Jack London

Dzieła wybrane
Nowele

WYCZYN CHARLEYA
Może najzabawniejszym, a zarazem najniebezpieczniejszym wyczynem, jakiego 
dokonaliśmy 
pełniąc służbą w patrolu rybackim, było zagarnięcie za jednym zamachem okrągłej 
dwudziestki 
rozwścieczonych rybaków. Charley nazywał to: coup*, ponieważ słyszał ów termin z 
ust Neila 
Partingtona, przypuszczam jednak, że niezbyt właściwie rozumiał jego znaczenie. 
Tak czy owak, 
rybacy musieli chyba nadać temu wydarzeniu miano Waterloo, albowiem był to 
najdotkliwszy 
cios, jaki im zadał patrol; wywołali go zaś jawnym i zuchwałym łamaniem prawa.
W czasie tak zwanego „sezonu” rybacy mogą chwytać tyle łososia, ile im szczęście 
zdarzy, a 
łodzie pomieszczą. Istnieje wszakże jedno doniosłe zastrzeżenie: od zachodu 
słońca w sobotę do 
wschodu w poniedziałek nie wolno zastawiać sieci. Komisja do spraw rybołówstwa 
postąpiła 
roztropnie wydając to zarządzenie, gdyż łososiom w okresie tarła należy zostawić 
swobodę 
ruchów, aby mogły popłynąć w górę rzeki i złożyć ikrę. Toteż rybacy–Grecy, 
którzy łowili 
łososie dla fabryk konserw oraz na potrzeby rynku, posłusznie stosowali się do 
tego przepisu, 
wyjąwszy jedno, odosobnione jego pogwałcenie.
Pewnego niedzielnego ranka Charley otrzymał wiadomość od swego znajomego z 
Collinsville, że w pełnym składzie wypłynęli z sieciami. Skoczyliśmy z Charleyem 
do naszej 
łodzi i ruszyliśmy na miejsce przestępstwa. Gnani lekkim, pomyślnym wiatrem 
przepłynęliśmy 
cieśninę Carquinez, przecięli zatokę Suisun i minąwszy latarnię morską na Ship 
Island, 
ujrzeliśmy całą flotyllę w akcji.
Wprzód jednak muszę opisać metodę stosowaną przez rybaków. Sieci, których, 
używają, 
znane są pod nazwą „skrzelowych”. Mają one zwykłe oczka w kształcie rombów, 
mierząc co 
najmniej siedem i pół cala od węzła do węzła. Sieci te, liczące od pięciuset do 
siedmiuset, a 
nawet ośmiuset stóp długości, szerokie są zaledwie na kilka stóp. Nie są one 
unieruchamiane, ale 
unoszą się z prądem, przy czym górną ich krawędź utrzymują na powierzchni 
pływaki, dolną zaś 
opuszcza się pod wodę za pomocą ołowianych ciężarków.
To urządzenie utrzymuje sieć pionowo w prądzie i nie pozwala większym rybom 
przedostać 
się w górę rzeki. Łosoś, który zazwyczaj pływa tuż pod powierzchnią, trafiwszy 
głową w takie 
oczko, nie może przesunąć się przez nie z uwagi na to, że ma większy obwód 
ciała, ani też się 
cofnąć, ponieważ zahacza o sieć skrzelami. Do zastawienia takiej sieci potrzeba 
dwóch rybaków: 
jeden wiosłuje, a drugi, stojąc na rufie łodzi, ostrożnie zarzuca sieć. Kiedy 
już cała jest 
opuszczona i rozciągnięta w poprzek nurtu, rybacy przytwierdzają jeden jej 
koniec do łodzi i 
wraz z siecią dają się znosić prądowi.
Kiedyśmy ujrzeli flotyllę łamiących prawo rybaków, których sieci i łodzie — 
oddalone jedna 
od drugiej o dwieście czy trzysta, jardów — zalegały całą rzekę jak okiem 
sięgnąć, Charley 
powiedział:
— Jednego tylko żałuję, chłopie: że nie mam tysiąca rąk, aby ich wszystkich 
zagarnąć. W tym 
stanie rzeczy zdołamy złapać najwyżej jedną łódź, bo kiedy będziemy nią zajęci, 
reszta wciągnie 
sieci i zwieje.
Zbliżając się nie dostrzegliśmy owego zamieszania: i podniecenia, jakie zawsze 
wywoływało 
nasze przybycie. Przeciwnie, wszystkie łodzie stały spokojnie przy swoich 
sieciach, a rybacy 
nawet nie raczyli nas zauważyć.
— Ciekawe — mruknął Charley. — Czyżby nas nie poznawali?
Odparłem, że to niemożliwe, z czym Charley się zgodził; mieliśmy jednak przed 
sobą całą 
flotyllę obsadzoną przez ludzi, którzy nas znali aż nadto dobrze, a przecie 
teraz nie zwracali na 
nas większej uwagi niż na jakiś galar czy wycieczkowy jacht.
Niedługo to jednak trwało, albowiem gdyśmy się zbliżyli do pierwszej sieci, 
rybacy, do 
których należała, odczepili łódź i zwolna powiosłowali ku brzegowi. Reszta nie 
przejawiała 
żadnych oznak niepokoju.
— Śmieszna historia! — rzekł Charley. — W każdym razie możemy im skonfiskować 
sieć.
Opuściliśmy żagiel, uchwyciliśmy sieć za jeden koniec i poczęliśmy ją wciągać do 
łodzi. Ale 
za pierwszym pociągnięciem usłyszeliśmy koło siebie plaśnięcie kuli o wodę a 
zaraz potem 
daleki huk wystrzału. Ludzie, którzy odpłynęli do brzegu, dali do nas ognia. Gdy 
znowu 
wybraliśmy nieco sieci, następny pocisk świsnął niebezpiecznie blisko. Charley 
okręcił linę na 
kołku i usiadł. Strzały zamilkły. Jednakże z chwilą gdy zaczęliśmy sieć wciągać, 
odezwały się 
znowu.
— Teraz sprawa jest jasna — powiedział Charley ciskając koniec sieci za burtę. — 
Chcecie 
narobić sobie gorszej biedy? Dobrze, możecie ją mieć.
Powiosłowaliśmy ku następnej sieci. Charley bowiem chciał się koniecznie 
przekonać, czy 
mamy do czynienia ze zorganizowanym oporem. Kiedyśmy się zbliżyli, obaj rybacy 
pozostawili 
swą sieć i odpłynęli do brzegu, natomiast pierwsi dwaj wrócili i przywiązali do 
łodzi tę, którą 
porzuciliśmy. Przy drugiej sieci powitały nas znowu strzały trwające póty, 
pókiśmy jej nie 
poniechali i nie podpłynęli do trzeciej, gdzie cały manewr powtórzył się raz 
jeszcze.
Wówczas, całkiem bezradni, daliśmy za wygraną i wciągnąwszy żagiel ruszyliśmy ku 
nawietrznej* w długą powrotną drogę do Benicji.
Minęło kilka niedziel, a każdej z nich rybacy uparcie gwałcili prawo. Mimo to 
bez zbrojnego 
oddziału wojska nie mogliśmy nic zdziałać. Rybacy wpadli na nowy pomysł i 
wykorzystywali go 
w całej pełni, my zaś nie widzieliśmy żadnego sposobu, by ich poskromić.
W tym mniej więcej czasie Neil Partington wrócił właśnie z zatoki San Francisco, 
gdzie 
przebywał kilka tygodni. Przyjechał z nim także Mikołaj, ów młody Grek, który 
wraz z nami brał 
udział w obławie na nielegalnych poławiaczy ostryg. Obaj zaofiarowali nam swoją 
pomoc. 
Poczyniliśmy staranne przygotowania. Uplanowaliśmy sobie, że Charley i ja 
zajmiemy się 
sieciami, a oni dwaj zaczają się na brzegu, by napaść znienacka na rybaków, 
którzy wylądują, 
ażeby do nas strzelać.
Plan był wyborny. Przyznał to nawet Charley. Jednakże nie obliczyliśmy się ani w 
połowie tak 
dobrze jak Grecy. Uprzedzili nasze zamiary, gdyż sami zaczaili się na Neila oraz 
Mikołaja i 
wzięli ich do niewoli, gdy zaś z Charleyem spróbowaliśmy zawładnąć sieciami, 
kule poczęły 
nam świstać koło uszu jak poprzednio. Znów nas odpędzono, po czym Neil 
Partington i Mikołaj 
wypuszczeni zostali na wolność. Kiedy się pojawili, mieli miny dość rzadkie, a 
Charley zaczął 
kpić z nich niemiłosiernie. Neil odciął mu się jednak pytając, czemu to jego 
wyobraźnia dawno 
nie pokonała owych trudności.
— Zaczekaj tylko! Pomysł przyjdzie mi bez pudła! — obiecał Charley.
— Bardzo możliwe — zgodził się Neil. — Tylko obawiam się, że do tej pory łosoś 
zostanie 
wytępiony, i pomysł na nic już się nie zda.
Neil Partington, ogromnie zniechęcony swoją przygodą, wyruszył znów na zatokę 
zabierając 
ze sobą Mikołaja, a Charley i ja zostaliśmy zdani na własną przedsiębiorczość. 
To oznaczało, że 
niedzielne połowy będą dalej trwały bezkarnie, dopóki Charleyowi nie nasunie się 
jakiś pomysł. 
Porządnie łamałem sobie głowę szukając sposobu zaszachowania Greków, to samo 
Charley; obaj 
wymyślaliśmy tysiące środków, które w toku dyskusji okazywały się nic nie warte.
Rybacy ze swej strony czuli się, jakby ich kto na sto koni wsadził. Łodzie ich 
przemierzały 
tam i na powrót rzekę, dopełniając miary naszego wstydu. W całej rybackiej 
społeczności 
zauważyliśmy wzrastającą niesubordynację. Byliśmy pobici, oni zaś tracili dla 
nas szacunek. A 
wraz z utratą szacunku pojawiała się wzgarda. Charleya zaczęto nazywać „starym 
babskiem”, 
mnie znów dostało się określenie „pętaka”. Sytuacja szybko stawała się nie do 
zniesienia; 
widzieliśmy, że musimy zadać Grekom ogłuszający cios, jeżeli chcemy odzyskać 
poszanowanie, 
którym cieszyliśmy się dawniej.
I oto pewnego ranka pomysł się zjawił. Zaszliśmy właśnie na przystań, do której 
przybijają 
parowce rzeczne, i zastaliśmy tam grupkę rozbawionych robotników portowych oraz 
włóczęgów 
przysłuchujących się żałosnej opowieści jakiegoś zaspanego młodzieńca w długich 
marynarskich 
butach. Ze słów jego wynikało, iż jest czymś w rodzaju rybaka–amatora, który 
łowi ryby na 
użytek miejscowego rynku w Berkeley.
Otóż Berkeley leżało w odległości trzydziestu mil nad zatoką San Francisco. 
Młodzieniec 
opowiadał, że ubiegłej nocy zastawił sieć i zdrzemnął się na dnie łodzi. Kiedy 
się ocknął, był już 
poranek; otworzywszy oczy stwierdził, że jego łódź ociera się łagodnie o pale 
nabrzeża w 
Benicji. Ujrzał również przed sobą parowiec rzeczny „Apasz” oraz kilku marynarzy 
zajętych 
wyplątywaniem szczątków jego własnej sieci z łopatkowego koła statku. Krótko 
rzekłszy, gdy 
zasnął, zgasła mi rybacka latarka i „Apasz” najechał na jego sieć. Jakkolwiek 
porwana była na 
strzępy, uwikłała się jakoś w koło i w ten sposób parowiec odciągnął go 
trzydzieści mil od kursu.
Charley trącił mnie łokciem. Natychmiast pojąłem jego myśl, ale zauważyłem:
— Nie możemy przecież wynająć sobie parowca.
— Wcale nie mam takiego zamiaru — odparł. — Ale machnijmy się do stoczni 
Turnera. 
Przyszło mi do głowy, że jest tam coś, co może się dla nas nadać.
Poszliśmy więc do stoczni, tam zaś Charley poprowadził mnie do „Marii Rebeki”, 
która leżała 
wciągnięta na pochylnię, gdzie ją czyszczono i naprawiano. Był to dobrze nam 
znany 
płaskodenny szkuner, który mógł zabrać sto czterdzieści ton ładunku, a miał 
powierzchnię żagli 
większą od wszystkich innych szkunerów w zatoce.
— Jak się macie, Ole! — pozdrowił Charley rosłego Szweda w błękitnej koszuli, 
który 
właśnie smarował skórką od słoniny więźbę głównego gafla*.
Ole mruknął coś, pyknął z fajki i dalej smarowały Kapitan przybrzeżnego szkunera 
musi 
pracować własnymi rękami, tak samo jak jego ludzie.
Ole Ericsen potwierdził przypuszczenia Charleya, że „Maria Rebeka” zaraz po 
spuszczeniu na 
wodę popłynie rzeką San Joaquin aż do Stockton po ładunek pszenicy. Wtedy 
Charley wysunął 
swoją propozycję, lecz Ole Ericsen potrząsnął głową.
— Po prostu hak, jeden porządny hak! — prosił Charley.
— Nie, mnie się to nie potopa — powiedział Ole Ericsen. — „Maria Rebeka” zaszepi 
tym 
hakiem o każdy zwał szlamu po drodze. Ja nie chcę straczicz „Maria Rebeka”. Ona 
jest wszistko, 
co mam.
— Ależ nie! — pośpieszył z wyjaśnieniem Charley. — Możemy wsunąć koniec haka od 
zewnątrz, przez dno, a od wewnątrz przymocować go nakrętką. Kiedy już spełni 
swoje zadanie, 
wystarczy nam zejść do ładowni, odkręcić nakrętkę i hak wypadnie. Potem wbija 
się w otwór 
drewniany kołek i „Maria Rebeka” będzie znowu w porządku.
Ole Ericsen długo się opierał, ale w końcu, kiedyśmy go zaprosili na kolację, 
dał się nakłonić.
— Zropię to, na Jofisza! — oświadczył uderzając się potężną pięścią w dłoń. —— 
Tilko sze 
pospieszcie z tim hakiem! „Maria Rebeka” schodzi na woda dżisz fieczorem.
Była sobota i Chariey musiał się śpieszyć. Ruszyliśmy do kowalskiego warsztatu 
przy stoczni, 
gdzie w myśl wskazówek Charleya sporządzono wspaniale zakręcony hak z masywnej 
stali. 
Pobiegliśmy z powrotem do „Marii Rebeki.” Wyborowaliśmy otwór za wielką skrzynią 
mieczową*, poprzez właściwy kil statku. Od zewnątrz wsunęliśmy koniec haka, 
który Charley 
umocował od środka nakrętką. Po ukończeniu roboty hak sterczał na przeszło stopę 
z dna 
szkunera. Zagięcie jego przypominało krzywiznę sierpa, lecz było głębsze.
Późnym popołudniem „Maria Rebeka” została spuszczona na wodę, po czym ukończono 
przygotowania do wypłynięcia nazajutrz w górę rzeki. Charley i Ole pilnie badali 
wieczorne 
niebo szukając oznak zbliżającego się wiatru, ponieważ bez dobrej bryzy nasz 
plan byłby 
skazany na niepowodzenie. Zgodzili się, że wszystko wskazuje na silny wiatr 
zachodni — nie 
zwyczajną popołudniową morkę, ale pół–sztorm, który właściwie już się zrywał.
Następnego rana spełniły się ich przepowiednie. Słońce wprawdzie świeciło jasno, 
ale poprzez 
cieśninę Carquinez dął ze świstem wiatr silniejszy od pół–sztormu i „Maria 
Rebeka” ruszyła w 
drogę z dwoma refami*, na głównym żaglu i jednym na przednim. Cieśnina oraz 
zatoka Suisan 
były dość rozkolebane, lecz w miarę jak wpływaliśmy na wody osłonięte lądem, 
fale poczęły się 
uspokajać, chociaż wiatr nie ustawał.
Za latarnią Słup Island rozwinęliśmy całe żagle, a na propozycję Charleya 
przygotowano do 
wciągnięcia duży rybacki sztaksel*, zaś główny żagiel górny, zwinięty w kłąb u 
topu* masztu, 
gotów był do natychmiastowego użytku.
Gdyśmy tak parli pełnym wiatrem niby na skrzydłach, z fok–żaglem stawionym od 
sterbortu, 
a grot–żaglem od bakbortu*, natrafiliśmy na łososiową flotyllę. Wszystko 
wyglądało tak jak owej 
pierwszej niedzieli, kiedyśmy ponieśli porażką: sieci i łodzie rozciągnięte były 
równomiernie na 
całej rzece, jak okiem sięgnąć. Po prawej stronie nurtu rybacy zostawili wąską 
przestrzeń dla 
parowców, natomiast resztę rzeki pokryli szeroko rozpostartymi sieciami. Ma się 
rozumieć, 
powinniśmy byli płynąć poprzez ów wąski przesmyk, lecz Charley stojący u koła 
sterowego 
prowadził „Marię Rebekę” prosto na sieci. Pośród rybaków nie wywołało to żadnego 
zaniepokojenia, albowiem statki wpływające na rzekę zaopatrzone są zawsze w 
„kapcie” 
osłaniające kil, które pozwalają im prześliznąć się po sieciach bez zahaczenia.
— No, teraz bierze! — zawołał Charley, kiedyśmy sunęli przez środek linii 
pływaków 
znaczących miejsce, gdzie zastawiono sieć. Na jednym jej końcu była mała boja 
beczułkowa, na 
drugim łódź z dwoma rybakami. Boja i łódź natychmiast poczęły zbliżać się do 
siebie, rybacy zaś 
podnieśli krzyk, widząc, że ich wleczemy za sobą. W kilka minut później 
zahaczyliśmy o drugą 
sieć, potem o trzecią — i tak rwaliśmy naprzód poprzez sam środek flotylli.
Popłoch, jaki sialiśmy wśród rybaków, był olbrzymi. Gdy tylko zaczepialiśmy 
hakiem o sieć, 
oba jej końce — boja i łódź — przybliżały się do siebie, ciągnięte za rufą 
statku, a tyle boi i łodzi 
zbiegających się z tak karkołomną szybkością sprawiało, że rybacy musieli 
ustawicznie czuwać, 
aby uniknąć zderzenia. Poza tym krzyczeli do nas jak opętani, byśmy zatrzymali 
statek, brali to 
bowiem za jakiś pijacki wybryk ze strony załogi szkunera i nie śniło im się 
nawet, że możemy 
być patrolem.
Pojedyncza sieć stawia już znaczny opór, toteż Charley i Ole Ericsen osądzili, 
że nawet przy 
takim wietrze „Maria Rebeka” nie zdoła ich uciągnąć więcej niż dziesięć. Gdy 
przeto złowiliśmy 
już na hak tą ilość i dziesięć łodzi z dwudziestoma ludźmi mknęło za nami, 
zrobiliśmy zwrot w 
lewo i wydostawszy się spośród flotylli, wzięliśmy kurs na Collinsville.
Wszyscy byli syci triumfu. Charley manipulował kołem sterowym z miną człowieka, 
który po 
regatach odprowadza do domu zwycięski jacht. Dwaj marynarze stanowiący załogę 
„Marii 
Rebeki” śmiali się i dowcipkowali. Ole Ericsen zacierał olbrzymie łapy z iście 
dziecinną 
radością.
— Myszlę, że wy z patrolu nigdy nie mieli takie szczenście jak z Ole Ericsenem — 
mówił 
właśnie, gdy nagle za rufą trzasnął sucho strzał, a kula rozorała ściankę świeżo 
odmalowanej 
kabiny, odbiła się od gwoździa i z ostrym, jękliwym świstem pomknęła w 
przestrzeń.
Tego było za wiele dla Ole Ericsena. Widząc podobne zeszpecenie swej 
wypieszczonej roboty 
malarskiej, zerwał się na równe nogi i jął potrząsać pięścią w stronę rybaków, 
lecz drugi pocisk 
trzasnął w kabinę niespełna sześć cali od jego głowy, Ole padł więc plackiem na 
pokład, kryjąc 
się za nadburciem.
Wszyscy rybacy mieli strzelby i teraz rozpoczęli ogólną kanonadę. Zmuszeni 
byliśmy szukać 
osłony, łącznie z Charleyem, który chcąc nie chcąc porzucił koło sterowe. Gdyby 
nie silne 
napięcie ciągniętych przez statek sieci, odpadlibyśmy niechybnie od wiatru i 
zostali zdani na 
łaskę i niełaskę rozwścieczonych rybaków. Jednakże sieci uczepione do dna „Marii 
Rebeki” 
utrzymywały ją rufą na wietrze i statek dalej parł naprzód, jakkolwiek nieco 
chwiejnie.
Charley leżąc na pokładzie zdołał dosięgnąć dolnych szprych koła, ale choć mógł 
od biedy 
sterować, było to nader niewygodne. Ole Ericsen przypomniał sobie, że w pustej 
ładowni ma 
sporą płytę stalową. Pochodziła ona z kadłuba parowca „New Jersey”, który 
niedawno rozbił się 
u Złotych Wrót; „Maria Rebeka” brała wówczas udział w akcji ratunkowej.
Obaj marynarze, Ole i ja poczołgaliśmy się ostrożnie przez pokład i wydobywszy 
ciężką płytę 
przyciągnęliśmy ją na rufę i ustawili jako zasłonę pomiędzy kołem sterowym a 
rybakami. Pociski 
bębniły i dudniły o nią, płyta dzwoniła niczym tarcza, lecz Charley osłonięty 
nią uśmiechał się 
tylko i spokojnie sterował.
Pędziliśmy więc dalej; za sobą mieliśmy wyjącą, wrzeszczącą zgraję rozjuszonych 
Greków, 
przed sobą — Collinsvilłe, a wszędzie wokół trzask kul.
— Ole — ozwał się Charley słabym głosem — nie mam pojęcia, co dalej robić.
Ole Ericsen, który leżał na wznak pod samym nadburciem i wpatrywał się z 
uśmiechem w 
niebo, obrócił się na bok i rzucił spojrzenie Charleyowi.
— Sądzę, że tak czy owak dopliniemy do Collinsville — powiedział.
— Ależ nie możemy się zatrzymać! — stęknął Charley. — Nie pomyślałem o tym; nie 
możemy stanąć.
Na szerokiej twarzy Ole Ericsena odmalowała się zwolna konsternacja. Było to aż 
nazbyt 
prawdziwe. Po piętach deptał nam rój szerszeni; gdybyśmy zawinęli do 
Collinsville, mielibyśmy 
je na karku.
— Każdy z tych gości ma strzelbę — zauważył wesoło jeden z marynarzy.
— A jakże, i nóż — dorzucił drugi. Teraz z kolei stęknął Ole Ericsen:
— Po kiego diapła taki pszizwoity Szwed jak ja miesza się w nie swoje sprawy? — 
powiedział do siebie.
Kula drasnęła rufę i z bzykiem poleciała w prawo niczym złośliwa osa.
— Nie ma co; trzeba osadzić „Marię Rebekę” na lądzie ,i pryskać! — zawyrokował 
pierwszy, 
wesoły marynarz.
— I sostawić „Marię Rebekę”? — zapytał Ole Ericsen z niewypowiedzianą zgrozą w 
głosie.
— Chyba że pan nie masz ochoty? — brzmiała odpowiedź. — Ale ja tam bym wolał być 
o 
tysiąc mil od niej, jak ci goście dostaną się na pokład — tu wskazał oszalałą 
tłuszczę Greków za 
rufą.
Dopłynęliśmy już do Collinsville i bryzgając pianą prze mknęliśmy o pół rzutu 
kamieniem od 
nabrzeża.
— Mam nadzieję, że wiatr się nie skończy — powiedział Charley zerkając ukradkiem 
na 
naszych więźniów.
— Co z tego? — zapytał żałośnie Ole. — Rzeka się skończy, a wtedy…a wtedy…
— Mały statek przejdzie, a te Greki są w tyle — orzekł wesoły marynarz, gdy Ole 
bąknął coś 
na temat tego, co będzie, jak dopłyniemy do końca rzeki.
Dotarliśmy właśnie do miejsca, gdzie rozwidlały się szlaki. Na lewo widniało 
ujście rzeki 
Sacramento, na prawo — San Joaquin. Wesoły marynarz popełznął na przód i 
przebrasował*, 
przedni żagiel, gdy tymczasem Charley położył ster na burtę i skręcił nagle w 
prawo, w rzekę 
San Joaquin. Wiatr, na którym dotychczas utrzymywaliśmy się w równowadze, 
uderzył teraz 
wprost w burtę i „Maria Rebeka” położyła się na lewy bok, jak gdyby miała się 
przewrócić.
Mknęliśmy jednak nadal i nadal mknęli za nami rybacy. Wartość ich sieci była 
wyższa od 
grzywien, jakie musieliby zapłacić za pogwałcenie przepisów rybackich, toteż nie 
opłacało im się 
odciąć sieci i umknąć, co mogli z łatwością uczynić. Prócz tego instynktownie 
nie porzucali ich, 
podobnie jak marynarz nie porzuca okrętu. A wreszcie zbudziło się w nich 
pragnienie zemsty i 
pewne było, że popłynęliby za nami na koniec świata, gdybyśmy postanowili 
holować ich tak 
daleko.
Strzelanina ustała, więc wyjrzeliśmy za rufę, aby zobaczyć, co robią nasi 
więźniowie. Łodzie 
płynęły dotąd w nierównej odległości od siebie, lecz oto ujrzeliśmy, iż cztery 
najbliższe skupiają 
się razem. Rybacy robili to w ten sposób, że z łodzi płynącej przodem wyrzucano 
za rufę krótką 
linkę podając ją ludziom z następnej. Kiedy ci ją pochwycili, puszczali sieć i 
przyciągali linę, 
póki nie znaleźli się przy łodzi przedniej. Szybkość, z jaką sunęliśmy, była 
jednakże tak wielka, 
iż odbywało się to bardzo powoli. Chwilami rybacy mimo największych wysiłków nie 
mogli 
wybrać ani cala liny; kiedy indziej znów posuwali się szybciej naprzód.
Gdy cztery łodzie znalazcy się dość blisko siebie, by można było przejść z 
jednej do drugiej, 
jeden Grek z każdej przedostał się do płynącej w przedzie zabierając ze sobą 
strzelbę. W ten 
sposób zgromadziło się w niej pięciu ludzi; było jasne, iż zamierzają wtargnąć 
na pokład statku. 
Popróbowali dokonać tego wszystkimi siłami, przyciągając coraz bliżej łódź 
wzdłuż liny 
pływakowej sieci. Jakkolwiek szło to powoli i często przerywali pracę dla 
odpoczynku, przecież 
stopniowo przybliżali się coraz bardziej.
Charley uśmiechnął się widząc ich wysiłki i powiedział:
— Dodajcie jej topsel*, Ole!
Rozwiązano żagiel zwinięty u szczytu masztu i wyciągnięto szkot*, wśród trzasku 
wystrzałów 
z łodzi; „Maria Rebeka” przechyliła się i skoczyła naprzód chyżej niż 
kiedykolwiek.
Jednakże Grecy byli nieugięci. Nie mogąc przy zwiększonej szybkości podsunąć się 
bliżej 
samą siłą rąk, sporządzili wielokrążki z bloków żagli. Jeden człowiek z każdej 
łodzi, trzymany za 
nogi przez kolegów, wychylał się daleko za dziób, po czym przytwierdzał ów 
osprzęt do liny 
pływakowej. Następnie przyciągali linki, póki bloki się nie zetknęły, a wówczas 
manewr ten 
powtarzano od początku.
— Trzeba jej dodać sztaksel! — oświadczył Charley.
Ole Ericsen popatrzał na wytężającą wszystkie swe siły „Marię Rebekę” i 
potrząsnął głową. 
— Maszty jej wyrwie — powiedział.
— A jak tego nie zrobicie, wyrwą z niej nas! — odparował Charley.
Ole rzucił niespokojne spojrzenie na swoje maszty, potem na łódź pełną 
uzbrojonych Greków 
i uległ.
Pięciu rybaków siedziało na dziobie łodzi; złe to miejsce, kiedy łódź idzie na 
holu. 
Obserwowałem, co się z nimi działo, gdy rozwijano ogromny rybacki sztaksel, o 
wiele, wiele 
większy od topsla, a używany tylko na lekkich bryzach. W chwili gdy „Maria 
Rebeka” szarpnęła 
się potężnie naprzód, dziób łodzi wrył się w toń, a tamci skoczyli na łeb na 
szyję ku rufie, by nie 
dać się wciągnąć prosto pod wodę.
— Mają nauczkę! — krzyknął Charley, który z niepokojem śledził zachowanie się 
„Marii 
Rebeki” idącej pod znacznie większą ilością żagli, niż zdolna była udźwignąć.
— Najbliższa stacja: Antiochia*! — oznajmił wesoły marynarz naśladując 
konduktora 
kolejowego. — Następna: Merryweather!
— Chodź tu prędko! — powiedział do mnie Charley.
Popełzłem przez pokład i wstałem obok Charleya, osłonięty stalową płytą.
— Sięgnij do mojej wewnętrznej kieszeni — rozkazał — i wyjmij notes. Dobrze. 
Teraz 
wydrzyj czystą kartkę i pisz, co ci podyktuję.
Oto co napisałem:
Telefonujcie do Merryweather, do szeryfa, konstabla albo sędziego. Powiedzcie 
im, że się zbliżamy; niech postawią na nogi całe miasto. Uzbroić wszystkich. 
Muszą nas czekać na przystani, bo jak nie, to leżymy.
— A teraz przymocuj porządnie kartkę do tego marszpikla* i bądź gotów cisnąć go 
na ląd.
Zrobiłem, co mi kazano. Właśnie dopływaliśmy do Antiochii. Wiatr wył w 
olinowaniu. 
„Maria Rebeka” wpół leżąc na burcie pędziła jak oceaniczny ogar. Mieszkańcy 
Antiochii, 
morskie wygi, widzieli, jak rozwijaliśmy topsel i sztaksel, co było niesłychanie 
ryzykowne w 
taką pogodę, przybiegli więc na przystań małymi grupkami, by się dowiedzieć, co 
zaszło.
Waliliśmy prosto ku nabrzeżu; Charley podpłynął tak blisko, że niemal można było 
wyskoczyć na ląd. Kiedy mi dał znak, cisnąłem marszpikiel. Uderzył rozgłośnie o 
deski pomostu, 
odskoczył o kilkanaście stóp i tam go dopadli zdumieni widzowie.
Stało się to błyskawicznie; w następnej chwili Antiochia już była za nami, my 
zaś mknęliśmy 
rzeką ku Merryweather odległemu o sześć mli, W tym miejscu rzeka zwracała się 
prostą linią ku 
wschodowi. Ustawiliśmy reje na wiatr i lecieliśmy dalej, z fok–żaglem wzdętym od 
sterbortu.
Ole Ericsen zdawał się być pogrążony w stanie tępej rozpaczy. Charley i obaj 
marynarze mieli 
natomiast ufne miny, ku czemu nie brakło im powodów. Merryweather zamieszkałe 
jest przez 
górników, słusznie więc można się było spodziewać, że w niedzielę wszyscy będą w 
mieście. Co 
więcej — górnicy nie cierpieli greckich rybaków, toteż z pewnością użyczyliby 
nam z całego 
serca pomocy.
Wytężaliśmy wzrok, by wreszcie ujrzeć miasto, i jego widok przyniósł nam 
olbrzymią ulgę. 
Nabrzeża czerniły się od ludzi. Kiedyśmy się przybliżyli, dostrzegliśmy, że 
przybywa ich coraz 
więcej, że nadbiegają główną ulicą ze strzelbami w garści.
Charley spojrzał na rybaków za rufą, a w oku miał wyraz władczości, którego mu 
dotąd 
brakowało. Grecy byli najwyraźniej oszołomieni owym pokazem zbrojnej siły i 
odkładali już 
strzelby.
Zwinęliśmy topsel i sztaksel, opuściliśmy gafel, a znalazłszy się na wysokości 
nabrzeża 
przebrasowaliśmy żagiel główny. „Maria Rebeka” skręciła na wietrze, przy czym 
pojmani rybacy 
zakreślili za nią ogromny łuk, i podsunęła się bliżej, aż wreszcie utraciła 
szybkość, na brzeg 
rzucono liny i przycumowano statek. Odbyło się to wśród huraganu oklasków 
rozradowanych 
górników.
Ole Ericsen wydał głębokie westchnienie.
— A jusz miszlalem, że wieńcej nie zobaczę moja żona! — wyznał.
— Przecież ani przez chwilę nie groziło nam niebezpieczeństwo — powiedział 
Charley.
Ole spojrzał nań z niedowierzaniem.
— Naprawdę tak uważam — ciągnął Charley. — Każdej chwili wystarczyłoby puścić 
nasz 
koniec liny, co właśnie mam zamiar teraz zrobić, żeby ci Grecy mogli rozplątać 
sieci.
Zszedł na dół ze śrubokrętem, odkręcił mutrę i wypchnął hak. Kiedy Grecy 
wciągnęli już sieci 
do łodzi i wszystko doprowadzili do ładu, ciżba mieszkańców miasta odebrała ich 
z naszych rąk i 
odprowadziła do aresztu.
— Ale ze mnie był dureń! — oświadczył Ole Ericsen. Zmienił jednakże zdanie, 
kiedy pełni 
podziwu obywatele miasta się tłoczyć na pokład, by mu uściskać dłoń, a kilku 
przedsiębiorczych 
reporterów poczęło robić zdjęcia „Marii Rebeki” oraz jej kapitana.
Przełożył Bronisław Zieliński
DEMETRIOS CONTOS
Nie należy sądzić, że greccy rybacy byli z gruntu źli. Bynajmniej. Tyle tylko, 
że byli to ludzie 
nieokrzesani, którzy łączyli się w osobne skupiska i zdobywali utrzymanie w 
walce z żywiołem. 
Żyli z daleka od prawa i jego mechanizmów, nie rozumieli go, uważali je za 
tyranię. Zwłaszcza 
ustawy rybackie wydawały im się tyrańskie. I z tejże racji w ludziach z patrolu 
rybackiego 
upatrywali swych naturalnych wrogów.
Stanowiliśmy groźbę dla ich życia czy utrzymania, co pod wieloma względami 
wychodziło na 
jedno. Odbieraliśmy im zabronione pułapki i sieci, których sporządzenie wymagało 
całych 
tygodni trudu, materiał zaś kosztował poważne sumy. Nie pozwalaliśmy im łowić 
ryb w różnych 
porach roku, co było równoznaczne z pozbawianiem ich dobrego zarobku, który 
mogliby 
uzyskać, gdyby nie my. Kiedy zaś chwyciliśmy ich, szli pod sąd, który wymierzał 
im wysokie 
grzywny. Wszystko to sprawiło, że nienawidzili nas zajadle. Jak pies jest 
naturalnym wrogiem 
kota, a wąż człowieka, tak my — patrol — byliśmy naturalnymi wrogami rybaków. 
Jednakże 
niniejsza historia o Demetriosie Contosie opowiedziana tu jest po to, aby 
wykazać, że potrafili 
oni zarówno nienawidzić zaciekle, jak postępować wspaniałomyślnie.
Demetrios Contos mieszkał w Vallejo. Obok Dużego Aleka był najroślejszym, 
najodważniejszym i najbardziej wpływowym człowiekiem pośród Greków. Nie 
zadzierał z nami 
i wątpię, czy kiedykolwiek byłby to uczynił, gdyby nie fakt, że wykosztował się 
na nową łódź do 
połowu łososi. Stała się ona przyczyną całej awantury. Kazał ją sobie zbudować 
wedle własnego 
pomysłu, przy czym zwykły typ t tego rodzaju łodzi uległ tu pewnym zmianom.
Ku swojej wielkiej radości Demetrios stwierdził, że nowa łódź jest bardzo szybka 
— ściśle 
mówiąc szybsza od wszystkich innych w zatoce czy na rzekach. Od razu stał się 
pyszny i 
chełpliwy, kiedy zaś nasza pogoń „Marią Rebeką” za rybakami łowiącymi łososie w 
niedzielę 
rzuciła na nich postrach, Demetrios przysłał nam do Benicji wyzwanie. Przyniósł 
je któryś z 
miejscowych rybaków; Demetrios Contos oświadczał, że najbliższej niedzieli 
wypłynie z 
Vallejo, zarzuci na wprost Benicji sieci i będzie łowił łososie oraz że Charley 
Le Grant z patrolu 
może go łapać, jeśli potrafi. Oczywiście Charley i ja nie słyszeliśmy jeszcze o 
jego nowej łodzi. 
Nasza własna była dość szybka i nie obawialiśmy się iść w zawody z jakąkolwiek 
inną.
Nadeszła niedziela. Wieść o wyzwaniu była już głośna, toteż rybacy i marynarze z 
Benicji 
stawili się co do jednego, tłumnie zalegając nabrzeże, które przypominało wielką 
trybunę na 
meczu piłki nożnej. Charley i ja zrazu nie dowierzaliśmy, lecz widok tłumu 
przekonał nas, że 
jednak coś jest w wyzwaniu Demetriosa.
Po południu, kiedy powiała silniejsza morka, ujrzano jego łódź mknącą z wiatrem. 
Uczynił 
zwrot o jakieś dwadzieścia stóp od nabrzeża, teatralnie pomachał ręką, zebrał w 
zamian 
serdeczne oklaski i cofnął się o paręset jardów w cieśninę. Potem opuścił żagiel 
i dryfując 
bokiem na wietrze, począł zakładać sieć. Nie wyrzucił jej wiele — może z 
pięćdziesiąt stóp, ale 
obaj z Charleyem byliśmy jak gromem rażeni widząc podobne zuchwalstwo. Wówczas 
nie 
wiedzieliśmy jeszcze (wyszło to na jaw później), że sieć była stara i nic 
niewarta. Mogła co 
prawda chwytać ryby, lecz większa zdobycz stargałaby ją na strzępy.
Charley potrząsnął głową i powiedział:
— Przyznam, że nic nie rozumiem. Cóż z tego, że wyrzucił ledwie pięćdziesiąt 
stóp? Nie 
zdążyłby wybrać sieci, gdybyśmy się za nim puścili. Ale w ogóle dlaczego on tu 
przypływa i pod 
naszym nosem popisuje się łamaniem prawa? I to na dobitkę w naszym własnym 
mieście!
W głosie Charley a ozwała się nuta skargi i jeszcze przez kilka minut mamrotał 
coś gniewnie 
na temat czelności Demetriosa Contosa.
Tymczasem tamten siedział bezczynnie na rufie swojej łodzi i obserwował pływaki 
sieci. Gdy 
w taką sieć uwikła się duża ryba, o fakcie tym pływaki oznajmiają drganiem. 
Najwyraźniej stało 
się tak i tym razem, albowiem Demetrios wyciągnął około dwunastu stóp sieci i 
przytrzymał ją 
chwilę, nim cisnął na dno łodzi wielkiego, lśniącego łososia. Publiczność 
zebrana na wybrzeżu 
przyjęła to wybuchami oklasków. Tego już było Charleyowi za wiele.
— Chodź, bracie! — zawołał do mnie. Nie tracąc czasu skoczyliśmy do naszej łodzi 
i 
wciągnęliśmy żagiel.
Tłum krzykiem ostrzegł Demetriosa; odsądziwszy się od nabrzeża ujrzeliśmy, jak 
Grek 
długim nożem odcina swą bezwartościową sieć. Żagiel jego łodzi był gotów do 
wyciągnięcia, 
toteż w chwilę później zatrzepotał w słońcu. Demetrios poskoczył na rufę, 
ściągnął szkot i łódź 
jęła szybko sunąć w stronę Contra Costa Hills.
Tymczasem byliśmy już nie dalej niż o trzydzieści stóp od niego. Charley nie 
posiadał się z 
radości. Wiedział, że nasza łódź jest szybka, a co więcej, świadom był, iż w 
sztuce żeglarskiej 
niewielu znalazłby sobie równych. Był pewien, że pochwycimy Demetriosa, a ja 
podzielałem tę 
pewność. Mimo to jednak najwyraźniej nie przybliżaliśmy się do ściganego.
Wiała piękna bryza. Mknęliśmy gładko po wodzie, ale Demetrios oddalał się 
zwolna. Nie 
tylko płynął szybciej, ale na dobitkę podszedł do linii wiatru o ułamek rumba* 
bliżej od nas. 
Zdaliśmy sobie z tego dobitnie sprawą, kiedy skręcił pod Contra Costa Hills i 
zakosem wyminął 
nas w odległości dziewięćdziesięciu stóp.
— Fiuuu! — gwizdnął Charley — albo ta łódź to jakieś cudo, albo my mamy 
pięciogalonową 
beczkę oliwy uwiązaną do kilu!
Nie ma co mówić — tak to wyglądało. W chwili kiedy Demetrios mijał Sonoma Hills 
po 
drugiej stronie cieśniny, byliśmy już tak beznadziejnie zdystansowani, że 
Charley kazał mi 
poluzować żagiel i zawróciliśmy do Benicji.
Kiedyśmy dopłynęli i przycumowali, rybacy zebrani na nabrzeżu zasypali nas 
docinkami. 
Wysiadłem wraz z Charleyem i obaj odeszliśmy dość zawstydzeni; bolesny to bowiem 
cios dla 
czyjejś dumy, gdy człowiek sądzi, że ma dobrą łódź i umie nią żeglować, a tu 
przychodzi inny i 
bije go na głowę.
Charley gryzł się tym przez parę dni; potem dano nam ponownie znać, że następnej 
niedzieli 
Demetrios Contos powtórzy swój wyczyn. Charley otrząsnął się. Kazał wyciągnąć 
naszą łódź na 
brzeg, oczyścił i pomalował na nowo jej dno, poczynił drobne zmiany przy mieczu, 
obejrzał 
części ruchome i przesiedział niemal całą sobotę szyjąc nowy, o wiele większy 
żagiel. Sporządził 
tak ogromny, że trzeba było dodać balastu, toteż na dno łodzi załadowaliśmy 
prawie pięćset 
funtów starego żelastwa kolejowego.
Przyszła niedziela, a wraz z nią i Demetrios Contos, by w biały dzień zuchwale 
łamać prawo. 
Znów wiała południowa morka i znowu Demetrios odciął jakieś czterdzieści czy 
więcej stóp 
swojej przegniłej sieci i odżeglował nam sprzed nosa. Tym razem był przygotowany 
na atak 
Charleya: jego żagiel wisiał wyżej niż przedtem i był zwiększony o cały 
dodatkowy kawał 
płótna.
Nie lada to był wyścig ku Contra Costa Hills; zwycięstwo nie przechylało się na 
niczyją 
stronę. Jednakże robiąc zwrot ku Sonoma Hills zauważyliśmy, że choć szybkość 
nasza jest mniej 
więcej równa, Demetrios znów bardziej się zbliżył do linii wiatru. A przecież 
Charley prowadził 
naszą łódź najwyborniej i najzręczniej, jak było można, wydobywając z niej 
więcej niż 
kiedykolwiek dotąd.
Mógł oczywiście wyjąć rewolwer i dać ognia do Demetriosa, jednakże z dawna już 
stwierdziliśmy, iż jest rzeczą przeciwną naszej naturze strzelać do uciekającego 
człowieka, który 
popełnił zaledwie drobne wykroczenie. Jakoż coś w rodzaju nie pisanej umowy 
stanęło między 
ludźmi z patrolu a rybakami. Jeżeli nie strzelaliśmy do nich w czasie ucieczki, 
oni ze swej strony 
nie bronili się, kiedy już dostaliśmy ich w ręce. Toteż Demetrios Contos uciekał 
nam, my zaś 
jedynie robiliśmy, co w naszej mocy, żeby go dopędzić. Gdyby natomiast łódź 
nasza okazała się 
szybsza od jego łodzi, czy lepiej była kierowana, zwyciężony w wyścigu z 
pewnością nie 
stawiałby oporu.
Stwierdziliśmy, że z uwagi na wielkość naszego żagla oraz rzeźwą bryzę dmącą 
poprzez 
cieśninę Carquinez, musimy stale baczyć, by łódź się nie przewróciła, toteż 
podczas gdy Charley 
sterował, ja trzymałem główny szkot, owinąwszy linkę raz tylko dokoła drzewca, 
gotów do 
wypuszczenia jej w każdej chwili. Widzieliśmy, że Demetrios, prowadząc łódź w 
pojedynkę, ma 
pełne ręce roboty.
Jednakże wszelkie nasze próby dognania go okazały się daremne. Kierowany 
wewnętrznym 
wyczuciem zbudował sobie łódź lepszą od naszej. I chociaż Charley był równie 
dobrym, jeśli nie 
odrobinę lepszym żeglarzem, łódź jego nie dorównywała łodzi Greka.
— Wypuść szkot — rozkazał mi Charley i w chwili gdy łódź odpadała od wiatru, 
doleciał 
naszych uszu szyderczy śmiech Demetriosa.
Charley potrząsnął głową i rzekł:
— Nie da rady. Jego łódź jest lepsza. Jeżeli raz jeszcze popróbuje tej sztuki, 
trzeba będzie 
obmyślić inny plan działania. Tym razem przyszła nam z; pomocą moja wyobraźnia.
— A co byś powiedział — zapytałem w następną środę — gdybym tej niedzieli 
pogonił za 
Demetriosem łodzią, podczas gdy ty będziesz na niego czekał na przystani w 
Vallejo?
Charley zastanawiał się chwilą, po czym wykrzyknął:
— Dobra myśl! Zaczynasz ruszać tą swoją łepetyną. Muszę powiedzieć, że twemu 
nauczycielowi należy się za to uznanie.
— Tylko nie powinieneś zapędzać go zbyt daleko — dodał po chwili — bo wyjdzie na 
zatokę 
San Pablo, a ja będę tkwił na przystani jak kołek i próżno czekał na niego.
We czwartek Charley wysunął zastrzeżenia co do mojego planu.
— Wszyscy będą wiedzieli, że pojechałem do Vallejo, a możesz być spokojny, że i 
Demetrios 
też będzie wiedział. Obawiam się, że trzeba porzucić ten pomysł.
Zastrzeżenie to było aż nadto słuszne i przez resztę dnia trapiłem się moim 
rozczarowaniem. 
Jednakże tej nocy wydało mi się, że dostrzegam nową możliwość, i w zapale 
zbudziłem Charleya 
z twardego snu.
— No? — zapytał. — Co się stało? Dom się pali?
— Dom nie — odparłem — ale moja głowa. Posłuchaj, co ci powiem. W niedzielę obaj 
będziemy się wałęsali po Benicji aż do chwili, gdy ukaże się żagiel Demetriosa. 
To uśpi wszelkie 
podejrzenia. A. potem, kiedy już zobaczymy jego łódź, odejdziesz wolnym krokiem 
do miasta. 
Wszyscy rybacy pomyślą, że jesteś pobity i że zdajesz sobie z tego sprawę.
— Jak dotąd, w porządku — zauważył Charley, kiedy przerwałem, aby zaczerpnąć 
tchu.
— I to najzupełniej — ciągnąłem z dumą. — Pójdziesz niedbale w stronę miasta, 
ale kiedy już 
znikniesz im z oczu, pognasz co sił w nogach do Dana Maloneya, weźmiesz jego 
konika i 
pogalopujesz traktem do Vallejo. Droga jest w dobrym stanie i zdołasz tam 
dotrzeć szybciej niż 
Demetrios, który musi żeglować pod wiatr.
— Pierwsza rzecz, jaką zrobię z samego rana, to umówię się o konia — oświadczył 
Charley 
przyjmując bez wahania zmieniony plan.
— Ale, ale… — ozwał się nieco później, tym razem budząc mnie z twardego snu.
Dosłyszałem, że chichocze w ciemnościach.
— Słuchaj, chłopie, czy to aby nie nowość dla rybackiego patrolu dosiadać konia?
— Przesada — odparłem. — Zawsze powtarzasz, że należy wyprzedzać przeciwnika w 
pomysłach, a będzie się miało zwycięstwo w kieszeni.
— Hi, hi — zachichotał. — I jeśli ten pomysł, z koniem włącznie, tym razem nie 
zatka 
przeciwnika, to nie jestem twoim najniższym sługą, Charleyem Le Grant.
— Ale czy ty sam jeden dasz sobie radę z łodzią? — zapytał mnie w piątek. — 
Pamiętaj, że 
mamy teraz duży żagiel na dodatek.
Dowodziłem swojej biegłości w sposób tak przekonywający, iż Charley nie poruszał 
już tego 
tematu aż do soboty, kiedy to zaproponował, by zmniejszyć żagiel o cały kawał. 
Przypuszczam, 
że rozczarowanie, jakie odmalowało się na mojej twarzy, kazało mu porzucić tę 
myśl; ja bowiem 
także chlubiłem się swymi żeglarskimi zdolnościami i mało nie wyszedłem ze 
skóry, aby 
wypłynąć samotnie pod wielkim żaglem i pruć cieśninę Carquinez w pościgu za 
uciekającym 
Grekiem.
Niedziela i Demetrios Contos przyszli po społu, jak zawsze. Rybacy przywykli już 
zbierać się 
na przystani, gdzie go witali i wyśmiewali się z naszej bezradności. O kilkaset 
jardów od 
nabrzeża Demetrios opuścił żagiel i zarzucił jak zwykle pięćdziesiąt stóp 
przegniłej sieci.
— Pewnie te bzdury będą trwały, póki mu nie zabraknie starej sieci — burknął 
rozmyślnie 
Charley, tak że go dosłyszało paru Greków.
— Wtedy dam mu swoją — ozwał się szybko i złośliwie jeden z nich.
— Proszę bardzo — odpalił Charley. — Sam też mam starą sieć; może ją dostać, 
jeżeli do 
mnie przyjdzie i poprosi.
Roześmiali się wszyscy, —gdyż mogli sobie pozwolić na tę dobrotliwość wobec 
człowieka, 
którego tak paskudnie wystrychnięto na dudka.
— No, bywaj zdrów, chłopie! — zawołał do mnie Charley w chwilę później. — Chyba 
pójdę 
do miasta odwiedzić Maloneya.
— Pozwolisz mi wziąć łódź? — zapytałem.
— Jeżeli masz ochotę… — odpowiedział obracając się na pięcie i odchodząc z 
wolna.
Demetrios wydobył z sieci dwa duże łososie, a ja wskoczyłem do łodzi. Rybacy 
nastrojeni 
żartobliwie jęli się cisnąć dokoła i kiedy począłem wciągać żagiel, zarzucili 
mnie mnóstwem 
drwiących rad. Czynili nawet między sobą przesadne zakłady, że schwytam 
Demetriosa, a dwaj z 
nich, udając komisję sędziów, poprosili mnie uroczyście, bym im zezwolił udać 
się z sobą i 
zobaczyć, jak tego dokonam.
Mnie jednak nie było spieszno. Czekałem, ażeby dać Charleyowi jak najwięcej 
czasu; 
udawałem przeto niezadowolenie z rozpiętości żagla, tu i ówdzie robiłem drobne 
poprawki. 
Dopiero kiedy byłem pewny, że Charley dotarł do Dana Maloneya i dosiadł już 
konika, odbiłem 
od nabrzeża i ustawiłem wielki żagiel na wiatr. Gwałtowny podmuch wypełnił go 
nagle i 
przechylił łódź burtą tak silnie, że parę wiader wody nabrało się do środka. 
Podobny drobiazg 
może przydarzyć się najlepszym nawet żeglarzom, a jednak chociaż natychmiast 
wypuściłem 
szkot i wyprostowałem łódź, zebrałem ironiczne brawa, jak gdybym popełnił 
nadzwyczajną 
niezręczność.
Kiedy Demetrios spostrzegł, że w łodzi patrolowej jest tylko jeden człowiek, i 
to na dobitkę 
chłopak, zaczął ze mną igrać. Wykonał krótki zwrot, przy czym ja płynąłem 
niecałe trzydzieści 
stóp za nim, i poluźniwszy nieco szkot, zawrócił ku nabrzeżu. Tu dalej robił 
krótkie zakosy, 
skręcał, kołował, wymykał się — ku wielkiej uciesze życzliwych mu widzów. 
Trzymałem się 
stale tuż za nim i śmiało robiłem wszystko to co i on, jakkolwiek niektóre jego 
sztuczki były dość 
niebezpieczne z takim żaglem i przy takim wietrze.
Ufał, że zada mi klęskę ostra morka wraz z silnym przypływem, które wspólnie 
wzdymały 
morze. Ja jednak byłem u szczytu swojej formy i nigdy w życiu nie kierowałem 
łodzią lepiej niż 
tego dnia. Mózg pracował gładko i szybko, ręce ni razu się nie zawahały, 
wydawało się niemal, 
że z góry odgaduję tysiączne drobiazgi, które żeglarz winien każdej sekundy mieć 
na uwadze.
Klęska dotknęła nie mnie, lecz Demetriosa. Coś mu się popsuło w mieczu, który 
zaciął się i 
nie chciał opuścić do końca. Zauważyłem, że Demetrios w chwili wytchnienia, 
którą uzyskał 
dzięki jakiejś przemyślnej sztuczce, szamocze się niecierpliwie z mieczem 
próbując wepchnąć go 
siłą. Nie zostawiłem mu wiele czasu, toteż zmuszony był szybko powrócić do rudla 
i szkotu.
Miecz nie dawał mu spokoju. Demetrios zaprzestał igraszek ze mną i ruszył w 
drogę powrotną 
do Vallejo. Przy pierwszym długim zakosie stwierdziłem ku swojej radości, że 
mogę ustawić się 
na wiatr, odrobinę lepiej od niego. W tym momencie przydałby mu się w łodzi 
jeszcze jeden 
człowiek, albowiem mając mnie ledwie o parę stóp za sobą, nie śmiał wypuścić 
rudla i powtórzyć 
próby wepchnięcia miecza.
Nie mogąc trzymać się wiatru tak dobrze jak przedtem, zaczął trochę luzować 
szkot, ażeby mi 
się wymknąć. Pozwalałem mu na to, póki nie nabrałem więcej wiatru w żagle, a 
wówczas 
skierowałem łódź prosto na niego. Kiedy się przybliżyłem, udał, że robi zwrot, 
co widząc 
uczyniłem to samo, by go wyprzedzić. Był to jednakże tylko zręczny podstęp; 
Demetrios trzymał 
się swego kursu, ja zaś musiałem co prędzej nadrobić straconą przewagę.
Był niewątpliwie bieglejszy ode mnie w manewrowaniu. Raz po raz już niemal go 
dosięgałem, lecz zawsze zwodził mnie i uciekał. Prócz tego wiatr wzmagał się 
ustawicznie i 
każdy z nas musiał pracować co sił, ażeby uniknąć przewrócenia się łodzi. Moja 
nie utrzymałaby 
się, gdyby nie owo dodatkowe obciążenie żelastwem. Siedziałem od nawietrznej, w 
jednej ręce 
trzymając rękojeść steru, a w drugiej szkot owinięty raz tylko dokoła drzewca; 
często musiałem 
go luzować, kiedy nadleciał ostrzejszy podmuch. Wskutek tego żagiel gubił wiatr, 
co było 
równoznaczne z utratą siły napędowej, toteż oczywiście zostawałem w tyle. 
Pociechą był mi fakt, 
że Demetriosowi zdarzało się to równie często.
Silny przypływ napierający pod wiatr przez cieśninę sprawiał, że morze 
rozkolebało się 
nadzwyczaj złośliwie i fale ustawicznie chlustały do wnętrza łodzi. Ociekałem 
wodą, a nawet 
żagiel był do połowy zmoczony. Raz jeden udało mi się tak wymanewrować, że 
dziobem 
uderzyłem w sam środek łodzi Demetriosa. Wtedy to właśnie byłby mi się przydał 
ktoś drugi. 
Nim bowiem zdążyłem dobiec naprzód i przeskoczyć do łodzi Greka, ten wiosłem 
odepchnął 
moją, śmiejąc mi się drwiąco w nos.
Byliśmy teraz przy ujściu cieśniny, na bardzo przykrej połaci wód. W tym miejscu 
ścierały się 
bezpośrednio nurty cieśnin Vallejo i Carquinez. Przez pierwszą spływały wody 
rzeki Napa i 
wielkich kanałów, przez drugą — zatoki Suisun i rzek Sacramento oraz San 
Joaquin. Tam zaś, 
gdzie zderzały się tak olbrzymie masy bystro płynącej wody, wytwarzał się wir 
straszliwy. Na 
domiar złego wiatr wył po zatoce San Pablo na przestrzeni piętnastu mil, gnając 
w tę stronę 
olbrzymie bałwany.
Przeciwne prądy rwały we wszystkich kierunkach, zderzały się, tworzyły wiry, 
leje i kipiele, 
chlustając wściekle w górę zaklęsłymi falami, które wwalały się do łodzi z obu 
stron. A nad tym 
wszystkim — zmącone, wprawione w obłęd ruchu — huczały ogromne, dymiące kurzawą 
pian 
bałwany z zatoki San Pablo.
Byłem równie dziko podniecony jak woda. Łódź zachowywała się wspaniale: skakała 
i gnała 
wskroś pian niczym koń wyścigowy. Nie posiadałem się z radości. Ogromny żagiel, 
wyjący 
wicher, rozpędzone bałwany, łódź nurkująca — i ja, który choć byłem ledwie 
drobiną pośród 
tego wszystkiego, poskramiałem zmagania żywiołów, mknąłem wskroś nich i ponad 
nimi, 
triumfujący, zwycięski…
I właśnie wtedy, w chwili gdy parłem naprzód niczym zdobywczy heros, łódź 
otrzymała 
potworny cios i w jednej chwili stanęła jak porażona. Wstrząs rzucił mnie do 
przodu, na jej dno. 
Kiedy zerwałem się, dostrzegłem przelotnie zielonawą, okrytą skorupiakami bryłę 
i natychmiast 
rozpoznałem w niej postrach żeglarzy — zatopiony kafar. Nikt nie jest w stanie 
ustrzec się przed 
czymś podobnym. Wypełniony wodą unosił się tuż pod jej powierzchnią i w zmąconej 
toni 
niesposób było dojrzeć go w porę i wyminąć.
Cały dziób łodzi musiał zostać zmiażdżony, gdyż w parę sekund wypełniła się do 
połowy 
wodą. Potem kilka fal dokończyło dzieła i poszła prosto na dno, ciągnięta 
ciężkim brzemieniem 
żelaza. Stało się to tak szybko, że uwikłałem się w żagiel, który mnie wtłoczył 
pod wodę. Kiedy 
przedarłem się na powierzchnię — bez tchu, czując, że płuca mi pękają — nie 
mogłem dostrzec 
ni śladu wioseł. Zapewne zniosły je gwałtowne prądy. Ujrzałem Demetriosa, który 
spoglądał za 
siebie z łodzi, i dosłyszałem jego szyderczy głos, wznoszący okrzyk triumfu. 
Trzymał się nadal 
kursu pozostawiając mnie na pastwę losu.
Nie miałem innej rady, jak tylko płynąć co sił, lecz wśród owego dzikiego 
kotłowiska mogło 
to trwać w najlepszym razie tylko parę chwil. Powstrzymałem oddech i zagarniając 
wodę rękami, 
zdołałem ściągnąć ciężkie buty marynarskie oraz kurtę. Jednakże mogłem 
zaczerpnąć i utrzymać 
w płucach bardzo niewiele powietrza i wnet przekonałem się, że trudno jest nie 
tyle płynąć, co 
oddychać.
Grzmociły we mnie i wtłaczały pod wodę ogromne bałwany idące z zatoki San Pablo, 
dławiły 
fale wiru, które rzucały mi się w oczy, nozdrza i usta. A potem niesamowite, 
ssące leje chwytały 
mnie za nogi i ciągnęły w dół po to, by mnie wyrzucić jakimś wściekłym 
chluśnięciem, gdy zaś 
wypływałem na powierzchnię, próbując pochwycić nieco tchu, wielka, białogrzywa 
fala waliła 
mi się na głowę.
Niepodobieństwem było utrzymać się długo przy życiu. Wdychałem więcej wody niż 
powietrza, tonąc przez cały czas. Przytomność zaczęła mnie opuszczać, doznałem 
zawrotu 
głowy. Instynktownie walczyłem nadal; już tracąc świadomość poczułem, że ktoś 
chwyta mnie 
za ramiona i wciąga przez krawędź łodzi.
Czas jakiś leżałem twarzą do dołu na ławce, na którą mnie rzucono, a woda 
wylewała mi się z 
ust. Po pewnej chwili, wciąż jeszcze osłabły i na wpół omdlały, obróciłem się, 
by zobaczyć, kto 
jest moim wybawcą. I oto ujrzałem, że na rufie, ze szkotem w jednej a radiem w 
drugiej ręce, 
uśmiechając się i kiwając dobrotliwie głową, siedzi Demetrios Contos. Zamierzał 
zostawić mnie i 
pozwolić, bym utonął — tak wyznał później, lecz lepsza część jego natury stanęła 
do walki, 
zwyciężyła i nakazała mu po mnie zawrócić.
— Nic ci się nie stało? — zapytał.
Zdołałem wykrztusić słowo: „nie”, aczkolwiek nie mogłem jeszcze przemówić.
— Dobrze umiesz żeglować — powiedział. — Nie gorzej od dorosłego chłopa.
Taki komplement z ust Demetriosa Contosa był dowodem rzetelnego uznania, toteż 
bardzo się 
ucieszyłem, choć mogłem zaledwie kiwnąć głową z podziękowaniem.
Nie mówiliśmy więcej do siebie, ja bowiem zwolna wracałem do przytomności, a on 
pochłonięty był kierowaniem łodzią.
Zawinął do przystani Vallejo, przycumował i pomógł mi wysiąść. I właśnie w 
chwili 
kiedyśmy obaj stanęli na nabrzeżu, wyszedł zza jakichś sieci Charley i położył 
rękę na ramieniu 
Demetriosa Contosa.
— On mi uratował życie! — zaprotestowałem. — Uważam, że nie powinieneś .go 
aresztować!
Wyraz zdumienia pojawił się na twarzy Charleya, lecz zaraz zniknął, jak to 
zwykle bywało, 
kiedy Charley coś postanawiał.
— Nic na to nie poradzę, mój drogi — powiedział łagodnie. — Nie mogę uchylać się 
od 
obowiązku, a moim obowiązkiem jest aresztować go. Mamy niedzielę; w jego łodzi 
są dwa 
łososie, które złowił dzisiaj. Czyż mogę postąpić inaczej?
— Ależ on uratował mi życie! — nalegałem nie znajdując innych argumentów.
Twarz Demetriosa Contosa pociemniała z gniewu, kiedy usłyszał decyzją Charleya. 
Miał 
poczucie, że potraktowano go niesprawiedliwie. Lepsza część jego natury 
zatriumfowała, 
dokonał wspaniałomyślnego czynu ratując bezbronnego wroga, a w zamian za to wróg 
prowadził 
go do więzienia.
Wracając do Benicji posprzeczaliśmy się z Charleyem. Ja występowałem w obronie 
ducha 
prawa, natomiast on trzymał się jego litery. Nie widział żadnego innego wyjścia. 
Prze—pi nówił 
wyraźnie, że w niedzielę nie wolno łowić łososia. Charley był członkiem patrolu 
i miał 
obowiązek narzucić poszanowanie owego prawa. Nie było o czym gadać. Spełnił swój 
obowiązek i miał czyste sumienie. Mnie jednak wydawało się to niesprawiedliwe i 
było mi 
bardzo żal Demetriosa Contosa.
W dwa dni później pojechaliśmy do Vallejo na rozprawę. Musiałem stanąć jako 
świadek i 
najobrzydliwszym zadaniem, jakie spełniłem w życiu, było złożenie zeznań, że 
widziałem, jak 
Demetrios łowił te dwa łososie, które Charley znalazł w jego łodzi.
Demetrios wziął sobie adwokata, lecz sprawa była z góry przegrana. Przysięgli 
naradzali się 
zaledwie kwadrans, po czym wydali werdykt uznający Demetriosa winnym popełnienia 
przestępstwa. Sędzia skazał go na grzywnę w wysokości stu dolarów, z zamianą na 
piętnaście dni 
aresztu.
Charley podszedł do sekretarza sądu.
— Chciałbym zapłacić tę grzywnę — powiedział kładąc na stole pięć złotych 
dwudziestodolarówek. — To… to jedyne wyjście, chłopie — wyjąkał obracając się ku 
mnie.
Łzy napłynęły mi do oczu, chwyciłem go za rękę.
— Ja chcę zapłacić… — zacząłem.
— Swoją połowę? — przerwał mi. — No pewnie, że się tego po tobie spodziewam!
Tymczasem adwokat zakomunikował Demetriosowi, że Charley uregulował także i jego 
honorarium.
Demetrios podszedł, by uściskać dłoń Charleya; do twarzy napłynęła mu gorąca 
południowa 
krew. Potem, nie chcąc dać się prześcignąć we wspaniałomyślności, począł 
nalegać, że sam 
zapłaci grzywnę oraz honorarium obrońcy, i niemal wpadł w pasję, gdy Charley 
odmówił.
Wydaje mi się, że ów postępek Charleya ukazał rybakom głębszy sens prawa 
skuteczniej niż 
cokolwiek innego. Prócz tego Charley znacznie urósł w ich oczach, a i mnie 
przypadł niejaki 
udział w pochwałach jako chłopcu, który potrafi kierować łodzią żaglową. 
Demetrios Contos nie 
tylko nie łamał już więcej przepisów, ale zaprzyjaźnił się z nami serdecznie i 
nieraz przypływał 
do Benicji na wspólną pogawędkę.
Przełożył Bronisław Zieliński
SZCZEROZŁOTY KANION
Było to zielone serce kanionu, gdzie skalne ściany rozstępowały się nieco i 
tracąc surowość 
linii opasywały małą zaciszną kotlinkę wypełnioną po wręby wdziękiem, urokiem, 
słodyczą. 
Wszystko tam spoczywało. Nawet wąski potok nie płynął wartkim nurtem, lecz 
rozlewał się 
szerzej w lustrzaną sadzawkę. Rudy jeleń o wielokończastych rogach stał po 
kolana w wodzie; 
drzemał z opuszczoną głową i przymkniętymi oczyma.
Jeden brzeg sadzawki zajmowała łączka — chłodny, zielony pomost łączący rąbek 
wody z 
podstawą urwistej ściany. Po drugiej stronie łagodny, żyzny stok wznosił się 
coraz wyżej i wyżej 
i stapiał się wreszcie z przeciwległą ścianą kanionu. Stok porastała piękna 
trawa gęsto usiana 
kwiatami, które tu i ówdzie rzucały barwne plamy — pomarańczowe, szkarłatne lub 
złote. Niżej 
kanion był zamknięty, nie dawał perspektywy. Ściany pochylały się ku sobie, 
spotykały nagle i 
kotlinkę kończył chaos omszałych skał, ukrytych za kotarą pnączy i koronami 
drzew, co rosły w 
dole. W górnym biegu potoku widać było liczne, porosłe sosną kopy i stożki 
wysokiego 
podgórza, a dalej, jeszcze dalej, jak chmury na widnokręgu, strzelały w niebo 
minarety bieli — 
tam, gdzie promienie słońca zapalały chłodne blaski na wiecznych śniegach 
Sierry*.
Kanion nie znał kurzu. Liście i kwiaty były czyste, dziewicze, a młoda trawa 
lśniła niby 
aksamit. Tuż nad sadzawką trzy drzewa bawełniane sypały śnieżny puch, który 
płynął powoli w 
nieruchomym powietrzu. Na stoku krzewy manzanity pachniały wiosną, a ich liście 
— jak gdyby 
wiedziały o nadchodzących skwarach letnich — zaczynały już zwracać się 
prostopadłe ku ziemi. 
Na słonecznych skrawkach stoku, dokąd nie sięgały nawet najdłuższe cienie 
manzanity, chwiały 
się lilie mariposa, podobne stadku motyli–klejnotów, co przysiadły na moment, 
lecz są gotowe 
do odlotu. Tu i ówdzie arlekin lasu, madrone, przyłapany w okresie gdy zmienia 
trawiastozieloną 
korę na krwawopurpurową, nasycał atmosferę upajającą wonią płynącą z kiści 
dzwonków, jak 
gdyby ulepionych z wosku. Dzwonki te były kremowobiałe, przypominające kształtem 
konwalie, 
a dobywał się z nich iście wiosenny zapach.
Nie szemrał najlżejszy wietrzyk. Atmosfera była senna, nieruchoma, uperfumowana 
słodyczą, 
która dławiłaby niewątpliwie w ciężkiej wilgoci. Tutaj jednak była czysta, 
rzeźwa jak światło 
gwiazd odmienione w powietrze, przesycone i ogrzane promieniami słońca, 
zaprawione 
oddechem kwiatów.
Raz po raz przelotny motyl ukazywał się lub niknął pośród plam świateł i cieni. 
Zewsząd 
monotonnie bzykały pszczoły górskie — ucztujący sybaryci, co dobrodusznie 
potrącają się u 
stołu i nie mają ochoty na złośliwe sprzeczki. Mały potoczek cicho sunął 
kanionem i tylko od 
czasu do czasu odzywał się stłumionym bulgotaniem. Odgłosy te przypominały senny 
szept, co 
cichnie w chwilach drzemki i odradza się znowu, gdy następuje przebudzenie.
W sercu kanionu wszystko poruszało się płynnie. Słoneczne plamy i motyle 
przypływały i 
odpływały pośród drzew. Pobrzękiwanie pszczół i szepty wody grały płynną 
melodię. Płynne 
tony i płynne barwy łączyły się, splatały w delikatną, nieuchwytną tkaninę, 
którą wyrażał się 
duch tego ustronia. Był to duch spokoju, lecz nie martwoty — łagodnie tętniącego 
życia; duch 
ciszy, która nie jest milczeniem; ruchu, który nie jest czynem; spoczynku, 
pulsującego 
istnieniem, ale wolnego od gwałtownych porywów walki oraz pracy. Duch tego 
ustronia, to duch 
dobrotliwego życia drzemiącego rozkosznie, zadowolonego z dostatków, nie 
płoszonego nigdy 
zgiełkiem odległych wojen.
Rudy jeleń o wielokończastych rogach poddawał się władzy ducha tego ustronia i 
drzemał 
stojąc po kolana w chłodnej, ocienionej sadzawce. Odpoczywał spokojnie, bo w 
kanionie nie 
było much, które mogłyby mu dokuczać. Czasami, kiedy potok budził się i zaczynał 
szemrać, 
jeleń nastawiał uszu. Ale poruszał nimi leniwie, jak gdyby wiedział z góry, że 
to tylko strumyk 
— śpioch zrzędzi na siebie.
Nadeszła jednak chwila, gdy rudy zwierz drgnął, zesztywniał i czujnie jął łowić 
uchem 
dźwięki. Zwrócił głowę w kierunku biegu strumyka. Począł węszyć wrażliwymi, 
ruchliwymi 
chrapami. Wzrokiem nie mógł przebić zielonej zasłony, za którą niknął potok, 
doszedł go jednak 
głos człowieka. Był to głos jednostajny, miarowy, śpiewny. Wreszcie jeleń 
usłyszał odległy 
brzęk metalu o kamień. Chrapnął, podskoczył nagle i jednym susem przeniósł się z 
wody na 
trawę. Racicami ugrzązł w świeżym aksamicie, nastawił uszu i znowu zaczął 
węszyć. Później 
ruszył przez łączkę, przystając raz po raz, żeby nasłuchiwać, i przepadł z 
kanionu jak 
bezszelestnie stąpająca mara.
Podkute buty stukały coraz mocniej na skalistym gruncie. Męski głos nabierał 
siły. Śpiewał 
jakąś piosenkę, a gdy się zbliżył, zabrzmiał tak wyraźnie, że można było 
rozróżnić słowa:
Odwróć oczy, spójrz, o spójrz
Ku tym skłonom miłych wzgórz
(Potęga złego już w tobie złamana).
Spójrz dokoła, oczy zwróć,
Brzemię grzechów z siebie zrzuć
(A rankiem staniesz przed obliczem Pana).
Gdy śpiewce zaakompaniował szelest gałęzi, duch ustronia czmychnął śladem rudego 
jelenia. 
Niebawem rozchyliła się zielona zasłona i człowiek spojrzał ciekawie na łączkę, 
sadzawkę i 
łagodne zbocze kanionu. Sprawiał wrażenie mężczyzny bardzo serio. Jednym rzutem 
oka objął 
całość, a później zaczął wodzić wzrokiem po szczegółach, aby potwierdzić ogólne 
wrażenie. 
Dokładnie zlustrował wszystko i wówczas dopiero otworzył usta nie skąpiąc 
gorących i 
dobitnych słów uznania:
— A bodaj to licho i wszyscy diabli! Jest przynajmniej na co spojrzeć! Lasek i 
woda, i trawa, i 
zbocze jak się patrzy! Prawdziwa frajda dla faceta, co szuka złotej dziury, i 
raj dla szkapy! 
Świeża zieleń — lek na zmęczone oczy. A wszystko razem lepsze na anemię niż 
pigułki. 
Ustronna działka dla poszukiwacza i dobry postój dla jego chabety! A niech to 
licho!
Nowoprzybyły miał ziemistą cerę, co nie przeszkadzało bynajmniej wyrazowi 
dobrego 
humoru i stałej pogody. Ruchliwa twarz zmieniała się często, zależnie od 
wewnętrznych 
nastrojów. Jego myśli były nieomal widoczne: przesuwały się po licach jak gnane 
wiatrem fale 
po powierzchni jeziora. Skąpe, zmierzwione włosy, od dawna nie strzyżone, miały 
kolor równie 
nieokreślony jak cera. Zdawać się mogło, że cały przeznaczony dlań barwnik 
zebrał się w 
zdumiewająco błękitnych oczach, wesołych i roześmianych, pełnych dziecięcej 
naiwności i 
zdziwienia. Zarazem jednak były to oczy, z których wyglądała niemała pewność 
siebie i siła woli 
płynąca ze znajomości własnej osoby i świata.
Stojąc jeszcze za kotarą z pnączy mężczyzna rzucił przed siebie górniczy kilof, 
łopatę i miskę 
do płukania złota. Później wylazł na polanę. Miał na sobie spłowiały kombinezon 
i czarną 
bawełnianą koszulę. Strój ten uzupełniały ciężko podkute buty i bezkształtny 
kapelusz o plamach 
dowodzących starej znajomości z wiatrem, deszczem, słońcem i dymem obozowych 
ognisk. 
Mężczyzna stał wyprostowany, szeroko otwartymi oczyma oglądał pejzaż i przez 
rozdęte, 
drgające nozdrza wdychał z lubością słodki, gorący zapach kanionu—ogrodu. Oczy 
przymknął 
tak, że widać było tylko swawolne niebieskie szparki; zrobił wielce zadowoloną 
minę, 
uśmiechnął się z humorem i zawołał głośno:
— Polne róże i przydrożne mlecze! Pachnie nienajgorzej! Niech tam kto chce gada 
o olejku 
różanym i fabrykach wody kolońskiej. Już ja wolę to!
Miał zwyczaj monologować. Zmiany wyrazu jego ruchliwej twarzy mówiły wprawdzie o 
wszystkich uczuciach i myślach, lecz język rwał się też do roboty i powtórnie 
mówił to samo, jak 
drugi Boswell*.
Gaduła położył się na brzegu sadzawki i chciwie pił wodę.
— Smakuje nienajgorzej — mruknął.
Otarł usta wierzchem dłoni, zadarł głowę i spojrzał na przeciwległą ścianę. 
Uwagę jego 
przykuło łagodne zbocze. Leżał wciąż na brzuchu i długo, uważnie studiował 
budowę stoku. 
Doświadczonym wzrokiem powędrował w górę, do stóp poszarpanej ściany skalnej, i 
wrócił aż 
na brzeg sadzawki. Wreszcie dźwignął się na nogi i jeszcze raz powtórzył 
oględziny.
— Wygląda nienajgorzej! — orzekł i podniósł kilof, szuflę i miskę.
Niżej sadzawki przeprawił się przez potok skacząc zręcznie z kamienia na kamień. 
W miejscu, 
gdzie zbocze dotykało wody, zaczerpnął i wsypał do miski pełną łopatę ziemi. 
Przykucnął, 
chwycił w obie ręce miskę i zanurzywszy ją częściowo w strumyku, począł 
wykonywać wprawne 
obrotowe ruchy. Nabierał i wychlapywał wodę, która opłukiwała żwir i piasek tak, 
że największe 
i najlżejsze cząstki wydobywały się na wierzch. Poszukiwacz zręcznie przechylał 
naczynie i 
śmiecie wyrzucał do wody. Od czasu do czasu, aby przyspieszyć sprawę, stawiał 
miskę na trawie 
i palcami wybierał większe kamyki i odłamki skalne.
Miska pustoszała szybko i niebawem został na dnie tylko miałki proch i 
najmniejsze kruszyny 
żwiru. Wówczas mężczyzna zaczął pracować bardzo ostrożnie i starannie. Kończył 
płukanie i z 
resztką zawartości obchodził się coraz delikatniej, dopóki nie pozostało na 
pozór nic prócz wody. 
Kiedy jednak miska zatoczyła prędkie półkole i woda chlusnęła do strumienia, na 
dnie ukazała 
się warstwa czarnego piasku tak cienka jak powłoka farby. Poszukiwacz obejrzał 
ją z bliska i 
wypatrzył pośrodku maleńką złotą plamkę. Znowu zaczerpnął nieco wody i 
potrząsając miską 
wielekroć poruszył i obrócił drobiny piasku. W nagrodę za trud uzyskał drugą 
maleńką plamkę 
złota.
Miał teraz robotę delikatną, nieporównanie delikatniejszą, niż zdarza się 
kiedykolwiek przy 
zwykłej pracy górnika. Płukał czarny piasek małymi porcyjkami na ledwie wklęsłym 
brzegu 
miski. Każdą porcyjkę przeglądał nad wyraz troskliwie i wyrzucał wówczas 
dopiero, gdy zbadał 
ją wzrokiem do ostatniej drobiny. Ostrożnie, po trochu pozbywał się czarnego 
piasku, a kiedy na 
brzegu dostrzegł żółtą plamkę nie większą niż koniec szpilki, manipulował wodą 
tak, że złoto 
wróciło na dno. W taki sam sposób upolował jeszcze jedną i drugą drobinę. 
Obchodził się z nimi 
nader pieczołowicie. Jak pasterz zbierał swą trzódkę, by nie zgubiła się ani 
jedna sztuka. 
Wreszcie, gdy na dnie miski nie zostało nic prócz okruszyn złota, policzył je i 
nie bacząc na tak 
wiele trudu, wychlusnął do potoku razem z resztą wody. Ale kiedy dźwignął się i 
wyprostował, 
jego błękitne oczy płonęły pożądaniem.
— Siedem — mruknął, jak gdyby chciał dobrze spamiętać ilość drobin, które 
uzyskał z tak 
wielkim staraniem i wyrzucił tak pogardliwie. — Siedem — powtórzył głośniej, 
jakby chciał tę 
cyfrę wbić sobie w głowę.
Długo stał bez ruchu zapatrzony w łagodny stok nad sadzawką. W oczach miał wyraz 
zainteresowania, nowozrodzonego, żywego. Całą jego postawę cechowała czujność i 
napięcie 
drapieżnika, który zwietrzył świeży trop zwierzyny.
Przesunął się o kilka stóp w dół potoku i ponownie napełnił miskę ziemią. I tym 
razem płukał 
ostrożnie, pieczołowicie gromadził złotą trzódkę, a zliczywszy ją wyrzucił 
wzgardliwie do 
potoku.
— Pięć! — mruknął z namysłem. — Pięć!
Przed powtórzeniem zabiegów nieco w dół potoku, znowu przemierzył zbocze bystrym 
wzrokiem. Nie potrafił odmówić sobie tej przyjemności. Oddalał się od sadzawki i 
gromadził 
coraz mniej okruszyn złota.
— Cztery, trzy, dwie, jedna — takie liczby wbijał sobie w pamięć, a kiedy 
uzyskał tylko 
pojedynczą plamkę, zaniechał dalszej pracy i rozniecił ogień z suchego chrustu. 
Wsunął miskę w 
płomienie i opalał ją, aż nabrała kruczoczarnej barwy; wtedy obejrzał krytycznym 
wzrokiem i z 
uznaniem kiwnął głową. Na takim tle nie ujdzie mu najmniejszy bodaj złoty 
punkcik!
Znów oddalił się od sadzawki i nabrał ziemi, która przyniosła samotną plamkę. 
Następna 
porcja wcale nie zawierała złota. Nie uspokoiło to poszukiwacza, gdyż 
trzykrotnie nabierał łopatę 
ziemi ledwie o stopę jedna od drugiej. Nie znalazł nic, ale zamiast się tym 
martwić, sprawiał 
wrażenie człowieka zadowolonego. Po każdej bezowocnej próbie robił weselszą 
minę, aż 
wreszcie wyprostował się i zawołał radośnie:
— Jak Boga kocham! Niech mnie kaczki zdepczą, jeśli nie trafiłem tu na coś 
naprawdę klasa!
Wrócił na miejsce, w którym przystąpił do dzieła, i zaczął płukać posuwając się 
pod prąd 
strumienia. Zrazu złote trzódki rosły — rosły zdumiewająco.
Czternaście, osiemnaście, dwadzieścia jeden, dwadzieścia sześć — rejestrował w 
pamięci.
Tuż za sadzawką uzyskał najbogatszą zdobycz: trzydzieści pięć złotych plamek.
— To prawie dosyć, żeby zacząć chować — powiedział z żalem, gdy spłukiwał miskę.
Słońce osiągnęło najwyższy punkt swej drogi. Człowiek harował dalej. Miska po 
misce 
przesuwał się w górę strumyka i za każdym niemal razem osiągał gorszy wynik.
— Dobra nasza — mruknął, kiedy na czarnym tle wypatrzył samotną jasną plamkę — 
złotko 
topnieje, topnieje…
A kiedy kilka kolejnych porcji nic nie przyniosło, wyprostował grzbiet i 
spojrzał na zbocze 
pełnym zaufania wzrokiem.
— Hop, hop! Pani Złotadziura! — krzyknął, jak gdyby miał słuchacza ukrytego 
gdzieś pod 
powierzchnią stoku. — Hop, hop! Pani Złotadziura! Idę już, idę! Mało wiele, a 
dobiorę się do 
pani! Słyszysz mnie, pani Złotadziuro? Mało wiele, a dobiorę się do pani! Niech 
mnie szlag trafi, 
jeżeli się nie dobiorę!
Odwrócił się, zadarł głowę i bystrym spojrzeniem ocenił położenie słońca na 
bezchmurnym 
lazurze. Następnie ruszył z biegiem potoku wzdłuż linii śladów własnej łopaty. 
Niżej sadzawki 
przeprawił się na drugi brzeg i zniknął za zieloną kotarą. Ale duch ustronia nie 
zdążył wrócić. 
Nie oblekł kotlinki w ciszę i spoczynek, gdyż nieustannie słychać było 
mężczyznę, który śpiewką 
głosił swe prawo własności do kanionu.
Niebawem — tym razem głośniej — zatupotały na skalnym gruncie podkute buty. 
Zielona 
zasłona poczęła ruszać się tam i z powrotem, jak gdyby ją ktoś gwałtownie 
targał. Donośnie 
zgrzytał i brzęczał metal. Głos ludzki brzmiał mocno, rozkazującym tonem. Coś 
dużego 
szamotało się i sapało. Słychać było chrzęst, trzask i łomot. Wreszcie wśród 
wiru liści ukazał się 
koń dźwigający juki obwieszone połamanymi gałązkami i urwanymi pędami pnączy. 
Zwierzę 
spojrzało ze zdziwieniem na kotlinkę, do której zostało wpędzone, spuściło łeb i 
ze smakiem 
poczęło szczypać trawę. Dalej szedł drugi koń. Raz pośliznął się na omszałej 
skale i odzyskał 
równowagę wówczas dopiero, gdy zarył kopytami w miękką powierzchnię łączki. Był 
bez 
jeźdźca, chociaż na grzbiecie niósł meksykańskie siodło o wysokim łęku, wytarte 
i spłowiałe od 
długiej służby.
Ostatni zjawił się człowiek. Zrzucił na ziemię juki i siodło, wzrokiem wybrał 
miejsce na 
biwak i pozwolił koniom paść się do woli. Rozpakował zapasy żywności nie 
zapominając o 
patelni i saganku do gotowania kawy. Później zebrał naręcze chrustu i kilkoma 
kamieniami 
obłożył miejsce na ognisko.
— Do pioruna! — zawołał. — Ale mam apetyt! Mógłbym na—żreć się gwoździ i różnego 
żelastwa, a w dodatku podziękować ślicznie, gdybym dostał repetę!
Wyprostował się i sięgnął do kieszeni po zapałki, ale w tej chwili wzrok jego 
powędrował za 
sadzawkę, ku łagodnemu stokowi. Trzymał już w ręku pudełko, ale wypuścił je i 
wyjął z kieszeni 
próżną dłoń. Wahał się najwidoczniej. Raz spoglądał na przybory kuchenne, raz na 
zbocze 
kanionu.
— Jeszcze trochę podłubię — mruknął przeprawiając się na przeciwny brzeg 
strumyka i dodał 
tonem usprawiedliwienia: — Wiem, że to bez sensu, ale nikomu nic się nie stanie, 
jak godzinkę 
poczeka na żarcie. Chyba mam rację?
Kilka stóp za linią śladów po próbnych miskach rozpoczął drugą. Słońce odbywało 
wędrówkę 
w dół do zachodniego widnokręgu, cienie się wydłużały, a on ciągle pracował. Po 
drugiej linii 
przyszła kolej na trzecią. Kopacz piął się coraz wyżej i linia po linii 
przecinał w poprzek zbocze. 
Środek przynosił zawsze najbogatszą zdobycz, a końce sięgały miejsc, gdzie złota 
nie było 
wcale. Każda wyżej położona linia była krótsza od poprzedniej, a regularność, z 
jaką się 
skracały, budziła nadzieję, że gdzieś w górze ostatnia będzie zupełnie krótka i 
wyżej znajdzie się 
miejsce jedynie na punkt. Ogólny zarys poczynał kreślić odwróconą literę „V”, 
której zbieżne 
boki wyznaczały granicę złotodajnego pokładu, a wierzchołek stanowił 
niewątpliwie, cel, do 
którego zmierzał poszukiwacz.
Często przebiegał wzrokiem te zbieżne boki i spoglądając w górę próbował 
odgadnąć, w 
jakim punkcie leży wierzchołek, gdzie nieodwołalnie muszą zniknąć ślady złota. 
Tam rezyduje 
przecie „Pani Złotadziura”, jak kopacz poufale nazywał wymarzony cel swych 
trudów położony 
gdzieś wyżej na łagodnym stoku.
— Hej! — zawołał. — Pokaż no się, pani Złotadziura! Bądź dobra i grzeczna! Pokaż 
się!
— Nie chcesz, to nie — mówił później tonem spokojnej rezygnacji. — W 
porządeczku, pani 
Złotadziura! Powoli idę sobie pod górkę, no i trafię do ciebie, za łysy łeb 
wywlokę!
— Wywlokę! Jak Boga kocham, wywlokę! — odgrażał się po dłuższej pauzie.
Każdą kolejną miskę zanosił nad potok i płukał, a im wyżej się wspinał, więcej 
zdobywał. 
Wreszcie zaczął zbierać złoto do pustej puszki po proszku do pieczenia, którą 
bez należytego 
szacunku przechowywał w kieszeni kombinezonu. Tak zapamiętał się w robocie, że 
nie zauważył 
nadciągającej nocy, która oznajmiała się długim zmierzchem. Dopiero wówczas, gdy 
nie mógł 
już dojrzeć jaśniejszych plamek na dnie miski, zorientował się, że czas płynie. 
Wyprostował się 
szybko, zrobił zdziwioną, zatroskaną minę i zawołał:
— Bodaj mnie licho! Na śmierć zapomniałem o obiedzie!
Na oślep przebrnął po ciemku strumień i zapalił czekające od dawna ognisko. Na 
kolację miał 
podpłomyki, boczek i odgrzaną fasolę. Później zapalił fajkę i siedząc przy 
dogasających węglach 
słuchał odgłosów nocy i gapił się na kanion skąpany w księżycowym blasku. 
Wreszcie rozwinął 
pościel, zrzucił ciężkie buty i po szyję okrył się kocami. W świetle księżyca 
twarz miał prawie 
białą. Wyglądał jak trup, ale trup, co nie wątpi w zmartwychwstanie, gdyż 
podniósł się na łokciu 
i jeszcze raz przemierzył wzrokiem swoje zbocze.
— Dobranoc, pani Złotadziura! — zawołał sennym głosem. — Dobranoc!
Przespał szary ranek i ocknął się dopiero, gdy poczuł promień słońca na 
zamkniętych 
powiekach. Usiadł raptownie i przez czas pewien rozglądał się dokoła, aby 
ustalić ciągłość swego 
życia i chwilę obecną przypiąć jakoś do przeszłości.
Z garderobą niewiele miał kłopotu, bo musiał tylko zapiąć sprzączki butów. 
Spojrzał na swoją 
„kuchnię” i na zielone zbocze kanionu, lecz poskromił widać pokusę, bo rozniecił 
ogień.
— Pomału, Bill! Pomału! — udzielił sobie przestrogi. — Z pośpiechu nigdy nie 
wynikło nic 
dobrego. Co nagle, to po diable. Pani Złotadziura poczeka na ciebie. Nie zwieje, 
zanim zjesz 
śniadanie. Posłuchaj, Bill! Trzeba ci coś świeżego dla odmiany. No, do roboty! 
Reszta zależy od 
ciebie.
Nad potokiem ściął krótki pręt. Z kieszeni wygrzebał kawałek sznurka i 
pogniecioną muszkę 
rybacką.
— Kto wie? Może wczesnym rankiem będą dobrze brały? — mruknął rzucając 
zaimprowizowaną wędkę i po chwili wrzasnął radośnie. — No, nie mówiłem! Nie 
mówiłem!
Nie miał kołowrotka i nie zamierzał marnować czasu, toteż szarpnął mocno i 
wyciągnął z 
wody błyszczącego dziesięciocalowego pstrąga. Następne trzy złowił szybko 
jednego po drugim, 
miał więc obfite śniadanie. Idąc do pracy na zboczu przystanął nagle nad 
potokiem. Doznał 
olśnienia.
— Chyba lepiej rozejrzeć się trochę w dół strumienia — powiedział. — Diabli 
wiedzą, czy 
jaki kundel nie myszkuje po okolicy.
Mimo to przeprawił się na drugi brzeg po kamieniach i chociaż pomrukiwał: 
„Naprawdę, 
warto by się rozejrzeć”, rychło przy robocie zapomniał o wszelkich środkach 
ostrożności.
Rozprostował się dopiero wieczorem. Plecy bolały go nieznośnie od schylania i 
wysiłku, toteż 
ręką gładził się po krzyżu i nie tracąc czasu gadał do siebie:
— No i co z tego będzie? Znów na śmierć zapomniałem o obiedzie! Trzeba się 
pilnować, bo 
jak nic zrobi się ze mnie maniak, co żre tylko dwa razy na dzień.
Takie szukanie złotej dziury, to najgorsza zaraza. Człowiek całkiem traci głowę 
— zrzędził 
tego wieczora otulając się kocami. Nie zapomniał jednak krzyknąć w kierunku 
zbocza: — 
Dobranoc, pani Złotadziura! Dobranoc!
Wstał ze słońcem i po byle jakim śniadaniu wcześnie wziął się do pracy. Gorączka 
w nim 
rosła, a sprzyjała temu coraz bogatsza zawartość misek. Twarz miał 
zaczerwienioną nie tylko od 
upału. Nie odczuwał znużenia, chociaż, godziny mijały. Napełniał miskę i zbiegał 
na dno 
kanionu, żeby zająć się płukaniem, nie zdołał jednak powstrzymać się od 
pośpiechu, gdy wracał 
po nową łopatę piasku i potykając się, sapiąc ciężko, co tchu biegł pod górę.
Oddalił się już o sto jardów od wody, a odwrócone „V” rysowało się wyraźniej. 
Szerokość 
złotodajnego pokładu była coraz mniejsza i kopacz przedłużał w myśli jej 
krawędzie do punktu 
przecięcia, gdzieś u góry zbocza. Wierzchołek. „V” stanowił cel kopacza, który 
nieraz głowił się, 
by określić jego położenie.
— Akurat dwa jardy nad tym krzakiem manzanity i koło jarda w prawo — zawyrokował 
wreszcie.
Pomału zaczynał ulegać pokusie.
— Sprawa jasna, jak dwa a dwa cztery — mruknął, gdy porzuciwszy pracowite 
kopanie na 
poprzek, wspiął się do spodziewanego wierzchołka „V”.
Napełnił miskę i poniósł ją w dół do płukania. Nie zawierała ani śladu złota. 
Kopał płytko, 
kopał głęboko, lecz mimo kilkunastu prób nie zyskał w nagrodę ni jednej złotej 
plamki. 
Zirytował się, że tak niemądrze uległ pokusie, i nie bacząc na godność własną, 
beształ się 
ohydnie. Wreszcie zszedł niżej i wrócił do kopania w poprzek.
— Powoli, a na pewniaka, Bill! Powoli, a na pewniaka — mamrotał. — Krótka droga 
do 
forsy, to nie twoja specjalność. Czas, żebyś o tym wiedział. Nie bądź frajer, 
Bill, nie bądź frajer! 
Powoli, a na pewniaka! Tylko takim atutem możesz wygrać. No, to trzymaj ten atut 
w garści i 
wygrywaj.
Linie poprzecznych kopań stawały się coraz krótsze dowodząc, że krawędzie „V” 
muszą się 
połączyć. Za to pokład uciekał głębiej i głębiej. Złoto kryło się we wnętrzu 
wzgórza. Żółta barwa 
pojawiała się tylko na głębokości trzydziestu cali. Próbki z dwudziestu pięciu i 
trzydziestu pięciu 
cali pozostawiały czyste dno miski. U podstawy „V”, nad strumykiem, złoto 
trafiało się między 
korzeniami trawy. Ale tym głębiej zapadało, im wyżej posuwała się robota. 
Kopanie 
trzystopowe—go dołu dla dobycia jednej próbnej miski — to ciężkie zadanie, 
zwłaszcza jeśli 
nieokreślona liczba dołów dzieli kopacza od wierzchołka.
— Diabli wiedzą, jak jeszcze głęboko zwieje! — westchnął poszukiwacz, gdy 
podczas 
krótkiej przerwy w pracy masował obolałe plecy.
Grzbiet mu dolegał, ręce i nogi drętwiały, ale ulegał gorączce chciwości. 
Kilofem i łopatą 
przewracał i wyrzucał miękką, brunatną glebę. Uparcie piął się coraz wyżej. 
Przed sobą miał 
równe zbocze usiane kwiatami i pachnące ich słodkim oddechem. Niżej ciągnął się 
obraz 
zniszczenia, jak gdyby wstrętna wysypka pojawiła się na gładkiej skórze ziemi. 
Poszukiwacz 
wlókł się pod górę niby ślimak, co kala piękno smugą plugawego śluzu.
Zapadanie się pokładu wymagało wzmożonej pracy, ale trud opłacały sowicie coraz 
korzystniejsze próby. Dwadzieścia centów, trzydzieści, pięćdziesiąt, 
sześćdziesiąt — taki był 
plon kolejnych porcji. Wreszcie o zmierzchu kopacz przepłukał rekordową miskę: 
jedna łopata 
ziemi przyniosła całego dolara.
— Trzymam zakład, że jakiś ciekawy kundel przy lezie moim śladem do tego 
ogródka. Takie 
już mam szczęście! — bąknął sennie tej nocy, podciągając koce po brodę.
Raptem usiadł prosto.
— Bill! — krzyknął na całe gardło. — Uważaj no, Bill! Słyszysz? Jutro z samego 
rana musisz 
rozejrzeć się dokoła i popatrzeć, czy czegoś nie widać. Rozumiesz? Jutro z 
samego rana! Tylko 
mi nie zapomnij!
Ziewnął i objął wzrokiem zryte zbocze.
— Dobranoc, pani Złotadziura! — zawołał.
Następnego dnia wyprzedził słońce, był bowiem po śniadaniu, kiedy sięgnął go 
pierwszy 
promyk. Zaraz wspiął się na ścianę kanionu, wykorzystując ścieżkę dawnego 
osypiska. Na 
szczycie obrał punkt obserwacyjny i przekonał się, że tkwi pośrodku pustkowia. 
Dokąd sięgnął 
wzrokiem, widział tylko góry i góry, łańcuch po łańcuchu. Zwróciwszy się na 
zachód, błądził 
wzrokiem po niezliczonych grzbietach podłużnych i poprzecznych, aby wreszcie 
dostrzec białe 
wierzchołki Sierry — najwyższe pasmo, gdzie zachodni kontynent wspiera się 
kręgosłupem o 
kopułę niebios. Na północ i południe wyraźniej było widać labirynt krzyżujących 
się wałów i 
zapadlin. Ku zachodowi góry przypadały do ziemi, były coraz niższe i wreszcie 
przechodziły w 
falistą wyżynę, za którą musiała się ciągnąć niewidoczna z tego miejsca, 
rozległa dolina.
Na całym tym długim i szerokim obszarze kopacz nie zobaczył śladu człowieka lub 
dzieła 
jego ręki oprócz leżącego w dole zrytego stoku. Rozglądał się długo i uważnie. 
Raz miał 
wrażenie, iż widzi niewyraźny słup dymu daleko, w dolnym krańcu swego kanionu. 
Spojrzał 
ponownie i doszedł do wniosku, że to różowa mgła poranna rysuje się cieniem na 
tle sfałdowanej 
ściany skalnej.
— Hej, pani Złotadziura! — wrzasnął spoglądając w dół. — Moja pani! Nie właź no 
mi w 
drogę! Uwaga! Lecę już, lecę, pani Złotadziura!
Na nogach miał niezgrabne, podkute buciory, można więc było sądzić, że mu trudno 
schodzić, 
ale z góry mknął lekko i zwinnie niby kozica. Nie przerażały go ruchome głazy 
nad skrajem 
otchłani. Wiedział dokładnie, ile potrzeba czasu, by zrzucić kamień i wywołać 
katastrofę, 
korzystał więc z chwiejnej podpory, odbijał się od niej i w mgnieniu oka lądował 
bezpiecznie. W 
miejscach, gdzie spadek był tak stromy, że ni chwili nie dało się stać prosto, 
poszukiwacz nie 
wahał się wcale. Na ułamek sekundy dotykał stopą zdradliwej powierzchni i jednym 
susem 
przenosił się niżej. Jeżeli nawet i to było niepodobieństwem, w przelocie 
opierał rękę o występ 
skalny, krawędź szczeliny albo wątły krzew o wiszących korzeniach. Wreszcie 
wydał 
przeraźliwy okrzyk, skoczył z rozmachem i zamieniwszy ścianę skalną na ruchome 
osypisko, 
zjechał do końca na kilku tonach żwiru i kamieni.
Tego rana pierwsza miska przyniosła ponad dwa dolary w zanieczyszczonym złocie. 
Pochodziła ona ze środka pokładu. W prawo i w lewo wartość próbek malała szybko. 
Kurczyły 
się też poprzeczne linie dołów. Ledwie kilka kroków dzieliło ramiona odwróconego 
„V”, a punkt 
przecięcia musiał wypaść o kilka jardów wyżej. Zarazem jednak bogaty pokład 
chował się coraz 
głębiej. Wczesnym popołudniem trzeba było kopać pięciostopowe doły, nim na dnie 
miski 
pozostały ślady złota.
Prawdę rzekłszy, nie były to już ślady, lecz opłacalne kopanie i płukanie. 
Poszukiwacz 
zdecydował więc w duchu, że po odkryciu samorodnej żyły — czyli złotej dziury — 
wróci i 
przystąpi do normalnej pracy na powierzchni. Ale wciąż korzystniejsze próby 
zaczęły go 
martwić. Pod wieczór miski dawały po trzy i cztery dolary. Kopacz podrapał się w 
czuprynę i 
zatroskanym wzrokiem spojrzał na krzew manzanity, który w przybliżeniu wytyczał 
wierzchołek 
„V”. Pokiwał głową i przemówił tonem wyroczni:
— Jedno z dwojga, Bill. Powiadam: jedno z dwojga. Albo pani Złotadziura wysypała 
całą 
forsę na ten cholerny stok, albo jest diabelnie bogata i wszystkiego nie 
będziesz mógł zabrać ze 
sobą. A to dopiero byłaby historia, hę? Powiadam ci: piekielna historia!
Aż zachichotał na myśl o tak miłym zmartwieniu. Noc zastała go nad potokiem, 
gdzie kończył 
płukanie pięciodolarowej miski.
— Szkoda, że nie ma elektryki. Wolałbym pracować dalej — mruknął.
W nocy dręczyła go bezsenność. Wielekroć układał się wygodnie, zamykał oczy i 
czekał na 
drzemkę. Ale krew burzyła się w nim z wielkiej chciwości, toteż raz po raz 
podnosił powieki i 
mamrotał:
— Żeby już to słońce wzeszło…
Na koniec zasnął, lecz zbudził się, ledwie gwiazdy zbladły, a o szarym brzasku 
był już po 
śniadaniu i piął się pod górę w stronę tajemniczej kryjówki pani Złotejdziury.
Na pierwszej linii poprzecznej zmieścił tylko trzy doły. Bogaty pokład był już 
bardzo wąski i 
kopacz zbliżał się niewątpliwie do źródła złotego strumienia, którego nurt badał 
od czterech dni.
— Spokojnie, Bill, spokojnie — napominał się zaczynając ostatni, decydujący dół 
w punkcie, 
gdzie przecięły się nareszcie ramiona „V”.
— Liczę na panią, pani Złotadziuro! Nie możesz mnie wykiwać — powtarzał nieraz, 
kopiąc 
głębiej i głębiej.
Cztery stopy, pięć , sześć — rył w ziemi drogę do fortuny. Robota szła teraz 
trudniej. Kilof 
szczękał o odłamki skalne. Jeden z nich kopacz obejrzał uważnie.
— Zwietrzały kwarc — orzekł i wziął się do wybierania sypkich odłamków z dna 
dołu.
Wreszcie zaatakował kilofem kruchą skałę i bez trudu łupał ją każdym uderzeniem. 
Niebawem 
wsunął łopatę w rumowisko i w tej chwili złowił okiem żółtawy połysk. Rzucił 
łopatę. Szybko 
przysiadł na piętach. Oburącz chwycił odłamek zwietrzałego kwarcu i zaczął z 
niego ścierać żwir 
i piasek, podobnie jak farmer oczyszcza z wilgotnej ziemi świeżo wykopany 
kartofel.
— A bodaj to pioruny zatrzasły! — krzyknął. — Kawałek jak się patrzy! Fajna 
grudka! 
Wygląda nienajgorzej!
W ręku trzymał tylko połowę skalnego odłamka. Druga połowa była dziewiczym 
złotem. 
Wrzucił zdobycz do miski i wziął się do badania innej grudy. Na powierzchni 
niewiele było 
widać, ale gdy starł zwietrzały kwarc w silnych palcach, miał obie ręce pełne 
żółtego kruszcu. 
Jeden po drugim oczyszczał kruche odłamki. Gromadził złoto w misce. Trafił na 
istną grotę 
skarbów. Kwarc zwietrzał tak bardzo, że było go mniej niż samorodków. Raz po raz 
trafiały się 
kawałki całkiem ogołocone z kamienia — kawałki czystego złota! Otwór, przez 
który kilof 
przebił się do głównej żyły, połyskiwał jak garść złotych klejnotów. Szczęśliwy 
znalazca 
przyglądał mu się z boku, przekrzywiał głowę, żeby tym lepiej śledzić grę 
świateł na kruszcu.
— Tylko niech mi dziś nikt nie gada o cudownych odkryciach! — zawołał i skrzywił 
się 
pogardliwie. — To jest dopiero odkrycie! Wszystkie inne wyglądają przy nim jak 
wytarty szeląg. 
Złota robota! Szczerozłota! Aha! Mam już nazwę dla tego kanionu: Szczerozłoty 
Kanion! Jak 
Boga kocham! Szczerozłoty Kanion!
Siedząc wciąż na piętach sortował cenne okruchy i rzucał do miski. Raptem 
nawiedziło go 
przeczucie niebezpieczeństwa. Jak gdyby cień padł na niego. Nie było jednak 
żadnego cienia. 
Serce skoczyło mu do gardła i zaczęło dławić. Krew stygła powoli, a zwilżona 
potem koszula 
niemiło chłodziła plecy.
Ale kopacz nie zerwał się, nie obejrzał, nie drgnął nawet. Analizował naturę 
szczególnego 
przeczucia, próbował umiejscowić źródło tajemniczej siły, która udzieliła mu 
przestrogi, starał 
się odgadnąć istotę i położenie niewidzialnej groźby. Niebezpieczeństwo stwarza 
czasami 
szczególną atmosferę i daje o sobie znać przez posłów zbyt subtelnych, aby 
ogarnąć ich 
zmysłami. Kopacz odczuwał taką właśnie atmosferę, nie wiedział wszakże jak, ani 
dlaczego. 
Zdawało mu się, że obłok przesłonił słońce, że między nim i życiem stanęło coś: 
ciemne, 
duszące, groźne — cień, co pochłania życie i zmierza w stronę śmierci — jego — 
śmierci.
Powinien poderwać się, spojrzeć w oczy nieznanemu niebezpieczeństwu. Tak 
doradzały mu 
wszystkie siły żywotne. Lecz duch ludzki ujarzmił panikę i kopacz siedział dalej 
na piętach, a w 
rękach piastował samorodek złota. Bał się obejrzeć, ale wiedział już, że coś 
jest za nim i w górze. 
Na pozór uwagę jego zaprzątała trzymana w rękach bryłka kruszcu. Oglądał ją 
krytycznie, 
obracał na wszystkie strony, oczyszczał z resztek kwarcu. Ale przez cały czas 
zdawał sobie 
sprawę, że coś czyha i przez jego ramię patrzy na skarbiec.
Udając nadal, że nie obchodzi go nic prócz badanego samorodka, nasłuchiwał 
pilnie i wnet 
złowił uchem szmer oddechu. Coś nad nim dyszało. Wzrokiem szukał przed sobą 
jakiejkolwiek 
broni, lecz widział tylko wydarte ziemi złoto — bezużyteczne teraz w straszliwej 
potrzebie. Miał 
także kilof — broń bardzo poręczną w pewnych okolicznościach — w pewnych, ale 
nie w takich, 
jak obecnie. Nagle zrozumiał jasno swe przeczucie. Znajdował się w wąskiej 
norze, głębokiej na 
siedem stóp. Głową nie mógł sięgnąć powierzchni ziemi. Był w pułapce.
W dalszym ciągu nie ruszał się, siedział przycupnięty na piętach. Był chłodny, 
opanowany, ale 
choć łamał głowę na wszystkie sposoby, dochodził wciąż do wniosku, że nic nie 
poradzi. Zaczął 
znowu sortować i czyścić kawałki kwarcu, gromadzić złoto w misce. Nie mógł nic 
przedsięwziąć. Rozumiał jednak, że wcześniej czy później będzie musiał podnieść 
się, stanąć 
twarzą w twarz z niebezpieczeństwem, co dyszy za plecami.
Mijały minuty, a wraz z upływem każdej kopacz zdawał sobie sprawę, że jest o 
minutę bliżej 
chwili, kiedy wstanie, albo… (pod wilgotną koszulą lodowaty dreszcz wstrząsnął 
jego ciałem)… 
albo zginie pochylony nad świeżo zdobytym skarbem.
Mimo to wszystko spokojnie siedział na piętach, oczyszczał samorodki złotego 
kruszcu i 
rozmyślał, w jaki sposób najlepiej będzie się poruszyć. Mógł zerwać się 
gwałtownie, na rękach 
dźwignąć w górę i niewiadomej, wrogiej sile stawić czoła na równej powierzchni. 
Mógł także 
prostować się powoli, niedbale, beztrosko i udać, że niespodzianie spostrzegł to 
coś, co 
oddychało za nim. Instynkt i przyrodzony nerw walki doradzały oczywiście 
gwałtowny skok z 
pułapki. Rozsądek i przezorność sprzyjały powolnemu, pozornie przypadkowemu 
spotkaniu z 
niedostrzegalną złowróżbną siłą. Kiedy snuł takie rozważania, usłyszał donośny, 
ogłuszający 
łoskot. Jednocześnie dostał potężny cios w lewą stronę pleców i poczuł w całym 
ciele 
płomienisty prąd, który biegł błyskawicznie od uderzonego miejsca. Wyskoczył w 
powietrze, 
lecz zachwiał się, nim zdążył stanąć. Skręcił się nagle jak liść od żaru i padł 
piersiami na miskę 
pełną złota. Twarzą leżał w piasku i skalnym gruzie, a nogi miał podkurczone, bo 
na dnie mało 
było miejsca. Kilkakroć wierzgnął konwulsyjnie. Wstrząsnął się całym ciałem, jak 
w ataku 
epilepsji. Westchnął głęboko i miarowo wypełnił płuca. Później wolno, wolniutko 
wydychał 
powietrze i jeszcze wolniej zapadał w bezwład, sztywniał.
Wyżej drugi mężczyzna stał z rewolwerem w ręku. Zaglądał do dołu. Długo patrzył 
na leżący 
na dnie nieruchomy kształt ludzki. Później usiadł na krawędzi nory i nie 
spuszczając z oka jej 
wnętrza, położył rewolwer na kolanach. Rękę wsunął do kieszeni, skąd wyciągnął 
skrawek 
pakowego papieru. Na papier wsypał kilka szczypt tytoniu. Powstał z tego 
papieros szary i 
niezdarny, z zawiniętymi cienkimi końcami. Nieznajomy ani na chwilę nie odrywał 
wzroku od 
skulonego w dole ciała. Potarł zapałkę i z rozkoszą wciągnął do głębi płuc kłąb 
dymu. Palił bez 
pośpiechu. Raz zgasł mu papieros, musiał więc zapalić go ponownie; przez cały 
czas przyglądał 
się leżącej niżej ofierze.
Wreszcie daleko rzucił niedopałek i stanął znowu. Zbliżył się do nory. Ręce 
oparł na 
przeciwległych krawędziach i nie wypuszczając rewolweru z prawej dłoni, wolno 
opuścił się w 
głąb. Nim sięgnął nogami dna, uwolnił ręce i zeskoczył z wysokości jarda.
W momencie gdy stopą dotykał gruzu, zobaczył błyskawiczny ruch ręki kopacza i na 
łydce 
poczuł silny ucisk, a później szarpnięcie, które go obaliło. Skacząc, rewolwer 
miał oczywiście 
nad głową, ale szybko opuścił ramię i nim upadł, zdążył nacisnąć cyngiel. W 
ciasnej przestrzeni 
strzał zagrzmiał ogłuszająco. Dym wypełnił norę i gęstą chmurą przesłonił 
wszystko. 
Nieznajomy uderzył w dno plecami, a kopacz przekręcił się kocim ruchem i runął 
na niego. 
Przygnieciony napastnik zgiął rękę, aby znów wystrzelić, lecz w tejże chwili 
podbito mu dłoń 
zwinnym ruchem łokcia. Wylot lufy zwrócił się w górę i pocisk utkwił w ziemnej 
ścianie nory.
Wnet nieznajomy uczuł na przegubie uścisk żelaznych palców. Toczyła się teraz 
walka o 
rewolwer. Każdy z zapaśników starał się zwrócić lufę w stronę nieprzyjaciela. 
Dym ulatywał z 
nory. Nieznajomy leżąc na grzbiecie zaczynał coś niecoś widzieć, lecz oślepł 
nagle, gdy oczy 
zasypała mu garść umyślnie rzuconego piasku. Przeraził się i wypuścił z ręki 
rewolwer. W 
następnej chwili spowiła go ciemność tak nieprzenikniona, że pochłonęła rychło 
nawet 
świadomość ciemności.
Ale kopacz strzelał raz po raz, dopóki starczyło ładunków. Potem rzucił rewolwer 
i sapiąc 
ciężko usiadł na nogach trupa.
Dyszał. Z trudem łowił powietrze.
— Parszywy kundel! — wykrztusił. — Niedaleko urządził sobie obóz, dał mi odwalić 
całą 
robotę, no i drań, u celu, strzelił mi w plecy.
Omal nie płakał ze złości i wyczerpania. Zerknął na twarz zastrzelonego. 
Pokrywała ją 
warstwa błota i piasku, trudno więc było rozpoznać rysy.
— Na oczy go nie widziałem — zaopiniował kopacz skończywszy oględziny. — 
Zwyczajny, 
pospolity złodziej, bodaj go diabli! No, i strzelił mi w plecy! Strzelił mi w 
plecy!
Rozpiął koszulę i obmacał się po lewej stronie z przodu i z tyłu.
— Przeszła czysto, jak złoto! Nic mi nie będzie — zawołał radośnie. — Trzymam 
zakład, że 
dobrze wycelował, ale, łajdak, poderwał spluwę, jak naciskał cyngiel! Ale mu 
dałem, dałem mu 
jak się patrzy!
Jeszcze raz zmacał palcami otwór zrobiony w boku pociskiem i twarz sposępniała 
mu na 
chwilę.
— Dokuczać to będzie jak cholera — mruknął. — Pierwsza rzecz teraz trzeba zrobić 
opatrunek i wiać stąd migiem.
Wylazł z nory i stokiem zeszedł do swego biwaku. W pół godziny później wrócił 
prowadząc 
jucznego konia. Pod rozchełstaną koszulą widać było bandaże, którymi 
prowizorycznie opatrzył 
ranę. Ruszał się wolno. Niezręcznie manewrował lewą ręką, bynajmniej jednak nie 
oszczędzał jej 
przy robocie.
Trupowi założył pod ramiona pętle z liny od juków i dzięki temu zdołał go 
wywindować z 
dołu. Później zabrał się do zbierania złota. Uparcie harował przez kilka godzin, 
lecz często robił 
przerwy, by dać wypocząć sztywniejącej ręce, i mruczał za każdym razem:
— Strzelił mi w plecy! A, parszywy kundel! Strzelił mi w plecy!
Kiedy wydobył cały skarb i pieczołowicie zawinął złoto w kilka koców, z grubsza 
przeprowadził kalkulację:
— Czterysta funtów albo Turek ze mnie — orzekł. — Powiedzmy, że będzie w tym 
dwieście 
funtów kamienia i piachu. Ha! I tak zostaje dwieście funtów złota! Bill! Hej, 
Bill! Obudź no się! 
Dwieście funtów złota! Czterdzieści tysięcy dolarów! I to twoje, wszystko twoje!
Z humorem podrapał się w głowę i trafił na nieznajomy rowek. Ciekawie przesunął 
po nim 
palcami, zmacał długą na kilka cali krechę wyoraną na ciemieniu przez drugi 
pocisk. Ze złą miną 
zbliżył się do nieboszczyka.
— Więcej nie będziesz, co?! — wrzasnął. — Nie będziesz, hę? No, i tak dostałeś 
za swoje 
uczciwie i z nawiązką. A na dokładkę sprawię ci przyzwoity pogrzeb. Ty nie 
zrobiłbyś tego dla 
mnie. Trzymam zakład.
Powlókł ciało na dół i zepchnął. Głucho uderzyło o dno. Padło na bok, z twarzą 
zwróconą ku 
światłu. Kopacz spojrzał z góry na niedawnego przeciwnika.
— I co? Strzeliłeś mi w plecy! — powiedział oskarżycielskim tonem.
Przy pomocy kilofa i łopaty zasypał dół. Później obładował konia złotem. Brzemię 
było za 
wielkie dla jednego zwierzęcia, toteż wróciwszy do obozu kopacz przełożył kilka 
paczek na 
swego wierzchowca. I tak musiał zostawić część sprzętu: kilof, łopatę i miskę, 
zbędny zapas 
prowiantu i rozmaite mniej potrzebne graty.
Słońce stało w zenicie, gdy wypchnął konie za kotarę z pnączy. Wspinając się na 
wielkie 
głazy zwierzęta przysiadały na zadach, cofały się, na oślep brnęły przez 
gęstwinę splątanej 
zieleni. Wierzchowiec upadł raz ciężko i kopacz zdołał go podnieść dopiero po 
zdjęciu bagażu. 
Kiedy koń stał już na nogach i ruszał dalej, człowiek wysunął głowę spomiędzy 
liści i raz jeszcze 
zerknął na zryte zbocze.
— Parszywy kundel — powiedział i wycofał się ostatecznie.
Zaczęło się znów szarpanie, rwanie pnączy i gałęzi. Drzewa chwiały się znacząc 
drogę 
objuczonych koni. Podkowy dźwięczały stukając głośno o kamienie, a od czasu do 
czasu padały 
gniewne rozkazy. Wreszcie męski głos zaśpiewał:
Odwróć oczy, spójrz, o spójrz
Ku tym skłonom miłych wzgórz
(Potęga złego już —w tobie złamana).
Spójrz dokoła, oczy zwróć,
Brzemię grzechów z siebie zrzuć
(A rankiem staniesz przed obliczem Pana).
Piosenka cichła i cichła, a gdy umilkła, pogodny duch ustronia wrócił na swoje 
miejsce. Potok 
zaczął znów szeptać i drzemać na przemian. Podniosło się senne brzęczenie 
pszczół górskich. 
Ciężkim od woni powietrzem pożeglowały śnieżne kłaczki bawełny. Motyle ukazywały 
się i 
niknęły między drzewami, a cały pejzaż kąpał się w gorących blaskach słońca. 
Tylko zryte 
zbocze i ślady kopyt na łączce znaczyły drogę burzliwego życia, które zakłóciło 
na krótko spokój 
cichego ustronia i poszło własną drogą.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel

MIŁOŚĆ ŻYCIA
Bo ze wszystkiego to tylko zostanie:
Żyli i w kości grali o swój los.
Zysk im przyniosło jednak owo granie,
Choć złota przy nim postradali stos.
Kulejąc zeszli z trudem na brzeg strumienia; raz nawet pierwszy z dwu idących 
zachwiał się 
wśród porozrzucanych bezładnie ostrych głazów skalnych. Byli znużeni i słabi, a 
twarze ich 
miały tępy wyraz cierpliwości, jaki pojawia się po ciężkim i długotrwałym znoju. 
Obładowani 
byli tobołami przytroczonymi do pleców. Rzemienie przeciągnięte wokół czoła 
ułatwiały 
dźwiganie ciężarów. Każdy z nich niósł strzelbę. Wlekli się zgarbieni, z 
pochylonymi ramionami 
i niżej jeszcze zwisającą głową, z oczyma wlepionymi w ziemię.,
— Przydałyby się teraz ze dwa naboje z tych, cośmy zostawili w naszej kryjówce — 
rzekł 
człowiek idący z tyłu.
Głos jego był całkiem pozbawiony wyrazu. Mówił bez zapału, toteż mężczyzna, 
który właśnie 
zstępował w potok, mleczną pianą obryzgujący głazy, nie odpowiedział mu wcale.
Drugi wędrowiec wszedł również do wody, krok w krok za pierwszym. Nie zdjęli 
obuwia, 
ponieważ woda była lodowato zimna — tak zimna, że odczuwali ból w kostkach, a 
stopy 
zupełnie im zdrętwiały. Miejscami prąd podcinał im kolana, z trudem wtedy 
utrzymywali 
równowagę.
Ten, który szedł z tyłu, pośliznął się na gładkim kamieniu, zdołał jednak 
gwałtownym 
wysiłkiem utrzymać się na nogach. Krzyknął przeraźliwie z bólu. Był słaby i 
otumaniony. 
Zachwiał się i wolną rękę wyciągnął przed siebie, jak gdyby szukał oparcia w 
powietrzu. Kiedy 
odzyskał równowagę, dał krok naprzód, ale znów się zachwiał, zatoczył i omal nie 
upadł. Wtedy 
zatrzymał się i począł patrzeć za odchodzącym towarzyszem, który nawet nie 
odwrócił głowy.
Stał tak chwilę i jakby walczył ze sobą. Wreszcie zawołał:
— Słuchaj, Bill, zwichnąłem nogę.
Bill brnął dalej w mlecznej wodzie i nawet się nie obejrzał. Towarzysz patrzał 
za nim. Na jego 
twarzy malowało się otępienie, a oczy miały wyraz oczu rannego jelenia.
Bill wdrapał się na przeciwległy brzeg strumienia i nie oglądając się szedł 
przed siebie. 
Człowiek stojący w wodzie nie spuszczał zeń wzroku. Wargi zadrżały mu nieco wraz 
z 
okrywającym je szorstkim, ciemnym zarostem. Próbował zwilżyć je językiem.
— Bill! — zawołał jeszcze raz.
Był to błagalny okrzyk silnego człowieka w rozpaczliwym położeniu. Lecz Bill nie 
odwrócił 
głowy. Kuśtykał dalej pokracznie, wlokąc się w górę po łagodnym zboczu ku 
zarysowującemu 
się miękko na tle nieba grzbietowi niewysokiego wzgórza. Po chwili minął szczyt 
i znikł. Wtedy 
człowiek stojący w strumieniu z wolna objął spojrzeniem krąg świata, który 
pozostał mu teraz, 
gdy Billa już nie było.
Nad horyzontem słońce świeciło mętnie, zakryte niemal przez bezkształtną mgłę 
sprawiającą 
wrażenie jakiejś gęstwy pozbawionej konturów i jakby niematerialnej. Wyjął 
zegarek, opierając 
cały ciężar ciała na jednej nodze. Była czwarta. Ponieważ musiał to być koniec 
lipca albo 
początek sierpnia — dokładnej daty nie znał, mógł się mylić o tydzień czy dwa — 
słońce 
powinno było wskazywać w przybliżeniu północny zachód. Spojrzał ku południowi i 
uprzytomnił sobie, że gdzieś poza tymi nagimi wzgórzami znajduje się Wielkie 
Jezioro 
Niedźwiedzie. Wiedział również, że w tym właśnie kierunku Krąg Polarny przecina 
swym 
niegościnnym szlakiem wielkie pustkowia Kanady. Rzeczka, w której teraz stoi, 
musi być 
dopływem Rzeki Miedzianej — ta zaś, płynąc ku północy, wpada z kolei do Zatoki 
Koronacji i 
Oceanu Północnego. Nie był tam nigdy, ale oglądał kiedyś te okolice na mapce 
wydanej przez 
Towarzystwo Zatoki Hudsona.
Raz jeszcze oczy jego ogarnęły otaczający go krąg świata. Nie był to widok 
pocieszający. 
Wszędzie naokoło ten sam falisty zarys niewysokich wzgórz. Ani drzew, ani 
krzaków, ani traw 
— nic prócz straszliwej pustki szybko napełniającej oczy przerażeniem.
— Bill! — wyszeptał raz i drugi. — Bill!
Skurczył się pośród pienistej wody, jak gdyby ogrom przestrzeni ciążył na nim 
wszechwładnie, brutalnie miażdżący go swą majestatyczną grozą. Człowiek począł 
trząść się jak 
w febrze, aż strzelba wysunęła mu się z ręki i plusnęła o wodę. To go ocuciło. 
