Dickens Charles

Życie i przygody Nicholasa Nickleby

Tom II
ROZDZIAŁ XXXI
W KTÓRYM MOWA O PANU RALFIE NICKLEBY I NEWMANIE NOGGSIE 
ORAZ O PEWNEJ ROZSĄDNEJ ROZMOWIE, KTÓREJ DOBRE LUB ZŁE 
SKUTKI OKAŻĄ SIĘ W DALSZYM ROZWOJU AKCJI
Pan Ralf Nickleby siedział tego ranka zajęty swymi codziennymi sprawami, w 
błogiej 
nieświadomości, iż bratanek zdąża ku terenowi jego działania z pełną szybkością 
czterech 
dobrych koni i że dzielący ich dystans maleje z każdą chwilą. Mimo to nie 
potrafił odpędzić 
napastujących go od czasu do czasu wspomnień wczorajszej rozmowy z bratanicą. 
Gdy mijała 
taka chwila roztargnienia, pan Ralf pomrukiwał coś gderliwie i ze wzmożonym 
uporem 
zajmował się księgą rachunkową. Ale wbrew wszystkim wysiłkom myśli jego wciąż 
wracały 
na ten sam tor myląc mu rachunki i odrywając uwagę od liczb, nad którymi 
ślęczał. Odłożył 
wreszcie pióro i rozparł się w fotelu, jak gdyby chciał pofolgować natrętnemu 
prądowi i nie 
tamując jego biegu pozbyć się go w ten sposób.
— Nie należę do ludzi, których wzrusza widok ładnej twarzy — mruczał gniewnie. — 
Kryje 
się pod nią czaszka z wyszczerzonymi zębami, a tacy jak ja, którzy spoglądają 
pod 
powierzchnię i pod nią pracują, widzą raczej czaszkę niż jej delikatną powłokę. 
Cóż, lubię 
właściwie tę dziewczynę... a raczej lubiłbym ją, gdyby wychowano ją bez takich 
fumów i 
fochów. Mój dom stałby się jej domem, gdyby ten brat utonął albo gdyby go 
powiesili, a 
matka umarła. Życzę im tego z całego serca.
Mimo śmiertelnej nienawiści, jaką żywił do Nicholsa, i całej pogardy, z jaką 
myślał o biednej 
pani Nickleby, mimo całej podłości, z jaką dawniej i dzisiaj postępował z Kate, 
a z jaką 
potraktowałby ją znowu, gdyby leżało to w jego interesie — mimo to wszystko w 
duszy pana 
Ralfa było w tej chwili, choć dziwnym to się wydać musi, coś zgoła ludzkiego, a 
nawet 
tkliwego. Myślał, czym mógłby stać się jego dom, gdyby Kate w nim zamieszkała; 
sadzał ją 
na pustym krześle, spoglądał na nią, słuchał jej słów; odczuwał znowu na 
ramieniu lekkie 
dotknięcie jej drżącej dłoni; zdobił swe bogate pokoje licznymi dowodami 
kobiecej obecności 
i kobiecych starań. A potem wrócił do wygasłego kominka, do milczącego przepychu 
i w 
nagłym — choć zrodzonym z samolubnych rozważań — przebłysku Lepszych skłonności 
bogacz poczuł się samotnikiem pozbawionym rodziny i przyjaciół. Złoto na chwilę 
utraciło 
dlań swój blask, ujrzał bowiem nieprzebrane skarby serca, których nigdy nie 
będzie mógł 
kupić.
Niewiele, było potrzeba, by przepędzić tego rodzaju refleksje z myśli takiego 
człowieka. 
Kiedy pan Ralf z roztargnieniem spojrzał przez podwórze w okno drugiego' 
kantoru, nagle 
zdał sobie sprawę, iż ktoś go bacznie obserwuje. Był to Newman Noggs, który z 
czerwonym 
nosem przylepionym niemal do szyby udawał, że temperuje pióro zardzewiałym 
szczątkiem 
noża, lecz w istocie przyglądał się chlebodawcy z wyrazem głębokiego i 
dociekliwego 
skupienia.
Pan Ralf ocknął się z zadumy i jak zwykle przybrał postawę człowieka interesu; 
oblicze 
Newmana zniknęło i w tej samej chwili niepożądane myśli rzuciły się do ucieczki.
Po upływie paru minut zadzwonił, a gdy Newman Noggs zgłosił się na to wezwanie, 
pan Ralf 
podniósł ukradkiem wzrok ku jego twarzy, jakby obawiał się z niej wyczytać, że 
kancelista 
zna treść niedawnych rozmyślań chlebodawcy.
Ale twarz Newmana nic nie wyważała. Patrząc nań w momencie, gdy pan Ralf go 
obserwował, można by wyobrazić sobie, że jest to człowiek, który ma dwoje oczu 
szeroko 
otwartych, lecz nie spoglądających w żadnym określonym kierunku i nic nie 
widzących.
— Czego? — warknął pan Ralf.
— Ooo!... Myślałem, że pan dzwonił — powiedział Newman, którego oczy w jednej 
chwili 
zmieniły wyraz i spojrzały na pana Nickleby z błyskiem zrozumienia; rzuciwszy to 
lakoniczne zdanie, odwrócił się, by pokuśtykać w stronę drzwi.
— Czekaj! — krzyknął pan Ralf. Newman stanął bynajmniej nie stropiony.
— Dzwoniłem.
— Wiem o tym.
— Czemu, więc wychodzisz, jeśli wiesz?
— Myślałem, że pan po to dzwonił, żeby mi powiedzieć, że nie dzwonił — odparł 
Newman. 
— Często pan to robi.
— Jak śmiesz, mój panie, szpiegować, podglądać i gapić się na mnie? — spytał pan 
Ralf.
— Gapić się! Na pana! Cha, cha, cha! — roześmiał się Newman; było to jedyne 
wyjaśnienie, 
jakiego raczył udzielić.
— Strzeż się, mój panie — rzekł pan Ralf przeszywając go surowym wzrokiem. — Nie 
życzę 
sobie tutaj żadnych pijackich błazeństw. Widzisz tę paczkę? 
— Spora — odparł Newman.
— Zanieś ją do City, do Crossa przy Broad Street i tam ją zostaw. Prędko! 
Słyszysz?
Newman niedbale skinął głową, by dać tym do zrozumienia, że słyszy, opuścił 
pokój i wrócił 
po chwili ze swym cylindrem. Kilkakrotnie bez powodzenia próbował umieścić 
paczkę (która 
mierzyła około dwu stóp kwadratowych) we wnętrzu owego cylindra, potem zaś 
wsunął ją 
pod pachę, bardzo starannie i dokładnie naciągnął rękawiczki bez palców, przez 
cały czas 
wpatrując się uparcie w chlebodawcę, włożył cylinder z tak wielką — udaną czy 
prawdziwą 
— pieczołowitością, jak gdyby był on nowiutki i wytworny, i udał się wreszcie w 
swoją 
drogę.
Z niezwyczajnym pośpiechem wykonał otrzymane polecenia, przy czym raz tylko 
wpadł na 
pół minutki do szynku, który rzec można, sam stanął mu na drodze, gdyż Newman 
wszedł 
doń jednymi drzwiami, wyszedł zaś drugimi. Kiedy jednak w powrotnej wędrówce 
dotarł już 
do Strandu, zaczął ociągać się z niepewną miną człowieka niezupełnie 
zdecydowanego, czy 
ma zatrzymać się, czy podążyć dalej. Po chwili wahania pierwszy z tych projektów 
wziął 
widać górę, bo Newman ruszył prosto ku miejscu, o którym zapewne myślał, i dwa 
razy 
nieśmiało — a raczej raz bardzo nerwowo — zastukał do drzwi panny La Creevy.
Otworzyła mu nieznajoma służąca, na której osobliwa powierzchowność gościa nie 
wywarła 
zapewne najkorzystniejszego wrażenia, spojrzawszy nań bowiem natychmiast 
przymknęła 
drzwi, zagradzając wąską szparę własną osobą i pytając, czego sobie przybysz 
życzy. 
Newman rzucił jedną tylko sylabę „Noggs", jak gdyby była ona kabalistycznym 
słowem, na 
którego dźwięk rygle ustępują i podwoje stają otworem, po czym zwinnie wcisnął 
się do 
wnętrza i znalazł się na progu saloniku panny La Creevy, nim zdumiona kobieta 
zdołała się 
temu sprzeciwić.
— Proszę, proszę! — odpowiedziała panna La Creevy na pukanie Newmana, który na 
to 
zaproszenie wszedł do pokoju.
— Mój Boże! — krzyknęła przerażona jego widokiem. Czego pan sobie życzy?
— Nie poznała mnie pani — powiedział Newman pochylając głowę. — Dziwne... 
Rozumiem, 
że nie poznaje mnie nikt z dawniejszych znajomych, lecz ci, którzy choćby raz 
zetknęli się ze 
mną teraz, nie zapominają mnie zazwyczaj.
Mówiąc to lekko potrząsnął głową, a potem spojrzał na swą nędzną odzież i kulawą 
nogę.
— Nie poznałam pana, słowo daję — powiedziała panna La Creevy wstając na 
powitanie 
gościa, który zrobił w jej kierunku parę kroków. — Wstyd mi, doprawdy, gdyż jest 
pan, panie 
Noggs, zacnym i dobrym człowiekiem. Niech pan siada i opowie mi o pannie 
Nickleby. 
Kochane biedactwo! Dawno jej nie widziałam.
— Jak to? — zdziwił się Newman.
— Prawdę mówiąc, wyjeżdżałam w odwiedziny, panie — Noggs, pierwszy raz od 
piętnastu 
lat wyjeżdżałam w odwiedziny — odparła panną La Creevy.
— To długi okres czasu — powiedział Newman smutno.
— Tak, bardzo długi okres czasu, jeśli obejrzeć się wstecz i przeliczyć lata, 
chociaż, chwała 
Bogu, samotne dni, tak czy inaczej, płyną jakoś spokojnie i szczęśliwie — mówiła 
miniaturzystka. — Mam brata, panie Noggs, jedynego krewnego, jaki mi pozostał, i 
przez 
cały ten czas nie widziałam go ani razu. Nie żebyśmy się kiedyś pokłócili... 
Nie... Ale on 
praktykował na farmie, na wsi się ożenił, a nowe uczucie i nowe warunki życia 
sprawiły, że 
zapomniał o mnie, biednej kobiecinie, co zresztą, widzi pan, jest zupełnie jasne 
i zrozumiałe. 
Proszę więc nie podejrzewać, że uskarżam się na to, bo przecie często mawiałam 
do siebie: 
„To zupełnie naturalne. Biedny, drogi John toruje sobie drogę w świecie, ma 
żonę, której 
może zwierzać troski i kłopoty, ma dzieci, które igrają u jego kolan. Niech więc 
Bóg 
błogosławi jego wraz z rodziną i pozwoli nam kiedyś spotkać się tam, gdzie nie 
rozłączymy 
się już nigdy". Ale co pan na to, panie Noggs — ciągnęła rozpogodziwszy się 
nagle i. 
klasnąwszy w dłonie — co pan na to, że ten sam brat zjeżdża pewnego dnia do 
Londynu i nie 
daje za wygraną, dopóki mnie nie odnajdzie! Co pan na to, że przychodzi tutaj, 
siada na tym 
oto krześle i płacze jak dziecko, bo jest tak bardzo szczęśliwy, że mnie 
wreszcie widzi! I co 
pan na to — upiera się, żeby. mnie zabrać ze sobą gdzieś daleko na wieś do 
własnego 
domu!... (i to do wspaniałego domu, panie Noggs, z wielkim ogrodem i nie wiem 
ilu tam 
polami, z usługującym do stołu służącym w liberii, z krowami i końmi, i świnkami 
i nie wiem 
doprawdy z czym jeszcze)... Zatrzymuje mnie tam na cały miesiąc i nalega, żebym 
została u 
niego do końca życia! Tak! Do końca życia! To samo mówiła jego żona i to samo 
mówiły 
dzieci. Jest ich czworo, a jedno, najstarszą dziewczynkę, ochrzcili... ochrzcili 
moim imieniem 
dobre osiem lat temu! Doprawdy, panie Noggs, nigdy nie byłam tak szczęśliwa! Jak 
długo 
żyję! Nigdy!
Poczciwina ukryła twarz w chustce i zaczęła głośno szlochać, bo po raz pierwszy 
mogła dać 
folgę sercu przepełnionemu wzruszeniem, które musiało przecie znaleźć jakieś 
ujście.
— Ach, wielkie nieba! — podjęła po chwili, ocierając oczy i z nerwowym 
pośpiechem 
pakując chustkę do kieszeni. — Pomyśli pan, panie Noggs, że jestem zupełnie 
niemądra! Ani 
słówka nie powinnam była mówić o tym wszystkim, lecz chciałam tylko wytłumaczyć, 
jak się 
to stało, że od tak dawna nie widziałam panny Nickleby.
— A widziała pani starszą damę?
— Czy ma pan na myśli panią Nickleby? — zapytała panna La Creevy. — Powiem 
zatem, 
panie Noggs, że jeżeli pan chce, by przychylnie na pana patrzyła, niech pan 
lepiej nie nazywa 
jej starszą damą, bo jak sądzę, wcale nie byłaby tym zachwycona. Tak! Wybrałam 
się tam 
przedwczoraj, ale pani Nickleby puszyła się z jakiegoś powodu i była tak 
tajemnicza i godna, 
że... że nic nie mogłam zrozumieć. Wobec tego, by powiedzieć panu całą prawdę, 
strzeliło mi 
do głowy wystąpić równie godnie i pożegnałem ją nader ozięble. Sądziłam, że 
powinna była 
zjawić się tu do tej pory, ale jakoś nie przyszła.
— A... a panna Nickleby?... — bąknął Newman.
— Otóż była tu dwukrotnie podczas mojej nieobecności — odrzekła panna La Creevy. 
— Ale 
obawiałam się, że nie życzy sobie może mych odwiedzin u tych wielkich ludzi na 
jakiejś tam 
ulicy, pomyślałam więc, że zaczekam parę dni, a jeżeli się nie zjawi, napiszę do 
niej.
— Ach! — zawołał Newman trzaskając palcami.
— Chciałabym wszakże usłyszeć od pana wszystkie nowiny — ciągnęła 
miniaturzystka. — 
Jakże się miewa stary, srogi potwór z Golden Square? Oczywiście dobrze. Takim 
ludziom 
zawsze dobrze. Nie mam zresztą na myśli stanu jego zdrowia, pytam tylko, co 
sobie poczyna i 
jak się zachowuje?
— Niech go diabli! — krzyknął zapytany i rzucił na podłogę swój ukochany 
cylinder. — Jak 
podły, fałszywy pies!
— Boże! — zawołała blednąc. — Przeraża mnie pan, panie Noggs!
— Wczoraj po południu obiłbym go po pysku, gdybym tylko mógł — mówił Newman 
kręcąc 
się niespokojnie i grożąc pięścią zawieszonemu nad kominkiem portretowi 
Canninga. — 
Bliski byłem tego. Musiałem chować ręce do kieszeni i z całej siły zaciskać 
pięści. Ale zrobię 
to kiedyś w tym jego małym pokoju od podwórka, wiem, że zrobię. Tak! Zrobiłbym 
to już 
dawno, gdybym się nie bał, że obrócę złe na jeszcze gorsze. Ale nim umrę, zamknę 
się z nim 
tam na dwa spusty i stłukę go na miazgę, słowo daję, stłukę!
— Zacznę krzyczeć, jeśli się pan nie uspokoi, panie Noggs — powiedziała panna La 
Creevy. 
— Jestem pewna, że nie zdołam się opanować.
— Mniejsza z tym! — wołał Newman miotając się po całym pokoju. — Nicholas 
przyjeżdża 
dzisiaj w nocy. Pisałem do niego. A stary nie domyśla się, że ja coś wiem. Nie 
domyśla się, że 
mnie to obchodzi. Przebiegły łajdak! Nie domyśla się niczego! Nie domyśla się! 
Nie 
domyśla! Mniejsza z tym! Pokrzyżuję mu szyki! Ja! Newman Noggs! Cha, cha, cha! 
Łotr!
Podniecając się coraz bardziej, szalał, rzucał się i wykonywał najosobliwsze 
ruchy, na jakie 
może się zdobyć ludzka istota. To wygrażał wiszącym na ścianach miniaturom, to 
znów, jak 
gdyby chciał podsycić swój gniew, zaciekle okładał się pięściami po głowie, 
dopóki zupełnie 
wyczerpany i bez tchu nie opadł wreszcie na krzesło.
— Ha! — powiedział podnosząc cylinder. — Dobrze mi to zrobiło. Czuję się lepiej 
i 
wszystko pani opowiem.
Sporo czasu zajęło mu uspokojenie panny La Creevy, wystraszonej niemal do utraty 
zmysłów 
osobliwym widowiskiem, kiedy jednak wróciła do równowagi, Newman wiernie 
przedstawił 
całą rozmowę Kate ze stryjem, a opowieść tę poprzedził wstępem, w którym opisał 
swe 
uprzednie podejrzenia oraz ich przyczyny. Na zakończenie wspomniał o podjętym 
ostatnio 
kroku, to jest o potajemnie wysłanym liście do Nicholasa.
Choć mała panna La Creevy nie objawiała swego oburzenia w sposób tak szczególny, 
jak 
czynił to jej gość, oburzenie owo było chyba niemniej szczere i gwałtowne. Gdyby 
przypadkiem pan Ralf Nickleby zjawił się w tej chwili, nie wiadomo doprawdy, czy 
w małej 
miniaturzystce nie znalazłby jeszcze niebezpieczniejszego przeciwnika niż w 
swoim 
kanceliście.
— Niech Bóg wybaczy mi te słowa — mówiła panna La Creevy kończąc w ten sposób 
swój 
wybuch oburzenia — ale czuję, że dźgnęłabym go tym z- wielką przyjemnością. 
Trzymany 
przez nią oręż wyglądał niezbyt groźnie, gdyż, prawdę mówiąc, był to tylko 
grafitowy 
ołówek. Spostrzegłszy swą omyłkę poczciwa portrecistka zmieniła ołówek na 
oprawny w 
masę perłową nożyk do owoców i chcąc dowieść, że gotowa jest na wszystko, dała 
nim w 
powietrze pchnięcie, które nie zadrasnęłoby skórki najmniejszego bocheneczka 
chleba.
— Jutro Kate nie będzie już tam, gdzie obecnie przebywa — powiedział Newman. — 
Jest w' 
tym pewna pociecha.
— Nie będzie jej tam! — zawołała panna La Creevy. Powinna była odejść stamtąd 
przed 
kilkoma tygodniami.
— Gdybyśmy tylko wiedzieli... — westchnął — ...lecz nie wiedzieliśmy. Nikt 
zresztą nie 
miał prawa interweniować prócz jej matki czy brata. Matka jest słabą, biedactwo, 
bardzo 
słaba, a kochany chłopak będzie tu dopiero dziś wieczorem.
— Wielki Boże! — zawołała panna La Creevy. — Gotów uczynić coś okropnego, panie 
Noggs, jeśli od razu powie mu pan wszystko.
Newman przestał zacierać ręce i przybrał wyraz powagi.
— Nie ulega wątpliwości — rozważała mała miniaturzystka — że jeśli wyzna mu pan 
całą 
prawdę bez zachowania środków ostrożności, to chłopak dopuści się wobec swego 
stryja czy 
któregoś z tych ludzi jakiegoś wariackiego czynu i sprowadzi na własną głowę 
okropne 
nieszczęście, a na nas wszystkich smutek i żałobę.
— Nie pomyślałem o tym — powiedział Newman, którego twarz poważniała coraz 
bardziej. 
— Przyszedłem do pani, żeby prosić o przyjęcie jego siostry, gdyby ją tu 
przyprowadził, ale...
— Ale to znacznie poważniejsza sprawa — przerwała panna La Creevy. — Tamtego z 
góry 
mógł pan być pewien, lecz nikt nie zdoła przewidzieć zakończenia tej historii, 
jeśli nie będzie 
pan bardzo przezorny i ostrożny.
— Cóż ja tu mogę poradzić? — zawołał biedak drapiąc się w głowę z wielce 
strapioną i 
zakłopotaną miną. — Jeżeli zagrozi, że ich wszystkich powystrzela, to będę 
musiał 
powiedzieć: „Racja! Dobrze im tak!"
Słysząc to panna La Creevy nie mogła powstrzymać okrzyku zgrozy i niezwłocznie 
poczęła 
domagać się od. swego gościa uroczystego przyrzeczenia, że dołoży wszelkich 
starań, by 
ułagodzić gniew Nicholasa, co też po krótkotrwałym oporze w końcu obiecał.
— Chłopak musi ochłonąć, nim zdoła cokolwiek przedsięwziąć — dowodziła. — To 
rzecz 
pierwszorzędnej wagi. Trzeba opowiedzieć mu wszystko dopiero późną nocą.
— Ale on przyjedzie do Londynu pomiędzy szóstą a siódmą wieczorem — odparł 
Newman. 
— Przecie nie będę przed nim nic ukrywać, jeśli mnie wprost zapyta.
— W takim razie musi pan wyjść z domu, panie Noggs — zdecydowała mała 
portrecistka. — 
Każe pan powiedzieć, że ma pilne sprawy do załatwienia i wróci dopiero o 
północy.
— Wtedy Nicholas przyjdzie prosto do pani — odrzekł Newman.
— I ja tak sądzę — zgodziła się panna La Creevy — ale nie zastanie mnie w domu, 
bo wnet 
po pańskim wyjściu udam się wprost do City, załagodzę sprawę z panią Nickleby i 
zabiorę ją 
do teatru, żeby Nicholas nie mógł się nawet dowiedzieć, gdzie jego siostra 
mieszka.
Podczas dalszych narad doszli do wniosku, że ta metoda postępowania jest 
najbezpieczniejsza 
i najlepsza ze wszystkich, do jakich można by się uciec. Postanowiono zatem w 
taki właśnie 
sposób pokierować biegiem spraw i Newman, wysłuchawszy niezliczonych dodatkowych 
rad 
i ostrzeżeń, pożegnał pannę La Creevy i pokuśtykał na Golden Square rozmyślając 
po drodze 
o przeróżnych prawdopodobnych i nieprawdopodobnych następstwach całej tej 
historii, które 
roiły mu się w mózgu na skutek odbytej przed chwilą rozmowy.
ROZDZIAŁ XXXII
W GŁÓWNEJ MIERZE POŚWIĘCONY PEWNEJ WAŻNEJ ROZMOWIE ORAZ 
PEWNEMU WAŻNEMU ZAJŚCIU, KTÓRE Z ROZMOWY TEJ WYNIKŁO 
— Nareszcie Londyn! — zawołał Nioholas zrzucając płaszcz z ramion i budząc 
Smike'a z 
długiej drzemki. — Myślałem, że już nigdy nie dojedziemy!
— A jednak jechał pan dobrym kłusem — zauważył woźnica i niezbyt przychylnie 
spojrzał 
przez ramię na Nicholasa.
— Wiem, wiem! — odpowiedział młodzieniec. —Ale bardzo mi było pilno do kresu 
podróży 
i dlatego pewnie droga się dłużyła.
— No... Jeżeli się dłużyła, choć przez cały czas patrzył pan na zady takich 
szkap, to naprawdę 
musi być panu bardzo pilno — powiedział woźnica i rozpuściwszy bat śmignął po 
łydkach 
jakiegoś małego chłopca, chcąc zapewne w ten sposób dodać wagi swoim słowom.
Jechali teraz przez gwarne, ruchliwe, zatłoczone ulice Londynu, jaśniejące o tej 
porze 
podwójnymi rzędami wesoło płonących latarń; tu i ówdzie przykuwały wzrok 
jaskrawo 
oświetlone apteki, istny zaś potok światła tworzyła iluminacja wystaw, 
olśniewających 
nieprzebranym bogactwem i rozmaitością połyskujących klejnotów, wielobarwnych 
jedwabi i 
aksamitów, wyszukanych przysmaków i kosztownych, wspaniałych strojów. Tłum 
płynął i 
płynął nie kończącym się strumieniem, przechodnie potrącali się w ścisku i 
biegli przed siebie 
nie zwracając uwagi na otaczające ich skarby. Rozgwar i zamieszanie wzmagał 
jeszcze 
ustawiczny turkot pojazdów wszelkiego rodzaju i kształtu, które sunęły przez 
jezdnię 
ruchomą masą niby wody wezbranej rzeki.
Jakże ciekawe i osobliwe wrażenie sprawiały obrazy, które przesuwały się przed 
oczyma 
jadących i zmieniały nieustannie! Wystawy przepełnione wspaniałymi szatami i 
tkaninami, 
zwiezionymi ze wszystkich zakątków świata; stosy kuszących smakołyków, które 
miały 
pobudzać i zaostrzać stępiony apetyt i urozmaicać zbyt często powtarzane 
biesiady; wykute z 
polerowanego złota i srebra wazy, misy i puchary; strzelby, szable, pistolety i 
inne uznane i 
opatentowane narzędzia mordu; śruby i haki dla kalek, wyprawki dla noworodków, 
leki dla 
chorych, trumny dla zmarłych i cmentarze dla pogrzebionych — wszystko to 
mieszało się 
albo tłoczyło obok siebie wirując w jakimś szalonym tańcu i niby fantastyczne 
malowidło 
starego holenderskiego mistrza wciąż powtarzało beztroskim, ożywionym tłumom ten 
sam 
surowy morał.
W tłumie nie brakło również widoków, które nadawały przesuwającym się obrazom 
specyficzne znaczenie i smak. Łachmany obdartego śpiewaka ulicznego powiewały w 
tym 
samym jaskrawym świetle, w którego blasku lśniły. skarby złotnika. Blade, 
wynędzniałe 
twarze krążyły koło wystaw pełnych kuszącej żywności. Zgłodniałe oczy 
pochłaniały obfitość 
jadła, strzeżonego przez kruchą szklaną taflę, tworzącą dla nędzarzy mur nie do 
przebycia. 
Półnagie, drżące z zimna postacie stawały, by patrzeć na chińskie szale i 
sprowadzony z Indii 
złotogłów. U właściciela wielkiego składu trumien uroczyście obchodzono 
chrzciny, a 
spowite żałobnym kirem herby widniały na fasadzie wspaniałego pałacu, którego 
przebudowę 
powstrzymało ich zasłonięcie. Życie i śmierć szły ręka w rękę; bogactwo i nędza 
stały ramię 
w ramię; przesyt i głód jednako zbierały żniwo.
Ale był to Londyn, co do czego wyzbyła się wątpliwości nawet pewna stara dama z 
prowincji, 
która jeszcze na dwie mile przed Kingstonem wychyliła głowę z okna dyliżansu i 
wołała, iż 
woźnica zapomniał, że ona miała wysiąść w stolicy, którą na pewno już minął!
Nicholas zamówił dla siebie i Smike'a nocleg w gospodzie, do której zajechał 
dyliżans, i nie 
zwlekając ni chwili pospieszył do mieszkania Newmana Noggsa. nie mógł bowiem 
opanować 
rosnącego wciąż niepokoju.
Poddasze Newmana wyglądało przytulnie, o ile w ogóle mogło wyglądać przytulnie: 
na 
kominku huczał ogień, świeca jasno płonęła, podłoga była czysto zamieciona, a na 
stole 
ustawiono zimną kolację i napoje. Wszystko to świadczyło o serdecznej 
troskliwości i 
staraniach gospodarza, ale samego gospodarza nie było w domu.
— Czy nie wie pan, kiedy wróci pan Noggs? — spytał Nicholas stukając do drzwi 
sąsiada.
— Ach, to pan Johnson! — zawołał Crowl ukazując się we drzwiach. — Witam! 
Serdecznie 
witam! Doskonale pan wygląda! Nigdy bym nie przypuścił...
— Bardzo przepraszam — przerwał młodzieniec — ale chciałbym się dowiedzieć... 
Doprawdy, ogromnie się spieszę...
— Aha! Pan Noggs musi załatwić jakieś pilne sprawy swojego chlebodawcy i wróci 
zapewne 
dopiero około północy — odparł Crowl. — Mogę pana zapewnić, że wychodził z 
wielką 
niechęcią, ale nic nie mógł na to poradzić. Mówił jednak, by panowie rozgościli 
się jak u 
siebie w domu, dopóki nie wróci, ą ponadto, abym ja panów podejmował, co też 
uczynię ze 
szczerą ochotą.
Chcąc dowieść, że w swej szeroko pojętej gościnności gotów jest do najcięższych 
ofiar, pan 
Crawl przysunął krzesło do stołu i nałożywszy sobie kopiasty talerz mięsiwa 
zapraszał gości 
sąsiada, by szli za jego przykładem.
Strapiony i zawiedziony Nicholas nie mógł tknąć jedzenia, kiedy więc Smike 
zasiadł 
wygodnie za stołem, wyszedł (pomimo licznych protestów pana Crowla, który nie 
szczędził 
słów, choć przemawiał z pełnymi ustami) poleciwszy Smike'owi, by zatrzymał 
Newmana, 
gdyby ów powrócił pierwszy.
Nie zastawszy w domu panny La Creevy, do której, zgodnie z jej przewidywaniami, 
najpierw 
się udał, Nicholas wahał się przez chwilę, czy pójść do mieszkania matki, 
narażając ją tym na 
gniew pana Ralfa; doszedł jednak do wniosku, że gdyby nie istniały ważne powody 
nakazujące jego obecność w domu, przyjaciel nie wzywałby go do powrotu. 
Postanowił więc 
pójść mimo wszystko i szybko podążył ku wschodniej dzielnicy miasta.
Służąca powiedziała mu, że pani, Nickleby wróci dopiero po północy, nie 
wcześniej. Podała 
ponadto, że o ile jej wiadomo, panna Nickleby jest zdrowa, nie mieszka jednak w 
domu i 
bywa tu bardzo rzadko. Nie umiała objaśnić, gdzie można znaleźć pannę Nickleby, 
ale 
wiedziała na pewno, że nie u Madame Mantalini.
Ogarnięty jak najgorszymi przeczuciami Nicholas z bijącym sercem wrócił tam, 
gdzie 
zostawił Smike'a. Newmana nie zastał; było najzupełniej pewne, że nie wróci 
przed północą. 
Czy nie można by posłać po niego i sprowadzić choć na chwilę albo też napisać 
doń parę 
słów, na które udzieliłby ustnej odpowiedzi? Niestety, to niemożliwe. Newmana 
nie ma na 
Golden Square; prawdopodobnie wysłano go gdzieś w jakichś interesach.
Nicholas próbował czekać spokojnie, lecz wzburzenie i zdenerwowanie nie 
pozwalały mu 
usiedzieć na miejscu. Zdawało mu się, że gdy się czymś zajmie, przestanie 
marnować czas. 
Rozumiał, że to złudzenie, ale w żaden sposób nie mógł mu się oprzeć. Włożył 
więc cylinder 
i znów wybiegł na miasto.
Tym razem ruszył ku zachodniej dzielnicy i spiesznymi krokami przemierzał długie 
ulice. 
Dręczyły go tysiące obaw i złych przeczuć, których w żaden sposób nie mógł 
uspokoić. 
Wszedł do opustoszałego i cichego o tej porze Hyde Parku i maszerował coraz 
szybciej, jak 
gdyby uciekał od własnych myśli. Teraz jednak, gdy nic wokół nie rozpraszało 
jego uwagi, 
myśli owe oblegały go jeszcze natarczywiej, a najgorszą z nich była obawa, że 
zdarzyło się 
jakieś straszliwe nieszczęście, o którym nikt nie ma odwagi mu powiedzieć. Wciąż 
wracało to 
samo pytanie: co też się mogło stać? Krążył więc po alejkach, póki się nie 
zmęczył, lecz nie 
doszedł do żadnych wniosków i, prawdę rzekłszy, kiedy wychodził z parku, w 
myślach jego 
panował jeszcze większy zamęt niż w chwili, gdy tam wchodził. 
Od świtu nic prawie nie jadł i nie pił, toteż był bardzo znużony i wyczerpany. 
Wracał do 
miejsca, z którego wyruszył i szedł ociężałym krokiem wzdłuż jednej z ulic 
pomiędzy Park 
Lane i Bond Street; mijając jakiś elegancki hotel zatrzymał się przed nim 
odruchowo.
„Drogo tu zapewne — pomyślał — ale miarka wina i biszkopty to niewielki zbytek, 
bez 
względu na to, gdzie się je zamawia. Czy ja wiem zresztą?"
Postąpił kilka kroków, żałośnie spojrzał na widniejący przed nim długi, szpaler 
gazowych 
latarń i pomyślał, że wiele trzeba czasu, by dotrzeć do końca tej perspektywy. 
Był w nastroju, 
w którym człowiek łatwo ulega pierwszemu impulsowi, a że coś pociągało go do 
owego 
hotelu — po części ciekawość, a po części osobliwa mieszanina uczuć, których nie 
umiał 
określić — zawrócił i wszedł do kawiarni..
Sala urządzona była z przepychem.. Wspaniałe tapety pokrywały ściany, ozdobione 
złoconymi gzymsami o wykwintnym rysunku. Bogaty dywan zaścielał podłogę, a dwa 
piękne 
lustra — jedno wiszące nad kominkiem, drugie umieszczone na przeciwnej ścianie i 
sięgające 
od sufitu do podłogi — wielokrotnie odbijały inne ozdoby potęgując ogólne 
wrażenie. Lożę 
przy kominku zajmowało dość hałaśliwe towarzystwo złożone z czterech 
dżentelmenów; 
prócz nich w kawiarni były tylko dwie osoby: dwóch samotnych starszych panów. 
Nicholas 
rzucił dokoła badawcze spojrzenie, jakim obcy przybysz obejmuje nieznane 
miejsce, a potem 
usiadł w sąsiedniej loży plecami do hałaśliwego towarzystwa i odkładając 
zamówienie miarki' 
francuskiego wina do chwili, gdy jeden ze starszych panów zakończy z kelnerem 
spór na 
temat jakiejś pozycji rachunku, wziął ze stołu gazetę i zaczął czytać.
Nie przeczytał jeszcze dwudziestu wierszy i, prawdę mówiąc, zapadł właśnie w 
drzemkę, gdy 
nagle ocknął się na dźwięk imienia swojej siostry. „Zdrowie małej Kate 
Nickleby!" — oto 
słowa, które wpadły mu w ucho. Zdumiony podniósł głowę i zobaczył w 
przeciwległym 
lustrze, że dwaj członkowie siedzącego za nim towarzystwa podnieśli się i 
stanęli przed 
kominkiem. „Któryś z nich musiał to powiedzieć" — pomyślał Nicholas. Czekał 
teraz, by 
usłyszeć coś więcej, a na twarzy jego pojawił się wyraz oburzenia, bo ton 
posłyszanych słów 
był bardzo daleki od szacunku, osobnik zaś, którego podejrzewał; o ich 
wypowiedzenie, 
wyglądał na ordynarnego pyszałka. 
Nicholas widział w lustrze twarz owego jegomościa; był on zwrócony plecami do 
ognia i 
rozmawiał młodszym od siebie mężczyzną, który, w cylindrze na głowie, stał tyłem 
do reszty 
towarzystwa i poprawiał przed lustrem kołnierz koszuli. Mówili szeptem, lecz od 
czasu do.~. 
czasu wybuchali donośnym śmiechem. Nicholas nie mógł złowić uchem imienia 
siostry ani 
niczego, co w najmniejszym bodaj stopniu przypominałoby zasłyszane uprzednio 
słowa. :
Dwaj panowie wrócili wreszcie na swe miejsca; podano więcej wina i towarzystwo 
zabawiało 
się coraz głośniej, nie wspominając jednak o nikim ze znajomych Nicholasa, tak 
że zaczął on 
podejrzewać, że jego rozgorączkowana wyobraźnia stworzyła po prostu te 
niepokojące 
dźwięki albo też odmienne słowa zmieniła w imię, wokół którego krążyły wciąż 
jego myśli.
„Osobliwe, doprawdy — rozważał. — Gdyby brzmiało ono „Kate" lub „Kate Nickleby", 
nie 
dziwiłbym się 'tak bardzo, ale „zdrowie małej Kate Nickleby!"
Kelner przyniósł mu właśnie wino, Nicholas przerwał więc rozmyślania, duszkiem 
wychylił 
szklankę i znowu wziął gazetę. W tej chwili...
— Zdrowie małej Kate Nickleby! — zawołał ktoś tuż za jego plecami.
„Dobrze słyszałem — pomyślał Nicholas i gazeta wypadła mu z ręki. — Dobrze 
słyszałem i 
słusznie podejrzewałem tego właśnie jegomościa."
— Ponieważ zgłoszono uzasadniony. protest przeciwko wznoszeniu takiego toastu 
resztkami 
— mówił ten sam głos — poświęćmy jej pierwszy kielich z nowej flaszy. Zdrowie 
małej Kate 
Nickleby!
— Zdrowie małej Kate Nickleby! — powtórzyli trzej pozostali i wnet wszyscy 
odstawili 
opróżnione szklanki.
Dotknięty do żywego lekceważącym tonem, jakim wymawiano imię jego siostry, i to 
w 
publicznym miejscu, Nicholas zadrżał z gniewu, ale opanował się z wysiłkiem i 
nie odwrócił 
nawet głowy.
— Jędza! — ciągnął głos, który przemówił pierwszy. — Prawdziwa Nickleby, godna 
uczennica swego stryjaszka Ralfa. Dziewczyna przeciąga sprawę, żeby podbić cenę. 
Tak 
samo postępuje stary. Nic nie wydusisz z Ralfa, jeśli nie będziesz deptać mu po 
piętach; 
pieniądze stają się wtedy podwójnie pożądane, a warunki podwójnie ciężkie, bo 
tobie pilno, a 
jemu nie. Co za piekielny spryt!
— Co za piekielny spryt! — zabrzmiało echo dwu głosów. 
Dwaj samotni starsi panowie wstali prawie równocześnie i zabierali się do 
wyjścia, a w 
Nicholasie serce zamarło wprost z obawy, że na skutek ich poruszeń straci choćby 
jedno 
słówko z interesującej go rozmowy. Ale rozmowa ta została na chwilę przerwana i 
dopiero po 
wyjściu starszych panów rozbrzmiała jeszcze swobodniej.
— Obawiam się — mówił młodszy dżentelmen — że ta Wititterly cierpi męki 
zazdrości i 
zamyka ją na klucz. Na honor, coś mi na to wygląda!
— Jeżeli pokłócą się i mała Nickleby wróci do mamy, to dobra nasza! — odezwał 
się 
pierwszy głos. Z tą starszą damą zrobię, co zechcę. Uwierzy we wszystko, co jej 
powiem.
— Jak Boga kocham, racja! — przyznał drugi. — Cha, cha, cha! Zabawna jejmość.
Śmiech ten podjęły dwa głosy, które zawsze rozbrzmiewały razem, i całe 
towarzystwo bawiło 
się przez pewien czas kosztem pani Nickleby. Nicholas płonął z gniewu, lecz 
panował nad 
sobą, czekając cierpliwie, czy usłyszy coś więcej.
Nie ma potrzeby powtarzać tu wszystkiego. Wystarczy wspomnieć, że gdy wino 
zaczęło 
krążyć, szybciej, usłyszał dość, by przeniknąć charakter i zamiary ludzi, 
których rozmowę 
podsłuchiwał, by poznać całe łotrostwo pana Ralfa oraz powody, dla których sam 
został 
wezwany do Londynu. Usłyszał nawet więcej. Dochodziły doń drwiny i ordynarne 
żarty na 
temat jej opacznie pojmowanego, a tak godnego zachowania. Słyszał, jak imię jej. 
wędruje z 
ust do ust, jak Kate jest wciąż przedmiotem obelżywych zakładów, rozwiązłych 
wypowiedzi i 
plugawych dowcipów.
Człowiek, który odezwał się pierwszy, kierował całą rozmową a raczej 
monopolizował ją. 
niemal, gdyż tylko od czasu do czasu ten czy ów z jego kompanów wtrącał jakąś 
uwagę. Do 
niego więc zwrócił się Nicholas, gdy na tyle opanował wzburzenie, że mógł 
wreszcie podejść 
do wesołego towarzystwa i dobyć głosu ze spieczonego, zaschniętego gardła.
— Sir — odezwał się — chciałbym zamienić z panem kilka słów.
— Ze mną? — zdziwił się sir Mulberry Hawk i zmierzył intruza pogardliwym 
spojrzeniem,
— Powiedziałem już, że z panem — odparł Nicholas z wysiłkiem, bo gniew dławił go 
za 
gardło.
— Tajemniczy nieznajomy, słowo daję! — zawołał baronet podnosząc do ust 
szklankę, i 
spoglądając na swych przyjaciół.
— Czy zechce pan oddalić się ze mną na parę minut, czy też odmawia pan? — 
zapytał 
młodzieniec stanowczo.
Sir Mulberry przerwał na chwilę picie i zażądał, żeby nieznajomy powiedział, o 
co mu 
chodzi, albo też odszedł od stolika.
Nicholas wyjął z kieszeni bilet wizytowy i rzucił go przed owego dżentelmena.
— Proszę! — powiedział. — Łatwo pan teraz zgadnie, o co mi idzie.
Baronet przeczytał nazwisko i na twarzy jego odbiło się zdziwienie, a nawet 
lekkie 
zakłopotanie. Wnet opanował się jednak, podsunął bilet siedzącemu obok lordowi 
Verisopht, 
dobył wykałaczkę ze stojącego na stole kieliszka i spokojnie zaczął dłubać w 
zębach.
— Pańskie nazwisko i adres? — zawołał Nicholas blednąc z niepohamowanej pasji.
— Nie zamierzam mówić tego panu —brzmiała odpowiedź.
— Jeżeli w towarzystwie panów znajduje się choć jeden dżentelmen, poda mi 
nazwisko i 
adres tego człowieka — rzekł młodzieniec, którego pobladłe wargi z trudem 
wypowiadały 
słowa.
Spojrzał na wszystkich po kolei, ale odpowiedziało mu głębokie milczenie.
— Jestem bratem młodej damy, która była przedmiotem rozmowy panów — ciągnął 
Nicholas. — Twierdzę, że ten osobnik jest kłamcą, i oskarżam go o tchórzostwo. 
Jeżeli ma on 
tutaj przyjaciela, niechże przyjaciel ów ratuje go od hańby i nie pozwoli taić 
nikczemnie 
nazwiska. To zresztą bezcelowe, bo i tak je poznam... nie odejdę stąd, póki nie 
poznam!...
Sir Mulberry spojrzał nań z pogardą i rzekł do kompanów:
— A niech sobie plecie. Nie zwykłem rozmawiać poważnie z młokosami takiego 
stanu, a 
przez wzgląd na jego śliczną siostrą nie rozbiję mu głowy, choćby nawet miał tu 
gadać do 
północy.
— Jesteś pan nikczemnym tchórzem i łotrem! — zawołał Nicholas. — I świat dowie 
się o 
tym. Już ja poznam pańskie nazwisko! Będę chodził za tobą, choćbyś nawet do 
samego rana 
wałęsał się po ulicach. 
Sir Mulberry bezwładnie zacisnął dłoń na szyjce karafki i zdawało się przez 
chwilę, że ciśnie 
nią w głowę natręta, lecz zamiast to uczynić, napełnił swą szklankę i wybuchnął 
szyderczym 
śmiechem.
Nicholas usiadł przy sąsiednim stoliku, zawołał kelnera i uregulował rachunek.
— Czy zna pan nazwisko tego osobnika? — zapytał głośno i wskazał służącemu sir 
Mulberry'ego, który znowu się roześmiał, a dwa odzywające się zawsze razem głosy 
powtórzyły jego śmiech niby echo, lecz echo bardzo słabe.
— Tego dżentelmena, sir? — odparł kelner, który niewątpliwie zorientował się w 
sytuacji i 
przemawiał do Nicholasa tonem wyrażającym tak mało szacunku i tak wiele 
lekceważenia, na 
ile mógł sobie pozwolić w granicach bezpieczeństwa. — Me, nie znam.
— Hej, słuchaj no! — zawołał baronet za odchodzącym kelnerem. — A może znasz 
nazwisko 
tamtego osobnika?
— Nazwisko? Nie, sir.
— Znajdziesz je tutaj — powiedział sir Mulberry rzucając mu bilet wizytowy 
Nicholasa. — A 
kiedy je poznasz, napal tym papierem w kominku. Słyszysz? 
Służący uśmiechnął się, spojrzał niepewnie na Nicholasa. i wybrnął z drażliwej 
sytuacji 
wetknąwszy bilet za lustro nad kominkiem; potem wycofał się z pokoju.
Nicholas skrzyżował ramiona i przygryzając wargi siedział z kamiennym spokojem, 
lecz całą 
postawą wyrażał, że jest zdecydowany spełnić swą groźbę i pójść za sir Mulberrym 
aż do 
drzwi jego domu. Tymczasem najmłodszy z kompanów zaczął coś perswadować 
przyjacielowi, a z tonu jego można był wnosić, że nie godzi się z tego rodzaju 
postępowaniem 
i namawia towarzysza, . by ustąpił wobec żądań Nicholasa. Ale sir Mulberry był 
niezupełnie 
trzeźwy i zaciął się w ponurym uporze, szybko więc przerwał wywody młodego 
niedołęgi, a 
potem, jak gdyby chciał uniknąć na przyszłość podobnej wymiany zdań, zdawał się 
domagać, 
żeby pozostawiono go samego. Tak czy owak, młody dżentelmen i dwaj jegomoście, 
którzy 
zawsze przemawiali razem, wstali niebawem i odeszli po krótkim pożegnaniu, 
zostawiając 
towarzysza sam na sam z jego przeciwnikiem.
Łatwo odgadnąć, iż człowiekowi w podobnym położeniu minuty dłużą się nieznośnie, 
a biegu 
ich wcale nie przyśpiesza jednostajne tykanie francuskiego zegara ani 
przenikliwy dźwięk 
wybijającego kwadranse dzwoneczka. Lecz Nicholas siedział wytrwale, w przeciwnym 
zaś 
końcu pokoju sir Mulberry Hawk oparłszy nogi na poduszce i niedbale zarzuciwszy 
na kolana 
chustkę do nosa rozpierał się na swym dawnym miejscu i z zimną krwią dopijał 
butelki 
francuskiego wina.
W takich pozach i w zupełnym milczeniu siedzieli dłużej niż godzinę, a Nicholas 
sądziłby 
pewnie, że przeszło trzy godziny, gdyby nie fakt, że dzwoneczek zegara tylko 
czterokrotnie 
zakłócił ciszę. Dwa czy trzy razy młodzieniec rozglądał się z gniewnym 
zniecierpliwieniem, 
ale sir Mulberry tkwił wciąż na miejscu, od czasu do czasu podnosił szklankę do 
ust i 
bezmyślnie wpatrywał się w ścianę, jak gdyby nie dostrzegał wcale, że prócz 
niego ktoś 
jeszcze znajduje się w kawiarni.
Wreszcie ziewnął, przeciągnął się i powstał. Spokojnie podszedł do lustra, 
przejrzał się i 
zaszczycił przeciwnika długim, pełnym wzgardy spojrzeniem. Nicholas odpowiedział 
mu 
pięknym za nadobne, a baronet wzruszył ramionami, zadzwonił i kazał kelnerowi 
podać sobie 
płaszcz.
Służący wykonał rozkaz i otworzył drzwi.
— Możesz odejść —powiedział sir Mulberry,
Służący wyszedł i dwaj wrogowie znowu zostali sami. Sir Mulberry pogwizdując 
niedbale 
przeszedł się parą razy tam i z powrotem, przystanął, by dopić napełnioną przed 
kilkoma 
minutami ostatnią szklankę wina, jeszcze raz przemierzył pokój, włożył cylinder, 
poprawił go 
przed lustrem, naciągnął rękawiczki i wreszcie wyszedł wolnym krokiem. Nicholas, 
w którym 
krew kipiała, pośpieszył za nim tak skwapliwie, że ledwie drzwi wahadłowe 
obróciły się na 
zawiasach za sir Mulberrym, już obydwaj stali obok siebie na ulicy.
Przed hotelem czekał kabriolet. Stangret odpiął fartuch pojazdu i skoczył, by 
przytrzymać 
konia przy pysku.
— Powie mi pan swoje nazwisko? — spytał Nicholas stłumionym głosem.
— Nie! — odpowiedział tamten, a poparłszy odmowę przekleństwem, powtórzył: — 
Nie!
— Jeśli ufasz pan nogom konia, to wnet przekonasz się o swej pomyłce — 
powiedział 
Nicholas. — Będę panu towarzyszył! Będę, na Boga, choćbym miał uczepić się 
stopnia!
— No, to dostaniesz pan batem! — warknął sir Mulberry. — Jesteś łotrem! — 
zawołał 
Nicholas.
— A ty chłopcem na posyłki! — rzucił sir Mulberry Hawk.
— Jestem synem ziemianina — odparł Nicholas — równym panu urodzeniem i 
wychowaniem, a wyższym, jak sądzę, pod każdym innym względem. Powtarzam raz 
jeszcze: 
panna Nickleby jest moją siostrą. Czy przyjmujesz pan odpowiedzialność za swe, 
niegodne 
mężczyzny, grubiaństwa? Tak czy nie?
— Wobec godnego siebie przeciwnika — tak; wobec ciebie — nie! — odpowiedział sir 
Mulberry ujmując lejce. — Z drogi, szczeniaku! Wiliamie, puszczaj klacz!
— Nie radzę! — zawołał Nicholas, skacząc za przeciwnikiem na stopień i chwytając 
lejce. — 
Nie radzę! Twój pan nie włada koniem! Nie odjedziesz, przysięgam, nie 
odjedziesz, dopóki 
nie powiesz mi, kim jesteś.
Stangret zawahał się, gdyż rasowa i ognista klacz szarpała tak, że ledwie mógł 
ją utrzymać.
— Puszczaj, mówiłem! — zagrzmiał jego pan. Służący usłuchał. Zwierzę cofnęło się 
i 
zaczęło wierzgać,
jak gdyby chciało rozbić pojazd na tysiączne szczątki, lecz Nicholas, niepomny 
niebezpieczeństwa i świadom jedynie swego szalonego gniewu, stał wciąż na 
stopniu i 
trzymał lejce. — Puścisz?!
— Powiesz, kim jesteś?
— Nie!
— Nie! Słowa padały szybciej niż zdołałby je wymówić najobrotniejszy język, a 
sir 
Mulberry, ująwszy krótko bat, zaczął smagać z wściekłością głowę i ramiona 
Nicholasa. Bat 
złamał się podczas walki. Młodzieniec pochwycił grubszy koniec kozicy i ciął nim 
w twarz 
przeciwnika od oka do wargi. Ujrzał otwartą ranę, uświadomił sobie, że klacz 
pomknęła 
szalonym cwałem, w oczach zatańczyły mu setki świateł i coś gwałtownie cisnęło 
nim o 
ziemię.
Był oszołomiony i słaby, lecz niezwłocznie, choć z trudem, dźwignął się na nogi, 
bo 
poderwały go wrzaski przechodniów, którzy pierzchali na wszystkie strony i 
wołali na 
innych, żeby uciekali z drogi. Zdał sobie sprawę, że mija go pędem potok ludzki, 
a gdy 
oprzytomniał i podniósł głowę, zobaczył kabriolet, mknący z przerażającą 
szybkością tuż 
przy chodniku. Usłyszał głośny krzyk, ciężki odgłos upadku,, brzęk tłuczonego 
szkła, a potem 
tłum skupił się w pewnej odległości i Nicholas nic już nie zobaczył ani nie 
usłyszał.
Ogólna uwaga została teraz skierowana na człowieka w kabriolecie, Nicholasem 
więc nikt się 
nie zajmował. Słusznie sądząc, że w tego rodzaju okolicznościach ściganie 
przeciwnika 
byłoby szaleństwem, młodzieniec skręcił w pierwszą przecznicę, chcąc poszukać 
najbliższego 
postoju dorożek. Po chwili stwierdził, że zatacza się jak pijany i po raz 
pierwszy zauważył 
strumień krwi, który; spływał mu po twarzy i piersiach.
ROZDZIAŁ XXXIII
KTÓRY OPISUJE, W JAKI SPOSÓB PAN RALF NICKLEBY SZYBKO I 
NIESPODZIEWANIE ZOSTAŁ UWOLNIONY OD WSZELKICH OBOWIĄZKÓW 
RODZINNYCH
Newman Noggs nie mógł opanować niepokoju i wrócił do domu znacznie wcześniej; 
niż 
zamierzał. Siedział teraz ze Smike'em przed kominkiem, bacznie nasłuchując -
odgłosu 
kroków na -schodach i każdego, najsłabszego bodaj dźwięku, jaki rozlegał się w 
domu i mógł 
zapowiadać powrót Nicliolasa. Czas mijał; była już głęboka noc. Nicholas obiecał 
wrócić za 
godzinę, a jego opóźnienie zaczynało budzić w sercach dwu przyjaciół trwogę, o 
której aż 
nadto wyraźnie' świadczyły żałosne spojrzenia, jakie po każdym nowym zawodzie 
wymieniali w milczeniu.
Wreszcie usłyszeli zajeżdżającą przed dom dorożkę. Newman wybiegł, aby poświecić 
na 
schodach, kiedy zaś ujrzał Nicholasa, w stanie opisanym w końcu poprzedniego 
rozdziału, z 
trwogi i zdumienia stanął jak wryty.
— Nic się nie stało — powiedział Nicholas ciągnąc go gwałtem do pokoju. — Całemu 
nieszczęściu zaradzi miska wody. Nie stało się nic złego! 
— Nie stało się nic złego! — powtórzył Newman, śpiesznie przesuwając dłońmi po 
plecach i 
ramionach Nicholasa, jak gdyby chciał sprawdzić, czy nie połamano mu kości. — 
Gdzie 
byłeś? Co robiłeś?
— Wiem wszystko — przerwał mu Nicholas. — Część usłyszałem, reszty się 
domyśliłem. 
Nim jednak zmyję choćby najmniejszą plamkę krwi, muszę od ciebie usłyszeć całą 
prawdę. 
Widzisz, że jestem spokojny. Powziąłem postanowienie. Możesz mówić swobodnie, 
drogi 
przyjacielu, bo nie ma już celu łagodzenie lub ukrywanie czegokolwiek. Nic już 
dziś nie 
pomoże panu Ralfowi Nickleby. 
— Ubranie rozdarte w kilku miejscach, kulejesz. Coś ci na pewno dolega — mówił 
Newman. 
— Trzeba cię najprzód opatrzyć.
— Nie mam ran godnych opatrunku — odparł młodzieniec. — Jestem trochę obolały i 
zdrętwiały, ale to minie niebawem. Słuchaj! Gdybym nawet miał pogruchotane obie 
ręce i 
nogi, lecz zachował przy tym zdrowe zmysły, i wtedy również nie pozwoliłbym 
założyć sobie 
bandaży, póki nie powiedziałbyś tego, czego dowiedzieć się mam chyba prawo. 
Słuchaj! — 
ciągnął ściskając dłoń przyjaciela. — Wspominałeś mi niegdyś, że sam miałeś 
siostrę, która 
umarła, nim spadły na ciebie te wszystkie nieszczęścia. No, pomyśl o niej teraz 
i mów, mów, 
mój drogi!
— Tak, tak, powiem! — zawołał Newman. — Powiem ci całą prawdę.
Zaczął opowiadać, a Nicholas od czasu do czasu kiwał głową, jak gdyby 
potwierdzał znane 
mu już szczegóły, przez cały czas jednak siedział z wzrokiem utkwionym w ogień i 
nie 
obejrzał się ani razu. 
Ukończywszy opowieść gospodarz zażądał stanowczo, aby jego młody przyjaciel 
ściągnął 
surdut i pozwolił należycie opatrzyć swe obrażenia, choćby nawet były one 
zupełnie 
nieszkodliwe. Nicholas wzbraniał się, lecz wreszcie ustąpił i w czasie gdy 
liczne i. wielkie 
sińce na jego ramionach i plecach nacierano octem z oliwą oraz innymi 
doskonałymi lekami, 
pozbieranymi przez Noggsa u rozmaitych sąsiadów, młodzian zdawał sprawę, w 
jakich 
okolicznościach zdobył te guzy. Słowa jego silnie widać działały na bujną 
wyobraźnię 
Newmana, kiedy bowiem Nicholas przystąpił do opisu najgwałtowniejszej sceny, 
opiekun 
jego zaczął trzeć tak mocno, że młodzieniec odczuwał dotkliwy ból, do którego 
wszakże nie 
przyznałby się za nic na świecie, gdyż widział jasno, jak na dłoni, że 
pielęgniarz zapomniał o 
swym prawdziwym pacjencie i operuje w tej chwili sir Mulberry'ego Hawka.
Kiedy skończyła się ta męka, uzgodniono, iż nazajutrz rano, gdy Nicholas będzie 
zajęty 
innymi sprawami, Newman przygotuje wszystko do niezwłocznej przeprowadzki pani 
Nickleby z jej dotychczasowego mieszkania, dokąd najpierw wyśle pannę La Creevy, 
która 
zaniesie owej damie niezwykłe nowiny. Potem Nicholas otulił się płaszczem 
Smike'a i 
poszedł wraz z nim do gospody, w której mieli nocować; skreśliwszy tam parę 
linijek do pana 
Ralfa (doręczenie tego listu miał powierzyć nazajutrz Newmanowi) udał się na tak 
bardzo 
potrzebny mu spoczynek.
Powiadają, że pijany może stoczyć się w przepaść, a odzyskawszy świadomość nie 
odczuwać 
żadnych poważniejszych dolegliwości. Stosuje się to zapewne i do obrażeń 
odniesionych w 
stanie podniecenia innego rodzaju, nazajutrz bowiem, kiedy zegar wybił siódmą, 
Nicholas 
zbudził się lekko wprawdzie obolały, lecz bez trudności wyskoczył z łóżka i 
wkrótce był tak 
rześki, jakby nie spotkało go nic złego.
Przede wszystkim zajrzał do pokoju Smike'a i powiedział chłopcu, że pan Noggs 
niedługo po 
niego wstąpi, a potem wyszedł na ulicę i zawoławszy dorożkę kazał woźnicy jechać 
do pani 
Wititterly pod adres uzyskany wczoraj od Newmana.
Kiedy przybyli na Cadogan Place, brakowało kwadransa do ósmej i Nicholas obawiał 
się, że 
cały dom może spać o tak wczesnej porze; niebawem jednak uspokoił go widok 
kobiety 
zajętej szorowaniem schodków ganku. Służąca owa skierowała go do Alfonsa o 
wątpliwym 
imieniu, który musiał wstać przed chwilą, bo miał zwichrzone włosy i rozgrzane, 
błyszczące 
policzki. 
Ów młody dżentelmen poinformował Nicholasa, że panna Nickleby zażywa porannej 
przechadzki w pobliskim ogrodzie. Na pytanie, czy mógłby pójść tam i poprosić tę 
młodą 
damę, lokajczyk odpowiedział z pełną zwątpienia miną, że raczej nie, ale 
zachęcony 
jednoszylingową monetą znacznie pogodniej oświadczył, że raczej tak.
— Powiedz pannie Nickleby, że brat chce się z nią niezwłocznie widzieć — 
powiedział 
młodzieniec.
Metalowe guziki zniknęły z niezwyczajnym dla nich pośpiechem, a Nicholas zaczął 
spacerować po pokoju, wzburzony i rozgorączkowany, bo każda minuta zwłoki była 
dlań 
wprost nie do wytrzymania. Niebawem jednak usłyszał dobrze mu znane, lekkie 
kroki, a nim 
zdążył skoczyć na spotkanie Kate, siostra rzuciła mu się na szyją i wybuchnęła 
płaczem.
— Moja kochana, najmilsza — mówił ściskając dziewczynę— jakaś ty blada!
— Byłam tu bardzo nieszczęśliwa, braciszku! — szlochają biedna Kate. — Bardzo, 
bardzo 
nieszczęśliwa! Nie zostawiaj mnie tutaj, nie zostawiaj, bo mi serce pęknie!
— Nie zostawię cię, Kate — wybuchnął Nicholas, który tuląc siostrę do serca nie 
mógł 
opanować wzruszenia. — Nie zostawię cię nigdy i nigdzie! Ach, wierzaj, że 
chciałem jak 
najlepiej! Wierzaj, że przyczyną naszego rozstania była moja obawa, iż będąc 
przy tobie 
sprowadzę nowe nieszczęścia na twą biedną głowę. Wierzaj, że to rozstanie było 
dla mnie 
niemniej bolesnym przejściem niż dla ciebie, że jeśli postąpiłem niesłusznie, to 
bez mojej 
winy, że było to wynikiem nieznajomości życia i świata. Powiedz mi, że w to 
wszystko 
wierzysz?
— Po cóż miałabym mówić o tym, o czym obydwoje wiemy aż nadto dobrze — odparła 
siostra uspokajającym tonem. — Nicholasie, kochany Nicholasie, jak możesz
o tym wątpić?
— Świadomość tego, co przeszłaś, jest dla mnie bolesnym wyrzutem — mówił brat. — 
Jakże 
przykro mi widzieć cię tak zmienioną, choć zawsze tak samo dobrą i łagodną. 
Wielki Boże! 
— zawołał nagle podnosząc głos i zaciskając gniewnie pięści. — Gdy patrzę na 
ciebie, znowu 
krew się we mnie burzy! Musisz niezwłocznie opuścić ten dom. Nie spędziłabyś 
tutaj ubiegłej 
nocy, gdybym nie dowiedział się o wszystkim zbyt późno. Z kim mogę się rozmówić?
Ostatnie pytanie było Zupełnie na czasie, bo w tej właśnie chwili wszedł do 
pokoju pan 
Wititterly i Kate przedstawiła mu brata, który natychmiast wyłuszczył swój 
ostateczny i 
nieodwołalny zamiar.
— Pierwszy kwartał nie dobiegł jeszcze połowy — odrzekł pan Wititterly z powagą 
obrońcy 
słusznej sprawy. — Wobec tego...
— Wobec tego — przerwał Nicholas — trzeba zrezygnować z kwartalnego 
wynagrodzenia. 
Sądzę, że zechce pan wybaczyć ten niezwykły pośpiech, lecz. pewne okoliczności 
zmuszają 
mnie do niezwłocznego zabrania stąd siostry i nie mam ni chwili do stracenia. Po 
rzeczy jej; 
jeśli pan pozwoli, przyślę w ciągu dnia dzisiejszego.
Pan Wititterly skłonił się sztywno, lecz nie wyraził zastrzeżeń przeciw 
natychmiastowemu 
wyjazdowi damy do towarzystwa, co, prawdę rzekłszy, było mu raczej na rękę, 
ponieważ sir 
Tumley Snuffim wyraził był opinię, że obecność Kate nie wpływa dodatnio na stan 
zdrowia 
pani domu.
— Jeżeli zaś mowa o drobnej sumce należnego wynagrodzenia — powiedział pan 
Wititterly 
— to... — w tym miejscu przerwał mu gwałtowny atak kaszlu — ...to... będę ją 
dłużny pannie 
Nickleby.
Wypada tu wspomnieć, że pan Wititterly przywykł do różnych drobnych długów, z 
których 
spłatą bynajmniej się nie kwapił. Każdy z nas ma swe miłe słabostki, a tak 
właśnie wyglądała 
słabostka pana Wititterly.
— Jak pan sobie życzy — powiedział Nicholas i przeprosiwszy jeszcze raz za tak 
nagłe 
rozstanie, śpiesznie powiódł Kate do dorożki i kazał woźnicy jak najszybciej
jechać do City.
Zgodnie z tym poleceniem pojechali do City z całą szybkością, na jaką zdobyć się 
może 
dorożka, a ponieważ tak się złożyło, że konie mieszkały przy Whitechapel i tam 
jadały 
śniadanie, o ile je w ogóle jadały, podróż odbyliszybciej, niż można się było 
spodziewać.
Nicholas wysłał Kate na górę, sam zaś zaczekał parę minut, obawiając się, że 
jego 
niespodziewane przybycie może przerazić matkę, a gdy grunt został przygotowany, 
syn 
powitał panią Nickleby z należnym jej szacunkiem i czułością. Newman nie 
próżnował 
dotychczas, przed domem bowiem stał niewielki wózek, na który ładowano już 
rzeczy.
Ale pani Nickleby nie należała do osób, które można nagle o czymś zawiadomić, 
albo raczej, 
które mogą pojąć szybko coś szczególnie drażliwego lub ważnego. Jakkolwiek więc 
mała 
panna La Creevy przygotowywała ją już przez okrągłą godzinę, obecnie zaś zarówno 
Nicholas, jak i jego siostra zasypywali matkę najbardziej przejrzystymi 
wyjaśnieniami, zacna 
dama była wciąż w stanie oszołomienia oraz zdumienia i w żaden sposób nie można 
jej było 
wytłumaczyć, dlaczego trzeba działać z tak niezwykłym pośpiechem.
— Czemu, mój kochany Nicholasie, nie zapytasz stryja,
o co mu właściwie chodziło? — pytała pani Nickleby. — Ależ, droga mamo! — odparł 
Nicholas. — Minął już czas rozmów. Można podjąć tylko jeden jedyny krok, to jest 
odepchnąć stryja z całym wstrętem i pogardą, na jakie zasługuje. Po , 
przejrzeniu jego 
niecnych machinacji twój własny honor i dobre imię nakazują, żebyś ani przez 
jedną godzinę 
dłużej nie korzystała ż jego łask i uprzejmości, nawet z tego przytułku w gołych 
ścianach.
— Tak, tak, doprawdy — mówiła pani Nickleby płacząc gorzko — to brutal; to 
potwór, a te 
ściany są istotnie bardzo gołe i na domiar złego wymagają malowania. A ten sufit 
kazałam 
właśnie wybielić za całe osiemnaście pensów! Cóż to za smutne wydarzenie, bo 
przecież 
pieniądze poszły po prostu do kieszeni twojego stryja. Nigdy nie uwierzyłabym w 
coś 
podobnego, nigdy!
— Ani ja, ani nikt na świecie — powiedział Nicholas.
— Boże Wszechmogący! — zawołała pani Nickleby. — Pomyśleć tylko, że to właśnie 
sir 
Mulberry Hawk musiał okazać się takim rozpustnym łotrem, jak twierdzi panna La 
Creevy, i 
to właśnie wówczas, kiedy ja gratulowałam sobie codziennie, że nasza kochana 
Kate ma 
takiego konkurenta, i wciąż myślałam, jakby to było dobrze dla nas wszystkich, 
gdyby on 
wszedł do rodziny i użył swych wpływów, żeby zapewnić ci, kochany Nicholasie, 
jakąś 
dobrze płatną rządową posadę. Wiem, że przy dworze są bardzo dobre posady, bo 
znajomy 
jednej z naszych znajomych (panny Cropley z Exeter, pamiętasz ją chyba, moja 
kochana 
Kate) miał takie właśnie stanowisko i wiem na pewno, że głównym jego obowiązkiem 
było 
noszenie jedwabnych pończoch i staroświeckiej peruki z harbajtlem, zupełnie 
podobnym do 
czarnego futerału na zegarek.
I pomyśleć tylko, że wszystko musiało się tak skończyć! Ach, Boże, Boże! To 
chyba dość, 
żeby umrzeć!
Takimi pełnymi bólu słowami i żałosnym płaczem pani Nickleby dawała wyraz 
przepełniającej ją goryczy.
Ponieważ Nicholas i jego siostra musieli doglądać w tej chwili ładowania 
nielicznych mebli, 
panna La Creevy zajęła się pocieszaniem zbolałej matrony i tłumaczyła jej nader 
łagodnie, że 
powinna zdobyć się na wysiłek i odzyskać pogodę ducha.
— Ach, pozwolę sobie zauważyć, panno La Creevy — odparła pani Nickleby z 
rozdrażnieniem zupełnie zrozumiałym w tak przykrych okolicznościach — że bardzo 
łatwo 
mówić komuś, aby odzyskał pogodę ducha. Gdyby jednak miała pani ostatnio tyle co 
ja 
okazji do odzyskiwania pogody ducha... A zresztą — ciągnęła zacna dama, 
zmieniając nagle 
temat rozważań — proszę pomyśleć o panu Pyke i panu Pluck, dwu najdoskonalszych 
pod 
słońcem, dżentelmenach. Cóż mam im powiedzieć? Cóż mogę im powiedzieć? Widzi 
pani, 
jeżeli powiem im: „Mówiono mi, iż przyjaciel panów, sir Mulberry Hawk, jest 
skończonym 
łajdakiem", to oni mnie wyśmieją.
— Ręczę, mamo, że nie będą nas więcej wyśmiewać — przerwał Nicholas zbliżając 
się do 
dam.. — Chodźmy! Dorożka czeka przed domem. Do poniedziałku przynajmniej wracamy 
na 
dawne mieszkanie.
— Gdzie przygotowane jest wszystko, nie wyłączając serdecznego powitania — 
dodała panna 
La Creevy. — Czas już, żebym zeszła z panią na dół.
Nie tak łatwo było jednak wyprowadzić panią Nickleby, która najprzód uparła się 
pójść na 
górę i sprawdzić, czy nic nie pozostawiono, później zaś pójść na dół i 
sprawdzić, czy 
wszystko zabrano; kiedy sadowiono ją wreszcie w dorożce, miała wizję 
zapomnianego na 
kuchennej płycie dzbanka do kawy, kiedy zaś zamykano ją w owym pojeździe, z 
rozpaczą 
przypomniała sobie o zielonym parasolu stojącym za jakimiś niewiadomymi 
drzwiami. W 
końcu doprowadzony do ostateczności Nicholas kazał woźnicy ruszać, a skutkiem 
niespodziewanego i gwałtownego szarpnięcia pani Nickleby zgubiła w słomie 
szylinga, które 
to szczęśliwe wydarzenie ograniczyło zainteresowania zacnej damy do wnętrza 
pojazdu i nie 
pozwoliło jej przypominać sobie o innych rzeczach, aż do chwili, gdy było już na 
to za późno.
Nicholas dopilnował załadowania całego bagażu, odprawił służącą, starannie 
zamknął na 
klucz drzwi domu, a potem wskoczył do odkrytej dorożki i pojechał na małą 
uliczkę w 
pobliżu Golden Square, przy której wyznaczył Noggsowi spotkanie. Wszystko zaś 
uczynił tak 
szybko, że około pół do dziesiątej był już na umówionym miejscu.
— Oto list do Ralfa, a oto klucz — powiedział przyjacielowi. — Kiedy przyjdziesz 
do mnie 
dziś wieczorem, ani słówka o wydarzeniach ubiegłej nocy. Zła nowina wędruje 
szybko; i tak 
dowiedzą się jej dość wcześnie. Nie słyszałeś, czy poważnie ranny?
Newman potrząsnął głową.
— Postaram się niezwłocznie to zbadać — rzekł Nicholas.
— Lepiej odpocząłbyś trochę — powiedział Newman. — Masz gorączkę i jesteś chory.
Młodzieniec lekceważąco machnął ręką i ukrywając ból, który odczuwał teraz, gdy 
minęło 
podniecenie, spiesznie pożegnał się z Noggsem i odszedł.
Newman oddalony był zaledwie o trzy minuty od Golden Square, lecz w ciągu tych 
trzech 
minut co najmniej dwadzieścia razy wyjmował list ze swego cylindra i wkładał go 
tam z 
powrotem. Podziwiał najprzód jego wierzch, potem spód, potem wszystkie boki, a 
wreszcie 
adres i pieczęć. Następnie niósł go przez chwilę w wyciągniętej ręce, jak gdyby 
pragnął objąć 
całość jednym, pełnym uwielbienia spojrzeniem, a później, zachwycony swą misją, 
radośnie 
zacierał dłonie.
Gdy znalazł się w swej klitce, powiesił cylinder na kołku, położył list i klucz 
na pulpicie i 
niecierpliwie oczekiwał przybycia pana Ralfa Nickleby. Po kilku minutach 
rozległo się na 
schodach tak dobrze znane skrzypienie butów i wnet zadźwięczał dzwonek.
— Przyszła poczta?
— Nie.
— Nie ma innych listów?
— Jeden.
Newman spojrzał badawczo na chlebodawcę i położył kopertę na Jego biurku.
— A to co takiego? — spytał pan Ralf biorąc klucz do ręki.
— Jakiś chłopiec przyniósł z listem przed niespełna kwadransem.
Pan Ralf rzucił okiem na adres, rozdarł kopertę i przeczytał co następuje:
Poznałem cię wreszcie! Żadne gorzkie wyrzuty, jakimi mógłbym cię obsypać, nie 
pomieszczą 
w sobie tysięcznej części hańby i wstydu, jaki wiadomość ta musi wzbudzić nawet 
w twoim 
sercu. Wdowa po twoim bracie i jej osierocone dziecko odtrącają przytułek pod 
twoim 
dachem, ciebie zaś wypierają się z obrzydzeniem i pogardą.
Rodzina wyrzeka się ciebie, gdyż jedyną jej hańbą są więzy krwi, które każą jej 
nosić to samo 
co ty nazwisko. Jesteś starym, bliskim grobu człowiekiem; pozostawiam cię więc w 
spokoju. 
Niech wszystkie wspomnienia niecnego żywota żrą twe obłudne serce i rzucą cień 
na twoje 
śmiertelne łoże.
Pan Ralf dwukrotnie przeczytał ów list, a potem zmarszczywszy czoło zadumał się 
głęboko. 
Kartka papieru wysunęła się z jego drżącej dłoni i spadła na podłogę, lecz pan 
Ralf zaciskał 
palce, jak gdyby trzymał ją jeszcze.
Nagle zerwał się z fotela, podniósł list, zmiął go i wepchnął do kieszeni, a 
potem zwrócił się z 
wściekłością w stronę Newmana Noggsa, chcąc go zapewne spytać, czemu się nie 
wynosi. 
Ale Newman, stojąc sztywno tyłem do chlebodawcy, wodził poczerniałym ogryzkiem 
starego, spisanego pióra po cyfrach przylepionej do ściany tablicy procentów i 
wydawał się 
całkowicie obojętny na wszystko, co się wokół działo.
ROZDZIAŁ XXXIV
W KTÓRYM PANA RALFA NICKLEBY ODWIEDZAJĄ OSOBY DOBRZE JUŻ 
CZYTELNIKOWI ZNANE
— Diabelnie długo kazałeś mi pan dzwonić w ten przeklęty, stary, pęknięty 
garnek. Przecież 
na każdy taki dźwięk zdrowy chłop może dostać konwulsji, jak Boga kocham! A 
niech to 
diabli! — mówił pan Mantalini do Newmana Noggsa, wycierając buty o słomiankę 
pana 
Ralfa Nickleby.
— Słyszałem tylko jeden dzwonek — odparł Newman.
— Jesteś pan wobec tego straszliwie i haniebnie głuchy — rzekł pan Mantalini. — 
Głuchy jak 
piekielny pień.
Wcisnął się już na korytarz i zmierzał w stronę gabinetu pana Ralfa, lecz Newman 
zastąpił 
drogę bezceremonialnemu klientowi i tłumacząc, że pan Nickleby nie lubi, by mu 
przeszkadzano, zapytał, czy sprawa jest istotnie pilna.
— Tak, to piekielnie niezwykła sprawa — powiedział pan Mantalini. — Chodzi o 
przetopienie paru świstków, brudnego papieru na świecącą, brzęczącą i dźwięczącą 
piekielną 
monetę.
Newman wydał znaczący pomruk i przyjąwszy podaną przez pana Mantalini kartę 
wizytową 
pokuśtykał do gabinetu chlebodawcy. Kiedy wsunął głowę przez uchylone drzwi, 
zobaczył, 
że pan Ralf siedzi wciąż w tej samej pełnej zadumy pozie, którą przyjął po 
otrzymaniu listu 
bratanka, i że zapewne znowu czyta ów list, trzyma bowiem w ręku rozłożoną 
ćwiartkę 
papieru. Lecz widok ten trwał krótko, bo lichwiarz szybko odwrócił się i zapytał 
o przyczynę 
wtargnięcia. 
Nim Newman zdążył ją wyjaśnić, przyczyna sama wkroczyła do pokoju i nad wyraz 
wylewnie ściskając szorstkie dłonie gospodarza poczęła zapewniać, że nigdy w 
życiu nie 
widziała jeszcze, by wyglądał tak doskonale.
— Pańska piekielna twarz kwitnie po prostu — mówił pan Mantalini i siadając bez 
zaproszenia, poprawił czuprynę i faworyty. — Jak Boga kocham!... Wygląda pan 
młodzieńczo i promiennie.
— Jesteśmy sami — odparł gospodarz zgryźliwie. — Czego pan chce ode mnie?
— Dobre sobie! — roześmiał się szeroko pan Mantalini. — Czego chcę? Cha, cha, 
cha! 
Dobre sobie, doprawdy! Czego ja chcę? Cha, cha, cha! Niech to diabli!
— Czego pan chce, człowieku?- —. zapytał pan Ralf sucho.
— Przeklętego dyskonta — odparł z uśmiechem pan Mantalini i filuternie 
potrząsnął głową.
— Trudno dziś o pieniądze — rzekł pan Ralf.
— Pewnie, że diablo trudno, inaczej by mi ich nie brakowało — przerwał gość.
— Czasy są ciężkie i nie wiadomo właściwie, komu można ufać — ciągnął lichwiarz. 
— Nie 
chcę w tej chwili robić interesów... szczerze mówiąc, nie chcę... Ponieważ 
jednak jest pan 
moim dawnym znajomym... Ile pan ma weksli?
— Dwa — odparł Mantalini.
— Jaka suma?
— Diabelnie drobna... Siedemdziesiąt pięć.
— A terminy?
— Dwa i cztery miesiące.
— Załatwię do dla pana... uważa pan, tylko dla pana, bo wielu innym bym 
odmówił... Za... 
dwadzieścia pięć funtów — dodał pan Ralf z namysłem. 
— A niech to diabli! — zawołał klient, któremu na tak korzystną propozycję twarz 
bardzo się 
wydłużyła.
— O co chodzi? I tak pozostanie panu pięćdziesiąt — odparł pan Ralf. — Ileż 
chciałby pan 
dostać? Zobaczę jeszcze nazwiska.
— Piekielnie pan twardy, Nickleby — próbował opierać się pan Mantalini.
— Zobaczę jeszcze nazwiska — powtórzył lichwiarz sięgając niecierpliwie po 
weksle. — No, 
nie są zupełnie pewne, ale dość bezpieczne. Czy zgadza się pan na warunki i 
bierze 
pieniądze? Mnie wcale na tym nie zależy. Wolałbym, żeby się pan nie zgodził.
— Do diabła, Nickleby, czy nie możesz pan... — zaczął klient.
— Nie! — przerwał pan Ralf. — Nie mogę. Bierze pan pieniądze, i to zaraz? Nie 
zgadzam się 
na zwłokę ani na chodzenie do City i udawanie, że pertraktuje pan z kimś innym, 
kto nie 
istnieje i nigdy nie istniał. Robimy interes albo nie robimy.
W tej chwili pan Ralf odsunął jakieś papiery i niby niechcący brzęknął niedbale 
kasetką na 
pieniądze. Było to zbyt wiele dla pana Mantalini, który zdecydował się w chwili, 
gdy dźwięk 
ów dobiegł jego uszu, wobec czego gospodarz wyliczył gotówkę na stół.
Zaledwie to uczynił i nim klient schował wszystkie monety, rozległ się dźwięk 
dzwonka i 
Newman wprowadził do gabinetu nie kogo innego, tylko samą Madame Mantalini. Na 
jej 
widok pan Mantalini bardzo się zmieszał i z niezwykłą szybkością zagarnął do 
kieszeni resztę 
pieniędzy.
— Ach, ty tutaj! — powiedziała Madame kiwając głową.
— Tak, moje życie, tak duszko, jestem tutaj — odparł małżonek upuszczając na 
kolana 
zabłąkany suweren i bawiąc się nim jak kot myszką. — Jestem tutaj, radości mej 
duszy, 
jestem w miejscu, gdzie pieniążki leżą po prostu na ziemi, i zbieram właśnie 
przeklęte złoto i 
srebro.
— Wstyd mi za ciebie — powiedziała Madame Mantalini z oburzeniem
— Wstyd ci?... Za mnie, moja najmilsza? — zdumiał się małżonek — Kochanie wie 
doskonale, ze mówi diabelnie słodkie słówka, lecz zarazem i przeklęte bzdury. 
Kochanie wie, 
że nie wstyd jej za swego słodkiego chłopczyka.
Bez względu na to, jaki splot wydarzeń doprowadził do takich skutków, widać było 
jasno, że 
„słodki chłopczyk" przecenił tym razem uczucia swojej pani, gdyż Madame 
Mantalini 
odpowiedziała mu tylko pogardliwym spojrzeniem i zwracając się do pana Ralfa 
poprosiła, by 
zechciał wybaczyć najście, które, jak się wyraziła, „należy przypisać jedynie 
fatalnemu 
sprawowaniu się i karygodnym wybrykom pana Mantalini".
— Moim, o słodyczy ananasowego solni?
— Tak, twoim — odrzekła małżonka. — Nie pozwolę dłużej na coś podobnego. Nie 
zgodzę 
się, by wybryki i marnotrawstwo jakiegokolwiek mężczyzny doprowadzały mnie do 
ruiny. 
Wzywam pana Nickleby na świadka mojej decyzji, zamierzam bowiem zastosować wobec 
ciebie pewne środki.
— Bardzo panią proszę, by nie wzywała mnie na świadka czegokolwiek — rzekł pan 
Ralf. — 
Ustalcie państwo wszystko między sobą... Tak między sobą...
— Muszę jednak prosić — powiedziała Madame Mantalini — by zechciał pan wysłuchać 
moich słów, kiedy będę zawiadamiać męża o tym, co jest moim nieodwołalnym 
postanowieniem. Nieodwołalnym postanowieniem, mój panie! — powtórzyła, 
przeszywając 
małżonka gniewnym spojrzeniem.
— Czemu ona nazywa mnie „panem"?... — zawołał Mantalini. — Mnie, który kocha ją 
z tak 
szatańskim ogniem... ona, która spowiła mnie, splotem swych czarów niby czysty, 
anielski 
grzechotnik?... Cóż to za cios dla moich uczuć! Do jak piekielnego przywiedzie 
mnie ona 
stanu?
— Nie mów nic o swoich uczuciach, mój panie, jeżeli nie szanujesz moich — ucięła 
Madame 
siadając i odwracając się tyłem do męża.
— Ja nie szanuję twoich uczuć, duszko? — wykrzyknął pan Mantalini.
— Nie —odparła małżonka.
I nadal, pomimo licznych zabiegów pana Mantalini, Madame Mantalini wciąż 
powtarzała 
„nie", i to z tak oczywistym i upartym gniewem, że pan Mantalini po prostu 
zbaraniał.
— Jego wybryki, panie Nickleby — mówiła zwracając się do pana Ralfa, który z 
rękoma 
splecionymi za plecami rozsiadł się w fotelu i spoglądał na miłą parę z 
uśmiechem najwyższej 
i niepohamowanej wzgardy — jego wybryki przechodzą wszelkie granice.
— Nigdy bym tego nie przypuszczał — odrzekł sarkastycznie lichwiarz.
— A jednak, zapewniam pana, panie Nickleby, że tak jest istotnie — mówiła pani 
Mantalini. 
Takie już moje szczęście! Żyję wśród ustawicznych obaw i ustawicznych trudności. 
Ale nie 
to jest najgorsze — ciągnęła ocierając oczy. — Dzisiaj rano zabrał z mojego 
biurka pewne 
wartościowe papiery, a uczynił to nie pytając mnie o pozwolenie.
Pan Mantalini jęknął słabo i zapiął kieszeń.
— Od czasu naszych ostatnich niepowodzeń — podjęła Madame — jestem zmuszona 
płacić 
pannie Knag poważne sumy za prowadzenie przedsiębiorstwa pod jej firmą i nie 
mogę 
pozwolić sobie na tolerowanie marnotrawstwa pana Mantalini. Ponieważ nie miałam 
wątpliwości, panie Nickleby, że przyjdzie on prosto tutaj, by zamienić na 
gotowiznę papiery, 
o których wspomniałam, gdy nieraz pan nam już pomagał w interesach tego rodzaju, 
pragnę 
zaznajomić pana z decyzją, do której powzięcia zmusiło mnie zachowanie męża.
Pan Mantalini raz jeszcze jęknął za kapeluszem małżonki i wsadziwszy suwerena w 
jedno 
oko mrugnął do pana Ralfa drugim, kiedy zaś zręcznie wykonał ową sztuczkę, 
wrzucił 
monetę do kieszeni i znowu jęknął z jeszcze większą skruchą.
— Postanowiłam zatem — ciągnęła Madame Mantalini, podczas gdy twarz pana Ralfa 
zaczęła zdradzać objawy zniecierpliwienia — postanowiłam go spensjonować.
— Co postanowiłaś, kochanie? — spytał małżonek, który, jak się zdaje, nie 
zrozumiał 
ostatniego słowa.
— Wyznaczyć mu stałą pensję — podjęła Madame Mantalini spoglądając na pana Ralfa 
i 
przezornie unikając wzroku męża, którego rozliczne wdzięki mogłyby zachwiać 
stałością jej 
postanowienia. — I twierdzę, że jeżeli na swe ubranie i drobne wydatki dostanie 
sto 
dwadzieścia funtów rocznie, będzie się mógł uważać za wybrańca losu.
Pan Mantalini nader taktownie czekał, by usłyszeć proponowaną sumę, kiedy jednak 
zabrzmiała w jego uszach, rzucił na podłogę cylinder i laskę i wyciągnąwszy z 
kieszeni 
chustkę do nosa, dał wyraz rozpaczy żałosnym zawodzeniem.
— Niechże to diabli! — zawołał wreszcie i wystawiając nerwy małżonki na ciężką 
próbę 
zerwał się nagłe z krzesła i równie nagle padł na nie z powrotem, — Ach, nie! To 
szatański, 
straszny sen! To nie rzeczywistość! Me!
Uspokoiwszy się tymi słowy, zamknął oczy i spokojnie czekał chwili przebudzenia.
— Bardzo rozumne postanowienie — rzekł pan Ralf z ironicznym uśmiechem — jeżeli 
oczywiście małżonek wytrwa, w co zresztą nie śmiem wątpić.
— Niechże to diabli! — wykrzyknął Mantalini otwierając oczy na dźwięk głosu 
gospodarza. 
— To straszna rzeczywistość! Moje kochanie siedzi tu przede mną. Oto wdzięczny 
zarys jej 
postaci. Tak! Nic nie da się z nim porównać. Me ma mowy o pomyłce! Dwie hrabiny 
w ogóle 
nie miały zarysu, a zarys bogatej wdowy był bardzo lichym zarysem. Czemuż moje 
kochanie 
jest tak straszliwie piękne, że nawet teraz nie mogę się na nią gniewać?
— Sam doprowadziłeś do tego, Alfredzie — powiedziała Madame Mantalini tonem 
wymówki, lecz wymówki znacznie już łagodniejszej.
— Jestem piekielnym nędznikiem! — zawołał pan Mantalini tłukąc się w głowę. — 
Zamienię 
na półpensówki całego suwerena, napełnię nimi kieszenie i utopię się w Tamizie. 
Ale nawet 
wówczas nie będę się na nią gniewał
i miejską pocztą za dwa pensy wyślę jej kartkę, w której napiszę, gdzie znaleźć 
można 
mojego trupa. Ona będzie śliczną wdową, ja będę trupem. Kilka pięknych kobiet 
popłacze, 
ona będzie się piekielnie śmiała.
— Alfredzie, ty okrutna, okrutna istoto! — jęknęła Madame szlochając na samą 
myśl o tym 
potwornym obrazie. 
— Ona mnie nazywa okrutnym! Mnie! Mnie, który przez nią zostanie mokrym, 
ociekającym, 
diablo paskudnym trupem! — krzyknął pan Mantalini.
— Wiesz przecie, że samo słuchanie takich rzeczy po prostu łamie mi serce — 
skarżyła się 
Madame Mantalini.
— Czy mogę żyć, skoro ona mi nie ufa? — wołał małżonek. — Czy po to łamałem 
serce na 
niezliczoną ilość małych kawałeczków i wszystkie, jedne po drugich, dawałem tej 
samej 
małej, piekielnej, czarodziejskiej uwodzicielce? Czy mogę żyć, skoro ona mnie 
podejrzewa? 
Niechże to diabli! Nie mogę! Nie mogę!
— Spytaj pana Nickleby, czy wymieniona przeze mnie suma nie jest wystarczająca — 
tłumaczyła Madame.
— Nie chcę żadnej sumy — odparł niepocieszony małżonek. — Nie będzie mi potrzeba 
przeklętej pensji. Zostanę przecież trupem.
Wobec powtórzenia przez pana Mantalini jego okrutnej groźby, Madame Mantalini 
załamała 
ręce i zaczęła błagać o interwencję pana Ralfa Nickleby; po wielu zaś łzach i 
słowach oraz po 
kilkakrotnych usiłowaniach pana Mantalini, by dotrzeć do drzwi i w ten sposób 
przygotować 
się do niezwłocznego samobójstwa, z trudem namówiono wreszcie owego dżentelmena 
do 
złożenia obietnicy, iż nie zostanie trupem. Osiągnąwszy tak wielki sukces, 
Madame podjęła 
dyskusję nad sprawą pensji, co uczynił również i pan Mantalini, który skorzystał 
z okazji, by 
stwierdzić, iż z niepospolitym zadowoleniem może odżywiać się chlebem i wodą 
oraz 
chodzić odziany w łachmany, nie zdoła jednak znieść ciężaru życia, gdy przedmiot 
jego 
szczerej i bezinteresownej miłości odmówi mu zaufania. Wywołało to nowe łzy 
Madame 
Mantalini, której oczy tak niedawno zaczęły otwierać się nieco na rozmaite 
sprawki 
małżonka, lecz otworzyły się bardzo nieznacznie i łatwo było przymknąć je znowu. 
W 
rezultacie Madame Mantalini nie odstąpiła wprawdzie od sprawy pensji, lecz 
odłożyła ją do 
dalszego rozważenia, a pan Ralf widział zupełnie jasno, że Mantalini zyskał 
dalszy okres 
łatwego życia i na pewien przynajmniej czas odsunął swą klęskę i upadek.
„Nadejdą one, nadejdą niebawem — myślał lichwiarz. — Miłość szybko mija... hm... 
że też ja 
mówię o takich głupstwach... Chociaż miłość, której korzenie tkwią jedynie w 
uwielbieniu 
ozdobionej faworytami gęby, takiej, jak tego oto pawiana, winna trwać najdłużej, 
bierze 
bowiem początek w wielkim zaślepieniu, a karmi się próżnością.
Tymczasem zaś ci szaleńcy znoszą ziarno do mojego młyna, niechaj więc żyją sobie 
szczęśliwie, a im dłużej, tym lepiej".
Te miłe uwagi nasunęły się panu Nickleby, gdy przedmioty jego rozważań zaczęły 
się 
niewinnie pieścić i czulić, co, ich zdaniem, miało ujść niepostrzeżenie.
— No, mój drogi — powiedziała Madame Mantalini — pożegnajmy się, jeżeli nie masz 
nic 
więcej do powiedzenia panu Nickleby, bo na pewno zajęliśmy już zbyt wiele jego 
cennego 
czasu.
Pan Mantalini odpowiedział, najpierw dając Madame Mantalini kilka lekkich 
szczutków w 
nos, następnie zaś już ludzką mową oznajmił, że nie ma nic więcej do 
powiedzenia.
— Ale! Niechże to diabli! Mam, mam! — dodał niemal w tej samej chwili i 
zaciągnął 
gospodarza w kąt pokoju. — Coś się przecie zdarzyło pańskiemu przyjacielowi sir 
Mulberry'emu! Taka diabelnie osobliwa, niezwykła historia, jak nigdy, co?
— O czyni pan mówi? — zapytał pan Ralf.
— Nie wie pan? A niechże to diabli! — zdziwił się pan Mantalini.
— Czytałem w gazecie, że wczoraj wieczorem wypadł z kabrioletu, poważnie się 
zranił i że 
życiu jego zagraża pewne niebezpieczeństwo — odparł lichwiarz z niezmąconym 
spokojem. 
— Wypadek nie jest cudownym zdarzeniem, zwłaszcza jeśli ktoś wiedzie hulaszczy 
żywot i 
powozi po pijatyce.
— Fiu-fiu! — gwizdnąć pan Mantalini. długo i przeciągle. — To nie wie pan, jak 
tam było 
naprawdę?
— Nie, jeśli było inaczej, niż mówiłem, to nie wiem — odparł pan Ralf i 
obojętnie wzruszył 
ramionami, chcąc zapewne dać do zrozumienia, że temat ów nie interesuje go 
bliżej.
— Niechże to diabli! Zadziwiasz mnie pan! — zawołał pan Mantalini.
Pan Ralf znowu wzruszył ramionami, jak gdyby uważał, że niezbyt trudno zadziwić 
pana 
Mantalini, i spojrzał tęsknym wzrokiem na twarz Newmana Noggsa, która kilka razy 
ukazywała się za dwiema szybkami w drzwiach pokoju. Do obowiązków Newmana 
należało 
bowiem, między innymi, udawanie podczas odwiedzin osób mało ważnych, że zdawało 
mu 
się, jakoby wzywał go dzwonek, by wyprowadził już owych gości. Miało to im 
delikatnie 
przypominać, że pora zakończyć wizytę.
— Nie wie pan — ciągnął pan Mantalini chwytając gospodarza za guzik — że to 
wcale nie 
wypadek, lecz diabelna, szaleńcza, mordercza napaść pańskiego bratanka?
— Co takiego?! — wybuchnął pan Ralf śmiertelnie blednąc i zaciskając pięści.
— Do diabła, Nickleby, jesteś pan równie groźnym tygrysem jak twój bratanek — 
powiedział 
zaniepokojony tymi objawami informator.
— Prędzej! — krzyknął pan Nickleby. — Mów pan, co masz do powiedzenia. Co to za 
historia? Skąd pan ją znasz? Gadaj! — warczał. — Słyszysz pan?
— Jak Boga kocham, Nickleby — mówił pan Mantalini cofając się w kierunku żony — 
ależ z 
pana piekielnie wściekły stary szatan! Gotów pan wystraszyć moje życie, moją 
duszkę i 
doprowadzić ją do utraty jej słodkich rozkosznych zmysłów. Jak można wpadać od 
razu w tak 
płomienną, wariacką pasję, jakiej nigdy jeszcze nie widziałem? A niechże to 
diabli!
— Eee... — odparł pan Ralf zmuszając się do uśmiechu. — To tylko taki sposób 
bycia.
— Diablo niemiły sposób bycia; sposób bycia z prywatnego domu wariatów — 
powiedział 
pan Mantalini podnosząc z podłogi swoją laskę.
Pan Ralf znowu zmusił się do uśmiechu i jeszcze raz zapytał, od kogo pochodzą te 
wiadomości.
— Od Pyke'a — brzmiała odpowiedź. — Jaki to uroczy, miły, elegancki chłop! 
Diablo 
przyjemny, pierwsza klasa!
— I cóż on mówił? — spytał lichwiarz marszcząc brwi.
— Mówił, że było tak. Pański bratanek spotkał sir Mulberry'ego w kawiarni, 
napastował go 
tam jak wściekły, piekielny szaleniec, poszedł za nim do jego bryki, przysięgał, 
że pojedzie z 
nim do domu, choćby miał wsiąść na konia albo uczepić się końskiego ogona, 
rozbił mu gębę, 
która w normalnym stanie jest diabelnie urodziwą gębą, przestraszył kobyłę, 
wywrócił sir 
Mulberry'ego i siebie i...
— Zabił się! — dokończył pan Ralf i oczy mu rozbłysły. — Nie. żyje, prawda?
Gość zaprzeczył ruchem głowy.
— Eee! — powiedział pan Ralf i z niesmakiem odwrócił wzrok. — W takim razie nic 
się nie 
stało. Czekaj
pan! — dodał spoglądając znowu na pana Mantalini. — Może chociaż złamał rękę lub 
nogę, 
wybił sobie łopatkę, nadwerężył kark albo pogruchotał parę żeber? Uchronił głowę 
dla kata, 
ale zdobył jakąś bolesną i przewlekłą dolegliwość, co? Musiał pan chyba słyszeć 
przynajmniej coś takiego.
— Nie — odparł Mantalini i znowu pokręcił głową. — Jeżeli nie rozbił się na tak 
drobniutkie 
kawałeczki, że wiatr rozdmuchał je po świecie, to nie był ranny, bo poszedł 
sobie spokojnie i 
lekko, jak... jak... jak wszyscy diabli! — dokończył z braku odpowiedniego 
porównania.
— Aa... — powiedział gospodarz z lekkim wahaniem — ...a co było przyczyną 
kłótni?
— Piekielny z pana spryciarz! — odparł pan Mantalini pełnym podziwu tonem. — 
Przebiegły, cudaczny, najdoskonalszy stary lis! A niech to diabli! Udawać teraz, 
że nie wie 
pan, iż przyczyną była pańska błękitnooka bratanica, najliczniejsza, 
najpiękniejsza, 
najsłodsza... 
— Alfredzie! — przerwała Madame Mantalini.
— Ona zawsze ma rację — powiedział pan Mantalini pojednawczo — jeżeli więc mówi, 
że 
czas na nas, to czas i w tej chwili idziemy. A kiedy ona idzie po ulicy ze swym 
najmilszym 
tulipanikiem, kobiety muszą mówić z zazdrością, że ma piekielnie urodziwego 
mężusia, a 
mężczyźni muszą mówić ze złością, że on ma piekielnie urodziwą żonusię. A 
wszyscy będą 
mieli rację, tak, i nikt nie będzie się mylił, klnę się na mą duszę! A niechże 
to diabli!
Dodając wiele innych niemniej głębokich i związanych z przedmiotem rozmowy uwag, 
pan 
Mantalini przesłał całusa panu Ralfowi, podał ramię małżonce i nader uroczyście 
wyprowadził ją z pokoju.
— Tak, tak! — mruknął lichwiarz, opadając na swój' fotel. — Ten czart jest znowu 
na 
wolności i na każdym kroku krzyżuje moje plany. Po to się chyba urodził. 
Zapowiedział mi, 
że wcześniej czy później nadejdzie dzień porachunku między nami. Postaram się 
uczynić zeń 
prawdziwego proroka, gdyż dzień ów musi nadejść niebawem.
— Czy jest pan w domu? — zapytał Newmana zaglądając nagle do pokoju.
— Nie —odrzekł pan Ralf bez wahania.
Newman cofnął się, lecz po chwali znowu wetknął głowę w szparę drzwi:
— Czy stanowczo nie ma pana w domu?
— Czego ten idiota tu chce? — zawołał lichwiarz ze złością.
— Czeka niemal od chwili, gdy przyszło tamtych dwoje, mógł więc był słyszeć 
pański głos 
— odparł Newman zacierając dłonie
— Eto czeka? — spytał pan Ralf w najwyższym stopniu zirytowany zarówno 
wiadomością, 
jak i wyzywającym tonem kancelisty.
Odpowiedź była zbędna, gdyż niespodziewanie zjawiła się strona trzecia — 
osobnik, o 
którym Newman mówił. Jegomość ów skierował na pana Ralfa jedno oko (miał bowiem 
tylko 
jedno), złożył kilka bardzo zamaszystych ukłonów i usadowił się na fotelu z 
dłońmi 
złożonymi na kolanach, a nogawice jego przykrótkich czarnych spodni zostały 
podciągnięte 
tak wysoko, że wyglądały spod nich prawie całe cholewy butów ? la Wellington.
— A to niespodzianka! — powiedział pan Ralf spoglądając na gościa z uśmiechem i 
bacznie 
go obserwując. — Od razu powinienem poznać pańską twarz, panie Squeers.
— Ach! — odparł szanowny pedagog. — Poznałby ją pan łatwiej, gdyby nie było na 
niej 
wypisane wszystko, przez co ostatnio przeszedłem. Mój dobry człowieku — zwrócił 
się do 
Newmana — zdejm no ze stołka w kantorze tego chłopczyka, co tam siedzi, i 
powiedz mu, 
żeby przyszedł tutaj, dobrze? Oooo!... Chłopczyk zdjął się już sam. Mój syn, 
proszę pana, 
Wackford młodszy. Co myśli pan o nim jako o przykładzie odżywiania w Dotheboys 
Hall, 
hę? Czy nie wygląda na to, że lada chwila pęknie na nim ubranie, puszczą szwy i 
odlecą 
guziki? To jest ciało! — wołał obracając chłopcem i ku wielkiemu niezadowoleniu 
swego 
syna i dziedzica sprawdzając pulchność jego ciała przy pomocy szczypania i 
naciskania. — 
Ta sprężystość! Ta jędrność! Co pan chce, trudno to nawet chwycić w dwa palce!
Bez względu na swą znakomitą kondycję młody pan Squeers z całą pewnością nie 
posiadał aż 
tak nadzwyczajnej jędrności ciała, kiedy bowiem ojciec ilustrując swą końcową 
uwagę 
zacisnął dwa palce, chłopiec wrzasnął przeraźliwie i zaczął pocierać bolące 
miejsce, w 
najbardziej naturalny sposób.
— No — powiedział zbity nieco z tropu Squeers — teraz uchwyciłem go jakoś! Ale 
to tylko 
dlatego, że wcześnie jedliśmy dzisiaj śniadanie, a biedak nie dostał jeszcze 
obiadu. Po kolacji 
jednak nie zdoła pan przyciąć we drzwiach ani kawałeczka jego skóry. Proszę 
tylko spojrzeć 
na te łzy! —ciągnął z triumfującą miną, gdy młody Wackford ocierał oczy rękawem 
kubraka. 
— Czysta oliwa, co?
— Doprawdy, synek wygląda znakomicie — przyznał pan Ralf, który dla jakichś 
własnych 
celów pragnął widocznie zjednać pedagoga. — A jakże się miewa pani Squeers i jak 
pańskie 
zdrowie?
— Pani Squeers, proszę pana — odparł właściciel Dotheboys Hall — jest tym, czym 
była 
zawsze; matką dla chłopców, a dla wszystkich, którzy ją znają, 
błogosławieństwem, pociechą 
i radością. Jeden z naszych uczniów napchał się flakami, jak to oni zawsze 
robią, i 
zachorował, a potem zrobił mu się w zeszłym tygodniu wrzód. Trzeba było widzieć, 
jak 
operowała go zwyczajnym scyzorykiem! Wielki Boże! — westchnął i pokiwał głową.— 
Jakimż odpowiedzialnym członkiem społeczeństwa jest ta kobieta!
Pan Squeers pozwolił sobie na trwające pół minuty pełne zadumy spojrzenie, jak 
gdyby 
wzmianka o doskonałościach małżonki powiodła jego myśli wprost do spokojnej 
wioski 
Dotheboys pod Greta Bridge w Yorkshire, a następnie zerknął na pana Ralfa i 
zdawał się 
oczekiwać, że teraz on z kolei coś powie.
— Czy zupełnie przyszedł pan już do siebie po napaści tego łotra? — spytał 
gospodarz.
— Dopiero co wyzdrowiałem. Teraz czują się już lepiej — odrzekł Squeers. — Byłem 
jednym straszliwym sińcem stąd dotąd, proszę pana — dodał dotykając najprzód 
swych 
włosów, a potem nosów obuwia. — Ocet i gruby papier, ocet i gruby papier, od 
rana do nocy. 
Sądzę, że od początku do końca kuracji zużyto dla mnie jakie pół ryzy grubego 
papieru. 
Kiedy jak Łazarz leżałem w kuchni, owinięty na wszystkie strony, pomyślałby pan, 
że jestem 
paczką bolesnych jęków zawiniętą w gruby papier. Czy głośno jęczałem, 
Wackfordzie, czy 
też jęczałem cicho? — zwrócił się z pytaniem do syna.
— Głośno — odpowiedział Wackford.
— Czy chłopcy byli zmartwieni, że widzą mnie w tak opłakanym stanie, 
Wackfordzie, czy też 
byli zadowoleni? — dopytywał dalej z przejęciem.
— Zado...
— Co takiego?! — przerwał ojciec odwracając się gwałtownie.
— Zmartwieni — odpowiedział synalek.
— Aha! — rzekł Squeers, wprawnie targając go za ucho. — No to wyjmij ręce z 
kieszeni, nie 
jąkaj się, kiedy cię o coś pytają i w ogóle nie hałasuj, smarkaczu, w gabinecie 
tego 
dżentelmena, bo ucieknę od rodziny i nigdy już nie wrócę. A co się wówczas 
stanie z tymi 
wszystkimi kochanymi, nieszczęśliwymi chłopcami, którzy samopas pójdą w świat 
bez swego 
najlepszego przyjaciela i przewodnika!
— Czy był pan zmuszony korzystać z pomocy lekarskiej?— zapytał pan Ralf.
— Pewnie, że tak! — odparł Squeers. — I lekarz wystawił niezgorszy rachunek. 
Zapłaciłem, 
mimo wszystko.
Pan Ralf podniósł brwi w sposób, który, zależnie od życzenia rozmówcy, mógł 
wyrażać 
dobrze współczucie, jak zdziwienie.
— Tak! Zapłaciłem do ostatniej ćwiartki pensa — podjął pan Squeers, zbyt dobrze 
widać 
znający człowieka, z którym miał do czynienia, by przypuszczać, że gmatwając 
sprawą skłoni 
go do udziału w swych wydatkach. — Ale i tak pieniądze nie wyszły z mojej 
kieszeni.
— Doprawdy? — zdziwił się lichwiarz.
— Ani pół pensa — odparł Squeers. — Prawdę mówiąc liczymy naszym chłopcom tylko 
jedną dodatkową opłatę, a mianowicie, w razie potrzeby, za doktora. Ale wzywamy 
go tylko 
wtedy, kiedy jesteśmy pewni płatników. Rozumie pan?
— Rozumiem — odpowiedział pan Ralf.
— Doskonale! — ciągnął Squeers. — Kiedy więc spadł na nas ten rachunek, 
wybraliśmy 
synów wypłacalnych drobnych kupców, pięciu chłopców, którzy nigdy nie chorowali 
na 
szkarlatynę i jednego z nich wsadziliśmy do chałupy, gdzie była ta choroba. 
Chłopiec zaraził 
się oczywiście, a potem pozostałych czterech położyliśmy z nim w jednym łóżku. 
Wszyscy 
pochorowali się również, przyszedł więc lekarz i za jednym zamachem udzielił im 
pomocy, a 
my podzieliliśmy całą należność za mnie, dodaliśmy ją do ich drobnych rachunków 
i rodzice 
wszystko zapłacili. Cha, cha, cha!
— To niezły pomysł — powiedział pan Ralf spoglądając spod oka na pedagoga.
— No pewnie! — odrzekł Squeers. — Zawsze tak postępujemy. Co pan chce, kiedy 
pani 
Squeers rodziła tego oto Wackforda, zaraziliśmy kokluszem pół tuzina uczniów i 
rozdzieliliśmy między nich wszystkie jej wydatki z miesięcznym wynagrodzeniem 
pielęgniarki włącznie! Cha, cha, cha!
Pan Ralf nie śmiał się nigdy, lecz przy tej sposobności zdobył się na coś 
najbardziej 
zbliżonego do uśmiechu i pozwoliwszy pedagogowi nacieszyć się do syta 
wspomnieniem tej 
dowcipnej sztuczki, zapytał, co go sprowadza do Londynu.
— Niemiła sprawa sądowa — odrzekł Squeers skrobiąc się w głowę — związana z 
zarzutem, 
który nazywają ciężkim zaniedbaniem opieki nad wychowankiem. Ale nic mi chyba 
nie 
zrobią. Chłopiec ów miał najlepsze pastwisko, jakie znajduje się w naszym 
sąsiedztwie.
Pan Ralf spojrzał, jak gdyby niezupełnie pojął sens ostatniego zdania.
— Miał najlepsze pastwisko — powtórzył Squeers głośniej, sądząc zapewne, że 
gospodarz 
musi być głuchawy, jeżeli tego nie rozumie. — Gdy jakiś chłopiec słabnie albo 
zaczyna 
niedomagać i nie kwapi się do zwykłego jadła, stosujemy zmianę diety. Codziennie 
wypędzamy go na mniej więcej godzinę na zasadzone rzepą pole sąsiada (a czasami, 
w 
poważniejszych wypadkach, na pole rzepy i zagon marchwi na zmianę) i pozwalamy 
mu jeść, 
ile tylko zechce. W całym hrabstwie nie ma lepszego gruntu jak ten, na który 
chodził ów 
przewrotny chłopak, a mimo to wciąż przeziębiał się albo dostawał niestrawności 
i Bóg wie 
czego. A teraz jego rodzina mnie wytacza sprawę, mnie! I któż by przypuszczał — 
dodał 
szurając niecierpliwie fotelem z miną człowieka pokrzywdzonego — że ludzka 
niewdzięczność może posunąć się aż tak daleko.
— Przykra historia, doprawdy przykra — wtrącił pan Ralf.
— To szczera prawda — podjął pedagog. — Nie chodzi chyba po ziemi człowiek, 
który by 
kochał młodzież tak, jak ja... W Dotheboys Hall mamy teraz młodzieży za całe 
osiemset 
funtów rocznie. Gdybym zaś mógł zdobyć więcej chłopców, przyjąłbym ich chętnie 
nawet za 
szesnaście setek i każde dwadzieścia funtów kochałbym tak bardzo, że niczego na 
świecie nie 
można by z tym porównać.
— Czy zatrzymał się pan w swej dawnej gospodzie? — zapytał pan Ralf. 
— Tak, stoimy Pod Głową Saracena — odparł Squeers — a że niewiele brak już do 
końca 
półrocza, zostaniemy tam, dopóki nie zbierzemy należności i, jak się spodziewam, 
garstki 
nowych chłopców. Umyślnie przywiozłem małego Wackforda, żeby pokazywać go 
rodzicom 
i opiekunom. Tym razem zamieszczę jego podobiznę w ogłoszeniach. Spójrzcie na 
tego 
chłopca! To nasz wychowanek, a zarazem okaz doskonałego odżywiania!
— Chciałbym zamienić z panem parę słów — rzekł pan Ralf, który od jakiegoś czasu 
zajęty 
własnymi myślami przestał słuchać i odpowiadać.
— Tyle słów, ile tylko pan zechce, proszę pana — odparł Squeers. — Wackford, idź 
sobie i 
pobaw się w kantorze od podwórka, ale nie kręć się zanadto, bo schudniesz, a 
tego nam wcale 
nie trzeba. Ma pan pewnie przy sobie taki drobiazg jak dwa pensy, panie 
Nickleby, co? — 
dodał pobrzękując w kieszeni pęczkiem kluczy i mamrocząc coś, że to samo srebro.
— Sądzę... że... mam... — odrzekł lichwiarz bardzo powoli i po długich 
poszukiwaniach w 
jakiejś starej szufladzie dobył stamtąd jednego pensa, jedną półpensówkę i dwie 
ćwierćpensówki.
— Bardzo dziękuję — powiedział pedagog wręczając synowi monety. — Masz. Idź i 
kup 
sobie za to kawałek tortu. Służący pana Nickleby pokaże ci, gdzie go dostaniesz. 
Pamiętaj 
tylko, żebyś kupił pulchny. Od ciast — dodał zamykając drzwi za małym. 
Wackfordem — 
cera jego nabiera pięknego połysku, co w oczach rodziców i opiekunów uchodzi za 
oznakę 
zdrowia.
Pan Squeers uzupełnił to wyjaśnienie . wymownym spojrzeniem znawcy, a potem 
zaczął 
przesuwać swój fotel, ustawił go tuż obok pana Ralfa i usiadł.
— Uważaj pan — rozpoczął pan Ralf i pochylił się do przodu.
Squeers skinął głową.
— Nie należy chyba podejrzewać — podjął gospodarz — że jest pan głupcem, który 
wybaczy 
lub łatwo puści w niepamięć napaść na siebie albo związane z nią koszty?
— Nie, do diabła! — rzucił Squeers szorstko.
— Albo też pominie sposobność odpłaty z nawiązką, jeśli sposobność taka się 
nadarzy? — 
ciągnął pan Ralf.
— Niech no mi pan pokaże taką sposobność, a zobaczymy — odparł pedagog.
— I w tym celu przyszedł pan do mnie, prawda? — zapytał pan Ralf podnosząc wzrok 
ku 
twarzy swego gościa.
— N-n-iee... Nie myślałem o tym — odpowiedział tamten. — Sądziłem tylko, że 
gdyby pan 
mógł udzielić mi, prócz tej śmiesznej sumki, którą dostałem, jakiegoś innego 
zadośćuczynienia, to...
— Ach! — przerwał pan Ralf. — Może pan nie mówić nic więcej.
Po dłuższej przerwie, w czasie której wydawał się zajęty własnymi myślami, 
gospodarz 
odezwał się znowu.
— Co to za chłopak, ten, którego on zabrał? Squeers wymienił imię zbiega.
— Mały czy duży, zdrowy czy chorowity, uległy czy krnąbrny? Mów pan, człowieku! 
— 
dopytywał pan Rałf.
— Cóż... Nie jest on bardzo mały... — odpowiedział gość — ...to znaczy, rozumie 
pan... nie 
jest mały jak na chłopca...
— To znaczy, przypuszczam, że w ogóle nie jest już chłopcem, co? — przerwał pan 
Ralf.
— No... — odparł żywo Squeers, jak gdyby domysł ten przyniósł mu ulgę. — Może 
mieć 
jakieś dwadzieścia lat, ale nikt by mu tyle nie dał, bo brak mu trochę tutaj — 
Squeers dotknął 
swego czoła. — Widzi pan, jeśli stukać gdzieś zbyt często, to wreszcie nie 
zastanie się nikogo 
w domu.
— A pan, jak się spodziewam, stukał bardzo często! — mruknął pan Ralf.
— Z całą pewnością — przyznał pedagog z uśmiechem.
— Kiedy pisał pan do mnie, żeby potwierdzić odbiór tego co pan nazywa śmieszną 
sumką — 
mówił pan Ralf — wspomniał pan, iż krewni dawno już przestali interesować się 
tym 
chłopcem i że brak panu wszelkiego śladu i najmniejszej wskazówki, by ustalić, 
kim on jest. 
Czy to prawda?
— Tak jest, niestety — odpowiedział Squeers, który stawał się coraz 
swobodniejszy i bardziej 
poufały, w miarę jak pan Ralf dopytywał z mniejszą rezerwą. — Czternaście lat 
temu, 
zgodnie z zapiskami w mojej księdze, jakiś nieznajomy mężczyzna przyprowadził go 
pewnej 
jesiennej nocy i zostawił u mnie płacąc pięć funtów i pięć szylingów z góry za 
pierwszy 
kwartał. Mógł on mieć wówczas pięć albo sześć lat.
— I cóż pan więcej o nim wie?
— Bardzo mi przykro, ale diablo mało — odparł Squeers. — Opłaty za niego 
wpływały przez 
sześć czy osiem lat, a później się urwały. Chłopiec podał jakiś adres w 
Londynie, ale 
oczywiście, jak przyszło co do czego, nikt tam o nim nic nie wiedział. A więc 
trzymałem 
malca z... z...
— Może z litości? — podpowiedział gospodarz sucho.
— Pewnie, że z litości — odparł pedagog pocierając dłońmi kolana. — A kiedy 
smarkacz 
zaczynał się już na coś przydawać, zjawił się ten młody łajdak Nickleby i 
uprowadził go z 
domu! Najprzykrzejsza i najbardziej drażliwa strona całej sprawy — ciągnął 
zniżając głos i 
przysuwając swój fotel jeszcze bliżej pana Raiła — to fakt, że ostatnio ktoś 
dopytywał o 
niego... nie bezpośrednio u mnie, lecz tak... okólną drogą... u sąsiadów w 
naszej wiosce. 
Mógłbym więc- zapewne odzyskać wszystkie poniesiona koszty, a może nawet (kto 
wie, takie 
rzeczy zdarzają się w naszym zawodzie) dostać jeszcze coś więcej za umieszczenie 
tego 
chłopaka u jakiegoś farmera albo za wyprawienie go na morze, żeby nigdy nie 
wrócił i nie 
kompromitował rodziców, bo przypuszczam, że jest naturalnym dzieckiem, podobnie 
jak 
wielu naszych uczniów.... Mógłbym... niechże to diabli, gdyby ten łotr młody 
Nickleby nie 
porwał go w biały dzień i nie dopuścił się czegoś w rodzaju napadu rabunkowego 
na moją 
kieszeń...
— Niebawem obaj wyrównamy z nim rachunki — powiedział lichwiarz kładąc rękę na 
ramieniu pedagoga z Yorkshire. 
— Wyrównamy! — powtórzył jak echo Squeers. — Chętnie nawet dołożyłbym mu coś 
niecoś, niechby sobie zarobił! Chciałbym tylko, żeby pani Squeers dostała go w 
swoje rączki. 
Niech ją Pan Bóg kocha! Zatłukłaby go, panie Nickleby, zatłukła prędzej, niżby 
zdążyła zjeść 
obiad!
— Pomówimy o tym jeszcze — rzekł pan Ralf. — Muszę mieć czas na przemyślenie 
całej 
sprawy. Zranić jego urojone uczucia... Gdyby można uderzyć go za pośrednictwem 
tego 
chłopca...
— Uderzaj pan, jak ci się podoba — przerwał Squeers — byle mocno; to wystarczy! 
A teraz 
powiem panu do widzenia. Hej! Ściągnij no z wieszaka kapelusz tego chłopczyka, a 
chłopczyka ze stołka! Słyszysz, mój człowieku!
Pan Squeers gromkim głosem wydał te polecenia Newmanowi, po czym bez zwłoki udał 
się 
do małego kantorku w głębi korytarza, gdzie z iście rodzicielską troską osadził 
kapelusz na 
głowie swego dziecięcia, podczas gdy kancelista z piórem za uchem, sztywny i 
nieruchomy 
siedział na swym stołku i obojętnym spojrzeniem mierzył na przemian to ojca, to 
syna.
— Ładny chłopak, co? — powiedział Squeers i pochylając głowę trochę na bok, 
cofnął się ku 
pulpitowi, by lepiej móc podziwiać kształty młodego Wackforda.
— Bardzo — zgodził się Newman.
— Dobrze upasiony, prawda? — ciągnął Squeers. — Ma na sobie tłuszczu za 
dwudziestu 
chłopców, co?
— Aha! — odrzekł Newman i zwróciwszy się gwałtownie, spojrzał w twarz Squeersa. 
— 
Ma... ma tłuszcz dwudziestu innych. Zabrał im cały tłuszcz. Niech Bóg ma w swej 
opiece 
tych innych. Cha, cha, cha! Mój Boże!
Rzuciwszy te oderwane zdania Newman pochylił się nad pulpitem i zaczął pisać z 
niezwykłą 
szybkością.
— Hę?... Co on plecie? — zawołał czerwieniąc się Squeers. — Może jest pijany?
Newman nie udzielił odpowiedzi.
— A może to wariat? — dodał Squeers.
Ale Newman w dalszym ciągu niczym nie okazywał, że zdaje sobie sprawę z 
czyjejkolwiek 
— oprócz własnej — obecności. Wobec tego pan Squeers rozstrzygnął swe 
wątpliwości 
mówiąc, że człowiek ten jest zarówno pijakiem, jak i wariatem, i z tymi 
pożegnalnymi słowy 
wyprowadził swego obiecującego synalka.
W miarę jak pan Ralf zaczynał zdawać sobie sprawę z mglistej, lecz nieodpartej 
słabości do 
Kate, rosła jego odraza do Nicholasa. Być może, chcąc okupić swe względy dla 
jednej osoby, 
uważał za stosowne nienawidzić drugą jeszcze serdeczniej niż dotychczas; w 
każdym razie 
taki właśnie był stan jego uczuć. A teraz został wzgardzony i odtrącony! Malują 
go przed nią 
w najczarniejszych i najohydniejszych barwach, uczą nienawiści i pogardy, uczą, 
że dotyk 
jego niesie zarazę, a towarzystwo hańbi! Świadomość ta i pewność, że sprężyną 
wszystkiego 
jest młody, ubogi krewny, który rzucił mu wyzwanie przy pierwszym zetknięciu i 
od tej 
chwili jawnie go lekceważy i stawia mu czoło — świadomość ta i pewność 
roznieciły tak 
gwałtownie płomień jego beznamiętnej, choć uporczywej niechęci, że gdyby widział 
krótką i 
pewną ku temu drogę, zaryzykowałby niemal wszystko, by swą nienawiść zaspokoić.
Ale na szczęście dla Nicholasa stryj jego drogi takiej nie widział. Myśl ta 
męczyła go tak 
bardzo, że knując przez cały dzień rozliczne intrygi pracował jednocześnie 
jakimś zakątkiem 
mózgu nad tą jedną niepokojącą kwestią. Gdy zapadł wreszcie wieczór, pan Ralf 
wciąż 
myślał o tym samym i nadal snuł bezowocne rozważania.
— Kiedy mój brat był w jego wieku — mówił do siebie — przeprowadzano pierwsze 
porównania między nami: zawsze na moją niekorzyść. On był szczery, szlachetny, 
szarmancki, wesoły. Ja byłem przebiegłym kutwą o zimnej, zakrzepłej krwi, 
pozbawionym 
wszelkich namiętności, prócz żądzy oszczędzania, oraz wszelkich uczuć, prócz 
pragnienia 
zysku. Przypomniałem to sobie, kiedy pierwszy raz zobaczyłem tego smarkacza, ale 
dzisiaj 
obraz ten stoi mi przed oczyma znacznie żywiej. 
Pan Ralf był właśnie zajęty darciem na drobne kawałki listu Nicholasa i mówiąc 
te słowa 
rozsiewał wokół siebie deszcz strzępków papieru.
— Takie wspomnienia, kiedy im się poddam — ciągnął z gorzkim uśmiechem — 
napastują 
mnie tłumnie, ze wszystkich stron. Część mieszkańców tego świata udaje pogardę 
dla potęgi 
pieniądza, muszę więc dołożyć starań, żeby przekonać ich, czym pieniądz jest 
naprawdę.
W takim to miłym nastroju pan Ralf Nickleby poszedł spać.
ROZDZIAŁ XXXV
W KTÓRYM SMIKE ZOSTAJE PRZEDSTAWIONY PANI NICKLEBY I KATE, A 
NICHOLAS ZAWIERA RÓWNIEŻ NOWE ZNAJOMOŚCI I DLA CAŁEJ RODZINY 
ZACZYNAJĄ ŚWITAĆ LEPSZE DNI 
Umieściwszy matkę i siostrę w domu poczciwej miniaturzystki Nicholas upewnił się 
najpierw, że życiu sir Mulberry'ego nie zagraża niebezpieczeństwo, potem zaś 
przypomniał 
sobie o biednym Smike'u, który zjadł śniadanie z Newmanem Noggsem i wielce 
strapiony 
siedział sam w mieszkaniu zacnego przyjaciela, z niepokojem czekając dalszych 
wieści o 
swym opiekunie.
„Gdziekolwiek los nas rzuci i jakąkolwiek zgotuje nam przyszłość, Smike wejdzie 
przecież 
do naszego małego rodzinnego grona, muszę więc zaprezentować go jak należy — 
myślał 
Nicholas. — Będą dla niego dobre, a jeżeli biedak nie zdoła sam uzyskać takiej 
ich sympatii, 
jakiej pragnąłbym dla niego, okażą mu ją niezawodnie przez - wzgląd dla mnie."
Nicholas myślał „one", lecz wątpliwości jego ograniczały się do jednej tylko 
osoby. Ufał 
Kate, znał jednak dziwactwa swej matki i nie był pewien, czy Smike znajdzie 
łaskę w oczach 
pani Nickleby.
„Mimo wszystko — rozmyślał dalej, wyruszając w tak szlachetnych zamierzeniach — 
matka 
musi go polubić, kiedy przekona się, jaka to poczciwa dusza, ponieważ zaś 
przekona się o 
tym szybko, nowicjat Smike'a nie będzie trwał długo."
— Niepokoiłem się — powiedział Smike uszczęśliwiony powrotem przyjaciela — że 
wpadł 
pan znowu w jakieś tarapaty. Czas tak mi się dłużył! Myślałem, że pan gdzieś 
zginął.
— Zginąłem! — powtórzył Nicholas wesoło. — Zapewniam cię, że nie pozbędziesz się 
mnie 
tak łatwo. Tysiące razy wypłynę jeszcze na wierzch, a im silniejszy cios 
zepchnie mnie na 
dno, tym szybciej się wynurzę. Ale idziemy! Przyszedłem tutaj po to, żeby zabrać 
cię do 
domu.
— Do... domu... — wyjąkał Smike cofając się trwożliwie.
— Tak — odparł Nicholas biorąc go za rękę. — A czemuż by nie?
— Marzyłem o tym kiedyś... dniem i nocą... dniem i nocą, przez wiele lat — 
powiedział 
Smike. — Tęskniłem do domu, usychałem z bólu... Ale teraz...
— Co teraz? — zapytał Nicholas spoglądając życzliwie w twarz chłopca. — Co 
teraz, stary 
druhu?
— Dla żadnego domu na ziemi nie potrafiłbym rozstać się z panem... — odparł 
biedak 
ściskając jego dłoń. — Dla żadnego... z wyjątkiem jednego... tak... z wyjątkiem 
jednego... Nie 
będę żył długo... Ale jeżeli pańskie ręce złożą mnie do grobu, a umierając zdążę 
pomyśleć, że 
pan przyjdzie od czasu do czasu i ze swym dobrym uśmiechem spojrzy na ten grób, 
że stanie 
pan nad nim w piękny letni dzień, kiedy wszystko naokoło będzie żywe... nie 
martwe jak ja... 
to do tego domu odejdę chyba bez jednej łzy.
— Biedny chłopcze, czemu mówisz o takich rzeczach, jeżeli przy mnie jesteś 
szczęśliwy? — 
rzekł Nicholas.
— Bo wtedy ja się zmienię, a nie ludzie, którzy mnie otaczają. Jeśli oni o mnie 
zapomną, nie 
będę o tym wiedział — odparł Smike. — Na cmentarzu wszyscy jesteśmy jednacy, 
lecz tutaj 
jestem inny od wszystkich. Jestem marnym stworzeniem, ale to rozumiem. 
— Jesteś niemądrym stworzeniem! — zawołał Nicholas wesoło. — Jeżeli to chciałeś 
powiedzieć, przyznaję ci zupełną słuszność. Cóż to za ponura mina, i to teraz, 
kiedy idziemy 
do dam, do mojej ślicznej siostry, o którą tak często dopytywałeś! Czy to wasze 
maniery z 
Yorkshire? Ładne rzeczy! Ładne rzeczy!
Chłopiec rozpogodził się i uśmiechnął.
— Kiedy wspominałem o domu — ciągnął Nicholas — myślałem o moim, który 
oczywiście 
jest i twoim. Gdyby to słowo miało określać jakieś cztery ściany i dach, Bóg mi 
świadkiem, 
byłbym w poważnym kłopocie, chcąc ci powiedzieć, gdzie to jest; nie o to mi 
jednak chodzi. 
Mówiąc o domu, mam na myśli miejsce, gdzie, w braku lepszego, przebywają ci, 
których 
kocham, a gdyby miejsce to miało być cygańskim namiotem albo po prostu stodołą, 
nazwałbym je również tym pięknym imieniem. A teraz śpieszmy do mojego obecnego 
domu, 
który, bez względu na twe niepokojące przewidywania, nie oszołomi cię na pewno 
ani 
rozmiarami, ani przepychem.
Mówiąc te i wiele podobnych słów, młody człowiek ujął znowu ramię towarzysza i 
poprowadził go do siedziby panny La Creevy, pokazując chłopcu po drodze różne 
rzeczy, 
żeby go rozerwać, i zaciekawić.
— Kate — powiedział Nicholas wchodząc do pokoju, gdzie siedziała samotnie jego 
siostra — 
oto mój serdeczny przyjaciel i wierny towarzysz podróży, na którego przyjęcie 
już cię 
przygotowałem.
Biedny Smike . był zrazu onieśmielony, skrępowany i dość wystraszony, ale gdy 
Kate 
zbliżyła się doń z serdecznym uśmiechem i słodkim głosem mówiła, jak bardzo 
pragnęła go 
poznać dowiedziawszy się wszystkiego od brata i jak wielką winna mu wdzięczność 
za 
pociechę, którą niósł Nicholasowi podczas ich wspólnych, bardzo ciężkich przejść 
— biedak 
miał poważne wątpliwości, czy się nie rozpłakać, wobec czego zmieszał się 
jeszcze bardziej. 
Zdołał jednak powiedzieć przerywanym głosem, iż Nicholas jest jego jedynym 
przyjacielem i 
że chętnie oddałby życie, gdyby mógł przyjść mu w ten sposób z pomocą. Kate zaś, 
mimo 
całej swej dobroci i życzliwości, zdawała się zupełnie nie dostrzegać rozterki i 
zakłopotania 
chłopca, który dzięki temu przyszedł wnet do siebie i po pewnym czasie, czuł się 
już jak we 
własnym domu.
Potem nadeszła panna La Creevy, której Smike został również przedstawiony. Panna 
La 
Creevy była także bardzo uprzejma i niezwykle wymowna, nie zwracała się jednak 
wprost do 
chłopca, gdyż to mogłoby go w pierwszej chwili onieśmielić, lecz do Nicholasa i 
jego siostry. 
Ale po pewnym czasie zaczęła odzywać się bezpośrednio do nowego znajomego. 
Pytała go, 
czy umie ocenić podobieństwo i czy wiszący w rogu portret uważa za podobny do 
niej; czy 
nie wydaje mu się, że portret ów wyglądałby lepiej, gdyby malując go odmłodziła 
się o jakieś 
dziesięć lat; czy Smike nie sądzi, że młode damy w ogóle wyglądają ładniej od 
starszych, i to 
nie tylko na obrazach, lecz również poza ich ramami. Panna La Creevy sypała 
niezliczonymi 
dowcipami i żartami z taką pogodą i wesołością, że Smike uznał ją w głębi duszy 
za 
najprzyjemniejszą damę, jaką widział w życiu — przyjemniejszą nawet od pani 
Grudden z 
teatru pana Wincentego Crummlesa. choć pani Grudden była niezwykle miłą damą i 
mówiła 
chyba jeszcze więcej, na pewno zaś znacznie głośniej niż panna La Creevy.
Wreszcie drzwi otworzyły się po raz wtóry i do pokoju wkroczyła dama w -żałobie. 
Nicholas 
powitał ją serdecznie nazywając matką i powiódł do fotela, z którego Smike 
zerwał się, gdy 
owa dama weszła.
— Masz dobre serce, droga mamo, i zawsze pragniesz nieść pomoc tym, którzy 
cierpią — 
powiedział Nicholas. — Nie wątpię więc, że będziesz mu życzliwą.
— Z całą pewnością, mój kochany Nicholasie — odparła pani Nickleby, surowo 
spoglądając 
na nowego znajomego i odpowiadając na jego ukłon nieco uroczyściej, niż wymagała 
tego 
powaga chwili. — Każdy twój przyjaciel ma oczywiście pełne prawo do moich 
względów, 
jak zresztą, prawdę mówiąc, być powinno i w samej rzeczy być musi, a ponadto 
istotnie to 
duża przyjemność dla mnie, kiedy przedstawiasz mi kogoś, kto tobie jest bliski. 
Co do tego 
nie może być żadnej wątpliwości, żadnej, nawet najmniejszej na świecie. Zarazem 
jednak 
muszę powiedzieć, mój kochany Nicholasie, to samo, co mówiłam zawsze twojemu 
biednemu, drogiemu papie, kiedy zapraszał jakichś panów na obiad, a w domu nic 
nie było, 
muszę więc powiedzieć, że gdyby twój gość przyszedł do nas przedwczoraj... 
Nie!... Nie 
myślałam o przedwczorajszym dniu... Teraz należy być może powiedzieć, że gdyby 
przyszedł 
rok temu, moglibyśmy zapewne przyjąć go wystawniej.
Po tym wstępie pani Nickleby zwróciła się do córki i zapytała donośnym szeptem, 
czy ten 
dżentelmen ma nocować.
Kate zbliżyła się z wdziękiem i tchnęła kilka słów w ucho matki, nie okazując 
śladu 
rozdrażnienia czy zniecierpliwienia.
— Ach, Kate, moja kochana — powiedziała pani Nickleby odsuwając się od córki. — 
Zabawna jesteś, kochanie! Rozumiem takie rzeczy i bez twoich wyjaśnień. To samo 
zresztą 
mówiłam Nicholasowi i naprawdę jest mi bardzo miło. Nie powiedziałeś mi jeszcze, 
mój 
kochany Nicholasie — dodała pani Nickleby odwracając się z nieco mniej 
powściągliwą miną 
— jak nazywa się twój przyjaciel?
— Nazywa się, mamo, Smike— odparł Nicholas. Skutek tej wiadomości był wręcz 
nieoczekiwany, kiedy bowiem nazwisko Smike'a zostało wymówione, pani Nickleby 
padła na 
fotel i wybuchnęła niepohamowanym płaczem.
— Co się stało? — zawołał syn rzucając się, żeby ją podtrzymać.
— To takie podobne do Pyke — szlochała pani Nickleby — takie okropnie podobne do 
Pyke! 
Ach! Nie odzywaj się, nie odzywaj się do mnie! Zaraz będzie mi lepiej.
Po rozmaitych objawach powolnego duszenia się we wszystkich jego fazach, pani 
Nickleby 
wypiła z pełnej szklanki nie więcej niż łyk wody, resztę zaś rozlała, a potem 
zrobiło jej się 
lepiej i szepnęła z bladym uśmiechem, że doprawdy jest bardzo niemądra i wie o 
tym 
doskonale.
— To u nas dziedziczna słabość — mówiła — nie można więc ganić mnie z tego 
powodu. 
Twoja babcia, Kate, była zupełnie taka sama, zupełnie! Najlżejsze wzruszenie, 
najmniejsza 
niespodzianka, od razu mdlała. Bardzo często opowiadała... tak... słyszałam to 
bardzo 
często... że kiedy była młodą panną i nim jeszcze wyszła za mąż, pewnego dnia 
wpadła na 
rogu Oxford Street na swego własnego fryzjera, który, jak się zdaje, uciekał 
przed 
niedźwiedziem; sama nagłość tego spotkania wywołała natychmiastowe omdlenie. 
Ale... 
poczekajcie chwilkę... — dodała pani Nickleby i urwała, żeby się zastanowić. — 
Chciałabym 
to sobie przypomnieć, żeby nic nie poplątać... Czy to był jej fryzjer, który 
uciekał przed 
niedźwiedziem, czy też niedźwiedź, który uciekał przed fryzjerem?... Słowo daję, 
nie mogę 
sobie w tej chwili przypomnieć, ale wiem, że ów fryzjer był bardzo przystojnym 
mężczyzną i 
zachowywał się niczym prawdziwy dżentelmen, a więc nie ma to żadnego wpływu na 
sens tej 
przygody.
Pani Nickleby, która niepostrzeżenie dała się porwać nurtowi wspomnień, wpadała 
w coraz 
lepszy humor i co chwila zmieniając temat plątała się w rozmaitych opowieściach, 
nie mniej 
interesujących ze względu na ścisły związek z poruszaną w danej chwili sprawą.
— Pan Smike pochodzi z Yorkshire, mój kochany Nicholasie? — spytała pani 
Nickleby, 
która po kolacji milczała przez pewien czas.
— Oczywiście, mamo — odparł Nicholas. — Widzę, iż nie zapomniałaś jego smutnej 
historii.
— Ach, mój Boże, nie zapomniałam — zawołała zacna dama. — To. doprawdy smutna 
historia... Panie Smike — zwróciła się do gościa — czy nie zdarzyło się panu 
kiedy gościć u 
Grimble'ów, w Grimble Hall, w okolicy North Riding? Sir Tomasz Grimble to bardzo 
wyniosły pan; miał sześć prześlicznych dorosłych córek i najpiękniejszy park w 
całym 
hrabstwie.
— Ależ, droga mamo! — zaoponował Nicholas. — Czy uważasz, że nieszczęsne 
popychadło 
ze szkoły w Yorkshire mogło otrzymywać wiele zaproszeń od okolicznej 
arystokracji i 
szlachty?
— Doprawdy, mój kochany, nie pojmuję, czemu miałoby to być czymś nadzwyczajnym — 
powiedziała matka. — Wiem przecież, że kiedy ja przebywałam na pensji, 
przynajmniej dwa 
razy w każdym półroczu jeździłam do Hawkińsów z Taunton Yale, a Hawkinsowie są 
znacznie bogatsi niż Grimble'owie i skoligaceni z nimi przez jakieś tam 
małżeństwo. Widzisz 
więc, że w gruncie rzeczy nie byłoby to aż tak bardzo osobliwe.
W tak druzgocący sposób wykazawszy Nicholasowi nielogiczność jego rozumowania, 
pani 
Nickleby zaczęła nagle zapominać prawdziwego nazwiska gościa i zdradzała 
nieodpartą 
skłonność do tytułowania go panem Slemmons, co przypisywała niezwykłemu 
podobieństwu 
tych nazwisk, które nie tylko zaczynają się na „s", lecz również oba mają w 
środku „m"; Choć 
jednak nazwisko Smike'a budziło w niej pewne wątpliwości, budzić ich nie mogło 
zachowanie gościa, Smike bowiem okazał się doskonałym słuchaczem, co w dużym 
stopniu 
wpłynęło na nawiązanie jak najlepszych stosunków między zacną damą i nowym jej 
znajomym oraz skłoniło panią Nickleby do wyrażenia najwyższego uznania dla 
manier i 
charakteru tego młodzieńca.
Małe kółko przyjaciół miło i nader zgodnie spędzało czas aż do poniedziałkowego 
ranka, 
kiedy to Nicholas opuścił je, by poważnie zastanowić się nad swoimi sprawami i, 
jeśli to 
możliwe, wybrać jakiś zawód, który pozwoliłby mu utrzymywać osoby tak całkowicie 
od 
niego zależne.
Niejeden raz przychodził mu na myśl pan Crummles, lecz jakkolwiek Kate znała 
całą historię 
współpracy brata z owym dżentelmenem, matka nic o tym nie wiedziała i Nicholas 
przewidywał, że stawiłaby gwałtowny opór, gdyby jej syn chciał znowu szukać 
zarobków na 
scenie. Istniały również poważniejsze racje, przemawiające przeciw powrotowi do 
aktorskiego zawodu. Nie wspominając nawet o szczupłych i niepewnych dochodach 
oraz o 
wewnętrznym przekonaniu Nicholasa, iż nawet jako prowincjonalny aktor nie może 
żywić 
nadziei na zrobienie kariery, jakże mógłby wozić ze sobą siostrę z miasta do 
miasta i z domu 
do domu, a także odgrodzić ją od wszelkich znajomości prócz tych, które sam 
będzie 
zmuszony zawierać, niemal bez. wyboru? „Nic z tego nie będzie — mruknął 
potrząsając 
głową. — Trzeba poszukać czegoś innego."
Łatwiej taką decyzję powziąć, niż ją wykonać. Cóż można było zrobić, mając takie 
tylko 
doświadczenie życiowe, jakie zdobył podczas krótkotrwałych swych przejść; mając 
pokaźny 
zapas gwałtowności i niecierpliwości (cech zupełnie zresztą właściwych jego 
wiekowi), 
mając tak szczupłą ilość pieniędzy i jeszcze szczuplejszą przyjaciół? „Na Boga! 
— zawołał 
Nicholas. — Jeszcze raz spróbuję w tym kantorze pośrednictwa.".
Raźnym krokiem wychodził z domu śmiejąc się z siebie, bo przed chwilą zaledwie 
potępiał w 
duchu swą niecierpliwość. Ale dobre zamiary nie zakończyły się na śmiechu, wciąż 
bowiem 
śpieszył w kierunku kantoru, a zbliżając się tam wyobrażał sobie wszelkiego 
rodzaju 
możliwości (a także niemożliwości) oraz, słusznie zapewne, myślał, iż powinien 
uważać się 
za wybrańca losu dlatego właśnie, że został obdarzony tak bujnym temperamentem i 
tak 
wielką dozą optymizmu.
Biuro pośrednictwa wyglądało zupełnie tak samo jak wówczas, gdy Nicholas 
opuszczał je po 
raz ostatni, a prawdę rzekłszy, w oknie wisiały te same ogłoszenia, które 
widział już dawniej, 
z jedną lub może dwiema zmianami. Ci sami idealni panowie i panie poszukiwali 
uczciwych 
służących i ci sami uczciwi służący poszukiwali idealnych panów i pań; te same 
wspaniałe 
dobra czekały na zainwestowanie kapitału i te same nieprzeliczone kapitały 
czekały na 
zainwestowanie w dobrach. Jednym słowem pełno tam było różnorodnych okazji dla 
osób 
pragnących dojść do fortuny, a fakt, że dotychczas nie znaleźli się ludzie, 
którzy już dawno 
wykorzystaliby owe okazje, mógł tylko uchodzić za niezwykły dowód powszechnego 
dobrobytu panującego w kraju.
Tak się złożyło, że gdy Nicholas zatrzymał się, by spojrzeć na wystawę, 
równocześnie 
przystanął przed nią jakiś starszy pan. Szukając wśród pisanych wielkimi 
literami anonsów 
czegoś odpowiedniego dla siebie i wodząc spojrzeniem po okiennych szybach z 
lewej -strony 
ku prawej, Nicholas spostrzegł owego dżentelmena, instynktownie oderwał wzrok od 
wystawy i uważnie zaczął mu się przyglądać.
Był to krzepki starszy pan w niebieskim surducie o fałdzistych połach, uszytym — 
dla 
wygody zapewne — nader obszernie i bez żadnego niemal wcięcia; jego tęgie nogi 
odziane 
były w brązowe bryczesy i wysokie getry, a głowę zdobił mu niski, 
szerokoskrzydły biały 
kapelusz, jaki mógłby nosić zamożny hodowca bydła. Surdut jego był zapięty na 
wszystkie 
guziki, a podwójny, ozdobiony dołkiem podbródek spoczywał na zwojach białego 
fularu — 
nie żadnego z tych nowomodnych, sztywno krochmalonych krawatów, które mogą 
każdego 
doprowadzić do apopleksji, lecz uczciwego, wygodnego, staroświeckiego białego 
fularu, w 
którym człowiek może położyć się do łóżka nie wiedząc, że ma coś na szyi. Ale 
uwagę 
Nicholsa zwróciły przede wszystkim oczy nieznajomego, nigdy bowiem nie widział 
jeszcze 
takich jak te, jasnych, żywych, poczciwych, wesołych, rozradowanych oczu! Stojąc 
tak i 
spoglądając nieco w górę właściciel owych oczu założył jedną rękę za klapę 
surduta, w 
drugiej zaś obracał staroświecką złotą dewizkę; głowę skłonił lekko na bok, przy 
czym 
kapelusz przechylił się trochę więcej niż głowa i tkwił na bakier, co musiało 
być wszakże 
przypadkowym, a nie zwykłym sposobem noszenia tej części stroju. Na ustach 
nieznajomego 
igrał miły uśmiech, a starą, wesołą jego twarz rozjaśniał wyraz tak zabawnej 
mieszaniny 
chytrości, prostoty, poczciwości i pogody, że Nicholas z przyjemnością mógłby 
stać do 
wieczora przed wystawą, przyglądać się owemu dżentelmenowi i zapomnieć o tym, że 
na 
całym szerokim świecie spotyka się takie zjawiska, jak nachmurzona mina albo 
zgorzkniałe 
usposobienie.
Jednakże pragnienie to nie miało się spełnić w znikomej nawet cząstce, bo 
jakkolwiek 
nieznajomy nie zdawał się dostrzegać, że jest przedmiotem obserwacji, spojrzał 
przelotnie na 
Nicholsa, a ten obawiając się go urazić powrócił do oglądania wystawy.
Starszy pan stał wciąż w miejscu i błądził spojrzeniem po ogłoszeniach, a 
Nicholas nie mógł 
się powstrzymać i od czasu do czasu podnosił wzrok ku jego twarzy. Na tej 
osobliwej i 
cudacznej powierzchowności zaszczepiono coś tak niewypowiedzianie ujmującego i 
mówiącego o tak wielkich walorach wewnętrznych, a w kącikach oczu i ust tego 
człowieka 
igrało tyle swawolnych światełek i uśmiechów, że spoglądanie nań nie było zwykłą 
rozrywką, 
lecz ogromną przyjemnością.
Cóż dziwnego, że w takim stanie rzeczy staruszek niejednokrotnie przychwycił 
Nicholasa na 
gorącym uczynku, a ten rumienił się i mieszał za każdym razem, bo, prawdę 
rzekłszy, 
zaczynał się właśnie zastanawiać, czy ów nieznajomy nie poszukuje przypadkiem 
sekretarza 
lub kancelisty, a snując podobne rozważania czuł się tak nieswojo, jak gdyby 
przypadkowy 
sąsiad mógł znać jego myśli.
Chociaż opis tej sceny jest nieco długi, w rzeczywistości trwała ona nie więcej 
niż dwie 
minuty, kiedy zaś starszy dżentelmen odchodził, Nicholas znowu napotkał jego 
wzrok i 
zakłopotany wyjąkał słówko przeproszenia.
— Nie ma za co, doprawdy, nie ma za co! — odparł staruszek.
Powiedziane to było bardzo życzliwym tonem i głosem doskonale harmonizującym z 
opisaną 
wyżej powierzchownością, a całe zachowanie starszego pana było tak przychylne, 
że 
ośmieliło Nicholasa do odezwania się po raz drugi.
— Wiele tu doskonałych okazji — powiedział z "lekkim uśmiechem i ruchem ręki 
wskazał 
okno biura pośrednictwa.
— Wielu ludzi, którzy gorąco pragną znaleźć pracę, bierze to często zupełnie 
poważnie — 
odparł nieznajomy. — Biedacy, biedacy!
Odchodził z tymi słowy, lecz widząc, że Nicholas chce coś powiedzieć, zwolnił 
kroku, jak 
gdyby obawiał się urazić młodzieńca. Po chwili wahania, jakie można czasami 
zaobserwować 
u dwu osób, które wymieniły na ulicy ukłony i nie są zdecydowane, czy zawrócić i 
porozmawiać, czy też pójść dalej, każda w swoją stronę, Nicholas znalazł się u 
boku 
staruszka.
— Cóż, chciał mi pan coś powiedzieć, młody człowieku?
— Tylko tyle, że niemal miałem nadzieję... to jest raczej... myślałem, iż 
przegląda pan te 
ogłoszenia w jakimś celu — rzekł Nicholas.
— Tak pan sądził? — spytał staruszek spoglądając nań chytrze. — W jakim celu, w 
jakim 
właściwie celu? Czy przypuszczał pan, że szukam posady, co? Czy doprawdy tak pan 
myślał?
Młodzieniec przecząco pokręcił głową.
— Cha, cha, cha! — roześmiał się starszy pan pocierając dłonie, jak gdyby je mył 
starannie. 
— W każdym razie byłoby to zupełnie zrozumiałe, widział pan przecież, że wertuję 
anonse. 
To samo pomyślałem o panu, słowo daję, to samo pomyślałem w pierwszej chwili!
— Nie byłby pan daleki od prawdy, gdyby myślał pan tak nadal — odrzekł Nicholas.
— Hę? — zdziwił się staruszek, od stóp do głów mierząc go wzrokiem. — Co 
takiego? Mój 
Boże! Nie! Nie! Dobrze ułożony młody dżentelmen w takiej potrzebie! Nie, nie, 
nie!
Nicholas złożył ukłon i rzuciwszy słowo pożegnania odwrócił się na pięcie.
— Poczekaj pan! — zawołał tamten i wskazał mu boczną uliczkę, gdzie mogli 
rozmawiać 
swobodniej, — Co miał pan właściwie na myśli, hę?
— Po prostu — odparł Nicholas — pańska dobrotliwa twarz i sposób bycia tak 
niepodobne 
do wszystkiego, co zdarzyło mi się dotychczas spotkać, skłoniły mnie do 
wyznania, którego 
nawet w sennym marzeniu nie uczyniłbym wobec innego nieznajomego na tej wielkiej 
pustyni, jaką jest Londyn.
— Na pustyni! Tak, tak! Na Boga, to prawdziwa pustynia — mówił starszy 
dżentelmen z 
wielkim ożywieniem. — I dla mnie Londyn był niegdyś pustynią. Przyszedłem tutaj 
boso i 
nigdy o tym nie zapominam. Bogu dzięki niech będą! — mówiąc to, z powagą 
uchylił. 
kapelusza.
— Ale co z panem? Jak to się stało? Jak do tego doszło? — dopytywał kładąc dłoń 
na 
ramieniu młodzieńca i wiodąc go wzdłuż uliczki. — Jest pan w... — dotknął palcem 
rękawa 
jego czarnego surduta. — Po kim to, hę?
— Po ojcu — odparł Nicholas.
— Aha — rzucił z pośpiechem. — Ciężko musi być młodemu człowiekowi, który 
stracił ojca. 
Została matka, co?
Nicholas westchnął.
— A także bracia i siostry, hę?
— Jedna siostra — odrzekł młodzieniec.
— Biedaczysko, biedaczysko! A do tego wszystkiego ukończył pan szkoły, co? — 
ciągnął 
stary mężczyzna bacznie spoglądając w twarz młodego..
— Otrzymałem jakie takie wykształcenie — powiedział Nicholas.
— Bardzo pięknie! — zawołał tamten. — Wykształcenie to wielka rzecz! Ja nigdy go 
nie 
miałem i dlatego tak bardzo je cenię u innych. Tak, to bardzo piękna rzecz... 
Tak, tak... 
Powiedz mi pan coś więcej o sobie, całą swoją historię. To nie impertynencka 
ciekawość. 
Nie, nie, bynajmniej!
Wszystko to było mówione z prostoduszną powagą i z tak całkowitym lekceważeniem 
konwencjonalnej, chłodnej powściągliwości, że Nicholas nie potrafił się oprzeć. 
Między 
ludźmi obdarzonymi zdrowymi i prawdziwie wartościowymi cechami charakteru nic 
nie 
udziela się tak łatwo, jak serdeczna otwartość, toteż Nicholas zaraził się nią 
niezwłocznie i 
niczego nie skrywając streścił pokrótce swój życiorys. Przemilczał tylko 
nazwiska i mówił jak 
najmniej o sposobie traktowania Kate przez stryja. Staruszek przysłuchiwał się z 
wielką 
uwagą, a gdy Nicholas skończył, skwapliwie pochwycił jego rękę i wsunął pod 
swoje ramię.
— Ani słowa więcej, ani jednego słowa! — powiedział. — Proszę ze mną. Nie traćmy 
chwili 
czasu.
Mówiąc to starszy pan powiódł Nicholasa z powrotem na Oxford Street, gdzie 
zatrzymał 
omnibus do City, wepchnął doń młodzieńca i sam wsiadł za nim.
Ponieważ zdradzał przy tym oznaki niezwyczajnego wzburzenia i za każdym razem, 
kiedy 
Nicholas usiłował się odezwać, uciszał go niezwłocznie powtarzając: „Ani słowa, 
drogi 
panie! Pod żadnym pozorem, ani słowa!". Młodzieniec uznał za stosowne zaniechać 
dalszego 
oporu. Bez słowa więc jechali w stronę City, a im dłużej jechali, tym usilniej 
Nicholas 
zastanawiał się, jak też zakończyć się może ta niezwykła przygoda.
Kiedy omnibus stanął koło Banku Angielskiego, starszy pan spiesznie wysiadł i 
znowu 
ująwszy Nicholasa pod ramię wiódł go szybko przez Threadneedle Street i jakieś 
uliczki i 
zaułki po prawej stronie tej arterii, dopóki nie znaleźli się na zacisznym, 
cienistym placyku; 
później zaś poprowadził młodzieńca w stronę domu wyglądającego na najstarszy i 
najschludniejszy ze wszystkich, położonych przy tym placyku. Na drzwiach owego 
domu 
widniał tylko napis „Bracia Cheeryble", lecz Nicholas spojrzawszy przelotnie na 
adresy 
leżących tam pak zorientował się, że „Bracia Cheeryble" trudnią się handlem z 
Niemcami.
Przez magazyn, który świadczył o kwitnącym stanie przedsiębiorstwa, pan 
Cheeryble 
(Nicholas odgadł, kim był jego towarzysz, widząc szacunek, jaki okazywali mu 
magazynierzy 
i tragarze) powiódł młodzieńca do niewielkiego, oddzielonego przepierzeniem 
kantoru, 
podobnego do dużej szklanej gabloty, w którym to kantorze siedział zażywny stary 
kancelista 
z szeroką twarzą, pudrowaną głową i oprawnymi w srebro okularami na nosie. 
Kancelista 
wyglądał tak nieskazitelnie czysto, jak gdyby został umieszczony w tej szklanej 
gablocie, 
zanim nakryto ją wiekiem, a później nigdy stamtąd nie wychodził.
— Czy mój brat jest w swoim pokoju, Tim? — odezwał się pan Cheeryble równie 
uprzejmie, 
jak do Nicholasa.
— Tak, proszę pana — odparł zażywny kancelista zwracając szkła okularów w stronę 
pryncypała, a źrenice oczu w stronę Nicholasa. — Ale jest u niego pan Trimmers.
— Aha! A w jakiej sprawie przyszedł Trimmers, Tim?.— zapytał pan Cheeryble.
— Zbiera, proszę pana, składki na wdowę i sieroty po robotniku portowym, który 
dzisiaj rano 
został zabity we Wschodnio-Indyjskich Dokach. Zmiażdżyła go beczka cukru — 
odrzekł 
Tim.
— Co za poczciwy człowiek! — powiedział żywo pan Cheeryble. — Zacna dusza! 
Jestem 
bardzo wdzięczny Trimmersowi, bardzo. To jeden z naszych najlepszych przyjaciół. 
Dzięki 
niemu dowiadujemy się o tysiącu spraw, o których sami nigdy byśmy się nie 
dowiedzieli. 
Doprawdy, jestem mu niezmiernie wdzięczny, niezmiernie!
Mówiąc to z zadowoleniem zacierał dłonie, a że w tej chwili Trimmers, który już 
wychodził, 
ukazał się w drzwiach, pan Cheeryble poskoczył ku niemu i chwycił go za rękę.
— Winienem ci tysiąc podziękowań, Trimmers, dziesięć tysięcy podziękowań! Uważam 
to za 
przyjacielską przysługę! Doprawdy, za wielką przysługę — mówił ciągnąc go w kąt, 
żeby 
znaleźć się poza zasięgiem słuchu obecnych. — Ile tam zostało dzieci, Trimmers, 
i ile dał mój 
brat Ned?
— Zostało sześcioro dzieci, a twój brat dał nam dwadzieścia funtów — 
odpowiedział pan 
Trimmers.
— Mój brat Ned jest zacnym chłopem i ty, Trimmers, jesteś zacnym chłopem! — 
wołał 
staruszek i gorąco ściskał dłonie gościa. — I mnie też zapisz na dwadzieścia 
funtów... albo... 
poczekaj chwilkę!... Unikajmy ostentacji. Zapisz mnie na dziesięć i Tima 
Linkinwater na 
drugie dziesięć. Tim! Czek na dwadzieścia funtów dla pana Trimmers! Niech ci Bóg 
błogosławi, Trimmers! A wpadnij na obiad któregoś dnia w tym tygodniu. Zawsze 
znajdziesz 
u nas nóż i widelec, a my będziemy szczerze uradowani. Tak, tak, mój drogi, 
tak... Czek dla 
pana Linkinwater, Tim! Zmiażdżony przez beczkę cukru! Sześcioro drobnych dzieci! 
Mój 
Boże! Mój Boże!
Mówiąc to wszystko tak szybko, jak tylko mógł, by uniknąć przyjacielskich 
podziękowań za 
swój szczodry dar, pan Cheeryble prowadził Nicholasa, zdziwionego i wzruszonego 
tym, co 
w tak krótkim czasie widział i słyszał, ku uchylonym drzwiom sąsiedniego pokoju.
— Bracie Ned! —zawołał stukając w owe drzwi i przystając, by usłyszeć odpowiedź. 
— Czy 
jesteś zajęty, mój kochany, czy też znajdziesz dla mnie trochę czasu?
— Bracie Charles, mój drogi chłopcze — odpowiedział z pokoju głos o brzmieniu 
tak 
podobnym do poprzedniego, że Nicholas drgnął i w pierwszej chwili pomyślał, że 
mówi ta 
sama osoba — nie pytaj o takie rzeczy, lecz wchodź nie zwlekając.
Weszli zatem bez dalszych ceregieli; jakież jednak było zdumienie Nicholasa, gdy 
jego 
przewodnik postąpił parę kroków i powitał drugiego starszego pana, wierną swą 
kopię lub 
model! Ta sama twarz, ta sama postawa, ten sam surdut, kamizelka i fular, te 
same bryczesy i 
getry... Ba! Nawet ten sam biały kapelusz wisi oto na ścianie.
Kiedy dwaj panowie ściskali sobie dłonie, oblicza ich rozjaśniał promienny wyraz 
czułości, 
który oglądany na twarzach dzieci wywoływałby szczery zachwyt, a u tak starych 
mężczyzn 
był niewymownie' wzruszający. Nicholas zauważył wówczas, że drugi dżentelmen 
jest nieco 
tęższy, co wraz z odrobiną ociężałości w jego postawie i ruchach stanowiło 
jedyną widoczną 
różnicą między braćmi. Nikt nie mógłby wątpić, że są bliźniakami.
— Bracie Ned — powiedział opiekun Nicholasa zamykając drzwi pokoju — oto mój 
młody 
znajomy, któremu musimy pomóc. Przez wzgląd zarówno na niego, jak i na nas 
samych 
trzeba dokładnie sprawdzić to, co mówi, a gdy się jego słowa potwierdzą, w co 
głęboko 
wierzę, musimy mu pomóc, bracie Ned, musimy mu pomóc.
— Mówisz, drogi bracie, że powinniśmy, a więc to całkowicie wystarczy — odparł 
drugi 
staruszek. — Jeśli ty tak twierdzisz, nie będziemy niczego sprawdzać. Musimy mu 
pomóc! 
Na czym polegają jego trudności i czego mu potrzeba? Gdzie jest Tim Linkinwater? 
Niech tu 
przyjdzie Tim!
Należy w tym miejscu wspomnieć, że obaj bracia mówili z przesadną powagą; obaj 
utracili te 
same niemal zęby, skutkiem czego wymowa ich zdradzała podobne osobliwości, obaj 
bowiem 
mówili, tak, jak gdyby wielce dobrotliwa, lecz ślepa Fortuna dała im ze swego 
rogu obfitości 
nie tylko najwyższą jasność umysłu, lecz również... kilka klusek, które 
zachowali na wszelki 
wypadek i dotychczas trzymali w ustach.
— Gdzie jest Tim Linkinwater? — powtórzył brat Ned.
— Zaraz, zaraz, zaraz! — zawołał brat Charles odciągając go na bok. — Mam pewien 
pomysł, drogi bracie, mam pomysł! Tim się starzeje, a Tim, bracie Ned, służył i 
służy nam 
wiernie. Nie wydaje mi się, żeby wyznaczenie pensyjek jego matce i siostrze albo 
zakupienie 
małego grobu rodzinnego, kiedy to zmarł jego biedny brat, było wystarczającym 
zadośćuczynieniem za wierną służbę.
— Nie, nie, nie! — przyznał brat Ned. — Stanowczo nie! Nie wystarczy nawet w 
połowie. 
Tak! Nawet w połowie!
— Gdybyśmy mogli- ulżyć Timowi w jego obowiązkach — ciągnął starszy dżentelmen — 
i 
skłonić go, żeby od czasu do czasu wyjeżdżał na wieś, a ponadto, żeby sypiał na 
świeżym 
powietrzu dwa lub trzy razy w tygodniu (byłoby to możliwe, gdyby rozpoczynał 
poranną 
pracę o godzinkę później), to niebawem stary Tim Linkinwater byłby znowu młody. 
Jest 
starszy od nas o dobre trzy lata! Stary Tim Linkinwater znowu młody! Co, bracie 
Ned? Cóż 
chcesz, ja pamiętam starego Tima Linkinwater, kiedy był wyrostkiem! A ty? Cha, 
cha, cha! 
Biedny Tim! Biedny Tim!
Obaj zacni staruszkowie śmiali się serdecznie, a w oczach ich zabłysły łzy 
szczerego 
współczucia dla starego Tima Linkinwater.
— Ale najprzód wysłuchaj tej historii, bracie Ned, najprzód jej wysłuchaj — 
podjął starszy 
pan z pośpiechem, ustawiając dwa krzesła z obu stron Nicholasa. — Sam ci 
wszystko 
opowiem bracie Ned, ponieważ ten młody dżentelmen jest skromny, a poza tym 
ukończył 
szkoły, nie uważam więc za wskazane, by musiał nam wciąż powtarzać i powtarzać 
swoją 
opowieść, jak gdyby był żebrakiem albo jak gdybyśmy mu nie ufali. Nie, nie, nie!
— Nie, nie, nie! — powtórzył drugi, z powagą kiwając głową. — Bardzo słusznie, 
mój 
kochany bracie, zupełnie słusznie!
— Młody dżentelmen zwróci mi uwagę, jeżeli coś przekręcę czy pomylę — mówił 
opiekun 
Nicholasa. — Ale bez względu na moje błędy czy pominięcia będziesz szczerze 
wzruszony, 
bracie Ned, zwłaszcza kiedy wspomnisz, jak to byliśmy niegdyś dwoma wyrostkami 
bez 
rodziny i zarabialiśmy pierwsze szylingi w tym ogromnym mieście.
Bliźniacy w milczeniu uścisnęli sobie dłonie i brat Charles powtórzył na swój 
własny prosty 
sposób szczegóły, których dowiedział się od Nicholasa. Wynikła z tego bardzo 
długa 
rozmowa, a gdy ją zakończono, w sąsiednim pokoju odbyła się niewiele krótsza 
tajna 
konferencja między bratem Nedem i Timem Linkinwater. Nie będzie to ujmą dla 
Nicholasa, 
jeżeli powiemy, że nim spędził pierwsze dziesięć minut z dwoma braćmi, wznosił 
ku niebu 
dłonie i po. każdym dowodzie dobroci i współczucia szlochał jak małe dziecko.
Wreszcie brat Ned i Tim Linkinwater wrócili razem do pokoju i Tim podszedł 
niezwłocznie 
do Nicholasa. by w zwięzłych zdaniach (bo Tim zawsze szczędził słów) szepnąć mu 
na ucho, 
że zapisał sobie adresy przy Strandzie i odwiedzi młodzieńca dzisiaj o ósmej 
wieczorem. 
