.
Wstał i podszedł do Freda. Sięgnął do kieszeni, wyjął podłużny przedmiot, rozległ się
szczęk i z rękojeści sprężynowca wyskoczyło długie wąskie ostrze.
– Noo?
Fred milczał, odchylił do tyłu głowę, zamknął oczy i milczał.
– Gadaj! – krzyknął Fruzia.
– Możecie mnie zabić, nie kapowałem!
Szpakowaty wytarł rękawem pot z czoła. Fruzia podszedł do niego tuż, tuż, wyprostował
się i wyciągnął przed siebie rękę, chwilę tak trwał, po czym sięgnął po jabłko. Zagłębił w 
nim
nóż i obierał je powoli. Złota skórka układała się w spiralę i opadała na brudny stół.
– No, Fred, albo nie łżesz, albo masz mocne nerwy. Gdybyś nas zawiódł, nie będziemy 
cię
już tutaj wołać, stanie ci się coś na mieście. Rozumiesz? Koniaku chcesz?
– Dawaj! – odpowiedział szpakowaty.
– A proszę, mamy nawet francuski. – Fruzia wyjął butelkę i kieliszki. Rozlał alkohol.
Wszyscy wypili. Szpakowaty sięgnął po kapelusz.
– Cześć, Fred – powiedział Fruzia – wolelibyśmy, żebyś żył, pamiętaj o tym.
Bizon odprowadził Jacka na dworzec.
– Pokręć się po Helu i popatrz za sposobem wypłynięcia na morze. To będzie twoje 
największe
zadanie. Dostaniesz dużo forsy i urlop na cały rok – powiedział przed pożegnaniem.
– Bizon, ja tego wszystkiego nie rozumiem... Ty sam przeciw wszystkim?
– Mowa – mruknął zadowolony Bizon, chwytając w lot, co myśli Jacek.
– No widzisz! Tak myślałem. A kiedy to się wyjaśni?
– Zaraz po tym skoku – odparł tamten.
– Słowo?
– Słowo, Jacek, musisz mi ufać– powiedział Bizon i uścisnął mu rękę mocno, po 
przyjacielsku.
59
W RYDWAN...
Na Helu mieszkał rybak Albert Lipkę, nietutejszy. Przyjechał parę lat po wojnie nie 
wiadomo
skąd i rożnie o nim mówiono. Kuter Alberta rzadko wypływał na morze i ludzie omijali
jego chatę.
– Nie z ryby ten rybak żyje – powiadali sąsiedzi. Traf chciał, że Jacek wracając z Gdyni
spotkał rybaka na statku.
– Kawaler ma bogatych przyjaciół, takimi ładnymi samochodami jeżdżą – zagadnął 
brodacz.
– Kolega, jeszcze z Warszawy – odparł Jacek.
– A kapitan chory jeszcze? – dopytywał się Lipkę.
– Chory, ale już niedługo wróci do domu. Brodacz patrzył przez bulaj na ciemne morze,
zapalił fajkę i powiedział:
– Ja znam tego kolegę kawalera. Tego, co ma ładny, czerwony samochód. To sprytny 
młodzieniec,
znajomy szyper przywiózł mu raz z Niemiec paczki, takie, co rozumie, kawaler, nie
lubią, gdy je celnicy oglądają. He! he!... to były mądre paczki, a ten kolega dobrze 
zapłacił.
– Nie wiem o żadnych paczkach – odpowiedział krótko Jacek.
– No, no, niech kawaler się nie obawia, sami swoi. Ja lubię takich, którzy nie językiem 
ruszają,
a głową. Widziało się to i owo, czasem do kawalera ktoś z Gdyni przyjedzie, posiedzi,
pogada... Jak ciekawszy to na plażę pójdzie, porozgląda się za czymś...
– Czego pan chce, panie Albert, może pan powie jaśniej – Jacek przyglądał się bacznie
brodatemu, nie podobało mu się to zagadywanie.
– Jaśniej? Jaśniej nie ma co mówić. Ot, po prostu tak sobie pomyślałem, że pan Jacek i 
ten
ładny kolega mają jakieś kłopoty i może bym mógł im pomóc.
– Nie mamy żadnych kłopotów i nie potrzebujemy pomocy – odpowiedział szorstko 
Jacek
i zaraz pożałował swoich słów. – Przypomniał sobie prośbę Bizona. Łódź... Albert ma 
łódź...
– Nie to nie, panie kawalerze, ja tam w niczym interesu nie mam, tak tylko, po sąsiedzku 
o
pomocy mówię.
– Kłopotów żadnych nie mamy, ale jak pan Albert uprzejmy – powiedział z wahaniem 
Jacek
– mógłby nam pan zorganizować wycieczkę łodzią albo na kutrze...
– Kawalerowi wycieczkę? To kawaler mało nałyka się morskiego wiatru, kiedy łowi ryby?
– Eee! – Jacek machnął ręką. – Ja nie, ale moi koledzy chcieli popłynąć. Prosili mnie 
kilka
razy, ale kapitan chory, to kto ich przewiezie? – zapytał naiwnie.
Albert żuł coś w szerokiej gębie i błyskał maleńkimi oczkami.
– Wycieczkę? Można i wycieczkę; czemu nie, tylko najpierw pogadamy, ustalimy, co 
będzie
potrzeba... A co to ma być za wycieczka?
– Z chłopcem wycieczka! – wypalił Jacek.
– Z chłopcem? Powiadasz, panie kawalerze, że z chłopcem... No, no, no, zaraz 
wiedziałem,
że ten z czerwonego samochodu coś pilnego ma do załatwienia. Był u tamtego szypra,
ale się nie dogadali. Co innego ja, jakby ten ładny przyszedł do mnie, pomógłbym mu po 
katolicku,
choć zapłacić też by musiał.
Jacek miętosił w kieszeni chustkę. To, o czym myślał po nocach, samo właziło w ręce.
Prawdziwe szczęście, nie można go zaprzepaścić.
– Pewnie, że zapłacić trzeba– powiedział rzeczowo. – Jak interes to interes.
– No, widzę, że kawaler macki ośmiornicy jadał... – uśmiechnął się brodacz.
Zatoka była wzburzona i statkiem mocno kiwało, Jacek trzymał się uchwytu pod 
bulajem.
Podłoga, sufit i ściany wędrowały do góry, a potem razem, zgodnie opadały na dół, by 
za
chwilę poderwać się i ponownie opaść.
60
– Rzuca pudłem jak rzadko – powiedział rybak spoglądając znów przez bulaj. Jacek 
myślał
nad tym, czy można zaufać Albertowi.
– Bo widzi pan, to nie jest zwykła sprawa... To jest sprawa poważna i rozumie pan... 
poufna.
– No, już mnie kawaler poufności uczyć nie będzie – oburzył się brodaty. – Najlepiej 
niech
na Hel przyjedzie ten kolega, który ma czerwony samochód, wtedy sobie pogadamy, do 
porozumienia
dojdziemy. A jak oni kawalera do tych tajemnic dopuścili, to kawaler wie, co robi...
– Pewnie, że wiem – powiedział Jacek nieco urażony.
Gdy zrelacjonował ową rozmowę Bizonowi, tamten początkowo zasępił się.
– Co mówisz? – stary wiedział, że nasi ludzie przyjeżdżają na Hel? – zapytał.
– Coś musiał wiedzieć, bo sam mnie zaczepił. Powiedział, że najlepiej, jak sam 
przyjedziesz.
– No, dobra ten twój Lipkę może nam się przydać. Jutro do niego jedziemy.
Bizon zapalił się do znajomości z Albertem i wypytywał o szczegóły: kto to taki, co o nim
mówią, czy on jest pewny. Jacek niewiele wiedział o dziwnym rybaku, który prawie nigdy 
nie
łowił ryb. Mógł powiedzieć jedynie to, że tamten zajmuje się nie lubiącymi światła 
sprawami.
Gdy Bizon zjawił się na Helu, Jacek zaprowadził go do chaty szypra.
– A powitać, powitać młodych panów w skromnym rybackim domu – kłaniał się 
gospodarz
patrząc spode łba na Bizona. – Wódeczki po jednym na taki ziąb nie zaszkodzi. Gość w
domu, Bóg w domu – gadał brodaty.
Bizon rozglądał się po mieszkaniu.
– Czym chata bogata tym rada – mówił gospodarz stawiając na stole pół litra oraz dwie
wędzone ryby na fajansowym półmisku i razowy chleb w koszyku.
– My z panem Jackiem sąsiedzi, chociaż on z kapitanem mieszka, a kapitan, wiadomo,
więcej tu znaczy niż proboszcz...
Bizon patrzył chłodno na Alberta. Ten jakby zauważył to, bo zamilkł, sięgnął po butelkę i
rozlał wódkę do kieliszków.
– Na zdrowie gości! – powiedział.
– Wypili, Jacek jak zwykle skrzywił się. Nie lubił palącego smaku wódki ani jej zapachu.
Brodaty wytarł usta rękawem i podsunął gościom półmisek. Bizon wziął kawał białego 
mięsa
i ugryzł spory kęs ryby.
– Dobra – pochwalił. – My tu do pana, kapitanie, ze sprawą. Potrzebny nam zaufany 
człowiek,
który ma dobrą łódź.
– Łodzi nie mam, mam kuter – powiedział brodacz i w jego oczach pojawiły się błyski, 
jakie
Jacek widział w zoo u pumy której rzucano mięso.
Brodaty znowu nalał wódki.
– Zależy, gdzie pan ładny chce płynąć, bo raz już to lepszy kuter, raz już to lepsza łódź. 
Na flądrę
po nety chodzi się łodzią, na dorsza też... Droższa ryba wymaga kutra. Można dalej od 
brzegu odpłynąć,
większy ładunek zabrać, maszyna silniejsza, zabłądzić trudniej... co kuter, to kuter.
– My mamy, rozumie, szyper, całkiem dużą rybę. Taką, co z brzegu na wodę, a nie z 
wody
na brzeg jedzie...
Brodacz przekrzywił głowę, rozchylił usta i przyglądał się Bizonowi. Coś drapieżnie 
chytrego
było w jego sposobie patrzenia. Niebieskie wyblakłe oczy odbijały się wyraźnie od 
twarzy
okolonej rudą czupryną i brodą. Z przodu na górze brakowało mu dwóch zębów i gdy tak
gapił się z rozchylonymi ustami wyglądał nieco głupawo. Można by go wziąć za durnia, 
gdyby
nie owe błyski w oczach.
– Pan nie taki, co na małą rybę chodzi, ja też nie od płotek i karasi – powiedział wreszcie
Albert i chociaż się zdawało, że zarechocze nie zarechotał. Wypił wódkę duszkiem, jak 
wodę.
– Lepsza jedna znaczna ryba niż sieć małego szajsu. A ta pańska za ile?
61
Bizon zapatrzył się w kieliszek.
– Procencik jakiś ustalimy... – powiedział.
– Procencik? Jaki?
– Od zysku firmy. My nie prywatni, przedsiębiorstwo kuter wynajmie.
– Fiut – gwizdnął brodacz – że co proszę?
– Powiedziałem, że my nie w pojedynkę, mamy przedsiębiorstwo i dla niego będzie 
pańska
usługa.
– Taka sprawa? Może by więcej szczególików, panie ładny?
– Chłopca mamy na wycieczkę – powiedział Bizon i zapalił papierosa.
– Z jakiej branży, gospodarczy? – zapytał brodaty pojmując rzecz w lot.
– Gospodarczy.
– Gospodarczy jest w dużej cenie.
– Widzę, że szyper oblatany w wycieczkach – zauważył Bizon.
– Ma się kuter, ryba w zatoce przetrzebiona, a żyć bez pracy grzech – mówił wolno 
Albert.
Zwłaszcza że nas dwóch, mam pomocnika, we dwóch zawsze raźniej na morzu, ale i na 
jego
dolę kuter musi zapracować.
– Pogodzimy się, szyper, pogodzimy – Bizon uśmiechnął się szeroko. – Forsa będzie, 
pół
przed wycieczką, pół po wycieczce. Płacimy po dobrej cenie.
– Dobrze – w oczkach brodacza pojawił się ten sam ni to szakali, ni to małpi błysk. – 
Albert
przełknął ślinę, spuścił głowę i tak spode łba patrzył na gości. – Robota w zatoce 
jesienią
trudna, woda skotłowana, nie ma jak burtą do burty dobić. Rybaków dużo kręci się po 
morzu,
gdyby wypatrzyli, parę lat pierdla jak obszył.
– My nie od płotek ani karasi, panie szyper.
– Bystry z pana kawaler, za słówka pan bierze.
– Jak trzeba, wezmę za portfel, a jakby co, to za spluwę, wszystko do ręki pasuje, 
szefie.
Kiedy ma być ta wycieczka?
– Za tydzień.
– No to – Lipkę sięgnął po butelkę, nalał gorzałki do kieliszków– he! he!... jak to się 
mówi:
za pomyślność interesów... żebyśmy się zbogacili...
– Za pomyślność – powiedział Bizon.
Narada była skończona.
– Za wiele on gada jak na cwaniaka – mruczał Bizon na ulicy.
