PIOTR KORDA

RUDOGRZYWA CÓRKA MADERY

Copyright by Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia", 
Warszawa 1974
Redaktor EWA 
TROSZCZYŃSKA
Redaktor techniczny 
BARBARA KUBISZEWSKA
Korektorzy
ALEKSANDRA DMOWSKA
NAWOJKA PELIWO
ISBN 83-10-07955-9
PRINTED IN POLAND
Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia", Warszawa 1982 r. Wydanie 
drugie. Nakład 20 000 + 250 egz. Ark. wyd. 10,5. Ark. druki Al—11,2. Papier 
powlekany ki. V, 80 g, 82X104/32. Oddano do skłaj dania w maju 1980 r. 
Podpisano do druku w marcu 1932 r. Druk ukończono w kwietniu 1982 r. Zakłady 
Graficzne w Gdańsku. Zam. 237
SAMOTNI ŁOWCY I WILK
Śnieg stajał trochę i gdzieniegdzie widać było czer-
niejące dno lasu. Dokuczliwe, wilgotne powietrze wnikało 
pod ich skórzane okrycia i ziębiło ciała. Stali nieruchomi 
za wykrotem powalonej topoli. Korzenie jej, wydarte z 
podłoża wraz z mierzwą i strzępami mchu, sterczały 
wysoko, nad ziemią i dobrze skrywały obydwu. Sami 
niewidoczni, mogli spoza tej osłony swobodnie 
obserwować otoczenie. Brodaty wypatrywał czegoś w 
pobliskim gąszczu krzewiastej wierzby. Mały — jego syn 
— obserwował w skupieniu wilczycę, leżącą opodal. 
Pozornie nie zwracała na nich uwagi. Ukryta pod pniem 
wsłuchiwała się w coś, co dla nich pozostawało ciszą.
Od dłuższej chwili wilczyca łowiła jakieś odgłosy i choć 
sami pozostawali na nie głusi, wiedzieli, że do niej 
docierają. Poznawali to po niej.
Strzygnęła właśnie uchem i nieznacznie uniosła noz-
drza, zwracając je w stronę krzewów wierzbiny. Rów-
nocześnie Brodatemu wydało się, że poza nagimi wierz-
bowymi witkami spostrzegł jakiś płynny, ledwie do-
strzegalny ruch. Jego spojrzenie przeniosło się na wil-
czycę, po czym szybkie i pełne oczekiwania powróciło ku 
wierzbowym krzewom. Znów coś się tam poruszyło i od 
mglistego tła można już było odróżnić brunatną, mocno 
wysyconą plamę. Cel był teraz wyraźny i bliski.
Brodaty odetchnął głęboko, cicho wypuścił powietrze z 
płuc, nabrał je raz jeszcze, wstrzymał oddech... zmierzył.
Wilczyca rozpoznała od razu znaną sobie zmianę w 
rytmie oddechu łowcy i zerknęła na niego kątem oka, po 
czym uniosła się nieznacznie i napięta znieruchomiała. 
Dał się słyszeć odgłos zwolnionej cięciwy i krótki świst. 
Pasący się w wierzbinie kozioł1 skoczył. Na mgnienie oka 
zawadził rogiem o gałąź i po kilku lekkich susach zniknął 
z pola widzenia. Wilczyca sunęła już za nim. Biegła 
długimi, niskimi skokami, wyciągnięta tuż nad 
powierzchnią niegłębokiego śniegu. Zdawało się, że nie 
dobywa wszystkich sił, szczędząc je może na dłuższy 
pościg.
—	Chybiłem — stwierdził Brodaty.
—	Trafiony — sprzeciwił się Mały.
—	Idziemy. Trzeba zobaczyć. Może posoka został 
na śniegu — ponaglił Brodaty.
—	Nie będzie posoki... Nie będzie ni w śniegu, ni n 
witkach — oświadczył Mały, podążając za ojcem.
—	Dlaczego? — zdziwił się Brodaty.
—	Strzała poszła w kałdun. Widziałem.
—	Niedobrze. Będzie szybko uciekał. Będzie dług 
uciekał — stwierdził Brodaty.
—	Szybko będzie uciekał, ale nie długo. Kozioł stary, 
rogi ma słabe. Rudogrzywa dogna go. Zmrok daleko. 
Kozioł nasz. Znajdziemy go po śladach. Zaniesiemy łup 
Kobiecie i Dziecku. My też zjemy dużo mięsa. Będzie 
dużo jedzenia. Dużo twardego mięsa. Będzie na kilka 
dni...
W głosie Małego brzmiała nuta radości. Był głodny. 
Zapas zmarzłego mięsa, jaki przechowywali pod głazem w 
skalnej szczelinie, został już dawno zjedzony.
prócz królika i dwóch chudych kuropatw, schwytanych w 
samołowkę, nie jedli niczego od poprzedniego ranka, nie 
licząc kilku garści zmarzłych jagód brusznicy i żurawin, 
wygrzebanych spod śniegu, których cierpki smak Mały 
czuł jeszcze na języku. Na samą myśl o pieczonym mięsie 
ślina napłynęła mu do ust. Przyspieszył kroku doganiając 
ojca. W milczeniu szli spiesznie po świeżych, wyraźnych 
śladach.
Stary kozioł, gnany nieprzerwanie przez wilczycę, nie 
ustawał w biegu. Sprężyste, suche kończyny niosły go 
lekko i tylko oddech, zmęczony oddech starego zwie-
rzęcia, nie nadążał za wytężonym ruchem ciała. Tylko 
ciężki oddech, chwytany już nie nozdrzami, lecz roz-
wartym pyskiem, chrapliwy teraz i nierówny, utrudniał 
ucieczkę.
Dobywając ostatka sił ofiara oddaliła się jednak od 
pogoni. Ale trwało to krótko. Kozioł wnet osłabł i susy 
jego stały się sztywne i niepewne. Rudogrzywa wilczyca 
dostrzegła to. Biegła dotąd upartym, długim cwałem. 
Teraz instynkt ponaglił ją jeszcze: uszy legły na karku, 
pysk lekko rozchylił się, a wytężony, falisty ruch grzbietu 
i rytmiczne wyrzuty długich łap przyspieszały pęd ciała z 
każdą chwilą.
Dystans między prześladowanym i prześladowcą zaczął 
się nagle zmniejszać i wkrótce nie było go już wcale: 
szczęki wilczycy zaciśnięte przez moment na tylnej nodze 
kozła zwolniły uchwyt i ponownie zwarły się na jego 
brzuchu. Kozioł skoczył, zachwiał się i znów skoczył; 
mierzył tak, aby w skoku uderzyć ciałem o pień drzewa i 
uwolnić się od wczepionego w jego bok wroga.
Skok był celny. Pod nagłym uderzeniem wilczyca 
puściła, ale i kozioł nie był w stanie wykorzystać tej 
ostatniej szansy. Zbyt nagle oswobodzony od zbędnego 
ciężaru zachwiał się i potknął; nim zdołał poderwać ciało 
do biegu, wilczyca znów go dopadła i powaliła. Jeszcze 
tylko stłumione odgłosy szamocących się ciał, gardłowy, 
chrapliwy pomruk, dobywający się spoza zwartych 
szczęk, i cisza...
Kiedy Brodaty z synem przybyli śladem zwierząt, 
wilczyca obnażyła kły i bezgłośnie cofnęła się o kilka 
kroków od ofiary. Łowca obejrzał łup, wyrwał strzałę 
tkwiącą w słabiźnie, wyjął zza cholewy krzemienny nóż i 
szybko oddzielił sporą część tuszy. Trzymając w dłoni 
odcięty ochłap przywołał Rudogrzywę. Zbliżyła się 
zjeżona, warcząc szarpnęła ku sobie mięso, cofnęła się 
nieco i natychmiast przystąpiła do żeru. Wysiłek pogoni i 
podniecenie wywołane walką wzmagało jej głód i 
żarłoczność.
Każdy wilk goni wytrwale, walczy zajadle, a potem
pożera łup zachłannie i spiesznie, chroniąc swój kęs przed 
zaborczością innych. Rudogrzywa pochłonęła więc bez 
reszty swoją porcję, nim Brodaty z Małym zdążyli 
ściągnąć ze zdobyczy skórę.
Wilczyca czekała teraz chwili, w której łowcy rozdzielą 
tuszę na części, wezmą ją na barki i ruszą w drogę 
powrotną. Chwila ta wkrótce nadeszła i ledwie przeszli, 
objuczeni, kilka kroków, przystąpiła jeszcze raz do żeru. 
Wraz z trzewiami kozła resztek pozostało niemało. Kiedy 
wszystko to zniknęło w jej paszczy, oblizała się i nieco 
ociężała pospieszyła za oddalającymi się. Po chwili 
dognała łowców i w drodze do jaskini nie odstępowała ich 
już ani na krok.
PRZY JASKINI
Przed zmrokiem byli już przy swojej jaskini. Kobieta 
widząc z daleka, że nadchodzą z łupem, podsyciła 
ognisko, które stale płonęło u podnóża skały. Po-
wracających spostrzegło także Dziecko i przypomniawszy 
sobie o głodzie zaczęło płakać w niecierpliwym 
oczekiwaniu pokarmu.
Wkrótce zaskwierczał duży połeć mięsa zawieszony nad 
ogniskiem. Rozszedł się zapach przypiekanego tłuszczu...
Jedli łapczywie i do syta. Pozostałą część zdobyczy 
ukryli po przeciwległej stronie skały, w szczelinie pod 
głazem, gdzie nie dochodziło ciepło ogniska.
Kobieta podrzuciła kilka tęższych gałęzi do ognia. 
Płomień ogarnął je, rozszerzył się, wzniecił snop iskier, 
wzbił się w górę i począł smalić pobliską skałę oraz
wyżej położony nawis skalny, nad którym czerniał 
wąski właz do jaskini. Siedzieli wokół ognia i chłonęli 
ciepło, jakie rozsiewał. Syci, rozgrzani i znużeni wysiłkiem 
minionego dnia poczuli senność. Po chwili weszli po 
wyrąbanych w kamieniu stopniach na półkę skalną i skryli 
się w jaskini. Zasnęli.
Ognisko poczęło przygasać.
Po jakimś czasie Rudogrzywa wdrapała się na skałę i 
uchyliwszy nosem skórę zwisającą u włazu wśliznęła się 
do wnętrza.
Było ciepło i zacisznie.
Ściana skalna ogrzewana od zewnątrz płomieniem 
oddawała ciepło wnętrzu ciasnej pieczary i osuszała ją. 
Było tu ciemno. Ciszę zakłócały tylko spokojne oddechy 
śpiących. Zadrzemała i wilczyca.
Czas mijał...
Naraz Rudogrzywa ocknęła się. Zbudził ją jakiś da 
leki, stłumiony dźwięk.
Wzeszedł księżyc i poprzez wąską szczelinę u właz 
wsączyła się do jaskini smuga bladego światła. Odległy, 
przeciągły dźwięk znów przypłynął z puszczy. Wilczyca 
westchnęła, a westchnienie to przeszło w szerokie 
ziewnięcie i ledwo słyszalny wysoki skowyt. Jej żołądek 
był wypełniony. Nie czuła głodu, pragnienia ni chłodu, a 
przecież rodził się w niej niepokój, który przerywał sen.
Naglona nie znaną dotąd siłą wstała, ziewnęła jeszcze 
raz i przeciągnęła się, prężąc grzbiet i kolejno tylne łapy, 
po czym zbliżyła się do wyjścia. Siadła tu, i uchyliła 
nosem skórzaną zasłonę i wysunęła łeb na zewnątrz.
I znów, teraz nieco wyraźniejszy, odezwał się głos idący 
z kniei. Brzmiał nisko. Posępny i niepokojąc; trwał 
dłuższą chwilę i ścichł. Było to wezwanie wilków.
Rudogrzywa słuchała jakiś czas, potem zadarła w górę 
pysk, wydając z siebie długą, natarczywie drgającą nutę, 
która opadła po chwili, zabrzmiała niżej i wreszcie zgasła.
Brodaty i Kobieta zbudzili się. Wilczyca wysunęła się z 
pieczary, zeskoczyła z półki skalnej i stanęła opodal 
ogniska. Dalekie nawoływanie wilków powtórzyło się. 
Teraz był to dwugłos. Znów odpowiedziało mu wycie 
Rudogrzywej. Odzew jej zabrzmiał tym razem pewniej, 
donośniej.
Brodaty rozbudził się na dobre. Otulony szczelnie 
skórą wyszedł z jaskini, zsunął się w dół, przysiadł na. 
kłodzie rzuconej w pobliżu ogniska, rozniecił je trochę i 
zamyślił się.
Pamiętał, że ubiegłej zimy, kiedy już dobrze przybyło 
dnia, Rudogrzywa również bywała niespokojna. Wtedy 
była ledwie podrostkiem. Spojrzał na nią. Stała bez 
ruchu, zwrócona pyskiem ku ciemnej i postrzępionej 
wstędze puszczy, otaczającej od północy i wschodu 
Skalistą Polanę. W postawie wilczycy, uniesionych 
nozdrzach, podanej do przodu głowie i zwróconych 
przed siebie uszach wyczuwało się natężone skupienie. 
Rudobrunatna za dnia kryza, okrywająca jej kark i ło-
patki, zdawała się teraz czarna. Długie, suche kończyny i 
podciągnięty brzuch nadawały lekkości jej sylwetce, 
dając świadectwo zręczności i chyżości zwierzęcia.
Brodaty przypatrywał się Rudogrzywej z zadowoleniem, 
ale i z niepokojem. Była szybka i silna, wytrwała i 
uważna. Wiedział to i wiedział także, że tej nocy 
zachowuje się inaczej niż kiedykolwiek. Oto znów ugięła 
lekko tylne łapy i zadzierając długi pysk zawyła 
przeciągle. Kiedy ostatnia opadająca nuta ścichła, wil-
czyca przysiadła na zadzie. Pozostała tak dłuższą chwilę i 
naraz, bez widocznej przyczyny, zerwała się. Przebiegła 
parę kroków, podskoczyła jak za szczenięcych czasów, 
zatoczyła w szalonym pędzie kilka niewielkich okrążeń i 
zbliżyła się do Brodatego, po czym trąciła go! nosem i 
przypadła do śniegu, machając ogonem. Była to wyraźna 
zachęta do zabawy. Brodaty nie poruszył się.; Wilczyca 
zniechęcona oddaliła się nieco, po czym przypadła znów 
do śniegu i ryjąc w nim pyskiem poczęła się tarzać. 
Trwało to dłuższą chwilę, wreszcie otrząsnęła sierść i 
naraz znieruchomiała zwrócona w stronę, puszczy.
ZAPOWIEDŹ KLĘSKI
Brodaty z rodziną żył poza gromadą swego plemienia 
już trzecią zimę. Nie mając przy sobie wprawnych i sil-
nych mężczyzn, z którymi odbywałby wspólne łowy, byłby 
wraz z Małym, Kobietą i Dzieckiem zginął dawno z braku 
pożywienia. Stało się jednak inaczej...
Nie zawsze syci, ale i nie nazbyt wygłodzeni, żyli do-
tychczas w kniei i z niej potrafili czerpać środki do 
życia.
Inni wygnańcy, których zaraza, waśni bądź jakakolwiek 
inna przyczyna zmusiła do opuszczenia swoich 
plemiennych gromad i którzy skazani byli na samotnicze 
życie w puszczy, ginęli zwykle. Brodaty przeżył. Przeżył 
wraz z rodziną. Jak się to stało?
To prawda, że kiedy żył w plemiennej gromadzie, 
zaliczano go do najprzemyślniejszych łowców. Ale i po 
śród tych, co żyjąc w odosobnieniu ginęli w puszczy 
bywali przecież nie gorsi od niego. Czemu więc lub komu 
zawdzięczał życie? Samemu sobie? Czy może 
przypadkowi, który sprawił, że puszcza okazała się dla 
niego bardziej łaskawa?
Na żadne z tych pytań nie da się odpowiedzieć „tak" Na 
żadne nie da się też odpowiedzieć „nie". Rzeczywistość 
nie była tak jednoznaczna i prosta. Brodaty uparcie 
szukał sposobu przetrwania i wreszcie go znalazł, ale 
prawdą jest również to, że był mu w tym pomocny 
przypadek. Oto pierwszej zimy napotkał kulawą wilczycę. 
Niesprawny drapieżnik skazany bywa w kniei na kłodową 
śmierć. Brodaty wiedział o tym.
Kulawa Wadera, nie mogąc nadążyć za wilczą watahą, 
zdana była tylko na siebie. A że samotny, chromy wilk 
wiele zimą nie upoluje w puszczy, postępowała więc 
wilczyca śladami Brodatego i żywiła się resztkami tego, 
co i jemu z największym tylko trudem udawało się 
upolować. Było tego jednak zbyt mało, by przeżyć 
dłuższy czas i wyżywić rodzinę.
Samotny łowca pojął to, a pojąwszy szukał wyjścia i 
znalazł je: sięgnął po pomoc samotnej wilczycy. Działał z 
rozwagą i namysłem. Chciał, lub może słuszniej byłoby 
powiedzieć musiał, wyzyskać dla siebie tę szczególną 
sposobność, jaką stwarzała ułomność czy też przejściowe 
kalectwo zwierzęcia, a stąd i jego głód. Dożywiał więc 
wychudzoną Waderę dzieląc się własnym, skąpym łupem.
W śniegu i chłodzie zraniona łapa wilczycy nie goiła się 
szybko, a upływający czas sprzyjał zamierzeniom 
Brodatego. Wilczyca po trochu nabierała sił i oswajała się 
z obecnością łowcy. Już nie tylko postępowała za nim, w 
oczekiwaniu na pozostawione resztki, ale wyprzedzała go, 
tropiąc instynktownie zwierzynę i swoim rachowaniem 
wskazując jej kryjówki. Już wtedy była mu pomocna.
Nieco później, wdrożona już do współdziałania z Bro-
datym i przywykła do kalectwa, wilczyca doganiała i 
powalała ciężej zranione i odnajdywała niecelnie trafione 
ofiary, umykające nierzadko wraz ze strzałą zaopatrzoną 
w tak cenny dla łowcy grot, wyciosany z krzemienia. 
Postrzelone zwierzę bywało łatwiejszym łupem. 
Wyczuwając świeżą krew, szła więc za nim] Łowca 
pozwalał jej w zamian zaspokajać głód. Dawał co mógł, i 
brał od niej, co się dało. Kulawa wilczycą towarzyszyła 
mu w łowach nieodmiennie. Szła śladem Brodatego nie 
tyle z wyboru, co z braku wyboru. Szła przecież tropem, 
który zapewniał sytość. Zmiażdżona łapa nie 
pozostawiała jej innych możliwości.
Współdziałanie dawało obojgu korzyści: pozwalało 
przetrwać czas chłodów i głodu.
Tak minęła najcięższa dla samotnego łowcy zima: była 
bowiem pierwsza i najmroźniejsza. Wtedy też w myślach 
Brodatego zrodził się nowy zamysł: plan pozyskania 
zdrowego wilka jako sprzymierzeńca w łowach. Kiedy 
Wadera wydała na świat wilczęta i podchowała je nieco, 
Brodaty odnalazł jej norę i zabrał młode. Jedno z nich 
pozostało przy nim. Drugiej więc zimy polowało już z 
Brodatym niewprawne wilcze szczenię — córka Wadery 
— odebrane podstępnie matce i wychowane u jego boku. 
Była przy nim dotąd i tak oto, trzeciej, zimy przybrała 
już postać długonogiej rudogrzywej wilczycy.
Brodaty nazywał ją krótko Grzywą. Dzieliła z nim 
ciepło pieczary, chłód 
zimowych poranków i trud zdobywania pożywienia. To 
ona zbudziła go tej nocy przeciągłym wyciem. 
Rano Brodaty nie czuł się wypoczęty. Niepokój wilczycy 
dawał i jemu powód do niepokoju. Mimo zmęczenia po 
wczorajszej wyprawie znaczną część ostatnia nocy 
przesiedział przy ognisku. Nowy zapas mięsa, 
pozostawiony jeszcze w skalnej szczelinie, mógł starczał 
zaledwie na dwa dni. Z nastaniem brzasku Brodaty 
przysposobił więc co należało i zbudził Małego. Obaj 
pożywili się trochę i bez zwłoki ruszyli w las. Jak zawsze 
towarzyszyła im Grzywa.
Zdawało się nawet, że podniecenie jej minęło. Z 
nawyku pomykała w odległości 
kilkunastu kroków w bok od Brodatego. Nie wyprzedzała 
go. W ten sposób łowca pozostawał stale w zasięgu jej 
wzroku. Szła czujna i uważna. Brodaty również miał ją 
stale na oku, aby z jej zachowania odczytywać to, czego 
jego własna zmysły, nie tak doskonałe jak wilcze, nie 
mogły pochwycić lub rozpoznać.
Zbliżali się właśnie do niewielkiego mokradła 
otoczonego krzewami i zeschłymi
pędami bylin. Poruszali się cicho, idąc świeżym tropem 
kilku dzików. Odciski racic ginęły w gąszczu okalającym 
śródleśne zapadlisko! Mały trącił ojca w ramię. Obaj 
spojrzeli na wilczyce! Stała chwilę węsząc, strzygnęła 
uchem, po czym skradając się ruszyła powoli tropem 
dzików. Brodaty przywołał ją gestem ręki. Zatrzymała się 
i po chwili ociągania zawróciła.
—	Zwęszyła. Są w gąszczu! — wyszeptał Brodaty. Ja 
zostanę tu. Skryję się przy 
wejściowym tropie! Grzywa pójdzie z tobą. Obejdziecie 
mokradło. Od tamtej strony wypłoszysz dziki. Pognasz 
je na mnie. Będziesz krzyczał i walił gałęzią o drzewa.
—	A jak dziki wcześniej się poderwą? Mogą pójść 
bokiem... — rzekł Mały.
—	Mogą. Wtedy puścisz Grzywę. Ona je pogoni. 
Będą spłoszone. Jak będą 
spłoszone, nie będą szukały nowej drogi. Popędzą 
własnym tropem. Tym tu. Wypadną z gąszczu obok 
mnie. Wtedy strzelę. Grzywa dogoni 
postrzelonego. Idź już — zakończył Brodaty.
Mały przywołał Grzywę i ruszył wokół gęstwiny 
otaczającej zmarznięte mokradło. Brodaty skrył się w 
pobliskiej kępie jałowca, włócznię wbił w śnieg i 
przysposobił 
łuk. Czekał już dość długo i poczynał się niecierpliwić, 
gdy wreszcie usłyszał dalekie okrzyki Małego i huki 
uderzeń pałką o pnie drzew. Po chwili doszło go 
trzeszczenie gałązek pod racicami i tętent. Przygotował się 
do strzału. Wreszcie pochwycił sapanie zbliżających się 
zwierząt i ujrzał krępą sylwetkę dzika, a za nim następne, 
mijające go w galopie. W nozdrza uderzyła fala znanego 
odoru. Wstrzymał oddech i strzelił. Pocisk ugodził 
młodego dzika, trafił w udo. Zwierzę potknęło się i 
kulejąc pogalopowało dalej. „Przed Grzywą daleko nie 
ucieknie" — pomyślał Brodaty.
Chwile mijały, ale wilczyca nie ukazywała się na tropie 
dziczego stadka. Brodaty zaniepokoił się. Wkrótce dało 
się słyszeć wołanie Małego. Biegł co sił. Za chwilę był już 
przy ojcu.
—	Grzywa gdzie? — rzucił niecierpliwie Brodaty.
—	Tam — odparł Mały wskazując poza siebie.
—	Co tam?
—	Nie wiem. Nie poszła... Nie poszła za mną wkoło 
mokradła. Została z boku. Nie chciała iść. Sam wypło-
szyłem dziki...
—	Nigdy tak nie było — odparł Brodaty marszcząc 
czoło.
—	Nie było — zgodził się Mały.
—	Bez Grzywy będziemy gonili i szukali postrzałka 
przez kilka dni. Na trzech nogach szybciej biega niż my 
na dwóch. Jest spłoszony. Nie da podejść się na drugi 
strzał. Bez Grzywy trudno. Trzeba szukać. Idziemy.
Wkrótce odnaleźli trop wilczycy; szli nim niedługo, gdy 
naraz spostrzegli, że zbiega się on z innym wilczym 
tropem. Ślady były świeże.
— Poszła za wilkiem — powiedział Mały.
—	Nie, nie za wilkiem — odrzekł Brodaty.
—	Jak to? To przecież ślady wilka... — zdziwił się 
chłopiec.
—	Nie. To jest trop kilku wilków. Idą jeden za drugim. 
Zostawiają tylko jeden trop.
—	Dlaczego jeden trop, a wilków kilka?
—	Stawiają łapy w te same ślady, które zostawia 
pierwszy.
—	To skąd wiesz, że było tu kilka?
—	Wiem. Tropy mocniej wyciśnięte i szersze dziury w 
śniegu. Zobacz. Obok tego tropu tylko Grzywa, zostawiła 
ślad...
Chłopiec szedł wzdłuż tropów, przyglądał się odciskom 
wilczych łap, porównywał je i w pewnej chwili zawołał:
—	Tu nie ma wcale śladu Grzywy. Pobiegła ich tropem.
—	Tak. Poszła. Niedobrze zgodził się Brodaty.
—	Czy ona wróci?
—	Wróci — nie wróci. Nie wiem.
—	Jak będziemy polować bez niej? Będzie głód - 
zaniepokoił się Mały..
—	Będzie — nie będzie. Może ona wróci. Teraz 
trzeba iść i założyć samołówki na króliki i zające. I 
siatki-samołówki na kuropatwy i głuszce. Dużo 
samołówek. Dużo.
—	Mamy trochę zmarzłego mięsa z kozła — wtrącił 
Mały.
—	Mamy. Niech leży. Dobrze zmarznięte mięso. Niech 
leży.
—	A jak dziś nic nie złowimy? Głodny jestem stwierdził 
Mały.
—	Dziś nie złowimy, jutro złowimy. Rano jadłeś. 
Trzeba poczekać. — Mówiąc to Brodaty skierował się do 
miejsca, z którego strzelał do dzika i gdzie pozostawił 
swoją dzidę.
___ Czemu Rudogrzywa poszła za wilkami? — spytał
Mały, idąc za ojcem.
___ Niedługo będzie wilcze wesele. Grzywa młoda, ale 
już dorosła. Wcześnie poszła. Za wcześnie. Młode wilczyce 
później zaczynają gody: kiedy dzień dłuższy i słońce lepiej 
grzeje. Poszła za wcześnie... Dziś nocą wołały wilki. 
Słyszałeś?
__ Słyszałem, jak Grzywa wołała. Długo wyła. Ciebie nie 
było w jaskini. Jak wesele się skończy, Grzywa wróci?
	 Nie wiem... wróci, potem znów pójdzie.
—	Jak wróci, to będzie z nami polowała?
—	Nie wiem. Może już będzie nosiła w sobie szczenięta. 
Będzie ciężka, leniwa, w biegu powolna, w pogoni słaba.
—	Urodzi szczenięta i znów będzie lekka. Tak jak 
Wadera?
—	Będzie lekka, ale będzie pilnowała szczeniąt. Z 
początku stale będzie z nimi. Nie pójdzie wcale na łowy. 
Nie ruszy się od małych. Nie zostawi ich. Zmarzłyby.
—	Weźmiemy je do jaskini. Tam ciepło.
—	Kiedy będą szczenięta, Rudogrzywa nie zostanie z 
nami w jaskini. Będzie zła. Będzie lękliwa.
—	Dlaczego zła?
—	Będzie się bała.
—	Czego? Ona nas zna. Nie boi się.
—	Zna, ale wilczyca, co ma młode, bardzo zła i lękliwa. 
Skryje się gdzieś albo pójdzie za swoim samcem w las i 
wygrzebie szczeniętom głęboką norę. Bezpieczną norę. 
Wygrzebie taką norę, jak jej matka, Wadera. Pamiętasz?
—	Pamiętam.
Jej wilk, wilk z puszczy, będzie znał takie miejsca. To 
wykopiemy głęboką norę 
koło jaskini. Będzie dla niej dobra, to tam zostanie. 
Zostanie przy nas rzekł Mały.
—	Zostanie? Nie zostanie. Pójdzie za swoim wilkiem. 
Jej wilk, dziki wilk, przy nas nie zostanie. A może Grzywa 
już teraz nie wróci. Może wróci, a za swoim wilkiem 
pójdzie, kiedy będzie bardzo gruba i ciężka. Nie wiem, jak 
będzie — wyjaśnił Brodaty.
—	Dlaczego wtedy, jak będzie gruba i ciężka?
—	Żeby wilk-samiec ją karmił, a potem karmił jej 
szczenięta.
—	Trzeba, żeby był dla Grzywy oswojony wilk. Taki 
oswojony jak ona. Taki, co by spał w naszej jaskini. 
Wtedy nie wyprowadzi jej w las i nakarmi jej szczenięta 
koło jaskini — stwierdził Mały.
—	Toby było dobrze. Bardzo dobrze...
—	My też możemy karmić ją i jej szczenięta. Wilk 
wiosną nie musi jej pomagać.
—	Może nie musi, ale Grzywa tego nie wie. Ona wie że 
samiec-wilk upoluje i przyniesie jej żer. Wie, że 
szczeniętom też przyniesie. Każda wilczyca to wie.
—	Z czego ona to wie? Nie miała przecież szczeniąt...
—	Wie z siebie. Wie, bo jest wilkiem. Wilki o wilkach 
wszystko wiedzą.
—	Zabijemy jej wilka. Wtedy Rudogrzywa od nas nie 
odejdzie — rzekł Mały.
—	Niełatwo go zabić. Dorosły wilk ostrożny. Nie zbliży 
się do nas. Może znajdziemy ich jamę, ale wtedy będą już 
szczenięta. To za późno. I wiesz, jaki wilki mają słuch i 
nos. Jakie mają oczy. Strzelać z daleka i zranić basiora z 
łuku — jeszcze gorzej. Pójdzie spłoszony daleko. Zabierze 
Grzywę, Grzywa zabierze małe — wyjaśnił Brodaty.
—	Bo ona też wtedy spłoszy się i więcej do nas nie 
wróci...
_ Mhm, wtedy nie wróci — zgodził się Brodaty.
	 Trzeba, żeby były oswojone dwa wilki: wilczyca i 
wilk. Wtedy zostaną. Przy nas zostaną. Zimą i na 
przedwiośniu nie będzie głodu — rzekł Mały. Brodaty 
nic nie odpowiedział.
W GROMADZIE I POZA GROMADĄ
—	Gdzie Grzywa? — zapytała Kobieta, kiedy 
powrócili do jaskini.
	 W kniei.
	 Nie żyje? Ranna? — dopytywała się, niespokojna.
—	Żyje. Nie ranna. Została. Poszła za wilkami — 
odparł Brodaty z posępną twarzą i przeniósł wzrok na 
ognisko.
Kobieta i Mały skryli się w jaskini. Brodaty pozostał 
sam. Oparty grzbietem o podnóże skały, ujął osmalony 
kij i podgarnął ku żarzącym się węglom nie dopalone 
gałęzie. Wysoko wzniósł się jaskrawy płomień i wnet znów 
przygasł.
Brodaty Wpatrywał się w fioletowe ogniki i nagrzane 
powietrze drgające nad żarem. Jawiły mu się obrazy 
minionego życia w plemiennej gromadzie. Wspominał 
głęboki dół-pułapkę, z którego dobywały się kłęby pary 
wyrzucanej z nozdrzy pojmanej Żubrzycy. Ujrzał 
znajome sylwetki współplemieńców, skaczących w ra-
dosnym podnieceniu wokół pułapki z żywą jeszcze zdo-
byczą i potem potężną tuszę zwierza już poćwiartowaną i 
skwierczące nad ogniem mięso. Wyczuwał niemal nęcącą 
woń, jaka unosiła się wokół niego. Jawiły mu się dłonie i 
zęby, rwące kawały mięsa, i chude ramiona starcze, 
wyciągnięte w niemej prośbie o pożywienie...
Brodaty przełknął ślinę.
Nie głód wszakże podsuwał jego wyobraźni sceny 
pomyślnych łowów i wielkich ilości smacznego 
pożywienia. Rano najadł się do syta i czczość jeszcze mu 
nie dokuczała. To raczej obawa przed głodem rodziła w 
nim niepokojące myśli i przywoływała w wyobraźni 
znane sceny zapewniających sytość bezpiecznych łowów 
na grubego zwierza.
Tej zimy on i jego rodzina dwukrotnie już przeżywali 
okresy braku pożywienia. Nie trwały długo, Dość jednak, 
aby nie poszły w niepamięć.
Ucieczka Grzywy i minione ostatnio dwa dni 
niepowodzeń w łowach odświeżyły wspomnienia 
poprzednich okresów głodu.
Brodaty rozmyślał na przyczynami tych niepowodzeń 
nie po raz pierwszy. Nie pierwszy też raz dochodził do 
wniosku, że sam nie ponosił tu winy, że były one 
przejawem normalnego biegu rzeczy. Niczego to jednak 
nie zmieniało. Brodaty nie miał złudzeń: bez udziału 
Grzywy w łowach groziła im klęska.
W czas srogiego chłodu i wiatru naziemna zwierzyna 
szczędziła i tak nadwątlone zasoby energii i kryła się przed 
zimnem gdzie i jak się dało: w norach, jamach, kotlinach i 
gęstwinie. Kryła się kuląc ciało w bezruchu gdzie bądź: w 
śnieżnym zagłębieniu czy stercie zeschłych liści. Nierzadko 
zwierzęta wstrzymywały się od poszukiwania żeru i 
pozostawały w ukryciu nawet przez kilka dni... Jakże więc 
on — Brodaty — miał je tropić, skoro w kniei nie było 
świeżych śladów? Skąd miał wiedzieć, gdzie w puszczy 
szukać zdobyczy, jeśli nie pomoże mu w tym wilczyca? I 
przy jej udziale z trudem i mozołem, w głodzie i zimnie 
zdobywał ledwie tyle pokarmu, aby utrzymać przy życiu 
siebie i swoich. Przekraczało to niemal zdolności jednego 
łowcy i najpewniej okazałoby się niemożliwe, gdyby nie 
współudział Grzywy.
W cieplejsze dni znaczna część drobnej zwierzyny 
żerowała tylko o zmierzchu i 
nocą. W ciemnościach celny strzał z łuku nie udawał się 
prawie nigdy. I za dnia niewielki ów cel, a także chyżość i 
płochliwość drobnych naziemnych zwierząt sprawiały, że 
skuteczne trafienia zdarzały się nieczęsto. Samo już 
zbliżanie się do zwierzęcia po skrzypiącym śniegu i 
podejście doń tak, aby znalazło się w zasięgu strzału z 
łuku, było niełatwe.
Siedzenie na czatach i długotrwałe oczekiwanie, aż 
zwierzyna jakaś 
przypadkowo przyjdzie na strzał, także nie było celowe: do 
cna zziębniętemu celny strzał udaje się rzadko, a 
wzmożone chłodem uczucie głodu rychło daje o sobie znać.
Porą zimową najpewniejszą zdobyczą były wielkie 
zwierzęta, kopytne. Mrozu 
się nie lękały, nie pierzchały w popłochu przy lada 
chrzęście gałązki pod stopą. Nie bały się wrogów: to one 
budziły strach. Jawnie i śmiało poruszały się w kniei i pasły 
się spokojnie.
Brodaty wiedział to równie dobrze jak i to, że sam nie 
upoluje ni żubra, ni tura, ni łosia, ani nawet rosłej lochy 
czy odyńca. Raz tylko udało mu się ubić dużego dzika, ale 
sam mało przy tym nie postradał nogi. Kiedyś spróbował 
zapolować na łoszę i niewiele brakło, by utracił życia pod 
racicami starej klepy. Uratowała go wtedy Wadera, ale ból 
rozbitego biodra przypominał mu o tym zdarzeniu niemal 
co dnia.
Aby zimą zaspokoić w kniei głód, trzeba było polować 
na wielkie zwierzęta 
kopytne. One to właśnie stanowiły w czas śniegu główne 
źródło pożywienia plemion żyjących i polujących w 
gromadzie. Rozumne współdziałanie kilkunastu, a nieraz 
ledwie kilku sprawnych mężczyzn dawało osadzie 
plemiennej zdobycz, zapewniającą sytość na wiele dni. A i 
niebezpieczeństwo łowów na tę zwierzynę nie było w 
gromadzie zbyt wielkie. Nie siła, którą nikt przecież nie 
mógł się mierzyć z turem czy żubrem, a sposób polowania, 
spryt i zgodne działanie łowców zapewniały powodzenie. 
Zwykle kopali oni doły-pułapki i maskowali je, a śnieg 
skrywał ich podstęp. Gdy spadł i przysypał gałęzie, ściółkę 
leśną i darń pokrywające z wierzchu ów dół, przystępowali 
do dzieła. Nie czekali biernie długie dni, aby zwierz zaszedł 
tu przypadkiem. Płoszyli wybraną ofiarę i gnali ją, 
oderwaną od stada, w oznaczonym kierunku i z dokładnie 
wytkniętym celem. Płoszyli ogniem, zgiełkiem i krzykiem, a 
gdy było trzeba — także pociskami, rzucanymi bezpiecznie 
z drzew.
Gromadna nagonka bywała skuteczna, a niebezpie-
czeństwo niewielkie.
Tur, łoś czy żubr, uwięziony w głębokim dole, stawał się 
pewną i łatwą zdobyczą. Pozostawało tylko ubicie go 
kilku celnymi rzutami włóczni i przeniesienie potężnego 
łupu do osady plemiennej. Ale i to zadanie było tylko 
sprawą liczby rąk, które podjęły wspólny wysiłek. Tuszę 
ćwiartowano na miejscu, wprost w dole, a każdy niósł do 
osady tyle, ile był w stanie udźwignąć. Brały w tym nieraz 
udział i starsze dzieci, i bezdzietne kobiety.
Tak właśnie radziło sobie zimą rodzinne plemię Bro-
datego. Żyło ono nie zawsze zgodnie, ale zawsze gromadnie 
i zimą gromadnie polowało.
Jakże jednak on — samotny łowca —: zdany tylko na 
pomoc kilkunastoletniego syna miał w czas zimy żyć w 
kniei i żywić z niej rodzinę?
„W czas śniegu i chłodów i wilki polują watahą, nie w 
pojedynkę" — myślał z goryczą Brodaty, wpatrując się w 
ogień.
Dawniej Wadera, a teraz Grzywa stała się dla niego 
nieodzownym warunkiem przeżycia.
Grzywa, towarzysząc Brodatemu w łowach od 
szczenięctwa, pojęła, jak zachowuje się i działa on sam i 
czego spodziewa się po niej. Jego ruchy, zachowanie się 
zwierzyny i okoliczności, w jakich działali lub sposobili 
się do działania, naprowadzały .wilczycę i wskazywały, co 
wypadało jej czynić: tropić zwierzę idąc jego woniejącym 
śladem, czaić się w oczekiwaniu na jęk łuczniczej strzały, 
doganiać postrzałka czy płoszyć ofiarę i naganiać ją ku 
łowcy. To, co czyniła, było w równym stopniu wynikiem 
jej doświadczenia we współdziałaniu z Brodatym, jak i 
wrodzonych skłonności. To zaś, jak działała, wynikało już 
tylko z jej wilczej natury.
Wiele chwytów i uników, wiele sposobów napaści i 
obrony, pogoni i tropienia nasuwał jej łowiecki instynkt i 
popęd urodzonego drapieżcy. Na to liczył Brodaty 
wiedząc, że wilczyca nie miała nigdy sposobności, by 
wprawić się w łowach u boku innych doświadczonych 
wilków.
Choć wychowała się nie przy matce, lecz przy nim, 
wielu wilczych umiejętności wcale nie musiała się uczyć. 
Jako szczenię potrafiła już skradać się niepostrzeżenie do 
wytropionej zdobyczy. Wiedziała nawet, jak kryć się 
podczas czatowania, by wiatr, niosący jej własną woń, nie 
zdradził zwierzynie zasadzki i szeleszcząc w listowiu 
głuszył jej ruchy. Wcześnie wyczuła, co zapowiada świst 
wypuszczonej strzały. Pojęła też, że pocisk tkwiący w ciele 
uciekającego zwierzęcia wskazuje łup łatwiejszy do 
zdobycia od innych. Przyswojenie tego ułatwił jej 
instynkt: skłaniał ją do pogoni za ofiarą, która uciekała i 
uciekając znaczyła trop Wonią własnej krwi. Brodaty z 
podziwem nieraz obserwował umiejętności wilczycy. Nie 
wiedział, że każdy wilk chętniej napada na słabą, chorą 
lub już zranioną ofiarę.
Rudogrzywa nie była inna. Pośród umykającego w 
popłochu stada wybierała niezawodnie zwierzę 
postrzelone i po krótkiej lub dłuższej pogoni zawsze go 
dopadała. Zaspokajało to jej naturalne dążenie do 
pogoni, rychłego schwytania ofiary i nasycenia głodu. 
Pogoń, walka i żer, jaki wreszcie zdobywała, były niemałą 
zachętą i pobudką do tego, by nie pominąć następnych 
nadarzających się sposobności. Pomyłki w wyborze 
właściwej, to jest ranionej strzałą, ofiary zdarzały się, 
Rudogrzywej tylko w okresie szczenięctwa. Kilkakrotna 
bezowocna pogoń za zdrową zwierzyną sprzyjał 
utrwaleniu doświadczeń w dalszej nauce. Od tamtych 
czasów gnała już tylko za tym zwierzęciem, które 
napiętnował pocisk łucznika.
Ani jedno celnie ugodzone zwierzę nie uszło tej zimy 
Brodatemu w las. Znaczyło to wiele, tyle niemal co 
uniknięcie zagłady.
PIERWSZE SPOTKANIE
Szła powoli, rozważnie i cicho. Chwilami zatrzymywała 
się w pół kroku, to znów pomykała szybciej z nisko 
opuszczonym nosem, to zwalniała i zadarłszy pysk 
chwytała w nozdrza górny wiatr. Dotąd czuła świeża i 
silną woń dzików, gdy nagle uderzył ją jakiś inny zapach. 
Przystanęła. Po chwili wahania, wbrew nawykom, 
porzuciła ślad tropionej teraz zwierzyny i skręciwszy w 
bok pobiegła w skos poprzez niewielką polankę. Już nie 
skradała się, nie kryła. Długim miarowym kłusem biegła 
tam, skąd wiatr przyniósł tę pociągającą i bliską jej woń. 
Mijała na skraju polanki wielką sosnę, naraz — jakby 
szarpnięta na postronku — zawróciła ku niej, by 
obwąchać jakiś zapachowy ślad, pozostawiony na korze. 
Tu stała chwilę, niespokojna, potem rozejrzała się wokoło 
i zaskomlała cicho, wyczekująco...
W pobliskiej kępie zielonych jałowców coś poruszyło 
się i spoza nich wysunął się młody wilk.
Zwierzęta, wzajemnie zaskoczone swoją obecnością, 
wpatrywały się w siebie bez ruchu. Po chwili młody 
samiec, ośmielony już nieco, przebiegł kilka kroków
i znów przystanął. Niepewny obejrzał się. Za nim, spoza 
jałowców, wychynął drugi wilk. Był to stary basior. On 
także spojrzał na Grzywę, zatrzymał się jakby w pół 
kroku i również zerknął poza siebie, zwracając pysk ku 
zielonym krzewom.
Młody samiec ruszył tymczasem powoli w kierunku 
Grzywy. Szedł, kroczył raczej, na sztywnych łapach, z 
uniesioną głową i odstawionym od zadu ogonem, pre-
zentując się wilczycy w tej okazałej i dufnej postawie 
niedawno nabytej dojrzałości. A kiedy Rudogrzywa stała 
nadal w miejscu nie okazując mu wrogości, podskoczył 
po szczenięcemu w górę raz i jeszcze raz, uskoczył w bok, 
przypadł piersią do śniegu i w tej pozycji zastygł. Uszy 
miękko legły mu na karku, wargi ściągnął tyle tylko, by 
nie odsłaniając kłów obnażyć w swoistym uśmiechu 
sinobiałe siekacze. Wreszcie kiwnął ochoczo ogonem w 
lewo, potem w prawo i lekkimi, zalotnymi niemal 
ruchami począł zbliżać się do Grzywy...
Wnet zatrzymał się jednak. Obok wilczej i znanej 
sobie woni, jaka od niej płynęła, wyczuł coś obcego, 
nieznanego. Obudziło to w nim nieufność. Niezdecydo-
wany, a może i zalękniony nawet badał tę niepokojącą 
woń. Wdychał ją, a wznoszący się włos na jego grzbiecie 
zdradzał gotowość do ataku lub obrony. Nie poruszył 
się.
Grzywa stała sztywna, w postawie hamowanego nie-
pokoju. Nie znała mimiki wilczych pysków, nie umiała 
również odczytać znaczenia ruchów ani wymowy 
zmiennej postawy ich ciał.
Ów naturalny wilczy język gestów i ruchów, ruchów 
znanych jej mięśniom, pozostał dotąd nie znany jej 
oczom. Sama poruszała się tak niekiedy: ściągała wargi, 
jeżyła włos, podskakiwała na sztywnych łapach bądź 
przywierała płasko do podłoża, ale gestów tych nigdy 
przecież nie widziała u innych wilków. Nie pojmowała więc 
jej znaczenia, nie wiedziała, co zapowiadają. Nie wiedziała 
tego, co wiedziały i wiedzą tysiące wilczych pokoleń, 
wychowanych pośród swych pobratymców.
Nikłe ślady, jakie pozostawały w pamięci Rudogrzywej z 
czasu, kiedy karmiła ją matka i kiedy ona sama 
baraszkowała z rodzeństwem, nie odpowiadały obecnej 
sytuacji. W zachowaniu się wilków, które stały teraz przed 
nią, nie odnajdywała tego, co zapamiętała z tamtych 
odległych czasów. Strwożona i niepewna ich zamiarów 
przyglądała się im. Nie uciekała wszakże; coś ją tu 
zatrzymywało.
Stały przed nią dwa obce, duże zwierzęta. Lękała się 
ich, choć były obdarzone tak bliską jej i pociągającą 
wonią. Lękała się w nich nieznanego...
Pierwsze miesiące życia spędziła u boku Brodatego i 
jego rodziny. Tam. z upływem dni wygasł jej lęk przed 
dwunogimi. Tam poznała ich bliżej. Wtedy też zrodziła się 
wobec nich ufność, a wraz z nią lęk lub wrogość przed 
tymi, których nie znała.
Kiedy utraciła matkę i rodzeństwo, w jej szczenięcej 
świadomości miejsce utraconych zajął Brodaty i jego 
bliscy. Przy nich i z nimi spędzała noce i dnie. Z Małym i 
Dzieckiem baraszkowała, Kobieta leczyła jej rany. 
Brodaty dostarczał strawy, pozwalał nasycić głód. Z jego 
ręki wzięła pierwszą żywą zdobycz. Przy nim schroniła się 
przed pierwszym w życiu wrogiem, który napadł ją i zadał 
ból. I tak z biegiem dni odnalazła u boku Brodatego 
poczucie bezpieczeństwa, utracone wraz ze stratą matki. 
Po upływie jakiegoś czasu Rudogrzywa poczuła się 
bezpieczna i odważna również i przy pozostałych 
członkach jego rodziny. Przy nich i pośród nich odnalazła 
niezbędne poczucie przynależności do „stada": jej stada. 
Wilków nie znała. Nie żyła nigdy w ich gromadzie i teraz, 
pełna nieufności i lęku, nieruchoma, rozglądała się 
bezradnie wokoło, poszukując Być może wsparcia w 
Brodatym lub Małym.
Nie było ich tu jednak.
Zdobyła się wreszcie na tyle odwagi, by podkuliwszy 
ogon podjąć nieśmiałą próbę wycofania się. Odstąpiła 
kilka kroków. Młody wilk, zjeżony jeszcze, zaskomlał 
cicho i ruszył za nią, ale stary samiec przeciął młodzikowi 
drogę i warknął, osadzając śmiałka w miejscu. 
Zaprezentował mu jeszcze na mgnienie oka kły, po czym 
w kilku wesołych podskokach zbliżył się do Grzywy. 
Strwożona zastygła znów, wyginając grzbiet w łuk i kuląc 
pod siebie ogon.
Stary samiec, aby jej nie spłoszyć, okrążył ją powoli i 
wyciągnąwszy ku niej nos stanął wyczekująco. Po chwili 
nozdrza zwierząt zetknęły się.
Rudogrzywa, ośmielona trochę, obwąchiwała właśnie 
kark starego samca, kiedy spomiędzy krzaków jałowca 
wyskoczyło trzecie, niewidoczne dotąd zwierzę. Była to 
tęga wilczyca. Na mgnienie przypadła do śniegu, po czym 
z rykiem rzuciła się ku Grzywie, odtrącając w impecie 
samca. Zanim Grzywa zdołała pojąć, skąd grozi jej 
niebezpieczeństwo, zęby wilczycy szarpnęły jej bark 
rozrywając szeroko skórę i mięśnie. Błyskawicznie nastąpił 
drugi i trzeci cios.
Grzywa nie zdołała, a może i nie odważyła się przyjąć 
obronnej postawy.
W panice i niemal na oślep rzuciła się do ucieczki. Mimo 
głębokiej rany w barku była szybsza. Stara wilczyca 
zaniechała wkrótce pogoni. Zadowoliła się doraźnym 
zwycięstwem i odstraszeniem rywalki.
Rudogrzywa, nie oglądając się gnała ile sił. Po pewnym 
czasie ból zmusił ją do odpoczynku. Rozejrzała się 
niepewnie, powęszyła chwilę i uspokojona brakiem obcych 
woni ułożyła się w śnieżnej kotlinie. Połknęła trochę 
śniegu, by ugasić pragnienie. Teraz kiedy strach już ją 
opuścił, a napięcie wywołane ucieczką i wytężonym 
ruchem minęło, ból stawał się nieznośny. Z trudem uniosła 
się i usiłowała iść dalej. Po niewielu chwiejnych krokach 
narastający obrzęk zranionych tkanek i pulsujący ból 
zmusiły ją do ponownego ułożenia się w śniegu. Nie 
rozgrzebała go nawet. Legła tam, gdzie stała, i poczęła 
wylizywać szeroką ranę.
Przed zmrokiem zwlokła się i rozejrzała za miejscem 
lepiej osłoniętym. Zadowoliła się niewielkim zagłębieniem, 
wygrzebanym niedawno przez dzika u stóp dębu. 
Zwinięta, nie zmieniając prawie pozycji, pozostawała tu 
przez trzy dni i trzy noce.
SZCZUDŁA I NOWY ZAMYSŁ
Tego dnia, podobnie jak poprzedniego, niczego nie 
upolowali. Resztka mięsa i trochę korzeni wygrzebanych 
spod śniegu i uprażonych w oblepionym gliną koszyku 
podsyciły tylko ich głód. Ułożyli się do snu z pustymi 
żołądkami. Spali lekkim snem głodnych.
Noc była ciemna, bezwietrzna. Nad ranem Brodaty 
wyszedł z pieczary, aby dorzucić drew do ogniska. W jego 
mdłym świetle zobaczył ciemny kształt przytulony do 
podnóża skały. Była to Grzywa. Uniosła tylko na krótką 
chwilę pysk i skryła go ponownie pod puszysty ogon. 
Brodaty podszedł ku niej i przykucnął. Kiedy wysunął 
dłoń, aby pogłaskać wilczycę po grzbiecie, ostrzegło go 
groźne warczenie. Nie rozumiejąc zrazu reakcji zwierzęcia 
wycofał się i podrzucił świeżych gałęzi do ognia. Zajęły się 
płomieniem. Z ogniska buchnęło żarem i posypały się 
wokoło iskry. Grzywa uniosła się z trudem i silnie kulejąc, 
oddaliła się o kilka kroków. Brodaty widział to i raz 
jeszcze zbliżył się do niej. Pośród rozchylonej sierści 
zobaczył rozległą otwartą ranę. Obejrzał ją dokładnie nie 
dotykając obolałych tkanek. Pojął, co zaszło, i pomyślał, 
że może dobrze się stało. „Może teraz Grzywa nie będzie 
tak skora do ucieczki w ślad za wilkami. Rozmyślając nad 
tym Brodaty zbudził Małego i Kobietę.
—	Wstawajcie! Wróciła Grzywa. Ranna.
—	Mocno? — spytała Kobieta.
—	Mocno. Nie może biegać. Wygoi się. Trzeba ranę 
polać ziołami i dać Grzywie jeść.
—	My też głodni — rzucił Mały.	
—	Jej bardziej trzeba pożywienia. Jej i Dziecku. Idź, 
zobacz, czy jest coś w samołówkach. Kobieta nawarzy ziół. 
Idźcie...
Po niedługim czasie Kobieta zbliżyła się do Grzywy aby 
wywarem z rumianku i kory dębowej obmyć jej ranę. Nie 
było to łatwe. Za każdym razem, gdy Kobieta wyciągała 
dłoń, aby z jej zagłębienia wylać na rana wywar — zwierzę 
pokazywało kły i warczało. Wreszcie Kobiecie udało się 
wylać nieco płynu na ranę i na tym musiała poprzestać.
Tymczasem Mały powrócił z pobrzeża lasu niosąc dwa 
nieżywe króliki. Jednego rzucił Brodaty Grzywie. Pożarła 
go łapczywie.
—	Wielka rana — powiedział Mały. 
— Wielka — zgodził się Brodaty.
— Kto zranił? Ryś? — spytał Mały.
—	Nie, to wilcze zęby. Jakaś wilczyca.
—	Wilczyca? Nie wilk?	
—	Mhm. Kiedy zimą dzień dłuższy, wilczyce napadają 
na siebie. Wilk nie kąsa wtedy wilczycy.
—	Grzywa znów pójdzie od nas?
—	Pójdzie. Jak będzie dłuższy dzień, pójdzie.
—	Czemu teraz wróciła? — dopytywał się Mały. 
—	Czas jej godów jeszcze nie przyszedł. Minie pól 
księżyca albo cały księżyc, wtedy przyjdzie jej czas. 
Wtedy pobiegnie za wilkami i nie wróci albo wróci 
ciężarna. Ale szczenięta urodzi w kniei, w norze przy ich 
ojcu.
A gdyby zabić jej samca, kiedy jeszcze nie będzie 
szczeniąt? Kiedy Grzywa będzie ciężarna?