Potem Tim przetarł okulary i włożył je na nos, przygotowując się w ten sposób do 
wysłuchania wszystkiego, co bracia Cheeryble mają mu jeszcze do powiedzenia.
— Tim! — przemówił brat Charles. —. Wiadomo ci zapewne, iż mamy zamiar przyjąć 
tego 
oto młodego dżentelmena do kantoru?
Brat Ned odparł, że Tim zna ten zamiar i aprobuje go w zupełności, Tim zaś 
skinąwszy głową 
powiedział, iż tak jest w istocie, po czym wyprostował się i przybrał wygląd 
człowieka 
bardzo otyłego i niezmiernie godnego. A potem zapadła grobowa cisza.
— Nie będę przychodzić o godzinę później! —wybuchnął Tim zmieniając się nagle w 
człowieka niezwykle stanowczego.— Nie będę sypiał na świeżym powietrzu! Nie! I 
nie będę 
również wyjeżdżał na wieś. Miła niespodzianka w moim wieku, słowo daję. Uff!
— Do pioruna z twoim uporem, Timie Linkinwater — powiedział brat Charles 
spoglądając 
nań bez cienia gniewu, lecz z twarzą rozpromienioną sympatią dla starego 
buchaltera. — Do 
pioruna z twoim uporem, Timie Linkinwater! Cóż chciałeś przez to powiedzieć, mój 
panie?
— Minie czterdzieści cztery lata — odrzekł Tim i przy pomocy pióra wykonał w 
powietrzu 
obliczenie, które podkreślił urojoną linią, nim podjął swą przemowę — w 
przyszłym maju 
minie czterdzieści cztery lata od chwili, gdy zacząłem prowadzić księgi „Braci 
Cheeryble". 
Przez cały ten czas otwierałem kasę każdego ranka (z wyjątkiem niedziel), kiedy 
zegar bił 
dziewiątą, a co wieczór o jedenastej trzydzieści (a w wieczory, w które 
przychodzi poczta 
zagraniczna, za dwadzieścia dwunasta) obchodziłem cały dom, by sprawdzić, czy 
drzwi są 
pozamykane, a światła i kominki wygaszone. Ani jednej nocy nie przespałem z dala 
od mej 
facjatki. Na środku okna stoi ta sama skrzynka rezedy, a obok niej, po dwie z 
każdej strony, te 
same cztery doniczki, które przywiozłem tutaj, gdy się wprowadzałem. Nie ma, 
zawsze to 
powtarzałem i powtarzam nadal, nie ma drugiego takiego placu na całym świecie! 
Ja wiem, 
że nie ma! — zawołał z nowym przypływem energii i groźnie rozejrzał się wokoło. 
— Nie ma 
na pewno! Dla spraw handlowych czy rozrywki, zimą czy latem, mniejsza o to, nic 
go 
zastąpić nie zdoła! W całej Anglii nie znajdzie się takiego źródła jak ta 
studnia pod arkadami 
ani takiego krajobrazu jak widok z mojego okna! Patrzę nań każdego ranka, nim 
się jeszcze 
zdążę ogolić, muszę więc chyba znać go choć trochę! Sypiam w moim pokoju od 
czterdziestu 
czterech lat — dodał zniżonym nieco głosem — Jeżeli więc nie jest to niedogodne 
i nie 
koliduje z interesami firmy, prosiłbym, żeby mi wolno było tam umrzeć.
— Do pioruna, Timie Linkinwater, jak śmiesz mówić o śmierci! — zagrzmieli razem 
bliźniacy i głośno utarli nosy.
— Oto co chciałem powiedzieć, panie Edwinie i panie Charles — rzekł Tim, znowu 
prostując 
ramiona. — Nie pierwszy to raz zaczynają panowie rozmowę o wysłaniu mnie na 
emeryturę. 
Ale, za pozwoleniem panów, umówmy się, jeśli łaska, że będzie to raz ostatni, i 
na zawsze 
zaniechajmy tego tematu.
Rzuciwszy te słowa Tim Linkinwater podążył uroczyście do swej szklanej gabloty i 
zamknął 
się tam z miną człowieka, który powiedział swoje i za nic na świecie nie zmieni 
zdania.
Bracia wymienili znaczące spojrzenia i nic nie mówiąc zakasłali po kilka razy.
— Trzeba coś z nim zrobić, bracie Ned — powiedział ciepło drugi bliźniak. — 
Musimy 
zlekceważyć te jego wieczne skrupuły. Nie wolno ich znosić ani tolerować. Trzeba 
go przyjąć 
do spółki, bracie Ned, a jeżeli nie zgodzi się dobrowolnie, będziemy zmuszeni 
uciec się do 
gwałtu.
— Zupełnie słusznie! — przyznał brat Ned kiwając głową jak człowiek, który 
powziął 
ostateczną decyzję. — Zupełnie słusznie, mój kochany bracie. Jeżeli nie posłucha 
głosu 
rozsądku, zmusi nas do podjęcia kroków wbrew jego woli. Pokażemy mu, że jesteśmy 
zdecydowani skorzystać z naszych uprawnień. Musimy pokłócić się z nim, bracie 
Charles!
— Musimy! Musimy rozpocząć kłótnię z Timem Linkinwater — powiedział brat 
Charles. — 
Tymczasem jednak, drogi bracie, zatrzymujemy naszego młodego przyjaciela, a ta 
nieszczęśliwa dama i jej córka z niepokojem wyglądają jego powrotu. A więc 
pożegnamy się 
na razie i... hm... hm... niech pan uważa na tę skrzynię, kochany panie... Nie, 
nie, nie! Ani 
słowa teraz! Niech pan ostrożnie przechodzi na skrzyżowaniach ulic i...
Rzucając najrozmaitsze, zupełnie pozbawione związku słowa, które miały zapobiec 
podziękowaniom, bracia wyprawili pośpiesznie gościa, przez cały czas ściskając 
mu dłonie i, 
zupełnie bez powodzenia — byli bowiem- bardzo miernymi aktorami — udając, że nie 
dostrzegają uczuć, które niepodzielnie owładnęły młodzieńcem. Nicholas był zbyt 
wzruszony, 
by wyjść na ulicę, nim częściowo przynajmniej nie odzyska równowagi, a gdy 
wymykał się 
wreszcie z ciemnego kącika za framugą drzwi, gdzie przystanął na chwilę, 
zauważył, że 
bliźniacy zaglądają ukradkiem przez jeden z narożników szklanej gabloty i są 
najwidoczniej 
niezdecydowani, czy zaraz podjąć przerwany atak, czy też zaniechać na razie 
oblężenia 
nieugiętego Tima Linkinwater.
Opisanie radosnego zdumienia, jakie dzięki opowiedzianym przed chwilą 
wydarzeniom 
zapanowało w domu panny La Creevy, oraz wszystkiego, co następnie uczyniono, 
powiedziano lub pomyślano, czego się spodziewano i co prorokowano, przechodzi 
zadania i 
ramy zakreślone tej opowieści. Wystarczy pokrótce wspomnieć, że pan Tymoteusz 
Linkinwater stawił się punktualnie o zapowiedzianej: godzinie; że chociaż był 
niepospolitym 
dziwakiem, a prócz tego — co należało zresztą do jego obowiązków zazdrośnie 
baczył, by 
szczodrobliwość jego chlebodawców obierała sobie właściwe kierunki, z 
przekonaniem i 
zapałem wypowiedział się na rzecz Nicholasa; że wreszcie młody człowiek został 
nazajutrz 
osadzony na wakującym stołku w kantorze firmy „Bracia Cheeryble" z uposażeniem 
wynoszącym na razie sto dwadzieścia funtów rocznie.
— Wydaje mi się, kochany bracie — mówił ten, którego Nicholas poznał najpierw — 
że 
gdybyśmy im oddali tę chałupinę w Bow, która stoi teraz pustkami, za czynsz 
nieco niższy od 
przyjętego, to zapewne... Hę, bracie Ned?
— Raczej darmo! — zawołał brat Ned. — Jesteśmy zamożni i to wstyd dla nas 
przyjmować 
komorne od ludzi w takich warunkach. Gdzie jest Tim Linkinwater?... Raczej 
darmo, mój 
kochany bracie. Raczej darmo.
— Może jednak lepiej zażądać coś niecoś, bracie Ned — łagodnie przekładał 
bliźniak. — 
Ucząc ich oszczędnego życia zapobiegnie się jednocześnie bolesnemu uczuciu 
nadmiernej 
wdzięczności. Możemy powiedzieć, na przykład, piętnaście albo dwadzieścia 
funtów, a jeżeli 
będą regularnie płacie, zwrócimy im to pod inną postacią. Ja dyskretnie udzielę 
niewielkiej 
pożyczki na umeblowanie, a ty, bracie Ned, równie dyskretnie podsuniesz drugą 
niewielką 
pożyczkę. A gdy stwierdzimy, że wszystko dobrze idzie, co zresztą niewątpliwie 
nastąpi... nie 
ma obawy... możemy zmienić pożyczki na dary... ostrożnie, bracie Ned, stopniowo 
i nie 
naciskając ich zbyt gwałtownie. Co ty na to, bracie?
Brat Ned wyraził zgodę uściskiem dłoni i nie tylko przyznał, iż tak należy 
postąpić, lecz 
naprawdę tak postąpił. W ciągu jednego krótkiego tygodnia Nicholas wszedł w 
posiadanie 
swego stołka, a pani Nickleby z Kate — w posiadanie domu; zaczęła się 
krzątanina, radość, 
nadzieja.
Nigdy dotychczas nie było tygodnia tak pełnego odkryć i niespodzianek, jak ów 
pierwszy 
tydzień w nowej siedzibie. Co wieczór, gdy Nicholas wracał do domu, przekonywał 
się, że 
znowu coś znaleziono. Jednego dnia był to szczep winny, drugiego kocioł, 
trzeciego leżący na 
dnie kadzi na wodę klucz od schowka w saloniku i tak dalej, i tak dalej, aż do 
stu rozmaitych 
odkryć. Potem jeden pokój upiększono muślinową firanką, a drugi uczyniono wprost 
wytwornym dzięki zawieszonym w oknie zasłonom i wszędzie wprowadzano 
udoskonalenia, 
o których do niedawna nikt nie śmiałby marzyć. Potem panna La Creevy zjechała 
omnibusem, żeby pozostać na parę dni i pomagać — panna La Creevy, która 
ustawicznie 
gubiła bardzo małą, zawiniętą w. kawałek grubego papieru paczkę pluskiewek, i 
bardzo 
wielki młotek, panna La Creevy, która biegała z podwiniętymi na przegubach 
rękawami i 
wciąż spadała z drabinki rozbijając się nader boleśnie. Pani Nickleby gadała 
bezustannie i 
robiła coś od czasu do czasu, ale nie bardzo często, a Kate zawsze i wszędzie 
pracowała w 
milczeniu i ze wszystkiego była zadowolona. Smike zmienił ogródek w prawdziwe 
cudo, a 
Nicholas pomagał i dodawał otuchy wszystkim naraz i każdemu z osobna. Powróciły 
w pełni 
spokój i szczęście rodzinnego domu, a wspomnienia rozłąki i minionych nieszczęść 
dodawały 
tyle uroku każdej skromnej przyjemności i tyle czaru każdej wspólnie spędzonej 
godzinie, ile 
dodać mogą tylko takie wspomnienia.
Jednym słowem, połączona wreszcie rodzina ubogiego Nickleby była szczęśliwa i 
radosna, 
gdy tymczasem bogaty Nickleby był ponury i samotny.
ROZDZIAŁ XXXVI
KTÓRY W SPOSÓB DYSKRETNY I POUFNY OPOWIADA O SPRAWACH 
RODZINNYCH I OPISUJE, JAK TO PAN KENWIGS PRZEŻYŁ GWAŁTOWNY 
WSTRZĄS, A PANI KENWIGS CZUŁA SIĘ TAK DOBRZE, JAK TO TYLKO BYŁO 
W JEJ SYTUACJI MOŻLIWE
Było pewnie około siódmej wieczorem i zmierzch zapadał na wąskich uliczkach w 
pobliżu 
Golden Square, kiedy pan Kenwigs posłał po parę najtańszych — takich za 
czternaście 
pensów — białych rękawiczek z koźlęcej skórki, wybrał mocniejszą z nich — jak 
się okazało, 
z prawej ręki — zeszedł po schodach z miną wielce uroczystą i wzruszoną, a potem 
naciągnął 
ową rękawiczkę na gałkę umieszczonej na drzwiach domu kołatki chcąc przytłumić 
jej 
dźwięk. Nader starannie wykonawszy swe zadanie, pan Kenwigs jednym pociągnięciem 
zatrzasnął za sobą drzwi i przeszedł na drugą stronę ulicy, żeby sprawdzić 
osiągnięty efekt, a 
upewniwszy się, że całość wygląda jak najlepiej, znowu przeszedł ulicę, zawołał 
przez 
dziurkę od klucza żeby Morleena otworzyła, zniknął w głębi domu i nie ukazywał 
się więcej.
Jeżeli rozważyć całą sprawę jako zagadnienie oderwane, to pan Kenwigs osiągnąłby 
taki sam 
skutek, gdyby zamiast tłumić dźwięk tej właśnie kołatki, ubrał w białą 
rękawiczkę kołatkę 
jakiegoś arystokraty czy szlachcica zamieszkałego w odległości dziesięciu mil. 
Dla wygody 
bowiem licznych lokatorów tego domu drzwi stały zawsze otworem i kołatki w ogóle 
nie 
używano. Pierwsze piętro, drugie piętro i trzecie piętro posiadały własne 
dzwonki. Facjatek 
nikt nigdy nie odwiedzał, pokoje na parterze były pod ręką, gość wchodził więc 
do nich bez 
ceremonii, a do położonej w suterenie kuchni wiodły osobne schodki z frontowego 
podwórka. 
A zatem z punktu widzenia prostej potrzeby i użyteczności tłumienie kołatki było 
czymś 
zupełnie niezrozumiałym.
Ale kołatki można również tłumić ze względów innych niż utylitarne, czego jasno 
dowodzi 
rozważany obecnie przypadek. Istnieją pewne obyczaje i formy, których należy 
przestrzegać 
w cywilizowanym świecie, gdyż w przeciwnym razie ludzkość mogłaby powrócić do 
stanu 
pierwotnego barbarzyństwa. Żadna wytworna dama nie mogła dotychczas odbyć 
rozwiązania 
— a raczej żadne wytworne rozwiązanie nie mogłoby się w ogóle odbyć — bez 
towarzyszącego mu symbolu przytłumionej kołatki. Pani Kenwigs rościła sobie 
pewne 
pretensje do wytworności. Pani Kenwigs odbyła rozwiązanie. Dlatego to pan 
Kenwigs 
spowijał nieużywaną kołatkę swej siedziby w białą rękawiczkę z koźlęcej skórki.
— Me wiem doprawdy — mówił do siebie pan Kenwigs poprawiając kołnierz koszuli i 
z 
wolna wstępując na schody — czy nie ogłosić o tym w gazetach, bo to przecież 
syn?
Rozmyślając nad celowością takiego posunięcia i wyobrażając sobie sensację, jaką 
wywołałoby ono w sąsiedztwie, szczęśliwy ojciec udał się do swej bawialni, gdzie 
na kobyłce 
przed kominkiem suszyły się rozmaite wyjątkowo maleńkie części garderoby, a pan 
Lumbey, 
doktor, kołysał niemowlę, oczywiście to stare niemowlę, nie to nowe. 
— Ładny chłopak, panie Kenwigs — odezwał się doktor Lumbey.
— Uważa pan, że to ładny chłopak?
— To najładniejszy chłopak, jakiego oglądałem — odparł doktor. — Jak żyję, nie 
widziałem 
takiego noworodka.
Miło zastanowić się nad zjawiskiem, które winno całkowicie zamknąć usta osobom 
biadającym nad stopniowym wyrodnieniem rodzaju ludzkiego, a mianowicie nad 
faktem, że 
każde przychodzące na świat dziecko jest ładniejsze od wszystkich swych 
poprzedników.
— Jak żyję, nie widziałem takiego noworodka — powtórzył z przekonaniem pan 
Lumbey, 
doktor.
— Morleena też była ładnym noworodkiem — powiedział pan Kenwigs, jak gdyby 
odpierał 
podstępną napaść na swą rodzinę.
— Wszystkie pańskie córeczki były ładne — rzekł W zamyśleniu doktor Lumbey i 
cierpliwie 
niańczył niemowlę. Czy zastanawiał się, pod jaką pozycją najdogodniej umieścić w 
rachunku 
należność za owo niańczenie, było to wiadome tylko jemu.
Podczas tej krótkiej rozmówki panna Morleena. jako najstarsza z potomstwa i na 
czas 
niedyspozycji matki naturalna jej zastępczyni, popychała i szturchała wciąż trzy 
młodsze 
panny Kenwigs, który to rozumny i tkliwy sposób postępowania sprowadził łzy do 
oczu pana 
Kenwigsa, i skłonił go do oświadczenia, że jeżeli chodzi o inteligencję i sposób 
bycia, dziecię 
to jest dorosłą kobietą.
— Będzie prawdziwym skarbem dla mężczyzny, który ją poślubi — zauważył 
półgłosem. — 
Sądzę, panie Lumbey, że znajdzie męża w wyższej niż własna sterze.
— Wcale bym się temu nie dziwił — odrzekł doktor.
— Nigdy nie widział pan, jak ona tańczy, nieprawdaż? — spytał pan Kenwigs.
Doktor pokręcił głową.
— Ach! — westchnął pan domu, jak gdyby współczuł mu z całego serca. — W takim 
razie 
nie wyobraża pan sobie, do czego jest zdolna.
Przez cały ten czas trwała ożywiona krzątanina pomiędzy bawialnią a sąsiednim 
pokojem, 
którego drzwi otwierano i zamykano około dwudziestu razy na minutę, lecz 
czyniono to 
bardzo cicho, bo stan pani Kenwigs wymagał przecie spokoju. Noworodka pokazywano 
paru 
dziesiątkom deputacji od doborowego grona zaprzyjaźnionych dam, które tłoczyły 
się w 
korytarzu i w okolicy drzwi wejściowych, żeby omawiać przebieg wydarzeń w całej 
ich 
rozciągłości. Podniecenie udzieliło się zresztą całej ulicy i przed drzwiami 
licznych domów 
widać było grupki pań (częściowo w tym samym interesującym stanie, w którym pani 
Kenwigs ukazała się publicznie po raz ostatni) opisujących własne przeżycia w 
podobnych 
okolicznościach. Niektóre, lecz tych było niewiele, domagały się uznania za to, 
że już onegdaj 
wywróżyły dokładnie, kiedy to nastąpi. Inne opowiadały, jak to momentalnie 
odgadły, co się 
święci, gdy ujrzały pobladłego pana Kenwigsa pędzącego co tchu ulicą. Jedne 
mówiły to, 
inne tamto, ale wszystkie mówiły naraz i wszystkie się zgadzały w dwóch 
punktach: po 
pierwsze, że pani Kenwigs należy się najwyższa chwała za wielki czyn, którego 
niedawno 
dokonała, oraz po drugie, że nie było na świecie lekarza tak doświadczonego i 
uczonego jak 
pan doktor Lumbey.
Wśród powszechnego zgiełku ów dżentelmen, jak się już rzekło, siedział w 
bawialni 
rozmawiając z panem Kenwigsem i niańcząc powierzone swej pieczy dziecię. Był to 
krzepki, 
zażywny jegomość nie posiadający godnego wspomnienia kołnierza koszuli, ale za 
to 
posiadający brodę, która rosła od wczorajszego ramka, bo doktor Lumbey był 
popularny, a 
dzielnica płodna i w ciągu ostatnich czterdziestu ośmiu godzin przytłumiono tam 
jedną po 
drugiej nie mniej niż trzy kołatki.
— No, panie Kenwigs — powiedział lekarz — to szóste. Niedługo będzie pan ojcem 
ładnej 
rodzinki.
— Myślę, że szóstka chyba wystarczy — odparł pan Kenwigs.
— Dobre sobie! — oburzył się doktor. — Coś podobnego! Nie wystarczy nawet w 
połowie.
Tu zaczął się śmiać, lecz śmiał się bez porównania mniej niż zamężna 
przyjaciółka pani 
Kenwigs, która wyszła właśnie z pokoju chorej, żeby zameldować o rozwoju 
wydarzeń oraz 
łyknąć koniaku z odrobiną wody; przyjaciółka ta zdawała się mniemać, że 
usłyszała jeden z 
najlepszych dowcipów, jakie krążą w dobrym towarzystwie.
— Moje dzieci nie zależą jedynie od kaprysów losu — mówił szczęśliwy ojciec 
biorąc drugą 
swą córkę na kolana. — Mają określone widoki na przyszłość. 
— Istotnie? — zdziwił się doktor Lumbey.
— I to, jak mi się zdaje, bardzo dobre widoki, prawda? — wtrąciła zamężna dama.
— Cóż, proszę pani — odrzekł pan Kenwigs — nie moją rzeczą przewidywać, kim one 
mogą 
zostać albo kim zostać nie mogą. Nie ja będę się chwalił pewną rodziną, z którą 
mam 
zaszczyt być spowinowacony. W tej samej chwili, w której pani Kenwigs... Ach!... 
Mogę 
jedynie nadmienić — mówił z większym ożywieniem i coraz bardziej podnosząc głos 
— że 
moje dzieci otrzymają zapewne w spadku po sto funtów na głowę. Być może więcej, 
lecz tyle 
z całą pewnością.
— To nie najgorszy mająteczek — powiedziała zamężna dama.
— Pani Kenwigs posiada krewnych — ciągnął pan Kenwigs biorąc szczyptę z 
tabakierki 
doktora, a potem kichając potężnie, jako że nie nawykł do tabaki — którzy mogą 
darować 
dziesięciu osobom po sto funtów na głowę, a mimo to nie pójdą z torbami.
— Aha! Wiem, o kogo panu chodzi — zachichotała zamężna dama, domyślnie kiwając 
głową.
— Nie wymieniałem żadnych nazwisk i nie życzę sobie, by nazwiska jakieś 
wymieniano — 
rzekł pan Kenwigs z surowym spojrzeniem. — Wielu z moich przyjaciół widywało w 
tym oto 
pokoju pewnego krewnego pani Kenwigs, którego osoba mogłaby przynieść; zaszczyt 
każdemu towarzystwu. To chyba wystarczy!
— Ja go też poznałam — powiedziała zamężna dama zerkając w stronę doktora.
— Uczuciom moim, jako ojca, pochlebia oczywiście, gdy taki człowiek całuje moje 
dzieci i 
zaszczyca je swą uwagą — ciągnął pan Kenwigs. — Uczuciom moim; jako człowieka, 
pochlebia oczywiście osobista znajomość z takim człowiekiem. Uczuciom moim, jako 
małżonka, pochlebia oczywiście sama możność zawiadomienia takiego człowieka o 
wydarzeniu, które właśnie nastąpiło.
Po tej dumnej wypowiedzi pan Kenwigs poprawił lniany warkoczyk drugiej z rzędu 
swej córy 
i przykazał, żeby była grzeczną dziewczynką i słuchała wszystkiego, co jej mówi 
starsza 
siostra, Morleena.
— Ta dziewczyna staje się z dnia na dzień podobniejsza do matki — powiedział pan 
Lumbey, 
którego opanował nagle entuzjastyczny podziw dla Morleeny.
— Właśnie! — zawołała zamężna dama. — Zawsze to powtarzam i zawsze powtarzałam! 
To 
istny portret matki!
Zwróciwszy w ten sposób powszechną uwagę na panienkę, o której mowa, zamężna 
dama 
skorzystała z okazji, by pociągnąć następny łyk koniaku z wodą — i to łyk dość 
duży.
— Tak! Widzę podobieństwo — odrzekł pan Kenwigs po chwili namysłu. — Cóż to była 
za 
kobieta ta moja żona przed zamążpójściem! Wielki Boże! Cóż to była za kobieta!
Pan Lumbey nader uroczyście potrząsnął głową, jakby chciał dać w ten sposób do 
zrozumienia, że istotnie przypuszcza, iż pani Kenwigs musiała być olśniewającym 
zjawiskiem.
—Coś bajecznego! — zawołał pan Kenwigs. — Nigdy nie widziałem takiego wdzięku, 
nigdy 
w życiu! A jej maniery! Takie swobodne, a zarazem tak bezwarunkowo poprawne! No 
i ta 
figura! Nie wszystkim jest wiadome — ciągnął zniżając głos — lecz pani Kenwigs 
miała 
wówczas taką figurę, że według niej malowano szyld gospody, Pod Brytanią przy 
Holloway 
Road.
— Spójrzcie, panowie, na nią teraz — wystąpiła zamężna dama. — Czy wygląda na 
matkę 
sześciorga dzieci?
— Co za pomysł! — wykrzyknął doktor. 
— Znacznie bardziej wygląda na swoją własną córkę — dodała zamężna dama.
— Istotnie — zgodził się pan Lumbey. — Wygląda na to znacznie bardziej.
Pan domu miał właśnie dorzucić jakieś dalsze uwagi i najprawdopodobniej 
zamierzał 
potwierdzić wyrażony przed chwilą pogląd, gdy druga zamężna dama, która wpadła 
na 
momencik, aby podtrzymać panią Kenwigs na duchu, i gorliwie pomagała w 
sprzątaniu 
wszystkiego do jedzenia i picia, co można było znaleźć w mieszkaniu, wsunęła 
głowę do 
pokoju, by oznajmić, że. przed chwilą schodziła na dół, bo dzwonił jakiś 
dżentelmen i że 
dżentelmen ów chce mówić osobiście z panem Kenwigsem.
Na taką wiadomość mglisty obraz potężnego krewniaka zamajaczył w myślach pana 
Kenwigsa, który pod wpływem tej wizji wysłał na dół Morleenę z poleceniem, by 
przyprowadziła owego dżentelmena prosto na górę.
— Ha! Słowo daję! — powiedział pan Kenwigs stając na progu pokoju, by jak 
najwcześniej 
zobaczyć wchodzącego na schody gościa. — To pan Johnson! Jakże się pan miewa?.
Nicholas podał mu rękę, obdzieli! pocałunkami wszystkie byłe uczennice, 
powierzył opiece 
Morleeny dużą paczkę zabawek, skłonił się doktorowi oraz dwu zamężnym damom i 
zapytał 
o zdrowie pani Kenwigs tonem tak pełnym zainteresowania, że wzruszył do głębi 
serca 
akuszerkę, która weszła właśnie do pokoju, by podgrzać nad kominkiem jakąś 
tajemniczą 
miksturę w małym rondelku.
— Muszę pana stokrotnie przeprosić za odwiedziny w tak niestosownej porze — 
powiedział 
Nicholas — ale nie wiedziałem o niczym, dopóki nie zastukałem, a jestem teraz 
tak zajęty, że 
mogłoby upłynąć kilka dni, nim zdołałbym wybrać się ponownie.
— Ależ to najstosowniejsza pora — zaoponował pan domu. — Sytuacja pani Kenwigs, 
jak 
tuszę, nie stanowi przeszkody w miłej, pogawędce między nami.
— Bardzo pan uprzejmy — powiedział Nicholas.
W tej chwili inna zamężna dama weszła z wiadomością, że noworodek zaczyna 
zajadać jak 
nie wiadomo co, wobec czego dwie wspomniane już zamężne damy z wielkim hałasem 
wybiegły z pokoju, chcąc ujrzeć dziecię podczas owego zajęcia.
— Prawdę rzekłszy — powiedział Nicholas — wyjeżdżając z prowincji, gdzie 
ostatnimi 
czasy przebywałem, obiecałem przekazać panu pewne wiadomości.
— Czyżby?— zdziwił się pan Kenwigs.
— I choć jestem już w Londynie od kilku dni — ciągnął młody człowiek — nie 
miałem 
jeszcze sposobności wywiązać się z tego zadania.
— Ach, to drobiazg, doprawdy — powiedział gospodarz — że się tak wyrażę, 
wiadomościom 
nie zaszkodzi, jeżeli trochę ostygną, co? Wiadomości z prowincji? — zastanawiał 
się. — A to 
ciekawe! Nie znam nikogo na prowincji.
— A panna Petowker? — podpowiedział Nicholas.
— Oo... więc to od niej! — zawołał pan Kenwigs. — Mój Boże! Prawda! Pani Kenwigs 
się 
ucieszy! Henrietta Petowker, co? Jak się to dziwnie składa! Że też pan musiał 
się z nią 
spotkać na prowincji! Ho, ho!
Na dźwięk nazwiska starej przyjaciółki cztery panny Kenwigs zgromadziły się 
wokół 
Nicholasa i z. szeroko otwartymi oczyma i ustami czekały, by posłyszeć coś 
więcej. Pan 
Kenwigs był również trochę zaintrygowany, lecz zachował spokój i najwidoczniej 
nie 
spodziewał się niczego złego.
— Wiadomość ta odnosi się do spraw ściśle familijnych — podjął Nicholas z 
wahaniem.
— Ach, mniejsza o to — rzekł pan Kenwigs spoglądając na doktora Lumbey, który 
lekkomyślnie zaopiekował się był małym Lillyvickiem, a teraz nie mógł znaleźć 
nikogo, kto 
by zechciał uwolnić go od słodkiego ciężaru. — Jesteśmy między przyjaciółmi.
Nicholas chrząknął kilkakrotnie, jak gdyby trudno mu było rozpocząć.
— Henrietta Petowker jest w Portsmouth — napomknął gospodarz.
— Tak... — rzekł Nicholas. — Jest tam także i pan Lillyvick.
Pan Kenwigs zbladł, lecz opanował się wkrótce i zauważył, że to drugi szczególny 
zbieg 
okoliczności.
— Wiadomość moja pochodzi od niego — dodał młody człowiek.
Pan Kenwigs odżył. Poborca wiedział, że jego siostrzenica była w błogosławionym 
stanie, a 
teraz prosi niewątpliwie, by zawiadomić go o wszystkich szczegółach. Tak! Jakie 
to miłe z 
jego strony i jak to na niego wygląda!
— Prosił mnie, żeby przekazać odeń wiele serdeczności... i... — mówił Nicholas.
— Doprawdy, jestem mu szczerze obowiązany... To od waszego ciotecznego 
dziadunia, moje 
drogie! — przerwał pan Kenwigs, dobrotliwie wyjaśniając sytuację swym pociechom.
— ...wiele serdeczności — kończył młodzieniec — i zawiadomić państwa, że nie 
miał czasu, 
by o tym napisać, ale ożenił się z panną Petowker.
Pan Kenwigs spojrzał osłupiałym wzrokiem, zerwał się z miejsca, złapał swą drugą 
córę za 
lniany mysi ogonek i zakrył sobie oblicze chustką do nosa. Morleena zesztywniała 
i jak 
martwa padła na krzesełko niemowlęcia, zupełnie w taki sam sposób, jaki 
zaobserwowała u 
matki, kiedy ta mdlała; dwie zaś pozostałe siostrzyczki podniosły przeraźliwy 
wrzask.
— Moje dzieci! Moje oszukane, obrabowane maleństwa! — wołał pan Kenwigs i w 
uniesieniu targał tak silnie za lniany warkoczyk swej drugiej córy, że podniósł 
ją na czubki 
palców i przez kilka sekund trzymał w takiej postawie. — Łotr! Osioł! Zdrajca!
— Niech diabli wezmą tego człowieka! — zawołała akuszerka, gniewnie rozglądając 
się 
wokoło. — Czemu on tak wrzeszczy?
— Milcz, kobieto! — zagrzmiał pan Kenwigs.
— Nie będę milczeć! — wrzasnęła akuszerka. — Milcz sobie sam, łajdaku! Czy nie 
masz 
względów dla własnego dziecka?
— Nie! — odparł pan Kenwigs.
— Hańba! — zawołała akuszerka. — Tfu! Wyrodny potwór! 
— Niech ten dzieciak umrze! — wołał zrozpaczony ojciec w przystępie szaleństwa. 
— Niech 
umrze! Niczego już nie może oczekiwać! Nie odziedziczy żadnego majątku! Nie 
potrzeba 
nam tu żadnych dzieci! — krzyczał na nic niepomny. — Zabierajcie je! Zabierajcie 
do domu 
podrzutków!
Z tymi okropnymi słowy pan Kenwigs usiadł na krześle i zaczął urągać akuszerce, 
która co 
tchu schroniła się do sąsiedniego pokoju, skąd wróciła wnet na czele oddziału 
matron 
tłumacząc im, że pan Kenwigs bluźni przeciw własnej rodzinie, niezawodnie więc 
musiał 
postradać zmysły.
Pozory stanowczo nie przemawiały na jego korzyść, bo twarz mu pośmiała z 
wysiłku, by w 
tym wielkim wzburzeniu mówić tak cicho, żeby lamenty te nie sięgnęły uszu pani 
Kenwigs; 
niezależnie zaś od tego rysy jego wprost niewiarygodnie obrzmiały i napęczniały 
skutkiem 
wzruszeń wywołanych uroczystą chwilą oraz skutkiem niezwykłej obfitości 
rozmaitych 
mocnych specjałów, którymi chwilę ową czcił należycie. Ale Nicholas i doktor — 
którzy 
zrazu zachowywali się biernie, gdyż mieli zastrzeżenia co do przytomności pana 
Kenwigsa — 
wzięli sprawę w swoje ręce i wyjaśnili bezpośrednią przyczynę wzburzenia 
gospodarza, 
dzięki czemu współczucie zajęło miejsce oburzenia i damy zaczęły usilnie błagać 
pana 
Kenwigsa, by zechciał spokojnie położyć się do łóżka.
— Całe uszanowanie... — mówił pan Kenwigs rozglądając się wokół z zatroskaną 
miną — 
...całe uszanowanie, jakie okazywałem zawsze temu człowiekowi! Wszystkie 
ostrygi, które 
zjadł, i wszystkie kwarty piwa, które wypił w tym domu...
— Wiemy, że to bardzo bolesne i ciężkie — przerwała mu jedna z zamężnych dam. — 
Ale 
pomyśl pan o swej ukochanej, najukochańszej żonie!
— Tak, tak! I o tym, co dzisiaj przeszła! — zawtórowały liczne głosy. — Pomyśl 
pan tylko! 
Bądź dobrym mężem! — Te prezenty —ciągnął pan Kenwigs odzyskując powoli spokój — 
fajki, tabakierki, kauczukowe kalosze za sześć i pół szylinga...
— Ach, doprawdy! Nie warto o nich myśleć! — zawołały damy. — I tak dostanie za 
swoje, 
nie obawiaj się pan!
Pan Kenwigs spojrzał posępnie na damy, jak gdyby wolał, żeby to on sam dostał za 
swoje 
pieniądze te prezenty, które w obecnych warunkach już się zupełnie nie 
kalkulowały. Nic 
jednak nie odrzekł, podparł tylko głowę dłonią i zapadł w coś w rodzaju drzemki.
Damy zaczęły się znowu rozwodzić nad celowością położenia zacnego dżentelmena do 
łóżka, 
twierdząc, że nazajutrz będzie mu już lepiej, oraz że doskonale wiedzą, jak 
zabójczo działa na 
umysł niektórych mężów takie wydarzenie, jak to, które dzisiaj przytrafiło się 
pani Kenwigs; 
dowodziły, że objawy te przynoszą mu tylko zaszczyt i że bynajmniej nie ma się 
czego 
wstydzić — wręcz przeciwnie! Mówiły, że z przyjemnością patrzą się na jego 
zachowanie, bo 
dowodzi ono tylko dobroci serca. Jedna zaś z dam przytoczyła analogiczny 
przypadek, 
wspomniała bowiem, że jej małżonek szaleje z niepokoju w podobnych sytuacjach, 
pewnego 
zaś razu, kiedy narodził się mały Johnny, upłynął niemal cały tydzień, nim jego 
ojciec 
przyszedł do siebie, a przez ten czas dżentelmen ów nic nie robił tylko 
krzyczał: „Mam syna! 
Mam syna!" głosem przejmującym słuchaczy do głębi serca.
Morleena (która zapomniała jakoś o swym zemdleniu, gdy spostrzegła, że nikt nie 
zwraca na 
nią uwagi) oznajmiła wreszcie, że przygotowano pokój dla jej zbolałego rodzica. 
Pan 
Kenwigs omal nie zadusił w gorących uściskach czwórki swoich córek, potem zaś 
przyjął 
ramię doktora z jednej strony, a pomoc Nicholasa z drugiej i został zaprowadzony 
na górę do 
sypialni przygotowanej tam dla niego ze względu na niecodzienne wydarzenie.
Nicholas poczekał, aż pan Kenwigs spokojnie zaśnie, kiedy zaś usłyszał jego 
zupełnie 
zadowalające chrapanie, patronował podziałowi zabawek, ku nieskończonej radości 
małych 
Kenwigsiątek, a następnie pożegnał całe zgromadzenie. Damy odchodziły również 
jedna po 
drugiej, z wyjątkiem sześciu czy ośmiu najbliższych przyjaciółek, które 
postanowiły czuwać 
całą noc. Światła w domu stopniowo gasły. Ukazał się ostatni biuletyn donoszący, 
iż pani 
Kenwigs czuje się tak dobrze, jak to tylko w tej sytuacji możliwe, po czym cała 
rodzina udała 
się na spoczynek.
ROZDZIAŁ XXXVII
W KTÓRYM NICHOLAS ZYSKUJE DALSZE WZGLĘDY PANÓW CHEERYBLE I 
PANA TYMOTEUSZA LINKINWATER, A BRACIA WYDAJĄ BANKIET DLA 
UCZCZENIA PEWNEJ DONIOSŁEJ ROCZNICY, W KTÓRYM RÓWNIEŻ PANI 
NICKLEBY CZYNI SYNOWI WAŻNE I TAJEMNICZE WYZNANIA, 
BEZPOŚREDNIO PO JEGO POWROCIE ZE WSPOMNIANEGO BANKIETU
Placyk, przy którym mieściła się firma „Bracia Cheeryble", nie odpowiadałby 
zapewne 
pięknym wyobrażeniom, jakie powziąć by mógł ktoś, kto go nie widział, a 
wysłuchał 
płomiennych pochwał głoszonych na cześć tego ustronia przez Tima Linkinwater; 
niemniej 
jednak był do dość miły zakątek w sercu ruchliwego, wielkiego Londynu i zajmował 
poczesne miejsce w życzliwej pamięci kilkunastu zamieszkałych opodal poważnych 
obywateli, chociaż wspomnienia ich były o wiele świeższej daty, a patriotyzm 
lokalny 
znacznie mniej gorący niż wspomnienia i patriotyzm entuzjasty Tima.
Niechaj jednak ci londyńczycy, których wzrok nawykł do wspaniałych placów, do 
arystokratycznej powagi Grosvenor Square i Hanover Square, wytwornego wdowiego 
chłodu 
Fitzroy Square lub do żwirowanych ścieżek i ogrodowych ławek Russel czy Euston 
Square — 
niechaj nie sądzą, że plac ten zawdzięcza przywiązanie Tima Linkinwater, czy 
innych 
skromnych swych miłośników, zielonym liściom, choć tak bardzo zakurzonym, i 
trawie, choć 
tak bardzo ubogiej. Placyk w City nie miał ogrodzonego skweru — ogrodzono tam 
jedynie 
umieszczoną na środku latarnię; nie miał też trawnika, prócz chwastów 
obrastających słup tej 
latarni. Owo spokojne, mało uczęszczane, zaciszne ustronie sprzyja 
melancholijnemu 
skupieniu i spotkaniom, na które długo trzeba czekać; czekający zaś może całymi 
godzinami 
wędrować leniwie tam i z powrotem, tam i z powrotem wzdłuż wszystkich chodników 
placyku i budząc echa miarowym dźwiękiem kroków po gładkich, wydeptanych 
kamieniach 
liczyć najprzód okna, a potem nawet cegły wysokich, cichych domów, otaczających 
go ze 
wszystkich stron. Zimą śnieg pokutuje tam długo, chociaż już dawno stopniał na 
gościńcach i 
bardziej ożywionych ulicach. Letnie słońce zagląda na ten plac z niejakim 
szacunkiem i 
ostrożnie rzuca wesołe promienie, zachowując cały swój żar i jaskrawy blask dla 
dzielnic 
bardziej hałaśliwych i mniej onieśmielających. Jest tu tak cicho, że można 
niemal usłyszeć 
tykanie własnego zegarka, gdy dla ochłody i orzeźwienia przystanąć na chwilę. 
Ciszy nie 
zakłóca żaden dźwięk prócz monotonnego odgłosu — nie brzęczenia owadów 
wprawdzie, 
lecz turkotu przejeżdżających w oddali pojazdów. Posłaniec opiera się leniwie o 
stojący na 
rogu słup; jest mu przyjemnie ciepło, ale nie za gorąco, mimo upalnego dnia; 
łagodny powiew 
faluje lekko jego biały fartuch; głowa stopniowo opada na piersi; posłaniec 
bardzo długo 
mruga powiekami; nawet on nie może przemóc senności unoszącej się w atmosferze 
tego 
miejsca i powoli zapada w drzemkę. Nagle odzyskuje świadomość, cofa się parę 
kroków i 
osłupiałym wzrokiem spogląda przed siebie. Czy to posyłka, którą trzeba odnieść, 
czy może 
chłopiec grający w marmurki? Czy zobaczył upiora lub usłyszał tony katarynki? 
Nie! To coś 
jeszcze mniej oczekiwanego. Na plac przyleciał prawdziwy, żywy motyl! Przyleciał 
spomiędzy kwiatów, gdzie spijał ich słodycz, a teraz fruwa wśród zakurzonych 
żelaznych 
ostrzy sztachet przed fasadami kamienic.
Jeżeli jednak w bezpośrednim sąsiedztwie „Braci Cheeryble" nie było prawie nic, 
co mogłoby 
zainteresować lub rozerwać młodego biuralistę, to wewnątrz tej siedziby 
znajdowało się i 
działo wiele rzeczy ciekawych lub zabawnych. Nie było tam chyba przedmiotu, 
żywego czy 
martwego, który nie świadczyłby o skrupulatności i punktualności pana Tymoteusza 
Linkinwater. Punktualnie, jak zegar w kantorze — który- kancelista uważał za 
najdokładniejszy w całym Londynie czasomierz, po zegarze na wieży pewnego 
położonego w 
pobliżu, a dobrze ukrytego i mało uczęszczanego kościołka (Tim utrzymywał 
bowiem, iż 
szeroko rozsławiona dokładność zegara na koszarach Gwardii Konnej to pocieszna 
bajeczka 
wymyślona przez zazdrosnych mieszkańców West Endu) — z punktualnością więc 
zegara 
stary urzędnik przez cały dzień wykonywał najdrobniejsze czynności i układał 
najdrobniejsze 
przedmioty w małym pokoiku. Czynił to wszystko tak skrupulatnie i dokładnie, jak 
gdyby 
pokoik ów był naprawdę szklaną gablotą pełną najrzadszych osobliwości. Papier, 
pióra, 
atrament, linijka, wosk, opłatki, piaseczniczka, puszka ze sznurkiem, puszka z 
zapałkami, 
kapelusz Tima, starannie złożone rękawiczki Tima, drugi surdut, który wisząc na 
ścianie 
wyglądał jak sam Tim widziany od tyłu — wszystko to miało swe stałe i określone 
miejsce w 
przestrzeni. Z wyjątkiem wspomnianego zegara nie istniał drugi tak dokładny i 
nienaganny 
instrument, jak wiszący za drzwiami mały termometr. Nie było na świecie ptaka o 
tak 
metodycznych i solidnych obyczajach jak ociemniały kos, który dosypiał i 
dodrzemywał 
swych dni w obszernej, przytulnej klatce; a głos stracił był ze starości o kilka 
lat wcześniej, 
nim został tu przyniesiony przez Tima. Nie było również bogatszej w treść 
anegdoty niż 
opowiadana przez Tima historia nabycia owego ptaka — jak to litując się nad 
zagłodzonym, 
wychudłym, biedakiem kupił go chcąc w humanitarny sposób skrócić jego 
nieszczęsny 
żywot; jak to postanowił zaczekać trzy dni i przekonać się, czy kos przypadkiem 
nie odżyje; 
jak, nim upłynęła połowa tego czasu ptak istotnie odżył i stopniowo odzyskiwał 
siły, jak to 
powracał mu apetyt i piękny wygląd, aż wreszcie stał się — „takim, jakim go 
widzi pan teraz, 
proszę pana" — jak mawiał Tim, z dumą spoglądając na klatkę. Potem Tim wydawał 
zazwyczaj melodyjny gwizd i wołał: „Dick!", a Dick, który sądząc po oznakach 
życia, jakie 
przejawiał, mógłby dotąd uchodzić za kosa niezdarnie wyrzeźbionego w drzewie 
albo 
wypchanego, w trzech krótkich podskokach zbliżał się do ścianki klatki, wsuwał 
dzióbek 
między pręty i zwracał niewidomy łepek w stronę swego starego pana. Trudno 
doprawdy 
rozstrzygnąć, który z nich był bardziej uszczęśliwiony w takich chwilach — ptak 
czy Tini 
Linkinwater.
Nie na tym jednak koniec. We wszystkim wokół odbijała się dobrotliwa pogoda 
braci. 
Magazynierzy i tragarze wyglądali na tak krzepkich, ochoczych chłopów, że ich 
widok był 
prawdziwą radością dla oka. Oprócz ogłoszeń linii żeglugowych i rozkładów rejsów 
statków 
towarowych ściany kantoru zdobiły również projekty przytułków, sprawozdania 
filantropijnych towarzystw i plany nowych szpitali.
Na postrach złoczyńcom wisiały nad kominkiem dwie szable i rusznica, ale szable 
były 
połamane i tępe, a rusznica zepsuta i zardzewiała. W każdym innym miejscu 
wystawa broni w 
tak opłakanym stanie musiałaby wywołać uśmiech, ale tutaj wydawało się, że nawet 
groźny, 
morderczy oręż podlega obejmującym wszystko wpływom i staje się symbolem 
przebaczenia 
i dobroci serca.
Takie i tym podobne myśli wciąż cisnęły się do głowy Nicholasa w ów poranek, 
kiedy objął 
w posiadanie wolny stołek w kantorze i po raz pierwszy mógł rozejrzeć się wokół 
uważniej i 
swobodniej niż dotychczas. Myśli te dodawały mu widać ducha i zachęcały do 
usilnych 
starań, bo przez następne dwa tygodnie wszystkie wolne godziny, wczesnym rankiem 
i 
późnym wieczorem, poświęcał zgłębianiu tajemnic prowadzenia ksiąg i handlowych 
rachunków. A przykładał się do tego z tak wytrwałą, gorliwością, że chociaż 
wiedza jego w 
tym zakresie ograniczała się do mglistego wspomnienia o paru bardzo długich 
dodawaniach 
wniesionych do szkolnego kajetu rachunkowego i dostarczonych rodzicom do wglądu 
wraz z 
ozdobnym wizerunkiem tłustego łabędzia, gustownie i własnoręcznie wykonanym 
przez 
nauczyciela rysunków — po upływie tych dwu tygodni poczuł się na siłach, by 
pochwalić się 
nabytymi umiejętnościami panu Linkinwater i uzyskać jego obietnicę, iż on, 
Nicholas 
Nickleby, będzie mógł od tej pory pomagać staremu buchalterowi w ważniejszych 
czynnościach.
Warto było popatrzeć na Tima Linkinwater, gdy ten dobywał powoli okazałą księgę 
główną i 
nie mniejszy od niej dziennik, obracał je na wszystkie strony, tkliwie ocierał 
kurz z ich 
grzbietów i okładek, a potem otwierał tu i ówdzie, rzucając na piękne, 
nieskalane pozycje 
spojrzenia, w których duma mieszała się z żalem.
— Czterdzieści cztery lata minie w maju! — powiedział. — Wiele było w tym czasie 
nowych 
ksiąg głównych. Czterdzieści cztery lata!
Pan Linkinwater zamknął księgę.
— Ach, tak mi pilno, by wreszcie rozpocząć — westchnął Nicholas.
Tim potrząsnął głową z wyrazem łagodnej wymówki. Pan Nickleby nie był 
dostatecznie 
przejęty powagą i straszliwą odpowiedzialnością swych obecnych zadań. . 
Przypuśćmy, że 
mógłby się trafić jakiś, na przykład, błąd, że trzeba by było coś przekreślić.
Młodzi ludzie to ryzykanci! Osobliwa rzecz, jacy potrafią być czasem 
nierozważni, jacy 
nieodpowiedzialni. Nie trudząc się, nawet zajęciem właściwego miejsca na stołku, 
lecz stojąc 
niedbale przed pulpitem, z uśmiechem na twarzy, dosłownie z uśmiechem (nie może 
być 
mowy o pomyłce co do owego uśmiechu, bo pan Linkinwater często wspominał o nim 
później), Nicholas zanurzył pióro w kałamarzu i zaatakował księgi firmowe „Braci 
Cheeryble"!
Stary buchalter zbladł i przechyliwszy się ze swym stołkiem tak, że stanął on 
tylko na dwóch 
nogach, tych bliższych Nicholasa, wstrzymywał z przerażenia oddech i zaglądał 
przez ramię 
młodzieńca. Brat Charles i brat Ned weszli razem do kantoru, lecz Tim nie 
odwracając się 
wcale gniewnym ruchem ręki dał znak, że należy zachować absolutną ciszę, i w 
dalszym 
ciągu wodził surowym i skupionym wzrokiem za ostrzem niedoświadczonego pióra.
Bracia z uśmiechem przyglądali się tej scenie, lecz Tim nie uśmiechał się wcale 
i nie drgnął 
przez kilka minut. W końcu odetchnął głęboko i powoli, a potem, nie zmieniając 
niewygodnej 
pozycji na przechylonym stołku, spojrzał na brata Charlesa, dyskretnie wskazał 
piórem 
Nicholasa i kiwnął głową z taką powagą i zdecydowaniem, jak gdyby mówił jasno i 
dobitnie: 
„Nada się!" 
Brat Charles odpowiedział mu podobnym kiwnięciem i z zadowoleniem spojrzał na 
brata 
Neda, lecz w tej chwili Nicholas przerwał, by poszukać czegoś w innej karcie 
księgi, a 
niezdolny opanować uciechy Tim Linkinwater zstąpił z wyżyn stołka i 
entuzjastycznie 
potrząsnął dłonią młodego biuralisty.
— Pokazał, co potrafi! — wołał oglądając się na swych chlebodawców i triumfalnie 
kiwając 
głową. — Jego duże „B" i duże „D" są dokładnie takie same jak moje! Stawia 
kropkę nad 
każdym małym „i"! Przekreśla każde małe „t"! Me ma w całym Londynie takiego jak 
ten 
młodzieńca! — ciągnął klepiąc Nicholasa po plecach. — Z pewnością! Bez gadania! 
Niechże 
mi City pokaże równego mu biuralistę. Proszę bardzo! Wyzywam całe City!
Rzuciwszy rękawicę całemu City Tim Linkinwater uderzył pięścią w pulpit z takim 
rozmachem i hałasem, że wstrząśnięty tym kos stoczył się z grzędy i powodowany 
bezgranicznym zdumieniem zdobył się nawet na słaby skrzek.
— Dobrze powiedziane, Timie! Doskonale powiedziane, Timie Linkinwater! — zawołał 
brat 
Charles prawie tak samo uszczęśliwiony jak sam Tim, a mówiąc to klaskał w 
dłonie. — 
"Wiedziałem, że nasz młody przyjaciel nie poskąpi starań, i byłem przekonany, że 
w' krótkim 
czasie osiągnie swój cel. Czy nie mówiłem tego, bracie Ned?
— Mówiłeś, kochany bracie... Z pewnością, kochany bracie, mówiłeś i miałeś 
słuszność, 
zupełną słuszność — odparł brat Ned. — Tim Linkinwater jest wzburzony, ale to 
godziwe 
wzburzenie, słuszne wzburzenie. Tim to porządny chłop! Timie Linkinwater, mój 
drogi, 
porządny z ciebie chłop!
— Aż miło pomyśleć! — rzekł Tim, który nie zwracając uwagi na te wyrazy uznania 
podniósł 
okulary znad księgi głównej i spojrzał na braci. — To dopiero satysfakcja! Czy 
sądzicie, 
panowie, że nie rozmyślałem często, co będzie z tymi księgami, kiedy ja odejdę? 
Czy 
sądzicie, że nie lękałem się, iż może się tu wkraść nieporządek i zamęt, kiedy 
mnie nie stanie? 
Teraz wszakże — ciągnął wskazując palcem w kierunku Nicholasa — teraz, kiedy 
nauczyłem 
go coś niecoś, jestem zadowolony. Firma będzie szła po mojej śmierci tak samo, 
jak idzie za 
życia, zupełnie tak samo! A mnie wolno się będzie radować myślą, że nie ma na 
świecie 
takich ksiąg... Tak! Nie ma i nigdy nie będzie na świecie takich ksiąg jak 
księgi „Braci 
Cheeryble"!
W takich oto słowach pan Linkinwater dał upust swym uczuciom, potem wybuchnął 
urywanym śmiechem, którym chciał wyrazić wzgardę dla miast Londynu oraz 
Westrninsteru, 
wróciwszy zaś do swego pulpitu spokojnie przeniósł siedemdziesiąt sześć z 
ostatniej 
podsumowanej kolumny i zajął się własnymi sprawami.
— Timie Linkinwater! — rzekł brat Charles. — Podaj mi rękę, mój panie. Dziś 
twoje 
urodziny. Jak śmiesz, Timie Linkinwater, mówić o czymkolwiek -innym, nim 
przyjmiesz 
nasze najserdeczniejsze życzenia? Niech cię Bóg błogosławi, Timie, niech cię Bóg 
błogosławi.
— Mój kochany bracie! — powiedział brat Ned chwytając wolną dłoń solenizanta. — 
Tim 
Linkinwater wygląda dzisiaj o dziesięć lat młodziej niż w ubiegłą rocznicę swych 
urodzin.
— Bracie Ned, kochany chłopcze! — odparł drugi bliźniak. — Zaczynam wierzyć, że 
Tim 
Linkinwater urodził się w wieku stu pięćdziesięciu lat i stopniowo wraca do 
dwudziestego 
piątego roku życia, bo w każde urodziny jest młodszy niż w poprzednie.
— Pewnie, że młodszy, pewnie, bracie Charles — przyznał brat Ned. — Co do tego 
nie ma 
cienia wątpliwości.
— Pamiętaj, Timie — powiedział brat Charles — że jemy dzisiaj obiad o pół do 
szóstej, 
zamiast o drugiej. Zawsze z okazji tej rocznicy odstępujemy od naszego obyczaju, 
jak ci to 
dobrze wiadomo, Timie Linkinwater. Drogi panie Nickleby, zechce pan wziąć udział 
w tym 
zebraniu. Timie Linkinwater, daj mi swą tabakierkę, jako pamiątkę dla mnie i 
brata Neda po 
pewnym kochanym i wiernym łotrze, a w zamian przyjmij tę, jako skromny dowód 
naszego 
szacunku i uznania, a nie otwieraj jej, dopóki nie znajdziesz się w łóżku... i 
nigdy nie odzywaj 
się słowem na jej temat, bo... bo zabiję ci kosa. A nicpoń! Od "dwunastu lat 
miałby złotą 
klatkę," gdyby to mogło bardziej uszczęśliwić jego lub jego pana. A teraz, 
bracie Ned, 
kochany chłopie, jestem gotów. O pół do szóstej, proszę nie zapomnieć, panie 
Nickleby! 
Timie Linkinwater, zaopiekuj się panem Nickleby, o pół do szóstej. Idziemy, 
bracie Ned!
Zgodnie ze swym zwyczajem bliźniacy gadali tak przez cały czas, żeby 
uniemożliwić 
przeciwnej stronie jakiekolwiek podziękowania, i ramię w ramię spiesznie wyszli 
2 pokoju 
obdarzywszy Tima, jak się wnet okazało, cenną złotą tabakierką zawierającą 
banknot 
dziesięciokrotnie przewyższający jej wartość.
Kwadrans po piątej, punktualnie co do minuty, przybyła, zgodnie z dorocznym 
zwyczajem, 
siostra Tima Linkinwater, która wraz ze starą gospodynią braci narobiła mnóstwo 
zamieszania z obawy o swój czepek, zawczasu wysłany przez chłopca z małego 
pensjonatu, 
gdzie zamieszkiwała. Czepek ów nie dotarł jeszcze na miejsce przeznaczenia, 
chociaż był 
zapakowany w tekturowe pudełko, a tekturowe pudełko zawinięte w chustkę, a 
chustka 
przywiązana do ramienia chłopca i chociaż niezależnie od wyżej wspomnianych 
środków 
ostrożności adres miejsca przeznaczenia wypisano starannie i w pełnym brzmieniu 
na 
odwrotnej stronie starego listu, chłopcu zaś przykazano pod groźbą rozmaitych 
najokropniejszych kar, które trudno sobie wyobrazić w całym ich okropieństwie, 
by z jak 
największym pośpiechem dostarczył omawiane nakrycie głowy i nie ważył się 
marudzić po 
drodze. Siostra Tima Linkinwater lamentowała, gospodyni wyrażała jej 
współczucie, a obie 
wychylały głowy z okna drugiego piętra i wyglądały, czy chłopiec nie nadchodzi. 
„Nadchodzenie" takie byłoby zresztą całkowitym rozwiązaniem sprawy i, 
praktycznie biorąc, 
równałoby się „nadejściu" chłopca, ponieważ odległość od domu braci do narożnika 
placyku 
nią przekraczała pięciu jardów. Wtem, zupełnie niespodziewanie i w chwili, gdy 
najmniej go 
oczekiwano, zadyszany wysłannik zjawił się z wręcz przeciwnego kierunku, 
ostrożnie niosąc 
pudło, z trudem chwytając oddech i mieniąc się na twarzy od wysiłku i zmęczenia. 
Miał 
zresztą ku temu słuszne powody, bo najprzód wietrzył się uczepiony z tyłu 
dorożki, która 
jechała do Camberwell, a później wędrował śladem aż dwu Punchów i do samych 
drzwi ich 
domu odprowadził jakichś komediantów popisujących się na szczudłach, Czepek 
ocalał 
wszakże — to jedna pociecha, a chłopca nie było za co- łajać — to druga. 
Posłaniec ruszył 
więc zadowolony w swoją stronę, a siostra Tima Linkinwater zaprezentowała się 
zgromadzonemu na dole towarzystwu dokładnie w pięć minut od chwili, gdy 
niezawodny 
zegar jej brata wybił pół godziny.
Towarzystwo składało się z braci Cheeryble, Tima Linkinwater, przyjaciela Tima 
Linkinwater — emerytowanego urzędnika bankowego z rumianą twarzą i białą 
czupryną — 
oraz Nicholasa, którego nader uroczyście i z wielką powagą przedstawiono 
siostrze Tima 
Linkinwater. Ponieważ goście byli już w komplecie, brat Ned zadzwonił, a gdy 
oznajmiono 
obiad, powiódł siostrę Tima Linkinwater do sąsiedniego pokoju, gdzie nad wyraz 
troskliwie 
obiad ów zastawiono. Brat Ned usiadł u szczytu stołu, a brat Charles na 
przeciwległym końcu. 
Siostra Tima Linkinwater zajęła miejsce po lewicy brata Neda, a sam Tim 
Linkinwater po 
jego prawicy. Bardzo stary kamerdyner o wyglądzie apoplektyka i niezwykle 
krótkich nogach 
stanął na posterunku za oparciem fotela brata Neda i poruszając lekko prawą 
ręką, jak gdyby 
przygotowywał się do zdejmowania z wdziękiem pokryw, tkwił wyprostowany i 
nieruchomy.
— Dziękujemy Bogu za te i inne dary, bracie Charles — przemówił Ned.
— Niech Pan napełni serca nasze szczerą wdzięcznością, bracie Ned -— 
odpowiedział, mu 
bliźniak.
Po tej modlitwie apoplektyczny kamerdyner zerwał z wazy pokrywę i zupełnie 
nieoczekiwanie zaczął zdradzać objawy niezwykłej ruchliwości.
Rozmowa toczyła się szparko i nie było obawy o przedwczesne wyczerpanie tematów; 
bo 
pogodni i rozpromienieni bliźniacy wszystkich do niej wciągali. A więc zaraz po 
pierwszym 
kielichu szampana siostra Tima Linkinwater zaczęła długą i wyczerpującą opowieść 
o 
niemowlęctwie Tima Linkinwater, przy czym nie omieszkała zaznaczyć na wstępie, 
że jest 
znacznie młodsza od brata, z faktami zaś, które zamierza przytoczyć, zapoznała 
się Jedynie 
dzięki rodzinnej tradycji. Po zakończeniu tej opowieści brat Ned wspomniał, jak 
to dokładnie 
przed trzydziestu pięciu laty na Timie Linkinwater ciążyło podejrzenie, że 
otrzymał miłosny 
liścik, a ponadto przyniósł ktoś wówczas do biura nie potwierdzoną wiadomość, że 
widziano 
go jakoby spacerującego po Cheapside z wielce urodziwą panną. Słowa te wywołały 
huragan 
śmiechu i Timowi Linkinwater postawiono zarzut, iż się zarumienił oraz wezwano 
go do 
złożenia wyjaśnień. Wobec tego stary buchalter zaprzeczył słowom oskarżenia, 
lecz 
niezwłocznie dodał, że nie stałoby się żadne nieszczęście, nawet gdyby 
oskarżenie było 
prawdziwe. Emerytowany urzędnik bankowy zaczął się wówczas śmiać do łez i 
oznajmił, że 
jak długo żyje, nie słyszał nic równie dobrego, i że dużo wody upłynie, zanim 
Tim zdobędzie 
się na coś lepszego.
Z dniem owym związana była jeszcze jedna krótka ceremonia, której zarówno treść, 
jak 
forma wywarły na Nicholasie głębokie wrażenie. Kiedy uprzątnięto obrus i karafki 
po raz 
pierwszy obiegły stół wokoło, nastała głucha cisza, a pogodne twarze braci 
przybrały wyraz 
nie smutku w ścisłym słowa tego znaczeniu, lecz spokojnego skupienia, tak rzadko 
widywanego przy biesiadnym stole. Uderzony tą niespodziewaną zmianą Nicholas 
zastanawiał się właśnie, co z tego może wyniknąć, gdy panowie Cheeryble 
jednocześnie 
powstali, a brat u szczytu stołu, przechylając, się w stronę bliźniaka, 
przemówił cichym 
głosem, jak gdyby zwracał się wyłącznie do niego:
— Bracie Charles, mój kochany chłopcze, z datą dzisiejszą kojarzy się jeszcze 
jedna rocznica, 
o której nie wolno zapominać o której ani ty, ani ja nie jesteśmy w stanie 
zapomnieć. Ten sam 
dzień, który sprowadził na świat istny wzór wiernego i poczciwego chłopa, zabrał 
zeń 
najtkliwszą i najlepszą z rodzicielek, najukochańszą matkę — naszą matkę. Gorąco 
pragnąłbym, żeby mogła widzieć nas w dobrobycie, korzystać z niego i radować się 
myślą, że 
dzisiaj kochamy ją równie serdecznie jak wówczas, gdy byliśmy dwoma ubogimi 
wyrostkami. Ale pragnieniom takim nie dane się było ziścić. Kochany bracie! Za 
pamięć 
naszej matki!
„Dobry Boże! —pomyślał Nicholas. — A dziesiątki osób nie wyższego od nich stanu 
mogłoby, widząc to i jeszcze dwadzieścia tysięcy razy więcej, nie poprosić tych 
ludzi na 
obiad, dlatego tylko, że jedzą nożami i nigdy nie chodzili do szkoły."
Brakło jednak czasu na rozważania, bo wnet zapanowała znowu ożywiona wesołość, a 
gdy 
karafka porto była już prawie pusta, brat Ned pociągnął za dzwonek, na którego 
dźwięk 
niezwłocznie nadbiegł apoplektyczny kamerdyner.
— Dawidzie — powiedział brat Ned.
— Sir? — odparł sługa. 
— Flaszę „podwójnego diamentu", Dawidzie, aby wypić zdrowie pana Linkinwater.
Apoplektyczny kamerdyner zadziwił całe zgromadzenie popisem niezwykłej 
zręczności, 
którym od wielu lat zadziwiał je corocznie, w jednej bowiem chwili wyciągnął zza 
pleców 
lewą rękę, w której trzymał żądaną flaszę ze sterczącym już korkociągiem, 
odkorkował ją 
jednym szarpnięciem i postawił przed swym panem butelkę oraz korek, czyniąc to 
wszystko z 
godnością człowieka świadomego własnych zalet.
Brat Ned zbadał najprzód korek, a potem napełniwszy swój kieliszek zwrócił się 
do starego, 
kamerdynera, spoglądającego na te zabiegi z dobrotliwą pobłażliwością pana domu, 
który nic 
nie ma przeciwko swobodnemu zachowaniu się gości.
— Ha! Dobrze wygląda, Dawidzie!
— Nie może wyglądać inaczej — odparł Dawid — Niełatwo znajdzie pan. kieliszek 
takiego 
wina, jak nasz „podwójny diament", a pan Linkinwater wie o tym doskonale. 
Postawiliśmy to 
wino, proszę panów, kiedy przyszedł do nas pan Linkinwater.
— Ależ nie, Dawidzie, ależ nie! — sprzeciwił się brat Charles.
— Jeżeli pan łaskaw, własnoręcznie zapisałem tę pozycję w piwnicznej księdze — 
powiedział 
Dawid tonem osoby przekonanej o nieodpartej sile cytowanych faktów. — Pan 
Linkinwater 
był u nas zaledwie dwadzieścia lat, kiedy, proszę pana, postawiliśmy tę beczkę 
„podwójnego 
diamentu".
— Dawid ma słuszność... ma słuszność, bracie Charles — rozstrzygnął Ned. — Czy 
wszyscy 
przyszli, Dawidzie?
— Czekają już, sir — odrzekł sługa.
— Wprowadź ich, Dawidzie, wprowadź!
Na ten rozkaz stary kamerdyner postawił przed panem niewielką tacę z pustymi 
kieliszkami i 
otworzywszy drzwi wpuścił czerstwych tragarzy i magazynierów, których Nicholas 
widywał 
w składzie. Było ich czterech, a kiedy kłaniając się weszli uśmiechnięci i 
zaczerwieniem, 
wsunęła się za nimi straż tylna złożona z gospodyni, kucharki i pokojówki.
— Siedmioro — powiedział brat Ned i napełnił „podwójnym diamentem" odpowiednią 
ilość 
kieliszków — a Dawid ósmy! Gotowe! Wypijcie teraz zdrowie waszego najlepszego 
przyjaciela, pana Tymoteusza Linkinwater, i życzcie mu szczęścia, długich lat 
życia i 
wszelkiej pomyślności, przez wzgląd zarówno na jego osobę, jak i na waszych 
starych 
chlebodawców, którzy uważają go za nieoceniony skarb! Timie Linkinwater, twoje 
zdrowie, 
mój drogi! Niech cię diabli wezmą, mój kochany! Niech cię Bóg błogosławi, Timie 
Linkinwater!
Wypowiadając te osobliwe sprzeczności brat Ned klepnął solenizanta w plecy — na 
skutek 
czego Tim Linkinwater wyglądał przez chwilę nie mniej apoplektycznie niż stary 
kamerdyner 
— po czym w mgnieniu oka wychylił zawartość swego kieliszka.
Zaledwie wypito toast i uczczono jak należy Tima Linkinwater, najczerstwiejszy i 
najbardziej 
krzepki z tragarzy wypchnął się łokciami przed kolegów i ukazując z bliska 
bardzo czerwone 
i bardzo spocone oblicze, wyciągnął na środek czoła pojedynczy kosmyk siwych 
włosów, co 
zapewne miało być wyrazem szacunku dla zgromadzonego towarzystwa, po czym 
przemówił, 
przez cały czas gwałtownie wycierając dłonie niebieską bawełnianą chustką do 
nosa.
— Raz do roku, proszę panów, wolno nam sobie pozwolić i za łaskawym zezwoleniem 
panów, pozwolimy sobie teraz właśnie, bo trudno o odpowiedniejszy po temu czas i 
zawsze 
lepszy kozioł w garści niż wróbel w kapuście... jak to każdemu wiadomo... choć 
raczej w 
sensie przeciwnym, co jednak oznacza to samo. (Pauza. Kamerdyner niezadowolony.) 
Właściwie zamierzamy powiedzieć, że nigdy jeszcze nie było (spogląda na 
kamerdynera)... 
takich... (spogląda na kucharkę)... szlachetnych... wspaniałych... (spogląda na 
wszystkich i nie 
widzi nikogo)... pobłażliwych... szczodrych panów, jak ci, którzy dzisiaj 
podejmują nas tak 
wystawnie. A teraz dziękujemy im za ich dobroć, która zawsze wszędzie trafi, i 
życzymy im, 
żeby żyli długo i umarli spokojnie.
Po wygłoszeniu tej mowy (mogła ona być oczywiście znacznie wytworniejsza, 
znacznie 
bardziej bez sensu) cały zespół podwładnych pod komendą apoplektycznego 
kamerdynera 
wydał trzykrotny, z serca płynący okrzyk, który ku zgorszeniu Dawida zabrzmiał 
niezbyt 
zgodnie, ponieważ kobiety z uporem i zupełnym lekceważeniem taktu osobno i 
niezliczoną 
ilość razy powtarzały piskliwie: „hura!"; potem służba wyszła z jadalni; wkrótce 
po niej 
usunęła się również siostra Tima Linkinwater, mężczyźni zaś przerwali niebawem 
posiedzenie, żeby zająć się kawą, herbatą i towarzyską grą w karty.
O pół do jedenastej — godzinie późnej jak na ten placyk — podano niewielką tackę 
tartinek i 
dzban kruszonu, który to kruszon, zmieszany z „podwójnym diamentem" i innymi 
przeżyciami dnia, wywarł tak potężny wpływ na Tima Linkinwater, że solenizant 
odciągnął 
Nicholasa na bok i poufnie dał mu do zrozumienia, iż plotka o wielce urodziwej 
pannie jest 
szczerą prawdą. Panna owa była naprawdę tak piękna, jak opowiadano, a może 
jeszcze 
piękniejsza, lecz zbyt jej było pilno do zmiany stanu cywilnego, skutkiem czego, 
wówczas 
gdy Tim zalecał się do niej i zaczynał myśleć o pożegnaniu z kawalerstwem, panna 
wyszła za 
kogoś innego.
— Cóż?... W gruncie rzeczy, to moja wina — mówił Tim. — Pokażę panu kiedyś pewną 
rycinę, którą mam w swoim pokoju. Kosztowała mnie dwadzieścia pięć szylingów. 
Kupiłem 
ją wkrótce po ochłodzeniu się stosunków pomiędzy nami. Niech pan nikomu o tym 
nie 
wspomina, ale to najosobliwsze, chociaż przypadkowe podobieństwo, jakie zdarzyło 
mi się 
widzieć. Istny jej portret, drogi panie!
Minęła tymczasem jedenasta i siostra Tima Linkinwater oświadczyła, iż 
przynajmniej od 
godziny powinna być w domu. Wobec tego zawołano dorożkę, do której brat Ned z 
wielką 
pompą sprowadził siostrę Tima Linkinwater, a brat Charles udzielając 
dorożkarzowi 
nadzwyczaj wyczerpujących instrukcji zapłacił mu całego szylinga ponad ustaloną 
i należną 
taksę, byle tylko otoczył podróżującą damę jak najtroskliwszą opieką. Prócz tego 
brat Charles 
omal nie zadławił dorożkarza szklanką jakiegoś napoju niezwykłej mocy i starając 
się 
energicznie o przywrócenie mu tchu omal nie wy tłukł reszty owego tchu z ciała 
biednego 
woźnicy.
Dorożką ruszyła wreszcie z turkotem. Kiedy więc stwierdzono, że siostra Tima 
Linkinwater 
jedzie już bezpiecznie w stronę domu, Nicholas i przyjaciel Tima pożegnali się 
bez zwłoki, 
dając staremu buchalterowi i zacnym braciom możność zasłużonego wypoczynku.
Nicholas musiał odbyć pieszo dość długą drogę, było więc dobrze po północy, gdy 
przywędrował wreszcie do domu, gdzie oczekiwali go Smike i matka. Dawno już 
minęła pora 
udania się na spoczynek, a ponadto od dwu przynajmniej godzin spodziewali się, 
że Nicholas 
wróci lada chwila, lecz czas nie dłużył im się zbytnio, bo pani. Nickleby 
zabawiała Smike'a 
wywodem na temat genealogii swojej rodziny ze strony matki, uzupełniając ów 
wywód 
szkicami biograficznymi wybitniejszych przedstawicieli tego rodu, Smike zaś 
siedział i 
zastanawiał się, o czym właściwie mowa i czy pani Nickleby nauczyła się tego z 
książek, czy 
też sama wszystko wymyśliła — wobec czego dobrze im było ze sobą.
Nicholas nie mógł oczywiście pójść do łóżka nie opowiedziawszy dokładnie o 
licznych 
zaletach i szczodrobliwości braci Cheeryble oraz o powodzeniu, które uwieńczyło 
dziś jego 
trudy. Nie zdążył jednak powiedzieć nawet kilku słów, gdy pani Nickleby 
przerwała mu i 
znacząco mrugając oczyma oraz kiwając głową rzekła, iż pan Smike jest bez 
wątpienia 
okropnie zmęczony, wobec czego ona stanowczo i kategorycznie żąda, żeby 
biedaczek nie 
czuwał już ani minuty dłużej.
— Doprawdy, jaka to posłuszna istota — zauważyła pani Nickleby, kiedy chłopiec, 
życząc im 
dobrej nocy, wyszedł z pokoju. — Wiem, że ty nie weźmiesz mi tego za złe, mój 
kochany 
Nicholasie, ale w obecności osoby trzeciej wolałabym tego nie czynić, a już w 
towarzystwie 
młodzieńca byłoby to w istocie niezupełnie stosowne, choć z drugiej strony nie 
pojmuję, 
prawdę mówiąc, co w tym może być złego, chyba to, że niezbyt w nim do twarzy, 
choć są 
ludzie, którzy uważają go właśnie za strój szczególnie twarzowy i nie wiem 
doprawdy, czemu 
nie uznać go za taki, zwłaszcza jeśli dobrze leży, a brzeżki ma drobno układane, 
od czego 
oczywiście zależy bardzo wiele. Po takim wstępie pani Nickleby wydobyła swój 
czepeczek 
nocny spomiędzy kartek bardzo grubego modlitewnika, gdzie drobno się 
zaprasowywały 
brzeżki tego czepka
i przystąpiła do osadzania go na głowie, przez cały czas paplając jak zwykle.
— Ludzie mogą sobie mówić, co im się podoba, lecz czepek nocny jest bardzo 
wygodną 
rzeczą — ciągnęła. — Nie wątpię, mój kochany Nicholasie, że sam byś to przyznał, 
gdybyś 
miał tasiemki przy szlafmycy i naciągał ją, jak chrześcijanin, a nie zatykał na 
samym czubku 
głowy niby chłopak z bursy przy dobroczynnej szkółce. Nie wyobrażaj sobie, że 
dbać o swoją 
szlafmycę to nie po męsku albo zgoła śmiesznie, bo niejeden raz słyszałam, jak 
twój biedny, 
drogi papa i wielebny... wielebny... jakże-mu-tam... co to odprawiał modły w tym 
starym 
kościółku z taką osobliwą spiczastą wieżyczką, z której wiatr zerwał chorągiewkę 
w pewien 
wieczór dokładnie na tydzień przed twoim przyjściem na świat... Słyszałam tedy, 
jak mówili, 
że studenci w uniwersyteckich bursach bardzo dbają o swoje szlafmycę i że 
powszechnie 
znaną jest trwałość
i dobry gatunek szlafmyc z Oxfordu, które są takie, że młodzieży nie przyjdzie 
nawet do 
głowy, żeby bez nich udawać się na spoczynek... A mnie się zdaje, że jak 
wszystkim 
wiadomo, studenci mają pojęcie o tym, co robią, i bynajmniej nie pieszczą się ze 
sobą.
Nicholas roześmiał się i nie podejmując dyskusji nad tematem tej przydługiej 
mówki zaczął 
znowu opowiadać o miłym nastroju niedawnego zebrania urodzinowego. Pani Nickleby 
natychmiast zainteresowała się wielce ową uroczystością i zasypała syna 
niezliczonymi 
pytaniami, co było na obiad i jak to było podane, i czy stół był przeładowany, 
czy raczej 
pusty, i jacy tam byli goście, i co mówili „ci panowie Cheeryble", i co Nicholas 
im odrzekł
i co oni na to powiedzieli? Nicholas opisał więc szczegółowo całą ucztę oraz 
wydarzenia, 
jakie miały miejsce tego ranka.
— Chociaż jest bardzo późno — kończył swoją opowieść — taki ze mnie samolub, że 
niemal 
bym pragnął, aby Kate nie spała jeszcze i mogła wysłuchać tego wszystkiego. 
Przez całą 
drogę tak mi było pilno, żeby wreszcie zacząć jej opowiadać.
— Ach!... Kate... — odparła pani Nickleby opierając stopy na kracie kominka i 
przysuwając 
doń swe krzesło, jak gdyby sposobiła się do długiej rozmowy. — Kate jest w 
łóżku... Oo!... 
Jest w łóżku od paru godzin. Bardzo się cieszę, mój kochany Nicholasie, że 
zdołałam ją 
skłonić, by nie czekała twojego powrotu, ponieważ szczerze pragnę skorzystać ze 
sposobności i zamienić z tobą kilka słów. Prawdę mówiąc, wielce mi na tym 
zależy! To 
naprawdę szczególnie miła i pocieszająca rzecz, jeżeli ktoś ma dorosłego syna, 
któremu 
można zaufać i poszukać u niego rady. Nie wiem doprawdy, po co ludzie mieliby w 
ogóle 
synów, gdyby nie mogli znaleźć w nich powierników.
Nicholas opanował z wysiłkiem senne ziewnięcie i ze skupioną uwagą zaczął 
przyglądać się 
matce, która podjęła tymczasem swoją tyradę.
— W sąsiedztwie naszym była pewna dama... — ciągnęła pani Nickleby — ...rozmowa 
o 
synach przywiodła mi ją na myśl... W sąsiedztwie naszym tedy, gdy mieszkaliśmy 
pod 
Dawlish, była pewna dama nazwiskiem, jak mi się zdaje Rogers... Tak! Na 
pewno!... 
Rogers... jeżeli nie nazywała się Murphy... To jedyna moja wątpliwość w tym 
względzie...
— Czy o tej damie chcesz rozmawiać ze mną, mamo? — zapytał Nicholas spokojnie.
— O tej damie! — zawołała pani Nickleby. — Wielkie nieba! Jak możesz być tak 
śmieszny, 
mój.kochany Nicholasie! Ale tak samo zachowywał się zawsze twój biedny, drogi 
papa! 
Zupełnie tak samo! Wciąż błądził gdzieś myślami i nigdy, nawet przez dwie minuty 
nie umiał 
skupić ich na jakimkolwiek temacie. Wydaje mi się, że go teraz widzę — mówiła 
ocierając 
oczy. — Tak samo spoglądał na mnie, kiedy roztrząsałam jego sprawy, a on 
słuchał, jak 
gdyby w jego poglądach panowało kompletne zamieszanie. Ktoś, kto zobaczyłby nas 
wtedy 
po raz pierwszy, mógłby sądzić, że to ja wprowadzam ów zamęt i nieład, zamiast 
przedstawiać rzeczy jasno i we właściwym świetle. Słowo daję, że taki ktoś 
mógłby naprawdę 
pomyśleć coś podobnego!
— Bardzo mi przykro, mamo, że los kazał mi odziedziczyć tę niefortunną trudność 
pojmowania — rzekł młodzieniec pogodnie —. uczynię jednak wszystko, co w mej 
mocy, 
aby zrozumieć cię należycie, jeżeli zechcesz zmierzać wprost do celu. Postaram 
się, 
doprawdy!
— Ach, twój biedny papa! — westchnęła zacna dama w zamyśleniu. — Nigdy nie mógł 
zrozumieć, biedaczek, czego ja od niego chcę, dopóki nie było już za późno!
Bez wątpienia, słowa te zawierały szczerą prawdę, gdyż nieboszczyk pan Nickleby 
nie 
dowiedział się tego aż do chwili zgonu, co w pewnym stopniu usprawiedliwić można 
faktem, 
że sama pani Nickleby również tego nie wiedziała.
— Tak czy inaczej — podjęła osuszając łzy — nie ma to nic, w samej rzeczy, 
zupełnie nic 
wspólnego z dżentelmenem zamieszkałym w sąsiednim domu.
— Sądziłbym, że ów dżentelmen zamieszkały w sąsiednim domu ma równie mało 
wspólnego 
z nami? — odparł syn.
— Nie ulega wątpliwości, że to skończony dżentelmen — ciągnęła pani Nickleby. — 
Posiada 
maniery dżentelmena i powierzchowność dżentelmena, chociaż nosi kiloty i 
popielate 
pończochy z grubej wełny. Może to dziwactwo, a może jest dumny ze swoich łydek? 
Nie 
pojmuję, doprawdy, czemu nie miałby być z nich dumny. Książę Regent był dumny ze 
swoich łydek, a także Daniel Lambert, również bardzo otyły mężczyzna, tak samo 
był dumny 
ze swoich łydek. Podobnie panna Biffin była... Nie — dodała korygując własną 
omyłkę — 
...panna Biffin była, zdaje mi się dumna tylko ze swoich palców u nóg, ale w 
zasadzie 
wychodzi to na jedno.
Nicholas spojrzał na matkę zdumiony wprowadzeniem do rozmowy tego zupełnie 
nowego 
tematu, lecz ona oczekiwała widać od syna takiego właśnie zdumienia, bo mówiła: 
— Słusznie się dziwisz, mój kochany Nicholasie, gdyż i ja byłam szczerze 
zdziwiona. Spadło 
to na- mnie niby grom z jasnego nieba i po prostu zamroziło mi krew w żyłach. 
Tyły jego 
ogrodu przylegają do tyłów naszego, oczywiście więc widziałam go kilka razy, 
kiedy 
siadywał w altance obrośniętej szkarłatną fasolą albo pracował w swoich małych 
inspektach. 
Wydawało mi się wtedy, że spogląda... może raczej wpatruje się we mnie, ale nie 
zwracałam 
na to szczególnej uwagi, bo jesteśmy tu przecież nowymi przybyszami i ten 
dżentelmen 
mógłby być po prostu ciekaw, kim jesteśmy i jak wyglądamy. Kiedy jednak zaczął 
przerzucać 
swoje ogórki przez nasz mur...
— Przerzucać swoje ogórki przez nasz mur! — powtórzył Nicholas z niemałym 
zdziwieniem.
— Tak, mój kochany Nicholasie! — odparła bardzo poważnie pani Nickleby. — 
Przerzucać 
swoje ogórki przez nasz mur! Ogórki, a także dynie. 
— A niechże go diabli! — zawołał młodzieniec wpadając w pasję. — Co on sobie 
myśli?
— Mnie się wydaje, że bynajmniej nie myśli nic złego — odrzekła zacna dama.
— Co? — oburzył się syn. — Ogórki i dynie lecą na głowy ludziom przechadzającym 
się we 
własnym ogrodzie i nie ma w tym nic złego?! Ależ, mamo...
Urwał nagle, bo uwagę jego zwróciła kryjąca się między układanymi brzeżkami 
nocnego 
czepka matki niemożliwa do opisania mieszanina cichego triumfu i skromnego 
zawstydzenia.
— Musi to być człowiek bardzo słaby, niemądry i nierozważny — powiedziała pani 
Nickleby 
— i doprawdy, godny nagany... A przynajmniej wydaje mi się, że ludzie mogą 
uważać go za 
takiego. Ode mnie trudno oczywiście wymagać zdecydowanych sądów w tej sprawie, 
dlatego 
zwłaszcza, iż broniłam zawsze twojego biednego, drogiego papy, którego inni 
ganili surowo 
za to, że oświadczył się właśnie mnie. Nie ulega też wątpliwości, że ten pan 
obrał szczególnie 
osobliwą drogę okazywania swych skłonności. Niemniej jednak względy takie... to 
znaczy, 
dopóki nie posuwają się zbyt daleko i nie przekraczają właściwych granic... 
względy takie są 
w pewnym stopniu rzeczą bardzo przyjemną i jakkolwiek nigdy nie pomyślałabym 
nawet o 
powtórnym zamążpójściu mając tak kochaną córkę, jak Kate, której przyszłość nie 
została 
jeszcze ustalona...
— Chyba, mamo, taki pomysł nigdy nie zaświtał ci w głowie? — zapytał Nicholas.
— A niechże cię nie znam, mój kochany Nicholasie! — odparła matka urażonym 
tonem. — 
Czy nie miałam zamiaru powiedzieć najdokładniej właśnie tego, gdybyś łaskawie 
pozwolił mi 
mówić? Oczywiście, nigdy nie zaświtało mi w głowie nic podobnego i doprawdy 
jestem do 
głębi zdumiona, że uważasz mnie za zdolną do takich rzeczy! Rozmawiamy jedynie o 
tym, 
jakie należy podjąć kroki, aby grzecznie i delikatnie odrzucić te awanse nie 
raniąc zbyt 
dotkliwie jego uczuć i nie przywodząc go
do rozpaczy czy czegoś w tym rodzaju. Wielki Boże! — wykrzyknęła z afektowanym 
uśmiechem. — Przypuśćmy, że zrobiłby sobie coś złego! Czy mogłabym potem 
odzyskać 
kiedyś spokój, Nicholasie?
Młody człowiek był zły i zmartwiony, lecz mimo to z trudem powstrzymywał śmiech, 
gdy 
odpowiadał pytaniem:
— Czy sądzisz, mamo, że taki byłby prawdopodobnie wynik bezlitosnej odmowy?
— Nie wiem, mój kochany, słowo daję — odparła pani Nickleby. — Doprawdy nie 
wiem. 
Ale z całą pewnością onegdajsza gazeta powtórzyła za jakimś francuskim pismem 
wypadek 
pewnego wędrownego szewca, który był zazdrosny o dziewczynę z sąsiedniej wioski, 
ponieważ ta dziewczyna nie chciała udać się do szczelnie zamykającej się izdebki 
na 
poddaszu trzypiętrowego domu i wraz z nim na śmierć zatruć się czadem. A więc 
ten szewc 
poszedł do lasu i czyhał z dobrze wyostrzonym nożem, i wyskoczył, gdy ona 
przechodziła z 
kilkoma przyjaciółkami, i zabił najprzód siebie, potem wszystkie przyjaciółki, a 
potem ją... 
Nie!... Najprzód zabił wszystkie przyjaciółki, potem ją, a potem dopiero 
siebie... To okropna 
rzecz pomyśleć o czymś podobnym!... Tak się jakoś składa — dodała po chwili 
zastanowienia — że według dziennikarskich wiadomości ludzie, którzy wyprawiają 
we 
Francji takie i tym podobne brewerie, są zawsze wędrownymi szewcami.. Nie wiem 
czemu to 
przypisać?... Chyba coś musi być w skórze...
— Ale ten jegomość, który nie jest szewcem? Co zrobił, mamo? Co powiedział? — 
przerwał 
Nicholas nad wszelki wyraz wzburzony, lecz pozornie spokojny i opanowany niemal 
tak, jak 
sama pani Nickleby. — Wiesz przecie, że nie istnieje wymowa jarzyn, w której 
ogórek 
równałby się formalnemu wyznaniu miłości.
— Mój kochany — odrzekła zacna dama i potrząsając głową spojrzała w popiół 
kominka — 
on zrobił i powiedział najrozmaitsze rzeczy.
— Czy przypadkiem nie mylisz się mamo? — zapytał syn.
— Ja się mylę! — zawołała pani Nickleby. — Wielki Boże! Czy wyobrażasz sobie, 
mój 
kochany Nicholasie, że nie wiem, kiedy mężczyzna ma poważne zamiary?
— Tak, tak... — mruknął.
— Ilekroć zbliżam się do domu — ciągnęła matka — dżentelmen ów pokrywa 
pocałunkami 
jedną swą rękę, a drugą kładzie na sercu. To, oczywiście, bardzo niemądre z jego 
strony i, 
pozwolę, sobie zauważyć, iż ty na pewno powiesz, że nad wszelki wyraz 
niewłaściwe, ale on 
robi to z uszanowaniem... doprawdy z wielkim uszanowaniem... a także z 
czułością... ze 
szczególną czułością... Jak dotychczas, zasługuje na najwyższe uznanie i w tym 
względzie nie 
może być cienia wątpliwości. A ponadto są przecie te upominki, których prawdziwa 
ulewa 
spada codziennie przez nasz mur... A to istotnie ładne upominki, bardzo ładne. 
Jeden z 
ogórków mieliśmy wczoraj na obiad i poważnie myślimy o zakwaszeniu reszty na 
zimę. A 
ubiegłego wieczoru — ciągnęła z coraz większym przejęciem — kiedy przechadzałam 
się po 
ogrodzie, cichutko zawołał przez mur i zaproponował mi małżeństwo i 
uprowadzenie. Głos 
ma dźwięczny niby dzwon albo harmonika... Tak! Bardzo doprawdy podobny do tonów 
harmoniki... Ale ja nie słuchałam go, oczywiście... wcale nie słuchałam. Teraz 
pozostaje 
pytanie, mój kochany Nicholasie, co właściwie winnam począć?
— Czy Kate wie o tym? — zapytał Nicholas.
— Jak dotychczas nie mówiłam jej o tym ani jednego słowa — odrzekła matka.
— A zatem, na miłosierdzie Boże, nie mów jej nic, bo bardzo się zasmuci — 
powiedział 
młodzieniec wstając z krzesła. — Pytasz, kochana mamo, co masz uczynić? Otóż 
postąp tak, 
jak nakaże ci własny zdrowy rozsądek i uczucie oraz szacunek dla pamięci mojego 
ojca. 
Istnieją tysiące sposobów okazania, że nie podobają ci się te dziecinne i 
niedorzeczne hołdy. 
Jeżeli postąpisz tak stanowczo, jak powinnaś, a jegomość ów nie zaprzestanie 
swych
zalotów i nadal będzie cię nimi dręczył, potrafię szybko położyć im kres. 
Wolałbym jednak 
nie wtrącać się w historię tak zabawną i nie przywiązywać do niej wagi, dopóki- 
ty sama nie 
wystąpisz we własnej obronie. Większość kobiet potrafiłaby dokonać tego, a tym 
bardziej 
osoba w twoim wieku i w twojej sytuacji. Całej tej sprawie nie warto poświęcić 
ani jednej 
poważnej myśli. Nie chciałbym obrażać cię, mamo, udając, że biorę to do serca 
albo choćby 
przez chwilę traktuję serio. Niepoczytalny stary idiota!
Z tymi słowy ucałował matkę i życzył jej dobrej nocy, po czym obydwoje udali się 
do swych 
pokojów.
Przywiązanie do dzieci — by oddać pani Nickleby sprawiedliwość — powstrzymałoby 
ją od 
poważnych zamysłów o ponownym małżeństwie nawet w wypadku, gdyby czuła jeszcze 
silną 
skłonność w tym kierunku i zdołała pogrzebać pamięć o zmarłym towarzyszu życia. 
O ile 
jednak w sercu jej zła nie było wcale, prawdziwego zaś samolubstwa bardzo 
niewiele, o tyle 
głowę miała słabą i nader próżną, a myśl, że w swoim wieku spotkała kogoś, kto 
zabiega (i to 
zabiega daremnie) o jej rękę, była wielce schlebiająca; a więc pani Nickleby nie 
mogła 
rozprawić się z zapałami nieznajomego dżentelmena tak szybko i lekko, jak to 
Nicholas 
uważał za wskazane.
„Nie widzę w tym bynajmniej nic dziecinnego, niedorzecznego albo zabawnego — 
rozmyślała we własnej sypialni. — To dla niego beznadziejne, zgadzam się 
oczywiście, ale 
przyznaję, otwarcie, iż nie pojmuję zgoła, czemu on ma być zaraz niepoczytalnym 
starym 
idiotą? Trudno przecie przypuścić, że wie, iż to beznadziejne. Biedak! Mnie się 
wydaje, że. 
należy mu raczej współczuć.
Zakończywszy te refleksje pani Nickleby spojrzała z bliska w niewielkie 
zwierciadło na swej 
toalecie, a potem cofnęła się parę kroków i usiłowała sobie przypomnieć, kto to 
taki mówił jej 
niegdyś, że Nicholas w dwudziestym pierwszym roku życia bardziej będzie wyglądał 
na jej 
brata niż na syna. Nie mogła jednak odnaleźć owego autorytetu w zakamarkach 
pamięci, 
zgasiła więc świecę i podniosła roletę, żeby wpuścić do pokoju światło 
nadchodzącego już 
poranka.
— Niewiele można zobaczyć w takim oświetleniu — mruknęła do siebie spoglądając w 
ogród 
— a ja mam niezbyt dobre oczy, bo od dzieciństwa byłam krótkowzroczna, ale 
doprawdy, 
wydaje mi się, że jeszcze jedna duża dynia tkwi w tej chwili wśród szkła 
potłuczonych 
butelek na szczycie naszego muru.
ROZDZIAŁ XXXVIII
O PEWNEJ KURTUAZYJNEJ WIZYCIE, KTÓREJ SKUTKI MOGĄ WPŁYNĄĆ NA 
BIEG PRZYSZŁYCH WYDARZEŃ ORAZ O TYM, JAK SMIKE 
NIESPODZIEWANIE SPOTYKA BARDZO DAWNEGO ZNAJOMEGO, A TEN 
ZAPRASZA GO DO SWEGO DOMU I NIE CHCE SŁUCHAĆ ŻADNYCH 
WYMÓWEK
Nieświadoma wystąpień kochliwego sąsiada ani ich wpływu na wrażliwe serce mamy, 
Kate 
Nickleby zaczynała cieszyć się trwałym poczuciem spokoju i radości, które przez 
długi czas 
nie nawiedzało jej nawet przelotnie. Mieszkając pod jednym dachem z ukochanym 
bratem, z 
którym rozłączono ją tak nagle i okrutnie, pełna pogody, uwolniona wreszcie od 
prześladowań, które raniły jej serce i okrywały lica rumieńcem — wydawała się 
zgoła inną 
istotą. Powróciła jej dawna wesołość, krok odzyskał elastyczną lekkość, kolory, 
które 
zniknęły były z twarzy, znowu tam zawitały i Kate Nickleby wyglądała piękniej 
niż 
kiedykolwiek.
Do takich mniej więcej wniosków wiodły rozważania i obserwacje panny La Creevy, 
kiedy 
domek został już doprowadzony do porządku, jak to mówiła z przejęciem, „od 
czubków 
kominów do wycieraczki przed progiem" i pracowita kobietka znalazła wreszcie 
wolną 
chwilę, żeby pomyśleć o jego mieszkańcach.
— Otwarcie mówiąc, brakło mi na to czasu, odkąd tu przyjechałam — tłumaczyła — 
bo rano, 
w południe i wieczorem miałam wciąż w głowie tylko gwoździe, młotki, śrubokręty 
i świdry.
— Wydaje mi się, że samej sobie nie poświęca pani nigdy ani jednej myśli — 
powiedziała 
Kate z uśmiechem.
— Słowo daję, moja kochana; byłabym skończoną gęsią, gdybym to robiła; świat 
jest przecie 
pełen rzeczy, o których znacznie przyjemniej rozmyślać — oburzyła się panna La 
Creevy — 
Ale, nawiasem mówiąc, myślałam nie tylko o tobie. Czy wiesz, że w jednym z 
domowników 
zauważyłam wielką, nadzwyczajną zmianę?
— W kim? — zapytała Kate trwożliwie. — Chyba nie...
— Nie! Nie w twoim bracie, moja kochana — przerwała mała miniaturzystka 
odgadując 
zakończenie zdania. — On jest wciąż takim samym serdecznym, zacnym, rozsądnym 
człowiekiem, jak wówczas, kiedy was poznałam. Zawsze też, kiedy zdarzy się jakaś 
sposobność, okazuje, że ma w sobie prawdziwego dia... no, mniejsza o to, co tam 
ma w 
sobie... Nie! To Smike — sam chce biedaczek, żeby go tak nazywać i za nic nie 
godzi się na 
„pana" przed swym nazwiskiem.— to Smike odmienił się bardzo w tym krótkim 
czasie.
— Ale pod jakim względem? — zapytała dziewczyna. — Czy myśli pani o jego 
zdrowiu?
— N-i-e-e... Może nie o zdrowiu w ścisłym słowa tego znaczeniu... — odparła 
panna La 
Creevy z zastanowieniem. — Choć Smike jest słabowity i wyczerpany, a w twarzy ma 
coś... 
Gdybym to zobaczyła u ciebie, serce by mi zamarło. Nie... Nie myślałam o jego 
zdrowiu.
— A więc o czym?
— Sama nie wiem, doprawdy — ciągnęła. — Ale obserwuję go często, a widok jego 
nieraz 
napełnia mi oczy łzami. Wiem, że -niezbyt trudno doprowadzić mnie do płaczu, bo 
z natury 
jestem beksą, ale tym razem, zdaje mi się, mam słuszny powód do łez. Jestem 
przekonana, że 
odkąd tu zamieszkał, Smike z jakichś poważnych przyczyn wyraźniej zdaje sobie 
sprawę z 
braków swego intelektu. Odczuwa to coraz silniej. Coraz bardziej dręczy go to, 
że gubi się 
niekiedy i nie może pojąć najprostszych rzeczy. Przyglądałam mu się, gdy podczas 
twojej 
nieobecności, moja kochana, siadywał sam i dumał z tak smutną miną, że przykro 
było na to 
patrzeć. A potem wstawał i wychodził z pokoju z taką żałością i rozpaczą! Trudno 
wypowiedzieć, jak mnie to bolało. Jeszcze niespełna trzy tygodnie temu był 
pogodnym, 
wiecznie czynnym chłopcem, uszczęśliwionym domowym zamętem i jak dzień długi 
wesołym. Teraz zmienił się zupełnie: ten sam chętny, poczciwy, oddany i 
kochający 
chłopak... ale... nie ten sam pod każdym innym względem.
— Jestem pewna, że to wszystko minie — westchnęła. Kate. — Biedaczek!
— Mam nadzieję... — rzekła miniaturzystka z niezwykłą u niej powagą w głosie. — 
Lubię go 
i chciałabym wierzyć, że to minie... Ale — podjęła zwykłym sobie wesołym, 
gawędziarskim 
tonem — powiedziałam już, co miałam do powiedzenia. Było to długie i zapewne bez 
sensu. 
W każdym razie postaram się rozerwać go dzisiaj, bo jeżeli ma być moim rycerzem 
przez całą 
drogę na Strand, to będę gadać, gadać, gadać i nie zamilknę, dopóki go nie 
doprowadzę do 
śmiechu. Im wcześniej pójdzie, tym lepiej dla niego, a im wcześniej ja pójdę, 
tym, z 
pewnością, lepiej dla mnie, bo w przeciwnym wypadku moja służąca rozpocznie 
flirt z jakimś 
indywiduum, które obrabuje cały dom... Chociaż... chociaż nie wiem, co tam 
znajdzie do 
zabrania, prócz stołów i krzeseł... no i oczywiście miniatur... Ba!... Mądrym 
byłby złodziej, 
który potrafiłby wyciągnąć z moich miniatur jakiekolwiek korzyści, bo ja, prawdę 
rzekłszy, 
nie potrafię tego dokonać.
Tak rozprawiając mała panna La Creevy ukryła twarz pod bardzo płaskim 
kapeluszem, a 
resztę swej osoby pod bardzo wielkim szalem, który zapięła bardzo długą szpilką, 
i oznajmiła, 
że omnibus może się teraz zjawić, kiedy tylko zechce, bo ona jest zupełnie 
gotowa.
Ale była tam przecie pani Nickleby, z którą należało się pożegnać, a więc 
omnibus nadjechał 
na długo przedtem, nim zacna dama zakończyła pewne wspomnienia najwłaściwiej 
dostosowane do okoliczności i, oczywiście, ściśle z nimi związane. Skutkiem tego 
panna La 
Creevy zaczęła się straszliwie spieszyć, a że znajdowała się właśnie koło drzwi 
frontowych, 
pod osłoną których dyskretnie wynagradzała służącą kwotą osiemnastu pensów, 
wysypała z 
woreczka dwadzieścia półpensówek, te zaś rozleciały się i pochowały po 
wszystkich kątach 
korytarza, a zbieranie ich zajęło sporo czasu. Po ukończeniu poszukiwań wypadało 
oczywiście ucałować jeszcze raz Kate i panią Nickleby, a potem zgromadzić na 
jednym 
miejscu mały koszyczek i paczkę zawiniętą w gruby papier. Podczas wszystkich 
tych 
zabiegów „omnibus — jak się wyraziła panna La Creevy — klął tak okropnie, że 
zgroza była 
go słuchać". W końcu pojazd ten zaczął udawać, że rusza, wobec czego panna La 
Creevy 
wyskoczyła z domu, wskoczyła do omnibusu i zaczęła gorąco przepraszać wszystkich 
pasażerów mówiąc, że nigdy w życiu rozmyślnie nie kazałaby im czekać. Kiedy 
rozglądała 
się za dogodnym miejscem, konduktor wepchnął Smike'a do środka, zawołał, że 
wszystko w 
porządku (chociaż nic nie było w porządku), i ogromny wehikuł ruszył wreszcie z 
łoskotem 
co najmniej sześciu furgonów z browaru. Pozwólmy mu toczyć się tak, jakby chciał 
tego 
wspomniany wyżej konduktor, który teraz rozparł się z wdziękiem na ławeczce 
przyczepionej 
z tyłu pojazdu i ćmił mocno pachnące cygaro; pozwólmy mu przystawać, ruszać, 
galopować 
albo wlec się noga za nogą, zależnie od tego, co konduktor uzna w danej chwili 
za właściwe i 
wskazane, sami zaś skorzystajmy ze sposobności i zainteresujmy się bliżej losami 
sir 
Mulberry'ego Hawka oraz zasięgnijmy informacji, czy wyzdrowiał on już po 
wstrząsie, jaki 
nastąpił podczas gwałtownego upadku z kabrioletu w okolicznościach poprzednio 
opisanych.
Ze złamaną nogą, sińcami na całym ciele, twarzą pokrytą na pół zagojonymi 
bliznami, 
wybladły od bólu i go rączki — baronet leżał na wznak wyciągnięty na łóżku, 
którego 
więźniem miał pozostać jeszcze przez kilka tygodni. W sąsiednim pokoju panowie 
Pyke i 
Pluck pijąc na umór, od czasu do czasu stłumionym śmiechem urozmaicali 
jednostajny szmer 
swej rozmowy. Młody lord, który — jedyny z całej kompanii — nie był zupełnie 
niepoprawny i w gruncie rzeczy miał dobre serce, siedział z cygarem w ustach u 
wezgłowia 
swego mentora i przy świetle lampy czytał mu z codziennej gazety takie urywki, 
jakie mogły 
zabawić go lub zaciekawić.
— Czy te psy nigdy nie przestaną tam szczekać? — zawołał chory z rozdrażnieniem 
zwracając głowę w stronę sąsiedniego pokoju.
Panowie Pyke i Pluck usłyszeli ten okrzyk i natychmiast umilkli, chcąc jednak 
wynagrodzić 
sobie jakoś to pozbawienie głosu, mrugnęli na siebie i po brzegi napełnili 
szklanki.
— Do diabla! — mruknął półgłosem chory, niecierpliwie kręcąc się w łóżku. — Czyż 
twardy 
materac nudny pokój i wściekły ból to nie dosyć! Jeszcze oni muszą dręczyć mnie 
bez 
przerwy! Która godzina?
— Pół do dziewiątej — odpowiedział przyjaciel.
— Ha! Przysuń bliżej stół i daj karty — rzekł sir Mulberry. — Jeszcze raz 
zagramy w pikietę. 
Jazda!
Ciekawy widok przedstawiał ten ciężko chory, który unieruchomiony w pościeli 
mógł tylko 
obracać głową, a jednak bacznie śledził podczas gry każde poruszenie partnera, 
sam zaś grał z 
wielkim napięciem, skupieniem, i chłodem. Umiejętnością i wprawą przynajmniej 
dwudziestokrotnie przewyższał przyjaciela, który niewiele mógł dokazać nawet 
wtedy — a 
nie zdarzało się to często — kiedy los obdarzył go dobrymi kartami. Baronet 
wygrywał jedną 
partię po drugiej, aż wreszcie kompan rzucił karty i odmówił dalszej zabawy; 
chory 
wyciągnął wówczas potłuczoną rękę i zagarnął wygrane stawki z chełpliwym 
przekleństwem 
i z tym samym, chociaż znacznie przytłumionym, ochrypłym śmiechem, którym przed 
paru 
miesiącami rozbrzmiewała jadalnia pana Ralfa Nickleby.
W chwili, gdy zajęty był tą miłą czynnością, wszedł służący i oznajmił, że pan 
Ralf Nickleby 
czeka na dole i pyta, jak zdrowie baroneta. — Lepiej — warknął sir Mulberry.
— Pan Nickleby chciałby się dowiedzieć, sir...
— Powiedziałem już: lepiej! — przerwał chory uderzając dłonią o blat stołu.
Służący zawahał się, lecz po chwili zaczął jąkać, że pan Nickleby prosi o 
pozwolenie złożenia 
wizyty, jeśli nie sprawi tym kłopotu.
— Sprawi kłopot! Nie mogę go przyjąć! Nie przyjmuję nikogo, a ty dobrze o tym 
wiesz, 
bałwanie! — odparł jego pan z większą niż dotychczas złością.
— Pokornie przepraszam, sir, ale pan Nickleby tak bardzo nalegał...
Prawdę rzekłszy, pan Ralf przekupił służącego, który gorąco pragnął zasłużyć na 
otrzymany 
napiwek i liczył na coś więcej, wobec czego z ręką na klamce marudził jeszcze 
przy 
drzwiach.
— Czy mówił, że chce widzieć mnie w jakimś interesie? — zapytał baronet po 
krótkim 
namyśle.
— Nie. Mówił tylko, że pragnie widzieć pana. Mówił, że bardzo mu na tym zależy.
— Powiedz, że może wejść na górę. Czekaj! — krzyknął za odchodzącym i przesunął 
dłonią 
po swej poranionej twarzy. — Przenieś lampę na ten stolik za mną. Tak. A teraz 
odsuń stół i 
postaw krzesło tam... Dalej! Tak, tutaj!
Służący spełnił te rozkazy, jak gdyby pojmował kierujące nimi pobudki, a 
następnie opuścił 
pokój. Lord Fryderyk Verisopht powiedział, że niedługo wróci, i udał się do 
sąsiedniego 
salonu, zamykając za sobą drzwi.
Niebawem na schodach rozległy się ciche kroki i do pokoju wszedł; trzymając 
cylinder w 
ręku pan Ralf Nickleby, pochylony trochę do przodu i z szacunkiem wpatrzony w 
twarz 
czcigodnego klienta.
— No, Nickleby — powiedział sir Mulberry wskazując gościowi krzesło opodal łóżka 
i z 
udaną beztroską kiwając ręką. — Miałem, widzisz pan, paskudny wypadek.
— Widzę — rzekł pan Ralf wciąż przenikliwie patrząc na gospodarza. — Istotnie, 
paskudny, 
trudno pana poznać, sir Mulberry. Boże, Boże! To doprawdy paskudny wypadek!
Głęboki szacunek cechował uniżone zachowanie pana Ralfa, a przytłumiony jego 
głos 
brzmiał nie inaczej, niż powinien brzmieć głos gościa przejętego serdecznym 
współczuciem 
dla chorego i cierpiącego człowieka, Ale wyraz jego twarzy, gdy sir Mulberry nań 
nie patrzył, 
stanowił rażący kontrast z zachowaniem i tonem głosu. Pan Ralf przybierał bowiem 
swoją 
zwykłą pozę i obojętnie spoglądał na rozciągniętą przed nim postać, a na tej 
części twarzy, na 
którą nie rzucały cienia krzaczaste . i ściągnięte brwi, widniał sarkastyczny 
uśmiech.
— Siadaj pan! — powiedział gospodarz, z wielkim wysiłkiem odwracając się w jego 
stronę. 
— Stoisz i wytrzeszczasz na mnie oczy, jakby na jakąś osobliwość.
Gdy baronet zwrócił ku niemu wzrok, pan Ralf cofnął się parę kroków i usiadł z 
dobrze 
udanym zmieszaniem i taką miną, jak gdyby miał nieodpartą chęć wyrazić 
zdziwienie, lecz 
postanowił wstrzymać się od tego.
— Codziennie pytałem służbę o pańskie zdrowie, sir Mulberry, a prawdę rzekłszy, 
początkowo nawet po dwa razy dziennie — rzekł lichwiarz. — Dzisiaj wszakże, ze 
względu 
na starą znajomość i rozmaite dawniejsze transakcje, na których obaj 
zyskiwaliśmy po trosze, 
nie mogłem odmówić sobie tej przyjemności i poprosiłem o prawo wstępu do 
pańskiej 
sypialni. Czy... czy cierpiał pan bardzo? — dodał pochylając się nad chorym; 
znowu ten sam 
zgryźliwy uśmiech wypełznął na jego twarz, ponieważ sir Mulberry przymknął w tej 
chwili 
powieki.
— Więcej niż dostatecznie, jak na własne wymagania, i o wiele za mało, jak na 
wymagania 
pewnych nieszczęsnych durniów, których obaj dobrze znamy, a. których gniewa, że 
się tak 
wyrażę to coś, co nas łączy — powiedział sir Mulberry niecierpliwie uderzając 
ręką po 
kołdrze.
Gość wzruszył ramionami, by okazać swą dezaprobatę dla irytacji, z jaką 
wypowiedziane 
były. ostatnie słowa; bowiem w sposobie mówienia i w całym zachowaniu pana Ralfa 
był 
jakiś drażniący, chłodny spokój, który działał na nerwy chorego.
— A któraż to z tych „dawniejszych transakcji" sprowadza pana dzisiaj do mnie? — 
zapytał 
sir Mulberry.
— Żadna — brzmiała odpowiedź. — Są tam jakieś weksle jego lordowskiej mości, 
które 
wymagają prolongaty, lecz mogą poczekać, póki pan nie wyzdrowieje. 
Przyszedłem... Hm... 
Przyszedłem, aby powiedzieć jak niewymownie mi przykro, sir, że to jeden z moich 
krewnych, jakkolwiek wydziedziczony przeze mnie, dał panu tak bolesną nauczkę...
— Nauczkę! — krzyknął baronet.
— Hm... Zdaję sobie sprawę, że było to coś więcej, niż bolesna nauczką — ciągnął 
pan Ralf 
udając celowo, że nie zrozumiał znaczenia gniewnego wykrzyknika. — Tym bardziej 
więc 
zależało ml, żeby powiedzieć panu, iż wydziedziczyłem tego włóczęgę, nie uważam 
go za 
krewnego i nie mam nic przeciw temu, by otrzymał, co mu się należy, od pana albo 
kogoś 
innego. Może mu pan skręcić kark, jeśli sprawi to panu przyjemność. Ja nie będę 
temu 
przeszkadzał.
— Ach, tak! Więc cała historyjka powędrowała już w świat, co? — spytał chory 
zaciskając 
pięści i zęby.
— Rozeszła się na wszystkie strony — odparł lichwiarz. — Trzęsą się od niej 
kluby i salony 
gry. Mówiono mi nawet, że ktoś ułożył na ten temat dowcipną śpiewkę — ciągnął 
spoglądając bystro na pytającego. — Nie słyszałem jej sam, bo takie sprawy mało 
mnie 
obchodzą, ale powiadają, że ta śpiewka była nawet drukowana... oczywiście na 
prawach 
rękopisu... Ale mimo to krąży po całym Londynie.
— To kłamstwo!.— zawołał sir Mulberry. — Mówię panu, że to wszystko kłamstwo! Po 
prostu klacz się przestraszyła.
— Powiadają, że to on ją przestraszył — podjął gość z tym samym niezmąconym 
spokojem. 
— Niektórzy twierdzą nawet, że przestraszył również pana... Ale to już z 
pewnością 
kłamstwo... z całą pewnością... Mówiłem to śmiało i otwarcie... Oo!... 
powtarzałem ze 
dwadzieścia razy! Z natury jestem spokojny, ale nie mogę słuchać, jak opowiadają 
o panu 
takie rzeczy...
Kiedy sir Mulberry zdołał wreszcie powiązać słowa w zdania, pan Ralf pochylił 
się do przodu 
i słuchał z dłonią przy uchu i twarzą tak spokojną, jak gdyby wszystkie jego 
surowe 
zmarszczki odlane były w żelazie.
— Niech no wygrzebię się z tych przeklętych betów — mówił chory, z wściekłością 
uderzając się po złamanej nodze — zemszczę się tak, jak nikt się dotąd nie 
zemścił. Zemszczę 
się, na Boga! Sprzyjały mu okoliczności i łajdak zostawił mi ślady na parę 
tygodni. Ale ja 
zostawię mu takie ślady, że będzie je nosił do grobowej deski. Obetnę mu nos i 
uszy, 
wychłostam go, okaleczę na całe życie. Zrobię jeszcze więcej! Pokażę tej 
wzorowej cnotce, 
temu obłudnemu kwiatkowi, tej jego wdzięcznej siostruni, pokażę jej, że...
Może w owej chwili wystygła krew pana Ralfa napłynęła do jego twarzy; może sir 
Mulberry 
przypomniał sobie, iż ten szelma-lichwiarz musiał niegdyś, we wczesnym 
dzieciństwie, 
obejmować ramionami szyję ojca Kate — dość na tym, że urwał i wygrażając 
pięściami, 
strasznym przekleństwem zakończył nie dopowiedzianą groźbę.
— To bardzo przykre... — podjął pan Ralf, który milczał przez chwilę i bacznie 
obserwował 
gospodarza. — Pomyśleć, że człowiek znany w całym mieście, światowiec, zabijaka, 
lew 
dwudziestu sezonów został doprowadzony do takiego stanu przez zwykłego 
niedorostka.
Sir Mulberry przeszył gościa gniewnym spojrzeniem, lecz ten siedział ze wzrokiem 
utkwionym w podłogę, a twarz jego nie wyrażała nic, prócz spokojnego zamyślenia.
— Niedoświadczony, chuderlawy młokos — podjął pan Hali — i mężczyzna, którego 
sama 
waga powinna zgnieść takiego przeciwnika, nie wspominając nawet o 
umiejętnościach i 
wprawie w... Nie mylę się chyba — dodał podnosząc oczy — że był pan kiedyś 
mistrzem w 
walce na pięści?
Chory machnął z rozdrażnieniem ręką, pan Ralf zaś uznał ten gest za odpowiedź 
twierdzącą i 
mówił dalej:
— Aha! Tak mi się zdawało. Było, to, nim jeszcze poznałem pana, ale miałem 
prawie 
pewność, że się nie mylę. Przypuszczam, iż ten młokos jest lekki i zwinny, lecz 
cóż to znaczy 
wobec przewagi, jaką pan ma nad nim! Szczęście, wszystko szczęście! Mają je tacy 
wisielcy!
— Potrzeba mu będzie trochę więcej szczęścia, kiedy wreszcie wyzdrowieję — 
powiedział sir 
Mulberry Hawk. — Znajdę go, choćby uciekł na koniec świata!
— Ach! — odparł pospiesznie gość. — Nawet mu to w głowie nie zaświta. Jest do 
dyspozycji 
drogiego pana tutaj, w Londynie. W biały dzień spaceruje sobie po ulicach, 
butnie obnosi to 
swoje szczęście i przysiągłbym nawet, że rozgląda się za panem — mówił pan Ralf, 
a twarz 
mu spochmurniała i, gdy rysował ten beztroski obraz Nicholasa, po raz pierwszy 
nienawiść 
przebiła maskę jego opanowania. — Gdybym był obywatelem kraju, w którym takie 
rzeczy 
uchodzą bezkarnie, zapłaciłbym ładne pieniądze, żeby tylko ktoś wepchnął mu nóż 
w serce, a 
jego trupa rzucił psom na pożarcie.
W chwili gdy czuły stryjaszek, ku niejakiemu zdziwieniu swego klienta, wyjawił 
tak szczerze 
rodzinne uczucia, i gotując się do odejścia sięgał po cylinder, do pokoju 
zajrzał lord Fryderyk 
Verisopht.
— Co się tu wyrabia, Hawk? O czym, do diabła, gadasz ze starym Nickleby? — 
zapytał. — 
Nigdy jeszcze nie słyszałem takiego nieznośnego wrzasku. Huru-buru-huru--buru! O 
co wam 
chodzi?
— Sir Mulberry jest zdenerwowany, wasza lordowska mość — odparł pan Ralf 
spoglądając w 
stronę łóżka.
— Mam nadzieję, że nie sprawami pieniężnymi. Nic nie komplikuje się chyba w. 
interesach, 
Nickleby?
— Nie, wasza lordowska mość — odrzekł zapytany. — Pod tym względem zgadzamy się 
zawsze. Sir Mulberry przypomniał sobie, jak to...
Pan Ralf nie miał potrzeby ani możności udzielenia dalszych wyjaśnień, bo 
gospodarz sam 
podjął temat i z nie mniejszą niż dotychczas wściekłością zaczął miotać na 
Nicholasa 
przekleństwa i groźby.
Lichwiarz, obserwator nie lada, zdziwił się, że w miarę postępów tej tyrady, 
zachowanie 
młodego lorda, który początkowo z miną obojętnego na wszystko dandysa gładził 
swoje 
faworyty, ulegało stopniowo całkowitej zmianie. Ale zdziwił się jeszcze 
bardziej, gdy sir 
Mulberry zamilkł, a lord Fryderyk powiedział gniewnie, choć bardzo spokojnie, iż 
nie życzy 
sobie, by kiedykolwiek poruszano ten temat w jego obecności.
— Pamiętaj o tym, Hawk! — dodał z . nieoczekiwaną stanowczością. — Nigdy nie 
wezmę 
udziału w jakiejś tchórzliwej napaści na tego młodego człowieka i nigdy, jeżeli 
to będzie w 
mojej mocy, do napaści takiej nie dopuszczę.
— Co? Tchórzliwa napaść! — zawołał jego przyjaciel.
— Ta-ak — rzekł młody lord i spojrzał mu prosto w oczy. — Jeżeli powiedziałbyś 
mu wtedy, 
kim jesteś, jeżeli dałbyś swoją kartę, a potem byś oświadczył, że nie możesz z 
nim walczyć ze 
względu na jego pozycję czy cechy charakteru, to i tak sprawa byłaby dość 
paskudna... Na mą 
duszę, dość paskudna sprawa! Ale postąpiłeś wtedy źle. Ja również postąpiłem 
źle, bo nie 
wmieszałem się w to całe zajście i teraz tego żałuję. Wszystko, co zdarzyło się 
później, to 
równie dobrze konsekwencja przypadku, jak i twojej złej woli — bardziej twoja 
wina niż 
jego. Za tę awanturę z moją wiedzą i zgodą nie będziesz się na nim mścił. 
Zapewniam cię, że 
nie!
Powtórzywszy z naciskiem ostatnie słowa, młody lord obrócił się na pięcie, nim 
jednak 
otworzył drzwi sąsiedniego pokoju odwrócił się i powiedział jeszcze bardziej 
zapalczywie:
— Wierzę teraz, słowo daję, głęboko wierzę, że siostra jego to młoda dama, 
równie skromna i 
cnotliwa jak piękna. Jeżeli zaś idzie o brata, stanowczo twierdzę, że zachował 
się nie tylko 
śmiało i po męsku, lecz tak właśnie, jak brat jej zachować się powinien. 
Pragnąłbym z duszy i 
serca, żeby choć jeden z nas wyszedł z tej sprawy w połowie tak dobrze jak on.
Z tymi słowy lord Fryderyk Verisopht opuścił pana Ralfa Nickleby i sir 
Mulberry'ego 
zdziwionych niemało i nad wyraz niemile.
— Czy to pański uczeń? — spytał pan Ralf po cichu — czy też przyjechał wprost ze 
szkółki 
jakiegoś wiejskiego proboszcza?
— Głupie niedorostki miewają czasami takie napady — odparł sir Mulberry 
przygryzając 
wargi i wskazując w stronę drzwi. — Zostaw go pan mnie.
Gość odpowiedział pełnym zrozumienia spojrzeniem (niepokojące a niespodziewane 
zdarzenie odrodziło nagle ich dawną zażyłość), a potem zamyślony ruszył powoli 
ku domowi.
Podczas tych rozmów i wydarzeń — a na długi czas przed ich zakończeniem — panna 
La 
Creevy wysiadła z omnibusu i wraz z eskortą dotarła do drzwi swojego domu. 
Poczciwa mała 
miniaturzystka za nic nie chciała teraz przystać, by Smike wracał nie 
pokrzepiwszy się 
przedtem choćby łykiem jakiegoś wzmacniającego napoju i drobnymi ciasteczkami 
albo 
czymś w tym rodzaju; a że Smike nie miał bynajmniej zastrzeżeń przeciw łykowi 
jakiegoś 
wzmacniającego napoju ani drobnym ciasteczkom, lecz wręcz przeciwnie, uważał to 
za nader 
miłe przygotowanie do przechadzki w stronę Bow, tak się złożyło, że zasiedział 
się dłużej, niż 
miał zamiar, i dopiero w pół godziny po zmierzchu wyruszył w powrotną drogę.
Nie było najmniejszych obaw, że może ją zmylić, bo droga ta ciągnęła się prosto 
przed nim, 
ponadto zaś prawie każdego rana odprowadzał Nicholasa do miasta i sam stamtąd 
wracał. 
Wobec tego Smike i panna La Creevy serdecznie uścisnęli sobie dłonie i chłopiec 
ruszył, 
niosąc liczne pozdrowienia dla pani i panny Nickleby.
U stóp Ludgate Hill zboczył nieco z właściwego kierunku chcąc zaspokoić 
ciekawość i rzucić 
okiem na więzienie Newgate. Przez kilka minut z przerażeniem i zgrozą przyglądał 
się 
ponurym murom po drugiej stronie ulicy, po czym zawrócił i szedł raźno przez 
City, 
przystając niekiedy, żeby zerknąć na wystawę szczególnie interesującego sklepu, 
potem biegł 
trochę, potem znowu przystawał, tak jakby to czynił każdy wyrostek ze wsi.
Od dłuższego czasu gapił się właśnie na witrynę jubilera i wyobrażał sobie 
radość, jaką 
sprawiłby w domu, gdyby spełniło się jego pragnienie i mógł zanieść tam w 
upominku parę 
pięknych klejnotów — gdy zegary wybiły trzy kwadranse na dziewiątą. To go 
zbudziło; 
ruszył dalej szparkim krokiem, lecz na rogu pierwszej przecznicy zderzył się z 
kimś tak nagle 
i gwałtownie, że musiał oprzeć się o słup latarni, aby nie upaść. W tej samej 
chwili jakiś mały 
chłopiec uczepił się jego nogi, a w uszach Smike'a zabrzmiał piskliwy wrzask: — 
Mam go, 
tato! Hura!
Biedak znał ów głos aż nadto dobrze! Pełnymi rozpaczy oczyma spojrzał w dół ku 
wrzeszczącej postaci, a potem drżąc od stóp do głów obejrzał się za siebie. Pan 
Squeers 
zahaczył rączkę parasola o kołnierz jego surduta, sam zaś z całej siły i mocy 
ciągnął za drugi 
koniec. Młody pan Wackford wydawał triumfalne okrzyki i nie bacząc na kopnięcia 
i 
szarpania, przywarł do zdobyczy z zaciekłością buldoga.
Chłopiec objął to jednym przerażonym spojrzeniem; widok ten w mgnieniu oka 
pozbawił go 
wszystkich sił i odjął mu mowę.
— A to ci szopa! — wołał pan Squeers i przekładając parasol z ręki do ręki 
chwytał go coraz 
wyżej, aż wreszcie, gdy krzepko uchwycił ofiarę za kołnierz, odczepił rączkę 
parasola. — A 
to ci wspaniała szopa! Wackford, mój chłopcze, zawołaj no dorożkę!
— Dorożkę, tato? — zdziwił się synalek.
— Tak! Dorożkę, chłopcze! — odparł Squeers pasąc wzrok widokiem twarzy Smike'a. 
— 
Niech diabli wezmą koszty. Powieziemy go dorożką.
— Co też zmajstrował? — zapytał jeden z dwu niosących kozioł z cegłami 
robotników, 
których pan Squeers potrącił przy pierwszym szarpnięciu parasola.
— Wszystko, co sobie można wyobrazić — odparł Squeers, spoglądając na dawnego 
wychowanka w swego rodzaju radosnym upojeniu. — Wszystko, co sobie można 
najgorszego 
wyobrazić, mój człowieku! Zbiegł potajemnie, brał udział w krwawym napadzie na 
swego 
nauczyciela, nie ma takiej zbrodni, której by nie popełnił. A to ci wspaniała 
szopa, jak Boga 
kocham!
Robotnik spoglądał przez chwilę to na pana Squeersa, to na Smike'a, którego 
opuściły 
tymczasem wszystkie jego ograniczone władze umysłowe. Dorożka nadjechała 
niebawem. 
Pan Wackford junior wsiadł pierwszy, Squeers wepchnął za nim swoją zdobycz, sam 
zaś 
wgramolił się za nią i natychmiast podniósł szyby pojazdu. Dorożkarz wdrapał się 
na kozioł i 
powoli odjechał zostawiając świadkom tej sceny — dwu wspomnianym murarzom, 
starej 
przekupce z jabłkami i powracającemu z wieczornej szkółki małemu ulicznikowi — 
temat do 
rozmyślań.
Pedagog zasiadł naprzeciw nieszczęsnego Smike'a i silnie wspierając dłonie na 
kolanach 
przyglądał mu się przez parę minut, a potem, jak gdyby zbudził się z transu, 
wybuchnął 
donośnym śmiechem i wymierzył długoletniemu uczniowi kilka policzków, uderzając 
na 
przemian to z prawej, to z lewej strony.
— To nie sen! — zawołał. — To jego krew i ciało! Chyba je znam z dotknięcia — i, 
by 
rozrywka nie stała się monotonną, upewniwszy się jeszcze raz namacalnie
o prawdzie szczęśliwego wydarzenia, pan Squeers zaczął targać więźnia za uszy, 
za każdym 
zaś targnięciem śmiał się coraz głośniej i coraz dłużej.
— Twoja matka, mój chłopcze, gotowa wyskoczyć ze skóry, kiedy się o tym dowie — 
rzekł 
wreszcie do syna.
— Ale nie wyskoczy, tato? — zaniepokoił się młodszy pan Wackford.
— Pomyśleć tylko — ciągnął jego ojciec — że my dwaj skręcaliśmy właśnie z tej 
ulicy i 
wpadliśmy na niego w ostatniej odpowiedniej chwili; że ja ucapiłem go jednym 
zamachem 
parasola, zupełnie, jak gdybym zahaczył go bosakiem. Cha, cha, cha!
— A czy ja nie złapałem go za nogę, tato? — przypominał mu mały Wackford.
— Tak, synu! Dzielnie się spisałeś! — odparł pedagog głaszcząc pociechę po 
głowie. — A w 
nagrodę dostaniesz najlepszą kurtkę i kamizelkę, jakie przywiezie następny nowy 
uczeń. Rób 
zawsze wszystko, co robi twój ojciec, i zawsze krocz jego śladem, a kiedy 
umrzesz, pójdziesz 
bez sądu prościutko do nieba!
Wygłosiwszy przy sposobności to małe kazanie, Squeers pogładził jeszcze raz 
głowę syna, a 
później — ale znacznie mocniej — głowę Smike'a, którego zapytał drwiącym tonem, 
jak 
wiodło mu się do tej pory.
— Muszę wracać do domu — odezwał się Smike spoglądając nań nieprzytomnym 
wzrokiem.
— A pewnie, że musisz. Właśnie prościutko tam jedziesz — odparł pan Squeers. — 
Tak! 
Wrócisz do domu i to bardzo niedługo. Za niespełna tydzień znajdziesz się, młody 
przyjacielu, w spokojnej wiosce Dotheboys, w Yorkshire; a jeżeli uda ci się 
wydostać stamtąd 
drugi raz, to z góry pozwalam ci umykać sobie, dokąd tylko zechcesz. A gdzie 
ubranie, w 
którym uciekłeś, ty rabusiu, niewdzięczniku?
Smike spojrzał na przyzwoitą odzież, którą zawdzięczał staraniom i trosce 
Nicholasa, i 
załamał ręce.
— Czy wiesz, że mógłbym kazać cię powiesić pod murami Old Bailey za ucieczkę w 
moim 
ubraniu? — mówił pedagog. — Czy wiesz, że za obrabowanie domu mieszkalnego na 
kwotę 
wyższą niż pięć funtów grozi stryczek, a ponadto... nie jestem doprawdy pewien, 
czy się za to 
nie ćwiartuje? Hę? Czy wiesz o tym? Ile, jak ci się zdaje, warte było twoje 
ubranie? Czy 
wiesz, że ten wellington, który miałeś na jednej nodze, kosztował dwadzieścia 
osiem 
szylingów, kiedy miał parę, a trzewik z drugiej nogi — dwadzieścia siedem? Ale 
dobrze 
trafiłeś, skoro mnie chcesz prosić o litość, i możesz dziękować swej szczęśliwej 
gwieździe, że 
to właśnie ja mam cię obdarzać tym towarem.
Nikt, z wyjątkiem powierników pana Squeersa, nie mógłby przypuścić, iż pedagog 
ma tego 
towaru pod dostatkiem dla wszystkich, którzy się zgłoszą, a każdy sądziłby 
raczej, że Squeers 
odczuwa zupełny jego brak. Taki pogląd sceptyków nie uległby też zmianie 
wówczas, gdyby 
widzieli, jak, pan Squeers wygłosiwszy te uwagi zaczął skuwką parasola dźgać 
jeńca w piersi 
i okładać go po głowie i ramionach drutami tegoż narzędzia.
— Nigdy jeszcze nie tłukłem chłopaka w dorożce — powiedział pan Squeers, 
przerywając na 
chwilę, by odsapnąć. — Trochę to niewygodne, ale ma posmak nowości!
Biedny Smike! Wywijał się od ciosów, jak tylko umiał, a teraz, wtulony w kąt 
karetki; 
siedział z głową opartą na dłoniach i z łokciami na kolanach. Był ogłupiały, 
oszołomiony i w 
tej chwili, gdy nie miał przy sobie przyjaciela, z którym mógłby się rozmówić 
lub naradzić, 
nie zaświtała mu myśl, że sam w jakiś sposób może się wyzwolić od 
wszechpotężnego 
Squeersa, podobnie jak nie przychodziło mu to do głowy podczas długich, 
strasznych lat 
pobytu w Yorkshire przed przyjazdem Nicholasa.
Podróż wydawała się nieskończenie długa. Wciąż wjeżdżali w jakąś ulicę i 
przejeżdżali ją, a 
mimo to wciąż trzęśli się po wyboistych brukach. Wreszcie pan Squeers zaczął co 
pół minuty 
wychylać głowę z okna i wykrzykiwać dorożkarzowi rozmaite wskazówki, później 
przebyli z 
niejakim trudem kilka nędznych uliczek, które musiały niedawno powstać, na co 
wskazywał 
zarówno wygląd domów, jak i opłakany stan jezdni, a w końcu pedagog z całej siły 
pociągnął 
nagle za sznurek i wrzasnął: — Stój!
— Czego wykręcasz pan człowiekowi rękę? — zapytał woźnica spoglądając gniewnie w 
dół.
— Oto nasz dom! — odrzekł Squeers. — Drugi z tych czterech małych domków... Ten 
jednopiętrowy, co ma zielone okiennice, a na drzwiach mosiężną tabliczkę z 
nazwiskiem 
Snawley.
— Czy nie możesz pan powiedzieć tego wszystkiego bez wyrywania człowiekowi 
łopatki! — 
burknął dorożkarz.
— Nie! — wrzasnął Squeers. — Piśnij no jeszcze słówko, a oskarżę cię, że masz 
rozbitą 
szybę. Stój!
Dorożkarz natychmiast posłuchał i zatrzymał się przed drzwiami pana Snawleya. 
Pan 
Snawley, jak czytelnik zapewne pamięta, był to wymokły świątobliwy jegomość, 
który 
powierzył dwu synów (swojej żony — nie własnych) rodzicielskiej pieczy pana 
Squeersa, co 
opisano w czwartym rozdziale tej powieści. Dom pana Snawleya stał na samym 
skraju nowej 
kolonii położonej na krańcach Sommers Town, a pedagog z Yorkshire zamieszkał tam 
na 
pewien czas, gdyż jego pobyt w Londynie przeciągał się tym razem, a Pod Głową 
Saracena 
poznali już apetyt młodego pana Wackforda i odmówili przyjęcia go na innych 
warunkach niż 
zupełnie dorosłego lokatora.
— No, jesteśmy! — powiedział pan Squeers, wpędzając Smike'a do małej bawialni, 
gdzie pan 
Snawley i jego żona spożywali na kolację homara. — A to ten włóczykij, ten 
zbrodniarz, ten 
buntownik, ten niewdzięczny potwór!
— Co? Ten chłopak, co to uciekł? — zawołał pan domu i opierając o stół trzonki 
noża i 
widelca otworzył oczy tak szeroko, jak tylko mógł.
— Właśnie ten chłopak — odparł Squeers podsuwając zaciśniętą pięść pod nos swego 
jeńca i 
szybko ją cofając, który to zabieg wykonał kilkakrotnie z miną nader zawziętą. — 
Gdyby nie 
obecność damy, sprawiłbym mu taką... No, mniejsza o to! Na razie będę mu dłużny!
Opisał potem szczegółowo, w jaki sposób i w jakich okolicznościach, gdzie i 
kiedy złowił 
zbiega.
— Jasno widać, proszę pana, iż był w tym palec Opatrzności — powiedział pan 
Snawley, z 
wielką pokorą spuszczając wzrok ku ziemi i podnosząc ku sufitowi widelec z 
kawałkiem 
homara.
— Nie ulega wątpliwości, ze Opatrzność jest przeciw niemu — przyznał Squeers 
skrobiąc się 
w czubek nosa. — Oczywiście! Należało oczekiwać czegoś podobnego, Każdy mógł się 
tego 
spodziewać.
— Zatwardziałość serca i złe uczynki nigdy nie popłacają — rzekł pan Snawley.
— Naturalnie, że nie —. przyznał pedagog i dobył z portfela niewielki zwitek 
banknotów, 
żeby sprawdzić, czy któremuś nie stała się krzywda.
— Byłem, moja pani Snawley — podjął pan Squeers uspokoiwszy się pod tym względem 
— 
byłem dobrodziejem tego chłopaka; żywiłem go, uczyłem, odziewałem. Byłem, proszę 
pani, 
jego przewodnikiem w naukach klasycznych i ekonomicznych, w matematyce, 
filozofii i 
trygonometrii. Mój syn, mój jedyny syn Wackford, był mu bratem, a pani Squeers — 
w jednej 
osobie matką, babką, ciotką... Ach!... i... mógłbym nawet powiedzieć... i 
wujem!. Nigdy nie 
lubiła nikogo tak, jak tego smarkacza, z wyjątkiem, naturalnie, obu pani synków, 
którzy są 
tacy mili. I co otrzymałem w zamian? Co dzieje się ze słodkim mlekiem mojego 
miłosierdzia? 
Obraca się one w twaróg i serwatkę, kiedy spoglądam teraz na tego niecnotę.
— To możliwe — odparła pani Snawley. — Tak! Bardzo możliwe!
— A gdzież on się dotychczas podziewał? — zapytał jej małżonek. — Czy mieszkał 
u...
— Ej, smarkaczu — przerwał Squeers znowu zwracając się do jeńca. — Czy 
mieszkałeś u 
tego wcielonego diabła, u tego Nickleby?
Żadne jednak pogróżki, żadne razy nie zdołały dobyć ze Smike'a ni słowa 
odpowiedzi na to 
pytanie, chłopak bowiem mocno postanowił, że raczej zginie w straszliwym 
więzieniu, do 
którego mają go znowu zawieść, niż piśnie choćby jedną sylabę, mogącą zaszkodzić 
jego 
pierwszemu w życiu prawdziwemu przyjacielowi. Przypomniał sobie bowiem, że już 
podczas 
wędrówki z Yorkshire Nicholas surowo mu nakazywał zachowanie tajemnicy co do 
jego 
dotychczasowej historii. Ponadto na obecny stan Smike'a, który pomimo 
przestrachu 
zachowywał się zupełnie apatycznie, w znacznym stopniu wpływała mglista i 
niejasna obawa, 
że uprowadzenie go przez Nicholasa było zapewne jakąś okropną zbrodnią, za 
którą, na 
wypadek jej odkrycia, groziłaby przyjacielowi surowa kara.
Takie myśli (jeżeli myślami nazwać można oderwane i mętne obrazy snujące się po 
słabej 
głowie) nachodziły Smike'a i czyniły go równie głuchym na groźby, jak i na 
perswazje. Pan 
Squeers stwierdził niebawem, że wszelkie zabiegi są bezowocne, wobec czego 
zaprowadził 
zbiega do małej izdebki na piętrze, gdzie ten miał spędzić noc, i traktując to 
jako środek 
ostrożności, zabrał Smike'owi buty, surdut i kamizelkę, po czym zamknął drzwi od 
zewnątrz.
Następnie zacny ów dżentelmen pozostawił więźnia jego własnym rozważaniom.
Niepodobna opisać, jakiego rodzaju były te rozważania i jak zamierało w biedaku 
serce, kiedy 
myślał (czyż mógł przestać myśleć choćby na chwilę?) o swym ostatnim domu, o 
kochanych 
przyjaciołach i znajomych twarzach, z którymi kojarzyły się wspomnienia owego 
domu. 
Niepodobna opisać jego stanu, bo do tak głębokiego odrętwienia może przysposobić 
czyjś 
umysł tylko surowe okrucieństwo doświadczone w dzieciństwie, lata nędzy i 
cierpień bez 
promyka nadziei; serdeczne struny, które tak szybko odpowiadają na głos tkliwych 
uczuć, 
muszą zardzewieć, popękać od wewnątrz i nie mogą już rozbrzmiewać echem dawno 
wypowiedzianych, serdecznych słów. Jakże posępny musiał być ten krótki dzień i 
jakże 
chmurny ten długi, długi zmierzch, które poprzedziły noc umysłu Smike'a.
Były oczywiście głosy, które nawet teraz zdołałyby zbudzić biednego więźnia, 
lecz 
upragniony ich dźwięk nie mógł doń przeniknąć i Smike wśliznął się do łóżka jako 
ta sama 
bezradna, bezsilna, otumaniona istota, którą Nicholas ujrzał był niegdyś w 
szkole w 
Yorkshire.
ROZDZIAŁ XXXIX
W KTÓRYM INNY DOBRY ZNAJOMY W BARDZO WŁAŚCIWEJ CHWILI I W 
OKREŚLONYM CELU ODNAJDUJE SMIKE'A
Noc, dla jednego biedaka tak brzemienna goryczą, ustąpiła już miejsca pogodnemu, 
jasnemu 
letniemu rankowi, kiedy dyliżans pocztowy z północy minął z wesołym turkotem 
ciche 
jeszcze ulice Islington i dźwięcznym głosem trąbki pocztyliona dając znać o swym 
przyjeździe zatrzymał się z hałasem na końcowej stacji, tuż obok Poczty Głównej.
Zewnętrzne miejsca były wolne, tylko na koźle siedział tęgi, dobroduszny 
jegomość z 
prowincji; wzrok miał wlepiony w kopułę katedry Św. Pawła i w niemym podziwie 
zdawał 
się nie słyszeć zgiełku, jaki zapanował przy wyjmowaniu worków i paczek; 
obejrzał się 
dopiero na stuknięcie gwałtownie otwieranego okna dyliżansu i zobaczył ładną 
kobiecą 
twarzyczkę wychyloną z owego okna.
— Popatrz no, mała! — zagrzmiał jegomość z prowincji wskazując w stronę 
przedmiotu swej 
admiracji. — To Święty Paweł. Jak Boga kocham, wielki kościół, co?
— O, Boże, John! Nie myślałam, że może być kościół nawet w połowie tak wielki. 
Co za 
kolos!
— Kolos! Tak... Masz chyba rację, pani Browdie — powiedział wesoło jegomość 
gramoląc 
się powoli z kozła w swym ogromnym płaszczu podróżnym. — A jak ci się widzi, co 
to za 
budynek, ten tam, po drugiej stronie ulicy? Nigdy nie zgadniesz, choćbyś cały 
rok myślała! 
To tylko poczta. Ho, ho! Muszą tu chyba podwójnie liczyć za listy. Poczta! I co 
ty na to? 
Jeżeli to jest poczta, to chciałbym zobaczyć, jak sobie mieszka Lord Mayor 
Londynu.
Z tymi słowy John Browdie — on to był bowiem — otworzył drzwiczki dyliżansu, 
zajrzał do 
jego wnętrza i klepiąc po policzku panią Browdie — byłą pannę Price — wybuchnął 
gromkim śmiechem.
— No! — zawołał. — A bodaj to! Ona znowu śpi!
— Spała całą noc i cały wczorajszy dzień z krótkimi przerwami od czasu do czasu 
— odparła 
małżonka Johna Browdie — a bardzo byłam zła, kiedy się budziła, bo strasznie się 
wtedy 
irytowała.
Przedmiotem tej rozmowy była uśpiona postać, tak okutana szalem i płaszczem, że 
trudno 
byłoby odgadnąć jej płeć, gdyby nie bobrowy kapturek i zdobiący go zielony woal, 
który po 
dwustu pięćdziesięciu milach gniecenia i tłamszenia w tym właśnie kącie pojazdu, 
skąd 
dochodziło obecnie chrapanie owej damy, wyglądał dostatecznie zabawnie, by 
wywołać 
uśmiech nawet na twarzy mniej do tego skłonnej niż ogorzałe oblicze Johna 
Browdie.
— Hej! — zawołał młody małżonek pociągając za róg zmiętego szala. — Może by się 
panna 
obudziła, co?
Postać, protestując gniewnie, kilka razy próbowała wtulić się w swój dawny 
kącik, wreszcie 
jednak z trudem przybrała pozycję siedzącą. Wówczas pod wygniecionym kapturkiem 
zajaśniały w półkolu błękitnych papilotów delikatne rysy panny Fanny Squeers.
— Ach, Tildo! — zawołała. — Jakżeś ty mnie kopała przez całą tę okropną noc!
— A to mi się podoba! — odparła przyjaciółka ze śmiechem. — Miałaś przecie dla 
siebie 
prawie cały dyliżans.
— Nie przecz, Tildo — powiedziała panna Squeers stanowczo. — Kopałaś mnie i po 
co tu 
kłamać, że nie kopałaś. We śnie mogłaś nie zdawać sobie z tego sprawy, Tildo. 
Ale ja na 
chwilkę nawet nie zmrużyłem oka, a więc można mi chyba wierzyć.
Po takiej replice poprawiła kapturek i szal, które tylko wbrew prawom natury 
mogłyby 
powrócić do pierwotnego kształtu i wyglądu, i będąc widocznie przekonaną, że 
nakrycie jej 
głowy wygląda nader schludnie i wdzięcznie, strzepnęła zebrane na kolanach 
okruchy chleba 
i ciastek, a potem przyjąwszy ofiarowane przez Johna Browdie ramię wysiadła z 
dyliżansu.
— No! — powiedział John, gdy sprowadził dorożkę i spiesznie załadował damy oraz 
bagaż. 
— Jedź, człowieku, Pod Głowę Sary.
— Pod jaką głowę? — zapytał dorożkarz.
— O Boże! Panie Browdie — wtrąciła panna Squeers — Co pan mówi! Pod Głowę 
Saracena.
— No, ta-ak! Pewnie! Wiedziałem, że to coś od Sary. Pod Głowę Sary Syna!. Wiesz 
teraz 
gdzie?
— Aha, wiem — odburknął dorożkarz i zatrzasnął drzwiczki.
— Och, Tildo, moja droga, doprawdy... — oburzyła się panna Squeers. — Za kogo 
nas tu 
wezmą...
— Niech nas biorą, za co sobie chcą.— powiedział John Browdie. — Czyż nie 
przyjechaliśmy do Londynu po to tylko, żeby się zabawić, co?
— Mam nadzieję, panie Browdie — rzekła panna Squeers z osobliwie kwaśną miną.
— No, to o co chodzi? — zawołał olbrzym. — Jestem żonaty dopiero od kilku dni, 
bo mój, 
biedny stary umarł i ślub się odwlekł. Mamy tu całe wesele: młodą, druhnę i 
młodego, no to, 
chciałbym wiedzieć, kiedy człowiek ma się; bawić, jeżeli nie teraz, hę?
John Browdie nie chciał tracić czasu i pragnął niezwłocznie zacząć się bawić, 
obdarzył więc 
żonę siarczystym całusem, drugi zaś skradł jej przyjaciółce pomimo dziewiczego 
oporu tej 
młodej damy, który polegał na szarpaninie i drapaniu i nie został jeszcze 
całkowicie 
załamany, kiedy dorożka zajechała przed Głowę Saracena.
Towarzystwo poszło zaraz na spoczynek, gdyż po długiej podróży sen był bardzo 
potrzebny, 
a koło południa spotkało się znowu przy obfitym śniadaniu, zastawionym z 
polecenia Johna 
Browdie w małej prywatnej jadalni na piętrze, skąd roztaczał się bez ograniczeń 
widok na 
stajnie.
Warto było zobaczyć teraz pannę Squeers, która zrzuciła już bobrowy kapturek, 
zielony woal 
i błękitne papiloty, wystąpiła zaś w pełni dziewiczej krasy oraz bieli sukni i 
żakiecika; w 
białej, muślinowej pasterce, spod której wychylała się sztuczna karmazynowa róża 
w 
rozkwicie; z bujnymi włosami tak mocno skręconymi w loczki, iż wydawało się 
istnym 
niepodobieństwem, by loczki owe mogły rozkręcić się kiedykolwiek; z rondem 
pasterki 
przystrojonym małymi karmazynowymi różyczkami, z których każda mogła uchodzić za 
obiecującą latorośl wspomnianej wielkiej róży. Warto było zobaczyć to wszystko, 
jak również 
szeroką tiulową szarfę odpowiadającą kolorem zarówno macierzystej róży, jak i 
jej 
potomstwu, która to szarfa opasywała smukłą kibić panny Squeers i jako pomysłowa 
ozdoba 
wystawała na plecach spod bardzo krótkiego żakiecika. Warto było ujrzeć to 
wszystko, a 
później popatrzeć na koralowe bransolety ' (dość ubogie w paciorki, pomiędzy 
którymi 
wyraźnie widać było czarny sznurek) zdobiące przeguby rąk panny Squeers oraz 
otaczający 
jej szyję koralowy naszyjnik, zakończony zwisającym na dekolcie samotnym 
karniolowym 
sercem — jak gdyby symbolem zawiedzionych uczuć owej młodej damy. Widok tych 
wszystkich niemych, lecz jakże pełnych wymowy drobiazgów, apelujących do 
szlachetniejszych stron naszej duszy, mógł stopić lody starczego wieku, a żar 
młodości 
podsycić nowym i niegasnącym płomieniem.
Kelner uległ owym urokom. Podając grzanki gapił się na pannę Squeers, bo chociaż 
był tylko 
kelnerem, posiadał przecie ludzkie namiętności i uczucia.
— Nie wiesz, czy mój papa u siebie? —zapytał z godnością przedmiot jego podziwu.
— Słucham panią?
— Czy mój papa u siebie? — powtórzyła młoda dama.
— Jak to u siebie, proszę pani?
— Tutaj, w gospodzie — wyjaśniła panna Squeers. — Mój papa, pan Wackford 
Squeers, 
zatrzymuje się u was. Czy jest w swoim pokoju?
— Nie słyszałem, proszę pani, żeby mieszkał u nas ktoś taki — odpowiedział 
kelner. — 
Może jest w kawiarni.
Może jest! A to dobre! Jej, pannie Squeers, która liczyła w czasie całej podróży 
do Londynu, 
że pokaże przyjaciołom, jak będzie się tam swobodnie czuła i jak wielki respekt 
wzbudzą jej 
związki krwi i samo nazwisko — jej powiedziano, że ojciec może jest w kawiarni! 
„Jak 
gdyby był jakimś chłystkiem!" — myślała z rosnącym oburzeniem.
— To popytaj tam, mój człowieku — rzekł John Browdie. — I podaj no jeszcze jedną 
zapiekankę z gołębi. A niech to diabli! — mruknął zaglądając do pustej 
salaterki, kiedy kelner 
wyszedł z pokoju. — On to nazywa zapiekanką z gołębi! Trzy młode ptaszki, 
niegodny 
wspomnienia kawałek mięsa i tyle przypalonego ciasta, że nie zdążysz poczuć 
smaku, a już 
masz pusto w gębie. Ciekawe, ile takich zapiekanek potrzeba na jedno śniadanie?
Po niedługim czasie, który John Browdie poświęcił szynce i zimnej wołowinie, 
kelner wrócił 
z zapiekanką i wiadomością, że pan Squeers nie mieszka wprawdzie w gospodzie, 
lecz bywa 
tu codziennie, a gdy dzisiaj nadejdzie, natychmiast skierują go na górę. Z tymi 
słowy kelner 
opuścił pokój, lecz w niespełna dwie minuty zjawił się znowu, i to z panem 
Squeersem oraz 
jego obiecującym synem.
— No, i kto by się tego spodziewał! — powiedział pedagog, gdy już powitał 
towarzystwo i z 
ust córki wysłuchał jakichś poufnych, familijnych wieści.
— Rzeczywiście, papo! Kto by się tego spodziewał! — odrzekła pogardliwie młoda 
dama. — 
A jednak Tilda wyszła wreszcie za mąż.
— A ja, panie przełożony, koniecznie chciałem zobaczyć Londyn — dodał John, z 
zapałem 
atakując zapiekankę.
— To jedno z głupstw, jakie robią młodzi ludzie, którzy się żenią — odparł 
Squeers. — Lecą 
tutaj i jak nic wyrzucają w błoto pieniądze! Czyż nie lepiej zaoszczędzić je, na 
ten przykład, 
na edukację synów? Nim się pan obejrzysz — dodał moralizatorskim tonem — 
będziesz ich 
miał na karku, tak jak ja mam swojego.
— Przetrąci pan coś? — zapytał John.
— Ja dziękuję — odrzekł Squeers. — Ale będę zobowiązany, jeżeli da pan coś 
tłustego 
małemu Wackfordowi. Wsadź mu pan to w rękę, bo inaczej kelner zaraz doliczy za 
jedną 
osobę, a na jedzeniu i bez tego dobrze tu zarabiają. Jak usłyszysz, że kelner 
idzie, chowaj to 
do kieszeni i wyglądaj przez okno. Słyszysz, chłopcze?
— Przecież nie śpię, tato — odpowiedział wzorowy Wackford.
— No! — podjął Squeers zwracając się do córki. — Na ciebie kolej za mąż. Musisz 
się 
spieszyć.
— Och, mnie tam nie pilno — odrzekła cierpko młoda dama.
— Nie pilno ci, Fanny? — zapytała z głupia frant jej dawna przyjaciółka.
— Niej Tildo — panna Squeers gniewnie potrząsnęła głową. — Ja mogę czekać.
— Jak również, zdaje się, i młodzi ludzie, Fanny — powiedziała pani Browdie.
— Ja ich do tego nie zmuszam, Tildo — rzuciła panna Squeers.
— Tak! To święta prawda — rzekła przyjaciółka. Ironiczny ton ostatniego zdania 
mógłby 
wywołać ciętą odpowiedź panny Squeers, która (nie wspominamy nawet o wrodzonej 
złośliwości podsyconej teraz długą podróżą i wstrząsami na wybojach) była 
rozdrażniona 
pewnymi starymi wspomnieniami i niepowodzeniem własnych widoków na Johną 
Browdie; 
taka zaś cięta odpowiedź mogłaby z kolei prowadzić do mnóstwa dalszych replik, a 
te znowu 
— do Bóg wie czego, gdyby w tej właśnie chwili pan Squeers nie zmienił 
przypadkowo 
tematu rozmowy.
— Jak ci się zdaje — powiedział — kogo ucapiliśmy obaj z Wackfordem?
— Papo! Przecież nie pana... — panna Squeers nie była w stanie dokończyć zdania, 
lecz 
zastąpiła ją pani Browdie dodając — ...Nickleby.
— Nie — odparł pedagog. — Ale coś koło tego.
— Chyba nie Smike'a? — zawołała córka klaszczą w dłonie.
— A jednak tak! — dodał ojciec. — Złapałem go i trzymam.
— Co?! — wrzasnął John Browdie odsuwając talerz. — Trzyma pan tego bieda... tego 
łajdaka... Gdzie?
— Jak to gdzie? — odparł Squeers. W moim mieszkaniu, w pokoju od podwórka na 
piętrze. 
Siedzi z jednej strony drzwi, a klucz tkwi z drugiej.
— W pańskim mieszkaniu! Trzyma go pan w swoim mieszkaniu! Ho, ho! Nasz 
przełożony 
poradzi sobie z całą Anglią. Dawaj pan łapę, chłopie! Niech mnie diabli, jeżeli 
nie uścisnę ci 
za to łapy! Naprawdę! Trzyma go pan w swoim mieszkaniu!?
— Tak — powiedział Squeers, który zachwiał się na krześle pod gratulującym 
ciosem w 
klatkę piersiową, jakim obdarzył go krzepki obywatel Yorkshire. — Bardzo 
dziękuję, ale nie 
powtarzaj pan tego. Wiem, że masz najlepsze chęci, tylko że to boli... Tak! 
Trzymam go w 
mieszkaniu. Niezła historia, co?
— Niezła historia! — zawołał John Browdie. — Człowiek dębieje wprost, gdy słyszy 
coś 
podobnego.
— Myślałem, że się trochę zdziwicie — powiedział pedagog zacierając ręce. — 
Grackośmy 
to zrobili. Gracko, szybko.
— Ale jak? — zapytał John, siadając obok niego — Opowiadaj pan wszystko, 
człowieku! 
Opowiadaj pan zaraz!
Pan Squeers nie mógł wprawdzie dotrzymać kroku tak niesłychanej ciekawości Johna 
Browdie, lecz jak umiał najprędzej opowiedział o szczęśliwym przypadku, który 
oddał mu w 
ręce Smike'a; doprowadził swą opowieść do końca, przerywając wówczas tylko, gdy 
przeszkadzały mu pełne podziwu uwagi słuchaczy; kiedy zaś skończył, dodał z 
bardzo chytrą 
miną:
— Obawiałem się, widzicie, żeby urwis nie dał jakimś cudem drapaka, a więc 
zamówiłem na 
jutro rano trzy zewnętrzne miejsca (dla Wackforda, dla niego i dla mnie) i tak 
wszystko 
urządziłem, że mój agent zajmie się tutaj rachunkami i nowymi chłopcami. Jak to 
dobrze, że 
przyjechaliście dzisiaj, bo jutro nie zastalibyście nas w Londynie. I tak nie 
zobaczymy się już 
przed naszym odjazdem, chyba że dzisiaj wieczorem przyjedziecie do mnie na 
herbatkę...
— Nie mów pan ani słowa więcej! — przerwał olbrzym ściskając mu rękę. — Na pewno 
przyjdziemy, choćby to było dwadzieścia mil stąd.
— Nieee... Doprawdy?... — powiedział pan Squeers, który nie spodziewał się tak 
skwapliwej 
zgody, w przeciwnym bowiem wypadku dobrze by się namyślił, nim wystąpiłby z 
podobnym 
zaproszeniem.
Odpowiedzią Johna Browdie był jeszcze jeden uścisk dłoni i zapewnienie, że 
zaczną 
zwiedzać Londyn dopiero nazajutrz, a więc dzisiaj o szóstej stawią się 
niezawodnie w domu 
pana Snawleya; po tym zapewnieniu i krótkiej rozmowie pan Squeers z synem 
odszedł.
Przez resztę dnia pan Browdie zdradzał dziwaczne objawy podniecenia; wybuchał 
niekiedy 
donośnym śmiechem, a wówczas porywał kapelusz i wybiegał na podwórze, żeby do 
woli 
uśmiać się na świeżym powietrzu. Ponadto był bardzo niespokojny — wciąż kręcił 
się, 
strzelał palcami, zaczynał tańczyć jakieś prostackie, wiejskie tańce, jednym 
słowem 
zachowywał się w tak szczególny sposób, -że panna Squeers doszła do przekonania, 
iż biedak 
dostaje obłędu, wobec czego zaklinając swą kochaną Tildę, aby nie rozpaczała, w 
zwięzłych 
słowach podzieliła się z przyjaciółką swymi podejrzeniami. Ale pani Browdie nie 
bardzo się 
przeraziła i rzekła, iż raz jeden widziała już męża w takim stanie, który 
najprawdopodobniej 
zakończy się chorobą, lecz nie będzie to nic poważnego, a więc najlepiej nie 
zwracać na 
Johna uwagi.
Przyszłość aż nazbyt dobrze potwierdziła tę przepowiednię, kiedy bowiem o 
zmierzchu 
wszyscy siedzieli w saloniku pana Snawleya, Johnowi Browdie zrobiło się tak 
słabo i dostał 
tak silnych zawrotów głowy, iż nie na żarty zaniepokoił całe towarzystwo. Zacna 
jego 
małżonka była jedyną osobą, która zachowała nieco przytomności umysłu; 
oznajmiła, że John 
z pewnością powróci do zdrowia równie szybko, jak zasłabł, jeżeli tylko będzie 
można go 
ułożyć na łóżku pana Squeersa i na godzinę mniej więcej pozostawić w kompletnym 
spokoju. 
Któż mógłby się sprzeciwić wypróbowaniu tej rozsądnej rady przed posłaniem po 
lekarza! A 
więc Johna — który był niezwykle ciężki i za każdym razem, kiedy wywindowano go 
na trzy 
stopnie, osuwał się z powrotem o dwa — z wielkim trudem wciągnięto na górę, 
gdzie spoczął 
w łóżku pod opieką żony. Wkrótce Tilda powróciła do saloniku z pocieszającą 
wieścią, iż 
chory zapadł w głęboki sen.
Ale w tej chwili John Browdie, z niesłychanie czerwoną twarzą, siedział na 
posłaniu i 
pakował sobie w usta róg poduszki, chcąc w ten sposób pohamować wybuch gromkiego 
śmiechu. Kiedy zaś udało mu się to wreszcie, szybko zrzucił trzewiki i zakradł 
się pod 
sąsiednie drzwi, za którymi zamknięty był jeniec; potem przekręcił tkwiący od 
zewnątrz 
klucz, wpadł do pokoju i olbrzymią łapą zakrył usta Smike'a, nim ten zdołał 
dobyć głosu.
— Cicho! Sza! Znasz mnie chyba, chłopie? — szepnął do przerażonego wyrostka. — 
Browdie... Ten sam, którego spotkałeś, kiedy przełożony dostał po skórze.
— Tak! Tak! — zawołał Smike. — Ach, pomóż mi, pomóż!
— Pomóc ci! — odparł John zasłaniając mu znowu usta w chwili, gdy biedak zdążył 
powiedzieć aż tyle. — Nie potrzebowałbyś żadnej pomocy, gdybyś nie był 
najgłupszym 
smarkaczem pod słońcem. Po jakiego licha tu przyszedłeś?
— To on mnie przywiózł! "To On mnie przywiózł! — płakał chłopiec.
— Przywiózł cię! — powtórzył John. — No, to czemu nie rozbiłeś mu łba albo nie 
rzuciłeś 
się na ziemię, nie kopałeś i nie wołałeś policji? Ja w twoim wieku poradziłbym 
sobie z 
dziesiątką takich jak on. Ale cóż, ty jesteś tylko biedny, sponiewierany 
dzieciak — dodał 
smutno — i niech mi Bóg wybaczy, że udaję zucha wobec jednego z najsłabszych 
Jego 
stworzeń.
Smike próbował coś powiedzieć, ale pan Browdie znowu zasłonił mu usta.
— Stój cicho — szepnął — i ani pary z gęby, póki ci nie pozwolę.
Rzucając ten rozkaz znacząco pokręcił głową, a potem wyciągnął z kieszeni 
śrubokręt i z 
godną ślusarza wprawą odkręcił zamek, który wraz ze wspomnianym narzędziem 
położył na 
podłodze.
— Widzisz? — zapytał John. — To twoja robota. A teraz zmiataj.
Smike spoglądał nań błędnym wzrokiem, jak gdyby nie rozumiał znaczenia tych 
słów.
— Powiedziałem: zmiataj! — powtórzył spiesznie John. — Wiesz chyba, gdzie 
mieszkasz, 
co? No, jazda! To twoje ubranie czy przełożonego?
— Moje — odparł Smike, kiedy poczciwiec zaciągnął go do sąsiedniego pokoju i 
wskazał 
leżące na krześle trzewiki i surdut.
— Ubieraj się — powiedział John, siłą wpychając w niewłaściwy rękaw jedno ramię 
więźnia 
i owijając mu szyję — połami surduta. — A teraz za mną! Kiedy wyjdziesz za 
drzwi, skręć na 
prawo, to nie zobaczą, jak będziesz przechodził. 
— Ale... ale... on usłyszy, jak będę zamykał drzwi... — jąkał Smike drżąc od 
stóp do głów.
— No, to ich nie zamykaj — odparł John Browdie. — Niech je diabli! Nie boisz się 
chyba, że 
ten drań dostanie kataru? 
— Ni-iee... — powiedział chłopiec szczękając zębami. — Ale on przywiózł mnie 
tutaj i 
znowu przywiezie. Przywiezie. Na pewno przywiezie!
— Przywiezie! Przywiezie! — powtórzył John z rozdrażnieniem. — A właśnie, że nie 
przywiezie! Słuchaj! Wyświadczyłem im tę sąsiedzką przysługę, ale chcę, by 
myśleli, że sam 
sobie poradziłeś. Gdyby jednak on wyjrzał z saloniku, kiedy będziesz zmykał, to 
niech ma 
litość nad swoimi kośćmi, bo ja jej mieć nie będę! A gdyby spostrzegł się zbyt 
prędko, to 
obiecuję ci, że go pchnę na fałszywy trop. Ale cóż, jak uwiniesz się dobrze, to 
będziesz w 
domu dawno, nim zauważą, że zwiałeś. No, jazda!
Smike, który zrozumiał z tej mówki tyle tylko, by odczuć, że ma ona dodać mu 
otuchy, miał 
właśnie podążyć chwiejnym krokiem za swoim wybawcą, kiedy ten szepnął mu do 
ucha: 
— Powiedz temu młodemu panu, że ożeniłem się z Tildą Price i że można się o mnie 
dowiedzieć Pod Głową Saracena. Powiedz mu też, że nie jestem o niego zazdrosny. 