– Nie bój się, będzie milczał jak ryba. Pary z gęby nie puści. To jest największy milczek 
na
Helu – zapewnił kolegę Jacek.
Mijały właśnie dwa miesiące, gdy zachorował Rafał. Jacek cały wieczór kręcił się po
kuchni i przygotowywał coś dobrego na jutrzejszą szpitalną wizytę. Miały to być ostatnie
odwiedziny, gdyż kapitan za kilka dni powracał już do domu. Nazajutrz, obaj z Kubkiem 
odświętnie
ubrani poszli do szpitala. Stary rybak był wesoły i pogodny. Kubek opowiadał o
szkole i kursie, Jacek zaś kręcił, jak tylko umiał. Godziny spędzone w warsztacie i u 
Bizona
nie minęły bez echa. W szkole szło nie najlepiej, na kursie rosły zaległości, do chwalenia 
się
było niewiele. Kapitan zdawał się niczego nie spostrzegać.
– No, chłopcy, po świętach do roboty na dobre...
Nie było widać po tym mocarnym człowieku choroby.
– Z takim duchem zawsze choroba przegra – żartowali lekarze patrząc na kapitana.
Minęło kilka dni, wielki skok był tuż. Ostatnia narada u Alberta potwierdziła, że wszystko
jest przygotowane należycie.
– Będzie dobrze – mówił rybak – człowieka na kuter załadujemy w beczce.
62
Były to dla Jacka ciężkie dni. Oczekiwał powrotu kapitana, a jednocześnie obawiał się, 
że
ten powrót może pokrzyżować plany Bizona. Wierzył jeszcze Bizonowi, ale wiara ta nie 
była
już ślepa. Nie mógł zapomnieć rozwartych oczu ludzi „zrobionych w rydwan”, pamiętał 
pobladłą
twarz wyprowadzonej w pole dziewczyny i pot spływający po czole szpakowatego
wtedy w warsztacie. Gdy myślał o tym, coś chwytało go za gardło. Było zupełnie jasne, 
że
szajka z warsztatu to źli ludzie. A Bizon? – powracało uparte pytanie. Rozum dyktował 
Jackowi,
aby wycofał się warsztatu niezależnie od tego, czy Bizon ma rzeczywiście jakieś 
dodatkowe
posłannictwo. Wiedział jednak, że teraz przed tym tak precyzyjnie przygotowanym
„skokiem” nie wymknie się Fruzi.
Trzeba było od razu powiedzieć Rafałowi o tym, co działo się w warsztacie i co mówił 
Bizon
– rozmyślał ostatniej nocy gorączkowo Jacek. Spać nie mógł, spoglądał na zegarek, 
piękny
pozłacany zegarek z wygrawerowaną kopertą: „Obywatelowi Jackowi Parnickiemu za
odnalezienie dzieł sztuki – Konsul ZSRR”.
Ciężka była to noc. Nie pomagało zaciskanie powiek, ciągle widział przed sobą pogodną
twarz oszukanego kapitana. Dlaczego nie zwierzył mu się ze swoich coraz większych 
wątpliwości?
Umiał kapitan poradzić, co należy zrobić z planami znalezionymi przy starym bunkrze,
na pewno pomógłby także w takiej trudnej sprawie... ów skok z Maćkiem, Julkiem –
operacja „Jesienny Camping” skończyła się nie lada uroczystością w Konsulacie, na 
której
oni czterej i kapitan otrzymali od konsula wspaniałe, pozłacane zegarki... a jak skończy 
się ta
coraz bardziej niebezpieczna gra? Jak ona się skończy?
Gdyby wówczas, kiedy stał na rozdrożu, lekarz dopuścił go do kapitana, wszystko 
potoczyłoby
się inaczej, a teraz? Teraz było za późno...
W przeddzień „skoku” wrócił do domu kapitan. Krzątał się po chacie, dotykał sprzętów,
uśmiechał się do wszystkiego i był wyraźnie wzruszony. „Radar” leżał na krokodylej 
skórze,
wodząc wilgotnymi oczami za panem. Nie szczekał, nie łasił się, jakby bał się spłoszyć 
szczęście,
którym było oglądanie dobrego pana. Wieczorem przyszli Maciek i Kubek. Maciek
przyniósł wykonany przez siebie wspaniały model starej kogi i wręczył kapitanowi.
– Kapitan uśmiechnął się.
– Dzielni jesteście... dookoła świata z wami można... nie tylko do Aberdeen.
– Jacek, ty sobie nie lekceważ... – wypalił wzruszony Maciek, gdy kapitan postawił jego
model na starej okrętowej kasie z napisem „Navigare necesse est...”
Kubek przyniósł kawał wędzonego łososia i świeży pszenny chleb. Jacek krajał w plastry
królewską rybę i układał na półmisku, Maciek parzył herbatę. W chacie było odświętnie i
uroczyście. Gdy w samowarze zabulgotała woda, Maciek nakrył stół. Wszyscy krzątali 
się
przy podawaniu wieczerzy. Nie było gospodarzy i gości. Załoga jachtu „Hel” witała 
swojego
kapitana.
Z wami można dookoła świata... – powtórzył kapitan, klepnął Jacka po karku, mrugnął 
do
Maćka i jak zwykle, kiedy był w szczególnym nastroju, przypomniał sobie coś takiego, co
bardzo lubili słuchać chłopcy, a pies chyba także, bo postawił uszy i patrzył tak mądrze, 
jakby
rozumiał każde słowo.
– W dalekim porcie jakiś błędny chłopak dogonił pewnego kapitana – mówił Rafał – i 
oddał mu
zgubioną w barze cenną papierośnicę. Wśród biedaków taka uczciwość nieczęsto się 
zdarza.
– Dziękuję ci, cóż chcesz za tę przysługę? – zapytał chłopca kapitan.
Obdarty, zabiedzony ulicznik milczał sporą chwilę, a potem powoli, z powagą 
powiedział:
– Chcę, aby pan zabrał na swój statek mojego psa.
– Na statek psa, dlaczego? – zdziwił się kapitan.
63
Chłopak wyprostował się i spojrzał kapitanowi w oczy.
– Mieszkamy razem za miastem w blaszanej budzie. Jutro wyruszam w rejs. Dostałem 
pracę
na parowcu... Kapitan nie chce zaokrętować mojego psa. Widziałem, jak pan rozmawiał 
z
murzyńskimi dziećmi, które sprzedawały gazety. Biały, który w tym kraju rozmawia z 
małymi
Murzynami, nie zrobi krzywdy psu. Proszę, niech pan zabierze mojego psa...
– Kim jesteś? – zapytał kapitan.
– Grekiem.
– Co robisz w tym mieście?
– Żyję na ulicy – odparł chłopak.
– Gdzie masz psa?
– Pilnuje naszej budy, przyprowadzę go na pański statek, jeżeli łaska.
– Dobrze, wezmę go. Oto mój statek – kapitan wskazał kadłub parowca.
Wieczorem marynarz zameldował kapitanowi oberwańca, który prowadził na sznurku 
wychudłego
wilka.
– Wpuścić! – rozkazał kapitan. Chłopak i pies stanęli w kabinie.
– Ile chcesz za swojego psa? – zapytał kapitan.
– To nie jest pies na sprzedaż. To jest mój przyjaciel.
– Pieniędzy nie chcesz? Dam ci trochę srebra – nalegał kapitan.
– Nie, za psa nie mogę wziąć pieniędzy. On uratował mi życie i kradł dla mnie kury. Nie
mogę wziąć za niego pieniędzy.
– A możesz go zostawić i odejść?
– Muszę. Nie wyżyjemy z jego kur, poszukuje nas policja...
Kapitan przyglądał się chłopcu i psu. Chudy wilczur zdawał się rozumieć słowa 
obdartego
pana i protestował jedynie smutkiem na pysku. Było jasne, że ten bezdomny chłopak i 
wychudły
portowy pies pozostaną przyjaciółmi, chociaż popłyną na różnych statkach w różne
strony świata.
– Jesteś już zaokrętowany? – zapytał kapitan.
– Nie, książeczkę żeglarską dostanę jutro.
– Jeżeli chcesz, zostań razem z psem na moim statku – powiedział kapitan.
Chłopiec i pies poruszyli się jednocześnie, patrzyli na kapitana z wyraźnym 
niedowierzaniem.
Kapitan uśmiechnął się.
– Mówię serio. Możecie zostać u mnie, zaokrętuję was, ciebie i psa, wiesz dlaczego?
– Nie – wybełkotał chłopak.
Kapitan zapalił fajkę i myślał chwilę w skupieniu. Wreszcie spojrzał na chłopca i 
powiedział:
– Masz skarb, o którym sam nie wiesz.
– Skarb? Ja mam skarb? – zdziwił się oberwaniec.
– Tak, wiesz, co to przyjaźń... nawet z psem...
Późny był wieczór, gdy Kubek i Maciek poszli do domu, Radar zaś rozciągnął się na 
krokodylej
skórze i wodził za panem trudnym do opisania psim spojrzeniem.
Przed położeniem się do łóżka Jacek zajrzał do pokoju Rafała i zauważył, że kapitan 
wpatruje
się w wyblakłą fotografię młodej kobiety. Wyjął ją z ramki i trzymał w ręce. Kiedy 
spostrzegł
Jacka, zawołał go do siebie.
– Wiesz, kto to jest? – zapytał. – To moja żona... Była tu krótko. Odeszła. Oprócz niej 
nie
miałem nikogo, aż do tej chaty przyszedłeś ty. W szpitalu myślałem o niej i o tobie... 
Możliwe,
że niedługo spotkam się z moimi żołnierzami spod Aberdeen, boję się o ciebie... Na 
morzu
dużo pułapek, uwijają się rekiny, wieją złe wiatry, łatwo zostać rozbitkiem...
Jacek czuł, że coś chwyta go za gardło, dusi. Słowa kapitana dudniły mu pod czaszką, 
odbijały
się we wszystkich zakamarkach świadomości. Rekiny!! Rano wstał rozbity. Poszedł na
przystań. Podniecenie Bizona nie udzieliło mu się. Słuchał poleceń i milczał, aż tamten 
spostrzegł
tę ponurość.
64
– Cóżeś taki nafukany, gadaj!!!
– Tak sobie, Bizon, nie mam humoru.
– To nie szkolna zabawa, bałwanie, żeby o humor rozbijała się robota. Kładziemy 
gardło,
rozumiesz?!
– Stary wrócił ze szpitala.
– To co, że wrócił?
– Ja go oszukiwać nie będę.
– Co?! – wrzasnął Bizon. – Może mu wypaplasz, że robimy skok? Już by cię więcej nie
zobaczył.
– Ja go nie mogę oszukiwać.
Jacek spojrzał na Bizona chłodno, przenikliwie, jak nigdy dotąd. Stali naprzeciw siebie,
patrzyli sobie w oczy. Bizon zamilkł, tak jak przy pierwszej rozmowie, cisnął nie 
dopalonego
papierosa na ziemię, rozgniótł go obcasem i wdeptywał szpicem buta w piach.
– Jakiś ty, Jacek, głupi, czym ty chcesz być dla swojego kapitana? On jest marynarzem 
z
wielkiego świata, a ty ciągle niczym i ciągle niczego nie chcesz dokonać – powiedział już
zupełnie spokojnie Bizon. – Ty musisz zabłysnąć, dokonać czegoś i wtedy on cię polubi 
jak
własnego syna... Okazję masz, szansa, rozumiesz! Dopomożesz mi do ujęcia bandy! 
Napiszą
o nas w gazetach. To będzie twoje podziękowanie i zapłata dla tego starego, którego 
jesz
chleb za darmo. Ostatni skok, ostatni i wszystko się wyjaśni, wreszcie i ty kimś 
zostaniesz.
Stali naprzeciw siebie, nie byli to już chłopcy z podwórka i nie o zabawę chodziło. 
Parnicki
patrzył Kłosowi w oczy, coś w nim dorastało, przełamywało się, spadała z oczu zasłona.
Ten naprzeciw, w eleganckim płaszczu, jakby w tej chwili malał, gdzieś na dnie 
Jackowego
dziecinnego uwielbienia kiełkował chłodny rozsądek.
– Bizon, ty mnie cały czas oszukujesz, oszukujesz mnie, robisz w rydwan, prawda?
Bizon spojrzał w bok, milczał.
– Odpowiadaj!
Jacek postąpił krok naprzód, stanął tuż przed Bizonem i zajrzał mu w oczy. Tamten nie
odpowiadał. Jackowi wydało się w tej chwili, że stoi w rodzinniaku przed Łapą i musi 
zaatakować.
Bizon spojrzał na Jacka.
– Nie pora teraz na rozmówki, rozumiesz? Masz słuchać, bo...
– Bo co? – przerwał mu Jacek. – Bo co? – powtórzył zaczepnie. – Do niczego mnie nie
zmusisz, Bizon, do niczego; chcę, żebyś to wiedział...
Kłosowi krew nabiegła do twarzy, był purpurowy, powoli wyjął paczkę „Pali Malli”, gdy
przykładał zapałkę do papierosa, trzęsły mu się ręce.
– Robisz mnie w rydwan! – powtórzył Jacek.