Już ci mówiłem. Nie wytropisz go wtedy. On będzie 
czekał na nią w ukryciu. 
Będzie ją przywoływał. Nie zobaczysz go wcale. Ani ja, 
ani ty. Nikt.
Co zrobimy? Jak będziemy polowali bez Grzywy?
—	Nie wiem — odrzekł Brodaty.
Źle, że nie żyje to szczenię... to, które nam zatopiła 
wydra. Byłaby z niego para dla Grzywy. Był oswojony. 
Nie uciekałby do lasu. I Grzywa zostałaby z nim 
przy nas.
—	Mhm. Źle, że nie żyje — zgodził się Brodaty.
—	Teraz trzeba Grzywę karmić — zmartwił się 
Mały.
—	Tak, trzeba.
—	A co my będziemy jedli?
—	To co ona.
—	A co potem? — dopytywał się Mały.
—	Potem — nie wiem. Trzeba założyć więcej 
samołówek. Nóż i topór weź i troki skórzane, trochę łyka 
lipowego i te cienkie postronki, skręcone z jelita samy. 
Widno już. Pójdziemy. Poszukamy przesmyków 
króliczych — rzekł Brodaty.
Grzywa nie towarzyszyła im, ale mimo to powiodło się. 
Zając sam niemal wpadł im w ręce, a dwa duże króliki 
znaleźli schwytane w pętle. Na jeden dzień mieli dość 
pożywienia. Po powrocie najedli się i nakarmili Grzywę. 
Kobieta ułożyła niewyspane Dziecko do snu i poszła ku 
pobliskiemu mokradłu, aby spod śniegu wygrzebać nieco 
żurawin. Mały udał się po gałęzie na ogień.
Brodaty pozostał sam. Wsparłszy swoim zwyczajem
grzbiet o nagrzane podnóże skały przysiadł na piętach i 
wpatrywał się w ogień.
Szukał w myślach sposobu, który ułatwiłby im 
przeżycie zimy. Wiedział, że jeśli nie przeciwdziała temu, 
Grzywa ucieknie ponownie i pozostanie już w puszczy. 
Zasępił się.
Tymczasem powrócił Mały. Przywlókł za sobą wielką 
stertę suchych gałęzi. Zadowolony z siebie spojrzał na 
Brodatego, ale ponura twarz ojca nie zachęcała do 
rozmowy. Znalazł więc sobie inne zajęcie: pośród gałęzi 
wyszukiwał takie, które mogłyby przydać się w 
gospodarstwie. Z rozwidlonych pędów giętkiego jałowca] 
dobrał kilka, które nadawały się do naciągania i suszenia 
futer, spełniając rolę sprężynujących prawideł na które 
nawlekano świeżo zdarte skóry. Dobrał kilka zapasowych 
podpórek do pieczenia mięsa nad ogniem. Wreszcie, dla 
zabawy, wybrał dwie proste, sękate gałęzie, obciosał je, 
ale w każdej pozostawił po jednym sęku, sterczącym 
poniżej połowy wysokości! Obie gałęzie wbił następnie 
obok siebie w śnieg. Chwyciwszy dłońmi ich górne końce, 
wdrapał się na nie opierając stopy na sęku każdej z nich i 
w ten sposób uniósł się ponad ziemię. Przytrzymując 
rękami ich wierzchołki, przestawiał na przemian to jedną, 
to drugą gałąź i tak chodził wzniesiony ponad podłoże o 
dobre dwie stopy. Ucieszony tym zawołał:
—	Duży teraz jestem! Chodzę taki duży... większy od 
ciebie!
Brodaty zerknął przelotnie na syna, ale nie powiedział 
słowa.
—	...Tak można przejść przez strumień w lesie i nie 
zamoczyć skór!... Nogi będą suche! Nie zmarzną! Zrobię 
jeszcze jedną parę takich kijów. Zostawimy je nad 
strumieniem! — wołał niecierpliwie Mały.
Brodaty i tym razem nie odezwał się, ale wzrok jego 
dłuższą chwilę zatrzymał się 
na szczudłach, a czoło pokryło się bruzdami. Po chwili 
powiedział niespodziewanie __ On stale chodził z taką 
jedną sękatą gałęzią. Nie stopę a kolano opierał na tym 
sęku... Może... może on go jeszcze ma!
Co ma? Sęk ma? — spytał zdziwiony Mały.
- Może on ma jeszcze tego wilka... Wilk miałby teraz 
pięć wiosen. 
Jakiego wilka?
Oswojonego.
Kto ma wilka oswojonego? — dopytywał Mały.
	 Pamiętasz Beznogiego z gromady plemiennej?
	 Pamiętam. Mówili na niego: Beznoga albo Beznogi, 
pamiętam. Zamiast nogi miał przywiązany kij. Taki jak 
te moje, tylko krótszy. Napadła go niedźwiedzica 
i urwała mu kawałek nogi. Chodził wtedy na takim kiju.
—	Mhm. Ten. Wiesz, jak polował?
—	Bez nogi nic nie mógł upolować. Ryby łowił, wnyki i 
samołówki zakładał. Dziki nie dawał mu wcale mięsa. 
Innym łowcom też nie pozwalał dawać mu jedzenia. 
Beznogi był głodny i chudy. Czasem dawałeś mu po 
kryjomu kawałek mięsa. Wtedy on dawał ci grot do 
strzały albo do włóczni — odrzekł Mały.
—	Dobre były te jego groty. Dobrze pamiętasz. Ale 
później było inaczej. Wygoił się ten kawałek nogi, co mu 
został. Wtedy przytroczył sobie do niego kij. Uwiązał go 
jeszcze do pasa na biodrach i chodził dobrze. Tylko 
biegać nie mógł. Raz, kiedyś, poszedł do kniei i był tam 
dwa dni. Wrócił bez mięsa, ale z małym, ślepym jeszcze, 
wilczym szczenięciem. Kobieta Beznogiego — Matka ją 
zwali — wykarmiła mu potem to wilcze szczenię. Sama. 
Własnym mlekiem, co jej zostało w piersiach po dziecku, 
które nie żyło... Zimą wilczek chodził już na łowy. 
Wtedy Beznogi zawszę przynosił z kniei łup. Wilczek 
dobry był. Widziałem sam chwytał każdego postrzałka. 
Może Beznogi żyje jeszcze. Może ma tego wilka... 
oswojonego wilka... dla Grzywy...
—	Może ma — zgodził się Mały — ale my nie mana 
Beznogi go nie odda i ty nie możesz iść do gromady.
—	Dlaczego nie mogę? — zdziwił się Brodaty.
—	Bo Dziki jeszcze raz pomyśli, że chcesz być 
wodzem, i znów rzuci w ciebie maczugą. Nie możesz iść 
Po co tam iść? Beznogi nie odda wilka, a jakby oddał to 
jego wilk za nami nie pójdzie.
—	Tak, Beznogi nie odda. I jego wilk za nami ni 
pójdzie. Dobrze mówisz. Tak nie można, ale może 
inaczej...
—	Jak? — spytał Mały.
—	Beznogi boi się Dzikiego. Słabszy jest i brak mu 
nogi. Musi go słuchać i nienawidzi go.
—	I co?
—	Trzeba, żeby wilk Beznogiego nie za nami poszedł, 
a za Beznogim. Niechby sam Beznogi poszedł z nami, a 
za nim żeby poszła jego kobieta i jego Dzieci. Niechby tu 
wszyscy oni przyszli. Wtedy będzie nas dużo: Beznogi i 
jego kobieta — matka Dziewczyny i Dziewczyna — ich 
córka, i ich wilk, i ja, i moja KObieta, i ty, i Grzywa. 
Wtedy łowy będą zawsze dobre. Będzie co jeść. Beznogi 
robi dobre strzały i dzidy. Ja go kobieta robi kosze i 
samołówki na drobną zwierzynę i zna wszystkie dobre 
grzyby...
—	Jak pójdziemy po nich, nasze ślady zostaną na 
śniegu i Dziki potem nas wyśledzi — przerwał z trwogą 
Mały.
—	Nie. Trzeba tak iść i tak wracać, żeby nas nikł nie 
mógł wytropić.
—	Nie można tak. Śnieg leży — rzekł Mały.
Można... można spróbować — sprzeciwił się 
Brodaty	. Nie wszędzie leży 
śnieg. I można czekać. Czekać, aż zacznie padać duży 
śnieg, i wtedy iść i śnieg kryje nasze ślady. Gromada żyje 
blisko strumienia. Strumieniem też można iść. Strumień 
bystry. Nie zamarzł. Na pewno jeszcze nie zamarzł.
	 Daleko nie można strumieniem. Zamarzniemy.
Osłabniemy. Woda jak lód — odparł Mały.
	 Można daleko. Strumień płytki. Pójdziemy stąd we 
dwoje: ty i ja. Ty wiesz, 
jak iść w strumieniu, żeby nie zamarznąć. 
	 Nie wiem. Wcale nie wiem — zdziwił się Mały. — 
Jak? 
	 Wiesz. Sam pokazałeś. Trzeba dla każdego dwa 
sękate kije. Takie jak te twoje. Można iść wodą i mieć 
suche nogi i... i nie zostawiać za sobą wcale śladów...
—	Zapomniałem! Tak! Można iść na kijach — ucieszył 
się Mały.
—	Trzeba zrobić je trochę inaczej.
—	Jak?
—	Żeby chodzić dłużej po wodzie, trzeba... trzeba, 
żeby nie zapadały się w mule i piasku... Trzeba na dol-
nych końcach przymocować płaskie kawałki drzewa. 
Inaczej-kije ugrzęzną w mule i piasku i ciężko je będzie 
wyciągać, i potknąć się wtedy łatwo, i łatwo do wody 
wpaść...
—	Zrobię tak. I nauczę się chodzić na nich w wodzie...
—	Nie. To zrobisz potem. Pamiętasz, gdzie w mo-
kradle leżą kości padłego łosia? — spytał Brodaty.
—	Pamiętam.
—	Teraz pójdziesz tam. Odrąbiesz wszystkie cztery 
racice i przyniesiesz. Ja pójdę w stronę Rozlewiska. 
Latem, ubiłem tam klępę. Racice może zostały. Zabiorę 
Je- Będzie razem osiem racic. Starczy nam.
—	Po co racice?
—	Potrzebne będą. Idź już i prędko wracaj, czasu 
mało — rzekł w odpowiedzi Brodaty.
—	Wiem. Jak nie będzie padał śnieg, duży śnieg i nie 
zakryje naszych śladów, przywiążemy racice do swoich 
nóg i zostawimy ślady łosia.
—	Dobrze mówisz. Od siedliska gromady do 
strumienia trzeba przejść tak, żeby naszego tropu nie pa 
znali.
—	Cztery pary racic nie starczy — rzekł Mały.
—	Jak to? — zdziwił się Brodaty.
—	Bo ich jest troje i nas jest dwóch. Razem trzej pięć 
par racic. Dla każdego wtedy starczy.
—	Liczysz dobrze, mówisz głupio — odparł Brodaty
—	Trzeba dla każdego po parze racic na nogi, 
stwierdził Mały.
—	Mhm, ale każdy łoś ma cztery nogi. I chodzi na 
wszystkich czterech. Zawsze na czterech. Nie chodzi na 
dwóch — odparł Brodaty.
—	No tak, na czterech — zgodził się Mały.
—	Chcesz zostawić na śniegu ślad pięciu par racic?
—	Bo jak oni pójdą z nami, będzie nas pięcioro. 
Przecież pięcioro! — obruszył się Mały.
Ile łosi zostawi ślad pięciu par racic?
—	Nie wiem.
—	Pomyśl — rzekł ojciec.
—	Każdy łoś zostawia ślady dwóch par racic. Dwie 
przednie i dwie tylne... — powiedział Mały.
—	Tak. Dobrze mówisz — zgodził się Brodaty.
— Jeden łoś zostawia ślady dwóch par, a dwa łosie 
ślady czterech par — dodał Mały.
—	Dobrze mówisz: ślady czterech par racic — to dwa 
łosie. Ty chcesz, żebyśmy zostawili ślady pięcia par racic. 
Ile łosi zostawi ślady pięciu par?
—	Nie wiem, wcale nie wiem — speszył się Mała
	 Ja też nie wiem. Jak będą ślady czterech par — będą 
naśladowały trop dwóch
łosi. Jak ślady będą dobrze rozstawione, nikt nie pozna, 
że to nie łosie szły
A jak będzie ślad pięciu par, to co będzie?
	Idą dwa łosie i zostawiają ślad czterech par racic, trzy 
łosie zostawią ślad 
sześciu par racic, nie pięciu par. Trzeci łoś nie może 
zostawić śladu jednej pary. Łoś na dwóch nogach nie 
chodzi. Tylko my chodzimy na dwóch nogach. Każdy 
łowca będzie wiedział, że nie łosie zostawiły te ślady. Jeśli 
będzie nas pięcioro, jednego przeniesiemy aż do strumienia 
na barkach. Pojąłeś to?
— Tak. Jestem niemądry. Teraz rozumiem. Idę po racice 
— odparł Mały, sięgając po kamienny topór.
DZIKI
Nazywali go Dzikim.
Był niższy od innych, ale w karku i plecach znacznie 
tęższy. Z byle powodu ponosił go nieposkromiony gniew, a 
poczucie plemiennej solidarności było mu tak samo obce, 
jak pojęcie tego, co sprawiedliwe. Dawał, co chciał i komu 
chciał, a czynił to równie rzadko, jak niechętnie. Siłą 
zmuszając innych do uległości, brał także, ile chciał, 
traktując wspólną zdobycz plemienia jak własną.
Niezwykła siła fizyczna i napastliwość dawały mu wobec 
innych przewagę. Budził lęk i tajoną wrogość. Łamał 
każdy sprzeciw. Łamał także tych, którzy odważyli się mu 
sprzeciwić; łamał ich wolę, odwagę. Nierzadko łamał także 
ich kości. Wściekłość swoją kierował zwykle ku dojrzałym, 
sprawnym mężczyznom, uważając ich za rywali. Przy 
najmniejszej próbie przeciwstawienia mu się ranił 
współplemieńców lub zabijał, pozbawiając w ten sposób 
gromadę najlepszych; łowców. Z łuku strzelał niecelnie. 
Maczuga była jedyną, lecz straszną bronią, jaką 
posługiwał się zręcznie' i skutecznie. Służyła mu za nią 
potężna kość piszczelowa starego żubra. Władał nią 
niczym leszczynową witką, a siła ciosu, jaki potrafił nią 
zadać, mogła się równać z uderzeniem niedźwiedziej łapy. 
Na swoim pochyłym grzbiecie mógł bez trudu unieść 
spasioną łanię, ale nie czynił tego nigdy. Nie nosił łupów 
ani drew na ognisko. Nie skrobał skór, nie ciosał kamienia. 
Za niego robili to inni, posłuszni jego woli. Oto dlaczego 
plemię nazywało go Dzikim.
Spośród żyjących w osadzie jedna tylko istota niej 
uległa mu dotąd. Działo się tak zapewne dlatego, że nie 
potrafiła ona ocenić ani przewidzieć niebezpieczeństwa — 
albowiem w ogóle niewiele potrafiła przewidzieć — i 
zapewne również dlatego, że istota owa niemniej była 
dzika niż sam Dziki. Był to wilk. Nazywano go Chudy, 
gdyż krótka, przylegająca na bokach i zadzie sierść czyniła 
go smuklejszym od innych wilków.	
Wzięty swego czasu z matczynej nory jako ślepe 
szczenię, został wykarmiony mlekiem kobiecej piersi. 
Kobieta owa, chora i cierpiąca z nadmiaru mleka, które po 
stracie własnego dziecka zalegało w jej piersiach, karmiła 
chętnie wilcze szczenię. Przynosiło jej to ulgę, uśmierzało 
nieustanny ból, łagodziło gorączkę. Karmicielką wilczka 
była kobieta Beznogiego, zwana przez plemię Matką. Gdy 
szczenię nieco podrosło, żywił je czym się dało sam 
Beznogi — łowca, który w jednym dniu utracił małe 
dziecko i część własnej nogi.
Wilk wychowany przez niego i jego rodzinę nie pozostał 
im dłużny. Kiedy wyrósł i okrzepł i kiedy łowiecki 
instynkt i naturalna drapieżność rozwinęły się w
pełni i utrwaliły, polował z kulawym łowcą, pomagając mu 
tym samym w wyżywieniu Matki i dorastającej 
Dziewczyny — jedynego dziecka, jakie im jeszcze 
pozostało.
Chudy żył w osadzie już piąty rok, ale stronił od 
wszystkich, z wyjątkiem rodziny, która go wychowała, 
jego nieufność, a może i wrogość wobec ludzi była tak 
jawna, że nikt nie próbował zbliżyć się do niego. Nikt 
prócz Dzikiego, któremu zawiść nie dawała spokoju. 
Wiedząc, że kaleki łowca radzi sobie dzięki pomocy 
Chudego, nie dopuszczał Beznogiego do wspólnych łowów 
plemienia. Nie dopuszczał go też do podziału wspólnego 
łupu.	
Ale i tego było Dzikiemu za mało. Myśl, że beznoga 
łowca, mimo kalectwa, żyje dotąd i samodzielnie żywi 
rodzinę, była mu nienawistna w równym stopniu co fakt, 
że wilk — łaskawy i posłuszny wobec kaleki — pozostaje 
wobec niego — wodza plemienia — wrogi i nieprzystępny. 
Próby zjednania sobie wilka Dziki ponawiał więc 
wielokrotnie, choć nieskutecznie, a każde powodzenie 
Beznogiego w łowach wzbudzało w nim nowy atak 
wściekłości. Wyładowywał ją z reguły! na kalece. Ten, 
poraniony i pobity, kilkakrotnie uciekał do puszczy wraz z 
wilkiem, ale kalectwo i samotność odbierały mu w kniei 
odwagę i wolę wytrwania! Przeczekawszy kilka dni, 
niezmiennie powracał do osady.
Na początku tej zimy, po kolejnej napaści Dzikiego! 
Beznogi, okrwawiony i słaby, umknął ponownie do kniei. 
Tym razem zabrał rodzinę i postanowił wytrwać. Wzięli z 
sobą nieco sprzętu i skór i wymknęli się nocą Skorzystali z 
ocieplenia, po którym jeszcze za dnia stopniał leżący 
śnieg. Liczyli, że na gołym bezśnieżnym, lecz nie 
rozmokłym jeszcze podłożu ślady ich ledwie będą 
widoczne, a do rana znikną być może zupełnie.
Zrazu szczęście im sprzyjało. Ku wieczorowi ochłodziło 
się, ziemia podmarzła i zaczął prószyć suchy śniegi 
Ruszyli śmiało wierząc, że biała ponowa ukryje zupełnie 
ich ślady.
Do rana wszystek śnieg stajał jednak i tylko tam, gdzie 
przygniotły go ich stopy, tajał nieco wolniej. Trop 
pozostał więc rankiem doskonale widoczny i odbijał się 
białymi plamami na ciemnej wokoło ziemi i ściółce leśnej.
Zbadawszy ich pieczarę Dziki pojął od razu, że tym 
razem Beznogi nie powróci
dobrowolnie, a skoro on nie powróci, nie powróci też 
Chudy, którego chciał mieć wreszcie dla siebie.
Dwaj wprawni tropiciele zwierzyny wysłani przez 
Dzikiego odnaleźli łatwo ślady
zbiegów i koło południa dognali ich. Nie zaskoczyli ich 
jednak. Beznogi spodziewał się tego.
— Zwiąż pysk wilka, umocuj postronek na jego karku i 
daj go nam. Wilk ma być
nie zraniony — powiedział starszy z tropicieli.
—. Zostawimy was tu. Dziki chce mieć tylko wilka — 
dodał drugi.
Beznogi milczał i czekał. Przybysze nie odważyli się 
użyć siły. Mieli przeciw sobie mocnego, choć kulawego 
mężczyznę — najlepszego łucznika gromady, i dwie 
kobiety: Matkę i rosłą Dziewczynę, która rzucała włócznią 
nie gorzej od innych. Mieli też przeciw sobie wilka i... 
własny strach. Po długiej chwili milczenia zawrócili tam, 
skąd przyszli.
Dla Beznogiego było jasne, że powrócą tu albo gdzie-
kolwiek indziej: że powrócą nie sami, lecz z Dzikim i jego 
wściekłością.
Beznogi bał się jej.
—	Nie umkniemy już. Znajdą nas. Śnieg nie spadnie. 
Siady zostaną — rzekła Matka.
—	Nie oddamy Chudego. Zimą nie będzie pożywienia. 
Zginiemy w puszczy z głodu — dodała Dziewczyna.
—	Nie oddamy! W osadzie bez wilka też umrzemy z 
głodu. Dziki nie daje mięsa. Nie daje polować w gro-
madzie. Nie oddamy Chudego — zgodziła się Matka.
—	Nie oddamy Chudego... i też umrzemy. Umrzemy 
wcześniej. Umrzemy nie z głodu — odparł Beznogi.
— Jak to? — zdziwiła się Dziewczyna.
—	Umrzemy wcześniej: zabije nas Dziki. Mnie zabije 
od razu. Wracamy — zdecydował Beznogi. — Tu w 
puszczy zabiorą Chudego albo zabiją nas. Wracamy — 
powtórzył.
I raz jeszcze powrócili do osady plemiennej.
CHUDY
Nie zdążyli jeszcze rozścielić skór i rozpalić ogniska u 
swojej pieczary, kiedy Chudy począł warczeć i zaszył się w 
najciemniejszy kąt. Po chwili zjawił się Dziki.
—	Dawaj Chudego — warknął. — Jest pusta jaskinia. 
Wygnałem Z niej Niemrawego. Zamknę tam wilka. Bez 
żarcia, bez picia. Minie pół księżyca, wilk osłabnie z 
głodu, z pragnienia. Dam mu trochę żarcia. Wtedy będzie 
chodził ze mną łowić zwierzynę. Dla mnie będzie chwytał 
zwierzynę — dodał.
—	Pół księżyca długo. Za długo. Wilk całkiem osłab-
nie. Trzeba mu dawać trochę mięsa — odparł pojed-
nawczo Beznogi.
—	Nie trzeba. Wytrzyma. Nie będę karmił. Ty nie 
będziesz karmił. Nikt go nie będzie karmił. Osłabnie, 
zgłodnieje, wtedy ja sam dam mu jeść i pić. Pójdzie za 
mną... Musi pójść... Bierz postronek i prowadź go — 
rzucił porywczo.
Beznogi stał nieruchomo i wpatrywał się w wilka. 
Kobiety nie odezwały się. Nie poruszyły się nawet.
Spodziewali się tego, a przecież stali osłupiali w bez-
silnym gniewie, lęku i poczuciu własnej bezradności.
Chudy — wyczuwając napięcie chwili — trwał w 
postawie obronnej, na przygiętych nogach, i obnażał kły, 
warcząc głucho.
—	Bierz go! Na postronek bierz! — sapnął gniewnie
Dziki, trącając silnie Beznogiego. — Wyłaźcie stąd! — 
dodał, zwracając się do Dziewczyny i jej Matki.
	Warczy. Kły pokazał. Rzuci się na mnie — próbował 
zwlekać Beznogi.
— Wyjdę z pieczary. Na ciebie nie będzie warczał. 
Bierz go. Prędko! — rzucił porywczo Dziki.
Obie kobiety wysunęły się z pieczary i przykucnęły 
skulone pod skałą. Dziki wyszedł za nimi i stanął opodal. 
Sapał z niecierpliwości, wpatrzony w załom skalny, za 
którym krył się właz do pieczary. Po chwili ukazał się 
Beznogi. Zbliżał się powoli, z trudem pokonując opór, 
jaki stawiało zwierzę uwiązane na rzemieniu. Krok za 
krokiem, utykając, Beznogi ciągnął za sobą Chudego, 
zapierającego się czterema łapami. Szło to kalece 
niesporo. Tym bardziej niesporo, że to, co czynił, czynił 
wbrew sobie. Z równym trudem pokonywał teraz opór 
zwierzęcia, co i własny, wewnętrzny opór, podsycany 
nienawiścią do Dzikiego i poczuciem krzywdy, 
wyrządzanej jemu i jego bliskim, nie wyłączając 
Chudego.
„Krzywdzę Chudego, ja sam, ja, który go wykarmiłem i 
wychowałem... On opiera się, broni, a ja ciągnę go teraz... 
Ciągnę na zgubę" — pomyślał Beznogi, przeszedł z 
trudem jeszcze kilka kroków i zatrzymał się. Udawał, że 
sił mu już nie staje. Pochylił się i ciężko dysząc wpatrywał 
się tępo w ziemię. W tej właśnie chwili Chudy spostrzegł 
Dzikiego i rzucił się nagle wstecz, pociągając silnie 
postronek owinięty wokół dłoni Beznogiego. Ten stracił 
równowagę i upadł, ale strach przed zemstą Dzikiego 
powstrzymywał go od wypuszczenia z ręki rzemienia...
Dzikiego ogarnęła wściekłość. Rozejrzał się wokoło, 
chwycił błyskawicznie wbitą w ziemię dzidę Beznogiego i 
dźgnął nią leżącego, potem zamachnął się i drzewcem 
dzidy zdzielił Chudego po grzbiecie. Wilk przy-
siadł pod ciosem i z przysiadu tego od razu odbił się i 
skoczył. Mierzył dobrze. Dziki odruchowo osłonił 
twarz ramieniem, ale wilk i tak nie dosięgnął celu, 
postronek okręcony wokół dłoni Beznogiego był trochę za 
krótki.
Paszcza wilka nie rozwarła się jednak na próżno. Za- 1 
cisnęła się na drzewcu włóczni, miażdżąc jednocześnie | 
mały palec Dzikiego. Ten ryknął z bólu, cofnął się | i 
oburącz szarpnął dzidę ku sobie. Chudy nie zwolnił 
uchwytu, a drzewce poczęło trzeszczeć w jego zębach. I 
Przytrzymując dzidę jedną ręką Dziki sięgnął drugą j po 
maczugę zatkniętą za rzemień opasujący mu biodra. 
Chudy, szarpiąc w pasji drzewce włóczni, skupił na tym całą 
swoją uwagę i nie spostrzegał lub może 1 nie rozumiał 
niebezpieczeństwa. Na jego czaszkę opadł j naraz twardy 
cios i powalił go na ziemię, pozbawiając i świadomości.
Dziki był szybki. Kilkoma ruchami uwolnił dzidę z 
rozluźnionych szczęk omdlałego wilka, na kolanie odłamał 
z jej drzewca pałkę, na łokieć długą, i wetknął ją ponownie 
w poprzek paszczy nieprzytomnego zwierzęcia, i Następnie 
wyrwał wolny koniec postronka z rąk Beznogiego i okręcił 
nim silnie szczęki wilka, zaciskając I tym sposobem jego 
zęby na pałce. Teraz ciasne obwoje i rzemienia zapobiegały 
wysunięciu się pałki z pyska, i a poprzecznie ustawiona 
pałka przeciwdziałała z kolei z zsunięciu lub ściągnięciu z 
pyska obwoi rzemienia. Zaraz też Dziki zdjął z bioder 
własny rzemień, związał 1 spiesznie na nim pętlę, aby już 
gotową nasunąć przez f głowę na kark zwierzęcia. W 
pośpiechu zapomniał jednak o pałce zamocowanej w 
poprzek pyska Chudego, i więc nasunięcie gotowej pętli 
przez głowę zwierzęcia l okazało się niemożliwe. Dziki 
gorączkowo rozwiązywał 1 pętlę i w tej właśnie chwili 
Chudemu wróciła świadomość.
Wilk natychmiast zerwał się na nogi. Miał skrępowany 
pysk, lecz wolne łapy... Mógł uciekać... Mógł, jednak 
nie potrafił sprostać trudnej sytuacji. Lęk i podniecenie, 
wywołane tym, co tkwiło w jego paszczy, co ugniatało mu 
wargi i krępowało szczęki i od czego nie był w stanie się 
uwolnić, czyniły go bezbronnym i bezradnym. I Chudy 
pozostał na miejscu. Miał wolne nogi, ale nie umknął 
przed wrogiem. Nie skrył się przed nim. Wszystkie swoje 
wysiłki skierował ku próbom uwolnienia się od 
nieznośnego ucisku szczęk. Kalecząc własną skórę, 
szarpał pazurami rzemienie owinięte wokół pyska, tarł 
głową o ziemię, napierał łapami na pałkę. Szalał...
Dziki nie tracił czasu. Kopnął Chudego w brzuch i 
wiedząc, że teraz nie grożą mu jego zęby, przywalił go 
śmiało własnym ciałem, by wilk nie uciekł. Usiłował 
założyć mu pętlę na kark. Chudy jak mógł bronił się. 
Darł pazurami pierś napastnika. Pierś tę chroniła jednak 
futrzana kurta. Łapa wilka trafiła wreszcie na nie 
osłonięte ciało wroga i mocne pazury rozerwały podatną, 
nagą skórę twarzy od czoła poprzez nos aż po zarośnięty 
policzek. Przypadkowym rzutem głowy Chudy wbił 
jeszcze w szyję Dzikiego ułamany i pełen drzazg koniec 
pałki, zamocowanej w jego paszczy. Dziki charcząc i 
brocząc krwią poderwał się na nogi. Zacisnął w dłoni 
rzemień, którym udało mu się wreszcie opasać kark 
wilka, i ponownie kopnął go w podbrzusze.
— Pchaj go... — wysapał, zwracając się do Beznogiego 
— Będę ciągnął... Zagłodzę w jaskini... Będzie zdychał — 
warknął w pasji.
Chwilę potem Chudy znalazł się w ciasnej, ciemnej 
pieczarze. Kij, sterczący mu w poprzek pyska, i rzemień, 
ugniatający szczęki, wzbudzały w nim równocześnie i 
panikę, i wściekłość.
Wejście do jaskini przywalił Dziki głazem tak ciężkim, 
że żaden z członków gromady bez pomocy nie byłby go w 
stanie poruszyć.
DZIEWCZYNA
W owej beznadziejnej, zdawałoby się, sytuacji znalazło 
się wszakże coś, co dawało jakąś szansę, zapowiadając 
ukrzywdzonym możliwość cichej zemsty.
Pierwszej już nocy Dziewczyna — córka Beznogiego 
— udała się cichaczem w pobliże jaskini, w której tkwił 
Chudy. Tu spostrzegła, że u włazu do jaskini! pozostaje 
tylko szczelina, ledwie pozwalająca na wprowadzenie 
dwóch palców, a poruszenie głazu jest zgoła niemożliwe. 
Poczęła jednak rozglądać się i myszkować, poszukując 
jakiegoś sposobu dotarcia do wnętrza. Najpierw przez tę 
wąską szczelinę usiłowała wsunąć pal tyk, na którego 
końcu umocowany był kawałek mięsa. Patyk nie dał się 
jednak głębiej wprowadzić, trafiająca na jakąś 
nierówność. Aby przekonać się, co stanowa tę 
przeszkodę, Dziewczyna podkradła się do pobliskiego 
ogniska, zapaliła łuczywo i następnie poniosła je kil 
jaskini. Kiedy zbliżyła łuczywo do szczeliny, chcąc ją 
oświetlić, płomyk zamigotał i zgasł nagle jak 
zdmuchnięty. Dziewczyna zdumiała się, wiatru bowiem 
wcale? nie było. Spostrzegła przy tym, że zwęglony 
czubek łuczywa żarzył się jaśniej, gdy tylko zbliżała go 
do szczeliny... „Jakby ktoś stamtąd dmuchał na nie" - 
pomyślała.
Po chwili namysłu stało się dla niej jasne, że łuczywo 
zgasło od powiewu idącego z wnętrza jaskini. Zdziwiło ją 
to jeszcze bardziej. Nie zgadzało się to z jej 
dotychczasowym doświadczeniem. „W szczelnej jaskini 
nie wieje, w szczelnej jaskini nic nie dmucha... —I 
powtarzała w myślach. — W bezwietrzny dzień zasłony 
skórzane, co wiszą na włazach do jaskiń, nie chwieją się, 
nie poruszają się wcale... a tu jest podmuch. Skąd się on 
bierze? Skąd?" Natrętne pytanie powracało a ona 
szukając odpowiedzi szeptem powtórzyła uprzednią myśl 
i kiedy już wymówiła: „Nic nie dmucha w szczelnej 
jask... — przerwała nagle pod naporem nowej myśli. — 
W szczelnej jaskini nie dmucha, ale w nieszczelnej...?!"
I oto pojęła naraz, że skoro w szczelinie powstaje tak 
silny powiew, musi być w jaskini jakiś inny otwór, 
szczelina, leżąca w głębi. Szczelina, o której istnieniu 
wiedział może uprzedni mieszkaniec pieczary, ale za-
pewne nikt prócz niego. Zaczęła więc od nowa poszu-
kiwania.
Do niedawna jaskinię tę zamieszkiwał Niemrawy, 
najsłabszy i najpowolniejszy z dojrzałych mężczyzn 
gromady. Jemu też dostała się najgorsza z mieszkalnych 
jaskiń. Położona na samym niemal szczycie skalistego 
zbocza była niska, a jej nieszczelne, osypujące się 
sklepienie zawsze pozostawało wilgotne. Sklepienie to, 
przecięte w skos szerokim na dłoń pęknięciem skały, 
Niemrawy uszczelnił, jak umiał. Zatkał je gliną, pokrył 
płatami kory i aby ich wiatr nie zdmuchnął, z wierzchu 
poukładał kamienie. Dziewczyna natknęła się wkrótce na 
te właśnie kamienie nie okryte śniegiem. Ich położenie 
wydawało się jej tutaj nieco nienaturalne. Uniosła więc 
jeden i drugi, a gdy namacała pod nimi równo ułożone 
płaty kory, usunęła na bok resztę kamieni. Teraz 
odrzuciła korę i manewrując mocnym kijkiem 
rozkruszyła i zepchnęła w głąb ziemię zatykającą 
szczelinę. I naraz jej kij zapadł się, trafiając w próżnię. 
Utrzymała go wszakże w dłoni i osunęła się na kolana, 
chcąc zbadać, czy da się go wprowadzić jeszcze głębiej. 
Nagle poczuła silne szarpnięcie, a kij został wyrwany z jej 
dłoni.
Pojęła, co zaszło. Ogarnęła ją fala radości. Wiedziała 
już, że wysiłki jej nie były daremne, a kiedy usłyszała 
cichy skowyt, upewniła się, że Chudy ją rozpoi znał. 
Teraz było już jasne, że zdołał on zedrzeć z paszczy 
krępujące rzemienie. Jakże inaczej mógłby wyrwać kij z 
jej ręki? Pojęła też, że oto znalazła sposób aby 
niepostrzeżenie karmić Chudego przez wiele nocy. Tyle 
nocy, ile trzeba będzie, aby ochronić go przed głodem i 
słabością. Tyle, aby udaremnić plany Dzikiej go. Dobyła 
zza pazuchy kilka sporych kawałków suszonego mięsa i 
rzuciła je Chudemu przez szczelinę pozbawiając się tym 
samym pożywienia na nadchodzący dzień. Nie była i 
teraz najedzona, ale działała w poczuciu, że uczyniła 
właśnie to, co mogła uczynić najlepszego.
Odetchnęła wreszcie z ulgą. Upewniła się jeszcze raz że 
nikt jej nie śledzi, i zatarła bardzo starannie wszystkie 
ślady.	
Wracała do swej pieczary drogą okólną, po śladach,! 
które minionego dnia pozostawili jej współplemieńców 
powracający z kniei.
Zdyszana, ale zadowolona znalazła się niebawem w 
swojej jaskini.
—	Znalazłam u góry szczelinę. Niemrawy zatkał ją 
gliną i pokrył korą. Wrzuciłam mięso — wyszeptała 
zadyszana.
—	Chudy nie pożre mięsa. Ma skrępowaną paszczę — 
rzekł Beznogi.
—	Zerwał rzemień. Paszcza wolna — odparła 
Dziewczyna.
—	Nie wiesz. Nie widziałaś. Rzemień był gruby.
—	Nie widziałam, a wiem. Paszcza swobodna. Wyrwał 
mi kij z ręki — wyjaśniła Dziewczyna.
—	Wyrwał? Na pewno?
—	Tak.
— To dobrze! Bardzo dobrze! Nie zmoże go teraz 
Dziki — ucieszył się Beznogi.
— I Chudy za nim nigdy nie pójdzie. Nie pójdzie — 
dodała Matka. — Idę jutro w 
las po korzenie i jagody. Mięso nasze zostanie dla 
Chudego. Starczy na pół księżyca...
	 Króliki schwytamy w samołówki, i kuropatwy. 
Mrozu nie ma. Teraz jeszcze 
nie będzie głodu ni dla nas, ni dla Chudego — dorzucił 
Beznogi.
—	A później? Co będzie z nami później? — spytała 
Matka.
—	Będzie źle. Jak wzejdzie nowy miesiąc i Chudy nie 
osłabnie z głodu, Dziki zabije go. W jaskini znajdzie 
wilczy pomiot i pojmie, że Chudy dostawał żer. 
że od nas dostawał. Wtedy zabije mnie.
— Nie zabije! Nie będziemy czekali nowego miesiąca. 
Zaczekamy do pierwszej śniegowej zamieci. Wypuścimy 
Chudego. Uciekniemy w las. Śnieg i wiatr skryją nasze 
ślady... — rzekła Matka.
—	Zmokniemy, zziębniemy, słabość nas zmoże. Głód 
nas dobije.
—	Brodaty poszedł z Kobietą i Małym. Zginęli... — 
wtrąciła Dziewczyna.
—	Może głód dobije, może nie — odparła Matka. — 
...Ale wcześniej dobije Dziki — dodała.
—	Matka dobrze mówi. Trzeba uciekać. Brodaty był 
mocno raniony. Może żyje... może nie żyje. Zeszłej 
wiosny widziałem nad Rozlewiskiem czółno. Nie 
Wodniaków czółno. Inne. Kiedyś Brodaty wypalał takie. 
Może to jego... może jego czółno. Może żyje. Trzeba 
uciekać. Samemu trudno w kniei, ale... ale trzeba uciekać 
— powtórzył Beznogi.
—	Uszyję nowe skóry na nogi. Nasmaruję skóry 
rozgrzanym tłuszczem i. żywicą. Nawet śnieg z deszczem 
ich nie przemoczy. Nogi będą suche.
— Trzeba się sposobić. Czasu mało. Kiedy przybędzie 
dnia, kiedy chwyci mróz, Chudy pójdzie za wilkami. Jak 
co roku. Zostaniemy w puszczy bez niego. Musimy wtedy 
mieć już zapas mięsa. Duży zapas... Żeby starczyło, aż 
Chudy do nas wróci... — dodał Beznogi. 
WYPRAWA
Brodaty i Mały mieli przed sobą trzy dni ciężkiej drogi 
do celu i nie mniej trudne trzy dni drogi powrotnej. Brali 
pod uwagę i to, że przed podjęciem drogi powrotnej będą 
musieli czekać. By w marszu nie traci czasu i nie trwonić 
sił na łowy, wzięli z sobą trochę mięsa. Aby nie ziębnąć 
nocą, zabrali wory futrzane! Służyły im także jako worki 
na sprzęt i żywność. By móc iść choć z pół dnia nurtem 
strumienia, nie pozostawiając za sobą śladów, nieśli 
szczudła dla siebie i dla tamtych. Mieli też cztery pary 
racic łosi, aby w razie bezśnieżnej pogody przytroczyć je 
do stóp i zmylić pogoń. A że z toporem, dzidą, łukiem i 
nożem krzemiennym nie rozstawali się nigdy — uginali 
się pod swym ładunkiem.
Wyprawa do osady plemiennej była dla nich przed-
sięwzięciem i trudnym, i niebezpiecznym. W ich poczuciu 
niebezpieczeństwo i trud warte były tego, co zamierzali 
osiągnąć. Więc nie wahali się.
Na razie powiodło im się tyle, że bark Grzywy goił się 
szybko i ostatnie z nią łowy dostarczyły skromnego zapasu 
mięsa. Skąpo wprawdzie, ale starczyło go i na drogę, i na 
pozostawienie Kobiecie, Dziecku i Rudogrzywej.
Wyruszyli o szarym świcie. Cały pierwszy dzień szli bez 
wytchnienia, aby, gdy zajdzie potrzeba, mieć czas na 
oczekiwanie. Nad wieczorem zerwał się silny wiatr.
Noc spędzili wpółsiedząc we 
wnętrzu wypróchniałego 
dębu. Ciasno tu było, ale 
ciepło i zacisznie.
Drugi dzień także nie 
przyniósł ważniejszych zda-
rzeń. Rankiem napotkali 
tylko stado turów, które 
musieli okrążyć, 
nadkładając drogi. 
Napotykali też tropy wilczej 
watahy, wyciśnięte w 
pogoni za stadkiem tar-
panów.
Ku wieczorowi wiatr 
ścichł, a niebo 
spochmurniało. przed 
samym zmrokiem ryś 
porwał na ich oczach zająca 
i spłoszony trzaskiem 
spadającej włóczni, rzuco-
nej przez Małego, upuścił 
swój łup. Zająca zabrali, a 
nie znalazłszy 
sposobniejszego 
schronienia legli przytuleni 
do snu w porzuconym 
barłogu niedźwiedzia, pod 
pochyłym starym 
świerkiem. Gęste igliwie 
drzewa miało ich nocą 
ochronić przed śniegiem. 
Spodziewali się go wkrótce. 
Więcej nawet: oczekiwali 
śniegu w nadziei, że zacznie 
sypać, i to dość długo, by 
skryć ich ślady w drodze 
powrotnej. Ale ranek był 
znów pogodny i suchy.
Od siedliska plemiennej 
gromady dzielił ich tylko 
niecały dzień drogi.
Brodaty rozpoznał już 
znane sobie z dawna 
miejsca i poczynał wahać 
się, czy mają iść dalej i 
narażać się na niepożądane 
spotkanie z 
współplemieńcami, czy też 
czekać zmierzchu.
Plemienni łowcy nie 
zapuszczali się wprawdzie w 
pojedynkę dalej niż o pół 
dnia drogi od siedliska, to 
jest tyle właśnie, aby przed 
nocą zdążyć tam i z po-
wrotem. Ale gromadne 
polowanie na wielkiego 
zwierza trwało czasem dwa 
dni i więcej i wtedy 
odbywało się ono z dala od 
osady. 
Brodaty postanowił iść 
dalej. Gnała go niecierpli-
wość. W drugiej połowie 
dnia doszli nad strumień i 
tak jak było postanowione, 
ruszyli na szczudłach jego 
nurtem. Szli przeciw 
prądowi. Uprzednio 
wprawili się już w 
chodzeniu na szczudłach po 
wodzie, ale to, co bez ob-
ciążenia zdawało się 
nietrudne i niezbyt 
męczące, teraz z. ciężkim 
ładunkiem i przeciw 
prądowi wody wymagało 
znacznego wysiłku. Barki 
ich pochylone pod ciężkim 
brzemieniem utrudniały 
utrzymanie równowagi 
ciała, a wyciąganie 
szczudeł, które mimo 
dokonanych ulepszeń 
zapadały się raz po raz w 
piaszczyste dno stawało się 
udręką. Tętno łomotało im 
w głowach, pot nawilżał 
odzienie.
Krok za krokiem brnęli 
przecież naprzód wierząc, że 
cel jest niedaleki.	
Ku wieczorowi, gdy siły 
ich wyczerpały się do 
ostatka, spochmurniało 
znowu i z ciemniejącego 
nieba posy-4 pało śniegiem. 
Było to wybawienie. Wyszli 
ze strumienia, wzięli 
szczudła na barki i szli teraz 
prosto do celu, nie troszcząc 
się o pozostawiane ślady. 
Znikały bój wiem niemal 
równie prędko, jak 
powstawały.
Szli na przełaj przez las, 
kierując się tam, gdzie 
dawniej znajdowała się 
osada ich plemienia.
Brodaty szedł przodem. 
Nie czuł zmęczenia, nie 
myślał o tym, co go czeka w 
ciągu najbliższych godzin.! 
Szedł przed siebie, a widok 
z dawna znanych miejsc 
pochłaniał jego całą uwagę. 
Rozpoznał pokraczną 
sosnę, na której schronił się 
kiedyś przed atakiem lochy 
i dalej głaz, wielki głaz, 
leżący tu, odkąd pamiętał, 
obok wypróchniałego pnia, 
i wylot borsuczej nory w 
oberwanym stoku pagórka. 
Poznawał pośród 
wysokopiennego boru 
wilgotną łączkę porosłą w 
lecie pierzastą paprocią, 
rdzawą teraz i suchą. 
Widział po prawej stronie 
rozległą goliznę, a dalej 
gęstą, młodą jeszcze brze-
zinę i na jej tle wielki, 
rozwidlony jałowiec, na 
który nieraz wspinał się, by 
dojrzeć coś w oddali. 
Rozpoznawał to wszystko, 
co było mu znane i bliskie, 
a czego musiał wyrzec się, 
porzucając z konieczności 
plemię. 
I naraz, kiedy mijał te 
znane miejsca, odżyło w 
nim zadawnione poczucie 
krzywdy 
i wrogość wobec tego, kto 
mu ją wyrządził. Ponagliło 
go to i wzburzyło. Biegł 
niemal, ale nie trwało to 
długo. Ciężki ładunek i 
sypki śnieg zmusiły go 
wkrótce do wypoczynku.
—	Zaraz będą pierwsze 
wzgórza. Pożywimy się. 
Zostawię część ładunku. 
Będziesz czekał... Nie, ra-
zem będziemy czekali, aż 
się ściemni. Potem pójdę. 
Sam pójdę — powiedział 
Brodaty.
—	Kiedy wrócisz? — 
spytał Mały.
—	Nocą. Jak będę szedł 
z nimi '— wrócę później, 
jak sam — wrócę wcześniej.
—	Dlaczego tak?
—	Trzeba czasu, żeby się 
przygotowali.
—	Jak będziesz wracał, 
daj znak z daleka. .
—	Zawołam, jak pu-
chacz woła — zgodził się 
Brodaty.
Wkrótce znaleźli się u 
pierwszej linii wzgórz. Mały 
przycupnął pod wąskim 
nawisem skalnym
i pożywił się. Brodaty przysiadł tylko na chwilę. 
Podniecony zżuł i przełknął z trudem kilka kawałków 
twardego mięsa, wziął z sobą co najniezbędniejsze i ruszył 
w kierunku osady swego plemienia.
Pozostało mu niewiele drogi i wkrótce, na tle ciemnego 
nieba, ukazał się ośnieżony grzbiet skalistych} 
wzniesień. Były z rzadka porośnięte pokrzywionymi od| 
wiatru sosnami.
Brodaty nadłożył drogi i obszedł pasmo wzgórz, tak 
aby do ich południowego stoku zbliżyć się od strony 
puszczy. Sam pozostając niewidoczny musiał widzieć, co 
dzieje się w osadzie. Dotarł wreszcie do skraju lasu. 
Leżała przed nim niewielka polana, osłonięta od prze-
ciwległej strony pochyłym stokiem skalistego wzgórza, 
pokrytego śniegiem.
Na tle stromej, białej pochyłości widział dokładnie 
ciemne plamy, rozmieszczone na różnych wysokościach. 
Były to wejścia do wielodzielnych jaskiń, pełnych 
zakamarków i uchyłków. Znał je wszystkie od dawna. Od. 
lat zimowali tam jego współplemieńcy. I on tam kiedyś żył.
Kilka skrajnych włazów prowadziło do małych i 
płytkich pojedynczych pieczar, zamieszkiwanych 
przez jedną rodzinę. Nie chroniły one należycie ani 
przed chłodem, ani przed wiatrem i wilgocią, toteż z 
konieczności zajmowali je zwykle ci najbardziej 
przez Dzikiego prześladowani, którym nie pozostawiał 
innego wyboru. W jednej z nich żył swego czasu Beznogi. 
Brodaty spodziewał się, że mieszka w niej dotąd, i Mógłby 
dotrzeć do niego nie będąc widziany przez innych.
Rozejrzał się.
W kilku miejscach, u podnóża skał, płonęły ogniska. 
Były niedawno podsycane. Wskazywał na to trzask 
świeżych drew i wznoszące się raz po raz snopy iskier.
Brodaty odnalazł wzrokiem ciemniejący właz na lewym 
skraju masywu. Rozpoznał w nim wejście do chronienia 
zajmowanego dawniej przez Beznogiego. Czas dłużył się, 
ale Brodaty zwlekał jeszcze. A gdy przekonał się, że 
niektóre ogniska przygasają i nikt nie zamierza ich na 
nowo podsycać — ruszył.
U CELU
Pochylony szedł skrajem lasu, okrążając otwartą 
przestrzeń. Pełen niepokoju zadawał sobie raz po raz 
pytanie, czy pieczarę tę nadal zamieszkuje kulawy łowca. 
Wierzył w to, ponieważ położenie jej i ciasnota nie mogły 
chyba nikogo znęcić. Kiedy już był blisko, rzucił z 
ukrycia kamieniem mierząc w osłonę włazu. Trafił celnie, 
ale nic po tym nie nastąpiło. Rzucił jeszcze raz, 
spodziewając się, że tym sposobem zbudzi przynajmniej 
wilka. Skutku i tym razem nie było. Zastanowiło go to. 
Ponaglany niepokojem przemknął szybko przez niewielki 
taras skalny. Nie widziany przez nikogo uniósł zasłonę 
włazu i wśliznął się do pieczary. Ogarnęła go całkowita 
ciemność. Nie widział nic. Stał w miejscu i nasłuchiwał. 
Kiedy jego własny oddech uspokoił się, posłyszał sapanie 
śpiących. Załomotało w nim serce.
— Beznogi! — szepnął.
Nie było odpowiedzi. Teraz upewnił się już, że Chudego 
tu nie ma, i pełen rozczarowania pomyślał, że wszystkie 
jego wysiłki były daremne... chyba że Beznogi z rodziną i 
wilkiem przeniósł się gdzieś, a tu śpi teraz kto inny. Ta 
możliwość również nie wydała mu się pocieszająca. Po 
tylu trudach niełatwo jednak było mu odejść z niczym. 
Ujął topór w garść i szepnął jeszcze raz:
—	Beznogi!
W odpowiedzi najgłośniejszy z oddechów śpiących 
ścichł nagle.
—	Beznogi! — powtórzył Brodaty — chory jestem... 
Ręka spuchła — dodał, chcąc uspokoić obudzonego, 
kimkolwiek on był.
—	Do cudzej pieczary wchodź z zapalonym 
łuczywem... albo wcale nie wchodź. Kto ty?! — 
odpowiedział mu szept.
—	To ja — odparł Brodaty, gotując się do obrony. 
Nastąpiła długa chwila ciszy, po której padły 
w ciemności słowa:
—	Stój. Nie rusz się. „Ja" to nie twoje imię. Kto ty? 
Mam włócznię w garści. Grot w niej zatruty...
—	Ciszej mów! Nie ruszam się. Tyś Beznogi? — spytał 
znów Brodaty.
—	Tak. A ty ślepy czy bez rozumu?! Nie wiesz, czy-' ja 
pieczara?
—	Wiem. Nie poznajesz mnie? — odparł bezmyślnie 
Brodaty, w podnieceniu i radości, że przecież odnalazł tu 
Beznogiego.
—	Jak cię poznać, kiedy ciemne? Ty głupi czy uda-
jesz? Kto ty?... Mów albo idź stąd, bo cisnę włócznią. 
Trafię. Wiem, gdzie stoisz — odrzekł z pogróżką Bez-
nogi.
—	Brodaty jestem,
—	Jaki brodaty? Każdy tu brodaty. Tylko kobiet: i 
dzieci nie są brodate.
—	Brodaty... Tak mnie nazywali. Ty też.
—	Kłamiesz. Brodaty dawno poszedł w las...
—	To ja. Przyszedłem z lasu. Powiem coś, czego nikt 
nie wie. Tylko ty wiesz i ja. Wtedy będziesz wiedział, że 
to ja — Brodaty.
—	Mów.
—	Zatruliśmy bieluniem mięso Dzikiego, a on wcale go 
nie jadł. Miał wtedy 
zapas innego mięsa i zatrute odrzucił... Za chude było dla 
niego. On tłuste lubi, tylko tłuste...
—	Cicho! Tak. Dobrze! — odparł szeptem Beznogi — 
Wracasz do gromady? Wracasz?! — dodał pełen 
zdziwienia.
—	Nie. Zostaję w kniei. Dziki żyje?
—	Żyje, ale ośmiu najlepszych nie żyje... nie, siedmiu, 
ty jeszcze żyjesz — odrzekł Beznogi.
—	Zabił ich?
—	Zabił.
—	Gdzie Chudy, wilk Chudy?
—	Zabrał Dziki.
—	Jak to? Twój wilk chodzi z nim?!
—	Nie. Zabrał go siłą. Zamknął w jaskini Niemrawego i 
głodzi.
—	Po co?
— Żeby osłabł i był mu uległy.
—	Chudy teraz słaby?
—	Nie.
—	To dobrze. Zabierzemy go — ucieszył się . Brodaty.
—	Nie zabierzecie! Nikt go nie zabierze! Ni za tobą, ni 
za nikim nie pójdzie. On mój! — obruszył się Beznogi. — 
Nie oddam go! Nikomu! — wysapał gniewnie.
—	Nie oddasz. Nie potrzebuję go — wyjaśnił Brodaty. 
— On pójdzie za tobą, nie za mną. Ja mam 
Rudogrzywę...
—	Masz co?
—	Rudogrzywę mam. Wilczycę, co ma rudą grzywę. 
Chodzi ze mną na łowy.
—	Czego ci trzeba? Rękę masz chorą?
—	Nie. Kłamałem. Ciemno tu. Nie wiedziałem, kto tu 
jest — wyjaśnił Brodaty. — Dobrze ci w gromadzie? — 
dorzucił.
—	Dziki zabrał Chudego. Ranił mnie. Cztery razy 
uciekałem w las. Potem wracałem.
—	Prędko wracałeś?
—	Tak. Ciężko polować samemu. Kawał nogi mi brak. 
Chudy na przedwiośniu chodzi za wilkami. Ciężko 
polować samemu. Głód...
—	Uciekaj ze mną. Teraz. Zabierzemy Chudego. 
Weźmiemy Matkę i Dziewczynę. Mały czeka przy 
pierwszych wzgórzach. Uciekniemy, śnieg zasypie ślady.
—	Jaki Mały?
—	Mój syn. Już nie jest mały. Prawie jak ja.
—	Jak przestanie padać, Dziki dogna nas i zabije — 
rzekł w odpowiedzi Beznogi.