A niech 
to diabli! Pękam ze śmiechu, kiedy sobie przypomnę tamten wieczór! Mój Boże! Jak 
on 
sprzątał te kromeczki chleba z masłem!
Wspomnienie owo dotychczas działało widać na Johna niczym łaskotki, bo był o 
włos od 
donośnego wybuchu śmiechu. Powstrzymał się jednak w porę, choć z nie lada 
trudem, po 
czym wlokąc za sobą Smike'a ześliznął się ze schodów, zajął stanowisko tuż przy 
drzwiach 
do saloniku, aby stanąć oko w oko z pierwszą osobą, która mogłaby stamtąd 
wyjrzeć, i dał 
chłopcu znak, by uciekał.
Smike nie potrzebował już zachęty. Po cichu otworzył drzwi, rzucił na swego 
wybawcą 
spojrzenie pełne wdzięczności pomieszanej z lękiem, a potem zwróciwszy się we 
wskazanym 
kierunku pomknął szybko jak wiatr.
Olbrzym pozostał przez kilka minut na swym posterunku, kiedy jednak stwierdził, 
że 
rozmowa w saloniku toczy się gładko, wrócił niepostrzeżenie na górę i przez całą 
godzinę 
nasłuchiwał oparty o balustradę schodów. W domu panował wszakże idealny spokój, 
wobec 
czego John ułożył się znowu w łóżku pana Squeersa i naciągnąwszy kołdrę na głowę 
począł 
się dusić ze śmiechu.
Gdyby ktoś znalazł się teraz w pobliżu i ujrzał drgającą pościel oraz wielką 
czerwoną twarz i 
okrągłą głowę, od czasu do czasu wychylającą się spod prześcieradeł niby łeb 
jakiegoś 
dobrodusznego potwora morskiego, który dla złapania tchu wynurza się na 
powierzchnię, by 
po chwili zagłębić się znowu i wpaść w nowy paroksyzm szalonego śmiechu — ten 
ktoś 
ubawiłby się chyba nie gorzej niż sam pan Browdie.
ROZDZIAŁ XL
O TYM, JAK NICHOLAS ZACZYNA SIĘ KOCHAĆ I KORZYSTA Z POMOCY 
OSOBY TRZECIEJ, KTÓREJ STARANIA WIEŃCZY NADSPODZIEWANY 
SUKCES — Z JEDNYM TYLKO ZASTRZEŻENIEM
Po raz drugi wymknąwszy się ze szponów starego swego prześladowcy Smike nie 
potrzebował dalszej zachęty i uciekał z całą energią, na jaką go było stać. Nie 
przestając ani 
na chwilę, by wybrać kierunek lub zastanowić się, czy droga wiedzie w stronę 
domu, czy też 
od niego oddala, umykał z zadziwiającą szybkością i wytrwałością, niesiony na 
skrzydłach, 
jakie może przypiąć jedynie wielki strach. Popędzały go wyimaginowane wrzaski 
Squeersa, 
który, jak roiło się rozgorączkowanej wyobraźni biedaka, wraz z tłumnym 
pościgiem 
następował mu na pięty. Wrzaski owe pozostawały w tyle lub brzmiały coraz 
bliżej, zależnie 
od tego czy w Smike'u brała górę nadzieja, czy też strach. Mimo iż upewnił się 
wreszcie, że 
napastujące go dźwięki są tylko tworami wzburzonej wyobraźni, długo jeszcze 
mknął z tą 
samą szybkością, której zmniejszyć nie mogły nawet słabość i wyczerpanie. 
Dopiero cisza i 
ciemność wiejskiej drogi wróciły mu przytomność, a wygwieżdżone sklepienie 
niebieskie 
przypominało o spiesznym postępie czasu. Smike przystanął cały pokryty kurzem i 
z trudem 
chwytając oddech zaczął rozglądać się i nasłuchiwać.
Wokół panował spokój i cisza. Odległa łuna rzucała na niebo blask, wskazując 
położenie 
olbrzymiego miasta. Puste pola, poprzecinane żywopłotami i rowami, przez które 
Smike 
przedzierał się i przeskakiwał podczas swej ucieczki, ciągnęły się wzdłuż drogi, 
zarówno po 
tej stronie, z której przybiegł, jak i po przeciwnej. Było już. późno. Nie 
ulegało wątpliwości, 
że trudno ścigać zbiega po takich jak te wertepach, teraz zaś, pod osłoną 
ciemności, 
najbezpieczniej będzie przemknąć się do domu. Powoli stawało się to jasne nawet 
dla umysłu 
Smike'a. W pierwszej chwili przyszedł mu do głowy mglisty i dziecinny pomysł, by 
wędrować polami i zatoczyć wokół miasta, na przestrzeni dziesięciu czy dwunastu 
mil, 
wielkie koło; w ten sposób ominąłby Londyn, na którego ulice bał się wejść 
samotnie, by nie 
spotkać znowu straszliwego wroga. Niebawem jednak Smike uspokoił się trochę, 
zdając sobie 
sprawę, że jest bezpieczny, i choć nie wyzbył się całkowicie obaw i złych 
przeczuć, wyszedł 
na gościniec i ruszył w stronę Londynu niemal równie szybkim krokiem, jak ten, 
którym 
opuścił tymczasową siedzibę pana Squeersa.
Gdy dotarł do zachodnich krańców miasta, prawie wszystkie sklepy były już 
pozamykane, a z 
nieprzebranych tłumów, które po upalnym dniu wyległy o zmroku na ulice, 
pozostali tylko 
nieliczni przechodnie zdążający ku domowi. Do nich to od czasu do czasu zwracał 
się Smike 
z zapytaniem o drogę i dzięki tej metodzie trafił wreszcie do mieszkania Newmana 
Noggsa.
Przez cały wieczór Newman myszkował po bocznych uliczkach i zaułkach szukając 
tego, kto 
stukał teraz do jego drzwi, a Nicholas prowadził takie same poszukiwania w 
innych 
okolicach. Kancelista siedział z melancholijną miną nad skromną kolacją, kiedy 
uszu jego 
doszło trwożliwe i niepewne pukanie. Czujny na każdy dźwięk, jak człowiek 
wyczekujący 
czegoś z niepokojem, Newman zbiegł na dół i z okrzykiem radosnego zdumienia 
wciągnął 
pożądanego gościa do sieni i na schody nie odzywając się doń ani słowem, dopóki 
nie 
zamknął za nim drzwi swojego poddasza. Wówczas napełnił dżinem z wodą duży kubek 
i 
trzymając go przy ustach Smike'a, tak jak trzyma się kubek z lekarstwem przy 
ustach 
krnąbrnego dziecka, kazał gościowi wypić wszystko do ostatniej kropli.
Stwierdziwszy, że chłopiec zaledwie umoczył wargi w cennej miksturze, gospodarz 
zrobił 
żałosną minę i z westchnieniem głębokiego współczucia dla niemocy biednego 
przyjaciela 
podnosił kubek do własnych ust, lecz ręka zastygła mu w pół drogi, kiedy Smike 
przystąpił do 
opisu przygód, jakie go spotkały.
W miarę rozwoju tej opowieści w Newmanie zachodziły dziwaczne zmiany. Zrazu stał 
zasłuchany, wierzchem dłoni ocierając wargi, jak gdyby uroczyście się sposobił 
do połknięcia 
pierwszego łyku. Po chwili, gdy padło nazwisko Squeersa, włożył kubek pod pachę 
i szeroko 
otworzywszy oczy spoglądał przed siebie z nieopisanym zdumieniem. Kiedy zaś 
Smike 
mówił o razach, które spadły nań w dorożce, Newman spiesznie odstawił kubek na 
stół i do 
głębi wzburzony kuśtykał tam i z powrotem po pokoju, od czasu do czasu 
zatrzymując się 
gwałtownie, jak gdyby chciał uważniej czegoś posłuchać. Kiedy zaś Smike 
opowiadał o 
Johnie Browdie, Newman powoli opadał na krzesło, a gdy wreszcie usiadł, zaczął 
trzeć 
dłońmi kolana, tym szybciej, im bardziej się zbliżał punkt kulminacyjny całej 
awantury. Na 
zakończenie wybuchnął donośnym i dźwięcznym: „Cha, cha, cha!", po czym twarz 
spochmurniała mu znowu, kiedy spytał, czy Smike przypuszcza, że doszło do bitki 
między 
Johnem Browdie i Squeersem.
— Ee... chyba nie — odrzekł Smike. — On pewnie zobaczył, że mnie nie ma, jak już 
byłem 
daleko.
Z rozczarowaną miną Newman podrapał się w głowę, a potem podniósł znowu kubek i 
gorliwie zajął się jego zawartością, uśmiechając się przy tym do Smike'a 
posępnie i upiornie.
— Musisz zostać tutaj — powiedział; — Jesteś zmęczony, zgoniony. Powiem im, że 
wróciłeś. 
Szaleli z niepokoju. Pan Nicholas...
— Niech go Bóg błogosławi! — zawołał chłopiec.
— Amen! — rzekł Newman. — Pan Nicholas nie miał jednej chwili spokoju ni 
spoczynku. 
To samo starsza pani i panna Nickleby.
— Nie, nie! Ona też myślała o mnie? — spytał Smike. — Naprawdę myślała! Ach! 
Powiedz 
mi, ale powiedz prawdę.
— Myślała o tobie — odparł Newman. — Jest równie szlachetna jak piękna.
— Tak, tak! — przyznał Smike. — Dobrze pan to powiedział. — Taka łagodna, 
delikatna... 
— rzekł Newman.
— Tak, tak! — zawołał Smike z rosnącym zapałem.
— ...mężna i dzielna — ciągnął gospodarz i w zapale chciał mówić dalej, lecz 
spojrzawszy na 
słuchacza zauważył, że kryje twarz w dłoniach, a spomiędzy jego palców ciekną 
łzy.
Przed chwilą jeszcze oczy chłopca lśniły niezwykłym ogniem, a rysy twarzy 
jaśniały 
ożywieniem, które nie do poznania zmieniało jego wygląd.
— Hm, hm... — mruknął do siebie Newman zdziwiony nieco i zaniepokojony. — Nieraz 
sam 
wzruszałem się myślą, że ta dziewczyna jest wciąż narażona na takie przejścia... 
A on, 
biedak... tak... tak... odczuwa to również... roztkliwia się... przypomina mu to 
minioną 
niedolę... Ha!... Czyżby?... Tak!.. Zapewne! Ha!
Z tonu owych oderwanych słów wcale nie wynikało, że Newman uważa je za 
dostateczne 
wyjaśnienie wzruszenia, które zdziwiło go tak bardzo. Zadumany siedział przez 
pewien czas 
mierząc gościa pełnym niepokoju i wątpliwości spojrzeniem, które jasno 
wskazywało, że 
tylko Smike zaprząta jego myśli. 
Wreszcie Newman zaproponował po raz wtóry, by Smike zanocował u niego, a on 
(Noggs) 
uda się niezwłocznie do Bow, by uspokoić całą rodzinę. Ale chłopiec nie chciał o 
tym 
słyszeć, mówiąc, że pilno mu ujrzeć znowu swoich przyjaciół, obaj zatem 
wyruszyli w drogę. 
Była już północ, Smike ledwie powłóczył obolałymi nogami, u celu więc znaleźli 
się dopiero 
w niespełna godzinę przed świtem.
Słysząc ich głosy, Nicholas, który przez całą bezsenną noc głowił się, jak 
odnaleźć 
wychowanka, zerwał się z łóżka i uradowany otworzył przybyszom drzwi. Głośna 
rozmowa, 
przeplatana okrzykami radości i oburzenia, wnet zbudziła resztę rodziny i Smike 
został 
serdecznie powitany nie tylko przez Kate, ale i przez samą panią Nickleby. Dama 
owa 
przyrzekła mu na przyszłość swe szczególne względy i łaski, a ponadto była na 
tyle uprzejma, 
że dla rozrywki zarówno Smike'a, jak i całego grona zebranych przytoczyła 
niezwykle 
interesującą opowieść zaczerpniętą z jakiejś książki (której tytułu nigdy nie 
znała) a 
dotyczącej cudownej ucieczki (nie pamięta tylko, w jaki sposób ucieczka ta się 
odbyła) 
pewnego oficera (którego nazwisko zapomniała) z więzienia (nie wie, co prawda, z 
jakiego), 
gdzie oficer ów był więziony za zbrodnię (ale nie może sobie przypomnieć, za 
jaką).
W pierwszej chwili Nicholas był skłonny podejrzewać stryja o udział w zuchwałym 
zamachu 
na wolność Smike'a omal nie uwieńczonym powodzeniem. Po dłuższym jednak 
zastanowieniu doszedł do wniosku, że cała zasługa przypada panu Squeersowi. 
Postanowił 
zatem, iż jeśli to będzie możliwe, dowie się od Johna Browdie, jak to wszystko 
naprawdę 
wyglądało. Z tym postanowieniem poszedł do codziennej pracy, snując po drodze 
rozliczne 
plany zemsty nad pedagogiem z Yorkshire. Opierały się one wyłącznie na zasadach 
sprawiedliwej odpłaty, a miały tylko jedną wadę — tę mianowicie, że były 
zupełnie 
niewykonalne.
— Ładny ranek, panie Linkinwater! — powiedział młody biuralista wchodząc do 
kantoru.
— Aha! — odparł Tim. — A oni mi tu opowiadają
o wsi! Co pan powie o tym dniu, o londyńskim dniu, hę?
— Że za miastem jest jeszcze piękniejszy — rzekł Nicholas.
— Jeszcze piękniejszy! — powtórzył jak echo Tim Linkinwater. — Szkoda, że nie 
widział go 
pan z okna mojej sypialni.
— A pan z okna mojej — rzucił Nicholas z uśmiechem.
— No, no! — odrzekł stary buchalter. — Co też pan opowiada? Wieś! (Dla Tima Bow 
było 
głuchą wsią.) Nonsens. A cóż takiego ma pan na wsi prócz świeżych jaj i kwiatów? 
Świeże 
jaja mogę sobie kupować co dzień przed śniadaniem w halach przy Leadenhall. 
Jeśli zaś 
mowa o kwiatach, to warto skoczyć na górę, żeby powąchać moją rezedę albo 
zobaczyć 
podwójny goździk w oknie facjatki od podwórka, tutaj pod numerem szóstym.
— Czy W podwórku pod numerem szóstym naprawdę rośnie podwójny goździk? — zapytał 
Nicholas.
— Tak, rośnie — odparł Tim — i to w nadtłuczonym dzbanku bez dziobka. A zeszłej 
wiosny 
kwitły tam hiacynty... kwitły w... ale pan oczywiście będzie się z tego śmiał.
— Z czego?
— Że kwitły w starych butelkach po szuwaksie — rzekł Tim.
— Na pewno nie będę się śmiał — odparł Nicholas. Przez chwilę Tim spoglądał 
bacznie na 
młodzieńca,
jak gdyby ton jego odpowiedzi stanowił zachętę do dalszych zwierzeń na poruszony 
temat, a 
potem zatknął za uchem pióro, które właśnie przyciął, zatrzasnął głośno scyzoryk 
i 
powiedział:
— Należą one do chorowitego, garbatego chłopca i, panie Nickleby, stanowią, 
zdaję się, 
jedyną radość w jego smutnym życiu. Ile to lat temu — mówił powoli — zobaczyłem 
go po 
raz pierwszy? Był wtedy zupełnym dzieckiem i z trudem chodził o maleńkich 
kulach. Hm, 
hm... niewiele... Czas ten wydaje się niczym, kiedy wspominam inne sprawy, lecz 
kiedy 
myślę o nim, wydaje się długim, bardzo długim okresem. To smutna rzecz — ciągnął 
Tim 
poddając się wzruszeniu — patrzeć na takiego małego kalekę, gdy siedzi z dala od 
innych 
ruchliwych, wesołych dzieci i przygląda się ich zabawom, w których sam nie może 
wziąć 
udziału. Często ściskało mi się serce na ten widok.
— Dobre to serce — powiedział Nicholas — które potrafi oderwać się od 
codziennych spraw 
i zatroszczyć o takie rzeczy. Ale pan zaczął coś mówić...
— Mówiłem tylko, że kwiaty należą do tego chorego chłopca — podjął Tim. — Kiedy 
jest 
pogoda i biedak może zwlec się z łóżka, przyciąga krzesło do okna; siedząc tam 
ogląda swoje 
kwiaty i przez cały dzień coś przy nich robi. Z początku wymienialiśmy tylko 
ukłony, ale 
później doszło do rozmowy. Niegdyś, gdy rano wołałem na niego i pytałem, jak się 
czuje, 
biedak odpowiadał uśmiechem i mówił: „Lepiej". Teraz wszakże potrząsa tylko 
głową i niżej 
nachyla się nad ulubionymi roślinami. Jak to musi być nudno oglądać przez tyle 
miesięcy 
jedynie szczyty domów i płynące nad nimi obłoki. Ale on jest cierpliwy, bardzo 
cierpliwy. — 
Czy w tym domu nie ma nikogo, kto by mógł go czymś zająć lub jakoś mu pomóc? — 
zapytał młodzieniec.
— Mieszka tam jego ojciec, jak sądzę — odrzekł Tirn. — A także inni ludzie. Ale 
nikt, zdaje 
się nie dba o biednego słabowitego kalekę. Nieraz pytałem go, czy nie mógłbym 
coś dlań 
uczynić? Odpowiadał zawsze tak samo: „Nic".... Ostatnio głos mu już nie 
dopisuje, ale ja 
widzę, że odpowiada wciąż to samo. Nie może już opuszczać łóżka, które ustawiona 
mu przy 
samym oknie. Leży tak cały długi dzień, patrząc to na niebo, to na swoje kwiaty, 
które wciąż 
jeszcze przycina i podlewa własnymi chudymi rękami. Wieczorem, gdy zobaczy u 
mnie 
świecę, rozsuwa zasłony i pozostawia je tak, dopóki nie położę się do łóżka. 
Moją obecność 
w pokoju uważa widać za towarzystwo, a więc siaduję nieraz w oknie przez godzinę 
i dłużej, 
by mu pokazać, że wciąż jeszcze nie śpię. Czasami wstaję w nocy i patrząc na 
blade, smutne 
światło w jego izdebce zastanawiam się, czy usnął, czy też czuwa.
Nadejdzie wkrótce noc — ciągnął po chwili — kiedy zaśnie i nie zbudzi się już na 
tej ziemi. 
Nigdy nie uścisnęliśmy sobie dłoni, a przecie brak mi go będzie niby starego 
przyjaciela. Jak 
się panu zdaje, czy jakieś wiejskie kwiaty mogą mnie bardziej zainteresować? A 
może pan 
przypuszcza, że uschnięcie setek gatunków najwspanialszych kwiatów, jakie 
kiedykolwiek 
rosły, ochrzczonych najtrudniejszymi łacińskimi nazwami, jakie tylko człowiek 
może 
wymyślić, sprawiłoby mi choć znikomą cząstkę tego bólu, który odczuję, gdy 
wyrzucą na 
śmietnik jego stare dzbanki i butle? Wieś! — zawołał Tim z przesadną pogardą. — 
Czy nie 
wiadomo panu, że nigdzie, poza Londynem, nie będę miał takiego podwórka przed 
oknem 
sypialni?
Z tymi słowy odwrócił się od Nicholasa i udając, że jest pochłonięty swymi 
rachunkami, 
skorzystał ze sposobności, by ukradkiem obetrzeć oczy, kiedy, jak mu się 
zdawało, 
młodzieniec patrzył w inną stronę.
Nie wiadomo, czy rachunki Tima były tego ranka bardziej niż zazwyczaj 
skomplikowane, czy 
też równowagę ducha starego buchaltera zakłóciły poranne rozważania i rozmowy, 
lecz tak 
się zdarzyło, że gdy Nicholas wrócił z miasta wypełniwszy jakieś polecenie i 
zapytał, czy pan 
Charles Cheeryble jest sam w swoim pokoju, Tim szybko i bez najmniejszego 
wahania 
udzielił twierdzącej odpowiedzi, chociaż ktoś wszedł do tego pokoju przed 
niespełna 
dziesięciu minutami, ambicją zaś Tima było, aby nigdy i pod żadnym pozorem nie 
wpuszczać 
nikogo do któregoś z bliźniaków, kiedy ten przyjmuje interesantów.
— A zatem najlepiej będzie, jeżeli zaraz zaniosę mu ten list — powiedział 
Nicholas idąc do 
pokoju brata Charlesa.
Zastukał, lecz nie było odpowiedzi.
Zastukał po raz wtóry i znowu nikt nie odpowiedział.
„Musiał wyjść — pomyślał młody człowiek — położę więc list na stole."
Otworzył drzwi i wszedł do pokoju, lecz w tejże chwili zawrócił, by wyjść 
jeszcze spieszniej, 
z najwyższym bowiem zdumieniem i zakłopotaniem ujrzał jakąś młodą damę klęczącą 
u stóp 
pana Cheeryble, który zaklinał ją, by się podniosła, i wzywał kogoś trzeciego, 
zapewne 
służącą owej damy, aby poparła jego prośby.
Nicholas jąkał niezgrabne słowa przeproszenia i cofał się z pośpiechem, gdy 
młoda dama 
odwróciła nieco głowę, a wówczas ujrzał twarz ślicznej dziewczyny, którą spotkał 
niegdyś 
podczas swej pierwszej wizyty w kantorze pośrednictwa. Z kolei rzucił okiem na 
sługę i 
natychmiast poznał tę samą niezdarną istotę, która wówczas towarzyszyła swej 
pani. Przejęty 
zachwytem nad pięknością młodej damy i zmieszany niespodziewanym spotkaniem, 
Nicholas 
stanął jak wryty, a niezwykłe zakłopotanie i zdumienie odebrało mu mowę i na 
chwilę 
sparaliżowało ruchy.
— Droga pani, ależ droga pani! — wołał poruszony brat Charles. — Bardzo 
proszę... Ani 
słowa więcej... Błagam i zaklinam! Błagam, proszę jak o łaskę, niech pani 
wstanie! Bardzo 
proszę! Już... już nie jesteśmy sami.
Mówiąc to zdołał podnieść młodą damę, która chwiejnym krokiem zbliżyła się do 
krzesła i 
ciężko na nie opadła.
— Zemdlała, proszę pana — powiedział Nicholas i skwapliwie skoczył na pomoc,
— Biedactwo, drogie biedactwo! wykrzyknął brat Charles. — Gdzie jest mój brat 
Ned? Ned, 
kochany bracie, proszę cię, przyjdź tutaj!
— Bracie Charles, mój kochany chłopcze — powiedział drugi bliźniak wbiegając do 
pokoju. 
— Co się tu... Ach! Co...
— Sza! Sza! Ani jednego słówka, na miłość boską, bracie Ned — przerwał brat 
Charles. — 
Zadzwoń na gospodynię, mój kochany bracie. Zawołaj tu Tima Linkinwater. Hej! 
Hej! Tim 
Linkinwater! Proszę do mnie! Ach, panie Nickleby, mój kochany panie, niech pan 
stąd 
wyjdzie, błagam i zaklinam!
— Sądzę, że już jej lepiej, — zawołał Nicholas, który tak gorliwie zajmował się 
zemdloną, że 
nie dosłyszał ostatniej prośby.
— Biedna ptaszyna! — zawołał brat Charles delikatnie ujmując dłoń młodej damy i 
układając 
jej głowę na swoim ramieniu. — Bracie Ned, mój kochany chłopcze, wiem, że cię 
zdziwi taka 
scena w godzinach pracy, ale... — w tej; chwili przypomniał sobie znowu, że 
Nicholas stoi 
koło niego, a więc uścisnął mu rękę i jeszcze raz prosił, by opuścił pokój i 
zaraz przysłał Tima 
Linkinwater.
Młodzieniec wyszedł natychmiast i w drodze do kantoru spotkał zarówno starą 
gospodynię, 
jak i Tima Linkinwater, którzy spiesząc na teren akcji zderzyli się w korytarzu. 
Nie słuchając 
tego, co Nicholas miał do powiedzenia, Tim wpadł do pokoju, którego drzwi 
zostały zaraz 
zamknięte i zaryglowane od wewnątrz.
Nicholas miał czas dumać nad swym odkryciem, gdyż nieobecność starego buchaltera 
trwała 
przeszło godzinę, w ciągu której młodzieniec myślał wyłącznie o młodej damie i 
jej 
niezwykłej urodzie, o przypuszczalnych powodach jej wizyty oraz przyczynach 
otaczającej 
wizytę tajemnicy. Im zaś dłużej zastanawiał się nad tymi zagadnieniami, tym 
większą 
odczuwał niepewność i coraz goręcej pragnął dowiedzieć się, kim i czym jest ta 
dziewczyna. 
„Poznałbym ją wśród dziesięciu tysięcy innych" — powiedział do siebie i 
spacerując tam i z 
powrotem po kantorze zaczął przypominać sobie jej twarz i postać (które przecież 
pamiętał 
tak żywo), a obraz ten usuwał wszystko inne z jego myśli i stopniowo wypełniał 
je 
całkowicie.
Wreszcie Tim Linkinwater wrócił ostentacyjnie chłodny, z jakimiś papierami w 
ręku i 
końcem pióra w ustach, jak. gdyby nie zdarzyło się nic osobliwego.
— Czy już przyszła do siebie? — zapytał Nicholas skwapliwie.
— Kto? — zdziwił się stary buchalter.
— Kto? — powtórzył Nicholas. — Ta młoda dama.
— Ile to będzie, panie Nickleby — powiedział Tim wyjmując pióro z ust — 
czterysta 
dwadzieścia siedem razy trzy tysiące dwieście czterdzieści osiem?
— W tej chwili — odparł młodzieniec — Ale co będzie wprzód z odpowiedzią na moje 
pytanie? Pytałem pana...
— O tę młodą damę — dokończył Tim nakładając okulary. — Tak, tak... Czuje się 
zupełnie 
dobrze.
— Zupełnie dobrze?
— Najzupełniej — odrzekł Tim poważnym tonem.
— Czy będzie wystanie pójść dzisiaj do domu? — zapytał Nicholas.
— Już poszła.
— Poszła!
— Tak.
— Sądzę, że to niedaleko — powiedział Nicholas spoglądając przenikliwie na pana 
Linkinwater.
— I ja tak sądzę — odparł niewzruszony Tim. Nicholas odważył się jeszcze na 
kilka 
podobnych prób,
było jednak widoczne, że Tim Linkinwater ma powody, by unikać rozmowy na ów 
temat i 
pod żadnym pozorem nie chce udzielać dalszych informacji o urodziwej 
nieznajomej, która 
wzbudziła tak żywe zainteresowanie jego młodego przyjaciela. Nie zrażony 
niepowodzeniem 
Nicholas ponowił nazajutrz atak, do czego ośmielił go fakt, że pan Linkinwater 
był owego 
dnia usposobiony szczególnie rozmownie i wylewnie. Ale natychmiast po podjęciu 
przez 
Nicholasa tego tematu Tim znowu ostentacyjnie zamilkł;. z początku udzielał 
lakonicznych 
odpowiedzi, niebawem, zaś przestał w ogóle odpowiadać, ograniczając się do 
poważnego 
kiwania głową i wzruszania ramionami, co mogło tylko zaostrzyć apetyt młodzieńca 
na jakieś 
bliższe wiadomości, chociaż apetyt ów i bez tego doszedł do niedorzecznych 
wprost 
rozmiarów.
Wobec niepowodzenia swych zabiegów Nicholas musiał się zadowolić wyczekiwaniem 
na 
następne odwiedziny młodej damy, lecz i pod tym względem doznał rozczarowania. 
Mijał 
dzień po dniu, a piękna dziewczyna nie przychodziła. Młodzieniec pilnie badał 
adresy na 
kopertach wszystkich listów, lecz nie było wśród nich ani jednego, 
odpowiadającego jego 
wyobrażeniu o charakterze pisma nieznajomej. Dwa lub trzy razy dawano mu do 
załatwienia 
pewne sprawy na mieście, które dotychczas należały do Tima Linkinwater. Nicholas 
nie mógł 
pozbyć się podejrzeń, że z tych czy innych przyczyn celowo wysyłano go z 
kantoru, a młoda 
dama przychodziła tam w czasie jego nieobecności. Nie zaszło jednak nic, co 
mogłoby 
potwierdzić te podejrzenia, żaden zaś podstęp nie zdołał skłonić starego 
buchaltera do 
wyznań, które stanowiłyby choć najmniejsze wyjaśnienie.
Doznany zawód i tajemnicza atmosfera nie są nieodzowne do narodzin miłości, 
często jednak 
bywają jej potężnymi sojusznikami. Przysłowie: „Co z oczu, to i z myśli" jest 
dość trafne, 
lecz da się zastosować przede wszystkim do zjawiska przyjaźni, chociaż nie 
zawsze trzeba aż 
rozstania, żeby wywołać pustkę w sercu przyjaciela; prawdę zaś i uczciwość, 
podobnie jak 
blask drogich kamieni, dogodniej jest udawać z pewnej odległości, sprawiającej, 
że fałszywe 
klejnoty łatwiej mogą ujść za prawdziwe. Ale miłość posiada silnych 
sprzymierzeńców — 
żywą, bujną wyobraźnię i dobrą pamięć — dzięki którym zakwitnąć może na 
najbardziej 
nawet jałowej glebie. Bywa też często, że rozwija się ona najwspanialej podczas 
długiej 
rozłąki i w najtrudniejszych, warunkach, w danym zaś wypadku tak się zdarzyło, 
że Nicholas 
całymi godzinami i całymi dniami rozmyślał tylko o nieznajomej młodej damie i 
zaczął sobie 
wreszcie wyobrażać, iż kocha ją bez pamięci i że nigdy jeszcze nie istniał tak 
nieszczęśliwy i 
prześladowany przez los kochanek.
Jakkolwiek kochał i tęsknił według najdoskonalszych wzorów, a od uczynienia Kate 
powiernicą powstrzymywał go jedynie drugorzędny wzgląd, iż nigdy w życiu nie 
odezwał się 
do pani swych uczuć, a widział ją tylko dwa razy, kiedy to młoda dama zjawiła 
się i znikła 
niczym błyskawica albo (jak Nicholas się wyrażał w niezliczonych rozmowach, 
które wiódł 
sam z sobą) „niby wizja młodości i piękna, zbyt jasna, by mogła trwać długo" — 
to jednak 
jego gorące i wierne uczucia pozostawały wciąż bez nagrody. Młoda dama nie 
zjawiała się, 
na marne więc szła olbrzymia miłość (tak olbrzymia, że w obecnych czasach można 
by 
szczodrze nią obdzielić przynajmniej dwunastu młodych dżentelmenów) i nikt nie 
był z tego 
powodu mędrszy, nawet Nicholas, który wręcz przeciwnie, stawał się z każdym 
dniem 
bardziej mdły, nudny i sentymentalny.
W takim to stanie rzeczy upadłość jednego z niemieckich przedstawicieli „Braci 
Cheeryble" 
zmusiła Tima Linkinwater i Nicholasa do kontroli bardzo długich i, zawikłanych 
rachunków 
obejmujących okres wielu lat. Chcąc szybciej uporać się z tą sprawą stary 
buchalter 
zaproponował, aby przez mniej więcej tydzień obaj pozostawali w kantorze do 
dziesiątej 
wieczorem. Nicholas chętnie na to przystał, bo nic — nawet miłość, która rzadko 
sprzyja 
pracy i obowiązkowi — nie zdołałoby ostudzić jego gorliwości w służbie u zacnych 
chlebodawców. W pierwszy wieczór tych przedłużonych godzin pracy punktualnie o 
dziewiątej zjawiła się... wprawdzie nie młoda dama, ale jej służąca, która za 
zamkniętymi 
drzwiami rozmawiała przez pewien czas z bratem Charles i odeszła, aby powrócić o 
tej samej 
porze następnego wieczora, a także trzeciego i czwartego.
Te stale powtarzające się wizyty rozpaliły do białości ciekawość młodzieńca; 
męczył się i 
dręczył nieznośnie, a że nie mógł sam rozwikłać zagadki nie zaniedbując swych 
obowiązków, 
wyznał wszystko Newmanowi; prosił go, by nazajutrz wieczorem stanął na czatach, 
i poszedł 
za służącą do domu i dowiedział się nazwiska jej pani oraz zaznajomił się tak 
dalece, jak mu 
się uda — bez wzbudzenia podejrzeń — z historią i obecną sytuacją młodej damy, a 
zdobytymi wiadomościami niezwłocznie podzielił się z przyjacielem. 
Newman Noggs był niezmiernie dumny z powierzonej sobie misji i nazajutrz 
wieczorem zajął 
posterunek na placyku o całą godzinę wcześniej, niż to było potrzebne. Stanął za 
studnią, 
nasunął cylinder na oczy i przybrał wygląd niezwykle tajemniczy, jak gdyby 
usilnie się starał 
wzbudzić podejrzenia każdego przechodnia. Toteż służące, które przychodziły po 
wodę, oraz 
różni mali chłopcy, którzy przystawali, by napić się z czerpaka, zamierali z 
przerażenia na 
widok tej postaci, ukradkiem wychylającej się zza studni i ukazującej twarz o 
wyrazie 
posępnie zadumanego olbrzyma-ludojada.
Wysłanniczka przybyła tego dnia punktualnie i odeszła po dłuższej nieco niż 
zazwyczaj 
rozmowie. Newman ustalił był z Nicholasem, że — jeśli się wszystko powiedzie — 
spotkają 
się nazajutrz wieczorem, albo w dwadzieścia cztery godziny później, bez względu 
na rozwój 
wydarzeń. Pierwszego wieczoru nie było Newmana na umówionym miejscu (w pewnym 
szynku położonym w połowie drogi z City do Golden Square), lecz nazajutrz 
przybył tam 
przed Nicholasem i przyjął go z otwartymi ramionami.
— W porządku — szepnął. — Siadaj, siadaj, mój kochany chłopcze! Zaraz ci 
wszystko 
opowiem.
Nicholas, którego nie trzeba było dwa razy zapraszać, skwapliwie spytał o 
nowiny.
— Mam mnóstwo nowin — rzekł Newman tonem triumfatora. — Wszystko w porządku. Nic 
się nie martw. Nie wiem wprost, od czego zacząć. Mniejsza o to. Bądź dobrej 
myśli. 
Wszystko w porządku.
— Tak? — powiedział młodzieniec niecierpliwie. — I co?
— Tak! — odparł przyjaciel. — Wszystko dobrze.
— Co dobrze? — zawołał Nicholas. — Jak ona się nazywa? Jak się nazywa, mój 
drogi?
— Bobs —odrzekł Newman.
— Bobs! — powtórzył Nicholas z oburzeniem.
— Tak — powiedział Newman. — Zapamiętałem od „klops".
— Bobs! — powtórzył znowu młodzieniec z większą niż poprzednio emfazą. — To 
chyba 
nazwisko służącej?
— Nie! — odrzekł z przekonaniem Newman potrząsając głową. — Panna Cecylia Bobs.
— Cecylia? — powiedział wielbiciel młodej damy i półgłosem zaczął powtarzać na 
różne 
tony imię i nazwisko, żeby wypróbować, jak właściwie brzmi to połączenie. — 
Cóż?... 
Cecylia to ładne imię.
— Bardzo. I bardzo ładna osóbka — rzekł Newman.
— Kto? — spytał Nicholas.
— Panna Bobs.
— Kto?... — zawołał ze zdumieniem. — A gdzieżeś ty ją widział?
— Mniejsza o to kochany chłopcze — odparł Newman klepiąc go po ramieniu. — Ja ją 
widziałem, ty ją zobaczysz. Wszystko już załatwione.
— Drogi przyjacielu! — zawołał Nicholas ściskając jego dłoń. — Czy mówisz na 
serio?
— Na serio i poważnie — odpowiedział przyjaciel. — Zobaczysz ją jutro wieczorem. 
Zgodziła się na rozmowę z tobą. Namówiłem ją. To sama łagodność, słodycz, dobroć 
i 
piękno.
— Wiem, że tak jest! Wiem, że tak być musi, Newmanie! — powiedział zakochany 
młodzieniec składając ręce.
— Masz słuszność — przyznał Newman.
— Czego dowiedziałeś się o niej? Czy ma ojca, matkę, braci, siostry? Co ci 
mówiła? Jakim 
sposobem zdołałeś się z nią zobaczyć? Czy nie była bardzo zaskoczona? Czy 
powiedziałeś 
jej, jak bardzo pragnąłem z nią pomówić? Czy mówiłeś, gdzie ją widziałem? Czy 
opowiadałeś, jak, gdzie, kiedy, ile razy i jak długo marzyłem o tej słodkiej 
twarzyczce, która 
zabłysła przede mną w najcięższej chwili mego życia niby jasny promień z 
lepszego świata? 
Czy powiedziałeś to wszystko? Czy powiedziałeś jej, Newmanie?
W tej powodzi pytań biedny Newman dosłownie ledwo chwytał oddech i po każdym 
nowym 
pytaniu niespokojnie kręcił się na krześle spoglądając przez cały czas na 
przyjaciela z bardzo 
pociesznym wyrazem zakłopotania.
— Nie! — odezwał się wreszcie. — Nie powiedziałem jej tego.
— Czegoś jej nie powiedział? — zapytał Nicholas.
— O tym jasnym promieniu z lepszego świata. Nie powiedziałem jej również, kim 
jesteś, ani 
gdzie ją widziałeś. Mówiłem tylko, że ją kochasz do szaleństwa.
— To prawda! — zawołał młodzieniec z właściwą sobie porywczością. — Bogu 
wiadomo, że 
to święta prawda!
— Powiedziałem jej też, że od dawna uwielbiasz ją skrycie — dodał Newman.
— Tak, tak! A co ona na to? — spytał Nicholas.
— Zarumieniła się.
— Oczywiście! Tego należało oczekiwać — powiedział Nicholas z uznaniem.
Newman zaczął wówczas opowiadać, że młoda dama jest jedynaczką, która strąciła 
matkę i 
mieszka tylko z ojcem, że do sekretnej schadzki z wielbicielem dała się nakłonić 
dzięki 
perswazjom swej sługi, która ma na nią wielki wpływ. Potem obszernie opisywał, 
jakiej to 
elokwencji i ilu starań wymagało uzyskanie zgody młodej damy, która wyraźnie 
dała mu do 
zrozumienia, że chce jedynie umożliwić Nicholasowi miłosne wyznania, lecz 
uczucia 
młodzieńca nie wywierają na niej żadnego wrażenia. Odwiedziny młodej damy w 
firmie 
„Bracia Cheeryble" pozostały zagadką, gdyż Newman nie pytał o to ani podczas 
przedwstępnych pertraktacji ze sługą, ani w późniejszej rozmowie z panią. 
Powiedział po 
prostu, że miał śledzić służącą i wystąpić w sprawie swego młodego przyjaciela, 
lecz nie 
wyjaśnił, od jak dawna szedł za dziewczyną i skąd wyruszył. W dalszym ciągu 
opowiadał, że 
ze słów, które wymknęły się powiernicy młodej damy, podejrzewa, że panna Bobs 
wiedzie 
nader smutny i ciężki żywot pod absolutnymi rządami rodzica, obdarzonego 
najwidoczniej 
gwałtownym i despotycznym charakterem. Okoliczność ta, jak sądził Newman, może 
tłumaczyć w pewnym stopniu zarówno fakt, że młoda dama odwoływała się do opieki 
i 
przyjaźni bliźniaków, jak to, że dała się nakłonić do spotkania z Nicholasem. 
Drugi wniosek, 
zdaniem Newmana, wypływa całkiem logicznie z istniejących przesłanek, bo 
nietrudno się 
przecie domyślić, iż młoda osoba, żyjąca w warunkach nie do pozazdroszczenia, 
nad wyraz 
gorąco pragnie warunki te zmienić.
Dalsze dochodzenie (bo tylko długotrwałe i pracowite zabiegi mogły dobyć ze 
starego 
dziwaka aż tyle wiadomości) wykazało, iż Newman Noggs, chcąc usprawiedliwić swą 
nędzną 
powierzchowność, napomknął o jakichś bardzo skomplikowanych i ściśle związanych 
z całą 
intrygą powodach, które zmuszają go do występowania w przebraniu. Na pytanie 
zaś, jakim 
sposobem wywiązał się tak dobrze ze swej misji i doprowadził nawet do rozmowy z 
młodą 
damą, odparł, że ponieważ młoda dama nic przeciw tej rozmowie nie miała, uważał, 
że 
zarówno obowiązek, jak galanteria nakazują skorzystać z tak wspaniałej 
sposobności, a 
zarazem pomóc zakochanemu przyjacielowi. Kiedy wszystkie możliwe pytania zostały 
już 
powtórzone po dwadzieścia razy i Newman udzielił na nie zadowalających 
odpowiedzi, 
przyjaciele rozstali się postanowiwszy, że nazajutrz wieczorem spotkają się o 
pół do 
jedenastej, aby zdążyć na umówioną schadzkę, która miała się odbyć o jedenastej.
„Sprawa przybiera nieco dziwny obrót — myślał Nicholas wracając do domu. — 
Podobnych 
rzeczy nigdy się nie spodziewałem; nigdy nawet nie śniłem o nich. Dowiedzieć się 
czegoś o 
życiu osoby, którą zainteresowałem się tak bardzo; widywać ją na ulicy, 
przechodzić obok jej 
domu; czasami spotkać ją podczas spacerów; marzyć, iż nadejdzie kiedyś dzień, 
gdy będzie 
mi wolno wyznać jej swą miłość — oto szczyty, jakich sięgały moje pragnienia. 
Ale cóż? 
Byłbym doprawdy szaleńcem, gdybym sarkał na własne powodzenie!"
Mimo tych słów pociechy młodzieniec nie był jednak zadowolony, a w 
niezadowoleniu jego 
kryło się coś więcej niż zwykła reakcja uczuciowa. Nicholas był zły na młodą 
damę, za to, że 
tak łatwo dała się przekonać, „albowiem — myślał — robi to takie wrażenie, jak 
gdyby wcale 
nie zależało jej na mojej osobie... jak gdyby równie dobrze mógł mnie zastąpić 
ktokolwiek 
inny", co oczywiście, było bardzo niemiłą myślą. Po chwili Nicholas wyrzucał 
sobie te 
podejrzenia i przekonywał samego siebie, że W takiej świątyni może mieszkać 
jedynie dobro, 
a zachowanie bliźniaków dostatecznie chyba dowodzi szacunku, jakim darzą młodą 
damę. 
„Otacza ją jakaś tajemnica, nie ulega wątpliwości" — myślał Nicholas, ale myśl 
ta nie dała 
mu więcej zadowolenia niż dotychczasowe rozważania, bo rzuciła tylko młodzieńca 
na fale 
nowych domysłów i przypuszczeń, na których miotał się w udręce przez cały 
następny dzień, 
dopóki zegar nie wybił dziesiątej i nie przypomniał w ten sposób o nadchodzącej 
godzinie 
spotkania.
Nicholas ubrał się tego dnia bardzo starannie, a nawet pan Noggs wykazał pewną 
dbałość o 
swą powierzchowność: przy surducie jego bowiem aż dwa sąsiadujące z sobą guziki 
zastąpiły 
używane zazwyczaj szpilki, których reszta została rozmieszczona w równomiernych 
mniej 
więcej odstępach. Ponadto Newman w gustowny i nader oryginalny sposób nosił 
cylinder, bo 
w główce jego umieścił chustkę do nosa, której zwinięty rożek wychylał się z 
tyłu na kształt 
harcapa. Newman nie mógł jednak, niestety, rościć sobie praw do wynalezienia 
wyżej 
wspomnianej ozdoby, tym bardziej, że nic o niej nie wiedział, gdyż w stanie 
silnego 
zdenerwowania i wzburzenia nie myślał o niczym innym, tylko o wielkim celu 
zamierzonej 
wyprawy.
W głębokim milczeniu przyjaciele szli dość długo szybkim krokiem i mijając 
rozmaite ulice 
dotarli wreszcie do jednej, która wyglądała ponuro i była szczególnie mało 
ruchliwa, a 
znajdowała się w pobliżu Edgeware Road.
— Numer dwunasty — powiedział Newman.
— Aha — odparł Nicholas rozglądając się wokoło.
— Przyjemna ulica — rzekł Newman.
— Tak — przyznał młody człowiek. — Trochę posępna. Newman, pozostawiwszy tę 
uwagę 
bez odpowiedzi, przystanął nagle, zatrzymał Nicholasa i przyparłszy go do 
sztachet przed 
jakimś domem, dał przyjacielowi do zrozumienia, iż ma czekać tutaj nie ruszając 
ręką ani 
nogą, póki on, Newman, nie upewni się, że droga wolna. Potem pokuśtykał dalej z 
wielkim 
pośpiechem i przez całą drogę — dopóki nie zniknął z oczu Nicholasowi na 
schodkach 
szóstego mniej więcej domu — co chwila oglądał się przez ramię, aby sprawdzić, 
czy 
młodzieniec stosuje się do jego wskazówek.
Niebawem zjawił się znowu, dokuśtykał do połowy drogi i skinął na przyjaciela, 
aby szedł za 
nim.
— No i co? — spytał młody człowiek zbliżając się doń na palcach.
— W porządku — odrzekł uradowany Newman. — Wszystko gotowe. Nikogo nie ma w 
domu. Nie może być lepiej! Ha!
Z tymi pełnymi otuchy słowy minął drzwi frontowe — Nicholas, przechodząc, 
zauważył 
mosiężną tabliczkę z wypisanym wielkimi literami nazwiskiem BOBS — a potem 
zatrzymał 
się przed sztachetami i ruchem ręki wskazał przyjacielowi otwartą furtkę dając 
mu znak, by 
zeszedł na kuchenne schody.
— U diaska! — zawołał Nicholas cofając się. — Czyż mamy włazić chyłkiem do 
kuchni, 
jakbyśmy przyszli kraść widelce?
— Szszaa!... — odparł Newman. — Stary Bobs to dziki poganin. Zabije je. Wytarga 
za uszy 
młodą damę... robi to... bardzo często...
— Co takiego? — krzyknął młodzieniec z pasją. — Nie chcesz chyba powiedzieć, że 
jakikolwiek mężczyzna ośmiela się targać za uszy taką...
Zabrakło mu jednak czasu, by w owej właśnie chwili wyśpiewać hymn na cześć damy 
swego 
serca, bo Newman popchnął go delikatnie i prawie zrzucił ze schodków. Nicholas 
uważał za 
stosowne przyjąć to napomnienie do wiadomości i zaczął schodzić bez dalszego 
oporu, lecz 
twarz jego wyrażała wszystko inne niż nadzieję i radość zakochanego do 
szaleństwa 
młodzieńca. Newman schodził za nim (schodziłby głową na dół, gdyby młody 
przyjaciel nie 
przyszedł mu w samą porę z pomocą), a potem ująwszy dłoń Nicholasa wiódł go 
przez 
mroczny korytarz kamienny do jakiejś niesłychanie ciemnej piwnicy czy kuchenki, 
gdzie obaj 
się zatrzymali.
— No! — szepnął Nicholas z wielkim niezadowoleniem. Sądzę, że nie koniec na tym, 
prawda?
— Nie, nie! — odrzekł Newman. — Zaraz tu będą. Wszystko w porządku.
— To dobrze! — powiedział Nicholas. — Przyznaję, że nie spodziewałem się tego.
Na tym rozmowa się urwała; Nicholas stał słuchając ciężkiego oddechu Noggsa i 
myślał, iż 
nawet w spowijających ich nieprzeniknionych ciemnościach nos przyjaciela wydaje 
się 
płonąć niczym rozżarzony węgiel. Wtem uwagę jego zwrócił szmer ostrożnych kroków 
i w 
tej samej chwili kobiecy głos zapytał, czy jest już ten dżentelmen.
— Tak — odrzekł Newman zwracając się w kierunku, skąd płynął ów głos. — A kto 
tam?
— To tylko ja, sir — odpowiedziano. — Proszę, proszę tutaj, panienko. 
Do piwnicy wpadł strumień światła, a bezpośrednio za nim ukazała się dziewczyna 
ze świecą 
w ręku; za służącą weszła jej młoda pani, która sprawiała wrażenie osoby 
skromnie 
zawstydzonej i wielce zakłopotanej.
Na widok owej damy Nicholas zadrżał, zmienił się na twarzy i z gwałtownie 
bijącym sercem 
stanął jak wryty. W tejże chwili — niemal jednocześnie z pojawieniem się panny 
Bobs i 
świecy — u drzwi frontowych rozległo się donośne, gwałtowne kołatanie. Słysząc 
je 
Newman Noggs zwinnie zeskoczył z baryłki po piwie, na której siedział okrakiem, 
zbladł i 
zawołał przerażonym głosem: — Na Boga, to Bobs.
Młoda dama krzyczała, służąca załamywała dłonie, Nicholas z widocznym zdumieniem 
spoglądał to na jedną, to na drugą, a Newman zupełnie straciwszy głowę biegał 
tam i z 
powrotem, wkładał ręce do wszystkich po kolei kieszeni i wywracał je podszewką 
do góry. 
Trwało to. zaledwie przez mgnienie oka, lecz przy najbujniejszej nawet fantazji 
trudno 
wyobrazić sobie tak wielkie zamieszanie w tak krótkim czasie.
— Na miłosierdzie boskie! Wychodźcie z domu! Postąpiłyśmy źle i słusznie należy 
się nam 
kara — krzyczała młoda dama. — Wychodźcie z domu, bo będę zgubiona na wieki!
— Czy pozwoli mi pani powiedzieć jedno słowo, tylko jedno? — zawołał Nicholas. — 
Nie 
zatrzymam pani długo. Jedno słowo wyjaśni tę nieszczęsną przygodę.
Ale Nicholas mógł z równym powodzeniem przemawiać do wiatru, gdyż wystraszona 
młoda 
dama szybko wbiegła na schody. Młodzieniec chciał biec za nią, lecz Newman 
chwycił go za 
kołnierz surduta i powlókł na korytarz, którym tutaj przyszli.
— Do diabła! Puszczaj, Newmanie! — wołał Nicholas. — Muszę z nią pomówić i 
pomówię! 
Nie wyjdę przed tym z tego domu!
— Opinia damy... Gwałtowny charakter... Zastanów się... — bełkotał Newman i 
obejmując 
przyjaciela obydwoma ramionami ciągnął go w stronę wyjścia. — One otworzą drzwi, 
a my 
wyjdziemy, kiedy je będą zamykać. Chodźże! Tędy! Tutaj!
Napomnienia Newmana, łzy i prośby służącej oraz: straszliwe kołatanie, które 
nieustannie 
rozbrzmiewało na górze, wszystko to przekonało Nicholasa i młodzieniec pozwolił 
się 
wyprowadzić. W tej samej chwili, kiedy pan Bobs wchodził do frontowych drzwi, 
Noggs i 
Nicholas wychodzili stamtąd przez furtkę w sztachetach.
Nie zatrzymując się ani odzywając przebiegli kilka ulic, wreszcie jednak 
przystanęli i 
spojrzeli na siebie ze smutkiem i przygnębieniem.
— Nie martw się — powiedział Newman z trudem chwytając oddech. — Nie upadaj na 
duchu. Wszystko dobrze. Następnym razem powiedzie nam się lepiej. Nic nie można 
poradzić. Ja przecież zrobiłem swoje!
— Wybornie! Zrobiłeś swoje! — odparł Nicholas biorąc go za rękę. — Wybornie i 
jak 
prawdziwy, wierny przyjaciel, ale... Słuchaj, Newmanie... nie mam żalu... jestem 
ci niemniej 
zobowiązany. Ale... To była inna młoda dama...
— Hę? — zawołał Newman. — Czyżby służąca mnie oszukała?
— Newmanie, Newmanie — powiedział młodzieniec kładąc dłoń na ramieniu 
przyjaciela. — 
I służąca nie była ta sama.
Newman spojrzał na Nicholasa, dolna szczęka mu opadła, a zdrowe oko 
znieruchomiało i 
straciło wszelki wyraz.
— Nie bierz tego do serca — rzekł Nicholas — bo to rzecz bez znaczenia. Widzisz, 
że ja się 
wcale nie martwię. Poszedłeś za niewłaściwą osobą i to wszystko.
Tak! To było wszystko! Czy zaczajony za studnią Newman tak długo spoglądał z 
ukosa, że 
wzrok mu osłabł, czy też sądząc, że ma jeszcze wiele wolnego czasu, pokrzepił 
się kilkoma 
kroplami czegoś mocniejszego od płynu, którego mogła dostarczyć studnia — w 
każdym 
bądź razie, bez względu na bezpośredni powód, pomyłka pana Noggsa stała się 
przyczyną 
nieporozumienia. Biedny Nicholas poszedł do domu, by posępnie rozmyślać o tej 
pomyłce i 
rozpamiętywać wdzięki nieznajomej młodej damy, która była dlań dzisiaj równie 
nieuchwytna jak dotychczas.
ROZDZIAŁ XLI
KTÓRY OPISUJE ROMANTYCZNĄ SCENĘ POMIĘDZY PANIĄ NICKLEBY I 
ZAMIESZKAŁYM W SĄSIEDNIM DOMU DŻENTELMENEM W KILOTACH
Od czasu doniosłej rozmowy z synem pani Nickleby zaczęła objawiać niezwykłą 
dbałość o 
swój wygląd, stopniowo uzupełniając poważne i stateczne wdowie szaty 
różnorodnymi 
ozdobami, które, rozpatrywane z osobna mogły nie zwracać uwagi, lecz zebrane 
razem i 
rozważone na tle wyznań owej damy miały niepoślednie znaczenie. Nawet czarna 
suknia 
nabrała nieco pogrzebowo-weselnego uroku, gdyż noszona była teraz jakby trochę 
wyzywająco. Pomysłowo upiększona, zupełnie zmieniła swój charakter, bo pani 
Nickleby 
ożywiła jej ponury wdzięk rozmaitymi dziewczęcymi klejnocikami, które miały 
wartość 
bardzo niewielką lub były zupełnie bez wartości, dlatego więc ocalały z ogólnego 
pogromu i 
mogły spokojnie spoczywać w kątach szuflad i pudełek, gdzie rzadko zaglądało 
dzienne 
światło. Żałobne owe szaty przestały być zewnętrznym wyrazem smutku i szacunku 
dla osoby 
zmarłej, a stały się oznaką niebezpiecznych i morderczych zamysłów na osobę 
żywą.
Do takiego sposobu postępowania mogło skłonić panią Nickleby poczucie obowiązku 
albo 
inne przyczyny wielkiej wagi. Mogła przecie zrozumieć, jak ciężkim grzechem jest 
poddawanie się daremnej rozpaczy, albo dojść do wniosku, iż powinna być dla 
dorosłej córki 
należytym przykładem dbałości o schludny wygląd zewnętrzny. Pomijając już 
kwestie 
obowiązku i odpowiedzialności, korzenie odmiany mogły tkwić w najczystszym i 
zupełnie 
bezinteresownym miłosierdziu. Dżentelmen z sąsiedniego domu został zniesławiony 
przez 
Nicholasa, który bez ceremonii nazwał go idiotą i zdziecinniałym starcem, pani 
Nickleby zaś 
ponosiła pewną odpowiedzialność za te obraźliwe słowa pod adresem władz 
umysłowych 
sąsiada. Doszedłszy do takich wniosków powinna chyba, jako dobra chrześcijanka, 
wykazać, 
stosując wszelkie dostępne jej środki, że znieważony dżentelmen nie jest ani 
idiotą, ani 
zdziecinniałym starcem. A czyż dążąc do tak szczytnego i chwalebnego celu mogła 
przyjąć 
lepszą metodę niż starania, aby własną swą osobą dowieść wszem wobec, iż 
płomienne 
uczucie tego dżentelmena jest zupełnie zgodne ze zdrowym rozsądkiem i logicznie 
wypływa 
z jego wrażeń i przeżyć, których powinien się domyślić każdy rozumny człowiek, 
patrząc, jak 
piękna dama nieoględnie i nieopatrznie czaruje dojrzałymi wdziękami namiętnego i 
wrażliwego mężczyznę. 
— Ach! — mówiła do siebie pani Nickleby, z powagą potrząsając głową. — Nicholas 
miałby 
na pewno więcej zrozumienia dla tej sprawy, gdyby wiedział, ile znosił jego 
biedny, drogi 
papa, kiedy to ja tak go nie cierpiałam, zanim żeśmy się zaręczyli. Czy zdołam 
kiedyś 
zapomnieć ów ranek, kiedy spojrzałam nań z pogardą w odpowiedzi na jego 
propozycję, iż 
poniesie moją parasolkę?... Albo ów wieczór, gdy uśmiechnęłam się wyniośle? Co 
za 
szczęście, że on wówczas nie wyemigrował, chociaż moje zachowanie omal nie 
przywiodło 
go do tego.
Wdowa nie zdążyła rozstrzygnąć kwestii, czy nieboszczykowi nie lepiej powiodłoby 
się w 
życiu, gdyby był wyemigrował w kawalerskim stanie, w tym bowiem momencie jej 
rozmyślań do pokoju weszła Kate z pudełkiem do robótek, najbardziej zaś błaha 
przeszkoda 
mogła w każdej chwili łatwo skierować myśl pani Nickleby na odmienne tory.
— Kate, moja kochana — powiedziała matka — nie wiem doprawdy, czemu się tak 
dzieje, 
lecz taki jak dzisiaj piękny i ciepły letni dzień, kiedy to ptaszki śpiewają 
dokoła, zawsze 
przywodzi mi na myśl prosię z nadzieniem z szałwii i cebulki, pieczone we 
własnym 
tłuszczyku.
— To dziwne skojarzenie, mamo.
— Doprawdy, nie wiem, moja kochana —odparła pani Nickleby. — Pieczone prosię... 
Niechże sobie przypomnę. Pewnego dnia, w pięć tygodni po twoim chrzcie, mieliśmy 
na 
obiad pieczone... Nie... To w żadnym wypadku nie mogło być prosię, bo jak dziś 
pamiętam, 
że trzeba było krajać dwie sztuki, a twojemu biednemu papie i mnie nie 
przyszłoby przecie do 
głowy zasiadać do obiadu złożonego z dwóch prosiąt; a zatem musiały to być 
kuropatwy. 
Pieczone prosię! Me zdaje mi się, żebyśmy jedli je kiedykolwiek... tak... 
zaczynam sobie teraz 
przypominać, że twój papa nie znosił nigdy widoku prosiąt, nawet w jatce. Mówił 
zawsze, że 
przypominają mu noworodki, tylko mają jeszcze jaśniejszą cerę, a noworodków 
obawiał się 
jak ognia, bo nie mógł sobie przecież pozwolić na dalsze powiększenie rodziny i 
nietrudno się 
wobec tego domyślić, że miał naturalny wstręt do niemowląt. A to doprawdy 
szczególne! Co 
też może nasuwać mi takie myśli? Pamiętam, że byłam raz na obiedzie u pani 
Beyan, na tej 
szerokiej ulicy, zaraz za rogiem, obok warsztatu, gdzie robili karety. Na tej 
ulicy jakiś pijak 
wpadł kiedyś w okienko piwniczne pustego domu, mniej więcej na tydzień przed 
pierwszym 
dniem kwartału, a znaleziono go wtedy dopiero, gdy wprowadził się nowy lokator. 
Tak... na 
obiad było wówczas pieczone prosię! Tak! To musiało być wówczas! Przypominam 
sobie 
coraz lepiej, zwłaszcza że w pokoju znajdował się mały ptaszek, który śpiewał 
bez przerwy 
podczas całego obiadu, raczej... nie mały ptaszek, lecz papuga, która nie 
śpiewała w ścisłym 
słowa tego znaczeniu, tylko gadała i okropnie klęła. Ale zdaje mi się, że to 
właśnie to... Tak! 
Z całą pewnością. A jak tobie się wydaje, moja kochana?
— Wydaje mi się, mamo, że było tak, jak mówisz — odparła dziewczyna z pogodnym 
uśmiechem.
— Nie! Ale czy naprawdę tak sądzisz, Kate? — nalegała zacna dama tak poważnie, 
jak gdyby 
chodziło o najbardziej istotne zagadnienie. — Jeżeli myślisz inaczej to widzisz, 
powiedz od 
razu, bo lepiej dojść do właściwych wniosków, zwłaszcza w sprawie tak 
szczególnej i godnej 
chyba zastanowienia. 
Kate roześmiała się mówiąc, że nie ma pod tym względem wątpliwości, a ponieważ 
mama nie 
mogła się jakoś zdecydować, czy poruszony temat nie wymaga koniecznie ponownego 
omówienia, córka zaproponowała, że wyjdą z robótkami do altanki, by nacieszyć 
się pięknym 
popołudniem.
— Śmiało mogę powiedzieć — odezwała się pani Nickleby, gdy już zasiadła w 
altance — że 
nigdy jeszcze nie widziałam takiego poczciwego stworzenia, jak ten Smike. 
Doprawdy, jego 
starania przy doprowadzeniu altanki do porządku i obsadzeniu jej najładniejszymi 
kwiatkami 
przechodzą wszystko, czego można... Ale wolałabym, żeby nie wysypywał całego 
żwiru po 
twojej stronie i nie zostawiał całego błota po mojej.
— Ależ, kochana mamo! — zawołała Kate z pośpiechem. — Usiądź na tej ławce! 
Proszę, 
mamo, zrób to dla mnie!
— Nie, moja kochana — odparła dama. — Pozostanę na swojej. Ach, doprawdy!...
Córka spojrzała na nią pytającym wzrokiem.
— Doprawdy — podjęła pani Nickleby. — Czy to możliwe, że Smike był wówczas w 
pobliżu 
i wynalazł już parę sadzonek tych kwiatów, o których ja powiedziałam któregoś 
wieczora, że 
tak bardzo je lubię, i zapytałem ciebie, czy ty ich nie lubisz... nie... to ty 
powiedziałaś 
któregoś wieczora, że je lubisz i zapytałaś mnie, czy lubię je również... ale to 
właściwie 
wychodzi na jedno, a uważam doprawdy, że to bardzo miły dowód pamięci. Nie widzę 
wprawdzie tych kwiatów po mojej stronie — dodała bacznie rozglądając się wokół — 
ale 
przypuszczam, że rosną lepiej w pobliżu żwiru. Niewątpliwie, Kate, rosną lepiej 
w pobliżu 
żwiru i dlatego właśnie znalazły się wszystkie koło ciebie. A cały żwir Smike 
wysypał po 
twojej stronie, bo to przecież strona słoneczna. Ach, istotnie! Jak to 
mądrze!... Sama nie 
wymyśliłabym nic nawet w połowie tak rozsądnego!
— Mamo — powiedziała dziewczyna nachylając się nad robótką tak, że prawie nie 
było 
widać jej twarzy — zanim wyszłaś za mąż...
— Mój Boże, Kate — przerwała pani Nickleby. — Co, na miłosierdzie boskie, każe 
ci wracać 
do czasów mojego panieństwa, kiedy ja z tobą rozmawiam o szacunku i 
troskliwości, jaką 
okazuje mi Smike? Widać, że w najmniejszym stopniu nie obchodzi cię nasz ogród.
— Ach, mamo — westchnęła Kate podnosząc wzrok. — Wiesz przecie, jak bardzo mnie 
obchodzi.
— Czemu więc, moja kochana, nie chwalisz Smike'a za to, że utrzymuje go tak 
ładnie i 
starannie? — obruszyła się matka. — Jakaś ty dziwna, Kate.
— Ależ chwalę go, mamo — odparła córka łagodnie. — Biedaczek.
— Rzadko słyszę twoje pochwały — mówiła pani Nickleby, która dość długo 
zajmowała się 
już jedną sprawą, a więc łatwo wpadła w niewinną pułapkę (jeśli to w ogóle była 
pułapka) i 
spytała, co mianowicie Kate zamierzała powiedzieć.
— O czym, mamo? — dziwiła się dziewczyna, która widocznie zapomniała o swej 
niedawnej 
dygresji.
— Mój Boże! — zawołała matka. — Moja kochana, drzemiesz chyba albo jesteś 
zupełnie 
niemądra! Przecież o czasach przed moim zamążpójściem.
— Ach, tak!... Pamiętam... Chciałam zapytać, mamo, czy nim wyszłaś za mąż, 
miałaś wielu 
konkurentów?
— Konkurentów, moja kochana! — krzyknęła pani Nickleby i uśmiechnęła się z 
zadowoleniem. — Wszystkich razem musiało ich być co najmniej dwunastu.
— Mamo! — zawołała Kate tonem wymówki.
— Doprawdy tylu ich było, moja kochana — podjęła zacna dama — i to nie licząc 
twojego 
biednego papy ani pewnego młodego dżentelmena, który w owym czasie uczęszczał do 
tej 
samej szkoły tańców i chciał przysyłać do naszego domu opakowane w papier ze 
złoconymi 
brzegami złote zegarki i bransolety, które oczywiście w każdym wypadku byłyby mu 
odsyłane, a który, niestety, po-
płynął później do Botany Bay statkiem dekorowanych... to jest, chciałam 
powiedzieć... 
deportowanych, a potem uciekł do dżungli, gdzie zabijał owce (nie wiem, prawdę 
mówiąc, 
skąd się tam brały owce) i mieli go powiesić, ale udławił się przypadkiem, a 
wówczas rząd go 
ułaskawił. A później był młody Lukin... — ciągnęła rozpoczynając od wielkiego 
palca lewej 
ręki i starannie licząc nazwiska — Mogley... Tipslark... Cabbery... Smifser...
Dojechawszy do małego palca pani Nickleby zamierzała właśnie przenieść 
obliczenie na 
drugą rękę, gdy nagle obie panie zadrżały na dźwięk donośnego „Hem!", które 
zdawało się 
dobywać z fundamentów ogrodowego muru.
— Mamo, co to było? — zapytała Kate przyciszonym głosem.
— Istotnie, moja kochana — odparła wystraszona pani Nickleby — jeżeli to nie 
dżentelmen 
należący do sąsiedniego domu, to doprawdy nie mam pojęcia, co by...
— E-hem! — odezwał się ten sam głos; nie przypominało to jednak zwykłego 
chrząknięcia, 
lecz swego rodzaju głuchy ryk, który budził w okolicy gromkie echa, trwał zaś 
tak długo, że 
niewidocznej osobie, wydającej ten ryk, twarz musiała niezawodnie zsinieć.
— Teraz pojmuję, moja droga — powiedziała pani Nickleby kładąc dłoń na dłoni 
córki. — 
Nie obawiaj się, kochanie. Dźwięk ten nie był przeznaczony dla ciebie, a celem 
jego nie jest 
bynajmniej wystraszenie kogokolwiek. Pozwólmy czynić każdemu, co do niego 
należy... tak, 
Kate... wydaje mi się, że obowiązek nakazuje mi to powiedzieć.
Mówiąc to, bez przerwy gładziła rękę córki i kiwała głową, a zagadkowy wyraz jej 
twarzy 
dawał do zrozumienia, że gdyby tylko zechciała, mogłaby powiedzieć coś 
niezmiernie 
ważnego, lecz powstrzymuje ją od tego wrodzona siła charakteru.
— Co ty mówisz, mamo? — zapytała Kate z niemałym zdziwieniem.
— Nie obawiaj się, moja kochana — odparła pani Nickleby spoglądając na ogrodowy 
mur — 
bo widzisz przecie, że j a się nie obawiam Jeżeli zaś czyjekolwiek obawy miałyby 
być 
usprawiedliwione, to niewątpliwie i bezwarunkowo! można by w pierwszym rzędzie 
usprawiedliwić moje... Ale ja się nie obawiam, Kate... Bynajmniej.
— Wydaje mi się, że to ma zwrócić naszą uwagę — powiedziała dziewczyna.
— Tak! To ma zwrócić naszą uwagę — przyznała matka prostując się i gładząc dłoń 
Kate 
delikatniej niż dotychczas. — A przynajmniej... a przynajmniej ma zwrócić 
uwagę... jednej z 
nas. Hm... Nie bój się, moja kochana.
Kate jednak była bardzo zaniepokojona i chciała właśnie prosić o bliższe 
wyjaśnienia, gdy 
rozległy się ochrypłe i szeleszczące dźwięki, jak gdyby jakiś staruszek zanosząc 
się kaszlem 
przytupywał: gwałtownie na grubo wyżwirowanej ścieżce. Dźwięki te dochodziły z 
tej samej 
strony co poprzednie odgłosy, a nim hałas umilkł, duży ogórek wystrzelił w 
powietrze z 
szybkością rakiety, a potem, wciąż koziołkując, zaczął spadać do stóp pani 
Nickleby. Po 
osobliwym tym zjawisku nastąpiło drugie, które miało identyczny przebieg; potem 
piękna i 
niezwykle okazała dynia wzniosła się wirując i runęła na ziemię; potem 
wystrzeliło w górę 
kilka naraz ogórków, a wreszcie niebo pociemniało od istnego deszczu cebuli, 
czarnej 
rzodkwi i innych mniejszych jarzyn, które padając na trawnik odbijały się i 
toczyły na 
wszystkie strony.
Przestraszona Kate zerwała się z ławki i chwyciwszy matkę za rękę chciała 
uciekać do domu, 
lecz poczuła, że zacna dama lekko się opiera, a gdy zwróciła wzrok w kierunku 
spojrzeń pani 
Nickleby, przeraziła się nie na żarty widokiem starej mycki z czarnego welwetu, 
która powoli 
— jak gdyby jej właściciel wstępował na szczeble drabiny — wychylała się znad 
muru 
dzielącego ich ogród od sąsiedniej posesji. Za czapeczką ukazała się najprzód 
niezwykle 
wielka czaszka, a później stare oblicze, przewracające dziwnymi, szarymi oczami. 
Oczy te 
były bardzo dzikie i bardzo szeroko otwarte i spoglądały z budzącym najwyższy 
wstręt 
ponurym, tęsknym i lubieżnym wyrazem.
— Mamo! — zawołała dziewczyna, naprawdę w tej chwili wystraszona. — Czemu się 
ociągasz? Czemu tracisz czas? Mamo! Proszę cię, wracajmy do domu!
— Kate, moja kochana — odparła matka wciąż się opierając. — Jak można być tak 
niemądrą? Doprawdy, wstyd mi za ciebie. Niczego nie zdziałasz w życiu, jeżeli 
będziesz 
takim tchórzem! Czego pan sobie życzy — rzuciła się do intruza z zalotną urazą w 
głosie. — 
Jak pan śmie zaglądać do naszego ogródka?
— Królowo mej duszy — odpowiedział nieznajomy składając ręce — wychyl ten 
puchar.
— Niedorzeczność — rzekła pani Nickleby. — Kate, kochanie, proszę cię, zachowuj 
się 
spokojnie.
— Nie chcesz wychylić tego pucharu? —. zdziwił się nieznajomy i przechylając 
błagalnie 
głowę na bok złożył prawą dłoń na sercu. — O pani! Wychyl ten puchar!
— Nie zamierzam uczynić niczego w tym rodzaju — odparła zacna dama. — Może pan 
zechce odejść.
— Czemu tak się dzieje... — mówił dżentelmen wspinając się o szczebel wyżej i 
opierając 
łokcie na murze z tak zadowoloną miną, jak gdyby wyglądał przez okno — ...czemu 
tak się 
dzieje, że piękność jest zawsze okrutna,. jeżeli nawet uwielbienie jest tak 
pełne czci i 
szacunku, jak moje? — uśmiechnął się i całując własną dłoń złożył kilka niskich 
ukłonów. — 
Czy dzieje się tak za sprawą pszczół, które, gdy mija miodowy sezon i wszystkim 
się zdaje, 
że zostały już wytrute siarką, w istocie odlatują do Barbarii, gdzie śpiącym 
Maurom śpiewają 
ciche kołysanki? A może — dodał zniżając głos prawie do szeptu — dlatego, że 
ostatnimi 
czasy widywano o północy pomnik z Charing-Cross, który odziany w strój do konnej 
jazdy 
przechadzał się w pobliżu Giełdy ująwszy pod ramię studnię z Aldgate?
— Mamo! — szepnęła Kate. — Czy słyszysz, co on wygaduje?
— Sza, moja droga! — odparła pani Nickleby równie cichym głosem. — Ten pan jest 
bardzo 
uprzejmy i cytuje, jak mi się zdaje, jakieś wiersze. Ach, nie ściskaj mnie tak 
mocno, bo 
narobisz mi sińców na ramieniu. Proszę odejść!
— Zupełnie odejść? — zapytał sąsiad z tęsknym spojrzeniem. — Ach, czy zupełnie 
odejść?
— Tak! — odparła dama. — Oczywiście. Nic pan tu nie ma do roboty. To prywatna 
posiadłość i powinien pan o tym wiedzieć.
— Wiem, ach, wiem — odpowiedział i z karygodną poufałością przyłożył palec do 
czubka 
nosa — wiem, że to święte i zaczarowane ustronie, skąd godne bogów wdzięki — w 
tym 
miejscu dżentelmen jeszcze raz ucałował swą dłoń i złożył nowy ukłon — sieją 
miodopłynność na sąsiednie ogrody, w których dzięki temu dojrzewają 
przedwcześnie owoce 
i jarzyny. To wszystko wiem dobrze. Czy pozwolisz jednak, o piękna istoto, że 
postawię ci 
jedno jedyne pytanie, a pytając skorzystam z tego, iż planeta Wenus poszła coś 
załatwić do 
Koszar Gwardii Konnej, w przeciwnym bowiem wypadku, zazdrosna o twe nieporównane 
wdzięki, mogłaby nam przeszkodzić?
— Kate — szepnęła pani Nickleby zwracając się do córki — to istotnie bardzo 
osobliwe. Nie 
wiem doprawdy, co odpowiedzieć temu panu. Bo, widzisz, należałoby zachować się 
uprzejmie.
— Kochana mamo — odparła dziewczyna — nie mów doń ani słowa! Uciekajmy co- 
prędzej 
i zamknijmy się w domu, dopóki Nicholas nie wróci.
Matka odpowiedziała na tę poniżającą propozycję bardzo godnym, by nie rzec 
pogardliwym, 
spojrzeniem i zwracając się do starego dżentelmena, który podczas tych szeptów 
uporczywie 
przyglądał się obu damom, rzekła:
— Jeżeli zachowa się pan jak dżentelmen, za jakiego winnam pana uważać, sądząc 
ze 
sposobu jego mówienia i... i z powierzchowności (Kate, moja kochana, to istna 
podobizna 
twojego dziadunia w jego najlepszych czasach), oraz jeżeli zechce pan zrozumiale 
wyrazić 
owo pytanie, to udzielę na nie odpowiedzi.
Jeśli szanowny papa pani Nickleby był w najlepszych swych czasach podobny do 
sąsiada, 
który w owej chwili wyglądał zza muru, musiał on być w swych najlepszych czasach 
— by 
powiedzieć łagodnie — starszym dżentelmenem o bardzo dziwacznym wyglądzie. Może 
Kate 
przyszło coś podobnego do głowy, gdyż z pewnym zainteresowaniem spojrzała na 
żywy 
portret dziadunia, który to portret zdjął właśnie myckę z czarnego welwetu i 
ukazując łysy jak 
kolano czerep złożył kilkanaście ukłonów, a każdemu z nich towarzyszył pocałunek 
składany 
na dłoni. Zmęczony widocznie tym trudnym ćwiczeniem, sąsiad nakrył znowu głowę, 
starannie naciągnął czapeczkę na czubki uszu, przyjął poprzednią pozę i rzekł:
— Pragnę zapytać...
W tej chwili urwał, rozejrzał się na wszystkie strony, by ponad wszelką 
wątpliwość 
stwierdzić, że nie ma w pobliżu niepowołanych słuchaczy, a stwierdziwszy, że nie 
ma ich 
rzeczywiście, kilkakroć stuknął się palcem w nos, zrobił bardzo chytrą minę, 
jakby gratulował 
sobie własnej ostrożności, potem zaś wyciągając szyję dokończył przejmującym 
szeptem:
— Czy jesteś księżniczką krwi?
— Drwi pan ze mnie! — odparła pani Nickleby udając, że chce ruszyć w stronę 
domu.
— Nie! Ale czy jesteś nią, pani? — pytał stary dżentelmen.
— Wie pan, że tak nie jest — odparła dama.
— Czy w takim razie jesteś krewną Arcybiskupa Canterbury — dopytywał z widocznym 
niepokojem — albo rzymskiego Papieża, albo Speakera Izby Gmin? Wybacz mi, jeśli 
jestem 
w błędzie, lecz mówiono mi, iż jesteś siostrzenicą Komisarza Bruków, ą synową 
Lorda 
Mayora i Sądu Gminnego, co równałoby się pokrewieństwu ze wszystkimi trzema.
— Ktokolwiek rozsiewa takie pogłoski — oburzyła się zacna dama — pozwala sobie 
na 
drwiny, których mój syn Nicholas z pewnością nie ścierpiałby ani przez chwilę, 
gdyby do 
niego doszły. Także pomysł! — dodała prostując się z godnością. — Siostrzenica 
Komisarza 
Bruków!
— Błagam, mamo, chodźmy stąd — szepnęła Kate.
— „Błagam, mamo!" —powtórzyła gniewnie pani Nickleby. — Głupstwa, Kate! Ale tacy 
wy 
jesteście. Co by cię to obchodziło, gdyby nawet ktoś opowiadał, że jestem 
siostrzenicą gila z 
pypciem na j_ęzy,ku! Nikt nie ma dla mnie litości — chlipnęła — i, prawdę 
mówiąc, nawet 
jej się nie spodziewam.
— Łzy! — wrzasnął sąsiad podskakując tak gwałtownie, że zsunął się z kilku 
stopni i brodą 
zawadził o mur. — Chwytajcie kryształowe kuleczki! Chwytajcie! Zbierajcie je w 
butelki! 
Szczelnie korkujcie! Pieczętujcie woskiem!
Wyciskajcie znak Kupidyna na wosku! Naklejajcie etykiety z napisem: „Najwyższy 
gatunek"! 
Ukryjcie je w czternastu skrzyniach z żelaznymi obręczami, żeby nie dopuścić do 
nich 
piorunów!
Rzucając te rozkazy, jak gdyby liczna służba zajęta była gorliwym ich 
wykonywaniem, stary 
dżentelmen wywrócił swą czapeczkę podszewką do góry, z wielką godnością nakrył 
nią 
głowę zasłaniając sobie całe prawe oko oraz trzy czwarte nosa, skrzyżował 
ramiona i dopóty 
spoglądał groźnie na siedzącego w pobliżu wróbla, dopóki ptak nie odleciał. 
Potem sąsiad z 
zadowoloną miną schował myckę do kieszeni i z wielkim uszanowaniem zwrócił się w 
takie 
słowa do pani Nickleby:
— O piękna damo! Jeżeli popełniłem jakąś omyłkę co do twej paranteli czy też 
związków 
krwi, pokornie błagam o przebaczenie. Jeżeli jednak, przypuszczałem, że jesteś 
krewną 
zamorskich mocarstw czy krajowych urzędów, to czyniłem to dlatego jedynie, że 
posiadasz 
maniery, postawę i godność, jakim, proszę wybaczyć mi te słowa, nikt dorównać 
nie zdoła, 
prócz jednej może tragiczniej muzy, gdy improwizuje ona koncert na katarynce 
przed 
Kompanią Indii Wschodnich. Nie jestem młodzieńcem, o pani, co łatwo możesz 
zauważyć, 
jakkolwiek zaś podobne tobie istoty nie starzeją się nigdy, pozwolę sobie na 
twierdzenie, że 
jesteśmy stworzeni dla siebie.
— Ach, doprawdy, Kate, moja kochana! — powiedziała pani Nickleby słabym głosem i 
odwróciła głowę.
— O pani, posiadam dobra — ciągnął stary dżentelmen mówiąc bardzo szybko i 
niedbale 
machając prawą dłonią jak gdyby te drobiazgi nic dlań nie stanowiły — klejnoty, 
latarnie 
morskie, stawy rybne, własną hodowlę wielorybów na Morzu Północnym i kilka 
bardzo 
dochodowych ławic ostryg na Oceanie Spokojnym. Gdyby zechciała pani udać się na 
Giełdę 
Królewską i zdjąć kapelusz z pióropuszem z głowy najtęższego szwajcara, za 
podszewką tego 
kapelusza znalazłaby pani moją kartę wizytową owiniętą w kawałek błękitnego 
papieru. 
Laskę moją można również oglądać za zgodą kapelana Izby Gmin, któremu pod żadnym 
pozorem nie wolno przyjmować opłaty za pokazywanie tej osobliwości. Mam wokół 
siebie 
pełno nieprzyjaciół, o pani — tu zniżył głos i spojrzał w stronę swego domu — 
którzy 
napastują mnie przy lada sposobności i dążą do zawładnięcia moim mieniem. Jeżeli 
uszczęśliwisz mnie swą ręką i sercem, będziesz mogła zwrócić się do Lorda 
Kanclerza albo w 
razie potrzeby wezwać pomocy wojska (wystarczy posłać moją wykałaczkę 
głównodowodzącemu) i w ten sposób wyrzucić ich z domu, nim zakończą się 
uroczyste 
obrzędy. A potem — miłość, rozkosz i upojenie! Upojenie, miłość i rozkosz! Bądź 
moją! 
Bądź moją!
Powtarzając z ogniem i uniesieniem dwa ostatnie słowa stary dżentelmen nałożył 
znowu 
czapeczkę z czarnego welwetu, a potem niespokojnie spojrzał w górę i powiedział 
coś niezbyt 
zrozumiałego o balonie, na który czeka, a który trochę się spóźnia.
— Bądź moją! Bądź moją! — powtarzał raz po raz.
— Kate, moja kochana — rzekła pani Nickleby. — Doprawdy, brak mi sił, by dobyć z 
siebie 
głosu, ale dla dobra
wszystkich zainteresowanych trzeba zakończyć tę sprawę natychmiast i 
ostatecznie.
— Ależ, mamo! Co tu masz do powiedzenia! — zaoponowała Kate.
— Może pozwolisz łaskawie, moja droga, że sama podejmę tę decyzję — odparła 
matka.
— Bądź moją! Bądź moją! — krzyczał wciąż wielbiciel.
— Trudno przypuścić — rzekła dama utkwiwszy skromnie wzrok w ziemi — bym w ogóle 
miała powiedzieć człowiekowi obcemu, czy tego rodzaju wyznania uważam za 
wyróżnienie i 
zaszczyt, czy za coś wręcz przeciwnego. Nie ulega wątpliwości, iż wyznania te 
czynione są w 
okolicznościach bardzo osobliwych, z drugiej wszakże strony, do pewnego stopnia, 
i, 
oczywiście, w zakresie, jaki obejmują — (określenie często stosowane przez panią 
Nickleby) 
— muszą one pochlebiać uczuciom kobiety i kobiecie tej sprawiać przyjemność.
— Bądź moją! Bądź moją! — wołał stary dżentelmen. — Gog i Magog! Gog i Magog! 
Bądź 
moją! Bądź moją!
— Jestem przekonana — podjęła pani Nickleby z największą powagą — iż wystarczy, 
gdy 
oświadczę, a pan przyjmie tę odpowiedź i pójdzie swoją drogą, iż wystarczy tedy, 
gdy 
oświadczę, że zdecydowałam się pozostać wdową i życie poświęcić dzieciom. Nie 
przypuszcza pan może, iż jestem matką dwojga dzieci, bo prawdę rzekłszy, ludzie 
często 
kwestionują ten fakt i twierdzą, że nic na świecie nie zdoła ich skłonić, by w 
to uwierzyli; 
niemniej jednak fakt ów jest faktem, a dzieci są już dorosłe. Będziemy bardzo 
zadowoleni 
mając w panu sąsiada, bardzo zadowoleni... zachwyceni, że się tak wyrażę, ale 
przyjęcie go w 
jakimkolwiek innym charakterze jest wykluczone... absolutnie wykluczone. 
Kwestia, czy 
jestem dostatecznie młoda, by ponownie wstąpić w związki małżeńskie, może być 
uważana 
za sporną, w tej chwili jednak nie wolno mi myśleć o tym... nie wolno pod żadnym 
pozorem. 
Powiedziałam już sobie, że nigdy o tym nie pomyślę i doprawdy nie pomyślę! To 
bardzo 
bolesna sprawa być zmuszoną do odrzucenia oświadczyn -i w samej rzeczy 
wolałabym, by 
nikt mi się raczej nie oświadczał, lecz mimo to dawno już postanowiłam udzielać 
takiej 
odpowiedzi i takiej będę zawsze udzielać.
Mówiąc to wszystko pani Nickleby zwracała się częściowo do starego dżentelmena, 
częściowo do Kate, częściowo zaś do samej siebie. Przy końcu tej wypowiedzi 
konkurent 
zaczął zdradzać bardzo niemiłe objawy nieuwagi, ledwie zaś jego wybranka 
przestała mówić, 
sąsiad, nagle i ku wielkiemu przerażeniu obu dam, zrzucił surdut i wyskoczywszy 
na mur 
pozwolił widzom obejrzeć w całej okazałości swoje kiloty i szare wełniane 
pończochy. Na 
zakończenie stanął na jednej nodze i z wielkim zapałem zaczął wydawać swój 
ulubiony ryk.
Kiedy z fantazją przeciągał jeszcze ostatnią nutę, jakaś brudna dłoń przesunęła 
się po szczycie 
muru zwinnie i ukradkiem, jak gdyby w pogoni za muchą, a potem pewnie ujęła 
jedną z 
kostek starego dżentelmena. Następnie ukazała się druga dłoń i pochwyciła drugą 
kostkę.
Spętany tak konkurent kilka razy poruszył niezręcznie nogami, jak gdyby 
stanowiły one część 
zepsutego mechanizmu, po czym spojrzał w dół na swoją część ogrodu i wybuchnął 
donośnym śmiechem.
— To ty? — zapytał.
— Tak, ja — odburknął jakiś głos.
— Jak się miewa cesarz Tartarii? — brzmiało następne pytanie.
— Tak, jak zwykle — odpowiedziano zza muru. — Ani lepiej, ani gorzej.
— A miody książę chiński?... — pytał stary dżentelmen z żywym zainteresowaniem. 
— Czy 
pogodził się ze swym teściem, hurtownikiem kartofli?
— Nie — odburknął ten sam głos. — I mówi, że nigdy się nie pogodzi.
— Wobec tego — powiedział stary dżentelmen — może lepiej zejdę.
— Pewnie — odezwał się znowu człowiek z drugiej strony muru. — Myślę, że trzeba 
będzie 
zejść.
Wówczas jedna z dłoni rozwarła się ostrożnie, a wielbiciel pani Nickleby usiadł 
i rozglądając 
się wokół przesyłał jej uśmiechy i ukłony. Nagle jednak zniknął dość gwałtownie, 
jak gdyby 
ktoś z dołu pociągnął go za nogi.
Uspokojona tym zniknięciem Kate chciała właśnie wszcząć rozmowę z mamą, gdy znów 
na 
murze ukazały się brudne ręce, a za nimi jakiś krępy mężczyzna, wspinający się 
po drabinie 
zajętej do niedawna przez dziwacznego sąsiada.
— Bardzo panie przepraszam — odezwał się nowo przybyły, z uśmiechem dotykając 
kapelusza. — Czy oświadczał się którejś z pań?
— Tak — odparła Kate.
— Aha — powiedział mężczyzna wyjmując chustkę z kapelusza i ocierając twarz. — 
Zawsze 
będzie to robił. Nie można go tego oduczyć.
— Nie pytam nawet, czy biedak jest obłąkany — rzekła dziewczyna. 
— Bo i nie trzeba. Przecie to jasno widać — odparł nieznajomy zaglądając do 
swego 
kapelusza, wrzucając tam zwilżoną chustkę i ponownie nakrywając głowę.
— Długo to już trwa? — spytała Kate.
— Kawał czasu.
— I nie ma dlań żadnej nadziei? — ciągnęła Kate tonem współczucia.
— Ani trochę i wcale na nią nie zasługuje — odparł dozorca. — Jest o wiele 
przyjemniejszy 
teraz niż przed chorobą. To był najokrutniejszy, najpodlejszy, najgorszy stary 
piekielnik, jaki 
żył kiedykolwiek pod słońcem.
— Doprawdy? — zawołała dziewczyna.
— Jak Boga kocham! — powiedział krępy mężczyzna i z takim zapałem kiwnął głową, 
że 
musiał się zmarszczyć, by utrzymać kapelusz. — Nigdy nie zdarzyło mi się spotkać 
takiego 
jegomościa, a mój kolega powiada to samo. Złamał serce swej biednej żony, 
powyganiał 
córki z domu, synów wypędził na ulicę. Całe szczęście, że w końcu zwariował ze 
złości, 
samolubstwa, rozpusty i pijaństwa; całe szczęście, bo mógłby jeszcze niejednego 
skrzywdzić. 
Nadzieja dla niego! Dla tego starego łotra! W ogóle nie ma jej wiele na świecie, 
ale założę się 
o koronę, że ta, co jest, została przeznaczona dla ludzi, którzy bardziej na nią 
zasługują.
Po tym oświadczeniu jeszcze raz kiwnął głową, jak gdyby chciał powiedzieć, że 
bez tego nie 
będzie porządku na świecie, a potem dotknął kapelusza z posępną miną (nie 
dlatego, żeby był 
w złym humorze, lecz że rozdrażnił go temat rozmowy), zeszedł z drabiny i zabrał 
ją ze sobą.
Przez cały ten czas pani Nickleby spoglądała na dozorcę surowym i przenikliwym 
wzrokiem, 
teraz zaś westchnęła głęboko i wydymając wargi zaczęła powoli kiwać głową z miną 
pełną 
powątpiewania.
— Nieszczęśliwy człowiek! — westchnęła Kate. 
— Ach! Istotnie nieszczęśliwy! — przyznała matka. — To haniebne, że mogą, się 
dziać takie 
-rzeczy! Haniebne!
— Jak im zaradzić, mamo? — odparła Kate smutno. — Przyrodzone kalectwo...
— Przyrodzone kalectwo! — oburzyła się dama. — Co? Czy i ty sądzisz, że ten 
nieszczęsny 
dżentelmen nie jest przy zdrowych zmysłach?
— Czy ktokolwiek, kto widział go choć raz jeden, może żywić inne przekonanie, 
mamo?
— Otóż, coś ci powiem, moja kochana — odrzekła pani Nickleby. — Ten dżentelmen 
absolutnie nie jest wariatem i dziwię się doprawdy, że tak łatwo dałaś sobie 
wmówić coś 
podobnego. To jakiś spisek ludzi, którzy mają na celu zawładnięcie jego mieniem. 
Czyż sam 
tego nie mówił? Może jest trochę dziwaczny i płochy, wielu z nas ma takie 
przywary, czemu 
jednak ma być zaraz wariatem! Wariat nie wyraża się tak poetycznie, jak on, i z 
takim 
uszanowaniem nie oświadcza się tak rozsądnie, przezornie i nie dokonywa takiego 
wyboru. 
Przecież nie wybiegł na ulicę i nie padł na kolana przed jakąś tam pierwszą 
lepszą 
dziewczyną, jak to niezawodnie uczyniłby wariat! Nie, nie, Kate! W jego 
szaleństwie jest 
stanowczo zbyt wiele metody, możesz mi wierzyć, moja kochana!
ROZDZIAŁ XLII
ILUSTRUJĄCY POPULARNE POWIEDZONKO, ŻE NAWET NAJLEPSI 
PRZYJACIELE MUSZĄ SIĘ NIEKIEDY ROZEJŚĆ
Bruk Snow Hill przez cały dzień piekł się i smażył w upale,- a rozgrzane i 
spalone słońcem 
bliźniacze głowy Saracenów, strzegące wjazdu do gospody. której nazwy i znaku 
były 
wspólnym symbolem, spoglądały — albo może oczom zmęczonych i zdrożonych 
przechodniów wydawało się, że spoglądały — jeszcze groźniej niż zazwyczaj. W 
gospodzie 
owej, w jednym z najmniejszych prywatnych saloników, przez którego otwarte okno 
napływały z zewnątrz zdrowe zapachy gęstych oparów, unoszących się nad spoconymi 
końmi, stał stół ponętnie i starannie nakryty do zwykłego podwieczorku, a 
ponadto 
zastawiony wielkimi porcjami pieczonego i gotowanego mięsiwa, ozorem, zapiekanką 
z 
gołębi, zimnym drobiem, dzbanem piwa i podobnymi lekkimi zakąskami, które dla 
zdegenerowanych mieszkańców większych i mniejszych miast kojarzą się raczej z 
pojęciem 
solidnego obiadu, kolacji na postoju dyliżansów albo ze szczególnie obfitym 
śniadaniem.
Pan John Browdie, trzymając ręce w kieszeniach, kręcił się niespokojnie wokół 
tych 
specjałów, a od czasu do czasu zatrzymywał się, żeby chusteczką żony spędzić 
muchy z 
cukiernicy albo zanurzyć w dzbanuszku ze śmietanką łyżkę i podnieść ją do ust, 
albo też 
odkroić skórkę chleba oraz maleńki kąsek mięsa i pochłonąć je niby dwie 
aptekarskie pigułki. 
Po każdej z takich niewinnych igraszek pan John Browdie wyciągał zegarek i z 
patetyczną 
powagą oświadczał, że nie podejmuje się wytrzymać nawet dwóch minut dłużej.
— Tilly — odezwał się do swojej pani, która na poły drzemiąc, na poły czuwając 
siedziała na 
sofie.
— Co, John?
— Co, John! — odparł zniecierpliwiony małżonek. — Czy nie jesteś głodna, 
dziewczyno?
— Nie bardzo — odpowiedziała.
— Nie bardzo! — znowu powtórzył John wznosząc wzrok ku sufitowi. — Ona mówi: 
„nie 
bardzo"! Obiad jedliśmy przecież o trzeciej, a potem nic prócz ciasta, które 
drażni tylko 
apetyt! Nie bardzo! 
— Jakiś pan do pana, sir — powiedział kelner zaglądając do pokoju.
— Co do mnie? — zawołał pan Browdie, jak gdyby myślał, że to pewnie list. albo 
paczka. 
— Jakiś pan, sir.
— Wielkie nieba, chłopcze! — zawołał John. — Czemu tu przychodzisz i opowiadasz 
mi o 
tym? Wprowadź go!
— Czy jest pan w domu, sir?
— W domu? — powtórzył olbrzym. — Chciałbym tam być, bo od dwu godzin byłbym już 
po 
podwieczorku. Mówiłem już przecie innemu służącemu, by dobrze uważał na drzwi i 
powiedział temu człowiekowi, jak się tylko zjawi, że umieramy tu z głodu. Dawaj 
go! Aha! 
Ręka, panie Nickleby! To doprawdy wielki dzień. Jakże się panu wiedzie, co? A 
niechże to! 
Bardzo mi przyjemnie!
Z wielkiej uciechy John zapomniał nawet o głodzie i ściskając prawicę Nicholasa 
uderzał go 
raz po raz w dłoń, aby powitanie wypadło jak najserdeczniej.
— A oto ona! — powiedział — młody małżonek, zauważywszy spojrzenie Nicholasa 
zwrócone w stronę pani Browdie. — Oto ona! Nie pokłócimy się już o nią, co? Jak 
Boga 
kocham! Kiedy pomyślę o tym wszystkim... Ale pan pewnie głodny? Bierz się do 
roboty, 
człowieku, bierz się do roboty! Dzięki Ci, Boże, za twe dary, które...
Modlitwa przed posiłkiem została niewątpliwie zakończona we właściwy sposób, 
lecz 
zakończenia tego nikt już nie słyszał, bo gospodarz tak gorliwie zajął się nożem 
i widelcem, 
że. na pewien czas utracił mowę.
— Pozwolę sobie, panie Browdie, skorzystać z tradycyjnego przywileju — 
powiedział gość 
ustawiając krzesło dla młodej mężatki
— Korzystaj pan ze wszystkiego, a jak czegoś braknie, wołaj o więcej — odparł 
John.
Nicholas nie tracił czasu na wyjaśnienia, lecz ucałował zapłonioną panią Browdie 
i 
szarmancko powiódł ją do stołu.
— Proszę bardzo... — powiedział trochę zdziwiony mąż — ...niech się pan czuje, 
jak u siebie 
w domu... co?
— Oczywiście, ale pod jednym warunkiem — odrzekł Nicholas.
— A jakim? — zapytał olbrzym.
— Że przy pierwszej sposobności zaprosi mnie pan na ojca chrzestnego. 
— Co? Słyszysz, mała? — zawołał John odkładając nóż i widelec. — Na ojca 
chrzestnego! 
Cha, cha, cha! Słyszysz, Tilly? Na ojca chrzestnego! Nife gadaj pan więcej bo 
nic lepszego 
nie wymyślisz! Mówisz pan, przy pierwszej sposobności! Cha, cha, cha!
Nigdy chyba stary dowcip nikogo tak nie ubawił. John Browdie zachichotał, ryknął 
śmiechem, omal nie zadławił się dużym kęsem wołowiny, który wpadł mu w tchawicę, 
i 
znowu rechocąc jednocześnie usiłował jeść, aż z wysiłku twarz mu spąsowiała i 
czoło 
posiniało; potem zakasłał, rozpłakał się, przyszedł do siebie, jeszcze raz 
wybuchnął śmiechem 
i jeszcze raz się zakrztusił, dostał kilka razy po karku, zaczął głośno tupać, 
okropnie 
wystraszył żonę; a wreszcie w stanie ostatecznego wyczerpania odzyskał 
przytomność; łzy 
ciekły mu wprawdzie z oczu, lecz mimo to powtarzał słabym głosami „Na ojca 
chrzestnego, 
Tilly, na ojca chrzestnego!" — a ton jego wskazywał, że dowcip sprawił Johnowi 
niewypowiedzianą radość, której nie umniejszyły wszystkie te przypadłości.
— Pamięta pan ów wieczór, kiedy pierwszy raz piliśmy razem herbatkę?—podjął 
Nicholas.
— Czy mógłbym go kiedy zapomnieć, człowieku? — odparł gospodarz.
— Cóż to był za niebezpieczny człowiek wówczas! Nieprawdaż, pani Browdie? — 
zapytał 
gość. 
— Mówiłby pan to z jeszcze większym przekonaniem, gdyby go pan słyszał, kiedy 
wracaliśmy do domu — zawołała młoda mężatka. — Jak długo żyję, nigdy się tak nie 
bałam.
— No, no — powiedział John z szerokim uśmiechem. — Sama w to nie wierzysz, 
Tilly.
— Pewnie! — rzuciła. — Mało brakowało, a postanowiłabym, że nigdy nie odezwę się 
do 
ciebie ani słowem!
— Mało brakowało! — zawołał mąż z jeszcze szerszym uśmiechem. — Mało brakowało, 
a 
postanowiłaby, że się do mnie nigdy nie odezwie! Tylko że przez całą drogę 
przymilała się i 
łagodziła sprawę. „Czemu — pytam — pozwalałaś, żeby ten jegomość zalecał się do 
ciebie?" 
„Wcale nie pozwalałam, John" — powiada ona i tuli się do mnie. „Nie pozwalałaś?" 
— 
mówię, a ona: „Nie" — i znowu się przytula.
— Ach, Boże, John! — przerwała rumieniąc się mocno jego ładna żona. — Jak możesz 
pleść 
takie głupstwa? Nawet nie śniło mi się coś podobnego!
— Nie wiem, czy śniłaś o tym — powiedział olbrzym — choć wydaje mi się, że to 
możliwe, 
aleś tak robiła. „Jesteś — powiadam — płocha, zmienna dziewczyna. Kręcisz się 
niczym 
chorągiewka na dachu". „Nie jestem płocha, John" — powiada ona. „Jesteś! — mówię 
na to. 
— Jesteś płocha, diabelnie płocha! Nie gadaj, że nie kokietowałaś tego 
jegomościa od 
przełożonego!" „Co? Jego!" — piszczy ona. „Tak, jego!" — powiadam. „Słuchaj, 
John — 
mówi i przysuwa się do mnie jeszcze bliżej, i tuli jeszcze mocniej — słuchaj, 
John — 
powiada — czy uważasz, że mając takiego jak ty solidnego człowieka, mogłabym 
szukać 
towarzystwa czy względów takiego wypłosza, jak ten tam?" Cha, cha, cha! Naprawdę 
tak 
powiedziała! Powiedziała „wypłosz"! Jak Boga kocham! Ja na to: „Jeżeli tak, to 
wyznacz 
dzień ślubu, a skończymy wreszcie z tym wszystkim!" Cha, cha, cha!
Nicholas uśmiał się głośno z tej historyjki, bawiło go bowiem, że została 
opowiedziana w 
jego obecności, a zarazem pragnął oszczędzić rumieńców pani Browdie, której 
protesty tonęły 
w donośnym rechocie małżonka. Dobry humor gościa przywrócił wnet równowagę ducha 
młodej mężatce, która wciąż jeszcze zaprzeczała stawianym jej zarzutom, lecz 
śmiała się z 
nich tak serdecznie, że jasnym było, iż w głównych zarysach niewątpliwie musiały 
odpowiadać prawdzie.
— Po raz drugi dopiero siadamy razem do stołu — powiedział Nicholas — a widzimy 
się w 
ogóle po raz trzeci. Mimo to wydaje mi się, że jestem pośród starych przyjaciół.
— Tak — zgodził się gospodarz. — I ja to mogę powiedzieć.
— I ja! — dodała z przekonaniem Jego młoda małżonka.
— Istnieją, widzicie państwo słuszne przyczyny, abym to odczuwał — ciągnął 
Nicholas — 
gdybym bowiem nie skorzystał z dobroci pańskiego serca, zacny przyjacielu, i to 
w chwili, 
gdy miałem najmniej prawa i powodu, by na nią liczyć, nie wiem doprawdy, co by 
się ze mną 
stało i w jakie mógłbym wpaść tarapaty.
— Mów pan lepiej o czymś innym — odrzekł John gniewnie — i nie zawracaj pan 
głowy.
— A zatem muszę rozpocząć inną śpiewkę na tę samą melodię — powiedział młody 
człowiek 
z uśmiechem. — Pisałem już do pana, jak głęboko odczuwam i wysoce cenię pomoc 
udzieloną temu nieszczęśliwemu chłopcu, którego uratował pan narażając się na 
przykrości i 
kłopoty. W żaden wszakże sposób nie zdołam wyrazić wdzięczności, jaką on, ja i 
inne nie 
znane panu osoby darzą pana za to, żeś się ulitował nad tym biedakiem.
— Jak Boga kocham! — odparł John Browdie odsuwając się z krzesłem od stołu. — A 
ja w 
żaden sposób nie zdołam wyrazić, jak bardzo wdzięczni byliby mi pewni znani nam 
wszystkim ludzie, gdyby wiedzieli, że to ja się nad nim ulitowałem.
— Ach! — zawołała pani Browdie. — Co się ze mną działo tego wieczoru!
— Czy podejrzewali w ogóle, że ta ucieczka była pańską zasługą? — spytał 
Nicholas.
— Ani trochę! — odrzekł John uśmiechając się od ucha do ucha. — Było już dawno 
po 
zmroku, a ja leżałem spokojnie w łóżku przełożonego i nikt. nie przychodził na 
górę. „No — 
myślę sobie — to dobrze, jak na początek.
Jeżeli chłopak dotąd nie wrócił do domu, to nigdy tam chyba nie wróci. Możesz 
więc 
przychodzić choćby zaraz i wszystko będzie w porządku"... To znaczy, widzi pan, 
myślałem, 
że przełożony może sobie zaraz przyjść.
— Rozumiem — powiedział Nicholas.
— Niedługo — podjął gospodarz — przyszedł rzeczywiście. Usłyszałem, że zamyka 
drzwi na 
dole, a potem włazi po ciemku na schody. „Pomaleńku, uważnie — myślę sobie. — 
Masz pan 
dużo czasu, mój panie, nie warto się spieszyć." Zbliża się do drzwi, przekręca 
klucz... 
Przekręca, uważa pan, klucz, chociaż tam nie ma zamka... Przekręca tedy klucz i 
woła: „Hej, 
tam!" „Aha — myślę sobie — możesz wołać i wołać. Nikogo tym nie zbudzisz, mój 
panie." 
„Hej tam!" — woła znowu i stoi spokojnie. „Nie irytuj mnie lepiej!" — powiada po 
chwili. 
„Połamię ci wszystkie gnaty, Smike!" — powiada znowu, a potem wrzeszczy nagle o 
światło, 
a kiedy się światło znalazło... Jak Boga kocham, co to była za heca! „Co się 
dzieje?" — 
pytam. „Uciekł, uciekł! — woła nieprzytomny z wściekłości. — Gzy nic pan nie 
słyszał?" 
„Tak! — powiadam. — Słyszałem niedawno, jak trzasnęły drzwi od ulicy, a potem 
słyszałem, 
że ktoś pobiegł, oo!... w tamtą stronę." Naturalnie pokazałem mu zły kierunek. — 
„Na 
pomoc!" — woła stary. „Ja panu pomogę" — mówię i obaj skoczyliśmy w tym złym 
kierunku. Cha, cha, cha!
— Dalekoście zaszli? — spytał Nicholas.
— Oo!... Daleko! W piętnaście minut zgoniłem go do utraty tchu. Warto było 
widzieć 
starego, jak bez kapelusza brodził po kolana w błocku i wodzie, przewracał się 
na 
żywopłotach, wpadał do rowów i wrzeszczał jak opętany, i wytrzeszczał to swoje 
jedno oko, 
żeby wypatrzyć chłopaka! Warto było widzieć, jak powiewały za nim poły surduta, 
a on sam 
cały umazany był błotem... Twarz i ubranie, uważasz pan, cały!... Myślałem, że 
padnę i 
skonam ze śmiechu!
Na samo to wspomnienie olbrzym śmiał się tak serdecznie, że zaraził wesołością 
obydwoje 
słuchaczy i wszyscy troje zaczęli się śmiać aż do utraty tchu.
— To zły człowiek — powiedział wreszcie John ocierając oczy. — Ten przełożony to 
bardzo 
zły człowiek.
— Nie mogę na niego patrzeć, John — zgodziła się Tilda.
— Masz słuszność, Tilly, masz zupełną słuszność — przyznał mąż. — Ale gdyby nie 
ty, nie 
znalibyśmy wcale tego jegomościa. Przecież to ty, Tilly, poznałaś go pierwsza, 
co?
— Jakże mogłam nie znać Fanny Squeers? Przecież bawiłyśmy się z nią w piasku. 
Dobrze 
wiesz o tym, John — odparła pani Browdie.
— Wiem — przyznał John. — Czy nie powiadam zawsze, dziewczyno, że trzeba być 
dobrym 
sąsiadem i utrzymywać stare znajomości? Czy nie mówię, że najlepiej nie kłócić 
się, jeżeli 
tylko można? Zgadza się pan z tym chyba, panie Nickleby?
— Bezwarunkowo! — odrzekł gość. — I działał pan zgadnie z tą zasadą, kiedy 
spotkałem go 
na drodze jadącego konno, po tym naszym niezapomnianym wieczorze.
— Oczywiście! — powiedział olbrzym. — Zawsze trzymam się tego, co mówię.
— A to piękna rzecz i godna mężczyzny — rzekł Nicholas — choć niezupełnie 
odpowiadająca temu, co mamy na myśli, gdy mówimy w Londynie, że ktoś kręci jakby 
pochodził z Yorkshire. Pisał pan w swoim liście, że panna Squeers przyjechała 
tutaj razem z 
państwem?
— Tak — odparł John. — To starsza druhna Tilly i, że się tak wyrażę, dziwna 
starsza druhna, 
bo sama nie prędko będzie panną młodą.
— Wstydź się, John! — zawołała pani Browdie, która, jako, niedawna panna młoda, 
doskonale zrozumiała mężowski żart.
— Jej kawaler będzie istnym wybrańcem fortuny — ciągnął gospodarz mrugając z 
uciechy na 
samą myśl
o tym. — To dopiero będzie szczęściarz!
— Widzi pan, panie Nickleby — odezwała się młoda mężatka — to przez nią właśnie 
John 
napisał do pana i wyznaczył spotkanie na dzisiejszy wieczór, bo sądzimy, że po 
wszystkim, 
co zaszło, nieprzyjemnie byłoby panu spotkać się z Fanny...
— Niewątpliwie — przyznał Nicholas. — Mieli państwo najzupełniejszą słuszność.
— Zwłaszcza że wiemy coś niecoś o minionych i pogrzebanych sprawach sercowych — 
dodała pani Browdie ze szczególnie chytrą miną.
— Aha! Wiemy o tym coś niecoś! — powiedział Nicholas kiwając głową. — 
Podejrzewam, 
że pani postępowała wtedy dość złośliwie.
— Pewnie, że nie inaczej! — potwierdził John wsuwając olbrzymi palec wskazujący 
w jeden 
z pięknych loków żony i spoglądając na nią z prawdziwą dumą. — Zawsze była 
zwariowana i 
pełna konceptów jak... jak...
— No, jak co? — zapytała Tilda.
— Jak kobieta — dokończył. — A niechże to! Nie nie dorówna jej pomysłom!
— Mówiła pani o pannie Squeers — odezwał się Nicholas, chcąc przerwać te 
rozpoczynające 
się czułości małżeńskie, które stawiały go w dość kłopotliwej sytuacji, gdyż 
czuł, że stanowi 
zawadę.
— Ach, tak! —odparła pani Browdie. — John, dość tego! Mąż wyznaczył spotkanie na 
ten 
wieczór, ponieważ ona miała dziś pójść na podwieczorek do ojca. Żeby zaś nic się 
nie 
pokręciło i żebyśmy byli sami, John obiecał, że pójdzie tam i przyprowadzi ją do 
gospody.
— To bardzo sprytnie pomyślane — powiedział Nicholas — lecz przykro mi, że' 
sprawiłem 
państwu tyle kłopotu.
— Ależ bynajmniej! To żaden kłopot — zawołała młoda mężatka. — Obydwoje z 
największą 
przyjemnością oczekiwaliśmy pańskich odwiedzin. Czy pan wie, panie Nickleby — 
dodała z 
jednym ze swych chytrych uśmieszków — że, głęboko w to wierzę, Fanny Squeers 
była w 
panu naprawdę mocno zakochana?
— Jestem jej wielce zobowiązany — rzekł młody człowiek — lecz, słowo daję, nigdy 
nie 
starałem się o wywołanie tego rodzaju uczuć w jej dziewiczym serduszku.
— Jak się pan zabawnie wyraża! — zaszczebiotała Tilda. — Ale czy pan wie... 
Mówię teraz 
poważnie i bez żadnych drwinek... Sama Fanny Squeers dała mi wyraźnie do 
zrozumienia, że 
pan prosił o jej. rękę i że niebawem odbędą się wasze uroczyste i formalne 
zaręczyny!
— Czyżby, droga pani? Czyżby istotnie? — zawołał piskliwy kobiecy głos. — 
Czyżbym dała 
ci do zrozumienia, że ja... że ja mam zostać narzeczoną złodzieja i mordercy, 
który przelał 
krew mojego papy? Czy naprawdę sądzi droga pani, że byłam mocno zakochana w 
takim 
czymś, co wala się pod moimi stopami, a czego nie dotknęłabym nawet szczypcami 
do węgli 
z obawy, że się usmolę i zabrudzę? Czy droga pani naprawdę w to wierzy? Ach! 
Jakie to 
podłe! Jakie niskie, Tildo!
Rzucając te gorzkie słowa panna Squeers szeroko otworzyła drzwi ukazując 
zdziwionym 
oczom małżonków Browdie i Nicholasa nie tylko własne powabne kształty, odziane w 
opisaną wyżej (tylko trochę już przybrudzoną) białą dziewiczą szatę, lecz 
również postacie 
dwu Wackfordów, ojca i syna.
— Czyżby to był koniec wszystkiego? — ciągnęła. — Czyżby to był koniec mojej 
cierpliwości, mojej przyjaźni z tą dwulicową żmiją, z tą... z tą... z tą syreną? 
— (Długo się 
jąkała, nim użyła ostatniego epitetu, który wykrzyknęła wreszcie z triumfującą 
miną, jak 
gdyby pieczętował on całą sprawę.) — Czyżby to był koniec mojego pobłażania dla 
jej intryg, 
nikczemności, obłudy, dla jej zabiegów o względy ludzi z ordynarną duszą... 
zabiegów, na 
wspomnienie których rumienię się za moją... za moją...
— Płeć — powiedział pan Squeers, który mierzył widzów niechętnym okiem, 
dosłownie 
jednym niechętnym okiem.
— Tak! — zgodziła się jego córka. — Ale dziękuję swojej szczęśliwej gwieździe, 
że moja 
mama jest tej samej co ja...
— Ach! — wtrącił pan Squeers. — Chciałbym, żeby ona tu była i pogadała sobie 
trochę z tą 
kompanią.
— Czyżby to był koniec wszystkiego? — podjęła córeczka potrząsając głową i 
pogardliwie 
spoglądając w podłogę. — Tak. Nie będę już zwracać uwagi na tę podłą istotę! Nie 
będę 
poniżać się udzielaniem jej nauk i opieki!
— Słuchaj no! — zawołała pani Browdie i lekceważąc starania małżonka, który 
usiłował ją 
powstrzymać, stanęła oko w oko z przyjaciółką.— Nie opowiadaj tu głupstw!
— Czy nie udzielałam drogiej pani nauk i opieki? — zapytała panna Squeers.
— Nie! — odrzekła pani Browdie.
— Ach! Nie spodziewałam się tutaj rumieńców wstydu — powiedziała wyniośle była 
przyjaciółka — bo. na tej twarzy nie ujrzy się nic, prócz nikczemności i 
bezczelnej pychy.
— Poprosiłbym — wmieszał się John Browdie dotknięty tak zaciekłą napaścią na swą 
żonę— 
trochę łagodniej, proszę pani, trochę łagodniej.
— Panu, panie Browdie, tylko współczuję! — powiedziała panna Squeers zwracając 
się 
gwałtownie do obywatela Yorkshire. — Nie żywię wobec pana, innych uczuć, prócz 
nieskończonego współczucia.
— Ooo!... — zdziwił się olbrzym.
— Tak! — ciągnęła zerkając z ukosa na ojca. — Jakkolwiek jestem dziwną starszą 
druhną i 
sama nieprędko będę panną młodą, i mój kawaler będzie istnym wybrańcem fortuny, 
nie 
żywię wobec pana innych uczuć, prócz uczucia bezbrzeżnej litości.
Na zakończenie znowu zerknęła na ojca, który spojrzał na nią tak, jakby chciał 
powiedzieć: 
„A toś mu pokazała!"
— Ja dobrze wiem, ile musiał pan wycierpieć — mówiła panna Squeers potrząsając 
gwałtownie lokami. — Wiem, jakie czeka pana życie, gdyby więc był pan moim 
zaciekłym, 
śmiertelnym wrogiem, nawet w takim wypadku nie mogłabym życzyć panu nic 
gorszego.
— A czy w takim wypadku nie powinnaś mu życzyć małżeństwa ze sobą? — zapytała 
pani 
Browdie słodziutkim tonem.
— Ach! Jakaż pani dowcipna! — odparła młoda dama składając niski ukłon. — Prawie 
równie dowcipna, jak sprytna!' Bo droga pani postąpiła bardzo sprytnie, 
wybierając porę, 
kiedy ja poszłam na herbatę do papy i miałam tam siedzieć, dopóki się mnie nie 
przyprowadzi. Co za szkoda, że droga pani nie wyobraża sobie, że inni bywają 
niekiedy 
równie sprytni jak ona. i mogą pokrzyżować jej plany.
— Nie rozgniewasz mnie, dziecko, przybierając takie tony — powiedziała była 
panna Price z 
miną poważnej matrony.
— Proszą nie robić ze mnie smarkuli! — wrzasnęła była przyjaciółka. — Nie zniosę 
tego! 
Czyżby to był koniec...
— A niechże to diabli! — zawołał zniecierpliwiony John Browdie. — Powiedz, co 
masz do 
powiedzenia, Fanny, i sama zadecyduj, czy to koniec, a nie pytaj wciąż oto nie
wiadomo kogo. 
— Dziękuję, panie Browdie, za nieproszoną radę — odparła panna Squeers ze 
sztuczną 
uprzejmością — i bardzo proszę nie nazywać mnie po imieniu. Nawet współczucie 
dla pana 
nie pozwala mi zapominać, co winnam samej sobie, panie Browdie. Tildo! — syknęła 
tak 
nagle i gwałtownie, że John zadrżał od stóp do głów. — Wyrzekam się ciebie raz 
na zawsze. 
Opuszczam cię i przeklinani. Nie nazwałabym mego dziecka Tildą — zawołała 
namaszczonym tonem — choćby to miało ocalić je przed grobem!
— Eh!... Jeżeli o to chodzi — zauważył John — jeszcze dość czasu, by myśleć o 
imieniu dla 
dziecka. Niech się najpierw urodzi!
— John! — zawołała jego żona. — Nie drażnij jej!
— Nie drażnij! —powtórzyła młoda dama znów wpadając w złość.
— Nie drażnij jej! Cha, cha, cha! Błagam cię, miej wzgląd na jej uczucia!
— Wszystkim wiadomo, że podsłuchujący pod drzwiami nigdy nie usłyszą o sobie nic 
dobrego — powiedziała Tilda. — Nie moja w tym wina i doprawdy, bardzo mi 
przykro. Ale 
powiem, Fanny, że niezliczoną ilość razy, poza twoimi plecami, wyrażałam się o 
tobie tak 
przychylnie, że nawet ty nie mogłabyś przyganić niczemu, co mówiłam.
— Ach! Bez wątpienia, droga pani! — zawołała panna Squeers i jeszcze raz złożyła 
niski 
ukłon. — Serdecznie dziękuję za dobroć pani i uniżenie proszę, by na przyszłość 
zechciała 
pani nie traktować mnie zbyt surowo.
— Nie zdaje mi się — podjęła pani Browdie — bym nawet dzisiaj mówiła o tobie coś 
szczególnie złego. W każdym razie wszystko, co powiedziałam, było szczerą 
prawdą. Jeżeli 
jednak dotknęłam cię, to bardzo mi przykro i przepraszam. Dziesiątki razy, 
Fanny, 
opowiadałaś o mnie znacznie gorsze rzeczy, lecz ja nigdy nie miałam do ciebie 
żalu, a więc 
spodziewam się, że i ty nie będziesz go miała.
Panna Squeers nie udzieliła na to jasnej odpowiedzi, lecz od stóp do głów 
zmierzyła 
wzrokiem byłą przyjaciółkę i z niewysłowioną pogardą zadarła nos. Wymknęło się 
jej jednak 
kilka niewyraźnych słów takich jak „dziewucha", „kokietka", „podłe stworzenie", 
które, wraz 
z zaciekłym przygryzaniem warg, trudnościami w przełykaniu i mocno 
przyspieszonym 
oddechem, dowodziły, iż w piersi dziewicy wzbierają uczucia zbyt silne, by można 
je było 
wyrazić słowami.
Podczas tej rozmowy młody pan Wackford stwierdził, że nikt nań nie zważa, 
ulegając więc 
największej swej namiętności, stopniowo i powoli przysunął się do stołu, a potem 
zaatakował 
jadło przy pomocy tak przemyślnych sztuczek, jak zanurzanie w półmiskach 
wszystkich po 
kolei palców i oblizywanie ich z niewypowiedzianą rozkoszą, chwytanie kromek 
chleba i 
pocieranie nimi o powierzchnię masła, chowanie do kieszeni kawałków cukru, 
udawanie 
przez cały czas głębokiego zamyślenia i tak dalej, i tak dalej. Przekonawszy 
się, że nikt nie 
usiłuje poskromić tych drobnych wybryków, pozwolił sobie na poważniejsze i 
najprzód 
nasycił się zimnymi daniami, a potem zajął gorliwie zapiekanką.
Żadne z tych poczynań nie uszło uwagi ojca, który, dopóki inne sprawy zaprzątały 
towarzystwo, radował się myślą, że syn i dziedzic tyje kosztem nieprzyjaciela. 
Ponieważ 
jednak zapanował wreszcie chwilowy spokój, podczas którego zabiegi młodego 
Wackforda 
musiały zostać spostrzeżone, pan Squeers udał, że pierwszy je zobaczył, i 
wymierzył synowi 
głośny policzek, od którego aż zabrzęczały filiżanki.
— Obżerasz się resztkami pozostawionymi przez wrogów twego ojca! — wrzasnął. — 
Chcesz się tym otruć, wyrodny synu!
— Nic mu nie będzie — powiedział John, który odczuł ulgę widząc, że może się 
wreszcie 
kłócić z mężczyzną. — Niech sobie zajada. Chciałbym, żeby tu przyszła cała 
szkoła. Dałbym 
chłopakom tyle, żeby mogli napchać swe nieszczęsne żołądki, choćbym miał wydać 
wszystko 
do ostatniego pensa.
Pedagog spojrzał nań spode łba, wykrzywił oblicze w najzłośliwszym grymasie, na 
jaki mógł 
się zdobyć (a oblicze jego zdolne było do wielkich rzeczy w tej dziedzinie), i 
groźnie 
potrząsnął pięścią.
— No, no, panie przełożony! — powiedział John. — Nie rób pan z siebie wariata, 
bo gdybym 
ja chociaż raz zechciał machnąć pięścią, jak nic poleciałbyś na ziemię.
— To ty pomogłeś uciec temu smarkaczowi!— rzucił Squeers. — Ty, prawda?
— Ja! — odparł olbrzym donośnie. — Tak, to ja! No i co dalej? Ja mu pomogłem. O 
co 
chodzi?
— Słyszysz, moje dziecko? — rzekł pedagog zwracając się do córki. — Słyszysz? 
Sam się 
przyznaje.
— Pomogłem mu! — zawołał John. — Ale powiem ci więcej. Posłuchaj sobie i tego. 
Jeżeli 
ucieknie ci inny
chłopiec, postąpię tak samo, a jeżeli ci ucieknie dwudziestu, uczynię to samo 
dwadzieścia 
razy i drugie dwadzieścia na dokładkę. A teraz, kiedy mnie złość bierze, powiem 
ci coś 
jeszcze, panie przełożony. Słuchaj! Łajdak z ciebie i twoje szczęście, że jesteś 
stary, bo 
inaczej rozwaliłbym cię o podłogę, kiedy opowiadałeś mnie, uczciwemu 
człowiekowi, jak 
tłukłeś tego biedaka w dorożce.
— Uczciwy człowiek! — warknął Squeers z ironicznym uśmiechem.
— Aha! Uczciwy! — odrzekł John. — Uczciwy pod każdym względem, prócz tego 
jednego, 
że czasami siadał do stołu z takimi jak ty.
— Skandal! — krzyknął Squeers z nutą triumfu. — Mam dwu świadków. Wackford wie 
już 
dobrze, co to przysięga. Dostaniemy cię, mój panie! Łajdak, eh? — dobył notes i 
zapisał to 
słowo. — Doskonale! Pozwolę sobie zauważyć, że warte to dwadzieścia funtów na 
najbliższej sesji sądowej, i to gotówką.
— Na sesji sądowej — zawołał John. — Nie gadaj mi nic o sesjach. Nieraz już w 
sądach była 
mowa o szkołach z Yorkshire i mogę cię zapewnić, człowieku, że niebezpiecznie 
odgrzewać 
ten temat.
Pedagog pobladł z wściekłości i groźnie potrząsnąwszy głową ruszył w stronę 
drzwi ujmując 
córkę pod ramię i wlokąc za ręką syna.
— A jeżeli o pana chodzi — powiedział oglądając się na Nicholasa, który sądząc, 
że przy 
poprzedniej sposobności dał ma już nie lada nauczkę, umyślnie powstrzymywał się 
od udziału 
w dyskusji — to uważaj pan, bo wkrótce możesz oberwać coś ode mnie. Uprowadzasz 
pan 
chłopców, co? Otóż uważaj, by nie znaleźli się teraz ich ojcowie... Zapamiętaj 
to pan! Bacz, 
by nie znaleźli się ich ojcowie i nie odesłali chłopaków do mnie, bym wbrew 
twoim chęciom 
robił sobie z nimi, co zechcę.
— Nie przestraszy mnie pan tym — odparł Nicholas i odwrócił się wzruszywszy 
lekceważąco 
ramionami.
— Czyżby? — rzucił Squeers z wściekłością. — No, idziemy już!
— Odchodzę z papą i raz na zawsze opuszczam wasze towarzystwo — dodała jego 
córka 
rozglądając się wyniośle i pogardliwie. — Ubliża mi oddychanie powietrzem, 
którym 
oddychają takie osoby. Biedny pan Browdie! Hi, hi, hi! Współczuję mu, szczerze 
współczuję! 
Jak go oszukują! Hi, hi, hi! Nikczemna, obłudna Tilda!
Po tym niespodziewanym wybuchu świętego i majestatycznego oburzenia panna 
Squeers 
opuściła pokój, a że z trudem zachowywała godność do ostatniej chwili, na 
korytarzu rozległy 
się wnet odgłosy szamotania oraz jej: szlochy i wrzaski.
John Browdie z szeroko otwartymi ustami stał za stołem przenosząc wzrok ze swej 
żony na 
Nicholasa i z powrotem, dopóki jego ręka nie trafiła przypadkiem na dzban piwa; 
wówczas' 
podniósł go i na chwilę zasłoniwszy nim twarz pociągnął długi łyk, a potem oddał 
dzban 
gościowi i szarpnął, sznur dzwonka.
— Hej, kelner! — powiedział pogodnie. — Ruszaj się żywo. Zabieraj to wszystko i 
dawaj 
nam o dziesiątej coś gorącego na kolację — tylko dobrze i dużo! A teraz przynieś 
koniak, 
wodę i ranne pantofle — największą parę
w całym zajeździe, ale szybko! A niechże to! — dodał zacierając ręce. — Nie ma 
już żadnego 
łażenia po nocy i przyprowadzania kogoś do gospody! Jak Boga kocham! Toż to 
będzie 
przyjemny wieczór!
ROZDZIAŁ XLIII
KTÓRY, NIBY MISTRZ CEREMONII, ZAPOZNAJE ZE SOBĄ ROZMAITYCH 
LUDZI
Burza dawno minęła i zapanowała absolutna cisza; był późny wieczór, zakończono 
już 
kolację, a proces trawienia przebiegał tak pomyślnie, jak mogliby to przewidzieć 
mędrcy 
obznajmieni z anatomią i fizjologią ciała ludzkiego uwzględniwszy wpływ 
wywierany na ów 
proces przez spokój, pogodną konwersację i umiarkowane ilości koniaku z wodą. 
Nagle 
trójkę przyjaciół albo — jakby ich mógł ktoś określić przez szacunek dla prawa 
zarówno 
cywilnego, jak i kościelnego, oraz dla świętego stanu małżeńskiego — parę 
przyjaciół (bo 
mąż i żona to przecież jedno ciało) zdziwiły dochodzące z parteru gniewne 
okrzyki i 
przekleństwa tak gromkie, krewkie i zapalczywe, że trudno by sobie wyobrazić 
bardziej 
kwiecistą mowę, nawet gdyby w zajeździe znajdowała się wówczas prawdziwa 
saraceńska 
głowa, wsparta na barkach i wieńcząca tułów żywego, rozwścieczonego i 
niepohamowanego 
w gniewie Saracena.
Gwałtowna dyskusja zamiast po pierwszym wybuchu przycichnąć do zwykłej warkliwej 
i 
gderliwej sprzeczki (co nierzadko jest losem gwałtownych dyskusji zarówno w 
szynkach, jak 
zgromadzeniach ustawodawczych albo innych publicznych miejscach) stawała się 
coraz 
głośniejsza. Chociaż całą wrzawę podnosiła jedna para płuc, płuca owe były tak 
potężne, a 
właściciel ich powtarzał słowa: „łajdak", „łobuz", „głupi szczeniak" i rozmaite 
równie 
pochlebne dla adresata epitety z takim zapałem i siłą, że chór dwunastu 
przeciętnych głosów 
narobiłby znacznie mniej hałasu i mniej wywołał zamieszania.
— Co się tam wyrabia? — zawołał Nicholas spiesząc w stronę drzwi.
John Browdie ruszył już w tym samym kierunku, lecz pani Browdie pobladła i 
pochylając się 
na krześle zażądała słabym głosem, aby małżonek przyjął do wiadomości, iż jeśli 
narazi się 
na niebezpieczeństwo, ona zamierza dostać natychmiast ataku histerycznego, 
którego 
następstwa mogą być znacznie poważniejsze, niż to się jemu wydaje. John był 
stropiony tą 
wiadomością, chociaż na twarzy jego pojawił się zarazem leciutki uśmiech. 
Jednakże 
trzymanie się z dala od awantury przekraczało siły olbrzyma, znalazł więc 
wyjście z sytuacji; 
a mianowicie wpakował pod ramię rękę żony i w jej towarzystwie co tchu zbiegł po 
schodach 
za Nicholasem.
Sceną zajścia był korytarz obok kawiarni, gdzie zgromadzili się kawiarniani 
goście i kelnerzy 
wraz z kilkoma woźnicami i stajennymi z remizy dyliżansów. Wszyscy cisnęli się 
wokół 
młodego człowieka — starszego od Nicholasa o rok lub dwa — który, jak można było 
sądzić, 
nie tylko wypowiedział się w opisany wyżej sposób, lecz w gniewie swym posunął 
się dalej, 
miał bowiem na nogach tylko pończochy, a para rannych pantofli leżała . w 
nieznacznej 
odległości od głowy postaci rozciągniętej w przeciwległym kącie. Patrząc na tę 
postać miało 
się wrażenie, że została ona wysłana na miejsce obecnego spoczynku przy pomocy 
kopnięcia, 
a ponadto zaszczycona rzuceniem owych pantofli na głowę.
Kawiarniani goście, kelnerzy, woźnice stajenni — nie wspominając nawet o 
bufetowej, która 
przyglądała się zajściu zza podniesionego okna baru — mieli w tej chwili wielką 
ochotę 
wystąpić przeciw młodemu dżentelmenowi w pończochach, na co wskazywały ich 
mrugania, 
kiwanie głowami i stłumione okrzyki. Nicholas zauważył to, a zarazem spostrzegł, 
że młody 
człowiek jest mniej więcej w jego wieku i bynajmniej nie wygląda na zaprawionego 
w 
burdach awanturnika; podobnie więc jak wielu młodych ludzi w takich sytuacjach 
zapragnął 
opowiedzieć się za słabszą stroną. Bez namysłu skoczył w sam środek ciżby i 
tonem, być 
może, bardziej uroczystym, niż wymagały tego okoliczności, zapytał, o co 
właściwie chodzi.
— Patrzcie! — powiedział jeden ze stajennych. — To na pewno ktoś ważny, tylko 
się 
przebrał.
— Panowie! Miejsce dla najstarszego syna cara rosyjskiego! — zawołał inny 
jegomość.
Nie przejmując się tymi docinkami, które przyjęto bardzo przychylnie, jak 
zazwyczaj docinki 
skierowane przeciwko osobie najlepiej ubranej w tłumie, Nicholas beztrosko 
rozejrzał się 
wokół i zwracając się do młodego dżentelmena (podniósł on tymczasem pantofle i 
wcisnął w 
nie stopy) uprzejmie powtórzył swoje pytanie.
— Właściwie o nić! — odparł młodzieniec.
Na te słowa wśród gapiów podniósł się szmer, a najśmielsi zaczęli wołać: 
„Właśnie!", „To ci 
dopiero nic!", „Aha, nic!", „Powiada, że to nic, co?", „Dobrze takiemu gadać, że 
to nic!". 
Kiedy wyczerpały się te i tym podobne okrzyki ironicznej dezaprobaty, kilku 
chłopaków z 
remizy zaczęło poszturchiwać Nicholasa i młodego sprawcę całego zamieszania, 
potrącając 
ich niby to przypadkiem i depcąc im po nogach. Była to jednak ryzykowna gra, a 
ponadto 
otwarta dla nieograniczonej ilości uczestników, mógł więc przystąpić do niej 
również John 
Browdie. Ku przerażeniu małżonki wkroczył w sam środek niewielkiego tłumu i 
rzucając się 
na wszystkie strony — raz w prawo, raz w lewo, raz naprzód, raz w tył — zgniótł 
przypadkowo łokciem kapelusz wysokiego stajennego, który przejawiał najbardziej 
ożywioną 
działalność, i wnet doprowadził do tego, że szala zwycięstwa przechyliła się na 
inną stronę. 
Niejeden krzepki jegomość kuśtykając odsuwał się na bezpieczną odległość i ze 
łzami w 
oczach wyklinał ciężki krok i olbrzymie stopy rosłego obywatela Yorkshire.
— Niech no on jeszcze raz spróbuje! — powiedział osobnik, który został posłany 
kopniakiem 
do kąta, a teraz wstawał, powodowany raczej obawą, by John Browdie nie nastąpił 
nań 
przypadkiem, niż chęcią znalezienia się na równym poziomie z byłym 
przeciwnikiem. — 
Niech no on jeszcze raz spróbuje!
— Spróbuj powtórzyć swoje uwagi — odrzekł młodzieniec — a rozbiję ci łeb na tych 
kieliszkach za tobą!
W tej chwili kelner, który zacierał ręce i szczerze radował się zajściem, dopóki 
ograniczało 
się ono do rozbijania głów, zaczął gorąco prosić widzów, by sprowadzili policję, 
gdyż w 
przeciwnym razie na pewno dojdzie do morderstwa, a on jest osobą odpowiedzialną 
za całość 
szkła i porcelany w zajeździe.
— Nie potrzebujecie się spieszyć — powiedział młody dżentelmen — zostaję tutaj 
na noc i 
jeśli mam odpowiadać za jakąś zbrodnię, można mnie będzie znaleźć rano.
— Czemu go pan uderzył? — spytał jeden z gapiów.
— Aha! Czemu go pan uderzył? — zawołali inni. Niepopularny młodzieniec spokojnie 
rozejrzał się wokół i powiedział do Nicholasa: 
— Pytał pan przed chwilą, o co tu poszło. Sprawa wygląda po prostu tak: ów 
osobnik pił z 
jakimś swoim znajomym w kawiarni, a ja przed snem chciałem posiedzieć tam pół 
godzinki. 
Nawiasem mówiąc wróciłem dzisiaj z dalekiej podróży i wolałem spędzić noc w 
gospodzie, 
niż jechać do domu, gdzie oczekują mnie dopiero jutro. Wyrażał się on bez 
szacunku i w 
sposób ubliżająco poufały o pewnej młodej damie, którą mam zaszczyt znać i 
której 
tożsamość odgadłem z jego opisu i różnych wzmianek. Ponieważ mówił dość głośno, 
aby 
słyszeli go wszyscy obecni na sali, oznajmiłem mu bardzo uprzejmie, że myli się 
w swych 
obraźliwych domysłach, i prosiłem, żeby zechciał ich zaniechać. Na krótki czas 
zastosował 
się do mojej prośby, ponieważ jednak opuszczając kawiarnię wznowił ten sam 
temat, i to w 
jeszcze bardziej obraźliwej formie, musiałem pospieszyć za nim i ułatwić mu 
wyjście 
kopnięciem, dzięki któremu przybrał pozę, w jakiej widział go pan przed chwilą. 
Wiem co 
robię, i przyjmuję za to odpowiedzialność — ciągnął młody człowiek, który 
najwidoczniej nie 
ochłonął jeszcze z niedawnego wzburzenia. — Jeżeli ktoś z obecnych ma ochotę 
wziąć udział 
w tej kłótni, może być pewien, że ja nie zgłaszam co do tego najmniejszego 
sprzeciwu.
Ze wszystkich metod postępowania, jakie można by przyjąć w opisanych 
okolicznościach, ta 
właśnie musiała się wydać Nicholasowi najchwalebniejszą i odpowiadać najbardziej 
jego 
ówczesnemu nastrojowi. Niewiele innych przyczyn sporu mogło w danej chwili tak 
bardzo 
ująć młodzieńca, który z głową całkowicie zaprzątniętą osobą nieznajomej damy 
pomyślał 
oczywiście, iż sam postąpiłby nie inaczej, gdyby jakiś bezczelny plotkarz 
ośmielił się W jego 
obecności mówić o niej lekceważąco. Kierując się tymi motywami Nicholas gorąco 
poparł 
sprawę młodego dżentelmena i oświadczył, iż ma on najzupełniejszą słuszność, co 
z nie 
mniejszym zapałem oświadczył również John Browdie, chociaż nie był tego tak 
zupełnie 
pewien.
— Niech ten jegomość uważa na siebie — odezwała się strona pokonana, którą 
kelner 
otrzepywał po upadku na zakurzone deski podłogi. —? Nie dam się tłuc za byle co. 
Dobre 
sobie, żeby nie wolno było człowiekowi chwalić ładnej dziewczyny, bo zaraz ktoś 
połamie 
mu gnaty!
Rozważania te spodobały się widocznie panience za bufetem, która poprawiając 
czepeczek i 
spoglądając w lusterko powiedziała, że istotnie, to dobre sobie, i że gdyby się 
miało tłuc ludzi 
za uczynki tak niewinne i same przez się zrozumiałe, to musiałoby być więcej 
bitych niż tych, 
którzy biją, i że w samej rzeczy nie ma pojęcia, o co temu panu właściwie 
poszło.
— Miła panienko — rzekł półgłosem młody dżentelmen zbliżając się do 
podniesionego okna 
bufetu.
— Co takiego — rzuciła gniewnie dziewczyna, lecz mimo to z uśmiechem przygryzła 
wargi, 
wobec czego pani Browdie zmierzyła ją pogardliwym spojrzeniem i zawołała na 
męża, żeby 
wracał na górę.
— Proszę mnie tylko wysłuchać — podjął młody człowiek. — Jeśli podziw dla ładnej 
twarzyczki miałby stanowić zbrodnię, to biada mi, doprawdy, bo sam nie mogę mu 
się 
oprzeć! Uroda wywiera na mnie niepospolity wpływ — uspokaja, przywodzi do 
opamiętania, 
jeżeli nawet jestem szczególnie wzburzony i zagniewany. Czy nie spostrzegła 
pani, jak 
podziałał już na mnie jej widok?
— Ach! Wszystko to śliczne — odparła panienka potrząsając głową — ale...
— Bez wątpienia, śliczne — przerwał młody dżentelmen i z zachwytem spojrzał w 
oczy 
panienki z baru. — Właśnie powiedziałem to przed chwilą. O piękności wszakże 
należy 
mówić z uszanowaniem... z uszanowaniem, we właściwie dobranych słowach i z 
należytym 
zrozumieniem jej nieocenionej wartości, o czym ten jegomość nie więcej ma 
wyobrażenia 
niż...
W tym momencie bufetowa przerwała rozmowę i wychylając głowę z okna baru 
piskliwym 
głosem zapytała jednego z kelnerów, czy ten młody człowiek; który został 
skopany, ma 
zamiar tkwić przez cały wieczór w korytarzu, czy też zrobi wreszcie przejście 
dla innych 
gości? Kelnerzy zrozumieli aluzję i wyjaśniwszy ją stajennym, bez zwłoki 
przyjęli inną 
postawę, w wyniku czego nieszczęsną ofiarę w mgnieniu oka wyrzucono z korytarza.
— Jestem przekonany, że widziałem już tego jegomościa — mruknął Nicholas.
— Czyżby! — odparł jego nowy znajomy.
— Z całą pewnością — rzekł Nicholas i urwał, żeby się zastanowić. — Gdzie też 
mogłem... 
Mam! Pracuje on w pewnym" kantorze pośrednictwa w zachodniej dzielnicy miasta. 
Od razu 
wiedziałem, że znam tę twarz.
Był to istotnie Tom — obrzydliwy pisarczyk.
— Dziwne rzeczy! — powiedział Nicholas myśląc, jak to się dziwnie dzieje, że ten 
kantor 
pośrednictwa wciąż staje na drodze jego życia.
— Jestem panu szczerze wdzięczny za gorliwą obronę mojej sprawy w chwili, gdy 
najbardziej było mi tego trzeba — powiedział młody dżentelmen i z uśmiechem 
sięgnął po 
kartę wizytową. — Może zechce pan wyjawić mi łaskawie, gdzie mógłbym złożyć mu 
podziękowanie.
Obrońca odpowiedział uprzejmością na uprzejmość, lecz kiedy przyjmował kartę 
mimo woli 
rzucił na nią okiem i zdziwił się niepomiernie.
— Pan Frank Cheeryble! — zawołał. — Chyba nie bratanek firmy „Bracia Cheeryble", 
którego oczekujemy jutro?
— Zazwyczaj nie myślę o sobie jako o bratanku firmy — odparł pan Frank wesoło — 
lecz z 
dumą mogę powiedzieć, że jestem bratankiem dwu jej nieporównanych twórców i 
współwłaścicieli. A pan jest na pewno panem Nickleby, o którym słyszałem tak 
wiele! Cóż za 
niezwykłe spotkanie! Niezwykłe, a dla mnie nad wyraz szczęśliwe!
Nicholas nie pozostał dłużny za te grzeczności i serdecznie uścisnął dłoń 
młodego człowieka, 
potem przedstawił mu Johna Browdie, który stał oniemiały z podziwu od chwili, 
gdy 
panienka z baru została tak zręcznie pozyskana dla słusznej sprawy; potem pana 
Franka 
zaprezentowano pani Browdie, a wreszcie wszyscy poszli razem na górę. Wesoło i 
przyjemnie spędzili tam pół godzinki, przy czym młoda mężatka rozpoczęła 
konwersację 
uwagą, że ze wszystkich wyfiokowanych i umalowanych osób, jakie widziała w 
życiu, ta 
młoda osóbka z dołu jest najbrzydsza i najbardziej próżna.
Pan Frank Cheeryble (sądząc z ostatniego zajścia, szalona głowa — co, jeśli 
chodzi o 
młodzież, nie jest przecież niczym niezwykłym) był wesołym, dowcipnym, 
sympatycznym 
chłopcem, a zarówno rysami twarzy, jak i usposobieniem nad wyraz przypominał 
przezacnych bliźniaków. Miał maniery, podobnie jak bracia, niewymuszone, a 
zachowanie 
jego cechowała serdeczność, która musiała ująć każdego, kto posiadał choć trochę 
szlachetnych uczuć. Jeżeli dodać jeszcze, że młody dżentelmen był przystojny, 
inteligentny, 
żywy i pogodny, a do dziwaczności Johna Browdie przyzwyczaił się tak łatwo i 
szybko, jak 
gdyby znał go od dzieciństwa — łatwo zrozumieć, że nim towarzystwo powiedziało 
sobie 
dobranoc, pan Frank wywarł jak najlepsze wrażenie nie tylko na poczciwym 
obywatelu 
Yorkshire i jego małżonce, lecz również na Nicholasie, który spiesząc do domu 
roztrząsał 
wszystko w myślach i doszedł do wniosku, że położył tego wieczora fundamenty pod 
bardzo 
miłą i pożądaną znajomość.
„Ale najdziwniejsza rzecz to historia z tym pisarczykiem z kantoru pośrednictwa 
— 
rozmyślał. — Czy być może, żeby młody Cheeryble wiedział coś o tamtej pięknej 
dziewczynie? Kiedy Tim Linkinwater opowiadał mi wczoraj, że pan Frank 
przyjeżdża, aby 
zająć się tutaj interesami firmy, wspominał, że od czterech lat pilnował on tych 
interesów w 
Niemczech, a przez ostatnie pół roku zakładał agencję w Północnej Anglii. To w 
sumie cztery 
i pół roku... cztery i pół roku! Ona, sądząc z wyglądu, nie może mieć więcej niż 
siedemnaście 
lat, najwyżej osiemnaście, a zatem była dzieckiem, kiedy on wyjeżdżał. Należy 
więc 
przypuszczać, że pan Frank nic o niej nie wie i nigdy jej nie widział, toteż nie 
udzieli mi 
żadnej informacji. W każdym razie — myślał młodzieniec dochodząc do najbardziej 
istotnego 
punktu swych rozważań — nie ma obawy, żeby w tę stronę zwróciły się już dawniej 
jej 
uczucia. To jasne jak słońce!"
Czy samolubstwo stanowi nieodzowny składnik owej namiętności zwanej miłością, 
czy też 
słusznie należą się jej wszystkie piękne słowa, w jakich mówią o niej poeci, 
czyniąc zadość 
swemu niewątpliwemu powołaniu! Istnieją — trudno temu przeczyć — stwierdzone 
ponad 
wszelką wątpliwość wypadki, kiedy to dżentelmeni nader wielkodusznie rezygnowali 
z dam, 
a damy rezygnowały z dżentelmenów na rzecz godnych tego rywalów lub rywalek. Czy 
jednak znamienita większość takich dam i dżentelmenów nie poczytywała sobie 
konieczności 
za zasługę i nie rezygnowała szlachetnie z rzeczy nieosiągalnych, jak na 
przykład 
szeregowiec, który ślubowałby, że nigdy nie przyjmie orderu podwiązki, albo 
biedny wikary, 
wyróżniający się wiedzą i pobożnością, lecz pochodzący z rodziny bez znaczenia 
(nie mówiąc 
oczywiście o znaczeniu, jakie ma dlań osobiście własna rodzina złożona z licznej 
dziatwy), 
który by z góry rezygnował z biskupiej godności?
Oto Nicholas Nickleby, który z pogardą odtrąciłby od siebie wszelką samolubną 
myśl na 
temat, czy w firmie „Bracia Cheeryble" ma szansę na zyskanie nowych względów lub 
zdobycie majątku teraz, gdy powrócił bratanek jej właścicieli, głęboko pogrążył 
się w 
rozważaniach, czy istnieje prawdopodobieństwo, by bratanek ów rywalizował z nim 
o serce 
pięknej nieznajomej. Zastanawiał się nad tą kwestią tak poważnie, jak gdyby cała 
sprawa była 
już definitywnie załatwiona, z tym jednym drobnym zastrzeżeniem; powracał wciąż 
do tego 
samego i oburzał się na myśl, że inny mężczyzna mógłby kochać osobę, z którą on 
sam nigdy 
w życiu nie zamienił słowa. Prawdę rzekłszy, Nicholas raczej przeceniał, niż nie 
doceniał 
nowego znajomego, lecz mimo to uważałby za osobistą krzywdę, gdyby w oczach tej 
jednej 
młodej damy znajomy ów miał w ogóle jakiekolwiek zalety — chociaż w opinii 
reszty świata 
mógł ich mieć, ile mu się tylko podoba. Bezsprzecznie, było to samolubstwo, a 
przecież 
Nicholas miał najbardziej szczerą i szlachetną naturę, zupełnie pozbawioną cech 
niskich i 
podłych. Z drugiej zaś strony nie ma powodów do przypuszczeń, by jako zakochany 
czuł i 
myślał inaczej niż inni ludzie owładnięci tym wzniosłym uczuciem.
Przez całą drogę do domu młodzieniec nie opanował się na tyle, by poddać krytyce 
tok swych 
rozważań i stan uczuć, lecz w dalszym ciągu snuł podobne myśli, które nie dawały 
mu 
spokoju i we śnie. Kiedy bowiem uspokoił się, doszedłszy do wniosku, że Frank 
Cheeryble z 
pewnością nie zna jego tajemniczej młodej damy, ą nawet nic o niej' nie wie, 
przyszło mu do 
głowy, że on sam również może nie zobaczyć jej nigdy. Na tej hipotezie zbudował 
nader 
pomysłowy gmach straszliwych przypuszczeń, które jeszcze okrutniej niż wizja 
pana Franka 
Cheeryble dręczyły go i trapiły podczas marszu i we śnie.
Nikt dotychczas nie stwierdził, by ranek spóźnił się lub pospieszył o jedną 
choćby godzinę, 
chcąc w ten sposób dogodzić hipochondrycznemu usposobieniu jakiegoś niewinnie 
zakochanego młodzieńca. Nie stwierdziliśmy tego, choć wiele na ten temat mówili 
pisarze i 
poeci, wiemy bowiem, iż słońce wypełniając swe publiczne obowiązki — o czym 
wspominają księgi spisane przez naszych przodków — wchodziło zawsze zgodnie z 
kalendarzem i nigdy nie pozwalało odwieść się od tego przez wzgląd na czyjeś 
prywatne 
sprawy. Ranek nadszedł więc o zwykłej porze, a wraz z nim godziny pracy, a wraz 
z nimi pan 
Frank Cheeryble, którego przywitało mnóstwo uśmiechów i czułości zacnych 
bliźniaków oraz 
nieco godniejsze i bardziej urzędowe, lecz prawie równie serdeczne przyjęcie 
przez pana 
Tymoteusza Linkinwater.
— To, że pan Frank i pan Nickleby spotkali się wczoraj wieczorem — rzekł stary 
buchalter, 
który zeszedł powoli ze swego wysokiego stołka i rozglądając się po kantorze 
stał oparty 
plecami o pulpit, co było jego ulubioną pozą w chwilach, gdy miał do powiedzenia 
coś bardzo 
szczególnego — to, że ci dwaj młodzi ludzie spotkali się wczoraj wieczorem, 
jest, że się tak 
wyrażę, zbiegiem okoliczności, osobliwym zbiegiem okoliczności. No, a mnie się 
zdaje — 
dodał, zdejmując okulary i uśmiechając się ze swego rodzaju dumą — że nie ma na 
całym 
świecie miejsca, które tak, jak Londyn, sprzyjałoby osobliwym zbiegom 
okoliczności!
— Nic mi o tym nie wiadomo — powiedział pan Frank — ale...
— Panu Frankowi nic o tym nie wiadomo — przerwał Tim z upartą miną. — Niech i 
tak 
będzie. Ale zastanówmy się tylko. Jeżeli istnieje jakieś miejsce bardziej 
sprzyjające takim 
zdarzeniom, to gdzież się ono znajduje? Może w Europie? Nie, na pewno nie. A 
może w 
Azji? Na pewno nie. A może w Afryce? Także nie. Czy może w Ameryce? Chyba pan 
dobrze 
wie, że nie tam. A zatem — kończył wyzywająco krzyżując ramiona — gdzież ono 
jest?
— Nie zamierzałem, Timie, w ogóle dyskutować na ten temat — roześmiał się młody 
Cheeryble. — Nie jestem aż takim odstępcą od wiary. Chciałem tylko powiedzieć, 
że to był 
szczęśliwy dla mnie zbieg okoliczności.
— Aa... Jeżeli nie zamierzał pan dyskutować, to całkiem inna sprawa — ucieszył 
się Tim. — 
Ale bądź co bądź, muszę powiedzieć, że chciałbym, by ktoś rozpoczął taką 
dyskusję, pan czy 
ktoś inny. Zmiażdżyłbym go! — ciągnął stukając z zapałem okularami o wskazujący 
palec 
swej lewej ręki. — Tak zmiażdżyłbym go argumentami, że...
Trudno było znaleźć słowa zdolne wyrazić stopień duchowego upadku, do jakiego 
zaciekły 
pojedynek z Timem Linkinwater doprowadziłby takiego śmiałka, więc z tego 
prostego 
powodu Tim nie skończył swego wyzwania i znowu wdrapał się na wysoki stołek.
— Możemy uważać się, bracie Ned — powiedział brat Charles, klepnąwszy z uznaniem 
starego buchaltera po ramieniu — możemy uważać się za szczęśliwych, że mamy przy 
sobie 
takich dwóch młodych ludzi, jak nasz bratanek Frank i pan Nickleby. Fakt ten 
winien stać się 
dla nas źródłem zadowolenia i radości.
— Niewątpliwie, Charles, niewątpliwie! — przyznał drugi bliźniak.
— O Timie — dodał brat Ned — nic w ogóle nie mówię, bo to małe dziecko, 
niemowlę, po 
prostu nic! Nigdy nie myślimy o nim na serio ani nie traktujemy go poważnie. 
Tim, stary 
łobuzie, a cóż ty na to?
— Jestem zazdrosny o nich obydwu — odparł zapytany. — Zamierzam rozejrzeć się za 
innym miejscem, a więc, jeśli łaska, starajcie się, panowie, o kogoś.
Uważał widać swe słowa za tak nieporównany, wyśmienity, cudowny dowcip, że 
odłożył 
pióro na kałamarz i niemal spadł ze stołka, zamiast zejść z niego z właściwą 
sobie godnością, 
a potem zaśmiewał się do łez i tak potrząsał głową, że na wszystkie strony sypał 
pudrem ze 
swej peruki. Bracia nie pozostali w tyle i śmieli się niemal równie serdecznie z 
zabawnego 
pomysłu o dobrowolnym rozstaniu ze starym Timem. Nicholas i pan Frank wybuchnęli 
także 
gromkim śmiechem, zapewne pragnąc (podobnie zresztą jak — po pierwszym 
gwałtownym 
wybuchu — trzej starsi panowie) pokryć w ten sposób inne uczucia wywołane tym 
drobnym 
incydentem. W ich zbiorowym śmiechu było zapewne nie mniej szczerej radości i 
uciechy niż 
w śmiechu wytwornego towarzystwa, kiedy jakaś złośliwość zwrócona zostaje 
przeciw tej 
czy innej osobie.
— Panie Nickleby — powiedział brat Charles odciągając Nicholasa na bok i 
serdecznie 
ujmując jego rękę.— Bardzo... bardzo pragnąłbym, drogi panie, przekonać się, że 
w tym 
domku urządził się pan dobrze i wygodnie. Nie możemy dopuścić, by ludzie tak 
gorliwie dla 
nas pracujący cierpieli skutkiem jakichś trudności czy braków, które moglibyśmy 
usunąć. 
Chciałbym również widzieć pańską matkę i siostrę, poznać je, panie Nickleby, i 
znaleźć 
sposobność, by je zapewnić, iż wszystkie te drobne przysługi, które mieliśmy 
okazję im 
świadczyć, są z nawiązką, ze znaczną nawiązką odpłacone przez pański zapał do 
pracy. Ani 
słówka, drogi panie, bardzo proszę! Jutro mamy niedzielę. Pozwolę sobie złożyć 
wizytę w 
porze podwieczorku. Może uda mi się zastać pana w domu. A jeżeli go nie zastanę 
albo, 
widzi pan, damom nie będzie odpowiadał taki najazd i zechcą, żebyśmy się poznali 
kiedy 
indziej, to, prószę pana, mogę odwiedzić państwa innym razem... Tak... Mnie 
odpowiada 
każdy dzień i pora... A więc umówiliśmy się! Bracie Ned, kochany chłopcze, muszę 
zamienić 
z tobą słówko. Chodźmy, kochany bracie, chodźmy!...
Bliźniacy wyszli pod ręką z kantoru, a Nicholas, widząc w tym dowodzie 
życzliwości, 
podobnie jak w wielu innych, otrzymanych tego ranka, delikatne potwierdzenie 
miłych 
obietnic składanych przed powrotem bratanka, czuł, że nie zdoła okazać tak 
wielkiej 
wdzięczności, na jaką zasługuję niezwykła subtelność braci.
Wiadomość, że nazajutrz będą mieli gościa — i to takiego gościa — zbudziła w 
piersi pani 
Nickleby uczucia, stanowiące mieszaninę upojenia i żalu. Jakkolwiek bowiem zacna 
dama 
radośnie witała tę nowinę jako zapowiedź szybkiego powrotu do dobrego 
towarzystwa i do 
zapomnianych niemal rozkoszy przedpołudniowych wizyt i popołudniowych herbatek — 
nie 
mogła jednocześnie powstrzymać się od gorzkich rozważań na temat braku srebrnego 
imbryka z gałką z kości słoniowej na pokrywce oraz takiego samego dzbanuszka na 
śmietankę, które to naczynia stanowiły ongi jej dumę i zawinięte w irchę 
spoczywały jak rok 
długi na przeznaczonej do tego raz na zawsze najwyższej półce, a obecnie 
zarysowały się 
żywo w zbolałej wyobraźni byłej ich właścicielki.
-— Ciekawa jestem, komu też dostała się ta puszka na korzenie — powiedziała pani 
Nickleby 
kiwając głową. — Stała zawsze w lewym kąciku, trzecia z rzędu po marynowanych 
cebulkach. Pamiętasz, Kate, tę puszkę na korzenie?
— Doskonale, mamo.
— Można by przypuścić, Kate, że nie pamiętasz — podjęła pani Nickleby surowym 
tonem — 
bo mówisz o niej tak chłodno i bez uczucia. Jeżeli jest coś, co w tych 
wszystkich stratach boli 
mnie bardziej niż same straty — mówiła pocierając nos z wyraźnym rozdrażnieniem 
— to 
mogę powiedzieć i oświadczyć, że bardzo boli mnie fakt, że otoczona jestem 
ludźmi, którzy 
odnoszą się do wszystkiego z tak wyzywającym spokojem.
— Kochana mamo — powiedziała Kate otaczając ramieniem szyję matki — czemu 
opowiadasz rzeczy, w które sama nie wierzysz? Czemu gniewasz się na mnie, że 
jestem 
zadowolona i szczęśliwa? Mam teraz ciebie i Nicholasa, znowu jesteśmy razem, 
jakże więc 
mogłabym żałować kilku przedmiotów bez znaczenia, których braku nigdy nie 
odczuwamy? 
Poznałam przecie pustkę, jaką wywołuje śmierć, poznałam żałosne uczucie 
samotności w 
tłumie i ból rozłąki w żałobie i biedzie, kiedy to najbardziej trzeba nam było 
wzajemnego 
oparcia — czy możesz więc dziwić się, że uważam ten dom za miejsce tak 
doskonałego 
spokoju i ciszy, że mając ciebie u boku, niczego już nie pragnę i nie żałuję 
niczego. Były 
czasy — i to bynajmniej nie tak dawno — kiedy wracałam wciąż pamięcią do 
minionych 
dostatków naszego dawnego życia. Wyznaję, że działo się to często, częściej 
może, niżbyś 
myślała, udawałam jednak, że nie dbam wcale o te sprawy, bo miałam nadzieję, że 
skłonię cię 
w ten sposób, byś sama mniej tęskniła do przeszłości. Doprawdy, nie jestem 
niewrażliwa, 
choć lepiej by mi na pewno z tym było. Droga mamo — ciągnęła z wielkim 
wzruszeniem — 
nie widzę różnicy pomiędzy obecnym naszym domem a tamtym, gdzie przez tyle lat 
zaznaliśmy tak wiele szczęścia — nie widzę różnicy, prócz tej jednej, że 
najlepsze i 
najszlachetniejsze serce, jakie kiedykolwiek cierpiało na ziemi, odeszło od nas 
do lepszego 
świata.
— Kate, moja kochana! — zawołała pani Nickleby porywając ją w ramiona,
— Tak często myślałam — szlochała Kate — o wszystkich jego dobrych słowach... o 
tym... o 
tym, jak ostatni raz zajrzał do mego pokoiku, idąc na górę do łóżka, i 
powiedział: „Niech cię 
Bóg błogosławi, kochana". Był taki blady, mamo!... Pękało mu serce... biedne, 
zbolałe serce... 
Teraz wiem, lecz wówczas wcale o tym nie myślałam, wcale...
Łzy przyszły jej na pomoc i Kate złożywszy głowę na piersi matki zapłakała jak 
małe 
dziecko.
Piękna to i szlachetna decha naszej natury, że gdy serce wzrusza się pod wpływem 
szczęścia, 
spokoju lub miłości; pamięć o zmarłych nawiedza nas silnie i nieodparcie. 
Mogłoby się 
wydawać, że wzniosłe myśli i uczucia to czary, przy pomocy których dusza nasza 
wchodzi w 
jakieś niejasne i tajemne związki i duchami tych, których serdecznie kochaliśmy 
za ich życia. 
Jakże często, niestety, i jak długo mogą te cierpliwe anioły krążyć nad nami 
czekając na 
zaklęcie, wypowiadane tak rzadko i zapominane tak szybko!
Biedna pani Nickleby! Przywykła mówić o wszystkim, co przyszło jej do głowy, a 
więc nigdy 
nie podejrzewała, że jej własna córka może w skrytości rozmyślać o podobnych 
sprawach, 
tym bardziej że ani ciężkie przejścia, ani gniewne wymówki nie dobyły z niej 
nigdy żadnych 
zwierzeń. Teraz wszakże, gdy radość wywołana powodzeniem brata, a także pełne 
spokoju 
warunki życia obudziły w Kate wspomnienia i to obudziły tak gwałtownie, że 
dziewczyna nie 
potrafiła ich stłumić, pani Nickleby obejmując córkę i poddając się wzruszeniom, 
które tego 
rodzaju rozmowa musiała oczywiście wywołać, zaczęła mgliście pojmować, że bywała 
niekiedy bezmyślna, i odczuła coś w rodzaju wyrzutów sumienia.
Było tego wieczoru wiele zamieszania i nie mniej przygotowań na przyjęcie 
oczekiwanego 
gościa, a od pobliskiego ogrodnika sprowadzono olbrzymi bukiet i podzielono go 
na 
niezliczoną ilość małych bukiecików; pani Nickleby przystroiłaby nim niewielką 
bawialnię w 
sposób, który musiałby zwrócić uwagę każdego, gdyby Kate nie zaproponowała, że 
wyręczy 
matkę, i nie rozmieściła owych bukiecików jak najładniej i z wielkim smakiem. 
Jeżeli domek 
wyglądał kiedykolwiek uroczo, to niewątpliwie wyglądał tak w ten jasny, 
słoneczny dzień, 
jakim był dzień następny. Ale duma Smike'a z ogródka czy pani Nickleby z 
umeblowamia, 
czy Kate ze wszystkiego, była niczym wobec dumy, z jaką Nicholas spoglądał na 
samą Kate, 
której piękna twarz i wdzięczna postać mogłyby niewątpliwie stanowić doskonałą i 
nieporównaną ozdobę najwspanialszego w całej Anglii pałacu.
Około szóstej po południu od dawna oczekiwany dźwięk kołatki wprowadził panią 
Nickleby 
w stan niezwykłego zmieszania, które bynajmniej! nie ustąpiło, gdy zacna dama 
usłyszała w 
korytarzu odgłos kroków dwu par butów, niewątpliwie należących, jak wyszeptała 
prawie bez 
tchu, do „tych dwóch panów Cheeryble". Było tak w istocie, choć buty nie 
należały do „tych 
dwóch", o których pomyślała pani Nickleby, gdyż zjawił się pan Charles Cheeryble 
z 
bratankiem. Pan Frank nie szczędził przeprosin za swój najazd, przeprosiny zaś 
jego pani 
Nickleby przyjmowała nader łaskawie, ponieważ łyżeczek do herbaty miała dosyć, a 
nawet za 
dużo. Przybycie niespodziewanego gościa nikogo nie wprowadzało w zakłopotanie 
(prócz 
Kate, lecz i jej zakłopotanie objawiło się jedynie na początku i paroma tylko 
rumieńcami), bo 
starszy pan był tak miły i serdeczny, a młodszy tak doskonale naśladował go pod 
tym 
względem, że obyło się jakoś bez oficjalnej sztywności pierwszego spotkania, a 
Kate 
przyłapała się kilka razy na zadawaniu samej sobie pytania, kiedy też wystąpią 
te 
nieuniknione objawy.