Bizon zaciągnął się papierosem mocno i raz i drugi. Napięte rysy twarzy rozluźniły się,
wyciągnął rękę i położył ją na ramieniu młodszego kolegi.
– Nie utrudniaj mi ryzykownego zadania, to ostatnia prośba, ostatnia, rozumiesz? Teraz 
nie
mamy wyboru, jutro będziesz wolny, zostaniemy przyjaciółmi na zawsze, przysięgam, 
wierzysz?!
Spojrzeli, sobie w oczy, patrzyli w nie długo do znużenia.
– Dobrze, Wojtek – powiedział wreszcie Jacek – dobrze, ale pamiętaj, że jeżeli 
kłamiesz,...
jeżeli kłamiesz...
Bizon poszedł na kuter, zaraz miał tam przyjechać Fruzia. Jacek i Lipkę udali się na 
plażę,
gdzie stała Rafałowa łódź. Szyper uruchomił silnik i obaj popłynęli na przystań, do 
Albertowych
sieci. Od wschodu zrywały się silne podmuchy wiatru, pieniły zatokę, bryzgały mroźnymi
kroplami wody. Lipkę miał szron na rudej brodzie.
– Zimno, cholera – zaklął zawracając łódź. Jacek milczał. Lipkę jak zwykle gadał jakby 
do
siebie jedynie. – Milusiński facet z tego warszawiaka co chce uciec. Przestraszony, 
grzeczny,
żal było patrzeć, jak się do beczki wciskał. A pieniążków musiał zarobić na handelku 
sporą garść.
65
– Na handelku?
– To kawaler nie wie?
– Wiem... on bogaty, ale blady, zważony, rozumie pan?
– Jak się kawaler fachowo wyraża, frant z kawalera.
Jacek obrócił twarz w bok, postanowił trochę wypytać brodacza.
– To klient dewizowy – powiedział.
Lipkę poprawił kurtkę na grzbiecie i gadał dalej:
– Wysyłał spółdzielcze kurki do Anglii, z jakąś machlojką na wadze, różnicę wypłacili mu
na prywatne konto. Cwaniak, co?
– Cwaniak! – przytaknął Jacek.
– Przez pięć lat ciaćków nazbierał, że starczy mu na teraz i na zaś. Niebawem będzie 
mógł
hulać. Uczyć się od takich – mamrotał zasłaniając twarz od wiatru Lipkę.
– Ale dolę musi odpalić – rezonował Jacek.
– Odpali, odpali, gdyby w kraju został, nie sięgnąłby swoich pieniędzy...
Jacek przygryzł wargi aż do bólu. – Więc to tak? Taka to pomoc władzom... taka 
pomoc?!
Wszystko stawało się jasne, ale dopiero teraz, dopiero tak późno.
Mocniejszy podmuch wichru chlapnął wodą do wnętrza łodzi, lodowate bryzgi obudziły
Jacka z krótkiej zadumy. Lipkę przestał gadać. Od strony morza do portu w Gdyni szły 
dwa
statki. Słychać było dudnienie silników. Widoczność była ciągle dobra. Lipkę wyciągnął 
ze
skórzanej torby butelkę wódki, kawał kiełbasy i pół bochenka chleba.
– Przepijem i zagryziem, kawalerze, bo zamarzniemy gorzej jak przysypane lodem ryby.
Jacek też poczuł głód i wyciągnął rękę po kiełbasę i grubą kromkę chleba. Lipkę nalał
wódki do pobielanego kubka i podał ją chłopcu. Fala była niewielka, ale i łódź mała, więc
chybotała się i podskakiwała niespokojnie. Część gorzałki rozlała się Jackowi po 
brodzie.
Skrzywił się i chwycił duży łyk powietrza. Wódka była mocna. Lipkę usiłował napełnić 
znowu
biały kubek, lecz płyn rozlał mu się na spodnie i buty. Rybak odłożył naczynie i 
pociągnął
czyściochę prosto z butelki, zakąsił kiełbasą i znów przyłożył szkło do ust.
– Dobra gorzałka na morzu – pochwalił.
Przewidziana przez Bizona mgła poczęła wreszcie tężeć. Zmrok jeszcze nie zapadł. 
Niedaleko
przepływał biały statek Gdańskiego Urzędu Morskiego.
– Cholera, tego tu diabli przynieśli – zaklął Lipkę – jeszcze gotów do łodzi nam zajrzeć.
Biały statek poszedł do Gdańska. Lipkę wysączył do końca półlitrową butelkę wódki. 
Jacek
znów zapadł w zadumę, siedział odrętwiały, czuł dziwną obojętność na wszystko.
Niech się dzieje, co chce – myślał – ostatni skok.
Morze poszarzało, z poczerniałego nieba wypełzał mrok. Woda z brunatnej stała się 
czarnosina,
było coraz zimniej. Lipkę wypłynął kawał na morze i obrócił dziób łodzi ku brzegowi.
Wypatrywał świateł kutra. Zrobiło się zupełnie ciemno, a umówione statki nie ukazywały 
się.
– Cóż u licha, zaspali? – miotał się szyper.
– Tam! – Jacek zauważył wreszcie płynące nisko nad wodą zielone światło.
Lipkę wyciągnął szyję, wystawił na wiatr rudą brodę i wpatrywał się w dalekie światełko.
– Mój kuter! – powiedział i jego małe oczka zalśniły niczym u szakala lub wilka, który w
świetle księżyca zbliża się do pewnego łupu.
Przyciągnął do siebie rumpel, przesunął nieco manetkę gazu i skierował łódź 
prostopadle
do kursu wypływającego z portu kutra. Kuter szedł szybko i po pewnym czasie przeciął 
kurs
łodzi, o jakie pół mili od nich. Wtedy, od strony pełnego morza, zamajaczyło drugie 
zielone
światło. Lipkę zatrzymał łódź. Światło przez pewien czas zbliżało się, aż znikło i na jego
miejscu ukazało się czerwone. Wszystko przebiegało zgodnie z planem. To niemiecki 
kuter
zdążał w umówione miejsce. Tymczasem zbliżał się do nich kuter Alberta. Dookoła 
panowała
ciemność i cisza. Lipkę rozglądał się i nasłuchiwał chwilę, po czym szarpnął rumpel, 
zwiększył
obroty silnika i podpłynął do burty swego kutra.
66
– Ahoj na kutrze! – krzyknął przytłumionym głosem.
– Ahoj na łodzi! – odkrzyknięto z wysoka.
– Gotowe – powiedział półgłosem rudy szyper.
Przez reling wychyliły się dwie postacie. Jacek poznał Bizona i Fruzię. Wtedy właśnie od 
strony
portu błysnęło czerwone światło, skakało na falach i przybliżało się do kutra. Lipkę 
skamieniał.
– Uciekać! WOP! – zawołał.
Odpechnął łódź i ostro ruszył z miejsca. Kuter zaś skierował się w stronę portu. Lipkę 
zatrzymał
łódź na płyciźnie między prekami. Tymczasem motorówka podpłynęła do kutra,
oświetlając go reflektorem, krążyła wokół, zatoczyła łuk i popłynęła na powrót do portu. 
Lipkę
odetchnął głęboko. Żołnierze nie zajrzeli na statek, nie spostrzegli też łodzi na płyciźnie
między prekami. Lipkę odczekał chwilę i znowu podpłynął do kutra. Gdy tylko zetknął się 
z
jego burtą, do łodzi wskoczył Bizon.
– Szybko zabierajcie go! – rozkazał – wskazując „pasażera”.
– Dawać! Niech włazi na łódź – odrzekł Lipkę – ja przesiadam się na swój kuter i 
wracam
do portu. WOP widział kuter.
– Nigdzie nie wrócisz, dowieziesz nas do niemca! – warknął Fruzia.
– Panie ładny, zrobiłem, co do mnie należało, a teraz, fiut, radźcie sobie sami! – Lipkę
chwycił się relingu usiłując wejść po sztormtrapie na pokład statku. Przeliczył się jednak,
syknął z bólu i spadł do łodzi. Z ust sączyła mu się strużka krwi. Jacek spojrzał do góry i 
zobaczył
Fruzię z rewolwerem w ręce.
– Siedź, bo cię zjedzą ryby... Jazda! Rozumiesz?! – cedził słowa szef.
Lipkę wytarł rękawem zakrwawione usta i wypluł ząb.
– Panie, to wszystko spadnie na mnie, WOP widział mój statek – mówił płaczliwym 
głosem.
– Słuchaj, zidiociały capie, tego małego – Fruzia wskazał lufą pistoletu Jacka – 
zabierzemy do
Niemiec, ty przewrócisz łódź i zwalisz całą sprawę na małego, powiesz, że on uciekł na 
obcy kuter.
Jacek poczuł, że pokład zapada mu się pod nogami, a włosy jeżą się na głowie.
– Ja nigdzie nie pojadę! Nie dam zatopić łodzi! J– wrzasnął zrywając się na nogi.
– Cicho, durniu, bo wypłuczę w wodzie! – syknął Fruzia.
Jacek chwycił Bizona za klapy płaszcza.
– Bizon! Słyszysz? Słyszysz, co on powiedział? Ja...
Kłos wyrwał się z tego uchwytu.
– Nie jestem żaden Bizon, tylko Teo, szef, pętaku. Rób, co każe Fruzia!
– Nie... nie! – przerażony chłopiec chwycił kolegę za ręce. – Rano mówiłeś... 
pamiętasz?!
Tamten szarpnął się, odskoczył i szybkim sierpem uderzył chłopca w szczękę. Jacek 
zatoczył
się, upadł, podniósł się i klęcząc patrzył szeroko rozwartymi oczami na swojego Bizona.
Zrozumiał wszystko. Przed nim stał bandyta... Do łodzi wsiadł tymczasem tęgi, sapiący 
mężczyzna.
Lipkę bez słowa zajął miejsce za sterem, przeciążona łódź zanurzyła się głęboko.
Fruzia z pistoletem w ręku siedział na dziobie. U jego stóp leżały dwa brezentowe worki.
Uciekinier usiadł na ławeczce koło sternika, dyszał ciężko.
– Bez kawałów, Lipkę! – powiedział Fruzia. – Dopłyniesz do niemieckiego kutra, tam na
nas czekają. Wysiądę ja, pasażer i gówniarz. – Fruzia wskazał lufą pistoletu na Jacka. – 
Ty,
Lipkę, wrócisz na kuter, przedtem zatopisz łódź. Na Helu rozgłosisz, że widziałeś, jak 
mały
dobijał do niemieckiego statku. Będziesz kryty.
Lipkę uśmiechnął się głupkowato, rzeczywiście był kryty, jeżeli wszystko się uda do 
końca.
Zainkasowana suma grzała go w pierś niczym dobra wódka. Jacek potoczył dookoła 
błędnym
spojrzeniem. Fruzia trzymał w ręku pistolet, starszy pan przestał sapać i siedział nic nie
mówiąc obok sternika. Bizon stał oparty o burtę, jego twarz była bez wyrazu. Patrzył na 
Jacka,
ale go nie dostrzegał.
– Co pomyślą... kapitan... Kubek... Maciek? On, Jacek, zabrał Rafałową łódź i uciekł do
Niemców...
67
Spojrzał raz jeszcze wokół siebie. Bizon miał lodowatą twarz, Fruzia trzymał ciągle 
pistolet
Rekiny! Chcą utopić łódź! – osaczonego Jacka ogarnęła dzika rozpacz. – Nie! to się stać
nie może!
Sam nie wiedząc kiedy, poderwał się z pokładu i znalazł przy Fruzi.
– Proszę pana, nie topcie łodzi, ja wrócę do kapitana, ja muszę...
Fruzia uniósł nogę i kopnął Jacka, w brzuch.
– Cicho, wszo, bo rozdepczę!
Parnicki upadł na greting. Lodowata twarz Bizona drgnęła. „Pasażer” nachylił się nad 
pobitym
i szepnął:
– Jak kawaler będzie cicho, dam za granicą dużo pieniędzy...
Niedaleko niemieckiego kutra ukazało się inne pozycyjne światło.
– Szlag trafił! – zaklął Lipkę i zatrzymał łódź.
Kłos rozpiął płaszcz na piersiach tak, jakby było mu duszno.
Fruzia i starszy pan patrzyli w skupieniu na przesuwające się światło. Jacek podniósł się 
z
pokładu.
– Siedź – syknął Fruzia zamierzając się do nowego kopnięcia. – Zrobisz w rydwan 
twojego starego!
– Nie! – wrzasnął młody więzień tracąc z rozpaczy przytomność.
– Cicho, durniu!
Tym razem kopniak trafił w twarz. Jacek poczuł słony smak krwi, taki sam smak jak 
kiedyś
w rodzinniaku... Kapitana zrobi w rydwan! On, Jacek! Zrobi go w rydwan! Krew była 
słona jak
morska woda. Bizon stał tyłem. Na tle ciemnego nieba rysował się wyraźnie jego kark, 
ramiona,
pochylona do przodu głowa. Jacek patrzył na mroczną, daleką postać. I wówczas Bizon
odwrócił się powoli, światło księżyca padało na jego twarz. To nie był oglądany przed 
chwilą
bandyta, nie był też znajomy kolega, była to dziwna, wykrzywiona twarz zupełnie kogoś 
nieznajomego.