Stłumił w sobie 
strach, natężył całą wolę i — szukając w wodzie po omacku — natrafił na 
strzelbę. Potem 
przesunął tobół ku lewej strome pleców, żeby ulżyć nadwerężonej nodze. Wreszcie, 
ciężko 
dysząc, jął z wolna i ostrożnie kierować się ku brzegowi.
Nie zatrzymał się. W szaleństwie rozpaczy, nie zważając na cierpienie, wydostał 
się po zboczu 
aż na grzbiet wzgórza, za którym znikł jego towarzysz. Ale ze szczytu ujrzał 
płytką dolinę bez 
śladu życia. Ponownie zwalczył strach, przesunął tobół bardziej jeszcze na lewo 
i pokuśtykał w 
dół po zboczu.
Dno doliny było grząskie od wody, którą gęsty, gąbczasty mech utrzymywał tuż pod 
powierzchnią. Woda tryskała spod stóp za każdym krokiem, a gdy tylko wyciągnął 
nogę, 
ruchowi temu towarzyszył chlupiący odgłos mokrego mchu, niechętnie zwalniającego 
ją z 
uchwytu. Zdobywał sobie drogę od jednej kępki do drugiej i szedł po tropie 
towarzysza, szlakiem 
drobnych odłamków skalnych, rozsypanych niby wysepki na morzu mchu.
Chociaż samotny, nie czuł się jednak zgubiony. Dalej — wiedział o tym dobrze — 
dojdzie do 
okolicy, gdzie uschłe jodły i sosny, skarlałe i pokurczone, otaczają brzeg 
jeziorka — do okolicy, 
która w mowie krajowców zwie się titchin–nichilie, co oznacza „krainę patyków”. 
Do jeziorka 
wpada strumień, którego wody nie są już mlecznie zabarwione. Pamiętał dokładnie, 
że strumień 
ten pokryty jest trzciną, lecz nie ma tam drzew. Jego brzegiem dojdzie aż pod 
przełęcz, skąd 
strumyk bierze początek. Minąwszy przełęcz, dotrze do miejsca, skąd sączy się 
inny strumyk, 
który — płynąc już ku zachodowi — doprowadzi go do rzeki Dease. Tam, przy 
ujściu, pod 
przewróconą łódką zawaloną wielu głazami, mieści się kryjówka, gdzie leżą naboje 
do jego 
pustej strzelby, haczyki do łowienia ryb, wędki, niewielka sieć, sidła — a więc 
wszystko, czego 
potrzeba do zdobycia pożywienia. Tam też znajdzie garść mąki, kawałek słoniny i 
nieco fasoli.
Tam wreszcie oczekiwać go będzie Bill i razem popłyną z brzegiem rzeki Dease na 
południe 
do Wielkiego Jeziora Niedźwiedziego. Jezioro to przemierzać będą ku południowi, 
aż dosięgną 
rzeki Mackenzie. Stamtąd ruszą dalej na południe, zima zaś na próżno będzie ich 
goniła, chociaż 
lód pokrywać zacznie zatoczki przybrzeżne, a dni staną się zimne i wietrzne. 
Wciąż dalej na 
południe — aż do jakiejś ciepłej izby w faktorii Towarzystwa Zatoki Hudsona, tam 
gdzie rośnie 
wiele wysokich drzew, a żywności będzie, ile dusza zapragnie.
Tak rozmyślał człowiek posuwając się mozolnie naprzód. Zmagał się zaś nie tylko 
ze swym 
ciałem, ale także i z myślami, usiłując przekonać samego siebie, że Bill nie 
zdradził, że Bill na 
pewno czeka na niego koło kryjówki. Należało zmusić się do tej wiary, bo 
inaczej, czy warto 
było walczyć? Lepiej położyć się i umrzeć. Gdy więc mglisty krąg słońca zapadał 
z wolna ku 
północnemu zachodowi, wędrowiec przemierzył po wielekroć w myśli każdą piędź 
swej drogi na 
południe, drogi, którą wraz z Billem uciekać będą przed nadchodzącą zimą. 
Przejrzał też w myśli 
stokrotnie zarówno żywność schowaną w kryjówce, jak i leżącą na składzie w 
Towarzystwie. Od 
dwóch dni nie jadł wcale, a od dawna nie pożywiał się do syta. Co chwila schylał 
się, zrywał 
rosnące wokół blade jagody, wkładał je do ust, żuł i połykał. Jagody te składały 
się z odrobiny 
ziarna zawartej w odrobinie wody. Woda rozpływała się w ustach, ziarnka zaś 
miały smak 
cierpki i gorzki. Wiedział, że nie posili się tymi jagodami, żuł je jednak 
wytrwale z wiarą, która 
— silniejsza nad wiedzę — drwiła sobie z doświadczenia.
O dziewiątej wieczorem odbił sobie palec u nogi o występ skalny, po czym z 
samego znużenia 
i wycieńczenia zachwiał się i upadł. Przez pewien czas leżał na boku bez ruchu. 
Potem wyśliznął 
się z opasujących go rzemieni i z trudem przybrał postawę siedzącą. Nie 
ściemniło się jeszcze 
zupełnie, więc w ostatkach światła dziennego począł obmacywać najbliższe kępy, 
szukając 
suchych pęczków mchu. Kiedy zebrał ich kupkę, rozpalił ogień — leniwy, dymiący 
ogień — i 
postawił na nim blaszaną menażkę, by zagotować wody.
Rozwinął tobół i przede wszystkim policzył zapałki. Było ich sześćdziesiąt 
siedem. Przeliczył 
je trzykrotnie, żeby się upewnić. Potem podzielił je na trzy części, zawijając 
każdą oddzielnie w 
nieprzemakalny papier. Jedną paczuszkę schował do pustego woreczka od tytoniu, 
drugą pod 
podszewkę zmiętego kapelusza, trzecią pod koszulę na piersi. Ledwie to uczynił, 
ogarnęło go 
przerażenie. Co prędzej rozwinął i raz jeszcze policzył zapałki. Było ich nadal 
sześćdziesiąt 
siedem.
Wysuszył mokre obuwie przy ogniu. Z mokasynów pozostały wilgotne strzępy. 
Wełniane 
skarpetki były miejscami podarte, obolałe stopy krwawiły. Zwichnięta kostka 
dokuczała mu 
dotkliwie, obejrzał ją więc dokładnie i przekonał się, że napuchła do rozmiarów 
kolana. Oderwał 
od jednego z dwóch swych koców długi pas i owiązał nim szczelnie kostkę. Oddarł 
jeszcze kilka 
takich pąsów i owinął nimi stopy zamiast skarpetek i mokasynów. Potem napił się 
gorącej wody, 
nakręcił zegarek i wpełzł pod koce.
Spał jak nieżywy. Koło północy nadeszła i minęła krótka chwila ciemności. Słońce 
wstało na 
północnym wschodzie, a raczej ukazał się blask świtu, słońce bowiem zasnute było 
czarnymi 
chmurami.
O szóstej rano obudził się leżąc spokojnie na wznak. Popatrzył w szare niebo i 
poczuł, że jest 
głodny. Przekręciwszy się na bok i wsparłszy się na łokciu, usłyszał nagle 
głośne chrapnięcie i 
ujrzał byka karibu przyglądającego mu się z czujną ciekawością. Odległość nie 
wynosiła więcej 
niż pięćdziesiąt stóp. Widok zwierzęcia natychmiast przywiódł mu na myśl 
smakowicie 
skwierczącą nad ogniem pieczeń. Odruchowo sięgnął po nie nabitą strzelbę, 
odwiódł kurek i 
pociągnął za spust. Karibu zaryczał i pomknął w susach, stukając i dzwoniąc 
kopytami po 
głazach.
Wędrowiec zaklął i odrzucił pustą strzelbę. Jęczał głośno, usiłując wstać. Była 
to długa i 
ciężka praca. Stawy jego przypominały zardzewiałe zawiasy. Kości obracały się w 
nich z tak 
wielkim oporem, iż każde zgięcie i rozprostowanie kończyny wymagało najwyższego 
napięcia 
woli. Kiedy wreszcie stanął na nogach, musiał jeszcze zużyć dobrą minutę na to, 
by wyprostować 
grzbiet i przybrać właściwą postaw stojącą.
Wczołgawszy się na mały pagórek, rozejrzał się po okolicy. Ni było drzew ani 
krzaków. Nic 
prócz szarego morza mchu, z rzadka tyłki urozmaiconego przez szare skały, szare 
jeziorka i szare 
pasemka strumyków. Niebo też było szare. Słońca ani śladu. Nie wiedział już, 
gdzie północ. 
Zapomniał też, skąd przyszedł tutaj poprzedniego wieczora Ale nie zbłądził. Tego 
był pewien. 
Wkrótce dojdzie do „krainy patyków”. To będzie gdzieś na lewo, niedaleko, może 
nawet tuż za 
sąsiednim pagórkiem.
Wrócił, by przygotować tobół do drogi. Upewnił się, że trzy oddzielne paczki 
zapałek istnieją 
jeszcze, lecz tym razem nie tracił czasu na liczenie. Za to zastanawiał się 
dłuższą chwilę nad 
pękatym woreczkiem z łosiowej skóry. Woreczek był nieduży, można go było nakryć 
dwiema 
dłońmi. Wiedział jednak, że waży on piętnaście funtów — tyle co reszta jego 
rzeczy — i ta 
świadomość wprawiała go w zakłopotanie. Wreszcie odstawił woreczek na bok i 
dalej pakował 
tobół. Ale po chwili zaprzestał pracy i począł wpatrywać się w łosiową sakiewkę. 
Chwycił ją 
chciwie, z błyskiem wyzwania w oczach, jak gdyby otaczające go pustkowie 
usiłowało wydrzeć 
mu skarb. A kiedy wreszcie wstał, by rozpocząć nowy mozolny dzień, woreczek 
spoczywał w 
tobole na jego plecach.
Podróżny skierował się na lewo, od czasu do czasu przystając, aby narwać jagód. 
Noga w 
kostce zesztywniała, kulał coraz wyraźniej, ale niedomagania te bladły w 
porównaniu z bólami w 
żołądku. Kurcz głodowe przejmowały go na wskroś, dręcząc tak dalece, że nie mógł 
już skupić 
uwagi na kierunku drogi, która miała go doprowadzić do „krainy patyków”. Jagody 
nie 
uśmierzały cierpienia, drażniły tylko język i podniebienie swą nieznośną 
cierpkością.
W jakiejś dolince, którą mijał, stadko ptarmiganów skalnych wyleciało z szumem 
znad 
złomów i kęp jagód. „Ker–ker–ker!” — krzyczały ptaki. Ciskał w nie kamieniami, 
ale nie mógł 
trafić. Położył tobół ni ziemi i jął skradać się jak kot do wróbli. Ostre 
odłamki skał przetarły mu 
spodnie i kolana poczęły znaczyć krwawy ślad. Ale ból ten nie istniał wobec męki 
głodu. Pełznąc 
po wilgotnym mchu, przemoczy odzież, aż cały zdrętwiał z zimna. Nie czuł tego 
jednak, gnany 
gorączki głodu. A ptaki wzlatywały ciągle, wirując tuż nad człowiekiem, aż ich 
nieustanne „ker–
ker–ker” poczęło brzmieć jak drwina. Przeklinał je i przedrzeźniał.
Raz się zdarzyło, że wpełznął na jednego z nich, widocznie uśpionego. Nie 
zauważył go, 
dopóki ptak nie zerwał się ze skalnego gniazda, uderzając go prosto w twarz. Nie 
mniej 
przerażony od ptarmigana, spróbował go pochwycić, ale w ręce zostały mu tylko 
trzy pióra z 
ptasiego ogona. Patrząc na ucieczkę ptarmigana, poczuł do niego taką nienawiść, 
jak gdyby 
został przezeń najdotkliwiej skrzywdzony. Następnie wrócił i ponownie dźwignął 
tobół.
W ciągu dnia doszedł do łańcucha dolin, gdzie zwierzyny było więcej. Stado 
karibu — co 
najmniej dwadzieścia sztuk — przebiegło kusząco na odległość strzału. Poczuł 
szaloną chęć 
pogonienia za nimi i pewność, że zdołałby je doścignąć. Czarny lis zbliżył się 
ku niemu, niosąc w 
pysku ptarmigana. Człowiek krzyknął. Wrzask był przeraźliwy, lis jednakże, 
odskakując w 
popłochu, nie wypuścił zdobyczy.
Przed samym wieczorem podróżny napotkał strumień zmętniały od wapiennego podłoża 
i 
płynący wśród kęp rzadkiej trzciny. Chwyciwszy mocno za nasadę trzciny, 
wyciągnął z ziemi 
coś, co przypominało młode cebulki, nie większe od fasoli. Kęs ten wydawał się 
miękki i zęby 
człowieka pogrążyły się weń z obiecującym chrupnięciem. Tkanki okazały się 
jednak twarde — 
składały się z szorstkich włókien napęczniałych wodą, podobnie jak jagody — i 
równie jak one 
nie były pożywne. Mimo to zrzucił tobół z pleców i na czworakach wpełzł między 
trzciny, 
chrupiąc i żując niby trawożerne zwierzę.
Był bardzo zmęczony i nieraz pragnął odpocząć — położyć się i zasnąć — parł 
jednak przed 
siebie bez ustanku, gnany nie tyle chęcią dotarcia do „krainy patyków”, ile 
przemożnym głodem.
W kałużach szukał żab, rył ziemię pazurami, by znaleźć robaka — choć wiedział 
dobrze, że 
ani żab, ani robaków nie ma na tak dalekiej północy.
Na próżno zaglądał do wszystkich napotykanych stawków, aż wreszcie, kiedy 
nadszedł długi 
zmrok, odkrył w jednym z nich małą samotną rybkę wielkości piskorza. Zanurzył 
rękę po ramię, 
ale ryba umknęła. Sięgnął wtedy po nią oburącz i zmącił kałużę aż do dna. W 
podnieceniu wpadł 
do wody, przemakając do pasa. Zmącona woda nie pozwalała już dostrzec ryby — 
trzeba było 
czekać, aż muł osiądzie.
Poszukiwania rozpoczęły się na nowo i trwały do powtórnego zmącenia wody. Ale 
nie mógł 
czekać. Dobył menażki i począł czerpać wodę z kałuży. Najpierw robił to 
gwałtownie, 
ochlapując się cały i wylewając wodę tak blisko, że z powrotem ściekała do 
dołka. Potem zaczął 
pracować uważniej, starając się zachować zimną krew, chociaż serce waliło w 
piersi, a ręce 
drżały. Po upływie pół godziny kałuża była niemal sucha. Nie zostało w niej ani 
kubka wody. 
Ryby jednak nie było. Znalazła szczelinę ukrytą między kamieniami i wymknęła się 
przez nią do 
sąsiedniego, znacznie większego stawku, którego nie zdołałby wyczerpać, choćby 
pracował całą 
dobę. Gdyby wiedział od początku o istnieniu szczeliny, mógłby zatkać ją 
kamieniami i zdobyć 
rybę.
Pomyślawszy o tym skulił się i opadł na wilgotną ziemię. Z początku płakał po 
cichu, sam 
sobie, następnie coraz głośniej, skarżąc się tej bezlitosnej pustyni, która 
otaczała go ze 
wszystkich stron: jeszcze przez długi czas potem wstrząsały nim ostre spazmy 
gwałtownego 
łkania.
Rozpalił ognisko i rozgrzał się kilku kubkami gorącej wody, po czym przygotował 
sobie 
nocleg na płycie skalnej w ten sam sposób jak i nocy poprzedniej. Przed samym 
zaśnięciem 
sprawdził jeszcze, czy zapałki mu nie zamokły, po czym nakręcił zegarek. Koce 
były mokre i 
zimne, W kostce pulsowało boleśnie. Czuł jednak tylko tyle, że jest głodny, a w 
niespokojnym 
śnie roiły mu się uczty i potrawy przyrządzone i podawane na wszelkie możliwe 
sposoby.
Zbudził się zziębnięty i chory. Słońca nie było widać. Szarość nieba i ziemi 
stała się jeszcze 
pełniejsza, jak gdyby nabrała głębi. Dął ostry wiatr, a pierwsze płaty śniegu 
bieliły szczyty 
wzgórz. Powietrze wkoło niego także gęstniało i bielało, kiedy rozpalał ogień, 
by znów 
zagotować wody. Był to mokry śnieg, podobny do deszczu, o płatkach wielkich i 
wodnistych. Z 
początku topniały przy pierwszym zetknięciu z ziemią, ale padało ich coraz 
więcej, aż pokryły 
głazy, zgasiły ogień i zniszczyły zapas suchego mchu zebranego na opał.
Był to dla wędrowca znak, że pora zarzucić tobół na plecy przed siebie — nie 
wiadomo 
dokąd. Nie troszczył się już o „krainę patyków” ani o Billa czy kryjówkę pod 
łodzią przewróconą 
do góry dnem nad rzeką Dease. Opanowało go jedno jedyne słowo: „jeść”. Z głodu 
bliski był 
szaleństwa. Nie zwracał uwagi na kierunek drogi, dopóki wiodła dnem kotlin. 
Torował sobie 
szlak poprzez mokry śnieg ku kępom wodnistych jagód i po omacku wyrywał trzciny 
z 
korzeniami. Ale pokarm ten nie miał smaku i nie zaspokajał głodu. Znalazł jakiś 
kwaskowaty 
chwast i zjadł wszystkie jego pędy, jakie udało mu się wygrzebać. Niewiele tego 
zresztą było, bo 
ziele wijąc się po ziemi, łatwo kryło się przed okiem pod kilkucalową warstwą 
śniegu.
Tej nocy nie miał ognia ani gorącej wody. Wpełznął pod koc i zapadł w 
niespokojny sen 
człowieka głodnego. Śnieg przemienił się w zimny deszcz. Budząc się 
wielokrotnie, czuł na 
twarzy jego krople. Zaświtał dzień — szary dzień bez słońca. Deszcz ustał. 
Świadomość ostrego 
głodu znikła. Zdolność odczuwania go wyczerpała się widocznie. W żołądku tkwił 
głuchy, ciężki 
ból, ale już nie tak dokuczliwy jak przedtem. Umysł działał sprawniej, skupiając 
uwagę 
ponownie na „krainie patyków” i kryjówce nad rzeką Dease.
Porwał na pasy resztę jednego ze swych koców i owinął krwawiące stopy. 
Obandażował też 
zwichniętą kostkę i poczynił przygotowania do całodziennej wędrówki. Przy 
pakowaniu rzeczy 
zamyślił się nad woreczkiem z łosiowej skóry. W końcu jednak zatrzymał go przy 
sobie.
Śnieg stopniał pod deszczem i bielały jeszcze tylko szczyty pagórków. Błysnęło 
słońce i 
podróżnemu udało się wreszcie oznaczyć strony świata, choć tym razem wiedział 
już, że 
zabłądził. Może w czasie wczorajszej wędrówki zboczył zanadto w lewo? Skierował 
się więc na 
prawo, by wyrównać odchylenie od właściwego kierunku drogi.
Chociaż kurcze głodowe straciły na ostrości, zdawał sobie sprawę, jak bardzo 
jest słaby. 
Musiał często odpoczywać i korzystał z przerw, by zrywać jagody i trzcinę. Miał 
wrażenie, że 
suchy język nabrzmiał i pokrył się włochatym meszkiem; w ustach czuł gorzki 
posmak. Serce 
sprawiało mu także niemało kłopotu. Już po kilku minutach marszu zaczynało 
bezlitośnie, 
miarowo łomotać, po czym jak gdyby rzucało się tam i z powrotem w bolesnym 
pędzie 
miarowych uderzeń powodujących duszność i zawrót głowy.
W południe spostrzegł w sporym stawku dwa piskorze. Niepodobna było marzyć o 
wyczerpaniu wody, ale był już teraz spokojniejszy i zdołał jakoś schwytać je w 
menażkę. Nie 
były dłuższe niż mały palec, wędrowiec jednak nie czuł szczególnego głodu. 
Głuchy ból w 
żołądku tępiał i przygasał. Zdawało się niemal, że żołądek drzemie. Zjadł ryby 
na surowo, żując z 
przesadną starannością, jedzenie pozostało bowiem już tylko nakazem rozsądku. 
Nie odczuwał 
głodu, ale wiedział, że musi jeść, aby żyć.
Pod wieczór złowił jeszcze trzy piskorze, z których dwa spożył, trzeciego zaś 
zachował na 
śniadanie. Słońce wysuszyło drobne kępki mchu, dzięki czemu zdołał się rozgrzać 
gorącą wodą. 
Trzeciego dnia przebył nie więcej niż dziesięć mil. Następnego zaś dnia, 
posuwając się tylko 
wtedy, gdy pozwalało mu na to serce — przeszedł zaledwie pięć, mil. Za to 
żołądek nie sprawiał 
mu teraz żadnych przykrości — jak gdyby zapadł w sen.
Znajdował się w nieznanej okolicy, gdzie więcej było karibu — lecz także i 
wilków. Nieraz 
ich wycie niosło się przez pustkowie, a raz dostrzegł nawet trzy sztuki 
umykające przed nim 
cichaczem.
I znów minęła noc; nad ranem, idąc za głosem rozsądku, rozwiązał rzemyki 
zaciskające 
pękaty woreczek z łosiowej skóry. Z jego otwartego wnętrza wysypał się żółty 
strumień złotego 
piasku i bryłek. Rozdzielił skarb z grubsza na połowy, z których jedną ukrył w 
szczelinie 
występu skalnego, owinąwszy ją w kawałek koca, drugą zaś wsypał z powrotem do 
sakiewki. 
Zaczął też oddzierać pasy z jedynego pozostałego mu koca, by przewinąć stopy. Ze 
strzelbą nie 
chciał się jeszcze rozstać z uwagi na naboje leżące w schowku nad rzeką Dease.
W ciągu tego dnia — a był to dzień mglisty — głód rozbudził się w nim ponownie. 
Czuł się 
niezmiernie słaby, doznawał zawrotów głowy i chwilami aż tracił wzrok. Często 
teraz potykał się 
i padał, pewnego zaś razu potknąwszy się runął prosto na gniazdo ptarmigana. 
Leżało tam 
czworo świeżo wyklutych piskląt, liczących zaledwie dzień — małe kłębki 
tętniącego życia, w 
sam raz nadające się na jednorazowe kąski; toteż pożarł je łapczywie, wpychając 
żywcem do ust i 
rozgniatając zębami niczym skorupki jaj. Matka piskląt polatywała nad nim bijąc 
skrzydłami z 
głośnym wrzaskiem. Użył strzelby jako maczugi — kura ptarmigana jednak unikała 
zwinnie jego 
ciosów. Ciskał w nią kamieniami i przypadkowo złamał jej skrzydło. Wtedy rzuciła 
się do 
ucieczki; biegła i wlokła po ziemi złamane skrzydło — ścigana przez swego 
prześladowcę.
Pisklęta zaostrzyły mu tylko apetyt. Kuśtykał więc dalej na swej chorej nodze, 
rzucając 
kamieniami i od czasu do czasu wykrzykując ochryple — to znowu posuwał się 
naprzód w 
milczeniu, podnosząc się z ponurą wytrwałością po każdym upadku lub przecierając 
ręką oczy, 
kiedy mroczyła je mgła osłabienia.
Pogoń za ptakiem zawiodła go na moczary na dnie doliny, gdzie w wilgotnym mchu 
dostrzegł 
ludzkie ślady. Poznał, że nie był to jego własny trop — a więc musiał tędy 
przechodzić Bill. Nie 
mógł się jednak zatrzymać, gdyż ścigany ptak nie ustawał w biegu. Najpierw musi 
go złapać, a 
potem wróci i zbada ślady.
Człowiek zmęczył ptarmigana gonitwą, ale przy tym wyczerpał też własne siły. 
Kura leżała na 
boku, dysząc — a on również dyszał leżąc na boku w odległości kilku kroków i nie 
mogąc się do 
niej dowlec. Gdy wreszcie odpoczął nieco, ona także odzyskała siły i pierzchła 
tuż sprzed 
wyciągniętej po nią chciwej ręki. Pościg zaczął się na nowo. Wreszcie zapadła 
noc i ptak umknął. 
Wędrowiec zachwiał się z wycieńczenia i upadł z tobołem przytłaczającym mu 
plecy. Padł 
twarzą na ziemię, kalecząc sobie policzek. Długą chwilę leżał bez ruchu: 
następnie obrócił się na 
bok, nakręcił zegarek i tak przeleżał do rana.
Jeszcze jeden mglisty dzień. Połowę ostatniego koca zużył na onuce. Nie udało mu 
się 
odnaleźć śladów Billa. Ale nie miało to znaczenia. Głód poganiał go bezlitośnie, 
chociaż 
zastanowiło go, czy Bill przypadkiem też nie zabłądził. Koło południa ciężar 
tobołu stał się 
nieznośny. Podróżny raz jeszcze rozdzielił złoto, wysypując po prostu połowę na 
ziemię. Po 
południu wyrzucił resztę, pozostawiając sobie już tylko połowę koca, menażkę i 
strzelbę.
Doznawał halucynacji. Przywidziało mu się, że pozostał jeszcze jeden nabój. 
Tkwił w 
magazynie strzelby, on zaś go przeoczył. Z drugiej strony miał przez cały czas 
pełną 
świadomość, że magazyn jest pusty.
Halucynacja jednak nie ustępowała. Przez kilka godzin zwalczał ją daremnie, aż 
wreszcie 
odemknął zamek u strzelby i przekonał się naocznie, że kuli nie ma. 
Rozczarowanie było tak 
gorzkie, jak gdyby naprawdę spodziewał się znaleźć ten nabój.
Szedł zawzięcie dalej przez pół godziny, gdy nagle halucynacja powróciła. Znowu 
próbował 
ją zwalczyć i znów złudzenie nie chciało ustąpić, aż w końcu — szukając ulgi — 
po raz drugi 
odemknął zamek. Niekiedy jego świadomość schodziła na dalsze bezdroża. Szedł 
wtedy naprzód 
uparcie, na kształt automatu, w mózg zaś — niby natrętne robactwo — wwiercały mu 
się 
najdziwniejsze przywidzenia. Ale te wycieczki w kraj ułudy nie trwały długo, 
gdyż zawsze 
dotkliwe kurcze głodu przywoływały go do rzeczywistości. Pewnego razu sprowadził 
go na 
ziemię widok, który przyprawił go niemal o zemdlenie. Zachwiał się i zatoczył, 
usiłując jak pijak 
utrzymać się na nogach. Przed nim stał koń! Koń! Nie wierzył własnym oczom. Były 
one co 
prawda przysłonięte gęstą mgłą, przez którą przebijały migocące błyski. 
Przetarłszy w dzikim 
szale oczy, ujrzał tym razem już nie konia, lecz wielkiego burego niedźwiedzia. 
Zwierzę 
przyglądało mu się badawczo, z napastliwą ciekawością.
Człowiek podniósł już strzelbę prawie do ramienia, zanim zorientował się, co 
robi. Opuścił 
wtedy broń i dobył noża myśliwskiego, który nosił u pasa w pochwie naszywanej 
paciorkami. 
Oto stało przed nim mięso — i życie. Przeciągnął palcem po klindze. Nóż był 
ostry, a u końca 
kolący jak sztylet. Za chwilę rzuci się na niedźwiedzia i zakłuje go. Ale nagle 
serce rozpoczęło 
swe ostrzegawcze, miarowe łomotanie. Potem nastąpił gwałtowny zryw i werbel 
drżących 
uderzeń, ucisk żelaznej obręczy na czole i znów zamroczenie.
Nad zuchwalstwem rozpaczy wzięła górę gwałtowna fala strachu. Co będzie, gdy w 
tym 
stanie słabości zwierzę go zaatakuje? Zmusił się do przybrania jak najbardziej 
wyprostowanej 
postawy, ścisnął nóż w ręce i wlepił oczy w niedźwiedzia. Ten przybliżył się 
niezgrabnie o parę 
kroków, stanął na tylnych łapach i zaryczał niepewnie. Gdyby człowiek rzucił się 
do ucieczki — 
pogoniłby za nim; człowiek jednak nie uciekał. Ogarnęło go teraz męstwo 
przerażenia. I on z 
kolei zaryczał dziko, straszliwie, wkładając w ten okrzyk cały strach, 
nierozłącznie związany z 
życiem i oplatający najgłębsze jego korzenie.
Niedźwiedź odsunął się na bok, mrucząc złowrogo, sam zaskoczony zachowaniem 
tajemniczego stworzenia, które stało przed nim wyprostowane, nie okazując lęku. 
Człowiek 
nadal nie poruszał się. Stał jak posąg, aż niebezpieczeństwo minęło — wtedy 
dopiero w ataku 
drgawek osunął się na mokry mech.
Po chwili zebrał się w sobie i poszedł dalej, opanowany strachem innego rodzaju. 
Nie był to 
już lęk przed śmiercią głodową, lecz obawa, że może zginąć w sposób gwałtowny, 
zanim jeszcze 
głód zdoła zgasić ostatnią iskrę tlejącej w nim woli wytrwania. Myślał o 
wilkach. Poprzez 
pustkowie zewsząd płynęło ich wycie, napełniając przestwór grozą tak namacalną, 
że wędrowiec 
nieświadomie podniósł rękę w górę, starając się odepchnąć ją od siebie niczym 
ścianę namiotu 
wciskaną do środka przez wiatr.
Coraz częściej wilki parami lub w gromadach po kilka sztuk przecinały mu drogę. 
Unikały 
jednak jego sąsiedztwa. Były nie dość liczne, a ponadto zajęte ściganiem karibu, 
które nie 
walczą, podczas gdy to dziwne stworzenie, chodzące w postawie wyprostowanej, 
gotowe zacząć 
drapać lub gryźć.
Późnym popołudniem wędrowiec natknął się na rozrzucone kości znaczące miejsce, 
gdzie 
wilki dopadły łupu. Szczątki te jeszcze przed godziną były pełnym życia 
cielęciem karibu, które 
biegało i porykiwało. Człowiek przyglądał się kościom obnażonym do czysta i 
gładkim, 
zabarwionym na różowo przez nie wygasłe w nich jeszcze życie. Czyż to prawda, że 
i on może 
obrócić się w to samo, zanim dzień się skończy?
Więc życie to tylko to? Przelotna marność. A przecież jedynie życie boli. W 
śmierci nie ma 
cierpienia. Śmierć — to sen. Oznacza kres wszystkiego, odpoczynek. Dlaczegóż 
więc nierad jest 
śmierci?
Nie filozofował jednak długo. Przykucnął na mchu z kością w ustach, wysysając z 
niej te 
ślady życia, które barwiły ją jeszcze lekkim różem. Słodki posmak mięsa, ledwie 
wyczuwalny i 
tak niemal ulotny jak wspomnienie, przyprawiał go o szaleństwo. Zwarł mocno 
szczęki na 
kościach i począł je rozgryzać. Czasami pękała kość, a niekiedy ząb. Wobec tego 
zaczął 
rozgniatać kości między głazami na miazgę, którą łykał. W pośpiechu stłukł sobie 
dłoń, a jednak 
znalazł chwilę na to, by pomyśleć ze zdziwieniem, jak niewielki ból sprawia 
kamień spadający 
na palce.
Nadeszły straszliwe dni śnieżycy i deszczu. Człowiek nie zdawał sobie sprawy z 
tego, kiedy 
odpoczywa, a kiedy rusza dalej. Tyleż drogi przebywał nocą co i za dnia. Leżał, 
gdziekolwiek 
upadł, a czołgał się znów, ilekroć płomień życia zaczynał w nim migotać i 
rozjarzał się nieco. 
Przestał już walczyć jako istota świadoma. To tylko życie, które nie chciało w 
nim sczeznąć, 
pędziło go jeszcze naprzód. Już nie cierpiał. Nerwy otępiały i straciły czucie, 
umysł wypełniały 
mu dziwaczne zjawy i rozkoszne marzenia.
Nie przestawał jednak wysysać i przeżuwać pokruszonych kości cielęcia, których 
najdrobniejsze resztki pozbierał był starannie i zabrał z sobą. Nie przecinał 
już teraz wzgórz ni 
przełęczy, lecz odruchowo trzymał się koryta dużego potoku płynącego dnem 
szerokiej i płytkiej 
doliny. Nie dostrzegał potoku ani doliny, widział tylko majaki. Dusza i ciało 
szły lub pełzły obok 
siebie, lecz oddzielnie — tak wątła była nić, która je łączyła.
Obudził się zupełnie przytomny, leżąc na wznak na skalnym występie. Słońce 
świeciło jasno i 
przygrzewało. Z dala dochodziło beczenie młodych karibu. W umyśle człowieka 
tkwiły niejasne 
wspomnienia deszczu, wichru i śnieżycy, ale nie zdawał sobie sprawy z tego, czy 
zawieja siekła 
go przez dwa dni czy przez dwa tygodnie.
Jakiś czas leżał bez ruchu, wchłaniając dobroczynne promienie słońca, które 
przesycały swym 
ciepłem jego wyniszczone ciało. Uprzytomnił sobie, że dzień był piękny. Może 
zdoła jakoś 
określić, gdzie się znajduje. Z bolesnym wysiłkiem odwrócił się na bok. U jego 
stóp płynęła 
leniwie szeroka rzeka. Zaniepokoiła go jej obecność. Powoli wiódł wzrokiem za 
nurtem wijącym 
się szerokimi skrętami pośród nagich wzgórz, bardziej nagich i płaskich niż 
którekolwiek ze 
wzgórz napotykanych przezeń dotychczas. Powoli, z rozmysłem, bez wzruszenia, z 
napięciem 
uwagi tak niewielkim, iż niemal graniczyło z obojętnością, człowiek śledził 
oczyma bieg 
nieznanej rzeki aż ku linii horyzontu i ujrzał, że uchodzi ona do jasnego, 
lśniącego morza. Wciąż 
jeszcze nie czuł podniecenia. „To dziwne — to najprawdopodobniej przywidzenie, 
majak chorej 
wyobraźni”. Domysł ten potwierdzał widok statku stojącego na kotwicy pośród 
pełnej blasku 
toni. Zamknął oczy na chwilę i znów je otworzył. Cóż za niezwykle uporczywe 
przywidzenie! 
Choć może nie ma w tym nic niezwykłego. Świadomość, że w sercu pustyni nie ma 
mórz ani 
statków była czymś nie mniej pewnym niż to, że w pustej jego strzelbie nie mogło 
być naboi.
Wtem posłyszał za sobą jakiś dźwięk — coś niby chwytanie tchu lub chrząkanie. 
Niezmiernie 
wolno, wskutek krańcowego wyczerpania i zesztywnienia, odwrócił się na drugi 
bok. Nie 
dostrzegł nic w pobliżu, czekał jednak cierpliwie. Sapanie i chrząkanie ponowiło 
się, a wtedy w 
odległości nie przekraczającej dwudziestu stóp człowiek uchwycił wzrokiem 
zarysowujący się 
między dwiema iglicami skalnymi szary wilczy łeb. Spiczaste uszy nie sterczały 
tak ostro, jak to 
zwykle widywał u wilków; oczy były zamglone i nabiegłe krwią, głowa zdawała się 
zwisać 
chwiejnie i żałośnie. Zwierzę mrugało nieustannie w blasku słońca. Musiało być 
chore. Kiedy na 
nie spojrzał, zasapało i chrząknęło jeszcze raz.
Wędrowiec pomyślał sobie, że ten widok jest już z pewnością rzeczywisty — i 
odwrócił się 
znów w przeciwną stronę, by ujrzeć prawdziwy obraz tego świata, który poprzednio 
zasłoniło mu 
przywidzenie. Morze wciąż jednak lśniło w oddali, statek zaś był wyraźnie 
widoczny. Czyżby i 
to było rzeczywistością? Zamknął oczy na dłuższą chwilę i rozważał — wtedy nagle 
zrozumiał. 
Poszedł widocznie na północny wschód od działu wód, oddalając się od rzeki 
Dease, a 
zagłębiając w Dolinę Miedzianą. Te wody, szeroko i leniwie rozlane., to właśnie 
Rzeka 
Miedziana, a tamto lśniące morze jest Oceanem Północnym. Na kotwicy stał statek 
wielorybniczy, który zapędził się na wschód, daleko na wschód od ujścia rzeki 
Mackenzie, i 
zawinął teraz do Zatoki Koronacji. Przypomniał sobie oglądaną niegdyś mapę 
Towarzystwa 
Zatoki Hudsona i wszystko wydało mu się jasne i zrozumiałe.
Usiadł prosto i skupił uwagę na sprawach nie cierpiących zwłoki. Przetarł już na 
wylot 
sporządzone w drodze owijacze, tak że stopy nabrały wyglądu bezkształtnych 
ochłapów 
surowego mięsa. Ostatni koc został zużyty. Strzelby ani noża już nie miał. 
Zgubił też gdzieś 
kapelusz wraz z zatkniętą za podszewkę paczuszką zapałek — lecz za to za pazuchą 
tkwiły nadal 
pozostałe ich porcje, bezpieczne i suche pod osłoną woreczka od tytoniu i 
nieprzemakalnego 
papieru. Spojrzał na zegarek. Wskazywał jedenastą i jeszcze szedł. Widocznie nie 
przestał go 
nakręcać.
Wędrowiec był spokojny i skupiony. Pomimo niezmiernego osłabienia nie czuł 
zupełnie bólu. 
Nie był głodny. Nawet myśl o strawie nie sprawiała mu przyjemności, a we 
wszystkim, co robił, 
kierował się wyłącznie rozsądkiem. Oderwał nogawki spodni aż do kolan i owinął 
sobie nimi 
stopy. Dziwnym trafem zdołał zachować blaszaną menażkę. Będzie więc mógł napić 
się gorącej 
wody przed podjęciem straszliwej — jak to przewidywał — wędrówki do statku.
Ruchy jego były powolne. Trząsł się jak w gorączce. Kiedy zaczął zbierać suchy 
mech, 
przekonał się, że nie może stanąć na nogi. Spróbował na próżno raz i drugi, aż 
wreszcie musiał 
się zadowolić pełzaniem na czworakach. W pewnej chwili przyczołgał się w pobliże 
chorego 
wilka. Zwierzę usunęło mu się z drogi niechętnie, oblizując się językiem, który 
najwidoczniej 
utracił swą sprężystość. Człowiek zauważył, że język ten nie ma zdrowego, 
czerwonego 
zabarwienia. Był burożółty, pokryty na pół zaschłym śluzem.
Po wypiciu kwarty gorącej wody podróżny przekonał się, że zdoła wstać, a nawet 
chodzić, nie 
gorzej niż można by się spodziewać po człowieku umierającym. Co chwila zmuszony 
był 
odpoczywać. Kroki stawiał drobne i chwiejne, bliźniaczo podobne do kroków 
chorego wilka, 
który snuł się jego śladami. Z nadejściem nocy, kiedy błyszczącą taflę morza 
powlekła ciemność, 
wędrowiec poznał, że nie przybliżył się do celu więcej niż o cztery mile.
Przez całą noc słyszał chrząkanie chorego wilka, od czasu do czasu zaś docierało 
do jego uszu 
pobekiwanie młodych karibu. Wszędzie wokół tętniło życie, i to życie silne, 
bujne i zdrowe, a 
jednocześnie — dobrze wiedział — chory wilk nie opuszczał ani na chwilę jego 
tropu w nadziei, 
że chory człowiek skona pierwszy. Otwierając z rana oczy, dostrzegał wlepione w 
siebie, pełne 
oczekiwania, zgłodniałe ślepia wilka. Stał skulony, z podwiniętym ogonem, 
podobny do 
nędznego, nieszczęsnego kundla. Drżał pod chłodnym powiewem porannego wiatru i 
od 
niechcenia wyszczerzył kły, kiedy człowiek odezwał się doń głosem 
przypominającym raczej 
ochrypły szept.
Słońce wstało w pełnym blasku. Przez cały ranek brnął, raz po raz upadając, ku 
statkowi na 
lśniącym morzu. Pogoda była piękna, jak zwykle w krótkim okresie babiego lata na 
Dalekiej 
Północy. Mogła potrwać tydzień lub równie dobrze skończyć się jutro czy 
pojutrze.
Po południu natrafił na ślady. Był to trop człowieka, który widocznie również 
nie mógł już iść 
i pełzał na czworakach. Wędrowiec pomyślał, że mógł to być Bill, myślał jednak o 
tym mgliście i 
obojętnie. Nie był już ciekaw niczego. Opuściła go wszelka zdolność odczuwania. 
Nie podlegał 
już cierpieniom. Zarówno żołądek, jak i nerwy zatonęły we śnie. A przecież życie 
tkwiące w nim 
pchało go naprzód. Choć był niezmiernie znużony, ono umrzeć nie chciało. I 
dlatego właśnie, że 
życie nie chciało umierać, człowiek jadł nadal jagody i piskorze, wlewał w 
siebie gorącą wodę i 
czujnym okiem śledził chorego wilka.
Idąc tropem czołgającego się towarzysza dotarł niebawem do końca śladów: 
niewielkiej kupki 
świeżo obgryzionych kości pośród mnóstwa wilczych, odciśniętych w mokrym mchu. 
Opodal 
leżał rozszarpany ostrymi kłami woreczek z łosiowej skóry, niczym nie różniący 
się od jego 
własnej sakiewki. Podniósł go, choć słabe palce z trudem zdołały udźwignąć 
ciężar. A więc Bill 
niósł złoto do ostatka. He, he! Przechytrzy Billa. Ocali życie i doniesie skarb 
Billa do statku na 
błyszczącym morzu. Śmiech jego brzmiał gardłowo i upiornie, niby krakanie kruka, 
a chory wilk 
dołączył się doń wyjąc złowieszczo. Nagle człowiek urwał. Jakże mógł szydzić z 
Billa, jeśli to 
właśnie Bill — jeśli te czyściutkie, białoróżowe kości były Billem?
Odwrócił się. Cóż, Bill opuścił go zdradziecko. Ale mimo to nie zabierze tego 
złota i nie 
będzie wysysał kości Billa. „Co prawda, Bill pewnie tak by postąpił, gdyby los 
zrządził 
odwrotnie” — pomyślał wlokąc się dalej.
Doszedł do małego stawku; Pochyliwszy się nad wodą w poszukiwaniu piskorzy, 
wzdrygnął 
się nagle i odrzucił w tył głowę, jak gdyby coś go ugryzło. Dostrzegł odbicie 
własnej twarzy. 
Była tak potworna, że zbudzona na chwilę jego wrażliwość rażona została tym 
widokiem. Trzy 
piskorze pływały w stawku zbyt dużym, by mógł go osuszyć. Po paru tedy 
nieudanych próbach 
schwytania ich menażką — dał za wygraną. Bał się zresztą, że w niezmiernym swym 
osłabieniu 
mógłby wpaść do stawu i utopić się. Z tego samego powodu nie chciał dosiąść 
okrakiem pnia i 
powierzyć swego ciała rzece, chociaż wiele takich pni, zniesionych przez prąd, 
leżało na 
mieliznach wzdłuż brzegu.
Dnia tego zmniejszył odległość dzielącą go od statku o trzy mile; nazajutrz o 
dwie tylko — 
gdyż teraz już czołgał się na czworakach wzorem Billa. U schyłku piątego dnia 
statek wciąż 
jeszcze odległy był o siedem mil, on zaś nie był już zdolny do przebycia 
dziennie nawet jednej 
mili. Okres babiego lata utrzymywał się jeszcze, człowiek nadal pełzał i mdlał 
na przemian, coraz 
to odwracając się z jednego boku na drugi, a chory wilk wciąż deptał mu po 
piętach, 
pochrząkując i sapiąc. Kolana wędrowca upodobniły się do surowego mięsa, 
podobnie jak stopy, 
a chociaż ochraniał je ściągniętą z grzbietu koszulą, pozostawiał po sobie 
czerwoną smugę na 
mchu i kamieniach. Obejrzawszy się raz, dostrzegł, że wilk zlizuje chciwie jego 
krwawy ślad — i 
wtedy pojął, jaki mu grozi koniec — chyba że on sam zdoła załatwić się z 
wilkiem. Wówczas 
zaczęła się jedna z najbardziej ponurych tragedii bytu, jakie kiedykolwiek 
rozegrały się na 
świecie: ledwie żywy człowiek na czworakach i ledwie żywy, słaniający się wilk — 
dwa 
stworzenia ciągnące przez pustkowie swe śmiertelnie znużone ciała i czyhające 
wzajemnie na 
swe życie.
Gdyby wilk był w pełni sił, człowiek nie przejmowałby się tak bardzo swym 
położeniem, lecz 
myśl, że miałby dostarczyć pokarmu trzewiom ohydnego, na pół zdechłego 
stworzenia, napawała 
go wstrętem. Umysł jego ponownie schodził na manowce i dręczyły go przewidzenia, 
a okresy 
pełnej świadomości stawały się coraz rzadsze i krótsze.
Kiedyś z omdlenia obudziło go charczenie tuż nad uchem. Wilk odskoczył 
niezdarnie, stracił 
równowagę i padł bez sił. Widok był pocieszny, lecz nie rozśmieszył patrzącego. 
Nie przeraził go 
również. Zanadto zobojętniał już na wszystko. Ale jego świadomość była w tej 
chwili jasna — 
leżąc więc zaczął się zastanawiać. Statek znajdował się nie dalej niż o cztery 
mile. Przetarłszy 
oczy widział go najwyraźniej — dostrzegł nawet biały żagiel niewielkiej łódki 
prującej jasne fale 
morza. Niepodobna było jednak marzyć o przebyciu tych czterech mil. Uznał ten 
fakt z 
całkowitym spokojem. Wiedział, że nie zdoła już przebrnąć nawet pół mili. A 
przecież — 
pragnął żyć. Byłoby niedorzecznością umrzeć teraz, po tym, co przeżył. Los żąda 
od niego zbyt 
wiele. Mimo więc że ginął — za nic nie chciał umierać. Może to było czyste 
szaleństwo, ale 
będąc już w szponach śmierci, rzucał jej wyzwanie — nie chciał umierać.
Zamknął oczy i z niezwykłą starannością doprowadzał swój umysł do równowagi. 
Zmuszał 
się do stawienia oporu temu wszechogarniającemu bezwładowi, który jak fala w 
przypływie 
podniósł się z głębin jego istoty, grożąc zatopieniem. Zabójczy ten bezwład 
napływał nieustannie 
niby wzbierająca toń morska i zalewał pomału jego świadomość. Chwilami pogrążał 
się w nim 
niemal zupełnie, ostatkiem sił przedzierając się przez nurt zapomnienia, to znów 
— za sprawą 
jakiejś dziwnej, duchowej mocy — odnajdował w sobie jeszcze tyle woli, by wzmóc 
swą obronę.
Leżąc na wznak bez ruchu, słyszał zbliżający się z wolna, chrapliwy wdech i 
wydech chorego 
wilka, przysuwał się coraz bliżej i przez czas nieskończenie długi. Człowiek 
jednak nie poruszał 
się. Wreszcie poczuł pysk wilka przy swojej twarzy. Język, suchy i chropawy niby 
papier 
ścierny, otarł się o jego policzki. Człowiek gwałtownym ruchem wyrzucił przed 
siebie ręce lub 
raczej chciał to uczynić. Palce zagiął na kształt szponów, ale schwytał nimi 
tylko powietrze. 
Szybkość i pewność ruchów wymaga siły, on zaś tę siłę już postradał.
Straszliwa była cierpliwość wilka, nie mniej straszliwa cierpliwość człowieka. 
Pół dnia leżał 
bez ruchu, zwalczając nieprzytomność i czekając na to, co chciało się nim 
nasycić i czym on 
także pragnął zaspokoić swój głód. Niekiedy morze bezwładu zalewało go i wtedy 
śnił długie 
sny, ale bez chwili przerwy, na jawie czy we śnie, oczekiwał wciąż rzężącego 
oddechu i 
dotknięcia szorstkiego jęzora.
Oddechu nie dosłyszał, ale wynurzająca się z krainy snów świadomość dała mu 
odczuć ruch 
języka na dłoni. Człowiek czekał. Kły zwarły się lekko, potem nacisk wzmógł się 
— widocznie 
dogorywający wilk zmuszał się do ostatnich wysiłków, żeby zapuścić zęby w 
pokarm, na który 
czekał od tak dawna. Człowiek jednak czekał równie długo — i oto krwawiąca ręka 
zacisnęła się 
na szczęce wroga. Z wolna — podczas gdy wilk bronił się słabo przed słabym 
uchwytem dłoni 
— druga ręka przesuwała się ku jego szyi. Po pięciu minutach człowiek całym 
ciężarem leżał już 
na wilku. Ręce nie miały dość mocy, by go zadławić, ale twarz człowieka 
przycisnęła się 
szczelnie do gardzieli zwierzęcia, usta zaś pełne były sierści. Po upływie pół 
godziny człowiek 
poczuł w przełyku ciepłą strugę. Nie było to przyjemne. Zdawało się, że 
roztopiony ołów wlewa 
mu się przemocą do żołądka, a przemocą tą była jego własna wola. Wreszcie 
człowiek 
przewrócił się na wznak i zasnął.
Na statku wielorybniczym „Bedford” znajdowało się kilku członków ekspedycji 
naukowej. Z 
pokładu zauważyli jakiś niezwykły kształt na wybrzeżu. Zstępował on po piasku ku 
morzu. 
Niepodobna było rozpoznać, do rzędu jakich istot zalicza się ów kształt, wobec 
czego uczeni, jak 
przystało ludziom nauki, wsiedli do kołyszącej się u boku statku szalupy i udali 
się na wybrzeże, 
by rzecz zbadać. Znaleźli tam żywe stworzenie, które jednak trudno byłoby nazwać 
człowiekiem. 
Było ślepe i nieprzytomne. Wiło się po ziemi niby jakiś olbrzymi robak. Wysiłki 
te były 
przeważnie bezowocne, ono jednak powtarzało je wytrwale, kręcąc się, zwijając i 
posuwając 
naprzód mniej więcej z szybkością dwudziestu stóp na godzinę.
W trzy tygodnie później człowiek, leżąc w łóżku na statku wielorybniczym 
„Bedford”, 
opowiadał ze łzami spływającymi po wychudłych policzkach, kim jest i co go 
spotkało. Bełkotał 
też coś bez związku o swej matce, o słonecznej południowej Kalifornii i o domku 
wśród drzew 
pomarańczowych i kwiatów.
W niewiele dni potem siedział już przy stole w towarzystwie uczonych oraz 
oficerów z załogi 
statku. Pasł oczy widokiem ogromnych ilości jedzenia i z niepokojem patrzał, jak 
wędruje ono do 
ust sąsiadów. Przy każdym ich kęsie wyraz głębokiego żalu malował się w jego 
oczach. Był 
zupełnie zdrów na umyśle, a jednak nienawidził tych posilających się ludzi. 
Prześladował go lęk, 
że może zabraknąć żywności. Zadawał kucharzowi, chłopcu do posług, a nawet 
kapitanowi 
pytania dotyczące posiadanych zapasów. Uspokajali go niezliczoną ilość razy, on 
jednak wciąż 
nie dowierzał i myszkował chytrze w okolicy spiżarni, chcąc o wszystkim 
przekonać się na 
własne oczy.
Zauważono, że zaczyna tyć. Istotnie, z każdym dniem nabierał ciała. Uczeni 
kiwali głowami i 
zagłębiali się w teoretyczne dociekania. Ograniczyli mu wreszcie posiłki, lecz 
on nadal 
popuszczał pasa i pęczniał pod koszulą niepomiernie.
Marynarze szczerzyli zęby w uśmiechu. Wiedzieli, o co chodzi. Kiedy zaś uczeni 
zaczęli go 
śledzić — dowiedzieli się również prawdy. Ujrzeli, jak po śniadaniu wymknął się 
ukradkiem i 
niby żebrak zaczepił marynarza wyciągając rękę. Marynarz z uśmiechem podał mu 
kawałek 
suchara. Człowiek pochwycił po łapczywie, spoglądając nań jak nędzarz na złoto, 
i wrzucił sobie 
za pazuchę. W podobny sposób obchodził i innych rozbawionych marynarzy.
Uczeni zachowali się dyskretnie. Zostawili go w spokoju. Ale kiedyś w tajemnicy 
zrewidowali 
jego łóżko. Było całe wyłożone sucharami. Siennik był nimi wypchany. Wszystkie 
zakamarki 
były ich pełne. A przecież człowiek był przy zdrowych zmysłach. Po prostu 
przedsiębrał środki 
ostrożności na wypadek ponownego głodu, oto wszystko. Wyleczy się z tego — 
zadecydowali 
uczeni. Tak się też stało, zanim jeszcze kotwica „Bedfordu” opadła na dno zatoki 
San Francisco.
Przełożył Zygmunt Glinka
NIEOCZEKIWANE
Widzieć dostrzegalne i robić powszednie — to prosta sprawa. Życie indywidualne 
skłonne jest 
raczej do bezwładu niż ruchu. Skłonność tę wzmaga cywilizacja, w której zasięgu 
widzi się tylko 
dostrzegalne, a nieoczekiwane nadchodzi bardzo rzadko. Jeżeli jednak nadchodzi i 
jest 
wystarczająco ważne, niezaradne jednostki giną. Nie mogą zobaczyć 
niedostrzegalnego, nie 
mogą stawić czoła nieoczekiwanemu, nie potrafią dopasować starannie sformowanego 
życia do 
kształtów odmiennych, niecodziennych łożysk: giną u kresu własnego, utartego 
łożyska.
Bywają jednak ludzie powołani do wielkich przeżyć. Jednostki zaradne wymykają 
się prawu 
dostrzegalnego i powszedniego, przystosowują życie do kształtu 
najdziwaczniejszych nawet 
łożysk, w które zabłądzą lub zostaną zepchnięte siłą. Taką jednostką była Edyta 
Whittlesey. 
Urodziła się w rolniczej okolicy Anglii, gdzie życie płynie naturalnym rzeczy 
porządkiem, a 
nieoczekiwane jest tak bardzo nie oczekiwane, że uchodzi za niemoralność, jeżeli 
się czasami 
zdarzy. Edyta Whittlesey poszła na służbę wcześnie, była więc młoda, gdy 
naturalnym rzeczy 
porządkiem została pokojową wielkiej damy.
Zasadą cywilizacji jest narzucanie ludzkich praw życiu, dopóki nie zacznie ono 
działać 
regularnie i sprawnie, jak maszyna. Unicestwia się nieprzyjemne, przewiduje 
nieuniknione. 
Człowiek nie moknie na deszczu, nie marznie podczas mrozów. Nawet śmierć nie 
skrada się 
groźnie ciachając kosą znienacka, lecz jest przygotowanym zawczasu pogrzebowym 
orszakiem 
sunącym gładko do rodzinnego grobowca, gdzie troskliwie odkurza się wszystko, a 
zawiasy 
oliwi, żeby ich rdza nie pokryła.
Takie właśnie było życie Edyty Whittlesey. Nic się nie działo. Trudno nawet 
nazwać 
wydarzeniem to, że mając dwadzieścia pięć lat towarzyszyła swej pani w wycieczce 
do Stanów 
Zjednoczonych. Łożysko zmieniło tylko kierunek, zostało jednak tym samym dobrze 
naoliwionym łożyskiem. Bez przygód i niespodzianek wiodło na drugą stronę 
Atlantyku. Nawet 
okręt nie był okrętem na morzu, lecz pakownym wielopiętrowym hotelem, który 
porusza się 
szybko i pewnie, niezmiernym ciężarem gniecie fale i zmuszając je do uległości 
odmienia ocean 
w do znudzenia spokojną sadzawkę. Na amerykańskim brzegu łożysko wiodło dalej 
lądem; było 
to bardzo przyzwoite łożysko wiodące do hotelu na każdym postoju, a między 
postojami do 
hoteli na kołach.
W Chicago, kiedy jej pani oglądała jedną stronę życia towarzyskiego, Edyta 
Whittlesey 
poznawała drugą. Objawiła nawet pewną zdolność do zmagania się z nieoczekiwanym 
i do 
zwycięstwa nad nim, gdyż podziękowała za służbę i została Edytą Nelson. Hans 
Nelson, 
imigrant, Szwed z pochodzenia i cieśla z zawodu, ulegał germańskiemu 
niepokojowi, który na 
szlaku wielkiej przygody wciąż popycha tę rasę ku zachodowi. Hans był 
muskularny, ciężki, 
zrównoważony, a mierną wyobraźnię łączył z niezwykłą przedsiębiorczością. 
Posiadał nadto 
uczciwość i dar kochania równe jego niepożytej energii.
— Będę pracował ciężko, a jak zbiorę trochę pieniędzy, pojadę do Colorado — 
rzekł Edycie 
następnego dnia po ślubie.
Po roku Nelsonowie byli w Colorado, gdzie Hans pierwszy raz ujrzał kopaczy złota 
i zaraził 
się ich gorączką. Poszukiwania wiodły go przez Dakotę, Idaho i wschodni Oregon, 
aż do gór 
Kolumbii Brytyjskiej. W obozie i na szlaku Edyta Nelson towarzyszyła mężowi — 
dzieliła jego 
szczęście, kłopoty i trudy. Dreptanie hodowanej w domu kobiety zamieniła na 
posuwisty chód 
górala. Nauczyła się spoglądać w oczy niebezpieczeństwu śmiało, ze zrozumieniem, 
i na zawsze 
pożegnała paniczny strach zrodzony z nieświadomości, pospolity wśród 
mieszczuchów. Bo 
mieszczuchy głupieją ze strachu jak przerażone konie i zamarli ze zgrozy 
oczekują losu, zamiast 
porwać go za bary, albo rzucają się naprzód i w samobójczym pędzie ścielą drogę 
własnymi 
trupami.
Edyta Nelson spotykała nieoczekiwane na każdym zakręcie ścieżki, a wzrok 
wyćwiczyła tak, 
że w krajobrazie widziała przede wszystkim niedostrzegalne, ukryte. Ona, co nie 
zajmowała się 
kuchnią nigdy w życiu, potrafiła upiec doskonały chleb nad otwartym ogniem na 
zwyczajnej 
patelni, i to bez użycia chmielu, drożdży czy proszku do pieczenia. A kiedy 
zużyła ostatni kubek 
mąki i ostatni kawałek boczku, stać ją było na przystosowanie się do 
okoliczności: z mokasynów 
i miękko garbowanych skórzanych części ubrania i rynsztunku przyrządziła niby to 
gulasz, który 
mimo wszystko trzymał dusze w cielesnej powłoce i dawał siły do wleczenia się 
naprzód. 
Nauczyła się objuczać zarówno konia, jak człowieka, choć było to zadanie, które 
złamałoby 
mieszkańca miasta i odarło go z resztek ambicji. Wiedziała nawet, jakie węzły 
najlepiej nadają 
się do tego lub owego rodzaju bagażów. Umiała także — nie tracąc równowagi ducha 
— rozpalić 
ogień z mokrego drewna podczas gwałtownej ulewy. Krótko mówiąc, Edyta Nelson pod 
każdym 
względem zwyciężała nieoczekiwane. Ale WIELKIE NIEOCZEKIWANE miało jeszcze 
zastąpić 
jej, drogę i wystawić Edytę na ciężką próbę.
Fala poszukiwaczy złota odpływała na północ, ku Alasce, więc nurt ten musiał 
porwać i rzucić 
w stronę Klondike Hansa Nelsona z żoną. Jesienią roku 1897 znaleźli się w Dyea, 
nie mieli 
jednak pieniędzy, aby przenieść sprzęt na drugą stronę Przełęczy Chilkoot i 
spławić później w 
dół Yukonu do Dawson. Owej zimy Hans Nelson pracował w swoim fachu, pomagał przy 
budowaniu wyrastających jak grzyby po deszczu domów miasta Skaguay, gdzie 
zaopatrywali się 
kopacze.
Cieśla był w ostatecznej rozpaczy. Przez całą zimę słyszał nieodparty zew 
Alaski. Najgłośniej 
wołała Zatoką Latuya, toteż latem. 1898 roku długie na siedemdziesiąt stóp 
czółno Siwaszów 
płynęło labiryntem skał nadbrzeżnych. W czółnie byli Hans Nelson i jego żona, a 
prócz nich (nie 
licząc Indian) trzech białych mężczyzn. Indianie zostawili pasażerów i bagaże 
nad ustronną 
zatoczką mniej więcej sto mil od Zatoki Latuya i wrócili do Skaguay. Trzej biali 
ludzie zostali, 
ponieważ wchodzili w skład zorganizowanej grupy, której uczestnicy pokrywali w 
równych 
częściach koszt wyprawy i mieli otrzymywać jednakowe zyski. Edyta Nelson podjęła 
się 
gospodarowania, przysługiwał jej więc udział taki sam jak mężczyznom.
Zrąbano pierwsze jodły, zbudowano trzyizbową chatę. Utrzymywanie w niej porządku 
stanowiło zadanie Edyty Nelson. Mężczyźni mieli szukać złota, co robili, i 
znaleźć złoto, co 
również się powiodło. Nie było to wspaniałe odkrycie, lecz dość ubogi pokład, 
gdzie 
wielogodzinna harówka przynosiła każdemu kopaczowi piętnaście do dwudziestu 
dolarów 
dziennie. Lato, krótkie na Alasce, przeciągało się niezwyczajnie, więc Hans 
Nelson i jego 
towarzysze korzystali ze sposobności i powrót do Skaguay: odkładali z dnia na 
dzień. W końcu 
było za późno. Od dawna uzgodniono, że poszukiwacze odpłyną w towarzystwie 
kilkudziesięciu 
miejscowych Indian, którzy wybierali się w jesienną podróż handlową wybrzeżem 
oceanu, 
Siwasze czekali na białych do ostatniej chwili, wreszcie ruszyli w drogę. Spółka 
nie miała 
wyboru; musiała wyglądać przypadkowej okazji. Tymczasem trzebiono drzewa na 
działce i 
gromadzono opał.
Indiańskie lato marudziło, drzemało. Później nagle, jak na dźwięk surmy, 
przyszła zima. 
Nadciągnęła nocą, a kiedy kopacze zbudzili się, wyła wichura, szalała zamieć 
śnieżna, zamarzały 
wody. Nawałnica ścigała nawałnicę, w przerwach zaś panowała cisza i słychać było 
tylko szturm 
morza na bezludne wybrzeże, gdzie słone bryzgi inkrustowały plażę zlodowaciałą 
bielą.
W chacie działo się dobrze. Zdobyty złoty piasek wart był około ośmiu tysięcy 
dolarów i 
poszukiwacze mogli się tylko cieszyć.
Porobili rakiety śnieżne, tropili zwierzynę, by zaopatrywać spiżarnię w świeże 
mięso, a w 
długie wieczory siadywali przy tasiemcowych partiach wista lub pedro. Ponieważ 
ustała praca na 
działce, Edyta Nelson przekazała mężczyznom podsycanie ognia i zmywanie naczyń, 
sama zaś 
cerowała skarpety i naprawiała odzież.
W ciasnej chacie nie znano utyskiwań, swarów, drobnych sprzeczek, więc 
mieszkańcy jej 
często gratulowali sobie wzajemnie, że żyją tak wesoło i po przyjacielsku. Hans 
Nelson (solidny, 
poważny, raczej sztywny) szczerze i od dawna podziwiał żonę za jej łatwość 
obcowania z 
ludźmi. Harkey — wysoki, chudy Amerykanin z Teksasu, człowiek przyjemny, choć 
małomówny, dobrze zgadzał się z towarzystwem, póki nikt nie zahaczył jego 
teorii, że złoto 
rośnie. Czwarty wspólnik, Michael Dennin, wnosił do zacisznej izby irlandzki 
humor. Był 
wysoki, atletycznie zbudowany, skłonny do nagłych wybuchów gniewu o byle 
drobiazg i 
niezawodnie pogodny w obliczu wielkich przykrości lub ciężkich trudów. Piąty i 
ostatni z 
kompanii, Dutchy*, z własnej woli stanowił zwykły cel żartów. Sam sobie robił na 
przekór, byle 
budzić śmiech na swój rachunek i byle trwała uciecha. Zdaje się, miał jasny, 
świadomy cel w 
życiu: chciał być wesołkiem, szafarzem śmiechu.
Poważne kłótnie nie mąciły nigdy nastroju w szczupłym gronie. Panował tam 
umiejętnie 
podsycany, pełen zadowolenia duch pomyślności, gdyż każdy mógł poszczycić się 
wynikiem 
krótkiej pracy w ciągu lata: szesnastoma setkami dolarów.
Wreszcie nadeszło Nieoczekiwane.
Mieszkańcy chaty usiedli do śniadania późno, jak zwykle od czasu, gdy zima 
przerwała 
regularną pracę przy dobywaniu złota. Była już ósma, ale paliła się świeca 
zatknięta w szyjkę 
butelki. Edyta i Hans zajmowali oba końce stołu. Po jednej stronie, plecami do 
drzwi, siedzieli 
Harkey i Dutchy. Miejsce naprzeciw nich było wolne. Dennin nie przyszedł 
jeszcze.
Hans Nelson zerknął na pusty stołek, wolno pokiwał głową i siląc się na dobry 
humor, 
powiedział:
— Zawsze pierwszy pcha się do żarcia. Bardzo dziwne. Może zachorował?
— Gdzie Michael? — zapytała Edyta.
— Wstał trochę wcześniej od nas i wyszedł na dwór — wyjaśnił Harkey.
Dutchy zrobił rozpromienioną minę, jak gdyby gotował figiel. Udawał, że wie coś 
niecoś o 
powodach nieobecności Dennina. Uśmiechał się tajemniczo. Inni zaczęli go głośno 
wypytywać. 
Edyta zajrzała do sypialni mężczyzn i wróciła do stołu. Hans spojrzał na żonę, 
lecz przecząco 
pokręciła głową.
— Nigdy nie spóźnia się na posiłki — orzekła.
— Nic nie rozumiem — podjął Hans. — Zawsze ma apetyt pierwsza klasa; je niczym 
wilk.
— Bardzo niedobrze — odezwał się Dutchy i smutno pokiwał głową.
Zebrani przy stole zaczęli żartować na temat zniknięcia towarzysza.
— Wielka szkoda! — wtrącił znów Dutchy.
— Czego szkoda? — zapytał chór.
— Biedny Michael — westchnął Dutchy grobowym tonem.
— A cóż się stało Michaelowi? — zawołał Harkey.
— On więcej wcale nie głodny — ubolewał Dutchy. — Cały apetyt precz! On nie lubi 
żarcia.
— Nie widać tego, by wpycha zawsze, aż mu się uszy trzęsą — powiedział Harkey.
— On nie chce być niegrzeczny dla pani Nelson — podjął szybko Dutchy. — Ja wiem, 
ja 
wiem wszystko! To bardzo niedobre. Po co on tutaj nie jest? Bo wyszedł na dwór. 
Po co wyszedł 
na dwór? Żeby dostać apetyt. Jak on to robi? Chodzi boso po śniegu. Aha! Ja wiem 
wszystko! 
Tak bogate ludzie robią apetyt, kiedy apetyt pójdzie precz. Michael ma tysiąc i 
sześć setek 
dolarów. On bogaty człowiek. On nie miał apetytu. Jak otworzyliście drzwi, 
widzieliście, jak 
chodził boso po śniegu. Ale wy nie widzieliście apetytu. To cała bida Michaela! 
Jak on zobaczy 
apetyt, on go cap! i przyjdzie na śniadanie.
Bredniom wesołka odpowiedział donośny śmiech. Ledwie przebrzmiał, drzwi otwarły 
się i do 
izby wszedł Dennin. Siedzący przy stole odwrócili głowy, spojrzeli na 
spóźnionego przybysza. 
Trzymał dubeltówkę. W oczach wszystkich podniósł ją do ramienia i dwa razy dał 
ognia. Po 
pierwszym strzale Dutchy padł na stół, wywrócił kubek z kawą i płową czupryną 
zarył w talerzu 
płatków owsianych. Czołem przygniótł bliższy brzeg, toteż pełen włosów talerz 
stanął na blacie 
stołu pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Harkey podskoczył, zerwał się z 
miejsca, ale trafiony 
drugim strzałem, upadł twarzą na podłogę. „Wielki Boże!” — zagulgotało mu w 
krtani i zamarło.
Tak przyszło NIEOCZEKIWANE.
Hans i Edyta zdrętwieli. Sztywno siedzieli za stołem, urzeczony wzrok utkwili w 
mordercy. 
Niewyraźnie widać go było przez obłok prochowego dymu. Wśród grobowej ciszy kawa 
rozlana 
z kubka Dutchy’ego ściekała na podłogę: kap, kap, kap… Dennin złamał dubeltówkę. 
Wyrzucił 
puste gilzy. Trzymając strzelbę w jednej ręce, drugą sięgnął do kieszeni po 
ładunki.
Wsuwał je właśnie do luf, gdy Edyta Nelson ocknęła się, zaczęła działać. Nie 
miała 
wątpliwości, że Dennin chce zabić ją i Hansa. Na chwilę — nie dłuższą niż trzy 
sekundy — 
poraziła, sparaliżowała kobietę potworna, niepojęta forma, w jakiej objawiło się 
nieoczekiwane. 
Później Edyta wyszła mu na spotkanie, chwyciła je za bary. Chwyciła zresztą w 
ścisłym słowa 
tego znaczeniu, gdyż kocim susem skoczyła na mordercę i obydwiema rękami 
uczepiła się 
szalika, który miał związany na szyi. Dennin, napadnięty znienacka, zachwiał 
się, cofnął o kilka 
kroków. Próbował odzyskać swobodę ruchów, nie wypuszczał broni z ręki. Stało się 
wszakże coś 
dziwnego: twarde mięśnie Edyty nabrały kociej zwinności. Kobieta uskoczyła w bok 
i 
szarpnięciem za szyję przegięła mordercę prawie do podłogi. Wyprostował się, 
okręcił szybko 
dokoła własnej osi. Edyta nie wypuszczała szalika. Trzymała mocno i uczepiona 
oburącz 
wirowała wraz z Denninem. Wreszcie nogi jej oderwały się od podłogi, a ciało 
zaczęło krążyć w 
powietrzu tworząc wir, który nagle zderzył się ze stołkiem. Mężczyzna i kobieta 
runęli na 
podłogę, lecz w upadku nie zaprzestali obłąkańczej walki i szamocząc się 
przemierzyli połowę 
izby.
Hans Nelson oprzytomniał, pojął nieoczekiwane o pół sekundy później niż żona. 
Procesy 
nerwowe i procesy myślowe zachodziły w nim wolniej. Był większym organizmem, 
toteż 
zmarnował pół sekundy, nim dostrzegł, zrozumiał, zaczął wreszcie działać. Edyta 
zdążyła już 
skoczyć na Dennina i chwycić go za gardło, gdy Hans porwał się na nogi. Ale nie 
był tak chłodny 
i opanowany jak żona. Wpadł w furię, w szał godny Wikinga. W chwili gdy podnosił 
się ze 
stołka, otworzył usta i wydał głos pośredni między rykiem a wyciem. Błyskawiczny 
wir dwóch 
ciał krążył już po izbie, a Hans rycząc wciąż i wyjąc ścigał go i pochwycił 
wreszcie, kiedy Edyta 
i Dennin runęli na podłogę.
Hans rzucił się na powalonego mordercę i nieprzytomnie zaczął okładać go 
pięściami. Tłukł 
potężnie, jak młotem, toteż Edyta poczuła wkrótce, że Dennin nie stawia już 
oporu. Wypuściła z 
rąk szalik, odpełzła nieco dalej. Dysząc ciężko leżała na podłodze i patrzyła. 
Wciąż padały 
szaleńcze razy. Dennin nie czuł ich bodaj. Nie reagował, nie ruszał się nawet. 
Kobiecie przyszło 
na myśl, że musiał zemdleć. Zawołała, żeby Hans dał spokój. Krzyknęła po raz 
drugi, ale Hans 
nie zwracał uwagi na jej głos. Chwyciła męża za rękę, lecz osiągnęła tylko tyle, 
że rozmach 
osłabł trochę.
Nie podszept rozsądku skłonił kobietę do tego, co zrobiła później, nie litość 
ani posłuszeństwo 
nakazowi religii: „Nie zabijaj!” Było to raczej poczucie prawa. Etyka rasy i 
otoczenia z dni 
młodości kazały jej własnym ciałem osłonić bezbronnego mordercę przed furią 
męża. Hans 
spostrzegł, że bije żonę, i wtedy dopiero przestał. Pozwolił Edycie odciągnąć 
się od ofiary. 
Podobnie rozjuszony, ale karny pies pozwala odciągnąć się swojemu panu. 
Podobieństwo to 
sięgało jeszcze dalej. Na zwierzęcy sposób złość harczała w głębi gardzieli 
Nelsona,. który kilka 
razy próbował znów rzucić się na zdobycz i uczyniłby to niezawodnie, gdyby Edyta 
zwinnie nie 
zagradzała mu drogi.
Uparcie odciągała szaleńca, wlokła do tyłu. Nigdy nie widziała męża w takim 
stanie, więc 
bała się go bardziej niż Dennina w gorączce walki. Nie mogła uwierzyć, że ta 
rozszalała bestia 
jest jej Hansem. Ze zgrozą uświadomiła sobie nagle, że jak dziki zwierz może w 
każdej chwili 
chwycić jej dłoń zębami. Hans nie chciał bić żony, lecz gorąco pragnął podjąć 
przerwaną 
egzekucję. Przez kilka sekund szamotał się to w jedną, to w drugą stronę, lecz 
Edyta cierpliwie 
zagradzała mu drogę, uchylała się z nim razem, aż wreszcie rozsądek zaczął 
powracać i mąż dał 
za wygraną.
Obydwoje z trudem dźwignęli się na nogi. Hans stanął pod ścianą, oparł się 
plecami. Twarz 
mu drgała, w gardle głuche, nieprzerwane warczenie cichło z sekundy na sekundę, 
aż umilkło 
zupełnie. Przyszła pora na reakcję. Edyta stała pośrodku izby. Załamywała ręce, 
jęczała i 
wzdychała ciężko, trzęsła się jak liść na wietrze.
Nelson nie patrzył na nic, nic nie widział. Ale wzrok Edyty błądził niespokojnie 
po scenie 
niedawnych wydarzeń, od jednego szczegółu do drugiego. Dennin leżał bez ruchu 
niedaleko 
stołka obalonego szaleńczym wirem. Częściowo pod sobą miał dubeltówkę, nie 
zamkniętą 
jeszcze po wyrzuceniu pustych gilz. Z jego prawej dłoni wysuwały się dwa 
ładunki. Nie zdążył 
ich włożyć w lufy, ale kurczowo ściskał palcami, póki nie opuściła go 
przytomność. Harkey leżał 
twarzą do podłogi w miejscu, na którym upadł. Dutchy pochylony na blat stołu 
nurzał płową 
czuprynę w talerzu płatków owsianych, a talerz sterczał wciąż pod kątem 
czterdziestu pięciu 
stopni. Ten sterczący talerz szczególnie interesował Edytę. Czemu nie spada? To 
pocieszne! 
Zgodnie z naturalnym porządkiem rzeczy talerz płatków owsianych nie powinien 
stać kantem na 
stole, choćby nawet zamordowano człowieka.
Edyta przeniosła wzrok na Dennina, zaraz jednak wróciła do szczególnego talerza. 
Był taki 
zabawny! Odczuła histeryczną ochotę do śmiechu. Później uprzytomniła sobie ciszę 
i zapomniała 
o talerzu. Zapragnęła, by coś się zdarzyło. Jednostajne kapanie kawy ze stołu na 
podłogę 
podkreślało tylko grobowe milczenie. Czemu Hans nic nie robi, nie mówi? 
Spojrzała na niego i 
otworzyła usta, lecz przekonała się, że język nie chce pełnić zwyczajnych 
funkcji. Gardło bolało 
ją dziwnie, usta miała suche, jak gdyby kostropate. Mogła tylko gapić się na 
męża, ten zaś gapił 
się na nią.
Nagle ciszę przerwał ostry metaliczny brzęk. Edyta krzyknęła, spojrzała w stronę 
stołu. Talerz 
spadł nareszcie. Hans westchnął, jak gdyby przebudzony ze snu. Brzęk talerza był 
dla Nelsonów 
początkiem życia w nowym świecie. Chata symbolizowała ów nowy świat, w którym od 
dzisiaj 
mieli obracać się i działać. Dawna chata zniknęła na zawsze. Widnokręgi były 
zupełnie nowe, 
obce. Nieoczekiwane jak czarnoksiężnik musnęło porządek rzeczy, odmieniło 
perspektywy, 
przetasowało wartości, zrobiło zwodniczą mieszaninę ze wszystkiego, co realne i 
nierealne.
— Mój Boże! Hans!
Takie były pierwsze słowa Edyty.
Nelson nie odpowiedział. Ze zgrozą popatrzył na żonę i powoli rozejrzał się po 
izbie, pierwszy 
raz zaczął badać ją dokładnie. Później włożył czapkę i ruszył w stronę drzwi. 
Edytę ogarnęło 
przerażenie.
— Dokąd idziesz?! — krzyknęła.
Rękę miał na klamce. Odwrócił się i powiedział:
— Wykopać groby.
— Nie zostawiaj mnie, Hans, z… — spojrzeniem omiotła izbę — …z tym wszystkim..
— No przecież trzeba je kiedyś wykopać — odpowiedział.
— Nie wiesz jeszcze, ile — sprzeciwiła się rozpaczliwie, a widząc, że mąż się 
waha, dodała: 
— A zresztą, pójdę z tobą, to ci pomogę.
Wrócił do stołu. Machinalnie objaśnił palcami świecę. Później rozpoczęły się 
oględziny. 
Harkey i Dutchy nie żyli. Wyglądali okropnie, bo morderca strzelał z bardzo 
bliska. Hans nie 
chciał podejść do Dennina, więc Edyta musiała samodzielnie przeprowadzić tę 
część śledztwa.
— Żyje! — zawołała.
Hans zbliżył się i z góry spojrzał na mordercę.
— Coś mówił! — zapytała Edyta, gdy w gardle męża zacharczały nieartykułowane 
dźwięki.
— Mówiłem, że to cholerna szkoda, że taki nie zdechł — odpowiedział Nelson.
Edyta schyliła się nad leżącym ciałem.
— Zostaw go — rozkazał Nelson surowym, nie swoim głosem. Opanowana nagłą trwogą 
podniosła wzrok na męża. Chwycił dubeltówkę upuszczoną przez Dennina i zaczął ją 
nabijać.
— Co robisz?! — krzyknęła prostując się gwałtownie.
Hans milczał. Przyłożył kolbę do ramienia. Widząc to, Edyta chwyciła lufę blisko 
wylotu, 
szarpnęła w górę.
— Zostaw mnie! — krzyknął Hans ochryple.
Chciał jej wyrwać broń, ale kobieta przysunęła się bliżej, objęła go wpół.
— Hans! Hans! — zawołał. — Zbudź się! Opamiętaj! Nie bądź szalony!
— On zabił Dutchy’ego i Harkeya — odrzekł mąż. — Muszę go zabić.
— Ależ to zbrodnia! — sprzeciwiła się gwałtownie. — Istnieje przecież prawo!
Wykrzywił się wzgardliwie, jak gdyby chciał dać do zrozumienia, że nie wierzy w 
istnienie 
prawa w takiej okolicy. Ale powtórzył tylko beznamiętnie, uparcie:
— On zabił Dutchy’ego i Harkeya.
Edyta długo przekonywała męża, była to jednak dysputa jednostronna, gdyż 
ograniczał się do 
wypowiadanego raz po raz: „On zabił Dutchy’ego i Harkeya”. Kobieta nie 
ustępowała jednak, 
nie była w stanie uwolnić się od wpływów wychowania z lat dziecinnych, od krwi 
swojego 
narodu. Poczucie praworządności stanowiło jej dziedzictwo, a stosowanie prawa 
było dla niej 
jedynym słusznym postępowaniem. Innej uczciwej drogi nie mogła sobie wyobrazić. 
Hans — 
własnoręcznie wymierzający sprawiedliwość — byłby w równej niezgodzie z prawem, 
jak 
zbrodnia Dennina. „Dwa złe postępki nie dają w sumie dobrego — rozumowała Edyta 
— istnieje 
więc tylko jeden sposób ukarania mordercy: sposób legalny, ustalony przez 
porządek społeczny”. 
Wreszcie Nelson skapitulował.
— Dobrze — burknął. — Niech stanie na twoim. Jutro czy pojutrze on zabije ciebie 
albo 
mnie. Sama zobaczysz.
Pokręciła głową i wyciągnęła rękę po dubeltówkę. Hans był gotów oddać ją żonie, 
lecz 
zawahał się w ostatniej chwili.
— Pozwól mi go zastrzelić. Tak będzie lepiej — poprosił.
Znów pokręciła głową i Hans powtórnie wyciągnął do niej rękę ze strzelbą. Wtem 
drzwi 
otworzyły się i do izby, wszedł bez pukania Indianin. Wraz z nim wtargnął 
podmuch wiatru i 
zawierucha śnieżnych płatków. Nelsonowie odwrócili głowy, spojrzeli na 
przybysza. Hans 
trzymał jeszcze dubeltówkę. Nieproszony gość bez dreszczu przyjął do wiadomości 
krwawą 
scenę. Przelotnym spojrzeniem obrzucił trupy i rannego. Na twarzy jego nie 
odmalowało się 
zdziwienie ani ciekawość. Harkey leżał u jego nóg, ale Indianin nie zwracał nań 
uwagi. Dla niego 
zwłoki Harkeya nie istniały.
— Straszna wiatr — odezwał się na powitanie. — Wszystko dobrze, co? Bardzo 
dobrze?
Hans ściskał w ręku strzelbę. Był pewien, że Indianin jemu przypisuje 
zmasakrowane ciała. 
Błagalnie spojrzał na żonę.
— Jak się masz, Negook — powiedziała z wysiłkiem. — Nie, nie bardzo dobrze. 
Straszne 
nieszczęście.
— Do widzenia. Już idę. Bardzo pilno — odrzekł Negook. Ostrożnie, bez pośpiechu 
przestąpił 
czerwoną kałużę na podłodze, otworzył drzwi i wyszedł.
Mężczyzna i kobieta spojrzeli na siebie.
— Myśli, że to nasza robota — wykrztusił Hans — że moja…
Edyta milczała chwilę. Następnie powiedziała zwięźle, rzeczowym tonem:
— Mniejsza, co Negook myśli. To okaże się później. Teraz mamy dwa groby do 
wykopania. 
Ale przede wszystkim trzeba związać Dennina, żeby nie mógł uciec.
Hans nie chciał dotknąć mordercy, więc Edyta skrępowała mu mocno ręce i nogi. 
Później 
wyszli w zamieć śnieżną. Zlodowaciała ziemia nie ustępowała pod uderzeniem 
kilofa. 
Nelsonowie przynieśli drewno i na oczyszczonej ze śniegu twardej skorupie 
rozniecili ognisko. 
Płonęło godzinę i rozmiękczyło kilka cali zmarzniętej powłoki. Teraz należało 
wybrać łopatami 
tę warstwę i na nowo rozpalić ogień. Grób pogłębiał się z szybkością dwóch lub 
trzech cali na 
godzinę.
Praca była ciężka i żmudna. Tumany śniegu nie pozwalały ognisku palić się jak 
należy. Wiatr 
przenikał odzież, mroził skostniałe ciała. Nelsonowie odzywali się rzadko. 
Zawierucha 
przeszkadzała rozmowie. Najprzód próbowali odgadnąć motywy zbrodni Dennina. 
Później 
milczeli przejęci grozą. O pierwszej Hans spojrzał w stronę chaty i oznajmił, że 
jest głodny.
— Nie, Hans — odpowiedziała żona. — Nie teraz. Trudno wymagać, żebym sama poszła 
do 
chaty… do tej chaty… i gotowała obiad.
Koło drugiej Hans zgodził się towarzyszyć żonie, lecz zatrzymała go przy pracy. 
O czwartej 
oba doły zostały skończone. Były płytkie, nie głębsze niż na dwie stopy, 
nadawały się jednak do 
zamierzonego celu. Tymczasem zapadła noc. Hans wyciągnął sanki i dwa trupy 
powędrowały 
przez ciemności i zadymkę do zlodowaciałego grobowca. Pogrzeb nie przypominał w 
niczym 
uroczystego konduktu. Sanki głęboko tonęły w zaspach, opierały się mocno. 
Nelsonowie nie jedli 
nie od poprzedniego dnia, toteż osłabli z głodu i nerwowego wyczerpania. Nie 
mieli sił, by 
walczyć z wichurą, i od czasu do czasu padali obalani nagłym podmuchem. Sanki 
wywracały się 
kilkakrotnie, trzeba więc było ładować na nie od nowa upiorny bagaż. Ostatnie 
sto stóp do 
grobów wiodło pod górę, stromym zboczem. Hans i Edyta przebyli tę drogę na 
czworakach, niby 
psy pociągowe. Z rąk uczynili przednie nogi, dłonie nurzali w śniegu. Mimo to 
dwa razy ciężar 
ściągał ich w tył po stoku wzgórka. Żywi i umarli, postronki zaprzęgu i sanki — 
wszystko to 
sunęło na dół w straszliwym nieładzie.
— Jutro ustawię w głowach mogił deski z ich nazwiskami — powiedział Hans po 
zasypaniu 
dołów.
Edyta szlochała. Nabożeństwo żałobne ograniczyła do kilku urywanych zdań. Na nic 
więcej 
nie mogła się zdobyć. Osłabła i mąż prawie ją odniósł do chaty.
Dennin odzyskał przytomność. Od dawna przewracał się z boku na bok i daremnie 
próbował 
zrzucić pęta. Na Hansa i Edytę spoglądał pałającym wzrokiem, nie zaczynał jednak 
rozmowy. 
Nelson nadal wzbraniał się dotknąć mordercy. Patrzył posępnie, jak żona wlecze 
go do sypialni 
mężczyzn, gdzie — mimo licznych wysiłków — nie mogła dźwignąć ciężaru z podłogi 
na 
pryczę.
— Pozwól mi go zastrzelić. Tak będzie lepiej. Od razu skończą się kłopoty — 
wystąpił Hans z 
ostatnią prośbą.
Edyta pokręciła głową i schyliła się, by wznowić próby. Ze zdziwieniem poczuła, 
że 
bezwładne ciało dało się unieść zupełnie łatwo, odgadła więc, że Hans zmiękł i 
pospieszył jej z 
pomocą. Później przyszła kolej na sprzątanie kuchni. Podłoga opowiadała jednak 
uparcie o 
tragedii i przestała wtedy dopiero, gdy Hans zheblował poplamione deski, a 
strużynami napalił w 
piecu.
Dnie przechodziły i mijały. Wiele było ciemności i ciszy przerywanej tylko 
nawałnicami i 
grzmotem zamarzającego morza, którą szturmowało wybrzeże. Hans słuchał 
najlżejszego 
skinienia Edyty. Utracił swą wspaniałą przedsiębiorczość. Żona chciała policzyć 
się z Denninem 
na swój sposób, w jej więc rękach zostawił całą sprawę.
Morderca był nieustanną groźbą. W każdej chwili mógł uwolnić się te więzów, 
toteż 
Nelsonowie pilnowali go dniem i nocą. Zawsze jedno lub drugie siedziało przy nim 
z nabitą 
strzelbą w pogotowiu. Zrazu Edyta ustanowiła ośmiogodzinne warty, ale tak długie 
i 
nieprzerwane napięcie było zbyt nużące. Później zmieniała się z mężem co cztery 
godziny. 
Nelsonowie musieli jednak spać, a że posterunku nie mogli opuszczać w nocy, 
prawie cały wolny 
czas poświęcali czuwaniu nad Denninem. Resztę pochłaniało przyrządzanie posiłków 
i zbieranie 
drewna na opał.
Po wizycie złożonej nie w porę przez Negooka Indianie omijali chatę. Edyta 
wysłała do nich 
Hansa z propozycją, żeby czółnem wzdłuż wybrzeża morskiego odwieźli Dennina do 
najbliższej 
osady białych lub bodaj faktorii. Misja ta spełzła na niczym. Z kolei pani 
Nelson wybrała się 
sama i odbyła rozmowę z Negookiem. Był on naczelnikiem małej wioski i w pełni 
oceniał wagę 
tego stanowiska; swoją politykę wyłożył jasno i w niewielu słowach.
— To zmartwienie białych — powiedział — nie zmartwienie Siwaszów. Moi ludzie wam 
pomogą, zmartwienie będzie także zmartwieniem Siwaszów. Jak zmartwienie białych 
będzie 
razem ze zmartwieniem Siwaszów, zrobi się jedno zmartwienie, bardzo wielkie 
zmarwienie, 
takie, że wcale nie będzie mu końca. Zmartwienie niedobre. Moi ludzie nie 
zrobili nic złego. Po 
co mają wam pomagać i mieć zmartwienie?
Edyta wróciła z kwitkiem do straszliwej chaty i nie kończących się 
czterogodzinnych wart. 
Często podczas swojej zmiany, gdy z nabitą dubeltówką siedziała nad więźniem, 
przymykała 
oczy i zaczynała drzemać. Za każdym razem budziła się przerażona. Chwytała 
strzelbę i szybko 
zerkała na Dennina. Były to odruchy nerwowe, które wywierały zgubny wpływ na 
organizm. 
Bała się tego człowieka. Nawet na jawie nie mogła stłumić przerażenia i 
raptownie sięgała po 
broń, ilekroć poruszył się pod kocami. Była bliska rozstroju nerwowego i zdawała 
sobie z tego 
sprawę.
Najprzód gałki oczne zaczynały drgać tak, że musiała zamykać oczy, by to 
powstrzymać. Z 
kolei przyszło nerwowe mruganie, bezwiedne, niemożliwe do opanowania. Kobieta 
była 
wyczerpana fizycznie i nerwowo, ponadto zaś nie mogła zapomnieć tragedii. Wciąż 
odczuwała 
grozę nie mniejszą niż w ów pierwszy ranek, kiedy nieoczekiwane wkroczyło do 
chaty i wzięło 
ją w posiadanie. Pełniąc codzienne posługi przy więźniu zaciskała zęby, żelazną 
ręką trzymała na 
wodzy ciało i ducha.
Hans reagował odmiennie. Bez reszty uległ myśli, że obowiązkiem jego jest 
uśmiercenie 
Dennina, ilekroć więc zajmował się spętanym jeńcem lub czuwał przy nim, Edytę 
dręczyła 
obawa, że mąż wpisze nową szkarłatną pozycję w kronice chaty. Często przeklinał 
mordercę, 
obchodził się z nim brutalnie. Próbował jednak maskować zbrodniczą manię i od 
czasu do czasu 
mówił żonie:
— Przyjdzie pora, że sama będziesz chciała, żebym go zabił, a ja tego nie 
zrobię. Sprzykrzy 
mi się cała historia.
Nieraz podczas zmiany Hansa Edyta wchodziła cichaczem do sypialni. Strażnik i 
więzień 
złowieszczo wpatrywali się w siebie, niby dwie dzikie bestie. Na twarzy Nelsona 
wypisana była 
żądza mordu. Dennin miał obłąkaną, zaciętą minę szczura zapędzonego w pułapkę.
— Hans! — wołała wtedy kobieta. — Ocknij się, Hans!
Wracał do przytomności, opamiętywał się wystraszony, pełen wstydu, ale 
bynajmniej nie 
skruszony.
Hans stał się zatem drugim czynnikiem problemu, który nieoczekiwane dało Edycie 
do 
rozwiązania. Z początku chodziło jedynie o słuszne postąpienie z Denninem, a 
słuszne wydawało 
się jej tylko trzymanie go pod strażą do chwili, gdy będzie mógł stanąć przed 
właściwym 
trybunałem. Później powstała kwestia Hansa. Edyta zrozumiała, że w grę wchodzą 
władze 
umysłowe i zbawienie duszy męża. Niebawem odkryła więcej. Problem obejmował 
również jej 
własne siły i odporność. Uginała się pod brzemieniem. Jej lewe ramię odmawiało 
posłuszeństwa, 
zaczynało drgać. Nie potrafiła donieść do ust pełnej łyżki, nie mogła ufać 
zagrożonej ręce. 
Doszła do wniosku, że to objawy tańca świętego Wita. Dręczyła się pytaniem, jak 
daleko sięgną 
skutki choroby. Co będzie, jeżeli ona załamie się zupełnie? Nową grozą była 
wizja 
prawdopodobnej przyszłości, gdy w chacie pozostanie tylko Dennin z Hansem.
Czwartego dnia morderca odzyskał mowę.
— Co myślicie ze mną zrobić? — brzmiało jego pierwsze pytanie, które powtarzał 
później 
codziennie i wiele razy na dzień.
Edyta odpowiadała zawsze, że na pewno ona i jej mąż potraktują go zgodnie z 
prawem. 
Następnie zadawała swoje nieodmienne pytanie:
— Czemu to zrobiłeś?
Dennin nie odpowiadał. Wybuchał gniewem, klął, rzucał się, szarpał krępujące go 
rzemienie z 
surowej skóry. Groził Edycie albo mówił, jak zapłaci Nelsonom, kiedy się 
wyzwoli, co musi 
nastąpić wcześniej lub później. W takich przypadkach kobieta odwodziła kurki 
dubeltówki, 
gotowa posłać mu na spotkanie śmiercionośny ołów, jeśli Dennin odzyska swobodę 
ruchów. Ale 
serce biło jej mocno, drżała trwożliwie, odchodziła od zmysłów z napięcia i 
przerażenia.
Z biegiem czasu morderca złagodniał nieco. Znużyła go ta sama, wciąż leżąca 
pozycja — tak 
przynajmniej rozumowała Edyta. Zaczął prosić i błagać, by go rozwiązać. Sypał 
szalonymi 
obietnicami. Nie uczyni Nelsonom krzywdy. Sam powędruje wzdłuż wybrzeża 
morskiego i 
dobrowolnie odda się w ręce sprawiedliwości. Odstąpi Nelsonom swoją część złota. 
Przepadnie 
w sercu dziewiczej puszczy i nigdy, przenigdy nie wróci do cywilizacji. Odbierze 
sobie życie 
zaraz po wyzwoleniu z pęt. Błagania kończyły się zwykle majaczeniem. Edyta była 
zdania, że 
morderca traci chwilami przytomność, nieodmiennie jednak kręciła głową i 
milcząco odmawiała 
Denninowi wolności, do której tęsknił tak, że często wpadał w dziką furię.
Mijały tygodnie. Więzień łagodniał coraz bardziej. Znużenie dochodziło do głosu, 
tłumiło 
wszystko inne.
— Taki jestem zmęczony, taki zmęczony — pomrukiwał często i jak rozkapryszone 
dziecko 
kręcił głową na poduszce.
Prosił pokornie o śmierć. Błagał o nią Edytę. Zaklinał Hansa, by położył kres 
jego mękom. 
Chciał nareszcie odpocząć. Odpocząć!
Niebawem wytworzyły się warunki nie do zniesienia. Edyta była coraz bardziej 
nerwowa. 
Zdawała sobie sprawę, że załamanie grozi lada chwila. Nie mogła nawet odpocząć 
należycie, 
gdyż dręczył ją strach, że Hans ulegnie swojej manii i zastrzeli Dennina 
korzystając ze snu żony. 
Nadszedł już styczeń, lecz pierwszego szkunera kupieckiego należało spodziewać 
się dopiero za 
kilka miesięcy. Mógł wówczas zawinąć do zatoki, ale wcale nie musiał. Ponadto 
poszukiwacze 
złota nie zamierzali zimować w chacie i zapasy żywności bliskie były końca. Hans 
nie uzupełniał 
ich polowaniem, bo konieczność pilnowania więźnia przykuwała do miejsca obydwoje 
Nelsonów.
Edyta pojęła, że coś trzeba przedsięwziąć. Z wysiłkiem wielokrotnie rozważała 
cały problem. 
Nie potrafiła oczywiście otrząsnąć się z legalizmu swojej rasy, z poczucia 
praworządności 
odziedziczonego wraz z krwią i wpajanego od dzieciństwa. Wiedziała, iż wszystko, 
co uczyni, 
musi zgadzać się z zasadami prawa. Podczas długich godzin czuwania — gdy ze 
strzelbą na 
kolanach siedziała nad rzucającym się niespokojnie mordercą, a za oknem szalała 
nawałnica — 
Edyta Nelson prowadziła samodzielne badania socjologiczne i na własny użytek 
studiowała 
ewolucję pojęć prawnych. Wreszcie przyszło jej na myśl, że prawo stanowi tylko 
wyraz 
przekonania i woli takiej lub innej gromady ludzkiej. Nie ma znaczenia fakt, jak 
liczna jest 
gromada. Bywają niewielkie, na przykład Szwajcaria. Bywają też duże, na przykład 
Stany 
Zjednoczone. Kobieta rozumowała dalej. Nie ma również znaczenia fakt, że gromada 
jest mała, 
bodaj najmniejsza. Kraj może liczyć tylko dziesięć tysięcy ludności, a przecie 
jej zbiorowe 
przekonanie i wola decydują o obowiązujących prawach. Czemu zatem tysiąc ludzi 
nie mogłoby 
stanowić takiej grupy? Jeżeli zaś wystarczy tysiąc, z jakiej racji nie ma 
wystarczyć stu, 
pięćdziesięciu, pięciu?… Dlaczego nie ma wystarczyć DWOJE?
Przestraszona śmiałością swoich wniosków omówiła je z mężem. Z początku nie mógł 
nic 
zrozumieć. Wreszcie rozjaśniło mu się w głowie i dorzucił przekonywający 
argument. 
Wspomniał o wiecach poszukiwaczy złota, kiedy to wszyscy mężczyźni pracujący w 
okolicy 
zbierają się, aby stanowić prawa i wymierzać sprawiedliwość. Hans dowodził, że 
często bywa ich 
tylko dziesięciu lub piętnastu, a jednak wola większości obowiązuje całą 
dziesiątkę lub piętnastkę 
i każdy, kto sprzeciwi się tej woli, ponosi karę.
Edyta zobaczyła prostą, jasną drogę — nareszcie! Dennina trzeba powiesić. Hans 
wyraził 
zgodę. Przecież stanowią absolutną większość? określonej gromady ludzkiej. 
Zbiorowa wola 
orzekła, iż morderca ma wisieć. Wprowadzając w czyn tę wolę Edyta chciała za 
wszelką cenę 
zachować formy zwyczajowe. Ale gromada ludzka była tak szczupła, że Nelsonowie z 
konieczności odgrywali role świadków, ławy przysięgłych, sędziów, ba! nawet 
katów.
Edyta formalnie oskarżyła Michaela Dennina o morderstwo Dutchy’ego oraz Harkeya 
i leżący 
na pryczy więzień wysłuchał zeznań — najprzód Hansa, później jego żony. Odmówił 
przyznania 
się lub nieprzyznania do winy i milczał uparcie, gdy kobieta spytała, czy 
podsądny ma coś na 
swą obronę. Z kolei Nelsonowie nie wstając ze stołków wydali werdykt ławy 
przysięgłych: 
winien. Wreszcie Edyta Jako sędzia ogłosiła wyrok. Głos jej się trząsł, powieki 
trzepotały, lewa 
ręka drgała nerwowo, ale zdobyła się na wysiłek:
— Michaelu Dennin! Zostałeś skazany na śmierć. Za trzy dni będziesz powieszony.
Tak brzmiała sentencja wyroku. Więzień bezwiednie westchnął z ulgą. Później 
roześmiał się 
szyderczo i powiedział:
— No, przynajmniej ta piekielna prycza nie będzie mi uciskać gnatów. Zawszeć to 
jaka taka 
pociecha.
Po ogłoszeniu wyroku wszyscy mieszkańcy chaty odczuli odprężenie. Zwłaszcza 
skazaniec. 
Zniknęła jego pochmurna, zaciekła wrogość. Spokojnie rozmawiał ze swoimi 
strażnikami, a od 
czasu do czasu błyskał nawet dawnym dowcipem. Chętnie też słuchał Biblii. Edyta 
czytywała mu 
Nowy Testament, a Dennin najbardziej interesował się synem marnotrawnym i łotrem 
na krzyżu.
Dnia poprzedzającego wyznaczony termin egzekucji Edyta zadała swe zwyczajne 
pytanie:
— Czemu to zrobiłeś?
— Bardzo prosta sprawa — odpowiedział Dennin. — Przyszło mi do głowy…
Stanowczym tonem kazała mu milczeć i zaczekać chwilę; pobiegła do pryczy męża. 
Hans był 
wolny od służby, toteż budząc się przecierał oczy i mamrotał gniewnie.
— Idź zaraz — rozkazała mu żona — sprowadź Negooka i jakiego drugiego Indianina. 
Michael chce odbyć spowiedź. Muszą przyjść. Weź strzelbę i przygnaj ich pod 
groźbą, jeżeli 
zajdzie potrzeba.
W pół godziny później Negook i jego wuj Hadikwan zostali wprowadzeni do celi 
śmierci. 
Przyszli niechętnie. Hans popędzał ich wycelowaną w plecy dubeltówką.
— Negooku — odezwała się Edyta — nie będzie zmartwienia dla ciebie ani twoich 
ludzi. Nic 
od was nie chcemy. Usiądźcie tylko, słuchajcie wszystkiego i starajcie się 
zrozumieć.
W takich warunkach skazany na śmierć Michael Dennin odbywał publiczną spowiedź. 
Kiedy 
mówił, Edyta notowała jego słowa, Indianie słuchali, a Hans pilnował drzwi, bo 
obawiał się, że 
świadkowie mogą czmychnąć.
Na początek morderca powiedział, że od piętnastu lat nie był w starym kraju, a 
zawsze miał 
zamiar wrócić tam z furą pieniędzy, aby swojej starej matce zapewnić dobrobyt do 
końca życia.
— A jak mógłbym tego dokazać z głupimi szesnastoma setkami dolarów? — zapytał. — 
Cóż, 
chciałem mieć wszystko złoto, całe osiem tysięcy. Wtedy wróciłbym z fasonem. 
Przyszło mi do 
głowy, że to nic trudnego. Zabiję was wszystkich, w Skaguay zameldują o napadzie 
Indian i 
zwieję do Irlandii. Więc wziąłem się do zabijania, ale, jak lubił mówić Harkey, 
ukrajałem za 
duży kęs i udławiłem się, nim go zdążyłem przełknąć. Koniec spowiedzi! Spełniłem 
obowiązek 
wobec diabła, a teraz, jak Bóg pozwoli, spełnię obowiązek wobec Boga.
— Negooku i Hadikwanie — zwróciła się Edyta do Indian — słyszeliście mowę 
białego 
człowieka. Jego słowa są tutaj na papierze. Musicie zrobić znak, o, taki znak, 
na tym papierze, 
aby ci, co przyjdą później, wiedzieli, że słyszeliście wszystko.
Siwasze nakreślili krzyżyki obok swoich imion i Edyta pozwoliła Im odejść, 
wprzód jednak 
zapowiedziała, by następnego dnia rano wrócili z całym plemieniem, jako 
świadkowie dalszego 
rozwoju wydarzeń.
Denninowi na krótko oswobodzono ręce. Musiał przecie podpisać dokument. Później 
cisza 
zaległa w izbie. Hans był rozdrażniony, Edyta przygnębiona. Morderca leżał na 
wznak 
spoglądając prosto w pułap o szparach utkanych mchem.
— Teraz spełnię obowiązek wobec Boga — mruknął i zwrócił się do Edyty. — 
Poczytaj mi z 
książki — poprosił dodając zaraz półżartobliwym tonem. — Pomoże mi to chyba 
zapomnieć o tej 
pryczy.
Dzień egzekucji wstał pogodny i zimny. Termometr wskazywał dwadzieścia pięć 
stopni niżej 
zera. Dął lodowaty wicher, przenikał odzież i ciało, mroził do szpiku kości. 
Pierwszy raz od 
wielu tygodni Dennin stanął na nogach. Mięśnie jego długo nie pracowały, a że 
odwykł od 
utrzymywania się w pozycji pionowej, przychodziło mu to z trudem. Chwiał się w 
tył i do 
przodu, aż wreszcie poszukał oparcia i skrępowanymi rękami uczepił się Edyty.
— Zupełnie jakbym był zalany — roześmiał się głucho i zaraz dorzucił. — Lepiej, 
że to już 
koniec. Cieszę się. I tak zdechłbym na pewno na tej piekielnej pryczy.
Kiedy Edyta włożyła mu na głowę futrzaną czapkę i zaczęła opuszczać nauszniki, 
skazaniec 
roześmiał się znowu i zapytał:
— Po co tyle zachodu?
— Na dworze piekielnie zimno — odparła.
— Za dziesięć minut odmrożone ucho nie będzie ważne dla biednego Michaela 
Dennina — 
powiedział.
Edyta nastroiła nerwy przed ostatnią, straszliwą próbą, ale proste zdanie 
mordercy zadało cios 
jej równowadze. Do tej pory wszystko odbywało się jak w upiornym śnie, lecz naga 
prawda 
ostatnich słów wstrząsnęła Edytą, kazała jej szeroko otworzyć oczy na realizm 
tego, co się dzieje. 
Irlandczyk nie przegapił jej zmieszania.
— Przykro mi, że cię zaniepokoiło moje głupie gadanie — powiedział zmartwiony. — 
Nic 
specjalnego nie miałem na myśli. To wielki dzień dla Michaela Dennina. Wesołym 
dziś jak 
szczygieł.
Zaczął gwizdać ochoczo, niebawem jednak zmienił ton na smutniejszy i zupełnie 
umilkł. — 
Szkoda, że nie ma księdza — powiedział z żalem, lecz dodał bez namysłu. — No, 
ale Michael 
Dennin to stary wyga! W drodze na tamten świat obejdzie się bez ekstra wygód.
Był bardzo słaby i tak odwykł od chodzenia, że tuż za progiem omal go wiatr nie 
obalił. Edyta 
i Hans szli po dwóch stronach skazańca i podtrzymywali go silnie, on zaś 
żartował nieustannie, 
starał się rozweselić eskortę. Tylko raz nabrał powagi na czas wystarczająco 
długi, by udzielić 
wskazówek co do przesłania jego udziału w złocie pod adresem matki zamieszkałej 
w Irlandii.
Nelsonowie i Dennin wspięli się na niewielki wzgórek i spośród drzew wyszli na 
polanę. 
Negook, Hadikwan i wszyscy Siwasze (do niemowląt i psów włącznie) otaczali 
kręgiem beczkę 
ustawioną denkiem do góry na śniegu. Byli skupieni, uroczyści. Przyszli, aby 
przekonać się na 
własne oczy, jak działa prawo białego człowieka. Opodal widać było grób wypalony 
przez Hansa 
w zlodowaciałej ziemi.
Dennin spokojnym wzrokiem zbadał i rzeczowo ocenił przygotowania: grób, beczkę, 
grubość 
postronka, średnicę konara, do którego stryk był uwiązany.
— Jak Boga kocham, Hans, sam nie urządziłbym tego lepiej, gdyby o ciebie 
chodziło!
Głośno roześmiał się z własnego dowcipu, ale twarz Hansa zastygła w upiorną, 
posępną 
maskę, którą zdołałyby skruszyć chyba tylko trąby na Sąd Ostateczny. Poza tym 
Hansowi robiło 
się słabo. Dotychczas nie zdawał sobie sprawy, jak straszliwym wysiłkiem może 
być 
wyprawienie na tamten świat bliźniego. Edyta rozumiała to od dawna, lecz 
rozumienie wcale nie 
ułatwiało jej zadania. Dręczyła ją niepewność, czy zdoła utrzymać się w garści, 
doprowadzić 
rzecz do końca. Raz po raz kusiło ją coś, żeby zawyć, krzyknąć, żeby rzucić się 
na śnieg albo 
zasłoniwszy oczy rękami odwrócić się na pięcie i pomknąć na oślep, uciec do 
puszczy, 
dokądkolwiek, byle dalej, dalej. Potężnym wysiłkiem woli panowała nad sobą. 
Wyprostowana 
szła naprzód. Robiła to, co musiało być zrobione. Pośród szalonej zawieruchy 
uczuć była 
wdzięczna Denninowi za pomoc, której udzielał oprawcom, w miarę możności.
— Daj no mi rękę — powiedział do Hansa i korzystając z tej podpory wgramolił się 
jakoś na 
beczkę.
Schylił się, żeby Edycie łatwiej było założyć mu pętlę na szyję. Później stanął 
znów prosto, 
kiedy Hans uwiązywał postronek do konara nad jego głową.
— Michaelu Dennin! Czy masz coś do powiedzenia? — zapytała Edyta donośnym, lecz 
rozdygotanym głosem.
Stojący na beczce skazaniec zaczął przestępować z nogi na nogą. Wstydliwie 
spuścił oczy, jak 
żółtodziób, który ma wygłosić pierwszą w życiu mowę. Odchrząknął raz i drugi.
— Lepiej, że to już koniec — powiedział wreszcie. — Obeszliście się ze mną po 
chrześcijańsku. Z serca wdzięczny jestem za waszą dobroć.
— Oby Bóg przyjął cię jak skruszonego grzesznika — powiedziała Edyta.
— Aha — głęboki bas odpowiedział wysokiemu głosowi kobiety. — Oby Bóg przyjął 
mnie 
jak skruszonego grzesznika.
— Żegnaj, Michaelu! — krzyknęła rozdzierająco, żałośnie. Ciężarem całego ciała 
runęła na 
beczkę, lecz beczka stała.
— Hans! — zawołał omdlewającym tonem. — Hans! Ratunku! Prędzej!
Czuła, że brak jej sił, a beczka nie ustępuje. Nelson skoczył na pomoc, wytrącił 
podporę spod 
nóg Michaela Dennina.
Kobieta odwróciła się, uszy zatkała palcami. Potem wybuchnęła śmiechem — ostrym, 
przeraźliwym, metalicznym śmiechem. Hans przeraził się tak, jak ani razu podczas 
długotrwałej 
tragedii. Nadeszło ostateczne załamanie Edyty Nelson. Mimo ataku histerii 
zdawała sobie z tego 
sprawę i była szczęśliwa, że wytrzymała pod brzemieniem do ostatka. Zatoczyła 
się w stronę 
męża.
— Hans, weź mnie do chaty — zdołała wyjąkać.
— I pozwól mi odpocząć — dodała. — Ach, spać, spać, spać!…
Odeszła po śniegu. Mąż otaczał ją ramieniem, podtrzymywał z całej mocy, kierował 
chwiejnymi krokami. Ale Indianie pozostali. W skupieniu patrzyli, jak działa 
osobliwe prawo 
białych, które każe człowiekowi wykonywać dziwaczny taniec w powietrzu.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
BURY WILK
Zatrzymała się, żeby włożyć kalosze, bo trawa była mokra od rosy. Gdy wyszła, 
zobaczyła, że 
mąż który czekał na nią przed domem, wpatruje się nieprzytomnym wzrokiem w cud 
rozkwitającego pączka migdałowego. Rzuciła okiem na wysoką trawę, rozejrzała się 
wśród 
drzew owocowych.
— A gdzie Wilk? — zapytała.
— Był tu przed chwilą.
Walt Irvine otrząsnął się z uroku, jakiemu uległ patrząc na niepojęte, cudowne 
zjawisko 
kwitnienia. Spojrzał dokoła.
— Pogonił za królikiem i tyle go widziałem.
— Wilk! Wilk! Wilk do nogi! — wołała, gdy opuściwszy polanę schodzili ścieżką, 
która 
wśród gęstwiny krzewów manzanity, usianych dzwoneczkami barwy wosku, wiodła w 
dół, ku 
wiejskiej drodze.
Irvine, pragnąc przyjść żonie z pomocą, włożył do ust małe palce obu rąk i 
gwizdnął 
przeraźliwie.
Zatkała czym prędzej uszy i skrzywiła się z niesmakiem.
— Ojej! Poeta z lirą tak czułą, i jakby to jeszcze powiedzieć, wydaje nagle 
takie okropne 
dźwięki. O mało mi bębenki w uszach nie popękały. Gwiżdżesz nie gorzej, niż…
— Orfeusz?
— Niż ulicznik — dokończyła surowym tonem.
— Poezja wcale nie przeszkadza myśleć praktycznie, przynajmniej mnie nie 
przeszkadza. Nie 
należę do zapoznanych geniuszów, którzy nie umieją sprzedać wydawcom klejnotów 
swej poezji. 
Przybrał pozę śmiesznej przesady i mówił dalej:
— Nie śpiewam sobie a muzom, jak starożytni Grecy, ani dla uciechy gawiedzi. 
Dlaczego? Bo 
jestem praktyczny. Obca mi jest bieda z nędzą poezji, której nie da się 
przemienić, wedle 
właściwej wartości rzeczy, w domek spowity kwieciem, rozkoszną łączkę wśród gór, 
lasek 
czerwonopiennej sekwoi, sad, w którym rośnie trzydzieści siedem drzew, długi 
szpaler jeżyn i 
dwie grzędy poziomek, że nie wspomnę już o ćwierci mili szemrzącego strumyka. 
Jestem 
handlarzem piękna, sprzedawcą pieśni. Ciągnę z nich pożytki, moja miła. Śpiewam 
pieśń i dzięki 
wydawcom magazynów zamieniam ją w powiew zachodniego wiatru, co wzdycha pośród 
gałęzi 
sekwoi, w szmer strumyka między omszałymi głazami, który nuci mi moją własną 
piosenkę, 
tylko w cudowny sposób przemienioną.
— O, gdybyż wszystkie metamorfozy twych pieśni były tak udane! — roześmiała się,
— Wymień choć jedną nieudaną.
— Na przykład dwa piękne sonety, które przemieniłeś w krowę, znaną w całej 
okolicy z tego, 
że nie chciała dawać mleka.
— Piękna to była krowa… — zaczął.
— Ale mleka nie dawała — przerwała Madge.
— Była piękna, czy nie? — nalegał.
— Sam widzisz, że piękno i użyteczność nie zawsze idą w parze. O, jest Wilk!
W gęstych krzakach porastających stok wzgórza rozległ się trzask suchych 
gałązek, po czym 
czterdzieści stóp nad nimi, na skraju urwistej skały, ukazały się łeb i pierś 
Wilka. Zaparł się 
przednimi łapami, zepchnął okrągły kamyk i nastawiwszy bacznie uszu śledził go 
wzrokiem, 
póki nie stoczył się do ich nóg. Wówczas Wilk spojrzał na nich, otworzył pysk i 
uśmiechnął się 
od ucha do ucha.
— Wilk! Wilk! Kochany Wilk! — wołali oboje.
Na dźwięk głosów pies stulił uszy i pochylił głowę, jak gdyby pogłaskała go 
niewidzialna 
ręka.
Patrzyli na niego, póki nie zaszył się znów w zaroślach, po czym ruszyli dalej. 
Gdy doszli do 
miejsca, gdzie ścieżka zataczała łuk i spadek jest znacznie łagodniejszy, pies 
dołączył do nich 
zjeżdżając z góry wśród lawiny kamyków i sypiącej się ziemi. Zachowywał się 
powściągliwie. 
Mężczyźnie dał się pogłaskać po głowie i podrapać między uszami, kobiecie 
pozwolił na nieco 
więcej czułości — i już biegł na dół przed nimi sunąc lekko nad ziemią niczym 
prawdziwy wilk.
Sądząc z budowy i puszystego futra był okazem olbrzymiego wilka Północy, ale 
barwa sierści 
i plamy zadawały kłam jego wilczym cechom. Kolor sierści świadczył ponad wszelką 
wątpliwość, że jest psem. Jeszcze żaden wilk nie miał takiej barwy. Był bury. 
Ciemnobury, 
czerwonobury — cała orgia burych odcieni. Grzbiet i pierś miał ciemnobure, barwa 
ta 
przejaśniała się na bokach i brzuchu, przechodząc w kolor brudnawożółty, 
podszyty burym. Białe 
łapy i szyja oraz białe łatki nad oczami też były przybrudzone wszędzie obecnym, 
upartym 
brązem, a ślepia przypominały dwa bliźniacze, złocistobrązowe topazy.
Kobieta i mężczyzna bardzo kochali tego psa, może dlatego, że niełatwo im 
przyszło zdobyć 
jego serce. Zadanie było trudne od samego początku, kiedy Wilk w zagadkowy 
sposób — nie 
wiadomo skąd — zawitał w ich zagrodzie wśród gór. Łapy miał pokaleczone. 
Wychudły z głodu, 
utrupił bezczelnie królika na ich oczach, tuż pod oknami domu, po czym zaczołgał 
się nad 
strumyk i tam zasnął w cieniu krzaków jeżyny. Gdy Walt Irvine poszedł zobaczyć, 
jak się ma 
nieproszony gość, pies przywitał go groźnym warczeniem. Tak samo przyjęta 
została Madge, 
kiedy przyniosła mu w ofierze michę mleka z chlebem, widomy znak pokojowych 
zamiarów.
Okazało się, że pies nie ma ani krzty towarzyskich skłonności. Na wszelkie próby 
zbliżenia 
odpowiadał pogardą. Nie pozwalał się pogłaskać, od razu obnażał kły i jeżył 
sierść. Niemniej 
pozostał u nich. Spał i wylegiwał się nad strumykiem, pozwalał się też karmić, 
ale wymagał, by 
miskę stawiali w bezpiecznej odległości i odchodzili. Gościł u nich najwyraźniej 
tylko dlatego, że 
był zupełnie wyczerpany. Gdy po kilkunastu dniach odzyskał siły, zniknął.
Na tym zapewne znajomość by się skończyła, gdyby nie to, że właśnie wtedy 
Irvine’owi 
wypadło pojechać do północnej części Kalifornii. Jadąc pociągiem blisko granicy 
Kalifornii i 
stanu Oregon wyjrzał przypadkiem przez okno i ujrzał swego gościa odludka. Bure 
wilczysko, 
zziajane, okryte kurzem i błotem dwustu mil drogi, sunęło wytrwale wzdłuż toru.
Irvine kierował się zawsze pierwszym impulsem, a poza tym był poetą. Na 
najbliższej stacji 
wysiadł, kupił u rzeźnika kawał mięsa i na granicy miasta capnął włóczęgę. 
Powrót odbył się w 
wagonie towarowym i w ten sposób Wilk po raz wtóry trafił do górskiej sadyby. 
Przez tydzień 
trzymano go na uwięzi, a mężczyzna i kobieta usilnie zabiegali o jego względy. 
Musieli jednak 
przy tym bardzo uważać. Wilk był stworzeniem tak niedostępnym i obcym, jakby 
przybył z innej 
planety. Na ich słodkie, pieszczotliwe słowa odpowiadał warczeniem. Nie szczekał 
nigdy. Przez 
cały czas pobytu u nich ani razu nie zaszczekał.
Zjednać go sobie było nie lada sztuką. Ale Irvine lubił trudne zadania. Zamówił 
więc 
metalową płytkę, na której kazał wygrawerować: „Odesłać do Walta Irvine’a, Glen 
Ellen, okręg 
Sonoma, Kalifornia”. Płytkę tę przymocowano do obroży, którą założono Wilkowi na 
szyję. 
Wówczas spuszczono go z łańcucha, po czym natychmiast przepadł. Na drugi dzień 
przyszedł 
telegram z okręgu Mendocino. W ciągu dwudziestu godzin zrobił przeszło sto mil 
na północ i 
biegłby dalej, gdyby go nie schwytano.
Wrócił ekspresem, trzy dni siedział na łańcuchu, czwartego — zwiał. Tym razem 
zdołał 
dotrzeć do południowego Oregonu, nim go złapano i zwrócono na miejsce. Ilekroć 
potem 
odzyskał swobodę, uciekał — zawsze w tym samym kierunku. Jakby go szatan opętał 
i gnał na 
północ. Irvine nazwał to nostalgią, gdy za odesłanie psa z północnego Oregonu 
zapłacił sumę 
równą honorarium za sonet.
Kiedy indziej bury uciekinier zdołał przemierzyć pół Kalifornii, cały Oregon i 
znaczną część 
Waszyngtonu, nim go złapano i odesłano „za zaliczeniem”. Zastanawiająca była 
szybkość jego 
wędrówek. Podkarmiony i wypoczęty, ledwie go spuszczono z uwięzi, zbierał 
wszystkie siły, by 
uciec jak najdalej. Pierwszego dnia potrafił przebiec sto pięćdziesiąt mil, a 
potem robił około stu 
mil dziennie, póki go znów nie złapano. Za każdym razem wracał wychudły, głodny 
i zdziczały, 
a w nową drogę wyruszał świeży i pełen sił. Parł na północ idąc za jakimś 
wewnętrznym 
podszeptem, którego nikt nie mógł zrozumieć.
Wreszcie, po roku daremnych prób ucieczki, pies pogodził się z losem i 
postanowił pozostać 
tam, gdzie niegdyś zagryzł królika i przenocował nad strumieniem. Wiele jednak 
czasu upłynęło, 
nim mężczyzna i kobieta zdołali go pogłaskać. Było to wielkie zwycięstwo, gdyż 
nikomu innemu 
nie pozwalał się dotknąć. Pozostał tak wybredny i niedostępny, że żadnemu z 
gości Irvine’ów nie 
udało się zyskać jego sympatii. Głuchym pomrukiem witał każdą próbę zbliżenia, a 
jeśli ktoś 
ośmielił się podejść do niego, rozchylał wargi odsłaniając kły; pomruk wtedy 
przechodził w 
warczenie — tak gniewne i groźne, że strach oblatywał nawet najodważniejszych. 
Podobnym 
strachem napawał Wilk psy farmerów, które znały zwykłe psie warczenie, ale nigdy 
dotąd nie 
słyszały warczącego wilka.
Nie miał przeszłości. Historia jego życia rozpoczynała się od Walta i Madge. 
Przyszedł do 
nich z południa, ale nie mieli najmniejszego pojęcia, kto był jego właścicielem, 
któremu Wilk 
najwidoczniej uciekł. Pani Johnson, najbliższa sąsiadka zaopatrująca Irvine’ów w 
mleko, orzekła, 
że pies pochodzi z Klondike. Jej brat w owym dalekim kraju dokopywał się cennego 
kruszcu pod 
pokrywą lodu, wobec czego pani Johnson miała się za powagę w sprawach Północy.
Zresztą nikt się z nią nie spierał. O przeszłości Wilka świadczyły końce uszu, 
niewątpliwie tak 
srogo kiedyś odmrożone, że w żaden sposób nie chciały się zagoić. Poza tym był 
podobny do 
psów z Alaski, których zdjęcia widywali w magazynach i gazetach. Irvine’owie 
często 
rozprawiali o jego przeszłości, starając się (na podstawie tego, co czytali i 
słyszeli) odgadnąć, 
jakie życie wiódł w północnej krainie. O tym, że Północ wciąż jeszcze go woła, 
dobrze wiedzieli, 
bo słyszeli czasem w nocy, jak cicho skomli, a kiedy podnosił się wiatr północny 
i mróz zaczynał 
kąsać, wielki niepokój ogarniał Wilka. Zawodził wówczas swą żałosną skargę, w 
której 
rozpoznawali przeciągłe wilcze wycie. Ale nigdy nie szczekał. W żaden sposób nie 
można było 
wydobyć z Wilka psiego głosu.