Przy podwieczorku mówiono bardzo wiele i na bardzo różne tematy, nie wyłączając 
żartobliwych, kiedy bowiem padła wzmianka o niedawnym pobycie młodego pana 
Cheeryble 
w Niemczech, starszy pan Cheeryble poinformował towarzystwo, że podejrzewa 
wspomnianego młodego pana Cheeryble o płomienną miłość do córki pewnego 
niemieckiego 
burmistrza. Młody pan Cheeryble z oburzeniem zaprzeczył, na co pani Nickleby 
zauważyła 
dowcipnie, że sam zapał, z jakim to uczynił, zdaje się wskazywać, że coś musiało 
tam być. 
Młody pan Cheeryble zaczął wówczas gorąco prosić starego pana Cheerytole, by ten 
przyznał, że tylko żartował, na co stary pan Cheeryble wreszcie przystał. Młody 
pan 
Cheeryble był tak przejęty tą sprawą, że — jak parni Nickleby wspominając ową 
scenę 
powtarzała później tysiące razy — „dostał kolorów", co z całą słusznością 
uważała za 
zjawisko niezwykłe i zasługujące na specjalną uwagę, gdyż młodzi ludzie nie są 
na ogół 
skłonni do dyskrecji i skromności, zwłaszcza gdy w grę wchodzi dama; jeżeli zaś 
mowa o 
kolorach, to zamiast je osobiście „dostawać", młodzi ludzie wolą raczej 
koloryzować swe 
opowieści.
Po podwieczorku towarzystwo spacerowało po ogródku, a że wieczór był bardzo 
piękny, 
wyszło za furtkę i spacerowało również tam po różnych dróżkach i ścieżkach, 
dopóki nie 
zapadł zupełny mrok. Zdawać się mogło, że wszystkim czas upływa nader szybko. 
Pierwsza 
szła Kate opierając się na ramieniu brata i rozmawiając z nim i z panem Frankiem 
Cheeryble. 
Pani Nickleby ze starszym dżentelmenem postępowała w niewielkiej odległości za 
nimi, a 
uprzejmość towarzysza, jego zainteresowanie losami Nicholasa i zachwyty nad Kate 
tak 
podziałały na zacną damę, że zwykły potok jej wymowy zamknął się w bardzo 
ciasnych i 
wąskich granicach. Smike — który wyjątkowo był tego wieczora przedmiotem 
ogólnego 
zainteresowania — towarzyszył im przyłączając się to do jednej, to do drugiej 
grupki, brat 
Charles bowiem kładł mu niekiedy dłoń na ramieniu i prosił, żeby szedł obok 
niego, albo też 
Nicholas oglądał się z uśmiechem i przyzywał chłopca skinieniem ręki, chcąc, 
żeby biedak 
porozmawiał z przyjacielem, który rozumiał go najlepiej i potrafił wywołać 
uśmiech na jego 
zatroskanej twarzy nawet wówczas, gdy nikt inny nie mógł tego dokonać.
Pycha jest jednym z siedmiu grzechów głównych, ale nie pycha matki ż powodu 
swych 
dzieci, bo ta pycha wypływa z dwóch cnót kardynalnych — wiary i nadziei. Serce 
pani 
Nickleby przepełniała w ów wieczór taka właśnie pycha i ona to wycisnęła z oczu 
poczciwej 
matki radosne łzy, których ślady jaśniały w blasku świateł, gdy całe towarzystwo 
wróciło już 
do domu.
Doskonale harmonizował z tym stanem jej ducha nastrój cichej radości 
towarzyszący 
skromnej kolacji, po której dwaj panowie zaczęli się wreszcie żegnać. Zdarzyło 
się wówczas 
coś, co wywołało wiele śmiechu i żartów — pan Frank mianowicie po raz drugi 
podał rękę 
Kate, zupełnie bowiem zapomniał, że raz się już z nią żegnał. Starszy pan 
Cheeryble uznał to 
za przekonywujący dowód, że bratanek rozmyśla o bawiącym w Niemczech przedmiocie 
swych uczuć, a dowcip ów wywołał wiele śmiechu, łatwo jest bowiem rozweselić 
czyste i 
pogodne serca.
Krótko mówiąc, był to dzień niezmąconej i spokojnej radości, ponieważ zaś każdy 
— a 
ufajmy, że przynajmniej większość z nas — ma wśród wielu innych jakiś jeden 
dzień, do 
którego wraca myślą ze szczególnym upodobaniem, ci, co wspólnie przeżyli ten 
dzień, często 
go później wspominali jako datę zajmującą w ich kalendarzu poczesne miejsce.
Czy ktoś nie stanowił jednak wyjątku, i to ktoś, kto powinien być 
najszczęśliwszy?
Któż to w zaciszu własnej sypialni padł na kolana, by modlić się, tak jak uczył 
go pierwszy w 
życiu przyjaciel, a potem złożył ręce i podnosząc je w górę runął na twarz w 
wybuchu 
straszliwej rozpaczy?
ROZDZIAŁ XLIV
W KTÓRYM PAN RALF NICKLEBY ODPRAWIA Z KWITKIEM STAREGO 
ZNAJOMEGO; W KTÓRYM OKAZUJE SIĘ PONADTO, ŻE ŻARTY, NAWET 
POMIĘDZY MĘŻEM I ŻONĄ, MOGĄ NIEKIEDY ZAPROWADZIĆ ZBYT 
DALEKO
Jedynym celem w życiu jest dla pewnych ludzi bogacenie się bez względu na 
sposoby. Ludzie 
ci doskonale zdają sobie sprawę z nikczemności środków, jakie codziennie 
stosują, a mimo to 
udając — nawet sami przed sobą — prawość i wysoki poziom moralny, jęczą wciąż i 
wzdychają nad zepsuciem tego świata. Niektórzy z najprzebieglejszych łotrów, 
jacy 
kiedykolwiek chodzili po ziemi albo raczej — ponieważ chodzenie wymaga pionowej 
pozycji 
i zewnętrznych przynajmniej pozorów człowieczeństwa — jacy wili się i pełzali po 
najbrudniejszych i najwęższych zaułkach życia, poważnie notują w diariuszach 
wydarzenia 
każdego dnia i prowadzą z Niebiosami skrupulatne i dokładne rozliczenia, które 
stale 
wykazują saldo na ich korzyść. Czy jest to bezinteresowne (jedyne 
bezinteresowne) 
fałszerstwo i oszustwo w życiu takich ludzi, czy też wierzą oni naprawdę, iż 
potrafią 
oszachrować nawet Niebiosa i gromadzić skarby na tamtym świecie takimi samymi 
metodami, jakimi gromadzą je na tym — mniejsza o to; w każdym razie tak się 
dzieje. Nie 
ulega też wątpliwości, iż tego rodzaju buchalteria (podobnie jak pewne 
autobiografie 
wzbogacające naszą wiedzę i kulturę) pod jednym przynajmniej względem jest 
przydatna, 
oszczędza mianowicie nieco pracy i czasu Aniołowi, którego zadaniem jest 
gromadzenie 
dowodów winy.
Pan Ralf Nickleby nie należał do ludzi tego pokroju.
Surowy, nieustępliwy, zaciekły i nieprzenikniony, nie dbał o nic na tym świecie 
ani na 
tamtym, prócz zaspokajania swoich dwóch pasji: skąpstwa — pierwszej i 
najważniejszej, i 
nienawiści — drugiej. Skłonny uważać się za typowego przedstawiciela całej 
ludzkości, nie 
trudził się ukrywaniem przed światem prawdziwego oblicza, a we własnym sercu 
witał 
radośnie i pielęgnował każdy rodzący się tam zły zamiar. Jedyna maksyma, którą 
pan Ralf 
uznawał, to: „Poznaj samego siebie!" Dobrze też znał siebie, a wierząc, że cała 
ludzkość 
ulepiona jest z tej samej gliny, nienawidził ludzkości. Jakkolwiek bowiem nie 
istnieje 
człowiek, który potrafiłby nienawidzić samego siebie — bo nawet najbardziej: 
oschli spośród 
nas mają na to zbyt wiele miłości własnej — większość ludzi bezwiednie widzi 
świat na obraz 
i podobieństwo swoje i bardzo często się zdarza, że ci, co sarkają stale na 
ludzką naturę
i głoszą, że nią gardzą, są najgorszymi i najmniej miłymi natury tej 
przedstawicielami.
Ale teraz zajmiemy się panem Raiłem Nickleby, który stał właśnie spoglądając na 
Newmana 
Noggsa z wielką niechęcią, gdy tymczasem ów poczciwina zdejmował swe rękawiczki 
bez 
palców i troskliwie układając na lewej dłoni te szczątki, prawą wygładzał je 
starannie, chcąc 
zapewne usunąć zagniecenia, a potem zaczął je zwijać z miną tak skupioną, jak 
gdyby 
pochłonięty tym zajęciem nie zdawał sobie zupełnie sprawy z tego, co się wokół 
niego dzieje. 
— Wyjechał z Londynu. — rzekł pan Ralf powoli. — To chyba pomyłka. Idź tam 
jeszcze raz.
— Żadna pomyłka — odparł Newman. — Nawet nie wyjeżdża. Wyjechał.
— Tchórzy jak dziewczyna czy dzieciak? — mruknął pan Ralf z gniewnym gestem. 
— Nie wiem — odparł Newman. — Wyjechał. Powtarzanie słowa „wyjechał" zdawało się 
sprawiać
kanceliście tym większą rozkosz, im bardziej drażniło chlebodawcę. Wymawiał ten 
wyraz z 
osobliwym naciskiem i przeciągał tak długo, jak tylko mógł, bez zbytniego 
zwracania uwagi 
pana Ralfa, później zaś szeptał do siebie „wyjechał", jak gdyby nawet to 
sprawiało mu 
przyjemność.
— A dokąd wyjechał? — spytał pan Ralf.
— Do Francji — odparł Newman. — Groziła recydywa róży... róży głowy... groźna 
recydywa. Lekarze kazali wyjechać. Wyjechał.
— Czy lord Fryderyk... — rozpoczął chlebodawca.
— Wyjechał — powtórzył znowu Newman.
—, A tamten schował guzy do kieszeni — powiedział odwracając się pan Ralf — i 
uciekł nie 
szukając zadośćuczynienia, nie odpowiadając ni słowem na zniewagę!
— Ciężko chory — mruknął kancelista.
— Ciężko chory! — powtórzył lichwiarz. — Ach, ja musiałbym otrzymać 
zadośćuczynienie, 
nawet gdybym konał! Wtedy musiałbym je otrzymać bez chwili zwłoki!... To jest, 
oczywiście, gdybym był nim. Ale on jest ciężko chory! Biedny, ciężko chory sir 
Mulberry!
Wypowiedziawszy te słowa z najwyższą pogardą i złością, pan Ralf dał Newmanowi 
znak, by 
natychmiast opuścił pokój, sam zaś rzucił się na fotel i z rozdrażnieniem zaczął 
uderzać nogą 
o podłogę.
— Jakieś nieczyste moce pomagają temu chłopakowi! — zgrzytnął. — Wszystko 
sprzysięgło 
się na jego korzyść! Nawet pieniądze są niczym w porównaniu z tym diabelskim 
szczęściem!
Niecierpliwie wsunął ręce do kieszeni, lecz pomimo swej ostatniej uwagi musiał 
znaleźć tam 
pewną pociechę, bo twarz rozjaśniła mu się trochę i chociaż brwi miał wciąż 
surowo 
zmarszczone; były to zmarszczki świadczące raczej o głębokim namyśle niż o 
niezadowoleniu.
— Hawk przecież wróci — mruczał do siebie pan Ralf. — Jeśli zaś znam tego 
człowieka, a 
winienem go już chyba poznać, to czas z pewnością nie złagodzi jego gniewu. 
Musiał przecie 
żyć jak pustelnik... Nuda długiej choroby dla jegomościa o jego nawykach... bez 
pijaństwa... 
bez kart... bez niczego, co lubi i dla czego żyje... Nieprawdopodobne, żeby 
zapomniał o 
wdzięczności dla sprawcy tego wszystkiego. Niewielu by zapomniało, a już on! On 
na pewno 
nie zapomni! Nie!
Z uśmiechem potrząsnął głową i oparł brodę na dłoni, zadumał się, znowu się 
uśmiechnął, a 
potem powstał z fotela i zadzwonił.
— Był tutaj ten pan Squeers? — zapytał.
— Wczoraj wieczorem. Był jeszcze, jak wychodziłem do domu — odparł Newman.
— Wiem przecie o tym, głupcze — warknął chlebodawca. — Nie przychodził później? 
Nie 
było go dzisiaj rano?
— Nie! — głośno odpowiedział kancelista.
— Jeśli zgłosi się podczas mojej nieobecności, pewno około dziewiątej, to niech 
poczeka. A 
ten jegomość, który z nim przyjdzie... to znaczy może przyjdzie — poprawił się 
lichwiarz — 
...niech też poczeka.
— Obaj mają czekać?
— Tak! — odburknął pan Ralf spoglądając na podwładnego. — Podaj mi spencer i nie 
powtarzaj za mną wszystkiego, jak skrzecząca papuga.
— Chciałbym być papugą — mruknął kwaśno Newman.
— Ja też bym chciał, żebyś był — powiedział pan Ralf naciągając spencer. — Dawno 
już 
ukręciłbym ci głowę.
Kancelista nie odpowiedział na tę uprzejmość, lecz przez chwilę spoglądał przez 
ramię 
chlebodawcy (poprawiał mu właśnie kołnierz Spencera na karku), jak gdyby miał 
wielką 
ochotę pociągnąć go za nos. Napotkawszy jednak wzrok pana Nickleby szybko cofnął 
drgające palce i z iście zdumiewającą siłą zaczął pocierać swój własny 
sinoczerwony organ 
powonienia.
Pan Ralf zaszczycił dziwacznego podwładnego jedynie karcącym błyskiem oka oraz 
napomnieniem, żeby uważał i nie zrobił przypadkiem jakiegoś głupstwa, po czym 
wziąwszy 
cylinder i rękawiczki wyszedł na ulicę. 
Miał on, jak się okazało, bardzo osobliwe i różnorodne znajomości; składał też 
bardzo 
rozmaite wizyty, niektóre w wielkich i bogatych domach, inne w małych i ubogich, 
lecz 
wszystkie w jednej i tej samej sprawie — w sprawie pieniędzy. Twarz pana Ralfa 
działała jak 
zaklęcie na odźwiernych i służbę jego wytworniejszych klientów, chociaż bowiem 
chodził 
piechotą łatwo bywał wpuszczany nawet tam, gdzie nie zawsze otwierano drzwi 
osobom 
zajeżdżającym karocą. W domach takich był łagodny i czołobitnie grzeczny; lekki 
jego krok 
nie budził niemal echa na grubych dywanach, a przyciszony głos dosłyszeć mogła 
jedynie 
osoba, dla której były słowa przeznaczone. Ale w skromniejszych mieszkaniach był 
innym 
człowiekiem; buty jego donośnie skrzypiały, kiedy twardym krokiem wchodził na 
korytarz, 
domagając się zaś należnych mu pieniędzy mówił szorstko i głośno, a groził 
ordynarnie i 
gniewnie. Dla trzeciej kategorii klientów był jeszcze innym człowiekiem. 
Kategorię ową 
stanowili jacyś prawnicy o bardziej niż wątpliwej reputacji, którzy pomagali mu 
zawierać 
nowe transakcje albo czerpać ze starych świeże zyski. Z ludźmi tymi pan Ralf 
rozprawiał 
poufale i żartobliwie o wydarzeniach dnia, w szczególnie zaś dobry humor 
wprowadzały go 
rozmowy o czyichś bankructwach i materialnych kłopotach, na których człowiek 
jego zawodu 
zawsze może coś zyskać. Krótko mówiąc, trudno by rozpoznać jedną i tę samą osobę 
pod tak 
rozmaitymi postaciami, gdyby nie wypchany rachunkami i wekslami gruby, skórzany 
portfel, 
który lichwiarz wyciągał z kieszeni w każdym odwiedzanym domu, oraz gdyby nie 
jego, 
wciąż powtarzane, a różniące się tylko stylem i tonem narzekania, że świat uważa 
go za 
bogacza, którym zostałby zapewne, gdyby mu ludzie wszystko pooddawali, ale jak 
się raz 
pożyczy pieniądze, to później nie można ich odzyskać — ani kapitału, ani 
procentów — a 
więc ciężko jest żyć, chociażby jak najskromniej.
Długa seria takich wizyt (przerwana tylko skromnym obiadem w taniej jadłodajni) 
zakończyła 
się późnym wieczorem w Pimlico i pan Ralf wracał właśnie do domu przez park Św. 
Jakuba.
Głowę miał zaprzątniętą jakimiś wielkimi planami, o czym świadczyły głębokie 
zmarszczki 
na czole i stanowczo zacięte usta, nie mówiąc nawet o całkowitej obojętności na 
wszystko, co 
się wokół działo. Roztargnienie owo było tak wielkie, że ten najbardziej 
zazwyczaj 
spostrzegawczy z ludzi nie zauważył, że towarzyszy mu dziwaczna figura, która 
raz skrada 
się za nim bezszelestnym krokiem, to znowu wyprzedza go nieco albo też sunie u 
jego boku, 
a przez cały czas przygląda mu się bacznie i przenikliwie ze szczególnym 
wyrazem, który 
bardziej mógł pasować do natarczywych oczu postaci z jakiegoś wspaniałego i 
groźnego 
malowidła albo nadzwyczaj plastycznego snu niż do spojrzenia niezwykle uważnego 
i 
ciekawego obserwatora.
Od pewnego już czasu sklepienie niebieskie obniżało sit; i ciemniało, aż 
wreszcie zaczęła się 
gwałtowna ulewa i pan Ralf musiał szukać schronienia pod drzewem. Wciąż 
pogrążony w 
myślach oparł się o pień i stał tak ze skrzyżowanymi ramionami; po chwili 
podniósł 
przypadkiem oczy i nagle spotkał wzrok człowieka, który czaił się po drugiej 
stronie tego 
samego pnia i badawczo wpatrywał się w twarz pana Ralfa. Teraz spostrzegł w niej 
widać 
jakiś znajomy wyraz, który przekonał go o słuszności przypuszczeń, gdyż podszedł 
bliżej i 
wymówił nazwisko lichwiarza.
Zagadnięty cofnął się parę kroków i od stóp do głów zmierzył intruza zdziwionym 
wzrokiem. 
Był to szczupły, śniady, wynędzniały, zgarbiony mężczyzna, mniej więcej w wieku 
pana 
Ralfa; twarz miał złą i ponurą, a jej odpychający wygląd pogłębiały zapadnięte 
policzki, silna 
opalenizna i gęste czarne brwi, czarniejsze jeszcze przez kontrast ze 
śnieżnobiałym włosem; 
niedbale ubrany w znoszoną odzież dziwacznego kroju, mężczyzna ów miał w sobie 
coś, co 
świadczyło o moralnym i materialnym upadku. Tyle zauważył pan Ralf na pierwszy 
rzut oka. 
Ale spojrzał wnet po raz drugi i stopniowo postać, a zwłaszcza twarz 
nieznajomego zaczęła 
wydawać mu się mniej obca, zmieniła się, w miarę jak się jej przyglądał, 
ukazywała 
łagodniejsze, delikatniejsze, znajome rysy, aż wreszcie rysy owe ułożyły się, 
jak gdyby w 
jakimś optycznym złudzeniu, w oblicze człowieka, którego pan Ralf znał przez 
długie lata, a 
którego później, na równie niemal długo, stracił z oczu i zapomniał.
Człowiek ów widząc, że poznanie jest wzajemne, skinął na pana Ralfa, by ten 
wracał pod 
drzewo, zamiast stać na deszczu, o którym zupełnie zapomniał w pierwszej chwili 
zdziwienia; 
potem zaś odezwał się cicho i chrypliwie:
— Chyba nie poznałby mnie pan po głosie, panie Nickleby, co?
— Nie — odparł pan Ralf spoglądając nań surowo. — Choć brzmi w nim coś, co sobie 
teraz 
przypominam.
— Myślę, że dzisiaj nie bardzo przypominam siebie sprzed ośmiu lat — powiedział 
tamten.
— Wystarczająco — rzekł pan Ralf i odwracając wzrok dodał: — Aż nadto 
wystarczająco.
— Jeżeli miałbym jakieś wątpliwości, że to pan, panie Nickleby — mówił intruz — 
to 
pańskie powitanie i maniery rozwiałyby je w jednej chwili.
— Spodziewałeś się czegoś innego? — warknął pan Ralf.
— Nie! — odparł mężczyzna.
— I słusznie — rzekł lichwiarz. — A że cię to nie dziwi, możesz nie poruszać 
tego tematu...
— Panie Nickleby! — podjął szorstko ów mężczyzna po krótkiej przerwie, w czasie 
której 
walczył widać z pokusą, by ostro odpowiedzieć. — Czy zechce pan wysłuchać kilku 
słów, 
które mam do powiedzenia?
— Muszę czekać tutaj, póki deszcz trochę się nie uspokoi — odparł pan Ralf 
spoglądając w 
przestrzeń. — Jeżeli będziesz mówił, nie zatkani przecież uszu palcami. Ale 
twoja gadanina 
odniesie taki sam skutek, jak gdybym to zrobił.
— Byłem niegdyś pańskim zaufanym... — rozpoczął mężczyzna, a lichwiarz spojrzał 
nań i 
uśmiechnął się mimo woli.
— No... — podjął tamten — o tyle przynajmniej, o ile darzył pan kogokolwiek 
zaufaniem.
— Aha! — mruknął pan Rałf krzyżując ramiona. — To co innego... Tak... Zupełnie 
co 
innego.
— Nie bawmy się słowami, panie Nickleby! Nie bawmy się, w imię miłosierdzia!
— W imię czego? — zdziwił się lichwiarz.
— Miłosierdzia! — powtórzył natręt surowo. — Jestem głodny i w nędzy. Jeżeli te 
zmiany, 
które po mej długiej nieobecności dostrzega pan we mnie... a musi je pan 
dostrzec, bo ja sam, 
w którym zachodziły one powoli i boleśnie, widzę je i zdaję sobie z nich 
sprawę... Jeżeli te 
zmiany nie budzą pańskiego współczucia, to niechże cię wzruszy świadomość, że 
chleb, nie 
ów chleb powszedni z Modlitwy Pańskiej, który w. takich jak to wielkich miastach 
oznacza 
dla bogatego wszelkie ziemskie uciechy, dla biedaka zaś tyle prostego jadła, 
żeby utrzymać 
go przy życiu — nie ten chleb zatem, lecz zwyczajny chleb, czerstwa kromka, jest 
dla mnie 
dziś niedostępny.
— Jeżeli zawsze żebrzesz w taki sposób — rzekł pan Ralf — dobrze wystudiowałeś 
rolę. 
Zechciej jednak wysłuchać rady człowieka, który wie coś niecoś o świecie i jego 
obyczajach: 
zaleciłbym pokorniejszy ton, odrobinę pokorniejszy, gdyż inaczej możesz się 
łatwo narazić na 
śmierć głodową.
Po tych słowach silnie uchwycił prawą ręką przegub lewej, przechylił nieco głowę 
na bok i 
wspierając podbródek na piersi patrzył na swego rozmówcę z nachmurzoną i posępną 
miną 
człowieka, którego nic nie zdoła wzruszyć ani zmiękczyć.
— Wczoraj spędziłem pierwszy dzień w Londynie — powiedział stary mężczyzna 
spoglądając na swe znoszone buty i ubranie, które nosiło ślady dalekiej podróży.
— Chyba lepiej byłoby dla ciebie, żeby to był zarazem ostatni — warknął pan 
Ralf.
— Przez te dwa dni szukałem pana tam, gdzie, jak sądziłem, najłatwiej go można 
znaleźć — 
ciągnął pokorniej już tamten. — A wreszcie spotkałem go tutaj, kiedy utraciłem 
niemal 
nadzieję, że w ogóle pana odszukam, panie Nickleby.
Zdawać się mogło, iż czeka na jakąś odpowiedź, lecz ponieważ jej nie usłyszał, 
ciągnął dalej:
— Jestem nieszczęśliwy i złamany. Mam blisko sześćdziesiąt lat, a jestem tak 
opuszczony i 
bezradny jak sześcioletnie dziecko.
— I ja mam sześćdziesiąt lat — odparł pan Ralf. — a nie jestem ani opuszczony, 
ani 
bezradny. Pracuj. Me wygłaszaj teatralnych bzdur o chlebie. Zarabiaj na chleb.
— Jak? — zawołał tamten. — Gdzie? Powiedz mi, w jaki sposób! Wskaż mi ten 
sposób! 
Wskaż!
— Raz już to zrobiłem — brzmiała chłodna odpowiedź. — Nie będziesz mnie chyba 
pytał, 
czy uczynię to powtórnie?
— Poróżniliśmy się dwadzieścia lub więcej lat temu — powiedział stary mężczyzna 
przytłumionym głosem. — Pamięta pan? Żądałem udziału w zyskach z pewnej 
transakcji, 
którą panu nastręczyłem, a ponieważ byłem uparty, pan kazał mnie aresztować za 
stary dług, 
za jakieś dziesięć funtów z szylingami, z czego połowę stanowiły procenty.
— Coś sobie przypominam — odparł pan Ralf niedbale. — No i co dalej?
— Nie rozstaliśmy się wówczas na zawsze — ciągnął ów mężczyzna. — Uległem, będąc 
po 
tej gorszej stronie krat i zamków. A że pan nie był jeszcze wtedy tak wielki jak 
dziś, chętnie 
przyjął z powrotem kancelistę, który nie miał przesadnych skrupułów i wiedział 
to i owo o 
pańskim zawodzie.
— Prosiłeś i błagałeś, a ja ustąpiłem — odrzekł lichwiarz. — Zachowałem się 
bardzo ładnie. 
Może byłeś mi potrzebny, nie pamiętam. Sądzę, że raczej tak, bo inaczej 
prosiłbyś na próżno. 
Byłeś użyteczny... nie nazbyt uczciwy ani delikatny, ani drobiazgowo 
skrupulatny... ale 
użyteczny.
— Użyteczny! — zawołał tamten. — Mówmy szczerze. Wyzyskiwał mnie pan i 
wykorzystywał przedtem przez kilka lat, ale ja służyłem panu wiernie aż do owego 
dnia, choć 
traktowany byłem jak pies. Czy to prawda?
Pan Nickleby nie udzielił odpowiedzi.
— Czy to prawda? — powtórzył wynędzniały mężczyzna.
— Otrzymywałeś wynagrodzenie i pracowałeś — odparł pan Ralf. — Pod tym względem 
mieliśmy wyrównane rachunki i mogliśmy się uważać za skwitowanych.
— Wówczas, ale nie później — odpowiedział tamten.
— Tak! Nie później, a nawet i nie wtedy, bo jak sam przed chwilą wspomniałeś, 
byłeś mi 
winien pieniądze. Byłeś i jesteś! — odrzekł lichwiarz.
— Ale to nie wszystko! — zawołał z przejęciem mężczyzna. — To nie wszystko! 
Pamiętaj! 
Nie zapomniałem starej rany. Trochę ze względu na nią, a trochę w nadziei, że ta 
intryga 
przyniesie mi kiedyś pieniądze, nadużyłem twego zaufania i zdobyłem tajemnicę, 
za poznanie 
której oddałbyś połowę majątku, a którą poznać mógłbyś jedynie przeze mnie. 
Pamiętasz, że 
rozstałem się z tobą znacznie później. Za coś, co było przekroczeniem przepisów 
prawa 
karnego, za drobiazg w porównaniu z czynami, których wy, lichwiarze, 
dopuszczacie się 
codziennie na pograniczu owych przepisów, zostałem skazany na siedem lat 
zesłania. 
Wróciłem takim, jakim mnie widzisz. A teraz, panie Nickleby — mówił z osobliwą 
mieszaniną pokory i poczucia własnej siły — jakiej udzieli mi pan pomocy? Jaką, 
mówiąc 
wyraźnie, da mi pan łapówkę? Nie spodziewam się wielkich rzeczy, ale muszę żyć, 
ażeby 
żyć, muszę jeść i pić. Po pańskiej stronie są pieniądze, po mojej — głód i 
pragnienie. Łatwo 
ubije pan interes.
— Czy to wszystko? — spytał pan Ralf, który przez cały czas z kamienną twarzą 
uparcie 
wpatrywał się w intruza, a i teraz poruszył jedynie wargami.
— Tylko od pana zależy, panie Nickleby, czy to będzie wszystko, czy nie — 
brzmiała 
odpowiedź.
— A. więc posłuchaj mnie pan, panie... Nie wiem, jakim mam cię dziś tytułować 
nazwiskiem 
— powiedział pan Ralf.
— Dawnym, jeśli łaska.
— A więc posłuchaj pan, panie Brooker — powtórzył najzgrzytliwszym swym tonem — 
i nie 
spodziewaj się wydobyć ze mnie albo usłyszeć coś więcej. Posłuchaj! Znam cię 
jako 
obrotnego łajdaka, ale zawsze brakło ci odwagi, a ciężka praca — pewnie z 
kajdanami na 
nogach i przy skromniejszym wikcie niż w czasach, kiedy to ja „wyzyskiwałem cię" 
i 
„wykorzystywałem" — stępiła ci również dowcip, w przeciwnym bowiem razie nie 
przychodziłbyś do mnie z takimi jak ta bajeczkami. Znasz moją tajemnicę! 
Zachowaj ją sobie 
albo ogłoś całemu światu. Rób, jak ci się podoba.
— Nie mogę tego zrobić — powiedział Brooker. — Na nic mi się nie przyda.
— Nie przyda się? Doprawdy? — mówił pan Nickleby. — Przyda ci się tak samo, jak 
zwracanie się do mnie z tą tajemnicą; tego możesz być pewien. A teraz mówię 
otwarcie. 
Jestem przezornym człowiekiem i dobrze znam swoje sprawy. Znam również świat i 
świat 
zna mnie. Wszystko, co zebrałeś, posłyszałeś lub podpatrzyłeś, kiedy byłeś u 
mnie na służbie, 
świat już wie — wie i wyolbrzymia. Me powiesz mu nic, co by go mogło zadziwić, 
chyba 
żebyś rozgłosił o mnie coś dobrego lub zaszczytnego, lecz wówczas świat 
okrzyknie cię 
kłamcą. Ale mimo to nie widzę, żeby interesy szły ospale albo żeby klientela 
zdradzała jakieś 
skrupuły. Wprost przeciwnie. Różni ludzie szkalują mnie codziennie albo mi 
grożą, wszystko 
jednak idzie zwykłym trybem, a ja nie ubożeję z tego powodu.
— Ja nie szkaluję przecież ani grożę — odparł Brooker. — Mogą tylko powiedzieć 
panu o 
czymś, co przeze mnie straciłeś, co ja tylko mogę ci oddać, ą co, jeśli umrę nie 
zwróciwszy 
tego, umrze wraz ze mną i przepadnie dla pana raz na zawsze.
— Liczę swoje pieniądze dość dokładnie.— powiedział pan Ralf — i na ogół trzymam 
je pod 
własną opieką. Bacznie obserwuję większość ludzi, z którymi mam do czynienia, a 
najbardziej ze wszystkich obserwowałem ciebie. Zachowaj więc sobie to, co 
zdołałeś przede 
mną ukryć.
— Czy ludzie, którzy noszą nazwisko pana, nie są ci drodzy? — rzekł Brooker z 
naciskiem 
— Jeżeli tak...
— Nie! — przerwał pan Ralf rozdrażniony tą natarczywością i wspomnieniem 
Nicholasa 
wywołanym przez ostatnie pytanie. — Nie są tni drodzy. Gdybyś przyszedł jako 
zwykły 
żebrak, rzuciłbym ci może sześć pensów przez pamięć o sprytnym łotrze, jakim) 
niegdyś 
byłeś. Ale że chcesz nabierać na stare sztuczki kogoś, kogo powinieneś znać 
lepiej, nie 
rozstanę się nawet z półpensówką. Nie rozstałbym się z nią, żeby cię uratować 
przed 
ostatecznym upadkiem. I zapamiętaj to sobie, wisielcze! — dodał grożąc mu 
pięścią. —Jeżeli 
spotkamy się kiedyś, a ty jak żebrak wyciągniesz do mnie rękę, to jeszcze raz 
obejrzysz od 
środka więzienie i będziesz mógł rozmyślać o swojej tajemnicy w przerwach 
pomiędzy 
ciężkimi robotami, na jakie skazuje się włóczęgów. Oto moja odpowiedź na twoje 
brednie. 
Zapamiętaj ją sobie.
Z pogardą spojrzał na człowieka, który zasłużył na jego gniew, a Brooker 
wytrzymał to 
spojrzenie, lecz nie odezwał się ni słowem. Po chwili pan Ralf odszedł 
spokojnie, nie 
zdradzając najmniejszego zainteresowania losem swojego niedawnego rozmówcy, a 
nawet 
nie oglądając się ni razu. Brooker pozostał na tym samym miejscu i stał ze 
wzrokiem 
utkwionym w oddalającą się postać, dopóki ta nie zniknęła mu z oczu, potem zaś 
skrzyżowawszy ręce na piersi jak człowiek zmoknięty, głodny i zmarznięty zaczął 
posuwać 
się niepewnym krokiem wzdłuż alejek i żebrać u przechodniów.
Pan Ralf nie był przejęty tym spotkaniem bardziej, niż okazał to podczas 
zakończonej przed 
chwilą rozmowy; spokojnie kroczył naprzód, a wyszedłszy z parku Św. Jakuba 
pozostawił 
Golden Square po prawej stronie i wędrował zachodnią dzielnicą miasta, dopóki 
nie znalazł 
się na ulicy, przy której rezydowała Madame Mantalini. Nazwisko owej damy 
zniknęło z 
lśniącej tabliczki na drzwiach wejściowych i zostało zastąpione nazwiskiem panny 
Knag, lecz 
w oknach pierwszego piętra nadal majaczyły w zapadającym letnim zmierzchu 
kapelusze i 
suknie, a w całym przedsiębiorstwie nic się nie zmieniło z wyjątkiem 
ostentacyjnej zmiany 
firmy.
— Hm! — mruknął lichwiarz, z miną znawcy przesuwając ręką po ustach i oglądając 
dom od 
dachu do fundamentów. — Dobrze to wszystko wygląda. Ci ludzie nie mogą pociągnąć 
długo. Jeżeli jednak w odpowiednim czasie dowiem się o ich upadku, zabezpieczę 
nie tylko 
swój kapitał, ale i nienajgorszy zysk. Trzeba tylko mieć ich wciąż na oku.
Bardzo zadowolony z siebie kiwnął głową i zamierzał już odejść, gdyż wrażliwy 
jego słuch 
złowił jakieś dźwięki: bezładne rozmowy i bieganinę na schodach, a wszystko to w 
domu, 
który był przedmiotem jego zainteresowania. Gdy zastanawiał się, czy zastukać, 
czy też 
posłuchać jeszcze trochę przy dziurce od klucza, pokojówka Madame Mantalini 
(dziewczynę 
tę często widywał) gwałtownie otworzyła drzwi i wypadła na ulicę powiewając 
niebieskimi 
wstążeczkami przy czepeczku.
— Hej, hola! Stój! — krzyknął pan Ralf. — Co się tu wyrabia? Nie widzisz, że 
czekam? Nie 
słyszałaś, jak stukałem?
— Ach, pan Nickleby! — zawołała służąca. — Na miłosierdzie boskie, niech pan 
idzie na 
górę! Nasz pan znowu to zrobił!
— Co zrobił? — spytał pan Ralf. — Co ty wygadujesz?
— Wiedziałam, że to zrobi, jeżeli się go będzie do tego zmuszać! — odpowiedziała 
służąca. 
— Zawsze to mówiłam.
— Wracaj no, ty głupia dziewczyno — powiedział pan Ralf chwytając ją za rękę — i 
nie 
opowiadaj sąsiadom, co się dzieje w domu, bo zaszkodzisz opinii firmy. Wracaj 
no! 
Słyszysz?
Z tymi słowy wepchnął wystraszoną pokojówkę lub raczej wciągnął ją do wnętrza 
domu, a 
zatrzasnąwszy drzwi kazał prowadzić się na górę i bez ceremonii wszedł za swą 
przewodniczką na schody.
Wiedziony gwarem licznych głosów pan Ralf wyprzedził służącą i szybko wkroczył 
do 
bawialni, gdzie zdziwiła go bezładna i niepojęta zrazu scena, która nagle 
ukazała się jego 
oczom.
Były tam wszystkie panny z pracowni, niektóre w kapeluszach, inne bez kapeluszy, 
lecz 
wszystkie w rozmaitych pozach wyrażających niepokój i przerażenie; jedne 
tłoczyły się 
wokół Madame Mantalini, tonącej we łzach na fotelu, inne — wokół panny Knag 
również 
tonącej we łzach na drugim fotelu, pozostałe — wokół pana Mantalini, który był 
zapewne 
najbardziej rzucającą się w oczy postacią w całej tej grupie; nogi jego 
spoczywały 
wyciągnięte na podłodze, a głowę i ramiona podtrzymywał mu nadzwyczaj wysoki 
lokaj, 
który, jak się mogło zdawać, nie bardzo wiedział, co ma z nimi zrobić; pan 
Mantalini miał 
zamknięte oczy, bladą twarz, włosy rozfryzowane, faworyty i wąsy zmierzwione, 
zęby 
zaciśnięte, w prawej zaś dłoni trzymał małą flaszeczkę, a w lewej małą łyżeczkę 
do herbaty: 
ręce, ramiona i barki pana Mantalini były sztywne i bezwładne. Mimo to jednak 
Madame 
Mantalini nie szlochała nad zwłokami małżonka, lecz urągała mu straszliwie z 
głębi swego 
fotela, a działo się to wszystko wśród ogłuszającego wprost zgiełku, który 
doprowadzał 
nieszczęsnego lokaja do stanu ostatecznego ogłupienia.
— Co się tu dzieje? — zapytał pan Ralf przepychając się na środek pokoju.
Na to pytanie zgiełk spotężniał dwudziestokrotnie, a zdumiewająca liczba tak 
sprzecznych 
zdań, jak „Otruł się!", „Wcale nie otruł!", „Posłać po doktora!", „Nie 
posyłać!", „Umiera!", 
„Nie umiera, tylko udaje!", oraz wielu innych piskliwych okrzyków oszołomiła 
zupełnie pana 
Ralfa. Wreszcie dostrzeżono, że Madame Mantalini mówi coś do niego, wobec czego 
kobieca 
ciekawość i zainteresowanie słowami Madame przemogły i jakby za ogólnym 
porozumieniem 
zapadła nagle śmiertelna cisza, której nie zakłócał ani jeden szept.
— Panie Nickleby — rzekła Madame Mantalini. — Nie wiem, jakim zbiegiem 
okoliczności 
znalazł się pan tutaj.
W tej chwili rozległ się głos, bełkotliwy jak majaczenie ciężko chorego; głos 
ten wykrzyknął 
tylko dwa słowa: „Diabelna słodyczy!", nikt jednak nie zwrócił na to uwagi, 
prócz lokaja, 
który, zdumiony, że tak okropne dźwięki wydobywają się spomiędzy jego własnych 
palców, z 
wielkim łoskotem upuścił na podłogę głowę swojego pana, a później, nie próbując 
nawet jej 
podźwignąć, zaczął gapić się na całe zgromadzenie z taką miną, jak gdyby zrobił 
coś 
szczególnie mądrego.
— Pragnę wszakże — z oburzeniem ciągnęła Madame ocierając oczy — oświadczyć 
wobec 
pana i wszystkich tu zgromadzonych, oświadczyć po raz pierwszy i stanowczo 
ostatni, że 
nigdy już nie będę finansować wybryków i szaleństw tego człowieka. Dość długo 
pozwalałam 
mu zwodzić się i okłamywać. Niech w przyszłości utrzymuje się sam, jeśli 
potrafi. Będzie 
wówczas mógł wydawać, ile zechce, jak zechce i na kogo zechce. Ale nie będą to 
moje 
pieniądze, a więc, panie Nickleby, niech się pan zastanowi, nim zaufa mu pan 
znowu. 
Następnie Madame Mantalini nie przejmując się zgoła rozpaczliwymi lamentami 
małżonka 
— który ubolewał, że aptekarz zanadto rozcieńczył kwas pruski i że trzeba będzie 
zażyć 
jeszcze jedną lub dwie butelki, by rozpoczętego dzieła dokonać — wyliczyła długą 
listę 
wybryków, kłamstw, zbytków i zdrad (zwłaszcza zdrad!) owego czarującego 
dżentelmena; 
zakończyła zaś protestem przeciw podejrzeniom, iż żywi jeszcze do męża jakieś 
resztki 
uczuć, a na dowód zupełnej ich odmiany powołała się na fakt, że pan Mantalini 
truł się bez 
rozgłosu przynajmniej sześciokrotnie w ciągu ubiegłych dwu tygodni, ona wszakże 
nie 
reagowała na to słowem ni czynem i ani razu nie starała się ratować mu życia.
— Żądam stanowczo, żeby mi dał separację i pozostawił mnie w spokoju — mówiła 
szlochając. — Jeżeli poważy się odmówić mi tego, uzyskam separację na drodze 
prawnej... 
Mogę ją uzyskać!... Mogę! I mam nadzieję, że ta haniebna scena będzie przestrogą 
dla 
wszystkich dziewcząt, które są jej świadkami.
Panna Knag, niewątpliwie, najstarsza ze zgromadzanych dziewcząt, oznajmiła 
uroczyście, że 
dla niej będzie to przestrogą, co powtórzyły niemal wszystkie panny z pracowni, 
z wyjątkiem 
kilku, które, jak się zdawało, żywiły wątpliwości, czy „takie faworyty" mogą 
popełnić coś 
naprawdę złego.
— Czemu opowiada pani to wszystko w -obecności tylu świadków? — spytał pan Ralf 
cicho. 
— Sama pani nie wierzy w swe słowa.
— Właśnie, że wierzę! — odparła głośno Madame Mantalini cofając się w kierunku 
panny 
Knag.
— Pięknie! Ale proszę się zastanowić — dowodził pan Ralf, który żywo 
zainteresował się tą 
sprawą. — Doprawdy, lepiej się zastanowić. Mężatka nie ma przecież prawa do 
własnego 
majątku.
— Ani jednego, piekielnego, najmniejszego prawa — powiedział pan Mantalini 
unosząc się 
na łokciu.
— Wiem o tym doskonale — odparła Madame potrząsając głową — lecz ja nie posiadam 
majątku. Firma, towary, ten dom wraz ze wszystkim, co się w nim znajduje, należy 
do panny 
Knag.
— To szczera prawda, Madame Mantalini — powiedziała panna Knag, z którą jej była 
pracodawczyni zawarła w tej sprawie poufne porozumienie — istotnie, święta 
prawda, 
Madame Mantalini... hem... szczera prawda. I nigdy w życiu nie byłam jeszcze tak 
zadowolona, że miałam dość siły charakteru, by oprzeć się wszelkim, 
najkorzystniejszym 
nawet, propozycjom matrymonialnym. Nigdy nie byłam z tego tak zadowolona, jak 
dzisiaj, 
kiedy myślę o swojej obecnej pozycji i porównuję ją z sytuacją pani, Madame 
Mantalini, z 
sytuacją opłakaną, na którą pani w najmniejszym stopniu nie zasłużyła.
— A niechże to diabli! — zawołał pan Mantalini spoglądając na żonę. — Czemuż ona 
nie 
bije i nie szczypie tej zazdrosnej staruchy, która ośmiela się drwić z jej 
rozkosznego 
pieszczocha?!
Ale dni zwycięstw pana Mantalini minęły.
— Panna Knag, mój panie, jest moją najbliższą przyjaciółką — powiedziała jego 
małżonka i 
chociaż pan Mantalini tak przewracał oczami, iż zachodziła obawa, że mogą one 
nigdy nie 
powrócić na właściwe miejsce, Madame Mantalini bynajmniej nie łagodniała.
Nieporównana panna Knag — by oddać jej sprawiedliwość — wpłynęła w znacznym 
stopniu 
na tę odmianę stanu rzeczy. Stwierdziwszy bowiem, na podstawie własnych 
codziennych 
doświadczeń, że przedsiębiorstwo nie może kwitnąć ani nawet nadal istnieć, jeśli 
pan 
Mantalini ma udział w jego' rozchodach, panna Knag, którą powodzenie firmy żywo 
teraz 
obchodziło, zainteresowała się rozmaitymi drobnymi sprawami, rzucającymi pewne 
światło 
na charakter owego dżentelmena; sprawy te wyjaśniła i tak zręcznie podsunęła swe 
wnioski 
Madame Mantalini, że najściślejsze i najbardziej filozoficzne rozumowanie nie 
potrafiłoby w 
ciągu długich lat równie skutecznie otworzyć jej oczu. Do osiągnięcia tego celu 
w niemałej 
mierze pomógł szczęśliwy traf, panna Knag bowiem odkryła pewne czułe listy, w 
których 
Madame Mantalini nazywano „starą" i „prostaczką".
Pomimo swej nieugiętej stanowczości Madame Mantalini płakała jednak żałośnie, 
kiedy wiec 
pochylając się nad panną Knag ruchem ręki wskazała drzwi, owa młoda dama i 
pozostałe 
młode damy pospieszyły, pełne współczucia, by ją wyprowadzić.
— Nickleby! — powiedział zalany łzami pan Mantalini. — Byłeś pan świadkiem 
diabelnego 
okrucieństwa tej największej uwodzicielki i ujarzmicielki, jaką oglądał świat. A 
niechże to 
diabli! Przebaczam jej!
— Przebaczam! — powtórzyła gniewnie Madame Mantalini.
— Przebaczam jej, Nickleby — jęczał małżonek. — Pan mnie za to potępi, kobiety 
mnie 
potępią, będą się śmiać i złośliwie uśmiechać, i szydzić, i chichotać jak 
wszyscy diabli! 
Powiedzą: „Ona miała skarb. Ona się na nim nie poznała. On był za słaby, on był 
za dobry. 
To był diabelnie udany jegomość, ale kochał ją zbyt mocno. Nie przeżył tego, że 
ona 
gniewała się na niego i brzydko do niego mówiła. To diabelny przypadek! Nigdy 
nie było 
gorszego!" Ale ja jej przebaczani!
Wygłosiwszy tę wzruszającą mowę pan Mantalini upadł znowu i leżał jak długi, na 
pozór bez 
zmysłów i życia. Dopiero gdy wszystkie kobiety opuściły pokój, usiadł ostrożnie 
i z pobladłą 
twarzą spoglądał na pana Ralfa, trzymając wciąż małą flaszeczkę w jednej ręce, a 
łyżeczkę w 
drugiej.
— No, musi pan teraz skończyć ze swoimi wybrykami i spróbować żyć jakoś własnym 
przemysłem — powiedział chłodno pan Ralf wkładając cylinder.
— Do diabła, Nickleby! Nie mówisz pan chyba poważnie.
— Nieczęsto żartuję — odparł lichwiarz. — Dobranoc.
— Nie... Ale... Nickleby... — jąkał Mantalini.
— Może się mylę — powiedział pan Ralf. — Bardzo być może. Pan powinien wiedzieć 
najlepiej. Dobranoc.
Udając, że nie słyszy próśb pana Mantalini, żeby poczekał i coś mu doradził, pan 
Ralf 
zostawił zgnębionego dżentelmena jego myślom i spokojnie wyszedł na ulicę.
— Oho! — mruknął. — Prędko powiał wiatr z tej strony. Łajdak i głupiec 
zdemaskowany 
jako jedno i drugie.... Hm!... Myślę, mój panie, że skończyły się twoje wielkie 
dni.
Mówiąc to zapisywał coś w swoim notesie, w którym nazwisko pana Mantalini 
zajmowało 
poczesne miejsce, a gdy skończył, spiesznie ruszył w stronę domu, spojrzał 
bowiem na 
zegarek i zobaczył, że minęła już dziewiąta.
— Czy przyszli?
Było to pierwsze pytanie, z jakim zwrócił się do Newmana Noggsa. Kancelista 
skinął głową.
— Pół godziny temu — odpowiedział.
— Dwu? Jeden z nich gruby i bardzo uprzejmy jegomość?
— Tak. Są w pańskim pokoju.
— Dobrze! — rzekł pan Ralf. — Sprowadź dorożkę.
— Dorożkę! Co pan... pan pojedzie doro... — jąkał Newman.
Pan Ralf gniewnie powtórzył rozkaz, a Noggs, któremu można wybaczyć zdumienie z 
powodu tak osobliwego i niecodziennego wydarzenia — nigdy bowiem w życiu nie 
widział 
swego chlebodawcy w dorożce — wyszedł na poszukiwania i wrócił niebawem 
spełniwszy 
polecenie.
Do dorożki wsiedli: pan Nickleby, Squeers i jakiś trzeci mężczyzna, którego 
Newman nigdy 
dotychczas nie widział. Chcąc zobaczyć ich odjazd kancelista stał na schodkach 
domu, nie 
troszcząc się bynajmniej, dokąd jadą i w jakich sprawach, dopóki nie posłyszał 
przypadkiem 
adresu, pod który pan Ralf kazał się wieźć dorożkarzowi.
Zdumiony w najwyższym stopniu, Newman błyskawicznie skoczył po kapelusz do swego 
kantorku i pokuśtykał za dorożką, jak gdyby chciał uczepić się jej z tyłu. 
Zamiar ten był 
jednak daremny, bo pojazd ruszył i oddalał się szybko, a Newman ciężko dysząc 
zatrzymał 
się na środku ulicy.
— Nie mam właściwie pojęcia — mówił, z trudem chwytając oddech — co mógłbym 
pomóc, 
jeżelibym tam nawet pojechał. Zauważyłby mnie przecież. Pojechali tam! Co też z 
tego może 
wyniknąć? Żebym wiedział choćby wczoraj, mógłbym był uprzedzić... Hm!... 
Pojechali! W 
tym tkwi jakieś łajdactwo... Z pewnością!
Refleksje te przerwał jakiś siwowłosy mężczyzna o szczególnym, lecz bynajmniej 
nie 
ujmującym wygładzie; zbliżył się ukradkiem i poprosił o wsparcie.
Newman, wciąż głęboko pogrążony w myślach, zawrócił, lecz nieznajomy pospieszył 
za nim 
i zaczął opowiadać o takiej nędzy, że biedny kancelista — którego słusznie można 
było 
uważać za obiekt beznadziejny dla żebraka, gdyż rzeczywiście miał bardzo 
niewiele do 
oddania — zaczął szukać w kapeluszu półpensówek, które, jeżeli je w ogóle 
posiadał, nosił 
tam w węzełku z chustki do nosa.
Kiedy pracowicie rozplątywał zębami ów węzełek, żebrak powiedział coś, co 
zwróciło uwagę 
Newmana, a cokolwiek to było, wiodło najwidoczniej do czegoś więcej, bo 
nieznajomy i 
Newman odeszli wreszcie ramię w ramię — pierwszy mówił bardzo poważnie, a drugi 
pilnie 
słuchał.
ROZDZIAŁ XLV
KTÓRY OPISUJE WYDARZENIE ZGOŁA NIEOCZEKIWANE
— A że jutro wieczór wyjeżdżamy z Londynu i że chyba nigdy jeszcze, jak żyję, 
nie czułem 
się tak dobrze, bardzo przepraszam, pani Nickleby, bardzo przepraszam, ale 
chciałbym wypić 
ten kieliszek za nasze następne miłe spotkanie.
Mówiąc to John Browdie wesoło zac,ierał dłonie i zwracał w różne strony rumianą, 
świecącą 
twarz, która świetnie harmonizowała z jego słowami.
Bawił się on tak znakomicie w ten sam wieczór, o którym mowa w poprzednim 
rozdziale; 
działo się to w domku rodziny Nickleby, a towarzystwo składało się z Nicholasa, 
pani 
Nickleby, pani Browdie, Kate Nickleby i Smike'a.
Wszyscy czuli się doskonale. Pani Nickleby, świadoma zobowiązań syna wobec 
poczciwego 
obywatela Yorkshire, wyraziła po pewnych wahaniach zgodę, by zaprosić państwa 
Browdie 
na herbatkę; zrazu zaproszenie owo napotkało na rozliczne trudności i 
przeszkody, ponieważ 
zacna dama nie miała dotychczas sposobności „złożenia wizyty" pani Browdie. 
Jakkolwiek 
bowiem często i z wielkim upodobaniem powtarzała (jak większość zresztą 
przesadnych 
formalistów), że nie ma w niej ani krzty pychy ani skłonności do przesady, była 
mimo to 
zagorzałą zwolenniczką wszystkich uświęconych zwyczajami ceremonii. Ponieważ 
oczywiste 
było, że przed złożeniem owej wizyty nie powinna nawet wiedzieć (mówiąc 
wytwornie i 
zgodnie z prawami obowiązującymi w dobrym towarzystwie) o istnieniu pani 
Browdie, pani 
Nickleby uważała, iż sytuacja jest niezwykle drażliwa .
— Inicjatywa wizyty musi wyjść ode mnie, mój kochany — mówiła do syna. — To po 
prostu 
konieczne. Nie ulega wątpliwości, mój kochany, że powinnam udzielić, że się tak 
wyrażę, 
czegoś w rodzaju przyzwolenia, i w ten sposób dać tej młodej damie do poznania, 
że 
życzyłabym sobie zauważyć jej osobę. Przypomina mi się pewien bardzo przyzwoicie 
wyglądający młody człowiek — ciągnęła po chwili namysłu — konduktor jednego z 
kursujących tu omnibusów, który nosi błyszczący cylinder — twoja siostra i ja 
widujemy go 
bardzo często — ma on brodawkę na nosie, wiesz, Kate, zupełnie jak kamerdyner.
— Czy wszyscy kamerdynerzy mają brodawki na nosach, mamo? — zapytał Nicholas.
— Mój kochany Nicholasie! Jak możesz mówić takie niedorzeczności? — oburzyła się 
matka. — Miałam oczywiście na myśli ten lśniący cylinder, który przypomina 
kamerdynera, a 
nie tę brodawkę na nosie... Chociaż i to nie jest aż tak śmieszne, jak ci się 
może wydawać, bo 
był kiedyś u nas służący, który miał nie tylko brodawkę, ale i jakąś narośl i 
domagał się z tego 
tytułu podwyższenia pensji, ponieważ twierdził, że to go bardzo drogo 
kosztuje... zaraz, 
zaraz... o czym to ja... Aha! Już wiem! Najlepszym sposobem, jaki mogłam 
wymyślić, będzie 
zapewne wysłanie przez tego młodego człowieka karty wizytowej i wyrazów mojego 
szacunku do gospody Pod Saracenem z Dwiema Głowami. Me mam wątpliwości, że zrobi 
to 
za kufelek porteru, a jeśli kelner weźmie go za kamerdynera, to tym lepiej. 
Wówczas pani 
Browdie powinna tylko odesłać swoją kartę przez tego samego posłańca (który może 
przecie 
zastukać głośno i dwa razy) i w ten oto sposób wszystko się załatwi.
— Kochana mamo — powiedział Nicholas. — Nie przypuszczam, by tacy prości, 
poczciwi 
ludzie posiadali w ogóle karty wizytowe lub by je mieli kiedyś posiadać.
— Ach, doprawdy, mój kochany Nicholasie, to zupełnie zmienia postać rzeczy — 
odparła 
pani Nickleby. — Jeżeli w ten sposób stawiasz sprawę... Cóż... Ja oczywiście nie 
mogę mieć 
nic do powiedzenia prócz tego, że nie ma wątpliwości, iż to istotnie bardzo 
porządni ludzie, i" 
nie mam też żadnych zastrzeżeń przeciwko temu, żeby przyszli do nas na herbatkę, 
jeżeli 
zechcą, a jeśli przyjdą, zrobię wszystko, by okazać im jak najwięcej względów.
W taki to sposób ostatecznie rozstrzygnąwszy wszelkie wątpliwości pani Nickleby 
przybrała 
odpowiednio protekcjonalną i z lekka pobłażliwą minę, co przysługiwało jej z 
racji pozycji 
towarzyskiej i długich lat małżeństwa, a państwo Browdie zostali zaproszeni i 
przyszli na 
herbatkę. Ponieważ zaś okazywali pani Nickleby głęboki szacunek i należycie 
ocenili jej 
wielkość, a ponadto bardzo się im wszystko podobało — zacna dama kilkakrotnie 
zwracała 
się szeptem do Kate, mówiąc, że to najpoczciwsi ludzie, jakich kiedykolwiek 
widziała, i 
wychowani doprawdy bez zarzutu.
Dzięki temu wszystkiemu John Browdie mógł oznajmić w salonie, po kolacji — a 
ściśle 
mówiąc dwadzieścia minut przed jedenastą wieczorem — że nigdy jeszcze, jak żyje, 
nie czuł 
się tak dobrze.
Pani Browdie nie pozwalała prześcignąć się małżonkowi i szczerze zachwycała się 
wykwintnymi i ujmującymi manierami młodej damy oraz łaskawą przystępnością 
starszej. 
Swojska krasa młodej mężatki doskonale kontrastowała z subtelniejszą urodą Kate, 
a żadna z 
tych piękności nie traciła na porównaniu, bo obie podkreślały się i uzupełniały 
wzajemnie. 
Poza tym Kate umiała skierować rozmowę na sprawy, o których dziewczyna z 
prowincji, 
onieśmielona zrazu w obcym towarzystwie, potrafiła mówić swobodnie. Jeżeli zaś 
panią 
Nickleby nie zawsze stać było na równie trafny dobór tematów, i mogło się 
niekiedy zdawać, 
że „myśli jej są bardzo górnolotne" (jak określiła pani Browdie), mimo to trudno 
było sobie 
wyobrazić milszą i bardziej uprzejmą damę. Dowiodła ona żywego zainteresowania 
młodym 
małżeństwem, była bowiem na tyle uprzejma, że w zaufaniu bawiła panią Browdie 
niesłychanie długimi wywodami na temat obowiązków pani domu, ilustrowanymi 
mnóstwem 
przykładów czerpanych z własnego gospodarstwa. Z gospodarstwem tym, 
spoczywającym 
całkowicie na barkach Kate, zacna matrona miała tyle mniej więcej do czynienia, 
w teorii i 
praktyce, co którakolwiek z figur dwunastu apostołów zdobiących fasadę katedry 
Św. Pawła.
— Nie widziałam nigdy tak wesołego, miłego, życzliwego człowieka jak pan Browdie 
— 
oświadczyła Kate zwracając się do jego młodej żony. — Gdyby nawet dręczyło mnie 
nie 
wiedzieć ile trosk, jedno spojrzenie na niego przywróciłoby mi dobry humor.
— Istotnie, Kate, pan Browdie wydaje się doprawdy niepospolitym człowiekiem, 
Kate, 
niepospolitym! — rzekła pani Nickleby. — I niewątpliwie będzie mi przyjemnie — 
bardzo 
przyjemnie — podejmować zawsze panią, pani Browdie, w tak bezpretensjonalny i, 
że się tak 
wyrażę, domowy sposób. Nie silimy się na wystawność... — ciągnęła z miną jasno 
dającą do 
zrozumienia, że stać by ich było na wystawność, gdyby tylko przyszła im ochota — 
...na 
ceregiele... na przygotowania... Nigdy nie pozwoliłabym na coś podobnego. 
Mówiłam 
przecie: „Kate, moja kochana, dokażesz tyle tylko, że pani Browdie będzie się 
czuła 
skrępowana, a jakież to będzie doprawdy strasznie nierozsądne i niemądre".
— Jestem bardzo wdzięczna szanownej pani — powiedziała skromnie młoda mężatka. — 
Dochodzi jedenasta, John. Jest już tak późno, a my nie dajemy pand spać.
— Tak późno! — zawołała pani Nickleby, roześmiała się piskliwie i zakończyła 
krótkim 
kaszlnięciem, jak gdyby nutką szczerego rozbawienia. — Dla nas jest jeszcze 
zupełnie 
wcześnie. Niegdyś bawiliśmy się nie wiadomo do której! Dwunasta, pierwsza, 
druga, trzecia! 
Wszystko to nic, po prostu nic! Bale, późne kolacje, karty... Nigdzie i nigdy 
nie było chyba 
takich hulaków, jak nasi sąsiedzi z tych stron, gdzieśmy dawniej mieszkali. 
Często sobie 
teraz: myślę, że to istotnie zdumiewające, jakim cudem zdołaliśmy w ogóle 
wytrzymać to 
wszystko.
Nie ma nic gorszego niż rozległe stosunki towarzyskie w kołach, gdzie się jest 
cenionym i 
poszukiwanym... Tak... Gorąco zaleciłabym wszystkim młodym małżeństwom, by 
starannie 
unikały... Chociaż z drugiej strony nie ulega wątpliwości i, jak sądzę, jest 
zupełnie oczywiste, 
że nieliczne tylko młode małżeństwa bywają wystawiane na takie pokusy, co uważam 
za 
rzecz szczęśliwą i pomyślną. Była zwłaszcza jedna rodzina, która rezydowała o 
mniej więcej 
milę od nas, nie prosto gościńcem... nie! Skręcało się do nich pod ostrym kątem 
przy rogatce, 
gdzie to dyliżans pocztowy z Plymouth przejechał niegdyś osła... Cóż to byli za 
niezwykli 
ludzie! Wciąż wydawali wystawne przyjęcia ze sztucznymi kwiatami, szampanem, 
kolorowymi lampionami... krótko mówiąc z wszelkimi smakołykami do jedzenia i 
picia, o 
jakich mógł tylko zamarzyć najwybredniejszy nawet epikurejczyk. Nie sądzę, by 
gdzieś i 
kiedyś mogli istnieć tacy ludzie, jak ci państwo Peltiroguse... Pamiętasz ich, 
Kate?
Kate uważała, że dla dobra i spokoju gości najwyższy już czas zatamować tę 
powódź 
wspomnień, odparła więc, że dokładnie i żywo pamięta tych państwa Peltiroguse. 
Potem 
przypomniała panu Browdie, że na początku wieczoru obiecał zaśpiewać ludową 
piosenkę z 
Yorkshire, a ona (Kate) gorąco pragnie, aby dotrzymał obietnicy, gdyż jest 
pewna, że taki 
śpiew będzie dla jej mamy niewypowiedzianą wprost przyjemnością i najmilszą 
rozrywką.
Ponieważ pani Nickleby udzieliła poparcia z nader łaskawą miną — było w tym 
nieco 
protekcjonalności, a zarazem coś, z czego należało wnioskować, że posiada ona 
wyrobiony 
smak w takich sprawach i może uchodzić za doświadczonego krytyka — John Browdie 
począł zastanawiać się nad słowami jakiejś śpiewki ż północnych stron kraju, 
odwołując się 
po trosze do dobrej pamięci żony. Kiedy przypomniał sobie, co należało, wykonał 
szereg 
niezręcznych poruszeń na krześle, a potem wybrawszy jedną muchę spośród 
uśpionego na 
suficie stadka wlepił w nią wzrok i grzmiącym głosem zaryczał ckliwą piosenkę, 
którą 
powinien śpiewać nieśmiały, zakochany wiejski chłopiec, usychający wprost z 
miłosnej 
udręki.
Po zakończeniu pierwszej strofki — zupełnie jak gdyby ktoś stojący na ulicy 
czekał na chwilę 
ciszy — rozległo się głośne i niecierpliwe kołatanie do drzwi, tak głośne i 
niecierpliwe, że 
damy zerwały się z krzeseł, a John Browdie umilkł.
— To jakaś pomyłka — powiedział Nicholas niedbale. — Nie znamy nikogo, kto 
mógłby 
przyjść tutaj o tej porze.
Pani Nickleby przypuszczała jednak, że albo kantor spłonął, albo „ci panowie 
Cheeryble" 
przysyłają po Nicholasa, aby przyjąć go do spółki (co o tej nocnej godzinie było 
nad wyraz 
prawdopodobne), albo pan Linkinwater zbiegł z całym majątkiem firmy, albo panna 
La 
Creevy zasłabła nagle, albo też...
Okrzyk zdumienia Kate przerwał nagle te domysły, gdyż pan Ralf Nickleby wszedł 
do 
saloniku.
— Jedną chwilę — rzekł pan Ralf, gdy Nicholas powstał, a Kate podbiegła do brata 
i ujęła go 
pod ramię. — Wysłuchajcie mnie, nim ten chłopak odezwie się słowem.
Nicholas zagryzł wargi i gniewnie potrząsnął głową, lecz w pierwszej chwili nie 
był zdolny 
wykrztusić ani jednej sylaby. Kate przywarła silniej do jego ramienia, Smike 
schował się za 
rodzeństwem, a John Browdie, który słyszał już był o panu Ralfie, a teraz poznać 
go mógł bez 
trudności, stanął pomiędzy starszym panem a swoim młodym przyjacielem, jak gdyby 
zamierzał nie dopuścić, by któryś z nich postąpił choćby krok naprzód.
— Wysłuchajcie mnie, powtarzam — rzekł pan Ralf. — Mnie, a nie jego!
— A więc gadaj pan, co masz do gadania — odezwał się John — i uważaj, żebyś nie 
podsycał złości tam, gdzie lepiej by ci ją było tłumić.
— Pana poznaję po sposobie mówienia — powiedział pan Ralf — a jego — wskazał 
Smike'a 
— po cudacznym wyglądzie.
— Nie odzywaj . się, John, do tego człowieka! — zawołał Nicholas odzyskawszy 
mowę. — 
Nie pozwalam na to! Nie chcę go słyszeć! Nie znam go! Nie mogę oddychać 
powietrzem, 
którym on oddycha! Jego obecność to zniewaga dla mojej siostry! Jego widok to 
hańba! Nie 
zniosę tego!
— Hola! — zawołał John kładąc swą ciężką łapę na piersiach młodego przyjaciela.
— Niech więc opuści ten dom! — wołał wyrywając się Nicholas. — Nie tknę go, ale 
niechaj 
się stąd wynosi! Nie chcę, żeby tu był, Johnie! Johnie Browdie! Czyżbym nie był 
u siebie?... 
Czy uważasz mnie za dziecko?... Jeżeli będzie tu stał — krzyczał trzęsąc się od 
niepohamowanego gniewu — i przyglądał się spokojnie tym, co znają jego plugawe i 
bezecne 
serce, to przywiedzie mnie do szaleństwa!
Na te wszystkie okrzyki John Browdie nie odpowiadał ni słowem, lecz krzepko 
trzymał 
Nicholasa, a gdy ten wreszcie umilkł, odezwał się znowu:
— Więcej tu jest do powiedzenia i usłyszenia, niż ci się zdaje. Mówię ci, że coś 
już 
zwęszyłem. A cóż to za cień chowa się tam za drzwiami? No, panie przełożony, 
pokaż się 
pan! Nie wstydź się, człowieku! Prosimy dalej, panie przełożony!
Na tak uroczyste wezwanie pan Squeers, który czekał w korytarzu sposobności, by 
wkroczyć 
do pokoju w dogodnej dlań chwili i jak najbardziej efektownie, musiał wejść 
chyłkiem i 
niezbyt godnie, na jego zaś widok John Browdie zaśmiał się tak serdecznie i 
zaraźliwie, że 
ochota do śmiechu udzieliła się nawet Kate, mimo że oczy jej pełne były łez z 
obawy, 
niepokoju i zdziwienia wywołanego nieoczekiwaną sceną.
— Czy dość się pan już nacieszył — zapytał wreszcie pan Ralf.
— Starczy mi na razie — odparł John.
— Mogę poczekać — powiedział lichwiarz. — Niech pan nie szczędzi mego czasu.
Poczekał też, dopóki nie nastała zupełna cisza, a później zwrócił się do pani 
Nickleby, 
bacznie przy tym spoglądając na Kate, jak gdyby bardziej był ciekaw, jakie 
wrażenie 
wywołają jego słowa na bratanicy.
— Może teraz posłucha mnie pani. Nie wyobrażam sobie, by pani miała wiele 
wspólnego z tą 
wspaniałą tyradą wygłoszoną przez jej synalka na moją cześć, nie sądzę bowiem, 
by pod jego 
rządami zachowała pani choć trochę wolnej woli. Nie sądzę, by ważyły coś i choć 
przez 
chwilę brane były pod uwagę pani rady, poglądy, życzenia lub potrzeby — jednym 
słowem 
wszystko, co w przyrodzonym i naturalnym porządku rzeczy winno mieć dla syna 
największe 
znaczenie, w przeciwnym bowiem wypadku cały zasób doświadczenia pani poszedłby 
przecie 
na marne. 
Pani Nickleby smutno potrząsnęła głową i westchnęła, jak gdyby słowa jej szwagra 
zawierały, niestety, dużą dozę prawdy.
— Z tej właśnie przyczyny — podjął pan Ralf — zwracam się przede wszystkim do 
pani. Z 
tej właśnie przyczyny przybywam tu dzisiaj, jak również dlatego, że nie 
zamierzam tolerować 
haniebnych postępków niesfornego gołowąsa, którego musiałem wydziedziczyć, a 
który z 
majestatem niedorostka udaje teraz... cha, cha, cha!... udaje, że to on się mnie 
wyrzekł. 
Sprowadza mnie tu ponadto jeszcze jedna pobudka — pobudka wysoce humanitarna. 
Przyszedłem mianowicie — ciągnął pan Ralf z uśmiechem złośliwego triumfu cedząc 
i 
smakując słowa, jak gdyby nie chciał stracić nic z rozkoszy ich wypowiadania — 
aby ojcu 
przywrócić dziecko. Tak jest, mój panie — podjął pochylając się do przodu i 
mówiąc wprost 
do Nicholasa, na którego twarzy musiał dostrzec zmianę. — Aby ojcu przywrócić 
dziecko. 
Tak, mój panie! Syna, przez ciebie zbuntowanego, uprowadzonego, którego 
strzeżesz na 
każdym kroku, mając zamiar ograbić go z nędznej schedy, jakiej może stać się 
kiedyś 
posiadaczem.
— Dobrze pan wie, że to kłamstwo — powiedział Nicholas z godnością.
— Dobrze wiem, że to prawda — odparł pan Ralf. — Jego ojciec jest tutaj.
— Jest tutaj! — szydził Squeers wysuwając się naprzód. — Słyszysz pan: tutaj! 
Czy nie 
mówiłem, żebyś lepiej uważał, bo jego ojciec może się znaleźć i odesłać go do 
mnie. Co pan 
chce? Jego ojciec to mój przyjaciel. Chłopak wróci prościutko do mnie! No i co 
pan na to, hę? 
No... Śmiało... Co pan na to wszystko? Nie przykro panu, że tyle zachodu na nic? 
Co? Jak 
tam?
— Nosisz pan na skórze znaki, które masz ode mnie — powiedział Nicholas, 
obojętnie 
spoglądając w przestrzeń. — Gadaj więc na ich rachunek, ile ci się podoba, bo i 
tak długo 
będziesz musiał gadać, nim je w ten sposób zetrzesz, panie Squeers.
Szanowny dżentelmen, którego nazwisko zostało ostatnio wymienione, zerknął na 
stół, jak 
gdyby ta replika obudziła w nim chęć rzucenia dzbankiem lub butelką w głowę 
Nicholasa. 
Ale pan Ralf przeszkodził mu wprowadzić w czyn ów zamiar (jeśli ów zamiar w 
ogóle 
istniał), bo dotykając ręki pedagoga kazał mu zawiadomić ojca, że może wejść i 
zażądać 
zwrotu syna.
Ponieważ zadanie to było bliskie sercu pana Squeersa, chętnie zastosował się do 
polecenia i 
szybko opuścił pokój, by natychmiast wrócić prowadząc oślizłego jegomościa z 
namaszczonym obliczem. Jegomość ów wyrwał mu się zaraz i ukazując postać oraz 
rysy pana 
Snawleya ruszył prosto do Smike'a, chwycił pod pachę głowę tego biedaka i dusząc 
go w 
szczególnie niezdarnym, prostackim uścisku wyciągnął w górę rękę z 
szerokoskrzydłym 
kapeluszem, jak gdyby składał Niebiosom pobożne dzięki.
— Jakiż daleki byłem od myśli o tym radosnym spotkaniu, kiedy widziałem go po 
raz ostatni! 
— wołał pan Snawley. — Ach, jakże byłem daleki!
— Niech się pan uspokoi — rzekł pan Ralf z szorstkim współczuciem. — Już go pan 
odzyskał.
— Odzyskałem! Ach, istotnie, odzyskałem! Odzyskałem istotnie! — wołał pan 
Snawley, jak 
gdyby nie mógł w to uwierzyć. — Oto on! Moja krew i ciało! Moja krew i ciało!
— Bardzo mało ciała — zauważył John Browdie.
Pan Snawley zbyt był pochłonięty rodzicielskimi uczuciami, by dosłyszeć te 
słowa, i jak 
gdyby chcąc się przekonać niezawodnie o odnalezieniu dziecka, znowu chwycił pod 
pachę 
głowę Smike'a.
— Jakaż to przyczyna — mówił — kazała mi zainteresować się nim tak żywo, gdy ten 
czcigodny wychowawca młodzieży sprowadził go do mojego domu? Co sprawiło, że 
cały 
gorzałem pragnieniem ukarania go surowo za ucieczkę od swych najlepszych 
przyjaciół, od 
dobrych pasterzy i mistrzów?
— To instynkt rodzicielski — powiedział pan Squeers.
— Tak! To instynkt rodzicielski — przyznał pan Snawley — to wzniosłe uczucie — 
uczucie 
starożytnych Rzymian i Greków, a także zwierząt polnych i ptasząt niebieskich z 
wyjątkiem 
królików i kocurów, które pożerają niekiedy własne potomstwo. Serce moje rwało 
się do 
niego. Mógłbym... Nie wiem doprawdy, czego nie mógłbym mu zrobić w słusznym 
ojcowskim gniewie.
— Dowodzi to tylko, czym jest Natura — powiedział pedagog. — Tak! Natura to jest 
coś!
— To coś świętego — uzupełnił szczęśliwy ojciec.
— Pewnie, pewnie! — przyznał pan Squeers ze zbożnym westchnieniem. — Chciałbym 
wiedzieć, jak w ogóle dawalibyśmy sobie bez niej radę. Naturę — dodał uroczystym 
tonem 
— łatwiej pojąć, niż opisać. Ach, cóż to za błogosławieństwo żyć w stanie 
natury!
W czasie tej filozoficznej dysputy wszyscy obecni stali jak skamieniali ze 
zgrozy, a Nicholas, 
targany uczuciami wstrętu, niewiary i zdumienia, przenosił wzrok ze Snawleya na 
Squeersa i 
ze Squeersa na pana Ralfa. W tym momencie Smike wyrwał się ojcu, podbiegł do 
Nicholasa i 
wzruszającymi słowy zaczął go błagać, by nie oddawał go nikomu, lecz pozwolił mu 
żyć i 
umierać przy sobie.
— Jeżeli jesteś pan ojcem tego chłopca — rzekł Nicolas — to spójrz, jak on 
wygląda, i 
powtórz jeszcze raz, że zamierzasz odesłać go do tej plugawej jaskini, z której 
ja go 
uwolniłem.
— Nowy skandal! — wrzasnął Squeers. — Pamiętaj pan, że choć szkoda na ciebie 
prochu i 
śrutu i tak wyrównam kiedyś z tobą rachunki, oo!... wyrównam!
— Hola! — zawołał pan Ralf widząc, że Snawley chce się odezwać. — Szybko 
załatwimy 
całą sprawę i nie będziemy marnować czasu na spory z tym postrzelonym nicponiem. 
To 
pański syn, czego łatwo pan dowiedzie. A pan, panie Squeers, poznaje, że to ten 
sam 
chłopiec, który przez długie lata przebywał u pana pod nazwiskiem Smike'a, 
prawda?
— Czy ja go poznaję! — odparł Squeers. — Ja!!
— Doskonale — powiedział pan Ralf. — Nie trzeba wielu słów. Miał pan syna z 
pierwszej 
żony, panie Snawley?
— Miałem — odparł zapytany. — A oto on!
— Zaraz tego dowiedziemy — podjął lichwiarz. — Żył pan w separacji z żoną, która 
zabrała 
syna do siebie, gdy ten miał rok. Po roku czy dwu latach otrzymał pan od niej 
zawiadomienie, 
że chłopiec umarł, czemu dał pan wiarę. Czy tak było?
— Oczywiście, że tak! Och, niebiańska radości!...
— Proszę o spokój — przerwał mu pan Ralf. — Wpierw zakończymy sprawę, której 
przeszkadza każde uniesienie. Pierwsza pańska żona umarła, rok, może półtora 
roku temu, 
lecz nie więcej, w pewnej małej miejscowości, gdzie była gospodynią w jakimś 
domu. Czy 
tak się sprawa przedstawia?
— Tak właśnie — odrzekł Snawley.
— Na łożu śmierci napisała do pana list czy też swego rodzaju spowiedź tyczącą 
się tego 
zmarłego syna, a że list ów nie miał adresu, tylko pańskie nazwisko, otrzymał go 
pan okólną 
drogą przed kilkoma zaledwie dniami. Czy to prawda?
— Najczystsza i ścisła w najdrobniejszych szczegółach — brzmiała odpowiedź.
— W spowiedzi swej żona pańska wyznała — ciągnął pan Ralf — że śmierć dziecka 
była jej 
wymysłem, który miał na celu zadanie panu bólu i, krótko mówiąc, był jedną ze 
złośliwości, 
jakie zdaje się wzajemnie sobie świadczyliście; że chłopiec żył, choć był słaby 
na ciele i 
umyśle, że pod opieką zaufanego człowieka odesłała go do taniej szkółki w 
Yorkshire, że 
przez kilka lat płaciła za jego edukację, a później, ponieważ była uboga i 
wyjechała bardzo 
daleko, stopniowo zaniedbywała syna, że z tego przede wszystkim powodu błaga 
pana o 
przebaczenie. Czy tak?
Snawley twierdząco skinął głową i otarł oczy, przy czym głową kiwnął lekko, oczy 
zaś otarł 
bardzo mocno.
— Szkoła ta należała do pana Squeersa — ciągnął pan Ralf — a chłopca umieszczono 
tam 
pod nazwiskiem Smike'a. List zawierał wszystkie te szczegóły, a daty odpowiadały 
ściśle 
zapiskom w księgach pana Squeersa, który mieszkał wtedy właśnie u pana. W szkole 
jego 
przebywa dwóch pańskich synków. Z odkrycia swego zwierzył się pan panu 
Squeersowi, a 
ten przyprowadził pana do mnie, gdyż to ja poleciłem mu osobnika, który 
uprowadził pańskie 
dziecko. Ja z kolei przywiozłem pana tutaj. Czy tak?
— Mówi pan jak z dobrej książki, w której między okładkami mieści się sama 
prawda — 
rzekł Snawley.
— Oto pański portfel — mówi lichwiarz dobywając ów przedmiot z kieszeni surduta. 
— 
Zawiera on metryki pańskiego pierwszego małżeństwa i urodzenia syna, dwa listy 
nieboszczki żony i wszelkie dokumenty, które bezpośrednio lub pośrednio dowodzą 
prawdy 
słów pańskiego oświadczenia. Czy tak?
— Są tam wszystkie dokumenty.
— I nie ma pan nic przeciw temu, żeby pokazać tutaj owe dokumenty i przekonać 
tych ludzi, 
że pretensje pańskie są uzasadnione z punktu widzenia prawa i zdrowego rozsądku, 
a w ten 
sposób niezwłocznie przejąć opiekę nad synem. Czy dobrze zrozumiałem pańskie 
intencje?
— Sam nie mógłbym ich lepiej zrozumieć, proszę pana.
— A zatem — powiedział pan Ralf rzucając portfel na stół — niech obejrzą sobie 
wszystko, 
jeśli mają ochotę. Ze to jednak oryginalne dokumenty, radziłbym panu stać w 
pobliżu w 
czasie tych oględzin, bo może panu coś zginąć.
Z tymi słowy usiadł nieproszony i zacisnąwszy wargi, które dotychczas rozchylał 
niewyraźny 
uśmiech, skrzyżował na piersi ramiona i po raz pierwszy spojrzał na bratanka.
Do żywego dotknięty ostatnim szyderstwem Nicholas zmierzył stryja nienawistnym 
wzrokiem, lecz opanował się z wysiłkiem i przystąpił do szczegółowego badania 
dokumentów, w czym pomagał mu John Browdie. Nic w owych papierach nie budziło 
podejrzeń. Metryki były należycie uwierzytelnione, jako wypisy z ksiąg 
parafialnych; 
dawniejszy list wyglądał rzeczywiście na pisany przed kilkoma laty; charakter 
pisma drugiego 
odpowiadał ściśle pierwszemu i różnił się o tyle tylko, o ile powinien się 
różnić że względu na 
beznadziejny stan zdrowia piszącej osoby; portfel zawierał jeszcze kilka 
dokumentów i 
zapisków, które również trudno byłoby kwestionować.
— Czy to być może, kochany Nicholasie? — szepnęła Kate, która nieśmiało 
zaglądała bratu 
przez ramię. — Czy to wszystko prawda?
— Obawiam się, że tak — odparł młodzieniec. — A co ty na to, John?
John podrapał się w czuprynę, z powątpiewaniem potrząsnął głową, ale nie 
powiedział ani 
słowa.
— Zechce pani przyznać — rzekł pan Ralf zwracając się do bratowej — że ze 
względu na 
małoletniość i stan umysłowy tego chłopca mogliśmy przyjść tu dzisiaj wspomagani 
przez 
prawo i pod opieką jego zbrojnych sług. Bezwarunkowo tak bym właśnie postąpił, 
gdyby nie 
wzgląd na uczucia pani... i... jej córki.
— Wyraźnie już okazałeś wzgląd na jej uczucia — rzekł Nicholas otaczając siostrę 
ramieniem.
— Bardzo dziękuję — odparł pan Ralf. — Pańskie uznanie uważam za najwyższy 
zaszczyt.
— No i co dalej? — powiedział Squeers. — Jeżeli nie pomyślimy o powrocie, to 
dorożkarskie 
szkapy gotowe się przeziębić. Jedna z nich tak już kicha, że od samego wiatru 
drzwi 
wejściowe otworzyły się na roścież. Jakie mamy plany? Czy młody pan Snawley 
jedzie z 
nami? ...
— Nie, nie, nie! — zawołał Smike cofając się i kryjąc za Nicholasem. — Błagam, 
nie, nie! 
Nie pójdę z nimi od pana! Nie, nie!
— Co za okropna rzecz! — westchnął Snawley i spojrzał na swych przyjaciół, jak 
gdyby 
czekał ich poparcia.— Czyż po to rodzice wydają dzieci na świat?
— Czyż po to rodzice wydają dzieci na świat, by je powierzać takim jak ten? — 
powiedział 
John Browdie, bez ceremonii wskazując Squeersa.
— Niech się pan tym nie kłopoce — odparł ów dżentelmen żartobliwie stukając się 
palcem w 
nos.
— Toteż się nie kłopocę — rzekł John. — Nic a nic! Jak pan powiadasz, panie 
przełożony, 
nikt się tym przecież nigdy nie kłopotał. Dzięki właśnie „niekłopotaniu się", 
tacy jak pan 
mogą pływać na powierzchni. Ejże! A gdzież to panu tak pilno? Do diabła, nie 
popychaj 
mnie, człowieku!
Po tych słowach John Browdie tak zręcznie uniósł łokieć, że trafił nim w klatkę 
piersiową 
pana Squeersa, który rozpoczynał właśnie natarcie na Smike'a; przełożony zwinął 
się i 
zatoczył na pana Ralfa Nickleby, a ponieważ nie mógł utrzymać równowagi, strącił 
owego 
dżentelmena z krzesła i sam ciężko zwalił się na niego.
Przypadkowe to zdarzenie stało się hasłem zdecydowanej akcji. Pośród skarg i 
błagań 
Smike'a, płaczu i okrzyków kobiet oraz gróźb mężczyzn podjęte zostały próby 
uprowadzenia 
siłą marnotrawnego syna. Pan Squeers zabierał się właśnie do wywlekania chłopca 
z pokoju, 
gdy Nicholas — który do tej pory nie mógł się zdecydować, jak należy postąpić — 
uchwycił 
za kołnierz pedagoga i potrząsając nim tak silnie, że biedak szczęknął resztkami 
zębów, nader 
uprzejmie wyprowadził go z pokoju, wypchnął na korytarz i starannie zamknął 
drzwi za 
niepożądanym gościem.
— A teraz — powiedział dwu pozostałym — panowie zechcą pójść w ślady 
przyjaciela.
— Żądam mego syna! — zawołał Snawley.
— Pański syn — odparł Nicholas — decyduje sam za siebie. Chce zostać tutaj i 
zostanie.
— Nie odda go pan? — spytał Snawley.
— Gdyby nawet był psem lub szczurem, nie oddałbym go wbrew jego woli' i nie 
uczynił zeń 
ofiary okrucieństw, na jakie pan zamierza go skazać.
— Niech tam ktoś da temu Nickleby lichtarzem po głowie i przyniesie tu mój 
kapelusz, zanim 
on go skradnie! — zawołał Squeers przez dziurkę od klucza.
— Doprawdy, niewypowiedzianie mi przykro — przemówiła pani Nickleby, która 
płacząc i 
gryząc palce stała w kąciku z panią Browdie, podczas gdy Kate (bardzo blada, 
lecz zupełnie 
opanowana) trzymała się jak najbliżej brata. — Doprawdy, niewypowiedziane mi 
przykro z 
powodu tego wszystkiego i z całą pewnością nie mam wyobrażenia, jakie wyjście 
byłoby tu 
najwłaściwsze. Nicholas powinien być tu najlepszym sędzią i nie tracę nadziei, 
że jest nim w 
istocie. Utrzymywanie cudzych dzieci to, oczywiście, nad wyraz ciężki obowiązek, 
chociaż 
młody pan Snawley jest, jak nikt chyba, staranny i chętny do pracy. Myślę 
wszakże, że gdyby 
można było dojść do jakiegoś polubownego załatwienia całej sprawy... Gdyby na 
przykład 
starszy pan Snawley zdecydował się na skromne wynagrodzenie za mieszkanie i 
utrzymanie 
syna, tak, żebyśmy mogli podawać rybę dwa razy na tydzień i dwa razy tygodniowo 
budyń 
albo inny deser... to myślę, doprawdy, że stosunki mogłyby ułożyć się zupełnie 
dobrze i miło.
Nikt nie zwrócił najmniejszej uwagi na tę kompromisową propozycję popartą 
mnóstwem łez i 
westchnień, lecz niezupełnie odpowiadającą istocie zagadnienia, a więc biedna 
pani Nickleby 
zaczęła tłumaczyć pani Browdie, jakie to korzyści mogłyby wypłynąć z jej 
ostatniego planu 
oraz jak fatalne skutki wynikają przy każdej sposobności z tego tylko, że nikt 
nie słucha jej 
dobrych rad.
— A ty — zwrócił się Snawley do przerażonego Smike'a — jesteś wyrodnym, 
niewdzięcznym, nieczułym synem. Nie pozwalasz mi się kochać, kiedy ja tego chcę! 
Pójdziesz do domu, co?
— Nie, nie, nie! — zawołał cofając się Smike.
— On nigdy nikogo nie kochał — zagrzmiał Squeers przez dziurkę od klucza. — 
Nigdy nie 
kochał mnie, nigdy nie kochał Wackforda, który jest przecie dobry jak cherubin. 
Jak więc 
można się spodziewać, by kochał własnego ojca? Nigdy go nie pokocha, nigdy! On 
nie wie, 
co to ojciec! Nie rozumie tego. To po prostu doń nie dochodzi!
Pan Snawley przez całą minutę uporczywie wpatrywał się w syna, a potem zakrył 
twarz 
dłonią i jeszcze raz wznosząc ku niebu swój kapelusz, oddał się rozpaczy nad 
czarną 
niewdzięcznością potomka. Wreszcie otarł oczy rękawem, podniósł cylinder pana 
Squeersa i 
ująwszy ten kapelusz pod jedną pachę, a swój własny pod drugą, ze smutną miną 
wyszedł 
powoli z bawialni.
— Koniec z romantyczną historią, mój panie — powiedział pan Ralf zwlekając 
jeszcze z 
odejściem. — Nie bezimienny, prześladowany spadkobierca jakiegoś pana wysokiego 
rodu, 
lecz słabowity i głupkowaty syn drobnego kupczyka. Zobaczymy, jak stopnieje twe 
współczucie w świetle tych suchych faktów.
— Proszę! — powiedział Nicholas wskazując drzwi.
— A ponadto, wierzaj mi, bynajmniej nie przewidywałem, żebyś miał oddać go już 
dzisiaj. 
Pycha, upór, pretensje do szlachetnych uczuć — wszystko działa przeciw temu. Ale 
wszystko 
to winno być i będzie wkrótce złamane, upokorzone, zgnębione. Przewlekły, 
dręczący 
niepokój i wydatki związane z formalnościami prawnymi — z najbardziej 
dokuczliwymi 
formalnościami — udręka z godziny na godzinę, męczące dni i bezsenne noce; takie 
oto 
środki wypróbuję na tobie i przy ich pomocy złamię te wzniosłe zasady, które 
dzisiaj uważasz 
za niezłomne. A kiedy zamienisz ten dom w piekło i zaczniesz się mścić za swe 
nieszczęścia 
na ich nędznej przyczynie (a uczynisz tak — znam cię!) i na tych, co uważają cię 
teraz za 
młodocianego bohatera, powrócimy do starych rachunków między nami dwoma i 
przekonamy się, kto z nas zostanie dłużnikiem i kto w ostatecznym wyniku będzie 
lepiej, 
wyglądał — nawet w oczach świata.
Pan Ralf Nickleby wyszedł. Ale Squeers, który z bezsilną wściekłością słuchał 
tej 
pożegnalnej przemowy, nie mógł się wyrzec pewnej przyjemności; wrócił mianowicie 
do 
drzwi saloniku i tam podskakując i podrygując robił rozmaite złośliwe i ohydne 
miny, które 
miały być wyrazem triumfu i wiary w upadek i ostateczną klęską Nicholasa.
Zakończywszy swój wojenny taniec, w którym jego krótkie spodnie i obszerne buty 
odgrywały niepoślednią rolę, pedagog podążył za swymi przyjaciółmi, a 
pozostawiona samej 
sobie rodzina mogła do woli rozmyślać nad ostatnimi wydarzeniami. 
ROZDZIAŁ XLVI
KTÓRY RZUCA NIECO ŚWIATŁA NA MIŁOŚĆ NICHOLASA, CZY JEDNAK 
WYGLĄDA ONA W TYM ŚWIETLE LEPIEJ, CZY TEŻ GORZEJ 
— CZYTELNIK SAM MUSI OSĄDZIĆ
Po głębokim namyśle nad przykrą i kłopotliwą sytuacją, w jakiej się znalazł, 
Nicholas 
postanowił natychmiast przedstawić ją szczerze zacnym bliźniakom. Skorzystał 
więc z 
pierwszej sposobności i gdy wieczorem następnego dnia został sam z panem 
Charlesem 
Cheeryble, opowiedział mu pokrótce historię Smike'a. Ponadto uprzejmie, lecz 
stanowczo 
wyraził przekonanie, iż poczciwy starszy dżentelmen usprawiedliwi fakt, że 
Nicholas posuwa 
się w tym wypadku do ostateczności, staje pomiędzy ojcem a dzieckiem i zachęca 
je do 
nieposłuszeństwa, jakkolwiek niechęć i strach przed rodzicielem będą 
niewątpliwie uważane 
za objawy tak sprzeczne z Naturą i tak odrażające, że ci, którzy podtrzymują je 
w synu, mogą 
stać się słusznie przedmiotem powszechnego obrzydzenia i pogardy. 
— Strach ów jest głęboko zakorzeniony — kończył Nicholas — toteż trudno mi 
wprost 
uwierzyć, że to naprawdę jego ojciec. Natura nie zaszczepiła w piersi chłopca 
ani krzty 
tkliwych uczuć dla tego człowieka, a Natura przecie nie może się mylić.
— Mój kochany panie — odparł brat Charles — popełnia pan bardzo powszechny błąd 
oskarżając Naturę o rzeczy, z którymi nie ma ona absolutnie nic wspólnego i za 
które nie 
ponosi najmniejszej odpowiedzialności. Rozprawiając o Naturze jako o pojęciu 
abstrakcyjnym ludzie zatracają poczucie tego, co jest rzeczywiście zgodne z 
Naturą. Oto 
biednemu chłopcu, który nigdy nie zaznał rodzicielskiej miłości, a całe jego 
życie było 
pasmem trosk i cierpień, pokazuje się jakiegoś człowieka i powiada, że to jego 
ojciec. Ojciec 
zaś oznajmia przede wszystkim, że zamierza położyć kres krótkiemu okresowi 
szczęścia syna, 
skazać go na dawny los i rozłączyć z jedynym przyjacielem, jakiego miał 
kiedykolwiek, to 
jest z panem. Gdyby Natura w tym wypadku zaszczepiła w piersi chłopca choćby 
jedno skryte 
uczucie, które popychałoby go ku ojcu, a odsuwało od pana, byłaby wówczas 
idiotką i 
oszustką.
Nicholas, zachwycony, że starszy dżentelmen przemawia z takim ogniem, chciał 
jeszcze 
usłyszeć coś więcej na ten temat, nie odzywał się więc ani słowem.
— Na każdym kroku spotykam się z tym samym błędem w takiej czy innej formie — 
ciągnął 
brat Charles. — Rodzice, którzy nigdy nie okazali miłości swym dzieciom, skarżą 
się na brak 
naturalnych uczuć u swego potomstwa. Dzieci, które nigdy nie okazały 
przywiązania 
rodzicom, skarżą się na brak naturalnych skłonności u rodziców. Nawet 
prawodawcy, którym 
zarówno jedni, jak i drudzy są tak wstrętni, że nie mogą się zdobyć na 
najniklejsze bodaj 
uczucie w stosunku do nich, głośno moralizują na temat rodziców i dzieci i 
biadają, że 
najświętsze więzy Natury są bezczeszczone. Zgodne z Naturą uczucia i instynkty, 
mój 
kochany panie, należą do najpiękniejszych dzieł Wszechmogącego; ale podobnie jak 
inne 
piękne jego dzieła muszą być doglądane i pielęgnowane, inaczej bowiem zmarnieją 
i uschną, 
a wręcz przeciwne uczucia wtargną na ich miejsce. Będzie to równie zgodne z 
Naturą jak 
fakt, że chwasty i zielska zagłuszają najcudowniejsze i najwonniejsze rośliny 
ziemi, jeśli 
pozostawi się je bez należytej opieki. Chciałbym, żebyśmy to zrozumieli i we 
właściwym 
czasie więcej myśląc o zgodnych z Naturą obowiązkach, mniej o nich mówili wtedy, 
gdy tego 
nie potrzeba.
Wzburzony i rozgorączkowany brat Charles zamilkł, by nieco ochłonąć, a po chwili 
ciągnął 
dalej:
— Zaskoczyło pewno kochanego pana, że z małym stosunkowo zdziwieniem słuchałem 
jego 
opowieści. To bardzo proste. Pański stryj był tu dzisiaj rano. Nicholas 
poczerwieniał i cofnął 
się parę kroków.
— Tak! — wybuchnął starszy dżentelmen uderzając ręką w pulpit. — Był tutaj, w 
tym 
pokoju! Nie chciał słuchać głosu rozsądku ani głosu sprawiedliwości, chociaż 
brat Ned ostro 
wziął się do niego, a brat Ned, kochany panie, potrafiłby zmiękczyć nawet kamień 
brukowy.
— Mój stryj przyszedł tu, aby... — zaczął Nicholas.
— Aby skarżyć się na pana — przerwał brat Charles — aby sączyć nam w uszy jad 
oszczerstw i kłamstwa. Ale przyszedł tu na próżno, a wyszedł usłyszawszy słowa 
szczerej 
prawdy. Brat Ned, mój kochany panie, brat Ned to istny lew. Tak samo Tim 
Linkinwater... 
Tim, kochany panie, to najprawdziwszy lew. Sprowadziliśmy Tima, żeby pierwszy 
stawił mu 
czoło, i Tim, kochany panie, poradził sobie z nim szybciej, niżby pan 
powiedział: „Jack 
Robinson".
— W jaki sposób zdołam się kiedykolwiek odwdzięczyć za wszystko, co panowie dla 
mnie 
robią? — powiedział Nicholas.
— Nie mówiąc nic na ten temat, mój kochany panie — odparł brat Charles. — Musi, 
pan 
otrzymać zadośćuczynienie, a w każdym razie nie może stać mu się krzywda. Nikomu 
z 
bliskich pana nie może stać się krzywda. Niech ci ludzie nie ważą tknąć się 
włosa z pańskiej 
głowy ani z głowy tego chłopca, ani z głowy pańskiej matki, ani z głowy pańskiej 
siostry. Ja 
to powiedziałem, brat Ned to powiedział, Tim Linkinwater to powiedział. 
Wszyscyśmy to 
powiedzieli i wszyscy dotrzymamy słowa. Widziałem tego ojca, nie wiem, czy to 
naprawdę 
ojciec — ale chyba tak. To barbarzyńca i hipokryta, panie Nickleby. Powiedziałem 
mu: „Jest 
pan barbarzyńcą, sir!" Doprawdy! Powiedziałem: „Jest pan barbarzyńcą, sir". I 
jestem z tego 
zadowolony. Jestem bardzo zadowolony, że powiedziałem mu, iż jest barbarzyńcą, 
doprawdy, 
bardzo zadowolony!
Brat Charles kipiał już tak wielkim oburzeniem, że Nicholas chciał mu przerwać, 
wtrącając 
kilka słów; kiedy jednak próbował się odezwać, pan Cheeryble łagodnie położył mu 
dłoń na 
ramieniu i wskazał krzesło.
— Na razie skończyliśmy z tą kwestią — powiedział starszy dżentelmen wycierając 
twarz 
chusteczką. — Proszę nie wracać do niej ani słowem. Chciałbym pomówić z panem na 
inny 
temat, na temat poufny, panie Nickleby. Ale musimy trochę ochłonąć. Musimy 
ochłonąć!
Dwa lub trzy razy obszedł pokój dokoła, usiadł znowu i przysunąwszy swój fotel 
bliżej 
krzesła, na którym usadowił był młodego człowieka, powiedział:
— Zamierzam zlecić panu, mój kochany panie, poufną i delikatną misję.
— Mógłby pan z pewnością użyć kogoś zdolniejszego — rzekł Nicholas — lecz 
ośmielę się 
twierdzić, że nie znalazłby pan nikogo gorliwszego i sumienniejszego.
— Nie mam co do tego wątpliwości — odparł brat Charles — żadnych wątpliwości. 
Domyśla 
się pan chyba, że muszę mu ufać, gdy powiem, że misja owa tyczy pewnej młodej 
damy.
— Młodej damy! — zawołał Nicholas drżąc wprost z niecierpliwości, by usłyszeć 
coś 
więcej.
— Bardzo pięknej młodej damy — dodał pan Cheeryble z powagą.
— Proszę, niech pan mówi dalej — rzekł młodzieniec.
— Myślę właśnie, od czego zacząć — powiedział brat Charles głosem, w którym jego 
młody 
przyjaciel dosłyszał ton smutku, a może nawet bólu. — Któregoś dnia, mój kochany 
panie, 
widział pan przypadkiem w tym pokoju pewną młodą damę, która wówczas zemdlała. 
Czy 
przypomina pan sobie? Zapomniał pan, być może...
— Och, nie! — przerwał Nicholas spiesznie. — Ja... ja... pamiętam doskonale.
— O tej właśnie damie zamierzam mówić —- powiedział brat Charles, a Nicholas, 
podobnie 
jak owa słynna papuga, myślał bardzo wiele, lecz nie mógł wymówić ani słowa.
— To córka pewnej damy, którą jako piękną dziewczynę... którą... jak dziwacznie 
muszą te 
słowa brzmieć dziś w moich ustach... którą kochałem szczerze, gdy byłem o wiele 
lat 
młodszy. Może uśmiechnie się pan słysząc, że siwowłosy starzec mówi o takich 
rzeczach. Nie 
urazi mnie pan, bo gdybym był w pańskim wieku, też uśmiechnąłbym się zapewne.
— Daleki jestem od tego, doprawdy — powiedział młodzieniec.
— Mój kochany brat Ned — ciągnął pan Cheeryble — miał poślubić jej siostrę, ale 
ta umarła. 
Ona również nie żyje. Me żyje od wielu lat. Wyszła za mąż... wyszła za wybranego 
przez 
siebie człowieka. Jakżebym pragnął dodać, że pożycie ich było szczęśliwe, o co, 
Bóg mi 
świadkiem, modliłem się bezustannie.
Nastała chwila milczenia, którego Nicholas nie usiłował przerywać.
— Gdyby niepowodzenia i klęski nie spadały na głowę jej męża... z całego serca 
pragnąłem 
tego ze względu na nią... to życie jego byłoby pełne spokoju i szczęścia — 
podjął pan 
Cheeryble opanowanym głosem. — Wystarczy powiedzieć, że działo się inaczej, że 
ona nie 
była szczęśliwa, że spadały na nich rozmaite nieszczęścia i kłopoty, że na rok 
przed śmiercią 
przyszła tutaj, by odwołać się do dawnej ze mną przyjaźni. Przyszła strasznie 
zmieniona, 
zmieniona wprost nie do poznania, złamana cierpieniem i złym traktowaniem, 
pogrążona w 
ostatecznej rozpaczy. On skwapliwie korzystał z pieniędzy, które wyrzucałem 
garściami, by 
zapewnić jej jedną choćby godzinę spokoju. Tak! Nieraz przysyłał ją do mnie po 
więcej! A 
ponadto, nawet trwoniąc te pieniądze, drwił okrutnie i złośliwie z jej sukcesów 
finansowych. 
Twierdził, iż wie doskonale, że ona gorzko żałuje swojego wyboru, że poślubiła 
go 
powodowana interesem i próżnością (gdy wybierała go na małżonka, był 
błyskotliwym 
młodzieńcem, otoczonym wysoko postawionymi przyjaciółmi). Jednym słowem używając 
wszelkich podłych i nikczemnych środków mścił się na niej za gorycz rozczarowań 
i ruiny, 
wywołanej jedynie własną rozrzutnością. W owych czasach młoda dama, o której 
teraz 
mówimy, była małym dzieckiem. Później nie widziałem jej długo, aż do owego 
ranka, kiedy 
to i pan ją zobaczył. Ale mój bratanek Frank...
Nicholas zerwał się z miejsca, lecz szybko się opanował i bąknąwszy coś na swe 
usprawiedliwienie, poprosił chlebodawcę, by mówił dalej.
— Mój bratanek Frank, jak powiedziałem — podjął pan Cheeryble — spotkał ją 
przypadkiem 
w dwa dni po swym powrocie do Anglii, lecz w tejże niemal chwili znowu stracił 
ją z oczu. 
Ojciec jej, ciężko chory, schronił się przed wierzycielami do jakiejś kryjówki i 
dogorywa w 
nędzy; ona zaś — dziecko, które, jak moglibyśmy sądzić, gdybyśmy nie wiedzieli, 
jak pełne 
mądrości są wszystkie wyroki Niebios, powinno stać się błogosławieństwem 
lepszego 
człowieka — nieustannie walczy śmiało z ubóstwem, poniżeniem i wszystkim, co 
najstraszniejsze dla serca tak młodej i subtelnej istoty, a walczy po to tylko, 
by być pomocą 
ojcu. Służy jej wśród tych przeciwności — ciągnął brat Charles — pewne wierne 
stworzenie, 
które było niegdyś kuchennym popychadłem w ich domu, potem stało się jedyną 
sługą, a 
przecież przez wzgląd na wierność szlachetnego serca mogłoby być... ach!... 
mogłoby być 
żoną samego Tima Linkinwater, drogi panie!
Z niedającą się wprost opisać energią i zapałem wyraziwszy uznanie dla biednej 
służącej, brat 
Charles zasiadł głęboko w fotelu i spokojniej już kończył opowieść, która w 
ogólnym zarysie 
przedstawiała się następująco:
Młoda dama z godnością odrzucała wszelkie pochodzące od rodziny zmarłej matki 
propozycje stałej pomocy i opieki, ponieważ propozycje owe były zawsze 
uzależnione od 
porzucenia przez nią jej niegodnego ojca, którego wszyscy się wyrzekli; przez 
wrodzoną zaś 
delikatność wzdragała się odwołać do brata Charlesa, zacnego i szlachetnego 
człowieka, 
którego ojciec nienawidził i którego pomimo jego bezinteresownej dobroci ciężko 
krzywdził 
obmawiając go i opacznie tłumacząc sobie jego czyny; wobec tego dziewczyna bez 
żadnej 
pomocy walczyła o to, by utrzymać ojca z pracy rąk własnych. Brnęła przez 
najstraszliwszą 
nędzę i cierpienia, nigdy ani na jedną chwilę nie zapominając o swych zadaniach, 
nigdy nie 
zrażając się pochmurną drażliwością chorego, któremu nie pomagały ani jasne 
wspomnienia 
przeszłości, ani jakiekolwiek nadzieje na przyszłość. Nigdy nie żałowała 
wygodnego życia, 
jakim wzgardziła, nigdy nie ubolewała nad dobrowolnie obranym ciężkim losem. 
Całe, 
niezbyt staranne wykształcenie, jakie otrzymała w szczęśliwszych dniach, 
wykorzystywała 
później w jednym wyłącznie celu z myślą o jedynym swym zadaniu. Przez dwa długie 
lata 
pracowała całymi dniami, a nierzadko i nocami, zarabiając na chleb igłą, 
ołówkiem i piórem. 
Na posadach przychodnie] guwernantki znosiła różne kaprysy i wszelkie 
przykrości, jakie 
kobiety (nawet matki córek) często i z lubością sprawiają guwernantkom, być może 
z 
zazdrości o rozleglejszą wiedzę, do której pomocy muszą się uciekać... 
przykrości czynione w 
dziewięćdziesięciu dziewięciu wypadkach na sto osobom pod każdym względem 
nieskończenie wyżej stojącym — przykrości, w porównaniu z którymi niczym wydać 
się 
mogą udręki, jakie najnikczemniejszy oszust z wyścigów potrafi wymyślić dla 
swego 
stajennego. Przez dwa długie lata takiej ciężkiej i niestrudzonej pracy 
dziewczyna nie 
poddawała się zniechęceniu, a jednak nie zdołała osiągnąć wytkniętego sobie 
jedynego celu i 
pod wpływem nawału rozczarowań i trudności musiała odnaleźć dawnego przyjaciela 
matki, 
by ze zbolałym sercem odwołać się wreszcie do niego.
— Gdybym był biedakiem — mówił brat Charles z roziskrzonym wzrokiem — gdybym, 
mój 
kochany panie Nickleby, był biedakiem, którym, chwała Bogu, nie jestem, 
odmówiłbym 
sobie wszystkiego (każdy uczyniłby to na moim miejscu!), byle tylko przyjść jej 
z pomocą. 
Ale w istniejących warunkach zadanie Jest trudne. Gdyby jej ojciec nie żył, 
sprawa byłaby 
prosta, wówczas bowiem ta młoda dama podzieliłaby z nami i opromieniła swoją 
obecnością 
najszczęśliwszy dom, jaki brat Ned i ja moglibyśmy stworzyć, tak jak gdyby była 
naszą córką 
lub siostrą. Ale on żyje. Nikt nie może mu pomóc. Próbowano już tego tysiąc 
razy. Wiem, że 
nie bez słusznych powodów opuścili go wszyscy.
— Czy nie da się jej skłonić, aby... — Nicholas zawahał się i urwał w tym 
miejscu.
— Aby go porzuciła? — powiedział brat Charles. — Któż mógłby namawiać dziecko do 
porzucenia ojca?
Nieraz już zaklinał ją ktoś... nie ja... by ograniczyła się do widywania ojca od 
czasu do czasu, 
lecz zawsze z jednakim skutkiem.
— Czy ten ojciec jest dla niej dobry? — zapytał Nicholas. — Czy odwzajemnia jej, 
przywiązanie?
— Prawdziwa dobroć, rozważna i pełna samozaparcia, nie należy do przyrodzonych 
cech 
jego charakteru — odparł pan Cheeryble. — Ale, jak sądzę, darzy ją taką 
dobrocią, na jaką go 
stać. Jej matka była łagodną, czułą, ufną istotą, która nigdy nie przestała go 
kochać, chociaż 
od dnia ślubu do dnia jej zgonu ranił ją tak okrutnie i nikczemnie, jak tylko 
mógł i potrafił. Na 
łożu śmierci poleciła go opiece dziecka, a dziecko owo nigdy o tym nie 
zapomniało i nie 
zapomni.
— Czy pan nie ma żadnego wpływu na tego człowieka? — zapytał Nicholas.
— Ja, mój kochany panie! Mniej niż ktokolwiek na świecie! Jego zazdrość i 
nienawiść do 
mnie jest tak wielka, że gdyby się domyślał, iż córka mi zaufała, zatrułby jej 
życie 
wymówkami. Mimo to — co właśnie dowodzi jego niekonsekwencji i samolubstwa — 
gdyby 
nawet wiedział, że wszystko, co ona posiada, pochodzi ode mnie, nie wyrzekłby 
się 
najmniejszej przyjemności, jaką mu sprawia bezmyślne trwonienie szczupłych 
zasobów córki.
— Niepospolity łajdak! — zawołał z oburzeniem Nicholas.
— Nie używajmy silnych wyrażeń — powiedział brat Charles łagodnym tonem — i 
dostosujmy się tymczasem do warunków, w jakich znalazła się ta młoda dama. 
Skromną 
pomoc, do której przyjęcia udało mi się ją skłonić, muszę, na gorącą prośbę tej 
młodej damy, 
udzielać w małych dawkach, gdyż ojciec mógłby odkryć, że pieniądze przychodzą 
łatwo, i 
zacząłby je rozrzucać z jeszcze większą beztroską niż zazwyczaj. Ona przychodzi 
tutaj 
wieczorami, by w tajemnicy odbierać te niewielkie kwoty, a ja nie mogę już 
znieść takiego 
stanu rzeczy. Doprawdy, nie mogę, panie Nickleby!
W dalszym ciągu Nicholas dowiedział się, jak to bliźniacy ważyli w swych 
zacnych, starych 
głowach rozliczne fortele i plany zmierzające do udzielenia młodej damie pomocy 
w 
najrozsądniejszy i najdelikatniejszy sposób, który nie obudziłby w jej ojcu 
podejrzeń co do 
źródła owej pomocy; jak doszli wreszcie do przekonania, iż najwłaściwiej będzie 
kupować za 
wysoką cenę obrazki i ozdobne drobiazgi wykonywane przez nią i udawać, że 
istnieje stale 
zapotrzebowanie na te dzieła. Dla wprowadzenia pomysłu w czyn potrzebny jest 
ktoś, kto 
wystąpi w roli kupca, a po długich rozważaniach bracia postanowili zlecić to 
zadanie 
Nicholasowi.
— On zna mnie — mówił brat Charles — i zna mojego brata Neda, a więc żaden z nas 
nie 
byłby odpowiedni. Frank to bardzo dobry chłopak, bardzo udany chłopak, obawiamy 
się 
jednak, że w tak delikatnej sprawie okazałby się może zbyt płochy, zbyt 
lekkomyślny, a prócz 
tego, że mógłby... że mógłby, krótko mówiąc, być nadto wrażliwy (albowiem, drogi 
panie, to 
piękna kobieta, bardzo podobna do matki) i zakochać się w niej, nim dobrze 
rozważy swe 
uczucia, a przez to narazić na ból i troski tę niewinną dziewczynę, którą za 
naszą skromną 
sprawą pragniemy uczynić szczęśliwszą. Po pierwszym przypadkowym z nią spotkaniu 
Frank 
niezwykle zainteresował się jej losem, a my odgadujemy z tego, czegośmy się o 
bratanku 
dowiedzieli, że to o nią wszczął awanturę, dzięki której pan się z nim zapoznał.
Nicholas wyjąkał, że już to podejrzewał, a uzasadniając swój domysł wspomniał, 
gdzie i 
kiedy spotkał był ową młodą damę po raz pierwszy.
— A więc rozumie pan — podjął brat Charles — że i Frank nie będzie odpowiedni. O 
Timie 
Linkinwater nie może być oczywiście mowy, bo Tim, drogi panie, to taki 
niebezpieczny 
jegomość, że na pewno nie zapanowałby nad sobą i w pięć minut wywołałby awanturę 
z jej 
ojcem. Me wie pan jeszcze, drogi panie, do czego Tim jest zdolny, kiedy coś go 
silnie 
wzburzy. Tim Linkinwater jest wówczas groźny, drogi panie,, bardzo groźny! Otóż 
panu, 
drogi panie, możemy zaufać całkowicie. W panu widzieliśmy... przynajmniej ja 
widziałem, a 
to w rezultacie wychodzi na jedno, bo nie ma żadnych różnic pomiędzy mną i moim 
bratem 
Nedem, oprócz tej, że on jest najszlachetniejszym z żyjących ludzi i że na całym 
świecie nie 
było nigdy, nie ma i nie będzie nikogo, kto by mu dorównał... w panu więc 
widzieliśmy 
subtelne cnoty i zalety oraz tę delikatność uczuć, która wyśmienicie kwalifikuje 
pana do 
takiej właśnie misji. Pan, drogi panie, jest tu odpowiednim człowiekiem!
— Czy ta młoda dama, proszę pana... — rozpoczął Nicholas tak zakłopotany, że 
ledwo mógł 
mówić — ...czy wie... czy jest... czy bierze udział w tej niewinnej zmowie?
— Tak, tak! — odparł pan Cheeryble — a przynajmniej wie, że pan zgłosi się z 
naszego 
polecenia. Me wie natomiast nic więcej i sądzi, że uda nam się odprzedawać jakoś 
te 
drobiazgi, które pan będzie nabywał od czasu do czasu. Jeżeli więc dobrze panu 
pójdzie... 
naprawdę, bardzo dobrze... to być może... być może ona uwierzy, że my... że my 
zarabiamy 
na tym... Co? Jak pan myśli?
Nicholas nie śmiał wyrazić najmniejszej wątpliwości widząc, jak uszczęśliwiony 
jest brat 
Charles i ile uciechy daje mu myśl o wpojeniu w młodą damę przekonania, że nic 
mu 
właściwie nie zawdzięcza.
Przez cały czas wszakże miał na końcu języka wyznanie, że te same zastrzeżenia, 
które pan 
Cheeryble wysunął przeciw bratankowi, można z niemniejszym powodzeniem 
zastosować do 
Nicholasa Nickleby, i przynajmniej sto razy bliski był wyjawienia swych 
prawdziwych uczuć 
i prośby, by brat Charles uwolnił go od tej misji. Za każdym jednak takim 
impulsem pojawiał 
się inny, nakazujący młodzieńcowi milczenie i zachowanie tajemnicy. „Czy wolno 
mi — 
myślał Nicholas — czy wolno mi utrudniać spełnienie tych dobroczynnych i 
szlachetnych 
zamierzeń? Cóż z tego, że kocham i uwielbiam tę dobrą, uroczą dziewczynę! Czyż 
nie 
byłbym bezczelnym, głupim pyszałkiem, gdybym się poważnie obawiał, że ona 
zakocha się 
we mnie? Czy brak mi zaufania do samego siebie? Czyż nie jest to sprawą mego 
honoru, bym 
poskromił te myśli i uczucia? Czyż mogę odmówić temu przezacnemu człowiekowi 
prawa do 
mej wiernej, gorliwej służby, której sprawy osobiste w niczym nie powinny 
szkodzić?"
Na takie i tym podobne pytania Nicholas z mocą odpowiadał: „Nie!" i wmawiając w 
siebie, iż 
dobrowolnie zostaje szlachetnym męczennikiem, wspaniałomyślnie postanowił 
uczynić to, z 
czego — jak stwierdziłby niewątpliwie, gdyby nieco uważniej spojrzał w głąb 
własnego serca 
— w żadnym wypadku nie potrafiłby zrezygnować. Takimi oto magicznymi sztuczkami 
łudzimy samych siebie i zmieniamy własne słabostki w niezłomne, wielkoduszne 
cnoty!
Nie podejrzewając oczywiście swego młodego przyjaciela o podobne refleksje, pan 
Cheeryble 
zaopatrzył go w odpowiednie listy uwierzytelniające i dał mu wskazówki tyczące 
pierwszej 
wizyty, która miała się odbyć następnego ranka. Po zakończeniu wszystkich 
czynności 
przygotowawczych Nicholas zobowiązał się do najgłębszej tajemnicy i poszedł do 
domu 
pogrążony w zadumie.
Dom, do którego pan Cheeryble wysłał Nicholasa, stał w rzędzie ubogich, nie 
nazbyt 
czystych domów, położonych w obrębie „Strefy" więzienia King's Bench, o kilkaset 
zaledwie 
jardów od obelisku na placu Saint George's Fields. „Strefa" to dzielnica w 
pewnym sensie 
uprzywilejowana, przylegająca do więzienia i obejmująca kilkanaście uliczek, 
gdzie 
więźniom, którzy potrafią zdobyć fundusze na wysokie komorne (nie przynoszące 
zresztą 
wierzycielom żadnej korzyści), wolno zamieszkiwać dzięki rozsądnym przepisom 
tego. 
samego światłego prawa, które każe dłużnikom nie posiadającym żadnych funduszów 
gnić w 
zimnych murach więziennych, bez pożywienia, bez najpotrzebniejszego ubrania i 
sprzętów, 
choć wszystko to otrzymują przestępcy skazani za najohydniejsze zbrodnie, jakie 
hańbą 
okrywają ludzkość. Istnieją dotychczas liczne i miłe złudzenia co do prawa, lecz 
żadne z nich 
nie jest tak przyjemne i tak w swej istocie komiczne, jak to, które zakłada, że 
wszyscy ludzie 
są równi w bezstronnych oczach prawa i wszyscy mogą na równi korzystać z jego 
dobrodziejstw, bez względu na zawartość własnych kieszeni.
Nie zaprzątając sobie głowy tego rodzaju kwestiami Nicholas z mocno bijącym 
sercem 
skierował kroki do wskazanego mu przez pana Cheeryble szeregu domów. Odnalazł je 
po 
długiej wędrówce przez bardzo brudne i zakurzone przedmieście, którego 
charakterystyczne 
cechy stanowiły, jak się mogło zdawać, podrzędne teatrzyki, ostrygi, piwo 
imbirowe, wózki 
kramarzy, zieleniarnie i stragany ze starzyzną. Przed domami na tej uliczce 
znajdowały się 
małe, zaniedbane ogródki, służące jako zbiorniki na śmiecie, które leżały tam, 
dopóki wiatr 
nie powiał zza rogu i z powrotem nie wymiótł ich. na jezdnię. Nicholas otworzył 
rozklekotaną 
furtkę przed jednym z owych ogródków — furtkę, która wisząc na połamanych 
zawiasach 
niby to zapraszała, niby odpychała gościa — i drżącą ręką zastukał do drzwi.
Dom, prawdę mówiąc, wyglądał bardzo nędznie: miał brudne okna z ledwo widocznymi 
zasłonami i niechlujnymi muślinowymi zazdrostkami, które luźno zwisały na źle 
naciągniętych sznurkach. Kiedy drzwi się otwarły, wnętrze nie zawiodło nadziei, 
jakie 
budziła fasada: na schodach leżał zblakły chodnik, a korytarz wysłany był 
zblakłą ceratą; na 
dobitkę zaś jakiś rezydujący w „Strefie" dżentelmen namiętnie palił tytoń we 
frontowym 
pokoju na parterze (choć nie minęło jeszcze południe), a na progu pokoju od 
podwórka 
właścicielka domu gorliwie wycierała terpentyną rozebrane na części łoże z 
baldachimem, jak 
gdyby oczekiwała nowego lokatora, którego stać było na czynsz za ów pokój.
Nicholas miał mnóstwo czasu na te obserwacje, kiedy mały chłopiec, który 
załatwiał 
lokatorom różne sprawy na mieście, biegł z tupotem po kuchennych schodach, a 
później — 
zdaje się w jakiejś odległej piwnicy — nawoływał piskliwym głosem służącą panny 
Bray. 
Służąca zjawiła się niebawem i poprosiła gościa na górę, co wywołało u niego 
poważniejsze 
objawy zdenerwowania i niepokoju niż te, jakich oczekiwać by należało u kogoś, 
kto po 
prostu pyta o młodą damę.
Mimo to Nicholas poszedł na górę i został wprowadzony do frontowego pokoju, 
gdzie pod 
oknem, przy małym stoliku zarzuconym przyborami do rysunków, siedziała nad swą 
pracą 
piękna dziewczyna, która tak całkowicie opanowała myśli młodzieńca. Teraz,. 
kiedy znał jej 
niezwykłą historię, młoda dama wydawała mu się tysiąc razy piękniejsza, niż to 
sobie 
przedtem wyobrażał.
Jakże silnie ujął go za serce ów wytworny wdzięk, z którym potrafiła przyozdobić 
ubogo 
umeblowany pokoik! Kwiaty, doniczkowe rośliny, ptaszki, harfa, stare pianino, 
którego tony 
brzmiały pewno dużo pogodniej w dawno minionych czasach... Ileż walk musiało 
kosztować 
ją zachowanie tych dwu ostatnich ogniw zerwanego łańcucha, który mimo wszystko 
łączył ją 
jeszcze z domem! Ileż wytrwałej cierpliwości i tkliwego uczucia spowijało każdy 
powabny 
drobiazg — owoc jej trudów . w godzinach wypoczynku — pełen nieporównanego 
uroku, 
jakim tchnie każde małe, gustowne dzieło rąk kobiecych! Nicholasowi wydało się, 
że samo 
Niebo uśmiecha się do tej izdebki; że szlachetna miłość młodej i słabej 
dziewczyny 
opromienia znajdujące się wokół martwe przedmioty i udziela im nieco własnego 
piękna; że 
widzi nad głową tej istoty, podobnej czystym duchom z bezgrzesznego świata, taką 
samą 
aureolę, jaką dawni mistrzowie zwykli zdobić swoje postacie aniołów.
A przecież Nicholas był w „Strefie" więzienia King's Bench! Gdyby ta scena 
rozgrywała się 
we Włoszech, o zachodzie słońca, na jakimś wspaniałym tarasie!... Ale nad całym 
światem 
rozciąga się jedno rozległe niebo i bez względu na to, czy jest ono błękitne, 
czy pochmurne, 
znajduje się nad nim ten sam raj, a więc Nicholas nie powinien chyba odczuwać 
skruchy z 
powodu nawiedzających go myśli.
Nie należy przypuszczać, że młody człowiek ogarnął wszystko jednym rzutem oka, 
bowiem 
nie zauważył jeszcze chorego mężczyzny, obłożonego poduszkami w wygodnym fotelu. 
Mężczyzna ów poruszył się gwałtownie i niecierpliwie, zwracając w ten sposób 
uwagę 
gościa. Miał zapewne koło pięćdziesięciu lat, lecz zniszczona i wychudzona twarz 
sprawiała, 
iż wyglądał znacznie starzej. Rysy jego zdradzały ślady dawnej urody, więcej w 
nich jednak 
było znamion nieokiełznanych i gwałtownych namiętności niż wyrazu, dzięki 
któremu 
znacznie brzydsza twarz mogłaby wydać się o wiele bardziej ujmującą.
Sprawiał wrażenie człowieka wynędzniałego — był niebywale chudy — lecz w 
zapadłych 
oczach pozostało mu nieco dawnego ognia, buchającego nowym płomieniem, kiedy 
chory 
dwa lub trzy razy gniewnie uderzył
o podłogę grubą laską, którą widać podpierał się siedząc w swym fotelu, i 
zawołał do córki:
— Madelino! Kto to taki? Czego tutaj szuka? Kto powiedział temu nieznajomemu, że 
jesteśmy w domu? Co to wszystko znaczy?
— Zdaje mi się... — rozpoczęła młoda dama, która z pewnym zakłopotaniem skinęła 
głową w 
odpowiedzi na ukłon Nicholasa.
— Zawsze ci się coś zdaje! — przerwał zagniewany ojciec. — Kto to taki?
Nicholas odzyskał tymczasem dość przytomności umysłu, by przemówić we własnym 
imieniu, powiedział więc (jak to było umówione), iż przychodzi w sprawie dwóch 
wachlarzy i 
malowanego welwetu na pokrycie otomany, i że zarówno wachlarze, jak i welwet 
powinny 
być możliwie najwytworniej wykonane, przy czym koszt lub termin nie odgrywa 
najmniejszej 
roli. Powiedział ponadto, że pragnie podziękować i uregulować rachunek za dwa 
rysunki, a 
potem zbliżywszy się do stolika położył na nim banknot w zapieczętowanej 
kopercie.
— Zobacz, Madelino, czy jest tyle, ile się należy — powiedział ojciec. — Otwórz 
no tę 
kopertę, moja droga.
— Ależ papo... Jestem pewna, że wszystko w porządku.
— Zaraz, zaraz! — zawołał stary pan Bray i niecierpliwie wyciągnął rękę, nerwowo 
prostując 
i kurcząc kościste palce. — Niech no ja to sprawdzę. Co też ty opowiadasz, 
Madelino? Jesteś 
pewna!... Jak można mieć pewność w takich sprawach?... Pięć funtów... No!... Czy 
tyle się 
należy?...
— Tyle... — odparła Madelina pochylając się nad ojcem, i tak gorliwie zajmując 
się 
poprawianiem poduszek, że Nicholas nie mógł dostrzec jej twarzy, zdawało mu się 
jednak, że 
kiedy się pochylała, widział spadającą łzę.
— Zadzwoń! Zadzwoń! — zawołał chory z tym samym co wprzódy nerwowym 
wzburzeniem, wskazując dzwonek tak drżącą ręką, że banknot szeleścił w 
powietrzu.
Powiedz jej, żeby to rozmieniła! Niech mi przyniesie gazetę... niech mi kupi 
trochę 
winogron... i... i butelkę tego samego winą, co w zeszłym tygodniu... i... i... 
Zapomniałem o 
połowie rzeczy, których potrzeba mi w tej chwili, ale przecie może pójść drugi 
raz... Niech mi 
to zaraz przyniesie... Tak... Prędzej, Madelino, kochanie, prędzej! Boże, Boże! 
Jak ty się 
wolno ruszasz!
„Nie pamięta o niczyim, czego jej potrzeba" — pomyślał Nicholas, a cień tej 
myśli odbił się 
pewno na jego twarzy, bo chory szorstko zwracając się do gościa, zapytał, czy 
czeka na 
pokwitowanie.
— To zbyteczne — odparł Nicholas.
— Zbyteczne! Cóż to ma znaczyć, mój panie? — brzmiała zgryźliwa odpowiedź. — 
Zbyteczne! Czy myśli pan, że przynosisz tu te swoje marne pieniądze z łaski lub 
w prezencie? 
A może to jednak sprawy handlowe i zapłata za dostarczone przedmioty? Niechże 
pana 
diabli, sir! Czy zdaje się panu, że wyrzuca pan w błoto pieniądze, ponieważ nie 
potrafi pan 
ocenić czasu i dobrego smaku włożonego w te wyroby, którymi handluje? Czy pan 
wie, mój 
panie, że rozmawia z dżentelmenem, który w swoim czasie mógłby kupić 
pięćdziesięciu 
takich jak pan z całym ich majątkiem. Co pan sobie myśli?
— Myślę po prostu, że nie chciałbym kłopotać tej damy zbędnymi formalnościami, 
ponieważ, 
jeśli łaskawie się na to zgodzi, zamierzam prowadzić z nią dalsze transakcje — 
powiedział 
Nicholas.
— A ja myślę, łaskawy panie — odparł ojciec — że zachowamy tyle formalności, ile 
tylko 
można. Moja córka nie potrzebuje żadnych uprzejmości od pana ani od nikogo 
innego. Proszę 
się ograniczać do spraw ściśle zawodowych i handlowych, i łaskawie nie 
przekraczać tych 
granic. Każdy marny kupczyk zaczyna się już nad nią litować! Dobre, co? Na mą 
duszę, to mi 
się podoba! Madelino, daj mu pokwitowanie, i proszę cię, moja droga, nigdy o tym 
nie 
zapominaj!
Kiedy młoda dama udawała, że pisze owo pokwitowanie, a Nicholas rozmyślał o 
poznanym 
dzisiaj osobliwym, lecz bynajmniej nierzadko spotykanym ludzkim charakterze, 
chory, który 
jak się zdawać mogło, cierpiał chwilami dotkliwe bóle, osunął się w swym fotelu 
i pojękiwał 
słabo, skarżąc się, że służąca wyszła już przed godziną i że wszyscy spiskują po 
to, by go 
dręczyć.
— Kiedy... — zapytał Nicholas biorąc od niej ćwiartkę papieru — kiedy... mam się 
zgłosić?...
Pytanie skierowane było do córki, lecz ojciec odpowiedział niezwłocznie:
— Nie wcześniej, niż pan tu będzie potrzebny, nie wcześniej! Nie troszcz się pan 
o to i nie 
naprzykrzaj. Madelino, kiedy ten człowiek ma się znowu zgłosić?
— Oo... nie prędko... Nie wcześniej niż za trzy lub cztery tygodnie... Doprawdy, 
wcześniej 
nie potrzeba... Dam sobie radę — odrzekła żywo młoda dama.
— Co?... Jak sobie damy radę? — zapytał ojciec, stłumionym szeptem. — Trzy lub 
cztery 
tygodnie, Madelino! Trzy lub cztery tygodnie?!
— A więc proszę wcześniej... wcześniej, jeśli pan łaskaw — powiedziała Madelina 
zwracając 
się do Nicholasa.
— Trzy lub cztery tygodnie! — mruczał pan Bray. — Madelino, cóż u licha... Nic 
nie 
będziesz robiła przez trzy lub cztery tygodnie?!
— To bardzo długi okres, proszę pani — powiedział Nicholas.
— Tak pan sądzi, łaskawy panie? — gniewnie odparł chory. — Gdybym się zdecydował 
żebrać i ugiąć kark, by prosić o wsparcie ludzi, którymi gardzę, wtedy nawet 
trzy lub cztery 
miesiące nie byłyby długim okresem, nawet trzy lub cztery lata nie byłyby długim 
okresem. 
Zrozum pan: tak byłoby, gdybym się zdecydował na zależność od kogoś, mój panie. 
Ponieważ jednali nie zdecydowałem się na to, możesz pan zgłosić 'się za tydzień.
Nicholas złożył niski ukłon młodej damie i wyszedł rozmyślając o poglądach pana 
Braya na 
temat niezależności, przy czym żywił szczerą nadzieję, że niewiele tak 
niezależnych duchów 
znajduje się w tej najpodlejszej glinie, z jakiej można ulepić człowieka.
Schodząc ze schodów usłyszał nad sobą lekkie kroki, a kiedy się obejrzał 
zobaczył młodą 
damę, która, stojąc nieco wyżej, spoglądała nań trwożliwie, jak gdyby się 
wahała, czy go 
przywołać. Najlepszym sposobem rozstrzygnięcia jej wątpliwości był 
natychmiastowy 
powrót, a więc Nicholas wrócił.
— Nie wiem, czy postępuję słusznie, prosząc pana o to — mówiła spiesznie 
Madelina — 
ale... błagam... błagam, niech pan nie opowiada zacnym przyjaciołom mojej 
biednej matki o 
tym, co tutaj zaszło. Ojciec bardzo cierpiał i dzisiaj czuje się gorzej. Proszę 
o to jak o 
dobrodziejstwo, jak o łaskę dla mnie.
— Wystarczy., że wyrazi pani swe życzenie — odrzekł Nicholas — a ja gotów będę 
oddać 
życie, aby życzenie to spełnić.
— Mówi pan zbyt pochopnie.
— Mówię szczerą prawdę — podjął młodzieniec, a wargi drżały mu, gdy wymawiał te 
słowa 
— najszczerszą prawdę. Nie umiem udawać uczuć, a gdybym nawet umiał, nie 
zdołałbym 
ukryć ich przed tobą, pani! Ponieważ znam twoją historię i czuję to, co odczuwać 
muszą i 
ludzie, i aniołowie, którzy słyszą i widzą podobne rzeczy — błagam cię, pani, 
uwierz, że z 
radością oddałbym życie w twojej służbie.
Młoda dama odwróciła twarz i zaczęła płakać.
— Wybacz mi — mówił Nicholas z pełnym szacunku zapałem — jeśli powiedziałem zbyt 
wiele lub nadużyłem zaufania, którym mnie obdarzono. Nie mogłem jednak, pani, 
odejść od 
ciebie tak, jak gdyby moje zainteresowanie i współczucie kończyło się wraz z 
dzisiejszym 
zadaniem. Jestem twym posłusznym niewolnikiem, pokornie ci oddanym od tej 
chwili... lecz 
nie naruszę nakazów wierności i honoru względem tego, który mię tu wysłał... 
oddanym ci ze 
szczerego serca i z najgłębszym szacunkiem. Jeżelibym krył w myślach coś innego 
niż to, co 
powiedziałem, okazałbym się niegodny względów mego dobroczyńcy i niewierny 
własnemu 
sercu, które podszepnęło mi te szczere słowa.
Młoda dama skinęła mu ręką prosząc, by odszedł, lecz nic nie odpowiedziała. 
Nicholas nie 
mógł również mówić i oddalił się w milczeniu. Tak skończyła się jego pierwsza 
rozmowa z 
Madeliną Bray.
ROZDZIAŁ XLVII
W KTÓRYM, PAN RALF NICKLEBY ODBYWA POUFNĄ ROZMOWĘ Z INNYM 
STARYM ZNAJOMYM I UKŁADA Z NIM PLAN WIELCE OBIECUJĄCY DLA 
STRON OBYDWU
— Trzy kwadranse na trzecią — mruknął Newman Noggs słuchając uderzeń zegara w 
pobliskim kościele. — A obiad jadam zwykle o drugiej! Naumyślnie to robi! Zależy 
mu na 
tym! Zawsze jest taki!
Newman monologował tak, siedząc na wysokim stoiku w jaskini swojego kantorka, a 
monolog ów, jak każdy prawie gderliwy monolog kancelisty, miał za temat pana 
Ralfa 
Nickleby.
— Nigdy chyba nie odczuwa głodu — ciągnął — prócz głodu funtów, szylingów i 
pensów, na 
które jest łasy niczym wilk na mięso. Chciałbym go kiedyś zmusić do połknięcia 
po jednej 
sztuce wszystkich angielskich monet. Już pens byłby niełatwym kąskiem, a 
korona... Cha, 
cha, cha!
Wizja pana Ralfa Nickleby przełykającego z wysiłkiem srebrną pięcioszylingówkę 
poprawiła 
nieco humor Newmana; z namysłem wyjął z szuflady pulpitu płaską, dogodną do 
noszenia w 
kieszeni flaszkę, potocznie zwaną kieszonkowym pistoletem, potrząsnął nią przy 
uchu, by 
usłyszeć miły i orzeźwiający bulgot, a potem z rozpogodzoną twarzą głośno 
pociągnął długi 
łyk i twarz rozjaśniła mu się jeszcze bardziej. Korkując flaszkę, dwa czy trzy 
razy oblizał 
wargi z niewymowną rozkoszą, a kiedy smak płynu zdążył się już ulotnić, Newman 
powrócił 
do swych biadań.
— Za pięć trzecia — mruczał. — Ani minuty wcześniej.
Śniadanie — co to zresztą za śniadanie — jadłem o ósmej, a obiad jadani zwykle o 
drugiej. 
Mógłbym na przykład mieć w domu jakiś ładny kawałek mięsa, który przepiekałby 
się przez 
cały ten czas. Skąd on wie, że nie mam? „Nie wychodź, dopóki nie wrócę." „Nie 
wychodź, 
dopóki nie wrócę." I tak codziennie. Czemu to wychodzisz zawsze wtedy, gdy ja 
mam iść na 
obiad, hę? Nie rozumiesz, że to nieprzyzwoicie, hę?
Słowa te, jakkolwiek wypowiadane bardzo donośnym głosem, nie były przeznaczone 
dla 
niczyjego ucha, ale to wyliczanie krzywd wpłynęło widać na rozpaczliwą decyzję 
Newmana 
Noggsa, który wcisnął na głowę stary cylinder i naciągając swe nieśmiertelne 
rękawiczki 
obwieścił z wielkim wzburzeniem, że niech się co chce dzieje, on idzie na obiad.
Wprowadzając niezwłocznie to postanowienie w czyn wyszedł aż na korytarz, lecz 
szczęk 
klucza w zamku drzwi wejściowych zmusił go do śpiesznego odwrotu w głąb 
kantorka.
— Oto on — mruknął. — I prowadzi kogoś ze sobą. Teraz znowu będzie: „Poczekaj, 
dopóki 
ten pan nie wyjdzie". Ale ja nie będę czekał — to jasne.
Mówiąc to wśliznął się do pustego, wysokiego schowka o dwuczęściowych drzwiach i 
ukrył 
się tam, zamierzając zbiec niepostrzeżenie, gdy pan Nickleby zniknie w swoim 
pokoju.
— Noggs! — zawołał pan Ralf. — Gdzież on się podziewa? Noggs!
Newman nie odpowiadał.
— Łajdak poszedł na obiad, chociaż mówiłem mu, by nie wychodził — warknął 
chlebodawca 
zaglądając do małego kantorka i wyciągając zegarek. — Hm! Chodźmy lepiej tutaj, 
Gride. 
Mój kancelista wyszedł, a w gabinecie strasznie piecze słońce. Tutaj cień i 
chłodno. Chyba 
nie dba pan o wytworne otoczenie?
— Bynajmniej, panie Nickleby, och, bynajmniej! Dla mnie każde miejsce jest 
dobre. Ach, jak 
tu miło, doprawdy! Ach, jak miło!
Jegomość, który to mówił, niski, siedemdziesięcio- lub 
siedemdziesięciopięcioletni staruszek, 
był chuderlawy, mocno przygarbiony i jakby trochę krzywy. Miał na sobie stary 
surdut z 
niezwykle wąskim kołnierzem, staroświecką, kamizelkę z prążkowanego czarnego 
jedwabiu i 
obcisłe spodnie, które ukazywały cienkie, pałąkowate nogi w całej ich brzydocie. 
Strój jego 
zdobiła jedynie stalowa dewizka z kilkoma dużymi złotymi pieczątkami oraz czarna 
wstążka, 
którą zgodnie z dawną i nie zachowywaną już modą, staruszek związywał na karku 
siwe 
włosy. Nos jego i podbródek były spiczaste i wystające, usta zapadnięte na 
bezzębnych 
szczękach, a pomarszczona twarz żółta, z wyjątkiem policzków przypominających 
kolorem 
wyschnięte zimowe jabłka. Na miejscu, gdzie niegdyś rosła broda, pozostało mu 
jeszcze kilka 
siwych kępek włosów, które, podobnie jak wyleniałe brwi, zdawały się świadczyć o 
jałowości 
gleby, a której wyrastały. W jego postawie i ruchach była jakaś kocia, giętka 
służalczość, cały 
zaś wyraz twarzy koncentrował się w ukrytym wśród zmarszczek uśmiechu, który 
stanowił 
mieszaninę przebiegłości, lubieżności, skąpstwa i chytrości.
Taki był stary Artur Gride. Każda zmarszczka jego twarzy i każda fałda ubrania 
mówiły o 
pożądliwej chciwości i o tym, że należy on do ludzi tego samego pokroju, co pan 
Ralf 
Nickleby. Taki był stary Artur Gride. Rozparł się teraz na niskim krześle i 
zadzierając głowę 
spoglądał w twarz pana Ralfa Nickleby, który, z rękoma na kolanach, siedział 
pochylony na 
wysokim stołku Newmana i spoglądał w twarz gościa — partnera godnego siebie pod 
każdym 
względem.
— Jakże się pan czuje ostatnio? — zapytał Gride udając wielkie zainteresowanie 
zdrowiem 
gospodarza. — Nie widzieliśmy się od... od...
— Od nie bardzo dawna — przerwał pan Ralf i wymownym uśmiechem dał gościowi do 
zrozumienia, iż doskonale zdaje sobie sprawę, że nie przyszedł on tutaj z 
kurtuazyjną wizytą. 
— Mało brakowało, a nie zastałby mnie pan tym razem, bo właśnie zbliżałem się do 
drzwi, 
kiedy pan wyszedł zza rogu.
— Mam wielkie szczęście — zauważył Gride.
— Tak ludzie mówią — przyznał pan Ralf szorstko. Stary lichwiarz w uśmiechu 
wysunął 
brodę, lecz nie podejmował rozmowy, obaj więc siedzieli przez pewien czas w 
milczeniu. 
Każdy z nich czekał, by zaatakować przeciwnika w niekorzystnej dlań chwili.
— No, Gride — odezwał się wreszcie pan Ralf — co tam w trawie piszczy?
— Ach! Jakiż śmiały z pana człowiek, panie Nickleby! — zawołał gość, zadowolony 
widać, 
że to gospodarz rozpoczął. — Boże mój, Boże! Jakiż śmiały z pana. człowiek!
— Wyglądam pewnie na takiego przy panu i pańskich oślizłych i płochliwych 
manierach — 
odrzekł pan Ralf. — Może to i lepszy sposób, ale brak mi doń cierpliwości.
— Pan jest urodzonym geniuszem, panie Nickleby — powiedział stary Artur. — Ach, 
wielkim, wielkim geniuszem!
— Wystarczająco wielkim — rzekł pan Ralf — by doskonale rozumieć, że trzeba użyć 
całej 
tej wielkości, kiedy tacy jak pan ludzie zaczynają prawić komplementy. Nieraz, 
widzi pan, 
stałem w pobliżu., kiedy pan łasił się i wdzięczył do innych, i nienajgorzej 
pamiętam, do 
czego to zawsze wiodło.
— Cha, cha, cha! — roześmiał się Artur zacierając ręce. — Pewnie, pewnie! 
Pamięta pan, 
niewątpliwie. Wiem, wiem o tym doskonale. Jak to miło pomyśleć, że pamięta pan 
dawne 
czasy. Boże, mój Boże!
— No, ale co tam w trawie piszczy? — powtórzył pan Ralf spokojnie. — Jeszcze raz 
pytam, 
o co panu chodzi?
— Cóż to za człowiek! — zawołał Gride. — Nie zapomina o interesach wówczas 
nawet, 
kiedy gawędzimy sobie o dawnych dziejach! Boże, mój Boże, cóż to za człowiek!
— A cóż z tych dawnych dziejów chciałby pan teraz wskrzesić? — zapytał 
gospodarz. — 
Jestem pewien, że do tego pan zmierza, bo inaczej nie mówiłby pan o nich.
— On nawet mnie podejrzewa! — zawołał staruszek wznosząc ręce ku niebu. — Nawet 
mnie! Boże, mój Boże! Nawet mnie! Cóż to za człowiek! Cha, cha, cha! Cóż to za 
człowiek! 
Pan Nickleby sprosta całemu światu! Nie ma drugiego takiego jak on! Olbrzym 
wśród 
Pigmejów, olbrzym, olbrzym!
Pan Ralf spoglądał z obojętnym uśmiechem na starego kutwę, który aż krztusił się 
z 
zachwytu, a Newman w swym schowku czuł, że serce w nim zamiera, bo nadzieje na 
obiad 
były coraz słabsze i dalsze.
— Cóż, trzeba mu ustąpić! — wołał stary Artur. — Uparty zawsze postawi na swoim, 
jak 
powiadają Szkoci. No, a Szkoci to mądrzy ludzie, mądrzy... Chce mówić o 
interesach i nie 
tracić czasu na darmo. Ma rację, ma rację! Czas to pieniądz, czas to pieniądz!
— Można by przypuścić, że jeden z nas wymyślił to przysłowie — rzekł pan Ralf. — 
Czas to 
pieniądz, bardzo duży pieniądz dla tych, co według czasu obliczają procenty. 
Tak! Czas to 
pieniądz. I czas kosztuje pieniądze. Dla niektórych naszych znajomych to bardzo 
drogi towar. 
Tak mi się zdaje albo też nie wiem nic o naszym fachu.
Stary Artur uradował się tym dowcipem i znowu podniósł ręce ku niebu, znowu 
zachichotał, 
jeszcze raz wykrzyknął: „Cóż to za człowiek!", a potem przysunąwszy trochę swe 
niskie 
krzesło do wysokiego stołka, zadarł głowę, spojrzał w niewzruszoną twarz 
gospodarza i 
zapytał:
— Co by też pan powiedział, gdybym go zawiadomił, że zamierzam... że... 
zamierzam... się 
ożenić?
— Powiedziałbym — odparł pan Ralf zimno, spoglądając nań z góry — że kłamie pan 
dla 
jakichś własnych celów, i to nie po raz pierwszy ani ostatni. Bynajmniej nie 
byłbym 
zaskoczony ani nie dałbym się nabrać.
— A więc mówię panu poważnie, że takie jest moje postanowienie — rzekł stary 
Artur.
— A ja powtarzam poważnie to, co powiedziałem przed chwilą — odparł gospodarz. — 
Zaraz! Niech no się panu przyjrzę. Ma pan w twarzy jakieś diabelne łakomstwo. 
Cóż to 
takiego?
— Pana nie oszukam — zaskowyczał Gride. — Nie uda mi się i musiałbym być 
wariatem, 
żeby tego próbować. Ja, ja miałbym oszukać pana Nickleby! Pigmej przeciwko 
olbrzymowi! 
Jeszcze raz pytam... hi, hi, ni!... Jeszcze raz pytam, co by pan powiedział, 
gdybym go 
zawiadomił, że zamierzam się ożenić?
— Z jakąś starą wiedźmą?
— Nie, nie! — krzyknął Artur zacierając ręce z uniesieniem. — Pomyłka! Jeszcze 
jedna 
pomyłka! Pan Nickleby myli się nareszcie!... Myli się! Grubo się myli! Z młodą, 
piękną 
dziewczyną — świeżą, uroczą, czarującą, która nie skończyła jeszcze 
dziewiętnastu lat. 
Ciemne oczy. Długie rzęsy. Pełne, czerwone usteczka, na które wystarczy 
spojrzeć, żeby 
nabrać ochoty do całowania. Śliczne, gęste włosy, do których aż rwą się palce, 
żeby nimi 
poigrać. Taka figurka, że człowiek mimo woli chwyta w ramiona powietrze, kiedy 
pomyśli o 
uściskach. Malutkie nóżki, które stąpają tak lekko, że zdają się nie tykać 
ziemi. Z tym 
wszystkim zamierzam się ożenić! Z tym wszystkim! Hi, hi, hi!
— To coś więcej niż pospolite brednie — powiedział pan Ralf, który dotychczas 
słuchał z 
wydętymi wargami zachwytów starego łajdaka. — Nazwisko tej dziewczyny?
— Wielki, wielki geniusz! Ach, wielki! — zawołał gość. — Patrzcie tylko, co to 
za wielkość! 
Wie już, że trzeba mi jego pomocy! Wie, że może mi jej udzielić! Wie, że może na 
tym 
zarobić! Wszystko już widzi! Jej nazwisko... Czy nikt nas nie podsłuchuje?
— A któż, u diabła, mógłby nas podsłuchiwać? — rzucił pan Ralf gniewnie.
— Ja tam nie wiem, ale ktoś mógłby przecie wchodzić właśnie na schody albo 
schodzić ze 
schodów — powiedział Artur Gride; wyjrzał na korytarz, a potem zamknął starannie 
drzwi. 
— Albo pański kancelista mógłby wrócić tymczasem i podsłuchiwać... Kanceliści i 
służba 
lubią podsłuchiwać, a ja bardzo bym nie chciał, żeby pan Noggs...
— Niech diabli porwą pana Noggsa! — przerwał pan Ralf ostro. — Gadaj pan, co 
masz do 
powiedzenia.
— Bezwarunkowo. Niech diabli porwą pana Noggsa — zgodził się stary Artur. — Nie 
mam 
nic przeciwko temu. Jej nazwisko... nazywa się ona...
— No! — powiedział pan Ralf zniecierpliwiony jąkaniem gościa. — Jakżesz się 
nazywa?
— Madelina Bray.
Jeżeli istniały jakieś powody (widać było, że Gride tak sądzi), by słowa te 
wywarły pewne 
wrażenie na panu Ralfie, a nawet jeżeli wrażenie takie wywarły — to w każdym 
razie 
gospodarz nie okazał tego, lecz z całym spokojem kilka razy powtórzył owo 
nazwisko, jak 
gdyby przypominał sobie, gdzie i kiedy mógł je był już słyszeć.
— Bray... — mruknął. — Bray... Był taki młody Bray z... Tak! Ale ten nie miał 
córki.
— Pamięta pan Braya? — spytał Artur Gride.
— Nie! — odrzekł pan Ralf spoglądając nań bez wyrazu.
— Nie pamięta pan Waltera Braya, tego hulaki, który tak źle obchodził się ze 
swoją piękną 
żoną?
— Jeżeli przy pomocy takiej charakterystyki chce pan odświeżyć w mej pamięci 
obraz tego 
czy innego hulaki — warknął pan Ralf wzruszając ramionami — to pomylę go z 
dziewięcioma dziesiątymi wszystkich hulaków, jakich kiedykolwiek znałem.
— Aj, aj... To ten Bray, co mieszka teraz w „Strefie" King's Bench. Nie mógł go 
pan 
zapomnieć. Obaj robiliśmy z nim interesy. Jak to! Przecież on jest winien panu 
pieniądze... 
— Ach!... ten! — przerwał pan Ralf. — Tak, tak! Teraz mówi pan jasno. O jego 
córkę chodzi, 
co?
Powiedziane to było naturalnie, lecz nie dość naturalnie, by człowiek tego 
pokroju co stary 
Artur Gride mógł nie zauważyć, że pan Ralf pragnie go wyciągnąć na 
obszerniejsze, niż 
zamierzał był czynić, zwierzenia i uzyskać wiadomości, których 
najprawdopodobniej nie 
zdobyłby w żaden inny sposób. Ale stary Artur był tak przejęty własnymi planami, 
że dał się 
podejść, i nie powziął podejrzeń co do szczerości swego zacnego przyjaciela.
— Wiedziałem, że go pan sobie przypomni, jak zastanowi się przez chwilkę — 
powiedział.
— I miał słuszność — odparł pan Ralf. — Ale stary Artur Gride i małżeństwo to 
cudaczne 
zestawienie wyrazów. Stary Artur Gride i ciemne oczy, i długie rzęsy, i te 
usteczka, na które 
wystarczy spojrzeć, by nabrać ochoty do całowania, i gęste włosy, z którymi chce 
się igrać, i 
figurka, którą chce się ściskać, i te nóżki, co to ziemi nie tykają... Nie! 
Stary Artur i takie 
rzeczy to jeszcze cudaczniejsze zestawienie. Lecz stary Artur Gride żeniący się 
z córką 
zrujnowanego „hulaki" ze „Strefy" King's Bench — to już doprawdy coś najbardziej 
cudacznego i nieprawdopodobnego! Krótko mówiąc, przyjacielu, jeżeli istotnie 
potrzeba ci 
mojej pomocy (nie wątpię o tym, bo inaczej nie przyszedłbyś tutaj), to gadaj 
szybko i do 
rzeczy. Przede wszystkim zaś nie opowiadaj mi, że ja mogę na tym zarobić, bo 
wiem, że sam 
również zarobisz, i to nienajgorzej. Bez tego nie lazłbyś przecież w taką 
historię.
W tym, co pan Ralf mówił, również w tym, jak to mówił i jak przy tym spoglądał 
na 
rozmówcę, dość było zjadliwego sarkazmu, by wzburzyć nawet wystygłą krew starego 
lichwiarza i ubarwić czerwienią nawet jego zwiędłe policzki. Stary Artur nie 
objawił jednak 
gniewu, wykrzyknął tylko znowu: — Cóż to za człowiek! — i zaczął kiwać się z 
boku na bok 
na krześle, jak gdyby ubawiony był swobodą i żartami przyjaciela. Wnioskując 
jednak z 
wyrazu twarzy pana Ralfa, iż należy jak najszybciej przystąpić do sedna sprawy, 
Gride 
nastroił się na poważniejszy ton i przeszedł do istotnych punktów pertraktacji.
Po pierwsze, zwrócił uwagę na fakt, że Madelina Bray z wielkim poświęceniem 
utrzymuje, 
pielęgnuje i niczym niewolnica podporządkowuje się woli ojca, który poza nią nie 
ma nikogo 
na świecie. Pan Ralf odrzekł, że, słyszał już o tym i że dziewczyna nie byłaby z 
pewnością 
taka głupia, gdyby znała świat trochę lepiej.
Po drugie, rozwodził się nad charakterem ojca, utrzymując, iż jeżeli nawet 
przyjąć za pewnik, 
że darzy on córkę najwyższym uczuciem, na jakie go stać w stosunku do bliźnich, 
to w 
każdym razie siebie samego kocha bez porównania więcej. Pan Ralf powiedział, że 
nie warto 
dłużej mówić na ten temat, bo to przecież nad wyraz prawdopodobne i zupełnie 
zrozumiałe.
Po trzecie, stary Artur zapewnił, że dziewczyną jest subtelna i piękna, a on 
naprawdę pragnie 
ją mieć za żonę. Na to pan Ralf odpowiedział jedynie cierpkim uśmiechem i 
spojrzał na 
siedzącego przed nim pomarszczonego starca, lecz uśmiech ten i spojrzenie były 
aż nadto 
wymowne.
— A teraz — ciągnął Gride — pogadamy o pewnym małym planie, który obmyśliłem, 
żeby 
załatwić tę sprawę, bo dotychczas nie oświadczyłem się jeszcze, nawet ojcu. 
Powinienem był 
wpierw to powiedzieć, ale pan się już przecie domyślił! Boże, mój Boże! Ach, cóż 
to za 
bystrość! Jaki ostry dowcip!
— Uważaj pan, bo się skaleczysz — mruknął pan Ralf niecierpliwie.
— Zawsze ma odpowiedź na końcu języka! — zawołał stary Artur i z zachwytem 
podniósł ku 
niebu wzrok i dłonie. — Zawsze przygotowany na wszystko! Boże, mój Boże! Co to 
za 
szczęście mieć zawsze gotową odpowiedź i na dokładkę tyle gotowego grosza! — 
Potem 
zmienił nagle ton i mówił: — W ciągu ostatnich sześciu miesięcy kilkanaście razy 
zaglądałem 
do tego Braya. Akurat pół roku temu ujrzałem po raz pierwszy ten smakowity 
kąsek. Boże, 
mój Boże, jakiż to smakowity kąsek! Ale co tu gadać. Ja trzymam w więzieniu tego 
Braya za 
tysiąc siedemset funtów.
— Tak pan mówi, jakby tylko pan go trzymał — rzekł pan Ralf dobywając notatnika. 
— Ja 
również. Za dziewięćset siedemdziesiąt pięć funtów, cztery szylingi i trzy 
pensy.
— I to jako jedyny prócz mnie. wierzyciel, panie Nickleby. Jedyny! — zawołał 
porywczo 
stary Artur. — Nikt prócz nas nie chce uczestniczyć w kosztach trzymania go w 
więzieniu, 
bo, wierzaj pan, wszyscy ufają nam i wiedzą, że nam na tym wystarczająco zależy. 
Obaj 
wpadliśmy w te same sidła... Boże, mój Boże, co to była za pułapka! Omal mnie to 
nie 
zrujnowało! Pożyczaliśmy mu przecież nasze pieniądze na weksle z jednym tylko — 
oprócz 
jego — podpisem, który, jak wszyscy oczywiście myśleli, był tak pewny jak 
gotówka, a 
okazał się... okazał... no, wie pan czym. Właśnie mieliśmy się dobrać do tego 
jegomościa, 
kiedy on umarł, a potem okazało się, że jest niewypłacalny. Ach, cóż to była za 
strata! Omal 
mnie to nie zrujnowało!
— Mów pan o tym swoim planie — przerwał pan Ralf. — Po co podnosić teraz 
zawodowy 
lament, kiedy nikt obcy nas nie słucha?
— Lepiej zawsze mówić w ten sposób — zachichotał stary Artur — czy słucha ktoś, 
czy nie 
słucha. Wprawa, widzi pan, wiedzie ku doskonałości. Otóż, gdybym zaproponował 
Brayowi, 
że zostanę jego zięciem, a za to on będzie wolny z chwilą, gdy się ożenię, i 
dostanie pensyjkę 
wystarczającą, aby po drugiej strome morza żyć z niej, jak przystało 
dżentelmenowi (nie 
pożyje długo; pytałem jego doktora, a ten powiada, że jest ciężko chory na serce 
i że to 
wykluczone) — gdyby ponadto obszernie i zachęcająco przedstawić mu wszystkie 
korzyści 
wypływające dlań z tego, to jak pan sądzi, czy potrafiłby mi się oprzeć? A jeśli 
mnie się nie 
oprze, to jak pan sądzi, czy jemu córka się oprze? Czy nie zrobię z niej pani 
Arturowej Gride, 
ślicznej pani Arturowej Gride, pieszczotki, uroczej ptaszyny? Czy nie zrobię z 
niej pani 
Arturowej Gride, kiedy tylko zechcę — w. ciągu tygodnia, miesiąca lub jednego 
dnia?
— Mów pan dalej — rzekł pan Ralf z poważnym skinieniem głowy, a sztuczny chłód 
jego 
słów dziwnie kontrastował z namiętnym skomleniem, w jakie stopniowo przechodził 
głos 
jego przyjaciela. — Mów pan dalej. Nie po to przyszedłeś, żeby stawiać mi te 
wszystkie 
pytania.
— Boże, mój Boże! Ależ on umie mówić! — zawołał stary Artur przysuwając się 
jeszcze 
bliżej gospodarza. — Pewnie, że nie po to przyszedłem i wcale nawet nie udaję. 
Przyszedłem, 
żeby zapytać, ile też weźmie pan ode mnie za ten pański dług, jeżeli dojdę do 
porozumienia z 
ojcem?... Pięć szylingów za funta... sześć i osiem pensów... dziesięć szylingów? 
Gdyby nie 
nasza stara przyjaźń, nie posunąłbym się nigdy aż do dziesięciu szylingów, ale 
byliśmy 
zawsze w tak dobrych stosunkach, no i wiem przecie, że pan nie zażąda ode mnie 
aż tyle!
— Pan ma jeszcze coś więcej do powiedzenia — rzekł gospodarz wciąż z tym samym, 
niewzruszonym, kamiennym spokojem.
— Mam, mam! Tylko pan nie pozwala mi skończyć — przyznał Artur Gride. — 
Potrzebuję w 
tej sprawie pomocnika, który potrafiłby mówić, nalegać, obstawać przy swoim, 
czego nikt 
chyba tak jak pan nie potrafi. Ja tam tego nie umiem, bo jestem nieśmiały, 
słabowity, 
nerwowy... Otóż, jeśli na dobrych warunkach spłacę panu należność, którą od 
dawna uważa 
pan za przepadłą, czy jako dobry przyjaciel przyjdzie mi pan z pomocą, co?
— Pan ma jeszcze coś do powiedzenia — rzekł pan Ralf.
— Nie, nie! Doprawdy! — zawołał Artur Gride.
— Tak, tak! Doprawdy! Jestem tego zupełnie pewien.
— Ach! — zawołał stary Artur udając nagłe olśnienie. — Myśli pan, że mam do 
powiedzenia 
coś, co tyczy wyłącznie mnie i moich osobistych zamiarów. Tak! Oczywiście! Czy 
wspomnieć i o tym?
— Sądzę, że raczej tak — rzucił pan Ralf szorstko.
— Nie chciałem zajmować panu czasu, gdyż myślałem, że interesuje pana tylko 
własny 
udział w mojej sprawie — powiedział Artur Gride. — Jak to uprzejmie, że pyta pan 
o takie 
rzeczy! Boże, mój Boże, co za uprzejmość! Otóż, gdybym wiedział coś o pewnym 
mająteczku — małym mająteczku, bardzo małym — prawnie należącym do tej uroczej 
ptaszyny, o którym w obecnej chwili nikt nie wie ani wiedzieć nie może, a który 
jej małżonek 
łatwo zagarnie do kieszeni, jeżeli będzie wiedział tyle, co ja wiem, czy w takim 
razie 
usprawiedliwione będzie...
— Całe przedsięwzięcie — dokończył pan Ralf spiesznie. — No, muszę teraz 
zastanowić się 
nad tą sprawą i obliczyć, ile powinienem dostać za pomoc w doprowadzeniu jej do 
pomyślnego końca.
— Tylko nie bądź pan wymagający! — zawołał Artur drżącym głosem i podniósł ręce 
w 
błagalnym geście. — Nie bądź pan zbyt wymagający! To doprawdy bardzo mały 
mająteczek. 
No, powiedzmy, dziesięć szylingów za funta i ubijmy interes. To więcej niż 
powinienem 
zapłacić, ale pan jest taki uprzejmy... Co? Zgodzimy się na dziesięć? Co? Zgoda, 
co?
Pan Ralf nie zważał na te prośby, lecz przez kilka minut siedział w głębokiej 
zadumie, 
bacznie przyglądając się petentowi. Po dostatecznie długim namyśle odezwał się 
wreszcie, a 
nie można mu zarzucić, by posługiwał się zbędnymi omówieniami albo też nie 
tłumaczył 
sprawy jasno i rzeczowo.
— Gdyby poślubił pan tę dziewczynę bez porozumienia ze mną — rzekł — musiałby 
pan 
uregulować moją należność w całości, bo inaczej nie mógłby pan uwolnić jej ojca. 
Jasne 
zatem, że muszę otrzymać pełną sumę, bez żadnych obcięć i potrąceń, aby 
zaszczyt, jakim 
jest pańskie zaufanie, nie przyniósł mi strat zamiast zysku. Oto pierwszy punkt 
naszej 
umowy. Po drugie, żądam pięciuset funtów za mój udział w pertraktacjach i 
namowach oraz 
pomoc, jakiej udzielę panu w zdobyciu tego mająteczku. To bardzo niewiele, bo na 
własny i 
wyłączny użytek zostaną panu przecie pełne usteczka, gęste włosy i te tam inne 
rzeczy. 
Zgodnie z trzecim i ostatnim punktem dzisiaj wystawi mi ,pan rewers na obie te 
sumy, płatny 
przed południem w dniu pańskiego ślubu z Madeliną Bray. Powiedział pan, że umiem 
nalegać 
i obstawać przy swoim. Otóż obstaję właśnie przy swoim i nie zgodzę się na żadne 
inne 
warunki. Może je pan przyjąć, jeśli mu odpowiadają. W przeciwnym razie żeń się 
pan, jeżeli 
potrafisz, bez mojej pomocy. Ja i tak odbiorę swą wierzytelność.