Spojrzenia ich spotkały się, patrzyli na siebie chwilę. Kłos odwrócił się powoli i
stał nadal tak jak przedtem. Jacek ciągle widział jeszcze jego uciekające w bok oczy.
Fruzia przełożył rewolwer do lewej ręki i poprawił rękawiczkę. Starszy pan przygarbił się.
Niemiecki kuter stał w miejscu. Nieznany statek odszedł w kierunku portu w Gdyni. 
Jacek
leżał u stóp bandytów i czuł, że bezsilna rozpacz zamienia się w nim w myśl przejrzystą i
zimną. Myśl, która szuka ratunku na kształt potoku drążącego beznadziejnie twardą 
opokę...
Jest! Jest coś, co można jeszcze zrobić. Potem niech się dzieje, co chce.
Poczuł, że zbolała od pobicia twarz wykrzywia się mu uśmiechem. Nie wszystko 
stracone...
Potrzebny jest chłód jak wówczas w rodzinniaku... Nie taki, znacznie większy... To nie
sprawa z Łapą, a z potężną bandą. Poruszył się nieznacznie.
– A co ja będę robił w Niemczech? – zapytał nieśmiało.
– Będziesz marynarzem – odpowiedział szpakowaty uciekinier.
– A zobaczę zagraniczne porty?
– Zobaczysz.
– Bo ja bym chciał podróżować i chciałbym...
– Widzę, że zmądrzałeś, ale teraz siedź cicho – mruknął Fruzia.
– Dobrze, proszę pana – powiedział Jacek wstając powoli z gretingu.
Fruzia znów trzymał rewolwer w prawej ręce i wpatrywał się w oczekujący ich kuter. 
Jacek
przesunął się ku rufie i przykucnął koło skrzynki przy silniku. Kuter był już niedaleko.
Lipkę zwiększył szybkość łodzi.
– Panie Lipkę, tutaj jest zapasowy komplet wtryskiwaczy do silnika, może je pan zabrać,
bo szkoda, nadadzą się do pańskiej Penty...
– Dobrze, wyjmij, kawaler te wtryskiwacze – ożywił się Lipkę zajęty manewrowaniem na
zwiększającej się fali.
Jacek otworzył skrzynkę i gmerał w niej po omacku. W starej flanelowej koszuli Rafała
wymacał słoik. Pamiętał, że Rafał trzymał tam czerwone rakiety. Zdjął wieczko. We 
wnętrzu
68
słoika były szmaty, a w nich ciężki, metalowy przedmiot. Luzem, obok, leżało kilka 
ładunków.
Włożył je niepostrzeżenie do kieszeni. Lipkę zwolnił bieg łodzi, aby wytracić szybkość
przed podejściem do kutra. Parnicki pochylił się nad skrzynką.
– Teraz uciekaj, nie przeszkadzaj – warknął Lipkę. – A wtryskiwacze?
– Czort z wtryskiwaczami, podchodzimy do kutra...
Jacek w ciemności pod kupą szmat otworzył zamek rakietnicy, wsunął ładunek i 
zamknął
zatrzask. Kuter był blisko i Lipkę manewrował do jego burty. Jacek odwrócił się tyłem do
bandytów, uniósł rakietnicę i pociągnął spust...
Huknął niespodziewany strzał, granatowa noc zalała się purpurą. Czerwona rakieta 
rozsypując
tysiące blasków szybowała do góry. W jej świetle zarysowały się wyraźnie kontury
kutra i manewrującej przy nim łodzi przemytników. Oniemieli wszyscy. Wytrawni bandyci
na moment zamienili się w słupy soli.
Jacek działał nadal po desperacku, ale dokładnie, prawie precyzyjnie. Błyskawicznie 
otworzył
rakietnicę, wyrzucił łuskę i wprowadził do lufy nowy ładunek. Czerwona kula świetlna
unosiła się ciągłe do góry. Pierwszy ocknął się Fruzia. Był blady, nawet w purpurowym
świetle rakiety. Łódź podskoczyła na fali i wtedy rozległ się strzał. Jacek zobaczył błysk, 
poczuł
silne uderzenie, ramię zdrętwiało mu nagle i ogarnęła go dziwna słabość.
– Zginiesz, szczeniaku – wycedził Fruzia ponownie uniósł broń.
Kłos postąpił krok do przodu, twarz miał bladą, zastygłą, wykrzywione usta, w oczach 
błyski,
skulił się, skoczył nagle, zupełnie niespodziewanie chwytając szefa za uzbrojoną rękę.
Fruzia wyrwał dłoń z uścisku, zdzielił w twarz Bizona. Wysoko w górze zgasła rakieta. 
Na
łodzi zapanowała ciemność. Kłos zatoczył się, odbił od burty, błyskawicznie powstał, 
udało
mu się chwycić szefa za ramię. Fruzia przykucnął i uderzył Bizona lewym sierpowym. 
Kłos,
padając do tyłu, podbił bandycie rewolwer. Prawie równocześnie rozległ się strzał, druga 
kula
przeleciała tuż obok Jackowej głowy. Bizon skoczył na Fruzię, szamotali się na 
chwiejącym
gretingu. Szef zawył z bólu. Broń wyśliznęła mu się z wykrzywionych palców, uderzyła o
burtę i wpadła do wody.
– Zdrajca... – wycedził Fruzia. Odskoczył do tyłu, sięgnął do kieszeni, w jego dłoni 
błysnął
fiński nóż – postąpił krok w kierunku Bizona. – Zdrajca! – powtórzył.
Bizon cofnął się. Szczęknął sprężynowiec, klinga wyskoczyła z rękojeści noża. Błysnęła
stal. Lekko pochylona postać Bizona drgnęła. Jego nóż odbił zabłąkany między 
chmurami
nikły blask księżyca.
– Schowaj żelazo, bo zginiesz – powiedział chłodno Bizon, także postępując o pół kroku.
Teraz obaj byli zupełnie blisko siebie.
– Umrzesz, zdrajco – syknął Fruzia.
Jackowi świat tańczył w oczach. Wielkim wysiłkiem woli uniósł do góry rakietnicę i 
jeszcze
raz pociągnął spust. Morze znowu poczerwieniało. Bizon odskoczył w bok. Łódź 
zachwiała
się, przez jej burtę chlusnęła woda. Fruzia stracił równowagę, upadł. Bizon pochylił
się nad nim z otwartym nożem.
– Nie zabijesz chłopaka. Schowaj kozik i zmykaj, bo się spóźnisz.
Szef patrzył w oczy swojego zastępcy. Złe to było spojrzenie.
Ktoś na brzegu strzelił białą rakietę. Pomoc nadchodziła.
Fruzia wstał, pochwycił worki. Szpakowaty też pchał się do kutra. Niemiecki szyper, 
widząc
co się dzieje, dał całą naprzód i kuter szybko począł przesuwać się obok łodzi.
– Jezus Maria... Jezus Maria – powtarzał bladymi ustami kandydat na uciekiniera.
Tymczasem na brzegu zapanował ruch. Lipkę, nie wiedząc co ma czynić, płynął obok
burty kutra. Szpakowaty miotał się jak oszalały niedźwiedź.
– Zdrada, zdrada... – powtarzał.
Fruzia wisiał chwilę przy burcie niemca, po czym wdrapał się wraz z workami po 
sztormtrapie
na jego pokład.
69
– Posoka czerwona! – zaklął Lipkę. Jego pół małpie a pół szakale oczy przygasały. 
Rozcięte
lufą usta napuchły, broda jakby wydłużyła się... – Bodaj posoka zalała – klął zawracając
łódź od oddalającego się kutra.
Kłos ważył w ręku sprężynowy nóż, a gdy nadpływająca od brzegu motorówka była już
niedaleko, rzucił go łukiem za burtę. Jackowi zrobiło się słabo, upadłby do wody, ale 
czyjeś
ręce chwyciły i podtrzymały go. Syknął z bólu, oprzytomniał, otworzył oczy, Kłos trzymał 
go
ciągle wpół.
– Ręce do góry! – zakomenderował żołnierz z motorówki. Szpakowaty i Lipkę wykonali
rozkaz.
– Tu jest ranny – powiedział Kłos nie wypuszczając Jacka z ramion. Ktoś oświetlił 
reflektorem
pobojowisko na łodzi.
– Dokumenty! Lipkę podał swoją kartę rybacką.
– Wypłynąłem z tym chłopcem na połów i oni nas napadli – wybełkotał.
– Przesiadać na motorówkę! – rozkazał żołnierz. Kłos ciągle podtrzymywał Jacka. 
Żołnierze
podali nosze, ułożono na nich rannego.
– Zawrócić niemiecki kuter do portu! Zawrócić kuter do portu! – krzyczał oficer do 
radiotelefonu
na motorówce.
– Ja, tego... chciałem zobaczyć, jak się łowi ryby... – bełkotał szpakowaty.
– Po ciemku?
– Tak, po ciemku, nocny połów...
Dwóch żołnierzy rozcinało Jackową bluzę. Ktoś wlał chłopcu do ust łyk rumu. Jacek 
otworzył
oczy. Twarze żołnierzy tańczyły przed nim i rozmazywały się w przestrzeni. Silnik 
motorówki
nieznośnie wibrował jakby gdzieś w samym środku rany. Żołnierze odłożyli na bok
zakrwawioną bluzę, potem rozcięli koszulę. Jacek był już zupełnie przytomny, syczał z 
bólu.
Oficer WOP-u zwrócił się do niego:
– Ranny jesteś, napuchnięty, który tak cię urządził? Jacek chciał unieść się na łokciach, 
ale
zaraz opadł z powrotem.
– Ten strzelał? – pytał oficer wskazując na Kłosa.
– Nie! Strzelał Fruzia, uciekł na niemieckim kutrze.
– Fruzia, powiadasz, nieuchwytny przemytnik?
– Tak go nazywają – odrzekł Jacek przygryzając z bólu usta.
– Ci ludzie to kto? – pytał dalej oficer, ale Jackowi znowu zrobiło się słabo.
Kiedy odzyskał przytomność, motorówka zbliżała się do Helu. Wyniesiono nosze, 
żołnierze
musieli przebijać się przez tłum. Ludzie, słysząc huk wystrzałów i widząc czerwone 
rakiety,
przybiegli na brzeg.
Na nabrzeże z wyciem syreny wjechała karetka pogotowia. Lekarz w białym kitlu 
wyskoczył
z samochodu i podbiegł do noszy. Dwóch żołnierzy odprowadzało na bok skutych w 
kajdanki
Kłosa, Alberta Lipkę i szpakowatego pana. Do portu wszedł w asyście motorówki WOPu
niemiecki kuter, na którym usiłował uciec Fruzia. Jacek otworzył oczy i raz jeszcze tego 
wieczoru
spotkał spojrzenie Bizona. Jego niedościgniony wzór i duchowy przywódca teraz w 
poplamionym
krwią płaszczu, z kajdankami na rękach postępował przed lufą automatu w kierunku
więziennej karetki. Zrównał się z leżącym bezwładnie na noszach Jackiem, był tuż.
– Zrobiłeś nas w rydwan, wszystko stracone – powiedział do rannego. Przystanął, 
odwrócił
się, spojrzał na morze, potem na Jacka. – Miało być inaczej, bez topienia łodzi; nie 
wyszło... –
powiedział pobladłymi ustami.
– Uratowałeś mi życie – szepnął Jacek.
– Prędzej, prędzej – pogonił Kłosa żołnierz.
– Cześć, Bizon! – krzyknął Jacek.
Kłos nie odpowiedział. Sanitariusze wnieśli nosze z Jackiem do karetki pogotowia, 
trzasnęły
drzwi, zawyła syrena i samochód ruszył w kierunku portowej bramy.
70
O WSPOMNIENIACH DZIECIŃSTWA, DWÓCH
ZACIETRZEWIONYCH ANGLIKACH, RÓŻNYCH DROGACH
PRZYJAŹNI, ZAPOMNIANEJ DZIEWCZYNIE I STATKU, KTÓRYM
MOŻNA DOOKOŁA ŚWIATA
Jacek leżał w szpitalnym łóżku, patrzył w biały sufit i miał wiele czasu na głębokie 
rozmyślania.
Kapitan przychodził codziennie do chorego i był pogodny jak zwykle, ale Jacek 
rozmyślał
uporczywie nad tym, co będzie później. Czy kapitan nie odeśle niewdzięcznika do
rodzinniaka?! A jeżeli nawet pozostawi go u siebie, czy będzie mu ufał jak przedtem?
Ponure to były myśli, na szczerą zaś rozmowę brakowało sił. Kapitan też unikał 
drażliwego
tematu. Zachowywał się tak, jakby nie wydarzyło się nic, co legło między nimi tym 
nieznośnym
milczeniem. A Bizon? Jacek często myślał o dziwnym koledze.
Kim był w końcu Bizon, który w obronie dziewczyn na warszawskim podwórku pokonał o
wiele mocniejszego Zygfryda? Choć tak silny, polubił słabego Jacka, a po latach... stał 
się
prawie bandytą. Potem, ten sam Bizon w jego, Jacka, obronie narażając życie rzucił się 
na
szefa...