—	Nie. Nie dogna. Wiem, jak zmylić ślady. Do stru-
mienia przejdziemy na przytroczonych do nóg racicach 
łosia. Mam je tu.
—	To dobrze, ale ślady Chudego zostaną — niepokoił 
się Beznogi.
—	.Śnieg pada. Zasypie ślady. Jak przestanie padać, 
weźmiesz wilka na swój grzbiet. Ja poniosę twój worek. 
Tak dojdziemy do strumienia.
—	A dalej?
—	Dalej pójdziemy wodą strumienia.
—	Wodą strumienia? Zmarzniemy. Złamie nas słabość 
— wtrąciła zbudzona kobieta Beznogiego.
—	Nie, Matko — rzekł Brodaty. — Pójdziemy wodą, 
ale nie w wodzie...-
—	Jak — nie w wodzie?
—	Pójdziemy na kijach. Mamy je dla was. Nauczę, jak 
chodzić po wodzie. Ale jak śnieg będzie padał, można iść 
brzegiem. Zbierajcie się.
—	Pójdziemy. Tak. Trzeba nam uciekać — powiedziała 
Matka.
—	Przygotuj, co trzeba. Załaduj worki. Futra na
noclegi weź — rzekł Beznogi do swej kobiety — a ty — 
powiedział zwracając się do Dziewczyny — wyjmij 
zmarzłe mięso ze schowka i potnij w paski. Idę z Bro-
datym. Spróbujemy wypuścić Chudego. Idziemy. Gęsty 
śnieg pada. Zasypie ślady. Wilka ślady i nasze.
Kobieta i Dziewczyna zakrzątnęły się. Mężczyźni wyszli 
cicho z pieczary i skierowali do jaskini, w której od 
dziesięciu dni przebywał Chudy.
Szli śmiało płaskim niemal grzbietem wzniesienia, 
pewni, że znajdują się poza zasięgiem czyjegokolwiek 
wzroku.
—	Czy on posłuszny? — zapytał Brodaty ściszonym 
głosem.
—	Kto?
— Czy Chudy posłuszny? Czy przychodzi, jak wołasz?
—	Nie wołam go. Zawsze idzie przy mnie. Tylko w 
czasie łowów odbiega dalej albo idzie z boku.
—	Jak go wypuścimy, trzeba tak zrobić, żeby nie 
pobiegł w dół, między ogniska.
—	Tak. Przytrzymam go — zgodził się Beznogi. 
Dalej szli w milczeniu. Beznogi wyprzedził nieco
Brodatego i dał mu znak, żeby zatrzymał się, a sam 
zboczył w kierunku stoku. Tu przyklęknął, wsparł ciało 
na dłoniach i wysunął głowę poza krawędź skalną, by 
spojrzeć w dół, na południowy stok wzniesienia. W 
osadzie panował spokój.
—	Ognie przygasły. Śpią. Śnieg dobrze sypie. Idziemy 
dalej — powiedział wstając.
Po chwili znaleźli się przed oślizłym od śniegu, wielkim 
kamieniem, który osłaniał szczelnie niski właz do jaskini. 
Obły kamień, pozbawiony nierówności, wymykał się im z 
rąk i choć wytężali wszystkie siły i napierali nań z różnych 
stron, głaz tkwił nieporuszony na miejscu. Brodaty siadł 
wtedy w śniegu, nogi zgięte
w kolanach zaparł mocno o jakąś nierówność skalną i 
począł prostować nogi naciskając równocześnie plecami 
boczną powierzchnię głazu.
Kamień drgnął. Mężczyzna zwolnił nacisk, odpoczął 
chwilę, naparł jeszcze raz i przesunął głaz o dobre pół 
stopy. Ukazała się teraz czarna szpara. Powiał z niej I ostry 
zaduch. Z kolei obaj mężczyźni naparli zgodnie i głaz 
ustąpił, przesuwając się jeszcze o stopę. Naraz Beznogi 
zwalił się w tył. To Chudy wyskakując z pieczary podciął 
mu nogi, a sam, wzniecając śnieżny pył, popędził ile sił w 
dół po stoku.
W oszalałym cwale i niemal szczenięcych radosnych 
podskokach przebiegł wokół przygasających ognisk raz i 
jeszcze raz, po czym skrył się w puszczy, by zaraz w pełnym 
biegu wyskoczyć z niej i wykonać kilka karkołomnych 
susów poprzez wielkie sterty gałęzi, przyniesione tu do 
podsycania ognia. Wreszcie, wywiesiwszy jęzor, wilk 
zatrzymał się na moment i znów skoczył, i przywarł 
przodem ciała do śniegu, przewrócił j się na bok i począł 
zapamiętale tarzać się w śniegu.
Zmierzwioną, brudną i cuchnącą sierść trudno było 
oczyścić z błota i obmierzłej woni własnych odchodów. 
Wilk wciąż tarzał się, a Beznogi leżał na grzbiecie i 
nieruchomy, nie mogąc jeszcze zebrać myśli ani podjąć 
wysiłku powstania. Brodaty chwycił go wreszcie za 
barki i uniósł.
Stali teraz bezradni obok siebie i wpatrywali się w 
oszalałego wilka, zaskoczeni i w panice niezdolni do 
podjęcia jakiegokolwiek działania.
Beznogi, któremu galop własnego serca wciąż jeszcze 
łomotał tętnem w gardle, nawet gestem nie usiłował 
przyzwać Chudego. Patrzał tylko i strwożony zobaczył, że 
oto z jednej jaskini ktoś wysunął się i przeszedł kilka 
kroków, po czym wstrząsnął się jakby z zimna i nie 
oglądając się zawrócił do jaskini.
Tymczasem Chudy nadal radośnie tarzał się w śniegu, 
podrywał się na nogi, otrząsał zlepioną sierść j znów 
rzucał się w śnieg, by przewalać się w nim z boku na bok. 
Mężczyźni zmuszeni do zachowania ciszy nie mogli go 
wołać, zdali się więc na los szczęścia i zajęli się 
przesuwaniem głazu na poprzednie miejsce, aby rankiem 
nie zwrócił on niczyjej uwagi. Widząc, że Chudy wreszcie 
zmęczył się trochę, Beznogi świsnął cicho, a wilk, 
zaspokoiwszy już swoją niepowstrzymaną potrzebę ruchu 
i swobody, zbliżył się do niego.
Niepostrzeżenie Beznogi ściągnął z siebie rzemień 
opasujący biodra, by zarzucić go na kark Chudego, ale 
ten pamiętając dobrze, co zdarzyło się, zanim zamknięto 
go w jaskini, uskoczył w bok i odsłonił zęby.
—	Postronka się boi — rzekł Brodaty.
—	Tak. Teraz boi się. Idziemy. On pójdzie za mną. 
Dziewczyna założy mu postronek. On teraz boi się i mnie, 
i postronka — dodał Beznogi, ruszając w drogę powrotną.
Chudy szedł ich śladem, ale pozostawał stale kilka 
kroków w tyle.
Gęsty śnieg sypał dalej.
Wkrótce znaleźli się przy pieczarze. Beznogi podszedł 
do ogniska, wygrzebał z niego kilka żarzących się węgli, 
wsunął je do wnętrza rurowej kości, przytroczył ją do 
pasa, podsycił ognisko i powrócił do pieczary.
Matka i córka gotowe już do drogi czekały na progu. 
Czas naglił. Obfity śnieg wciąż padał.
Poszli.
Za nimi biegł Chudy. Nie zbaczał z drogi, ale trzymał 
się stale w pewnej odległości.
Nie wiedzieli, jak długo śnieg będzie sypał i skrywał ich 
ślady, więc szli tak szybko, jak mogli. Kiedy zbliżyli się do 
pierwszych wzniesień, śnieg nadal sypał. Brodaty 
wyprzedził pozostałych, podszedł do skał i 
umówionym sygnałem wezwał Małego. Chłopiec 
wyskoczył z ukrycia, ogarnął wzrokiem grupę, zarzucił z 
rozmachem wór na plecy i w nagłym porywie radości 
wrzasnął na całe gardło:
—	Dwaaa! Będą dwa wilki i dużo mięsa... I nas tyleeee! 
Tyleee — i wnet zwalony z nóg ciężkim ciosem upadł w 
śnieg.
—	Milcz! Naprowadzisz pogoń. Wstawaj! Toruj drogę 
w śniegu. Wypocząłeś — rzekł tylko Brodaty, kiedy. Mały 
wygrzebał się z białego puchu.
POWROTNA DROGA
W milczeniu i bez przerw szli spiesznie brzegiem 
strumienia, zgodnie z jego prądem. Mały, idąc na prze-
dzie, torował drogę w śniegu. Pozostali szli gęsiego, 
stawiając stopy na jego śladach. Chudy, prowadzony 
przez Dziewczynę na postronku, brnął w płytkiej wodzie. 
W ten sposób wcale nie pozostawiał za sobą tropu.
Minęło sporo czasu.
Niebo pojaśniało na wschodzie. Śnieg sypał jeszcze, ale 
jego płatki stawały się coraz mniejsze. Brodaty rozejrzał 
się po niebie i dał znak, aby zatrzymali się.
—	Trzeba stać. Nie chodzić. Nie siadać. Nie kłaść 
worków na śniegu... Zaraz wrócę — dodał, sposobiąc 
szczudła, po czym wspiął się na nie, wszedł w nurt 
strumienia i ruszył w powrotnym kierunku.
Szedł teraz przeciw prądowi i z trudem przestawiał kije. 
Po jakimś czasie zatrzymał się, zbliżył do brzegu, postał 
tam chwilę, przyjrzał się śladom, jakie pozostawili w 
śniegu, i zawrócił. Nie rozumiejąc na razie jego poczynań 
pozostali wpatrywali się w Brodatego z nie-1 pokojem. 
Wreszcie, kiedy zawrócił ku nim, zbliżył się i wyszedł na 
brzeg, Beznogi zapytał go:
—	Wracałeś, po co wracałeś?
—. Śnieg miękki. Siady głębokie, szerokie. Tam 
za nami... oglądałem... Teraz śnieg sypie drobny. 
Jak piasek drobny. Taki nie pokryje nowych 
śladów. Przestanie padać — trop zostanie. To źle. 
Bardzo źle. Trzeba iść wodą. Iść jak, jak ja 
szedłem. Na kijach trzeba iść. Idźcie... Mały i ja 
zawrócimy. Pójdziemy brzegiem. Zostawimy w 
śniegu widoczny trop. Mylący trop powrotny. Trop 
zgubi się w strumieniu. Jak oni trafią na te ślady, 
pójdą za nimi, pójdą tak, jak pokaże nasz trop. 
Pomyślą, że dalej szliśmy strumieniem pod prąd, 
tak jak pokażą nasze ślady na brzegu. Zmylimy 
ich.
—	A dalej co? Co zrobicie potem? — spytał Beznogi.
—	Wejdziemy znów na kije, zawrócimy strumie-
niem, pójdziemy z prądem i dognamy was. Prędko 
do-gnamy. Z prądem łatwiej. Dognamy was przy 
zakręcie strumienia. Nie spieszcie się — zakończył 
Brodaty, zarzucając szczudła na ramię.
—	Tam, przy zakręcie, wyjdziemy już z wody? 
— spytał Beznogi.
—	Nie, jeszcze tam nie. Jeszcze kawałek 
przejdziemy i wejdziemy w mokradło. Dalej 
pójdziemy bez szczudeł — odparł Brodaty.
—	Mokradłem teraz nie można... Nie 
zamarznięte. Utoniemy — zaniepokoił się Beznogi.
—	Nie, nie utoniemy. Zimą, kiedy wody mniej, 
jest przejście na mokradle. Nawet dwa przejścia. 
Znam obydwa.
—	Bagno nie zamarznięte... grząskie... — 
zdziwiła się Matka — kobieta Beznogiego.
—	To nic. Tam dwa przejścia. Mało kto je zna. 
Ja znam. Nie zbłądzimy. Trudno iść, grząsko tam 
— odparł Brodaty. — Na kijach nie można, ale 
zwyczajnie można — ciągnął. — Nogi zmoczymy. 
Na pewno zmoczymy, ale śladów za nami nie 
będzie. Tak lepiej. Nikt za nami nie pójdzie. Nikt 
nie będzie wiedział, jak szliśmy. Trzeba prędko. 
Idziemy: wy — rzekł, zwracając się do rodziny 
Beznogiego — idźcie wodą z prądem strumienia, ja 
i Mały brzegiem, pod prąd. Potem wejdziemy w 
strumień, zawrócimy, dogonimy was. Idziemy — 
powtórzył i dając znak Małemu ruszył 
spiesznie.Szli brzegiem obok siebie, dbając, by ich 
ślady były wyraźne i nie nakładały się. 
Beznogi i jego rodzina, pokonując trudności 
poruszania się na szczudłach, weszli w nurt 
strumienia. Posuwali się z prądem, to jest w 
kierunku, jaki obrali od początku ucieczki z osady.
Wody strumienia płytsze tu, ale szerzej rozlane, płynęły 
ku pobliskiemu mokradłu 
nie tak wartkim nurtem. Ułatwiało to im drogę. Szli, 
zgrzani i znużeni, ale nie przystawali. Po jakimś czasie 
Beznogi spostrzegł z radością, że Brodaty z synem 
zawrócili już i doganiają ich.
Rozjaśniło się na dobre. Wstał pochmurny ranek, ale 
śnieg przestał sypać. Zaniepokoiło to ich. Kiedy Brodaty 
z Małym dopędzili rodzinę Beznogiego i wszyscy szli już 
czas jakiś razem, Beznogi sapiąc odezwał się:
—- Śnieg nie pada... Ślady nasze... ślady by zostały. 
Dobrze, że idziemy wodą.
— Dobrze — zgodził się Brodaty, -r- Już niedaleko. 
Zakręt za nami. Już wodą niedaleko. Dalej 
wielkie
mokra
dło. 
Tam 
topiel. 
Każdy 
boi się 
iść. 
Chyba 
że mu-
si... 
Tam 
pewnie 
tropić 
nas nie 
będą. 
Trudn
o tam 
ślad 
znaleź
ć...
Led
wie 
dotarli 
do 
mokra
dła, 
znów 
posypa
ło 
drobny
m 
gęstym 
śniegie
m. 
Pozwol
iło im 
to na 
chwilę 
wytchn
ienia. 
Zjedli 
po 
niewiel
kim 
kawałk
u 
mięsa i 
pełni 
otuchy 
ruszyli 
dalej. 
Każde 
z nich 
trzyma
ło teraz 
przed 
sobą w 
poprze
k ciała 
jeden z 
tych 
kijów, 
które w 
nurcie 
strumie
nia 
spełnia
ły rolę 
szczud
eł. 
Gdyby 
komu 
na 
mokra
dle 
osunęł
a się w 
bagno 
noga, 
kije 
miały 
służyć 
jako 
ochron
a przed 
dalszy
m 
zapadn
ięciem 
w 
grzęza-
wisko. 
Wilk 
skaczą
c z 
kępy 
na 
kępę 
niechęt
nie 
postę-
pował 
za 
nimi. 
Lękał 
się tego 
niepew
nego 
podłoż
a. 
Zachęc
ony 
przez 
Beznog
iego 
brnął 
jednak.
Pro
wadził 
Broda
ty. 
Szczęś
cie 
sprzyj
ało 
im: 
drobn
y śnieg 
sypał 
nieprz
erwani
e. Szli 
raźno 
w 
przeko
naniu, 
że ich 
trop, 
widocz
ny 
wzdłuż 
brzegu 
strumi
enia, 
znik-
nął już 
pod 
śniegie
m, 
zanim 
ktokol
wiek z 
osady 
zdołał 
tam 
dotrze
ć.
Zatr
zymali 
się 
dopier
o 
przed 
zmierz
chem. 
Grząsk
i grunt 
mokra
dła 
mieli 
za 
sobą. 
Przem
oczone 
i 
zziębni
ęte 
nogi 
sprawi
ały ból. 
Byli 
głodni. 
Na 
niewiel
kiej 
goliźni
e, 
powsta
łej w 
miejsc
u 
pogorz
eliska i 
osłonię
tej ze-
wsząd 
puszcz
ą, czuli 
się 
bezpiec
zni. 
Tu, 
postan
owili 
przeno
cować. 
Węgiel
ki, 
troskli
wie 
przech
owywa
ne 
przez 
Beznog
iego w 
wydrąż
eniu 
żubrzej 
kości, 
przyda
ły siej 
teraz. 
Zapłon
ęło 
niewiel
kie 
ognisk
o. 
Przypi
ekli 
resztę 
mięsa i 
zjedli 
je. 
Poczuli 
sennoś
ć. 
Ściągn
ęli 
jeszcze 
skóry, 
którym
i 
owinięt
e były 
ich 
nogi, 
podsus
zyli je 
nad 
ogniem
, 
ogrzali 
stopy u 
ognisk
a, 
rozgrze
bali 
śnieg, 
na-
nosili 
gałąze
k 
świerk
owych 
i 
ciasno 
przytul
eni 
ułożyli 
się na 
nich 
do snu.
Min
ęła 
noc. 
Minął 
też 
dzień 
następ
ny, 
spędzo
ny w 
drodze
, i 
jeszcze 
noc w 
puszcz
y, i 
słonec
zny 
chłodn
y 
ranek, 
któreg
o 
czyste 
powiet
rze 
pozwo
liło im 
dojrze
ć na 
północ
no-
wscho
dnim 
horyz
oncie 
bieleją
ce 
zarysy 
daleki
ch 
wznies
ień 
górski
ch. 
Zbliżal
i się 
do 
celu.
—	N
iedalek
o już. 
Tam, 
na 
Skalist
ej 
Polanie
, 
będzie-
my 
mieli 
trochę 
zmarzł
ego 
mięsa. 
Będzie 
ogień. 
Naje-
my się, 
ogrzeje
my i 
będzie
my 
spać. 
Długo 
spać 
będzie-
my — 
rzekł 
Brodat
y.
—	G
dzie 
będzie
my 
spać? 
Wasza 
jaskini
a 
duża? 
— 
zapytał 
Beznog
i.
—	M
ała. W 
skale 
jeszcze 
jedna 
jaskini
a. 
Dobra. 
Sucha. 
Nie 
wysoko
, nie 
nisko. 
Pod 
skałą 
rozpali
cie 
ogień. 
Ogień 
ogrzeje 
skałę, 
skała 
ogrzeje 
jaskini
ę. 
Wysusz
y 
jaskini
ę. 
Dobra 
jaskini
a — 
odparł 
Brodat
y.
—	P
rzyjdzi
emy 
tam i 
zaraz 
najemy 
się 
mięsa 
— 
powied
ziała 
Dziewc
zyna. 
— 
Będzie
my 
syci... 
—- 
dodała 
po 
chwili.
—	Z
awsze 
będzie
my syci 
— 
wtrącił 
Mały. 
— 
Dużo 
nas. 
Będzie
my 
polowa
ć. 
Wilki 
dwa. 
Oba 
będą z 
nami 
polowa
ły. 
Żadna 
zwierzy
na nam 
nie 
ujdzie 
— 
dodał.
—	B
ędą 
wilki 
polowa
ć z 
nami 
albo 
nie 
będą. 
Może 
Chudy 
pójdzie 
w las 
za 
wilkam
i, może 
Grzyw
a 
pójdzie
, a 
może 
zostan
ą — 
powied
ział 
Brodat
y.
—	G
rzywa 
zostani
e, jak 
będzie 
z nami 
Chudy. 
Chudy 
zostani
e, jak 
będzie 
z nami 
Grzywa
. 
Grzywę 
poką-
sały 
wilczyc
e. 
Rozdar
ły jej 
bok. 
Ona 
pewnie 
boi się 
teraz 
wilków. 
Nie 
pójdzie 
w las 
— 
dodał 
Mały 
zwraca-
jąc się 
do 
Beznog
iego.
—	T
o 
dobrze 
— 
zgodził 
się 
Beznog
i. — A 
ryby 
gdzie 
wiosną 
łowicie
?
—	N
ad 
Wielki
m 
Rozlew
iskiem 
ryb 
dużo 
— 
wyjaśni
ł 
Brodat
y i 
dodał: 
— 
Kobiet
a 
dobrze 
plecie 
kosze i 
samołó
wki na 
ryby, 
Matka 
dobrze 
skóry 
wypraw
ia, 
szyje 
dobrze 
skóry. 
Ja 
dobrze 
ciosam 
krzemi
eń, ty 
robisz 
łuki, 
włóczni
e i 
rogowe 
groty. 
Dobrze 
robisz. 
Obaj 
umie-
my 
łowić 
zwierzy
nę. Nie 
będzie
my 
głodni 
— 
stwier-
dził.
—	I Dziewczyna, i Mały też pomogą. Wnyki nastawią, 
skóry oczyszczą, napędzą zwierzynę, z łuku postrzelą 
ptaka... Ale zimą... Zimą może nie starczyć jadła... — 
odparł Beznogi.
—	Jak oba wilki zostaną z nami, będzie i zimą mięso. 
Dużo mięsa — dodała Matka.
—	Niech zostaną — powiedziała Dziewczyna.
—	Mhm, niech zostaną — potwierdził Brodaty. 
Zbliżali się już do niewielkiej, lekko wznoszącej się 
płaszczyzny, za którą 
rozciągała się Skalista Polana.
ZNÓW NA SKALISTEJ
Leżąca na południe od Głębokiego- Jaru Polana ta była 
nieco wzniesiona ponad najbliższe otoczenie. Osłaniały ją 
od zachodu niewielkie pagóry skalne, poza którymi, dalej 
jeszcze na zachód, rozpościerał się szeroki płaskowyż, a 
jeszcze dalej kilka niewysokich łańcuchów górskich. Od 
południa otaczały Polanę luźno rozrzucone, niewysokie 
skałki wapienne porosłe skarlałą sosną i jałowcem. 
Właśnie one osłaniały ją teraz przed wzrokiem 
nadchodzących wędrowców, ukazując jedynie wyższy 
nieco grzbiet skalny. Na przeciwległej jego stronie mieściła 
się jaskinia Brodatego.
Ścieżka biegła teraz bardziej stromo, ale mimo znu-
żenia szli szybko. Ponaglała ich bliskość celu. Chudy, 
idący dotąd stale u boku Beznogiego, wybiegał daleko w 
przód i raz po raz zatrzymywał się, by obwąchać mijany 
krzew lub kamień.
—	Węszy. Czuje waszą wilczycę — wysapał Beznogi. 
Nikt mu nie odpowiedział. Już dłuższy czas szli pod
górę, a przyspieszone oddechy i zmęczenie odbierały im 
ochotę do rozmowy. Minęli właśnie wapienne skałki. 
Wysuwali się przed
masyw skalny, a ich ciekawe spojrzenia mogły wreszcie 
objąć znaczną część Skalistej Polany. Dla trojga z nich 
miała być nowym miejscem stałego pobytu.
Brodaty przyspieszył kroku i wysunął się do przodu. 
Czujny wzrok skierował od razu na podnóże skały, w 
której mieściła się ich jaskinia, następnie szybko przeniósł 
spojrzenie ku górze, na ów niewielki taras skalny, gdzie 
leżał właz do niej, a jego wzrok — teraz już pełen 
niepokoju — ponownie zsunął się w dół. Brodaty stał bez 
ruchu, z ciałem podanym do przodu, a Mały, wyczuwając 
w nim głębokie jakieś wzburzenie, tkwił obok i wpatrywał 
się w oblicze ojca, zmienione teraz i takie, jakiego 
chłopiec jeszcze nie znał.
Ogarnął go lęk. Z wysiłkiem oderwał spojrzenie od 
twarzy ojca i powoli obracając głowę przesunął je 
stopniowo tam, na podnóże skały, gdzie zawisł nieru-
chomy wzrok Brodatego. Ten stał nadal bez słowa i 
wpatrywał się w skałę, nie w pełni jeszcze świadom, co 
obudziło w nim uczucie grozy. Szeroko rozwarte oczy 
błądziły chwilę po nietkniętej i nieco wypukłej caliźnie 
śniegu, pokrywającej bez reszty przestrzeń u podnóża 
skały. Miejsce to, zawsze dawniej pokryte popiołem i 
czerniejące z daleka, było teraz nieskazitelnie białe... 
Białe bielą puszystego śniegu...
Nie pojmując nadal przyczyny wzburzenia Brodatego, 
Mały widział jego napiętą twarz i poczuł sam, jak w 
narastającym lęku włos jeży mu się nad skroniami,. gdy 
naraz-posłyszał zduszony, obcy głos ojca:
—	Ognisko!
—	Co? — rzucił Mały pełen trwogi.
—	Zgasło... Przykrył je śnieg... — wysapał już w biegu 
Brodaty.
Mały pędził obok ojca, nie pojmując jeszcze w pełni 
głębszego znaczenia jego słów.
—	Przecież padał śnieg?!... — zdziwił się.
—	Śnieg topnieje na ognisku i na węglach. Ognisko 
wygasło. Dawno wygasło... — wykrztusił w biegu Brodaty.
Teraz dopiero Mały zrozumiał: gdyby Kobieta — 
jego matka — była tu, nie wygasłoby ognisko, a śnie nie 
leżałby nietknięty pod skałą.
Dopadli właśnie stóp skały i Brodaty, potykając się na 
przysypanych śniegiem polanach, skoczył na ośnieżone 
teraz stopnie, wykute w skale, pośliznął się n nich, ale 
zaraz podciągnął się na rękach ku górze, by znaleźć się 
na poziomie włazu do pieczary. Wreszcie stanął na owej 
małej półce skalnej. Wejścia do pieczary nie osłaniała 
wisząca tu zawsze niedźwiedzia skóra. Właz przywalony 
był natomiast niezbyt szczelnie dopasowanymi odłamami 
skalnymi. Brodaty za trzymał się przez chwilę, by nabrać 
tchu i pojąć należycie to, co przed sobą widział. I wtedy 
właśnie z głębi pieczary dało się słyszeć znajome, głuche 
sapnięci Mały usłyszał je również i nagle wyrzucił z siebie 
radośnie:
—	Jest! Tam jest Rudogrzywa!
—	Jest — wykrztusił Brodaty odwalając gorączkowo 
odłamy skalne.
W następnej chwili z pieczary wyskoczyła wilczyca, a za 
nią wysunęła się blada, zziębnięta Kobieta otulona 
skórami wraz z Dzieckiem.
—	Czemu bez ognia? — spytał Brodaty i odetchnął 
głęboko.	.-. •
—	Wygasiłam. Dwa dni skrywam się w jaskini.
—	Czemu?
—	Bałam się.
—	Czego?
—	Wodniaków.
—	Byli tu? — przeraził się Brodaty.
—	Nie. Przechodzili tylko przez Polanę.
—	Widzieli cię?
—	Nie.
—	To dobrze. Ty widziałaś ich?
—	Tak. Nad ranem Grzywa zbudziła mnie. Zerwała się, 
wybiegła na dwór i zawarczała, potem sapnęła głośno 
kilka razy i wyskoczyła z jaskini. To ostrzegło mnie. 
Wyszłam za nią. Przykucnęłam przy załomie skały i 
patrzyłam tam, gdzie ona. Wtedy zobaczyłam ich. Szli 
prawie środkiem Polany. Kiedy już przeszli, zasypałam 
przygasły ogień, ukryłam się w jaskini z Grzywą i 
Dzieckiem. Właz do środka przywaliłam kamieniami. 
Padał śnieg. Zasypał nasze ślady przy jaskini. Zasypał 
ognisko. Nie było widać, że tu ktoś jest... Że skrywamy 
się... — zakończyła Kobieta.
—	Nie było widać — zgodził się Brodaty. — Wcale nie 
było widać...
—	Wcale nie było — dorzucił Mały.
—	Skąd oni nadchodzili? Od Głębokiego Jaru? 
zapytał Brodaty.
—	Tak. Pewnie kra płynie na Wielkiej Rzece. Odeszli 
stamtąd .na zimę. Późno odeszli — odparła Kobieta.
—	Co roku kra płynie. Co roku idą znad Rzeki na 
Wyżynę. A tędy, środkiem Polany, nigdy nie szli. Czemu 
teraz szli? — spytał Mały.
—	Nie wiem... Pójdę obejrzeć ich tropy — odparł 
Brodaty, ale spostrzegł właśnie zbliżającego się Bezno-
giego z rodziną i zatrzymał się. Zjeżona Grzywa, po raz 
pierwszy w życiu widząc z bliska obce, dwunożne istoty, 
żachnęła się,, cofnęła, zawarczała i wyrzuciła z siebie 
kilka urywanych sapnięć.
Ale dwunożne obce istoty szły nadal spokojnie i zbli-
żały się do niej. W tej nowej dla siebie sytuacji wilczyca 
była równie skora do ucieczki, co do napaści, a 
wzburzenie i rozterkę wyładowywała w owych krótkich, 
urywanych sapnięciach, mających zapewne powstrzymać 
nadchodzących od dalszego zbliżania się.
W pewnej chwili stało się tak rzeczywiście. Beznogi, 
Matka i Dziewczyna, widząc zjeżona sierść na karku 
wilczycy i słysząc ów wydawany przez nią dziwny, 
urywany odgłos, zatrzymali się stropieni. Dodało to od-
wagi wilczycy. Pobudziło ją do ponownego sapnięcia, po 
którym postąpiła naprzód i odsłoniła kły. Ale teraz 
wtrącił się Mały. Chwycił wilczycę za sierść na karku, 
odciągnął ją na bok i począł uspokajać. Trwało to chwilę 
i wreszcie wilczyca spokojniejsza już, ale nadal nieufna, 
zeskoczyła ze skały i oddaliła się o kilka kroków.
Po chwili nadbiegł Chudy. Spostrzegł od razu wilczycę i 
skierował się ku niej. Ta warknęła ostrzegawczo i uniosła 
wargi. Pogróżka nie powstrzymała jednak ciekawości 
Chudego. Zadarłszy wiechę, pełen zainteresowania 
postąpił jeszcze kilka kroków, zatrzymał się na chwilę i 
zaskomlał pojednawczo. Grzywa cofnęła się nieco i 
odchylając uszy na kark warknęła głucho. Chudy i teraz 
nie zniechęcił się. Podchodził właśnie jeszcze bliżej, kiedy 
wilczyca skoczyła. Skok był celny.
Chudy nie spodziewał się natarcia. I nie mógł się go 
spodziewać: żadna inna samotna wilczyca, żadna wilczyca 
znająca zwierzęce obyczaje i wzajemne prawa nie 
rzuciłaby się o tej porze roku na przyjaznego jej samca.
Rudogrzywa była wszakże wyjątkiem. Nie znała praw 
wilczych i wilczych obyczajów, a Chudy, zaskoczony, 
wcale nie, gotów jeszcze, do obrony, zdołał tylko uchylić 
łeb. Zęby wilczycy, celujące w jego skroń, szarpnęły czułe 
ucho. Chudy mógł odeprzeć atak i niechybnie tak właśnie 
zachowałby się wobec każdego wilka. Ale napastnikiem 
nie był wilk. Była nim wilczyca. Skomląc Chudy wycofał 
się więc i cierpliwy, wyczekujący, siadł opodal.
Po krótkim przywitaniu Beznogiego, Matki i Dziew-
czyny z Kobietą Brodatego Mały wskazał im sąsiednią 
pieczarę. Wydała im się wygodna.
—	Trzeba ją wysuszyć — rzekł Brodaty, oddalając się 
w kierunku puszczy.
—	Przyniosę na ogień gałęzi z lasu. Dla was i dla nas 
— rzekł Mały, zwracając się do Beznogiego.
—	Idź. Rozgrzebię śnieg, zbiorę nie dopalone drewno i 
będę niecił ogień. Dla was i dla nas — odparł Beznogi.
Mały był zmęczony długą drogą. Czuł pragnienie i głód. 
Bolały go stopy. Podniecony jednak nowością sytuacji i 
chcąc okazać swą sprawność, wziął na barki tak wielką 
stertę suszu, że ledwie mógł ją unieść. Brnąc z tym 
ładunkiem przez zaśnieżoną Polanę dobywał resztek sił. 
Spieszył się: Beznogi miał wzniecać ogień. Mały raz tylko 
widział ojca przy tej tajemniczej i niepojętej czynności. 
Gdy należało rozpalić gdzieś nowe ognisko, mieli zawsze 
ze sobą żarzące się węgle służące jako zarzewie. Teraz 
węgli nie było. Nie wzięli ich ostatnio sądząc, że przy 
jaskini płonie ogień jak zawsze. Wygasł jednak, więc 
należało wzniecić nowy. Było to zadanie niełatwe i Mały 
pamiętał, jak ojciec musiał się natrudzić kiedyś, gdy 
nocna ulewa zalała im ogień do szczętu.
Aby nie uronić niczego z tej niezwykłej czynności, jaką 
było niecenie ognia, chłopiec tak się spieszył, że kiedy ze 
stertą suszu przybył zziajany na miejsce, aż poczerniało 
mu w oczach i musiał przysiąść. Ale zdążył na czas. 
Beznogi siadł właśnie na skalnym progu i Mały spostrzegł 
ze zdziwieniem, że jego przygotowania i przybory wcale 
nie były podobne do tych, jakich kiedyś używał Brodaty.
Beznogi wygrzebawszy spod śniegu, a potem i spod 
popiołu odpowiednio spłaszczony, wysuszony i osmalony 
w ogniu kawałek miękkiego drewna, oskrobał z jego 
powierzchni zwęgloną warstwę i kościanym ostrzem 
wydłubał w nim okrągłe zagłębienie. Było małe i na tyle 
głębokie, że ledwie dałoby się wsunąć weń palec. Z kolei 
Beznogi wydobył z worka dziwne narzędzie. W rękach 
ojca Mały nie widział nigdy podobnego. Był to dość 
płaski i okrągły kamień — piaskowiec — przewiercony na 
wylot i nie większy od dziecięcej dłoni, poprzez otwór 
kamienia wbity był na wylot prosty, niezbyt długi, gładko 
obrobiony dębowy kijek. Dłuższa jego część sterczała z 
kamienia ku górze, a krótsza, osmalona jakby — ku 
dołowi.
—	Po co dziura w drewnianej podkładce? Czemu 
dziura, a nie szpara? Po co kamień umocowany na kiju-
pocieraku? Ojciec robił szparę w podkładce i na dębowym 
pocieraku nie był umocowany kamień. Do czego to? — 
pytał chłopiec, nie mogąc pohamować ciekawości.
—	Patrz dobrze. Będziesz wiedział po co — odparł w 
roztargnieniu Beznogi, zajęty i skupiony nad tym, co 
czynił.
Wsunął właśnie krótszy koniec kijka obciążonego ka-
mieniem do otworu, wydłubanego w drewnianej pod-
kładce. Kijek ten sterczał teraz w jej otworze pionowo w 
górę. Beznogi splunął w dłonie i złożył je płasko, 
zaciskając między nimi sterczący ku górze wierzchołek 
kijka-pocieraka. Trąc następnie dłonie o siebie wpro-
wadził dębowy pocierak w nieprzerwany ruch obrotowy. 
Obciążony kamieniem pocierak obracał się szybko w 
dołku podkładki i po chwili zagłębił się w nim trochę. 
Beznogi zdwoił wysiłek. Dębowy twardy kijek obracany 
między jego dłońmi kręcił się niczym bąk, drążąc drewno 
podkładki. Wokół krawędzi jej zagłębienia pojawiła się 
odrobina miałkich trocin. Czoło Beznogiego zwilgotniało 
od potu, ale spod kręcącego się pocieraka unosiła się 
cieniutka i zwiewna smużka dymu. Oddech Beznogiego 
rozproszył ją od razu, a on wyjął spiesznie pocierak z 
podkładki i dmuchnął lekko w jej zagłębienie. Na dnie 
zajaśniała iskra. Dmuchnął powtórnie i potrząsnął 
podkładką, tak że pył drzewny, zebrany wokół krawędzi 
zagłębienia, opadł w głąb i zaczął się tam tlić. Beznogi 
znów lekko dmuchnął i naraz z dołka wychynął wątły 
płomyk. Osłonił go dłonią, spiesznie przytknął doń 
skrawek brzozowej kory i ponownie dmuchnął. Kora 
zajęła się płomieniem, za-skwierczała. Wtedy przeniósł ją 
na przygotowaną zawczasu kupkę suszu z traw i chrustu. 
Susz zapalił się jaskrawym, żółtym płomieniem, chrust 
zatrzeszczał, zahuczał, zapachniał.
Mały podskoczył w górę i wrzasnął z uciechy.
Beznogi otarł czoło. Właśnie nadchodził Brodaty. Jego 
twarz wyrażała zaskoczenie.
—	Prędko ogień! Och, prędko wznieciłeś! Ja niecę 
długo. Bardzo długo — rzekł do Beznogiego.
—	Tam co? — zapytał Beznogi, wskazując kierunek, 
skąd przybył Brodaty.
—	Tam Wodniacy szli. Kobieta dobrze mówiła.
—	Dużo było ich?
—	Dużo. Szli lasem, daleko. Jak zawsze. Kilku zbłą-
dziło, przeszło środkiem, nie skrajem Skalistej Polany.' 
Kobieta ich widziała. Oni jej nie widzieli.
—	Skąd wiesz?
—	Trop pokazał. Nie zatrzymywali się. Krok ich długi. 
Szli szybko...
—	Nie wrócą tu? — zaniepokoił się Beznogi.
—	Nie. Teraz nie. Polują zimą na Płaskiej Wyżynie. Po 
co by teraz wracali?
—	Kiedy wrócą?
—	Wiosną. Pójdą lasem i skrajem Skalistej. Będą szli 
z: Wyżyny w dolinę Wielkiej Rzeki. Przejdą sobie. Nie 
wiedzą, że my tu.
—	Jak będzie?! — zaniepokoił się Beznogi. — My 
wiosną też pójdziemy nad Wielką Rzekę, nad 
Rozlewisko...
— Oni żyją wyżej. Trzeba trzy dni iść do nich od naszej 
chaty. Iść w górę rzeki. .— Nie spływają do was?
—	Nie. Po drodze progi i skały w nurcie. Czółnem nie 
można. Raz spłynęło do nas czółno. Próżne było. 
Poobijane było — odparł Brodaty, przenosząc ogień 
na przygotowaną przez Małego stertę gałęzi.
— Ogień jest, mięsa nie ma. Co upieczemy na ogniu? 
— spytał Mały.
—	Upieczemy. Jeszcze w szczelinie skalnej, pod gła-
zem, ubity lis. Tłusty. Ściągnij skórę i przynieś. Ogon z 
futrem zostaw w szczelinie. Będzie potrzebny — rzekł 
Brodaty.
—	A jutro? Co jutro będziemy jedli? — dopytywał się 
Mały, wygłodzony po długiej wędrówce.
—	Przed świtem pójdziemy do kniei. Trzeba wcześnie, 
po ciemku. Póki dziki żerują. Chodzą tu. Widziałem 
tropy. Jeden wielki odyniec i cztery mniejsze. Blisko. Za 
dąbrową przy Głębokim Jarze.
—	Po ciemku nie trafimy celnie dzika ni z łuku, ni 
dzidą — zdziwił się Mały.
—	Nie będziemy polowali po ciemku. Znajdziemy 
świeży trop, pójdziemy za tropem, odnajdziemy dziki i 
zaczekamy z dala, aż zalegną w gąszczu —' wyjaśnił 
Beznogi i dodał: — Potem kiedy będzie widno, nasze 
wilki zgonią je z legowisk, a my ustrzelimy. Byle Chudy i 
Grzywa szły zgodnie...
—	Idź, opraw lisa — ponaglił Brodaty Małego i 
zwracając się do Beznogiego rzekł: — Przeniosę ogień 
pod waszą jaskinię. Skała się nagrzeje, osuszy. Rozniecę 
wielki ogień. Niech stopi śnieg na skale...
Tego dnia ku wieczorowi na Skalnej Polanie płonęły 
już dwa sute ogniska. Wciśnięte niemal w podnóże skał 
ogrzewały je. U każdego z nich siedział jeden wilk. 
Utrudzeni mieszkańcy obu jaskiń skryli się w nich i 
szybko usnęli. Zapadł zmrok. Wzeszedł księżyc. Ogniska 
przygasły i znów ożyły, gdy powiał wiatr. Posypało 
śniegową kaszą.
Chudy otrząsnął sierść, zadarł ciężki łeb i zawył krótko. 
Grzywa zawtórowała mu. Wilk zbliżył się do jej ogniska i 
siadł. Tym razem Grzywa nie spłoszyła się. Pozostawała 
czas jakiś nieporuszona. Po chwili wilk zaskomlał cicho, 
raz i drugi, wreszcie wstał i zaczął oddalać się w stronę 
lasu. Po kilkunastu krokach obejrzał się jeszcze, po czym 
przyspieszył, zmienił kierunek, zatoczył półkole, znów 
przysporzył kłusa i wreszcie, umykając jakby przed 
pogonią, rzucił się w cwał przebiegając obok Grzywy.
To poderwało ją wreszcie. Każdy wilk stworzony jest 
do pogoni, a ruch umykającego ponagla go do działania.
Dając pozór ucieczki, Chudy mknął ile sił, pobudzając 
tym Grzywę do dalszej gonitwy. Więc gnała go, a jej 
chyżość zmuszała basiora do maksymalnego wysiłku.
Znów zatoczył w biegu półkole, potem drugie i trzecie, 
wreszcie uskoczył w bok i nagle przycupnął w śniegu 
machając przyjaźnie ogonem. Grzywa zaskoczona i 
stropiona nieco zatrzymała się także. Przyglądała siej 
uważnie Chudemu. Nie budził w niej lęku. Pojmowała, że 
tak nie zachowuje się wrogi wilk, tak też nie zachowuje się 
wilk bojaźliwy. Choć z doświadczenia nie znała ich 
zachowania, teraz wyczuwała to instynktownie. A że w 
pierwszym spotkaniu z Chudym była zwycięzcą — nie 
zlękła się go i tym razem.
Chudy zerwał się tymczasem i pognał parę kroków by 
znów przywarować w 
śniegu. Grzywa skoczyła za nim, ale minęła go w 
rozpędzie i pogoniła dalej. Z kolei Chudy rzucił się w 
pogoń za nią. Gonitwa nie trwała długo. Pojąwszy 
prawidła gry Grzywa zapadła nagle w śnieg, by po chwili 
znów zerwać się do szalonego cwału, w pogoni za 
umykającym teraz basiorem. Od wielu dni nie chodziła na 
łowy, a ostatnie dwa dni spędzone z Kobietą w jaskini 
wzbudziły w niej jeszcze silniej potrzebę ruchu. Gnała 
więc teraz, nie mogąc nasycić się biegiem. Wreszcie oba 
wilki legły zziajane w śniegu.
Kiedy oddech Grzywy uspokoił się, ośmielona bez-
ruchem wilka podeszła, by obwąchać mu pysk i uszy. 
Dokonawszy tego obrzędu, poznała jego woń i pojed-
nawczo trąciła go nosem w kark. Wilk powstał i teraz on 
z kolei obwąchał dokładnie jej sierść. Stała chwilę jeszcze 
pozwalając mu na to i wreszcie spokojnym kłusem 
pobiegła ku swej jaskini. Chudy ruszył za nią i legł 
opodal ogniska.
Nocny wiatr sprowadził śnieg.
Z początku sypało śniegową kaszą, potem wiatr umilkł, 
księżyc skrył się w chmurach, ocieplało trochę i z 
pochmurnego nieba powalił puszysty, obfity śnieg. Długo 
padał. Wyrównał dołki i zagłębienia w podłożu i skrył bez 
reszty zeschłe trawy i źdźbła. W puszczy przykrył opadłe 
gałęzie, zatarł tropy, wyciszył odgłosy.
O świcie znów chwycił ostrzejszy mróz, dmuchnął wiatr, 
ale drobny śnieg dalej sypał.
Żubry w kniei porzuciły żerowanie. Stały pośród sta-
rych, wielkich drzew żując pokarm w bezruchu i spokoju 
i tylko co jakiś czas któryś z nich otrząsał leniwie 
ośnieżony kłąb. Zbite w ciasną gromadę wyrzucały z 
chrap kłęby pary, która unosiła się nad stadem.
Lisy przestały poszczekiwać. Dziki zaległy w gąszczach.
Knieja pobielała, zastygła, znieruchomiała. Życie 
zatajone w dziuplach i norach, korytarzach podziemnych 
i podśnieżnych przesmykach przyczaiło się, czekając na! 
przychylniejszy czas.
Rankiem, kiedy ognisko przygasło, a futro zwilgotniałe 
od roztajałego w cieple śniegu przestało należycie chronić 
od chłodu, Chudy wstał, otrząsnął energicznie sierść i 
wdrapał się na pobliską skałę. Tam rozejrzał się, 
powęszył chwilę, zbadał nosem właz do pieczary i 
uspokojony, znanymi sobie zapachami skrył się w niej i 
legł u boku Beznogiego.
Nastał biały, mglisty dzień, a oni, utrudzeni wędrówką, 
przespali świt i cały ranek.
Pierwsza zbudziła się Kobieta Brodatego. Rozgrzebała 
spiesznie tlące się jeszcze głownie, roznieciła ognisko, po 
czym chwyciła kosz i nie zwlekając ruszyła w kierunku 
bagnistej łąki ku pobliskiemu żurawinisku.
Zapas mięsa wyczerpał się. Mężczyźni przespali noc, a 
o świtaniu, w czas łowów, śnieg sięgał w kniei już wyżej 
kolan. Mężczyźni przespali też świt i ranek. Zapowiadał 
się dzień głodu. Kobieta musiała więc sama zdobyć nieco 
pożywienia bodaj dla Dziecka.
Rozgrzebując cierpliwie śnieg to tu, to tam, odnalazła 
wreszcie, czego szukała. Była tu obfitość jędrnych jeszcze, 
czerwonych owoców. Zbierała je zgrabiałymi palcami, a 
przykrą tę czynność uprzyjemniała sobie wsypując 
czasem niewielką ich przygarść do ust. Miały 
orzeźwiający, cierpki smak. Wkrótce jej kosz wypełnił się, 
a poczerwieniałe dłonie zsiniały. Pochuchała na nie chwilę, 
roztarła i ruszyła z powrotem, nadkładając trochę drogi. 
Tu, niedaleko, miała jeszcze do spełnienia ważne zadanie. 
W czasie gdy Brodaty z Małym udali się po Beznogiego, 
założyła nie opodal kilka wnyków. Nie zaglądała do nich 
ani razu, gdyż dwa ostatnie dni przesiedziała ukryta w 
jaskini. Teraz pełna nadziei i niepokoju zbliżała się do 
niewielkiej, porosłej krzewami, kotlinki. Była głodna, a 
Dziecko wielokrotnie budziło ją w nocy i domagało się 
pokarmu.
Kiedy znalazła się już blisko celu, pobiegła, aby jak 
najszybciej przekonać się, co tam znajdzie. Zrazu niczego 
nie spostrzegła, ale wiedziała, gdzie i jak szukać. 
Pamiętała każdy krzew, na którym zamocowała pętlę. 
Ponad śniegiem nie było ich teraz widać, należało więc 
szukać pod śniegiem. Nie zważając na ból skostniałych 
dłoni spiesznie rozgrzebywała śnieg. Nie na próżno. 
Dobyła spod niego zdobycz.
Były tu dwa nieżywe króliki i martwy zając, napoczęty 
już przez ptactwo.
Uradowana, szczęśliwa niemal, zamocowała ponownie 
wnyki, zgarnęła zdobycz, związała trokiem za skoki, 
zarzuciła łup na plecy, ujęła koszyk z żurawinami i 
spokojna o dzień bieżący skierowała się ku Skalistej 
Polanie.
Kiedy zbliżała się do jaskini, wybiegła jej naprzeciw 
Grzywa. Za nią krok w krok postępował Chudy. Spo-
strzegłszy nadchodzącą Kobietę zatrzymał się, zawrócił i 
siadł opodal śledząc wilczycę wzrokiem.
Od strony Głębokiego Jaru powracał właśnie Beznogi. 
Niósł ustrzelonego bażanta i drewnianą misę pełną 
owoców głogu.
Pożywienia nie było wiele, ale dość, aby mieszkańcy 
Skalistej Polany mogli nim zaspokoić pierwszy głód.
Reszta dnia minęła im na przygotowaniach do nocnej 
wyprawy.
SAMURA
Zapasów mięsa nie mieli.
Wyczerpująca wędrówka, dni niedojadania w drodze i 
chłód źle przespanych pod gołym niebem nocy sprawiły, 
że doraźnie zaspokojony głód wnet znów powracał.
Przed południem zjedli resztki tego, co pozostało z 
poprzedniego dnia, ale niewiele czasu minęło i znów 
gotowi byli wziąć się do jadła. Nie mieli go jednak. 
Dopiero przed wieczorem Małemu udało się upolować 
sporego królika. Podzielony na siedem części i zjedzony 
naprędce, zrazu wszystkim zaostrzył tylko apetyt, ale po 
niedługim czasie uczucie czczości przygasło w nich 
trochę.
Myśli ich i słowa, jakie wymieniali, skupiły się nad 
sposobami zdobycia większego zapasu żywności. Musieli 
go mieć. Był niezbędny. Miał im zapewnić nie tylko sytość 
na najbliższe dni, ale powinien zaspokoić także inną 
ważną potrzebę: dać im doraźne poczucie bezpieczeństwa 
i spokoju. Mogli je uzyskać tylko na dwa sposoby. Jeden 
— to posiadanie zapasu pożywienia, drugi — to pewność, 
że gdy tylko zechcą, są w stanie pożywienie to zdobyć.
Tym łowcom, którzy poza gromadą plemienną żyli w 
kniei i tylko z niej czerpali pożywienie, pewność taka 
zdarzała się wszakże nieczęsto. Ledwie kilka razy do 
roku. Bywało to wczesną wiosną, kiedy szczupak szedł na 
płycizny, aby odbyć tarło i rzucić tam ikrę. Nieruchawy i 
powolny, stawał się o tym czasie łatwą i pewną zdobyczą.
I wczesnym latem zdarzało się to, kiedy nadwodne 
ptactwo zakładało kolonie licznych sąsiadujących z sobą 
gniazd, a w każdym z nich leżało po kilka nakra-pianych, 
sporych jaj. Starczało wtenczas spłoszyć wysiadującego je 
ptaka i sięgnąć po jaja dłonią.
Jeszcze i później nieco, w środku lata, bywało kilka, a 
nawet kilkanaście kolejnych dni, kiedy o pokarm nie było 
trudno: to czas, w którym płetwonogie ptaki 
wyprowadzały na wodę swój młody, nie lotny jeszcze 
przychówek. Pisklęta rosły szybko i szybko nabierały 
ciała. Ale ich skrzydła nie nadążały za resztą pozostawały 
czas jakiś nadal małe, słabe i pozbawione lotnych piór. I 
wtedy właśnie strzał z czółna ukrytego dobrze wśród 
trzcin prawie zawsze udawał się, a zdobyczy wcale nie 
trzeba było szukać: leżała zwykle płasko na wodzie, w 
bliskości miejsca, w którym sięgnęła ją strzała.
Wreszcie i jesienią, aż prawie do pierwszych przy-
mrozków, owoc leśny, grzyby i jadalne korzenie za-
pewniały skromny wprawdzie, ale za to stale osiągalny 
posiłek. Stanowił on ponadto niezbędne urozmaicenie 
jadła łowców, żywiących się niemal wyłącznie mięsem.
Zimą jednak, a także na przedwiośniu dostatek po-
karmu bywał rzadkością. Stawał się wtedy nagrodą za 
trud, za namysł i przebiegłość.
Łowcy sposobili się więc pracowicie i zapobiegliwie, 
czyniąc wszystko, co w ich poczuciu mogło zapewnić 
powodzenie nocnej wyprawie.
Przed snem Beznogi ułożył szczegółowy plan łowów. 
Nie trzeba było przekonywać Brodatego, że działanie 
zamierzone i obmyślone z góry bywa bardziej skuteczne, 
że w łowach zespołowych jest ono wprost nieodzowne.
W wyprawie miało ich uczestniczyć sześcioro: Beznogi z 
córką i Chudym, i Brodaty z synem i Grzywą.
W skąpych słowach uzgodnili, co kto ma czynić i kiedy, 
a zamysły Beznogiego zostały przyjęte w całości. 
Zawierały one jednak pewien istotny szczegół, którego 
celu Brodaty nie pojmował w pełni. Milczał chwilę i dając 
wreszcie wyraz swoim wątpliwościom powiedział:
— W gromadzie plemiennej nikt tak nie polował. Nikt.
— Mhm — zgodził się Beznogi.
—	Skąd to znasz? Skąd znasz to zawieszanie skór na 
krzakach? — napierał Brodaty.
Beznogi zamyślił się i po chwili odpowiedział:
—	Z siebie.
—	Z siebie? Jak to „z siebie"? Od kogo znasz?
—	Od nikogo. Tak polowałem. Sam polowałem. Mu-
siałem tak...
—	Dlaczego? — padło kolejne pytanie.
—	Łowcy w plemieniu zawsze zdobywają łup. Polują 
gromadą. Gromadą na wielkiego zwierza albo w kilku na 
mniejszego. Zawsze coś upolują... Każdy łowca ma dwie 
nogi. Dużo ich, gromada cała — usiłował wyjaśnić 
Beznogi.
—	To co, że ich dużo? Że mają dwie nogi? Po co te 
skóry na krzewach? — dopytywał się uparcie Brodaty.
—	Mają po dwie nogi. Wieszanie skór na krzewach 
niepotrzebne im — odrzekł Beznogi.
—	A tobie do czego potrzebne? — nastawał Brodaty.
—	Mnie potrzebne. Bardzo! Polowałem w kniei sam. 
Mam jedną stopę, nie podbiegnę do zwierzyny... zwie-
rzyna do mnie musi podbiec. Inaczej nie ugodzę jej ni 
strzałą, ni dzidą.
—	Masz jedną stopę. Wiem. Skąd znasz sposób ze 
skórami? — powtórzył znów Brodaty pytanie, na które 
dotąd nie otrzymał zrozumiałej dla siebie odpowiedzi.
—	Szukałem sposobu. Musiałem szukać dobrego spo-
sobu.