Pan Ralf był głuchy jak pień na wszelkie prośby, zaklęcia i namowy, by zgodzić 
się na 
kompromis pomiędzy propozycją własną i Artura Gride'a. Nie chciał podejmować 
dalszej 
dyskusji na ten temat i siedział jak niemy, przeglądając z roztargnioną miną 
różne zapiski i 
papiery w swoim notesie, podczas gdy stary Artur rozwodził się nad jego 
niesłychanymi 
żądaniami i domagając się ich zmiany stopniowo zbliżał się do postawionych przez 
gospodarza warunków. Stwierdziwszy wreszcie, że nic nie zdoła wpłynąć na upór 
przyjaciela, 
Artur Gride, który wybierając się doń był z góry przygotowany na taki mniej 
więcej obrót 
sprawy, z ciężkim sercem przyjął owe warunki i na miejscu wypełnił żądany rewers 
(pan Ralf 
miał zawsze takie rzeczy pod ręką). Wprzód jednak wymógł obietnicę, iż pan Ralf 
Nickleby 
od razu uda się z nim do mieszkania Braya, by natychmiast rozpocząć 
pertraktacje, jeżeli 
okoliczności sprzyjać będą ich zamierzeniom.
Zgodnie z ostatnim punktem porozumienia dwaj czcigodni dżentelmeni wyszli razem, 
a 
Newman, z flaszką w ręku, wychylił się z kryjówki. Nie jeden raz, narażając się 
na to, że go 
odkryją, wysuwał z górnych drzwiczek schowka swój czerwony nos, gdy omawiano 
specjalnie interesujące szczegóły zagadnienia.
— Nie mam już apetytu — mruknął chowając flaszkę do kieszeni. — Dali mi dobry 
pasztet.
Powiedziawszy to wielce ponurym i żałosnym tonem, Newman jednym długim krokiem 
znalazł się przy drzwiach, a drugim wrócił na dawne miejsce.
— Nic nie wiem o niej. Nie wiem, kim jest ani czym — mówił — lecz współczuję jej 
z 
całego serca i nie mogę jej pomóc, tak samo jak innym, przeciw którym codziennie 
knuje się 
tu setki rozmaitych intryg, nie tak wszakże nikczemnych jak ta. Cóż, to gnębi 
tylko mnie, nie 
tych innych. Fakt, że znam te intrygi, nie może szkodzić ich ofiarom, a ja 
cierpię nie mniej niż 
one. Gride i Nickleby! Dobrana para do kariolki! Ach, łajdactwo, łajdactwo, 
łajdactwo!
Każdemu z tych ostatnich słów towarzyszyło silne stuknięcie w rurę nieszczęsnego 
starego 
cylindra. Newman Noggs miał już umysł nieco zamroczony zawartością kieszonkowego 
pistoletu, a przynajmniej tym, co wypił podczas niedawnego krycia się w schowku, 
wyszedł 
więc poszukać ulgi, jaką przynieść może spożyta w taniej garkuchni wołowina z 
kapustą.
Tymczasem dwaj spiskowcy udali się do domu, który przed kilkoma zaledwie dniami 
Nicholas odwiedził po raz pierwszy; uzyskali tam audiencję u pana Braya, a 
stwierdziwszy, 
że jego córka wyszła, po wielu przemyślnych krokach wstępnych, którymi kierowała 
niepospolita zręczność pana Ralfa, wyłożyli wreszcie jasno istotny cel wizyty.
— Oto konkurent, panie Bray — mówił pan Ralf, gdy chory, który nie ochłonął 
jeszcze ze 
zdumienia, opadł w swym fotelu spoglądając to na Artura Gride'a, to na Jego 
przyjaciela. — 
Cóż z tego, że miał nieszczęście stać się jedną z przyczyn pańskiego tu 
uwięzienia! Ja jestem 
drugą tego przyczyną. Ludzie muszą żyć, a pan zbyt dobrze zna świat, by nie 
widzieć całej 
sprawy we właściwym świetle. Proponujemy najlepsze zadośćuczynienie, na jakie 
nas stać. 
Oto propozycja małżeńska, która uradowałaby niejednego utytułowanego ojca. Pan 
Artur 
Gride i jego książęca fortuna! Niech pan się zastanowi, co to za zdobycz.
— Moja córka — odparł Bray wyniośle — tak została wychowana przeze mnie, że 
byłaby 
hojną zapłatą za największą fortunę, jaką mógłby ktoś złożyć w zamian za jej 
rękę.
— To samo przecież mówiłem — rzekł przemyślny pan Ralf zwracając się do starego 
Artura. 
— To właśnie, co moim zdaniem czyni całą sprawę tak uczciwą i prostą. Żadna ze 
stron nie 
ponosi ofiar. Pan ma pieniądze, a panna Madelina urodę i osobiste zalety. Ona ma 
młodość, a 
pan pieniądze. Ona nie ma pieniędzy, a pan młodości. Jedno za drugie i kwita! 
Mamy 
małżeństwo z woli Niebios.
— Ludzie mówią, że Niebiosa dobierają małżeńskie pary — powiedział Artur Gride 
uśmiechając się ohydnie do człowieka, którego pragnął nazwać teściem. — Jeżeli 
się więc 
pobierzemy, to z wyroku przeznaczenia.
— No i niech pan pomyśli, panie Bray — wtrącił spiesznie pan Ralf uciekając się 
do 
argumentów bliższych ziemi — niech pan tylko pomyśli, jaka stawka wchodzi tu w 
grę, czym 
pan ryzykuje przyjmując lub odrzucając oświadczyny mojego przyjaciela...
— Jakże ja mogę przyjmować lub odrzucać oświadczyny pańskiego przyjaciela — 
przerwał 
zirytowany pan Bray, świadom, że od niego w istocie zależy decyzja. — Przyjęcie 
lub 
odmowa jest sprawą tylko i wyłącznie mojej córki, o czym panom dobrze wiadomo.
— Bezwarunkowo — powiedział pan Ralf z naciskiem — ale wolno panu chyba coś 
doradzić, wyłożyć różne „za" lub „przeciw", podszepnąć, co byłoby pańskim 
pragnieniem...
— Podszepnąć, co byłoby moim pragnieniem! — zawołał dłużnik, na przemian 
nikczemny i 
pyszny, lecz przez cały czas samolubny. — Czyż nie jestem jej ojcem? Czemu 
miałbym tylko 
szeptać, a nie mówić otwarcie? Czy myśli pan tak samo jak przyjaciele jej matki, 
a moi 
wrogowie — niech ich piekło pochłonie — że w tym, co ona dla mnie robi, jest coś 
więcej niż 
obowiązek, święty obowiązek? A może pan sądzi, że moje nieszczęścia są 
dostatecznym 
powodem, by zmienić naszą wzajemną zależność, że to ja powinienem słuchać, ona 
zaś 
rozkazywać? Szeptać, szeptać, co jest moim pragnieniem! Właśnie! Zapewne widząc 
mnie 
tutaj, niezdolnego ruszyć się z fotela bez pomocy, uważa pan, że jestem 
złamanym, zależnym 
od innych człowiekiem, któremu braknie siły i odwagi, by uczynić to, co uzna za 
najlepsze 
dla własnego dziecka. Wolno mi tylko szeptać, co jest moim pragnieniem! No 
pewnie!
— Bardzo przepraszam — podjął pan Ralf, który do gruntu znał swego dłużnika i 
wiedział, 
jak z nim należy postępować. — Nie wysłuchał mnie pan do końca. Zamierzałem 
powiedzieć, 
że gdyby szepnął pan — choćby tylko szepnął — czego sobie życzy, z pewnością dla 
jego 
córki równałoby się to rozkazowi.
— Z pewnością! Nie inaczej! — przyznał pan Bray wzburzonym tonem. — Jeżeli 
przypadkiem nie słyszał pan już o tym, sir, to mówię panu teraz, że były takie 
czasy, kiedy w 
każdej sprawie odnosiłem triumfy nad krewnymi jej matki, chociaż po ich stronie 
była potęga 
i bogactwo, po mojej zaś jedynie silna wola.
— A jednak — podjął pan Ralf najłagodniej, jak pozwalało mu jego usposobienie — 
nie 
wysłuchał mnie pan do końca. Nie przestał pan być człowiekiem, który mógłby 
błyszczeć w 
wytwornym towarzystwie. Ma pan przed sobą długie lata życia... to jest, 
oczywiście... jeżeli 
będzie pan przebywał na lepszym powietrzu i pod jaśniejszym niebem i sam 
dobierał sobie 
towarzystwo. Zabawa to pański żywioł, w którym olśniewał pan już wszystkich. 
Wielki świat 
i wolność — to właśnie to, czego panu trzeba. Francja i roczna pensja, która 
zapewni tam 
panu dostatnie życie, tchną w pana nowe siły, przeniosą pana w całkowicie 
zmienione 
warunki. Cały Londyn mówił niegdyś o pańskich kosztownych wybrykach, a przecież 
może 
pan Jeszcze zabłysnąć na innej scenie, bogatszy o wiele doświadczeń, zabłysnąć 
tam i 
spróbować żyć na cudzy koszt, zamiast pozwalać innym żyć na swój. A jakże się 
przedstawia 
odwrotna strona medalu? Cóż tam ujrzymy? Nie wiem, gdzie tu jest najbliższy 
cmentarz, ale 
gdzie by nie był, zobaczymy na nim tylko kamień grobowy... datę... może za dwa 
lata, może 
za dwadzieścia. Tak! Na tym koniec.
Pan Bray wsparł łokieć na poręczy fotela i zakrył twarz dłonią.
— Przedstawiam sprawę jasno — ciągnął pan Ralf siadając obok chorego — bo mocno 
ją 
biorę do serca. Mam własny interes w tym, by pan wydał córkę za mojego 
przyjaciela, Artura 
Gride'a, ponieważ on spłaci wówczas mnie — oczywiście częściowo. Nie ukrywam 
tego i 
przyznaję otwarcie. Jak wiele może jednak pan zyskać zalecając to małżeństwo? 
Niech pan 
nie zapomina! Córka może się wzdragać, opierać, ronić łzy, mówić, że Gride jest 
za stary, 
dowodzić, że jej życie będzie jednym pasmem niedoli. A czymże jest ono teraz?
Kilka słabych poruszeń chorego świadczyło, że nie traci ani jednego słowa z tych 
argumentów, podobnie jak pan Ralf nie tracił najmniejszego jego ruchu.
— Czymże jest ono teraz, powtarzam? — podjął przebiegły lichwiarz. — Albo czym 
będzie 
w przyszłości? Pewnie, że gdy pan umrze, ludzie, których pan nienawidzi, 
zapewnią jej 
szczęście. — Czy może pan jednak znieść taką myśl?
— Nie! — odparł Bray niezdolny pohamować mściwego odruchu.
— Domyślałem się tego... Naturalnie — mówił spokojnie pan Ralf. — Jeżeli pańska 
córka ma 
odnieść korzyść z czyjejś śmierci — ciągnął przytłumionym głosem — niechże to 
będzie 
korzyść ze śmierci małżonka. Niech nie myśli kiedyś o chwili pańskiej śmierci 
jak o dacie, od 
której zaczęła liczyć szczęśliwsze dni. Jakież są zastrzeżenia? Niech je pan 
wyłuszczy. Że 
konkurent jest starcem! I cóż z tego? Często bogaci ludzie wysokiego rodu, 
którzy nie mają 
takiego jak pan usprawiedliwienia, lecz do woli i w nadmiarze dysponują 
wszystkim, co życie 
dać im może, wydają córki za starców lub, co gorsza, za młodzików bez serca i 
rozumu, po to 
jedynie, by zaspokoić jakąś słabostkę, zadośćuczynić rodzinnym interesom albo 
zapewnić 
sobie miejsce w Parlamencie. Pan niech rozstrzygnie za nią, niech pan 
rozstrzygnie. Pan 
przecież lepiej może osądzić tę sprawę, a córka będzie panu wdzięczna do końca 
swoich dni.
— Szszaa!... Szszaa!... — zawołał Bray podrywając się nagle i kładąc drżącą dłoń 
na ustach 
pana Ralfa. — Słyszę jej kroki za drzwiami.
Widać było przebłysk sumienia we wstydzie i przerażeniu pana Braya; ta krótka 
chwila zdarła 
z okrutnego planu cienką powłokę sofizmatów i odsłoniła ów plan w całej jego 
podłości i 
straszliwej ohydzie. Drżący i blady ojciec opadł na fotel; Artur Gride skubiąc i 
obracając swój 
kapelusz nie śmiał oderwać wzroku od podłogi; nawet pan Ralf, wystraszony 
przybyciem 
nieświadomej niczego dziewczyny, skulił się na chwilę niby obity pies.
Wrażenie owo było niemal równie krótkotrwałe, jak niespodziewane. Pan Nickleby 
opanował 
się pierwszy, a zauważywszy pełen przerażenia wzrok Adeliny, zaczął ją 
uspokajać, 
zapewniając, że nie ma podstaw do obawy.
— Nagły skurcz — powiedział spoglądając na pana Braya. — Już wszystko minęło.
Widok młodej i pięknej dziewczyny, na której biedę i niedolę spiskowali przed 
minutą 
zaledwie, a która zarzuciła teraz ramiona na szyję ojca i zasypywała go słowami 
tkliwego 
współczucia i miłości — najpiękniejszymi słowami, jakie ucho ojca może 
posłyszeć, a 
dziecięce usta wypowiedzieć — widok ten mógłby wzruszyć najbardziej zakamieniałe 
serca. 
Pan Ralf jednak spoglądał na to obojętnie, zaś Artur Gride, którego kaprawe oczy 
gustowały 
jedynie w zewnętrznej! urodzie, lecz były ślepe na wewnętrzne piękno, zdradzał 
wprawdzie 
swego rodzaju wzruszenie, nie takie jednak jak to, które budzi zazwyczaj podziw 
dla cnoty.
— Madelino — powiedział ojciec uwalniając się łagodnie z jej uścisku. — To był 
doprawdy 
drobiazg.
— Ale... wczoraj miałeś już taki skurcz. To straszne patrzeć na twoją mękę. Czy 
w niczym 
nie mogę ci pomóc?
— W niczym na razie. Oto dwóch panów, Madelino. Znasz już jednego z nich. Mówiła 
nieraz 
— dodał pan Bray zwracając się do Artura Gride'a — że zawsze mi się pogarsza po 
pańskiej 
wizycie. Nie było w tym nic dziwnego, gdyż znała dotychczas tylko część prawdy. 
No, no! 
Może zmieni pogląd na tę sprawę... Widzi pan, dziewczętom wolno przecie zmieniać 
poglądy. Jesteś bardzo zmęczona, moja droga.
— Ach, nie, doprawdy.
— Jesteś zmęczona. Za wiele pracujesz.
— Chciałabym móc pracować więcej.
— Wiem, wiem, ale to za dużo na twoje siły, kochanie. Taki nędzny żywot, pełen 
codziennych trudów i udręczeń, to stanowczo ponad twoje siły, moje ty biedactwo!
Nie szczędząc takich i tym podobnych miłych słów, Bray tulił do siebie córkę i 
czule całował 
jej policzki. Przez pewien czas pan Ralf przyglądał mu się bystro i uważnie, a 
potem kierując 
się w stronę drzwi ruchem ręki dał Gride'owi znak, by podążył za nim.
— Porozumie się pan z nami? — zapytał pan Ralf.
— Tak, tak! — odpowiedział pan Bray spiesznie odsuwając córkę. — Za tydzień. 
Dajcie mi 
tydzień.
— Tydzień — powtórzył pan Ralf zwracając się do swego towarzysza. — Od dziś za 
tydzień. 
Do widzenia. Panno Madelino, całuję rączki pani.
— Podaj mi pan rękę, Gride — rzekł Bray wyciągając dłoń w odpowiedzi na ukłon 
starego 
lichwiarza. — Nie wątpię, że dobrze mi życzysz. Przyznaję to teraz. Jeżeli 
zadłużyłem się u 
ciebie, nie twoja w tym wina. Madelino, podaj panu rękę, kochanie.
— Boże, mój Boże! Gdyby pani zechciała... Choćby końce paluszków... — jąkał 
Artur 
onieśmielony i przestraszony zarazem.
Madelina cofnęła się bezwiednie przed upiorną postacią, lecz podała końce 
palców, w tej 
samej chwili jednak wyrwała je tak szybko, że stary Artur na próżno zamknął 
dłoń, w którą 
chciał pochwycić te palce, by podnieść je do ust; wobec tego ucałował głośno 
własną rękę i 
wykrzywiając twarz w rozmaitych czułych grymasach, wyszedł za przyjacielem na 
ulicę.
— No i cóż pan powie, co powie? Co olbrzym powie pigmejowi? — dopytywał Artur 
Gride, 
gdy utykając doganiał pana Ralfa.
— A co pigmej powie olbrzymowi? — odparł zapytany podnosząc brwi i z góry 
spoglądając 
na wspólnika.
— Nie wie doprawdy, co powiedzieć — rzekł Artur Gride. — Obawia się i ma 
nadzieję. 
Smakowity kąsek, co?
— Nie znam się na urodzie — burknął pan Ralf.
— Ale ja się znam! — zawołał stary lichwiarz zacierając ręce. — Boże, mój Boże! 
Jak 
ślicznie wyglądały jej oczy, kiedy nachylała się nad ojcem. Cóż za rzęsy!... 
zupełnie jak... 
cienka firanka! Ona... ona tak łagodnie na mnie spoglądała.
— Ale, jak mi się zdaje, bez wielkiego uczucia — powiedział pan Ralf. — 
Nieprawdaż?
— Bez uczucia? Tak pan sądzi? — odparł stary Artur. — Ale... Czy nie myśli pan, 
że można 
ją będzie do tego skłonić? Jak się panu zdaje?
Pan Ralf spojrzał na niego z pogardą i uśmiechając się złośliwie, odpowiedział 
przez zęby:
— Czy słyszał pan, jak on jej mówił, że jest zmęczona i pracuje nad siły?
— Tak, tak! I cóż z tego?
— Czy myśli pan, że mówił jej to kiedykolwiek przedtem? Taki żywot jest 
stanowczo ponad 
jej, siły. Tak, tak! Ojciec zmieni jej ten żywot.
— Czy myśli pan, że to załatwione? — zapytał stary Artur zerkając na przyjaciela 
spod 
półprzymkniętych powiek.
— Jestem pewien — rzekł pan Ralf. — Próbuje okłamywać samego siebie i to już 
nawet w 
naszych oczach. Udaje, że myśli jedynie o jej losie, nie o własnym. Gra 
szlachetną rolę, i to 
tak tkliwą i wzniosłą, że nawet córka nie może go poznać. Zauważyłem w jej oku 
łzę 
zdziwienia. Będzie tam niebawem więcej łez zdziwienia, lecz zdziwienia innego 
rodzaju. 
Spokojnie możemy czekać tego dnia od dziś za tydzień.
ROZDZIAŁ XLVIII
KTÓRY JEST BENEFISEM PANA WINCENTEGO CRUMMLESA, A ZARAZEM 
JEGO NIEODWOŁALNIE OSTATNIM WYSTĘPEM NA SCENIE TEJ OPOWIEŚCI
Z sercem ciężkim i pełnym smutku, pogrążony w bolesnych rozmyślaniach, Nicholas 
zwrócił 
swe kroki na wschód i szedł do kantoru firmy „Bracia Cheeryble". Wszystkie 
nieśmiałe 
nadzieje, na jakie sobie dotychczas pozwalał, wszystkie czarowne wizje, które 
powstawały w 
jego wyobraźni i spowijały obraz pięknej Madeliny Bray, rozwiały się, nie 
pozostawiając ni 
śladu swych uroków i blasków.
Zarzut, iż rozwiązanie, i to takie rozwiązanie, tajemnicy, która otaczała 
Madelinę Bray, kiedy 
nawet jej nazwisko nie było jeszcze Nicholasowi znane, stłumiło jego zapał i 
ostudziło 
płomień uwielbień — zarzut taki byłby niezasłużony i krzywdzący dla tak 
wartościowego 
młodego człowieka. Jeżeli dotąd spoglądał na młodą damę z takim uczuciem, jakie 
w młodym 
mężczyźnie obudzić może wdzięk i uroda, to w obecnej chwili ogarniały go uczucia 
o wiele 
głębsze i silniejsze. Ale uwielbienie dla prostoty i czystości jej serca, 
szacunek wobec jej 
bezbronności i osamotnienia, współczucie dla tak ciężko przez los doświadczanej 
młodej i 
pięknej dziewczyny, podziw dla jej wielkiego i szlachetnego ducha — wszystko to 
wznosiło 
ją na niedosiężne wyżyny i dodając wprawdzie głębi i powagi miłości Nicholasa 
mówiło mu 
zarazem o zupełnej beznadziejności jego uczuć.
— Dotrzymam danego jej słowa — przyrzekał sobie po męsku. — To, o co mnie w 
zaufaniu 
proszono, nie jest prostym tylko poleceniem, a więc podwójne obowiązki, których 
się 
podjąłem, muszę wypełnić jak najbardziej sumiennie i skrupulatnie. Tajemne me 
uczucia nie 
mogą tu mieć żadnego wpływu, a więc pobłażać im nie zamierzam.
Niemniej jednak owe tajemne uczucia wciąż istniały, a w skrytości ducha Nicholas 
nie tylko 
im pobłażał, lecz nawet je podsycał, rozumując (jeżeli w ogóle rozumował), że 
nie mogą 
przecie szkodzić nikomu prócz niego, a ponadto, że tając je z poczucia 
obowiązku, jest 
uprawniony do radowania się nimi w nagrodę za swe bohaterstwo.
Takie rozważania połączone ze wspomnieniami porannych przeżyć i myślami o 
następnej 
wizycie czyniły zeń bardzo posępnego i roztargnionego towarzysza pracy, tak 
doprawdy 
posępnego i roztargnionego, że Tim Linkinwater zaczął podejrzewać, iż młodego 
biuralistę 
dręczą wyrzuty sumienia z powodu omyłki przy pisaniu jakiejś cyfry, i poważnie 
go prosił, 
aby jeżeli o to istotnie chodzi, oczyścił raczej sumienie i posunął się nawet do 
przekreślenia, 
zamiast zatruwać sobie całe życie bolesnym wspomnieniem takiego błędu.
Atoli życzliwe te uwagi, podobnie jak inne troskliwe pytania Tima i pana Franka, 
nie zdołały 
skłonić Nicholasa do innej odpowiedzi prócz twierdzenia, że jeszcze nigdy w 
życiu nie był w 
lepszym humorze. Tak minął cały dzień i w takim stanie ducha Nicholas wracał 
wieczorem 
do domu, wciąż rozmyślając o tym samym, wciąż rozważając te same sprawy i wciąż 
dochodząc do tych samych wniosków.
W zadumie, roztargnieniu i niepewności ludzie, zupełnie nie zdając sobie z tego 
sprawy, 
często błąkają się po ulicach, marudzą, ze skupioną uwagą czytają plakaty nie 
rozumiejąc z 
nich ni słowa albo uporczywie oglądają przez szyby sklepowych wystaw przedmioty, 
których 
zgoła nie widzą. Cóż więc dziwnego, że Nicholas ocknął się studiując z wielkim 
zaciekawieniem duży afisz, wywieszony przed leżącym po drodze do domu jakimś 
teatrem 
„Małym". Z taką powagą odczytywał spis nazwisk aktorów i aktorek, którzy 
przyrzekli 
zaszczycić swym udziałem pewien zapowiadany benefis, jak gdyby była to lista dam 
i 
dżentelmenów zapisanych złotymi zgłoskami w Księgach Przeznaczenia, wśród 
których to 
nazwisk z przejęciem szukałby własnego. Roześmiał się z własnego otępienia i 
odwracając 
się, by pójść dalej, rzucił okiem na górę afisza; w tej chwili ujrzał, że 
wypisano tam wielkimi 
i szeroko rozstawionymi literami: „Nieodwołalnie ostatni występ pana Wincentego 
Crummlesa z Najsłynniejszego Teatru Objazdowego!!!" .
— Niepodobieństwo! — zawołał Nicholas znowu się odwracając. — To niemożliwe!
Ale to było możliwe. Jeden oddzielny wiersz zapowiadał premierę nowego 
melodramatu; 
drugi oddzielny wiersz zapowiadał ostatnie sześć przedstawień starego; trzeci 
wiersz był 
poświęcony reengagement nieporównanego Afrykańskiego. Połykacza Noży, który 
uległ 
licznym prośbom i zgodził się odroczyć na jeden tydzień swoje występy na 
prowincji; 
czwarty wiersz donosił, że pan Snittle Timberry powrócił do zdrowia po przebytej 
niedawno 
niedyspozycji i będzie miał zaszczyt wystąpić tegoż wieczora; piąty obiecywał co 
wieczór 
„Oklaski, Łzy i Śmiech!"; szósty mówił o nieodwołalnie ostatnim występie pana 
Wincentego 
Crummlesa z Najsłynniejszego Teatru Objazdowego.
„To niewątpliwie ten sam — pomyślał Nicholas. — Nie może być przecież dwóch 
Wincentych Crummlesów".
By rozstrzygnąć tę kwestię, jeszcze raz spojrzał na afisz i przeczytał, iż w 
pierwszej sztuce 
występuje jakiś „Baron" oraz Roberto (jego syn), którego postać odtwarza pan 
Crummles-
junior, i Spaletro jego siostrzeniec), którego gra pan Persy Crummles-junior 
(ich 
nieodwołalnie ostatnie występy). Prócz tego dowiedział się, że niezależnie od 
właściwej 
sztuki można dodatkowo zobaczyć taniec charakterystyczny odtwarzany przez 
najwybitniejszych tancerzy zespołu oraz pas seul z kastanietami w wykonaniu 
Cudownego 
Dziecka (nieodwołalnie ostatni występ). Wobec tego Nicholas nie miał już 
najmniejszych 
wątpliwości i bez wahania podszedł do wejścia dla aktorów, a wysławszy stamtąd 
świstek 
papieru, na którym ołówkiem napisał „Johnson", wnet został zaprowadzony do swego 
dawnego dyrektora przez zbójcę w bardzo szerokim, ozdobionym ogromną klamrą 
pasie 
wokół bioder i w olbrzymich skórzanych rękawicach.
Pan Crummles, który siedział w garderobie przed skromnych rozmiarów lustrem, 
zerwał się z 
niekłamaną radością i trzymając w ręku jedną ze swych sztucznych łydek oraz 
bardzo 
krzaczastą sztuczną brew (druga przylepiona była krzywo nad lewym okiem 
dyrektora) 
serdecznie uściskał gościa i powiedział, że pożegnanie go przed wyjazdem uraduje 
serce pani 
Crummles.
— Zawsze był pan jej ulubieńcem, Johnson — mówił Crummles. — Zawsze, od samego 
początku. Po tym pierwszym obiedzie u nas nie obawiałem się już ani trochę
o pańską przyszłość. Ktoś, kto spodobał się pani Crummles, na pewno wyjdzie na 
ludzi. Ach, 
Johnson, cóż to za kobieta!
— Szczerze jestem wdzięczny pani Crummles za jej uprzejmość dla mnie wówczas i w 
wielu 
innych wypadkach — odparł Nicholas. — Ale dokąd się państwo wybierają, bo mówi 
pan 
przecie o pożegnaniu przed wyjazdem?
— Nie czytał pan w prasie? — zapytał pan Crummles z pełnym godności zdziwieniem.
— Nie — odparł Nicholas.
— Osobliwa rzecz — podjął dyrektor. — Pisano o tym w rubryce „Wiadomości różne". 
Miałem gdzieś ten artykuł... miałem... ale nie wiem doprawdy... Ach, tak! Oto 
on!
Pan Crummles udawał przez chwilę, iż sądzi, że zgubił ów artykuł, a potem dobył 
z kieszeni 
swych spodni — których używał w prywatnym życiu, a które teraz leżały w 
nieładzie wraz z 
codziennymi ubraniami kilku innych dżentelmenów na czymś w rodzaju kredensu — 
cal 
kwadratowy wycinka z gazety i podał go Nicholasowi, a ten przeczytał:
„Wielce utalentowany Wincenty Crummles, znany i słynny dyrektor prowincjonalnych 
teatrów i aktor o niepoślednich ambicjach, udaje się niebawem za Atlantyk na 
wyprawę po 
laury sceniczne. Jak się dowiadujemy, panu Crummles towarzyszyć będzie małżonka 
oraz 
jego uzdolnione dzieci. Nie znamy aktora, który prześcignąłby pana Crummlesa w 
grywanych 
przez niego rolach, ani też człowieka, którego żegnałyby bardziej serdeczne 
życzenia i 
liczniejsze grono przyjaciół. Sukces pana Crummlesa za Oceanem jest niewątpliwie 
zapewniony."
— Masz pan tu drugi kawałek — powiedział pan Crummles podając Nicholasowi 
jeszcze 
mniejszy świstek. — To jest z „Odpowiedzi na listy do redakcji".
Nicholas przeczytał na głos:
„Philo-Dramaticus: Crummles, prowincjonalny dyrektor teatru i aktor, nie może 
liczyć sobie 
więcej niż czterdzieści trzy lub cztery lata. Crummles nie jest Prusakiem, gdyż 
urodził się w 
Chelsea."
— Hm!... — powiedział Nicholas. — To oryginalna wzmianka.
— Bardzo!. — przyznał Crummles drapiąc się w nos i spoglądając na gościa z 
pozorną 
obojętnością. — Nie mam pojęcia, kto posyła do pism takie rzeczy. W każdym razie 
nie j a.
Nie odwracając wzroku od Nicholasa dwa lub trzy razy bardzo poważnie potrząsnął 
głową, a 
potem mruknął, że doprawdy nigdy życiu nie potrafi odgadnąć, skąd trafiają do 
gazet 
podobne rzeczy, złożył wycinki i schował je z powrotem do kieszeni.
— Ze zdziwieniem dowiaduję się o tej nowinie — powiedział gość. — Wyjazd do 
Ameryki! 
Nie miał pan takich planów, kiedy występowałem u pana.
— Nie — odparł pan Crummles. — Nie, wówczas nie miałem. Prawdę mówiąc, pani 
Crummles... Cóż to za kobieta, Johnson!... — urwał w tym miejscu i szepnął coś 
Nicholasowi 
do ucha.
— Aha!... — powiedział młodzieniec z uśmiechem. — Znowu rodzina się powiększa.
— Po raz siódmy, Johnson — rzekł pan Crummles uroczyście. — Sądziłem, że takie 
dziecko, 
jak nasze Cudowne Dziecko, powinno stanowić finał. Ale finał będzie widocznie 
inny. Cóż to 
za niezwykła kobieta!...
— Winszuję panu — powiedział Nicholas — i mam nadzieję, że będzie to również 
cudowne 
dziecko.
— Ha! Jak przypuszczam, będzie ono z wszelką pewnością dzieckiem nieprzeciętnym 
— 
rzekł pan Crummles. — Talenty dotychczasowej trójki ograniczają się zasadniczo 
do 
szermierki i pantominy klasycznej. Chciałbym, żeby następne przejawiało 
skłonności do 
dziecięcej tragedii. Wiem, że takie rzeczy są bardzo poszukiwane w Ameryce. Ale 
każdy 
talent będzie dobry. Może będzie to geniusz w chodzeniu po linie? A jeżeli wda 
się w matkę, 
Johnson, może być geniuszem w każdej dziedzinie, bo ta kobieta jest przecie 
uniwersalnym 
geniuszem. Ale jakim by był jego geniusz, geniusz ów będzie rozwijany i 
pielęgnowany.
Mówiąc to wszystko pan Crummles przylepił drugą brew i pogrubił sobie łydki, a 
potem 
wciągnął pończochy żółtawocieliste i lekko przybrudzone w okolicy kolan, na 
skutek 
częstego klękania z okazji modlitw, śmiertelnych walk, rzucania klątw i innych 
scen pełnych 
napięcia.
W dalszym ciągu kompletując strój były dyrektor powiedział Nicholasowi, że w 
Ameryce 
spodziewa się wcale niezłego początku dzięki dochodom ze znośnego engagement, 
które 
szczęśliwie udało mu się uzyskać; że zaś on sam i pani Crummles nie powinni się 
łudzić, iż 
będą występować wiecznie, gdyż nieśmiertelność ich istnieć może jedynie w 
odniesieniu do 
ich sławy, a nie do długości życia, wobec czego postanowił osiedlić się na stałe 
za Oceanem 
w nadziei, że dojdzie tam do własnego kawałka ziemi, który zapewni małżonkom 
chleb na 
starość, a po ich śmierci stanie się dziedzictwem potomstwa. Nicholas pochwalił 
te projekty, 
po czym pan Crummles przeszedł do opowiadań o wspólnych znajomych, co jak 
sądził, 
winno zainteresować jego gościa. Między innymi nadmienił, że panna Snevellicci 
poślubiła 
zamożnego, młodego świecarza, stałego dostawcę teatru, a pan Lillyvick nie 
ośmiela się już 
nawet twierdzić, że jego własna dusza należy do niego, a to skutkiem tyrańskich 
rządów 
nieugiętej i wyższej ponad wszystko pani Lillyvick.
Nicholas odwzajemnił się panu Crummlesowi równą szczerością i zaufaniem, 
przyznał się 
bowiem do własnego nazwiska, pozycji i widoków na przyszłość oraz w zwięzłych 
słowach 
wyjaśnił splot wydarzeń, który doprowadził do ich spotkania i znajomości. Pan 
Crum-mles 
serdecznie mu winszował korzystnej odmiany losu, a potem oznajmił, że nazajutrz 
rano 
wyjeżdża z rodziną do Liverpoolu, gdzie stoi w porcie statek, na którym mają 
odbić od 
brzegów Anglii; jeżeli więc Nicholas pragnie zobaczyć po raz ostatni i pożegnać 
panią 
Crummles, musi tego jeszcze wieczora udać się z panem Crummlesem na pożegnalną 
kolację 
wydawaną na cześć całej rodziny w pewnej pobliskiej gospodzie. Na przyjęciu tym 
prezydować będzie pan Snittle Timberry, a zaszczytna funkcja jego zastępcy 
przypadnie w 
udziale Afrykańskiemu Połykaczowi Noży.
W garderobie zrobiło się tymczasem bardzo gorąco i dość tłoczno, gdyż wtargnęło 
tam 
czterech dżentelmenów, którzy przed chwilą wymordowali się nawzajem w odgrywanej 
właśnie sztuce, Nicholas przyjął więc zaproszenie i obiecał powrócić po 
zakończeniu 
spektaklu, przekładał bowiem chłód i półmrok ulicy nad pomieszane zapachy gazu . 
świetlnego, skórek pomarańczowych i prochowego dymu, przesycające gorący i 
jaskrawo 
oświetlony teatr.
Korzystając z wolnego czasu młody człowiek kupił na pamiątkę dla pana Crummlesa 
srebrną 
tabakierkę —. najwspanialszą, na jaką go było stać; ponadto kolczyki dla pani 
Crummles, 
naszyjnik dla Cudownego Dziecka i dwie olśniewające szpilki do krawata, po 
jednej dla 
każdego z młodych panów Crummlesów; następnie odbył małą przechadzkę i wróciwszy 
nieco po umówionej godzinie zastał światła zgaszone, teatr opustoszały, kurtynę 
podniesioną 
na noc i pana Crummlesa, który chodząc tam i z powrotem po scenie oczekiwał jego 
przybycia.
— Zaraz nadejdzie Timberry — powiedział pan Crummles. — Porwał dzisiaj widownię. 
W 
ostatniej sztuce grał wiernego Murzyna, a więc umycie zajmie mu trochę czasu.
— To chyba bardzo niemiły rodzaj ról? — powiedział Nicholas.
— Nie... Czy ja wiem... — odparł aktor. — Czernidło schodzi dość łatwo, zresztą 
to tylko 
kwestia twarzy i szyi. Niegdyś był w naszym towarzystwie pierwszy tragik, który 
grywając 
Otella malował się na czarno od stóp do głów. Robił to, żeby się lepiej wczuć w 
rolę i odegrać 
ją, jakby to wszystko było naprawdę. Ale, niestety, takie rzeczy nie zdarzają 
się często.
W tej chwili zjawił się pan Snittle Timberry; przyszedł pod rękę z Afrykańskim 
Połykaczem 
Noży, a gdy został przedstawiony Nicholasowi, z lekka uchylił kapelusza i 
powiedział, że 
znajomość tę uważa za zaszczyt. To samo powtórzył Afrykański Połykacz Noży, 
który 
wyglądem i sposobem mówienia uderzająco przypominał Irlandczyka.
— Dowiedziałem się z afiszów, że pan chorował — zwrócił się Nicholas do pana 
Timberry. 
— Mam nadzieję, że trud dzisiejszego występu, nie zaszkodził panu?
W odpowiedzi pan Timberry posępnie kiwnął głową, kilkakrotnie w nader znaczący 
sposób 
puknął się w klatkę piersiową i szczelniej otulając się peleryną, powiedział: — 
Ach, mniejsza 
o to... mniejsza o to. Chodźmy!
Nietrudno zauważyć, że aktorzy, którzy ze względu na treść sztuki winni okazywać 
na scenie 
wielką słabość i wyczerpanie, popisują się nieodmiennie dowodami siły 
wymagającymi nie 
lada przytomności umysłu i potężnych mięśni. A więc ranny książę czy herszt 
rozbójników, 
konający z utraty krwi i zbyt słaby, by się poruszać (chyba do wtóru najcichszej 
muzyce i to 
tylko na rękach i kolanach), przychodzi po pomoc, do drzwi najbliższej chaty 
wykonując po 
drodze szereg niezwykłych łamańców i skoków, pomysłowo wykręcając nogi, 
nieustannie 
koziołkując, padając, powstając i znowu padając, wszystko w sposób, na jaki może 
się zdobyć 
jedynie mężczyzna bardzo silny i wygimnastykowany. Pan Snittle Timberry 
przyswoił sobie 
widać ten styl gry tak dalece, że idąc z teatru w kierunku gospody, gdzie odbyć 
się miała 
kolacja, świadczył o powadze swej niedawnej choroby i o niszczących skutkach, 
jakie 
wywarła na jego system nerwowy, wykonując akrobatyczne figury, które budziły 
podziw 
wszystkich przechodniów.
— Ach, to doprawdy radość, której nie oczekiwałam — przemówiła pani Crummles 
kiedy 
Nicholas stanął przed nią.
— Ani ja— odparł młody człowiek. — Jedynie prostemu przypadkowi zawdzięczam 
sposobność ujrzenia pani, choć nie szczędziłbym trudów, by sposobność tę 
zawdzięczać 
samemu sobie.
— A oto ktoś od dawna panu znajomy — powiedziała pani Crummles wypychając 
naprzód 
Cudowne Dziecko odziane w szczególnie falbaniastą błękitną muślinową suknię i w 
niemniej 
falbaniaste majteczki — i jeszcze ktoś... i jeszcze — dodała wskazując młodych 
panów 
Crummlesów. — A jakże się miewa pański przyjaciel, wierny Digby?
— Digby? — powtórzył młodzieniec, który przez chwilę nie mógł sobie przypomnieć, 
że to 
przecież sceniczne nazwisko Smike'a. — Ach, tak! Miewa się zupełnie... Co też ja 
mówię! 
Daleko mu do zdrowia.
— Jakże to? — zawołała pani Crummles z tragicznym gestem.
— Obawiam się — powiedział Nicholas potrząsając głową i siląc się na uśmiech — 
że pani 
dobre serce współczułoby mu dzisiaj bardziej niż niegdyś.
— Co pan chce przez to powiedzieć? — zapytała pani Crummles. — Czemu przypisać 
ten ton 
tak zmieniony?
— Chcę przez to powiedzieć, że mój śmiertelny wróg godząc we mnie, jemu zadaje 
ciosy i 
choć tylko mnie nienawidzi, tak go wciąż nęka i niepokoi, że... Z pewnością 
wybaczy mi pani 
— powiedział hamując się w porę — Nigdy nie powinienem o tym mówić i nigdy nie 
mówię 
z nikim oprócz ludzi, którym znany jest przebieg wydarzeń. Po prostu zapomniałem 
się na 
chwilę...
Poprzestawszy na tym zwięzłym wyjaśnieniu Nicholas pochylił się, by złożyć ukłon 
Cudownemu Dziecku, i zmienił temat rozmowy klnąc w duchu swą popędliwość i 
głęboko 
zastanawiając się, co też pani Crummles może pomyśleć o tak niespodziewanym 
wybuchu.
Ponieważ jednak kolacja była już na stole, dama owa niewiele, zdaje się, myślała 
na ten 
temat, lecz ujęła Nicholasa pod ramię i dostojnym krokiem udała się na swe 
miejsce po lewej 
ręce pana Snittle Timberry. Nicholasowi przypadł zaszczyt sąsiadowania z nią, 
pan Crummles 
zasiadł po prawicy przewodniczącego, a Cudowne Dziecko i młodzi panowie 
Crummlesowie 
usiedli koło jego zastępcy.
Zgromadzone towarzystwo liczyło dwadzieścia pięć do trzydziestu osób i składało 
się z 
zaangażowanych lub nie zaangażowanych wówczas w Londynie ludzi teatru, których 
można 
było zaliczyć do najbliższych przyjaciół państwa Crummles. Liczba dam i 
dżentelmenów była 
prawie jednakowa, gdyż ci ostatni pokrywali koszt przyjęcia, a każdy z nich był 
uprawniony 
do zaproszenia jednej damy jako gościa.
Ogólnie biorąc towarzystwo było nader dystyngowane, oprócz bowiem pomniejszych 
sław 
sceny, skupionych przy tej okazji wokół pana Snittle Timberry'ego, znalazł się 
tam pewien 
literat, który dotychczas przerobił na scenę dwieście czterdzieści siedem 
powieści, 
natychmiast po ukazaniu się ich w druku — niektóre nawet przed ukazaniem się w 
druku — 
dzięki czemu właśnie uchodził za literata.
Dżentelmen ów siedział po lewej ręce Nicholasa i został mu przedstawiony przez 
swego 
osobistego przyjaciela, Afrykańskiego Połykacza Noży, który przekrzykując 
wszystkich z 
drugiego końca stołu, nie szczędził zachwytów nad sławą i zdolnościami literata.
— Miło mi poznać tak wybitną osobistość — powiedział uprzejmie Nicholas.
— Sir — przemówił wielki człowiek — witam pana z prawdziwą przyjemnością. 
Zaszczyt 
jest wzajemny, jak powiadam zwykle, przerabiając powieść na scenę. Czy słyszał 
pan 
kiedykolwiek definicję sławy?
— Słyszałem kilka — odrzekł Nicholas z uśmiechem. — Jakże brzmi pańska?
— Moja przeróbka powieści — odparł literat — to sława dla jej autora.
— Czyżby! — zawołał Nicholas.
— To sława — powtórzył literat.
— A zatem Richard Turpin, Tom King i Jerry Abershaw okryli sławą nazwiska ludzi, 
których 
bezwstydnie okradali i łupili? — spytał Nicholas.
— Nic mi o tym nie wiadomo— odparł literat.
— Szekspir, co prawda, również przerabiał na scenę opowieści, które uprzednio 
były 
drukowane — rozpoczął Nicholas.
— Mówi pan o Billu? — przerwał literat. — Tak! Ma pan słuszność! Bill robił 
przeróbki, nie 
ulega wątpliwości! I nawet przerabiał pod pewnym względem bardzo dobrze, bardzo 
dobrze, 
drogi panie!
— Zamierzałem właśnie powiedzieć — wyjaśnił Nicholas — że Szekspir czerpał 
fabułę 
niektórych swych sztuk ze starych, powszechnie znanych opowieści i legend. 
Wydaje mi się 
jednak, że wielu ludzi pańskiej profesji posunęło się znacznie dalej niż 
Szekspir.
— Ma pan zupełną słuszność! — przerwał znowu literat, wygodniej zasiadając na 
krześle i 
dłubiąc wykałaczką w zębach. — Intelekt ludzki poczynił od jego czasów postępy, 
czyni je i 
czynić będzie.
— Miałem na myśli, że poszli dalej od niego pod zupełnie innym względem — podjął 
Nicholas. — Szekspir bowiem przerabiał w magicznym kręgu swego geniuszu 
starodawne 
angielskie opowieści, szczególnie odpowiadające jego celom, i ze znanych rzeczy 
tworzył 
arcydzieła których blask miał rozjaśniać stulecia. Panowie zaś silicie się na 
przerabianie w 
magicznym kręgu własnej nudy tematów, nie odpowiadających zgoła wymaganiom 
sceny, i 
psujecie je, tak jak on je doskonalił. Wyrywa pan, na przykład, nie dokończone 
powieści 
żyjących pisarzy wprost spod ich ręki, mokre jeszcze od farby drukarskiej, kraje 
pan je, 
szarpie, przycina, dostosowuje do sił i umiejętności aktorów, do możliwości 
teatrów, dla 
których pan pisze, kończy nie skończone dzieła, spiesznie i z grubsza kleci 
pomysły nie 
całkiem wprawdzie opracowane przez ich oryginalnych twórców, lecz bądź co bądź 
pomysły, 
które kosztowały tych twórców wiele pracowitych dni i bezsennych nocy; 
analizując sytuację 
i dialogi — każde ich słowo, nawet to, które autor mógł napisać przed dwoma 
tygodniami 
zaledwie — stara się pan odgadnąć dalszy ciąg utworu, a wszystko to bez 
zezwolenia i wbrew 
woli pisarza; a wreszcie koroną całego przedsięwzięcia jest wydanie przez pana w 
nędznej 
broszurze bezsensownej mieszaniny zniekształconych fragmentów cudzego utworu, 
który 
opatruje pan własnym nazwiskiem jako nazwiskiem autora i zaszczytną wzmianką, że 
popełnił już pan sto przestępstw tej samej kategorii. Proszę mi wskazać jakąś 
różnicę 
pomiędzy taką grabieżą a wyciąganiem chustek z cudzych kieszeni w ulicznym 
tłoku! 
Różnica polega chyba tylko na tym, że prawodawstwo otacza opieką chustki do 
nosa, a mózgi 
ludzkie (jeżeli oczywiście nie chodzi o rozbijanie ich wraz z łbami w jakichś 
burdach) 
pozostawia opiece losu.
— Ludzie muszą z czegoś żyć — rzekł literat wzruszając ramionami.
— Można zastosować to zdanie do stron obydwu — odparł Nicholas. — Jeżeli jednak 
stawia 
pan zagadnienie na takiej płaszczyźnie, to mogę tylko powiedzieć, że gdybym ja 
był 
pisarzem, a pan wiecznie spragnionym dramaturgiem, wolałbym raczej przez sześć 
miesięcy 
płacić pańskie, choćby największe, rachunki w szynku, niż przez sześćset pokoleń 
stać w 
zaszczytnej niszy Świątyni Sławy z panem ukrytym w najbardziej bodaj skromnym 
zakamarku obok cokołu mojego posągu.
Niewiele brakowało, aby rozmowa przybrała dość gniewne tony; na szczęście jednak 
pani 
Crummles zapobiegła wszelkim gwałtowniejszym wybuchom, zaczęła bowiem wypytywać 
literata o pewne szczegóły sześciu nowych sztuk, które dżentelmen ów napisał na 
specjalne 
zamówienie, aby umożliwić Afrykańskiemu Połykaczowi Noży przeróżne, nieporównane 
wprost efekty. Literat zajął się ożywioną konwersacją z panią Crummles, a w 
ferworze tej 
wymiany zdań wyparowała mu z głowy niedawna dyskusja z Nicholasem.
Ze stołu zniknęły już bardziej treściwe dania, a miejsce ich zajął poncz, wino i 
spirytualia, 
którymi częstowano się wokół, wobec czego goście, rozmawiający dotychczas w 
trzy- lub 
czteroosobowych grupkach, zapadali stopniowo w grobowe milczenie i większość 
obecnych 
spoglądała od czasu do czasu na pana Snittle Timberry'ego, co śmielsi zaś nie 
wahali się 
nawet stukać w stół i bez ogródek wyrażać swego żądania w takich słowach 
zachęty, jak: 
„No, Tim!", '„Zbudź się, prezesie!", „Wszyscy gotowi, czekamy toastu!" i tak 
dalej.
Na wszystkie te napomnienia pan Timberry odpowiadał jedynie uderzeniami we 
własną 
klatkę piersiową i łapczywym chwytaniem oddechu, dając do zrozumienia za pomocą 
takich i 
wielu innych znaków, że wciąż jeszcze jest cierpiący — bo człowiek nie powinien 
przecie 
występować zbyt tanio ani na scenie, ani też poza sceną. Pan Crummles, który 
wiedział 
doskonale, że to na jego cześć zastanie wzniesiony pierwszy toast, siedział 
tymczasem we 
wdzięcznej pozie, z ramieniem przerzuconym przez oparcie krzesła, niekiedy zaś 
podnosił do 
ust szklankę i wypijał trochę ponczu z taką samą miną, z jaką w bankietowych 
scenach 
wychylać zwykł z tekturowych pucharów wielkie łyki niczego.
Wreszcie pan Snittle Timberry stanął w najbardziej prawidłowej pozie — z jedną 
ręką 
zatkniętą za kamizelkę, a drugą spoczywającą na najbliższej tabakierze — i po 
nader 
życzliwym „przyjęciu" wzniósł zdrowie swego przyjaciela, pana Wincentego 
Crummlesa, po 
czym zakończył przydługą, pełną cytat mówkę wyciągnięciem prawej ręki w jedną, 
lewej zaś 
w drugą stronę i wezwaniem pana Crummlesa i panią Crummles (każdego z osobna), 
aby ręce 
owe zechcieli uścisnąć. Gdy się to stało, pan Wincenty Crummles odpowiedział 
dziękczynnym toastem, a następnie Afrykański Połykacz Noży we wzruszających 
słowach 
wzniósł zdrowie pani Crummles. Potem rozległo się donośne zawodzenie i szlochy 
pani 
Crummles i innych dam, lecz bohaterska ta niewiasta uparła się, iż mimo wszystko 
podziękuje towarzystwu osobiście, co też uczyniła wygłaszając wspaniałą mowę, 
której 
trudno by dorównać, a prześcignąć wprost niepodobna. Obowiązkiem pana Snittle 
Timberry'ego był z kolei toast na cześć młodego pokolenia Crummlesów i toast ten 
został 
spełniony, po czym pan Wincenty Crummles, jako ojciec, wystąpił z dodatkowym 
przemówieniem rozwodząc się nad cnotami, miłym charakterem i zaletami swych 
dzieci oraz 
życząc wszystkim obecnym damom i dżentelmenom takich samych synów i córek. Po 
tych 
uroczystych chwilach nastąpiła krótka przerwa urozmaicona występami muzycznymi i 
innymi, następnie zaś pan Crummles zaproponował zdrowie chluby aktorskiej 
profesja, pana 
Snittle Timberry'ego, a nieco później zdrowie drugiej chluby tejże profesji, 
Afrykańskiego 
Połykacza Noży, swego najlepszego przyjaciela, jeżeli dżentelmen ów pozwoli się 
tak nazwać 
(na co Afrykański Połykacz Noży wspaniałomyślnie przystał nie widząc zapewne 
rozsądnych 
motywów odmowy). Towarzystwo miało następnie wypić za zdrowie obecnego na 
zebraniu 
literata, lecz ten wypił już zawczasu, i to tak zdrowo, że w tej chwili twardo 
spał na schodach, 
zaniechano więc projektowanego toastu, którym natomiast uczczono damy. W końcu, 
po 
niezmiernie długim posiedzeniu, pan Snittle Timberry opuścił fotel prezydialny i 
po 
niezliczonych pożegnaniach i uściskach całe towarzystwo się rozeszło.
Nicholas czekał do końca, by wręczyć swe skromne upominki. Kiedy pożegnał już 
wszystkich i podszedł do pana Crummlesa, nie mógł nie dostrzec różnicy pomiędzy 
tym 
rozstaniem a swoim wyjazdem z Portsmouth. Byłemu dyrektorowi nie pozostało ani 
krzty 
teatralnej maniery; wyciągnął rękę w sposób, który, gdyby go częściej stosował, 
uczyniłby 
zeń najlepszego ze współczesnych aktorów w sztukach z życia codziennego. 
Nicholas gorąco 
uścisnął tę dłoń i wyraźnie odczuł, że pan Crumrnles jest naprawdę szczerze 
wzruszony.
— Byliśmy świetnie dobranym towarzystwem, Johnson — powiedział biedny Crummles. 
— 
Nigdy nie sprzeczaliśmy się z sobą. Jutro rano będę myślał z radością, że 
jeszcze raz cię 
widziałem, lecz w tej chwili wolałbym chyba, żebyś był nie przychodził.
Nicholas zamierzał właśnie serdecznie odpowiedzieć, gdy zaskoczyło go 
nieoczekiwane 
pojawienie się. pani Grudden, która odmówiła widocznie udziału w kolacji, 
pragnąc wstać 
wcześniej następnego ranka, a teraz, odziana w dziwaczne białe szaty, wyskoczyła 
z 
sąsiedniej sypialni i zarzuciwszy ramiona na szyję młodzieńca zaczęła tulić go 
do piersi.
— Co takiego! Czy i pani odjeżdża? — zapytał Nicholas poddając się tym 
czułościom tak 
chętnie, jak gdyby pochodziły od najpiękniejszej młodej kobiety.
— Czy wyjeżdżam? — odparła pani Grudden. — Wielki Boże! A cóż oni robiliby tam 
beze 
mnie?
Nicholas przyjął następny uścisk jeszcze życzliwiej, jeśli to było możliwe, i 
wymachując 
cylindrem tak wesoło, jak tylko potrafił, rozstał się z rodziną pana Wincentego 
Crummlesa.
ROZDZIAŁ XLIX
KTÓRY OPISUJE DALSZE DZIEJE RODZINY NICKLEBY I NOWĄ PRZYGODĄ 
Z DŻENTELMENEM W KILOTACH
Gdy Nicholas, pochłonięty jednym wyłącznie zagadnieniem, które opanowało go 
ostatnimi 
czasy, poświęcał wolne godziny rozmyślaniu o Madelinie Bray albo też — 
wypełniając 
zlecenia, jakimi coraz częściej obarczał go dbały o swą protegowaną brat Charles 
— 
odwiedzał młodą damę, a każde widzenie stanowiło coraz większą groźbę dla jego 
spokoju i 
coraz bardziej podkopywało podniosłe decyzje, które był powziął — pani Nickleby 
i Kate 
żyły nadal w ciszy i spokoju. Jedyną ich troskę stanowiły pewne dokuczliwe kroki 
prawne, 
podejmowane przez pana Snawleya, aby odzyskać syna, oraz niepokój o samego 
Smike'a, 
którego zdrowie, od dawna już nadwątlone, tak podupadło pod wpływem obaw i 
niepewności, 
że zarówno panie, jak i Nicholas nierzadko martwili się i poważnie niepokoili.
Obaw ich nie wywoływały skargi czy utyskiwania biednego chłopca, gdyż mniej 
troskliwy 
wzrok mógłby nie - dostrzec w nim żadnych zgoła powodów do niepokoju, Smike 
bowiem 
nadal wypełniał gorliwie drobne obowiązki, na jakie starczało mu sił, oraz 
starał się odpłacać 
swym dobroczyńcom wesołą i pogodną miną. Zdarzało się jednak — i to często — że 
jego 
wpadnięte oczy były zbyt świecące, wychudłe, policzki zbyt rozognione, oddech 
zbyt ciężki i 
świszczący, a on sam zbyt słaby i wyczerpany, by wszystko to mogło ujść 
życzliwej uwagi 
bliskich.
Istnieje straszna choroba, która w ten właśnie sposób przygotowuje swą ofiarę na 
śmierć; 
oczyszcza ją ze wszystkiego, co pospolite, i nadaje znajomym rysom nieziemskie 
znamiona, 
świadczące o odmianie — straszna choroba, podczas której walka duszy z ciałem 
jest tak 
powolna, cicha i dostojna, a ostateczny wynik tak nieuchronny, że dzień po dniu 
i minuta po 
minucie ziemska powłoka więdnie i zamiera, a duch, coraz lżejszy i lotniejszy, 
czując, że 
zbliża się nieśmiertelność, poczyna ją uważać za przedłużenie ziemskiego bytu — 
choroba, 
podczas której śmierć i życie tak są przedziwnie zmieszane, że śmierć nabiera 
blasku życia, a 
życie posępnych, przerażających barw śmierci — choroba, której medycyna nigdy 
nie 
zwyciężyła, od której bogactwo nigdy nie uchroniło, dla której ubóstwo nigdy nie 
było 
powodem do zmiłowania — choroba, która postępuje niekiedy olbrzymimi krokami, 
niekiedy 
zaś ukradkiem i podstępnie, lecz, szybka czy powolna, zawsze prowadzi do 
jednakiego końca.
Podejrzewając niejasno, iż na tę właśnie chorobę cierpi Smike, Nicholas, który 
za nic na 
świecie nawet przed samym sobą nie przyznałby się do tych podejrzeń, wybrał się 
pewnego 
dnia ze swym wiernym przyjacielem do lekarza o niepośledniej sławie. Doktor 
powiedział, że 
nie widzi jeszcze podstaw do niepokoju, nie występują bowiem w danej chwili 
objawy, które 
stanowiłyby zdecydowany dowód choroby. Organizm był nadwątlony i bardzo 
wyniszczony 
od dzieciństwa, a mimo to, być może, nie jest to ta właśnie choroba. 
Przez pewien czas stan zdrowia Smike'a nie pogarszał się, a że niepokojące 
symptomy można 
było przypisać przebytemu niedawno wstrząsowi i silnym wzruszeniom, Nicholas 
pocieszał 
się, że nieszczęśliwy przyjaciel wkrótce przyjdzie do siebie. Nadzieję tę 
podzielały matka i 
siostra opiekuna; przedmiot ich wspólnych trosk — pozornie przynajmniej — nie 
poddawał 
się smutkowi i przygnębieniu, lecz codziennie odpowiadał z pogodnym uśmiechem, 
że czuje 
się już dużo lepiej, co powoli uśmierzyło obawy rodziny i przywróciło dawny 
spokój i 
zadowolenie.
W późniejszych latach Nicholas często powracał myślą do tego okresu swojego 
życia i znowu 
przeżywał ciche, spokojne, proste sceny z owych dawnych czasów, które jak żywe 
jawiły się 
przed jego oczyma. Często w półmroku letniego wieczoru lub przy drżących 
blaskach 
zimowego ognia na kominku (wtedy jednak nie tak często i nie tak smutno) myśli 
jego 
wracały do minionych dni i każde drobne wspomnienie spowijały w pogodny smutek. 
Ów 
mały pokoik, w którym cała rodzina siadywała zwykle długo po zmierzchu, snując 
marzenia o 
szczęśliwej przyszłości; słodki głos i wesoły śmiech Kate; chwile jej 
nieobecności w domu, 
kiedy to wszyscy czekali w milczeniu jej powrotu i niekiedy tylko zakłócali 
ciszę, by 
powiedzieć, że smutno jest bez tej dziewczyny; uciecha, z jaką Smike wyskakiwał 
ze swego 
ciemnego kącika i biegł, aby otworzyć jej drzwi; łzy, które widywali nieraz na 
twarzy 
biednego chłopca, dziwiąc się im po trosze; jego radości i uśmiechy; wszelkie 
drobne 
zdarzenia z owych czasów, a nawet słowa i spojrzenia, na które Nicholas nie 
zwracał 
wówczas uwagi, które wszakże doskonale przypominał sobie później, gdy ciężkie 
walki i 
doświadczenia poszły w zapomnienie — wszystkie te obrazy wielekroć stawały przed 
nim 
żywe i wyraźne, a wynurzając się z pokrytej pyłem lat dali, zakwitały świeżymi 
barwami 
młodości.
Wspomnienia owe łączyły się jednak z innymi jeszcze ludźmi, a nim stały się 
wspomnieniami, zaszło wiele rozmaitych zmian. Przydatna ta refleksja dla naszej 
opowieści, 
gdyż sprowadza ją niezwłocznie na właściwe tory, a więc pozostawiając na stronie 
mgliste 
rojenia o przyszłości i ogólnikowe rozważania, śmiało ruszamy znowu należytą 
drogą.
Ponieważ bracia Cheeryble uznali Nicholasa za człowieka zasługującego na 
nieograniczone 
zaufanie, darzyli więc codziennie jakimś nowym realnym dowodem sympatii nie 
tylko jego, 
lecz i jego rodzinę. Rozliczne drobne upominki dla pani Nickleby — zawsze coś 
najbardziej 
w danej chwili odpowiedniego — w niemałym stopniu wpłynęły na wygodę i piękno 
domu. 
Mały zbiór klejnocików Kate stawał się wprost olśniewający, co się zaś tyczy 
stosunków 
towarzyskich, to jeżeli nawet brat Charles i brat Ned nie zajrzeli do państwa 
Nickleby choćby 
na parę minut w niedzielę albo któregoś innego wieczora, pan Tim Linkinwater 
(który przez 
całe życie zawarł nie więcej niż parę znajomości) znajdował teraz 
niewypowiedzianą radość 
w obcowaniu z nowymi przyjaciółmi i wciąż wstępował tam na krótki odpoczynek 
podczas 
swych wieczornych przechadzek; wreszcie zaś tak się składało, że dziwnym 
zbiegiem 
okoliczności pan Frank Cheeryble przynajmniej dwa lub trzy razy w tygodniu 
musiał 
przechodzić wieczorem obok drzwi tego domku załatwiając takie czy inne sprawy.
— To najbardziej uprzejmy młody człowiek, jakiego kiedykolwiek widziałem, Kate — 
oznajmiła pewnego wieczora pani Nickleby, po długich zachwytach nad tym młodym 
człowiekiem, których Kate słuchała w milczeniu.
— Najbardziej uprzejmy, mamo? — zdziwiła się córka.
— Wielkie nieba, Kate! — krzyknęła pani Nickleby równie nieoczekiwanie jak 
zazwyczaj. — 
Jakich ty dostałaś kolorków! Można by powiedzieć, że się zapłoniłaś!
— Ach, mamo, co też sobie wyobrażasz?
— To bynajmniej nie wyobrażenia, Kate, moja kochana, jestem tego zupełnie pewna 
— 
odparła matka. — Ale w każdym razie rumieniec już zniknął, nie ma więc właściwie 
znaczenia, czy to były wyobrażenia, czy nie.
O czym żeśmy to mówiły?... Aha!... O panu Franku. Nigdy, jak długo żyję, nie 
widziałam, 
żeby ktoś tak wyraźnie okazywał swoje względy. Nigdy!
— Nie mówisz chyba poważnie — powiedziała Kate
i tym razem zarumieniła się niewątpliwie.
— Nie mówię poważnie? — zdumiała się pani Nickleby. — A czemuż to miałabym 
żartować? Nie ulega wątpliwości, że nigdy nie byłam bardziej poważna. Pozwolę 
sobie 
zauważyć, że jego uprzejmość i względy dla mnie to jedna z najbardziej 
ujmujących, miłych, 
czarujących rzeczy, z jakimi się spotkałam od niepamiętnych czasów. Nieczęsto 
widuje się 
dzisiaj tak dobrze ułożonych młodych ludzi i dlatego właśnie ich zachowanie tym 
bardziej 
zwraca uwagę.
— Ach! Mówisz, mamo, o jego względach dla ciebie — powiedziała spiesznie córka. 
— Tak, 
to oczywiste.
— Ach, Boże, Kate! — zirytowała się zacna dama. — Cóż za dziwna z ciebie 
dziewczyna! 
Czy uważasz za prawdopodobne, że mogłabym mówić o jego względach dla kogoś 
innego? 
Doprawdy, muszę wyznać, że istotnie mi przykro, jak pomyślę o tej miłości do 
jakiejś 
niemieckiej damy. Naprawdę mi przykro!
— Pan Frank powiedział przecie stanowczo, że to nieprawda — odparła Kate. — Czy 
nie 
pamiętasz, mamo, że mówił to pierwszego wieczoru, kiedy tutaj przyszedł? A 
zresztą — 
dodała cichym głosem — czemu miałoby nam być przykro z tego powodu? Jakież to ma 
dla 
nas znaczenie?
— Dla nas, być może, nie ma to znaczenia, Kate — rzekła matka — ale, wyznać 
muszę, że 
dla mnie posiada je w pewnym stopniu. Lubię, żeby Anglik był prawdziwym 
Anglikiem, nie 
zaś w połowie Anglikiem, a w połowie Bóg-wie-nie-czym. Kiedy przyjdzie tu 
następnym 
razem, oznajmię mu po prostu i bez ogródek, iż chciałabym, żeby poślubił 
rodaczkę. 
Zobaczymy, co on na to powie.
— Ach, mamo! Proszę cię, nie myśl nawet o takich rzeczach — zawołała Kate z 
pośpiechem. 
— Zastanów się, jakie... jakie to... wrażenie...
— Wrażenie, moja kochana? — zdumiała się pani Nickleby szeroko otwierając oczy, 
— 
Jakież znowu wrażenie?
Nim Kate zdążyła odpowiedzieć, nieśmiałe podwójne stuknięcie do drzwi oznajmiło 
wizytę 
panny La Creevy, kiedy zaś panna La Creevy weszła, pani Nickleby, jakkolwiek 
doskonale 
usposobiona do gorącej dysputy na poprzedni temat, zapomniała o wszystkim i 
utonęła w 
powodzi domysłów co do omnibusu, którym miniaturzystka przyjechała; domyślała 
się 
mianowicie, że woźnicą musiał być albo ten, co to powozi bez surduta, albo ten 
drugi, co to 
nosi czarną opaskę na oku; ale tak czy inaczej, na pewno żaden z nich nie 
znalazł parasola, 
który ona zostawiła w zeszłym tygodniu we wnętrzu pojazdu; domyślała się, że 
jadąc z 
miasta, bez wątpienia zatrzymali się na dłuższą chwilę przy gospodzie W Pół 
Drogi albo też 
ominęli, być może, ten postój, ponieważ omnibus był przepełniony; wreszcie 
wyraziła 
przypuszczenie, że z całą pewnością wyprzedzili po drodze Nicholasa.
— Nie widziałam go — odrzekła panna La Creevy. — Widziałam za to tego 
poczciwego, 
zacnego pana Linkinwater.
— Założę się — powiedziała pani Nickleby — że wybrał się na swą wieczorną 
przechadzkę i 
wstąpi tutaj, żeby ochłonąć przed powrotną drogą do City.
— Sądzę, że tak — zgodziła się panna La Creevy — tym bardziej że był z nim młody 
pan 
Cheeryble.
— To chyba jeszcze nie dowodzi, że pan Linkinwater wybiera się do nas — 
powiedziała 
Kate.
— Hm!... Wydaje mi się, moja droga, że chyba dowodzi — odparła mała 
miniaturzystka. — 
Jak na młodego człowieka, pan Frank Cheeryble jest słabym piechurem. Zauważyłam, 
że na 
ogół męczy się łatwo i kiedy dojdzie do tego domu, musi przez dłuższy czas 
odpoczywać. Ale 
gdzież to mój przyjaciel? — zapytała i zerknąwszy wprzód chytrze na Kate, 
poczęła 
rozglądać się wokół. — Chyba nie zginął nam znowu, co?
— Aha!... Gdzież jest pan Smike? — zainteresowała się pani Nickleby. — Dopiero 
co był 
tutaj.
Dalsze dochodzenie wykazało, ku niezmiernemu zdziwieniu zacnej damy, że Smike 
poszedł 
przed chwilą na górę, do łóżka.
— No, no... — mówiła pani Nickleby — co to za osobliwy chłopak. W zeszły 
wtorek... Czy 
to było we wtorek!... Tak, na pewno we wtorek!... Pamiętasz zapewne, Kate, moja 
kochana, 
że ostatnim razem, kiedy przyszedł do nas młody pan Cheeryble — w zeszły wtorek 
wieczorem — pan Smike w tej samej chwili, kiedy usłyszałyśmy kołatanie do drzwi, 
zniknął 
w taki sam dziwny sposób. Nie może to być niechęć do towarzystwa, bo pan Smike 
lubi 
wszystkich, którzy lubią Nicholasa, a nie ulega wątpliwości, że młody pan 
Cheeryble bardzo 
lubi twojego brata, Kate. A najdziwniejsza rzecz, że pan Smike wcale nie kładzie 
się do łóżka, 
a zatem odchodzi nie dlatego, że jest śpiący. Wiem doskonale, że nie kładzie się 
spać, 
ponieważ mój pokój sąsiaduje z jego sypialnią i w ostatni wtorek, kiedy poszłam 
na górę w 
kilka godzin po nim, przekonałam się, że biedak nie zdjął nawet trzewików i nie 
miał świecy, 
a więc przez cały czas musiał siedzieć i dumać po ciemku. Otóż, słowo daję — 
kończyła swe 
wywody — gdy pomyślę o tym wszystkim... Doprawdy... To coś nadzwyczajnego!
Ponieważ nie znalazła oddźwięku u słuchaczek, które uparcie milczały, nie 
wiedząc, być 
może, co powiedzieć, albo też nie chcąc jej przerywać, pani Nickleby snuła dalej 
nić 
rozważań według własnego upodobania.
— Takie nieobliczalne zachowanie niekoniecznie, mam nadzieję, musi wieść do 
tego, że pan 
Smike położy się do łóżka i spędzi tam resztę życia, tak jak Spragniona Kobieta 
z Tutbury 
albo upiór z Cock Lane, albo jakaś inna z tych niezwykłych istot. Jedna z nich 
miała coś do 
czynienia z naszą rodziną. Zapomniałam jednak i nie przypomnę sobie, jeżeli nie 
zajrzę do 
pewnych starych listów, które przechowuję w moim pokoju na górze, czy to mój 
pradziadek 
kolegował w szkole z Upiorem z Cock Lane, czy też Spragniona Kobieta z Tutbury 
chodziła 
do szkoły z moją babcią... Panno La Creevy, pani oczywiście pamięta... Które to 
z nich nie 
zwracało wcale uwagi na to, co mówił duchowny. Upiór z Cock Lane czy Spragniona 
Kobieta 
z Tutbury? 
— Wydaje mi się, że Upiór z Cock Lane.
— Wobec tego nie mam już wątpliwości, że to z nim chodził do szkoły mój 
pradziad, bo 
wiem z pewnością, że przełożony tej szkoły był dysydentem, co w znacznej mierze 
wyjaśnia 
zapewne fakt, że Upiór z Cock Lane, kiedy dorósł, zachował się wobec duchownego 
w tak 
wysoce niewłaściwy sposób. Ach!... Wychować upiora... to jest chciałam 
powiedzieć dziecko 
na...
Dalsze rozważania na ten upiorny temat przerwało nagłe przybycie Tima 
Linkinwater z 
panem Frankiem Cheeryble, a spieszącej na ich powitanie pani Nickleby wszystko 
inne 
szybko wywietrzało z głowy.
— Tak mi przykro, że Nicholasa nie ma w domu — rzekła zacna dama. — Kate, moja 
kochana, musisz być w jednej osobie Nicholasem i sobą.
— Panna Nickleby powinna być tylko i wyłącznie sobą — powiedział Frank.
— A więc, w każdym razie, córka powinna namówić panów do pozostania — odparła 
pani 
domu. — Pan Linkinwater wspomniał o dziesięciu minutach, ale ja nie mogę 
przystać na tak 
rychłe rozstanie. Nicholas byłby bardzo niezadowolony. Kate, moja kochana...
Posłuszna niezliczonym kiwnięciom głową, mrugnięciom i znaczącym minom matki, 
Kate 
poprosiła wreszcie, by goście zechcieli pozostać, lecz łatwo było zauważyć, że 
prośby swe 
zwracała wyłącznie do Tima Linkinwater. Ponadto w zachowaniu dziewczyny widać 
było 
pewne skrępowanie nie umniejszające wprawdzie jej wdzięku, podobnie jak 
rumieńce, które 
barwiły policzki Kate, nie umniejszały jej urody; wszystko to widoczne było na 
pierwszy rzut 
oka, nawet oka pani Nickleby. Jednak, jako osoba niezbyt pomysłowa — z wyjątkiem 
tych 
chwil, kiedy mogła przejawiać pomysłowość w głośno wypowiadanych zdaniach — 
rozważna matrona przypisała owo zakłopotanie smutnej okoliczności, że córka nie 
ubrała się 
tego dnia w swą najlepszą suknię. „Jakkolwiek nie widziałam jeszcze nigdy, żeby 
wyglądała 
ładniej niż dzisiaj" — pomyślała jednocześnie pani Nickleby. Rozstrzygnąwszy w 
ten sposób 
sprawę, zacna dama — wielce z siebie dumna i przekonana, że w tym wypadku, 
podobnie jak 
we wszystkich innych, jej przypuszczenie musi być słuszne — przestała o tym 
myśleć i w 
skrytości ducha złożyła sobie gratulacje z powodu swego sprytu i bystrości 
umysłu.
Nicholas nie wrócił do domu i Smike się nie pokazał, lecz prawdę rzekłszy, fakty 
te nie 
wpłynęły ujemnie na nastrój niewielkiego towarzystwa, w którym wszystkie bez 
wyjątku 
humory były przewyborne. Mały flirt, dosłownie flirt, został nawiązany pomiędzy 
panną La 
Cree-vy i Timem Linkinwater, który sypiąc tysiącem żartów i dowcipów zaczynał 
nadskakiwać małej miniaturzystce, by nie powiedzieć: zalecać się do niej. Pannie 
La Creevy 
również dopisywał dowcip i z takim powodzeniem wypominała Timowi jego długi 
żywot w 
kawalerskim stanie, że skłoniła go wreszcie do wyznania, iż gdyby znalazł kogoś, 
kto by go 
przyjął, to kto wie, może nawet teraz zdecydowałby się na zmianę owego stanu. 
Panna La 
Creevy bardzo poważnie poleciła mu wówczas pewną znajomą damę, która nie tylko 
będzie 
pod każdym względem pasować do Tima Linkinwater, lecz również posiada nie 
najgorszy 
mająteczek. Ostatnia wspomniana zaleta wywarła jednak niewielkie wrażenie i Tim 
oświadczył po męsku, że majątek nic dlań nie znaczy, mężczyzna bowiem winien 
szukać w 
żonie osobistych walorów i miłego usposobienia i jeżeli on to znajdzie, 
wystarczy mu 
pieniędzy na zaspokojenie umiarkowanych potrzeb dwojga ludzi. Zarówno pani 
Nickleby, jak 
i panna La Creevy uważały, że taki pogląd przynosi szczególny zaszczyt Timowi, i 
nie 
znajdowały wprost słów pochwały dla starego buchaltera, który zachęcony uznaniem 
dam 
wystąpił z innymi jeszcze wypowiedziami, dowodzącymi bezinteresowności 
poczciwego 
serca oraz należytych względów dla płci pięknej; oświadczenia te damy przyjęły 
niemniej 
życzliwie. Komiczna mieszanina żartu i powagi, z jaką mówiono to wszystko, 
stanowiła 
jeszcze jeden powód do śmiechu i towarzystwo rozbawiło się na dobre.
Kate była zazwyczaj duszą każdej prowadzonej w domu rozmowy, dziś jednak 
okazywała 
niezwykłą małomówność — z tego zapewne powodu, że, Tim i panna La Creevy mówili 
tak 
wiele — i trzymając się z dala od gawędzącego kółka zasiadła przy oknie, by 
patrzeć na 
zapadające z wolna wieczorne mroki i rozkoszować się spokojnym pięknem nocy. Noc 
ta 
posiadała widocznie nie mniej uroku dla Franka, bo młody człowiek najprzód 
kręcił się w 
pobliżu Kate, a później usiadł obok niej. Nie ulega wątpliwości, że wiele można 
powiedzieć 
na temat letniego wieczoru i że najlepiej mówić to przyciszonym głosem, który 
najbardziej 
odpowiada spokojnej po wadze szarej godziny. Tak samo, długie pauzy od czasu do 
czasu, 
potem parę pełnych zachwytu słów, potem znowu chwila ciszy, która, o dziwo, może 
wcale 
nie wydać się milczeniem, a także niekiedy spieszne odwrócenie głowy i wzrok 
skromnie 
utkwiony w ziemię — wszystkie te szczegóły bez znaczenia, wraz z niechęcią do 
zapalania 
świec i skłonnością do mylenia godzin z minutami, to niewątpliwie tylko skutki 
wpływu 
szarej godziny, co potwierdzą zapewne niejedne piękne usta. Gdy wniesiono 
wreszcie świece, 
pani Nickleby całkiem bez powodu wyraziła zdziwienie, że jasne oczy Kate nie 
mogły znieść 
ich blasku i dziewczyna musiała odwrócić twarz, a nawet opuścić bawialnię — 
jeżeli bowiem 
ktoś siedzi tak długo po ciemku, światło jest naprawdę oślepiające i trudno o 
coś bardziej 
naturalnego niż takie właśnie skutki wniesienia świec, jak to wiadomo zresztą 
całej znającej 
się na tych rzeczach młodzieży. Prawdę rzekłszy, wiedzą o tym również starsi, a 
przynajmniej 
wiedzieli niegdyś; często jednak zapominają niestety.
Ale panią Nickleby czekały jeszcze inne powody do zdziwienia. Podczas kolacji 
odkryto, że 
Kate zupełnie nie ma apetytu, a straszliwe to odkrycie mogłoby doprowadzić do 
olśniewających występów krasomówczych, w których znalazłyby właściwe ujście 
obawy i 
niepokoje matki, gdyby uwagi całego towarzystwa nie zwróciły w tej chwili 
osobliwe 
dźwięki, dochodzące, jak stwierdziła blada i drżąca sługa i jak potwierdzać się 
dawał słuch 
całego zgromadzenia, „prościutko" z komina w sąsiednim pokoju. Gdy się wszyscy 
przekonali, iż — choć wydaje się to dziwne i wysoce nieprawdopodobne — istotnie 
odgłosy 
te płyną z owego komina, a hałas (na który składała się szczególnie mieszanina 
tłumionego 
przez komin szurania nogami, czegoś przypominającego przesuwanie mebli, 
szamotania się i 
głuchego dudnienia) nie ustaje — Frank Cheeryble pochwycił świecę, a Tim 
Linkinwater 
szczypce do węgli — i przyczyna całego zamieszania zostałaby wkrótce wyjaśniona, 
gdyby 
pani Nickleby nie zasłabła nagle i nie oświadczyła, że za nic na świecie nie 
pozostanie bez 
opieki. Wywołało to krótką dyskusję, w wyniku której wszyscy udali się 
gremialnie do 
budzącej niepokój izby. Pozostała tylko służąca, gdyż przypomniała sobie, że w 
dzieciństwie 
miewała ataki padaczki, oraz panna La Creevy, która w nagłym wypadku miała 
podnieść 
alarm i zastosować wobec służącej środki trzeźwiące.
Kiedy podeszli do drzwi tajemniczego pokoju, zdziwili się niemało słysząc 
zduszony ludzki 
głos, który nienaturalnym, pełnym melancholii tonem śpiewał popularną niegdyś 
piosenkę: 
„Czy też dochowała mi wiary piękna dziewica, którą wielbię", przy czym głos ten 
brzmiał 
głucho, jakby to śpiewał człowiek przyduszony pięcioma czy sześcioma pierzynami 
w 
najlepszym gatunku. Kiedy zaś wpadli gwałtownie do pokoju, zdumienia ich nie 
zmniejszyło 
bynajmniej odkrycie, że romantyczna śpiewka dobywa się niewątpliwie z gardła 
jakiegoś 
mężczyzny tkwiącego w kominie, z którego wyglądała jedynie para nóg dyndających 
nad 
kratą kominka i nader niespokojnie szukających najwyższego pręta owej kraty, aby 
się na nim 
wesprzeć.
Obraz tak niezwykły i zupełnie nie związany z zawodem kupieckim całkowicie 
oszołomił 
Tima Linkinwater; dwa czy trzy razy delikatnie chwycił szczypcami od węgli 
kostki 
nieznajomego, co nie odniosło żadnego skutku, a potem stał jak słup, trzaskając 
owymi 
szczypcami, jak gdyby ostrzył je przed nową napaścią.
— To na pewno jakiś pijak — powiedział Frank. — Żaden złodziej tak by się nie 
oznajmiał.
Mówiąc to młody człowiek z oburzeniem podniósł świecę, by dokładnie obejrzeć 
podejrzane 
nogi, i sięgał właśnie ręką, by pociągnąć za nie bez wielkich ceregieli, gdy 
pani Nickleby 
klasnęła w dłonie i wydała przenikliwy dźwięk, coś pośredniego pomiędzy piskiem 
i 
krzykiem, a potem zapytała, czy wzrok ją myli, czy też nogi odziane są w kiloty 
i szare 
pończochy z grubej wełny.
— Tak! — zawołał Frank przyglądając się im z bliska. — Tak!... kiloty i... i... 
rzeczywiście! 
Są również grube, szare pończochy. Czy zna pani tego osobnika?
— Kate, moja kochana... — rozpoczęła zacna dama, powoli sadowiąc się w fotelu z 
tą 
żałosną rezygnacją, która powinna mówić, że sprawy osiągnęły punkt kulminacyjny 
i nie 
warto już nic ukrywać. — Kate, moja kochana, bądź tak dobra i zechciej dokładnie 
wyjaśnić, 
jak przedstawia się ta cała historia. Z mojej strony nie otrzymał zachęty... 
żadnej... 
najmniejszej w świecie. Wiesz o tym, moja droga, wiesz doskonale. On przemawiał 
z 
szacunkiem... z niepospolitym szacunkiem, podczas tych oświadczyn, których byłaś 
przecież 
świadkiem. Niemniej jednak... i zarazem, jeżeli mam być tak prześladowana, 
jeżeli te... te... 
jak-że-się-tam-nazywają jarzyny i inna ogrodowizna mają wyściełać mi ścieżki w 
ogródku, a 
jacyś dżentelmeni mają zatykać nam kominy w domu, to nie wiem istotnie... słowo 
daję, nie 
wiem doprawdy, do czego może mnie to przywieść. To szczególnie ciężki 
przypadek... 
cięższy od wszystkich poprzednich, które przytrafiły mi się, nim poślubiłam 
twego biednego, 
drogiego papę, chociaż w swoim czasie narażona bywałam na wiele podobnych 
przykrości, 
lecz na tamte byłam oczywiście przygotowana i w gruncie rzeczy wiedziałam, jak 
się do nich 
odnosić. Kiedy byłam mniej więcej w twoim wieku, moja kochana, pewien młody 
dżentelmen 
siadywał zwykle w pobliżu nas w kościele i w każdą niemal niedzielę wycinał na 
przodzie 
swej ławki... wycinał dużymi literami moje imię, i to zawsze podczas kazania. 
Było to 
pochlebne... oczywiście... nie ulega wątpliwości... ale zarazem w pewnym stopniu 
krępujące, 
bo ta ławka stała w bardzo widocznym miejscu i młody dżentelmen kilka razy był 
publicznie 
wyprowadzany przez kościelnego za to, że robił takie rzeczy. Ale tamto było 
oczywiście 
niczym w porównaniu z tym. Ten przypadek jest znacznie gorszy i o wiele też 
bardziej 
krępujący. Wolałabym raczej, Kate, moja kochana — oznajmiła nader uroczyście, 
wylewając 
przy tym strumienie łez — wolałabym raczej doprawdy być tą damą z bajki, co to 
miała 
świńską twarz, niż przeżywać takie rzeczy!
Frank Cheeryble i Tim Linkinwater spojrzeli z nieopisanym zdumieniem najprzód 
jeden na 
drugiego, a następnie na Kate, która zrozumiała, iż pewne wyjaśnienia są 
nieodzowne, lecz 
wystraszona widokiem dziwacznych nóg, pełna obaw, by ich właściciel się nie 
udusił, a 
zarazem pragnąca wytłumaczyć tajemnicę tak, by jak najmniej ośmieszyć matkę, nie 
była w 
stanie wykrztusić ni słowa.
— On... on zadaje mi dotkliwe rany — ciągnęła pani Nickleby ocierając oczy — 
dotkliwe 
rany, ale błagam, niech włos nie spadnie mu z głowy... pod żadnym pozorem nie 
wolno tknąć 
włosa na jego głowie.
W istniejącym stanie rzeczy nie tak łatwo byłoby tknąć włos na głowie tego 
dżentelmena, jak 
to wyobrażała sobie pani Nickleby, albowiem wspomniana część jego ciała tkwiła 
na 
wysokości kilku stóp w kominie, który bynajmniej nie należał do szerokich. 
Ponieważ jednak 
przybysz nie przestawał przez cały czas śpiewać o upadku pięknej dziewicy 
(odnośnie 
dochowania wiary), a obecnie zaczynał nie tylko skrzeczeć słabym głosem, lecz 
kopać coraz 
gwałtowniej, jak gdyby kwestia oddychania nastręczała mu nie lada trudności, 
Frank 
Cheeryble, nie wahając się dłużej, szarpnął za kiloty i wełniane pończochy tak 
silnie, że 
dżentelmen z komina został wciągnięty do pokoju znacznie gwałtowniej, niż było 
to 
zamierzone.
— Ach, tak, tak! — zawołała Kate, gdy osobliwy gość ukazał się w całej swej 
postaci. — 
Wiem, kto to taki. Proszę nie traktować go surowo. Czy nic mu się nie stało? 
Spodziewam 
się, że nie. Ach, proszę zobaczyć, czy nic mu się nie stało!
— Zapewniam panią, że nie — odparł Frank, który po tych prośbach zaczął 
traktować 
przyczynę swego zdumienia z nieoczekiwaną delikatnością i uwagą. — Nic mu się 
nie stało.
— Proszę nie pozwolić mu zbliżyć się do mnie! — zawołała Kate cofając się, jak 
tylko mogła 
najdalej.
— Nie, nie! Nie zbliży się do pani — odrzekł Frank. — Proszę popatrzeć, trzymam 
go 
mocno. Ale... czy wolno mi zapytać, co to wszystko znaczy i czy oczekiwały panie 
wizyty 
tego starszego dżentelmena?
— Ach, nie! — zaprzeczyła Kate. — Oczywiście nie! Ale on... mama, jak mi się 
zdaje, nie 
wierzy... ale to człowiek obłąkany... Wymknął się pewnie z sąsiedniego domu i 
skorzystał ze 
sposobności, żeby ukryć się tutaj.
— Kate! — przerwała pani Nickleby z godnością i powagą. — Dziwię ci się, 
doprawdy!
— Kochana mamo... — zaczęła córka tonem łagodnej perswazji.
— Dziwię ci się, doprawdy! — powtórzyła zacna dama. — Słowo daję, Kate, jestem 
wprost 
zdumiona, że i ty także stajesz po stronie prześladowców tego nieszczęsnego 
dżentelmena, 
wiedząc doskonale o nikczemnym zamachu na jego majątek, w czym właśnie kryje się 
cała 
tajemnica. Postąpiłabyś znacznie szlachetniej, Kate, gdybyś poprosiła pana 
Linkinwater i 
pana Cheeryble o interwencję w jego sprawie i o przywrócenie należnych mu praw. 
Nie 
powinnaś pozwalać, by kierowały tobą przelotne uczucia... Tak nie można... 
Doprawdy, nie 
można! Jakże ci się wydaje, jakie powinny być moje uczucia? Jeżeli ktoś z nas 
może być 
urażony, to kto? Oczywiście, że ja! I chyba mam ku temu dostateczne powody. A 
jednak za 
skarby świata nie popełniłabym takiej niesprawiedliwości. Nie! — ciągnęła 
prostując się 
godnie i przybierając pozę nieśmiałego dostojeństwa. — Ten dżentelmen łatwo mnie 
zrozumie, kiedy powiem, iż ponawiam odpowiedź, którą słyszał już uprzednio; iż 
zawsze ją 
ponowię, iż bez zastrzeżeń wierzę w szczerość jego intencji, jeżeli przez wzgląd 
na mnie 
mógł dobrowolnie skazać się na tak okropne przejście; iż proszę go, by zechciał 
oddalić się 
niezwłocznie, jeżeli bowiem tego nie uczyni, niepodobieństwem będzie utrzymanie 
jego 
postępku w tajemnicy przed moim synem, Nicholasem. Jestem mu zobowiązana, nad 
wszelki 
wyraz zobowiązana, lecz ani chwili dłużej nie wolno mi słuchać jego wyznań. Tak! 
To 
zupełnie niemożliwe!
Podczas tej mówki stary dżentelmen, którego nos i twarz zdobiły duże płaty 
sadzy, siedział na 
podłodze i skrzyżowawszy ramiona spoglądał na widzów w głębokim milczeniu i z 
wielce 
majestatyczną miną. Nie zwracał najmniejszej uwagi na to, co pani Nickleby mówi, 
kiedy 
jednak umilkła, zaszczycił ją przeciągłym spojrzeniem i zapytał, czy już 
skończyła.
— Nie mam nic więcej do powiedzenia — odrzekła dama skromnie. — Doprawdy, nie 
mogę 
dodać nic więcej.
— Doskonale! — przemówił sąsiad podniesionym głosem.— Hej! Podajcie tu butelkę 
błyskawic, czystą szklankę i korkociąg.
Ponieważ nikt nie wykonał jego rozkazu, -stary dżentelmen milczał chwilę, po 
czym zażądał 
kanapki z piorunami, lecz że i tego dania nie podano, zamówił z kolei potrawkę z 
cholew od 
butów w sosie ze złotych rybek i śmiejąc się serdecznie zaszczycił słuchaczy 
szczególnie 
donośnym, szczególnie długim i szczególnie melodyjnym rykiem.
Mimo to pani Nickleby, odpowiadając na znaczące spojrzenie całego towarzystwa, 
potrząsała 
głową, jak gdyby chciała dać do zrozumienia, że prawdę mówiąc, nie widzi w tym 
wszystkim 
nic nadzwyczajnego, oprócz może odrobiny nieszkodliwego dziwactwa. Pogląd ów 
zachowałaby zapewne do końca życia, lecz niewinny i pozornie błahy zbieg 
okoliczności 
rzucił na całą sprawę zgoła odmienne światło.
Tak się złożyło, że panna La Creevy, nie stwierdziwszy u swej pacjentki żadnych 
niepokojących objawów, a zarazem pożerana ciekawością, co też dziać się może w 
sąsiednim 
pokoju, wpadła tam właśnie w chwili, gdy stary dżentelmen ryczał. Tak się 
również złożyło, 
że na widok małej miniaturzystki dżentelmen ów zamilkł, zerwał się na równe nogi 
i z 
niezmiernym przejęciem zaczął całować swoją rękę, co przeraziło pannę La Creevy 
niemal do 
utraty zmysłów i kazało jej ukryć się spiesznie za plecami Tima Linkinwater.
— Aha! — krzyknął stary dżentelmen, składając dłonie i mocno je zaciskając. — 
Widzę ją, 
widzę! Oto ona! Moja miłość! Moje życie! Moja oblubienica! Moja nieporównana 
piękność! 
Przyszła nareszcie, przyszła! Gaz i getry! Gaz i getry!
Pani Nickleby zmieszała się na chwilę, lecz wnet przyszła do siebie; spoglądając 
na pannę La 
Creevy i innych widzów kilkanaście razy kiwnęła głową, zmarszczyła brwi i 
uśmiechnęła się 
z powagą, jak gdyby chciała powiedzieć, że zdaje sobie sprawę, na czym polega 
całe 
nieporozumienie, i zaraz to wyjaśni.
— Przyszła, przyszła! — mówił stary dżentelmen kładąc rękę na sercu. — Na 
Kormorana i 
Blunderbora! Przyszła, przyszła! Do niej należą wszystkie me skarby, jeżeli 
zechce przyjąć 
mnie za niewolnika. Gdzież można znaleźć taki urok, piękność i wdzięk? W 
cesarzowej 
Madagaskaru? Nie! W królowej diamentów? Nie! W pani Rowland, która co dnia kąpie 
się za 
darmo w wodach Kalidoru? Nie! Możesz stopić je wszystkie w. jedno ciało wraz z 
trzema 
Gracjami, dziewięcioma Muzami i czternastoma córkami cukierników z Oxford 
Street, a nie 
stworzysz jeszcze kobiety w połowie nawet tak pięknej jak ona! Bum-bum! Rzucam 
ci 
wyzwanie!
Zakończywszy ów rapsod stary dżentelmen strzelił palcami dwadzieścia do 
trzydziestu razy, a 
następnie w milczącym podziwie kontemplował wdzięki panny La Creevy, co dało 
pani 
Nickleby sposobność udzielenia wyjaśnień, do których też przystąpiła bez zwłoki.
— Z całą pewnością... — rzekła po wstępnym odkaszInięciu — z... całą pewnością 
nie ulega 
wątpliwości, że to ulga, znaczna ulga w tak kłopotliwych jak te okolicznościach, 
iż wzięto za 
mnie kogoś innego. Nic podobnego nie przytrafiło mi się dotychczas, choć 
wielekroć 
rozmaici ludzie brali mnie za moją córkę Kate. Doskonale rozumiem, że byli to 
bardzo 
niemądrzy ludzie i że, doprawdy, mogli uważniej patrzeć, niemniej jednak brali 
mnie za nią, a 
to oczywiście nie moja wina i każdy zrozumie, że krzyczącą niesprawiedliwością 
byłoby 
czynić mnie za to odpowiedzialną. Niemniej jednak w danym, że tak powiem, 
przypadku 
muszę nadmienić, że postąpiłabym nikczemnie, po prostu nikczemnie, gdybym 
ścierpiała, aby 
ktoś — zwłaszcza osoba, wobec której mam tak poważny dług wdzięczności — 
narażona 
została na przykrości, i to z mojego wyłącznie powodu. A zatem poczytuję sobie 
za 
obowiązek wytłumaczyć temu dżentelmenowi, iż popełnia omyłkę i że to ja jestem 
damą, 
którą jakiś impertynent nazwał w jego obecności siostrzenicą Komisarza Bruków, 
że błagam 
go, błagam i zaklinam, by odszedł spokojnie przez wzgląd... — tu pani Nickleby 
zawahała się 
i pociągnęła nosem — ...przez wzgląd na
mnie...
Należało oczekiwać, że stary dżentelmen wzruszy się do głębi serca subtelnością 
i łaskawym 
tonem tej przemowy i udzieli przynajmniej równie subtelnej i właściwej 
odpowiedzi. 
Jakiegoż więc wstrząsu musiała doznać pani Nickleby, gdy dżentelmen ów zwracając 
się do 
niej — Tak, niewątpliwie do niej — zawołał donośnym i dźwięcznym głosem: — A ps-
sik! 
Kot, a ps-sik!
— Panie!... — jęknęła pani Nickleby omdlewająco.
— Kot, a ps-sik! — powtórzył stary dżentelmen. — Kot, kocur, kocisko! A ps-sik! 
A ps-sik!, 
kot! Psssik!!!... — sycząc przez zęby swe przeciągłe „Psssik!", sąsiad 
wymachiwał rękami, 
przy czym zbliżał się do pani Nickleby i natychmiast znowu odskakiwał, wykonując 
coś w 
rodzaju dzikiego tańca, jaki można zobaczyć w dnie targowe, kiedy wiejscy 
chłopcy 
zawracają owce, świnie albo inne zwierzęta, które uparcie skręcają w niewłaściwą 
ulicę.
Pani Nickleby nie traciła na próżno słów, lecz z okrzykiem zgrozy i zdumienia 
niezwłocznie 
zemdlała.
— Zajmę się mamą — powiedziała spiesznie Kate. — Wcale się nie boję, ale proszę, 
bardzo 
proszę, zabierzcie go stąd, panowie.
Frank zrazu nie bardzo wiedział, w jaki sposób spełnić tę prośbę, a wreszcie 
uciekł się do 
podstępu i wysiał pannę La Creevy o parę kroków naprzód, sam zaś zachęcał 
starego 
dżentelmena, aby podążył za nią. Powiodło mu się nadzwyczajnie, bo sąsiad 
wyszedł 
przyciągany wdziękami małej miniaturzystki, pod silną eskortą Tima Linkinwater z 
jednej 
strony i Franka z drugiej.
— Kate... — szepnęła pani Nickleby, której siły powróciły, gdy pole zostało 
oczyszczone — 
...wyszedł?
Córka uspokoiła ją, że wyszedł.
— Nigdy nie wybaczę sobie, Kate — rzekła zacna dama — nigdy! Dżentelmen ów 
postradał 
zmysły, a ja jestem tego nieszczęsną przyczyną.
— Ty, mamo?! — zdumiała się Kate.
— Ja, kochanie — odparła matka z bolesnym spokojem. — Widziałaś przecież, czym 
był 
niegdyś i czym jest dzisiaj. Kilka tygodni temu, Kate, mówiłam twojemu bratu, iż 
mam 
nadzieję, że zawód nie będzie dla tego dżentelmena przejściem nie do zniesienia. 
A teraz! 
Popatrz, co za nieszczęście! Można się zgodzić, że i dawniej był trochę płochy, 
ale pamiętasz 
chyba, jak do rzeczy, jak uczciwie i szczerze przemawiał wówczas, kiedy 
widziałyśmy go w 
ogrodzie. Słyszałaś również te okropne głupstwa, które plótł dzisiaj, i 
widziałaś, jaką miał 
minę, kiedy wychodził za tą biedną starą panną. Czy można mieć jakieś 
wątpliwości co do 
przyczyny tego wszystkiego?
— Sądzę, że nie można, mamo — przyznała Kate łagodnie.
— I ja tak sądzę — podjęła matka. — Cóż, jeśli stałam się przyczyną 
nieszczęścia, to 
pocieszam się przynajmniej tym, że nie mnie należy za to winić. Uprzedzałam 
wszak 
Nicholasa. Mówiłam mu: "Mój kochany Nicholasie, musimy postępować nad wyraz 
rozważnie". Ale on nie chciał mnie słuchać. Gdyby od samego początku zająć się 
tą sprawą 
odpowiednio — tak, jak ja sobie tego życzyłam... Ale wy jesteście tacy podobni 
do waszego 
biednego papy!... Ha, trudno! Ja mam już swoją pociechę i zupełnie mi ona 
wystarcza.
W taki oto sposób pani Nickleby umyła ręce od wszelkiej — przeszłej, obecnej i 
przyszłej — 
odpowiedzialności w tej sprawie, a następnie wyraziła błogą nadzieję, że jej 
dzieci nie będą 
miały w życiu więcej niż ona powodów do robienia wyrzutów samym sobie, po czym 
oczekiwała powrotu eskorty nieproszonego gościa. Eskorta owa wróciła niebawem z 
wiadomością, że stary dżentelmen został bezpiecznie odstawiony do domu, gdzie 
dozorcy nic 
nie wiedzieli o zniknięciu chorego i wesoło zabawiali się w gronie swoich 
przyjaciół.
Nastał znowu spokój i następne rozkoszne pół godzinki (tak w powrotnej drodze 
wyraził się 
Frank do Tima Linkinwater) spędzono na rozmowie. Wreszcie zegarek Tima oznajmił, 
że 
najwyższy czas wracać już do domu, pożegnano więc damy, chociaż Frank powtarzał 
niejednokrotnie, że może poczekać, dopóki Nicholas nie nadejdzie, bez względu na 
to, o 
której godzinie miałoby to nastąpić, jeżeli po tym „sąsiedzkim" najeździe panie 
choć trochę 
się obawiają pozostać bez opieki. Ponieważ jednak panie nie obawiały się 
niczego, brakło 
pretekstu do zaciągnięcia warty i Frank wraz z wiernym Timem musiał opuścić 
posterunek.
W ciszy upłynęło blisko trzy godziny i Kate zarumieniła się, gdy po powrocie 
brata zdała 
sobie sprawę, że tak długo siedziała w zadumie.
— Sądziłam, doprawdy, że to zaledwie pół godzinki — powiedziała.
— Cóż to za przyjemne myśli, dzięki którym czas tak szybko mija? — zapytał 
Nicholas 
wesoło. — Nie powiesz mi, co?
Zmieszana Kate zaczęła bawić się jakimś drobiazgiem na stole, po chwili 
spojrzała na brata i 
uśmiechnęła się niepewnie, potem zaś spuściła wzrok, a w oku jej błysnęła łza.
— Ach, Kate! — zawołał Nicholas przyciągając siostrę do siebie i całując. — 
Pokaż mi 
twarzyczkę. Nie pokażesz? — Ledwo zdążyłem rzucić okiem! Niech no przyjrzę ci 
się lepiej, 
a za chwilę sam odgadnę twoje myśli.
W propozycji tej, jakkolwiek postawionej bez cienia świadomej złośliwości, było 
coś, co w 
najwyższym stopniu zaniepokoiło dziewczynę, a więc Nicholas roześmiał się i 
zmieniając 
temat rozmowy zaczął wypytywać o sprawy domowe, a gdy opuściwszy salonik 
wchodził 
razem z siostrą na górę, dowiadywał się powoli — lecz bardzo powoli, bo i na ten 
temat Kate 
mówiła czemuś niechętnie — że Smike cały wieczór spędził w samotności.
— Biedak — powiedział Nicholas cicho stukając do jego drzwi. — Nie rozumiem tego 
wszystkiego!
Kate, która trzymała brata pod ramię, nie zdążyła uwolnić ręki, bo drzwi otwarły 
się nagle i 
stanął w nich Smike bardzo posępny, bardzo blady i kompletnie ubrany.
— Nie kładłeś się? — rzekł Nicholas.
— N...n...ie...e — brzmiała odpowiedź.
Nicholas delikatnie przytrzymał siostrę, która próbowała odejść, i zapytał: — A 
czemu to?
— Nie mogłem zasnąć — powiedział chłopiec chwytając wyciągniętą doń rękę 
przyjaciela.
— Źle się czujesz? — pytał Nicholas.
— Czuję się lepiej... naprawdę znacznie lepiej — odpowiedział spiesznie.
— Czemu więc poddajesz się tym posępnym nastrojom? — mówił młodzieniec 
najserdeczniej, jak umiał. — Czemu nie powiesz nam, co jest ich przyczyną? 
Bardzo się 
zmieniłeś, Smike.
— Wiem! Wiem, że się zmieniłem — odparł biedak. — Kiedyś powiem panu dlaczego, 
ale 
nie teraz. Nie cierpię za to samego siebie. -Wszyscy są dla mnie tacy dobrzy i 
mili. Ale nic 
nie poradzę. Boli mnie serce, bardzo boli, nie wie pan nawet, jak bardzo.
Mocno uścisnął dłoń Nicholasa, a potem puścił ją i spojrzawszy na przytulone do 
siebie 
rodzeństwo, jak gdyby w ich wzajemnym przywiązaniu znajdował coś do głębi 
wzruszającego, cofnął się do swej sypialni i niebawem on tylko czuwał pod dachem 
spokojnego domu.
ROZDZIAŁ L
KTÓRY OPISUJE PRAWDZIWĄ KATASTROFĘ
Mały tor wyścigowy w Hampton wyglądał niezwykle wesoło i kipiał ożywioną 
radością. 
Trudno wyobrazić sobie piękniejszy dzień. W górze, na niebie bez chmurki, 
świeciło 
wspaniałe słońce, a w jego blasku wszystkie jaskrawe barwy, jakie mieniły się na 
siedzeniach 
powozów lub na dachu głównego namiotu, wydawały się jeszcze bardziej jaskrawe. 
Stare, 
wypełzłe flagi lśniły kolorami jak nowe; wyblakłe złocenia błyszczały jak świeżo 
polerowane. Wyplamione, zbutwiałe płótna namiotów bielały śnieżną czystością, 
nawet 
łachmany żebraków wydawały się ładniejsze, dzięki czemu uczucie miłosierdzia 
łatwo 
ustępowało miejsca zachwytom nad malowniczością nędzy.
Oto jeden z obrazów życia i radości, obraz uchwycony w najświeższych i 
najprzyjemniejszych barwach, obraz, który po prostu musi sprawiać przyjemność. 
Jeśli 
bowiem oko zmęczy się przepychem i blaskiem lub nieustanny gwar znuży ucho — oko 
łatwo odpocznie, gdy zwróciwszy się w jakąkolwiek stronę napotka ożywione, 
szczęśliwe, 
pełne radosnego oczekiwania twarze; ucha zaś wśród radości i zabawy ogłuchnąć 
może na 
wszelkie niemiłe dźwięki. Nawet widok ogorzałych cygańskich dzieci budzi dość 
pocieszające refleksje, chociaż dzieci te chodzą półnago. Miło zobaczyć 
cyganięta opalające 
się na słońcu i biegające codziennie na świeżym powietrzu. Przyjemnie pomyśleć, 
że to 
dzieci, które wiodą naprawdę dziecięce życie; że jeżeli poduszki ich bywają 
mokre, to od 
niebiańskiej rosy, nie od łez; że cygańskie dziewczęta mogą poruszać się lekko i 
swobodnie, 
że nie są. kalekie, że dziewcząt tych nie zniekształciły sprzeczne z naturą 
prawa, które skazują 
ich siostry na potworne katusze; że żyją wprawdzie z dnia na dzień, lecz 
przynajmniej pośród 
szumiących drzew, nie pomiędzy straszliwymi maszynami, które z dzieci czynią 
starców, nim 
zobaczą one, co to dzieciństwo, i dają im poznać cierpienie i niemoc późnego 
wieku, bez 
starczego prawa do. śmierci. Dałby Bóg, żeby stare bajdy z dziecinnych pokoi 
okazały się 
prawdą; żeby Cyganie kradli dziesiątkami takie nieszczęśliwe dzieci!
Właśnie zakończyła się najważniejsza gonitwa dnia. Zwarte szeregi widzów, które 
oblegały 
dotychczas obie strony toru, załamały się nagle i zalały go, na nowo ożywiając 
scenę. Jedni 
biegli pełni przejęcia, by spojrzeć na konia-zwycięzcę; inni kręcili się z nie 
mniejszym 
przejęciem, szukając powozów, które porzucili, by z bliska przyglądać się 
biegom. Tutaj 
niewielka gromadka skupiła się wokół stołu gry w „groszek i naparstek", gdzie 
obskubywano 
jakiegoś nieszczęsnego żółtodzioba; tam. inny podobnego rodzaju przedsiębiorca 
próbował 
zwabić nieopatrznych graczy, rozmawiając głośno i niby to grając ze swoimi 
wspólnikami. 
Wspólnicy ci występowali w różnorodnym przebraniu — jeden w okularach, inny w 
monoklu 
i wytwornym cylindrze, trzeci wreszcie ucharakteryzowany na zamożnego farmera w 
podróżnym płaszczu i z grubym skórzanym portfelem, wypchanym fałszywymi 
banknotami, 
wszyscy zaś ze szpicrutami o ciężkich rączkach, żeby upodobnić się w ten sposób 
do Bogu 
ducha winnych ludzi ze wsi, którzy przyjechali tutaj konno. Wytworni wspólnicy 
(którzy w 
czystej bieliźnie i porządnym ubraniu wyglądali jeszcze bardziej łajdacko) 
zdradzali ścisłe 
związki ze spółką, każdego bowiem nowo przybyłego obrzucali ukradkowym, 
niespokojnym 
spojrzeniem. Tuż obok tych lotnych szulerni szeroki krąg widzów otaczał 
wędrownego 
żonglera popisującego się w bezpośrednim sąsiedztwie hałaśliwej orkiestry i 
miejsca, gdzie 
odbywała się klasyczna stara gra „w pierścień", opodal brzuchomówców 
rozmawiających z 
drewnianymi lalkami i wróżek, które tłumiły płacz prawdziwych niemowląt; 
wszystko to 
pochłaniało w tej chwili uwagę zgromadzonego na placu towarzystwa. Namioty, w 
których 
szynkowano trunki, były przepełnione, w powozach zaczynały dzwonić kieliszki, 
rozpakowywano kosze, pojawiły się smakowite prowianty, brzęczały sztućce, 
strzelały korki 
z butelek szampana, coraz bardziej błyszczały oczy, a kieszonkowi złodzieje 
obliczali zyski 
zebrane podczas gorączki ostatniej gonitwy. Powszechna uwaga, tak niedawno 
jeszcze 
skupiona na jednej sprawie, rozpraszała się teraz na sto innych; wokół roił się 
wielobarwny 
tłum, słychać było odgłosy ucztowania, rozmowy i śmiechy, kręcili się żebracy, 
szulerzy i 
kuglarze.
Pawilonów gry było pod dostatkiem, a wszystkie jaśniały przepychem wysłanych 
dywanami 
podłóg, pasiastych kotar, purpurowego sukna, spiczastych dachów, doniczek 
pelargonii i 
służby w liberii. Można było znaleźć pawilon Klubu Cudzoziemców i Klubu Ateneum, 
i 
Klubu Hampton, i Klubu Świętego Jakuba, jednym słowem, pół mili pawilonów 
klubowych, 
w których można było grać, oraz rouge-et-noir i inne gry hazardowe, w które 
można było 
grać. Wątek naszej opowieści wiedzie właśnie do jednego z tych pawilonów.
Umeblowany trzema stołami gry, przepełniony graczami i gapiami, pawilon ów, 
jakkolwiek 
najobszerniejszy na całych wyścigach, był duszny i gorący, chociaż zwinięto 
część 
płóciennego dachu, aby ułatwić dostęp świeżego powietrza, a dwoje drzwi 
zapewniało 
swobodne przejście. Dwaj czy trzej mężczyźni, z których każdy trzymał w lewej 
ręce długi 
rulon półkoronówek, przekładany gdzieniegdzie zbłąkanymi suwerenami, stawiali 
pieniądze 
za każdym rzutem kulki, a robili to z urzędową niejako powagą i ze spokojem 
znamionującym wprawę, której nabyli grając przez cały ten dzień, a 
najprawdopodobniej i 
przez dzień poprzedni. Oni jedni wyróżniali się tutaj, bowiem pozostali byli to 
przeważnie 
ludzie młodzi, sądząc z ich wyglądu, zajrzeli tu przez ciekawość albo też 
uważali hazard za 
jedną ze zwykłych rozrywek i ryzykowali nieznaczne sumy, nie, troszcząc się 
zbytnio o 
wygraną lub przegraną. Znajdowali się tam jednak dwaj panowie zasługujący 
niewątpliwie na 
trochę uwagi, jako typowi przedstawiciele pewnej klasy ludzi.
Pierwszy — to pięćdziesięciosześcio- lub pięćdziesięcioośmioletni jegomość, 
który z dłońmi 
złożonymi na rączce laski i wspartym na nich podbródkiem siedział na krześle 
przy drzwiach. 
Był to wysoki, tęgi mężczyzna o długim -tułowiu, który wydawał się jeszcze 
dłuższy, gdyż 
jasnozielony surdut opinał go aż pod szyję. Jegomość ów miał na sobie, prócz 
wspomnianego 
surduta, jasnobrązowe spodnie i getry, białą chustkę na szyję i biały cylinder z 
szerokim 
rondem. Wśród zgiełku i gwaru graczy, wśród ciągłego ruchu wchodzących i 
wychodzących 
zachowywał idealnie obojętny spokój i nie okazywał najmniejszego podniecenia. 
Nie 
zdradzał również objawów znużenia i — dla przygodnego przynajmniej obserwatora — 
zainteresowania. Siedział tak, nieruchomy i skupiony; niekiedy, lecz bardzo 
rzadko, kłaniał 
się jakiejś mijającej go osobie albo ruchem ręki wskazywał lokajowi gracza, 
który chciał 
właśnie coś zamówić. W następnej wszakże chwili zapadał znowu w kamienny spokój. 
Mógł 
to być głuchy jak pień starszy pan, który wstąpił tu, aby trochę odpocząć, mógł 
to być ktoś, 
kto czeka cierpliwie na przyjaciela i nie zwraca najmniejszej uwagi na 
otoczenie, mógł to być 
wreszcie człowiek w transie albo pod działaniem opium. Ludzie odwracali się i 
spoglądali na 
niego, lecz on nie wykonywał żadnego ruchu, nie podchwytywał niczyich spojrzeń, 
pozwalał 
jednym odchodzić, innym przychodzić i ustępować z kolei miejsca nowym, lecz 
nikomu nie 
okazywał zainteresowania. Kiedy się poruszał, zdumieć się można było, jak zdołał 
dostrzec 
to, co ruch ów spowodowało. Było to rzeczywiście zdumiewające. Ale człowiek ten 
nie 
przeoczył nikogo z wchodzących czy wychodzących; wzroku jego nie uszedł ani 
jeden gest 
przy wszystkich trzech stołach; każde słowo bankierów łowił czułym uchem; 
pamiętał 
każdego wygrywającego i przegrywającego klienta — jegomość ów bowiem był 
właścicielem 
szulerni.
Drugi prezydował przy stole rouge-et-noir. Był to o dziesięć lat zapewne 
młodszy, zażywny, 
brzuchaty, krzepki mężczyzna, z dolną wargą nieco wysuniętą od ciągłego liczenia 
w myśli 
wypłacanych pieniędzy; twarz jego pozbawiona zdecydowanie złego wyrazu mogła 
raczej 
uchodzić za wesołą i uczciwą. Bez surduta — bo dzień był upalny — stał za 
stołem, na 
którym leżał ogromny stos korónówek i półkoronówek oraz podręczna kasetka na 
banknoty. 
Gra w rouge-et-noir nie ustawała ani na chwilę. Stawiało jednocześnie około 
dwudziestu 
graczy. Człowiek ten musiał puszczać kulką w ruch, uważać na wykładane stawki, 
zgarniać je 
z przegrywającego koloru, wypłacać wygrane, znowu rzucać kulkę, a wszystko 
czynić 
sprawnie i szybko, aby przypadkiem nie zatrzymać gry. Robił to z cudowną wprost 
szybkością, nie wahając się nigdy, nie myląc, nie odpoczywając i powtarzając 
wciąż 
oderwane zdania, które częściowo z przyzwyczajenia, częściowo zaś dlatego, by 
mieć do 
powiedzenia, coś związanego z grą i na czasie, wyrzucał bez ustanku, jak dzień 
długi, tym 
samym wciąż monotonnym tonem i w jednakowym niemal porządku.
— Ruszenuar z Paryża! — mówił. — Panowie, proszę stawiać według własnego 
uznania, w 
każdej chwili, dopóki kulka się toczy. Ruszenuar z Paryża, panowie! Francuska 
gra! Sam 
przywiozłem ją zza morza. Ruszenuar z Paryża! Czarny wygrywa, czarny"... 
Momencik, sir, 
zaraz wypłacam. Tutaj dwa funty, tutaj pół, tutaj trzy, a tam, proszę, jeden... 
Panowie, kulka 
znowu w ruchu... W każdej chwili, sir, dopóki kulka się toczy... Urok tej gry 
polega na tym, 
że w każdej chwili, dopóki kulka się toczy, panowie, można podwajać stawki albo 
wycofywać pieniądze... Znowu czarny!... Czarny wygrywa... Nigdy nie widziałem 
czegoś 
podobnego... słowo daję... nigdy, jak żyję... Jeżeli ktoś z panów stawiał na 
czarny przez 
ostatnie pięć minut, to musiał wygrać czterdzieści pięć funtów w czterech 
rzutach... słowo 
daję!... Panowie, mamy porto, sherry, cygara i przewybornego szampana... Hej, 
kelner! Podaj 
butelkę szampana i przynieś tuzin... albo piętnaście cygar... co sobie żałować 
panowie... a nie 
zapomnij czystych kieliszków... w każdej chwili, dopóki kulka się toczy. 
Wczoraj, panowie, 
przegrałem sto trzydzieści siedem funtów za jednym rzutem kulki... słowo daję, 
przegrałem, 
panowie! Dzień dobry, sir — wtrącił witając kogoś z wtajemniczonych, lecz nie 
przerywał 
potoku wymowy, nie zmieniał brzmienia głosu i mrugnął tak nieznacznie, że mógł 
to być 
czysty przypadek — pozwoli pan kieliszek sherry, sir?... Kelner! Przynieś czysty 
kieliszek i 
podaj sherry temu panu... i zaproponuj wszystkim, słyszysz?... Ruszenuar z 
Paryża, panowie! 
Proszę stawiać według własnego uznania, w każdej chwili, dopóki kulka się 
toczy... 
Ruszenuar z Paryża! Najnowsza gra! Sam przywiozłem ją zza morza. Kulka w ruchu, 
panowie!...
Krupier był pochłonięty czynnościami zawodowymi, gdy do pawilonu weszło sześciu 
panów, 
którym — nie przerywając pracy ani potoku wymowy — skłonił się ż uszanowaniem, 
jednocześnie zaś znaczącym spojrzeniem zwrócił uwagę siedzącego za nim 
jegomościa na 
najwyższego w tej grupce dżentelmena; na jego powitanie właściciel uchylił 
kapelusza. Był to 
sir Mulberry Hawk w towarzystwie swego przyjaciela i ucznia oraz niewielkiego 
orszaku 
wykwintnie odzianych dżentelmenów z typu raczej wątpliwych niż podejrzanych.
Właściciel cichym głosem powiedział baronetowi: „Dzień dobry", a baronet 
podobnym tonem 
posłał go do wszystkich diabłów i odwróciwszy się zaczął rozmawiać z 
przyjaciółmi.
Irytowała go najwidoczniej przykra świadomość, że jego pierwszy publiczny występ 
po 
wypadku, który mu się był przytrafił, budzi tyle zaciekawienia. Nietrudno też 
było odgadnąć, 
że przyszedł tego dnia na wyścigi nie po to, by się zabawić, lecz w nadziei, iż 
natknie się na 
licznych znajomych i za jednym zamachem odbędzie jak najwięcej przykrych 
spotkań. Na 
twarzy pozostała mu jeszcze niewyraźna blizna i za każdym razem, gdy ktoś go 
witał — a 
różni wałęsający się tam i z powrotem ludzie kłaniali mu się niemal co minutę — 
niespokojnym ruchem ręki usiłował zasłonić ów znak, dowodząc w ten sposób, jak 
boleśnie 
odczuwa doznaną zniewagę. — Oo... Hawk! — zawołał jakiś bardzo wyszukanie ubrany 
jegomość, w opiętym paltocie i pysznej chustce na szyi, zwracający uwagę 
wytwornością 
stroju. — Jakże się miewasz, stary?
Był to rywal baroneta, podobnie jak on mentor arystokratycznej i szlacheckiej 
młodzieży, 
człowiek, którego sir Mulberry najbardziej bał się spotkać. Dwaj dżentelmeni z 
wylewną 
serdecznością uścisnęli sobie dłonie.
— No, stary, jakże się teraz miewasz? Hej?
— Nie najgorzej, nie najgorzej — odparł sir Mulberry.
— Bardzo się cieszę. Jak się masz, Verisopht? Nasz przyjaciel trochę klapnięty, 
co? Jeszcze w 
słabej kondycji, hej?
Należy tu wspomnieć, że dżentelmen ten miał szczególnie białe zęby, jeżeli więc 
nie 
znajdował pretekstu do śmiechu, kończył zazwyczaj zdanie okrzykiem: „hej!", a 
wydawał go 
w taki sposób, żeby jak najdokładniej pokazać owe zęby.
— Hawk jest w znakomitej kondycji. Nic mu nie dolega — rzucił niedbale młody 
lord.
— Miło to słyszeć, słowo daję! — zawołał tamten. — Niedawno wróciliście z 
Brukseli?
— Dopiero wczoraj wieczorem przyjechaliśmy do Londynu — powiedział lord 
Fryderyk, a 
sir Mulberry odwrócił się i rozmawiając z kimś ze swojego towarzystwa udawał, że 
nie 
słyszy.
— Na mą duszę — podjął donośnym szeptem życzliwy przyjaciel — Hawk postępuje 
niezwykle śmiało... śmiało i ryzykownie, pokazując się tak wcześnie. To nie lada 
odwaga, 
przyznaję. Widzisz, Hawk był na wilegiaturze dość długo, by. rozbudzić ludzką 
ciekawość, 
lecz nie dość długo, by poszła w niepamięć ta diabelnie nieprzyjemna... Ale, 
ale!... Ty znasz 
przecie prawdziwy przebieg sprawy, hej? Czemu nie sprostowałeś nigdy łgarstw 
tych 
przeklętych gazet? Rzadko czytuję gazety, ale teraz szukałem w nich tych łgarstw 
i niechże 
mnie...
— Poszukaj jutro w gazetach — przerwał sir Mulberry gwałtownie się odwracając. — 
Jutro... 
albo nie... pojutrze!
— Na mą duszę, kochany stary, gazety czytuję rzadko, raczej wcale — odparł 
życzliwy 
przyjaciel wzruszając ramionami — ale jeśli mi radzisz, to zajrzę. A czegóż mam 
szukać?
— Do widzenia! — powiedział baronet odwracając się na pięcie. Ująwszy pod ramię 
ucznia, 
pociągnął go za sobą i obaj wyszli równie niedbałym i leniwym krokiem, jakim 
weszli 
niedawno do pawilonu.
— Nie dam mu wprawdzie do czytania opisu morderstwa — mruknął sir Mulberry i 
zaklął 
głośno — ale będzie to chyba coś bardzo podobnego, jeżeli baty tną, a kije 
tłuką.
Lord Fryderyk nic nie powiedział, lecz w jego zachowaniu było coś, co uderzyło 
baroneta, 
dodał więc zaraz z taką niemal złością, jak gdyby miał przed sobą samego 
Nicholasa:
— Dzisiaj rano, przed ósmą, posłałem Jenkinsa do starego Niekleby. To pewny 
jegomość. 
Był u mnie, nim posłaniec zdążył wrócić. W pięć minut dowiedziałem się od niego, 
gdzie i 
kiedy można spotkać tego kundla. Ale co tu gadać — do jutra niedaleko.
— Aa... cóż to ma się stać jutro? — zapytał lord Fryderyk.
Sir Mulberry spojrzał nań gniewnie, lecz nie raczył udzielić odpowiedzi. Obaj 
szli posępnie, 
jak gdyby jakieś ważne sprawy zaprzątały ich myśli, dopóki nie znaleźli się z 
dala od tłumów, 
prawie sami, wówczas baronet chciał zawrócić.
— Czekaj! — powstrzymał go towarzysz. — Chciałbym pomówić z tobą szczerze. Nie 
wracajmy jeszcze. Pospacerujmy tu trochę.
— Cóż to takiego masz mi do powiedzenia, że musisz o tym mówić tutaj, a nie tam? 
— 
zdziwił się mentor wyjmując rękę spod ramienia przyjaciela.
— Hawk — zaczął lord — powiedz mi... muszę się dowiedzieć...
— Aha! — przerwał sir Mulberry pogardliwym tonem. — Musisz się dowiedzieć, 
musisz! 
No, no! Jeżeli musisz, to oczywiście nie mam innego wyjścia. Musisz się 
dowiedzieć!
— A więc muszę zapytać — podjął lord Fryderyk — I muszę otrzymać od ciebie 
szczerą i 
jasną odpowiedź. Czy to, o czym mówiłeś ostatnio, jest jedynie chwilowym 
kaprysem 
wywołanym złym humorem albo irytacją, czy też poważnym zamiarem, który istotnie 
rozważasz?
— Słuchaj, czy nie pamiętasz, co mówiłem na ten temat pewnego wieczoru, kiedy 
leżałem ze 
złamaną nogą? — powiedział baronet i uśmiechnął się drwiąco.
— Pamiętam doskonale.
— No, to, do diaska, znasz już moją odpowiedź — rzucił sir Mulberry — i nie 
żądaj innej.
Mentor miał taką przewagę nad swoją ofiarą, ta zaś tak przywykła do uległości, 
że młodemu 
lordowi zdawało się braknąć przez chwilę odwagi do podjęcia dyskusji. Wnet 
jednak 
przełamał onieśmielenie, jeśli to ono hamowało go istotnie, i odpowiedział 
gniewnie:
— Jeżeli dobrze sobie przypominam wypadki wieczora, o którym dopiero co 
wspominałeś, to 
wyraziłem wówczas stanowczy pogląd na tę sprawę i powiedziałem, że za moją 
wiedzą i 
zgodą nie dopuścisz się nigdy tego, czym teraz grozisz. 
— Czy chcesz mi przeszkodzić? — roześmiał się sir Mulberry.
— Tak! Jeżeli tylko zdołam — odparł lord.
— Zupełnie rozsądne zastrzeżenie — rzekł baronet — które bardzo ci się pewnie 
przyda. Eh! 
Pilnuj własnych spraw, a mnie pozostaw moje. 
— To moja sprawa — odpowiedział lord Fryderyk. — Uważam ją za swoją. Będę 
uważał. 
Jest już moją. I przez to właśnie skompromitowała mnie już bardziej, niż 
powinienem był 
pozwolić.
— A więc rób, co ci się podoba i jak ci się podoba, lecz tylko we własnym 
imieniu — 
powiedział swobodnie sir Mulberry udając dobry humor. — To ci na pewno 
wystarczy. Ale 
nie rób nic za mnie. To wszystko. Nie radziłbym nikomu krzyżować moich planów. 
Jestem 
pewien, że znasz mnie zbyt dobrze, aby tego próbować. W gruncie rzeczy, jak 
sądzę, chcesz 
udzielić mi rady. Nie wątpię w jej życzliwość, odrzucam ją jednak. A teraz, 
jeśli pozwolisz, 
wracajmy do powozu. Nic mnie tu nie bawi, raczej przeciwnie. Przeciągając tę 
konwersację 
możemy się pokłócić, co nie świadczyłoby o rozsądku żadnego z nas.
Po tych słowach sir Mulberry Hawk nie czekał na odpowiedź, lecz ziewnął i ruszył 
leniwie w 
powrotną drogę.
Taka metoda traktowania młodego lorda wskazywała na nie lada takt i znajomość 
charakteru 
ucznia. Sir Mulberry rozumiał jasno, że jeżeli władza jego ma być trwała, trzeba 
ją teraz 
ugruntować. Wiedział, że gdyby wystąpił gwałtownie,. młodzik odpowiedziałby 
niemniej 
gwałtownie. Nieraz już umacniał swe wpływy zachwiane przez niesprzyjające 
okoliczności, 
stosując ów ton chłodny i lakoniczny; tej więc metodzie zaufał obecnie nie 
wątpiąc prawie w 
ostateczne zwycięstwo.
Lecz kiedy postępując tak przyjmował najbardziej niedbałą i obojętną pozę, jaką 
podsuwało 
mu mistrzowskie doświadczenie, postanawiał w duchu, że nie tylko zemści się 
jeszcze 
okrutniej na Nicholasie za ten przymus ukrywania prawdziwych swych uczuć, lecz 
również, 
że każe kiedyś za to drogo — w takiej czy innej formie — zapłacić swemu 
przyjacielowi. 
Dopóki lord Fryderyk był bezwolnym narzędziem w jego ręku, sir Mulberry nie czuł 
dla 
ucznia nic prócz pogardy; teraz jednak, kiedy ów ośmielał się wyrażać własne, i 
to sprzeczne 
z poglądami mistrza zdanie, a nawet zwracać się doń tonem wyższości, baronet 
zaczynał go 
nienawidzić. Zdając sobie sprawę, iż w najniższym i najnikczemniejszym słowa 
tego 
znaczeniu jest zależny od arystokratycznego młodego niedołęgi, baronet tym 
trudniej znosił 
jego lekceważenie. Kiedy , zaś począł nie lubić młodego lorda, mierzył swą 
niechęć — jak się 
to często zdarza — rozmiarem krzywd wyrządzonych przedmiotowi tej niechęci. 
Pamiętając 
zaś, że sir Mulberry grabił, wyprowadzał w pole, okpiwał i oszukiwał swego 
ucznia na 
wszystkie możliwe sposoby, łatwo zrozumieć, że skoro go już znienawidził, to 
znienawidził z 
całego serca.
Z drugiej strony młody lord zastanowiwszy się — co nader rzadko czynił — i to 
zastanowiwszy się poważnie nad zajściem z Nicholasem i powodami tego zajścia, 
doszedł do 
śmiałych i uczciwych wniosków. Głębokie wrażenie wywarło na nim wówczas 
grubiańskie i 
obelżywe zachowanie baroneta. W myślach jego zagnieździło się od pewnego czasu 
podejrzenie, że to dla własnych celów sir Mulberry skłonił go do napastowania 
panny 
Nickleby. Szczerze się wstydził swego udziału w całej tej historii i męczył 
przypuszczeniami, 
że został wystrychnięty na dudka. Podczas niedawnej podróży ze swym mistrzem 
lord 
Fryderyk miał wiele wolnego czasu na przemyślenie w samotności tych zagadnień i 
w 
chwilach, kiedy pozwalało mu na to leniwe i ospałe usposobienie, korzystał z tej 
sposobności. 
Zaszły również pewne drobne wydarzenia, które ugruntowały jego domysły, i 
niewiele 
doprawdy było trzeba, żeby rozniecić w nim gniew na baroneta. Wystarczył 
pogardliwy i 
obrażający ton mistrza podczas ostatniej ich rozmowy, pierwszej rozmowy na ten 
temat od 
owego wieczora, o którym wspomniał był sir Mulberry.
Wrócili zatem do swych przyjaciół chowając w sercach wzajemne urazy. Młodego 
człowieka 
prześladowały przez cały czas myśli o grożącej Nicholasowi zemście oraz o tym, 
że powinien 
jej przeszkodzić podejmując, jeżeli to będzie możliwe, jakieś zdecydowane kroki. 
Ale nie na 
tym koniec. Sir Mulberry sądząc, że złamał opór przyjaciela, nie chciał ukrywać 
swego 
triumfu ani też zmieniać sposobu postępowania, które, jak się łudził, miało mu 
wyjść na 
korzyść. Był tam przecież pan Pyke i pan Pluck, i pułkownik Chowser, i jeszcze 
jeden 
dżentelmen tego samego autoramentu, a więc baronetowi bardzo zależało, by 
pokazać im, że 
nie utracił wpływów. Młody lord zadowolił się tymczasem cichym postanowieniem, 
iż 
niezwłocznie podejmie starania, by zakończyć te znajomości. Stopniowo jednak 
wpadał w 
coraz większą złość i do rozpaczy doprowadzały go drwiny i poufałości, które 
przed kilku 
zaledwie godzinami stanowiłyby dlań jedynie powód do śmiechu. Nie mógł sobie 
jednak dać 
rady, w takich bowiem kpinkach i ripostach, w jakich owa kompania gustowała, nie 
dorównywał baronetowi. Nie nastąpił wszakże gwałtowny wybuch. Wrócili do miasta, 
a po 
drodze spółka Pyke i Pluck oraz pozostali panowie powtarzali niejednokrotnie, że 
nigdy w 
życiu nie widzieli sir Mulberry'ego w tak szampańskim humorze.
Wszyscy razem zjedli wystawny obiad. Wino lało się obficie, jak zresztą przez 
cały ów dzień. 
Sir Mulberry pił, by odrobić przymusową abstynencję, młody lord, by utopić gniew 
i 
oburzenie, a inni dlatego, że wino było w doskonałym gatunku i na cudzy 
rachunek. Zbliżała 
się północ, kiedy półprzytomni, rozgrzani winem, z rozpalonymi głowami i krwią 
kipiącą w 
żyłach rzucili się do karcianych stołów.
Spotkali tam równie szaloną kompanię. Podniecenie gry, duszne salony, jarzące 
światła — 
wszystko to nie było obliczone na złagodzenie gorączki. W zawrotnym wirze, 
zamieszaniu i 
wrzawie ludzie tracili przytomność. Któż by w takim dzikim upojeniu myślał o 
pieniądzach,
o ruinie, o jutrze? Wołano o więcej wina, wychylano kielich za kielichem, a 
rozpalone, 
spieczone wargi wciąż były spękane z pragnienia. Płynęło wino, jak oliwa na 
płonący stos. 
Orgia nie ustawała. Hulatyka sięgała szczytu. Ręce, które nie mogły trafić do 
spragnionych 
warg, rzucały kielichy na podłogę. Usta, które z trudem formowały słowa, miotały 
okropne 
przekleństwa. Pijani gracze klęli i wrzeszczeli. Niektórzy włazili na stoły i 
wymachując nad 
głowami butelkami, rzucali innym wyzwiska. Jedni tańczyli, drudzy śpiewali, inni 
wreszcie 
darli karty lub bredzili. Szaleńcza wrzawa głuszyła wszystko, lecz nagle wzbił 
się ponad nią 
donośny krzyk i oto na środku salonu dwaj ludzie chwycili się za gardła.
Kilkanaście głosów, których nie było słychać do tej pory, zaczęło wołać 
donośnie, żeby ich 
rozdzielono. Ludzie, którzy zachowywali trzeźwy chłód po to, żeby wygrywać i w 
ten sposób 
zarobić na życie, rzucili się na zapaśników, rozdzielili ich siłą i odciągnęli 
nieco na bok.
— Puszczajcie! — wołał sir Mulberry grubym, schrypniętym głosem. — Uderzył mnie, 
słyszycie?! Mówię, że mnie uderzył! Czy jest tu ktoś z moich przyjaciół? Kto to? 
Westwood. 
Słyszysz? Mówię, że mnie uderzył.
— Słyszę, słyszę — odparł jeden z graczy przytrzymujących baroneta. — No, 
chodźmy już. 
Dość na dzisiaj.
— Nie pójdę, do diabła! — krzyczał sir Mulberry. — Mnóstwo ludzi widziało, że 
mnie 
uderzył.
— Jutro będzie na to dość czasu — uspokajał przyjaciel.
— Nie będzie czasu! — krzyknął baronet. — Dzisiaj... Zaraz... Tutaj... — był w 
tak 
straszliwej pasji, że ledwo mógł mówić, lecz stał zaciskając pięści, rwąc włosy 
i tupiąc z 
wściekłości.
— Co się stało, lordzie Fryderyku? — zapytał któryś z mężczyzn otaczających 
młodego 
arystokratę. — Czy doszło do policzków?.
— Do jednego policzka — odparł lord Fryderyk zdyszanym głosem. — Ja go 
uderzyłem... i... 
i oznajmiam o tym wszystkim obecnym! Uderzyłem go... On wie, za co... Zgadzam 
się 
również, żeby kłótnię rozstrzygnąć niezwłocznie. Kapitanie Adams — powiedział, 
rozejrzawszy się wokół, do jednego z tych, którzy rozdzielili walczących — 
poproszę o 
chwilę rozmowy.
Mężczyzna, do którego zwrócił się lord, podszedł i wziął go pod rękę; wyszli 
razem, a 
wkrótce pospieszył za nimi sir Mulberry ze swym przyjacielem.
Szulernia była podłą norą o najgorszej reputacji, a więc miejscem, gdzie tego 
rodzaju zajście 
nie budziło współczucia dla żadnej ze stron i gdzie nikt nie starał się uspokoić 
lub pojednać 
zwaśnionych. Na innym terenie obecni nie dopuściliby do dalszego rozwoju 
wypadków, aby 
w ten sposób dać powaśnionym czas do chłodnego i trzeźwego namysłu. Lecz tutaj 
towarzystwo, któremu przerwano zabawę, zaczęło się rozpraszać — jedni z pijacką 
powagą 
wytaczali się na ulicę; inni wychodzili rozprawiając hałaśliwie o ostatnim 
zajściu; 
nieskazitelni dżentelmeni, utrzymujący się z kart, wracali do domu spokojnie i 
mówili jeden 
drugiemu, że Hawk to wyborny strzelec; ci zaś, którzy robili najwięcej hałasu, 
zasypiali teraz 
na sofach nie myśląc zgoła o tej sprawie.
Tymczasem dwaj sekundanci, jak możemy ich już odtąd nazywać, po długich 
konferencjach 
ze swoimi mocodawcami spotkali się w sąsiednim pokoju. Obaj ludzie bez serca, 
obaj 
miejskie szlifibruki, obaj zepsuci do szpiku kości, obaj zadłużeni po uszy, obaj 
niegdyś 
zamożni, obaj gotowi na wszelką nieprawość, dla której świat potrafi swymi 
nikczemnymi 
konwenansami znaleźć wykwintną nazwę i usprawiedliwienie — obaj byli oczywiście 
dżentelmenami o nieposzlakowanym honorze własnym i bardzo drażliwym poczuciu 
honoru 
bliźnich.
W owej chwili panowie ci byli w- wybornym humorze, pewni, że sprawa nabierze 
rozgłosu, 
co w żadnym wypadku nie powinno wyjść na złe ich reputacji.
— Paskudna historia, Adams — rozpoczął pan Westwood prostując się z godnością.
— Bardzo — przyznał kapitan. — Policzek został wymierzony i mamy oczywiście 
tylko 
jedno wyjście.
— Jak sądzę, nie przeprosiny — rzekł pan Westwood.
— Jeśli idzie o mojego mocodawcę, mowy o tym nie ma, choćbyśmy mieli radzić do 
sądnego 
dnia — odparł kapitan. — Przyczyną sporu jest, jak mi dano do zrozumienia, pewna 
młoda 
osoba, którą pański przyjaciel określił takim czy innym zdaniem, a zdaniu temu 
lord 
Fryderyk, broniąc owej dziewczyny, zaprzeczył. Wywołało to szereg wypowiedzi na 
rozmaite 
przykre tematy oraz liczne wzajemne zarzuty. Sir Mulberry użył obraźliwych słów. 
Lord 
Fryderyk zdenerwował się i w stanie wielkiego wzburzenia spoliczkował Hawka na 
skutek 
jego prowokacyjnego zachowania. Za policzek ten, jeżeli ze strony pańskiego 
mocodawcy nie 
nastąpi całkowite odwołanie zarzutów, lord Fryderyk jest gotów dać 
zadośćuczynienie.
— Nie pozostaje nam nic więcej prócz ustalenia godziny i miejsca — rzekł pan 
Westwood. 
— To wielka odpowiedzialność, lepiej jednak mieć już wszystko za sobą. Czy nie 
ma pan 
zastrzeżeń co do spotkania o wschodzie słońca?
— Ciężka sprawa — odparł kapitan spoglądając na zegarek. — Ale że kłuło się to 
widać już 
od dawna, a negocjacje są czystą stratą słów, nie wyrażę sprzeciwu.
— Po zajściu w sąsiednim salonie mogły już przeniknąć na zewnątrz jakieś 
wiadomości. 
Wobec tego wydaje mi się wskazane, żebyśmy zniknęli stąd bez zwłoki i wyjechali 
za miasto 
— podjął pan Westwood. — Jak się pan zapatruje na jedną z łąk nad rzeką pod 
Twickenham?
Kapitan nie miał zastrzeżeń.
— Spotkamy się może w wysadzanej drzewami alei wiodącej z Petersham do gospody 
Pod 
Szynką i wtedy wybierzemy miejsce? — ciągnął pan Westwood.
Kapitan zgodził się i na to. Po wymianie paru zaledwie zwięzłych zdań, w których 
ustalono 
drogę, jaką winny obrać obie strony, żeby wzbudzić jak najmniej podejrzeń, 
sekundanci się 
rozstali. 
— Wystarczy nam czasu, lordzie Fryderyku — mówił kapitan, gdy zaznajomił już 
mocodawcę ze szczegółami porozumienia — aby spokojnie wstąpić do mojego 
mieszkania po 
pudło z pistoletami, a potem bez pośpiechu, kłusikiem wyjechać za miasto. Jeżeli 
pozwoli mi 
pan odprawić swego służącego, to skorzystamy z mojego kabrioletu, bo pański 
mógłby zostać 
rozpoznany.
Jakiż kontrast stanowiły: opuszczona przed chwilą szulernia i ulica! Świtało 
już. Jarzące, 
żółte światło domu gry zastąpił teraz czysty, jasny, wspaniały świt; gorącą, 
duszną atmosferę, 
przesyconą zaduchem dogasających lamp i cuchnącymi wyziewami pijackiej orgii — 
świeże, 
zdrowe powietrze. Ale rozgorączkowanej głowie, którą owiewało to powietrze, 
wydawało się 
ono ciężkie od wyrzutów za zmarnowaną przeszłość i zaprzepaszczone możliwości. 
Lord 
Fryderyk siedział z dzikim i otępiałym wzrokiem, z zamętem i nieładem w głowie, 
a krew 
tętniła mu w skroniach i policzki płonęły; zdawało mu się, że światło jest dlań 
naganą, więc 
zadrżał bezwiednie z obawy przed dniem, niby przed czymś plugawym i ohydnym.
— Dreszcze? —odezwał się kapitan. — Zmarzł pan?
— Trochę.
— Zimno się robi po wyjściu z tych gorących salonów. Niech się pan owinie tym 
płaszczem. 
Tak, tak... Zaraz będzie lepiej.
Z turkotem minęli spokojne ulice, wstąpili do mieszkania kapitana, a później 
opuścili miasto i 
bez przeszkód lub nagabywań wyjechali na gościniec.
Pola, drzewa, ogrody, żywopłoty, wszystko wokół wyglądało pięknie i świeżo. 
Dawniej 
młody człowiek nie dostrzegał niemal takich rzeczy, choć mijał je niezliczoną 
ilość razy. 
Dzisiaj wszakże był w przyrodzie jakiś podniosły spokój, dziwnie sprzeczny z 
szalonym 
zamętem półpijanych myśli, a przecież miły i kojący. Lord nie odczuwał obaw, 
lecz gdy 
rozglądał się wokół, gniew jego przycichał i jakkolwiek rozwiały się już 
wszelkie dawne 
złudzenia co do nikczemnego eks-przyjaciela, wolałby raczej nie znać go nigdy, 
niż myśleć, 
że dojść musiało do takiego końca.
Wypadki minionej nocy i poprzedniego dnia, a ponadto wielu jeszcze ubiegłych dni 
i nocy 
kłębiły się niezrozumiale i bezsensownie; lord Fryderyk nie potrafił ustalić, 
kiedy rozgrywały 
się te czy inne wydarzenia. Chwilami wydawało mu się, że turkot kół układa się w 
jakieś 
bezładne tony, w których słychać urywki znajomych melodii; potem słyszał tylko 
oszałamiające dźwięki, jak gdyby szum wodospadu. Ale kiedy kapitan powiedział 
coś na 
temat małomówności towarzysza, obaj zaczęli rozmawiać i śmiać się hałaśliwie. 
Gdy powóz 
stanął, młody lord zdziwił się trochę, wówczas bowiem dopiero zauważył, że pali, 
lecz 
zastanowiwszy się nieco, przypomniał sobie, gdzie i kiedy zapalił cygaro.
Zatrzymali się przy wjeździe do alei i wysiedli pozostawiając ekwipaż pod opieką 
służącego, 
sprytnego chłopca, który w równym prawie stopniu, co jego pan, przywykł do spraw 
tego 
rodzaju. Sir Mulberry z sekundantem byli już na miejscu. Wszyscy czterej ruszyli 
w 
grobowym milczeniu nawą majestatycznych wiązów, które stykając się wysoko ponad 
ich 
głowami tworzyły długą zieloną perspektywę gotyckich łuków, zakończoną, niby 
starożytne 
ruiny, otwartym niebem.
Po krótkiej i spiesznej konferencji sekundantów skręcili w prawo, na ścieżkę 
wiodącą ku 
małej łączce i minąwszy gospodę Pod Szynką weszli na leżące na jej tyłach 
ogrodzone 
poletka. Zatrzymali się na jednym z owych pól. Plac został odmierzony, zwykłe 
formalności 
załatwione, przeciwnicy ustawieni na określony uprzednio dystans. Wówczas to sir 
Mulberry 
po raz pierwszy spojrzał na młodego lorda. Baronet był bardzo blady, oczy miał 
przekrwione, 
ubiór i włosy w nieładzie. Twarz jego wyrażała tylko uczucia gwałtowne i złe. 
Osłonił oczy 
dłonią, przez krótki czas spoglądał przenikliwe na przeciwnika, a potem, 
wziąwszy broń, 
którą mu podano, utkwił w niej wzrok i nie podniósł go już więcej, dopóki nie 
padły słowa 
komendy; wtedy błyskawicznie dał ognia. Dwa strzały padły niemal w jednej 
chwili, a w 
następnej młody lord gwałtownie odwrócił głowę, spojrzał na przeciwnika upiornym 
wzrokiem i bez słowa ni jęku runął martwy.
— Nie żyje! — krzyknął Westwood, który wraz z drugim sekundantem podbiegł do 
ciała i 
przyklęknął na jedno kolano.
— Niech ta krew spadnie na jego własną głowę — powiedział sir Mulberry. — Sam 
tego 
chciał i sam mnie do tego zmusił.
— Kapitanie Adams! — zawołał spiesznie Westwood. — Wzywam pana na świadka, że 
wszystko odbyło się zgodnie z kodeksem honorowym. Hawk! Nie ma chwili do 
stracenia! 
Musimy natychmiast uciekać stąd do Brighton i co tchu przeprawić się do Francji. 
To 
paskudna sprawa, a może być jeszcze gorsza, jeżeli zmitrężymy choć trochę. 
Adams! Myśl o 
własnej skórze i nie marudź tutaj. Żywi są ważniejsi od umarłych. Żegnam!
Z tymi słowy porwał swego mocodawcę za rękę i wraz z nim oddalił się spiesznie. 
Kapitan 
Adams pozostał na chwilę, by upewnić się ponad wszelką wątpliwość, że strzał był 
istotnie 
śmiertelny, a następnie podążył w tym samym kierunku, by porozumieć się ze 
służącym w 
sprawie zabrania zwłok oraz pomyśleć o własnym bezpieczeństwie.
Tak zginął lord Fryderyk Verisopht z ręki, którą tysiące razy ściskał, zabity 
przez człowieka, 
którego obsypywał darami. Gdyby nie ów człowiek i inni jemu podobni, młody 
arystokrata 
mógłby żyć szczęśliwie, a umierając widzieć wokół twarze swoich dzieci.
Słońce wzeszło dumnie i majestatycznie, wspaniała rzeka płynęła krętym korytem, 
liście 
drżały i szeleściły na wietrze, ptaki śpiewały radośnie na każdym drzewie, 
motyl, którego 
życie trwa zaledwie kilka dni, trzepotał wątłymi skrzydełkami. Zbudził się 
świat; a wśród 
tego wszystkiego, gniotąc trawę, której każde źdźbło rodzić może dwadzieścia 
maleńkich 
listeczków, leżał na wznak trup człowieka z kamienną, zakrzepłą twarzą zwróconą 
ku niebu.
ROZDZIAŁ LI
W KTÓRYM OSOBA TRZECIA — NIKT Z ZAUFANYCH PANA RALFA 
NICKLEBY ANI JEGO PRZYJACIELA — NIESPODZIEWANIE POZNAJE ICH 
PLANY, BLISKIE JUŻ URZECZYWISTNIENIA
Artur Gride mieszkał w starym, posępnym, ciemnym i zakurzonym domostwie, które, 
jakby 
się mogło zdawać, zestarzało się wraz z właścicielem, pomarszczyło i zżółkło w 
trosce o 
zabezpieczenie lichwiarza przed promieniami słońca, podobnie jak on sam 
pomarszczył się i 
zżółkł w trosce o zabezpieczenie swych pieniędzy. Wzdłuż ponurych ścian stały 
tam w 
bezdusznym porządku stare, kościste, nędzne krzesła i stoły, zimne i twarde jak 
serce skąpca. 
Wychudłe szafy, zmizerowane i wynędzniałe od ciągłych obaw i niepokojów o ukryte 
w ich 
wnętrzu skarby, chwiały się, jak gdyby drżąc z ustawicznego strachu przed 
złodziejem, i 
kryły się przed ludzkim wzrokiem w najciemniejszych kątach, lękając się nawet 
rzucić cień 
na podłogę. Na schodach, wyciągając chude ręce wskazówek, sterczał wysoki, 
smutny zegar 
o tarczy, która przypominała twarz zgłodniałego człowieka; tykał on cichym, 
ostrzegawczym 
szeptem, a gdy starczym i zgrzytliwym głosem oznajmiał godziny, rzęził, jak 
gdyby konał z 
głodu.
W domu owym nie znalazłbyś ani jednej kanapy przed kominkiem, zapraszającej do 
wygodnego odpoczynku. Były tam wprawdzie fotele, lecz nie czuły się widać dobrze 
i 
pewnie, bo niektóre z nich podejrzliwie i nieśmiało wyciągały poręcze, jak gdyby 
się nimi 
zasłaniały; inne, szczególnie posępne i odpychające, tkwiły sztywno wyciągnięte, 
a 
przybierając najbardziej srogie miny usiłowały zbić z tropu każdego nowego 
przybysza; 
pozostałe ostentacyjnie chyliły się na swych sąsiadów lub opierały o ściany, jak 
gdyby 
wszystkich i wszystko wzywały na świadków, że niewiele są warte i nie opłaci się 
ich stąd 
ruszać. Ciężkie, kwadratowe łoża były jak gdyby stworzone do niespokojnych snów, 
a 
zatęchłe story zbijały się wokół okien w skąpych fałdach i, gdy poruszał je 
przeciąg, z 
drżeniem i trwogą szeptały sobie wiadomości o kuszących skarbach troskliwie 
pozamykanych 
w mrocznych schowkach.
Z najbardziej nędznego i opustoszałego pokoju w całym tym nędznym i opustoszałym 
domostwie dobywał się pewnego ranka drżący głos starego Artura, który skrzeczał 
słabo 
urywek jakiejś starej piosenki o następującym refrenie:
Tramta-rary-tramta-rary!
Rzućże, rzuć ten trzewik stary!
Niech małżeństwo to będzie szczęśliwe!
Refren ów powtarzał wciąż tym samym piskliwym i drżącym głosem, dopóki ostry 
atak 
kaszlu nie przerwał mu i nie zmusił do poświęcenia się w milczeniu zajęciu, przy 
którym 
dotychczas podśpiewywał.
Zajęcie to polegało na wyciąganiu z półek stoczonej przez kornika szafy kilku 
niechlujnych 
ubrań, które stary Artur wyjmował jedno po drugim, bacznie i drobiazgowo oglądał 
pod 
światło, a potem starannie składał i umieszczał na jednym z dwóch niewielkich 
stosów 
znajdujących się za jego plecami. Nigdy nie wyjmował dwu sztuk garderoby 
jednocześnie, 
lecz zawsze po jednej; nigdy też nie zapomniał o zamknięciu drzwi szafy i 
przekręceniu 
klucza za każdym razem, gdy wydobył coś z półki.
— Tabaczkowy garnitur — mamrotał oglądając wytarty surdut. — Zastanówmy się, czy 
dobrze mi w tabaczkowym?
Wynik oględzin był widać niekorzystny dla tabaczkowego koloru, bo stary Artur 
złożył 
ubranie, odsunął je na bok i wdrapał się na krzesło, by wydobyć drugie, przy 
czym 
zaskrzeczał znowu:
Młodość, miłość, uroda!
Radość to i osłoda!
Małżeństwo to będzie szczęśliwe!
— W każdą taką śpiewkę muszą wpakować „młodość" — mruczał Gride. — Ale śpiewki 
pisze się tylko dla rymu, a ta to głupia piosenka! Śpiewali ją biedni ludzie na 
wsi, kiedy 
byłem małym chłopcem. Ale, ale!... Tym razem z młodością też w porządku... 
Tak!... 
Przecież to idzie o pannę młodą! Hi, hi, ni! O pannę młodą. Boże, mój Boże! To 
dobrze, 
bardzo dobrze, a prócz tego to prawda, najszczersza prawda!
Zadowolony z odkrycia, stary Artur z jeszcze większym uczuciem powtórzył 
strofkę; 
urozmaicając ją kilkoma trelami, a następnie wrócił do przerwanego zajęcia.
— Ciemnozielony... — mówił. — Ciemnozielony garnitur nosił się doskonale i 
bardzo tanio 
kupiłem go w lombardzie, a oprócz tego... Hi, hi, hi!... w kieszeni kamizelki 
był wytarty 
szyling. Pomyśleć tylko, że ten jegomość z lombardu nie o nim nie wiedział! Ja 
tam 
wiedziałem. Poczułem tego szylinga macając materiał. Ach, co za osioł! Tak, 
tak!... Ten 
ciemnozielony to był szczęśliwy garnitur... Pierwszego dnia,. kiedy miałem go na 
sobie, stary 
lord Mallowford żywcem spalił się w łóżku i wszystkie zobowiązania na dzień jego 
śmierci 
stały się natychmiast płatne. Wezmę ślub w ciemnozielonym! Peg! Peg Sliderskew! 
Ubiorę 
się w ciemnozielony garnitur!
Okrzyk ten, kilka razy powtórzony w otwartych drzwiach pokoju, zwabił niską, 
chudą, 
pokręconą, ohydnie brzydką staruchę z kaprawymi oczyma, która ocierając chytrą, 
pomarszczoną twarz brudnym fartuchem zapytała bezdźwięcznym głosem, jakim mówią 
zazwyczaj głusi:
— Pan wołał czy zegar bił? Tak już źle z moimi uszami, że nie mogę odróżnić, kto 
się 
odzywa. Ale jak coś słyszę, wiem, że to albo pan, albo on, bo nikt więcej nie 
chodzi w tym 
domu.
— Ja, Peg, ja! — zawołał Artur Gride uderzając się w piersi, by odpowiedź była 
bardziej 
zrozumiała.
— Pan, hę? — odparła Peg. — A czego pan znów chce?
— Będę brał ślub w ciemnozielonym ubraniu! — krzyknął Artur Gride.
— O wiele za dobre, żeby brać w nim ślub — stwierdziła gospodyni po krótkich 
oględzinach 
garnituru. — Nie ma pan gorszego?
— Nie mam nic bardziej odpowiedniego — rzekł stary Artur.
— Nic jakiego? — zdziwiła się Peg. — Czemu nie włożyć codziennego ubrania, jak 
prawdziwy mężczyzna, hę?
— Jest nieodpowiednie, Peg — wyjaśnił chlebodawca. — Nie... jakie? — zapytała 
starucha.
— Nieodpowiednie!
— Nieodpowiednio... co? — zirytowała się Peg. — Nieodpowiednio zniszczone, żeby 
się w 
nie ubrać, hę?
Artur mruknął jakieś przekleństwo pod adresem słuchu swej gospodyni i wrzasnął 
jej w ucho:
— Nieodpowiednio eleganckie! Chcę wyglądać jak się patrzy!
— Wyglądać jak się patrzy! — zawołała kobieta. — Jeżeli ona jest naprawdę taka 
ładna, jak 
pan powiada, to' nie będzie na pana dużo patrzeć, a pański wygląd... phi... 
Wszystko jedno, 
czy się pan ubierze w ciemnozielony, niebieski, pstry czy w szkocką kratę. I tak 
nic nie 
pomoże!
Z tymi słowami pociechy Peg Sliderskew chwyciła ów wybrany ślubny strój i 
skrzyżowawszy 
na nim chude ramiona, stała poruszając wargami ze złośliwym uśmiechem i mrugając 
rybimi 
oczyma; wyglądała na jakąś dziwaczną, potworną rzeźbę.
— Jesteś w dobrym humorze, prawda, Peg? — powiedział Artur, nie bardzo zdaje się 
zadowolony.
— A co? Czym się mam martwić? — odparła starucha. — I tak będę się zabierać 
niedługo, 
jeżeli ktoś mi tu będzie rozkazywał, uprzedzam pana na wszelki wypadek. Nikt nie 
będzie po 
tylu latach rządził starą Peg Sliderskew. Ale co tu gadać, pan o tym dobrze wie. 
To nie dla 
mnie... Nie, nie! A i panu nie pójdzie na zdrowie.
Niech no pan tylko pozwoli na to, a zobaczymy, jak szybko się pan zrujnuje... 
Tak... 
Zrujnuje... Zrujnuje...
— Boże, mój Boże! Wcale nie chcę pozwalać — powiedział Artur Gride wystraszony 
dźwiękiem ostatnich słów gospodyni. — Nie pozwolę na to za nic na świecie. 
Łatwo, bardzo 
łatwo mnie zrujnować. Musimy być ostrożni. Musimy bardziej oszczędzać teraz, 
kiedy będzie 
jeszcze jedna gęba do żywienia. Ale... ale, widzisz, Peg... nie możemy... nie 
możemy 
pozwolić, żeby ona zbrzydła, bo... bo ja lubię na nią patrzeć, Peg.
— Niech pan uważa, żeby to patrzenie nie kosztowało za dużo — rzuciła Peg 
wygrażając 
chlebodawcy wskazującym palcem.
— Ależ ona sama umie zarabiać, zarabiać pieniądze, Peg! — odparł lichwiarz 
śledząc 
bacznie, jakie wrażenie odbije się na twarzy staruchy. — Potrafi rysować, 
malować, robić 
najrozmaitsze drobiazgi, którymi ozdabia się krzesła i fotele. Umie robić ranne 
pantofle, Peg, 
dewizki, łańcuszki z włosia i tysiące różnych ślicznych głupstewek. Nie wiem 
nawet, jak 
większość z nich się nazywa. Prócz tego umie grać na fortepianie (a co 
ważniejsze, ma 
fortepian) i śpiewa jak ptaszek. Wyżywi się ją i ubierze tanim kosztem. Jak ci 
się zdaje, Peg?
— Bardzo możliwe, jeżeli nie pozwoli pan zrobić z siebie durnia — odrzekła 
gospodyni.
— Durnia ze mnie! — zawołał Artur. — Bądź pewna, że twój stary pan, Peg, nie 
zgłupieje 
dla ładnej buzi. Nie, nie, nie!... Ani dla brzydkiej, pani Sliderskew — mruknął 
do siebie.
— Mówi pan coś, a nie chce, żebym słyszała — powiedziała stara. — Dobrze to 
widzę.
— Boże, mój Boże! Szatan mieszka w tej kobiecie! — westchnął Artur i zaraz dodał 
głośno z 
ohydnym uśmiechem. — Mówiłem tylko, że ufam ci we wszystkim, Peg.
— Niech mi pan ufa, a nie będzie pan miał kłopotów — rzekła Peg z uznaniem.
„Zaufam ci, zaufam — pomyślał chlebodawca — ale jak nie będę już miał- żadnych 
ziemskich kłopotów."
Jakkolwiek myśl tę sformułował wyraźnie, Gride nie śmiał poruszyć wargami 
obawiając się, 
że gospodyni moglaby go zrozumieć. Zdawać się nawet mogło, że podejrzewa Peg o 
umiejętność odgadywania myśli, bo nim zaczął mówić, uśmiechnął się do niej 
przymilnie.
— Wszystkie rozprute szwy w tym ciemnozielonym ubraniu ściągnij najlepszym 
czarnym 
jedwabiem. Tak, kup szpulkę najlepszego czarnego jedwabiu i nowe guziki do 
surduta. A 
oprócz tego... to doskonały pomysł i na pewno ci się spodoba... Ponieważ dotąd 
nigdy jej nic 
nie dałem, a dziewczęta lubią prezenty, wyczyść ten naszyjnik, który mam w 
pokoju na górze, 
ten, co to daje takie piękne ognie; ofiaruję jej go rano przed ślubem. Sam 
zawieszę go na tej 
ślicznej szyjce, a na drugi dzień rano sam zdejmę. Hi, hi, hi! Wezmę go od niej 
na 
przechowanie, Peg, a potem zgubię. No i kto z kogo zrobi durnia na początek? Co, 
Peg?
Pani Sliderskew wysoce, zdaje się, pochwalała ten pomysłowy projekt, bo wyraziła 
zadowolenie szeregiem gwałtownych, dziwacznych ruchów głowy i całego ciała, co 
bynajmniej nie dodawało jej wdzięku. Te objawy uciechy trwały, póki stara nie 
dokuśtykała 
do drzwi, lecz po wyjściu z pokoju przybrała gniewną, złośliwą minę i przez cały 
czas, gdy 
powoli schodziła ze schodów przystając dla nabrania tchu na każdym niemal 
stopniu, 
poruszała z boku na bok dolną szczęką mamrocząc przekleństwa pod adresem 
przyszłej pani 
Gride.
— To istna czarownica — powiedział stary Artur, kiedy znowu został sam. — Ale 
jest 
oszczędna i zupełnie głucha. Je bardzo mało i nie ma po co podsłuchiwać pode 
drzwiami, bo i 
tak nic nie usłyszy. Jak na moje wymagania, to czarująca niewiasta i 
najdyskretniejsza stara 
gospodyni, jaką widziałem. Warta tyle... tyle... miedzi, ile waży.
Po tym hymnie pochwalnym na cześć domownicy Gride wrócił do swego hymnu 
weselnego, 
że zaś strój, który miał uświetnić bliskie jego zaślubiny, został już wybrany, 
lichwiarz chował 
teraz pozostałe ubrania równie troskliwie i ostrożnie, jak poprzednio dobywał je 
z zatęchłych 
schowków, gdzie od długich lat spoczywały spokojnie.
Spłoszony dźwiękiem dzwonka przy drzwiach, szybko zakończył te porządki i 
zamknął szafę 
na klucz. Pośpiech jego był zbędny, bo dyskretna Peg bardzo rzadko zdawała sobie 
sprawę, że 
ktoś dzwoni, jeśli nie podniosła przypadkiem kaprawych oczu i nie zauważyła 
poruszeń 
umieszczonego pod Kuchennym sufitem dzwonka. Po niedługiej jednak chwili 
przydreptała 
do pokoju swego pana, a za nią wszedł Newman Noggs.
— Ach, pan Noggs! — uradował się Artur Gride zacierając ręce. — Mój przyjaciel, 
pan 
Noggs! Jakież przynosi pan nowiny?
Twarz Newmana nosiła wyraz kamiennego spokoju, a nieruchome jego oko jeszcze 
bardziej 
znieruchomiało, gdy odpowiadał zwięźle, podając Gride'owi jakiś papier:
— List. Od pana Nickleby. Posłaniec czeka.
— Może pan pozwoli... zechce... zechce... Gość spojrzał na gospodarza i oblizał 
wargi.
— ...zechce usiąść? — dokończył lichwiarz.
— Nie, dziękuję — odparł Newman.
Artur otworzył list drżącymi rękoma i chciwie pochłaniał jego treść, od której 
nie mógł 
oderwać wzroku, dopóki kilkakroć nie przeczytał wszystkiego. Tak wiele razy 
kończył i 
znowu rozpoczynał tę lekturę, chichocząc przy tym z radości, że Newman uważał za 
stosowne przypomnieć mu o sobie.
— Odpowiedź — rzekł. — Posłaniec czeka.
— Słusznie — odparł Gride. — Tak, tak... Słowo daję, prawie zapomniałem.
— Zdawało mi się, że pan zapomina — odpowiedział wysłannik pana Ralfa.
— Dobrze, że mi pan przypomniał, panie Noggs, doprawdy, bardzo dobrze — mówił 
Artur. 
— Tak. Zaraz napiszę kilka słów. Jestem... jestem nieco wzruszony, panie Noggs. 
Wiadomość, którą pan przyniósł, jest...
— Zła? — przerwał tamten.
— Nie, nie, panie Noggs! Bardzo dziękuję. Dobra, dobra, najlepsza z najlepszych! 