Zabiegając usilnie o jego względy, wiedli z sobą przewlekłe spory o to, czyim 
właściwie jest 
psem. Oboje zgłaszali pretensje i wystarczyło, by Wilk okazał któremuś z nich 
odrobinę 
sympatii, aby fakt ten natychmiast został otrąbiony. Z początku górę brał Walt, 
głównie z tej 
racji, że był mężczyzną. Najwidoczniej Wilk nie miał nigdy do czynienia z 
kobietami i nie 
wyznawał się na nich. Sukienki Madge były czymś takim, z czym do samego końca 
nie mógł się 
pogodzić. Na ich szelest jeżył się podejrzliwie, a w wietrzne dni Madge W ogóle 
nie miała do 
niego dostępu.
Madge jednak karmiła go, a poza tym była panią kuchni i tylko ona jedna mogła 
łaskawie się 
zgodzić, by wszedł do tego przybytku. W tym stanie rzeczy Madge mogła śmiało 
uważać, że 
sukienka przestała jej szkodzić i szansę się wyrównały. Walt też nie zasypiał 
gruszek w popiele, a 
jego wysiłki nie poszły na marne. Gdy pisał, Wilk warował pod biurkiem u jego 
stóp, a on 
głaskał go i zagadywał wciąż odrywając się od roboty. Ostatecznie Więc Walt 
zwyciężył, 
najprawdopodobniej dzięki temu, że był mężczyzną. Madge jednak twierdziła 
stanowczo, że—
mogliby kupić jeszcze ćwierć mili strumyka, który szemrze w gaju, a w 
powiększonym lasku 
sekwoi wzdychałyby teraz co najmniej dwa wiatry zachodnie, gdyby Walt 
skoncentrował swą 
energię na przemianie pieśni w dobra materialne, a Wilka zostawił .w spokoju i 
pozwolił mu 
dokonać swobodnego wyboru wedle jego naturalnych upodobań.
— Powinienem już dowiedzieć się czegoś o moich trioletach — rzekł Walt po pięciu 
minutach 
milczenia, podczas których schodzili ścieżką w dół. — Coś mi się zdaje, że czek 
od wydawcy 
leży na poczcie. Zamienimy go w znakomitą mąkę gryczaną, galon klonowego syropu 
i nowe 
kalosze dla ciebie.
— A także w pyszne mleko znakomitej krowy pani Johnson — dodała Madge. — Wiesz, 
że 
jutro jest pierwszy?
Walt mimo woli spochmurniał. Po chwili jednak twarz mu rozjaśniała i uderzył się 
po bocznej 
kieszeni.
— Nie szkodzi. Mam tutaj wspaniałą nową krowę, najbardziej mleczną w całej 
Kalifornii.
— Kiedyś to napisał? — zapytała żywo, po czym dodała z wyrzutem: — I nie 
pokazałeś mi!
— Schowałem, żeby przeczytać ci po drodze na pocztę, na przykład tutaj — odparł 
i szerokim 
gestem zaprosił, by usiadła na suchym pniu koło ścieżki.
Maleńki strumyk wypływał z gęstwiny rozłożystych paproci, pluskał po omszałym 
kamieniu i 
przecinał ścieżkę u ich stóp. Z doliny dolatywał słodki śpiew skowronków, a 
wokół nich tańczyły 
— to w słońcu, to w cieniu — ogromne żółte motyle.
Kiedy Walt cicho czytał swój rękopis, z dołu dobiegły, jakieś odgłosy. Było to 
ciężkie 
stąpanie, do którego dołączał się co chwila stukot strąconych nogą kamieni. Walt 
właśnie 
skończył i patrzał na żonę czekając pochwały, gdy na zakręcie pojawił się 
mężczyzna. Szedł z 
odkrytą głową, był zgrzany. Ocierał twarz chusteczką, a w drugiej ręce trzymał 
nowy kapelusz i 
zdjęty z szyi kołnierzyk, zupełnie rozkrochmalony. Nieznajomy był rosłym 
mężczyzną. Zdawało 
się, że jego mu—skuły lada moment rozsadzą bolesne więzy nowiuteńkiego czarnego 
ubrania, 
najwyraźniej prosto ze sklepu.
— Cieplutko — zagadnął Walt.
Wyznawał demokratyczne zasady i korzystał z każdej okazji, by dać im wyraz w 
sąsiedzkich 
stosunkach. Nieznajomy przystanął i skinął głową.
— Po prawdzie, nie przywykłem do takiego upału. — powiedział uprzejmie, jakby 
się 
usprawiedliwiając. — Co innego siarczysty mróz.
— U nas pan tego nie znajdzie — roześmiał się Walt.
— Ano właśnie — odrzekł tamten. — Ale nie mrozu tu szukam, tylko siostry. Może 
państwo 
wiecie, gdzie mieszka? Nazywa się Johnson, jest żoną Williama Johnsona.
— Ach, to pan jest jej bratem z Klondike! — zawołała Madgie i oczy błysnęły jej 
ciekawością. — Tyle słyszeliśmy o panu!
— Tak, szanowna pani. To ja — odrzekł skromnie brat pani Johnson. — Nazywam się 
Miller, 
Skiff Miller. Chciałem zrobić jej niespodziankę.
— Dobrze pan idzie. Tyle, że szedł pan ścieżką, a nie drogą. Madge wstała i 
pokazała mu 
kanion, w odległości ćwierć mili.
— Widzi pan tę zwaloną sekwoję? Pójdzie pan tędy, tą ścieżką na prawo. Tak się 
idzie na 
krótkie drogi do pani Johnson. Zbłądzić nie sposób.
— Tak, dziękuję pani dobrodziejce — powiedział. Zrobił ruch, jak gdyby chciał 
iść dalej, nie 
ruszył się jednak z miejsca. Patrzył na nią z jawnym podziwem nie zdając sobie z 
tego sprawy, aż 
go zaczęło ogarniać zmieszanie.
— Chętnie byśmy posłuchali, gdyby pan opowiedział nam coś o Klondike — zaczęła 
Madge. 
— Czy pozwoli pan, że zajdziemy kiedyś do pańskiej siostry, zanim pan wyjedzie? 
Albo jeszcze 
lepiej, może przyjdziecie państwo do nas na obiad?
— Dobrze, dziękuję bardzo łaskawej pani — odpowiedział machinalnie, ale 
zreflektował się i 
dodał: — Nie będę tu długo. Muszę wracać na Północ. Wyjeżdżam dziś nocnym 
pociągiem. 
Właśnie podpisałem umowę na przewóz poczty rządowej.
Madge wyraziła swój żal z tego powodu i Skiff już miał iść dalej, ale nie mógł 
oderwać od 
niej wzroku. Był tak oczarowany, że zapomniał o swym zakłopotaniu. Z kolei Madge 
zarumieniła się i zmieszała.
Walt właśnie uznał, że pora coś powiedzieć i rozładować niezręczną sytuację, gdy 
Wilk, który 
myszkował w zaroślach, nadbiegł nagle swym wilczym truchtem.
Roztargnienie przeszło Millerowi jak ręką odjął. Stojąca przed nim piękna 
kobieta zniknęła z 
jego pola widzenia. Utkwił wzrok w psie. Ogromne zdziwienie pojawiło się na jego 
twarzy.
— Hm, niech to diabli wezmą!
Powiedział to wolno i z wielką powagą. W zamyśleniu usiadł na pniu, podczas gdy 
Madge 
dalej stała. Na dźwięk jego głosu Wilk stulił uszy, otworzył pysk i uśmiechnął 
się szeroko. 
Podbiegł do nieznajomego i najpierw powąchał, a potem polizał jego ręce.
Skiff Miller pogłaskał go po głowie. Zwolna i uroczyście powtórzył:
— Hm, niech to diabli wezmą! Przepraszam panią — dodał natychmiast — ale bardzo 
się 
zdziwiłem. Tak, tak.
— Nas to także zaskoczyło — odparła z uśmiechem Madge. — Wilk nigdy dotąd nie 
łasił się 
do obcych.
— Państwo nazywają go Wilkiem? — zapytał Skiff.
Madge skinęła głową.
— Nie mogę jednak zrozumieć, dlaczego Wilk tak przyjaźnie pana potraktował. 
Chyba 
dlatego, że pan przyjechał z Klondike. Bo, widzi pan, to jest pies z Alaski.
— Tak, proszę pani — odparł Miller z roztargnieniem. Podniósł przednią łapę 
Wilka. Obejrzał 
poduszkę i pomacał ją kciukiem.
— Tak, dosyć miękka — zauważył. — Dawno nie był na szlaku.
— Ciekawe — wtrącił się Walt — to niezwykła rzecz, że on panu pozwala się 
dotykać.
Skiff Miller wstał. Widoczne było, że urok Madge już go przestał krępować. Ostro 
i rzeczowo 
zapytał:
— Od jak dawna mają państwo tego psa?
W tej właśnie chwili Wilk, który łasił się do nieznajomego i ocierał o jego 
nogi, otwarł pysk i 
zaszczekał. To, co mu się wyrwało z gardła, zabrzmiało krótko i radośnie, a 
jednak było 
niewątpliwym szczekaniem.
— Tego się nie spodziewałem — powiedział Skiff Miller. Walt i Madge spojrzeli na 
siebie ze 
zdziwieniem. Stał się cud.
— Pierwszy raz słyszę, że on szczeka — rzekła Madge.
— Ja też — dodał Miller.
Madge uśmiechnęła się do niego. Ten człowiek najwyraźniej lubił żartować.
— Nic dziwnego — powiedziała. — Zobaczył go pan po raz pierwszy przed pięcioma 
minutami.
Skiff Miller spojrzał jej prosto w oczy, szukając tam śladów podstępu, jaki 
wietrzył w jej 
słowach.
— Przypuszczałem, że państwo się domyślili — wyrzekł zwolna. — Nie trudno się 
było 
skapować po tym, jak on się do mnie łasił. To mój pies. Nie nazywa się Wilk, 
tylko Bury.
— Och, Walt! — krzyknęła Madge, instynktownie wzywając pomocy męża.
Walt natychmiast pośpieszył na ratunek.
— Skąd pan wie, że to pański pies? — zapytał.
— Bo jest mój — brzmiała odpowiedź.
— To tylko gołosłowne twierdzenie — odparł Walt szorstko.
Skiff popatrzył na niego uważnie i zapytał wskazując głową w stronę Madge:
— Skąd pan wie, że to pańska żona? Powie pan: „Bo jest moja”, a ja odpowiem, że 
to tylko 
gołosłowne twierdzenie. Pies jest mój. Wykarmiłem go, wychowałem i wiem 
najlepiej, czyj on 
jest. Czekaj pan, zaraz tego dowiodę.
Zwrócił się do psa.
— Bury! — Na jego głos, ostry i rozkazujący, uszy psa złożyły się jak do 
pieszczoty. — Hej! 
— Wilk pobiegł zataczając półkole w prawo. — Marsz! — Pies natychmiast przestał 
dreptać w 
kółko i ruszył prosto przed siebie. Potem posłusznie zatrzymał się na komendę.
— To samo zrobi pod gwizdanie — z dumą oświadczył Skiff Miller. — Był u mnie 
przodownikiem.
— Nie ma pan chyba zamiaru zabrać go z sobą? — drżącym głosem zapytała Madge.
Nieznajomy skinął głową.
— Żeby znów cierpiał męki w tym strasznym Klondike?
Jeszcze raz skinął głową.
— Och, nie jest tam tak źle, jakby się zdawało. Niśch pani spojrzy na mnie. 
Zdrowy chłop, 
prawda?
— Ale psy! Ciężkie życie, okrutna mordęga, głód i mróz. Och, czytałam o tym i 
wiem.
— Raz o mało go nie zjadłem nad Rzeką Małej Ryby — z ponurą miną wyznał Miller. 
— 
Gdybym wtedy nie ubił łosia, już by było po Burym.
— Wolałabym sama umrzeć! — zawołała Madge.
— Tu jest całkiem inaczej — tłumaczył Miller. — Pani nie musi jeść psów. Ale 
człowiek 
inaczej myśli, jak mu śmierć zajrzy w oczy. Pani nigdy się to nie zdarzyło i 
dlatego nie ma pani o 
tym pojęcia.
— O to właśnie chodzi — gorąco podjęła Madge. — W Kalifornii psów się nie jada. 
Czemuż 
więc nie zostawić go tutaj? Jest szczęśliwy. Nigdy nie zazna głodu — sam pan 
wie. Nie będzie tu 
marzł ani ciężko pracował. W Kalifornii wszystko jest łagodne i delikatne. Ani 
przyroda, ani 
ludzie nie są tutaj okrutni. Nigdy więcej nie spotka się z batem człowieka. A 
klimat — przecież 
Kalifornia nie zna w ogóle śniegu.
— Za to w lecie gorąco tu jak w piekle, pięknie dziękuję! — roześmiał się 
Miller.
— Ale pan mi nie odpowiedział — nalegała gwałtownie. — Cóż pan może mu dać na 
Północy?
— Żarcie, jeśli będę miał, a przeważnie mam.
— A jak nie będzie co jeść?
— To nie dam zryć.
— A robota?
— Tak, masa roboty — parsknął Miller. — Praca bez końca, głód i chłód, i 
wszystkie inne 
nieszczęścia. To będzie miał, gdy pójdzie ze mną. Ale on to lubi. Przywykł do 
trudów. Zna życie 
na Północy. Tam się urodził i wychował. A pani nic o tym nie wie. Mówi pani o 
rzeczach, na 
których się pani nie Tam pies poczuje się w swoim żywiole i będzie szczęśliwy.
— Pies stąd nie odejdzie — oznajmił Walt stanowczym tonem. — Uważam dalszą 
dyskusję 
za zbędną.
— Jak pan mówi? — zapytał Miller. Zmarszczył brwi, czoło gwałtownie mu 
pociemniało.
— Powiedziałem, że pies się stąd nie ruszy, i na tym koniec. Nie wierzę, żeby to 
był pański 
pies. Może widział go pan kiedyś. Może nawet poganiał pan Wilka w cudzym 
zaprzęgu. To, że 
słucha zwykłych komend z Alaski, jeszcze nie dowodzi, że jest pańską własnością. 
Każdy pies z 
Alaski zrobi to samo. Poza tym pies ma niewątpliwie znaczną wartość, skoro w 
Klondike można 
by za niego dostać ciężkie pieniądze i to dostatecznie wyjaśnia, czemu pan chce 
go zabrać. Ale 
przedtem musiałby pan dowieść swych praw do niego.
Skiff Miller — chłodny i opanowany, choć uparty rumieniec na czole nieco 
pociemniał, a 
potężne muskuły nabrzmiały pod czarną marynarką — mierzył poetę od stóp do głów, 
jakby 
chciał dokładnie ocenić siłę jego szczupłej postaci.
Twarz gościa z Klondike przybrała pogardliwy wyraz, gdy się wreszcie odezwał.
— Nic tutaj nie stoi na przeszkodzie, bym zaraz zabrał psa z sobą.
Twarz Walta poczerwieniała, a muskuły jego rąk i ramion nabrzmiały. Madge zlękła 
się i 
próbowała załagodzić spór.
— Być może pan Miller ma rację — powiedziała. — Zdaje mi się, że tak jest 
naprawdę. Wilk 
chyba go zna i wie, że nazywa się Bury. Od razu przyjaźnie powitał tego pana, a 
przecież do 
nikogo innego jeszcze się nie łasił. Zresztą, przypomnij sobie, jak zaszczekał. 
Po prostu szalał z 
radości. Cóż go tak ucieszyło? Z pewnością to, że odnalazł się pan Miller.
Napięte muskuły Walta opadły, a ramiona zgarbiły się beznadziejnie.
— Masz chyba słuszność, Madge — rzekł. — Wilk nie jest Wilkiem, tylko Burym, i 
niezawodnie należy do pana Millera.
— Może go pan sprzeda? — zaproponowała Madge. — Chętnie byśmy kupili.
Skiff potrząsnął głową. Nie był już wojowniczo usposobiony, wprost przeciwnie — 
pragnął za 
wspaniałomyślność odpłacić tą samą monetą.
— Miałem pięć psów — zaczął, szukając najprostszego sposobu osłodzenia im swej 
odmowy. 
— Bury był przodownikiem. Był to najlepszy zaprzęg w całej Alasce, nie miał 
równego sobie. W 
roku 1898 nie chciałem go sprzedać za pięć tysięcy dolarów. Co prawda, płaciło 
się wtedy 
ciężkie pieniądze za psy, ale o tej fantastycznej cenie zadecydowało co innego: 
cały zaprzęg był 
świetny. A Bury był w nim najlepszy. Tej samej zimy dawali mi za niego tysiąc 
dwieście 
dolarów. Nie wziąłem, i dziś też Burego nie sprzedam. Strasznie jestem do niego 
przywiązany. 
Szukałem go przez trzy lata. Omal się nie rozchorowałem, kiedy mi go ukradli — 
nie dlatego, że 
był wart tak dużo, tylko że go — przepraszam za wyrażenie — cholernie lubiłem. 
Nie wierzyłem 
własnym oczom, kiedym go tu zobaczył. Myślałem, że to sen — życie nigdy nie jest 
tak piękne. 
Przecież ja go sam wykarmiłem. Go wieczór układałem go do snu. Matka mu zmarła i 
karmiłem 
szczeniaka skondensowanym mlekiem, po dwa dolary puszka, kiedy sam nie mogłem 
sobie 
pozwolić na białą kawę. Bury nie znał innej matki prócz mnie. Przyzwyczaił się, 
przeklęty 
szkrab, ssać mój palec, o, ten palec właśnie!
Skiff Miller zaniemówił ze wzruszenia. Podniósł tylko wskazujący palec, aby go 
mogli 
zobaczyć.
— Ten sam palec — z trudem wymówił te słowa. Palec miał być ostatecznym dowodem 
własności i rękojmią jego przywiązania do psa.
Wciąż jeszcze patrzył na swój wyciągnięty palec, kiedy odezwała się Madge.
— Ale co będzie z psem? O nim pan nie pomyślał.
Skiff Miller spojrzał na nią ze zdziwieniem.
— Czy pan pomyślał o psie? — powtórzyła.
— Nie rozumiem o co pani chodzi — odparł.
— Może pies sam chciałby dokonać wyboru. Może ma swoje upodobania i życzenia. Z 
nim 
pan się zupełnie nie liczy. Nie dał mu pan prawa wyboru. Nawet do głowy panu nie 
przyszła, że 
pies może woli Kalifornię od Alaski. Kieruje się pan tylko własnym sentymentem, 
a z nim 
chciałby postąpić jak z workiem kartofli lub wiązką siana.
Był to całkiem nowy pogląd na sprawę. Miller zamyślił się. Widać było, że słowa 
Madge 
zrobiły na nim wrażenie. Wykorzystała jego wahanie.
— Jeśli pan naprawdę kocha Burego, powinien pan cieszyć się jego szczęściem — 
napierała.
W duszy Skiffa Millera toczyła się walka. Madge roziskrzonym okiem zerknęła na 
męża i 
wyczytała w jego spojrzeniu gorące poparcie.
— A jak się pani zdaje? — nagle zapytał Miller. Z kolei zdziwiła się Madge.
— O co panu chodzi?
— Czy pani uważa, że pies wolałby zostać w Kalifornii?
Kiwnęła stanowczo głową.
— Jestem tego pewna.
Skiff znów zaczął roztrząsać sprawę, tym razem głośno, okiem sędziego 
spozierając co chwila 
na zwierzę, o które toczył się spór.
— Bury dobrze pracował i wykonał dla mnie masę roboty. Nigdy mi się nie lenił i 
taki był z 
niego majster, że umiał wy—musztrować świeży zaprzęg jak się patrzy. Główkę też 
ma na karku. 
Wszystko zrobi, tylko mówić nie umie. Rozumie, co się gada do niego. Spójrzcie, 
wie, że o nim 
mowa.
Pies leżał u stóp Millera. Złożył pysk na wyciągniętych łapach, nastawił uszu i 
słuchał, a 
mądrymi ślepiami wpatrywał się po kolei w osoby, z których ust padały dźwięki 
ludzkiej mowy.
— Może jeszcze dobrze popracować i nie jeden rok wytrzyma. Lubię go, diabelnie 
lubię.
Potem Skiff Miller jeszcze parę razy otworzył usta, jakby chciał coś powiedzieć.
— Powiem państwu — odezwał się wreszcie — co zrobię. W tym, co szanowna pani 
powiedziała, jest trochę racji. Pies ciężko pracował. Może więc zasłużył sobie 
na wygodne 
legowisko i prawo wyboru. W każdym razie niech sam decyduje. Będzie tak, jak on 
zechce. Wy 
siedźcie tak, jak siedzicie. Pożegnam się i odejdę, jakby nigdy nic. Będzie 
chciał zostać, zostanie. 
Pójdzie za mną — jego wola. Nie będę go wołał i państwo też nie wołajcie, jeśli 
pójdzie za mną. 
Nagle spojrzał podejrzliwie na Madge i dodał:
— Tylko proszę zachować się uczciwie i nie wabić go, kiedy odwrócę się tyłem.
— Zachowamy się uczciwie — zapewniła Madge, lecz Skiff jej przerwał.
— Już ja znam kobiety — oświadczył. — Miękkie mają serca. Jeśli im serduszko 
zabije, 
potrafią szachrować w grze, zaglądać w nie swoje karty i łgać jak sto diabłów. 
Bardzo panią 
przepraszam, mówię o kobietach w ogóle.
— Nie wiem, jak panu dziękować — drżącym głosem powiedziała Madge.
— Nie ma na razie za co — odparł Miller. — Bury jeszcze nie zadecydował. Państwo 
nie 
będziecie mieli nic przeciwko temu, że pójdę powoli? To mi się chyba należy, bo 
po stu jardach 
już mnie nie będzie widać.
Madge zgodziła się na ten warunek.
— Daję panu słowo, że nie zrobimy nic, co by mogło wpłynąć na jego decyzję.
— Ano dobrze. W takim razie już idę.
Skiff Miller powiedział to zwykłym tonem pożegnania.
Wilk spostrzegł zmianę głosu Millera i szybko podniósł łeb, a gdy ujrzał, że 
mężczyzna i 
kobieta podają sobie ręce — zerwał się na równe nogi. Stanął na tylnych łapach, 
przednie oparł 
na biodrze Madge i polizał rękę Millera. Kiedy zaś Miller żegnał się z Waltem, 
Wilk powtórzył 
to samo, z tą różnicą, że oparł się łapami o Walta i lizał ręce obu mężczyzn.
— Nie jest mi wesoło, słowo daję.
Były to ostatnie słowa gościa z Klondike. Odwrócił się do nich plecami i powoli 
ruszył 
ścieżką w górę.
Wilk śledził go z niepokojem i nadzieją, czekając, że jeszcze zawróci. Gdy 
Miller zrobił jakieś 
dwadzieścia kroków, pies z cichym skowytem skoczył za nim, zabiegł mu drogę, 
chwycił 
ostrożnie zębami za rękę i delikatnie starał się go zatrzymać.
Ale nie udało mu się, wrócił więc szybko do siedzącego na pniu Walta Irvine’a, 
złapał go 
zębami za rękaw i na próżno usiłował pociągnąć za odchodzącym.
Niepokój Wilka rósł z każdą chwilą. Chciał być tam i tu równocześnie, ze swym 
dawnym 
panem i z nowym, a tymczasem odległość między nimi wciąż rosła. Rzucał się 
gorączkowo, 
biegał w krótkich nerwowych podskokach i zawracał od jednego do drugiego, męcząc 
się 
własnym niezdecydowaniem, nie wiedząc, co robić. Pragnął być z obydwoma, nie 
potrafił 
dokonać wyboru. Krótki, przejmujący skowyt dobywał się z jego gardzieli. Zaczął 
dyszeć.
Nagle usiadł, zadarł nos. Pysk otwierał mu się i zamykał kurczowo, rozwierając 
się coraz 
szerzej. Towarzyszyło temu spazmatyczne, coraz gwałtowniejsze ściskanie gardła. 
Równocześnie 
krtań zaczęła drgać, najpierw głucho, ze świstem powietrza wypieranego z płuc, a 
potem 
zabrzmiała niskim, głębokim tonem, ledwie dosłyszalnym dla ucha ludzkiego. Tak 
wyglądało 
przygotowanie psich nerwów i mięśni do wycia.
Ale gdy wycie już miało się dobyć z nabrzmiałej gardzieli, szeroko otwarty pysk 
zamknął się, 
spazmy ustały i Wilk spojrzał przeciągle za odchodzącym mężczyzną. Potem nagle 
odwrócił łeb i 
przez ramię spojrzał uważnie na Walta. Nie było odpowiedzi na jego wezwanie. Nie 
doczekał się 
ani słowa, ani znaku, żadnej rady, żadnej wskazówki, jak ma postąpić.
Popatrzył na ścieżkę. Jego dawny pan zbliżał się już do zakrętu. Wilka znów 
ogarnął niepokój. 
Zerwał się, zaskowyczał. Zaświtała mu nowa myśl — zwrócił uwagę na Madge. Do tej 
chwili 
zupełnie się z nią nie liczył, ale teraz, gdy obaj panowie go opuścili, tylko 
ona mu została. 
Podbiegł do niej, wtulił łeb między jej kolana i nosem potrącał rękę — zawsze w 
ten sposób 
dopraszał się, by go pogłaskała. Potem cofnął się i zaczął zabawnie kręcić się, 
zwijać w kółko, 
przysiadać, podskakiwać, unosić na tylnych łapach i padać na przednie, starając 
się całym sobą, 
od przymilnego spojrzenia i stulonych uszu do merdającego ogona, wyrazić myśl, 
jaka nim 
zawładnęła, myśl, której nie mógł wypowiedzieć.
Ale i tych sposobów szybko poniechał. Dręczyła go obojętność ludzi, którzy nigdy 
dotąd tak 
się do niego nie odnosili. Nie mógł wydobyć z nich odpowiedzi, nie chcieli mu 
przyjść z pomocą. 
Nie zwracali nań uwagi. Jakby umarli.
Odwrócił się i spojrzał za swym dawnym panem. Miller dochodził do zakrętu. 
Jeszcze chwila 
i zniknie z oczu. Ani razu się nie obejrzał, szedł ciężkim, miarowym krokiem, 
jak gdyby nic go 
nie obchodziło, co się dzieje za jego plecami.
Miller zniknął na zakręcie. Wilk czekał w nadziei, że jego pan znów się pokaże. 
Czekał długą 
minutę, cicho, spokojnie, bez ruchu, jakby zamienił się w kamień — ale kamień, w 
którym 
pulsował niepokój i tęsknota. Zaszczekał. Podbiegł do Irvine’a. Obwąchał mu rękę 
i ciężko 
położył się u jego stóp. Obserwował punkt, w którym ścieżka znikała na zakręcie.
Strumyk, pluszczący po omszałym kamieniu, nagle jakby głośno zabulgotaj. Poza 
tym nic nie 
mąciło ciszy, tylko od łąki dobiegał śpiew skowronków. Ogromne żółte motyle 
cicho 
przelatywały w słońcu i nikły w sennym cieniu. Madge rzuciła mężowi zwycięskie 
spojrzenie.
W parę minut później Wilk wstał. W jego ruchach przebijała pewność decyzji, jaką 
powziął. 
Nie patrzył na nich. Wzrok utkwił w ścieżce. Powziął decyzję. Wiedzieli o tym. 
Zdawali sobie 
sprawę, że teraz dla nich nadeszła chwila próby.
Pobiegł kłusem, Madge chciała go zawołać, już wargi jej się zaokrągliły, a 
jednak nie padło 
pieszczotliwe słowo cisnące się na usta. Zerknęła na męża. Zobaczyła, że nie 
spuszcza z niej 
surowego spojrzenia. Zamknęła usta i tylko cicho westchnęła.
Wilk z kłusa przeszedł w galop. Sadził susy coraz większe. Nie obejrzał się ani 
razu. 
Wyprostowany wilczy ogon powiewał za nim. Ostro wziął zakręt ścieżki i zniknął 
im z oczu.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
ODSZCZEPIENIEC
Oto wstaję do pracy. Modlę się w pokorze:
Spraw, abym się nie lenił, dobry Panie Boże,
Abym jeśli przed nocą zemrzeć mi wypadnie,
Pozostawił robotą skończoną przykładnie.
Amen*
Jeżeli nie wstaniesz natychmiast, nie dostaniesz ani kęsa!
Pogróżka nie odniosła skutku. Chłopiec czepiał się snu uporczywie, walcząc o 
chwilę 
niepamięci — jak marzyciel broni swego marzenia. Lekko zaciśniętymi rękoma 
wymachiwał 
kurczowo w powietrzu. Słabe te razy wymierzone były przeciw matce, lecz ona z 
dawno już 
widać nabytą wprawą unikała ich, nie przestając gwałtownie potrząsać ramieniem 
syna. — 
Zostaw mnie!
Krzyk ten dobywał się zrazu przytłumiony z otchłani snu, potem szybko wzbijał 
się w skargę, 
następnie wybuchał z wojowniczą pasją i wreszcie zamierał przechodząc w 
niewyraźny skowyt. 
Był to głos zwierzęcia, krzyk istoty umęczonej, pełen bezgranicznej udręki i 
protestu.
Lecz matka nie zwracała na to uwagi. Była to kobieta o smutnych oczach i 
znużonej twarzy; 
przywykła do tego obowiązku i spełniała go co dzień, przez całe życie.
Schwyciła kołdrę i usiłowała ją ściągnąć, ale chłopak zaprzestał wymachiwań 
pięściami i 
rozpaczliwie przywarł do kołdry. Zwinięty w kłębek w nogach łóżka, był jeszcze 
przykryty. 
Wtedy próbowała zwlec pościel na podłogę. Opierał się dalej. Wreszcie mocno się 
wsparła, że 
zaś była cięższa od syna, bety ruszyły wraz z chłopcem, który czepiał się ich 
instynktownie, 
chroniąc się przed chłodem przejmującym go do szpiku kości.
Gdy zawisł na krawędzi łóżka, zdawało się, że nieuchronnie runie głową naprzód. 
Oprzytomniał jednak. Wyprostował się i przez chwilę chwiał się niepokojąco. 
Nagle uderzył 
stopami o podłogę. W tej samej chwili matka chwyciła go za ramiona i 
potrząsnęła. Zaczął 
znowu grzmocić pięściami, teraz już celniej i mocniej. Równocześnie otworzył 
oczy. Matka 
puściła. Obudził się.
— Dobra jest! — mruknął.
Spiesznie wyniosła lampę pozostawiając go w mroku.
— Zapiszą cię — przestrzegała odchodząc.
Nie przeszkadzała mu ciemność. Odziawszy się przeszedł do kuchni. Chód tego 
szczupłego, 
drobnego chłopca był niezwykle ciężki. Nogi wlokły się za nim, co wydawało się 
nieprawdopodobne, tak były cienkie i kościste. Przysunął do stołu dziurawe 
krzesło.
— Johnny! — ofuknęła go matka.
Zerwał się i bez słowa podszedł do zlewu. Zlew był zatłuszczony i plugawy. Z 
otworu buchał 
przykry zapach. Johnny nie zwracał na to uwagi. Że zlew cuchnie, było objawem 
naturalnym — 
tak jak to, że mydło jest umazane pomyjami i źle się pieni. Toteż niewiele 
zadawał sobie z nim 
trudu. Kilka chluśnięć zimną wodą z kranu dopełniło mycia. Zębów nie czyścił. 
Szczoteczki do 
zębów nie widział nigdy i nie przypuszczał, że na świecie mogą istnieć 
stworzenia zajmujące się 
takimi głupstwami.
— Mógłbyś przecież umyć się przynajmniej raz na dzień bez przypominania — 
gderała 
matka.
Przytrzymując nadtłuczoną pokrywę na dzbanku z kawą, napełniła dwa kubki. Johnny 
nie 
odpowiedział ani słowa, był to bowiem stały spór między nimi, jedna ze spraw, w 
których matka 
była twarda jak kamień. Raz na dzień — przymusowe mycie twarzy. Wycierał się 
zatłuszczonym, wilgotnym, brudnym i podartym ręcznikiem, którego nitki osiadały 
mu na 
twarzy.
— Jakżebym chciała, byśmy nie mieszkali tak daleko — rzekła siadając do stołu. — 
Robię, co 
mogę. Wiesz o tym, ale jeden dolar mniej za mieszkanie — to znaczna oszczędność, 
a przy tym 
tutaj mamy więcej miejsca. Sam wiesz.
Nie zważał na te słowa. Słyszał je już nieraz. Zakres myśli matki był 
ograniczony — stale 
powtarzała, jak to źle, że mieszkają tak daleko od fabryki.
— Jeden dolar to znaczy więcej żarcia — stwierdził poważnie Johnny. — Wolę 
chodzić i 
mieć żarcie.
Jadł z pośpiechem, prawie nie gryząc chleba, i spłukiwał kawą na pół przeżute 
kęsy. Bo ta 
gorąca, zamulona ciecz nosiła miano kawy. Johnny wierzył, że to jest kawa — i to 
doskonała. 
Było to jedno z nielicznych złudzeń życiowych, jakie mu zostały. Prawdziwej kawy 
nie pił nigdy 
w życiu.
Jako omastę miał na chlebie kawałeczek zimnej wieprzowiny. Matka nalała mu drugi 
kubek 
kawy. A że zjadł swoją porcję, począł oglądać się, czy nie dostanie więcej. 
Podchwyciła jego 
pytające spojrzenie.
— Johnny, nie bądź żarłokiem! — zgromiła go. — Dostałeś swoją część; twoi bracia 
i siostry 
są mniejsi od ciebie.
Johnny nie odpowiedział; nie był skory do rozmowy. Przestał też oglądać się 
łapczywie za 
dodatkową porcją. Nie skarżył się; cierpliwość jego była tak straszliwa, jak 
straszliwa szkoła, 
którą przeszedł. Dopił swą kawę, otarł usta wierzchem dłoni i gotował się do 
odejścia.
— Zaczekaj chwilkę — rzekła matka pośpiesznie. — Myślę, że można odkroić ci z 
bochenka 
kawałek, maleńki kawałek.
Manewrowała jak kuglarz. Udając, że kroi kromkę dla niego, schowała bochenek 
wraz z 
oddzielną skibką chleba do skrzynki i podała mu jeden ze swoich dwóch kawałków. 
Sądziła, że 
go oszukała, ale zauważył jej podstęp. Mimo to wziął chleb bez wstydu. Był 
głęboko 
przekonany, iż matka z powodu chronicznej choroby niewiele może już jeść.
Spostrzegła, że syn żuje chleb na sucho, i nachyliła się, by mu wlać kawy ze 
swego kubka.
— Coś dzisiaj niedobrze z moim żołądkiem — tłumaczyła się.
Odległy gwizd, przeciągły i przejmujący, zerwał ich oboje na nogi. Kobieta 
spojrzała na 
blaszany budzik na półce. Strzałki wskazywały pół do szóstej. Świat fabryczny 
dopiero teraz się 
budził. Narzuciła chustę na ramiona, głowę zaś nakryła staromodnym kapeluszem, 
spłowiałym i 
niekształtnym.
— Musimy pędzić — rzekła przykręcając knot lampy i dmuchając w szkło.
Po omacku zeszli na dół. Było jasno i chłodno; Johnnym wstrząsnął dreszcz przy 
pierwszym 
zetknięciu ze świeżym powietrzem. Gwiazdy nie zbladły jeszcze na niebie, miasto 
było 
pogrążone w ciemnościach. Syn i matka szli powłócząc nogami. Obca im była 
ambicja, by lekko 
stawiać stopy.
Po kwadransie milczącego marszu kobieta skręciła w prawo.
— A nie spóźnij się — rzuciła ostatnią przestrogę, ginąc w pomroce.
Nic nie odpowiedział krocząc wytrwale swą drogą. W dzielnicy fabrycznej co 
chwila 
otwierały się jakieś drzwi. Johnny niebawem zmieszał się z tłumem śpieszącym w 
mroku. W 
chwili gdy mijał bramę fabryki, rozległ się powtórny gwizd syreny. Johnny 
spojrzał ku 
wschodowi. Skroś poszarpany szczytami domostw horyzont zaczynał się przesączać 
blady 
brzask. Tyle zobaczył ze światła dziennego, zanim odwrócił się do niego plecami, 
by przyłączyć 
się do towarzyszy pracy.
Zajął swoje miejsce przy jednej z wielu maszyn ustawionych w długie szeregi. 
Przed nim stała 
skrzynia napełniona małymi szpulkami, nad którą szybko obracały się większe. 
Nawijał na nie 
przędzę juty. Robota była prosta, wymagała jedynie pośpiechu. Małe szpulki 
odwijały się tak 
szybko, tyle dużych szpul miał do obsłużenia, że nie było czasu na próżnowanie.
Johnny pracował jak automat. Gdy nić kończyła się, używał lewej ręki jako 
hamulca, 
zatrzymywał dużą szpulę i chwytał palcami, dużym i wskazującym, wolny koniec 
nici. 
Jednocześnie prawą ręką brał luźny koniec nici ze szpuleczki. Wszystkie te ruchy 
obie ręce 
wykonywały równocześnie i sprawnie. Następnie błyskawicznie zawiązywał węzeł 
tkacki i 
puszczał dużą szpulę. Węzły tkackie — to nic trudnego. Johnny chwalił się 
kiedyś, że potrafiłby 
je wiązać nawet przez sen. W istocie, zdarzało mu się to niekiedy: mozolił się 
przez całe wieki — 
w jedną tylko noc — wiążąc bez końca owe supełki.
Niektórzy z chłopców marnowali czas i niszczyli maszyny, zaniedbując wstawić na 
miejsce 
szpulki, kiedy się opróżniały. —Pilnował tego nadzorca. Właśnie przyłapał 
sąsiada Johnny’ego 
na tej szacherce i wytargał go za uszy.
— Spójrz tam, na Johnny’ego, czemu nie robisz tak jak on? — powiedział z gniewem 
nadzorca.
U Johnny’ego szpulki kręciły się jak wicher; lecz on ani nie drgnął słysząc tę 
pochwałę. Był 
czas… ale to dawno temu… bardzo dawno. Jego apatyczna twarz pozostawała bez 
wyrazu, gdy 
słyszał, że go stawiano za wzór. Był doskonałym robotnikiem. Wiedział o tym. 
Powtarzano mu 
to tak często, że pochwały nie wywierały już na nim wrażenia. Z doskonałego 
robotnika Johnny 
zmienił się w doskonałą maszynę. Jeśli robota szła niesporo — była to, jak w 
maszynie, wina 
materiału. Johnny nie mógł popełnić błędu: byłoby to tak, jak gdyby doskonała 
sztanca 
wykrawała niedoskonałe gwoździe.
Nic w tym zresztą dziwnego. Nigdy jeszcze nie zdarzyła się przerwa w jego 
zażyłym 
obcowaniu z maszynami. Były niemal cząstką jego samego, a w każdym razie urodził 
się wśród 
nich. Przed dwunastu laty powstało drobne zamieszanie w sali warsztatów 
tkackich, w tej właśnie 
fabryce. Matka Johnny’ego zemdlała. Położono ją na podłodze wśród wrzawy 
huczących 
maszyn. Odwołano od krosien dwie starsze niewiasty. Pomagał też majster. Po 
upływie kilku 
minut sala warsztatowa mieściła o jedną istotę więcej, niż weszło ich przez 
bramę. Był to Johnny, 
urodzony wśród zgiełku i warkotu maszyn, wchłaniający z pierwszym oddechem parne 
powietrze 
zgęszczone od fruwających w nim strzępków przędzy. Pierwszego dnia zakaszlał 
usiłując 
oswobodzić płuca od owego nalotu; i z tego powodu kaszlał stale.
Chłopak sąsiadujący z Johnny’m popłakiwał pociągając nosem. Twarz wykrzywiała mu 
konwulsyjnie nienawiść do dozorcy groźnie spoglądającego ku niemu z daleka, ale 
już wszystkie 
szpulki wirowały jak należy. Chłopiec miotał pod adresem owych szpulek 
straszliwe 
przekleństwa, lecz nie było ich słychać już na odległość sześciu kroków, gdyż 
rozbijały się o 
zgiełk sali niby o ścianą.
Johnny’ego nic to wszystko nie obchodziło. Miał swoisty sposób przyjmowania 
otaczających 
go zjawisk. Zresztą fakty, które się wciąż powtarzają, stają się nudne, on zaś 
wielokrotnie był 
świadkiem takich scen. Stawianie oporu nadzorcy wydawało mu się czymś równie 
bezcelowym 
jak sprzeciwianie się maszynie. Maszyny są na to, by działały w pewien określony 
sposób i 
wykonywały pewne zadania; podobnie — nadzorca.
O godzinie jedenastej na sali powstało jakieś podniecenie i w jednej chwili — 
niby tajemną 
mocą — ogarnęło wszystkich obecnych. Jednonogi chłopiec, pracujący po drugiej 
stronie 
Johnny’ego, żwawo prześliznął się po podłodze ku pustej skrzyni i schował się 
tam cały, razem, 
ze swym szczudłem. Dyrektor fabryki zbliżał się w towarzystwie jakiegoś młodego 
człowieka. 
Gość był pięknie odziany, miał wykrochmaloną koszulę; według klasyfikacji 
Johnny’ego był to 
gentleman, a przy tym „inspektor”.
Po drodze spoglądał bystro na chłopców. Co chwila zatrzymywał się i zadawał 
pytania. 
Musiał przy tym krzyczeć na całe gardło; twarz wykrzywiała mu się pociesznie od 
wysiłku, by 
go słyszano. Przenikliwym okiem zauważył puste miejsce obok Johnny’ego, nic 
jednak nie 
powiedział; Johnny widać również zwrócił jego uwagę i inspektor nagle 
przystanął. Ujął chłopca 
za ramię, by go odciągnąć nieco od maszyny, lecz puścił natychmiast, wydając 
okrzyk 
zdumienia.
— Okrutnie chudy — zaśmiał się z zakłopotaniem dyrektor.
— Patyki — rzekł inspektor. — Proszę spojrzeć na te nogi. Chłopak ma krzywicę; 
zaczątki, 
ale ma. Jeżeli nie skończy na padaczkę — to tylko dlatego, że go suchoty zmogą 
wcześniej.
Johnny słuchał nic nie rozumiejąc. A zresztą nie interesowały go przyszłe 
choroby. Grożąca 
mu choroba — i to poważniejsza — była tuż, w postaci inspektora.
— Słuchaj, chłopcze, musisz powiedzieć mi prawdą — mówił, a raczej wrzeszczał do 
ucha 
Johnny’ego inspektor. — Ile masz lat?
— Czternaście — skłamał Johnny z całej mocy swych płuc. Łgał tak głośno, że aż 
wybuchnął 
suchym kaszlem, który poruszył cały osad nagromadzony w nich od rana.
— Wygląda co najmniej na szesnaście — rzekł dyrektor.
— Albo na sześćdziesiąt — drwił inspektor.
— On zawsze był taki.
— Od jak dawna? — padło szybkie pytanie.
— Już od wielu lat. Wcale się nie starzeje.
— Ani młodnieje, prawda? Zapewne przez wszystkie owe lata pracował tutaj?
— Tak, z przerwami… ale to było dawno, zanim weszła w życie nowa ustawa — dodał 
pośpiesznie dyrektor.
— Maszyna nieczynna? — inspektor wskazał stojącą opodal Johnny’ego maszynę, w 
której na 
pół pełne szpulki fruwały jak szalone.
— Wygląda na to. — Dyrektor skinął na nadzorcą i krzyknął mu coś w samo ucho. — 
Maszyna ta nie działa — zameldował inspektorowi.
Przeszli dalej; Johnny wrócił do pracy — ucieszony, że nieszczęście go minęło. 
Ale 
kulawemu sąsiadowi nie powiodło się. Bystrooki inspektor wygrzebał go z paki. 
Chłopakowi 
wargi się trzęsły, miał wyraz twarzy człowieka, na którego spadła ciężka, 
nieodwracalna kląska. 
Nadzorca był zdumiony, jak gdyby widział chłopca po raz pierwszy, na obliczu zaś 
dyrektora 
malowały się zdziwienie i niezadowolenie.
— Ja go znam — rzekł inspektor. — Ma dwanaście lat. W tym roku wykreśliłem go 
już z 
trzech fabryk, ta będzie czwarta.
Zwrócił się do kaleki:
— Obiecałeś mi pod słowem honoru, że pójdziesz do szkoły.
Chłopak wybuchnął płaczem.
— Proszę pana inspektora, dwoje dzieci nam umarło, straszna bieda w domu.
— Czemu tak kaszlesz? — spytał inspektor, jakby oskarżał go o zbrodnię.
Chłopiec–kaleka odpowiedział tonem usprawiedliwienia:
— Nic mi nie jest. Zaziębiłem się tylko w zeszłym tygodniu, panie inspektorze. 
To wszystko.
Skończyło się na tym, że jednonogi chłopiec opuścił salę wraz z inspektorem w 
towarzystwie 
zaniepokojonego i protestującego dyrektora. Po czym wróciła monotonia. Minęło 
długie 
przedpołudnie i popołudnie jeszcze dłuższe; gwizd syreny oznajmił koniec roboty. 
Zmrok zapadł, 
nim Johnny po raz wtóry minął bramę fabryki. Słońce wspięło się po złocistej 
drabinie niebios, 
zalewając świat dobroczynnym ciepłem, po czym osunęło się w dół i zniknęło na 
zachodzie za 
spiętrzonymi dachami domostw.
Wieczerza była posiłkiem familijnym — jedynym, przy którym Johnny spotykał się z 
młodszym rodzeństwem. Spotkania te miały dla niego przeważnie charakter 
utarczek, gdyż on 
był bardzo stary, oni zaś — przerażająco młodzi. Okazywał zniecierpliwienie 
wobec ich 
zdumiewającej, nadmiernej dziecinności. Nie pojmował tego. Jego dzieciństwo było 
już zbyt 
odległe. Był już niejako starym nerwowym człowiekiem, którego drażniła owa — 
zgoła dla niego 
bezsensowna — burzliwość młodziutkich umysłów. Zadumał się gniewnie, pochylony 
nad 
jedzeniem; pewną pociechą była mu myśl, że i oni niezadługo będą musieli iść do 
pracy. To 
wypędzi im z głów wszystkie głupstwa i uczyni ich jak on poważnymi i 
statecznymi. Tak to 
zwyczajnie, po ludzku, Johnny siebie brał za miarę, którą przykładał do całego 
świata.
Podczas posiłku matka tłumaczyła mu na różne sposoby, powtarzając w koło to 
samo, że ona 
stara się jak może, Johnny więc — ledwo skąpa kolacja się skończyła — z ulgą 
odsunął krzesło i 
wstał. Wahał się przez chwilę: położyć się spać czy wyjść przed bramę? 
Ostatecznie wybrał to 
drugie.
Nie wędrował daleko. Przysiadł na progu, podwinąwszy nogi i pochyliwszy naprzód 
wąskie 
ramiona, łokciami wsparł się o kolana, dłońmi podtrzymując podbródek.
Siedząc tak nie myślał o niczym. Tylko odpoczywał. Jego umysł spał. Bracia i 
siostry wyszli z 
domu i wraz z innymi dziećmi hałaśliwie bawili się niedaleko. Latarnia 
elektryczna na rogu ulicy 
oświetlała ich wesołe figle. Johnny był drażliwym zrzędą, dzieci o tym 
wiedziały. Ale żyłka 
awanturnicza kusiła je, by mu się sprzeciwić. Ujęły się tedy za ręce i kołysząc 
się do taktu, 
zaczęły wykrzykiwać mu pod nosem różne niemądre, złośliwe wierszyki. Johnny 
zrazu obrzucał 
ich przekleństwami, które zasłyszał od majstrów. Lecz po chwili, uznając rzecz 
za zbyt błahą, 
pomny swej godności, pogrążył się w zaciętym milczeniu.
Brat jego — dziesięcioletni Will, najstarszy po nim z rodzeństwa — wodził rej w 
tym kółku. 
Johnny nie był zbyt czuły wobec brata. Jego życie od najwcześniejszych dni 
zatruwały ciągłe 
ustępstwa i poświęcenia dla Willa. Uważał młodszego brata za niewdzięcznego 
dłużnika. W 
latach — tak już odległych — gdy on, Johnny, mógł się bawić, ze znacznej części 
owego czasu 
ograbił go Will, którego trzeba było doglądać. Will wówczas był malutki, a 
matka, tak jak i teraz, 
spędzała całe dni w fabryce. Johnny musiał być Willowi zarazem i ojcem, i matką.
Widać było, że Will skorzystał z owych ustępstw i poświęceń. Był zdrów, krzepko 
zbudowany, wzrostem dorównywał bratu, a wagą nawet go przewyższał. Rzekłbyś: 
wszystkie 
soki żywotne spłynęły w żyły tego drugiego. Podobnie i usposobienie. Johnny był 
znużony, 
wyniszczony, apatyczny — młodszego brata rozsadzała bujna żywotność.
Irytujące śpiewanie stawało się coraz głośniejsze. Will w pląsach nacierał wciąż 
bliżej i 
pokazywał język. Johnny wyciągnął lewą rękę i chwycił chłopca za kark, 
wymierzając mu 
równocześnie silny cios kościstą pięścią. Pięść ta była rozpaczliwie chuda, że 
jednak potrafiła 
sprawić ból — świadczył o tym krzyk uderzonego. Reszta dziatwy wtórowała mu z 
przerażeniem, najmłodsza zaś siostrzyczka, Jenny, zemknęla do domu.
Johnny pchnął Willa, kopnął go w nogę, potem chwycił znowu, cisnął twarzą w 
błoto i 
wytarzał w nim kilkakrotnie. Wreszcie puścił. Wtem nadbiegła matka — jak blady 
huragan 
macierzyńskiego oburzenia.
— Czemuż mi on nie daje spokoju? — odparł Johnny, gdy go łajała. — Czy nie wie, 
że jestem 
zmęczony?
— Ja jestem taki duży jak ty! — wołał Will w objęciach matczynych; na twarzy 
miał maskę z 
łez, brudu i krwi. — Teraz jestem taki sam, a urosnę jeszcze większy, wtedy cię 
stłukę, 
zobaczysz.
— Powinieneś pracować, kiedyś taki duży — burknął Johnny. — Tego ci trzeba. Do 
roboty. 
Mama powinna posłać cię do roboty.
— Ależ on za młody — protestowała matka. — To jeszcze dziecko.
— Ja byłem młodszy, kiedy zacząłem pracować.
Johnny stał jeszcze chwilę, wahając się, czy mówić dalej o doznanych krzywdach, 
ale zagryzł 
usta gwałtownie, wykręcił się na pięcie i poczłapał do domu, by natychmiast 
położyć się do 
łóżka. Drzwi izby były otwarte — ze względu na ciepło płynące z kuchni. 
Rozbierając się po 
ciemku, słyszał, jak matka rozmawia z sąsiadką. Matka płakała, żałosne chlipanie 
przerywało jej 
słowa.
— Nie wiem, co się dzieje z Johnny’m. Nigdy mu się to nie zdarzało; taki był z 
niego 
cierpliwy aniołek. I jest dalej zacnym chłopcem — dodała na jego obronę. — 
Pracuje rzetelnie, 
choć zaczął zbyt wcześnie, to prawda. Lecz to nie moja wina. Naprawdę, staram 
się, jak tylko 
mogę.
Chlipanie w kuchni nie ustawało. Powieki kleiły mu się do snu; mruknął jeszcze 
do siebie:
— Za to, żem pracował rzetelnie, możesz ręczyć, czym chcesz!
Nazajutrz rano, jak zwykle, matka wyrwała go z objęć snu. Potem — skąpe 
śniadanie, 
wędrówka w ciemnościach, blady błysk jutrzenki spoza dachów, gdy się odwracał 
tyłem do 
słońca, by zniknąć wśród murów fabrycznych. Był to jeszcze jeden dzień; 
wszystkie upływały 
tak samo.
A przecież bywała w jego życiu rozmaitość: na przykład gdy zmieniał zajęcie albo 
chorował. 
Kiedy miał sześć lat, był ojcem i matką dla Willa oraz młodszego rodzeństwa. W 
siódmym roku 
życia poszedł do fabryki nawijać szpulki. W ósmym — dostał się do innej fabryki. 
Nowa jego 
funkcja była nadzwyczaj prosta — siedział trzymając w ręce mały kijek i nadawał 
kierunek 
spływającej przed nim, niby strumień, masie sukna. Strumień ów wydobywał się z 
trzewiów 
maszyny, prześlizgiwał się po gorącym wałku i odpływał dalej. On zaś siedział 
wciąż na tym 
samym miejscu, z dala od światła dziennego, pod syczącym płomieniem gazowym, 
całkiem tak, 
jak gdyby sam stanowił tylko część maszynerii.
Czuł się wcale szczęśliwy przy tym nowym zajęciu, pomimo wilgoci i gorąca, cóż… 
był 
jeszcze młodziutki i doznawał marzeń i złud. Śniły mu się przedziwne rzeczy, 
kiedy doglądał 
owego dymiącego sukna spływającego nieskończoną strugą. Lecz przy tej robocie 
nie 
potrzebował wcale myśleć, marzył więc coraz mniej, a umysł jego tępiał i stawał 
się senny. 
Zarabiał wszakże dwa dolary tygodniowo; te dwa dolary stanowiły o różnicy między 
ostrym 
głodem a chronicznym niedojadaniem.
Ale gdy skończył dziewięć lat, stracił miłe zajęcie. Powodem tego była odra. 
Kiedy 
wyzdrowiał, trafiła mu się praca w hucie szklanej. Wynagrodzenie było tam 
lepsze, a robota 
wymagała zręczności. Płacono mu od sztuki; im szybciej się uwijał, tym większy 
przypadał mu 
zarobek. To było podnietą, dzięki której stał się świetnym robotnikiem.
Prostą wykonywał czynność: przytwierdzanie szklanych korków do buteleczek. U 
pasa miał 
kłębek szpagatu. Trzymał butelkę między kolanami, by mieć obie ręce wolne. Od 
owego 
siedzenia z korpusem wciąż zgiętym ku kolanom wąskie jego ramiona garbiły się, a 
piersi 
kurczyły co dzień przez dziesięć godzin. Nie sprzyjało to rozwojowi płuc, ale 
korkował trzysta 
tuzinów butelek dziennie.
Dyrektor był bardzo dumny i sprowadzał gości, by go oglądali przy pracy. W ciągu 
dziesięciu 
godzin trzysta tuzinów butelek przechodziło przez jego ręce. Osiągnął więc 
sprawność maszyny. 
Nie wykonywał najmniejszego zbytecznego ruchu. Każde poruszenie jego chudych 
rąk, każde 
drgnienie muskułów było szybkie i niezawodne. Pracował w najwyższym napięciu. 
Skutkiem 
tego stawał się coraz bardziej nerwowy. W nocy, przez sen, mięśnie jego kurczyły 
się, w dzień 
zaś ani chwili nie mógł dać im folgi i wypoczynku. Był wciąż niby nakręcony, a 
mięśnie drgały 
same. Pobladł przy tym, a kaszel dokuczał mu coraz dotkliwiej. W końcu w 
skurczonych 
piersiach wybuchło zapalenie płuc i Johnny stracił pracę w hucie szklanej.
Potem powrócił do fabryki, w której zaczął był karierę przy wirujących 
szpulkach. Tu czekał 
go awans. Dobry był z niego robotnik. Miał przejść zrazu do krochmalni, później 
— do „sali”. 
Potem nie pozostawało nic prócz podnoszenia wydajności.
Maszyny działały obecnie szybciej niż wówczas, gdy po raz pierwszy przybył do 
fabryki, 
umysł zaś jego pracował powolniej. Jednak nie miewał już marzeń — choć za 
młodych lat 
marzył tak wiele. Raz nawet kochał się. Było to w owym czasie, gdy pracował przy 
suknie; 
zakochał się w córce dyrektora. Była to znacznie od niego starsza, dorosła już 
panna; widział ją z 
daleka, chyba ze sześć razy. Lecz co z tego? Na powierzchni sukna spływającego 
przed nim 
strugą Johnny widział promienną przyszłość: pokonywał olbrzymie trudności, 
wynajdywał 
przedziwne maszyny, by dojść następnie do władzy w fabryce; w końcu brał „ją” w 
ramiona i 
skromnie całował w czoło.
Ale to wszystko należało już do przeszłości — zanim stał się zbyt stary i 
znużony, by kochać. 
Ona zresztą wyszła za mąż i wyjechała, a umysł Johnny’ego począł zasypiać. 
Została mu jednak 
pamięć o owym epizodzie — niby o niezwykłym przeżyciu; nieraz ku niemu powracał 
myślą — 
jak to czynią ludzie wspominający czas, kiedy wierzyli w bajki. Johnny nigdy nie 
wierzył w 
dobre wróżki ani w świętego Mikołaja; ale wtedy wierzył niezachwianie w 
uśmiechniętą 
przyszłość, która w jego wyobraźni żeglowała na strumieniu dymiącego sukna.
Bardzo wcześnie został mężczyzną. Gdy w siódmym roku życia pobrał pierwszy 
zarobiony 
grosz — był już młodzieńcem. Wyrastało w nim jakieś poczucie niezależności i 
zmienił się jego 
stosunek do matki.
Jako człowiek zarabiający na chleb i spełniający w świecie swą robotę, czuł się 
w pewnej 
mierze równy matce. Męskość, dojrzała męskość — przyszła wówczas, gdy Johnny 
poszedł na 
nocną zmianę do fabryki; chodził tam przez sześć miesięcy, a miał wtedy 
jedenaście lat. Żadne 
dziecko, które poznało pracę nocną, nie jest już dzieckiem!
Żywot Johnny’ego miał kilka wielkich dat. Jedną z nich był dzień, w którym matka 
kupiła 
trochę śliwek kalifornijskich. Inny fakt zdarzył się dwukrotnie: matka piekła 
ciasto. Były to 
wielkie przeżycia. Wspominał je tkliwie. W owym też czasie matka opowiadała mu o 
jakiejś 
przepysznej słodkiej potrawie, lepszej od ciasta, którą kiedyś miała 
przyrządzić, a którą nazywała 
„pływającą wyspą”. Całymi latami Johnny oczekiwał chwili, gdy zasiądzie do stołu 
mając przed 
sobą ową „pływającą wyspę” — aż wreszcie oddalił tę myśl w krainę 
niedoścignionych marzeń.
Pewnego razu znalazł na chodniku dwudziestopięciocentową srebrną monetę. Było to 
również 
w jego życiu wydarzenie doniosłe, a przy tym — tragiczne. Ledwie spostrzegł 
pieniądz, zanim 
jeszcze go podniósł, wiedział, co było jego obowiązkiem. W domu, jak zwykle, 
brakło żywności. 
Powinien więc był zanieść pieniądz do domu — tak jak oddawał swój zarobek 
każdego 
sobotniego wieczora. Sprawa była w tym wypadku jasna i całkiem prosta, ale 
Johnny nie 
wydawał nigdy centa ze swych pieniędzy i miał okrutną ochotę na cukierki, 
których kosztował 
jedynie przy uroczystych okazjach.
Nie usiłował nawet oszukać samego siebie. Wiedział, że to grzech, i zgrzeszył 
rozmyślnie, 
puszczając się na orgię: kupił za piętnaście centów lodowatego cukru. Dziesięć 
centów schował 
— na następną hulankę. Lecz że nie był przyzwyczajony do noszenia przy sobie 
pieniędzy, 
zgubił te dziesięć centów. Zdarzyło się to właśnie wtedy, gdy cierpiał męki 
wyrzutów sumienia, i 
fakt ten wydał mu się karą boską. Grozą przejmowało go uczucie bliskości 
srogiego, 
zagniewanego Boga; Bóg widział wszystko i Bóg ukarał go odbierając mu nawet 
pełnię radości 
spożycia owoców grzechu.
Ilekroć później wracał pamięcią do tego wypadku — zawsze wydawał mu się jedyną 
ciężką 
zbrodnią w jego życiu, na której wspomnienie budziła się w nim na nowo skrucha. 
Była to jedyna 
ciemna plama na jego przeszłości. Jednak do tych wyrzutów sumienia dołączał się 
zawsze 
pewien żal: Johnny nie był zadowolony z użytku, jaki uczynił z owych dwudziestu 
pięciu 
centów. Mógł był lepiej ich użyć; opierając się na późniejszym swym 
doświadczeniu co do 
boskiej rychliwości, byłby uprzedził Boga i wydał całe ćwierć dolara za jednym 
zamachem. 
Wracając tak wspomnieniami w przeszłość, w wyobraźni wydał owe pieniądze z 
tysiąc razy — 
za każdym razem korzystniej.
Jedno jeszcze miał wspomnienie, spłowiałe i przywiędłe, lecz wbite w pamięć raz 
na zawsze 
— straszliwymi ojcowskimi nogami. Była to raczej jakaś zmora, aniżeli oglądanie 
pamięcią 
konkretnego faktu.
Osobliwe to wspomnienie nigdy nie nawiedzało Johnny’ego w biały dzień, gdy był 
całkiem 
rozbudzony. Przychodziło nocą do jego wezgłowia — w chwili gdy tracił świadomość 
zapadając 
w sen. Budziło go zawsze, zmuszając do trwożnego czuwania, i przez chwilę, przy 
pierwszym 
chorobliwym wstrząsie, wydawało się chłopcu, że leży w nogach łóżka. W łóżku zaś 
znaczyły się 
niewyraźnie postacie rodziców. Johnny nie wiedział, jak wyglądał ojciec. 
Zachował bowiem 
jedno tylko związane z jego osobą wrażenie: to, że ów ojciec miał okrutne, 
niemiłosierne nogi.
Wcześniejsze jego wspomnienia więdły wraz z nim samym, późniejszych zaś nie 
miał. 
Wszystkie dni były jednakie. Wczoraj było to samo, co przed rokiem, tysiąc lat 
znaczyło tyleż, co 
jedna minuta. Nic się nigdy nie działo. Nie było wydarzeń, które by zaznaczały 
bieg czasu. Czas 
nie płynął, stał w miejscu. Tylko maszyny wciąż były w ruchu, choć przecie nie 
dążyły nigdzie, 
mimo iż wirowały coraz szybciej.
Kiedy Johnny skończył czternaście lat, wzięto go do krochmalni. To było wielkie 
wydarzenie. 
Coś się nareszcie stało, co warto było zapamiętać, coś ważniejszego, niż nocny 
spoczynek. To 
rozpoczynało epokę. Była to fabryczna olimpiada, fakt, od którego liczy się 
czas. „Kiedy 
zacząłem pracować w krochmalni” — albo: „Przed moim wstąpieniem do krochmalni” — 
były to 
zdania, które Johnny nieraz powtarzał.
Szesnastą rocznicę urodzin uczcił Johnny uroczyście — przejściem do sali 
krosien. Tu miał 
znowu podnietę w pracy, bo robota była akordowa. Pod tym względem przodował, 
gdyż fabryka 
urobiła z niego doskonałą maszynę. Po upływie trzech miesięcy pracował przy 
dwóch 
warsztatach, później przy trzech, wreszcie przy czterech.
Pod koniec drugiego roku pracy w warsztatach Johnny produkował znacznie większą 
ilość 
jardów sukna niż którykolwiek z pozostałych tkaczy, a przeszło dwa razy tyle, co 
mniej zdolni 
wśród robotników. W domu sprawy zaczęły się poprawiać, w miarę jak dosięgał 
pełni swej 
zdolności zarobkowania. Nie tak dalece jednak, by zwiększone dochody 
przewyższały potrzeby. 
Dzieci rosły i jadły więcej. Uczęszczały do szkół, a książki są drogie. Tak się 
jakoś składało, że 
im szybciej Johnny pracował — tym szybciej szły w górę cyfry wydatków. Nawet 
komorne 
zostało podwyższone, chociaż stan domu, już przedtem pożałowania godny, teraz 
był bliski 
ruiny.
Johnny wyrósł, lecz przy swym wzroście wydawał się jeszcze mizerniejszy. Był też 
bardzo 
nerwowy, skutkiem czego spotęgowała się jego drażliwość i zrzędność. Dzieci, po 
wielu 
gorzkich nauczkach, stroniły od niego. Matka szanowała go ze względu na jego 
zdolność 
zarobkową, lecz szacunek ten mieszał się z pewnym lękiem.
Życie nie dawało mu żadnych radości. Nie widział nigdy zmian i następstwa dni. 
Noce 
przesypiał w nieświadomości. Pozostały czas trawił na robocie, a świadomość jego 
była 
świadomością maszyny. Poza tym w głowie miał pustkę. Ideałów nie posiadał, a 
złudzenie miał 
tylko jedno: że pija doskonałą kawę. Był wołem roboczym. Nie miał żadnych 
przeżyć 
duchowych, a jednak — głęboko, gdzieś w zakamarkach jego duszy, była ważona i 
badana każda 
godzina znoju, każdy ruch rąk, każdy skurcz mięśni — i dojrzewało to, co miał 
zrobić i czym 
miał wprawić w zdumienie siebie samego i cały drobny światek swego otoczenia.
Wiosna zbliżała się już ku końcowi, gdy pewnego wieczora Johnny, przyszedłszy z 
fabryki, 
uczuł niezwykłą słabość i znużenie. Zasiadł do stołu i nie zauważył, że obecni 
są w nastroju 
jakiegoś naprężonego oczekiwania. Posilał się w ponurym milczeniu, bezwiednie 
jedząc to, co 
przed nim postawiono. Dzieci chrząkały i mlaskały smakowicie. Ale Johnny 
pozostał głuchy na 
wszystko.
— Johnny, czy ty wiesz, co jesz? — spytała wreszcie z rozpaczą matka.
Spojrzał z roztargnieniem na talerz, potem tak samo na matkę.
— „Pływająca wyspa”! — oznajmiła triumfalnie.
— Aha — mruknął.
— „Pływająca wyspa”! — chórem krzyknęły dzieci.
— Aha — powtórzył i po dwóch czy trzech łyżkach dodał: — Jakoś dzisiaj nie 
jestem głodny.
Odłożył łyżkę i odsunąwszy krzesło powstał ociężale.
— Chyba pójdę się położyć.
Przeszedł przez kuchnię. Powłóczył nogami jeszcze ciężej niż zwykle. Rozbieranie 
się było 
dla niego jakimś tytanicznym, daremnym wysiłkiem, płakał bezsilnie, gramoląc się 
do łóżka z 
jedną tylko nogą rozzutą. Zdawało mu się, że coś rośnie, nabrzmiewa mu w 
czaszce, przesłania i 
uciska mózg. Czuł, jak gdyby jego cienkie palce stawały się tak wielkie jak 
przegub ręki, a w ich 
końcach odczuwał jakieś niewyraźne szarpanie, podobnie jak w mózgu. Ból w krzyżu 
dolegał mu 
nieznośnie. Bolały go wszystkie kości. W głowie miał wycie, huk i warkot miliona 
krosien. Całą 
przestrzeń zapełniały wirujące czółenka tkackie. Mknęły i przepadały bezładnie, 
pomieszane z 
gwiazdami. On zaś tkał na tysiącu krosien sam jeden, warsztaty drgały coraz 
prędzej, a jego 
mózg także pracował coraz prędzej, coraz prędzej wysnuwając nić, która się 
nawijała na tysiąc 
latających czółenek.
Nazajutrz nie poszedł do roboty. Był nazbyt zajęty kolosalną pracą przy tysiącu 
krosien 
huczących w jego czaszce. Matka udała się do swego zajęcia, lecz przedtem 
sprowadziła lekarza. 
Ten stwierdził, że Johnny ma silną grypę. Jenny pielęgnowała brata, wypełniając 
polecenia 
doktora.
Był to istotnie potężny atak choroby; minął tydzień, zanim Johnny mógł wstać z 
łóżka i 
słaniając się przejść przez pokój. Jeszcze tydzień — zapewniał lekarz — a będzie 
mógł wrócić do 
pracy. Majster z tkalni przybył odwiedzić go w niedzielę po południu — 
pierwszego dnia jego 
rekonwalescencji.
— To nasz najlepszy tkacz — oznajmił majster matce chorego. — Robota na niego 
poczeka, 
niech się zgłosi dopiero za tydzień od poniedziałku.
— Czemu nie podziękujesz panu, Johnny? — odezwała się matka z niepokojem. — On 
tak 
ciężko chorował, że jeszcze nie przyszedł do siebie — tłumaczyła syna przed 
gościem.
Johnny siedział przygarbiony i patrzał uporczywie w podłogę. Pozostał w tej 
pozycji jeszcze 
długo po odejściu majstra. Na dworze było ciepło; po południu chory usiadł na 
progu. Od czasu 
do czasu poruszał wargami. Był pochłonięty jakimiś zawiłymi obliczeniami.
Następnego ranka, gdy tylko się ociepliło, Johnny znów usiadł na progu, tym 
razem z 
ołówkiem i ćwiartką papieru w ręku, i prowadził dalej swoje rachunki, licząc z 
wysiłkiem i ze 
zdumieniem.
— Co następuje po milionie? — zagadnął Willa, gdy ten w południe przyszedł ze 
szkoły. — I 
jak się to oznacza?
Wieczorem tego dnia Johnny skończył swoje zadanie. Potem co dzień siadywał na 
progu, lecz 
już bez papieru i ołówka. Ogromnie go zajmowało jedyne drzewo rosnące na 
przeciwległej 
stronie ulicy. Obserwował je po kilka godzin bez przerwy, przypatrywał się z 
zaciekawieniem, 
jak wiatr porusza gałęziami i targa liście. W ciągu całego tygodnia był głęboko 
pochłonięty 
obcowaniem z samym sobą. W niedzielę, siedząc na progu, roześmiał się 
kilkakrotnie na głos — 
ku wielkiemu zaniepokojeniu matki, która już od lat nie słyszała jego śmiechu.
Nazajutrz, gdy ranek ledwo szarzał, podeszła do posłania, by go zbudzić. Johnny, 
wyspany do 
syta przez cały tydzień, tym razem ocknął się bez trudu. Nie walczył, nie 
usiłował 
przytrzymywać kołdry, gdy matka ją ściągała. Leżał spokojnie i spokojnie 
powiedział:
— To na nic, mamo.
— Spóźnisz się — rzekła sądząc, że jest jeszcze nieprzytomny ze snu.
— Ja nie śpię i powiadam mamie, że to na nic. Lepiej daj mi spokój. Nie wstanę,
— Stracisz robotę! — krzyknęła.
— Nie wstanę — powtórzył jakimś dziwnym, beznamiętnym głosem.
Matka tego dnia sama nie poszła do pracy. Johnny uległ jakiejś nie znanej jej 
chorobie. 
Gorączka, majaczenie — to były dla niej rzeczy zrozumiałe. Ale tu był obłęd.
Narzuciła na niego pościel z powrotem i posłała córkę po lekarza.
Gdy przybył ów pan, Johnny spał słodko; spokojnie się też przebudził i pozwolił 
ująć za puls.
— Nic mu nie jest — stwierdził doktor. — Bardzo tylko osłabiony, skóra i kości.
— Zawsze był taki — zapewniała skwapliwie matka.
— Teraz niech mama pójdzie sobie i pozwoli mi dalej spać.
Johnny przemawiał z łagodnym spokojem; z takim samym łagodnym spokojem obrócił 
się na 
bok i zasnął.
Około godziny dziesiątej przebudził się i odział. Wszedł do kuchni i zastał tam 
matkę z 
wyrazem przerażenia na twarzy.
— Mamo, ja odchodzę — oznajmił — i chcę się pożegnać.
Skryła twarz w fartuchu, osunęła się na stołek i zaczęła płakać. Johnny czekał 
cierpliwie.
— Mógłbyś mi chociaż wytłumaczyć… — szlochała. — Dokąd? — zapytała wreszcie 
odsłaniając twarz i patrząc na niego wzrokiem, w którym więcej było przerażenia 
niż ciekawości.
— Nie wiem… wszystko jedno dokąd.
Gdy to mówił, oczyma duszy ujrzał obraz swego drzewa na drugiej stronie ulicy; 
obraz zalany 
oślepiającym blaskiem jak gdyby ważył się tuż pod powiekami — tak iż mógł go 
zobaczyć, 
gdyby tylko zechciał.
— A robota? — pytała drżącym głosem matka.
— Nie pójdę już wcale do roboty.
— Na Boga, Johnny, nie mów tego! — krzyknęła z bólem. Słowa syna zabrzmiały dla 
niej jak 
bluźnierstwo.
Jak matka, która słyszy, że jej dziecko zaparło się Boga, tak rodzicielka 
Johnny’ego była 
zgorszona słowami syna.
— Co się właściwie z tobą dzieje? — nastawała, nieudolnie siląc się na 
stanowczość. — Cóż 
cię opętało?
— Liczby — odpowiedział Johnny. — Po prostu liczby. Mnóstwem liczb zajmowałem 
się w 
tym tygodniu; bardzo ciekawe rzeczy.
— Nie rozumiem, o co ci chodzi — rzekła pociągając nosem.
Johnny uśmiechnął się pobłażliwie; matka aż wstrząsnęła się trwożnie, widząc, że 
zupełnie 
opuściła go zwykła drażliwość i szorstkość.
— Ja mamie objaśnię — rzekł Johnny. — Jestem śmiertelnie znużony. Co mnie tak 
wyczerpało? Ruchy. Od urodzenia ciągle byłem w ruchu. Zmęczyło mnie to, nie będę 
się więcej 
ruszał. Pamiętasz, mamo, jak pracowałem w fabryce szkła? Wyrabiałem trzysta 
tuzinów 
dziennie. Jak miarkuję, robiłem dziesięć różnych poruszeń przy każdej flaszce. 
To daje 
trzydzieści sześć tysięcy ruchów na dzień. Na dziesięć dni wypada trzysta 
sześćdziesiąt tysięcy 
ruchów. Miesięcznie — milion osiemdziesiąt tysięcy. Odrzućmy te osiemdziesiąt 
tysięcy — 
dodał z łaskawością dobrotliwego filantropa — odrzuć je, mamo, zostanie milion 
ruchów 
miesięcznie, a dwanaście milionów ruchów na rok.
Przy krosnach ruszam się co najmniej dwa razy tyle; to daje dwadzieścia pięć 
milionów 
ruchów rocznie, a mam uczucie, jak gdybym wykonywał te ruchy w ciągu przeszło 
miliona lat.
Otóż — w zeszłym tygodniu nie ruszałem się wcale. Całe godziny bez jednego 
poruszenia! 
Powiadam mamie, to było życie: tak sobie siedzieć godzina za godziną i nic nie 
robić. Nigdy 
przedtem nie byłem szczęśliwy; nie miałem czasu. Wciąż byłem w ruchu, a to nie 
bardzo sprzyja 
szczęściu. I to już się skończyło. Teraz będę tylko siedział i siedział, 
odpoczywał i odpoczywał, a 
potem jeszcze raz odpoczywał.
— Lecz co będzie z Willem i z dzieciakami? — spytała z rozpaczą matka.
— A właśnie, z Willem i z dzieciakami? — powtórzył.
Ale w głosie jego nie było goryczy. Z dawna wiedział o wysokich ambicjach matki 
co do 
przyszłości młodszego brata, ale już go to nie złościło. Nic już nie miało 
znaczenia, nawet to.
— Wiem, mamo, jakie miałaś zamiary co do Willa, posyłając go do szkoły: miał 
zostać 
buchalterem. Ale nic z tego; ja wyprzęgam. Niech idzie do roboty.
— Na tom cię wychowała! — odparła z płaczem, unosząc fartuch, by znowu zakryć 
twarz, ale 
dała spokój.
— Wcaleś mnie nie wychowała — zauważył ze smętną łagodnością. — Sam się 
wychowałem, 
mamo, i Willa wychowałem również. On jest wyższy ode mnie i więcej waży. Jak 
byłem mały, 
pewnie za mało dostawałem jeść. Kiedy on przyszedł na świat i potem, gdy był 
jeszcze maleńki, 
ja już pracowałem i zarabiałem na papu także dla niego. Ale to się skończyło. 
Will może iść do 
roboty tak samo jak ja; zresztą, niech idzie sobie do piekła, mnie to mało 
obchodzi. Jestem 
zmęczony. Odchodzę. Czy nie pożegnasz się ze mną?
Nie odpowiedziała. Nakryła twarz fartuchem i płakała. Johnny zatrzymał się przez 
chwilę na 
progu.
— Przecież robiłam, co mogłam — szlochała matka.
Johnny wyszedł z domu i powędrował ulicą. Blady promyk radości zajaśniał na jego 
twarzy, 
kiedy mijał samotne drzewo.
— Teraz już nic nie będę robił — powiedział cicho. Spojrzał tęsknie ku niebu, 
ale rozjarzone 
słońce oślepiło go swym blaskiem.
Puszczał się w daleką drogę, kroczył powoli. Wypadło mu przejść obok przędzalni. 
Przytłumiony huk sali warsztatowej obił się o jego uszy; chłopak uśmiechnął się. 
Był to uśmiech 
łagodny, dobroduszny. Johnny do nikogo nie żywił nienawiści, nawet do tych 
huczących, 
rozkołatanych maszyn. Nie było w nim goryczy, tylko jedno niepowstrzymane 
pragnienie 
wypoczynku.
Domy i fabryki malały stopniowo, a rosły wolne przestrzenie, w miarę jak oddalał 
się od 
miasta. Niebawem miał je już za sobą i skręcił w cienistą alejkę obok toru 
kolejowego. Nie szedł 
jak człowiek. Nie wyglądał na człowieka. Był karykaturą ludzką. To jakiś 
skurczony, 
bezkształtny ochłap życia wlókł się ciężko — niby chora małpa o zwisających 
ramionach, 
zgiętych plecach, wąskiej piersi — dziwaczny, groteskowy, straszny.
Minął mały przystanek kolejowy i położył się na trawie pod drzewem. Tak 
przetrwał całe 
popołudnie. Chwilami drzemał, a mięśnie kurczyły mu się podczas snu. Kiedy nie 
spał — leżał 
bez ruchu, wodząc oczyma za ptakami albo patrząc w niebo poprzez rozpościerające 
się nad nim 
gałęzie. Kilkakrotnie zaśmiał się głośno, ale śmiech ten nie miał żadnego 
związku z tym, co 
widział lub odczuwał.
O zmierzchu jakiś pociąg towarowy z hałasem wpadł na stację. Kiedy parowóz 
przetaczał 
wagony na boczny tor, Johnny przekradł się wzdłuż pociągu. Otworzył drzwiczki 
pustego 
wagonu. Mozolnie i niezgrabnie wsunął się do wnętrza. Zatrzasnął drzwi. Parowóz 
zagwizdał. 
Johnny leżał wyciągnięty jak długi i uśmiechał się w mroku.
Przełożył Gabriel Karski
GDY BOGOWIE SIĘ ŚMIEJĄ
Bogowie są mocniejsi Czas
Do stóp ich pada, a człek zatroskany
Pokornie im się Mania w pas
Śląc ku nim modły jak dym kadzidlany.
Bo to są bogi, o Feliso
Carquinez wygodnie usadowił się w fotelu. Zerknął w stroną rozdygotanych okien, 
przeniósł 
wzrok ku belkowanemu pułapowi i przez chwilę nasłuchiwał dzikich ryków 
południowo—
wschodniej wichury, która porwała domek we wrzaskliwą paszczę. Następnie 
podniósł kieliszek, 
spojrzał przez złociste wino na ogień płonący w kominku i roześmiał się 
radośnie.
— To piękno — powiedział — i słodycz słodyczy. Wino upajające jak czar 
niewieści. 
Stworzone po to, by je pili święci odziani w szare opończe.
— Uprawiamy je na naszych słonecznych wzgórzach — odrzekłem z niewinną pychą 
kalifornijskiego patrioty. — Wczoraj jechałeś wśród winnic, z których właśnie 
pochodzi to wino.
Dobrze się opłacało rozruszać Carquineza — stawał się naprawdę sobą wówczas 
dopiero, gdy 
rozkoszne ciepło soku winorośli zaczynało pulsować w jego żyłach. Oczywiście był 
artystą, 
zawsze artystą, ale na trzeźwo ulatniały się górnie nastrojone barwne tony jego 
myśli i Monte 
Carquinez stawał się nudny niczym angielska niedziela — nie nudny na modłę 
pospolitych ludzi, 
lecz odarty z błyskotliwego polotu, na jaki umiał się zdobyć, kiedy był naprawdę 
sobą.
Można by z tego wywnioskować, że Carquinez — mój kochany przyjaciel i najmilszy 
kompan 
— był pijanicą. Nic podobnego! Zapominał się bardzo rzadko. Jak już wspomniałem, 
był artystą. 
Znał swoją miarką, a miarką tą była równowaga ducha — taka, jaką ja lub ty, 
czytelniku, 
odczuwamy w stanie zupełnej trzeźwości.
Przypadł mu w udziale rozumny i instynktowny umiar zaprawiony duchem antycznej 
Grecji. 
Ale Carquinez stał daleko od hellenizmu. „Jestem Aztekiem, Inkiem, Hiszpanem” — 
zwykł 
mawiać i wyglądał na to wszystko. Stanowił szczególną mieszaninę prastarych ras. 
Miał śniadą 
cerę i prymitywne, nieregularne rysy. Szeroko rozstawione oczy spoglądające spod 
bujnych, 
krzaczastych brwi połyskiwały czernią, która kryła w sobie coś prawdziwie 
dzikiego. Na te oczy 
spadały ustawicznie niesforne kosmyki kruczych włosów i Carquinez zerkał spoza 
nich niby 
filuterny satyr z leśnej gęstwiny. Nieodmiennie ubierał się w miękką flanelową 
koszulę i w luźną 
bluzę z prążkowanego welwetu, a na szyi nosił szkarłatną chustkę. Ta ostatnia 
zastępowała 
czerwony sztandar (niegdyś, w Paryżu, Monte przyjaźnił się z socjalistami) oraz 
symbolizowała 
krew i braterstwo wszystkich ludzi. Nikt nie widział nigdy mojego przyjaciela w 
nakryciu głowy 
innym niż sombrero opasane rzemykiem zamiast wstążki. Chodziły nawet słuchy, że 
Carquinez 
przyszedł na świat w tym dziwnym nakryciu głowy. Z osobistego doświadczenia 
wiem, jak 
niezwykły i uroczy był widok tego meksykańskiego sombrera, kiedy szerokim gestem 
przyzywało dorożkę na Piccadilly* lub kołysało się na wzburzonych falach 
ludzkiego nurtu 
rwącego ku napowietrznej kolejce w Nowym Jorku.
Powiedziałem już, że mój przyjaciel nabierał rozmachu pod wpływem wina „niby 
gruda gliny, 
kiedy Bóg tchnął w nią ducha życia” — tak lubił to określać sam Monte. Muszę 
przyznać, iż żył 
na bluźnierczo poufałej stopie z Panem Bogiem, chociaż nie miał w sobie ani 
trochę skłonności 
do bluźnierstwa. Zawsze cechowała go kryształowa uczciwość, a że stanowił zlepek 
paradoksów 
i sprzeczności, ludzie, którzy go niezbyt dobrze znali, wyrażali o nim jak 
najbardziej błędne sądy. 
Niekiedy potrafił być tak bezgranicznie pierwotny, jak wyjący dziko barbarzyńca. 
Innym razem 
był delikatny niczym dziewica, subtelny jak Hiszpan. Cóż? Był przecie Aztekiem, 
Inkiem, 
Hiszpanem!
Pora chyba prosić o wybaczenie za to, że tyle miejsca poświęciłem Carquinezowi. 
Ale jest 
moim przyjacielem i bardzo go kocham.
Dom dygotał od wichury, kiedy Monte przysunął krzesło bliżej kominka i przez 
kieliszek 
wina zaśmiał się do ognia. Spojrzał w moją stronę, a jasny błysk w jego nagle 
ożywionych 
oczach powiedział, że Carquinez jest już nastrojony na właściwą nutę.
— A zatem sądzisz, że wygrałeś partię z bogami? — zapytał.
— Czemu z bogami?
— Bo tylko ich wola doświadcza człowieka przesytem! — zawołał.
— A skąd bierze się we mnie wola, żeby ujść przesytowi? — zapytałem triumfującym 
tonem.
— To również dzieło bogów — roześmiał się Carquinez. — Gramy przecie ich partię. 
Oni 
tasują i rozdają karty… no, i zagarniają stawki. Nie myśl tylko, że wykpiłeś się 
porzucając 
szaleństwa wielkich miast. Masz teraz swoje pokryte winnicami wzgórki, masz 
wschody i 
zachody słońca, masz skromny wikt i powszednie, szare życie. Ale to wszystko 
mało.
Ha! Obserwuję cię od chwili przyjazdu. To nie jest wygrana. Zawarłeś pakt z 
przeciwnikiem. 
Przyznałeś, że jesteś strudzony. Podniosłeś białą chorągiew rezygnacji. 
Wywiesiłeś ogłoszenie, iż 
nastąpił w tobie odpływ życia. Tak! Uciekłeś od życia. Wykombinowałeś sztuczkę — 
marną, 
niemądrą sztuczkę! Gra cię rozczarowała, odmawiasz więc dalszego w niej udziału. 
Rzucasz 
karty pod stół i zmykasz, aby ukryć się tutaj, między wzgórzami na odludziu.
Odgarnął proste włosy z pałających oczu i umilkł na chwilę, by na meksykański 
sposób 
skręcić długą, brunatną cygaretkę
— Ale bogowie znają się na tym. To stary kawał. Próbowały go wszystkie 
pokolenia… 
próbowały i przegrywały. Bogowie umieją sobie radzić z takimi jak ty mądralami. 
Dążenie jest 
posiadaniem, a posiadanie przesytem. Cóż, ty w swej wielkiej mądrości 
postanowiłeś zaniechać 
dążeń. Wybrałeś rezygnację. Bardzo pięknie! Rychło doświadczysz przesytu 
rezygnacji. 
Powiadasz, że umknąłeś przesytowi? Nieprawda! Po prostu przehandlowałeś go na 
starczą 
bierność. A starcza bierność to drugie imię przesytu, jego maska. Rozumiesz?
— Ale spójrz na mnie! — zawołałem.
Carquinez jak zły demon potrafił zawsze wywlekać z człowieka duszę, targać ją na 
strzępy i 
szmaty. Od stóp do głów zmierzył mnie lekceważącym wzrokiem.
— Nie widzisz przecie żadnych groźnych znaków — rzuciłem wyzywająco.
— Rozkład czyni zdradliwe podstępy — odparł. — Dojrzałeś już i gnić zaczynasz.
Roześmiałem się i wybaczyłem przyjacielowi jego szatańską pozę. Ale Carquinezowi 
nie o to 
chodziło, nie chciał przebaczenia.
— Już ja się na tym znam — powiedział. — Bogowie zwyciężają zawsze. Obserwowałem 
ludzi, którzy przez długie lata niby wygrywali. W rezultacie niezawodnie 
ponosili klęskę.
— A nie omyliłeś się nigdy? — zapytałem.
Nim odpowiedział, wypuścił w zadumie wiele kółek tytoniowego dymu.
— Tak — podjął wreszcie. — Raz prawie dałem się nabrać. Pamiętasz Marvina 
Fiskego? 
Musisz pamiętać tę dantejską twarz i poetyczną duszę, co jak prawdziwa kapłanka 
Miłości 
zawodniła namiętne hymny na cześć ciała. Pamiętasz Ethel Baird? I ją musisz 
pamiętać?
— Płomienna święta — powiedziałem.
— Tak, właśnie ona! Święta jak sama Miłość i jeszcze słodsza! Niewiasta 
stworzona do 
miłości, a mimo to… jakby tu powiedzieć… Aha! Tchnąca świętością jak tutejsze 
powietrze 
zapachem kwiatów. Cóż, pobrali się. Siedli do gry z bogami…
— I wygrali! — krzyknąłem przerywając przyjacielowi. — Wygrali wspaniale!
Carquinez spojrzał na mnie z politowaniem. Jego głos zabrzmiał tonem 
pogrzebowego 
dzwonu.
— Przegrali. Ostatecznie, straszliwie przegrali.
— Możliwe. Ale cały świat jest innego zdania — odrzekłem chłodno.
— Świat sądzi powierzchownie. Świat dostrzega jedynie pozory. Ale ja wiem 
wszystko. Czy 
przyszło ci kiedy na myśl, by zastanowić się, czemu Ethel oblekła welon, czemu 
zagrzebała się w 
ponurym klasztorze, w grobie dla żywych?
— Ponieważ bezgranicznie kochała męża, a kiedy umarł… Drwiący uśmiech 
przyjaciela 
zmroził słowa na moich ustach.
— Trafna odpowiedź — syknął Monte. — Prosto z maszyny, niczym sztuka 
bawełnianego 
drelichu. Ha! Osąd świata! A światu dużo o tym wiadomo! Ethel Baird umknęła od 
życia 
podobnie jak ty, przyjacielu. Została pokonana. Podniosła białą chorągiew 
rezygnacji. Wierzaj 
mi, nigdy żadne oblężone miasto nie wywieszało tej chorągwi z równie gorzkimi 
łzami. Ale 
muszę ci opowiedzieć całą historię od początku, a ty możesz mi wierzyć, bo 
przecie wiem 
wszystko. Tych dwoje chciało uporać się z zagadnieniem przesytu. Kochali Miłość. 
Co do grosza 
znali jej cenę. Kochali Miłość tak bardzo, że na zawsze pragnęli zachować w 
sercach jej 
płomienne dreszcze. Radośnie powitali jej przybycie i obawiali się, by nie 
zechciała odejść.
Miłość jest pragnieniem, rozumowali, rozkoszną udręką. Miłość wiecznie szuka 
nasycenia, a 
gdy je wreszcie znajdzie, kona. Nie zaspokojona — żyje, zaspokojona — umiera. 
Pojmujesz 
chyba, o co mi chodzi? Fiske i jego żona doszli do wniosku, że nie można 
odczuwać głodu tego, 
co się posiada. To zaprzeczenie praw życia, to coś nadludzkiego. Człowiek nie 
jest w stanie jeść i 
nieustannie łaknąć. Zagadnienie przesytu — o to właśnie chodziło. Mieć, a 
przecież utrzymywać 
wciąż przy życiu nienasycony apetyt, który głośno domaga się swego. W tym 
streszczał się ich 
problem, bo bezgranicznie wielbili Miłość. Często rozprawiali nad tą kwestią. W 
ich oczach 
igrały płomienne blaski Miłości, jej purpurowa krew barwiła im policzki. Jej 
melodia dźwięczała 
w ich głosach; raz przycichała, ledwie dosłyszalnym drżeniem kryła się w 
rozdygotanych 
krtaniach; innym znów razem barwiła słowa tonem niewyczerpanej czułości, na 
którą tylko 
Miłość potrafi się zdobyć.
Skąd wiem to wszystko? Sam widziałem niemało. Jeszcze więcej powiedział mi 
dziennik 
Ethel. Znalazłem tam taką na przykład cytatę z Fiony Macleoda*:
„Zaiste bowiem ów głos przelotny, co szepce o zmroku, owo tchnienie słodkie niby 
krople 
rosy, ów lutnista o skrzydłach z płomieni, którego nikt z nas nie widzi dłużej 
niż przez chwilę 
pełną tęczowych lśnień wesela lub gromów i błyskawic gorącej namiętności, owa 
urocza 
tajemnica zwana przez ludzi Miłością — jawi się (przynajmniej skłonnym do 
uniesień 
wizjonerom) nie ze słyszalną dla wszystkich pieśnią na ustach ani przy radosnych 
dźwiękach 
publicznej kapeli, lecz jako istota zrodzona z ekstazy i wymowna niemym 
pożądaniem”.
Jak zatrzymać lutnistę o skrzydłach z płomieni, wymownego niemym pożądaniem? 
Nasycić 
go, to utracić bezpowrotnie. Marvin i Ethel darzyli się wzajemną wielką 
miłością. Niezmierne 
zasoby przepełniały ich spichlerze, lecz oni chcieli zachować głód miłosny, nie 
stępić jego ostrza.
Nie byli żółtodziobami, co teoretyzują u progu Miłości. Mieli krzepkie, świadome 
dusze. 
Przed swym spotkaniem inne miłości dławili pieszczotami, zabijali pocałunkami, 
grzebali w 
mogile nasycenia.
Ten mężczyzna i ta kobieta nie byli wystygłymi widmami ludzkimi, lecz 
prawdziwymi, 
gorącymi ludźmi. Anglosaska trzeźwość nie zaprawiała ich krwi purpurowej niby 
zachód słońca. 
Płonęli tą barwą. Ciała ich przesycał temperament, iście francuska radość życia. 
Idealiści? Tak, 
lecz idealizm ich był galicki. Nie kładła mu tamy owa chłodna, szara ciecz, 
która Anglikom 
zastępuje krew. Nie mieli w sobie ani krzty stoicyzmu. Byli Amerykanami 
pochodzenia 
angielskiego, a przecie brakło im skłonności do wyrzeczeń i umiaru tak typowego 
dla angielskiej 
duszy błądzącej we mgle.
Byli tacy, jak ci powiedziałem — stworzeni do wesela. Niestety, jednak wyrobili 
sobie ogólny 
pogląd. Niech licho porwie wszelkie ogólne poglądy! Zaczęli igrać z logiką, a 
ich logika była 
mniej więcej taka… Ale najprzód muszę ci powiedzieć o pogawędce, którą miałem z 
nimi 
pewnego wieczora. Mówiliśmy wtedy o Gautierowskiej* Magdalenie de Maupin*. 
Pamiętasz tę 
dziewoję? Pocałowała raz — jeden raz tylko — i postanowiła zrezygnować z 
pocałunków. Nie 
dlatego wszakże, by nie zaznała słodyczy. Nic podobnego! Obleciał ją strach, że 
powtarzanie 
może odebrać smak pieszczocie. Znowu zagadnienie przesytu! Panna de Maupin 
próbowała grać 
bez pokrycia przeciwko bogom. Popadła w sprzeczność z prawidłami gry ustalonymi 
przez nich 
samych. Ale prawideł tych nie wypisano na suknie stolika. Śmiertelnik musi 
zasiąść do gry, by je 
poznać.
Wróćmy jednak do logiki. Nasi znajomi rozumowali w taki sposób: czemu całować 
ten jeden 
raz? Jeżeli poprzestanie na pierwszym pocałunku dowodzi przezorności, to jeszcze 
rozumniej nie 
całować wcale. Dzięki temu uda się zachować Miłość przy życiu. Wygłodzona musi 
bez końca 
kołatać w sercach.
Zapewne dziedzictwo krwi natchnęło ich tym bluźnierczym pomysłem. Często 
dziedzictwo 
krwi odzywa się najbardziej niedorzecznie. Może w ich duszach objawiła się 
podstępnie 
angielska chytrość: wyrachowana, sprzedajna, kalkulująca na zimno. Trudno 
powiedzieć coś na 
ten temat. Wiem tylko jedno: ci dwoje wyrzekli się radości z nieposkromionego 
jej pragnienia.
Marvin Fiske dał temu taki wyraz (wyczytałem te zdania znacznie później w jednym 
z jego 
listów do Ethel Baird): „Trzymać cię w ramionach tuż przy sobie, a przecież z 
dala. Tęsknić do 
ciebie i nie mieć cię nigdy, aby w ten sposób mieć cię wiecznie”. A ona: 
„Pragnę, byś zawsze był 
mi bliski, lecz niedostępny, abym dosięgała cię zawsze i nigdy nie dosięgła, 
gdyż wówczas nasza 
miłość przetrwa, wciąż świeża i nowa, i nieustannie opromieniać nas będzie 
pierwszym 
płomiennym blaskiem”.
Naturalnie oni mówili to inaczej. W moich ustach ich filozofia miłosna brzmi 
opacznie. Nie 
mam prawa wdzierać się w tajniki ich serc. Jestem jak ropucha, co siedzi na 
wilgotnym skraju 
nieprzeniknionych mroków i wyłupiastymi ślepiami gapi się na cudowną tajemnicę 
ich dusz z 
płomienia.
Cóż, mieli słuszność… do pewnego stopnia. Wszystko jest dobre, pokąd 
nieosiągalne. 
Posiadanie i przesyt to dwa rumaki Śmierci. Zgodnie chodzą w jarzmie.
I czas nauczy, jak połączyć żary
Naszych uniesień z poblaskiem zwyczaju.
Zaczerpnęli to z sonetu Alfreda Austina*. Nosi on tytuł: „Wiedza o miłości”. To 
właśnie ów 
jedyny pocałunek Magdaleny de Maupin. Jakże to szło dalej?
Daj ust i odejdź. Nie można iść dalej…
Lepsza śmierć niźli runięcie z wyżyny
W dół, lub upadek z mocy ku słabości.
Ale oni byli mądrzejsi. Nie myśleli o pocałunku i rozstaniu. Woleli zrezygnować 
z 
pocałunków i tą metodą utrzymać Miłość na niebosiężnych szczytach. Pobrali się. 
Bawiłeś wtedy 
w Anglii. Małżeństwo ich było jedyne w swoim rodzaju. Dla siebie samych chowali 
własne 
sekrety. Nie wiedziałem jeszcze o niczym. Ich płomienne uniesienie nie stygło. 
Miłość gorzała 
coraz jaśniejszym blaskiem. Nigdy chyba nie zdarzyło się nic podobnego. Czas 
mijał, uchodziły 
miesiące i lata, a lutnista o skrzydłach z płomieni grał coraz piękniej.
Podziw ogarniał ludzi. Marvin i Ethel uchodzili za parę bajecznych kochanków. 
Wszyscy im 
zazdrościli. Kobiety litowały się niekiedy nad panią Fiske, że nie miała dzieci. 
Ale była to tylko 
forma, w jakiej często wyraża się kobieca zawiść.
Ja nie znałem wówczas ich tajemnicy. Zastanawiałem się nad nią i głowiłem. Na 
początku — 
zapewne podświadomie — oczekiwałem, że uczucia tej pary przeminą. Później jednak 
zrozumiałem, iż Czas odchodzi, Miłość zostaje. Wtedy zainteresowałem się na 
dobre. Na czym 
polega ich sekret? Jakim czarnoksięskim łańcuchem przykuli do siebie Miłość? Jak 
trzymają na 
wodzy bezlitosnego bożka? Czy — podobnie jak w zamierzchłych czasach Tristan i 
Izolda — 
wypili wspólnie eliksir wiecznej miłości? Czyje ręce przysposobiły ów cudowny 
napój?
Jak mówiłem, zainteresowałem się na dobre i zacząłem bacznie obserwować Marvina 
i Ethel. 
Opętało ich uczucie. Żyli w ustawicznym miłosnym upojeniu. Czynili z tego 
widowisko, 
ceremoniał. Chłonęli kunszt i poezję Miłości. Nie, nie ulegli szaleństwu. Byli 
przytomni i zdrowi. 
Po prostu spełniło się niepodobieństwo. Ci dwoje osiągnęli wieczne pożądanie.
A ja? Cóż, przyglądałem się wiele tym ludziom i cudowi ich nieśmiertelnej 
miłości. Dziwiłem 
się. Dociekałem. Aż wreszcie pewnego dnia…
Carquinez urwał nagle i zapytał:
— Czytałeś kiedy „Czas oczekiwania miłości”?
Zaprzeczyłem ruchem głowy.
— Napisał to Page. Na imię mu było bodaj Curtis Hidden. Otóż ten wiersz dał mi w 
rękę 
klucz zagadki. Pewnego dnia w schowku pod oknem, niedaleko fortepianu… 
przypominasz 
sobie, jak Ethel grała? Często śmiała się ze mnie i mówiła, że nie wie, czy 
przychodzę dla nich, 
czy dla muzyki. Raz nazwała mnie żartobliwie „zwariowanym melomanem” i 
„rozpustnikiem 
tonów”. A głos Marvina? To był głos! Kiedy Marvin Fiske śpiewał, wierzyłem w 
nieśmiertelność, a na bogów spoglądałem z miną niemal protekcjonalną. 
Wynajdywałem 
podstępy i sztuki, przy pomocy których z pewnością potrafiłbym przechytrzyć 
bogów, 
pokrzyżować ich zdradliwe plany.
Ach! Widok był godny Stwórcy! Mężczyzna i Kobieta, małżeństwo od lat, śpiewali 
pieśni 
miłosne z dziewiczą świeżością nowozrodzonej Miłości. Zarazem jednak uczucie ich 
było 
dojrzałe, buchało sutym ogniem, jakiego nie zaznają nigdy młodzi kochankowie. 
Tak! Wszyscy 
młodzi kochankowie są bladzi, anemiczni w porównaniu z tym wieloletnim 
małżeństwem. 
Patrzyłem na nich, na ów żar i płomień nieśmiałej miłości na odległość, co 
hojnie, w każdym 
ruchu i w każdej chwili ciszy szafuje pieszczotami głosu lub spojrzenia. Miłość 
pchała ich jedno 
ku drugiemu, a oni bronili się jak lotne ćmy. On dla niej, ona dla niego byli 
płomieniem świecy i 
zataczali wokół siebie obłąkańcze spirale upajających, okrężnych lotów. Zdawać 
się mogło, iż na 
zasadzie jakiegoś niewzruszonego fizycznego prawa, które jest mocniejsze i 
bardziej subtelne niż 
siła ciążenia, tych dwoje stopi się cieleśnie w jedność, tutaj, przed moimi 
oczyma. Cóż dziwnego, 
że nazywano ich cudownymi kochankami?
Dziwiłem się, dręczyłem domysłami. Wróćmy jednak do klucza zagadki. Otóż pewnego 
dnia 
w schowku pod oknem znalazłem tomik wierszy. Ze starego nawyku sam otworzył się 
w mych 
rękach na „Czasie oczekiwania miłości”. Strona była zgnieciona i przybrudzona od 
zbyt częstego 
dotykania palcami. Zacząłem czytać:
O, jakie słodko stać z dala od siebie.
Poznać się bliżej, czuć i zapamiętać
Miękki, rozkoszny dotyk naszych dłoni…
Jeszcze nie, miła! O! niech nasza miłość
Spowita słodko w cichą tajemnicę
Czeka w ukryciu tych lat, które przyjdą
Kiedyś… nie dzisiaj… tak, kiedyś — nie dzisiaj…
Niech nasza miłość rośnie jeszcze chwilę,
A gdy zakwitnie — niech, szczęsna, umiera.
W cieniu ust twoich niech uśnie, zwożona
Snem wyrzeczenia… niech śpi jeszcze chwilę…
Założyłem książkę w tym miejscu i długo siedziałem bez ruchu, w milczeniu. 
Oszołomiła 
mnie jasność wizji zrodzonej z tego wiersza. Było to olśnienie: błysk gromu 
Bożego w Otchłani. 
Ci ludzie chcieli zatrzymać Miłość, lotnego ducha, zwiastuna młodego życia — 
młodego życia, 
które musi się narodzić!
Zacząłem przetrawiać w myśli poszczególne zdania… „Kiedyś… nie dzisiaj… Tak, 
kiedyś — 
nie dzisiaj…” „W cieniu ust twoich niech uśnie, zmożona snem wyrzeczenia…” 
Roześmiałem 
się w głos. Cha! cha! cha! Wyraźnie, jak na dłoni, dojrzałem ich bezgrzeszne 
dusze. To są 
dzieciaki! Nic nie rozumieją. Swawolą z ogniem Natury. Igrają z obnażonym 
mieczem. Drwią 
sobie z bogów. Chcą zahamować krążenie kosmicznych soków żywotnych. Wymyślili 
system, 
przyszli z nim do szuler—ni życia i łudzą się nadzieją wygranej. „Strzeżcie się! 
— zawołałem. — 
Bogowie siedzą u stołu. Bogowie tworzą nowe prawa dla każdego systemu, który 
wymyślicie. 
Nie macie szans zwycięstwa”. Ale nie zawołałem tego pod ich adresem. Czekałem. 
Niebawem 
przecie pojmą bezsens swego systemu, odrzucą go. Zadowolą się szczęściem 
udzielonym im 
przez bogów, zaniechają walki o większą stawkę.
Obserwowałem dalej. Nic nie mówiłem. Miesiące nadchodziły, mijały, a ostrze 
głodu tych 
dwojga nie tępiało. Ni razu nie wyszczerbili go o dozwolony uścisk miłosny, lecz 
szlifowali, 
wecowali na osełce samowyrzeczenia; było więc coraz ostrzejsze i ostrzejsze. 
Trwało to tak 
długo, że nawet we mnie poczęły się budzić wątpliwości. „Czyżby bogowie usnęli? 
— pytałem 
samego siebie. .— A może pomarli?” — śmiałem się w duchu. Mężczyzna i kobieta 
dokonali 
cudu. Okpili Boga! Pognębili ciało, smutkiem okryli lica dobrej Matki Ziemi. 
Igrali z jej ogniem 
i nie spłonęli w żarze. Są nietykalni, odporni. Sami zostali bogami, co bez 
posmakowania 
odróżniają dobro od zła. Czy tacy winni być bogowie? A gdy zadałem sobie to 
pytanie, 
beształem w skrytości ducha sam siebie: „Jestem ropuchą. Gdybym nie miał oczu 
zalepionych 
błockiem, oślepłbym od jasności cudu, którego jestem świadkiem”. Pęczniałem od 
własnej 
mądrości i bez wahania ferowałem wyroki na bogów.
Ale myliłem się. Marvin i Ethel nie byli bogami. Byli ludźmi — mężczyzną i 
kobietą. Byli 
ulepieni z miękkiej gliny, co ugina się i dygoce przenikana pożądaniem i 
słabością zupełnie obcą 
bogom.
Carquinez przerwał opowieść, żeby skręcić drugą cygaretkę. Roześmiał się sucho. 
Nie był to 
śmiech przyjemny. Zabrzmiał niby szatańska drwina i jak gdyby przytłumił na 
chwilę wichurę, 
której ryk dochodził zgłuszony z zewnątrz, ze smaganego nawałnicą świata.
— Jestem ropuchą — powiedział mój przyjaciel, jak gdyby pragnął się 
usprawiedliwić. — 
Jakim cudem oni mogli to zrozumieć? Byli przecie artystami, nie biologami. 
Dobrze się znali na 
glinie w swej pracowni, lecz nie na tej, z której sami zostali ulepieni. Muszę 
jednak przyznać, że 
grali wysoko. Nikt przed nimi nie zaczął takiej partii i wątpię, czy 
kiedykolwiek trafi się 
podobna. Nigdy ekstaza kochanków nie dosięgła równych szczytów. Marvin i Ethel 
nie 
uśmiercili Miłości pocałunkami. Podsycali ją wyrzeczeniem i dzięki temu 
przywiedli do takiego 
stanu, że sama Miłość kipiała nienasyconą żądzą. Lutnista o skrzydłach z 
płomienia trzepotał nad 
nimi gorącymi skrzydłami, aż kochankowie bliscy byli omdlenia. Było to istne 
delirium miłosne, 
co nie malało, lecz przybierało na sile w miarę upływu tygodni i miesięcy.
Marvin i Etheł tęsknili i pragnęli, doświadczali wszystkich tkliwych cierpień i 
rozkosznych 
udręk tak potężnie, jak nie zdarzyło się to nigdy żadnej zakochanej parze przed 
nimi albo po 
nich.
Aż wreszcie zaspani bogowie przestali kiwać się nad stołem. Podnieśli głowy i 
zmierzyli 
wzrokiem mężczyznę i kobietę, którzy im urągali. Wówczas mężczyzna i kobieta 
spojrzeli sobie 
w oczy pewnego ranka i pojęli, że czegoś im brak. Odszedł lutnista o skrzydłach 
z płomieni. 
Zemknął cichaczem w nocy. Odstąpił posłania dobrowolnych pustelników. Marvin i 
Ethel tylko 
raz spojrzeli na siebie i zrozumieli, że stali się sobie obcy. Pożądanie umarło. 
Czy dobrze 
rozumiesz? Pożądanie umarło! A oni nie pocałowali się nigdy, ni razu! Miłość 
odeszła. Nie będą 
już tęsknić ani płonąć. Nic im nie pozostało. Minęły rozkoszne dreszcze, 
niepokoje, męki. 
Minęło bystre krążenie krwi i gwałtowne tętno. Minęły westchnienia i miłosne 
pieśni. Pożądanie 
umarło. Umarło nocą, na chłodnym, pustym łożu, a oni nie byli nawet świadkami 
zgonu. 
Wyczytali to wszystko w swoich oczach.
Bogowie mogą nie być łaskawi, lecz są niekiedy miłosierni. Puścili w ruch 
kuleczkę z kości 
słoniowej i zagarnęli ze stołu stawki. Pozostawili tylko mężczyznę i kobietę 
zapatrzonych 
wzajemnie we własne chłodne oczy. On umarł wkrótce. Tak wyraziło się 
miłosierdzie bogów. 
Zanim upłynął tydzień. Marvin Fiske nie żył… Pamiętasz chyba ten wypadek? 
Znacznie później 
wyczytałem w dzienniku Ethel zapisany w owym czasie cytat z Mitchell Kennerly.
Nie było takiej okazji, by usta
Ust twych szukały, miła, nadaremnie.
— To dopiero ironia! — zawołałem.
Carquinez, który w świetle płonącego na kominku ognia wyglądał jak prawdziwy 
Mefisto w 
welwetowej bluzie, przeszył mnie spojrzeniem czarnych oczu.
— I ty mówisz, że oni wygrali! Taki jest zresztą osąd świata. Cóż, opowiedziałem 
ci całą 
historię, a wiem wszystko. Wygrali podobnie, jak ty wygrywasz chroniąc się tutaj 
pośród wzgórz 
na odludziu.
— A ty? — zapytałem żywo. — Czy jesteś zdania, że wygrywasz dzięki swym orgiom 
melodii i zmysłów, dzięki szaleństwu wielkiego miasta i jeszcze bardziej 
szalonym wybrykom? 
Czy wygrywasz?
Zwolna pokręcił głową.
— Przegrywasz wiodąc życie czyste, sielankowe, lecz to nie powód, abym ja miał 
wygrać. My 
nie wygrywamy nigdy. Łudzimy się niekiedy, że zwycięstwo bliskie, ale to tylko 
pobłażliwe 
kpiny bogów.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
JEDNODNIOWY POPAS
Jak żyję, nie widziałem takich cholernych wyścigów! Tysiąc 
psich zaprzęgów dreptało po lodzie, a kundle parowały tak, że we 
mgle nie było ich widać. Dwóch białych i jakiś Szwed aa Śmierć 
zamarzli tamtej nocy, a sam słyszałem o kilkunastu, co odmrozili 
płuca. Ale cóż! Na własne oczy widziałem dno przerębli: było żółte 
od złota, jakby wysmarowane musztardą. Dlatego właśnie 
okołkowałem nad Yukonem działkę. Dlatego właśnie zaczął się 
cholerny wyścig. A później nic tam nie było! Powtarzam: NIC nie 
było! Czy rozumiecie? Do dziś dnia łamie, sobie nad tym głową.
Opowiadanie Krótkiego
John Messner ścisnął żerdkę sterową w okrytej rękawicą dłoni i przytrzymał sanki 
na utartym 
szlaku. Drugą ręką, również w rękawicy, pocierał co chwila nos i policzki. 
Prawdę rzekłszy, robił 
to niemal bez przerwy, a czasami, kiedy zaczynał odczuwać drętwotę, tarł szybko 
i bardzo 
mocno. Czoło miał ukryte pod daszkiem futrzanej czapy, której nauszniki dobrze 
chroniły uszy. 
Resztę twarzy porastała gęsta broda, ciemnozłocista pod powłoką szronu.
Za człowiekiem sunęły obładowane ciężko yukońskie sanki, przed nim mozolił się 
rząd pięciu 
psów. Lina, przy pomocy której psy wlokły sanki, dotykała nóg Messnera. 
Przestępował ją za 
każdym razem, kiedy zaprzęg brał ostrzejszy zakręt utartego szlaku. Zakrętów 
było wiele, toteż 
John często musiał przestępować linę. Niekiedy zaczepiał się o nią, potykał. Od 
pewnego czasu 
szedł powoli, niezdarnie i zdradzał objawy zmęczenia tak wielkiego, że przód sań 
raz po raz 
obijał mu pięty. Na prostych odcinkach drogi, gdzie sanie mogły obyć się na 
moment bez 
kierowania, Messner puszczał żerdkę i prawą dłonią tłukł gwałtownie o twarde 
drewno. Dobrze 
wiedział, że „niełatwo będzie zachować prawidłowy obieg krwi w tej ręce. Ale 
rozgrzewając ją 
nie przestawał ani na chwilę pocierać nosa i policzków drugą ręką. — Tak czy 
inaczej, trochę za 
zimno na podróż — powiedział.
Mówił głośno na modłę ludzi przywykłych do spędzania czasu w samotności.
— Tylko dureń może włóczyć się przy takiej temperaturze. Jeżeli nie ma 
osiemdziesięciu 
stopni niżej zera*, to tylko dlatego, że jest dokładnie siedemdziesiąt dziewięć.
Wydobył zegarek, aby grzebiąc niezdarnie w zanadrzu schować go zaraz do 
wewnętrznej 
kieszeni grubego wełnianego kaftana. Spojrzał w niebo, przebiegł wzrokiem wzdłuż 
linii 
widnokręgu na południu.
— Dwunasta — mruknął — i niebo czyste, a słońca jak nie ma, tak nie ma.
Przez dziesięć minut wlókł się bez słowa, a później jak gdyby zapomniał o 
długiej pauzie, 
dodał tym samym tonem:
— I śniegu mało, i stanowczo za zimno na podróż… Hola! Hola! — wrzasnął pod 
adresem 
zaprzęgu.
Z nagłym przerażeniem obmacał prawą rękę i zaczął nią walić o żerdkę sterową.
— Wy… biedaki… biedaki — zwrócił się znowu do psów, które ciężko legły na lodzie 
i 
odpoczywały.
Każdy wyraz wymawiał wolno, urywanym głosem, bo do taktu bębnił zmartwiałą 
dłonią w 
drewno.
— Cóżeście złego zrobiły, że dwunogi zwierz innego gatunku musiał się zjawić, 
zaprząc was 
w jarzmo, podeptać wszystkie wasze wrodzone instynkty, uczynić z was niewolne 
pociągowe 
zwierzęta?
Potarł nos — nie w zadumie, lecz szybko i mocno, aby pobudzić krew do krążenia — 
i znowu 
zapędził psy do pracy. Wędrował po zamarzłej powierzchni wielkiej rzeki. Za nim 
rzeka kreśliła 
rozległy łuk i ginęła w dali pośród labiryntu okrytych śniegiem i zamarzłych 
gór. Przed nim 
dzieliła się, tworzyła liczne odnogi i dźwigała na grzbiecie cały archipelag 
małych wysepek. 
Wysepki również były białe i martwe. Nic nie zakłócało ciszy. Nie odezwało, się 
zwierzę, nie 
bzyknął owad. Ptaki nie fruwały w lodowatym powietrzu. Nie słychać było głosu 
człowieka, nie 
widać żadnego dzieła ludzkie] ręki. Świat drzemał pogrążony we śnie podobnym 
śmierci.
John Messner ulegał bezwładowi przyrody. Siły żywotne drętwiały w nim od mrozu. 
Wlókł 
się z opuszczoną głową niebaczny na nic. Odruchowo rozcierał nos i policzki, a 
na prostych 
odcinkach drogi tłukł prawą ręką o żerdkę sterową.
Ale psy były czujne. Przystanęły nagle i odwróciły głowy. Spoglądały na swego 
pana 
pożądliwym, pytającym wzrokiem. Sierść na pyskach i rzęsy miały białe od szronu, 
a ta mroźna 
siwizna i widoczne przemęczenie stwarzały pozory niedołęstwa podeszłego wieku.
Człowiek bezwiednie chciał pogonić zaprzęg, lecz oprzytomniał, wyprostował się z 
trudem i 
rozejrzał dokoła. Psy stanęły koło przerębli. Nie była to naturalna szczelina, 
lecz otwór zrobiony 
przez człowieka, pracowicie wyrąbany toporem w lodzie grubości przeszło trzech 
stóp. Dosyć 
gruba powłoka na dnie tej studni świadczyła, że z przerębli nie korzystano od 
pewnego czasu.
Messner spojrzał na prawo i na lewo. Zresztą psy wskazywały kierunek. Pięć 
ziejących, 
oszronionych pysków zwracało się w stronę ścieżki ledwie widocznej w śniegu. 
Stanowiła ona 
rozwidlenie głównego szlaku rzecznego i wspinała się na stromy brzeg jednej z 
wysepek.
— Dobrze już, dobrze; biedne, zdrożone zwierzaki — powiedział człowiek. — Pójdę 
na 
zwiady. Pilno wam do postoju, ale nie bardziej niż mnie.
Wspiął się na brzeg i zniknął. Psy nie kładły się, lecz na nogach oczekiwały 
pana. Wrócił 
niebawem, ujął holowniczą linkę przymocowaną do przodu sanek i pętlę jej 
zarzucił sobie na 
ramiona. Później skierował zaprząg w prawo i cwałem popędził go na urwisko. 
Ciężko było 
windować pod górę sanie, ale wilczury zapomniały o zmęczeniu. Włócząc brzuchami 
po śniegu 
mozoliły się, ze wszystkich sił szarpały uprząż, a przy pracy skamlały radośnie 
i ochoczo. Jeżeli 
jeden z nich pośliznął się lub upadł, następny gryzł go w zadek, a człowiek 
rzucał groźby lub 
słowa zachęty i całym swym ciężarem kładł się na holowniczej lince.
Sanie zdobyły szturmem brzeg, zwróciły w lewo i pomknęły w stronę małej budowli 
z nie 
ociosanych bali. Chata była nie zamieszkała i składała się z jednej izby 
mierzącej osiem stóp na 
dziesięć. Messner wyprzągł psy, rozładował sanki i objął pustą siedzibę w 
posiadanie. Ostatni 
przygodny lokator zostawił po sobie zapas drewna opałowego. Messner ustawił swój 
przenośny 
blaszany piecyk i rozniecił ogień. Wsunął do piekarnika pięć suszonych na słońcu 
łososi, aby 
odtajały, nim pójdą na żer dla psów. Zaczerpniętej z przerębli wody nalał do 
rondla i saganka 
przeznaczonego do gotowania kawy.
Czekając aż woda zakipi, Messner zbliżył twarz do ognia. W czasie drogi wilgoć 
oddechu 
zebrała się na brodzie i pokryła ją grubą skorupą lodu. Skorupę tę trzeba było 
odmrozić. Kiedy 
topniała, krople kapały na gorącą blachę i ulatniały się z sykiem. Para 
spowijała człowieka, który 
pomagał sobie palcami, wydłubując spomiędzy włosów spore kawałki lodu. Spadały 
na podłogę i 
dźwięczały jak kamyki.
Zaciekłe ujadanie przed chatą nie oderwało Johna od tego zajęcia. Słychać było 
wilczy 
charkot i szczekanie obcych psów. Odezwały się ludzkie głosy. Ktoś zastukał do 
drzwi.
— Wejść! — zawołał Messner stłumionym głosem, bo właśnie wyrywał spory sopelek, 
który 
obrał sobie siedlisko na górnej wardze.
Drzwi otworzyły się. John podniósł wzrok i przez kłęby pary zobaczył, że 
mężczyzna i 
kobieta przystanęli na progu.
— Wejść! — powtórzył Messner stanowczym tonem. — Wejść i zamykać drzwi!
Przez mgłę nie mógł należycie ocenić wyglądu swoich gości. Kobieta miała okutaną 
głowę i 
twarz przeciętą na krzyż ochraniaczami nosa i policzków, widać więc było tylko 
czarne oczy. 
Ciemnooki mężczyzna nie nosił zarostu. Miał tylko wąsy, które tak obmarzły, że 
zupełnie 
osłaniały usta.
— Chcieliśmy zapytać, czy nie ma tu gdzieś w pobliżu drugiej chaty — powiedział 
rozglądając się po nie umeblowanym wnętrzu. — Myśleliśmy, że ta jest pusta.
— To nie moja chata — odrzekł Messner. — Znalazłem ją kilka minut temu. Proszę 
dalej. 
Proszę się rozgościć. Starczy miejsca i nie będziecie musieli ustawiać piecyka. 
Doskonale 
pomieścimy się wszyscy.
Na dźwięk głosu Messnera kobieta zerknęła ciekawie w jego stronę.
— Rozbieraj się — zakomenderował jej towarzysz. — Zaraz wypakuję bagaż i 
przyniosę 
wody. Weźmiemy się do gotowania.
Messner dobył z pieca odtajałe łososie i wyszedłszy przed chatę zaczął karmić 
psy. Musiał 
pilnować ich i bronić przed drugim zaprzęgiem, toteż nim wrócił do izby, 
nieznajomy zdążył 
rozładować sanie i przynieść wody. Saganek Johna już kipiał. Messner rzucił na 
wrzątek kawę i 
aby się ustała, dodał pół kubka zimnej wody. Później zdjął naczynie z ognia. W 
piekarniku 
odmroził kilka przaśnych sucharów i rozgrzał garnczek z fasolą ugotowaną 
poprzedniego 
wieczora, a w ciągu rana zlodowaciałą na saniach.
Niebawem sprzątnął swe statki z piecyka (aby nowoprzybyli mogli wziąć się do 
gotowania) i 
zaczął się posilać. Zastawił obiad na wieku skrzynki do żywności, sam zaś usiadł 
na zrolowanym 
posłaniu. Między jednym a drugim kęsem gawędził o szlaku i psach z obcym 
mężczyzną, który 
nachylił twarz nad piecykiem i roztapiał lodowe sople z wąsów. W izbie były dwie 
prycze. 
Nieznajomy skończywszy robotę z wąsami rzucił na jedną z nich swoją pościel.
— Będziemy spać tutaj — powiedział — jeżeli nie zależy panu na tej pryczy. Jako 
pierwszy 
ma pan prawo wyboru.
— W porządku — odrzekł Messner. — Ta prycza tak samo dobra, jak tamta.
Przygotował sobie miejsce na noc i usiadł na skraju przydzielonej mu pryczy. 
Nieznajomy 
wsunął pod koce u wezgłowia podróżny futerał na narzędzia lekarskie. Zastępował 
mu widać 
poduszkę.
— Lekarz, hę? — zapytał Messner.
— Tak. Ale zapewniam pana, nie przyjechałem tutaj, żeby nad Klondike szukać 
praktyki.
Kobieta zajęła się gotowaniem. Mężczyzna krajał boczek i dorzucał drew na ogień. 
W izbie 
panował półmrok, gdyż światło przenikało tam okienkiem, w którym szybę 
zastępował 
bezdrzewny papier listowy natłuszczony smalcem. John Messner nie mógł więc 
przyjrzeć się 
dobrze kobiecie. Zresztą nie zależało mu na tym. Nie interesował się szczególnym 
gościem. Ona 
za to zerkała od czasu do czasu w ciemny kącik, gdzie usadowił się odkrywca 
chaty.
— To się nazywa wspaniałe życie — oznajmił z zapałem doktor przerywając na 
chwilę 
ostrzenie noża o rurę piecyka. Najbardziej zachwyca mnie to, że nasze życie jest 
pełne walki, 
trudu własnych rąk, że jest prymitywne, realne.
— W każdym razie temperatura jest realna — roześmiał się Messner.
— Wie pan, ile jest właściwie stopni? — zapytał doktor. Messner pokręcił głową.