Długo szukałem. Znalazłem. Ten sposób dobry. Dobry 
dla samotnego i kulawego. Zastępował łowców, za-
stępował pomocników, zastępował moją nogę. Łowy z 
Chudym to też mój sposób. On też zastępował 
pomocników i drugą nogę. Dziewczyna, od kiedy podro-
sła, też zastępuje moją nogę: przynosi zdobycz... czasem 
napędzi zwierza, dźwignie łup, poniesie go. Dziewczyna 
teraz mocna, chyża. Wilk, mój wilk, szybki, mądry. Goni 
zwierza, zatrzymuje go, trzyma, mocno trzyma, długo nie 
puszcza... Ja kulawy. Biegnę wolno, dobiegam z pomocą 
późno... A Chudy nie puszcza zdobyczy. Ja przychodzę i 
dobijam zwierza... Bez wilka, bez dobrych sposobów 
zguba dla mnie w kniei. Głód. Zawsze głód. Dla 
Dziewczyny i Matki też głód. Kiedy ja nie zdobyłem jadła 
dla nich, Dziki nie dawał nic z tego, co gromada 
upolowała. Jedno dziecko zabiła mi niedźwiedzica, jedno, 
trochę większe, zabił głód — zakończył Beznogi i po 
chwili dodał jeszcze: — Skóry na krzewach dobry sposób. 
Dobry, kiedy łowców mało, kiedy nagonka słaba. Dla nas 
też dobry.— Zobaczysz. Ale trzeba już spać. Ruszymy, 
jak zbledną gwiazdy. Mało nas. Wypocząć trzeba. Łowy 
trudne. Chudy nie zna was dobrze, nie zna dobrze 
Grzywy... Grzywa mnie nie zna, Dziewczyny nie zna... 
warczy, kiedy przechodzimy blisko...
— Trudne łowy. Trzeba spać — zgodził się Brodaty. 
Więc skryli się zaraz w 
jaskiniach i legli do snu.
Noc była cicha i ciemna. Bezwietrzna i bezksięży-
cowa.
Szli szybko, by rozgrzać ciała, wstrząsane raz po 
raz dreszczem chłodu i 
niewyspania. Szli lekcy i głodni, skupieni i milczący. 
Poruszali się cicho. Nie tyle z potrzeby, co z nawyku. 
Było słychać tylko cichy chrzęst śniegu i sapanie 
Beznogiego, który z trudem dotrzymywał innym kroku.
Już nieco rozgrzani minęli skraj Skalistej Polany i 
Brodaty odnalazł, choć 
zupełnie było ciemno wypatrzone za dnia miejsca 
zdeptane racicami i odkrył na nich świeży, tej nocy 
wyciśnięty, trop dzików. Powróciły już widać z 
wieczornego żerowania, zaszyły się w gęstwinie i tam 
zaległy. Świeży ślad biegł wydeptanym z dawna szlakiem 
dziczym. Wiódł w gąszcz, poprzez Głęboki Jar, 
odgradzający jakby pobrzeże kniei od Polany. Tu na 
dnie Jaru, u wodopoju, tuż przy strumieniu toczącym 
leniwie czarne wody, trop dzików rozszerzał się trochę i 
przekroczywszy strumień wiódł dalej. Za wodą szlak 
wspinał się na przeciwległą skarpę Jaru, przecinał ją 
skośnie i prowadził do mrocznego ostępu porosłego 
gęsto olszyną i bagienną brzozą. Tu wszyscy zatrzymali 
się.
Dawniej Brodaty zawsze starał się te miejsca omijać, 
ponieważ pośród bujnego podszycia i w stale panującym 
tu półmroku nawet za dnia rzadko udawało się dostać 
zwierzynę na celny strzał.
Minąwszy Głęboki Jar, Beznogi także zawahał się. 
Niechętnie zagłębiał się nocą w mroczny gąszcz. Po chwili 
zwłoki ruszył jednak i udał się wzdłuż tropu dzików. Nie 
szedł wszakże zdeptanym racicami tropem, lecz brnął w 
sypkim śniegu i w odległości co najmniej kilkudziesięciu 
kroków od tropu. Baczył tylko, aby zbytnio nie oddalać 
się ani nie zbliżać do niego.
W tej samej odległości od dziczego tropu, po drugiej 
jego stronie, podążył Brodaty. Na znak Beznogiego obaj 
zatrzymali się, postąpili w kierunku tropu i w jego 
bliskości każdy z nich rozwiesił i umocował na krzewach 
po dwie zwierzęce skóry.
Nie licząc wilków było ich tylko czworo i skóry te miały 
spełniać rolę dodatkowych członków nagonki. Miały 
zapobiec zbaczaniu spłoszonych zwierząt z uczęszczanego 
przez nie tropu i naprowadzić je następnie na łowców 
zaczajonych dalej na szlaku.
Po umocowaniu skór obaj zawrócili własnym śladem i 
skierowali się z powrotem do 
Głębokiego Jaru, gdzie oczekiwała ich reszta uczestników. 
Podzielili się teraz na dwie grupy. Beznogi z Dziewczyną i 
Chudym pozostali na miejscu. Brodaty z Małym i Grzywą 
udali się w głąb puszczy. Obchodząc szerokim łukiem 
szlak dzików zamierzali znaleźć się poza ich legowiskami, 
ukrytymi — jak sądzili — w olszowo-brzozowym ostępie. 
Z nastaniem świtu Brodaty z Małym i Grzywą mieli spoza 
niego rozpocząć nagonkę.
Należało płoszyć dziki tak, aby ruszone z leża wpadły 
na własny trop wejściowy, prowadzący od wodopoju ku 
legowisku, i aby pobiegły tym tropem z powrotem, to jest 
w kierunku Głębokiego Jaru, do wodopoju. Mieli je 
płoszyć tak energicznie, aby zwierzęta umykające przed 
nagonką nie miały czasu na opamiętanie się i wybór 
nowej drogi i nie opuszczały już swego starego szlaku. 
Rozwieszone na krzewach skóry powinny wstrzymać dziki 
przed zbaczaniem ze szlaku wtedy zwłaszcza, gdy 
umykające przed nagonką i znacznie szybsze przecież od 
Brodatego i Małego, oddalą się od nich. Aby i wcześniej 
nie dać dzikom czasu na rozglądanie się i wybór nowej 
drogi, postanowili puścić za nimi Grzywę. Zamierzali ją 
puścić za dzikami wtedy dopiero, gdy te spłoszone 
odgłosami nagonki poderwą się już z legowisk. Łowcy 
liczyli, że Grzywa dogna wkrótce dziki i będzie pędzić je 
starym szlakiem.
Za Głębokim Jarem, już po stronie Skalistej Polany, w 
bezpośredniej bliskości od szczytowego przełomu skarpy, 
czekał pod osłoną gęstych jałowców Beznogi.
Usadowił się tak, aby móc objąć wzrokiem obydwa 
stoki Jaru. Liczył, że podczas wspinania się na skarpę 
pędzące dziki zwolnią nieco biegu i ułatwią mu celny 
strzał, a może i bliski rzut dzidą.
Idąc wzdłuż tropu dzików, kilkanaście kroków dalej w 
głąb polany, ukryła się 
Dziewczyna z Chudym. Wilk był uwiązany na postronku. 
Powinna go puścić w ściśle oznaczonej chwili. Miały ją 
wyznaczyć następujące kolejne zdarzenia: Beznogi miał 
już strzelić, spłoszone tym strzałem zwierzęta mijając go 
w pędzie miały właśnie zbliżyć się do stanowiska 
Dziewczyny, ona sama miała ugodzić strzałą najbliższego 
dzika i natychmiast po zwolnieniu cięciwy puścić 
Chudego. Taki był plan.
Wiedzieli dobrze, że jedną czy nawet dwiema strzałami 
łuczniczymi nie położy się dzika na miejscu. Nawet młody 
dzik nie padnie pod strzałą. Wierzyli wszakże, że ich wilki 
wspólnie osaczą zranione zwierzęta i nie pozwolą im 
umknąć. A wtedy oni, łowcy, podbiegną i z bliskiego 
rzutu dzidą czy nawet uderzeniem topora położą zwierza 
kończąc łowy.
Wszyscy byli już na wyznaczonych miejscach. Czerń 
przedświtu jeszcze zgęstniała. Otaczała ich głusza i mrok. 
Chłód i bezruch, a może i niepokój wywołany 
oczekiwaniem, podsycany głodem, znów wprawiły ciała 
Beznogiego i Dziewczyny w drżenie.
Chwile dłużyły się.
Wreszcie na wschodzie niebo poczęło blednąc. Nieba-
wem zajaśniał świt.
Upłynęło niewiele czasu i całe niebo pojaśniało, a 
skośne i wąskie smugi bladego słońca rozproszyły 
posępną i mglistą szarość poranka i milczenie lasu.
Gdzieś w pobliżu zacmokała wiewiórka i strąciła 
szyszkę. Spadająca szyszka uderzyła dwukrotnie o ga-
łęzie. W ciszy zabrzmiało to niemal jak huk. Beznogi 
drgnął i wstrzymał oddech, ale pojął zaraz, skąd po-
chodził odgłos, odetchnął głęboko i uśmiechnął się do 
siebie. Jakby w odpowiedzi na stuknięcie spadającej
szyszki zastukał gdzieś w pobliżu niewidoczny dzięcioł. W 
górze zakwiliła niespokojnie pustułka.
Na sosnowej gałęzi, ogrzanej świetlistą plamą rannego 
słońca, tuż obok ukrycia Dziewczyny, przysiadł z 
szelestem skrzydeł gawron. Pogrzał się chwilę w słońcu, 
otrząsnął połyskliwe pióra, opuścił w dół skrzydła, 
przestąpił raz i drugi z nogi na nogę i napuszywszy 
gardziel rozpoczął swoją szeptem śpiewaną, szmerowo-
skrzekliwą piosenkę.
Blade słońce wyszło wnet całe i rozświetliło knieję.
Ożyła teraz różnymi głosami, ale napięty słuch Bez-
nogiego i Dziewczyny nie łowił dźwięków, których tak 
niecierpliwie oczekiwali.
Nie napotkawszy wokoło żadnych świeżych śladów 
dzików Brodaty z Małym upewnili się niemal, że zwierzęta 
— zgodnie z ich przewidywaniem — zalegają w 
okrążonym przez nich uroczysku. Brodatemu spieszno 
było rozpocząć nagonkę. Powstrzymywał go jeszcze 
półmrok i opar unoszący się z poszycia lasu. Ruszyli 
dopiero wtedy, kiedy smugi słońca wdarły się w głąb 
puszczy i roziskrzyły śnieg. Początkowo oddalili się od 
siebie, a następnie pobiegli z dwu różnych stron w kie-
runku Głębokiego Jaru. Uderzali pałkami o pnie suchych 
drzew i pokrzykiwali. Wkrótce zatrzymali się. 
Nasłuchiwali, choć ich pogłębione oddechy zagłuszały 
niemal wszystkie inne dźwięki. Brodaty nie sądził, by z tej 
odległości sam mógł pochwycić odgłosy ruchu dzików, 
więc nie odrywał oczu od trzymanej na postronku 
Grzywy. Strzygnęła właśnie uchem, zwróciła w prawo 
pysk, skoczyła nagle i szarpnęła silnie rzemień. Brodaty 
chwytając z trudem równowagę, zachwianą nagłym 
pociągnięciem postronka, skoczył za nią niezręcznie. 
Wiedział, co oznacza zachowanie się Grzywy: oto dziki 
poderwały się z legowisk. Ruszyły. Aby nie dać im czasu 
na opamiętanie się, należało szybko płoszyć je dalej. 
Popędzili więc co tchu w kierunku wskazanym przez 
wilczycę. Czynili przy tym tyle hałasu, ile tylko się dało. 
Mały ochrypł z wrzasku, a Brodaty, szarpnięty znów przez 
Grzywę w chwili, gdy walił pałką w pień uschłej sosny, 
zwalił się z nóg. Poderwał się jednak i ciężko dysząc 
uwolnił wreszcie wilczycę z uwięzi.
Puściła się cwałem i niemal natychmiast zniknęła im z 
oczu.
Kiedy dotarł doń pierwszy odgłos rozpoczętej nagonki, 
inne odgłosy kniei ścichły jakby. Beznogi trzymał już łuk 
i strzałę w pogotowiu. Przed nim, w zasięgu ramienia, 
sterczała dzida wbita ukosem w śnieg.
Dziewczyna także przygotowała się do strzału. 
Postronek przytrzymujący Chudego przygniotła stopą, 
aby uwolnić rękę i aby napinanie cięciwy nie opóźniło ani 
o moment zwolnienia wilka z uwięzi. Najkrótsza nawet 
chwila zwłoki mogła zniweczyć wszystkie ich wysiłki. 
Wystarczyło teraz cofnąć tylko stopę, a Chudy pogna za 
zwierzem natychmiast po strzale.
Beznogi i Dziewczyna poczynali już drętwieć z bez-
ruchu, kiedy dał się wreszcie słyszeć tętent racic. Jeszcze 
był daleki, ale nie mylili się: to był tętent. Odgłos szybko 
narastał i wkrótce na jego tle posłyszeli kilka głośniejszych 
sapnięć. Były bliskie i Beznogi ujrzał naraz wielką samurę 
zsuwającą się w dół po, przeciwległej pochyłości skarpy. 
Tuż za nią cwałowały jeden za drugim trzy rosłe wycinki. 
Zobaczył też, jak jeszcze na pochyłości skarpy 
Rudogrzywa dopadała ostatniego z nich. Widział, jak 
szarpnęła jego udo, odskoczyła w bok i kiedy warchlak 
zbiegł już w dół i zbliżał się do strumienia, Beznogi 
widział, jak ponownie uderzyła go kłami. Młody dzik 
kwiknął tylko, nie zmniejszając tempa biegu skoczył w 
wodę i co sił popędził za stadkiem. W głębi jaru zwierzęta 
zniknęły na chwilę z pola widzenia Beznogiego.
Samura minęła tymczasem strumień i nie reagując na 
głośną skargę wycinka ciętego kłami wilczycy ukazała się 
znów oczom łowcy. Wspinała się teraz na skarpę, leżącą 
po jego stronie. Głośno sapiąc parła pod górę. Beznogi 
złożył się do strzału. Nie był zdecydowany, którego dzika 
wybrać za cel. Myślał w pośpiechu. Warchlak atakowany 
już przez Grzywę był wprawdzie najpewniejszym łupem, 
ale na potrzeby ich wszystkich zdobycz ta byłaby przecież 
za mała. Powstrzymywało też łowcę od tego strzału 
niebezpieczeństwo trafienia wilczycy, biegnącej obok 
wycinka. Okaleczenie jej podczas łowów byłoby klęską.
Na podjęcie decyzji pozostał Beznogiemu ułamek 
chwili...
Ciężka samura zadarłszy ku górze gwizd pokonywała 
właśnie szczytowy przełom skarpy i swój ciężki kłąb 
dźwigała z wysiłkiem na wzniesioną przed nią płaszczyznę. 
Już przednimi racicami oparta na wzniesieniu i 
wygarbiona teraz, zatrzymała się tak na mgnienie, by 
podźwignąć tył ciała... Beznogi zwolnił cięciwę, odrzucił 
łuk i chwycił dzidę. Ukrycia nie opuszczał jednak. Ciężka, 
krzemienna strzała utkwiła głęboko między żebrami 
samury, lecz ta potknęła się tylko i pognała dalej.
Niemal równocześnie drugi z wycinków zrównał się z 
Beznogim, a on cisnął weń dzidę. Rzut był celny, chociaż 
dzida trafiając i zadając ciężką ranę zrazu nie pozbawiła 
zwierzęcia sił. Wycinek przewrócił się wprawdzie, ale w 
mgnieniu oka znów zerwał się i raz jeszcze zwalił. Beznogi 
rzucił się ku niemu. Równocześnie ranna samura zrównała 
się z miejscem ukrycia Dziewczyny. Znów jęknęła 
puszczona cięciwa. Strzała Dziewczyny utknęła w krępej 
szyi zwierza, a zwolniony z postronka Chudy natychmiast 
natarł na nie z prawego boku. Samura zatrzymała się i 
rzuciła rozwartą, długą paszczę w kierunku wilka. Ten 
zdążył odskoczyć, a nadbiegająca Grzywa, która chętniej 
przecież walczyła pospołu niż samotnie, porzuciła od razu 
swego wycinka, dognała samurę i zaatakowała ją z prze-
ciwległego boku. Wielkie zwierzę zwróciło teraz gwizd ku 
niej i odsłoniło jednocześnie prawy bok. Chudy to 
wykorzystał. Cofnął się błyskawicznie, zacisnął szczęki na 
ścięgnie tylnej nogi zwierza i szarpnął. Samura przysiadła 
na zadzie... Chudy puścił. Samura znów poderwała się, 
okręciła wkoło i wściekle natarła na niego, ale tam gdzie 
kierowała swój atak, już wilka nie było, a miniona przed 
chwilą scena powtórzyła się: Grzywa zaatakowała lewy 
bok, samura zwróciła pysk ku niej, a Chudy doskakując z 
prawa znów szarpnął ścięgno tylnej nogi zwierza...
Chcąc mieć bodaj jedną pewną zdobycz Beznogi wal-
czył tymczasem z wycinkiem. Zwierzę, choć ranne, pełne 
sił jeszcze, zbiło kulawego łowcę z nóg i rzucało się 
właśnie do ucieczki, kiedy dosięgnęła je dzida Dziewczyny. 
Grot trafił w bark. Warchlak upadł i usiłował wstać, ale 
następne uderzenie, zadane dzidą Beznogiego, zakończyło 
tę nierówną walkę.
Z puszczy nadbiegał właśnie Mały i kilkanaście kroków 
za nim Brodaty. Chłopiec zobaczył, że osaczona przez 
wilki samura broni się z powodzeniem i lada chwila może 
im ujść, unosząc w swym ciele dwie cenne strzały. Skoczył 
ku niej. Do działania pobudzał go własny głód, o którym i 
teraz nie mógł zapomnieć. Byłby już cisnął dzidę, ale w 
ostatniej chwili wstrzymał rzut, lękając się, że może trafić 
przypadkiem któregoś z wilków uwijających się wokół 
samury. Umyślił sobie, że zbliży się do zwierza, 
przyłożywszy grot dzidy do jego szyi ugodzi go i silnym 
pchnięciem przebije, nie wypuszczając z rąk broni. Więc 
ścisnął oburącz drzewce dzidy, wysunął ją przed siebie, 
postąpił do przodu i pochylił się, by przyłożyć grot do 
wybranego miejsca.
Mimo ciągłe ataki obu wilków samura zwróciła się teraz 
ku niemu, a drzewce dzidy trzymane z całej mocy przez 
chłopca naraz obróciło mu się w dłoniach: samura 
chwyciła dzidę pyskiem. Zamiast od razu puścić dzidę z 
rąk i wycofać się chłopiec odruchowo ścisnął broń jeszcze 
mocniej. Nie miał czasu, by zastanowić się i pojąć, że 
wyrwanie dzidy z pyska samury nie jest możliwe. Ściskał 
dzidę nadal i pchnięty nagle nasadą własnej włóczni w 
pierś rzucony został na ziemię, a drzewce pękło z 
trzaskiem w uchwycie mocarnych szczęk. Mały padł na 
plecy. Rozwartymi w trwodze oczami ujrzał tuż przed 
sobą potężną, długą paszczę, ziejącą tak dobrze znanym 
mu odorem. Struchlał i zdołał tylko podkurczyć nogi. 
Równocześnie Grzywa znów szarpnęła samurę i ta 
zwróciła się ku niej. Krótka ta chwila pozwoliła 
Brodatemu na bliski i celny rzut dzidą. Godził w napiętą 
szyję. Grot ciężkiej dzidy zagłębił się w niej. Samura 
stanęła nieruchoma i poczęła się krztusić. Opadło na nią 
jeszcze jedno potężne uderzenie, zadane ręką Beznogiego, 
po którym zwierzę utraciło świadomość, miękko osunęło 
się w śnieg i legło na boku.
Brodaty pochylił się, by stwierdzić, czy samura nie 
zerwie się i nie umknie im, wtedy Chudy rzucił się ku 
niemu i zaryczał groźnie, ukazując łowcy kły. Brodaty 
odskoczył w tył, a wilk wyładował swą zaborczą wście-
kłość szarpiąc leżącą samurę. Nie czuła już niczego. 
Mocarne, wielkie ciało pokonanego zwierzęcia ścichło, 
zwiotczało.
Dzielna stara samura przestała żyć.
Zgodnie z prawami kniei stała się pokarmem dla 
głodnych. Zostało po niej w puszczy liczne potomstwo lat 
wcześniejszych i dwa rosłe wycinki, którym tego ranka 
udało się umknąć...
Mobilizując w minionym działaniu całe swoje męstwo, 
Mały po doznanym lęku i niepowodzeniu był niezdolny 
do żywszej reakcji. Bezradnie siedział skulony na gałęzi 
pobliskiego świerka. Patrzył tępo przed siebie, nie w pełni 
świadom tego, że łowy zakończyły się, że zdobyli sporo 
pokarmu, a doraźne niebezpieczeństwa są już poza nimi. 
Nie był w stanie cieszyć się tym wszystkim. Ocknął się 
wtedy dopiero, gdy ojciec wezwał go, aby przyniósł z 
puszczy rozwieszone tam skóry. Mały nie pamiętał nawet 
momentu, w którym wdrapał się na świerk, i teraz, 
osuwając się z pnia, nie pamiętał, jak znalazł się na 
drzewie. Stanął wreszcie na ziemi i ospale, krok za 
krokiem, ruszył do lasu.
Kiedy powrócił ze skórami, cała zdobycz była już 
oczyszczona i podzielona na części, a skóry równo zwi-
nięte i związane trokami.
Wilki, leniwe i syte, leżały na śniegu w promieniach 
wczesnego słońca.
Łowcy zastanawiali się chwilę. Łup był obfity i nazbyt 
ciężki, by można go było od razu ponieść. Brodaty, Mały 
i Dziewczyna wzięli na barki tyle, ile mogli, i udali się do 
jaskini. Na straży tego, co pozostało, siadł Beznogi. Wiele 
i tak unieść by nie zdołał. Po jakimś czasie przybyły 
Matka i Kobieta, aby z jego pomocą zabrać resztę 
zdobyczy.
Wzniecone ognisko sypało iskry. Przypieczone mięso i 
kapiący z niego w ogień tłuszcz rozsiewały smakowity 
zapach.
Siedzieli na kłodach wokół płonących głowni i w 
milczenia sycili głód. Pełni otuchy po tych pierwszych 
wspólnych łowach i wreszcie naprawdę syci wymieniali 
między sobą ospałe słowa. Zmęczeni i senni z przejedzenia 
udali się w biały dzień do swoich pieczar i ułożyli do snu.
Przy ognisku pozostały tylko dwa wilki, drzemiące 
zgodnie, i Mały. Napięcie przeżyte tak niedawno nie 
pozwalało mu jeszcze usnąć. Wreszcie ciepło ognia i sytość 
zmorzyły i jego. Zadrzemał oparty na kłodzie leżącej w 
zasięgu ciepła ogniska.
WILCZA PARA
Cztery pochmurne dni minęły na oczyszczaniu i wy-
prawie dziczych skór. Odpoczywali także niemało i raz po 
raz zaspokajali wciąż powracające uczucie głodu. Jedli 
dużo, również i tym sposobem upewniając się, że zdolni 
są zdobyć żywność. Że mają jej teraz w bród i choć żyją 
poza gromadą plemienną, nie muszą ograniczać potrzeb 
żołądka.
Były to dobre dni sytości i spokoju. Czas, jaki nastę-
puje po udanych łowach. Piątego dnia, rankiem, roz-
pogodziło się. Słońce, topniejący gdzieniegdzie śnieg i 
głosy ptaków, choć nieśmiałe, przypominały o bliskim już 
przedwiośniu.
Inni spali jeszcze, kiedy Brodaty wczołgał się do szczeliny 
skalnej i odwalił bryły lodu, pod którymi kryły się ich zapasy. 
Ze zdziwieniem przekonał się, że mięso, jakie po tych kilku 
zaledwie dniach pozostało im z ubitych dzików, wyczerpie się 
wkrótce. Może go starczyć ledwie na cztery lub pięć dni. 
Zrozumiał naraz, że choć wspólne łowy z Beznogim, 
Dziewczyną i Chudym były i będą bardziej skuteczne, może 
łatwiejsze także, a niebezpieczeństwo przy nich nie tak duże, 
to równocześnie wspólna zdobycz znikać będzie w ich 
żołądkach o wiele szybciej. Zamiast czworga czeka teraz na 
pożywienie siedmioro. Siedmioro, nie licząc wilków...
Kiedy składali upolowaną niedawno zdobycz, zdawało 
się, że góra dziczego mięsa starczy im niemal do na-
stępnego nowiu miesiąca i oto zmalała do połowy już po 
czterech dniach...
Brodaty zasępił się i zamyślił, a że nie znał pojęcia 
wzajemnych proporcji, zrazu nie był też w stanie zro-
zumieć korzyści, jakie wynikną z przybycia Beznogiego i 
jego rodziny. Doceniał jego umiejętności łowieckie, 
nie zapominał też o Chudym i nadziejach, jakie pokładali 
w parze wilków, ale spoglądając teraz na resztkę zapasów 
stale powracał myślami do góry mięsa, która stopniała w 
tak zaskakująco krótkim czasie. I oto, kiedy któryś z kolei 
raz rozpamiętywał to wszystko, powrócił pamięcią do 
samego przebiegu ostatnich łowów. Odtwarzając kolejne 
zdarzenia zdał sobie naraz jasno sprawę z tego, że polując 
tylko z Małym i Grzywą mogli zdobyć jednego zaledwie 
dzika, a dzikiem tym mógł być wtenczas jedynie młody 
wycinek. Tylko wycinka mogłaby wilczyca sama osaczyć i 
zatrzymać do chwili, aż. oni nadbiegną i skłują go 
dzidami lub ugodzą toporem. Dla samej Grzywy 
osaczenie starej samury byłoby niemożliwe. Jej ataki nie 
zatrzymałyby dziczej matki ani przez chwilę. ,,Dla mojej 
rodziny i Grzywy. — myślał dalej Brodaty — upolowany 
wycinek starczyłby może na trzy, może na cztery dni". 
Kiedy to zrozumiał, a także i to, że samura wraz z 
wycinkiem, upolowane wspólnie z Beznogim, Dziewczyną i 
Chudym, starczą im wszystkim nie na trzy przecież dni, 
lecz na trzykroć po trzy dni — wtedy dopiero opuściły go 
wątpliwości. Wtedy dopiero pojął w pełni, że ocena samej 
tylko szybkości, w jakiej znikają ich wspólne zapasy, 
prowadzi go na błędny tor i bałamuci myśli. Ów prosty 
wniosek odczuł niemal jak radosne odkrycie. Chciał je od 
razu potwierdzić w działaniu, więc wydobył ze szczeliny 
część mięsa, odrąbał kilka marniejszych ochłapów i 
poniósł je ku wilkom grzejącym się w słońcu. Rzucił im 
mięso i stwierdził to, co i tak wiedział już od 
poprzedniego dnia, że ani Chudy, ani Grzywa nie 
pożerają tego, co otrzymują. Grzywa i tym razem 
chwyciła wprawdzie w zęby swoją porcję, ale przeniosła ją 
tylko ku pobliskim krzewom i zakopała tam w śniegu. 
Krok w krok towarzyszył jej przy tym Chudy, który 
swego ochłapu nie tknął nawet.
Wilk nie odstępował Grzywy ani na chwilę. Kiedy 
biegła, by powałęsać się po 
polanie, pół kroku za nią biegł i on. Kiedy układała się w 
plamie słońca, siadał tuż i bodaj kątem oka obserwował 
ją. Czasem tylko odchodził na krótką chwilę, by zadarłszy 
zadnią nogę oznaczyć swym wilczym zwyczajem jakiś 
krzak czy głaz i wytyczyć w ten sposób granice swojego 
władztwa. Ale i wtedy oglądał się, by upewnić się o 
obecności wilczycy.
W dniach, jakie nastąpiły po ostatnich łowach, oba 
wilki biegły czasem aż do krańców Skalistej Polany i 
skrywały się za linią lasu lub między wzgórzami. Łowcy 
śledzili je i z niepokojem oczekiwali ich powrotu. Wilcza 
para, nie czyniąc im zawodu, powracała wkrótce. 
Zziajane i nadal nierozłączne, wracały niezmiennie i 
układały się gdzieś na uboczu, by usunąć się z kręgu 
działania dwunożnych istot, których bliskość w tym 
czasie nie była im wcale potrzebna. Ani Grzywa, ani tym 
bardziej Chudy nie zbliżali się nawet do jaskiń. Tylko 
nocą ślady ich wskazywały, że bywają opodal ogniska.
Tego dnia przed zachodem słońca Beznogi udał się do 
puszczy ż łukiem w garści, a Chudy, towarzyszący mu 
zawsze tak skwapliwie i ochoczo, ledwie zerknął za nim i 
pozostał nieruchomy, wsparty barkiem o bok Grzywy.
Brodaty wziął łuk i także ruszył ku granicy lasu. Był 
ciekaw, jak teraz zachowa się Grzywa. Wilczyca 
poderwała się nawet, ale uczyniła jeden zaledwie krok i 
zatrzymała się niezdecydowana. Po chwili pobiegła 
jednak za łowcą. Krok w krok towarzyszył jej Chudy, a 
kiedy Brodaty zbliżał się już do Głębokiego Jaru i 
zwolnił nieco, Chudy wyprzedził o pół kroku Grzywę i 
zabiegł jej drogę. Wilczyca powolna teraz Chudemu 
przystanęła, przesunęła jęzorem po jego uchu i 
zawróciła, pozostawiając Brodatego jego własnym 
łowieckim zamysłom.
Łowy nie pociągały teraz Grzywy. Interesował ją 
wyłącznie Chudy.
Stało się oczywiste, że nadszedł dla wilków czas roz-
rodu, czas dobierania się w pary, nierozłączne aż do 
następnej zimy, a zwykle i dłużej jeszcze, aż pokąd ich 
wspólne potomstwo podrośnie i stanie się samodzielne w 
łowach.
Jak to bywa u wilków, z nadejściem godów Chudy i 
Grzywa utraciły w równej mierze zainteresowanie 
pokarmem, co i jego zdobywaniem. Nie jadły nic. Nie 
polowały. Pozostawały niemal zupełnie obojętne nawet 
na to, co działo się w pobliżu. Gdy parka kuropatw 
przemknęła przed samym niuchem Grzywy, ta ledwie 
zwróciła pysk i odruchowo kłapnęła szczękami. Nie 
poruszyła się wszakże ani o pół kroku. Zainteresowanie 
Chudego otoczeniem ograniczało się tylko do tego, że z 
dnia na dzień coraz zazdrośniej strzegł Grzywy i coraz 
groźniej ryczał, gdy któryś z mieszkańców Skalistej 
usiłował zbliżyć się do niej. Równocześnie Grzywa, 
zwykle poszukująca bliskości Brodatego, Kobiety i 
Małego, teraz nie zbliżała się do nich wcale. Mieszkańcy 
Skalistej nie wchodzili więc wilkom w drogę 
pozostawiając je sobie samym.
Zdobycie większego zapasu pożywienia bez udziału 
wilków było o tej wczesnoprzedwiosennej porze roku 
niezmiernie trudne. W następnych kilku dniach łowcy 
podejmowali bezskutecznie próby. Utracili już dwie 
strzały łucznicze, uniesione przez niecelnie trafione 
postrzałki. W ciągu kolejnych trzech dni całą zdobyczą 
Brodatego był zając i przypadkowo trafiony cietrzew.
Wśród tych niepowodzeń pociechą dla łowców było, że 
ich wilki pozostają na miejscu i nie ujawniają wcale 
skłonności do poszukiwania w kniei bliskości innych, 
puszczańskich pobratymców. Wzajemna obecność wy-
starczała im widocznie, a bolesne doświadczenia Grzywy i 
bezwłosa blizna na boku zniechęcały ją zapewne do 
wałęsania się po kniei. Łowcy radowali się więc wierząc, 
że ich zamierzenia i nadzieje związane z wilkami układają 
się dobrze.
Nadzieje ich miały lub też nie miały się spełnić w 
przyszłości, ale aktualna sytuacja zapowiadała bliski głód. 
Znali go i bali się go.
NOWY POMYSŁ BEZNOGIEGO
Minęły dalsze trzy dni. Resztka dziczego mięsa została 
zjedzona, a jedyną ich zdobyczą był stary lis i dwa 
cietrzewie, strzelone na tokowisku.
Z początkiem toków cietrzewi rozpoczęły się też po-
wtórne tej zimy gody zajęcy. Zbierały się one w dość 
liczne grupy i zajęte walkami samców-rywali o samice 
zatracały swoją czujność i płochliwość. Stawały się wtedy 
łatwą zdobyczą drapieżców. Powodzenie dwunożnego 
łowcy w polowaniu na nie zależało głównie od tego, czy 
zna miejsce zajęczych spotkań i czy dość jest cierpliwy i 
wytrwały, by w wieczornym chłodzie czekać na nie bez 
ruchu. Najłatwiej dostać je było na strzał księżycową 
nocą, tyle że celny strzał nie był po nocy łatwy. Celny czy 
mniej celny przepłaszał bowiem wszystkie zające i 
ponowne trafienie było już niemożliwe.
Brodaty i Beznogi wypatrzyli właśnie niedawno miejsce 
zborów zajęczych. Postanowili, że wraz z Małym i 
Dziewczyną skryją się od strony zawietrznej i gdy zające 
znajdą się w zasięgu ich strzał, wszyscy czworo zwolnią 
równocześnie cięciwy. W ten sposób wzrosłoby przecież 
znacznie prawdopodobieństwo trafienia więcej niż 
jednego zająca.
Powiodło im się. Upolowali trzy duże sztuki; była to 
dobra zdobycz. Czwarty zając umknął Małemu unosząc 
strzałę. To była duża strata.
Tej nocy po łowach najedli się wprawdzie do syta i 
rankiem mieli jeszcze nieco pożywienia, ale ku wie-
czorowi następnego dnia nie było już zajęczego mięsa ani 
uczucia sytości, ani zboru zajęcy na znanym im miejscu.
Na spoczynek ułożyli się głodni.
Z brzaskiem następnego poranka Kobieta udała się 
przejrzeć wnyki, zastawione w pobliżu żurawiniska i kęp 
osiki. Były puste. Powracała stamtąd niosąc tylko dla 
Dziecka trochę żurawin i przywiędłych jagód. Brodaty i 
Beznogi też powrócili z rannych łowów. Przynieśli z sobą 
dwa marne króliki i bażanta.
Kiedy wszyscy siedli wokół ogniska, Kobieta rzekła:
—	Jest ślad łosia na żurawinisku. Nieduże, podłużne 
racice. Może młoda klępa albo byk dwulatek. Chodził 
wydeptanym tropem. Są ślady i stare, i świeże...
—	Bez wilków nie ubijemy: strzałą nie zabijemy, dzidą 
nie sięgniemy — odparł Brodaty.
—	Czemu dzidą nie? Można z kryjówki rzucić — 
zagadnął Beznogi.
—	Nie. Nie można tam. Nie ma wcale drzew. Krzewy 
małe, niskie. Osiki teraz bez liści, pnie cienkie. Nie ma się 
gdzie skryć.
—	Można się skryć — rzekł Beznogi.
—	Znam żurawinisko. Nie można — odparł niecier-
pliwie Brodaty.
—	Można — upierał się Beznogi.
—	Gdzie można? Gdzie?! — uniósł się Brodaty.
—	Zrąbać można kilka gęstych świerków i jałowców. 
Trzeba zanieść je tam i wkopać w ziemię. W mokrą, nie 
zmarzłą ziemię. Nie uschną prędko. Na pewno nie 
uschną. Za nimi można się ukryć — wyjaśnił Beznogi.
—	Można, ale łoś tam chodził wcześniej. Pozna nowe 
drzewa. Pozna i... i będzie obchodził z daleka albo na 
żurawiny pójdzie gdzie indziej — odrzekł Brodaty.
—	Pierwszego dnia obejdzie świerki i jałowce z dala. 
Jak postoją tam trzy... jak postoją cztery dni, on 
przestanie się bać. Nie będzie ich obchodził z dala...
—	Może... — zgodził się Brodaty. — Może łoś przyj-
dzie jeszcze do tych żurawin... Pąki na drzewach suche... 
Zimą łoś lubi soczyste... cierpkie...
Nie mieli żywności, więc nie mieli też wyboru. Opodal 
wydeptanego przez łosie tropu wkopali kilkanaście 
gęstych świerków i jałowców. Tworzyły one teraz zwartą 
kępę, wystarczającą, by mogło się w niej ukryć czworo 
łowców.
Następnego dnia świeże ślady łosia ominęły szerokim 
łukiem kępę wkopanych drzewek. Drugiego, trzeciego i 
czwartego dnia łoś nie pokazywał się wcale i rozczarowani 
sądzili już, że przepowiednie Brodatego sprawdzą się i łoś 
nie pokaże się więcej na żurawinisku.
Piątego i szóstego dnia pojawił się jednak, a świeży jego 
ślad nie zboczył już tym razem ze starego tropu. Biegł 
teraz tuż obok wetkniętych w ziemię drzewek. W ciągu 
tych kilku dni głodu, oczekiwania i nadziei mieszkańcy 
Skalistej Polany spostrzegli, że wilki, choć polować 
jeszcze nie chciały, ujawniały jednak już pewne 
zainteresowanie pokarmem. Był to dobry znak.
Aby zapobiec ich samotnym wędrówkom po kniei i nie 
dać okazji, by przyzwyczaiły się do samodzielnych łowów 
— trzeba było je karmić. Więc karmili je, czym się dało, 
dzieląc z nimi własne, głodowe porcje.
Zachowanie Grzywy i Chudego powracało do zwykłego 
stanu. Wilczyca 
przychodziła nocą do ich jaskini, a za dnia zbliżała się do 
Małego, Kobiety i Dziecka. Chudy nie towarzyszył jej już 
tak nieodstępnie i nie, pokazywał kłów, kiedy ktoś zbliżał 
się do niej.
W przeddzień planowanej wyprawy na łosia Brodaty 
przed zachodem słońca zarzucił na ramię łuk i ruszył do 
boru, a Grzywą poderwała się, obejrzała dwukrotnie za 
Chudym, po czym ruszyła w ślad za łowcą. Wkrótce i 
Chudy ich dogonił. Z łowów tych Brodaty powrócił z 
jednym tylko królikiem, ale oba wilki towarzyszyły mu 
przez cały czas i zgodnie powróciły na Skalistą. Królik był 
niewielki i nie było po prawdzie czym się dzielić, ale 
obydwa wilki, dla zachęty, otrzymały po małym kawałku 
mięsa, skórę i kości.
Wierzyli, że w porannej wyprawie na łosia wilki będą 
uczestniczyły. Oznaczałoby to, że łoś nie umknie i jeśli 
tylko zjawi się na swoim tropie i bodaj jedna celna strzała 
dosięgnie go, będzie ich, wilki go osaczą, łowcy dokonają 
dzieła dzidami.
NIEZWYKŁE ZDARZENIE
Ranek był mroźny, pogodny. Szli pełni niecierpliwości 
i nadziei. Zanim słońce oświetli podmokłą polanę, chcieli 
skryć się i być już na czatach. Miejsce ukrycia, 
wyścielone zawczasu igliwiem, było suche i wygodne. 
Wiatr im sprzyjał wiał ku nim od osikowych zarośli.
Wzeszło słońce. Tu i tam można było teraz ujrzeć 
ukazujące się spod osiadłego śniegu czerwieniejące kulki 
pomarszczonych żurawin. Przebiegł królik, powracający 
z żerowiska. Nie zwęszył niczego. Kicał powoli nie 
przeczuwając bliskości wroga. Głodne wilki śledziły go 
ale tak jak łowcy — pozostały nieruchome. Królik 
oddalił się, a Chudy poderwał naraz łeb i ostro zwrócił 
niuch w lewo. Jednocześnie w oddali, na skraju 
mokradła, ledwie odcinający się od ciemnej gęstwy 
bezlistnego teraz bagiennego lasu, ukazał się młody nie 
wyrośnięty jeszcze łoś.
Zobaczyli go wszyscy, gdyż wysunięty nos Chudego 
wyraźnie wskazywał kierunek. Grzywa też uniosła głowę i 
znieruchomiała. Łowcy uchylili usta, by uciszyć szmer 
własnego niespokojnego oddechu i słyszeć dobrze 
wszystko, co dzieje się wokoło. Byli tak skupieni i 
podnieceni, jak tylko być mogą skupieni ci, których życie 
zależy od biegu aktualnie odbywających się zdarzeń. Im 
groził głód. Nękał ich. Od paru dni nosili go w sobie...
Musieli teraz zdobyć większy łup. Musieli go zdobyć za 
wszelką cenę i jeśli nie nadarzy się nowa sposobność, ów 
łup będzie im musiał starczyć na dalsze chude dni 
zbliżającego się przedwiośnia, na długi jeszcze czas, 
zanim śnieg stopnieje na dobre i spłynie lód na rzekach...
Łoś szedł powoli. Noga za nogą. Rozglądał się tu i tam, 
przystanął nawet na chwilą, by skubnąć zwisającą gałązkę 
wierzby, pokrytą już małymi wczesnymi baziami, i 
unosząc wysoko tylne badyle ruszył dalej.
Naraz Grzywa powstała na przygiętych łapach i opu-
ściwszy nisko głowę zastygła w tej pozie, a oczom cza-
tujących ukazał się widok, który wprawił ich w osłupienie. 
Przed łosiem, nieco tylko z boku, lecz w niewielkiej 
przecież od niego odległości stał spokojnie niedźwiedź. 
Nie widzieli go wcześniej. Być może wtopiony w 
brunatnordzawe tło zeschniętych bylin i żółtego igliwia 
złamanej sosny bagiennej stał tu już dłuższą chwilę.
Jego pojawienia się nikt nie zauważył. Nawet wilki. 
Może leżał ukryty pod obłamaną koroną sosny już 
wtedy, gdy tu przybyli?...
Łowcy nie zastanawiali się nad tym dłużej. Myśleli z 
lękiem, że ich upatrzony, niemal zdobyty już łoś może 
być dla nich stracony...
Przypatrywali się temu, co się działo, a zdziwienie ich 
rosło z każdą chwilą. Niedźwiedź nadal stał bez ruchu, łoś 
zaś szedł spokojnie dalej i zbliżał się zarówno do nich, 
jak i do wielkiego zwierza stojącego z opuszczonym 
łbem. Zapewne z pozycji łosia niedźwiedź nie był tak 
widoczny i tak wyraźnie nie odcinał się od otoczenia, 
skoro nadchodzący zbliżał się tam bez śladu niepokoju.
. Łowcom nie pozostawało nic innego, jak czekać i 
biernie śledzić ów osobliwy bieg wypadków. Strzelać do 
łosia z łuku oznaczało spłoszyć go i pozwolić mu zbiec, 
gdyż wobec bliskości niedźwiedzia puszczanie wilków 
w pogoń za postrzałkiem było zbyt wielkim ryZykiem, 
mogli stracić i łosia, i wilki. Niedźwiedź lada chwila mógł 
spłoszyć lub napaść na łosia, ale oni i temu nie byli w 
stanie zapobiec. Łoś zrównał się tymczasem z 
nieruchomym niedźwiedziem i właśnie mijał go.
Przeszedł, zdawało się, w tak nieznacznej od niego 
odległości, że wystarczyłyby dwa, może trzy skoki, by 
kudłacz go dosięgnął...
...I to były w istocie tylko dwa skoki. Dwa skoki, 
ociężałe pozornie i miękkie. Ale cios zadany łapą nie-
dźwiedzia od tyłu w chudy zad łosia nie był miękki. 
Zwalił go od razu: łoś załamał się pod nim w krzyżu. 
Zdołał ledwie zwrócić ku napastnikowi rosochaty łeb i 
unieść w obronie przedni badyl. I tyle tylko. Niedźwiedź 
raz jeszcze machnął łapą, szarpnął pazurami i łoś legł na 
śniegu.
Niedźwiedź siadł obok zdobyczy i nie spiesząc się 
przystąpił do rozrywania jej.
Osłupiali łowcy śledzili tę scenę mając nadzieję, że 
niedźwiedź pożywi się i pozostawi potem dla nich znaczną 
część zdobyczy. W ich poczuciu łup ten należał do nich.
Mylili się. Wbrew zwyczajom swego gatunku kudłacz 
posilił się, ale zaspokoiwszy doraźnie głód nie porzucił 
padliny. Chwycił zębami tuszę za kark, a pazurami jednej 
łapy za międzyżebrze i powlókł ją w kierunku lasu. 
Zbudzonemu przedwcześnie ze snu zimowego i głodnemu 
niełatwo zapewne było rozstać się z tą nęcącą porcją 
pokarmu.
Łowcy byli głodni i gniewni. Podniecenie wynikające z 
dotychczasowej bezczynności i bezradności wobec tego, 
co działo się przed ich oczami, musiało w końcu znaleźć 
jakiś upust w działaniu.
— Odegnamy go! — szepnął z mocą Brodaty.
—	No... — zgodził się Beznogi — ale wilków nie 
puścimy. Zabije je. Łapą zabije — dodał.
—	Nie puścimy. Mały przytrzyma na postronku 
Grzywę. Dziewczyna przytrzyma Chudego — odparł 
Brodaty.
—	Dogonimy go... Z tym ciężarem idzie powoli — 
wtrącił Mały.
—	Jak będziemy blisko, puścimy w niego strzały! On 
ucieknie... pewno ucieknie... mięso zostawi — dodała 
szeptem Dziewczyna.
—	Zostawi albo nie zostawi. On stary. Zna łowy. 
Widać było, jak łatwo zabił łoszaka. On głodny. Niełatwo 
odstąpi. Jak go strzała sięgnie, on rozeźli się. On 
straszny, kiedy zły — rzekł Beznogi. — Jedną nogę już 
mi zabrał niedźwiedź... Strach... Strach — dodał cicho.
—	Nie ma mięsa. Odegnamy go. Łoś nasz. Zabrał go 
nam — odparł Brodaty i nie czekając na odpowiedź 
dodał zapalczywie. — Mały, trzymaj Grzywę na po-
stronku. Idź za mną na pół rzutu kamieniem — po czym 
pełen niepohamowanej potrzeby działania wyskoczył z 
ukrycia i z wrzaskiem pobiegł za niedźwiedziem, który 
zdążył już skryć się wśród drzew. Brodaty zobaczył go 
wkrótce i zwolnił kroku. Zbiło go z tropu, że niedźwiedź 
obejrzał się tylko i przyspieszył trochę, ale ofiary nie 
porzucił.
W tym czasie Beznogi zrównał się z Brodatym.
Dziewczyna i Mały z obu wilkami na postronkach 
biegli nieco w tyle.
Brodaty i Beznogi dodając sobie wzajem odwagi zbli-
żyli się do niedźwiedzia na krótki rzut dzidą. Wtedy 
kudłacz przestał wlec ubitego łosia i zatrzymał się. Łowcy 
też przystanęli, wierząc jeszcze, że niedźwiedź sam 
wycofa się z pola walki. Ale ten począł leniwie wznosić 
się na zadnie łapy i stawał się coraz większy, tak wielki 
wreszcie, że ledwie go można było objąć jednym 
spojrzeniem. Stał tak ze zgiętymi lekko i zwisającymi 
łapami, w postawie, która nie wskazywała wcale na 
zamiar wycofania się. Brodaty wbił dzidę w śnieg obok 
swej prawicy i rzekł z mocą:
— Strzelam!
Jęknęła zwolniona cięciwa. Strzała utkwiła w grubej 
masie mięśni piersiowych niedźwiedzia. Beznogi też 
strzelił. Jego strzała utkwiła w luźnej skórze szyi. Teraz 
dopiero niedźwiedź ryknął krótko i szarpnął pazurami 
strzałę tkwiącą w piersi. Ruszył ku nim. Strzelili raz 
jeszcze. Wierzyli, a może chcieli tylko wierzyć, że tym 
razem zwierz spłoszy się. Obie strzały dosięgnęły celu, ale 
skutek był ten sam. Zwierz zatrzymał się na moment, 
wyrwał znów jedną strzałę i nadal powoli
zbliżał się ku nim. Mrowie przebiegło po karku Broda-
tego. Chwycił dzidę w garść i wrzasnął:
— Wilki! Puszczajcie wilki!
Chudy rzucił się od razu ku niedźwiedziowi, ale w 
odległości dwóch skoków od przeciwnika zboczył naraz, z 
podkuloną wiechą minął go i stanął za nim, wpatrzony w 
tę ogromną masę ciała i kudłów. Niedźwiedź obejrzał się. 
Minęła chwila bezruchu, po której wilk oswoił się nieco z 
widokiem wzniesionego na tylnych łapach olbrzyma, 
przypadł przodem ciała do śniegu i uniósł wargi. Kiedy w 
jego nozdrza napłynęła woń krwi niedźwiedziej, a do 
uszu dotarła zachęta Beznogiego, który puścił właśnie 
kolejną strzałę i trafił — wilk począł okrążać 
niedźwiedzia, zachodząc go od tyłu. I naraz kudłacz 
opadł na cztery łapy i błyskawicznie cisnął cielsko za 
Chudym. Ten w porę uskoczył, a niedźwiedź 
niespodziewanie pobiegł w las tym kołyszącym się z boku 
na bok i ociężałym z pozoru chodem, w którym opierał 
na przemian obie prawe, po czym obie lewe łapy.
Chudy puścił się za nim w pościg i choć Beznogi na-
woływał go wielokrotnie — nie zawrócił. Aż dziw było, że 
wilk w pełnym cwale z trudem dogania to ciężkie, 
zwaliste zwierzę. Wreszcie Chudy dognał niedźwiedzia, 
wczepił się w jego zad i natychmiast uskoczył. Manewr 
wilka był szybki i sprawny, ale wyrzucona za siebie łapa 
niedźwiedzia sięgnęła jego skóry.
Tylko jednym pazurem go dostał, musnął ledwie, a 
Chudy z trudem utrzymał się na nogach. Nie wycofał się 
przecież. To tu, to tam zabiegając niedźwiedziowi drogę 
utrzymał go w miejscu. Łowcy rzucili się ku walczącym 
zwierzętom. Wiedzieli, że przedłużająca się utarczka 
jednego wilka z niedźwiedziem może mieć tylko dwa 
zakończenia: rozpruty wilczy brzuch lub złamany wilczy 
grzbiet.
Beznogi znów próbował odwołać Chudego, ale ten w 
swojej zaciekłości i wobec bliskości niedźwiedzia widział i 
słyszał tylko wroga. Tylko na nim koncentrowała się 
uwaga wilka. I tak musiało być, póki wilk miał 
pozostawać żywy.
Kiedy zbliżali się z dzidami uniesionymi do ciosu, 
naraz między nimi znalazła się i Rudogrzywa. Wychynęła 
z ukrycia, dokąd uprzednio zapędził ją lęk przed tą 
poruszającą się górą brunatnych kudłów. Teraz pod-
niecona wołaniem łowców i atakami Chudego przemogła 
strach lub może raczej zapomniała o nim na krótką 
chwilę, tę właśnie chwilę, w której siła instynktu 
wspólnych łowów, walki i stadnego współdziałania 
pchnęła ją. ku wrogowi... Wyprzedziła teraz Brodatego i 
natarła odważnie szarpiąc bok zwierza. Wtedy od tyłu 
skoczył na jego kark Chudy. Niedźwiedź wzniósł się 
ponownie na zadnie łapy i zwrócił przodem do Broda-
tego, a on odchylił się i z krótkiego zamachu wbił grot 
dzidy w kudłatą szyję. Cios był celny. Równocześnie 
Chudy szarpnął od tyłu zadnią łapę niedźwiedzia. Kolos 
okręcił się, usiłując sięgnąć wilka, a wtedy Brodaty 
wyrwał dzidę z szyi zwierza i cofnął się o krok.
Niedźwiedź znów opadł na cztery łapy i sunął ku 
Brodatemu. Ten zdążył uskoczyć. Grzywa cięła kłami 
bok zwierza. Wtedy Beznogi zerwał z własnego grzbietu 
futrzaną kurtę i z pewnej odległości rzucił ją w głowę 
niedźwiedzia. Starając się uchwycić to, co waliło mu się 
na łeb, zwierz oderwał przednie łapy od podłoża, uniósł 
się, chwycił skórę i przytrzymując ją w zębach rwał 
pazurami. Trwało to na tyle długo, że Beznogi miał czas 
wymierzyć celne uderzenie i krótkim zamachem od 
biodra tak wbił dzidę w pierś zwierza, że drzewce jej 
sterczało skosem w dół. W chwili gdy niedźwiedź odrzucił 
od siebie strzępy futrzanej kurty i opadał na cztery łapy, 
by rzucić się za Beznogim i opędzić przed wilkami, 
drzewce dzidy tkwiącej w jego piersi wparło się w 
podłoże, unieruchamiając olbrzyma. Pod wpływem bólu 
uniósł się znów, ale ataki wilków zmuszały go do obrony 
w postawie czworonożnej. Chciał właśnie rzucić się za 
Chudym i gdy opadał ponownie na przednie kończyny, 
ostry grot dzidy pod ciężarem jego własnego cielska 
zagłębił się jeszcze w piersi...
Niedźwiedź ryknął, szarpnął pazurami miejsce, w któ-
rym tkwiło ostrze dzidy, wyprężył się, stracił oddech... i 
nie odzyskał go już... Stał chwilę rozstawiwszy szeroko 
łapy, rozwarł paszczę, zachwiał się, machnął na oślep 
łapą i zwalił się ciężko w śnieg.
Pustka. Cisza niepokojąca, jakby puszcza wstrzymała 
na chwilę oddech.
Łowcy leżą w śniegu. Słyszą tylko własne, świszczące 
oddechy. Serca dudnią w gardłach i skroniach 
wzmożonym tętnem krwi. W uszach szum, w oczach ból, 
w mięśniach drżenie, a to, na co patrzą, zdaje się 
pozbawione ostrych konturów i mgliste.
Mijają chwile. Oddechy wyrównują się, stają się 
płytsze, łomot krwi przycicha, ale myśli cwałują jeszcze w 
rytmie walki. Są wyczerpani i pozbawieni energii. Trudno 
im podjąć jakikolwiek wysiłek. Leżą i są szczęśliwi, a 
bierność, na którą mogą sobie teraz pozwolić, jest cząstką 
tego szczęścia. Nikt nie jest zraniony. Mają pożywienie. 
Niemało tego mają. Zdobyli je w walce i trwodze, ale i 
szczęście im dopisało. Teraz mogą pozostawać w 
zupełnym bezruchu. Mogą, dopóki ciała ich nie zziębną. 