Proszę 
siadać. Przyniosę pióro i atrament i zaraz napiszę słówko odpowiedzi. Nie będę 
pana długo 
zatrzymywał. Wiem, że jest pan prawdziwym skarbem dla swego chlebodawcy, panie 
Noggs. 
Nieraz mówi o panu w takich słowach, że... Boże, mój Boże!... byłby pan po 
prostu 
zdumiony. Wspomnę przy sposobności, że i ja wyrażam się o panu tak samo. Zawsze 
tak się 
wyrażałem. Zawsze tak samo, panie Noggs.
„To znaczy: niech diabli wezmą pana Noggsa, nie mam nic przeciwko temu — jeżeli 
zawsze 
wyrażasz się tak samo" — pomyślał Newman w chwili, gdy gospodarz spiesznie 
wychodził z 
pokoju.
List leżał na podłodze. Newman przez chwilę niespokojnie rozglądał się wokół, a 
później, 
wiedziony ciekawością, do czego też doprowadziła zmowa, o której usłyszał był ze 
schowka 
w swym kantorku, pochwycił ćwiartkę papieru i spiesznie przeczytał:
Panie Gride!
Dzisiaj rano znowu byłem u Braya i (zgodnie z życzeniem Pana) zaproponowałem 
ślub na 
pojutrze. Z jego strony nie ma zastrzeżeń, Ala córki zaś data nie stanowi 
różnicy. Pójdziemy 
do nich razem, a wiec Pan musi być u mnie o siódmej rano. Nie potrzebują chyba 
dodawać, 
żeby stawił się Pan punktualnie. Lepiej nie składać tymczasem wizyt dziewczynie. 
Ostatnio 
odwiedzał ją Pan zbyt często. Ona nie tęskni do Pana, więc odwiedziny mogłyby 
okazać się 
niebezpieczne. Pohamuj Pan swe młodzieńcze zapały na czterdzieści osiem godzin, 
a 
dziewczynę pozostaw staraniom ojca. Psuje- Pan tylko jego robotę, i to robotą 
dobrą.
Pozdrowienia
Ralf Nickleby
Za drzwiami rozległy się kroki. Newman rzucił list na podłogę, przydepnął go, 
żeby nie 
pofrunął, jednym skokiem wrócił na swe krzesło i usiadł z najbardziej w świecie 
roztargnioną 
i obojętną, miną. Artur Gride niespokojnie rozejrzał się wokół, a potem 
zauważywszy list na 
podłodze podniósł go i zasiadając do pisania zerknął na Newmana Noggsa, który 
wpatrywał 
się w ścianę tak uporczywie, że zaniepokoił tym lichwiarza.
— Czy widzi pan tam coś szczególnego, panie Noggs? — zapytał usiłując spojrzeć w 
tym 
samym kierunku co i Newman; było to jednak czynem zupełnie niemożliwym, którego 
nikt 
dotąd nie dokonał.
— Tylko pajęczynę — odparł Newman.
— Aaa... I to wszystko?
— Nie — odrzekł Newman. — Muchę w pajęczynie.
— Dużo tu pajęczyn — zauważył gospodarz.
— U nas też. Pajęczyn i much — odparł gość.
Newmana bawiła widać ta wymiana zdań, bo ku wielkiemu zaniepokojeniu i 
zdenerwowaniu 
starego Artura zaczął donośnie trzaskać stawami palców, co przypominało 
dochodzące z 
oddali salwy lekkiej artylerii. Mimo to Gride'owi udało się zakończyć pisanie 
odpowiedzi, 
którą wreszcie oddał osobliwemu posłańcowi.
— Oto odpowiedź, panie Noggs — powiedział.
Newman kiwnął głową, wsadził list do cylindra i powłócząc nogą odchodził, kiedy 
Gride, 
którego zdziecinniała radość nie miała wprost granic, skinieniem ręki wezwał 
posłańca do 
powrotu i uśmiechnąwszy się tak, że oczy niemal zniknęły mu wśród głębokich 
zmarszczek, 
powiedział piskliwym szeptem:
— Czy... czy nie skosztowałby pan kropelki czegoś... tylko dla smaku?
Po przyjacielsku (jeżeli Artur Gride był w ogóle zdolny do przyjaźni) Newman nie 
wypiłby z 
nim kropli najdoskonalszego na świecie wina. Chcąc się jednak przekonać, jaki to 
będzie 
poczęstunek, a zarazem wykorzystać lichwiarza w miarę możności, bez namysłu 
przyjął 
zaproszenie.
Wobec tego gospodarz powrócił do szafy i z półki zastawionej wysokimi 
kieliszkami z. 
flamandzkiego szkła i osobliwymi butelkami — niektóre miały długie bocianie 
szyjki, a inne 
czworokątne, jak Holendrzy, figury i krótkie, grube, apoplektyczne szyje — dobył 
zakurzoną 
flaszkę o obiecującym wyglądzie i dwa niezwykle małych rozmiarów kieliszeczki.
— Nigdy pan tego nie próbował — powiedział Artur. — To eau d'or — złota woda. 
Lubię ją 
za tę nazwę. Doprawdy, prześliczna nazwa. Woda ze złota! Boże, mój Boże! Złota 
woda! Czy 
to nie grzech pić coś takiego?
Odwaga zdawała się opuszczać starego skąpca; marudził przy korku w sposób, który 
groził 
odstawieniem specjału na dawne miejsce, wobec czego Newrnan ujął jeden z małych 
kieliszków i parę razy zadzwonił nim o butelkę, przypominając grzecznie, że nic 
mu jeszcze 
nie nalano. Z głębokim więc westchnieniem Artur napełnił — choć nie po brzegi — 
najprzód 
kieliszek gościa, a następnie własny.
— Zaraz, zaraz! Niech pan nie pije tak prędko — powiedział kładąc dłoń na ręce 
Newmana. 
— Dostałem tę butelkę dwadzieścia lat temu, kiedy więc próbuję kropelkę, a 
próbuję bardzo, 
bardzo rzadko, lubię to sobie przypominać i targować się z samym sobą o ten 
kieliszek. 
Wypijmy toast. Pozwoli pan, że wypijemy toast, panie Noggs?
— Hm... — mruknął Newman zerkając niecierpliwie na mały kieliszeczek. — Szybko. 
Posłaniec czeka.
— No, no... Zaraz panu powiem — skrzeczał przymilnie Artur. — Wypijemy... Hi, 
hi, ni!... 
Wypijemy zdrowie damy.
— Zdrowie dam? — zapytał gość.
— Nie, nie, panie Noggs — odrzekł Gride powstrzymując jego rękę. — Jednej damy. 
Dziwi 
się pan słysząc, że ja mówię o damie. Wiem, wiem, że się pan dziwi. Zdrowie 
Madelinki! Oto 
mój toast, panie Noggs. Zdrowie Madelinki!
— Zdrowie Madeliny! — powtórzył. Newman dodając w myśli: „I niech ją Bóg ma w 
swej 
pieczy!"
Niedbały pośpiech, z jakim Newman rozprawił się ze swym kieliszkiem, wywarł 
niezwykłe 
wrażenie na starym lichwiarzu, który siedział sztywno na krześle i gapił się z 
otwartymi 
ustami, jak gdyby widok ten zaparł mu dech w piersi. Ale niewzruszony pan Noggs 
pozostawił gospodarza — by pomaleńku raczył się swoją dozą złotej wody albo, 
jeżeli tak 
będzie wolał, zlał ją z powrotem do butelki — i oddalił się, srodze wprzód 
uraziwszy godność 
Peg Sliderskew, którą potrącił w korytarzu bez słowa przeprosin lub pożegnania.
Pozostawieni sami sobie, pan Gride i jego gospodyni ukonstytuowali niezwłocznie 
komitet 
finansowo-gospodarczy, który rozpoczął dyskusję nad przygotowaniami, jakie 
należy podjąć 
na przyjęcie młodej małżonki. Ponieważ jednak obrady te, jak zwykle wszystkie 
obrady 
komitetów, były niezwykle nudne i rozwlekłe, podążmy za Newmanem, łącząc w ten 
sposób 
przyjemność z koniecznością — taki bowiem kierunek jest absolutnie konieczny dla 
dalszego 
rozwoju naszej opowieści, a konieczność, jak powszechnie wiadomo, nie stosuje 
się do 
żadnych praw.
— Długo marudziłeś — powitał pan Ralf swego wysłannika.
— On marudził — usprawiedliwił się kancelista.
— Aha! — zawołał niecierpliwie chlebodawca. — Dawaj list, jeżeli coś napisał, 
albo 
powtórz, co kazał powiedzieć, jeżeli nic nie napisał! I nie odchodź. Chcę z tobą 
pomówić.
Newman wręczył odpowiedź, a potem stał z wielce cnotliwą i niewinną miną, gdy 
pan Ralf 
łamał pieczęć i spiesznie przebiegł wzrokiem ćwiartkę papieru.
— Pewnie, że przyjdzie — mruknął drąc list na drobne kawałki. — Wiedziałem, że 
przyjdzie. 
Po co było o tym pisać? Noggs! Z kim to widziałem cię na ulicy wczoraj 
wieczorem?
— Nie wiem — brzmiała odpowiedź.
— Może jednak zechcesz sobie przypomnieć — rzekł pan Ralf i spojrzał nań 
groźnie.
— Mówiłem już, że nie wiem — odparł kancelista śmiało. — Przychodził tu dwa 
razy. Pytał 
o pana. Nie było pana w domu. Przyszedł jeszcze raz. Pan go sam przepędził. 
Podał nazwisko 
Brooker.
— Wiem, że podał to nazwisko — powiedział lichwiarz. — I cóż dalej ?
— I cóż dalej? Nic. Czatował i zaczepił mnie na ulicy. Co wieczór łazi teraz za 
mną i nalega, 
żeby ułatwić mu rozmowę z panem w cztery oczy. Mówi, że raz się już z panem 
widział, i to 
niedawno. Chce rozmówić się w cztery oczy i twierdzi, że wkrótce pan o nim 
usłyszy.
— A ty co odpowiadasz na to wszystko? — zapytał pan Ralf spoglądając 
przenikliwie na 
swego niewolnika.
— Że to nie mój interes i że mu nic nie poradzę. Mówiłem, że może przecież 
spotkać pana na 
ulicy, jeżeli zależy mu tylko na rozmowie. Ale on powiada, że to na nic, że na 
ulicy nie 
będzie pan słuchał. Musi być z panem sam, w pokoju, za zamkniętymi drzwiami. 
Wtedy 
powie wszystko bez obawy, a pan zacznie go inaczej traktować i wysłucha 
cierpliwie.
— Bezczelny pies! — mruknął pan Ralf.
— Nic więcej nie wiem — podjął Newman. —-Powtarzam, że nie wiem, co to za 
człowiek. 
Myślę, że on sam nie bardzo wie. Pan go znał, więc może pan wie?
— Wiem — odparł chlebodawca.
— No — powiedział kwaśno kancelista— to czemu pan podejrzewa, że i ja wiem. 
Zaraz 
zapyta pan, dlaczego nie powiedziałem o tym wcześniej. A co by pan zrobił, 
gdybym zaczął 
powtarzać wszystko, co różni ludzie o panu mówią? Jak mnie pan przezywa, kiedy 
coś niecoś 
powtarzam! „Cham, osioł!" i zaraz się pan wścieka.
Wszystko to było prawdą, a pan Ralf miał już na końcu języka pytanie, którego 
Newman 
oczekiwał.
— To leniwy łajdak — powiedział — włóczęga zza morza, wywieziony tam za 
zbrodnie. 
Przestępca, wypuszczony na wolność po to, by trafił wreszcie głową w pętlę 
stryczka, 
bezczelny oszust, który ośmiela się próbować jakichś tam swoich sztuczek ze mną— 
ze mną, 
który zna go tak dobrze! Jeżeli jeszcze raz przyczepi się do ciebie, oddaj go w 
ręce policji pod 
zarzutem wyłudzania pieniędzy za pomocą kłamstw i gróźb, słyszysz? Resztę zostaw 
mnie. 
Niech no ochłonie trochę w więzieniu, a kiedy stamtąd wyjdzie, z pewnością 
poszuka innych 
ofiar. Rozumiesz, co ci mówię, hę?
— Słyszę — powiedział Newman.
— Rób więc, co każę, a nie minie cię nagroda — ciągnął chlebodawca. — Teraz 
możesz 
odejść.
Podwładny skwapliwie skorzystał z tego pozwolenia i zamknąwszy się w swym 
kantorku 
spędził tam resztę dnia na głębokich rozmyślaniach. Odprawiony wreszcie późnym 
wieczorem, najszybciej, jak tylko mógł, pokuśtykał do City i zajął zwykły 
posterunek za 
studnią, aby zaczekać na Nicholasa. Newman Noggs był bowiem ambitny na swój 
sposób i 
wyglądając tak nędznie i niechlujnie, za nic na świecie nie pokazałby się 
braciom Cheeryble 
jako przyjaciel ich ulubieńca.
Niedługo musiał czekać, gdyż po chwili zobaczył nadchodzącego młodego człowieka 
i 
uradowany wyskoczył z zasadzki na jego spotkanie. Nicholas ucieszył się również, 
od dawna 
bowiem nie widział Newmana, a więc powitanie ich było serdeczne.
— Właśnie myślałem o tobie — powiedział młodzieniec.
— To dobrze — odparł Newman. — Bo ja też myślałem o tobie. Musiałem przyjść 
dzisiaj. 
Zdaje mi się, że coś niecoś już zwęszyłem.
— A co to może być? — spytał Nicholas uśmiechając się na tę dziwaczną wypowiedź.
— Nie wiem, co to może być — odrzekł Newman — ani nie wiem, co to nie może być. 
Jakaś 
tajemnica, w którą wplątany jest twój stryj, ale nic dotychczas nie rozwikłałem, 
choć 
podejrzewam to i owo. Ale o podejrzeniach nie pora teraz mówić, bo obawiam się, 
że 
mógłbyś się rozczarować.
— Ja?... — zdziwił się przyjaciel. — Czy to i mnie dotyczy?
— Sądzę, że tak — odparł Newman. — Coś mi chodzi po głowie, że nie może być 
inaczej. 
Znalazłem jednego człowieka, który na pewno wie znacznie więcej, niż chce od 
razu 
powiedzieć. Napomykał już coś niecoś, mówił o takich rzeczach, że łamię sobie 
nad tym 
głowę — ciągnął z wielkim przejęciem drapiąc się w czerwony nos i bystro 
spoglądając 
Nicholasowi w oczy.
Młody człowiek zastanawiał się, co mogło wprowadzić dziwaka w tak tajemniczy 
nastrój, i 
licznymi pytaniami usiłował wyświetlić zagadkę; na próżno jednak! Nie można było 
skłonić 
Newmana do odpowiedzi bardziej zrozumiałych niż dotychczasowe, które wciąż 
powtarzał, a 
ponadto wywodził mglisto, że koniecznie trzeba zachować jak najdalej idące 
ostrożności; że 
bystrooki Ralf widział go już w towarzystwie nieznanego informatora; że on 
(Newman 
Noggs) zdołał zmylić chlebodawcę dzięki niezwykłemu opanowaniu i przebiegłości, 
ponieważ zawczasu przygotował się był na taką ewentualność.
Pamiętając o skłonnościach swego rozmówcy (o których, prawdę rzekłszy, czerwony 
nos 
Newmanna niczym latarnia morska nieustannie wszystkich ostrzegał) Nicholas 
zaciągnął go 
do ustronnego szynku. Tam, jak to często bywa, zaczęli rozmowę o początkach i 
rozwoju ich 
znajomości, a wspominając różne wydarzenia, które znajomość tę znaczyły niby 
kamienie 
milowe, dotarli wreszcie do przygody z panną Cecylią Bobs.
— Przypomina mi to — powiedział Newman — że nigdy nie powiedziałeś imienia i 
nazwiska 
twojej młodej damy.
— Ma na imię Madelina — odrzekł Nicholas.
— Madelina! — zawołał jego przyjaciel. — Jaka Madelina? Jej nazwisko? Powiedz mi 
jej 
nazwisko!
— Bray — odparł zdumiony młodzieniec.
— Ta sama! — zawołał Newman. — Smutna historia. Czyż możesz pozwolić, czyż 
możesz 
godzić się na to zbrodnicze małżeństwo nie próbując jej nawet ratować?
— Co ty wygadujesz? — krzyknął Nicholas zrywając się z miejsca. — Małżeństwo! 
Oszalałeś chyba?
— A może ty? Może ona? Czyż ty ślepy, głuchy, nieprzytomny, nieżywy? — wołał 
Newman. 
— Czy wiesz, że za sprawą twego stryja jeden dzień tylko dzieli ją od ślubu z 
człowiekiem 
równie podłym jak on albo, jeżeli to możliwe, jeszcze gorszym? Czy wiesz, że za 
jeden dzień 
ona zostanie... tak niezawodnie, jak ty stoisz tu żywy przede mną... że zostanie 
ofiarą 
zgrzybiałego łotra, urodzonego czarta, posiwiałego od swych diabelskich 
łajdactw?
— Zastanów się, co wygadujesz! — krzyknął młodzieniec. — Zastanów się, na 
miłosierdzie 
Boże! Jestem sam, a ci, którzy mogliby podać jej pomocną dłoń, wyjechali daleko. 
O czym, 
na Boga, mówisz?
— Nigdy nie powiedziałeś mi jej nazwiska! — wołał Newman krztusząc się z 
pośpiechu. — 
Czemuś mi nic nie mówił? Skądże miałem wiedzieć?. Mielibyśmy przynajmniej teraz 
czas, 
żeby pomyśleć trochę.
— O czym, na Boga, mówisz? — wrzasnął Nicholas. Niełatwo było wydobyć odpowiedź 
na 
to pytanie, po długiej jednak i osobliwej pantominie, która nic nie wyjaśniła, 
Nicholas, równie 
niemal wzburzony jak sam Newman Noggs, zdołał zmusić przyjaciela, by usiadł na 
krześle, i 
nie pozwolił mu wstać, dopóki ów nie rozpoczął opowieści.
Wściekłość, gniew, wzburzenie, istna burza gwałtownych uczuć wzbierała w piersi 
słuchacza, 
w miarę jak odsłaniała się przed nim niecna intryga, a gdy pojął już wszystko, 
ze zbielałą 
twarzą, drżąc na całym ciele, jak oszalały wypadł natychmiast z szynku.
— Trzymać go! — wołał Newman kuśtykając za nim w beznadziejnym pościgu. — Zrobi 
coś 
okropnego! Zamorduje kogoś! Hej, hej! Trzymać go! Trzymać! Łapaj złodzieja! 
Łapaj 
złodzieja!
ROZDZIAŁ LII
NICHOLAS ZRAZU ZACZYNA WĄTPIĆ O MOŻLIWOŚCI RATUNKU DLA 
MADELINY BRAY, WNET JEDNAK NABIERA OTUCHY I DECYDUJE SIĘ NA 
PODJĘCIE PRÓBY. SPRAWY RODZINNE PAŃSTWA KENWIGSÓW I PAŃSTWA 
LILLYVICKÓW
Nicholas zrozumiał, że Newman Noggs chce zatrzymać go za wszelką cenę, a 
obawiając się, 
że jakiś zacny przechodzień przejęty okrzykami: „Łapaj złodzieja!" gotów 
naprawdę 
zatrzymać go siłą i postawić w przykrej i kłopotliwej sytuacji, z której trudno 
by mu się było 
wywikłać, niebawem zwolnił kroku; Newman dopędził go tak straszliwie zadyszany, 
że nie 
mógłby chyba już biec ani minuty dłużej.
— Idę prosto do Braya — oznajmił Nicholas. — Rozmówię się z tym człowiekiem. 
Jeżeli 
zachował w sercu resztki ludzkich uczuć, choćby iskierkę litości dla własnego 
dziecka 
pozbawionego matki i rodziny, rozbudzę te uczucia.
— Nie pójdziesz — odparł Newman — Nie możesz iść.
— Posłucham zatem pierwszego impulsu — zawołał Nicholas ruszając z miejsca — i 
pójdę 
do Ralfa Nickleby.
— Nim dojdziesz do jego domu, będzie już w łóżku — rzekł Newman.
— To wyciągnę go z łóżka! — krzyknął młodzieniec.
— Szszaa!... Szszaa!... — uspokajał przyjaciel. — Opanuj się!
— Jesteś najlepszym moim przyjacielem, Newmanie — podjął po chwili Nicholas 
ściskając 
dłoń towarzysza — Stawiałem czoło licznym przeciwnościom, teraz jednak została w 
to 
wplątana druga osoba, której grozi nieszczęście, i to takie nieszczęście, że 
doprowadza mnie 
to do desperacji i, wyznaję otwarcie, nie wiem, co dalej robić.
Prawdę rzekłszy, położenie mogło uchodzić za beznadziejne. Wiadomości, które 
Newman 
zebrał kryjąc się w swym schowku, nie mogły się właściwie na nic przydać. Sam 
fakt 
istnienia zmowy pomiędzy panem Ralfem Nickleby i Gride'em nie był w stanie 
przeszkodzić 
małżeństwu ani też zrazić do niego pana Braya, który, jeżeli nawet nie wiedział 
o istnieniu 
tego porozumienia, to niezawodnie musiał się go domyślać. O jakimś zamierzonym 
oszustwie 
na szkodę Madeliny stary Artur mówił bardzo niejasno, a wzmianka ta, przekazana 
przez 
Newmana i zaciemniona oparami „kieszonkowego pistoletu", była zupełnie 
niezrozumiała i 
otoczona nieprzeniknionymi mrokami.
— Nie ma żadnej nadziei — westchnął Nicholas.
— Tym bardziej potrzeba chłodu... rozsądku... rozwagi... zastanowienia...— mówił 
Newman 
przerywając po każdym słowie i spoglądając w twarz przyjaciela. — Gdzie są 
bliźniacy?
— Obaj wyjechali w pilnych sprawach i nie wrócą przed końcem przyszłego 
tygodnia.
— Czy nie ma sposobu skomunikowania się z nimi... wezwania jednego z nich na 
jutro 
wieczorem?
— Niepodobieństwo! — powiedział Nicholas. — Dzieli nas morze. Podróż tam i z 
powrotem 
musi zająć trzy dni, nawet przy najpomyślniejszym wietrze.
— A ich bratanek? — spytał Newman. — A ten stary buchalter?
— Nie zrobią nic więcej niż ja — odparł młodzieniec. — Poza tym obowiązuje mnie 
najściślejsza tajemnica w tej sprawie, zwłaszcza wobec nich. Jakież mam prawo 
zdradzać 
zaufanie moich dobroczyńców, skoro tylko cud przeszkodzić może tej ofierze? 
— Pomyśl — nastawał Newman. — Czy nie ma jakiegoś sposobu?
— Nie ma — powiedział zupełnie złamany Nicholas. — Nie ma żadnego. Ojciec 
nalega, 
córka się zgadza. Te szatany pochwyciły ją w sidła. Wszystko po ich stronie — 
prawo, siła, 
władza, pieniądze. Jakże ja mogę ufać, że ją uratuję?
— Ufaj do ostatka! — zawołał przyjaciel klepiąc go po ramieniu. — Zawsze ufaj! 
Tak, tak!... 
Kochany, kochany chłopaku!... Nigdy nie trać nadziei. To nic nie pomoże. 
Słyszysz, Nick, to 
nic nie pomoże. Nie zaniedbuj niczego. I to pewna pociecha, że zrobisz wszystko, 
co w twojej 
mocy. Ale nie trać nadziei, bo wtedy wszystko diabła warte. Ufaj! Ufaj do 
ostatka!
Nicholas istotnie potrzebował otuchy. Nagła jak grom z jasnego nieba wiadomość o 
planach 
dwóch lichwiarzy, krótki czas, jaki pozostawał na wszelkie próby ratunku, 
prawdopodobieństwo — pewność niemal — że za niespełna dwa dni straci na zawsze 
Madełinę Bray, która będzie ofiarą niewymownych cierpień, a może nawet 
przedwczesnej 
śmierci — wszystko to oszołomiło go i przytłoczyło. Wszelkie związane z Madeliną 
nadzieje, 
zarówno te, którym świadomie pozwalał się rozwijać, jak i inne, które powstawały 
bez jego 
wiedzy, leżały teraz zdruzgotane u jego stóp. Cały urok, jaki w jego pamięci czy 
wyobraźni 
otaczał tę dziewczynę, jawił mu się teraz po to tylko, by pogłębiać żal i 
goryczą zaprawiać 
rozpacz. Współczucie dla Madeliny, znajdującej się w tak strasznej sytuacji oraz 
podziw dla 
jej bohaterstwa i siły wzmagały tylko oburzenie, które przenikało go do głębi. 
Targanemu 
wewnętrzną rozterką młodzieńcowi zdawało się, że serce pęknie mu z bólu.
Kiedy własne serce sprawiło Nicholasowi tyle kłopotu, przyszło mu z pomocą serce 
Newmana. Tak wiele było powagi w słowach przyjaciela, a szczerości i zapału w 
całym jego, 
dziwacznym zresztą i jak zwykle śmiesznym, zachowaniu, że młody człowiek 
odzyskał nieco 
otuchy i po dłuższym milczeniu zdołał się wreszcie odezwać:
— Wypaliłeś mi niezłe kazanie, z którego niewątpliwie skorzystam, mój stary — 
powiedział. 
— Jeden przynajmniej krok mogę, a właściwie muszę podjąć i podejmę jutro.
— Jakiż to krok? — zapytał przyjaciel. — Groźby wobec Ralfa? Wizyta u ojca?
— Wizyta u córki, Newmanie — odrzekł Nicholas — a więc, w gruncie rzeczy, 
wszystko, co 
mogliby zrobić bliźniacy, gdyby, co daj Boże, wrócili do Londynu. Rozmowa z nią 
o tym 
ohydnym związku. O wszystkich okropnościach, ku którym zdąża, na które zgodziła 
się, być 
może, zbyt pochopnie i bez należytego zastanowienia. Błaganie, by przystała 
choćby na 
zwłokę. Nie ma, biedna, przy sobie żadnego doradcy. Może więc nawet ja zdołam ją 
powstrzymać, jakkolwiek bije już ostatnia godzina, a ona stoi na skraju 
przepaści.
— Śmiało powiedziane! — zawołał Newman. — Doskonale, doskonale! Tak! Wybornie!
— Oświadczam uroczyście — podjął młodzieniec ze szlachetnym ogniem — że 
staraniami 
moimi nie kierują żadne samolubne i osobiste względy, lecz litość dla niej oraz 
wstręt i 
obrzydzenie do tego niecnego spisku; że postąpiłbym nie inaczej, gdybym miał 
dwudziestu 
rywali, a sam był ostatnim i najmniej mógł żywić nadziei.
— Jestem tego zupełnie pewien — rzekł Newman. — Ale gdzie ci teraz tak pilno?
— Do domu — odparł przyjaciel. — Pójdziesz ze mną, czy tutaj powiemy sobie 
dobranoc?
— Odprowadzę cię kawałek, jeżeli będziesz szedł, nie biegł — powiedział Noggs.
— Nie potrafię dzisiaj chodzić, Newmanie — odparł Nicholas z pośpiechem. — Muszę 
poruszać się szybko, bo inaczej nie chwyciłbym tchu. Jutro opowiem ci, czego 
dokonałem!
Nie czekając odpowiedzi odszedł spiesznym krokiem i szybko zniknął w tłumie, 
który 
zalewał ulice.
— Chwilami trochę zwariowany — mówił Newman spoglądając za nim. — Ale lubię go 
za to 
właśnie. Ma dość powodów do strapienia. Czart wmieszał się chyba w tę sprawę! 
Ufaj! 
Mówiłem mu, ufaj! Nie trać nadziei! Dobre sobie... Spryt Ralfa Nickleby 
połączony ze 
sprytem Gride'a i nadzieja dla przeciwnej strony! Ho, ho!
Melancholijnym śmiechem zakończył ten monolog, a potem równie melancholijnie 
potrząsając głową, zawrócił i ze smutną miną pokuśtykał swoją drogą.
W zwykłym stanie rzeczy wiodłaby ona do jakiegoś baru albo szynku, taka bowiem 
była 
droga Newmana nie tylko w dosłownym tego znaczeniu. Owego jednak wieczoru był on 
zbyt 
zaniepokojony i przejęty, by nawet tam szukać pociechy, wędrował więc do domu 
rozmyślając żałośnie i smutno.
Tak się złożyło, że tegoż popołudnia panna Morleena Kenwigs otrzymała pewne 
zaproszenie i 
nazajutrz miała się udać parostatkiem spod mostu Westminsterskiego na wyspę Eel-
pie w 
Twickenham, by raczyć się zimnymi przekąskami (butelkowanym piwem, lemoniadą, 
krewetkami) oraz tańczyć pod gołym niebem przy dźwiękach wędrownej orkiestry, 
którą 
miano tam sprowadzić. Statek został wynajęty przez pewnego szeroko 
ustosunkowanego 
metra tańców specjalnie dla licznych jego uczniów, uczniowie zaś składali 
nauczycielowi 
dowody uznania kupując i skłaniając swych przyjaciół do kupna jasnoniebieskich 
biletów, 
upoważniających do wzięcia udziału w wycieczce. Jednym z tych jasnoniebieskich 
biletów 
obdarzyła pannę Morleeny Kenwigs pewna sąsiadka o wysokich aspiracjach, która 
zaprosiła 
ją do towarzystwa swej córce. Pani Kenwigs słusznie uważała za punkt rodzinnego 
honoru, 
aby panna Morleena wystąpiła pomimo tak nagłego zaproszenia jak najokazalej i 
dowiodła 
temu nauczycielowi tańca, że prócz niego istnieją jeszcze inni nauczyciele 
tańca, a wszystkim 
obecnym ojcom i matkom pokazała, że nie tylko ich dzieci potrafią się wykwintnie 
zachowywać. Szlachetna matka dwukrotnie zemdlała podczas niesłychanych 
przygotowań, 
lecz, zdecydowana okryć sławą nazwisko rodowe albo zginąć w walce, ciężko 
jeszcze 
pracowała, gdy Newman Noggs wracał do domu.
Zależnie od wymagań chwili pani Kenwigs dzieliła czas pomiędzy fryzowanie 
kryzek, 
obszywanie falbankami majteczek, doprowadzanie sukienek do stanu doskonałości, 
tracenie i 
odzyskiwanie zmysłów podczas kolejnych omdleń, a pochłonięta tymi czynnościami, 
zaledwie pół godziny temu spostrzegła, że lniane warkoczyki panny Morleeny 
dojrzały już 
niejako do żniwa, wobec czego, jeśli nie powierzy się ich bezzwłocznie 
doświadczonym 
rękom fryzjera, młoda dama nie zatriumfuje nad córkami wszystkich innych ludzi, 
co równać 
się będzie zupełnej klęsce. Odkrycie to doprowadziło panią Kenwigs do rozpaczy, 
bo fryzjer 
mieszkał o trzy ulice dalej, za ośmioma niebezpiecznymi przejściami przez 
jezdnię, i 
Morleeny nie można by było wyprawić tam samej, nawet gdyby zgadzało się to z 
zasadami 
dobrego tonu, co do czego pani Kenwigs miała poważne wątpliwości. Pan Kenwigs 
nie wrócił 
jeszcze z pracy i nie było nikogo, kto mógłby towarzyszyć córce. W tej sytuacji 
pani Kenwigs 
dała najprzód pannie Kenwigs klapsa za to, że jest powodem nowego zmartwienia, a 
następnie zalała się łzami.
— Niewdzięczne dziecko! — szlochała. — Ach, po tym , wszystkim, co wycierpiałam 
dziś 
dla ciebie!
— Nic nie poradzę — odparła zapłakana Morleena. — Przecież włosy zawsze będą mi 
rosły.
— Nie odzywaj się do mnie, ty nieznośna! — łajała matka. —. Gdybym nawet puściła 
cię 
samą i gdyby nic nie przejechało cię po drodze, to wiem, że zaraz polecisz do 
Laury Chopkins 
(była to córka sąsiadki o wysokich aspiracjach) i opowiesz, jak będziesz jutro 
ubrana. Nie 
masz godności własnej i na jedną chwilę nie można spuścić cię z oka.
Ubolewając tak nad przewrotnością swej pierworodnej, pani Kenwigs płakała ze 
złości i 
zapewniała, że nigdy nikt nie był tak zmęczony jak ona. Wobec tego Morleena 
Kenwigs 
znowu zaczęła ronić łzy i obie damy wspólnie szlochały nad swym losem. Tak 
przedstawiał 
się stan rzeczy, gdy za drzwiami rozległy się kroki wchodzącego na schody 
Newmana, a na 
dźwięk tych kroków otucha wstąpiła w zbolałe serce pani Kenwigs, która, 
usunąwszy z 
oblicza wszystkie możliwe do usunięcia w tak niedługim czasie ślady niedawnego
wzburzenia, zastąpiła drogę sąsiadowi, przedstawiła mu straszliwą sytuację 
rodzinną i 
błagała, by zechciał zaprowadzić Morleeny do fryzjera.
— Nie prosiłabym o to, panie Noggs — mówiła — nie... za nic na świecie!... 
gdybym nie 
wiedziała, jaki z pana dobry, zacny człowiek. Jestem słabą kobietą, panie Noggs, 
ale mój 
charakter nie pozwoliłby mi prosić o przysługę, gdybym czuła, że może spotkać 
mnie 
odmowa, tak samo, jak nie pozwoliłby mi patrzeć na własne dzieci, gdyby zazdrość 
i niskie 
instynkty ludzkie, poniżały je i upokarzały.
Newman był zbyt poczciwy, żeby nie przystać na to nawet bez dowodów tak 
wielkiego 
zaufania ze strony pani Kenwigs, nim więc minęło kilka minut, wyruszył z panną 
Morleeną w 
drogę do fryzjera.
Nie był to w ścisłym słowa tego znaczeniu zakład fryzjerski, to znaczy, że 
ludzie o 
usposobieniu grubiańskim i wulgarnym mogliby zakład ów nazwać golarnią, nie 
tylko 
bowiem strzyżono i fryzowano tam damy — wykwintnie, a dziatwę — starannie, lecz 
również gładko golono dżentelmenów. Niemniej jednak był to elegancki zakład — 
zakład 
niemal pierwszorzędny — w którego oknie prócz rozmaitych wytwornych drobiazgów 
wystawione były popiersia jasnowłosej damy i ciemnowłosego dżentelmena — 
przedmiot 
podziwu całej dzielnicy.
Niektóre damy posuwały się do śmiałego twierdzenia, że ciemnowłosy dżentelmen 
jest ni 
mniej, ni więcej tylko podobizną młodego dziarskiego właściciela zakładu, a za 
słusznością 
tego poglądu przemawiało uderzające podobieństwo fryzur, obaj mieli bowiem 
bardzo lśniące 
włosy z wąskim, prostym przedziałkiem na samym środku czaszki i z niezwykłą 
ilością 
płaskich, półkolistych loczków po obydwu stronach. Ale bardziej doświadczone 
przedstawicielki płci pięknej śmiały się po prostu z tego pomysłu, jakkolwiek 
bowiem chętnie 
(nawet, prawdę mówiąc, bardzo chętnie) oddawały sprawiedliwość urodziwej twarzy 
i 
zgrabnej figurze właściciela, uważały oblicze ciemnowłosego dżentelmena z 
wystawy za 
doskonały i abstrakcyjny niemal ideał męskiej urody, realizowany, być może, 
niekiedy pośród 
aniołów lub wojskowych, lecz niesłychanie rzadko sprawiający radość oku zwykłego 
śmiertelnika.
Do takiego oto zakładu Newman Noggs przywiódł pannę Morleeny Kenwigs bez żadnego 
wypadku. Właściciel, wiedząc, że młoda dama ma trzy siostry posiadające również 
po dwa 
lniane mysie ogonki i że każda z dziewczynek warta jest sześć pensów co najmniej 
raz w 
miesiącu, bez wahania porzucił jakiegoś starego dżentelmena, którego właśnie 
mydlił przed 
goleniem, i przekazawszy go czeladnikowi (niezbyt popularnemu wśród pań z racji 
otyłości i 
średniego wzrostu) osobiście zajął się młodą klientką.
W chwili gdy odbywała się ta zamiana, do zakładu wszedł wysoki, tęgi, 
dobroduszny 
roznosiciel węgla, który trzymając fajkę w ustach przesunął ręką po podbródku i 
zapytał, 
kiedy golarz będzie wolny.
Czeladnik, do którego zwrócone było to pytanie, spojrzał z powątpiewaniem na 
młodego 
właściciela, a młody właściciel spojrzał z pogardą na roznosiciela węgla i 
powiedział:
— Nie ogolicie się tutaj, dobry człowieku.
— Czemu to? — spytał roznosiciel węgla.
— Nie golimy dżentelmenów zawodów poślednich — odparł młody właściciel.
— Jak to? Widziałem, jak golił pan piekarza, kiedy w zeszłym tygodniu zajrzałem 
raz przez 
okno — powiedział roznosiciel węgla.
— Trzeba przeprowadzić gdzieś granicę, mój przyjacielu — wyjaśnił szef. — To 
jest właśnie 
nasza granica. Nie możemy zejść niżej piekarza. Gdybyśmy się zajęli czymś 
gorszym niż 
piekarz, stracilibyśmy klientelę i trzeba by było zamykać budę. Musi pan 
spróbować w innym 
zakładzie! U nas to niemożliwe.
Niefortunny klient wytrzeszczył oczy, uśmiechnął się do Newmana (szczerze, zdaje 
się, 
ubawionego), pogardliwym wzrokiem obrzucił słoiki z pomadą i inne podobne 
artykuły, 
wyjął fajkę z ust, gwizdnął głośno, wsadził z powrotem cybuch w zęby i wyszedł.
Namydlony przed chwilą stary dżentelmen siedział w melancholijnej pozie, z 
twarzą 
zwróconą do ściany i tak był pogrążony we własnych myślach — żałosnych myślach, 
sądząc 
z westchnień, które od czasu do czasu wydawał — że nie zauważył ostatniego 
incydentu, 
podobnie jak nie dostrzegał niczego, co działo się wokół. Przykład takiej 
obojętności 
podziałał: właściciel zaczął strzyc pannę Kenwigs, czeladnik skrobać starego 
dżentelmena, a 
Newman Noggs czytać niedzielną gazetę, wszystko zaś odbywało się wśród głębokiej 
ciszy. 
Wtem panna Kenwigs wrzasnęła przeraźliwie, a Newman, podniósłszy wzrok, 
przekonał się, 
iż przyczyną tego wrzasku był stary dżentelmen, który, odwrócił głowę i ukazał 
twarz pana 
Lillyvicka — poborcy opłat za wodę.
Była to istotnie twarz pana Lillyvicka, lecz twarz dziwnie zmieniona. Jeżeli 
istniał 
kiedykolwiek jakiś stary dżentelmen, który uważał za punkt honoru ukazywać 
publicznie 
zawsze świeżo i starannie ogolone oblicze, to dżentelmenem tym był pan 
Lillyyick. Jeżeli 
istniał kiedykolwiek poborca, który zachowywał się jak prawdziwy poborca i do 
wszystkich 
ludzi odnosił się z pompatyczną i uroczystą godnością, jak gdyby w księgach jego 
figurował 
cały świat — i to świat zalegający w opłatach od dwóch kwartałów — poborcą tym 
był pan 
Lillyvick. A jednak siedział on teraz z podbródkiem nie golonym co najmniej od 
tygodnia; z 
brudną i wygniecioną krezą koszuli, która smętnie zwisała na piersi, miast 
sterczeć dumnie i 
sztywno; z miną tak zgnębioną, posępną i nieszczęśliwą, wyrażającą tyle 
upokorzenia, bólu i 
wstydu, że gdyby dusze czterdziestu niesolidnych gospodyń, którym za 
nieuiszczenie opłat 
przerwano dopływ wody, można było pomieścić w jednym ciele, to ciało to nie 
wyrażałoby 
chyba takiego pognębienia i upadku, jaki wyrażała obecnie postać pana Lillyvicka 
— 
poborcy.
Newman Noggs wymówił nazwisko pana Lillyvicka; pan Lillyvick jęknął, a potem 
kaszlnął, 
żeby ukryć ów jęk, lecz jęk jego był naprawdę jękiem, kaszel zaś jedynie 
sapnięciem.
— Czy coś panu dolega? — spytał Newman Noggs.
— Czy dolega! — zawołał pan Lillyvick. — Kran życia wysechł i pozostało tylko 
błoto.
Zdanie to, którego styl Newman przypisywał świeżym i bliskim związkom pana 
Lillyvicka z 
ludźmi teatru, nie mogło uchodzić za wyczerpującą odpowiedź i Noggs miał już 
drugie 
pytanie na końcu języka, gdy powstrzymał go poborca, który najprzód z pogrzebową 
miną 
uścisnął jego dłoń, a potem machnął ręką.
— Niechaj mnie golą — powiedział. — Muszę być gotów przed Morleeny. To Morleena, 
nieprawda? 
— Tak — odparł jej opiekun.
— Kenwigsowie mają syna, nieprawda? — pytał pan Lillyvick.
Zapytany powtórzył swoje: — Tak!
— Czy to ładny chłopak? — pytał dalej pan Lillyvick.
— Nie bardzo brzydki — odparł Newman trochę zakłopotany ostatnim pytaniem.
— Zuzanna Kenwigs mawiała — podjął poborca — iż ma nadzieję, że jeśli urodzi 
kiedyś 
drugiego syna, dziecię to będzie podobne do mnie. Czy to dziecię jest podobne do 
mnie, panie 
Noggs?
Pytanie było jeszcze bardziej kłopotliwe, lecz Newman wybrnął jakoś, mówiąc, że 
po 
pewnym czasie niemowlę może wyrosnąć na mężczyznę podobnego do pana Lillyvicka.
— Chciałbym, żeby po mojej śmierci pozostał ktoś podobny do mnie — rzekł 
poborca.
— Ale na razie nie myśli pan jeszcze umierać? — zapytał Newman.
Pan Lillyvick powtórzył tylko uroczystym głosem: — Niechaj mnie golą — i nie 
dorzuciwszy 
ni słowa, powierzył się znowu rękom czeladnika.
Było to osobliwe zachowanie, pannie Morleenie zaś wydało się tak niezwykłe, że 
młoda dama 
narażając się na niebezpieczeństwo obcięcia uszu nie mogła się opanować i 
podczas 
przytoczonej wyżej rozmowy' odwracała głowę przynajmniej dwadzieścia razy. Pan 
Lillyvick 
nie zwracał wszakże na nią uwagi i starał się raczej (tak przynajmniej wydawało 
się 
Newmanowi) unikać spojrzeń dziewczynki, kurcząc się za każdym razem, gdy 
spoglądała na 
niego. Newman dziwił się niemało, co też mogło wywołać takie zmiany w zachowaniu 
poborcy, pomyślawszy jednak niczym filozof, że i tak dowie się tego wcześniej 
czy później, a 
może sobie pozwolić na to, by poczekać na tę wiadomość, nie kłopotał się 
bynajmniej -
szczególnym postępowaniem starego dżentelmena.
Gdy skończyło się wreszcie strzyżenie i fryzowanie Morleeny, pan Lillyvick, 
który był już od 
pewnego czasu gotów, powstał z miejsca i wyszedłszy na ulicę z panną Kenwigs i 
jej 
opiekunem ujął Newmana pod ramię i kroczył tak czas jakiś, nie odzywając się ni 
słowem. A 
że pod względem małomówności niewielu mogłoby pokonać Newmana, który też nie 
próbował zakłócać ciszy, wszyscy szli przed siebie, dopóki nie znaleźli się w 
pobliżu 
rodzinnego gniazda panny Morleeny; wówczas poborca przemówił:
— Czy niespodziewana wiadomość, panie Noggs, bardzo przybiła Kenwigsów?
— Jaka wiadomość? — zapytał Newman.
— No... ta... o... moim...
— Małżeństwie? — podpowiedział Newman.
— Aha! — odparł poborca i jęknął znowu, tym razem nie udając nawet, że sapie.
— Mama strasznie płakała, kiedy się dowiedziała — wtrąciła się do rozmowy panna 
Morleena. — Ale długi czas ukrywaliśmy to przed nią. I papa bardzo się martwił, 
ale teraz już 
mu lepiej. I ja byłam strasznie chora, ale i mnie już lepiej. 
— Morleeno, czy jeśli cię o to poproszę, dasz całusa swemu wujecznemu dziadkowi, 
Lillyvickowi? — spytał poborca z niejakim wahaniem.
— Tak, wujku Lillyvick, naturalnie! — odparła Morleena z energią godną obydwojga 
rodziców. — Ale nie cioci Lillyvick. To nie moja ciocia i nigdy tak do niej nie 
powiem.
Ledwie dziewczynka wymówiła te słowa, pan Lillyvick uniósł ją w ramionach i 
ucałował, a 
że znajdował się już przed drzwiami domu, w którym mieszkał pan Kenwigs (drzwi 
owe, jak 
wspomniano wyżej, stały zawsze otworem), udał się wprost do saloniku pana 
Kenwigsa i 
postawił Morleenę na samym środku pokoju. Pan i pani Kenwigs siedzieli przy 
kolacji. Na 
widok marnotrawnego krewniaka pani domu osłabła i zbladła, pan zaś powstał 
majestatycznie.
— Kenwigs! — odezwał się poborca. — Uściśnijmy sobie ręce.
— Sir! — odparł pan Kenwigs. — Niegdyś byłem dumny, gdy miałem możność uścisnąć 
dłoń takiego człowieka jak ten oto, który mi się teraz przygląda. Niegdyś, sir — 
ciągnął — 
wizyta takiego oto człowieka budziła w łonie moim i mojej rodziny wzruszenia 
zarówno 
zrozumiałe, jak i podniosłe. Dzisiaj wszakże spoglądam na tego człowieka z 
uczuciem 
przechodzącym wszystko i zapytuję samego siebie, gdzie podział się jego honor, 
jego 
prostolinijność, jego ludzka natura?
— Zuzanno Kenwigs — powiedział wuj zwracając się pokornie do pani domu — nie 
odezwiesz się do mnie?
— Nie jest do tego zdolna — rzekł pan Kenwigs i dla podkreślenia tych słów 
uderzył pięścią 
w stół. — Co pan chce? Karmi przecież zdrowe niemowlę i myśli wciąż o pańskim 
okrutnym 
postępku. Dwie kwarty ekstraktu słodowego dziennie ledwie mogą utrzymać ją przy 
życiu.
— Cieszę się, że niemowlę jest zdrowe — szepnął potulnie biedny poborca. — 
Doprawdy, 
bardzo się cieszę.
Słowa te dotknęły najczulszej strony Kenwigsów — pani natychmiast wybuchnęła 
płaczem, a 
pan zaczął zdradzać objawy silnego wzruszenia.
— Największą radość przez cały czas, kiedy oczekiwaliśmy tego dziecięcia — mówił 
posępnie pan Kenwigs — odczuwałem wówczas, gdy myślałem sobie: „Jeżeli to będzie 
chłopiec... a mam nadzieję, że tak będzie, bo słyszałem nieraz, jak- wuj 
Lillyvick powtarzał 
często, iż wolałby, żebyśmy mieli syna... jeżeli to będzie chłopiec, co wówczas 
powie jego 
wuj Lillyvick? Jakie też zechce wybrać dlań imię? Czy to będzie Piotr, czy 
Aleksander, 
Pompejusz czy Diogenes, a może jakoś jeszcze inaczej?"... Teraz, gdy patrzę na 
niego, na tę 
ukochaną, nieświadomą niczego, bezradną kruszynę, co rączek potrafi użyć jedynie 
do 
ściągania z główki czepeczka, a nóżek do wierzgania wokół swej małej istotki, 
kiedy patrzę 
na niego, jak spoczywa przy piersi matki i grucha, i grucha, a z niewinnej 
pustoty omal się nie 
udławi własną piąstką, kiedy patrzę na niego, kiedy patrzę na tę maleńką 
kruszynę i myślę, że 
ten sam wuj Lillyvick, który miał go tak bardzo kochać, usunął się teraz od 
niego z własnej 
woli, wstrząsa mną pragnienie zemsty, którego żaden język nie zdoła 
wypowiedzieć, i zdaje 
mi się, że nawet to błogosławione dziecię każe mi nienawidzić wuja Lillyvicka.
Przejmujący ten obraz do głębi wzruszył panią Kenwigs. Po kilku oderwanych 
słowach, które 
usiłowały dobyć się z jej gardła, lecz zostały zatopione i zmyte przez gwałtowny 
potok łez, 
dama odzyskała mowę.
— Wuju! — rozpoczęła. — Pomyśleć, że ty odwróciłeś się ode mnie i moich 
ukochanych 
dzieci, i od Kenwigsa, za którego sprawą przyszły one na świat... ty, tak 
niegdyś dobry i 
tkliwy... ty, o którym gdyby opowiedział nam ktoś podobną historię, 
wybuchnęlibyśmy 
gromem pogardy... ty, na cześć którego nasz mały Lillyvick, nasz pierwszy i 
pierworodny 
syn, został ochrzczony przed ołtarzem Pańskim... O, wielkie nieba!...
— Czy troszczyliśmy się o pieniądze? — przerwał pan Kenwigs. — Czy myśleliśmy 
kiedy o 
majątku?
— Nie! — krzyknęła małżonka. — Gardzę takimi rzeczami!
— Ja również — dodał pan Kenwigs. — I zawsze gardziłem.
— Uczucia moje zostały podeptane — mówiła pani Kenwigs — rozpacz podarła mi 
serce na 
ćwierci, zostałam wzgardzona, odrzucona w czasie połogu. Nieszczęsne nowo 
narodzone 
dziecię, moje dziecię, stało się przez to wątłe i słabowite. Morleena wyschła z 
żalu. Wszystko 
to zapominam i wybaczam; bo na ciebie, wuju, nigdy nie potrafię się gniewać. 
Lecz nigdy, 
nigdy, wuju, nie żądaj, abym ją uznała! Nie uznam jej! Nie uznam! Nie chcę! Nie 
chcę! Nie 
chcę!
— Droga Zuzanno — powiedział Kenwigs. — Miej na względzie twe dziecię.
— Tak! — krzyknęła pani Kenwigs. — Będę miała na względzie me dziecię! Będę, 
będę 
miała na względzie me najdroższe dziecię, którego żaden z wujów nie może mi 
odebrać, moje 
własne, moje znienawidzone, wzgardzone, porzucone, wydziedziczone maleństwo!
W tej chwili wzruszenie czułej matki osiągnęło takie wyżyny, że małżonek musiał 
zastosować 
sole trzeźwiące do wewnątrz i ocet na zewnątrz, a ponadto zniszczyć sznurówkę 
gorsetu, 
cztery tasiemki od halek i kilkanaście niewielkich guziczków.
Newman był niemym widzem całej sceny, bo najprzód pan Lillyvick nakazał mu 
gestem, by 
nie odchodził, a później pan Kenwigs gościnnym skinieniem głowy zaprosił go do 
towarzystwa. Kiedy pani Kenwigs przyszła już trochę do siebie, a Newman, jako 
osoba o 
pewnych u niej wpływach, skończył uspokajać ową damę i błagać, aby się 
opanowała, pan 
Lillyvick przemówił drżącym i przerywanym głosem:
— Nigdy nie zażądam tu od nikogo, żeby przyjął moją... moją... nie będę wymawiał 
tego 
słowa... i tak... i tak wiecie, o kim mowa. Kenwigs! Zuzanno! Wczoraj minął 
tydzień, jak 
uciekła z pewnym kapitanem w stanie spoczynku.
Pan i pani Kenwigs zerwali się jednocześnie. — Uciekła z kapitanem w stanie 
spoczynku — 
powtórzył pan Lillyvick. — Nikczemnie i zdradliwie uciekła z kapitanem w stanie 
spoczynku. Uprowadził ją kapitan z nosem jak bania, wobec którego każdy mąż mógł 
się 
czuć bezpieczny. W tym oto pokoju — ciągnął, rozglądając się wokół z wielką 
powagą — 
ujrzałem po raz pierwszy Henriettę Petowker. W tym oto pokoju wyrzekam się jej 
na wieki.
Oświadczenie to radykalnie zmieniło istniejącą sytuację. Pani Kenwigs rzuciła 
się wujowi na 
szyję i gorzko wyrzucając sobie niedawną surowość wołała, że jeśli ją to tak 
boli, to jakież 
straszliwe musiały być jego cierpienia! Pan Kenwigs pochwycił dłoń . poborcy i 
wyrażając 
ubolewanie ślubował mu dozgonną przyjaźń. Pani Kenwigs drętwiała wprost ze 
zgrozy, że 
hodowała niegdyś na łonie taką gadzinę, żmiję, jaszczurkę, węża i podłego 
krokodyla, jak ta 
Henrietta Petowker. Pan Kenwigs dowodził, że musiała to być istotnie do gruntu 
zepsuta 
istota, skoro nie poprawiła jej tak długa znajomość i kontemplacja cnót pani 
Kenwigs. Pani 
Kenwigs przypomniała sobie, że pan Kenwigs nieraz mawiał, że niecałkowicie 
zadowala go 
obyczajność panny Petowker, oraz dziwił się, jakim sposobem taka obłudnica 
potrafi mydlić 
oczy jego małżonce. Pan Kenwigs przypomniał sobie, że miał rzeczywiście pewne 
podejrzenia, lecz nie dziwiło go, że nie miała ich pani Kenwigs, która jest 
wszak uosobieniem 
czystości, niewinności i prawdy, podczas gdy Henriettę cechuje jedynie podłość, 
kłamstwo i 
zło. Wreszcie pan i pani Kenwigs, obydwoje naraz, oświadczyli z wielkim 
przejęciem i ze 
łzami szczerego współczucia, że wszystko obróciło się na dobre, a potem zaczęli 
zaklinać 
poborcę, aby nie poddawał się niepotrzebnym żalom, szukał natomiast pociechy w 
towarzystwie kochających krewnych, których ramiona i serca są dlań zawsze 
szeroko otwarte.
— Z miłości i szacunku dla ciebie, Zuzanno, i Kenwigsa — rzekł wuj — lecz 
bynajmniej nie 
na złość j e j i nie przez zemstę, bo zemsty mojej nie jest godna, jutro rano 
przepiszę na wasze 
dzieci pieniądze, którymi zamierzałem niegdyś obdarzyć je w ostatniej woli. Sumy 
owe będą 
płatne tym z nich, którym Bóg pozwoli doczekać pełnoletności albo zawarcia 
związku 
małżeńskiego. Akt zostanie sporządzony jutro, a pan Noggs będzie jednym ze 
świadków. 
Słyszy, co teraz przyrzekam, niech więc zobaczy, co jutro uczynię.
Przytłoczeni szlachetnością i hojnością daru pan Kenwigs, pani Kenwigs i panna 
Morleena 
Kenwigs zaczęli szlochać jednocześnie, a odgłos tych szlochów dotarł do . 
sąsiedniego 
pokoju, gdzie dziatwa leżała w łóżku, i ją z kolei pobudził do płaczu. Wobec 
tego pan 
Kenwigs podskoczył jak szalony i niosąc w ramionach po dwie naraz pociechy w 
nocnej 
bieliźnie i czepeczkach, rzucał je do stóp poborcy, wzywając dzieci wielkim 
głosem, by 
błogosławiły wuja i składały mu dzięki.
— A teraz — powiedział dobroczyńca, gdy wzruszająca scena została zakończona i 
dzieci 
uprzątnięte — dajcie mi coś zjeść. Stało się to dwadzieścia mil stąd. Dzisiaj 
rano 
przyjechałem do Londynu i ociągałem się przez cały dzień, bo brakło mi odwagi, 
żeby 
przyjść tutaj i pomówić z wami. Starałem się jej we wszystkim dogodzić. Ona 
rządziła i robiła 
zawsze, co chciała, a przecież tak ze mną postąpiła... Dwanaście łyżeczek do 
herbaty i 
dwadzieścia cztery funty w suwerenach... najprzód zauważyłem ten brak... to 
straszne 
przejście... Czuję, że nigdy już nie potrafię podczas mych obchodów zastukać do 
drzwi 
śmiało i dwukrotnie... te łyżeczki kosztowały... no, mniejsza o to... mniejsza 
już o to... Tak 
biadając, stary dżentelmen uronił kilka łez, lecz rodzina usadowiła go w fotelu 
i skłoniła, bez 
większych nawet trudności, do spożycia obfitej kolacji. Nim skończył pierwszą 
fajkę i 
zmniejszył o parę szklanek zawartość pięcioszylingowej wazy ponczu, zamówionej 
przez 
pana Kenwigsa z okazji powrotu marnotrawnego wuja na łono rodziny, pan Lillyvick 
pogodził się prawie ze swym losem i jakkolwiek nieco jeszcze przygnębiony, 
wyglądał na 
małżonka, dla którego ucieczka żony była bardziej ulgą niż czymkolwiek innym.
— Kiedy patrzę na tego człowieka — mówił pan Kenwigs otaczając ramieniem kibić 
żony, 
drugą ręką podtrzymując fajkę (mrugał biedak i kasłał okropnie, nie był bowiem 
wytrawnym 
palaczem) i spoglądając na Morleenę, która usadowiła się na kolanach wuja 
Lillyvicka — 
kiedy patrzę na tego człowieka, przywróconego otoczeniu, którego jest ozdobą, 
kiedy widzę, 
że jego uczucia rozwijają się we właściwy i legalny sposób, pojmuję, że 
charakter jego jest 
równie szlachetny i wzniosły, jak jego nieskalane publiczne życie — życie 
człowieka na 
świeczniku — a głosy mych nieletnich dziatek, hojnie zaopatrzonych na drogę 
życia, zdają się 
szeptać mi z cicha: „Oto wydarzenie, na które samo Niebo spogląda z radością!"
ROZDZIAŁ LIII
KTÓRY TRAKTUJE O DALSZYCH KOLEJACH SPISKU UKNUTEGO PRZEZ 
PANÓW RALFA NICKLEBY I ARTURA GRIDE'A
Nazajutrz o świcie, po bezsennej nocy, Nicholas porwał się gwałtownie z posłania 
i zaczął 
gotować się do rozmowy, od której zależała ostatnia wątła i krucha nić nadziei. 
Sposobił się 
do tej próby z taką świadomością celu i zdecydowaniem, jakie często budzi 
ostateczność w 
piersiach ludzi o usposobieniu znacznie mniej porywczym i bardziej uległym niż 
to, które 
przypadło w udziale wielbicielowi Madeliny Bray.
Jakkolwiek dla niespokojnych i niecierpliwych duchów ranek może być 
najodpowiedniejszą 
porą do wysiłku i działania, nie zawsze rano nadzieje są najsilniejsze, a myśl 
najbardziej 
optymistyczna i lekka. W przykrych i niepewnych sytuacjach młodość i 
przyzwyczajenie 
pomagają nam zwalczyć lęk, a rozważania nad piętrzącymi się trudnościami 
oswajają nas z 
nimi, łagodzą po trosze obawy i sprowadzają względną obojętność, jeżeli nie 
mglistą i 
nieokreśloną wiarę w jakąś pomoc, której charakteru i sposobu działania nie 
staramy się 
nawet odgadnąć. Kiedy jednak rankiem wracamy znowu do tych spraw, kiedy pomiędzy 
nami 
i dniem wczorajszym rozciąga się cicha i ciemna luka, a każde ogniwo kruchego 
łańcucha 
nadziei trzeba przekuwać od nowa, wówczas płomienny zapał stygnie, na jego 
miejsce 
przychodzi trzeźwy rozsądek, a wątpliwości i złe przeczucia dochodzą znowu do 
głosu. 
Podobnie jak podróżny dalej sięga wzrokiem za dnia i wtedy dopiero dostrzega 
urwiste 
zbocza i równinne bezdroża, które całun dobroczynnych ciemności przesłaniał jego 
oczom i 
myślom, tak wędrowiec na trudnych ścieżkach ludzkiego życia widzi za każdym 
nowym 
wschodem słońca nową przeszkodę do zwalczenia, nowy szczyt, który należy zdobyć. 
Rozciągają się przed nim olbrzymie przestrzenie, nie brane ubiegłego wieczoru 
pod uwagę, a 
brzask, który całą przyrodę złoci radosnymi promieniami, zdaje się oświetlać 
jedynie 
uciążliwe przeszkody, leżące na szlaku pomiędzy wędrowcem i grobem.
Tak rozmyślał Nicholas, gdy ze zrozumiałym zniecierpliwieniem opuścił cichaczem 
dom i — 
jak gdyby sądził, że leżenie w łóżku to marnowanie drogocennego czasu, ruch zaś 
i wczesne 
rozpoczęcie dnia Wpłyną w jakiś sposób na osiągnięcie zamierzonego celu — szedł 
do 
Londynu, choć dobrze zdawał sobie sprawę, że od spotkania z Madeliną dzielą go 
jeszcze 
długie godziny, podczas których nie będzie mógł robić nic innego, tylko pragnąć, 
by mijały 
jak najszybciej.
Ale nawet teraz, gdy szedł ulicami, obojętnie spoglądając na wzrastający ruch 
miejski i 
przygotowania do budzącego się dnia, wszystko, co widział, pogłębiało jego 
zwątpienie. 
Poprzedniego wieczoru cały ten spisek wydawał mu się zbyt potworny, by mogło go 
uwieńczyć powodzenie; szło przecież o istotę młodą, dobrą i piękną, która miała 
stać się 
ofiarą łotra, i to ofiarą złożoną w tak nędznym celu; im bardziej się tym 
przejmował, tym 
głębiej wierzył, że coś nieoczekiwanego musi uratować Madelinę. Teraz wszakże 
rozmyślał, 
jak nieodmienne i nieubłagane są koleje losu na tym świecie, jak młodość i 
piękno umiera, a 
wstrętna, przygarbiona starość żyje i drepce wciąż naprzód chwiejnym krokiem, 
jak sprytni 
chciwcy bogacą się, a ludzie odważni i uczciwi żyją w smutku i biedzie; jak 
nieliczni zajmują 
okazałe domy, jak wielu zaś gnieździ się w cuchnących norach albo też wstaje 
każdego ranka 
i kładzie się każdego wieczora bez dachu nad głową. Myślał, że ojcowie i 
synowie, matki i 
dzieci z roku na rok, z pokolenia na pokolenie żyją i umierają w nędzy, a nikt, 
ni jeden 
człowiek, nie stara się przyjść im z pomocą; że w tym oto mieście są kobiety i 
dzieci, które 
szukają nie zbytkownego i wystawnego życia, lecz po prostu środków nędznego 
utrzymania; 
kobiety i dzieci numerowane i klasyfikowane, niczym arystokratyczne rody czy 
ludzie 
wysokiego pochodzenia a od wczesnego dzieciństwa przygotowywane do wstrętnych, 
budzących odrazę zawodów; że ciemnotę karze się, lecz nigdy nie oświeca; że 
bramy więzień 
i szubienice czekają na tysiące ludzi zniewolonych do zbrodni przez warunki swej 
egzystencji 
— ludzi, którzy w innych warunkach mogliby uczciwie zarabiać na chleb i wieść 
spokojny 
żywot. Myślał, że w wielu duch zamiera nie mając możności rozwoju; że liczni, 
którym 
warunki nie pozwalają błądzić, choćby byli najgorsi z najgorszych, odwracają się 
wyniośle od 
upadłych nędzarzy, którzy nie mogą postępować inaczej, a gdyby czynili dobrze, 
byłoby to 
jeszcze bardziej zdumiewające, niż gdyby ci „dobrzy" jawnie czynili źle; że 
wiele jest 
niesprawiedliwości, nędzy i krzywd, a mimo to świat toczy się niezmiennie, 
beztrosko i 
obojętnie i nikt nie próbuje leczyć go lub naprawiać. Kiedy Nicholas dumał nad 
tymi 
sprawami i na ich tle rozpatrywał mało ważny przypadek zaprzątający teraz jego 
myśli, czuł 
wyraźnie, że niewiele jest podstaw do nadziel, że nie istnieje właściwie powód, 
by przypadek 
ten nie miał się stać cząstką olbrzymiej mgławicy bólu i rozpaczy -i nie 
powiększyć jej 
bezmiarów o jedną znikomą drobinę.
Młodość jednak niechętnie zatrzymuje się nad najciemniejszymi stronami obrazu. 
Toteż 
zastanawiając się, co teraz należy uczynić, Nicholas wrócił do przerwanych 
poprzedniego 
wieczoru rozważań i powoli zebrał całą energię, na jaką go było stać; wobec tego 
pora 
odwiedzin u Madeliny zastała go wolnym od wszelkich innych myśli, prócz jednej: 
aby jak 
najwięcej dokazać tego dnia. Spiesznie zjadł śniadanie i załatwiwszy w kantorze 
najpilniejsze 
sprawy nie tracąc czasu skierował się w stronę domu Madeliny Bray.
Przyszło mu na myśl, że tym razem mogą mu nie pozwolić na złożenie wizyty młodej 
damie, 
jakkolwiek nigdy się to dotychczas nie zdarzyło; zastanawiał się właśnie, 
jakiego sposobu 
musiałby wówczas użyć, aby się z nią zobaczyć, gdy zauważył, że ktoś, kto 
zapewne ostatni 
wychodził z domu, zostawił drzwi otwarte. Okoliczności nie sprzyjały przesadnym 
ceremoniom, więc Nicholas. skorzystał z okazji, cicho wszedł na schody i 
zastukał do drzwi 
pokoju, w którym go zazwyczaj przyjmowano. Głos z wewnątrz powiedział, że można 
wejść, 
wobec czego młodzieniec wszedł.
W pokoju był tylko Bray z córką. Nicholas nie widział jej zaledwie od trzech 
tygodni, lecz w 
ślicznej dziewczynie zaszły zmiany, które jasno i dobitnie mówiły, ile przeżyła 
w tym 
krótkim okresie czasu. Nie ma słów, którymi można by oddać, nie istnieje nic, z 
czym by 
można porównać nieopisaną bladość, idealną niemal biel twarzy zwróconej w stronę 
nieoczekiwanego gościa. Włosy Madeliny były ciemnokasztanowate, lecz teraz, 
ocieniając tę 
bladą twarz i wijąc się po równie białej szyi, przez kontrast wydawały się 
kruczoczarne. W 
ciemnych oczach malowało się trochę strachu i niepokoju, lecz spoglądały one 
równie jak 
dawniej łagodnie, z tym samym wyrazem cichego bólu, który Nicholas tak dobrze 
pamiętał. 
Nie było w nich śladu jednej łzy. Na pięknej, piękniejszej jeszcze niż zazwyczaj 
twarzy 
malowało się coś, co zupełnie rozbroiło Nicholasa i wzruszyło go bardziej niż 
wyraz 
najgłębszej rozpaczy. Była to twarz nie tylko spokojna i opanowana, lecz 
zakrzepła i 
kamienna; zdawać się mogło, że wszystkie uczucia młodej damy zastygły w potężnym 
wysiłku, dzięki któremu potrafiła w obecności ojca zachować spokój, w wysiłku, 
który, jako 
dowód zwycięstwa Madeliny nad samą sobą, utrwalił na jej twarzy wszystkie, 
drobne nawet 
zmiany, wywołane w pierwszych chwilach przez te właśnie uczucia.
Ojciec siedział obok niej i mówiąc coś z pogodną miną, którą nieudolnie starał 
się maskować 
niespokojne sumienie, nie patrzył wprost na córkę, lecz od czasu do czasu 
spoglądał na nią z 
ukosa. Przyborów malarskich nie było już na stoliku; nie było również innych 
śladów 
codziennych zajęć Madeliny. Wazoniki, w których Nicholas widywał zawsze świeże 
kwiaty, 
stały teraz puste albo też tkwiły w nich zwiędłe liście i badyle. Ptaszek 
milczał. Nikt nie zdjął 
serwety, którą na noc okrywano jego klatkę. Pani zapomniała o swym ulubieńcu.
Umysł bywa niekiedy boleśnie wrażliwy na to, co go otacza, i człowiek wiele 
dostrzega 
wówczas na pierwszy rzut oka. Nicholas przeżył właśnie taką chwilę, ledwie 
jednak zdążył 
rozejrzeć się wokół, pan Bray poznał go i powiedział ze wzburzeniem:
— Czego pan sobie życzy? Prędzej! Mów pan, jeśli łaska, z czym cię tutaj 
przysłano, bo moja 
córka i ja jesteśmy bardzo zajęci ważniejszymi sprawami. Proszę, o co idzie?
Młodzieniec pojął bez trudu, że ten pośpiech i rozdrażnienie to pozory jedynie, 
gdyż Bray 
cieszy się w głębi serca z każdego wydarzenia, które mogłoby rozproszyć uwagę 
córki. W 
czasie tej przemowy Nicholas utkwił wzrok w twarzy troskliwego ojca i bez trudu 
zauważył 
jego zakłopotanie, gdyż chory zaczerwienił się i odwrócił głowę.
Podstęp Nicholasa okazał się jednakże skuteczny, przynajmniej o tyle, że wywołał 
interwencję Madeliny. Młoda dama wstała i -postąpiwszy w stronę niespodziewanego 
gościa 
wyciągnęła rękę, jak gdyby oczekiwała listu.
— Madelino — zapytał ojciec gniewnie — co robisz, kochanie?
— Panna Bray spodziewa się zapewne listu — odrzekł Nicholas bardzo wyraźnie i z 
naciskiem, który młoda dama musiała zrozumieć. — Chlebodawca mój wyjechał z 
Anglii. 
Gdyby był obecny, przyniósłbym list z całą pewnością. Mam nadzieję, że panna 
Bray zechce 
poczekać, poczekać bardzo niedługo. Doprawdy, nie proszę o długą zwłokę.
— Jeżeli tylko po to pan przyszedł — rzucił pan Bray — może się pan wcale nie 
kłopotać. 
Madelino, moja droga, nie wiedziałem, że ten człowiek coś ci winien.
— Ach... jakiś drobiazg... jak sądzę — odrzekła z wahaniem młoda dama.
— Myśli pan pewnie — podjął ojciec odwracając fotel, by spojrzeć prosto w twarz 
Nicholasa 
— że umarlibyśmy z głodu, gdyby nie twe mizerne sumki, które przynosisz tutaj 
tylko 
dlatego, że moja córka życzy sobie spędzać czas tak, a nie inaczej?
— Nie myślałem o tym — odparł młodzieniec.
— Nie myślał pan o tym! — warknął chory. — Wiesz pan dobrze, że myślałeś, 
myślałeś tak i 
myślisz za każdym razem, kiedy tu przychodzisz. Czy sądzisz, młody człowieku, że 
nie 
wiem, czym są szykany drobnych, dumnych ze swej sakiewki handlarzy, którym 
dzięki 
sprzyjającym okolicznościom powodzi się przez pewien czas lepiej niż 
dżentelmenowi... 
albo... którym się wydaje, że tak się rzeczy mają?
— Moje sprawy załatwiam z damą, a nie z dżentelmenem — powiedział Nicholas 
tonem, 
uszanowania.
— Z córką dżentelmena, mój panie — odrzekł chory — wychodzi więc to na jedno. 
Może 
przynosisz pan dla niej zlecenia, hę? Może masz pan jakieś nowe zlecenia dla 
mojej córki?
Młodzieniec rozumiał, co oznacza triumfujący ton, jakim postawione były te 
pytania, lecz 
pragnąc utrzymać się w swej roli dobył ćwiartkę papieru zawierającą spis 
rysunków, które, 
jakoby chciał zamówić jego pracodawca; przygotował zaś tę listę przewidując 
podobną 
ewentualność.
— Aha... — powiedział Bray. — To są te pańskie zlecenia, co?
— Jeżeli zależy panu, by używać tego właśnie terminu — odrzekł Nicholas — to 
tak.
— A więc możesz pan powiedzieć swemu pryncypałowi — mówił chory, z pogardliwym 
uśmiechem odrzuciwszy papier — że moja córka, panna Madelina Bray, nie zamierza 
dłużej 
trudnić się tymi rzeczami; że nie jest na jego zawołanie, jak to mu się wydaje; 
że nie żyjemy z 
jego pieniędzy, jak to sobie wyobraża; że wszystko, co nam winien, może dać 
pierwszemu 
żebrakowi, który przejdzie koło drzwi jego sklepiku, albo doliczyć do własnych 
zysków, 
kiedy będzie je obliczał następnym razem; że jeżeli o mnie chodzi, może iść 
sobie do diabła. 
Tak wygląda moje potwierdzenie jego zleceń.
„Tak wygląda niezależność człowieka, który sprzedaje swą nieszczęsną córkę" — 
pomyślał 
Nicholas.
Bray zbyt był przejęty swym triumfem, by zauważyć pełne wzgardy spojrzenie, 
którego 
Nicholas nie potrafiłby ukryć w tej chwili, nawet gdyby go brano na tortury.
— No... — podjął po chwili milczenia. — Dostał pan odpowiedź i może odejść... 
Chyba, że 
ma pan... cha, cha, cha!... że ma pan jakieś dalsze zlecenia.
— Nie mam żadnych — odparł niepożądany gość. — A zresztą, przez wzgląd na 
pozycję, 
jaką niegdyś pan zajmował, nie użyłem nigdy ani tego terminu, ani innych, które, 
choć 
nieszkodliwe same przez się, mogłyby w oczach pana zawierać pewną aluzję do 
mojej 
przewagi czy pańskiej zależności. Nie mam żadnych zleceń, mam natomiast złe 
przeczucia, 
złe przeczucia, o których chcę tu powiedzieć i powiem, choćby się pan nie 
wiedzieć jak 
oburzał. Obawiam się, że skazuje pan tę młodą damę na coś znacznie gorszego niż 
utrzymywanie pana pracą własnych rąk, gdyby nawet zapracować się miała na 
śmierć. Oto 
moje złe przeczucia i obawy, obawy, które widać również w pańskim zachowaniu. 
Sumienie 
powie panu czy obawy te właściwie sobie tłumaczę.
— Na miłość boską! — zawołała Madelina z przerażeniem rzucając się pomiędzy obu 
mężczyzn. — Niech pan nie zapomina, że to chory człowiek!
— Chory! — krzyknął ojciec dławiąc się i z trudem chwytając oddech. — Chory, 
chory! Jakiś 
chłopak sklepowy wyszydza mnie, znieważa, a ona błaga go, by miał litość i nie 
zapominał, 
że jestem chory!
Rzuciwszy te gniewnie słowa pan Bray dostał tak gwałtownego ataku, że Nicholas 
zatrwożył 
się o jego życie. Ponieważ jednak chory począł wnet odzyskiwać przytomność, 
młody 
człowiek wyszedł, wprzód jednak ruchem ręki dał znać Madelinie, że ma coś 
ważnego do 
powiedzenia i zaczeka na korytarzu. Słyszał stamtąd, że stary dżentelmen 
stopniowo, powoli, 
przychodzi do siebie i że nie mówiąc nic o ostatnim zajściu, jak gdyby o nim 
zapomniał, 
rozkazuje, by go zostawić samego.
„Ach! — pomyślał młodzieniec. — Obym nie zmarnował tej mizernej szansy; obym 
uzyskał 
chociaż tydzień zwłoki i obietnicę ponownego rozpatrzenia sprawy."
— Ma pan mi coś zakomunikować — powiedziała Madelina stając przed nim bardzo 
przejęta. 
— Proszę i błagam, niech pan nie nalega, abym wysłuchała go dzisiaj. Pojutrze... 
pojutrze... 
proszę przyjść.
— Pojutrze będzie za późno... za późno, by mówić o tym, co chcę pani 
powiedzieć... — 
odparł Nicholas — i... pojutrze pani już tu nie będzie. O pani! Jeżeli choć 
jedną myśl 
zechcesz poświęcić temu, kto mnie tu przysyła, jeżeli choć odrobinę troszczysz 
się o spokój 
własnego umysłu i serca,
to na miłosierdzie Boże błagam, byś mnie zechciała wysłuchać.
Próbowała odejść, lecz młodzieniec powstrzymał ją łagodnie.
— Wysłuchaj mnie — mówił. — Proszę, byś zechciała wysłuchać nie tylko mnie, lecz 
również tego, w którego imieniu przemawiam, a który jest daleko i nie wie o 
grożącym ci 
niebezpieczeństwie. Na wszystko, co ci święte, wysłuchaj mnie, pani!
W pobliżu stała biedna służąca, z oczyma zapuchniętymi i czerwonymi od płaczu, 
do niej 
więc Nicholas zwrócił się w tak gorących słowach, że otworzyła sąsiednie drzwi i 
wprowadziwszy swoją panią do jakiegoś pokoju, skinęła na młodzieńca, by wszedł 
tam 
również.
— Proszę mnie opuścić. Błagam! — powiedziała młoda dama.
— Nie mogę i nie chcę opuścić pani .— odrzekł Nicholas. — Mam do wypełnienia 
obowiązek i albo tutaj, albo — chociaż to może być groźne dla pana Braya — w 
pokoju, z 
którego wyszliśmy przed chwilą, muszę błagać panią o ponowne rozpatrzenie 
ohydnego 
planu, w który wplątano cię, pani, przemocą.
— Cóż to za plan, o którym pan mówi, i kto wplątał mnie weń przemocą? — zapytała 
młoda 
dama siląc się na ton pełen godności.
— Mówię o tym małżeństwie — odparł Nicholas — o tym ślubie wyznaczonym na jutro 
przez człowieka, który nigdy się nie cofnął przed łajdactwem i nigdy nie 
przyłożył ręki do 
sprawy uczciwej. O małżeństwie, którego historię znam lepiej, znacznie lepiej 
niż pani. 
Wiem, jaka sieć snuje się wokół pani. Wiem, co za ludzie uknuli ten spisek. Jest 
pani 
zdradzona, sprzedana za pieniądze! Za złoto! Każda sztuka tego złota jest 
zardzewiała od łez, 
jeśli nie splamiona krwią ludzi zrujnowanych, którzy w desperacji padli z 
własnej, szaleńczej 
ręki.
— Mówił pan o obowiązku do wypełnienia — powiedziała Madelina. — Ja też mam swój 
obowiązek i wypełnię go z pomocą Niebios.
— Powiedz raczej: z pomocą Piekieł!— wybuchnął Nicholas. — Z pomocą ludzi, z 
których 
jeden, wybrany ci na męża...
— Nie wolno mi tego słuchać! — krzyknęła dziewczyna próbując zapanować nad 
dreszczem, 
który wstrząsnął nią na tak nawet krótką wzmiankę o starym Arturze. — Jeżeli to 
naprawdę 
zło, to wybrałam je dobrowolnie. Nikt nie wciągał mnie w ten plan przemocą. 
Przystałam nań 
z własnej, nieprzymuszonej woli. Widzi pan, że nikt nie namawia mnie ani nie 
zmusza. Niech 
pan to powie — ciągnęła — mojemu drogiemu przyjacielowi i dobroczyńcy, a biorąc 
ze sobą 
moje błogosławieństwa i dziękczynienie dla niego i siebie, niech pan odejdzie 
stąd na zawsze.
— Nie odejdę — zawołał młodzieniec — dopóki cię nie ubłagam z całą powagą i 
mocą, byś 
odłożyła to małżeństwo na jeden krótki tydzień! Dopóki cię nie ubłagam, byś 
zastanowiła się 
głębiej, niż to pod wpływem namów zdołałaś dotychczas zrobić, nad krokiem, który 
zamierzasz uczynić! Chociaż nie możesz znać dokładnie całego łotrostwa 
człowieka, któremu 
masz oddać rękę, znasz niektóre jego uczynki. Słyszałaś, jak mówi. Widziałaś 
jego twarz. 
Pomyśl, pomyśl, dopóki jeszcze pora, nad błazeństwem ślubowania mu przed 
ołtarzem wiary, 
w której twoje serce nie może brać udziału; nad wymawianiem świętych słów, 
przeciw 
którym burzyć się musi ciało i dusza; nad utratą szacunku dla samej siebie, nad 
tym 
upadkiem, który musi się rozpocząć i pogłębiać w miarę, jak będziesz poznawać 
ohydny 
charakter tego człowieka. Odepchnij plugawego łotra, jak odepchnęłabyś zgniliznę 
czy 
zarazę. Cierp, dręcz się, pracuj, jeżeli chcesz tego, ale odtrąć go, odtrąć i 
bądź szczęśliwa! 
Wierzaj bowiem, pani, że mówię prawdę! Najstraszniejsza nędza, najokropniejsze 
warunki 
ludzkiego życia przy czystym i spokojnym sumieniu to szczęście w porównaniu z 
tym, co 
przejść musi żona takiego człowieka!
Gdy Nicholas skończył, młoda dama, która dawno już ukryła twarz w dłoniach i 
zaczęła 
płakać, odpowiedziała mu głosem zrazu przerywanym wzruszeniem, lecz w miarę słów 
nabierającym mocy:
— Nie będę kryć przed panem — choć zapewne powinnam tak postąpić — że od 
ostatniej 
jego tu bytności znosiłam istne katusze i serce omal mi nie pękło. Nie kocham, 
oczywiście, 
tego dżentelmena. Uniemożliwia to różnica wieku, zamiłowań, przyzwyczajeń. Wie 
on o tym 
i świadom tego pragnie mnie poślubić. Przyjmuję go. W ten jedynie sposób 
uratować mogę 
ojca, który umiera tutaj. Przedłużyć mu życie, być może, o wiele lat. Przywrócić 
mu wygody 
— niemal dobrobyt — a zarazem uwolnić szlachetnego człowieka od niesienia pomocy 
komuś, kto — z żalem to mówię — nie docenia jego zacnego serca. Niech pan nie 
myśli o 
mnie źle i nie podejrzewa, że udaję miłość, której nie czuję. Niech pan nie mówi 
tam o mnie 
źle, bo tego doprawdy nie potrafiłabym już znieść. Jeżeli natura i rozum nie 
pozwalają mi 
kochać mężczyzny, który płaci taką ceną za mą nieszczęsną rękę, mogę 
przynajmniej 
wypełniać obowiązki żony, mogę dlań być i będę tym, czego we mnie szuka. Jemu 
wystarcza, 
że bierze mnie, jaką jestem. Dałam już słowo i powinnam cieszyć się, miast 
płakać, że tak się 
stało. Cieszę się! Najgoręcej dziękuję panu za to zainteresowanie okazane 
samotnej i 
opuszczonej dziewczynie, za delikatność, z jaką wywiązywał się pan z 
powierzonych mu 
zadań, za jego szczerą dla mnie życzliwość, a składając panu to ostatnie 
niegodne go 
podziękowanie, jak sam pan widzi, oblewam je łzami. Nie żałuję jednak niczego i 
nie jestem 
nieszczęśliwa. Radością przejmuje mnie łatwość, z jaką osiągnąć mogę tak wiele. 
Wiem zaś, 
że jeszcze większym szczęściem będzie to wszystko dla mnie, gdy już zostanie 
dokonane.
— Łzy pani płyną szybciej, gdy zaczynasz mówić o szczęściu — powiedział Nicholas 
— gdy 
odsuwasz od siebie myśl o ponurej przyszłości, która będzie i musi być jednym 
pasmem 
udręki: O pani! Odłóż to małżeństwo o tydzień! Tylko o jeden tydzień!
— Kiedy pan przyszedł do nas, ojciec mówił właśnie o wolności, która nadejdzie 
jutro, a 
mówił o niej z takim uśmiechem, jaki pamiętam z minionych dni, lecz jakiego nie 
widziałam 
od bardzo, bardzo dawna — powiedziała młoda dama z nagłą stanowczością. — Mówił 
o 
upragnionej zmianie, o świeżym powietrzu o nowych przeżyciach i wydarzeniach, 
które tchną 
świeże siły w jego wynędzniałe ciało. Oczy mu jaśniały, a twarz promieniała od 
tych myśli. 
Nie odłożę ślubu ani o jedną godzinę!
— To podstępy i sztuczki, żeby przynaglić panią! — zawołał porywczy młodzieniec.
— Nie chcę słuchać dłużej — przerwała spiesznie Madelina. — Wysłuchałam już zbyt 
wiele... znacznie więcej, niż wysłuchać powinnam. Wydaje mi się, że wszystko, co 
powiedziałam panu, mówiłam memu drogiemu przyjacielowi. Ufam, że uczciwie 
powtórzy 
mu pan te słowa. Za jakiś czas, gdy uspokoję się nieco i pogodzę z nowym trybem 
życia, 
jeżeli będę jeszcze żyć, napiszę do niego. A tymczasem niech błogosławią go 
wszyscy anieli, 
niech go strzegą i darzą pomyślnością!
Chciała szybko wyminąć młodzieńca, lecz ten zastąpił jej drogę i począł 
zaklinać, by raz 
jeszcze pomyślała o losie, ku któremu dąży z takim pośpiechem.
— Nie ma stamtąd ucieczki! — wołał rozpaczliwie. — Nie ma odwrotu! Żal na nic 
się 
później nie zda, a będzie to niezawodnie wielki żal! Co mam powiedzieć, by 
powstrzymać cię 
w ostatniej chwili? Co uczynić, żeby cię ocalić?
— Nic... — odparła półprzytomnie. — To najcięższa w moim życiu próba. Niech pan 
ma 
nade mną litość, błagam. Niech pan nie rani mi serca prośbami. Słyszę... 
słyszę... że on woła. 
Nie... nie mogę, nie chcę pozostać tu ani chwili dłużej!
— A gdyby to był spisek — zawołał Nicholas z tym samym gwałtownym pośpiechem, z 
jakim mówiła Madelina — spisek, którego szczegółów dotychczas nie odkryłem, 
który jednak 
z biegiem czasu mógłbym rozwikłać i wyjaśnić! Gdyby (nie wiedząc o tym) 
posiadała pani 
własny majątek, który po odzyskaniu dokonałby tego, czego dokonać ma to 
małżeństwo, czy i 
wówczas nie cofnęłaby się pani?
— Nie, nie, nie! To niepodobieństwo, dziecinna bajka. Zwłoka to śmierć dla ojca. 
Ach, woła 
znowu!
— Być może, widzieliśmy się dziś po raz ostatni — rzekł Nicholas. — Dla mnie 
byłoby 
lepiej, żebyśmy się już nigdy nie spotkali.
— Dla obydwojga... Dla obydwojga! — jęknęła Madelina nie zwracając już uwagi na 
swe 
słowa. — Nadejdzie czas, kiedy wspomnienie tej jednej rozmowy będzie mnie mogło 
przywieść do szaleństwa. Niech im pan powie, powie koniecznie, że pożegnał mnie 
pan 
spokojną i szczęśliwą. Bóg z panem... i... i moje wdzięczne serce... moje 
błogosławieństwo!
Odeszła. Nicholas wychodząc chwiejnym krokiem z jej domu myślał o tej krótkiej 
scenie jak 
o upiornym, strasznym śnie. Minął dzień. Wieczorem, gdy zdołał już opanować 
nieco wir 
szalonych myśli, młodzieniec wyruszył na drugą wyprawę.
Wieczór ten — ostatni kawalerski wieczór Artura Gride'a — znalazł go w wybornym 
usposobieniu i znakomitym humorze. Ciemnozielone ubranie było odświeżone i 
przygotowane na następny ranek; Peg Sliderskew wyliczyła się z ostatnich 
wydatków 
gospodarskich i rozchód osiemnastu pensów został drobiazgowo skontrolowany 
(gospodyni 
nigdy nie dostawała do rąk większej sumy i zazwyczaj zdawała rachunki 
przynajmniej dwa 
razy dziennie); zakończono wszystkie przygotowania do jutrzejszej uroczystości, 
oblubieniec 
mógłby więc pogrążyć się w rozmyślaniach o bliskim szczęściu, gdyby nie wolał 
pogrążyć się 
w zapiskach, dokonanych na welinowych kartach starej, brudnej księgi z 
zardzewiałymi 
klamrami.
— Biada mi, biada! — zachichotał, gdy przyklęknąwszy na jedno kolano przed 
mocną, 
przyśrubowaną do podłogi skrzynią, wetknął do niej rękę po ramię i powoli 
wyciągał 
zatłuszczony tom. — Biada mi, biada! To cała moja biblioteka. Ale to przecież 
jedna z 
najciekawszych książek, jakie kiedykolwiek istniały! Cudowna książka! A co 
ważniejsze, 
godna zaufania i szczera... Godna zaufania jak Bank Angielski, a szczera jak 
jego złoto i 
srebro. Napisana przez Artura Gride'a. Hi, hi, hi! Na pewno żaden z tych tam 
powieściopisarzy nie stworzy nigdy równie dobrej książki! Na pewno! Jest 
przeznaczona do 
użytku ściśle prywatnego. Ja jeden będę ją czytał i nikt więcej. Hi, ni, hi!
Mrucząc pod nosem lichwiarz niósł na stół swój cenny foliał, a potem, 
umieściwszy go na 
zakurzonym pulpicie, nałożył okulary i zaczął wertować zapisane stronice.
— Panu Nickleby należy się wielka suma — powiedział zbolałym głosem. — Trzeba 
zapłacić 
cały dług: dziewięćset siedemdziesiąt pięć funtów, cztery szylingi i trzy pensy. 
Dodatkowa 
suma według rewersu — pięć setek. Tysiąc czterysta siedemdziesiąt pięć funtów, 
cztery 
szylingi i trzy pensy, płatne jutro o dwunastej. Z drugiej jednak strony będę 
miał swoje per 
contra za sprawą tej ślicznej dziewuszki. Pozostaje jeszcze pytanie, czy mógłbym 
to wszystko 
załatwić sam? „Trwożliwym sercem nie zdobędziesz pięknej damy." Czemu moje serce 
było 
tak trwożliwe? Czemu śmiało nie otworzyłem go przed Brayem i nie ocaliłem tego 
tysiąca 
czterystu siedemdziesięciu pięciu funtów, czterech szylingów i trzech pensów?
Ta myśl tak przygnębiła starego lichwiarza, że najprzód kilka razy jęknął z 
cicha, a następnie 
podnosząc ręce ku niebu przysięgał, iż umrze w przytułku dla nędzarzy. Po 
dłuższym 
zastanowieniu przypomniał sobie jednak, że należność pana Ralfa musiałby w 
każdym 
wypadku spłacić w całości lub znacznej części, że zaś nie był pewien, czy 
powiodłoby mu się 
tak dobrze, gdyby samodzielnie przystąpił do dzieła, odzyskał równowagę ducha i 
zaczynał 
właśnie rozkoszować się przyjemniejszymi pozycjami księgi, gdy przeszkodziło mu 
wejście 
Peg Sliderskew.
— Aa... Peg! — odezwał się na jej powitanie. — Czego chcesz, Peg? Co tam nowego?
— Kurak — odparła gospodyni wyciągając talerz, na którym leżał ptak, niezwykły 
okaz ze 
względu na chudość i kościstą budowę.
— Prześliczny! — orzekł Artur, gdy usłyszał cenę i stwierdził, że jest ona 
proporcjonalna do 
rozmiarów kurczaka. — Wspaniały ptaszek! Jeżeli dodamy do niego płatek 
szyneczki, 
jajeczko w sosie, kartofelki, jarzynki i ciasteczko z jabłkiem, to doprawdy, 
Peg, będziemy 
mieli cesarską ucztę. Kiedy tamto się skończy, na obiedzie będziemy tylko ona i 
ja... no i ty, 
Peg.
— Niech się pan później nie skarży na wydatki — powiedziała kwaśno pani 
Sliderskew.
— Obawiam się, że w pierwszym tygodniu będziemy musieli żyć kosztowniej — 
odparł. 
Artur z ciężkim westchnieniem. — Potem odbijemy to sobie. Nie chcę jeść więcej, 
niż mogę, 
i wiem, Peg, że ty zanadto kochasz swego starego pana, żeby jeść więcej, niż 
możesz. 
Prawda, Peg?
— Prawda że co?—zapytała Peg.
— Zanadto kochasz swego starego pana...
— Nie! Wcale nie zanadto — przerwała gospodyni.
— Boże, mój Boże! Kiedyż wreszcie diabli porwą tę kobietę — zawołał Artur — 
...zanadto 
kochasz swego starego pana, żeby jeść więcej, niż możesz, na jego koszt!
— Na jego co? — spytała znowu Peg.
— Boże, mój Boże! Nigdy nie dosłyszy najważniejszego słowa, chociaż słyszy 
wszystko inne 
— zaskowytał Gride. — Na jego koszt! Ty wiedźmo!
Ponieważ ostatni komplement pod adresem pani Sliderskew wypowiedziany był 
szeptem, 
dama owa zgodziła się z całym wywodem, o czym świadczył chrapliwy pomruk, który 
rozległ 
się jednocześnie z dzwonkiem.
— Dzwonek — powiedział lichwiarz.
— Tak, tak! Wiem — odparła Peg.
— No, to czemu nie idziesz? — warknął.
— Dokąd mam iść? — zdziwiła się gospodyni. — Zawadzam tu, hę?
Odpowiadając jej najpotężniejszym rykiem, jaki mógł dobyć z piersi, Artur 
powtórzył wyraz 
„dzwonek", żeby zaś wszystko było bardziej zrozumiałe dla jej przytępionego 
słuchu, 
wykonał pantomimę udatnie naśladującą dzwonienie do drzwi. Wobec tego stara 
wyszła z 
pokoju, ale wprzód zapytała cierpko, czemu to nie powiedział od razu, że ktoś 
dzwoni, 
zamiast opowiadać o stu innych rzeczach, które nie mają z tym nic wspólnego, gdy 
tymczasem jej kwaterka piwa stoi na schodkach i czeka.
— Zmieniasz się jakoś, zmieniasz, pani Peg — powiedział Artur odprowadzając ją 
wzrokiem. 
— Nie wiem, co to ma właściwie znaczyć, ale jeśli tak pójdzie dalej, to widzę, 
że razem długo 
nie wytrzymamy. Chyba dostajesz bzika. Jeżeli to prawda, to musisz się stąd 
wynieść albo 
muszą ciebie stąd wynieść. Mnie tam wszystko jedno, pani Peg — mrucząc te słowa 
przewracał karty księgi, a że wnet zajął się czymś, co zwróciło i coraz silniej 
przykuwało jego 
uwagę, zapomniał o pani Sliderskew i o reszcie świata.
Jedynym oświetleniem tego pokoju była mała okopcona lampka, której knot — 
mizerny i 
osłonięty ciemnym abażurem — rzucał słaby blask na bardzo ograniczoną 
przestrzeń, inne 
zaś kąty pozostawały w gęstym mroku. Lichwiarz przysunął lampkę tak blisko 
siebie, że 
pomiędzy nią a nim samym znalazło się miejsce wyłącznie na księgę, nad którą 
ślęczał; 
siedział tak, pochylony, z łokciami na pulpicie i chudą twarzą wspartą na 
dłoniach, wśród 
zalegających pokój głębokich, posępnych cieni, a blask lampki oświetlał tylko 
jego 
odrażające rysy i stół, przy którym dumał. Obliczając coś w myśli, Artur Gride 
podniósł z 
roztargnieniem wzrok ku owej ciemności i w tej chwili ujrzał nagle wpatrzone w 
siebie oczy.
— Złodziej, złodziej! — wrzasnął zrywając się i tuląc księgę do piersi. — 
Bandyci! 
Mordercy!
— Co się stało? — przemówił nieznajomy głos.
— Nie zbliżaj się, czy jesteś człowiekiem, czy... czy...
— A za kogóż mnie pan bierze, jeśli nie za człowieka? — zapytała tajemnicza 
postać.
— Tak, tak! — zawołał Artur osłaniając dłonią oczy. — To człowiek, nie duch. To 
człowiek. 
Bandyci! Bandyci!
— Nie rozumiem, po co robić tyle krzyku. Chyba, że zna mnie pan i widzi po temu 
powody 
— mówił nieznajomy podchodząc bliżej. — Nie jestem złodziejem.
— A kim? Jak się tu dostałeś? — wołał Gride i choć uspokoił się nieco, wciąż 
jeszcze cofał 
się przed niespodziewanym gościem. — Jak się nazywasz? Czego chcesz?
— Nazwisko moje nie ma nic do rzeczy — brzmiała odpowiedź. — Przyszedłem do tego 
pokoju, ponieważ służąca pokazała mi drogę. Dwa czy trzy razy odzywałem się do 
pana, ale 
zbyt byłeś pochłonięty swoją księgą, żeby zwrócić na to uwagę. Czekałem więc 
spokojnie, aż 
będziesz mniej zajęty. Czego zaś chcę, powiem, gdy oprzytomniejesz na tyle, by 
wysłuchać 
mnie i zrozumieć, co mówię.
Artur Gride odważył się na baczniejsze spojrzenie, a stwierdziwszy, iż mówi doń 
dobrze 
ubrany młody człowiek o przyzwoitym wyglądzie, wrócił na swe miejsce i 
mamrocząc, że 
wszędzie kręcą się jacyś podejrzani ludzie i że były już napady na jego dom, a 
więc 
zdenerwował się w pierwszej chwili, poprosił gościa, by usiadł, na co tamten nie 
przystał.
— Bóg mi świadkiem, że nie po to chcę stać, by górować nad panem — powiedział 
Nicholas 
(on to był bowiem), gdy zauważył niespokojny ruch starego lichwiarza. — Proszę 
mnie 
wysłuchać. Jutro rano ma się pan ożenić.
— N... ni... e... — wyjąkał Gride. — Kto panu mówił? Skąd pan wie?
— Mniejsza o to — odparł młodzieniec. — Dość, że wiem. Młoda dama, która oddaje 
panu 
rękę, nienawidzi pana, gardzi nim. Krew w niej krzepnie na dźwięk pańskiego 
nazwiska. Sęp 
i jagnię, szczur i synogarlica stanowiłyby lepiej od was dobraną parę. Widzi pan 
z tego, że 
wiem, kim ona jest.
Skamieniały ze zdumienia Gride spoglądał na intruza, lecz nie odpowiadał; może 
sił mu 
zabrakło.
— Pan oraz pewien człowiek nazwiskiem Ralf Nickleby uknuliście wspólnie ten 
spisek — 
ciągnął Nicholas. — Pan płaci mu za udział w doprowadzeniu do sprzedaży Madeliny 
Bray. 
Płaci pan! Widzę, że ma pan już łgarstwo na końcu języka.
Umilkł. Ponieważ jednak Artur nie odpowiadał, młodzieniec podjął znowu:
— Pokryje pan swoje koszty okradając ją. Jak i za pomocą jakich środków, nie 
wiem. 
Wyznaję to, ponieważ nie chcę się poniżać do obrony jej sprawy kłamstwem i 
oszustwem. 
Nie wiem — na razie; ale w tej walce nie jestem sam. Jeśli energia ludzka zdoła 
sprawić, że 
przed pańską śmiercią wykryjemy te oszustwa i matactwa, jeśli żądza zemsty i 
prosta 
nienawiść wsparta pieniędzmi potrafią tropić pana na ścieżce jego krętactw, 
drogo zapłacisz 
za wszystko. Już wpadliśmy na ślad. Sam sobie oblicz — bo wiesz to, czego my nie 
wiemy 
— kiedy dosięgnie cię nasza ręka.
Przerwał, a Gride wciąż spoglądał nań w milczeniu.
— Gdyby pan był człowiekiem, do którego mógłbym się zwrócić przypuszczając, że 
wzbudzę 
w nim miłosierdzie
lub współczucie — mówił Nicholas — zaklinałbym cię, żebyś pomyślał, jak 
bezbronną, 
niewinną i młodą jest owa dama; byś pomyślał o jej moralnych wartościach -i 
urodzie, o 
miłości do ojca, a wreszcie i przede wszystkim o czymś, co najbardziej pana 
tyczy, o jej apelu 
do pańskiej litości i godnych mężczyzny uczuć. Przechodzę wszakże na jedyną 
płaszczyznę, 
na której można się porozumieć z takimi jak pan ludźmi, pytani, za jaką sumę pan 
się usunie? 
Niech pan pamięta o grożącym mu niebezpieczeństwie. Widzi pan, że wiem 
wystarczająco 
dużo, by bez trudności dowiedzieć się więcej. Zaniechaj myśli o jakichś 
spodziewanych 
zyskach, porzuć ryzyko, które podejmujesz, i powiedz swoją cenę.
Stary Artur Gride poruszył wargami, lecz ułożyły się one tylko w ohydny uśmiech 
i znowu 
zastygły w bezruchu.
-— Myślisz pewnie — ciągnął Nicholas — że suma ta nie zostanie zapłacona. Panna 
Bray ma 
jednak bogatych przyjaciół, którzy na złoto przetopiliby własne serca, byle jej 
pomóc w takiej 
potrzebie. Powiedz swoją cenę, odłóż na kilka zaledwie dni te zaślubiny i 
przekonaj się, czy 
ci, o których wspomniałem, odmówią zapłaty. Słyszysz?
Kiedy Nicholas zaczynał mówić, Artur Gride podejrzewał, że zdradził go pan Ralf 
Nickleby. 
W miarę jednak dalszych słów młodego człowieka zmieniał zdanie i nabierał 
pewności, że 
bez względu na to, skąd niezwykły gość zdobył posiadane informacje, jest on 
bezwzględnie 
szczery i nie ma nic wspólnego z panem Ralfem. Na pewno wiedział tyle tylko, że 
on, Gride, 
spłaci wierzytelności pana Nickleby; to jednak musiało być całkiem oczywiste dla 
wszystkich, którzy znali przyczyny osadzenia Braya w więzieniu, a nawet dla 
samego Braya, 
któremu zresztą pan Nickleby mówił coś na ten temat. Co do charakteru i zakresu 
oszustw ha 
szkodę samej Madeliny, tajemniczy jej obrońca wiedział tak mało, że wszystko 
mogło być 
trafnym domysłem lub po prostu na wiatr rzuconą pogróżką. Tak czy inaczej, nie 
miał on 
widocznie klucza do tej tajemnicy i nie mógł dosięgnąć człowieka, który krył ją 
w głębi 
własnego serca. Wzmiankę o przyjaciołach i propozycję pieniężną Artur uważał za 
mydlenie 
oczu zmierzające do zyskania na czasie. „A nawet gdyby można było na tym zarobić 
— 
myślał lichwiarz spoglądając na Nicholasa i drżąc z wściekłości na jego czelność 
i odwagę — 
to i tak wolę mieć tę śliczną dziewuszkę za żonę. Zabiorę ci ją, mój młody 
pięknisiu, 
zabiorę!"
Długoletni nawyk bacznego notowania i ważenia słów interesantów, porównywania w 
duchu 
szans i możliwości i obliczania przewidywanych zysków w obecności klientów, nie 
zdradzając niczym, że zajmują go podobne rzeczy, nauczył starego Artura szybko 
się 
decydować i szybko wyciągać trafne wnioski z niejasnych, pogmatwanych, a nawet 
często 
sprzecznych przesłanek. Tak więc, w czasie gdy Nicholas mówił, Gride budował 
własne 
hipotezy, kiedy zaś młodzieniec umilkł, lichwiarz był tak wyśmienicie 
przygotowany na 
odpowiedź, jak gdyby od dwu tygodni rozmyślał tylko nad tą sprawą.
— Słyszą! — wrzasnął zrywając się z miejsca, szarpnął okiennicę, podniósł okno i 
zaczął 
wołać: — Na pomoc! Tutaj! Na pomoc! Na pomoc!
— Co pan wyprawia? — krzyknął Nicholas chwytając go za ramię.
— Będę wzywał pomocy! Będę wołał: Bandyci! Mordercy! Złodzieje! Zaalarmuję 
sąsiadów! 
Rzucę się na ciebie, sam się poranię, a później przysięgnę, że ty przyszedłeś 
tu, by mnie 
ograbić! Wszystko to zrobię, jeżeli zaraz się nie wyniesiesz! — odparł Gride i 
cofając głowę z 
okna uśmiechnął się szatańsko.
— Łotrze! — zawołał Nicholas.
— Ty mi będziesz groził, ty? — mówił lichwiarz, którego zazdrość o młodego 
rywala i 
poczucie własnego triumfu zmieniły w prawdziwego szatana. — Ty? Zawiedziony 
wielbiciel! 
Boże, mój Boże! Hi, hi, hi! Nie dostaniesz jej ani ona ciebie. To moja żona, 
moja mała, 
rozkoszna żoneczka! Czy myślisz, że będzie za tobą tęsknić, że będzie płakać? 
Bardzo chętnie 
popatrzę, jak płacze. Nie wezmę jej tego za złe. We łzach będzie wyglądała 
jeszcze ładniej.
— Nikczemniku! — krzyknął młodzieniec dławiąc się z wściekłości.
— Jeszcze minuta — syknął stary — a podniosę na całą ulicę taki wrzask, że gdyby 
go 
podniósł ktoś inny, ja obudziłbym się nawet w objęciach ślicznej Madeliny.
— Ty psie!... — zagrzmiał Nicholas. — Gdybyś był młodszy...
— O tak! — szydził Artur Gride. — Gdybym był młodszy, to nie byłoby tak źle. Ale 
dla 
mnie, takiego paskudnego starca... być zdradzonym przez śliczną Madelinkę — dla 
mnie!
— Słuchaj! — powiedział młody człowiek — i dziękuj Niebiosom, że mam dość władzy 
nad 
sobą, by nie wyrzucić cię przez okno, czemu nie zdołałaby zapobiec żadna pomoc, 
gdybym 
raz pochwycił cię za kark. Nic mnie nie łączy z tą damą. Nie istniało pomiędzy 
nami żadne 
porozumienie, nigdy nie byliśmy zaręczeni i nie wymieniliśmy ani jednego czułego 
słowa. 
Ona nie zna nawet mojego nazwiska.
— Zapytam ją o to. Pocałunkami wyproszę od niej odpowiedź — drwił stary Artur. — 
Tak, 
tak... A ona powie mi wszystko, pocałunkami zapłaci za pocałunki i wspólnie 
będziemy się 
śmiać, będziemy się pieścić i doskonale bawić, kiedy pomyślimy o biednym 
młodziku, który 
chciał ją mieć, ale nie miał, bo mnie się dostała.
Ostatnie drwiny wywołały na twarz Nicholasa wyraz, który Artur uznał widać za 
bezpośrednią zapowiedź, iż gość niezwłocznie wykona swą pogróżkę i naprawdę 
wyrzuci go 
na ulicę, bo wytknął głowę przez okno i trzymając się oburącz futryny, podniósł 
przeraźliwy 
krzyk. Nicholas nie uważał na stosowne czekać na rezultat, rzuciwszy więc 
obelżywe słowo, 
wyszedł spokojnie. Lichwiarz spoglądał za nim, dopóki nie przeszedł na drugą 
stronę ulicy, 
później zaś cofnął głowę, zaryglował okno i usiadł, by nabrać tchu.
— Jeżeli ona spróbuje kiedyś złościć się albo dąsać, będą wypominał jej tego 
dudka — 
mruknął, gdy przyszedł do siebie. — Nie domyśla się wcale, że wiem coś o nim, a 
jeżeli 
dobrze rozegram tę partyjkę, to będę mógł popsuć żoneczce humor i wziąć ją pod 
pantofel. 
Dobrze, że nikt nie przyszedł. Nie krzyczałem zbyt głośno. Co za śmiałość! 
Nachodzić mój 
dom i rzucać się na mnie! Ale jutro... jutro będę triumfował, a on poodgryza 
sobie palce, a 
może utopi się nawet albo zarżnie. Wcale bym się temu nie dziwił. Tak, tak... To 
zakończyłoby całą historię, ostatecznie by zakończyło.
Pokrzepiwszy się takimi komentarzami na temat bliskiego zwycięstwa, Artur Gride 
odłożył 
swą księgę, nader troskliwie zamknął skrzynię i zeszedł do kuchni, by zapędzić 
Peg 
Sliderskew do łóżka i wyłajać ją, że tak łatwo wpuściła doń obcego człowieka.
Nieświadoma niczego Peg nie mogła jednak pojąć, na czym polega jej przestępstwo, 
wobec 
czego Gride kazał jej trzymać świecę, a sam obchodził i sprawdzał wszystkie 
okiennice oraz 
własnoręcznie zabezpieczał drzwi swego domostwa.
— Górny rygiel — mówił sprawdzając zamknięcie. — Dolny rygiel. Łańcuch. Sztaba. 
A teraz 
zamek na dwa spusty i klucz do mnie, pod poduszkę! No, jeżeli przyjdą inni 
odpaleni 
konkurenci, to mogą włazić przez dziurkę od klucza. A teraz, Peg, pośpię sobie 
do pół do 
szóstej, bo to godzina, o której muszę wstać, żeby się ożenić.
Z tymi słowy żartobliwie poklepał panią Sliderskew pod brodę i przez chwilę miał 
taką minę, 
jak gdyby chciał uczcić ostatni kawalerski dzień, składając pocałunek na 
zwiędłych ustach 
gospodyni. Rozmyślił się jednak i zastąpiwszy ten gorętszy dowód sympatii drugim 
klepnięciem pod brodę odszedł, żeby położyć się do łóżka.
ROZDZIAŁ LIV
KTÓRY OPISUJE PUNKT KULMINACYJNY I OSTATECZNY REZULTAT 
SPISKU
Rzadko się zdarza, by mężczyzna wylegiwał się zbyt długo albo też zaspał w dniu 
swego 
ślubu. Istnieje wprawdzie legenda o kimś wyjątkowo roztargnionym, kto otworzył 
oczy w 
dzień swoich zaślubin z młodą i piękną damą, a zapomniawszy zupełnie o tej 
sprawie wyłajał 
służbę za przygotowanie wspaniałych szat, przeznaczonych przecież na wesele. 
Istnieje 
również legenda o pewnym młodym człowieku, który, niepomny na przepisy kościelne 
ustanowione i obowiązujące w takich właśnie wypadkach, zapałał grzesznym 
uczuciem do 
własnej babki. Atoli oba te wypadki zaliczyć można do wydarzeń niecodziennych i 
osobliwych i wątpić należy, by przykład ich miał być szeroko naśladowany przez 
następne 
pokolenia.
Artur Gride wdział ślubny strój ciemnozielonej barwy o całą godzinę wcześniej, 
nim pani 
Sliderskew ocknęła się z ciężkiego snu i zastukała do drzwi sypialni 
chlebodawcy; zdążył 
nawet zejść w pełnej gali na dół i oblizać wargi po minimalnej dawce ulubionego 
kordiału, 
nim nieoceniona starucha uświetniła kuchnię swą obecnością.
— Hm, hm... — mamrotała Peg grzebiąc w niewielkiej kupce popiołu na zardzewiałej 
kracie 
paleniska, co należało do jej obowiązków gospodarskich. — To dopiero wesele! 
Dobre mi 
wesele! Woli, żeby opiekował się nim ktoś inny, nie jego stara Peg, hę? Ileż 
razy powtarzał 
mi, kiedy chciał, żebym była zadowolona z głodnego wiktu, małej pensji i 
nędznego ognia na 
kominku: „Mój testament, Peg, mój testament! Jestem kawalerem bez najbliższej 
rodziny, bez 
krewniaków, Peg!" Kłamstwo! Teraz sprowadza do domu nową panią, jakąś 
dziewczyninę, 
jakiegoś dzieciaka! Jeżeli głupiemu zachciało się żony, to czemu nie bierze 
kobiety w 
stosownym wieku, kobiety, co go< dobrze zna. Powiada, że ona nie będzie mi 
przeszkadzać. 
Pewnie, że nie będzie, ale nie domyślasz się czemu... Nie domyślasz się, 
Arturze, mój 
chłopcze!
Podczas tych narzekań, które były zapewne wynikiem rozczarowania i osobistej 
urazy, 
wywołanej faktem, że jej stary pracodawca wolał inną, Artur Gride rozmyślał w 
bawialni nad 
wydarzeniem ubiegłego wieczoru.
— Nie mam pojęcia, skąd głupi młokos dowiedział się o tych sprawach — mówił do 
siebie — 
jeżeli ja sam się nie wydałem... jeżeli na przykład nie powiedziałem. u Braya 
czegoś, co ktoś 
mógł podsłuchać. Bardzo możliwe. Wcale bym się nie dziwił... Pan Nickleby nieraz 
złościł 
się na mnie, że zaczynałem z nim rozmawiać, zanim wyszli śmy na ulicę. Nic mu 
nie powiem 
o tej wczorajszej historii, bo zaraz mnie skrzyczy i będę przez cały dzień 
zdenerwowany.
Pan Ralf uchodził powszechnie wśród kolegów po fachu za niezwykłego geniusza, 
lecz na 
starym Arturze jego twardy, nieugięty charakter i wytrawna znajomość 
lichwiarskiej sztuki 
sprawiały tak wielkie wrażenie, że ten doświadczony oszust po prostu bał się 
pana Nickleby. 
Z przyrodzenia czołobitny i do głębi duszy tchórzliwy, Artur Gride płaszczył się 
przed 
utalentowanym kolegą. Lizał jego buty, pełzał przed nim po ziemi i nawet gdyby 
nie 
prowadzili wspólnej gry, nigdy nie odważyłby się na coś więcej niż nikczemne, 
niewolnicze 
pochlebstwo.
Zgodnie z umową, Artur Gride udał się teraz do pana Ralfa Nickleby; opowiedział 
mu 
niezwłocznie, jak to ubiegłego wieczoru jakiś młody awanturnik, którego nie 
widział nigdy w 
życiu, wtargnął do jego domu i usiłował odstraszyć go od zamierzonego małżeństwa 
— 
jednym słowem powiedział wszystko, co Nicholas mówił lub robił, przemilczając to 
tylko, co 
postanowił zachować dla siebie.
— No i co dalej? — zapytał pan Ralf.
— Ach... nic dalej — odparł Gride.
— Próbował pana przestraszyć i, jak sądzę, przestraszył pana, co?
— To ja go przestraszyłem. Krzyczałem: „Złodzieje! Mordercy!" — odrzekł Gride. — 
Dobrze się zabrałem do całej sprawy i, powiadam panu, byłem prawie zdecydowany 
przysięgać, że on mi groził i żądał pieniędzy albo życia.
— Ho, ho! — powiedział gospodarz spoglądając nań spode łba. — Zazdrość, co?
— Boże, mój Boże! Także pomysł! — krzyknął Artur zacierając ręce i wybuchając 
śmiechem.
— Czemu pan robi takie miny? — rzekł pan Nickleby. — Jest pan przecież zazdrosny 
i, jak 
myślę, słuszne ma pan po temu powody.
— Nie, nie, nie! Jakież znowu słuszne powody? Nie przypuszcza pan chyba, że mogę 
mieć po 
temu słuszne powody, co? Jak się panu zdaje, co? — wołał drżącym głosem stary 
oblubieniec.
— Hm... Jakże przedstawia się stan faktyczny tej sprawy? — mruknął pan Ralf. — 
Otóż 
mamy starca i dziewczynę, którą zmusza się do małżeństwa z tym starcem. Do 
starca 
przychodzi przystojny chłopak... Mówił pan, że przystojny, prawda?
— Nie! — syknął Artur.
— Oo... — zdziwił się gospodarz. — Zdawało mi się, że pan mówił. Mniejsza 
zresztą o to — 
przystojny czy nie przystojny. W każdym razie przychodzi do tego starca młody 
chłopak, 
który rzuca mu w oczy... powinienem raczej powiedzieć: w zmarszczki koło oczu... 
rozmaite 
wyzwiska i pogróżki i powiada w niedwuznacznych słowach, że ta dziewczyna 
serdecznie 
nienawidzi swego narzeczonego. Co mogło być motywem takiego kroku? Filantropia, 
hę?
— Ale i nie miłość do tej damy — odrzekł Gride — bo sam powiadał (przytaczam 
jego 
słowa), że nigdy nawet nie rozmawiali o miłości.
— Sam powiadał! — powtórzył pan Ralf wzgardliwym tonem. — Za jedno jestem mu 
wdzięczny! Dowiódł panu jasno, że tę pańską... jakże pan ją zowie?... śliczną, 
słodką 
dziewuszkę... prawda?... trzeba trzymać pod kluczem... tak, pod kluczem. Bądź 
pan ostrożny, 
Gride, bądź ostrożny. To nie lada zwycięstwo odbić damę młodemu, urodziwemu 
rywalowi. 
Tak, nie lada zwycięstwo dla takiego jak pan starca! Pozostaje tylko ustrzec 
jej, kiedy już 
będzie pańską żoną, tak, tylko jej ustrzec!
— Co to za człowiek! — zawołał Artur, który udawał, że się doskonale bawi, 
chociaż 
przechodził tortury. — Tak! Tylko jej ustrzec... A to chyba nietrudno, co?
— Pewnie, że nietrudno! — przyznał przyjaciel ze złośliwym uśmiechem. — Każdy 
panu 
powie, jak łatwo zrozumieć kobietę, jak łatwo zdobyć nad nią władzę. No, zbliża 
się już 
godzina pańskiego szczęścia. Sądzę, że teraz ureguluje pan rachunki, żeby 
później oszczędzić 
nam kłopotu.
— Ach, co to za człowiek! — zaskrzeczał Artur.
— A czemu nie? — zdziwił się pan Ralf. — Myślę, że nikt nie zapłaci panu 
procentu od tych 
pieniędzy za czas, który pozostaje do dwunastej w południe, prawda?
— Ale, widzi pan, i panu nikt nie zapłaci od nich procentu za ten czas — odparł 
Artur 
zerkając nań z chytrą i przebiegłą miną.
— A ponadto — dodał utalentowany kolega wykrzywiając usta w cierpkim uśmiechu — 
nie 
ma pan przy sobie pieniędzy i nie był pan przygotowany na moje żądanie. A gdyby 
je pan był 
przewidział, przyniósłby pieniądze, gdyż, jak głęboko w to wierzę, nikomu tak 
bardzo nie 
pragnąłby pan pójść na rękę, jak mnie. Obaj ufamy sobie w tej samej mniej więcej 
mierze. 
Gotów pan?
Gride, który słuchając słów pana Ralfa uśmiechał się tylko, kiwał głową i coś 
pomrukiwał, 
odpowiedział twierdząco, a potem dobył z cylindra dwie wielkie, białe kokardy; 
jedną z nich 
przypiął do klapy własnego surduta, drugą zaś wręczył drużbie i pomimo 
zdecydowanego 
oporu skłonił go, by przystroił się tak samo. Potem zasiedli w oczekującym przed 
drzwiami 
wynajętym powozie i ruszyli w stronę domu pięknej a nieszczęśliwej panny młodej.
Humor i odwaga opuszczały Artura w miarę zbliżania się do miejsca przeznaczenia; 
kiedy zaś 
dojechali, grobowa cisza spowijająca dom przygnębiła i niezmiernie wystraszyła 
starego 
lichwiarza. Twarz biednej sługi — jedynej osoby, która się im ukazała — była 
zupełnie 
zmieniona od łez i bezsenności. Nikt nie wyglądał ich na progu i nikt nie witał 
radośnie, idąc 
więc na górę do bawialni, gdzie zazwyczaj byli przyjmowani, przypominali raczej 
dwóch 
włamywaczy niż pana młodego i jego drużbę.
— Pomyślałby kto — odezwał się pan Ralf cichym i stłumionym mimo woli głosem — 
że ma 
się tu odbyć pogrzeb, a nie wesele.
— Hi, hi, hi! — roześmiał się jego przyjaciel. — Jaki z pana... eh... żartowniś!
— Muszę żartować — rzucił tamten cierpko — bo wszystko to jest dość nudne i 
przygnębiające. Postarajże się, człowieku, o trochę raźniejszą, mniej wisielczą 
minę,.
— Tak, tak! Postaram się — mówił pan młody. — Ale... ale... nie myśli pan chyba, 
że ona 
zaraz tu przyjdzie, co?
— Cóż, mnie się zdaje, że nie przyjdzie wcześniej, niż to będzie absolutnie 
konieczne — 
odparł pan Nickleby spoglądając na zegarek. — Pozostało jej jeszcze dobre pół 
godziny. 
Hamuj więc swą niecierpliwość, Gride. 
— Ja... ja... mnie wcale nie pilno — jąkał Artur. — Za nic na świecie nie 
chciałbym na nią 
nalegać... Boże, mój Boże!... w żadnym wypadku... Niech sobie korzysta z 
czasu... z 
własnego wolnego czasu... I tak jej czas będzie niedługo naszym wspólnym czasem.
Pan Ralf zmierzył drżącego przyjaciela przenikliwym spojrzeniem, które 
świadczyło, jak 
dobrze zna przyczyny jego wzruszającej delikatności. W tej chwili na schodach 
rozległy się 
kroki i do pokoju wszedł pan Bray. Wszedł na palcach i podniósł dłoń 
ostrzegawczym 
gestem, jak gdyby w pobliżu znajdował się ktoś chory, kogo nie należy niepokoić.
— Szszaa!... — odezwał się stłumionym głosem. — W nocy była bardzo cierpiąca. 
Myślałem, że serce jej pęknie. Teraz ubrała się już i gorzko płacze w swoim 
pokoju. Ale czuje 
się lepiej i uspokoiła się zupełnie. A to przecież najważniejsze.
— Jest gotowa, prawda? — zapytał pan Ralf.
— Najzupełniej — odparł ojciec.
— I nie należy się obawiać zwłoki na skutek jakichś panieńskich kaprysów, omdleń 
i tak 
dalej? — ciągnął pan Ralf.
— Na moją córkę można liczyć — odpowiedział Bray. — Rozmawiałem z nią dzisiaj 
rano. 
Hm... Niech no pan pozwoli na momencik.
Odciągnął pana Nickleby na drugi koniec pokoju i wskazał ręką starego Artura, 
który bawiąc 
się nerwowo guzikami surduta siedział skulony w kącie; niepokój i strach 
zaostrzał i jeszcze 
bardziej podkreślał tchórzliwy i nikczemny wyraz, który zawsze malował się na 
twarzy 
lichwiarza.
— Spójrz pan na tego człowieka — szepnął Bray z emfazą. — Czy to nie może wydać 
się 
okrucieństwem?
— Co się może wydać okrucieństwem? — zapytał pan Ralf z tak niewzruszoną miną, 
jak 
gdyby istotnie nie miał najmniejszego pojęcia, o czym właściwie mowa.
— No, to małżeństwo — brzmiała odpowiedź. — Nie pytaj pan... Wiesz o tym równie 
dobrze, jak ja.
Pan Ralf wzruszeniem ramion wyraził milczącą dezaprobatę dla zdenerwowania 
Braya, a 
potem podniósł brwi i wydął wargi, jak to czynić zwykli ludzie, którzy mają 
wprawdzie 
gotową odpowiedź, lecz czekają na właściwy moment albo też sądzą, że nie warto 
odpowiadać pytającemu.
— Spójrz pan na niego. Czy to nie wydaje się okrucieństwem? — nalegał ojciec.
— Nie — odparł śmiało pan Ralf.
— A ja powiadam: tak! — rzucił Bray z widocznym rozdrażnieniem. — To 
okrucieństwo! To 
zły i niecny postępek!
Ludzie, zamierzający popełnić albo pozwolić na popełnienie nikczemności, 
nierzadko 
wyrażają współczucie dla ofiary takiego przedsięwzięcia, dzięki czemu uchodzą we 
własnych 
oczach nie tylko za cnotliwych i moralnych, lecz również za nieporównanie 
lepszych od osób, 
które współczucia nie wyrażają. Jest to stawianie słów ponad uczynkami, a zatem 
metoda 
niezwykle wygodna. By oddać panu Ralfowi Nickleby sprawiedliwość, rzadko uciekał 
się on 
do tego rodzaju wykrętu, dobrze jednak rozumiał ludzi, którzy to czynią i 
dlatego nie 
odpowiadał, lecz pozwalał Brayowi powtarzać z wielkim wzburzeniem, że popełniają 
wspólnie potworne okrucieństwo.
— Widzi pan przecież, że to suchy, pomarszczony, zwiędły, stary dziadyga — rzekł 
lichwiarz, gdy troskliwy ojciec umilkł wreszcie. — Gdyby był młodszy, można by 
zapewne 
nazwać to małżeństwo okrucieństwem, ale tak... Do diaska, panie Bray! On umrze 
wkrótce, a 
córka zostanie bogatą wdową! Teraz panna Madelina stosuje się do pańskiego 
gustu, niechaj 
następnym razem idzie za własnym upodobaniem.
— Słusznie, słusznie — odpowiedział Bray ogryzając paznokcie z wyraźnym 
zakłopotaniem. 
— Czy mogłem zrobić coś lepszego, niż radzić jej, by przyjęła te oświadczyny? 
No, pytani 
pana, Nickleby, jako człowieka znającego świat i życie: czy mogłem postąpić 
lepiej?
— Z pewnością nie — odparł tamten. — Zaręczam panu, że w promieniu pięciu mil od 
tego 
domu mieszkają setki ojców, szanownych, poczciwych, bogatych, solidnych ludzi, 
którzy z 
radością oddaliby swe córki, gdyby chciał je wziąć ten oto jegomość, choć 
wygląda jak 
mumia albo małpa. Oddaliby mu córki i dołożyli jeszcze własne uszy.
— Bez wątpienia! — zawołał Bray, który czepiał się skwapliwie wszystkiego, co 
mogło go 
choć trochę usprawiedliwić. — To samo mówiłem jej wczoraj wieczorem i dzisiaj 
rano.
— Mówił pan prawdę — rzekł pan Ralf — a mówiąc ją postępował pan słusznie. Choć 
z 
drugiej strony muszę powiedzieć, że gdybym ja miał córkę i gdyby moja wolność, 
wygody, a 
co więcej zdrowie i życie zależeć miały od poślubienia przez nią człowieka, 
którego jej 
wybrałem, to jestem pewny, że wystarczyłby ten argument i obyłoby się bez 
innych, aby 
skłonić ją do uległości wobec moich żądań.
Bray spojrzał na pana Ralfa chcąc się widać upewnić, czy mówi on poważnie, a 
potem dwa 
lub trzy razy kiwnął głową, jak gdyby bez wielkiego przekonania przyznawał mu 
rację.
— Pójdę teraz na górę, żeby dokończyć toalety — powiedział wreszcie. — Za kilka 
minut 
wrócę i przyprowadzę Madelinę. Wie pan, dzisiaj w nocy miałem bardzo dziwny sen, 
którego 
dotychczas nie mogłem sobie przypomnieć. Śniło mi się, że to ten właśnie ranek i 
rozmawiamy z panem, tak właśnie, jak rozmawialiśmy przed chwilą. Potem idę na 
górę w 
tym samym celu, w którym idę tam teraz, a gdy wyciągam rękę, by ująć ramię 
Madeliny i 
sprowadzić ją po schodach, podłoga zapada się pode mną. Długo lecę z tak 
przerażających 
wysokości, jakich nawet wyobrazić sobie nie można, chyba tylko we śnie, i 
wreszcie znajduję 
się w grobie.
— A zbudziwszy się stwierdził pan, że leży na wznak albo z głową zwisającą z 
łóżka, albo po 
prostu cierpi na niestrawność — powiedział pan Nickleby. — No, no! Radzę, panie 
Bray, 
postępować tak jak ja, a teraz, kiedy otwiera się przed panem nowe życie — 
nieprzerwane 
pasmo rozrywek i przyjemności — będzie pan miał po temu sposobność. Trzeba mieć 
więcej 
zajęć we dnie i mniej czasu na rozmyślanie nad tym, co się śni po nocy.
Pan Ralf odprowadził go do drzwi przeciągłym spojrzeniem, a potem, gdy wspólnicy 
znowu 
zostali sami, zwrócił się do pana młodego:
— Zapamiętaj moje słowa, Gride. Nie będziesz długo płacił tego dożywocia. Zawsze 
miał 
pan diabelne szczęście w interesach. Jeżeli on w ciągu najbliższych miesięcy nie 
wybierze się 
w bardzo daleką podróż, to ja noszę na karku pomarańczę zamiast głowy.
Na tak miłe dla ucha proroctwo stary Artur odpowiedział jedynie pełnym 
ukontentowania 
gdaknięciem. Jego przyjaciel rzucił się na krzesło i obaj czekali w głębokim 
milczeniu. Pan 
Ralf ze złośliwym uśmiechem na ustach myślał, jak inaczej zachowywał się dzisiaj 
Bray, jak 
szybko ta nikczemna spółka poniżyła jego dumę i wpłynęła na zawiązanie się 
między nimi 
poufalszych stosunków.
Wtem czujne jego ucho złowiło na schodach szelest kobiecej sukni i towarzyszący 
mu odgłos 
kroków mężczyzny.
— Zbudź się pan! — zawołał i tupnął niecierpliwie w podłogę. — No, ocknijże się, 
człowieku, słyszysz? Są już za drzwiami! Busz swoje stare kości! Tutaj, prędzej, 
tutaj!
Gride przydreptał do przyjaciela i stanął u jego boku kłaniając się z krzywym 
uśmiechem, gdy 
drzwi otwarły się i do pokoju weszli spiesznie — nie Bray z córką, lecz Nicholas 
ze swoją 
siostrą, Kate.
Gdyby stanęła przed nim nagle jakaś straszna zjawa ze świata cieniów, pan Ralf 
Nickleby nie 
doświadczyłby silniejszego wstrząsu. Ręce opadły mu bezwładnie wzdłuż ciała, 
zatoczył się, 
cofnął i z otwartymi ustami, ze spopielałą twarzą wpatrywał się w bratanicę i 
bratanka; 
wściekłość i pasja odebrały mu mowę, oczy wyszły z orbit, a twarz wykrzywiła się 
w 
konwulsyjnym skurczu. Trudno byłoby poznać w nim tego surowego, opanowanego 
mężczyznę o kamiennych rysach, jakim był jeszcze przed niespełna minutą.
— To ten, który był u mnie wczoraj wieczorem — szepnął Gride czepiając się 
łokcia swego 
drużby. — Ten, który był u mnie wczoraj wieczorem.
— Widzę — mruknął pan Ralf. — Wiem! Powinienem się był tego domyślić. Zastępuje 
mi 
drogę zawsze i wszędzie... Gdziekolwiek pójdę, cokolwiek robię, on tam zawsze 
musi się 
znaleźć!
Zbielała twarz, rozdęte nozdrza, drżące, choć zaciśnięte wargi — wszystko to 
wskazywało, 
jakie uczucia kłębią się w piersi Nicholasa. Ale młodzieniec potrafił utrzymać 
je na wodzy i 
przyciskając lekko rękę Kate, żeby dodać siostrze otuchy, wyprostowany i 
nieustraszony 
spoglądał w oczy niecnego krewniaka.
Kiedy brat i siostra stali tak obok siebie, a zdecydowana na wszystko postawa 
dodawała im 
jeszcze urody, uderzało wprost wielkie ich podobieństwo, na które mógłby nie 
zwrócić uwagi 
ktoś, kto widywał ich tylko osobno. Wygląd, postawa, nawet spojrzenie i wyraz 
twarzy brata, 
wszystko to znajdowało swe odbicie w siostrze, choć złagodzone było i 
wysubtelnione 
niezwykłą kobiecą delikatnością i wdziękiem. Jeszcze bardziej zdumiewające było 
pewne 
nieuchwytne podobieństwo obu tych twarzy do surowego oblicza stryja. Chociaż 
rodzeństwo 
nigdy dotąd nie wyglądało ładniej, a on bardziej odrażająco; chociaż rodzeństwo 
nigdy dotąd 
nie zachowywało się z równą godnością, a on nie upadł nawet w połowie tak nisko 
— nigdy 
dotąd ani ich podobieństwo nie było tak widoczne, ani też nie malowało się tyle 
niskich cech 
w tej starej twarzy, zniekształconej teraz i zeszpeconej przez wściekłość.
— Precz! — zdołał wreszcie wykrztusić pan Ralf zgrzytając zębami. — Precz! Czego 
tu 
chcesz... kłamco... łotrze... tchórzu... intrygancie... złodzieju!
— Chcę — odrzekł Nicholas głębokim, stłumionym głosem— uratować twoją ofiarę, 
jeśli 
tylko zdołam. Kłamcą i łotrem jesteś sam. Świadczą o tym uczynki całego twego 
życia. 
Złodziejstwo to twój zawód, a tchórzliwe intrygi to przecież to, co cię tu 
dzisiaj przywiodło. 
Nie usuną mnie ani słowa, ani ciosy. Stoję tu i będę stał, dopóki nie wypełnię 
zadania.
— Dziewczyno! — zawołał pan Ralf. — Odejdź stąd! Możemy użyć wobec niego siły, 
ale nie 
chciałbym używać jej wobec ciebie. Odejdź stąd, głupia smarkulo, i zostaw tego 
kundla, a my 
potraktujemy go tak, jak na to zasługuje!
— Nie odejdę! — zawołała Kate z płonącymi oczyma i pałającymi policzkami. — Nie 
zadasz 
mu ciosu, którego by nie oddał. Możesz użyć wobec mnie siły i pewno jej użyjesz, 
bo jestem 
tylko dziewczyną, więc to do ciebie podobne. Tak! Jestem słabą dziewczyną, lecz 
mam 
kobiece serce, którego w takiej jak ta sprawie nie zdołasz odwieść od raz 
powziętego zamiaru.
— A jakiż to zamiar, wielce wyniosła damo? — zapytał stryj szyderczo.
— Zaofiarować w tej ostatniej chwili schronienie i dom nieszczęsnej ofierze 
twych knowań 
— odrzekł Nicholas. — Jeżeli nie wpłynie na nią obawa przed poślubieniem takiego 
człowieka, jakiego ty jej wynalazłeś, to spodziewam się, że wzruszą ją prośby i 
błagania 
drugiej kobiety. W każdym razie popróbujemy tej drogi. Ją ze swej strony wyznam 
temu ojcu, 
kto mnie przysyła i. czyim jestem pełnomocnikiem, a w ten sposób, uczynię zeń 
jeszcze 
większego łotra, nikczemnika i okrutnika, jeżeli odważy się nadal popychać córkę 
do tego 
ohydnego związku. Będę tu czekał na niego i tę młodą damę. Po to przyszedłem i 
zdecydowałem się narazić siostrę nawet na spotkanie z tobą. Nie szło nam o to 
spotkanie i nie 
zamierzamy poniżać się dalszą rozmową.
— Doprawdy?! — warknął pan Ralf. — Pani upiera się, by pozostać tutaj, co?
Kate nie odpowiedziała, choć pierś jej falowała gniewem i oburzeniem.
— Posłuchaj mnie teraz, Gride — powiedział pan Nickleby. — Ten chłopak, z 
przykrością to 
wyznaję, syn mojego brata, niegodziwiec, wyrzutek, egoista, który ma na sumieniu 
wszelkiego rodzaju łajdactwa i zbrodnie, ten chłopak przychodzi tu dzisiaj, by 
zakłócić 
uroczysty obrzęd, choć wie, że nachodząc ten dom i upierając się, by tkwić tutaj 
w takiej 
chwili, zostanie wyrzucony na ulicę i powleczony do aresztu niczym opryszek, 
którym jest, w 
gruncie rzeczy. Mimo wszystko, uważaj, Gride, ten chłopak sprowadza tu własną 
siostrę jako 
ochronę dla siebie, przypuszczając, że nie zechcemy narazić głupiej dziewczyny 
na 
pośmiewisko i poniżenie, do którego sam przywykł. A nawet teraz, gdy 
przestrzegałem ją, 
czym to się musi skończyć, on nie pozwala jej odejść i trzyma się spódnicy, niby 
tchórzliwy 
malec matczynej kiecki. Widzisz więc, że ten młokos ma pełne prawo przemawiać 
tak górnie, 
jak to słyszałeś przed chwilą!
— Albo jak słyszałem wczoraj wieczorem — powiedział Artur Gride — jak to 
słyszałem 
wczorajszego wieczoru, kiedy zakradł się do mego domu i.. hi, hi, hi!... wnet 
stamtąd uciekł, 
bo przestraszyłem go na śmierć! On też chciałby się żenić z panną Madeliną! 
Boże, mój 
Boże! Czy życzy sobie czegoś jeszcze? Czy nie moglibyśmy zrobić dla niego czegoś 
więcej, 
prócz oddania mu panny Madeliny? Może chciałby, żeby spłacić jego długi albo 
kupić mu 
nowe meble, albo ofiarować kilka banknotów na papierki do obcierania brzytwy, 
jeżeli się w 
ogóle już goli? Hi,hi,hi!
— A więc nie ustąpisz stąd, dziewczyno? — rzekł pan Ralf zwracając się znowu do 
bratanicy. 
— Pamiętaj, że jeśli nie uczynisz tego, będziesz wleczona stąd po schodach jak 
pijana 
dziewka. Nie odpowiadasz! Za to, co dalej nastąpi, dziękuj więc swemu bratu. 
Gride! 
Sprowadź tu Braya — bez córki! Ją niech tymczasem zatrzymają na górze.
— Jeśli dbasz o całość swej głowy — powiedział Nicholas stając w pogotowiu przy 
drzwiach 
i mówiąc wciąż tym samym cichym i na pozór spokojnym głosem — to nie ruszaj się 
z 
miejsca!
— Uważaj, co mówię ja, nie ten smarkacz. Wołaj na dół Braya — rzekł pan Ralf.
— Uważaj raczej na własną skórę, nie na żadnego z nas, i lepiej się nie ruszaj — 
powiedział 
Nicholas.
— Czy zawołasz wreszcie Braya? — krzyknął pan Nickleby.
— Pamiętaj, że zbliżasz się do mnie na własne ryzyko — ostrzegł młody człowiek.
Gride wahał się. Rozwścieczony pan Ralf rzucił się jak tygrys ku drzwiom i 
próbując usunąć 
Kate, brutalnie szarpnął ją za ramię. Nicholas, z oczyma miotającymi płomienie, 
pochwycił 
go za kołnierz. W tej chwili coś ciężkiego runęło gwałtownie na podłogę o piętro 
wyżej, a 
równocześnie niemal rozległ się tam przejmujący jęk, pełen bólu i grozy.
Wszyscy stanęli jak wryci i niepewnie spoglądali na siebie. Słychać było odgłosy 
licznych 
ciężkich kroków i przeraźliwe okrzyki: „Nie żyje! Nie żyje!".
— Z drogi! — krzyknął Nicholas, w którym wyzwoliła się cała hamowana dotychczas 
pasja. 
— Jeśli stało się to, o czym nie śmiem niemal pomyśleć, to wpadliście, łotry, we 
własny 
potrzask.
Wybiegłszy z pokoju skoczył na górę, skąd dochodziły niepokojące odgłosy, 
przecisnął się 
pomiędzy ludźmi na środek niewielkiej, zatłoczonej sypialni i zobaczył leżące na 
podłodze 
martwe ciało Braya, a nad nim obejmującą je rozpaczliwie córkę.
— Jak to się stało? — zawołał rozglądając się dokoła. Kilka osób zaczęło mówić 
naraz, że od 
jakiegoś czasu widać było przez uchylone drzwi pana Braya, który siedział na 
krześle w 
dziwacznej i niewygodnej pozie i nie odpowiadał, chociaż wiele razy zwracano się 
do niego; 
że ktoś wszedł wreszcie do jego pokoju, a sądząc, że pan Bray zasnął, potrząsnął 
go za ramię; 
wówczas pan Bray runął na podłogę, jak się okazało, nieżywy.
— Kto jest właścicielem tego domu? — spiesznie zapytał Nicholas.
Wskazano mu niemłodą kobietę, do której młodzieniec zwrócił się natychmiast, 
klęcząc na 
podłodze i próbując oderwać szczupłe ramiona Madeliny od martwego ciała.
— Reprezentuję ludzi najbliższych tej młodej damie, co wiadomym jest obecnej tu 
jej 
służącej. Muszę usunąć ją natychmiast z miejsca, gdzie stało się to 
nieszczęście. Oto moja 
siostra, której opiece powierza ją pani. Moje nazwisko i adres są wydrukowane na 
tej karcie. 
Wszelkie wskazówki co do spraw, które należy załatwić, otrzyma pani ode mnie. 
Odsuńcie 
się wszyscy i, na miłość boską, dajcie trochę wolnego miejsca i powietrza.
Ludzie cofnęli się nie mniej zaskoczeni wzburzeniem i rozkazującym tonem 
nieznajomego 
niż wydarzeniem, które przed chwilą zaszło. Nicholas porwał w ramiona zemdloną 
dziewczynę, wyniósł ją z pokoju i pospieszył na dół, do bawialni, skąd przed 
chwilą wybiegł 
tak nagle. Podążyła za nim siostra i poczciwa służąca, której polecił 
niezwłocznie sprowadzić 
dorożkę. Gdy rodzeństwo, pochylone nad piękną omdlałą dziewczyną, bezskutecznie 
próbowało ją ocucić, służąca tak sprawnie wywiązała się z zadania, że po kilku 
minutach 
pojazd już czekał.
Pan Ralf Nickleby i Gride stali jak sparaliżowani okropnym wypadkiem, który 
zupełnie 
niespodziewanie udaremnił ich plany (w innych warunkach nie wywarłby zapewne tak 
wielkiego wrażenia). Oszołomieni niezwykłą energią i pośpiechem Nicholasa, który 
usuwał 
wszelkie przeszkody na swej drodze, przyglądali się temu jak ludzie pogrążeni we 
śnie lub 
magnetycznym transie. Dopiero gdy przygotowano już wszystko do wywiezienia 
Madeliny, 
pan Ralf przerwał milczenie i oznajmił, że nie wolno zabierać stąd dziewczyny.
— Kto to powiedział? — zawołał jego bratanek. Powstał z klęczek i spojrzał w 
twarze dwu 
lichwiarzy trzymając wciąż w ręku bezwładną dłoń Madeliny.
— Ja! — rzucił stryj ochrypłym głosem.
— Szszaa... szszaa!... — szepnął wystraszony Gride. — Trzeba wysłuchać, co on 
powie.
— Właśnie! — rzekł Nicholas podnosząc w górę wolną rękę. — Trzeba wysłuchać, co 
on 
powie. Powie, że obie wasze należności sama Natura wykreśliła z rejestrów; że 
rewers płatny 
dzisiaj w południe zmienił się w świstek papieru; że pomimo wszystko wasze 
planowane 
oszustwo będzie wykryte; że wasz spisek znają ludzie, a samo Niebo go 
udaremniło; że, 
łajdacy, wzywam was obu, byście bronili się teraz tak nikczemnie, jak tylko 
potraficie!
— Ten człowiek — powiedział pan Ralf ledwie zrozumiałym głosem — domaga się 
swojej 
żony! Domaga się jej i dostanie!
— Ten człowiek domaga się czegoś, co doń nie należy, i nie dostanie jej, choćby 
zmienił się 
w pięćdziesięciu ludzi, którym pomaga drugich pięćdziesięciu — odparł Nicholas.
— Któż mu przeszkodzi?
— Ja!
— Jakim prawem? — powiedział pan Nickleby. — Jakim prawem, pytam?
— Jakim prawem?! Widzicie przecież, co zamierzam zrobić, i nie ośmielicie się mi 
przeszkodzić — odrzekł jego bratanek. — Oto moje prawo! Ą drugie, że ci, którym 
służę, a u 
których ty próbowałeś mi szkodzić w tak niecny sposób, są jej najlepszymi i 
najdroższymi 
opiekunami. Zabieram ją stąd w ich imieniu. Z drogi!
— Jedno słowo! — zawołał stryj pieniąc się z wściekłości.
— Ani jednego! — odparł młodzieniec. — Nie będę słuchał ani jednego słowa, a 
dodam 
jeszcze parę. Bacz na siebie i pamiętaj, że cię ostrzegałem. Dzień twój mija. 
Nadchodzi noc, 
kiedy...
— Przeklinam cię, smarkaczu! Rzucam na twoją głowę straszną, śmiertelną klątwę!
— A któż dał ci prawo rzucania klątwy? Cóż obchodzić mnie mogą przekleństwa czy 
błogosławieństwa takiego jak ty człowieka? Powiadam, że wnet się wszystko wyda; 
że 
chmury nieszczęść gromadzą się nad twą głową; że budowla, którą wznosiłeś przez 
całe swe 
nikczemne życie, rozpada się w gruzy; że drogi twoje roją się od szpiegów; ot, 
chociażby 
dzisiaj dziesięć tysięcy funtów z twych uciułanych bogactw przepadło w jednej 
straszliwej 
katastrofie.
— To kłamstwo! — zawołał cofając się lichwiarz.
— To prawda, o której się przekonasz. Nie będę marnował więcej słów. Precz od 
drzwi! Kate, 
wychodź pierwsza. Nie waż się tknąć ani jej, ani tej sługi, ani mnie! Me waż się 
tknąć nikogo 
z nas! Teraz ty pozwalasz przejść, a ten znowu ustawił się w przejściu!
Artur Gride rzeczywiście znalazł się we drzwiach, nie wiadomo, czy rozmyślnie, 
czy przez 
nieuwagę. Nicholas odtrącił go tak silnie, że niedoszły pan młody przetoczył się 
przez cały 
pokój i upadł w przeciwległym kącie, gdzie natknął się na ostry występ ściany. 
Wówczas 
młodzieniec porwał w ramiona swój piękny ciężar i wybiegł na korytarz. Nikt, bez 
względu 
na to, czy ktoś miał po temu chęć, nie próbował go zatrzymać. Nicholas przedarł 
się przez 
ciżbę, którą wiadomość o tym, co się stało, zgromadziła przed domem, i niosąc w 
swym 
wzburzeniu Madelinę tak lekko, jak gdyby była małym dzieckiem, oddał ją pod 
opiekę 
służącej i Kate, które oczekiwały już w dorożce, wskoczył na kozioł i usiadłszy 
obok woźnicy 
kazał mu ruszać z miejsca.
ROZDZIAŁ LV
KTÓRY TRAKTUJE O SPRAWACH FAMILIJNYCH — STARANIACH, 
NADZIEJACH, ROZCZAROWANIACH I TROSKACH
Syn i córka wtajemniczyli panią Nickleby we wszystkie znane sobie szczegóły 
historii 
Madeliny Bray; usilnie starali się wytłumaczyć matce, jak wielka 
odpowiedzialność ciąży na 
barkach Nicholasa, a nawet przygotowali ją na możliwość przyjęcia młodej damy 
pod własny 
dach — jakkolwiek możliwość taka do ostatniej chwili wydawała się zupełnym 
nieprawdopodobieństwem. Mimo to od poprzedniego dnia, kiedy to późnym wieczorem 
została dopuszczona do tajemnicy, pani Nickleby nie potrafiła otrząsnąć się z 
dokuczliwego 
poczucia niepewności, której nie były w stanie rozproszyć żadne wyjaśnienia i 
argumenty, a 
którą pogłębiał tylko każdy nowy monolog i każde rozmyślanie zacnej damy.
— Dobry Boże, Kate! — przekładała. — Jeżeli ci panowie Cheeryble nie życzą 
sobie, żeby ta 
młoda dama zawarła związek małżeński, to czemuż nie złożą prośby do Lorda 
Kanclerza, nie 
uczynią z niej podopiecznej Kanclerstwa i dla jej własnego bezpieczeństwa nie 
zamkną tej 
osoby w więzieniu Fleet? Chyba ze sto razy czytałam w gazetach o podobnych 
rzeczach. 
Albo też, jeśli tak bardzo ją kochają, jak powiada Nicholas, to czemu . sami się 
z nią nie 
ożenią... a właściwie, chciałam powiedzieć, czemu nie ożeni się z nią jeden z 
nich? A nawet, 
jeśli założyć, że nie życzą sobie, by wychodziła za mąż ani też sami nie chcą 
się z nią żenić, 
to czemuż, na miłosierdzie boskie, Nicholas ma uganiać się po świecie i 
przeszkadzać obcym 
ludziom, którzy dali już na zapowiedzi?
— Zdaje mi się, mamo, że niezbyt dokładnie rozumiesz sytuację — powiedziała 
łagodnie 
Kate.
— Ach, doprawdy, Kate, moja kochana, jesteś nad wyraz uprzejma! — odparła pani 
Nickleby. — Chyba sama wychodziłam za mąż i widziałam, jak inne wychodziły za 
mąż. Nie 
rozumiem sytuacji! A to dobre sobie!
— Wiem, kochana mamo, że masz wiele doświadczenia — broniła się córka. — 
Chciałam 
tylko powiedzieć, że może niezupełnie dokładnie zdajesz sobie sprawę ze 
specyficznych 
okoliczności, jakie towarzyszą temu wydarzeniu. Sądzę, że przedstawiliśmy je 
nieudolnie.
— I ja tak sądzę — z rozdrażnieniem przyznała matka. — To możliwe, doprawdy, 
bardzo 
możliwe. Ale za to nie można mnie winić. Ponieważ jednak szczegóły te i 
okoliczności 
mówią same za siebie, pozwolę sobie nadmienić, kochanie, że rozumiem je i to 
rozumiem 
wybornie, bez względu na to, że i tobie, i Nicholasowi wydaje się, iż jest wręcz 
przeciwnie. 
Czemu robi się tyle zamieszania z tego tylko powodu, że ta wasza panna Magdalena 
ma 
poślubić kogoś od siebie starszego? Twój biedny papa był starszy ode mnie... 
starszy o całe 
cztery i pół roku. Jane Dibabs — ci Dibabsowie mieszkali w ślicznym, krytym 
strzechą, 
białym, jednopiętrowym domku, całym pokrytym bluszczem i pnącymi roślinami, z 
rozkosznym małym ganeczkiem oplecionym powojem i wszelkimi możliwymi historiami, 
gdzie to w letni wieczór skorki wpadały ciągle do herbaty, i to zawsze na 
grzbiet, i okropnie 
wierzgały nogami, gdzie, jeżeli siedziało się w nocy, żaby miały zwyczaj włazić 
do umbrelek 
na świece i kucały, i zerkały przez te małe dziurki, zupełnie jak ludzie — otóż 
ta Jane Dibabs 
nie tylko wyszła za człowieka znacznie od siebie starszego, ale koniecznie się 
upierała, żeby 
wyjść za niego, wbrew wszystkim perswazjom dobrych ludzi, a potem tak go 
kochała, że nikt 
nie widział nigdy czegoś podobnego. Nie było żadnego zamieszania z powodu Jane 
Dibabs, a 
jej małżonek uchodził za najprzyzwoitszego, przezacnego człowieka i wszyscy 
wyrażali się o 
nim z uznaniem. Po co więc tyle zamieszania z powodu tej waszej Magdaleny?
— Jej przyszły mąż jest bardzo stary, nie ona go sobie wybrała, jego charakter 
to zupełnie 
przeciwieństwo tego, o czym mówiłaś przed chwilą. Czy nie widzisz, mamo, żadnej 
różnicy 
między tymi dwoma małżeństwami? — zapytała Kate.
Na to pani Nickleby odpowiedziała, że musi być chyba bardzo głupia, a prawdę 
rzekłszy, nie 
wątpi, że na pewno jest głupia, bo własne dzieci codziennie mówią jej to w oczy 
i bez 
ogródek, chociaż, co prawda, ona jest od dzieci trochę starsza i jakiś wariat 
mógłby pewnie 
sądzić, że powinna wiedzieć więcej i rozumieć różne rzeczy lepiej niż one. Nie 
ulega jednak 
wątpliwości, że o n a się myli, tak, myli się oczywiście, tak samo jak myliła 
się zawsze; ona 
nie może przecież mieć racji; trudno się nawet spodziewać, by ją mieć mogła, a 
więc najlepiej 
nic już więcej nie powie. Na wszystkie prośby i perswazje Kate zacna dama 
odpowiadała 
przez następną godzinę nie inaczej jak: „Czy być może? Czemu mnie o to pytacie? 
Wszak z 
moją opinią nikt się tutaj nie liczy! Jakie znaczenie ma to, co ja mówię?" oraz 
wielu 
podobnymi zwrotami.
Gdy była zbyt przygnębiona, by mówić, pani Nickleby wyrażała swe niezadowolenie 
bolesnym potrząsaniem głowy, wznoszeniem wzroku ku niebu i cichym jękiem, który 
pokrywała urywanym kaszlem, gdy ktoś zwracał na nią uwagę. W takim nastroju 
wytrwała aż 
do powrotu Nicholasa i Kate z przedmiotem ich troski. Wówczas zacna dama, która 
zdążyła 
już odzyskać poczucie własnej ważności oraz zainteresować się ciężkimi 
przejściami młodej i 
pięknej dziewczyny, nie tylko okazała wielki zapał i pieczołowicie zajęła się 
chorą, lecz 
również zaczęła gratulować sobie, że zalecała we właściwym czasie kroki, które 
jej syn. 
podjął. Często też wspominała później z wymownym spojrzeniem, że na szczęście 
wszystko 
zakończyło się tak, jak się zakończyło, nadmieniając przy okazji, iż bez jej 
zachęty i 
światłych rad zakończenie takie byłoby niemożliwe.
Nie rozstrzygając kwestii, czy pani Nickleby wywarła wpływ na pomyślny rozwój 
wydarzeń, 
czy też go nie wywarła, należy stwierdzić, że zacna dama miała bez wątpienia 
ważne powody 
do wielkiej radości. Po swym powrocie bracia obsypali Nicholasa takimi 
pochwałami i tak ich 
cieszyła niespodziewana odmiana sytuacji i uratowanie młodej przyjaciółki, która 
po 
niezmiernie ciężkich przejściach wolna była wreszcie od grożącego jej 
niebezpieczeństwa — 
że pani Nickleby niejeden raz mówiła później córce, iż przyszłość rodziny uważa 
za „prawie 
całkowicie zapewnioną", gdyż (utrzymywała to stanowczo) pan Charles Cheeryble w 
uniesieniu radości z powodu nieoczekiwanych wieści „prawie powiedział" coś w tym 
rodzaju. 
Zacna dama nigdy nie wyjaśniła bliżej tych ogólnikowych określeń, ilekroć bowiem 
zaczynała mówić na ten temat, otaczała się chmurą dostojnej tajemniczości; 
nawiedzały ją 
przy tym wspaniałe (jakkolwiek niewyraźne i mgliste) wizje przyszłych bogactw i 
zaszczytów, dzięki którym była w owych chwilach tak szczęśliwa, jak gdyby 
naprawdę 
zabezpieczył jej ktoś na stałe niezwykłe wygody i dostatki.
Nagły, okropny cios oraz długi okres bólu i cierpienia okazał się zbyt ciężki 
dla sił Madeliny. 
Odzyskawszy przytomność po zemdleniu, w jakim, na szczęście, pogrążyła ją śmierć 
ojca, 
dziewczyna rozchorowała się ciężko i niebezpiecznie. Kiedy wątłe siły fizyczne, 
wzmagane 
dotychczas nadnaturalnym prawie natężeniem woli i zdecydowaną chęcią wytrwania, 
załamią 
się wreszcie, stopień ich upadku jest zazwyczaj proporcjonalny do wysiłku, który 
je przedtem 
podtrzymywał. Dlatego zapewne choroba Madeliny nie należała do lekkich i szybko 
przemijających, lecz przez pewien czas zagrażała równowadze jej zmysłów, a nawet 
— co nie 
było o wiele gorsze — samemu życiu.
Któż powracający z wolna do zdrowia po długiej, groźnej chorobie mógłby się nie 
wzruszyć 
ustawiczną opieką takiej pielęgniarki, jak łagodna, czuła i poważna Kate? Na kim 
mógłby 
uczynić większe wrażenie słodki, przyciszony głos, lekki krok, delikatna ręka, 
spokojne, 
pogodne, bezszelestne niemal wypełnianie tysiącznych, pełnych subtelnej dobroci 
drobnych 
posług, które cenimy tak wysoko, gdy jesteśmy chorzy, a zapominamy tak łatwo, 
gdy 
ozdrowiejemy; kto mógłby odczuć to wszystko żywiej niż młode serce pełne 
czystych, 
szczerych, prawdziwie kobiecych uczuć, serce, które nie znało nigdy tkliwości i 
przywiązania 
innej kobiety, tylko własną zdolność kochania; serce, tak wrażliwe pod wpływem 
niedoli i 
cierpień na okazywane współczucie, którego długo nie zaznało i od dawna szukało 
daremnie? 
Cóż dziwnego, że dnie niczym lata zbliżały do siebie Kate i Madelinę? Cóż 
dziwnego, że z 
każdą godziną powracającego zdrowia Madelina z coraz pełniejszym i coraz 
słodszym 
uznaniem słuchała słów zachwytu, których Kate nie szczędziła bratu, gdy 
dziewczęta 
wspominały wypadki z dawnej przeszłości — bo wypadki te zdawały się teraz tak 
dawne, jak 
gdyby rozegrały się przed wielu laty! Czy wreszcie byłoby czymś osobliwym, gdyby 
owe 
słowa zachwytu miały żywy oddźwięk w sercu Madeliny; gdyby, odnajdując stale 
portret 
Nicholasa w rysach jego siostry, chora nie mogła rozróżnić wyraźnie tych dwojga, 
a zarazem, 
gdyby miała trudności z właściwym podziałem uczuć, jakie rodzeństwo rozbudziło w 
niej od 
pierwszej chwili; gdyby do wdzięczności, jaką darzyła Nicholasa, dołączała się 
niepostrzeżenie odrobina cieplejszej serdeczności, przeznaczonej dla Kate!
— Moja droga — odezwała się jak zwykle pani Nickleby, wchodząc pewnego dnia do 
sypialni Madeliny ze starannie wystudiowaną ostrożnością, która gorzej mogła 
wpłynąć na 
nerwy rekonwalescentki niż niespodziewane wtargnięcie do pokoju jeźdźca w pełnym 
galopie 
— jakże miewasz się dzisiaj? Lepiej, mam nadzieję?
— Już prawie zdrowa, mamo — odparła Kate i odkładając robótkę ujęła dłoń 
Madeliny.
— Kate! — zasyczała pani Nickleby z wymówką. — Nie mów tak głośno! (Sama 
przemawiała szeptem, zdolnym zmrozić krew w żyłach najodważniejszego mężczyzny.)
Córka wysłuchała tej nagany z niezmąconym spokojem, a pani Nickleby ciągnęła 
dalej, 
kręcąc się ostrożnie po pokoju, przy czym wszystkie deski w podłodze trzaskały, 
a wszystkie 
włókna w szatach zacnej damy szeleściły:
— Mój syn, Nicholas, wrócił przed chwilą do domu, a ja przychodzę tu, zgodnie ze 
zwyczajem, moja droga, żeby z twych własnych ust dokładnie się dowiedzieć, jak 
się czujesz. 
On mi nigdy nie wierzy i nigdy wierzyć nie będzie.
— Przyszedł dzisiaj później niż zwykle o blisko pół godziny — powiedziała 
Madelina.
— Ach, nigdy, doprawdy, nigdy do dziś dnia, nie widziałam podobnej do ciebie 
osoby! — 
zawołała zdumiona i oburzona dama. — Nigdy! Słowo daję! Ja nie pomyślałam nawet, 
że 
Nicholas się spóźnił. Nawet mi to do głowy nie przyszło. Pan Nickleby powiadał 
niegdyś — 
mówię o twoim biednym papie, Kate, moja kochana — powiadał niegdyś, i to często, 
że 
apetyt to najlepszy z zegarów świata. Ale ty nie masz apetytu, droga panno Bray, 
nie masz 
takiego apetytu, jakiego bym ci życzyła, i słowo daję, myślę doprawdy, że 
powinnaś brać coś, 
co by ci apetyt zaostrzyło. Nie wiem na pewno, ale słyszałam, że podobno dwa lub 
trzy tuziny 
krajowych homarów doskonale wpływają na apetyt, chociaż w gruncie rzeczy 
wychodzi to na 
jedno, bo, jak przypuszczam, trzeba mieć apetyt, żeby zjeść te dwa lub trzy 
tuziny... jeżeli 
powiedziałam homarów... to oczywiście miałam na myśli ostrygi, ale to właściwie 
jedno i to 
samo. Doprawdy, jak, to się dzieje, że wiesz, kiedy Nicholas...
— Właśnie rozmawiałyśmy o nim, mamo. Dlatego zapewne...
— Nigdy, zdaje mi się, nie rozmawiasz o niczym innym, Kate! Dziwię się, 
doprawdy, że taka 
jesteś nierozsądna! Możesz chyba znaleźć wiele innych tematów, zwłaszcza że 
wiesz, jaka to 
ważna rzecz, aby podnosić pannę Bray na duchu, zajmować ją czymś 
interesującym... i w 
ogóle... A ty... Zdumiewasz mnie doprawdy, Kate! Wciąż wracasz do tej samej 
prozy i wciąż 
dokoła gadu, gadu, gadu wiecznie na ten sam temat! Jesteś bardzo troskliwą 
pielęgniarką, 
Kate... bardzo dobrą pielęgniarką i, nie wątpię o tym, masz jak najlepsze chęci, 
ale pozwolę 
sobie zauważyć, że gdyby nie ja, to nie wiem doprawdy, jak wyglądałby nastrój 
panny Bray, 
co zresztą codziennie powtarzam doktorowi. Doktor mówi, że podziwia, w jaki 
sposób 
zdołałam zachować tyle energii i pogody, a ja sama nieraz się dziwię i 
zastanawiam, w jaki 
sposób trzymam się tak, jak się trzymam. To oczywiście znaczny wysiłek, ale nie 
uchylam się 
od niego, bo wiem przecie, jakie ciążą na mnie obowiązki. Nie ma w tym nic 
nadzwyczajnego, bo to przecież rzeczy konieczne, które robię z ochotą.
Z tymi słowy pani Nickleby usadowiła się w fotelu i przez trzy kwadranse w 
najbardziej 
interesujący sposób omawiała rozmaite interesujące sprawy, by odejść wreszcie, 
usprawiedliwiając się koniecznością zabawiania Nicholasa podczas kolacji. Na 
wstępie 
podniosła syna na duchu wiadomością, iż jej zdaniem Madelina czuje się dziś bez 
porównania 
gorzej, w dalszym zaś ciągu starała się dodać mu otuchy obszernym sprawozdaniem 
na temat 
smutku, przygnębienia i złego humoru panny Bray, za co odpowiedzialna jest Kate, 
która 
bezmyślnie rozmawia z chorą tylko o swoim bracie i sprawach familijnych. 
Zabawiwszy syna 
tymi i tym podobnymi krzepiącymi wiadomościami pani Nickleby przystąpiła do 
wyliczania 
znojnych prac, jakich dokonała w ciągu dnia, wzruszając się niekiedy do łez 
bolesną myślą, 
co też poczęłaby osierocona rodzina, gdyby jej zabrakło.
Bywały dni, kiedy wracającemu do domu Nicholasowi towarzyszył pan Frank 
Cheeryble, 
delegowany przez bliźniaków, żeby zasięgnąć wiadomości, jak Madelina czuje się 
tego 
wieczoru. Przy takich okazjach — a trafiały się one dość często — pani Nickleby 
starała się 
o większą niż zazwyczaj przebiegłość i bystrzejszy dowcip, gdyż z pewnych znaków 
i 
objawów, które nie uszły jej uwagi, chytrze wnioskowała, iż jakkolwiek stryjowie 
pana 
Franka żywo interesują się Madelina, on przychodzi nie tylko po to, by zapytać o 
jej zdrowie, 
lecz również dlatego, że pragnie zobaczyć Kate. Było to zupełnie prawdopodobne, 
gdyż 
bracia utrzymywali stały kontakt z lekarzem, sami przychodzili nierzadko i 
codziennie rano 
otrzymywali wyczerpujące raporty Nicholasa. Były to wielkie dni pani Nickleby, 
nikt nie był 
nigdy nawet w połowie tak dyskretny i przemyślny, a zarazem tak tajemniczy jak 
owa dama. 