— No, to panu powiem! Alkoholowy termometr przy saniach wskazuje siedemdziesiąt 
cztery 
niżej zera.
— To znaczy sto sześć niżej punktu zamarzania. Trochę za zimno na podróż, hę?
— To po prostu samobójstwo — brzmiało orzeczenie lekarskie. — Człowiek męczy 
się. 
Oddycha głęboko. Wypełnia płuca samym mrozem. Mróz chłodzi płuca, przeziębią 
delikatne 
tkanki. Tkanki zamierają, a człowiek wypluwając je dostaje suchego, uporczywego 
kaszlu. 
Następnego lata umiera na zapalenie płuc i dziwi się, skąd to na niego przyszło. 
Będę siedział w 
tej budzie bodaj przez cały tydzień, póki temperatura nie pójdzie w górę 
przynajmniej do 
pięćdziesięciu stopni niżej zera.
Umilkł na chwilę. Później skarcił towarzyszkę:
— Słuchaj, Tesso, chyba ta kawa ma już dosyć!
Na dźwięk imienia kobiety John nagle się wzdrygnął. Spojrzał na nią z ukosa. 
Twarz jego 
przybrała bolesny wyraz, jak gdyby zmartwychwstało na moment jakieś dawno 
pogrzebane 
bolesne wspomnienie, jak gdyby pojawiło się jego widmo. Messner skupił siłę woli 
i 
niezwłocznie pochował upiora. Przybrał minę równie obojętną jak uprzednio, ale 
nadal był 
wzburzony, niekontent widoku niewieściej twarzy, która niewyraźnie rysowała się 
w mroku.
Kobieta odruchowo zestawiła kawę z ognia. Później dopiero spojrzała w stronę 
Messnera. On 
jednak opanował się już zupełnie, toteż zobaczyła tylko mężczyznę, który 
siedział na skraju 
pryczy i bez zainteresowania oglądał noski swoich mokasynów. Kiedy jednak 
odwróciła się i 
pochyliła nad garnkami, John zerknął ponownie w jej kierunku, ona zaś obejrzała 
się szybko i 
wtedy właśnie spotkały się ich oczy. Messner przeniósł wzrok na doktora, lecz 
usta wykrzywił 
ledwie dostrzegalnym uśmiechem, bo spodobało mu się, że został tak chytrze 
przyłapany.
Kobieta otworzyła skrzynkę na żywność. Wyjęła świecę, zapaliła. Messnerowi 
wystarczyło 
jedno spojrzenie na oświetloną twarz. W ciasnej izbie krąg poruszeń ograniczał 
się do kilku 
kroków, niebawem więc Tessa stanęła u boku Johna. Umyślnie podniosła świecę, na 
chwilę 
utkwiła w nim nieruchomy wzrok. Oczy miała szeroko otwarte, jak gdyby przeraziło 
ją 
rozpoznanie. On odpowiedział tylko chłodnym, spokojnym uśmiechem.
— Czego szukasz, Tesso? — zawołał doktor.
— Szpilek do włosów — odpowiedziała i odsunąwszy się trochę zaczęła grzebać w 
worku z 
odzieżą, który stał na pryczy.
Doktor i jego towarzyszka zastawili obiad na własnej Skrzynce na żywność, 
usiedli zaś na 
skrzynce Johna zwróceni twarzą w jego stronę. On ułożył się na pryczy, podparł 
głowę ręką i 
odpoczywał leżąc na boku. W ciasnocie mieli wrażenie, iż we troje Siedzą u 
jednego stołu.
— Z jakiej części Stanów pan pochodzi? — zapytał Messner.
— Z San Francisco — odpowiedział doktor. — Ale jestem już tutaj od dwóch lat.
— Ja też przywędrowałem z Kalifornii — oznajmił Messner.
Kobieta spojrzała nań błagalnie, lecz on uśmiechnął się tylko i mówił dalej:
— Z Berkeley, dokładnie.
Doktor zaczynał zdradzać zainteresowanie.
— Uniwersytet? — zapytał.
— Aha. Dyplom z roku osiemdziesiątego szóstego.
— Chodzi mi o to, czy był pan wykładowcą. Ma pan trochę profesorską minę.
— Bardzo mnie to martwi — uśmiechnął się John. — Wolałbym wyglądać na 
poszukiwacza 
złota lub poganiacza psów.
— Teraz on taki sam podobny do profesora, jak ty do lekarza — wtrąciła kobieta.
— Dziękuję — bąknął John i zaraz zwrócił się do mężczyzny. — Aha, doktorze, jak 
też się 
pan nazywa, jeżeli wolno spytać?
— Haythorn. Musi mi pan uwierzyć na słowo. Karty wizytowe porzuciłem razem z 
cywilizacją.
— I pani Haythorn… — Messner z uśmiechem skinął głową kobiecie.
Zarumieniła się i zmierzyła go wzrokiem tym razem bardziej gniewnym niż 
błagalnym.
Haythorn miał już zapytać o nazwisko przypadkowego sąsiada, otworzył nawet usta, 
ale John 
go ubiegł:
— Przyszło mi na myśl, że może pan, doktorze, potrafi zaspokoić moją ciekawość. 
Dwa czy 
trzy lata temu wybuchnął mały skandal w kołach uniwersyteckich. Żona jednego z 
profesorów 
anglistyki… bardzo przepraszam, że poruszam takie sprawy w obecności …hmm… pani 
Haythorn… Żona jednego z profesorów anglistyki zwiała, jeżeli się nie mylę, z 
jakimś lekarzem 
z San Francisco. Nie mogę sobie przypomnieć jego nazwiska. Pamięta pan tę 
historyjkę?
Doktor przytaknął ruchem głowy.
— W swoim czasie narobiła wiele wrzawy. On nazywał się Womble, Graham Womble. 
Miał 
olbrzymią praktykę. Znałem go nawet… trochę. Otóż najbardziej mnie ciekawi, co 
się z tą parą 
stało? A może pan coś słyszał? Zatarli wszelkie ślady. Nie zostawili po sobie 
dymu ani popiołu.
— Istotnie, Womble zręcznie zatarł tropy — Haythorn odchrząknął. — Krążyły 
plotki, że 
czmychnęli na Morza Południowe i zginęli podczas tajfunu na kupieckim szkunerze. 
Nie 
pamiętam dokładnie.
— Nigdy nie trafiły do mnie te plotki… A pani przypomina sobie tę awanturę, pani 
Haythorn?
— Doskonale — odpowiedziała opanowanym tonem dziwnie kontrastującym z gniewnym 
wyrazem twarzy, którą odwróciła, aby jej towarzysz nic nie spostrzegł.
Haythorn zamierzał znowu zapytać Messnera o nazwisko, lecz ponownie został 
uprzedzony:
— Doktor Womble, jak słyszałem, był bardzo przystojny… Podobno… hm… miał nie 
lada 
powodzenie u płci pięknej.
— Jeżeli to nawet prawda, dobrowolnie zakończył karierę tym skandalem — 
odburknął 
Haythorn.
— A ta dama, to podobno sekutnica… Tak mi przynajmniej mówiono. W Berkeley 
wszyscy 
byli zdania, że mężowi stworzyła życie, które… hm… które trudno nazwać rajskim.
— Nic o tym nie wiem — obruszył się doktor. — Po San Francisco kursowały 
zupełnie inne 
plotki.
— Kobieta–męczennica, co? Przybita do małżeńskiego krzyża?
Haythorn skinął głową. Szare oczy Johna błysnęły umiarkowanym zainteresowaniem.
— Tego się należało spodziewać — podjął Messner. — Każdy medal ma dwie strony. 
Mieszkając w Berkeley oglądałem tylko jedną. Słyszałem, że ona wiele czasu 
spędzała w San 
Francisco.
— Proszę o kawę — powiedział Haythorn.
Kobieta napełniła jego kubek. Przy sposobności roześmiała się beztrosko.
— Plotkujecie, niczym dwie kumoszki — skarciła mężczyzn.
— To bardzo interesująca sprawa — Messner uśmiechnął się do niej i zaraz podjął 
rozmowę z 
doktorem. — Ten mąż nie miał, zdaje się, świetnej reputacji… przynajmniej w San 
Francisco?
— Skąd znowu! To był cnotliwy mydłek! — wybuchnął Haythorn z nie uzasadnionym na 
pozór żarem. — Mól książkowy, zdechlak bez kropli czerwonej krwi w żyłach!
— Znał go pan?
— Nie widziałem na oczy. Nigdy nie obracałem się w waszych uniwersyteckich 
kołach.
— I znowu jedna strona medalu — odpowiedział Messner z taką miną, jak gdyby 
głowił się 
nad bezstronnym wyrokiem. — Prawda, ten jegomość nie był żadnym asem, ale nie 
był też taki 
ostatni, jak pan powiada. Brał czynny udział w życiu sportowym studentów. Miał 
też trochę 
talentu. Napisał raz sztukę na zakończenie roku akademickiego; zyskał niemały, 
choć tylko 
lokalny rozgłos. Słyszałem też, że obrano go dziekanem anglistyki, ale cóż, 
właśnie wtedy 
wybuchnął ten skandal. Facet podał się do dymisji i zniknął. Można powiedzieć, 
zwichnęło mu to 
karierę. W każdym razie po naszej stronie medalu sądzono powszechnie, że właśnie 
on został 
znokautowany. Podobno naprawdę kochał swoją żonę, bardzo kochał.
Haythorn dopił kawę, odburknął coś znudzonym tonem i zapalił fajkę.
— Całe szczęście, że nie mieli dzieci — zaczął znów swoje Messner.
Ale doktor spojrzał z ukosa na piec, nakrył głowę czapką i wciągnął rękawice.
— Idę na dwór. Przyniosę trochę chrustu — powiedział. — Później nareszcie będę 
mógł zdjąć 
mokasyny, wypocząć.
Drzwi trzasnęły za nim. Na minutę zaległa w izbie cisza. Była to długa minuta. 
Mężczyzna 
leżał bez ruchu na swym posłaniu. Kobieta siedziała na skrzynce zwrócona twarzą 
w jego stronę.
— Co teraz zrobisz? — zapytała nagle.
Messner spojrzał na nią tępo, niezdecydowanie.
— A co, twoim zdaniem, powinienem zrobić? Mam nadzieję, że nie wymagasz 
teatralnej 
sceny. Widzisz, cały jestem zdrętwiały od trudów szlaku, a na tej pryczy dobrze 
się odpoczywa.
W niemej irytacji przygryzła wargi.
— Ale… — zaczęła wzburzona, lecz załamała tylko ręce i umilkła.
— Nie życzysz sobie chyba, żebym zabił pana… hm… pana Haythorna — powiedział 
Messner łagodnie, niemal tonem prośby. — To byłaby bardzo kłopotliwa historia i 
zapewniam 
cię, najzupełniej zbyteczna.
— Ale musisz przecież coś zrobić! — krzyknęła.
— Całkiem na odwrót: wydaje mi się, że należałoby raczej nic nie robić.
— Zostaniesz tutaj?
Odpowiedział skinieniem głowy.
Kobieta bezradnie rozejrzała się po izbie, zatrzymała wzrok na pościeli nie 
rozesłanej jeszcze 
na drugiej pryczy.
— Robi się ciemno. Nie możesz nocować tutaj. Nie możesz! Rozumiesz? Nie wolno 
ci!
— Ależ mogę. Na pewno mogę. Pozwól przypomnieć sobie, że to ja pierwszy 
znalazłem tę 
chatę, a wy jesteście moimi gośćmi.
Znowu omiotła spojrzeniem wnętrze chaty. W oczach jej błysnął strach, gdy 
zwróciła je w 
stronę tej drugiej pryczy.
— Więc my będziemy musieli odejść — oznajmiła stanowczo.
— Wykluczone. Męczy cię suchy, duszący kaszel: taki właśnie, jak pan… hm… pan 
Haythorn 
opisywał fachowo. Już lekko odziębiłaś płuca. A zresztą, twój towarzysz jest 
lekarzem, zna się na 
rzeczy. Na pewno się nie zgodzi.
— A więc co ty myślisz zrobić? — ponownie zapytała skupionym, głuchym tonem, 
który 
zdawał się zapowiadać rychły wybuch.
Messner zmierzył ją niemal ojcowskim spojrzeniem. Starał się wyrazić wzrokiem 
bezdenną 
głębię współczucia i pobłażania.
— Moja droga Tereso, mówiłem ci już, że nie wiem, co zrobię. Doprawdy, nie 
zdążyłem 
zastanowić się nad tą kwestią.
— Ach, doprowadzisz mnie do szaleństwa!
Zerwała się ze skrzynki i znów załamała ręce w bezsilnej złości.
— Dawniej nigdy taki nie byłeś.
— Dawniej byłem zawsze delikatny, łagodny — przyznał kiwając smutnie głową. — 
Czy 
dlatego mnie rzuciłaś?
— Jesteś taki inny, taki przerażająco chłodny. Boję się ciebie. Czuję, że od 
chwili spotkania 
knujesz coś okropnego. Ale cokolwiek miałbyś zrobić, nie rób nic pochopnie. Nie 
wzruszaj się 
i…
— Niczym się już nie wzruszam — przerwał — od chwili, kiedy odeszłaś.
— Zmieniłeś się więc bardzo… i na korzyść — odpaliła.
Uśmiechnął się tak, jak gdyby przyznawał jej rację.
— Zastanawiałem się właśnie, co teraz zrobię, i przyszło mi do głowy, co ty 
powinnaś zrobić. 
Powiedz panu… hm… Haythornowi, kim jestem. Sądzę, że dzięki temu nasz pobyt w 
tej chacie 
będzie bardziej… nie wiem, czy wolno się tak wyrazić… familijny…
— Dlaczego przyszedłeś za mną do tego okropnego kraju? — zapytała obcesowo.
— Niech ci się nie zdaje, Tereso, że przyszedłem tutaj, by ciebie szukać. Nie 
syć swej 
próżności takimi obawami. Nasze spotkanie jest absolutnie przypadkowe. Zerwałem 
z 
uniwersyteckim życiem i musiałem gdzieś wyjechać. Mówiąc uczciwie, wybrałem 
Klondike, 
gdyż sądziłem, że to ostatnie miejsce, dokąd ty możesz trafić.
Szczęknął rygiel. Na ten znak Teresa bez pośpiechu zaczęła sprzątać naczynia po 
obiedzie. 
Drzwi otworzyły się szeroko i na progu stanął Haythorn z naręczem chrustu, lecz 
zaraz wyszedł 
po większy zapas opału.
— Czemu nas nie zapoznałaś? — spytał Messner.
— Powiem mu wszystko — odpowiedziała podnosząc dumnie głowę. — Nie myśl, że się 
obawiam.
— O ile wiem, nie bałaś się nigdy i niczego.
— Nie strach mi też tej spowiedzi — dodała spokojniejszym tonem i z 
łagodniejszym 
wyrazem twarzy.
— Obawiam się, że w danym przypadku spowiedź będzie to tylko nabieranie na 
fundusz Pana 
Boga, podstęp przynoszący korzyść, wywyższanie siebie samej kosztem i na 
rachunek Boga.
— Daj spokój literaturze — odpowiedziała jeszcze miększym tonem. — Nigdy nie 
lubiłam 
żonglowania kalamburami. A zresztą, nie boję się również prosić ciebie o 
przebaczenie.
— Nie mam nic do przebaczenia, Tereso. Raczej winienem ci dziękować. Prawda, z 
początku 
rozpaczałem, ale niebawem zrozumiałem, że jestem szczęśliwy. Było to cudowne 
odkrycie. Jak 
gdyby wiosna rozkwitła nagle.
— A co by się stało, gdybym do ciebie wróciła?
— Byłbym… — zerknął na nią z ukosa — byłbym w wielkim kłopocie.
— Jestem twoją żoną. Nie uzyskałeś przecież rozwodu.
— Tak, tak… niewątpliwie — powiedział zamyślony. — To karygodne niedbalstwo. 
Przy 
najbliższej sposobności muszę zatroszczyć się o to.
Kobieta zbliżyła się do Messnera. Położyła mu dłoń na ramieniu.
— Nie chcesz mnie, John?
Mówiła aksamitnym, pieszczotliwym głosem. Jej ręka była jak przynęta.
— Gdybym ci powiedziała, że popełniłam omyłkę? Gdybym wyznała, że jestem bardzo 
nieszczęśliwa?… Tak! Jestem nieszczęśliwa! Na pewno się omyliłam!
Messnera ogarnęło przerażenie. Czuł, że ugina się pod dotknięciem lekkiej dłoni. 
Sytuacja 
wymykała się jego władzy, wspaniały spokój pryskał. Kobieta spoglądała na niego 
płonącym 
wzrokiem, a on rozpływał się, topniał. Miał wrażenie, że stoi na skraju 
przepaści i jest bezradny 
wobec siły, co pcha go w otchłań.
— Ja wrócę do ciebie, John. Wrócę dzisiaj… zaraz.
Niby w koszmarnym śnie wił się pod kobiecą ręką. Kiedy Teresa mówiła, zdawało mu 
się, że 
słyszy czarowne tony pieśni Lorelei*. Jak gdyby gdzieś w pobliżu grał fortepian, 
jakby miękkie 
nuty wybijały takt na bębenkach uszu.
Nagle Messner zerwał się, odtrącił kobietę, która próbowała go opleść ramionami, 
cofnął się 
pod drzwi.
— Zrobię coś okropnego! — zawołał.
— Ostrzegałam cię, żebyś się nie wzruszał.
Roześmiała się i zaczęła zmywać naczynia.
— Nikt cię nie chce. Bawiłam się tobą. Jestem teraz szczęśliwsza, znacznie 
szczęśliwsza.
Messner nie wierzył. Dobrze pamiętał, jak łatwo przychodziła jej zawsze zmiana 
frontu. Tak! 
Teresa zmieniła nagle front. Chciała go zażyć z mańki. Nie była szczęśliwa z 
tamtym mężczyzną. 
Pojęła swój błąd. W Johnie buchnął płomień egoizmu. Ona pragnie do niego wrócić, 
a on przecie 
tego nie chce. Bezwiednie oparł rękę o drzwi. Rygiel zgrzytnął.
— Nie uciekaj — roześmiała się znów Teresa. — Nie ugryzę cię.
— Wcale nie uciekam — odparł tłumacząc się jak dziecko, lecz zaczął naciągać 
rękawice. — 
Przyniosę tylko trochę wody.
Pozbierał próżne wiadra i saganki, otworzył drzwi. Na progu odwrócił się, 
spojrzał na Teresę.
— Pamiętaj,, że masz powiedzieć panu… hm… panu Haythornowi, kim jestem.
Messner potłukł skorupę, którą w ciągu godziny pokryła się przerębla i napełnił 
wodą 
naczynia. Niepilno mu było do chaty. Ustawił wiadra na ścieżce i zaczął chodzić 
szybko tam i z 
powrotem, żeby nie zamarznąć, gdyż mróz jak ogniem palił skórę. John miał brodę 
białą od 
zlodowaciałego oddechu, kiedy wygładził pomarszczone, chmurne czoło i zrobił 
taką minę, 
jakby powziął decyzję. Tak! Wreszcie znalazł metodę postępowania, a gdy pomyślał 
o niej, 
uśmiech wykrzywił mu skostniałe usta i policzki. Wiadra pokryły się już 
warstewką młodego 
lodu. Chwycił je i ruszył w stronę chaty.
Wchodząc do izby zorientował się, że doktor nań czeka. Stał blisko piecyka i 
sztywną postawą 
zdradzał zakłopotanie, niepewność. Messner postawił pełne wiadra na podłodze.
— Miło mi pana poznać, Grahamie Womble — powiedział konwencjonalnie, jak gdyby 
ktoś 
przed chwilą zaprezentował mu nieznajomego.
Messner nie wyciągnął ręki. Womble poruszył się niespokojnie. Musiał nienawidzić 
Johna, bo 
człowiek zwykle nienawidzi tych, których skrzywdził.
— A więc pan jest tym jegomościem — odezwał się Messner tonem zainteresowania i 
podziwu. — No, no… Bez żartów, cieszy mnie, naprawdę cieszy nasze spotkanie. 
Bardzo byłem 
zawsze ciekaw, co… hm… co Teresa znalazła w panu, na czym, że się tak wyrażę, 
polegała siła 
przyciągania. No, no…
Zaczął oglądać doktora od stóp do głów takim wzrokiem, jak człowiek szacujący 
konia.
— Wiem, jak mnie pan musi sądzić… — zaczął Womble.
— Mniejsza o to! Nie zaprzątaj pan sobie głowy drobiazgami — przerwał John 
przesadnie 
kordialnym tonem. — Chciałbym się przede wszystkim dowiedzieć, jak ją pan 
znajduje? Spełniła 
nadzieje? Dobrze się spisała? Czy od pierwszej chwili wasze życie było uroczym 
snem? Czy 
uroczym snem pozostało?
— Nie bądź głupi — oburzyła się Teresa.
— Jestem po prostu naturalny i nic na to nie poradzę — usprawiedliwił się John.
— Ale nie można jednocześnie politykować i rozwiązywać życiowych kwestii — 
powiedział 
szorstko Womble. — Chcielibyśmy się wreszcie dowiedzieć, co pan zamierza zrobić?
Messner udawał z powodzeniem zupełną bezradność. Rozłożył ręce.
— Doprawdy, nie wiem. Znaleźliśmy się w sytuacji na pozór niemożliwej. Z takich 
sytuacji 
nie ma wyjścia. We troje nie możemy przecie spędzić nocy w tej izbie.
John skinął głową przyznając rację doktorowi.
— A zatem ktoś musi się wynieść.
— I to argument nie do odparcia — zgodził się Messner. — Jeżeli trzy ciała nie 
mogą 
pomieścić się jednocześnie w określonej przestrzeni, jedno z nich musi się 
wynieść.
— Pan będzie tym jednym — oznajmił posępnie Womble. — Do najbliższego obozu 
kopaczy 
jest dziesięć mil. Łatwo pan zrobi tę drogę.
— Oto pierwszy błąd pańskiego rozumowania. Czemu ja mam być tym jednym, co się 
wyniesie? Przecież pierwszy znalazłem chatę.
— Ale Teresa nie może jej opuścić — wyjaśnił doktor. — Już lekko odziębiła 
płuca.
— Zgadzam się z panem. Nie wolno jej ryzykować dziesięciomilowej wędrówki po 
mrozie. 
Bezwarunkowo ona musi tu zostać.
— Zatem stanęło na moim — zawyrokował Womble.
Messner chrząknął znacząco.
— Pan ma płuca w porządku, prawda?
— Tak… I co z tego?
Messner odchrząknął ponownie i zaczął mówić wolno, rozwlekle — irytująco wolno i 
rozwlekłe.
— No, że się tak wyrażę, właściwie nic z tego…. Aha! Może tylko tyle, że zgodnie 
z pańską 
opinią nie ma przeszkód, aby pan wyszedł na dwór i odbył w czasie srogiego mrozu 
niedługą, 
mniej więcej dziesięciomilową drogę. Łatwo to panu przyjdzie, prawda?
Doktor spojrzał podejrzliwie na Teresę i zauważył w jej oczach błysk przyjemnego 
zdziwienia.
— No więc? — rzucił pod jej adresem.
Zawahała się. Twarz doktora pociemniała z gniewu.
— Dość żartów. Nie może pan tutaj zostać — zwrócił się do Messnera.
— Zapewniam pana, że mogę.
— Ale ja nie pozwolę! — zawołał Womble i wyprostował się wojowniczo. — Mam głos 
decydujący!
— Mimo to zostanę — powtórzył John z uporem.
— Wyrzucę pana.
— W takim razie wrócę.
Doktor milczał przez chwilę. Chciał opanować głos, poskromić wzburzenie. Później 
przemówił zwolna głuchym, zdławionym tonem:
— Posłuchaj no, panie Messner. Jeżeli nie zechcesz się wynieść, złoję ci skórę. 
Tu nie 
Kalifornia. Gołymi rękami stłukę cię na miazgę.
John wzruszył ramionami.
— Jeżeli to zrobisz, zwołam kopaczy i postaram się, żebyś zawisnął na pierwszym 
lepszym 
drzewie. Sam powiedziałeś, że tu nie Kalifornia. Kopacze to prości, zacni 
ludziska. Wystarczy mi 
pokazać ślady pobicia, powiedzieć o tobie prawdę i upomnieć się o żonę.
Kobieta chciała się odezwać, ale Womble spojrzał na nią gniewnie.
— Nie wtrącaj się! — krzyknął.
Dziwnym kontrastem zabrzmiały słowa Messnera: — Bardzo proszę, nie przeszkadzaj 
nam, 
Tereso. Złość i dławione wzburzenie pobudziły odziębione płuca do suchego, 
duszącego kaszlu. 
Krew napłynęła jej do twarzy i Teresa przycisnąwszy dłoń do piersi czekała, aż 
atak minie.
Womble spojrzał na nią posępnym wzrokiem. Zaniepokoił go kaszel.
— Coś musimy zrobić — powiedział. — Te płuca nie wytrzymają mrozu. Ona nie może 
ruszyć w drogę, póki temperatura nie pójdzie w górę. A ja nie myślę rezygnować z 
Teresy.
Messner odchrząknął, przełknął ślinę, znowu odchrząknął i odezwał się niemal 
pokornie:
— Potrzeba mi pieniędzy.
W jednej chwili Womble zrobił pogardliwą minę. Nareszcie!
Ten drugi upadł jeszcze bardziej niż on, prześcignął go łajdactwem, sam się 
pogrążył!
— Macie pękaty worek piasku — ciągnął Messner. — Widziałem, jak go pan zdejmował 
z 
sanek.
— Ile pan chcesz? — rzucił doktor, a w głosie jego tyle było pogardy, co w 
wyrazie twarzy.
— Na oko oceniłem worek i… hm… wydaje mi się, że waży ze dwadzieścia funtów… 
Może 
ubijemy interes za, powiedzmy, cztery tysiące dolarów?
— Ależ, człowieku! — krzyknął Womble. — To wszystko, co posiadam!
— Ją pan posiada — odpowiedział John tonem perswazji. — Chyba warta tyle? Proszę 
się 
zastanowić, z czego ja rezygnuję. Stawiam cenę godziwą, zupełnie godziwą.
— Zgoda! — Womble skoczył po worek złota. — Tylko szybko, szybko zakończmy 
transakcję, ty… ty nędzny robaku!
— Nowa pańska omyłka — uśmiechnął się Messner. — Z punktu widzenia etyki ten, co 
daje 
łapówkę, nie przerasta łapownika. Widzi pan, paser jest równie zły jak złodziej. 
Ubijamy mały 
interes, a pan niepotrzebnie pociesza się jakąś swą urojoną wyższością moralną.
— Do diabła z etyką! — wybuchnął doktor. — Chodź pan tutaj! Pilnuj ważenia 
piasku. 
Mógłbym cię przecie okpić.
Kobieta stała oparta o pryczę i z bezsilną furią przyglądała się wadze 
ustawionej na skrzynce. 
To ją ważono pod postacią żółtego pyłu i samorodków złota. Szalki były małe, 
więc manipulację 
powtarzano wielokrotnie. Za każdym razem Messner dokładnie sprawdzał wagę.
— Za dużo srebra w tym piasku — powiedział zawiązując worek. — Nie sądzę, żeby 
uncja 
przyniosła całe szesnaście dolarów. Jednak nabrał mnie pan trochę, Womble.
Pieczołowicie obchodził się z workiem, a gdy go niósł na sanki, widać było, że 
dobrze zdaje 
sobie sprawę z jego wartości i ceny. Niebawem wrócił, pozbierał swoje patelnie i 
garnczki, 
spakował skrzynkę na żywność, zrolował pościel. Kiedy sanie były osznurowane i 
skamlące psy 
zaprzężone, Messner jeszcze raz wszedł do izby po rękawice.
— Żegnaj, Tesso — powiedział stojąc w otwartych drzwiach.
Spojrzała w jego stronę i chciała się odezwać, lecz nie potrafiła wyrazić w 
słowach szalonej 
pasji, która w niej płonęła.
— Żegnaj, Tesso — powtórzył łagodnie.
— Bydlę! — zdołała tylko wykrztusić.
Odwróciła się, zatoczyła w stronę pryczy, padła twarzą na pościel i zaczęła 
rozpaczliwie 
szlochać:
— Wy bydlaki! Bydlaki! Bydlaki!
John Messner cicho zamknął za sobą drzwi i popędziwszy psy obejrzał się w stronę 
chaty. Na 
jego twarzy zagościł wyraz niezmiernej ulgi. Po ostrym brzegu zjechał na rzeczny 
szlak i 
wstrzymał zaprząg. Spomiędzy sznurów wygrzebał worek złoto i zaniósł nad 
przeręblę pokrytą 
już nowym lodem. Potłukł pięścią tę skorupę i pomagając sobie zębami rozwiązał 
worek, a 
zawartość wysypał do wody. Rzeka była w tym miejscu płytka, toteż na dwie stopy 
pod 
powierzchnią Messner dojrzał dno, żółtawe w przyćmionym świetle zmierzchu. Na 
widok tego 
złota splunął do przerębli.
Yukońskim szlakiem pognał psy, które skamlały żałośnie i niechętnie brały się do 
pracy. 
Człowiek chwycił żerdkę sterową w prawą rękę, lewą zaś począł rozcierać nos i 
policzki. Potknął 
się na pierwszym zakręcie.
— Jazda dalej, biedne, zdrożone zwierzaki! — krzyknął na psy i zaraz dodał. — O 
to właśnie 
chodzi: jazda dalej!
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
POWIERZONY SKARB
Zwolniono już wszystkie liny i „Seattle nr 4” począł powoli odbijać od brzegu. 
Na pokładach 
statku piętrzyły się wysoko stosy towarów i bagaży, a ponadto mrowiło się tam 
różnorodne 
zbiorowisko Indian, psów, poganiaczy, eksploratorów, kupców i wracających do 
domu 
poszukiwaczy złota. Spora część mieszkańców Dawson stała na brzegu, żegnając 
odpływających. 
Kiedy wciągnięto już pomost, a statek począł pruć fale rzeki, gwar pożegnań stał 
się ogłuszający. 
Poniewczasie wszyscy przypominali sobie ostatnie zlecenia i wykrzykiwali je 
sobie nawzajem 
ponad rozszerzającym się nieustannie pasmem wody. Louis Bondell, który jedną 
ręką podkręcał 
jasne wąsiki, drugą zaś powiewał niedbale ku stojącym na brzegu przyjaciołom, 
nagle coś sobie 
przypomniawszy podskoczył żywo ku barierze.
— Fred! — ryknął. — Słuchaj no, Fred!
Wezwany w ten sposób „Fred” naprężywszy potężne ramiona przecisnął się na sam 
przód 
stojącego na brzegu tłumu i usiłował pochwycić uchem polecenia Louisa Bondella. 
Krzyczącemu 
twarz już spurpurowiała od wciąż ponawianych wysiłków. A tymczasem pas wody 
między 
parowcem i brzegiem nie przestawał się rozszerzać.
— Hej, kapitanie Scott! — wrzasnął pasażer w stronę mostku. — Proszę zatrzymać 
statek!
Rozległ się dźwięk gongów, po czym wielkie koło sterowe obróciło się wstecz i 
stanęło. 
Wszyscy stojący na pokładzie i na lądzie skorzystali z tej zwłoki, by posłać w 
przestrzeń raz 
jeszcze ostateczne już, nieodwołalne słowa pożegnania. Toteż wysiłki Louisa 
Bondella, aby 
przyjaciel go dosłyszał, bardziej niż kiedykolwiek były bezowocne. „Seattle nr 
4” stracił kurs i 
dryfował z prądem rzeki, wobec czego kapitan Scott musał ponownie popłynąć 
naprzód, a potem 
znowu zastopować. Głowa jego skryła się w głębi kapitańskiego mostku, skąd po 
chwili wyjrzała 
przesłonięta tubą wielkiego megafonu.
Kapitan Scott miał głos nie byle jaki, toteż gromkie „Milczeć!”, jakim 
spiorunował 
rozwrzeszczany tłum na pokładzie i na brzegu, dotarło niewątpliwie aż na szczyt 
Łosiowej Góry, 
jak również do Klondike City. Urzędowa ta nagana rzucona z mostka kapitańskiego 
stłumiła 
wrzawę; zrobiło się cicho jak makiem zasiał.
— Co pan chciał powiedzieć? — zapytał kapitan Ccotl.
— Proszę zakomunikować Fredowi Churchillowi, stoi tam właśnie na wybrzeżu, żeby 
zaszedł 
do Macdonalda. W jego schowku ogniotrwałym leży moja torba podróżna. Niech ją 
zabierze 
stamtąd i przywiezie mi, kiedy będzie wracał,
W zupełnej ciszy donośny głos kapitana przekazał przez megafon polecenie na 
brzeg rzeki.
— Fred Churchill ma udać się do Macdonalda, w jego schowku mała torba, własność 
Louisa 
Bondella, niech ją przywiezie ze sobą! Sprawa ważna! Zrozumiano?
Churchill zamachał ręką na znak, że zrozumiał polecenie. Przyznać trzeba, że 
gdyby sam 
Macdonald mieszkający o pół mili od przystani otworzył okno na chwilę, też by 
usłyszał. 
Wrzawa pożegnań rozszalała się znowu, gongi zadźwięczały, a „Seattle nr 4” 
ruszył żwawo 
naprzód, wpłynął w nurt, wyrównał kurs i popłynął w górę Yukonu. Bondell i 
Churchill do 
ostatka serdecznie machali sobie rękami na pożegnanie.
Było to w połowie lata. Jesienią tegoż roku w tę samą drogę wyruszył „W. H. 
Willis” wioząc 
na pokładzie dwustu stęsknionych za domem wędrowców. W ich gronie znajdował się 
Churchill. 
W jego kajucie w głębi kuferka z odzieżą spoczywał depozyt Bondella. Była to 
niewielka torba z 
mocnej skóry, lecz jej czterdziestofuntowy ciężar sprawiał, że Churchill był 
niespokojny, ilekroć 
wypadło mu się od niej oddalić. Pasażer sąsiedniej kajuty również wiózł w swoim 
kuferku skarb 
w postaci złotego piasku, toteż w końcu porozumieli się i obaj kolejno pełnili 
wartę. Kiedy jeden 
z nich schodził do jadalni, drugi nie spuszczał z oka drzwi obu kajut. Kiedy 
Churchill miał chęć 
pograć z wista, sąsiad stawał na posterunku, a gdy znów tamten chciał zapomnieć 
na chwilę o 
troskach żywota, Churchill zasiadał na składanym stołku pomiędzy dwojgiem drzwi 
i czytał 
gazety sprzed czterech miesięcy.
Mnożyły się oznaki wczesnej zimy, od świtu więc do wieczora, a nawet późno w 
noc, 
roztrząsano wciąż zagadnienie, czy uda im się przemknąć przed nastaniem mrozów, 
czy też będą 
zmuszeni porzucić parowiec i wędrować dalej po lodzie. Zdarzały się denerwujące 
postoje. 
Dwukrotnie maszyny psuły się i trzeba je było poddać gruntownej naprawie, a za 
każdym razem 
krótkie zamiecie śnieżne przypominały, że zima za pasem. Dziewięć razy „W. H. 
Willis” 
próbował ze swymi uszkodzonymi maszynami pokonać Bystrzyny* Pięciu Palców, a gdy 
mu się 
to wreszcie udało, miał cztery dni opóźnienia w porównaniu z już i tak ostrożnie 
ustalonym 
rozkładem. Powstało wtedy pytanie, czy parowiec „Flora” zechce poczekać na nich 
powyżej 
kanionu Box. Odcinek wody między górną granicą tego kanionu a końcem Bystrzyn 
Białego 
Konia nie był dla parowców żeglowny, wobec czego pasażerowie musieli przesiadać 
się tu na 
inny statek, omijając piechotą bystrzyny. W kraju tym telefony nie istniały, 
wobec czego nie 
sposób było zawiadomić „Florę”, iż „Willis” pomimo czterodniowego opóźnienia 
nadpłynie,
Kiedy „W. H. Willis” zawinął do brzegu przy Białym Koniu, okazało się, że 
„Flora” czekała 
trzy dni dłużej niż zwykle, lecz właśnie przed paru godzinami odpłynęła. 
Dowiedziano się też, że 
przy jeziorze Tagish stać będzie do godziny dziewiątej rano w niedzielę. Była 
właśnie sobota, 
czwarta po południu. Podróżni zebrali się na naradę. Statek wiózł wielką łódż 
typu Peterborough, 
przeznaczoną dla posterunku policji u wlotu do jeziora Bennett. Zebrani podjęli 
się przenieść 
łódź brzegiem na odcinku, gdzie rzeka była nieżeglowna. Następnie podano do 
wiadomości 
ogółu, że poszukuje się ochotników. Potrzeba było dwóch mężczyzn gotowych ruszyć 
w pościg 
za „Florą”. Natychmiast zgłosiło się ze dwudziestu chętnych. Był wśród nich 
także i Churchill, 
który idąc za wrodzonym impulsem pośpieszył się, zanim zdążył pomyśleć o torbie 
Bondella. 
Kiedy sobie o niej przypomniał, pocieszał się nadzieją, że go może nie wybiorą; 
człowiek jednak, 
który był w swoim czasie znanym kapitanem akademickiej drużyny piłki nożnej i 
przewodniczącym klubu sportowego, który poganiał psy i torował szlaki na 
Yukonie, a ponadto 
miał takie wspaniałe bary — nie mógł uchylać się od podjęcia tego zaszczytnego 
zadania. 
Zostało ono zlecone jemu oraz olbrzymiemu Niemcowi nazwiskiem Nick Antonsen.
Kiedy gromadka podróżnych z łodzią na ramionach puściła się kłusem drogą 
okrążającą Wiry, 
Churchill pobiegł do swojej kajuty. Wyrzucił na podłogę zawartość kufra i 
chwycił torbę w 
zamiarze polecenia jej opiece sąsiada. Poraziła go jednak myśl, że nie ma prawa 
wypuszczać z 
rąk powierzonej mu cudzej własności. Wybiegł tedy wraz z torbą na ląd i popędził 
brzegiem. 
Często przekładał ciężar z jednej ręki do drugiej zadając sobie pytanie, czy aby 
jego waga nie 
przekracza czterdziestu funtów.
Było już pół do piątej, kiedy obaj mężczyźni wyruszyli w dalszą drogę. Na rzece 
Trzydziestej 
Mili prąd tak był rwący, że rzadko kiedy można było używać wioseł. Trzeba było 
wlec się 
brzegiem i ciągnąć linę holowniczą potykając się o głazy lub przeciskając przez 
zarośla. 
Niekiedy ślizgali się i wpadali do wody, brodzili po kolana lub nawet po pas; 
kiedy indziej, 
napotkawszy niemożliwe do przebycia urwisko, obaj wędrowcy wsiadali do łodzi i 
wściekłymi 
ruchami wioseł przeprawiali się na drugi brzeg, by tam znów złożyć wiosła i 
chwycić za linę 
holowniczą. Była to praca straszliwie wyczerpująca, Antonsen mozolił się, jak na 
wielkoluda 
przystało, wytrwale i bez słowa skargi, choć tężyzna cielesna i duchowa 
Churchilla zmuszały go 
do trudu nad siły. Nigdy nie pozwalali sobie na chwilę odpoczynku. Wciąż tylko 
naprzód, 
nieustannie naprzód. Nad rzeką dął ostry, mroźny wiatr, musieli więc od czasu do 
czasu zabijać 
ręce, by wpędzić z powrotem krew do zgrabiałych palców.
Kiedy zapadła noc, brnęli dalej na los szczęścia. Idąc brzegiem bez ścieżki 
padali raz po raz, 
drąc ubranie na strzępy o krzaki, których w ciemności nie było widać. Obaj 
pokaleczeni byli 
boleśnie i krwawili. Niejednokrotnie w czasie szalonych przepraw z jednego 
brzegu na drugi łódź 
natrafiała na podwodne pnie i wywracała się. Za pierwszym razem Churchill musiał 
dać nurka, 
by po omacku w głębokiej na trzy stopy wodzie odnaleźć na dnie torbę 
przyjaciela. Na 
odzyskanie jej stracił pół godziny, po czym przymocował ją silnie do łodzi. 
Dopóki łódź nie 
pójdzie na dno, można było nie obawiać się o torbę. Antonsen pokpiwał sobie z 
niej, a nad ranem 
począł ją przeklinać, ale Churchill nie myślał tłumaczyć się ze swego 
postępowania.
Przeszkody i nieszczęścia mnożyły się bez końca. Przy raptownym zakręcie, gdzie 
srożył się 
groźny wir, stracili całe dwie godziny, próbując szczęścia ze dwadzieścia razy i 
wywracając się 
dwukrotnie. W miejscu tym po obu stronach wznosiły się wprost nad głębią strome 
urwiska, nie 
pozwalające ani holować łodzi, ani też odpychać się drągami — wiosłując zaś nie 
mogli w żaden 
sposób pokonać prądu. Za każdą kolejną próbą wytężali siły do najwyższego 
stopnia, ale 
niezmiennie — choć serca zdawały się im pękać — prąd wypierał ich i odrzucał do 
tyłu. W 
końcu powiodło im się przez czysty przypadek. Kiedy byli w najgroźniejszym 
kłębowisku prądu 
i już mieli zostać, jak zawsze, odepchnięci — boczny nurt wyrwał łódź spod 
władzy Churchilla i 
rzucił ją na urwisty brzeg. Churchill skoczył na oślep i uczepił się szczeliny w 
skale. Wpierając 
się jedną ręką w stromą ścianę, drugą przytrzymywał zalaną łódź tak długo, aż 
Antonsen zdołał 
wygramolić się z wody. Wyciągnęli następnie łódź na brzeg i pozwolili sobie na 
chwilę 
wypoczynku. Za następną próbą udało im się przebrnąć ten krytyczny punkt. Trochę 
powyżej 
przybili do brzegu i natychmiast zaszyli się w krzaki ciągnąc z mozołem linę 
holowniczą.
O brzasku dobry kawał drogi dzielił ich jeszcze od posterunku nad jeziorem 
Tagish. W 
niedzielę o dziewiątej rano usłyszeli gwizdek odpływającej „Flory”. Kiedy o 
dziesiątej dowlekli 
się wreszcie do posterunku, dostrzegli jeszcze niknący w południowej stronie 
słup dymu z 
kominów „Flory”. Kapitan Jones z Policji Konnej gościł u siebie dwóch istnych 
ober—wańców. 
Opowiadał potem, że objawiali tak nienasycony apetyt, jakiego dotychczas nigdy 
nie zdarzyło 
mu się podziwiać. Pokładli się następnie przy piecu i zasnęli w swoich mokrych 
łachmanach. Po 
upływie dwóch godzin Churchill podniósł się, zaniósł do łodzi torbę Bondella, 
której użył był 
jako poduszki, zbudził kopnięciem Antonsena i ruszyli w pościg za „Florą”.
— Nigdy nie wiadomo, co się może zdarzyć: jakaś awaria w maszynach czy coś 
podobnego 
— odpowiedział Churchill kapitanowi Jonesowi, który gorąco odradzał mu dalszej 
podróży. — 
Muszę złapać ten parowiec i odesłać go z powrotem po naszych chłopców.
Na jeziorze Tagish dęła tak silna wichura, że cała jego powierzchnia bielała od 
pian. Ogromne 
rwące fale waliły na łódź, wobec czego trzeba było bez przerwy wylewać wodę i 
tylko jeden z 
nich mógł wiosłować. W ten sposób niewiele posuwali się naprzód. Musieli zatem 
wpłynąć na 
nadbrzeżne płycizny, gdzie obaj wyleźli z łodzi; jeden szedł przodem ciągnąc 
linę holowniczą, 
drugi popychał łódź od tyłu. Toczyli walkę z wichrem zanurzeni w lodowatej 
wodzie po pas, 
czasem po szyję; niejednokrotnie cali z głowami ginęli w potoku wielkich 
grzywiastych fal. Nie 
było odpoczynku, nie było chwili przerwy w tym ponurym, przygnębiającym boju. 
Tej nocy, u 
wylotu jeziora Tagish, dopędzili „Florę” w czasie gęstej śnieżnej zamieci. 
Antonsen runął na 
pokład i z głośnym chrapaniem zasnął tam, gdzie upadł. Churchill wyglądał jak 
dziki człowiek. 
Przemoczona odzież przylegało mu w strzępach do ciała. Twarz miał zlodowaciałą i 
opuchłą od 
trwającego całą dobę wysiłku, ręce jego zaś tak były nabrzmiałe, że nie mógł 
zginać palców. 
Dotkliwy ból stóp zamieniał stanie w istną mękę.
Kapitan „Flory” sprzeciwiał się projektowi zawrócenia do Białego Konia. 
Churchill nalegał 
nieustępliwie, ale kapitan nie chciał zmienić zdania. W końcu podkreślił z 
naciskiem, że 
zawrócenie na nic się nie przyda, gdyż jedyny w Dyea parowiec oceaniczny, 
„Athenian”, 
wyruszyć ma we wtorek rano, wobec czego „Flora” — w razie podjęcia dodatkowego 
kursu do 
Białego Konia po wyczekujących tam ratunku wędrowców — z całą pewnością 
straciłaby to 
ostatnie połączenie.
— O której godzinie odpływa „Athenian?” — zapytał Churchill.
— Siódma rano, we wtorek.
— W porządku — rzekł Churchill, szturchając uporczywie w żebra chrapiącego 
Antonsena. 
— Może pan spokojnie wracać do Białego Konia. My popłyniemy naprzód i zatrzymamy 
,,Athenian”.
Antonsen, rozespany i na pół przytomny, ciśnięty został do łodzi niby bezduszny 
tobół i wtedy 
dopiero odzyskał przytomność, kiedy ogromna fala opryskała go od stóp od głów 
lodowatą pianą, 
a karcący głos Churchilla zatrąbił mu w ciemności nad uchem:
— Wiosłujże, niedołęgo! Czy chcesz pójść na dno?
Świt zastał ich przy Jelenim Rozstaju; wiatr zamierał, ale Antonsen zanadto był 
wyczerpany, 
aby ruszyć wiosłem. Churchill wyciągnął łódź na zaciszne wybrzeże, gdzie 
natychmiast zasnęli. 
Układając się do snu, wsunął pod głowę tak silnie skręcone ramię, że krew 
swobodnie nie mogła 
w nim krążyć. Co kilka minut budził go ból w drętwiejącej ręce, wtedy spoglądał 
na zegarek i 
wsuwał z kolei pod głowę drugie ramię. Po upływie dwóch godzin stoczył walkę z 
Antonsenem, 
aby go rozbudzić. Wnet też ruszyli w dalszą drogę. Jezioro Bennett, długie na 
trzydzieści mil, 
spokojne było niby staw młyński; ledwie jednak zdążyli przebyć je w połowie, od 
południa 
zerwał się wiatr; woda zbielała, a łódź puściła się w tany. Przez długie godziny 
walczyć musieli 
podobnie jak na jeziorze Tagish, wyłażąc za burtę, ciągnąc i pchając łódź — w 
lodowatej wodzie 
po pas, to znów po szyję: często zupełnie tracili grunt. Wreszcie poczciwy 
olbrzym się 
wykończył. Churchill poganiał go bez litości, kiedy jednak Antonsen upadł i 
począł tonąć w 
wodzie nie głębszej nad trzy stopy, trzeba go było wciągnąć do łodzi. Od tej 
chwili Churchill 
samotnie wojował z żywiołem i wczesnym popołudniem dotarł do posterunku policji 
przy końcu 
jeziora. Chciał pomóc Antonsenowi wygramolić się z łodzi, ale na próżno. 
Słuchając ciężkiego 
oddechu wyczerpanego do ostatka człowieka, Churchill zazdrościł mu myśląc o tym, 
co jego 
samego jeszcze czeka. Antonsen będzie tu sobie leżał i spał, on zaś — goniąc 
czas — musi 
przeprawić się przez potężny Chilkoot i dostać się aż do morza. Najcięższą walkę 
ma dopiero 
przed sobą; na myśl o tym Churchill żałował, że w jego ciele tyle jest sił, 
które zadają mu taką 
mękę.
Churchill wciągnął łódź na wybrzeże, pochwycił torbę Bondella i pokuśtykał na 
posterunek 
policji.
— Jest tam nad wodą łódź nadana dla was z Dawson — krzyknął do policjanta, który 
na jego 
stukanie podszedł do drzwi. — Leży w niej człowiek, któremu niewiele już 
brakuje. Nic 
poważnego, po prostu straszliwe wyczerpanie. Proszę się nim zaopiekować. Ja nie 
mam chwili 
do stracenia. Do widzenia. Muszę doścignąć „Athenian”.
Jezioro Bennett łączyła z jeziorem Lindermanna droga piesza długa na milę—, 
Churchill w 
biegu już kończył ostatnie słowa. Była to droga pełna męki, zacisnął jednak zęby 
i nie ustawał 
ani na chwilę, zapominając o bólu w złości, z jaką spoglądał ciągle na torbę 
przyjaciela. Była to 
poważna przeszkoda. Co chwila przerzucał torbę z ręki do ręki. Potem na odmianę 
wsuwał ją pod 
pachę, to znów przerzucał przez ramię, a ciężar obijał się i tłukł go po plecach 
w rytmie 
szybkiego biegu. Pokaleczone i spuchnięte palce z trudem mogły utrzymać torbę, 
którą też 
parokrotnie upuszczał. Raz, gdy zmieniał ręce, wyśliznęła mu się i upadła na 
ziemię tuż przed 
nim. Potknął się o nią i runął.
Przy końcu drogi łączącej oba jeziora udało mu się nabyć za dolara używane troki 
rzemienne, 
przy pomocy których umocował sobie torbę na plecach. Wynajął też barkę, która 
przewiozła go 
do położonego o sześć mil dalej górnego końca jeziora Linderman, gdzie dotarł o 
czwartej po 
południu. „Athenian” odpłynąć miał z Dyea nazajutrz o siódmej rano. Od Dyea 
dzieliło go 
dwadzieścia osiem mil, z masywem Chilcoot pośrodku. Churchill usiadł na chwilę, 
by poprawić 
obuwie przed długą górską wspinaczką. Nagle obudził się. Sam nie wiedząc o tym, 
zasnął w 
tymże momencie, kiedy spoczął na ziemi, nie spał jednak więcej nad trzydzieści 
sekund. Obawiał 
się, że następna drzemka przeciągnąć się może dłużej, toteż sznurowania butów 
dokończył na 
stojąco. Ale jednak i w tej pozycji na mgnienie oka ogarnął go mrok. Kiedy sobie 
to uprzytomnił, 
spazmatycznym wysiłkiem napiętych mięśni zdołał powstrzymać się od upadku. 
Powrót do 
świadomości był tak raptowny, że Churchill poczuł się słabo, drżał. Uderzając 
się dłonią po 
głowie, usiłował przywrócić przytomność odurzonemu mózgowi.
Konwój juczny Jacka Burnsa powracał właśnie bez towaru do jeziora Crater, więc 
zaproponowano Churchillowi, by dosiadł muła. Burns zamierzał zarzucić torbę na 
grzbiet innego 
zwierzęcia, ale Churchill nie chciał się z nią rozstać i umocował ją do łęku 
swego siodła. Raz po 
raz jednak zapadał w sen; wtedy torba zsuwała się to na jeden, to na drugi bok. 
Budził się 
wówczas pełen trwogi. Kiedy zaczęło się zmierzchać, muł Churchilla wlazł ze swym 
jeźdźcem 
pod sterczącą gałąź, która rozcięła mu policzek do kości. Na domiar nieszczęścia 
muł zgubił 
drogę i upadł rzucając na skały człowieka i torbę. Po tym wypadku Churchill 
dalej już szedł, czy 
raczej kuśtykał, po nędznej namiastce ścieżki prowadząc muła za uzdę. Wstrętny 
odór, snujący 
się po obu stronach drogi, świadczył o licznych koniach, które tu padły ofiarą 
gorączki złota. Ale 
Churchillowi było wszystko jedno. Zanadto był śpiący. Kiedy jednak dobrnęli nad 
Jezioro 
Długie, poczuł się przytomniejszy, toteż nad Jeziorem Głębokim oddał już torbę w 
ręce Burnsa i 
odtąd przy mdłym świetle gwiazd ani na chwilę nie spuszczał go z oka. Chciał 
mieć absolutną 
pewność, że torby nie spotka żadna zła przygoda. Przy jeziorze Krateru konwój 
zatrzymał się na 
postój nocny, lecz Churchill zarzucił swoje troki na plecy i zaczął wspinać się 
po stromej ścieżce 
na szczyt. Na tej przepaścistej grani zdał sobie po raz pierwszy sprawę z tego, 
jak straszliwie jest 
znużony. Wlókł się i pełznął niby robak, nie mogąc unieść ciężaru własnego 
ciała. Każdy krok 
był wynikiem potężnego wysiłku woli. Ogarnęło go uporczywe przywidzenie, ze niby 
nurek 
głębinowy ma u stóp ciężary z ołowiu i z trudem powstrzymywał się, by nie 
sprawdzić ręką. Co 
się tyczy torby Bondella, było wprost nieprawdopodobne, aby czterdzieści funtów 
tak potwornie 
mogło ciążyć. Ładunek przytłaczał go niby góra, toteż z niedowierzaniem 
przypominał sobie, jak 
to zaledwie przed rokiem wspinał się na tę samą przełęcz dźwigając na plecach 
sto pięćdziesiąt 
funtów. Jeżeli tamten ładunek ważył sto pięćdziesiąt funtów, torba Bondella 
musiała ważyć 
pięćset.
Ścieżka wiodąca od jeziora Krateru ku działowi wód pięła się początkowo po 
niewielkim 
lodowcu i w tej części była dość wyraźnie wytknięta. Nad lodowcem jednak, a 
jednocześnie 
powyżej granicy zasięgu drzew, piętrzyły się już tylko nagie skały i olbrzymie 
głazy. Drogi w 
ciemności nie sposób było rozpoznać, więc nieustannie błądził zużywając 
trzykrotnie więcej 
energii, niż to było niezbędne. Na wierzchołek dobrnął wśród wycia wichru i 
śnieżnej zamieci. 
Opatrzność zesłała mu mały namiocik porzucony widocznie przez kogoś. Wczołgał 
się do niego 
natychmiast. Znalazł tam i przełknął łapczywie trochę odwiecznych smażonych 
ziemniaków oraz 
sześć surowych jajek.
Kiedy śnieżyca ustała, a wicher przycichł nieco, Churchill rozpoczął 
niewiarogodnie trudne 
zejście. Ścieżki żadnej nie było, potykał się więc i ustawicznie schodził na 
manowce, nieraz zaś 
w ostatniej chwili zatrzymywał się na samym skraju skalnych ścian i stromych 
przepaści, których 
głębokości nie mógł nawet w przybliżeniu ocenić. W połowie zejścia ściemniło się 
znowu, 
gwiazdy znikły za chmurami, a w zgęstniałym mroku Churchill pośliznął się, 
potoczył i zjechał o 
dobrych sto stóp w dół; wreszcie stłuczony i krwawiący wylądował na dnie sporej 
płytkiej 
kotliny. Ze wszystkich stron unosiły się mdlące wyziewy padłych koni. Wgłębienie 
to leżało w 
pobliżu ścieżki, poganiacze więc powzięli zwyczaj strącania tam okaleczałych i 
zdychających 
zwierząt. Odór padliny tak oszołomił Churchilla, że zrobiło mu się słabo i niby 
w koszmarnym 
śnie wypełznął z cuchnącego dołu. W pół drogi do ścieżki przypomniał sobie 
jednak o pakunku 
Bondella. Torba wraz z nim stoczyła się do rozpadliny, rzemienie musiały puścić, 
a Churchill po 
prostu zapomniał o niej. Zszedł więc z powrotem do zapowietrzonej trupiej dziury 
i tam przez 
pół godziny krążył na czworakach. Ogółem napotkał i zliczył siedemnaście padłych 
koni (nie 
licząc jednego żywego jeszcze, którego dostrzelił z rewolweru), zanim natknął 
się wreszcie na 
torbę Bondella. Odtwarzając w pamięci swoje minione życie, w którym nie brakło 
dzielnych 
czynów i chlubnych osiągnięć, Churchill bez wahania stwierdził, że ten 
dobrowolny powrót po 
powierzoną sobie własność był największym bohaterstwem, jakiego kiedykolwiek 
dokonał Miarą 
jego heroizmu niech będzie fakt, że dwukrotnie bliski był zemdlenia, zanim 
ostatecznie wypełzł z 
obrzydłego dołu.
Kiedy zszedł na przełęcz Wagi, miał już przepastne urwiska Chilcootu za sobą; 
droga stała się 
lżejsza. Nie znaczy to jednak, aby nawet w najmniej uciążliwych odcinkach miała 
być łatwa: po 
prostu był to możliwy do przebycia szlak, gdyby nie ostateczne wyczerpanie, brak 
światła, no i 
torba Bondella. W stanie wycieńczenia, w jakim się znajdował, była to dla niego 
przysłowiowa 
ostatnia kropla. Mając zaledwie dosyć siły na to, by wlec własne ciało, pod 
dodatkowym 
brzemieniem torby uginał się tak, że każde nieomal potknięcie waliło go z nóg. 
Kiedy zaś 
udawało mu się odzyskać równowagą, z mroku wysuwały się ku niemu gałęzie i 
czepiając się 
umocowanego na plecach bagażu nie pozwalały mu iść swobodnie naprzód.
Wyrobił sobie niezłomne przekonanie, że jeśli nie zdąży złapać statku 
„Athenian”, będzie to 
wina nieszczęsnej torby. Prawdę mówiąc, dwie już tylko rzeczy miały dostęp do 
jego 
świadomości: torba Bondella i ścigany parowiec. Nic poza tym nie mieściło mu się 
w głowie, 
obie te sprawy zaś zlały się w jedno i utożsamiły z jakimś ważnym zadaniem, nad 
którym 
mozolił się i dla którego wędrował już od stuleci. Brnął naprzód i walczył niby 
we śnie. Jak we 
śnie przybył też do Owczego Obozu. Chwiejnym krokiem wszedł do jakiejś gospody i 
zsunął z 
ramion rzemienie, by złożyć torbę na podłodze. Wyśliznęła mu się jednak z ręki i 
upadła z 
ciężkim stuknięciem, czego nie omieszkali zauważyć dwaj wychodzący właśnie z 
karczmy 
ludzie. Churchill zażądał szklanki whisky, kazał oberżyście zbudzić się po 
dziesięciu minutach i 
usiadł oparłszy nogi na torbie, a głowę na kolanach.
Jego umęczone ciało tak bardzo zesztywniało, że gdy oznaczona pora nadeszła, 
trzeba mu 
było drugich dziesięciu minut i jeszcze jednej szklanki whisky, aby rozruszać 
stężałe stawy i 
pobudzić bezwładne mięśnie.
— Uwaga! Nie tędy droga! — zawołał w ślad za nim oberżysta, po czym wyszedł z 
gospody i 
wskazał mu w ciemności kierunek na Canyon City. Tlejąca w głębi duszy iskierka 
świadomości 
upewniła Churchilla, że jest na właściwej drodze, toteż — wciąż niby we śnie — 
wkroczył w 
otwierający się przed nim wąwóz. Nie zdawał sobie sprawy, skąd wzięło się to 
przeczucie, lecz 
po wędrówce trwającej — jak mu się zdawało — całe wieki, uświadomił sobie nagle 
niebezpieczeństwo i dobył rewolweru. Nie wychodząc ze stanu półprzytomności 
ujrzał 
zagradzających mu drogę dwóch mężczyzn, którzy wezwali go, by się zatrzymał. 
Słyszał, jak 
własny jego rewolwer wypalił czterokrotnie, a także widział błyski i słyszał 
wystrzały z broni 
napastników. Uprzytomnił sobie również, że został trafiony w udo. Widział, jak 
jeden z obcych 
upadł. Kiedy zaś drugi rzucił się na niego, Churchill zadał mu prosto w twarz 
uderzenie kolbą 
rewolweru. Następnie odwrócił się i zaczął uciekać. Wkrótce potem otrzeźwiał 
zupełnie i zdał 
sobie sprawę, że kuśtykając schodzi ścieżką w dół. Przede wszystkim pomyślał o 
torbie, która — 
jak się przekonał — tkwiła mu nadal na plecach. Wydało mu się, że całe to 
zdarzenie musiało 
być snem. Złudzenia tego pozbył się jednak stwierdziwszy, że nie ma rewolweru. 
Niebawem 
odczuł szarpiący ból w udzie, ręka zaś, którą chciał zbadać uszkodzone miejsce, 
pokryła się 
ciepłą krwią. Rana była powierzchowna, ale niewątpliwa. Oprzytomniał wtedy 
zupełnie i w 
dalszym ciągu biegł utykając ku Canyon City.
Znalazł tam człowieka z wozem i parą koni, który za dwadzieścia dolarów zgodził 
się wyleźć 
z betów i przygotować się do drogi. Churchill wpełzł do legowiska na wozie i 
zasnął nie 
zdejmując torby z pleców. Jazda doliną rzeki Dyea po wygładzonych przez wodę 
otoczakach nie 
była wygodna; budził się jednak tylko na największych wybojach. Podskoki na 
mniej niż stopę 
ponad dno wozu nie robiły na nim żadnego wrażenia. Na ostatniej mili droga była 
dość gładka, 
toteż w końcu zasnął spokojnie.
Ocknął się o wczesnym świtaniu, kiedy woźnica potrząsając nim dziko trąbił mu w 
ucho, że 
„Athenian” odpłynął. Churchill spoglądał mętnym wzrokiem na opustoszałą 
przystań.
— Widać tam dym nad Skaguay — rzekł woźnica.
Oczy Churchilla zanadto były opuchnięte, aby dostrzec cośkolwiek na taką 
odległość. Mimo 
to odparł:
— To właśnie „Athenian”. Postarajcie mi się o łódź.
Uczynny woźnica znalazł wnet czółno wraz z wioślarzem, który za dziesięć dolarów 
płatnych 
z góry gotów był wybrać się w podróż. Churchill zapłacił i z pomocą wioślarza 
wsiadł do łodzi, 
siły bowiem odmówiły mu posłuszeństwa. Skaguay oddalone było o sześć mil, miał 
więc błogą 
nadzieję przespania tej drogi. Okazało się jednak, że przewoźnik nie ma pojęcia 
o wiosłowaniu. I 
znów Churchill musiał chwycić za wiosła, by harować przez kilka dalszych wieków. 
Nigdy 
jeszcze nie było tak długich i męczących sześciu mil. Lekka, lecz mimo te 
złośliwa morka 
wzburzyła falę u wlotu do zatoki i znosiła łódź do tyłu. Churchilla ssało wciąż 
w dołku, a na 
dodatek cały zdrętwiał i omdlewał ze zmęczenia. Na jego życzenie towarzysz wziął 
czerpak i 
począł zlewać mu twarz słoną wodą. „Athenian” podnosił właśnie kotwicę, kiedy do 
niego 
podpłynęli; Churchill był u kresu sił.
— Stać! Stać! — zawołał ochryple. — Ważna wiadomość! Zatrzymać statek.
Niezwłocznie potem opuścił brodę na pierś i zasnął. Kiedy pół tuzina mężczyzn 
rzuciło się ku 
niemu i poczęło wnosić go na kładkę, obudził się, poszukał ręką torby i przywarł 
do niej jak 
tonący.
Na pokładzie stał się ośrodkiem pełnego grozy zainteresowania. Ubranie, w którym 
opuszczał 
Białego Konia, zamieniło się w kilka łachmanów, on sam zaś był prawie takim 
samym strzępem 
jak jego ubranie. Przez pięćdziesiąt pięć godzin wędrował przecież w nadludzkim 
wysiłku. Na 
pięćdziesiąt pięć godzin spał zaledwie sześć; ubyło mu dwadzieścia funtów. 
Twarz, dłonie i całe 
ciało miał podrapane i obtłuczone, oczy zaś prawie odmawiały mu posłuszeństwa. 
Chciał wstać, 
ale nie mógł, przekazywał więc swoje zlecenie leżąc na pokładzie i kurczowo 
trzymając torbę.
— A teraz połóżcie mnie do łóżka — zakończył. — Zjem, jak się obudzę.
Uhonorowano go należycie, znosząc go na dół w brudnych łachmanach i układając 
wraz z 
torbą Bondella w kajucie dla nowożeńców, największym i najzbytkowniej urządzonym 
pomieszczeniu na statku. Dwa razy mała wskazówka na zegarze zatoczyła pełny 
krąg, zanim się 
wreszcie ocknął; kiedy zaś dwustu współpodróżnych z Białego Konia podpływało do 
burty 
„Athenian” — był już wykąpany, ogolony, najedzony i palił cygaro, oparty o 
barierę.
Gdy statek przybył do Seattle, Churchill zupełnie już powrócił do sił i wyszedł 
na ląd z torbą 
Bondella w ręku. Czuł się dumny niosąc tę torbę. Był to probierz jego 
sprawności, rzetelności i 
słowności. ,,No, ale spisałem się dobrze” — powtarzał sobie w duchu, obejmując 
tym 
wyrażeniem wszystkie owe szczytne zalety. Był wczesny wieczór, kiedy zaszedł do 
Bondella. 
Louis Bondell ucieszył się na jego widok, ściskał mu dłonie oburącz i zapraszał 
gościnnie do 
wnętrza.
— Ach, dziękuję ci, bracie; zacnie to z twojej strony, że pamiętałeś o tym — 
rzekł Bondell 
biorąc od niego torbę.
Rzucił ją zaraz niedbale na kanapę, a Churchill ocenił siłę, z jaką ciężka torba 
odskoczyła pod 
działaniem sprężyn. Bondell zasypywał go wprost pytaniami.
— No i jakże ci się tam powodziło? Jak miewają się nasi chłopcy? Co się dzieje z 
Billem 
Smithersem? Czy Del Bishop wciąż jeszcze trzyma się z Pierce’em? Czy sprzedał 
moje psy? Jak 
udała się eksploatacja Siarczanej Kotliny? Dobrze, bracie, wyglądasz. Jaki 
parowiec cię stamtąd 
zabrał?
Na wszystkie te pytania Churchill udzielić musiał odpowiedzi, dopiero więc po 
upływie pół 
godziny nastąpiła pierwsza przerwa w rozmowie.
— Czy nie zechciałbyś zajrzeć do środka? — zaproponował kiwnięciem głowy 
wskazując 
torbę.
— Ach, to drobiazg — odparł Bondell. — Czy Mitchell wydobył ze swojej działki 
tyle, ile się 
spodziewał?
— Powinieneś jednak sprawdzić — nalegał Churchill. — Skoro oddaję powierzoną 
sobie 
rzecz, chciałbym wiedzieć, że wszystko jest w porządku. Zawsze przecież jest 
możliwe, że ktoś 
obcy dobrał się do tego, gdy spałem, albo coś w tym rodzaju.
— Ależ to nic ważnego, chłopie — zaśmiał się w odpowiedzi Bondell.
— Nic ważnego — powtórzył Churchill głosem słabym i dziwnie zmienionym. Potem 
zaś 
powiedział ostro: — Słuchaj, Louis, co jest w tej torbie? Muszę się dowiedzieć.
Louis Bondell spojrzał nań ze zdziwieniem, po czym wyszedł z pokoju i powrócił z 
pękiem 
kluczy. Wsunął rękę do torby i wydobył z niej ciężkiego colta, kaliber 44, kilka 
pudełek amunicji 
do niego oraz naboje do winchestera.
Churchill wziął do ręki torbę i zajrzał do wnętrza. Następnie odwrócił ją dnem 
do góry i lekko 
potrząsnął.
— Broń zupełnie zardzewiała — powiedział Bondell. — Musiała widocznie być na 
deszczu.
— Ach tak — odparł Churchill. — To doprawdy przykre, że zamokła. Za mało się o 
nią 
troszczyłem.
Wstał i wyszedł na dwór. Kiedy w dziesięć minut później wyszedł Louis Bondell, 
zastał 
przyjaciela siedzącego na schodkach z łokciami na kolanach, a brodą wspartą na 
rękach i 
wpatrzonego tępo w mrok.
Przełożył Zygmunt Glinka
PRZYGODA MARCUSA O’BRIENA
Sąd postanawia, że musicie opuścić osadę… W sposób ustalony zwyczajem, tak, w 
sposób 
ustalony zwyczajem.
Sędzia Marcus O’Brien był roztargniony; Mucluc Charley trącił go pod żebro. 
Marcus 
O’Brien odchrząknął i ciągnął dalej:
— Zważywszy powagę przestępstwa, jak również okoliczności łagodzące, sąd doszedł 
do 
wniosku i postanowił, że należy zaopatrzyć was w żywność na trzy dni. To 
wszystko.
Jack z Arizony rzucił ponure spojrzenie na Yukon. Rzeka toczyła swe wzdęte, 
niezgruntowane, czekoladowe wody, rozlane na milę szeroko. Brzeg wznosił się tu 
zwykle na 
dwanaście stóp ponad wodę, ale teraz Yukon szumiał nieomal równo z jego 
poziomem, pożerając 
co chwila okruchy ziemi. Spadały one prosto w rozwarte gardziele nieskończonych 
zastępów 
brunatnych wirów i znikały natychmiast. Jeszcze kilka cali, a wody zalałyby Red 
Cow.
— Nie wystarczy — powiedział z goryczą Jack. — Żywność na trzy dni, to za mało.
— A Manchester? — odparł poważnie Marcus O’Brien. — Nie dostał w ogóle jedzenia.
— No i znaleźli jego trupa wyrzuconego na brzeg Dolnej Rzeki i na wpół zżartego 
przez psy 
— brzmiała odpowiedź Jacka z Arizony. — A zabił bez zaczepki. Joe Deeves nawet 
słowa nie 
pisnął, a Manchester, tylko dlatego, że był nie w sosie, wsadził mu kulę. Nie 
jesteście 
sprawiedliwi, O’Brien, mówię wam otwarcie. Dajcie mi żarcia na tydzień, to będę 
miał jakąś 
szansę. Jak dostanę tylko na trzy dni, to leżę.
— Dlaczegoście zabili Fergusona? — zapytał O’Brien. — Brak mi już cierpliwości 
do tych 
nie sprowokowanych zabójstw. To się musi skończyć, bo w Red Cow nie ma za dużo 
ludzi. To 
porządna osada i nigdy tu nie było morderstw, a teraz pienią się jak zaraza. Żal 
mi was, Jack, ale 
musicie posłużyć za przykład. Ferguson nie zrobił wam nic takiego, żeby go aż 
zabijać.
— Nie zrobił? — parsknął Jack z Arizony. — Powiadam wam, O’Brien, że nic nie 
rozumiecie. Nie macie za grosz artystycznej wrażliwości. Pytacie, dlaczego 
zabiłem Fergusona? 
A dlaczego Ferguson śpiewał: „Gdybym był ptaszkiem małym”? To chciałbym 
wiedzieć. 
Odpowiedzcie mi. Dlaczego śpiewał: „ptaszkiem małym, ptaszkiem małym”? Jeden 
ptaszek by 
wystarczył. Jednego jeszcze bym zniósł. Ale nie; on musiał śpiewać o dwóch! 
Dałem mu szansę. 
Podszedłem do niego strasznie grzecznie i poprosiłem uprzejmie, żeby z jednego 
zrezygnował. 
Namawiałem go. Są świadkowie, którzy to potwierdzili.
— Ten Ferguson nie był znowu takie słowicze gardziołko — odezwał się ktoś z 
tłumu.
O’Brien zawahał się.
— Czy człowiek nie ma prawa do artystycznych uczuć? — pytał Jack z Arizony. — 
Ostrzegłem Fergusona. Dalsze słuchanie o tych jego ptaszkach było przeciwne 
mojej naturze. Ba, 
bywają tacy wytrawni i wrażliwi znawcy muzyki, że zabiliby człowieka za dużo 
błahszą rzecz 
niż ja. Chętnie zapłacę za swoje artystyczne uczucia. Przełknę lekarstwo i 
jeszcze łyżkę obliżę, 
ale żarcie na trzy dni to lekka przesada, bo to jest tak, jakbym już wykitował. 
No dalej, róbcie ten 
pogrzeb.
O’Brien jeszcze się wahał. Zerknął pytająco na Mucluca Charleya.
— Ja bym powiedział, sędzio, że żarcie na trzy dni to krzynkę za surowo — poddał 
tamten — 
ale to już sędzia decyduje. Wybraliśmy was do tego sądu, zgodziliśmy się 
stosować do waszych 
postanowień i takeśmy, psiakrew, robili, i dalej będziemy robić.
— No, może i byłem trochę za surowy, Jack — powiedział pojednawczo O’Brien — bo 
taki 
jestem podminowany tymi zabójstwami. Zgadzam się dać wam żywność na tydzień. — 
Odchrząknął dostojnie i rozejrzał się żwawo dookoła. — A teraz możemy już 
kończyć sprawę. 
Łódź jest gotowa. Idźcie po żywność, Leclaire. Rozliczymy się później.
Jack z Arizony był wyraźnie kontent. Mrucząc coś na temat „cholernych ptaszków” 
wsiadł do 
łodzi ocierającej się gwałtownie o brzeg. Było to spore czółno z nie heblowanych 
desek 
sosnowych, piłowanych ręcznie z drzew, które rosły nad jeziorem Lindeman, o 
kilkaset mil w 
górę rzeki, u stóp Chilcoot. W łodzi leżała para wioseł i koce Jacka. Leclaire 
przyniósł żywność 
w worku od mąki i załadował ją do łodzi szepcąc:
— Dałem ci dobrą miarkę, Jack. Boś zabił sprowokowany.
— Odepchnijcie! — zawołał Jack z Arizony.
Ktoś odwiązał cumę i wrzucił ją do łodzi. Prąd porwał łódź, okręcił ją i 
poniósł. Morderca nie 
kwapił się do wioseł; przysiadł tylko na rufie i skręcił papierosa. Gdy 
skończył, potarł zapałkę i 
zapalił. Patrzący z brzegu mogli dostrzec małe kłęby dymu. Pozostali tam, póki 
łódź nie zniknęła 
za zakrętem o pół mili w dół rzeki. Sprawiedliwości stało się zadość.
Mieszkańcy Red Cow ustanawiali prawa i wykonywali wyroki bez owego przewlekania, 
które 
jest właściwe łagodnej cywilizacji. Nad Yukonem nie było innych praw poza tymi, 
które sami 
sobie ustanowili. Musieli to czynić sami. Red Cow kwitło nad brzegami Yukonu od 
dawna — już 
w roku 1887 — kiedy Klondike i tłumne do niego wędrówki były jeszcze sprawą nie 
przeczuwanej przyszłości. Ludność Red Cow nie wiedziała nawet, czy jej osada 
znajduje się na 
Alasce, czy na Północno—Zachodnim Terytorium, czy żyją pod gwiaździstym 
sztandarem, czy 
też pod flagą brytyjską. Nie trafił tu żaden przedstawiciel władz, który by 
podał im długość i 
szerokość geograficzną tego miejsca. Wiedzieli, że Red Cow leży gdzieś nad 
Yukonem i to im 
wystarczało. Jeżeli idzie o sztandary, to i tak znajdowali się poza wszelką 
jurysdykcją. A jeśli 
idzie c prawo, to żyli na ziemi niczyjej.
Sami więc stanowili prawa, a były one bardzo proste. Wyroki wykonywał Yukon. 
Około 
dwóch tysięcy mil poniżej Red Cow wpada on do Morza Beringa deltą szeroką na sto 
mil. Te 
dwa tysiące mil były od początku do końca dzikim pustkowiem. Co prawda tam, 
gdzie Porcupine 
wpada do Yukonu w obrębie Kręgu Polarnego, znajdowała się placówka handlowa 
Kompanii 
Zatoki Hudsona, ale była ona o wiele setek mil dalej. Przebąkiwano również, że o 
kilkaset mil od 
tego miejsca są misje. To jednak była tylko pogłoska; ludzie z Red Cow nigdy tam 
nie dotarli. 
Tu, do tego pustkowia, przedostali się od strony Chilcoot i górnego biegu 
Yukonu.
Ludzie z Red Cow nie zwracali uwagi na wszelkie pomniejsze wykroczenia. 
Pijaństwo, burdy 
i używanie plugawych słów uznawali za przyrodzone i niezbywalne prawo. Byli 
indywidualistami i tylko dwie rzeczy uważali za święte: własność i życie. Nie 
było tam kobiet, 
które mogłyby skomplikować ich proste prawidła moralne. W Red Cow stały tylko 
trzy zbite z 
kloców domki — większość ludności, składającej się z czterdziestu mężczyzn, 
zamieszkiwała w 
namiotach i szałasach z chrustu. Brakowało aresztu, w którym można by zamknąć 
złoczyńców, a 
ludzie byli nazbyt zajęci kopaniem i szukaniem złota, aby oberwać się od pracy 
bodaj na jeden 
dzień i wybudować więzienie. Poza tym podstawowy problem wyżywienia 
uniemożliwiał 
zastosowanie tej metody. Toteż jeżeli ktoś pogwałcił prawo własności lub życia, 
wsadzano go do 
łodzi i puszczano z biegiem Yukonu. Ilość przydzielonego jedzenia była 
proporcjonalna do wagi 
przestępstwa. Tak na przykład zwyczajny złodziej mógł dostać żywność na okres 
dwóch tygodni; 
złodziej niezwykły — nie więcej niż połowę tego. Morderca nie sprowokowany nie 
dostawał nic. 
Człowiek, którego uznano winnym zabójstwa sprowokowanego, otrzymywał żywność na 
czas od 
trzech dni do tygodnia. Marcus O’Brien obrany został sędzią i on to przydzielał 
żywność. Ten, 
kto złamał prawo, zdawał się na los szczęścia. Unoszony przez Yukon docierał 
albo nie docierał 
do Morza Beringa. Żywność na kilka dni dawała mu pewne szansę. Pozbawienie jej 
było 
właściwie równoznaczne z karą śmierci, choć zostawała jeszcze wątła możliwość 
ocalenia w 
zależności od pory roku.
Załatwiwszy się z Jackiem i zaczekawszy, aż zniknął im z oczu, ludzie odeszli z 
brzegu i 
wrócili do swoich spraw — wszyscy z wyjątkiem kudłatego Jima, który prowadził 
jedyną na 
całej Północy grę w faraona i spekulował na działkach, na których przeprowadzano 
próbne 
kopania. Tego dnia zdarzyły się dwie rzeczy doniosłe. Przed południem Marcus 
O’Brien natrafił 
na złoto. Z trzech kolejnych rynek wypłukał złoto najpierw za dolara, potem za 
półtora, wreszcie 
za dwa. Natknął się na żyłę. Kudłaty Jim zajrzał do wykopu, sam przepłukał kilka 
rynek i 
zaofiarował O’Brienowi dziesięć tysięcy dolarów za wszystkie prawa, z czego pięć 
tysięcy 
złotym piaskiem, a zamiast pozostałych pięciu — połowę dochodu z faraona. 
O’Brien odrzucił 
ofertę. Oświadczył ze wzburzeniem, że jest tu po to, aby wyciągać pieniądze z 
ziemi, a nie z 
ludzi. A zresztą faraona nie lubi, prócz tego zaś ocenia swoje znalezisko na 
sumę znacznie 
wyższą od dziesięciu tysięcy.
Drugie doniosłe wydarzenie nastąpiło po południu, kiedy Siskiyou Pearly 
przypłynął do 
brzegu i uwiązał swą łódź. Przybywał prosto z szerokiego świata i miał w 
posiadaniu gazetę 
sprzed czterech miesięcy. Co więcej, przywiózł pół tuzina baryłek whisky 
przeznaczonych dla 
kudłatego Jima. Ludzie z Red Cow rzucili pracę. Zaczęli kosztować whisky — 
szklaneczka po 
dolarze odważonym w złocie na wadze Kudłatego — i omawiali nowiny. I wszystko 
byłoby 
dobrze, gdyby Kudłaty Jim nie powziął pewnego zgubnego planu, który polegał po 
pierwsze na 
tym, ażeby spić Marcusa O’Briena, po wtóre zaś, aby od niego odkupić działkę.
Pierwsza połowa planu udała się wspaniale. Zaczęło się wczesnym wieczorem, a 
około 
dziewiątej O’Brien doszedł już do stadium śpiewania. Jedną ręką obejmował 
Kudłatego Jima za 
szyję i usiłował nucić piosenkę nieodżałowanego nieboszczyka Fergusona o małych 
ptaszkach. 
Uznał, że może to robić zupełnie bezpiecznie z uwagi na fakt, że jedyny w 
osadzie człowiek 
odznaczający się wrażliwością artystyczną właśnie w tej chwili pędził w dół 
Yukonu, unoszony 
prądem z szybkością pięciu mil na godzinę.
Natomiast druga połowa planu zawiodła. Bez względu na to, ile whisky wlewano 
O’Brienowi 
do gardła, nie dawał się przekonać, że jego absolutnym, przyjacielskim 
obowiązkem jest 
odprzedać prawa do działki. Wahał się wprawdzie i chwilami już, już był bliski 
zgody, ale gdzieś 
w głębi swej zamroczonej świadomości chichotał sam z siebie. Był godnym 
partnerem w tej grze 
prowadzonej przez Kudłatego Jima i bawił się nią doskonale. Whisky była w dobrym 
gatunku, 
dostarczona w specjalnej baryłce i jakieś dziesięć razy lepsza od tej, która 
znajdowała się w 
pięciu pozostałych.
W szynku Siskiyou Pearly częstował trunkiem resztę mieszkańców Red Cow, podczas 
gdy 
O’Brien i Kudłaty urządzali ową handlową orgię w kuchni. Ale O’Brien nie był 
człowiekiem 
małostkowym. Przeszedł do szynku i wrócił z Mucluc Charleyem i Percy Leclaire.
— To są moi wspólnicy, tak, wspólnicy — oznajmił mrugając do nich i zarazem 
uśmiechając 
się niewinnie do Kudłatego. — Mam zawsze zaufanie do ich osądu, tak, zawsze. 
Porządne 
chłopy. Daj im trochę wody ognistej, Kudłaty, a potem obgadamy sprawę.
To brzmiało podejrzanie, ale Kudłaty Jim dokonawszy pośpiesznego obliczenia i 
pomny, że z 
ostatniej rynki wypłukał złota za siedem dolarów, doszedł do wniosku, iż warto 
postawić 
dodatkową whisky, chociaż w sąsiedniej izbie szła po dolarze od szklanki.
— Nie ma mowy, żebym się zgodził — wybełkotał O’Brien do swoich przyjaciół 
wprowadzając ich w sprawę i wyjaśniając, o co idzie. — Kto, ja? Ja miałbym to 
sprzedać za 
dziesięć tysięcy dolarów? Ale skąd! Sam wykopię złoto, a potem pojadę do tego 
boskiego kraju, 
do Południowej Kalifornii… tara będę mógł siedzieć sobie do późnej starości… a 
potem 
zacznę… jakem już mówił… co to ja miałem zacząć?
— Hodować strusie — podpowiedział Mucluc Charley.
— O, właśnie; to będę robił. — O’Brien raptem znieruchomiał i spojrzał zdumiony 
na 
Mucluca Charleya. — A ty skąd wiesz? Nigdy tego nie mówiłem. Zdawało mi się 
tylko, że 
mówiłem. Ty umiesz czytać w myślach, Charley. No, jeszcze jednego!
Kudłaty Jim napełnił szklanki i miał przyjemność widzieć, jak znika whisky za 
cenę czterech 
dolarów, z czego równowartość jednego dolara przełknął on sam. O’Brien bowiem 
uparł się, że 
musi pić równo z gośćmi.
— Lepiej weź forsę od razu — nalegał Leclaire. — Kopanie w tej dziurze zabierze 
ci ze dwa 
lata, a przez ten czas mógłbyś sobie hodować maluśkie strusiątka i wyskubywać 
pióra starym.
O’Brien rozważył tę propozycję i kiwnął głową na znak zgody. Kudłaty Jim 
spojrzał z 
wdzięcznością na Leclaire’a i znowu napełnił szklanki.
— Czekajcie no! — wybełkotał Mucluc Charley, któremu język zaczynał się plątać. 
— 
Mówię ci jak ojciec spowiednik… jak brat rodzony… cholera! — przerwał i zebrał 
się, by zacząć 
od nowa. — Jak przyjaciel… jak wspólnik… doradzałbym raczej… pozwoliłbym sobie 
wspomnieć… to znaczy zwrócić uwagę, że może jest więcej tych strusi… Ach, 
cholera! — 
przełknął jeszcze jedną szklankę, po czym ciągnął z większym skupieniem: — Mnie 
idzie o to… 
o co to mi idzie? — Palnął się kilka razy dłonią w czoło, ażeby wstrząsnąć 
nagromadzone w 
głowie myśli. — No, mam! — wykrzyknął tryumfalnie. — A jeżeli w tym wykopie 
siedzi grubo 
więcej niż dziesięć tysięcy dolarów?
O’Brien, który najwyraźniej gotów już był dobić targu, obrócił się gwałtownie.
— Brawo! — ryknął. — Bycza myśl! Wcale mi to do głowy nie przyszło. — Serdecznie 
ścisnął dłoń Mucluc Charleya. — Dobry z ciebie przyjaciel! Dobry wspólnik! — 
obrócił się 
wojowniczo do Kudłatego Jima. — A może tam jest ze sto tysięcy dolarów? 
Przecieżbyś nie 
obrabował starego kumpla, prawda, Kudłaty? Jasne, że nie. Ja cię znam… lepiej, 
niż ty sam 
siebie… no, lepiej. Nalejcie jeszcze jednego. Wszyscyśmy tutaj przyjaciele, 
mówię wam, 
wszyscy…
I tak płynęła rozmowa, płynęła whisky, a nadzieja Kudłatego Jima to wzbierała w 
nim, to 
opadała. Z kolei Leclaire zaczął nalegać na natychmiastową sprzedaż i omal nie 
przeciągnął na 
swoją stronę wzdragającego się O’Briena, jednakże ten w ostatniej chwili uległ 
bardziej 
błyskotliwym kontrargumentom Charleya. Potem znów Mucluc Charley wysunął 
przekonywające racje, które przemawiały za sprzedażą, a Percy Leclaire stanowczo 
się temu 
sprzeciwił. Nieco później opowiedział się za sprzedażą sam O’Brien, natomiast 
obaj przyjaciele z 
płaczem i przekleństwami usiłowali mu to wyperswadować. Im więcej pili, tym 
płodniejsza 
stawała się ich wyobraźnia. Przeciwko jednemu trzeźwemu ,,za” lub „przeciw” 
znajdowali tuzin 
pijackich argumentów, przekonywali się wzajem tak gorliwie, że w toku dyskusji 
ustawicznie 
zmieniali poglądy.
W pewnym momencie Mucluc Charley i Leclaire twardo obstawali przy sprzedaży, 
ochoczo 
odpierając wszelkie zastrzeżenia O’Briena, w miarę jak je wysuwał. O’Brien wpadł 
w rozpacz. 
Wyczerpał ostatnie argumenty i siedział w milczeniu. Spoglądał błagalnie na 
przyjaciół, którzy 
go opuścili. Kopnął pod stołem Charleya w goleń, ale ten podlec natychmiast 
przedstawił nowe i 
jak najlogiczniejsze racje, przemawiające za sprzedażą. Kudłaty Jim przyniósł 
papier oraz 
przybory do pisania i wykaligrafował umowę. O’Brien siedział trzymając pióro w 
pogotowiu.
— Napijmy się jeszcze po jednym — poprosił. — Jeszcze po jednym, zanim odpiszę 
te sto 
tysięcy dolarów.
Kudłaty Jim z tryumfem napełnił szklanki, O’Brien łyknął whisky i pochylił się, 
aby położyć 
swój podpis niepewnym piórem. Zaledwie zdążył usadzić pierwszy kleks na 
papierze, zerwał się 
nagle, uderzony myślą, która przeniknęła do jego świadomości. Stał przed nimi 
chwiejąc się w 
przód i w tył, a w jego wybałuszonych oczach odzwierciedlał się proces myślowy, 
przebiegający 
pod czaszką. Na koniec powziął postanowienie. Oblicze opromieniła mu 
dobrotliwość. Obrócił 
się do karciarza, ujął go za rękę i powiedział uroczyście:
— Kudłaty, ty jesteś mój przyjaciel. Daj łapę. Słuchaj, stary, ja tego nie 
zrobię. Nie sprzedam. 
Nie ograbię druha. Żeby potem żaden skurczybyk nie mógł powiedzieć, że Marcus 
O’Brien 
okradł kumpla, bo kumpel był zalany. Ty jesteś zalany, Kudłaty, i ja cię nie 
okradnę. Właśnie mi 
przyszło do głowy… przedtem ani razu… nie wiem, co mi się stało, alem o tym 
dotąd nie 
pomyślał. No bo przypuśćmy, Kudłaty, mój stary, tylko przypuśćmy, że na tej 
całej cholernej 
działce nie ma złota za dziesięć tysięcy. Byłbyś wtedy obrabowany. Nie, mój 
kochany, tego nie 
zrobię. Marcus O’Brien wyciąga forsę z ziemi, a nie od przyjaciół.
Percy Leclaire i Mucluc Charley utopili protesty karciarza w powodzi zachwytów 
nad taką 
szlachetnością uczuć. Przyskoczyli z obu stron do O’Briena, objęli go czule za 
szyję, a potok ich 
słów zagłuszył propozycję Kudłatego, aby w akcie sprzedaży umieścić klauzulę, że 
w wypadku, 
gdyby działka nie zawierała złota za dziesięć tysięcy dolarów, nabywca otrzyma 
zwrot różnicy 
między wpłaconą ceną a rzeczywistą wartością wydobytego kruszcu. Im dłużej 
gadali, tym 
szlachetniejsza i bardziej ckliwa stawała się dyskusja. Wyrugowano z niej 
wszelkie przyziemne 
pobudki. Ot, po prostu trójka filantropów usiłowała obronić Kudłatego Jima przed 
nim samym i 
jego własną filantropią. Z uporem bowiem twierdzili, że istotnie jest 
filantropem. Odmawiali 
uznania choćby na chwilę, że w całym świecie można by znaleźć jedną jedyną 
niegodną myśl. 
Wdrapywali się, gramolili i wpełzali na niedosiężne wyżyny etyczne, bądź też 
tonęli w 
metafizycznych odmętach czułostkowości.
Kudłaty Jim pocił się i cały parował whisky. Stanął wobec dziesiątków 
argumentów, nie 
mających absolutnie nic wspólnego ze złotą żyłą, którą chciał kupić. Im dłużej 
gadali, tym 
bardziej oddalali się od niej i oto o drugiej nad ranem Kudłaty Jim uznał się za 
pobitego. 
Przeprowadził po jednym swych zataczających się gości przez kuchnię i wypchnął 
ich na dwór. 
O’Brien był ostatni; wszyscy trzej trzymając się za ręce, aby nie upaść, 
przystanęli chwiejąc się 
na podwórku.
— Z ciebie jest pierwszorzędny biznesman, Kudłaty — mówił O’Brien. — Muszę 
powiedzieć… że podoba mi się twoje podejście… szlachetna, hojna gość… gość… 
gościnność. 
Moje uznanie… Nie ma w tobie nic niskiego, za grosz chciwości… Zawsze mówiłem…
Ale właśnie w tej chwili Kudłaty Jim zatrzasnął drzwi. Cała trójka wybuchnęła 
radosnym 
śmiechem. Śmiali się długo. W końcu Mucluc Charley spróbował przemówić.
— Zabawne… takeśmy się uśmieli… nie, nie to chciałem powiedzieć. Idzie mi o to, 
że… że 
co? Aha, mam! Śmieszne, jak te myśli uciekają. Uciekające myśli… gonitwa za 
uciekającymi 
myślami — fajna zabawa. Tyś kiedy gonił za zającem, Percy, mój przyjacielu? Raz 
miałem 
psa… doskonały był na zające. Jakże mu było? Nie pamiętam imienia… w ogóle nie 
miał 
imienia… zapomniałem… uciekające imię… gonitwa za uciekającym imieniem… nie, za 
myślą… uciekającą myślą… Ale już mam… chciałem powiedzieć, że… a niech cię 
diabli!
Zaległo dłuższe milczenie. O’Brien wyśliznął im się z objęć i siadł na ziemi, 
gdzie 
najspokojniej zasnął. Mucluc Charley gonił uciekającą myśl poprzez wszystkie 
zakamarki i 
szczeliny roztapiającej się świadomości. Leclaire czekał jak urzeczony na jego 
opóźniającą się 
wypowiedź. Nagle uczuł, że tamten grzmotnął go w plecy.
— Mam! — ryknął Mucluc Charley stentorowym głosem.
Wstrząs ten przerwał ciągłość procesu myślowego Leclaire’a.
— Po ile od rynki? — zapytał.
— Guzik tam, rynka! — rozzłościł się Charley. — Mam tę myśl… mam… trzymam… 
dogoniłem ją.
Twarz Leclaire’a przybrała wyraz podziwu i zachwytu; znów zawisł wzrokiem na 
ustach 
Charleya.
— …O, cholera! — zaklął Mucluc Charley.
W tej chwili drzwi kuchni otworzyły się i Kudłaty Jim wrzasnął:
— Wynocha do domu!
— Śmieszne — rzekł Mucluc Charley. — To ssamo pomyślałem, to ssamo. Chodźmy do 
domu.
Dźwignęli O’Briena, wzięli go między siebie i ruszyli. Mucluc Charley rozpoczął 
na głos 
pogoń za inną myślą. Lecłaire z entuzjazmem przyłączył się do tego pościgu. 
O’Brien natomiast 
nie. Nic nie słyszał, nie wiedział i nie czuł. Był po prostu zataczającym się 
automatem, którego 
tkliwie, choć niezbyt pewnie podtrzymywali obaj wspólnicy.
Szli ścieżką biegnącą wzdłuż brzegu Yukonu. W tej stronie nie było wprawdzie 
domu, była 
natomiast owa nieuchwytna myśl. Mucluc Charley zaśmiewał się, że nie może jej 
złapać ku 
zbudowaniu Leclaire’a.
Doszli do miejsca, gdzie stała przy brzegu łódź Siskiyou Pearlyego. Lina, którą 
była 
przywiązana do pnia sosnowego, przebiegała w poprzek ścieżki. Potknęli się o nią 
i wywrócili; 
O’Brien znalazł się na spodzie. Nikły przebłysk świadomości rozświetlił jego 
mózg. Uczuł, że 
tamci zwalają się na niego i począł zapamiętale grzmocić ich pięściami. Potem 
znów zasnął. 
Rozległo się jego łagodne chrapanie, a Mucluc Charley zachichotał.
— Mam nową myśl! — oznajmił. — Nowiuteńką. Właśniem ją złapał… bez żadnego 
trudu. 
Po prostu sama przyszła i tylko ją poklepałem po główce. Już ją trzymam. O’Brien 
zalał się, zalał 
się jak świnia. Wstyd… cholerny wstyd… ale damy mu szkołę. Tam stoi łódź 
Pearly’ego. 
Wsadzimy do niej O’Briena, odepchniemy… i niech sobie spływa Yukonem. O’Brien 
budzi się 
rano… prąd za mocny… Nie można wiosłować pod prąd… musi wracać na piechtę. 
Przyjdzie 
wściekły jak cholera. A my do lasu… Ale mu damy nauczkę, dobrą nauczkę.
W łodzi Siskiyou Perly’ego nie było nic prócz pary wioseł. Burta ocierała się o 
brzeg w 
miejscu, gdzie leżał O’Brien. Wturlali go do środka, Mucluc Charley odwiązał 
linkę, a Leclaire 
zepchnął łódź w prąd. Następnie, wyczerpani tym ciężkim wysiłkiem, ułożyli się 
na brzegu i 
zasnęli.
Nazajutrz całe Red Cow dowiedziało się o kawale, który spłatano Marcusowi 
O’Brienowi. 
Ludzie robili wysokie zakłady o to, co spotka obu winowajców, gdy ich ofiara 
powróci. Po 
południu wystawiono obserwatora, który miał dać znać, gdy tylko ujrzy O’Briena. 
Każdy chciał 
być świadkiem tej chwili. Ale O’Brien nie wrócił, choć go oczekiwali do północy. 
Nie wrócił też 
następnego dnia, ani w dwa dni później. Red Cow nigdy więcej nie ujrzało Marcusa 
O’Briena i 
chociaż snuto wiele domysłów, nie zdołano uzyskać klucza do tajemnicy jego 
zniknięcia.
O tym, co się zdarzyło, wiedział tylko sam Marcus O’Brien, ale nie wrócił 
więcej, by to 
wyjawić. Nazajutrz obudził się w męce. Niezwykła ilość wypitej whisky przepaliła 
mu żołądek, 
który był wysuszony i rozprażony jak piec. O’Brien miał głowę obolałą od środka 
i od zewnątrz, 
lecz jeszcze gorszy był ból twarzy. Przez sześć godzin żarły O’Briena 
nieprzeliczone chmary 
moskitów i cała twarz obrzmiała mu od ich trującego jadu. Z najwyższym wysiłkiem 
zdołał 
rozewrzeć wąskie szpareczki powiek, aby wyjrzeć na świat. Poruszył rękami, ale 
go zabolały. 
Zerknął na nie, lecz ich nie mógł poznać, tak były spuchnięte od jadu moskitów. 
Poczuł się 
zagubiony i niejako utracił własną tożsamość. Nie znajdował w sobie nic 
znajomego, nic, co by 
mogło przez skojarzenie myślowe obudzić w jego mózgu poczucie ciągłości własnego 
istnienia. 
Rozstał się całkowicie ze swoją przeszłością, albowiem nie miał nic, co mogłoby 
w nim 
wskrzesić jej wspomnienie. Prócz tego był tak osłabiony, tak nieszczęśliwy, że 
brakowało mu 
chęci i energii do ustalenia, kim lub czym jest w istocie.
Dopiero gdy odkrył skrzywienie małego palca — skutek źle zestawionego złamania 
sprzed lat 
— poznał, że jest Marcusem O’Brienem. Natychmiast cała przeszłość stanęła mu 
przed oczami. 
Kiedy zaś ujrzał krwawy wylew pod paznokciem dużego palca, samorozpoznanie stało 
się 
podwójnie pewne i wiedział już, że te obce ręce należą do Marcusa O’Briena, czy 
też może 
raczej Marcus O’Brien należy do owych rąk.
Pierwszą jego myślą było, że jest chory, że dostał malarii. Otwieranie oczu 
zadawało mu taki 
ból, że przez cały czas miał je zamknięte. Niewielka gałąź, niesiona przez wodę, 
uderzała 
rozgłośnie w bok łodzi. Wydało mu się, że to ktoś puka do drzwi jego chaty, 
powiedział więc: 
„Proszę”. Odczekał chwilę, po czym rzekł z irytacją: „To nie wchodź, szlag by 
cię trafił!” Mimo 
to pragnął, by weszli i powiedzieli mu, na co jest chory.
Jednakże gdy tak leżał, wydarzenia ubiegłej nocy zaczęły odtwarzać się w jego 
pamięci. 
Pomyślał, że wcale nie jest chory, tylko spił się, a teraz pora już wstać i iść 
do roboty. „Robota” 
nasunęła mu na myśl wykop i wtedy przypomniał sobie, że odmówił przyjęcia zań 
dziesięciu 
tysięcy dolarów. Podniósł się raptownie i z wysiłkiem otworzył oczy. Zobaczył, 
że siedzi w 
łodzi, unoszonej przez wzdęte, brunatne wody Yukonu. Porosłe świerkami brzegi i 
wysepki były 
mu nie znane. Przez pewien czas siedział otumaniony. Nie mógł nic zrozumieć. 
Przypomniał 
sobie wczorajszą orgię pijacką, ale nie widział związku między nią a swym 
obecnym 
położeniem.
Zamknął oczy i ścisnął oburącz rozbolałą głowę. Co to się stało? Zwolna w jego 
mózgu 
zaczęła się budzić przerażająca myśl. Pasował się z nią, usiłował ją odegnać, 
ale powracała 
uparcie: widocznie kogoś zabił. To jedno mogło być wytłumaczeniem, dlaczego 
spływał teraz 
Yukonem. Prawo Red Cow, które sam tak długo stosował, zastosowano teraz do 
niego. 
Zamordował kogoś i dlatego puszczono go na rzekę. Ale kogo? Chciał wydrzeć z 
obolałego 
mózgu odpowiedź, lecz nasuwało mu się jedynie mgliste wspomnienie czyichś ciał 
walących się 
na niego i ciosów, które zadawał. Kim byli ci ludzie? A może zabił kilku? 
Sięgnął do pasa. W 
pochewce nie było noża. Bez wątpienia zamordował nim właśnie. Ale musiała być 
jakaś po temu 
przyczyna. Otworzył oczy i z przerażeniem zaczął przeszukiwać łódź. Nie było w 
niej ani jednej 
uncji żywności. Usiadł z jękiem. Zabił nie sprowokowany. Zastosowano do niego 
najsurowszy 
wymiar kary.
Przez pół godziny siedział bez ruchu trzymając się za bolącą głowę i usiłując 
myśleć. Potem 
ochłodził sobie wnętrzności łykiem wody zaczerpniętej z rzeki i poczuł się 
lepiej. Wstał — i 
samotny na szeroko rozlanym Yukonie, zagubiony pośród pierwotnej puszczy — 
zaczął 
przeklinać wódkę. Później przywiązał łódź do olbrzymiego pnia sosny, który był 
głębiej 
zanurzony w prądzie i przez to płynął szybciej. Obmył twarz i ręce, usiadł na 
rufie i znowu 
pogrążył się w rozmyślaniach.
Był koniec czerwca. Od Morza Beringa dzieliły O’Briena dwa tysiące mil. Łódź 
płynęła z 
przeciętną szybkością pięciu mil na godzinę. W tej porze roku na tak dalekiej 
Północy nie 
zapadał zmierzch, mógł więc płynąć bez przerwy przez dwadzieścia cztery godziny 
na dobę. To 
wypadało sto dwadzieścia mil dziennie. Po odliczeniu dwudziestu na nie 
przewidziane wypadki, 
zostawało sto mil na dzień. Za dwadzieścia dni dopłynie do Morza Beringa. Nie 
wymagało to 
żadnego nakładu energii; całą pracę wykona rzeka. Mógł leżeć na dnie łodzi i 
oszczędzać siły.
Przez dwa dni nie jadł nic. Potem, spłynąwszy na rozlewiska Yukonu, wylądował na 
jednej z 
płaskich wysepek i nazbierał jaj dzikich gęsi i kaczek. Nie miał zapałek, zjadł 
je więc na surowo. 
Podtrzymały go na siłach Minąwszy Krąg Polarny natrafił na placówkę Kompanii 
Zatoki 
Hudsona. Załoga nie powróciła jeszcze z Mackenzie i placówka była zupełnie 
ogołocona z 
żywności. Poczęstowano go jajami dzikich kaczek, ale odpowiedział, że w łodzi ma 
ich na kopy. 
Zaproponowano mu także szklankę whisky, ale odmówił z gwałtowną odrazą. Dostał 
jednakże 
zapałki i potem mógł już gotować jaja.
W pobliżu ujścia rzeki powstrzymały go przeciwne wiatry i przez dwadzieścia 
cztery dni 
żywił się wyłącznie jajami. Na nieszczęście przepłynął nie obudziwszy się obok 
obu misji: 
Świętego Pawła i Świętego Krzyża. Toteż mógł uczciwie powiedzieć, co zresztą 
później czynił, 
że cała gadanina o misjach nad Yukonem jest wierutną bzdurą. Nie ma tam żadnych 
misji, co 
sam najlepiej sprawdził.
Znalazłszy się na Morzu Beringa zamienił dietę jajczaną na mięso fok i nigdy nie 
potrafił 
rozstrzygnąć, co mu mniej przypadało do smaku. Pod jesień wziął go na pokład 
kuter 
amerykańskiej straży granicznej, a następnej zimy O’Brien odniósł w San 
Francisco poważny 
sukces wygłaszając pogadanki na temat wstrzemięźliwości. Na tym polu znalazł 
swoje 
powołanie. ,,Unikajcie butelki!” — oto jego hasło i zawołanie bojowe. Potrafi 
delikatnie dawać 
do zrozumienia, że w jego własnym życiu wódka spowodowała okropną katastrofę. 
Napomyka 
wręcz, że utracił fortunę za sprawą owej pokusy szatańskiej, ale słuchacze 
wyczuwają za tym 
wydarzeniem cień jakiegoś straszliwego, nieodgadnionego zła, które przypisać 
należy butelce. 
Ma wielkie sukcesy w tej kampanii; posiwiał już oraz zyskał sobie szacunek 
biorąc udział w 
świętej wojnie przeciwko pijaństwu.
Natomiast nad brzegami Yukonu zniknięcie Marcusa O’Briena przeszło do legendy. 
Jest taką 
samą tajemnicą jak zaginięcie sir Johna Franklina.
Przełożył Bronisław Zieliński
KOCHANY KLEKS
traciłem serce do Stefana Mackaye’a, choć kiedyś w ogień bym za nim skoczył. 
Owszem, 
swego czasu Stefan droższy mi był od rodzonego brata. A dziś, jeśli go spotkam, 
nie ręczą za 
siebie. Po prostu wierzyć się nie chce, żeby człowiek, z którym dzieliłem chleb 
i koc, człowiek, z 
którym przewędrowałem szlak Chilkoot, mógł zrobić coś podobnego. Zawsze uważałem 
Stefana 
za równego chłopa i dobrego kolegę, co to urazy w sercu nie chowa i nie ma w 
sobie odrobiny 
złośliwości. Przestałem raz na zawsze ufać swoim sądom o ludziach. No cóż, 
pielęgnowałem 
faceta, gdy chorował na tyfus, razem zdychaliśmy z głodu u źródeł rzeki 
Stewarta, on mi 
uratował życie na Małym Łososiu. I oto, po tylu latach przeżytych razem, jedno 
tylko mogę 
powiedzieć o Stefanie Mackaye’u: jest największym nędznikiem, jakiego znałem.
Jesienią roku 1897, ogarnięci gorączką złota, wyruszyliśmy do Klondike, lecz 
wybraLśmy się 
zbyt późno, żeby przejść Chilkoot przed zamarznięciem wód. Maszerowaliśmy 
dźwigając na 
plecach ekwipunek, gdy zaczął sypać śnieg i trzeba było kupić psy, żeby bagaż 
resztą drogi odbył 
na sankach. W ten sposób dostał nam się ów Kleks. Psy były drogie. Zapłaciliśmy 
za niego sto 
dziesięć dolarów. Wyglądał na tę cenę. Mówię: „wyglądał”, bo był to jeden z 
najlepiej 
prezentujących się psów, jakie widziałem w swym życiu. Ważył sześćdziesiąt 
funtów i był 
wprost stworzony do zaprzęgu. Nie mogliśmy w żaden sposób określić jego rasy. 
Ani husky, ani 
malemute, ani pies z Zatoki Hudsona. Podobny był do każdego, a przecież nie 
wyglądał jak 
żaden z nich. A do tego wszystkiego miał w sobie coś z psa białego człowieka, bo 
na jednym 
jego boku — w gąszczu barw żółto–brązowo–rudych oraz brudnobiałych — widniała 
czarna jak 
węgiel plama wielkości czerpaka do wody. Właśnie dlatego nazwaliśmy go Kleksem.
Prezentował się okazale, szkoda gadać. Kiedy był w formie, muskuły pęczniały mu 
na całym 
ciele. Wyglądał na najsilniejszego psa Alaski, i najbardziej inteligentnego. Na 
pierwszy rzut oka 
zdawać się mogło, że uciągnie więcej niż trzy psy, z których każdy ważył tyle 
samo co on. Może 
by i uciągnął, ja tego nie widziałem. Co innego mu było w głowie. Celował w 
złodziejstwach i 
grabieży. Miał niesamowitą wprost zdolność zgadywania, kiedy zanosi się na 
robotę, i zawsze 
zmykał w samą porę. Zgubić się i odnaleźć potrafił w sposób zgoła natchniony. 
Ale gdy trzeba 
się było wziąć do roboty, natychmiast ulatniała się jego inteligencja i 
zostawała z niego kupa 
trzęsącej się, bezmyślnej galarety. Serce człowiekowi krwawiło z rozpaczy na ten 
widok.
Bywają chwile, kiedy przychodzi mi na myśl, że nie była to głupota. Może — 
podobnie jak 
niektórzy moi znajomi — Kleks za mądry był na to, żeby pracować. Nic dziwiłbym 
się wcale, 
gdyby wyszło na jaw, że daleko nam do jego inteligencji. Może on to wszystko 
przemyślał i 
doszedł do wniosku, że nieporównanie lepiej jest czasem oberwać nic nie robiąc, 
niż nie brać w 
skórę i harować od rana do nocy. Był dostatecznie inteligentny, żeby to sobie 
wykalkulować. 
Mówię wam, siadywałem nieraz i patrzyłem w oczy tego psa, aż dreszcze zaczynały 
mi latać po 
krzyżu, a szpik pęczniał jak drożdże — taka inteligencja błyszczała w jego 
ślepiach. Nie potrafię 
nic o tej inteligencji powiedzieć. Żadne słowa tu nie pomogą. Widziałem ją, i 
tyle. Czasem, 
patrząc w jego ślepia, miałem wrażenie, że zaglądam w głąb duszy ludzkiej. To, 
com widział, 
przejmowało mnie lękiem i przywodziło na myśl reinkarnację i temu podobne 
rzeczy. Powiadam 
wam, czułem w ślepiach tej bestii coś wielkiego, jakąś tajemniczą wieść, do 
której zrozumienia 
sam byłem za mały. Cokolwiek to było (wiem, że robię z siebie teraz durnia), 
cokolwiek było — 
zbijało mnie z tropu. Nie umiem określić, com widział w ślepiach tego psa. Nie 
był to blask i nie 
był kolor. Coś, co uciekało w głąb, choć oczy ani drgnęły. Może zresztą nie 
widziałem, jak 
uciekało, ale czułem. Był to raczej wyraz — otóż właśnie — wyraz, który robił na 
mnie 
wrażenie. Nie, nie był to tylko wyraz, lecz coś więcej. Nie wiem, co to było, 
dość, że 
doznawałem uczucia pokrewieństwa. Och nie, nie jakiegoś sentymentalnego związku 
między 
człowiekiem i psem. Było to raczej poczucie równości. Te ślepia nie błagały jak 
oczy sarny. One 
wyzywały. Chociaż nie. Po prostu wyrażały spokojne poczucie równości. Nie sądzę, 
by to było 
świadome. Wierzę, iż sam sobie z tego nie zdawał sprawy. Coś tam po prostu było 
w jego 
oczach, no i błyskało. Nie, wcale nie błyskało, poruszało się. Wiem, że plotę 
głupstwa, ale 
gdybyście patrzyli tak jak ja w oczy tego zwierzęcia, to byście zrozumieli. Ze 
Stefanem było to 
samo. Cóż, raz nawet spróbowałem zabić kochanego Kleksa — był przecież do 
niczego. I 
wpadłem. Prowadziłem go w krzaki, szedł za mną powoli i niechętnie. Wiedział, co 
w trawie 
piszczy. Stanąłem w dogodnym miejscu, przydepnąłem linkę i wyciągnąłem wielkiego 
colta. 
Kleks usiadł i patrzył na mnie. Mówię wam — o nic nie prosił. Tylko patrzył. 
Zobaczyłem wtedy 
mnóstwo niepojętych rzeczy, poruszających się, tak, poruszających, w jego 
źrenicach. Nie 
widziałem w ścisłym znaczeniu tego słowa. Myślałem, że widzę, bo jak już 
wspomniałem, dziś 
uważam, że było to tylko wrażenie. Muszę wam otwarcie powiedzieć — nie dałem 
rady. Czułem 
się tak, jakbym miał zabić człowieka, świadomego niebezpieczeństwa, odważnego 
człowieka, 
który patrzy spokojnie w lute mej broni i pyta spojrzeniem: „No, kto się boi?” 
Poza tym owa 
tajemnicza wieść była tak blisko, że zamiast prędko pociągnąć za cyngiel, 
czekałem, czy nie uda 
mi się schwytać jej teraz. Oto jest, jest tuż przede mną, błyska w jego oczach… 
A potem było za 
późno. Strach mnie ogarnął. Drżałem na całym ciele. Doznałem nerwowego skurczu 
żołądka, 
zrobiło mi się niedobrze. Usiadłem więc i patrzyłem na tego psa, a on na mnie. 
Czułem, że 
jeszcze chwila, a dostanę bzika. Chcecie wiedzieć, co zrobiłem? Rzuciłem 
rewolwer na ziemię i 
pobiegłem do obozu z bojaźnią bożą w sercu. Stefan śmiał się ze mnie. Ale w 
tydzień później 
zobaczyłem, jak poprowadził Kleksa do lasu w tym samym celu. Wrócił sam, a po 
chwili licho 
przyniosło Kleksa.
W każdym razie Kleks pracować nie zamierzał. Zapłaciliśmy za niego sto dziesięć 
dolarów, 
wyskrobaliśmy je z samego dna mieszka, a on nie chciał pracować. Nie raczył 
nawet naciągnąć 
postronków. Kiedy zaprzęgliśmy go po raz pierwszy, Stefan próbował przemówić mu 
do rozumu. 
Psa dreszcz obleciał i na tym się skończyło. Uprząż ani drgnęła. Kleks stał jak 
malowany i 
dygotał niczym galareta. Stefan kropnął go batem. Kleks zaskowyczał, ale ani 
śniło mu się 
ruszyć. Stefan ciachnął go jeszcze raz, trochę mocniej, i Kleks zawył — 
prawdziwym, 
przeciągłym, wilczym głosem. Wtedy Stefan wściekł się i wlepił mu pół tuzina. 
Wybiegłem z 
namiotu.
Zwróciłem Stefanowi uwagę, że się brutalnie obchodzi ze zwierzęciem. 
Powiedzieliśmy sobie 
przy tej okazji parę mocnych słów — po raz pierwszy w życiu. Szurnął bat w śnieg 
i odszedł 
wściekły. Podniosłem bat i wziąłem się do roboty. Kochany Kleks zatrząsł się, 
zadygotał i 
przycupnął, nim zdążyłem podnieść rękę. Ledwie go raz zaciąłem, zawył jak 
potępieniec i czym 
prędzej położył się na śniegu. Pognałem zaprzęg. Psy wlokły Kleksa, a ja łoiłem 
go batem. Sunął 
grzbietem po śniegu, podskakując na wybojach, powiewając w powietrzu czterema 
łapami i 
wyjąc tak przeraźliwie, jakby go przerabiano na kiełbaski. Stefan wrócił i śmiał 
się ze mnie. 
Musiałem przeprosić go za to, co powiedziałem przed chwilą.
W żaden sposób nie można było nakłonić Kleksa do pracy. Za to w życiu nie 
widziałem 
większego żarłoka w psiej skórze. Na dobitkę był to złodziej nad złodziejami. 
Nie dał się złapać. 
Ileż razy nie jedliśmy bekonu na śniadanie, bo Kleks nas uprzedził. Przez niego 
omal nie 
pozdychaliśmy z głodu, wędrując w górę rzeki Stewarta. Zakradł się do naszej 
kryjówki z 
mięsem, czego zaś sam nie zeżarł, wykończyła reszta psiego zaprzęgu. Ale 
zachowywał się 
bezstronnie. Okradał każdego. Nie miał chwili spokoju, bez przerwy węszył za 
jakimś draństwem 
i dokądś latał. Żadnemu obozowi w promieniu pięciu mil nie przepuścił. Co 
gorsza, mieszkańcy 
tych obozów przychodzili do nas i przedstawiali rachunki za to, czym się tam 
ugościł. Było to 
sprawiedliwe, tak bowiem chciało miejscowe prawo. Ale dla nas był to dopust 
boży, zwłaszcza 
owej pierwszej zimy na Chilkoot, kiedy zostaliśmy doszczętnie zrujnowani, jak 
przyszło nam 
płacić za całe szynki i połcie bekonu, których nawet nie skosztowaliśmy. Walczyć 
też umiał nasz 
kochany Kleks. Wszystko umiał, tylko do pracy nie był zdolny. Nie uciągnął nigdy 
ani funta, ale 
za to dyrygował całym zaprzęgiem. Aby zmusić psy do szacunku, stosował metody 
pedagogiczne. To znaczy, tyranizował psy. Zawsze, przynajmniej jeden z nich, 
naznaczony był 
świeżymi śladami jego kłów. Był jednak czymś więcej niż zwykłym tyranem. Nie bał 
się 
niczego, co chodzi na czterech łapach. Widziałem, jak sam jeden, bez 
najmniejszej zaczepki, 
porywał się na obcy zaprzęg i rozbijał go w puch. Czy mówiłem już, jak się rwał 
do żarcia? 
Złapałem go kiedyś, jak pałaszował bat. Fakt! Zaczął od rzemienia, a kiedy go 
dopadłem, już się 
dobierał do rączki i śmiało sobie z nią poczynał.
Ale prezentował się pięknie. Pod koniec pierwszego tygodnia sprzedaliśmy go 
konnej policji 
za siedemdziesiąt pięć dolarów. Policja miała doświadczonych, poganiaczy, 
spodziewaliśmy się 
więc, że Kleksowi wystarczy przebyć sześćset mil drogi do Dawson, aby został 
dobrym psem 
zaprzęgowym. Powiadam „spodziewaliśmy się”, bo nasza znajomość z Kleksem nie 
trwała 
długo. Krótko potem nie mieliśmy już na tyle czelności, by się czegokolwiek po 
nim spodziewać. 
W tydzień później obudziła nas rano potworna wprost psia burda. Okazało się, że 
wrócił kochany 
Kleks i robi w zaprzęgu porządek. W ponurym nastroju — możecie mi wierzyć — 
zjedliśmy 
śniadanie. Humory znacznie nam się poprawiły, gdy w dwie godziny później 
sprzedaliśmy go 
kurierowi śpieszącemu do Dawson z rządowymi depeszami. Tym razem Kleks wrócił 
już po 
trzech dniach i jak zwykle powrót swój uczcił piekielną awanturą z całą psią 
rodziną.
Przeprawiwszy przez Chilkoot własny ekwipunek, całą zimę i wiosnę targaliśmy 
cudzy bagaż. 
Tłusty to był kąsek. Poza tym grubo zarabialiśmy na Kleksie. Jak sprzedaliśmy go 
raz, to potem 
sprzedaliśmy go dwadzieścia razy. Powracał wytrwale i nikt nie żądał zwrotu 
forsy. Nam też nie 
zależało na pieniądzach. Opłacilibyśmy sowicie faceta, który by wziął go od nas 
na zawsze. 
Chcieliśmy się pozbyć tego psa, ale nie można go było oddawać za darmo, bo to by 
zbudziło 
podejrzenia. Był jednak taki piękny, że kupców mieliśmy pod dostatkiem. 
,,Niedotarty” — 
mówiliśmy i ludzie dawali nam za niego każdą cenę. Raz co prawda puściliśmy go 
za 
dwadzieścia pięć dolarów. Kiedy indziej wzięliśmy sto pięćdziesiąt i właśnie 
wtedy nabywca sam 
go nam przyprowadził z powrotem. Chcieliśmy oddać mu pieniądze, odmówił i tylko 
tak nas 
zelżył, że wstyd powtórzyć. Oświadczył przy tym, że i tak niedrogo zapłacił za 
przyjemność 
powiedzenia nam, co o nas myśli. W duchu przyznawaliśmy mu rację i nie było 
sensu się 
odszczekiwać. Ale do dziś dnia nie odzyskałem szacunku, jaki żywiłem względem 
własnej 
osoby, zanim ten facet do mnie przemówił.
Kiedy lody ruszyły na jeziorach i rzece, załadowaliśmy nasz ekwipunek do łodzi i 
popłynęliśmy jeziorem Bennett w stronę Dawson. Nasz zaprzęg był niczego sobie, 
więc 
wpakowaliśmy pieski na górę bagażu. Kleks był z nami — nie udało nam się go 
spławić. 
Pierwszego dnia podróży ze dwanaście razy wszczynał bójkę i wrzucał do wody 
coraz to innego 
psa. W łódce było ciasno, a on tłoku nie lubił.
— Ten pies potrzebuje przestrzeni — stwierdził Stefan na drugi dzień. — Trzeba 
wysadzić go 
na ląd.
Jak się rzekło, tak się zrobiło. Koło Jeleniego Rozstaju przybiliśmy do brzegu, 
żeby Kleks 
mógł sobie wyskoczyć. Dwa inne psy, i to dobre psy, poszły za nim. Straciliśmy 
całe dwa dni na 
poszukiwania. Nigdy już ich nie ujrzeliśmy, ale błogi spokój, jakiego 
zażywaliśmy teraz, wart był 
znacznie wyższej ceny (jakby powiedział facet, który nie przyjął zwrotu stu 
pięćdziesięciu 
dolarów). Po raz pierwszy od wielu miesięcy obaj „ze Stefanem znów śmialiśmy 
się, gwizdali i 
śpiewali. Byliśmy szczęśliwi jak nigdy. Czarne dni minęły. Sczezły zmory nocne. 
Kochany 
Kleks nas opuścił.
Pewnego ranka, w trzy tygodnie później, staliśmy ze Stefanem na brzegu rzeki w 
Dawson. Od 
strony jeziora Bennett nadpływała nieduża łódź. Nagle Stefan wzdrygnął się i nie 
zniżając głosu 
powiedział coś bardzo paskudnego. Patrzę, a tam, na dziobie łódki, siedzi Kleks 
i strzyże uszami. 
Natychmiast daliśmy nogę i zwiewaliśmy jak bite kundle, jak tchórze, jak 
złoczyńcy umykający 
przed wymiarem sprawiedliwości. Tak zapewne pomyślał oficer policji, gdy 
zobaczył, że dajemy 
chodu. Przypuszczał, że w łódce siedzą stróże prawa, którzy podążają naszym 
tropem. Nie 
czekając, aż się sytuacja wyjaśni, puścił się za nami i przydybał nas w kącie 
pewnego szynku. 
Zrobiła się heca, gdyśmy zaczęli się tłumaczyć, bo za żadne skarby nie 
chcieliśmy iść na brzeg i 
spotkać się z Kleksem. Wreszcie oficer zostawił nas pod strażą innego 
policjanta, a sam pobiegł 
do łodzi na brzegu. Kiedy nasz stróż się odczepił, poszliśmy do chałupy. 
Patrzymy, a tu kochany 
Kleks siedzi na ganeczku i czeka. No i skąd wiedział, że tu mieszkamy? 
Czterdzieści tysięcy 
ludzi mieszkało tego lata w Dawson. Jakim cudem wyniuchał naszą chałupkę? I skąd 
w ogóle 
wiedział, że jesteśmy w Dawson? Pozostawiam to wam do rozstrzygnięcia. 
Pamiętajcie tylko, 
com mówił o jego inteligencji i tym nieśmiertelnym czymsik, co błyskało w jego 
ślepiach.