Leżą. W ciszy przeżywają jeszcze raz chwile grozy i 
zwycięstwa. Wypełnia ich radość i znużenie. Płynie czas. 
Mija napięcie, a rozedrgane mięśnie i nerwy uspokajają 
się.
Dziewczyna ściąga z grzbietu własne okrycie, zbliża się 
do ojca i przykrywa mu pierś. Następnie idzie ku 
porzuconej tuszy łosia, pochyla się nad nią, a jej słowa, 
choć spokojne, niemile teraz zakłócają ciszę.
—	Łoś szedł prosto na niedźwiedzia, bo łoś go nie 
widział — rzekła.
—	Nie widział? Jak to? — pyta w odpowiedzi Mały.
—	Lewe oko ma białe. Białe jak mleko. Ślepe oko. 
Dlatego nie widział — wyjaśnia Dziewczyna.
Wilki właśnie zbliżyły się do niej. Każdy otrzymuje 
swój dobrze zasłużony kawał mięsa, chwyta go w zęby i 
idzie ku pobliskim krzewom, by tam w odosobnieniu 
rozerwać i pożreć swoją porcję.
MALI MIESZKAŃCY SKALISTEJ
Późne przedwiośnie minęło w spokoju i sytości. Nie 
polowali prawie. Zapasów mieli dość, a mroźne jeszcze 
noce i poranki pozwalały zachować je w dobrym stanie. 
Mięso, ukryte w głębokiej szczelinie skalnej na północ-
nym jej stoku, pozostawało stale zamarznięte i świeże. 
Mieszkańcy Skalistej sposobili się więc spokojnie do 
przeprowadzki nad Wielką Rzekę i wiosennego rybactwa. 
Z jelenich i sarnich rogów robili ościenie na szczupaki, 
szyli worki ze skór, cierpliwie obłupywali krawędzie 
brzeszczotów krzemiennych noży, toporów, skrobaków, 
naprawiali odzież, natłuszczali rzemienie i skórzane troki, 
cięli łozinę na kosze i saki.
Idąc od świtu ku południowemu wschodowi w głąb 
puszczy dochodziło się o zmroku do Wielkiej Rzeki. W 
tym miejscu, to jest nieco powyżej zakrętu, którym wody 
omijały potężny masyw skalny, koryto jej rozszerzało się 
znacznie. Tu wartki prąd zwalniał, a masy wód 
rozpływały się w Szerokie Rozlewisko.
Właś
nie tu, 
nad 
lustrem 
Rozlew
iska, 
mieścił
a się 
wiosen
na i 
letnia 
siedzib
a 
Brodat
ego i 
jego 
rodzin
y. 
Bogact
wo ryb 
i 
wodne
go 
ptactw
a 
sprawił
o, że 
obrali 
to 
właśnie 
miejsce
.
Leni
wie 
płynące 
wody i 
ocienio
na 
nadbrz
eżnym 
starodr
zewiem 
niewiel
ka 
buchta 
u 
lewego 
brzegu 
zdawa-
ła się 
najdog
odniejs
zym 
miejsce
m dla 
nadwo
dnego 
szałasu
. 
Skrom
ne to 
było 
ukrycie
, ale 
wystarc
zające 
przecie
ż i 
bezpiec
zne. 
Ściany 
z 
okrągły
ch 
bierwio
n 
świerko
wych, 
dach z 
płatów 
kory, 
przy 
niskim 
wejściu 
nieduż
y 
pomost 
z 
drągow
iny. 
Całość 
wzniesi
ona 
nad 
wodą, 
na 
sosnow
ych, 
żywicz
nych 
palach, 
wbityc
h pio-
nowo w 
dno 
przybrz
eżnej 
płycizn
y, 
powsta
jącej 
przy 
niskim 
stanie 
wód. 
Kiedy 
poziom 
wody 
wznosił 
się nie-
co, 
chatę 
dzielił 
od 
brzegu 
szeroki 
pas 
wody, 
który 
dawał 
mieszk
ańcom 
poczuci
e 
względ
nego 
bezpiec
zeństw
a.
Pocz
ucie to 
umocn
iło się 
jeszcze 
od 
czasu, 
gdy 
dwa 
lata 
wstecz 
Grzyw
a i 
jeszcze 
wtedy 
żyjący 
jej 
bury 
brat 
zamies
zkiwał
y z 
nimi 
nawod
ną 
chatę i 
głośny
mi 
sapnięc
iami 
obwies
zczały 
zawsze 
zbliżan
ie się 
niezna-
nego. 
Nawyk 
ten 
pozost
ał 
Grzywi
e i 
teraz.
Jako 
przejśc
ie z 
brzegu 
na 
pomost 
służyło 
powalo
ne 
drzewo
. Nie 
sięgało 
ono 
pomost
u. Z 
chwiej
nego 
wierz-
chołka 
sterczą
cego 
nad 
wodą 
trzeba 
było 
wesprz
eć się 
jeszcze 
dłonią 
na 
boczne
j gałęzi 
i 
przesk
oczyć 
niewiel
kie 
pasmo 
wody.
Chat
a była 
jedna. 
Ciasna 
była i 
nocą 
ledwie 
mieścił
a 
Brodat
ego, 
Kobiet
ę, 
Małeg
o i 
Dzieck
o. 
Teraz 
nie 
było w 
niej 
miejsc
a dla 
Beznog
iego, 
Matki i 
Dziewc
zyny. 
Trzeba 
było 
budow
ać 
następ
ną.
Bud
owę tę 
należał
o 
rozpoc
ząć, 
kiedy 
lód 
utrzym
ywał 
się 
jeszcze 
na 
środku 
Rozlew
iska, 
lecz 
tajał 
już po 
brzega
ch, i 
zanim 
wody 
wiosen
ne 
napłyn
ęły z 
gór i 
uniosły 
poziom 
zalewu.
Trze
ba 
było 
pośpi
echu 
i 
spra
wneg
o 
dział
ania, 
aby 
przy
najm
niej 
wbić 
w 
dno 
płycizn
y 
ciężkie 
pale 
pod-
stawy 
szałasu. 
Resztę 
można 
było 
wykona
ć 
później
.
Brod
aty, 
Beznog
i, Mały 
i 
Dziewc
zyna 
udali 
się więc 
nad 
Rozlew
isko. 
Czekał
o ich 
trudne 
zadani
e. 
Rozpo-
częli 
od 
zrąbani
a 
czterec
h 
odpowi
ednich 
sosen. 
Odrzuc
ili 
wierzch
ołki, a 
ciężkie, 
nasyco
ne 
żywicą 
odziom
ki 
zaciosa
li w 
szpic, 
by 
łatwiej 
zagłębi
ały się 
w 
muliste 
dno. 
Stojąc 
w 
czółnac
h 
ustawil
i pale 
na 
wyznac
zonych 
miej-
scach, 
połącz
yli je 
drągow
iną, by 
nie 
przech
ylały 
się, i 
przystą
pili do 
najcięż
szej 
pracy: 
niezlicz
onymi 
ude-
rzenia
mi 
wielkic
h 
kamien
nych 
młotów 
wbijali 
je w 
dno.
Ścisł
y, 
drobny 
muł 
stawiał 
opór, a 
oni 
mozoln
ie i 
cierpli
wie 
pokon
ywali 
go. Z 
począt
ku 
praca 
posuwa
ła się 
bardzo 
powoli, 
ale 
wkrótc
e 
wpadli 
na 
pewien 
pomysł 
i 
uspraw
nili ją. 
Zamias
t 
uderza
ć 
młote
m, 
stojąc 
niepew
nie w 
chwiej
nym 
czółnie, 
posłuż
yli się 
prymi-
tywny
m 
ruszto
wanie
m. Był 
nim 
ciężki 
dębow
y kloc, 
ułożon
y 
poziom
o tak, 
że 
wparty 
był 
jednym 
końce
m na 
istnieją
cym 
już 
pomoś
cie 
starej 
chaty, 
a 
drugim 
przytro
czony 
za 
pomoc
ą pasm 
łyka do 
wbijan
ego w 
dno 
sosnow
ego 
pala. 
Tym 
sposob
em 
ciężki, 
poziom
y kloc i 
ciało 
człowie
ka 
stojące
go na 
nim 
obciąż
ały 
wbi-
jany 
pal i 
znaczni
e 
przyspi
eszały 
jego 
zagłębi
anie się 
w muł 
denny. 
Choć 
często 
zmieni
ali się 
przy 
tej 
pracy, 
wszysc
y mieli 
wkrótc
e 
pęcher
ze na 
dłoniac
h.
Po 
trzech 
dniach 
pale 
były 
wbite i 
tak 
wzaje
m po-
wiązan
e, że 
nie 
zachod
ziła 
obawa, 
by 
mogły 
przech
ylić się 
pod 
napore
m 
nurtu. 
Dzieła 
swego 
dokon
ali nie-
mal 
już w 
ostatni
ej 
chwili. 
Rozpo
czynaj
ące się 
roztop
y lada 
dzień 
zapowi
adały 
napływ 
wielkic
h mas 
wody, 
a przez 
to i 
znaczn
e 
wzniesi
enie jej 
pozio
mu w 
korycie 
i 
Rozlew
isku. 
Wtedy 
byłoby 
za 
późno.
Pow
róciwsz
y na 
Skalist
ą 
Polanę 
pozost
awali 
już 
tam 
niedłu
go. Po 
kilku 
dniach
, kiedy 
wszyst
ko 
było 
przysp
osobio
ne do 
drogi, 
wzięli 
na 
plecy 
swój 
dobyte
k i 
udali 
się nad 
Rozlew
isko, 
by żyć 
tam aż 
do 
jesieni. 
Na 
Skalist
ej 
pozost
ał 
tylko 
Mały i 
ciężarn
a 
Grzyw
a.
Tu 
czuła 
się 
dobrze
. Tu 
czuła 
się „u 
siebie"
, na 
swoim 
terenie
.
Od 
dłuższe
go 
czasu 
nie 
oddala
ła się 
poza 
Skalist
ą 
Polanę
. 
Wszyst
ko 
przem
awiało 
za 
tym, że 
pozost
anie 
tu, by 
wydać 
na 
świat 
potom
stwo, i 
tu 
właśnie 
schro-
ni się 
wraz z 
młody
mi w 
jednej 
ze 
skalny
ch 
kryjów
ek, 
które 
ostatni
o 
często 
odwied
zała.
Post
anowio
no 
zatem, 
że 
wilczyc
a 
zostani
e na 
Skali-
stej. 
Przepr
owadz
ka nad 
Rozlew
isko 
mogła
by 
skłonić 
ją do 
poszuk
iwania 
innego, 
spokoj
niejsze
go 
miejsc
a i 
ukryci
a dla 
wilcząt
. 
Byłoby 
to ze 
strony 
łowców 
ry-
zyko, a 
może i 
błąd 
nie do 
napraw
ienia.
Na 
Skalist
ej wraz 
z 
Rudog
rzywą 
miał 
też 
pozost
ać 
Mały, 
by jej 
dogląd
ać, 
dostar
czać 
pożywi
enia i 
nie po-
zwolić 
zdzicze
ć. A 
gdy 
wilczęt
a 
przyjd
ą na 
świat, 
miał je 
też 
gorliwi
e 
oswaja
ć od 
pierws
zych 
chwil 
życia.
Mim
o 
starani
a 
Brodat
ego i 
Kobiet
y 
Grzyw
a 
ostatni
o 
niechęt
nie 
przeby
wała w 
ich 
jaskini. 
Była za 
ciasna. 
Sądzili, 
że gdy 
zostani
e z nią 
tylko 
Mały, 
wilczyc
a, ma-
jąc do 
wybor
u swój 
najcie
mniejs
zy, 
ulubio
ny kąt, 
tu 
właśnie 
urządzi 
gniazd
o dla 
siebie i 
młodyc
h. 
Brodat
y 
powątp
iewał w 
to 
wpraw
dzie, 
ale inni 
mieli 
nadziej
ę, że 
oszcze
ni się 
właśnie 
w 
jaskini. 
Spędził
a w 
niej 
prze-
cież 
wiele 
śnieżny
ch 
zawiei, 
wiele 
mroźn
ych 
nocy.
Odc
hodząc 
nad 
Rozlew
isko 
mieszk
ańcy 
Skalist
ej mi-
nęli 
właśnie 
granicę 
lasu i 
skryli 
się w 
głębi 
Jaru. 
Mały, 
w 
obawie
, by 
Grzyw
a nie 
pobiegł
a za 
Brodat
ym i 
Kobiet
ą, a 
zwłaszc
za za 
Chudy
m 
prowad
zonym 
na 
postro
nku, 
uwiązał 
ją na 
rzemie
niu, 
który 
okręcił 
wokoło 
własnej 
dłoni. 
Obawy 
te nie 
okazał
y się 
uzasad
nione. 
Spokoj
na i 
obojęt
na, 
wilczyc
a 
ułożyła 
się w 
słońcu 
i sennie 
zmruży
ła 
ślepia. 
Wysta
wiła ku 
ciepły
m 
promie
niom 
pełne i 
krągłe 
teraz 
podbrz
usze. 
Co 
jakiś 
czas 
obracał
a się 
tylko z 
boku 
na 
bok. 
Mały 
leżał 
obok i 
gładził 
jej 
lśniące, 
bujne 
futro.
„Wk
rótce 
nie 
będzie 
taka 
lśniąca. 
Zacznie 
się 
linie-
nie..." 
— 
pomyśl
ał i 
nagle 
pod 
dłonią 
spoczy
wającą 
właśnie 
na 
brzuch
u 
wilczyc
y 
wyczuł 
jakiś 
ruch. 
Cofnął 
odruch
owo 
rękę i 
po 
chwili 
namysł
u 
ponow
nie 
przyłoż
ył ją w 
to 
samo 
miejsce
. Znów 
wyczuł 
ruch w 
głębi 
ciała 
Grzywy 
i pojął, 
że 
wilczęt
a 
wkrótc
e 
przyjdą 
na 
świat.
Czy 
wied
ział 
także 
o 
tym 
Chu
dy?
Nie 
wiedzia
ł, ale 
czuł po 
prostu 
instynk
towną, 
nie-
odpart
ą 
potrze
bę 
ciągłeg
o 
przeby
wania 
przy 
swojej 
wilczyc
y.
Umk
nął 
Beznog
iemu i 
teraz 
ukazał 
się na 
skraju 
puszcz
y. Biegł 
wyciąg
niętym 
kłusem
, 
wlokąc 
za sobą 
postro
nek. W 
zębach 
trzymał 
nieżyw
ego 
kaczor
a. Po 
chwili 
był 
przy 
nich. 
Zbliżył 
się do 
Grzywy
, 
porzuci
ł przed 
jej 
pyskie
m 
ptaka, 
trącił 
nosem 
jej 
kark i 
zzia-
jany 
legł 
opodal 
w 
cieniu 
skały.
I tu 
w 
pobliżu 
swojej 
wilczyc
y, w 
miejsc
u, 
które 
było 
mu już 
dobrze 
znane i 
które z 
dawna 
wziął 
we 
władan
ie, 
pozost
ał.
Mały 
nie 
zdzi
wił 
się 
temu 
zbyt
nio.
W 
ciągu 
dalszyc
h 
dwóch 
dni nic 
się nie 
wydarz
yło, nie 
licząc 
krótkie
j 
wypraw
y 
Chude
go w 
las. 
Wrócił 
z niej 
niosąc 
w 
pysku 
napocz
ętego 
zająca. 
Porzuci
ł go 
przed 
Grzywą 
i sam 
nie 
tknął 
go 
nawet.
Trzec
iego 
dnia, 
ku 
wieczor
owi, 
Grzywa 
skryła 
się w 
jednej 
ze 
szczelin 
skalnyc
h, 
którą 
ostatni
o 
odwied
zała 
kilkakr
otnie. 
Mały 
począł 
wciskać 
się tam 
za nią, 
ale z 
głębi 
dał się 
słyszeć 
głuchy 
odgłos 
pogróż
ki. 
Rów-
nież i 
Chudy 
próbow
ał 
towarz
yszyć 
Grzywi
e w jej 
ukryciu
, ale 
słysząc 
ostrzeg
awcze 
warcze
nie 
wycofał 
się od 
razu.
Przez cały następny dzień wilczyca pozostawała w 
swojej szczelinie i dopiero wieczorem wyszła na krótką 
chwilę, by w pośpiechu załatwić swoje potrzeby. Po-
chłeptała też wody z kałuży i ponownie się skryła.
Zdawało się już prawie pewne, że tę właśnie szczelinę 
wybierze Grzywa na gniazdo dla siebie i wilcząt.
Chudy stale leżał obok włazu i nasłuchiwał. Przed 
zmrokiem przechylił łeb na bok i spojrzał ciekawie na 
czerniejące wejście. Z ciekawości i Mały zbliżył się tam, a 
wtedy Chudy warknął, ale nie ruszył się z miejsca. 
Chłopiec zawahał się, spojrzał na wilka i wreszcie wsunął 
głowę i barki w głąb szczeliny. I oto posłyszał słabiutki, 
stłumiony pisk.
Był to głos pierwszych wilcząt, jakie Grzywa wydała na 
świat. Głos wnucząt Wadery.
WILKI I WILCZĘTA
Zanim odeszli nad Rozlewisko, Beznogi i Brodaty wiele 
razy porównywali zachowanie się Grzywy i Chudego. 
Wspominając różne zdarzenia i sytuacje zrozumieli, że ich 
wilki nie zachowują się jednakowo. Ostatnia utarczka z 
niedźwiedziem przekonała ich o tym również. 
Zastanawiali się nad przyczynami owych różnic. 
Wiedzieli, że Chudy odebrany został jego matce — 
wilczycy, zanim jeszcze otworzyły mu się ślepka. Zetknął 
się więc z opieką człowieczą, gdy pozostawał jeszcze 
ślepym, ledwie kilkudniowym wilczęciem, a pierwszym 
żywym stworzeniem, jakie ujrzał w życiu, był człowiek. 
Inaczej było z Grzywą. Mały porwał ją z wilczego 
gniazda, gdy była już sprawnie biegającym, choć małym, 
kilkudziesięciodniowym wilczkiem, i sporo minęło czasu, 
zanim oswoiła się i pozwoliła dotknąć.
Teraz oba wilki były wprawdzie oswojone i przy-
wiązane do nich, a jednak stopień zaufania, jakim da-
rzyły opiekunów, nie był równy.
Kiedy zdarzyło się, że Chudy powracał z łowów oka-
leczony, zawsze chętnie zbliżał się do Beznogiego, Matki 
lub Dziewczyny pozwalając im opatrzyć i oczyścić rany, 
nawet jeżeli sprawiali mu przy tym ból. Ufność jego 
silniejsza była niż cierpienie. Zraniona Grzywa 
przeciwnie: zaszywała się zawsze w gąszczu lub pozo-
stawała na uboczu. Nie szukała pomocy u nikogo. Kiedy 
jej rany podgoiły się nieco, a ona czuła się zdrowsza, 
wtedy dopiero zbliżała się do opiekunów. Ilekroć 
próbowali zbliżyć dłoń do zranionego ciała, szczerzyła 
jednak zęby. I tak było zawsze, od kiedy stała się dorosła.
Chudy, gdy nie był nadto głodny, pozwalał swym 
opiekunom, by odebrali mu mięso trzymane w paszczy. 
Rudogrzywa nigdy i nikomu na to nie pozwalała. Łowcy 
rozmyślając nieraz nad tym, domyślili się w końcu, że im 
wilcze szczenię wcześniej poznaje opiekunów i wcześniej 
oswaja się z nimi, tym lepiej dla nich, korzystniej.
Zgodnie więc z poleceniem ojca i radą Beznogiego 
Mały miał rozpocząć oswajanie wilcząt jak najwcześniej i 
jak najwięcej czasu im poświęcać. Tak to sobie umyślili, 
mając też pewne nadzieje, że jak już wszyscy 
wyprowadzą się z jaskini i zostanie w niej tylko Mały, 
tam właśnie Grzywa urządzi gniazdo i wyda na świat 
szczenięta. Ułatwiłoby to znacznie zadanie wczesnego 
oswajania wilcząt.
Stało się wszakże inaczej.
Wbrew ich planom Chudy zawrócił z drogi, by pozo-
stać przy Grzywie, a ona znalazła dla siebie inne schro-
nienie. Wprawdzie do puszczy nie umknęła, ale i jaskini 
nie wybrała. Wolała sytuację pośrednią. Zachowała w 
niej bliskość Małego, który dostarczał jej także pokarm, 
a równocześnie pozostawała na Skalistej, gdzie spędziła 
znaczną część swego życia. Obrała tu schronienie, w 
którym czuła się najpewniej; leżało ono w pobliżu miejsc 
od dawna znanych, a było przy tym trudno dostępne i 
pozostawało na uboczu. Osłonięte od wiatru i deszczu 
suche było i mroczne, zaciszne i dość głębokie, by czuła 
się w nim bezpieczna i spokojna. Z nikim nie musiała go 
dzielić, z nikim, prócz własnych dzieci. Schronienie to, 
położone wysoko na skale, nie było przez nikogo 
odwiedzane. Wreszcie to właśnie ukrycie po prostu było 
w pobliżu. Nie musiała go kopać i ryć w twardej ziemi. 
Czekało gotowe. Była to wąska i głęboka nisza czy też 
jama w skale. Leżała opodal szczeliny, w której 
mieszkańcy Skalistej skrywali zwykle zapasy mięsa.
W tej sytuacji Mały nie miał łatwego zadania. Przez 
trzy dni i trzy noce Chudy nie odstępował włazu do jamy.
Kiedy chłopiec zbliżał się, basior pozostawał spokojny i 
obojętny. Cofał się tylko nieco i obserwował go w 
skupieniu. Jak zachowałby się Chudy, gdyby on — Mały, 
usiłował teraz wsunąć się do jamy, tego chłopiec nie 
wiedział. Lękał się więc, gdyż wilk ledwie go tolerował w 
pobliżu.
Przez następne kilka dni Mały celowo podawał Chu-
demu zbyt mało mięsa. Chciał skłonić tym wilka, aby w 
poszukiwaniu pokarmu choć raz oddalił się od jamy. 
Chłopiec czekał dzień, drugi, trzeci. Niemal nie spuszczał 
wilka z oczu, a i wilk instynktownie czynił, co należało: 
trzymał swoją straż i strzegł jamy przed intruzami.
Obaj byli cierpliwi i konsekwentni. Siedzieli lub leżeli 
naprzeciw siebie, czujni nawet w czasie drzemki. 
Czwartego dnia Mały zaczął się niecierpliwić, choć 
jednocześnie lękał się sytuacji, kiedy Chudy oddali się, a 
on wsunie się na czworakach do jamy, zastawiając na 
zewnątrz swoje bezbronne nogi, narażone na kły 
Chudego, który każdej chwili mógł przecież zawrócić. A 
jak zachowa się Grzywa? Nie zobaczy jej nawet w tej 
czarnej czeluści skalnej. Być może usłyszy tylko jej 
ostrzeżenie i nie zdąży wycofać się w porę?
Piątego dnia Chudy porzucił wreszcie swoją straż. Mały 
wskoczył spiesznie na szczyt skały i odprowadzał wilka 
wzrokiem aż do chwili, gdy ten znikł na skraju polany, 
wśród krzewów otaczających Głęboki Jar. Chłopiec miał 
teraz trochę czasu, przynajmniej tyle, ile trwałaby 
powrotna droga wilka, więc zsunął się szybko ze skały i 
zbliżył do jamy. Siadł przy włazie i trzymając w dłoni 
kilka kawałków mięsa wezwał Grzywę. W odpowiedzi 
wilczyca warknęła cicho, po czym zaskomlała ową 
wysoką nutą niecierpliwości i po chwili wysunęła się z 
jamy. Nie zwróciła nawet uwagi na Małego ani na mięso, 
lecz ku jego zdziwieniu z nosem przy ziemi pobiegła 
śladem Chudego i wkrótce zawróciła. Teraz dopiero 
zbliżyła się do chłopca, wzięła z jego rąk kilka kawałków 
mięsa i ponownie pobiegła tropem wilka. Jej ruchy były 
niespokojne, spieszne. Kłusowała teraz wprost ku granicy 
lasu.
Mały wspiął się wyżej na skałę i śledził ją, aż skryła się 
w Głębokim Jarze. Wtedy dopiero zdecydował się i 
szybko wczołgał do jamy. W głębi namacał żwirowate 
zagłębienie, a tam trzy ciepłe, miękkie ciałka. Chwila 
wahania. Jak teraz powinien postąpić? Zdecydował. 
Wziął wilczęta w dłonie i wysunął się na zewnątrz. Po-
stanowił, że będzie je trzymał przy sobie do chwili po-
wrotu Grzywy. Chciał się przekonać, jak wilczyca za-
reaguje, gdy zobaczy małe leżące na jego kolanach. „Nie 
rzuci się przecież na mnie, skoro jej małym nic złego nie 
zrobiłem — myślał Mały. —Niech wilczęta
już teraz poznają mój zapach. Niech Grzywa przekona 
się, że nic im nie grozi, kiedy są przy mnie..."
Siadł przed włazem do jamy, wyciągnął przed siebie 
nogi i ułożył na kolanach wilczęta. Spostrzegł, że mają 
wypukłe czoła, duże główki i maleńkie uszy. Był za-
fascynowany ich widokiem. Nigdy dotąd nie widział 
kilkudniowych wilcząt. Z trudem mógł sobie wyobrazić, 
że z tych niekształtnych i nieporadnych tworków 
wyrastają po niedługim czasie zwierzęta tak sprawne, 
szybkie, silne i przebiegłe.
Wilczęta pełzały chwilę, wreszcie ułożyły się jedno przy 
drugim i spokojnie usnęły.
Wszystko trwało kilka chwil zaledwie i w momencie, 
gdy wilczki usnęły, powróciła Grzywa. Z rozbiegu 
wdrapała się na skałę... Mały zdrętwiał... Minąwszy go 
wilczyca natychmiast wsunęła się do jamy. Po krótkiej 
chwili wyskoczyła z niej. Jednym susem znalazła się przy 
Małym i śpiących na jego kolanach wilczętach. Chłopca 
zdawała się w ogóle nie zauważać, a cała jej uwaga 
skierowana była ku małym burym ciałkom. Odtrącając 
nosem dłoń chłopca warknęła krótko, oblizała jedno 
szczenię i ująwszy je delikatnie w zęby poniosła w głąb 
jamy. Mały siedział bez ruchu. Wilczyca zaraz powróciła 
po drugie. Trzecie szczenię Mały podał jej na wyciągniętej 
dłoni. Zabrała i tego i skryła się w głębi jamy.
Mały usłyszał tylko odgłosy mlaskania i po chwili 
wszystko ścichło.
Chudy powrócił o zmroku. Niósł w pysku cietrzewia. 
Porzucił go u włazu do jamy, wsunął w szczelinę łeb i 
barki, zaskomlał i cofnął się. Grzywa wychyliła z nory 
głowę, warknęła ostrzegawczo, chwyciła ptaka i 
skryła się.
Wilk legł opodal i tego wieczora już się nie oddalał. 
W ciągu najbliższych dni Mały dawał Chudemu coraz 
mniejsze porcje pokarmu. Znużony stałym czuwaniem 
chłopiec przesypiał noce i nie wiedział, co dzieje się wtedy, 
ale wilk powodowany głodem, a może także instynktowną 
potrzebą opiekowania się potomstwem i wilczycą, za dnia 
pobiegł trzykrotnie do puszczy. Wracał zawsze z pełnym 
brzuchem i ptakiem bądź zającem w zębach.
Za każdym razem, gdy biegł do puszczy, Grzywa w 
niewiadomy dla Małego sposób wyczuwała to i po-
rzucając norę biegła jego śladem. Nie oddalała się jednak 
zbytnio. Nieobecność Chudego niepokoiła ją, więc biegła 
za nim, ale już po chwili silniej jeszcze niepokoiło ją to, 
że nie ma przy niej szczeniąt i że sama znajduje się dłużej 
poza gniazdem. Znajdując się pod jednoczesnym 
działaniem dwóch przeciwstawnych popędów ulegała 
oczywiście silniejszemu: porzucała nagle ślad Chudego i 
pędem wracała do wilcząt.
Być może owo niezmiennie powtarzające się zacho-
wanie Grzywy wywołane było inną jeszcze przyczyną.
Aby nie zanieczyszczać własnej nory, by ugasić 
pragnienie i rozprężyć trochę mięśnie, musiała co jakiś 
czas opuszczać norę. Póki znajdowała się w jej wnętrzu, 
broniła Chudemu dostępu, nie dopuszczała go do 
szczeniąt. Kiedy jednak opuszczała norę, dawała mu tym 
samym wolną drogę do gniazda. Widać było, że niepokoi 
ją to i gdy basior znajdował się w pobliżu, ona — w 
potrzebie — wymykała się z nory ledwie na krótką chwilę. 
Nie odbiegała wtedy nigdzie dalej i co chwila zerkała w 
jego stronę, a do szczeniąt powracała tak spiesznie, jak 
tylko to było możliwe. Korzystała więc zapewne chętnie z 
tych nielicznych chwil, gdy za dnia Chudego nie było w 
pobliżu. Mogła wtedy opuścić norę nie narażając przy 
tym szczeniąt na tak przez nią niepożądane odwiedziny 
ich ojca.
A Chudy ciekaw był źródła tych nie znanych i nowych 
dla niego zapachów i 
dźwięków. Od ich bliższego poznania powstrzymywała go 
stale obecność Rudogrzywej i jej groźne warczenie.
Trudno orzec, czy jej nieufność wobec basiora była 
uzasadniona czy nie. Bywało przecież, że młode, zwła-
szcza niedoświadczone basiory, odnosiły się czasem zbyt 
brutalnie do swego potomstwa w pierwszych dniach jego 
życia. Trącały je nosami, próbowały brać w zęby, a nawet 
i unieść poza gniazdo. Być może niektóre młode samce po 
prostu brały je za drobną, nieznaną zwierzynę. 
Kilkudniowe wilczęta były przecież całkiem niepodobne 
do znanych im przedstawicieli ich własnego gatunku. Ich 
kształt, rozmiary, woń i głos w niczym nie przypominały 
wilków...
A skoro niekiedy rzecz tak właśnie się miała, młode 
basiory, nieświadome swego ojcostwa, gotowe były za-
pewne ową nieporadnie czołgającą się zwierzynę poddać 
próbie i przekonać się, czy małe, nieznane stworki służyć 
mogą jako pokarm... Zapewne te właśnie lub może inne 
jeszcze przyczyny sprawiały, że wszystkie prawie wilczyce 
nie dopuszczały swych samców do wilcząt, aż te 
przestawały pełzać na brzuszkach i zaczynały chodzić. 
Wtedy ze strony niedoświadczonych wilków nic już 
szczeniętom nie groziło: przeciwnie, wtedy były gotowe ich 
bronić i dostarczać im pożywienia.
Rudogrzywa nie różniła się od innych wilczych matek: 
póki wilczęta nie nauczyły się chodzić, nie dopuszczała do 
nich swego samca.
Tymczasem Mały skwapliwie korzystał z każdej nie-
obecności Chudego i Grzywy. Zabierał wilczęta z gniazda 
i ułożywszy je sobie na kolanach czekał spokojnie.
Kiedy po raz trzeci wyjął wilczki z nory, miały już 
jedenaście dni. W zachowaniu się Grzywy wystąpiła tym 
razem pewna zmiana. Powróciła zziajana i nie pobiegła 
wprost w głąb nory, ale zbliżyła się od razu do Małego. 
Pamiętała już, że poprzednio tu, na jego kolanach, 
znajdowała swoje wilczęta. Nie wzięła się też od razu do 
gorączkowego przenoszenia ich w głąb jamy. Obwąchała 
je tylko i pozostawiając opiece Małego oddaliła się jeszcze 
raz. Odeszła niedaleko i tylko na chwilę, by wytarzać się w 
resztkach śniegu, otrząsnąć sierść i napić się wody z 
kałuży. Zaraz potem powróciła do wilcząt i kolejno 
poniosła je w głąb jamy.
BŁĄD
Naturalną koleją rzeczy zależność wilcząt od matki z 
biegiem dni szybko maleje. Można to spostrzec już w 
pierwszym miesiącu życia. Ich sierść początkowo płasko 
przylegająca do ciałek, krótka i niezbyt gęsta, staje się 
wkrótce puszysta, a one same bardziej odporne na chłód. 
Nie ziębną tak dotkliwie pod nieobecność matki. Nie 
muszą więc stale grzać się przy jej ciele i wciąż sycić jej 
ciepłym mlekiem. Zmienia się też odpowiednio 
zachowanie wilczych matek. Gdy zdarza im się wyjść z 
gniazda, nie powracają doń z takim pośpiechem, nie 
karmią młodych tak często i tak często nie wylizują. W 
swej macierzyńskiej opiece stają się spokojniejsze. Z 
biegiem dni powoli wygasa w nich to zaborcze 
podniecenie wywołane świeżo wzbudzonym 
macierzyńskim instynktem i nowością sytuacji, w jakiej 
znalazły się od chwili, gdy stały się matkami. Nie znaczy 
to bynajmniej, aby wilczyce z biegiem dni stawały się 
obojętne wobec swych dzieci. Nadal pozostają przecież 
stale w pobliżu gniazda i reagują niezwłocznie na każdą, 
najcichszą nawet skargę małych. Chronią je nadal przed 
niebezpieczeństwem i cierpliwie troszczą się o ich 
potrzeby. Tyle że nie czynią tego z owym nerwowym 
zapamiętaniem pierwszych dni macierzyństwa.
Sam nawet upływ czasu mógł więc sprawić, że Grzywa 
coraz spokojniej znosiła bliski kontakt Małego z 
wilczętami. Także i doświadczenia ostatnich dni upewniały 
ją zapewne w tym, że wilczęta nie lękają się chłopca, a jego 
dotknięcia i bliskość nie sprowadzają na młode niczego, co 
by ją samą niepokoiło. Znała go przecież. Oswajał ją od 
szczenięcia.
Kiedy następnym razem Chudy za dnia wyruszył na 
łowy, wilczki kończyły właśnie szesnasty dzień życia. 
Grzywa jak zwykle pognała śladem basiora, a wtedy Mały, 
swoim z kolei zwyczajem, wydobył wilczęta z nory. Nie 
lękał się powrotu Grzywy. Wiedział, jak się zachowa, więc 
z uwagą przyglądał się wilczętom. Ze zdziwieniem 
spostrzegł, że są. bardziej bojaźliwe niż poprzednio i kryją 
główki w fałdach jego odzienia. Po chwili jego zdziwienie 
ustąpiło radości. Zobaczył, że oczy szczeniąt są już 
otwarte. Przypatrując im się pojął, że wydobyte z mroku 
gniazda unikają jasności. „Razi ich oczy. Boją się. Nie 
widziały nigdy światła" — pomyślał.
Po chwili uświadomił sobie, że kilkunastodniowe wil-
częta nigdy nie opuszczają nor i zbytnia jasność może 
zaszkodzić dzieciom Grzywy.
Szybko więc zgarnął małe i poniósł je do swojej pie-
czary. Głęboki półmrok jej wnętrza niewiele różnił się od 
ciemności panującej w ich rodzinnym gnieździe. „Tu 
powinno im być lepiej" — pomyślał i nie mylił się.
Wilczęta ułożone swobodnie na skórach poczęły je 
obwąchiwać, unosiły główki i na chwiejnych łapkach 
usiłowały nawet przejść kilka kroków.
Nadbiegła właśnie Grzywa. Zastawszy pustą norę 
popędziła śladem Małego, by odnaleźć wilczęta w pie-
czarze. Była podniecona, groźna niemal. Warknęła, 
ukazała kły i zaraz chwyciła jedno szczenię w pysk, ale po 
przejściu kilku kroków położyła je ostrożnie u włazu do 
pieczary, zaskomlała i stanęła bezradna. Sytuacja była dla 
niej nowa. Musiałaby nieść szczenię kilkadziesiąt kroków 
po skałach. Mały zaniepokoił się, że Grzywa przenosząc 
wilczki może upuścić któregoś w drodze. Chciał jej pomóc. 
Ujął jedno szczenię, by wsunąć je za pazuchę, ale Grzywa 
skoczyła nagle ku niemu i chwyciła za przegub dłoni. Nie 
zraniła go, ale Mały długo jeszcze czuł ból po ucisku jej 
zębów. Było to ostrzeżenie. Nie wiedział, jak postąpić, 
położył więc wilczka na skórach, odstąpił krok i czekał. 
Grzywa wybiegła tymczasem z pieczary, następnie wróciła, 
ujęła w zęby wilczka, którego poprzednio pozostawiła u 
włazu, i poniosła go do gniazda. Zajęta bez reszty i 
skupiona nad tą czynnością nie zwracała uwagi na to, co 
czyni Mały, a on wziął tymczasem dwa pozostałe 
szczenięta i szybko pobiegł za nią. Kiedy Rudogrzywa 
złożyła wilczka w gnieździe i wysuwała się z nory, by. 
pobiec do pieczary po następne, pozostałe jej szczenięta 
leżały tuż. Znalazła je jak zwykle na kolanach Małego. Tę 
sytuację już znała. Spokojnie zabrała więc jedno, a po 
chwili i drugie szczenię i wraz z nimi pozostała w głębi 
nory. 
Dnia szybko przybywało. Cały niemal czas Mały spędzał 
u włazu do wilczej nory i wykorzystywał każdą 
sposobność, by oswajać wilczęta. Podrosły i choć rzadziej 
ssały matkę, trzeba im było znacznie więcej mleka. Zatem i 
Grzywa musiała więcej jeść. Mały karmił też ją do syta i 
mimo że Chudemu dostawało się pokarmu niewiele, zapas 
mięsa szybko malał.
Basiora karmił zawsze drobnymi kawałkami mięsa, 
podawanymi z ręki, wierząc, że ten przestanie kiedyś 
wreszcie okazywać mu nieufność. Ale Chudy jak zawsze 
zbliżał tylko pysk do wyciągniętej dłoni chłopca, ujmował 
delikatnie mięso i od razu się wycofywał.
Przyszedł jednak dzień, w którym wilk zbliżył się do 
Małego, choć ten nie-ofiarował mu mięsa. Podszedł do 
niego, machnął ogonem i stanął zwrócony bokiem. Mały 
przemógł lęk, wyciągnął rękę i powolnym ruchem położył 
ją na karku basiora. Ten nie drgnął nawet, napiął tylko 
mięśnie, warga uniosła się lekko ku górze, ukazując 
skrawek kła, a zwężone w słońcu ślepia rozwarły się, 
pociemniały. Mały widział to, ale dłoni nie cofnął. Nie 
poruszył się. Minęła długa chwila, po czym kieł wilka skrył 
się znów pod wargę, źrenice zwęziły się, a naprężenie 
mięśni ustąpiło. Chłopiec przesunął dłoń wzdłuż wilczego 
grzbietu i spokojnie ją cofnął.
Od tego zdarzenia nieufność wilka wobec chłopca 
malała z każdym dniem. Równocześnie Grzywa przestała 
tak nieustępliwie strzec dostępu do swego gniazda
i młodych. Nawet Chudemu dwukrotnie udało się 
przemknąć w głąb nory do wilcząt. Ośmieliło to i Małego.
Któregoś dnia, kiedy Grzywa wyszła z nory i ułożyła się 
w wiosennym słońcu — a czyniła to ostatnio dość często 
— i kiedy Chudy legł obok niej, Mały wsunął się do nory 
i na oczach obu dorosłych wilków wydobył stamtąd jedno 
szczenię. Wilki zerwały się i podbiegły od razu ku niemu, 
obwąchały malca, matka polizała go i... pozostawiła na 
kolanach Małego.
To było następne zwycięstwo. Niemało kosztowało go 
trudu.
Od tego dnia, a był to trzydziesty dzień życia wilcząt, 
Mały wyjmował je z nory, ilekroć Grzywa z niej wy-
chodziła. Wilczki skrywały się jednak nadal przed jas-
krawym światłem dnia, toteż chłopiec osłonił skórą kąt 
przy włazie do nory i tam, w cieniu, spędzał z nimi wiele 
czasu. .
Dwa wilczęta rosły dobrze. Była to parka. Buroszarego 
samczyka o puszystej sierści, chłopiec nazwał Kudłatym. 
Samiczkę, tłustą i spokojną, nazwał Senną. Jej siostrze, 
najmniejszej i najruchliwszej z trójki, dał imię Bystra.
Minęło jeszcze kilka dni i wilczęta zaczęły się już trochę 
interesować drobną zdobyczą, którą czasem przynosił 
Chudy.
Kiedy Brodaty, Beznogi i Dziewczyna przybyli znad 
Rozlewiska, wilczętom mijał właśnie czterdziesty dzień 
życia.
Beznogi szedł pierwszy i zbliżał się do podnóża skały, 
gdy Chudy poderwał się i rzucił ku niemu, pokonując 
przestrzeń kilkunastu kroków w ułamku chwili. Zdawało 
się, że wilk nie rozpoznał go od razu i dopiero głos 
Beznogiego osadził go w miejscu i przemienił impet ataku 
w nie kończące się wylewne podskoki radosnego 
powitania. Beznogi potknął się i przewrócił przy tym, a 
wilk nadal obskakiwał go popiskując niemal jak szczenię.
Patrząc na tę scenę Mały pojął dopiero w pełni różnicę 
pomiędzy stosunkiem Chudego do swoich opiekunów a 
stosunkiem Grzywy do nich. „Jeżeli to dlatego, że Chudy 
był w rękach Beznogiego już jako ślepe szczenię — 
pomyślał Mały — to te moje wilczki będą mnie witały 
kiedyś tak samo".
Przybysze nieśli dobre wieści. Nowa chata stała już na 
palach, ryb w Rozlewisku było w bród. Wodniacy, 
których siedziba mieściła się ledwie o dwa dni drogi w 
górę Wielkiej Rzeki i których bliskości lękał się Beznogi, 
nie pokazywali się wcale w okolicach. Progi skalne na 
rzece uniemożliwiały im spław, a wielkie bagniska 
przecinały pieszą drogę. Jedyne przejście od nich biegło 
wzdłuż wysokiego brzegu Wielkiej Rzeki, a tamci nie znali 
go lub nie widzieli celu w podejmowaniu tej trudnej i 
dalekiej drogi.
Mały, chcąc pokazać przybyłym wilczęta i dać świa-
dectwo wynikom swoich starań, wydobył je z jamy, a 
pozostali zbliżyli się do nich, by je dokładnie obejrzeć i 
wziąć w ręce. Było to jednak niemożliwe. Palec 
Brodatego, przeszyty na wylot ostrymi jak szpilki ząb-
kami Kudłatego, spłynął obficie krwią, a paznokieć 
Dziewczyny zsiniał natychmiast pod naciskiem drobnych 
szczęk Bystrej. Zaraz też wilczęta umknęły do nory i 
nawet Małemu nie pozwoliły się już z niej wydobyć.
Stało się jasne, że w planach łowców został popełniony 
błąd. Sądzili, że oswojenie wilcząt z Małym wystarczy, by 
stały się one ufne i łagodne także wobec innych. Byli 
jednak w błędzie.
Po kilku godzinach następna próba zbliżenia się 
przybyszy do wilcząt dała podobny wynik, a najmniejsze 
szczenię skaleczyło tym razem Beznogiego.
Zrozumieli wtedy, że wilczęta oswojone z Małym na-
leżało póki czas oswajać także z pozostałymi członkami 
rodzin. Zaniepokojeni postanowili pozostać na Skalistej 
kilka dni. Tyle, ile trzeba będzie, by wilczki bodaj trochę 
oswoiły się z nimi. Sądzili, że zadanie to znacznie ułatwi 
im uprzednie obycie wilcząt z Małym. Tylko po części 
okazało się to prawdą.
—	Co będzie z Kobietą, Dzieckiem i Matką? Wilczki 
nie będą ich znały... — spytał Mały.
—	Nie wiem... Może przyjdą tu, kiedy my odejdziemy 
— odparł z wahaniem Brodaty.
—	Trzeba prędko zabrać wilczki nad Rozlewisko. 
Zabrać, żeby stale były z nami. Ze wszystkimi — wtrącił 
chłopiec, któremu samotność na Skalistej Polanie bardzo 
już ciążyła.
—	Tak — zgodził się Brodaty — trzeba, ale teraz za 
wcześnie. Grzywa będzie tam niespokojna. Szczenięta 
będą spłoszone. Pomost i chaty chwieją się od wiatru. 
Podłoga drga, kiedy mocniej stąpnąć. Wilczęta zlękną 
się. Grzywa wyniesie je w las... Pójdzie z nimi w knieję, 
jak Wadera...
—	Trzeba im zrobić jamę na brzegu. Nie brać na razie 
do chaty ni na pomost. Tam ciasno. Tam wszystko jest 
inne niż to, co tu znają. Nie można tak — rzekł Beznogi.
—	Jamy na brzegu nie zrobi się. Woda zaraz pod 
trawą — odparł Brodaty. — Kopać jamy nie można — 
dodał. — Zaleje ją wodą...
—	Nie trzeba kopać. Z mocnych gałęzi można ustawić, 
korą przykryć i gliną obłożyć... Potem ziemią przysypać, 
darnią obłożyć: będzie dobra jama; będzie jak wilcza 
nora wygrzebana w pagórku. Trzeba spróbować. Prędko 
trzeba. Inaczej wilczęta będą dzikie. Będą znały tylko 
Małego. Nas będą się bały. Trzeba spróbować... Chudy 
też nie wejdzie do chaty nawodnej. Będzie się bał... 
Trzeba po trochu... Żeby się przyzwyczaił. Od razu nie 
można — zakończył Beznogi.
Postanowiono w końcu nie zwlekając przenieść wil-
częta nad Rozlewisko.
Przez dwa dni Mały przyzwyczajał Rudogrzywę do 
tego, że nosi jej małe na rękach, a potem w koszu na 
plecach. Grzywa zawsze szła wtedy obok chłopca i 
wspinając się na niego co chwila trącała wilczęta nosem i 
lizała je. Mały ułatwiał jej to przykucając od czasu do 
czasu ze swym brzemieniem.
Trzeciego dnia zwinęli wszystko na Skalistej Polanie. W 
jaskini pozostały tylko rozpostarte świeże skóry, aby tu 
należycie przeschły. Właz do jaskini przywalili szczelnie 
odłamkami skalnymi i wyruszyli w drogę.
Brodaty i Dziewczyna poszli przodem. Szli spiesznie, 
by zawczasu przygotować jamę dla wilków. Chłopiec ze 
szczeniętami, które niósł w płytkim koszu wiklinowym, i 
Beznogi szli z dorosłymi wilkami w tyle. Na postojach 
wilczki lękliwie zbijały się w gromadkę i dopiero po 
chwili, kiedy Grzywa układała się obok nich, chwytały jej 
sutki i łapczywie ssały mleko.
Droga trwała cały dzień i znaczną część nocy. Na 
miejscu znaleźli się dopiero, kiedy ciemności zaczęły 
blednąc.
Ukrycie dla Rudogrzywej i wilcząt było już gotowe. 
Wyglądało istotnie jak jama wygrzebana w pokrytym 
darnią pagórku. W cieniu drzew, oparte o korzenie 
starego wykrotu, zdawało się tu naturalnym tworem 
puszczy.
Z niepokojem oczekiwali chwili, w której wilczęta i 
Grzywa znajdą się we wnętrzu. 
Ich zamierzeniom sprzyjało zapewne i to, że po 
wielogodzinnej podróży wilczki 
były zmęczone i senne. Usnęły, gdy tylko znalazły się w 
mrocznym wnętrzu jamy. Grzywa kilkakrotnie wchodziła 
tam i wychodziła, badała okolicę, poznawała pobliskie 
zapachy. Wreszcie uspokojona legła obok swych młodych 
i już tam pozostała. I Chudy pogodził się zapewne z tym 
nowym miejscem i nowym schronieniem rodziny, gdyż 
pozostał u włazu i zadrzemał, jak to zwykł czynić przy 
norze na Skalistej.
Brodaty i Mały spędzili resztę tej nocy obok wilków. 
Minęła spokojnie. Raz tylko zbudzili się, kiedy sarna 
przemknęła spłoszona przez nadbrzeżną polankę wraz z 
dwójką małych koźląt. Nie spostrzegli jednak, przed 
czym umykała.
Po wschodzie słońca zachmurzyło się i powiało ciepłym 
wiatrem. Wkrótce wiatr przyniósł deszcz. Gęsty, ulewny 
deszcz.
ICH PIERWSZY STRACH
Z nieba lały strugi wiosennego deszczu. Poprzez jego 
szura dochodził od strony górnego biegu Wielkiej Rzeki 
głuchy łoskot. Powstawał tam, gdzie wezbrany nurt 
rozbijał się na skalnych progach. Ulewa trwała cały dzień.
Ku wieczorowi Rozlewisko wystąpiło z brzegów.
Woda sięgała już prawie pomostu, łączącego nawodne 
chaty. Ich wnętrza pozostawały dotąd jeszcze suche. I 
zbudowane na brzegu schronienie wilków,- obłożone na 
sklepieniu płatami kory, gliną, a na to jeszcze grubą 
warstwą darni, opierało się z powodzeniem ulewie. W 
czasie deszczu Grzywa nie wychodziła stamtąd wcale. 
Tylko Chudy, z nawyku lub może z nakazu rodzi-
cielskiego instynktu, pozostawał i teraz w pobliżu 
wilczycy i szczeniąt, nie znajdując tu należytej osłony. 
Wiosenne linienie jego sierści pogarszało jeszcze sytuację. 
Więc kulił się pod nawisłymi gałęziami pobliskiego 
świerka i tylko czasem wstawał, aby otrząsnąć wodę 
ociekającą z grzbietu.
Nocą przestało padać i następny ranek był znów po-
godny.
Grzywa i Chudy szperały tu i tam. Węszyły. Poznawały 
dokładniej pobliski teren. Nowe schronienie, imitujące 
naturalną norę, odpowiadało zapewne ich wilczym 
wymogom i potrzebom, zachowywały się bowiem tak, 
jakby badały teren, który wybrały sobie same.
Mały, znudzony ciągłym wysiadywaniem przy wilkach, 
wybrał się z łukiem w las. Beznogi popłynął czółnem, by 
sprawdzić zawartość wiklinowych samołówek, 
zakotwiczonych głęboko w wodzie, a Brodaty siadł 
opodal wilczej nory i przyglądał się jej mieszkańcom.
Wilczęta, które dopiero za kilkanaście dni miały 
skończyć drugi miesiąc życia, wyszły na zewnątrz. 
Zdziwiło to Brodatego. Zdawało mu się szczególnie za-
skakujące, że wilczęta uczyniły to w nowym dla nich 
miejscu i pod nieobecność matki.
Z początku nieśmiało, potem coraz odważniej, wilczki 
poczęły myszkować tu i tam i kiedy zaspokoiły już swoją 
ciekawość, przystąpiły ochoczo do zabawy. Nie bacząc 
wcale na to, co dzieje się wokoło, przyskakiwały do 
siebie, niezdarne jeszcze i nieco chwiejne, tarmosiły się 
wzajemnie za karki i przewracały w mokrej trawie. 
Oddaliły się przy tym od nory o dobre kilkanaście susów 
rosłego wilka.
„Żeby choć były ciche" — pomyślał Brodaty, gdy 
wilczki w zabawie zajadle napadały na siebie i odpierały 
wzajemne ataki, wydając przy tym całą rozmaitość 
dźwięków, na jakie już potrafiły się zdobyć.
Brodaty zamyślił się. Nigdy nie widział, by niespełna 
dwumiesięczne, a nawet i
starsze nieco wilczęta bytujące w kniei, opuszczały 
gniazda w czasie nieobecności ich matek...
W tym wieku żadne wilcze szczenię nie śmie naruszyć 
tej reguły. Wilczęta nie muszą się tego uczyć. Mają to we 
krwi. Muszą mieć. Te, których dziedzictwo wilczej krwi 
nie obdarzyło wrodzoną o tym wiedzą, płacą własną 
krwią. Giną przedwcześnie i swej opieszałości nikomu już 
w dziedzictwie przekazać nie mogą. Nie dożywają czasu 
rozrodu; nie osiągają dojrzałości.
Brodaty nie zdawał sobie oczywiście sprawy z me-
chanizmów, jakie warunkują i utrwalają właściwe za-
chowanie się wilków, ale pojmował jasno, że to, co działo 
się właśnie przed jego oczami, nie było normalnym 
zachowaniem się młodych wilcząt. To wiedział na pewno, 
zamyślił się więc nad przyczynami owego niepojętego 
stanu rzeczy. Przestał się dziwić, kiedy uprzytomnił sobie, 
że te wilczęta rozwijały się dotąd w dość niezwykłych 
warunkach, i pomyślał, że zbyt częste wyjmowanie wilcząt 
z nory stało się zapewne przyczyną ich niepożądanej, 
przedwczesnej śmiałości. Cieszyło to Brodatego i 
jednocześnie niepokoiło. Wilczęta były jeszcze małe i 
prawie bezbronne. Nawet lis potrafiłby je teraz zadusić.
Po jakimś czasie wróciła Grzywa i krótkim warknięciem 
od razu zapędziła wilczęta do jamy. Widząc to Brodaty 
na razie uspokoił się. Sądził, że jeżeli wilczki nie będą się 
zbytnio oddalały od nory, nic złego im się nie stanie. 
„Czy jednak nie będą się oddalały?" — pomyślał na 
koniec, a myśl ta powracała natrętnie i odbierała mu 
spokój.
Właśnie powrócił Beznogi. Brodaty opowiedział mu, co 
widział i co go niepokoiło, i po krótkiej naradzie wzięli 
się do dzieła. Wokół schronienia wilków stanęło
wkrótce niewysokie ogrodzenie z drągowiny. Dla małych 
wilczków było nie do przebycia, dla dorosłych wilków nie 
stanowiło żadnej przeszkody.
Minęły jeszcze cztery dni, a wilczęta, stale odwiedzane 
przez mieszkańców nawodnych chat, przestały się lękać 
czegokolwiek i kogokolwiek. Nawet Kobiecie, Dziecku i 
Matce pozwalały już na dotknięcie, tyle że wymykały się, 
gdy chciano brać je na ręce.
Coraz bardziej ruchliwe i ciekawe wszystkiego, co je 
otaczało, wszelkimi sposobami starały się wydostać poza 
ogrodzenie. Nawet wieczorny zmierzch, budzący czujność 
i ostrożność każdego niemal naziemnego zwierzęcia 
puszczy, nie hamował ruchliwości wilcząt i ich swobodnej 
zabawy. Naturalna przezorność i czujność niezliczonych 
wilczych pokoleń wygasała w nich z dnia na dzień.