Nigdy nie przygotowywano tak niezgłębionych planów i nie stosowano tak 
przebiegłej 
strategii, jaką ona stosowała wobec pana Franka chcąc upewnić się ponad wszelką 
wątpliwość, czy podejrzenia jej są słuszne, a następnie — jeśli istotnie okażą 
się słuszne — 
zmusić go do wyznania i zdania się na jej matczyną łaskę i niełaskę. Potężna 
była artyleria — 
ciężka i lekka — której ogień wspierał te wielkie działania; licznych i 
różnorodnych środków 
używała pani Nickleby, aby doprowadzić do upragnionego celu. Raz była 
uosobieniem 
serdeczności i ciepła; innym razem — oschłości i chłodu. Czasami otwierała głąb 
serca przed 
swą ofiarą, a przy następnym spotkaniu przyjmowała ją z wyniosłą i oziębłą 
powściągliwością, jak gdyby nowe światło rozjaśniło myśl matki, jak gdyby 
zrozumiała ona 
nagle zamiary młodego człowieka i postanowiła zmrozić je w nierozkwitłym pąku, 
uważając 
za swój święty obowiązek, by działać niezwłocznie i ze spartańską iście 
stanowczością 
rozwiać raz na zawsze nadzieje, którym nigdy ziścić się nie będzie dane. 
Czasami, kiedy 
Nicholas nie mógł tego usłyszeć, a Kate troskliwie zajmowała się na piętrze 
chorą 
przyjaciółką, zacna dama napomykała mgliście o zamiarze wysłania córki na trzy 
lub cztery 
lata do Francji albo do Szkocji celem poratowania zdrowia nadwątlonego ostatnio 
przebytymi 
trudami albo w odwiedziny do Ameryki, albo do jakiegoś innego kraju, dokąd 
wyjazd groził 
długą i bolesną rozłąką. Pewnego razu posunęła się nawet do niejasnej wzmianki o 
uczuciu, 
jakim darzy jej córkę syn pewnych dawnych sąsiadów, niejaki Horacjusz Peltirogus 
(młody 
dżentelmen miał wówczas mniej więcej cztery lata), przy czym przedstawiła ten 
romans jako 
sprawę niemal już zdecydowaną i uzgodnioną pomiędzy obydwoma rodzinami, a 
czekającą 
jedynie na ostatnie słowo Kate, aby stać się faktem dokonanym, pobłogosławionym 
przez 
Kościół i niewymownie radosnym dla wszystkich zainteresowanych.
Dumna i upojona tym wspaniałym manewrem, pani Nickleby postanowiła skorzystać 
owego 
wieczoru ze sposobności i gdy przed udaniem się na spoczynek została sama z 
synem, zaczęła 
sondować jego opinię co do zaprzątającego jej myśli zagadnienia, przy czym nie 
wątpiła 
oczywiście, że opinia ta będzie się zgadzać z jej własną. Do wytkniętego sobie 
celu zmierzała 
za pomocą różnorodnych pochlebnych uwag na temat zalet i miłego charakteru 
młodego pana 
Cheeryble.
— Masz zupełną słuszność, mamo — zgodził się Nicholas. — To bardzo przyjemny 
chłopak.
— I przystojny — uzupełniła pani Nickleby.
— Niewątpliwie przystojny — powiedział syn.
— No, a jak można by nazwać jego nos, mój drogi? — zapytała pragnąc całkowicie 
przykuć 
uwagę słuchacza.
— Jego nos? — zdziwił się młody człowiek.
— Tak — odparła matka. — Jaki to rodzaj nosa? Jaki, jeżeli wolno się tak 
wyrazić, styl 
architektoniczny? Nie bardzo jestem wykształcona w dziedzinie nosów. Czy jego 
nos 
nazwałbyś rzymskim, czy greckim?
— Doprawdy, mamo! — roześmiał się Nicholas. — O ile dobrze pamiętam, nazwałbym 
ten 
nos nosem bez stylu lub w stylu mieszanym, ale może mnie pamięć zawodzi. Jeżeli 
jednak 
sprawię ci tym przyjemność, to uważniej przyjrzę się jego nosowi i powiem, co 
zaobserwowałem.
— Chciałabym, żebyś to zrobił, mój kochany — powiedziała pani Nickleby, poważnym 
tonem.
— Doskonale, mamo — odrzekł Nicholas. — Zrobię to z pewnością.
Młody człowiek powrócił do książki, którą właśnie czytał, gdy rozpoczął się ów 
dialog, lecz 
pani Nickleby podjęła po krótkim namyśle:
— On bardzo cię lubi, mój kochany Nicholasie. Nicholas zamykając książkę 
powiedział z 
uśmiechem, że miło mu to słyszeć i że, jak się zdaje, matka została już 
powiernicą nowego 
przyjaciela rodziny.
— Hm... — odparła pani Nickleby — nic mi o tym nie wiadomo, mój drogi, ale 
uważam za 
wskazane, za wysoce wskazane, żeby ktoś stał się jego powiernikiem.
Zachęcona pełnym zainteresowania spojrzeniem syna i świadomością, że ona jedna 
jest 
posiadaczką wielkiej tajemnicy, pani Nickleby ciągnęła z ożywieniem:
— Prawdę mówiąc, mój kochany Nicholasie, zdumiewa mnie, jak mogłeś tego nie 
spostrzec, 
chociaż z drugiej strony nie wiem właściwie, czemu o tym mówię, ponieważ 
istotnie w tym 
stanie rzeczy i w pewnym ich zakresie wiele takich objawów, zwłaszcza w 
początkowym 
stadium, jest oczywiście najzupełniej jasne dla kobiet, chociaż nie tak łatwo 
dochodzi do 
świadomości mężczyzn i trudno nawet wymagać tego od nich. Nie twierdzę, że 
jestem 
szczególnie spostrzegawcza w tych sprawach, choć na ogół jestem chyba 
spostrzegawcza, co 
zresztą moja rodzina powinna wiedzieć najlepiej i zapewne wie. Na ten temat nie 
wyrażę 
własnego poglądu, bo to nie przystoi, a więc jest wykluczone, najzupełniej' 
wykluczone. 
Nicholas objaśnił świece, włożył ręce do kieszeni i wygodnie usadowił się na 
krześle, a twarz 
jego wyrażała - cierpliwość i bolesną rezygnację.
— Uważam za swój obowiązek, mój kochany Nicholasie — ciągnęła matka — powiedzieć 
ci 
wszystko, co jest mi wiadome, nie tylko dlatego, że i ty masz prawo dowiedzieć 
się o tym, 
podobnie jak o wszystkim, co dzieje się w rodzinie, lecz również dlatego, że w 
granicach 
twoich możliwości leży na pewno wielki i dobroczynny wpływ na pomyślny rozwój 
wydarzeń, a niewątpliwie im prędzej się zrozumie tego rodzaju kwestie, tym 
lepiej zawsze i w 
każdym przypadku. Istnieje niewyczerpane mnóstwo rzeczy, które mógłbyś zrobić, 
takich na 
przykład, jak pójść na spacer do ogródka albo posiedzieć trochę w swoim pokoju 
na górze, 
albo udawać od czasu do czasu, że się zdrzemnąłeś, albo mówiąc, że przypomniałeś 
sobie 
jakąś sprawę do załatwienia, wyjść na godzinkę czy dwie na miasto i zabrać ze 
sobą pana 
Smike'a. "Wszystkie te rzeczy mogą się wydać drobiazgami bez znaczenia i, że się 
tak 
wyrażę, będziesz się śmiał z matki, która przypisuje im tak wielką wagę, zarazem 
jednak 
mogę cię zapewnić... sam się o tym przekonasz kiedyś, Nicholasie, gdy któregoś 
pięknego 
dnia zakochasz się — a wierzę i ufam, że stać się tak musi, byle tylko była to 
uczciwa i 
przyzwoita panienka, choć oczywiście nigdy nie pomyślałbyś nawet o miłości do 
panienki, 
która nie byłaby uczciwa i przyzwoita... mówiłam zatem, że mogę cię zapewnić, iż 
znacznie 
więcej, niż niewątpliwie sądzisz, zależy właśnie od tych drobiazgów. Gdyby żył 
twój biedny 
papa, mógłby ci powiedzieć, jak wiele znaczy pozostawianie młodych ludzi sam na 
sam. 
Oczywiście, nie możesz wychodzić z pokoju, jak gdybyś czynił to z rozmysłem i w 
celu z 
góry zamierzonym, lecz tak, jak gdyby działo się to przypadkiem, a wracać 
naturalnie w 
podobny sposób. Najlepiej zawsze zakasłać na korytarzu, zanim otworzysz drzwi, 
albo 
pogwizdywać beztrosko, albo nucić jakąś melodię, albo też coś w tym rodzaju, 
żeby dać im 
znać, że już nadchodzisz, jakkolwiek bowiem oczywiście, jest to rzecz zupełnie 
zrozumiała i 
w danych okolicznościach zachowanie całkowicie poprawne, przykro mimo to 
przeszkadzać 
młodym ludziom, kiedy... kiedy na przykład... kiedy siedzą na kanapie i... no, i 
tam dalej... i 
tam dalej... co nie ma, być może, najmniejszego sensu, a co jednak młodzi ludzie 
robią 
zwykle w takich okolicznościach. 
Bezbrzeżne zdumienie, z jakim syn spoglądał na nią w czasie tej przydługiej 
mówki — 
zdumienie rosnące stopniowo w miarę zbliżania się kulminacyjnego punktu — nie 
stropiło 
pani Nickleby, lecz przeciwnie, podniosło raczej w jej oczach opinię o własnym 
sprycie. 
Wobec tego odbiegła tylko na chwilę od tematu, by zauważyć z wielce zadowoloną 
miną, że 
przewidywała oczywiście, jak bardzo syn się zdziwi, a potem zapuściła się w 
obszerny, a 
niejasny i pogmatwany wywód o najrozmaitszych wydarzeniach, na podstawie których 
ustaliła niezbicie, iż pan Frank Cheeryble do szaleństwa kocha się w Kate. 
— W kim? — zawołał Nicholas.
Pani Nickleby powtórzyła, że w Kate. — Co? W naszej Kate? W mojej siostrze?
— Ach, mój Boże, Nicholasie! — rozgniewała się matka.— A w czyjejże Kate, jeżeli 
nie w 
naszej? Czy zajmowałabym się tym lub interesowała, gdyby chodziło o kogoś 
innego, nie o 
twoją siostrę?
— Kochana mamo — powiedział młodzieniec — to niemożliwe.
— Doskonale, mój drogi — odparła matka z wielką pewnością siebie. — Poczekaj, a 
sam się 
przekonasz.
Nigdy dotychczas podobna myśl nie zaświtała nawet w głowie Nicholasa, nie tylko 
bowiem 
ostatnimi czasy mało bywał w domu i zajmował się innymi sprawami, lecz ponadto 
żywił 
podsycane zazdrością obawy, że częste wizyty pana Franka Cheeryble mogą 
świadczyć o 
tajonych uczuciach do Madeliny, o uczuciach, jakie on sam ukrywał. Nawet teraz, 
kiedy 
zdawał sobie sprawę, że obserwacje troskliwej matki winny być' w tym wypadku 
znacznie 
dokładniejsze niż jego, kiedy pani Nickleby przypomniała mu o wielu drobnych 
objawach, 
które zestawione razem mogły istotnie wspierać budowlę wzniesioną triumfalnie na 
ich 
fundamentach — młodzieniec nie był jeszcze zupełnie przekonany i sądził, że te 
znamienne 
objawy wynikają ze zwykłej, pogodnej i nie obowiązującej galanterii, która 
podyktowałaby 
panu Frankowi podobny sposób zachowania wobec każdej młodej i ładnej dziewczyny. 
Nicholas życzył sobie tego, a więc starał się w to uwierzyć.
— Bardzo martwi mnie to, co mówisz, mamo — powiedział po krótkim namyśle — 
chociaż 
nie tracę nadziei, że możesz się mylić.
— Przyznaję otwarcie, że nie bardzo rozumiem, na co ci ta nadzieja — odparła 
matka — ale 
bądź pewien, że się nie mylę.
— A co na to Kate? — zapytał Nicholas.
— Otóż, mój drogi — odparła matka — ten właśnie punkt nastręcza pewne trudności. 
Podczas choroby Madeliny Kate przesiadywała wciąż przy jej łóżku... nigdy dwie 
dziewczyny nie kochały się tak, jak one zaczynają się kochać... a prawdę mówiąc, 
Nicholasie, 
starałam się od czasu do czasu trzymać ją na uboczu, uważam bowiem, że to dobry 
sposób, 
który przynagla tylko młodego człowieka. Widzisz, mój kochany, jest on wówczas 
mniej 
pewny siebie.
Mówiąc to była tak dumna i szczęśliwa, że Nicholas szczerze bolał, iż będzie 
musiał rozwiać 
złudzenia matki, czuł wszakże, że istnieje dlań tylko jedna uczciwa droga i 
wybór jej uważał 
za kwestię honoru.
— Droga mamo — powiedział serdecznie — czy nie rozumiesz, że gdyby naprawdę pan 
Frank poważnie interesował się Kate, a my staralibyśmy się choć przez jedną 
chwilę zachęcać 
go i przyciągać, odegralibyśmy niezbyt zaszczytną rolę niewdzięczników? Pytam, 
czy nie 
rozumiesz, mamo, ale widzę, że nie rozumiesz, bo gdybyś zdawała sobie z tego 
sprawę, 
byłabyś ostrożniejsza. Chciałbym wyjaśnić bliżej, o co mi chodzi. Przypomnij 
sobie, że 
jesteśmy ubodzy.
Pani Nickleby potrząsnęła głową i powiedziała przez łzy, że ubóstwo to nie 
zbrodnia.
— Tak, to nie zbrodnia — przyznał syn — i dlatego właśnie ubóstwo nie powinno 
kusić do 
niegodnych czynów, lecz wzbudzać w nas dumę i uczyć szacunku dla samych siebie. 
Przecież 
nawet drwal czy woziwoda może posiadać szacunek dla samego siebie i nieraz 
posiada go 
więcej niż monarcha. Pomyśl, ile zawdzięczamy tym dwom braciom; przypomnij sobie 
wszystko, co zrobili dotychczas i co każdego dnia robią dla nas z tak delikatną 
wielkodusznością, że wdzięczność całego naszego życie stanowiłaby mizerną za to 
zapłatę. A 
cóż by to była za wdzięczność, gdybyśmy nakłaniali ich bratanka, jedynego 
krewnego, 
którego kochają jak syna i dla którego — czystym dzieciństwem byłoby 
przypuszczać coś 
innego — obmyślili zapewne los stosowny do wykształcenia, jakie otrzymał, i 
majątku, jaki 
odziedziczy; gdybyśmy nakłaniali go do małżeństwa z dziewczyną bez posagu, tak 
nam 
bliską, że samo by się wprost nasuwało, iż to pułapka, rozmyślnie i celowo 
przygotowana 
przez nas troje. Zastanów się, mamo, nad tą sprawą. Wyobraź sobie, że oni się 
pobrali, a ty 
musisz oznajmić o tym braciom, którzy jak zwykle, właśnie tu przyszli z miłą 
wizytą. Czy nie 
byłabyś zakłopotana? Czy uważałabyś, że odegrałaś zaszczytną rolę?
Biedna pani Nickleby, która płakała coraz żałośniej, wyjąkała, że bez wątpienia 
pan Frank 
przede wszystkim poprosiłby stryjów o zgodę.
— To niewątpliwie poprawiłoby jego, tylko jego, sytuację wobec stryjów — odparł 
Nicholas. 
— My jednak w dalszym ciągu narażalibyśmy się na te same podejrzenia, nie 
zmniejszyłby 
się dzięki temu dystans pomiędzy nimi i nami, a nasze korzyści byłyby wówczas 
nie mniej 
uderzające niż teraz. Ale — dodał pogodniejszym tonem — pewnie sprzedajemy skórę 
na 
niedźwiedziu, czego się zresztą spodziewam i w co chciałbym wierzyć. Jeśliby 
miało być 
inaczej, to ufam Kate i jestem przekonany, że myśli tak samo jak ja. Ufam też 
tobie, mamo; 
nie wątpię, że zastanowiwszy się trochę i ty podzielisz mój pogląd.
Po wielu jeszcze argumentach i prośbach Nicholas otrzymał od matki obietnicę, że 
uczyni, co 
w jej mocy, aby podzielić jego pogląd, jeżeli zaś pan Frank nadal będzie 
okazywał Kate swe 
względy, to ona (pani Nickleby) postara się zniechęcić go, a przynajmniej nie 
udzieli mu 
pomocy ni poparcia. Nicholas zdecydował, że ani słowem nie należy wspominać Kate 
o całej 
sprawie, dopóki nie okaże się, że zachodzi tego potrzeba, oraz postanowił zbadać 
jak 
najdokładniej istotny stan rzeczy na podstawie osobistej obserwacji. Był to 
bardzo rozsądny 
pomysł, lecz nowe troski i kłopoty udaremniły jego realizację.
Stan zdrowia Smike'a zaczynał budzić poważne obawy. Biedak był tak osłabiony i 
wyczerpany, że z trudem przechodził bez pomocy z jednego pokoju do drugiego, a 
serce się 
krajało na widok jego chudej, wynędzniałej postaci. Ten sam sławny lekarz, do 
którego 
Nicholas zwracał się już dawniej, powiedział teraz, że uratować życie chorego 
może jedynie 
natychmiastowy wyjazd z Londynu. Jako najodpowiedniejsze miejsce pobytu doktor 
wymienił tę część hrabstwa Devon, w której Nicholas wychowywał się niegdyś, lecz 
radę swą 
uzupełnił ostrzeżeniem, iż osoba, pod której opieką Smike wyjedzie, powinna być 
przygotowana na najgorsze, wystąpiły bowiem niewątpliwe objawy galopujących 
suchot i 
chory może nie wrócić do domu.
Z polecenia zacnych bliźniaków, którzy znali smutną historię Smike'a, stary Tim 
asystował 
przy konsultacji; tego samego zaś ranka brat Charles wezwał do swego pokoju 
Nicholasa i 
powiedział:
— Mój kochany panie! Nie ma czasu do stracenia. Ten chłopak nie powinien umrzeć, 
jeżeli 
cokolwiek w naszej mocy może uratować mu życie. Nie powinien przynajmniej 
umierać 
samotnie i w obcym miejscu. Niech go pan zabiera jutro rano, niech pan 
dopilnuje, żeby miał 
wszelkie wygody, jakich wymaga taki stan zdrowia, i niech go pan nie opuszcza, 
kochany 
panie, póki się pan nie upewni, że nie grozi już bezpośrednie niebezpieczeństwo. 
Okrucieństwem byłoby rozłączanie was teraz... okrucieństwem... tak, tak, tak! 
Tim odwiedzi 
pana dziś wieczorem i powie panu kilka słów na drogę. Bracie Ned, kochany 
chłopcze, pan 
Nickleby czeka, żeby pożegnać się i na odjezdnym uścisnąć nam dłonie. Pan 
Nickleby 
niedługo zabawi, bo ten biedak rychło będzie się lepiej czuł, a wówczas pan 
Nickleby 
wynajdzie jakichś poczciwych wieśniaków, zostawi u nich chorego chłopca, a sam 
będzie 
czasami jeździł doń w odwiedziny... będzie, widzisz, Ned, jeździł doń w 
odwiedziny... Nie 
istnieją, oczywiście, powody do zmartwienia, bo chłopak niedługo wyzdrowieje, 
prawda, 
Ned, prawda?
Nie ma potrzeby mówić, co Tim Linkinwater powiedział tego wieczoru ani też co 
przyniósł, 
dość, że następnego dnia rano Nicholas wyruszył w drogę ze swym chorym 
przyjacielem.
Któż, prócz tej jedynej istoty — istoty, na którą nikt, z wyjątkiem ludzi, wśród 
których się 
ostatnio znalazła, nie spojrzał nigdy dobrotliwie, która od nikogo nie usłyszała 
nigdy słowa 
współczucia — któż oprócz niej mógłby powiedzieć, jak wiele serdecznej męki, 
bolesnych 
myśli i głębokiego żalu zawierało to smutne rozstanie!
— Patrz, patrz! — wołał żywo Nicholas wyglądając z okna dyliżansu. — Stoją 
jeszcze na 
rogu uliczki! A Kate powiewa chusteczką! Biedna Kate, z którą, jak mi mówiłeś, 
nie miałeś 
siły się pożegnać. Nie odjeżdżaj, nie powiedziawszy jej choć ruchem ręki do 
widzenia!
— Nie mogę, nie mogę — powiedział z drżeniem chory kuląc się na swym miejscu i 
zakrywając oczy dłonią. — Czy stoi tam jeszcze? Czy ją widać?
— Tak, tak! — odrzekł Nicholas poważnie. — Tak! Znowu macha ręką! Odpowiedziałem 
jej 
za ciebie, a teraz... Teraz już ich nie widać. Nie martw się, kochany 
przyjacielu, nie rozpaczaj, 
niebawem zobaczysz je znowu.
Biedak, któremu słowa Nicholasa miały dodać otuchy, podniósł wychudłe ręce i 
załamał je 
kurczowo.
— W niebie — jęknął. — W niebie... Pokornie błagam o to Boga!
Jęk ten zabrzmiał jak modlitwa złamanego serca.
ROZDZIAŁ LVI
KTÓRY OPISUJE, JAK PAN RALF NICKLEBY, PO UDAREMNIENIU PRZEZ 
BRATANKA POPRZEDNICH ZAMIERZEŃ, KNUJE NOWY, PODSUNIĘTY PRZEZ 
PRZYPADEK PLAN ZEMSTY I JAK ZAPEWNIA SOBIE POMOC 
DOŚWIADCZONEGO WSPÓLNIKA
Bieg wydarzeń, które kształtują się same i żądają, by kronikarz spisywał je we 
właściwej 
kolejności, nakazuje nam teraz powrót do punktu, osiągniętego przed rozpoczęciem 
poprzedniego rozdziału — to jest do chwili, gdy pan Ralf Nickleby i Artur Gride 
pozostali w 
domu, na którym śmierć zatknęła tak niespodziewanie swą ciężką, czarną banderę.
Ze ściśniętymi pięściami, z zębami zaciętymi tak, jak gdyby ześrubowano mu 
szczęki, pan 
Ralf oddychając ciężko stał przez kilka minut w tej samej pozie, w której po raz 
ostatni 
przemawiał do bratanka — sztywny i nieruchomy jak spiżowy posąg. Po pewnym 
czasie 
zaczął zdradzać objawy życia, niby człowiek z wysiłkiem budzący się z bardzo 
ciężkiego snu. 
Pogroził zaciśniętą pięścią w kierunku drzwi, za którymi zniknął Nicholas, a 
następnie wsunął 
pięść za klapę surduta, jak gdyby chciał stłumić nawet ten objaw wściekłości, i 
odwracając się 
spojrzał na mniej śmiałego kolegę, który nie zdążył, jeszcze powstać z podłogi. 
Nikczemny tchórz dygotał całym ciałem, a rzadkie, siwe włosy drżały i trzęsły mu 
się na 
głowie z nikczemnego strachu; kiedy jednak poczuł na sobie wzrok wspólnika, 
niedołężnie 
dźwignął się na nogi, zasłonił twarz obydwiema rękami i drepcąc w stronę drzwi 
powiedział, 
że to nie jego wina.
— A kto mówi, że twoja? — odparł pan Ralf zduszonym głosem. — Kto mówi, że 
twoja?
— Spojrzał pan na mnie, jakby pan tak pomyślał — rzekł Artur Gride trwożliwie.
— Hm... — burknął jego towarzysz zmuszając się do śmiechu. — To jego wina, że 
nie żył o 
godzinę dłużej. Tak! Jedna godzina wystarczyłaby nam w zupełności. Nie winię 
nikogo 
więcej.
— Ni... nikogo więcej? — zdumiał się stary Artur.
— Tak! Za ostatnie niepowodzenie nie winię nikogo więcej. Mam do wyrównania 
dawne 
rachunki z tym... z tym smarkaczem, który porwał pańską oblubienicę. Ale to nie 
ma nic 
wspólnego z jego ostatnim wybrykiem, bo gdyby nie ten przeklęty wypadek, wkrótce 
pozbylibyśmy się panicza.
Było coś tak niezwykłego w zestawieniu spokoju, z jakim mówił pan Nickleby, i 
gry jego 
twarzy, której, mimo wysiłków lichwiarza, kurczowe drgania wszystkich mięśni i 
nerwów 
nadawały co chwila nowy, potworny wyraz; coś tak straszliwego i upiornego 
stanowił 
kontrast pomiędzy jego ochrypłym, powolnym, jednostajnym głosem (zmienionym 
tylko 
przerywanym oddechem, który zmuszał pana Ralfa do robienia przerwy po każdym 
niemal 
słowie, jak to czyni człowiek pijany starając się mówić wyraźnie) a widocznymi 
na jego 
twarzy objawami szalonej, niepohamowanej pasji i toczonej z nią wewnętrznej 
walki — że 
gdyby zamiast wspólnika stanęły przed wystraszonym Gride'em leżące o piętro 
wyżej zwłoki, 
zjawisko to nie mogłoby przerazić go więcej.
— Powóz... — odezwał się pan Ralf po krótkiej chwili, w czasie której borykał 
się ze sobą, 
niby siłacz z nadchodzącym atakiem szału. — Przyjechaliśmy... powozem... Czy... 
czeka?
Gride chętnie skorzystał z pretekstu i podszedł do okna, żeby wyjrzeć. Pan 
Nickleby patrzał 
uparcie w innym kierunku i szarpiąc koszulę palcami ręki, którą zatknął za klapę 
surduta, 
mruczał ochrypłym szeptem:
— Dziesięć tysięcy funtów! Mówił o dziesięciu tysiącach! To kwota, za którą 
kupiłem 
zaledwie wczoraj dwie sumy hipoteczne. Jutro miały one odzyskać wartość i 
przynieść mi 
sowite zyski. Jeżeli ta firma naprawdę upadla, a on pierwszy przyniósł mi 
wiadomość?... Czy 
jest ten powóz?
— Tak, tak! — odparł Gride, spłoszony gniewnym tonem zapytania. — Powóz czeka. 
Boże, 
mój Boże! Jaki z pana porywczy człowiek!
— No, chodźmy! — rzekł pan Ralf i skinął na wspólnika. — Nie okazujmy ludziom 
wzburzenia. Zejdziemy na dół pod rękę.
— Ależ pan mnie szczypie... Będę miał siniaki — skarżył się stary Artur.
Pan Nickleby odsunął go niecierpliwie i zwykłym sobie, pewnym, ciężkim krokiem 
zszedłszy 
ze schodów wsiadł do powozu. Gride pospieszył za nim. Kiedy stangret zapytał, 
dokąd ma 
jechać, stary lichwiarz spojrzał na sąsiada, a widząc, że ów milczy, podał adres 
swego domu, 
dokąd też pojechali.
Pan Ralf wcisnął się w kąt pojazdu i siedząc ze skrzyżowanymi rękoma nie odezwał 
się ni 
słowem przez całą drogę. Broda opadła mu na pierś, a spuszczone oczy tak ukryły 
się w 
cieniu ściągniętych krzaczastych brwi, że lichwiarz, który nie zdradzał niczym, 
iż 
uprzytamnia sobie, co się z nim dzieje, mógł sprawiać wrażenie człowieka 
uśpionego; dopiero 
gdy powóz stanął, wyjrzał przez okno i zapytał, dokąd przyjechali.
— To mój dom — odrzekł nieszczęsny Gride, przygnębiony, być może, pustką swego 
domu. 
— Boże, mój Boże! To mój dom.
— Prawda — powiedział pan Nickleby. — Nie uważałem którędy jechaliśmy. Chętnie 
wypiłbym szklankę wody. Wodę ma pan chyba w domu, co?
— Wypije pan szklankę... szklankę czego pan tylko zechce — odparł stary Artur z 
głuchym 
westchnieniem. Nie ma co stukać, mój człowieku! Pociągnij za dzwonek.
Woźnica dzwonił i dzwonił niezliczoną ilość razy; potem kołatał, aż cała ulica 
odpowiadała 
mu echem; potem nasłuchiwał przy dziurce od klucza. Nikt nie nadchodził. Dom był 
cichy 
jak grób.
— Co się dzieje? — zapytał zniecierpliwiony pan Ralf.
— Peg jest zupełnie głucha — wyjaśnił Gride z wystraszoną i skłopotaną miną. — 
Boże, mój 
Boże! Dzwoń jeszcze, mój człowieku! Zobaczy, że dzwonek się rusza! Woźnica znowu 
dzwonił i stukał, stukał i dzwonił. Niektórzy z sąsiadów podnosili okna i wołali 
do siebie 
przez ulicę, że gospodyni starego Gride'a musiała nagle umrzeć. Inni zebrali się 
koło powozu 
i nie szczędzili różnorodnych domysłów. Jedni twierdzili, że na pewno usnęła, 
drudzy, że 
spłonęła żywcem, inni, że upiła się do nieprzytomności, a jakiś bardzo otyły 
mężczyzna 
powiedział, że zobaczyła nagle coś do jedzenia, i to, jako rzecz zupełnie 
niezwykła, tak ją 
przeraziło, że zemdlała. Pomysł ten szczególnie uradował gapiów, którzy 
wybuchnęli 
głośnym śmiechem i z trudem dali się odwieść od zamiaru połamania sztachet i 
wywalenia 
kuchennych drzwi, aby dowiedzieć się wreszcie prawdy. Nie na tym jednak koniec! 
Ponieważ 
krążyły już pogłoski o mających się odbyć tego rana zaślubinach starego sąsiada, 
zgromadzeni zaczęli natarczywie dopytywać o pannę młodą, a większość z nich 
wyrażała 
pogląd, że to pan Ralf Nickleby jest przebraną panną młodą, co z kolei nie tylko 
wywołało 
żartobliwe oburzenie na oblubienicę za to, że pojawiła się publicznie w 
spodniach i długich 
butach, lecz również spowodowało wiele krzyku i hałasu. Wreszcie dwaj lichwiarze 
schronili 
się w sąsiednim domu, a pożyczywszy drabinę wdrapali się na niski mur, 
otaczający 
kuchenne podwórko, i bezpiecznie wylądowali po drugiej jego stronie.
— Strach mi... doprawdy... wejść do środka... — wyjąkał stary Artur, kiedy 
pozostał sam z 
przyjacielem. — Przypuśćmy, że została zamordowana i leży z głową roztrzaskaną 
pogrzebaczem, hę?
— Przypuśćmy, że została zamordowana — powtórzył pan Ralf. — Chciałbym, prawdę 
mówiąc, żeby takie rzeczy zdarzały się częściej i żeby łatwiej je było robić. 
Gap się pan tutaj 
i drżyj ze strachu — ja będę działał!
Zbliżył się do stojącej na podwórku pompy i pił długo, a następnie, skropiwszy 
wodą twarz i 
głowę, odzyskał zwykły spokój i pierwszy wszedł do domu; Gride ruszył za 
wspólnikiem i 
idąc deptał mu po piętach.
Siedziba starego łotra była równie posępna jak zawsze. We wszystkich pokojach 
panowała, 
jak zwykle, żałobna cisza, a upiorne meble stały na dawnych miejscach. Zgiełk 
pod drzwiami 
na ulicy nie wzruszył widać serca starego, ponurego zegara, gdyż nadal biło ono 
ciężko w 
swej zakurzonej klatce. Kulawe szafy kryły się, zgodnie ze swym zwyczajem, w 
najciemniejszych kątach. Dźwięk kroków budził te same posępne echa. Długonogi 
pająk 
zatrzymał się w zwinnym biegu i, spłoszony widokiem ludzi w pochmurnym swym 
królestwie, przywarł bez ruchu do ściany udając nieżywego, dopóki dziwni goście 
nie odeszli.
Dwaj lichwiarze wędrowali od piwnic do strychu, otwierali wszystkie skrzypiące 
drzwi, 
zaglądali do wszystkich pustych izb. Nigdzie nie było Peg. Wreszcie, by odpocząć 
po trudach 
poszukiwań, usiedli w pokoju, gdzie przesiadywał zwykle Artur Gride.
— Wiedźma wybrała się pewnie na miasto w związku z przygotowaniami do weselnych 
uroczystości — powiedział pan Ralf sposobiąc się do Wyjścia. — Spójrz no pan! 
Drę rewers. 
Nigdy na nic się już nie przyda.
Gride, który niespokojnie rozglądał się po pokoju, padł w tej chwili na kolana 
przy dużej 
skrzyni i wydał rozdzierający okrzyk.
— Co tam znowu? — zapytał jego towarzysz spoglądając nań z groźną miną.
— Ograbiła mnie! Ograbiła! — zawodził Artur.
— Ograbiła? Z pieniędzy?
— Nie, nie, nie! Gorzej! Znacznie gorzej!
— Z czego zatem? — rzucił pan Nickleby.
— Gorzej niż z pieniędzy! Gorzej niż z pieniędzy! — krzyczał stary i, jak 
zwierzę 
rozgrzebujące ziemię, wyrzucał papiery ze skrzyni, — Wolałbym, żeby ukradła 
pieniądze, 
wszystkie moje pieniądze! Nie mam ich wiele! Wolałbym, żeby zrobiła ze mnie 
żebraka, niż 
żeby to ukradła!
— Żeby co ukradła? — zapytał pan Ralf. — Żeby co ukradła, ty półgłówku z piekła 
rodem?
Gride nie odpowiadał, lecz rozgrzebywał i wyrzucał papiery wrzeszcząc i jęcząc 
przez cały 
czas, jakby go torturowano.
— Mówisz, że coś zginęło! — zawołał pan Nickleby, z wściekłością szarpiąc go za 
kołnierz. 
— Co to takiego?
— Papiery! Dokumenty! Jestem człowiek zrujnowany, zgubiony, zgubiony! Ograbiła 
mnie, 
zrujnowała! Widziała, jak to czytałem, widziała! Czytałem to niedawno! 
Czytywałem bardzo 
często! Szpiegowała mnie! Podpatrzyła, że kładłem to do kasetki i chowałem ją w 
tej skrzyni. 
Kasetka zginęła! Ukradła ją, ukradła! Niech ją piekło pochłonie! Ograbiła mnie, 
ograbiła!
— Ale z czego? — krzyknął pan Ralf, który, jak się mogło wydawać, doznał nagłego 
olśnienia, bo trząsł się z przejęcia i wzrok mu płonął, gdy pochwycił wspólnika 
za kościste 
ramię. — Z czego?
— Ona nie wie nawet, co to jest. Nie umie czytać! — wrzeszczał Gride nie 
zwracając uwagi 
na ostatnie pytanie. — W jeden tylko sposób można wydobyć z tego pieniądze — 
trzeba to 
zanieść jej, tamtej! Ktoś przeczyta to złodziejce i powie, co ma robić. Ona i 
jej pomocnik 
dostaną pieniądze, a na dobitkę zyskają wdzięczność! Będą się chwalić! Powiedzą, 
że to 
znaleźli, że wiedzieli o tyra! Będą świadczyć przeciwko mnie! Na mnie jednego 
zwali się 
wszystko na mnie, na mnie, na mnie!
— Uspokój się pan — rzekł pan Nickleby, jeszcze silniej ściskając go za ramię i 
mierząc 
przenikliwym spojrzeniem, którego bystrość aż nazbyt jasno dowodziła, że to, co 
lichwiarz 
zamierza powiedzieć, będzie miało jakiś ukryty cel. — Posłuchaj głosu rozsądku! 
Niedawno 
przecież uciekła. Wezwę policję! Powiesz tylko, co wiedźma zabrała, a możesz mi 
wierzyć, 
że dostaniesz ją w ręce. Hej! Na pomoc! Na pomoc!
— Nie, nie, nie! — pisnął stary Artur i ręką zasłonił usta przyjaciela. — Nie 
mogę! Boję się!
— Na pomoc! Na pomoc! — wołał pan Ralf.
— Nie, nie, nie! — wrzeszczał Gride tupiąc jak szalony. — Mówię, że nie! Nie! 
Boję się! 
Boję!
— Boisz się, by się nie dowiedziano o tej kradzieży? — spytał pan Ralf.
— Tak, tak! — odparł Gride załamując ręce. — Szszaa!... Szsza... Ani słowa! Nie 
wolno o 
tym pisnąć ani słówka! Przepadłem! Cokolwiek zrobię — przepadłem!
Jestem zdradzony! Oskarżą mnie, oskarżą! Zginę w Newgate!.
Wydając wciąż takie i tym podobne rozpaczliwe okrzyki, w których strach w dziwny 
sposób 
mieszał się z bólem i wściekłością, nieprzytomny z przerażenia nędznik uspokajał 
się jednak i 
stopniowo przeszedł do stłumionych, żałosnych jęków, przerywanych od czasu do 
czasu 
skomleniem, gdy przerzucając pozostałe w skrzyni papiery odkrył jakieś dalsze 
braki. Nie 
przepraszając go z powodu swego nagłego odejścia, pan Ralf pozostawił wspólnika 
i wielce 
rozczarował zebranych przed domem gapiów, mówiąc im, że nic się nie stało. Potem 
wsiadł 
do powozu i kazał się wieźć do domu.
Na jego biurku leżał list. Nie ruszył go zrazu, jak gdyby nie miał odwagi 
rozedrzeć koperty, a 
otworzywszy ją wreszcie, pobladł jak śmierć.
— Stało się najgorsze — powiedział. — Firma upadła. Rozumiem... Wczoraj 
wieczorem 
rozeszły się po City pogłoski... Dosięgły one uszu tych kupców... Tak... tak...
Szybkim krokiem przemierzył pokój tam i z powrotem, a później znowu stanął.
„Dziesięć tysięcy funtów! — myślał. — Dziesięć tysięcy funtów! Leżały tam tylko 
jeden 
dzień! Tylko jeden dzień! Iluż trzeba było niespokojnych lat, ilu męczących dni 
i bezsennych 
nocy, żeby zgromadzić te dziesięć tysięcy funtów! Dziesięć tysięcy funtów! Jak 
wiele 
dumnych, malowanych dam wdzięczyłoby się i uśmiechało, jak wielu rozrzutnych 
głupców 
prawiłoby mi pochlebstwa przeklinając mnie w duchu, gdy zamieniałbym te dziesięć 
tysięcy 
na dwadzieścia! Ile gładkich słów, uniżonych spojrzeń i uprzejmych listów 
otrzymałbym od 
tych dłużników w wiecznej potrzebie, których gniótłbym i wykorzystywał dla 
własnej 
satysfakcji i zysku. Utarło się w tym zakłamanym świecie powiedzenie, że ludzie 
tacy jak ja 
zbierają swe bogactwa za pomocą oszustw i wybiegów, za pomocą płaszczenia się, 
poniżeń i 
czołobitności Dobre sobie! Ileż kłamstwa, ile niecnych, ohydnych wykrętów, ile 
uniżoności 
pyszałków, którzy, gdyby nie moje pieniądze, odtrąciliby mnie z pogardą, jak 
codziennie 
odtrącają lepszych od siebie — przyniosłoby mi owe dziesięć tysięcy funtów! 
Załóżmy, że 
podwoiłem je, zarobiłem sto za sto, że każdy suweren dał mi drugi! W całym tym 
stosie 
pieniędzy nie znalazłoby się ani jednej monety, która nie byłaby wynikiem 
dziesięciu tysięcy 
nędznych, tchórzliwych łgarstw, wypowiedzianych nie przez lichwiarza — ach, nie! 
— lecz 
przez pożyczających na lichwę, przez tych rozrzutnych, nieopatrznych, hojnych 
ludzi z 
fantazją, którzy za nic na świecie nie poniżyliby się do oszczędzenia jednej 
sześciopensówki!"
Chcąc widocznie pogrzebać gorycz własnego zawodu w goryczy tych rozważań, pan 
Ralf 
spacerował znowu po pokoju. Był coraz mniej pewny siebie, w miarę jak myśli jego 
wracały 
do niedawnej straty, a wreszcie opadł na fotel i powiedział głośno, zaciskając 
dłonie na 
poręczach, aż drewno zatrzeszczało:
— Był niegdyś czas, kiedy nic, nic zgoła, nie mogłoby mnie dotknąć tak, jak 
utrata tej 
olbrzymiej sumy. Narodziny, zgony, małżeństwa i inne wydarzenia interesują-' ce 
większość 
ludzi nie interesują mnie, chyba że mają coś wspólnego ze stratą lub zyskiem. 
Dzisiaj 
jednak... Dzisiaj z nieszczęściem materialnej straty łączę triumf tego łotra, 
który mi o tym 
oznajmił! Nawet gdyby on je wywołał — a zdaje mi się niemal, że to istotnie jego 
wina — nie 
potrafiłbym nienawidzić go więcej. Niechaj tylko jemu odpłacę, niech mu odpłacę 
choćby 
stopniowo i powoli, niechaj tylko zacznę brać nad nim górę, niech przechylą się 
szale wagi — 
a przysięgam, zniosę jakoś tę klęskę!
Rozmyślał długo i głęboko, na zakończenie zaś tych rozmyślań wysłał przez 
Newmana list 
adresowany do pana Squeersa w gospodzie Pod Głową Saracena. List uzupełnił 
poleceniem, 
żeby zapytać, czy adresat przybył już do Londynu, jeżeli zaś przybył — poczekać 
na 
odpowiedź. Newman przyniósł wkrótce wiadomość, że pedagog przyjechał tego ranka 
pocztowym dyliżansem i list zastał go w łóżku; mimo to przesyła wyrazy szacunku 
wraz z 
zapewnieniem, iż niezwłocznie wstanie i wnet będzie mógł służyć panu Nickleby.
Niewiele czasu upłynęło pomiędzy odebraniem tej wiadomości a przybyciem pana 
Squeersa, 
zanim jednak pedagog nadszedł, pan Ralf pohamował objawy zdenerwowania i 
odzyskał 
zwykły surowy, niewzruszony, nieugięty spokój, któremu, być może, w dużej mierze 
przypisywać należy nieograniczony niemal wpływ, jaki potrafił wywierać na ludzi 
o niezbyt 
silnych przesądach w sprawach moralności.
— No, jakże się pan miewa, panie. Squeers? — powiedział witając szanownego 
gościa 
zwykłym swym uśmiechem, którego nieodłączną część stanowiło przenikliwe 
spojrzenie i 
surowe zmarszczenie brwi.
— Dziękuję — odparł pedagog. — Czuję się nie najgorzej. Tak samo rodzina i 
wychowankowie. Tylko w szkole szaleje epidemia jakiejś wysypki i chłopców wali z 
nóg. To 
zły wiatr, który nikomu nie przywieje nic dobrego. To samo zawsze powtarzam, 
kiedy 
chłopców coś takiego nawiedzi. Nawiedzenie to los wszystkich śmiertelników. 
Śmierć to 
także swego rodzaju nawiedzenie. Świat dławi się wprost nawiedzeniami! Kiedy 
chłopiec 
grymasi przy takiej okazji i sprawia jakieś kłopoty, trzeba mu dać po głowie, a 
będzie to 
postępowanie zgodne z Pismem.
— Panie Squeers — rzucił gospodarz sucho.
— Słucham pana?
— Darujmy sobie te światłe wywody moralizatorskie i jeśli pan pozwoli pomówmy o 
interesach.
— Pragnę tego z całego serca — odparł Squeers. — A na początek powiem...
— Może na początek ja coś powiem. Noggs! Newman przyszedł powoli, gdy wezwanie 
zostało już
dwa czy trzy razy powtórzone, i zapytał, czy go chlebodawca wołał.
— Wołałem. Idź na obiad i to zaraz. Słyszysz?
— Jeszcze nie czas — powiedział kancelista z uporem.
— Ja mierzę twój czas, a teraz mówię ci, że to obiadowa pora — odparł lichwiarz.
— Codziennie ją pan zmienia — rzekł Newman. — To nie w porządku.
— Nie zatrudniasz wielu kucharzy i łatwo przeprosisz ich za kłopot. No, jazda — 
warknął 
pan Ralf.
Nie tylko rzucił rozkaz stanowczym tonem, lecz pod pozorem przyniesienia jakichś 
papierów 
z małego kantorku sprawdził} czy kancelista posłuchał, a po jego wyjściu 
zabezpieczył drzwi 
łańcuchem, by niepożądany świadek nie mógł otworzyć ich swym kluczem i wrócić 
niepostrzeżenie.
— Mam powody, by podejrzewać tego ptaszka — powiedział pan Ralf, gdy wrócił do 
swego 
pokoju — uważam więc, że najlepiej trzymać go z dala, dopóki nie wymyśli się 
prostego i 
mało kłopotliwego sposobu, aby go zniszczyć.
— Sądzę, że nietrudno go zniszczyć — rzekł pedagog z uśmiechem.
— Zapewne! Równie łatwo zresztą zniszczyć wielu moich znajomych — warknął 
lichwiarz. 
— Zamierzał pan powiedzieć...
Zwięzła bezpośredniość, z jaką pan Ralf uciekając się wprzód do przykładu 
uzupełnił go 
zaraz przejrzystą aluzją, wywarła (co było niewątpliwie zamiarem gospodarza) 
potężne 
wrażenie na zacnym pedagogu, który po chwili wahania zaczął mówić pokorniejszym 
już 
tonem:
— Otóż, zamierzałem powiedzieć, że cały interes z tym niewdzięcznym chłopakiem 
bez 
serca, tym starszym synem Snawleya, naraża mnie na kłopoty i niezmierne 
trudności, a prócz 
tego na całe tygodnie czyni z pani Squeers, że się tak wyrażę, najdoskonalszą 
wdowę. 
Współpraca z panem to prawdziwa dla mnie przyjemność, oczywiście!
— Oczywiście! — powtórzył sucho gospodarz.
— Tak powiedziałem: oczywiście — ciągnął pan Squeers pocierając nerwowo kolana. 
— 
Zarazem jednak, kiedy ktoś tłucze się tak jak ja dobre dwieście pięćdziesiąt 
mil, by złożyć 
zeznania, to taka rzecz może go trochę zirytować, nie mówiąc nawet o ryzyku.
— A gdzież tu ryzyko, panie Squeers? — zapytał pan Ralf.
— Powiedziałem: nie mówiąc o ryzyku — próbował wykręcić się pedagog.
— A ja zapytałem: gdzież tu ryzyko?
— Widzi pan, nie skarżyłem się, panie Nickleby — bąkał zapytany. — Słowo daję, 
nigdy 
jeszcze nie widziałem...
— Pytam: gdzie pan widzi ryzyko? — powtórzył gospodarz z naciskiem.
— Gdzie widzę ryzyko? — odparł Squeers jeszcze silniej pocierając kolana. — 
Hm... Nie 
trzeba o tym mówić... Lepiej unikać pewnych tematów... Och!... Wie pan przecie, 
o jakim 
myślałem ryzyku.
— Ile już razy mówiłem panu — powiedział lichwiarz — i ile razy mam jeszcze 
powtarzać, 
że niczym pan nie ryzykuje? Przysięgał pan dotychczas i w przyszłości mogą 
wymagać od 
pana przysięgi tylko na to, że w takim a takim czasie pozostawiono u pana 
chłopca pod 
nazwiskiem „Smike", że przybywał on u pana przez tyle a tyle lat, zginął w 
takich a takich 
okolicznościach, a obecnie został odnaleziony i rozpoznany przez pana w takiej a 
takiej 
kryjówce. Przecież to wszystko prawda, co?
— Tak — przyznał pedagog. — To wszystko prawda.
— A zatem — ciągnął pan Ralf — gdzież tu pańskie ryzyko? Kto kłamie pod 
przysięgą prócz 
Snawleya — człowieka, któremu płacę znacznie mniej niż panu?
— Snawley robi to tanio, doprawdy, bardzo tanio — zauważył pedagog.
— Tanio i dobrze! — przyznał gospodarz. — Tak! Tanio, dobrze, a ponadto z twarzą 
hipokryty i miną świętoszka. A pan? Gdzież tu pańskie ryzyko? Co pan opowiada o 
ryzyku? 
Wszystkie dokumenty są prawdziwe. Snawley miał syna, był dwa razy żonaty, jego 
pierwsza 
żona nie żyje, nikt prócz jej ducha nie może powiedzieć, że nie
„pisała tego drugiego listu, nikt prócz samego Snawleya nie może powiedzieć, że 
to nie jego 
syn i że jego syna dawno stoczyło robactwo! Tylko Snawley jest krzywoprzysięzcą, 
a jak mi 
się wydaje, przywykł do takich rzeczy. Gdzież tu pańskie ryzyko, pytam? 
— Otóż... widzi pan... — jąkał Squeers kręcąc się na krześle. — Jeżeli do tego 
już doszło... 
to... mógłbym zapytać... a gdzież jest pańskie?
— Mógłby pan zapytać, gdzież jest moje! — powtórzył gospodarz. — Mógłby pan 
zapytać, 
gdzież jest moje!
Ani ja, ani pan nie występujemy jawnie w tej historii. Cały interes Snawleya to 
trzymać się 
ściśle raz opowiedzianej powiastki, a całe jego ryzyko to zboczyć z niej choćby 
na włos. 
Pańskie zaś ryzyko?... Gdzież pańskie ryzyko w tej zmowie?
— Bardzo proszę! — zaprotestował Squeers i niepewnie rozejrzał się wokół. — 
Proszę tego 
tak nie nazywać, jeśli łaska.
— Niech pan to sobie nazywa, jak się panu podoba — powiedział lichwiarz — ale 
niech pan 
uważa na to, co mówię. Cała powiastka została wymyślona jako środek dokuczenia 
człowiekowi, który naraził na szwank pańskie interesy, a pana zbił na kwaśne 
jabłko, oraz 
jako środek odzyskania półżywego popychadła, które chciał pan dostać w ręce, by 
pomścić 
się na nim za jego udział w całej awanturze. Wiedział pan przy tym, że wiadomość 
o 
powrocie tego chłopaka pod pańską opiekę będzie dotkliwą karą dla pańskiego 
wroga. Czy 
mam słuszność, panie Squeers?
— Cóż, ma pan słuszność... do pewnego stopnia — przyznał Squeers niemal pokonany 
ostrym, nie znoszącym sprzeciwu tonem gospodarza i stanowczością, z jaką ten 
obracał 
wszystko przeciwko niemu.
— A co to znowu znaczy? — zapytał pan Ralf.
— Cóż, moje „do pewnego stopnia" znaczy, że nie wszystko miało iść na moje konto 
— 
bronił się pedagog — bo i pan chciał porachować się za jakieś dawne urazy.
— Czy przypuszczał pan — spytał pan Ralf zupełnie nie zmieszany tą uwagą — że 
gdyby 
było inaczej, to bym mu pomógł?
— Cóż... nie... nie sądzę, żeby mi pan pomagał — odparł Squeers. — Pozwoliłem 
sobie 
nadmienić o tym po to jedynie, żeby wszystko między nami było proste i jasne.
— A czy mogłoby w ogóle być inaczej? — zdziwił się lichwiarz. — Z tym chyba 
zastrzeżeniem, że rachunek wypada raczej na moją niekorzyść, bo ja, chcąc 
nasycić swą 
nienawiść, wydaję pieniądze, a pan je bierze nasycając zarazem swoją. Pan jest 
co najmniej 
równie skąpy, jak mściwy; i ja tak samo. Kto z nas ma korzystniejszą pozycję? 
Pan, który 
zgarnia pieniądze i jednocześnie dokonuje zemsty, pan, pewny przynajmniej 
pieniędzy, jeżeli 
nie zemsty — czy ja, który te pieniądze wydaję i w najlepszym wypadku będę 
cieszyć się 
tylko zemstą?
Ponieważ pan Squeers odpowiedział na te wywody jedynie uśmiechem i ruchami 
wyrażającymi zakłopotanie, gospodarz poradził mu, żeby nic nie mówił i był 
zadowolony ze 
swej sytuacji, a następnie, utkwiwszy w nim przenikliwe wejrzenie powiedział:
Po pierwsze: że Nicholas udaremnił jego plany związane z projektowanym 
zamążpójściem 
pewnej młodej damy, a korzystając z zamieszania wywołanego nagłym zgonem jej 
ojca, 
porwał ją i w triumfie uprowadził.
Po drugie: że na podstawie jakiegoś testamentu czy. innego aktu — z całą 
pewnością 
dokumentu pisanego, który musi zawierać imię i nazwisko owej damy, a więc, 
jeżeli uzyska 
się doń dostęp, będzie łatwy do odnalezienia wśród innych papierów — ta młoda 
osoba jest 
uprawniona do majątku; gdyby istnienie tego urzędowego aktu doszło kiedyś do 
wiadomości 
owej damy, uczyni to z jej małżonka (pan Ralf wtrącił tutaj, że Nicholas poślubi 
ją 
niezawodnie) bogatego i wpływowego człowieka, a co za tym idzie — 
niebezpiecznego 
wroga.
Po trzecie: że wspomniany dokument wraz z innymi papierami został ukradziony 
człowiekowi, który sam oszukańczo uzyskał go lub zataił, teraz zaś obawia się 
wszcząć 
jakichkolwiek poszukiwań, oraz że on (pan Ralf) zna złodzieja.
Z jednym swym okiem i ustami szeroko otwartymi, pan Squeers słuchał tej przemowy 
łowiąc 
chciwym uchem każdą sylabę i głęboko medytując, jakim specjalnym względom 
przypisać 
należy zaszczyt takiego zaufania i do czego to wszystko zmierza.
— A teraz — ciągnął gospodarz pochylając się do przodu i kładąc dłoń na ramieniu 
gościa — 
posłuchaj pan planu, który wymyśliłem i który muszę — powtarzam, muszę — 
doprowadzić 
do końca i zrealizować. Dokument ów, bez względu na jego charakter, może 
przynieść 
korzyść wyłącznie tej dziewczynie albo jej mężowi i tylko wówczas, gdy znajdzie 
się w 
posiadaniu jednego z nich dwojga. T o stwierdziłem ponad wszelką wątpliwość.
Chcę, aby dostarczono mi ów dokument po to, żebym mógł wypłacić pięćdziesiąt 
funtów w 
złocie człowiekowi, który go przyniesie, a potem spalić w oczach tego człowieka.
Pan Squeers podążył wzrokiem za ręką lichwiarza, która wykonała taki ruch w 
kierunku 
kominka, jak gdyby rzucała coś w ogień, odetchnął głęboko i powiedział:.
— Tak... Ale kto przyniesie dokument?
— Być może nikt, bo wiele trzeba dokonać, nim się go zdobędzie. Ale... jeżeli 
ktoś 
przyniesie, to tylko pan!
Zdumienie pedagoga, jego wyraźna odmowa i oświadczenie, że za nic nie podejmie 
się 
takiego zadania, mogłoby każdego zniechęcić, a nawet skłonić do całkowitego 
zaniechania 
planu. Na panu Ralfie jednak nie wywarło to wszystko najmniejszego wrażenia. W 
chwili gdy 
Squeers nagadał się do utraty tchu, gospodarz zaczął mówić dalej tak chłodno, 
jak gdyby 
niczego nie słyszał, i rozwodzić się nad tymi stronami zagadnienia, których 
uwypuklenie 
uważał za najbardziej wskazane.
Mówił o podeszłym wieku, kalectwie i głupocie pani Sliderskew, która według 
wszelkiego 
prawdopodobieństwa nie ma żadnego wspólnika ani nawet znajomego, na co wskazuje 
jej 
samotny tryb życia i długoletnia służba w domu takim jak Gride'a. Mówił o 
niezbitej prawie 
pewności, że kradzież nie była wynikiem zawczasu przygotowanego planu, bo 
wówczas 
złodziejka czekałaby na sposobność ucieczki z większą sumą pieniędzy; o 
trudnościach, w 
jakich znajdzie się ta złodziejka, gdy pomyśli nad swym uczynkiem i przekona 
się, że ma 
przy sobie dokumenty, z których treścią nie może się zapoznać. Mówił, iż osobie 
dokładnie 
obznajmionej z położeniem pani Sliderskew nietrudno będzie, gdy raz nawiąże z 
nią kontakt, 
wkraść się w jej zaufanie, nastraszyć ją, jeśli okaże się to konieczne, i w ten 
czy inny sposób 
zawładnąć dokumentem, o którym mowa. Wywód ten pan Ralf poparł twierdzeniem, że 
ze 
względu na stałe rezydowanie pana Squeersa w tak znacznej odległości od Londynu, 
jego 
znajomość z panią Sliderskew będzie po prostu żartem i na pewno nikt nie 
rozpozna 
pedagoga ani podczas tej maskarady, ani później. Ponadto gospodarz wspomniał, iż 
sam nie 
może wykonać tego zadania, gdyż złodziejka zna go z widzenia, a następnie zaczął 
wychwalać niepowszedni spryt i doświadczenie pana Squeersa, dzięki którym 
wyprowadzenie w pole głupiej, starej baby będzie dlań drobiazgiem i dziecinną 
igraszką. 
Zakończywszy te wywody, pan Ralf z właściwą sobie umiejętnością i siłą 
przekonywania 
namalował obraz klęski, którą jeżeli powiodą się jego zamierzenia, poniesie 
Nicholas wiążąc 
się z żebraczką, a nie z bogatą dziedziczką; potem napomknął mimochodem o 
niezmiernym 
znaczeniu, jakie dla człowieka w położeniu pana Squeersa musi mieć posiadanie 
takiego jak 
on (pan Ralf) przyjaciela; potem zatrzymał się nieco dłużej nad licznymi 
dobrodziejstwami, 
które świadczył pedagogowi w czasie trwania ich znajomości, od chwili gdy pan 
Ralf 
wypowiedział się przychylnie o traktowaniu przez pana Squeersa pewnego 
chorowitego 
chłopca, który umarł w Szkole w Yorkshire pod ciężką ręką jej właściciela (co — 
chociaż 
lichwiarz nie wspomniał o tym — było nader dogodne zarówno dla niego, jak i dla 
jego 
klientów); na zakończenie zaś dodał, że wspomniane pięćdziesiąt funtów mogłoby 
wzrosnąć 
do siedemdziesięciu pięciu, a nawet, w razie nadspodziewanego sukcesu, do 
okrągłych stu.
Kiedy wymowny gospodarz skończył wreszcie, pan Squeers skrzyżował nogi, potem 
rozstawił je szeroko, podrapał się w głowę, przetarł oczy, uważnie obejrzał 
dłonie, ogryzł 
paznokcie u kilku palców i nie szczędząc dalszych oznak zaniepokojenia i 
niezdecydowania 
zapytał, czy pan Ralf "nie pójdzie wyżej niż te sto funtów". Usłyszawszy, że 
nie, pedagog 
zaniepokoił się znowu i po chwili zastanowienia oraz bezskutecznej propozycji, 
„by pan 
Nickleby poszedł jednak o pięćdziesiąt wyżej", oznajmił, że jak sądzi, powinien 
raczej 
spróbować i uczynić ile się da dla dobrego przyjaciela, co jest zresztą maksymą, 
którą stale 
stosuje w życiu; a zatem podejmie się proponowanego zadania.
— Ale jak pan odnajdzie tę babę? — zapytał Squeers.— Oto kwestia, która mnie 
niepokoi.
— Mogę nie odnaleźć jej wcale — odparł lichwiarz — ale popróbuję. Szukałem już w 
tym 
mieście ludzi, którzy kryli się lepiej niż ona. Znam miejsca, gdzie rozsądnie 
wydana gwinea 
rozwiązuje nieraz bardziej zawiłe, niż ta, łamigłówki... tak... tak... 
rozwiązuje... a jeżeli trzeba, 
potrafi również zawikłać je jeszcze bardziej. Słyszę, że mój kancelista dzwoni 
do drzwi. Czas 
nam się rozstać. Niech pan się lepiej tu nie kręci i czeka na wiadomość ode 
mnie.
— Doskonale! — odparł pedagog. — Hm... Jeżeli pan nie odnajdzie tej baby, to... 
to pokryje 
pan mój rachunek Pod Głową Saracena i dołoży coś niecoś za stratę czasu.
— No... niech będzie — mruknął pan Ralf niechętnie. — Nie ma pan nic więcej do 
powiedzenia?
Squeers przecząco pokręcił głową, gospodarz więc odprowadził go do drzwi i, ze 
względu na 
Newmana, zdziwił się głośno, czemu ktoś je zamknął tak jak na noc! Potem wpuścił 
kancelistę wypuszczając jednocześnie pedagoga i wrócił do swego pokoju.
— No... — pomrukiwał — niech się co chce dzieje, ale na razie jestem silny i 
opanowany. 
Niechaj odpłacę mu choćby za tę odrobinę mojej krzywdy i wstydu, niech pozbawię 
go tej 
jednej nadziei, drogiej niewątpliwie jego sercu, niechaj dokonam choćby tego, a 
ta zemsta 
będzie na pewno pierwszym ogniwem łańcucha, jakiego moc ludzka jeszcze nie ukuła 
— 
łańcucha, którym go omotam.
ROZDZIAŁ LVII
KTÓRY OPISUJE, JAK POMOCNIK PANA RALFA NICKLEBY WZIĄŁ SIĘ DO 
DZIEŁA I JAK MU SIĘ POWIODŁO
W ciemny, dżdżysty jesienny wieczór w izbie na poddaszu nędznego domu, 
położonego przy 
bocznej uliczce albo raczej przy zaułku w pobliżu Lambeth, siedział samotnie 
jednooki 
mężczyzna ubrany cudacznie — czy to z braku lepszego odzienia, czy też dlatego, 
że nie 
chciał, by go ktoś poznał; miał na sobie luźny płaszcz o rękawach o wiele za 
krótkich, lecz tak 
szeroki i długi, że właściciel jego mógłby swobodnie owinąć się nim z głową, 
wcale nie 
rozciągając przetartego, zatłuszczonego materiału, z którego płaszcz był uszyty.
W człowieku tym, przebranym i siedzącym w ubogiej, nędznej izdebce, tak bardzo 
odległej 
od miejsca jego zamieszkania i pracy, samej nawet pani Squeers trudno byłoby 
rozpoznać 
swego pana i władcę, choć wrodzoną spostrzegawczość tkliwej małżonki musiałaby 
przecie 
wyostrzyć w danym wypadku czuła tęsknota. Ale był to pan i władca pani Squeers, 
który 
wyglądał zresztą na dość zatroskanego, bo gdy nalewał coś z czarnej butelki 
stojącej pod ręką 
na stole, obrzucał wnętrze pokoju spojrzeniami, w których zupełna obojętność dla 
przedmiotów w zasięgu wzroku mieszała się z żałosnymi, pełnymi niepokoju 
wspomnieniami 
odległych miejsc i nieobecnych osób.
Nic szczególnie ciekawego nie było ani w izbie, po której pan Squeers wodził tak 
zatroskanym wzrokiem, ani na ulicy, którą mógłby zobaczyć, gdyby uznał za 
stosowne 
zbliżyć się do okna. Poddasze było nagie i ubogie, a nędzne łóżko, podobnie jak 
reszta 
pospolitych sprzętów, wyglądało niezachęcająco ze względu na opłakany stan. 
Uliczka była 
zabłocona, brudna i pusta, a ponieważ miała jeden tylko wylot, rzadko 
przechodził tamtędy 
ktoś, kto nie należał do stałych jej mieszkańców; że zaś wieczór ów skłaniał 
wszystkich do 
przesiadywania w domu, w sąsiedztwie nie widać było żadnych oznak życia prócz 
migotania 
mizernych świeczek za brudnymi szybami i nie słyszało się wielu dźwięków prócz 
miarowego pluskania deszczu i od czasu do czasu trzaśnięcia skrzypiących drzwi.
Pan Squeers rozglądał się więc wokół zatroskanym wzrokiem i słuchał tych 
nieciekawych 
dźwięków wśród głębokiej ciszy, przerywanej jedynie szelestem jego płaszcza, 
kiedy od 
czasu do czasu poruszał ręką, żeby podnieść szklankę do ust. Taki stan rzeczy 
trwał, dopóki 
gęstniejący mrok nie skłonił pedagoga do objaśnienia świecy. Czynność ta dodała 
mu widać 
nieco otuchy, bo uniósł wzrok ku sufitowi i zapatrzony w jakieś niewyraźne, 
fantastyczne 
zarysy, które pozostawiła tam przeciekająca dachem woda, rozpoczął następujący 
monolog:
— A to ci szopa! A to ci paradna szopa! Od... od ilu to tygodni?... prawie od 
sześciu... kręcę 
się koło tej czcigodnej starej wdowy, tej głupiej dy-frau-dant-ki — pan Squeers 
wypowiedział 
ów epitet z dużym wysiłkiem i trudnością. — A tymczasem Dotheboys Hall schodzi 
aa psy, 
regularnie schodzi na psy. Najgorsza rzecz wdać się z takim ryzykantem jak ten 
stary 
Nickleby. Nigdy nie wiadomo, co taki zrobi z człowiekiem, a daj mu pensa, to 
zażąda funta.
Końcowa uwaga przypomniała pewno panu Squeersowi, że to pan Nickleby ma mu coś 
dać, i 
to całe sto funtów, bo twarz mu pojaśniała, a gdy podniósł szklankę do ust, 
zdawał się czerpać 
z jej zawartości więcej niż poprzednio zadowolenia.
— Nigdy jeszcze nie widziałem — mówił do siebie — nie widziałem, jak długo żyję, 
ani nie 
spotkałem takiego spryciarza jak ten stary Nickleby. Każdego ocygani, każdego 
ogoli. Można 
by go nazwać prawdziwą brzytwą... Warto było patrzeć, jak to chytrze i 
przebiegłe kręcił się, 
węszył i tropił, dopóki nie wyniuchał, gdzie kryje się ta szanowna pani Peg, i 
nie utorował mi 
drogi! A wił się, a skradał, a pełzał, niczym stara, wstrętną, bystrooka i 
zimnokrwista żmiją! 
Ach! Cóż to byłby za chłop w naszym zawodzie! Tak, tak!... Alę to zbyt ciasne 
granice dla 
jego geniuszu. Rwałby wszystkie więzy i łamał wszystkie przeszkody na drodze, 
dopóki nie 
stałby się istnym symbolem, po prostu pomnikiem... pomnikiem czego?... No... 
mniejsza o to! 
Wymyślę resztę i dopowiem w stosownym czasie.
W tym miejscu pan Squeers przerwał swe refleksje, znowu podniósł do ust 
szklankę, a potem 
dobył z kieszeni bardzo brudny list i zaczął go sylabizować z miną człowieka, 
który dobrze 
zna treść tego listu i odświeża ją w pamięci raczej z braku lepszej rozrywki niż 
z istotnej 
potrzeby.
— Świnki w porządku — mruczał — krówki w porządku, chłopcy jak się patrzy. 
Młodszy 
Sprouter mrugał, hę? Mrugnę ja mu, jak wrócę! „Cobbey uparcie pociąga nosem 
podczas 
obiadu i powiada, że to wina wołowiny". Doskonale, Cobbey! Zobaczymy, czy i bez 
wołowiny nie będziesz pociągał nosem! „Pitcher znowu zachorował..." Naturalnie," 
że 
zachorował... „i został zabrany przez rodzinę do domu, gdzie umarł na drugi 
dzień po 
przyjeździe". Naturalnie, że umarł! Na złość! To część głęboko przemyślanego 
planu! W całej 
szkole nie było nigdy chłopca, który umarłby pod sam koniec kwartału i w ten 
sposób 
wykorzystał mnie do ostatka, a na zakończenie spłatał mi tak paskudnego figla! 
„Najmłodszy 
Palmer powiedział, że chciałby, aby Pitcher poszedł do nieba". Nie wiem, 
doprawdy nie 
wiem, co robić z tym smarkaczem? . Zawsze ma jakieś potworne zachcianki. Mówił 
raz, że 
chciałby być osłem, bo nie miałby wtedy ojca, który go nie kocha. Co to za 
okropność w 
ustach sześcioletniego brzdąca!
Ten niezbity dowód zatwardziałości serca w piersi tak małego dziecka niezmiernie 
wzburzył 
pana Squeersa, który, ze złością odłożywszy list, znowu zaczął szukać ukojenia w 
poważnych 
rozmyślaniach.
— Długi czas siedzę już w Londynie — monologował, — To droga dziura. Nawet jeden 
tydzień pobytu tutaj dużo kosztuje. Ale sto funtów to pięciu chłopców; pięciu 
chłopców przez 
cały rok płaci tylko sto funtów, a od tego trzeba jeszcze odjąć koszty ich 
utrzymania. Nic 
zresztą nie tracę na pobycie w Londynie, bo pieniądze za chłopców wpływają 
równie dobrze, 
jakbym siedział w domu, a pani Squeers potrafi utrzymać rygor. Marnuje się, 
oczywiście, 
trochę czasu i rosną zaległości w łojeniu skóry. Trzeba je będzie odrobić po 
powrocie, ale 
wyrówna się to w dwa dni, a za sto funtów nie poskąpię przecież nadprogramowej 
pracy. 
Niedługo już potrwają zabiegi koło tej wiedźmy. Z tego, co wczoraj mówiła, 
wnoszę, że jeżeli 
w ogóle ma mi się udać, uda mi się dzisiaj. No! Jeszcze pół szklaneczki na 
powodzenie i dla 
kurażu! Pani Squeers, moja kochana, twoje zdrowie!
Łypiąc swym jednym okiem, jakby naprawdę stał przed damą, której zdrowie 
wznosił, 
pedagog — zapewne z wielkiego entuzjazmu — nalał pełną szklankę i natychmiast ją 
opróżnił; że zaś trunek, którym się raczył, był nieoczyszczoną okowitą, a pan 
Squeers 
niejednokrotnie już zaglądał do butelki, nie należy się dziwić, że wprawiło go 
to w wyborny 
humor i pedagog znalazł dość kurażu, by przystąpić do dzieła.
Niebawem okazało się, co to za dzieło, bo okrążywszy parę razy izbę, żeby nabrać 
pewności 
kroku, pan Squeers wziął butelkę pod pachę i szklankę do ręki, zdmuchnął świecę, 
jak gdyby 
zamierzał odejść na dłużej, wyszedł na schody, podkradł się do sąsiednich drzwi 
i zastukał 
ostrożnie.
— Po co ja stukam? — mruknął. — I tak przecież nie usłyszy. Myślę, że nie robi 
nic 
osobliwego, a jeżeli nawet: robi, nie zaszkodzi, jeżeli to zobaczę.
Po tym zwięzłym wstępie ujął klamkę, a gdy zajrzawszy na sąsiednie poddasze — 
jeszcze 
bardziej niechlujne niż opuszczona przed chwilą izba — stwierdził, że jest tam 
tylko stara 
kobieta, pochylona nad lichym ogieńkiem (bo chociaż, nie minęły jeszcze ciepła, 
wieczór był 
chłodny), wszedł i dotknął ramienia starej.
— No i co, moja Slider? — zagadnął żartobliwym tonem.
— To pan? — spytała Peg.
— Aha! Ja! A „ja" to pierwszy przypadek pierwszej osoby liczby pojedynczej, 
który w czasie 
teraźniejszym używa się w połączeniu z czasownikiem „jestem" a w danym przypadku 
wyraz 
ten zastępuje „Squeers", który można nazwać rzeczownikiem właściwym — 
odpowiedział 
pedagog zawiłym wywodem gramatycznym. — Jeżeli nawet tak nie jest, to ty nie 
znasz 
gramatyki lepiej ode mnie. Jeżeli zaś tak jest, to zgadłem przypadkowo.
Udzieliwszy tej odpowiedzi zwyczajnym swym głosem, niedosłyszalnym oczywiście 
dla Peg, 
pan Squeers przysunął stołek do kominka, usadowił się obok starej, butelkę i 
szklankę 
postawił między nimi na podłodze i ryknął na całe gardło:
— No i co, moja Slider?
— Słyszę pana — odpowiedziała Peg z przymilnym wdziękiem.
— Obiecałem, że przyjdę, a więc jestem! — wrzasnął Squeers.
— Tak też mówili w naszych stronach — odrzekła pogodnie starucha — ale ja myślę, 
że 
oliwa lepsza.
— Lepsza od czego? — zagrzmiał pedagog i dorzucił półgłosem parę cierpkich słów.
— Nie! — odpowiedziała Peg. — Na pewno nie!
— Jak długo żyję, nie spotkałem takiego jak ty potwora — mruknął Squeers z 
układną miną, 
bo Peg spoglądając na gościa, chichotała ohydnie, jak gdyby uradowana swą 
dowcipną 
odpowiedzią. — Czy widzisz? To jest butelka.
— Widzę — odparła stara.
— Dobrze! A to widzisz? — grzmiał pedagog. — To jest szklanka.
Peg dostrzegła i szklankę.
— A więc patrz teraz — ciągnął Squeers ilustrując słowa odpowiednimi ruchami. — 
Nalewam z butelki do szklanki, mówię: „Twoje zdrowie, Slider!" i wychylam 
szklankę; 
potem płuczę ją ostrożnie kropelką, którą muszę niestety wylać do kominka (ho, 
ho! 
będziemy mieli jasny ogieniek!), znowu napełniam i podaję tobie.
— Pańskie zdrowie — uśmiechnęła się pani Sliderskew.
— To zawsze zrozumie — mruknął pedagog przyglądając się Starej, która 
rozprawiwszy się 
ze swoją porcją, zaczęła ohydnie kasłać i chwytać oddech. — No, a teraz 
pogawędzimy. Jak 
tam reumatyzm?
Chichocząc, mrugając kaprawymi oczyma i obrzucając swego gościa spojrzeniami 
pełnymi 
podziwu dla jego osoby, manier i zalet towarzyskich, pani Sliderskew odrzekła, 
że z 
reumatyzmem lepiej.
— Jaki sens — ciągnął pan Squeers, któremu butelka znowu poprawiła humor — jaki 
sens 
ma w ogóle reumatyzm? Co on w ogóle znaczy? Czemu go ludzie miewają, hę?
Pani Sliderskew nie wiedziała tego, lecz wyraziła przypuszczenie, że zapewne nie 
mogą się 
go pozbyć.
— Odra, reumatyzm, koklusz, febra i lumbago — mówił pan Squeers — to wszystko 
razem 
filozofia i nic więcej. Ciała niebieskie to filozofia i ciała ziemskie to też 
filozofia. Jeżeli jakaś 
śrubka obluzuje się w ciele niebieskim — to już jest filozofia; jeżeli jakaś 
śrubka obluzuje się 
w ciele ziemskim — to także filozofia; a czasem może w tym być również trochę 
metafizyki, 
lecz takie rzeczy nie zdarzają się często. Filozofia i ja jesteśmy za pan brat. 
Jeżeli jakiś 
opiekun pyta mnie o coś z dziedziny klasyki, ekonomii lub matematyki, odpowiadam 
zawsze 
z godnością: „Przede wszystkim muszę wiedzieć, sir, czy jest pan filozofem?" 
„Nie, panie 
Squeers — bąka opiekun. — Nie jestem filozofem!" „A zatem — mówię — bardzo mi 
przykro, sir, ale nie zdołam wyjaśnić tego panu". Opiekun odchodzi i żałuje, że 
nie jest 
filozofem, a mnie, oczywiście, uważa za filozofa.
To wszystko i wiele więcej mówił z pijackim namaszczeniem i z kamiennie poważną 
miną, 
przez cały czas nie spuszczając oka z Peg, która nie słyszała ani słowa; na 
zakończenie 
napełnił swą szklankę i butelkę podsunął Peg, a ta oddała jej należną 
sprawiedliwość.
— A niechże cię nie znam! — powiedział. — Wyglądasz teraz o dwadzieścia funtów i 
dziesięć szylingów lepiej. 
Pani Sliderskew znowu zachichotała, lecz nie odpowiedziała na ten komplement.
— O dwadzieścia funtów i dziesięć szylingów lepiej — podjął gość — niż tego 
dnia, kiedy ci 
się przedstawiłem, pamiętasz?
— Ach! — odparła Peg potrząsając głową. — Ależ mnie pan wtedy wystraszył!
— Doprawdy? — zdziwił się Squeers. — Tak, to była rzeczywiście niezwykła 
historia. 
Przychodzi ktoś zupełnie obcy i rekomenduje ci się mówiąc, że wie o tobie 
wszystko: jak się 
nazywasz, czemu siedzisz tutaj spokojnie i co buchnęłaś, i komu to buchnęłaś. 
Osobliwa 
historia hę?
Peg z całym przekonaniem przyznała mu rację skinieniem głowy.
— Ale, widzisz, ja wiem o wszystkim, co zdarza się w tej branży — ciągnął 
pedagog 
tajemniczym tonem. —. Nic z takich rzeczy nie ujdzie mojej uwagi. Jestem, 
rozumiesz, 
prawnikiem; prawnikiem pierwszej klasy, który ma dobre informacje. Jestem 
bliskim 
przyjacielem i poufnym doradcą wielu mężczyzn, kobiet i dzieci, jednym słowem 
ludzi, 
którzy wpadają w tarapaty, bo mają zbyt długie ręce. Jestem...
Długi rejestr własnych zasług i umiejętności, który po części wchodził w skład 
planu 
opracowanego zawczasu przez pana Ralfa Nickleby i pedagoga z Yorkshire, po 
części zaś 
wypływał z czarnej butelki, został w tym miejscu przerwany przez panią 
Sliderskew. 
— Cha, cha, cha! — roześmiała się stara krzyżując ramiona i potrząsając, głową. 
— Nie 
ożenił się, mimo wszystko, co? Nie ożenił się, prawda?
— Nie — odparł Squeers. — Nie ożenił się.
— A młody konkurent przyszedł i zabrał narzeczoną, hę? — ciągnęła Peg.
— Sprzątnął mu ją sprzed samego nosa — powiedział pedagog. — A prócz tego, jak 
mi 
mówiono, narobił awantur, potłukł okna i zmusił go do połknięcia ślubnej 
kokardy, którą 
stary omal się nie udławił.
— Niech pan opowie wszystko! Jeszcze raz opowie! — wołała Peg ucieszona klęską 
swego 
starego pana, a złośliwa radość czyniła jej przyrodzoną brzydotę czymś 
nieporównanie 
ohydnym. — Jeszcze raz! Od samego początku! Jak gdybym nigdy tego nie słyszała. 
Tak, 
tak! Jeszcze raz od samego początku, jak to on poszedł tego rana do jej domu. 
Niech pan 
opowiada! Zaraz! Zaraz!
Pan Squeers zastosował się do tego życzenia i hojnie racząc przyjaciółkę 
napitkiem, którym 
krzepił również własne siły, nadwątlone głośną gadaniną, opisywał klęskę Artura 
Gride'a, 
przy czym uzupełniał prawdę dodatkami, które w danej chwili przychodziły mu na 
myśl albo 
też były już wykorzystane i zaskarbiły mu łaski pani Sliderskew w zaraniu ich 
znajomości. 
Upojona radością słuchaczka kręciła głową, wzruszała kościstymi ramionami i 
wykrzywiała 
trupią twarz w tak okropnych grymasach, że dziwiło to i mierziło nawet 
przyzwyczajonego do 
sąsiadki pedagoga.
—To stary, chytry kozioł — powiedziała Peg. — Mamił mnie różnymi sztuczkami i 
fałszywymi obietnicami. Ale niech go tam! Zapłaciłam mu! Wyrównałam rachunki!
— Zapłaciłaś mu z nawiązką — poprawił Squeers. — Wyrównałabyś rachunki, gdyby on 
się 
był ożenił, ale z tym małżeńskim zawodem na dokładkę, wyprzedziłaś go, Slider, 
wyprzedziłaś, że proszę! Aha — dodał podsuwając jej szklankę — przypomniałem 
sobie, 
Slider, że gdybyś chciała zasięgnąć porady co do tych papierów i dowiedzieć się, 
które z nich 
zachować, a które lepiej spalić, to teraz właśnie mamy trochę czasu.
— Aa... Po cóż się z tym spieszyć... — mruknęła Peg zerkając spod oka i mrugając 
chytrze.
— Niech i tak będzie! — zagrzmiał Squeers. — Mnie na tym nie zależy. Sama chyba 
prosiłaś, 
co? Nic ci nie policzę jako dobry przyjaciel. Sama wiesz najlepiej, co robisz, 
Slider, ale 
powiem ci, że odważna z ciebie kobieta.
— Jak to odważna? — zaniepokoiła się stara.
— No, widzisz, gdybym ja był na twoim miejscu — wyjaśnił — nie trzymałbym całego 
śmietnika papierzysków, za które mógłbym wisieć, a które da się obrócić w 
pieniądze. 
Pozbyłbym się bezużytecznych, użyteczne ukrył jakoś w bezpiecznym miejscu. Nic 
innego 
nie miałem na myśli. Ale cóż, każdy jest najlepszym sędzią własnych czynów. 
Mówię tylko, 
Slider, że ja postąpiłbym inaczej.
— No... — powiedziała Peg — w takim razie może by je pan obejrzał?
— Wcale ich nie chcę oglądać — odparł gość udając rozdrażnienie. — Nie gadaj 
tak, jakby to 
była dla mnie jakaś gratka. Pokazuj swoje papiery innym i proś ich o radę!
Pan Squeers grałby zapewne dłużej komedię obrazy, gdyby pani Sliderskew, chcąc 
niezwłocznie odzyskać łaski znamienitego przyjaciela, nie zaczęła przepraszać go 
tak 
natarczywie i serdecznie, że biedakowi groziło uduszenie w jej objęciach. 
Broniąc się 
najuprzejmiej jak umiał przeciw tym niewinnym karesom — których przyczyny szukać 
należało zarówno w czarnej butelce, jak i tchórzliwym usposobieniu pani 
Sliderskew — 
pedagog oświadczył głośno, że po prostu żartował, pragnąc zaś dowieść swego 
doskonałego 
humoru powiedział, iż gotów jest zabrać się niezwłocznie do przeglądania 
dokumentów, 
jeżeli sprawi tym uroczej damie choć trochę przyjemności.
— Skoro już wstałaś, moja Slider — ryknął, kiedy stara podniosła się, żeby 
przynieść papiery 
— to zasuń lepiej rygle!
Peg podreptała do drzwi, przez chwilę majstrowała coś przy nich, a następnie 
powlokła się do 
przeciwległego kąta pokoju i spod węgla wypełniającego dół starego kredensu 
wydobyła 
niewielką drewnianą szkatułkę; postawiwszy ją na podłodze, u stóp swego doradcy, 
przyniosła kluczyk, który spoczywał pod poduszką na jej łóżku, i na migi dała 
Squeersowi do 
zrozumienia, by za pomocą kluczyka otworzył pudło. Pedagog, który z 
zainteresowaniem 
śledził wzrokiem każdy ruch gospodyni, skwapliwie posłuchał jej gestów i 
odrzuciwszy 
pokrywę spojrzał z zachwytem na spoczywające w szkatułce dokumenty.
— Teraz, widzi pan — mówiła stara, która, klęknąwszy obok Squeersa na podłodze, 
powstrzymywała jego niecierpliwą rękę — spalimy to, co się na nic nie przyda.
Zatrzymamy wszystko, z czego da się wydobyć pieniądze, a jeżeli znajdzie się 
jakiś papier, 
którym można, będzie wpędzić go w kłopoty, niepokoić i szarpać, to takim 
papierkiem 
zajmiemy się najgorliwiej. O to mi przecież chodziło, kiedy go opuszczałam. 
Liczyłam 
właśnie, że uda mi się coś podobnego.
— Wiem, że nie życzysz mu szczególnie dobrze — powiedział Squeers. — Czemu 
jednak nie 
wzięłaś również trochę pieniędzy?
— Trochę czego? — zapytała Peg.
— Trochę pieniędzy! — ryknął pedagog. — Myślę, że to babsko słyszy, ale chce, 
żebym 
forsował sobie gardło; chce mieć później przyjemność pielęgnowania mnie w 
chorobie. 
Trochę pieniędzy, Slider! Pieniędzy!! .
— Co za człowiek z pana, żeby pytać o takie rzeczy! — zawołała Peg z lekkim 
odcieniem 
pogardy. — Gdybym zabrała Arturowi Gride pieniądze, przeszukałby całą ziemię, 
byle mnie 
odnaleźć... Tak, tak!... Wywęszyłby je i wyłowił, nawet gdybym je ukryła na dnie 
najgłębszej 
studni w Anglii. Nie, nie!... Wiedziałam, co robię! Zabrałam to, w czym kryją 
się jego 
tajemnice, a on nie może dopuścić do rozgłoszenia ich, choćby były więcej warte 
niż 
pieniądze. To stary lis! Podstępny, stary, chytry, niewdzięczny lis! Najpierw 
mnie zagłodził, a 
później oszukał. Ach!... Zabiłabym go z ochotą, gdybym tylko mogła!
— Bardzo to piękne i chwalebne — rzekł doradca. — Ale przede wszystkim spal 
szkatułkę, 
Slider. Nie przechowuje się nigdy rzeczy, które mogą stanowić dowód obciążający. 
Zapamiętaj to sobie, Slider! Połam więc to pudło na kawałki (co przyjdzie ci bez 
trudu, bo 
jest stare i rozklekotane) i spal je po kawałku, a ja rozejrzę się tymczasem w 
papierach i 
później ci powiem, co właściwie zdobyłaś.
Ponieważ Peg wyraziła zgodę na tę propozycję, pan Squeers obrócił szkatułkę dnem 
do góry i 
wysypał jej zawartość na podłogę, a opróżnioną wręczył gospodyni. Zniszczenie 
pudła było 
zaimprowizowanym podstępem, mającym na celu zajęcie Peg na wypadek, gdyby 
życzliwy 
doradca uznał za stosowne odwrócić jej uwagę od własnych poruszeń. 
— No! — krzyknął pedagog. — Ładuj teraz deszczułki pomiędzy pręty kraty i 
rozpalaj 
piękny ogień, a ja poczytam sobie tymczasem. Hm... hm... Zobaczymy... 
zobaczymy... — 
mówiąc to przysunął bliżej świecę i z przebiegłym uśmiechem na twarzy zabrał się 
do 
troskliwego badania papierów.
Gdyby stara nie była głucha jak pień, musiałaby, zbliżając się ostatni raz do 
drzwi, usłyszeć 
tuż za nimi oddech dwóch osób; gdyby zaś te dwie osoby nie wiedziały nic o 
kalectwie Peg, z 
pewnością wybrałyby ową chwilę, by wejść do izby albo też rzucić się do 
ucieczki. Wiedząc 
jednali, z kim mają do czynienia, stały spokojnie, a obecnie nie tylko ukazały 
się 
niezauważone we drzwiach — które nie były zamknięte, bo rygiel nie miał skobla — 
lecz 
również bezszelestnie wsunęły się do izby.
Krok za krokiem, prawie niedostrzegalnie, posuwały się coraz dalej i dalej, a 
tak ostrożnie, że 
zdawały się nie oddychać zgoła; Squeers i stara wiedźma nie wyobrażali sobie 
nawet 
możliwości takiego najścia i nie podejrzewając, że w pokoju może znajdować się 
ktoś obcy, 
gorliwie zajmowali się swoimi sprawami. Starucha klęczała i nachyliwszy 
pomarszczoną 
twarz nad kratą kominka dmuchała, na ciemniejące węgle, od których nie zajęło 
się jeszcze 
drewno; Squeers pochylał się nad świecą, a blask jej wydobywał na jaw całą 
szpetotę jego 
twarzy, podobnie jak blask ognia — szpetotę twarzy jego godnej wspólniczki; oba 
te oblicza 
nosiły wyraz skupionego przejęcia i triumfu, co dziwnie kontrastowało z 
trwożliwym 
zachowaniem dwóch mężczyzn za ich plecami, którzy korzystając z każdego, 
najsłabszego 
choćby dźwięku, postępowali naprzód, lecz gdy chcieli się posunąć choćby o cal, 
a w izbie 
zaległa znowu cisza, stawali jak wryci. Wszystko to na tle obszernego, pustego 
pokoju o 
wilgotnych ścianach oświetlonych drżącym blaskiem mizernego ognia tworzyło 
scenę, która 
musiałaby zainteresować i na długo pozostać w pamięci najbardziej nawet 
nieuważnego i 
obojętnego widza, gdyby jakiś widz mógł śledzić jej przebieg.
Dwaj mężczyźni, którzy zjawili się tak tajemniczo, byli to Frank Cheeryble i 
Newman Noggs. 
Noggs dzierżył w dłoni zardzewiały wylot starego mieszka ręcznego , którym 
wymachiwał w 
powietrzu gotując się do spuszczenia go na głowę pana Squeersa; Frank jednak 
ostrzegawczym gestem powstrzymał rękę towarzysza i postąpiwszy jeszcze jeden 
krok 
naprzód tak się zbliżył do pedagoga, że pochylając się lekko, mógł rozróżnić 
litery na 
dokumencie, który ów dżentelmen podnosił do oczu.
Pan Squeers — który nie był wielkim erudytą — wydawał się nieco zakłopotany 
pierwszą 
swą zdobyczą, dokumentem pisanym ozdobnym rondem, niezbyt czytelnym dla nie 
obznajmionego z takim pismem oka. Próbował odczytać ten papier z lewej strony w 
prawą, 
potem z prawej w lewą, a stwierdziwszy, że w obie strony jest on równie 
zrozumiały, z nie 
większym powodzeniem odwrócił go do góry nogami.
— Cha, cha, cha! — chichotała Peg, która klęcząc przed kominkiem paliła resztki 
szkatułki i 
uśmiechała się z iście szatańską uciechą. — Co tam piszą, hę?
— Nic szczególnego — odparł Squeers rzucając jej dokument. — Jeżeli dobrze 
rozumiem, to 
jakiś stary kontrakt dzierżawny. W ogień z tym!
Pani Sliderskew posłuchała i zapytała zaraz o następny papier.
— To — powiedział Squeers — jest paczka przedawnionych akceptów i odnowionych 
weksli 
sześciu czy ośmiu młodych dżentelmenów, ale, że to wszystko członkowie 
Parlamentu, 
weksle ich nikomu na nic się nie przydadzą. W ogień z tym!
Peg wykonała rozkaz i czekała, co będzie dalej.
— To, zdaje się — ciągnął pedagog — akt sprzedaży prawa do wyznaczania 
proboszcza w 
parafii Purechurch w dolinie Cashup. Zachowaj to, Slider, z czysto religijnych 
pobudek, 
dosłownie w imię Boże... Może to mieć jakąś cenę na sali licytacyjnej.
— A co dalej? — pytała Peg.
— To, sądząc z dwu załączonych listów — mówił Squeers — jest chyba rewers 
jakiegoś 
wiejskiego plebana, który odstępuje czterdzieści funtów półrocznej pensji za 
pożyczkę 
dwudziestu funtów. Trzymaj ten papier, bo jeżeli pleban nie zapłaci, jego biskup 
weźmie się 
zaraz do niego. Wiemy, jak właściwie rozumieć wielbłąda i ucho igielne... nikt, 
kto nie może 
wyżyć ze swych dochodów, bez względu na ich wysokość, nie wnijdzie do Królestwa 
Niebieskiego za żadną cenę. Dziwna rzecz... Nie widzę dotąd nic w tym rodzaju...
— Co pan mówi? — zapytała Peg.
— Nic — odparł Squeers. — Szukam... widzisz.... Hm... Newman wzniósł znowu 
mieszek; 
jeszcze raz Frank powstrzymał go wymownym i rozkazującym, a bezszelestnym ruchem 
ręki.
— Jedziemy dalej... — ciągnął pedagog. — Rewersy — schowaj je. Pełnomocnictwo 
rejentalne — schowaj. Dwa oświadczenia pozwanych — schowaj je. Kontrakty 
dzierżawy i 
najmu — spal to. Aha!... „Madelina Bray, z chwilą dojścia do pełnoletniości lub 
zawarcia 
związku małżeńskiego..." Masz! Spal i to!
Rzucił starej inny, zawczasu przygotowany w tym celu pergamin, a gdy Peg 
odwróciła głowę, 
ukrył spiesznie za pazuchą swego obszernego płaszcza dokument, z którego wpadły 
mu w 
oko odczytane przed chwilą słowa.
— Mam go! Mam! — wołał, upojony triumfem. — Mam! Hura! Plan był dobry, choć 
zdawał 
się niemożliwy do wykonania! Oto swoboda! Nareszcie swoboda!
Pani Sliderskew zapytała, z czego się śmieje, lecz nie otrzymała odpowiedzi. 
Żadna siła nie 
mogła już powstrzymać ręki Newmana. Ciężkie rączki mieszka wylądowały celnie na 
samym 
środku ciemienia pana Squeersa, który padł na podłogę i leżał bez zmysłów.
ROZDZIAŁ LVIII
W KTÓRYM URYWA SIĘ JEDEN Z WĄTKÓW NASZEJ OPOWIEŚCI
Nicholas podzielił cały szlak podróży na dwa jednodniowe etapy, chciał bowiem, 
aby długa 
droga jak najmniej utrudziła i osłabiła chorego, którym się opiekował. Pod 
koniec drugiego 
dnia znalazł się w pobliżu ustronia, gdzie zbiegły najszczęśliwsze lata jego 
życia; dobrze 
znany krajobraz budził w młodzieńcu miłe i pogodne myśli, lecz zarazem 
przywodził na 
pamięć żywe i bolesne wspomnienia o tym, w jakich to okolicznościach on sam i 
jego bliscy 
opuścili starą rodzinną siedzibę i, zdani na łaskę i niełaskę obcych, rzuceni 
zostali na szeroki, 
nieprzyjazny świat.
Nie trzeba było aż takich refleksji, jakie wspomnienia dawnych lat i wędrówki po 
okolicy, w 
której minęło czyjeś dzieciństwo, budzić zwykły u najmniej nawet wrażliwych 
ludzi, aby 
wzruszyć serce Nicholasa i skłonić go do szczególnie tkliwej opieki nad 
umierającym 
przyjacielem. O każdej porze dnia i nocy młodzieniec czuwał nieustannie u boku 
chorego — 
zawsze baczny, uważny i troskliwy; nigdy nie zaniedbywał dobrowolnie przyjętych 
obowiązków wobec bezradnej i pozbawionej bliskich istoty, której ostatnie dni 
przesypywały 
się niby piasek w klepsydrze, a życie dogasało szybko. Ani na chwilę nie 
opuszczał biedaka, 
dodawał ma otuchy, starał się zaspokajać wszystkie jego zachcianki, zabawiał go 
i 
rozweselał; wszystko to było teraz stałym i nieodmiennym zajęciem troskliwego 
opiekuna.
Znaleźli skromne mieszkanie na małej farmie wśród łąk, po których Nicholas 
często biegał w 
dzieciństwie z wesołą czeredą szkolnych kolegów; tam się zatrzymali.
Zrazu Smike był dość silny, by przy pomocy Nicholasa odbywać niekiedy krótkie 
spacery. 
Nic w owym czasie nie interesowało go bardziej; niż wycieczki do miejsc 
najbliżej 
związanych z przeszłością przyjaciela. Wykorzystując to zainteresowanie, które, 
jak z 
radością zauważył, łagodziło smutek wielu godzin chorego i nieodmiennie 
podsuwało mu 
temat do późniejszych gawęd i rozmyślań, młodzieniec obierał te miejsca za cel 
codziennych 
przejażdżek. Małą, zaprzężoną w kuca dwukółką obwoził chłopca po okolicy i 
wspierał go 
własnym ramieniem, gdy spacerowali z wolna po tych dziecinnych szlakach albo 
stawali w 
słonecznym blasku, aby długim spojrzeniem żegnać jakiś spokojny, uroczy zakątek.
Przy jednej z takich okazji, Nicholas, poddając się bezwiednie natłokowi dawnych 
wspomnień, pokazał przyjacielowi drzewo, na które setki razy wdrapywał się, by 
zajrzeć do 
piskląt w gnieździe, oraz gałąź, z której krzykiem oznajmiał swój triumf małej 
Kate; stała ona 
wówczas na dole, przerażona osiągniętą już przez brata wysokością, a jej 
bezmierny podziw 
zachęcał go do wspinania się jeszcze wyżej. Codziennie przejeżdżali obok pewnego 
starego 
domu i spoglądali w jego małe okienka, przez które niegdyś blask słoneczny 
płynął do 
wnętrza i w letnie poranki (we wspomnieniach wszystkie poranki są letnie) budził 
Nicholasa; 
młody człowiek wspinając się na mur i zerkając do ogrodu mógł dojrzeć krzak 
róży, 
darowany Kate przez pewnego małego wielbiciela i posadzony własnymi jej rękami. 
Były 
tam żywopłoty, w cieniu których rodzeństwo zbierało zwykle dzikie kwiaty;. były 
zielone, 
grodzone poła i cieniste ścieżki, po których we dwoje wędrowali tak często. Z 
każdą w tej 
okolicy dróżką, z każdym strumieniem, gajem czy chatą łączyło się jakieś 
wydarzenie z 
dzieciństwa, a wszystko to przypominało się teraz Nicholasowi tak, jak 
przypominają się 
zwykle wydarzenia dzieciństwa: same przez się są niczym — może śmiechem, słowem, 
spojrzeniem albo łagodnym zmartwieniem, albo przelotną myślą czy mglistą obawą — 
a 
mimo to rysują się w pamięci wyraźniej i trwalej niż najboleśniejsze przeżycia i 
najcięższe 
troski doświadczone w ubiegłym roku.
Jedna z wycieczek zawiodła przyjaciół na cmentarz,, gdzie spoczywał ojciec 
Nicholasa. 
„Nawet tutaj — mówił młodzieniec stłumionym głosem — myszkowaliśmy, nie wiedząc 
jeszcze, co to jest śmierć, i nie zastanawiając się, czyje popioły legną wkrótce 
pod tą murawą. 
Ukołysani wielką ciszą siadaliśmy tu, by odpocząć, i zawsze rozmawialiśmy 
szeptem. 
Pewnego razu Kate zginęła i po całej godzinie bezowocnych poszukiwań odnaleziono 
ją 
śpiącą pod drzewem, które ocienia dziś mogiłę ojca. Ojciec bardzo ją kochał i 
niosąc w 
ramionach głęboko uśpioną dziewczynkę powiedział, że, gdy umrze, chce leżeć tam 
gdzie 
jego drogie maleństwo złożyło swą główkę. Jak widzisz, życzenie jego nie poszło 
w 
niepamięć".
Nic więcej nie zdarzyło się podczas tej wycieczki, lecz wieczorem, kiedy 
Nicholas siedział 
przy łóżku przyjaciela, Smike ocknął się jak gdyby z drzemki i kładąc dłoń na 
ręce opiekuna 
prosił z twarzą zalaną łzami o złożenie uroczystej obietnicy.
— Cóż mam ci obiecać? — zapytał młodzieniec łagodnie. — Jeżeli będę miał 
nadzieję, że 
zdołam tego dotrzymać, obiecam z pewnością.
— Wiem, że pan dotrzyma — brzmiała odpowiedź. — Niech mi pan przyrzeknie, że 
kiedy 
umrę, zostanę pochowany blisko — tak blisko, jak można będzie wykopać grób — 
tego 
drzewa, które widzieliśmy dzisiaj.
Opiekun złożył tę obietnicę w niewielu, lecz jakże poważnych i uroczystych 
słowach. Biedny 
przyjaciel nie puszczał jego ręki i wydawało się, że zasnął. Ale słychać było 
tłumione łkanie, 
a Nicholas niejeden raz odczuł uścisk wychudłej dłoni; wreszcie chory zapadł w 
sen i uścisk 
ów stopniowo zelżał.
Po upływie dwóch tygodni Smike czuł się tak źle, że nie mógł już odbywać 
wycieczek. 
Nicholas usadowił go raz na miękkich poduszkach i zabrał na przejażdżkę, lecz 
wstrząsy 
dwukółki były męczące dla chłopca i wywoływały omdlenia, groźne w stanie tak 
wielkiego 
wyczerpania. W domu znajdowała się stara kanapa, która za dnia była ulubionym 
miejscem 
spoczynku chorego. W słoneczną i piękną pogodę Nicholas kazał wystawiać ją do 
pobliskiego 
małego sadu, wynosił na dwór starannie owiniętego w pledy Smike'a i dwaj 
przyjaciele 
przesiadywali na powietrzu przez długie godziny.
Pewnego wieczoru zdarzyło się tam coś, co Nicholas uważał zrazu za wytwór 
chorobliwej 
wyobraźni Smike'a, co wszakże, jak się później przekonał, było najzupełniej 
prawdziwym 
wydarzeniem. Wyniósł Smike'a na własnych rękach (dziecko udźwignęłoby wówczas 
biedaka!), żeby pokazać mu piękny zachód słońca; usłał dlań kanapę, a sam 
zasiadł obok na 
krześle. Czuwał przez całą ubiegłą noc, był więc zmęczony i niebawem usnął.
Nim minęło pięć minut, zbudził go przeraźliwy krzyk. Nicholas zrywając się z 
takim 
przerażeniem, jakie ogarnia człowieka wyrwanego nagle ze snu, zdumiał się na 
widok 
chorego, który usiadł z trudem; oczy wychodziły mu z orbit, czoło zroszone było 
zimnym 
potem, dygotał jak w konwulsjach i wołał opiekuna na pomoc.
— Co się stało, na Boga? — zapytał młodzieniec pochylając się nad przyjacielem. 
— 
Spokojnie, spokojnie! Coś ci się pewno śniło.
— Nie, nie, nie! — wołał Smike czepiając się go kurczowo. — Niech mnie pan mocno 
trzyma! Niech mnie pan nie puszcza! Tam, tam! Za tym drzewem!
Nicholas spojrzał w sad, za krzesło, z którego zerwał się przed chwilą, lecz na 
miejscu, które 
chory wskazywał wzrokiem, nie mógł dostrzec niczego.
— Coś ci się przywidziało! — powiedział, by uspokoić chłopca. — Na pewno nic tam 
nie 
było, z całą pewnością.
— Było! Wiem, że było! Widziałem tak wyraźnie jak teraz! — wołał chory. — Ach, 
niech 
pan powie, że zatrzyma mnie przy sobie, że nie opuści mnie ani na chwilę!
— A czy opuściłem cię kiedy? — odparł jego opiekun. — No, połóż się, połóż. 
Widzisz 
przecie, że jestem przy tobie. A teraz powiedz mi, coś tam zobaczył.
— Czy pamięta pan — odrzekł Smike przyciszonym głosem i z przestrachem rozejrzał 
się 
wokół — czy pamięta pan, jak opowiadałem o człowieku, który przyprowadził mnie 
do 
szkoły?
— Tak, oczywiście!
— Spojrzałem przed chwilą na to drzewo... na to, z takim grubym pniem... i... i 
on stał tam... 
stał z utkwionym we mnie wzrokiem...
— Zastanów się, chłopcze! — zawołał Nicholas. — Przypuśćmy nawet, że ten 
człowiek żyje 
jeszcze i że zabłądził do naszego ustronia, tak bardzo odległego od ruchliwych 
szlaków. Czy 
możesz sobie jednak wyobrazić, że po tylu latach poznałbyś go tak łatwo?
— Wszędzie i w każdym przebraniu! — zawołał chory. — Stał tam oparty na kiju i 
patrzał na 
mnie, a wyglądał zupełnie tak samo, jak go zapamiętałem. Był zakurzony i biednie 
ubrany... 
tak... w łachmanach. Ale jak go zobaczyłem, zaraz sobie wszystko przypomniałem: 
tę 
deszczową noc... jego twarz, kiedy mnie opuszczał... pokój, w którym to się 
działo... 
obecnych przy tym ludzi... wszystko! Kiedy spostrzegł, że go widzę, przestraszył 
się chyba, 
bo drgnął i zniknął. Myślałem O nim za dnia i śniłem po nocach. Widywałem go we 
śnie, 
kiedy byłem małym dzieckiem, i od tamtego czasu wciąż mi się we snach pokazuje. 
Zawsze 
wygląda tak jak teraz.
Nicholas, używając wszelkich argumentów, jakie potrafił wymyślić, starał się 
przekonać 
wystraszonego chłopca, że omamiła go wyobraźnia i że wielkie podobieństwo 
pomiędzy 
tworem sennych marzeń a człowiekiem, którego jakoby widział, jest najlepszym 
tego 
dowodem; ale nic nie pomagało. Kiedy zaś nakłonił wreszcie chorego do pozostania 
na krótki 
czas pod opieką właścicieli domku, starannie wypytał sąsiadów, czy ktoś z nich 
nie widział 
obcego włóczęgi, a potem sam przeprowadził poszukiwania za owym drzewem, w 
sadzie, na 
przyległych polach i wszędzie wokół, W każdym zakątku, który mógłby stanowić 
kryjówkę; 
wszystko jednak na próżno. Upewniony o słuszności swych domysłów, młody człowiek 
zajął 
się znowu uspokajaniem przyjaciela, co po dłuższych staraniach udało mu się w 
pewnym 
stopniu, choć biedak nie ustępował i wciąż powtarza! z gorączkowym przekonaniem, 
że na 
pewno widział to, o czym mówi, i nic nie zachwieje w nim tego przekonania. 
Nicholas zaczął 
teraz pojmować, że nie ma już żadnej nadziei i towarzysz jego złej i dobrej doli 
odejdzie 
niebawem z tego świata. Chory nie cierpiał prawie i nie odczuwał bolesnych 
dolegliwości, 
lecz nie wracał do zdrowia ani też nie pragnął nawet ozdrowieć; nie walczył
o życie. Był osłabiony i straszliwie wynędzniały, a głos jego stał się tak 
cichy, że trudno było 
dosłyszeć, co biedak mówi. Wszystkie jego siły zostały wyczerpane i Smike, leżąc 
spokojnie, 
oczekiwał śmierci.
W pogodny, ciepły jesienny dzień, gdy wokół panował senny spokój, słodko 
pachnące 
powietrze płynęło przez otwarte okno przytulnej izdebki, a na dworze słychać 
było tylko 
łagodny szelest liści, Nicholas siedział na swym zwykłym miejscu przy łóżku 
chorego i czuł, 
że zbliża się ostatnia godzina. Wokół było tak cicho, że młodzieniec pochylał 
się od czasu do 
czasu i nasłuchiwał oddechu śpiącego, jak gdyby chciał się upewnić, że żyje 
jeszcze i nie 
zapadł w ów najgłębszy sen, z którego nikt nie budzi się na tej ziemi.
Po pewnym czasie przymknięte powieki chłopca podniosły się, a na wybladłej jego 
twarzy 
zjawił się pogodny uśmiech.
— Jak to dobrze! —- powiedział Nicholas. — Posłużyła ci ta drzemka.
— Miałem takie miłe sny — szepnął biedak. — Takie miłe, przyjemne sny!
— Co ci się śniło? — zapytał opiekun.
Umierający zwrócił się w jego stronę, otoczył mu szyję ramieniem i powiedział:
— Niedługo tam będę.
Zapanowała krótka cisza; potem Smike odezwał się znowu:
— Nie boję się śmierci — mówił. — Jestem zadowolony. Wydaje mi się, że nawet 
gdybym 
mógł wstać z tego łóżka i ozdrowieć, już nie pragnąłbym tego. Często... 
ostatnimi czasy, 
coraz częściej... powtarzał mi pan, że się jeszcze spotkamy... Dzisiaj wiem, że 
to prawda... 
Jestem tego tak pewien, że zniosę chyba nawet rozłąkę z panem.
Drżący głos, pełne łez oczy i silniejszy przy ostatnich słowach uścisk ramienia 
opasującego 
szyję Nicholasa mówiły aż nazbyt jasno, jak pełne wzruszeń jest serce chorego; 
widać też 
było, że słowa te zapadły równie głęboko w serce wstrząśniętego ich treścią 
opiekuna.
— Słusznie mówisz, kochany chłopcze — odezwał się wreszcie Nicholas — i to 
wielka 
pociecha dla mnie. Powiedz mi jeszcze, jeżeli to możliwe, że jesteś szczęśliwy.
— Najprzód muszę powiedzieć panu coś innego. Nie powinienem mieć przed panem 
sekretów, a w takiej chwili chyba się pan na mnie nie rozgniewa.
— Ja miałbym się gniewać na ciebie! — zawołał młodzieniec.
— Wiem, że się pan nie będzie gniewał. Pytał mnie pan niegdyś, czemu się tak 
zmieniłem i 
czemu... czemu wciąż przesiaduję samotnie. Czy mam powiedzieć?
— Nie mów, jeśli sprawia ci to przykrość — odparł Nicholas. — Pytałem po to 
tylko, by 
pomóc ci, gdyby to było możliwe.
— Wiem... Tak to wtedy rozumiałem — szeptał Smike, silniej obejmując 
przyjaciela. — Pan 
mi wybaczy. Nie było żadnej rady... A... a chociaż umarłbym chętnie dla jej 
szczęścia... serce 
pękało mi na ten widok... Wiem... wiem, że on kocha ją szczerze... Wiem... Och! 
Któż 
mógłby to odgadnąć wcześniej niż ja!
Potem mówił dalej słabym, omdlewającym, przerywanym częstymi pauzami głosem, a 
Nicholas dowiedział się z jego słów, że umierający chłopiec całą mocą uczucia 
skoncentrowanego na jednej, ogarniającej wszystko, beznadziejnej, tajonej 
miłości, kocha 
jego siostrę, Kate.
Biedak dobył zawieszone na piersi pasmo jej włosów, związane jakąś noszoną przez 
nią 
niegdyś wstążką. Niechaj po jego śmierci Nicholas zdejmie to tak, żeby niczyje 
oko nie 
oglądało drogiej pamiątki, a później, gdy on będzie już leżał w trumnie, na 
chwilę przed 
złożeniem do ziemi, niech mu znowu zawiesi na szyi ten skarb, gdyż pragnie go 
wziąć ze 
sobą do grobu.
Nicholas przysiągł mu na klęczkach, że tak uczyni, i jeszcze raz przyrzekł, że 
biedak spocznie 
na miejscu, które sobie obrał. Później uściskali się i ucałowali tkliwie.
— Teraz — szepnął Smike — jestem szczęśliwy.
Zapadł w lekką drzemkę i niebawem ocknął się z takim jak poprzednio uśmiechem. 
Zaczął 
mówić o przepięknych ogrodach, które otwierają się przed nim; o ogrodach pełnych 
postaci 
mężczyzn, kobiet i dzieci — zwłaszcza dzieci — z promieniejącymi twarzami; 
wreszcie 
szepnął, że musi to być Raj, i z tymi słowy skonał.
ROZDZIAŁ LIX
W KTÓRYM INTRYGI ZACZYNAJĄ ZAWODZIĆ, A WĄTPLIWOŚCI I GROŹBY 
NĘKAĆ INTRYGANTA
Pan Ralf był sam w pokoju, gdzie zazwyczaj jadał i przesiadywał wieczorami, 
jeżeli 
zyskowne zajęcia nie wzywały go na miasto. Stało przed nim nie tknięte 
śniadanie, a obok 
jego dłoni, której palce nerwowo bębniły po stole, leżał zegarek. Dawno minęła 
godzina, o 
której, od długich lat, lichwiarz chował zegarek do kieszeni i pewnym krokiem 
schodził na 
dół, aby rozpocząć pracowity dzień. Tym razem jednak, równie obojętny na 
monotonne 
napomnienia zegarka, jak na nie tknięte śniadanie, siedział z głową wspartą na 
ręku i 
wzrokiem posępnie utkwionym w podłogę..
Taki odskok od regularnego i stałego obyczaju u człowieka tak regularnego i 
punktualnego 
we wszystkim, co posiada związek z codzienną pogonią za zyskiem, mógłby sam 
przez się 
stanowić dowód choroby lichwiarza. Że gnębi go jakieś moralne czy fizyczne 
cierpienie i to 
cierpienie poważne, jeśli mogło w ten sposób wpłynąć na podobnego człowieka, o 
tym jasno 
mówiła jego wybladła, zmęczona twarz i zapadłe, senne oczy, które uniósł 
wreszcie, jak 
gdyby z przestrachem, i spiesznie rozejrzał się wokół, niby ktoś, kto budzi się 
nagle i zrazu 
nie może zdać sobie sprawy, gdzie się znajduje.
— Coś się mnie uczepiło — powiedział — i w żaden sposób nie mogę otrząsnąć się z 
tego. 
Nigdy się nie rozpieszczałem i nie pozwolę sobie przecież na chorobę. Nigdy nie 
kaprysiłem, 
nie marudziłem, nie poddawałem się fantazjom. Ale jak człowiek może żyć bez ...
Przyłożył dłoń do czoła.
— Noc po nocy przychodzi i mija, a dla mnie nie ma spoczynku. Jeżeli nawet 
zasnę, to cóż to 
za sen pełen stłoczonych wokół mnie tych samych nienawistnych twarzy, tych 
samych 
nienawistnych ludzi? Wtrącają się we wszystko, co robię lub mówię, i zawsze 
wiodą mnie do 
klęski. Kiedy czuwam, też nie mogę odpocząć, bo ściga mnie ciągle ten groźny 
cień... cień, 
nie wiem sam czego... ten cień najgorszy z najgorszych. Muszę odpocząć! Jedna 
noc 
nieprzerwanego snu i znowu stanę się człowiekiem.
Mówiąc to, odepchnął stół, jak gdyby wstrętem przejmował go sam widok jadła, i 
bezwiednie 
spojrzał na zegarek, którego wskazówki zbliżały się do południa.
— Dziwne, dziwne — mruknął. — Południe, a Noggsa jeszcze nie ma. Jakaż pijacka 
burda 
mogła go zatrzymać? Dałbym coś niecoś — nawet trochę pieniędzy, pomimo tej 
okropnej 
straty — żeby zarżnął człowieka w karczemnej bójce albo włamał się do jakiegoś 
domu, albo 
opróżnił czyjąś kieszeń, albo zrobił coś innego, co sprawiłoby, że w żelaznych 
bransoletkach 
na nogach popłynąłby za morze i uwolnił mnie wreszcie od siebie. Jeszcze lepiej 
byłoby 
wystawić go na pokusę i skłonić do ograbienia mnie. Niechby sobie ukradł, co mu 
się 
podoba! Chętnie oddałbym go w ręce sprawiedliwości, bo przysiąc mogę, że to 
zdrajca! Jak 
mnie zdradza, gdzie i kiedy nie wiem, ale mocno go podejrzewam.
Pan Ralf poczekał jeszcze pół godziny, a potem wysłał swą gospodynię do 
mieszkania 
Newmana i kazał jej zapytać, czy kancelista zachorował i dlatego nie przyszedł, 
a także 
czemu nie dał znać. Kobieta wróciła z wiadomością, że pan Noggs nie nocował w 
domu i że 
niczego więcej nie można się tam o nim dowiedzieć.
— Ale — dodała — na dole jest jeden pan. Czekał przed drzwiami, kiedy wróciłam, 
a teraz 
mówi...
— Co mówi? — przerwał pan Ralf gniewnie. — Czy nie zapowiedziałem, że nikogo nie 
przyjmuję?!
— Mówił — podjęła kobieta przestraszona tym wybuchem — że ma bardzo pilny 
interes i nie 
da się odprawić, a ja myślałam, że może chodzi o...
— O co, u diabła? — zawołał. — Szpiegujesz mnie i coś tam sobie kombinujesz, w 
jakich 
sprawach ludzie tu przychodzą, co?
— Mój Boże! Widziałam, że się pan niepokoi, i myślałam tylko, że może chodzi o 
pana 
Noggsa.
— Widziałaś, że się niepokoję! — warknął lichwiarz. — Wszyscy mnie teraz 
obserwują! 
Gdzie ten człowiek? Nie mówiłaś mu chyba, że nie zszedłem jeszcze na dół?
Kobieta wyjaśniła, że interesant czeka w małym kantorze, a ona powiedziała, że 
zawiadomi 
swego pana, który jest w tej chwili bardzo zajęty.
— Rozmówię się z nim — odrzekł lichwiarz. — A ty idź do kuchni i siedź tam 
spokojnie, 
słyszysz!
Zadowolona, że wolno jej odejść, gospodyni zniknęła spiesznie. Pan Ralf opanował 
się z 
trudem, przybrał najnaturalniejszą, jak tylko potrafił maskę i powoli zszedł ze 
schodów. Na 
chwilę zatrzymał się z ręką na klamce, a potem wkroczył do klitki Newmana Noggsa 
i stanął 
naprzeciw pana Charlesa Cheeryble.
Był to jeden z ostatnich ludzi, którego życzyłby sobie spotkać w jakichkolwiek 
okolicznościach, a teraz, kiedy widział w nim wyłącznie szefa i protektora 
Nicholasa, wolałby 
raczej zobaczyć upiora. Ale pod jednym względem spotkanie owo wywarło 
dobroczynny 
wpływ: gwałtownie wstrząsnęło przygasłą energią pana Ralfa, rozbudziło w jego 
sercu 
wszystkie gnieżdżące się tam od lat pasje, wznieciło cały gniew, nienawiść i 
złośliwość, 
przywróciło zgryźliwy uśmiech ustom, a surowe zmarszczki czołu i, na pozór 
przynajmniej, 
uczyniło z lichwiarza tego samego Ralfa Nickleby, którego tak wielu ludzi 
wspominało z 
uzasadnioną goryczą.
— Hm... — powiedział przystając w drzwiach. — To nieoczekiwany zaszczyt.
— I niepożądany — rzekł brat Charles. — Wiem doskonale, że niepożądany.
— Mówią, że jest pan uosobieniem prawdy — podjął gospodarz. — W każdym razie 
powiedział pan teraz prawdę, której nie zamierzam przeczyć. Zaszczyt ów jest 
równie 
niepożądany, jak i nieoczekiwany... Trudno mi, doprawdy, coś dodać.
— Mówiąc po prostu... — rozpoczął gość.
rozpoczęcia. Domyślam się, o czym zamierza pan mówić, i nie będę tego słuchał. 
Pan lubi, 
zdaje się, prostotę — oto ona! Tam są drzwi — widzi je pan chyba! Drogi nasze 
wiodą w 
odmiennych kierunkach. Niechże pan uda się swoją, a mnie pozwoli wędrować w 
spokoju 
moją.
— W spokoju... — łagodnie powtórzył niepożądany gość i spojrzał na lichwiarza 
bardziej ze 
współczuciem niż z niechęcią. — On chce w spokoju iść swoją drogą...
— Nie zamierza pan chyba pozostać w tym domu wbrew mojej woli — podjął pan Ralf 
— 
ani też nie spodziewa się pan zapewne wzruszyć człowieka, który postanowił nie 
słuchać i 
zamyka uszy na wszystko, co pan może powiedzieć.
— Panie Nickleby — odparł brat Charles łagodnym, lecz zdecydowanym tonem. — 
Przyszedłem tu wbrew własnej chęci, wyraźnie i niewątpliwie wbrew własnej chęci. 
Nigdy 
dotychczas nie byłem w tym domu, a prawdę mówiąc, nie czuję się u pana miło ani 
swobodnie i chciałbym nigdy tu nie wracać. Nie domyśla się pan, czemu 
przyszedłem i o 
czym chcę mówić, na pewno się pan nie
domyśla. Nie mam co do tego wątpliwości, bo gdyby się pan domyślał, zachowałby 
się pan 
inaczej.
Lichwiarz spojrzał nań bystro, lecz jasne, uczciwe oczy i otwarta twarz starego 
kupca nie 
zmieniły wyrazu i śmiało wytrzymały to przenikliwe spojrzenie.
— Czy mam mówić dalej? — spytał pan Cheeryble.
— Ach, naturalnie, jeśli tylko pan sobie tego życzy — odparł ironicznie 
gospodarz. -— Oto 
ściany, do. których pan może mówić, pulpit i dwa stołki. Ci uważni słuchacze na 
pewno panu 
nie przerwą. Proszę, bardzo proszę niech pan zachowuje się w moim domu jak we 
własnym, a 
może, nim wrócę z przechadzki, powie pan wszystko, co ma do powiedzenia i 
łaskawie ustąpi 
mi miejsca.
Mówiąc to zapiął surdut, wyszedł na korytarz i zdjął z wieszaka cylinder. 
Starszy dżentelmen 
pospieszył za nim i chciał widać coś powiedzieć, ale pan Ralf przerwał mu 
gniewnym ruchem 
ręki.
— Ani słowa! — rzucił. — Powtarzam, ani słowa! Mimo rozlicznych swych cnót, nie 
jest pan 
jeszcze aniołem. Nie może pan zjawiać się w domach obcych ludzi bez względu na 
to, czy 
tego chcą, czy nie, i sączyć słów w niechętne uszy. Niech pan, powiadam, 
wygłasza mówkę 
do ścian, nie do mnie!
— Na Boga! Nie jestem aniołem — odparł brat Charles potrząsając głową — lecz 
słabym i 
grzesznym człowiekiem. Niemniej jednak, istnieje cnota wspólna aniołom i 
ludziom, którzy 
chcą skorzystać z błogosławionych sposobności do praktykowania tej cnoty — to 
miłosierdzie. Ono mnie tu sprowadza. Proszę, niech mi pan pozwoli spełnić moją 
misję. .
— Nie praktykuję miłosierdzia — odparł lichwiarz z triumfującym uśmiechem — i 
nie proszę 
o nie. Niech pan nie szuka u mnie, litości dla tego młokosa, który nadużywa 
pańskiego iście 
dziecinnego zaufania. Niech ten chłopak spodziewa się ode mnie wszystkiego, co 
najgorsze.
— On miałby prosić pana o litość! — zawołał gorąco stary kupiec. — To pan 
powinien o nią 
błagać — jego! Jeżeli nie zechce mnie pan wysłuchać teraz, kiedy może to 
uczynić, wysłucha 
mnie pan później, kiedy pan będzie musiał. Albo też może pan odgadnie, co 
zamierzałem 
powiedzieć, i podejmie jakieś kroki, by zapobiec naszemu ponownemu spotkaniu. 
Pański 
bratanek to szlachetny chłopiec, zacny, szlachetny chłopiec. Czym jest pan, 
panie Nickleby, 
nie powiem, ale wiem, co pan zrobił. A teraz, jeśli zajmując się sprawą, która 
go obecnie 
pochłania, stwierdzi pan przypadkiem, że trudno ją będzie prowadzić dalej, niech 
pan 
przyjdzie do mnie i do mojego brata Neda, i do Tima Linkinwater, a my wszystko 
panu 
wyjaśnimy. Proszę przyjść niebawem, bo inaczej może być za późno i ktoś udzieli 
panu 
wyjaśnień w sposób bardziej przykry i mniej delikatny. Proszę także nie 
zapominać, że byłem 
tu dzisiaj, powodowany litością dla pana, i wciąż jestem gotów mówić z nim w 
podobnym 
duchu.
Powiedziawszy to z zapałem i wzburzeniem, brat Charles włożył swój 
szerokoskrzydły 
kapelusz, bez sława minął gospodarza i żwawo wyszedł na ulicę. Pan Ralf 
spoglądał za nim 
milczący i nieruchomy, jak gdyby zamarł w osłupieniu; wreszcie jednak wybuchnął 
pogardliwym śmiechem.
— To zdarzenie jest tak dziwaczne — mruknął — że mogłoby być jeszcze jednym z 
zakłócających mój spoczynek snów. Z litości dla mnie! Ho, ho! Stary prostak 
zwariował 
chyba!
Chociaż pan Nickleby powiedział to lekceważąco i wzgardliwie, widać było, że im 
dłużej 
rozmyśla, tym niewyraźniej się czuje i tym bardziej ulega nieokreślonym obawom i 
niepokojom przybierającym na sile w miarę jak czas upływa, a wieści o Newmanie 
Noggsie 
nie nadchodzą. Do późnego popołudnia czekał torturowany rozmaitymi obawami i 
złymi 
przeczuciami. Ostrzeżenie, które otrzymał był od bratanka w czasie ostatniego 
ich spotkania, 
przypomniane dzisiaj, przybierało w jego wyobraźni raz takie, raz inne kształty 
i dręczyło go 
ustawicznie. Wreszcie wyszedł na miasto i nie bardzo wiedząc z jakiej przyczyny 
— chyba 
tylko dlatego, że był rozdrażniony i niepewny — udał się do domu Snawleya. Na 
spotkanie 
wyszła mu pani Snawley i pan Ralf zapytał, czy jej mąż jest w domu.
— Nie! — odpowiedziała ze złością. — Nie ma go! A co więcej, myślę, że nie 
zastanie go 
pan przez długi czas.
— Czy pani wie, kim jestem? — zapytał lichwiarz.
— Ach, tak! Znam pana dobrze, może nawet za dobrze; i mąż zna pana dobrze, czego 
zresztą 
bardzo żałuje.
— Niech mu pani powie, że przed chwilą widziałem z drugiej strony ulicy, jak 
wyglądał zza 
rolety, i że chcę pomówić z nim o interesach — rzekł pan Ralf. — Słyszy pani?
— Słyszę — odrzekła pani Snawley, lecz nie miała widać zamiaru zastosować się do 
życzenia 
gościa.
— Wiedziałem, że ta kobieta jest obłudnicą, jeśli chodzi o psalmy i cytaty z 
Pisma świętego 
— mruknął pan Ralf i próbował minąć ją spokojnie — ale nigdy nie słyszałem, że 
pije.
— Hola! Me wejdzie pan do tego domu! — zawołała połowica pana Snawleya 
zagradzając 
drzwi swą korpulentną postacią. — Za dużo rozmawiał już pan z nim o interesach. 
Od 
początku mu tłumaczyłam, do czego może prowadzić taka znajomość i udział w 
jakichś 
pańskich sztuczkach. To pan albo ten właściciel szkoły, jeden z was albo obydwaj 
razem, 
sfabrykowaliście fałszywy list. Pamiętaj pan! Nie on to zrobił, a więc nie 
zrzucaj pan winy na 
niego!
— Trzymaj język za zębami, wiedźmo! — syknął pan Ralf oglądając się trwożliwie.
— E tam! Wiem sama, kiedy trzymać język za zębami, a kiedy mówić, panie Nickleby 
— 
odcięła się jejmość. — Pilnuj pan lepiej, żeby inni milczeli, jak będzie trzeba!
— Słuchaj, jędzo! Jeżeli twój mąż jest takim idiotą, że powierza ci swoje 
sekrety, to pilnuj 
ich, diablico, pilnuj!
— A może to bardziej cudze sekrety niż jego? — odparła kobieta. — Może nie tyle 
jego, co 
pańskie? Nie patrz no pan tak na mnie! Te groźne miny mogą się przydać innym 
razem. 
Schowaj je pan na później!
— Czy pójdzie pani — mówił pan Ralf, który tłumił jak umiał dławiący go gniew i 
silnie 
ściskał kobietę za rękę — czy pójdzie pani do męża i powie mu, iż wiem, że jest 
w domu, i 
muszę się z nim widzieć? Czy powie mi pani, co mają znaczyć te wasze nowe 
maniery?
— Me! — krzyknęła jejmość wyrywając się z wściekłością. — Nie powiem ani 
jednego, ani 
drugiego!
— Zaczyna pani wojnę, co? — zapytał pan Ralf.
— Tak! — wrzasnęła. — Zaczynam!
Lichwiarz podniósł na chwilę rękę, jak gdyby chciał uderzyć panią Snawley, 
pohamował się 
jednak, skinął głową i odszedł mruknąwszy, że dobrze to sobie zapamięta.
Stamtąd poszedł wprost do uczęszczanej przez pana Squeersa gospody i zapytał, 
czy pedagog 
bywał tam ostatnimi czasy, żywił bowiem nikłą nadzieję, że zdążył on już 
powrócić z udanej 
lub nieudanej wyprawy i będzie go mógł uspokoić, że wszystko w porządku. Ale 
pana 
Squeersa nie było tam od dziesięciu dni, a służba wiedziała tyle tylko, że 
pozostawił bagaż i 
nie zapłacony rachunek.
Pod wpływem tysiąca obaw i domysłów pan Ralf chciał za wszelką cenę sprawdzić, 
czy 
Squeers podejrzewa o coś Snawleyów albo czy też sam nie przyczynił się do 
osobliwego ich 
zachowania; postanowił więc uciec się do ostatecznego kroku: odszukać pedagoga w 
jego 
mieszkaniu w Lambeth i choćby tam odbyć z nim rozmowę. Postanowienie to było 
nieodwołalne, a że pana Ralfa ogarnął nastrój, w którym wszelka zwłoka jest nie 
do 
zniesienia, natychmiast pospieszył pod wiadomy sobie adres, a dobrze znając z 
opisu 
położenie pokoju wspólnika, wdrapał się na poddasze i cicho zastukał do 
właściwych drzwi.
Stukał raz, drugi, trzeci, dwunasty... Nie mógł jakoś uwierzyć, że wbrew jego 
pragnieniom w 
pokoju nie ma nikogo. Myślał, że Squeers może przecież spać, a nasłuchując 
bacznie, 
wmówił w siebie niemal, że za drzwiami słychać równy oddech. Kiedy zaś stało się 
oczywiste, że nikogo w pokoju nie ma, pan Ralf usiadł na wydeptanych schodach i 
cierpliwie 
siedział rozumując, że Squeers wyszedł pewnie po jakiś drobny sprawunek i lada 
chwila 
wróci.
Wiele nóg wstępowało na skrzypiące schody; kroki niektórych ludzi wydawały się 
nadsłuchującemu tak podobne do oczekiwanych, że często wstawał i gotował się do 
rozpoczęcia rozmowy; ale osoby te, jedna po drugiej, wchodziły do jakichś 
położonych niżej 
pokojów, po każdym zaś nowym zawodzie lichwiarz boleśnie odczuwał chłód 
osamotnienia.
Zrozumiał wreszcie, że czekanie nie zda się na nic, zszedł więc na dół i spytał 
jednego z 
lokatorów, czy nic mu nie wiadomo o losach pana Squeersa, przy czym wymienił 
oczywiście 
ustalone pomiędzy wspólnikami przybrane nazwisko. Lokator ów odesłał go do 
drugiego, a 
ten z kolei do kogoś innego, od kogo pan Ralf dowiedział się, że ubiegłej nocy 
pedagog 
wyszedł spiesznie w towarzystwie jakichś dwóch mężczyzn, którzy wrócili wkrótce 
po 
mieszkającą na tym samym piętrze starą kobietę. Informator pana Ralfa dodał, że 
jakkolwiek 
zastanowiły go te osobliwe wydarzenia, nie rozmawiał z zainteresowanymi osobami 
ani też 
później o nic nie dopytywał.
Lichwiarza opanowała wówczas myśl, że Peg Sliderskew została zapewne oskarżona o 
kradzież, a policja znalazła u niej Squeersa i aresztowała go, jako domniemanego 
wspólnika. 
Gdyby miało tak być istotnie, Gride musiałby o tym wiedzieć; a zatem pan Ralf — 
mocno już 
zaniepokojony i przekonany, że zaczynają się dziać rzeczy groźne dlań i 
niebezpieczne —
pospieszył do Artura Gride'a.
W domu starego kutwy okna były szczelnie zamknięte i brudne rolety zaciągnięte, 
a cała 
siedziba nosiła piętno martwej ciszy, smutku i opuszczenia. Był to jednak 
codzienny jej 
wygląd. Pan Nickleby zaczął kołatać do drzwi — zrazu lekko, później głośno i 
gwałtownie — 
nikt wszakże nie nadchodził. Napisał więc ołówkiem kilka słów na skrawku papieru 
i 
wsunąwszy go pod drzwi odchodził właśnie, gdy złowił uchem szmer jak gdyby 
ostrożnie 
podnoszonego okna; spojrzał w górę i ujrzał twarz samego Gride'a, który 
ukradkiem wyglądał 
z poddasza. Przekonawszy się, kto jest na dole, stary Artur cofnął się szybko, 
nie dość jednak 
szybko, by niepożądany gość nie zdążył zawołać, że spostrzegł go i prosi do 
drzwi od ulicy.
Gdy powtórzył ten okrzyk, Gride wychylił się znowu, lecz tak ostrożnie, że nie 
było widać 
rąk ni ramion starca, a rysujące się nad okiennym parapetem ostre rysy i białe 
włosy 
wyglądały jak zdobiąca ścianę płaskorzeźba ludzkiej głowy.
— Sza! — zawołał Gride. — Idź stąd! Idź sobie!
— Zejdź na dół! — odkrzyknął pan Ralf przyzywając go ruchem ręki.
— Idź sobie! — zaskrzeczał ze złością stary, niecierpliwie potrząsając głową. — 
Nie odzywaj 
się do mnie! Nie stukaj! Nie zwracaj ludzkiej uwagi na ten dom! Idź precz!
— Przysięgam, że będę się dobijał i zaalarmuję twoich sąsiadów — odparł pan 
Nickleby — 
jeżeli nie powiesz mi, ty płochliwy kundlu, czemu się kryjesz.
— Nie słyszę, o co ci chodzi... nie gadaj do mnie... to niebezpieczne... Idź 
sobie! Idź sobie!... 
— skowyczał Gride.
— Zejdź na dół, powtarzam! Zejdziesz czy nie? — wołał Ralf z wściekłością.
— Nie! — krzyknął Artur i schował głowę, a stojący na ulicy lichwiarz usłyszał, 
że jego były 
wspólnik opuszcza okno równie cicho i ostrożnie, jak podniósł je przed chwilą.
— Co to znaczy — mruczał do siebie — że wszyscy odwracają się dzisiaj i unikają 
mnie jak 
zarazy?... Wszyscy! Ci sami ludzie, którzy wczoraj byli gotowi zlizywać mi pył z 
butów. 
Czyżby mój dzień mijał i rzeczywiście nadchodziła noc? Dowiem się, co to znaczy, 
dowiem 
za wszelką cenę! Jestem dzisiaj silniejszy, jestem bardziej sobą niż w ciągu 
wielu minionych 
dni!
Odwrócił się od drzwi, do których w pierwszym napadzie wściekłości chciał 
szturmować, 
dopóki strach nie zmusi starego Artura, by je otworzył, i ruszył w stronę City. 
Wytrwale 
torując sobie drogę w płynącym stamtąd tłumie (było już pomiędzy piątą i szóstą 
po 
południu) kierował się wprost do domu handlowego „Bracia Cheeryble", a gdy już 
tam 
przybył, wsunął głowę do szklanej gabloty i zobaczył samotnie siedzącego Tima 
Linkinwater.
— Moje nazwisko Nickleby — powiedział.
— Znam je — odparł Tim spoglądając nań przez swe okulary.
— Kto z tej firmy był u mnie dzisiaj rano? — zapytał pan Ralf.
— Pan Charles.
— Proszę zatem powiedzieć panu Charlesowi, że chciałbym się z nim zobaczyć.
— Zobaczy się pan z nim — odparł Tim i żywo zeskoczył ze stołka. — Zobaczy się 
pan nie 
tylko z panem Charlesem, lecz również z panem Nedem.
Tim przystanął na chwilę, zmierzył przybysza poważnym i surowym wzrokiem, raz 
jeden 
szybko kiwnął głową, jak gdyby chciał dać do zrozumienia, że mógłby powiedzieć 
nieco 
więcej, i wyszedł. Wrócił niebawem i zaprowadziwszy gościa do obydwu braci sam 
pozostał 
w ich pokoju.
— Chciałem mówić z panem, ponieważ pan zwrócił się do mnie dzisiaj rano — 
powiedział 
lichwiarz wskazując palcem brata Charlesa.
— Nie mam tajemnic wobec mojego brata Neda ani Tima Linkinwater — oznajmił 
spokojnie 
stary kupiec.
— Ale ja je mam — rzekł pan Ralf.
— Panie Nickleby — odezwał się drugi bliźniak. — Sprawa, w której mój brat 
Charles był u 
pana dzisiaj rano, jest doskonale znana nie tylko nam trzem, lecz również innym 
osobom, a 
wkrótce musi, niestety, zyskać znacznie szerszy rozgłos. Mój brat odwiedził pana 
sam, 
powodując się względami delikatności. Obecnie doszliśmy do wniosku, że dalsze 
takie 
względy, względy delikatności, byłyby zwrócone w niewłaściwym kierunku. Jeżeli 
więc 
mamy odbyć rozmowę, odbędziemy ją w tym gronie albo nie odbędziemy wcale.
— Cóż, proszę panów — rzekł pan Ralf, pogardliwie wydymając wargi — mówienie 
zagadkami wydaje się specjalnością was obydwu, a sądzę, że wasz kancelista, jako 
człowiek 
rozsądny, studiował również tę sztukę, aby się wam przypodobać. Rozmawiajmy więc 
w tym 
gronie, w imię Boże! Zrobię panom tę uprzejmość!
— Zrobi uprzejmość! — krzyknął Tim Linkinwater, któremu twarz nagle spąsowiała. 
— On 
zrobi uprzejmość braciom Cheeryble! Czy słyszycie, co on wygaduje? Powiedział, 
że pójdzie 
na rękę braciom Cheeryble! Czy słyszeliście?
— Tim! — zawołali obaj bliźniacy naraz. — Proszę... Bardzo proszę!
Tim przyjął tę uwagę do wiadomości i starał się pohamować wzburzenie, lecz 
błyskawice 
gniewu strzelały zza jego okularów, a gniew ów znajdował również ujście w 
postaci 
powtarzających się od czasu do czasu krótkich wybuchów histerycznego śmiechu, 
które 
przynosiły widać staremu buchalterowi niewypowiedzianą ulgę.
— Ponieważ nikt nie prosi mnie, bym usiadł — powiedział pan Ralf Nickleby 
rozglądając się 
wokół — usiądę bez zaproszenia, bo dużo dzisiaj chodziłem i jestem zdrożony. A 
teraz, 
proszę panów, chcę — a mam chyba słuszne prawo domagać się tego — chcę usłyszeć, 
co 
panowie mają mi do powiedzenia, jak zamierzają usprawiedliwić przybierane wobec 
mnie 
tony i wtrącanie się do moich osobistych spraw, co, jak podejrzewam, panowie 
praktykują. 
Mówię otwarcie, że jakkolwiek mało dbam o opinie tego, co potocznie nazywamy 
światem, 
nie myślę znosić zjadliwych potwarzy. Me obchodzi mnie, czy panowie łatwowiernie 
pozwolili się podejść, czy dobrowolnie wzięli udział w jakiejś grze. W jednym i 
drugim 
wypadku nie mogą panowie liczyć na wyrozumiałość i pobłażanie tak 
prostolinijnego jak ja 
człowieka.
Było to powiedziane tak chłodno i stanowczo, że na dziesięć osób nie znających 
faktów 
dziewięć mogłoby uważać pana Ralfa za człowieka ciężko pokrzywdzonego. Oto 
siedział 
teraz ze skrzyżowanymi na piersiach rękami, bledszy trochę niż zwykle i 
niewątpliwie 
rozdrażniony, lecz zupełnie opanowany (znacznie bardziej niż bliźniacy lub 
zdenerwowany 
Tim) gotów stawić czoło najcięższym zarzutom.
— Doskonale — powiedział brat Charles. — Doskonale... Bracie Ned, może zechcesz 
zadzwonić. 
— Charles, mój kochany chłopcze — odparł drugi bliźniak. — Jedną chwileczkę. Dla 
dobra 
całości sprawy i swego własnego pan Nickleby nie powinien się odzywać, jeśli to 
możliwe, 
dopóki my nie zakomunikujemy mu wszystkiego, co mamy do powiedzenia. Sądzę, że 
tak 
będzie znacznie lepiej, i chciałbym, żeby pan Nickleby przyjął to do wiadomości.
— Zupełnie słusznie, zupełnie słusznie — zgodził się brat Charles.
Lichwiarz uśmiechnął się, lecz nie udzielił odpowiedzi. Zabrzmiał dzwonek, 
otworzyły się 
drzwi, ktoś wszedł utykającym krokiem. Pan Ralf obejrzał się i napotkał wzrok 
Newmana 
Noggsa. Od tej chwili odwaga zaczęła go opuszczać.
— A to piękny początek — rzekł z goryczą. — Piękny doprawdy początek! Tacy z was 
szczerzy, prostoduszni, zacni ludzie! Zawsze wiedziałem, co sądzić o istotnej 
wartości 
nieskazitelnych charakterów! Spiskować z jakimś tam jegomościem, który za 
napitek 
sprzedałby duszę, jeżeli ją ma w ogóle, którego każde słowo jest łgarstwem!... I 
na kim tu 
polegać, jeśli dzieją się takie rzeczy? A to piękny, doprawdy piękny początek!
— Teraz ja będę mówił! — zawołał Newman wspinając się na palce, żeby wyjrzeć zza 
głowy 
Tima, który stanął na drodze pomiędzy kancelistą i jego chlebodawcą.
— Słuchaj no, stary Nickleby, słuchaj! Co ty sobie myślisz mówiąc o „jakimś tam 
jegomościu"? Kto mnie zrobił „jakimś tam jegomościem"? Jeżeli za napitek 
sprzedałbym 
duszę, to czemu nie byłem kieszonkowcem, oszustem, włamywaczem, kuchennym 
złodziejaszkiem, grabieżcą pensów z miseczki psa, przewodnika ociemniałego? 
Czemu nie 
byłem tym wszystkim, zamiast być twoim popychadłem i niewolnikiem? Jeżeli każde 
moje 
słowo jest kłamstwem, to czemu nie byłem twoim ulubieńcem i faworytem? Kłamstwo! 
Może 
mi powiesz, hę? Służyłem ci wiernie. Pracowałem ciężej od innych, bo byłem 
biedny, i 
przyjmowałem od ciebie więcej przykrych słów, bo gardziłem tobą i tymi 
słowami... tak! 
Pracowałem i znosiłem więcej, niż wytrzymałby nędzarz, którego wziąłbyś z 
parafialnego 
przytułku. Służyłem ci, ponieważ byłem dumny; ponieważ u ciebie byłem sam i nie 
miałem 
wokół żadnych sługusów, którzy patrzyliby na mój upadek; ponieważ nikt nie 
wiedział lepiej 
od ciebie, że jestem człowiekiem zrujnowanym, że nie zawsze byłem tym, czym 
teraz, że 
mogło powodzić mi się znacznie lepiej, gdybym, głupiec, nie wpadł w łapy twoje, 
i innych 
takich jak ty szubrawców. Może mi zaprzeczysz, hę?
— Spokojniej — mitygował Tim. — Obiecywał pan przecież...
— Tak, obiecywałem — wołał Newman odsuwając go na bok i wymachując ręką w takt 
poruszeń Tima, żeby utrzymać go na odległość wyciągniętego ramienia — i nie 
trzeba mi 
tego przypominać. Słuchaj no, Nickleby! Me udawaj, że nie zwracasz uwagi na to, 
co 
słyszysz. To się na nic nie zda! Wiem, co mówię. Przed chwilą gadałeś o 
spiskowaniu. A kto 
spiskował z tym właścicielem szkoły w Yorkshire? Wysłałeś gryzipiórka na miasto, 
żeby nic 
nie podsłuchał, co? Ale zapomniałeś, że taka przesadna ostrożność może obudzić 
podejrzenia, 
że gryzipiórek może śledzić swojego władcę wieczorami i znaleźć inne oczy, które 
przypilnują pana przełożonego, co? Kto spiskował z samolubnym ojcem? Kto kusił 
go do 
sprzedania córki staremu Arturowi Gride'owi? Kto spiskował z Gride'em i to 
spiskował w 
małym kantorku, w małym kantorku ze schowkiem?
Pan Ralf panował dotąd nad sobą całą siłą woli, w tej chwili jednak nie zdołałby 
powstrzymać 
lekkiego dreszczu, gdyby nawet wiedział, że natychmiast zostanie za to ścięty.
— Aha! — krzyknął Newman. — Zaczynasz zwracać uwagę na moje słowa, hę? Cóż to po 
raz pierwszy kazało niewolnikowi podpatrywać kroki jego pana? Co natchnęło go 
myślą, że 
jeżeli wszędzie, gdzie to tylko możliwe, nie pokrzyżuje mu planów, będzie taki 
sam jak jego 
pan albo jeszcze gorszy? Twoje okrucieństwo dla własnych krewniaków; te haniebne 
zamysły 
wobec młodej dziewczyny, która stała się droga nawet temu złamanemu życiem, 
wiecznie 
pijanemu, nędznemu pisarkowi! Przez wzgląd na nią popychadło męczyło się w 
podłej 
służbie, bo miało nadzieję pomóc jakoś tej dziewczynie... jak dawniej, chwała 
Bogu, kilka 
razy udało się mu pomóc innym. Gdyby było inaczej, ulżyłbym sobie. Obiłbym cię 
porządnie, 
a później poszedłbym do wszystkich diabłów! Wiedz, że tak bym postąpił! Wiedz 
również, że 
widzisz mnie tu dzisiaj, ponieważ ci panowie uznali, że tak będzie najlepiej. 
Kiedy zwróciłem 
się do nich — ja się zwróciłem, nie było tu żadnego ze mną spiskowania — 
powiedziałem, że 
potrzebuję pomocy, aby cię śledzić, zdemaskować, aby dokończyć rozpoczętego 
dzieła i 
przyjść z pomocą słusznej sprawie. Mówiłem, że kiedy tego dokażę, wpadnę do 
twojego 
pokoju, stanę z tobą oko w oko i, jak prawdziwy mężczyzna, powiem ci wszystko. 
Ha! 
Powiedziałem już, co miałem do powiedzenia. A teraz niech wszyscy inni mówią 
swoje. 
Dalej!
Newman podczas tej mowy, którą wygłosił urywanymi zdaniami, ustawicznie wstawał 
i 
znowu siadał, a ten wysiłek fizyczny, połączony ze zdenerwowaniem, doprowadził 
go do 
ogromnego podniecenia. Teraz jednak, gdy wydał już końcowy okrzyk, zesztywniał 
nagle i 
siedział wyprostowany, nieruchomy, zapatrzony uparcie w swego chlebodawcę.
Pan Ralf spoglądał nań przez chwilę, a potem machnął ręka, tupnął gniewnie i 
odezwał się 
zdławionym głosem:
— No, dalej, panowie, dalej! Widzicie, że jestem cierpliwy. Jest jeszcze prawo, 
do którego 
można się odwołać, jest jeszcze prawo. Żądam od was rachunku. Baczcie na słowa, 
bo 
będziecie musieli dowodzić ich prawdy.
— Dowód mamy gotowy — odparł brat Charles — zupełnie gotowy i w ręku. Niejaki 
Snawley wyznał wszystko wczoraj wieczorem.
— A któż to ten „niejaki Snawley"? — zapytał lichwiarz. — I co jego „wyznanie" 
może mieć 
wspólnego z moimi sprawami?
Starszy dżentelmen nie odpowiedział na te pytania, postawione tonem 
znamionującym 
nieugięty upór, lecz wyraził zdanie, iż aby dowieść panu Nickleby, że to sprawa 
poważna, 
należy mu nie tylko wyjaśnić, o co go oskarżają, lecz również, jakie posiadają 
dowody i w 
jaki sposób zostały one zgromadzone. Zagajenie to postawiło na nogi brata Neda, 
Tima 
Linkinwater i Newmana Noggsa, którzy zaczęli mówić wszyscy naraz i po długiej, 
pełnej 
burzliwych scen debacie, jasno i bez ogródek zapoznali pana Ralfa z takim mniej 
więcej 
stanem rzeczy:
Na początku pewna nieobecna w danej chwili osoba solennie zapewniła Newmana, że 
Smike 
nie jest synem Snawleya, oraz wyraziła gotowość potwierdzenia przysięgą prawdy 
swoich 
słów. Wiadomość ta zbudziła w nich podejrzenia co do słuszności pretensji 
Snawleya, 
których jako popartych niezbitymi na pozór dokumentami, nie ważyli się zrazu 
kwestionować. Powziąwszy raz podejrzenie o istnieniu jakiejś zmowy, łatwo mogli 
dopatrzyć 
się jej źródła w złośliwości pana Ralfa oraz chciwości i pragnieniu zemsty 
Squeersa. 
Ponieważ jednak podejrzenie i dowód to dwie odrębne rzeczy, pewien prawnik, 
słynny z 
bystrości i sprytu w tego rodzaju sprawach, poradził im, by jak najzręczniej i 
jak najpowolniej 
przeciwdziałali krokom nieprzyjacielskiej strony, zmierzającym do odebrania 
chłopca, a 
zyskując na Czesie obiegli Snawleya (on bowiem w pierwszym rzędzie musiał być 
odpowiedzialny za fałszerstwo), ze wszystkich sił dążył do wplątania go w 
sprzeczne 
zeznania, nękali wszelkimi środkami, a wygrywając jego obawy i troski o całość 
własnej 
skóry zmusili go w rezultacie do zdemaskowania spisku i wydania swego mocodawcy 
oraz 
innych osób, które mógłby wskazać. Wszystkie te środki stosowano nader zręcznie, 
lecz 
Snawley — człowiek doświadczony w sztuce niecnych machinacji — skutecznie 
odpierał 
wszelkie ataki, dopóki nieoczekiwane wydarzenia nie złamały go ubiegłej nocy.
Jakże do tego doszło? Newman doniósł pewnego dnia, że Squeers jest znowu w 
Londynie i że 
pomiędzy nim i panem Ralfem odbyła się tajemna narada, na czas której on (Noggs) 
został 
wyprawiony z domu, dlatego bez wątpienia, by czegoś nie podsłuchał. Wówczas 
bracia kazali 
śledzić pedagoga, mieli bowiem nadzieję, że uda im się wykryć coś, co mogłoby 
rzucić 
światło na podejrzewaną zmowę. Kiedy wszakże stwierdzili, że Squeers nie widuje 
się ani z 
panem Nickleby, ani ze Snawleyem i spokojnie żyje na uboczu, nie wiedzieli po 
prostu, co 
dalej robić. Chwilowo zaniechali śledzenia i nie pilnowaliby dłużej poruszeń 
pedagoga, 
gdyby pewnego wieczoru Newman — sam nie dostrzeżony — nie wpadł przypadkiem na 
owego dżentelmena zajętego na ulicy rozmową z panem Ralfem. Idąc ich śladem 
Newman 
stwierdził z niepoślednim zdziwieniem, że para owa odwiedza rozmaite podejrzane 
domy 
noclegowe i szynki prowadzone przez skompromitowanych szulerów (wielu z nich 
było 
znajomymi pana Ralfa), gdzie dopytuje, jak Newman wybadał później, o jakąś starą 
kobietę, 
której rysopis ściśle odpowiadał powierzchowności głuchej pani Sliderskew. 
Ponieważ cała 
sprawa zaczynała wyglądać coraz poważniej, niezwłocznie wznowiono baczniejszą 
tym 
razem obserwację Squeersa. Bracia postarali się o pomoc agenta policji, który 
zamieszkał w 
tej samej co pedagog gospodzie i wraz z Frankiem Cheeryble tropił każdy krok nie 
podejrzewającego nic jegomościa, dopóki ów nie wyniósł się cichaczem do Lambeth. 
Po jego 
przeprowadzce przeprowadził się również agent i przyczaiwszy się na tej. samej 
uliczce, a 
ściśle mówiąc w domu naprzeciwko, stwierdził bez trudu, że Squeers często 
odwiedza panią 
Sliderskew.
W tym stanie rzeczy panowie Cheeryble odwołali się do Artura Gride'a. Kradzież w 
jego 
domu stała się już od dawna publiczną tajemnicą, po trosze dzięki wścibstwu 
sąsiadów, po 
trosze — rozpaczy i wściekłości poszkodowanego. Ale lichwiarz odmówił swej 
aprobaty oraz 
jakiegokolwiek udziału w tropieniu i aresztowaniu starej złodziejki, a tak się 
wystraszył 
grożącą mu możliwością składania przeciw niej formalnych zeznań, że 
zabarykadował się w 
domu i nie wpuszczał nikogo. Wobec tego bracia zwołali walną naradę i doszli do 
niedalekich 
prawdy wniosków; sądzili mianowicie, że Gride i pan Ralf, używając Squeersa za 
narzędzie, 
wiodą pertraktacje o zwrot jakichś skradzionych papierów, które, ich zdaniem, 
nie powinny 
ujrzeć światła dziennego, a które mogłyby zapewne wyjaśnić w pewnym stopniu 
podsłuchaną 
przez Newmana tajemniczą wzmiankę o majątku Madeliny. W dalszym ciągu uchwalili, 
że 
panią Sliderskew należy osadzić w bezpiecznym miejscu, zanim zdąży się pozbyć 
tych 
dokumentów, a korzystając z okazji, aresztować i Squeersa, jeśli okoliczności 
będą go 
obciążały. Zgodnie z tym postanowieniem uzyskano nakaz przeprowadzenia rewizji i 
wszystko wprzód przygotowawszy poddano obserwacji okno pokoju pedagoga. Gdy o 
zwykłej porze jego odwiedzin u pani Sliderskew światło w owym pokoju zgasło, 
Frank 
Cheeryble i Newman zakradli się na górę, żeby podsłuchać rozmowę godnej pary i w 
najstosowniejszej chwili wezwać policyjnego agenta. Czytelnikowi wiadomo już, 
jak bardzo 
w porę przybyli, jak podsłuchiwali i co usłyszeli. Ogłuszony pan Squeers został 
pochwycony 
ze skradzionym dokumentem za pazuchą, a wraz z nim aresztowano panią Sliderskew. 
Wiadomość, że zaprzyjaźniony z nim pedagog siedzi pod kluczem, zaniesiono 
niezwłocznie 
Snawleyowi, nie mówiąc oczywiście, z jakiego powodu popadł on w takie tarapaty, 
a 
Snawley, uzyskawszy wprzód obietnicę, że jemu nic się nie stanie, wyznał, iż 
historia o 
Smike'u jest kłamstwem i fałszerstwem, przy czym oskarżył o wszystko pana Ralfa 
Nickleby. 
Jeżeli chodzi o Squeersa, to składał on dzisiaj wstępne zeznania przed sędzią 
śledczym, a że 
nie potrafił wytłumaczyć się z posiadania skradzionego dokumentu i ze swej 
znajomości z 
panią Sliderskew, został, podobnie jak ona, osadzony na tydzień w areszcie.
O wszystkich tych odkryciach opowiedziano teraz panu Ralfowi dokładnie i ze 
szczegółami. 
Lichwiarz dobrze maskował swe prawdziwe uczucia; przez cały czas siedział z 
kamienną 
spokojną twarzą, nie odrywając posępnego spojrzenia od podłogi i przesłaniając 
usta dłonią. 
Po zakończeniu opowieści gwałtownie uniósł głowę, jak gdyby chciał się odezwać, 
ponieważ 
jednak brat Charles zaczął mówić, wrócił niezwłocznie do poprzedniej pozy.
— Mówiłem już dzisiaj rano — rzekł starszy pan kładąc dłoń na ramieniu brata — 
że 
przyszedłem do pana powodowany miłosierdziem. Jak dalece jest pan uwikłany w tę 
całą 
sprawę i w jakim stopniu mogą pana obciążać zeznania przebywającego w areszcie 
osobnika, 
sam pan wie najlepiej. W każdym razie sprawiedliwość pójdzie swoim torem i 
zwróci się 
przeciw wszystkim uczestnikom zmowy na szkodę tego biednego, niewinnego, ciężko 
skrzywdzonego chłopca. Ratowanie pana od przykrych następstw nie leży w mocy 
mojej ani 
mojego brata Neda. Wszystko, co możemy uczynić, to ostrzec pana w porę i 
umożliwić mu w 
ten sposób uniknięcie owych przykrych następstw. Wolelibyśmy, żeby taki jak pan 
stary 
człowiek nie został zhańbiony i ukarany przez swego bliskiego krewnego. 
Wolelibyśmy 
również, żeby on nie zapomniał, tak jak pan, o wszystkich więzach krwi i 
urodzenia. Prosimy 
pana... Bracie Ned, wiem, że przyłączysz się do tej prośby, a także ty, stary 
Timie 
Linkinwater, chociaż udajesz zajadłego psa i siedzisz naburmuszony, jak gdybyś 
nie zgadzał 
się z nami!... Prosimy zatem, aby usunął się pan z Londynu i poszukał jakiegoś 
bezpiecznego 
schronienia, gdzie miałby pan czas odpokutować za swe niegodne knowania i stać 
się 
lepszym człowiekiem.
— I wyobrażacie sobie — odparł pan Ralf wstając — wyobrażacie sobie, że 
zgnieciecie mnie 
tak łatwo? Mnie! Czy sądzicie, że wystraszę się stu chytrze obmyślonych planów, 
stu 
przekupionych świadków, stu zdradliwych kundli, co depcą mi po piętach, stu 
wykrętnych 
mów, pełnych słodkich słówek? Dziękuję za odkrycie waszych kart! Jestem teraz 
przygotowany! Macie do czynienia z innym człowiekiem, niż wam się wydawało. 
Spróbujcie 
zmierzyć się ze mną i pamiętajcie, że pluję na wasze piękne słówka i podstępne 
czyny... że 
urągam wam... drwię z was... wyzywam, byście uczynili mi wszystko zło, jakie w 
waszej 
mocy!
Tak rozstali się tym razem, lecz najgorsze nie nadeszło jeszcze.
ROZDZIAŁ LX
ZACIEŚNIA SIĘ KRĄG NIEBEZPIECZEŃSTW I NAJGORSZE ZOSTAJE 
POWIEDZIANE
Miast pójść do domu, pan Ralf wskoczył do pierwszej przejeżdżającej dorożki i 
kazał się 
wieźć w stronę cyrkułu policyjnego, w którego obrębie spotkało pana Squeersa 
nieszczęście; 
wysiadł opodal i odprawiwszy woźnicę, resztę drogi przebył pieszo. Gdy zapytał o 
przedmiot 
swego zainteresowania, dowiedział się, iż przybywa w samą porę, pedagog bowiem 
oczekuje 
właśnie na zamówioną karetkę, którą, jak prawdziwy dżentelmen, zamierza pojechać 
do 
miejsca tygodniowego odosobnienia.
Pan Ralf zażądał widzenia z aresztantem i został wprowadzony do swego rodzaju 
poczekalni, 
gdzie panu Squeersowi, jako zasługującemu na szacunek i względy człowiekowi 
nauki, 
pozwolono spędzić dzień. W izbie tej, przy świetle okopconej i na poły stopionej 
świeczki, z 
trudem znalazł swego wspólnika, głęboko uśpionego na ławie w najdalszym kącie. 
Na 
stojącym obok stole widać było pustą szklankę, która wraz z sennym usposobieniem 
pedagoga i bardzo silną wonią koniaku z wodą stanowiła dowód, że biedak szukał w 
trunku 
chwilowego przynajmniej zapomnienia o niemiłej swej sytuacji.
Ze względu na ciężki — może nawet letargiczny — sen zbudzenie przełożonego nie 
było 
rzeczą prostą. Ale po długich staraniach odzyskał on przytomność, usiadł, 
wyprostował się i 
ukazał bardzo żółtą twarz, bardzo czerwony nos i bardzo szczeciniasty podbródek. 
Efekt tego 
wszystkiego niepoślednio wzmagała brudna i poplamiona krwią biała chustka do 
nosa, 
zakrywająca ciemię, a zawiązana pod brodą. Przez pewien czas aresztant w 
posępnym 
milczeniu przyglądał się panu Nickleby, a potem dał folgą przepełniającym go 
żałosnym 
uczuciom:
— To wszystko, powiadam, twoja robota! Twoja wina, młodzieńcze! Twoja!
— Co panu w głowę? — zapytał gość.
— Jak to! Twój sługa, ten szpieg i porywacz dzieci, był tam i rozbił ją! — 
odparł Squeers 
płaczliwym głosem. — Oto, co mi w głowę! A pan przyszedł nareszcie, co?
— Czemu nie posłał pan po mnie? — zapytał lichwiarz. — Jakże mogłem przyjść, 
jeśli nie 
wiedziałem, co pana spotkało?
— Moja rodzina! — czknął Squeers podnosząc wzrok ku sufitowi. — Moja córka, 
dziewczątko w tym wieku, w którym cała delikatna wrażliwość uzewnętrznia się tak 
łatwo i 
gwałtownie! Mój syn, młody Norval w życiu familijnym, duma i ozdoba ukochanej 
wioski! 
Ach! Cóż to za cios dla mojej rodziny! Tarcza herbowa Squeersów została 
strzaskana, a 
słońce ich zapada w fale oceanu!
— Pił pan — rzucił lichwiarz — i nie odespał tego.
— Nie piłem twego zdrowia, stary pokrako, więc to nie twoja sprawa — odparł 
Squeers.
Pan Ralf stłumił gniew wywołany zmienionym i mało uprzejmym tonem pedagoga i 
zapytał 
ponownie, czemu po niego nie posłał.
— A co by mi z tego przyszło? — odburknął aresztant. — Rozgłos na temat takiej 
spółki nie 
bardzo by mi pomógł, a kaucji nie chcą przyjąć, dopóki nie dowiedzą się trochę 
więcej. No, i 
ja siedzę zamknięty i smutny, a pan chodzi wolny i wesoły.
— I pan będzie wolny za parę dni — pocieszył go pan Ralf, który starał się 
udawać dobry 
humor. — Nic ci nie zrobią, człowieku!
— Cóż, spodziewam się, że nie będą mi mogli wiele zrobić, kiedy wytłumaczę 
dokładnie, jak 
to się stało, że zwąchałem się z tym starym trupem, z tą Slider, która oby była 
zdechła i 
została pochowana, ekshumowana, poćwiartowana, nadziana na druty i wystawiona w 
muzeum anatomicznym, zanim wdałem się z nią w jakieś sprawy!
krzyczał ze złością. — Oto, co mówił dzisiaj rano ten z pudrowaną głową . 
„Aresztowany! — 
powiedział. — Ponieważ zatrzymano was w towarzystwie tej kobiety i znaleziono 
przy was 
ten dokument; ponieważ wraz z tą kobietą zajęci byliście potajemnym niszczeniem 
innych 
papierów, a nie możecie udzielić zadowalających wyjaśnień o swej osobie, muszę 
zatrzymać 
was w areszcie na przeciąg tygodnia, celem przeprowadzenia śledztwa oraz 
zebrania 
dowodów i nie mogę zgodzić się na zwolnienie was za kaucją". No, kto jak kto, 
ale ja mogę 
chyba udzielić całkiem zadowalających wyjaśnień o swej osobie! Mogę wręczyć im 
prospekt 
mojego zakładu i powiedzieć: „Ja jestem wymienionym tu Wackfordem Squeersem, ja! 
Jestem tym światłym człowiekiem najdoskonalszych zasad moralnych, co potwierdzą 
opinie 
nieskazitelnych świadków. Jeżeli w tej sprawie istotnie kryje się jakieś zło, to 
nie moja wina! 