O spławieniu go nie było już mowy. W Dawson przebywało zbyt wielu takich, którzy 
kupili 
go od nas w drodze przez Chilkoot, i historia była powszechnie znana. Sześć razy 
zostawialiśmy 
go na pokładzie statków parowych odpływających z Dawson. Ale w pierwszej 
przystani po 
prostu wysiadał i brzegiem kłusował z powrotem. Nie mogliśmy go sprzedać, nie 
mogliśmy zabić 
(próbowaliśmy już obaj) i nikt inny nie mógł go utrupić. Śmierć się go nie 
imała, musiał być 
zaczarowany. Kiedyś widziałem go w psiej potyczce na głównej ulicy Dawson. 
Znalazł się na 
samym spodzie, pod pięćdziesięcioma żrącymi się psiskami. Gdy je rozdzielono, 
Kleks stał na 
wszystkich czterech nogach, cały i zdrów, a dwa psy, spod których wylazł, leżały 
martwe.
Widziałem, jak zwędził ze spiżarni majora Dinwiddie płat jeleniego mięsa tak 
ciężki, że rabuś 
tylko o jeden skok wyprzedzał goniącą go z siekierą w ręku czerwonoskórą 
kucharkę. Wreszcie 
Indianka zaprzestała pościgu, a Kleks wdrapał się na pagórek. Wówczas sam major 
Dinwiddie 
wybiegł z domu i zaczął prażyć ze swego winchesteru, Major dwukrotnie opróżnił 
magazyn, a 
Kleksowi włos z głowy nie spadł. Nadszedł policjant i aresztował majora za 
użycie broni palnej 
w obrębie miasta. Dinwiddie zapłacił grzywnę, a my wybuliliśmy mu za jelenie 
mięso po dolarze 
funt, kości nie kości. Sam tyle płacił. Mięso było drogie tego roku.
Mówię tylko o tym, com widział na własne oczy. I jeszcze coś wam opowiem. Byłem 
świadkiem, jak kochany Kleks wpadł do przerębli. Lód miał trzy i pół stopy 
grubości. Prąd 
wessał go jak słomkę. Trzysta jardów niżej była ogromna przerębla, skąd czerpano 
wodę do 
szpitala. Kleks wylazł z niej, otrząsnął się z wody, wygryzł lód wmarznięty 
między palce, 
podreptał na brzeg i sprawił lanie wielkiemu nowofunlandczykowi, którego 
właścicielem był sam 
Komisarz Pokładów Złota.
Jesienią roku 1898 odpłynęliśmy ze Stefanem na ostatniej wodzie w górę Yukonu, 
zmierzając 
ku rzece Stewarta. Zabraliśmy wszystkie psy, prócz Kleksa. Uważaliśmy, że jadł u 
nas 
dostatecznie długo. Kosztował nas więcej czasu, kłopotu, pieniędzy i żywności, 
zwłaszcza 
żywności, niż zarobiliśmy sprzedając go na szlaku Chilkoot. Tak więc Stefan i ja 
przywiązaliśmy 
go w chacie i ruszyliśmy łodzią wraz z całym dobytkiem. Wieczorem rozbiliśmy 
obóz u ujścia 
Rzeki Indiańskiej, nie posiadając się z uciechy, że pozbyliśmy się Kleksa. 
Stefan błaznował, a ja 
siedziałem owinięty w koce i pokładałem się ze śmiechu, gdy wtem huragan runął 
na obóz. Furia, 
z jaką Kleks wjechał na psy i przerabiał zaprzęg, włosy nam jeżyła na głowie. 
Jakże się 
odwiązał? Sami powiedzcie. Ja rozkładam ręce. Jak przeprawił się przez rzekę 
Klondike? Oto 
jeszcze jedna zagadka. A poza tym skąd wiedział, że popłynęliśmy w górę Yukonu? 
Przecież 
sami rozumiecie, że na wodzie nie mógł wywęszyć naszych śladów. Stefan i ja 
zaczęliśmy 
podejrzewać, że coś niedobrze z tym psem. Grał nam na nerwach, to fakt. Ale — 
niech to 
zostanie między nami — małego pietra też się przed nim miało.
Gdy dotarliśmy do ujścia potoku Hendersona, wody zamarzły. Sprzedaliśmy Kleksa 
za dwa 
worki mąki pewnej wyprawie udającej się po miedź w górę Rzeki Białej. No i cała 
ta wyprawa 
zaginęła. Nie odnaleziono nigdy śladu ludzi, psów, sanek, ani niczego innego. 
Przepadli jak 
kamień w wodę. Los tej wyprawy pozostał jedną z tajemnic Klondike. 
Powędrowaliśmy w górę 
rzeki Stewarta i w sześć tygodni później kochany Kleks przywlókł się do obozu. 
Wyglądał jak 
szkielet, ledwie powłóczył nogami, a jednak dobrnął do nas. A teraz chciałbym 
wiedzieć tylko 
jedno: kto mu powiedział, żeśmy powędrowali w górę rzeki Stewarta? Mogliśmy udać 
się w 
tysiąc innych miejsc. Skąd wiedział? Powiedzcie, bardzo proszę, bo ja nic z tego 
nie kapuję.
Nie było na niego sposobu. W Mayo wszczął bijatykę z jakimś psem indiańskim. 
Właściciel 
tego kundla rąbnął w Kleksa siekierą — nie trafił i utrupił własnego psa. Mówcie 
sobie, co 
chcecie, o czarach i odbijaniu kul! Ja osobiście uważam, że diablo trudniej jest 
odbić siekierę, 
zwłaszcza z wielkim chłopem na końcu. Kleks to zrobił. Na własne oczy widziałem. 
Indianin nie 
chciał zabić swojego psa. Kto uważa, że chciał, niech mi tego dowiedzie.
Opowiedziałem już, jak Kleks włamał się do schowka z mięsem. Oznaczało to dla 
nas nieomal 
śmierć głodową. Nie było na co polować, a prócz tego mięsa nie posiadaliśmy 
żadnych innych 
zapasów. Łosie odeszły o dobre setki mil, a Indianie w ślad za nimi. Ładna 
historia! Zbliżała się 
wiosna, trzeba było czekać, aż lody ruszą. Schudliśmy nielicho, nim 
zdecydowaliśmy się zjeść 
psy. Na pierwszym miejscu był Kleks. Wiecie, co zrobił? Zwiał. Skąd się 
dowiedział, że chcemy 
go zjeść? Czyhaliśmy na niego całymi nocami, ale nie wrócił. Zjedliśmy inne psy. 
Cały zaprzęg.
A teraz ciąg dalszy. Czy wiecie, jak to wygląda, gdy wielka rzeka zrywa okowy, 
kiedy rusza 
parę miliardów ton, i góry lodu napierają na siebie, kruszą się i trzeszczą? W 
samym środku 
żywiołu, który z łoskotem i rykiem rwał naprzód, ujrzeliśmy Kleksa. Widocznie 
porwało go, gdy 
próbował gdzieś w górze rzeki przeprawić się na naszą stronę. Stefan i ja 
wyliśmy z uciechy. Z 
gromkimi okrzykami na ustach biegaliśmy po brzegu, podrzucając w górę kapelusze. 
Co chwila 
przystawaliśmy, padaliśmy sobie w ramiona. Szał radości nas ogarnął, bo oto 
ujrzeliśmy koniec 
Kleksa. Nie miał nawet jednej szansy na milion. Był bezapelacyjnie stracony. Gdy 
lody spłynęły, 
wsiedliśmy do łodzi i z biegiem Yukonu powiosłowaliśmy do Dawson. Po drodze 
zatrzymaliśmy 
się na tydzień w osadzie przy ujściu potoku Hendersona, żeby się trochę 
podkarmić. A kiedy 
przybiliśmy do brzegu w Dawson, siedział tam kochany Kleks. Czekał z 
nastawionymi uszami, 
merdał ogonem i pysk mu się uśmiechał, słowem, witał nas serdecznie. W jakiż 
sposób 
wykaraskał się z tych lodów? Skąd wiedział, że przybędziemy do Dawson dokładnie 
o tej 
godzinie i minucie? Wyszedł przecież powitać nas na brzegu.
Im dłużej myślę o Kleksie, tym bardziej nabieram przekonania, że dzieją się na 
świecie 
rzeczy, wobec których rozum ludzki jest bezradny. W żaden naukowy sposób nie da 
się wyjaśnić 
sprawy Kleksa. Śmiem twierdzić, że są to zjawiska spirytystyczne, mistyczne i 
tak dalej, ze sporą 
domieszką teozoficzną.
Klondike to piękny kraj. Żyłbym tam sobie do dziś i byłbym zapewne milionerem, 
gdyby nie 
ten Kleks. Działał mi na nerwy. Znosiłem go dobre dwa lata, po czym zupełnie się 
załamałem. W 
lecie roku 1899 wyprzęgłem. Stefanowi nie powiedziałem ani słowa. Po prostu 
dałem nogę. Ale 
zrobiłem, co do mnie należało. Zostawiłem Stefanowi paczuszkę z napisem: „Śmierć 
szczurom!” 
i dołączyłem kartkę pouczając w niej, co i jak ma zrobić. Kochany Kleks 
strasznie mnie 
zmordował. Zrobiłem się taki nerwowy, że wciąż zrywałem się na równe nogi i 
rozglądałem 
wokół, choć nie było żywej duszy w pobliżu. Jednakże niezwykle szybko wróciłem 
do stanu 
normalnego. Zanim dojechałem do San Francisco, odzyskałem dwadzieścia funtów 
wagi, a gdy 
przeprawiłem się promem do Oakland, byłem już dawnym sobą tak dalece, że nawet 
moja żona 
nie dostrzegła żadnej zmiany.
Stefan napisał do mnie tylko raz. List zdradzał niejaką irytację. Mój przyjaciel 
bardzo wziął 
sobie do serca to, żem go zostawił z Kleksem. Pisał mi również, że „śmierci 
szczurom” użył 
zgodnie z moimi wskazówkami, lecz nic z tego nie wyszło. Minął rok. Znów 
pracowałem w 
biurze i świetnie mi się powodziło — nawet trochę się roztyłem. Nagle przyjechał 
Stefan. Ale do 
mnie nie wstąpił. Przeczytałem jego nazwisko na liście pasażerów, którzy 
przybyli statkiem 
parowym, i zachodziłem w głowę, co mu się stało. Ale niebawem przestałem się 
dziwić. 
Pewnego ranka wyszedłem z domu i ujrzałem, że kochany Kleks, przywiązany do 
furtki, nie chce 
wpuścić mleczarza. Tego samego ranka dowiedziałem się, że Stefan wyjechał na 
północ, do 
Seattle. Od tej chwili przestało mi przybywać na wadze. Żona kazała mi kupić 
obrożę i smycz. 
Nim minęła godzina, Kleks okazał żonie swą wdzięczność: zagryzł jej ulubieńca, 
perskiego kota.
Nie dam rady pozbyć się kochanego Kleksa. Będzie ze mną aż do mojej śmierci, bo 
sam nie 
umrze nigdy. Odkąd się pojawił, apetyt mi nie dopisuje, a żona twierdzi, że 
marnie wyglądam. 
Zeszłej nocy Kleks dobrał się do kurnika pana Harveya (Harvey jest moim 
sąsiadem) i udusił 
dziewiętnaście rasowych kurcząt. Muszę za nie zapłacić. Sąsiedzi z naprzeciwka 
pokłócili się z 
moją żoną i wyprowadzili się gdzie indziej. Powodem był Kleks.
Oto dlaczego rozczarowałem się do Stefana Mackaye’a. Nigdy bym się nie 
spodziewał, że jest 
człowiekiem tak podłym.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
DOM MAPUHIEGO
Mimo ociężałości swojej sylwetki „Aorai” manewrowała bez trudu na lekkim wietrze 
i 
kapitan podprowadził ją blisko do atolu, zanim zatrzymał statek tuż przed wirami 
przybrzeżnej 
kipieli. Atol Hikueru spoczywał płasko na morzu. Był to krąg miałkiego piasku 
koralowego, 
który miał sto jardów szerokości, dwadzieścia mil w obwodzie, a wynurzał się nad 
powierzchnię 
o trzy do pięciu stóp. Na dnie olbrzymiej szklistej laguny znajdowało się wiele 
muszli perłowych 
i z pokładu szkunera można było dojrzeć, poprzez wąski pierścień atolu, zajętych 
swą pracą 
nurków.
Jednakże laguna nie miała wejścia odpowiedniego choćby dla handlowego szkunera. 
Przez 
kręty i płytki kanał mogły się przy pomyślnej bryzie przedostać kutry, natomiast 
szkunery 
stawały na zewnątrz i wysyłały tylko pomniejsze łodzie.
,,Aorai” spuściła zgrabnie szalupę, do której wskoczyło pół tuzina śniadych 
marynarzy 
odzianych tylko w szkarłatne przepaski biodrowe. Chwycili za wiosła. Na rufie 
łodzi, opodal 
rudla, stał młody człowiek w białym tropikalnym ubraniu znamionującym 
Europejczyka. Ale nie 
był stuprocentowym Europejczykiem. Złociste dziedzictwo Polinezji objawiało się 
w słonecznej 
pozłocie jego jasnej skóry, rzucało złote blaski i lśnienia poprzez migotliwy 
błękit oczu. Był to 
Raoul, Aleksander Raoul, najmłodszy syn Marie Raoul, bogatej pół–Kreolki, 
właścicielki sześciu 
handlowych szkunerów podobnych do „Aorai”.
Szalupa przecięła wir kłębiący się tuż u wejścia i prując zbełtane piany 
przypływu, torowała 
sobie drogę do zwierciadlanego zacisza laguny.
Młody Raoul wyskoczył na biały piasek i uściskał dłoń rosłego krajowca. Ów miał 
wspaniały 
tors i ramiona, lecz kikut prawej ręki, z wystającą na kilka cali zbielałą już 
kością, świadczył o 
spotkaniu z rekinem, które położyło kres karierze nurka i uczyniło zeń pochlebcę 
i intryganta 
ubiegającego się o drobne łaski.
— Słyszałeś, Alek? — brzmiały jego pierwsze słowa. — Mapuhi znalazł perłę — ale 
jaką 
perłę! Nigdy nie wyłowiono podobnej na Hikueru ani na wszystkich Paumotach, ani 
na całym 
świecie. Odkup ją od niego. Ma ją jeszcze. I pamiętaj, że ja pierwszy 
powiedziałem ci o tym. 
Mapuhi jest głupi i możesz ją dostać tanio. Masz trochę tytoniu?
Raoul skierował swe kroki prosto przez plażę, w stronę chaty stojącej pod 
drzewem 
pandanowym. Był konwojentem na szkunerze swojej matki i miał za zadanie 
przetrząsnąć całe 
Paumoty w poszukiwaniu zasobów kopry*, muszli i pereł, w które obfitowały.
Był jeszcze młodym konwojentem; dopiero po raz drugi wyruszył w tym charakterze 
i gryzł 
się potajemnie swym brakiem doświadczenia w ocenianiu pereł. Kiedy jednakże 
Mapuhi pokazał 
mu perłę, Raoulowi udało się opanować pierwsze wrażenie i zachować na twarzy 
niedbały, 
kupiecki wyraz. Albowiem na widok perły doświadczył wstrząsu. Była wielka jak 
gołębie jajo, 
doskonale kulista, a w jej białości opalizowały promiennie wszystkie dookolne 
barwy. Ta perła 
była żywa. Nigdy nie widział nic podobnego. Kiedy Mapuhi opuścił mu ją na dłoń, 
Raoula 
zdumiał jej ciężar. Świadczył on że perła jest dobra. Obejrzał ją starannie 
przez kieszonkową 
lupę. Była bez jednej plamki czy skazy. Jej czystość jakby się roztapiała w 
powietrzu, perła, 
rzekłbyś, ulatywała mu z dłoni.
W cieniu wydawała się miękko świetlista, błyszczała niby łagodny księżyc. Była 
tak 
przezroczyście biała, że kiedy ją wpuścił do szklanki z wodą, odnalazł ją nie 
bez trudu. Tak 
prosto i szybko osunęła się na dno, iż wiedział, że jej waga jest wyśmienita.
— No, a co chcesz za nią? — spytał z udaną obojętnością.
— Chcę… — zaczął Mapuhi, a za nim, tuż przy jego ciemnym obliczu, smagłe twarze 
dwóch 
kobiet i dziewczyny przytakiwały jego żądaniom. Wszystkie pochylone były do 
przodu, ożywiało 
je hamowane podniecenie, oczy ich chciwie błyszczały.
— Chcę dom — mówił Mapuhi. — Musi mieć dach z blachy cynkowej i ośmiokątny zegar 
z 
wagami. Musi być długi na sześć sążni, z gankiem dokoła. W środku musi mieć duży 
pokój, a w 
nim okrągły stół i ośmiokątny zegar na ścianie. Muszą tam być cztery sypialnie, 
po dwie z każdej 
strony dużego pokoju, a w każdej sypialni musi być łóżko żelazne, dwa krzesła i 
umywalnia. A 
na tyłach musi być kuchnia, dobra kuchnia, z garnkami i patelniami, i piecem. A 
ty musisz 
zbudować ten dom na mojej wyspie, która jest Fakarava.
— I to wszystko? — zapytał z niedowierzaniem Raoul.
— Musi być maszyna do szycia — ozwała się Tefara, żona Mapuhiego.
— Nie zapominaj o ośmiokątnym zegarze z wagami — dorzuciła Nauri, jego matka.
— Tak, to wszystko — rzekł Mapuhi.
Młody Raoul roześmiał się. Śmiał się długo, serdecznie. Lecz śmiejąc się 
rozwiązywał skrycie 
pamięciowe zadanie arytmetyczne. Nigdy w życiu nie budował domu i jego pojęcia o 
budownictwie były mgliste. Śmiejąc się obliczał koszt podróży na Tahiti po 
materiały, koszt 
samych materiałów, drogi powrotnej na Fakaravę, wyładunku i wreszcie budowy 
domu. 
Wyniosłoby to jakieś cztery tysiące francuskich talarów, z pewną marżą na 
wszelki wypadek; 
cztery tysiące francuskich talarów równały się dwudziestu tysiącom franków. To 
było 
niemożliwe. Gdzież mógł się dowiedzieć, jaka jest wartość podobnej perły? 
Dwadzieścia tysięcy 
franków to była masa pieniędzy — i na dobitkę pieniędzy jego matki.
— Mapuhi — powiedział — jesteś wielkim głupcem. Oznacz cenę w pieniądzach.
Ale Mapuhi potrząsnął głową, a trzy głowy powtórzyły za nim ten ruch.
— Ja chcę mieć dom — powiedział. — Musi być długi na sześć sążni, z gankiem 
dokoła…
— Tak, tak — przerwał mu Raoul. — Już słyszałem o tym twoim domu, ale nic z 
tego. Dam 
ci tysiąc talarów chilijskich.
Cztery głowy dały społem milczący znak przeczenia.
— I sto talarów chilijskich w towarach.
— Ja chcę dom… — zaczął Mapuhi.
— Na co ci dom? — zapytał Raoul. — Pierwszy huragan zmiecie go precz. Powinieneś 
o tym 
pamiętać. Kapitan Raffy mówi, że właśnie zanosi się na huragan.
— Nie na Fakaravie — odrzekł Mapuhi. — Tam ląd jest o wiele wyższy. Na tej 
wyspie, 
owszem. Każdy huragan może zmieść Hikueru. Ale ja będę miał dom na Fakaravie. 
Musi być 
długi na sześć sążni, z gankiem dokoła…
I Raoul znowu słuchał opowieści o domu. Strawił kilka godzin na próbach wybicia 
Mapuhiemu z głowy tej obsesji, jednakże matka i żona oraz córka, Ngakura, 
umacniały 
Mapuhiego w owym postanowieniu. Raoul, słuchając po raz dwudziesty szczegółowego 
opisu 
upragnionego domu, spostrzegł poprzez otwarte drzwi, że na plaży wylądowała 
druga szalupa z 
jego szkunera. Majtkowie nie wypuszczali z rąk wioseł, co wskazywało, że 
spieszno im wracać. 
Pierwszy oficer „Aorai” wyskoczył na brzeg, zamienił parę słów z jednorękim 
tubylcem i 
szybkim krokiem poszedł ku Raoulowi. Dzień nagle poszarzał, kiedy szkwał zasnuł 
tarczę 
słońca. Poprzez lagunę Raoul mógł dostrzec zbliżającą się po wodzie złowróżbną 
pręgę wiatru.
— Kapitan Raffy powiada, żebyś pan stąd zwiewał czym prędzej — rzekł na 
powitanie oficer. 
— Jeżeli są tu jakieś muszle, może uda nam się zabrać je później; takie jest 
jego zdanie. 
Barometr spadł do dwudziestu dziewięciu siedemdziesiąt.
Podmuch wiatru uderzył w rosnące przy chacie drzewo pandanowe i przedarł się 
przez 
sąsiednie palmy, strącając kilka dojrzałych orzechów kokosowych, które z głuchym 
dudnieniem 
spadły na ziemię. A potem z oddali nadleciał deszcz, zbliżając się wraz z szumem 
wiei, od której 
zakurzyły się pofałdowane w skiby wody laguny. Gdy rozległ się ostry grzechot 
pierwszych 
kropel o liście, Raoul zerwał się na równe nogi.
— Tysiąc talarów chilijskich na stół, Mapuhi! — powiedział. — I dwieście w 
towarach.
— Ja chcę dom… — zaczął tamten.
— Mapuhi! — wrzasnął Raoul starając się przekrzyczeć wichurę. — Jesteś głupcem!
Wypadł z chaty i razem z oficerem począł brnąć przez plażę w stronę łodzi. Nie 
mogli jej 
dojrzeć. Podzwrotnikowa ulewa przesłoniła wszystko dokoła; widzieli tylko piasek 
pod stopami i 
rozeźlone, małe fale laguny, które kąsały i rwały brzeg. Z owego potoku 
wynurzyła się jakaś 
postać. Był to Huru–Huru, jednoręki krajowiec.
— Dostałeś perłę?! — krzyknął Raoulowi w ucho.
— Mapuhi to dureń! — odkrzyknął mu Raoul i w następnej chwili zniknęli sobie z 
oczu 
pośród strumieni wody.
W pół godziny później Huru–Huru, wypatrując z nadmorskiej strony atolu, 
zauważył, że obie 
łodzie już wciągnięto i „Aorai” obraca dziób w stronę pełnego morza. Opodal inny 
szkuner, 
dopiero co przyniesiony z oceanu na skrzydłach szkwału, zatrzymał się właśnie i 
spuszczał łódź 
na wodę. Znał ten statek. Była to „Orohena”, własność Torikiego, kupca—
mieszańca, który sam 
sobie był konwojentem, a teraz zapewne znajdował się na rufie szalupy. Huru–Huru 
zachichotał. 
Wiedział, że Mapuhi jest winien Torikiemu za towary dostarczone zeszłego roku.
Szkwał przeleciał. Rozgorzało palące słońce, a laguna znów wygładziła się niczym 
zwierciadło. Jednakże powietrze było kleiste jak szlam, a jego brzemię ciążyło 
płucom i 
utrudniało oddychanie.
— Słyszałeś nowiny, Toriki? — zapytał Huru–Huru. — Mapuhi znalazł perłę. Nigdy 
nie 
wyłowiono takiej perły na Hikueru ani gdziekolwiek indziej na Paumotach, ani na 
całym świecie. 
Mapuhi to głupiec. Poza tym jest ci winien pieniądze. Pamiętaj, że ja pierwszy 
ci powiedziałem. 
Masz trochę tytoniu?
I Toriki poszedł do Mapuhiego, do jego chaty z sitowia. Był to mężczyzna o 
władczym 
wejrzeniu, przy tym dość głupi. Obrzucił niedbałym spojrzeniem przecudną perłę — 
patrzał tylko 
przez chwilę — i równie niedbale wpuścił ją do kieszeni.
— Masz szczęście — rzekł. — To ładna perła. Otworzę ci kredyt u siebie.
— Ja chcę dom — zaczął stropiony Mapuhi. — Musi być długi na sześć sążni…
— Gadaj do swojej babci! — uciął kupiec. — Chcesz spłacić długi: ot, czego 
chcesz. Byłeś mi 
dłużny tysiąc dwieście chilijskich talarów. W porządku: niceś mi już nie winien. 
Jesteśmy kwita. 
Poza tym skredytuję ci dwieście chilijskich. Jeżeli po powrocie na Tahiti uda mi 
się dobrze 
sprzedać tę perłę, dam ci kredyt jeszcze na sto — razem na trzysta. Ale 
pamiętaj: tylko wtedy, 
gdy ją dobrze sprzedam. Bo mogę na niej stracić.
Mapuhi, zatroskany, skrzyżował ręce i siedział ze spuszczoną głową. Zrabowano mu 
jego 
perłę. Zamiast domu spłacił dług. Nie miał się czym pochwalić.
— Jesteś głupi — powiedziała Tefara.
— Jesteś głupi — powtórzyła Nauri, jego matka. — Po co mu dałeś perłę do ręki?
— A co miałem zrobić? — bronił się Mapuhi. — Byłem mu winien pieniądze. 
Wiedział, że 
mam perłę. Same słyszałyście, jak prosił, żebym mu ją pokazał. Ja mu nie 
mówiłem. Wiedział. 
Ktoś inny dał mu znać. A ja mu byłem winien pieniądze.
— Mapuhi jest głupi — powtórzyła z kolei Ngakura.
Miała dwanaście lat i niewiele jeszcze rozumiała. Mapuhi pofolgował sobie dając 
jej w ucho 
kuksańca, od którego aż się zatoczyła. Tefara i Nauri wybuchnęły płaczem, a 
potem jęły znów 
zasypywać go wymówkami, jak to mają w zwyczaju kobiety.
Huru–Huru, czatując na plaży, ujrzał trzeci szkuner, który zatrzymał się u 
wejścia na lagunę, i 
spuścił łódź. Był to ,,Hira”, słusznie tak zwany, albowiem należał do 
niemieckiego Żyda 
nazwiskiem Levy, największego handlarza pereł, Hira zaś był to tahitiański bóg 
rybaków i 
złodziei.
— Słyszałeś już nowiny? — zapytał Huru–Huru, gdy Levy, otyły mężczyzna o 
ciężkich, 
asymetrycznych rysach wysiadł na plaży. — Mapuhi znalazł perłę. Nigdy nie było 
takiej perły na 
Hikueru ani na całych Paumotach, ani na całym świecie. Mapuhi jest głupi. 
Sprzedał ją 
Torikiemu za tysiąc czterysta chilijskich; podsłuchiwałem pod drzwiami, więc 
wiem. Toriki też 
jest głupi. Możesz ją tanio od niego odkupić. Pamiętaj, że to ja ci pierwszy 
powiedziałem. Masz 
trochę tytoniu?
— Gdzie jest Toriki?
— Pije absynt w domu kapitana Lyncha. Siedzi tam od godziny.
I oto kiedy Levy z Torikim popijali absynt spierając się o perłę, Huru–Huru 
podsłuchał, że 
zgodzono się na zdumiewającą cenę dwudziestu pięciu tysięcy franków.
W tym właśnie czasie zarówno „Orohena”, jak ,,Hira” podpłynęły tuż do brzegu i 
poczęły raz 
po raz dawać ognia oraz sygnalizować jak opętane. Trzej mężczyźni wybiegli na 
dwór w sam 
czas, by ujrzeć, jak szkunery robią pośpiesznie zwrot i odpływają od lądu, 
spuszczając grot—
żagle i kliwry*, w ucieczce przed zajadłym szkwałem, który gnał oba statki 
daleko po zbielałych 
wodach. Wreszcie przesłonił je deszcz.
— Wrócę, jak to się skończy — rzekł Toriki. — Lepiej się stąd wynosić.
— Pewnie barometr znowu spadł — powiedział kapitan Lynch.
Był to siwobrody kapitan okrętu, nazbyt już stary do służby, który doszedł do 
wniosku, że 
jedynym sposobem ułożenia sobie jako tako stosunków z własną astmą jest 
zamieszkanie na 
Hikueru. Wszedł do domu, by spojrzeć na barometr.
— Boże drogi! — usłyszeli jego okrzyk i rzucili się do wnętrza, gdzie razem z 
nim wpatrzyli 
się w tarczę barometru, który wskazywał dwadzieścia dziewięć dwadzieścia.
Znów wyszli, tym razem po to, by z niepokojem rozejrzeć się po niebie i morzu. 
Szkwał 
przeleciał, lecz niebo było wciąż zachmurzone. Można było dojrzeć oba szkunery, 
do których 
dołączył się trzeci, wracające pod wszystkimi żaglami. Zmiana kierunku wiatru 
skłoniła je do 
poluźnienia halsów*, ale w pięć minut później, od nagłego podmuchu z przeciwnej 
strony, żagle 
wszystkich trzech statków przylgnęły do masztów, a mężczyźni zebrani na brzegu 
dostrzegli, jak 
liny bo—mów rozluźniają się i opadają.
Huk fal walących o brzeg był donośny, głuchy i złowrogi; rozpoczynała się 
potężna chwiejba. 
W oczach trzech mężczyzn rozdarła niebo straszliwa błyskawica rozświetlając 
ponury dzień; 
grzmot potoczył się dziko dokoła.
Toriki i Levy ruszyli w skok do szalup, przy czym ten drugi podkłusowywał niczym 
wystraszony hipopotam. Kiedy obie ich łodzie wyrwały się z przesmyku, minęły 
wpływającą 
szalupę z „Aorai”. Na rufie, zachęcając wioślarzy do wysiłku, siedział Raoul. 
Nie mógł się 
uwolnić od myśli o perle i zawracał, aby wyrazić zgodę na postawione przez 
Mapuhiego 
warunki.
Wylądował na plaży pośród gromowej nawałnicy, która była tak nieprzenikniona, że 
zderzył 
się z Huru–Huru, zanim go zdążył zobaczyć.
— Za późno! — wrzasnął Huru–Huru. — Mapuhi sprzedał ją Torikiemu za tysiąc 
czterysta 
chilijskich, a Toriki odprzedał Levy’emu za dwadzieścia pięć tysięcy franków. A 
Levy sprzeda ją 
we Francji za sto tysięcy. Masz trochę tytoniu?
Raoul poczuł ulgę. Skończyły się zmartwienia z perłą. Nie musiał już się trapić, 
jakkolwiek jej 
nie dostał. Tyle że nie wierzył temu Huru–Huru. Mapuhi mógł sprzedać perłę za 
tysiąc czterysta 
chilijskich, ale żeby Levy, który znał się na perłach, zapłacił dwadzieścia pięć 
tysięcy franków, 
tego już było za wiele. Raoul postanowił wypytać o to kapitana Lyncha, lecz 
kiedy przybył do 
domu sędziego marynarza, zastał go zapatrzonego w barometr szeroko rozwartymi 
oczyma.
— Ile on pokazuje? — zapytał niespokojnie kapitan Lynch. Przetarł okulary i 
znowu wpatrzył 
się w przyrząd.
— Dwadzieścia dziewięć i dziesięć — odczytał Raoul. — Nigdy jeszcze nie 
widziałem, żeby 
opadł tak nisko.
— No pewnie! — żachnął się kapitan. — Pięćdziesiąt lat spędziłem na morzach, 
pływając od 
małego, a też nigdy czegoś podobnego nie widziałem. Słuchaj pan!
Przez chwilę stali bez ruchu, a fale huczały i potrząsały domem. Potem wyszli na 
dwór. 
Szkwał przeminął. O milę ujrzeli pozbawioną wiatru „Aorai”, którą wściekle 
miotały potężne 
bałwany toczące się dostojnym orszakiem z północo–wschodu i wściekle chlaszczące 
o koralowy 
brzeg. Marynarz z załogi szalupy wskazał na ujście przesmyku i pokiwał głową. 
Raoul spojrzał w 
tę stronę i ujrzał biały mąt pian i bryzgów.
— Zdaje się, że dziś przenocuję u pana, kapitanie — rzekł, po czym obrócił się 
do marynarza i 
nakazał mu wciągnąć szalupę na brzeg oraz poszukać schronienia dla siebie i 
towarzyszy.
— Równe dwadzieścia dziewięć — oznajmił kapitan Lynch wracając od barometru z 
krzesłem 
w ręku.
Usiadł i zapatrzył się na wspaniałe widowisko rozgrywające się na morzu. Słońce 
wyszło zza 
chmur wzmagając jeszcze duszność; w powietrzu wciąż panował martwy spokój. Fale 
nadal 
piętrzyły się coraz bardziej.
— W głowę zachodzę, skąd biorą się takie fale! — mruknął z rozdrażnieniem Raoul. 
— Nie 
ma wiatru, a mimo to, spójrz pan tylko… o, patrz na tę, co idzie!
Olbrzymia fala, długa na całe mile, niosąca dziesiątki tysięcy ton wody, runęła 
na wątły atol i 
targnęła nim jak trzęsienie ziemi. Kapitan Lynch drgnął.
— Boże! — wykrzyknął, uniósł się z krzesła i opadł na powrót.
— Ależ nie ma wiatru! — upierał się Raoul. — Rozumiałbym to, gdyby jednocześnie 
wiał 
wiatr.
— Niebawem będziesz pan miał i wiatr, możesz się o to nie martwić — brzmiała 
ponura 
odpowiedź.
Obaj mężczyźni siedzieli w milczeniu. Pot występował im na ciało tysiącami 
drobniutkich 
kropelek, które zbiegały się tworząc pęcherzyki wilgoci, te zaś z kolei łączyły 
się w strumyczki i 
ściekały na ziemię. Z trudem chwytali powietrze, co było szczególnie uciążliwe 
dla starego 
mężczyzny. Jedna z fal wdarła się na plażę, przeszorowała między pniami palm 
kokosowych i 
cofnęła się niemal od stóp obu mężczyzn.
— Grubo ponad najwyższy poziom wody — zauważył kapitan Lynch. — A mieszkam tutaj 
od lat jedenastu. — Spojrzał na zegarek. — Trzecia godzina.
Obok nich przeciągnęli posępnie jakiś mężczyzna i kobieta, za którymi podążała 
bezładna 
ciżba dzieciaków i kundli. Zatrzymali się przed domem i po dłuższej chwili 
wahania usiedli na 
piasku. W kilka minut później przywlokła się z przeciwnej strony inna rodzina, 
której członkowie 
unosili ze sobą najróżnorodniejszy dobytek. Niebawem paręset osób wszelkiego 
wieku i płci 
zebrało się wokół siedziby kapitana. Ten zawołał jedną z przybyłych, kobietę z 
niemowlęciem 
przy piersi, i dowiedział się, że jej dom właśnie zmieciony został do laguny.
Punkt ten był najwyższym wzniesieniem na przestrzeni wielu mil, natomiast w 
licznych 
miejscach po lewej i prawej ręce olbrzymie bałwany przerywały już wąski 
pierścień atolu 
wwalając się do laguny. Pierścień ów miał dwadzieścia mil obwodu, lecz nigdzie 
szerokość jego 
nie przekraczała pięćdziesięciu sążni. Sezon poławiania pereł był w pełni i 
krajowcy ze 
wszystkich okolicznych wysp, nawet tak odległych jak Tahiti, zebrali się na 
Hikueru.
— Jest tutaj tysiąc dwieście osób, mężczyzn, kobiet i dzieci — ozwał się kapitan 
Lynch. — 
Ciekawe, ile ich będzie jutro rano.
— Ale dlaczego nie wieje? To chciałbym wiedzieć — powiedział Raoul.
— Nie martw się pan, nie martw; niedługo już przyjdzie bieda.
Właśnie gdy kapitan Lynch wymawiał te słowa, olbrzymia wodna masa runęła na 
atol. 
Morska woda, na trzy cale głęboka, zapieniła się pod ich krzesłami. Stłumiony 
jęk przerażenia 
wydarł się z piersi licznych kobiet. Dzieci załamując rączki wpatrywały się w 
ogromne bałwany i 
krzyczały żałośnie. Koty i kury brodziły wystraszone w wodzie, po czym jak na 
komendę uciekły 
na złamanie karku, szukając schronienia na dachu domu kapitana. Jakiś tubylec, 
który niósł w 
koszyku kilka nowonarodzonych szczeniąt, wdrapał się na palmę kokosową i uwiązał 
go na 
wysokości dwudziestu stóp. Na dole rzucała się w wodzie ich matka skamląc i 
poszczekując.
A słońce wciąż świeciło promiennie i martwa cisza wciąż trwała. Obaj 
Europejczycy siedzieli 
i obserwowali morze oraz szaleńczą huśtawkę ,,Aorai”. Kapitan Lynch spoglądał, 
póki mógł, na 
przepotężne góry wody, które się niosły ku niemu. Wreszcie zasłonił rękami 
twarz, by więcej nie 
patrzeć, a potem wszedł do domu.
— Dwadzieścia osiem sześćdziesiąt — powiedział spokojnie, gdy wrócił.
Przez rękę miał przerzucony zwój cienkiej liny, Pociął go na dwusążniowe 
kawałki, jeden 
wręczył Raoulowi, drugi zatrzymał dla siebie, resztę zaś rozdał kobietom 
doradzając, by każda 
wybrała sobie drzewo i wdrapała się na nie.
Lekki powiew przyleciał z północnego wschodu, a Raoul, uczuwszy jego tchnienie 
na 
policzku, doznał jakby otuchy. Widział, że ,,Aorai” nastawia żagle i zaczyna 
odpływać od lądu; 
pożałował, że nie jest tam, na pokładzie. Statek wymknie się w każdym razie, 
natomiast co się 
tyczy atolu… Wdarła się nowa fala i omal nie zwaliła go z nóg; wybrał więc sobie 
drzewo. 
Potem przypomniał sobie o barometrze i pobiegł z powrotem do domu. Spotkał 
kapitana Lyncha, 
który zawrócił w tym samym celu, i obaj weszli razem.
— Dwadzieścia osiem dwadzieścia — powiedział stary marynarz. — Niezłe tu będzie 
piekło… A to co znowu?
Wydało się, że powietrze przepełnił jakiś pęd. Dom zadrżał i zatrząsł się, a 
obaj mężczyźni 
usłyszeli potężny szum. Zadzwoniły szyby w oknach. Dwie pękły i podmuch wleciał 
do wnętrza, 
uderzając w nich, aż się zachwiali. Drzwi naprzeciw trzasnęły tak silnie, że 
wypadł zamek. Biała 
gałka klamki osypała się kawałkami na podłogę. Ściany pokoju wydęły się niby 
raptownie 
napompowany balonik. A potem usłyszeli nowy odgłos przypominający grzechot 
karabinów, gdy 
bryzgi fal poczęły siec ścianę domu. Kapitan Lynch spojrzał na zegarek. Była 
godzina czwarta. 
Nałożył kurtkę z włochatego sukna, zdjął barometr ze ściany i wsunął go do 
obszernej kieszeni. 
Nowa fala zadudniła ciężko o dom, a lekki budyneczek pochylił się, przekręcił o 
ćwierć obrotu w 
posadach i osiadł, przy czym podłoga legła skośnie pod kątem dziesięciu stopni.
Raoul wyszedł pierwszy. Pochwycił go wiatr, okręcił i popchnął naprzód. Raoul 
zauważył, że 
dmie teraz od wschodu. Z olbrzymim wysiłkiem rzucił się na piasek, skulił i 
przywarł doń 
mocno. Przewalił się przezeń kapitan Lynch porwany wiatrem niczym źdźbło trawy. 
Dwaj 
majtkowie z „Aorai” puścili palmę kokosową, której się uczepili, i przyszli im z 
pomocą, brnąc 
pod wiatr, nachyleni nieprawdopodobnym skosem, walcząc zaciekle o każdy cal 
drogi.
Stary kapitan miał zesztywniałe członki i nie mógł wdrapać się na drzewo, toteż 
marynarze 
związali razem kawałki lin i poczęli stopniowo, po kilka stóp na raz, windować 
Lyncha na górę, 
po czym umocowali go na szczycie palmy, o pięćdziesiąt stóp ponad ziemią. Raoul 
okręcił swą 
linę wokół pnia sąsiedniego drzewa i stał patrząc, co się dzieje.
Wicher był straszliwy. Raoulowi nigdy się nie śniło, że może dąć tak mocno. 
Przetoczył się 
bałwan i zmoczył go do kolan, nim spłynął do laguny. Słońce zniknęło i zapanował 
ołowiany 
półmrok. Raoula zacięło kilka kropel deszczu niesionego przez wiatr. 
Przypominało to uderzenie 
śrutem. Prysk słonej piany chlasnął go w twarz. Był jak trzaśniecie ręką. 
Policzki szczypały 
Raouła, a mimowolne łzy bólu napłynęły mu do piekących oczu.
Kilkuset krajowców wdrapało się na drzewa; kiedy indziej rozśmieszyłyby go te 
grona 
ludzkich owoców, które obsiadły szczyty palm. Był rodem z Tahiti, sam więc też 
zgiął się wpół, 
objął oburącz palmę, wparł stopy w powierzchnię pnia i począł się wspinać. Na 
górze zastał już 
dwie kobiety, dwoje dzieci oraz mężczyznę. Jedna z dziewczynek przyciskała do 
piersi kota.
Ze swego napowietrznego schronienia przesłał ręką pozdrowienie kapitanowi 
Lynchowi, a ów 
chwacki patriarcha odpowiedział mu w podobny sposób. Raoula przeraziło niebo. 
Zniżyło się 
znacznie — właściwie wydawało się, że zwisa tuż nad głową — a jego ołowiana 
barwa 
przemieniła się w czerń.
Wielu ludzi pozostało jeszcze na ziemi; skupieni wokoło pni drzew, trzymali się 
ich 
kurczowo. Kilka takich grup modliło się, a w jednej modłami kierował mormoński* 
misjonarz. 
Do uszu Raoula doleciał przedziwny dźwięk, rytmiczny, zwiewny, niczym 
najdelikatniejszy głos 
dalekiego świerszcza; trwał ledwie chwilę, lecz w owej chwili nasunął mu 
niejasną myśl o niebie 
i niebiańskiej muzyce. Raoul rozejrzał się i spostrzegł u stóp innego drzewa 
sporą gromadę ludzi 
trzymających się lin i siebie nawzajem. Zauważył, że ich twarze i wargi 
poruszają się zgodnym 
rytmem. Nie dobiegły doń żadne słowa, lecz Raoul wiedział, że śpiewają hymny.
Wicher dął coraz potężniej. Raoul nie umiał rozumowo określić jego siły, 
albowiem ta 
zawierucha dawno już przekroczyła wszystko, co znał z doświadczenia; niemniej 
czuł, że dmie 
coraz mocniej. Nie opodal drzewo wyrwane zostało z korzeniami, strząsając 
brzemię 
uczepionych doń istot ludzkich. Fala przeszorowała przez spłacheć piasku i 
wszyscy ci ludzie 
zniknęli. Stało się to błyskawicznie. Raoul dojrzał brązowe ramię i czarną głowę 
rysującą się na 
tle pienistej bieli laguny. W następnej chwili i to zginęło mu z oczu. Inne 
wyrwane drzewa 
krzyżowały się w powietrzu, niesione jak zapałki. Raoula zdumiewała potęga 
nawałnicy. Jego 
własna palma chwiała się niebezpiecznie; jedna z kobiet poczęła zawodzić 
przyciskając do siebie 
dziewczynkę, która z kolei tuliła do piersi kota.
Mężczyzna, trzymający drugie dziecko, dotknął ramienia Raoula i wskazał przed 
siebie. Raoul 
spojrzał w tę stronę i zobaczył mormoński kościółek toczący się błędnie o sto 
stóp od niego. 
Orkan wyrwał go z posad i wspomagany przez fale, unosił go i gnał w stronę 
laguny. Straszliwa 
ściana wodna chwyciła budynek, okręciła nim i cisnęła na kępę palm kokosowych. 
Pęki ludzkich 
owoców osypały się z drzew niczym dojrzałe orzechy. Ustępująca fala ukazała ich 
na ziemi: 
niektórzy leżeli nieruchomo, inni wili się i skręcali. Dziwnie przypominali 
mrówki. Raoul nie był 
wstrząśnięty. Wzniósł się już ponad potworność. Zauważył jako rzecz samo przez 
się zrozumiałą, 
że następny bałwan oczyścił piasek z ludzkich szczątków. Trzeci z kolei, 
przerastający ogromem 
wszystko, co Raoul dotąd widział, zepchnął kościółek do laguny, gdzie ten 
spłynął i zniknął w 
mroku, na wpół zatopiony, przywodząc na myśl arkę Noego.
Raoul poszukał wzrokiem domku kapitana Lyncha i ze zdumieniem stwierdził, że i 
on 
zniknął. Nie ma co gadać, wszystko działo się błyskawicznie. Zauważył, że liczni 
ludzie, którzy 
siedzieli na drzewach, poschodzili teraz na ziemię. Wiatr zyskał jeszcze na 
sile. Raoul mógł to 
poznać po własnym drzewie. Już się nie chwiało, nie kłoniło tam i na powrót. 
Trwało teraz 
prawie bez ruchu, przygięte wichrem pod ostrym kątem, i tylko drżało. Ale to 
drżenie było 
przerażające, przypominało wibrację kamertonu czy piły. Jego szybkość czyniła je 
tak strasznym. 
Aczkolwiek korzenie drzewa jeszcze nie puszczały, nie mogło ono długo wytrzymać 
takiego 
naporu. Coś musiało w nim trzasnąć.
O, jeszcze jedno poszło. Nie widział, jak pękało, ale teraz zobaczył szczątek, 
pień złamany 
przez pół. Nie sposób było wiedzieć, co się dzieje, jeśli się na to wprost nie 
patrzało. Trzask 
drzew i jęki ludzkiej rozpaczy ginęły w potężnej zawierusze. Akurat patrzał w 
stronę kapitana 
Lyncha, kiedy to się stało. Ujrzał, jak pień palmy, przetrącony w połowie, 
rozszczepia się 
bezgłośnie. Korona drzewa, wraz z trzema marynarzami z ,,Aorai” i starym 
kapitanem, 
poszybowała nad laguną. Nie spadła, lecz mknęła przez powietrze niby garść plew. 
Śledził jej lot 
na przestrzeni stu jardów, wreszcie runęła w wodę. Wytężył wzrok i wydało mu 
się, iż widzi, jak 
kapitan Lynch macha mu ręką na pożegnanie.
Raoul nie czekał dłużej. Dotknął ramienia krajowca i dał mu znak, że ma zejść na 
ziemię. Ten 
chciał tak postąpić, lecz jego kobiety były sparaliżowane strachem, więc 
postanowił zostać z 
nimi. Raoul owinął linę dokoła pnia i zsunął się w dół. Słona woda chlusnęła mu 
przez głowę. 
Zatrzymał oddech i rozpaczliwie uczepił się liny. Fala spłynęła i Raoul, 
osłonięty pniem drzewa, 
odetchnął znowu. Umocował pewniej linkę, po czym znów go zalała fala. Jedna z 
kobiet zsunęła 
się do niego, mężczyzna zaś pozostał na górze z drugą, dwiema dziewczynkami i 
kotem.
Młody konwojent zauważył już przedtem, że grupki ludzi przywartych do pni innych 
drzew 
topnieją ustawicznie. Teraz zobaczył z bliska, jak to się dzieje. Musiał wytężać 
wszystkie siły, by 
się utrzymać, natomiast kobieta, która się doń przyłączyła, słabła wyraźnie. Za 
każdym 
wychynięciem z fali ze zdziwieniem stwierdzał, że on sam wciąż jeszcze tu jest, 
a w następnej 
chwili zdumiewał się, że jest i ta kobieta. Wreszcie wynurzył się z wody już 
tylko on jeden. 
Podniósł głowę. Górna część drzewa zniknęła również. Na połowie pierwotnej jego 
wysokości 
drżał rozszczepiony koniec pnia. Raoul był teraz bezpieczny. Korzenie 
wytrzymały, choć drzewo 
postradało koronę.
Począł wdrapywać się na pień. Osłabł tak, że posuwał się zwolna, a fala za falą 
dosięgała go, 
nim zdołał wydostać się wyżej. Wreszcie przywiązał się do pnia i cały zakrzepł 
wewnętrznie, 
gotując się na spotkanie nocy i niewiadomego losu.
Czuł się bardzo samotny w mroku. Chwilami wydawało mu się, że nadszedł koniec 
świata i że 
jest ostatnim człowiekiem, jaki pozostał przy życiu. Wichura wzmagała się 
ciągle. Wzmagała się 
z godziny na godzinę. Gdzieś około jedenastej, jak sobie obliczył, stała się 
wręcz niewiarogodna. 
Była to jakaś straszliwa potworność, wyjąca furia, zwarta ściana, co uderzała i 
przechodziła, ale 
nie przestawała uderzać i przechodzić — ściana bez końca. Miał złudzenie, że sam 
stał się lekki i 
ulotny, że to on jest w ruchu, że z niepojętą szybkością gnany jest wskroś 
bezkresnej masy. 
Wicher nie był już ruchomym powietrzem. Stał się dotykalny jak woda czy rtęć. 
Raoul miał 
wrażenie, że mógłby chwycić ten wiatr i drzeć go na płaty jak mięso ubitego 
wołu, że mógłby 
uczepić się go, zawisnąć na nim jak człowiek trzymający się skały.
Wiatr dławił go. Nie sposób było obrócić się ku niemu i oddychać, gdyż wtłaczał 
się w usta i 
nozdrza, rozdymał płuca niczym pęcherze. W takich chwilach wydawało się 
Raoulowi, że jego 
ciało obrzmiewa od wypełniającego je zbitego piachu. Oddychać mógł tylko 
przywierając ustami 
do pnia. Bezustanny napór wiatru wyczerpywał go. Znużenie ogarniało ciało i 
mózg. Nie mógł 
już patrzeć, nie mógł już myśleć, był półprzytomny. Świadomość wypełniała mu 
jedyna myśl: 
więc to jest huragan. Ta myśl powracała od czasu do czasu. Była jak wątły, 
migocący co 
chwila płomyk. Ze stanu odrętwienia wracał do tego jednego: więc to jest 
huragan. A 
potem znów zapadał w odrętwienie.
Najwyższe natężenie huraganu trwało od jedenastej wieczorem do trzeciej nad 
ranem, a 
właśnie o jedenastej trzasło drzewo, na którym siedział Mapuhi wraz ze swoimi 
kobietami. 
Mapuhi wypłynął na powierzchnię laguny, trzymając kurczowo swą córkę Ngakurę. 
Jedynie 
wyspiarz z Mórz Południowych mógł przetrzymać podobną udrękę. Drzewo pandanowe, 
którego 
się uczepił, przetaczało się w pianie i kipieli; tylko trzymając się go i 
wyczekując odpowiedniej 
chwili, kiedy indziej zaś szybko zmieniając uchwyt, był zdolny wynurzać własną i 
Ngakury 
głowę ponad powierzchnię, w odstępach dość krótkich, by nie utracić tchu. 
Jednakże i powietrze 
było właściwie wodą, gdyż wypełniała je kurzawa pian i potoki deszczu, który 
siekł pod kątem 
prostym do pionu.
Do pierścienia piasku po drugiej stronie laguny było dziesięć mil. Tam pnie 
drzew miotane 
przez wodę, belki, szczątki kutrów i domów pozabijały dziewięć dziesiątych 
nieszczęsnych istot 
ludzkich, które ocalały z przeprawy na drugi brzeg. Na wpół utopieni, do cna 
wyczerpani, 
ciśnięci zostali w ów obłędny moździerz żywiołów i roztłuczeni na bezkształtne 
mięso. Ale 
Mapuhi miał szczęście. Dzięki kaprysowi losu przypadła mu w udziale ta jedna 
szansa na 
dziesięć. Wynurzył się na piasek krwawiąc z rozlicznych ran. Ngakura miała lewą 
rękę złamaną, 
zmiażdżone palce prawej dłoni, policzek i czoło rozdarte do kości. Mapuhi, 
przytrzymując córkę, 
uchwycił się jakiegoś pnia, który jeszcze się ostał, i z jękiem łykał powietrze; 
wody laguny 
oblewały go do kolan, chwilami nawet do pasa.
O trzeciej nad ranem stos pacierzowy huraganu pękł. O piątej wiała już tylko 
silna morka. O 
szóstej zaległa martwa cisza i zaświeciło słońce. Morze opadło. Na jeszcze 
zbełtanym skraju 
laguny Mapuhi ujrzał zgruchotane trupy tych, którym nie udało się dotrzeć do 
lądu. Tefara i 
Nauri były niewątpliwie wśród nich. Mapuhi poszedł plażą, oglądając zwłoki, i 
natrafił na żonę 
leżącą do połowy w wodzie. Siadł przy niej i zapłakał wydając ochrypłe, 
zwierzęce okrzyki 
będące wyrazem pierwotnego bólu. Wówczas jego żona poruszyła się niespokojnie i 
jęknęła. 
Przyjrzał się jej uważniej. Była nie tylko żywa, ale nawet nie skaleczona. Po 
prostu spała. I jej 
również przypadła ta jedna szansa na dziesięć.
Z tysiąca dwustu krajowców, którzy byli żywi poprzedniego wieczora, zostało 
zaledwie 
trzystu. Misjonarz mormoński i żandarm spisywali ocalałych. W lagunie walały się 
trupy.
Nie ostał się ani jeden dom czy szałas. Na całym atolu nie utrzymał się kamień 
na kamieniu. 
Przetrwała jedna pięćdziesiąta palm kokosowych, a i te były potrzaskane, nie 
został na nich ani 
jeden orzech. Nie było słodkiej wody. Płytkie studzienki, do których przesączała 
się woda 
deszczowa, pełne były soli. Z laguny wyłowiono kilka przemoczonych worków mąki. 
Ci, co 
ocaleli, wykrawali i jedli miazgę ze zwalonych palm kokosowych. Tu i ówdzie 
wpełzali do 
małych jam wygrzebanych w piasku i przykrytych kawałkami blachy dachowej.
Misjonarz sporządził prymitywny aparat destylacyjny, lecz nie mógł 
przedestylować wody dla 
trzystu osób. Pod koniec drugiego dnia Raoul kąpiąc się w lagunie zauważył, że 
jego pragnienie 
trochę zelżało. Krzykiem oznajmił tę wieść i po chwili trzystu mężczyzn, kobiet 
i dzieci stało już 
po szyję w lagunie, próbując wchłaniać wodę przez skórę. Ich zmarli unosili się 
wokół na 
powierzchni albo jeszcze leżeli na dnie i wówczas po nich deptano. Trzeciego 
dnia ludzie 
pogrzebali zabitych i zasiedli w oczekiwaniu na statki ratownicze.
Tymczasem Nauri, którą huragan oderwał od rodziny, przeżyła własną burzliwą 
przygodę. 
Uczepiwszy się chropawej deski, która raniła i siniaczyła jej ciało szpikując je 
drzazgami, 
ciśnięta została z atolu prosto w morze i uniesiona na falach. Tutaj pod 
niewiarogodnym naporem 
gór wody wypuściła z rąk deskę. Była już starą kobietą około sześćdziesiątki, 
ale urodziła się na 
Paumotach i całe życie spędziła nad morzem. Gdy tak płynęła w ciemnościach, 
dusząc się, 
dławiąc, walcząc o każdy haust powietrza, uderzył ją mocno w ramię orzech 
kokosowy. W jednej 
chwili powzięła plan i chwyciła ów orzech. W ciągu następnej godziny wyłowiła 
ich jeszcze 
siedem. Związane razem utworzyły coś w rodzaju boi ratunkowej, która chroniła 
Nauri od 
utonięcia, jednocześnie zagrażając jej stłuczeniem na miazgę. Nauri była pulchna 
i na jej ciele 
łatwo robiły się sińce; miała jednakże doświadczenie z huraganami i modląc się 
do swego 
rekinowego boga o ochronę przed rekinami, czekała, kiedy wiatr wreszcie ustanie. 
Ale o trzeciej 
nad ranem była już tak zamroczona, że nie wiedziała, co się dzieje. Nie 
wiedziała też nic i o 
szóstej, kiedy zapanowała owa martwa cisza. Nagły wstrząs przywrócił jej 
świadomość w chwili, 
gdy woda rzuciła ją na piasek. Wryła się weń odartymi ze skóry, rozkrwawionymi 
dłońmi i 
stopami, wczepiła się zaciekle, by nie dać się zmyć ustępującej fali i trwała 
tak, póki nie znalazła 
się poza zasięgiem wody.
Wiedziała, gdzie jest. Ten ląd nie mógł być niczym innym jak małą wysepką 
Takokota. Nie 
miała ona laguny. Nikt na niej nie mieszkał. Wyspa Hikueru znajdowała się o 
piętnaście mil. 
Nauri nie mogła jej dojrzeć, ale wiedziała, że leży ona w kierunku południowym.
Mijały dnie, a Nauri żywiła się orzechami kokosowymi, które ją utrzymały na 
powierzchni. 
Dostarczały jej napoju i pokarmu. Jednakże nie piła tyle, ile jej było potrzeba, 
ani nie jadła tyle, 
ile pragnęła. Ratunek był dosyć wątpliwy. Widziała na horyzoncie dymy parowców 
ratowniczych, ale czyż można było spodziewać się, by któryś z nich przypłynął na 
tę samotną, 
nie zamieszkałą wysepkę?
Od samego początku nękały ją trupy. Morze z uporem wyrzucało ciała na jej 
skrawek piasku, 
ona zaś z uporem, póki jej sił starczyło, wrzucała zwłoki na powrót w morze, 
gdzie szarpały je i 
pożerały rekiny. Kiedy zbrakło jej sił, trupy ułożyły się wokół plaży w 
koszmarną girlandę. Nauri 
zaś cofnęła się od nich najdalej, jak mogła, a nie było to zbyt daleko.
Dziesiątego dnia skończył się ostatni orzech kokosowy i Nauri usychała z 
pragnienia. 
Powlokła się po piasku, szukając orzechów. Przedziwna rzecz: tyle trupów unosiło 
się na wodzie, 
natomiast nie było widać ani jednego orzecha. Przecież w morzu musiało pływać 
więcej 
orzechów niż zwłok! W końcu dała za wygraną i legła zupełnie wyczerpana. 
Przyszedł koniec. 
Nie pozostało nic prócz oczekiwania na śmierć.
Ocknąwszy się z odrętwienia, powoli uświadomiła sobie, że wpatruje się w pasmo 
piaskoworudych włosów na głowie jakiegoś trupa. Morze wyrzuciło ciało w jej 
stronę, a potem 
odciągnęło je z powrotem. Zwłoki przekręciły się i Nauri ujrzała, że nie mają 
twarzy. A jednak 
było coś znajomego w tym paśmie piaskoworudych włosów. Minęła godzina. Nauri 
usiłowała 
rozpoznać trupa. Czekała na śmierć i było dla niej rzeczą małej wagi, jakim 
człowiekiem mogła 
niegdyś być owa potworność.
Jednakże po upływie owej godziny usiadła zwolna i przypatrzyła się ciału. 
Niezwykle duży 
bałwan cisnął je poza zasięg pomniejszych fal. Tak, nie myliła się: to pasmo 
rudych włosów 
mogło należeć tylko do jednego człowieka na Paumotach. Był nim Levy, niemiecki 
Żyd, 
człowiek, który kupił perłę i uwiózł ją na swym statku „Hira”. Jedna rzecz była 
oczywista: 
,,Hira” zatonął. Handlarza pereł zdradził patron jego statku, bóg rybaków i 
złodziei.
Podczołgała się do martwego mężczyzny. Koszulę zdarła zeń woda i Nauri ujrzała 
skórzany 
pas na pieniądze, okalający jego brzuch. Powstrzymała oddech i szarpnęła za 
sprzączki. Ustąpiły 
łatwiej, niż myślała, więc popełzła spiesznie po piasku, wlokąc pas za sobą, 
Rozpinała kolejno 
jego kieszenie; były puste. Gdzież mógł włożyć tę perłę? W ostatniej kieszeni 
znalazła ją — 
pierwszą i jedyną perłę, jaką Levy zakupił na tej wyprawie. Odpełzła jeszcze 
kilka kroków, ażeby 
uniknąć smrodu wydzielanego przez pas, i obejrzała ją. Była to ta sama, którą 
znalazł Mapuhi, 
którą zrabował mu Toriki. Zważyła perłę na dłoni i jęła pieszczotliwie turlać ją 
tam i z powrotem. 
Nie widziała w niej jednak żadnego istotnego piękna. Widziała tylko dom, który 
Mapuhi, Tefara i 
ona sama wybudowali w myślach tak pieczołowicie. Ilekroć spojrzała na perłę, 
oczom jej 
ukazywał się ów dom ze wszystkimi szczegółami, aż po ośmiokątny zegar na 
ścianie. Dla tego 
warto było żyć.
Oddarła pasek ze swego ahu i uwiązała sobie mocno perłę na szyi. Następnie 
poszła plażą, 
dysząc i stękając; z uporem szukała orzechów kokosowych. Rychło znalazła jeden, 
a potem, 
kiedy się rozejrzała, i drugi. Rozbiła orzech, wypiła jego spleśniały sok, 
wyjadła miąższ aż po 
ostatnią kruszynę. Nieco później znalazła uszkodzoną łódkę wydrążoną w pniu 
drzewnym. Nie 
miała ona wysięgnika*, ale Nauri pełna była najlepszych nadziei i zanim dzień 
się skończył, 
znalazła wysięgnik. Każde znalezisko było dobrą wróżbą. Perła była talizmanem.
Późnym popołudniem spostrzegła unoszącą się na wodzie drewnianą skrzynkę. Gdy ją 
wywlokła na brzeg, w skrzynce coś brzękło i okazało się, że wewnątrz jest 
dziesięć puszek 
łososia. Przedziurawiła jedną uderzając nią o krawędź czółna. Wybiwszy otwór 
wypiła cały sos. 
Potem spędziła kilka godzin na wydobywaniu mięsa; tłukła puszkę o czółno i 
wyciskała łososia 
po kawałku.
Osiem następnych dni czekała na ratunek. Tymczasem przytwierdziła wysięgnik do 
czółna, 
używając do tego wszystkich włókien kokosowych, jakie mogła znaleźć, a także 
resztek swojego 
ahu. Łódka była pęknięta i Nauri nie mogła jej uszczelnić, ale włożyła do niej 
czerpak 
sporządzony z łupiny orzecha kokosowego. Najtrudniej było z wiosłem. Kawałkiem 
blachy z 
puszki ucięła sobie włosy przy samej skórze. Uplotła z nich powrósło i 
przywiązała nim deskę ze 
skrzynki do złamanego kijka od miotły, długiego na trzy stopy. Zębami udarła z 
desek kliny, 
którymi umocniła wiązanie.
Osiemnastego dnia o północy zepchnęła łódkę poprzez przybrzeżne fale i wyruszyła 
w drogę 
powrotną na Hikueru. Była starą kobietą. Na skutek ciężkich przejść straciła 
cały tłuszcz, tak że 
została na niej nieledwie sama skóra i kości, i trochę włóknistych mięśni. 
Czółno było spore i 
trzeba by trzech krzepkich mężczyzn, by nim wiosłować. Ale Nauri robiła to sama 
jedna, za 
pomocą naprędce skleconego wiosła. Na dobitkę łódka przeciekała fatalnie i Nauri 
trzecią część 
czasu poświęcała na usuwanie z niej wody.
Kiedy się zrobił jasny dzień, daremnie szukała wzrokiem Hikueru. W tyle Takokota 
skryła się 
już za krawędzią morskiego horyzontu. Słońce paliło nagie ciało Nauri, zmuszając 
je do 
oddawania całej wilgoci. Zostały jej dwie puszki łososia; w ciągu dnia wybiła w 
nich dziury i 
wysączyła płyn. Nie mogła tracić czasu na wyciąganie mięsa. Trafiła na prąd 
płynący w kierunku 
zachodnim i choć usiłowała posuwać się na południe, znosiło ją ku zachodowi.
Wczesnym popołudniem, stanąwszy w czółnie, ujrzała Hikueru. Znikła cała obfitość 
jej palm 
kokosowych. Zaledwie tu i ówdzie, w znacznych odstępach od siebie, mogła Nauri 
dostrzec 
postrzępione kikuty drzew. Widok lądu dodał jej otuchy. Była bliżej, niż 
przypuszczała. Prąd 
znosił ją wciąż na zar chód. Poczęła mu się opierać wiosłując dalej. Kliny w 
wiązaniach wiosła 
obluzowały się, toteż co chwila traciła czas na ich wbijanie. A jeszcze to 
czerpanie wody. Z 
trzech godzin jedną musiała poświęcać na to, by odłożywszy wiosło, opróżniać 
czółno. A przez 
cały ten czas znosiło ją na zachód.
Gdy słońce zachodziło, Hikueru znajdowała się o trzy mile w kierunku południowo–
wschodnim. Była pełnia księżyca; o ósmej dwie mile dzieliły Nauri od lądu, który 
leżał prosto na 
wschód. Zmagała się jeszcze godzinę, lecz ziemia była wciąż równie daleko. Nauri 
dostała się w 
sam środek prądu; łódka była za duża, wiosło nazbyt prymitywne, za wiele czasu i 
sił trwoniła na 
wylewanie wody. Poza tym była ogromnie wyczerpana i słabła coraz bardziej. Na 
przekór jej 
wysiłkom czółno dryfowało na zachód.
Westchnieniem zaniosła modlitwę do swego rekinowego boga, zsunęła się przez 
burtę i 
poczęła płynąć. Woda orzeźwiła ją nieco; czółno szybko zostało w tyle. Po 
upływie godziny ląd 
zbliżył się wyraźnie. A potem przyszedł lęk. Wprost przed oczami Nauri, o 
niecałe dwadzieścia 
stóp od niej, przecięła wodę ogromna płetwa. Nauri popłynęła wprost na nią, a 
płetwa zwolna 
odsunęła się, skręciła w prawo i poczęła zataczać wokół niej krąg. Nauri nie 
spuszczała z niej oka 
i płynęła dalej. Gdy płetwa znikła, Nauri położyła się na wodzie twarzą do dołu 
i patrzała. Płetwa 
ukazała się znowu i Nauri zaczęła płynąć. Potwór był leniwy — to widziała jasno. 
Bez wątpienia 
dobrze się pożywił od czasu huraganu. Nauri wiedziała, że gdyby był głodny, 
rzuciłby się na nią 
bez wahania. Miał piętnaście stóp długości i zdawała sobie sprawę, że jednym 
kłapnięciem 
paszczy mógłby ją rozciąć na dwoje.
Nie miała jednak czasu do stracenia. Czy płynęła, czy nie, prąd i tak rwał od 
wybrzeża. 
Minęło pół godziny i rekin zaczął się rozzuchwalać. Widząc, że Nauri nie jest 
niebezpieczna, 
podsunął się bliżej, zataczał coraz ciaśniejsze koła i bezczelnie łypał na nią 
przepływając mimo. 
Wiedziała doskonale, że wcześniej czy później zbierze się na odwagę i zaatakuje. 
Postanowiła 
sama uczynić pierwszy krok. Obmyśliła sobie czyn zgoła rozpaczliwy. Była starą 
kobietą, 
samotną pośród morza, osłabłą z głodu i utrudzenia, a jednak znalazłszy się w 
obliczu owego 
morskiego tygrysa postanowiła, że musi uprzedzić jego skok rzucając się na 
niego.
Płynęła dalej; czekała stosownej chwili. Na koniec rekin przepłynął gnuśnie 
obok, zaledwie o 
osiem stóp. Rzuciła się nagle ku niemu, udając, że atakuje. Rekin dziko 
strzepnął ogonem w 
ucieczce, a jego skóra ostra jak tarka, dotknęła jej ręki i rozharatała ją od 
łokcia do ramienia. 
Zatoczył szybki, poszerzający się krąg i zniknął jej wreszcie z oczu.
W jamie wygrzebanej w piasku i przykrytej kawałkiem blachy dachowej leżeli 
Mapuhi i 
Tefara wiodąc ze sobą dysputę.
— Gdybyś był mnie posłuchał — nastawała Tefara po raz tysiączny — i schował 
perłę, a 
nikomu nie pisnął słowa, miałbyś ją teraz.
— Ale przecież Huru–Huru był przy mnie, kiedy otworzyłem muszlę. Czyż nie 
powtarzałem 
ci tego wciąż i wciąż bez końca?
— A teraz nie będziemy już mieli domu, Raoul mówił mi dzisiaj, że gdybyś nie 
sprzedał perły 
Torikiemu…
— Nie sprzedałem mu jej. Toriki ją zrabował.
— …że gdybyś nie sprzedał perły, byłby ci dał pięć tysięcy francuskich talarów, 
co wynosi 
dziesięć tysięcy chilijskich.
— Bo rozmawiał ze swoją matką — wyjaśnił Mapuhi. — Ona ma oko do pereł.
— A teraz perła stracona — narzekała Tefara.
— Spłaciłem nią dług Torikiemu. W ten sposób zarobiłem swoje tysiąc dwieście.
— Toriki nie żyje! — krzyknęła. — Nikt nie wie, co się stało z jego szkunerem. 
Rozbił się 
razem z „Aorai” i „Hirą”. Czy Toriki da ci te obiecane trzysta talarów kredytu? 
Nie, bo Toriki nie 
żyje. A gdybyś nie był znalazł perły, czy byłbyś mu dzisiaj winien tysiąc 
dwieście? Nie, bo 
Toriki nie żyje, a nie można płacić nieboszczykom.
— Ale Levy nic nie zapłacił Torikiemu — powiedział Mapuhi. — Dał mu kawałek 
papieru, za 
który miał dostać pieniądze w Papeete, a teraz Levy nie żyje i już nie może 
zapłacić; i Toriki 
także nie żyje, a papier zginął razem z nim, a perła zginęła z Levy’m. Masz 
rację, Tefaro. 
Straciłem perłę i nic za nią nie dostałem. Ale teraz już śpijmy.
Nagle podniósł dłoń i jął nasłuchiwać. Z zewnątrz doleciał odgłos podobny do 
ciężkiego, 
bolesnego dyszenia. Czyjaś ręka poczęła gmerać koło maty, która służyła za 
drzwi.
— Kto tam? — krzyknął Mapuhi.
— Nauri — dobiegła jego uszu odpowiedź. — Możecie mi powiedzieć, gdzie jest mój 
syn, 
Mapuhi?
Tefara wrzasnęła i uczepiła się ręki męża.
— Upiór! — wybełkotała. — Upiór!
Twarz Mapuhiego stała się przeraźliwie żółta. Przywarł bezwładnie do żony.
— Zacna kobieto — wyjąkał usiłując zmienić głos. — Dobrze znam twego syna. 
Mieszka po 
wschodniej stronie laguny.
Z zewnątrz dobiegło westchnienie. Mapuhi już zaczynał triumfować. Oszukał 
upiora.
— Ale skąd ty przychodzisz, stara kobieto? — zapytał.
— Z morza — brzmiała zgnębiona odpowiedź.
— Wiedziałam! Wiedziałam! — krzyknęła Tefara kołysząc się w miejscu.
— Odkąd to Tefara zlega na spoczynek w obcym domu? — usłyszeli poprzez matę głos 
Nauri.
Mapuhi z przerażeniem i wyrzutem spojrzał na żonę. Zdradził ich jej głos.
— I odkąd mój syn, Mapuhi, wypiera się starej matki? —ciągnął duch.
— Nie, nie… Ja nie… Mapuhi nie wyparł się ciebie! — zawołał. — Ja nie jestem 
Mapuhi. 
Mówię ci, że on mieszka na wschodnim krańcu laguny.
Ngakura siadła na posłaniu i wybuchnęła płaczem. Mata poczęła drgać.
— Co robisz? — zapytał Mapuhi.
— Wchodzę — zabrzmiał głos Nauri.
Brzeg maty uniósł się. Tefara spróbowała dać nurka pod koc, ale Mapuhi trzymał 
się jej. 
Musiał się czegoś przytrzymać. Zmagając się z sobą, drżąc na całym ciele i 
szczękając zębami, 
wpatrywali się wychodzącymi z orbit oczyma w matę, która podnosiła się zwolna. 
Ujrzeli Nauri, 
która ociekając wodą morską, bez ahu, wpełzła do wnętrza. Odturlali się w tył i 
poczęli wyrywać 
sobie koc Ngakury, by zakryć nim głowy.
— Mógłbyś dać starej matce łyk wody — powiedział żałośliwie duch.
— Daj jej łyk wody — rozkazała Tefara drżącym głosem.
— Daj jej łyk wody — Mapuhi przekazał polecenie Ngakurze.
Wspólnymi siłami wypchnęli Ngakurę spod koca. W minutę później Mapuhi zerknął i 
zobaczył, że duch pije. A kiedy zjawa wyciągnęła drżącą rękę i położyła ją na 
dłoni Mapuhiego, 
ten poczuł jej ciężar i nabrał przeświadczenia, że to nie upiór. Wówczas wylazł 
spod koca, 
ciągnąc za sobą Tefarę. W kilka minut później słuchali już opowieści Nauri. 
Kiedy zaś 
wspomniała o Levy’m i opuściła perłę na dłoń Tefary, nawet ta pogodziła się z 
faktem, że jej 
teściowa jest istotą z krwi i kości.
— Rano sprzedasz perłę Raoulowi za pięć tysięcy franków.
— A dom? — zaoponowała Nauri.
— Raoul zbuduje dom — odparła Tefara. — Mówi, że będzie kosztował cztery 
tysiące. Prócz 
tego da tysiąc kredytu, co jest dwa tysiące chilijskich.
— I dom będzie długi na sześć sążni? — spytała Nauri.
— Tak — odrzekł Mapuhi. — Sześć sążni.
— A w środkowym pokoju będzie ośmiokątny zegar?
— Będzie; i okrągły stół też.
— To dajcie mi coś zjeść, bo jestem głodna — powiedziała z zadowoleniem Nauri. — 
A 
potem pójdziemy spać, bo jestem znużona. Jutro pogadamy jeszcze o domu, zanim 
sprzedamy 
perłę. Lepiej będzie wziąć ten tysiąc gotówką. Pieniądze są zawsze lepsze niż 
kredyt, jak się chce 
nabyć towar od kupców.
Przełożył Bronisław Zieliński
MARZENIE DEBSA*
Obudziłem się o dobrą godziną wcześniej, niż zwykle. Było to zdarzenie samo 
przez się 
osobliwe, zacząłem więc rozmyślać nad nim leżąc z szeroko otwartymi oczyma. Coś 
się działo, i 
to coś niedobrego, ale co — nie wiedziałem. Ogarnęło mnie przeczucie jakiejś 
okropności, która 
stała się albo stanie wkrótce. Cóż to być może? Nie szczędziłem starań, żeby się 
jako tako 
zorientować. Przypomniałem sobie, iż po wielkim trzęsieniu ziemi w 1906 roku 
wiele osób 
twierdziło, że ocknęło się na kilka minut przed pierwszym wstrząsem, a w okresie 
oczekiwania 
doświadczało dziwnej, niewytłumaczonej obawy. Czyżby drugie trzęsienie ziemi 
miało 
nawiedzić San Francisko?
Przez minutę leżałem w niemym, trwożnym oczekiwaniu, lecz ściany nie kołysały 
się, nie 
pękały, nie waliły. Dokoła panował spokój. O to właśnie chodzi! Ta cisza!… Nic 
dziwnego, że 
czułem się nieswojo. Brakowało mi szumu wielkiego, tętniącego życiem miasta. O 
tej porze dnia 
tramwaje przebiegały moją ulicą mniej więcej dwadzieścia razy na godzinę.
A w przeciągu ostatnich dziesięciu minut nie zaturkotał ani jeden! Może to 
strajk 
tramwajarzy? Może jakieś uszkodzenie w elektrowni? Nie ma dopływu prądu? Takim 
torem 
biegły moje myśli. Ale nie! Panowała zbyt głęboka cisza. Nie słyszałem zgrzytu i 
łoskotu wozów 
ciężarowych ani szczęku podkutych żelazem kopyt ślizgających się po kocich 
łbach.
Nacisnąłem guzik nad łóżkiem i wytężyłem słuch, chociaż dobrze wiedziałem, że 
dźwięk 
dzwonka, gdyby się nawet odezwał, nie mógł przeniknąć aż na drugie piętro. 
Dzwonek działał 
jednak, bo za parę minut wszedł do sypialni Brown z tacą i poranną gazetą. Twarz 
miał jak 
zwykle bez wyrazu, lecz w oczach służącego zauważyłem dziwne, niespokojne 
błyski. 
Spostrzegłem również, że na tacy brak dzbanuszka ze śmietanką.
— Mleczarnia nic dzisiaj nie dostarczyła — wyjaśnił Brown. — Tak samo piekarnia.
Ponownie zerknąłem na tacę i stwierdziłem, że zamiast świeżych bułeczek dostałem 
na 
śniadanie wczorajsze czerstwe kromki grahama — chleba, jak na mój gust, 
wyjątkowo 
niesmacznego.
— Nikt, proszę pana, nie dostarczył nic dziś rano — zaczął się usprawiedliwiać 
Brown, ale 
przerwałem mu wpół słowa.
— A gazeta?
— Tak, proszę pana. Otrzymaliśmy gazetę — tylko gazetę, i to ostatni raz. Jutro 
nie będzie 
nawet gazet. Tak piszą. Czy mam posłać na miasto po mleko skondensowane dla 
pana?
Odmówiłem ruchem głowy i zadowoliwszy się czarną kawą, rozpostarłem gazetę. 
Nagłówki 
artykułów wyjaśniały wszystko, a prawdę rzekłszy, wyjaśniały aż nadto, gdyż 
dziennikarski 
pesymizm graniczył ze śmiesznością. W całych Stanach Zjednoczonych proklamowano 
strajk 
generalny! Dziennik donosząc o tym wyrażał pełną obawy troskę o przyszłe 
zaopatrzenie 
wielkich miast.
Czytałem spiesznie, po łebkach, opuszczając wiele. Przypominałem sobie 
dawniejsze kłopoty 
z ruchem robotniczym. Od czasów mojego dzieciństwa strajk generalny był 
marzeniem 
zorganizowanego świata pracy — marzeniem poczętym w głowie Debsa, wybitnego 
przywódcy 
robotniczego, który działał przed trzydziestoma laty. Przypomniałem sobie nawet, 
że w 
studenckich czasach napisałem i umieściłem w pewnym tygodniku artykuł na ten 
temat, 
zatytułowany: „Marzenie Debsa”. Muszą przyznać, że śmiało, iście po studencku 
potraktowałem 
całą kwestię — jako mrzonkę, i tylko mrzonkę. Upływał czas, świat się toczył. 
Przeminął 
Gompers*, przeminęła Amerykańska Federacja Pracy, przeminął również Debs oraz 
jego szalone, 
rewolucyjne idee. Ale marzenie pozostało i oto realizuje się wreszcie. Czytając, 
śmiałem się 
serdecznie z żałosnych wróżb dziennika. Od lat przyglądałem się licznym 
zatargom, w których 
przegrywali zawsze robotnicy. Uporządkowanie tej nowej sprawy jest kwestią dni. 
To strajk na 
skalę państwową, a więc złamanie go zajmie rządowi niewiele czasu.
Odrzuciłem gazetę i zacząłem się ubierać. San Francisco będzie niewątpliwie 
przedstawiało 
ciekawy widok — miasto, w którym nie obraca się ani jedno koło, a cała ludność 
korzysta z 
przymusowych wakacji.
— Bardzo pana przepraszam — odezwał się Brown podając mi pudełko z cygarami — 
ale pan 
Harmmed chciałby zobaczyć się z panem, zanim pan wyjdzie na miasto.
— Przyślij go zaraz — odpowiedziałem.
Harmmed był moim kamerdynerem. Kiedy wszedł, spostrzegłem, że z trudem opanowuje 
wzburzenie. Bez wstępu przystąpił do sedna sprawy.
— Co robić, proszę pana? Przecie nam potrzeba prowiantu, a kierowcy dostawców 
strajkują. 
Nie ma też prądu. Przypuszczam, że i elektrownia zastrajkowała.
— A sklepy otwarte? — zapytałem.
— Tylko małe, proszę pana. Subiekci nie stawili się do pracy. Nie można było 
otworzyć 
dużych. W małych sklepikach pracują właściciele z rodzinami.
— W takim razie — powiedziałem — weź samochód, objedź miasto i załatw sprawunki. 
Zrób 
wielkie zapasy wszystkiego, co potrzebne, lub może się przydać. Pamiętaj o 
skrzynce świec… 
Nie, lepiej o sześciu skrzynkach. A jak zrobisz swoje, powiedz Harrisonowi, żeby 
przyjechał po 
mnie pod klub nie później, niż o jedenastej.
Harmmed smutno pokiwał głową.
— Pan Harrison strajkuje, podobnie jak cały Związek Kierowców, a ja nie umiem 
prowadzić 
samochodu.
— Aha! Strajkuje! Bardzo dobrze! — zawołałem. — No, to jak ten twój szanowny pan 
Harrison pokaże się tutaj, powiedz mu, że może poszukać innego miejsca.
— Dobrze, proszę pana.
— Ale ty nie należysz chyba do Związku Kamerdynerów, co, Harmmed?
— Nie, proszę pana, a gdybym nawet należał, nie opuściłbym chlebodawcy w takiej 
potrzebie, 
nigdy bym nie opuścił, proszę pana…
— To dobrze. Bardzo ci dziękuję — powiedziałem. — A teraz przygotuj się. Razem 
pojedziemy do miasta. Sam poprowadzę samochód i zrobimy takie zapasy, że łatwo 
wytrzymamy 
oblężenie.
W tym roku pogoda dopisała pierwszego maja — była wyjątkowo piękna nawet jak na 
dzień 
majowy. Wiatr nie wiał, niebo było bezchmurne, powietrze ciepłe, prawie 
balsamiczne. Po 
jezdniach krążyły liczne samochody, lecz za kierownicami siedzieli właściciele. 
Na chodnikach 
było tłoczno, ale spokojnie. Ludzie pracy, odziani odświętnie, paradowali po 
ulicach i podziwiali 
rezultaty strajku. Miasto wyglądało tak niezwykle, a zarazem tak spokojnie, że 
nawet ja 
odczuwałem pewną satysfakcję. Nerwy grały łagodnym podnieceniem. To przecież coś 
w 
rodzaju niezbyt groźnej przygody! Minąłem pannę Chickering. Sama prowadziła swój 
mały wóz 
sportowy. Zawróciła i dopadła mnie na skrzyżowaniu ulic.
— Ach, panie Corf! — zawołała. — Nie wie pan, gdzie można dostać świece? Byłam w 
kilkunastu sklepach. Wszędzie wszystko wyprzedane. To straszna, okropna 
historia!
Ale roziskrzony wzrok kłamał jej słowom. Nowość niesłychanie bawiła pannę 
Chickering, 
podobnie jak nas wszystkich. Szukanie świec było nieomal przygodą. Musieliśmy 
przejechać 
całe śródmieście i dopiero w dzielnicy robotniczej, na południe od Market 
Street, znaleźliśmy 
narożne sklepiki niezupełnie jeszcze ogołocone. Panna Chickering sądziła, że 
jedna skrzynka 
wystarczy, namówiłem ją jednak na cztery. Ja kupiłem aż dwanaście, bo miałem 
pakowny 
samochód, a nikt nie mógł przecie odgadnąć, kiedy nastąpi zakończenie strajku. 
Mój bagaż 
uzupełniły worki mąki, proszek do pieczenia, konserwy i wszelkiego rodzaju 
przydatne na 
codzień zapasy, których wybór zostawiłem Harmmedowi. Przejęty kamerdyner krzątał 
się koło 
sprawunków i gdakał niczym zaniepokojona stara kwoka.
Dziwna rzecz, iż pierwszego dnia strajku nikt nie obawiał się prawdziwie 
poważnych 
następstw. Śmiech budziła zamieszczona w porannej prasie zapowiedź, że 
zorganizowana klasa 
robotnicza gotowa jest wytrwać choćby miesiąc, choćby trzy miesiące. A przecież 
już tego 
pierwszego dnia można było odgadnąć, że zapowiedź brzmi całkiem serio, gdyż 
ludność 
pracująca nie brała właściwie udziału w wielkim wyścigu po żywność. Po cóż miała 
brać udział?
Od tygodni i miesięcy robotnicy skrzętnie i potajemnie zapełniali swe spiżarnie. 
Dlatego 
właśnie mogliśmy najeżdżać uboższe dzielnice i wykupywać towary z małych 
narożnych 
sklepików.
Dopiero po południu, kiedy znalazłem się w klubie, zaczął mnie ogarniać 
niepokój. Panował 
tam zdumiewający nieład. Brakowało oliwek do coctailów. Służba spisywała się 
fatalnie. 
Wszyscy panowie byli zatroskani, a niektórzy bardzo rozdrażnieni. Na wstępie 
powitał mnie 
zgiełk gniewnych głosów. Brzuchaty generał Folsom zajął stanowisko na ławie w 
okiennej 
wnęce palarni i odpierał natarcie kilku zdenerwowanych jegomościów, którzy 
dowodzili, że 
powinien wreszcie coś przedsięwziąć.
— Nie mogę zrobić nic więcej, niż zrobiłem — mówił generał Folsom. — Brak 
rozkazów z 
Waszyngtonu. Jeżeli panowie postaracie się, żebym dostał depeszę, wykonam każde 
polecenie. 
Ale nie wyobrażam sobie, co właściwie można by przedsięwziąć. Dziś rano, kiedy 
dowiedziałem 
się o strajku, przede wszystkim wezwałem z Presidio* wojsko — trzy tysiące 
chłopa! Pilnują 
teraz banków, mennicy, poczty, wszystkich gmachów publicznych. Ale nie ma 
zamieszek. 
Strajkujący zachowują zupełny spokój. Trudno wymagać, żebym kazał strzelać do 
ludzi, którzy 
wysztafirowani, zapięci na ostatni guzik spacerują po mieście z żonami i 
dziećmi.
— Chciałbym wiedzieć, co się dzieje na Wall Street* — powiedział Jimmy Wombold, 
kiedy 
przechodziłem opodal.
Łatwo zrozumiałem jego zaciekawienie, wiedziałem bowiem, że Jimmy tkwi po uszy w 
wielkiej spekulacji akcjami kolejowymi.
— Słuchaj, Corf — zagadnął mnie obcesem Atkinson — czy twój wóz na chodzie?
— Tak — odpowiedziałem. — Cóż się stało z twoim?
— Nawalił, a wszystkie garaże nieczynne. Moja żona jest gdzieś po drugiej 
stronie zatoki. 
Zdaje się, że ugrzęzła w okolicach Truckee. Za skarby świata nie zdołam do niej 
zatelegrafować. 
Miała wrócić do domu dziś wieczorem. Może umiera z głodu… Słuchaj, pożycz mi 
wozu.
— Samochodem nie przepłyniecie zatoki — wtrącił się Halstead. — Promy nie 
funkcjonują. 
Ale Rollinson… Rollinson, pozwól tu na momencik! Atkinson chce przetransportować 
wóz na 
tamten brzeg zatoki. Jego żona nie może się ruszyć z Truckee. Czy nie 
zechciałbyś ściągnąć 
„Lurette” z Tiburon? Zrób to dla Atkinsona, przewieź mu samochód na drugą 
stronę. „Lurette” 
był to dwustotonowy oceaniczny jacht–szkuner. Rollinson pokręcił głową.
— Nie znajdziecie dokerów, którzy zgodziliby się załadować wóz na pokład, gdybym 
nawet 
zdołał sprowadzić „Lurette”. Ale i to jest niepodobieństwo, ponieważ moja załoga 
należy do 
Związku Marynarzy Żeglugi Przybrzeżnej, a ten związek strajkuje, jak wszystkie 
inne.
— Ale moja żona pewnie umiera z głodu — biadał Atkinson, kiedy odchodziłem w 
przeciwny 
koniec palarni.
Natknąłem się tam na grupę zirytowanych panów zbitą ciasno wokół Bertiego 
Messenera. 
Bertie drażnił ich i prowokował na swój chłodny, cyniczny sposób. Nie przejmował 
się strajkiem, 
podobnie jak nie przejmował się nigdy niczym. Był zblazowany, przynajmniej pod 
względem 
przyzwoitych stron życia, bo nieprzyzwoite wcale go nie pociągały. Miał 
dwadzieścia milionów 
ulokowanych pewnie i bezpiecznie, a od urodzenia nie poświęcił ani chwili 
produktywnej pracy. 
Fortunę odziedziczył po ojcu i dwóch stryjach. Był wszędzie, widział wszystko i 
robił wszystko. 
Nigdy się tylko nie ożenił mimo zaciekłych, bohaterskich szturmów kilkuset 
ambitnych mamuś. 
Jakoś uniknął sideł, chociaż od lat uchodził za najgrubszą zwierzynę, za partię 
aż irytująco dobrą. 
Nie mówiąc nawet o ogromnym majątku, Bertie był młody, urodziwy i jak już 
wspomniałem, 
wiódł przyzwoite życie. Był znakomitym sportowcem, siłaczem — młodym, 
jasnowłosym 
półbogiem, który robił doskonale i pięknie wszystko, do czego się zabrał, a brał 
się do 
wszystkiego, z wyjątkiem małżeństwa. Ale Bertie nie dbał o nic, nie miał 
ambicji, namiętności, 
nie pragnął popisywać się, chociaż bardzo wiele rzeczy potrafił robić 
nieporównanie lepiej niż 
inni ludzie.
— To bunt, bunt! — wołał jeden ze zirytowanych panów. Inni nazywali strajk 
powstaniem, 
rewolucją, ba! — nawet powszechną anarchią.
— Nie zdaje mi się — powiedział Bertie. — Przez cały ranek wałęsałem się po 
ulicach. W 
mieście panuje doskonały ład i porządek. Jak żyję, nie widziałem bardziej 
praworządnego ludu. 
Po co wymyślać obelżywe nazwy, jeżeli żadna z nich nie pasuje do sytuacji. Po 
prostu mamy do 
czynienia ze strajkiem generalnym, a więc z tym, za co się ów ruch podaje. 
Teraz, moi panowie, 
na was kolej. Wygrajcie swoją kartą!
— Pewnie, że wygramy, i to jak jeszcze! — zawołał Garfield, milioner kolejowy. — 
Pokażemy tej hołocie, gdzie jej miejsce. Bydlaki! Poczekaj trochę! Niech tylko 
rząd się za nich 
weźmie!
— Ale gdzie jest rząd? — zapytał Bertie. — Jeżeli chodzi o wasze sprawy, równie 
dobrze 
mógłby znajdować się na dnie morza. Nie wiecie, co się wyrabia w Waszyngtonie. 
Nie wiecie, 
czy macie rząd, czy też go nie macie.
— O to się możesz nie martwić! — wybuchnął Garfield.
— Zapewniam cię, że wcale się nie martwię — odpowiedział Bertie z beztroskim 
uśmiechem. 
— Wydaje mi się jednak, że wy się martwicie, moi panowie. Spojrzyj no w lustro, 
Garfield.
Garfield nie spojrzał w lustro, lecz gdyby to uczynił, zobaczyłby bardzo 
rozdrażnionego 
dżentelmena ze wzburzoną szpakowatą czupryną, z rozgorączkowaną twarzą, mściwie 
zaciśniętymi ustami i roziskrzonym wzrokiem.
— Ten strajk to niemoralność, mówię wam, niemoralność — odezwał się mały Hanover 
tonem, który upewnił mnie, że to samo zdanie wygłaszał już niemało razy.
— Daj spokój, Hanover — skarcił go Bertie. — Co zanadto, to niezdrowo. Doprawdy, 
nudzicie mnie, moi panowie. Wszyscy jesteście zwolennikami otwartego warsztatu*. 
Ciągle 
wiercicie mi dziurę w brzuchu nieskończoną paplaniną w obronie warsztatu i prawa 
każdego 
człowieka do pracy. Od lat gadacie i gadacie na ten temat. Robotnicy nie 
popełniają przestępstwa 
biorąc udział w strajku generalnym. Strajk nie sprzeciwia się żadnym przepisom 
boskim ani 
ludzkim. Lepiej byś milczał, Hanover. Zbyt długo gardłowałeś o przyrodzonym 
prawie 
człowieka do pracy, a więc także do nic nierobienia. Nie zdołasz oprzeć się 
własnej logice. 
Wszystko, co się wyprawia, to nędzna, małoważna burda i na tym koniec. 
Wzięliście robotników 
za łeb i dusili, a teraz robotnicy was biorą za łeb i duszą, a wy wrzeszczycie. 
Oto cała historia.
Zebrani wokół Bertiego panowie zaczęli gorąco protestować. Jeden przez drugiego 
dowodzili, 
że nikt nigdy nie dusił robotników.
— Nie, mój panie! — krzyczał Garfield. — Dla robotników czynimy, co w ludzkiej 
mocy. 
Nie dusimy robotników. Dajemy im środki do życia, warsztat pracy. Czym byliby 
bez nas?
— Na pewno wiodłoby się im bez porównania lepiej — zadrwił Bertie. — Braliście 
robotników za łby i dusili za każdym razem, gdy nadarzała się sposobność. No i 
stawaliście na 
głowach, aby stwarzać sposobności.
— Nie! Nie! — zabrzmiały liczne głosy.
— Tutaj, w San Francisco, był przecie strajk woźniców — ciągnął Bertie z 
niezmąconym 
spokojem, — Ten strajk wywołało Zrzeszenie Pracodawców. Wiecie o tym, i wiecie 
że ja wiem, 
bo siadywałem wówczas w tych właśnie salonach klubowych i wysłuchiwałem waszych 
poufnych rozmów i nowin z placu boju. Najprzód sprowokowaliście strajk, a 
później kupili 
prezydenta miasta i komendanta policji, żeby strajk złamać. Śliczne było 
widowisko! Wy, 
filantropi, braliście za łby woźniców i dusili. Nie przerywajcie! Jeszcze nie 
skończyłem! Ledwie 
rok temu w stanie Colorado gubernator został wybrany robotniczymi głosami. 
Został wybrany, 
ale nigdy nie objął stanowiska. Wiecie dlaczego. Dobrze pamiętacie, jak wasi 
bracia, filantropi i 
kapitaliści z Colorado, załatwili sprawę. Trudno nazwać to inaczej niż 
dławieniem ruchu 
robotniczego. Prezesa Południowo–Zachodniego Zjednoczonego Związku Górników 
trzymaliście 
przez trzy lata w więzieniu pod fałszywym zarzutem morderstwa. Usunęliście go z 
drogi i 
rozgromili Związek. Sami przyznacie chyba, że to duszenie robotników. Trzecim 
przykładem jest 
uznanie progresywnego podatku dochodowego za sprzeczny z konstytucją. A ustawa o 
ośmiogodzinnym dniu pracy pogrzebana na ostatniej sesji Kongresu*?
Koronę wszystkich waszych bezlitosnych, niemoralnych chwytów stanowi jednak 
unicestwienie zasady zamkniętego warsztatu. Wiecie, jak to było załatwione. 
Przekupiliście 
Farburga, ostatniego prezesa Amerykańskiej Federacji Pracy. Farburg stał się 
waszym 
narzędziem, albo narzędziem wszystkich trustów i zrzeszeń pracodawców, co 
wychodzi na jedno. 
Wywołaliście wielki strajk w warsztatach zamkniętych. Farburg zdradził 
strajkujących 
towarzyszy. Zwyciężyliście, a stara Amerykańska Federacja Pracy rozpadła się 
zupełnie. Wyście 
ją zniszczyli i dzięki temu ukręcili bicz na własną skórę, bo na gruzach tej 
starej Federacji 
zaczęła się zaraz tworzyć NLP* — największa i najpotężniejsza organizacja 
robotnicza, jaką 
znały Stany Zjednoczone. Wy winniście jej powstania. Wy winniście dzisiejszego 
strajku 
generalnego. Wy miażdżyliście wszystkie inne związki i pchnęli robotników do 
NLP. A NLP 
ogłosiła strajk generalny. To dalszy etap walki o zamknięty warsztat. I wy macie 
odwagę mówić 
mi w oczy, że nigdy nie braliście robotników za łby, nie dusili? Dobre sobie!
Tym razem nikt nie zdobył się na protest. Garfield wybuchnął, rozpoczął 
samoobronę:
— Robiliśmy jedynie to, co było nieodzowne, by odnieść zwycięstwo. Działaliśmy 
pod 
przymusem.
— To nie ma nic do rzeczy — odpowiedział Bertie. — Ubolewam tylko, że 
wrzeszczycie 
dzisiaj, pokosztowawszy leku przyrządzonego własnymi rękami. Ile strajków 
wygraliście? Ile 
razy głodem zmusiliście robotników do uległości? Otóż robotnicy przygotowali 
teraz plan, dzięki 
któremu was zmuszą do uległości. Robotnicy walczą o zamknięty warsztat, a jeżeli 
będą mogli 
zwyciężyć dopiero wtedy, kiedy wyzdychacie z głodu, musicie wyzdychać.
— O ile mi wiadomo, w przeszłości ciągnął pan korzyści z duszenia robotników, o 
którym 
pan dziś mówi — odezwał się Brentwood, jeden z najprzebieglejszych i najbardziej 
pozbawionych skrupułów prawników w naszym mieście. — Paser nie jest lepszy niż 
złodziej — 
dodał z szyderczym uśmiechem. — Nie przykładał pan wprawdzie ręki do duszenia, 
lecz 
zyskiwał z racji tego procederu.
— To nie ma nic do rzeczy, Brentwood — odrzekł Bertie bez pośpiechu i obojętnym 
tonem. 
— Popełnia pan taki sam błąd, jak Hanover, gdy porusza moralną stronę 
zagadnienia. Ja nie 
twierdzę, że coś jest godziwe lub niegodziwe. Dobrze wiem, że to podła gra, a 
irytuje mnie tylko, 
że wy, moi panowie, wrzeszczycie teraz, kiedy robotnicy biorą was za łby i 
duszą. Oczywiście! 
Ciągnąłem korzyści z duszenia robotników, i to dzięki wam, panowie, nie walając 
rąk brudną 
robotą, Wyście ją za mnie wykonywali… ach! proszę mi wierzyć, nie dlatego, żebym 
był od was 
cnotliwszy, lecz dlatego, że mój zacny ojciec i jego bracia zostawili mi wielkie 
pieniądze, 
którymi mogłem wam płacić za brudną robotę.
— Jeżeli myśli pan insynuować… — zaczął czupurnie Brentwood.
Daj pan spokój, nie dolewaj oliwy do ognia — przerwał mu obelżywie Bertie. — Po 
co bawić 
się w hipokryzję w tej złodziejskiej jamie? Wzniosła, szlachetna mowa jest dobra 
dla gazet, 
chłopięcych klubów i niedzielnych szkółek. To także część gry! Ale, na miłość 
boską, nie 
czarujmy się wzajemnie. Dobrze pan wie, i wie pan, że ja wiem, jakie świństwa 
działy się zeszłej 
jesieni podczas strajku robotników budowlanych: kto wyłożył pieniądze, kto ubił 
interes, kto 
zarobił. — (Szkarłatny rumieniec oblał twarz Brentwooda). Cóż, wszyscyśmy 
jednacy i 
najmądrzej zrobimy zostawiając moralność w spokoju. Jeszcze raz powtarzam: 
rozgrywajcie 
partię, rozgrywajcie do końca, ale na miłość boską nie wrzeszczcie, jak 
obrywacie po skórze.
Kiedy opuszczałem tę grupkę, Bertie zaczynał właśnie z innej beczki. Dręcząc 
dalej 
przeciwników roztaczał ponury obraz ogólnej sytuacji, zwracał uwagę na brak 
żywności, który 
daje się już odczuć, i pytał, jakie środki zaradcze mają zamiar podjąć. Niebawem 
spotkałem 
znów Bertiego, tym razem w szatni. Wychodził na miasto, podwiozłem go więc do 
domu 
samochodem.
— To potężny cios ten cały strajk generalny — rozprawiał po drodze, kiedy 
mknęliśmy 
natłoczonymi, lecz spokojnymi ulicami. — Druzgocące uderzenie. Robotnicy 
zaskoczyli nas nie 
przygotowanych i tłuką w najczulsze miejsce, w żołądek. Mam zamiar czmychnąć z 
San 
Francisco. Posłuchaj mojej rady, Corf, i zmykaj także. Wybierz się na wieś, 
dokądkolwiek. 
Będzie ci łatwiej. Zrób zapasy żywności i zamieszkaj na uboczu, w namiocie czy w 
szałasie. 
Niebawem tylko śmierć głodowa będzie czekać w tym mieście takich jak my.
W głowie mi wówczas nie powstało, ile racji miał Bertie Messener. Orzekłem, że 
jest tchórz, i 
postanowiłem zostać w mieście, aby obserwować ciekawe widowisko. Pozbywszy się 
Bertiego 
nie wróciłem do domu, lecz wybrałem się po dalsze zakupy. Z nie lada zdziwieniem 
zobaczyłem 
jednak, że małe sklepiki, w których zaopatrywałem się tego ranka, zdążyły już 
wyprzedać 
towary. Rozszerzyłem więc krąg poszukiwań i w podmiejskiej dzielnicy Potrero 
dopisało mi 
szczęście. Zdobyłem jeszcze jedną skrzynkę świec, dwa worki pszennej mąki, 
dziesięć funtów 
mąki grahama (dla służby), dwie skrzynki kukurydzy w konserwach i skrzynkę 
ekstraktu 
pomidorowego. Sytuacja wyglądała tak, jak gdyby groził przynajmniej chwilowy 
głód, toteż 
gratulowałem sobie z racji pokaźnych zapasów żywności, które zdołałem 
zgromadzić.
Następnego dnia rano jak zwykle piłem kawę w łóżku. Bardziej niż śmietanki 
brakowało mi 
jednak gazety. Przekonałem się, że najdotkliwiej dręczy nieświadomość tego, co 
dzieje się na 
świecie. W klubie niewiele też wiedziano. Rider przypłynął z Oakland własną 
motorówką, a 
Halstead wybrał się samochodem do San Jose i wrócił szczęśliwie. W obu tych 
miejscowościach 
sytuacja wyglądała tak, jak w San Francisco. Strajk sparaliżował całe życie. 
Klasy posiadające 
ogołociły sklepy z towarów. Panował doskonały ład i porządek. Ale co dzieje się 
w reszcie kraju? 
W Chicago? W Nowym Jorku? W Waszyngtonie? Oczywiście doszliśmy do wniosku, że 
zapewne to samo, co u nas, lecz brak zupełnej pewności irytował w najwyższym 
stopniu.
Generał Folsom przyniósł trochę nowin. Próbowano obsadzić urząd telegraficzny 
operatorami 
wojskowymi, wnet jednak stwierdzono, że druty we wszystkich kierunkach są 
poprzecinane. Jak 
dotychczas było to jedyne wykroczenie strajkujących, niewątpliwie obmyślane i 
przygotowane 
zawczasu. Generał porozumiewał się drogą radiową z garnizonem w Benicia, skąd 
ustawicznie 
wysyłano patrole wzdłuż linii telegraficznej prowadzącej do Sacramento. Raz 
jeden i na krótką 
chwilę Benicia uzyskała połączenie z Sacramento, zaraz jednak druty zostały 
gdzieś przerwane. 
Folsom rozumował, że na całym kontynencie władze usiłują w podobny sposób 
nawiązać 
łączność, ale nie spodziewał się zbyt dobrych wyników. Najbardziej martwił się 
przecinaniem 
drutów, gdyż był zdania, że to dowodzi, jak głęboko zakorzenił się spisek 
robotników. Szczerze 
też ubolewał, że rząd nie zainstalował projektowanego od dawna łańcucha 
radiostacji*.
Mijały dni, nudne i jednostajne. Nic się nie działo. Stępiało ostrze 
podniecenia. Tłumy nie 
wypełniały już ulic. Robotnicy zaniechali wycieczek do śródmieścia, dokąd 
przychodzili z 
początku zobaczyć, jak znosimy strajk generalny. Coraz mniej samochodów krążyło 
po mieście. 
Stacje obsługi i garaże były zamknięte, toteż każdy wóz, który zawiódł, 
wychodził z kursu. W 
mojej maszynie popsuło się sprzęgło i nie mogłem naprawić go za skarby świata. 
Zacząłem 
chodzić pieszo, podobnie jak inni. San Francisco zamarło. Nikt nie wiedział, co 
dzieje się w 
reszcie kraju. Ale sam fakt, że nikt nie wie, nasuwał wniosek, iż reszta kraju 
zamarła tak samo. 
Od czasu do czasu proklamacje zorganizowanego świata pracy oblepiały mury 
miasta. 
Proklamacje te drukowano przed kilkoma miesiącami, co dowodziło że NLP 
przygotowała strajk 
nad wyraz troskliwie. Każdy szczegół przemyślano dokładnie. Jak dotychczas, 
obywało się bez 
gwałtów, nie licząc zastrzelenia przez żołnierzy kilku osobników, którzy 
przecinali druty 
telegraficzne. Ale ludność slumsów głodowała i zaczynała zdradzać złowróżbny 
niepokój.
Kupcy i przemysłowcy, milionerzy, przedstawiciele wolnych zawodów odbywali 
zebrania i 
uchwalali rezolucje. Nie było jednak sposobu opublikowania tych rezolucji. Nie 
można ich nawet 
było wydrukować. Jedyny rezultat tych narad stanowiło nakłonienie generała 
Folsoma, by 
obsadził wojskiem składy hurtowe oraz wszystkie magazyny mąki, zboża i żywności. 
Nadeszła 
po temu pora, gdyż w domach bogaczy zagościła straszliwa nędza i racjonowanie 
żywności stało 
się konieczne. Widziałem, że moja służba snuje się z posępnymi minami, 
jednocześnie zaś 
odkrywałem ciągle dotkliwe uszczerbki, jakie powstawały w domowych zapasach. Jak 
domyśliłem się później, wszyscy służący okradali mnie na własną rękę i każdy z 
nich tworzył 
prywatną spiżarnię.
Z chwilą gdy pojawiły się kolejki po żywność, wynikły nowe kłopoty. San 
Francisco 
dysponowało ograniczonymi rezerwami, które nawet w najlepszym razie nie mogły 
starczyć na 
długo. Zorganizowany świat pracy, jak wiedzieliśmy dobrze, posiadał własne 
środki 
zaopatrzenia, mimo to jednak wszyscy robotnicy cisnęli się do kolejek. W 
rezultacie magazyny 
objęte przez generała Folsoma pustoszały z zastraszającą szybkością. W żaden 
sposób żołnierze 
nie mogli odróżnić wynędzniałego przedstawiciela klas średnich od członka NLP 
lub mieszkańca 
slumsów. Pierwszy i ostatni powinni otrzymać prowiant, ale żołnierze nie znali 
przecież 
wszystkich członków NLP w całym mieście, a tym bardziej ich żon, synów i córek, 
Przy pomocy 
pracodawców wyrzucano z kolejek niektórych bardziej znanych działaczy 
związkowych, lecz nie 
miało to żadnego znaczenia. Na domiar złego rządowe barki, które transportowały 
żywność z 
magazynów wojskowych na wyspie Marę i dostarczały ją na wyspę Angel, nie miały 
już nic do 
transportowania. Wobec tego żołnierze otrzymali racje ze skonfiskowanych zapasów 
i naturalnie 
otrzymywali je pierwsi.
Widać było początek końca. Zbrodnia zaczynała ukazywać groźne oblicze. 
Praworządność i 
ład ginęły i to, muszę przyznać, ginęły pośród ludności slumsów i klas 
posiadających. 
Zorganizowany świat pracy zachowywał się nadal wzorowo. Cóż, mógł sobie na to 
pozwolić — 
miał jedzenia pod dostatkiem.
Dobrze pamiętam jedno popołudnie, kiedy w klubie przydybałem Halsteada i 
Brentwooda. 
Szeptem naradzali się w kącie, lecz bez wahania przyjęli mnie do spółki. 
Samochód Brentwooda 
był jeszcze na chodzie i dwaj panowie planowali złodziejską wyprawę po krowę. 
Halstead miał 
długi nóż rzeźnicki i tasak. Niebawem minęliśmy przedmieścia. Bydło pasło się tu 
i ówdzie, lecz 
właściciele pilnowali go bacznie. Nie rezygnując z dalszych poszukiwań 
jechaliśmy na wschód 
wzdłuż granicy miasta. Wśród pagórków niedaleko Hunter Point wypatrzyliśmy 
krowę, którą 
pasła mała dziewczynka. Koło krowy kręciło się młode cielę. Nie marnowaliśmy 
czasu na 
pertraktacje. Pastuszka uciekła z krzykiem, a my zarżnęliśmy krowę. Pomijam opis 
niemiłych 
szczegółów operacji. Nie przyzwyczajeni do tego rodzaju roboty, spartoliliśmy ją 
haniebnie.
Strach nas popędzał, więc pracowaliśmy szybko. Nie dokończyliśmy jeszcze dzieła, 
gdy 
zabrzmiały krzyki i ukazało się kilku biegnących mężczyzn. Porzuciliśmy zdobycz 
i wzięli nogi 
za pas, lecz — dziwna rzecz — nikt nas nie ścigał. Obejrzeliśmy się i zobaczyli, 
że nasi 
prześladowcy spiesznie ćwiartują krowę. Mieli takie jak my zamiary. Uznaliśmy, 
że dla 
wszystkich wystarczy, zawróciliśmy więc i pobiegli z powrotem. Nastąpiła scena 
niemożliwa do 
opisania. Jak dzikusy kłóciliśmy się i bili o podział. Brentwood zachowywał się 
niczym 
krwiożercza bestia — warczał, kłapał zębami, groził mordem, jeżeli nie 
dostaniemy należnego 
udziału.
Właśnie otrzymywaliśmy ten należny udział, kiedy wynikła nowa przeszkoda. Tym 
razem 
była to groźna straż porządkowa NLP. Sprowadziła ją mała pastuszka. Nadbiegło 
przynajmniej 
dwudziestu ludzi uzbrojonych w kije i baty. Dziewczynka trzęsła się ze złości i 
płakała gorzkimi 
łzami.
— Dobrze im dajcie! Dobrze im dajcie! — krzyczała. — O, ten facet w binoklach! 
On winien! 
On! Zbijcie mu gębę! Zbijcie mu gębę!
„Facetem w binoklach” byłem ja i rzeczywiście „zbito mi gębę”. Miałem jednak 
dość 
przytomności umysłu, by zawczasu zdjąć szkła. Ach, dostaliśmy za swoje, choć co 
tchu 
umknęliśmy do samochodu. Brentwoodowi krew ciekła z nosa, a czerwona krecha po 
uderzeniu 
pejczem znaczyła policzek Halsteada.
Kiedy wreszcie pościg ustał i dotarliśmy na miejsce, zobaczyliśmy ze 
zdziwieniem, że 
przerażone cielę kryje się za samochodem. Brentwood przestrzegł nas, żeby 
zachować spokój i 
rozwagę. Jak wilk lub tygrys podkradł się do ofiary. Nóż i tasak zostały przy 
zarżniętej krowie, 
ale Brentwood miał przecie ręce. Tarzał się, przewracał po trawie, mocował z 
nieszczęsnym 
cielęciem, dopóki go nie zadusił. Wrzuciliśmy zdobycz do samochodu, nakryli 
płaszczem i 
ruszyli w stronę miasta. Ale był to ledwie początek łańcucha nieszczęść. 
Niebawem pękła opona. 
Oczywiście nie można było jej naprawić, a że zmierzch zapadał, porzuciliśmy 
samochód. 
Brentwood szedł pierwszy. Potykał się i sapał. Na ramionach niósł cielę owinięte 
płaszczem. 
Dźwigaliśmy je na zmianę śmiertelnie zmęczeni. Wreszcie zbłądziliśmy i po kilku 
godzinach 
wędrówki i mordęgi napotkaliśmy bandę włóczęgów. Nie była to straż porządkowa 
strajkujących, ale jacyś zgłodniali awanturnicy. W każdym razie im dostało się 
cielę, a nam tęgie 
lanie. Przez całą dalszą drogę Brentwood złościł się jak szalony. Wyglądał 
zresztą jak szaleniec, 
bo miał ubranie w strzępach, spuchnięty nos, podbite oczy.
Wkrótce skończyła się grabież krów. Generał Folsom wysłał na wieś patrole i 
zarekwirował 
wszystko bydło, a wojsko przy pomocy milicji* zjadło lwią część zdobytego mięsa. 
Trudno winić 
generała Folsoma. Obowiązkiem jego było utrzymywanie spokoju i porządku, że zaś 
utrzymywał 
go dzięki żołnierzom, ich przede wszystkim musiał karmić.
W tym samym mniej więcej czasie wybuchła wielka panika. Ucieczkę zapoczątkowały 
klasy 
posiadające, lecz zaraza udzieliła się szybko mieszkańcom slumsów, którzy w 
dzikim popłochu 
zaczęli opuszczać miasto. Generał Folsom był zadowolony. Oceniał z grubsza, iż 
dwieście 
tysięcy gąb ubyło z San Francisco, co w pewnej mierze ułatwiło problem 
wyżywienia. Dobrze 
pamiętam ów dzień. Rano zjadłem kromkę czerstwego chleba. Połowę popołudnia 
przestałem w 
kolejce i o zmroku wróciłem do domu przygnębiony i strudzony, lecz z kwartą ryżu 
i kawałkiem 
boczku. Otworzył mi Brown. Miał zrozpaczoną, wystraszoną minę. Poinformował 
mnie, że cała 
służba uciekła. Tylko on został. Wzruszyła mnie ta wierność, kiedy zaś 
dowiedziałem się, że 
Brown przez cały dzień nic nie miał w ustach, podzieliłem się z nim zdobyczą. 
Ugotowaliśmy 
połowę ryżu i usmażyli połowę boczku. Podzieliliśmy się sprawiedliwie, a resztę 
schowaliśmy na 
jutrzejsze śniadanie. Głodny poszedłem do łóżka i przez całą noc przewracałem 
się z boku na 
bok. Nazajutrz stwierdziłem, że Brown uciekł i co gorsza ukradł zachowaną 
przezornie cząstkę 
boczku i ryżu.
Tego dnia rano zebrała się w klubie garstka ludzi przygnębionych. Służby nie 
było. Ostatni 
lokaj przepadł. Przepadły również srebra i wnet dowiedziałem się, dokąd 
powędrowały. Nie 
zabrała ich służba, bo uprzedzili ją członkowie klubu. Metoda wykorzystywania 
sreber była 
zupełnie prosta. W dzielnicy położonej na południe od Market Street, a 
zamieszkałej przez 
ludność robotniczą, skrzętne gospodynie wydawały smaczne, obfite posiłki w 
zamian za srebra. 
Co tchu wróciłem do domu, ale cóż, moja zastawa zniknęła. Został tylko ciężki, 
kuty dzban. 
Owinąłem go w papier i poniosłem w stronę Market Street.
Z pełnym brzuchem poczułem się znacznie lepiej, wróciłem więc do klubu, aby 
wybadać, czy 
w sytuacji nie nastąpiły zmiany. Na schodach spotkałem Hanovera, Collinsa i 
Dakona. 
Powiedzieli, że nikogo nie ma w salonach, i zaprosili mnie do kompanii. 
Zamierzali opuścić 
konno San Francisco. Dakon chętnie zaproponował mi wierzchowca, był bowiem 
właścicielem 
słynnej czwórki, którą pragnął ocalić, a generał Folsom ostrzegł go poufnie, że 
jutro wszystkie 
pozostałe w mieście konie zostaną zarekwirowane na rzeź. Prawdę mówiąc zostało 
ich niewiele, 
bo dziesiątki tysięcy wypędzono na wieś, kiedy w pierwszych dniach strajku 
zabrakło paszy. 
Dobrze pamiętam, jak Birdall, właściciel wielkiego przedsiębiorstwa 
transportowego, wypuścił 
na swobodę trzysta pociągowych perszeronów. Wartość ich — licząc przeciętnie po 
pięćset 
dolarów — wynosiła sto pięćdziesiąt tysięcy. Birdall miał zrazu nadzieję, że po 
zakończeniu 
strajku odzyska znaczną część żywego inwentarza, nigdy jednak nie zobaczył ani 
jednego konia. 
Wszystkie zostały zjedzone przez hordy umykające z San Francisco. Rozpoczynało 
się już 
zabijanie na mięso koni i mułów wojskowych.
Na szczęście stajnia Dakona była obficie zaopatrzona w siano i owies. Kiedy 
udało nam się 
osiodłać cztery konie, przekonaliśmy się, że są w dobrej formie i wesołe, choć 
nieprzywykłe do 
chodzenia pod wierzch. Gdyśmy tak jechali ulicami, wspominałem San Francisco z 
czasów 
wielkiego trzęsienia ziemi, lecz przed oczyma miałem widok nieporównanie 
żałośniejszy. Tym 
razem nie zawinił żywiołowy kataklizm, lecz sroga tyrania związków zawodowych. 
Minęliśmy 
Union Street oraz dzielnicę teatrów, hoteli i wielkich sklepów. Ulice były 
wyludnione. Tu i 
ówdzie stały samochody, porzucone tam, gdzie się popsuły lub gdzie zabrakło 
paliwa. Wszelkie 
życie zamarło. Niekiedy tylko spotykaliśmy policjantów, a żołnierze stali na 
warcie przed 
bankami i gmachami publicznymi. Raz natknęliśmy się na funkcjonariusza NLP, 
który rozlepiał 
najświeższą proklamację. Przystanęliśmy, aby ją odczytać.
„Zachowujemy ład podczas strajku i zachowamy go do końca. Koniec strajku 
nastąpi, kiedy 
spełnione zostaną nasze żądania, a stanie się to wówczas, gdy głodem zmusimy 
pracodawców do 
uległości, tak jak oni często zmuszali nas do uległości głodem”.
— To słowa Messenera — powiedział Collins. — Jeżeli o mnie chodzi, gotówem 
poddać się 
choćby zaraz, tylko oni nie dają ku temu możliwości. Od wieków nie jadłem 
przyzwoitego 
obiadu. Ciekawe, jak smakuje konina?
Wkrótce zatrzymaliśmy się znowu przed inną proklamacją: „Kiedy uznamy, że 
pracodawcy 
gotowi są do kapitulacji, otworzymy urzędy telegraficzne i pozwolimy porozumieć 
się 
przedstawicielom wszystkich stowarzyszeń pracodawców w Stanach Zjednoczonych. 
Ale 
nadawać można będzie jedynie telegramy tyczące warunków pokojowych”.
Jadąc dalej minęliśmy Market Street i zapuścili się w dzielnice robotnicze. 
Tutaj miasto nie 
było wyludnione. Członkowie NLP stali przy furtkach swoich domków lub gromadkami 
spacerowali po chodnikach. Dokoła swawoliły wesołe, dobrze odżywione dzieci, a 
zażywne 
kumoszki gawędziły na progach. Wszyscy przyglądali się nam ironicznie. Małe 
dzieci biegły za 
nami z krzykiem:
— Hej, panie, panie, nie głodnyś przypadkiem?
Jakaś kobieta z niemowlęciem przy piersi zawołała pod adresem Dakona:
— Panie grubas! Dam ci żreć za twoją chabetę. Posłuchaj: szynka, ziemniaki, 
galaretka 
porzeczkowa, biały chleb, masło z puszki i dwa kubki kawy!
— Czy zauważyłeś — zwrócił się do mnie Hanover — że od kilku dni ani jeden pies 
nie 
wałęsa się po ulicach?
Zauważyć to zauważyłem, ale dotychczas nie myślałem o tym. Tak! Najwyższy czas 
uciekać z 
nieszczęsnego miasta! Wreszcie odnaleźliśmy szosę do San Bruno i ruszyli na 
południe. W 
pobliżu Menlo miałem letnią rezydencję, która stanowiła cel naszej podróży. 
Niebawem jednak 
zaczęliśmy dochodzić do wniosku, że wieś jest bez porównania gorsza i 
niebezpieczniejsza niż 
miasto. W San Francisco ład utrzymywało wojsko, a także patrole porządkowe NLP. 
Na wsi 
panowała kompletna anarchia. Dwieście tysięcy ludzi uciekło z San Francisco, na 
każdym zaś 
kroku rzucały się w oczy dowody, iż ucieczka ta przypominała w skutkach 
szarańczę. Wszystko 
zmiotła do czysta. Wokół widać było ślady rabunku i krwawych utarczek. Od czasu 
do czasu 
mijaliśmy leżące przy szosie trupy albo poczerniałe zgliszcza farmerskich domów. 
Ogrodzenia 
były poprzewracane, zbiory, zdeptane nogami tłumu. Wygłodniała zgraja 
splądrowała do cna 
ogrody warzywne, wyrżnęła drób i cały żywy inwentarz wieśniaków. Tak działo się 
wzdłuż 
wszystkich głównych szlaków wiodących z San Francisco. Gdzieniegdzie, z dala od 
dróg, 
farmerzy nie dopuszczali napastników i ze strzelbą lub rewolwerem w ręku 
skutecznie bronili 
mienia. Ci odpędzali nas i nie chcieli nawet rozpoczynać pertraktacji. Należy 
wspomnieć, iż 
wszystkie spustoszenia były dziełem ludności slumsów i klas posiadających. 
Świetnie 
zaopatrzeni w żywność członkowie NLP spokojnie siedzieli w domach i nie ruszali 
się z miast.
Na samym początku podróży otrzymaliśmy wymowny dowód, jak beznadziejnie 
przedstawia 
się sytuacja. Po prawej stronie szosy usłyszeliśmy wrzaski i strzelaninę. 
Pociski zaczęły świstać 
niepokojąco blisko. Rozległ się tętent w pobliskich zaroślach. Wspaniały kary 
perszeron 
przemknął przed nami w poprzek szosy i zniknął w lasku. Ledwie zdążyliśmy 
zauważyć, że koń 
kulał i krwawił. Ścigali go trzej wojskowi. Polowanie nie ustawało z lewej 
strony drogi. 
Słyszeliśmy głosy nawołujących się wzajem łowców. Czwarty żołnierz utykając 
wyszedł z 
gąszczu, usiadł na przydrożnym kamieniu i zaczął ocierać spocone czoło.
Milicja — szepnął Dakon. — Dezerterzy.
Drab uśmiechnął się do nas krzywo i zażądał zapałek. Na pytanie Dakona, co się 
właściwie 
dzieje, udzielił informacji, że milicjanci dezerterują.
— Nie ma co żreć — wyjaśnił. — Karmi się teraz tylko regularne wojsko.
Później dowiedzieliśmy się od niego, że z wojskowego więzienia na wyspie 
Alcatraz 
wypuszczono na wolność wszystkich więźniów, bo już nie było ich czym karmić.
Do końca życia nie zapomnę następnego widoku, który rzucił się nam w oczy. 
Natknęliśmy 
się na niego z bliska na zakręcie szosy. Nad naszymi głowami wznosiło się 
sklepienie z konarów. 
Promienie słońca przeciekały między gałązkami. Wokół fruwały motyle, a z 
sąsiednich pól 
dochodził śpiew skowronków. Na zakręcie drogi stał wielki samochód turystyczny. 
W nim i 
dokoła niego leżało kilka trupów. Ponury obraz mówił sam za siebie. Pasażerowie 
samochodu 
umykali z miasta, lecz zostali zaatakowani przez bandę włóczęgów, zapewne 
mieszkańców 
slumsów. Zdarzyło się to nie dalej niż przed dwudziestu czterema godzinami. 
Przyczynę napaści 
wyjaśniły aż nadto dobitnie świeżo otwarte puszki po konserwach mięsnych i 
owocowych. 