Rana goiła się szybko, ale święta i Nowy Rok chory spędził jeszcze w szpitalu, dopiero 
w
lutym powrócił do domu i życie zaczynało się toczyć jak dawniej. Kubek i Maciek byli 
jednak
jakby nie ci sami. Wiedzieli o zdradzie, gdyż o ujęciu bandyty szeroko pisała prasa. 
Jacek
budził się w nocy i zadawał sobie coraz bardziej nieznośne pytania:
Dlaczego oni milczą? Dlaczego nie pytają, jak to było? Nie pozwolą się wytłumaczyć? – 
I
znowu spędzał godziny bezsennie, rozmyślając nad losem, przeszłością i przyszłością.
W tych najcięższych dniach wracały do niego wspomnienia dawnych lat.
Kiedyś, gdy miał ojca i matkę, rano dostawał śniadanie i szedł grać w piłkę. Znał dobrze
swoje podwórko i plażę przy Wiśle, gdzie nauczył się pływać. Jeździł z kolegami na 
ruchomych
schodach przy Trasie W–Z, chodził z matką do Łazienek. W niedzielę ojciec zabierał
go na stadion, tam znani zawodnicy grali w piłkę o mistrzostwo I Ligi. Tłumy ludzi, 
samochody,
lody Bambino, pierwsze sportowe emocje... Cały świat!
Tak było do czasu, gdy zaczęła chorować mama. Zabrali ją do szpitala. Był tam u niej 
kilka
razy. Leżała blada i smutna. Nie wróciła już do domu. Umarła niedługo przed Bożym 
Narodzeniem.
Szedł wówczas za matczyną trumną w przefarbowanym przez ciotkę z brązowego
na czarne ubraniu i nie mógł uwierzyć, że stracił matkę. Na drugi dzień spadł puchaty 
śnieg i
zakrył świeżą mogiłę... Chłopcy chodzili na sanki do parku za dużą kępę, więc i on 
chodził,
bił się kulami ze śniegu i tak jak inni śmiał się, ale matki już nie było...
Ojciec jeździł ciężarówką i często był nieobecny w domu. Wtedy Jacek chodził spać do
ciotki. Gdy miał lat siedem, poszedł do szkoły. Ojciec zmierzwił wówczas jego kudłatą 
czuprynę
i powiedział:
– Teraz masz obowiązki, będziesz musiał dbać o siebie sam. – Dał mu garść drobnych 
pieniędzy
i dodał: – Na bułki, musi ci starczyć do niedzieli.
Od tej pory Jacek kupował sobie w piekarni za rogiem ulicy bułki, bywało też, że zamiast
bułek brał długie pszenne paluszki obficie posypane solą i kminkiem; chrupały w zębach 
i
smakowały wybornie. Gdy chodził do trzeciej klasy, kupował już nie tylko bułki, ale robił
także poważniejsze zakupy, z których gotował sobie i ojcu kolację. Wszystko zmieniło 
się,
gdy ciężarówkę rozbił pociąg na przejeździe kolejowym. Ciotka znowu przefarbowała 
jakieś
jego ubranie. Pogrzeb ojca był podobny do pogrzebu mamy... Potem przyjechał traktor i 
zabrał
na przyczepę meble, ktoś kupił dwa garnitury oraz zimowe palto ojca...
W rodzinniaku, gdy Wiktor chrapał, a w sali było obco, Jacek nie płakał. Musiał być 
odważny,
żeby nie dać się Łapie i Wałkowi, płacz nic by nie pomógł.
71
– Łapa, Łapa daj mu na sen, żeby mamę zobaczył, za ten ciuch... – Nieraz w nocy śnił 
się
mu słodkawy smak krwi; smak ten w jego wspomnieniach na zawsze złączył się z 
postacią
Łapy... Gdy Wiktor przeniósł się do innej sali i „urząd” gospodarza na „siódemce” objął 
Zbyszek,
chłopcy mieli spokój. Wówczas „zaraził” się od jednego z kolegów czytaniem książek.
Często brał do ręki tom Londona, Conrada albo Verne'a i podróżował wraz z bohaterami 
tych
książek po niespokojnych i pełnych zasadzek morzach. Dalekie były to podróże, w 
każdej z
nich tliło się marzenie o tym, że kiedyś naprawdę stanie za sterem statku i będzie patrzył 
w
granatowe oko morskiej nocy, a gwiazdy wskazywać mu będą drogę do brzegu... 
Wieczorami
odnajdywał na niebie Wielki Wóz i Mały Wóz, Wielką Niedźwiedzicę, Gwiazdozbiór 
Oriona
albo Gwiazdę Polarną. Rozkładał mapę i wodził wyciętym z kartonu okręcikiem z 
południa
na północ, ze wschodu na zachód, odbywał samotne podróże po niebieskiej papierowej 
wodzie,
pływał od Przylądka Dobrej Nadziei do burzliwego Cape Hornu i dalej na północ do
Santiago i Valparaiso i jeszcze wyżej do Los Angeles i San Francisco; albo przez Kanał 
Panamski
na Morze Karaibskie do Zatoki Meksykańskiej, gdzie roiło się od tajemniczych 
szkunerów,
na których ubrani w pasiaste koszulki marynarze przemycali narkotyki i ciężkie sztabki
rudego złota. Tam gdzie paliło niemiłosiernie słońce i daleko na brzeg wdzierał się 
przypływ
morza... Wreszcie postanowił uciec na morze, ale ucieczka na kutrze skończyła się tak
szybko... Gdyby jednak wówczas nie przybiegł nocą do portu, zapewne inaczej 
potoczyłoby
się jego życie... któż wie jak?
Któregoś dnia wieczorem, po rozmowie z kapitanem o nauce, gdy zapadło kłopotliwe 
milczenie,
nie wytrzymał i wypalił:
– Kapitanie, oni mnie oszukali, ja nie chciałem dać łodzi, ja chcę wszystko wyjaśnić, tak
dłużej już nie mogę...
Kapitan podniósł na chłopca wzrok i przyglądał mu się uważnie.
– Co chcesz wytłumaczyć? – zapytał wreszcie.
Jackowi głos kapitana wydał się obcy i daleki.
– Pan mi nie wierzy, ale ja zgłupiałem, myślałem, że robię dobrze. Przysięgam...
– Nie miałeś wątpliwości, nigdy?
Jacek spuścił głowę, przygryzł wargi, milczał sporą chwilę.
– Miałem wątpliwości – powiedział – ale wierzyłem mu, zrobiłbym dla niego wszystko.
Kiedyś, w Warszawie, język dałbym sobie za niego uciąć. Wierzyłem mu, wątpiłem i 
znowu
wierzyłem...
Kapitan milczał.
Jacek opowiedział tę historię z łukiem i tę z sikawką i z Zygfrydem, potem o spotkaniu w
Gdyni, swoich wątpliwościach, opowiedział rozmowę o pomocy władzom. O walce na 
łodzi,
o tym jak Bizon podbił Fruzi rękę z pistoletem i stanął z nożem naprzeciw 
bezwzględnego
szefa. Kapitan słuchał w skupieniu.
– Pan to rozumie? Pan wierzy? – pytał Jacek.
Kapitan uśmiechnął się.
– Trochę rozumiem, wiem coś o przyjaźni, do której droga nie zawsze prosta... Przed 
wojną,
w Anglii, dwaj sąsiedzi procesowali się zajadle przez jedenaście lat, a kiedy koszty 
sądowe
zniszczyły ich majątki i stali się biedakami, wyznaczyli sobie pojedynek. Uradzili, że na
małym jachcie przepłyną Atlantyk i w tej podróży jeden z nich musi zginąć. Postanowili, 
że
nie pomogą sobie wzajemnie w niczym. W razie wypadnięcia za burtę jednego, drugi nie 
rzuci
mu koła ratunkowego, w razie choroby jednego, drugi nie poda szklanki wody. Odnowili
stary jacht, urządzili na nim dwa oddzielne pomieszczenia. Mieli też oddzielny prowiant. 
Ster
postanowili przekazywać sobie co dwanaście godzin. Obaj niewiele wiedzieli o 
żeglowaniu.
Wkrótce po niezwykłych żeglarzach zaginął ślad. Po trzech miesiącach na Morzu 
Norweskim
72
przypadkowo jakiś statek odnalazł dryfujący wrak jachtu, na którym żyły dwa ludzkie 
szkielety.
Rozbitkowie zjedli buty i skórzane obicia mebli. Ze sznurków i własnych włosów utkali
sieć, którą łowili ryby, każdy kęsek dzielili na pół i jeden drugiego nie oszukał o kroplę 
słodkiej
wody. Nie wiadomo co zaszło między wrogami w chwilach zbliżającej się śmierci, ale
gdy marynarze ze statku, który ich uratował, zeszli na pokład jachtu, Anglicy leżeli pod
wspólnym przykryciem, obok nich stała wspólna ich miska. Pojedynek nie udał się. Obaj 
zostali
uratowani... Do dzisiaj w Londynie w portowej dzielnicy prosperuje mały bar „Bob and
Tom”, prowadzą go dwaj byli wrogowie. Gospodarze baru są przyjaciółmi... Gdzieś na 
oceanie
zakiełkowało między nimi ludzkie uczucie... Miałem tutaj znajomego Niemca – mówił
dalej kapitan. – Pił piwo w piwiarniach i wykrzykiwał faszystowskie hasła, nosił na 
ramieniu
opaskę z czarną swastyką. Wierzył, że Hitler uszczęśliwi Niemców. Gdy wybuchła 
wojna,
wcielono go w szeregi SS i kazano mordować sąsiadów. Wtedy mój znajomy odmówił, 
zapłacił
za to życiem. Rozumiesz? Ty także popełniłeś błąd, ale twoje czerwone rakiety zabłysły
jeszcze w porę. – Kapitan otworzył sejf. – Weź tę banderę i niech będzie od dzisiaj u 
ciebie...
Położył banderę na stole. Jacek milczał. Tak bardzo chciałby coś powiedzieć, ale 
milczał.
Milczał jak wówczas w rodzinniaku, gdy kapitan przyjechał po niego.
Na drugi dzień Kubek zamienił się w stolarza, piłował sosnowe deski, artystycznie je 
opalał
– budował gablotę. Jacek z ręką na temblaku pomagał przy tej robocie, Radar trącał
wszystko czarnym nosem i machał radośnie ogonem.
Po kilku dniach pokój Jacka zmienił się nie do poznania. Całą prawie ścianę główną 
zajmowała
rozpostarta za szkłem biało czerwona bandera z orłem w środku.
Gdyby to widział Bizon... – myślał Jacek i łapał się na tym, że nie ma już Bizona z jego
chłopięcej legendy.
Jeszcze z ręką na temblaku powrócił do szkoły. Pracy było dużo. Należało nadrobić 
pokaźne
zaległości. Toteż kapitan zarządził stan wyjątkowy i wysunął hasło: „Wszystko dla
nauki”. Przerwano pracę przy budowie jachtu. Jacek został zwolniony z niektórych prac 
domowych
i połowów i otrzymał korepetycje. Mijały pracowite dni, tygodnie i miesiące. Obłożony
książkami wkuwał chemiczne wzory i historyczne daty, uczył się matematyki i nauki o
Polsce współczesnej.
Wysiłek został uwieńczony sukcesem, Jacek zdał bez poprawki do jedenastej klasy. 
Przyszły
znowu wakacje i budowa jachtu ruszyła pełną parą. Którejś niedzieli pojechał do Sztumu
odwiedzić w więzieniu Kłosa. Stanęli po obu stronach żelaznej kraty. Milczeli długo.
– Ty przyjechałeś tutaj? – zapytał wreszcie ten z drugiej strony kraty.
– Ja, Bizon.
– Po co? Czego chcesz?
– Nic nie chcę, tak przyjechałem.
– Już pół roku tu siedzę i nikt mnie nie odwiedził. Nikt, a miałem tylu przyjaciół, 
rozumiesz
to?
– Daleko z Gdyni to nikt nie przyjechał. Oddałem w portierni dla ciebie paczkę z rybą, 
stary
sam wędził.
Bizon milczał.
– Co będziesz robił, gdy stąd wyjdziesz? – zapytał Jacek przerywając ciszę.
– Do wyjścia daleko... pomyślę...
– Rozmawiałem ze starym, opowiedziałem mu, jak urządziłeś Zygfryda, a później 
Fruzię.
On mówi, że dałeś się w tym warsztacie zwariować. Powiedział, że jak wyjdziesz, 
będziesz
mógł przyjechać na Hel.
Bizon uśmiechnął się, raczej skrzywił dziwnie.
– Nie możesz zapomnieć o tym Zygfrydzie.
– Mowa.
73
Znowu zapadło milczenie. Kłos zmarszczył czoło, przygryzł usta, w oczach pojawiły się
błyski jak wówczas na łodzi, gdy podejmował desperacką decyzję i wreszcie rzucił się 
na
uzbrojonego w pistolet Fruzię.
– Co zrobisz, kiedy stąd wyjdziesz? – powtórzył pytanie Jacek.
Kłos oparł rękę na metalowej siatce, przycisnął do niej czoło, zmrużył poszarzałe nagle
oczy.