Nie miałem grzesznych zamiarów, sir! Nie wiedziałem, że to coś nieuczciwego. 
Zostałem po 
prostu zatrudniony przez przyjaciela, przez mojego dobrego przyjaciela, pana 
Ralfa Nickleby 
z Golden Square. Proszę posłać po niego, sir, i zapytać, co ma do powiedzenia, 
on bowiem — 
nie ja — jest tu miarodajną osobą".
— Jaki dokument znaleźli przy panu? — zapytał pan Ralf pomijając na razie 
milczeniem 
poruszoną przed chwilą kwestię.
— Jaki dokument! Ten dokument o tej Madelinie, jak-że-jej-tam — odparł Squeers. 
— 
Testament i tyle!
— Jaki testament, czyj, kiedy sporządzony? W jakiej obdarowujący ją formie i na 
jaką sumę? 
— spiesznie dopytywał lichwiarz.
— Testament na jej korzyść i nie wiem co dalej — brzmiała odpowiedź. — To i tak 
znacznie 
więcej, niż pan. by wiedział, gdyby ciężki mieszek spadł panu na łeb. A to, że 
go dostali, 
zawdzięczają tylko pańskiej chwalebnej przezorności. Jeśli kazałby mi pan spalić 
ten papier, a 
potem uwierzył na słowo, że go już nie ma, byłby on, kiedy mnie napadli, kupką 
popiołu w 
kominie, zamiast cało i zdrowo tkwić u mnie za pazuchą.
— Przegrałem na całej linii — mruknął pan Ralf.
— Ach! — westchnął Squeers, który pod wpływem koniaku z wodą oraz rozbicia głowy 
zaczynał chwilami bredzić. — W uroczej wiosce Dotheboys, pod Greta Bridge w 
Yorkshire, 
młodzież męska otrzymuje mieszkanie z utrzymaniem, ubranie, podręczniki, pranie, 
kieszonkowe, wszelkie niezbędne drobiazgi oraz jest kształcona we wszystkich 
językach 
żywych i martwych, w matematyce, ortografii, geometrii, astronomii, 
trygonometrii... Tak!... 
To trygonometryczna łamigłówka do góry nogami... Tak! Ziet! — el — e, źle — 
przysłówek, 
znaczy niedobrze, zet — e, ze — przyimek... Z kim, z czym źle... ze Squeer-
sem... Es — ku 
— dwa e — er — es Squeers — rzeczownik właściwy, znaczy przewodnik i opiekun 
młodzieży. Wszystko razem: źle ze Squeersem!
Podczas tych bredni pan Nickleby zdążył odzyskać równowagę umysłu; zrozumiał, że 
trzeba 
przede wszystkim rozproszyć w miarę możności obawy pedagoga i przekonać go, iż 
najlepszą 
polityką, od której zależy jego ocalenie, jest zachowanie grobowego milczenia.
— Jeszcze raz powtarzam — mówił — że nic panu nie zrobią, a pan wytoczy sprawę o 
niesłuszne uwięzienie i nieźle się obłowi. Wymyślimy dla pana historię, dzięki 
której 
wywinąłby się pan z. opałów dwadzieścia razy gorszych niż to głupstwo; jeżeli 
zaś wyznaczą 
za pańskie zwolnienie choćby tysiąc funtów kaucji, zostanie ona złożona. A pan 
mysi tylko 
ukrywać prawdę. Jest pan dziś trochę podchmielony i nie widzi tego, być może, 
tak jasno, jak 
w normalnych warunkach; ale powinien pan tak właśnie postępować ,i trzymać się 
przytomnie, bo przeprawa może być niełatwa.
— Aha! — powiedział Squeers, który dotychczas spoglądał nań spod oka i niby 
stary kruk 
przechylał głowę na bok. — Tak właśnie powinienem postępować, co? Doskonale! A 
teraz 
wysłuchaj no pan kilku słów prawdy. Nie chcę żadnych wymyślanych dla mnie 
historii i nie 
będę ich opowiadał. Jeżeli sprawa obróci się przeciwko mnie, dostanie pan, mam 
nadzieję, za 
swoje, bo już ja się o to postaram. Nigdy nie mówił pan nic o grożącym 
niebezpieczeństwie, 
bo ja nigdy nie przystałbym na ryzyko takiej kabały. Nie myślę znosić tego tak 
pokornie, jak 
się panu może zdawać. Dawałem się wciągać w rozmaite sprawki, bo, że tak powiem, 
byliśmy do pewnego stopnia związani; pańska nieżyczliwość mogłaby szkodzić po 
trosze 
moim interesom, a życzliwość — pomagać w tym i w owym. Jeżeli teraz wszystko 
dobrze się 
ułoży, to mniejsza ó to; jeżeli jednak pójdzie źle, to czasy się zmieniły i ja 
będę mówił i robił 
to, co mnie będzie dogadzać, a nikogo nie myślę pytać o radę. Mój autorytet 
moralny u tych 
chłopaków — ciągnął z coraz dostojniejszą powagą — drży w posadach. Wciąż mam 
przed 
oczyma obraz pani Squeers i mojej córki, i mojego syna Wackforda, obraz całej 
rodziny 
skazanej na dotkliwy brak prowiantów. Wobec takich względów topnieją i 
rozpływają się 
wszystkie inne. To najważniejsza sprawa. Sprawa numer jeden! Z całej tej 
arytmetyki, jako 
małżonek i ojciec, uznaję w tej fatalnej hecy tylko cyfrę „jeden"!
Trudno przewidzieć, jak długo pan Squeers mógłby deklamować i do jak burzliwej 
dyskusji 
mogłaby jego deklamacja doprowadzić, bo w tej chwili przerwało mu przybycie 
wynajętej 
karetki i policjanta, który miał mu towarzyszyć w podróży. Pedagog z wielką 
godnością 
zatknął cylinder na czubku spowijającej mu głowę chustki, jedną rękę wetknął do 
kieszeni, 
drugą wsunął pod ramię opiekuna i łaskawie pozwolił się wyprowadzić.
„Nie przysłał po mnie, a więc powinienem oczekiwać czegoś podobnego — myślał pan 
Ralf. 
— Postanowił zwrócić się przeciwko mnie, co wynika jasno z jego pijackich 
bredni. Jestem 
osaczony, a oni wszyscy nie tylko poszaleli ze strachu, ale, niby zwierzęta z 
bajki, zaczynają 
się na mnie rzucać. A był czas, i to nie dawniej niż wczoraj, kiedy prześcigali 
się w układnej 
grzeczności. Ale nie poruszą mnie! Nie ustąpię! Nie cofnę się ani o cal!"
Wrócił do siebie i usłyszał z zadowoleniem, że jego gospodyni źle się czuje. 
Mógł dzięki 
temu pozostać sam, bo zaraz wyprawił kobietę do jej domu, położonego w 
sąsiedztwie. Potem 
zasiadł przy świetle jednej świecy i po raz pierwszy zaczął rozmyślać o 
wszystkim, co 
wydarzyło się w ciągu dnia.
Od poprzedniego wieczora pan Ralf nic nie jadł i nie pil, a utrudziły go nie 
tylko troski i 
wewnętrzny niepokój, lecz również wielogodzinna wędrówka z miejsca na miejsce. 
Źle się 
czuł i był wyczerpany, lecz nie zdołał przełknąć nic, prócz szklanki wody, i 
siedział bez ruchu 
z głową podpartą na ręku; nie myślał i nie odpoczywał, choć usilnie starał się 
zmusić do 
jednego i drugiego; nic nie dochodziło do jego świadomości z wyjątkiem poczucia, 
że jest 
przybity i zmęczony.
Zbliżała się już dziesiąta, gdy rozległo się kołatanie do drzwi, a mimo to pan 
Ralf siedział w 
poprzedniej pozie, jak gdyby nic nie mogło otrząsnąć zeń tego odrętwienia. 
Kołatanie 
powtórzyło się i kilkakrotnie dobiegł go z ulicy głos, który mówił, że w oknie 
jest światło 
(dobrze wiedział, że mowa o jego świecy), nim wreszcie przemógł się, wstał z 
wysiłkiem i 
ruszył na dół.
— Panie Nickleby — powiedział głos, który wydał mu się znajomy. — Mamy dla pana 
straszną wiadomość. Zostałem tutaj wysłany i proszę, by zechciał pan 
niezwłocznie ze mną 
pojechać.
Pan Ralf osłonił oczy dłonią i wyjrzawszy na ulicą poznał stojącego na schodkach 
Tima 
Linkinwater.
— Pojechać... dokąd? — zapytał.
— Do nas. Tam, gdzie pan był dzisiaj rano. Dorożka czeka.
— A po cóż miałbym tam jechać? — zapytał znowu.
— Niech pan nie pyta, lecz jedzie ze mną.
— Drugie wydanie dzisiejszej sceny! — warknął pan Ralf i wykonał ruch, jak gdyby 
chciał 
zatrzasnąć drzwi.
— Nie, nie! — zawołał Tim i chwyciwszy jego rękę zaczął mówić poważnym tonem. — 
Chodzi tylko o zawiadomienie pana o pewnym wydarzeniu, o strasznym wydarzeniu, 
blisko 
pana obchodzącym, panie Nickleby. Czy myśli pan, że mówiłbym tak wiele albo 
nachodził 
pański dom, gdyby to było coś innego?
Lichwiarz spojrzał nań uważniej i dostrzegł, że Tim jest istotnie bardzo 
przejęty, wobec czego 
zawahał się i milczał, nie wiedząc, co o tym wszystkim sądzić.
— Lepiej będzie, jeżeli dowie się pan teraz, a nie kiedy indziej — nalegał pan 
Linkinwater. 
— Może ta wiadomość wpłynie jakoś na pana. Chodźmy! Chodźmy, na miłosierdzie 
Boże!
W innych warunkach niechęć i upór pana Ralfa uczyniłyby go zapewne odpornym na 
każde, 
najbardziej nawet płomienne wezwanie tych ludzi. Obecnie jednak, po chwilowym 
wahaniu, 
wrócił do przedsionka po cylinder, a wyszedłszy stamtąd zasiadł bez słowa w 
dorożce.
Tim dokładnie zapamiętał i nierzadko później powtarzał, że kiedy pan Ralf 
Nickleby wszedł 
wówczas do swego domu i postawił świecę na stole, on (Tim) spostrzegł przy 
blasku tej 
świecy, że potykał się i zataczał niby człowiek pijany. Tim przypominał sobie 
równie dobrze, 
że lichwiarz postawił nogę na stopniu dorożki i obejrzał się na niego, a twarz 
miał wówczas 
szarą jak popiół, przerażoną i tak nieprzytomną, że on (Tim) zadrżał i przez 
chwilę bał się 
zająć miejsce obok niego. Ludzie chętnie mówili później, iż pana Nickleby 
nawiedziło 
wówczas straszne przeczucie, lecz jego wzruszenie uznać można również — i to ze 
znaczną 
dozą rozsądku — za skutek silnych przeżyć minionego dnia.
Całą drogę odbyli w zupełnym milczeniu, kiedy zaś przyjechali na miejsce, pan 
Ralf wszedł 
za swym przewodnikiem do domu panów Cheeryble, a następnie do pokoju, w którym 
zastał 
obu braci. Był tak oszołomiony, a może nawet przerażony nieuchwytnymi na pozór 
objawami 
współczucia dla siebie, które dostrzegł w zachowaniu zarówno bliźniaków, jak i 
starego 
buchaltera, że nie mógł dobyć głosu.
Zasiadłszy na krześle zdołał jednak wykrztusić:
— Co... co panowie mają mi do powiedzenia... ponad to, co... co zostało już 
powiedziane?
Pokój był staroświecki, duży, bardzo słabo oświetlony, a w głębi miał wykusz 
zawieszony 
ciężkimi draperiami. Stawiając swe pytanie pan Ralf rzucił okiem w ową stronę i 
odniósł 
wrażenie, że widzi niewyraźną sylwetkę mężczyzny. Wnet upewnił się, że miał 
słuszność, bo 
tajemnicza postać drgnęła, jak gdyby zaniepokojona tym badawczym spojrzeniem.
— A któż tam jest? — zapytał pan Ralf.
— Ktoś, kto przed dwiema godzinami przyniósł nam wiadomość, na skutek której 
posłaliśmy 
po pana — odparł brat Charles. — Niech tam stoi, niech sobie stoi na razie.
— Jedna zagadka więcej — powiedział lichwiarz stłumionym głosem. — No, słucham.
Zwracając się w stronę braci musiał usiąść tyłem do wykusza, lecz obejrzał się 
znowu, nim 
któryś z panów Cheeryble zdążył się odezwać. Widać było, że drażni go i niepokoi 
obecność 
niewidzialnego świadka, bo oglądał się jeszcze kilka razy, a wreszcie, jak gdyby 
stargane 
nerwy nie pozwalały mu oderwać wzroku od niepokojącego miejsca, zasiadł twarzą w 
tę 
stronę, mruknąwszy w formie usprawiedliwienia, że razi go światło.
Przez krótki czas bliźniacy naradzali się półgłosem, a zachowanie ich 
wskazywało, że są 
czymś przejęci. Pan Ralf spojrzał na nich raz i drugi, a wreszcie z wielkim 
trudem odzyskał 
panowanie nad sobą i zapytał:
— I cóż się stało? Skoro wyrwaliście mnie z domu o tak później porze, niechaj to 
będzie 
przynajmniej dla czegoś. Co panowie macie mi do powiedzenia? Czy... — dodał po 
chwili — 
czy moja bratanica nie żyje?
Uderzył w nutę, przy której łatwiej było zrobić początek. Brat Charles odwrócił 
się doń i 
rzekł, że bratanica jego czuje się dobrze, lecz istotnie mają dla niego 
wiadomość o pewnym 
zgonie.
— Nie powiecie mi chyba — ożywił się pan Ralf, a wzrok mu rozbłysnął — że umarł 
jej brat. 
Nie! To byłoby zbyt piękne! Nie uwierzyłbym, gdybyście mi nawet przysięgali. To 
zbyt 
piękne, żeby mogło być prawdziwe!
— Hańba ci, zatwardziały człowieku! — zawołał porywczo drugi bliźniak. — 
Przygotuj się 
na wieść, która ugnie i przejmie dreszczem nawet ciebie, jeśli masz w sercu choć 
cień 
ludzkich uczuć. Co będzie, gdy powiemy, że biedny, nieszczęsny chłopiec, dziecko 
jeszcze, 
lecz dziecko pozbawione od urodzenia czułości i tych świetlanych godzin, dzięki 
którym 
przez całe późniejsze życie wspominamy dzieciństwo niby urocze marzenie senne; 
że tkliwa, 
bezbronna, serdeczna istota, która nigdy nie uraziła cię niczym i nie zrobiła ci 
przykrości, 
którą ty jednak wybrałeś za narzędzie zemsty nad znienawidzonym przez siebie 
bratankiem i 
na której wyładowałeś pasję haniebnej złości — co będzie, gdy powiemy ci, że 
biedak ów 
ugiął się pod ciosami twoich prześladowań i pod brzemieniem życia, niedługiego 
wprawdzie, 
lecz tak pełnego cierpień; gdy powiemy ci, że odszedł, by opowiadać swe żałosne 
dzieje tam, 
gdzie ty będziesz musiał za swój w nich udział słusznie i ciężko odpokutować.
— Jeżeli powiecie mi, że on nie żyje — zawołał pan Ralf — wybaczę wam wszystko 
inne. 
Jeśli powiecie mi, że on nie żyje, będę waszym dłużnikiem do końca moich dni. 
Umarł! 
Wypisane to na waszych twarzach! I kto z nas, zwyciężył? Czy to ma być ta wasza 
straszliwa, 
przerażająca wieść? Widzicie, jak mnie wzruszyła! Dziękuję, żeście po mnie 
posłali. Nawet 
dzisiaj wędrowałbym chętnie sto mil pieszo, po nocy, przez piach i błoto, byle 
prędzej 
usłyszeć taką nowinę.
Ale pomimo dzikiego uniesienia radości pan Ralf dostrzegł na twarzach braci ten 
sam wyraz 
pomieszanego z oburzeniem i wstrętem nieokreślonego współczucia dla siebie, 
które 
zauważył był już poprzednio.
— A on przyniósł tę wiadomość, prawda? — ciągnął wskazując palcem w stronę 
wykusza. 
— I teraz czai się tam na pewno, żeby zobaczyć, jak złamie mnie ona i upokorzy! 
Cha, cha, 
cha! Niechaj się dowie, że jak ostry cierń będę go jeszcze kłuł przez długie 
lata. A wam obu 
powtarzam: nie znacie go jeszcze! Będziecie kiedyś przeklinać dzień, w którym 
ulitowaliście 
się nad tym obwiesiem.
— Bierze mnie pan za swojego bratanka — odezwał się głuchy głos. — Dla pana i 
dla mnie 
byłoby znacznie lepiej, gdybym był nim istotnie.
Postać, która dotychczas majaczyła w mroku, wstała i zaczęła się zbliżać. 
Lichwiarz cofnął 
się z przerażeniem, ujrzał bowiem, że stoi przed nim nie — jak przypuszczał — 
Nicholas, 
lecz Brooker.
Pan Ralf nie miał powodów, by bać się tego człowieka i nie bał się go dotychczas 
— ale 
bladość, którą tego wieczora widziano na jego twarzy w chwili, gdy wychodził z 
domu, 
znowu pokryła mu policzki. Zadrżał, głos mu się zmienił i nie spuszczając 
Brookera z oka 
zapytał:
— A skąd ten wziął się tutaj? Czy wiecie, że to zesłaniec... zbrodniarz... 
zwyczajny złodziej?
— Niech pan wysłucha, co ma panu do powiedzenia! Ach, panie Nickleby, niech pan 
go 
wysłucha, choćby ten człowiek był nie wiadomo kim! — zawołali bracia z tak 
patetyczną 
powagą, że zdumiony pan Ralf odwrócił się ku nim. Obaj bliźniacy wskazali mu 
Brookera i 
lichwiarz odruchowo zapewne, przeniósł wzrok na swego byłego kancelistę.
— Chłopiec... — rozpoczął ów mężczyzna — o którym mówili ci panowie...
— Chłopiec... — powtórzył pan Ralf, spoglądając na niego.
— ... którego zwłoki widziałem na łożu śmierci, a który teraz spoczywa w 
grobie...
— ... który... teraz... spoczywa w grobie — powtórzył znowu lichwiarz jak 
człowiek mówiący 
przez sen. Brooker podniósł wzrok i uroczyście złożył ręce:
— ... był twoim jedynym synem, tak mi dopomóż Bóg!
Zapadła grobowa cisza. Pan Ralf usiadł i ścisnął skronie rękoma. Po chwili 
opuścił je i 
odsłonił upiorną, straszną twarz człowieka cierpiącego od śmiertelnej rany. 
Spojrzał na 
Brookera, ale nie odezwał się ni słowem, nie dobył głosu, nie uczynił 
najmniejszego gestu.
— Nie zamierzam się tłumaczyć, proszę panów — powiedział Brooker — bo czas po 
temu 
dawno minął. Jeżeli opowiadając, jak się to wszystko zdarzyło, wspomnę, że może 
to 
poniewierka mnie spaczyła, będzie to tylko część całej historii, a nie moja 
obrona. Jestem 
człowiek winny.
Tu urwał, jakby chciał zebrać wspomnienia, a potem nie patrząc w stronę pana 
Ralfa, zwrócił 
się do braci i zaczął mówić cichym, pokornym tonem:
— Wśród ludzi, którzy mieli niegdyś do czynienia z tym człowiekiem (działo się 
to, proszę 
panów, dwadzieścia do dwudziestu pięciu lat temu) był pewien młody szlachcic — 
tęgi pijak i 
zapamiętały myśliwy. Przehulał on własny majątek, a później chciał trwonić posag 
swojej 
siostry.
Rodzeństwo nie miało rodziców; mieszkało razem i siostra prowadziła bratu 
gospodarstwo. 
Nie wiem, w jakim początkowo celu — może dlatego, by pomagać bratu i namawiać do 
czegoś tę młodą osobę — powtarzam, nie wiem, w jakim początkowo celu on (tu 
Brooker 
wskazał pana Ralfa) często jeździł do dworu w hrabstwie Leicester i nieraz 
spędzał tam po 
kilka dni. Łączyło ich wiele rozmaitych spraw, mógł więc jeździć tam w 
interesach albo też 
po to, by łatać finanse swego klienta, które były oczywiście w opłakanym stanie. 
Na pewno 
podróże te przynosiły mu zyski. Siostra, nie podlotek już, była podobno ładna, a 
ponadto 
miała dość duży majątek. Po pewnym czasie pan Nickleby ożenił się z nią. Ta sama 
żądza 
zysku, która skłoniła go do małżeństwa, kazała mu trzymać je w najściślejszej 
tajemnicy; 
testament jej ojca zawierał bowiem niemiłą klauzulę: jeśli córka wyjdzie za mąż 
bez zgody 
swego brata, majątek, który jako panna miała tylko w dożywocie, przejdzie w ręce 
dalszych 
krewnych. Brat nie udzieliłby nigdy swej zgody, jeżeli siostra nie kupiłaby jej 
za drogie 
pieniądze. Pan Nickleby nie posunąłby się do takiej ofiary, a więc żyli jakoś, 
trzymając 
małżeństwo w tajemnicy i czekając, aż brat skręci kark czy też umrze śmiercią 
naturalną. Brat 
nie czynił jednego ani drugiego, a tymczasem przyszedł na świat syn, owoc 
tajonego związku. 
Dziecko wywieziono daleko i oddano mamce. Matka widziała je tylko parę razy, i 
to 
ukradkiem, a ojciec nie odwiedzał go nigdy, żeby nie wzbudzić przypadkiem 
podejrzeń; 
pragnął przecież majątku, który, jak mu się zdawało, miał już w garści, bo 
szwagier ciężko 
chorował i stan jego pogarszał się z dnia na dzień. Ale szwagier marudził jakoś, 
żona wciąż 
nalegała, żeby ujawnić małżeństwo, a pan Nickleby uporczywie odmawiał. Pani 
mieszkała 
sama w nudnym wiejskim dworze i nie widywała prawie nikogo, prócz awanturniczych 
i 
zapijaczonych myśliwych. Pan Nickleby przebywał W Londynie, gdzie pilnował 
swoich 
interesów. Rozpoczęły się spory i wzajemne wymówki, a gdy od ślubu minęło niemal 
siedem 
lat i za parę tygodni śmierć brata wyjaśnić miała wszystko, pani Nickleby 
rzuciła męża i 
uciekła ż jakimś młodzikiem. Brooker umilkł; po chwili bracia skinęli nań by 
mówił dalej, bo 
pan Ralf nie drgnął nawet.
— W tym czasie — ciągnął — dowiedziałem się wszystkiego, co mówię, z własnych 
jego ust. 
Cała historia nie była już tajemnicą, bo znał ją brat pani Nickleby i inni. Nie 
z tej jednak 
opowiedział mi ją przyczyny, lecz dlatego, że byłem potrzebny. Pan Nickleby 
ścigał zbiegów; 
niektórzy opowiadali, że chciał zarobić na hańbie żony, ale ja myślę, że szukał 
raczej okrutnej 
pomsty; jedno i drugie leży zresztą w jego naturze, lecz mściwość, być może, 
bardziej. Nie 
odnalazł ich jednak, a żona umarła wkrótce. Może przyszło mu wtedy do głowy, że 
mógłby 
pokochać swoje dziecko, a może chciał się zabezpieczyć przed tym, by syn dostał 
się w ręce 
matki, dość że nim wyruszył w ów pościg, kazał mi sprowadzić malca, co też 
uczyniłem.
W tej chwili opowiadający zniżył głos i wskazując na swego dawnego chlebodawcę 
podjął 
jeszcze pokorniejszym tonem:
— On traktował mnie źle... okrutnie... (przypomniałem mu to niedawno, kiedy 
spotkaliśmy 
się na ulicy)... a ja... ja go nienawidziłem. Przywiozłem dziecko do jego domu i 
ulokowałem 
je na poddaszu od ulicy. Chłopczyk był zaniedbany, nie dożywiony i bardzo chory, 
musiałem 
więc wezwać doktora, a ten powiedział, że dziecko umrze, jeżeli dla zmiany 
powietrza nie 
wywiezie się go z miasta. Wówczas to chyba zaświtał mi w głowie pomysł — pomysł, 
który 
wprowadziłem w czyn. Pan Nickleby był nieobecny przez sześć tygodni, a kiedy 
wrócił, 
zawiadomiłem go, że chłopczyk umarł i został pochowany; wszystko obmyśliłem i 
poparłem 
dowodami, a więc nikt nie mógł mnie podejrzewać. Nie wiem, czy pana Nickleby 
zawiodły 
jakieś związane z synem plany, czy też miał wrodzone ojcowskie uczucia, bo był 
tą wieścią 
zmartwiony. Utwierdziło mnie to w dawniej powziętym zamiarze. Myślałem 
mianowicie, że 
wyznam mu kiedyś tajemnicę i użyję jej, by wydusić z niego pieniądze. Słyszałem, 
jak 
wszyscy chyba, o szkołach w Yorkshire. Do jednej z nich, prowadzonej przez 
niejakiego 
Squeersa, zawiozłem chłopca i umieściłem go tam pod przybranym nazwiskiem 
„Smike". 
Rok po roku, przez sześć lat, płaciłem po dwadzieścia funtów, nie wydałem jednak 
swego 
sekretu, bo ojciec Smike'a poniewierał mną coraz bardziej, pokłóciłem się więc z 
nim na 
dobre i rzuciłem służbę. Potem wywieziono mnie na zesłanie. Blisko osiem lat 
spędziłem za 
morzem. Natychmiast po powrocie pojechałem do Yorkshire, zakradłem się pewnego 
wieczora do tej wioski, dopytywałem o wychowanków szkoły i stwierdziłem, że 
umieszczony 
tam przeze mnie chłopiec uciekł z młodym człowiekiem, który nazywa się tak samo, 
jak jego 
ojciec. Odnalazłem w Londynie pana Nickleby i powiedziałem mu niewyraźnie, że 
mógłby 
ode mnie usłyszeć coś bardzo ważnego; w ten sposób próbowałem wydobyć z niego 
choć 
trochę pieniędzy na życie; ale on odtrącił mnie i zagroził więzieniem. Wobec 
tego zwróciłem 
się do jego kancelisty, którego po pewnym czasie przekonałem, że warto ze mną 
rozmawiać, i 
dowiedziałem się, jak sprawy stoją. To ja wyjawiłem panu Noggsowi, że chłopiec 
nie jest 
synem człowieka, który podaje się za jego ojca. Przez cały ten czas nigdy nie 
widziałem 
chłopca. Wreszcie, dzięki tej samej osobie zdobyłem wiadomość, dokąd pojechał 
ów, ciężko 
wtedy chory, biedak. Wybrałem się tam, żeby jeśli to będzie możliwe, dać mu się 
poznać i w 
ten sposób dowieść prawdy wszystkiego, co mówiłem. Zobaczył mnie niespodziewanie 
i 
poznał, nim zdążyłem odezwać się słowem. Miał dzieciak dobre powody, żeby mnie 
zapamiętać, a ja przysiągłbym, że to on — nawet gdybym spotkał go w. Indiach. 
Łatwo 
poznałem tę samą smutną twarz, którą widywałem u małego dziecka. Przez kilka dni 
wahałem się, co robić, a potem zwróciłem się do młodego dżentelmena, który 
opiekował się 
chłopcem, i dowiedziałem się, że biedak już nie żyje. Ten młody dżentelmen wie, 
jak łatwo 
rozpoznał mnie nieboszczyk, wie, że często opowiadał o mnie i o tym, jak 
przywiozłem go do 
szkoły, a także o poddaszu, o tym samym poddaszu, o którym ja mówiłem przed 
chwilą, a 
które do dziś dnia znajduje się w domu jego ojca. Oto moja opowieść. Mogę stanąć 
twarzą w 
twarz z tym przełożonym szkoły, mogę dowieść każdego szczegółu i całej prawdy, 
która 
obciąża moje sumienie.
— Nieszczęsny człecze! — powiedzieli obaj bracia. — Jakąż pokutą zdołasz to 
okupić?
— Żadną, proszę panów, żadną. Nie dla mnie pokuta ani nadzieja. Jestem stary 
latami, a 
jeszcze starszym uczyniła mnie nędza i troski. Spowiedź ta nie może dać mi nic, 
prócz 
nowych cierpień i kary. Ale odbyłem ją i powtórzę zawsze i wszędzie. Stałem się 
narzędziem 
straszliwej pomsty na człowieku, który tak zapędził się w swych brudnych 
knowaniach, że na 
śmierć zaszczuł własne dziecko. Część tej kary musi spaść na mnie. Wiem, że 
musi, bo 
opamiętałem się zbyt późno i ani na tym świecie, ani na tamtym nie ma już dla 
mnie ratunku!
Ledwie zdążył to powiedzieć, zapanowały ciemności, bo jedyna w pokoju lampa, 
stojąca na 
stole w pobliżu pana Ralfa, spadła na podłogę. Powstało chwilowe zamieszanie i 
nim 
zapalono światło, choć nastąpiło to bardzo szybko, pan Ralf Nickleby zniknął.
Zacni bliźniacy i Tim Linkinwater roztrząsali przez jakiś czas możliwości jego 
powrotu, 
kiedy zaś stało się oczywiste, że już nie wróci, wahali się, czy za nim nie 
posłać. Wreszcie 
jednak, gdy przypomnieli sobie, z jak dziwnym spokojem siedział podczas całej 
rozmowy, 
doszli do przekonania, że mógł zachorować, i pomimo spóźnionej pory postanowili 
posłać 
kogoś pod jakimś pretekstem do jego domu. Pretekstem takim była obecność 
Brookera, gdyż 
mogli przecie nie wiedzieć, co z nim począć, nie porozumiawszy się wprzód z 
panem 
Nickleby, wobec czego przed udaniem się na spoczynek wprowadzili w czyn swoje 
postanowienie.
ROZDZIAŁ LXI
W KTÓRYM NICHOLAS I JEGO SIOSTRA MUSZĄ UTRACIĆ DOBRĄ OPINIĘ W 
OCZACH WSZYSTKICH LUDZI ROZSĄDNYCH I DOŚWIADCZONYCH
Następnego dnia po wyznaniu Brookera Nicholas wrócił rano do Londynu. Nie brakło 
silnych 
wzruszeń przy powitaniu z oczekującymi go w domu kobietami, które z listów 
wiedziały już, 
co zaszło, i nie tylko współczuły cierpieniu Nicholasa — zawsze każdą jego 
boleść uważały 
za własną — lecz również opłakiwały śmierć nieszczęśliwego chłopca; Smike, 
bezradna i 
opuszczona istota, zbudził był zrazu ich współczucie, później zaś, dzięki 
prawości swego 
serca i szczerej, życzliwej naturze, stawał się im. z każdym dniem droższy.
— Nie ulega wątpliwości — mówiła pani Nickleby ocierając oczy i szlochając 
gorzko — że 
straciłam najlepszą, najbardziej oddaną, najpoczciwszą duszę, z jaką zetknęłam 
się w życiu, 
nie licząc naturalnie ciebie, mój kochany Nicholasie, i Kate, i waszego biednego 
papy, i tej 
bony, która zawsze była tak bardzo na miejscu, dopóki nie uciekła z bielizną i 
dwunastoma 
małymi widelczykami. Wydaje mi się, że spośród wszystkich łatwych w obejściu, 
zrównoważonych, przywiązanych i wiernych ludzi, on posiadał te zalety w 
najwyższym 
stopniu. Ach! Rozejrzeć się teraz po ogródku, który był jego dumą! Wejść do jego 
pokoju, 
pełnego przeznaczonych dla nas różnych pomysłowych drobiazgów, które tak lubił 
robić i tak 
dobrze robił, i wcale się nie spodziewał, że nie zdąży ich dokończyć! To 
doprawdy zbyt wiele 
na moje siły! Ach! Cóż to za przejście dla mnie, cóż za okropne przejście! 
Wielką pociechą, 
mój kochany Nicholasie, pociechą do końca życia zostanie dla ciebie myśl o tym, 
że byłeś dla 
niego zawsze taki dobry i łagodny. Ja również wspominać będę z uczuciem ulgi, 
jak wybornie 
układały się stosunki pomiędzy nami i jak tkliwie kochał mnie ten biedaczek. To 
zupełnie 
zrozumiałe, najzupełniej, że tak się, mój drogi przywiązałeś do niego; i 
rzeczywiście byłeś 
bardzo przywiązany, i doprawdy ścięło cię to z nóg. Widać to na pierwszy rzut 
oka, mój 
kochany Nicholasie, bo wystarczy popatrzeć, jak jesteś zmieniony, żeby od razu 
to zauważyć. 
Ale nikt na świecie nie pojmie wszystkiego, co ja cierpię!... Nikt! To 
niepodobieństwo!
Chociaż pani Nickleby biadała we właściwy sobie sposób i siebie przede wszystkim 
miała na 
względzie, ból jej był zupełnie szczery; nie tylko ona jedna żywiła podobne 
uczucia. Kate, 
która zwykła zapominać o sobie, gdy trzeba było myśleć o innych, nie mogła tym 
razem 
ukryć głębokiego smutku; Madelina była niemal tak silnie wzruszona jak Kate; a 
małe 
biedactwo, serdeczna i zacna panna La Creevy, która odwiedziła panie pod 
nieobecność 
Nicholasa i od chwili nadejścia żałobnej nowiny pocieszała je i dodawała im 
otuchy, na 
widok wchodzącego w drzwi młodzieńca usiadła na schodach, zaczęła wylewać potoki 
łez i 
przez długi czas nie dała się uspokoić.
— To tak boli! — szlochała. — Tak boli, że on sam wraca do domu! Pomyśleć tylko, 
ile 
musiał wycierpieć! Gdyby choć trochę poddawał się rozpaczy! Ale znosi wszystko 
dzielnie i 
po męsku!
— A czyż nie tak być powinno? — spytał Nicholas.
— Tak, tak! — odparła mała miniaturzystka. — Niech Bóg pana błogosławi za pańską 
szlachetność! Ale takiej niemądrej osobie jak ja wydaje się zrazu... Wiem, że 
nie powinnam 
tak mówić i że niedługo będę tego żałować... Wydaje mi się jednak, że to nie 
była nagroda, na 
jaką pan zasłużył.
— Myli się pani — powiedział Nicholas łagodnie. — Czy może być większa nagroda 
niż 
świadomość, że ostatnie jego dni były spokojne i szczęśliwe, że towarzyszyłem mu 
do końca i 
byłem wciąż przy nim, czemu nikt nie zdołał przeszkodzić, chociaż mogło się to 
zdarzyć tak 
łatwo?
— Oczywiście, oczywiście! — chlipała panna La Creevy. — To święta prawda; wiem o 
tym 
doskonale, że jestem niewdzięczna, bezbożna, grzeszna wariatka!
Z tymi słowy zacna dama zaczęła znowu płakać, a chcąc przyjść jakoś do siebie, 
próbowała 
się roześmiać. Śmiech i płacz spotkały się więc znienacka i wywiązała się walka 
o 
pierwszeństwo, która nie została rozstrzygnięta, bo panna La Creevy dostała 
ataku histerii. 
Choć Nicholas po długiej podróży był śpiący i zmęczony, poczekał, aż damy wrócą 
do jakiej 
takiej równowagi i wówczas dopiero udał się do swego pokoju, gdzie w ubraniu 
padł na łóżko 
i twardo zasnął. Kiedy otworzył oczy, zobaczył siedzącą przy łóżku Kate, która 
widząc, że 
brat już nie śpi, nachyliła się, by go pocałować.
— Przyszłam tutaj, aby ci powiedzieć, jaka to radość dla mnie, że znowu widzę 
cię w domu.
— A ja nie mogę wprost wyrazić, jaka to radość dla mnie, że znowu jesteśmy 
razem, Kate.
— Tak wzdychałyśmy do twego powrotu — ciągnęła dziewczyna — mama i ja... i... i 
Madelina.
— Pisałaś w ostatnim liście, że jest już zupełnie zdrowa — powiedział spiesznie 
Nicholas i 
zaczerwienił się lekko. — Czy podczas mojej nieobecności nie było mowy o tym, w 
jaki 
sposób zacni bracia myślą zabezpieczyć jej przyszłość?
— Nie, ani słówka — odparła Kate. — Nie mogę myśleć bez żalu o rozstaniu z 
Madeliną, a 
ty, Nicholasie, też tego pewno nie pragniesz.
Młodzieniec zarumienił się znowu i siadając obok siostry na kanapce pod oknem 
powiedział:
— Nie, Kate, nie pragnę tego. Mogę kryć prawdziwe uczucia przed każdym, ale nie 
przed 
tobą. Tobie powiem... powiem szczerze i po prostu, że... że... Ja kocham ją, 
Kate.
Oczy dziewczyny zabłysły; chciała coś odpowiedzieć, lecz brat położył dłoń na 
jej ramieniu i 
mówił dalej:
— Nikt prócz ciebie nie może się o tym dowiedzieć, zwłaszcza ona.
— Kochany Nicholasie!
— Zwłaszcza ona! Nigdy, chociaż „nigdy", to bardzo długi termin. Myślę czasami, 
że 
przyjdzie może kiedyś dzień, gdy uczciwie będę jej mógł wszystko wyznać; ale 
dzień ten jest 
tak odległy, widzę go w tak dalekiej perspektywie, tak wiele musi upłynąć lat, 
nim nadejdzie, 
a gdy to się wreszcie stanie, jeżeli w ogóle ma się, stać, będę wówczas, 
przeżywszy już 
romantyczną młodość, tak niepodobny do dzisiejszego siebie... chociaż to na 
pewno nie 
wpłynie na moje uczucie do Madeliny... że nawet ja rozumiem, jak złudne są 
wszelkie 
nadzieje i wolałbym sam je zdławić i zakończyć tę mękę, niż z bolesnym 
rozczarowaniem 
przyglądać się, jak więdną. Nie, Kate! Gdy bawiłem z dala od tych szlachetnych 
braci, ów 
biedak, który odszedł spośród żyjących, wciąż był dla mnie przypomnieniem ich 
wspaniałej 
wielkoduszności. Zrobię wszystko, co w mojej mocy, by okazać się godnym tej 
wielkoduszności, a jeśli nawet chwiałem się dotychczas, teraz postanowiłem 
wypełnić swój 
najświętszy obowiązek wobec dobroczyńców i odsunąć od siebie wszelką pokusę.
— Zanim dodasz coś więcej, Nicholasie — rzekła Kate blednąc — musisz wysłuchać 
tego, co 
ja ci chcę powiedzieć. Miałam cel przychodząc tutaj, ale brakło mi odwagi. Teraz 
zbudziły ją 
we mnie twoje słowa.
Zająknęła się i wybuchnęła płaczem.
Coś szczególnego w jej zachowaniu pozwoliło Nicholasowi odgadnąć, czego należy 
się 
spodziewać. Widać było, że Kate chce mówić, lecz przeszkadzają jej łzy. 
— Ach, ty niemądra dziewczyno — odezwał się młodzieniec. — No, Kate, Kate, bądź 
rozsądna. Domyślam się trochę, co masz mi do powiedzenia. Dotyczy to pana 
Franka, 
nieprawdaż?
Kate oparła głowę na ramieniu brata i wyszlochała: „Tak!"
— Pewnie oświadczył ci się podczas mojej nieobecności, co? — podjął Nicholas. — 
Widzę, 
że tak. No, no... Nietrudno wyznać mi wszystko, nieprawdaż? Oświadczył ci się 
zatem?
— A ja mu odmówiłam — szepnęła Kate.
— Odmówiłaś! I czemu?
— Powiedziałam to wszystko — odparła Kate drżącym głosem — co, jak dowiedziałam 
się 
później, ty mówiłeś mamie. Nie mogłam ukryć przed nim, tak samo jak teraz nie 
mogę ukryć 
przed tobą, że... że to dla mnie ciężkie, bolesne przejście... ale... ale byłam 
stanowcza i 
błagałam, by nie starał się widywać mnie więcej.
— Kochana, dzielna Kate! — zawołał brat tuląc ją do piersi. — Wiedziałem, że 
postąpisz nie 
inaczej!
— Próbował wpłynąć na zmianę mojej decyzji — ciągnęła dziewczyna — i zaręczał, 
że bez 
względu na to, jaka będzie ta decyzja, nie tylko oznajmi o wszystkim stryjom, 
lecz również 
pomówi, z tobą zaraz po twoim powrocie. Obawiam się... — mówiła, a chwilowe 
opanowanie 
zaczynało ją opuszczać — ... obawiam się, że nie dałam mu dość jasno do 
zrozumienia, jak 
wysoce cenię taką bezinteresowną miłość i jak szczerze modlę się o jego przyszłe 
szczęście. 
Jeżeli będziesz z nim rozmawiał, kochany Nicholasie, to... to bardzo bym 
chciała, żebyś dał 
mu to do zrozumienia.
— A więc chociaż sama poświęcasz się dla czegoś, co uważasz za uczciwe i 
słuszne, sądzisz, 
Kate, że ja cofnę się przed poświęceniem? — zapytał Nicholas tkliwie.
— Ach nie! Nie! Gdybyś się znalazł w tej samej co ja sytuacji, ale...
— Przecież sytuacja moja niczym nie różni się od twojej — przerwał brat. — 
Madelina nie 
jest wprawdzie bliską krewną naszych dobroczyńców, lecz łączy ją z nimi więź 
bardzo 
serdeczna, a ponadto mnie pierwszemu powierzyli oni jej tajemnicę, dlatego 
tylko, że polegali 
na mnie i darzyli mnie bezgranicznym zaufaniem. Jakimż byłbym nikczemnikiem, 
gdybym 
chciał wykorzystać zbieg okoliczności, który przywiódł ją tutaj, albo fakt, że 
udało mi się 
wyświadczyć jej tę drobną przysługę? Gdybym starał się pozyskać jej miłość 
wiedząc, że jeśli 
mi się to powiedzie, zawód spotka zacnych braci, nie spełnią bowiem swego 
najgorętszego 
pragnienia i nie będą mogli znaleźć w Madalinie własnego, formalnie uznanego 
dziecka — 
stworzyłbym wówczas pozory, że zamierzam budować swoją przyszłość na ich 
współczuciu 
dla młodej dziewczyny, którą usidliłem tak niecnie; że zamierzam ciągnąć zyski z 
jej 
wdzięczności i dobroci serca i spekulować nawet jej nieszczęściami. Postanowiłem 
zrzucić ze 
swych barek to brzemię! Powinnością moją, ambicją i radością są inne obowiązki, 
o których 
nigdy nie zapomnę, bo mam już środki do dostatniej i szczęśliwej egzystencji i 
nie wolno mi 
sięgać po więcej. Żywię nawet poważne wątpliwości, czy dotychczas nie 
postępowałem źle i 
niesłusznie; dzisiaj jednak szczerze i bez obsłonek wytłumaczę panu Cheeryble 
powodujące 
mną względy i będę błagał go, by niezwłocznie postarał się umieścić tę młodą 
damę pod 
innym dachem.
— Dzisiaj? Zaraz?
— Rozmyślam nad tym od wielu tygodni, na cóż więc zdać się może dłuższa zwłoka? 
Ostatnie ciężkie przejście nauczyło mnie myśleć i wzbudziło we mnie głębokie 
poczucie 
obowiązku, czemuż więc miałbym czekać, aż ochłodną dobre chęci? Nie chcesz chyba 
odwodzić mnie od tego, prawda, Kate?
— Możesz się przecie wzbogacić, Nicholasie — powiedziała siostra.
— Mogę się wzbogacić! — powtórzył młodzieniec z posępnym uśmiechem. — Tak! I 
mogę 
się również zestarzeć. Ale bogaci czy biedni, starzy czy młodzi, my dwoje 
pozostaniemy 
zawsze tym samym dla siebie i to cała nasza pociecha. Cóż z tego, że 
przeznaczony nam tylko 
jeden dom? Dla ciebie ni dla mnie nie może on być samotny. Cóż z tego, że 
pozostaniemy 
wierni pierwszym uczuciom i nigdy już nie ulegniemy innym? Będzie to jeszcze 
jednym 
ogniwem łączącego nas mocnego łańcucha. Wydaje się, że zaledwie wczoraj byliśmy, 
Kate, 
współtowarzyszami dziecięcych zabaw i wydawać się może, że już jutro nadejdzie 
czas, gdy 
jako stateczni staruszkowie wspominać będziemy dzisiejsze troski i z taką samą 
melancholijną pogodą myśleć, że niegdyś braliśmy je na serio, z jaką teraz 
myślimy o 
zmartwieniach dzieciństwa. Może wówczas, gdy jako dwoje staroświeckich dziwaków 
rozmawiać będziemy o dniach, kiedy to chodziliśmy lżejszym krokiem, a głów nie 
okrywała 
nam siwizna — może wówczas odczujemy nawet pewną wdzięczność za te ciężkie 
przejścia, 
które zbliżyły nas tak bardzo i sprawiły, że życie nasze popłynęło cichym 
spokojnym nurtem. 
A młodzi ludzie z naszego otoczenia — tak młodzi, jak my teraz, Kate — 
zasłyszawszy coś 
niecoś o naszej przeszłości będą szukać u nas współczucia i zwierzać swe troski 
— zbyt 
trudne do zrozumienia dla ufnej, niedoświadczonej młodzieży — cierpliwym uszom 
przyjaznego rodzeństwa, starego kawalera i starej panny.
Kiedy Nicholas malował ten obraz, Kate uśmiechała się przez łzy, lecz nie były 
to łzy bólu, 
chociaż płynęły jeszcze, kiedy młodzieniec umilkł.
— Czy nie mam racji, Kate? — zapytał po chwili ciszy.
— Tak, tak, kochany bracie! I nie mogę wprost wyrazić, jak się cieszę, że 
postąpiłam nie 
inaczej, niż ty byś sobie tego życzył.
— Niczego nie żałujesz?
— N-i-e-e... — odparła niepewnie Kate, stopką kreśląc coś na podłodze. — Nie 
żałuję 
oczywiście, że postąpiłam słusznie i uczciwie, lecz bardzo żałuję, że to się w 
ogóle stało... to 
jest... żałuję niekiedy, a niekiedy... Nie wiem doprawdy, co mówię!... Jestem 
tylko niemądrą 
dziewczyną, Nicholasie... i... i to wszystko wstrząsnęło mną do głębi.
Nie trzeba chyba mówić, że gdyby młodzieniec posiadał w tej chwili dziesięć 
tysięcy funtów 
zupełnie zapomniałby o sobie i bez wahania oddał wszystko do ostatniego pensa, 
by zapewnić 
szczęście tak tkliwie i szlachetnie kochanej właścicielce zarumienionych 
policzków i 
spuszczonych oczu. Stać go było jednak tylko na serdeczne słowa pociechy, lecz 
słowa tak 
czułe, dobre i pogodne, że biedna dziewczyna zarzucając ramiona na szyję brata 
obiecała, że 
nie będzie już płakać.
„Jakiemuż mężczyźnie — myślał z dumą Nicholas idąc wkrótce po tej rozmowie w 
stronę 
domu bliźniaków — nie opłaciłaby hojnie wszelkich ofiar materialnych miłość 
takiego jak 
Kate serca, które nie ma wprost ceny, chociaż serca ważą mało, a złoto i srebro 
bardzo wiele! 
Frank ma dość pieniędzy i nie pragnie ich więcej, gdzież jednak kupi za nie taki 
skarb jak 
Kate? Mimo to wszakże ludzie zwykli sądzić, że w nierównym małżeństwie bogata 
strona 
ponosi ciężką ofiarę, a biedna robi wyśmienity interes! Ale rozumuję jak 
zakochany... albo 
jak osioł, co w gruncie rzeczy wychodzi na jedno".
Przy pomocy takich i tym podobnych równie surowych połajanek Nicholas kładł tamę 
sprzecznym z jego planami na najbliższą przyszłość myślom, a że zajmował się tym 
przez 
całą drogę, nie zauważył prawie, kiedy stanął przed obliczem Tima Linkinwater.
— Ach, pan Nickleby! — zawołał stary buchalter. — Niech pana Bóg błogosławi! 
Jakże się 
pan miewa? Dobrze, co? No, proszę mi zaraz powiedzieć, że tak dobrze jak zawsze!
— Dobrze, zupełnie dobrze — odparł Nicholas ściskając mu dłonie.
— Hm... — ciągnął Tim. — Przyjrzałem się lepiej i widzę, że wygląda pan na 
zmęczonego. A 
niechże to! Oto on! Słyszał go pan? Kos, Dick! Od pańskiego wyjazdu przestał być 
sobą. Nie 
może już wytrzymać bez pana. Przywiązał się do pana jak do mnie.
— Dick jest o wiele mniej sprytny, niż sądziłem, jeżeli uważa, że jestem wart 
choć połowy 
zainteresowania, którym darzy pana — powiedział Nicholas.
— Widzi pan — odparł Tim stając w swej ulubionej pozie i wskazując klatkę 
pierzastym 
końcem pióra — to nadzwyczajna rzecz, nadzwyczajna, że ten ptak zwraca uwagę i w 
ogóle 
dostrzega tylko pana Charlesa, pana Neda, ciebie, młody człowieku i mnie.
W tej chwili Tim urwał i zerknął na Nicholasa, a spotkawszy niespodziewanie jego 
wzrok 
powtórzył: „Ciebie, młody człowieku, i mnie... tak... ciebie i mnie". Potem 
spojrzał znowu na 
młodzieńca i ściskając mu dłoń powiedział:
— Źle, że pomijam milczeniem to, co najbardziej mnie obchodzi. Nie mam zamiaru 
wypytywać pana, ale chciałbym usłyszeć coś niecoś o tym biedaku. Czy mówił 
czasami o 
braciach Cheeryble?
— Tak — odrzekł Nicholas. — Nawet bardzo często.
— Dobrze to o nim świadczy — powiedział Tim ocierając oczy. — Tak... To bardzo 
dobrze o 
nim świadczy.
— I ze dwadzieścia razy wspominał pana — podjął młodzieniec. — Niejednokrotnie 
prosił 
mnie, by. pozdrowić od niego pana Linkinwater.
— Nie, nie! Czyżby? Doprawdy! — zawołał Tim płacząc już otwarcie. — Biedak! 
Chciałbym, żeby go można było pochować w Londynie. Nie ma w całym mieście 
takiego 
cmentarza jak ten po drugiej stronie naszego placu; taki mały cmentarzyk, ze 
wszystkich stron 
otoczony domami handlowymi; jeżeli pójść tam w pogodny dzień, to przez otwarte 
okna 
widać wszędzie księgi i kasy pancerne. A on prosił, żeby mnie pozdrowić, co? Nie 
przypuszczałem, że będzie myślał o mnie. Biedak, biedak! Prosił, żeby mnie 
pozdrowić.
Ten skromny dowód pamięci do głębi wzruszył Tima i stary buchalter był w owej 
chwili 
niezdolny do dalszej rozmowy. Wobec tego młody człowiek wyszedł po cichu i udał 
się do 
pokoju brata Charlesa.
Jeśli zachowywał dotychczas spokój, to tylko dzięki wysiłkowi, który go niemało 
kosztował. 
Ale przyjazne powitanie, wielka serdeczność i naturalne, dyskretne współczucie 
zacnego 
staruszka tak ujęło Nicholasa, że mimo usilnych starań nie mógł ukryć 
wzruszenia.
— Witam, witani kochanego pana — mówił poczciwy kupiec. — Nie wolno upadać na 
duchu. Nie, nie! Trzeba uczyć się znosić cierpienia i pamiętać, że nawet w 
śmierci znaleźć 
można wiele źródeł pociechy. Z każdym dniem musiał ten biedak widzieć coraz 
wyraźniej, że 
staje się niezdolny do życia. Każdego dnia coraz boleśniej musiał odczuwać swą 
ułomność. 
Lepiej, że się tak stało, jak się stało, mój kochany panie. Tak, tak, tak! 
Lepiej, że się tak stało, 
jak się stało.
— Wiele o tym myślałem — odparł Nicholas przełykając ślinę — i, proszę mi 
wierzyć, 
rozumiem wszystko.
— Tak! To dobrze — odparł brat Charles, który, choć nie szczędził słów pociechy, 
był niemal 
równie wstrząśnięty jak poczciwy Tim. — To bardzo dobrze... Gdzie jest mój brat 
Ned? 
Timie Linkinwater, gdzie jest mój brat Ned?
— Wyszedł z panem Trimmersem; mają umieścić w szpitalu tego nieszczęśliwego i 
wysłać 
opiekunkę do jego dzieci — odparł Tim.
— Mój brat, Ned, to wspaniały człowiek! Wielki człowiek! — zawołał brat Charles 
wracając 
do pokoju, w którym był Nicholas, i zamykając drzwi. — Bardzo się ucieszy 
powrotem 
kochanego pana. Codziennie wspominaliśmy pana.
— Prawdę mówiąc, zadowolony jestem, że zastałem pana samego — powiedział 
Nicholas z 
pewnym, zupełnie zresztą zrozumiałym wahaniem — bo pragnąłbym o czymś z panem 
pomówić. Czy może pan poświęcić mi parę minut?
— Oczywiście, oczywiście! — odparł brat Charles, a na twarzy jego odmalowało się 
żywe 
zainteresowanie. —
Proszę mówić, mój kochany panie, proszę śmiało mówić.
— Nie bardzo wiem, jak i od czego rozpocząć — rzekł Nicholas. — Jeżeli 
ktokolwiek na tym 
świecie ma powody do tak głębokiej miłości, przywiązania i czci dla drugiego 
człowieka, że 
najcięższa nawet służba u tego drugiego będzie dlań rozrywką i radością; jeśli 
druga nić 
wspomnień może wzbudzić najszczerszą, z wdzięczności płynącą wierność i 
gorliwość — to 
takie właśnie uczucia ja winienem żywić wobec pana i, proszę mi wierzyć, żywię 
je w głębi 
duszy i serca.
— Wierzę — odparł starszy pan — i, cieszę się z tego. Nigdy o tym nie wątpiłem i 
nigdy nie 
będę wątpił. Tak! Jestem pewien, że nigdy nie będę wątpił.
— Te łaskawe słowa ośmielają mnie, by mówić dalej — podjął młodzieniec. — Kiedy 
po raz 
pierwszy okazał mi pan zaufanie i wysłał w owej misji do panny Bray, winienem 
był wyznać, 
że z widzenia znam ją od dawna, że piękność jej wywarła na mnie niezatarte 
wrażenie i że 
bezskutecznie usiłowałem śledzić tę młodą damę i poznać jej dzieje. Nie 
powiedziałem tego 
panu, ponieważ błędnie mniemałem, że zdołam pokonać swe zainteresowanie i 
podporządkować je poczuciu obowiązku wobec pana.
— Panie Nickleby — powiedział brat Charles — nie zawiódł pan pokładanego w nim 
zaufania, ani, jestem tego pewien, nie wykorzystał go w sposób niegodny.
— Nie — odparł Nicholas z mocą. — Jakkolwiek stwierdziłem, że każdy dzień wymaga 
ode 
mnie coraz więcej siły woli i opanowania, a przychodzi mi to z coraz większym 
trudem, 
nigdy, przez jedną chwilę, nie mówiłem ani nie spoglądałem na pannę Bray 
inaczej, niż 
spoglądałbym, gdyby pan znajdował się tuż obok. Stwierdziłem jednak, że stała 
obecność tej 
słodkiej dziewczyny jest groźna dla mojej wewnętrznej równowagi i może zachwiać- 
postanowieniem, które uczyniłem w zaraniu naszej znajomości, i, jak dotychczas, 
wiernie 
dochowałem. Jednym słowem, nie ufam już sobie, proszę więc i błagam o 
niezwłoczne 
zabranie tej młodej damy spod opieki mej matki i siostry. Wiem, że każdemu prócz 
mnie, a 
zwłaszcza panu, znającemu tak dobrze niezgłębioną przepaść pomiędzy mną i panną 
Bray, 
która jest obecnie ukochaną wychowanką panów, moja miłość do niej musi się wydać 
szczytem pewności siebie i braku zastanowienia. Wiem, że tak jest istotnie. Któż 
jednak 
mógłby nie pokochać tej dziewczyny widując ją, jak ja widywałem, i wiedząc, czym 
było jej 
życie? Tyle tylko mam na swe usprawiedliwienie, a ponieważ nie mogę uciec od 
pokusy, ani 
też pokonać uczuć przebywając wciąż w pobliżu ich przedmiotu, mogę tylko prosić 
i błagać, 
by zechciał pan usunąć tę młodą damę i w ten sposób pozwolił mi zapomnieć o 
niej!
— Panie Nickleby — rzekł starszy pan po krótkim namyśle— nie może pan uczynić 
nic 
więcej. Postąpiłem źle, wystawiając na tę próbę tak młodego człowieka. Winienem 
był 
przewidzieć, co się może zdarzyć. Dziękuję panu, bardzo dziękuję. Zabierzemy 
Madelinę.
— Gdyby zechciał pan wyświadczyć mi jedną łaskę i nie mówił nic o mej spowiedzi, 
aby 
panna Bray mogła wspominać mnie z szacunkiem...
— Postaram się — przerwał pan Cheeryble. — Czy to wszystko, co miał mi pan do 
powiedzenia?
— Nie — odparł Nicholas patrząc mu w oczy. — To nie wszystko.
— Znam resztę — odpowiedział brat Charles, któremu ta śmiała odpowiedź ułatwiła 
widać 
zadanie. — Kiedy dowiedział się pan o tym?
— Dzisiaj rano, zaraz po powrocie.
— I uważał pan za swój obowiązek przyjść tu niezwłocznie i zaznajomić mnie ze 
wszystkim, 
o czym siostra niewątpliwie mówiła panu?
— Tak — odparł młodzieniec. — Chociaż wolałbym odbyć wprzód rozmowę z panem 
Frankiem.
— Frank był u mnie wczoraj wieczorem — rzekł starszy pan. — Postąpił pan 
słusznie, panie 
Nickleby, bardzo słusznie. Jeszcze raz dziękuję panu. 
Słysząc to Nicholas prosił, by wolno mu było dodać jeszcze kilka słów. Pozwolił 
sobie 
wyrazić nadzieję, że wyznania jego nie wpłyną na stosunki pomiędzy Kate i 
Madeliną, 
dziewczęta bowiem przywiązały się do siebie i całkowite zerwanie byłoby dla 
obydwu 
niewymownie przykre, a dla niego — mimowolnego sprawcy tego zerwania — stałoby 
się na 
długo bolesnym wyrzutem. Sądził, że gdy wszystko już pójdzie w niepamięć, on i 
Frank będą 
mogli pozostać przyjaciółmi, a harmonii pomiędzy nimi nie zakłóci nigdy słowo 
lub myśl o 
skromnym domu Nicholasa ani o tej, która chętnie tam zostanie, by dzielić 
spokojną 
przyszłość brata. Następnie powtórzył najwierniej jak umiał poranną rozmowę z 
Kate, a 
mówił o siostrze z takim zapałem, dumą i miłością i tak pogodnie rozprawiał o 
tym, jak to oni 
dwoje pokonają wszelkie samolubne żale i kochając się czule będą pędzić razem 
dni pełne 
szczęścia i spokoju, że każdego chyba musiałoby to wzruszyć. Sam Nicholas był 
bardziej niż 
dotychczas wzruszony, w kilku więc spiesznych słowach — równie może wymownych 
jak 
najkwiecistsze zdania — dał na zakończenie wyraz przywiązaniu do zacnych 
bliźniaków i 
gorącemu pragnieniu, by żyć i umierać w ich służbie.
Brat Charles odwrócił się wraz z fotelem i słuchał wszystkiego w głębokim 
milczeniu, 
siedząc w takiej pozie, że Nicholas nie widział jego twarzy. Kiedy zaś odezwał 
się wreszcie, 
mówił inaczej niż zwykle — sztucznie jakoś i zwięźle. Młodzieniec wyraził obawę, 
że 
przypadkiem uraził czymś chlebodawcę, który odpowiedział wprawdzie: „Nie, nie. 
Wszystko 
w porządku", ale nie dodał nic więcej.
— Frank to nieopatrzny głupi chłopak — rzekł wreszcie, gdy Nicholas milczał już 
pewien 
czas — nieopatrzny, głupi chłopak. Postaram się zakończyć to wszystko szybko i 
raz na 
zawsze. No... i nie mówmy o tym więcej, bo to temat bardzo dla mnie przykry. 
Proszę przyjść 
tutaj za pół godziny, bo mam dla pana niezwykłe wiadomości, a poza tym pański 
stryj życzył 
sobie, żebyśmy go obaj, pan i ja, odwiedzili dzisiaj po południu.
— Żebym ja go odwiedził? Ja z panem?... — zdumiał się młodzieniec.
— Tak, pan ze mną — odpowiedział brat Charles. — Proszę przyjść do mnie za pół 
godziny, 
a usłyszy pan więcej.
Wróciwszy do jego pokoju o wyznaczonej porze, Nicholas dowiedział się, co zaszło 
poprzedniego dnia i co bracia wiedzieli o wyznaczonym na ten wieczór spotkaniu. 
By 
zrozumieć to lepiej, trzeba cofnąć się nieco i pójść śladem pana Ralfa, 
poczynając od domu 
bliźniaków. Pozostawmy więc Nicholasa, który wprawdzie pocieszał się trochę 
nowymi 
dowodami życzliwości braci, ale wciąż jeszcze był niespokojny, przygnębiony i 
rozdrażniony, 
czuł bowiem, że zachowanie jego chlebodawców różni się od dotychczasowego, 
chociaż 
trudno byłoby mu powiedzieć, na czym właściwie polega ta różnica.
ROZDZIAŁ LXII
W KTÓRYM PAN RALF UMAWIA SIĘ NA OSTATNIE SPOTKANIE I 
DOTRZYMUJE UMOWY
Chyłkiem niby złodziej wymknąwszy się na ulicę z domu braci Cheeryble pan Ralf 
Nickleby 
szukał zrazu drogi rękoma jak ślepiec, a potem oglądając się często przez ramię, 
jak gdyby w 
wyobraźni czy w rzeczywistości ścigany był przez kogoś, kto chce go spytać o coś 
albo też 
zatrzymać, opuścił City i szedł spiesznie w stronę domu.
Noc była ciemna; zimy wiatr z szaloną szybkością pędził przed sobą chmury. Jedna 
z nich — 
czarna, ponura i bezkształtna — zdawała się śledzić lichwiarza, bo nie biorąc 
udziału w 
dzikim wyścigu innych ociągała się, pozostawała w tyle i leniwie, ukradkiem 
sunęła po 
niebie. Pan Ralf oglądał się na nią i nieraz przystawał, by dać się wyprzedzić, 
lecz kiedy 
ruszał znowu, chmura była wciąż za nim i nadciągała wolno, posępnie niby widmo 
pogrzebowego orszaku.
Musiał minąć po drodze nędzny, ubogi cmentarz, wzniesiony o kilka stóp nad 
poziom ulicy, a 
odgrodzony od niej niską obmurówką i żelaznymi sztachetami. Było to zaśmiecone, 
okropne, 
niechlujne miejsce. Więdnące tam trawy i zielska zdawały się mówić, że wyrastają 
z ciał 
nędzarzy i tkwią korzeniami w grobach ludzi, którzy za życia już byli pogrzebani 
w 
cuchnących zaułkach i plugawych jaskiniach pijaństwa i głodu, teraz zaś leżą 
oddzieleni od 
żywych cienką warstwą ziemi i paroma deskami; leżą tuż obok siebie i jedni nad 
drugimi w 
zbitym, ohydnym tłumie ciał rozkładających się tak, jak niegdyś rozkładały się 
ich dusze. 
Leżą tutaj w pobliżu żywych, nie głębiej niż stopy mijającej ich codziennie 
ciżby, ułożeni w 
stosy sięgające na wysokość szyi obojętnych przechodniów. Leżą tutaj, 
przerażająca rodzina, 
drodzy zmarli bracia i siostry tego rumianego pastora, który tak się zawsze 
spieszył, ilekroć 
podczas ich pogrzebów pełnił swe obowiązki.
Przechodząc obok tego cmentarza pan Ralf przypomniał sobie, że był niegdyś 
członkiem 
ławy przysięgłych w sprawie jakiegoś mężczyzny, który poderżnął sobie gardło, a 
potem 
został tutaj pochowany. Nie umiałby powiedzieć, czemu teraz właśnie przyszedł mu 
na myśl 
ów mężczyzna — nie zdarzało się to nigdy przedtem, choć często mijał to miejsce 
— ani też 
czemu zainteresowały go owe wspomnienia; pan Ralf przystanął, ujął w dłonie 
żelazne pręty 
ciekawie przyglądając się grobom i odgadywał, w którym spoczywa samobójca.
Kiedy tak stał i patrzył, nadciągnęła z hałasem, krzykiem i śpiewem grupka 
pijanych 
mężczyzn, za którymi spieszyli inni nawołując tamtych, by spokojnie wracali do 
domu. 
Wszyscy byli w wyśmienitych humorach, a drobny, pokraczny garbus zaczął tańczyć. 
Była to 
groteskowa, komiczna figura, kilku więc przechodniów zaśmiało się głośno, a ich 
rozbawienie udzieliło się nawet panu Ralfowi, który niby echo powtórzył śmiech 
stojącego w 
pobliżu gapia, ten zaś odwrócił się i spojrzał w twarz lichwiarza. Pijacy 
odeszli. Pan Ralf 
pozostał sam; z nowym zainteresowaniem wrócił do swych rozmyślań, przypomniał 
sobie 
bowiem, iż osoba, która ostatnia widziała samobójcę za życia, mówiła, że był on 
bardzo 
wesoły, co wydało się wówczas nader dziwne zarówno panu Ralfowi, jak i innym 
przysięgłym.
Wśród licznych mogił nie mógł odnaleźć właściwej, lecz żywo i wyraźnie stanął mu 
przed 
oczyma ów człowiek, bez trudu odświeżył w pamięci jego obraz, przypomniał sobie 
powody, 
które skłoniły go do samobójstwa. Ponieważ tak długo myślał na ten temat, obraz 
samobójcy 
towarzyszył mu, gdy już odszedł od cmentarnych sztachet, podobnie jak w 
dzieciństwie 
towarzyszyła mu często postać diablika, którego wykonany kredą rysunek zobaczył 
niegdyś 
na jakichś drzwiach. Ale gdy zbliżał się do swego domu, zapomniał o wszystkim i 
zaczął 
wyobrażać sobie ponure i puste wnętrze.
Uczyniło to na nim tak silne wrażenie, że gdy stanął przed progiem, z trudem 
zmusił się do 
przekręcenia klucza i otwarcia drzwi, a gdy wszedł do przedsionka, pomyślał, że 
zamknięcie 
tych drzwi będzie jak gdyby zatrzaśnięciem za sobą wrót świata. Ale pchnął je i 
usłyszał 
głuchy łoskot. W domu było ciemno, smutno i cicho!-
Drżąc od stóp do głów, poszedł na górę do pokoju, skąd wywołano go ostatnim 
razem. 
Zawarł był ze sobą coś w rodzaju paktu, że nie będzie myślał o wydarzeniach 
dnia, dopóki nie 
wróci do domu. Był teraz w domu i musiał poddać się okropnym rozważaniom.
Jego dziecko! Jego własne dziecko! Nie wątpił w prawdziwość tej opowieści. 
Wiedział, że tak 
jest, jak gdyby przez cały czas śledził historię Smike'a. Jego własne dziecko! I 
już nie żyje! I 
umierało u boku Nicholasa, kochało go, uważało za opiekuńczego anioła! Tak! To 
najokropniejsze!
Ludzie go odbiegli, porzucili w najcięższej potrzebie. Nawet za pieniądze nie 
można ich teraz 
kupić. Wszystko musi się wydać i wszyscy dowiedzą się wszystkiego. Oto młody 
lord nie 
żyje, sir Mulberry jest gdzieś za granicą, dziesięć tysięcy funtów zniknęło 
jakby z 
podmuchem wiatru; spisek ze starym Arturem udaremniony w chwili triumfu; 
późniejsze 
plany odkryte; on sam w niebezpieczeństwie, a przedmiot jego prześladowań i 
miłości 
Nicholasa, jego własny, biedny syn... Tak! Wszystko się nań wali, a on sam 
zdruzgotany, 
zdeptany, sponiewierany stoi wśród ruin własnych planów.
Gdyby wiedział, że jego dziecko żyje, gdyby nie dokonano nigdy tego oszustwa, 
gdyby syn 
rósł w jego oczach... Byłby może nieczułym, obojętnym, surowym, wymagającym 
ojcem — 
dobrze zdawał sobie z tego sprawę; ale spokoju nie dawała mu myśl, że mogło 
przecież stać 
się inaczej — syn mógł być dlań pociechą i razem wiedliby szczęśliwy żywot. 
Zaczynał 
nawet sądzić, że domniemana śmierć dziecka i ucieczka żony przyczyniły się w 
znacznym 
stopniu do tego, że stał się ponurym i bezwzględnym człowiekiem. Zdawało mu się, 
że 
pamięta czasy, gdy nie był taki szorstki i odpychający; zaczynał niemal wierzyć, 
że na 
pierwszy rzut oka znienawidził bratanka dlatego właśnie, że Nicholas był młody, 
wytworny i 
podobny nieco do młokosa, który naraził go na wstyd i utratę majątku.
Ale w wierze gwałtownych pasji i żalów myśli te, płynące z cieplejszych uczuć 
lub skruchy, 
były jak gdyby kroplą spokojnej wody w rozszalałym, burzliwym oceanie. Klęska 
pana Ralfa, 
pokrzyżowanie przez bratanka jego planów, wyzwanie rzucone mu niegdyś przez 
krewnego 
oraz triumf tego wroga — wszystko to wzmagało nienawiść lichwiarza. Były powody 
do 
narastania tej nienawiści, toteż od pierwszej chwili rosła ona i stopniowo 
przybierała na sile, a 
teraz osiągnęła szczyt, który graniczył wprost z szaleństwem. Goryczą i rozpaczą 
przejmowała serce pana Ralfa myśl, że ze wszystkich rąk na świecie właśnie ręce 
Nicholasa 
ratowały jego nieszczęsne dziecko; że to właśnie bratanek został opiekunem tego 
chłopca i 
oddanym jego przyjacielem; że to on objawił biedakowi tkliwą miłość, nieznaną mu 
od chwili 
nieszczęsnych narodzin; że ten właśnie wróg uczył syna nienawiści do własnego 
ojca i kazał 
mu przeklinać jego imię; że teraz Nicholas dowie się wszystkiego i ostatecznie 
zatriumfuje w 
swych wspomnieniach. Miłość zmarłego syna do Nicholasa i przywiązanie bratanka 
do tego 
biedaka były męką nie do zniesienia. Obraz łoża śmierci, przy którym czuwał 
Nicholas 
pielęgnując i pocieszając chorego, gdy ten ze słowami wdzięczności dla młodego 
opiekuna 
konał w jego ramionach — doprowadzał pana Ralfa do obłędu, bo pragnąłby przecie, 
żeby 
syn i bratanek byli wrogami na śmierć i życie i nienawidzili się do ostatniego 
tchnienia. 
Lichwiarz zgrzytnął zębami, wymierzył ślepy raz w powietrze i dziko spoglądając 
wokół 
błyszczącymi w ciemnościach oczyma, krzyknął:
— Jestem zrujnowany! Łotr mówił prawdę. Nadeszła noc. Czy nie można zamknąć im 
jakoś 
drogi do dalszych triumfów? Czy nie można odtrącić ich litości i współczucia? 
Czy żaden 
szatan nie przyjdzie mi z pomocą?
Znowu wśliznęła się do jego myśli wskrzeszona tej nocy postać samobójcy. Leżał 
przed nim. 
Głowę miał zasłoniętą, tak samo jak wtedy, gdy zobaczył go po raz pierwszy. Pan 
Hall dobrze 
pamiętał sztywne, sterczące w górę, marmurowobiałe stopy. Potem ukazali mu się 
pobladli, 
drżący krewni, którzy składali zeznania. Widział i słyszał lament kobiet, 
milczącą zgrozę 
mężczyzn, niepokój i zamieszanie — zwycięstwo odniesione przez marny kawał 
gliny, który 
jednym zamachem ręki uwolnił się od życia i wywołał to straszliwe poruszenie.
Pan Ralf nie mówił już nic więcej, lecz po krótkiej chwili, wolno, po omacku, 
znalazł wyjście 
z pokoju i drogę po trzeszczących schodach na górę, do frontowej facjatki, do 
której wszedł i 
zamknął za sobą drzwi.
Była to teraz zwykła graciarnia, gdzie zachowało się dotąd stare, koślawe łóżko 
— łóżko, na 
którym niewątpliwie sypiał syn pana Ralfa, bo nie stało tam nigdy żadne inne. 
Lichwiarz 
minął je spiesznie i usiadł jak najdalej.
Słaby blask ulicznych latarń zaglądał przez okno nie zasłonięte firanką ni 
roletą i pozwalał 
zorientować się w przeznaczeniu tego poddasza, lecz nie mógł dobyć z mroku 
zarysów 
walających się tam rozmaitych rupieci: starych, owiązanych sznurami kufrów i 
połamanych 
mebli. Sufit był wysoki z jednej strony, z drugiej schodził skosem niemal do 
podłogi. Pan 
Ralf zwrócił wzrok w kierunku najwyższej części izby i nieruchomo, uparcie 
spoglądał przez 
chwilę, a potem wstał i zaciągnąwszy w tamtą stronę kufer, na którym dotychczas 
siedział, 
wdrapał się nań i obydwiema rękami zaczął macać ścianę nad głową. Natrafił 
wreszcie na 
duży, żelazny hak, mocno wkręcony w jedną z belek.
W tej chwili przeszkodziło mu mocne kołatanie do drzwi frontowych. Po krótkim 
wahaniu 
otworzył okno i zapytał, kto to.
— Szukam pana Nickleby — odkrzyknął ktoś z ulicy.
— A czego chcesz?
— To chyba nie pan Nickleby — powiedział nieznajomy.
Pan Ralf mówił istotnie zmienionym głosem, ale ponieważ oznajmił, że to 
rzeczywiście on, 
niespodziewany gość wyjaśnił, że bliźniacy przysłali go nie bacząc na późną 
porę, bardzo im 
bowiem zależy, by dowiedzieć się niezwłocznie, czy zatrzymać człowieka, którego 
pan 
Nickleby spotkał dzisiaj w ich domu.
— Tak! — zawołał lichwiarz. — Zatrzymać do jutra. A potem niech go tutaj 
przyprowadzą; 
jego i mojego bratanka. Niech także sami przyjdą. Ja na pewno będę gotów na ich 
przyjęcie.
— O której godzinie? — zawołał głos z dołu.
— Wszystko jedno — odpowiedział pan Ralf gniewnie. — Powiedz im, że po południu. 
O 
jakiejkolwiek godzinie. Mnie to wszystko jedno.
Nasłuchiwał oddalających się kroków, dopóki dźwięk ich nie zamarł, a potem 
spojrzawszy w 
niebo zobaczył — a może było to tylko przywidzenie — tę samą czarną chmurę, 
która, jak 
mu się wydawało, sunęła za nim z City, a teraz zawisła nad dachem domu.
— Wiem już, co ona znaczy — mruknął — i te bezsenne noce, i te straszne sny, i 
moje 
przygnębienie! Wszystko wiodło do jednego. Ach, gdyby człowiek sprzedając duszę 
diabłu 
mógł natychmiast osiągnąć swój cel, na jakże dogodnych warunkach sprzedałbym 
dzisiaj 
moją!
Wiatr przyniósł głęboki dźwięk dzwonu: raz...
— Kłam! — zawołał lichwiarz. — Kłam tym swoim żelaznym językiem. Dzwoń wesoło na 
narodziny, których nikt nie pragnie! Dzwoń na śluby, które przygotowują się w 
piekle! Jęcz 
posępnie nad zmarłymi, w których butach chodzą już inni! Zwołuj na modlitwę 
ludzi 
szanowanych dlatego tylko, że nikt nie zna ich uczynków! Ogłaszaj radośnie każdy 
nowy rok, 
który zbliża ten przeklęty świat do nieuchronnego końca. Mnie nie potrzeba 
dzwonu ani 
Biblii! Rzućcie mnie na gnojowisko! Niech tam gniję i zarażam powietrze!
Spoglądając dziko wzrokiem pełnym szaleństwa, nienawiści i rozpaczy, podniósł 
zaciśnięte 
pięści ku groźnym ciemnościom nieba, a potem zamknął okno.
Padał deszcz i grad, kominy chwiały się i dygotały, a oprawne w ołów szyby 
brzęczały od 
wichury, jak gdyby niecierpliwa ręka starała się otworzyć okno od wewnątrz. Ale 
w izbie nie 
było już tej ręki i okno nie otworzyło się więcej.
— Co się tam dzieje? — zawołał ktoś. — Ci panowie mówią, że nikt ich nie słyszy, 
choć 
dobijają się od dwóch godzin.
— A przecież wrócił na noc — powiedział inny — bo rozmawiał z kimś z okna na 
facjatce.
Przed domem stała grupka mężczyzn, którzy na wzmiankę o oknie zeszli na jezdnią, 
żeby 
spojrzeć w górę. Zauważyli wtedy, że cały dom jest zamknięty na cztery spusty, 
tak jak 
gospodyni pozostawiła go poprzedniego wieczora.
Wiodło to do licznych domysłów, a w rezultacie najśmielsi (reszta niecierpliwie 
oczekiwała 
na ulicy) obeszli dom i przez okno od podwórka dostali się do wnętrza.
Zaglądali do wszystkich pokojów i podnosili żaluzje, żeby wpuścić trochę 
wieczornego 
światła, a ponieważ nie znaleźli nikogo i wszędzie panowała cisza, zaczęli się 
naradzać, czy 
szukać dalej. Jeden z nich powiedział, że nie byli jeszcze na poddaszu, gdzie 
przecież 
widziano pana Ralfa po raz ostatni, wobec czego postanowili tam zajrzeć i wolno 
wchodzili 
na schody, bo tajemnicza cisza budziła w nich obawę.
Przez chwilę stali przed drzwiami facjatki i spoglądali na siebie, a wreszcie 
człowiek, który 
zaproponował, żeby poszukali i tutaj, nacisnął klamkę, zajrzał przez szparę i 
natychmiast 
cofnął się gwałtownie.
— Dziwna rzecz — szepnął. — Chowa się za drzwiami. Popatrzcie tylko!
Ruszyli naprzód, żeby zobaczyć co się dzieje, lecz nagle jeden z nich z krzykiem 
odepchnął 
innych, dobył z kieszeni składany nóż, skoczył do izby i odciął wiszące ciało.
Pan Ralf Nickleby zdarł sznur z jednego ze starych kufrów i powiesił się na 
żelaznym haku, 
tuż pod klapą w suficie, w tym dokładnie miejscu, na które przed czternastu laty 
spoglądał tak 
często z dziecinną zgrozą jego nieszczęśliwy, zaniedbany, osamotniony i 
wystraszony syn.
ROZDZIAŁ LXIII
W KTÓRYM BRACIA CHEERYBLE OŚWIADCZAJĄ ROZMAITE RZECZY W 
IMIENIU SWOIM I INNYCH OSÓB, A TIM LINKINWATER OŚWIADCZA SIĘ W 
IMIENIU WŁASNYM 
Minęło kilka tygodni, a wraz z nimi pierwszy wstrząs po opisanych zdarzeniach. 
Madelina 
wyprowadziła się, Frank wyjechał a Nicholas i Kate na serio zaczęli się starać, 
by pogrzebać 
swe osobiste troski i żyć tylko dla siebie nawzajem i dla matki, która — 
biedactwo — nie 
mogła się pogodzić z odmienionym i nudnym trybem życia. Pewnego jednak wieczoru 
bliźniacy nadesłali „przez grzeczność pana Linkinwater" zaproszenie na obiad na 
pojutrze, a 
zaproszenie to obejmowało nie tylko panią Nickleby, Kate i Nicholasa, lecz 
również małą 
pannę La Creevy, której nazwisko wyraźnie w nim wymieniono.
— No, moi kochani — powiedziała pani Nickleby, gdy podziękowali już za ten 
zaszczyt, a 
Tim pożegnał się uroczyście — co to właściwie znaczy?
— A co masz na myśli, mamo? — zapytał Nicholas z uśmiechem.
— Mówiłam, mój kochany Nicholasie — odparła zacna dama z bezgranicznie 
tajemniczą 
miną — że chciałabym wiedzieć, co właściwie znaczy to zaproszenie, jaki jest 
jego powód i 
cel?
— Znaczy ono, jak wnoszę, że takiego-a-takiego dnia mamy jeść i pić w domu braci 
Cheeryble, a powodem i celem jest zapewne chęć sprawienia nam przyjemności — 
powiedział młodzieniec.
— I więcej nic nie wnosisz, mój kochany?
— Jak dotąd, mamo, nie wyciągnąłem żadnych dalej idących wniosków.
— A ja powiem ci coś, co niewątpliwie cię zadziwi — rzekła pani Nickleby. — 
Możesz być 
pewien, że to zaproszenie oznacza coś więcej niż sam tylko obiad.
— Może przy sposobności podwieczorek i kolację — podsunął Nicholas.
— Na twoim miejscu nie mówiłabym takich głupstw — odparła matka wyniosłym tonem 
— 
bo to zupełnie nie wypada i wcale ci z tym nie do twarzy. Chciałam tylko 
powiedzieć, że ci 
panowie Cheeryble nie prosiliby nas chyba na obiad tak doprawdy ceremonialnie, 
gdyby nie 
mieli jakiegoś powodu. Mniejsza o to... Poczekaj, a zobaczysz. Naturalnie, nie 
wierzysz w 
nic, co ja mówię. Lepiej więc poczekaj... To będzie znacznie lepiej dla nas 
obojga. Teraz 
powiem ci tylko, że chciałabym, żebyś dobrze zapamiętał to, co powiedziałam, 
kiedy ci 
później powiem, że to mówiłam, żebyś nie mówił, że ci nie mówiłam.
Zabezpieczywszy się tak na przyszłość, zacna dama, którą dniem i nocą 
prześladowała wizja 
zdyszanego gońca biegnącego do drzwi, by oznajmić, że Nicholas został przyjęty 
przez braci 
do spółki — zakończyła pierwszą część dyskusji i przystąpiła do następnej.
— To bardzo szczególna rzecz — podjęła — doprawdy, rzecz szczególnie osobliwa, 
że 
zaprosili również pannę La Creevy. Jestem zdumiona! Słowo daję, po prostu 
zdumiona! 
Oczywiście, to bardzo miło, że została zaproszona, bardzo miło i nie mam 
wątpliwości, że 
zachowa się równie poprawnie, jak się zawsze zachowuje. Przyjemnie pomyśleć, że 
to dzięki 
nam właśnie mogła się dostać do takiego towarzystwa... Doprawdy cieszę się z 
tego... 
szczerze raduję, bo to osoba wychowana bez zarzutu i doprawdy taka poczciwa. 
Chciałabym 
wprawdzie, żeby ktoś z bliższych przyjaciół zwrócił jej uwagę, jak ona fatalnie 
nosi czepek i 
jakie ma pocieszne kokardy, ale to oczywiście niemożliwe, a jeśli sama chce 
robić z siebie 
straszydło, to ma do tego prawo, wszelkie prawo. Nigdy nie widzimy samych 
siebie, nigdy 
nie widzieliśmy, i, jak przypuszczam, nigdy nie zobaczymy.
Ta moralizatorska uwaga przypomniała pani Nickleby, że sama powinna przy tej 
okazji 
wyglądać szczególnie elegancko, by jako przeciwieństwo panny La Creevy okupić i 
zrównoważyć jej błędy, co z kolei doprowadziło zacną damę do narady z córką w 
sprawie 
rozmaitych wstążek, rękawiczek i innych drobnych ozdób, która to zawiła kwestia 
wielkiej 
wagi łatwo pokonała i usunęła w cień poprzedni problem.
Gdy nadszedł wielki dzień, zacna dama powierzyła się rękom Kate mniej więcej w 
godzinę 
po pierwszym śniadaniu i ubierając się powoli była wystrojona i gotowa 
dostatecznie 
wcześnie, by jej córka zdążyła ukończyć w porę własną toaletę, która była 
wprawdzie prosta i 
zajęła niewiele czasu, lecz tak się udała, że Kate wyglądała jeszcze wdzięczniej 
i ładniej niż 
zwykle. Panna La Creevy przyjechała z dwoma pudłami od kapeluszy (dna z nich 
powypadały, gdy wyładowywano je z omnibusu) i z czymś zawiniętym w gazetę, na 
czym 
podczas podróży usiadł jakiś dżentelmen, a więc trzeba to było odprasować, bo 
inaczej nie 
nadawałoby się do użytku. Mimo to wszyscy ubrali się wreszcie — nawet Nicholas, 
który 
przyszedł do domu, żeby asystować damom — i całe towarzystwo wyruszyło 
przysłanym 
przez bliźniaków powozem. Pani Nickleby snuła po drodze przeróżne domysły na 
temat 
obiadu i starała się wybadać syna co zaobserwował rano, pytając, na przykład, 
czy poczuł, że 
gotuje się coś, co pachnie jak żółwie, a jeżeli nie, to co poczuł; potem 
urozmaicała rozmowę 
wspomnieniami o różnych obiadach, w których brała udział przed dwudziestu mniej 
więcej 
laty, wymieniając dobór nie tylko potraw, lecz również biesiadników, co nie 
bardzo 
interesowało słuchaczy, ponieważ nigdy nie słyszeli nazwisk owych osób.
Stary kamerdyner kłaniał się z głębokim uszanowaniem i uśmiechał przyjaźnie, a 
potem 
powiódł gości do salonu, gdzie gospodarze przyjęli ich nad wyraz uprzejmie i 
serdecznie, co 
tak wstrząsnęło panią Nickleby, że utraciła na pewien czas zwykłą przytomność 
umysłu i nie 
mogła się zdobyć nawet na to, by protekcjonalnie traktować pannę La Creevy. Kate 
była 
jeszcze bardziej wzruszona, bo zdawała sobie sprawę, że bracia wiedzą o 
wszystkim, co 
zaszło między nią i Frankiem, a więc uważała swą pozycję za szczególnie drażliwą 
i przykrą; 
drżąc cala, wspierała się na ramieniu brata, gdy pan Charles wziął ją za rękę, 
by odprowadzić 
na bok, w inną część salonu.
— Czy widziałaś się z Madeliną, drogie dziecko, po jej wyjeździe z waszego domu? 
— 
zapytał.
— Nie, proszę pana — odparła Kate. — Me widziałam jej ani razu.
— I nie miałaś wiadomości od niej, hę? Żadnych wiadomości?
— Otrzymałam tylko jeden list — powiedziała Kate łagodnie. — Nie sądziłam, że 
Madeliną 
zapomni mnie tak rychło.
— Ha! — powiedział starszy pan gładząc ją po głowie i mówiąc tak czułym tonem, 
jak gdyby 
Kate była jego najdroższym dzieckiem. — Kochane biedactwo! Cóż ty na to, bracie 
Ned? 
Madeliną pisała do niej tylko raz, tylko jeden list, bracie Ned, a ona nie 
sądziła, że Madeliną 
zapomni ją tak szybko.
— To smutne... smutne... bardzo smutne — powiedział Ned.
Bracia spojrzeli na siebie, potem na Kate, a potem w milczeniu wymieniwszy 
uścisk dłoni 
kiwali głowami, jakby winszując sobie nawzajem z powodu jakiegoś miłego 
wydarzenia.
— Tak, tak, drogie dziecko — podjął wreszcie brat Charles. — Pójdź do tamtego 
pokoju... 
tędy, drogie dziecko, tymi drzwiami... i poszukaj listu od Madeliny. Zdaje mi 
się, że list do 
ciebie leży na stole. A nie spiesz się, drogie dziecko, jeżeli coś znajdziesz, 
bo nie siadamy 
jeszcze do stołu i mamy dużo czasu... tak, tak, mamy dużo czasu.
Stosując się do jego polecenia Kate wyszła z salonu, pan Cheeryble zaś 
odprowadził 
wzrokiem jej wdzięczną postać, a potem rzekł zwracając się do pani Nickleby:
— Pozwoliliśmy sobie zaprosić państwa na godzinę przed obiadem, ponieważ mamy do 
omówienia pewne ważne sprawy, co wypełni nam czas oczekiwania. Ned, kochany 
chłopcze, 
może zechcesz objaśnić panie, co uzgodniliśmy dotychczas. Panie Nickleby, proszę 
za mną!
Bez słowa dalszych wyjaśnień pozostawił w salonie panią Nickleby, pannę La 
Creevy i brata 
Neda, Nicholasa zaś zabrał do swego gabinetu, gdzie młody człowiek zdumiał się 
na widok 
pana Franka, który miał jakoby przebywać zagranicą.
— No, chłopcy! — zawołał pan Cheeryble. — Uściśnijcie sobie dłonie! .
— Nie mnie namawiać do tego! — powiedział Nicholas i wyciągnął rękę.
— Ani mnie — dodał Franek ujmując ją mocno.
Starszy pan patrząc na nich z wielką przyjemnością, pomyślał, że rzadko można 
spotkać dwu 
bardziej udanych i przystojnych chłopców. Przez chwilę przyglądał się im w 
milczeniu, a 
potem zasiadł za biurkiem i powiedział:
— Pragnę widzieć w was parę przyjaciół — serdecznych, wiernych przyjaciół.. 
Gdybym 
przypuszczał, że będzie inaczej, wahałbym się, czy mówić o tym, co powiedzieć 
zamierzam. 
Frank, chodź tutaj. Panie Nickleby, zechce pan podejść z drugiej strony.
Młodzi ludzie stanęli po prawicy i lewicy brata Charlesa, który dobył z szuflady 
biurka jakiś 
papier i rozwinął go powoli.
— Oto — rzekł — kopia testamentu macierzystego dziada Madeliny, testamentu 
obdarowującego ją sumą dwunastu tysięcy funtów, płatną w dniu dojścia dziewczyny 
do 
pełnoletniości albo też zawarcia przez nią związku małżeńskiego. Dżentelmen ów 
poróżnił się 
widać z wnuczką — jedyną swą krewną — ponieważ nie chciała przyjąć jego opieki i 
rozstać 
się z ojcem, do czego dziad niejednokrotnie usiłował ją nakłonić. Wobec tego 
sporządził 
ostatnią wolę i cały majątek (owe dwanaście tysięcy funtów) zapisał pewnej 
instytucji 
dobroczynnej. Ale wyrzucał sobie widać tę decyzję, bo po trzech tygodniach — w 
tym 
samym jeszcze miesiącu — spisał ten oto dokument. Zaraz jednak po śmierci 
testatora 
późniejszy testament zaginął, wykradziony w niewiadomy sposób, a dawniejszy — 
jedyny, 
jaki znaleziono — został otwarty i uprawomocniony. Z chwilą odnalezienia tego 
dokumentu 
rozpoczęliśmy polubowne pertraktacje, które zakończyły się dopiero teraz, a że 
nikt nie 
kwestionował autentyczności tej ostatniej woli i świadkowie chociaż nie bez 
trudu odnaleźli 
się jakoś, pieniądze zwrócono. Madelina weszła zatem w swoje prawa i jest, a 
raczej będzie z 
chwilą spełnienia jednego z warunków, panią swego majątku. Czy mnie rozumiecie? 
Frank 
odpowiedział twierdząco, a Nicholas skinął tylko głową, bo obawiał się mówić, 
żeby głos mu 
się nie załamał.
— Słuchaj, Frank — podjął starszy pan. — Ty własnoręcznie odzyskałeś ów 
testament. 
Mająteczek jest niewielki, ale niech i taki będzie, kochamy bowiem Madelinę i 
wolimy, żebyś 
związał się z nią, niż z jakąkolwiek inną panną, choćby miała trzy razy więcej 
pieniędzy. Czy 
zamierzasz starać się o jej rękę?
— Nie, stryju! Robiłem wszystko, by odzyskać ów testament, lecz byłem 
przekonany, że ręka 
jej została już przeznaczona komuś, kto posiada tysiąckroć większe prawo do jej 
wdzięczności i, jeżeli się nie mylę, serca — niż ja lub ktokolwiek inny. Widzę 
teraz, że 
domysły moje były zbyt pochopne.
— Jak zwykle, mój panie! — zawołał brat Charles zapominając zupełnie o masce 
nienaturalnej powagi. — Jak zwykle! A teraz ośmielasz się podejrzewać, że my 
chcemy 
ożenić cię dla pieniędzy, jeżeli bezinteresowne uczucie może ci przynieść w 
darze młodość, 
urodę i wszelkie niezrównane zalety? Jak ośmieliłeś się, Frank, wyznać miłość 
siostrze pana 
Nickleby, nie powiedziawszy wprzód stryjom, jakie masz zamiary i nie pozwoliwszy 
im 
mówić w twoim imieniu?
— Nie śmiałem się spodziewać...
— Nie śmiałeś się spodziewać! A więc tym bardziej winieneś prosić nas o pomoc! 
Panie 
Nickleby! Domysły Franka są wprawdzie pochopne, ale tym razem trafne. Serce 
Madeliny 
jest istotnie zajęte!... Podaj mi rękę, chłopcze!... Jest zajęte przez ciebie! 
To zupełnie słuszne i 
zrozumiałe. Majątek jej przypadnie panu, ale w samej Madelinie znajdziesz 
większą fortunę... 
Tak! Znajdziesz w niej większą fortunę niż w pieniądzach, gdyby było ich nawet 
czterdzieści 
razy więcej. Wybrała pana, panie Nickleby, i uczyniła taki wybór, jakiego 
pragnęliśmy my, 
najlepsi jej przyjaciele. I Frank wybrał tak, jak myśmy tego pragnęli. Otrzyma 
rękę pańskiej 
siostry, choćby odmawiać mu miała dwadzieścia razy! Musi ją dostać i dostanie! 
Nie znając 
naszych poglądów, postępował pan szlachetnie, tak, szlachetnie! Ale teraz poznał 
je pan i 
musi pan postąpić zgodnie z naszymi życzeniami. O cóż chodzi? Jesteście dziećmi 
czcigodnego dżentelmena! Były czasy, kiedy mój kochany brat Ned i ja byliśmy 
biednymi 
chłopaczkami, którzy niemal boso wyszli na poszukiwanie lepszego jutra. Czy od 
owych dni 
zmieniliśmy się choć trochę, pominąwszy wiek i sytuację materialną? Niech Bóg 
uchowa! 
Ach, Ned, Ned, Ned! Jaki to szczęśliwy dzień dla ciebie i dla mnie! Gdyby tylko 
nasza biedna 
matka, Ned, dożyła tego dnia i mogła nas dzisiaj widzieć! Jaką dumą wezbrałoby 
jej 
szlachetne serce!
Na te słowa brat Ned, który wszedł z panią Nickleby i stał nie zauważony 
dotychczas przez 
młodych ludzi, skoczył żwawo naprzód i porwał w ramiona brata Charlesa.
— Zawołaj moją małą Kate — powiedział po chwili brat Charles. — Zawołaj ją, Ned. 
Muszę 
zaraz zobaczyć Kate, muszę ją dzisiaj ucałować! Teraz mam po temu prawo! A 
chciałem 
pocałować ją już na powitanie; nieraz miałem na to ochotę. No i co? Znalazłaś 
list, 
ptaszynko? Znalazłaś Madelinę, która tam na ciebie niecierpliwie czekała? Czy 
wiesz już, że 
nie zapomniała tak szybko swojej przyjaciółki, pielęgniarki i najmilszej 
towarzyszki? Ha! To 
chyba najlepsze ze wszystkiego!
— No, no, no! — powiedział brat Ned. — Bo Frank w napadzie zazdrości zarżnie 
kogoś 
przed obiadem.
— Niech więc ją zabiera, Ned! Niechże ją sobie zabiera! Madelina jest w 
sąsiednim pokoju. Z 
drogi, wszyscy zakochani! Porozmawiajcie we własnym kółku, jeśli w ogóle macie 
coś do 
powiedzenia. Rozpędź, ich, Ned, rozpędź wszystkich co do jednego!
Brat Charles osobiście przystąpił do tego rozpędzania, bo zaprowadził spłonioną 
dziewczynę 
pod drzwi i tam pożegnał ją pocałunkiem. Frank nie ociągając się ruszył za Kate, 
a Nicholas 
zniknął najpierwszy. W pokoju pozostały więc szlochające damy — pani Nickleby i 
panna La 
Creevy — obydwaj bliźniacy oraz Tim Linkinwater, który wszedł przed chwilą i 
ściskał 
dłonie wszystkim obecnym, a okrągła twarz promieniała mu przy tym i jaśniała 
uśmiechem.
— No, Timie Linkinwater, mój drogi — powiedział brat Charles, który zawsze 
przemawiał w 
imieniu bliźniaków. — Teraz młodzież jest szczęśliwa!
— Me trzymał ich pan jednak w niepewności tak długo, jak to zapowiadał — odparł 
Tim z 
miną niewiniątka. — Cóż, pan Nickleby i pan Frank mieli być w pańskim pokoju nie 
wiadomo jak długo i miał im pan mówić nie wiadomo co przed wyjawieniem całej 
prawdy.
— Ha! Czy widziałeś kiedy takiego łotra, Ned? — zawołał stary dżentelmen. — Czy 
widziałeś kiedy takiego łotra jak stary Tim Linkinwater? On zarzuca mi 
niecierpliwość — ten 
człowiek, który dręczył nas rano, w południe i wieczorem, który zamęczał nas, 
żeby pozwolić 
mu pobiec do nich i powiedzieć, co się święci, kiedy nie wykonaliśmy jeszcze 
naszych 
planów nawet w połowie i nie zakończyliśmy ani jednej sprawy! Co za podstępny 
lis!
— Pewnie, pewnie, bracie Charles — przyznał Ned. — Tim to podstępny lis! Timowi 
nie 
można ufać. Tim to szalony młodzian. Brak mu powagi i statku. Musi się wprzód 
wyszumieć, 
a. potem, potem może stanie się kiedyś szanownym członkiem społeczeństwa.
Był to jeden z żelaznego repertuaru żartów pomiędzy starymi bliźniakami a Timem, 
toteż 
wszyscy trzej śmieli się serdecznie i mogli tak śmiać się znacznie dłużej; 
bracia zauważyli 
jednak, że pani Nickleby płonie wprost żądzą wyrażenia przepełniających ją uczuć 
i 
promienieje szczęściem, wobec czego wyszli z nią z pokoju pod pretekstem odbycia 
narady w 
pewnych szczególnie doniosłych sprawach.
Tim i panna La Creevy widywali się bardzo często, lubili pogawędzić i żartować 
ze sobą i od 
dawna byli serdecznymi przyjaciółmi — trudno zatem wyobrazić sobie coś bardziej 
zrozumiałego niż troskliwość Tima, który widząc, że panna La Creevy wciąż 
jeszcze płacze, 
usiłował ją pocieszyć. Ponieważ mała miniaturzystka siedziała na szerokiej, 
staroświeckiej 
kanapce w okiennej wnęce, gdzie było aż za dużo miejsca na dwoje — rzecz więc 
równie 
zrozumiała, że Tim usiadł obok przyjaciółki. Że zaś było to wielkie, uroczyste 
święto 
rodzinne, najbardziej ze wszystkiego zrozumiałym musi się wydać fakt, że Tim był 
tego dnia 
szczególnie ożywiony i nad wyraz starannie odziany. Tim usiadł więc obok panny 
La Creevy 
i zakładając nogę na nogę w taki sposób, by stopa (miał bardzo małe, kształtne 
stopy i nosił 
tego dnia niezwykle eleganckie obuwie i czarne jedwabne pończochy) była jak 
najbardziej 
widoczna, odezwał się uspokajającym tonem:
— Niech pani nie płacze.
-— Kiedy muszę — odparła panna La Creevy.
— Niech pani nie płacze — powtórzył Tim. — Proszę. Błagam.
— Jestem taka szczęśliwa — chlipała mała miniaturzystka.
— To niech się pani śmieje — powiedział Tim. — Niechże się pani śmieje.
Niepodobna odgadnąć, co Tim wyprawiał ze swą ręką, ale tak czy inaczej stuknął 
łokciem w 
okno i to po przeciwnej stronie panny La Creevy, a więc w miejscu, gdzie ręka 
owa na pewno 
nie powinna mieć nic do roboty.
— Niech się pani śmieje — powtórzył — bo inaczej ja będę płakał.
— A czemuż miałby pan płakać? — mała miniaturzystka uśmiechnęła się przez łzy.
— Ponieważ i ja jestem szczęśliwy — odrzekł Tim. — Obydwoje jesteśmy szczęśliwi, 
chcę 
więc robić to samo, co pani.
Trudno sobie wyobrazić, by ktoś mógł zachowywać się bardziej niespokojnie, niż 
Tim w 
owej chwili, gdyż stuknął znowu w okno — w tym samym niemal co poprzednio 
miejscu — a 
panna La Creevy szepnęła, że na pewno zbije szybę.
— Wiedziałem — podjął Tim — że ucieszy panią widok tej sceny.
— Jak to miło i poczciwie, że panowie o mnie pamiętali — powiedziała mała 
miniaturzystka 
— bo nic, doprawdy, nie mogłoby mnie bardziej uradować.
Czemu, u licha, panna La Creevy i Tim Linkinwater rozmawiali szeptem? To, o czym 
mówili, 
nie było przecież tajemnicą. Czemu Tim Linkinwater wpatrywał się tak uparcie w 
pannę La 
Creevy, a panna La Creevy wpatrywała się tak uparcie w podłogę?
— Miło takim jak my ludziom, którzy swoje lata przeżyli w samotności — rzekł po 
chwili 
Tim — patrzeć, jak bliska nam młodzież wiąże się ze sobą na całe długie i 
szczęśliwe życie.
— Ach, to święta prawda — potwierdziła gorąco mała miniaturzystka.
— Chociaż z drugiej strony... — ciągnął stary buchalter — ... z drugiej strony, 
człowiek czuje 
się w takiej chwili jeszcze bardziej samotny i opuszczony. Jak pani myśli?
Panna La Creevy odpowiedziała, że nie wie. Ale czemu odpowiedziała, że nie wie, 
choć 
musiała przecie wiedzieć, czy myśli tak, czy inaczej.
— A to chyba wystarczy — rzeki Tim — żeby i nas skłonić do małżeństwa, hę?
— Ach, co za nonsens! — oburzyła się panna La Creevy. — Jesteśmy na to aa 
starzy.
— Ani trochę! — zawołał Tim. — Jesteśmy za starzy, by nadal żyć samotnie. Czemu 
nie 
mielibyśmy się pobrać, zamiast w pojedynkę spędzać przy dwu kominkach długie, 
zimowe 
wieczory? Czemu nie pobrać się i nie połączyć tych dwu kominków w jeden?
— Ach, panie Linkinwater, pan żartuje!
— Nie, nie! Nie żartuję! — zaprzeczył. — Chcę tego naprawdę, jeśli tylko pani 
zechce. Niech 
pani zechce, droga pani!
— Ludzie będą się z nas śmieli.
— Niech się śmieją! — zawołał Tim z mocą. — Wiem, że wystarczy nam pogody na to, 
by 
śmiać się wraz z nimi! Ile to razy uśmieliśmy się już serdecznie w czasie naszej 
znajomości!
— To prawda! — przyznała panna La Creevy, której opór zaczynał słabnąć, a 
przynajmniej 
tak wydawało się Timowi.
— Nigdy pozą kantorem i firmą „Bracia Cheeryble" nie przeżyłem milszych chwil 
niż z panią 
— mówił Tim. — Niech się droga pani zgodzi! Proszę zaraz powiedzieć, że się 
droga pani 
zgadza!
— Nie, nie! — broniła się mała miniaturzystka. — Nie wolno nam myśleć o czymś 
podobnym. Cóż powiedzieliby na to bracia?
— Boże Wszechmogący! — wykrzyknął Tim ze zgrozą. — Nie sądzi pani chyba, że bez 
ich 
wiedzy zdecydowałem się na taki krok! Przecież umyślnie zostawili nas tutaj. 
— Nigdy nie ośmielę się spojrzeć im w oczy — zawołała panna La Creevy słabym 
głosem.
— No, no... — podjął Tim — zostańmy miłą, zadowoloną parą. Zamieszkamy w tym 
starym 
domu, w którym przeżyłem czterdzieści cztery lata. Będziemy chodzili do starego 
kościołka, 
do którego przez cały ten czas chodziłem w każdy niedzielny poranek. Będziemy 
mieli w 
pobliżu wszystkich moich starych przyjaciół: Dicka i sklepioną bramę, i studnię, 
i dzieci pana 
Franka, i dzieci pana Nickleby, które będą nas po trosze uważać za dziadka i 
babkę. 
Zostańmy miłą, zadowoloną parą i zaopiekujmy się sobą nawzajem. A jeżeli mamy 
ogłuchnąć, okuleć, oślepnąć, jeżeli choroba przykuje nas do łóżka, jakże się 
będziemy 
radować, że wciąż jest przy nas ktoś kochany, z kim można porozmawiać lub 
posiedzieć 
razem. Zostańmy miłą, zadowoloną parą! Niechże się droga pani wreszcie zgodzi!
W pięć minut po tej uczciwej i szczerej przemowie mała panna La Creevy i Tim 
gawędzili tak 
wesoło, jakby od dwudziestu lat byli małżeństwem i przez cały ten czas nie 
posprzeczali się 
ani razu. Po następnych zaś pięciu minutach — gdy panna La Creevy uciekła z 
pokoju, żeby 
sprawdzić, czy nie ma zaczerwienionych oczu, oraz doprowadzić włosy do porządku 
— Tim 
ruszył dostojnym krokiem w stronę salonu i gromkim głosem powtarzał po drodze: 
„Nie ma 
drugiej takiej kobiety w całym Londynie! Na pewno nie ma!"
W czasie gdy działo się to wszystko, apoplektyczny kamerdyner był bliski ataku z 
powodu 
niebywałego spóźnienia obiadu. Słysząc gniewne nawoływanie starego sługi, 
Nicholas — 
który był dotąd bardzo zajęty, co łatwo zrozumie każdy czytelnik lub 
czytelniczka — wybiegł 
na schody i wnet spotkała go jeszcze jedna niespodzianka.
Schodząc na dół dogonił w korytarzu odzianego w wytworną czerń dżentelmena, 
który 
spieszył również w stroną jadalni. Ponieważ nieznajomy kulał i szedł powoli, 
młodzieniec 
krok za krokiem postępował za nim i właśnie starał się odgadnąć, kto to być 
może, gdy 
tajemniczy dżentelmen obrócił się nagle i chwycił go za ręce.
— Newman Noggs! — zawołał Nicholas radośnie.
— Aha! Newman, Newman! Twój stary, wierny Newman! Kochany chłopcze, kochany 
Nicku! Życzę ci szczęścia, zdrowia, wszelkiej pomyślności, wszystkiego, czego 
sam możesz 
sobie życzyć. To za wiele dla mnie!... Kochany chłopcze!... Trudno to 
wytrzymać... Mam 
ochotę rozpłakać się jak dziecko!
— Gdzieżeś dotąd bywał? — mówił Nicholas. — Co się z tobą działo? Często 
dopytywałem 
o ciebie; odpowiadano mi zawsze, że wkrótce wyjaśni się wszystko!
— Wiem, wiem! — odparł Newman. — Bracia chcieli, żeby jednego dnia wszystkich 
spotkała radość. Pomagałem im. Ja... Widzisz... Popatrz na mnie, Nick! Popatrz 
tylko na 
mnie!
— Mnie nigdy nie pozwoliłeś zatroszczyć się o to — powiedział młodzieniec tonem 
łagodnej 
wymówki.
— Wtedy nie dbałem o swój wygląd. Obawiałem się ubioru dżentelmena. 
Przypominałby mi 
dawne czasy i miałbym z tej przyczyny jeszcze jedną przykrość. Ale teraz, Nick, 
teraz jestem 
innym człowiekiem! Mój kochany chłopcze!... Brak mi słów... nic do mnie nie 
mów... i nie... 
nie miej do mnie żalu o te łzy... Nie rozumiesz, co się dziś we mnie dzieje! Nie 
możesz tego 
zrozumieć i nigdy nie zrozumiesz!
Weszli pod rękę do jadalni i zajęli sąsiadujące miejsca przy stole.
Nigdy, od początku świata, nie było jeszcze takiego jak ten obiadu. Brał w nim 
udział 
emerytowany urzędnik bankowy — przyjaciel Tima Linkinwater — i pucołowata 
starsza 
dama — siostra Tima Linkinwater; siostra Tima Linkinwater okazywała tak wielkie 
względy 
pannie La Creevy, emerytowany urzędnik bankowy sypał tyloma dowcipami, sam Tim 
Linkinwater tryskał takim humorem, a mała panna La Creevy była usposobiona tak 
żartobliwie, że już oni sami tworzyliby najprzyjemniejsze towarzystwo, o jakim 
można 
zamarzyć. A prócz nich była tam przecież pani Nickleby — tak dostojna i upojona 
własną 
wielkością, były Madelina i Kate — tak zapłonione i piękne, byli Nicholas i 
Frank — tak 
zakochani i dumni, wszyscy zaś czworo tak cisi i drżący w swym szczęściu; był 
Newman — 
tak pokorny i rozpromieniony, byli bliźniacy — tak radośni i wymieniający takie 
spojrzenia, 
że stary sługa stał jak urzeczony za krzesłem swego pana i rozglądając się wkoło 
stołu czuł, 
że oczy mu wilgotnieją. Gdy przeminęło pierwsze wrażenie wywołane 
niespodziewanymi 
spotkaniami i wszyscy w pełni odczuli, jak bardzo są szczęśliwi, ogólna rozmowa 
potoczyła 
się płynniej, a dobry nastrój i harmonia wzrosły jeszcze bardziej, jeżeli to w 
ogóle było 
możliwe. Bracia wpadli w istną ekstazę i nieodwołalnie postanowili, że nie 
pozwolą odejść 
damom, dopóki każdej z nich nie uczczą osobnym toastem, co skłoniło 
emerytowanego 
urzędnika bankowego do powiedzenia tylu dowcipnych rzeczy, że dżentelmen ów 
zaćmił 
samego siebie i został przez wszystkich uznany za nieporównanego żartownisia.
— Kate, moja kochana — powiedziała pani Nickleby, odprowadziwszy córkę na bok, 
gdy już 
damy znalazły się w salonie — nie zechcesz mi chyba wmawiać, że to, co 
opowiadano o 
pannie La Creevy i panu Linkinwater, to rzecz poważna i na serio.
— Ależ tak, mamo!
— Doprawdy, jak długo żyję, nie słyszałam o czymś podobnym! — zawołała pani 
Nickleby.
— Pan Linkinwater to nieoceniony, przezacny człowiek — dowodziła Kate — i czuje 
się 
młodo jak na swój wiek.
— Jak na swój wiek, moja kochana! — oburzyła się matka. — Bez wątpienia! Nikt 
przecież 
nie ma nic przeciw niemu, chyba to, że ja uważam go za najbardziej nierozważnego 
i 
szalonego człowieka, jakiego spotkałam w życiu. Mówiłam raczej o jej wieku. Że 
też pan 
Linkinwater mógł oświadczyć się kobiecie... kobiecie... ach!... przynajmniej 
półtora raza 
starszej ode mnie... i że ona ośmieliła się go przyjąć! To coś niesłychanego! 
Jestem nią 
zgorszona, Kate, po prostu zgorszona!
Potrząsając głową z rzadko widywanym oburzeniem pani Nickleby odsunęła się od 
córki, a 
później przez cały radosny wieczór, chociaż brała udział w ogólnej ochoczej 
zabawie, 
traktowała pannę La Creevy z wyniosłym chłodem, jak gdyby chciała podkreślić w 
ten 
sposób wielką niestosowność zachowania małej miniaturzystki i wyrazić swą 
miażdżącą 
dezaprobatę dla jaskrawego nietaktu, który biedaczka popełniła dobrowolnie i 
świadomie.
ROZDZIAŁ LXIV
W KTÓRYM NASZ STARY ZNAJOMY UKAZUJE SIĘ W NOWYCH, ŻAŁOSNYCH 
OKOLICZNOŚCIACH, A WYCHOWANKOWIE DOTHEBOYS HALL 
ROZJEŻDŻAJĄ SIĘ RAZ NA ZAWSZE
Nicholas należał do ludzi, których radość nie może być całkowita, jeżeli nie 
wezmą w niej 
udziału przyjaciele z minionych, mniej pomyślnych dni. Zakochany i pełen nadziei 
na 
przyszłość, tęsknił jednak do prostodusznego Johna Browdie. Pierwsze z nim 
spotkanie 
wspominał z uśmiechem, drugie ze łzą wzruszenia; znowu widział Smike'a, który z 
węzełkiem na plecach dreptał niestrudzenie u jego boku; słyszał szorstkie słowa 
zacnego 
obywatela Yorkshire, gdy dodawał wędrowcom otuchy żegnając ich na drodze do 
Londynu.
Niejeden raz zasiadał z Madeliną, by wspólnymi siłami ułożyć list do Johna, 
ponieważ gorąco 
pragnął poinformować go dokładnie o szczęśliwych zmianach w swym życiu i upewnić 
o 
szczerej wdzięczności i serdecznej przyjaźni. Tak się jednak złożyło, że list 
ten nigdy nie 
został napisany. Chociaż bowiem narzeczeni przystępowali do dzieła z najlepszymi 
w świecie 
intencjami, zaczynali nieodmiennie rozmawiać o czymś innym, kiedy zaś Nicholas 
próbował 
pisać samodzielnie, nie potrafił wyrazić nawet połowy tego, co miał do 
powiedzenia, ani 
nakreślić czegoś, co po przeczytaniu nie okazałoby się zimne i nie oddające 
myśli autora. 
Wreszcie gdy przez dłuższy jego czas odkładał z dnia na dzień tę sprawę i czynił 
sobie z tego 
powodu gorzkie- wyrzuty, postanowił (a przyszło mu to tym łatwiej, że Madeliną 
nie 
szczędziła zachęty) zrobić krótką wycieczkę do Yorkshire i bez słowa zapowiedzi 
złożyć 
wizytę państwu Browdie.
Wobec tego Kate i Nicholas znaleźli się pewnego wieczora — pomiędzy siódmą i 
ósmą — na 
stacji dyliżansów w gospodzie Pod Głową Saracena, gdzie zamówili miejsce do 
Greta Bridge 
w odjeżdżającym nazajutrz rano dyliżansie. Wybierali się potem do zachodniej 
dzielnicy 
miasta, żeby kupić tam niezbędne w podróży drobiazgi, a że wieczór był piękny, 
postanowili 
odbyć małą przechadzkę i załatwiwszy wszystko wrócić do domu.
Z gospodą Pod Głową Saracena łączyło się tak wiele dawnych wspomnień, a poza tym 
Kate 
mogła tyle opowiedzieć o Madelinie, Nicholas zaś o Franku, każdego z nich tak 
bardzo 
interesowały słowa drugiego i obydwoje byli tak szczęśliwi, ufni i tyle mieli 
sobie do 
powiedzenia, że dopiero wtedy, gdy po półgodzinnej wędrówce w labiryncie ulic 
pomiędzy 
Seven Dials i Soho nie trafili na żadną większą arterię, Nicholas zaczął 
podejrzewać, że 
zabłądzili.
Podejrzenie to wnet zmieniło się w pewność, bo gdy młodzieniec bacznie 
rozglądając się 
wokół dotarł najpierw do jednego końca uliczki, a później do drugiego, 
zorientował się, że 
jest w miejscu zupełnie sobie nie znanym; miał więc zamiar wracać i poszukać 
czegoś, co 
mogłoby naprowadzić go na właściwy kierunek.
Boczna uliczka, ha której się znajdowali, była pusta, podobnie jak kilka 
nędznych sklepików, 
Nicholas, zwrócił się więc w stronę słabego światła padającego na chodnik z 
jakiejś sutereny i 
zamierzał właśnie zejść po paru schodkach, żeby zajrzeć tam i zapytać o drogę, 
lecz 
wstrzymał się słysząc głos niewieści, który donośnie kogoś łajał.
— Ach, chodźmy lepiej — powiedziała Kate. — Tam się kłócą. Jeszcze zrobią ci coś 
złego.
— Chwileczkę, Kate, posłuchajmy — odparł brat. — Może to coś poważnego. Szaa!...
— Ty podły, leniwy bydlaku! — krzyczała kobieta tupiąc. — Czemu nie obracasz 
magla?
— Obracam, duszko! Obracam, moje życie — odpowiedział głos męski. — Obracam bez 
przerwy, bez chwili spoczynku niby diabelny stary koń w piekielnym młynie. Cały 
mój żywot 
to jedno straszne, diabelne kręcenie,
— To czemu nie pójdziesz sobie i nie zapiszesz się do wojska? — wołała kobieta. 
— Przyjmą 
cię tam,
— Do wojska! — wrzasnął mężczyzna. — Do wojska! Czy jego radość i pociecha 
chciałaby 
go ujrzeć w paskudnym czerwonym fraczku z kusymi połami? Czy chciałaby się 
dowiedzieć, 
że biją go po buzi albo że diabelnie dostaje w skórę od doboszów? Czy chciałaby, 
żeby on 
strzelał z prawdziwej armaty, żeby chodził z ostrzyżoną głową, z ogolonymi 
faworytami? 
Żeby wciąż czyścił białe spodnie i po całych dniach robił „na prawo patrz” i „na 
lewo patrz”?
— Kochany Nicholasie — szepnęła Kate — ty go nie znasz, ale to chyba pan 
Mantalini.
— Upewnij się więc o tym! — powiedział brat. — Ja zapytam o drogę, a ty mu się 
przyjrzyj. 
Śmiało! Zejdźmy o parę stopni!
Nicholas pociągnął za sobą siostrę i zeszedłszy po kilku karkołomnych schodkach 
zajrzał do 
małej sutereny o wyłożonych deskami ścianach. Tam, bez surduta, lecz ubrany 
jeszcze w 
stare kratkowane spodnie przewybornego kroju i w olśniewającą niegdyś kamizelkę, 
zdobny 
tymi samymi co dawniej, choć pozbawionymi połyskliwej farby, wąsami i 
faworytami, stał 
czarujący, wykwintny, uwodzicielski i zawadiacki ongiś Mantalini; stał pośród 
bielizny i 
koszów na bieliznę, a starając się ułagodzić gniew korpulentnej niewiasty (nie 
legalnie 
poślubionej pani Mantalini, lecz właścicielki tego przedsiębiorstwa) z niebywałą 
gorliwością 
pracował przy maglu, którego donośne skrzypienie połączone z piskliwym kobiecym 
dyszkantem tworzyło ogłuszający hałas.
— Ty oszuście, zdrajco! — wrzasnęła dama i zagroziła obliczu pana Mantalini 
czynną 
zniewagą.
— Oszuście! A niechże to diabli! Ach, moja duszko, moja słodka, czarująca, 
porywająca, 
piekielnie upajająca pieszczotko! Uspokój się, błagam! — przemówił pokornie pan 
Mantalini.
— Ani myślę! — wrzasnęła niewiasta. — Wydrapię ci ślepia!
— Och! Jakież to diabelnie drapieżne jagniątko! — zawołał pan Mantalini.
— Nigdy nie można ci wierzyć! — krzyczała kobieta. — Wczoraj przez cały dzień 
nie było 
cię w domu. Na pewno gdzieś flirtowałeś! Dobrze wiesz o tym! I ja wiem! Mało. 
ci, że 
zapłaciłam za ciebie dwa funty i czternaście szylingów, że wyciągnęłam cię z 
więzienia, że 
pozwalam ci żyć tu po pańsku? Musisz włóczyć się gdzieś i łamać mi serce, co?
— Nigdy nie złamię jej serduszka. Będę grzecznym chłopcem! Nigdy nie będę już 
nieznośny 
— mówił pan Mantalini, który porzucił korbę magla i pokornie złożył ręce. — 
Niech ona 
daruje swojemu ślicznemu chłopczykowi! On i tak zeszedł na diabelne psy. Niech 
ona zlituje 
się nad nim! Niech nie szarpie i drapie, ale tuli i pieści! A niech to diabli!
Jeżeli sądzić po jej zachowaniu, dama nie bardzo wzruszyła się tymi tkliwymi 
słowami i 
zamierzała właśnie odpowiedzieć nowym wybuchem gniewu, gdy Nicholas zapytał 
głośno o 
drogę do Piccadilly.
Odwróciwszy się gwałtownie pan Mantalini poznał Kate; bez słowa wskoczył jednym 
susem 
w stojące koło drzwi łóżko, naciągnął kołdrę na głowę i zaczął konwulsyjnie 
wierzgać.
— Niech to diabli! — krzyczał zduszonym głosem. — To mała Nickleby! Zamykaj 
drzwi! 
Gaś świecę! Chowaj mnie pod łóżko! Do diabła! Do diabła! Do diabła!
Kobieta spojrzała najprzód na Nicholasa, później na pana Mantalini, jak gdyby 
nie mogła się 
zdecydować, którego z nich skarcić za ten osobliwy wybryk. Na swe nieszczęście 
jednak pan 
Mantalini, ciekawy zapewne, czy niepożądani goście już poszli, wytknął czubek 
nosa z 
pościeli. Wówczas kobieta rzuciła nań ciężki kosz z bielizną, a rzuciła tak 
zręcznie i celnie, 
dzięki długoletniej zapewne praktyce, że pan Mantalini zaczął jeszcze 
gwałtowniej wierzgać, 
lecz nie próbował nawet wyzwolić rozbitej i przygniecionej głowy. Wobec tego 
Nicholas 
skorzystał ze sposobności i wycofał się, nim gniew srogiej niewiasty zdążył się 
zwrócić 
przeciw niemu. Wyprowadził Kate, a troskę o wyjaśnienie dziwacznego wybryku pana 
Mantalini pozostawił temu, tak nieoczekiwanie spotkanemu, znajomemu swej 
siostry.
Następnego dnia rano Nicholas wyruszył w drogę. Była znowu mroźna zima, wciąż 
więc 
narzucała mu się myśl, w jak innych warunkach odbywał tę podróż po raz pierwszy 
i jak 
wiele zmian zaszło od tej pory w jego życiu. Przez większą część drogi był sam 
wewnątrz 
dyliżansu i czasem, gdy zapadał w drzemkę, a potem nagle się budząc wyglądał 
przez okno i 
poznawał jakieś miejsce, które pamiętał z okresu pierwszej swej podróży do 
Yorkshire albo 
też włóczęgi z biednym Smike'em, wydawało mu się, że wszystko, co zdarzyło się 
później, 
było tylko snem, a on z przyjacielem idzie jeszcze w stronę Londynu i cały świat 
ma przed 
sobą.
Wieczorem zaczął prószyć śnieg, który ożywił i odświeżył jeszcze te wspomnienia; 
Nicholas 
mijał Stamford, Grantham, mały zajazd, gdzie niegdyś wysłuchał opowieści o 
walecznym 
baronie na Grogzwig, i wydawało mu się, że wszystko to zdarzyło się zaledwie 
wczoraj, że na 
białym pokrowcu okolicznych dachów nie zdążył stopnieć ani jeden płatek śniegu. 
Chętnie 
poddając się takim i tym podobnym myślom niemal uwierzył, że znowu zajmuje ze 
Squeersem i chłopcami zewnętrzne miejsca dyliżansu, słyszy głosy towarzyszy 
podróży, że 
odczuwa ten sam co wówczas ciężar na sercu i dławiącą tęsknotę za domem. Z 
osobliwą 
mieszaniną bólu i radości pozwalał kołysać się wyobraźni, niebawem jednak usnął, 
a śniąc o 
Madelinie zapomniał o wszystkim innym.
Po przyjeździe na miejsce spędził pierwszą noc w zajeździe w Greta Bridge, 
nazajutrz zaś 
wstał bardzo wcześnie i poszedł do pobliskiego miasteczka, gdzie zapytał o dom 
Johna 
Browdie. Przyjaciel jego zamieszkał po ślubie na przedmieściu, że jednak był 
powszechnie 
znany, Nicholas łatwo znalazł chłopca, który podjął się zaprowadzić go do 
rezydencji pana 
Browdie.
Przy bramie spiesznie odprawił przewodnika, a tak mu było pilno, że nie 
przystanął nawet, by 
podziwiać dostatni dom i ogród, lecz odnalazłszy drogę do drzwi kuchennych, 
głośno i 
niecierpliwie zastukał w nie laską.
— Ha! Co się dzieje? — odezwał się głos z wnętrza domu. — Miasto się pali? Co to 
za 
hałasy?
Z tymi słowy John Browdie otworzył drzwi i w tej samej chwili wybałuszył oczy, 
wrzasnął, 
klasnął w dłonie i ryknął potężnym śmiechem:
— Jak Boga kocham! — wołał. — Mamy ojca chrzestnego! Mamy ojca chrzestnego! 
Tilly! 
Proszę, proszę! Siadaj pan przy ogniu i pociągnij no tego. Nic nie gadaj, dopóki 
nie wypijesz 
do dna. Pociągnij no trochę. Jak Boga kocham! Alem rad, że pana widzę!
Ilustrując słowa czynami John wciągnął Nicholasa do kuchni, posadził go na 
olbrzymiej ławie 
przy płonącym kominie, z wielkiej butli nalał mniej więcej kwaterkę alkoholu, 
wcisnął 
szklankę w dłoń gościa, otworzył usta i przechylił w tył głowę, dając mu w ten 
sposób znak, 
że ma niezwłocznie wypić, a potem stał niby dobroduszny wielkolud, z radosnym 
powitalnym 
uśmiechem na szerokiej, rumianej twarzy.
— Powinienem się domyślić — powiedział gościnny gospodarz — że nikt prócz pana 
nie 
będzie tak walił w drzwi. Tak właśnie walił pan po łbie przełożonego, hę? Cha, 
cha, cha! Ale, 
ale! Powiadaj no pan, co z przełożonym?
— A więc wiecie już tutaj? — zdziwił się Nicholas.
— Wczoraj wieczorem gadali coś niecoś w mieście — odparł John — ale nikt nie wie 
nic na 
pewno.
— Po różnych odroczeniach terminów i apelacjach został wreszcie skazany na 
siedem lat 
deportacji za to, że miał przy sobie skradziony testament, a później będzie 
odpowiadał za 
udział w spisku — powiedział Nicholas.
— Co? — zawołał John. — Spisek! Coś w rodzaju Spisku Prochowego, hę? Coś niby 
Guy 
Fawkes? 
— Nie, nie, nie! Był to spisek związany poniekąd z jego szkołą. Zaraz wszystko 
wyjaśnię.
— Słusznie! — ucieszył się John. — Wyjaśniaj pan wszystko po śniadaniu, bo na 
pewno pan 
głodny, a i ja także. Tilly musi być przecież przy tych wszystkich 
wyjaśnieniach, bo powiada, 
że na tym właśnie polega wzajemne zaufanie. Cha, cha, cha! Do diabła! Wzajemne 
zaufanie 
to dobry początek, co?
Przybycie pani Browdie, która weszła w eleganckim czepeczku ha głowie i zaczęła 
stokrotnie 
przepraszać za to, że Nicholas zastał gospodarzy przy śniadaniu w kuchni, 
położyło kres 
dalszym rozważaniom Johna nad tym poważnym zagadnieniem, a zarazem przyspieszyło 
śniadanie; składało się ono z ogromnej góry grzanek, świeżych jaj, gotowanej 
szynki, 
zapiekanki przyrządzonej według miejscowych przepisów oraz rozmaitych zimnych 
dań, 
które pod opieką bardzo pulchnej służącej napływały ustawicznie- z drugiej 
kuchni — było 
więc wybornie dostosowane do chłodnego, pochmurnego ranka i spotkało się z 
ogólnym i 
zasłużonym uznaniem. Mimo wszystko skończyło się nareszcie, a ponieważ ogień w 
bawialni 
zdążył się już rozpalić, towarzystwo tam się przeniosło, by spokojnie wysłuchać 
relacji 
Nicholasa.
Młody człowiek obszernie mówił o wszystkim i nigdy chyba żadna opowieść nie 
budziła tylu 
wzruszeń w sercach dwojga uważnych słuchaczy. Poczciwy John pomrukiwał ze 
współczucia, ryczał z uciechy, ślubował, że pojedzie do Londynu, by na własne 
oczy 
zobaczyć braci Cheeryble, boczył się, że Tim Linkinwater otrzyma wysłaną 
dyliżansem na 
koszt nadawcy taką szynkę, jakiej nie krajał dotychczas nóż śmiertelnika. Kiedy 
Nicholas 
zaczął opiewać Madelinę, John siedział z szeroko otwartymi ustami i od czasu do 
czasu 
trącając łokciem panią Browdie pomrukiwał, że to musi być „prawdziwy cukierek”. 
Kiedy 
zaś dowiedział się wreszcie, że młody przyjaciel przyjechał po to tylko, by 
zawiadomić go o 
swym powodzeniu i osobiście wyrazić to, czego nie potrafił napisać dość 
serdecznie, że 
wybrał się w daleką drogę w tym jedynie celu, by podzielić się swym szczęściem z 
państwem 
Browdie i zobowiązać ich, by po jego ślubie odwiedzili go w Londynie, o co 
Madelina prosi 
równie gorąco jak on sam — John nie mógł wytrzymać dłużej, lecz spojrzał wprzód 
z 
oburzeniem na małżonkę i zapytał surowo”, czemu się maże, a później zasłonił 
oczy rękawem 
i sam rozbeczał się na dobre.
— Ale wracając do przełożonego, muszę wam coś powiedzieć — rzekł z powagą pan 
domu, 
gdy obie strony powiedziały już sobie bardzo wiele. — Jeżeli wiadomość o nim 
dotarła 
dzisiaj do szkoły, to ani stara, ani Fanny nie będą miały jednej całej 
kosteczki.
— Ach, John! — zawołała pani Browdie:
— Ciągle tylko: ach, John i och, John! — rozgniewał się gospodarz. — Nie wiadomo 
doprawdy, co te chłopaki mogą narobić. Jak pierwszy raz rozeszła się pogłoska, 
że 
przełożony wpadł w jakieś . tarapaty, niektórzy rodzice przyjechali i 
pozabierali swoich 
synów. Ale teraz ci, co zostali, dowiedzą się o wszystkim i może z tego być 
prawdziwy bunt i 
rewolucja. Powariują chyba, jak Boga kocham, i będą przelewać krew jak wodę.
John Browdie zaniepokoił się tak poważnie, że postanowił natychmiast pojechać 
konno do 
szkoły i zaproponował Nicholasowi, by mu towarzyszył, ale młody człowiek odmówił 
stanowczo, dowodząc, że jego obecność zwiększyłaby zapewne ból i gorycz klęski.
— Prawda, prawda! — przyznał John. — Nigdy by mi to nie przyszło do głowy.
— Muszę wracać jutro — rzekł Nicholas — lecz zamierzałem być dzisiaj u państwa 
na 
obiedzie, a jeżeli znajdzie się wolne łóżko...
— Łóżko! — wrzasnął John. — Szkoda, że nie możesz pan spać w czterech łóżkach 
naraz! 
Jak Boga kocham! Miałbyś pan cztery! Poczekajcie, aż wrócę! Tylko poczekajcie, 
aż wrócę, a 
uczcimy ten dzień!
Pożegnawszy panią Browdie serdecznym pocałunkiem, Nicholasa zaś niemniej 
serdecznym 
uściskiem dłoni, olbrzym dosiadł konia i odjechał. Pani Browdie zajęła się 
gospodarskimi 
przygotowaniami, a młody człowiek ruszył na przechadzkę, bo chciał odwiedzić 
różne 
znajome miejsca, z którymi łączyło się dlań tyle żałosnych wspomnień.
John jechał żwawym kłusem, a gdy przybył do Dotheboys Hall, uwiązał konia przy 
bramie i 
skierował się do drzwi klasy, które jednak były zamknięte od środka. Z wnętrza 
izby dobywał 
się straszliwy krzyk i hałas. John znalazł dogodną szparę w ścianie i zajrzawszy 
przez nią 
dowiedział się, co oznacza to zamieszanie.
Nie ulegało wątpliwości, że wiadomość o upadku Squeersa musiała dotrzeć do 
Dotheboys 
Hall, a wszystko zdawało się wskazywać, że dotarła tam bardzo niedawno, bo bunt 
młodych 
dżentelmenów musiał wybuchnąć przed chwilą. Był to dzień siarki z melasą, 
zgodnie więc z 
przyjętym rytuałem pani Squeers wkroczyła do klasy z wielką miską i łyżką, za 
nią zaś weszli 
panna Squeers i rozkoszny Wackford, który podczas nieobecności ojca podejmował 
takie 
obowiązki, jak kopanie uczniów podkutymi butami, szarpanie za włosy niektórych 
młodszych 
chłopców, szczypanie innych w szczególnie wrażliwe miejsca, oraz wiele tego 
rodzaju 
pomniejszych czynności wychowawczych, dzięki czemu stał się prawdziwą pociechą i 
radością matki. Wejście ich było umówionym zawczasu czy też spontanicznym hasłem 
do 
rewolty. Część chłopców rzuciła się do drzwi i starannie je zaryglowała, inni 
powskakiwali na 
pulpity i ławy, a najtęższy — niewątpliwie więc najnowszy — uczeń porwał trzcinę 
i ze srogą 
miną ustawiwszy się przed panią Squeers zerwał jej czepek i bobrowy kapturek, 
włożył je na 
swą głowę, a potem uzbroiwszy się w drewnianą łyżkę rozkazał nieszczęsnej damie 
uklęknąć 
i pod groźbą śmierci niezwłocznie wypić ustaloną dozę leku. Nim pani Squeers 
zdążyła 
ochłonąć lub stawić najsłabszy bodaj opór, wrzeszczący tłum prześladowców rzucił 
ją na 
kolana i zmusił do przełknięcia pełnej łyżki ohydnej mikstury, która tym razem 
była zapewne 
bardziej niż zwykle smakowita, ponieważ inny buntownik zanurzył w niej przed 
chwilą głowę 
młodego Wackforda. Powodzenie pierwszego ataku zachęciło do następnych aktów 
gwałtu 
rozwścieczoną bandę chłopców, których wychudłe, zgłodniałe twarze piętnowała 
nieporównana brzydota. Przywódca domagał się, by pani Squeers przyjęła drugą 
dawkę, 
młody pan Squeers ponownie nurkował w melasie, a panna Squeers stała się 
przedmiotem 
gwałtownej napaści; w tej chwili. John Browdie potężnym kopnięciem otworzył 
drzwi i rzucił 
się na ratunek. Krzyki, piski, ryki, oklaski umilkły nagle i zapadła śmiertelna 
cisza. 
— Co to za hałasy, chłopcy? — spytał John, groźnie spoglądając wokół. — Co się 
tu dzieje, 
szczeniaki? 
— Squeers w więzieniu! Uciekamy! — odpowiedziało mu dwadzieścia cienkich głosów. 
— 
Nie będziemy tu siedzieć! Nie będziemy!
— No to nie siedźcie — rzekł olbrzym. — A kto chce, żebyście siedzieli? 
Uciekajcie sobie 
jak mężczyźni, ale nie bijcie kobiet.
— Hura! — zawołały liczne piskliwe głosy.
— Hura! — powtórzył John. — Ale wołajcie hura także jak mężczyźni. No! Hip-hip-
hura!
— Hura! — wrzasnęli chłopcy.
— Hura! — zawołał John. — Jeszcze raz! Głośniej! Chłopcy posłuchali.
— Jazda! — krzyczał John. — Nie bójcie się. Porządne: hura!
— Hura!
— No, jeszcze raz na zakończenie — powiedział olbrzym. — A potem zmykajcie co 
sił. No! 
Głęboki wdech! Squeers w więzieniu! Szkoła zamknięta! Wszystko skończone! 
Przeszło! 
Minęło! Pomyślcie o tym i na zakończenie porządne, zdrowe: hura!!!
Nigdy dotychczas ściany Dotheboys Hall nie rozbrzmiewały równie potężnym 
okrzykiem i 
nigdy już nie miały go usłyszeć. Kiedy zamarły ostatnie jego echa, szkoła 
opustoszała i nie 
pozostał w niej nikt z gwarnej, ruchliwej ciżby, która przed pięcioma zaledwie 
minutami 
wypełniała klasę.
— Doskonale, panie Browdie! — syknęła panna Squeers zapłoniona i zdyszana po 
ostatniej 
utarczce, ale równie zgryźliwa jak zwykle. — Był pan tutaj i zachęcał naszych 
chłopców do 
ucieczki. Zobaczymy, czy nie zapłaci pan za to! Mój papa jest nieszczęśliwy i 
wrogowie go 
zgnietli, ale tonie powód jeszcze, by pan i Tilda mieli deptać nas nikczemnie i 
triumfować, 
nad nami.
— Nie! — odrzekł John śmiało. — Możesz być pewna, że nie będziemy triumfować nad 
tobą. 
Myśl o nas lepiej, Fanny! Cieszę się, diabelnie cieszę, że wasz stary wpadł 
nareszcie i 
obydwu wam otwarcie to mówię. Ale wiem, że będziecie dość cierpieć i bez naszych 
triumfów, a zresztą, taki człowiek ze mnie, że nie chcę nad nikim triumfować, no 
i z Tilly też 
taka dziewczyna. Mówię to szczerze i po prostu. Ale powiem więcej. Jeżeli będzie 
ci trzeba 
przyjaciół, którzy by pomogli wam wydostać się z tych stron... No, nie zadzieraj 
nosa, 
Fanny... Jeżeli trzeba ci będzie przyjaciół, to możesz znaleźć i znajdziesz na 
pewno Tilly i 
mnie, a my wspomnimy dawne czasy i podamy ci rękę. Niech ci się tylko nie zdaje, 
że mówię 
tak, bo wstyd mi tego, co zrobiłem. Nie! Jeszcze raz powtarzam: hura! i niech 
diabli wezmą 
przełożonego! Jak Boga kocham!
Zakończywszy tę pożegnalną mówkę John Browdie ciężkim krokiem wyszedł z klasy, 
dosiadł 
wierzchowca, ruszył znowu żwawym kłusem i śpiewając na całe gardło jakąś starą 
piosenkę, 
do której podkowy konia wydzwaniały wesoły akompaniament, wracał spiesznie do 
swej 
żoneczki i do Nicholasa.
Przez kilka następnych dni cała okolica pełna była chłopców, których, jak 
dochodziły słuchy, 
państwo Browdie wspomagali nie tylko obfitym posiłkiem złożonym z chleba i 
mięsiwa, lecz 
również szylingami i sześciopensówkami na drogę. John zaprzeczał stanowczo tym 
pogłoskom, lecz uśmiechał się tak niepewnie, że ludzie, którzy im nie dawali 
słuchu, 
zaczynali coś podejrzewać, a wierzący — ostatecznie umacniali się w swym 
przekonaniu.
Najmłodsi i najbardziej trwożliwi chłopcy (kilku z nich nie znało innego domu) 
przywiązali 
się jakoś do tej ohydnej szkoły, chociaż byli tam bardzo nieszczęśliwi i wylali 
mnóstwo łez; 
ci szlochali, gdy śmielsze duchy ruszały w drogę, a potem kręcili się wokół 
Dotheboys Hall, 
jak koło jedynego znanego sobie schroniska. Niektórych z nich znajdowano w 
żywopłotach i 
w rozmaitych kryjówkach, gdzie płakali wystraszeni samotnością. Jeden miał przy 
sobie 
martwego ptaszka w malej klatce; prze- wędrował blisko dwadzieścia mil, lecz gdy 
jego 
ulubieniec umarł, stracił całą odwagę i położył się obok niego. Innego 
znaleziono w 
podwórku w pobliżu szkoły, gdzie spał przytulony do psa, który gryzł ludzi 
chcących go 
spędzić i lizał bladą twarz uśpionego dziecka.
Chłopcy ci wracali do dawnej szkoły; prócz nich powróciło tam jeszcze kilku 
uciekinierów, 
ale stopniowo ktoś upominał się o te dzieci albo one same uciekały po raz drugi; 
z biegiem 
czasu sąsiedzi zapomnieli o Dotheboys Hall i o tym, w jaki sposób szkoła 
przestała istnieć, a 
jeżeli rozmawiali na ten temat, to tak, jak mówi się o rzeczach minionych.
ROZDZlAŁ LXV
ZAKOŃCZENIE
Kiedy minął okres żałoby, Madelina oddała Nicholasowi rękę i majątek, a w tym 
samym dniu 
i o tej samej godzinie Kate została żoną Franka Cheeryble. Wszyscy 
przypuszczali, że Tim 
Linkinwater i panna La Creevy utworzą przy sposobności trzecią parę; oni jednak 
stanowczo 
odmówili i dopiero w dwa czy trzy tygodnie później wyszli razem na miasto 
pewnego ranka 
przed pierwszym śniadaniem, a gdy wrócili z rozjaśnionymi twarzami, okazało się, 
że wzięli 
cichy ślub.
Nicholas ulokował posag żony w Firmie „Bracia Cheeryble”, której wspólnikiem 
został 
również Frank. Po kilku latach przedsiębiorstwo zaczęło działać pod firmą 
„Cheeryble i 
Nickleby”, dzięki czemu prorocze przeczucia pani Nickleby spełniły się 
nareszcie.
Bliźniacy usunęli się w domowe zacisze. Czy trzeba zapewniać kogoś, że oni byli 
szczęśliwi? 
Żyli przecie otoczeni wokół szczęściem i tylko dla szczęścia, które sami 
stworzyli. Tim 
Linkinwater ustąpił wreszcie wobec licznych uniżonych próśb i łaskawie się 
zgodził na 
przyjęcie udziału w przedsiębiorstwie; nigdy jednak nie przystał na ujawnienie 
swego 
nazwiska jako współwłaściciela i uparcie pełnił nadal obowiązki buchaltera, a 
pełnił je 
sumiennie i punktualnie.
Mieszkał wciąż w tym samym starym domu i wraz z żoną zajmował tę samą sypialnię, 
w 
której rezydował od czterdziestu czterech lat. Pani Linkinwater stawała się z 
wiekiem jeszcze 
bardziej wesoła i pogodna, a wśród najbliższych przyjaciół utarło się 
powiedzonko, że 
niepodobna' odgadnąć, które z nich jest szczęśliwsze: czy Tim, gdy uśmiechnięty 
siedzi na 
wygodnym fotelu po jednej stronie kominka, czy jego żwawa, mała żonka, gdy po 
drugiej 
stronie owego kominka gwarzy, śmieje się i nie może spokojnie usiedzieć na 
krześle.
Kos Dick został zabrany z kantoru i umieszczony w ciepłym kąciku bawialni. Pod 
jego klatką 
zawieszono dwie miniatury pędzla pani Linkinwater; jedna z nich przedstawiała 
autorkę, 
druga Tima, a obie szeroko uśmiechały się do widzów. Ponieważ głowa Tima była 
upudrowana niczym tort na wieczór Trzech Króli, a okulary oddane z drobiazgową 
dokładnością, każdy na pierwszy rzut oka spostrzec mógł podobieństwo miniatury 
do modelu, 
co wiodło do wniosku, że drugi portrecik musi przedstawiać panią Linkinwater i 
do śmiałych 
wypowiedzi w tym sensie. Wobec tego mała miniaturzystka coraz bardziej pyszniła 
się tymi 
podobiznami i z biegiem lat zaczęła je uważać za jedne z najwybitniejszych swych 
dzieł. Tim 
miał o nich również jak najlepszą opinię, bo małżeństwo to zgadzało się zawsze i 
we 
wszystkim, a jeżeli istniała kiedykolwiek na tym świecie prawdziwie „miła, 
zadowolona 
para", to parą tą byli państwo Linkinwater.
Pan Ralf Nickleby, zmarł nie pozostawiwszy ostatniej woli, a że nie miał innych 
krewnych 
prócz tych, z którymi żył tak niezgodnie, prawo uznałoby ich za legalnych 
spadkobierców 
zmarłego. Me mogli oni jednak znieść myśli o wzbogaceniu się dzięki zgromadzonym 
w taki 
sposób pieniądzom i nie wierzyli, by przyniosły one zadowolenie. Nie zgłosili 
więc pretensji 
do spadku i skarby pana Ralfa, o które zabiegał przez całe życie i dla których 
obciążał 
sumienie tyloma złymi uczynkami, znalazły się w kasach skarbu państwa i nikt nie 
zaznał 
dzięki nim szczęścia ni radości. 
Artur Gride stanął przed sądem pod zarzutem posiadania testamentu, do którego 
doszedł 
drogą kradzieży albo innego przestępstwa. Od więzienia uchronił go spryt obrońcy 
i 
zastosowanie pomysłowego kruczka prawnego; lecz straszna kara nie minęła starego 
lichwiarza. W kilka lat później, nocą, włamali się do jego domu zbóje, których 
skusiły widać 
pogłoski o ukrywanych tam niezmiernych skarbach i stary Artur został zamordowany 
w 
łóżku.
Pani Sliderskew odpłynęła za morze z podobnym wyrokiem jak pan Squeers i nigdy 
już nie 
wróciła. Brooker umarł - skruszony. Sir Mulberry Hawk przebywał przez kilka lat 
za granicą, 
gdzie powodziło mu się dobrze i cieszył się wielkim, powodzeniem i uznaniem, 
jako śmiały 
dżentelmen z fantazją. Kiedy jednak wrócił wreszcie do kraju, dostał się do 
więzienia za długi 
i tam zginął marnie, jak giną zwykle ludzie jego pokroju.
Pierwszym czynem Nicholasa, gdy został już zamożnym i bogacącym się kupcem, było 
odkupienie starego ojcowskiego domu. Z biegiem czasu, gdy rosła gromadka pięknej 
dziatwy, 
dom ów stopniowo przerabiano i rozszerzano, żaden jednak stary pokój nie został 
zniszczony, 
żadne drzewo wykarczowane i nigdy nie zmieniono ani nie usunięto niczego, z czym 
łączyły 
się dawne wspomnienia.
Na odległość rzutu kamieniem stał inny dom, ożywiony również gwarem dziecięcych 
głosów. 
Mieszkała tam Kate otoczona licznymi młodymi twarzyczkami (jedna z nich była tak 
podobna do Kate, że pani Nickleby zdawało się, iż córka jest znowu dzieckiem), 
zajęta 
nowymi obowiązkami, w nowym otoczeniu uwielbiającym jej słodki uśmiech — zawsze 
ta 
sama dobra, łagodna Kate, ta sama czuła siostra, tak samo darząca cały świat 
miłością jak za 
swych dziewczęcych dni.
Pani Nickleby mieszkała czasami u córki, czasami u syna i towarzyszyła zazwyczaj 
jednemu 
z dzieci do Londynu w okresach, gdy interesy zmuszały obie rodziny do 
przebywania w 
stolicy. Zawsze nosiła się z wielką godnością i przemawiała z namaszczeniem i 
poczuciem 
wagi swych słów, a ze skarbnicy bogatych doświadczeń chętnie udzielała rad, 
zwłaszcza w 
sprawie pielęgnowania i wychowywania dzieci. Upłynęło wiele czasu, nim zdołano 
ją 
nakłonić, by przywróciła do łask panią Linkinwater, a wątpić należy, czy w głębi 
serca 
kiedykolwiek ją rozgrzeszyła. 
Siwowłosy, cichy, spokojny dżentelmen mieszkał latem i zimą w pobliżu siedziby 
Nicholasa i 
podczas jego wyjazdów zajmował się nadzorowaniem tej posiadłości. Szczęściem i 
radością 
jego były przede wszystkim dzieci, w których towarzystwie sam stawał się 
dzieckiem i 
organizatorem wszystkich zabaw, a gromadka malców niczego nie umiała urządzić 
bez 
kochanego Newmana Noggsa.
Na grobie zmarłego chłopca zieleniła się trawa; deptały ją tak lekkie stopki, że 
nawet 
stokrotki nie opuszczały głów pod ich ciężarem. Wiosną i latem kamień grobowy 
zdobiły 
zawsze wieńce ze świeżych kwiatów, uwite dziecinnymi rączkami. Kiedy zaś dzieci 
zmieniały kwiaty — bo zwiędnięte nie cieszyłyby zmarłego — z oczyma pełnymi łez 
rozmawiały szeptem o nieszczęśliwym zgasłym kuzynie.
OD AUTORA
Opowieść tę rozpocząłem w kilka miesięcy po ukazaniu się pełnego wydania „Klubu 
Pickwicka”. W Yorkshire było jeszcze wtedy wiele tanich szkół. Teraz jest ich 
bardzo mało.
Prywatne szkoły w Anglii przez długi czas były jaskrawym przykładem niebywałego 
wprost 
zaniedbania przez państwo oświaty i niedoceniania jej jako czynnika 
kształtującego dobrych 
lub złych obywateli, szczęśliwych lub nieszczęśliwych ludzi. Każdemu, kto okazał 
się 
niezdolnym do innych zajęć, wolno było bez egzaminów i bez kwalifikacji założyć 
szkołę w 
dowolnej części kraju, jakkolwiek żądało się odpowiedniego przygotowania do 
podejmowanych zadań od lekarza (który miał pomagać przy wydawaniu na świat 
chłopca 
albo, być może, udzielać kiedyś pomocy przy wyprawianiu go z tego świata), od 
aptekarza, 
doradcy prawnego, piekarza, rzeźnika, świecarza, jednym słowem od ludzi 
wszelkiego 
zawodu czy rzemiosła z wyjątkiem właścicieli szkoły. W tym stanie rzeczy 
właściciele szkół 
musieli się oczywiście pojawić i dobrze prosperować, chociaż jako gatunek ludzki 
byli 
głupcami i oszustami. Pedagodzy z Yorshire stanowili najniższy i najbardziej 
przegniły 
szczebel całej tej drabiny. Handlarze, żerujący na skąpstwie, obojętności lub 
głupocie 
rodziców i na bezradności dzieci; ciemni, plugawi ordynusi, których opiece nikt 
o zdrowych 
zmysłach nie powierzyłby psa ani konia — pedagodzy owi tworzyli godny filar 
budowli, 
której bezsensowi i nieopatrznemu, wspaniałomyślnemu zaniedbaniu rzadko 
dorównywało 
coś w dziejach świata.
Słyszy się niekiedy o powództwie cywilnym przeciw nieudolnemu medykowi, który 
zniekształcił złamaną kończynę udając, że ją leczy. Cóż jednak powiedzieć o 
setkach tysięcy 
umysłów na zawsze zniekształconych pod pozorem kształtowania ich przez 
nieudolnych 
partaczy?
Mówiąc o całym tym gatunku ludzkim, o właścicielach szkół w Yorkshire, użyłem 
czasu 
przeszłego, chociaż bowiem gatunek ten nie wyginął jeszcze całkowicie, zanika z 
dnia na 
dzień. Bogu jednemu wiadomo, ile pozostaje nam jeszcze do zrobienia w dziedzinie 
oświaty, 
lecz w ostatnich latach naprawiono wiele i podjęto energiczne kroki, by podnieść 
stan 
szkolnictwa.
Nie przypominam sobie dzisiaj, w jakich okolicznościach usłyszałem po raz 
pierwszy o 
szkołach w Yorkshire, kiedy to jako dość słabowite dziecko z głową pełną 
Partridge'a, Strapa, 
Toma Pipes i Sancho Pansy przesiadywałem w różnych ustronnych miejscach w 
okolicy 
Rochester Castle. Wiem wszakże, że z owych czasów datują się moje pierwsze na 
ten temat 
wrażenia i że łączą się one, w taki czy inny sposób, z ropiejącym wrzodem, który 
pewien 
chłopiec przywiózł do domu. Wrzód ten powstał na skutek operacji dokonanej za 
pomocą 
umazanego atramentem scyzoryka przez opiekującego się owym chłopcem troskliwego 
filozofa z Yorkshire. Bez względu zresztą na to, w jakich okolicznościach 
zwróciłem uwagę 
na te sprawy, nigdy nie zatarły się one w mej pamięci. Zawsze interesowałem się 
szkołami w 
Yorkshire, nierzadko w późniejszych latach próbowałem dowiedzieć się o nich 
czegoś więcej, 
ą wreszcie, mając już grono czytelników, postanowiłem napisać o tych zakładach 
naukowych.
Przed rozpoczęciem tej książki, podczas wiernie w niej opisanej surowej zimy, 
wybrałem się 
do Yorkshire, by spełnić te zamierzenia. Ponieważ chciałem pomówić z paroma 
właścicielami 
szkół, a uprzedzony zostałem, iż dżentelmeni owi, jako ludzie skromni, mogliby 
być 
onieśmieleni wizytą autora „Klubu Pickwicka”, odbyłem naradę z ustosunkowanym w 
Yorkshire kolegą, z którym opracowaliśmy wspólnie nieszkodliwy podstęp. Kolega 
ów dał mi 
listy polecające, w których, o ile sobie dobrze przypominam, nazywał mnie swoim 
towarzyszem podróży. W listach tych była mowa o nie istniejącym chłopcu, synku 
pewnej 
wdowy, która nie wiedziała, co z nim począć. Biedna dama umyśliła wysiać sierotę 
do jakiejś 
szkoły w Yorkshire, pragnąc w ten sposób zbudzić dlań większe współczucie 
rodziny, która 
okazywała je zbyt oględnie; ja występowałem w roli wybierającego się w tamte 
strony 
dobrego znajomego owej wdowy; autor listu byłby szczerze zobowiązany, gdyby 
adresat 
zechciał po sąsiedzku polecić mi jakąś szkołę.
Udałem się do kilku miejscowości w okolicy, gdzie, jak wiedziałem, zakłady takie 
były 
najgęściej rozsiane, lecz nie miałem sposobności doręczenia żadnego z listów, 
dopóki nie 
przybyłem do pewnego miasta, które musi pozostać bezimiennym. Adresata nie 
zastałem w 
domu, wieczorem wszakże przyszedł, pomimo śnieżycy, do gospody, w której 
stanąłem. Było 
już po obiedzie; mój gość nie dał się długo prosić i zasiadłszy w ciepłym kąciku 
przy 
kominku pozwolił się częstować stojącym na stole winem.
O ile wiem, nie żyje on dzisiaj. Pamiętam, że był to jowialny, czerstwy, 
pucołowaty 
jegomość; zaznajomiliśmy się bez ceremonii i rozmawialiśmy o wszystkich 
możliwych 
sprawach prócz szkoły, a tematu tego nowy mój znajomy unikał nader starannie. 
„Czy była tu 
w pobliżu jakaś duża szkoła?" — zapytałem nawiązując do treści listu. „O, tak —
odparł — 
była, i to bardzo duża." „A dobra?" — napierałem. „Hmm... — odrzekł. — Taka 
sama, jak 
każda inna... To... to... kwestia zapatrywania.” Potem zaczął wpatrywać się w 
ogień, 
rozglądać po pokoju i pogwizdywać z cicha. Gdy nawróciłem do jakiejś omawianej 
poprzedniej sprawy, gość mój wnet odzyskał dobry humor, lecz choć wielekroć 
usiłowałem 
później nawiązać rozmowę o szkole, zauważyłem, iż jeżeli nawet śmiał się w tej 
właśnie 
chwili, twarz pochmurniała mu za każdym razem i widać było, że jest mu nieswojo. 
Wreszcie, gdy już bardzo miło spędziliśmy około dwóch godzin, nowy mój znajomy 
porwał 
nagle kapelusz i pochylając się nad stołem spojrzał mi prosto w oczy. „No, 
proszę pana — 
powiedział — miło było nam ze sobą, a więc powiem panu, co mi leży na sercu. 
Niech pan 
nie pozwala tej wdowie oddać synka do żadnej z naszych szkół, dopóki znajdzie 
się dla niego 
jakiś kąt u was, w Londynie, albo choćby rynsztok, w którym możecie go położyć 
spać. Nie 
chciałem powiedzieć złego słowa o sąsiadach i dlatego tak z panem rozmawiałem. 
Ale 
zachorowałbym chyba, gdybym poszedł do łóżka i nie powiedział wprzód — bo szkoda 
mi tej 
wdowy! — żeby nie dawała chłopca tym łajdakom, dopóki ma w Londynie jakiś kąt 
albo 
choćby rynsztok, w którym może go położyć spać!" Powtórzywszy te słowa z wielkim 
przekonaniem i uroczystą miną, która sprawiła, że jego pogodna twarz wydawała 
się dwa razy 
szersza, podał mi rękę i wyszedł. Nigdy nie widziałem go później, lecz wydaje mi 
się, że 
słabe jego odbicie daję w Johnie Browdie.
Jeżeli już mowa o tych pedagogach, niechaj wolno mi będzie przytoczyć kilka słów 
z 
pierwszej przedmowy do tej powieści.
„Podczas pracy nad tą książką autor jej miewał nieraz wiele uciechy i 
zadowolenia, kiedy od 
swych znajomych z prowincji i z rozmaitych pociesznych wzmianek o sobie 
zamieszczanych 
w prowincjonalnej prasie dowiadywał się, iż niejeden właściciel szkoły w 
Yorkshire rości 
sobie pretensje do tego, że jest prototypem pana Squeersa. Pewien poczciwiec, 
jak autorowi 
wiadomo, pytał niedawno uczonego w prawie autorytetu, czy istnieją dostateczne 
podstawy 
do złożenie skargi o paszkwil; drugi zamierzał wybrać się w podróż do Londynu w 
tym 
jedynie celu, żeby napaść tam i obić oszczercę; trzeci przypomina sobie 
wybornie, że w 
ubiegłym styczniu minął rok, jak szkołę jego odwiedziło dwu dżentelmenów, z 
których jeden 
zabawiał go rozmową, gdy drugi szkicował jego podobiznę; chociaż zaś pan Squeers 
ma tylko 
jedno oko, a on ma ich dwoje i chociaż zamieszczony w książce rysunek nie jest 
podobny do 
niego pod żadnym względem, to i tak on sam oraz jego znajomi i sąsiedzi 
domyślili się od 
razu, o kogo chodzi, a to ze względu na uderzające podobieństwo charakterów.
Jakkolwiek autor musi z wielką radością powitać przekazane mu tą drogą wyrazy 
uznania, 
ośmiela się twierdzić, iż źródłem wspomnianych pretensji może być fakt, że pan 
Squeers 
reprezentuje pewną klasę ludzi, nie zaś określonego bliżej osobnika. Jeśli 
matactwo, ciemnota 
i ordynarna chciwość cechują nieodmiennie pewną niewielką społeczność, a 
charakteryzując 
jednego z jej członków; ktoś przypisze mu te cenne przedmioty, wszyscy jemu 
podobni 
znajdą tam coś odpowiadającego sobie i każdy zacznie się obawiać, że portret 
przedstawia 
jego osobę.
Autor zamierzał zwrócić na ten system uwagę opinii publicznej, lecz nie 
osiągnąłby w pełni 
swego zamiaru, gdyby nie oświadczył teraz bezpośrednio od siebie, z całym 
przekonaniem i 
pewnością, że pan Squeers i jego szkoła to tylko niedoskonały obraz istniejącej 
rzeczywistości, celowo zmniejszony i złagodzony, by nie mógł uchodzić za 
niezgodny z 
prawdą; że w aktach sądowych znajdują się sprawozdania z procesów, podczas 
których 
domagano się odszkodowania, jako skromnego zadośćuczynienia za długotrwałe 
cierpienie 
lub kalectwo, na jakie naraziło dzieci złe traktowanie opiekunów; że w 
sprawozdaniach tych 
roi się od opisów oburzających i wstrętnych zaniedbań, okrucieństw i chorób, 
jakich nie 
odważyłby się wymyślić autor żadnej opowieści; oraz że podczas pracy nad opisem 
przygód 
Nicholasa, autor otrzymywał od zasługujących na zupełną wiarę i zaufanie osób 
postronnych 
wiadomości o mękach, których nie szczędziły zaniedbywanym lub odtrąconym 
dzieciom 
szkoły, będące istnym narzędziem tortur, znacznie prześcigającym wszystko, co 
mieści się na 
kartach tej książki."
Oto wszystko, co zamierzałem powiedzieć na temat szkół. Muszę jedynie dodać, że 
przy 
nadarzającej się sposobności postanowiłem przypomnieć drukiem niektóre 
odnalezione w 
starych gazetach szczegóły ze wspomnianych procesów.
Jeszcze jedna cytata z tej samej przedmowy oświetli fakt, który czytelnikom może 
się wydać 
osobliwy.
„By zająć się przyjemniejszą sprawą, słusznie należałoby może wspomnieć, że dwie 
postacie 
tej opowieści zostały wzięte wprost z życia. Warto zwrócić uwagę, że świat 
bardzo chętnie 
wierzy we wszystko, co mieni się prawdą, a jednocześnie odnosi się nad wyraz 
podejrzliwie 
do wszystkiego, co podaje mu się za owoc wyobraźni; oraz że świat ów, który w 
codziennym 
życiu godzi się łatwo z kompletnym brakiem wad u jednych i zalet u drugich, nie 
chce 
wierzyć w prawdziwość krańcowych charakterów, złych czy dobrych, spotykanych na 
kartach 
zmyślonych powieści. Ci jednak, których zainteresuje ta książka, dowiedzą się ze 
szczerym 
zadowoleniem, że bracia Cheeryble żyją naprawdę; że ich subtelne miłosierdzie, 
prostota 
serc, wrodzona szlachetność i bezgraniczna dobroć nie są tworami wyobraźni 
autora; że 
każdego dnia (najczęściej ukradkiem) istotnie czynią w tym mieście, którego są 
dumą i 
ozdobą, coś szlachetnego i szczodrobliwego.”
Gdybym usiłował zliczyć tysiące listów od najróżniejszych ludzi ze wszystkich 
szerokości 
geograficznych i wszelkich klimatów, które to listy zawdzięczam temu 
nieszczęsnemu 
fragmentowi, zaplątałbym się w arytmetycznym labiryncie i niełatwo wybrnąłbym z 
jego 
zakrętów. ' Wystarczy wspomnieć, że prośby o pożyczki, dary i innego rodzaju 
pomoc 
materialną, nadesłane mi celem przekazania pierwowzorom braci Cheeryble (z 
którymi nigdy 
w życiu nie korespondowałem), wyczerpałyby, jak sądzę, fundusze dobroczynne 
wszystkich 
naraz Lordów Kanclerzy od wstąpienia na tron Dynastii Brunświckiej oraz 
zachwiałyby 
rezerwami Banku Angielskiego.
Obecnie bracia już nie żyją.
Pozostaje jeszcze jedna godna wspomnienia kwestia. Jeżeli Nicholas nie zawsze 
jest bez 
zarzutu i nie zawsze wydaje się miły, to po prostu dlatego, że nie zamierzałem 
go takim 
przedstawić. To młody człowiek o porywczym usposobieniu, nie widzę więc powodu, 
dla 
którego taki właśnie bohater miałby zostać odmalowany w barwach nienaturalnych.