Dakon obejrzał zwłoki.
— Tak mi się zdawało — powiedział. — Nieraz jeździłem tym wozem. Cóż… To 
Perriton… 
Perriton z całą rodziną. Teraz, moi drodzy, musimy dobrze na siebie uważać.
— Dlaczego? — zdziwiłem się. — Przecież nie mamy zapasów, które mogłyby 
sprowokować 
napaść.
Dakon wskazał palcem mojego wierzchowca. Zrozumiałem, co miał na myśli.
Następnego dnia rano koń Dakona zgubił podkowę. Delikatne kopyto pękało i koło 
południa 
biedne zwierzę zaczęło kuleć. Właściciel nie mógł na nim jechać, a za nic nie 
chciał go porzucić. 
Wreszcie nakłonił nas, byśmy we trzech ruszyli w dalszą drogę. Dakon miał 
poprowadzić konia i 
dogonić nas w mojej wiejskiej siedzibie. Rozmawialiśmy z nim wtedy po raz 
ostatni i nie 
dowiedzieliśmy się nigdy, w jakich okolicznościach zginął.
O pierwszej po południu dowlekliśmy się do Menlo albo raczej do miejsca, na 
którym było 
Menlo. Zastaliśmy ruiny. Wszędzie leżały trupy. Pożar strawił miasto — zarówno 
dzielnicę 
handlową jak i mieszkalną. Gdzieniegdzie stały nietknięte domy, ale nie można 
było wejść w 
porozumienie z ich mieszkańcami. Kiedy przysuwaliśmy się zbyt blisko, strzelano 
do nas. 
Wreszcie spotkaliśmy kobietę, która rozgrzebywała dymiące pogorzelisko swojego 
domku. 
Powiedziała nam, że pierwszy szturm miał za cel sklepy i magazyny. Kiedy mówiła, 
wyobrażałem sobie rozszalały, wyjący, zgłodniały motłoch, który rzucił się na 
nieliczną ludność 
miasteczka. Milionerzy i nędzarze walczyli ramię w ramię, żeby zdobyć jadło, a 
kiedy je zdobyli, 
walczyli dalej między sobą. Dowiedzieliśmy się również, że pobliskie miasto Palo 
Alto i 
Uniwersytet Stanfordzki zostały zniszczone w podobny sposób. Przed nami ciągnęła 
się 
spustoszona, złupiona okolica. Niewątpliwie najrozumniej było zboczyć z drogi i 
pojechać do 
mojej letniej rezydencji. Leżała o trzy mile na zachód, utajona wśród pagórków.
Niebawem jednak zobaczyliśmy, że ślady najazdu nie ograniczają się do głównych 
szlaków. 
Przednia straż emigrującej z San Francisco zgrai trzymała się wprawdzie szos i 
grabiła leżące po 
drodze miasteczka, lecz następne fale rozlewały się szeroko i niby olbrzymia 
miotła wymiatały 
całą okolicę. Mój dom, zbudowany z betonu, cegły i dachówki, uniknął pożogi. Był 
jednak 
ogołocony do czysta. W wiatraku znaleźliśmy ciało ogrodnika leżące pośród wielu 
pustych gilz 
karabinowych. Musiał się dzielnie bronić. Nie mogliśmy wszakże odnaleźć śladów 
dwóch moich 
parobków — Włochów — ani też gospodyni i jej męża. Zginęło wszystko, co było 
żywe. Ofiarą 
napastników padły cielęta, źrebaki, cały rasowy drób, zarodowa stajnia i obora. 
Kuchnia i 
kominki w pokojach, gdzie motłoch przygotowywał ucztę, wyglądały niczym 
śmietniska. Liczne 
ślady po ogniskach rozłożonych w sąsiedztwie domu świadczyły, że obozowały tu i 
nocowały 
wielkie tłumy. Czego nie pożarły na miejscu, zabrały ze sobą. Dla nas nie 
zostało ni kąska.
Przez resztę nocy daremnie czekaliśmy Dakona, rano zaś odpędziliśmy ogniem 
rewolwerowym kilku maruderów. Potem zabiliśmy jednego konia i zachowali na 
później nie 
zjedzone od razu mięso. Pod wieczór Collins wyszedł na spacer, ale nie wrócił. 
Przepełniło to 
czarę goryczy Hanovera. Koniecznie chciał umykać natychmiast i z wielkim trudem 
przekonałem 
go, by doczekał świtu. Jeżeli o mnie chodzi, byłem zdania, iż zbliża się koniec 
strajku 
generalnego, postanowiłem więc wracać do San Francisco. Rano rozstałem się z 
towarzyszem. 
Hanover przytroczył do siodła pięćdziesiąt funtów koniny i pojechał dalej na 
południe, ja zaś 
zaopatrzony podobnie ruszyłem ku północy. Mały Hanover wywinął się szczęśliwie i 
jak mi 
wiadomo, do końca życia zanudzał każdego, kto chciał słuchać, opowieściami o 
swych 
niezwykłych przygodach.
W powrotnej drodze dotarłem do Belmont, gdzie trzej milicjanci ograbili mnie z 
zapasu 
koniny. Przy sposobności powiedzieli mi, że sytuacja jest bez zmian, albo raczej 
zmienia się na 
gorsze. NLP ma nieprzebrane zapasy żywności ukryte w bezpiecznych miejscach, 
toteż 
strajkujący potrafią wytrwać jeszcze miesiące. Ruszyłem dalej i dojechałem do 
Baden, tam 
jednak kilkunastu drabów odebrało mi konia. Dwaj z nich mieli na sobie mundury 
policji z San 
Francisco, resztę bandy stanowiło regularne wojsko. Nie wróżyło to nic dobrego. 
Niewątpliwie 
zapanowała rozpaczliwa sytuacja, skoro żołnierze poczęli dezerterować. Kiedy 
poszedłem dalej, 
na własnych nogach, płonął już ogień, a ostatni koń z czwórki Dakona leżał 
zarżnięty na ziemi.
Na szczęście skręciłem nogę w kostce i zawlokłem się tylko do południowych 
krańców San 
Francisco. Całą noc przeleżałem w jakiejś szopie dygocąc z zimna, a zarazem 
płonąc od 
gorączki. Spędziłem tam dwie doby, zbyt chory, żeby się ruszyć. Wreszcie 
półprzytomny, 
obolały zaimprowizowałem kule i pokuśtykałem w stronę miasta. Osłabłem zupełnie, 
bo od 
trzech dni nie miałem nic w ustach. Był to koszmarny dzień udręki i grozy. Jak 
we śnie mijałem 
setki żołnierzy ciągnących bezładnie w przeciwnym kierunku, a także wielu 
policjantów z 
rodzinami, zorganizowanych dla bezpieczeństwa w liczne bandy.
Wchodząc do miasta przypomniałem sobie robotnicze mieszkanie, w którym 
przehandlowałem srebrny dzbanek. Głód pogonił mnie w tamtą stronę. Zapadł 
zmierzch, kiedy 
trafiłem do celu wędrówki. Obszedłem domek boczną ścieżką i przywlokłem się do 
kuchennych 
schodów, lecz tam opuściły mnie siły. Zdążyłem tylko dźwignąć kulę i zastukać do 
drzwi. 
Później musiałem zemdleć, gdyż ocknąłem się dopiero w kuchni. Twarz miałem 
zbryzganą 
wodą, a ktoś lał mi whisky w gardło. Zakrztusiłem się. Zacząłem pluć. Próbowałem 
dobyć głosu. 
Jąkałem, że nie mam dziś srebrnego dzbana, jeżeli jednak dostanę coś do 
jedzenia, hojnie 
odwdzięczę się w przyszłości. Ale gospodyni przerwała mi wpół słowa:
— Jak to, biedaku? O niczym nie słyszałeś? Dziś po południu odwołano strajk. 
Naturalnie, 
damy ci coś do jedzenia.
Zaczęła się krzątać. Otworzyła puszkę boczku i miała zamiar rzucić go na 
patelnię.
— Proszę mi dać trochę… zaraz… — jęknąłem i zjadłem plaster surowego bekonu z 
chlebem 
słuchając męża gościnnej niewiasty, który opowiadał, iż warunki NLP zostały 
przyjęte. Telegraf 
zaczął działać wczesnym popołudniem. Zjednoczenia pracodawców poddały się jak 
kraj długi i 
szeroki. W San Francisco nie uchował się wprawdzie nikt z pracodawców, lecz 
generał Folsom 
zabrał głos w ich imieniu. Pociągi i statki ruszą jutro rano. Ruszy też wszystko 
inne niezwłocznie 
po ustanowieniu nowego systemu.
Taki był koniec strajku generalnego; drugiego nie chciałbym oglądać, póki życia. 
To gorsze 
niż wojna. Strajk generalny to okrucieństwo i niemoralność, sądzę więc, że umysł 
ludzki 
powinien wynaleźć mądrzejszy sposób rozwiązywania konfliktów gospodarczych. 
Harrison do 
dziś jest moim kierowcą. Jeden z warunków NLP głosił, że wszyscy strajkujący 
muszą zostać na 
dawnych posadach. Brown nie wrócił, lecz reszta służby pracuje nadal w moim 
domu. Zrazu 
litowałem się nad biedakami, bo chociaż czmychnęli z zapasami żywności i 
srebrem, zmusiły ich 
do tego wyjątkowo trudne warunki. Później nie mogłem odprawić służących. Wszyscy 
przystąpili do związku powołanego do życia przez NLP.
Tyrania zorganizowanego świata pracy przekracza wszelkie granice ludzkiej 
wytrzymałości. 
Trzeba jej jakoś zaradzić.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
PRAWNUK MCCOYA
„Pireneje”, których żelazne burty wpierał głęboko w wodę ładunek pszenicy, 
kolebały się 
leniwie, co ułatwiało zadanie człowiekowi wdrapującemu się na pokład z małej 
łódki. Gdy jego 
oczy zrównały się z nadburciem, tak że mógł przez nie zajrzeć, doznał wrażenia, 
iż widzi 
leciutki, niemal niedostrzegalny opar. Było to coś na kształt woalu, jakiejś 
błony zacierającej 
kontury, która nagle rozpostarła mu się przed oczyma. Zapragnął odsunąć się i w 
tejże chwili 
pomyślał, iż się starzeje i pora już posłać do San Francisco po okulary.
Przełazi przez poręcz nadburcia i rzucił w górę spojrzenie na śmigłe maszty, a 
potem na 
pompy. Były nieczynne. Pozornie nic nie zagrażało wielkiemu statkowi, więc 
przybysz zar 
stanowił się, czemu wywieszono sygnał niebezpieczeństwa. Pomyślał o swoich 
szczęśliwych 
wyspiarzach i w duchu zapragnął, aby to nie była zaraza. A może na statku 
wyczerpała się woda 
lub żywność?
Uścisnął rękę kapitanowi, którego wycieńczona twarz i zatroskane oczy nie taiły 
bynajmniej, 
iż dzieje się coś złego. W tej samej chwili nowoprzybyły uświadomił sobie, że 
wyczuwa lekką, 
nieokreśloną woń. Wydała mu się podobna do zapachu przypalonego chleba, lecz 
była nieco 
odmienna.
Rozejrzał się ciekawie wokoło. O dwadzieścia stóp od niego marynarz z widocznym 
na 
twarzy znużeniem uszczelniał deski pokładu. Kiedy przybyły zatrzymał wzrok na 
tym człowieku, 
spostrzegł, że nagle spod jego rąk wymknęła się wątła spirala dymu, która 
zwinęła się, zakręciła i 
znikła. W tej chwili stał już na pokładzie. Bosymi stopami wyczuł niewyraźne 
ciepło, które 
szybko przeniknęło wskroś zrogowaciałej skóry na podeszwach. Teraz już wiedział, 
jakiego 
rodzaju nieszczęście nawiedziło ów okręt. Wzrok jego powędrował szybko ku 
dziobowi, gdzie 
zebrali się wszyscy majtkowie, których znękane twarze zwrócone były wyczekująco 
ku niemu. 
Spojrzenie jego wilgotnych, piwnych oczu przesunęło się po marynarzach jak 
błogosławieństwo, 
niosąc im ukojenie, rzekłbyś, spowijając ich w szatę bezmiernego spokoju.
— Od jak dawna ten statek się pali, kapitanie? — zapytał głosem tak delikatnym i 
spokojnym, 
że przypominał gruchanie gołębia.
Zrazu i na kapitana podziałały spokój i pogoda spływające nań z owego głosu, 
lecz potem 
targnęła nim świadomość tego, co przeszedł, co jeszcze miał przejść, toteż uczuł 
niechęć. Jakim 
prawem ten oberwany włóczęga nadbrzeżny, w portkach z ordynarnego drelichu i w 
bawełnianej 
koszuli, nasuwa jemu i jego znękanej, wyczerpanej duszy myśl o spokoju i 
pogodzie? Kapitan 
tego nie wyrozumował, jedynie podświadome wzruszenie spowodowało jego urazę.
— Piętnaście dni — odpowiedział krótko. — Kim pan jesteś?
— Moje nazwisko: McCoy — udzielono mu odpowiedzi tonem, który tchnął łagodnością 
i 
współczuciem.
— To pan jest pilotem?
McCoy przeniósł błogosławieństwo swego spojrzenia na rosłego, barczystego 
mężczyznę o 
wynędzniałej, nie ogolonej twarzy, który stanął przy kapitanie.
— Jestem pilotem jak każdy inny — odpowiedział. — My tutaj wszyscy jesteśmy 
pilotami, 
kapitanie; znam każdy zakątek tych wód.
Kapitan był wyraźnie zniecierpliwiony.
— Chcę się zobaczyć z jakimś przedstawicielem władz. Chcę z nim porozmawiać, i 
to diablo 
szybko.
— W takim razie również się nadam do tego.
Znów ta zdradziecka nuta spokoju, a tu okręt gorzeje wściekle pod stopami! Brwi 
kapitana 
uniosły się niecierpliwie, nerwowo, a pięść zacisnęła, jak gdyby miał nią zadać 
cios.
— Kimże pan jesteś, u diabła? — zapytał.
— Jestem tu najwyższym urzędnikiem administracyjnym i sądowym — brzmiała 
odpowiedź 
udzielona głosem, który był wciąż najmiększym i najdelikatniejszym w świecie.
Rosły, barczysty mężczyzna wybuchnął szorstkim śmiechem wynikającym częściowo z 
rozbawienia, lecz głównie z roztrzęsionych nerwów. Zarówno on, jak i kapitan 
spojrzeli na 
McCoya z niedowierzaniem i zdumieniem. Było czymś niepojętym, żeby ten bosy 
włóczęga 
piastował tak górnie brzmiące godności. Rozpięta bawełniana koszula ukazywała 
posiwiałą pierś 
oraz brak jakiejkolwiek bielizny pod spodem. Spod wytartego słomianego kapelusza 
wymykały 
się skołtunione, szpakowate włosy. Nie przystrzygana, patriarchalna broda 
spadała aż na piersi. 
Za dwa szylingi można by na pierwszej lepszej tandecie wyposażyć tego człowieka 
we wszystko, 
co miał na sobie, kiedy tak stał przed nimi.
— Jesteś pan jakimś krewnym tego McCoya z ,,Bounty”?* — spytał kapitan.
— To był mój pradziad.
— O! — powiedział kapitan, po czym zreflektował się. — Nazywam się Davenport, a 
to jest 
mój pierwszy oficer, pan Konig.
Uścisnęli sobie dłonie.
— No, a teraz przejdźmy do rzeczy. — Kapitan mówił szybko, przynaglała go bowiem 
konieczność wielkiego pośpiechu. — Pożar na statku trwa od przeszło dwóch 
tygodni. Każdej 
chwili może się tu rozpętać piekło. Dlatego przypłynąłem na Pitcairn. Chcę 
osadzić statek na 
piasku albo wpuścić do środka wodę, żeby uratować kadłub.
— W takim razie popełnił pan błąd, kapitanie — rzekł McCoy. — Powinien pan był 
płynąć na 
Mangarevę. Jest tam wspaniała plaża nad laguną, a woda spokojna jak sadzawka.
— Ale przecież jesteśmy już tutaj, nie? — rzekł pierwszy oficer. — To 
najważniejsze. 
Jesteśmy tu i coś musimy zrobić.
McCoy uprzejmie potrząsnął głową.
— Tu nie da się nic zrobić. Nie ma plaży. Nie ma nawet gdzie zakotwiczyć okrętu.
— Bujda! — rzekł oficer. — Bujda! — powtórzył głośno, gdy kapitan począł mu 
dawać 
znaki, by się wyrażał oględniej. — Nie gadaj mi pan takich rzeczy. Gdzież w 
takim razie 
trzymacie własne statki — wasze szkunery, kutry, czy co tam macie? No? 
Odpowiadaj pan!
McCoy uśmiechnął się równie łagodnie, jak mówił. Uśmiech jego był niby 
pieszczota, uścisk, 
w którym zamykał wyczerpanego oficera, usiłując przelać nań pokój i wytchnienie 
z własnej, 
niezamąconej duszy.
— Nie mamy szkunera ani kutra — odpowiedział. — A czółna wciągamy na urwisko.
— Chciałbym to zobaczyć — parsknął drwiąco oficer. — Jakże więc dostajecie się 
na inne 
wyspy, co? No, powiedz pan!
— Nie dostajemy się wcale. Zdarza się, że ja gdzieś popłynę jako gubernator 
Pitcairn. Kiedy 
byłem młodszy, sporo podróżowałem — czasami na handlowych szkunerach, ale 
najczęściej na 
misjonarskim brygu. Teraz jednakże nie ma go już i jesteśmy uzależnieni od 
przepływających 
statków. Bywało, że i sześć odwiedziło nas w ciągu roku. Kiedy indziej znów 
mijał rok i więcej, 
a żaden okręt tędy nie przechodził. Wasz jest pierwszym od siedmiu miesięcy.
— I pan chce mi wmówić… — zaczął oficer.
Kapitan Davenport wtrącił się jednak do rozmowy.
— Dość tego. Tracimy czas. Cóż więc należy zrobić, panie McCoy?
Stary mężczyzna obrócił w stronę lądu swe piwne oczy, słodkie jak u kobiety, 
kapitan zaś i 
pierwszy oficer podążyli za jego spojrzeniem, które przeniosło się z samotnej 
skały Pitcairn na 
załogę stłoczoną u dziobu i trwożnie oczekującą oznajmienia decyzji. McCoy nie 
śpieszył się. 
Rozmyślał spokojnie, powoli, krok za krokiem, z ową pewnością, jaka cechuje 
umysł, którego 
nigdy nie udręczyło i nie sponiewierało życie.
— Wiatr teraz jest słaby — powiedział wreszcie. — Na zachód płynie silny prąd.
— Dlatego właśnie poszliśmy na zawietrzną — przerwał kapitan pragnąc wykazać swą 
biegłość żeglarską.,
— Tak, to właśnie zniosło was na zawietrzną — ciągnął McCoy. — No cóż, dziś nie 
możecie 
walczyć z tym prądem. A gdybyście nawet mogli, to i tak nie ma plaży. Wasz 
statek jest 
przeznaczony na stracenie.
Przerwał, a kapitan i oficer spojrzeli rozpaczliwie po sobie.
— Ale ja panu powiem, co można zrobić. Dziś około północy bryza się wzmocni — 
widzi pan 
te strzępy obłoków i chmury po nawietrznej, o tam, za cyplem? Stamtąd przyjdzie, 
prosto z 
południowego wschodu. Do Mangarevy jest trzysta mil. Bierzcie kurs na tę wyspę. 
Jest tam 
piękne łożysko dla waszego statku.
Oficer potrząsnął głową.
— Chodźmy do kajuty i popatrzmy na mapę — rzekł kapitan.
W szczelnej kajucie owionęło McCoya duszne, zatrute powietrze. Zbłąkane wyziewy 
niewidzialnych gazów gryzły go w oczy, które poczęły piec. Podłoga była jeszcze 
gorętsza, 
rozgrzana niemal nieznośnie dla jego bosych stóp. Pot spływał mu po ciele. 
Rozejrzał się prawie 
ze strachem. Ten jadowity, wewnętrzny upał był zdumiewający. Wydawało się cudem, 
że kajuta 
nie stoi w płomieniach. McCoy miał wrażenie, iż przebywa w olbrzymim piecu do 
chleba, gdzie 
żar może każdej chwili wzmóc się i zwęglić go jak źdźbło trawy. Kiedy podniósł 
nogę i potarł o 
spodnie rozprażoną podeszwę stopy, oficer wybuchnął dzikim, szyderczym śmiechem.
— Przedpokój piekieł! — zawołał. — Samo piekło jest wprost pod pańskimi stopami.
— Gorąco! — wykrzyknął mimowolnie McCoy ocierając twarz bandanową* chustką.
— Tu jest Mangareva — powiedział kapitan pochylając się nad stołem i wskazując 
czarny 
punkcik, który widniał wśród białej pustki mapy. — A tutaj, bliżej, jest inna 
wyspa. Może by do 
niej dopłynąć?
McCoy nie spojrzał na mapę.
— To Crescent — odparł. — Jest nie zamieszkana i wystaje zaledwie o parę stóp 
nad wodę. 
Ma lagunę, ale bez wejścia. Nie, Mangareva jest najbliższym miejscem odpowiednim 
dla 
waszych celów.
— A więc niech będzie Mangareva — zawyrokował kapitan Davenport przerywając 
pomruki 
protestu, które wydawał oficer. — Niech pan zbierze załogę na rufie, panie 
Konig.
Marynarze usłuchali rozkazu i z trudem powłócząc nogami po pokładzie, usilnie 
starali się 
pośpieszyć. W każdym ich ruchu widoczne było wyczerpanie. Z kambuza* wyszedł 
kucharz 
chcąc także posłuchać, przy nim zaś plątał się chłopiec okrętowy.
Kiedy kapitan Davenport wyjaśnił sytuację i obwieścił o swoim zamiarze płynięcia 
na 
Mangarevę, wybuchła wrzawa. Wskroś zgiełku gardłowych głosów przedzierały się 
nieartykułowane krzyki wściekłości, tu i ówdzie wyraźne przekleństwo, jakieś 
słowo czy zdanie. 
Przenikliwy głos cockneya* wzbił się i na chwilę zapanował nad innymi.
— O rany! Piętnaście dni było się w piekle, a ten chce, żebyśmy z tym pływającym 
piekłem 
znów zasuwali na morze!
Kapitan nie mógł ich opanować, ale obecność łagodnego McCoya najwyraźniej 
poskramiała i 
uspokajała marynarzy, albowiem pomruki oraz przekleństwa jęły przycichać, aż 
wreszcie cała 
załoga z wyjątkiem paru ludzi, którzy zwracali na kapitana zaniepokojone 
spojrzenia, popatrzała 
tęsknie, milcząco na okryte zielenią wzgórza oraz urwiste brzegi Pitcairn.
Słodki niczym wiosenny powiew był głos McCoya:
— Kapitanie, jak mi się zdawało, niektórzy ludzie mówili, że umierają z głodu.
— Owszem — brzmiała odpowiedź. — Tak jest rzeczywiście. Od dwóch dni nie miałem 
nic 
w ustach oprócz suchara i kawałka łososia. Wydzielamy sobie racje żywności. 
Widzi pan, 
kiedyśmy zauważyli ogień, natychmiast zamknęliśmy luki*, żeby go zdusić. I wtedy 
dopiero 
przekonaliśmy się, jak mało jedzenia zostało w spiżarni. Ale już było za późno. 
Nie śmieliśmy 
włamać się do ładowni. Czy jestem głodny? Równie głodny jak oni.
Znowu przemówił do ludzi i znowu ozwał się gardłowy pomruk i przekleństwa, a 
twarze 
wykrzywiły się konwulsyjnie, iście zwierzęcą wściekłością. Do kapitana podeszli 
drugi i trzeci 
oficer i obaj stanęli tuż za nim na krawędzi rufy. Twarze mieli martwe i 
pozbawione wyrazu; 
wydawało się, że przede wszystkim nudzi ich ten bunt załogi.
Kapitan Davenport spojrzał pytająco na pierwszego oficera, ten jednak wzruszył 
ramionami na 
znak bezradności.
— Widzi pan? — ozwał się kapitan do McCoya. — Nie można zmusić marynarzy, by 
porzucili bezpieczny ląd i wędrowali po morzu na płonącym okręcie. Od przeszło 
dwóch tygodni 
jest dla nich pływającą trumną. Są wykończeni, zgłodniali i mają go dosyć. 
Zawijamy do 
Pitcairn!
Jednakże wiatr był słaby, dno „Pirenejów” oblepione wodorostami i statek nie 
mógł walczyć z 
silnym zachodnim prądem. Po upływie dwóch godzin utracił trzy mile. Marynarze 
uwijali się 
zaciekle, jak gdyby mogli siłą zmusić „Pireneje” do pokonania przeciwnych 
żywiołów. Mimo to 
okręt nieustannie znosiło na zachód, to lewym, to prawym halsem*. Kapitan 
kroczył niespokojnie 
tam i z powrotem; od czasu do czasu przystawał, by rzucić badawcze spojrzenie na 
snujące się 
smużki dymu i wykryć, z którego miejsca pokładu się dobywają. Cieśla okrętowy 
ustawicznie 
wyszukiwał takie miejsca i w miarę możliwości uszczelniał je coraz gruntowniej.
— No, i cóż pan sądzi? — zapytał wreszcie kapitan McCoya, który obserwował 
cieślę z 
dziecinną uwagą i ciekawością w oczach.
McCoy popatrzył w stronę lądu, który znikał w gęstniejącym tumanie.
— Uważam, że lepiej byłoby wziąć kurs na Mangarevę. Przy tej bryzie, która 
nadleci, może 
pan tam dotrzeć jutro wieczorem.
— Ale co będzie, jeżeli ogień wybuchnie? Może się to stać w każdej chwili.
— Miej pan szalupy przygotowane. Ta sama bryza poniesie je na Mangarevę, jeżeli 
statek 
zapali się od spodu.
Kapitan Dayenport namyślał się przez chwilę, a potem McCoy usłyszał pytanie, 
którego nie 
chciał usłyszeć, ale o którym wiedział, że przyjdzie z pewnością.
— Nie mam mapy tej wyspy. Na ogólnej jest to zaledwie punkcik. Nie wiedziałbym, 
gdzie 
szukać wejścia na lagunę. Czy nie popłynąłby pan z nami i nie zapilotował 
statku?
Pogoda McCoya była niezmącona.
— Dobrze, kapitanie — odrzekł z tą samą spokojną beztroską, z jaką przyjąłby 
zaproszenie na 
obiad. — Popłynę z panem na Mangarevę.
Znowu zawezwano załogę i znowu kapitan przemówił do niej z rufy.
— Próbowaliśmy dopłynąć, ale sami widzicie, jak się cofamy. Znosi nas prąd o 
szybkości 
dwóch węzłów. Ten pan jest to wielce szanowny McCoy, najwyższy sędzia i 
gubernator wyspy 
Pitcairn. Popłynie z nami na Mangarevę. Widzicie więc, że sytuacja nie jest zbyt 
niebezpieczna. 
Nie uczyniłby podobnej propozycji, gdyby uważał, że może postradać życie. A 
zresztą 
niezależnie od tego, co nam grozi, skoro sam z własnej woli przyszedł na pokład 
i chce 
zaryzykować, my nie możemy być gorsi. Cóż więc mówicie na Mangarevę?
Tym razem nie było wrzawy. Obecność McCoya, pewność i spokój, które zeń 
promieniowały, 
odniosły skutek. Ludzie poczęli się naradzać przyciszonymi głosami. Krótko się 
przynaglali. 
Decyzję podjęli właściwie jednomyślnie, po czym wypchnęli naprzód cockneya jako 
rzecznika 
załogi. Ów zacny jegomość, przejęty świadomością heroizmu własnego i towarzyszy, 
zawołał z 
błyszczącymi oczyma:
— Niech to licho! Jak on jadzie, jadziem i my!
Załoga przytaknęła mu pomrukiem i ruszyła na dziób.
— Chwileczkę, kapitanie — powiedział McCoy, gdy Davenport obracał się, by wydać 
rozkazy oficerowi. — Najpierw muszę wrócić na ląd.
Konig przystanął niby piorunem rażony i wybałuszył oczy na McCoya, jak gdyby ten 
był 
szaleńcem.
— Na ląd?! — wykrzyknął kapitan. — A po co? Miną ze trzy godziny, nim pan się 
tam 
dostaniesz na swojej łódce!
McCoy zmierzył okiem odległość dzielącą ich od wyspy i kiwnął głową.
— Tak. Teraz jest szósta. Nie dotrę do lądu przed dziewiątą. Nie zdołam zebrać 
ludzi 
wcześniej niż o dziesiątej. Jak w nocy powieje bryza, może pan popłynąć pod 
wiatr i zabrać mnie 
na pokład jutro o świcie.
— W imię rozumu i zdrowego rozsądku! — wybuchnął kapitan. — Na cóż pan chcesz 
zbierać 
ludzi? Czyż pan nie zdajesz sobie sprawy, że mój statek pali się pode mną?
McCoy był spokojny niby morze w czas lata i gniew kapitana nie wywołał na tym 
spokoju 
najlżejszej zmarszczki.
— Owszem, kapitanie — zaszeptał swoim gołębim głosem. — Zdaję sobie sprawę, że 
pański 
okręt płonie. Dlatego właśnie płynę z panem na Mangarevę. Muszę jednakże uzyskać 
na to 
zezwolenie. Taki jest u nas zwyczaj. Wyjazd gubernatora z wyspy to rzecz 
poważna. Wchodzą 
wówczas w rachubę interesy ludności, ma więc ona prawo głosować za przyzwoleniem 
albo 
odmową. Wiem jednak, że mi zezwolą.
— Jesteś pan pewien?
— Zupełnie.
— Jeżeli zatem pan wie, że dadzą to zezwolenie, to po cóż zawracać sobie głowę 
staraniem się 
o nie? Pomyślże pan o zwłoce, jaka stąd wyniknie! Cała noc!
— Taki jest u nas zwyczaj — brzmiała niewzruszona odpowiedź. — Poza tym jestem 
gubernatorem i muszę dać zarządzenia, jak należy prowadzić sprawy wyspy pod moją 
nieobecność.
— Ale podróż do Mangarevy potrwa zaledwie dwadzieścia cztery godziny! — 
zaprotestował 
kapitan. — A jeśli nawet powrót pod wiatr zabierze sześć razy więcej czasu, to i 
tak wrócisz pan 
pod koniec tygodnia.
McCoy uśmiechnął się szeroko, dobrotliwie.
— Bardzo nieliczne statki zawijają na wyspę Pitcairn, a jeśli tak się zdarzy, 
przychodzą 
zazwyczaj z San Francisco lub od przylądka Horn. Będę miał szczęście, jeżeli 
wrócę za sześć 
miesięcy. Może mnie nie być i rok, a nie wykluczone, że będę zmuszony płynąć do 
San 
Francisco, ażeby znaleźć statek, który by mnie przywiózł z powrotem. Mój ojciec 
raz opuścił 
Pitcairn na trzy miesiące, a dwa lata minęły, nim zdołał powrócić. Prócz tego 
brak wam 
żywności. Jeżeli będziecie zmuszeni zejść do szalup, a pogoda się zepsuje, 
upłynie wiele dni, 
zanim dotrzecie do lądu. Jutro rano mogę wam przyprowadzić dwa czółna pełne 
jedzenia. 
Najlepsze będą suszone banany. Jak bryza się wzmoże, płyńcie pod wiatr. Im 
bliżej będziecie, 
tym większy ładunek zdołam wam dostarczyć, Do widzenia.
Wyciągnął rękę. Kapitan potrząsnął nią, lecz wzdragał się ją wypuścić. Przywarł 
do tej dłoni 
niczym tonący marynarz do boi ratunkowej.
— Jakże mogę mieć pewność, że pan rano wróci? — zapytał.
— Właśnie! — wykrzyknął oficer. — Skąd możemy wiedzieć, czy on nie wieje, żeby 
ocalić 
własną skórę?
McCoy milczał. Popatrzył na obu mężczyzn ze słodyczą i dobrotliwością, oficerom 
zaś 
wydało się, iż przemówił do nich przemożny spokój jego ducha.
Kapitan puścił rękę McCoya, a ten, ogarnąwszy po raz ostatni załogę swoim 
błogosławiącym 
spojrzeniem, przelazł przez poręcz nadburcia i opuścił się do swej łódki.
Wiatr wzmógł się i „Pireneje”, mimo zanieczyszczenia dna, posunęły się sześć mil 
na przekór 
zachodniemu prądowi. O świcie, kiedy wyspa Pitcairn znalazła się o trzy mile po 
nawietrznej, 
kapitan Davenport dostrzegł dwa czółna płynące w stronę okrętu. I oto znowu 
McCoy wdrapał 
się po kadłubie i zeskoczył z nadburcia na rozgrzany pokład. Za nim wciągnięto 
liczne paki 
suszonych bananów, z których każda zawinięta była w suche liście.
— A teraz, kapitanie — powiedział McCoy — brasuj pan reje i płyń co sił. Widzi 
pan, ja nie 
jestem nawigatorem — wyjaśnił w kilka minut później, gdy stanął na rufie przy 
kapitanie, który 
przenosił wzrok z masztów na morze, oceniając szybkość „Pirenejów”. — Musi pan 
doprowadzić 
statek na Mangarevę. Kiedy pan dojrzy ląd, ja was zapilotuję na lagunę. Jak 
szybko płyniemy, 
pańskim zdaniem?
— Jedenaście — odparł kapitan Davenport rzuciwszy ostatnie spojrzenie na wodę 
przetaczającą się mimo.
— Jedenaście… Zaraz… jeżeli utrzymamy to tempo, zobaczymy Mangarevę jutro między 
ósmą a dziewiątą rano. O dziesiątej, najpóźniej o jedenastej, osadzę statek na 
plaży. A wtedy 
skończą się pańskie kłopoty.
Kapitanowi wydało się niemal, że nadszedł już ów błogi moment, taka była siła 
przekonywania w McCoyu. Kapitan Davenport, kierując od przeszło dwóch tygodni 
płonącym 
statkiem, żył w straszliwym napięciu i zaczynał uczuwać, że ma już tego dosyć.
Silniejszy podmuch wiatru pchnął go w kark i świsnął koło uszu. Spróbował ocenić 
jego 
natężenie i szybko spojrzał za burtę.
— Wiatr ciągle się wzmaga — oznajmił. — Moja poczciwa krypa robi już w tej 
chwili raczej 
dwanaście niż jedenaście węzłów. Jeżeli to się utrzyma, będziemy wieczorem 
skracali żagle.
Przez cały dzień „Pireneje”, niosąc swój ładunek żywego ognia, parły po 
spienionym morzu. 
Gdy wieczór zapadł, zwinięto bram–żagle i bom–bramsle*; okręt mknął w ciemność, 
a ogromne, 
grzywiaste fale huczały za nim. Pomyślny wiatr wywarł swój skutek; zarówno na 
dziobie, jak i 
na rufie dało się zauważyć pewne odprężenie. W czasie drugiej wieczornej wachty 
jakiś beztroski 
marynarz zanucił piosenkę, gdy zaś ozwało się osiem uderzeń dzwonu, śpiewała już 
cała załoga.
Kapitan Davenport kazał przynieść sobie koce i rozpostrzeć je na daszku kajuty.
— Już zapomniałem, co to jest sen — wyjaśnił McCoyowi. — Jestem zupełnie 
wykończony. 
Ale zbudź mnie pan każdej chwili, jeśli to uznasz za potrzebne.
O trzeciej nad ranem obudziło go delikatne pociąganie za ramię. Siadł szybko, 
opierając się o 
świetlik; był jeszcze otumaniony po twardym śnie. Wiatr wydzwaniał w olinowaniu 
swą pieśń 
bojową, a wściekłe bałwany łomotały o kadłub ,,Pirenejów”. Środek statku nurzał 
się w toni to 
jedną, to drugą burtą, a woda niemal bez przerwy chlustała po śródokręciu. McCoy 
krzyczał coś, 
czego kapitan nie mógł dosłyszeć. Davenport chwycił go więc za ramię i 
przyciągnął do siebie 
tak, że ucho kapitana znalazło się przy wargach McCoya.
— Trzecia godzina — usłyszał głos McCoya jak zawsze gołębi, lecz osobliwie 
stłumiony, jak 
gdyby dolatywał z oddali. — Przepłynęliśmy dwieście pięćdziesiąt mil. Wyspa 
Crescent jest 
tylko o trzydzieści, gdzieś prosto przed nami. Nie ma na niej świateł. Jeżeli 
będziemy dalej 
płynęli, wpadniemy na brzeg i zginiemy razem z okrętem.
— Więc co pan myśli zrobić? Zatrzymać się?
— Właśnie, zatrzymać do świtu. W ten sposób stracimy zaledwie cztery godziny.
Tak więc „Pireneje”, ładowne ogniem, zatrzymały się w miejscu i stawiając opór 
kąśliwej 
wiei, walecznie roztrącały napierające fale. Były jedynie łupiną pełną pożogi, a 
małe drobiny 
ludzkie, rozpaczliwie przywarte do tej łupiny, ze wszystkich sił dopomagały jej 
w walce.
— Ten sztorm jest niezwykły — powiedział McCoy kapitanowi, kiedy schronili się 
do kajuty. 
— O tej porze roku nie powinno go być żadną miarą. Ale pogoda w ogóle jest 
niezwyczajna. 
Pasaty ustały, a teraz dmie prosto z tej strony. — Wyciągnął w ciemność rękę, 
jak gdyby jego 
wzrok potrafił przenikać na setki mil. — To idzie od zachodu. Coś grubszego tam 
się szykuje: 
huragan albo co. Mamy szczęście, że jesteśmy tak daleko na wschód. Ale na razie 
to tylko 
wiaterek — dorzucił. — Nie potrwa długo. O tym mogę pana zapewnić.
O brzasku wieja osłabła do normalnego natężenia. Atoli świt ujawnił nowe 
niebezpieczeństwo. Przyszedł zasnuty mgłą. Morze okrywał tuman lub raczej 
perlisty opar, o tyle 
gęstością podobny do mgły, że przesłaniał widok, jakkolwiek był zaledwie błonką 
zalegającą na 
morzu, gdyż promienie słońca przebijały go na wskroś i wypełniały świetlistym 
blaskiem.
Pokład „Pirenejów” dymił silniej niż poprzedniego dnia, toteż prysnął radosny 
nastrój 
oficerów i marynarzy. Słyszano, jak w zaciszu kuchni pochlipuje chłopiec 
okrętowy. Był to jego 
pierwszy rejs i serce napełniał mu lęk przed śmiercią. Kapitan błąkał się po 
statku jak dusza 
zatracona, nerwowo przygryzał wąsa i łypał spode łba, niezdolny powziąć decyzję, 
co dalej 
czynić.
— Co pan myśli o tym wszystkim? — zapytał przystając obok McCoya, który zajadał 
śniadanie złożone z przypiekanych bananów i kubka wody.
McCoy dokończył ostatniego banana, wychylił kubek i rozejrzał się zwolna. W jego 
oczach 
był serdeczny uśmiech, kiedy powiedział:
— No cóż, kapitanie… Możemy równie dobrze płynąć dalej, jak zgorzeć. Pańskie 
pokłady nie 
będą tego wytrzymywały bez końca. Dziś rano są gorętsze. Nie znalazłby pan dla 
mnie jakiej 
pary butów? Coraz trudniej chodzić na bosaka.
Dwa wielkie bałwany chlusnęły na „Pireneje”, gdy statek robiąc zwrot ustawiał 
się znowu na 
wiatr; pierwszy oficer oświadczył wówczas, że chciałby mieć całą tę wodę w 
ładowni, gdyby 
tylko można ją było tam wpuścić nie otwierając luków. McCoy wetknął głowę w 
naktuz* i śledził 
kurs. — Ja bym tam jeszcze trochę podciągnął, kapitanie — powiedział. — Statek 
zdryfował, 
kiedyśmy się zatrzymali.
— Już zmieniłem kurs o rumb — brzmiała odpowiedź. — Czy to nie dosyć?
— Wolałbym o dwa. Ta odrobina wiatru zwiększyła szybkość wschodniego prądu 
bardziej, 
niż pan przypuszcza.
Kapitan Davenport zmienił kompromisowo kurs o półtora rumba, po czym razem z 
McCoyem 
i pierwszym oficerem wdrapał się na maszt, by wypatrywać lądu. Rozwinięto żagle 
i „Pireneje” 
robiły teraz dziesięć węzłów. Fale za rufą uspokajały się szybko. Perłowa mgła 
nie ustępowała i 
około dziesiątej Davenport zaczął się denerwować. Wszyscy marynarze tkwili na 
stanowiskach, 
gotowi na pierwszy meldunek o lądzie rzucić się jak szatany do lin, by 
wyprowadzić „Pireneje” z 
wiatru. Ów ląd leżący przed nimi — obmywana bryzgami fał zewnętrzna rafa — mógł 
znaleźć 
się niebezpiecznie blisko, ukazując się niespodzianie w podobnej mgle.
Znowu minęła godzina. Trzy czaty na masztach wpatrywały się, milcząc, w perłowy 
blask.
— A co będzie, jeżeli ominiemy Mangarevę? — zapytał nagle kapitan Davenport.
McCoy, nie patrząc na niego, odpowiedział cicho:
— Cóż, płyńmy dalej, kapitanie. Tyle tylko możemy uczynić. Przed nami są 
wszystkie 
Paumoty. Możemy żeglować i tysiąc mil pośród raf i atolów. Tak czy owak, musimy 
gdzieś 
dotrzeć.
— Więc płyńmy. — Kapitan Davenport objawił chęć zejścia na pokład. — Ominęliśmy 
Mangarevę. Bóg jeden wie, gdzie jest najbliższy ląd. Szkoda, żem nie przesunął 
jeszcze o te pół 
rumba — wyznał w chwilę później. — Ten przeklęty prąd płata diabelskie figle 
nawigatorowi.
— Dawni nawigatorzy nazywali Paumoty Niebezpiecznym Archipelagiem — powiedział 
McCoy, kiedy wrócili na rufę. — Właśnie ten prąd jest w pewnej mierze 
odpowiedzialny za ową 
nazwę.
— Kiedyś rozmawiałem w Sydney z jednym marynarzem — rzekł Konig. — Woził towary 
na 
Paumoty. Mówił, że ubezpieczenie wynosiło osiemnaście od sta. Czy to prawda?
McCoy uśmiechnął się i skinął głową.
— Z tym tylko, że już nie ubezpieczają — wyjaśnił. — Armatorzy corocznie 
odpisują na 
straty dwadzieścia procent wartości swoich szkunerów.
— Boże drogi! — jęknął kapitan Davenport. — To znaczy, że szkuner może się 
uchować 
zaledwie przez pięć lat! — Potrząsnął smutnie głową i szepnął: — Niedobre to 
wody! Niedobre!
Znów zeszli do kajuty, by przestudiować wielką ogólną mapę, ale zatrute wyziewy 
wygnały 
ich na pokład, gdzie powrócili kaszląc i chwytając ustami powietrze.
— Tu jest wyspa Moerenhout. — Kapitan Davenport pokazał ją na mapie, którą 
rozpostarł na 
dachu kajuty. — Nie może być dalej jak sto mil na zawietrzną.
— Sto dziesięć. — McCoy pokiwał głową z powątpiewaniem. — Może się udać, ale to 
bardzo 
trudne. Mogę osadzić okręt na piasku, ale mogę też wjechać na rafy. Złe miejsce, 
bardzo złe 
miejsce.
— Zaryzykujemy — zdecydował kapitan Davenport biorąc się do wykreślania kursu.
Wczesnym popołudniem skrócono żagle, ażeby w nocy nie ominąć wyspy, a podczas 
drugiej 
nocnej wachty załoga poczęła znowu najwyraźniej nabierać otuchy. Ziemia była 
przecież tak 
blisko i rankiem miały się skończyć wszystkie zmartwienia.
Dzień wstał przeczysty, pałało tropikalne słońce. Południowo–wschodni pasat 
przesunął się w 
kierunku wschodnim i gnał „Pireneje” przez toń z szybkością ośmiu węzłów. 
Kapitan Davenport 
poczynił obliczenia według logu*, szeroko uwzględniając dryf, i oznajmił, że 
wyspa Moerenhout 
nie może być dalej niż o dziesięć mil.
„Pireneje” przepłynęły dziesięć mil; przepłynęły i dziesięć dalszych, a 
posterunki na trzech 
masztach nie mogły dojrzeć nic poza nagim, skąpanym w słońcu morzem.
— Ależ powiadam wam, że ziemia tam jest! — krzyczał do nich z rufy kapitan 
Davenport.
McCoy uśmiechnął się łagodnie, lecz kapitan potoczył wokół oszalałym wzrokiem, 
chwycił 
sekstans* i poczynił obserwacje chronometryczne.
— Wiedziałem, że mam rację! — nieomal ryknął, gdy skończył. — Dwadzieścia jeden, 
pięćdziesiąt pięć szerokości południowej; sto trzydzieści sześć, dwa — długości 
zachodniej. 
Proszę! Mamy jeszcze osiem mil na nawietrzną. Co panu wyszło, panie Konig?
Pierwszy oficer rzucił okiem na własne obliczenia i powiedział przyciszonym 
głosem:
— Dwadzieścia jeden, pięćdziesiąt pięć — to się zgadza, natomiast długość 
wypadła mi sto 
trzydzieści sześć, czterdzieści osiem. To nas znacznie przesuwa na zawietrzną…
Jednakże kapitan Davenport zbył jego dane tak pogardliwym milczeniem, że pan 
Konig 
zgrzytnął zębami i zaklął siarczyście pod wąsem.
— Ster na burtę! — rozkazał kapitan marynarzowi stojącemu przy kole. — Trzy 
rumby! Teraz 
trzymaj tak, jak idzie.
Następnie powrócił do swoich obliczeń i począł je sprawdzać. Pot zalewał mu 
twarz. 
Przygryzał wąsy, wargi i ołówek wpatrując się w cyfry niczym w upiora. Wtem 
żachnął się 
wściekle, potężnie zmiął w garści zapisaną kartkę papieru, cisnął ją na podłogę 
i podeptał. Konig 
wykrzywił twarz mściwym grymasem i odwrócił się, kapitan zaś oparł się o ściankę 
kajuty i 
przez pół godziny nie odezwał ni słowem, spoglądając tylko ku zawietrznej z 
wyrazem zadumy i 
beznadziejności.
— Panie McCoy — przerwał nagle milczenie. — Mapa pokazuje grupkę wysp około 
czterdziestu mil stąd na północ czy na północny zachód; nie wiadomo tylko, ile 
ich jest. To 
wyspy Akteon. Co pan o nich powie?
— Jest ich cztery, wszystkie płaskie — odparł McCoy. — Pierwsza na południowy 
wschód to 
Matueri; nie zamieszkana, bez wejścia na lagunę. Następna jest Tenarunga. Żyło 
na niej koło 
tuzina ludzi, ale już się pewnie wynieśli. W każdym razie nie istnieje tam 
przejście dla okrętu, co 
najwyżej dla łodzi; wody jest na sążeń głęboko. Dwie pozostałe to Vehauga i Tea–
raro. Nie ma 
wejść, nie ma ludzi, obie bardzo płaskie. W tej grupie nie znajdzie się gruntu 
dla „Pirenejów” 
Okręt rozbiłby się w drzazgi.
— Słuchajcie tylko! — kapitan Davenport wpadł w furię. — Nie ma ludzi! Nie ma 
wejść! Na 
co, u diabła, są wyspy? No! — warknął nagle jak rozzłoszczony foksterier. — Mapa 
podaje całą 
kupę wysepek na północny zachód. Co z nimi? Która ma wejście i miejsce, gdzie 
mógłbym 
osadzić statek?
McCoy zastanowił się spokojnie. Nie zaglądał do mapy. Wszystkie te wyspy, rafy, 
ławice, 
laguny, wejścia i odległości zaznaczone były na mapie jego pamięci. Znał je tak, 
jak mieszkaniec 
miasta zna gmachy, ulice, zaułki.
— Trochę więcej niż o sto mil na zachód albo północny zachód leży Papakena i 
Vanavana. 
Jedna jest nie zamieszkana, a słyszałem, że z drugiej ludzie przenieśli się na 
wyspę Cadmus. Tak 
czy owak, ani jedna, ani druga laguna nie ma wejścia. O sto mil dalej na 
północny zachód 
znajduje się Ahunui. Nie ma wejścia, nie ma i ludzi.
— No dobrze, ale o czterdzieści mil za nimi są jeszcze dwie wyspy? — powiedział 
pytająco 
kapitan Davenport podnosząc oczy znad mapy.
McCoy potrząsnął głową.
— Paros i Manuhungi; bezludne, bez wejść. Czterdzieści mil za nimi leży z kolei 
Nengo—
Nengo, również bezludna, również bez wejścia. Jest jednak i wyspa Hao. Tam 
będzie najlepiej. 
Jej laguna ma trzydzieści mil długości i pięć szerokości. Mieszka tam mnóstwo 
ludzi. Zazwyczaj 
można dostać wodę. A każdy statek na świecie może przepłynąć przez wejście.
Umilkł i z troską w oku spojrzał na kapitana Davenporta, który pochylony z 
cyrklem w dłoni 
nad mapą wydał stłumiony jęk.
— Czyż nie ma gdzieś bliżej laguny z wejściem? — zapytał Davenport.
— Nie, kapitanie, Hao jest najbliższa.
— To przecież o trzysta czterdzieści mil stąd. — Kapitan Davenport mówił bardzo 
powoli i 
stanowczo. — Nie mogę brać na siebie odpowiedzialności za życie wszystkich mych 
ludzi. 
Rozbiję okręt na Akteonie. A to taki dobry żaglowiec! — dorzucił z żalem, gdy 
zmienił już kurs, 
uwzględniwszy tym razem szerzej niż dotąd działanie zachodniego prądu.
W godzinę później niebo zasnuło się chmurami. Wiał jeszcze południowo–wschodni 
pasat, ale 
ocean przemienił się teraz w istną szachownicą szkwałów.
— Będziemy tam o pierwszej — oświadczył z ufnością kapitan Davenport. — Najdalej 
o 
drugiej. Niech pan osadzi statek na tej wyspie, gdzie mieszkają ludzie.
Słońce nie ukazało się więcej, a o godzinie pierwszej wciąż nie było widać lądu. 
Kapitan 
Davenport spojrzał za rufę, na kręty wart* „Pirenejów”.
— Boże kochany! — wykrzyknął. — Wschodni prąd! Patrzaj pan!
Konig miał wątpliwości. McCoy zachowywał rezerwę, aczkolwiek oświadczył, że nie 
widzi 
żadnej racji, by na Paumotach nie było wschodniego prądu. W kilka minut później 
przeciwny 
podmuch szkwału na chwilę pozbawił „Pireneje” wiatru i statek począł się ciężko 
przetaczać 
między jedną falą a drugą.
— Gdzież ta sonda? Dawać ją tutaj! — Kapitan Davenport pochwycił linkę i 
patrzał, jak 
zbacza w kierunku północno–wschodnim. — No, tylko spójrzcie! Sami ją 
potrzymajcie.
McCoy i pierwszy oficer spróbowali i uczuli, że napięta linka wściekle drga 
unoszona prądem.
— On ma ze cztery węzły szybkości — rzekł Konig.
— Wschodni prąd zamiast zachodniego! — powiedział kapitan Davenport patrząc z 
wyrzutem 
na McCoya, jak gdyby jemu przypisywał winę.
— To właśnie jedna z przyczyn, kapitanie, że na tych wodach ubezpieczenie wynosi 
osiemnaście od sta — odparł McCoy. — Bo nigdy nie wiadomo. Prądy wciąż się 
zmieniają. Raz 
płynął na jachcie „Casco” jeden taki, co pisał książki, nie pamiętam jego 
nazwiska. Pomylił się o 
trzydzieści mil i zamiast na Takaroa trafił na Tikei, a wszystko przez te 
zmienne prądy. W tej 
chwili idziecie na nawietrzną i warto by zmienić kurs o kilka rumbów.
— Ale jak dalece zniósł mnie ten prąd? — zapytał rozzłoszczony kapitan. — Skądże 
mam 
wiedzieć, o ile zmienić kurs?
— Nie mam pojęcia, kapitanie — odrzekł McCoy z niezmierną łagodnością.
Wiatr powiał znowu i „Pireneje” z dymiącym pokładem, który polśniewał w 
jasnoszarym 
świetle, poczęły sunąć prosto na zawietrzną. Potem znów zakręciły i idąc to 
lewym, to prawym 
halsem, przecinały toń krętym szlakiem w kierunku wysp Akteon, których ciągle 
nie mogły 
dojrzeć czaty na szczytach masztów.
Kapitan Davenport wychodził z siebie. Jego wściekłość przybrała formę ponurego 
milczenia, 
całe popołudnie spędził krocząc po rufie lub opierając się na wantach* od 
nawietrznej. Gdy noc 
zapadła, kazał zbrasować reje, nie radząc się nawet McCoya, i skierował statek 
na północny 
zachód. Zarówno Konig, ukradkiem sprawdzający mapę i naktuz, jak McCoy, który 
jawnie i 
otwarcie zaglądał do tegoż naktuza, wiedzieli, że zmierzają w stronę wyspy Hao. 
Około północy 
szkwał ucichł i ukazały się gwiazdy. Kapitan Davenport radował się nadzieją na 
pogodny dzień.
— Jutro rano porobię obserwacje — oświadczył McCoyowi — aczkolwiek nie mam 
zielonego 
pojęcia, na jakiej szerokości geograficznej jestem. Jednakże zastosuję metodę 
Sumnera i rzecz 
ustalę. Zna pan ten sposób? — Po czym wyjaśnił go szczegółowo McCoyowi.
Dzień istotnie okazał się pogodny, pasat dął regularnie ze wschodu, a „Pireneje” 
równie 
regularnie robiły swoje dziewięć węzłów. Zarówno kapitan, jak porucznik ustalili 
położenie 
według metody Sumnera, w południe porównali swoje obliczenia, uzgodnili je 
znowu, następnie 
zaś sprawdzili obserwacje południowe z porannymi.
— Jeszcze dwadzieścia cztery godziny, a będziemy na miejscu — zapewnił McCoya 
kapitan 
Davenport. — Cud, że pokłady naszego staruszka wciąż wytrzymują. Ale to nie na 
długo. Nie na 
długo! Patrz pan na ten dym: co dzień go więcej i więcej. A przecież pokład był 
szczelny, 
świeżutko wysmołowany we Frisco. Zdębiałem, jak ogień się pokazał, i zaraz 
kazałem zamknąć 
pokrywy luków. Cóż to znowu?
Urwał i z opadniętą szczęką wbił wzrok w spiralę dymu, która zwijała się i 
kłębiła za 
bezanmasztem*, dwadzieścia stóp ponad pokładem.
— A to skąd się wzięło? — zapytał z oburzeniem.
Poniżej nie było dymu. Wypełznąwszy z pokładu, przesłonięty masztem od wiatru, 
ów kłąb 
przez jakiś dziwny kaprys nabierał kształtu i stawał się widoczny dopiero na tej 
wysokości, a 
teraz odsunął się od masztu i na moment zawisł nad kapitanem, niby złowroga 
wróżba. W 
następnej chwili zdmuchnął go wiatr, a szczęka kapitana powróciła na swoje 
miejsce.
— No, więc mówiłem, że kiedyśmy po raz pierwszy zamknęli luki, zgłupiałem 
zupełnie. 
Pokład był szczelny, a przepuszczał dym jak rzeszoto. Odtąd ciągle go 
uszczelniamy i 
uszczelniamy. Pod spodem musi być ogromne ciśnienie, skoro wypycha aż tyle dymu.
Tego popołudnia niebo znowu się zaciągnęło, zrobiło się wietrznie i dżdżysto. 
Wiatr dął to z 
południowego, to z północnego wschodu, a o dwunastej w nocy żagle „Pirenejów” 
przywarły do 
masztów od podmuchu ostrego szkwału z południowego zachodu. Odtąd wicher wiał 
wciąż ze 
zmienną siłą.
— Nie dopłyniemy do Hao przed dziesiątą albo jedenastą — skarżył się kapitan 
Davenport o 
siódmej rano, kiedy przelotną nadzieję na słońce rozproszyły skłębione masy 
chmur we 
wschodniej stronie nieba. W następnej chwili zapytał żałośnie: — A gdzież się 
podziały te prądy?
Posterunki na masztach nie meldowały o zbliżeniu się lądu i dzień upłynął pośród 
chwil ciszy 
i deszczu albo gwałtownych szkwałów. O zmierzchu morze zaczęło się wzdymać od 
zachodu. 
Barometr spadł do 29.50. Nie było wiatru, lecz złowróżbne fale piętrzyły się 
coraz bardziej. Wnet 
statek jął się wściekle kolebać na olbrzymich bałwanach, które nieskończonym 
pochodem 
wynurzały się z mroku po stronie zachodniej. Skrócono żagle tak szybko, jak to 
zdołały uczynić 
obie wachty, a kiedy zmordowana załoga zakończyła swą pracę, można było 
dosłyszeć w 
ciemnościach posępne, rozdrażnione głosy marynarzy, przedziwnie zwierzęce i 
groźne. Wolną 
wachtę wezwano na rufę, ażeby zamocować ruchome części, i wówczas ludzie 
otwarcie objawili 
swoje przygnębienie i niechęć. Każdy powolny ich ruch był protestem, groźbą. 
Powietrze stało 
się wilgotne i lepkie jak śluz, a wskutek braku wiatru wszyscy marynarze dyszeli 
ciężko i z 
trudem chwytali oddech. Pot wystąpił na czoła i obnażone ramiona. Kapitan 
Davenport, z twarzą 
bardziej wynędzniałą i zatroskaną niż kiedykolwiek, z oczyma mętnymi i 
utkwionymi w 
przestrzeń, doznał przytłaczającego uczucia, że katastrofa jest nieuchronnie 
bliska.
— To idzie na zachód — powiedział pokrzepiająco McCoy. — W najgorszym razie 
zawadzi o 
nas ledwie samym brzegiem.
Jednakże kapitan Davenport był głuchy na słowa pociechy, przy świetle latarni 
czytał z 
podręcznika żeglarskiego rozdział dotyczący kroków, jakie winni przedsiębrać 
dowódcy statków 
w czasie cyklonu. Ciszę przerywało stłumione chlipanie chłopca okrętowego gdzieś 
na 
śródokręciu.
— Ach, milczeć tam! — ryknął nagle kapitan Davenport z taką siłą, że wszyscy 
obecni 
drgnęli, a winowajca począł okropnie zawodzić z przerażenia.
— Panie poruczniku — powiedział kapitan głosem, który drżał z wściekłości i 
zdenerwowania 
— bądź pan łaskaw zatkać pakułami gębę temu pętakowi!
Poszedł jednakże McCoy, któremu w ciągu kilku minut udało się uspokoić chłopca i 
ułożyć 
go do snu.
Przed samym brzaskiem doleciało z południowego wschodu pierwsze tchnienie 
wiatru, który 
szybko zmieniał się w coraz mocniejszą bryzą. Wszyscy ludzie stali już na 
pokładzie, czekając, 
co z tego wyniknie.
— Teraz już wszystko w porządku, kapitanie — rzekł McCoy, stojąc tuż przy jego 
ramieniu. 
— Huragan poszedł na zachód; my jesteśmy na południe od niego. Ta bryza to tylko 
powietrzny 
wir po jego przejściu. Nie będzie już mocniejsza. Może pan stawiać żagle.
— Ale czy to warto? Dokąd popłynę? Już drugi dzień nie mamy obserwacji, a 
powinniśmy 
byli zobaczyć wyspę Hao wczoraj rano. W której ona jest stronie: na północ, 
południe, wschód 
czy gdzie jeszcze? Powiedz mi pan, a w jednej chwili postawię żagle.
— Nie jestem nawigatorem, kapitanie — powiedział McCoy swoim łagodnym tonem.
— A ja myślałem, że nim jestem — odparował kapitan — póki się nie dostałem na te 
Paumoty.
W południe z masztów doleciał okrzyk: — Kipiel przed nami! — „Pireneje” zmieniły 
kurs; 
luzowano i zwijano żagiel po żaglu. Statek sunął przez toń walcząc z prądem, 
który zagrażał mu 
rzuceniem na mieliznę. Oficerowie i marynarze uwijali się jak szaleni, a 
pomagali im wszyscy: 
kucharz i chłopiec okrętowy, sam kapitan Davenport i McCoy. Byli o włos od 
zguby. Przed sobą 
mieli nagą, niebezpieczną ławicę, na której nieustannie łamały się fale; nie 
mógł na niej żyć 
żaden człowiek, nawet morskie ptactwo nie mogłoby tam spocząć. „Pireneje” 
porwane prądem 
znalazły się o sto jardów od niej, nim wiatr je wreszcie zniósł w bok; wówczas 
zziajana załoga, 
dokonawszy swej pracy, wybuchła potokiem przekleństw na McCoya — McCoya, który 
przybył 
na statek, zaproponował, by płynąć na Mangarevę, odwiódł ich od bezpiecznego 
schronienia na 
wyspie Pitcairn ku niechybnej zagładzie na tych zwodniczych, straszliwych 
wodach. Jednakże 
spokojna dusza McCoya była nieporuszona. Uśmiechnął się do ludzi z prostą, 
łaskawą 
życzliwością i jego natchniona dobroć snadź przeniknęła jakoś do mrocznych dusz 
marynarzy, bo 
zawstydzeni stłumili cisnące im się na usta przekleństwa.
— Niedobre wody! — Niedobre wody! — mruknął kapitan Davenport, gdy statek parł 
już 
swobodnie naprzód; urwał jednakże raptownie, widząc, że ławica, która winna była 
znajdować 
się wprost za rufą, szybko przesuwa się ku nawietrznej.
Siadł i ukrył twarz w dłoniach. Zarówno jego pierwszy oficer, jak McCoy, jak i 
cała załoga, 
widzieli to, co dostrzegł. Na południe od ławicy wschodni prąd popychał okręt ku 
niej; na północ 
równie bystry prąd zachodni porwał teraz żaglowiec i unosił go precz.
— Słyszałem już o tych Paumotach — jęknął kapitan odrywając zbielałą twarz od 
dłoni. — 
Opowiadał mi o nich kapitan Moyendale, który tu stracił swój okręt. A ja się z 
niego śmiałem za 
plecami. Śmiałem się, Boże odpuść. Co to za ławica? — przerwał zwracając się do 
McCoya.
— Nie wiem, kapitanie.
— Czemu pan nie wie?
— Bo nigdy dotąd jej nie widziałem i nigdym o niej nie słyszał. Wiem na pewno, 
że nie ma jej 
na mapie. Te wody nie zostały dotychczas gruntownie zbadane.
— Więc pan nie orientuje się, gdzie jesteśmy?
— Nie lepiej od pana — odrzekł łagodnie McCoy.
W czwartek po południu dostrzeżono palmy kokosowe wyrastające niejako wprost z 
wody. 
Nieco później z morza wynurzył się płaski ląd atolu.
— Teraz już wiem, gdzie jesteśmy, kapitanie. — McCoy odjął od oczu lunetę. — To 
wyspa 
Resolution. Znajdujemy się czterdzieści mil za Hao i mamy wiatr prosto w twarz.
— W takim razie szykujemy się do osadzenia statku. Gdzie wejście do tego atolu?
— Jest tylko przesmyk, którym może przejść czółno. Jednakże teraz, kiedy już 
znamy swoje 
położenie, możemy popłynąć na wyspę Barclay de Tolley. To jest ledwie sto 
dwadzieścia mil 
stąd, prosto na północny zachód. Z tym wiatrem zdołamy tam dotrzeć jutro o 
dziewiątej rano.
Kapitan Davenport spojrzał na mapę i począł się zastanawiać.
— Jeżeli się tu rozbijemy — dorzucił McCoy — będziemy musieli i tak płynąć na 
Barclay de 
Tolley w szalupach.
Kapitan wydał rozkazy i raz jeszcze „Pireneje” ruszyły w drogę po niegościnnym 
morzu.
Następne popołudnie stało się świadkiem rozpaczy i buntu na dymiących pokładach 
żaglowca. 
Wzmogła się szybkość prądu, wiatr osłabł i „Pireneje” zniosło na zachód. Czaty 
spostrzegły w 
stronie wschodniej wyspę Barclay de Tolley, ledwo widoczną ze szczytu masztu; 
daremnie 
„Pireneje” usiłowały przez długie godziny przybliżyć się do niej. Na kształt 
mirażu palmy 
kokosowe unosiły się wciąż nad horyzontem, widzialne tylko z masztów. Z pokładu 
przesłaniała 
je wypukłość kuli ziemskiej.
I znowu kapitan Davenport począł się radzić McCoya i mapy. Makemo leżała o 
siedemdziesiąt pięć mil na południowy zachód. Jej laguna miała trzydzieści mil 
długości, a 
wejście było wyborne. Kiedy kapitan Davenport wydał rozkazy, załoga odmówiła ich 
wykonania. Oznajmiła, że dość już ma ognia piekielnego pod stopami. Ziemia jest 
blisko. Cóż z 
tego, że statek nie może do niej dotrzeć? Dopłyną na szalupach. Niech więc się 
pali. Własne 
życie także coś dla nich znaczy. Wiernie służyli statkowi, teraz pomyślą o 
sobie.
Skoczyli do szalup, odpychając na bok drugiego i trzeciego oficera, i poczęli 
gotować się do 
spuszczenia. Kapitan Davenport oraz pierwszy oficer z rewolwerami w dłoni już 
szli ku krawędzi 
rufy, gdy wtem McCoy wdrapawszy się na nadbudówkę przemówił.
Zwrócił się do marynarzy i na pierwszy dźwięk jego gołębiego, miękkiego głosu 
ludzie 
przystanęli, zasłuchani. Przekazywał im własną niezmąconą pogodę i spokój. Jego 
łagodny głos i 
proste myśli spływały na nich jak czarodziejski strumień, uśmierzając wbrew woli 
ich gniew. 
Powróciły na pamięć sprawy dawno zapomniane, niektórzy przypomnieli sobie 
kołysanki z 
dzieciństwa, zadowolenie i spokój znajdowany przy końcu dnia w ramionach 
matczynych. Nie 
było już na świecie troski, niebezpieczeństwa ani przykrości. Wszystko stało się 
takie, jak być 
powinno, uznali za rzecz zupełnie oczywistą, że znów odwrócą się od lądu i raz 
jeszcze ruszą na 
morze z ogniem piekielnym parzącym im stopy.
McCoy mówił prosto, ale nie sama treść była ważna. Osobowość jego przemawiała o 
wiele 
dobitniej niż wszelkie słowa, jakie mógł wypowiedzieć. Była to jakaś przedziwnie 
tajemna i 
głęboka alchemia duszy — niepojęta jej emanacja, urzekająca, słodka i pokorna, a 
zarazem 
straszliwie władcza. Było to rozświetlenie mrocznych podziemi dusz marynarzy, 
nakaz czystości 
i łagodności, o wiele silniejszy od tego, który tkwił w połyskliwych, śmiercią 
plujących 
rewolwerach oficerów.
Ludzie, niezdecydowani, ociągali się w miejscu, ci zaś którzy już poluzowali 
liny, 
przyciągnęli je na powrót. Następnie jeden, po nim drugi, a wreszcie wszyscy 
poczęli wycofywać 
się nieporadnie.
Twarz McCoya promieniała iście dziecięcą radością, gdy schodził z nadbudówki. 
Niebezpieczeństwo minęło. Właściwie nawet nie mogło być mowy o jego zażegnaniu. 
W ogóle 
nie istniało żadne niebezpieczeństwo, albowiem w szczęśliwym świecie, w którym 
żył, nie było 
dlań miejsca.
— Zahipnotyzował ich pan — powiedział zniżonym głosem Konig uśmiechając się do 
niego.
— Ci chłopcy są dobrzy — brzmiała odpowiedź. — Dobre są ich serca. Przeżyli 
ciężkie 
chwile, pracowali ciężko i będą ciężko pracować aż do samego końca.
Pan Konig nie miał czasu mu odrzec. Już wykrzykiwał rozkazy, marynarze rzucili 
się, by je 
wykonać, i „Pireneje” powoli zaczęły przesuwać się na nawietrzną, kierując dziób 
w stronę 
Makemo.
Wiatr był bardzo lekki, a po zachodzie słońca ucichł niemal zupełnie. Zrobiło 
się nieznośnie 
gorąco; ludzie na dziobie i rufie daremnie usiłowali zasnąć. Pokład był nazbyt 
rozgrzany, aby się 
na nim położyć, a trujące wyziewy, które się przesączały przez szpary, pełzały 
po okręcie niby 
złe duchy, wkradały się w nozdrza i kanały oddechowe powodując ataki kaszlu i 
kichania. Na 
mrocznym sklepieniu w górze mrugały gnuśnie gwiazdy, na wschodzie zaś wstał 
księżyc w pełni 
i dotknął swymi promieniami nieprzeliczonych pasem, nitek, pajęczych woali dymu, 
który wił 
się, splatał i skręcał wzdłuż pokładu i ponad relingiem*, snuł się po masztach i 
wantach.
— Powiedz mi pan — rzekł kapitan Davenport przecierając piekące oczy — co się 
później 
stało z tymi ludźmi z „Bounty”, kiedy dotarli do Pitcairn? Czytałem, że spalili 
swój okręt i że ich 
wykryto dopiero w wiele lat później. Ale co się tymczasem działo? Zawsze mnie to 
ogromnie 
ciekawiło. Przecież to byli ludzie żyjący ze stryczkiem na szyi. Mieli tam 
również i paru 
krajowców. A prócz tego kobiety. Stąd wniosek, że od samego początku musiały tam 
być 
awantury.
— I owszem — odrzekł McCoy — to byli niedobrzy ludzie. Od razu powadzili się o 
kobiety. 
Jeden z buntowników, Williams, stracił żonę. Wszystkie one były z Tahiti. Jego 
żona spadła z 
nadbrzeżnych skał, polując na morskie ptactwo. Wtedy Williams zabrał żonę 
jednemu z 
krajowców. Pozostałych strasznie to rozjuszyło i wymordowali niemal wszystkich 
buntowników. 
Wówczas ci, co ocaleli, wybili krajowców. Kobiety im dopomogły. Krajowcy 
zabijali się 
wzajemnie. Wszyscy zabijali wszystkich. Straszni to byli ludzie.
Timiti zginął z ręki dwóch swoich rodaków w chwili, gdy mu po przyjacielsku 
czesali włosy. 
Nasłali ich w tym celu biali ludzie, a potem zabili ich samych. Żona Tullalu 
zabiła męża w 
pieczarze, bo chciała wziąć sobie białego. Bardzo byli podli. Bóg odwrócił od 
nich swoje oblicze. 
Po upływie dwóch lat wymordowani byli wszyscy krajowcy i wszyscy biali, z 
wyjątkiem 
czterech: Younga, Johna Adamsa, mojego pradziada McCoya i Quintala. To także był 
bardzo zły 
człowiek. Kiedyś — tylko dlatego, że żona nie nałapała mu dosyć ryb — odgryzł 
jej ucho.
— Paskudna banda! — wykrzyknął Konig.
— Tak, bardzo paskudna — potwierdził McCoy i dalej pogodnie, miękko opowiadał o 
krwawych dziejach swych niegodziwych przodków. — Mój pradziad uniknął śmierci po 
to tylko, 
by zginąć ze swej własnej ręki. Sporządził sobie aparat destylacyjny i zaczął 
pędzić alkohol z 
korzeni rośliny ti. Quintal był jego kamratem i razem pili na umór przez cały 
czas. Nareszcie 
McCoy dostał delirium tremens*, uwiązał sobie kamień u szyi i skoczył w morze.
Żona Ouintala, ta, której mąż odgryzł ucho, również zginęła spadając ze skał. 
Wówczas 
Cłuintal poszedł do Younga i zażądał jego żony, a potem do Adamsa i też domagał 
się, aby mu 
oddał żonę. Adams i Young bali się Quintala. Wiedzieli, że ich zamorduje. Więc 
go po społu 
zabili toporkiem. Później umarł i Young. I to już mniej więcej wszystkie biedy, 
jakie przeżyli.
— Ja myślę! — parsknął kapitan Davenport. — Nie było już kogo zabijać.
— Widzi pan, Bóg odwrócił od nich swoje oblicze — powiedział McCoy.
Rankiem ze wschodu dmuchał już tylko leciutki powiew, toteż nie mogąc przy nim 
posuwać 
się należycie w kierunku południowym, kapitan Davenport pożeglował lewym halsem. 
Lękał się 
owego strasznego zachodniego prądu, który podstępnie odwiódł go od tylu 
spokojnych przystani. 
Przez cały dzień i noc trwała cisza morska, a marynarze, żywiący się skąpymi 
racjami suszonych 
bananów, szemrali. Prócz tego słabli wyraźnie i uskarżali się na bóle żołądka 
wywołane 
jednostajną bananową dietą.
Przez cały dzień prąd znosił „Pireneje” w kierunku zachodnim, a nie było wiatru, 
który 
mógłby je pchnąć na południe. W połowie pierwszej nocnej wachty ujrzano w 
południowej 
stronie palmy kokosowe, których pióropusze wznosiły się nad wodą, znacząc 
miejsce, gdzie leżał 
płaski atol.
— To wyspa Taenga — powiedział McCoy. — Dziś w nocy potrzeba nam będzie bryzy, 
gdyż 
inaczej ominiemy Makemo.
— Co się stało z południowo–wschodnim pasatem? — zapytał kapitan. — Czemu nie 
wieje? 
Co to znaczy?
— Na skutek parowania wielkich lagun; tyle ich tutaj — wyjaśnił McCoy. — To 
parowanie 
zakłóca cały system pasatów. Bywa nawet, że wskutek tego wiatr odwraca się i 
dmie wieją od 
południowego zachodu. To jest Niebezpieczny Archipelag, kapitanie.
Kapitan Davenport zwrócił się ku niemu, otworzył usta i już miał rzucić 
przekleństwo, lecz 
zmilczał. Obecność McCoya tłumiła wszelkie bluźnierstwa, jakie burzyły się w 
mózgu kapitana i 
drgały w jego krtani. Wpływ McCoya wzrastał w ciągu tych dni, które spędzili 
razem. Kapitan 
Davenport był morskim samowładcą, nie lękał się nikogo, nigdy nie trzymał języka 
na wodzy, a 
oto stwierdził, że jest niezdolny zakląć w obecności tego starego człowieka o 
piwnych, kobiecych 
oczach i głosie gołębia. Kiedy zdał sobie z tego sprawę, doświadczył wyraźnego 
wstrząsu. Ten 
stary był przecież tylko potomkiem McCoya, owego McCoya z „Bounty”, buntownika 
umykającego przed stryczkiem, który nań czekał w Anglii, McCoya będącego 
wcieleniem zła w 
tych dawnych czasach krwi, żądzy i gwałtownej śmierci na wyspie Pitcairn.
Kapitan Davenport nie był bogobojny, a jednak w owej chwili uczuł szalone 
pragnienie, by 
rzucić mu się do nóg i mówić nie wiadomo jakie słowa. Wstrząsnęło mm do głębi 
raczej 
wzruszenie niżeli rozsądna myśl: niejasno uświadomił sobie, jak bardzo jest 
niegodny i mały w 
obliczu tamtego człowieka, którego cechowała prostota dziecka oraz łagodność 
niewiasty.
Nie mógł oczywiście tak się upokorzyć w oczach swoich oficerów i marynarzy. A 
jednak 
gniew, który wyciskał mu na usta bluźnierstwo, nadal w nim szalał. Nagle 
trzasnął zaciśniętą 
pięścią w ścianę i krzyknął:
— Słuchaj mnie, stary! Nie dam się! Te Paumoty zwodziły mnie, oszukiwały, 
wystrychnęły 
na dudka. Ale nie ulegnę! Będę dalej prowadził ten statek, wciąż dalej, dalej i 
dalej, poprzez 
Paumoty aż do samych Chin, póki nie znajdę miejsca, na którym mógłbym go 
osadzić. Choćby 
mnie wszyscy opuścili, sam na nim pozostaną. Pokażę tym Paumotom! Nie wywiodą 
mnie w 
pole! Poczciwy jest mój statek i wytrwam przy nim, póki ostanie się choć jedna 
deska, na której 
mógłbym oprzeć nogę. Słyszysz?
— A ja zostanę z panem, kapitanie — powiedział McCoy. W nocy powiał lekki, 
zmienny 
wiatr od południa, a oszalały kapitan, płynący ze swym ładunkiem ognia, śledził 
i odmierzał dryf 
w kierunku zachodnim, od czasu do czasu zaś odchodził na stronę, by zakląć po 
cichu, tak żeby 
McCoy nie słyszał.
Świt znowu ukazał ich oczom palmy wyrastające z wody w południowej stronie.
— To jest zawietrzny cypel Makemo — powiedział McCoy — Katiu, leży zaledwie o 
kilka 
mil na zachód. Możemy tam dotrzeć.
Jednakże prąd, zasysający wody pomiędzy dwiema wyspami, pchnął ich na północny 
zachód i 
o pierwszej w południe dojrzeli palmy Katiu, które zamajaczyły nad morzem i 
znowu się w nie 
zapadły.
W kilka minut później, właśnie gdy kapitan wykrył, że ,,Pireneje” unosi nowy 
prąd od strony 
północnego wschodu, czaty na masztach doniosły, iż na północnym zachodzie widać 
palmy 
kokosowe.
— To Raraka — oświadczył McCoy. — Nie dotrzemy tam bez wiatru. Prąd ściąga nas 
na 
południowy zachód. Ale musimy czuwać. O parę mil dalej jest inny, który płynie 
na północ, a 
potem zatacza półkole w kierunku północno—zachodnim. Może nas odepchnąć od 
Fakaravy, a 
właśnie na Fakaravie „Pireneje” powinny znaleźć odpowiedni grunt.
— Niech sobie odpycha, do jasnej cho… ile mu się tylko podoba! — odparł z ogniem 
kapitan 
Davenport. — Tak czy owak, znajdziemy gdzieś miejsce dla statku.
Jednakże sytuacja na „Pirenejach” dochodziła już do punktu kulminacyjnego. 
Pokład był tak 
rozpalony, iż wydawało się, że jeśli temperatura wzrośnie choćby o parę stopni, 
buchną z niego 
płomienie. W wielu miejscach nawet grube podeszwy marynarskich butów nie były 
dostateczną 
ochroną i ludzie musieli szybko przebiegać, by nie oparzyć sobie stóp. Dym 
wzmógł się i silniej 
drapał w gardle. Wszyscy na statku cierpieli na zapalenie oczu, kasłali i 
dławili się niczym załoga 
suchotników. Po południu zwieszono i wyekwipowano szalupy. Załadowano do nich 
ostatnie 
paki suszonych bananów i rzeczy oficerów. Kapitan Davenport umieścił chronometr 
w 
największej szalupie, obawiając się, że lada chwila pokład wyleci w powierzę.
Niepokój ciężkim brzemieniem przytłaczał wszystkich przez całą noc, a o 
pierwszym brzasku 
ludzie z zapadniętymi oczyma i śmiertelnie wybladłymi twarzami spojrzeli po 
sobie jakby ze 
zdziwieniem, że „Pireneje” wciąż jeszcze się trzymają, a oni sami są żywi.
Kapitan Davenport zlustrował pokład swojego okrętu, przemierzając go szybkim 
krokiem, a 
nawet od czasu do czasu przechodząc w niezbyt dostojne podskoki.
— Teraz to już kwestia godzin, jeżeli nie minut — oznajmił po powrocie na rufę.
Ze szczytu masztu doleciał okrzyk; — Ziemia! — Z pokładu nie podobna było jej 
dojrzeć, 
więc McCoy wdrapał się na górę, kapitan zaś skorzystał z tej sposobności, aby 
potokiem 
przekleństw wyrzucić z serca nieco goryczy. Jednakże owe przekleństwa 
powstrzymało nagłe 
pojawienie się ciemnego pasma na wodzie w stronie północno–wschodniej. Nie był 
to szkwał, 
lecz równa bryza — przerwany pasat wiejący o osiem rumbów od swego właściwego 
kierunku, 
ale powracający znowu.
— Trzymaj pan kurs, kapitanie — rzekł McCoy, zaledwie dotarł na rufę. — To 
wschodni 
cypel Fakaravy; będziemy mogli wejść przez przesmyk na lagunę z pełną 
szybkością, wiatrem 
prosto w burtę i pod wszystkimi żaglami.
Po upływie godziny z pokładu było widać palmy kokosowe i płaskie pasmo lądu. Na 
wszystkich ciążyła świadomość, że kres wytrzymałości ,,Pirenejów” jest 
nieuchronnie bliski. 
Kapitan rozkazał spuścić trzy szalupy tuż za rufę statku; w każdej siedział 
marynarz, który 
pilnował, aby się nie zderzyły. „Pireneje” z bliska opłynęły brzeg; bielejący 
pianami atol znalazł 
się ledwie o dwa kable*.
— Gotuj się pan do zwrotu, kapitanie — przestrzegł McCoy.
W minutę później ląd rozstąpił się ukazując wąski przesmyk, a za nim lagunę — 
ogromne 
zwierciadło wody długie na trzydzieści mil, szerokie na dziesięć.
— Teraz, kapitanie.
Po raz ostatni reje żaglowca obróciły się w chwili, kiedy posłuszny sterowi 
wpływał w 
przesmyk. Zaledwie okręt uczynił zwrot, nim jeszcze ułożono liny w zwoje, 
marynarze i 
oficerowie rzucili się na rufę w panicznym przerażeniu. Nic się nie stało, a 
przecież byli pewni, 
że coś stać się musi. Nie umieli powiedzieć, dlaczego. Po prostu wiedzieli, że 
zaraz się stanie. 
McCoy już ruszał na przód, by zająć miejsce na dziobie i pilotować okręt, ale 
kapitan pochwycił 
go za ramię i obrócił w miejscu.
— Rób pan to stąd — powiedział. — Ten pokład nie jest bezpieczny. Co to? — 
zapytał w 
następnej chwili. — Stoimy w miejscu!
McCoy uśmiechnął się.
— Boryka się pan z prądem, który ma siedem węzłów szybkości, kapitanie — rzekł. 
— Bo 
cały odpływ wylewa się tym przesmykiem.
W ciągu godziny „Pireneje” posunęły się ledwie o własną długość, ale wiatr 
przybierał na sile 
i okręt począł przeć naprzód.
— Niech kilku z was zejdzie do szalup — zakomenderował kapitan Davenport.
Głos jego jeszcze nie przebrzmiał, a ludzie ledwie ruszyli się z miejsca, aby 
wykonać rozkaz, 
gdy buchnął słup ognia i dymu, a środkowa część pokładu „Pirenejów” wyleciała w 
górę między 
żagle i takielunek*. Niektóre szczątki pozostały tam uczepione, reszta opadła w 
morze.
Ludzi stłoczonych na rufie ocalił fakt, że wiatr dął prostopadle do burty. 
Rzucili się na oślep 
do szalup, ale powstrzymał ich głos McCoya, pełen perswazji, niosący im 
posłannictwo 
nieprzebranego, odwiecznego spokoju.
— Powoli — mówił McCoy. — Wszystko jest w porządku. Niech ktoś pomoże spuścić 
tego 
chłopca.
Sternik w popłochu porzucił koło sterowe, więc kapitan poskoczył i chwycił 
szprychy w samą 
porę, gdyż inaczej statek wpadłby w prąd i wjechał na brzeg.
— Pan niech się zajmie szalupami — powiedział Konigowi. — Holuj pan jedną 
blisko, tuż za 
rufą… Kiedy przyjdzie pora, zeskoczę do niej.
Konig zawahał się, potem przełazi przez reling i opuścił się do łodzi.
— Zmień pan kurs o pół rumba, kapitanie.
Kapitan Davenport drgnął. Myślał, że jest już zupełnie sam na statku.
— Tak jest, o pół rumba.
Środkowa część „Pirenejów” była ziejącym, rozgorzałym paleniskiem, z którego 
waliły 
olbrzymie kłęby dymu, wznosząc się wysoko ponad maszty i całkowicie skrywając 
przód statku. 
McCoy, osłonięty bezanwantami, nadal wykonywał swe trudne zadanie i pilotował 
żaglowiec 
poprzez zawiłości kanału. Ogień przenosił się po pokładzie od miejsca wybuchu ku 
rufie, 
spiętrzona masa płótna na głównym maszcie zajęła się i znikła objęta żagwią 
płomienia. 
Jakkolwiek nie sposób było dojrzeć przednich żagli, obaj mężczyźni wiedzieli, że 
ciągle jeszcze 
pracują.
— Oby tylko wszystkie nie poszły, zanim okręt wpłynie do środka! — jęknął 
kapitan.
— Wpłynie — upewnił go McCoy z najwyższą ufnością. — Mamy mnóstwo czasu. Musi 
wpłynąć. A kiedy już będziemy wewnątrz, ustawimy go od wiatru; to od nas odegna 
dym i nie 
pozwoli ogniowi przedostać się ku rufie.
Język płomienia skoczył na bezanmaszt, sięgnął żarłocznie po najniższe żagle, 
ale nie zdołał 
ich pochwycić i zniknął. Strzęp gorejącej liny spadł z góry prosto na kark 
kapitanowi. Ten z 
szybkością człowieka ugryzionego przez osę jednym ruchem ręki zrzucił z siebie 
kąśliwy ogień.
— Jaki jest kurs, kapitanie?
— Nord–west do westu.
— Weź pan west–nord–west.
Kapitan Davenport obrócił kołem sterowym i przytrzymał statek.
— West do nordu, kapitanie.
— West–nord.
— Teraz west.
Powoli, rumb za rumbom, „Pireneje” wchodząc do laguny zakreślały koło i 
ustawiały się 
tyłem do wiatru; rumb za rumbem, z takim spokojem i pewnością, jakby miał 
jeszcze tysiąc lat 
czasu, McCoy podawał przeciągłym głosem zmianę kursu.
— Jeszcze jeden rumb, kapitanie.
— Jeden rumb.
Kapitan Davenport przekręcił koło o kilka szprych — a potem nagle cofnął o jedną 
i 
zatrzymał.
— Tak trzymać.
— Dobrze. Teraz prosto.
Aczkolwiek wiatr wiał obecnie od rufy, gorąco było tak straszliwie, iż kapitan 
zaglądając z 
ukosa do naktuza musiał odejmować od koła to jedną, to drugą rękę, aby rozetrzeć 
lub przesłonić 
rozpalone policzki. Włosy na brodzie McCoya zwijały się i skręcały, a kapitan 
poczuł ich 
drażniący zapach i zaniepokojony spojrzał na McCoya. Davenport wciąż na zmianę 
cofał ręce od 
szprych i pocierał rozprażony wierzch dłoni o spodnie. Płomienie ogarnęły 
wszystkie żagle na 
bezan——maszcie; obaj mężczyźni skulili się i zakryli twarze.
— Teraz — powiedział McCoy rzucając ukradkiem spojrzenie na niski brzeg. — 
Jeszcze 
cztery rumby, kapitanie, niech idzie prosto.
Strzępy płonących lin i żagli opadały wokoło i na nich. Smolisty dym z tlejącego 
kawałka 
liny, który leżał u stóp kapitana, sprawił, że ten zaniósł się gwałtownym 
kaszlem, nie 
wypuszczając jednak szprych z ręki.
„Pireneje” uderzyły o brzeg wzniesionym dziobem i lekko trąc dnem, zatrzymały 
się. Pod 
wpływem wstrząsu spadł wokół deszcz gorejących szczątków. Statek znów posunął 
się naprzód i 
uderzył dnem powtórnie. Zmiażdżył delikatny koral pod kilem, posunął się jeszcze 
trochę i 
utknął po raz trzeci.
— Ster na burtę — rzekł McCoy. — Już? — zapytał łagodnie w minutę później.
— Nie słucha steru — brzmiała odpowiedź.
— W porządku. Obraca się. — McCoy wyjrzał przez burtę. — Miękki, bielutki 
piasek. Nie 
można marzyć o czymś lepszym. Piękne dno.
Kiedy „Pireneje” obracały się rufą od wiatru, straszliwy podmuch dymu i ognia 
runął w tył 
statku. Kapitan Davenport odskoczył od koła, sparzony boleśnie. Pochwycił linę 
szalupy 
znajdującej się pod rufą, a potem spojrzał na McCoya, który usunął się z drogi, 
by go przepuścić.
— Pan pierwszy! — krzyknął kapitan, chwycił go za ramiona i nieomal wyrzucił 
przez burtę. 
Jednakże ogień i dym były nazbyt straszliwe, toteż sam zaraz podążył za McCoyem; 
obaj 
mężczyźni zakolysali się na linie i jednocześnie zsunęli do łodzi. Siedzący na 
dziobie marynarz 
nie czekając rozkazu przeciął linę dobytym z pochewki nożem. Trzymane w 
gotowości wiosła 
wżarły się w wodę i łódź jednym skokiem odbiła od statku.
— Piękne dno, kapitanie — szepnął McCoy, oglądając się za siebie.
— Tak, piękne, a wszystko dzięki panu — brzmiała odpowiedź.
Trzy szalupy płynęły w stronę białej plaży z miału koralowego, za którą na 
brzegu 
kokosowego gaju widniało pół tuzina trzcinowych chat i kilkunastu podnieconych 
krajowców 
wpatrujących się szeroko rozwartymi oczyma w ową pożogę, co przyszła na ich 
ziemię.
Szalupy zgruntowały i obaj mężczyźni wysiedli na białą plażę.
— A teraz — powiedział McCoy — muszę pomyśleć o powrocie na Pitcairn.
Przełożył Bronisław Zieliński
ALOHA OE
Nigdzie na świecie nie żegnają statków w taki sposób jak w porcie Honolulu. 
Wielki statek 
pasażerski stał pod parą, gotowy do wyjścia na morze. Tysiąc osób tłoczyło się 
na pokładzie, pięć 
tysięcy zostało na molo. Po długim trapie wchodzili i schodzili hawajscy 
książęta i hawajskie 
księżniczki, królowie cukru, dygnitarze administracji terytorialnej. Dalej w 
długich szeregach, 
wśród których porządku strzegła krajowa policja, czekały powozy i samochody 
arystokracji 
Honolulu. Królewska Orkiestra Hawajska grała na przystani Aloha Oe; gdy 
skończyła, 
instrumenty strunne ludowego zespołu na pokładzie statku podjęły rzewną melodię, 
a głos 
hawajskiej śpiewaczki — podobny trelom ptaków — wzbił się ponad muzykę i gwar 
portowy. 
Było to jak srebrna piszczałka rozbrzmiewająca czystą, wyraźną nutą pożegnania.
Od strony dziobu, na dolnym pokładzie, stało wzdłuż burty jeden za drugim sześć 
rzędów 
młodych chłopców w mundurach khaki; ich spalone na brąz twarze świadczyły o 
trzyletnim 
życiu obozowym pod tropikalnym słońcem. Ale nie dla nich było to pożegnanie. Ani 
nie dla 
kapitana, który ubrany w nieskazitelną biel, odległy jak gwiazdy stał na 
podniebnym mostku 
spoglądając na rozgardiasz w dole. Ani nie dla młodych oficerów stojących nieco 
dalej, ku rufie, 
wracających z Filipin; ani nie dla bladych, zniszczonych tropikiem kobiet u ich 
boku. Na 
pokładzie spacerowym, między trapem a rufą, stało około dwudziestu amerykańskich 
senatorów 
z żonami i córkami — wycieczka, którą przez miesiąc podejmowano obiadami, pojono 
winem, 
szpikowano danymi statystycznymi, windowano na wulkaniczne pagórki, sprowadzano 
w dół ku 
użyźnionym lawą dolinom, aby mogli zobaczyć piękno i bogactwo Hawajów. Po tę to 
właśnie 
senatorską wycieczką wielki statek pasażerski zawinął do Honohilu i ją właśnie 
miasto 
uroczyście żegnało.
Senatorowie byli przyozdobieni kwiatami i mieli na szyi girlandy. Senator Jeremy 
Sambrooke 
dźwigał na potężnym karku i okazałym torsie ze dwadzieścia wieńców. Z tej masy 
kwiecia 
sterczała głowa i prawie cała świeżo opalona, błyszcząca od potu twarz. Uważał, 
że te girlandy to 
coś wręcz ohydnego i okiem statystyka, który nie dostrzega piękna, spoglądał w 
dół na tłumy 
zebrane na przystani, będące dla niego jedynie uosobieniem siły roboczej i 
fabryk, kolei i 
plantacji. Widział zasoby kraju, myślał o uprzemysłowieniu, a tak był 
pochłonięty snami o 
materialnych podbojach i władzy, że nie zauważał córki stojącej przy nim i 
rozmawiającej z 
młodzieńcem w nieskazitelnym letnim ubraniu i słomkowym kapeluszu, którego oczy 
ją jedną 
zdawały się widzieć i ani na chwilę nie opuszczały jej twarzy. Gdyby senator 
Jeremy Sambrooke 
interesował się córką, spostrzegłby z pewnością, że zamiast piętnastoletniego 
dziewczątka, które 
zaledwie przed miesiącem przywiózł na Hawaje, wiezie do domu kobietę.
Klimat Hawajów przyspiesza dojrzewanie, a Dorota Sambrooke podlegała działaniu 
hawajskiego klimatu w warunkach szczególnie sprzyjających. Smukła, blada, o 
niebieskich 
oczach zmęczonych nieco czytaniem książek, z których usiłowała poznać tajemnicę 
życia — oto 
obraz Doroty sprzed miesiąca. Ale teraz jej oczy nie były zmęczone; były 
promienne, policzki 
zaś miały złotawą barwę słońca, a linie dziewczęcej postaci zapowiadały 
nieśmiało pierwszą 
kobiecą krągłość kształtów. W ciągu tego miesiąca Dorota nie zaglądała do 
książek, znajdowała 
bowiem większą radość w czytaniu księgi życia. Jeździła konno, wspinała się na 
wierzchołki 
wulkanów, pływała na lagunach. Tropik przeniknął jej do krwi, promieniała 
ciepłem, barwą, 
słońcem. Cały miesiąc spędziła w towarzystwie mężczyzny — Steve’a Knighta, 
atlety, 
brązowego bożka mórz, który mknąc na nartach wodnych kiełznał rozbijające się 
fale, dosiadał 
ich grzbietów i gnał je zwycięsko do brzegu.
Dorota Sambrooke nie zdawała sobie sprawy z przemiany. W świadomości wciąż 
jeszcze była 
małą dziewczynką, zaskoczyło ją więc i zaniepokoiło zachowanie się Steve’a w tej 
godzinie 
rozstania. Uważała go za towarzysza zabaw i przez cały miesiąc nim był; ale 
teraz żegnał się z 
nią nie jak towarzysz zabaw. To mówił z podnieceniem, bez związku, to znów milkł 
raptownie. 
Niekiedy nie słyszał, co do niego mówiła, lub kiedy słyszał, nie odpowiadał tak, 
jak zwykle. 
Patrzał na nią w jakiś dziwny sposób, budzący niepokój. Nie wiedziała dotąd, że 
w jego oczach 
tyle jest żaru. Było w nich coś, co ją przerażało. Nie mogła tego znieść i co 
chwila spuszczała 
wzrok pod jego spojrzeniem. A jednak było w tych oczach coś wabiącego i Dorota 
wciąż rzucała 
ukradkowe spojrzenia podchwytując błyski płomienne, władcze i tęskne, jakich nie 
widziała 
nigdy w oczach innych ludzi. Czuła się osobliwie zakłopotana i podniecona.
Potężna syrena statku zawyła ogłuszająco i ukwiecony tłum przywarł ciaśniej do 
balustrady 
nadbrzeża. Na ten przeraźliwy dźwięk Dorota Sambrooke zatkała uszy palcami i 
wykrzywiła z 
niesmakiem wargi. I wtedy znowu spostrzegła ten sam władczy, tęskny płomień w 
oczach 
Steve’a. Nie patrzył na nią. Wzrok miał utkwiony w jej uszach — różowych, 
prześwietlonych 
ukośnymi promieniami popołudniowego słońca. Zaciekawiona, olśniona, wpatrywała 
się w owo 
dziwne coś w jego oczach, dopóki on nie spostrzegł, że został przyłapany. 
Zobaczyła, jak ciemny 
rumieniec wypływa mu na policzki, usłyszała słowa bez związku. Zmieszał się, ona 
też była 
dziwnie zmieszana. Stewardzi kręcili się nerwowo po pokładzie prosząc 
odprowadzających, aby 
zeszli na ląd. Steve wyciągnął do niej rękę. A gdy poczuła uścisk palców, które 
tysiące razy 
zamykały się na jej dłoni podczas wspinaczek na zbocza zastygłej ławy lub 
przejażdżek na 
nartach wodnych, uchwyciła nową treść w rzewnych słowach pieśni rozbrzmiewającej 
srebrnym 
głosem hawajskiej śpiewaczki.
Ka halia ko aloha kai hiki mai,
Ke hone ae nei i Jtu’u manawa,
O oe no ka’u aloha
A loko e hana nei.
Steve nauczył ją melodii i słów, wyjaśnił, co znaczą. Tak jej się przynajmniej 
zdawało aż do 
tej chwili, kiedy po raz ostatni splotły się ich palce, a ciepło przeniknęło z 
dłoni do dłoni, i kiedy 
po raz pierwszy pojęła prawdziwą treść słów. Ledwie zauważyła, jak odchodził, 
nie mogła też 
odszukać jego postaci na zatłoczonym trapie. Zagubiła się w plątaninie 
wspomnień, przeżywała 
ponownie minione cztery tygodnie, odczytywała na nowo sens zdarzeń w świetle 
nagłego 
objawienia.
Gdy wycieczka senatorów wylądowała na Hawajach, przyjął ją między innymi Steve, 
który 
był członkiem komitetu powitalnego. On pierwszy dał im popis jazdy po lagunie; 
wypłynął na 
morze na swej wąskiej desce i wiosłował, dopóki jego postać nie zmalała, nie 
stała się małą 
kropką niknącą w oddali. Potem nagle wrócił, wyłonił się jak bożek morski ze 
spienionego 
kotłowiska fal i białych bryzgów, rósł, wspinał się coraz wyżej i wyżej — 
ramiona, piersi, biodra, 
nogi — aż w końcu stał utrzymując równowagę na spienionym grzbiecie potężnego 
bałwana 
milowej długości. Stopy ginęły mu w białym puchu piany, mknął do brzegu z 
szybkością 
ekspresu; a gdy wyszedł spokojnie na piach, przywitało go osłupiałe spojrzenie 
ich oczu. Wtedy 
po raz pierwszy zobaczyła Steve’a. Był najmłodszym członkiem komitetu, 
młodzieńcem 
zaledwie dwudziestoletnim. Nie zabawiał wygłaszaniem mów, nie błyszczał walorami 
towarzyskimi na przyjęciach. Za to w spienionych falach Waikiki, podczas 
polowania na dzikie 
stada w Mauna Kea, w zagrodzie do ujeżdżania koni na ranczy Haleakala — tam 
spełniał swój 
obowiązek gospodarza, tam dostarczał rozrywki gościom.
Dorotę nie interesowały milowej długości kolumny cyfr i mowy wygłaszane 
bezustannie 
przez innych członków komitetu. Nie interesowały one także Steve’a. Dlatego 
właśnie z nim 
uciekła z rautu w ogrodach Hamakua, i od Abe’go Luissona, plantatora kawy, który 
przez dwie 
śmiertelnie nudne godziny mówił o kawie, kawie i tylko kawie. Tego samego dnia, 
kiedy jechali 
konno wśród paproci, Steve nauczył ją słów Aloha Oe, pieśni śpiewanej senatorom 
na 
pożegnanie w każdej wiosce, ranczy, każdej plantacji.
Przebywali wciąż z sobą, od pierwszej chwili. Steve był jej towarzyszem zabaw. 
Zagarnęła go 
dla siebie, podczas gdy jej ojciec zagarniał na swój użytek dane statystyczne o 
wyspach. Była 
zbyt łagodna, aby tyranizować Steve’a, a jednak rządziła nim w sposób wręcz 
absolutny, 
oczywiście — prócz chwil spędzanych w czółnie, na koniu, albo na nartach wodnych 
na lagunie. 
Wtedy on przewodził, a ona okazywała mu posłuszeństwo. W chwili odjazdu, gdy po 
raz ostatni 
rozbrzmiewały słowa pieśni, gdy po zdjęciu cum ogromny statek zaczął powoli 
wypływać z doku 
— tak, wtedy wiedziała już, że Steve był dla niej czymś więcej niż towarzyszem 
zabaw.
Pięć tysięcy głosów śpiewało Aloha Oe. „Me serce z tobą pełne tęsknoty, póki cię 
nie ujrzę”. I 
nagle, w tym pierwszym momencie uświadomionej miłości, Dorota zrozumiała, że ją 
rozdzielają 
ze Steve’m. Czy zobaczy go jeszcze.,, i kiedy? On sam nauczył ją tych słów. 
Przypomniała sobie, 
jak śpiewał, jak powtarzał je wciąż i wciąż, gdy siedzieli pod drzewem hau na 
Waikiki. Czy było 
to proroctwo? Zachwycała się jego śpiewem, chwaliła, że tyle w nim uczucia. Na 
wspomnienie 
tej sceny zaśmiała się głośno, histerycznie. Tyle uczucia! Przecież ten jego 
śpiew płynął prosto z 
serca! Zrozumiała to, ale za późno. Dlaczego Steve nic jej nie powiedział? Nagle 
uświadomiła 
sobie, że dziewczęta w jej wieku nie wychodzą za mąż. Natychmiast przypłynęła 
druga myśl: 
owszem, dziewczęta w jej wieku wychodzą za mąż… na Hawajach. Na Hawajach 
szybciej 
dojrzała… na tych wyspach, gdzie ciało ma barwę złota, gdzie wszystkie kobiety 
dojrzewają pod 
pieszczotą słońca.
Na próżno przebiegała wzrokiem tłum zbity u nadbrzeża. Co się z nim stało? 
Czuła, że byłaby 
gotowa zapłacić każdą cenę za to, aby go jeszcze raz zobaczyć, i bez mała 
łudziła się, że jakaś 
śmiertelna choroba powali samotnego kapitana na mostku, co opóźniłoby ich 
wyjście z portu. Po 
raz pierwszy w życiu szacowała ojca uważnym spojrzeniem, a gdy dostrzegła na 
jego twarzy rysy 
świadczące o woli i stanowczości, nowy lęk zbudził się w jej sercu. 
Niebezpiecznie byłoby mu 
się sprzeciwić. I czyż miałaby szansę w takiej walce? Ale dlaczego Steve nic nie 
mówił? Teraz 
już za późno. Dlaczego nie przemówił do niej wtedy… pod drzewem hau na Waikiki?
Nagle, z uczuciem bólu, zrozumiała, dlaczego Steve nie przemówił. Co to ona 
słyszała 
któregoś dnia. Ach, tak. Było to na podwieczorku u pani Stanton, tego 
popołudnia, kiedy panie z 
,,Koła Misjonarzy” podejmowały panie z wycieczki senatorów. Pani Hodgkins, 
wysoka 
blondynka, zadała to pytanie. Napłynęło wyraziste wspomnienie tej sceny — 
rozlegle lanai, 
kwiaty tropikalne, bezszelestna azjatycka służba, szmer zmieszanych głosów i 
pytanie, które 
zadała pani Hodgkins siedząca w grupce dam tuż obok Doroty. Pani Hodgkins wiele 
lat 
przebywała na kontynencie i teraz, przyjechawszy na Hawaje, dopytywała się 
najwyraźniej o 
przyjaciółki z dawnych panieńskich czasów. „Co się stało z Susie Maydwell?” — 
tak brzmiało 
pytanie. „Och, zupełnie jej nie widujemy. Wyszła za mąż za Willy’ego Kupele” — 
odpowiedziała któraś z miejscowych dam. Wtedy żona senatora Behrendsa spytała ze 
śmiechem, 
dlaczego to małżeństwo tak nadwerężyło przyjaźń z Susie Meydwell. „Wyszła za mąż 
za hapa–
haole — padła odpowiedź. — Jej mąż jest mieszańcem, a my tu na wyspach musimy 
mieć na 
względzie dobro naszych dzieci”. Dorota zwróciła się do ojca. Postanowiła poddać 
go próbie.
— Ojczulku, czy Steve mógłby nas odwiedzić, jeżeli przyjedzie kiedyś do Stanów?
— Kto? Steve?
— Steve Knight. Znasz go przecież, pożegnałeś się z nim kilka minut temu. Czy 
mógłby nas 
odwiedzić, jeżeli przyjedzie kiedyś do Stanów?
— Z pewnością nie! — odparł krótko Jeremy Sambrooke. — Steve Knight jest hapa–
haole, a 
ty rozumiesz, co to znaczy.
— Och — westchnęła Dorota. Czuła, jak obezwładniająca rozpacz wkrada jej się do 
serca.
Steve nie był hapa–haole, Dorota wiedziała o tym. Ale wiedziała również, że krew 
w jego 
żyłach w jednej czwartej jest nasycona hawajskim słońcem, a to wystarczało, aby 
go postawić 
poza kręgiem małżeńskiego rynku. Dziwny jest świat. Taki na przykład A.C. 
Cleghorn, szlachcic 
angielski, ożenił się z ciemnoskórą księżniczką z rodu Kamehameha, a mimo to 
ludzie znajomość 
z nim poczytywali sobie za zaszczyt i nawet największe snobki z „Koła 
Misjonarzy” bywały w 
jego domu na herbacie. A z drugiej strony — Steve! Nikt nie miał nic przeciwko 
temu, aby uczył 
ją jazdy na nartach wodnych albo prowadził za rękę przez niebezpieczne zbocza 
krateru Kilauea. 
Zapraszany przez jej ojca mógł jadać z nimi obiady, tańczyć z nią, mógł być 
członkiem komitetu 
powitalnego. Ale nie mógł się z nią ożenić, ponieważ miał we krwi domieszkę 
tropikalnego 
słońca.
A zresztą wcale nie było tego po nim widać. Gdyby jej nie powiedziano, nigdy by 
się nie 
domyśliła. I taki był przystojny. Postać Steve’a zarysowała się w jej wyobraźni 
i zanim Dorota 
zdała sobie z tego sprawę, zatonęła w rozkosznym rozpamiętywaniu czaru jego 
wspaniałego 
ciała, jego kształtnych ramion, siły, dzięki której sadzał ją tak lekko na 
konia, przenosił 
bezpiecznie przez grzbiety huczących fal lub wciągał uczepioną czekana na zbocze 
zastygłej 
ławy Świątyni Słońca. Ale było jeszcze coś mniej uchwytnego, co zapamiętała i co 
nawet wtedy 
zaczynała pojmować — aura istoty ludzkiej, która jest samą męskością, prawdziwym 
mężczyzną. 
Ocknęła się, zawstydzona własnymi myślami. Fala gorącej krwi zabarwiła jej 
policzki, a gdy 
rumieniec odpłynął, twarz jej stała się tym bledsza na myśl, że nigdy już nie 
zobaczy Steve’a. 
Przód statku znalazł się już poza dokiem i pokład spacerowy przesuwał się 
właśnie obok 
krawędzi nadbrzeża.
— O, jest Steve, Dorotko — powiedział Jeremy Sambrooke. — Pomachaj mu ręką na 
pożegnanie.
Spoglądając na nią skwapliwie Steve zobaczył w jej twarzy coś, czego przed tym 
nie widział. 
A po radości, która rozświetliła jego rysy, Dorota poznała, że on wie. Powietrze 
nabrzmiałe było 
pieśnią.
Me serce z tobą
Pełne tęsknoty, póki cię nie ujrzę.
Niepotrzebne były im słowa, powiedzieli sobie wszystko bez słów. Dokoła niej 
pasażerowie 
rzucali swoje girlandy przyjaciołom stojącym na molo. Steve wyciągnął ręce, jego 
oczy patrzyły 
błagalnie. Dorota ściągnęła wieniec przez głowę, ale zaplątał się o sznurek 
pereł, włożony jej na 
szyję przez Marvina, niemłodego już króla cukru, gdy odwoził ją i jej ojca do 
portu.
Szarpała naszyjnik sczepiony z kwiatami. Statek oddalał się powoli. Steve 
znajdował się teraz 
tuż pod nią. Był to właściwy moment. Jeszcze chwila, a będzie za późno. Załkała. 
Jeremy 
Sambrooke spojrzał na nią pytająco.
— Dorotko! — krzyknął ostro.
— Szarpnęła naszyjnik z rozmysłem; wśród deszczu pereł kwiaty spadły w dół do 
oczekującego młodzieńca. Wpatrywała się w niego, dopóki nie oślepiły jej łzy. 
Wtedy ukryła 
twarz na ramieniu ojca, A Jeremy Sambrooke, zapomniawszy o swoich ukochanych 
cyfrach, 
pomyślał ze zdumieniem, jak dziwne są małe dziewczynki, które upierają się, aby 
dorosnąć. 
Tłum śpiewał; pieśń coraz ciszej brzmiała w oddaleniu, ale wciąż stapiała się w 
jedno ze 
zmysłowym, miłosnym oparem Hawajów. Słowa pieśni jak trucizna sączyły się w 
serce Doroty, 
bo nie było w nich prawdy.
Aloha oe, Aloha oe, e ke onaona no ho ika lipo. Pocałunek czuły, ahoi ae au, 
póki cię nie 
ujrzę.
Przełożyła Krystyna Tarnowska
NA POŁUDNIE OD TORU
Stare San Francisco, to znaczy San Francisco zaledwie wczorajsze, sprzed 
ostatniego 
trzęsienia ziemi, przecięte było na dwie części przez Tor. Tak nazywano żelazny 
kanał biegnący 
środkiem Market Street. Dobywał się stamtąd hurkot niezmordowanego kabla, 
zaczepianego do 
woli o wagony, które ciągnął w górę lub w dół. Prawdę mówiąc były dwa tory, ale 
mieszkańcy 
Zachodu w pośpiechu połykali jedną literę i mówili „Tor”, a słowo to wiele 
znaczyło. Na północ 
od Toru znajdowały się teatry, hotele, sklepy, banki oraz siedziby solidnych i 
poważnych firm 
handlowych. Na południe mieściły się fabryki, slumsy, pralnie, warsztaty 
mechaniczne, 
kotłownie i mieszkania robotnicze.
Tor był przenośnią oznaczającą klasowy podział społeczeństwa. Nikt nie 
przekraczał tej 
granicy w obu kierunkach z taką łatwością jak Freddie Drummond. Freddie przywykł 
żyć w obu 
tych światach, i w obu czuł się znakomicie. Był profesorem socjologii na 
Uniwersytecie 
Kalifornijskim. W tym właśnie charakterze przekroczył po raz pierwszy Tor i 
przez sześć 
miesięcy mieszkał w wielkim robotniczym getcie. Napisał wówczas dzieło pod 
tytułem: 
Niewykwalifikowany robotnik. Książka Drummonda uznana została powszechnie za 
cenny 
przyczynek do literatury postępowej i świetną odpowiedź udzieloną literaturze 
niezadowolonej z 
istniejącego stanu rzeczy. Polityczny i ekonomiczny sens tego dzieła był 
wybitnie zachowawczy. 
Prezesi wielkich towarzystw kolejowych wykupywali całe nakłady książki Drummonda 
i 
obdzielali nią swych pracowników. Jedno tylko zrzeszenie Przemysłowców rozdało 
pięćdziesiąt 
tysięcy egzemplarzy. Na dobrą sprawę była to książka prawie tak samo niemoralna 
jak aż nadto 
dobrze znany Apel do Garcji, a hasłem: „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą” 
szermowała ze 
szkodliwością niewiele ustępującą dziełu pod tytułem: Pani Wiggs i jej ogródek 
warzywny.
Zrazu Freddie Drummondowi niezmierną trudność sprawiało przystosowanie się do 
robotniczego trybu życia. Nie znał ich zwyczajów, a oni tym bardziej nie mogli 
go zrozumieć. 
Odnosili się do niego podejrzliwie. Nie miał robotniczej przeszłości. Nie mógł 
mówić, że już 
pracował fizycznie. Miał delikatne ręce. Jego niezwykła uprzejmość nie wróżyła 
nic dobrego. 
Najpierw zamierzał grać rolę wolnego i niezależnego Amerykanina, który 
postanowił żyć z pracy 
rąk i nikomu nie będzie się tłumaczył. Szybko jednak spostrzegł, że pomysł był 
kiepski. Uznali 
go, nie bez podejrzeń, za cudaka. Nieco później, w miarę jak się oswajał ze swym 
nowym 
położeniem, zaczął pomału wchodzić w rolę bardziej przekonywającą: był 
człowiekiem, któremu 
wiodło się kiedyś lepiej, nawet znacznie lepiej, potem noga mu się powinęła, ale 
niewątpliwie 
jeszcze wypłynie.
Nauczył się dużo i wyciągnął z tego wiele ogólnych wniosków, często fałszywych, 
jak się 
można przekonać czytając Niewykwalifikowanego robotnika.
Zabezpieczył się jednak przed zarzutami w ten sposób, że wszelkie uogólnienia 
nazwał 
„próbnymi”, czym dał świadectwo zdrowego rozsądku i konserwatyzmu, właściwych 
jego klasie. 
Pierwsze doświadczenia zbierał w fabryce konserw „Wilmax”, gdzie pracował na 
akord zbijając 
skrzynki do konserw. Fabryka skrzynek dostarczała gotowych części, całe więc 
zadanie Freddie 
Drummonda polegało na złożeniu tych części i wbiciu gwoździ lekkim młotkiem.
Praca nie wymagała żadnych kwalifikacji, ale była na akord. Zwykły robotnik 
dostawał 
półtora dolara dziennie. Freddie Drummond zauważył, że robotnicy, którzy 
wykonują tą samą 
pracą co on i niezbyt się do niej przykładają, potrafią zarobić dolara 
siedemdziesiąt piąć centów. 
Trzeciego dnia udało mu się wyklepać tyle samo. Ale był ambitny. Nie miał 
zamiaru obijać się, a 
że ręce miał nie od parady, czwartego dnia zarobił dwa dolary.
Nazajutrz wytężył wszystkie siły i zdobył dwa i pół dolara. Koledzy zaczęli 
marszczyć brwi i 
darzyć go chmurnymi spojrzeniami, docinając mu w robociarskiej gwarze, której 
nie rozumiał. 
Była tam mowa o podlizywaniu się fabrykantowi, nadawaniu tempa i wystawianiu 
innych do 
wiatru. Zdziwiony, że im się wcale nie spieszy przy pracy na akord, wyciągnął 
ogólny wniosek o 
wrodzonym lenistwie niewykwalifikowanego robotnika i następnego dnia wystukał 
trzy dolary 
przy swoich skrzynkach.
Gdy wieczorem wyszedł z fabryki, zastąpili mu drogą koledzy. Byli bardzo źli i 
coś do niego 
mówili w swej gwarze. Nie mógł zrozumieć ich postawy. A była to postawa 
zdecydowana. Kiedy 
odmówił zwolnienia tempa i powołał się na wolność zawierania umów, amerykańskie 
swobody i 
dostojeństwo pracy, przystąpili do pozbawienia go zdolności nadawania tempa. 
Wywiązała się 
zawzięta walka, bo Drummond był rosłym i wysportowanym mężczyzną, w końcu jednak 
tłum 
wlazł mu na żebra, zdeptał twarz i pozgniatał palce. Tydzień przeleżał w łóżku, 
po czym jakoś się 
pozbierał i poszukał sobie innej pracy. Wszystko to wiernie opisał w swej 
pierwszej książce, w 
rozdziale pod tytułem Robotnicza tyrania.
Krótko potem, w innym oddziale fabryki konserw ,,Wilmax”, gdzie pracowały 
kobiety, 
roznosił skrzynie z owocami. Spróbował brać dwie skrzynie na raz i natychmiast 
naraził się na 
zarzuty ze strony innych roznosicieli. Było to wyraźne nawalanie roboty, ale 
zjawił się tu nie po 
to, by zreorganizować pracę, i dlatego postanowił ograniczyć się do roli 
obserwatora. Wobec 
czego dźwigał już tylko po jednej skrzyni i tak pilnie studiował sztuką 
wymigiwania się od 
roboty, że napisał na ten temat cały rozdział, zakończony próbą wyciągnięcia 
wniosków 
ogólnych.
Przez sześć miesięcy Freddie często zmieniał pracę i wykształcił się na zupełnie 
udaną 
imitację prawdziwego robotnika. Miał zdolności językowe, a przy tym zasłyszane 
zwroty 
zapisywał w notatniku. Tak długo studiował gwarę, aż ją dobrze opanował. Dzięki 
temu mógł nie 
tylko porozumieć się w gwarze, lecz także zgłębić sposób myślenia robotników, co 
pozwoliło mu 
zebrać obfity materiał do rozdziału książki, jaką zamierzał napisać. Miała ona 
nosić tytuł: Synteza 
psychologii klasy robotniczej.
Zanim wypłynął na powierzchnię po pierwszym zanurzeniu się w odmętach nizin 
społecznych, odkrył w sobie niemałe talenty aktorskie i dowiódł, że bez trudu 
może się 
przystosować do obcego środowiska. Sam się dziwił swej elastyczności. Gdy już 
opanował 
robotniczą gwarę i przezwyciężył rozmaite subtelne skrupuły, mógł zapuścić się w 
dowolny 
zaułek robotniczego życia i tak zgrabnie przylgnąć do otoczenia, że czułby się 
tam nie gorzej niż 
u siebie w domu. Jak sam napisał w przedmowie do drugiej swej książki pod 
tytułem: Ciężko 
pracujący robotnik, zamierzał dobrze poznać klasę robotniczą, a jedyną drogą do 
tego celu było 
pracować wraz z robotnikami, jeść to samo co oni, spać w ich łóżkach, zażywać 
ich rozrywek, 
myśleć i czuć po robociarsku.
Nie był głębokim myślicielem. Nie wierzył w nowe teorie. Trzymał się utartych 
norm i 
kryteriów. Praca doktorska Drummonda o rewolucji francuskiej zasłużyła sobie na 
pochlebną 
wzmiankę w uniwersyteckich rocznikach nie tylko z racji swej mozolnej i 
drobiazgowej ścisłości, 
ale również jako najbardziej oschły, bezduszny, belferski i najbardziej 
konserwatywny elaborat, 
jaki kiedykolwiek spłodzono na ten temat. Był człowiekiem niezmiernie 
powściągliwym. Wobec 
licznych powabów życia zachowywał kamienną obojętność. Przyjaciół miał niewielu. 
Zbyt był 
niedostępny i oziębły. Nie miał wad, nigdy się też nie wydało, aby ulegał jakimś 
pokusom. Nie 
cierpiał tytoniu, miał wstręt do piwa, nie widziano, by pił kiedy coś 
mocniejszego niż lekkie wino 
do obiadu, i to nieczęsto.
Kiedy wstąpił na uniwersytet, koledzy gorętszej krwi przezwali go „Lodówką”, a 
jako 
profesor socjologii znany był pod przydomkiem „Chłodnia”. Jedno miał tylko 
zmartwienie — 
było nim zdrobniałe imię „Freddie”. Zdobył sobie to imię, kiedy grał w obronie w 
uniwersyteckiej jedenastce, i odtąd jego oschła duszyczka już się nie zdołała z 
tego otrząsnąć. Na 
zawsze pozostanie ,,Freddie”, tylko w papierach będzie figurowało jego prawdziwe 
imię. Nocą 
nawiedzały go straszliwe obrazy przyszłości — wszyscy ludzie z jego sfery mówili 
o nim: „ten 
stary Freddie”.
Jak na doktora socjologii był bardzo młody, miał dwadzieścia siedem lat, a 
wyglądał jeszcze 
młodziej. Zewnętrznie stanowił okazały typ mężczyzny ze sfer uniwersyteckich. 
Wyróżniał się 
gładką twarzą, swobodnym obejściem, schludnym wyglądem, prostotą i zdrowiem. 
Miał markę 
świetnego sportowca i człowieka dużej kultury, chociaż zimnego i niedostępnego. 
O socjologii 
poza salą wykładową i konferencyjną nigdy nie mówił i dopiero później, gdy jego 
książki 
zwróciły nań powszechną, niemiłą mu zresztą, uwagę, ulegał czasem namowom i 
wygłaszał 
odczyty w pewnych kołach literackich i ekonomicznych.
Wszystko robił dobrze — aż nadto dobrze. Ubierał się i zachowywał z nienaganną 
poprawnością. Nie był jednak światowcem. Broń Boże! W stroju i manierach 
absolutnie niczym 
się nie różnił od typu młodzieńca, jakich w ostatnich latach tak obficie wydają 
nasze wyższe 
zakłady naukowe. Ściskał każdemu rękę dostatecznie krzepko i mocno. Jego 
niebieskie oczy były 
szaroniebieskie i ujmująco szczere. Głos silny, męski, wyraźny i dobitny brzmiał 
mile dla ucha. 
Jedyną wadę Freddie Drummonda stanowiła jego powściągliwość. Nigdy nie tracił 
panowania 
nad sobą. Kiedy jeszcze grał w piłkę nożną, był tym chłodniejszy, im bardziej 
inni się 
rozgrzewali. Dał się poznać jako bokser, ale uważano go za automat, który z 
nieludzką precyzją 
ocenia dystans, wymierza ciosy, trzyma gardę, blokuje i zwodzi przeciwnika. 
Nieczęsto się 
zdarzało, żeby porządnie oberwał, ale sam też rzadko wykorzystywał swą przewagę. 
Zbyt mądry 
był i zbyt opanowany, aby pozwolić sobie na cios o jeden funt cięższy, niż 
zamierzał. 
Zawdzięczał to treningowi, który stale utrzymywał go w formie.
Z czasem Drummond coraz częściej przekraczał Tor i zagłębiał się w dzielnicy na 
południe od 
Market Street. Spędzał tam letnie i zimowe ferie. Bez względu na to, czy jego 
pobyt w dzielnicy 
robotniczej trwał dzień czy tydzień, zawsze uważał, że spędził czas miło i 
pożytecznie. Tyle 
przecież danych trzeba było zebrać. Jego trzecią książką pod tytułem Lud i 
władca posługiwano 
się jako podręcznikiem na amerykańskich uniwersytetach. Nim zdążył się o tym 
dowiedzieć, już 
pracował nad czwartą, pod tytułem Złudzenia niewydajnego robotnika.
A jednak podszywając się pod robotnika, Drummond robił to z jakimś dziwnym i 
nieco 
dwuznacznym upodobaniem. Może grała tu rolę odraza do środowiska, w którym się 
wychował, 
albo do chłodnej krwi, jaką odziedziczył po swych .przodkach, molach książkowych 
z pokolenia 
na pokolenie. W każdym razie bliska styczność z klasą robotniczą sprawiała mu 
przyjemność. 
We własnym świecie był „Chłodnią”, a tam, na nizinach, przedzierzgał się w 
Dużego Billa 
Tottsa, który umiał pić, palić fajkę, gadać po ludzku, kiedy trzeba walnąć w 
szczękę i cieszył się 
ogólną sympatią. Wszyscy go lubili i niejedna młoda robotnica w nim się durzyła. 