Nie zaznały dotąd ni razu lęku. Czego miały się zresztą 
bać, jeżeli tak wielkie i silne istoty jak Mały lub Brodaty 
nie czynią im krzywdy, a własna ich matka także się tych 
istot nie lęka...
Tego wieczora miały jednak poznać strach.
Na krótko przed zmierzchem Chudy, choć niedawno 
nakarmiony, zatęsknił widocznie za ruchem i sa-
modzielnie upolowaną zdobyczą. Może działał pod na-
kazem instynktu opiekuńczego wobec wilczycy i wilcząt, 
dość że pobiegł w las.
Od dłuższej chwili Mały siedział na pomoście, u wejścia 
do chaty. Zadrżał od wieczornego chłodu, ale nie poruszył 
się. Był tu sam. Pozostali mieszkańcy chat grzali się przy 
ognisku rozpalonym na niewielkiej wyspie, z dala od 
brzegu. Ich głosy tu nie dochodziły i Mały z uwagą 
wsłuchiwał się w cichnące przed zmrokiem kwilenie piskląt 
w przybrzeżnych sitowiach.
Lubił obserwować życie puszczy i życie zalewu. Lubił 
zwłaszcza o szarej godzinie, kiedy budzą się do 
działania te zwierzęta, które powstrzymywała dotąd jasność 
dnia. Nasłuchiwał. Rozglądał się.
Nieco zdziwiony zauważył, że za Chudym pobiegła w knieję 
i Rudogrzywa. Wiedział, czemu mężczyźni zbudowali 
ogrodzenie wokoło wilczej nory. Wiedział też, że wilczyca 
niebawem wróci do wilcząt. Ciekawiło go jednak, jak długo 
trwać będzie jej nieobecność. Czekał, a to, co nagle ukazało 
się jego oczom, działo się ledwie przez mgnienie i zdało mu 
się przywidzeniem. Nie zdołał nawet wydobyć z siebie głosu, 
kiedy pośród ciszy zmierzchania opadł z drzewa, opadł 
miękko i płynnie jak zjawa — wielki ryś. Bezgłośnie zsunął 
się wprost na sklepienie wilczej nory i znikł... Wraz z jego 
zniknięciem ciszę przeciął stłumiony i nagie urwany-skowyt 
wilczego szczenięcia. Mały ujrzał teraz ciemną smugę ciała 
wilczycy, wyciągniętej w skoku nad ogrodzeniem, usłyszał 
krótki skrzek rysia, głośne prychnięcie i zaraz potem 
zobaczył, jak wielki kot lekko wzbija się w górę i znika w 
rozłożystych koronach drzew.
Nastał moment zastygłej ciszy, jakby puszczy trzeba było tej 
właśnie chwili milczenia i martwoty dla nabrania oddechu i 
powrotu do chwiejnej, ale nieodmiennie przecież 
przywracanej równowagi.
Mały ocknął się wreszcie i skoczył w wodę, by szybciej 
dostać się na ląd. Grzęznąc w mule minął brzeg i popędził ku 
wilczej norze. Grzywa z rykiem wysunęła pysk z ukrycia i 
rozpoznawszy własną pomyłkę, ścichła, opuściła łeb i jeszcze 
raz obwąchała ślady krwi w trawie. Była to krew jej 
wilczęcia, a obok ślady krwi i odciski łap napastnika.
Mały staje nieruchomy. Wilczyca unosi głowę i zjeżona na 
całym grzbiecie nasłuchuje.
Cisza.
Mały ostrożnie zbliża się, przyklęka przy włazie do jamy, 
wsuwa barki i grzbiet do 
wnętrza i sięga dłonią w głąb. Wilczęta przycupnęły 
skulone w najgłębszym zaułku. Po omacku wyciąga je 
teraz, bierze w dłonie i wysuwa się z nory. Jest ich dwoje. 
Rozpoznaje w nich Kudłatego i Bystrą. Sennej nie ma. 
Mały puszcza wilczęta, a one natychmiast uciekają i kryją 
się w głębi schronienia...
Poznały strach.
Poznały wroga i niebezpieczeństwo. Obwieścił im je 
ostatni, stłumiony skowyt Sennej.
One same bólu nie czuły, a przecież poznały lęk i 
wrogość; zduszona skarga ich siostry i nagły atak matki 
wilczej na owo nieznane, i walka jej, i paniczny, 
udzielający się niepokój, jaki w niej trwa dotąd, nadały 
jednoznaczną treść temu, czego wilczęta dotąd nie znały, 
a co się właśnie wydarzyło.
Zostanie to w nich. W pamięci utrwali się na zawsze 
woń wroga, zarys ciała, jego ruch i głos, a nade wszystko 
pora zmierzchu, która od tego dnia budzić w nich będzie 
czujność. Ostrożność, jaka w nich wygasła, zrodzi się na 
nowo, by im przywrócić utraconą wilczą przezorność. Nie 
wyzbędą się jej. Będzie w nich żyła, dopóki im samym 
stanie życia.
Dwie wiosny wstecz, kiedy Brodaty i jego rodzina 
wychowywali Rudogrzywę i jej brata, mieli okazję 
przekonać się, że oswajanie wilcząt postępuje szybciej i 
sprawniej, a porozumienie obustronne rodzi się łatwiej, 
jeżeli wilczki nie są stale razem i każde szczenię spędza 
oddzielnie część dnia u boku dwunogiego opiekuna. 
Pozbawione wzajemnej bliskości bodaj przez część dnia 
wilczęta garnęły się chętniej do opiekunów. Niechęć do 
samotności, a może też instynkt stadny zmuszały je do 
postępowania krok w krok za człowiekiem. Na nim też 
skupiały wtedy całą swoją uwagę, całą ufność i potrzebę 
zabawy, sprzyjającą tak bardzo wszelkiemu uczeniu się 
młodych zwierząt. A wilczęta miały się przecież uczyć. 
Miały się uczyć łowów i współżycia z dwunożnymi 
łowcami.
Postanowiono zatem, że Mały będzie opiekował się 
Kudłatym, a Dziewczyna zajmie się Bystrą.
Kiedy szli do puszczy w dwie różne strony, nieśli z 
początku wilczęta na rękach. Dalej, gdy byli już w 
odosobnieniu, stawiali wilczki na ziemi, a te, nie mając w 
pobliżu ani jednej znanej rzeczy, ani skrawka znajomego 
miejsca, tylko tę żywą i silną istotę, która je tu przyniosła, 
szły za nią. Szły, aby nie pozostać samotnie pośród 
nieznanego.
Przez pierwszych kilkanaście dni Mały i Dziewczyna 
zabierali wilczęta nie na długo, a mimo to Grzywa, 
zamknięta na ten czas w nawodnej chacie, objawiała tak 
silny niepokój, że zmuszeni byli czas ten jeszcze skrócić. 
Próbowali puszczać wilczycę wolno, a ona, chcąc mieć 
obydwa wilczęta przy sobie, biegała nieustannie to za 
Małym, który niósł Kudłatego, to za Dziewczyną, 
oddalającą się z Bystrą na ręku. Wreszcie Grzywa 
przyzwyczaiła się do chwilowej nieobecności wilcząt i 
pozostawiana w chacie nie niepokoiła się zbytnio. 
Oczekując ich powrotu skomlała tylko czasem. Zapewne 
łatwiej też było jej znosić ich nieobecność, gdyż w tym 
czasie wilczęta prawie już jej nie ssały. 
Tak to już bywa, że wraz z ustaniem karmienia mło-
dych mlekiem wszystkie wilcze matki coraz mniej czasu 
poświęcają szczeniętom. Częściej przebywają poza 
gniazdem, by wraz z basiorem zdobyć dla młodych po-
karm. Więc i Grzywie coraz łatwiej było rozstawać się na 
jakiś czas z wilczętami.
Minęło jeszcze kilkanaście dni i wilczki po trochu 
przyzwyczaiły się także do 
przebywania we wnętrzu nawodnych chat, gdzie i 
Grzywa, z dawna do tego przyuczona, towarzyszyła 
im chętnie. Jako szczenię przeżyła w chacie Brodatego 
pierwszą wiosnę i pierwsze lato swojego życia. I ubiegłego 
lata spędziła w niej niemało dni i nocy.
Teraz po deszczach, kiedy pień i korona zwalonego 
drzewa, służącego dawniej za kładkę, zostały zalane, I 
mieszkańcy chat układali tu za dnia inną kładkę, by 
stanowiła przejście dla wilków. Były to dwa proste pnie 
świerków, skrępowane razem wikliną i wsparte o brzeg 
pomostu, łączącego wejście chat.
Grzywa już poprzednimi laty oswoiła się z pokony-
waniem podobnej przeszkody. Za matczynym przykła-
dem i zachętą z kładki tej poczęły korzystać również 
wilczęta. Tylko Chudy stawał wtedy na brzegu lub 
brodził w wodzie obok przejścia. Czasem nawet płynął 
dalej za nimi, aż pod sam pomost. Na kładkę nie odważał 
się jednak wejść. Gdy Grzywa z wilczętami pozostawała 
dłużej na pomoście lub kryła się w którejś z chat, Chudy 
nieustannie krążył w pobliżu. To przysiadał na brzegu, 
wpatrzony w pomost, to brodził w wodzie, to podpływał 
pod pomost, by za chwilę powrócić znów na brzeg.
Swój narastający niepokój i niecierpliwość objawiał 
czasem przeciągłym i niemal jak świst wysokim głosem, 
wyjątkowo tylko wydawanym przez dorosłego wilka. Nie 
mógł jednak pokonać niechęci i lęku przed znalezieniem 
się na tym chwiejnym, wznoszącym się nad wodą 
podłożu.
W czasie łowów na torfiastych grzęzawiskach nieraz 
wypadło mu znaleźć się na niepewnym gruncie i dawne 
doświadczenia nauczyły go, by podłoża takiego unikać. 
Unikał go też konsekwentnie. Nie mógł zatem podążyć 
za wilczycą i wilczętami, gdy te wspinały się na kładkę. 
Nie mógł też zbliżyć się kiedy zechce do Beznogiego, 
Dziewczyny lub Matki, a przywykł przecież do ich 
bliskości. Wprawiało go to w stan niecierpliwości i 
niepokoju.
Nadszedł przecież dzień, w którym i on podjął próbę 
pokonania przeszkody. Zwykle po kilku krokach wy-
cofywał się z kładki tyłem, gdyż zbyt była wąska, aby 
mógł na niej zawrócić. Niekiedy zeskakiwał z niej wprost 
do wody. Tego właśnie dnia, idąc w ślad za Rudogrzywą
, wszedł na kładkę nieco dalej, dotarł do połowy i tu 
zatrzymał się strwożony. Wyciągnięta dłoń Beznogiego i 
jego spokojny cichy głos powstrzymały basiora przed 
skokiem w wodę. Pochyliwszy głowę, na przygiętych 
trwożnie łapach przesunął się jeszcze ku przodowi i kiedy 
poczuł na karku dłoń Beznogiego, szybko przemknął na 
pomost.
Zachęta Dziewczyny i beztroska zabawa wilcząt na 
pomoście sprawiły, że i on wkrótce oswoił się z tym 
drgającym, nieznanym podłożem, wzniesionym tuż nad 
wodą.
Minęło jeszcze kilka dni. Po ich upływie Chudy, idąc za 
Rudogrzywą lub Dziewczyną, bez wahania wkraczał na 
kładkę, a z niej na pomost..
Niebawem przyszła noc, kiedy pozostał w chacie Bez-
nogiego, i noc następna, w której wracając z nieudanych 
łowów wspiął się sam na kładkę, pozostawioną tam dla 
niego jeszcze po zmroku. Kiedy znalazł się na pomoście, 
legł u włazu do chaty Beznogiego, tak jak dawniej zwykł 
leżeć u włazu do jego pieczary.
Z biegiem dni pozostawał tam coraz częściej. Wreszcie i 
on wyzbył się lęku przed chwiejącym się lekko pomostem 
i prześwitującą dołem wodą.
Tylko czółno pozostało dla niego miejscem niedostęp-
nym, miejscem, na którym nigdy nie odważył się stanąć.
ROZLEWISKO
Po nagłej, niezwykle obfitej ulewie, która wiosny tej 
raz tylko spadła, ale wzniosła wody Rozlewiska niemal do 
poziomu pomostu łączącego nawodne chaty, nastąpiły dni 
ciepłe i suche. Trwały długo.
Woda na Rozlewisku opadła, ukazując pas przybrzeż-
nego dna. Przedwcześnie wysuszona ściółka lasu trzesz-
czała przy najlżejszym stąpnięciu. Młode, wiosenne pędy 
bylin i płycej zakorzenionych krzewów tu i ówdzie 
zatrzymały swój wzrost. Trawy, ledwie się dobrze za-
zieleniły i podrosły, utraciły wnet swą jaskrawą zieloność, 
a na pagórkach zszarzały i przyżółkły nawet.
0	tej wiosennej jeszcze porze susza rzadko dawała się 
we znaki. Zapasy wilgoci nagromadzone z zimy i 
niewielkie bodaj opady wystarczały zwykle roślinom. 
Tej wiosny było inaczej. Nawet porannej rosy bywało 
niewiele. Musiał jednak nadejść czas, kiedy ów nie-
dostatek wody zostałby ziemi i roślinom oddany.
I	nadszedł.
W dorzeczu Wielkiej Rzeki zrobiło się ciepło i parno i 
dzień po dniu przewaliły się dwie burze i trzy potężne 
ulewy. Zanim wszystka woda, jaką przyniosły, zdołała 
wsiąknąć w wyschnięte podłoże, przyszło nagłe 
ochłodzenie. Powiał wiatr i zamiast rozpogodzenia, jakie 
zwykle następuje po burzach i ulewach, niebo znów 
zaciągnęło się chmurami. Począł padać gęsty, uporczywy 
deszcz.
Padał dwa dni i dalej lał nieprzerwanie, aż chłonna 
dotąd ziemia tyle już przyjęła wilgoci, ile zdołała naraz 
pomieścić.
Reszta wody pozostawała na jej powierzchni, tworząc 
zrazu kałuże, potem strugi, wreszcie strumyki i 
strumienie, spływające do rzek.
Niemało jej spłynęło też do Wielkiej Rzeki, a poziom
wody Rozlewiska tym razem ledwie o dłoń nie dostawał 
podłogi nawodnych chat. Tak wysokiego stanu wód 
Brodaty nie widywał tu nigdy.
Szerokie Rozlewisko istniało tu od dawna. Powstało, 
gdy którejś odległej, deszczowej wiosny wody Wielkiej 
Rzeki, podmywające od niepamiętnych czasów podnóże 
skały, wznoszącej się na jej prawym, wysokim brzegu, 
skruszyły ją wreszcie. Ogromny masyw skalny podmyty u 
podstawy runął wtedy w nurt i od tej chwili stanowił tu 
trwałą zaporę. Ale napływające masy wód nie 
zatrzymywały się i płynąć przecież nie przestały.
Nie ma zapór nieprzebytych dla wezbranego nurtu 
rzek.
Od chwili osunięcia się skały wody Wielkiej Rzeki 
musiały znaleźć doraźne ujście. Zrazu spiętrzone wysoko 
przed nowo powstałą zaporą wystąpiły z brzegów i zalały 
rozległy szmat pobliskich mokradeł. I kiedy poziom wody 
mimo to wznosił się na Wielkiej Rzece, główny nurt, 
napierany od tyłu wzniesioną masą wód, przedarł się 
żłobiąc sobie nowe, oboczne koryto. Wody rzeki okrążały 
skalną zaporę szerokim łukiem, a nieco dalej powracały 
znów do własnego koryta.
Osypisko skalne i zakręt, jaki wtedy powstał w biegu 
rzeki, piętrzyły odtąd jej wody i podnosiły stale ich 
poziom. A że powyżej tego wąskiego gardła lewy brzeg 
Wielkiej Rzeki tworzyły niskie, podmokłe łąki, rozlane 
wody rzeki pogrążyły je, pochłonęły i pozostały już tu na 
zawsze.
Tak powstało trwałe Rozlewisko.
Objęło ono nie tylko podmokłe łąki, porosłe dawniej 
skrzypem i niskopienną wierzbiną, ale i skraj olszowego 
lasu. Szerokie było, rozległe, a lewobrzeżne, płytsze jego 
wody zawsze płynęły leniwie i bujnie obrastały 
przybrzeżną roślinnością. Chcąc je wkoło opłynąć 
czółnem, trzeba było całego dnia letniego. Stąd 
też
i nazwa „Szerokie", jakie mu nadał Brodaty w pierwszym 
roku swego tu pobytu.
Lewy brzeg Szerokiego Rozlewiska tworzyły liczne 
zatoczki i cyple, a że główny nurt rzeki, bystry i głęboki, 
płynął w pobliżu przeciwległego, wysokiego i skalistego 
brzegu, wody opływające jej niski brzeg, a także i sam 
środek Rozlewiska, zawsze niemal pozostawały spokojne. 
Tylko silny wiatr idący z wyżyny mógł wznieść tu czasem 
większą falę. Niegłęboka i ospale płynąca woda 
nagrzewała się łatwo od słońca. Sprzyjało to wzrostowi 
roślin. Pośród gęstych trzcin znajdowały z kolei 
schronienie i dogodne miejsce na lęgi liczne gatunki 
ptactwa. Były tu trzciniaki i kaczki, kuliki, nury i 
perkozy, łyski, kurki wodne i gęsi. Na wysepce gnieździły 
się rybitwy i inne jeszcze ptaki. Spotykało się też łabędzie 
i kormorany. W okolicy nie brakło czajek i wysoko w 
drzewach gnieżdżących się bocianów i czapli. Błotniak 
stawowy i rybołów często pojawiały się na tle nieba.
Nie tylko przybrzeżna, ale i wodna roślinność rosła tu 
bujnie, toteż i wszelka ryba znajdowała dogodne warunki 
rozrodu i wyżywienia, stanowiąc z kolei źródło pokarmu 
dla ryb drapieżnych i licznego ptactwa.
Po ostatnich żywiołowych ulewach i od dni kilkunastu 
nieustającym gęstym deszczu wody Szerokiego 
Rozlewiska wystąpiły ze swych dotychczasowych granic i 
zalały suche dotąd pobrzeża.
Mieszkańcom nawodnych chat, wzniesionych u brzegu 
jednej z szerszych zatoczek, nie przeszkadzało to zbytnio. 
Tyle tylko, że przedostanie się tam z brzegu nastręczało 
nieco więcej trudności niż dotąd.
Mieli przecież czółna, którymi nawet przy najwyższym 
stanie wody mogli się przeprawić z brzegu i na brzeg. 
Prymitywne były to łodzie. Przypominały okorowane 
kłody, wydrążone lub raczej wypalone wewnątrz i tak 
rzucone na wodę. Były ciężkie i wywrotne, ale przecież 
niezmiernie im przydatne. Teraz podpływali nimi z brzegu 
pod pomost, wiązali czółna u pali, na których ów pomost 
się opierał, i po nich też wspinali się do chat.
Nie byli wprawnymi żeglarzami, a topornym ich 
czółnom — dłubankom, wiele brakowało do dosko-
nałości. Tyle że spełniały swoje zadanie: pozwalały im 
polować z wody, ułatwiały rybołówstwo, nierzadko 
służyły jako środek transportu.
Największy kłopot sprawiała zawsze ich wywrotność i 
nadmierny ciężar. Niewielka ich głębokość i obły kształt 
sprawiały, że przy lada przechyle nabierały wody, a 
czasem obracały się dnem ku górze. Ale i w tej pozycji 
zwykle nie tonęły.
Tej wiosny Brodaty i Beznogi przygotowali nieco 
ulepszone czółno. Posłużył im do tego pień wielkiego 
świerka. Świerkowe drewno było lżejsze i nie tak twarde 
jak sosna. Praca przy jego obróbce szła więc sprawniej, a 
czółno okazało się znacznie lżejsze od sosnowych, świeżo 
ociosane i opalone nasączyli żywicą i rzucili od razu na 
wodę, by nie popękało. Z zadowoleniem stwierdzili, że 
czółno pod wieloma względami lepsze jest od poprze-
dnich. Tylko jego chwiejność i wywrotność pozostawały 
nadal nie zmienione.
Z biegiem nurtu Wielkiej Rzeki, za Szerokim Rozle-
wiskiem, poniżej miejsca, w którym jej wody omijały 
głazy obrywu skalnego, można było w nadbrzeżnych 
skałach znaleźć liczne obłamy krzemienia.
Brodaty, w pierwszym roku swego bytowania poza 
plemieniem, trafił tam przypadkiem, a znalezisko to 
miało dla niego doniosłe znaczenie: odkrył źródło su-
rowca, który potrafił wykorzystać stwarzając z niego 
proste, a niezbędne narzędzia. Zrobił topór i posługując 
się nim zbudował chatę nawodną. Wyciosał czółno, 
wpierw jedno, potem drugie. Zrobił ciężki grot do dzidy i 
ubił nią niejedno zwierzę. Nóż krzemienny służył mu do 
cięcia i ćwiartowania zdobytego łupu, płaskim 
skrobakiem krzemiennym czyścił mizdrę skór. Ilekroć 
zbrakło mu krzemieni, tu zawsze wybierał się po nie.
Wyruszając czółnem o świcie i przecinając w skos 
spokojne wody Rozlewiska, można było już około po-
łudnia znaleźć się w głównym nurcie rzeki, w pobliżu 
przeciwległego, urwistego brzegu zalewu. Tu nie trzeba 
już było trzymać się płytkich pobrzeży i odpychać tyką 
od grząskiego dna. Sam prąd szybko niósł czółno dalej i 
niewiele już czasu trzeba było, by minąć lejowate 
zwężenie wód i wpłynąć we właściwe, stare koryto rzeki. Z 
wartkim nurtem czółno płynęło tu jeszcze szybciej i 
wkrótce widać było z daleka sterczące z wody obłamy 
obrywu skalnego, a niedaleko za nimi skalisty wysoki 
brzeg — źródło krzemieni.
Istniały wszakże dwie trudności, jakie należało po-
konać, czy też dwa niebezpieczeństwa, które wypadało 
ominąć, chcąc zdobyć krzemień.
Pierwsze zagrożenie stanowiły obłamy skalnego ob-
rywu, sterczące w wielu miejscach z dna rzeki. Przy 
wartkim prądzie wody trudno je było wyminąć na 
niezwrotnym i chybotliwym czółnie. Tego niebezpie-
czeństwa Brodaty zwykł jednak unikać w sposób naj-
prostszy i najrozsądniejszy: po prostu zanim czółno 
zbliżyło się do pasma skał, kierował je ku właściwemu 
brzegowi, tam wiązał bezpiecznie u głazu, resztę na-
tomiast drogi przebywał pieszo, mimo że brzeg był 
kamienisty i stromy.
Drugą trudnością, której jednak nie dawało się tak 
prosto ominąć, był powrót z ładunkiem. Samo już 
przeniesienie po kamienistym brzegu ciężkich odłamów 
krzemienia do czółna było pracą mozolną i przykrą. Ale 
główną przeszkodę stanowiło co innego. W drodze 
powrotnej niepodobieństwem było płynąć czółnem 
przeciw wartkiemu prądowi rzeki. Pozostawała jedna 
tylko możliwość: należało ładunek cały złożyć do czółna, 
przepłynąć nim na drugi brzeg rzeki, nie dając się znieść 
prądowi, i tu idąc lądem ciągnąć je za sobą w górę rzeki. I 
tym sposobem trzeba było dotrzeć aż do spokojnych 
lewobrzeżnych wód Rozlewiska. Dalej można już było 
płynąć i jeżeli wiatr sprzyjał, dobrnąć do nawodnych chat 
jeszcze, przed zmierzchem. Cała wyprawa bywała jednak 
żmudna i wymagała niemałego wysiłku.
Przeprowadzona rozważnie niebezpieczna jednak nie 
była. Tyle tylko, że można było nie zdążyć z powrotem 
przed nocą.
MAŁY, KUDŁATY i STARA WIELKA 
RZEKA
Wreszcie deszcz ustał. Brodaty, korzystając z lepszej 
pogody, udał się na Skalistą Polanę po nie wyprawione 
skóry, by przynieść je i tu nad wodą wymoczyć w odwarze 
dębowej kory, wygnieść i wygarbować jak należy.
Mały także postanowił wyprawić się w drogę. Nie z 
ojcem jednak, lecz sam. Nikomu nic nie mówiąc wybrał 
się po surowiec krzemienny, chciał pokazać sobie i innym, 
że dorósł już w pełni do tego zadania, że czas już, by go 
traktowano jak mężczyznę. Przerósł już Kobietę, a ojcu 
sięgał dobrze ponad ramię. Rola niedorostka zbrzydła 
mu. Dotąd prawie zawsze pomagał tylko w działaniu 
podjętym i zaplanowanym przez rodziców. Teraz sam 
zamierzał podjąć i dokonać dzieła, które uznał za 
niezbędne. Nie pomagał wreszcie nikomu i niczyjej 
pomocy nie oczekiwał.
Wiedział, że w obozowisku brakło już cięższych grotów 
do łuczniczych strzał, brakło zapasowego topora, który w 
czasie budowy drugiej chaty zapodział się lub może 
zatonął w mule dennym. Beznogi miał tylko dzidę z 
rogowym grotem. Nie posiadali też zapasowych 
skrobaków do skór, a ich krzemienne noże należało ko-
niecznie przed zimą wymienić.
W zagłębieniu czółna Mały umieścił upieczoną z wie-
czora kaczkę, krzemienny młot i duży skórzany wór. Młot 
miał mu służyć do rozbijania odłamów krzemienia, gdyby 
okazały się zbyt wielkie i ciężkie, by je unieść, worek — 
by łatwiej było je przenieść do czółna.
Chcąc uchronić się przed samotnością, której tak bar-
dzo nie lubił, zabrał z sobą Kudłatego. Wiedział, że 
niespokojnie wiercący się wilczek nie ułatwi mu podróży 
w chybotliwym czółnie, ale wolał to niż samotność.
Kudłaty był teraz już większy i znacznie cięższy od 
dobrze odżywionego, rosłego lisa w porze jesiennej. 
Ruchliwy był niezmiernie. Poza snem nieczęsto zdarzało 
mu się pozostawać na jednym miejscu, a od czasu gdy 
przywykł do przechyłów czółna na wodzie, nieustannie 
kręcił się w nim, nie zważając na chybotanie, i co chwila 
wypatrywał i węszył nawodną zwierzynę.
Mały i Kudłaty byli już w drodze, kiedy pierwsze smugi 
słońca oświetliły czerniejące na tle nieba obrysy koron 
drzew. Chłopcu było spieszno. Lękał się, że może nie 
nadążyć z powrotem przed zmrokiem, a spędzenie nocy w 
kniei budziło w nim wielki niepokój. Nie przyznawał się 
do tego nawet przed sobą. 
Płynąc cichą, przybrzeżną wodą słyszał teraz dobrze 
łoskot wezbranego po deszczach nurtu Wielkiej Rzeki, 
który rozbijał się gdzieś daleko na progach skalnych. 
Dostrzegał wzniesiony poziom wód Rozlewiska i zalane 
daleko brzegi. Ale spostrzeżenia te nie przemawiały do 
jego wyobraźni i wobec braku doświadczenia nie nasuwały 
żadnych wniosków. Lewobrzeżne wody Rozlewiska, choć 
wzniesione, pozostawały przecież leniwie spokojne, a 
główny nurt Wielkiej Rzeki — jak pamiętał — gubił się 
gdzieś daleko w rozległej toni Rozlewiska.
Towarzysząc ojcu ubiegłego lata w podobnej wyprawie 
zapamiętał tylko, że pośród rozmigotanej w słońcu, 
namarszczonej wiatrem powierzchni spokojnych wód 
rwący nurt znaczył się ciemną, gładką smugą, biegnącą 
opodal przeciwległego brzegu zalewu. Pamiętał, że było to 
w pobliżu miejsca, gdzie Rozlewisko zwężało się, by 
przejść w lej, prowadzący do właściwego koryta rzeki. 
Pamiętał to, ale wspomnienie było dość mgliste, a tu przy 
lewym brzegu nic nie zwiastowało tajemnie ukrytej w toni, 
rwącej i upartej siły wezbranego nurtu. Mały postanowił 
jednak nadłożyć drogi i podobnie jak ojciec płynąć, jak 
długo się da, w pobliżu lewego brzegu. Te miejsca znał 
lepiej i czuł się na nich bezpieczny.
Było już południe. Minęli właśnie ostatnią, niewielką 
zatokę i zbliżali się ku lejowatemu zwężeniu wód. Poza 
nim Wielka Rzeka płynęła już własnym, starym ko-
rytem.
W miarę zbliżania się do właściwego koryta rzeki 
wody Rozlewiska stawały się coraz głębsze. By sięgnąć 
tu dna, Mały z wielkim mozołem pogrążył całą niemal 
tykę i z nie mniejszym nadawał czółnu ruch i właściwy 
kierunek. Dotąd stał, teraz osunął się na kolana, 
ponieważ trudno mu było utrzymać równowagę przy 
wyciąganiu z głębi całej tyki. Nie dziwił się, że było tu 
tak głęboko. Wiedział przecież, że po deszczach poziom 
wód wszędzie się podniósł. Pracował więc nadal spo-
kojnie i skutecznie dopływał już do lejowatych wrót 
Rozlewiska, gdy naraz tępy dziób czółna wpłynął w 
smugę ciemniejącej gładzi wodnej.
Zrazu czółnem szarpnęło tylko. Wilczek wczepiony 
pazurami w burtę o mało nie zsunął się poza jej krawędź, 
a Mały pchnięty tyką rzucony został nagle w tył i opadł 
na plecy. Tyki jednak nie puścił. Zaraz potem czółno 
porwane bystrym prądem przechyliło się i w przechyle 
tym obrócone zostało rufą do kierunku spływu. Niesione 
potężną siłą pomknęło teraz błyskawicznie wprost ku 
lejowatemu zwężeniu Rozlewiska.
Manewrując tyką i przesuwając ciężar własnego ciała 
Mały usiłował wyprowadzić czółno z tego dziwacznego 
położenia, w którym rufa zastępowała dziób, a dziób rufę, 
ale nie zyskał przy tym niczego prócz nowego 
doświadczenia: przekonał się, że podobny manewr może 
się łatwo zakończyć utratą tyki, czyli jedynej możliwości 
kierowania czółnem. Zrozumiał także, że tu, w zasięgu 
rwącego nurtu, należało zdać się na kierunek, jaki 
nadawał prąd. Nie pozostawało mu teraz nic poza 
wysunięciem tyki na ile się dało w głąb czółna i 
zdwojeniem wysiłków utrzymania go w równowadze. 
Zepchnął więc spiesznie Kudłatego w głąb i sam siadł na 
dnie czółna trzymając się obu burt. Przygniatał udem tykę 
do prawej burty, by w chwili ponownego przechylenia nie 
wypadła do wody.
Czółno mknęło coraz szybciej. W gorączkowym dzia-
łaniu Mały nie miał czasu na rozglądanie się i dopiero po 
chwili spojrzał na brzeg. Kiedy sprzed jego wzroku 
przedmioty widziane na brzegu zaczęły umykać z pręd-
kością, jakiej nigdy jeszcze w najszybszym nawet biegu 
nie doznawał, ogarnął go lęk.
Poczuł naraz, że znajduje się pod działaniem tajem-
niczego żywiołu, źródła siły, którego w pełni nie pojmuje. 
Że sile tej nie można się przeciwstawić, tak jak nie można 
przeciwstawić się pożarowi puszczy.
Strwożony śledził coraz to inne drzewo i inny głaz 
umykający mu sprzed oczu i wtedy właśnie czółno z 
niewiadomej przyczyny przechyliło się znów, i poczęło 
obracać się bokiem do kierunku ruchu, by wreszcie bez 
udziału Małego skierować się dziobem do przodu. Mimo 
że płynęli, niedaleko brzegu, nurt rzeki parł tutaj szybciej 
jeszcze niż poprzednio.
Mały oswoił się już nieco z tym pędem, a że płynęli 
równo, bez przechyłu i od dłuższej już chwili bez nagłych 
zmian położenia dziobu i rufy — oprzytomniał nieco. 
Zamierzał właśnie poprawić niewygodną pozycję ciała, 
gdy naraz zdał sobie sprawę, że każda następna chwila 
zbliża czółno ku zakrętowi Wielkiej Rzeki, zbliża je więc 
ku skałom, przegradzającym jej koryto. Zdawało mu się, 
że miejsce to jest dość odległe, ale nie potrafił ocenić, ile 
czasu musi upłynąć, by przy tej nieobliczalnej prędkości 
czółno tam się znalazło.
Wyczuwał raczej, niż rozumiał, że grozi im śmiertelne 
niebezpieczeństwo, i pojął, że jedynym ratunkiem, jaki im 
pozostał, jest jak najszybsze dobicie do lądu. W 
gorączkowym skupieniu rozglądał się i śledził pobliski 
brzeg, a bezładne, spieszne myśli szukały sposobu 
zbliżenia się do niego. Aby w tym pędzie zahaczyć sękiem 
tyki o jakiś głaz lub krzew przybrzeżny, nie myślał nawet. 
Wiedział, że próba taka nie może się udać, bo siły jego nie 
starczą, by utrzymać rozpędzone czółno. A jeśli nawet 
uda mu się zahaczyć o coś tyką, zostanie wprost wyrwany 
z czółna, które wraz z Kudłatym popłynie na skały, albo 
tyka zostanie wyrwana z jego rąk, a on popłynie dalej 
czółnem i też nie ujdzie losowi.
„Jeżeli Wielka Rzeka — myślał — poniesie nas tam, 
gdzie ona chce, to czółno rozbije się na skałach, a wilczek 
i ja rozbijemy się też i utoniemy... Jeżeli nawet — myślał 
dalej — nie rozbijemy się na skałach przy zakręcie rzeki, 
to rozbijemy się trochę dalej, na pierwszym napotkanym 
progu skalnym, a jak nie na pierwszym progu, to na 
drugim... Tam dalej jest ich przecież więcej... Nie można 
czekać... Trzeba coś zrobić!!... Trzeba, ale co?!"
Ogarnęła go pokusa, aby jak najszybciej znaleźć się 
poza tą wydrążoną kłodą niosącą go ku zagładzie. Nie-
spokojne myśli toczyły mu się w głowie, gdy naraz 
posłyszał szum fali uderzającej z siłą w jakąś przeszkodę. 
Nie widział jej jeszcze, ale słuch go nie zawodził. Przeraził 
się i równocześnie odczuł nieodpartą potrzebę działania, 
działania, w którym przestanie wreszcie poddawać się 
sytuacji i sam narzuci zdarzeniom bieg.
Przyszła mu do głowy nowa myśl. Szybko sprawdził, 
czy rzemień uwiązany w dziobie czółna trzyma się dobrze, 
przedłużył go, przywiązując doń rzemień służący za trok 
przy skórzanym worku, koniec rzemienia
chwycił w garść, rzucił okiem na szczenię, skulone w 
zagłębieniu czółna, i gotów na wszystko skoczył w wodę, 
kierując się ku pobliskiemu brzegowi.
Woda przewalała się jeszcze nad nim, gdy poczuł ostre 
szarpnięcie rzemienia. Nie wypuścił go przecież z dłoni, 
ale pociągnięty przez pędzące czółno wyrwany został 
natychmiast z głębiny. Rozpędzone czółno, namokłe w 
wodzie i ważące co najmniej tyle, ile czterech takich jak 
on, ciągnęło go za sobą, a on czując beznadziejność 
swoich wysiłków nie próbował nawet stawiać oporu. Mógł 
wprawdzie puścić rzemień, a wtedy bez trudu dopłynąłby 
do bliskiego brzegu... Ale co wtedy stałoby się z 
wilczkiem?... Powinien był wyrzucić go z czółna, zanim 
sam skoczył w wodę... Wtedy uratowaliby się. Utraciliby 
tylko czółno, worek i młot... Tylko?! Jak pokazałby się w 
chacie?! Bez czółna? Bez Kudłatego?! Bez worka, młota i 
krzemieni...?!
Strzępy myśli kłębiły mu się w głowie, gdy oto, wśród 
bezładnej ich gmatwaniny, pojawiła się jedna, którą 
natychmiast wprowadził w czyn. Rzucił się ku przodowi w 
ślad za czółnem i okręcając co chwila jeden obwój 
rzemienia wokół dłoni skracał go i skracał, aż wreszcie 
zrównał się z dziobem czółna. Teraz wolną dłonią chwycił 
się burty i z drugiej dłoni odwinął szybko obwoje, tak iż 
luźno zwisały w wodzie. Koniec rzemienia trzymał silnie. 
Teraz czekał na dogodną chwilę, w której brzeg będzie na 
tyle blisko, że sięgnie do niego nie wypuszczając 
rzemienia z ręki. Gdy poczuje grunt pod nogami, być 
może uda mu się utrzymać czółno...
Czekał jeszcze, gdy oto spostrzegł, że zbliżają się do 
powalonego w poprzek wody drzewa, które korzeniami 
trzyma się jeszcze brzegu. Była to jakaś szansa. 
Zziębnięty i wyczerpany poczuł znów przypływ energii. 
Puścił krawędź burty, rzucił się ku brzegowi i objął 
ramieniem gałąź korony pogrążonej częściowo w wodzie. 
Zaraz po tym poczuł potężne szarpnięcie, które omal nie 
wyrwało mu ramienia ze stawu, ale elastyczna gałąź 
namokłego drzewa poddała się nieco, łagodząc siłę 
szarpnięcia. Mały nie puścił gałęzi, a w drugiej dłoni 
utrzymał rzemień. Napływająca drobna fal zalewała mu 
głowę, a on wynurzał się spod niej i stopniowo przesuwał 
się ku brzegowi. trzymając się pni zwalonego drzewa. 
Wyczuł po chwili, że napięcie rzemienia trochę zmalało. 
Oznaczało to, że czółno znajduje się już poza zasięgiem 
najsilniejszego nurtu i że mógłby je może podciągnąć 
teraz ku sobie. Od brzegu dzieliła go ledwie odległość 
dwóch, trzech kroków, a czółno i skulone w nim drżące 
szczenię pozostawało odeń oddalone o całą długość 
rzemienia. Podciągnął je więc ku sobie ile się dało, 
następnie popuścił, przez co rzemień na chwilę zluzował 
się, i wtedy rzucił ciało ku brzegowi.
Wsparty na łokciach i kolanach znalazł się wreszcie na 
płyciźnie i ledwie chwytając oddech legł w wodzie. Po 
chwili zebrał resztki sił i podczołgał się na suchy ląd.
Leżał na kamieniach. Nie miał sił powstać. Resztką 
świadomości pamiętał, by nie wypuścić z dłoni rzemienia. 
Zaczynał dygotać z zimna, ale mimo powracającej 
jasności myśli nie był w stanie poruszyć się. Teraz kiedy 
najgorsze miał już za sobą, opanowało go uczucie 
osamotnienia i bezradności. Poczuł się bezbronny, 
opuszczony, a całą chęć okazania się dorosłym i samo-
dzielnym zastąpiło nagłe i silne pragnienie poddania się 
czyjejś opiece.
Był bliski rozpaczy, kiedy naraz posłyszał głośny plusk. 
Poderwał się i ujrzał, jak wilczek, wyskoczywszy właśnie z 
czółna, walczy odważnie z nurtem i mo- zolnie zbliża się 
ku brzegowi. Mały nie był w stanie mu pomóc, gdyż 
Kudłaty, znoszony prądem, oddalał się od niego, a on nie 
mógł wypuścić z ręki rzemienia, na którym chwiało się 
czółno. Patrzył więc tylko w rozterce, jak prąd ponosi 
wilczka, i już gotów był porzucić nie uwiązane czółno i 
biec brzegiem z pomocą, gdy stało się jasne, że i bez jego 
pomocy wilczek da sobie radę.
Wkrótce Kudłaty wydostał się na brzeg, otrząsnął 
zamaszyście sierść i pognał wprost ku Małemu. Tu 
otrząsnął się raz jeszcze, opryskując i tak zziębniętego 
chłopca strugami wody, i począł skakać, skomleć i 
wszelkimi sposobami przejawiać niepohamowaną radość.
I Mały pojął wtedy, że nie jest tu sam. Ma oto przy 
sobie istotę, która podobnie jak on unika samotności, 
która garnie się do niego i potrzebuje jego opieki i blis-
kości. I ta właśnie natrętna radość wilczego szczenięcia i 
jego bliskość dodała chłopcu otuchy.
A że zziębnięte ciało domagało się ruchu i rozgrzewki, 
począł działać. Podholował czółno, wciągnął je jak 
najdalej na brzeg i bezpiecznie uwiązał u jednego z 
głazów. Wydobył z czółna tykę, odłożył ją, wyjął worek 
skórzany, do jego wnętrza wsunął topór i gotów do 
dalszej, pieszej już drogi, zarzucił worek na plecy. 
Przystanął jeszcze, by rozejrzeć się w okolicy i uniknąć 
błądzenia, gdy będzie powracał.
NOCĄ
W dole rzeki ujrzał białe grzywy fal rozbijających się z 
szumem na sterczących nad powierzchnią głazach.
Do tej chwili narzekał w duchu na swój los. Teraz 
dopiero zrozumiał, że sprzyjało im szczęście. Że on, Mały, 
pomógł owemu szczęściu, skacząc w wodę i chwytając się 
powalonego drzewa... Gdyby jednak nie było powalonego 
drzewa... Gdyby skoczył do wody nieco później... Gdyby 
drzewo słabiej trzymało się korzeniami brzegu...
Zamyślił się. Byli cali i zdrowi. Z wyjątkiem bólu w 
barku i otarcia dłoni od rzemienia nic, prócz zmęczenia i 
chłodu, nie dolegało mu. Kudłaty podskakiwał wesoło, a 
czółno uwiązane było bezpiecznie u brzegu.
Potrafił już teraz ocenić tę ukrytą i potężną moc 
wezbranego nurtu. Wreszcie pojął, dlaczego Brodaty 
nawet przy niskim stanie wody starał się przybić do 
brzegu daleko jeszcze od miejsca, do którego zmierzał. 
Dlaczego ojciec gotów był kaleczyć stopy na stromym, 
kamienistym brzegu odbywając piechotą spory jeszcze 
szmat drogi, dzielący go od rumowiska krzemieni.
Zdobyte ostatnio doświadczenie pozwoliło też Małemu 
na właściwą ocenę obecnej sytuacji. Zrozumiał wreszcie, 
że była ona nie tylko dobra, ale najlepsza niemal z tych, 
jakie mogły im się w tej drodze przydarzyć. Pojąwszy to 
poklepał przyjaźnie wilczka i sięgnął do wnętrza czółna. 
Pokrzepiony na duchu wydobył stamtąd upieczonego 
ptaka. Pożywił się, sporą część dał Kudłatemu, a niewielki 
kawałek zostawił na później.
Znalezienie odpowiednich odłamów krzemienia i 
przeniesienie ich do czółna było tylko sprawą trudu i 
czasu. Mały wziął co było trzeba, zarzucił wór na grzbiet i 
ruszył skalistym brzegiem dalej w dół rzeki. Mijając 
pieniste grzywy fal rozbijających się o sterczące w rzece 
skały przyglądał im się przez dłuższą chwilę. Wreszcie 
wdrapał się na stromą skarpę brzegu i przystąpił do 
pracy. W niedługim czasie uzbierał tyle odłamków 
krzemienia, ile mógł naraz udźwignąć.
Gdy zobaczył, że słońce już się osuwa, postanowił 
poprzestać na tym, co już miał w worku.
Kiedy krzemienie znalazły się na brzegu, zepchnął 
czółno, sprawdził jeszcze raz umocowanie rzemieni na 
dziobie, złożył wór ze zdobyczą w wyżłobieniu czółna, 
ujął mocno rzemienny postronek i ruszył brzegiem po-
ciągając czółno za sobą.
Wilczek szedł o kilka kroków przed nim, ale co chwila 
się oglądał. Droga była kamienista, czółno, i tak ciężkie, 
obciążone było krzemieniami, a prąd wody przeciwny. 
Okaleczone na ostrych kamieniach stopy krwawiły w 
wielu miejscach. Rzemień, na którym Mały ciągnął 
czółno, wrzynał się w bark. Pot spływał po grzbiecie. 
Mały czuł, jak z wysiłku tętno huczy mu w uszach.
Do miejsca, w którym koryto rzeki łączyło się z 
lejowatym przewężeniem Rozlewiska, dotarli już po za-
chodzie słońca. Tu przeprawili się wreszcie na drugi brzeg 
i zatrzymali się, by odpocząć.
Spocony grzbiet Małego owiało od razu chłodem, więc 
wstał po chwili i począł dalej ciągnąć czółno, chociaż już 
wiedział, że i tak przyjdzie mu nocować w kniei. W kniei 
lub może w czółnie uwiązanym na wodzie. Zdawało mu 
się, że w czółnie będzie lepiej, bezpieczniej.
Chłód ciągnący od wody przekonał go jednak wkrótce, 
że lepiej będzie noc spędzić na lądzie. Myślał nawet, by 
wdrapać się na drzewo i przespać w jakimś dogodnym 
rozwidleniu korony, ale myśl tę odrzucił. Nocując w 
gałęziach musiałby przecież wilczka pozostawić na ziemi, 
a chciał go mieć przy sobie. Wiedział z doświadczenia, że 
kiedy wypadało mu dłuższy czas ukrywać się w gałęziach, 
pozycja, jaką tam przyjmował, zrazu najwygodniejsza, 
po jakimś czasie stawała się nie do zniesienia.
Zaczynało się ściemniać na dobre i czas było przy-
sposobić się do noclegu. Uwiązał więc czółno i siadł na 
niewielkiej przybrzeżnej polance, porośniętej trawą i 
łoziną. Znów owiał go chłód i wiatr wieczorny, idący znad 
Rozlewiska. Skrył się więc za kępę łoziny i kiedy siedział 
tam, nie mogąc zdecydować się, jak i gdzie spędzić ma tę 
noc, ujrzał na pobliskiej polance samotną sarnę z 
koźlęciem. Stada nigdzie w pobliżu nie było widać, a 
zwierzę spokojnie pasło się wśród pędów niskopiennej 
wierzbiny. Widok ten dodał mu otuchy. „Jeśli one czują 
się tu bezpieczne, czemu ja się lękam" — pomyślał i 
zaczął od razu rozglądać się za odpowiednim miejscem.
Pociemniało prawie zupełnie, a pełny księżyc i bez-
chmurne, gwiezdne niebo zapowiadały jasną, chłodną 
noc.
Mały raz jeszcze upewnił się, że czółno jest dobrze 
zamocowane, i oddalił się od brzegu. Wkrótce stanął u 
niewielkiego pagórka. Było tu sucho, a niezbyt pochyły 
południowy stok, bujnie zarośnięty łozą, zdawał się 
zaciszny.
Tu Wybrał małą kotlinkę, splótł ponad nią i powiązał 
pędy łoziny, narzucał z wierzchu nieco mierzwy i mchu i 
pod tą skromną osłoną wymościł sobie posłanie. Nie 
zwlekając ułożył się do snu. Z tyłu, wtulony w zgięcie 
jego kolan, legł wilczek.
Mały był wyczerpany i znużony, ale sen nie nadcho-
dził. Bolały go okaleczone stopy. Grzbiet owiewało 
chłodem wieczornym, a myśli krążyły natrętnie wokół 
zdarzeń minionego dnia.
Po jakimś czasie, gdy mgła osunęła się na ziemię, chłód 
począł mu dokuczać jeszcze bardziej. Nie mógł 
powstrzymać dygotania ciała, które rozpraszało sen. 
Leżąc na boku Mały zwinął się w kłębek, głowę na ile 
mógł wciągnął w ramiona, a przytulone do boku ramię 
przykrył własnym udem. Wilczek dostosował się od razu 
do zmiany pozycji chłopca, a że był nieduży, wcisnął się 
teraz we wklęsłość jego brzucha. Tak było znacznie 
cieplej, ale dla Małego nie dość jeszcze ciepło, by mógł 
usnąć. Wstał, udał się do czółna, wytrząsnął z worka 
wszystkie krzemienie wprost na dno, worek narzucił na 
plecy i powrócił na swoje legowisko.
Grzbiet i lędźwie miał teraz osłonięte skórzanym 
workiem, a brzuch przytulony do Kudłatego. Rozgrzał 
się wreszcie. Myśli jego poczęły już bezładnie rozpływać 
się i gmatwać w ogarniającej go senności, gdy nagle 
powrócił stan pełnej czujności, a rozluźnione mięśnie 
sprężyły się. To szczenię wyrwało go z nadchodzącego 
snu, unosząc nagle głowę i wyrzucając z krtani owo 
charakterystyczne, ostrzegawcze sapnięcie, przy-
pominające stłumiony kaszel. Podobnie jak Grzywa, 
Kudłaty nieczęsto głos ten wydawał, ale Mały znał go i 
umiał dokładnie rozpoznać. Był to nagły energiczny 
wydech, ale powietrze wydostawało się wtedy z krtani 
wilka nie przez nozdrza, lecz przez lekko uchylony pysk i 
zebrane wargi. Było to ostrzeżenie, jakim niegdyś 
Wadera, a teraz Grzywa i jej syn objawiały niepokój 
wobec nieznanego i niespodziewanego. Czy ostrzeżenie 
owo miało spłoszyć intruza, czy też było równocześnie 
odruchem lęku, tego nikt nie wiedział. Wiedzieli 
natomiast, że głos ten wilki wydawały tylko tam, gdzie 
pozostawały czas dłuższy i czuły się choć trochę 
zadomowione. Na polowaniu nigdy nie zdradzały w ten 
sposób swojej obecności. W czasie łowów pozostawały 
zawsze nieme i ciche.
Słysząc ów znany sobie głos Mały podniósł się na ko-
lana i nie rozgarniając pędów łoziny obserwował oto-
czenie. Nasłuchiwał chwilę, ale nie odkrył źródła nie-
pokoju wilczka i znużony legł znów na posłaniu. Było 
zupełnie cicho. Czasem docierało tylko nikłe senne 
kwilenie piskląt w pobliskich trzcinach.
Małego ponownie zmorzył sen, ale i tym razem nie 
dane mu było usnąć. 
Głowa Kudłatego znów poderwała się i zaraz po tym 
rozległ się niedaleko ostry, wysoki głos. Mały rozpoznał w 
nim trwożny pisk napastowanego koźlęcia sarny. 
Ostrożnie rozsunął pędy łoziny i wyciągnął szyję, by 
spojrzeć w stronę, z której dobiegł ten przeraźliwy pisk 
przypominający zajęczy wrzask trwogi. W księżycowym 
świetle zdołał jeszcze ujrzeć matkę-samę. Ta, uniósłszy 
przednie racice, starała się dosięgnąć nimi czegoś, co dla 
Małego pozostawało niewidoczne, a co w następnej chwili 
powaliło sarnę i przerwało od razu jej aktywną obronę.
Mały nie ujrzał już sarny, nie posłyszał też odgłosu 
ucieczki. Gdyby 
umykała, musiałby z tej odległości to słyszeć. Sarna 
zniknęła w ciszy, jakby wcale jej tu nie było. Zapadła się, 
zniknęła z oczu, ścichła. Chłopca ogarnęła trwoga.
W napięciu wpatrywał się w miejsce, gdzie przed 
chwilą jeszcze się broniła.
Wsłuchiwał się w martwą ciszę, jaka zapadła. Domyślał 
się jej znaczenia.
Potwierdzeniem jego przypuszczeń były dwa krótkie, 
chrapliwe warknięcia. 
Brzmiały dla niego jednoznacznie: pochodzić mogły 
tylko z wilczej gardzieli, która domagała się dostępu do 
wspólnego łupu. Do jego uszu dotarł jeszcze tylko cichy, 
charakterystyczny; chrzęst.
Kudłaty zjeżony na grzbiecie i dygocący wtulił ogon 
pod siebie i przylgnął
bokiem do kolan Małego. Czas jakiś nasłuchiwali, ale 
wszystko ścichło. Ułożyli się znów do snu.
Podniecenie trwające jeszcze w Małym nie pozwoliło 
mu usnąć.
W mglistą, rozpływającą się we śnie świadomości 
wdziera się naraz strzęp jakiejś myśli lub może tylko 
wspomnienie. Niesie w sobie niejasne poczucie, że zda-
rzyło mu się czy może czeka go jeszcze coś przyjemnego. 
Wie lub raczej wyczuwa, że tak właśnie jest, ale w chaosie 
mglistych myśli nie może przywołać żadnego 
konkretnego obrazu, żadnego potwierdzenia. Usiłuje 
odnaleźć je, ale obrazy bezładnie nakładają się jedne na 
drugie, gmatwają, przenikają wzajemnie, myśl gdzieś 
umyka, zmaga go senność. Podejmuje jeszcze jeden 
wysiłek i z plątaniny obrazów wynurza się naraz 
przypomnienie: w czółnie, na dnie zagłębienia, niewielka 
sterta kamieni. Zdobył je sam. To krzemienie. Dobre 
krzemienie. Dobrane. Powiezie je. Odda swoim. Będą 
radzi. Może nawet bardzo radzi... Z tym usypia.
NAUKA
Było popołudnie, kiedy Mały znalazł się wreszcie przy 
świerkowej kładce prowadzącej na pomost. Oczekiwano 
go z niepokojem. On udawał, że dziwi się temu. 
Wyciągnął z czółna worek i bez słowa całą jego zawartość 
wysypał na piasek pobrzeża. O swoich przygodach nie 
wspominał nawet. Wolał nie przyznawać się do nie-
bezpieczeństw, na jakie w swej naiwności i niewiedzy 
naraził siebie, wilczka i czółno.
Chwile trwogi i zmagania się z żywiołem pozostały jego 
tajemnicą. Nagrodą za nie była radość i pochwała, z jaką 
przyjęto zdobycz. Uznanie to wyrażało się nie tyle w 
słowach, co w gestach rąk, które wielekroć obracały i 
ważyły każdy odłamek krzemienia, by ocenić jego kształt 
i przydatność.
— Zrobimy, co trzeba. Dobre są — rzekł Brodaty do 
Beznogiego.