– Wrócę do Warszawy... na stare podwórko... tylko już bez złotych guzików... Dam radę,
Jacek...
W tym roku wakacje przebiegały bez wielkich przygód. Na Hel przyjechali letnicy i było
ich wszędzie pełno. Jacek z kapitanem i Radarem wypływali jak dawniej na zatokę po 
ryby,
suszyli nety i ciągnęli po plaży sieć pełną małych ruchliwych tobiaszy. Wstawali 
wcześniej
od słońca i późno kładli się spać. Po zeszłorocznych burzach Jacek wiódł życie 
spokojne,
chociaż pracowite.
Któregoś sierpniowego dnia, gdy Jacek szedł z kapitanem taszcząc siatkę pełną 
zakupów,
stanął jak wryty.
– Ewa, to ty?! – przechodzili właśnie obok grupy wczasowiczów, którzy przyjechali 
„Panną
Wodną” na Hel.
Dziewczynka uśmiechnęła się radośnie.
– Jacek! A to spotkanie? Co ty tutaj robisz?
– Ja tu mieszkam.
– A ja na wycieczce! – Odwróciła się do matki: – To mój kolega ze szkoły w Warszawie.
– To koleżanka – powiedział Jacek do kapitana.
Kapitan skłonił się paniom i nastąpiła krótka prezentacja. Okazało się, że Ewa z mamą
przyjechały na Hel i zabawią do wieczora. Kapitan zaprosił turystki na świeżą wędzoną 
rybę.
Mama trochę oponowała, że niby kłopot, ale zaproszenie było tak serdeczne, że nie 
mogła
odmówić. Ryby były, jak zwykle, pyszne, a obie panie nie mogły nachwalić się 
schludnego
gospodarstwa. Od tego dnia albo Ewa przyjeżdżała na Hel, albo Jacek jeździł do Gdyni i 
widywali
się niemal codziennie. Ewa słuchała opowiadań o morskich przygodach, o ucieczce na
kutrze, Bizonie i bandzie, obejrzała z przerażeniem bliznę na Jackowym ramieniu i 
przeczytała
artykuły w gazetach o ujęciu Fruzi...
Gdy skończyły się wakacje, Ewa powróciła do Warszawy, a Jacek do szkoły. Jedenasta
klasa, nie byle co. Matura za pasem. Hasło Rafała: „Wszystko dla nauki” było więc 
aktualne
nadal. Poza nauką pilnie kończono budowę jachtu. Ostatecznie z dawnej łodzi 
ratunkowej
wyrastał powoli zgrabny jednomasztowy jacht. Jego wnętrze było pomysłowo i 
racjonalnie
zaplanowane z myślą o wygodzie przyszłej załogi. Dwie koje znajdowały się w kabinie i 
dwie
w części dziobowej jachtu, również mesa została wyposażona w dwie zgrabne składane 
ławy,
które mogły w razie potrzeby służyć jako dodatkowe koje. Kokpit, jak przystało na jacht, 
był
odpływowy.
– Na takim statku można płynąć dookoła świata – powiedział kapitan przyglądając się
swojemu dziełu.
Prace wykończeniowe wciąż jeszcze trwały. Przygotowywano takielunek i osprzęt, szyto
żagle, projektowano meble i urządzenia gospodarcze.
– Kto by pomyślał – dziwił się Jacek – że budowa jachtu wymaga tylu szczegółów. 
Sama
instalacja elektryczna to osobny problem, a wyposażenie kambuza, zbiorniki na wodę, a 
zęzy...
74
O HUKU WERBLI, SAMOTNYCH ŻEGLARZACH I
NAJSMUTNIEJSZYM KRZYKU BIAŁEJ MEWY
Któregoś dnia Rafał zapowiedział wspólny wyjazd do Gdańska na Westerplatte, gdzie 
miał
odbyć się uroczysty apel poległych. Autobus zatrzymał się na przystanku obok dużego 
parkingu
pełnego samochodów. Nieco dalej rozpościerał się szeroki plac. Z boku, w lasku, stał
czołg-pomnik, przed nim marmurowa płyta z nazwiskami tych, którzy tutaj polegli. U 
podnóża
pomnika na kilkudziesięciu wysokich masztach powiewały płótna sztandarów. Z drugiej
strony płonęły wielkie znicze. U stóp pomnika stała warta honorowa złożona z 
marynarzy i
studentów Wyższej Szkoły Morskiej.
Plac powoli zapełniał się ludźmi. Przyjechało Polskie Radio i Telewizja. Przybyła 
orkiestra
Marynarki Wojennej i kompania honorowa. Wokół pomnika stały poczty sztandarowe i 
gromadziły
się delegacje z kwiatami. Punktualnie o oznaczonej godzinie orkiestra zagrała hymn
Polski, a potem przemówił stary marynarz w granatowym mundurze, z piersią pełną 
odznaczeń
i medali.
– Będziemy wytrwale walczyć o ideały wolności i przyjaźni między narodami! Przed
Wami, którzy oddaliście swe życie w obronie tych ideałów, chylimy czoła, czcimy Waszą
pamięć. Społeczeństwo ziemi gdańskiej, żołnierze i marynarze wraz z całym narodem 
polskim
składają hołd pamięci poległych w walce z faszyzmem: bohaterskim obrońcom 
Westerplatte...
obrońcom Gdyni, Kępy Oksywskiej... Wzywam Was polegli Gdyńscy Kosynierzy.
Wzywam Was marynarze Helu – Was, którzy wytrwaliście ponad miesiąc w uporczywej
obronie półwyspu. Wieść o Waszej bojowej postawie rozeszła się echem po kraju. 
Spotęgowała
wolę walki u obrońców Warszawy i Modlina...
– Polegli na polu chwały! – odpowiedział jak echo chór. Werble wybiły uroczysty rytm.
– Wzywam tych, którzy codzienną pracą walczyli o Polskę silną na morzach i oceanach.
Wzywam tych, którzy zginęli w walce z faszyzmem na Morzu Bałtyckim, na Oceanie 
Atlantyckim
i w kanale La Manche. Chwała tym, którzy zginęli w konwojach do Murmańska...
– Polegli na morskich polach bitew! – odpowiedział chór. Jacka chwyciło coś za gardło,
patrzył na czerwone płomienie symbolicznych ogni, granatowe mundury i jakby w 
marmurze
ciosaną twarz swojego kapitana. Rafał stał wyprostowany patrząc gdzieś bardzo daleko. 
Od
morza wiał chłodny, rześki wiatr. Powoli podnosiły się sztandary. Delegacje składały 
kwiaty.
Czerwone jęzory zniczy dopalały się i gasły...
Minęła jesień. Mroźna sztormowa zima zakuła zatokę lodowatą opończą. Przerwano 
prace
nad budową jachtu, o łodziowych połowach nikomu nawet się nie śniło. Pozostała 
nauka,
można było też czytać książki i słuchać Rafałowych opowiadań. Stary kapitan rzadko już 
jednak
przypominał sobie nowe, nie znane chłopcom historie. Przygarbił się trochę i postarzał.
Jacek i Kubek wydorośleli, odkryli w sobie własne zainteresowania, nowe poglądy. 
Kapitan
zauważył, że nie zawsze już imponuje im to, co, chociażby niezwykłe, działo się 
dawno...
Jacek w książkach, którymi ciągle był obłożony, znajdował coraz ciekawsze rzeczy. 
Kapitan
teraz nie na wszystkie pytania mógł chłopcu odpowiedzieć. Jacek także nie z wszystkimi 
poglądami
kapitana godził się tak bezkrytycznie jak kiedyś. Studiował z zapałem opisy techniczne
najnowszych statków i dowodził, że ocean wkrótce przestanie być groźny...
– Technika poradzi sobie z morzem... poradzi na pewno! – dowodził z entuzjazmem.
Kapitan śmiał się i przytakiwał.
– Pewnie, że sobie poradzi. Cóż to morze... naprzeciw techniki... Chociaż niejeden raz
niejeden kolos oceaniczny odwoływał wyjście z portu, bo sztorm rzuciłby go na 
falochrony...
75
„Titanic” i supernowoczesny „Andrea Doria” poszły na dno jak dziurawe czerepy... 
Powiadasz,
że technika rzecz wielka, ale to nie ona okazała się silniejsza od oceanu... Podobno w
średniowieczu na brzegu hiszpańskim wylądował w wydrążonym pniu drzewa 
czerwonoskóry
człowiek. Był to przybysz z Ameryki... Alfred Johnson w tysiąc osiemset siedemnastym
roku przebył Atlantyk w dorisie, płaskiej pięciometrowej łodzi, która wywracała się na 
falach.
Johnson stawiał łódź i płynął dalej. Podróż ta trwała czterdzieści sześć dni i nocy. 
Maribo i
Samulsen, z pochodzenia Norwegowie, przebyli Atlantyk w łodzi wiosłowej. Howard 
Blackburn
z Nowej Fundlandii wraz z drugim rybakiem w małej łodzi zdryfowani zostali daleko od
swego statku. Howard od mrozu stracił czucie w palcach. Położył ręce na wiosłach, 
zagiął
palce i pozwolił obmarznąć koło nich bryłom lodu. Jego towarzysz w nocy zamarzł na 
śmierć.
Howard zaś wiosłował bez jedzenia i picia pięć dni i pięć nocy, aż dotarł do zatoki u 
wybrzeży
swojego kraju. Gdy uniósł się, palce obydwu rąk zostawił przy wiosłach. Rybacy, 
uznając
go bohaterem, ofiarowali mu małą gospodę, ale kaleki Howard popłynął do Kalifornii na 
poszukiwanie
złota. Po dwóch latach powrócił z obcego kraju o kulach, ze złamaną nogą. Kikutami
wybudował maleńki żaglowiec, na którym rzucił się w samotny rejs przez Atlantyk.
Kaleka osiągnął brzeg Europy i uznał swój wyczyn za niedostateczny, zbudował więc 
jeszcze
mniejszy statek i na jego pokładzie przepłynął samotnie ze Stanów Zjednoczonych do 
Hiszpanii
zaledwie w ciągu trzydziestu dziewięciu dni. Ten mocarny człowiek w każdym swym
szalonym rejsie wygrywał walkę z morzem, był silniejszy niż żywioł. Lekarz Alian 
Bombard
– mówił dalej kapitan – na niespełna pięciometrowej tratwie ratunkowej przepłynął 
Atlantyk
bez pożywienia i odrobiny słodkiej wody. Udowodnił, że rozbitek na gumowej tratwie nie
powinien zginąć ani z głodu, ani z pragnienia. Co roku tonie mnóstwo statków. 
Rozbitkowie
giną o kilka mil od brzegu, inni zaś na maleńkich łodziach i tratwach dobrowolnie 
przemierzają
oceany. Chcę żebyś to wiedział, Jacku.
Po mroźnej zimie spadła na półwysep gwałtowna wiosna. Marcowe słońce z dnia na 
dzień
bardziej gorące, kruszyło wyrosłe zimą na falochronach przedziwne lodowe bryły. Na 
zatoce
lód pękał z trzaskiem, a ciepły wiatr przynosił od lądu coraz wyraźniejsze zapachy 
wiosny.
Jacek dostał właśnie list od Ewy. Pisał do niej często i często otrzymywał seledynowe 
koperty
z Warszawy. Tym razem Ewa pisała, że na wakacje wybiera się znowu nad morze i że 
się
pewnie zobaczą. Była to dla Jacka radość nie lada.
Nagłe ocieplenie nie służyło kapitanowi. Zmizerniał i zgarbił się. Jego oczy straciły blask.
Nie skarżył się jednak i całymi dniami przygotowywał do letniego sezonu rybacki sprzęt. 
Jacek
spostrzegł jednak, że kapitan przysiadał coraz częściej na zydelku lub skrzyni i dyszał
ciężko. Tymczasem dni stawały się dłuższe i słońce budziło się coraz wcześniej.
Pewnego świtu Jacek usłyszał gwałtowne ujadanie Radara. Pies dobijał się do jego 
drzwi.
Jacek szybko zerwał się z posłania, wpadł do pokoju kapitana, oniemiał, łóżko było 
puste.
Radar biegał dookoła stołu i skomlał zdradzając niebywałe podenerwowanie. Jacek 
ubrał się i
wyskoczył czym prędzej przed chatę. Radar przytknął nos do ziemi i pobiegł w kierunku 
plaży.
Jacek podążył za psem. Przebiegli ulicę, mały lasek, znaleźli się nad morzem. Pędzili co
tchu. Minęli stojący na wysokich rusztowaniach jacht i dobiegli do Rafałowej łodzi. Obok
burty leżał twarzą do ziemi kapitan.
Jacek ukląkł na piasku, uniósł głowę leżącego.
– Co panu. jest?
Kapitan uśmiechnął się.
– Przyszedłem popatrzyć na morze i upadłem tutaj.
– Niech pan wstanie... Ziemia jest mokra... – Jacek próbował unieść kapitana, ale nie 
dał rady.
– Zostaw... duszno... – powiedział Rafał, na czoło wystąpiły mu krople potu. – Gorąco...