Na początku 
był tylko dobrym aktorem, z czasem udawanie weszło mu w krew. Już się nie 
zgrywał, lecz 
naprawdę przepadał za kiełbaskami i bekonem, o których w jego własnej sferze 
panowało 
przekonanie, że to świństwo nie nadające się do jedzenia.
W ogóle rozsmakował się w roli, jaką grał mając co innego na oku. Zauważył, że 
gdy zbliżała 
się chwila powrotu do sali wykładowej i życia obwarowanego rygorami, doznaje 
uczucia żalu. 
Często przyłapywał się na tym, że tęskni do owego życia, podobnego do snu, które 
nań czeka, 
gdy przekroczy Tor, wyrwie się z niewoli i zacznie hasać na wolności. Nie był 
zepsuty, ale jako 
Duży Bill Totts wyprawiał takie harce, na które Freddie Drummond nigdy by nie 
śmiał sobie 
pozwolić. Co więcej, Freddie by na to nie miał ochoty. I to było najdziwniejsze 
w odkryciu, 
jakiego dokonał. Po prostu Freddie Drummond i Bill Totts byli dwiema całkiem 
różnymi 
istotami. Ich pragnienia, gusty i pobudki najwyraźniej się z sobą kłóciły. Bill 
Totts mógł z 
czystym sumieniem obijać się przy robocie, a Freddie Drummond potępiał 
nieróbstwo jako rzecz 
niecną, zbrodniczą, niegodną Amerykanina. W swych książkach przecież całe 
rozdziały 
wypisywał przeciwko tej zakale. Freddie za nic miał tańce, za to Bill co wieczór 
zawadzał o 
jeden z wielu klubów tanecznych, takich jak na przykład „Magnolia”, „Gwiazda 
Zachodu”, 
„Elita”. A na dorocznym wielkim balu maskowym Pracowników Przemysłu Mięsnego 
Bill 
wygrał ciężki puchar srebrny (trzydzieści cali wysokości!) za najlepszą kreację 
kostiumową. Bill 
Totts lubił spódniczki, i to nie bez wzajemności, podczas gdy Freddie Drummond z 
upodobaniem 
grał rolę świętego, jawnie występował przeciw politycznemu równouprawnieniu 
kobiet, a skrycie 
z obrzydzeniem potępiał koedukację.
Freddie Drummond wraz ze zmianą stroju zmieniał bez trudu swoje zachowanie. 
Wchodząc 
do mrocznego pokoiku, w którym przedzierzgał się w Billa Tottsa, trzymał się 
trochę zbyt 
sztywno: przesadnie wyprostowany, ramiona o cal za dużo podane do tyłu, oblicze 
pełne powagi, 
nieomal surowe i absolutnie obojętne. A kiedy wychodził w ubraniu Billa Tottsa, 
był innym 
człowiekiem. Bill nie trzymał się źle, ale jakoś cała jego postać nabierała 
giętkości i wdzięku. 
Nawet głos mu się zmieniał, śmiał się na całe gardło, wyrażał się swobodnie, a w 
razie potrzeby 
klął najnaturalniej w świecie. Bill Totts nie bardzo też lubił wcześnie się 
kłaść do łóżka, a bywało 
i tak, że się w szynku rwał do koleżeńskiej bitki z innymi robotnikami. Co 
gorsze, na 
niedzielnych wycieczkach za miasto lub w drodze powrotnej z zabawy ręce Billa 
zdradzały dużą 
wprawę w obejmowaniu dziewcząt, przy czym popisywał się ciętym i miłym dowcipem 
w 
trakcie towarzyskiego flirtu, jak przystało grackiemu kawalerowi z robotniczej 
sfery.
Tak bardzo Bill Totts był sobą, robotnikiem z krwi i kości, prawdziwym 
mieszkańcem 
południowej dzielnicy San Francisco, że nawet pod względem świadomości klasowej 
dorównywał innym, a łamistrajków nienawidził mocniej niż zwykły, lojalny członek 
związku 
zawodowego. Podczas strajku robotników portowych Freddie Drummondowi jakoś udało 
się 
wbrew zasadzie, że jedno ciało nie może się równocześnie znajdować w dwóch 
miejscach, stanąć 
na uboczu i chłodnym, krytycznym okiem obserwować, jak Bill Totts tęgo okłada 
pięściami 
łamistrajków. Bill Totts bowiem jako członek Związku Tragarzy Portowych 
regularnie płacił 
składki i tym samym miał prawo do oburzenia na tych, którzy obdzierali go z 
pracy. Duży Bill 
Totts był tak duży i tak obrotny, że wysuwano go na czoło, ilekroć zanosiło się 
na grubszą 
awanturę. Zaczął od udawania, że obrażono jego uczucia. Potem jednak, w roli 
swego drugiego 
ja, począł naprawdę doznawać uczucia krzywdy i dopiero gdy wracał do czcigodnej 
atmosfery 
uniwersyteckiej, zdolny był trzeźwo i w duchu zachowawczym wyciągać ogólne 
wnioski ze 
swych doświadczeń na nizinach społecznych i przelewać je na papier, jak 
przystało uczonemu 
socjologowi. Z tego, że Billowi Tottsowi niedostawało perspektywy, pozwalającej 
mu wznieść 
się ponad klasowe uprzedzenia, Freddie Drummond jasno zdawał sobie sprawę. Ale 
Bill Totts nie 
był taki mądry. Na widok łamistrajka, odbierającego mu pracę, krew go zalewała i 
tracił głowę. 
Dopiero Freddie Drummond, ubrany bez zarzutu pan o nienagannych manierach, 
siedząc za 
biurkiem w swym gabinecie lub za katedrą na wykładzie socjologii widział Billa 
Tottsa na 
właściwym tle, ogarniał całokształt problemu łamistrajków i organizacji 
robotniczych, rozumiał 
związek tego problemu ze sprawą dobrobytu Stanów Zjednoczonych, toczących walkę 
o rynki 
światowe. Bill Totts doprawdy nie był zdolny spojrzeć dalej i myślał tylko o 
najbliższym posiłku 
albo meczu bokserskim, który ma się odbyć następnego dnia w klubie „Jutrzenka”.
Pierwszy sygnał grożącego mu niebezpieczeństwa Freddie dostrzegł, gdy gromadził 
materiały 
do książki pod tytułem Kobiety i praca. Zbyt łatwo żyło mu się w obu światach. 
Osobliwe, 
podwójne życie, jakie prowadził, było mimo wszystko bardzo niepewne. Siedząc w 
gabinecie 
rozmyślał nad tą sprawą. Zrozumiał, że długo to potrwać nie może. Jest to, w 
gruncie rzeczy, stan 
przejściowy. Prędzej czy później będzie musiał rzucić jeden z dwóch światów. Na 
dłuższą metę 
nie może żyć i tu, i tam. Spojrzał na rząd tomów zdobiących górną półkę 
ruchomego regału na 
książki. Były to jego własne dzieła, od pracy doktorskiej do Kobiet i pracy. 
Zdecydował 
wówczas, że to jest świat, którego powinien się trzymać. Bill Totts służył mu 
wiernie, ale stał się 
zbyt niebezpiecznym wspólnikiem. Bill Totts zatem musi pożegnać się z życiem.
Bezpośrednią przyczyną obaw Drummonda stała się Mary Cotton, przewodnicząca 
oddziału 
Międzynarodowego Związku Rękawiczniczek. Po raz pierwszy ujrzał ją z galerii dla 
publiczności na dorocznym walnym zebraniu Północno–achodniej Federacji Pracy. 
Ujrzał ją 
oczami Billa Tottsa, a na tym osobniku Mary zrobiła jak najlepsze wrażenie, choć 
wcale nie była 
w guście Freddie Drummonda. Cóż z tego, że była wspaniale zbudowana, gibka i 
prężna niczym 
pantera, że miała niesłychanie czarne oczy, które to błyskały ogniem, to znów 
wesoło się śmiały? 
Nie cierpiał kobiet tryskających zdrowiem i temperamentem, kobiet nie dość… hm, 
opanowanych. Wyznawał teorię ewolucji, ponieważ w świecie uniwersyteckim 
stanowiła 
powszechnie przyjętą doktrynę. Wierzył święcie, że człowiek wspiął się po 
drabinie życia z 
grząskiego błota egzystencji potwornych pierwotniaków. Czuł się jednak nieco 
zawstydzony tą 
genealogią i wolał o tym nie myśleć. Dlatego zapewne narzucał sobie żelazne 
rygory i starał się 
innych urabiać w tym duchu. Z tej też przyczyny darzył sympatią kobiety swego 
pokroju, które 
potrafiły otrząsnąć się ze zwierzęcego, żałosnego dziedzictwa przodków i za 
sprawą dyscypliny i 
samokontroli pogłębić przepaść dzielącą je od okrytych mrokiem zamierzchłej 
przeszłości 
praszczurów rodzaju ludzkiego.
Billowi Tottsowi obce były tego rodzaju względy. Mary Cotton spodobała mu się od 
pierwszego wejrzenia, gdy ją zobaczył na sali zebrań, postanowił więc dowiedzieć 
się, kto to jest. 
Drugi raz spotkał ją całkiem przypadkowo, kiedy pracował jako furman u Pata 
Morrisseya. Stało 
się to w domu czynszowym przy Mission Street, dokąd go zawołano, żeby zabrał 
kufer i złożył 
na skład. Córka gospodyni wprowadziła go do pokoiku sypialnego, którego 
lokatorkę, 
rękawiczniczkę, właśnie zabrano do szpitala. Ale Bill nie wiedział, o co chodzi. 
Przykucnął, 
postawił kufer na sztorc (kufer był niczego sobie), oparł go na ramieniu, 
podniósł się ciężko i 
stanął plecami do otwartych drzwi. W tej chwili usłyszał głos kobiecy:
— Należy pan do związku? — zapytano.
— A pani co do tego? — odburknął. — Zjeżdżaj paniusia z drogi, bo nie mogę 
nawrócić.
Nie zdążył się nawet obejrzeć, jak ktoś go złapał za potężne bary, obrócił i 
pchnął w tył, aż się 
zatoczył. Ciężar obsunął mu się z ramienia i Bill byłby upadł, gdyby nie znalazł 
oparcia w 
ścianie, w którą z trzaskiem wyrżnął kufrem. Zaklął i w tej samej chwili stanął 
twarzą w twarz z 
Mary Cotton, której oczy ciskały błyskawice gniewu.
— Jasne, że należę do związku — powiedział. — Na żartach się pani nie zna.
— Gdzie legitymacja? — zapytała rzeczowo.
— W kieszeni. Ale nie mogę jej teraz wydostać. Ciężki, cholera, ten kufer. 
Pójdziemy do 
wozu, to pokażę pani legitymację.
— Postawić kufer! — rozkazała.
— A po co? Mówię, że mam legitymację.
— A ja mówię — postawić! Łamistrajk nie tknie tego kufra. Wstydu nie ma, chłop 
jak drąg, a 
tchórz, odbiera pracę uczciwym ludziom. Czemu nie przystąpi do związku jak 
prawdziwy 
mężczyzna?
Twarz Mary Cotton zbladła, widać było, że jest wściekła.
— Taki kawał chłopa, a zdradza własną klasę! Pewnie go korci wstąpić do policji, 
żeby mógł, 
jak będzie następny strajk, strzelać do związkowych furmanów. A może już jesteś 
w policji, co? 
Wyglądasz na…
— Zamknij się, co za dużo, to niezdrowo.
Bill opuścił kufer na podłogę, aż huknęło, wyprostował się i włożył rękę do 
wewnętrznej 
kieszeni bluzy.
— Mówiłem, żem tylko żartował. Masz, popatrz! Pokazał legitymację, której nic 
nie można 
było zarzucić.
— W porządku, bierz pan kufer — powiedziała Mary Cotton. — A na drugi raz niech 
się panu 
żartów nie zachciewa.
Twarz Mary rozpogodziła się, gdy ujrzała, jak lekko dźwignął wielki kufer na 
ramię. Oczy jej 
zabłysły na widok rosłego i zręcznego mężczyzny. Ale Bill tego nie zauważył. 
Zbyt był zajęty 
kufrem.
Potem zobaczył Mary Cotton w czasie strajku praczek. Pracownicy pralni dopiero 
niedawno 
się zorganizowali i nie mieli jeszcze doświadczenia, wobec czego poprosili Mary 
Cotton, aby 
pokierowała ich strajkiem. Freddie Drummond otrzymał poufną wiadomość, co się 
święci, 
wydelegował więc Billa Tottsa z poleceniem przystąpienia do związku i 
zasięgnięcia języka. Bill 
pracował w umywalni. Tego ranka mężczyźni pierwsi zostali odwołani od roboty, 
aby dodać 
odwagi dziewczętom. Bill stał właśnie koło drzwi do magla, gdy na progu ukazała 
się Mary 
Cotton. Nadzorca, wielkie, zwaliste chłopisko, zagrodził jej drogę. Ani mu się 
śniło pozwolić na 
to, by jego dziewczęta przystąpiły do strajku, i miał wielką ochotę dać Mary 
taką nauczkę, żeby 
pilnowała własnego nosa. Toteż gdy chciała za jego plecami prześliznąć się do 
środka, chwycił ją 
tłustą łapą za ramię i mocno odepchnął. Rozejrzała się dokoła. Zobaczyła Billa.
— Panie Totts! — zawołała. — Pomóż pan, chcę tam wejść. Bill zmieszał się i 
doznał miłego 
zdziwienia. Zapamiętała jego nazwisko wypisane na legitymacji związkowej. W 
mgnieniu oka 
nadzorca wyleciał z drzwi krzycząc coś o pogwałceniu prawa. Dziewczęta porzuciły 
maszyny. 
Strajk trwał krótko i skończył się zwycięstwem. Przez cały czas Bill pełnił 
funkcję adiutanta i 
łącznika Mary Cotton. Gdy już było po wszystkim, wrócił na uniwersytet jako 
Freddie 
Drummond, który bardzo się dziwił, co takiego Bill Totts widzi w tej kobiecie.
Drummondowi nic nie groziło, Bill zakochał się po uszy. Fakt ten trzeba było 
przyjąć do 
wiadomości. Właśnie ów fakt stał się ostrzeżeniem dla Drummonda. No cóż, wykonał 
zadanie i 
skończyły się przygody. Nie musi już przekraczać Toru. Zostały jeszcze tylko 
trzy końcowe 
rozdziały ostatniej jego książki Taktyka i strategia robotnicza. Poza tym praca 
jest gotowa, a do 
tych rozdziałów zebrał już wystarcające materiały.
Następny wniosek, do którego doszedł, był taki: jeśli chce zarzucić kotwicę jako 
Freddie 
Drummond, trzeba koniecznie zadzierzgnąć ściślejsze więzy i bliższe stosunki z 
własną sferą. W 
każdym razie pora założyć gniazdo rodzinne, a jeśli Freddie się nie ożeni, zrobi 
to na pewno Bill, 
wtedy zaś powstaną takie komplikacje, że strach pomyśleć. Tutaj na scenę wkracza 
Katarzyna 
Van Vorst. Katarzyna też studiowała na uniwersytecie. Jej ojciec, jedyny zamożny 
członek 
profesorskiego grona, był ponadto dziekanem wydziału filozoficznego. Będzie to 
związek 
małżeński z każdego punktu widzenia sensowny — tak orzekł Freddie, gdy ich 
zaręczyny stały 
się faktem dokonanym i podanym do publicznej wiadomości. Katarzyna Van Vorst 
sprawiała 
wrażenie osoby chłodnej, opanowanej, usposobionej arystokratycznie i 
konserwatywnie. Choć 
nie brakowało jej swoistego temperamentu, trzymała się w karbach, podobnie jak 
Drummond.
Wszystko zapowiadało się dobrze, a jednak Freddie nie mógł zagłuszyć wołającego 
nań głosu 
nizin i walczył z pokusą wolnego, niczym nieskrępowanego, nieodpowiedzialnego 
życia na 
południe od Toru. W miarę jak zbliżał się dzień ślubu, coraz lepiej zdawał sobie 
sprawą, że już 
się wyszumiał, ae równocześnie przychodziło mu do głowy, że pyszna byłaby to 
rzecz jeszcze 
jeden jedyny raz podskoczyć sobie, po raz ostatni zagrać rolę niefrasobliwego 
lekkoducha — 
zanim na zawsze ustabilizuje się w szarej sali wykładowej i trzeźwym związku 
małżeńskim. Na 
dobitkę nie mógł napisać ostatniego rozdziału Taktyki i strategii robotniczej, 
bo mu brakowało 
paru dość ważnych danych, które zapomniał zebrać.
Freddie Drummond poszedł więc po raz ostatni jako Bill Totts, zebrał dane i, 
niestety, spotkał 
Mary Cotton. Gdy znów się znalazł w swym gabinecie, nie bez przykrości wracał 
myślą do tego, 
co się stało. Głos przestrogi przemówił doń ze zdwojoną siłą. Bill Totts 
zachował się haniebnie. 
Nie tylko spotkał się z Mary Cotton w biurze Centralnego Komitetu Robotniczego, 
ale jeszcze 
wstąpili do knajpki, gdzie zafundował jej ostrygi. Zanim zaś rozstali się przed 
bramą jej domu, 
ramiona Billa objęły Mary. Potem całował ją w usta, i to bez opamiętania. Teraz 
brzmiały mu 
jeszcze w uszach ostatnie jej słowa, wymówione cicho, z przejmującym szlochem w 
krtani. Nie 
było to nic innego jak miłosne wyzwanie. „Bill… kochany, kochany Bill!”
Drummond wzdrygnął się na samo wspomnienie. Ujrzał przed sobą ziejącą otchłań. Z 
natury 
nie był poligamistą, nic więc dziwnego, że przerażała go taka ewentualność. 
Trzeba koniecznie z 
tym skończyć, a wyjścia są tylko dwa: albo będzie wyłącznie Billem Tottsem i 
ożeni się z Mary 
Cotton, albo pozostanie tylko i jedynie Freddie Drummondem i poślubi Katarzynę 
Van Vorst. 
Inaczej jego postępowanie będzie niżej wszelkiej krytyki — zgoła potworne.
W ciągu kilku następnych miesięcy miastem wstrząsały zmagania między robotnikami 
i 
właścicielami fabryk. Związki zawodowe i zrzeszenie pracodawców wzięły się za 
łby tak mocno, 
jakby zmierzały do rozstrzygnięcia sporu raz na zawsze wedle zasady: wóz albo 
przewóz. Ale 
Freddie Drummond sprawdzał korekty, wykładał i ani drgnął. Cały wolny czas 
poświęcał 
Katarzynie Van Vorst i z każdym dniem rósł w nim szacunek i podziw dla niej — 
ba, nawet 
miłość. Strajk tramwajarzy kusił go, nie tak jednak gwałtownie, jakby się tego 
mógł spodziewać. 
Potem nadszedł wielki strajk pracowników przemysłu mięsnego. Freddie przeżył to 
obojętnie. 
Widmo Billa Tottsa zostało skutecznie pogrzebane — Drummond znów z młodzieńczym 
zapałem pracował nad od dawna planowaną broszurą na temat malejących zarobków.
Pewnego ranka, na dwa tygodnie przed ślubem, Katarzyna Van Vorst przyjechała po 
niego 
autem. Chciała odwiedzić z nim Klub Młodzieży Męskiej, niedawno założony przez 
robotników 
z organizacji pracy społecznej, którą Katarzyna osobiście się interesowała. Auto 
należało do jej 
brata, lecz pojechali we dwójkę, tylko z szoferem. Na skrzyżowaniu z Kearny 
Street ulice Market 
Street i Geary Street zbiegają się pod ostrym kątem przypominającym literę ,,V”. 
Jechali Market 
Street i na rogu mieli ostrym wirażem skręcić w Geary Street. Nie wiedzieli 
jednak, co się dzieje 
na tej ulicy i co los zgotował im— tuż za owym ostrym zakrętem. Drummond 
wiedział z gazet, 
że doszło do strajku pracowników przemysłu mięsnego i że sytuacja jest bardzo 
napięta, lecz 
teraz zupełnie co innego zaprzątało jego uwagę. Czyż nie siedział koło 
Katarzyny? A poza tym 
właśnie wykładał jej swoje poglądy na pracę społeczną wśród robotników, poglądy 
ukształtowane pod wpływem przygód Billa Tottsa.
Ulicą Geary zbliżało się do skrzyżowania sześć wozów z mięsem. Obok każdego 
furmana 
łamistrajka siedział policjant. Na czele tej procesji, z tyłu i po obu bokach, 
maszerowała eskorta 
złożona z setki policjantów. Za tylną strażą policji, w przyzwoitej odległości, 
posuwał się tłum, 
którego karne, choć hałaśliwe szeregi wypełniały całą szerokość ulicy i ciągnęły 
się wzdłuż kilku 
bloków kamienic. Trust mięsny robił, co mógł, żeby zaopatrzyć hotele, a przy tej 
okazji zdławić 
strajk. Hotel ,,St. Francis” już otrzymał mięso za cenę wielu rozbitych szyb i 
rozbitych głów. 
Teraz maszerowała ekspedycja śpiesząca z pomocą hotelowi „Pałace”.
Freddie Drummond, niczego się nie domyślając, siedział obok Katarzyny i 
perorował na temat 
akcji społecznej wśród robotników. Auto rycząc jak najęte zataczało szeroki łuk, 
żeby wyminąć 
inne pojazdy stłoczone na skrzyżowaniu ulic. W tej chwili wielka platforma, 
zaprzężona w 
czwórkę olbrzymich koni i wyładowana bryłami węgla, wynurzyła się właśnie z 
Kearny Street i 
chcąc skręcić w Market Street zatarasowała im drogę. Furman najwidoczniej nie 
wiedział, co 
robić, a szofer zwolnił i nie bacząc na ostrzegawcze okrzyki policjantów, 
szarpnął wóz w lewo i 
chciał, wbrew przepisom ruchu, wyminąć platformę z przodu.
Freddie Drummond przerwał rozmowę i nie miał sposobności podjąć jej na nowo, 
gdyż 
sytuacja zaczęła się rozwijać z błyskawiczną szybkością. Słyszał ryk tłumu w 
głębi ulicy, 
zobaczył policjantów w hełmach i wozy z mięsem ukryte za gęstym kordonem. W tym 
momencie 
furman zorientował się w sytuacji. Popędził konie batem, ruszył wprost na 
konwój, po czym 
zdarł konie, zakręcił korbę hamulca, omotał lejce o korbę i rozsiadł się z miną 
człowieka, który 
ma czas i może poczekać. Auto też się musiało zatrzymać, bo zamknęła mu drogę 
para 
zziajanych lejcowych koni.
Szofer nie zdążył jeszcze cofnąć auta, gdy jakiś stary Irlandczyk nadjechał 
rozklekotanym 
wózkiem. Okładany batem konik Irlandczyka zagalopował tak skutecznie, że wózek 
zawadził 
kołami o samochód. Drummond poznał konia i wóz, bo sam często nim jeździł. 
Irlandczyk 
okazał się Patem Morrisseyem. Z przodu na platformę z węglem najechał wóz z 
piwem, a przez 
Kearny Street w kierunku wschodnim walił śmiało naprzód tramwaj dzwoniąc jak 
opętany. 
Motorniczy na całe gardło urągał zagradzającym drogę policjantom. W ten sposób 
korek był 
gotów. Jeden wóz za drugim najeżdżały na siebie, blokując ulicę i powiększając 
zamieszanie. 
Wozy z mięsem stanęły. Policjanci znaleźli się w potrzasku. Z tyłu ryk wzmagał 
się — tłum 
ruszył do natarcia. Równocześnie przednia straż policji przypuściła szturm na 
wozy tarasujące 
drogę.
— A to ładna historia! — z kamiennym spokojem powiedział Drummond do Katarzyny.
— Tak — odparła równie chłodno. — Cóż to za dzicy ludzie!
Jego podziw dla Katarzyny wzrósł o sto procent. Oto kobieta stworzona dla niego. 
Byłby z 
niej zadowolony, nawet gdyby krzyczała i tuliła się do niego, ale to — to było 
wspaniałe. 
Siedziała w samym oku huraganu z takim spokojem, jakby to był zwyczajny zator 
pojazdów 
przed operą.
Policja torowała przejście dla konwoju. Furman platformy z węglem, wielki chłop 
w 
kamizelce, zapalił fajkę i siedział, spokojnie sobie pykając. Pobłażliwie 
spoglądał z góry na 
kapitana policji, który pienił się i miotał w niego przekleństwami. Woźnica 
odpowiedział mu 
wzruszeniem ramion. Z tyłu słychać było trzaskanie policyjnych pałek, 
spadających na głowy 
demonstrantów przy wtórze piekielnych wrzasków, jęków i klątw. Nagle wzbiła się 
pod niebo 
jeszcze większa wrzawa na znak, że tłum przerwał kordon policji i ściąga z wozu 
łamistrajka. Na 
pomoc walczącym policjantom przyszły posiłki z czoła eskorty i tłum szturmujący 
wozy został 
odparty.
Tymczasem w wysokim gmachu biurowym po prawej stronie ulicy zaczęły się otwierać 
okna, 
jedno po drugim. Na głowy policjantów i łamistrajków spadła ulewa rozmaitych 
sprzętów 
biurowych, którymi prażyli urzędnicy, solidaryzujący się ze strajkiem. Kosze na 
śmieci, butelki z 
atramentem, przyciski do papieru, maszyny do pisania — wszystko, co tylko wpadło 
w rękę, 
fruwało w powietrzu.
Jeden policjant na rozkaz kapitana wdrapał się na wysoki kozioł platformy, żeby 
aresztować 
woźnicę. Ten najspokojniej w świecie uniósł się niedbale, złapał nagle 
napastnika w kleszcze 
ramion i rzucił prosto na głowę kapitanowi. Woźnica był młodym olbrzymem. Gdy 
wlazł na górę 
węgla i dźwignął oburącz bryłę, policjant, który właśnie wspinał się z boku na 
platformę, czym 
prędzej zsunął się na ziemię. Kapitan rozkazał sześciu ludziom wziąć wóz 
szturmem. Furman 
skakał po górze węgla na wszystkie strony i walił w nich potężnymi bryłami, aż 
strącił 
wszystkich.
Tłum na trotuarach i furmani zablokowanych wozów rycząc z zachwytu okrzykami 
dodawali 
ducha obrońcy platformy. Motorniczy tramwaju żelazną sztangą korby rozłupywał 
hełmy 
policjantom, aż w końcu pobili go do nieprzytomności i wywlekli z pomostu. 
Kapitan, nie 
panując już nad sobą po klęsce swych podkomendnych, osobiście poprowadził 
następny atak na 
platformę z węglem. Dwudziestu policjantów drapało się na strome ściany 
twierdzy. Ale woźnica 
dwoił się i troił. Były chwile, że sześciu albo nawet ośmiu stróżów porządku 
fikało koziołki po 
bruku i staczało się pod wóz. Pochłonięty odpieraniem ataku na tyły fortecy, 
furman w ostatniej 
chwili odwrócił się i ujrzał, że kapitan włazi z przodu na kozioł. Oficer nie 
zdążył jeszcze stanąć 
na mocnych nogach i balansował w powietrzu, gdy woźnica rzucił w niego 
trzydziestofuntową 
bryłą węgla. Pocisk trafił kapitana prosto w pierś. Oficer poleciał w tył, odbił 
się od grzbietu 
konia dyszlowego, spadł na ziemię i przylgnął do tylnego koła samochodu.
Katarzyna myślała, ze wyzionął ducha, ale pozbierał się i znów ruszył do ataku. 
Wyciągnęła 
dłoń w rękawiczce i poklepała po boku parskającego i drżącego konia kapitana. 
Drummond tego 
nie zauważył. Nie mógł oderwać oczu od bitwy o wóz z węglem, a tymczasem gdzieś 
w głębi 
jego skomplikowanej duszy niejaki Bill Totts szamotał się walcząc o powrót do 
życia. 
Drummond wierzył w prawo, porządek i utrzymanie istniejącego stanu rzeczy. Ale 
tamten 
buntownik i dzikus ukryty w Drummondzie za nic miał jego wiarę. W tej 
decydującej chwili 
Freddie Drummond szukając ratunku odwołał się do swej żelaznej dyscypliny. 
Aliści pisane jest 
w księgach, że dom, jeśli się go przepołowi, musi runąć. A Freddie Drummond 
zrozumiał, że swą 
wolą i siłą podzielił się z Billem Tottsem, a teraz całość, jaką stanowii we 
dwójkę, została 
rozdarta na dwie części.
Siedział w aucie obok Katarzyny Van Vorst, spokojny i opanowany. Jednakże oczami 
Freddie 
Drummonda patrzył Bill Totts, a za tymi oczami, gdzieś w głębi czaszki, walczyli 
z sobą o 
władzę nad ich wspólnym ciałem: Freddie Drummond, rozsądny socjolog 
konserwatysta i Bill 
Totts, świadom swej przynależności klasowej robotnik, bojowy związkowiec. I 
właśnie Bill 
wyzierający z oczu Drummonda zobaczył, że walka na wozie z węglem zbliża się do 
fatalnego 
końca. Widział, jak jeden policjant dostał się na górę węgla, a za nim drugi i 
trzeci. Kiepsko się 
trzymali na niepewnym gruncie, ale wymachiwali długimi pałkami. Jeden cios 
trafił furmana w 
głowę. Przed drugim uchylił się i dostał tylko w ramię. Jego klęska była już 
przesądzona. Nagle 
skoczył, wziął w kleszcze ramion dwóch policjantów i runął z nimi na bruk, drogo 
sprzedając 
swą wolność.
Na widok krwi i brutalnej walki Katarzynie zrobiło się słabo. Ale natychmiast 
oprzytomniała, 
gdy nastąpił niebywały i zupełnie niespodziewany wypadek. Mężczyzna siedzący 
obok niej 
zawył nieludzkim głosem i zerwał się na równe nogi. Zobaczyła, jak przesadził 
przednie 
siedzenie, wskoczył na szeroki zad dyszlowego konia i dostał się na platformę. 
Jak burza runął na 
policjantów. Zanim osłupiały funkcjonariusz odgadł, czego chce ten nienagannie 
ubrany, ale 
wyraźnie wzburzony dżentelmen, zafasował cios, wywinął młynka w powietrzu i 
zwalił się na 
bruk. Kopniak w twarz wyekspediował w ślad za nim jego kolegę, który chciał się 
wdrapać na 
wóz. Trzech następnych zuchów wskoczyło razem na górę. Zwarli się w straszliwym 
uścisku z 
Billem Tottsem, przy czym pałka rozcięła mu głowę i zdarli z niego marynarkę, 
kamizelkę i pół 
nakrochmalonej koszuli. Ale trzej stróże prawa prędko fyrgnęli w różne strony. 
Bill Totts, siejąc 
wokół bryłami węgla, trzymał twierdzę w swych rękach.
Kapitan znów dziarsko ruszył na czele swego wojska, ale stuknęła go kula węgla, 
która 
rozprysnęła się na jego głowie. Wyglądał teraz jak po czarnym chrzcie. Zadaniem 
policji było 
przełamać blokadę, zanim tłum wtargnie na tyły, a cel Billa Tottsa stanowiło 
utrzymanie pozycji, 
póki tłum nie przerwie kordonu. Wobec czego walka o węiel toczyła się dalej.
Tłum poznał swego bojownika. Duży Bill, jak zwykle, wysunął się na czoło. 
Katarzyna Van 
Vorst ze zdumieniem słuchała okrzyków: „Bill! Lu go, Bill!”, które wznosiły się 
ze wszystkich 
stron. Pat Morrissey podskakiwał na koźle i darł się jak potępieniec: „Bill, 
naparzaj! Lu! Jeszcze 
go raz!” Katarzyna usłyszała też, że jakiś kobiecy głos woła z trotuaru: 
„Uważaj, Bill! Z przodu!” 
Bill posłuchał ostrzeżenia i celnym rzutem wymiótł napastników z przodu 
platformy. Katarzyna 
Van Vorst odwróciła głowę i zobaczyła, że na skraju chodnika jakaś kobieta, z 
wypiekami na 
twarzy, o pałających ogniem czarnych oczach, wpatruje się nieprzytomnie w 
mężczyznę, który 
jeszcze parę minut temu był Freddie Drummondem.
Z okien budynku biurowego zagrzmiały oklaski: tłum przedarł się z jednej strony 
przez 
kordon i parł naprzód. Rozproszeni policjanci walczyli osobno; każdego z nich 
otaczała gromada 
ludzi. Zwycięscy wyłuskali z wozów łamistrajków, pocięli uprząż, przegnali 
wystraszone konie. 
Wielu policjantów szukając ratunku wpełzło pod platformę, a konie puszczone 
luzem — ten i ów 
z policjantem na grzbiecie lub z policjantem przy pysku usiłującym go zatrzymać 
— stratowały 
chodnik po drugiej stronie ulicy i poszły w Market Street.
Katarzyna Van Vorst usłyszała znów kobiecy głos ostrzegający Billa. Nieznajoma 
stała na 
brzegu chodnika i wołała:
— Zostaw to, Bill! Trzeba wiać póki czas!
Policja na razie została wymieciona z placu boju. Bill zeskoczył na jezdnię i 
przecisnął się do 
kobiety na trotuarze. Katarzyna Van Vorst była świadkiem, jak tamta zarzuciła mu 
ramiona na 
szyję i pocałowała go w usta. Patrzyła za nim z zapartym oddechem. Szedł 
chodnikiem, objął 
tamtą kobietę wpół, oboje coś mówili i śmiali się. Nawet jej się nie śniło, że 
on potrafi tyle 
mówić i tak swobodnie się zachowywać.
Policja wróciła i usuwała zator w oczekiwaniu na posiłki, nowych woźniców i 
konie. Tłum 
zrobił swoje i rozchodził się, a Katarzyna Van Vorst wciąż tkwiła na posterunku 
obserwacyjnym. 
Ujrzała znów człowieka, którego swego czasu znała jako Freddie Drummonda. 
Przewyższał tłum 
o głowę.. Jeszcze trzymał tamtą kobietę wpół. Śledząc ich z auta, Katarzyna 
zobaczyła, że para 
przeszła na drugą stronę Market Street, przekroczyła Tor i znikła w ulicy 
Trzeciej — w getcie 
robotniczym.
W następnych, latach na Uniwersytecie Kalifornijskim nie było już wykładów 
niejakiego 
Freddie Drummonda i przestały ukazywać się poświęcone problemom ekonomicznym i 
kwestii 
robotniczej książki Fryderyka A. Drummonda. Natomiast pojawił się nowy przywódca 
ludu, 
William Totts. Ten sam, co ożenił się z Mary Cotton, przewodniczącą oddziału 
Międzynarodowego Związku Rękawiczniczek, ten sam, co zorganizował słynny strajk 
kucharzy i 
kelnerów, strajk, który — zanim się skończył zwycięstwem — poderwał do 
solidarnej akcji 
dziesiątki innych związków, między innymi związki reprezentujące zawody dosyć 
luźno 
spokrewnione, bo oskubywaczy kurcząt i karawaniarzy.
Przełożył Kazimierz Piotrowski
ŻEGNAJ, JACK
Hawaje to dziwne miejsce na świecie. Na przykład stosunki społeczne są, moim 
zdaniem, 
wywrócone do góry nogami. Nie twierdzę, że wszystko tam nie jest jak należy. 
Powiedziałbym, 
że aż za bardzo. Ale mimo to — do góry nogami. Najbardziej ekskluzywna grupa to 
„Koło 
Misjonarzy”. Dość zaskakujący jest fakt, że na Hawajach bezimienny kandydat na 
męczennika 
zasiada na poczesnym miejscu przy biesiadnym stole arystokracji pieniądza. Ale 
tak już jest. 
Pokorni mieszkańcy Nowej Anglii, którzy w trzecim dziesiątku dziewiętnastego 
stulecia 
wylądowali na wyspach, przybyli we wzniosłym celu krzewienia wśród kanaków 
prawdziwej 
wiary, czci dla jedynego prawdziwego Boga. Zarówno w tym — jak w dziele 
cywilizowania 
kanaków — osiągnęli rezultaty tak znakomite, że tubylcy w drugim lub trzecim 
pokoleniu niemal 
zupełnie wyginęli. Takie oto owoce wydało ziarno Ewangelii, natomiast owocem z 
ziarna 
misjonarzy (mam na myśli ich synów i wnuków) było wzięcie w posiadanie samych 
wysp — 
ziemi, portów, gruntów miejskich, plantacji cukru. Misjonarze, którzy przybyli, 
by dać pokarm 
dla ducha, pozostali i pożerają wszystkie przysmaki pogańskiej uczty.
Ale nie tę hawajską osobliwość zacząłem opisywać. Tylko że niesposób mówić o 
Hawajach 
nie wspominając ich misjonarzy. Chciałem opowiedzieć o Jacku Kersdale, który 
wywodzi się z 
ich pnia. To jest po stronie babki. Jego dziadek, Beniamin Kersdale, był kupcem 
jankeskim i w 
owych dawnych czasach położył fundament pod swój milion sprzedając krajowcom 
tanią whisky 
i dżin w kanciatych butelkach. I jeszcze jedna osobliwość: dawni misjonarze i 
dawni kupcy byli 
śmiertelnymi wrogami. Nic dziwnego — ich interesy kolidowały ze sobą. Ale dzieci 
naprawiły 
wszystko żeniąc się ze sobą i dzieląc między siebie wyspy.
Życie na Hawajach jest pieśnią. Sam Stoddard mówi o tym w swojej „Hawaii Noi”:
Jesteś niby melodia,
Los wtórzy twym dźwiękom;
Każda wyspa jest strofą,
A całość piosenką.
Miał rację. Ciało jest złote na Hawajach. Hawajska kobieta, to dojrzała na 
słońcu Junona, 
mężczyzna — to Apollo z brązu. Śpiewają wszyscy i tańczą. Noszą klejnoty z 
kwiatów na szyi i 
diademy z kwiatów we włosach. A poza kręgiem sztywnego ,,Koła Misjonarzy” biali 
ludzie też 
ulegają klimatowi i słońcu i choćby nie wiem jak byli zajęci, zawsze gotowi są 
tańczyć, śpiewać, 
zatykać kwiaty za uszy i we włosy. Do tych należał Jack Kersdale. Był jednym z 
najbardziej 
zapracowanych ludzi, jakich znałem, a poza tym wielokrotnym milionerem — królem 
cukru, 
plantatorem kawy, pionierem kauczuku, hodowcą bydła i inicjatorem przynajmniej 
trzech 
spośród każdych czterech nowych przedsięwzięć na wyspach. Był ozdobą salonów, 
bywalcem 
klubu, żeglarzem, kawalerem, a ponadto najprzystojniejszym z mężczyzn, do 
których 
kiedykolwiek wzdychały matki z córkami na wydaniu. Nawiasem mówiąc, studia odbył 
na 
uniwersytecie w Yale i głowę miał szczelniej nabitą danymi statystycznymi i 
naukowymi 
wiadomościami dotyczącymi Hawai, niż wszyscy inni znani mi mieszkańcy 
archipelagu. 
Pracował bardzo intensywnie, a mimo to tańczył, śpiewał, ozdabiał włosy kwiatami 
i bawił się z 
takim zapałem, jak pierwszy lepszy nierób.
Był odważny i stawał do dwóch pojedynków (oba razy na tle politycznym). Miał 
wtedy 
jeszcze mleko pod nosem i po raz pierwszy próbował sił w polityce, Prawdę 
mówiąc, odznaczył 
się bardzo chwalebnie i wykazał dużą odwagę podczas ostatniej rewolucji, kiedy 
zrzucona 
została z tronu hawajska dynastia; miał wtedy nie więcej niż szesnaście lat. 
Staram się 
podkreślić, że nie był tchórzem, abyście tym lepiej mogli ocenić to, co się 
później zdarzyło. 
Widziałem, jak w zagrodzie do ujeżdżania koni na ranczy Haleakala ujarzmił 
czteroletnią bestię, 
od dwóch lat opierającą się zwycięsko najprzedniejszym cowboyom von Tempsky’ego. 
I muszę 
wspomnieć jeszcze o jednym. Działo się to w górnym okręgu Kona, którego 
mieszkańcy gardzą 
życiem na wysokości mniejszej niż tysiąc stóp. Siedzieliśmy wszyscy na lanai 
pięknego 
bungalow doktora Goodhouse’a. Właśnie rozmawiałem z Dottie Fairchild, kiedy 
ogromny 
jadowity stonóg — miał siedem cali długości, zmierzyliśmy go potem — spadł z 
wiązań nad 
naszymi głowami prosto w jej upięte włosy. Przyznaję, że mnie sparaliżowała 
ohyda tego 
widoku. Nie mogłem się ruszyć, mój mózg przestał funkcjonować, W odległości 
dwóch stóp ode 
mnie jadowity insekt wkręcał się we włosy kobiety. W każdej chwili mógł spaść na 
jej odsłonięte 
ramiona. Wstaliśmy właśnie od obiadu.
— Co to? — spytała podnosząc rękę do głowy.
— Nie dotykaj! — zawołałem. — Nie dotykaj!
— Ale co to jest? — dopytywała się zaniepokojona przestrachem, który wyczytała w 
moich 
oczach i w drżeniu warg.
Mój okrzyk zwrócił uwagę Kersdale’a. Spojrzał niedbale w naszą stronę, ale tym 
jednym 
spojrzeniem objął sytuację. Zbliżył się do nas bez pośpiechu.
— Nie ruszaj się, Dottie — powiedział spokojnie.
W jego ruchach nie było ani wahania, ani nerwowości, które mogłyby wszystko 
zepsuć.
— Pozwól — dodał.
Jedną ręką wyrwał Dottie szal i zarzuciwszy go jej na plecy ściągnął mocno, aby 
jadowita 
bestia nie mogła zsunąć się za dekolt sukni. Drugą, prawą, sięgnął do jej 
fryzury, chwycił 
ohydnego stonoga, jak tylko mógł najbliżej nasady łba, i trzymając mocno w 
palcach wyciągnął z 
włosów. Widok był przerażający, czyn prawdziwie bohaterski. Ścierpła mi skóra. 
Siedmiocalowy 
korpus najeżony drgającymi i drapiącymi nogami prężył się i skręcał, owijał 
dokoła palców 
Kersdale’a, usiłując się uwolnić. Stonóg ugryzł go dwa razy, Jack jednak 
zapewnił panie, że nic 
mu się nie stało. Rzucił potwora na ziemię i rozdeptał. Ale w pięć minut później 
widziałem, jak 
doktor Goodhouse w swoim gabinecie dezynfekował mu rany i wstrzykiwał 
nadmanganian 
potasu. Nazajutrz ręka Kersdale’a miała objętość beczki, a opuchlizna zeszła 
dopiero po trzech 
tygodniach.
Wydarzenie powyższe nie ma nic wspólnego z moją opowieścią, ale mimo to musiałem 
je 
przytoczyć, aby dowieść, że Jack Kersdale z pewnością nie należał do tchórzy. 
Był to 
najklasyczniejszy popis odwagi, jaki kiedykolwiek w życiu widziałem. Kersdale 
ani jednym 
mięśniem twarzy nie zdradził niepokoju, ani na chwilę nie przestał się 
uśmiechać. Zagłębił palce 
we włosy Dottie Fairchild, jakby to było pudełko solonych migdałów. A jednak 
dane mi było 
widzieć tego człowieka w paroksyzmie strachu stokroć potworniejszego niż moje 
przerażenie, na 
widok wijącej się ohydy we włosach Dottie — tuż nad jej oczami i dekoltem.
Ciekawiło mnie zagadnienie trądu, a w tej dziedzinie — jak we wszystkich innych 
związanych 
z Hawajami — Kersdale posiadał wiedzę encyklopedyczną. Co więcej, sam 
szczególnie się 
interesował tą chorobą i był gorliwym obrońcą kolonii w Molokai, dokąd 
wysiedlano 
trędowatych. Wśród krajowców dużo było gadania i panowało wielkie oburzenie, 
rozniecane 
przez demagogów, w związku z okrucieństwami popełnianymi na Molokai, gdzie 
mężczyźni i 
kobiety oderwani od rodziny i przyjaciół aż do śmierci pędzili życie więźniów. 
Nie było tam 
prawa łaski, nie było zawieszenia wyroku. Nad bramą Molokai widniał napis: 
„Wyrzuć z serca 
nadzieję”. Powiadam panu, że trędowaci są tam szczęśliwi — dowodził Kersdale. — 
I lepiej im, 
niż ich krewnym i przyjaciołom, którzy odcięci od nich pozostali w świecie ludzi 
zdrowych. To 
całe gadanie o okropnościach na Molokai jest po prostu wyssane z palca. Mógłbym 
zaprowadzić 
pana do pierwszego lepszego szpitala czy slumsu w którejś z wielkich stolic 
świata i pokazać 
stokroć gorsze rzeczy. Żywe trupy! Istoty, które kiedyś były ludźmi! Bzdura! 
Niechby pan tylko 
zobaczył te żywe trupy, jak w dniu czwartego lipca galopują na koniach. 
Niektórzy mają własne 
łodzie, a jeden nawet łódź motorową. Jedyne ich zmartwienie, to żeby się dobrze 
bawić. 
Zapewniamy im wszystko — jedzenie, dach nad głową, odzież, opiekę lekarską. Żyją 
na koszt 
administracji terytorialnej. Klimat mają dużo lepszy niż w Honolulu, a widoki 
przepiękne. Nie 
miałbym nic przeciwko temu, żeby tam spędzić resztę życia. To cudowne miejsce.
Tyle mówił Kersdale o trędowatych szczęśliwcach. Nie bał się trądu. Sam mi to 
kiedyś 
powiedział i dodał, że biały człowiek ma nawet mniej niż jedną szansę na milion 
zarażenia się tą 
straszną chorobą. Potem jednak przyznał, że jego kolega szkolny, Alfred Starter, 
zachorował na 
trąd, został deportowany na Molokai i tam umarł.
— Wie pan — wyjaśniał mi Kersdale — dawniej medycyna nie miała niezawodnego 
sposobu 
wykrycia choroby. Jaki bądź niepowszedni czy nieznany objaw wystarczał, żeby 
wysłać 
podejrzanego na Molokai. Skutek był taki, że deportowano tam dziesiątki ludzi, 
którzy tyle mieli 
wspólnego z trądem, co pan lub ja. Ale teraz nie popełnia się już takich omyłek. 
Próby stosowane 
przez Komisję Zdrowia są niezawodne. Rzecz ciekawa, że kiedy wynaleziono tę nową 
metodę i 
lekarze udali się na Molokai, aby ją tam zastosować, znaleźli sporo osób 
zdrowych. Naturalnie 
postanowiono bezzwłocznie deportować ich z wyspy. Pomyśli pan zapewne, że 
szczęście ich nie 
miało granic. Otóż przeciwnie — zawodzili rozpaczliwiej opuszczając kolonię, niż 
kiedy ich tam 
wysyłano z Honolulu. Niektórzy wręcz odmówili powrotu i trzeba ich było wywieźć 
siłą. Jeden 
ożenił się nawet z kobietą w ostatnim stadium choroby i potem zasypywał Komisję 
Zdrowia 
patetycznymi listami. Protestował w nich przeciwko deportacji dowodząc, że nikt 
tak jak on nie 
potrafi pielęgnować jego biednej, starej żony.
— A na czym polega ta niezawodna próba? — spytałem.
— Jest to badanie bakteriologiczne. Nie może być mowy o żadnej omyłce. Doktor 
Harvey — 
jak pan zapewne wie, nasz specjalista — pierwszy zastosował tę próbę na 
Hawajach. To 
cudotwórca. Posiada więcej wiadomości o trądzie niż ktokolwiek na świecie i 
jeżeli zostanie 
kiedyś wynalezione lekarstwo, on będzie jego twórcą. Jeśli idzie o samą próbę, 
jest niesłychanie 
prosta. Uczeni zdołali wydzielić i zbadać baccillus lepicie. Rozpoznaje się go 
teraz bez trudu pod 
mikroskopem. Wystarczy wziąć strzępek naskórka osoby podejrzanej i poddać go 
badaniu 
bakteriologicznemu. Człowiek nie zdradzający żadnych widocznych symptomów może 
być 
dosłownie naszpikowany bakteriami trądu.
— Z tego wynika — podsunąłem — że pan lub ja możemy mieć ich pełno we krwi?
Kersdale wzruszył ramionami i roześmiał się.
— Kto wie? Okres inkubacji tych bakterii trwa siedem lat. Jeżeli ma pan 
jakiekolwiek 
wątpliwości, radzę pójść do doktora Harveya. Ustrzyże panu strzępek skóry i 
natychmiast będzie 
pan wiedział.
Nieco później Kersdale przedstawił mnie doktorowi Harveyowi. Dostałem od niego 
mnóstwo 
broszur i raportów Komisji Zdrowia dotyczących trądu. Któregoś dnia zabrał mnie 
do Kalihi, 
stacji przyjęć, gdzie podejrzanych poddawano badaniu, chorych zaś zatrzymywano 
do czasu 
deportacji na Molokai. Deportacje odbywały się mniej więcej raz na miesiąc; 
trędowaci, 
pożegnawszy się z rodziną, szli na pokład małego parowca „Noeau” i odjeżdżali do 
kolonii.
Gdy któregoś dnia pisałem listy w klubie, podszedł do mnie Kersdale.
— Właśnie pana szukałem! — powiedział na przywitanie. — Chciałbym panu pokazać 
najsmutniejszy epizod tej całej historii — trędowatych odjeżdżających wśród 
płaczu na Molokai. 
Za kilka minut „Noeau” weźmie ich na pokład. Ale radzę nie poddawać się 
przygnębieniu. 
Jakkolwiek ich smutek jest szczery, szlochaliby stokroć rozpaczliwiej, gdyby od 
dziś za rok 
Komisja Zdrowia chciała zabrać ich z Molokai. Zdążymy jeszcze napić się whisky. 
Przed domem 
stoi mój powóz; do przystani mamy najwyżej pięć minut.
Pojechaliśmy więc na przystań. Ze czterdziestu nieszczęśników siedziało 
melancholijnie 
przycupniętych na molo pośród rozmaitych bagaży, mat i koców. „Noeau” zbliżała 
się szybko do 
latarni, stojącej w połowie drogi do molo. McVeigh, główny zarządca kolonii, 
sprawował nadzór 
nad załadunkiem parowca. Zostałem przedstawiony jemu i doktorowi Georges, 
którego poznałem 
już zresztą w Kalihi, a który był członkiem Komisji Zdrowia. Żałość chwytała za 
serce na widok 
tych łudzi. Twarze większości były odrażające — zbyt potworne, aby je opisywać. 
Ale 
gdzieniegdzie dostrzegałem osoby o miłej powierzchowności, nie naznaczone 
stygmatem 
okrutnej choroby. Zauważyłem między innymi małą białą dziewczynkę, najwyżej 
dwunastoletnią, o złotych włosach i niebieskich oczach. Ale na policzku dziecka 
widniała plama 
trądu. Gdy wspomniałem, jak pożałowania godne jest jej położenie, obcej wśród 
chorych 
krajowców, doktor Georges odparł:
— Och, nie powiedziałbym. To szczęśliwy dzień w jej życiu. Mieszkała w Kauai z 
ojcem 
brutalem. A teraz, gdy pojawiły się oznaki choroby, jedzie do matki do kolonii. 
Matkę 
deportowaliśmy trzy lata temu… bardzo ciężki stan.
— Nie zawsze można sądzić po wyglądzie — ciągnął Mc Veigh. — Na przykład, ten 
mężczyzna tam — to duże chłopisko, istny okaz zdrowia — ma ropiejący wrzód w 
stopie i drugi 
pod łopatką. Są jeszcze inni — o, niech się pan przyjrzy ręce tej dziewczyny, 
która pali 
papierosa. Widzi pan te powykrzywiane palce? Jest to odmiana trądu, 
znieczulająca. Atakuje 
ośrodki nerwowe. Mógłby pan odkrajać jej palce tępym nożem albo zetrzeć na tarce 
do 
orzechów. Nie poczułaby absolutnie nic.
— No dobrze, ale ta wspaniała kobieta tam… — obstawałem przy swoim. — Przecież 
jej z 
pewnością nic nie dolega. Jest zbyt piękna, zbyt zachwycająca…
—— To istotnie smutny przypadek — rzucił McVeigh przez ramię, odchodząc wraz z 
Kersdale’m na drugi koniec mola.
Była to piękna kobieta, czystej krwi Polinezyjka. Nawet ja z moim skromnym 
zasobem 
wiedzy o tej rasie i jej odmianach z łatwością poznałem, że wywodzi się z 
pradawnego pnia 
arystokracji rodowej. Miała najwyżej lat dwadzieścia kilka. Linie i proporcje 
jej postaci były 
doskonałe, ciało zaledwie zaczynało okazywać ową skłonność do obfitości 
właściwej kobietom 
polinezyjskiej rasy.
— Wszyscy byliśmy wstrząśnięci — pośpieszył z informacją doktor Georges. — 
Zresztą 
zgłosiła się dobrowolnie. Nikt jej nie podejrzewał. Ale tak, czy inaczej 
zaraziła się trądem. 
Zapewniam pana, że wstrząsnęło to nami do głębi. Zdołaliśmy jednak zapobiec 
przedostaniu się 
wiadomości do gazet. Oprócz nas i rodziny nikt nie wie, co się z nią stało. 
Gdyby pan spytał 
pierwszego lepszego mieszkańca Honolulu, odpowiedziałby na pewno, że przebywa 
gdzieś w 
Europie. To na jej prośbę utrzymaliśmy całą rzecz w tajemnicy. Biedactwo, tyle w 
niej dumy!
— Ale kto ona jest? — dopytywałem się. — Z tego, co pan mówi, wynika, że to ktoś 
znany.
— Słyszał pan o Lucy Mokunui? — spytał.
— Lucy Mokunui? — powtórzyłem. W mojej pamięci zbudziło się jakieś znajome echo. 
Potrząsnąłem głową. — Wydaje mi się, że słyszałem to nazwisko, ale nie pamiętam… 
nic mi ono 
nie mówi.
— Nie wie pan, kto to jest Lucy Mokunui! Słowik Hawajów! No tak, przepraszam. 
Jest pan 
przecież malahini*, więc nie może pan wiedzieć. Ach, Lucy Mokunui była 
bożyszczem I 
Honolulu… a ściślej mówiąc całych Hawajów!
— Mówi pan była — przerwałem.
— No tak, była. Jej życie jest skończone. — Wzruszył współczująco ramionami. — 
Kilkunastu haole — przepraszam, białych — kochało się w niej bez pamięci. A nie 
wliczam w to 
byle kogo. Ci, o których wspomniałem, to ludzie świetnej pozycji i wielkiego 
znaczenia.
Gdyby chciała, mogła wyjść za mąż za syna ministra sprawiedliwości. Uważa pan, 
że jest 
ładna, co? Szkoda, że nie słyszał pan jej śpiewu. Najlepsza krajowa śpiewaczka 
na całym Hawaii 
Nei. Z jej gardła wydobywało się czyste srebro zmieszane ze słońcem. 
Uwielbialiśmy ją. 
Najpierw odbyła tournee po Ameryce wraz z Królewskim Zespołem Hawajskim. Potem 
jeszcze 
dwukrotnie sama jeździła do Stanów i dawała koncerty.
— Ach, teraz już wiem! — zawołałem. — Słyszałem ją dwa lata temu w Filharmonii 
Bostońskiej. Więc to ona. Poznaję ją.
Ciężki smutek osiadł mi na sercu. Jakże kruche jest życie! Minęły zaledwie dwa 
lata i ta 
oszołamiająca istota, na samym szczycie zawrotnej kariery, znalazła się pośród 
gromady 
trędowatych deportowanych na Molokai. Przypomniały mi się strofy Henleya:
Stary tramp opowiada
O swych starych wrzodach;
Myślą, że nasze życie to
Haniebny błąd.
Przerażony, wolałem nie myśleć o własnej przyszłości. Jeżeli taki los spotkał 
Lucy Mokunui, 
jakiż mnie może przypaść w udziale? Lub komukolwiek z nas? Rozumiałem dobrze, że 
żyjąc 
znajdujemy się pośrodku śmierci… ale być pośrodku żywej śmierci, umrzeć i nie 
być umarłym… 
należeć do gromady tych istot, które kiedyś były mężczyznami i kobietami… jak 
Lucy Mokunui, 
uosobienie polinezyjskiego wdzięku, artystka, przedmiot uwielbienia mężczyzn… 
Musiałem 
chyba zdradzić się z moimi emocjami, gdyż doktor Georges zapewnił mnie 
spiesznie, że 
trędowaci bardzo sobie chwalą życie w kolonii.
Wszystko to było wprost niepojęte, potworne. Nie miałem odwagi na nią spojrzeć. 
W 
niewielkiej odległości, odgrodzeni sznurem strzeżonym przez policjanta, stali 
krewni i 
przyjaciele deportowanych. Wzbroniono im podchodzić bliżej. Nie było więc 
pożegnalnych 
uścisków, pocałunków. Nawoływali się tylko z daleka, rzucali ostatnie słowa 
miłości, ostatnie 
polecenia. Z oczu tych poza kordonem wyzierało straszliwe napięcie. Po raz 
ostatni przecież 
spoglądali w twarze swoich bliskich i kochanych, były to bowiem żywe trupy, 
które statek–
karawan odwoził na cmentarzysko Molokai.
Doktor Georges dał znak do odjazdu, nieszczęśliwcy dźwignęli się na nogi. 
Schyleni pod 
ciężarem bagaży szli chwiejnym krokiem przez trap na pokład statku. Był to 
kondukt 
pogrzebowy. Ludzie za kordonem natychmiast podnieśli lament. Ten głos krew 
ścinał w żyłach, 
rozdzierał serce… Nigdy nie słyszałem w głosie ludzkim takiej rozpaczy — i mam 
nadzieję, że 
nigdy już nie usłyszę. Kersdale i McVeigh stali wciąż na drugim końcu przystani, 
pochłonięci 
poważną rozmową — naturalnie na tematy polityczne. Obaj brali najżywszy udział w 
tej grze. 
Gdy Lucy Mokunui mijała mnie, rzuciłem na nią ukradkowe spojrzenie. Była 
naprawdę piękna, 
piękna również i według naszych standardów. Była jednym z tych rzadkich kwiatów, 
które 
zakwitają raz jeden w ciągu wielu pokoleń. I ją właśnie los skazał na Molokai. 
Królewskim 
krokiem przeszła przez trap na pokład, gdzie przy burcie tłoczyli się trędowaci, 
wznoszący wśród 
szlochów okrzyki do swoich bliskich na brzegu.
Zrzucono cumy i „Noeau” zaczęła oddalać się od molo. Lament wzmógł się. Jakże 
bezmierny 
smutek, jak bezgraniczna rozpacz! Właśnie postanowiłem, że nigdy więcej nie będę 
świadkiem 
wyjścia „Noeau” z portu, gdy wrócili Kersdale z McVeighem. Oczy Kersdale’a 
błyszczały, wargi 
mimowolnie układały się do uśmiechu pełnego zadowolenia. Widocznie wiadomości 
polityczne 
były pomyślne. Zdjęto sznur i zawodzący krewni stłoczyli się teraz na deskach 
molo po obu 
naszych stronach.
— To jest jej matka — powiedział doktor Georges. Wskazał starą kobietę tuż obok 
mnie, 
która kołysząc się do przodu i tyłu utkwiła oślepione łzami oczy w burcie 
statku. Zauważyłem, że 
Lucy Mokunui też zawodzi. Wtem umilkła raptownie i spojrzała na Kersdale’a. 
Potem 
wyciągnęła ręce tym zachwycającym, zmysłowym gestem, którym Olga Nethersole 
czarowała 
publiczność i zawołała:
— Żegnaj, Jack! Żegnaj!
Usłyszał okrzyk, spojrzał na nią. Nigdy chyba przerażenie tak bezgraniczne nie 
zmiażdżyło 
człowieka. Zachwiał się, twarz zbielała mu aż po nasadę włosów, jego ciało nagle 
jak gdyby się 
skurczyło, zmalało wewnątrz ubrania. Podniósł ręce do góry i jęknął: — Boże! Mój 
Boże! — 
Potem opanował się z wysiłkiem.
— Żegnaj, Lucy! Żegnaj! — zawołał.
I stał tak na molo wymachując do niej ręką, dopóki ,,Noeau” nie wypłynęła za 
redę, dopóki 
twarze nad burtą nie zatarły się, nie rozpłynęły w oddaleniu.
— Myślałem, że pan wie — powiedział McVeigh przyglądając mu się ciekawie. — Pan 
przede wszystkim powinien był wiedzieć. Myślałem, że dlatego pan przyszedł.
— Teraz już wiem — odparł Kersdale z bezmierną powagą. Gdzie jest powóz?
Szedł bardzo szybko, prawie biegi w stronę czekającego pojazdu. Musiałem biec, 
żeby za nim 
nadążyć,
— Jedź do doktora Harveya! — krzyknął stangretowi. — Jedź najszybciej, jak 
możesz!
Rzucił się na siedzenie dysząc ciężko; z trudem łapał ustami powietrze. Jego 
bladość jeszcze 
się pogłębiła. Usta miał zaciśnięte, czoło i górną wargę zroszone potem.
— Na miłość boską, Martin! Zrób coś, żeby te konie szły prędzej! — wybuchnął 
nagle. — 
Bat! Nie żałuj bata… Słyszysz? Nie żałuj bata!
— Kiedy poniosą, proszę pana — sprzeciwiał się stangret.
— Zapłacę za ciebie grzywnę i załatwię sprawę z policją. Przyłóż im batem! O 
tak. Prędzej! 
Prędzej!
— I ja nie wiedziałem, o niczym nie miałem pojęcia — wymamrotał opadając na 
poduszki 
powozu i drżącymi rękami ścierając pot z twarzy.
Powóz podskakiwał, chybotał się i na zakrętach przechylał mknąc z szybkością tak 
szaleńczą, 
że rozmowa stała się niemożliwa. A zresztą — brak było słów. Słyszałem jednak, 
jak wciąż 
mamrotał: — A ja nie wiedziałem, o niczym nie miałem pojęcia.
Przełożyła Krystyna Tarnowska
CHIŃCZAK
Koral rośnie i palma, a człowiek — umiera
Przysłowie z Tahiti
Ah–Czo nie rozumiał po francusku. Siedział, zmęczony i znudzony, w natłoczonej 
sali 
sądowej i słuchał długich, hałaśliwych przemówień, wygłaszanych po francusku 
kolejno to przez 
tego, to przez innego z urzędników. Dla Ah–Czo była to tylko pusta paplanina; 
Chińczyk dziwił 
się głupocie Francuzów, którym potrzeba było tyle czasu na wykrycie mordercy 
Czung–Ga — 
aby go w końcu nie znaleźć. Każdy z pięciuset robotników z plantacji wiedział, 
że zabójstwo 
popełnił Ah–San, a oto Ah–San nie był nawet aresztowany. Prawda, wszyscy oni 
umówili się 
potajemnie, że nie będą świadczyć przeciwko sobie, ale przecież to takie proste, 
Francuzi sami 
powinni odkryć, że to Ah–San zabił. Jacy głupi ci Francuzi…
Ah–Czo nie zrobił nic złego, nie miał więc żadnych powodów do obawy. Nie brał 
udziału w 
morderstwie. Wprawdzie był jego świadkiem, a Schemmer, nadzorca plantacji, 
wpadłszy do 
baraków zaraz po wypadku przyłapał go tam wraz z czterema czy pięciu innymi; ale 
cóż stąd? 
Czung–Ga dostał tylko dwa pchnięcia — łatwo więc pojąć, że pięciu czy sześciu 
ludzi nie mogło 
zadać dwóch ran sztyletem.
W każdym razie, gdyby nawet liczyć po jednym ciosie na człowieka, to sprawców 
mordu 
byłoby najwyżej dwóch.
Tak rozumował Ah–Czo — podczas gdy wraz ze swymi czterema towarzyszami wyłgiwał 
się, 
wypierał i wykręcał w zeznaniach. Usłyszeli hałas i, tak jak Schemmer, 
przybiegli na miejsce. 
Tylko, że przybyli tam przed Schemmerem — ot i wszystko. Co prawda Schemmer 
stwierdził, że 
na odgłos kłótni zatrzymał się przechodząc w pobliżu i stał najmniej z pięć 
minut na dworze; że 
gdy wszedł do baraku — zastał już w nim podsądnych, którzy nie mogli wejść tam 
przed chwilą, 
ponieważ on, Schemmer, stał przed jedynym wejściem do baraku. A czegóż to 
dowodzi? Ah–
Czo i czterej jego towarzysze zeznali, że Schemmer się myli. Ostatecznie puszczą 
ich, byli tego 
pewni. Nie podobna ściąć pięciu ludzi za dwa pchnięcia nożem. A zresztą żaden z 
cudzoziemskich diabłów nie widział zbrodni. Ale ci Francuzi są głupi! W Chinach 
— Ah–Czo 
dobrze wiedział — sędzia kazałby wszystkich wziąć na tortury i dowiedziałby się 
prawdy. To 
przecież taki prosty sposób. Lecz ci Francuzi nie stosują tortur — co za głupcy! 
W ten sposób 
nigdy nie dojdą, kto zabił Czung–Ga.
Lecz Ah–Czo nie wiedział wszystkiego. Angielska firma, właścicielka plantacji, 
przetransportowała na Tahiti tych pięciuset kulisów, ponosząc wielkie wydatki. 
Akcjonariusze 
wołali o dywidendy, a firma nie wypłaciła jeszcze nic, przeto nie życzyła sobie, 
by jej kosztowni 
robotnicy nabrali zwyczaju wzajemnego zabijania się. A poza tym byli Francuzi, 
którzy kwapią 
się do narzucania Chińczykom dobrodziejstw i doskonałości prawa francuskiego. 
Nic 
skuteczniejszego, jak co jakiś czas dobra nauczka, a zresztą do czego ma służyć 
Nowa 
Kaledonia*, jeśli nie do wysyłania ludzi, by przeżywali na niej dni swoje w 
nędzy i utrapieniu, 
płacąc w ten sposób za to tylko, że są słabi i łagodni?
Tego wszystkiego Ah–Czo nie rozumiał. Siedział w sali rozpraw i oczekiwał, że 
sąd da się 
wywieść w pole i wyda wyrok, który pozwoli jemu i jego towarzyszom wrócić na 
plantacje i 
pracować aż do wygaśnięcia kontraktów.
Wyrok będzie ogłoszony niebawem. Formalności dobiegają końca, miarkował Ah–Czo. 
Nie 
było już zeznań, paplanina ustała. Diabły francuskie też były znużone i 
najwidoczniej czekały na 
wyrok. Oczekujący wraz ze wszystkimi Ah–Czo wrócił pamięcią w przeszłość — do 
owej 
chwili, gdy podpisawszy umowę wsiadł na statek odjeżdżający do Tahiti. Ciężko 
było żyć w jego 
rodzinnej nadmorskiej wiosce; gdy zaś podpisał kontrakt na pięcioletnią pracę na 
Morzach 
Południowych po pięćdziesiąt centów meksykańskich dziennie — uważał się za 
szczęśliwca.
Byli w jego wsi mężczyźni harujący cały rok za dziesięć dolarów meksykańskich, 
były 
kobiety, co wiązały sieci — przez cały okrągły rok — za pięć dolarów, i służące, 
co w domach 
sklepikarzy zarabiały po cztery dolary rocznie. A oto on, Ah–Czo, ma otrzymywać 
pięćdziesiąt 
centów dziennie, za dzień, za jeden dzień tylko pobierać będzie tę królewską 
pensję! Cóż z tego, 
że robota ciężka? Po upływie tych pięciu lat powróci do domu — jak było w umowie 
— i nie 
będzie już nigdy potrzebował pracować.
Będzie do końca życia człowiekiem bogatym, będzie miał własny dom, żonę i 
dzieci, 
wzrastające w szacunku do niego. Tak… a za domem będzie miał ogródek — miejsce 
wypoczynku i rozmyślań — z malutkim basenem ze złotymi rybkami, z zawieszonymi 
na 
drzewach dzwoneczkami, które wiatr porusza; a dokoła ogródka — wysoki mur, by 
nic nie 
przeszkadzało rozmyślaniom i wypoczynkowi.
No i odrobił już trzy lata z owych pięciu. Dzięki tym zarobkom w swej ojczyźnie 
byłby już 
człekiem zamożnym: dwa tylko lata dzieliły plantację bawełny w Tahiti od miejsca 
wypoczynku 
i rozmyślań. Ale w tej chwili, niestety, Ah–Czo traci pieniądze na skutek tego 
nieszczęsnego 
przypadku, który zrządził, że Ah–Czo był świadkiem sceny zabójstwa Czung–Ga. 
Próżnował 
przez trzy tygodnie w więzieniu, a każdy dzień tych trzech tygodni przynosił mu 
stratę 
pięćdziesięciu centów. Ale teraz wydadzą wyrok i Ah–Czo wróci nareszcie do 
pracy.
Ah–Czo miał dwadzieścia dwa lata. Był wesoły, dobroduszny i skory do uśmiechu. 
Szczupły 
jak wszyscy Azjaci, twarz miał okrągłą, okrągłą jak księżyc i jaśniejącą 
łagodnym 
zadowoleniem, słodyczą i uprzejmością, co było rzadkie wśród jego współziomków. 
Wygląd 
jego nie kłamał. Ah–Czo nigdy nie zakłócał spokoju, nigdy nie brał udziału w 
awanturach. W 
karty nie grał, gdyż na gracza miał zbyt łagodne usposobienie.
Ah–Czo zadowalał się rzeczami drobnymi, rozrywki jego były proste. Cisza i 
spokój w 
chwilach ochłody po znojnym skwarze na polu bawełny sprawiały mu niezmierną 
rozkosz. Mógł 
przesiadywać godzinami, wpatrując się w samotny kwiat i filozofując na temat 
tajemnic i 
zagadek bytu. Błękitna czapla na skrawku piaszczystego wybrzeża, srebrzysty 
błysk latającej 
ryby lub perłoworóżany zachód słońca nad laguną mogły wprawić go w ekstazę, tak 
że 
zapominał o szeregu nużących dni i o ciężkim bacie Schemmera.
Schemmer, Karl Schemmer — było to brutalne bydlę. Ale pensję swoją wypracowywał 
sumiennie. Wyciągał ostatek sił ze swych pięciuset niewolników, byli to bowiem 
niewolnicy — 
aż do wygaśnięcia kontraktów.
Schemmer ciężko pracował, by wyciskać siłę z tych pięciuset spotniałych ciał i 
zamieniać ją 
na bele włochatej bawełny gotowej do eksportu. Jego pierwotna, żelazna, władcza 
brutalność 
potrafiła dokonać takich przemian.
Do pomocy miał gruby rzemienny bat, trzy cale szeroki i jard długi, z którym 
zawsze jeździł i 
który przy sposobności spadał na nagie plecy pochylonego kulisa z hukiem 
rewolwerowego 
wystrzału. Częste były te trzaskania, gdy Schemmer uganiał po bruzdach polnych.
Pewnego razu w początkach pierwszego roku robót na plantacji Schemmer zwykłym 
uderzeniem pięści zabił jednego z kulisów. Oczywiście nie rozgniótł mu głowy jak 
skorupki 
jajka, ale cios wystarczył, by zniszczyć to, co było wewnątrz, i po tygodniowej 
chorobie ów 
człowiek umarł. Chińczycy nie poskarżyli się francuskim diabłom panującym na 
Tahiti. Woleli 
się w to nie wdawać.
Schemmer — to był ich problemat. Musieli unikać jego gniewu — jak unikali 
skorpionów, 
czyhających w trawie lub wpełzających do sypialnych baraków w dżdżyste noce. 
„Chińczaki” — 
tak bowiem przezywali ich gnuśni, brunatnoskórzy wyspiarze — baczyli, by nie 
wywołać gniewu 
Schemmera, co równało się oddawaniu mu pełnej miary znojnej pracy. Owo uderzenie 
Schemmerowej pięści kosztowało firmę tysiąc dolarów, a Schemmera nie spotkała za 
to żadna 
nieprzyjemność.
Pozbawieni instynktu kolonizacyjnego Francuzi — nieudolnie, jakby po dziecinnemu 
bawiący 
się w eksploatowanie bogactw wyspy — radzi byli powodzeniu angielskiej firmy. Co 
ich 
obchodził Schemmer i jego pięść? I ten Chińczyk, co umarł? Cóż — to był tylko 
Chińczyk. A 
zresztą umarł od porażenia słonecznego — jak opiewał raport lekarski. Wprawdzie 
na Tahiti, na 
przestrzeni jej dziejów, nikt nigdy nie umarł od porażenia słonecznego, ale 
właśnie ta 
okoliczność uczyniła śmierć tego chińskiego robotnika niejako jedyną w swoim 
rodzaju. Tyle 
napisał lekarz w swym sprawozdaniu. Doktor był rzetelny. Dywidendy muszą być 
wypłacane, 
gdyż w przeciwnym razie lista bankructw na Tahiti powiększyłaby się o nowy 
krach.
Nie podobna zrozumieć tych białych czartów! Ah–Czo, oczekując ogłoszenia wyroku, 
rozmyślał nad ich tajemniczością. Nie sposób przeniknąć, co kryje się w ich 
mózgach. Ah–Czo 
znał niewielu spośród nich. Wszyscy byli jednakowi: oficerowie i marynarze na 
statku, francuscy 
urzędnicy i biali ludzie na plantacji wraz z Schemmerem.
Umysły ich pracują w sposób tajemniczy, niepojęty. Wpadają w gniew bez 
widocznego 
powodu, a gniew ich — zawsze jest niebezpieczny. Wówczas są jak dzikie bestie. 
Przyczepiają 
się do głupstw, a czasem potrafią prześcignąć w pracy nawet Chińczyka. Nie 
zachowują umiaru 
jak Chińczaki, to obżartuchy: jedzą ponad miarę, a piją jeszcze więcej. Chińczak 
nigdy nie wie, 
kiedy mi się co spodoba, a kiedy wywoła burzę gniewu. To, co im raz dogodziło, 
za chwilę może 
sprowadzić wybuch złości. Za oczami białych diabłów jest jakaś zasłona 
ukrywająca ich zamysły 
przed wzrokiem Chińczaka. A poza tym ta straszliwa zręczność białych diabłów, ta 
ich 
obrotność, zdolność tworzenia, osiągania pożądanych wyników, podporządkowywania 
swej woli 
wszystkiego, co pełza i czołga się, a nawet ujarzmiania potęgi żywiołów.
Tak, biali ludzie dziwni są i nadzwyczajni. To diabły. Spójrzcie tylko na 
Schemmera.
Ah–Czo dziwił się, czemu tak długo nie ogłaszano wyroku. Żaden z oskarżonych nie 
podniósł 
był ręki na Czung–Ga.
Zabił go Ah–San, Ah–San przechylił głowę Czung–Ga w tył jednym chwytem za 
warkocz, a 
drugą ręką dwukrotnie dźgnął go nożem.
Siedząc w sali sądowej z przymkniętymi oczami, Ah–Czo przeżywał po raz wtóry 
scenę 
morderstwa: Sprzeczkę, wyzwiska padające to z jednej, to z drugiej strony, 
plugawe obelgi 
rzucane na czcigodnych przodków, przekleństwa ciskane na nie spłodzone jeszcze 
pokolenia, 
skok Ah–Sana, gdy chwytał za warkocz, Czung–Ga dwukrotne pchnięcie nożem, nagłe 
otwarcie 
drzwi, wtargnięcie Schemmera, ucieczkę Ah–Sana, świst pejcza nadzorcy, gdy 
pozostałych 
zaganiał w kąt, i wystrzał z rewolweru, który Schemmerowi sprowadził pomoc.
Ah–Czo wzdrygnął się przeżywając to wszystko na nowo. Smagnięcie bata zdarło mu 
trochę 
skóry i posiniaczyło policzek. Schemmer wskazał te siniaki, stwierdzając 
tożsamość 
przesłuchiwanego świadka. Dopiero teraz, po trzech tygodniach, znaki zniknęły. 
To ci uderzenie! 
Pół cala wyżej — i byłoby po oku. Lecz już po chwili Ah–Czo zapomniał o całym 
tym zdarzeniu 
— przesłoniła je wizja owego ogródka rozmyślań i wypoczynku, który go czeka w 
przyszłości, 
po powrocie do kraju.
Gdy sędzia ogłaszał wyrok, Ah–Czo miał wyraz twarzy obojętny; czterej jego 
towarzysze tak 
samo. I tacy pozostali wszyscy, niewzruszeni nawet wtedy, gdy tłumacz oznajmił 
im, że sąd 
wszystkich pięciu uznał winnymi zabójstwa Czung–Ga i że Ah–Czou ma być ścięty, 
Ah–Czo 
skazany na dwadzieścia lat więzienia w Nowej Kaledonii, Wong–Li — na dwanaście 
lat, Ah–
Tong zaś — na dziesięć.
Nie warto się było tym przejmować. Nawet Ah–Czou pozostał bez wyrazu, jak mumia, 
chociaż to jemu miano ściąć głowę. Sędzia dodał jeszcze kilka słów, a tłumacz je 
przełożył: oto 
fakt, iż Ah–Czou ma twarz najsilniej pokaleczoną rzemieniem Schemmera, tak 
dokładnie 
umożliwia jego zidentyfikowanie, że ponieważ jeden człowiek musi umrzeć, niechże 
nim będzie 
właśnie Ah–Czou. Podobnie okoliczność, że Ah–Czo ma również twarz mocno 
posiniaczoną — 
co dowodzi niezbicie jego obecności i współudziału w zbrodni — zdecydowała o 
owych 
dwudziestu latach więzienia. I tak dalej — aż do dziesięciu lat dla Ah–Tonga, 
stopniowanie 
każdego wyroku miało odpowiednie uzasadnienie. Niechaj Chińczaki zapamiętają tę 
nauczkę — 
orzekł sąd na zakończenie — niech wiedzą, że na Tahiti prawo będzie przestrzale, 
choćby się 
świat walił!
Pięciu Chińczyków odprowadzona, z powrotem do więzienia. Nie byli oburzeni ani 
przybici. 
Nieprzewidziane wyroki nie dziwiły ich — do takich rzeczy przywykli obcując z 
białymi 
diabłami.
Chińczyk mógł oczekiwać od nich każdej niespodzianki. Ciężka kara za zbrodnię, 
której nie 
popełnili, nie była bynajmniej dziwniejsza od mnóstwa innych postępków białych 
diabłów. 
Podczas następnych tygodni Ah–Czo często przypatrywał się Ah–Czou z łagodnym 
zaciekawieniem. Jego to głowa miała być ścięta na gilotynie, wzniesionej w tym 
celu na 
plantacji. Dla niego nie będzie upływających lat ani ogrodów spokoju. Ah–Czo 
filozofował i 
dumał o życiu i śmierci. Co do siebie — nie doznawał niepokoju. Dwadzieścia lat 
— to raptem 
dwadzieścia lat. O tyle tylko oddala się jego ogródek — to wszystko.
Ah–Czo był młody i miał we krwi cierpliwość Azjatów. Może poczekać dwadzieścia 
lat — 
przez ten czas ogień w jego żyłach przygaśnie, co go jeszcze snadniej 
przysposobi do zażywania 
owego rozkosznego spokoju w swym ogrodzie. Pomyślał o nadaniu mu nazwy, na 
przykład: 
„Ogród Porannej Ciszy”. Myśl ta uszczęśliwiła go na cały dzień i natchnęła do 
ułożenia 
maksymy moralnej o cnocie cierpliwości, która to sentencja okazała się wielce 
pocieszająca — w 
szczególności dla Wong–Li i Ah–Tonga. Ah–Czou natomiast nie dbał o nią. Jego 
głowa miała 
być odcięta od tułowia w tak bliskim czasie, że niepotrzebna mu była 
cierpliwość, by czekać na 
to wydarzenie.
Jadł, spał, palił, nie żałując sobie; nie dręczył go też powolny bieg czasu.
*
Cruchot był żandarmem. Przesłużył dwadzieścia lat w koloniach — od Nigerii i 
Senegalu po 
Morza Południowe — ale te dwadzieścia lat bynajmniej nie wpłynęły na 
rozszerzenie jego 
ciasnego umysłu. Pozostał tak nierozgarnięty i powolnie myślący, jaki był za 
czasów swego 
chłopskiego bytowania w południowej Francji. Znał rygor dyscypliny i strach 
przed władzą: 
począwszy od Pana Boga aż do sierżanta żandarmerii; jedyną dla niego różnicą 
była miara 
ślepego posłuszeństwa, jakie okazywał.
W gruncie rzeczy w jego pojęciu sierżant więcej znaczył niż Bóg — z wyjątkiem 
niedziel, 
kiedy Najwyższy przemawiał przez usta swych sług, Zazwyczaj Bóg był bardziej 
oddalony, gdy 
sierżant — tuż pod ręką.
Ten to Cruchot otrzymał od prezesa sądu rozkaz dla dozorcy więzienia — rozkaz 
natychmiastowego wydania osoby Ah–Czou w jego ręce. Otóż zdarzyło się, że pan 
prezes 
poprzedniego wieczora podejmował u siebie obiadem kapitana i kilku francuskich 
oficerów 
marynarki wojennej. Ręka prezesa drżała, gdy pisał rozkaz, a oczy tak go bolały, 
że poniechał 
odczytania tego, co napisał. Toć chodziło tylko o życie Chińczyka. I nie 
zauważył pan prezes, że 
opuścił końcową literę w nazwisku Ah–Czou. Gdy tedy Cruchot przedstawił papier 
dozorcy 
więzienia — ten wydał mu Ah–Czo.
Cruchot usadowił więźnia obok siebie na wózku zaprzężonym w parę mułów i 
odjechał.
Ah–Czo radował się, że jest na dworze, w blasku słońca. Siedział obok żandarma — 
i 
promieniał. Rozpromienił się jeszcze bardziej, widząc, że muły dążą na południe, 
w kierunku 
Atimaono. To z pewnością Schemmer po niego posłał. Potrzebuje go do pracy. 
Doskonale, 
będzie pracował pilnie. Schemmer nigdy nie będzie miał powodu do niezadowolenia.
Dzień był upalny. Pasaty ustały. Muły pociły się. Pocili się także żandarm i Ah–
Czo, ale Ah–
Czo najlepiej znosił ten skwar. Wszak trzy lata mozolnie pracował pod tym 
słońcem, na plantacji.
Promieniał wciąż i radował się: był w tak dobrym humorze, że nawet mało bystry 
Cruchot 
zdumiał się.
— Jakiś ty zabawny! — rzekł wreszcie.
Ah–Czo kiwnął głową potakująco, uśmiechnął się radośnie. W przeciwieństwie do 
sędziego 
— Cruchot przemawiał do niego w narzeczu kanaka, które Ah–Czo rozumiał podobnie 
jak 
wszyscy Chińczycy, a także i obce diabły.
— I czemu się tak śmiejesz? — gderał Cruchot. — W taki dzień człowiek powinien 
zalewać 
się łzami.
— Cieszę się, że wyszedłem z więzienia.
— Tylko z tego? — Żandarm wzruszył ramionami.
— Alboż to nie dosyć? — brzmiała odpowiedź.
— A więc nie cieszysz się z tego, że ci utną głowę?
Ah–Czo spojrzał na niego z nagłym zmieszaniem i rzekł:
— Jakże to? Toć wracam do Atimaono, żeby pracować na plantacji u Schemmera! Czyż 
nie 
tam mnie wieziesz?
Cruchot w zadumie pogładził wąsiska.
— Hm, tak… — mruknął na koniec, smagając batem jednego z mułów. — To ty nie 
wiesz?
— O czym? — Ah–Czo zaczynał odczuwać niewyraźny lęk. — Czy Schemmer nie chce, 
bym 
u niego pracował?
— Nie po dzisiejszym dniu! — Cruchot roześmiał się serdecznie. — Dobry kawał.! 
Widzisz, 
jutro niezbyt będziesz zdatny do roboty. Człowiek z uciętą głową pracować chyba 
nie może, jak 
myślisz, hę? — Dał Chińczakowi szturchańca pod żebro i zachichotał.
Ah–Czo milczał: muły tymczasem przekłusowały milę w upale. Wreszcie zapytał:
— Czy Schemmer zetnie mi głowę?
Cruchot wyszczerzył zęby, przytakując.
— To pomyłka — rzekł Ah–Czo poważnie. — Ja nie jestem tym Chińczykiem, którego 
mają 
ściąć. Ja jestem Ah–Czo. Wielmożny sędzia orzekł, że mam przebyć dwadzieścia lat 
w Nowej 
Kaledonii.
Żandarm uśmiał się. To dobry żart. — ten Chińczak chce oszukać gilotynę. Muły 
minęły 
kokosowy lasek i przemierzyły pół mili wzdłuż połyskliwego jeziora, zanim Ah–Czo 
przemówił 
na nowo:
— Mówię wam, że ja nie jestem Ah–Czou. Wielmożny sędzia nie powiedział, że moja 
głowa 
ma być ścięta.
— Nie bój się! — rzekł Cruchot ze wspaniałomyślnym zamiarem ulżenia więźniowi. — 
To 
nie tak trudno umrzeć w ten sposób. — Tu prztyknął palcami. — To idzie szybko. 
Ot tak. Nie to, 
co powieszenie na stryczku, kiedy człek wierzga nogami i wykrzywia się przez 
pięć minut. To 
tak, jakby zarżnąć kurczaka tasakiem. Ucinasz mu łeb — i po wszystkim. Z 
człowiekiem — 
zupełnie to samo. Ciach! — i już koniec. To nie boli. Nie zdążysz nawet 
pomyśleć, że boli. Nie 
myślisz w ogóle. Głowa twoja odpada, więc nie możesz myśleć. To bardzo dobre. 
Chciałbym tak 
umrzeć — szybko, ach, jak szybko! Ty masz szczęście, że umrzesz taką śmiercią. 
Bo, na 
przykład, mógłbyś dostać trądu, ciało odpadałoby ci kawałkami co jakiś czas, 
palec po palcu, to u 
ręki, to znów u nogi. Znałem człowieka, który poparzył się cały ukropem: no, ten 
konał przez 
dwa dni. O kilometr drogi słyszałeś jego jęki. Ale ty? Tak gładko! Cyk! Nóż 
spada ci na kark. 
Skończone. Nóż gotów nawet trochę połaskotać. Kto wie? Nigdy taki, co umarł w 
ten sposób, nie 
wrócił, by o tym opowiedzieć.
Ostatnie zdanie Cruchot uznał za świetny dowcip i używał na to konto, trzęsąc 
się ze śmiechu 
przez pół minuty. Wesołość ta była poniekąd udana, ale żandarm uważał za swój 
szlachetny 
obowiązek rozweselić Chińczaka.
— Ale powtarzam wam: ja jestem Ah–Czo — upierał się tamten. — Nie chcę, żeby mi 
ucięli 
głowę.
Cruchot spochmurniał. Ten Chińczak stanowczo za dużo sobie pozwala.
— Ja nie jestem Ah–Czou — zaczął znowu Ah–Czo.
— Dość tego — przerwał mu żandarm. Wydął policzki, przybierając wyraz surowy.
— Ależ mówię, że nie jestem… — próbował bronić się Ah–Czo.
— Stul pysk! — wrzasnął Cruchot.
Po czym jechali dalej, już w milczeniu. Dwadzieścia mil dzieli Papeete od 
Atimaono; ujechali 
już przeszło połowę drogi, gdy Chińczak odważył się zabrać głos na nowo.
— Widziałem was w sali sądowej, kiedy wielmożny sędzia nas badał. Czy 
pamiętacie, że ten 
Ah–Czou, któremu mają ściąć głowę, że on, Ah–Czou, był wysokim mężczyzną? 
Spójrzcie teraz 
na mnie.
Ah–Czo powstał raptownie: Cruchot zobaczył, że kulis jest małego wzrostu. I w 
tej chwili w 
umyśle żandarma błysnęło wspomnienie postaci Ah–Czou — Ah–Czou był wysoki.
Dla żandarma wszystkie chińskie twarze były jednakowe. Ale między wzrostem 
niskim a 
wysokim dostrzegał różnicę i widział teraz, że ma przy sobie na wózku nie tego, 
którego miał 
wieźć.
Szarpnął gwałtownie za lejce — tak że dyszel podniósł się, unosząc chomąta na 
mułach.
— Widzicie, że to była pomyłka — rzekł Ah–Czo uśmiechając się uprzejmie.
Ale Cruchot zamyślił się. Żałował już, że wstrzymał muły. Nie wiedział o pomyłce 
sędziego i 
nie potrafił się jej domyślić, ale wiedział jedno: że polecono mu przywieźć tego 
kulisa do 
Atimaono i że jego obowiązkiem jest dostawić go tam. Cóż, jeśli to nie ten, o 
którego chodzi, i 
jeśli zetną mu głowę?
Ostatecznie to tylko Chińczak — a cóż to jest Chińczak, w gruncie rzeczy? Poza 
tym może to 
wcale nie omyłka. On, Cruchot, nie może wiedzieć, co myślą zwierzchnicy. Sami 
muszą najlepiej 
znać swoje sprawy. Kimże on jest, by miał myśleć za innych? Raz jeden, dawno 
temu, spróbował 
to zrobić, ale sierżant powiedział mu wtedy: „Cruchot, jesteś dureń! Im prędzej 
się o tym 
dowiesz, tym lepiej dla ciebie. Ty nie masz myśleć: masz słuchać, a myślenie 
pozostaw 
godniejszym osobom”. Cruchot wzdrygnął się na to wspomnienie. Otóż jeżeli 
zawróci do 
Papeete — odwlecze egzekucję w Atimaono; a jeśli w dodatku wróci niepotrzebnie — 
spotka go 
wymówka od sierżanta oczekującego przybycia więźnia; a poza tym w Papeete także 
go wyłają.
Trzasnął z bata i ruszył w dalszą drogę. Spojrzał na zegarek. I tak spóźni się 
pół godziny; 
sierżant na pewno będzie zły. Popędził muły. Im goręcej Ah–Czo nalegał 
wyjaśniając pomyłkę 
— tym bardziej Cruchot stawał się nieugięty. Świadomość, że wiezie kogoś innego 
niż należy, 
psuła mu humor. To zaś, iż omyłka nie z jego była winy, utwierdzało go w 
przeświadczeniu, że 
zło, które spełnia, jest słuszne!
Aby uniknąć niezadowolenia sierżanta, Cruchot chętnie dostarczyłby nawet pół 
tuzina takich 
omyłkowych skazańców.
Co się tyczy Ah–Czo — z chwilą gdy żandarm trzasnął z biczyska, groźnie 
nakazując 
milczenie — nie pozostawało mu nic innego, jak siedzieć cicho. Długa jazda 
ciągnęła się dalej w 
zupełnym milczeniu. Ah–Czo zastanawiał się nad osobliwymi praktykami 
cudzoziemskich 
diabłów. Nie znajdował klucza do tej zagadki. To, co robili z nim, było tak samo 
niewytłumaczalne, jak wszystko inne. Tak oto przede wszystkim uznali winnymi 
pięciu 
niewinnych ludzi, a następnie chcą uciąć głowę człowiekowi, którego sami swymi 
zamroczonymi 
mózgami zasądzili tylko na dwadzieścia lat więzienia. A on nic na to poradzić 
nie może. Musi 
siedzieć bezczynnie i przyjąć to, co mu władcy życia i śmierci odmierzą. Zrazu 
ogarnęła go na 
chwilę panika i zimny pot wystąpił mu na czoło; lecz rychło przemógł się. 
Usiłował poddać się 
losowi, wspominając i powtarzając sobie wyjątki z Yin–Czih–Wen (Traktat o 
Gościńcu 
Spokoju); lecz zamiast tego widział wciąż swój wymarzony ogród rozmyślań i 
wypoczynku. 
Dręczył go ten natłok myśli, oddał się tedy wszystek marzeniom: siedział pośród 
drzew, 
zasłuchany w brzęk zawieszonych na gałęziach dzwoneczków. I o dziwo! Oto siedząc 
tak w 
marzeniach, mógł snadnie rozpamiętywać i przepowiadać sobie ustępy z „Traktatu o 
Gościńcu 
Spokoju”.
Tak więc czas upływał mile — aż dojechali do Atimaono i muły zatrzymały się u 
samego 
podnóża szafotu, gdzie stał zniecierpliwiony sierżant. Ah–Czo został szybko 
wprowadzony po 
drabinie na rusztowanie. Z boku zobaczył na dole spędzonych wszystkich kulisów z 
plantacji. 
Schemmer — uważając, że ta egzekucja będzie dobrą lekcją poglądową — zwołał z 
pola 
wszystkich robotników i zmusił ich, by byli na tym widowisku obecni. Skoro 
Chińczycy ujrzeli 
Ah–Czo, poczęli między sobą szeptać. Spostrzegli pomyłkę, ale zatrzymali to przy 
sobie. Snadź 
te niepojęte białe diabły zmieniły zamiar. Zamiast stracić jednego niewinnego 
człowieka — 
wybrały drugiego równie niewinnego. Ah–Czou czy Ah–Czo — jakaż różnica? Nigdy 
nie mogli 
zrozumieć tych białych psów — tak jak tamci ich nie rozumieli. Ah–Czo będzie 
ścięty, ale oni po 
upływie jeszcze dwu lat niewoli powrócą do Chin.
Schemmer sam wybudował gilotynę. Zręczny był z niego majster — nie widział nigdy 
gilotyny, ale Francuzi wyłożyli mu jej zasady. Za jego to namową egzekucję 
wyznaczyli w 
Atimaono zamiast w Papeete. Miejsce zbrodni — dowodził Schemmer — jest 
najodpowiedniejsze do wymierzania kary i w dodatku pół tysiąca owych Chińczaków 
z plantacji 
otrzyma w ten sposób zbawienną nauczkę. Schemmer dobrowolnie ofiarował się też 
wystąpić w 
roli kata i w tym właśnie charakterze stał teraz na rusztowaniu, wypróbowując 
sprawność 
skonstruowanego przyrządu. Pień drzewa bananowego grubości i twardości ludzkiej 
szyi leżał 
pod gilotyną. Ah–Czo przyglądał się temu wszystkiemu w osłupieniu. Niemiec, 
kręcąc małą 
korbą, wzniósł ostrze ku górze małego wyciągu. Szarpnięcie za koniec mocnego 
sznura — i nóż 
spadł błyskawicznie, równiutko odcinając krąg z pnia banana.
— No cóż, jakże działa? — zapytał sierżant podchodząc ku rusztowaniu.
— Wspaniale — brzmiała radosna odpowiedź Schemmera — pozwól, że ci 
zademonstruję.
Zakręcił znowu korbą, wznosząc nóż, szarpnął sznur i spuścił klingę z łoskotem 
na miękkie 
drzewo. Lecz tym razem przebyła zaledwie dwie trzecie grubości i zatrzymała się.
Sierżant zaklął.
— Tak to na nic! — rzekł. Schemmer otarł pot z czoła.
— Trzeba dać większy ciężar.
Podszedłszy na skraj szafotu, rozkazał kowalowi przynieść 
dwudziestopięciofuntowy kawał 
żelaza. Podczas gdy Schemmer zajęty był przytwierdzaniem ciężaru do szerokiego 
brzegu klingi, 
Ah–Czo spojrzał na sierżanta i uznawszy, że chwila jest odpowiednia, zaczął:
— Wielmożny pan sędzia mówił, że ścięty ma być Ah–Czou. Sierżant mruknął coś 
niecierpliwie. Myślał o piętnastomilowej przejażdżce, którą miał odbyć tego 
popołudnia ku 
wysuniętemu pod wiatr krańcowi wyspy, tudzież o Bercie, ładnej Metysce, córce 
handlarza pereł 
Lafi?re’a, czekającej na niego u kresu uciążliwej drogi.
— Otóż ja nie jestem Ah–Czou. Ja jestem Ah–Czo. Pan dozorca omylił się. Ah–Czou 
to 
mężczyzna wysoki, a ja — proszę spojrzeć — jestem niski.
Sierżant obejrzał go szybko i stwierdził fakt pomyłki.
— Schemmer — zawołał rozkazująco — chodź tu!
Niemiec odburknął coś, ale tkwił dalej schylony nad robotą — aż wreszcie ku jego 
zadowoleniu bryła żelaza umocowana została jak należy. Wówczas zapytał:
— Czy Chińczak gotów?
— Spójrz na niego — odrzekł sierżant. — Czy to ten?
Schemmer zdziwił się. Klnąc siarczyście przez kilka sekund, patrzał z żalem na 
własnoręcznie 
zbudowany przyrząd, którego działania tak był ciekaw.
— Słuchaj — rzekł wreszcie — nie podobna odłożyć tej sprawy. Straciłem już trzy 
godziny 
pracy tych pięciuset Chińczaków. Nie mogę tracić drugich trzech godzin, zanim 
odszukają 
właściwego skazańca. Doprowadźmy to do końca, tak jak jest. Cóż, to tylko 
Chińczak.
Sierżant wspomniał czekającą go wycieczkę i córkę handlarza pereł; bił się z 
myślami.
— Jeżeli rzecz się wykryje, winę poniesie Cruchot — nalegał Niemiec. — Ale to 
mało 
prawdopodobne. W każdym razie Ah–Czou nie piśnie ani słówka, to pewne.
— To nie wina Cruchota, omyłkę niewątpliwie popełnił dozorca.
— No, to skończmy z tym. Nam nic nie mogą zarzucić. Któż odróżni jednego 
Chińczaka od 
drugiego? Możemy powiedzieć po prostu, żeśmy wykonali wyrok na Chińczaku, 
którego nam 
dostawiono. Zresztą, ja doprawdy nie mógłbym po raz drugi odrywać od roboty tych 
wszystkich 
kulisów.
Rozmawiali po francusku; lecz Ah–Czo, który ani słowa nie rozumiał, wiedział 
dobrze, że w 
tej chwili rozstrzygano jego losy. Wiedział także, iż decydował tu sierżant — 
wzrokiem tedy 
zawisł na wargach tego władcy.
— W porządku — oznajmił sierżant. — Zaczynaj egzekucję. Przecież to tylko 
Chińczak.
— Jeszcze tylko jedna próba, żeby się upewnić. — Schemmer podsunął pień banana 
pod nóż 
wzniesiony na wierzchołek rusztowania.
Ah–Czo usiłował przypomnieć sobie jakąś maksymę z „Traktatu o Gościńcu Spokoju”. 
„Żyj 
w zgodzie” — nawinęło mu się, ale jakoś nie widział możliwości jej zastosowania 
— przecież 
nie będzie już żył. Ma umrzeć. Nie, to się nie nadaje. „Wybaczaj złość”. Tak, 
ale tu nie było 
złości do wybaczenia. Schemmer i tamci czynili to wszystko bez złości. Dla nich 
to była robota, 
która musi być wykonana — podobnie jak karczowanie dżungli, kopanie kanału lub 
uprawa 
bawełny. Schemmer szarpnął postronek. Ah–Czo zapomniał o „Traktacie o Gościńcu 
Spokoju”. 
Nóż opadł z brzękiem, zgrabnie odrzynając płat drzewa.
— Znakomicie! — wołał zachwycony sierżant zapalając papierosa. — Wspaniale, 
przyjacielu!
Schemmer był zadowolony z pochwały.
— Chodź no, Ah–Czou — rzekł w narzeczu Tahiti.
— Ale ja nie jestem Ah–Czou… — zaczął Chińczak.
— Milcz! — usłyszał w odpowiedzi. — Jeśli raz jeszcze gębą otworzysz, to ci łeb 
rozbiję.
Nadzorca pogroził mu zaciśniętą pięścią. Ah–Czo zamilkł. Na co zdałoby się 
protestować? Te 
zamorskie diabły i tak zrobią, co im się będzie podobało. Dał się przywiązać do 
pionowej deski o 
rozmiarach jego postaci. Schemmer zaciągnął węzły tak mocno, iż rzemienie 
werżnęły się 
boleśnie w ciało Ah–Czo. Ale Ah–Czo nie skarżył się. Ból nie potrwa długo. 
Uczuł, jak deska 
zmieniła położenie z pionowego na poziome — i przymknął powieki. W tej chwili 
przed oczyma 
zamajaczył mu po raz ostatni widok ogrodu rozmyślań i wypoczynku. Wydało mu się, 
że siedzi 
w owym ogródku wśród kępy drzew; świeży wietrzyk powiewa, dzwonki pobrzękują 
łagodnie, 
ptaki też czynią swą wieczorną wrzawę przed spoczynkiem, a spoza wysokiego muru 
dociera 
przytłumiony gwar wiejskiego życia.
Wówczas uprzytomnił sobie, że deska leży nieruchomo, a po ucisku i naprężeniu 
mięśni 
odgadł, że położono go na wznak. Rozwarł powieki. Wprost nad sobą ujrzał 
zawieszony nóż, 
połyskujący w słonecznym blasku. Widział również ciężar dodany z wierzchu, 
zauważył też, że 
jeden z zaciągniętych ręką Schemmea węzłów rozluźnił się. Wtem usłyszał głos 
sierżanta 
wydającego krótki rozkaz. Ah–Czo spiesznie zamknął oczy. Nie chciał patrzeć, jak 
nóż będzie 
opadał, ale uczuł go — przez jedną krótką, lecz ważką chwilę. Wtedy wspomniał 
Cruchota i jego 
słowa. Lecz Cruchot mylił się: nóż nie łaskotał. Tyle jeszcze pomyślał Ah–Czo — 
zanim 
zupełnie przestał myśleć.
Przełożył Gabriel Karski
The Sheriff of Kona
SZERYF KONY
Trudno nie zakochać się w tym klimacie. To niepodobieństwo — powiedział Cudworth 
wysłuchawszy mego panegiryku. Pod adresem okolic Kony. — Osiemnaście lat temu 
wylądowałem tu po raz pierwszy jako młodzik świeżo po uniwersytecie i 
zamieszkałem na stałe. 
Od tego czasu rozstaję się z Koną tylko na krótko. Jeżeli masz pan na ziemi 
jakieś ulubione 
miejsce, strzeż się, nie marudź u nas, bo przekonasz się, że Kona stanie ci się 
droższa.
Skończyliśmy właśnie kolację podaną na przestronnej werandzie — lanai — po 
północnej 
stronie domu. Słusznie, weranda miała północną wystawę, ale zastanawianie się 
nad taką lub inną 
wystawą w podobnie uroczym klimacie nie ma właściwie sensu.
Zgaszono świece. Smukły, biało ubrany Japończyk zjawił się jak duch w smudze 
księżycowego blasku. Wręczył nam cygara i roztopił się w mrokach nie 
oświetlonego domu. 
Przez zasłonę bananów i drzew lehua spojrzałem w dół na gąszcz krzewów quava i 
leżące o 
tysiąc stóp niżej spokojne morze.
Przed tygodniem zszedłem z małego przybrzeżnego parowca i zamieszkałem u 
Cudwortha. 
Od tej chwili wiatr nie pofałdował ani razu zwierciadlanej tafli wodnej. Prawda, 
zdarzał się 
powiew, ale był to zawsze najłagodniejszy z zefirów, jakie wiać mogą pośród wysp 
wiecznego 
lata — nie wiatr, lecz westchnienie, długie, balsamiczne westchnienie świata 
pogrążonego w 
słodkiej drzemce.
— Kraina marzeń — powiedziałem.
— Gdzie dni nie różnią się od siebie. Każdy jest wizerunkiem raju — dodał 
Cudworth. — 
Nigdy nic się nie dzieje. Ani za gorąco, ani za zimno; zawsze tak właśnie, jak 
trzeba. Czy pan 
spostrzegł, że ląd i morze oddychają regularnie, na zmianę?
Tak, zauważyłem to rozkoszne, rytmiczne oddychanie.
Każdego rana lekki powiew od morza powstawał jak gdyby niedaleko brzegu i z 
wolna 
przybliżał się coraz bardziej, nadpływał ku ziemi łagodnymi, wonnymi falami 
ozonu. Igrał nad 
wodą, subtelnie cieniował jej powierzchnię, a tu i ówdzie rysował niezliczone 
lustrzane pasy 
ciszy — ruchliwe, żywe, zmieniające kształty od kapryśnych pocałunków wietrzyka. 
Każdego 
wieczora powiew ów zamierał w niebiańskiej ciszy, a tchnienie lądu delikatne 
torowało sobie 
drogę pośród drzew kawowych i araukarii.
— Kraina wiecznej ciszy — powiedziałem. — Czy dmie tu kiedy tak naprawdę? — 
Rozumie 
pan, o co mi chodzi?
Cudworth zaprzeczył ruchem głowy i wskazał ręką ku wschodowi.
— Jak może dąć za taką barierą?
Olbrzymie masywy górskie, Mauna Kea i Mauna Loa, sterczały tam niby wieże 
przesłaniające 
połowę wygwieżdżonego nieba. Dwie i pół mili nad nami wznosiły głowy białe od 
śniegów, 
których nie roztapiało podzwrotnikowe słońce.
— Trzymam zakład, że o trzydzieści mil stąd dmucha teraz czterdzieści mil na 
godzinę.
Uśmiechnąłem się niedowierzająco.
Cudworth podszedł do umieszczonego na lanai aparatu telefonicznego. Wzywał 
kolejno 
Waimeę, Kohalę i Hamakuę.
Urywki rozmów dowodziły, że wieją tam wichry.
— Zamiata w tę i w tamtą, hę?… Od kiedy?… Co, dopiero od tygodnia?… Halo, Abe… 
To 
ty?… Aha, aha… Uparłeś się sadzić kawę na wybrzeżu koło Hamakui… Rozwieś lepiej 
wiatrochrony… Ha! Szkoda, że nie możesz zobaczyć moich drzewek… Szkoda!
— Prawie huragan — zwrócił się do mnie odłożywszy słuchawkę. — Zawsze nabijam 
się z 
Abego i jego kawy. Ma pięćset akrów plantacji. Czyni cuda, by uchronić ją od 
wiatru, nie mam 
jednak pojęcia, jak utrzymuje korzenie w ziemi. Czy tam dmucha. Pewnie! Po 
stronie Hamakui 
dmucha nieustannie. Z Kohali dowiedziałem się o jakimś szkunerze, który ze 
zwiniętymi żaglami 
miotał się w cieśninie między Hawai i Manui. Psia pogoda!
— Nie do wiary — bąknąłem. — Czy żaden boczny podmuch nigdy tutaj nie zbłądził?
— Nigdy! Nasz wietrzyk jest zjawiskiem zupełnie odosobnionym, bo rodzi się po 
tej stronie 
Mauna Kea i Mauna Loa. Widzi pan, ziemia stygnie prędzej niż woda i dlatego w 
nocy ląd 
oddycha w kierunku morza. Za dnia ziemia jest cieplejsza niż woda i dzieje się 
odwrotnie. Niech 
pan posłucha! Właśnie ciągnie powiew od lądu, górski wiatr.
Istotnie, słychać było, że się zbliża, szemrze cicho pośród drzew kawowych, 
porusza korony 
araukarii, wzdycha między laskami trzciny cukrowej. Na werandzie panowała 
jeszcze absolutna 
cisza. , niebawem jednak nadpłynął, dał się odczuć ów górski wiatr — subtelnie 
balsamiczny, 
przesycony korzennymi woniami i chłodny, rozkosznie, jedwabiście chłodny, 
upajający niby 
studzone wino — chłodny tak, jak potrafi być tylko górski powiew na tym rajskim 
wybrzeżu.
— Dziwi się pan, że osiemnaście lat temu Kona podbiła moje serce? — podjął 
gospodarz. — 
Za nic nie mógłbym stąd wyjechać. To byłoby straszne. Umarłbym chyba. Ale znałem 
człowieka, 
który tak samo kochał Konę. Sądzę nawet, że mocniej, bo urodził się tutaj, na 
tym rajskim 
wybrzeżu. To był niezwykły człowiek, najbliższy mój przyjaciel, więcej niż brat. 
Cóż, rozstał się 
z Koną i nie umarł.
— Miłość — zapytałem. — Kobieta?
Cudworth pokręcił głową.
— I nie powróci nigdy, chociaż sercem zostanie w Kailua.
Paliłem bez słowa. Czekałem.
— Kochał się już… we własnej żonie. Miał także troje dzieci; uwielbiał je. Są 
teraz w 
Honolulu. Syn, idzie na uniwersytet.
— Może jakaś zbrodnia? — zapytałem po chwili, trochę już zniecierpliwiony.
Cudworth znów pokręcił głową.
— Nie popełnił przestępstwa i nikt mu go nie zarzucał. Był synem Kony.
— Uparł się pan sypać paradoksami — powiedziałem.
— Może się tak wydawać — przyznał. — W tym właśnie tkwi całe piekło.
Przez czas pewien spoglądał na mnie bystro, później nagle podjął opowieść.
— Był trędowaty. Nie, nie urodził się z tym. Nikt się z tym nie rodzi. Zaraził 
się. Ten 
człowiek… Cóż, nie będę robił tajemnicy… Nazywał się Lyte Gregory. Każdy 
kamaina* zna 
jego historię. Był czystej krwi Amerykaninem, ale zbudowanym tak, jak dawni 
wodzowie 
hawajscy. Mierzył sześć stóp i trzy cale. Bez ubrania ważył dwieście dwadzieścia 
funtów, w 
czym każda uncja to kości i mięśnie. Silniejszego mężczyzny nie widziałem w 
życiu. Był 
kolosem, atletą, półbogiem. Był moim przyjacielem. Serce i duszę miał równie 
wielkie, równie 
wspaniałe jak ciało.
Ciekawe, co by pan uczynił, gdyby pan spostrzegł, że najbliższy przyjaciel, 
brat, ześlizguje się 
po stromym zboczu przepaści, że jest coraz niżej i niżej. A pan nie jest w 
stanie mu pomóc. W 
takiej właśnie znalazłem się sytuacji. Nie było rady! U Boga Ojca, cóż mogłem 
robić, człowieku? 
Złowróżbne, nieomylne piętno tej ohydy plamiło czoło przyjaciela. Nikt tego nie 
widział, tylko 
ja, dlatego zapewne, że bardzo kochałem Lyte’a. Nie miałem zaufania do własnych 
oczu. To było 
zbyt potworne, zbyt nieprawdopodobne.
A przecież było! Na jego czole, na uszach. Oglądałem, obserwowałem miesiącami 
słabą — 
och! — prawie niedostrzegalną opuchliznę muszli usznych. Wbrew rozsądkowi 
podsycałem w 
sobie resztki nadziei. Później czoło nad obydwiema brwiami pociemniało mu tak 
lekko, jak 
gdyby od promieni słońca. Sądziłbym niewątpliwie, że ta opalenizna, gdyby nie 
ledwie 
dostrzegalny połysk; rozumie pan, zdawać się mogło, iż na powierzchni skóry 
nikłe światełko 
zapala się na sekundę i zaraz gaśnie. Próbowałem wierzyć, że to opalenizna, ale 
nie mogłem. 
Wiedziałem swoje! Nikt oprócz mnie nic nie zauważył. Oprócz mnie i Stephena 
Kaluny, lecz o 
tym dowiedziałem się znacznie później. Ale ja patrzyłem od początku, jak 
nadciąga piekielna, 
niewymownie groźna zmora.
Nie chciałem myśleć o przyszłości. Bałem się. Nie mogłem! Po nocach płakałem z 
rozpaczy.
Lyte Gregory był moim przyjacielem. Razem łowiliśmy rekiny w zatoce Niihau. 
Razem tropili 
dzikie bydło na stokach Mauna Kea i Mauna Loa. Ujeżdżaliśmy konie i cechowali 
młode byczki 
w Carter Ranch. Polowaliśmy na kozy koło Haleakala, Lyte uczył mnie nurkować i 
pływać, aż 
wreszcie prawie mu dorównałem, chociaż on w wodzie radził sobie lepiej od 
przeciętnego 
tubylca. Sam nieraz widywałem, jak szedł w głąb piętnaście sążni* i wytrzymywał 
pod wodą 
dwie minuty. Był stworem ziemnowodnym, a zarazem górskim. Wspinał się na urwiska 
dostępne 
jedynie kozom. Nie bał się niczego. Kiedy rozbiła się „Luga”, przepłynął 
trzydzieści mil po 
wzburzonym oceanie. Trwało to trzydzieści sześć godzin. O, Lyte potrafi torować 
sobie drogę 
pośród grzywaczy, które pana albo mnie zgniotłyby na galaretę. Niezwykły, 
wspaniały człowiek!
Półbóg! Razem przebyliśmy rewolucję, obydwaj po stronie romantycznych 
lojalistów. Dostał 
dwie kule, a później wyrok śmierci. Ale był za wielkim człowiekiem, żeby 
republikanie mogli go 
zabić. Śmiał się z nich. Rychło wrócili mu honor, ba! mianowali szeryfem Kony. 
Był to człowiek 
nieskomplikowany, chłopiec, co nigdy nie dorasta. Mózg miał zdrowy, wolny od 
szarpaniny i 
zboczeń przy procesach myślowych. Szedł do celu prostą drogą, a dostrzegał tylko 
jasne cele.
Oczywiście był sangwinikiem. Nie znałem nigdy człowieka równie ufnego, równie 
szczęśliwego, zadowolonego ze świata.
Nie pozostało nic, czego mógłby pragnąć. Życie nie miało wobec niego długów: 
wszystko 
wypłaciło z góry, gotówką na stół! Czy mógł marzyć o czymś więcej, niż to 
wspaniałe ciało, 
żelazne siły, zdumiewająca odporność na zwykłe niedomagania ludzkie, niż cudowna 
świeżość 
ducha? Pod względem zalet cielesnych był doskonałością. Nie chorował nigdy w 
życiu. Nie miał 
pojęcia, co to ból głowy. Kiedy cierpiałem na tę dolegliwość, Lyte gapił się na 
mnie z podziwem 
i zmuszał do śmiechu niezręcznymi objawami współczucia. Nie rozumiał czegoś 
takiego, jak ból 
głowy. Nie mógł zrozumieć. Powiedziałem, że był sangwinikiem. Cóż dziwnego! Jaki 
mógł być 
przy swej niezwykłej żywotności i nadludzkim zdrowiu?
Opowiem pewne wydarzenie na dowód, jak bardzo Lyte wierzył w swą pomyślną 
gwiazdę i 
że ta wiara była uzasadniona. Był jeszcze młodzikiem (niedawno go poznałem), 
kiedy zasiadł w 
Wailuku do pokera. W partii brał udział gruby Niemiec nazwiskiem Schultz, który 
grał brutalnie, 
narzucał własną wolę. Dopisywało mu szczęście i był zupełnie nieznośny w chwili, 
gdy Lyte 
Gregory wziął karty do ręki. Po pierwszym rozdaniu Schultz otworzył w ciemno, 
Lyte wyszedł 
podobnie jak inni partnerzy, lecz Schultz przebił i wystraszył wszystkich — 
wszystkich z 
wyjątkiem Lyte’a.
Lyte’owi nie podobał się ton Niemca, przebił więc z kolei.
Schultz odpowiedział pięknym za nadobne, a Lyte znów nie pozostał dłużny. Trwało 
to dosyć 
długo. Stawki były duże. A wie pan, co Lyte dostał do ręki? Parę króli i trzy 
treflowe blotki! To 
nie był poker. Lyte nie stawiał na karty. Stawiał na swój optymizm. Nie 
wiedział, co ma Schultz, 
ale przebijał, przebijał, aż wreszcie zaszantażował Niemca.
Pomyśl pan tylko! Para króli zmusza faceta z asową trójką do kapitulacji, do 
obejrzenia kart 
przed zrzuceniem.
Otóż Schultz poprosił o dwie karty. Rozdawał inny Niemiec, przyjaciel Schultza. 
Lyte 
dowiedział się wówczas, że przeciwnik ma trójkę. I jak postąpił? Jak pan by 
postąpił na jego 
miejscu? Naturalnie zrzuciłby pan trzy blotki, zostawił króle. Ale to nie dla 
Lyte’a! On stawiał 
przecie na swój optymizm! Odrzucił króle, zastawił trzy małe trefle i dobrał 
dwie karty. Nawet 
nie zerknął na nie! Spojrzał przez stół na Schultza i postawił grubo. Niemiec 
bez wahania 
odpowiedział jeszcze wyżej. Miał przecież w ręku trzy asy, wiedział więc, że 
dostał Lyte’a, bo 
oceniał go również na trójkę — z konieczności na niższą trójkę. Biedny Schultz!
Rozumował najzupełniej słusznie. Miał rację. Popełnił tylko jeden błąd: zdawało 
mu się, że 
partner stawia na kartę.
Przebijali kolejno mniej więcej przez pięć minut. Na koniec pewność siebie 
Schultza zaczęła 
topnieć. Przez cały czas Lyte nie spojrzał na kupione dwie karty i partner o tym 
nie wiedział. 
Wyraźnie widziałem, jak Niemiec zastanowił się, ożywił i znowu rzucił stawkę. 
Niedługo jednak 
wytrzymał napięcie nerwowe.
„Daj pan spokój, Gregory — odezwał się wreszcie. — Od początku jestem wygrany. 
Nie chcę 
więcej pańskich pieniędzy. Mam…”
„Mniejsza o to, co pan ma — przerwał mu Lyte. — Nie wie pan, co mnie się 
dostało. No, 
chyba pora zajrzeć”.
Zerknął w karty i przebił Niemca o sto dolarów. Znowu jeden i drugi zaczęli 
stawiać raz po 
raz. Na koniec Schultz osłabł, zamknął pulę i położył na stole trzy asy. Lyte 
rzucił swoje pięć 
kart. Wszystkie były czarne. Kupił dwa trefle! Wie pan, że prawie wykończył 
Schultza jako 
pokerzystę. Niemiec nigdy nie odzyskał formy. Utracił całą butę. Był od tego 
czasu mało 
zdecydowany, trochę płochliwy.
„Jak mogłeś tak postąpić? — spytałem później przyjaciela. — Schultz prosił o 
dwie karty. 
Wiedziałeś już wtedy, że przegrana pewna. A zresztą, nie spojrzałeś nawet na to, 
co sam 
kupiłeś”.
„Wcale nie musiałem patrzeć — odpowiedział mi Lyte. — Od początku wiedziałem, że 
to 
dwa trefle. Powinienem kupić dwa trefle i kwita! Myślisz, że dałbym się pobić 
temu grubemu 
szwabowi? To było niemożliwe. Nie zwykłem w taki sposób dostawać w skórę. Po 
prostu 
musiałem wygrać. Co chcesz? Gdybym nie miał w garści pięciu trefli, zobaczyłbyś 
we mnie 
człowieka najbardziej zdziwionego na świecie”.
Oto cały Lyte! Teraz chyba ocenia pan właściwie jego niezmierny optymizm. Jeżeli 
wziął się 
do czegoś, musiał bez trudu i kłopotu zyskać powodzenie. Usprawiedliwienie 
znajdował w takim 
choćby wydarzeniu i w dziesięciu tysiącach innych. Po prostu szczęściło mu się, 
wiodło. Dlatego 
się nie bał. Głęboko wierzył, że nic złego nie może go spotkać, bo nie spotkało 
dotychczas. 
Kiedy zatonęła „Luga”, a on przepłynął te trzydzieści mil — spędził w wodzie 
dwie noce i dzień. 
Przez cały ten okropny okres czasu ani razu nie stracił nadziei, bodaj na chwilę 
nie zwątpił w 
ocalenie. Był pewien, że trafi w końcu do jakiegoś lądu. Sam mi to mówił; a 
wiedziałem, że 
mówi prawdę.
Taki był Lyte Gregory. Różnił się od przeciętnych, ułomnych ludzi. Należał do 
odmiennej 
rasy istot wyższych, odpornych na pospolite cierpienie i niedole. Zdobywał 
wszystko, co 
zechciał. Żonę sprzątnął sprzed nosa dwunastu rywalom. Młoda piękność z rodziny 
Carutherów 
ustatkowała się rychło. Lyte znalazł w niej towarzyszkę życia najlepszą pod 
słońcem. Zapragnął 
syna. Syn się urodził. Zapragnął córki i drugiego syna. I oni przyszli na świat. 
Dzieci były takie 
właśnie, jak potrzeba: bez śladu wad i braków. Klatki piersiowe miały niby 
miechy. 
Odziedziczyły całą siłę i zdrowie ojca.
Później przyszło TO. Na Gregorym spoczęło potworne piętno. Obserwowałem je przez 
rok. 
Pękało mi serce. Ale on nie zdawał sobie z tego sprawy; nikt nie podejrzewał 
niczego — nikt z 
wyjątkiem przeklętego hapa–haole (to znaczy półkrwi tubylca) Stephena Kaluny. On 
wiedział, 
lecz ja nie domyślałem się tego. Aha! Wiedział również doktor Strowbridge. Był 
lekarzem 
rządowym. Miał wzrok uczulony na objawy trądu. Widzi pan, do jego obowiązków, 
między 
innymi, należało badanie podejrzanych i kierowanie ich na punkt zborny w 
Honolulu. Stephen 
Kaluna miał także oko wyczulone na trąd. Choroba panoszyła się w jego rodzinie, 
której czterech 
czy pięciu przedstawicieli przebywało już na Molokai.*
Cała historia wybuchła z racji siostry Stephena Kaluny. Była podejrzana, lecz 
zanim trafiła w 
ręce doktora Strowbridge’a, brat ukrył ją w bezpiecznym miejscu. Lyte, jako 
szeryf Kony, 
powinien odnaleźć zgubę. Wchodziło to w zakres jego obowiązków.
W ów pamiętny wieczór wybraliśmy się wszyscy do Hilo, do baru Neda Austina. 
Zastaliśmy 
tam Stephena Kalunę. Siedział bez towarzystwa, bardzo zły i pijany. Lyte śmiał 
się właśnie z 
jakiegoś dowcipu; huczał gromkim, radosnym śmiechem wielkiego dziecka. Kaluna ze 
wstrętem 
splunął na podłogę. Lyte dostrzegł to, podobnie jak inni, zlekceważył jednak 
zaczepkę. Kaluna 
szukał pretekstu do burdy. Za osobistą krzywdę uważał fakt, że Lyte próbuje 
odnaleźć jego 
siostrę. Na rozmaite sposoby dawał wyraz niezadowoleniu. Ze spotkania z 
szeryfem, ten wszakże 
nie zwracał nań uwagi. Zdawało mi się, że Lyte żałował trochę awanturnika, 
najbardziej 
przykrym obowiązkiem jego urzędu było właśnie wyłapywanie trędowatych. Niemiła 
sprawa 
wchodzić do cudzego domu, porywać matkę, ojca lub dziecko i wysyłać biedaka na 
dożywotnie 
zesłanie na Molokai, chociaż nie zrobił przecie nic złego. Oczywiście, było to 
konieczne ze 
względu na dobro społeczeństwa. Jestem przekonany, że Lyte pierwszy aresztowałby 
własnego 
ojca, gdyby ów był podejrzany.
Wreszcie Kaluna wybuchnął: „Słuchaj, Gregory, myślisz pan, że capniesz 
Kalaniweo, ale jej 
nie capniesz”.