Wielką radość, jaką odczuwał Mały, zakłóciły trochę 
niepokojące wieści przyniesione przez ojca ze Skalistej 
Polany. Na zachodnim skraju skalnego masywu Brodaty 
odkrył świeże ślady ogniska, a opodal, pod okapem 
skalnym, znalazł kilka legowisk z gałęzi. Pocieszające 
było tylko to, że w pobliżu ich pieczar, na przeciwległym 
skraju skalnego łańcucha, Brodaty nie napotkał śladów 
niczyjej bytności. Zabrał więc skóry, po które tam 
poszedł, a włazy do jaskiń zamaskował stertami kamieni 
staranniej jeszcze niż poprzednio. Zdawało się, że ich 
zaciszne pieczary nie zostały dotąd przez nikogo odkryte.
Wierzyli, że nadal takimi pozostaną.
Najbliższe dni zeszły mieszkańcom nawodnych chat na 
wyprawianiu skór przyniesionych przez Brodatego, 
obróbce zdobytych przez Małego krzemieni i wdrażaniu 
wilcząt do łowów. Tymi ostatnimi zajmowali się głównie 
Mały i Dziewczyna.
Nadszedł czas, kiedy trzeba już było rozbudzać w 
wilczkach ich naturalne zainteresowanie łowami i zwie-
rzyną. Wilczęta miały też uczyć się samodzielnego, 
zręcznego i bezgłośnego poruszania się w gęstwinie. Ich 
samodzielność nie miała jednak przekraczać pewnej 
określonej granicy: nie wolno było dopuścić, by młode 
wilki, stając się coraz bardziej samodzielne, zdziczały i 
uniezależniły się na tyle, aby mogły zaniechać współ-
działania z ludźmi w łowach.
Zainteresowanie wilcząt zwierzyną leśną wzrastało z 
każdym niemal dniem, a Mały i Dziewczyna mieli 
ułatwione zadanie, gdyż oba dorosłe wilki z własnej chęci 
lub raczej z nakazu instynktu były im pomocne. Oto co 
pewien czas Grzywa lub Chudy, mimo iż były przez 
łowców karmione do syta, chwytały w kniei drobne jakieś 
zwierzę i jeszcze żywe przynosiły w pysku, by puścić je 
wolno przed wilczętami. Zdobycz była zwykle na tyle już 
słaba, że nawet niewprawne wilczęta potrafiły ją wtedy 
schwytać.
Z biegiem dni wilczki poznawały coraz to inne gatunki 
zwierząt, którymi można było zaspokoić głód. 
Zapamiętywały ich zapach, wygląd, sposób obrony i 
ucieczki. Wkrótce większość drobnej zwierzyny leśnej 
rozpoznawały już bez trudu po samych śladach, jakie 
zostawały na ściółce lasu. Dziewczyna i Mały również 
dostarczali im żywą zwierzynę, by zranioną ledwie lub 
oswobodzoną z wnyków puścić w kniei tuż przed pyskiem 
któregoś z wilcząt.
I tak wilczki uczyły się pogoni i ataku i przekonywały 
wciąż od nowa, że nieudolny chwyt nigdy nie uchodzi 
bezkarnie, a walcząca o życie ofiara broni się zaciekle i 
do ostatka.
Kudłaty i Bystra nieraz wychodziły z tych walk z 
krwawiącym nosem, 
rozdartą wargą lub tylko pękiem sierści w pysku i 
próżnym żołądkiem, gdyż Mały i Dziewczyna nie zawsze 
dostarczali zwierzynę bezbronną. Wilczęta raz po raz 
przekonywały się też, że gdy same nie mogły poradzić 
sobie z przeciwnikiem lub niedoszła ofiara bezpowrotnie 
umyka, z pomocą przychodzi im zwykle ich dwunogi 
opiekun. Czuły się więc w pełni bezpieczne tylko wtedy, 
gdy Mały lub Dziewczyna znajdowali się w bezpośredniej 
bliskości.
I na razie tak właśnie było dobrze. Tak planowali 
łowcy, wiedząc, że najbliższej jesieni wilczęta na tyle 
podrosną i okrzepną, że w pogoni za zwierzyną dotrzy-
mają już kroku rodzicom.
Cztery wilki, a wśród nich dwa w pełni dorosłe, to siła. 
Siła poparta współdziałaniem, poparta sprytem i 
wytrwałością, doświadczeniem i instynktem drapieżców. 
Cztery wilki to siła, której nie oprze się ni stara łania, ni 
jeleń, ni dzik dorosły. Cztery zgrane w działaniu wilki 
zdobędą i zimą w kniei żywność, a łowcom bez wilków 
grozi w zimie głód.
Łowcy wiedzieli jednak, że wilki wdrożone i przywykłe 
do samodzielnych łowów i sycące się własną zdobyczą 
polować będą same. Polować będą bez nich. Niezależnie 
od przywiązania, jakim darzą obecnie swoich dwunogich 
opiekunów, zadbają same o zdobycie pożywienia i same 
na miejscu — w kniei — pochłoną łup bez reszty. A to, że 
niekiedy czas odpoczynku spędzać będą oswojone wilki 
przy siedzibie łowców, nie zastąpi nikomu z nich strawy.
Łowcy postanowili więc postępować tak, by wilki jak 
najrzadziej polowały samodzielnie. Dlatego Grzywie i 
Chudemu dostarczali tyle pokarmu, by zaspokoić cał-
kowicie ich głód. Wielokrotnie udawali się z nimi na 
polowanie, choć im samym i ich rodzinom ryby złowione 
w samołówkę zupełnie wystarczały. Mały i 
Dziewczyna, ilekroć była po temu okazja, pozwalali 
wilczkom przekonać się, że bez ich pomocy spotyka je 
niepowodzenie lub ból.
Aby zniechęcić także Grzywę i Chudego do samo-
dzielnych wypraw, łowcy przytwierdzali na ich karkach 
nanizane na rzemyk kostki, które przy lada ruchu głowy 
wilka uderzały o siebie i grzechotały, płosząc wszelką 
zwierzynę. Sposób ten okazał się skuteczny.
Minął jeszcze miesiąc. Nastały upalne dni.
Wilczęta tak podrosły, że w postawie stojącej nie 
mieściły się już pod brzuchami dorosłych wilków. Noce 
spędzały zawsze wraz z rodzicami na pomoście, ale 
rankiem, zaraz po ułożeniu przez łowców kładki, scho-
dziły na brzeg, by pohasać swobodnie i pomyszkować w 
pobliżu. Potem, zgodnie z ustalonym porządkiem rzeczy, 
każde szczenię oddzielnie szło ze swym opiekunem w las. 
Kudłaty jak zwykle towarzyszył Małemu, a Bystra 
Dziewczynie.
Gąszcz leśny z natury rzeczy stanowił dla młodych 
wilków stałe źródło zaciekawienia i emocji, a od czasu 
gdy. nauczyły się rozpoznawać węchem niektóre gatunki 
zwierzyny i zaznały rozkoszy gonitwy, walki i zwycięstwa, 
las stał się dla nich miejscem szczególnie ponętnych 
przeżyć i wrażeń. Podążały więc tam bez jakiejkolwiek 
zachęty lub raczej zachęcone tym, co już o kniei 
wiedziały, a także i tym, niespodziewanym i nowym, 
czego nie wiedziały, a co je niemal zawsze tam spotykało.
CZÓŁNO
Los sprzyja często odkrywcom, ale przeważnie sprzyja 
tym spośród nich, którzy skupiają myśl, obserwują 
dociekliwie, podejmują wysiłek spełnienia zamierzeń; los 
wspomaga także i tych, których wnikliwa ciekawość i 
konsekwentna wola łączy się z aktywnym działaniem.
Niemałą, z pewnością, rolę odegrał tu przypadek, ale 
gdyby nie trud podjęty przez mieszkańców nawodnych 
chat, pewne zdarzenie pozostałoby nie zauważone przez 
ich wilki, więc umknęłoby także i uwadze łowców.
Którejś pogodnej, lecz wietrznej nocy Grzywa, a na-
stępnie oba młode wilczki poczęły wydawać z siebie owe 
charakterystyczne, ostrzegawcze sapnięcia, zwiastujące 
jak zawsze, że w otoczeniu pojawiło się coś nieznanego. 
Brodaty wiedział już z obserwacji, że obiektem tak 
właśnie okazywanego przez wilki niepokoju nie bywa 
nigdy drobnica naziemna, jak mysz, nornica, karczownik 
czy nawet królik, ale coś, czego pokaźniejsze rozmiary, 
zaskakujący ruch i niespodziewane miejsce pojawienia się 
budziło w wilkach ów szczególny rodzaj podniecenia.
Słysząc nocą znany ten sygnał Brodaty wyczołgał się 
cichcem z chaty i usiłował wypatrzyć w ciemności 
przyczynę niepokoju zwierząt. Kierunek, w którym 
zwrócone były uszy i nosy wszystkich wilków, nie wy-
łączając milczącego Chudego, wskazywał gęstą kępę 
trzcin, rosnących nie u brzegu, lecz dalej nieco na wodzie, 
przy wejściu do sąsiedniej zatoki.
Minęło jednak sporo czasu i nic nie wydarzyło się, a 
wszystkie wilki uspokojone i zwinięte w kłębki spokojnie 
usnęły.
Rankiem, z ciekawości raczej niż z niepokoju, Brodaty 
i Beznogi wzięli z sobą Grzywę i popłynęli czółnem ku 
miejscu, gdzie spodziewali się znaleźć bodaj ślad tego, co 
było źródłem nocnego niepokoju wilków. Poszukiwania 
trwały już dość długo, gdy naraz Grzywa wychyliła się 
poza burtę i poczęła węszyć. Z trudem przepychając 
czółno przez zwartą kępę trzciny wdarli się w zieloną, 
szumiącą gęstwinę.
Spłoszyli gnieżdżące się tu gromadnie ptactwo i roz-
czarowani gotowi już byli uwierzyć, że zainteresowanie 
Grzywy skupiało się tylko na ptakach.
Brodaty, znając dokładnie jej reakcje na otoczenie, 
miał jednak wątpliwości. Rozglądał się więc uważnie i 
przy nawracaniu czółna spostrzegł kątem oka jakiś 
ciemny zarys, widoczny poprzez gęstwę trzciny. W miarę 
zbliżania się ów kształt zdawał się namokłą kłodą drzewa, 
ale wnet przekonali się, że jest to czółno obrócone do góry 
dnem. Obce czółno. Nosiło ślady licznych zderzeń z 
głazami i według Brodatego pochodziło zapewne od 
plemienia Wodniaków, którego spora gromada zasiedlała 
brzegi górnego biegu Wielkiej Rzeki. Wiosną i latem nie 
zapuszczali się oni nigdy nad Rozlewisko, a przynajmniej 
dotąd Brodaty nie widywał tu śladów ich bytności. Powód 
był zrozumiały: w górze rzeki piętrzyło się w korycie kilka 
wysokich progów skalnych. Spływ był niemożliwy.
Także i lądem nie było stamtąd dojścia na lewe 
pobrzeże Rozlewiska, gdyż lewy brzeg Wielkiej Rzeki 
przechodził w wielu miejscach w nieprzebyte grzęzawiska. 
Idąc zaś prawym, wysokim i kamienistym brzegiem, 
można było wprawdzie dojść nad prawy brzeg 
Rozlewiska, ale bez czółna lewy jego brzeg nadal po-
zostawał odległy i niedostępny.
Raz tylko zdarzyło się Brodatemu widzieć czółno 
Wodniaków na wodach Szerokiego Rozlewiska. Było to 
dwa lata wstecz. Tak jak i teraz, tamto czółno nosiło 
również ślady licznych zderzeń ze skałami, zerwane za-
pewne z postronka spłynęło z prądem aż do Rozlewiska. 
Zepchnięte następnie silniejszym wiatrem z głównego 
nurtu podpłynęło aż tu, do lewego brzegu.
Brodaty zapamiętał dokładnie kilka szczegółów kształtu 
i budowy tamtego czółna. To, które teraz znaleźli w 
trzcinach, było podobne w zarysie i zbudowane
z jednakiego materiału. Wydłubane w świerkowym pniu, 
dziób miało zadarty, a dno ociosane z zewnątrz na płask i 
opalone w ogniu. Było przy tym lekkie i zdawało się 
zwrotne.
Kiedy przyjrzeli mu się dokładnie, odkryli ze zdzi-
wieniem, że lewa burta była znacznie grubsza od prawej, 
przez to i cięższa, toteż nie obciążone czółno swobodnie 
leżące na wodzie przechylone było wyraźnie w lewo. Nie 
był to wszakże przypadek lub wynik niestaranności bądź 
nieudolności tego, kto je budował. Rzecz była zamierzona. 
Tu nie mieli wątpliwości, ale nie dość na tym. Stwierdzili, 
oto zdziwieni, że w lewej burcie, na dłoń ponad linią 
zanurzenia, sterczą na zewnątrz dwa dębowe kołki. Były 
wprawdzie obłamane, ale pozostawały mocno osadzone. 
Jeden znajdował się bliżej dziobu, drugi — bliżej rufy. 
Łowcy pojąć nie mogli, po co wyciosano czółno tak, by 
przechylało się na jeden bok, i w jakim celu wiercono w 
burcie otwory, aby następnie zatykać je kołkami, 
sterczącymi tuż nad powierzchnią wody.
Chwile zdziwienia i zaskoczenia przedłużały się, a oni ze 
zmarszczonymi czołami obchodzili wyciągnięte na brzeg 
czółno i przypatrywali mu się niemal wrogo w poczuciu 
całkowitej i jakże drażniącej bezsilności wobec zagadki, 
którą dla nich stanowiło.
Wiedzieli, że czółno jest dziełem Wodniaków. Wiedzieli, 
że przebywali oni zawsze nad rzekami i jeziorami i mieli 
najlepszy sprzęt rybacki i najzręczniejsze czółna. Kiedyś, 
dawno temu, ich własna gromada plemienna wyprawiła 
dwóch mężczyzn, by podkradli się do Wodniaków, 
żyjących wówczas nad Zielonym Jeziorem, i podpatrzyli, 
jak budują oni i plotą z wikliny więcierze do łowienia ryb, 
jak dłubią w pniach czółna i jak je opalają w ogniu. 
Łowcy zdawali więc sobie teraz sprawę z faktu, że 
niezrozumiała dla nich budowa czółna jest zamierzona i z 
pewnością celowa, a tylko oni sami nie są zdolni pojąć, 
czemu ma służyć.
Nie dawało im to spokoju.
W ciągu najbliższych dni coraz to któryś szedł do 
czółna, by przyjrzeć się mu jeszcze raz i powrócić stamtąd 
w złości i poczuciu poniesionej porażki.
Zniecierpliwieni i wręcz gniewni postanowili wreszcie, że 
Brodaty przeprawi się na prawy brzeg Rozlewiska, 
pozostawi tam w ukryciu swoje czółno i uda się pieszo w 
górę rzeki, by podpatrzyć Wodniaków i przekonać się 
naocznie, jaką rolę spełniają kołki w lewej burcie, 
dlaczego grubsza jest od prawej i czemu służy ów 
bezsensowny przechył czółna w lewo.
Po pięciu dniach, ku wieczorowi, Brodaty powrócił. Był 
umęczony daleką drogą i wychudły, ale jego spojrzenie 
wskazywało, że nie na próżno podjął trud. Że coś wie, co 
warte jest więcej niż dni ciężkiej drogi po skalistym brzegu 
i noc czatowania w ukryciu.
Beznogi z niecierpliwością oczekiwał wyjaśnień. Kiedy 
zbliżyli się do leżącego w wodzie „krzywego" — jak je 
nazywali — czółna Wodniaków, Brodaty wskazał 
obłamane kołki sterczące w lewej burcie.
—	Te kołki długie... — powiedział. — Takie długie 
mają być jak... no, jak całe moje ramię...
—	Tak sterczą płasko nad wodą? — zdziwił się Bez-
nogi.
—	Nie wiem. Czółna były wyciągnięte do połowy na 
brzeg. Widziałem z daleka. Z tamtego brzegu. Nocą 
patrzyłem i szarym świtem. We dnie nie można tam 
podejść. Nie ma drzew. Nie ma się gdzie skryć. 
Podczołgałem się nocą, ukryłem za głazem. Czekałem 
świtu. Wtedy zobaczyłem: kilka było czółen z kołkami i 
dużo było bez kołków.
—	Ale po co te kołki?
—	Nie wiem.
— Zawsze sterczą w lewej burcie?
— Tak, w lewej.
— Nic do nich nie przywiązane?
—	Przywiązane. Właśnie było przywiązane...
—	Co?
—	Podłużne takie. Wyglądało z dala jak drugie, ma-
leńkie czółno. Było połączone z dużym czółnem tymi 
długimi kołkami.
—	Może coś w tym małym kładą? Coś w nich prze-
wożą?
—	Nie. Te małe bez zagłębienia. Całkiem obłe...
—	Z drzewa były wyciosane?
—	Nie. Nie z drzewa. Nie wyciosane. Chyba zrobione. 
Z dużych kawałków topolowej kory. Kawały dobrze 
dopasowane. Były związane z sobą, ściśnięte, okręcone 
łoziną.
—	I gdzie to było przymocowane?
—	Na końcu kołków, co sterczą w burcie. W lewej.
—	A jak przytwierdzone? — dopytywał się Beznogi.
—	Od spodu. Na końcu kołków od spodu przywiązane. 
Jakby małe czółno miało płynąć obok dużego — wyjaśnił 
Brodaty.
—	Kora słaba, miękka, ale lekka. Nie namaka od 
wody. Jak było z kory, to może żeby się nie zatapiało — 
rzekł Beznogi.
—	Mhm — zgodził się Brodaty — Żeby się nie zata-
piało...
—	A lewa burta była grubsza?
— W tych czółnach, co były z kołkami, grubsza. 
Zawsze grubsza.
—	Ale po co? No, ten przechył w lewo po co?! — 
niecierpliwił się Beznogi.
—	Nie wiem. Nie wiem wcale.
—	Mamy ich czółno. Zobaczymy. Sami spróbujemy, 
jak to jest...
— Mhm. Dorobimy nowe kołki. Długie kołki. Zrobimy 
ten pływak z kory, przywiążemy go do kołków. 
Popłyniemy... Zobaczymy, po co... po co takie to jest... 
— zakończył Brodaty.
Ponaglała ich ciekawość. Niecierpliwi byli tym bardziej, 
że słońce stało już nisko.
Na wyjaśnienie zagadki nie chcieli czekać do rana. 
Brodaty pożywiał się jeszcze rybą upieczoną na kamie-
niach, a Beznogi przyniósł tymczasem dwa proste dębowe 
kije. Obaj przystąpili do wyrywania z burty obłamanych 
kołków. Były namokłe i tak ściśle osadzone, że musieli 
rozłupywać je i po kawałku wydłubywać z otworów w 
burcie.
Kiedy mieli to już poza sobą, ociosali odpowiednio 
nowe pręty dębowe i osadzili ciasno w otworach. 
Zepchnęli następnie czółno na wodę i przekonali się, że 
obecnie bardziej jeszcze niż przedtem pochyla się na lewą 
burtę. Wolne końce osadzonych w burcie prętów sterczały 
przy tym o dobrą stopę nad lustrem wody. Brodaty 
wskoczył do czółna i siadł w jego zagłębieniu. Wtedy 
czółno zagłębiło się nieco i mniej było przechylone, a 
równocześnie końce dębowych prętów, sterczących 
poziomo w lewej burcie, zbliżyły się znacznie do 
powierzchni wody.
Brodaty i Beznogi przypatrywali się z zainteresowaniem 
wahaniom czółna. Uwaga ich głównie skupiała się na 
zakończeniach obu prętów osadzonych w burcie i zgodnie 
z ruchami czółna wahających się teraz tuż na samym 
lustrem wody.
Siedząc w zagłębieniu czółna Brodaty wychylił się ponad 
jego prawą burtą i zdziwiony spostrzegł, że mimo naporu 
ciała czółno niewiele się w tę stronę przechyliło. Wysunął 
się więc jeszcze silniej w prawo, ale łódź nadal 
utrzymywała pozycję lekkiego przechyłu w lewo.
—	Nie przechyla się w tę stronę! — zawołał.
—	Nie przechyla się w prawo, bo lewa burta gruba. 
Ciężka — zgodził się Beznogi. Brodaty na próbę prze-
sunął teraz ciało ku lewej burcie i lekko tylko wsparł się 
na niej. Tym razem czółno przechyliło się raptownie i 
głęboko w lewo. Równocześnie końce obu kijów, które 
unosiły się dotąd równolegle do powierzchni wody i tuż 
ponad nią, głęboko się zanurzyły. Zdawało się, że już 
niewiele trzeba, że starczyłoby ledwie małe jeszcze 
wychylenie Brodatego w lewo, a czółno przechyli się tak 
głęboko, że przez lewą burtę nabierze wody i zatonie.
Siedząc w czółnie, w pozycji kucznej, Brodaty wyczuwał 
jego wielką podatność na przechył w lewo i wyraźną 
oporność na wychylanie w prawo. Ale Beznogi z brzegu 
także to spostrzegł, i oto pod wrażeniem jakiejś nagłej 
myśli zawołał z mocą:
—	Nie! W lewo nie przechylaj... Wywróci się... Wiem! 
Już wiem!!!
—	Ja też. Teraz już wiem — odparł Brodaty wy-
równując przechył odpowiednim przesunięciem ciała ku 
środkowi czółna. — Wiem — ciągnął — po co te kije w 
burcie... Jak na końcach umocujemy od spodu to z 
topolowej kory... no, ten pływak z kory, wtedy on... 
wtedy...
—	Wtedy on się nie zanurzy i końce kijów też nie 
zanurzą się... Zostaną na powierzchni — przerwał mu 
Beznogi
—	I ja wtedy będę się cały kładł na lewej burcie, a kije 
się też nie zanurzą i pływak się nie zanurzy, i czółno... i 
wcale czółno nie da się przechylić ani przewrócić na lewą 
stronę.
—	Bo pływak... no ten pływak z kory utrzyma kije na 
powierzchni, a kije utrzymają czółno... nie pozwolą, żeby 
się przechyliło... ani żeby się wywróciło na lewo — 
powtórzył Beznogi, chcąc jakby utwierdzić się, że tak jest 
w istocie.
—	W prawo też nie da się wywrócić! — zawołał 
Brodaty podniecony już następną myślą i wrzasnął:
—	Czółno wcale! Wcale nie da się wywrócić!
—	Przechylić też się nie da: ni w prawo, ni w lewo... — 
powtórzył znów Beznogi.
— Widziałeś, wychylałem się w prawo, a czółno było 
przechylone w lewo... A jak przy lewej burcie umocujemy 
na kijach pływak, to i w lewo nie da się przechylić.
—	Mhm. Oni mają dobre czółna. Lekkie i wywrócić nie 
można... Zrobimy i my takie. Przyszłej wiosny zrobimy. 
Wiemy jak — stwierdził Beznogi.
—	Jutro obłupiemy korę ze starej topoli i pływak 
zrobimy, i umocujemy go na tych kijach. Czółno jeszcze 
dobre — dorzucił Brodaty.
NIESPODZIEWANA NAPAŚĆ
W czasach dzieciństwa Brodatego, gdy jeszcze ich 
gromada — to jest gromada plemienia Łowców — by-
towała wiosną i latem nad Bystrym Potokiem, powódź 
przewróciła i zalała w ciągu nocy kilka nawodnych chat i 
zatopiła kilkunastu ich mieszkańców. Od tego czasu całe 
plemię ogarnął lęk przed wodą. Strzegli się jej przez wiele 
lat i choć nadal rozmieszczali wiosną swoje szałasy w 
bliskości strumieni lub jezior, tradycyjny już niemal lęk 
powstrzymywał plemię przed budową chat wznoszących 
się nad powierzchnią wody. Ów lęk powstrzymywał ich 
także w ciągu lat całych od pełnego korzystania z tych 
dóbr i możliwości, jakie mogła im dać woda.
Nie nauczyli się więc umiejętnego współżycia z tym 
żywiołem. Ich czółna były i pozostały ciężkie i chwiejne 
zarazem, toteż pływali na nich tylko w bliskości brzegu i 
tylko po płyciznach.
Nie tak dawno dopiero plemię Łowców, podpatrując z 
ukrycia życie Wodniaków, przyuczyło się ponownie i 
odważyło korzystać z dobrodziejstw, jakie niesie w sobie i 
z sobą woda. Ale ich umiejętności nadal jeszcze nie były 
należycie ugruntowane, toteż co jakiś czas zdarzały się 
wypadki.
Pewnej wiosny zdarzyło się właśnie, że prąd jednej z 
bystrych rybnych rzek zepchnął kilka czółen na. głębinę i 
wywrócił je, zatapiając całą zdobycz i kilku młodych 
rybaków. I wtedy plemię nabrało większej jeszcze niechęci 
i nieufności do tego żywiołu.
Ostatnio nie budowali już prawie nowych czółen, a z 
tych, co im jeszcze pozostały, korzystali w plemieniu 
tylko bardzo nieliczni. Należał do nich w owym czasie 
Brodaty. Tylko on i jeszcze jeden łowca nie lękali się 
wody. To właśnie oni, wysłani niegdyś przez własną 
gromadę, podpatrywali plemię Wodniaków, by poznać 
budowę samołówek na ryby, sposób posługiwania się 
czółnem i nauczyć się budowy chat wznoszonych ponad 
wodą na palach. Mieli poznać i pojąć wszystko to, co 
należało umieć i wiedzieć żyjąc nad wodą i na wodzie. 
Podpatrując życie osady Wodniaków, zdobyli pewną 
wiedzę. I chociaż nie potrafili przekazać jej innym, mogli 
jednak ocenić korzyści, jakie niesie z sobą ów wrogi ich 
plemieniu żywioł.
Po wielu latach, w czasie gdy Brodaty stał się sa-
motnym mieszkańcem kniei, wiedzę, jaką zdobył niegdyś, 
chciał, a właściwie musiał wykorzystać w stopniu jak 
największym.
Zmuszony do opuszczenia gromady plemienia, znalazł 
więc dogodne miejsce u brzegu Szerokiego Rozlewiska i 
wraz z rodziną pozostawał tam ciepłą porą roku. Nie 
zaznali tam wiosną i latem głodu. Woda żywiła
ich. Nie lękali się jej. Byli jej wdzięczni, a że aktywna 
ciekawość nigdy nie opuszczała Brodatego, poznawał ją 
coraz lepiej.
Od trzech już lat poznawała rzekę także Kobieta, Mały 
i nawet trzyletnie Dziecko. Poznała ją także Grzywa. 
Trzeci rok ich pobytu nad Rozlewiskiem był wszakże 
dopiero rokiem pierwszym dla Matki, Dziewczyny i 
Beznogiego. Nosili oni w sobie ów tradycyjny lęk 
plemienia przed wodą. Pozbywali się go z trudem i 
oporem. Sam Beznogi bywał wprawdzie ostatnimi laty nad 
wodami, rybaczył tam i z pomocą Chudego polował 
skutecznie na pływające ptactwo. Ale czynił to zawsze 
pozostając na brzegu lub płyciźnie i działał przy tym nie z 
wyboru czy upodobania, a z konieczności. Czynił to 
dopiero od czasu, gdy już kaleki musiał samotnie 
zdobywać żywność.
Najbardziej lękała się wody Matka, a i Dziewczyna w 
tym względzie niewiele różniła się od niej. Była jednak 
młoda, była ciekawa, mniej zaznała niebezpieczeństw.
Strumień, przy którym leżała ostatnio ich plemienna 
osada, wiosną tylko stawał się głębszy, a jego prąd nieco 
silniejszy. Latem woda tylko gdzieniegdzie sięgała w nim 
do pasa i dzieci plemienia nie miały sposobności ani 
zwłaszcza potrzeby, by nauczyć się pływania. Ryb nie było 
tam wiele, a pływającego ptactwa wcale nie było. 
Dziewczyna nie miała więc okazji, by oswoić się z wodą. 
Bała się głębi, lękała prądu, fala napawała ją strachem.
Tu, nad Rozlewiskiem, widok kamienia rzuconego z 
czółna w prześwietloną słońcem przejrzystą wodę i 
opadającego od razu w głębię na oczach wychylonej przez 
burtę Dziewczyny przyprawiał ją o dreszcz lęku. 
Zanurzenie ciała ponad pas nawet w przybrzeżnej wodzie 
przejmowało ją trwogą.
A jedna teraz, kiedy po raz pierwszy w życiu znalazła 
się nad rozległym i głębokim zalewem rzecznym, 
pozostawała stale pod jego silnym wrażeniem i urokiem. 
Wszystko było tu dla niej nowe i niezwykłe, ciekawe.
Po raz pierwszy w życiu widziała wydry. Nie mogła się 
nadziwić ptakom pływającym swobodnie na powierzchni 
wody i znanym jej dotąd jako martwy łup przynoszony z 
rzadka przez ojca. Ptak był dla niej dotąd stworem 
przynależnym powietrzu i drzewom, nigdy wodzie. W jej 
poczuciu wodzie przynależały tylko ryby, żaby i ślimaki.
Tu nad Rozlewiskiem widziała też po raz pierwszy 
więcierze i inne samołówki na ryby i niełatwo jej było 
pojąć, czemu ryba potrafi wejść do ich wnętrza, a nie jest 
w stanie stamtąd się wydostać, mimo że wlot do nich 
pozostaje przecież stale otwarty. Fascynowało ją i 
zaskakiwało czółno, a zwłaszcza szczególna możliwość 
przenoszenia się z miejsca na miejsce, choć nogi 
pozostawały przecież w spoczynku. Spływ czółnem, 
niesionym leniwym prądem lub popychanym wiatrem i 
kierowanym tylko za pomocą tyki, był dla niej odkryciem 
niezwykłym i zachwycającym. Wrażenia związane ze 
zmianą miejsca, następującą czasem bez podejmowania 
jakiegokolwiek fizycznego wysiłku, przewożenie czółnem 
ciężaru, który niesiony na barkach zginałby jej grzbiet ku 
ziemi — wszystko to sprawiało, że mimo początkowego 
lęku Dziewczyna nie pomijała żadnej okazji korzystania z 
niego.
Zrazu przysiadała się tylko do innych, wprawniejszych 
wioślarzy i sterników. Z biegiem czasu i sama zaczęła 
wypuszczać się na niedalekie przejażdżki.
Dziewczyna nauczyła się sztuki posługiwania się tyką i 
utrzymywania chwiejnego czółna w należytej 
równowadze, tak aby uniknąć niebezpiecznych 
przechyłów czółna, a zwłaszcza nabierania wody poprzez 
krawędź burty.
Od kiedy poczuła się w czółnie pewniej, zaczęła też 
zabierać ze sobą Bystrą, z 
którą rozstawała się tak niechętnie. Sama Bystra 
domagała się tego. Gdy widziała, że Dziewczyna sposobi 
czółno do drogi, starała się dostać do jego wnętrza. Kiedy 
już się w nim znalazła, siadywała zwykle w tyle, wsparta 
piersią i przednimi łapami na wypukłej, litej rufie. Te 
wspólne wycieczki wodą musiały i Bystrej wydawać się 
interesujące.
Ożywiona rozglądała się na wszystkie strony. Widząc 
ptaka na wodzie starała 
się go nie spłoszyć i skryć przed nim, kładąc się płasko na 
rufie. Tak nakazywał jej instynkt. Tak z reguły 
postępowała, nie zdając sobie sprawy z oczywistego faktu, 
że samo zbliżające się czółno było dla ptaka i tak 
doskonale widoczne.
Dziewczyna nie strzelała z czółna do ptactwa wiedząc, że 
postrzelonego i tak nie 
dosięgnie, gdyż Bystra nie umiała jeszcze skakać z czółna, 
by przynieść zdobycz. Podróżowanie czółnem 
dostarczało jej wszakże wielu rozrywek i emocji.
Jedną z nowo poznanych tu przez Dziewczynę radości 
było odkrycie pięknych, mieniących się perlistobia-łym 
wnętrzem muszli szczeżuj i małżów. Nigdy ich dotąd nie 
widziała i teraz zachwycała się gładzią i opalizującą bielą 
wewnętrznej ich powłoki. Niektóre z nich nadawały się 
dobrze na skrobaki do czyszczenia skór. Inne, nanizane 
na ogołocony z liści pęd powoju lub wąskie pasmo łyka, 
mogły służyć jako ozdobny naszyjnik. Na ten cel miała 
ich jednak zbyt mało.
Pewnego popołudnia postanowiła więc wyruszyć w 
poszukiwaniu następnych.
Popłynęła czółnem, a z nią Bystra.
Opłynęła kilka zatok, ale nie znajdowała, czego szu-
kała. Minęła więc kolejną buchtę, która głęboko 
wrzynała się w ląd i osłonięta była od strony wody 
trawiastym cyplem i pasmem trzciny. Wreszcie 
Dziewczyna i Bystra wylądowały na leżącym nieco dalej 
piaszczystym i szeroko otwartym brzegu Rozlewiska. Nie 
musiała tu szukać muszli: fala uderzająca w otwarty nis-
ki brzeg naniosła ich tam tak wielką obfitość, że można 
było brać tylko najładniejsze. W podnieceniu i zachwycie 
Dziewczyna oddała się tej czynności i przez długi czas 
nie odrywała się od niej.
Nie była w stanie zrezygnować z muszli, których po-
szukiwała tak długo i których obfitość wprawiła ją teraz w 
stan radosnego uniesienia i swoistej chciwości. Z 
początku czuła się tu nieco niepewnie, ponieważ sama 
jeszcze nigdy nie odpływała tak daleko, ale wkrótce widok 
wspaniałej zdobyczy kazał jej o wszystkim zapomnieć. 
Nie spostrzegła nawet, że poczynało się zmierzchać i 
niebo spochmurniało. Dopiero deszcz i półmrok sprawiły, 
że opamiętała się i w pośpiechu poczęła sposobić do drogi 
powrotnej. Jednocześnie z daleka dobiegł ją odgłos 
grzmotu. Przeraziła się. Chwyciła kosz z muszlami i 
wskoczyła do czółna. Za nią ulokowała się Bystra, jak 
zwykle przodem ciała wsparta na rufie.
Silnymi pchnięciami tyki Dziewczyna starała się 
przyspieszyć ruch czółna, ale przeciwny wiatr spychał je z 
obranego kursu i hamował prędkość. Płynęły powoli. 
Powierzchnia wody nawet w pobliżu wejścia do zatoki, 
którą właśnie mijały, rozhuśtała się i czółno przechylało 
się to w jedną, to w drugą stronę, a grzebienie niewielkich 
fal wdzierały się do jego wnętrza. Ogon i tylne nogi 
Bystrej tkwiły już w wodzie zebranej w wyżłobieniu 
czółna, więc dźwignęła ciało i legła na wypukłej rufie. I tu 
nie było lepiej, gdyż fala obmywała co chwila jej bok. Ale 
nie ruszała się już.
Stalowoszare chmury przesłaniały niebo. Nastał 
przedwczesny zmierzch. Wiatr ścichł nawet trochę, 
deszcz padał jednak jeszcze gęściejszy. Naraz, poprzez 
chlupot drobnych fal nacierających na burtę, dał się 
słyszeć jakiś nowy, zaskakujący odgłos. Obie go posły-
szały. Bystra ustawiła pionowo uszy i nie odwracając 
głowy zastygła w pozie oczekiwania. Strzygnęła uchem w 
lewo, potem w prawo i w tył. Patrząc na nią Dziewczyna 
upewniła się, że nie ulega złudzeniom. Wsłuchiwała się 
chwilę w ów odgłos, ale nie potrafiła ustalić kierunku, z 
jakiego napływał. Rozróżniała w nim teraz dwa jakby 
niezależne i niepodobne do siebie dźwięki. Jednym był 
głośny, stale powtarzający się trzask, drugim — 
rytmiczny i nasilający się poświst.
Wkrótce poświst stał się niemal łoskotem. Bystra 
zaskowyczała trwożnie. Dziewczyna spojrzała za siebie i 
poprzez strugi deszczu spostrzegła naraz tuż ponad czarną 
teraz wodą jakiś potężny, jaśniejszy nieco od tła kształt, 
który zmierzał ku nim z niezwykłą szybkością i impetem. 
Kształt ów zwalił się nagłe z rozmachem i szumem na rufę. 
Pod jego naporem czółno niebezpiecznie przechyliło się, a 
Bystra została strącona do. wody. W następnej chwili 
napastnik zaatakował Bystrą płynącą za czółnem, 
pogrążył ją w wodę i sam opadł na powierzchnię tuż obok 
burty.
Esowato wygięta, długa szyja i wściekły donośny syk 
dobywający się z 
rozwartej gardzieli sprawiają, że Dziewczyna w trwodze 
chwyta oburącz tykę i macha nią na oślep w kierunku 
wroga. Ten syczy znów, unosi się jakby ponad wodę, 
szerokim zamachem odtrąca tykę. Dziewczyna oddaje 
uderzenie i ze zdziwieniem i ulgą widzi, jak napastnik 
zostaje w tyle i oddala się. Sunie spokojnie i bezszelestnie 
po wodzie i znika jej z oczu. Jego zarys zaciera się w 
mroku i strugach deszczu. Dziewczyna, nie odwracając 
oczu od niknącej zjawy, wychyla się z czółna i usiłuje 
chwycić płynące szczenię za kark. Czyni to prawie po 
omacku. Chybia. Ale szczenię jest już przy czółnie, może 
zaczepić się przednimi łapami o brzeg burty i czyni to. 
Czółno przechyla się, nabiera nieco wody, a Bystra 
ponownie osuwa się i zapada w głębinę. Po chwili znów 
wypływa na powierzchnię. Wreszcie dłoń Dziewczyny 
zaciska się na skórze szczenięcego karku.
Bystra, której sierść nasiąknęła wodą, jest ciężka. Tak 
ciężka, że ciągnąc ją ku sobie i w górę Dziewczyna, 
wychylona przez burtę, omal nie wywraca czółna. Przez 
moment jest bezradna, ale wnet przychodzi jej myśl, by 
ciało ułożyć w poprzek czółna, ponad jego zagłębieniem, 
tak aby jej nogi, zwisając po przeciwnej stronie czółna, 
stanowiły przeciwwagę ciężaru Bystrej.
Nie puszczając karku szczenięcia Dziewczyna wysuwa 
nogi coraz dalej poza przeciwległą burtę i jednocześnie 
coraz wyżej podciąga z wody szczenię. Czyni to ostrożnie. 
Unika wahnięć i wychyleń czółna. Gdy głowa, pierś i 
brzuch Bystrej znajdują się już w zagłębieniu czółna, 
Dziewczyna podciąga nogi, jedną osuwa do wnętrza 
czółna, następnie wciąga całe szczenię do wnętrza i 
podciąga drugą nogę. Jej ciało jest mokre od wody 
zebranej w zagłębieniu czółna i deszczu, ale rozgrzane 
długim wysiłkiem na razie nie odczuwa chłodu. Nie trwało 
to długo.
Kiedy po jakimś czasie dopłynęła do pomostu, dygotała 
na całym ciele. Bystra drżała także. Dziewczyna nie 
podpłynęła do brzegu. Uwiązała czółno do pala 
podpierającego pomost, zawołała Matkę, podała jej 
Bystrą, podała kosz z muszlami i sama wspięła się po 
palu. Nie powiedziała nic. Skryła się w chacie, zwinęła w 
kłębek jak zwierzę i naciągnęła na siebie jelenią skórę. 
Pod tę samą skórę wcisnęła się po chwili zziębnięta 
Bystra.
Drżenie ich ciał wkrótce mija. Usypiają.
Po burzy i ulewie ranek jest pogodny. Dziewczyna 
opowiada przy ognisku o zdarzeniach poprzedniego 
wieczora. Brodaty słucha, wyczuwa lęk towarzyszący 
słowom Dziewczyny. Po jego twarzy przemyka ślad 
uśmiechu.
— Popłyniemy — mówi. — Popłyniemy czółnem 
Wodniaków, krzywym czółnem z prętami i pływakiem. 
Wypróbujemy je... Popłyniesz z nami. Zobaczymy, co to 
było to, co zrzuciło Bystrą do wody. Zobaczymy...
Dziewczyna wzbrania się. Nie chce płynąć, choć ojciec 
namawia ją. Wreszcie ustępuje i siada wraz z Brodatym i 
Beznogim do czółna. Płyną.
Ich nowy pojazd wodny, mieszczący całą trójkę, lekko 
wsuwa się w wodę i mimo celowych i stale ponawianych 
prób przeciążania to lewej, to prawej burty nie przechyla 
się prawie. Czują się w nim bezpieczni. Są dumni ze swego 
dzieła. Z dzieła, o którego przydatności upewniają się z 
każdą chwilą. Płyną spokojnie wzdłuż lewego brzegu 
Rozlewiska, mijają zatokę jedną, drugą, trzecią, mijają 
dalsze i wreszcie zbliżają się do osłoniętej cyplem buchty, 
przy której mijaniu Dziewczyna i Bystra zostały 
napadnięte.
Bystrej nie ma tu z nimi, ale Dziewczyna i teraz nie 
może opanować 
niepokoju. Rozgląda się i naraz słyszy strwożona ów 
charakterystyczny, powtarzający się trzask. Choć nie jest 
teraz sama, Dziewczyna kuli się i kryje w zagłębieniu 
czółna. Oprócz trzasku słychać także i poświst. Odgłosy 
dochodzą spoza pobliskiej kępy trzciny i oto oczom ich 
ukazuje się wielki, biały ptak. Zbliża się do czółna, 
szeroko wymachuje skrzydłami, nie frunie jednak. 
Wymachy potężnych skrzydeł nie unoszą ciężkiego ptaka 
w górę, a uwolnione od tego trudu wypychają go w 
zamian ku przodowi ze zdwojoną siłą i szybkością. Biały 
ptak porusza się w wielkim pędzie, a ciało jego ustawione 
jest skośnie do lustra wody. Na powierzchnię wody nie 
opada jednak. Osunięciu się ptaka na wodę przeciwdziała 
intensywny ruch szerokich, czarnych łap, którymi odbija 
się od lustra wody z tym charakterystycznym odgłosem 
klaskania. Ptak biegnie więc i frunie jednocześnie, a obie 
te czynności wspomagają się wzajemnie, nadając jego 
ruchowi niezwykłe tempo. Ptaszysko jest wielkie, a w 
miarę zbliżania się zasięg jego skrzydeł zdaje się wprost 
olbrzymi.
Dziewczyna patrzy rozwartymi oczami, widzi 
wyciągniętą ku przodowi szyję i niewielką wąską głowę. 
Wie, że to ten sam napastnik, ale w pełnym świetle słońca 
i w obecności ojca i Brodatego nie wydaje się wcale tak 
przerażający.
W chwili gdy rozpędzony łabędź naciera zuchwałe na 
ich czółno, Brodaty wysuwa przed siebie tykę i silnie trąca 
ptaka. Ten traci od razu cały impet swego biegu-lotu i 
opada piersią na wodę. Syczy głośno i przyjmuje 
imponującą postawę, ustawiając nad grzbietem skrzydła 
na kształt koszyka. Z rozwartego amarantowego dzioba 
wysuwa się ruchliwy język, nadając niewielkiej głowie 
ptaka wyraz wściekłości.
Brodaty uśmiecha się i milczy. Płyną powoli przed 
siebie. Łabędź z gniewnym 
sykiem eskortuje ich płynąc od strony zatoki, którą 
właśnie mijają. Wreszcie ptak uspokaja się i pozostaje 
przy cyplu, porośniętym soczystą, bujną trawą.
—	Dlaczego on napada? — pyta Dziewczyna i 
rozejrzawszy się wokoło znajduje odpowiedź na własne 
pytanie: na migotliwej tafli zatoki, ukrytej za cyplem, 
płynie oto spokojnie inny łabędź. To łabędź-matka, a za 
nią sznurkiem pięć małych, szarych piskląt. Płyną cicho i 
we wzorowym porządku. Tylko co jakiś czas któreś pisklę 
zanurza łebek, wznosząc przy tym pionowo nad wodą 
swój trójkątny, puchem jeszcze okryty ogonek. Z kolei 
czyni to następne, by wyciągnąć z wody jakiś przysmak.
—	On odgania nas. Pilnuje samicy i młodych... — 
odpowiada Dziewczyna sama sobie, zdziwiona tym pro-
stym odkryciem.
—	Mhm. Jego zatoka. Nie wpuszcza do niej... Nikogo 
— odpowiada Brodaty.
W PLEMIENIU ŁOWCÓW
Podjęty przez Brodatego zamysł skojarzenia dwóch 
oswojonych wilków i otrzymania od nich potomstwa oraz 
zamiar współbytowania poza plemieniem z Beznogim i 
jego rodziną jak dotąd — powiódł się. Pozostałoby to 
zapewne tylko teorią, tylko nie sprawdzonym pomysłem, 
gdyby życie Beznogiego w plemieniu nie było tak nędzne i 
tak przez Dzikiego wciąż zagrożone. Gdyby mógł tam 
spokojnie żyć, nie zdecydowałby się pójść za Brodatym.
Znane miejsca, znani współplemieńcy, znane warunki i 
sposoby bytowania, utrwalone nawyki... Niechętnie 
opuszcza się to wszystko. Zmiana otoczenia oznacza 
niepewność i nowe niebezpieczeństwa, przed którymi 
dopiero uczyć się trzeba obrony.
Minionej zimy Beznogi porzucił plemię nie dlatego, że 
perspektywy ukazane przez Brodatego wydały mu się aż 
tak zachęcające, ale dlatego, że nie miał wyboru. Życie w 
plemiennej gromadzie stało się dla niego niemożliwe.
Postaje wszakże pytanie, czy wobec brutalnej przemocy, 
zwierzęcej siły i napastliwej zaborczości Dzikiego całe 
plemię musiało pozostawać bierne i bezbronne? Czy 
gromada nie mogła, czy też nie chciała przeciwstawić się 
mu?
Prawdopodobnie jedni chcieli tak, a drudzy inaczej i w 
niezgodzie swojej pozostawali jako gromada słabi, 
bezwolni, niezdolni do podjęcia zdecydowanego działania.
Tej jesieni rodziny Brodatego i Beznogiego przywykły 
już do wspólnego bytowania nad brzegami Rozlewiska i 
zgodnie zamieszkiwały nawodne chaty, a oba młode 
pokolenia: własne ich potomstwo oraz młode wilczki — 
rosły w przyjaźni i przyuczały się do życia w kniei.
W tym samym właśnie czasie porą jesienną, w odległej 
osadzie Łowców, zdarzyło się coś, co zakłóciło tam 
dotychczasowy porządek. Bezpośrednią tego przyczyną 
była z jednej strony stale narastająca napastliwość 
Dzikiego i zaborczość jego popleczników, a z drugiej — 
poczucie doznanej krzywdy i zawiść współplemieńców.
W ostatnim czasie Dziki nie oszczędził nawet tych 
nielicznych silnych jeszcze mężczyzn — sprawnych 
łowców i dotychczasowych jego sprzymierzeńców — 
znienawidzonych przez resztę plemienia niemal na 
równi z nim samym. Nie oszczędził także ich kobiet. 
Wreszcie zostało po jego stronie zaledwie trzech łowców. 
Nie przypadkiem jednak ci trzej byli nadal przychylni 
Dzikiemu: dla nich także istniało tylko prawo maczugi i 
przemocy.
A wypadki toczyły się tak:
Plemię wytropiło starego, spasionego tura-samotnika. 
Nocą, na stale odwiedzanym tropie tura, wykopali dół — 
pułapkę. Kopało go dwie dziesiątki plemieńców. Zanim 
niebo przed świtem poszarzało, dół był gotów. Dokładnie 
przykryty gałęziami, zamaskowany był z wierzchu darnią i 
skropiony szlamem bagiennym, aby jego woń stłumiła 
ślady zapachu kopaczy. Nagonka obeszła wkoło leże tura 
i czekała w ukryciu. Gdy wstał, przeciągnął się i z wolna 
wkroczył na swój codzienny trop kierując się do 
wodopoju, nagonka cichcem ruszyła za nim i kiedy był 
już niedaleko pułapki, popędziła go.
Tur, choć z natury raczej skłonny do napaści niż 
ucieczki, spłoszył się jednak. Łomot i huk wywołany 
uderzeniami maczug w wydrążone pnie i przeraźliwy 
wrzask, jaki podnieśli, a jakiego stary, wielki byk nigdy 
jeszcze w swoim długim życiu nie słyszał, skłoniły go do 
galopu. Pędził w popłochu przed siebie i w pędzie owym 
nie zdołał w czas rozpoznać podstępu. Jego przednie 
racice trafiły nagle w próżnię i potężne cielsko stoczyło się 
w ciasny, głęboki dół. Kiedy minęła pierwsza chwila 
oszołomienia upadkiem, zwierzę usiłowało poderwać ku 
górze przód ciała, wspiąć się, wydostać z uwięzi. 
Ponawiało swoje próby wielokrotnie, ale łowcy wiedzieli, 
jaki powinien być dół, aby tur nie mógł z niego 
wyskoczyć. I tur nie wydostał się. Bezcelowe wysiłki 
sprawiły tylko, że robiąc ciężko bokami stanął wreszcie 
nieruchomo umęczony do cna.
Dziki wraz z kilku zawsze pomocnymi mu łowcami 
wyszli z ukrycia, mieszczącego się w pobliżu pułapki, i 
spiesznie pobiegli ku niej. Nadbiegali też uczestnicy 
nagonki, by przyjrzeć się z bliska swej bezbronnej 
zdobyczy.
Dziki zerknął na tura, rzucił weń twardą grudę ziemi i 
trafił bezbronne zwierzę w oko. Rzucił drugą grudę i 
wprawiwszy się tym sposobem w stan podniecenia 
przełożył dzidę w prawą rękę i począł wyważać ją w 
dłoni... Uniósł wreszcie ramię, by rzutem z góry zatopić ją 
w mocarnym karku tura, ale kiedy ze wzniesioną dzidą 
stał nad samym skrajem dołu i pochylony w przód 
mierzył w żywy, bezbronny teraz cel, jakaś krzepka, 
nieznana dłoń pchnęła go od tyłu.
Dziki tracił powoli równowagę, wreszcie zamachał 
rękami i wydawszy z siebie chrapliwy, nieartykułowany 
dźwięk trwogi spadł piersią wprost na rogi roz-
wścieczonego zwierza. W następnym ułamku chwili 
zamachem potężnego łba wyrzucony został niczym pęk 
trawy w górę i w tył, zatoczył w powietrzu krótki łuk i z 
głuchym stęknięciem opadł grzbietem na zdeptaną darń. 
Leżał tam na wznak płasko i bezwładnie. Nikt nie zbliżył 
się, by przyjść mu z pomocą. Pozostawał bez ruchu, leżał 
długo, aż pokąd łowcy ubili tura, zdarli zeń skórę, z 
grubsza ją oczyścili i podzielili tuszę, by ponieść ją do 
osady.
Wreszcie odeszli niosąc łup.
Kiedy już nikogo nie było w pobliżu, Dziki oprzyto-
mniał, usłyszał jakieś krzyki, zebrał z trudem siły, 
dźwignął się i wsparty na znalezionej gałęzi, zgięty niemal 
wpół, powlókł się ku osadzie. Nie dotarł tam jednak. Nie 
miał po co wracać: po drodze natknął się na trzech swoich 
popleczników. Ośmielone plemię i z nimi rozprawiło się 
krótko, gdy zażądali najlepszych porcji mięsa. Teraz leżeli 
opodal ścieżki, a stan ich niewiele był lepszy od stanu 
Dzikiego.
Ci czterej wiedzieli teraz, że w osadzie plemiennej nie 
ma już dla nich miejsca. Wiedzieli również, że zbliża się 
zima i jeśli chcą ją przeżyć, muszą trzymać się razem. 
Stan jednego z nich był tak ciężki, że nie mógł iść. Ten 
pozostał na miejscu. W trójkę nie troszcząc się o niego 
ruszyli w nieznane.
RYKOWISKO
Miesiące najszybszego wzrostu i rozwoju Bystrej i 
Burego nadal jeszcze trwały, ale porą jesienną oba 
wilczęta utraciły swój dotychczasowy wczesnoszcze-nięcy 
wygląd. Stawały się właśnie wilczą młodzieżą.
Łapy, nadal grube i nieforemne, wydłużyły się znacznie, 
pierś rozrosła się i pogłębiła, brzuchy, do niedawna krągłe 
i nieco obwisłe, spłaszczyły się po bokach i podciągnęły 
ku grzbietowi, tak że w miejscach dotąd wypukłych 
powstały wklęsłości. Kuliste, szczenięce głowy i krótkie 
pyszczki zastąpiły masywne, choć nieco jeszcze 
przyciężkie wilcze łby, o płaskim, szerokim sklepieniu 
czoła i głębokich, klinowatych pyskach. Ślepia stały się 
skośne, spojrzenie posępne. Suknię wilcząt, do niedawna 
utworzoną tylko z miękkiego szczenięcego puchu, teraz 
zdobiła na karku i kłębie sztywna sierść o ciemnym 
nalocie, a cienkie dotąd i niepozorne ogonki przybrały 
postać wilczej puszystej wiechy.
Wystarczył rzut oka, aby spostrzec, że są to zwierzęta 
stworzone do wytężonego, długotrwałego biegu, do 
uporczywej pogoni za zwierzyną. W ich ciałach natura 
przeznaczyła najwięcej miejsca na pojemną, rozrosłą 
pierś. Mieszcząc w sobie wielkie płuca i duże, 
grubościenne serce to ona zapewniała głęboki, wytrwały 
oddech i miarowe, silne tętno — warunki skutecznej, nie-
przerwanej pogoni za upatrzoną zdobyczą, pogoni trwa-
jącej u wilków niekiedy i całą noc. Najpewniejszym 
bowiem sposobem wilków w łowach na grubego zwierza, 
przewyższającego je wielokrotnie wagą i siłą, jest gonitwa. 
Nękająca i długotrwała gonitwa do upadłego. W tej 
metodzie są one niepokonane. Wytrwały pościg jest ich 
żywiołem i kiedy zgoniona zwierzyna pada z nóg i z braku 
tchu wysuwa już z pyska posiniały jęzor, wilki pozostają 
nadal w stanie pełnej sprawności. Ich ruchy są nadal 
lekkie i sprężyste, a nie nadwątlone siły pozwalają im w 
dowolnej chwili rozpoczynać gonitwę od nowa. Zwykle nie 
jest to konieczne, gdyż robiąca bokami ofiara już niewiele 
ma sił, by bronić się przed atakami. Nacierają więc, gdy 
nadchodzi sposobna chwila.