76
– Pogotowie! Lekarza! – powtarzał bezradnie Jacek, lecz słyszało go jedynie morze, 
powleczone
mgłą, nieme. Marcowe słońce poczęło wypełzać z nadmorskich oparów. Rafał poruszył
się na piasku. Jego wykrzywiona bólem twarz rozpogodziła się.
– Widzisz, świt... – powiedział. – Wstaje nowy dzień...
– Wrócimy do domu, musimy skończyć łódź, w lecie popłyniemy do Aberdeen... 
Pobiegnę
po lekarza, niech pan leży spokojnie.
– Zostań. Radar pobiegł po ludzi. Nie ma go, widzisz... Zaraz przyjdą i pomogą.
Radara rzeczywiście nie było.
– Musimy popłynąć do Augustyna i Franciszka. Niech pan wstanie... Rafał uniósł się i 
popatrzył
przed siebie, wyciągnął rękę w kierunku morza.
– Spójrz tam...– powiedział.
Jacek patrzył w mgłę.
– Widzisz? – zapytał kapitan.
– Nic nie widzę.
– Bo jeszcze nie pora, a ja widzę... drugi brzeg... – Uniósł. się i wsparł plecami o 
rybacką
łódź. – Słuchaj... ja nie popłynę do Aberdeen.
Jacek klęczał przy boku kapitana.
– To nieprawda, zaraz przybiegną ludzie, pomogą panu... atak minie i będzie wszystko 
jak
dawniej...
– Nie mów do mnie pan... nie miałem syna, a dla niego wybudowałem dom.
– Nie wolno ci odejść, kapitanie... masz wolę silną jak samotni żeglarze, zwycięż jeszcze
raz, zwycięż, zwycięż – powtarzał Jacek. Kapitan uśmiechnął się, rozpiął sweter pod 
szyją.
– Wstaje nowy, piękny dzień... dla ciebie, synu – powiedział. Uśmiechnął się raz 
jeszcze,
spojrzał na zawieszone w jaśniejącej mgle słońce, patrzył na niego długo, aż powoli, po 
burcie
łodzi osunął się na biały, czysty nadmorski piach.
Jacek zacisnął powieki, zacisnął je aż do bólu. Świat był czerwony, zamazany, mokry. 
Na
łodzi tuż obok usiadła mewa, przekrzywiła głowę, patrzyła na to męskie pożegnanie 
starego
człowieka i chłopca. Ciągle była cisza. Czerwone blaski świtu przebiły mgłę, zapłonęły 
jasnym
blaskiem, rozświetliły plażę. Biała mewa poderwała się z łodzi, zawisła w powietrzu,
niema i jakby nieruchoma poleciała prosto ku wschodowi słońca. Poranna bryza uniosła 
małą
falę, woda dotknęła siwej czupryny kapitana. Od strony osady biegł Radar, za nim kilku 
rybaków.
W górze krzyczała wyrwana nagle z tej przedziwnej ciszy mewa.
77
LET GO GEJTAWY, GORDINGII
W rybackich osadach zakwitły jabłonie. Lato królowało na Helu. Jacek obłożony 
książkami
wkuwał historyczne daty i wyprowadzał wzory matematyczne. Został znowu sierotą.
Mieszkał nadal w domu kapitana.
Początek lata zapowiadał się pracowicie. Należało zdać maturę, a potem egzamin na 
morskie
studia.
Po egzaminie maturalnym Jacek pobiegł na mały cmentarzyk na morskich wydmach, 
podzielić
się swoim wielkim sukcesem z kapitanem, którego tak nagle zabrakło.
W czerwcu odbył się egzamin do Wyższej Szkoły Morskiej.
W olbrzymiej sali stoją daleko od siebie stoliki. Każdy kandydat ma oddzielne miejsce. 
Jacek
pochłania wzrokiem wypisane na tablicy tematy. Rozumie je. Zadania rozwiąże. Musi to
zrobić, szybko, dobrze. Egzamin jest konkursowy. Na pięciu kandydatów walkę wygra 
tylko
jeden. Sala milknie. Wszyscy pochylają się nad arkuszami pokratkowanego papieru. 
Jacek
rozwiązuje pierwsze zadanie. Sprawdza. Zgadza się! Teraz drugi temat. Młody kandydat 
wypisuje
dane, zestawia je w układ równań i próbuje rozwiązać. Układ jest zły. Jacek burzy
wszystko i ponownie sprawdza dane, po czym jeszcze raz buduje układ. Przekształca 
liczby i
symbole, logicznym ciągiem przeprowadza redukcję i z matematycznych zakamarków 
wyprowadza
dane ostateczne. Wynik jest ciągle zły. Pot występuje mu na czoło. Na sali jest
upał. Czerwcowy dzień wstał pełen słońca. Z otwartych okien do wnętrza przepełnionej 
sali
bucha żar. Nieruchome powietrze jest lepkie... Pot spływa po policzkach niczym łzy. Już 
pół
godziny ciężkich zmagań, już godzina. Ktoś wstaje od stolika i zanosi do katedry gotową 
pracę,
potem drugi, trzeci. Jacek czuje ogarniającą go panikę, rozpacz chwyta go za gardło.
Czyta raz jeszcze zadanie i teraz w ogóle nie rozumie nic. Jest przerażony i otępiały...
Spokojnie... tylko spokojnie, jeszcze nie wszystko stracone – pociesza się siłą woli.
Na sali jest już wiele wolnych miejsc – to wyszli szczęśliwcy, którzy wygrali bitwę. Jacek
czuje, że jego rozbiegane myśli koncentrują się. Zostawia nie rozwiązane zadanie i 
przystępuje
do następnego. Radzi sobie z nim szybko. Przy stoliku obok siedzi wysoki, chudy 
chłopak.
Jest blady i patrzy na Jacka, jakby prosił go o pomoc.
Ostatnie zadanie sprawdza się. Jacek powraca do opornego równania. Przygląda się 
układowi.
Patrzy długo nie dotykając papieru piórem. Wgłębia się w logiczny sens zadania. W
myśli dokonuje przekształceń... Potem, pochylony nad stołem, starannie wypisuje cyfry. 
Na
sekundę wstrzymuje oddech. Cyfry rosną wprost w oczach, stają się jakby wyraźniejsze.
Jest!!! Jest po trzykroć powtarzany błąd. Pióro biega po papierze i wypisuje wzory oraz 
symbole
matematyczne. Na sali upał. Szurają krzesła. Wstają od stolików lepsi od Jacka, oddają
swoje prace i uradowani wychodzą, aby podzielić się sukcesem z podobnymi do siebie. 
Blady
chłopak obok opiera się o blat stolika, a potem z rumorem pada na podłogę. Powstaje 
zamęt.
Instruktorzy biegną do omdlałego, podnoszą go, cucą.
– Ten już skończył morską karierę! – powiada ktoś ze starszych.
Chłopak odzyskuje przytomność i nie pozwala wynieść się z sali, mówi, że nie skończył
zadania. Nie pomagają wysiłki instruktorów, uparty kandydat siada z powrotem przy 
stoliku i
pochyla się nad pokratkowanym arkuszem papieru. Jacek dokonuje dalszych 
przekształceń
złośliwego równania. Wynik wreszcie jest dobry. Jacek przepisuje pracę na czysto. Gdy 
już
kończy, blady uczeń odsuwa krzesło i niesie do katedry swoje rozwiązane zadania. 
Jacek
jeszcze raz przebiega wzrokiem równe rzędy cyfr i wstaje, aby oddać pracę. Na sali 
pozostaje
wielu pochylonych nad arkuszami kandydatów.
78
Przed szkołą w blasku słońca stoją grupy chłopców. Wszyscy dyskutują zawzięcie. 
Niedawno
przeżyte emocje parują z gorących głów. Wysoki, blady chłopak siedzi na kamiennym
murku obok schodów, zobaczył Jacka i uśmiechnął się.
– Twarde było to równanie, co? – zagadnął Jacek.
– Był kruczek... dwa razy się na niego nabrałem – powiada tamten.
– Ja też myślałem, że klapa, spociłem się jak szczur.
– Gorzej ja, zrobiło mi się słabo, narobiłem hałasu... pewnie sobie zapisali i cherlaka nie
przyjmą do szkoły, chociaż zadania rozwiązałem dobrze...
– Kogo? – zapytał Jacek przyglądając się spode łba nowemu koledze.
– Cherlaka... takiego, co mdleje przy egzaminach...
– Nie bój się... nie takie cherlaki dawali sobie na morzu radę – uśmiechnął się Jacek.
– Jak koledze na imię? – zagadnął tamten.
– Jacek, a koledze?
– Mnie Krzysztof, ale nazywaj mnie „Kasztan”, tak jak wszyscy.
– Kasztan? Dlaczego?
– Dla draki, bo jestem długi jak patyk i blady jak śmierć...
Na rejach „Daru Pomorza” rozpięte białe płótna, gdy chwycą wiatr, zaproszą na daleką
przygodę, gdzie pośród innych niebezpieczeństw, najgroźniejsza jest własna słabość. 
Jacek
zabrał w ten rejs podziurawioną banderę i wierną pamięć o kapitanie – najprawdziwszy 
skarb
z piaszczystego półwyspu...
Zadumał się, właśnie teraz przypomniał mu się Kraken i samotni żeglarze, zobaczył jak
żywą twarz swojego kapitana, któremu nie potrafiły zaimponować obce, bogate światy...
Bosman wyrwał młodego kandydata z tej zadumy.
– Ruszaj się, chłopie! Nie stój jak mumia, tupaj! tupaj!
Na niebo wpełzło słońce, purpurowe i chłodne wróżyło wiatr.
– Let go gejtawy, gordingi!
Kandydaci wachtami biegną na stanowiska. Wiatr wypełnił białe płótna.
Niedaleki kształt półwyspu przybliża się, rośnie coraz bardziej. Pośród rybackich łodzi
dwaj chłopcy stawiają żagle na maszcie niewielkiego jachtu. Przerwali pracę, patrzą... W 
obłoku
wydętych płócien płynie fregata. Pies na brzegu podniósł łeb, wietrzy pana. Maciek
układa ręce w tubę, krzyczy w kierunku morza. Szum żagli głuszy ten krzyk. Uczepiony 
między
rejami kandydat uśmiecha się, jakby słyszał głos przyjaciela:
– Jacek, ty sobie nie lekceważ!
Potem niknie piaszczysty cypel, dookoła pozostaje morze. Rejs do Aberdeen na jachcie
„Hel” został odłożony... Kapitan nie żyje. Jacek stoi na pokładzie fregaty, wie, że kiedyś 
on
poprowadzi ten daleki rejs i koło wyniosłych brzegów Szkocji rzuci garść ziemi druhom 
kapitana.
Żaglowiec obraca się do wiatru, lekko kładzie się na burtę, spieniona woda z sykiem
ucieka ku oddalającym się zarysom półwyspu, jakby powracała tam, gdzie kiedyś 
zaczęła się
wielka, przygoda.
79
OBJAŚNIENIA
b a s e n p o r t o w y – część obszaru wodnego portu, przeważnie w kształcie wąskiego
prostokąta, z betonowymi nabrzeżami uzbrojonymi w dźwigi, magazyny, tory kolejowe 
itp.;
baseny muszą mieć odpowiednią głębokość przystosowaną do wielkości statków, jakie 
zawijają
do portu; biorąc pod uwagę przeznaczenie basenów rozróżniamy baseny węglowe, 
zbożowe,
drzewne itp., a także rybackie czy jachtowe
b ą c z e k, bąk – niewielka łódź używana do różnych prac pomocniczych i utrzymywania
łączności okrętu z lądem
b l i n d a, blind – pasażer jadący statkiem bez biletu, przeważnie ukrywający się w 
jakimś
zakamarku; zgodnie z przepisami pasażer taki podlega władzy kapitana, który ma prawo 
go
zamknąć i odstawić do wyjściowego lub najbliższego portu i wydać w ręce władz (od 
słowa
blinda pochodzi czasownik – zablindować się)
b o j a – patrz pława
b o s m a n – w marynarce handlowej bezpośredni zwierzchnik marynarzy pokładowych,
pod jego opieką znajduje się osprzęt pokładowy statku i magazyn bosmański
b u l a j – szczelnie zamykane okienko z grubego szkła, w burcie lub ścianie nadbudówki
statku
c a ł a n a p r z ó d – komenda do maszynowni oznaczająca, że maszyny mają 
pracować
całą swą mocą; odpowiednią moc maszyn regulują komendy: „mała naprzód”, „pół 
naprzód”
itp.
c u m a – lina roślinna lub stalowa z okiem (pętlą) na końcu, służąca do mocowania 
statku
do nabrzeża, do beczki cumowniczej, do burty innego statku itp. (od cumy wywodzą się 
nazwy
czynności – cumować, odcumować itp.).