Ta podejrzana o trąd siostra miała na imię Kalaniweo. Kiedy padło jego nazwisko, 
Lyte 
spojrzał na Kalunę, ale nie odpowiedział. Kaluna był już wściekły. Przez cały 
czas doprowadzał 
się do szaleństwa. „Więcej ci powiem — wrzasnął. — Sam trafisz na Molokai, zanim 
wyprawisz 
tam Kalaniweo. Zaraz ci powiem, coś za jeden. Nie wolno ci przebywać w 
towarzystwie 
przyzwoitych ludzi. Strasznie dziś pyskujesz o swoich obowiązkach. Może nie? Moc 
trędowatych wysyłasz na nnookai, a dobrze wiesz, że tam i twoje miejsce”.
Widywałem już Lyte’a w gniewie, nigdy jednak nie był tak zły jak wtedy. Widzi 
pan, u nas 
nie dowcipkuje się na temat trądu. Lyte skoczył jednym susem na Kalunę, porwał 
go za gardło, 
zwlókł z krzesła i zaczął tarmosić, tak, że słychać było szczękanie zębów. „Co 
ci do łba przyszło? 
— wołał. — Gadaj zaraz, bo wyduszę z ciebie prawdę!”
Widzi pan, na Zachodzie są pewne sprawy, o których na wszelki wypadek trzeba 
mówić z 
uśmiechem. Tak samo u nas, ludzi z wysp. Taką sprawą jest przede wszystkim trąd. 
Mniejsza o 
to, jaki był Kaluna. W każdym razie nie był tchórzem. Kiedy Lyte zwolnił nieco 
uścisk na jego 
gardle, odpowiedział bez wahania: „Powiem ci zaraz, co mi przyszło do łba. Sam 
jesteś 
trędowaty.”
W tej chwili szeryf odepchnął w bok Kalunę, bez wysiłku rzucił go na krzesło. 
Później 
wybuchnął serdecznym, szczerym śmiechem. Ale śmiał się samotnie; gdy to 
zauważył, rozejrzał 
się dokoła po naszych twarzach. Przysunąłem się doń tymczasem, próbowałem 
namówić, żeby 
wyszedł. Nie zwracał na mnie uwagi. Jak urzeczony, patrzył na Kalunę, który 
nerwowo, 
niespokojnie wodził ręką po szyi, jak gdyby chciał pozbyć się śladu zakażonych 
palców, co 
dusiły go za gardło. Było to wyraźnie odruchowe; nie demonstracyjne.
Lyte odwrócił się ku nam. Z wolna przenosił wzrok z jednej twarzy na drugą. 
„Wielki Boże! 
Chłopcy… Wielki Boże!” Właściwie nie powiedział tego, wykrztusił ochrypłym 
szeptem 
przerażenia i niezmiennej grozy. Strach grał mu w krtani, a przekonany jestem, 
iż Lyte Gregory 
nigdy przedtem nie doświadczył strachu. Wkrótce jednak odzyskał władzę jego 
niezmierny 
optymizm. Lyte roześmiał się znowu.
„Dobry kawał… — powiedział. — Mniejsza o to, kto wpadł na taki pomysł. Za dużo 
wypiłem 
i w pierwszej chwili naprawdę strach mnie obleciał. Ale, chłopcy, nie róbcie 
tego więcej nigdy 
nikomu. Sprawa jest zbyt poważna. W tej pierwszej chwili umarłem tysiąc razy. 
Możecie mi 
wierzyć. Pomyślałem o żonie i o szkrabach, i…”
Głos odmówił mu posłuszeństwa. Lyte stropił się, zasępił — spojrzał znów z ukosa 
na Kalunę, 
który nadal wodził ręką po szyi.
„John” — odezwał się przyjaciel przenosząc wzrok na mnie.
Pogodny ton jego głębokiego głosu zadźwięczał mi w uszach. Nie mogłem zdobyć się 
na 
odpowiedź. Z trudem przełykałem ślinę, a ponadto zdawałem sobie sprawę, że mam 
taki wyraz 
twarzy, jakiego mieć nie powinienem.
„John” — powtórzył zbliżając się o krok. Przemówił do mnie trwożliwie, a ze 
wszystkich 
koszmarnych potworności najbardziej przerażający był bodaj akcent trwogi w 
ustach Lyte’a 
Gregory’ego.
„John, John, co to wszystko ma znaczyć? — ciągnął coraz bardziej nieśmiało. — 
Przecież to 
kawał, prawda? John, oto moja ręka! Gdybym był trędowaty, nie podawałbym ci 
chyba ręki? A 
może naprawdę jestem trędowaty? Co, Johnie?”
Wyciągnął do mnie rękę. Ach! Przez wszystkie moce niebieskie i piekielne, nie 
dbałem już o 
nic! Był moim przyjacielem. Uścisnąłem mu dłoń, choć serce omal mi nie pękło, 
kiedym 
zobaczył, jak twarz mu pojaśniała.
„Tak, Lyte, to był kawał — powiedziałem. — Umówiliśmy się zawczasu. Ale masz 
rację. 
Sprawa jest zbyt poważna. Nigdy już nie spłatamy podobnego figla”
Nie roześmiał się tym razem. Uśmiechnął się tylko jak człowiek zbudzony z 
okropnego snu, 
lecz dręczony jeszcze przez senne zjawy.
„No, więc wszystko w porządku — odezwał się po chwili. — Nie płatajcie więcej 
podobnych 
figlów. Ja teraz stawiam. Cóż, przyznaję otwarcie, moi drodzy, że na moment 
zaleliście mi sadła 
za skórę. Popatrzcie tylko, jakem się spocił!”
Westchnął z ulgą i ocierając czoło postąpił kilka kroków w stronę lady.
„To żaden kawał” — rzucił szorstko Kaluna.
Spojrzałem nań krwiożerczym wzrokiem — poczułem nagle chęć mordu. Nie śmiałem 
jednak 
odezwać się ani uderzyć.
Przyśpieszyłbym tylko katastrofę, a nie straciłem jeszcze szaleńczej nadziei, że 
uda się jakoś 
zapobiec złu.
„To żaden kawał! — powtórzył Kaluna. — Słuchaj, Lyte Gregory! Jesteś trędowaty! 
Nie 
wolno ci dotknąć ręką skóry porządnego człowieka, czystej skóry porządnego 
człowieka. 
Rozumiesz?”
Gregory rozgorzał znowu: „Wystarczy chyba tych kawałów! Daj spokój! Powtarzam 
ci, daj 
spokój, Kaluna, bo jak nie, zarobisz lanie.
„Najpierw poddaj się badaniu bakteriologicznemu — odpowiedział Kaluna — a 
później 
możesz mi sprawić lanie, ba! możesz mnie zatłuc na śmierć, jeżeli będziesz miał 
ochotę. 
Człowieku! Spójrzże w to lustro! Na własne oczy zobaczysz coś, co wszyscy widzą. 
Zaczyna ci 
się robić lwia twarz. Przypatrz się, jak ci skóra ciemnieje nad oczami”.
Lyte nie mógł oderwać wzroku od lustra. Ręce mu drżały.
„Nic nie widzę — odezwał się wreszcie i zwrócił twarz w stronę hapa–haole. — 
Masz złe 
serce, Kaluno. Nie wstyd mi przyznać się, że przeraziłeś mnie tak, jak nikomu 
nie wolno straszyć 
drugiego człowieka. Trzymam cię za słowo! Zaraz wyjaśnię całą sprawę. Idę prosto 
do doktora 
Strowbridge’a. Ale miej się na baczności, kiedy wrócę!”
Nie patrząc na nas ruszył w kierunku drzwi. „Poczekaj tutaj, Johnie” powiedział 
i ruchem ręki 
zatrzymał mnie, gdy chciałem mu towarzyszyć.
Staliśmy w barze, niby gromadka upiorów.
„Mówiłem prawdę — odezwał się Kaluna. — Sami to chyba widzicie”.
Wszystkie spojrzenia zwróciły się w jego stronę. Skinąłem głową. Harry Burnley 
podniósł 
szklankę i opuścił, nie tknąwszy jej wargami, Połowę zawartości wylał na ladę. 
Usta drżały mu 
jak małemu dziecku, które zaczyna płakać. Ned Austin czynił wiele hałasu 
przerzucając lód w 
lodówce. Nie szukał niczego. Sądzę, że nie wiedział, co w tej chwili robi. 
Wszyscy milczeli. Usta 
Harry’ego Burnleya drżały coraz mocniej. Nagle Harry zrobił okropną, zawziętą 
minę i pięścią 
grzmotnął Kalunę w twarz — raz, drugi, trzeci. Nie próbowaliśmy oderwać 
napastnika od ofiary, 
nie przejmowaliśmy się wcale. Burnley mógł go nawet zabić w naszych oczach. 
Lanie było 
okropne, nas jednak to nie obchodziło. Nie przypominam sobie, kiedy właściwie 
Harry dał za 
wygraną i pozwolił Kalunie odpełznąć w jakiś kąt. Podobnie jak inni, byłem zbyt 
oszołomiony.
Doktor Strowbridge wszystko mi później opowiedział. Pracował w nocy nad 
raportem, kiedy 
Lyte zgłosił się do ambulatorium. Lyte zdążył odzyskać swój zwykły, optymizm. 
Przyszedł na 
nieco chwiejących się nogach, — trochę jeszcze zły na Kalunę, lecz najzupełniej 
pewny swego. 
„Cóż mogłem zrobić? — mówił mi doktor. — Wiedziałem, że ma trąd. Od miesięcy to 
obserwowałem. Nie śmiałem wyrzec słowa. Nie śmiałem powiedzieć: tak. Wcale mi 
nie wstyd, 
że wybuchnąłem płaczem. Lyte błagał o badanie bakteriologiczne. Raz po raz 
powtarzał: „Wytnij 
kawałek skóry, doktorze. Zrób analizę. Wytnij kawałek skóry!”
Płacz doktora Strowbridge’a musiał jednak przekonać Gregory’ego. Następnego 
ranka 
parowiec „Claudine” odpływał do Honolulu. Przychwyciliśmy Lyte’a, kiedy wchodził 
na pokład. 
Widzi pan, wybierał się do Honolulu, by się stawić do dyspozycji Urzędu Zdrowia. 
Nie 
mogliśmy sobie z nim poradzić. Zbyt wiele ludzi wysłał na Molokai, by samemu 
zwlekać. 
Doradzaliśmy Japonię, ale on nie chciał nawet słuchać. „Muszę przyjąć właściwe 
lekarstwo, moi 
drodzy” — powtarzał raz po raz i nie mówił nic więcej. Opętała go ta jedna myśl.
Z punktu zbornego w Honolulu zlikwidował swoje sprawy i odpłynął na Molokai. Źle 
mu się 
tam wiodło. Lekarz osiadły w kolonii trędowatych pisał do nas, że Lyte wygląda 
jak własny cień. 
Rozumie pan, tęsknił do żony i dzieci, martwił się o nie. Wiedział oczywiście, 
że są pod naszą 
opieką, ale i tak cierpiał. Kiedy upłynęło mniej więcej sześć miesięcy, wybrałem 
się na Molokai. 
Siedziałem po jednej stronie grubej, lustrzanej szyby — Lyte po drugiej. 
Patrzyliśmy na siebie 
przez szkło, a rozmawialiśmy przy pomocy czegoś w rodzaju tuby. Cóż, sprawa była 
beznadziejna. Lyte postanowił zostać. Przekonywałem go uparcie. Trwało to cztery 
śmiertelnie 
długie godziny. Wreszcie wyczerpałem się do cna, no i parowiec zaczął na mnie 
gwizdać.
Ale przyjaciele Lyte’a nie mogli znieść takiej sytuacji. W trzy miesiące po 
mojej wizycie na 
Molokai zakontraktowaliśmy szkuner „Halcyon”. Trudnił się przemytem opium, a 
żeglował jak 
wszyscy diabli! Jego szyprem był Amerykanin pochodzenia skandynawskiego. 
Przezwaliśmy go 
Wikingiem. Za pieniądze zrobiłby wszystko, a postaraliśmy się, aby podróż do 
Chin mu się 
opłaciła. Wiking wypłynął z San Francisco, a w kilka dni później wyruszyliśmy na 
morze 
jachtem Landhouse’a. Była to ledwie pięciotonowa łajba, ale pognaliśmy ją pod 
wiatr całe 
pięćdziesiąt mil, i to w czasie północno–wschodniego pasatu. Choroba morska? Jak 
żyję, na to 
nie cierpiałem. Z dala od lądu spotkaliśmy „Halcyona”. Burnley i ja 
przesiedliśmy się na szkuner.
Pożeglowaliśmy w stronę Molokai i dotarliśmy tam koło jedenastej w nocy. Szkuner 
manewrował na redzie, a my w czasie przypływu przybiliśmy szalupą do wybrzeża, 
niedaleko 
Kalawao, wioski, gdzie — wie pan — umarł ksiądz Damien. Nasz Wiking był całkiem 
do rzeczy. 
Z dwoma rewolwerami za pasem śmiało szedł naprzód. We trójkę przebrnęliśmy w 
poprzek 
półwysep Kalaupapa, ze dwie mile drogi. Proszę sobie wyobrazić głuchą, ciemną 
noc i 
poszukiwanie człowieka w osiedlu, gdzie mieszka ponad tysiąc trędowatych. Widzi 
pan, gdyby 
podniesiono alarm, byłby z nami koniec. Teren był nam zupełnie obcy i ciemno 
choć oko wykol. 
Psy trędowatych obskakiwały nas, szczekały. Wreszcie zgubiliśmy drogę.
Wiking uratował sytuację. Poprowadził nas do pierwszego, stojącego na uboczu 
domku. 
Zamknęliśmy drzwi od środka i zapalili światło. Trędowatych było sześciu. 
Obudzili się, a ja 
przemówiłem do nich w tubylczym narzeczu. Pytałem o kokuę. Kokua znaczy 
dosłownie 
„pomocnik”. W danym przypadku to krajowiec, który jest zdrów, lecz mieszka w 
leprozorium*, a 
Urząd Zdrowia płaci mu za doglądanie trędowatych, opatrywanie ich ran i rozmaite 
funkcje w 
tym rodzaju. Pozostaliśmy w domku pilnując jego lokatorów; jednego z nich Wiking 
zabrał na 
poszukiwanie kokui, którego znalazł wkrótce i przypędził pod groźbą rewolweru. 
Kokua 
zachował się przyzwoicie. Mnie i Burnleya poprowadził do siedziby Lyte’a. Wiking 
tymczasem 
został na straży w domku sześciu trędowatych. Nasz przyjaciel mieszkał sam.
„Spodziewałem się, że przyjedziecie, moi drodzy — powiedział na powitanie. — Nie 
dotykaj 
mnie, John. Cóż tam słychać u Neda, Charleya i całej naszej paczki? Mniejsza 
zresztą o to. 
Zdążycie powiedzieć wszystko później. Jestem gotów do podróży. Ha! Wytrzymałem 
tutaj 
dziewięć miesięcy. Gdzie macie łódź?”
Wróciliśmy do tamtego domku, żeby zabrać Wikinga. Ale rozpoczął się już alarm. W 
oknach 
migotały światła, drzwi trzaskały. Umówiliśmy się z góry, że strzelać będziemy 
tylko w 
ostatecznej potrzebie, toteż kiedy nas zatrzymywano, radziliśmy sobie pięściami 
i kolbami 
rewolwerów. Jakiś drab chwycił mnie, oplótł rękami. Nie mogłem się wyzwolić, 
chociaż 
dwukrotnie grzmotnąłem go w twarz pięścią. Szamotaliśmy się przez chwilę, potem 
runęliśmy 
walcząc na ziemi. Bliski byłem ostatecznej klęski, kiedy nadbiegł ktoś drugi z 
latarnią. Ujrzałem 
wtedy twarz mego przeciwnika! Ach, jak opisać tę ohydę? Nie była to właściwie 
twarz, lecz 
zgniłe lub gnijące szczątki — żywa padlina bez nosa, bez ust, z jednym uchem 
opuchłym, 
poszarpanym, zwisającym aż do ramienia. Uległem panice. Jednym chwytem potwór 
przygarnął 
mnie do siebie i okropne ucho musnęło mój policzek. Wówczas postradałem chyba 
zmysły. Było 
to zbyt przerażające. Rewolwerem zacząłem tłuc napastnika. Nie mam pojęcia, 
jakim sposobem 
w chwili, kiedy odskakiwałem już od niego, uczepił się mnie zębami. Cały bok 
dłoni miałem w 
tych wstrętnych, bezwargich ustach. Kolbą rewolweru gruchnąłem go potężnie 
pomiędzy oczy. 
Chwyt zębów zelżał.
Cudworth wyciągnął do mnie rękę, a że księżyc świecił jasno, zobaczyłem blizny 
podobne do 
tych, jakie zostają po ukąszeniu przez psa.
— Nie bał się pan? — zapytałem.
— Bałem się. Czekałem siedem lat. Widzi pan, aż tak długo trwa okres 
inkubacyjny. 
Czekałem tutaj, w Konie, ale trąd nie przyszedł. Cóż, w ciągu tych siedmiu lat 
nie było dnia, nie 
było nocy wolnej od strachu…
Głos mu się załamał. Cudworth spojrzał w dół, na skąpane w księżycowym blasku 
morze, a 
później przeniósł wzrok ku strzelającym w niebo śnieżnym szczytom.
— Nie mogłem znieść myśli, że może stracę to wszystko, że nigdy nie zobaczę 
Kony. Siedem 
lat! Nie zaraziłem się jakoś… Ale dlatego właśnie zostałem starym kawalerem. 
Byłem 
zaręczony. Nie odważyłem się jednak na małżeństwo, gdyż dręczyła mnie 
niepewność. 
Narzeczona nie mogła tego pojąć. Wyjechała do Stanów, wyszła za mąż. Nigdy jej 
później nie 
widziałem.
Kiedy pozbyłem się nareszcie trędowatego policjanta, usłyszałem tętent i łomot 
kopyt, jak 
gdyby szarżowała kawaleria. To był nasz Wiking. Wystraszył się zgiełku i nie 
marnując czasu 
kazał tym, poczciwym trędowatym, których pilnował, osiodłać dla nas cztery 
konie. Byliśmy 
gotowi do drogi. Lyte położył aż trzech kokuów, a wspólnymi siłami wyrwaliśmy 
Burnleya 
dwójce napastników. Cała osada była tymczasem w ruchu, a kiedy umykaliśmy 
cwałem, ktoś 
(zapewne Jack McVeigh, administrator Molokai) otworzył ogień z winchestera.
To była jazda! Konie, siodła i uździenice trędowatych, ciemno choć oko wykol, 
gwiżdżące 
nad głową pociski i droga wcale nie najlepsza. Na domiar złego wierzchowiec 
Wikinga był 
mułem, a sam Viking nie miał pojęcia o hipice! Ale dotarliśmy jakoś do szalupy 
kiedyśmy 
odbijali od brzegu, słychać było tętent koni cwałujących dół stokiem wzgórz na 
półwyspie 
Kalaupapa.
Jedzie pan do Szanghaju. Niech pan odszuka Lyte’a Gregory’ego, pracuje tam w 
niemieckiej 
firmie. Niech pan zaprosi go na obiad, nie żałuje wina, da mu wszystko 
najlepsze. Tylko proszę 
mu nie pozwolić za nic płacić. Ja czekam na rachunek. Lyte potrzebuje pieniędzy 
dla żony i 
dzieci, które mieszkają teraz w Honolulu. Wiem o wszystkim. Wysyła rodzinie lwią 
część 
zarobków, a sam żyje niczym pustelnik. Niech mu pan opowie o Konie. Tutaj 
przecie zostawił 
serce. Niech mu pan opowie o Konie tyle, ile pan powiedzieć potrafi.
Przełożył Tadeusz Jan Dehnel
BEFSZTYK
Ostatnim kawałkiem chleba Tom King wymazał do czysta resztkę mącznego sosu z 
talerza i 
długo, z namysłem żuł ten kęs. Gdy jednak wstał od stołu, ciągle mu jeszcze 
doskwierało 
wyraźne uczucie głodu. A przecież i tak tylko on jadł; dwoje dzieci wcześnie 
położono do łóżka, 
by we śnie zapomniały, że nie dostały kolacji. Żona Toma nie wzięła nic do ust i 
siedziała cicho 
nie spuszczając z męża troskliwych oczu. Pochodziła z klasy robotniczej; była 
chuda i 
zniszczona, choć na jej twarzy znać jeszcze było ślady dawnej urody. Mąkę do 
sosu pożyczyła od 
sąsiadki po drugiej stronie korytarza. Ostatnie dwa półpensy wydała na chleb.
Tom usiadł przy oknie na mocno sfatygowanym krześle, które rozpaczliwie 
skrzypnęło pod 
jego ciężarem, machinalnie wsadził fajkę do ust i wsunął rękę do bocznej 
kieszeni marynarki. 
Nie namacawszy tam tytoniu, zdał sobie sprawę z bezcelowości tego ruchu i 
odłożył fajkę na 
bok. Ruszał się powoli, niemal niezgrabnie, jakby go przytłaczał olbrzymi ciężar 
własnych 
mięśni. Budowę ciała miał krzepką, wyraz twarzy tępy. Całym swoim wyglądem 
bynajmniej nie 
budził sympatii. Jego prostackie odzienie było stare i źle uszyte, a przyszwy 
butów — już za 
słabe jak na ciężar zelówek, zresztą też mocno nadwerężonych. Tania bawełniana 
koszula nosiła 
niezmywalne ślady farby, a kołnierz przy niej był przetarty.
Ale o profesji Toma Kinga — najwymowniej świadczyła jego twarz. Była to typowa 
twarz 
zawodowego boksera, który długie lata spędził w czworokącie ringu, przez co 
rozwinął w sobie i 
uwypuklił wszystkie charakterystyczne cechy drapieżnego zwierzęcia. Dokładnie 
wygolona, 
jakby po to, by żaden jej rys nie umknął uwagi patrzącego — była wyraźnie 
posępna. 
Nieforemne wargi układały się w surową linię ust, które wyglądały jak głęboka 
blizna. Dolna 
szczęka była zaczepna, brutalna i masywna. Nieruchliwe oczy o ciężkich powiekach 
patrzały 
obojętnie spod krzaczastych, zmarszczonych brwi. Te oczy były najbardziej 
zwierzęcą cechą 
Toma i tak już przypominającego prawdziwe zwierzę. Senne jak u lwa — oczy 
drapieżnej bestii. 
Spadziste czoło stromo uchodziło pod krótko ścięte włosy, spod których wystawał 
każdy guz na 
szpetnej głowie. Nos, złamany w dwóch miejscach, fantastycznie uformowany 
niezliczoną ilością 
ciosów i charakterystyczne ucho boksera, zniekształcone i rozdęte do podwójnej 
wielkości, 
dopełniały urody, a gęsty zarost, mimo że świeżo zgolony, zabarwiał twarz na 
sino.
Słowem była to twarz człowieka, który mógł napędzić stracha w ciemnej ulicy lub 
w 
odludnym miejscu, A jednak Tom King nigdy w życiu nie popełnił żadnego 
przestępstwa. Poza 
bójkami, zwykłymi w jego sferze, nikogo nie skrzywdził. Nigdy też nie wszczął 
żadnej kłótni. 
Był zawodowcem i wszystkie swoje brutalne instynkty zachowywał na zawodowe 
występy. Poza 
ringiem cechowała go flegma i dobroduszność, a za młodu, gdy pieniędzy miał jak 
wody, 
wydawał je na prawo i na lewo ze szkodą dla własnych interesów. Nie był 
pamiętliwy i prawie 
nie miał wrogów. Walkę traktował jako zawód. Na ringu walił, by zadać ból, by 
okaleczyć, 
zniszczyć przeciwnika, ale nie czuł złości. Robił tak, bo tego wymagał zawód. 
Publiczność zeszła 
się i zapłaciła za to, żeby zobaczyć walkę dwóch ludzi. Zwycięzca dostaje lwią 
część nagrody. 
Gdy przed dwudziestu laty Tom King zmierzył się z Woolloomooloo Gougerem, 
wiedział, że 
szczęka jego przeciwnika zaledwie cztery miesiące temu zagoiła się po złamaniu w 
walce w 
Newcastle. Toteż celował przede wszystkim w tą szczękę i złamał ją wreszcie w 
dziewiątej 
rundzie. Nie dlatego, żeby żywił złość do Gougera, ale dlatego, że była to 
najpewniejsza droga 
pokonania przeciwnika i zdobycia tej lwiej części nagrody. A Gouger też nie czuł 
za to złości do 
niego. Obaj wiedzieli, że tego wymagał ich zawód, i stosowali się do jego 
prawideł.
Tom King był z natury małomówny. Siedział teraz przy oknie milcząc ponuro i 
patrzył na 
swoje ręce. Żyły na nich nabrzmiały, wystąpiły na wierzch, a rozbite, 
zniekształcone i 
zmaltretowane knykcie świadczyły, do czego były używane. Tom nigdy nie słyszał, 
że życie 
człowieka jest życiem jego arterii, ale doskonale wiedział, co znaczą te 
wielkie, wypukłe żyły: 
serce pompowało przez nie za dużo krwi pod najwyższym ciśnieniem. Nie spełniają 
już swego 
zadania. Do końca wyeksploatował ich elastyczność, a gdy się rozdęły, stracił 
wytrzymałość. 
Teraz łatwo się męczył. Nie mógł już w błyskawicznym tempie walczyć przez 
dwadzieścia rund, 
młócić, bombardować ciosami i walczyć, walczyć, walczyć, od gongu do gongu, w 
zaciekłych 
nieustannych zwarciach, być na linkach i z kolei zapędzić przeciwnika na linki, 
i zewrzeć się 
jeszcze mocniej, z jeszcze większą zaciekłością w tej ostatniej, dwudziestej 
rundzie, kiedy 
widzowie już stoją i wyją, a on atakuje, bije, uchyla się w unikach, raz po raz 
sypie gradem 
ciosów i odbiera grad ciosów, a przez ten cały czas serce wiernie pompuje krew, 
fala za falą, 
przez sprawne żyły. Spęczniałe, zawsze wówczas wracały do normy, choć 
niezupełnie, bo za 
każdym razem, na początku ledwie widocznie — rozciągały się nieco. Patrzył teraz 
na nie i na 
pokiereszowane knykcie i na chwilę ujrzał doskonałą młodość swych rąk, do 
chwili, kiedy rozbił 
pierwszy knykieć o głowę Benny Jonesa, znanego pod przezwiskiem „Postrach 
Walii”.
I znów poczuł ssanie w dołku.
— Do diabła. Żebym tak mógł zjeść befsztyk! — mruknął głośno i zacisnąwszy 
potężne pięści 
zmełł w ustach jakieś przekleństwo.
— Próbowałam i u Burkego, i u Sawleye’a — powiedziała żona na pół 
przepraszająco.
— I nie chcieli dać? — zapytał.
— Nie chcą dać nawet za pół pensa. Burkę mówił… — zawahała się.
— Gadaj, co mówił.
— Mówił, że Sandel cię dzisiaj pokona, a my i tak jesteśmy mu dosyć winni.
Tom King chrząknął, ale nic nie rzekł. Zamyślił się nad tym, jak w młodości 
obkarmiał 
befsztykami swego bullterriera. Wtedy Burkę skredytowałby mu tysiąc befsztyków. 
Ale czasy się 
zmieniły. Tom King się zestarzał, a stary człowiek, który walczy na 
drugorzędnych ringach, nie 
może liczyć na żaden kredyt u kupców.
Od samego rana, gdy tylko wstał z łóżka, gorąco pragnął zjeść kawałek mięsa. I 
to pragnienie 
go nie opuściło. Do dzisiejszej walki brakło mu dostatecznej zaprawy. W 
Australii panowała tego 
roku posucha, czasy były ciężkie i trudno było znaleźć nawet dorywczą pracę. Nie 
miał też 
partnera do treningu, a odżywiał się marnie i często niedostatecznie. Imał się 
parodniowej pracy 
kopacza, gdy tylko mógł ją dostać, a wczesnym rankiem biegał trochę, by utrzymać 
nogi w 
formie. Ale ciężko było trenować bez partnera, gdy się ma jeszcze żonę i dwoje 
dzieci na karku. 
Kupcy podnieśli mu trochę kredyt na wiadomość, że ma się zmierzyć z Sandelem. 
Sekretarz 
klubu „Rozmaitości” wypłacił mu też awansem trzy funty — wynagrodzenie dla 
przegrywającego — ale nie chciał dać ani grosza więcej. Od czasu do czasu 
udawało się Tomowi 
pożyczyć parę szylingów od starych kumpli, którzy chętnie daliby mu więcej, 
gdyby nie fakt, że 
ten rok był suchy i sami byli w potrzebie. Tak — nie ma co ukrywać — nie był w 
dostatecznie 
dobrej formie. Powinien był lepiej jadać i nie mieć kłopotów. A poza tym po 
czterdziestce 
człowiek trudniej wraca do formy, niż gdy ma lat dwadzieścia.
— Która godzina, Lizzie? — zapytał.
Żona poszła zapytać sąsiadów po drugiej stronie korytarza.
— Za kwadrans ósma.
— Za parą minut zacznie się pierwsze spotkanie — powiedział. — To będzie 
przedmecz. 
Potem cztery rundy pomiędzy Wellsem i Gridleyem i dziesięciorundowa walka 
Starligtha z 
jakimś tam marynarzem. Moja kolej przyjdzie najwcześniej za godzinę.
Jeszcze dziesięć minut przesiedział w milczeniu, a potem wstał.
— Prawdę mówiąc, Lizzie, nie miałem dostatecznego treningu.
Sięgnął po kapelusz i ruszył do drzwi. Nie pochylił się, by ją pocałować — nigdy 
tego nie 
robił wychodząc z domu — ale tego wieczoru ona odważyła się go pocałować. 
Zarzuciła mu ręce 
na szyję i zmusiła do schylenia. Przy tym krzepkim, masywnym mężczyźnie wydawała 
się 
zupełnie malutka.
— Powodzenia, Tom — rzekła. — Musisz go pokonać.
— Tak, muszę go pokonać — powtórzył. — Tylko tyle i nic więcej. Muszę go 
pokonać.
Spróbował roześmiać się szczerze, gdy mocniej przycisnęła się do niego. Ponad 
jej ramieniem 
rozejrzał się po pustym pokoju. Tu było wszystko, co miał na świecie — zaległe 
komorne, żona i 
dzieci. A teraz wychodził z niego, w noc, by zdobyć pożywienie dla towarzyszki 
życia i 
potomstwa i to nie tak jak nowoczesny robotnik, który idzie do swej obrabiarki, 
lecz na stary, 
prymitywny, królewski, zwierzęcy sposób — by je wywalczyć siłą.
— Muszę go pokonać — powtórzył, tym razem z nutą rozpaczy w głosie. — Zwycięstwo 
— 
to trzydzieści funtów. Wtedy zapłacę wszystkie długi i jeszcze zostanie fura 
pieniędzy. Ale jeśli 
przegram, nie dostanę nic — nawet jednego pensa na tramwaj do domu. Sekretarz 
już mi dał 
wszystko, co się należy w razie przegranej. Do widzenia, staruszko. Gdybym 
wygrał, wrócę 
prosto do domu.
— Będę czekać! — zawołała za nim przez korytarz.
Do „Rozmaitości” było bite dwie mile i Tom idąc rozmyślał nad tym, że gdyby to 
było w jego 
najwspanialszych czasach, kiedy był mistrzem wagi ciężkiej Nowej Południowej 
Walii — 
jechałby teraz na pewno powozikiem opłaconym przez jednego z tych, co go mocno 
„obstawili”. 
Teraz za to Tommy Burns i ten Murzyn amerykański, Jack Johnson, rozbijają się 
samochodami. 
A on idzie piechotą! Każdy zaś wie, że taki dwumilowy spacer nie jest najlepszym 
wstępem do 
walki. Był stary, a świat nie certuje się ze starymi. Nie nadawał się już do 
niczego, chyba tylko 
do łopaty, ale i tu nawet przeszkadzał mu złamany nos i rozdęte ucho. Pożałował, 
że się nie 
nauczył żadnego porządnego fachu. Na dłuższą metę to by się lepiej opłaciło. Ale 
nikt mu tego 
nie powiedział. Zresztą w głębi duszy czuł, że gdyby mu nawet powiedziano, toby 
i tak nie 
posłuchał. Tamto było takie łatwe i przyjemne. Dużo pieniędzy — ostre, pełne 
chwały walki z 
okresami wypoczynku i nieróbstwa między nimi — świta rozentuzjazmowanych 
pochlebców, 
poklepywanie po ramieniu, uściski rąk, szykowni faceci z radością stawiający 
kieliszek za 
przywilej pięciominutowej rozmowy no — i zaszczyt, który z tego wszystkiego 
wypływał. 
Rozwrzeszczany tłum na widowni, huraganowy finisz i głos sędziego: „Zwyciężył 
King!” A 
nazajutrz jego nazwisko w sportowych sprawozdaniach gazet.
To były czasy. Ale teraz, mozolnie medytując na swój powolny sposób, Tom 
zrozumiał, że 
wtedy usuwał z drogi starych. On był wschodzącą Młodością, gdy oni byli 
zmierzchającą się 
starością. Nic dziwnego, że szło mu łatwo: tamci mieli rozdęte żyły, pokaleczone 
knykcie i słabe 
kości po tylu już walkach. Przypomniał sobie, jak w Rush Cutters Bay pokonał 
starego Billa 
Stowshera w osiemnastej rundzie i jak potem stary Bill płakał w szatni niczym 
dziecko. Może też 
zalegał z komornem. Może w domu miał żonę i dwoje dzieci. I może akurat wtedy 
łaknął 
kawałka mięsa. Bill mężnie stawał i oberwał porządnie. Teraz, gdy Tom sam już 
przeszedł przez 
surową szkołę, rozumiał, że wtedy — dwadzieścia lat temu — Stowsher Bill walczył 
o coś 
więcej niż on, młody Tom King, który chciał zwyciężyć dla sławy i łatwych 
pieniędzy. Trudno 
się więc dziwić, że Bill płakał później w szatni.
Tak, człowiek jest zdolny tylko do pewnej określonej ilości walk. To jest 
żelazne prawo gry. 
Jednego stać na sto ciężkich walk, drugiego tylko na dwadzieścia. Każdy zależnie 
od swej 
fizycznej budowy i charakteru może stoczyć pewną ilość walk, a gdy je ma za sobą 
— jest 
skończony. Tak, on miał ich więcej w sobie niż większość innych ludzi. I stoczył 
też o wiele 
więcej walk niż powinien był, walk wyniszczających, takich, które rozsadzają 
serce i płuca, 
pozbawiają żyły elastyczności, a zwinną prężność młodości zamieniają w twarde 
węzły mięśni. 
Takich walk, w których nadmiar wysiłku i chęć wytrwania osłabiają mózg i kości i 
wyczerpują 
do cna każdy nerw i ludzką wytrzymałość. Tom wytrzymał więcej niż inni. Z jego 
dawnych 
kolegów nikt nie pozostał na ringu. Był ostatni ze starej gwardii. Widział, jak 
tamci się kończyli, 
i nieraz sam do tego przyłożył ręki.
Dawniej na próbę wystawiano go do walki ze starymi. Zmiatał ich z drogi jednego 
po drugim, 
śmiejąc się, gdy płakali w szatni, jak płakał Stowsher Bill. A teraz on sam już 
był stary i na nim 
wypróbowywano młodych. Tak było z tym gościem, Sandelem. Przybył z Nowej 
Zelandii już z 
jakimś wyczynem za sobą, ale w Australii nikt o nim nie słyszał, wystawiono więc 
przeciw 
niemu starego Toma Kinga. Jeśli Sandel dobrze się spisze, dostanie lepszego 
przeciwnika i 
możność większej wygranej. Trzeba się zatem spodziewać, że będzie walczył 
zaciekle. Ma 
wszystko do wygrania w tej walce — pieniądze, sławę, karierę, a Tom King jest 
dla niego 
siwiejącym, starym zawalidrogą, który mu przeszkadza w dojściu do pieniędzy i 
sławy. I cóż 
Tom może wygrać prócz trzydziestu funtów na komorne i spłatę długu w sklepiku? 
Wolno żując 
te myśli ujrzał nagle w swej flegmatycznej wyobraźni wizję Młodości, wspaniałej 
Młodości 
budzącej entuzjazm, niezwyciężonej, o sprężystych mięśniach i jedwabistej 
skórze, o żelaznym, 
niezmordowanym sercu i płucach, tej Młodości, która drwi z oszczędzania wysiłku. 
Tak, 
Młodość to Nemezis. Niszczy starych wcale się z tym nie licząc, że jednocześnie 
niszczy i siebie. 
Rozdyma własne tętnice i rozbija sobie knykcie, aż z kolei i ją zniszczy 
Młodość. Bo Młodość 
jest wiecznie młoda. Tylko Starość się starzeje.
Na ulicy Castlereagh Tom skręcił w lewo, minął trzy bloki i znalazł się przed 
klubem 
„Rozmaitości”. Tłum wyrostków oblegających drzwi rozstąpił się przed nim z 
szacunkiem i ktoś 
powiedział głośno: „To on. To Tom King”.
W budynku, po drodze do szatni, Tom spotkał sekretarza klubu, młodego mężczyznę 
o ostrym 
spojrzeniu i chytrej twarzy. Uścisnęli sobie ręce.
— Jak się czujesz, Tom? — zapytał sekretarz.
— Nic mi nie brakuje — odparł King, choć wiedział, że kłamie i że gdyby miał 
funta przy 
duszy, zaraz by go oddał za porządny befsztyk.
Tłum widzów powitał go burzą braw i okrzyków, gdy wraz z sekundantami wyszedł z 
szatni i 
między rzędami krzeseł poszedł na kwadratowy ring na środku sali. Odpowiadał 
ukłonami 
rozdawanymi na prawo i na lewo, choć widział mało znajomych twarzy. Przeważnie 
były to 
twarze młodzieńców, których jeszcze na świecie nie było, gdy on zdobywał 
pierwsze laury na 
ringu. Lekko wskoczył na estradę, przesunął się pod linami do swego narożnika i 
usiadł na 
składanym krzesełku. Jack Bali, sędzia ringowy, podszedł do niego i podał mu 
rękę. Ten 
wyranżerowany już bokser od dziesięciu lat przeszło nie stawał na ringu jako 
zawodnik. King był 
zadowolony, że to on będzie sędziował. Obaj należeli do „starych” i Tom 
wiedział, że jeśli w 
walce z Sandelem pozwoli sobie trochę ostrzej potraktować przeciwnika z lekka 
wbrew regułom, 
może liczyć, że Bali puści mu to płazem.
Młodzi kandydaci wagi ciężkiej jeden za drugim wchodzili na ring, gdzie sędzia 
przedstawiał 
ich publiczności. W ich też imieniu rzucał wyzwania.
— Młody Pronto — ogłosił Bali — z Północnego Sydney wyzywa zwycięzcę i stawia na 
boku 
pięćdziesiąt funtów.
Publiczność zaczęła klaskać, a gdy Sandel przeskoczył liny i usiadł w swoim 
rogu, rozległy 
się nowe brawa. Tom King ciekawie spojrzał na niego poprzez ring. Za chwilę 
zewrą się przecież 
w bezlitosnej walce i każdy ze wszystkich sił będzie próbował znokautować 
drugiego. Ale 
niewiele dojrzał, bo Sandel — jak i on sam — miał spodnie i sweter na 
bokserskich trykotach. 
Zobaczył tylko zdecydowanie przystojną twarz ukoronowaną jasną kędzierzawą 
czupryną i 
muskularną szyję, która świadczyła o herkulesowej budowie ciała.
Młody Pronto przeszedł z jednego narożnika do drugiego, zamienił uścisk ręki z 
zawodnikami 
i zeskoczył z ringu. Wyzwań padało coraz więcej. Wieczna Młodość — Młodość 
nieznana, ale 
nienasycona — przeskakiwała sznury ringu wołając ludziom, że przy pomocy 
zręczności i siły 
dorówna zwycięzcy. Kilka lat temu w tym szczytowym okresie, kiedy był 
niezwyciężony, takie 
przygotowania bawiły i nudziły Toma Kinga. Ale teraz siedział jak urzeczony i 
nie mógł się 
pozbyć wizji Młodości sprzed oczu. W tej grze bokserskiej zawsze wybijali się 
młodzi. 
Przeskakiwali przez liny i rzucali wyzwanie, a starzy zawsze musieli im ulec. 
Młodzi szli do 
Triumfu po trupach starych. Ale za nimi szli jeszcze i jeszcze młodsi — Młodość 
niezmordowana 
i niezwyciężona — i zawsze spychali starych z drogi. A potem sami się starzeli i 
schodzili po tej 
samej pochyłej ścieżce, gdy za nimi, następując im na pięty, szła wieczna 
Młodość — nowe 
dzieciaki, teraz już krzepkie i spychające na bok starych. Za nimi zaś 
nieprzerwane szeregi 
nowych dzieciaków — i tak bez końca — nieśmiertelna Młodość, która zawsze musi 
dopiąć celu.
King spojrzał na loże prasową i kiwnął głową Morganowi ze „Sportowca” i 
Corbettowi z 
„Arbitra”. Potem wyciągnął ręce do swych sekundantów, Sida Sullivana i Charleya 
Batesa. 
Włożyli mu rękawice i mocno je zasznurowali pod bacznym okiem jednego z 
sekundantów 
Sandela, który przedtem jeszcze uważnie zbadał bandaże na knykciach Kinga. Jeden 
z 
sekundantów Kinga robił to samo w narożniku Sandela. Wreszcie ściągnięto z 
Sandela spodnie, a 
gdy wstał — zdjęto mu sweter przez głowę. Tom King spojrzał i zobaczył wcielenie 
Młodości: 
wspaniale sklepioną pierś, mocne, muskularne ciało i mięśnie, które jak żywe 
drgały i 
przesuwały się pod białą, aksamitną skórą. To ciało tętniło życiem i Tom King 
wiedział, że 
świeżość tego życia jeszcze nigdy nie uciekała przez obolałe pory w czasie 
długich walk, kiedy 
to Młodość płaciła swą dań i schodziła z ringu już nie tak młoda, jak weszła.
Dwaj mężczyźni ruszyli ku sobie. Gdy zabrzmiał gong i sekundanci zabrawszy 
składane 
stołeczki zeskoczyli z ringu, zawodnicy podali sobie ręce i stanęli w postawie. 
Zaraz też, jak 
mechanizm ze stali i sprężyn zaczepiony na czułym spuście, Sandel doskoczył i 
odskoczył, i 
znów doskoczył ładując lewy cios w oczy, prawy w żebra, unikiem uchodząc przed 
kontrą, 
tańcząc leciutko w tył i znowu — groźnie — w przód. Był zwinny i sprytny. 
Widowisko było 
oszałamiające. Publiczność wyła z zachwytu. Ale King wcale nie czuł 
oszołomienia. Zbyt dużo 
miał walk za sobą i zbyt wielu pokonał młodzików. Dobrze oceniał ciosy — były za 
szybkie, za 
kunsztowne, by mogły być groźne. Najwidoczniej Sandel od samego początku chciał 
poprowadzić forsowną walkę. Można się było tego spodziewać. Młodość zawsze tak 
robi: trwoni 
swą wyższość i bogactwo w dzikim uniesieniu i w szaleńczym ataku, przytłacza 
przeciwnika 
bezgraniczną wspaniałością siły i woli.
Sandel był tu i tam — wszędzie — dwoił się i troił, lekkonogi i zapalczywy, żywy 
cud białego 
ciała i kąśliwych mięśni, zwijających się w olśniewająco skonstruowanym ataku, 
biegających 
pod skórą tam i z powrotem niby tkackie czółenko, od ataku do ataku, poprzez 
tysiąc ruchów, a 
wszystkie miały tylko jeden cel: zniszczyć Toma Kinga, który zagradzał drogę do 
fortuny i 
szczęścia. Tom King znosił to cierpliwie. Znał swój fach, znał Młodość i 
wiedział, że ma ją już 
za sobą. Wiedział, że nic nie zrobi, póki ten drugi nie straci na wigorze. Na 
myśl o tym uśmiechał 
się do siebie, celowo nadstawiając w uniku czubka głowy pod silny cios Sandela. 
Było to 
złośliwe, ale zupełnie zgodne z regułami boksu. Człowiek powinien dbać o swoje 
knykcie, a jeśli 
koniecznie chce ugodzić przeciwnika w czubek głowy, robi to z własną szkodą. 
King mógł się 
schylić niżej i pozwolić, by cios świsnął nad nim, ale przypomniał sobie, jak w 
jednej ze swych 
pierwszych walk rozbił sobie pierwszy knykieć o głowę „Postrachu Walii”. 
Stosował się tylko do 
zasad gry. Jego unik zadecydował o losie jednego z knykci Sandela. Teraz mu to 
jeszcze nie 
przeszkodzi. Będzie dalej jednako atakował, cudownie beztroski, bijąc tak silnie 
jak przedtem, 
przez cały czas spotkania. Ale później, kiedy odezwą się liczne walki na ringu, 
pożałuje tego 
knykcia, spojrzy w przeszłość i przypomni sobie, jak go rozbił na głowie Toma 
Kinga.
Pierwsza runda należała do Sandela. Widownia ryczała porwana jego huraganowymi 
atakami. 
Zasypał Kinga lawiną ciosów, a King je biernie przyjmował. Ani razu nie 
skontrował, zasłaniał 
się, wolał blokować i robić uniki, przechodził do zwarć, by uniknąć ciosów. 
Czasem markował 
jakieś uderzenie, trząsł głową, gdy odebrał cięższy cios, ale ruszał się powoli, 
nie skakał, nie 
rzucał się i oszczędzał każdej drobiny sił. Sandel jak koń musi się zmydlić 
pianą Młodości, zanim 
wiek dojrzały ośmieli się wziąć odwet. Ruchy Kinga były wolne i metodyczne, a 
jego oczy, 
prawie nieruchome pod ciężkimi powiekami, nadawały mu wygląd senny i ospały. A 
jednak były 
to oczy, które widziały wszystko, oczy wytrenowane w przeszło dwudziestoletnich 
walkach na 
ringu tak, by nic nie uszło ich uwagi. Nie mrużyły się przed grożącym ciosem, 
nie drgnęły nawet 
— tylko spokojnie oceniały i mierzyły odległość.
Po pierwszej rundzie Tom King odpoczywał przez minutę siedząc w swoim kącie 
odchylony 
w tył, z wyciągniętymi nogami i ramionami opartymi na zbiegających się pod kątem 
prostym 
linach. Pierś i przepona brzuszna unosiły mu się swobodnie i wysoko, gdy chłonął 
powietrze, 
które nawiewali mu ręcznikami obaj sekundanci. Zamknąwszy oczy słuchał głosów z 
widowni. 
„Czemu nie idziesz na niego, Tom?” słychać było liczne krzyki: „Boisz się go, 
czy co?”
— Mięśnie mu zesztywniały — usłyszał komentarz z pierwszego rzędu krzeseł. — Nie 
może 
szybciej się ruszać. Stawiam dwa do jednego na Sandela, w funtach szterlingach.
Rozległ się dźwięk gongu i przeciwnicy ruszyli ze swych narożników. Sandel, 
pałający chęcią 
walki, przebył trzy czwarte ringu, King zaś był rad, że została mu mniejsza 
część drogi. Zgadzało 
się to z jego taktyką oszczędzania sił. Brakło mu treningu, nie dojadał, toteż 
każdy krok się 
liczył. Prócz tego przeszedł już pieszo dwumilową drogę do klubu. Druga runda 
była 
powtórzeniem pierwszej: Sandel atakował jak huragan, a publiczność z oburzeniem 
pytała, 
czemu King nie walczy. King bowiem tylko pozorował ataki, wymierzył kilka 
bezskutecznych i 
ospałych ciosów — poza tym nie robił nic, jedynie blokował, umykał przeciwnikowi 
i wpadał w 
clinch. Sandel usiłował przyspieszyć tempo, ale King, kierując się 
doświadczeniem, nie 
podejmował tej inicjatywy. Uśmiechał się z jakimś smutno rozbrajającym wyrazem 
na swej 
zniekształconej twarzy i dalej skąpił sił z zazdrością, do jakiej tylko starość 
jest zdolna. Sandel 
był Młodością i marnotrawił siły tak rozrzutnie, jak to Młodość potrafi. Do 
Kinga należało 
mistrzostwo ringu, mądrość zdobyta w wielu bolesnych walkach. Z trzeźwą głową, 
zimnym 
wzrokiem obserwował przeciwnika i nie spiesząc się czekał, aż z Sandela wykipi 
piana młodości. 
Większość widzów myślała, że King jest beznadziejnie zdeklasowany, i pogląd swój 
wyrażała 
propozycjami zakładu trzech do jednego na korzyść Sandela. Ale było paru 
mądrzejszych, którzy 
znali Kinga z dawnych czasów — ci przyjmowali zakłady, uważając, że to pewne 
pieniądze.
Trzecia runda zaczęła się jak poprzednia. Była jednostronna, wszystkie akcje 
inicjował Sandel 
i on też zadawał ciosy. Minęło pół minuty i Sandel, zbyt zadufany w sobie, 
odsłonił się. W tej 
chwili błysnęły oczy Kinga i mignęło jego prawe ramię. Był to pierwszy prawdziwy 
cios, jaki 
zadał — sierpowy z wygiętego łuku ramienia po to, by był sztywniejszy i poparty 
całym 
ciężarem ciała z półobrotu. Jakby zbudził się pozornie śpiący lew i 
błyskawicznie walnął łapą. 
Sandel trafiony w szczękę zwalił się niby ogłuszony wół. Publiczność wstrzymała 
oddech i 
słychać było pełne uznania szepty. Widać — mimo wszystko — Tom nie miał 
sztywnych mięśni 
i potrafił bić jak młot parowy.
Sandel doznał wstrząsu. Przekręcił się na bok i spróbował wstać, ale powstrzymał 
go ostry 
okrzyk sekundantów, którzy kazali mu odczekać, aż sędzia doliczy do dziewięciu. 
Przykląkł więc 
na jedno kolano, gotów się poderwać, i czekał, podczas gdy sędzia stał nad nim i 
głośno odliczał 
mu wprost do ucha mijające sekundy. Przy dziewiątej Sandel podniósł się i stanął 
w postawie, a 
Tom King patrząc na niego żałował, że nie zadał ciosu o cal bliżej w szczękę. 
Byłby to nokaut i 
Tom mógłby przynieść do domu trzydzieści funtów.
Runda trwała dalej aż do końca przepisowej trzeciej minuty. Sandel po raz 
pierwszy walczył 
przejęty szacunkiem dla przeciwnika; Tom, jak zawsze, ruszał się powoli i 
patrzał sennymi 
oczami. Przed samym zakończeniem rundy King — domyśliwszy się z widoku 
sekundantów, 
którzy szykowali się już do przeskoczenia sznurów, że runda zbliża się do końca 
— tak 
poprowadził walkę, aby się znaleźć jak najbliżej swego narożnika. A kiedy 
rozległ się gong, 
usiadł niezwłocznie na już podstawionym krzesełku, gdy Sandel musiał przejść po 
przekątnej 
ringu do swego narożnika. Był to drobiazg, ale suma drobiazgów już coś znaczy. 
Sandel musiał 
przejść tych parę dodatkowych kroków, poświęcając na to odpowiednią ilość 
energii, i stracić 
część cennej minuty przeznaczonej na wypoczynek. Na początku każdej rundy King 
wolno 
wyłaził ze swego kąta i w ten sposób zmuszał przeciwnika do przebycia większej 
części drogi. 
Przy końcu rundy zawsze tak manewrował, by się znaleźć w swoim narożniku i móc 
zaraz usiąść.
Minęły jeszcze dwie rundy, w których King oszczędzał sił, a Sandel je trwonił. 
Jego próby 
przyspieszenia tempa dały się Kingowi we znaki, bo spory procent wymierzanych 
ciosów 
docierał do celu. Jednakże King uparcie trzymał się taktyki zwolnionych ruchów, 
mimo głośnych 
poduszczeń młodych zapaleńców spośród publiczności. W szóstej rundzie Sandel 
znów nie 
uważał i znów straszliwy prawy Kinga wylądował mu na szczęce, poszedł więc na 
deski i leżał 
aż do dziewięciu.
W siódmej rundzie Sandel stracił swą wspaniałą kondycję i zrozumiał, że to 
będzie najcięższa 
walka w jego dotychczasowej praktyce. Tom King był stary, ale lepszy od tych, 
jakich Sandel 
dotąd spotykał — taki stary, który nigdy nie tracił głowy, zadziwiająco umiał 
się bronić, zadawał 
ciosy niczym uderzenia maczugi, a w jego każdej ręce czaił się nokaut. Lecz mimo 
to nieczęsto 
odważał się uderzyć. Stale pamiętał o swych nadwerężonych knykciach i wiedział, 
że każdy cios 
się liczy, jeśli mają one wytrzymać do końca walki. Gdy siedział w swym rogu i 
patrzał przez 
ring na przeciwnika, przychodziło mu na myśl, że jego mądrość w połączeniu z 
młodością 
tamtego złożyłyby się na mistrza świata wagi ciężkiej. Ale w tym właśnie sęk. 
Sandel nigdy nie 
będzie mistrzem świata. Brakowało mu doświadczenia, które mógł nabyć tylko za 
cenę 
Młodości. Lecz zanim je zdobędzie, Młodość mu zejdzie na jej kupno.
King wykorzystywał każdą szansę. Nie opuścił żadnej okazji do clinchu i niemal 
zawsze przy 
tym uderzał mocno ramieniem w żebra Sandela. W teorii walki bokserskiej 
pchnięcie ramieniem 
tyleż znaczy, co cios, gdy chodzi o unieszkodliwienie przeciwnika, ale jest 
znacznie lepsze, gdy 
idzie o oszczędność wysiłku. W clinchach Tom całym ciężarem kładł się na Sandelu 
i uparcie 
kleił się do niego. To zmuszało sędziego do interwencji. Rozdzielał ich, a 
zawsze przy tym 
pomagał mu Sandel, który jeszcze nie nauczył się odpoczywać. Nie mógł się 
powstrzymać do 
użycia swych wspaniałych, śmigłych rąk i sprężystych mięśni. Kiedy King szedł w 
zwarcie i 
barkiem szturchał go w żebra, chowając jednocześnie głowę pod jego lewe ramię, 
Sandel niemal 
zawsze zakładał prawą rękę za plecy i walił przeciwnika w wystającą twarz. Był 
to cios zręczny, 
który budził zachwyt publiczności, ale zupełnie nieszkodliwy i dlatego 
niepotrzebnie pochłaniał 
energię. Sandel nie znał jednak zmęczenia, nie umiał dawkować sił, a King 
uśmiechał się tylko i 
znosił wszystko cierpliwie.
Sandel uciekł się teraz do wściekłych ciosów prawą w korpus. Na pozór szkodziły 
one bardzo 
Kingowi i tylko wytrawni znawcy potrafili ocenić zręczny dotyk lewej rękawicy 
Kinga w biceps 
Sandela tuż przed samym ciosem. Prawda, że każdy cios dochodził Kinga, ale za 
każdym też 
razem ten dotyk w biceps odbierał siłę uderzeniom. W dziewiątej rundzie King 
trzy razy w ciągu 
minuty prawym szerokim sierpowym ugodził przeciwnika w szczękę. I trzy razy 
Sandel całym 
ciężarem potężnego ciała padał na deski. Zawsze leżał dozwolone dziewięć sekund 
i wstawał 
drżący i oszołomiony, a jednak wciąż mocny. Stracił bardzo wiele ze swej 
szybkości i oszczędzał 
sił. Walczył nieustępliwie, ale ciągle czerpał ze swego głównego kapitału — 
Młodości. Głównym 
kapitałem Kinga było doświadczenie. W miarę jak opuszczały go żywotne siły i 
energia, 
zastępował je chytrością, rozumem zrodzonym w długoletnich walkach i przezorną 
oszczędnością wysiłku. Nie tylko nauczył się unikać zbędnych ruchów, ale nauczył 
się też, jak 
kusić przeciwnika do marnotrawienia sił. Raz po raz złudnym ruchem nóg, rąk i 
ciała 
prowokował Sandela do odskoku, uniku czy kontry. Sam odpoczywał, ale nigdy nie 
pozwolił 
odpocząć przeciwnikowi. Była to taktyka Wieku Dojrzałego.
Tuż na początku dziesiątej rundy King począł stopować ataki Sandela prostymi 
lewymi w 
twarz, a Sandel, już ostrożny, odpowiadał wyrzutem lewej, ugięciem jej i mocnym 
prawym 
sierpowym w skroń. Ciosy lądowały za wysoko i dlatego nie były druzgoczące, ale 
już przy 
pierwszym z nich King doświadczył starego, dobrze znanego uczucia — jakby mu 
czarna zasłona 
omdlenia przesłoniła mózg. Na jedno mgnienie oka, a raczej na ułamek mgnienia, 
zapadł w 
nicość. Przez chwilę widział, jak przeciwnik i tło białych, wpatrzonych w ring 
twarzy odpływa 
mu sprzed oczu. Ale już w następnej chwili znów ujrzał Sandela i twarze. Zdawało 
mu się, że 
usnął na moment, a teraz znów otworzył oczy. Chwila nieświadomości była jednak 
tak krótka, że 
nawet nie zdążył upaść. Publiczność dostrzegła, że się zachwiał, że kolana się 
pod nim ugięły, ale 
zaraz się opanował i tylko głębiej wciągnął brodę pod osłonę lewego ramienia.
Sandel parokrotnie powtórzył ten cios utrzymując Kinga w częściowym zamroczeniu, 
ale 
potem King wypracował sobie system obrony, który jednocześnie był kontrą. 
Pozornie 
zagroziwszy przeciwnikowi lewą, odstąpił pół kroku i w tej samej chwili całą 
siłą uderzył prawą 
od dołu w górę. Tak dobrze to sobie wyliczył, że trafił Sandela prostopadle w 
brodę w pełni jego 
niskiego uniku. Sandel wyleciał w powietrze, przegiął się w tył i spadł głową i 
plecami na matę. 
King dwa razy powtórzył ten cios, a potem ruszył już całą parą i przygwoździł 
przeciwnika do 
lin. Nie dawał mu teraz chwili wytchnienia, nie pozwolił mu przyjść do siebie i 
bił w niego jak w 
bęben, aż cała widownia zerwała się na nogi, a powietrze zatrzęsło się od braw. 
Sandel zadziwiał 
siłą i wytrzymałością. Mimo wszystko trzymał się na nogach. Zdawało się, że 
nokaut będzie 
nieunikniony, toteż komisarz policji, przerażony widokiem tych straszliwych 
ciosów, zjawił się 
nagle obok ringu, by przerwać walkę. Gong ogłosił koniec rundy i Sandel powlókł 
się do swego 
narożnika zapewniając komisarza, że jest cały i zdrów. Na dowód wywinął dwa 
kozły i komisarz 
się uspokoił.
Tom King, ciężko dysząc, przechylony w tył w swoim narożniku, przeżywał 
rozczarowanie. 
Gdyby walkę przerwano, sędzia z konieczności musiałby go ogłosić zwycięzcą i 
wtedy zdobyłby 
nagrodę. W przeciwieństwie do Sandela Tom nie walczył przecież dla kariery i 
sławy, lecz po 
prostu dla trzydziestu funtów. A teraz Sandel po minucie odpoczynku odzyska 
siły.
„Trzsba schylić czoło przed Młodością” — przemknęło mu przez myśl; przypomniał 
sobie, że 
powiedzenie to słyszał po raz pierwszy tego wieczoru, kiedy pokonał Billa 
Stowshera. 
Powiedział je pewien wytworny facet stawiając Tomowi jakiś trunek po walce i 
klepiąc go po 
plecach. „Trzeba schylić czoła przed Młodością” — ten gość miał rację. Owego 
wieczoru, już 
dawno temu, Tom był Młodością. Dziś wieczór Młodość siedziała w przeciwległym 
kącie. 
Walczy już od pół godziny, a jest przecież stary. Gdyby walczył jak Sandel, nie 
wytrzymałby 
nawet kwadransa. Ałe najgorsze było to, że Tom nie odzyskiwał sił. W przerwach 
między 
rundami nie mógł dostatecznie wypocząć, bo mu na to nie pozwalały rozdęte żyły i 
przemęczone 
serce. A był przecież za słaby nawet na to, żeby stanąć do tej walki. Nogi mu 
ciążyły i czuł, że 
chwytają go kurcze. Nie powinien był iść tych dwóch mil piechotą. Poza tym ten 
upragniony od 
samego rana befsztyk, tak bardzo mu potrzebny. Porwała go straszliwa nienawiść 
do rzeźników, 
którzy odmówili mu kredytu. Ciężko walczyć staremu człowiekowi, zwłaszcza gdy 
się nie najadł 
do syta. Kawałek mięsa to taki drobiazg, najwyżej parę pensów, ale dla niego 
oznaczał 
trzydzieści funtów.
Wraz z uderzeniem gongu, otwierającego jedenastą rundę, Sandel ruszył do ataku z 
ostentacyjną rześkością, której w rzeczywistości nie miał. King nie dał się 
oszukać. To był bluff, 
tak stary jak boks. Poszukał ratunku w clinchu, a potem wyszedł z niego i 
pozwolił Sandelowi 
przygotować się do ciosu. Tak to sobie uplanował. Pozorowanym ciosem z lewej 
skłonił Sandela 
do uniku i do kontry w górę sierpowym, potem się cofnął pół kroku i z ramienia 
zadał uderzenie 
od dołu w brodę. Sandel zwinął się i padł na matę. Od tej chwili King nie dawał 
mu spokoju. 
Odbierał wprawdzie ciosy, ale zadawał ich znacznie więcej. Przyciskał Sandela do 
lin, grzmocił 
prostymi i sierpowymi, wyrywał się ze zwarć lub zapobiegał im ciosem, a gdy 
Sandel już, już 
miał upaść, chwytał go wyciągniętą ręką i uderzeniem drugiej posyłał na liny, 
aby nie mógł runąć 
na deski.
Publiczność oszalała. Była po jego stronie. Prawie wszyscy ryczeli: „Jazda, 
Tom!” „Wal go! 
Wal go!” „Już go masz, Tom! Już go masz!” Zanosiło się na huraganowy finsz, a 
publiczność 
płaci za taki właśnie widok.
Tom King zaś, który przez pół godziny szczędził sił, teraz hojnie nimi szafował 
w jednym 
jedynym wysiłku na jaki, jak wiedział, było go jeszcze stać. To ostatnia szansa, 
teraz albo nigdy. 
Szybko opadał z sił i cała jego nadzieja leżała w tym, że nim zupełnie je 
straci, powali 
przeciwnika, tak że go wyliczą. W miarę jak bił i parł naprzód, zimno oceniając 
wagę swych 
ciosów i szkodę, którą nimi wyrządza, zaczynał rozumieć, że ciężko mu będzie 
nokautem 
pokonać takiego człowieka jak Sandel, który miał wprost niewyczerpany zapas 
życiowych sił i 
bezgraniczną wytrzymałość — siły i wytrzymałość właściwe dziewiczej Młodości. 
Niewątpliwie 
przyszłość należała do Sandela. Miał ją w sobie. Tylko z takiego twardego 
materiału powstają 
zwycięzcy.
Sandel potykał się i zataczał, ale i Tomowi drętwiały nogi, a knykcie dawały o 
sobie znać. 
Mimo to zmuszał się do silnych ciosów, z których każdy przyczyniał męki 
zmaltretowanym 
rękom. I choć teraz właściwie nie odbierał żadnych ciosów, słabł równie szybko 
jak Sandel. Jego 
uderzenia trafiały w przeciwnika, ale brakło im już dawnej wagi, a każdy wymagał 
szalonego 
wysiłku woli. Nogi miał jak z ołowiu i wyraźnie nimi powłóczył. Sympatycy 
Sandela ucieszyli 
się z tych objawów i okrzykami zaczęli dodawać odwagi swemu faworytowi.
Pobudziło to Kinga do ostatecznego zrywu. Zadał dwa kolejne ciosy — lewy 
odrobinę za 
wysoko, w słoneczny splot i prawy poprzeczny w szczękę. Nie były to ciężkie 
ciosy, jednakże 
Sandel tak osłabł i tak był odurzony, że upadł na ziemię i leżał drżąc. Sędzia 
stał nad nim i głośno 
odliczał mu do ucha fatalne sekundy. Jeśli się nie podniesie przed wywołaniem 
dziesiątej — 
przegra. Publiczność czekała w martwej ciszy. King odpoczywał na drżących 
nogach. Był 
śmiertelnie zmęczony. Przed oczyma płynęło mu i wirowało morze ludzkich twarzy, 
a do uszu, 
skądś z daleka, docierał głos sędziego, który odliczał czas. Lecz mimo to 
uważał, że wygrał 
walkę. Niemożliwe, żeby człowiek wstał po takich ciosach.
Tylko Młodość mogła wstać — i Sandel wstał. Przy czwartej sekundzie przekręcił 
się na 
brzuch i zaczął po omacku szukać linek. Przy siódmej z trudem przykląkł na 
kolano i 
odpoczywał, a głowa chwiała mu się na ramionach jak pijanemu. Gdy zaś sędzia 
wykrzyknął 
„dziewięć!” — stał wyprostowany, w klasycznej obronnej pozycji z lewym ramieniem 
osłaniającym twarz, a prawym — żołądek. Broniąc w ten sposób najżywotniejszych 
miejsc 
chwiejnie ruszył naprzód, by wpaść w clinch i zyskać na czasie.
Ledwie Sandel wstał, King zaatakował, ale oba jego ciosy utknęły w obronnie 
nastawionych 
ramionach. Za chwilę Sandel już go trzymał w clinchu i kleił się do niego 
desperacko, podczas 
gdy sędzia starał się ich rozdzielić. King próbował się wyrwać. Wiedział, jak 
szybko Młodość 
powraca do sił, i wiedział też, że pokona Sandela, jeżeli nie pozwoli mu ich 
odzyskać. Wystarczy 
jeden mocny cios. Pokonał Sandela, niewątpliwie pokonał. Przewyższył, go, 
zwyciężył, 
zdystansował. Sandel zataczając się wyszedł ze zwarcia i balansował teraz na 
cieniutkiej jak włos 
linii dzielącej porażkę od przetrzymania. Jeden porządny cios przewróci go, 
powali i wyeliminuje 
z walki. I w nagłym przebłysku goryczy Tom King przypomniał sobie befsztyk i 
pożałował, że 
go nie mógł zjeść przed tym ciosem, który musi za wszelką cenę teraz zadać. 
Zebrał się w sobie i 
uderzył, ale cios nie był ani dostatecznie silny, ani szybki. Sandel zachwiał 
się, jednak nie upadł, 
zatoczył się tylko na liny i przytrzymał się ich. King powlókł się za nim i z 
bólem, jak przy 
konaniu, zadał jeszcze jeden cios. Lecz ciało już mu odmówiło posłuszeństwa. Nic 
nie pozostało 
z To—ma prócz bokserskiego doświadczenia, przyćmionego zupełnym wyczerpaniem. 
Chciał 
uderzyć wyżej, ale zmęczone mięśnie nie zdołały usłuchać i cios wymierzony w 
szczęki trafił 
zaledwie w ramię. Pod wpływem inercji sam się zatoczył i o mały włos nie upadł. 
Raz jeszcze 
uderzył. Tym razem jednak całkiem chybił i wyczerpany do cna runął na Sandela; 
zwarł się z nim 
i trzymał się go mocno, by nie upaść na deski.
Teraz nie próbował wyrwać się z clinchu. Wypuścił ostatnią strzałę z kołczana. 
Było już po 
nim. Schylił czoło przed Młodością. Nawet w clinchu czuł, że Sandelowi przybywa 
sił. Kiedy 
sędzia ich rozdzielił, Tom ujrzał odrodzoną Młodość przed sobą. Z sekundy na 
sekundę Sandel 
stawał się coraz silniejszy. Jego ciosy, słabe i niepewne na początku, nabierały 
precyzji i mocy. 
Zamglonymi oczyma King dojrzał rękawicę celującą w jego szczękę. Chciał 
podstawić ramię. 
Widział niebezpieczeństwo, pragnął działać, ale jego ręka była za ciężka. 
Zdawało mu się, że 
ciąży na niej sto funtów ołowiu. Nie uniosła się sama, toteż usiłował ją unieść 
całym wysiłkiem 
woli. Wtedy pięść w rękawicy spadła na jego szczękę. Tom usłyszał suchy trzask, 
jakby 
elektrycznej iskry, i zaraz potem spadła nań czarna zasłona.
Kiedy otworzył oczy, był znów w swym narożniku i słyszał ryk publiczności 
przypominający 
przybój morza na Bondi Beach. Na karku poczuł wilgotną gąbkę, a Sid Sullivan 
bryzgał mu 
ożywczą zimną wodą, na pierś i twarz. Rękawice już mu zdjęto. Sandel pochylony 
nad nim 
ściskał mu rękę. Tom nie czuł żalu do człowieka, który go pobił, toteż oddał 
uścisk ręki tak 
szczerze, że aż zabolały go potłuczone knykcie. Potem Sandel wyszedł na środek 
ringu, a 
publiczność pohamowała nieco swe okrzyki entuzjazmu, by wysłuchać jego 
oświadczenia, że 
przyjmuje wyzwanie młodego Pronto i proponuje podwyższyć dodatkowy zakład do stu 
funtów. 
King patrzał osowiałym wzrokiem, gdy sekundanci ocierali z niego kapiącą wodę, 
osuszali mu 
twarz i przygotowywali go do zejścia z ringu. Czuł głód. Nie było to zwykłe 
ssanie w dołku, ale 
wielka słabość, pulsowanie w dole żołądka, które udzielało się całemu ciału. 
Przebiegał pamięcią 
walkę do chwili, kiedy dopadł Sandela, gdy ten chwiał się o krok od porażki. 
Ach, ten befsztyk 
przesądziłby sprawę! Zabrakło mu go dla decydującego ciosu i dlatego przegrał. 
Wszystko przez 
ten befsztyk!
Sekundanci podtrzymali Toma, by mu pomóc przejść przez liny. Odepchnął ich, sam 
się 
pochylił pod linami i ciężko zeskoczył na ziemię. Szedł tuż za swymi 
sekundantami, którzy 
torowali mu drogę przez zapchane publicznością główne przejście. Gdy wychodził z 
szatni na 
ulicę, zaczepił go jakiś młodziak przy wejściu do hallu.
— Czemuś go nie wykończył, kiedy już go miałeś? — zapytał.
— Idź do diabła! — odparł Tom King i zszedł ze schodów na chodnik.
Drzwi szynku na rogu stały otworem i Tom ujrzał światła i uśmiechnięte kelnerki. 
Usłyszał 
liczne głosy rozprawiające o walce i miły dźwięk pieniędzy rzucanych na ladę. 
Ktoś zaprosił go 
na kieliszek. Zawahał się wyraźnie, potem odmówił i ruszył w swoją drogę.
Nie miał grosza w kieszeni, a dwumilowy spacer do domu wydawał mu się bardzo 
długi. 
Starzeje się niewątpliwie. Przeciąwszy Domain, usiadł nagle na ławce, dręczony 
myślą o żonie, 
która czekała na niego i na wynik walki. To było cięższe od każdego nokautu i 
wydawało się 
prawie nie do zniesienia.
Był słaby i obolały, a ból w rozbitych knykciach mówił mu, że jeśli nawet 
znajdzie pracę 
kopacza, wcześniej niż za tydzień nie zdoła chwycić za kilof lub łopatę. Mdliło 
go z tego 
świdrującego w dole żołądka głodu. Czuł się złamany swoim nieszczęściem, a do 
oczu napłynęły 
mu nieproszone łzy. Ukrył twarz w dłoniach i płacząc przypomniał sobie Billa 
Stowshera, który 
schylił przed nim czoło tamtej nocy, dawno temu. Biedny stary Stowsher Bill! 
Teraz Tom King 
zrozumiał, czemu Bill płakał w szatni.
Przełożył Tadeusz Evert
Koolau the Leper
TRĘDOWATY KOOLAU
Dlatego, że jesteśmy chorzy, odbierają nam wolność. Byliśmy posłuszni prawu. Nie 
zrobiliśmy nic złego. A jednak chcieliby wsadzić nas do więzienia. Molokai to 
więzienie. O tym 
wiecie. Siostrę tego tu, Niuliego, posłali do Molokai przed siedmiu laty. Odtąd 
już jej nie widział. 
I nigdy nie zobaczy. Będzie musiała tam siedzieć do śmierci. To nie stało się z 
jej woli. Ani z 
woli Niuliego. Stało się z woli białych, którzy rządzą tym krajem. A kimże są ci 
biali?
My wiemy. Wiemy o tym od naszych ojców i dziadów. Biali przyszli tu jak baranki, 
przemawiali łagodnie. Musieli przemawiać łagodnie, bo my byliśmy liczni i silni, 
i wszystkie 
wyspy do nas należały. Jak powiadam, przemawiali do nas łagodnie. Byli to ludzie 
dwojakiego 
rodzaju. Jedni prosili nas o pozwolenie, o najłaskawsze pozwolenie głoszenia nam 
słowa bożego. 
Drudzy prosili nas o pozwolenie, o najłaskawsze pozwolenie handlowania z nami. 
Taki był 
początek. Dzisiaj wszystkie wyspy należą do nich, cała ziemia, całe bydło — 
wszystko jest ich. 
Ci, którzy krzewili słowo boże, i ci, którzy krzewili rum, połączyli się i stali 
wielkimi panami. 
Żyją niczym królowie w domach o wielu izbach i mają bez liku służby, która ich 
obsługuje. Ci, 
co nie mieli nic, mają teraz wszystko, a jeśli ty czy ja, czy którykolwiek 
kanaka jest głodny, 
drwią z nas i powiadają: ,,To czemu nie pracujesz? Przecież są plantacje?”
Koolau przerwał. Podniósł ręką i sękatymi, poskręcanymi palcami poprawił wieniec 
gorejących hibiskusów, który opasywał jego czarne włosy. Księżyc oblewał srebrem 
całą tę 
scenę. Była to noc pokoju, choć ci, co siedzieli dokoła słuchając jego słów, 
mieli wszelkie 
znamiona ludzi okaleczonych w bitwie. Twarze ich były drapieżne, U jednego ziała 
pustka na 
miejscu nosa, u innego sterczący kikut wskazywał, że ręka przegniła i odpadła. 
Tych 
trzydzieścioro mężczyzn i kobiet znajdowało się poza nawiasem życia, albowiem 
naznaczono ich 
piętnem bestii.
Siedzieli wśród wonnej, świetlistej nocy, przystrojeni w girlandy kwiatów, usta 
ich wydawały 
dzikie dźwięki, a krtanie chrypiały uznaniem dla przemówienia Koolau. Istoty te 
były niegdyś 
mężczyznami i kobietami. Ale teraz już nimi nie były. Stały się potworami — z 
twarzy i postaci 
groteskowymi karykaturami wszystkiego co ludzkie. Ohydnie okaleczeni i 
zniekształceni, 
wyglądali jak stwory przez całe tysiąclecia dręczone w piekle. Ich ręce — jeżeli 
je mieli — 
przypominały szpony harpii. Twarze były poczwarnymi dziwolągami, zmiażdżonymi i 
potłuczonymi przez jakiegoś oszalałego boga igrającego z machiną życia. Tu i 
ówdzie ich rysy 
zdawały się na wpół starte przez tego oszalałego boga, a jednej z kobiet ciekły 
piekące łzy z 
dwóch potwornych jam, w których niegdyś znajdowały się oczy. Jedni wili się w 
boleściach i 
jęczeli z głębi piersi. Inni zanosili się kaszlem, który brzmiał niby 
rozdzieranie płótna. Dwaj byli 
niespełna rozumu i przypominali jakieś ogromne, pokraczne małpy — przy nich 
nawet małpa 
wydawała się aniołem. Wykrzywiali się i bełkotali siedząc w świetle księżyca pod 
zwisającymi 
kiściami złocistego kwiecia. Jeden, którego rozdęta muszla uszna chwiała się nad 
ramieniem jak 
wachlarz, zerwał przepyszny, pomarańczowoszkarłatny kwiat i ozdobił nim to 
potworne ucho 
kołyszące się przy lada poruszeniu.
Koolau był królem tych ludzi. Tu było jego państwo — ten tonący w kwiatach jar 
pod 
urwistymi nawisami i głazami, spomiędzy których dolatywało beczenie dzikich kóz. 
Z trzech 
stron piętrzyły się ponure ściany, zdobne w fantastyczne festony podzwrotnikowej 
roślinności, 
podziurawione otworami jaskiń — skalnych siedzib poddanych Koolau. Z czwartej 
strony jar 
opadał w potężną przepaść; hen, w dole, widniały wierzchołki pomniejszych skał i 
turni, a u ich 
podnóża pieniły się i huczały fale Oceanu Spokojnego. W dobrą pogodę łódź mogła 
wylądować 
na skalistym pobrzeżu u wejścia do doliny Kalalau — ale na to trzeba było bardzo 
pięknej 
pogody. Mający dużo zimnej krwi mieszkaniec gór mógłby wspiąć się z brzegu aż do 
doliny 
Kalalau, do owej kotlinki między szczytami, gdzie sprawował rządy Koolau — lecz 
człowiek 
taki musiałby mieć bardzo zimną krew i na dodatek znać ścieżki dzikich kóz. 
Rzeczą 
niewiarygodną było to, że owa masa ludzkiego śmiecia, która składała się na 
poddanych Koolau, 
zdołała nieprzebytymi ścieżkami dowlec swą beznadziejną nędzę do tak 
niedostępnego miejsca.
— Bracia! — zaczął Koolau, ale jedna ze strojących małpie grymasy maszkar wydała 
dziki, 
obłędny wrzask, odczekał więc, aż ów przejmujący chichot odbił się echem od 
skalnych ścian i 
uleciał daleko w martwą noc.
— Bracia, czy to nie dziwne? Nasz był ten kraj, a oto patrzcie — już do nas nie 
należy. Cóż 
dali nam w zamian ci krzewiciele słowa bożego i rumu? Czy którykolwiek z was 
dostał choćby 
dolara, choćby jednego dolara za tę ziemię? A jednak jest ona teraz ich 
własnością i powiadają 
nam, że możemy pracować na ziemi, na ich ziemi, i że to, co trudem naszym 
wytworzymy, też 
będzie do nich należało. A przecie za dawnych czasów nie musieliśmy pracować. Co 
więcej, 
kiedy zachorujemy, odbierają nam wolność.
— Kto tutaj przywlókł chorobę, Koolau? — spytał Kiloliana, chudy, żylasty 
mężczyzna o 
twarzy tak dalece przypominającej roześmianego fauna, że patrząc nań, mimo woli 
szukało się 
wzrokiem rozszczepionych kopyt. Jakoż istotnie stopy miał rozszczepione, lecz od 
olbrzymich 
wrzodów i sinych ran w miejscach, gdzie wygniło ciało. A jednak Kiloliana był z 
nich 
wszystkich najśmielszy do górskiej wspinaczki, znał każdą ścieżkę dzikich kóz i 
on to właśnie 
wskazał Koolau oraz jego nieszczęsnym poddanym drogę do kryjówek w dolinie 
Kalalau.
— Tak, to słuszne pytanie — odparł Koolau. — Ponieważ nie chcieliśmy obrabiać 
całych mil 
trzciny cukrowej, rosnącej tam, gdzie niegdyś pasły się nasze konie, sprowadzili 
zza morza 
chińskich niewolników. A z nimi przyszła ta chińska zaraza, na którą teraz 
cierpimy i która 
sprawia, że chcą nas zamknąć na Molokai. Urodziliśmy się na Kauai. Bywaliśmy na 
innych 
wyspach, jedni tu, drudzy tam, na Oahu, Maui, Hawajach, w Honolulu. A jednak 
zawsze 
wracaliśmy na Kauai. Dlaczego wracaliśmy? Musi być jakiś powód. Bo kochamy 
Kauai. Tu 
przyszliśmy na świat. Tutaj żyliśmy i tutaj pomrzemy… chyba… chyba że znajdą się 
między 
nami słabe serca. Takich nie chcemy. Tacy w sam raz nadają się do Molokai. A 
jeśli są między 
nami, niech tutaj nie zostają. Jutro wylądują na brzegu żołnierze. Niech ci, co 
mają serca słabe, 
idą z nimi. Szybko ich poślą na Molokai. A my zostaniemy i będziemy walczyć. Ale 
wiedzcie, że 
nie zginiemy. Mamy karabiny. Znacie te wąskie ścieżki, po których ludzie muszą 
pełzać jeden za 
drugim. Ja, Koolau, który dawniej pasałem krowy na Niihau, potrafię sam jeden 
bronić takiej 
ścieżki przed tysiącem ludzi. A oto tam siedzi Kapalei, który niegdyś był sędzią 
nad innymi i 
człowiekiem czcigodnym, a teraz jest ściganym szczurem jak każdy z nas. 
Wysłuchajcie go, bo 
jest mądry.
Kapalei wstał. Był niegdyś sędzią. Chodził do collegeu w Punahou. Zasiadał do 
stołu z 
panami i wodzami, z dostojnymi przedstawicielami obcych mocarstw, które chroniły 
interesy 
kupców i misjonarzy. Taki był dawniej Kapalei. Ale teraz, jak powiedział Koolau, 
był ściganym 
szczurem, istotą wyrzuconą poza nawias prawa, i ugrzązł tak głęboko w bagnie 
ludzkiej 
potworności, że znajdował się zarówno ponad prawem, jak i poniżej niego. Twarz 
jego zatraciła 
rysy — zostały w niej tylko ziejące jamy i oczy bez powiek, gorejące pod 
bezwłosymi łukami 
brwi.
— Nie wdawajmy się w awantury — zaczął. — Chcemy, żeby nas zostawili w spokoju. 
Ale 
jeżeli nas nie zostawią, sami za to zapłacą. Jak widzicie, nie mam już palców. — 
Podniósł kikuty 
dłoni i pokazał je wszystkim dookoła. — Ale został mi knykieć jednego palca i 
ten potrafi 
nacisnąć cyngiel równie pewnie, jak dawniej jego utracony sąsiad. Kochamy Kauai. 
Żyjmy tu, 
umierajmy tu, ale nie idźmy do więzienia na Molokai. Nie nasza wina, że jesteśmy 
chorzy. Nie 
zgrzeszyliśmy niczym. Ludzie, którzy krzewili słowo boże i rum, przywlekli tu 
zarazę wraz z 
niewolnikami—kulisami, którzy pracują na zrabowanej ziemi. Niegdyś byłem sędzią. 
Znam 
prawo i sprawiedliwość i to wam powiadam, że niesprawiedliwie jest rabować cudzą 
ziemię, 
zarażać człowieka chińską chorobą, a potem zamykać go do końca życia w 
więzieniu.
— Życie jest krótkie, a dni są pełne cierpienia — rzekł Koolau. — Pijmy, tańczmy 
i weselmy 
się, jak możemy.
Z jednego ze skalnych zakamarków wydobyto tykwy i puszczono je w obieg. Były 
napełnione 
palącym odwarem z korzeni rośliny ti. Kiedy ów płynny ogień jął krążyć im w 
żyłach i uderzać 
do głowy, zapomnieli o myśli, że niegdyś byli mężczyznami i kobietami, bo stali 
się nimi znowu. 
Kobieta płacząca żrącymi łzami, które ciekły z pustych oczodołów, tętniła teraz 
życiem, trącała 
struny ukulele i wyrzucała z siebie barbarzyńskie wezwanie miłosne, takie, jakie 
mogło dobywać 
się z mrocznych kniei pierwotnego świata. Powietrze drgało od jej natrętnego, 
uwodzicielskiego 
krzyku. Na macie tańczył Kiloliana w rytm jej pieśni. Było to całkowicie 
przejrzyste — w 
każdym jego ruchu tańczyła miłość, toteż po chwili znalazła się obok niego na 
macie inna 
kobieta, której ciężkie biodra i obfite piersi zadawały kłam przeżartej chorobą 
twarzy. Był to 
taniec żywych trupów, bo w ich rozpadających się ciałach życie wciąż jeszcze 
kochało i tęskniło. 
Kobieta o niewidzących oczach, z których ciekły łzy, wciąż zawodziła miłosną 
pieśń, tamci 
ciągle tańczyli miłosny taniec pośród upalnej nocy, a tykwy ciągle krążyły, aż 
wreszcie w 
mózgach ludzkich poczęły się lęgnąć pełzające larwy wspomnień i pożądania. Obok 
pierwszej 
kobiety zaczęła tańczyć na macie szczupła dziewczyna, której twarz była piękna i 
nienaruszona, 
gdy tymczasem powykręcane ręce, wznoszące się i opadające na przemian, 
świadczyły o 
spustoszeniach, jakie poczyniła choroba. A dwa półgłupki, bełkocząc dziwnie, 
ruszyły w tany na 
uboczu, groteskowe, nieprawdopodobne, przedrzeźniające miłość, tak jak ich 
samych 
przedrzeźniało życie.
Ale miłosna pieśń kobiety urwała się w pół tonu, ręce trzymające tykwy opadły, 
tancerze 
znieruchomieli; wszyscy wpatrzyli się w przepaść nad morzem, gdzie nagle 
zapłonęła rakieta 
niby blada zjawa w księżycowej poświacie.
— To żołnierze — powiedział Koolau. — Juro będzie walka. Trzeba się przespać i 
przygotować.
Trędowaci usłuchali rozkazu i odpełzli do swych legowisk w skałach; pozostał 
tylko Koolau, 
który siedział nieruchomo w promieniach księżyca, z karabinem w poprzek kolan, i 
spoglądał 
daleko w dół, ku szalupom, co lądowały na brzegu.
Koniec doliny Kalalau był miejscem dobrze wybranym na schronienie. Oprócz 
Kiloliany, 
który znał ścieżki wiodące w górę po urwistej ścianie skalnej, nikt nie mógł 
przedostać się do 
jaru inaczej jak po grani wąskiej niczym ostrze noża. Przejście to miało sto 
jardów długości. 
Szerokie było w najlepszym razie zaledwie na dwanaście cali. Po obu jego 
stronach ziała 
przepaść. Jedno pośliznięcie — i człowiek zlatywał w prawo lub w lewo, gdzie go 
czekała 
śmierć. Natomiast przeszedłszy na drugą stronę dostawał się do ziemskiego raju. 
Morze 
roślinności obmywało tu wszystko dokoła rozlewając się zielonymi falami od 
jednej ściany 
skalnej do drugiej, ściekało z krawędzi urwisk wielkimi kaskadami pnączy, 
chlustało w liczne 
rozpadliny pianą paproci i orchidei. Przez wiele miesięcy swych rządów Koolau i 
jego ludzie 
zmagali się z tym roślinnym morzem. Wszystko dławiącą dżunglę wraz z jej orgią 
kwitnienia 
odegnali od dziko rosnących palm bananowych, drzew pomarańczy i mango. Na małych 
polankach rosły dzikie aksamitowce, na skalnych tarasach, pokrytych nawianą 
glebą, pieniły się 
taro i melony, a w każdym otwartym miejscu, do którego przenikało słońce, stały 
drzewa papai, 
uginające się pod brzemieniem złocistych owoców.
Koolau wyparto do tej kryjówki z nadbrzeżnej doliny. Gdyby z kolei miano go 
wyprzeć i stąd, 
znał pośród kłębowiska turni wewnętrznego masywu takie wąwozy, do których mógł 
zaprowadzić swoich poddanych i żyć tam z nimi dalej. Teraz leżał z karabinem u 
boku i poprzez 
wikłaninę listowia przyglądał się żołnierzom na brzegu. Zauważył, że przywieźli 
spore działka, 
na których słońce połyskiwało niczym w lusterku. Wąziutką grań miał wprost przed 
sobą. Na 
ścieżce, która do niej wiodła, dostrzegł pełzające pod górę drobne figurki 
ludzkie. Poznał, że to 
nie żołnierze, a policjanci. Dopiero gdyby tym się nie powiodło, miało 
przystąpić do walki 
wojsko.
Czule pogładził powykręcaną dłonią lufę karabinu i sprawdził, czy celownik nie 
jest 
zanieczyszczony. Nauczył się strzelać polując na wyspie Niihau, gdzie jego 
strzelecka biegłość 
pozostawiła trwałe wspomnienie. W miarę jak małe ludzkie kropeczki zbliżały się 
coraz bardziej 
i rosły w oczach, oceniał odległość, odchylenie, które mógł dawać wiatr wiejący 
prostopadle do 
linii strzału oraz możliwości przeniesienia kulą celu znajdującego się o tyle 
niżej od jego 
stanowiska. Nie strzelał jednak. Nie zdradził swej obecności do chwili, gdy 
dotarli do owego 
wąskiego przejścia. Nie pokazał się, tylko zagadał z gąszczu.
— Czego tu szukacie? — zapytał.
— Trędowatego Koolau — odparł człowiek dowodzący tubylczymi policjantami, 
błękitnooki 
Amerykanin.
— Zawracajcie — powiedział Koolau.
Znał tamtego j był to ów wiceszeryf, który przepędził go z Niihau, poprzez Kauai 
aż do doliny 
Kalalau, a stamtąd do wąwozu.
— Kto jesteś? — zapytał szeryf.
— Jestem Koolau, trędowaty — brzmiała odpowiedź.
— To wychodź. Szukamy ciebie. Za dostarczenie cię żywego lub umarłego wyznaczono 
tysiąc dolarów nagrody. Nie uciekniesz. Koolau roześmiał się głośno w gęstwinie.
— Wychodź! — rozkazał szeryf, ale odpowiedziało mu milczenie.
Zaczął naradzać się z policjantami i Koolau spostrzegł, że szykują się do 
natarcia.
— Koolau! — zawołał szeryf. — Koolau, idę po ciebie!
— To najpierw rozejrzyj się dobrze dokoła, popatrz na słońce, morze i niebo, bo 
będziesz je 
oglądał po raz ostatni.
— W porządku, Koolau — rzekł uspokajająco szeryf. — Wiem, że strzelasz bez 
pudła. Ale 
mnie nie zastrzelisz. Nigdy nie zrobiłem ci żadnej krzywdy.
Koolau mruknął coś w gęstwinie.
— No przecież mówię, że nigdy nie zrobiłem ci krzywdy, prawda? — powtórzył 
szeryf.
— Robisz mi krzywdę, chcąc wsadzić mnie do więzienia — brzmiała odpowiedź. — I 
robisz 
mi krzywdę, kiedy próbujesz zasłużyć na te tysiąc dolarów, które wyznaczono za 
moją głowę. 
Jeżeli chcesz żyć, nie ruszaj się z miejsca.
— Muszę cię dostać. Bardzo mi przykro, ale to mój obowiązek.
— Zginiesz, nim przejdziesz.
Szeryf nie był tchórzem, ale zawahał się. Rzucił okiem w przepaść po obu 
stronach oraz na 
wąską grań, którą musiałby przebyć. Potem zaś powziął decyzję.
— Koolau! — zawołał.
W gąszczu panowało milczenie.
— Koolau, nie strzelaj! Idę!
Szeryf obrócił się, wydał jakieś rozkazy policjantom i ruszył w swą 
niebezpieczną drogę. 
Posuwał się naprzód powoli. Przypominało to chodzenie po linie. Mógł trzymać się 
co najwyżej 
powietrza. Wulkaniczna skala kruszyła się pod jego stopami, a jej grudki spadały 
z obu stron w 
przepaść. Słońce paliło i twarz miał mokrą od potu. Posuwał się jednak dalej, aż 
dotarł do połowy 
drogi.
— Stój! — rozkazał Koolau z zarośli. — Jeszcze jeden krok, a strzelam.
Szeryf zatrzymał się i stanął nad pustką, z trudem utrzymując równowagę. Był 
blady, ale w 
jego oczach malowała się determinacja. Zanim przemówił, zwilżył językiem suche 
wargi.
— Koolau, ty mnie nie zastrzelisz. Wiem, że tego nie zrobisz.
Znów ruszył przed siebie. Uderzenie kuli okręciło go o pół obrotu. Na twarzy 
miał wyraz 
żałosnego zdziwienia, gdy zachwiał się przed upadkiem. Próbował uratować się 
padając w 
poprzek grani, ale w tej chwili zaskoczyła go śmierć. W następnym momencie grań 
była już 
pusta. Wtedy pięciu policjantów, jeden za drugim, rzuciło się na nią ze 
wspaniałą determinacją. 
Jednocześnie reszta oddziałku otworzyła ogień na zarośla. Było to czyste 
szaleństwo. Koolau 
pięć razy pociągnął za cyngiel, tak szybko, że strzały zlały się w jeden 
grzechot. Odczołgał się w 
bok i przypadłszy do ziemi pod kulami, które z jękliwym świstem kąsały krzaki, 
wyjrzał na grań. 
Czterech policjantów runęło w dół śladem szeryfa. Piąty, jeszcze żywy, leżał 
przewieszony przez 
krawędź. Po drugiej stronie ci, którzy ocaleli, przerwali ogień. Na nagiej skale 
nie mieli żadnych 
szans. Zanim by spełzli w dół, Koolau mógł wystrzelać ich do nogi. Ale nie 
strzelał; po krótkiej 
naradzie jeden z nich ściągnął biały podkoszulek i pomachał nim jak flagą. Wraz 
z drugim 
podsunął się po grani ku rannemu koledze. Koolau nie ruszał się, tylko 
obserwował, a tamci 
wycofali się zwolna i przemienili w ciemne kropeczki schodząc w niższą dolinę.
W dwie godziny później Koolau śledził z innego gąszczu oddziałek policjantów 
usiłujących 
wdrapać się doń z przeciwległej strony. Widział dzikie kozy, zmykające przed 
nimi w miarę jak 
pięli się coraz .—wyżej i wyżej. W końcu zwątpił w słuszność swojej oceny i 
posłał po Kilolianę, 
który przyczołgał się do niego.
— Nie, tam nie ma drogi — oświadczył Kiloliana.
— A kozy? — zapytał Koolau.
— Przechodzą z sąsiedniej doliny, ale nie mogą dostać się do tej. Nie ma drogi. 
Ci ludzie nie 
są mądrzejsi od kóz. Spadną i skręcą karki. Popatrzmy.
— Odważni są — rzekł Koołau. — Patrzmy.
Leżeli obok siebie wśród kielichów powoju, a nad nimi zwisały żółte kwiaty hau; 
śledzili 
ludzkie kropeczki, aż wreszcie stało się to, czego oczekiwali: trzej policjanci 
osunęli się, stoczyli, 
ześliznęli, przelecieli nad krawędzią urwiska i runęli pół tysiąca stóp w dół.
Kiloliana zachichotał.
— Już nie będą nas niepokoić — rzekł.
— Mają działka — odparł Koolau. — Żołnierze jeszcze nie przemówili.
Było senne popołudnie i większość trędowatych chrapała w zakamarkach skalnych. 
Koolau 
drzemał u wejścia do swojej jaskini trzymając na kolanach świeżo wyczyszczony, 
przygotowany 
karabin. Dziewczyna z powykręcaną ręką leżała niżej w gęstwinie obserwując 
przejście przez 
grań. Nagle Koolau wyrwała z drzemki detonacja na brzegu. W następnej chwili 
potworny huk 
rozdarł powietrze. Ten straszny odgłos przeraził go. Było to tak, jak gdyby 
bogowie chwycili w 
garście niebieskie sklepienie i rozrywali je, niczym kobieta, która drze 
prześcieradło z 
bawełnianego płótna. Ale ten odgłos był przepotężny i zbliżał się błyskawicznie. 
Koolau z 
niepokojem podniósł oczy, jakby spodziewał się, że go dostrzeże. A potem, wyżej 
na wzgórzach, 
pękł granat fontanną czarnego dymu. Roztrzaskał skałę, której okruchy posypały 
się do stóp 
wzniesienia.
Koolau przesunął dłonią po spoconym czole. Był straszliwie wstrząśnięty. Nigdy 
nie zetknął 
się z ogniem działowym i było to bardziej przerażające, niż mógł sobie 
wyobrazić.
— Jeden — powiedział Kapahei, któremu nagle przyszło do głowy liczyć pociski.
Drugi i trzeci granat przeleciał z wyciem nad skalną ścianą i rozerwał się 
gdzieś daleko. 
Kapahei systematycznie prowadził rachunek. Trędowaci stłoczyli się na otwartej 
przestrzeni 
przed jaskiniami. Zrazu się przerazili, lecz potem, widząc, iż pociski 
przelatują górą, odzyskali 
spokój i zaczęli podziwiać to widowisko. Oba półgłupki wrzeszczały z uciechy 
podskakując 
dziko za każdym rozdzierającym powietrze granatem. Koolau zaczął odzyskiwać 
pewność siebie. 
Granaty nie wyrządzały żadnych szkód. Najwyraźniej nie można było posyłać tak 
wielkich 
pocisków na odległość tak znaczną równie celnie, jak kule z karabinu.
Ale sytuacja niebawem się zmieniła. Granaty zaczęły padać coraz bliżej. Jeden 
rozerwał się w 
gąszczach przy grani. Koolau przypomniał sobie leżącą tam na straży dziewczynę i 
zbiegł 
zobaczyć, co się z nią stało. Gdy wpełznął w zarośla, dym jeszcze się z nich 
wznosił. Koolau 
ogarnęło zdumienie. Gałęzie były potrzaskane i połamane. Tam, gdzie leżała 
dziewczyna, 
widniał lej w ziemi. Sama dziewczyna była rozerwana na szczątki. Granat 
wybuchnął wprost na 
niej. Wyjrzawszy, aby się upewnić, czy żołnierze nie próbują przejść przez grań, 
Koolau zawrócił 
pędem do pieczar. Przez cały czas wyły, jęczały, świstały obok niego granaty, a 
cała dolina 
huczała echem wybuchów. Gdy znalazł się nie opodal pieczar, zobaczył obu 
półgłupków, którzy 
wytańcowywali trzymając się za ręce kikutami palców. Koolau biegnąc ujrzał 
fontannę czarnego 
dymu wystrzelającą przy nich z ziemi. Eksplozja odrzuciła ich na boki. Jeden 
legł bez mchu, ale 
drugi zaczął się czołgać na rękach ku jaskini. Nogi wlokły się za nim 
bezwładnie, z ciała 
chlustała krew. Cały był w niej skąpany, a czołgając się skomlał jak mały psiak. 
Reszta 
trędowatych, z wyjątkiem Kapahei, zbiegła do pieczar.
— Siedemnaście — powiedział Kapahei. — Osiemnaście — dodał.
Ostatni granat wpadł do jednej z jaskiń. Wybuch wypłoszył ludzi ze wszystkich 
pozostałych. 
Z tej jednak nikt nie wychodził. Koolau wczołgał się do środka poprzez gryzący, 
cierpki dym. 
Leżały tu cztery straszliwie zmasakrowane trupy. Jednym z nich była niewidoma 
kobieta, której 
łzy do tej chwili nie przestały płynąć.
Wycofawszy się na zewnątrz Koolau stwierdził, że jego ludzi ogarnęła panika, i 
że już 
zaczynają wspinać się po koziej ścieżce, która wychodziła z wąwozu biegnąc 
pomiędzy licznymi 
wierzchołkami i rozpadlinami. Raniony półgłupek skowycząc cicho wlókł się z tyłu 
po ziemi 
pomagając sobie rękoma. Ale na pierwszej stromiźnie zabrakło mu sił i spadł.
— Lepiej byłoby go dobić — powiedział Koolau do Kapahei, który wciąż siedział na 
tym 
samym miejscu.
— Dwadzieścia dwa — odparł Kapahei. — Owszem, mądrze byłoby go dobić. 
Dwadzieścia 
trzy… dwadzieścia cztery.
Półgłupek zawył przenikliwie, gdy ujrzał wymierzony w siebie karabin. Koolau 
zawahał się i 
opuścił broń.
— Niełatwo to zrobić — powiedział.
— Głupi jesteś, dwadzieścia sześć, dwadzieścia siedem — rzekł Kapahei. — Ja ci 
pokażę.
Wstał i chwyciwszy ciężki złom skalny zbliżył się do rannego. Kiedy podniósł 
rękę do ciosu, 
granat rozerwał się wprost na nim, zwalniając go od konieczności dokonania owego 
dzieła i 
zarazem kładąc kres jego obliczeniom.
Koolau pozostał sam w jarze. Patrzał, jak reszta jego ludzi przerzuca swoje 
kalekie ciała przez 
krawędź wierzchołka i znika mu z oczu. Potem zawrócił i zszedł do zarośli, w 
których zginęła 
dziewczyna. Ogień działowy wciąż trwał, ale Koolau pozostał na miejscu, gdyż 
daleko w dole 
widział wspinających się żołnierzy. Granat rozerwał się o dwadzieścia stóp od 
niego. Koolau, 
rozpłaszczony na ziemi, usłyszał świst przelatujących w górze odłamków. Opadł 
nań deszcz 
kwiatów hau. Podniósł głowę, zerknął na ścieżkę i westchnął. Bał się ogromnie. 
Nie przejąłby się 
strzałami karabinowymi, ale ten ogień armatni był obrzydliwy. Ilekroć zawył w 
pobliżu 
przelatujący granat, Koolau drżał i przypadał do ziemi, lecz za każdym razem 
znowu podnosił 
głowę, ażeby obserwować ścieżkę.
Wreszcie pociski przestały padać. Wyrozumował sobie, iż to dlatego, że żołnierze 
byli teraz 
bliżej. Posuwali się gęsiego po ścieżce; Koolau zaczął ich liczyć, ale wkrótce 
stracił rachubę. W 
każdym razie było ich około stu, a wszyscy przyszli po trędowatego Koolau. Uczuł 
przypływ 
dumy. Policjanci i żołnierze, zbrojni w działka i karabiny, przyszli po niego, a 
on był tylko sam 
jeden, i to kaleka, szczątek ludzki. Tysiąc dolarów wyznaczyli za niego, żywego 
czy umarłego. 
Koolau nigdy w życiu nie miał tyle pieniędzy. Ta myśl była gorzka. Kapahei miał 
słuszność. On, 
Koolau, nie zrobił nic złego. Ponieważ haole potrzebowali siły roboczej do 
uprawiania 
zrabowanej ziemi, więc sprowadzili chińskich kulisów, a z nimi przyszła choroba. 
A teraz, 
dlatego że się nią zaraził, wart był tysiąc dolarów — ale nie jako on sam. Tyle 
pieniędzy warte 
było jego bezwartościowe ścierwo, przegniłe od trądu albo zmiażdżone 
wybuchającym 
pociskiem.
Kiedy żołnierze dotarli do wąskiej jak ostrze noża grani, Koolau chciał ich 
przestrzec. Ale 
wzrok jego padł na szczątki zamordowanej dziewczyny, więc zmilczał. Gdy sześciu 
żołnierzy 
weszło na grań, otworzył ogień. I nie przestał strzelać, gdy tam nie został już 
nikt. Opróżniwszy 
magazynek, naładował go i znów wystrzelał do ostatniego naboju. Strzelał dalej. 
Wszystkie 
krzywdy gorzały mu w pamięci, ogarnęła go mściwa furia. Wzdłuż całej ścieżki 
strzelali 
żołnierze, a choć leżeli płasko na ziemi i usiłowali kryć się za płytkimi 
nierównościami gruntu, 
przecie dla niego stanowili wyraźne cele. Dokoła świszczały i łomotały kule, a 
od czasu do czasu 
rykoszet przeszywał ostrym jękiem powietrze. Jedna z kul wyorała mu bruzdę na 
skórze czaszki, 
druga oparzyła łopatkę nie naruszając ciała.
Była to masakra dokonywana przez jednego człowieka. Żołnierze zaczęli się 
wycofywać 
odciągając rannych kolegów. Kiedy Koolau do nich mierzył, poczuł swąd 
przypalonego mięsa. 
Zrazu rozejrzał się, a potem odkrył, że zapach pochodzi z jego własnych dłoni. 
Przyczyną był 
rozgrzany metal lufy. Trąd zniszczył większość nerwów w rękach Koolau. Choć 
ciało miał 
przypalone i czuł jego woń, przecie nie doświadczał żadnego bólu.
Leżał w gęstwinie i uśmiechał się, gdy wtem przypomniał sobie działka. Bez 
wątpienia zaczną 
z nich strzelać znowu, tym razem prosto w te zarośla, z których im zadał takie 
straty. Ledwie 
zdążył się ukryć za małym występem skalnym, gdzie jak zauważył, nie padały 
granaty, gdy 
bombardowanie zaczęło się od nowa. Liczył pociski. Sześćdziesiąt wybuchło 
jeszcze w wąwozie, 
nim działka zamilkły. Niewielka przestrzeń była tak usiana lejami, iż wydawało 
się 
niepodobieństwem, by mogła tam ocaleć jakakolwiek żywa istota. Tak widać uważali 
żołnierze, 
bo znów zaczęli piąć się po ścieżce w promieniach palącego, popołudniowego 
słońca, I znowu 
rozgorzała walka o grań, i raz jeszcze żołnierze wycofali się na brzeg morza.
Przez dwa następne dni Koolau pilnował przejścia, jakkolwiek żołnierze 
zadowalali się teraz 
posyłaniem granatów na jego kryjówkę. Potem Pahau, trędowaty chłopiec, przyszedł 
nad 
krawędź ściany wąwozu i krzyknął do Koolau, że Kilolianę przygniotła osuwająca 
się skała, 
kiedy polował na kozy, aby dostarczyć ludziom mięsa, i że kobiety są wystraszone 
i nie wiedzą, 
co robić. Koolau przywołał chłopca do siebie i postawił go z wolnym karabinem na 
straży u 
przejścia.
Ludzi zastał upadłych na duchu. Większość była zbyt niedołężna, by zaopatrzyć 
się w 
pożywienie w tak nie sprzyjających warunkach, toteż wszyscy przymierali głodem. 
Wybrał dwie 
kobiety oraz mężczyznę, których nie zżarła jeszcze choroba, i posłał ich do 
wąwozu po żywność i 
maty. Resztę zaczął pocieszać i pokrzepiać, aż w końcu nawet najsłabszy wziął 
się do pomocy 
przy budowaniu prymitywnych schronów.
Ale ci, których posłał po żywność, nie wrócili, sam więc znów ruszył do wąwozu. 
Kiedy 
ukazał się na skraju skalnej ściany, zagrzechotało kilka karabinów. Jedna kula 
rozdarła Koolau 
ciało na ramieniu, a odprysk skały, w którą trzasnęła druga, rozciął mu 
policzek. W chwili gdy to 
się stało, odskoczył i spostrzegł, że wąwóz zaroił się od żołnierzy. Zdradzili 
go właśni ludzie. 
Ogień armatni był zbyt straszliwy, wybrali przeto więzienie na Molokai.
Koolau cofnął się i zdjął jeden z ciężkich pasów z nabojami. Leżąc między 
głazami odczekał, 
aż głowa i ramiona pierwszego żołnierza ukazały mu się wyraźnie i dopiero wtedy 
nacisnął spust. 
Powtórzyło się to dwukrotnie, a potem, po dłuższej chwili, nad krawędzią skalnej 
ściany ukazała 
się miast głowy i ramion biała flaga.
— Czego chcecie? — zapytał.
— Ciebie, jeżeli jesteś trędowatym Koolau — doleciała go odpowiedź.
Koolau zapomniał, gdzie jest, zapomniał o wszystkim leżąc tam i podziwiając 
niesamowity 
upór tych haole, którzy musieli postawić na swoim, choćby się niebo waliło. Tak, 
chcieli 
narzucić swą wolę wszystkiemu i wszystkim, nawet gdyby przyszło im zginąć. Nie 
mógł się 
oprzeć podziwowi dla nich, dla tej woli silniejszej niż życie, naginającej do 
siebie wszystko. Był 
przeświadczony o beznadziejności swej walki. Nie sposób było oprzeć się 
straszliwej woli haołe. 
Choćby ich ubił tysiąc, powstaliby niczym piaski z dna morza i uderzyli na 
niego, coraz liczniejsi 
i liczniejsi. Nigdy nie wiedzieli, kiedy są pokonani. To było ich wadą i ich 
zaletą. Tego właśnie 
brakowało ludziom jego rasy. Teraz pojmował, jakim sposobem podbiła ten kraj 
garść głosicieli 
Boga i głosicieli Rumu. Stało się tak dlatego, że…
— No, co masz do powiedzenia? Pójdziesz ze mną?
Był to głos niewidocznego człowieka, który trzymał białą flagę. Jak każdy haole 
zdążał prosto 
do obranego celu.
— Pogadajmy — odpowiedział Koolau.
Ukazała się głowa, potem ramiona tamtego, a wreszcie całe ciało. Był 
niebieskookim, 
dwudziestopięcioletnim młodzieńcem o gładkiej twarzy, wyglądał szczupło i 
zgrabnie w 
mundurze kapitana. Podszedł bliżej, przystanął i usiadł o kilkanaście stóp od 
Koolau.
— Dzielny z ciebie chłop — powiedział z podziwem Koolau. — Mógłbym cię zabić jak 
muchę.
— Wcale nie — odparł tamten.
— A to dlaczego?
— Bo jesteś człowiekiem, Koolau, choć złym. Znam twoją historią. Zabijasz 
uczciwie.
Koolau mruknął coś, ale w głębi duszy czuł, że sprawiło mu to przyjemność.
— Coście zrobili z moimi ludźmi? — zapytał. — Z chłopcem, dwiema kobietami i 
mężczyzną?
— Poddali się, a ja teraz przychodzę, ażebyś ty zrobił to samo.
Koolau roześmiał się z powątpiewaniem.
— Jestem człowiekiem wolnym — oświadczył. — Nikomu nie uczyniłem nic złego. Chcę 
tylko jednego: żeby mnie zostawiono w spokoju. Żyłem wolny i umrę wolny. Nie 
poddam się 
nigdy.
— W takim razie twoi ludzie są mądrzejsi od ciebie — odparł młody kapitan. — 
Patrz: 
właśnie idą.
Koolau obrócił się i popatrzył na zbliżającą się resztę swojej gromady. Stękając 
i wzdychając 
nadciągał upiorny orszak wlokąc mimo niego swą nędzę. Dane było Koolau 
pokosztować jeszcze 
głębszej goryczy, gdyż przechodzący poczęli obrzucać go złorzeczeniami i 
wymysłami; dysząca 
jędza, która zamykała pochód, przystanęła i wyciągnąwszy wynędzniałe ręce o 
szponach harpii, 
potrząsając swą wyszczerzoną, trupią czaszką cisnęła w niego przekleństwo. Po 
jednym 
opuszczali się przez krawędź ściany i oddawali w ręce ukrytym żołnierzom.
— Możesz już odejść — powiedział Koolau do kapitana. — Ja się nigdy nie poddam. 
To moje 
ostatnie słowo. Do widzenia.
Kapitan zsunął się po pochyłości do swoich żołnierzy. W następnej chwili, nie 
pokazując już 
flagi, podniósł czapkę nasadzoną na pochwę szabli, a Koolau zaraz przeszył ją 
kulą. Tego 
popołudnia ostrzeliwali go znad morza granatami, a gdy wycofał się wyżej, w 
niedostępne 
rozpadliny, ruszyli za nim żołnierze.
Przez sześć tygodni tropili go z jednego rozdołu do drugiego, poprzez 
wulkaniczne urwiska, 
po ścieżkach dzikich kóz. Kiedy się skrył w lantanowej dżungli, utworzyli linię 
naganki i pędzili 
go niczym królika poprzez gąszcze lantany i krzewy guava. Ale on wciąż kołował, 
zawracał i 
wymykał im się. Nie—sposób było go dopaść. Gdy go zbyt mocno nacisnęli, 
niechybny karabin 
powstrzymywał ich w miejscu i musieli znosić swych rannych ścieżkami na brzeg 
morza. 
Czasem sami otwierali ogień, kiedy brunatne ciało mignęło im na chwilę w 
gąszczach. Raz 
pięciu żołnierzy zdybało go na otwartej ścieżce między rozdołami. Opróżnili weń 
magazynki 
karabinów, gdy kulejąc piął się po karkołomnej drodze. Później znaleźli w tym 
miejscu ślady 
krwi świadczące o tym, że został ranny. Po upływie sześciu tygodni dali za 
wygraną. Żołnierze i 
policjanci wrócili do Honolulu, a Koolau pozostał panem doliny Kalalau; od czasu 
do czasu 
zapuszczali się tam za nim łowcy głów, ale jedynie po to, by ponieść klęskę.
W dwa lata później Koolau po raz ostatni wczołgał się w gęstwinę i położył wśród 
liści ti oraz 
kwiecia dzikiego imbiru. Żył wolny i wolny umierał. Zaczął siąpić drobniutki 
deszcz i Koolau 
otulił kocem swoje powykręcane, wynędzniałe ciało. Miał na sobie nieprzemakalną 
kurtę. Na 
piersiach ułożył mauzera i przez chwilę czule ocierał z lufy krople wilgoci. 
Jego ręka nie miała 
już palców które mogłyby pociągnąć za cyngiel.
Przymknął oczy, albowiem po osłabieniu całego ciała i wirującym zamęcie w mózgu 
poznał, 
że zbliża się śmierć. Wzorem dzikiego zwierza wpełznął w kryjówkę, aby tam 
sczeznąć. Na wpół 
przytomny, otumaniony i majaczący cofnął się myślami do swej młodości na Niihau. 
W miarę 
jak uciekało z niego życie, a szmer deszczu zacierał mu się w uszach, doznał 
złudzenia, że znowu 
układa konie, że dzikie źrebce ze związanymi pod brzuchem strzemionami stają 
dęba i koziołkują 
pod nim albo też gnają jak oszalałe po zagrodzie wypędzając luzaków poza 
bariery. W następnej 
chwili, w sposób pozornie naturalny, ujrzał siebie ścigającego po górskich 
pastwiskach bawoły, 
chwytającego je na powróz i sprowadzającego pojmane zwierzęta do dolin. Znów 
szczypał go w 
oczy i drażnił nozdrza pot i pył koński.
Przeżywał na nowo całą swą jurną, krwistą młodość aż do chwili, gdy przenikliwa 
męka 
konania wyrwała go z owych marzeń. Podniósł poczwarne dłonie i przyjrzał im się 
ze 
zdumieniem. Jak to? Dlaczego? Czemu ta dzika młodość przeobraziła się w coś 
podobnego? A 
potem przypomniał sobie wszystko i znów na krótką chwilę stał się trędowatym 
Koolau. Powieki 
zatrzepotały słabo i przymknęły się, w uszach ucichł szmer dżdżu. Przeciągły 
dreszcz wstrząsnął 
ciałem, lecz i on ustał. Koolau uniósł głowę, ale opadła na powrót. Wtedy oczy 
jego rozchyliły 
się i nie zamknęły więcej. Ostatnia myśl pobiegła ku mauzerowi — przycisnął go 
do piersi 
złożonymi dłońmi pozbawionymi palców.
Przełożył Bronisław Zieliński
* Coup (franc) — wyczyn
* Nawietrzna — ta strona statku (lub np. wyspy), w którą uderza wiatr, przeciwna 
stronie zawietrznej.
* Gafel — ukośnie przymocowane do masztu drzewce, do którego przyczepiony jest 
górny róg żagla
* Miecz (poruszający się w „skrzyni mieczowej) — deska lub blacha, którą się 
opuszcza w celu zabezpieczenia 
stateczności poprzecznej statku oraz zapobieżenia dryfowaniu.
* Ref — skrócenie żagla.
* Sztaksel — żagiel trójkątny
* Top — szczyt masztu.
* Fok–żagiel — żagiel przedni; grot–żagiel — główny; sterbort — prawa burta; 
bakbort — lewa.
* Brasować — zmieniać kąt, pod którym reje i żagle ustawione są do osi statku
* Topsel — górny żagiel.
* Szkot — lina służąca do naciągania dolnego rogu żagla.
* Antiochia — miejscowość położona przy ujściu rzeki San Joaquin.
* Marszpikiel — ostry pręt metalowy, służący do robót linowych.
* Rumb — 1/32 obwodu horyzontu.
* Sierra — mowa tu o łańcuchu Sierra Nevada w Ameryce Północnej.
* James Boswell (1740–1795) — przyjaciel Samuela Johnsona, wybitnego pisarza 
angielskiego, autor jego 
biografii. Dzieło Boswella swą sławę zawdzięcza przede wszystkim temu, ze 
rejestruje myśli i słowa Johnsona.
* Dutchy jest przezwiskiem, zniekształceniem wyrazu Holender (ang. Dutch). 
Dutchy mówi łamaną 
angielszczyzną, (przyp. tłum.)
* Przełożył Gabriel Karski
* Piccadilly — główna ulica w wytwornej, rozrywkowej dzielnicy Londynu
* Fiona Macleod — pseudonim, pod którym poeta i powieściopisarz angielski 
William Sharpr (1856–1905) 
wydawał swe głośne ballady i romanse celtyckie i nowoceltyckie. (Przyp. tłum).
* Teofil Gautier (1811–1872) — poeta i powieściopisarz francuski, jeden z 
czołowych przedstawicieli 
romantyzmu.
* Magdalena de Maupin — bohaterka pierwsze] wielkiej powieści Gautiera pt. 
,,Mademoiselle de Maupin” 
(Panna de Maupin), która ukazała się w 1835 r. (Przyp. tłum.).
* Alfred Austin (1835–1913) — poeta angielski. (Przyp. tłum.)
* Osiemdziesiąt stopni niżej zera — w skali Fahrenheita odpowiada 62,2° C. 
(Przyp, tłum.)
* Lorelei — rusałka z niemieckiej legendy, która śpiewając na skale nad Renem 
wabiła żeglarzy ku zdradliwym 
wirom. Wsławił ją Heine w balladzie pod tym samym tytułem (Przyp. tłum).
* Bystrzyny — stromy spadek rzeki powodujący szczególnie wartki prąd. (Przyp. 
tłum.).
* Kopra — suszone jądra orzechów kokosowych
* Kliwer — trójkątny żagiel na przednim maszcie
* Hals — lina służąca do wyciągania dolnego rogu żagla
* Mormoni — sekta religijna utworzona w 1830 r w Ameryce
* Wysięgnik (outrigger) — urządzenie przymocowywane do jednej lub obu burt 
czółen na Morzach 
Południowych dla zabezpieczenia się przed wywróceniem Składa się. ono z dwóch 
lekkich drzewc połączonych 
poprzecznym
* Eugene V. Debs (1855–1926) — wybitny działacz amerykańskiego ruchu 
robotniczego. W roku 1894 Debs 
staje na czele potężnego strajku robotników fabryki wagonów koncernu ,,Pullman” 
i kolejarzy, brutalnie 
zdławionego przez wojska federalne. W latach 1900–1901 organizuje amerykańską 
Partię Socjalistyczną. Przy jego 
aktywnym poparciu powstaje w roku 1905 związkowa organizacja pod nazwą 
„Przemysłowi Robotnicy Świata”, 
która w ciągu kilkunastu lat prowadzi akcje strajkowe na wielką skalę. W r. 1912 
Debs kandyduje na prezydenta 
Stanów Zjednoczonych i uzyskuje ok. 900 000 głosów. Za wystąpienia antywojenne 
skazany został w r. 1918 na 
dziesięć lat więzienia. London napisał „Marzenie Debsa” w r. 1909.
* Samuel Gompers (1850–1924), odegrał wybitną, ale i niesławną rolę w 
Amerykańskiej Federacji Pracy 
(powstałej w r. 1881), która początkowo była bojową organizacją związkową, ale 
rychło — pod przewodem 
Gompersa — przeszła na żołd kapitalistów
* Presidio — stara hiszpańska cytadela w San Francisco. (Przyp. tłum.)
* Wall Street — nowojorska ulica, przy której mieści się giełda i wielkie banki. 
(Przyp. tłum)
* Otwarty warsztat — zakład pracy zatrudniający pracowników bez wyboru i nie 
podlegający kontroli związków 
zawodowych. W Stanach Zjednoczonych kwestia otwartego i zamkniętego warsztatu 
była i jest nutą przewodnią w 
walce świata pracy z kapitałem. (Przyp. tłum.)
* Kongres — parlament Stanów Zjednoczonych (Przyp. tłum.)
* NLP — London w swej fantastycznej opowieści wprowadza fikcyjną organizację 
świata pracy (ILW — 
zapewne Independent League of Workers), którą nazwałem w swym przekładzie 
Niezależną Ligą Pracowniczą. 
(Przyp. tłum.).
* Łańcuch radiostacji — w czasie, kiedy London pisał „Marzenie Debsa”, radio 
miało bardzo niedaleki zasięg 
(Przyp. tłum.)
* Milicja — w Anglii i w St. Zjednoczonych przed wprowadzeniem obowiązkowej 
służby wojskowej ochotnicy 
pełnili służbą pomocniczą i w razie potrzeby byli powoływani pod broń jako 
uzupełnienie armii zawodowej.
* ,,Bounty” — nazwa okrętu angielskiego, który w r. 1789 płynął z ładunkiem 
sadzonek drzewa chlebowego do 
Indii Zachodnich. Wskutek surowości kapitana na okręcie wybuchł bunt: załoga 
załadowała do szalupy kapitana oraz 
kilkunastu jego zwolenników i puściła ich na morze. Okręt zawinął na wyspę 
Pitcairn, gdzie część buntowników 
założyła osadę, którą wykryto dopiero w dwadzieścia lat później.
* Bandana — barwny indyjski jedwab.
* Kambuz — kuchnia okrętowa
* Cockney — gwara (i mieszkaniec) przedmieść Londynu
* Luk — otwór w pokładzie statku, służący do ładowania towarów lub do schodzenia 
do wnętrza statku.
* Iść lewym (prawym) halsem — płynąć w takim kierunku względem wiatru, przy 
którym należy ściągnąć 
odpowiedni hals, tj. liną przytwierdzoną do lewego albo prawego dolnego rogu 
najniższych żagli czworokątnych.
* Bram–żagie1 — czwarty czworokątny żagiel od dołu; bomb–bramsel — piąty od 
dołu.
* Naktuz — szafka, w które] umieszczony jest kompas.
* Log — przyrząd służący do mierzenia szybkości statku.
* Sekstans — przyrząd służący do wyznaczania współrzędnych geograficznych 
miejsca obserwacji.
* Wart — szlak zakreślony na wodzie przez okręt.
* Wanty — grube liny umocowujące maszt z boków, wiązano w poprzek cieńszymi 
linkami, które tworzą 
drabinki.
* Bezanmaszt — trzeci maszt od przodu okrętu.
* Reling — poręcz na burcie.
* Delirium tremens — ostra forma szalu pijackiego, połączonego z drgawkami, 
halucynacjami itp.
* Kabel — 1/10 mili angielskiej.
* Takielunek — omasztowanie i olinowanie okrętu.
* Malahini — przybysz.
* Nowa Kaledonia — wyspa w Melanezji (kolonia franc.) Do końca XIX w miejsce 
zesłań dla skazańców 
sądowych.
* Kamaina — tubylec
* Sążeń — ok. 180 centymetrów
* Wysepka, na którą wywozi się trędowatych z pozostałych wysp Archipelagu 
Hawajskiego
* Leprozorium — miejsce, gdzie izoluje się trędowatych