Zapewne ta przyrodzona wilkom skłonność do biegu 
pobudzała Kudłatego i Bystrą do tak częstych wzajem-
nych gonitw. Była to zabawa, której wilczęta nigdy nie 
miały dosyć, choć brak im było dotąd należytej 
sprężystości i oszczędnej precyzji ruchów. W ich susach 
dostrzegało się jeszcze tę nadmierną wiotkość ciała i 
młodzieńczą niedoskonałość, która sprawiała, że ich 
sylwetki nie dość były zwarte, mięśnie nie tak krzepkie, a 
ruchy nie tak sprężyste, płynne i harmonijne.
Zgodnie z utartym zwyczajem, w czasie codziennych 
wędrówek po kniei Bystra towarzyszyła Dziewczynie, a 
Kudłaty Małemu. Podczas każdej bytności w puszczy 
wilczęta uczyły się czegoś nowego, choć już i teraz 
wiedziały o niej niemało. Wiedziały, że tropić najłatwiej, a 
dognać najprędzej można to zwierzę, które nosi w sobie 
łuczniczą strzałę i zostawia świeżą woń posoki ściekającej 
spod grotu lub z rany zadanej zębami Grzywy czy 
Chudego. Wilczęta potrafiły też czaić się i czekać 
cierpliwie, aż jęknie puszczona cięciwa i świśnie strzała, 
by wskazać im właściwą ofiarę. Wiedziały już, jak dostać 
z wody postrzelonego ptaka, zwiotczałego na powierzchni 
wody, i umiały skradać się cicho do zwierzyny i zacisnąć 
mocno szczęki na jej ciele.
W swoim dotychczasowym skromnym doświadczeniu 
poznały tylko drobne zwierzęta dna lasu i ptactwo 
płetwonogie i błotne. Nigdy jeszcze nie gnały grubszej 
zwierzyny kopytnej. Nie widziały, jak umyka w panice, 
nie towarzyszyły dorosłym wilkom w pogoni za nią. Brak 
im było tego doświadczenia, bowiem oba wilki, Grzywa i 
Chudy, niemal stale syte, karmione przez Brodatego i 
Beznogiego, nie miały sposobności zaprezentować 
wilczętom tej sztuki. Kryło się w tym jednak pewne 
niebezpieczeństwo i łowcy wiedzieli o nim.
Grzywa, wychowana przez Brodatego, nie miała w 
szczenięctwie możliwości, by u boku wprawnego, 
dorosłego wilka odbyć raz, drugi i trzeci łowy na grubego 
zwierza. Nie miała okazji, aby należycie wdrożyć swe 
wrodzone instynkty łowieckie. Być może dlatego właśnie z 
dala od Brodatego opuszczała Grzywę odwaga. Ostatnio 
zdarzyło się to wiosną, podczas spotkania z 
niedźwiedziem. Łowcy pamiętali to, a Brodaty wiedział, 
że to on zawinił, nie dając jej okazji do łowów w wilczej 
gromadzie. Jakże jednak miał dać jej tę sposobność, 
skoro samotnie wychowywała się przy nim i jego 
rodzinie?
Postanowili więc, że nim będzie za późno, młodym 
wilkom trzeba umożliwić odbycie łowów na grubego 
zwierza wraz z dorosłymi wilkami: Grzywą i Chudym. A 
ponieważ wszystkim przejadły się już ryby i z tęsknotą 
wspominali soczyste i pachnące mięso zwierząt 
kopytnych, decyzję podjęli bez zwłoki.
Polowanie należało tak obmyślić, aby wilczęta, po-
słuszne swojej naturze, szły za przykładem rodziców i aby 
działanie ich zostało należycie nagrodzone zdobytym 
wspólnie łupem. Powinno ono przecież utkwić w ich 
pamięci i stanowić w przyszłości zachętę.
Czas był po temu sprzyjający: nastała pora rykowiska.
Od kilkunastu już dni w puszczy rozbrzmiewał, trochę 
spóźniony tego roku, ryk jeleni. Była to pora, w której 
dorosłe, silne byki gromadziły wokół siebie po kilka łań i 
zazdrośnie ich pilnowały, a młode jelenie, wędrując 
samotnie po kniei, usiłowały choć jedną z nich zwabić 
swym wzywającym rykiem. Na ogół starania ich były 
bezskuteczne, a stare byki, słysząc w pobliżu zbyt 
natarczywe porykiwanie młodzika, przeganiały go szybko 
swą imponującą postawą lub rozprawiały się z nim w 
starciu porożem. Dorosłe byki przeważnie wychodziły z 
tych walk zwycięsko.
W okresie rykowiska spokojne i zwykle nieskore do 
walki samce stawały się agresywne i niecierpliwe, z byle 
powodu gotowe były napadać na rywali.
Właśnie tę ich właściwość łowcy zamierzali wykorzystać.
Brodaty umiał naśladować głos ryczącego jelenia. 
Czynił to tak łudząco, że słyszący go byk z reguły 
porzucał chmarę łań i chcąc rozprawić się z domniema-
nym intruzem, rozjuszony, szedł za jego głosem.
W plemieniu każdej jesieni w ten właśnie sposób po-
lowano na jelenie. Wyznaczony łowca wabił i prowokował 
byka głosem, a inni łowcy, ukryci bezpiecznie na 
drzewach, ciskali w niego dzidy.
Od czasu opuszczenia gromady Brodaty nie polował w 
ten sposób. Było to dla niego przedsięwzięciem zbyt 
niebezpiecznym i zbyt mało mającym szans powodzenia, 
on bowiem musiałby wabić i prowokować jelenia, a Mały, 
do ubiegłego roku sięgający mu ledwie ramienia, 
powinien, siedząc na drzewie, jednym rzutem dzidy tak 
ugodzić zbliżającego się byka, by ten przestał być dla 
wabiącego niebezpieczny. A to nie udałoby się z 
pewnością. W tym polowaniu i na pomoc Grzywy Brodaty 
nie bardzo mógł liczyć, gdyż lękała się jeleni w porożu i 
nawet celnie trafionego byka sama nie była w stanie 
osaczyć i zatrzymać. Zdobywała się ledwie na to, by 
zbliżyć się do jelenia od tyłu, zagłębić kły w łydce i 
odskoczyć. Nie wystarczało to jednak, aby go 
unieruchomić i zatrzymać w miejscu. Zresztą dla jednej 
pary wilczych szczęk, nawet szczęk zaprawionych w 
łowach z watahą, osaczenie byka w pełnym porożu było 
trudne i niebezpieczne. Rudy — ojciec Grzywy, należał tu 
do nielicznych wyjątków. Dla Grzywy zadanie to byłoby 
tym trudniejsze, że nigdy nie polowała z wilczym stadem. 
Dotąd, nie licząc ptactwa i drobnicy leśnej, przynoszonej 
niekiedy szczeniętom, jej łupem była tylko zwierzyna 
wybrana i postrzelona przez Brodatego. A ten wybierał 
taką, z którą Grzywa mogła sobie poradzić, to znaczy 
powalić lub bodaj osaczyć do czasu, aż łowca nadbiegnie i 
wspomoże ją własną dzidą.
Beznogi i Brodaty uznali więc, że teraz kiedy Mały i 
Dziewczyna podrośli i 
kiedy swymi lekkimi dzidami już sprawnie władają, zaś 
wśród ich wilków dwa są w pełni dorosłe, a dwa sporymi 
podrostkami, które znaczyły w łowach niemal tyle, co 
trzeci dojrzały wilk — że teraz polowanie z wabieniem na 
rykowisku po- winno się powieść.
Beznogi wypatrzył trop chmary łań i towarzyszącego 
im potężnego byka. Znalazł też miejsce, w którym stado 
przybywało do błotnej kąpieli i wodopoju. Znajdowało 
się ono tam, gdzie gęsty drzewostan puszczy schodził w 
dół i sięgał samego brzegu Rozlewiska.
Plan był następujący. Gdy wytropione stado ruszy w 
kierunku wodopoju, Brodaty, siedzący bezpiecznie w 
czółnie ukrytym wśród trzcin, zacznie naśladować ryk 
młodego jelenia. Rozjuszony stary byk ruszy zapewne 
przodem, by przegnać domniemanego intruza lub stawić 
mu czoło.
Beznogi przygotował wysuszoną skórę jelenia i czaszkę 
z wieńcem i uczyniwszy z tego odpowiednią kukłę 
podwiesił ją na gałęzi. Umocował ją na drzewie stojącym 
najbliżej brzegu Rozlewiska, gdzie wśród przybrzeżnych 
trzcin miał się w czółnie ukrywać Brodaty, Beznogi 
przygotował sobie bezpieczne miejsce w rozwidleniu 
konarów ponad kukłą, tak aby pociągając za rzemień 
mógł z ukrycia poruszać jej rogami.
Dziewczyna miała siedzieć na innym drzewie, nieco na 
uboczu i dalej od brzegu. W dłoni trzymać miała 
postronek uwiązany wokół karku Chudego, a ten leżeć 
miał u stóp drzewa, skryty za gęstym krzewem kruszyny.
Gdyby wabiony byk spłoszył się, Chudy puszczony z 
postronka miał zabiec mu drogę i osaczyć w miejscu, aż 
nadbiegnie Grzywa i dwa młodziki, pozostające z Małym 
na drugim czółnie, ukrytym w zaroślach. Gdyby jednak 
rozjuszony byk ruszył w stronę kukły i wreszcie zbliżył się 
do niej, Beznogi rzuciłby w niego dzidę. Wtedy Chudy 
puszczony natychmiast z uwięzi zaatakowałby go 
pierwszy. A ponieważ działoby się to tuż u brzegu 
Rozlewiska, w pobliżu ukrytych czółen, pozostali 
uczestnicy polowania, nie wyłączając Grzywy i wilcząt, 
nadbiegliby szybko i włączyli się do akcji.
Wszystko było ustalone i przysposobione. Wilki nie 
dostały swojej dziennej racji pokarmu, aby były lekkie, 
chybkie i skłonne do łowów. Czółna od wieczora stały już 
przygotowane. Uczestnicy nie kładli się wcale do snu. 
Zamierzali w środku nocy zająć wyznaczone miejsca i 
czekać, ale kiedy zbliżała się pora, by się tam udać, 
zmienił się naraz kierunek wiatru. Zaczął wiać teraz od 
Rozlewiska ku jego lewemu brzegowi. Było oczywiste, że 
jeleniom nadchodzącym od kniei, a zwłaszcza ostrożnej 
jak zawsze licówce — powiew ten zdradzi zasadzkę, niosąc 
z sobą wilczy odór i woń łowców. Pozostawało więc tylko 
zabrać przygotowaną już na miejscu kukłę, by 
niepotrzebnie nie spłoszyła chmary, gdy uda się ona do 
wodopoju, i odłożyć, łowy do następnej nocy.
Tak też uczynili.
Kolejna noc była zimna i ciemna, ale wiatr za dnia 
jeszcze zmienił kierunek. Sprzyjał teraz ich zamierzeniom 
i pozwolił wierzyć, że polowanie się uda.
Nim niebo zaczęło blednąc, wszyscy ukryli się już na 
swoich miejscach. Brodaty i Mały uwiązali czółna do 
trzcin, by w odpowiedniej chwili jak najszybciej wypłynąć 
spośród nich i dobić do brzegu. Dziewczyna wymościła 
sobie wygodne miejsce na poziomej, grubej gałęzi, a na 
dole pod drzewem, na którym siedziała, legł Chudy 
osłonięty krzakiem. Koniec postronka uwiązanego na 
jego szyi trzymała Dziewczyna w dłoni.
Beznogi siadł okrakiem w rozwidleniu konarów po-
kracznej sosny nadbrzeżnej. Trzymał w garści rzemień 
uwiązany do rogów kukły, a lewą dłonią podtrzymywał 
ciężką dzidę, wspartą poziomo na jednej z gałęzi.
Długo nic się nie działo. Dopiero nad ranem posły-
szeli ryk jelenia. Głos był niski, głęboki i jak zawsze 
zakończony kilku chrapliwymi stęknięciami. Brodaty 
od razu odpowiedział, złożył dłonie w muszlę, zbliżył je 
do ust i wydał głos naśladujący ryczenie młodszego, 
słabszego samca.
Łowca wiedział z doświadczenia, że taki właśnie głos 
najskuteczniej drażni i pobudza do ataku dojrzałe, po-
tężne byki. Tłumaczył to sobie na swój sposób. Sądził, 
że stare mocne byki słysząc głos młodzika poczynały 
sobie pewniej i zuchwałej w poczuciu własnej przewagi. 
Napastliwość ich zdawała się tym bardziej zrozumiała, 
że młode jelenie zwykle wycofywały się z pola walki już 
na sam widok groźnej postawy, potężnego ciała i 
rozłożystego wieńca dojrzałego w pełni przeciwnika.
Brodaty nieraz widział takie sceny i zapamiętał je 
dobrze.
Po chwili byk znów się odezwał. Tym razem jego głos 
dochodził już nie z tak daleka. Brodaty odpowiedział mu 
ponownie. Znów nastała cisza. Trwała dość długo, ale 
Brodaty nie przerywał jej. Wiedział, że byk ruszył już w 
ich kierunku, i wolał czekać. Wreszcie jeleń zaryczał 
kilkakrotnie i w niewielkich odstępach czasu, a za każdym 
razem głos jego zdawał się bliższy. Brodaty również 
odezwał się.
Nagle rozległy się po lesie głośne huki. To właśnie ów 
jeleń, dając upust swojej wściekłości i równocześnie 
dowód okazałej siły, bił porożem o pnie drzew. Huki 
rozniosły się po kniei, przepłynęły nad powierzchnią 
zalewu i odbiły echem od przeciwległego, skalistego 
brzegu. Pogłos przebrzmiał i znów zaległa cisza. Ucze-
stnicy łowów czekali w napięciu wydarzeń, jakie miały 
lada chwila nastąpić, i wtedy właśnie pośród rzednieją-
cych drzew skraju puszczy ukazał się byk. Stał chwilę z 
wzniesioną głową. Nie poruszał się. Najlepiej widziała 
go teraz Dziewczyna.
Wielki był, masywny, ciemnobrunatny. Długa grzywa 
zwisała mu u szyi. W chłodzie jesiennego poranka z 
rozgrzanych nozdrzy buchała para. Stał tak do czasu, gdy 
wyminęła go stara łania — licówka. Wtedy dopiero 
majestatycznie ruszył za nią. Brodaty ponowił wabienie, a 
byk ośmielony widać spokojnym zachowaniem się licówki 
przebiegł kilka kroków, po czym zatrzymał się, zadarł łeb, 
położył poroże na grzbiecie i przeciągle zaryczał.
Kiedy i tym razem posłyszał odzew młodzika, szarpnął 
racicą darń, uderzył z rozmachem rogami o pień brzozy i 
z uniesioną głową, imponujący w swojej postawie, ruszył 
w stronę błotnistego zejścia do wodopoju. Teraz dopiero 
zobaczył go Beznogi. Brodaty znów się odezwał, byk 
stanął, rozejrzał się, a kiedy dostrzegł kukłę wprawioną w 
ruch ostrożną dłonią łowcy, ruszył ku niej. Szedł z 
początku stępa i naraz rzucił się w krótki cwał...
Od tej chwili wszystko potoczyło się błyskawicznie. Byk 
skoczył w stronę kukły, łania-licówka spłoszona czymś 
zawróciła w las. Byk zarył w rozpędzie racicami w darni, 
zatrzymał się nagle, zaskoczony być może tym, że 
„rywal" nie wycofuje się, znów szarpnął racicami ziemię i 
ta właśnie chwila jego wahania sprawiła, że Beznogi, w 
obawie, aby jeleń lada chwila nie rozpoznał zasadzki i nie 
umykał w ślad za łanią, cisnął weń dzidę. Uczynił to 
jednak zbyt wcześnie. Rzut był za daleki. Dzida ledwie 
drasnęła łopatkę jelenia i ten zawrócił w miejscu i rzucił 
się do ucieczki.
Kiedy już odsądził się dobrze od brzegu Rozlewiska, 
dopadł go Chudy, puszczony w czas przez Dziewczynę. 
Zabiegł mu właśnie drogę, ale byk nie uskoczył przed 
nim, tylko pochylił łeb i skierował go ku wilkowi, by 
uczynić użytek ze swego poroża. Wtedy Chudy okrążył 
go, byk natychmiast znów zwrócił ku niemu pochylony 
łeb i w tej postawie postąpił krok naprzód. Jednocześnie 
czółno Małego dobiło do brzegu, a Grzywa i oba wilcze 
podrostki cwałowały już w tę stronę. Pędziły co tchu. 
Gnała ich siła stadnego instynktu, który tkwi w każdym 
wilku i pcha go do walki: wspólnej walki podjętej przez 
pobratymca.
Za nimi biegł Mały.
Grzywa przybyła pierwsza. Wyprzedziła nieco wal-
czących, ominęła ich i zawracała właśnie, by zaatakować 
rogacza z przeciwnego niż Chudy boku, kiedy Kudłaty 
dopadł go już. Nie znając niebezpieczeństwa, czuł może 
tylko instynktowny lęk przed tym rosochatym krzakiem 
poroża, wznoszącym się nad głową wroga, więc unikał 
zbliżenia się do niego od przodu. Chudy atakował właśnie 
brzuch jelenia, Grzywa, z przeciwnej strony, szarpnęła 
skórę nad kolanem, a Kudłaty dopadł go od tyłu, chwycił 
za łydkę i nie puszczał. Jeleń wyginając w bok szyję 
zwrócił do tyłu łeb i tak silnie trącił Kudłatego rogiem, że 
ten wywinął kozła. Chudy wykorzystał ten moment, 
skoczył, wczepił się w napiętą, wygiętą ku tyłowi szyję 
jelenia i zawisł na niej. Byk natychmiast opuścił głowę, 
Chudy wraz z nią osunął się ku ziemi, a byk zawadził go 
wtedy racicą. Chudy zwolnił chwyt i odskoczył kulejąc na 
trzech nogach, a wolny byk rzucił się właśnie przed siebie, 
kiedy od tyłu dopadła go Grzywa i równocześnie 
dosięgnęła go dzida Dziewczyny.
Rzut nie był celny, lecz nie był też stracony. Mierzyła w 
szyję, ale grot utkwił głęboko w ramieniu byka, a ten 
opadając w skoku na przednie kończyny potknął się o 
drzewce zwisającej włóczni. Nadbiegł właśnie chłopiec i 
sposobił się, aby z bliska cisnąć dzidę między żebra 
jelenia, gdy wyciągnięte w skoku ciało Bystrej 
przeszkodziło mu w tym.
Młoda wilczyca zatopiła zęby w nasadzie szyi jelenia, 
puściła natychmiast i przywarła płasko do ziemi. Byk 
zwrócił ku niej rogatą głowę, a ona nie wycofała się, lecz 
podczołgała bliżej jeszcze. Zdawało się, że nadszedł jej 
kres. Że byk przygwoździ ją rogami do podłoża i wyciśnie 
z niej życie. Ale Bystra, rozpłaszczona przy jego 
przednich nogach, była za blisko. By ją ugodzić 
rogami, byk musiałby się cofnąć, a na to nie miał już 
czasu. Spojrzał w dół na przyczajoną małą wilczycę i w 
tej krótkiej, ulotnej chwili Bystra widząc nad 
sobą pochylony łeb jelenia poderwała przód ciała i pełną 
paszczą chwyciła jego wilgotny, szeroki nos wraz z dolną 
wargą. Nie wypuściła go już ze swoich szczęk. 
Byk z zaciśniętymi nozdrzami i pyskiem począł dusić 
się. Szarpnął głowę ku górze, uniósł Bystrą, oderwał ją od 
ziemi, potrząsnął głową, obijając przy tym jej boki 
rogami, ale nie uwolnił się od niej. Oszalały z bólu i lęku 
starał się znów opuścić głowę i sięgnąć napastnika racicą, 
ale w tym samym momencie Chudy zawisł mu u łydki, 
Rudogrzywa skoczyła do krtani, a celnie wymierzone 
pchnięcie dzidą Małego skróciło cierpienie zwierzęcia.	
Nadbiegł właśnie Brodaty. Jeleń już leżał. Niewrażliwy 
na ból, nieświadomy tego, co działo się wokoło, leżał 
nieruchomy bez oddechu. Pozostawało tylko wy-
patroszenie i oprawienie jeleniej tuszy.
—	Za nozdrza go wzięła — rzekł Mały w uniesieniu. — 
Za nozdrza i za pysk!
—	Widziałem... Nigdy nie widziałem... Nigdy — odparł 
Brodaty.
—	Widziałeś i nie widziałeś? Jak to? — zdziwił się 
Mały.
—	Widziałem. Bystra chwyciła za nozdrza. Trudny 
chwyt. Nigdy nie widziałem wilka, co tak bierze byka w 
porożu. Nigdy! — wyjaśniał Brodaty.
—	Jeleń bije rogami, badylami rzadko bije... — dobry 
chwyt — dodał Beznogi.
—	Mhm. U byka dobry, u łani niedobry — odparł 
Brodaty. — Łania nie ma rogów, ale dobrze bije ba-
dylami. Zabiłaby Bystrą.
—	Może Bystra łani by tak nie brała — zagadnął 
Mały.
—	Może nie. Ale na drugi raz znów byka będzie tak 
brała. Dziś się nauczyła. Teraz dobrze go brała, dobrze 
trzymała.... długo... mocno... Nie bała się. Nie puszczała... 
Trzymała mocno jak Wadera... Jak Wadera, co była dzika 
i uczyła się łowów z wilczą watahą. Bystra musi kilka razy 
polować na dużego zwierza. Teraz, póki młoda. Niech 
nauczy się... Póki nie zna niebezpieczeństwa, nauczy się 
szybciej, lepiej... — rzekł Brodaty.
— Byk mógł ją zabić — wtrąciła Dziewczyna.
—	Może mógł, może nie mógł. Nie zabił. Później inny 
duży zwierz też będzie mógł zabić Bystrą.
—	Ona jeszcze za młoda. Mógł zabić. Szkoda jej — 
powtórzyła Dziewczyna.
—	Nie za młoda... Zginie wcześnie albo nauczy się 
walczyć. Tak jak musi umieć walczyć każdy wilk — 
odparł Brodaty. — Nam trzeba wilków, co są odważne i 
ostrożne. Co walczą jak te w kniei, a posłuszne i łagodne 
dla nas jak te tu — zakończył rzucając wilkom tęgie 
porcje ciepłego mięsa.
ICH WSPÓLNI WROGOWIE
Minęło spóźnione rykowisko jeleni. Przyszły chłodne 
noce i poranne przymrozki. Pojawiły się na przemian z 
ociepleniami i deszczem. Zieleń pożółkła, trawy i trzciny 
poschły, posypały się liście z drzew. Znaczna część 
pływającego ptactwa odleciała, a mieszkańcom 
nawodnych chat coraz bardziej dokuczały wilgoć i 
chłód. Skóry na ich posłaniach poczynały pleśnieć, 
Dziecko nieustannie kaszlało. Brodaty utykał i narzekał na 
ból rozbitego kiedyś biodra. Tylko wilki, okryte nową 
zimową już szatą, pozostawały nieczułe na jesienne 
pogody. Chłód i mgły nie docierały do ich ciał.
Nawet rzęsisty i uporczywy deszcz spływał po ich dłu-
gim sprężystym włosie, a gęsty, nowy podszerstek, leżący 
przy samej skórze i natłuszczony jej wydzieliną, zawsze 
pozostawał suchy i puszysty.
Mieszkańcy nawodnych chat z niechęcią myśleli o 
nadchodzącej zimie, o konieczności porzucenia brzegów 
Rozlewiska i udania się do zimowej siedziby. Nie mieli 
jednak powodów do narzekań. Lepszego zimowego 
schronienia nie znaleźliby.
Skalista Polana była miejscem szczególnym.
Kto będąc tam odkrył, że w pobliskim jarze płynie 
strumień, kto znalazł zaciszne pieczary wśród skał, ten 
musiał wiedzieć, że nie znajdzie w kniei sposobniejszego 
miejsca, by w nim zamieszkać i przetrwać czas słoty, 
długich nocy i chłodów. Jaskinie były tu suche i niezbyt 
łatwo dostępne, a przez to i bezpieczniejsze. Dobrze 
nasłoneczniona, wzniesiona nieco ponad najbliższe 
otoczenie płaszczyzna Polany, osłonięta od zachodnich 
wiatrów łańcuchem skalistych pagórków, a od północy 
puszczą — była sucha i zaciszna.
Wszystko to razem wzięte, a także i przesiąkliwe 
podłoże Polany sprawiało, że wiosną śnieg tajał tu 
wcześnie, a woda wsiąkała szybko w chłodną kamienistą 
ziemię. Na koniec bliskość puszczy, a z nią i wszelkiej 
zwierzyny czyniły to miejsce wyjątkowym. Znalazłszy się 
tam choćby przypadkiem, każdy doświadczony 
mieszkaniec kniei potrafiłby to ocenić.
Tam właśnie, na Skalistej, Brodaty wpadł kiedyś na 
myśl, aby ognisko rozpalać tuż przy skale, w której kryła 
się ich jaskinia. Tym sposobem wilgotna skała schła 
szybko i oddawała też nieco zgromadzonego ciepła 
wnętrzu jaskini.
Mimo to niespieszno im było udać się tam. Oznaczało 
to przecież zbliżającą się zimę, a z nią długie noce, śniegi, 
chłód, a nierzadko i głód.
Ale nad Rozlewiskiem przyszedł dzień tak zimny, że 
pozostawanie nad brzegiem wód stało się już niemożliwe. 
Postanowili więc opuścić swe chaty następnego dnia.
Brodaty i Beznogi mieli jeszcze zatrzymać się tam ze 
dwa albo i trzy dni, aby zabezpieczyć przed zniszczeniem 
to, co mieli tu zostawić. Zamierzali w tym czasie odrzucić 
kładki łączące pomost z lądem, wynieść czółna na brzeg, 
obrócić je dnem ku górze, oskrobać z glonów, 
wysmarować żywicą, wreszcie pokryć płatami kory, a te 
przycisnąć kamieniami, by wiatr ich nie zwiał. Więcierze 
na ryby należało zawiesić gdzieś na gałęziach i tam 
zamocować, by nie leżały zimą w śniegu. Trzeba też było 
osłonić włazy do chat, naprawić dachy, słowem, uchronić 
przed zniszczeniem wszystko to, co mogło się przydać 
następnej wiosny, a czego zabrać ze sobą, na Skalistą, nie 
mogli lub nie chcieli.
O świcie, zanim kobiety i młodzież wyruszyli w drogę, 
Beznogi przygotował kilka żarzących się węgli, owinął je 
liśćmi i umieścił we wnętrzu suchej rurowej kości. W ten 
sposób Dziewczyna miała donieść zarzewie ognia na 
Skalistą Polanę, aby móc rozpalić ognisko, nie czekając 
na przybycie Brodatego i Beznogiego.
Gdy wszyscy, gotowi już do drogi, zgromadzili się przy 
ognisku, by posilić się, Brodaty rzekł:
— Przodem niech idzie Mały, za nim Kobieta z 
Dzieckiem na grzbiecie, za nią Matka, na końcu 
Dziewczyna. Wilki same pójdą za wami. Luzem pójdą. 
Grzywa z początku niech idzie za Małym na postronku. 
Reszta wilków pójdzie za Grzywą. Lubią chodzić stadem. 
Na Skalistą Polanę trzeba z ukrycia wchodzić. Ostrożnie... 
Wodniacy też odchodzą znad Wielkiej Rzeki. Wędrują 
przez puszczę na wyżynę. Omijają Skalistą, a czasem nie 
omijają. Kiedy Kobieta się zmęczy, niech Mały da jej 
swój worek i dzidę i niech weźmie na swój grzbiet Dziecko. 
Szybko iść... Trzeba zajść przed nocą. Ognisko palić małe, 
żeby dymu z daleka nie było widać. Drwa mają być suche, 
całkiem suche. Nie będą dymiły...
Po tych słowach wstał, otarł dłonią usta i wziął się do 
zeskrobywania glonów z dna czółna, a ci, którzy ruszali w 
drogę, zarzucili na barki i plecy, co mieli wziąć, i poszli w 
las.
Deszcz nie padał, ale w lesie panowała wilgoć, a po-
wietrze było mgliste i nieruchome. Posuwali się niezbyt 
szybko. Dobytek, jaki nieśli, był ciężki. Gdy przeszli 
kilkaset kroków, Chudy, utykający jeszcze od czasu 
starcia z jeleniem, stanął naraz niezdecydowany i zawrócił, 
zaniepokojony najwidoczniej nieobecnością Beznogiego. 
Minęło sporo czasu, zanim ujrzeli go znowu. Dognał ich 
dopiero przed samym południem i odtąd już nie 
opuszczał.
Droga była męcząca. Każdy niósł na sobie niemal tyle, 
ile zdołał udźwignąć. Nieśli z sobą zwinięte skóry i 
narzędzia, krzemienie, zapasowe groty do dzid i strzał i 
dwa całe poroża jeleni, mające służyć jako materiał na 
rogowe narzędzia. Mieli również trochę żywności, tyle, 
aby starczyło przynajmniej na pierwsze dwa dni.
Dziewczyna wkrótce pojęła, że wzięła zbyt duży ciężar. 
Nie przyznawała się jednak. Przystawała tylko coraz 
częściej i aby choć na chwilę ulżyć barkom, starała się 
wyprzedzić wszystkich i przez nikogo nie widziana chwilę 
odpoczywała. Kiedy reszta wędrowców zbliżała się, 
ruszała dalej, wyprzedzając ich.
Od południa wszyscy byli już zmęczeni, ale w obawie, 
że noc zaskoczy ich w kniei, nie zwalniali kroku. Z 
godziny na godzinę przychodziło im to coraz trudniej.
Późnym, popołudniem niebo przetarło się i zza chmur 
wyszło niskie słońce. 
Puszcza pojaśniała. Postanowili odpocząć. Po naprędce 
zjedzonym posiłku poszli dalej. Niebawem okazało się, że 
siły Kobiety, niosącej Dziecko, i Dziewczyny, obarczonej 
nadmiernym brzemieniem, są na wyczerpaniu. 
Jednocześnie stwierdzili, że niewiele zostało im drogi, a do 
zapadnięcia zmierzchu mają sporo czasu.
Dziecko bardziej jeszcze osłabło. Napady kaszlu, 
pragnienie i niezbyt wygodna pozycja, w jakiej pozo-
stawało, wyczerpało je. Nadeszła też chwila, w której 
Dziewczyna zgięta pod ciężarem worka nie była w stanie 
iść dalej.
Wędrowcy postanowili zatem rozdzielić się.
Dziewczyna i Matka zostały w lesie wraz z dwoma 
wilczętami, Chudym oraz całym dobytkiem, jaki wspólnie 
donieśli tu, i czekać miały powrotu chłopca. Ten wziął na 
barki swego małego brata, ujął w garść dzidę i wraz z nie 
obarczoną teraz Kobietą udał się w kierunku Skalistej 
Polany.
Kobieta niosła z sobą tylko skórę, mającą służyć za 
tymczasowe posłanie dla chorego Dziecka. Wzięła też od 
Dziewczyny kość, w której wnętrzu pozostawało zarzewie 
ognia. Po dotarciu do jaskini Kobieta miała tam, już 
zostać wraz z Dzieckiem i rozpalić pod skałą ognisko. 
Mały zamierzał w tym czasie powrócić do kniei, aby 
pomóc Matce i Dziewczynie przenieść na miejsce cały 
dobytek.
Chłopcu, Kobiecie i Dziecku towarzyszyła Grzywa.
Ostatnie promienie słońca oświetlały jeszcze Skalistą 
Polanę, gdy dobrnęli do Głębokiego Jaru. Tu ściszyli 
krok, minęli Jar, wspięli się na przeciwległą skarpę i siedli, 
by rozejrzeć się. Nie widząc niczego, co by ich miało 
niepokoić, poszli dalej. Starali się tak wybierać drogę, by 
pozostawać pod osłoną zeschłych bylin i krzewów. Grzywę 
na postronku trzymał Mały u nogi.
Kiedy byli już w odległości dobrego rzutu kamieniem od 
skały kryjącej ich jaskinie, postanowili jeszcze 
poobserwować otoczenie, z ukrycia. Rosły tu pojedynczo 
niewielkie krzaki, ale żaden nie mógł dać dostatecznej 
osłony wszystkim czworgu. Mały z Grzywą przycupnęli 
pod jednym krzakiem, a Kobieta i Dziecko pod innym, 
który znajdował się o kilkadziesiąt kroków bliżej skały. 
Kobieta i Mały widzieli się nawzajem, więc postanowili na 
razie zachować ciszę i porozumiewać się tylko gestami.
Siedzieli tak już dłuższą chwilę, ale nie wydarzyło się nic 
godnego uwagi. Panowała cisza. Nawet poszum wiatru nie 
dochodził tu z kniei.
Mały leżał wsparty na łokciach i rozglądał się, a ta 
nadmierna w jego poczuciu ostrożność znudziła go już i 
zniecierpliwiła. Właśnie machnął ręką ku swej matce i 
zamierzał wstać i wyjść spoza krzewu, kiedy warująca przy 
nim Grzywa zadarła niuch i obróciwszy głowę ku skale 
poczęła węszyć. Od skał powiał ku nim lekki wietrzyk.
Mały w skupieniu obserwował wilczycę. Widząc, jak włos 
jeży się na jej karku i grzbiecie, zaniepokoił się. Dał 
Kobiecie znak i postanowił, że zostaną jednak ukryci i nie 
ruszą się z miejsca, póki nie przekonają się, co jest 
powodem niepokoju wilczycy. Przecież nigdy nie jeżyła się, 
jeżeli docierał do niej zapach znanej łownej zwierzyny... 
„Musi to być coś — pomyślał — czego wilczyca nie zna".
Rozważał dwie możliwości postępowania. Można było 
raz i drugi rzucić w skałę kamieniem i w ten sposób 
wypłoszyć zwierzę ukryte poza nią albo w jej wnętrzu lub 
bodaj zaniepokoić to zwierzę i zmusić je przynajmniej do 
ujawnienia swej obecności, jeżeli zaś byłby to jakiś obcy 
człowiek, nagły trzask, wywołany uderzeniem kamienia o 
skałę, z pewnością zaciekawi go i skłoni do rozejrzenia się 
po najbliższej okolicy.
Drugim sposobem poznania przyczyny niepokoju 
wilczycy byłoby puszczenie jej luzem. Ta, znając dobrze 
teren, z samej ciekawości pobiegnie ku jaskini, a z jej 
zachowania można się będzie wtedy domyślić przyczyny, 
która jeżyła sierść na jej karku.
Bez dłuższego namysłu chłopiec wybrał drugi sposób. 
Wydał mu się bezpieczniejszy. „Gdyby tam było jakieś 
groźne zwierzę albo wrogi człowiek — pomyślał — widok 
wilka nie zaniepokoi go. Nie zdziwi. Jeśli rzucę kamień, 
wrogi człowiek będzie szukał na pewno tej ręki, co to 
zrobiła".
Więc Mały puścił Grzywę i zachęcił ją — choć wcale to 
już nie było potrzebne — wskazując dłonią kierunek. 
Wilczyca natychmiast wyskoczyła spoza krzaka i pędem 
skierowała się w stronę skały. Po kilkunastu szybkich 
susach zawahała się jakby i zwolniła nagłe krok. Dalej szła 
już skradającym się cichym truchtem. Kryła się w kępach 
zeschłych traw, często przystawała, węszyła i zanim skryła 
się za pionową krawędzią skały, okrążyła to miejsce nieco 
się oddalając. Za chwilę znów ukazała się oczom Małego. 
Teraz biegła z powrotem, biegła nierównym, szybkim 
kłusem, raz po raz oglądając się za siebie. Podkulony pod 
brzuch ogon był wyrazem już nie niepokoju, lecz 
podniecenia zespolonego z lękiem.
Wybierała drogę poprzez bujniejsze kępy bylin, a całe 
jej zachowanie dawało Małemu dostateczny powód do 
niepokoju. ,,Tam jest coś groźnego albo niedawno było... 
może niedźwiedź — pomyślał. — Grzywa boi się 
niedźwiedzi... A może są Wodniacy...?"
Patrzył na Grzywę i obserwował pobliskie skały. Kiedy 
wilczyca była ledwie kilka kroków od niego, spoza 
skalnego załomu wysunęła się nagle sylwetka mężczyzny. 
Za nią zaraz ukazała się następna i jeszcze jedna.
Serce chłopca zastygło na moment. Lęk go ogarnął.
Po chwili opanował się na tyle, by móc przytomnie 
ocenić niebezpieczeństwo. Grzywa legła u jego boku. Tu 
skryta za krzakiem i w pobliżu Małego poczuła się 
pewniejsza i warknęła głucho. Chłopcu dodało to odwagi. 
Jednocześnie do jego uszu dotarło wyraźne słowo „wilk", 
Zaskoczyło go to niezmiernie: brzmiało ono tak, jak 
brzmiało w jego własnym, plemiennym narzeczu. Spojrzał 
na Kobietę. Leżała płasko na ziemi okrywając ramionami 
Dziecko...
Od skały ponownie odezwał się głos:
—	Wilki teraz same nie chodzą. Wcześnie... Za 
wcześnie... — Te słowa również zabrzmiały dla Małego 
zrozumiale i swojsko.
—	Jesień. Młode chodzą teraz za wilczycą — padła 
odpowiedź.
—	Za basiorem też chodzą — dodał trzeci.
—	Może młodzik? Przelatek? Taki co go wiosną 
wilczyca przegnała? — spytał znów któryś.
—	Nie. Nie młodzik. Widziałem — odparł krępy i 
utykając na lewą nogę przeszedł kilka kroków.
Minęła długa chwila. Wymiana słów urwała się. Czujne 
spojrzenia obcych rzucane to tu, to tam zobojętniały i dla 
Małego stało się jasne, że ich zainteresowanie wilczycą 
wygasa. Jeden wycofał się i skrył właśnie poza załomem 
skalnym, gdy naraz, w dzwoniącej ciszy przedwieczornej, 
rozległ się donośny kaszel Dziecka, po czym stłumiony na 
chwilę wybuchnął jeszcze głośniej...
Mały poczuł chłód w piersiach, zatrzymał oddech,
a tamci przy skale, jakby smagnięci po plecach rze-
mieniem, chwycili dzidy i rzucili się tam, Skąd dochodził 
ów jednoznaczny dla nich głos.
Jeden z nich w biegu mocno utykał, ale działali szybko. 
Zanim Mały był w stanie podjąć jakąś decyzję, tamci 
prowadzili już Kobietę ku skale. Jeden niósł płaczące 
Dziecko. Grzywa głucho warknęła, sprężyła się i właśnie 
poczęła unosić się z podłoża, ale Mały chwycił ją za kark 
i zmusił do pozostania w ukryciu. Miał z sobą tylko łuk i 
pojął, że on i Grzywa nie są w stanie przeciwstawić się 
trójce uzbrojonych w dzidy, silnych mężczyzn. Był 
bezradny, gdyż wrogowie mogli osłonić się przed jego lub 
Grzywy atakiem ciałem Kobiety lub Dziecka.
W bezsilnym gniewie i żalu Mały patrzał, jak tamci 
uprowadzają mu matkę i brata, kryją się za skałami i 
znikają mu z oczu. Kiedy był już pewny, że go nie 
spostrzegą, wziął wilczycę na postronek i począł się 
wycofywać.
Z początku czołgał się, potem biegł pochylony, kryjąc 
się jak umiał, wreszcie popędził co tchu. Kiedy znalazł się 
już przy tych, co niecierpliwie oczekiwali go w kniei, nie 
mógł ani słowa z siebie wydobyć. W końcu wysapał:
—	Jest tam... trzech jest... Mówią jak my... Jeden 
utyka... Dziecko zakaszlało... Usłyszeli... Uprowadzili 
Kobietę. Dziecko też.
—	Co zrobimy?! — spytała w przerażeniu Matka.
—	Bierzmy dzidy... Bierzmy wilki... Resztę zosta-
wiamy... Idziemy... Szybko idziemy... — odparł Mały.
—	Trzeba worki pochować — dodała Dziewczyna. 
— Tak, pochować — zgodził się Mały. — Prędko.
Prędko!
Za chwilę byli już w drodze. Dziewczyna uzbrojona w 
łuk i dzidę prowadziła na postronku Chudego. Mały, 
również jak ona uzbrojony, trzymał w lewej dłoni po-
stronek Grzywy, a Matka niosła tylko łuk i na 
podwójnym rzemieniu wiodła Kudłatego i Bystrą.
Rzucając od czasu do czasu jakieś słowo omówili w 
drodze, co im wypada czynić. Plan był prosty. Jego 
powodzenie zależało od tego, czy uda się zaskoczyć in-
truzów poza jaskinią. Na to gotowi byli czekać aż do 
rana.
Los był dla nich przychylny: gdy w zapadającym już 
zmierzchu wyszli na Skalistą Polanę, z daleka zobaczyli 
rozniecone ognisko i sylwetki krzątające się wokół niego.
Szli teraz cicho, niespiesznie. Szybko zapadający, je-
sienny zmierzch sprzyjał im. Sami stawali się coraz 
bardziej niewidoczni, to zaś, co działo się w zasięgu 
światła bijącego od ogniska, widzieli dokładnie. Trzech 
mężczyzn krzątało się przy ogniu. Kobiety i Dziecka nie 
było tu. W pierwszej chwili przeraziło to Małego, ale 
wytłumaczył sobie, że obcy nie mieli powodu czynić im 
krzywdy. Nie uzbrojona kobieta i małe, chore dziecko 
byli przecież niegroźni. Byli całkiem bezbronni, a Kobieta 
mogła się im przecież przydać.
Zjeżone wilki wpatrywały się w postaci poruszające się 
przy ognisku.
Wreszcie dotarli tak blisko, że siedząc za krzakami 
słyszeli głosy mężczyzn. Nagle Chudy zawarczał głucho, a 
Dziewczyna i Matka wpatrzone w oświetlone postaci 
wyszeptały niemal równocześnie:
—	To Dziki!
—	To Dziki z naszej gromady! — dodała Dziewczyna 
szeptem.
—	A ci dwaj obok — to ci, co nas tropili, kiedyśmy 
zbiegli z Beznogim do kniei — wyjaśniła Matka.
—	Jak zaczną jeść, puścimy w nich strzały i potem 
zaraz puścimy wilki.
—	Wszystkie naraz? — spytała Matka.
—	Tak, wszystkie razem. Będą odważne. Razem do-
brze walczą. Muszą być odważne... Bardzo odważne...
—	Czemu? — spytała Dziewczyna.
—	Nigdy nie napadały dwunogów... Nie znają ich w 
walce... Będą lękliwe i wtedy tamci mogą je skłuć 
dzidami — odparł Mały.
—	Przy ognisku tylko oni. Dziecka i Kobiety nie ma. 
To dobrze. Trzeba teraz. Od razu. Nie czekać. Napadać 
ich, póki jedzą — powiedziała Matka.
—	Tak — zgodził się Mały. — Trzeba teraz... Nie 
wolno chybić. Wilki muszą poczuć krew... — dodał.
Oto była dogodna chwila: tamci nie mieli w rękach 
broni — trzymali w nich mięso.
Na dany przez Matkę znak wszyscy równocześnie ujęli 
łuki, zadzierzgnęli strzały i napięli cięciwy. Mierzyli 
starannie... Świsnęły pociski. Był to dla wilków znany 
sygnał. Puszczone z uwięzi od razu rzuciły się do przodu, 
jak zawsze gotowe do gonitwy za umykającymi 
postrzałkami... Ale napastowani nie uciekali... Ledwie 
przebrzmiał jęk puszczonych cięciw, rozległ się tylko 
przeraźliwy krzyk ugodzonych, ale pozostali oni na 
miejscu. Wilki stropiły się, zatrzymały, rozbiegły na 
boki. Sytuacja była nowa, inna, nie znały jej.
Wilki były teraz o dobrych kilkanaście skoków od 
wroga: ostatnia chwila, aby nie narażając zwierząt na 
postrzał jeszcze raz posłać wrogom pociski.
Jęknęły znów cięciwy. Jedna strzała utkwiła w lewym 
ramieniu Dzikiego. Dwie pozostałe w barku i biodrze 
jego współplemieńców. Dziki wyrwał strzałę ze swego 
ramienia i wrzasnął. I naraz w nozdrza Chudego, który 
dotąd skradał się niezdecydowany, napłynęła znana woń: 
woń znienawidzonego wroga. Pamiętał ją, a brzmienie 
chrapliwego wrzasku również nie było mu obce... Odżył 
obraz wyryty w pamięci wilka... basior poderwał się i 
skoczył ku wrogowi. Dziki nie zdołał jeszcze ująć w garść 
ani dzidy, ani maczugi leżącej opodal. Oniemiały 
spojrzał na pędzącego ku niemu wilka... wilka, który nie 
lękał się ogniska... Chwycił więc palącą się głownię i 
cisnął nią w nadbiegające-zwierzę. Chudy uskoczył. 
Dziki porwał następną głownię i opędzając się przed 
atakami basiora usiłował wdrapać się na skałę, aby tam 
skryć się w jaskini. Grzywa pobudzona do walki wściekłą 
napaścią Chudego zaatakowała równocześnie drugiego 
mężczyznę, zbrojnego w dzidę. Trzeciego goniły Bystra i 
Kudłaty. Tymczasem Dziki, wymachując płonącą 
głownią, bronił się skutecznie przed atakami basiora. Z 
przysmaloną na karku sierścią i oparzonym uchem wilk 
odstąpił nieco w tył, a Dziki pochylił się, by lewą ręką 
sięgnąć po dzidę leżącą na ziemi. Wilk błyskawicznie 
sunął ku niemu, zwarł szczęki na dłoni sięgającej ku 
ziemi, szarpnął silnie i zwalniał właśnie chwyt, by w czas 
odskoczyć, i w tym właśnie ułamku chwili na jego grzbiet 
opadła z siłą tęga, żarząca się głownia. Zaskwierczała 
przypalona sierść, rozszedł się swąd palącego się futra. 
Cios był bolesny, ale parząc tylko skórę nie powalił 
wilka. Chudy wywinął się i odskoczył. Nadbiegła właśnie 
Dziewczyna, a z drugiej strony Bystra. Dzida Dziewczyny 
zagłębiła się w prawym ramieniu Dzikiego. Głownia 
wypadła mu z ręki, ciężkiej ręki, która Chudemu 
wielokrotnie zadała ból. Wilk mierzył celnie. Skoczył 
znów i całą paszczą chwycił zwisającą teraz prawą dłoń 
wroga. Z krtani Dzikiego wyrwał się okrzyk bólu i 
wściekłości, po czym zawtórował mu krótki, bolesny 
skowyt Chudego, kopniętego w podbrzusze. Pod tym 
ciosem wilk skulił się. Na chwilę zabrakło mu oddechu, 
przysiadł, ale jego miejsce natychmiast zajęła Bystra. Jej 
kły szarpnęły łydkę wroga. Dziki zachwiał się. Dzida 
Dziewczyny ugodziła go ponownie, a on stanął oparty 
plecami o skałę i z trudem chwytał oddech. Zranione 
ramię i obie dłonie poszarpane zębami wilka czyniły go 
bezradnym. Chudy zebrał tymczasem siły i raz jeszcze 
skoczył ku Dzikiemu, a wraz z nim i Bystra.
Dopiero po dłuższej chwili Dziewczynie udało się 
odegnać oba wilki od wroga i wziąć je na postronki.
W tym samym czasie, w odległości kilku zaledwie 
kroków, Rudogrzywa walczyła samotnie z drugim z in-
truzów. Był uzbrojony w dzidę. Walka stawała się nie-
równa. Wilczyca, zraniona głęboko w udo, nie wycofywała 
się wszakże. Odgłosy walki, jaką obok staczał Chudy, 
pobudzały i ją do ataku... Była dzielna, gdy nie czuła się 
w walce osamotniona. Wobec groźnego przeciwnika 
potrzeba jej było zachęty i oparcia. Znajdowała je w 
sobie, jeżeli posiadała w walce choć jednego sojusznika, 
pobudzał w niej odwagę, wyzwalał instynkt stadnego 
współdziałania, skłaniał do aktywności...
Sojuszników miała teraz obok. Miała ich nawet troje: 
Chudego, Dziewczynę i Bystrą. Że walczyli obok niej, a 
nie wraz z nią, nie miało znaczenia. Byli tuż. Byli aktywni, 
napadali i walczyli. To wystarczało. Rana na udzie nie 
pozwalała jej skakać, więc usiłowała atakować nogi 
przeciwnika, ale natykała się wciąż na grot jego dzidy. 
Naraz jej przeciwnik ujrzał nadbiegającego chłopca i 
postanowił wspiąć się na skałę, z której byłoby mu łatwiej 
się bronić. Aby sprawniej dźwignąć ciało na skalny uskok, 
wsparł się na moment o drzewce własnej dzidy. Ta chwila 
wystarczyła. Rudogrzywa dopadła go, chwyciła za goleń i 
pociągnęła ku sobie. Mężczyzna stracił równowagę i 
chwytając ją znów oparł się na włóczni. Wtedy sięgnęła go 
już dzida Małego.
Mężczyzna upadł. Osłaniając ramieniem twarz i szyję 
przed atakami 
Rudogrzywej kopnął w kolano chłopca, gdy ten właśnie 
pochylał się, by odegnać wilczycę. Uderzenie było celne i 
silne. Mały zwalił się, a gdy po chwili wstawał, sytuacja 
zmusiła go do pośpiechu: wilczyca dobierała się już do 
szyi leżącego. Używając różnych forteli, Mały odegnał 
wreszcie Rudogrzywą od ofiary i zarzucił na jej kark pętlę 
postronka. Rozejrzał się.
Nastała chwila względnego spokoju.
Dziki tkwił bez ruchu wsparty o skałę. Nikomu już nie 
zagrażał. Przeciwnik Małego i Rudogrzywej leżał 
półprzytomny ze strachu i niezdolny do podjęcia ja-
kiegokolwiek działania. Tylko trzeci mężczyzna umykał 
nadal, oganiając się płonącą głownią przed Kudłatym, 
następującym mu na pięty.
—	Potrzymaj także Grzywę — rzekł Mały podając 
Dziewczynie postronek — Pilnuj ich. Idę do jaskini — 
dodał.
Po chwili był już tam. Przy łuczywie Matka usiłowała 
właśnie rozciąć postronki, którymi związana była 
Kobieta. Płaczące Dziecko leżało obok i choć nie było 
wcale skrępowane, nie ważyło poruszyć się. Mały pomógł 
Kobiecie oswobodzić się z więzów i wyszedł z jaskini.	
Trzymając trzy wilki na postronkach, Dziewczyna 
usiłowała zaciągnąć je ku resztkom ogniska. Mały zgarnął 
tlejące gałęzie. Buchnął płomień. Wkrótce wszyscy 
znaleźli się przy ognisku. Zapadła cisza. Przerwały ją 
postękiwania Dzikiego, dochodzące z sąsiedniej skały. 
Słysząc je Chudy i Rudogrzywa odsłoniły zęby. Matka 
wstała od ogniska, zbliżyła się do Dzikiego i powiedziała:
—	Idź. Zaraz idź. Zabierz tego, co tu leży... On może 
iść... Ze strachu się nie rusza. Idźcie. Nie wracajcie. 
Nigdy. Ni ty, ni ten, co leży, ni ten, co uciekł do 
kniei... Tu zginiecie. Rozszarpią was wilki. Zaraz idźcie. 
Szybko idźcie. Nocą nie utrzymamy wilków. Przegryzą 
postronki, wtedy... wtedy wiesz... Sam widziałeś...
Na tym Matka zakończyła i zbliżyła się ku swoim.
Mimo zmęczenia długo jeszcze siedzieli przy ognisku. 
Powrócił Kudłaty. Nie był nawet ranny, tyle że sierść miał 
osmaloną. Podszedł do Małego, zawachlo-wał ogonem i 
legł zdyszany. Rudogrzywa wylizywała cierpliwie ranę w 
udzie, a oni, umęczeni do cna, czekali, aż ścichną 
wreszcie odgłosy za oddalającymi się.
Od czasu do czasu padały skąpe słowa. Słowa 
zdziwienia i zaskoczenia... Nie 
wrogowie wszakże stali się dla nich rzeczywistym 
zaskoczeniem: tych lub innych przeciwników mogli się 
byli spodziewać. To wilki sprzymierzeńcy wprawiły ich w 
zdumienie: były obroną przed dwunożnymi wrogami. 
Obroną pewną. Nie spodziewali się tego. W kniei każdy 
wilk uchodzi przed dwunogimi, ustępuje im z drogi. Ich 
wilki okazały niespodziewaną odwagę. Stanowiły siłę, 
która zwracała się przeciw wrogim i obcym. Były potężną 
siłą. Widzieli skutki jej działania. Mieli je jeszcze przed 
oczami...
W niej — w sile tej — zawarta była także własna ich 
moc, już nie fizyczna, lecz ta, która rodzi się z myśli i 
urzeczywistnionych zamierzeń człowieczych.
Ale ówcześnie nie domyślali się nawet jej zasięgu i 
możliwości...
SPIS ROZDZIAŁÓW
1.	Samotni łowcy i wilk ........	5
2.	Przy jaskini ..... v		9
3.	Zapowiedź klęski		12
4.	W gromadzie i poza gromadą		.21
5.	Pierwsze spotkanie		26
6.	Szczudła i nowy zamysł ........	31
7.	Dziki		39
8.	Chudy . . . ' . . . ... . . .	44
9.	Dziewczyna ...........	48
10.	Wyprawa . . ,. . . . . ... . .	52
11.	U celu . . . . . . . .	 .	57
12.	Powrotna droga		64
13.	Znów na Skalistej		70
14.	Samura		83
15.	Wilcza para		99
16.	Nowy pomysł Beznogiego .......	103
17.	Niezwykłe zdarzenie		106
18.	Mali mieszkańcy Skalistej		115
19.	Wilki i wilczęta . . .		120
20.	Błąd . . . . '.		127
21.	Ich pierwszy strach		135
22.	Rozlewisko	 ....	144
23.	Mały, Kudłaty i stara Wielka Rzeka ....	150
24.	Nocą		157
25.	Nauka		163
26.	Czółno	 . . ... . .	168
27.	Niespodziewana napaść		176
28.	W plemieniu Łowców ........	187
29.	Rykowisko		191
30.	Ich wspólni wrogowie .		204
Digitalizował „Bodziokb”