c z e r w o n y k r z y ż m a l t a ń s k i – międzynarodowy znak jednostek morskiej 
służby
ratowniczej, namalowany na białej burcie statku ratowniczego
d i n t o j r a – tu zwyczajowy sąd w środowisku złodziejskim
d r ą g a – tu rodzaj kotwicy
d r y f o w a ć – l. zbaczać z kursu pod wpływem wiatru i fali; 2 być niesionym po morzu
pod wpływem wiatru i fali; stąd – kłaść się (stawać) w dryf – pozwalać statkowi (łodzi) na
unoszenie go przez wiatr i falę
e s k a d r a – zespół okrętów wydzielonych do wykonania pewnego określonego 
zadania
f a l o c h r o n – betonowa ściana odgradzająca port od otwartego morza; rozbija fale 
nie
dopuszczając ich do portu, w ten sposób zabezpiecza port przed gwałtownym ruchem 
wody
f o k – skrócona nazwa fokżagla, głównego żagla na maszcie lub fokmasztu – 
pierwszego
masztu od dziobu; wszystkie żagle, części omasztowania i osprzęt należące do 
przedniego
masztu mają dodawany do nazwy człon „fok”
f o r p i k – skrajnik dziobowy, przednia komora zderzeniowa – przedni wodoszczelny
przedział statku, oddzielony od reszty kadłuba wzmocnioną grodzią wodoszczelną; w 
razie
uszkodzenia dziobu, co zdarza się najczęściej przy wszelkiego rodzaju zderzeniach, 
woda
zalewa tylko ten jeden przedział
f r e g a t a – typ żaglowca, zwanego też pełnorejowcem, o trzech masztach z 
ożaglowaniem
rejowym, fregatami nazywa się też żaglowce o czterech i więcej masztach, mające na
wszystkich masztach ożaglowanie rejowe
80
g e j t a w a – lina służąca do podciągania do rei rogów żagla rejowego (tzn. mającego
kształt prostokąta lub trapezu ustawianego w płaszczyźnie prostopadłej do linii symetrii 
statku)
g o r d i n g – lina służąca do podciągania dolnego liku (krawędzi) żagla rejowego do rei
przy zwijaniu żagla
g r e t i n g – patrz kratownica
g r o t – skrócona nazwa grotżagla – największego żagla na grotmaszcie – lub 
grotmasztu –
drugiego od dziobu masztu na brygu, fregacie, szkunerze (na wielomasztowych 
żaglowcach
wszystkie maszty prócz pierwszego i ostatniego nazywane są grotami); wszystkie żagle, 
części
omasztowania i osprzętu należące do głównego masztu mają dodawany do nazwy człon
„grot”
h u r a g a n – wiatr o sile 12° Beauforta, to jest o szybkości średniej 29,1 m/s i więcej,
działanie takiego wiatru jest druzgocące
i l u m i n a t o r – patrz bulaj
k a f a r – urządzenie do wbijania w grunt pali
k a m b u z – pomieszczenie, często w oddzielnej nadbudówce, na statkach rybackich i 
innych
małych jednostkach, gdzie mieści się kuchnia; również popularna nazwa kuchni na 
każdym
okręcie
k e j a – patrz nabrzeże
k o g a – żaglowy statek handlowy z XIII – XV wieku używany powszechnie na Bałtyku;
koga początkowo miała jeden maszt, później – trzy maszty, płaskie dno, była ciężka i 
mało
zwrotna (długość – do 40 m, szerokość 8 –13 m), mogła zabrać do 330 ton ładunku
k o k p i t – wgłębienie dla załogi w części rufowej pokładu jachtu
k o n w ó j – zespół statków transportowych idących w szyku, ochranianych i 
osłanianych
przez okręty wojenne i samoloty
k o t w i c a – ciężka stalowa konstrukcja, część urządzenia kotwicznego, służąca do
utrzymania okrętu (jachtu) w jednym miejscu; kotwice mają różne konstrukcje, a 
poszczególne
typy kotwic noszą różne nazwy
k r a t o w n i c a – położona na dnie łodzi lub mniejszego jachtu krata wykonana z 
ułożonych
na krzyż drewnianych listew; zabezpiecza przed wodą zbierającą się na dnie łodzi
k r ą ż o w n i k – klasa okrętów bojowych przeznaczonych do walki z jednostkami floty
nieprzyjaciela, paraliżowania jego morskich linii komunikacyjnych oraz wykonywania 
innych
zadań na akwenach (określonych obszarach wód morskich) oddalonych od własnych 
baz
k s i ą ż e c z k a ż e g l a r s k a – dokument, który posiada każdy marynarz floty 
handlowej,
zastępujący paszport zagraniczny i uprawniający do pracy w żegludze morskiej i pobytu
we wszystkich portach świata
k u r s s t a t k u – w ogólniejszym znaczeniu kierunek, w którym porusza się statek
k u t e r – l. niewielki pokładowy statek rybacki; 2. typ ożaglowania jednomasztowego
jachtu
„L a t a j ą c y H o l e n d e r” – legendarny żaglowiec, który za przestępstwa popełnione
przez kapitana i załogę skazany był na bezustanne błądzenie po morzach. Nazwę tę 
nadawano
w dawnych czasach statkom opuszczonym przez załogę, które pędzone wiatrem, falą 
lub prądem
błąkały się po oceanach stanowiąc groźbę dla żeglugi. Według wierzeń ówczesnych 
żeglarzy
ukazanie się takiego statku zwiastowało nieszczęście
l e t g o g e j t a w y, g o r d i n g i! – tu komenda dawana przy stawianiu żagli
81
m a r t w a f a l a, rozkołys – duża, łagodna fala powstała wskutek długotrwałego wiatru
wiejącego nad rozległym obszarem wodnym, może biec po morzu jeszcze dwie doby po 
ustaniu
wiatru, który ją wywołał
m a s z o p e r i a – rybacka spółka do połowu ryb; członkowie spółki, tzw. maszopi, 
pracowali
wspólnie pod kierunkiem starszego, zwanego szyprem
m e s a – pomieszczenie na statku przeznaczone dla wspólnego wypoczynku, zajęć i 
zebrań
załogi, również jadalnia załogi
m i e r z e j a – wał piaszczysty naniesiony przez fale morskie, odcinający zatokę od 
morza;
mierzeją jest Półwysep Helski, utworzony z naniesionych w ciągu tysiącleci warstw 
piasku,
odcinający Zatokę Pucką od otwartego Bałtyku
m i l a m o r s k a – jednostka miary odległości używana na morzu, równa 1852 metrom
n a b r z e ż e – ściana basenu portowego zbudowana z betonu, kamieni, stali i drewna,
uniemożliwiająca obsuwanie się gruntu do wody i uzbrojona w urządzenia cumownicze i
przeładunkowe
n a d b u d ó w k a – wszelkiego rodzaju zamknięte pomieszczenia na górnych 
pokładach,
ściany nadbudówek nie dochodzą do burt
n e t a – sieć zastawna używana do połowu ryb dennych; zastawiana na samym dnie 
łowiska
w postaci pionowej zapory, prostopadle do spodziewanego kierunku podejścia ryby
n i e t o p e r z – ręczna latarnia naftowa, używana powszechnie na jachtach i na innych
mniejszych statkach, na których nie ma prądu elektrycznego
o s p r z ę t – urządzenia zamocowane na stałe na statku, a przeznaczone do nawigacji
(prowadzenia) statku lub jego załadunku i wyładunku oraz przedmioty do stałego lub 
tymczasowego
zamocowania takielunku, omasztowania, ożaglowania itp.
p a c h o ł e k – słupek z drewna, kamienia lub z żelaza służący do zakładania na niego
cum; na okrętach pachołki są ustawiane najczęściej parami i przymocowane do 
wzmocnionego
w tym miejscu pokładu, w portach zaś są bardzo mocno osadzone na nabrzeżu
p e ł z a c z e – metalowe okucia służące na jachcie do umocowania żagla do masztu
p i a n k a – tu deska poszycia jachtu (statku)
p ł a w a – pływający zakotwiczony znak nawigacyjny pomalowany jaskrawym, dobrze
widocznym z daleka kolorem; pławy służą do oznakowania torów wodnych, mielizn, 
wraków
itp., często zaopatrzone są w odróżniające je znaki szczytowe oraz w sygnały 
akustyczne i
świetlne lub w oba rodzaje sygnałów łącznie
p o l e r – patrz pachołek ponton – tu rodzaj łodzi służącej do ratowania rozbitków na 
morzu
p o s z y c i e – blachy lub listwy drewniane (klepki), które przymocowane do 
odpowiednich
części szkieletu tworzą burty oraz pokład statku
p r e k a – w gwarze kaszubskiej drąg około 3 m długi z chorągiewką u góry, z 
ciężarkiem
na dole oraz korkiem na środku, między prekami zanurza się sieci, żeby je łatwiej było 
odnaleźć
r e d a – obszar wodny przed portem z odpowiednią głębokością dna bezpieczną dla 
kotwiczenia
statków oczekujących na wprowadzenia do portu przez pilota
r e j a – poziome drzewce omasztowania przytwierdzone w środku długości do masztu 
lub
stengi (przedłużenia kolumny masztu), służące do umocowania górnego liku (krawędzi) 
żagla
prostokątnego
82
r e l i n g – barierka wokół pokładu statku, chroniąca znajdujących się na pokładzie ludzi 
i
przedmioty przed wypadnięciem za burtę
r u m b – kąt stanowiący 1/32 okręgu koła, czyli 11 1/4°, służący do przybliżonego 
określania
kursu, kierunku wiatru itp,
r u m p e l, sterownica – drążek drewniany lub metalowy, zamocowany do głowy trzona
steru, za pomocą którego ręcznie lub mechanicznie zmienia się położenie steru
s e j f – ogniowa, metalowa szafka lub skrzynia służąca do przechowywania pieniędzy i
kosztowności, kasa pancerna; skrytki w skarbcu bankowym
s l u p – tu typ jachtu jednomasztowego z dwoma żaglami
s t a t e k r a t o w n i c z y – tu statek Polskiego Ratownictwa Okrętowego 
przedsiębiorstwa
zajmującego się ratowaniem statków i życia ludzkiego na morzu, wydobywaniem 
wraków,
wykonywaniem prac nurkowych i pirotechnicznych
s t e r – urządzenie służące do kierowania statkiem; ster składa się z trzona, pióra i 
rumpla
s t e r m a s z t – ostatni licząc od dziobu maszt na statku żaglowym o ożaglowaniu 
rejowym
s t e r ó w k a – nadbudówka na pokładzie, w której są umieszczone przyrządy służące 
do
kierowania statkiem
s t r ą d – w gwarze kaszubskiej brzeg morski, wybrzeże
s z a l u p a – większa wiosłowo-żaglowa łódź okrętowa
s z k u n e r – żaglowiec o żaglach trójkątnych lub skośnokątnych żaglach gaflowych 
(żaglach
czworokątnych) podnoszonych na dwóch lub więcej masztach
s z k u t n i c z y w a r s z t a t – warsztat, gdzie buduje się łodzie lub statki drewniane
s z t o r m – gwałtowne wiatry o sile ponad 8° Beauforta, tj. o szybkości średniej ponad
18,3 m/s; na lądzie sztorm wyrywa drzewa z korzeniami, zrywa lub uszkadza dachy 
domów,
na morzu podnosi wysokie, górzyste fale z długimi, załamującymi się grzebieniami, 
szum fal
zlewa się w ciągły, zagłuszający wszystko ryk
s z t u r w a ł – część urządzenia sterowego
s z y p e r – kapitan, dowódca mniejszego statku, np. holownika, statku rybackiego, 
portowej
jednostki pomocniczej itp.
ś r u b a o k r ę t o w a, śruba napędowa – rodzaj pędnika okrętowego, który składa się z
kilku skrzydeł osadzonych promieniowo na wspólnej piaście
t a k i e l u n e k – ogólne olinowanie statku
t a r a n – na dawnych okrętach wystająca z dziobu, zaostrzona belka umocowana do 
kadłuba,
służąca do atakowania (przebijania burt) nieprzyjacielskich okrętów
t a w e r n a – gospoda, karczma
t r a p – skośnie zawieszone wzdłuż burt statku schody służące do wchodzenia na 
pokład
statku; również nazwa wszelkiego rodzaju schodków na statku prowadzących z jednego 
pokładu
na drugi, a także przenośnych pomostów łączących statek z nabrzeżem (sztormtrap –
drabinka sznurowa wywieszana za burtę statku dla przyjęcia pilota, zejścia do łodzi itp.)
w a c h t a – l. okres czasu (najczęściej 4 godziny), podczas którego pełni służbę jedna
zmiana załogi; 2. część załogi, z oficerami włącznie, pełniąca służbę na statku w ciągu 
określonego
czasu; zwykle załoga jest podzielona na trzy wachty, na małych statkach czasami na
dwie; wachtowy – marynarz pełniący służbę wachtową na okręcie na stanowisku 
określonym
w rozkładzie wacht
w i k i n g – wojownik skandynawski, członek łupieskich drużyn morskich, które w VIII –
XII w. napadały i rabowały kraje europejskie
83
z a o k r ę t o w a ć s i ę – przybyć na okręt w celu pozostania na nim na pewien okres, 
np.
na czas odbycia określonego rejsu
z ę z a – miejsce na statku, w którym zbiera się przeciekająca przez poszycie lub 
dostająca
się do kadłuba w inny sposób woda, rozlane smary itp.
z y d w e s t k a – część ubrania sztormowego; nieprzemakalny kaptur z szerokim 
rondem
zawiązywany pod brodą